Full text of "Opvscvla theologica, in vnvm volvmen collecta, & per classes digesta: additis varijs Indicibus, Notis, & præfationibus necessarijs"

See other formats

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

**** % > £

2L zM-u (8 _p o 2

ik ii ■ fts, -r* f*' "-^- r m„, ^ i

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

LU Sb~2
efc. %

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

D. NICOLAI

HEMMINGII

SACRARVM LITERA-

R.VM IN HAFFNIENSI

SCHOLA. PROFESSORIS

CELEBERRIMI

OPVSCVLA THEOLOGICA.

JN VNVM VOLVMEN COLLECTM

Cfperclafesdtgetta : additis varijs JndicibmNotis,
& pr&fationibm neceffarijs.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

SACRARVM L I T E %^ A BL V M,

S T V D 1 0 S I S ADOLESCENTlBVS, THEOLOGI

Candtdatis > G ratia & Pax a Deo Patre per Dominnm
no/lmm Jefum Chriftuiru.

A v l v s Apoftolus,adTimothcum &:Titum dcpafLrum Eccie-
fiaeofficio fcribens , inter multa hxc tradit t fiude tcipium probatum
fiftere Deo,operarium qui nonerubefcat,&: qui ic&clecet lermonem
veritaris.- ltem , OportecEpifcopuminculpatum efle, tanquam Dei •
difpenfatorem,non fibi pertinaciter pJacentem, non iracun'dum,non
vinofum,non percuirorem,nonturpiter Jucri cupfdum , ied hofpita-
i lcm,bonorum amantcm , remperantcm, iuftum, pium,contincntcm,
tenaccm fidelis illius fermonis qui ad docrrinam fucit, vt poiiit etiam
exhortari per doctrinam fanam &:contradicentesconuincere. Duo
hicapaftonbus rcquiruntur , mornm integritas linceraque do&rina,
fummacum vigilantia , perfpicuitatc & mcthodo con juncta: &: qui-
dem meritd.Quum enim EccJeiia pra?parandafit, vt vni viro, nempe
Chrifto , virgo puraa fponli amicis adducatur .• profc&d nos deccc
devitaadLegis Dei normam rigidecomponenda fcrio cogitare, vt horum fceJerum quibus E-
picurcorum,Hypocritarum,Ha?reticorum vita laborat, expertes,aliis prareamus excmplo , & vita?
inculpatse manu Dei tcmplum sedificemus. Quoniamvero non illud foJiim a paftoribusexigitur
vc vita; curfum in prxceptorumdiuinorumftadiodiligenter rctineant,Verum etiam vtin difpen-
fatione myfteriorum Dei fidus quifque inueniatur .• oportet Ecclefia? ceconomos ad fidum illum
fermonemmentis oculosindefinencer conuercere*, nedum fanda conuerfatione hominum iudi-
ciisfatisfacere ftudenc, facrorum librorum le&ionem, eius denique orthotomiam afpernentur,
Non quodinculpatosmoresmultorum,quifelici curaCliriftianoouilihodieinferuiunt, a quoci-
dianafcripcuraemedicationeauulfos elTcexiftimem: fed quumtanta fithumana? mentis imbecil-
litas , vt dum aliquid ftudemus vicare in vicium concrarium incurramus : non paucos reperias qui
de vitare&einftituendafoliciti Chriftianam philofophiam externis operibus totam alliganc.-a-
lios cx aduerfo qui fpeculationibus indulgentes muneris Ecclefiaftici dignitatem manifeftis vitik
pofteaconfpuunt. Omiffis autem veceribus & recencibus exemplis, quoties de Ecclefiae do&rina
agitur,roties Canon ille apoftolicus nobis occurrat, Euangclij minifter tenax eftofidelis ilJius fer-
monis, vt poftit perdo&rinam fanam exhorcari,&: contradicentes conuincere.Verbifcripti in Jibris
Canonicis Veteris & Noui Tcftamcnti laudcs non attingo : tria tantum, quaefo, hic mecum ob-
fcruate.Pnroum, fierinon poffe^vtquis fcruus Chriftimerito nominetur,qui fineordinc,faItuatim,
car6 &:negligenter libros Propheticos&: Apoftolicos verfat,fed methodum ,indefelTumftudium,
diligentem perieuerantiaro cum pietate feriifque ad Deum fufpiriis &: precibus coniun&am requi-
ri.Altcrum,exhortationes Chrifti familia* neceiTarias,fingularem prudentiama Paftoribus tumin
explicandis , tum inapplicandis fcripturaneftimoniisexigere ne dum confirmatio dogmatum,
autdoctrina quasinde haurienda efta nobis auideexfpe&atur&:expetitur,adcorre&iones delabi,
& increpationesfemper vrgere velh videamur. Poftremum,fophifticas hoftium vcritatis naenias
verbiprxconibus icamanifeftasefledebere, vt fimul firmis argumenris fint inftru&i adeos con-
uincendos qui fcripco Dei verbocederenondidicerunc. Quicunqueeiufmodi doni^ func pra*-
diti fru&uofam proculdubio piis auditoribus nauabuntopcram.- contra, qui reli&is fontibus If-
raclis,5^ accurata librorum vtriufque fcederis collacione , curbidos commentationum riuulos fc-
&*ntur,qui in priuacis ftadiis incegrum corpus do&rin# Chriftianar,prafcipua eius membra , fin-

EPI STOLA

gulafque partkuias ofcitanter obferuanr,ii ad populum docendum accedunt , a-grorum fomnia,
non Dci iermories,prorerunt in medium. At Chrifti Optimi Maximi beneficio , noftra hac tem-
peftaceexckati func iniignes Theologi , quorum eximiis laboribusadeoiuuantur adolefccncum
fiudia,vcdetingulisChriftian^ fidei differere noniit

dirficile. Eorumnomina,quifcholis&Ecclefiisvtiliffimamimpendcrunc operam,recenferc quid
iuuac? Libris editis iuserudicioms amplum prxbuere fpecimen , quos fi quis probare velit, & an
fpiricusex Deofintcognofcere,facilecomperietquibuseric adhe^endum. Tenuioribus ingeniis
conueniunc ij fcripcores qui cum perfpicua breuicate do&rinam coniungunc. Nam quicquid pra>
cipicur, fi confufa, fi prolixa, li lcuia continet,inutile & noxium euadere neccffe eft. Porro , iicut
conuiuis non idem eft guftus , ita non conuenit inter Theologix amicos de llla quam requinmus
perfpicuicace.Quidam enim &: ingenti molefcripcorum dele&antur , & ledores reperiunc qui li-
bellos accurata mechodo confcripcos, velutexiguum inanemque cibum faftidiunc. fic fimiles ha»
benc labra laducas. Alijmechodicam illam dogmacum explicacionem , aut locorum ex propheri-
cis Apoftolicifvefcripcisdifpo(icorum interpretationemtancumnon abiiciunt, verumetiam irri-
denc.Alijfacilescommencariosdeofculancur.-ingeniailla fublimia , quorum fenluscapere non
valent, venerantur quidem , fcd aliis cxcutienda relinquunt.Qua diccndi ratione doceancur non
mulcumcurant,dummodoidfincere,paucis,&:aperceriac:memores prouerbij, trafki&v
SKigpv. Hincfaclumeft, vtclemensilleSapicnfqucPacercceleftis,qui dona hominibus liberali
dexcra porrigit , &: aliis quinque , aliis duo talenca commiccic , in vlcima hac mundi fenecia my1
fteriorumfuorum variosincerprecesproinfinicafuaerganosmifericordia fufcicarc dignatus eft:
interquos non vlcimo fubfellioreponcndusante aliquotannosapparuic D.Dodor Nicolavs
HEMMiKGivsinfcholaHafrnienri,celeberrimus Theologisproreffor,qui progratiafibicollaca
pra^cipua fidei noftrx capita,feu locos,quos vocanc communes,mulcis libellis feliciter eft mcerprc-
tacus.Hos in vnum volumen quum Typographus nofter,de rehteraria,praecipue vero deTheolo-
vix ftudio ftudioflfque benemericus, colligere & edere cogicaret , ego currenci calcar addere
quum ad manus elTent libelli ifti,offerre lubens,fimul operam pollicicus fum in notis addedis,qua:
facile D.Hemingii breuicacem lcttori ftudiofo magis acmagis aperircnt. At mihi manum iucun-
dis laboribus admouenci oblacum eft obftacuiu, de nonnullislocis quiincer legcndum aliquocies
occurreranr.-in quorum explicacione ab aliorum praeftancifiimorum Theologoru fencencia Hem-
mingius nofter recedere videcur : puca de Przdeftinatione , de Coena,de Ecclefia,& quibufdam a-
liis. De iftis dum racicus apud mecogico , adcft Hemmingius ipfe,qui locos concrouerfos hoc vel
molibellobteuiusexpofitos,alibi prolixiuscxplanat, &mencem fuamaperic.-cumincidiinqux*
dam eius dicta , qua: mihi animum auxerunc vc mfticucum opus abfolui curarem.Sic enim pagina
nSj.traftatui de vfu Ccena: Dominicx fub Papacu , finem imponens D.Hemmingius addit , Pns
omnibus qui non tam anticipacis opinionibus quam monftrarx ventati acquiefcunt, non folum
Jianc noftram fenccnciam , verumeciam quicquid vnquam a me fcripcum eft, aut forte fcribetur,
fubiicio.C*CCTum,nele&orcsmi

ta?,de reieaione 1 udxorum,&: aliis,fi qux occurrunc,impingerenc,auc de nimia brcuitace, vel non
fatis explicata mentc D.Hemmingii conquercrentur,obfcurioribiis illis Jocis aliquam dare lucem
conatusfum,pio&fimplici,ica mc Dcus amecanimo. Hoc fanaeaffirmomemulrum inlegendo
D.Hemmingioprorcciffe:fed quum nonnullos animaduercerem ex male percepcis quibufdam
interprctationibus in eum paulo vehemcntius infurgere,hanc elucidacionem fum aggreftus, cum
vt illis faciffacerem,cum vc veftra ftudia coc libellorum in vnum colleftione iuuarencur. In alieno
opere nolim,nec poftum(fi vellem Jingeniofus videri , mulco minus in doftifiimoru Theologorum
fcripta cenforiam mihi aifumere virgulam.Quis fim non prorfus me lacec.dencacas charcas,auda-
ccfque alienorum laborum caftigacioncs, Chnftianorum vocacione & modeftia: ex diamctro re-
pugnantes,improbo. Aftdodorum veterum &: rccenciumlaudacisexcmplisfrecus ,D.Hemmin-
giumafimftris quorundam iudiciis liberaui , noftrarum Ecclefiarum fencenciam degrauiffimis
controuerfiis proculi , quam (vbi ncceffefuit) Prophetarum&: Apoftolorum ceftimoniis confir-
maui , adhibicis paffim , praecipuein loco dc pradeftinatione & Sandorum perfeuerantia D.Au-
guftini,necnonLutheri&: Melandhonis fuffragiis. Vcinam verodeiisqua: accigi , &indicem
huic epiftol-e praefixam fequuntur , D. Hemmingius , quem adhuc fuperftitem effe audio & gau-
cieo,amplius cogitare , & pi o menfura donorum fpiritualium qua? abundanter a Chrifto acccpit,
debono cordis fuithelauro nouas&Theologisecandidacisomnibus multum profucuras diuitias
proferrevelir.Habetisigicur in Hemmingionoftro do&rinam cum fumma animi modeftiacon-
iunaam,quod vcinam accencius coniiderarent nonnulli D.Philippi Melanchchonis , de fcholis &
Ecclefiis perquam opcime merici viri, audicores & parum grati difcipuli , qui dum tanti przcepco-
ris fui gloriam inuide profcinduncplacidofque cineres conturbanc,fummo cum nominum fuorum

dedecorc,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

AD THEOL. STVDIOSOS.
dedccorc, paccm Ecclefiarum Dei , quanrumin feeft,funditus cuercunc. Ingratos iftos grauiter &:
candideadmonuitD. Hemmingius , pag. 589.590. fimulque numeris omnibus abfblutam D.Mc*
lanchthonis cxhibuit effigicm,quam pu poftcritas merico mirabitur. Quod autem itcratas cratta-
tiones, iifdemargumenns &c verbis confirmatas legetis in hoc volumine, nouum fortafle alicui vi-
debitur : fed quum in Theologia formam fanorum verbornm retincrc nos deccat , nec extra deco-
tumiitbis&tcrqua:pulchrafuntrepetere,de fcriptoris eruditi lucubrationibus vel tantillumde-
traherc nefas eiTe duximus. Ceeterum extant eiufdem autoris in omnes Apoftolicas epiftolas Com-
mentaria, dequibusfacilefuitlocos communesexpromere. Atquum integrumopusilludextet,ni-
hil ex eodiminutmn volui. Hanc veroopufculorumcollectionem vobisdicarcinanimoeft,fratres
in Chrifto chanfiimi , vt do&iflimis aliis Theologis que no&urna verfatis diurna^oe manu doftum
Hemmingium coniungentes , ad fequendam in priuatis ftudiis facrifque concionibus formandis
methodum,vnumquemquc veftrum inuitarcm. Quam nccelTaria fit pcrfpicuitas in homiliis ad po-
pulum nemo non nouir. Accipite igitur mcthodi concionatorise cximium arcificem,& mecum a»
gnofcite non lnfru&uofamTheologia? addi&is operam illos nauare,qui ad ftudioforum captum
fefedemittentes , itado&iorumingeniis obfequuntur, vcindo&iorum longemaioremracionemdu-
cant. Infigniter do£cos Theologos nondefpicio, aut quofdam inepte paflim fcripcuricntes com-
mendo: ftdnon contemnendos ,immd admodum vtilcs efle affirmo labores eorum quiinmedio
confiitere malunc,quameafcribcre,quae nonfacile ab omnibus capiantur . Magnis &c fublimibus
ingemis rualaus maneat; auream mediocritatcm nemo fapicns vnquam fibi negligendam putcc.
T?n ^em,quumvariafint Spiricus fan&i bcneficia, quidquidnobisad£dificacionemoffercur,gra-
tis excipiamus animis. Tocoauccm pe&orc oro Pacrem Domini noftrilefu Chrifti vc inchoacum
op ^ n vobis San&i Spiricus efficacia promoueac, ftudiaquc veftra nouis bcnedi&ionibus fe-
cundec , ad Ecclefiarum ardificationem , Amcn. Ex mufseolo noftro , pridie Nonas Marcij , anno
M. D. LXXXVI.

Vobis addictns in Uornino,
S. G. S.

PVSCVLORVM THEOLOGICO RVM

D. NICOLAI HEMMINGII, QJV JE H O C

VOLVMIKE CONTlNENTVR, IN

tresClafles diftributio.

Prima Classis continet Isagogic A,id
efi, Tractattss qui ad TbcologU ftudium & con-
cionandi munm expedita Mifitmaque
via pios adolefcentes deduce-
repoffunt. .

Suntvcro hi :

1 De methodis libriduo, quorum prior qui
dem omnium methodorum vniuerfalium &: par
ticularium,quarum vfus eft 111 Philofophia,bre-
uemacdilucidam declarationem : Poftcrior ve-
ro Ecclefiaften , fiue Methodum Theologicam
interpretandiconcionandique continct. pag.i

2 Paftor , fiue Paftoris opcimus viucndi agen-
diquemodlisv* pag-9°

3 Catechifmi Quxftiones. pag-^74

4 Dc Lcge Matur± 'Apodidica Methodus.
pag.266.

Secvnda Classj sexbibetDo gm atica,
ideft, de Ucis Theologicis , quos communes
vocant^variistemporibua edtta
fcripta.

Ha»c vero funt:

5 Enchiridion Thcologicum , praecipua ver*
Religionis capita, breuiter &: fimpliciter expli-
cata,continens. pag-S1?

6 Viavitar. Chriftiana &: Orthodoxa inftitu-
tio,complectcns prarcipua Chriftian? Religionis
capita , quse homini ad falutem confequendam
cognitu necerTariafunt. PaS-503

7 Demonftratio indubitatae veritatis de Domi-
no Iefu,vero Deo &: vero homine, vno Chrifto,
mediatoreatque redemptore noftro vnico, ex
Prophetiarum collatione ad euentum extru-
cta. Pago-87

8 Antichrifti^ma|hia, feu pugna: inter Chri-
ftum&:eius hoftem Papam Antichriftum de-
fcriptio. pag.650

2 Syntagma Inftitutionum Chriftianarum,
perfpicuisaffertionibus cx do&rina Propheti-

ca&: Apoftolicacongeftis (plerifque propoiitis
&:difputatisin Academia Hafrnienfi ) compre-
henfum. Pag-^72

10 Admonitio de Superftitionibus magicis vi-
tandisiin gratiam lincerae Religionis amantium
fcripta. pag.au

11 Libellus de Coniugio,repudio &: diuorcio: in
gratiam fratrum,qui iudices caufarum macrimo
nialium in regnis Daniae & Noruegia: confticu-
timntjConfcnptus. Pag-9)Q

- 0

Tertia Classis babet lxegetica
OpufcuU,feu expofittones in infignes quafdam
particulas Veteris & N<wi
Teftamenti.

Haec autem funt:

12 Pfalmi vigefimi quinti enarratio. pag.1028
15 Enarratio Pfalmi o&uagefimi quarti; mulca
eaquein prirnis neceflanacontinens. Texicur
refutacio erroris Iudarorum, furoris Mahorr eni-
ftarum , vanitacis fcpicureorum , idoli Papiftici.
Exponitur ratio SacerdotijChrifti , &:Sacrifi-
ciorum Ecclefiae : monftratur via a fempiterna
miferia adperpetuam beatitudinem &:coniun-
ttionem hominis cum Deo,quas eft finis conditi
&redemptihumanigeneris. pag.1082

14 Hiftoria Dominilefu ChriftiDei &:homi-
nis , Regis cceli &: terrse, maximi &: inui&iflimi,
vnici Ecclefise Dei Monarchx , fummi a?term-
que Sacerdotis,Ducis deBethlehem illuftriffimi,
triumphatoris regni tenebrarum glorioiiffimi,
ac datoris vite; asterna? liberaliffimi:Ex principio
Euangelij Iohannis. pag.tijj

15 Poftilla,feu Enarratio Euangeliorum quar in
Dominicis diebus&in feftis fanctorum vficate
in Ecclefia Dei proponuntur:in gratiam piorum
miniftrorum Euangelij confcripca. Cum prasfa-
tione ad miniftros verbi, de perpecuo Eccleiiar
Chrifti confenfu in do&rina & vcro Dei cultu,
ne opinionum varietacc,&: fe&arum mulcitudi-
neofFenii, vel confeffionem abiiciant, velfe-
gniusofflciumfaciant. pag.1338.

L O C O R V M Q^V O V N D A M,

2JV I I N H 0 C 0?VSCVLORVM D. HEMMINGII
«jolumine lecJori negotium faceffere foffunt , breuis explicatio.

D E PR/EDESTINATIONE.

P A G. 15O. 151. 408. 550. 619. 77O.

Vlt D. Hcmmingius Ep>-
cuream fccuntatem,& defpe-
- rationem exicnfu pcccati or-
tam tollere , quod narratio
pag. 151. cxpr< ila fatis fuper-
queteftatur. Ideo qua? dicun
tur dc volnnt -to Dei, de pro-
miffionc gratiar vniuerfalis,
' quod Deus non fit perfona-
rum acceptor , de non conftituendis in Deo contra-
dictoriis voluntatibus,de gratia fuperante peccatum,
de promiffione filiis Adar conhrmata, eo recidunt,vt
Deieleuis fub oncre pcccati gemcntibus confola-
tionem afferre vellc vidi-amr.

Necenim tam parum oculatum D. Hemmingium
quiiquam exiftimarit,vt ele&ionem cum rcprobatio-
ne,ac ccelum terra: mifcerevoluerit.Eius coniihum at-
tendere candidum le&orem decet. Er omnia illa qua?
de Stoicoru fato, Parcarura tabulis,& Zcnonis librisin
terferit, fic accipi po(funt,vt cotrcere fit conatus cq-
rum blafphemias qui de clectione & reprobatione ex
tra Dei verbum philofophantur , quique proterue
fuis fcclenbus cxcufationem pra?tcxentes in Dci de-
cretum culpam rcuctunt,quam a fe amouere conan-
tur:quod a pih omnibus prorfus eft alicnum.Nec,Dei
bcneficio , rcperietur intcr nos diftum , fcriptum, pi
&um,vel iculptum aliquid,quod Deum autorem pec-
cati conftituat , aut dogma Stoicum , a Gellio , lib.6.
cap.2.& Cicerone defcriptum ftabiliat: ficut editis do
ftifilmis rcfutstionibus Ecclefiarum noftrarumTheo
logiorbi Chriftiano iampridem teftatum fecerunt.
E>ifputationes de fato , ab Auguftino olim cxplicatas,
aliafvc de praedeftinationc in gencre vel in fpccic tra -
ctationes omitto lubcns,ne in immcnfum crcfcat ha?c
brcuis explanatio.

Conditioncm fidci in modo pra?deftinationis in-
clufam effc afferit D. Hemmingius , & crcdituros in
Chriftum fore vitx ajtcrnae participes . Dc adultis lo-
Su»tur.Deinde,ad primanum illum fcopum fupra de-
fignatumrefpicit. Tcrti6,de caufa inllrumentali,cum
ctncienre,formali & finali indiuulfe in ele&is adultis
coniuntia dilferit»Ncc vnquam ad occultum illud con
«Hum deelectis feruandis afcendit:fed pcrpetuo ma
nct in illius confilij manifeftatione. Ha?c igitur eft
Theologorum obferuanda methodus. Quidam cnim
cruditi{fimi,gradusomncs falutis noftra? lta confide-
rant , vt quum de Ele&orum falute, aut dc Reprobo
ri«mcxitio verba faciunt , decretum Dei ab aetcrno,
Gcinde mcdiaper qux ad finem peruenitur , tum dc-
cxccutionemconiungunt. Alij vero,vt D.Hem-

mingius , vocationem Dei expendentes,pra»cipue ve-
ro confcientiis afflidisfepolfeconfulere hac via ar~
bitrati , de recipiendis Euangelij promiffionibus nos
iub*nt effe folicitos. Vtraque methodus,modo intra
limitcs pra?fixos manear/uas habet vtilitates. Sed qui
eas confundunt,ncceifecftvtad infinitos errorum fco
pulosallidantur, ficut non paucis noftro hoc fcculo
accidit,quorum calumniar luculentis refponfionibus
refutata? funt.Quas D. Hcmmingius ncquaquam re-
ponere voluit : ctenim cxprefseait pag. yjz.Nonefi
ita^ caufk pradefiinattonis tn nobUy vt fhlso opinantur Mo
nachi, fed tn Deo,<juamcaufam Paulw ivSoKi<a voUntatis
Deivocati, : ^y4uguflinia mtfcrtcordijjirnam Det volunta-
tem. Quod vero hanc Dei voluntatcm, reuclatam
taobis voceEuangelij,in filij vidclicet milfione,in pro
miffione, in mandato, &in obfignatione gntias eiTe
affirmat,ample<5timun, & ad folos in Chriito Elc&os
ab acterno applicamus:fides enim eorum eft , Chriftus
illis natus,mortuus,& fufcitatus eft a mortuis,h^redi-
tas ccEleftisante mundi conftiiutionem illis parata eft,
& fpiritu adoptionis obfignantur in diem redemptio-
nis pcr Chriftum acquifitai.

Si quis ergo ha»cHemmingij ditfa ad omnem Ada-
mi pofteritatem promifcue & indifcriminatim trahit:
il in elcdorum tantum gratiam ifta omnia prolata
fuificnegat:in abfurda multaincidatneccfTe cft.Inui-
tatautcm D. Hcmmingius omncs ad acceptationem
huius gra iasquam vniuerfalem eife docet, refpe&u
manifeftationis extcrna?:fcd manenc fua confilia Deo,
quiElcdorum fuorum mifcrctur,Reprobos autcm in-
durat.At illud ampliori explicationc indiget , ne quis
pranextu mifcricordia» Dei amplificandar , iuftitiam
cius , & infinita de Reprobis ab Elcdoru beato ccetu
diftingucndis tcfiimonia confundat. Vniuerfaliter o-
mnibus gentibus, nedum fingulis Adae filiis propofi-
tam anrea fuiife,aut nunc proponi Euangelij gratiam
^uis fsna? mentis affirmare audeat ? Huic errori con-
rradicunt omnes omnium temporum hiftoria% Dein-
de,ii hoc valeat , neceifc fuerit Deum prius ordine a-
pudfcconfideraffe corrumpcndum, quam creandum
humanum genu.s.Itcm, creaturus hominem Deus , &
quidcm bonum,aut nihilde eo in pofterum decreuir,
aut dc eo alterum horum duorum conftituit , nempe
vt horao vel bonus pcrmaneret , vel feipfum coxrum-
perct. Quod fi decreuit,& ex decreto fuo hominem
creaui.t in bonitate permanfurum , corruptio illa poft
fequuta,Deo vel ignorante , vel non curante,vel diffi-
mubnte,vcl etiam inuito eucnerit : quoruro nihiltri-
bui Deo fine blafphemia poteft. Quod enim nonnulli
excipiunt de permifsione,nullius eft momenti:ftatuen

O B S E R V A

dum enim eft ©mnino non inuitum, fcdvolentem
Deum permittere quod permictit. Eft autem hsec Dei
voluntas aut tadcm atque ipfum dccretum , aut ccrte
huic decreto prorfus confentanca ex quo efficitur non
nifi dccern^nte& volcntc, ac tandem etiam permit-
tente Deo euenifie humani gcncris corruptionem,
tlecreto creationis fubordinata.Quod fiquis malit exi
ftimare, fi quod hic decretum fu!t , definitum tamen
id non fuifTe,neque fimpliciter determinatum,fed ali
bertate humana? yoluntatis, in vtrarauis partcm flcxi-
bilis fuifle fufpenfum,rurfum non minushoc abfurdu
erit quara fi q^is diceret Deumnihil dchominecrc-
ando definite decreuitfc. Paria enim funt ,quum de
Deo agitu*r,nihil dcccrnere,& in incertum dccernere,
quodinei.isdequo deliberatur mera voluntate fit ita
pofitum,vt quod ad decernentem attinet,poffit vel e-
dcnire,vcl non euenire.Nam quod ad hominum deli-
berationes attinet,fa?pe illi coguntur ad noua eiufmo-
di capienda confilia , vt qui non raro de iis deliberant
qua; in fua potcftate non funt. Nequc vero propterea
confequitur Deum cfle Adami laplus audtorem, vcl
humana? voluntatis Adami antc lapfum libertatcm in
vtramuis partcmflexibilem tolli.Nam quum Deus fit
ipfametbonitas , vitiofum opus condere non potuit,
nec certe condidit. Quod fi rurfus fic bonum cou-
didiiTethominem,vt,ex bono malus non euaderet,ne
que mifericordiam neque iudicium Deus creatorin
humano genere exerere,id eft finesfibi ab aeterno pro-
pofitos cxequi potuiiTet. Bonum ig turbonus Deus
hominem condidit,fed mutabiliter bonum. Qupd 1
rurfushanc mutabilitatcm cx bono inmalum Deu;
cfTcciflecnon minus profedo habcndus eflet mali au-
&or, quam fi roalum ab initio creaflet:ac multd etiam
magis,fiiHum bonum conditumfcfcin malum tranf
mutare cocgiflct. Hominem ergo & intelligenten
creari oportuit(nec enim vel benevel male agcre di-
ci pofluut intclligentia? & rationis expertia) & tun
fpontanea , tum ctiam libera in fe, fiue ad bonutn co
gnitum, fiue ad malum vctitum perfcquendum, vo
luntate prseditum creari : nempe vt mutatio cx bo
no in malum ad cxecutioncm seterni illius propofi
ti interucnicns , non quidem abfque Dei decreto, cu
ius exitus falli non poteft, fed tamen no aliunde quan
ex intrinfcco,fponraneo,& libero voluntatis humana
principio & motu orircturvt hac ratione tu mifcricoi
di$, tum iufto Dei iudicio aditus, hac contingente h
minis mutatione,patefieret. Itaque quod dicit Apo
ftolus , Rom.ii.de Elc&oru per gratuitam mifericor
diam feruandorum tota multitudine in vnum velut
corpus congefta , Deum videlicct conclufille omne
illos fub pcccato,vt omnium lllorum mifereretur,di
ccrc quoque de Reproborum iuftc damnandorur
maifa,Deum nimirumillos etiam conclufiife fub pec
cato,vt omncs illos iufte perderet : & hos & illos de-
nique conclufilfe fub peccato , vt in vtrifque glonfi
caretur.vidc Exod.ic>.iQ.Prouerb.i6.4 IC1.43.7.R01T)
8.28. & 0.21. 22. 23.fr n.i.Corinth.27.Ephef.i.4.5.6.

Praeterca,fi decreuit Dcus feruarc cos omncs, qui
bus Euangelij gratia proponitur ( vt ex verbis D.
Hemmingii ab eius fcopo feparatis quidam colligunt
certe quum ncminem nifi in Chriro pcr fidem fcr
net > neceffarid quoque dicendum eft Deum credend-
facultatem vel naturaliter in omnibus hominibus in
fitam inucnirc , vel iis omnibus tribuere quos Euan-
gelii praedicatione dignatur. Prius autem illud merc
Pelagianum eft : iftud autcm, fi verum effet , verbum
Dei nulliad iudicium prardicaretur, quoniamfidcs
eiTet omnibus fine exceptione, quibas Euangclium
annuntiatur,commune Dci donum, quod pluri mis in

JI O N E S.

Euangelio parabolis,& Iudarorum reie6r.ione,& quo-
tidiana omnium feculorum experientia refutatur.

Obiec"Hones,ex roandato vniucrfali petitas dilucre
non eft necefle.quu enim quofdam reprobos folover
bo externo Deusalloquiturf multos enim hunc vocis
fonum nunquam auribus corporcis haufifie popuKJ
rum hiftoriae teftantur)iufto fuo iudicio magis ac roa-
gis reddit incxcufabiles,ipfis fefe pro ingenita fua im-
probitate, qu6 magis verbo Dei propofito arguuntur,
co pertinacius vericati obfiftenfbus, fiue aures obtu-
rando , ne vel extcrnam praedicationcm audiant , fiuc
aliquatenus illuftrar.ac fuse confcicntiae repugnando.

TeftimoniaPauli& Petri, i.Tim.2.4. & 2.petrio.
quod velit Deus omncs faluos fieri & ad cognitio-
nem veritatispcruenire,& fimilia,quae ex maleperce-
pto D. Hemmingii confilio cinntur, non iuuant eo-
rum crrores qui elcctionem indcfinitam & vniuerfa-
lcm conftituunt.DeEle&is enim iis locis agitur.vt pio
le&ori ex dictorum diligenti collationc , circunftan-
tiis omnibuscxaminatis,apparct. Nam fi ad huma-
num genus illaaccommodantur , contradi&orias in
Deo voluntates ftatuere necefle cft : quos cnim vult
feruatos, damnatos aut fcicns,aut volens, aut pcrmit-
tcns poftea,intuebitur. Abfurda ifta detegere,& refel-
lereidem eftiDeum autem non elTe vpro-TroKfarTnv cre-
|dimus, nectamen fequitur illud Pauli filfum cfle,
| Quoruin vult miferetur,& quos vult indurat. Ibi cft
acceptio perfonarum,vbi quae aequalibus ex aequo dc-
bentur,inaequaliter diftribuuntur. Atvbiqust diflri-
. buuntur non dcbentur, fed ex liberalitatc donantur,
ibi ctiam fi aequalibus diftribuuntur stqualia , nulla
. perfonarum acceptio neque iniuftitia efle potcft:vt fi
I vni dcbitori debitum remittas, ab altero vcro cxigas.
. Quumigitur omnes coram Deo fimuscxarquopec-
catores,c6que illt dcbitorcs : quod aliquibus decreue-
j rit debita remittcre,aliis autcm non rcmittere,nullius
| ^f.zuTscf.a^icK accufari poteft.rremat hic quatu poterit
humanaratio, modcftiam docebit diclum lllud , O
I homo,tu quisesqui rcfponfas Dco?Non quafidcprc-
henfusforct Apoflolusad cuniculos rcfpcctauit: fed
' indicauit altiorem cfie diuinac iuftitia? rationem,quam
vt vcl humano modo mcticnda 1 t , vel humani inge-
: nii iiribecillirare poflit comprehcndi.Tfc ^wo(inquit
Auguftinus,de verbis Apoftoli,Scrmone 20 ) cxpcflas
< a me refponfum , cfr ego fum homo. Itaqtte ambo audtamus
dtcemcoi^O bomoy tu quis cs qut rcfyonfas Dco ? Mcltoreft
fidelts tgnorantia cjudw tcmeranafctentia. Q*4.ve mcrita:
non tnucmes ntfi panam.O altuudo\Tcvus negat,latro cre-
dtt. O altitudol QuAristu ratto?iemtego expaucfcam altitu-
dtnem.Tu ranoctnarc.ego mnabor.Tu dtjputa'ego crcdam,
Altitudinernvtdeo>ad profundnm non peruenioy cjrc. Ea-
dcm repetcns , lib. dc fpiritu & litcra,cap.$4. fubiun-
; git:c«* rejponfiotfia (6 altitudo diuitiarum,&, Non cft
j iniquitas apud Deum qui quorum vult miferctur, &
quos vultiinduriOdt/pUcet^uarat doclioresifed caucat ne
tnuentAt prafumtiorcs . Infinita extant in D. Augu-
' ftini libris fuperiorem fcntcntiam de Eledionc &
: Reprobationc paucis explicatamconfirmantia tcfti-
! monia,qusenuneproferte codicis anguftia vctat. Ex
Enchu idioad Laurentium , quod fequitur nobis cft
inftar omnium.fic enim,cap.ioo.H<«c^wr magna opera
Domtnty exquifua in omnes voluntates aus, & tam faptcn-
ter cxywfi ' a.vtquum Angelica & humana natura pcccaf-
fetjd efl^non cjuod tlle , fed yuod voIuit,ipfi fictjfct , ettam
pcr candtrn creatura voluntatcm^ua faUum cit quod crca-
(or nolutt tmp/ercf ipfe qnod voluity benc vtcns ettam malts
tantjuam fnmmebonw adcorum damnationem quos iufic
pradcfitnauttad panam: & ad corum falumn quos bcntgne
pradefimautt adgrattam. Quantum cnim ad tpfos pcrtinet

quod

>a-
m-
xtt
u-
uc

10-
:e-

It-
el-
e-

Te,
cft
le-
ri-
jr,
lla
tfi
as.
:c-
le-
us
rit
O
c-
ed
m
e-
lit
3/

4»

*:
#-

■ft

O B S E R V

J«o^ IVw noluit ficerunt: quantum vero ad ommpotentiam
*bfi->nullo modo idejfcere valuerunt. Hoc qutppe tpfo quod
contra Dei voluntatem ftcerunt,de tpfis fhtla efi Det vo/un-
tto Propterea nanque magna opera Dornini , exyutfita tn
tmnes voluntatcs etus , vt mtro & ineffhbtlt m»do non fiat,
prater ettu voluntatem,qnod cHam contra etm fit voluntate:
quta nonfieretifinon fineret. nec vttque nolcnsfinit^fed vo-
lens.

Superiora di£h,fi fuffragiis D. Lutheri confirmare
Vellemus,liber iuOe. magnitudinis nobis conficiendus
cffettvnum & alterum ex libro de feruo arbitrio aduer
fus Erafmi Diatriben defcripfimus. Inde pius le&or,
qualis fuerit tanti viri de his difputationibus fententia
facilepercipiet. Cur 4/^inquit pag. 485. 6. J legetan
gunturtalij non tanguntur,vttllt fufctptant,& ht contemnat
gtatiamoblatam^alta quasTto e/i, ncc loco tllo Ez.cchte/is 18.
trachtur^cfni 4e pradtcata & oblataDet mtfiricordia loqui
tur^non de occulta tlla& metuenda voluntate Det , ordt-
nantts fuo confilto cjuos qt qualcs pradtcau & oblata mi-
fertcordut capaces & perttnaces ejfe veltt. Qua voluntas
nonrequtrenda.fed cum reuerentta adorandt efi , vtfecretu
ionge reuerendtffimum ^Maicfiatts diutna fibx folt referua
tum , ac nobis prohibttum. Soluris eodem libro commu
nibus obic&ionibus adu. seternum de eligcndis & re
probandis hominibus iuftu & immutabileDei decre-
tum,dc damnatione impiorum & Dei iultitia difpu
tationifinem imponcnsijpag^i^.o^.infcrt. Siautemid
™*uetquod diffctlefit clementtam & aquttatem Det tuert%
*** qui damnet immentos, hoc eft^imptos eiufmodt qui in im-
ptetate nati non pofjunt vlla ratione fibt confulere quin impij
fint^maneant ac damnentur^coganturque ntceffitate naturx
feccare( ficut*Paulus dictt, Eramus omnes fily ira,quemad
modum qt cdtert )c)uum ta/es creeniur ab tpfomef Deo , ex
femtne vtttato per vntuf zAddt pecc^tum : 'R^efpondco , hic
honorandut ejr rcucrendus efl Detu clcmemtffimtu tn tis
Juosfiruat indtgntfjimosydonandumque eft nonnthtleiut fa-
pienttasjt iuftus effe credvur, vbt iniauus nobis effevidetur.
Sl enim talts effet etus tu/ittta.qua humano captupoffet iudi-
cari ejfe iufta, plane non effet dtutna , & nthtlo dtjferret ab
humanaiuftttia.^Atquumfit Deusverus &vnus> demde
totns incomprehenfibtlts , & inacceffibtlis hxmana rattoney
parcftyimmonecejfartumefovtft) tufimafua fit tncompre-
henfibilisficut Taulus etiam exclamat,dtcens , O altttudo
dxuittarum fapientia &fcttntt& Det: auam incomprehenfi-
biliafuntiudiciaetus^tnuefttgabtlesvtaetus ! Rom. ir.
Incomprehenfibtlta vero non ejjent.ftperomntacapere va-
ieremusrfuare (int tufta. Hadenus D. Lutherus. Caete-
tum vt D.Hemmingij de pracdeftinationc(feu elcdio
nc) & rcprobatione definitionem paucis expliccmus,
aliam Theologicaro definitionem proponamus: vt ex
harum collatione veritas magis eluccfcat, PrzdeOi-
natioigitur (quum ad humanum gcnussetcrnum Dei
decretum applicamus) cll arcahum illud Dci omnipo-
tentis&immenfasfapientia! decrctumqjo immutabi
Hter &abafterno conftituit in aliis quidem fumma
mifericordiafcruandisjin aliis veroiuftiffima fuafcue
ritate damnandis,fefe qualis reuera eft,ab efTedismm
t^e videlicet mifericordcro & iuftum demonftrarc.
I^efinitio hsec habet omnes fuas caufas , quarum exa-
^enpioleftori relinquimus. Probationes omnium
rnembrorum ex Rom. 9. Ephef.i.& aliis locis fcri
pturarfacilecruumur. Reprobationis tradationem
nunc attingere haud cft ncce(Te,quum cx do&rina op-
Pofitorum quid de eafcntiendum fitexfupra difputa-
tis liqi idoconftct.

Delibro vitae quod fcribit D. Hcmroingius pag.
41!. explicatione indiget,fienim cx libro clcdionis
*tcrnjcdeleri exiftimatqui fidem & confeffionem ab
"ciunt,duplexcorami«iturparalogifmus. De falute

ATIONES.

|cIedorum fuorum manet immutabileDei dccreturny
eiufquc dona funt aiutrAu-^nTa.. Deinde , fieri non po-
teft vt electi tota excuti^nt fidem& confeffionem^
Igtt r, qui femel inlibro artemse vitar a Deo fcri-
ptifunt, indeamplius non poiTunt expungi. Omne
quod dat mihi Pater,inquit Chriftus,?oan.6.ad me ve-
niet ,& eum qui venit ad me non ciiciam forasrfcd fuf-
citabo illum in nouiflimo dic. Libcr vitx nihil aliud
cft quam lpfiflimumxtcrnum Dci dceretum deglo-
rificandis eleclis in Chrifto. Peccata Eledorum Dei
praeuifa non potuenint lmpedimeto efle Deo quin eos
ad vitam xtcrnam elegerit,& ita in libro vitae confcri-
pfcrit. Quid ita ? quia cx gratia voluit confcribere &
confcripftt. Eandem igitur ob caufau adduci non po-
teft Deuspeccatis Electorum admifsis , vt eos e libro
vita?expungat.Di6to Chrifti alia addamus teftimonia
cx Ioann.io.& Roman.8. Item illud Auguftini expli-
cans verba Dauidis,dclcantur dc libro" viuentium:fra-
tres (inqnit) non fic acctpere debemus, quhd ejuencjuam
Dcus firibat tn Itbro vtta & deleat tliufn. St homo dt~
xtt , Quodfcrtpfty fcripft(hoc eft4 quod fcripferat , no-
luit delere aut mutafe ) Dtus tjucnquam fcribit & delett
Prtfcius rft , pradcflinauit omnes ante confimuitonem
mundt regnaturos cum filio fuo in vita aterna. Hos, ejuos
confcripfitytpfos conttnet Itber vtta. Dentaue in Apocaly-
pfi cjuid aitdei fptrtr.s quum depreffurts ab Antichrtslo
futuris loqueretur eadern fcrtptura ? Confentient tlli
tnautt , omnes , yuinon funt fcriptiin iibro vtta.Pro-
inde fine dubttatione non erunt confenfuri qui fcripti
funt. Hsec Augrftinus. Qucniam vcro reprobi ad
tcmpusintcr eledos ita verfantur , vt fcripti inli-
brovitae cenfcri pofsint, quando fidem & confcfsio-
nem fucatam & impuram detegunt, e libro dcleri,hoc
eft^nonfcriptieffecognofcuntur. Cum iuftisinhoc
libro etiam fcribi dicutur, qui ex lupis fiunt oues,& in
ouilc Chrifti iuxta Dei dccretum immutabile,falutcm
quam prius ncglexerant,ampleduntur. Id autem,no-
ftro rcfpectu diftum commodam interpretationem
1 ecipere poteft : fed quando Deum refpicimus manet
illud firmum,Quicunq. in libro vitae apud Deu infcri-
pti funt,eos indc amplius deleri non poiTc:ac proindc
m asterna vita cum Chrifto ( qui mcdia ordinauit qui-
bus eos ad finem ordinatum pcrducit,vocationem vi-
dclicet efficacem,refipifcentiam , fidem , nouam obe-
dientiam,&c)fine vlla dubitatione futurcs.

Sequitur locus dc perfeuerantia fanctorum-nam pa.
397.vidctur D. Hcmmingiusiis aftentiri qui Dei Elc-
c?tos excutere fpiritumfancl:um,quando labuntur con-
tra confcientiam,fidem abiicere, reos ficri irar diuina?,
& nifiagantpcenitcntiam,ruerein pcenas seternas af-
ferunt.lftapofTunt commodc accipi. Fidem omnem
non abiiciuntvereadDeum conuerfi quum labuntur
contra confcicntiam, nec prorfus excutiunt Spiritum
Sanctumma pcenitentia denuo cxcitantur , & mifcri-
cordiamimplorant. Eledos autem exhac vita fine
pcenitcntia & fide nunquam difccdere,certum eft. Et
quod additur,nifi agant poenitentiam , fcrupulum iftu
tollitquodfubiicitur : ficrinon pofle vt qui Chrifto
donati funt a Patrc pereant , vt exempla Dauidis,Ma-
nafiis,Petri, Latronis in crucc,& aliorum fati.sfuper-
queprobant.VidePfal.23.6.Ioan.6.37.& 10.28.39. Ro.
5.2.Eph.i.4.&2.io.AddoD.Philippiini. ad Corinth.
lo.confenfumcuiusfummacft , Eleilos (non furentes
fccuritatc, fcd habentes cxcrcitia pcenitentia? & inuo-
cationis, id eft,pcr Dei fpiritum excitati rcprehenfio-
nibus verbi Dci locum in cordib.prebentes , vt Dauid
& Petrus etiam poftgrauiffimu 'apfum cotra corcicn-
tiam ) protegit Detu , hos fit/icntat, velut fubtettn mar
nu > vt nutantu autlabcntcs non ruant in extttum & in

O B S E R V

horum tentationibwregitenentus , ty dat extttts plactdos,
Jicnt dtcttur^Dat cum tentattone exttum,&c.

Pcccatum in Spiritum fanccum irremifsibile dici-
tarpag-555.& rcctc quidem.quod veibadditurreinit-
ti h cpc catum omniagcnti pcenitentiam & petcnti
vcniam propter Chriftum.non fatis apre profertur.Na
iftafmt rx diametro oppofita. Nunquam cnim fc-
no rcfipifcit aut petit veniam qui peccatum illud com
mittit.Hcbr.6.& lO.Et i.Ioann.5.Ifta autem,<fcc*7«r hoc
pcccaium trremtjjibt/c , q ttod qut tllnd perpetrant, maxtma
ex parte perfeuerent tn malo fuo propofito^ nunyuam con-
fugtant ad Dct grattam* fic lcgcnda effe Scriptura docet,
H x peccatum dicitur irremifllbilc,quoniam qui illud
perpetrant,perfeucrant omnes in impietate fua,&c.na
tefte Apoftolo Hebr.6. fierinon poteft vt denuo rcno
ucntur per refipifccntiam , vt qui rurfus crucirigat iibi-
mctipus filium Dei & ad ignominiam exponant.

Iudas >rum rciectionem ad contumaciam populi of-
fendentis in lapidem aedificij, id eflin Chriftum,D.
Hcmmingio^pag.o^. refcrendam eflealij Theologi
tradunt:non tamcn excludunt arcanum, iuftum & im-
mutabile Dei confilium. Iftaeniminterfe coha?rent,
Creatio in recto ftatu,Corruptio fpontanca mere vo-
luntariatotius humani generisin Adamo, Dereli&io
iufta in corruptionc , lnduratio, Indurationis efficta,
Mors a?terna,Gloria Dei fumme iufti. Iudaeorum po-
pulusrcicctuseft, & defracii funt ramivt gentcs m-
fererentur: fed qui cx Iudseis ordinati funtad vitam
anernam.fuo tempore vocati funt , vocanrur & voca-
buntur. Ex oppoiitoGentcs Chrifto pcr Euangelium
aldudtsefunt quem fideapprehenderent.Elegic enim
nos Deus non rantum ad vitam zternam , verum ctia
ad vocationcm, iuftificaticnem & fanctificationem.
Qi]odadditur,pag.ni2.£7«ff/<w«» & falutem ludaorum
condtttonatam fuijfe , vt yuanon penderct ex praregatiua
carnis ,fed ex conditione fidei ,"verum eft : modo fi-
dem a Dei confilio pcnderc fateamurita vt iudicium
fit pcnes figulum non pencs lutum , vt ait Auguftinus.
Nec minus fides donum Dei cft,quam vita setcrna.

De Ccena Dominivariislocis,pag.videlicet 254.255.
45366 1.& 8o6.agitur.Sacramentarios praefentia Chn-
fti ncgantes cum D-Hemmingio improbamus. Ponti-
ficiorum tranflubftantiatio & miflaticumfacrificium,
nouum item dogma de omnipre/entia carnis Chrifti
ab eodcm folidis argumentis refutantur , modefteqiie
admoncntur 1 heologi diflcntientcs vt de reuocandis
crroribus cogitent.Quid autem de tota hac re fcntien-
dum fit,ipfe alibi bene & apertc docct. Adeft(\v\op\\<i
pag.808.) Corpui 'Domini tn Ccena,mn rattone locr. (nam
fi hcum jpetles corpus Chrtfti tn coelo c(i ctrcumfcriptnm)
fcd ratione fidei homtnis legittme vtentis facra Chislt (je
na. Hac entm fides conmngens nos cum fiito Detfiactt vt
mul o arfltm carnt ejr fanguim ChrisHymedtante as> a, iun-

famurrfuhn iungimur pani tjue comedimtts^&vino <juod bt
imvu.Ea enim eftvis fidei,vt iugat remotijfima^id^ arHiJfi-
me.Vbtautern fidts non adeft^nuUa fit comuntttO) nififacra-

A T I O N EjS.

mentalts tantum^ua cedtt vtenti tn iudtciumflS^cc-tnm /. w
pugnat quod Paultu affirrnat recsficrtcorpons tt>fargutnts
Domtnt cjut indigne manducant huncpanem , &■ btbur.thuc
caltccrn. Nam eadem ejrratt ode tndtgne andtenttbus ver-
bum,ejr wdtgne jurnentibus bapttfmum, Qut emm andtt
vcrbum Det tndtgne , reus fitverbi Oei. ftyutdem <jm non
credtdent condernnabttur . De *Bapttfmo hac jnnt tAugt-
fitnt z/*r£«:ficutquimanducatcorj)US& bibit fangui-
nem Domini indigne , ii dicium fibi manducat & bi-
bit:ficqui accipit indigne baptiima, iudicium accipit
non falutem.C«f» ^/ingujttnus h'.c normnat corpus &fa-
^rutnem Domim Jotjuttur /acramentahterttrtbhes ftgno no-
menrei. PiamveroD. Hemmingij admunitioncm
omittere nefas duxi,quam vtinam fcrio meditentur o-
mnes Chriftiani , praecipue vero , qui aliis doctrina &
vitae exemplo praeire debcnt Maneamus ( inquit ) m
Chrifioy vttnnobts maneatyabShncamui ab inuttltbus dtf
pntattontbtu ejutbtu homtnum antmt auocantur a vero Cce*
na vfu.Quod autem aliquotics addit corpus Chrifti mi
niftrorum manibusporrigi m CcEna, ipie fatis cxpli-
cat: quum refpe&u indignorum ait id ficri iacranun-
talitcrtantiim,piorumver6 refpctcu,veraiide, qua?ic-
motifsima quseque coniungit.

De Ecdcfia , gradibus Ecclefiafticis , ordine, mini-
lteriorum,confrlsione& abfolutione priuata,de adia-
phoris & variis ceremoniis, conuerfatione piorum fub
papatu,& caufis diuortiorum, piig-i55.156.213. 250.459.
468.778.799.869.875.1000.1137.1161.j162. tradat D.
Hemmingius,& eaprofertqus aliquam lucem requi-
runt.Vcrum quum in theologicis dilputationibus fc-
rendifintfratres quifundamentumretinent,ncc, qua-
do dc Ecclefi| membris iudicandum e(t,ex fceno & fti-
pulapcteduiitiudicium,fed cx fundamento: quicun-
que meo manet, viuus laj>iseft, abipfo Chriftoaf-
fumptus in templi viuentis firmum sedificium. AdiaJ
phora multa tum in regimine Ecclcfiaftico , tum m
varia quorundam locorum interpretationc, dummo-
do totus Chriftus piisrelinquatur,non tanti momen-
tifuntvt propter ea , in Ecclefiis fchifmata moueri
debeant.Rctineatur dodrioa? finceritas , conferuetur
purus Dci cultus. Alia (eruiant partim tranquillitati,
partim infirmitatihomiDum, pro temporum & loco-
rum circunftantiis. ReJiqua prudentia? paftorum re-
Iinquamus , quorum munus efto diligenter attcnderc
nequid detrimenti Chrifti Ecclcfi* eapiant.Quemad-
modum vero cum Theologis aliarum Ecclefiarum
(qui in ceremoniis aut controuerforum fcripturar lo-
corum interpretatione aliter fentiunt ) agit D. Hem-
mingius vt modeftum &pium Chrifti feruum decet,
/itadenobis fi fortead manus eius breues hsecxplica-
tiones perueniunt, copimus eum cogitarc : nos>vide-
licet, erga Danicas fcholis & Ecclefias , harumque fl-
dos pafiores & profcflbres, nncero animi afFec^u in
Domino lefu manerc coniundos, idque cumaUis
Dei ele<5tis vnicc cupere,vt diffidiis omnibusfublatis,
idem in Chrifto femiamus & loquamur.

nii

it bUc

t t/on

igui-
i bi-
cipit

9 no-
ncm
ur o-
na&
t) m
sdtf-
Coe^
\\mi
xpli-

nni-
idia-
ilub
459.

Lt D»
:qui»
is re-
cjua-
;ili-
cun-
oaf-
>cW
m in
mo-
nen-
ueri
etur
tati,
>co-
i re-
derc
iad-
rum
lo-
em-
cet,
ica-
.de-
efi-
i in
altis
uis,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

DE METHODIS

LIBRI D V O, QVORVM

PRIOR QVIDEM OMNIVM METHO-

DORVM VNIVERSALIVM E T PARTICVLA-

RIVM, QV>RVM VSVS ES T IN PmLOSOPH I A , B R E V E H

ac dilucidaiwJeclarationem:Pofteriorver6Ecclcliaftcn,(iuenictIiodum tbcolo-
gicam interpretandi,concionandiquc continet.

SERENISSIMO AC ILL VSTRISSIM O

P R I T^CIP I i^AC DO M 1 N0> D. C H R I ST 1 ^4 N 0 (H V 1 V S
mminis tertio ) DanU , NoruegU , ScUuorum & Gottorum Regi , Duct Slefuig* , HoifitU,
StormarU tjr DitmcrfaComitt Oldcnburgenfi & Detmenhorft: Cominofuo clementtjjimo.

Aximvs olimregibuscuma^erisPh-lofophis, cumaPoe-
tis fummus honos eft habitus Perfp^vetunt enim fapientiffimi
homines heroicas regialque virtutcs minime vulgarcs e.Tc , fed
diuinicus paucisadmodumordinispolicici&: crconomici con-
feruandi gracia collatas. Namficri non pofle ariima<iucrte-
runcvt hicmundus diu incolumis ftare poflic, nifi iinr , qui fa-
pienciaexcellences,probitate confpicui,aucoritace graues , &:
rcbus gerendis idonei,reliquam multitudinem legibus &: diCci-
plina coherceant,ac in officio retineant.

Hoc Platograuiffimus Philofophus in multis Iocis teftatur:
Quemadmod um,inquit,boues non a bobus, nec caprx a capris
reguntur,fed a preftantiori genere nimirum ab hominerSic ge-
nus humanuoj infirmius eft,quam ^t feipfum rcgere poffit. Quarc Deus pra.fecit Rcbufpub.
hcroas,qui cum habeanr ipfi profperos UicceiTus , nobis quoque imperia eorum grata &: faci-
lia funt.Hiita curant nos,vt pacem,pudorcm,libertatem , iufticiam conferuent. Et alio Joco
Regem gubernatori nauium confert.Nam vt nauis in turbulento rrtari iactata nequaquam in
portum incolumis peruenire poceft fine gubernatoris arte &: induftria,qui &: nauis &: nauta-
rum falutc vnice fpe&at:ita Refpublicaeuertiturprorfus,vbiperitus&:amans falutisciuiura
magiftratus non fert Jaborantiopem,luxtaThcogmdis fencentiam;
Qoptiyo) <T ctfyovot^K&voi <T dyt&cov %£$v7Fip$iv

^.{fJLaiyfC fJLY\ TT&C VOLUO X*} JCU /L& 7T7».

Hinceftecxiftimo,quod redores Rerumpub.gubcrnatores, vocabuloa nauibus crarita-
to,dicantur.Nec aliud diuinus HomerusfeniiiTepucandus eft,qui regesfa?pe Jiorptt&c , non-
nunquam w&pti&w Ast^incerdum Tcoi$yctA Ask*,al;quando »>^f^,rarfusJ«noe( wttipou; no-
minat.His enim titulis orfieia regiaexprimere voluit. Nam reges &: principes viri rion nifi
diuino motu &: hcroico res magnasgerunt,falutares Rebufpublicis , policias prarclaris lcgi-
bus ornant,difciplinapafcunt,iufticia,clementiaacomnisgeneris vircutibus pra?ccdunc , &:
tanquam blandi patresfuos ciues&: incolas fummo comple&untur amore , vt qui fubdico-
tumfalucicommodifquenon (ecusferuirefolencquam^^pyo/ parentes fuorumliberorum
curam gerunt.Hinc eft quod idem Homcrus Iouem patrem vocauit,Quod enim pacria pote-
ftas eft in vna ramilia,id regium eft imperium in incegro regno.Thefeus apud Euripidem rex
placidus &: bonus,breui quidem vcrficulo fi numerum fpettes, fed copiofo admodum fj quid
in fcbreuicas illa contineat,euoluas,vircutes regias erga fubditos complexus inquic;

Evtpitoic.fep5?<n& /W#>^<p/Ao?.Vere^/)>«W quicanquam Atlas quifpiam Rempub. quaii
fuis humeris fuftincc,vnde merito fZamtiac. nomcn apud Gra?cos obcinuic.Hax tanta cura ni-

a. j.

v EPISTOLA 4

il ex fummo ergaciues amore proficild non poceft. Nec frangicur animo vftcata fubditor um
ingraticudine,qui vere regio animo fucnc prarditus.

Tamecfiautemmulcuegesimprobitatemundi &in(idiisSathana: deceptifunc, ac in cy-
rannosdegenerarunr:ti:iien nequaquam audiendifunc, quiobvel plurimorum errara pa-
rum verecunde de regio munere diiTerere audent.Fatendum quidem eft nihil ryrannide tri-
ftius,nihil immanius,nihii nocentius. Nec negandum, proh dolor,tcterrima qiutdam tuifle
monftra,qua:rcgium honorcm ac dignicatem vlurparunt, in quorum numero fucrunt J?ha-
laris , Dionyiius , Echecus , Tarquinius, Atrcus, &: huius generis complurcs <hxi)/uiQv^ /3^t£v,
qui omnem humanitatcm exuilfc videntur. Quidcnim nihumanius pocuic efte , quam quod
Acrcus fracri Tycfti proptiosliberos comedcndos appoiucritfQiiid indignius hommc, quam
quodidemomnemhumanicaccm,fidem, {ancticaccm a regibus viris alienam vohicric ? Scd
colloquium iphus cum feruo cx Seneca aflcribam, quo magis ipiius immanicas confpiciacur.
e^/rftfj.Maximum hocrcgnibonum eft,quod rattadomini cogicur populus fuiquam ferrc,
cam laudarc.&r*//j.Quos cogic mecus Iaudarc,eofdem reddicinimicos mccus , At qui fauoris
gloriam vcrc pecic, animo magis quam voce laudari volec.^rm^. Laus vera&humili fsepe
concingic viro,nonnili potencj ralfa,quod volunr,velinr.Ser/*/#.r\cx vclic honcfta,nemo non
cademvolec. Atrctis. Vbicunquctantum honeftadominanci liccnt,prccarioregnatur.^r///^.
Vbi non eft pudor,cura iuris,(anccicas,piecas,fides, inftabile regnum eft. ^sttrcia. Santcicas,
pieras,fides,priuara bona funt,qua uiuat reges cant.

Ecce quam graphice hic iub pcrfona Atre'i imaginem tyranni exprefilc Seneca : & concra
quam rcge dignas vircuccs,fua oracionc fcruus domino commendauic. Non enim regiuro eft
facerequod libidofuadec,fed quod racioiufticiaquemonet. Quare laudadum eft Xenopho-
tis diicumr/ctr^i/ j ajuryovx «^^M^ 6 vo/u&' &£?.Ex his non dirficile eft iudicare,vchemcn-
tcr hallucinari eos,qui propcer mulcorurn iniuftam ryrannidem,in ipfum regium ftatum, qui
Deum autorem habct,conuicia iaciunt.Sed tale ingenium eft maligna? nacura?,vc ne ordina-
cioni quidem Dei parcar. Ar viri boni ordinifque diuini amantcs facile intelligunc Philofo-
phorum &: Poccarum encomia de bonis regibus non cflc rumos ,fed vericacis teftimonia.Quis
quafomortaiium fatisagnofcere potcft bonitatem Dcierga eas Refpub.quibus placidiama-
tcfquc fuorum rcges contingunt,quibus cum chara patriachari func & mcolx? Sed Philofo-
phorum&Poccarumfcholaiicquidemde regibus fencic: Nuncaucem quas vircutes vcrbum
Deirequiricin regibus videamus. Pr/w* icaque ficregiavircus , cuius fecundus Pfalmus me-
minic cuminquic.-Ecnunc reges incelligice,erudiminiquiiudicacis cerram,fcruice Domino in
timore,&: exulcate ei cum tremore. Ofculamini Filium,ne quado irafcacur,&: pereatis in via.
Beatiomnes qui confiduc ineo. Hic Spiritus San&us vulc reges Filio Dei procumberc ad gc-
nua,cum ofculari,eique cum debiro feruitio veroque cuitu homagium prsftare. Ec quemad-
modum ptcnas minatur iis,qui debitum cultum Dei Filio exhiberc recufant: ita beatitudinem
obfcqucncibus promittit.Huic fccunda regia virtus adiiciatur,quam Pfalmus nz.rcgibuscom-
mendar.Lrctocinquit iandiffim us rex,cummihi dicitur,in domum Dominieamus. Hocre-
gium & didum &: exemplum vulc,vt reges non iolumverapietatealiisancecellanc, verum-
etiam vt fummum fit illorum gaudium habcrc Ecclchas bene conftitutas ac conientientes in
vcra religione.Sic tertia vircus regu,qua ide Pialmus his verbis crFerc- Propter frarres mcos &C
proximos meos loquar tibi pacem,ptopter domum Domini Dci noftri quc;tam bona tibi.Hic
iigmficac Dauid vere rcgium eirc,confiliis 5c faculcatibus Eccletiam iuuarc,ac minifteriu ver-
bi promouerc.Huc fpettac Efaix di&um cap.49. Ec etunc reges nucricij cui, &: rcginse eorum
nutriccs cuce.Hac fencencia Efaias non vulgarcm rldci profefsionem rcquirica regibus , veru-
eciam,quoniam potcntia rerumquecopia ipfis quam aliis cribucaeftmaior, vulc vc rcges Ec-
clciiam Chrifti ( quam Sathan cum fuis bclli ducibus,Turca &: Papa,flumine fanguinis delere
conatur ) tueantur.Vulc vc faculcatibus fuis Erclefiarum miniftros alanc : vulc vc fcholas eri-
ganc,bona ingenia foueanc,fine quibus verbi minifterium collabi necelTe eft. Vcinam reges
6c principes pcrpendcrenc,quam auguftus hic fic ciculus,quo Spiricus fan&us ipfos ornat , du
cos nutricios Eccleiia? appellar.Qujrnam quaefogloria maiorelfc poterit?quod auguftius no-
men,quam a Spiricu fanctoEcclcfuc nucricium dici fQuid gloriofius regibus mundi,qua quod
rcx orlorum Deus illis fponfam Filij fui vnigeniti domini noftri Iefu Chrifti|nutriendam ac
foucndac6mrfcrir?Hac^«4rta comicetur virtus,quaEzechias &: Ioiias fancriffimi rcges fuo fa
Sto rcgibus c6Lncndinr,quorum Ezechiasxneuferpente fregic propccr culcum idololatricu,
ipii a popnlo cxhihitum.Tamecfi aucem ferpens ille a Mofe duce populi Dei ex mandaco, Do-
mini 111 deferco ercchis fuic ( prxclarum protccto anriquicaris monumencum: memorandum
juvn/n9nrj)ov beneficiorum Dci,qui huius afpeclu a dipfadibus perculTos fanauic : Ln(ignis fane
typus Chri(li,qui in lignum exaltacus lantruorcs hominum fanaret ac peccaca expiarer Jcamc
fandifsimus rex chariorem habuic populi Dci falutem,qua anriqu um illud , omnique feculo

admi-

1 EPISTOLA 6

admiratione dignum monumentum. Iofias rpurciciem idolorum ^quibustemplum Domini
ta>dcconfpurcacumerac,penitus abrafit^cmundauir/uftulit.Hinc igicurcolligendum , quod
piorum rcgum haudminima virtus iic pro viribus amoliri, quidquid vera? religioni obftacu-
loeile videcur. Huic vicinaeft^///'/^ regiis virisdigna virtus , qiix in fanttifcimi loiLe regiS
exempIoconfpicirur.Namhicnon folum idola prophanantia templum Dei fuftulit , verum-
ctiam librum do&xiftx cceleftis diligcntet inquiiiuir, inuentum populo Dei ftudiofe cognof-
cendum commendauit.Hoc fa&um pios reges imitari dcccr,ac curare,vt vcrbum Dei in iuis
ditionibus quam liberrimeac punfsime praxiicetur. Adiiciamus Scfixtam vircutem rcgedi-
gnifsimam Chriftiano,quam ludicianam vocare licec. Ha:c quatuor conftat partibus, fapien-
tia,timore Dei,vericate,odio auaricia*.Sapientia facit nem iudicandoaberretignorantia re-
fti.Timor Dei pcrfonarum refpedum excludit. Veritas legis regulam cum arquitacc tempe-
racam fequitur,Odium auaricias,lutum oculis mentis abradit , vt &: quod verum eft fmc im-
pedimento videas,&: quod vere vides citramaliciamiudices. Hxc virtuspio iudiciExod.18.
commendatur.

Ha&enus recenfui veras virtutes,quas verbum Domini in regibus requiriti quibus Philo-
iophicxillxabciTcnequaquampoiTunt.Tmopotiusin Chriftianis principibus vera? vinutes
fiunt,qu;e in Echnicis virtutum fallaces tantum vmbr* extiterunt. Nulla enim virtus quan-
tumuis fpcciofa,fuum nomen iine ti more Dei tueri poteft.His itaque virtutibus munitus rex,
fentict vere fuum regnum ftabilefore,Deo,qui falutem dat regibus , excubias a?cnce. Nulla
cnim vis maior,vt vcre inquit Scncca,pietate vera eft. Nec dcfunt nobis.Scremfjlme Rex , ta-
hum vircucum m Chnftianis principibus exempla , Sed quia dpmeftica nobis vt oratiora , ita
&vtiliorafunt,illiscontentusero.Pater cuus,SerenifiimeRex , poftquame manu Dei acce-
pnTec hec regna Daniam &: Noruegiam admmiftranda,non folu ipfe pietate vera emicuit fu-
praomnes fuos,verumetiam fcmina qii2edameius,quantum temporii ratio permiiit,itaiecit,
vt fe facile & hoftem Papiftica? fuperftitionis acerrimum,& Euangelij Chrifti fautorcm ma-
ximum dedarauerit.Sufcepit patrocinium piorum miniftrorum5iniuftam vim ab eis depulit,
Breuiter omniacgir, vt fe vcrum &: Chriftianum regem dcclararct. Hic verc Fridericus no-
mine & re pacis amancifiimus,cum in veri Dei inuocatione animam Chrifto,a quo regna ac-
cepcrat tradidinet,paucis interie£tis annis diuina clemetia iic mirabilirer ordinante &: Rex
inclytorum regnorum Dania: &: Noruegia*, &: Pater Pacri* faftus es. Accepto autem regio
diademate,omnium pnmacura hnt cultum idolorum cxtirpare,in qua re & pietas fumma &

vereregiafortitudoiedeclarauit.EtquoniamEccIeiixftatumnequaquamdiuturnum forc
T.R.M.animaduertic,Scholam HafFnienfem collapfam erexifti,Iegibus muniuifti, ftipediis di-
tafti,doai(simis viris ornafti.Et quod tum inccepifti,iam lo.fete annis implcri curafti , ac ho-
die omncs tuos conatuseodeftinas,vtChtiftum,cuihomagium prxftitifti , honores'&: ipfe
&:alijtecum.Hoctuugaudiumeft,videreconfentientesin vcrapictatefubditos.Cofiliis &: fa
cultatibusteEcclefia:Chtiftinutriciumdeclaras. Pro viribus omniaqua? ver* religioni ad-
uerfari animaduercis,amoliri conaris.Culcum Dci verumabolica fuperftitioncquotidiema-
gis magifque inftauras.Maior enim res eft,quam vt paucis annis ad fixum diuturnumque fta-
tum deduci pofsit. In iudiciis quoque fapientiam Pnncipe dignam, coniundam cum timore
Dei&: veritate,oftendis.Breuitcr verusrex,paterquepatrix es,cui nihil antiquius pietatc ve-
ra,mhil pace iucundius, nihil fubditorum falute charius. Vt enim pater fua pignora

chara:ita ditionumtuarumfncolasfoues, ciuas,defendis,acomni bcncficiorum genere cu-
mulas,vndc fit <%*^^Mov7jW%//^0^ HuncR.T.M.animumorna-
tiiiimumomnigenerevirtutumdeclarat&aulatua,in quamultinon folum ftemmate ma-
iorum,vcrumetiam fapientia &: virtute nobiles &: illuftres viri funt. Inter hos fuo quodam iu-
re D.Iohannes Fryiius genere,fapientia &: vircuceclariiiimus,primum locum occupat. Hic
vt eft amantifsimus patrise acRegianua? Maieftatis: ita Jabotibus &: vigi\iis nequaqua parcir,
ImidimmemorfentcntizHomer^^ Hic mer;to cum

Praxithea dicere poiTec:

3 tizltQ/.c, e&i TnxyTic, ol yakdcn ai ■

oho7/utv av ai jc aJfcV oi v TrucrXotS W-ov.
Preterea funt &: alij non pauci docti & fapientcs viri in R.T.M. aula , quorum finguli fub
te tanto duce fuam ftationem,vt in acie fortifsimi militcs,ftrenue tuencur. Sed quid multis?
H ic dies nos docet qua verus iic ille vulgo tritus vet ficulus : Regis ad exemplum totus com-
ponitur orbis.Na-T.R.M.exemplo dodi &: indoai,nobiles &: ignobiles, ciues &: ruftici , qui-
bus virtus ac pietas cordi eft,ad maiorem pietatis &: honefti amorem extimulantur.Hic virrti-
tumtuarum iucundifsimus chorus,Serenifsime Rex,mihi animum fccit,vt hocmeum quale-
cunque fcriptum T.R.M.d edicare fim aufus.Spero enim fore,vt pro folita tua regia clcme-

a. ij.

7 EPISTOLA $

tia,quaomnes comple£cris,etiam hunc qualemcunquelaborem,proprer vtilitatem iuuen-
tutis noftra: fcholaftica? fufceptum,benigna manu fcrenoque vultu acccptcs. Non ignorac
T.R.M. DominumlaudaiTemulieremillampauperem,qii2Eexiguum ccs quod h^buitin ga-
zophylaciummifit,Nonenimtamrei precium qua? oftertur , quamanimum offerentis re-
fpicitDominus,apudquemarleaus rebuspreciumimponere foler. ^iuv >a> Svfjfe
Hunc fummum cecloru Rcge te imirari cupio,fide hoc meo fcripto &: dono quod ofFcro,iudi-
care velis,quod te &&ttruna mmimediffido.Fateor quidem ipfe libenrer,quodimpolitius fic
quam vtT.R. M. dedicari fit dignum : Attamen quiaminime ignorare polfum , quomodo
R.T.M.aftccta fit erga huius T.Regie. A cadcmia? profeflbres,quos omncs quidcm amas , fin-
gulos vcro fingulari beneuolentia profequeris.Idque non folum quia natura p/AarSp^ es,
verumetiam quia huius noftrce Acadcmix fcre collapfa? reparator es. Hac T.R.M. philan-
thropia ac clemetia fretus,offero quod habui, vr aliquo faltem modo me gratum T.R.M. ex-
hibeam- Ac rogo vt quodex fyncero afreftu proficifcitur,fereno vuku accipias-Poftremo prc-
cor cum omnibus piis Deum,Patrem Domininoftrilefu Chrifti, vtopus quodoperatus eft
per te in his regnis,ad gloriofum fine perducat,vt te fuo Sanfto fpiritu impleat, ac m via pie-
tatisverxdingat, vrMaieftatcm tuam quamdiutiffime in nominis fui gloriam, ac Ecclefia?
Chrifti *dificationcm,incolumem animo & corporcac florentem,vna cum Sercniftima Rc-
gina noftra,ele£rohorum Regnorum Rege Friderico,DuceMagno,dominis meis ciementif-
fimis, totaque familia ac regnis,conferuet, Amcn.

Sereniffimas R.T.M. deditiffimus

Nicoiaus Hemming.
RegU^Acad.Haff.
Profejfbr.

PRJBFATIO jf N L I B R V M

? 21 I M V M.

V M in hac tota rerurn vniuerfiitate nihtl fit ordine pulchrius , nihil vtilius
, nihilque magis necejfiarium.magna laude exisiimandifiunt dtgni , quiprj-
cepta ordints tn docendo & difiendo ohfieruanda tradtderunt. T^am cttraer-
dtnem^ nemjnem docere perfipicue , ita nemtnemfioclictter dtficere , manife-
/tumeft.Htc duo cumproculdubtoomniumhumanorum operumprtfiantifft
mafint^magnocumjiudioeafieaari decet humanitatis achonefit fiudtofos
VuidenimquafiohomoMe a hrutodtffert,qutdtfcendtpromtitudt„emJc do
cendt vtamnonftudtofiequmtfieciatur^aman Prafierttmcumtdeocondttum

fitnedoclnna &dtfiapUna^ entmobjecro erit doctrinantfii acceffieritordo^profeclono

nulla v» effepotentcttra ordtnisbcneftctum,Et quemadmodum lumen iuobficurum locumtllatum te-
^spelituttaordtnts^

ptcr cum tantum fit ordinis dec^tartta vttltt^tanta tn ommbus rebus necefitas , oper* preTutmme
t*tttmtmtudicautfteaqu*pafiw CMethodo lelt M hreuem ii-

bcllum concluderem.acfludtoj* tuuentutt proponerem.Kam CMethodtca docendt acdtfcendt ratto hoc
cttra & quamcelerrtmeperctpiantur^^ 0rdo

Ctterumcumde ^thodofimfcriptur^Mdeo
damMethodt rattonemfueroficquut^& cumperpendo rem accurattus , tnuento LtcnoHro propofuo
tfttjfiimamfort eam Methodum.qua Graci Methodorumprtctpui archttefcMpn* appeiia/t ILe

t"^*j?^

leaaeXamtnent^ftquamautemfiy tudtctoomnta e.amtnauerint ^ffero factie deprehelro/

CQJID

I -^>i

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Mcthodi
Dcfiiutio

Q V I D EST METHODVS?

Ciuifio.

Ethodvs, cft via doccndi certa cum
rationchot cH.Methoduteft. rario do-
cendi,cuiusadmoriinii&duCcu,fingu-
Jain rerurri explicatione aptis & acco
^modatislociscollocantur. Nec aliud
vult G^bcaidefinitioi, Mide/a* fcfr* 1$h I^omtm» pn*
x^nu Vt autcmrem vniuerfarn quafi per^ranfenham
ftudiofis contcmplandam proponam,brcuitcr ipfo
Mcthodorum gcncra, cjuorum vfus eftinJHvilofo-
phia&: de quibus dcinceps fum di&ums,iubhciafrt.
. 'f Mcthodus itaqucin vniujeifurnichiplexein pfyi>-
nerfilts & ParttcuUris>

Vnivbrsalis eft intcgrarum artium trade-
darum"Vid,aSalcno^//«e^^ka,fuopropriorinfe di
da. Hanc vftHicrfalcmM^ch^um Gr^ci diuidunr

adiecit > dic qua quid feriticndum ik , fuo lo-
'Codicarrf.^^jn^ ■->•."•; :-.

Pa rticvlaris Mcthodus eft miniftra vni-
ucrfalis Mcthodi , feu organdn 4>feu via monftrans
ccrtamratidncm^raclandi& explkandi partes, feu
membra vniiteifaJis Mcthodi-Hanc Didlelhcam vo-
cant Mcthodum, quam in StmpHcem ( cui particula-
rcs trcs fubiiciuntur,crt/v^e<y/<*,c^rtAo^<,e/''/at;p^/f. jsjarn
propteraftinicattm cafdem cum vniucrfalibus for-
^tiujntur appeliationes /& Compofitam diuidunticHis
quoquc :generibus fubiicitiir oratoria Methodus
quam oratores in caufarum gcncribusj ac fingulis
- eoriim partibusfcquuntur. :\ *

D E SYNTHESI
Vnincrfili.

fcefinitio T |Ixt cjLiicl fit Mcthodus, ac Mcthodorum gc-
^j JL/ncra rccitaui, nunc fingulas ciusformas eo
eacfeu co^o pfopofrrar funt ordine explicabo , ac pri
jofitiux mumdeSyritheffdicaim.

cmtcm Synthefij Vnitterfi/is Mcthodus tracla-
daruiri artium^ pcrquam natura? ordinem in collo-
cationeflngularum^partiu artis alicuius fequimur,
Ha?c latinc Conilruffto/eu Compojttio dici potcft: qua'
cjtioniam ad naruram proximc accedit, naturalis di
*itm^3 i nonnuJlis^^^appeUatur.Nam vt in re-
xempio. *"um p£rotUri5tionc,a fimplicibusad ea, qiueexlim
plicibu?e^rorunTUjr,fn:progrcfluS: ita iutfta huius
Mctlx>ch*ratiic^em,^prirnis quafi clcmcntis artis
v adiriircm urrgredimur, eftquearti pingcndi haud
^Simiii. multumabmnilis. Vt enim picbor limulachrum a-
liquod pichu-us^iprimum quafdam grammas ducit,
deindc mcmbra format, tum totum corpus fimula-
chri viuis^oloribus dcpi&umabfoluit: ita Philofo-
. r>h't!s,qiu in artc aliqua tradendahanc Mcthodum
: fcqui canOituit, paulatima minimis admaiora ^a
'1: v; itvnpilbdbi^- ad coniunda , ex prioribus poftcriora
cxtrrucns,progrcditnr,donectotam , quam fibi tra-
ctandam fu£ccpit,artem abfoluerit.
^bn°origi" Porf^ T1 Wft* ipcrtior,fcicndum eft , vocabu-
nij. mm Synthcfeos.,.a; quadanr Mathematica demon
ftrationisformafumtum efrc. Qiiemadmodu enim
Mathcmatica illa iSynthcfrs , a quibufdam Confefiis
principiis cxordicns,paulatim aliasatquc alias con-
ciufioaes cxtruit:ita hzc vniucrfalis Synthefis a pnn

cipiis & elcmentisrerum progrCditnr, c]ua?fun't irH- , , .
tclleclu faciliora & notiora", tk nec'ad fincm pern^l \\ i *i \
nerit. Scd quia harc fortaflis a rudidribus noti -fatfs" " '
intolligi poflunt i conabof ' prfpicuis Cxcmpli^ ^rcrri
declarare. * a nA

ArtifexfcriptarusGrammafkam, cuius finem, Excmpi^
bcneloqui, Conlldcrans, aliferi*dfditur,'cju£eora- micthod.f.
^ionisprima elcmenta funt: Dcinde1 ex lit<?ris fylla- rfu«Pwil"
bas compdnk-ex hisdicrion^s :ex divSionibus dra- ««faiis^
tioncs cxtruit,quibusfundamentis iaafsScjHTcmiodo
beneac cmcndate loqucrtcUim ilt(hicenim eiVfiriri
Cirammatices)diftinac explicat'. atque hoc pado
naturalem Mcthodum fcqiuWfs ••aryfoluit artclni
Ariftof^lcs cum finem videret : 'D^lfeices erTe'1^'-1 1- Aii{[o'
qiiifitionem verifcatup, ;qu*dii^«aifdd fCa raticCt ' ganon0"
nando inquiritur,initium niftl^fi* & ^ririrriis f^tfd-
crnationis partrbus , qua^iy^^dt^ellauit; noc ; .h
elt predrcamettt. *#t*ycft<u eriim ^drtfctuf dpctri- Brtrtsfd
na fimplickm^fcufnvqu* fom%farufh fitidciria-
tionum minim* partes ac clCmCiVtti.^ B6inde vltra1 uUd. °
progreflijs in Nb^^te^^^^irift^t-tyce^?^
ex iis propofitiottestanquam^alofa ratiociriaridJ
nis mcmbfa exttiwcit. Tertid.jdcb in Analytid^
prioribus<docuitU]uofriodo propdfrtioncs:qua? ar-
gumentati6nesmgrediuntur, atrea'* elTe debcarirV
Porro cumviderct fapientiflimtW^hiloiophustrfj'
cfle ratiocinationisgcnera. Vnum,quo probabilitcr
concIuditur.i^lt^rUrnsbirfo ilece-flaricfaliquid proba-
tur.Tettium,quo fra«dulenrcfSophiftsE vtuntur,ad
obruendam veritatem:d. his tribus gencribus co-
porft dbfeurt,&trimum eorumqua?pofiii,diiiA- ?
cihus percipi poiTe^idebatur , commoditatWdm;
ccntium:frquiitu^primo loco ab^luit., idque octor
Topicorum libris:de mcdio in poflerioribus Ana-i
lyticis:depioftrcmo in lib.ris EleBtfhotarn. quod tdr'
eo in extremnm locum reieciiTe videtur, quoniarri ■
prioribus perccptis , tacilius de hociudicari poteft.
Qiiid qua?fo hafc Mcthbdo Arifrotelica clarius cflc
potcfl?.qui'df*ciIWfintclIeclu? An non vel ixneris
nottris ducibus , hanc Arifloteli^Methodum intcKftffa
lrgere poflumus? Vidcmus enim pueros , qui iimul.turali$-
atquc tari per attatcm pofTunt, primum res imgulas:,
fuovquafquenomineappellaEe , vt pater , mater,paw
nis,potus. Dciride cum paululum auate progreflt) > '
iunt,componcre fcs frngulas , hoc eft , voccs rcrumi
fin^iilarum,& cas in propofitrones cogere, vt paten
cft l)onus,matCr eftbona , panis eft meus , potus eft
dulcis &cXum vcro adhuc longius proccflcrurit x i '
tate 4 inciperearguuientaneaere : dapanem , quia"
bonus patcr cs. non tc amo , mc crrimverberas &c.
Porro vbi adhuc maiorsetas acceflerit, natura duce
ilioscertiusvcracpncludcie,aIiqsproDabilioraani-
maduertere,& falfocolleda diiudicane & difcerne-
rc,qua? prorectoomniafunt diuina?illius artis Dia-
lcclicsBfcmiria ^ m qua tradanda Ariftotelcs euri-
dem ordinem ,quem natura monftrauit , fequutus
efl:Qucmadmodum& in Phyficishunc ipfum au- 4-Xufto-
torem fccifleimanifeftum cft. In hisehim primum Gcc».s Yh*
de principiis & elementis rerum naturalium,dc co-
munibus eonimarfe&ionibus,dequciis que hisan-
ncxa funt,aifputation.cm inftituit. Deinde^dc cor-

a. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

DE ANALYSI
V niuerfali.

Xn quo a A Nalysis Vniucrfalis , eft Mcthodus Syn-
iiffciat!' -ZjLthcii contraria , vt cnim pcr Synthefm a par-
nbusadrei abfOlutioncm & rincm progrcdimur:
ita contrario radde afine feu toto,ad ca qua? ad hnt
feu totum fpctfantjfit progrcfiioper Analyfin i qui
Dcfinitio Eirftrathius hoc pacto dcfinit: Anaiyiis eft via pio-
mcthodi cetjens a compofiti* ad firaplicia,ex quibusillacom

analyticae 1 ¥• j-r \-. ■

vniucrfa pohta funt,tanquam <3x ordme cUipontispnncipiis,
,is* (inc cleraenti*noc eft , Arialyf s vriiuerfalis cft cum
in artibus vcl a firie,ad ca qua? ad fincm fpcctant:vel
atoto ad partcs,pi imum maximas: deinde minorcs
& minimas:vel ctiam ab indiuiduis infiraifquefpe-
cicbus,ad fumma gcnera ordinc fit progrcffio. Vo-
De nomi dabuhim <h*Kvs*Ms fumtum eft a1 Mathcmatica de-
nc* monftrationc,quam illi aVctAycr/t' vocant > & a Philo-
pono his vcrbis dcfinitun

: Analyiis eft ex pofterioribus rccurfus ad principia
& caufas,ex quibus qu£ crTe&afunt conftitutionc ha
bcnt.hoc cft, Analyiis cft afcenfus a fincad princi-
pium , cuiusprincipium conclufio illa cft,qua?fue-
rat finisinSynthcfi. & addit Philoponus mctapho-
ram fumtam a pcregrinantibus, qui cum ad prcpria
rcdcuntjOcvctAt/^o/ dicuntur. Dc hac Mathcmatica
Analyfi dicam in particularibus Mcthodis, cocnirr
Exempla proprie portinct. Nunc autcm vniucrfaHs Analyis
aHSjh2« cxcmplisilluftranda cft.Scx illi pr*dam libri Gale-.
vniuctfa- ni,quibus titulum fccit <afet i&tww , pulchcrrimum
^Gaien- nuuis Mcthodi cxcmplum contincnt. Poftqram c-
libh dc nim fcopum feu finem iftorum librorum , dc bona
fucnd" valetimineconferuanda, in principk) propofiuffet,
£U€M * & ckfiniuiflctjiri fcx iilis libris omnia, qu£ ad pron

Alia de
finitio.

ii DE METHODIS

ppribus fianfiicibus^PoIlca de m«ctis,de gencratio--)
ne, Corruptione&c. qucmadmodumferc infcrie
roUiica* ?fx&CimCDt*fob$*xitix propof tafunt. Idcm An-
om ' l^otclcs in libro Politicorum a minutifiimis parti
bus orditur,ex iifqiie progrediendo totum cjuafi co
ponit.Familiam criim primam hominum focieta-
tem,& primam Rcipub.partcm in principio pofuit
eiufque partes , vtVirum & vxorem,patrcm & JibcV
ros,dominum & fcruum, Deindc vicinam domum
4 E yt ConilderatjPoftrcmo Rempub.extrmt.Hac quoquc
dis Eie" Mcthodovfus cft Euclidcs,cum a puncto ad lineam
meta Ge- ab hac ad figuras iimplices,ab his adConiunctas alias
cmctuca^^u€ alias dcmonftrandas progreditur. Sunt & illa
fcripta ad Synthefin refcrenda,in quibus feries tenv
porum & rerum a principio adfinem continuatur,
7. Libti quemadmodum Longobardus in f.iis locis Theo
scntcn- ]OCricjs fcc[tt p]ic cnuri pnmum dc Dco , dcin^c dc

ciarum F. ,.>{.. 0. „ r * .,

Lobudi. diltinctione Pcnonarum,& anncxis.propnetatibus
Poftea dc crcatione & eius partibus , Tum de lapfi:
primorum parentum,de pcccatofequuto parentuir
lapfum,& imbccillitatc,Poft hxc degratia cxhibita
per Chriftum: atque ita dcinceps naturali ortlinc
membra potiftima ficra; fcriprura: profcquitur, do-
nec ld locum de extrcmo iudicio,dc gloria piorum,
& poena impiorum perueniat.
If^Lb- Methodush.rcLongobardivniuerfalis eft opti
batdi me ma,tamctii in mcmbrorum cxplicatione ftpif.me
ibodo. iniuria tcmporisjn quod incidit,hallucinatur. H;tc
exempla fitis oftcndunt , qualifnam iit Mcthodus
Synthctica vniuerfalis. Vcrum hocin vniucrfumdi
omnibus gcncribus Mcthodorum tcncndum cft,
quod int.erdum magniauthorcs,proptcr certam ali-
quam commoditatem , ordinem Mcthodi fufccpta;
in medio curfu nonnihil varicnt.Atqueha?c fint di
cta dcSynthcii Vniucrfali.

p©^tum,iiflcui , xd eft ad-iauita^m tucn^am pcrri-
nei c vidcbantur,attcxuit. Ariftotclcs in prioribus 2- Arlffd-
y^nalyticis dodurus art£m f/Uogifticam , hanc Me- T*t j"rt' £IS
thodum fequutuseft. Refoluit eiiimiyllcgifmos in Anaiyti-
principia,vnde cxtru.5ti crant:quorum alufunt ml- c,s*
terialia , vt funtpropoiitioncs & tcrmini : alia funt
ionn%alia,vt figura? & ttnodi:alia can<mica,qux grxci
vocaitxtf>c/flt<-T2^y/y.lc.Vclvt cldcm crarius adhuc di--
cam, Ariftotclcs fincm in his libris propofuit fibt
fyllogifinum , queru priniam io projSdfitibnes par-
tesproximas,deindcjn torminostanquam priraa c-
lementa 1 etcxuit; Atque Iuec rcfolutio , quia matc-
riam tantum attingit, pofteaadditjbrmalem rcfo-
lutionera,quomodoramiruin omiics lyllogifmiaa*
trcs figiuas omuinoreuocari debeant>;;Pofti'craurn
raulta prjscepta coftegit , quibus vitio/aj ratibcina-
tawesicognofcencasuocctj&fapietifiirae quid ob-
fcruandurn fit in quauis argumentationemonftrttt:
qua? omriia hac Methodo ficrimanifeftumcft,tam-
oxft non fatiiatrincxcrEitatishxc obfcruari poftimt,
pnefertim cura prolixius dc iingularum partiu^n
affetitionibus &;proprictatibus difputet.

Doctrina feu strs dcmonftrandi A^iftotclis Kac ? Eiufd$
quoquc Mcthodof' quod ctiamtittdusindicat ) fcri Jjjjjj dc
ptacft.Priraum cnim proponitfibifincm iftius,ar- ftutione,
tis mmirum dcmonftntibnem^poiticaordin^ adiu^
git omnia , qua? ad cum pcrtinent fincm : hoc eft,
lpfam demonftrationcm primum retcxit & refoU
uit in propofitiones & principia, vbi necciTario mul
tis Yerbis propofitionura diftinctio tractanda crat:
ex qua diftinctione nafccbatur demoftrationis qux-
dam partitio,vndc via medium demonftrationisin-
quirendifefeaperuit. Et quia non tantum materia
requirituraddemonftrationcm , verumctiam lor-
ma,difputatum eft etiam ab acutifsimo Philofopho
de figuris demonftrationis, atque in artcm dcmon-
itrandi,quam fufccpcrat tradcndam,abfoluit.

Philippus Mclanchthon pra-ceptor mcus charif- 4
fimus , rcdadiuriis Jn artis f ormam docirinam reli- munes C
gionis , fcopum & firicm fibi propbMt , nimirum ^0^?1
quod homo fit conditus vt Dcum cclebrct:quod cu uPPi Mc^
feciifer, omnia of dine ftibiccit , quse ad cum fincm Ia.nchth«
pertmci c videbantur. Et quia prudentcr animad-
uqrtit,pios dum in hoc mundo pcrcgrinari defceant,
vcrfari primum in rcgno Dci fpirituaii , tlcinde in
regno politico,t«ertioin vifibiK ccetucoru qui pro-
fitenturrcli^ioncm, &inhoc triplici ccetu Deum
cclebrarc deoere , fapientifiimc fucs locos in trcs
clalTes digefiit : in quarum prima omnia illaordine
colIcgit,qua? ad propofitum finem infpirituali Chri
iri regno faciunt,atque ha?c decem & nouem locis,
quos raeminiipfum appcllarcFVcy.urtTiXKV, abfoluit.
Deinde in fecunda claftede politico rcgno docet,&
hos locos appellare folei m*JT&.*f. Pofti erriaf dafsis
locos cum Paulo "«^«/eVHrnominat. Atque ita pro-
poi:to finc in principio Jibri, collcgit artificiofe ap-
tifsimo ordine ca omnia qua: ad fincm rcfereda erTc
vidcbantur,Hancquc Methodum iciem autor in E-
pitomc Philofbphia: Moralis fcquutus cft.

Porro vt rcm elariorcm rcddarai collationcm fu- Coi/atia
pcrioris & huius Methodi adiungam. Siquis artem ^"Jj^f.
fcribendorum vcrfuumtradendam fufccperit iuxta cx&ana
Synthcfin.primum Syllabarum (vt minimarum par-lyticz*
tium ) excutcrct naturam & quantitatcm , Deinde
pedcs,vt vocant,componcrct, Ad extrermim ex pc- , . dK
dibus verfus facei*t: fedfecnndum Analyfin ab vlti-n
mo horum inciperct, & rctcxerct verfara in pedes,
& varias pedum formas,pedcs in fyllabas.fyllabas m
hrcoes& longas & ancipites,doncc ad miniraahu-

iujartiselcmcntapcrucniret.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

LIBER Yi

D E D I £ R E S I

vmutrfah.

hcolorf
D. Bha-

)IJati<7
cthodi
nthcti-

DIafresis Vniucrfalis, cftMethodus , qiur

kcant co-
JUunc.

nwSS? JL^primumclefiniti(mcid,rfct]uo doctriha/in-
tectict ftitutacft, dcclarat : dcindcilludipfum diuidit
^lucrfa- proximas {pecies , nirfumquc fpccierUm incniirit
inferiores fpecics , quoad' diuidi poflit id qtioc
propofitum erat. Methodus hrtcPlatonica a Pla
p^uhaiis toncJclui€am^rificc dcle3atUseft,appcllanir.Hanc
fuu. Ciccroin Philcfophicisfereomnibus, & Ketbori-
cisfcquitur : cuiuscxcmplafubiiciam,vbiprimum
vndc hcc Methodus f imta f?t,& quomodo ab Ana-
ly fi , cui valdc limilis videtur,diflcrat, cxpJicaucro.
Vocabulumfumtum cft a Platonica craadam dc-
Vnde^ monftrandi forma, quaPlatonici conabantur dcfi-
nomcn"' WWWWHn partcs colligere,ac collecfas definitioncs
deinonftrarc. Proponamus exempli gratiahomi-
nem definicndum,cuius definitionem hocpaclo <T
«r/«t/^ff/ycollegcrunt.Homoautanimal eft, aut ma-
niraatum. Atqui inanimatum non cft,ergo animal
crit. Et rurfus Jiomo animaicft, omnc autem ani-
mal aut gradi poteft,aut eft volatilc,aut aquaticum.
Ergo aim homoncque f t voiatilis , nequeaquati-.
cus,gradi poteft.Et rurfus,homo eft animaL Omne
autcm animal aut eft multipes, aut quadrupes , aut
bipes,Sed homonec multipes,ncc quadrupcs : crgo
bipcs.Et rurfus homo cft animal,omnc autcm ani-
mal aut cft plumofum:aut,implume,Scdhomo non
cit plumofus-crgo cft implumis.Et rurfus,homo cft
aniinal.Omnc autcm animal aut cft capax fcicntia:,
aut <*As><»,Sed homo non eft rtAofe-. Ergo cft capax
fcientix.Poftquam in hunc modum diuilione mul
^tiplici inquifiuilfcnt multas differentias; , collcge-
runt omncs limul.concludcntcs hoc padto Ergo ho-
mocft animal,quod gradi potcft , bipes , implumc
capax fcientia:. Hsec viatametfi veram artem deri-
M«ho- niedi monftrat, quemadmodum poftea inca parti-
iZtb * calari^cmiitionisMctliodo fum dicturus: Tamcn
A^ifote- Ariftoteles cam in altero Analyticorum poftcrio-
»5 cxPIo-rumlibro,adcmonftrandifcicntiarciicit, eo quod
** in dcmonftratione conclui.onem adco necefiatiam
cftc & certam necefle fit', vt nemini vltra rclinqua-
tur intcrrogandi locus,id quod in Platonica Diasrefi
nonfit. Seddcoriginchuius Mcthodi fatis , nunc
puucisdifcrimcn iutcr hanc & Analyfn oftendam.
Quidamprorfus idcm voluerunt cfte. Dixrefin &
Analyfm. Alij ne Gakno notam vidercntur inurere,
hlnc <}ui has diftinxit, Analyfin Vniuerfalem, hancparai-
metho- culaicm tccerunt: qucs ipfe Galcnus confutat w ///-
Anjy^i- ^^y»,quam Diasrefi Vniucrfaliconfcripfit^vbidi-
cam. fcrtc confirmat tertium genus ffl JiS «atatiw cffc
Dif i cfm,quara inteitJum t i% vfm Si&KvTn vocat,qii£
appcllatio tamctfi vtcunque oftenditdifcrimen in-
ter hanc & Analyf n.tamen breuiter illud ipfum ex-
plicabo.Analyl:s(vt fupraxiid:um cft)r>rogrcditur a
finis notioncretcxendo omnia qua? ad fincm iftum
hiccrc vidcntur.Dia:rchs vcro non a finc, fcd a dcfi-
n(jtiQne,.cuius gent^ & f ngulas ditferehrfas foluit
pcr dofi*iitiones & diuifiones omnium formarum,
q tue fub rc definita comprchcnduntur.Dcinde Ai^a-
lylTs nihil perffe dcfinit. Harc autcm diiriflonci non
con«:hta,-fingula dctiniticne dcc arat,a c|uo fuo of-
ficio intcrdum^V^afpel-Tatiy-. Hinc ncrfpkuum
cfTcexifrimo difcrimehnon pnnmm effe mter has
^."id ha- duas Vnnierfilcs Mcfhodbs. Scd tamcn habent
aliqutdcommunc:Nam cfticmadmcdnm Analyfis
quarrit qu^ ad finerrt nVeftant.fcruato ordine & ma
iorum &minorum partivrm : itaD.ccrcfis caqucc
ad dcfitnitionem pertinent , pcr diuifioncm fu-
pcrioruro & mfcriorum formanim , fiucfpccrerum

quarrit , doncc c]uiemiid ftiit m dbfinitionc produ

ntionc

ipfumqiie definitionibus & ctiuifionii

Difctt
nicn

xem

plicaucnt,

Hife ergo ita cbnftituus,exeri4|jl:! Vt in fuperiori- lMtnPi*
bus Methodis fccimus,fubiiciamus.t;iccro hac Me-
thodomttltafcripfit , inter tjua? primum occurrunt ] c,«'<>
crcs iili praechri de Officio libri,iri quibus omnium nbTde*
primum officium(ciuod ha;c Methodus ptCiliaritcr officiis.
rcquirit)definit,dchnitum diuidi^ in id,quodpcrti-
nctadfinem bonorum, quodr^hilofophi ^icc^-nx^
vocant,&inid quod in prarccptis^pofitu cft,Cjaod-
quc in pr3xi confiftit,fed illo feclufo,vt nihil ad rcm
pertinetc, hofc doccndum f bi proponit:quod poft-
quam inxatSxcy hoc cft mcdium » & x<n6ftou& , noc
eft pcrfcctum , diuifit , fingulas fonnas dcfi-
nitibnc complexus cft . Scd quia Stoicum il-
lud kd.7^auei , rigidius vidcbatur ; atque extra
humanas vires pol tum,cxclufum cft , vt parumfu-
fccpta? difputationi accommodum.Mcdium autem
officium(quod definiuit cftejCuins Curfactum fit,ra-
tio probabilis rcddi pcfiit ) diuifitin honeftum&
vtile,quorum collationcm,vt infra dicam,appofuit.
Nam prius honefti partcs prcfequutus cft , quod irl •
prudcntianij iufticiam,fortitudinem , modeftiam-
que diuifit , fingulafqtiedcfinitionibus cxplicauit,
additis officiis , qua: a fingulis harum formarum
fluCTC vidcbantur,idque eodcm qucm propofuit or-
dinc,& vtmagis ha;cconfpiccrcntur,vitia,qux cum
hispugnare videbantur ( in omni cnim Mcthodo
Antithefct n collatio ncccflaria cft)adiccit. Sub hxc
officium,fumtis differentiis a ftatuum varietatc,Po- ,
liticumj Militare, & Occoribmicum prcfccjuitur.
nccomittit a-tatum differcntias cVofficia, addcns
officiorum rationcs & difcrimina.Porro cum ita ho
ncfti partes cxplicauiffct , plura honcfta intcrfcfe
contulit. Animaducrtit cnim pluribus propof tis
honeftis,haud raroambigi quocfnam fit cligcndum.
Deinde abfoluto primo ofhcrj gcncrc , tranfit ad a-
liud,quod vtile vocauit. dc quo in fccundo libro di-
fputatjdcque cius variisformis & officiis , qita? indc
na!cuntur,pertractat:quorum quoqne comparatio-
ncmadiccit.Sspc enim dubirari folctpluriDus vti-
' buspropofitis , quodnam fit altcri pra?fcrcndum.
Tandem honcftum & vtilc confcrt,& pr^ ccpta Col-
ligit,pcrqu5honeftac6^'<)fctmtur,& ordiiie mon-
ftrat,qnodnihil quouciim vllxhoneftatis partc pu-
gnat,fiabchdum f't vtilcridcjucfae.it co]i>iofa excm-
plorum fylua illuftrationis gratia adhibita:atquc itx
iuxtahuiusMetr/odi normam Cicero omnia offi-
ciorum gencra eruditifiimc cxplicat. Hanc Metho-
dum qui obfcruaucrit in illo Ciceronls opere,& fr-
cilius autoris mentcm intclliget , & rcs qua? ibi tra-
Juntur , firmius mcmbriil tcnetiu Hanc qupque a.idem
Mcthodum idem autr r in partitionibus oratoriis j?0p^J
fcquitur.lbi cnim primum diridit totam illam db- orato-
ctrinam in vim oratoris , in orationem & qu^ftio- nis-
ncmrqua' tria cxponcndo , dcfinicndQ & diuidcndo
perfequitur vfquc ad fincm opcris.Huc ctiam rCfcr- j.I(iem m
:o libros deEinibus Bohonim & malorum.Item.dc weris
Natnradcorum,dcDiuinatione, & Philofophicos J0f0pfeL
rerc^huius aatoris omnes. cis.

Euftrathius histrib. s Mcthodis Galefti adiccit
quartam,nimirum ^aril «;w,qr2e quia particularis eft
& non fpectatur in toto opcre,fcd in partibuS , non
dcbcbatvniuerfalibus Methcdis vt noua forfna ad-
di,fed ad part ict-larcs Methodos ab Euftra*thio po-
tius fniffet referenda , dt quibus fum didurus , vbi
primumqu«dam,qua?admonitu ncccftaria viden-
tur,de vnruerfalibus Mcthodis adicccro.

Nc qnidigitur in q-uxrcnda Methodo alicuius f^^,
a. iiij. " 8

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

Ccdis avf" . "V ~v?

thotum opens crretur,, :htff,c4}fDruanda & jirmitcr, tencnda
rtfaS? H^fJ^^^^ifi» Frtc aWyaopcris de toto
d*. mdicct,hoc cft,nc Mcthodum coittuatear%quam
. rt1- BWfn^y.jff^ Vt
fi quisin pfincjpio libri ajicuius dc -Cra4mtiatica
fcripti ,. dcprehendcrit, Grammaticam eflc.artcm
.emcndatc loqucncli ?. Vp} rincm cius cflc, , yt fcnfa
»; mcntis congrua. pratione cxprimamus , non ftatim.
pronuncianduincft cam artcm vcl Disrefi , vel A-
nalyfiteripta^ eft , &:

ex orainc totaus icripti Merhodo nomcn retribucn-
dum eft.Philippnsiitprincipio Erotcmatum Dia
letfkorum dcfinit DialecHcam , monct de eius finc
& yfu : ncn iacp totus libcr vcl Dia^rcii vel Analyfi
^ fcriptus cft,fca Syntiiefi,fi operis fcriem fpcclas.
Detnde obfcruandum & hoc eft , dc quo in Syn -j
tHcij admpnui , autorcs magnos ccrtam obcaufam,
transferre aliquando IvfcthodorumlcgitimUmordi
ncm:id.quodnonfaciunt Mcthodiignprantia , fedj
magrio confilio. Vidcnt cnim intcrdura quaidam,
ppRcriori loco ponenaa cflcnt, comjmodius &
vtihus tradi pofle.fi przponantur, vt in Pracccptoris'
^ noftri pialcctica iuxta Synthefis naturam, quam
)?hiljppus ibifequitur, inuentionivocuin. & pro-
pofitioni addcnda fuiflet ftatiin argurncntorum in-i
ucntio.hoc elt,TOT/x»,fcd voluit hic captui iuuentu-!
tis fcfe accommodarc.quarc abfoluta yocum & pro- \
pofitionum dodrina, cfcformisargumcntationum,
pr^ccptaadiecit, idquchoc confiiio, vt poftcack:
Topjca muenta argumenta , ftatim fuis, formis alli-
gar-ent ftudiofi , tje inucntis continuo iudicarc
j>offent, ncc vlldimplicarentur crrorcyquod fanc
^jff^W*» miflct * fi norma: iiidicandarum1
coixfcqucntiarum^non antca fuiflcnt traditar. •
*TjW/8? loeo pkfcruandura cft\ quamam harum
.tnmn ..tycthotfprtim fit^a?ftantifi;ma.<Nam alij a-
ham prefcruftfr. jStijit qui Synthefin ideqaliis antc-
ponunticum q^ia magka i naturam accedcrc vidc-
t;iAr,tiim qu6aaric?prinium Synthcfi videntur in-
AW^f^KRflng M*W«m Ariftotclcs non £b-
>im.)n.mncnienai^/cdctiam .in tradcndis^rtibus
vt.p],urlmv.m cft fcquutns. Alij Analvfm & .bisercfin
J^J^fijffi Stnthfli, eo quod ingeniis, Kominum a-
i^M^^^^^m. vnmcrfam& quafi-cpmpofi-
iF^Wi^t P^^^f ^cift^ Vel^ A naly/i , y^l Oise- :
-r'9§ Sftl4cm rete^c ^do/rcc .adprincjpV&for.tes
lpfos.cl^entcs dednxerun^ametfi autcn* ,h*C jm-
P/^WfMlon.pon^im:tamcnlioc v^actur mihi aaii-
c^duqp ,, qiiod cx con.aitione $c natura- matcria?
r^P^^^iyaaocenaifunt homincs, pctcndum
S^ftW^S&ffi^ rcs.^io Mcthodi gencrc fa
-Sui^5^^%r^e^MH^^ Si quis cnim A
- - 1 SwiRi^W in,!p.^mmatica aut Dial^clica tra
' Oc!o44* ill^icarcn^iluun.ppcram & olcum pcrditu-
ruin: ' Vam caAfetK^us in iis artibus di/centibus
• : i1^^1?"1 $ ^0PW.4?»ciim contraSyntncfi^ fit
c^l^^m^^u,^ P^ft«s,vt ego cxiftimoifccu-
T tl>fi!n^Tilu*.n^ artcs traaiclcrunt. Contra vcrO.Rhc-
S ftffcndx commqdioreft piWefis.Qiiapro-

' •^cf4ja/wm;Methoctum;m ali^srcbus tractapflis §c
aptiorcimnaqiioqueaigniorem cffc ftatuortamctfi
^flSPiffV %r^'s" dtfputare non videtur operx-
JPS^.Pif?^ N,c'mo cnim dubitarc dcbct,'quin has ylzs
/cnimtradcnaartim hominibus moftrauerit De.us,
-vlc/c%10 & ^i^resbonjeab hominibus doccri a-
]f ' :^^crciPi rc&ius jpoflcnt. Ncc audicndum
f^^tw.^^mum vyj^i^lioqw do^An & bo-
llunh .^u-i- vnam tantum vniuerfalcm Methcdum
agnofcit,riimirum PIatonicam:pugnatcnim nq fp-
■ ^,m:c:um^iftotc.Ic micm ipfc contemnit, ycrwn

DE METHODIS

ctiam cum natura & cxpericntia.Tim pra?clara i^i-
tur organa tradcndarumTerum optimarum religio -
:.JU> & artium,non funtproptcr vllius homm^fiigil-
Iationcm contcmncncla. . ,,\ .-.

Toslrcmo lccohoc;quoquc '.aamoncrjdum vio^e- 4-
tur.quodnulla Vniucrfdis Mcrhodus poilVfuonui.
ncr.c pcrtungi,nifi particuliribus Mcthodisiuuctur,
^c ^ipus.C quiahadenus fatis mihi dc Vniucrfali-
to^cthodisdixinc vidcQr^nunc diccndum cll.

DE P ARTI CVLARIB V S
Metbodis.

A/TEt h o d v S particubm,cnratiomon-
M ▼ Xitrans rcdara V,am explicandi quxftioncs dc ^etho.
quahbctre^ropofitas.' Quapropterhuius Metho-Sr'
divanetas pctcnda cft ex- quxftionura vahciatc. ^
Cum itaquc quarftiones fint vcl firapliccs , >W
cum lingula: rcs tradfend* proponuntur : vel corri
poiita3S cum propodtioncs in controucrfia,n in-
cidunt , duplcx crit Mcthodus particularis, Sim-
plex nimirum, & Compofita. IHa eft finffitli,
rum vocum, cam vidclicct voces vcraratione ex-
pUcantur. Hxc qua propofitio nliqua ratione vcra
concltiditur, fiuc id fiat nccefiitate confecutionis
*anuim?<.uc rci & confccutionis fimul. Hincfacilc
mtdligi^cxiftimo vulgatam Mcthodi diuifionera Mc^i
quadnudunt Mcthodum in definitiuam^iuifiuaraT"^-
refoluram&.dcmonftratiuara,eflchuiusS
hoc cft pcrtincre ad particularem Methodum'
quamideo Diakaicam Vocant,quia tctaars diife
rendivcrfatur m-his quatuor traftandis & explican,
r^f.4?» vt oftcndcrcm quoraodo vulgata
Mcthodw diuifio cu ca quam fupra tradidi,quadret.
-Ponohw duplex MethodUs DiaJeaica tilurcs fc-
ctioncsrecipit.Namfimplcxquidem in «Ssw^
"WWnHon particiilares,* mixtam diuiditur. Co'
pohta vcro ctiam habet varias formas. Alia enim
probahilis, AliaSophiftica, Alia dcmonftratiua^
queltionc fufticaa dicitur,quarura poftea varij funt
rami. Nam quarlibct hamm fpcctatur vel in difpu
tatione,cuni plurcsdcaliquaqu2ftione lifiKant-ve!
mcoUocauoiie^cnTnipfidc rcbus fine aduerfario
fcrib^nusquicquam ferio,fiue dcclamaraus inecnii
excolcndi gratia,vel in cxamine eorum,qu^ ab aliii
fcnptafiintmirairuracum ca, qua-vel v^erioriora-
tiofleWitafunt,rctekiraus&detraclis orname-

tis^daproponimus^adDialcclicaranorinarafin.
gula .: ;cuocantcs,vt eo accurarius dc ncgocio propo-

utoiuxkciumformetur :f,nequo examinc vVrior
oratio ncquaquara intclli?i poteft.neque quicquam
horumintelle^volo^comtoriaktLdo^ ■ ,

qu^eorfum , quemadraodum antca propofui,fum
diaurus. Nuncideopaucioribus dcDiaIe<aicaMe-
thodo dicara^quiaarsDialec^ica hancfolam profi-
retol1'11 °CCt' adh3ncom^^?^ccptl fcrc

DE SIMPLICI METHODO
^letltc^acpnmum de SyntheJipamcuUn.

Sl^rS

qua: rci Iimplicis elementa cplligit.partcs com-

pcaut?antccedentia,coniunc^& pon_

dc^at,hftem vfumque rei commonftrat. Breuitcr

qu^occupatur in circumftantiarum rei confidcra-

tione.fc c^quar eft ccrta via rcs fingulas defini-

tionecoraplcaendi, &vocatnr vfitatc Mcthodus v .

denmendi.Huius vanasibrmas, xiuia in Dialcdhcis It"* for

tradunturiomittam, & brcuiter paucis & gcncra

tnn ^defuji^diMethodum cxponam , qu!m his

vcrbi^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Defini
tionis

i7 L I B E R

vcrbis Ciccro in Topicis tradidit.Sic igitur, inquit,
Veteres prxcipiunt : Cum fumferis ea,qux funt rei
quam definircvcliscumaliis communia, vfque eo
pcrfequi, dum proprium efficiatur,quod nullam in
aliam rem transicrri pofsit.vt hxchxrcditas eft pc-
cunia. Commune adhuc, Multacnim generafunt
pccunix.addc quod fequiturqua? morte alicuius ad
qucmpiam peruenit.Nondum eft definitio, Multis
enim modis finehereditate teneri mortuorumpe-
cunixpoflunt.Vnum addc verbumJure. Jam ac6-
munitate rcs difiun&a videbitur,vt fit explicata de-
rinitio:Ha?rcditas eft pecunia, qux morte alicuius ad
c]Licmpiam pcruenitiurcnondum cft fatis,adde.ncc
ca aut legata teftamento, aut poflefsionc retenta.
Exempla. Confeclumeft.hactenusCiccro. Addamus & nos
vnum atque alterum excmplum. Tyrannis cft im-
perium.Commune adhuc, Multa cnim gencra funt
imperiorum.addamus ergo:quod vnus adminiftrat.
non eft fatis,adde publicum. ne id quidem fatis cft,
Adde ergo: Cum Rcfpub.non ex legibus, fcdarbi-
trio dominantis gubernatur.His nihil fortafsis addi
poteft,Completa eft itaque dcflnitio. Tyrannis eft
imperium publicuimquod vnusadminiftrat,non ex
legibus fed arbitrio.Tempcrantia cft virtus,hoc la-'
tifsime patet. Adde Moralis, diftcrentia cft adhuc
generica non fufficicns ad definiendam fpcciem.
Adde, qux moderatur cupiditatcs. Iam res a com-
munitate difiun&a cft:fed adde finem, vt fit plcnior
definitio,ne quid contrarc&amrationcm fiat. C6-
iungamus iam omnia : Tcmperantia cft virtus mo-
rahs , qux moderatur cupiditatcs, ne quid contra
re&amrationemfiat.Quaautem ratione illa com

panium munia fint quxrenda , in Dialecfcica explicatur , ni
daromt». mirum vt primum rei definiendx prxdicamentum
rio. quxratur. Deinde,vt inuentum prxdicamcntum in
genera media tantifpcr diftribuatur , donec proxi
mum eius rei,quam dcfinire volumus,genus inuen
tum fucrit. Tum inuentum genus in difFercntias
fccabitur, doncceamrem, quxpropofitacft,a reli-
quisciufdem generisfpecicbus,ccrta& propria dif-
fcrcntia diftinxerimus. Sed fi ccrtx difrercntix in-
ueniri non pofTunt , quxrantur fubfidia a caufis, ef-
fccHs, proprictatibus,& aliis rcnim attributis, do-
nec quocunque modo rempropofitam ccrtis limi-
tibus definiucrimus. Atque hxc eft Ariftotelis in
fccundo poftcriorum, Ciceronis in Topicis, Boctij
in libro dc dcfinicndi Mcthodo,doctrina.

Cxtcrum hocloco admoncndum duxi, id quoc]
Rodolphusdocctinloco Coniugatorum, qucm lo-
cum multum facerc ad dcfniendum oftendit. Pro-
pofito cnim abftracto dcfinicndo,facilius dcfinitio-
ncm inucnics,li concreti affe&iones peruidcas. Na
hancviamfxpe Ariftotclcs fecutus cfbvt in Ethicis
dcfiniturusprndentiam, primumperfonam prude
tis confidcrauit & dcfiniuit. Sed Ariftotclis vcrba,
quo rcs fiat clarior, fubiiciamus. Prudcntia inquit
quidlit,ita intclligcmus, fi quos nominemus pru
dcntes cognoucrimus. Prudcntcs quidcm vidcntur
ex co cffc,quod rcclum conlilium in iis capcrc pof-
fint,qux fi.afunt,quxqi c non aliqna ex partc,vt que
ad valctudinem,aut vircspcrtincnt,quod cx eo in
telii<*i poteft, quia prudcntes in re aliqua dicimus,
curn adhoncftum fincm rcclc ca dirigunt, qux artc
non poflimt cffici. Quocirca valeat prudcns om-
nis confilio ncceflecft. Et qi:oniam confiliumnc
mo in iis rebus capit , qux alitcr eucnire non pof-
frnt , nequc ab ipfo ncqueunt effici & prxnari,
Quoniamqucfcicntiaomnis dcmonftratione con
duditur. Dcmonftratio autcm ad eanulla adhibe-
tur, quorum principia fccus cuenirc poflunt ( ca

Aliaratio
inuenien-
«iarum
defini-
tionis 1
PMtiurn.

cnimomniaeuenircalitcr qucunt. quxautcmnc-
ccflario cucniunt, noncaduntin dehbcrationcm)
Eificitur vt nccfcicntia,nec ars prudcntia dici pof-
fit.Scientia cfle non quidem potcft,quia quod fub-
icctum cft fub actioncm alitcr cuenirc poteft. Ncc
ars, quiaalius actioni,alit;s affcctioni artis finis cft
propofitus, Rclinquitur crgo vt pnuientia fithabi-
tusverarationead ea agcnda idoncus, qux vitxho-
minum conducunt vel obfunt. Hoc Ariftotclis cx-
cmplumcuidcntcrdocct prxccprum Rodolphi cf-
fc vtilifsimum, quod Philofophi & Thcol gifequi
folent.

Addamus & noftrum excmplum.Si pieta^em de- Aiia ratid
finirc vclis,promtif>!mum fucrit,vbi excuflciis quos S-iJ?"
nam nominemus pios . Pij autem nominantur, te.
quifine hypocrifi Dco,parentibus, patrix & ciui-
busdebitam reuerenriam & cultum prxfta t.Hinc
relinquitur, pietatem efle ftudium cum fumma re-
ucrentia colcndi Dcum, patriam,parentes & ciucs.
Obfcruandum& hoceft, qucdBoetius faciendum n0eti:
n definicndo prxcipit, quod Platonica Methodo J^fim-
particulari Dixrcfi,id cft diuifione, tanquam pla- tionis
nifsima & ccrtifsima via inquirantur dcfinitionum mcth°--
membra,donecrcma communitate diftinxerimv.s.
tam diu inquit debemus intcrponcrefpecies & dif-
crentias,quam diu feclufis omnibus,quxhoc idcm
cfle poflunr,e6 deucniatur, vt proprietas iam ccrta
tcneatur.M.Tullius in Topicis Ius ciuilc voluit de-
finirc,& vt oportuit, cccpit a gcnerc. Dixit cnim
in principio,Iusciuile eft xquitas. Hoc gcnuscft.
Sedquoniamaliacftxquitas conftituta, alia natu-
ralis, &Ius ciuile ncn eftnaturalisxquitas. Erqo
conftituta. Verum quiaxquitas conftituta alia cft;
Gentium, aliacertx ciuitatis, Et ius ciuilcnoneft
xquitas conftitutaGcntium, Ergo ccrtx ciuitatis.
Relinquitur ergo quod ius ciuile fitxquitas confti-
tutaeorum, qtiifunt eiufdem ciuitatis. Quxdam
Boetij vcrba mutaui , vt ftudiofi facilius Platoni-
camMethodumagnofcercnt, dcqua fupra dixi in
Dixrcfi Vniuerfali. Sunt alij qui prxdicabilium Aiiomm
ordincminftrumcntum Methodi definicndi con- fcmcmia*
ftituunt,dc qua rc Boetius ita inquit. Quidam cau-
tiorcs pleniorclque in doccndo, dcfinitionisipfms
quaii quxdam membraconftituunt,dicuntquc per-
fcctam & plcnam definitionem ex his quinque par-
tibus , gencre , fpccic, differentia proprio & acci-
dente confiftere, Scd accidcns in dcfinitione mi-
nimum, proprium plurimum valet. Exemplavide
lnDialccticis Philippi, & pafsimapud autorcs oc-
curruntplurima.

Porro huc adiicicndum quoque duxi prxccptum ^rdo
Boetij , dc ordine cxplicandi eam dcfinitionem, Sefinitio-
quam ftatuimus.Omnis definitio, inquit,his mem- ncm^"uPr*
bris partibufquc tenetur.Primum vti breuitcr id,de t°ra. ^
quo qu^ritur Quid fit,orationoftra cotineat. Dcin-
de cius dcfinitionis fupponatur approbatio , qua il-
lud oftcndimuSjVtidipfum quod breuiter in dcfini-
tionc pofuimus , idita efleargumentorum rationi-
bus approbcmus.Dcinde tertio loco iiiducimus dc-
ductioncm ciufdem definitionis m eam fpccicm, dc
qua quxftioeft,& dequa iudicium cft conltitutum:
vt cum generalitcr rem definiuerimus , & ita efle de
quo quxritur dixerimus , vt poftca pcr appr^ba-
tioncmconflituerimusverum cfTe quod definimus.
tertio locooftenderimus h ceflc quod gcflum cft,
vcl id cfle dc quo quxritur,qux orationis pars appcl
laturdeducliogencrisinfpcciem. Quarto locoin
oratione noftra ponemus dcflriuftionem defini-
tionis aduerfx partis , hoc eft , vti qucmadmodum
aduerfarij definiuerint idipfum,de quo fupra , dcfi-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Diuifiue
methodi
laui.

19 DE

tionem conftituimus,apponamus,cairique vitiofam
efTe doccamus. Hxc ratio tradandse inuen-
tae pcr Mcthodum dcfinitionis , non folum Gra-
toribus,vcrum ctiam Dialccticis & Philofophis cft
communis.nifi quod Philofophi vr plurimum alio-
rum dcfinitioncs priusc*^nfutant,& poftea collectis
membrisfuas ftatuunt, mox applicant gencra ad
fpecies & confirmant. Hanc Methodum plurimum
iuuare orationis copiam animaducrti, quare eam
commemorandam elTc duxi.

D E DI/ERESI
pArttculm.

TAmetsi haec Methodus ex iis,qua: dicta funt
in fuperiori Methodo , facileintelligi potcft,
tamcn quia eiuslaudes & vtilitatcshoc merentur,
breuiter dc ipfa dicam.Plato cnim adeo miratur hac
Methodum , vt dicat fe tanquam Dcuxn fecuturum
cumefTe,quem noucrit'diuidendi pcritum, atque
idnoniniuria.Namdiuidendi Methodus , cum ad
rci qua? diuiditur naturam demonftrandam, tum
ad definiendum & argumentandum plurimum vti-
lis cft,fedpraeconiis omiflis,re ipfam aggrediamur.
Dcfinitio. Eftitaque dividendi method vs,qua» &
particularts DUreJis quxdam exiftit & appellatur,
certa via,rcs fingulas aii ifn.ne,quafi anatomia qua-
Diuifio, dam in partes icv membra rctcxcndi. Sub hac diui-
fionecomplectorenumcrationem , partitioncm,&
eam quam Cicero contra&o Vocabulo diuifioncm
appellauit. Nam vis nominis &: amplitudo hoc non
rccufat , quemadmodum B etius & poft hunc Phi-
lippus teftantur, nihil Pfeudociceronianos moran-
tcs, qui nullum vcrbum ferre poflunt, quod ipf;
apud Ciccrcnem non legerunt. Vt autem Metho-
dus hcec co facilius pcrcipiatur , Primum diuifio-
num formas recitabo,Dcindc,regulas quafdam huic
rci dcfcruientes adiiciam , Tcrtio locorationem ac
viam in fingulis differctiis & fpecicbus inquirendi*
fubiiciam, Quarto loco ordincm tractandi diuilio-
num membra inucnta docebo.
Diuidcn- Diuidendi itaquegencraduofunt, prius ac no-
di genera biiius w<,^r<,/r ac per fe dicitur , Poftcrius fortnuntn

duo- r ■ 1 •

leu pcr accidens nommatur.
Perfe. Natnraie diuidendi genus eft,cum diuifio per ea
fit,qu;e natuiam reiattingunt,id eftper difTerentias
& fpccics. A tque in trcs formas diuiditur,quarum
prima cft gcncrfs in fpecies fii:e in difFerentias di-
ftributio.Harc aliis dignior eft. Alia quam Cicero
quidem partitionem,Thcmiftius vero ava.7o(xbj) vo-
cat.Tcrtia eft non quidcm prioribus dignitate par,
fed tamcnin feriarum rcrum tractatione haud raro
adhibcnda.Haecenumeratioappellatur, & fitquo-
ties vocis alicuiusmultaamplitudinc • gnificationis
fux comple&entis fignificata enumerantur.

Posltrtw diuidendi genus ideo vocatur per acci-
dcns,quia fit per ea qu;e naturam rei non attingunt,
fed vttortuitacmsdamincumbunt. Eftque huius
gcncris triplcx forma:Prima eft fubiecti in acciden-
tia diuifio.vt cum dicimus : omnium hominum alij
funt nigri,alij candidj,alij medij coloris. Secunda
eftaccidcntis in fubic&a fectio,qualis ha?c eft : O-
mnia qua? cxpctuntur alia inanima,a!iaincorpori
bus fta funt. Poftrcma cft accidcntis in accidcntia
diuifio. vtomnium candidorum aliafunt dura, vt
Margarita,aliafunt liqucntia, vt Lac. Atque hxc
Reguia-.funt gcncra ac forma; diuilionum : nunc rcgulas
fubiiciam.

Prima.

Oportct omncm dmifionem in duas ad mi

Per acci-
dcns.

METHODIS 20

nimum , vel in plures , fi neceflfe fuerit , pai tcs
fieri.

Secunda.

Omnis Iegitima gcneris diuifio ficri dcbct duo-
bustcrminis, nifi inopia vocabulorum hoc pro-
hibcat.

Tertia.

DirTerentia?,qux aliqua oppofitionis fpecie diftlv
runt,fola?generibus accommodari pofllint in legi^
tima diuilione.

Quarta.

DifTerentia femper fubiecto inefie debebit,in ve-
ris diuifionibus.

Qujnta.

Quemadmodum gencra in fpccics,ita difTerentia?
genenca? in alias fub fe conftitutas difTcrentias, non
lecus atque gencra diuidi debcnt.

His regulis traditis ad id quod tertio locopropo- ^tio in-
fui,accedendum eft,nimirum vt rationcm & ccrtam d"mm~
quandam Mcthodum inquirendarum dirTcrcntiarii differen-
in fingulis diuidendi gencribus tencamus : quod vt £0™!?$'°
facilius fiat,fingula genera proponcnda funt. Non dimdcndi
eft enim eadem ratio inquirendarum difTerentiaru ^nseri"
in oinnibus generibus. In prima ergo forma prioris
gcncris ac Methodo fpecies & diffei cntia? inquiren-
,ia? funt.Primum omnium gcnerisf nam foh genera
hac forma diuiduntur ) praedicamcntum quarendui
eft. Statim in proximas fpecies fubiecTas generi di-
uidcndum , mox in alias , donec ad infimas fpccies
dcucntum fucrit,vbi confiftcndum eft:fcd non pro-
mifcue& fortuito fpccics diuidendo gcncrifubii-
ciesjfcdeas tantum,quasconftituuntoppofite difTe-
rentia?,fub codem gcnerccollocata?. Vt animalium
ahud eftbrutum,aJiud cfthomo. Hic in proximas
fpecies,quas conftituunt oppofita; differcntia?,irra-
tionale & rationale diductum eftgenus. Etne erre-
tur in afsjgnandisfpccicbus, profucrit primum in
differentias genera diuidere. Poftea differentias ad^.
iunclo generis vocabulofpccics ftatuere,atque hoc
neceflario faciundum eft,potif(Imum fi fpecies qui-
bus oportet genus diuidi,nominibus carent.

Scddicataliquisin Animafis diuifione res plana
eft,fed quid facicndum vbi ncc dirTerentiarum , nec
fpecicrumfunt v^cabula. Huicinopiae hoc pacto
fuccurrendum eft : Vbi difTerentia? non cxtant pro-
priis vocabulis,periphrafi verborum vtendum crit.fi
pecicrum nomina dcfunt,accipe dirrercntiam,eam-
que fuperiori gcneri copula. Omnis enim dirTeren-
tiain proprium genus vcniens, fpeciem facit. Vnde
eft,vt genus matena?, difTcrentia vero forma? fimili-
tudinem quandam refcrat. Sedlaboreft, inquics,
difTcrentias illas inuenirc.Labor quidc,fed non adeo
difficilisjfi Methodus accelTcrit,qua tertia rco-ula fu-
pra tradita moftrat.Ex ca enim regulaconftat, quod
(o\x iJIae dirTerentia?,qua; a feinuicem aliquo oppo-
fitionis gencrcdiffcruntfub gcnere po<it*, gcnus
ipfum poffunt diftingucrc vera &lcgitimadiuifio-
ne.Oppofitionumautcm gcnera efle quatuor,nepe
Contradiaorium , Contrarium, Priuatiuu & Rela-
tiuu,cx Dialcclicanotum rclincjuo. Hictantumodo otio tra-
fecundum quas oppolitioncs diuifio gencris rcctif- rtandidi-
fime fiat admonerc oportet , ac primum quidem de ^aS^
contradictionis oppolitione dicendum eft , qua? af- inucnta.
firmatione&negatk ncproponitur. Quodautem
nc^atio pcr fcnullam conftituit fpecicm, ex eo ma-
nifcftum,quodfpcciesomniscflerem aliquam in-
tendit,negatio vero quicquid proponitab eosquod
cft efTe,diliungit,vt cum dico homo , aliquid clfc in-
nuo , Cu vcro non homo,fubftantiam hominis nc-
gationc dcftruxi.Sic igitur diuifio gcneris in fpecics

p er

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

2i L I B E R

pcr fc caret negationc , nccclTe eft tamen fiepe fpc-
ciem ncgatione componere cum ea, quam hmplici
nomine ipeciem voliimus affignarc,nujlo vocabuio
nuncupato,vt cum dico.Imparium numerorum alij
primi vt tres,quinque,fe:tcm,alij non primi,vt nc-
uem. Vt hoc pacto ixL c afiigncmus fpccies , cogct
neceffitas non hatura. Vcn.m cum ita fiet diuilio,
atfirmationem fequetur ncgatio non conrra. Atque
hxc dictafmtde differentiis oppofitis,quas confti-
tuit con.radictio.Nunc de contrariis diccndum , in
quibus gcnerum frcquens cft diuifio. fere cnim cu-
ctas dirferentias in contraria diducimus. Sed qnonia
contrariorimialiafuntimmcdiata,aliamcdiata , in
vtrifque diuifio facienda eft.vt cok-rum alij funt ni-
gri,alij albi,alij neutri. Hic quia indigcntia nbmiriu
prohibet fieri bimcmbre dintfionem,iuxta primam
& fecundam rcgulam diuifio fa&acft. In immedia-
tc contrariis diuilio fiet bimembris. Vt figurarum
aline sequalcs,alia: ina?quales funt. Porro diuifio fe
cujidumoppofitionem priuantium videtur ftmilis
contradictorie.Negat cnim quodammodo priuatio
habitum,fcd differt quod fcmpcr qui cm poteft ef
fc ncgatio,priuatio vero non lemper, fedtunc folu-
modo,quando haberehabi.umnaturx reiconucnit-
Quarcformaquardam 'inreHigit.T clfc priuatio. No
enimtantum priuat, fcd ctiam d.fponit quodam-
modo cum qui priuatur habitu.Hic ergovt in fupe-
rioribus dimlio gcncris fieri potcit,ita tamcn vtha
bitus priori loco p ^natur,priuatio pofteriori.Quar-
ta oppolitio eft relatiuorum,qua: nullam habct lub-
ftantialem difTerentiam,qna'a fe difcrepent,imo po-
tius habet huiufmodi cOgnationem,qua ad fe inuicc
referantur,ac fine feefle riori pofsint. Non cft crgo
gcneris in relatiuas partesfacienda diuifio. Ncquc
tnim hominis fpecies eft feruus aut dominustncc nu
mcri, mcdium aut duplum:in fubiecti tamcn in ac
cidentia diui;:one nihil prohibetpcr rclatiuas par-
tcs fieri diuifionem. Vt hominum alij fcrui fant, alij
domini.Ex his manifcftum cfTc puto , quom<;d \
fpccics & diffcrcntia? in vera gencris diuifionc con-
ftitucnda: funt.

DE ANALYSI PARTICVLA-
ri ennmeratione & dtuifione gvu&Cm V.

NVn c ^c totius in partcs fcctionc ( nam ca eft
altera prioris gcncris diuidcdi forma , & pro-
pric Analyfis particularis cft ) dicam bieuifsime , dc
qua in vniucrfum hxc cft obfcruanda rcgula: Ex co-
fidcrationccompofitionis rcctc Totius diuifio or-
dinatur, itavt fcmpcr a principalioribus partibus
fiat diuilio in minores , donec rcs tota in minimas
partcs rctcxtafucrit. Vt quia homo componitur cx
corporc,hoceft,materia,& anima,idcft forma, tan-
quam principalibus partibus , rcctc fict diuiliofcu
partitio hominis in corpus & animam. Dcindc haz
partcs vt tota accipicnda: funt, & diuidcnda? in par-
tes.Anima itaquetametfi reucra non conftat cx par-
tibus,tamcn quia in caeftvis viuificandi, moucndi
& intelligcndi , recteanima in has partcs virtualcs,
vt vocant,diuidi potcft,pcr fc fane indiuifibilis. Et
rurfus hcefingula: parres, vttota conftitucndsefunt
&diuidendar. Deindc,alterapars prima: diuifionis
fumcnda eftmempc corpus, & vt totum arripicndu,
huiufque confidcran'a cft compofitio. Vnde rurfus
ot"ATou,)inftitucndac(t,donccinminimns partcs dif-
fectumfucrit corpus. Harc rario rotiusdiuidcndi in
partcs , perutilis ad amplificandum & illuftran-
dum cft > quare & Rnctorcs de hac pra:cepe-
runt.

eno>
mcratio»
fi-
cationura

Tert/aforma primi gencris cft ennmeratio fignifi- dc
cationum diuerfarum ciufdcm vocis.Huius Mc ho- mcl
dus fecun dum has rcgulas inti itucnda cft. Primum ^SaL.
omriium vidcie oporrct , qua: fignificatio naturalis diurrfa:
fit ( Eft cnim naturalis fignificatio , quam primum "^t^
habuit vox cum ini cnta cft. Naturaha cnim di-
cuntur , quae cum vnoquoquc nata funt ) •quae
tranftatitia. Deinde,fi fcnfi.s patitur & contextus,
rctincnda cftnaturalis i gnificario,Sin minui tranfc
latitia: (ignificationcsfunt cnumcrandx, quarum ca
aptanda cft prcpofitio, q a: maximc quadrat, & fir«-
mis rationibus monftrandum cft,quod alia? vccis fi^-
gnificationes non conucniant.

Porro poftcrioris gcneris diuifio hoc pacto infti-
tuctur.Subiechim in accidcntia commodifsimc hac
Mcthouodiftribuetur, fi pcr liiigula prxdicamcn-
ra acctdcntium catur. Vcl vt Rodolpho placet»
pcrlocosDialccticos ordinctur propofita: rei dcf-
criptio , & ihftituatur vcluti qua:dam particularis
Synthcfis,vt !i officium aliquod fucrit diuidendum,
rectc in partes eas quar ad ofricium l aciunt , fict dcf-
criptio,idquod vidcmus Paulum fecifTc in dcfcri-
prionc Epifcopi, ad Titum & Timothcum : de quo
gencrc yidc plura in Dialeclica Philippi,& in pofte-
noribus commentariis Erafmi de copia.

Cae t e r v m Mc.hodus traetandse ihucnta: JJ"hr°"
diuifionis,ha:c cft vulgarifiima: vtprimumnoftram ftlndz"
diuiiionem ponamus. Deinde , eandcm confirmc- inuent*
m. s , mox fubiiciamus aducrfariorum, camquc ra* ^s!
tionibus dcftruamus.

DE METHODO COPV-
lata Dtdafcalica.

PORROcx his fupcrioribus Mcthodis alia qiia% nidarra-
dam Methodus,quam Didafcalicam a fuo pro "

•ibus Me

lica mc-
thudus
copulata »

prio fine vocant,emergit.Et tametfi cx pl
rhodis eft conflata , tamen rectc cam tk fimnlicem
vocauens,eo quodfimplicium rerum tractandarum ^JT'
i .ftrumcntum fit , & copulatam , quia conflatur ex P '
plunbusparticularibus Mcthodis. Huius Methodi Eiu$
partcs quatuor conftituantur,dcfinitio,diuiiio, ana-
lyi!S,catagrapha.Dcfinitio qua:rit an fit rcs,qua: no-
minis ratio,quid rcs.Diuiiio fpccics rccitat, probat,
dcdarat, comprobat.Analy, s partcs, caufas& effe-
ctarimatur.Catagrapha adiunCtarci,ccgnata, adia-
centia & contingentia cumulat. Singulis harum
pirtium exornandi 8c amplifkandi gratiaadhibe*
ri polTunt ccntraria, iimiiia, pronuriciata cxcm-
pla,y>7<x/.

Vtilc valdc fucrit cxcrceri difcentes inhac Mc-
thodo variis matcriis propofitis. Nam vt nihil dici *
potcft dc vlla rc,quin his partibus fubiiciatur com-
modc:itaiormaturhacrationciudicium dc rcbus,
vt fciant adolefcentes dcxtre quicquid lccrunt ad
fuam claiTem rcuocai e,& rcfte locos commJ?nes in*
ftrucre,qu;r fanc rcs pcrmultum facit ad folidam re*
um I ngularum cognitionem comparandam. Con*
picitur & inhac Methodo maximus vfuslocorum
in'cntionis,qui non folum propofitionibus confir*
andis& inhrmandis fcruiunt : verumetiam huius
Mcthodi elcmenta contincnt.

D E

COMPOSITA
Methodo.

IXIMVS

c Mcthodo particulari fimplici, h
nuncordopoftulat.vt decompofita dicamus. compoal
Huius in tota vita vtilitas cft maior, quam vt noftra tx vtlU"

Defti
tio.

H DEMETHODIS

oratio eius laudibus refponderc poflit:quare pra?co-
niis ornifi s rcm quam poffum planifiimc explicabo.

. Eft itaque Compofita methodus particulant certa
via ac ratio , propolitam qutfftionem coniunctam
in difputando,collocando , & examinando traftan-
di. Vtcnim iimplcx Mcthodus qua?fiionem fim-
pliccm ita ha?c coniunctam, qux conflat fubiccto
& prxdkato,refpicit.Varietasautcm huiusMctho
di i varia qua?ftionis propofita? natura, & propoli
tionum,qua? illi explicanda* adhibcntur , varictatc,
Diuifio- j)ctcnda cft.Quocircacum omnis qua?ftio Compo-
fitaautprobabilibus, a:>t fallacibus, aut ncccllariis
& pcrpctuis confirmari folcat,TripliccmhancMc
thodum conftituamus:Probabilcm nimirum, So-
phifticam & Apodicticam, dc quibis primum par-
ticulatim qua?dam. Dcinde de difputa ione, colla-
tione & examine fingularum quantum pro tcnuita-
te ingcnij licebit,dicam.Nam ha?c pars potiffimun
iuuatftudia Iuuentutis,mcmoriamconrirmat,in lc-
ctionc optimorumautorum itcr oftcndit.

i Metho-
di coni

D E COMPOSITA
probabilt.

MEthodvs Compofita probMis^H via ac ra-
tio probabilem qua?ftionem tra&andi pr >
babiiisPr0 babiubus argumentis,feu propofitionibus, cum fc-
ddimtio. cundum Dia!ccticcs pra?cepta rccl:e inftituuntur ar
gumenta : quod vbi fit conceffis pr pofitionibus
probabilibus , fequitur conclufio ncccifario , vndc
Ariftoteles prarfcribit non petendam , hoc eft , non
qua?rendam cife ccndu(ionem, fed cx pra?miirs . fe-
tis infcrcndam.Nam qui admittit pramiffas in bo-
na confequentia, ncceffario conclufioncm vclit no-
obieclio atmi* tet< non qua»ftio,dubia eft , de qua in
1 ' vtramquc partem differere licct?quomodo ergo di-
cis nunc ncceffariam,qua? eftdubia,quam etiam pau
Refpon- lo antca probabilem appcllafti? Datis propofitio-
fio- nibushoceftpra?miflis,quaIefcunqucfucrinr,fi mo
doferuatur norma fyllcgifmi, conclufio fequitur,
idquc neccffario, etiamfi materia non fi tncccflaria.
Siccnimdefinit Ariftotclcs fyHogjfmum, oratio-
ncm effe dicens,in qua quibufdam pofitis propo^-
tionibus pcr ipfas fequitur conclufio,idque neccfTi-
tatc confequcntia? non natura?.Duplex enim neccf-
farium Dialccticus confidcrat, aliud pcr naturam,
aliud per confcqucntiam. Ncceffarium pcrcon-
fcqucntiam omnem fyllogifmum legitime fa-
c?tum fequitur. Ncceffarium vcro per naturam &
per cofequcntiam & per fubiectam matcriam,in fo-
lis demonftrationibus exiftit.
Vnde pe- Porro Mcthodus ha?c in gcncre petenda eft pri-
h«ulcft mum cx natura qua?ftionis propofita?. Secundo ex
thodus. inucntionc argumentorum. Tertio ex do&rina de
fyllogifmis. Vcrum hicarte opus eft, qua? iudicium
rcgat. Nam propofita qua?ftione triplex cura ani-
mum occupabit,prima qua?ftionis,media argumcn
ti,vltima tormx : ad quam potiflimum alligandum
eft argumentum.Scd hxc poftrema cx genere qua?-
ftionis pcndct. Nam a iud qua?ftionis gcnus aliud
argumcntum aliamquc formam exigit. Dicendum
eitergoncccffano hoc loco primum de gcncribus
qua?ftionumDialecticarum:Dcindcde ar<nimentis,
quse (ingulis qua-ftionum gcncribus conucniunt:Po
ftremum dc formis, qua? argurrtcntis inucntis &
qua?ftioni propofita? accommodata?funt.
Dequac Qua?ftionum itaqucDialc&icarum gcnera qua-
kS- tuor^t Ariftotelcs:Defmitionis, Generis,Proprij
carum +, & Accidentis.

scuaib. Dcfmiuonis qua?ftio eft,quando dcfinitio dc dc-

finito pra?dicatur & contra. Gcneris, miando r>rc- Def"*'
pnumgenus,vel diftcrcntia dc fpecie affertur. Pro- quxiUo;
prij,quando proprium pra?dicatur de fubiccto. Ac- ^uid-
cidentisjcumaccidens atrcrtur,vcl qua-ri ur de fub- ds.CBC~
iecto.In quibus g.neribus nc crretur, ha?cob'crua- 3 Pr°-
tio cft ncccflaria quod qua?ftio non fortiaturnomen ZacsL
a fubicctojfcd tantum u pra?dicato , hoc cft ab habi- dcntis,
tudine pra?dicati ad fubicctu.Vt fi quacratur l;t ne ho
mo animal?gcncris eft qua?ftio, Genus enim in hac
qua?ftione pra?dicatur. Sit ne anima harmonia?eft Excmptu
quidcm& harcgcneris qua?ftio, fcdnon naturalis.
todcm modo dc aliis iudicjndum cft. Oblata creo
quaftionc de qua controucrfa cft, primum omniu,
cuiusgcncr sfit,qua?ratur. Dcindccognito crenere
qua?ftionis,loci prudcntcr confulcndi funt a quibus
ducantur argumcntarper qua? vcl confirmari vcl co-
tutari qua?ftionis altcrutra pars potcrit. Id autcm
aptifiimc videtur ficri hoc modo : fi diligenter pcr-
fpexeris , in quibus pra^di camcntis fuerint partcs i
qua-ftionis. Nam ipfapra?dicamcnta pra?cipuos lo-
cos m nftrant. Dcindc,fi quxftio fucrit definitio-
nis,gcnus & diffcrentia propria dcbcnt effc eiufdem
pra?dicameti:qua? fi fucrint idqi.c fecundum rcgulas
n dcfinitiua Methodo pra?fcriptas, confirmandacft
qucftiorfin minus,refutanda& monftrandum vitiu.
EtquiadifFercntia?non fubiiciuntur oculis', pluri-
mum facit ad inucniendam difrcrcntiam confir-
mandam & confutandam , confulcrc k cos effc-
ctuum,acl:uum,adiaccntium & cognatorum.Simile
iudicium cft degcncris quxftionc,fcdadhancquo^
queadhiberifoicnt lcci Spcciei, Proprij, Adiaccn-
tium,Acl:uum, Caufarum &c. In proprij quoque
qi aftione loci interni valcntpra?cipuc. Item a&us
& adiacentia & contraria.In accidcntis autcm qua?-
ftionc,locicxtcrni Adiaccntia, f gna, communiter
accidentia. Brcuiter cmnes loci poffunt ("ncrulis crc-
ncribus qua?flionum adhibcri,fcd alij aliis qua?ftio-
nibus magis accomodatifunt,queadmodu dictu cft.

Porro Ariftotcles & Ciccro opera?pretium
putaucrunt effc , in inquifitionc argumcntorum,
confiderare , qua?nam quaftio fit ccgnitionis
& quxactionis. Qux fanc confidcratio vtilif- De
(ima eft. Nam fi cognitionis cftqua?ftio , loci mcVtif "
mtcrni & medij funt accommodatiorcs.Siac"tionis, <JUIlin-
mcdij&cxtcrni : Verum quia ha-cin Topicis tra- ftionum "
duntur,mde petcnda funt. Nam Topica nihil aliud 8««ibu*
cft,qi;am Mcthodusinueniendi argumcnta confcn- "
tanca qua?ftioni propofitse.Porro quantum ad arcrU-
metorum formas attinct quibus alligari debct a^u
mcnta,hoc tenendiim cft.Alia aliis figuris ftint lna-
gis accommodata , quarcdehacre vtilifiima qux-
dampra?ccpta fubiicicmus.

Primum,S\ mcdium inucntum pra?dicari ro: cft dr De arjn»:
fubiccto qua?ftionis,aptiffima erit prima figura. »e«*

Secundum^ Si dc inucnto mcd'v> predicaripoteft
fubieclum qu|ftionis,aptiftima erit tertia figura.

Terttum. Si mcdium & fubicdum qu^ftionis
funt paria,in prima & tertia figuraconcludcre licet.

QuArtum , fi medium ncque anteccdcns , neque
confequens cft cxtrcmorum queftionis, velduplex
adhibcnda eft argumcntatio,vel Enthymema aptius
ent Syllogifmo. Vt fi qu?ratur, fitne' voluptas
cxpetcnda ? Inucnio mcdium quod eft dolor,
prorfus ab vtroque extremorum queftionis difTen-
tancum. Namnec voluptas eftdolor, nccexpc-
tendum cft do!or,nec contra. Hic crgo opus erit
dupliciargumcntatione, &nouum mediumque-
rendum , quod latct in priori medio hoc pac^o:
Qiiod naturam offcndit , eft fugicndum , Dolor
naturam offcndit , Ergo dolor cft fiigiendiis,

Sifu^

9|Hki

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*T L I B E

Si'fugtendus eft do!or,vo!uptas expeteda eft. Atqui
dolor fugiendus eft.Ergo voluptas eft expetenda.

Hocfolet plcrunquc fieri inlocis contrarioruro,
Similitudinis,difsimilitudinis, maioris, minoris &
paris,Item,caufarum& cffe&uum,quod qui nona-
nimaduertunt , in accom tnodandis locis fsrpe labo-
rant. Verum harc in Diale&icis fufius tra&ada funt.

Qttintum, ln deftru&ionc quaeftionis aftumata?
dominatur fecunda figura.

Sextum,'m confirmanda Vniuerfali propofitione
dominatur Barbara.prima? figura? primus modus,&
indurfHo cx quibufcunque iocis promatur argumen
ta. Tametfi hax plana funt , tamcn qua?dam praece-
pta deaffe&ione medij ad propofitajquaiftionispar
tes affcribam , vt inquirentis & iudicantis labor hac
ratione leuctur. In prima iraque figura Uxc dcbct
effemcdijcx locis inuentiaffi c"tio ad cxtremaque;-
ftionis propofita?,vtinomnibus modis medium af-
feraturde fubie&o condufionis. Deinde, inaffir-
rnatiuis modis fit antcccdens pra*dicati,in negatiuis
vero repugnans.In fecunda harc debet eflc mcdij di-
fpofitio, vt fcmper alterius cxtrcmorum quasftionis
fit rcpugnans. At in Ca?fare & Feitino repugnans fit
pra»dicati,& confequens fubie&i quaeftionis.In Ca-
meftrcs vero & Biroco,fit conicqucnspra:dicati,&
repugnansfubk&i.
De for. Porro , in tertia figurafcmper medium antece-
mis qui dens fit fubie<fti,in afrirmatis quoque antecedens fit
Jh^^pr^dicati, ied in negatis rep .gnans prardicati. H
ti» & confideratio habitudinis mcdij mu tum iuuat & ad
^^"^nucnicndum medium , & ad formas inuentis aptc
x* accom 2ccommodadas. Vt autem res vniuerfa fiat illuftrior
funt'1* M ^actenus mnt e«ernplo declarabo.Pro
fcxcpiu, ponaturhaec quzllio in tnedium. Ecquid anima fit
harmonia, vt volucrunt Platonici. Primum hic ad-
ueitcndum eft,quod fit generis q ia:itio, Cum cnim
quarritur, An anima fit harmonia,qoe/itur an harmo
nia fitgcnusin hac qu^ ''ione. Dcindcfacilc e<t vide
rc cognitionis non actionis quajftionem efle. Vnde
& hoc ex fuperioribus notum rclinquctur , qui loci
potifsimumconfulcndi funt,fcd prius vidcndum , ln
quibus prajdicametis fint partes qua»ftionis,id q iod
fxpartium narura facileeft intciligere. Anima fiqui
dem cum fit forma hominis fubftantialis , & alttra
^arsfubftantiarhominis, & per f • fubfiftat feparata
a corpore,in pr^dicamcnto crit fubItantie_.Harmo-
nia vero cum fit nihil aliud,quam parti im , aut nu-
merorum,aut figurarum quardam difpofitio, Velvt
Auguftinus dcfinit , conccntus quidatn cx difsimi-
lium vocum moderatione fa&us.in quanntatis prar
dicamcnto crit-Hac tanquam x*Ta:rx;y» adhibita,co-
julcndi funtloci ac primum definitionis,deinde rc-
Jiqui vt gcncris,proprij,diffcrentia\ Iam muenta ex
locisconfcrenda funt cumjpartibus qua:ftionis , &
pro diucrfa habitudine inuentorum ad quarftionem
vt fupradictum eft , inftituenda eft argumentatio.
Dcfinitioanima* cftforma fubfia.ialis hominis.he/
quia confequens eft ad fubie&um que^ionis, aptif-
limaeritprima figura. Et quia repugnat prgdicato
qua?ftionis,q"a? cit indcfinita, crit modusFerio hoc
pado.Nulla forma fubftantialis hominis eft harmo
n|a,Anima eft fubftantial-sforma hominis,Ergo a
Oima non eft harmonia.Dcindc quia medium rcpu-
"gnat pra?dicato,& affertur dc fubiecto , potcrit ctia
accommodari tcrtio modo fccunda? figurse hoc pa
cto. Nulla harmoniaeft forma fubftantialis homi-
™s> Animaefi forma fubftantialis hominjs,Ergo
anima non eft harmonia. Adeundem modum rcli-
qui loci, qui attingunt partium quaeftionis fubftan-
tiam,confulendi f unt. Loci genens , Anima: , funt

R t. L6
forma,fpiritus.fubftantiailoci generis , Harmoniar»
funtconcentus, difpofitio, quantitas. Loci g<.neris
anima? applicati concludunt,quemadmodun. in de-
finitionc di&um cft,hoc cft , in F. r>o & in Fel ino,
At fi cx generibus harmoni^ pctis mt dia,tr>lus mo-
dus Baroco critaccommodatus , & tot trunt tyllo-
gifmi,quot vtriufque genera crant afs gnata. In qua
rcfacile videre cft quantum momcnti huc affcrant
prardicamcntorum ordincs.Atque ha:c fint brcuitcr
dicta dc Mcthodo probabili, quar dihgcntius c\ fu-
fius in Topicis explicanda eft.Prima enim clcmcndk
hic attigiffc fatis eft, vt Methodus ahquo moao con
fpiciatur.

ME THOD O

Sophiftica.

MEth odvs Sophiftica eft viaacratio,per ^etht)^
argumcnta <pa.niniv& vcritati tenebras offun-fophifti-^
dendi , & homincs incautos dccipiedi: qua? quia in- 1" defi,u
digna cft hominc nato ad veritatcm ampleCtcnda ,
& vchementer nocct moribus ac communi focieta-
ti, omnino ftudiofis tota haxcauillartdi ratio dcte-
ftandaeft.Adolcfccntesenim Sophiftarum paraiiro
phis affuefat5ti,nunquam vcram Dialecticam diicut,
ncque vnquam res bonas afferunt , fed tandcm lua
ipforum fallacia mifere decipiuntur,nunquam v.ri-
tati ab aliistradita? acquiefccntes intrepioe. Quod ^riftote-
autem Arittoteles multa de fillaciis Sophi icis prf lu icopui
ccpta, in duobus illis de Sophifticis Elc nchis, con- JtDic^^
gcfsit,hoc non fccit vt Sophiftas facerct,aut Souhilt i chis tra-
centraderct, Vcrum vt auxiliare pharmacum nobisdcndia*
cxhibcret ad euitandas,vt ipfe vocat Sophitticas irw
y\*GH{. Nori fecus atquc Nicander, qui de vcnenis
tra<5tauit,non vt iis vtamur aliis in pernicicm,fed vt
eapotiuscaucrepofsimus ne nobis noceant. Ca?te-
rum fi Methodum aliquam quaeras dilucndi Sophi-
fiicaargumera,nulh mclior prarfcribi poteft, quam adu mc-
ea,qua: ab Ari(totele,a Philippo & a Villichio tradi thodum
ta eft. quarc de ca hic peculiaria pr«cccpta non pras- qui
fcribam , fcd tantum monere volo adolcfcentcs, Vt busuadi-
propofito argumento falfo, fcu Sophiftico,primum t4'
omnium pcr uftrent animo regulas confcqutntia-
rum,& videant , num quid pecceturcontra aliquam
regulam confequentiarum, quod fi fit,rciicicnda eft
confequetia. At fi nullu ibi peccatu apparct , rcrum
fcquaturcxamen, locis in confilium , cx quibus fal-
fum illud argumentumdudum cft,adhibitis.Tcrtio
vidcndum,vtrum cxlocis Sophifticis aliqua fallucia
commiiTafit. Wxc triplex cura fit rcfpondcntis ad
Sophifiica argumcnta , qualia omnia lunt , quse fal-
umahquid fub vcritatis titulo condudunt. fedde
bia plura in Dialcdica.

D E

M E T H O D O
monftratma.

D E-

TAm et si Mcthodus Dcmonftratiua non po Metj,^.
teft exade tradi breui aliquocompcn io:t dusdemfi
men breuitcr conabor delincamenta faltem huius PJ*[^_
Mcthodiattingcre. Eft autem harc Mcthodus Phi phi* px<*-
lofophorum ftre propria.Nam demoftrationePhi- pIU*
lofophis cft opus vtluti inftrumeto, ad Philofophia:
partium Thcoretica: & prafticar , hoc cft cognitio-
nis & adionis reftam explicationem:Sicut cnim fa-
ber amufsis bencficio Iignum rc<5tum a curuo, & a:-
dificator perpendiculo parictem ^qualemab indi-
natodifccrnit; fic Philofophus in fpeculatione qui-
dem verum a falfo , in actione vero bonum a malo
demonftrandi regula feparat. uu&em
Eft itaquc Dmonf}r*ndi fjMctkodiu recta v<a ac 4*6*SZ

b. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

D£ METHODIS

f»e Axio-
mate.

ratio, ex neecflfariis notifq; propofitionrbus immo-
tam conclufionem infcrcndi. Vt autcm haec Mctho
dus vtcunquc intelligatur , primum oportct fcire in
omni demonftratione duo fpe&andaelTe , tanquam
principalia capita : quorum vnum eft problema ip-
fum (fic enim Ariftorcles vocat quarftionem in dif-
ha «piu puratronem addu&am ) quod dcmonftradum pro- |
d 10 ponitiir. Altcrum propolitiones, quibus^^fof/uf"* j
[' probatur. Dcindc in omni probiemate duo funr.
prius datum,Altcrum quarfitum , morc Geomctra-
ium vocant. Vt in hoc problemate: fit anima im-
mortalis , nec ne. Animadatum, immortalis vcro
?rioris ca qua?fitum eft.Porro propofitiones,per quasproba-
ptesP»- tur problema, ad minimum duae funt , quasante v-
■csdu?- narnquamqucparticularium dcmoftrationum pra>
cognofci nccetfe eft. Non enim pofsibile eftquic-
quamnon omnibus propofitionibus cognitis con-
cludcrc dvrJcxTr/Mf. Scd intcr illas duas propofitio-
ncs,quas in demoltrationc adhibcri nccclTc cft , hoc
eft chfcriminis : quod maiorfit oranino comrsune
quoddam axioraa , cui vt fidcs adhibcatur propter
euideciam dignum elt, vnde & axioma, id clt digni-
tas di&a cft. Minorcs vero propofitioncs, quoniam
funt infintta:,non funt tam obuia? aut nota?:attamen
in maioi ibus propofitionibus virtute coprchendun
tur,vt in fyllogifmo hoc:Omne animal eft fubflan-
tia.Homo eft animal,Ergo homo cft fubftantia.Mi-
nor propofitio,homo cft animal,coprelienfa eft vir-
tutcin maiori, animal eft fubftantia. Vndcharctria
neccftarium eft cognofcerc antc omnc dcmonftra-
tionem,datu & qusefitum in problematc,& dignita-
tcm,hoc cft propofitione illam notam & dignamfi-
dc fua euidentia.Sitproblcma.Eftneiufticia laudan-
da,nec nc?Datu eft iufticia,qua?fitu laudanda.prastcr
ha?c oportet mc dignitate ( Sic cnim intcrprctantui
axioma)habere,quae eft-Honcfta funt laudanda. harc
adeoeuidens cft,vc qui contradicat,prorfus infinus
cxiftimetur.Hxc tria cura adfunt materiam demon-
ftrationis habes:quam fic formare debes.Orania ho
ncfta funt laudanda , Iufticia eft honefta.Ergo iufti
cia eft laudanda. Er. tot poiTunt ficri ex hac vna di
gnitatc demonftrationcs, quot funt partes fjbicfti-
uar,vt vocat,fubiccti axiomatis. Dcinde cum fcitur,
qua? na oporteat prexognofcere antc demonftratio-
ne,fciendu & hoc cft,quibus modis oportcat ea pr^
cognofcerc.cu fint ^/r^^^quacftiones quatuor,
quod flr,quid fit,quale fir,& proptcr quid fit. In da
to ergo,id cft fubiccto problcmatis,oporrct preco-
gnofcere & quod fii,& quid fit. in qua-fito quid fi
folu. in dignitatibusan hnt,fcu quod fint, idq;quia
funt propofitiones.

Hiscognitis difcriraina digniratu tenenda funr,
nimirum quod alix oranibus lcientiis, alise quibul
da : a!ia? vni tantum fcicntiar fubiiciantur. ln omni
{cientialoai habetha:c dignitas:In fingulis afrirraa
tioaut negatioeft verarHax vero:Eide arquaiiain-
uue funt a?qualia,pluribus famulatur fcicntiis, nimi
rum Muficae,Geomctriar & Arithmctice.Porro hec--
Honeftafuntfacicnda , in fola morali Philofophia
locum habet.

«ener» Praetcrea gcnera Demonftrationu cognofccndj
«c mctho funt,& Methodus finguloru. Gcncra autem funt vn
fcationa r'a»^e<^ noscu Philopono in hunc modu diuidamns
Alia Dcmonftratio eftdircfta,Alia duccnsad impOi*
fibilc.Dirc&aaliajtJ^V^iTvvjilia avoL?*?» inftitui
tur. I la fola qua? inftituitur \T ovtlwtv , J/6t> , id cft
propter quid , rcliqua? omnes cuiufcunque fuerint
generis demonftrationissr/, id eft quod eft,vel quia
cft,appellantur. Prarter hasformaseft qua?dam dc-
monftratio^qu^^uoM/iirdiciturjYidelicctcumane-

Difcrimi
na axio-
matum.

ceftariis fignis aliquid conduditur.N unc de his om-
iibus,eo quem propofui ordine , dicamus. Dirc cia
taque demoftratio G-jr5t<nv eft , qua? a quibufdam
confcfsis principiis paulatim alias atque alias con-
dufiones extruit, quod fubicdis cxcmplis oftende-
econabor.

PHYSICVM
ExcmplHtn.

Qu^icquid habct vim fpeciesrerum fenfibilium
ipprehendcnte,fcntit.Omne animal habet vim fpe-
ctcs rerum fenfibihum apprehendendi. Ergo omne
mimal fentit. H«ec demonltratio in Synthcfi huius
generis potifsima e(t. Mcdiu cnim detinitio eft fub"
cc5ti , fimulfumta cum dcfinitione palsionis. Nam
ita T/3 ^nTCb^ v appellatur.Vnde in maiori propolitio
ne palsio pracdicatur de dcfinitionc fubiccti. in qua
icfinitione exprimuntur principia ipfius pafsionis.
Subiedum cnim non folum compuratur ad pro-
priam pafsioncm ratione caufa? materialis (id ett ra-
tione matcria?in quahserct pafiio ) verumetiam ra-
tionc caufaeefficiciis. Dcfinitiocrgo fubiecii fimul
fumta cum dcfinitione pafsionis , exprimit caufam
cfficicntcm ipfius pafsionis immediatam & neceffa-
riam.Si enim quarris Qu,id fit aniraal , recle rcfpon.
dctur,quodhabct vim (pccies rerum fcnfibilium ap-
prchendedi. Si rurfus fentirc quid fit intcrrogcs, re-
ctc rcfpondetur haberc vira /pecics rcrum lcnfibi-
lium apprchcndendi.Harc ergo definirio & propria
pafsio fubiedi conftituut maiorc.hoc p.icfto : Q^iic-
quid habct vim fpecics rcrum fcnfibilium apprchcn
dendi fentit.Hic eft fccundus modus diccndi pcr fc.
Deindc primo pr*edicatur,fcu dicitur,hoc cft fubic^
;tum & prardicatum funt ita adsequata, vt pra?dica-
tum non pofsitinueniri extra fubicftum,ncc e con-
uerfo-Deinde Vniucrfaliter dicitur , quia prardica-
cum de fubicc5r.o,& econtra potcft vniuerfaliter pr^-
dicari. Minor eft : Omne animal habet vim apprc-
aendendifpecics rerum fenfibilium.Primus elt.mo-
dus dicendi per fc , dicitur etiam pritno & vniuerfa-
liter.Conclufio: Ergo omncanimal fcntit. Eftque
fecundus modus dicendiperfe.Dicitur quoquepri-
mo & vniuerfalitcr. Ha»c dctnonftratio prardicatum
incftc fubiefto gcneri monftrat. Tales dcbent cfTe
omnes porifsimce dcmoftrationcs feu prima: in Syn-
hcfi , vbi vides mcdium terminum contincre duo,
nempe dcfinitioncm fubiccti conclufionis , & defi-
uitionem pafsionis, hoc cft prardicati. Porro Syllo-
gifmi qui cxtruuntur k? cvtwrcv a potilsima, omnes
quidem conftabunt propofitionibus demodopri-
ino & fecundo dicendi per fc , fcd primo tk vniuer-
jlitcr non dicuntur , nifi fola maior proximi fyllo-
gifroi poft potifsimara. Carretu conclufio potifsima?
demonltrationis approbata & dcmonflrata fit a.ha>.
/y.xfcquentis fyllogilmi,atquc ita dc rdiquis fcquen
tibus ordine iudicandum cft. Extruamus it<iqueciC
condufione proximi fvllogifmi hoc pado. Omne
nnimal fcntit.Sccundus modus dicedi pcr fe,& dici-
tur primo & vniucrfalitcr. Dicitur primo, quia non
cft alia caufa vt prardieatum infu fubit clo. Vniucr-
faliter,quia prafdicatu & fubic&um comeant. vt om
ne animal fenttt,& omneqnod fentk cft animal.Sc-
cundus modus diccndi per fe , dicitur primo & vni-
ucrfaliter.Quicquid rattocin.«tur eli animal.Hicmi
norvirtutecft in maiorc , vnde fequitur conclufio,
Quicquid ratiocinatur fcntit. H*c conclufio fuma-
ur rurfus vtaxioma, & cxtruatur ha?c dcmo iratio,
Qjicquid rationale eir fcntit (cft fecundus modus
dicendi per fe,& cft proprium fccundo modo ) Om
nishomo rationalis eft. Ergo omnis hooio fcntir.
Siomnishomo. Ergo vir& mulicr,adeoque omnia

indiui

iitioi
medij
& imi

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

29 L I B

indiuidua fpeciei , dequapraedicatum monftratum
eft in proximo fyllogifmo. Deindc rurfus ab alte-
rogenere Animal cxtrue hoc pafto. Omne animal
fenrit. Omnebrutueft animal.Ergo omncbrutum
fentit. Hic etiam omniaquar fubbruto contincntur
gencra ( id eft fpecies ) eorumque indiuidua con-
cluduntur ac demonfrantur, Atq-, tot poffunt fieri
cxtru&ioncs,quot funt gcnera,fpccies & indiuidua
eoru qua» vim fentiendi habent. Hx omnes demon
ftrationes funt fecundaria?, & omnes concluduntur
vi & efficacia dignitatis , fcu axiomatis primi fyllo-
gifmircuitis pre^mifTa: fucrunt immediata? caufa? con
clufionis.fcd in rdiquis inde extru&is praemifTa? fuc
runt mcdiatar caufa? conclufionis, vnde primus fyl
logifmus tantum JUrt'c$, idcft curfit, rcliqui o-
Dcpropo mnes^T' ^ ' quod llt , concludunt. Hicobi
iitione ter intcrferamus,qu2e fit mcdiata, quarq; immediatn
mcdiata propofitio.,^^*^ qoidcm propofitio cft illa , tn
diata. qua prxdicatum meft fubieCto propter ahquid, C«i
talc prardicatum pcr eius genus conuenit.Sicut rifi-
bile Socrati,quod prius coucnit homini. Immcdiat*
veropropofitio eft illa,in qua praedicatum non pr^
p.ter aliud incft fubiedo.Sicut rifibile conuenit dc
finitioni hominis,vt omneanimal mortale,~ratio-
nalc,eft rifibi!e.Homo cft animal mortale,rationa-
le,Eft crgo rifibilis. Dcindc demonftrationes potif
fime_ etiam formarur a fingulis gcncribus,in quibus
proprie_ paffiones afferuntur,fcu prsedicantur,vt om
ne animal rationalc eftrifibile( hic propria palfio
prsedicatur de dcfini ionc hominis ) omnishomo
cft animal rationalc.Eigo omnis homo eftrifibilis
Ha:c tft J toTi dcmonftrutio , cx cuius conclufionc
cxtrucrj1 trvvsicrtv, pcr mcdiatas caufas alios fyllogif
mos,& concludc propriam paftioncm fpcciei,dc fin
gulis indiuiduispraepofitas fpccici. Socratcs cft ho-
mo,crgo Socratcs cft rifibilis,&c.

Ethicwn exemplnm.
Axiomata Ethica primaria funt ha?c. Quiequid
conucnit natura» cxpetendum eft. Bonum expetcn-
dum eft.Per fe bonum magis expetendum eft.Sum
mum pcrfebonum fummopere expetendum e(t.
His qua;uor axiomatis alia quatuor cx aduerfo ref-
pondent. C^uicquid nocet niturse, fugiendum cfi
Malum ft.gicnJum eft.Perfe malum magisf gien
dum cft.M iximumperfe malum fummopcte Fu-
giendum elt.Ha?c funt axiomata in dodrina de mo
ribus,ex quibus omnia fua prsecepta in Ethicis cx
truxit Ariiiotcles,Nos brcuiter,vt oftendatur vfuj.
huius demonftrationis,pauca cxtruamus.

Quicquid conucnit naturar expctcndum eft.om-
nia honefta , vtilia & fuauia non puguantia cum ho
ncftate,conucuiunt naturar.Ergo hax omnia cxpetc
da funr.Nunc vcro quia propofitioncs condufionti
approb itae & dcmonfirata?,fiunt axiomata in pro
grcfftone SynchctiCa,ex prima codufione faciamus
tria axiom ita.Honefh expetenda funt. Vtilia expc
tcnda funt.Suauia non pognantia cum honeflatc ex
pctenda funt.Ex primo axiomate fic extrue.Hone-
fta omnia expcteda funt. Virtus omnis eft honefta.
Ergo omnis virtus expetenda eft. H*c conclufio
ftt rurfus axioma hoc modo: O mnis virtus tft expc
tcnda:Iu(ticia, tcmpcrantia , fortitudo T prudcntia,
funt virtures. Ergo Iuflicia,temperantia,fortitudo,
prudentia funt expetcndar.Ex hacconclufione qu
tuor axiomata licttfacerc, exquibus rurfusomnia,
qua; in iis virtute includuntur,dcmonfrrari polTunt.
Eodcm modo cx fecundo cxtcrtio axiomatc(dc vtili
hus & fuauibus)demonftrada? funt omnes partes vti
hs & fuauis.Scd quia rcs ex iis qua? di&a funt intel

E R I. 50
ligi poteft , ad Geometrica exempla properemui;

GEOMETRICVM EX-
ernplum.

Omnis triangulus habet tres angulos,duobus re-
6t\s pares. Omnis Ifopleuros, Ififccles , Scalcnosj
Orthogonios,Amph!igonios, Oxygonios eft tiiari
gulus,Ergo omnis Ifoplcuros & ca?tcri,h»bcnt tres
angrlos duobiiS rcftis pares.Hmc tot licet axioma
ta conftituerc,quot funt fpecies triagi li fubfumta»,
Sed fatis cft brcuiter viam monftraflc. Ex his Ethi-
cis,Phy ficis & Gcomctricis cxcmplis puto fatis in-
telligi,quomodo dcmonftratio ri it ln progrtffione
Synthefcos.Q^ aic nunc acccdamusad ahcra fpccie
dircctae dcmoftrationis, qua dixi vocari x^1 a.v&?,vatv.

DE DEMONSTRATIONE

Dirc&a &r&&9&l

DTrefta dcmonftratio yj1 aa&jtfn eft, quemad- Dcfimtio
modum fupra definiuimus,afcenfus a fincad
principium.ConcIufiocnim eftquar fuerai finis in
j Synthcfi. Hanc dcmonftrationcm vnico txemplo
I dedarabo. In Ethicis excmpli$ qua? propofuimus,
. harcfuit vltima conclufio.Omnis iufticia,tcmpcran
I tia,fortitudo,prudenti3,eft expctcnda.Hic condu-
fio maior erit prima in Analyfi , & in tcrtia fig-jra
j procedcndum eft hoc pad:o. Omnis iufticia cii cx -
' petenda.omnis iufticia cft virtus.Etgo virtus eft cx
petenda.Harc condulio rurfus rctetcnda tft hor pa
clio.Omnis virtus eft cxpetenda. Omnis virtus cft
honefta.Ergo honcllafunt cxpetcndi.Eodem mo-
do de aliis pirtibus jn vl'ima conclufione Synrhe-
fco? agendum cft. Vcruquod proponitur, quia .rt
concclTas & immotaspropofitiones,hoccft axioma
j ta, refoluitur, & monet Philoponus contlnfionera
in dcmoftratiuo facilius dw&teoQtu quam in Diale-
ctico fyllogifmo , idq; propter certitt.dinem medij
in demonftrationc. Dcinde & conclufio particula-
ris a»5tu, virtute vniucrfalis eft,quia mattria cft nc-
ctlTaria.Atq;ita Analyfiselt cx poflerioribus rccur-
fus ad principia & caufas. quemadmodum fupia in
Analyfivniucrfali admonui.

Eiemplfi

DE DEMONSTRATIO
duccnte adirnpoffibtle.

N E

HViusDemonftrationis duplcxeft ratio quan pnpltK
tumadformam condudcndi attinet. Nam.JJ1^'^
alias fyllogifmo Cat?gorico,alias hypothctico con- cludeadi.
. cludit. Dc vtroq; hxcrcgula, feu axiom3 omn.bus 1
ifcientiis accommodatum tenendum cft.Si quid fal-
fi,aut abfurdi , aut pugnantis cu principiis feq aitur
ad aliud in bona confequentia, illud quoq; cx quo
fcquitur,abfurdum & falfum crit. vt fi quis diceret,
linea efTe corpus,hocita rcfutares,Si oficTJtrcs cor-
pus haberealiquam proprictatem,vcl differcntiam,
vel accidens infcpanbilc,quod non habet linea.Ca
impoffibilc fit dcfinitione genens non prardicari
de fingulis gencris fpccicbus. Hoc ergo pacro de-
ftrucnda propofitio aducrfarij, pcr fyllogifmu in fc
cunda figura:Omne corpus habct trcs dimenfiones.-
Linca non habct tres dimefioncs: Ergolinea no cft
corp' .Tanictfiautein primafigura poiTunt fieri co
clufiones negatiua?, tame demoftrationes negatiuse
no fiunt nifi in fccuda figura.Cuius h$c ratio cftdn
negatiuis oportet mediu elTccaufam cur pritdicatu
r oclufionis no«infit fubieclo,de quo ncgabitur me-
dius terminus.Qjarc ficri non poteft vt minor pro
pofitio fit affirmatiua , id quodfieri neceife eft in
prima figura.Rclinqukur crgo ncgatiuas dcmoftra

D E METHODIS

Vfus hu-
ius mc-
tuodi.

2 tioncs in fecunda figura ordinandas elTc.Per hypo-
thcticum fyllogifmum dupliciter inftituitur, nimi
rumadcllrudo confequente, &a primoad vlti-
rnum. A dcflru&o confcquentchoc pafto : Si linea
eft corpus , linca habct tres dimenfiones. Sed linca
non habct tres dimenfiones.Ergo linea non eft cor
pus.A primo ad vltimum hoc modo : Si honefta no
funt expetenda,virtns non eft cxpetcnda. Sivirtus
non cft expetenda,iuftitia non eit expctcnda. Si iu
fticia non cft expetcnda,tueri natos,educarc & col<
re focietatem non funt cxpctenda. Si hxc non fun
expetenda,horribilis confufio & totius natura: fce
da & immanis deftru&io eft expetenda. Sed hoc eft
falfum,ergoilludctiaprimumexquo hoc fequitur
falfum eft,videlicet quod honefta non funt expcte-
da. \t fi hoc falfum eft,cius rcpugnans crit verunv
nempe quod honcfta fint cxpetenda.Atque hacvia
vtimur potif(imum,quando aducrfarij principia vu
cant in qua*ftionero.

DE DEMONSTRATIONE
contellurali,Quam Graci
cnaaaS » Appcllant.

POtiflimadcmonftratio&propria, rcuera ex
primis & immediatis & notioribus propofitio
nibus probare dcbet pofteriora cVminus manifefta.
Scd quoniam quod natura* notum cft , non femper
nobis cft notum,fit vt fsepius de prioribus pcr po-
ftcriora fidem faciamus, propterea quod poftcriora
intcrdum nobis funt notiora. Cum itaquc hoc fit,
demonftratio dicitur T.&uuijndJ »t kxi aavto?, qua* qui
dcm non eft adeo dcmonftrationis titulo digna at
quc ea,quc ex prioribus fidem facit pofteriorum,ni
miru cu illa priora natura? funt & nobis ejq.cognita.
Hic tempeftiue videtur adiicicndum difcrimen
gnofcun- corum qua* coguofcuntur qux fanc in triplicifunt
piex"dV- difcrimine.Aiia enim nobis notiora funt,alia natu
crimcn. ra?,alia nobis & naturaf exa?quo nota funt. Eorun
qua? nobis notiora funt,duplex eft difcrimcn. Nam
quardam *"?9/i7tt,nimirum quej fcnfibus extcrioribus
idq; vcl aliquibus,vel omnibus percipiuntur, vt hic
color,hoc frigidum &c. Quardam ovyLvafvntfo-u co
gnofcutur,hoc eft crcbra obferuationc eorum,qua'
farpius fcnfibus orTeruntur,quorum obferuatio diu-
tinagignit vniucrfalem propofitioncm collectam
vniuerfili experientia,mcntifq; munere c6feruata,
quas poften,quiaeft it^vraTofjin fcientiis fit axioma,
vndepoftca cx'ruuntur innumera? demonftratio-
nes. Huius gencris pleraque axiomata funt in iis
fcietiis,quar ctrcafenfus verfantur.qudis eft Aftro-
logia,Gcometria, Arithmetica &c. Hinc cft quod
Ariftotclcs, &pofthunc Philoponus impoffibile
Cife dicut , vniuerfalia fpeculari nifi per indudione:
quod fane de eo tantum generc intelligcndum eft,
de quo nunc dixi. Ea autem qua» naturx notiora
funt,vocantur vniuerfalia. Sedtriplex eftconfidc-
ratio vniuerfalis iuxta triplicem naturar ordincm-
Aut enim fpeclatur ordo Os fecundum
qucm res afuis principiis extruuntur Quo fancor-
dine magis confufa & magis vniuerfalia priora funt
& notiora naturae, quam qua? inde cxtruuntur. fic
p undus in Geometria prior e(t linea-.linca, fi^ura.
Aut fpe&atur ordo rk £t'*"riciu^ videlicct cum reni
forma? a principiis orra? difccrnuntur paulatim,do-
n{,c ad formas fuerit deuentum. Aut fpecTatur ordo
«rfr xftXv&iafi nimirumcumfinisrci proponitur,&
natura quafi dcliberat & ordinat eaquaead finem
fpe&anr.Porro qua; nobis & natura: ajque funt no-
ta,funt ea vniuerfalia cxiftimanda,qua- nobis magis
funt nota,quam corumparticularia: Cuiusgeneris

Torura

*\ux co-

funtomnia,qua- vi mentis finc fenfuum minifterio
agnofcimus:que q'.'ia fcnfus htent, Grxcis xexfy^V*
nominantur. qi ia fine indu&ionc fciuntur , Trph.»-
|«f.quiain mente quafi innat2e,K%/rU/ \-mt<u vocatur:
cx quibus demonftrationcs cxtruuntur omnium fir
miflimae & nobiliffima?. Hisita cxplicat s reuerta-
mur eo,vndc digreffi fumus.

Demonftratio itaque T&uM-/«Vjrr,qus & j&vtc* di- Demon-
citur, fit per ea , que vvu.ts 0.00.1 *wa nobis funt nota, ftr,MO ,
naturac reloJutionis quidem ordinc pnora,compo • 1
fitionis vcro pofteriora, vt fi qua? ratur:an Spharrica? "f '
hgura? ht luna. Hic nihil ex prioribus demonltrare dofit,
polTumus,fed cx pofterioribus omnino concluden
dum erit,nimirum ex illuminationibus lunap , qua?
infequuntur formam eius &dependcnt nb ipfa.Vn-
dcprobamus lunam elTefphsricam-.quod cft primu
& caufa illuminationum.Quoniam autcm vidcmus
ipfam bis fingulis mcnfibus falcatam fieri, bis in
duo fe&am^bis vtrinque gibbofam,femel fuumpl»
nilunium haberc ,concludimus ex hoc fphxricam
clTe.Si enim elTet difcus,totus eius difcus collcd;im
aut illuminaretur,aut non,fole ipfi occurrete.Quo-
niam autem fphaerica eft,folquc ipfa cft altior,acci-
dit femperpartem ipfiusad folcm conucrfim illu-
minari,& hoc paulatim ficri quoufque ad diametru
ipfi oppofitam , totum hcmifpharrium ipfum afpi-
ciensilluminetur. Eft igitur illuminatio indiciura
formz ipfius. nec quia fic illuminetur fphartica eft,
fed quia fphaerica , illuminationes ratiocinamur ex
caufacftc&um.Vcrum quoniam natura primum,&
caufa,figura ipfa fphxrica,eft nobis inccrta,manife
fia? autem illuminationcs ,vtimur poftcriore vt fidc
faciamus dc priorc.Et quoniam infolubilia funt ta-
lia figna,& conicclura?, probationcscx ipfis fadas
dcmonftrationes vocamus, perfccundam vt addit
Philoponus,mefuram dcmonftrationis. Atqueha:e
de dcmonftrandiMethodo dida fufficiant.

DE DISPVTATIONE.

TAmetfivcradifputandi Mcthodusex iis prx- .f
ceptis,qua?in Methodo probabili & dcmon- tionumi
(tratiua pra;fcripfimus,commodc peti potcft:tamcn »"&viii*
hoc loco quardam quafi concertatium ftratagema-
ta adiiccre placet:quibus admoncantur adolefcen-
tes,quomodo cogitationes fuas inftituant , & intra
quas metas cohibere eas debeant, ne vt rixofa; mu-
hercula? fine deledu & iudicio verbis contendant.
quodcum flt,ncqueipfiquicquam prartcr garruli-
tatcm inancm rcportant, ncque de quarftionibus
in certamen produ&is iudicium fcrre poffunt. quo
fit vt faperequidem fibi vidcantur , fed rcrum dul-
ciffima vcritate amifla , errorumtenebris & igno-
rantia inuoluantur.Nec enim difputatio garrulitas
muliebris effc dcbct,fcd amica q^xdam & placida
confabulatio, Nam Dialcifticorum eft , vt inquit
PlatOjTsaoVtpoK cT/ctAe>€ff9i4/.cuiusfinis vltimustfte dc
bct veritacis inquifitio,cui inueta?,&quafi h tenebris
cmerfaracquiefccre dcbcmus. Quod antem intcrdu
difputaturde rebus,de quibus nulla eft diflenfio,
hoc fit ideo,vt adolcfccntcs alTuefiant ad defenden-r
dam & non oppugnandam veritatcm.Et vt tyrones
militarcs in vmbra fc primum pra?parant, vt poftca
cum res agenda eft ferio,fint inftruCtiorcs & magis
ad ictus tum inferendos,tum euitandos idonei: Ita
ftudiofi infcholis difputationibus crebris fe cxer-
cere debent,vt poftea veritatis fortiores patroni ef-
fcpoffint. Sed omifTo longioricxordiorem ipfam
.ggredia«nr.,

In difputationc duo cflc dcbent,apparatus & co- Me rcq"«*

fliaUirumut

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

L I B E

fli&us feu cocertatio. Apparatus confiftit in noticia
locorum,inhabitudine eorundemad fe inuicem,*
maccomodationeipforumad propoficam quarftio-
nenv.quartriatamecfun Dialc&icis traduntur , ta-
Dchabi-mendeduobuspoftrem;.s hicpauca dicam,acpn-
coru» ad ™m de habitudme locorum ad fe inuicemrqua: ha-
f« iouice. bitudo ex his regulis intelligi poteft.

PRIMA REGVLA.
Cuicunque defi litio attribuitur, cidem orrinia fu
pcriora diredo ordine pofita gencra,eoruraque dif-
ferentiar gencncae cribuuntur.

SECVNDA REGVLA.
Cuicunquc genus actribuitur,eidem omnia fupe-
riora direfto ordine pofitagcnera eorumque dir-
fcrencia» gencricae attribuuntur.

TERTIA REGVLA.
Cuicunquefpeciesactribjitur.eidemgcrtus , dif-
ferentia, derinirio,proprium , infeparabde accidens
attribui pote^.

QV A R T A REGVLA.
Cui propnum accribuicuneidem fpecies cum om
nibus fuperioribus,dirTeretii& dcfinuio attribuitur.
QVINTA REGVLA.
Cuicunq ic diif;rcntia attnbuitar , eidem genus
& fpecies attribui dcbenr.

SEXTA REGVLA.
Caufa erTe<5t.um,& cflfc&us caufam fcquitur.

SEPTIMA REGVLA.
Partes fcquuntur totum , qui cnim totum admit-
tit,partcs negire non potcft.

OCTAVA REGVLA.
Modo pofuo,p Miitur & nomc >rincipaie,& cotra.
NONA REGVLA.
Cuicunq ietnbuuntur accidcntia & afcus , illud
cxifterencccffe eft,vt fubiectm.

DECIMA REGVLA.
Rclauuorum m ltuaeft pofuio & Ulatio. H*de
ccm regula? cominent apparacum, i habicudinem
locorum intcrfc, qaacenus fere affirmandis quar-
ftionib as adhiberi polfunt.

Porro (I qnasftio neganda eft , difpic;endum erit,
uid aliquo affirmato vcl negito nogin pocerit,qua
c re fequcnces rcgula? obferuanda? lunt.

P R l M A.

Cui definitio adimirur,eidem fpecies adimitur
neccffario.

SECVNDA.
Cui dirTerentiar & proprium adimuntur , de eo -
dem & fpecicsdencgabitur.

TERTIA.
Negatis gcnere, dirf.rcntia , definitione, propri
& infcparabili accidcnte, nrgabitur & fpecies.
QVART A.
Ni-gatis partibusncgabttur & totum.

QVINTA.
Negatacaufa,ncgjnturefT.d:a,&econtra.
SEXTA.

Negatis fubieftis, dcncgabuntur adiacetia,actus,
&accidentiaomnia.

SEPTIM A.
Negito nomine principali , dencgabitur & mo
dus,& econtra.

OCTAV A.
Sublato rclatiuo,ncgabicur correlatiuum.
N O N A.

Cuiattribuiturgcnusccrtum , decodem diuer(
genera omnia , eorumque difTcrentia: & fpecies ne
gabuncur.

DECIMA.
Cu ifpccics tribuitur certa, reliquac neg&buntur.

R I. it

VNDfeClMA.

Cui tribuitur vnum contrarium , ab eodem reli-
quum remouctur. Vbi hanc locorum incer fe habi-
cudincm , de qua plura in Dialedticis praecipiuntur,
ftudiofus intellexerit , facilis crit poftea iccommo-
datio, quaromninoinftituenda clt quemadmodum
prarfcriptum eft in probabili Mcthodo,& pro diuer-
fa habitudine loci ad partes quseftionis propofita»,
erunt aliar atque aliar formae adhibcndar.

Inconflidu feu concertanone cauendurri eft ne*1^^"
iftus inferentes , i&i propriis telis a bcllo difceda- do mdif-
mus,nullo prius virtucis facto edico,quod ne fiat ar JJJJ"*^'
ma noftra debent nobis eife cognira , hoc eft , argu-
menta debcnt fccundum normas Diale&icas deduci
in difputationem,quorum vis & conncxio in prom-
tu dtbent cfle , fi ea aducrfaf ius vd contemferit , vcl
improbaucrit. Si contemfcrit * hoc eft, fi connexio-
nem reieccrit , in promtu cx locis & regulis confc-
qucntiarum ratio nexus efle debct. Si improbauerit
quid , nouo quafi telo dcfendendum eft , doncc vcl
iufte victus fueris,vel Yi&or ipfc euaf jris.Ncc eft v-
nica via adoriendi aduerfarium. Vt enim in bcllis s-lmi\Ct
alias aperto martc , alias ex infidiis hoftcm aggrcdi-
mur:ita m difputacionealias aperco argumeto aduer
Tarij propofitionem impugnabimu?,ahas ex infidiis.
Hinc dupliccm argumencandi ductum feccrunt, Do^asat
Vnum directum , Alterum obliquum. Devtroquc guu.eran-
tn hunc modum fcribit Rodolphus.Dutfius eft , in-J**^
quit , duplcx cuiquerei probanda?,vnus direCtus , vt ftu$.
cumpropofito aliquovelut re&a via colligemus ld
quod probarevolumus.Vc qui probarc velit,fapien
cem eflc diuitem,dicat,S;picns nullius indiget, Er-
go fapienseft diucs. Alius cft duftus obliquus , vt t cJbii-
cum acccpco contradicente cius , q jod rrobare vo- <ltttt**
lumus,colligimus ex eo aliquid quod fjlfum fir, vn-
de rcgrefsi doccmus falfum id effe exquo collec5tum
cltjidcjuequia concradicens eft eius, quodinccndi-
mus probarc , Confequens eft iftud ipfum effc ve-
rum. Vc fapiens eft diues, Si enim non fit diues fa-
picns,cupitaliquid:fed fjlfum eft hoc,falfum igitur
ex quo colligitur id, hoc eft,non e(Te diuitem fapiert
tem.Verumigitureric,qUod iijtcndimus fapientcm
cffediuicem.

Non funt autem hx argumentandi forma? , pcr
omncsenim formas, quas cxpofuimus duci pof-
funt,fcdvia? quardam colligcnda; intentionis. Et
his Rodolphi verbisfacile 6c vndemateria vtriuf-
que ductus fit petenda, & quisfit vtriufque vfu$>
oftcn ditur.

COLLOCATIONE
Dtaletttca,

aVz ha<5tenus dicta funt, pertinenr ad carn di- Ex t0pi,
<"putationem,in qua certa themata proponu- cis Arifto
" j jt/ u- j r • tclicisoi-

tur detcndenda. Ycrum vbi cum dilputantium neu- do
tcr,quod probare, vcl improbare vclit alcer , nouir, gomn» ia
alU ratio cft , nouaque collocatio adhibenda. Et f„^uij|i-
quia de hac collocatione multa pra^cepta apud Dia- tai,
lecfticos extant, quac plurimum faciuntad ordinem
in Platone intclligendum , brcuiter pauca pra?ce-
pta colligim , idque porifsimum ex ocrauo libro
Topicorum Ariftotclis , Sine cnim horura Arifto-
tclicornm prarceptorum intelledu, multae abim-
j peritis affinguntur Platoni ab furda: opiniones. Ne-
queenim fieri potcft , vt Methodus collocationis
Platonica: intelligatur abiis, qui hanc dodrinarn
ignorant.Quoniam itaque Dialogi coftant interro-
gationc & refpofione differentiu,oportet vtrunque,
hoc eft , interrogantem & refpondentem certa fic
b iij

DE METHODIS

pTcuIi.Tiia tenere prarcepta.Interrogantis itaque hex
grftispr*- prazccpta.Primum oportet illum in promtu ha-
c pu. bere necelfarias propofiriones, hoc eft,cx quibus id
probari poteft, quodintenditur, vtfunt maiorcs&
minorespropofitiones inSyllogifmis.prajternecef-
firias propofitiones.Quatuor propofitionum gene-
ribus inftruftus efle dcbet difputator. AUx enim
Indu&ionis gratia,vt detur Vniuerfalc.Alia? ampli-
ficationisgratia,vtauctior fit oratio. A\\x occulta-
tionfs caufa , vt occultetur conclufio. AUx perfpi-
cuitatis caufa, vt nulla excufatio haberi pofsit , adhi-
bebuntor. Dc nec^iTjriaru propofitionum colloca-
tionc hoc fciendum cft , quod vcl dire&c collocan-
dar funr,vel per occultationem.Dire&e, cum ftatim
i J quod volumus concludimus. Vt fi cjua?ratur i an
felices fmtTyranni,hoc pacto intcrrogcs: Confiftit
ne felicitas in virtutc?an Tyranni virtutcm habent?
Si aduerfarius hic primam admittit ncgata altera,in-
ferenda eft condufio. Ergo Tyranni non funt feli-
ccs.Et monet Ariftotclcs hocloco , vtrectodu&u
potius quam obliquo vtamur, nifi cu fccus obtineri
quod volumus non poteft.Deindeetia monct,quod
necelTarijepropofitionesdebeanthabcrealiquidfo-
lidum & vere eV o£« & probabile. Monet tertio , vt
condufionem non interrogemus, fed vt cx concef-
fis condufionem inferamus.Namcondufio confe-
<5ta,eft vehjti parta victoria.Hanc enim fi quis inter-
rogct,concedit vidoriam partam aduerfario.Quar-
to loco monet , vt ex interrogatione non Dialc&i-
ca,faci«mus Dialecticam , quam polTumus affirma-
re,vcl negare. Vt,quis cft homo, non eft Dialc&ica
interrogatio.fed fic , eftnc homo animal rationale,
an non ? Cum cnim hoc pa&o intcrroges aduerfa
rium,idem nc an diuerfam fentiat , facile apparet.
Quinto monet , vt de eadem rc non faepius interro-
gemus.

iwoccui- Dedire&a collocationcpropofitionum neccfft-
tationc riarum hadenus,nunc de occultatione dicedum eft.
ricTwro N?n cnim ftatim Proponcnda? funt neceflarise ex
ncc«fiV quibus conclufio efficitur.fed occultanda?.Occulta-
riarum. tur autcm his fcre modis. Tnwo, Si furfum afcenda
tur,hoc eft,fi fuperiora genera,vel fuperiorcs thcfcs
fumantur , no ex quibus ftatim conficitur , quod in
tcditur.Vtfiquasftioeffet , An pietas principi fit nc-
ceflTaria.non intcrrogemus primum de iuftitia, fed
de habitu bono.Deindc de virtute , Tertio dc iufti
cia. SccHndo,$\ conclufioncs filcantur, quibus ncccf
faria? propofitiones confirmantur. Plato ollenfurus
bonumcupcre,virtutem non elTcpropofitioncs has
habuit. Alteram, boni cupiditatcm cflc omnium:
Altcram,virtutem non folum n6 omnium,fcd pau-
cifsimorum.Vndeconclufio iVqucbaturJtaq ie bo
ni cupiditatem & virtutcm idemnonefle. Harum
altcra propofitio fyllogifmo collig.itunNonne quif
quis malus eft,virtutcm non hab?t?Nonne permul
tifunt mali?Hic omittaturconclufio, qoa: cft virtu-
tem permultos non habcre , & conftruatur fecund;i
propofitio neceflaria prius hoc paclo : nonnc quif
quis malum cupit,bonum noncupit? Etquifquis
bonum cupit,is malum non cupit ? Malum auterr
nemo cupit. Hic ctiam conclufio tranfiliatur qua-
eft, Bonu omnes cupcrc.Et qma iam habcmus duo-
rum fyllogifmorum conccflas propofitiones, habc-
mus etiam eorundcm conclufioncs , quas cumulatc
infcrre licet vbi opportunum vidctur.Breuiter hoc
Ariftotelis praiceptum monet,vtconccfsisconten-
ti non auidequod fequitur occupemus , propterea
quod hoc iam ipfo aduerfario inuito habcri poteft.
Huius prajcepti exemplis plenus eftSocrates apud
Platonem.7V/w, Si ordo propofitionum permute-

diuerforum

!tur, & commifccantur propofitiones
fyUogifmorum,hoc modo. Nonnc is, qui malus cft
virtutem non habet ? Nonne quifquis malum cupit,
bonum non cupit?Nonne mali pcrmulti funt?xMon-
ne malum nemo cupit ? Quarto, Si coniugata intcr-
rogandocommutentur. Vt fi probandum efTcr,bo-
num virum cfle dignum laude , interroges : Ecquid
bene agcre elTct laudanduro? Sed huius ioci enftafin,
vide in loco coniugatorum apud Philippum. Qnin-
to, Si ita interrogemus,vt aduerfarius non intclhgat
ex forma quarfhonis quidcupiamus nobis roncedi.
Sienim intcrrogcs hocmodo, Nonncmulti mali
funt?intelligitaducrfarius te cupcrc afrirmotiuam
partem cocedi. At fi fic,MuIti ne an pauci mali ftnt?
Exqujeftionis forma intelligi non potcft , quid cu-
pias concedi.SfArra, Si per fimilitudincm intt rrogc-
tur,in qua latet vniuerfale,vt potcft nc ignis darc &
fine fumo principio ftatim effl <grarc? Ergo fine in-
uidia gloria fubito cnitcfcere non poteft. Septtmo,
Siipfe intcrrogator interdum fibi ipfi refiOat. Su-
fpecti enim non habentur illi,qui arqui in difputan-
do vidcntur. Oftauo, Si ca proponantur qua? vfitua
& trita funt,in omniumque ore verfantur. Autori-
tas cnimin omnibus caufis & folet& debct valcrc
plurimum. 3^»™, Si neceiTiriac propofitioncs , ve-
lutinon neceffaria: interrogcntur , difsimuieturque
idquodintcnditur, ciui mos Socrati eft familiaris.
Decimo , Si fimiliaper comparationem proponan-
tur. Nonnc qucmadmodum multiindodi, multi
pauperes,ita multi funt mali ? Quia fcmpcr pauciora
lunt hominibusbona,mala plurima. Vndccim; Si
dcdinctur in latus &furfum& vndecunquc. Hac
cnim rationefacilius obtinctur conclufio, vt fi volo
fumere pofterius,interrogo id quod eft prius & cco
tra,vt fi conccdat Papifta Chriftum morte fua fatis-
fecilTepropeccato gencris humani. Confitcatur nc-
ceflc cftjiomtnes iuftitia operum gloriari non pof-
lc. Dnodectmo,, Si ea, in quibus eft totius contcntio-
nispr^fidiutn pofitum,non inprincipio ftatim pro-
ponantur. Vt enim firmifsima prarlidia non funt
ftatucndain prima acie,fcd rcdius in nouifsima col
locantur:Ita in difputando diu occultanda funt , in
quibus plus virium eft. Decimotertio & vlttrno , Si
producantur & amplificentur , interijcianturque in
argumentationc, ca omnia, qua? nihil ad rcm perti-
ncre videbantur. Hac enim ratione celatur & ob-
fcuraturresSocratico more.

Hadenusde iis propofitionibus , qua» occultan-
da? conclufionis gratia adhiberi folent , di&um cft. ^ ^
Nuncde iis propofitionibus dicatur breuifsimc, quxTdor
qua? ad ampliricandum,fcu K>Vfcw orationis pcrtinct. ,mnm °"
Certumcft duas cftc tantum propofiticnes ncccf-pcSc.
fanas vnius concl.lionis,quar vi & pondere valcant.
Ca;teras quarcuncjue prartcr has accumulantur,mul-
utudine & turba valcrr. Cum igiturloco vniucrfa-
liipropofitionisponimusinductionem,& loco de-
finitionis diuifioncm , ccrtum cfl nos orationcm
vbcnorem& ornatiorem rcddere. Eftquc hoc Ari-
ftotelis pra?ccptum, quod <vrl< *>.ov& Gra-
aoms ha?cduo potifsimura f..ciunt, eWa^fi^W/w-
pe^ pcrfpicuitatis gratia, feu vt Ariftotcles mquit,
3/f cr.^Wadhibebuntur exempla & paraboU, qua:
ad llluftrandum & explan.mdum non folum a Dia-
Icdicis,vcrumetiamab Oratoribus& Poctisfepif-
fimcadhibcntur. Poftremum atfumcntur propofi-
tioncsprxtcrnecclTarias indudionis gratia , nimi-
rum vt vniuerfale indu&ione cxprimatur, fcd indu-
ftionc potius apud i mperitos,fyllogifmo vcro apud
dodos & Dialedicos vtendum cft. Df r

Hadeaus methodus tradita cft , qua inftituatur ccpr^m*

difputator ,ilodus-

CePta co
Poncnri

* refp

>nri.J

■'por

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

difputator contra aducrfarium: nunc paucadere
prxccpta detur.Vtq iema.1 modum aduerfusaftum
refpondenris munitus eft confiliis difpurator , ira
iit rJtione,cum fe argumenri natura peruicax obie-
cerit.Eft autem vnamqmmque rem probandi prin-
cipiumduplex , Alterum propofitar rei definicio.
Alrerum axioma, quorutn illo clarc rcs in fua natu-
ra&arobitu cernitur,hoc euidenter quarc in ca.ali
quid fit,intclligt'tur, reliqui loci his duobusfamu
lantur. Sitqu«:tio,An quifquam mila,vt mala cu-
piac Hic priroum qua?raturaxioma,videlicct nemo
vult clTe infelix. H >c axioma fit maior,additur mi
nor, Omnisquicupit mala.vult eiTeinfclix. Hinc
frquitur conclufio,neminem rnala,vt mala cupere.
Hic fi quifquam axioma negiuerit , nemo cupit cff
infdixmihil habemts,quo muemus nos,quam defi
rntioncsrcrum dtiarjm, fcilicct vcrbi cupiendi &
infelicitatn , quibus oftenfis nifi poteft effici,vt rc
cpiatur harc fcntcntia , vix potcft quicquam arTerri
adprobandum illuftrius.
dcnVTn I5°st^am nunc intcrrogator inftrucTus efi
difpma. prarceptis aducrfus aducrfarium,& rcm in difputa
F*?ccpti tlonemadducTam,Srciuitur vt refpondenti quoqin
pra?ccpta cxeode Ariitotclepra>fcribamus,fed idf
j^mus brcuifsimc-.Officium itaquercfpondcntis ir
"js confiftitrPrimum diligcntcr attcndar,cx quibu
aducrfarius probare nititur conclufionem fjlfam
caucatque ne caufas falfic codufionis.qiuz funt pro
pofitiones in fyllogifmo concedat, fed eas fi omni
nofalfajfint reiiciat,fi ex parte diftinguat. Dcindc
Jpfam colledioncm totam animo intueatur,q 'ce,fi
Dialeftica non fucrit, rei:cie'nda eft, & monltran
dumvirium. Tertio contra aducrfarij perfonam
fubinde orationemrlcdat. Quarto contemnatea,
Estcrcita. ^ua? aD ar'ucrfario tanquam necciTaria addu&a funt.
Jionisp^ Sunt & excrcirationis pr<*ccpta communia op
^Vop P°nenti & rcfpc5ndenti praTcnpta ab Ariftotclc,
Poncnti q^ibus inftru&i efTc deb-nt difputaturi , quorum
v^.rPon prarcipua recitabo. Prtmum aiiucfccndum cft ar
gumentationes conmrtcrc. Siccnim maior nobis
ad difputandum argumentoru fuppetet copia, & in
piucis multas irgimentationes tc nebimus. Eft au-
tcm conucrterc, conucrfa conclufionc in contndi
cloriam vcl contranaro,& affumpta alrera propofi-
tionum alteram euerterc,qvod q^iomodo fint pau-
cis explicandum eft. Sl igitur fyllogifmus conuer
tcndus fuerit primar figurar.maior per tcrtiam euer-
tctur,minor prr fecundam. Vr, fi quia omne hone-
itum laudandum eft, & omnis virtus honefla,Idco
omnisvirtus laudanda. Siquidem virtus qua-dam
laudada non fit,fiue omnis virtus eft honefta,quod
aatn honeffum non crir laudandum,fiueomnc ho-
ncfturo efl laudaiidum.quacdam virtus non crit ho-
«efta.Sed & omne honcftum laudandum efl , & o-
«nuis virfos honefta.(funt cnim horu cor: adictorix
rr-anifcftefalficOStatigiturfirmaconclufiojOrnncm
virtutem Iau dandam cfTc. Si fyllogifmus conucr
tcndusfucrit fecunda? figura? , minor eucrtctur pcr
primam, & maiorpcr tcrtiam figuram. Vtfiqui;
nullumturpeamandum , & omnis voltiptas efta
manda,,deo nulla voluptas turpis cit.Siqutdcm que
oam voluptas turpis.fiue omnis voluptas efr aman'
a>quoddam tnrpe erit amandum.Siue nullum tur-
Pearnandum , quardam voluptas non eritamanda,
^ed turpc nulluin amandum eft , volupras aurcm o-
^njsamandanoneftC vtraque ex collatione con-
c r ^ manifcfta ^)Ergo rec^le conuerfa con-
u«io eft,quandam voluptatcm rurpem elTe.Si con-
^tcndusfyllogifmus fucrit tertia? ngur*,m'aiorin
pnma, &minorin fccunda eucrtctur. Vtiiquia

L I B E R I. jj

Cryfrallus omnis lucidus efi .Cryftallus omnis lapi*
eft,Ideo quida lapis Iucidus efl.Na fi Iapis nullus elt
lucidt SjfiueCryftallusomnislapiseft.quida Cryftal
lus lucidus non crit.Siue Cryftallus non lucidus eft,
Cryftalius quida lapis no erit.Sed 6V omnis Cryftal
lus Iucidus e(i,6V omnis Cryftallus Iapis(vtraque ex
contradidorii falfitate conuincitur vera eiTe ; Stac
igiturfirma conclufio , quendam Japidemlucidum
eiTe. Itaquein eadem re fex argumenralicet confl-
cere. Tria cum fumirur conclufionis contradicfco-
rium,& rurfus tria, cumfumitur conclufionis con-
trarium.Nec vfla res potentior eft ad cliciendum ve
rum , quam fubito & tanquam vno circulo pofitas
eadcm in re collcctiones ccrncre.Quare non imme
rito Ariftotclcs TttJvTirpofct intcr cxercirij prarcepta
numerauit. Vt autem rudiores mclius pcrfpiciant
conuerfionis huius rationem , ianvfimplicius repe-
tam,propofitis cxcmplis trium figurarumtiuxta qu£
lacileeritomnesfyllogifmosconuertere.Nam firai
3 lis eft in omnibus colligendi ratio.

DE PRIMA FIGVRA.

Qjaeritur,num omnis iropietasfitfugienda.Con
cludatur affirmatiuarhcfis hoc modo:
Omne peccatum eft fugiendnm^
OmnU tmpictAs efl peccatumjgitkr
OmnU tmpietat eftfitgienda.
Micfi maioris & minoris contradi&oria inue-
niunturfalfa, immota erit conclufio ex neceftario
veris. P cr tertiam igitur figuram exploretur maior
fumto contradicl:orio conclufiom's,hoc modo:
Qutdam irnptctod non eft fugien-d*>
Omnisimpietoi eftpeccatum,
Qnoddam tgitur peccatnm cji fngiendum.
Sed conclufio hxc manifcfte falfa eft, igitur eius
contradiiftoria erit vcra , Omne peccatum efTc fu-
gtendum. Pcr fecundam exploretur minor feruata
maiori principalis fyJlogifmi, & affumto contradi-
ftorio conclulionis hoc modo:
O nnc peccatum efi fugtendum^
Qytdam tmptetas non eftfugienday
Jgit ir^uadamimpietas non c/lpeccatum.
Cunclufio cft falfa. Igitur eius contradiaorium
ent verum,vidclicec Omnem impieratem effe pec-
catum.Hinc iam immota infcrrur prima condufio.
Nam fi & omne peccatum eft fugiendum & omnis
impietas eft pcccatum : crit profcao omnis impie-
tasfugienda.

DE SEC VNDA F I G V R A.
Quarritur, nnm monachatus fitcultusDei, con-
duditurncgatiua thefishoc modo:

N ullta culttu 7)ei cfthominif inuentum.
Ornnu monachatut cftbomtnis inucntum.
E*go nuflui rnonachattu efl cultw Dei.
Hic fi maioris & minoris contradi&oria inue-
niunturfalfa,ftabit lmmota conclufio. Exploretur
fgiiurminor perprimamfiguram,hocmodo:
Tfu/jui culttis Dei eft homtnis tnuentum,
Qjdam monachatvu eft culttu Deiy
Jgitur, quidarn monachatru non efthcminis $*•
uentttm.

Scd condufio cfr falfa.Nam nullo Dei verbo pre
cipitur monacharus.Quare eius contradiclorium c-
nt vcrum , vidclicet omnem monachatum elTe ho*
minis inuentum.Exploretur maior per tertiam.
Omnis monacbatus efthominis tnuentum,
Quidam monachattu cjl culttu Dci
"Erg0,auidam culttu <Dei efthominis innenwm.,
Sed conclufio cft falfa. Nam fcriptum cft fruftri
b. iiij.

DE METHODIS

Nam eius

me colunt docentes doarinas mandata hominum.
Iaitureius contradiftorium verum ent, vidchcet
nDullumcultum Deielfe hominisinuentum. Hmc
iam immota infertur conclufio pnma.Nam ii & nul
lus cultus Dci eft hominis inuentura,& omnis mo-
nachatus cft hominis inuentum , fequitur omnmo
nullum monachatum clTe cuitum Dei.Scat igitur nr
maprimacomclufio.

DE TERTIA HGVRA.
Quxritur,num aliqua voluptas fujicita, conclu
cfotur affirmatiua thcfis hoc pacto.
Latari in Deo efllicitum,
Lttari in Deo eft voluptas ,
Uttur aliquavoluptaseftlicita. m
Hicfimaioris & minoris contradiaona muc
niantur falfa , immota erit condulio. Exploretur
maior pcr primam figuram hoc modo,
jPtylla votnptas efiltcita,
L<ttart m Deo esi voluptas,
Ergo Utari tn Deo non eft licitum.
Scd conclufio harc manif efte falfa eft
contradi&oriumpr«ccipitur verbo Dei. Laecamin:
in Domino & exultace iufti. Explorccur minor per
fccundam hoc modo.

Xtfttlla voluptas esl licitay
LaJari in Deo esl licitttm,
Brgo Utari in Dtononcftvoluptas.
Sed conclufionis contradi&orium cft falfum
na fcriptum eft. Abundantia lartitiarum vultus tuus
iucunditates in dcxtera tua in perpctuum. Hinc
iam immota infcrtur prima conclufio.Nam fi & lat
tari in Deo eft licitum,& leuri in Deo eft voluptas-
profedo firma ftat condulio , quod quxdam volu
ptas fit licita.

Eodcm modo excontrario condufionis licetcol
ligere.Vbicunqueautem neceflariarum principalis
lyllogifmi mr<rrJfftw veriras ita non oltcnditur, infir
maredditurconclufio. Nam ex veris prarmifsis fe
quitur vera conclufio.

Czterum huiccouerfioniafrmis eft fyllogifmus,
quem Ariitoteles vocat , tUh «T' */ wdrw ef^/v , cum
ridelicet ex contradiftorio enuntiationis ver^ cum
altcra tBpticvn manifeftc vera , conclufio colligitm
apcrte falfa , ex cuius falfitatc inccrimitur propofi
tionis vcrx alTumtum contradi<5torium,atquedein
dc ponitur&infcrturveritaspropofitionispriusnc
gatae.Vcrbigratiaponohancaflcrtionem. Linea
non eft corp us.Sed hanC inficiatur aduerfirius.con
traquemago fumto contradictorio propofuionis
vcrje , cui adiungo in prrmifsis propofitionem ma-
nifelte veram,ex quo infero condufionem manife-
ftc falftm,hoc modo.

Ornne corpmhabet tres dimenftonesy
Ltnea eft corpm, fgttur
Ltneahabet tres dunenfones.
Sed conclufio eil falfa.Igitur aliquapremiiTarum.
Nonautcm maior cuius vcritas eft manirefta,igicur
minor. Siminor falfa eft, crit eius concradictortum
verum.Nam ca eft lex contradi Aoriarum, quod v
na vera,alccra fit falfa,& econtra.

Aliudcxemplum. Afrirmo quandam volupta-
tem e(Te laudabilem. Sed hanc negat aducrfarius,
contra quem in hunc modura ilw t« *V wv*t« J a£
ago:

"T^ulla voluptas efi laudabtlis,
Gaudere in Domino eft voluptas,
Jgttur Gaudere in "Dominonon csllaudabtle.
Scd codufio eft fdfa,igitur aliqua przmiflarum.
Non autcm mmor,crgo maior. Verum quia impof

jfibilceft duas contradt&orias fimul effe falfas,&
' hsec eft falfa , Nulla voluptas cft laudabilis : necclTe
eft hanc vcram efle , Qj«dam voluptas eft laudabi-
lis. In hac argumentandi via cft quadruplex ratioci-
natio,prima cft {yllogiftica , tcliqu» tres enthyme-
maticar.In his colligendi formis valde vtile cft cxcr-
ceriadolefccntespropofitis variis matcriis. Nam
non folum inde promtitudo argumcntandi conci-
hatur,vcrum etiam facultas quaedam paratur,dcxtrc
de rebus propofitis iudicandi.

Secttndum prarceptum eft ad orancm thefin , hoc
cft ad vtramquc conrra Jidiortis partcm argumcnta
fpedare,vndefict& fimulinquaercndo &refpon-
dendo cxercituifsimus. Sunt autem problematis
cuiufque du^ thefes vna affirmatiua,alccra ncgatiua.
Argumenta autem qusefic per collationem ad v-

Qua<u

tramque qua?(lionis partem confirm.\ndam adhi-
bentur,^tw * dic-untur , vt quar inuicem compa-
rata thc[ibus,t)roblematis accommodantur.Sit pro
blema,Deusirafcaturnccne, Sit argumentum pri-
mjm non irafci , quia fi tam potens irafcitur,pcrir«
mundum oporteat,poftquam potentcs qui funt ho
mincs,cum rncandtfcrint , late populantur omnia.
Et huius ^\A>.Aoy,Irafci Deum , quia vrbcs mccn-
diototashaufcritfubito, &mundum totum dilu-
uio obruerit. Item non irafci,quia commoucri no
poffit. Et ^tvA^or huius,commoueri poffc , quia
& pcenitere & incendi & inflimmari , & ira fUTcre
fcripturadocct. Iccm,non irafci,quia rcm tam fce-
dam,ne fapientcs quidem in feadmittant. Et ^> -
rWy ex eodem gsnere,irafci,quia optimus quilque
indigna maxime re , rnaximecommoueatur. Item
non irafci: quia crederc non poflit, lardi fc poffeab
vllo.Et^ .A«\whuius, irafci,quia maieftate fuara
fummamapud homines a plerifque violari & mi-
nui videat. H<rc excrcitatio talis cfl , vt fiue cogcrc
velis alium difputando,fiue ipfe vim effjgerc,plun-
mum habeat momenti.

Terttum pr*ccptum cft , vt ad ea qua? fxpifsimc
40 incidant probicmita, argumcntorum copia ioftru-

ctifimus. .

Qttwm, ad omncm difputationcm tria aftera-
mJi,principia,hypothefes,& normam communem
argumenti itruendi. Principium eft lux mentis&
ocjlus.Hypothefiseftfundamcntumrci & ipfares,
C ■jmmunis norma argumentandi elt fyllogifmus.

Qjintum, vtrerum primarum, quas maxime in
vit 1 uct-jri & difcep'ari videmus definitiones tcnca
mus.Vbi enim definitio morbi tcnetur , iaftum eft
f.tndametum adomnem difputationem medicam,
& (ic dc aliis.

Sextum, tcncre oportet locos communes, pcr
quos dilfcrcre licet ad mulca problcmnum gencra,
fcpeeriim.icciditvt ex vnoloco communi, multaj
hypochcfcs col;igire liccat.

Septimurn , Locus communis potius quam fyllo-
gifmus memoria? mandandus cft.

03*uum> Deducere vnim propofitionem in plu-
res , quod quornodo fiac Rodolphus in fecundo dc
»6 inuentione optime docuir.

T^num, Ad vniuerfi gcneris qu«(}ionem, reuo-
care quajftioncm pofitam. Nam ita ex vna mulcas
faccrelicebit.Ornatifsimscnim inquit Cicero ora .
tiones har funr, qua: latifsimc vagancur : & a priuata
&finguljri controuerfia, ad vniuerfi grncrisvim
explicandam fe confcrt , vt hi qui audiunr,natura &
genere , & vniuerfa rc cognita , dc fingulis ftatucrc
pofsint.

Decimum , Res in difputationem propohtas ad
fua v;th>/* reuocarc oportet. Suut aut-em

pro

br*.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4i LI
prorerum natura varia,& quatuor a Platone & Plu
«uuiero. tarcnonumerantur. Nam earum rerum , qua*acic
mencis fola cernuncur & incehiguncur , xp/T,o.5/ cfi
imait, Hvhnti qua? eft. earum rerum percepcio , qua? mente
fola percipiuntur,hoc eft communium fentcntiaru,
feu communium principiorum mpfa^tt, cjuam non
docemur,fed cognitam circumferimus & accomo-
damus problematis,quando in hanc vel lllam parte
feretur fcncentia,adhibica demonftracionis regula.
Nam cum ha?c fit lumen rationis vt Plato in-
quic,eadem perfpicimus rcrum ordincm & confc-
qucntiam,qua:quia plus acuminis requirir, accedit
Dialectica,qui' huias ordinis & confcquentise facul
tatem iuuac. Hjic k^jhpiu) totam moralem Philofo-
phiam atque ipfam Dialecticam fubiicio. Dcinde
2. ^f carum rcrum,quat fub fenfuscadunt &fenfibusper
fcu c'piuntur ,zp/Tf/o;'eft !sr's-/f,fcu «fo;*, quo vniueifi
\<t. *lua? */J^>^hoc cft fub fcnfuscadcntia appellantur,
rcuocanda funr. Hoc y.;-n»pr,v \T o-vu.^a.pccitipnaiv vni-
uerfalcm expcrientiam parit, vnde vniuerfale pro
nuntiatum llatuitur, cx quo poftca de particuiari-
busiudicandum cft. Huic Phyficam fubiicio & co-
gnatasartcs. Hoc enim pronunciatum : Quicquid
P«Imoncm habet fpirat,non eft nocum pcr fe , fed
pcrinduclionem , Vnde vniuerljle collc&um cft.
Art]ue ita de aliis in Phy fica & Medicina. Porro in-
tcr ha;c duo x/vT^pnt, rfoo & ^/f/v, Plato terti m col-
f<"«c. locat,nimirum £t<arot<a , quod circa res Mathcmati-
cas vcrfatur,quar partim mente,partim fenfu pcrci-
piuntur. Nam vt Mathematica fine fcnlibus uuel-
hgi non poflunt , ita finc intclligcntia demonftrari
nequeunt. vndcJiavo/* talis altimatrix rerum eft,
qua- cx particulari fiue vno fiue pluribus,fert fcnte-
tiam de communi pronunciato , ex quo rurfus de
omnibusparticuhribuseiufdcm gencrisflt iudiciu.
Vccum Maihcmaticuspingcns circulum, oftendic
in eoorams lineas accncro dudasad circumfcrcn-
tiam,efle xqualcs : mox arripit difcens commune
pronunciatum,tx quo deindc tcrt fcntentiam,adhi-
bita dcrnonflrationis rcgulj,dc aliis particuLribus
circulis. Atqueharc caufa eft cur putantur demon
ftrationes Mathcmatica? cuidentiores cffc , quam
Ethica?, aut Phylicae: Qiiartum iprripm cft t/xa.<ritt,
hoc eit fimilauo fcti cfrictio. Vcrfatur enim circa
rciuir f.tbricandarum imagines,ad quas rcfpicitar
tiftx dum opus cxtruir. Hac xptrnpta. mcmoria: co
mendanda funt,& fingula; res fai*x/>/T»f/efr fubiicic-
da? & periiladiiudicandsfunt.

Plutarchusin Platonicis quarfHonibus ha?c xp/
T>t* ^****** cjuaf dicic nobis elTc a Deo data voov $
& vt»rfi\ Jiclvo/av J t rcav [M&p*rauSrjmtf-a J& <%f ci/eQntfJ,
ukcvjm TtZv l/v.ivw $ r$J<&A ti hJahcc.

i RatioSt
fornu in»
terpreta»
di autho»
xcs.

D E

EXEGETICA

c*«neth~o {^Vm dcexcgetica Methodo di&urus fum vi
2la** n'e* ^-^0 mcopcraeprccium facturum , fi hanc par
l?m "n cjuatuor membra diftinxcro,vt primum con
tincat iormas interpretandi authorcs. Alterum,ea
quafullusab eloqucntibus hominibus funt expo-
h*a, ad Dialccticam breuitatem,& formas argume-
tationum Dialecticas certam rationem ac viam re-
duccndi prafcribat. Tertium , Mcthodum exami-
nandi ca, quar tradita funt prarfcribat. Quartum,
Mrrhodum edifcendi quxcunque memoria digna
vidtbuntuijcommonflrct.

DE PRIMO MEMBRO.

B E R L 43t
Ratio intcrprctandi authores non fimplex eft
Sed vt plures funt intcrpretationum rines, ita &
pluresforma: funt. Avt cnim verba fpt&antur &
phrafes,& eft interpretatio GrammaticJ, quae con-
iiftit in verborum & phrafium explicatione. Avt
fumma cura rerum cft,& interpretatio cft Dialcdi-
ca. Dialc&ica cnim arsarbitra &a?flimatrix rerum
eft. Av t accidcntia vcrborum & rerum fpedtantur,
& eft Rhctoricum interprctandi gc nus. AvTnacc
omnia fimul fpccxantur , & interprctatio.nis gcnus
triuialedicitur. Harc gencra ita aohibenda fumj vt
prudcns inrcrprcs vidcrir commodum fore fuisau-
ditoribus, & profeflio effl gitare vidctur. Magn«
illae profclfioncs,Thcologia,Mathcmatica,Iurilpru
dcntia, Phyfica, Ethica , rcrum potiffimum curam
habere debent, quas commode tradari dodiffimi
quiquehacvia iudicant. Si generalis vniucrfa dc-
claratio,fummaq-, rci tractanda? comprahenfio prx
ccdat. Si hanc gcneralem comprahenfioncm , fcu
fummam,fequatur fpecialis diftributiopartium. Si
hanc comitctur membrorum cxplicatio , fimpliciu
quidem per Mcthodum didafcalicam. Compofi-
torum veroper Meihodum probabilem & demon-
ftratiuam , Si confutcntur illorum,qui contra fcn-
tiunt opiniones,Si dcniquc ordo contcxtus , opti-
musdocendi magifter,adhibeatur.

DESECVNDO M E M B R O.

Hicomnium primum tcnenda funt oratiorura t.Mctho.
difcrimina. Nam Dialeftica ahj orationis gmc ri, dnspr*-
aliud inftrumcnti gcnus adhibct. Eft itaque omnis ^1^"
oratio vcl cxpofitio tantum, vel argumentatio , vcl via redu-
mixta txpofitione & argumentationc. Expofitio J^^icj
eftoratio, qua^folum dicentis mcntcm cxplicat, breuitata
nullo quo fidcs fiat adhibico. Argumentatio cft&fornias
oratio,pcr quam is q i dicit fidem conatur cfficere. ufionJm
Mixcaeft, in qua partim exponuntur fcu narrantur dialcfti~
rcs,partimprobantur. Siitaque oratio fuerit cxpo- "uVfufi.
fitio tantum,DialcCticusquantumuis oratio longa abcioquS
fucrit vniuerfam reuocabit ad fcx quafi clemcnta ^bb
detractis ornametis,vt nuda ."'ppareat rci cxpofitio. cxpofit».
Suntautem elementa hxc , Pctfona vna plurcfue,
locus vbi gcftum,& tcmpus quo geftum ncgocium
fit,modus quidam gefli negocij. H:s fextum acce-
dit caufagcftorum. Qu_oniam autcm ha?c prarcipua
funt capita,qua? expofitionem pcrficiat,Dialccticus
abfolutam eam iud:cabit, qua? conftat ex his omni-
bus,iteroq; cx iis qua?ad illa refcruntur. Contra de-
fkientem,quae alicuius illorum indigct. Prudcntia;
ert narrantis, vidcrc vbiomnia ha?c mcmbra adhi-
bcri neccfle efl,& vbi non funt adhibenda.Harc ele-

menta verficulo hoc memoria gratia complcdi fo
lco. Res,Pcrfona,Locus, Tcmpus, Modus , Actia
narrant. Arque hacdecxaminc cxpofitionis fint
di<fta. Porro in argumcntatione maiores ingenij vi
res rcquiruntur,maior vfus,maiorq; cura. Primum
enim quaftio principalis inuenicnda cft,fi later. Se-
cundo.argumenta funt inquircnda.Tcrtio,redden-
dafunt argumenta inucnta fuislocis & accommo-
danda quzftioni. Poftrcmum iudicadum cft de in-
ucntis idque tum cx arte vnde fumta eft quaeftio, tu
cx Dialcdicis normis , qua? rcgant animum ne faN
latur iudicium. Quomodo autem inuenienda fit
qujtftio,docet Rodolphusin fccundo libro de In-
ucntione. In oratione enim habente adutrfarium,
cx contradictionc altcrcantiu nafcitur quasftio. Vbi
aduerfariuscxaducrfo non rcfpondet, vt in conti-
nente oratione haec tria coniuncta: negocium, pcr-
fona-,conatus , monftrant quarftioncm. De qua rt

Rodolphus prae aliis confulcndus eft. Poftquam
autem inuenta eft quaiftio, argumenta qusrenda &
inuenieda funt-.quain rc praecipua Diale&ici yirtus
fe prodit. De hac itaq; rc nunc pra?cepta fubiicien-
da funt,vt inquircntis laborem nonihil minuamus.
dulcior enim fit optimorum authorum lectio, qua-
do vis nexufque rerum penitus pcruideiur. In pri-
mis itaquc hoc fcicndu m eit , quod magni authores
infplendidioribus fcriptis, tamctfi Dia c<5ticam vt
normam rcrum intucntur:tamen ordinem illum vt
liberiores negligunt f«pe,intcrdum a propofito no .
ordiuntur,neq; concludunt , AiTumtioncs fa?pe ad
rationem probationemq; traducunt,vt difficillimu
fic nonnunqua corum argumentationcs ad eum or
dincm,qui n3turalis & Diale&icus eft,reuocare. j
. . Verum fi Dialecticus fuo munere rite perfungi ■
moditie- velr,omniailla retcxet, & qwae quafi incampoam- |
npofnt, pliffimoexpatiantur, & difperguntur, incarceresj
wdewm Dialedicos indudct,examinabit,approbabit: quod i
reguias quomodo fiet breuircr cxplicandum eft. Sitergo
propoiMt. ^cprima regula. Cum inuenerimus quarftioncm, ;
quicquid id eft cj> pro ratione pofitu cft, fi vna pro-
pofitiofucrit,adhibcndum eftquseftioni, Enthy-
mcmaquc conftituendum .-euius antecedens crit
ratio pofita , confequens vcro quajftionis propofi-
tio. Secruda. Si plures crunt propofitiones, tum
adhibendae cruntaltera alteri, vidcndumquean al-
tcra probctur per altcram. Tertia. Si altcra proba-
turpcr alteram, quantumad concludendam qua?-
ftionispropofitionem attinet , vnacft argumenta-
tio , ordine tamen probandi plures. QuartaSl no 30
probaturaltera propofitio pcr alccram , fcd vna
qua»q; probat per fe quseflionem, plures erunt argu
mentationes. Quinta. Quod fincc altera alteram
probat,vcl erunt plures vnius ajgumentationis pro
pofitiones (fcilicct maior & minor ) vcl plurium
propofitionum probationcs, Haudenimraro vfu
venit,probationes propofitionum poni loco propo
fitionum. Sunt autc propofitiones,quibus quarftio
in hanc vel illam partcm conflrmatur. Sexta. Si fue-
rint vnius argumcntationis prob.itiones, in qua ma
ior vis elt, primo loco collocanda eft, in qua minus
virium, fecundo, & condufio erit fyllogiftica. Se
ptirna. Si plurium propofitionumfuerint probatio
ncs, fingulse probationcs fuis funt propofitionibus
accommodande;, Atq; ita in Enthymematis vclfyl
logifmiformamreuocandx. Ottaua. Ssepecriam
hocvfuvcnir, quacftioncm & probationem vnius
quafi propofitionis formam obrinere : Sed Dialc-
fticus ha?c iudicabit , & diucllet probationcm a
quxitione. Nona. Fitfrpequodargumcnra qua-
fi pun&o notentur , qua: Dialecfcicus comphbir , &
vocabit in iudicium. 'Dccirna.Vnn farpe propofitic
multa media cotinct,quibus qiuftio aliqua cft pro
banda,vcrum illa rctcxet Didlc&icus.
Defor- Vbi autcmadolefccntcs artis diflerendi ftudiofi
"^^hic prajcepta perccperint. dcbcnt etiam cognitas
argumen formas argumcntationum habere , quibus oratorcs
x^eTcdis vtuntur. Vndenontantum iudicium formarc in
iudicandisaliorum fcriptis difcunt,vcrumcna qua-
dam viam ornatius argumcntandi,ac argumcra illu
ftrandi confcquuncur. Qjare breuiter potiffimas
oratoriarum argumcntationuformas fubiicia, quas
poftea ad regulas prarfcriptas examinare non crit
difficile.Oratoriarumitatj; argumentationum alia?
Epicherc perfecta? funt,alia> imperte&a-.vtrumq; gcnus in ex
^llogV- preflum & implicitu diuiditur. Perfcda & cxprcfia
mus ora- ar^umentatio oratoribus^yc<F>ty* dicitur:& eft fyl
^'^logifmusCategoricusconftans quinque partibus,
ftat. ' propofitione maiore,rationc maioris vna pluribuf-

DEMETHODIS 44

ucpropofitionc minore, clufdcm rationevna vcl
pluribu«.3& condu<ionc:qua?fa?pius omittitur,quia
cft propofitio probanda, Sit quarftio, an virtus
cuiquam hominum infita (U naruro? Ad hinc qua?-
ftionem cucrtendam hoc vfus eft Epichircmatc A- £ ^
riftoteles.i. Qua? nobis a natura tributa funt,eorum
primum facultates accepimus, poftea vcro oifichs
muneribufq; fungimur.a. idq;in fcnfibus ccrnitur.
Neq; enimex eoquod aut afpeximus, aut audiui-
mus,fenfus acccpimus. At cum iam coru clfcmus co
potes eis vfi fumus,r,6 cu vfi eiTemus , pcrccpimus.
j.At vero virtutes accep^mus poftquam prius ali-
quid a nobis acflurn eft.4-quod in cancris qnoq; vi-
dere cft artibus. Qua? enim facicnda furt cum didi-
cimus ea,tum cu agimus difcimus maxime.. Vcluti
homines tum architecti exiftunt maximc, cum ardi -
ficat.5.Moralis igitur virtus no naturalircr nobis in
genitaeft, fed exercitiis coparatur. Hic pnmo loco
ponitur maior,Secudo ratio maiorif.Tertio minor
Quarto minoris ratio,Q^iinto condufio.Hic Dialc '
dicus primu inquiret propofitioncs ncccfljrias ma
iorcm & minorc.dcinde ex illis & earum probatio-
nibus noua argumeta conftituct: quod quia in pro-
pofroargumcntoeftfacilcomittam. Perfccla W- jJjjJj^
gumentatio (cd implicita, fimiliter quinq; conftat ratjo

partibus. Veruqufa mcdium hic occultatur,imp'i- ^1/^
cita dicitur. Alia enim verboru forma repctitur mc qu€
dium in minori,vt oratio rccipiat varietatc. Qiiod bus.
in certu fine fertur,aliqua prouidcntia jgubcrnatur.
Nihil cnim quod cafu aut tcmcritate feVtur , aliqi.a
deftinatam metam fpedat. At vniucrfas hic niun-
dus in certumfcopurn dirigitur,quem alfcqui labo
rat pcrpetuo.Quemadmodum viciffitudo temporu
ortus & occaftis fidcrum,ordinatf illa» orbium cir-
cumiiol tioncs ac poena? ingcntium fcelcrum tcfta-
tur. Rclinquitur ergo hunc vniucrfum orbcm
quodam fuprcmar mcntis confilio gubcrnari ac re-
gi. Harccft forma fupcriori fimilis, nifi quod hic
& mcdius & maior tcrminus V3rictate fcrmoniste-
guntur.Dialcdiciergoeft muncris, detracla varic-
r.tercmnude proponerc, & in iudicium vocare.
Imptrfefta argumentatio, fcu^^c/>aAimperfeciu
eft ,in quoaliqua harum quinq; partiuro defidera-
rur.nunc cnim maior,intcrdum eius probatio,non-
nunquam minor, vel eius probatio abefl. Quoau-^
tcm plurcs defiderantur partes, co cft imperfcdius de*™ll
Zhyppnuu Hic quoq;admoncndum duxi, fcx mo ciuiio va-
disconclufionem variari. Nunc enim fimpliciter natttr"
concluditur,nunc per /«^«fud/.Nunc*?1
nunc pcr contrarium, nunc per id quod conclufio-
ncm rccelT rio fequitur. Inrcrdum per fchcma ali-
luod Rhctoricum. Simplicitcr condudirur, cum
OialcCtico morc concl ditur : vt , quod nihil ogit
expers virtutis cft. Deus Epicureorum nihil agit.
Ergo DcusEpicureorumcxpcrs vi.tutiseft. Haec
conclufio fimplicitcr illata.per W^uwhoc rno-
lo variatur.Ergo numcn Epicurcomm nullis hone
htisadionib9clarct.Pcr hypothcfin fic. Quicquid
n certum fine fertur,prouidentia gubcrnatur.Mun
lus in ccrtum fiicm fcrtur. Ergo fi mundus fcrtur
ih ccrtum fincm, prouidcntia aliqua gubernaii cu
lcccfTeeft.Sed hacconcludcndi formnla potiffimu
vtunturautorcs in longioribus & fufius tradatis ar
^umentis.Pcr contrarium conduditur , quando cu
nficiatione contrarium conclufionis ponitur. Vt
quicquid in certum finem fertur, conhlio guberna-
cur. Mundus in certum finem fertur. Ergo mun-
dus no fortuita temcritate,vt Epicurus fomniat,ncc
Stoicaquadam neccffirate voluitur.Pcr id quod co-
dufione neccflario cofequitur,hoc modo.Quicquid

in ccrtum

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

45 L I B E

in certum finem fertur,confilio gubernatur.At mun
dus in certum finem rertur.Ergo mundo prfeft nu-
mcn quoddam mente & intclle&u prseditum. Pei
fthemaRhetoricum fic: Quod ftrtur in certum fi
ncm,con(ilio gubcrnatur.Mundus in certum finen
fcrcur, Ergo tu infane Epicurc pugnas cu natura &
ncg^shanc pulchritudinem confilio aliquo guber
nari?Ita per (ingula fcheraata fere concluiionem va-
riarclicttjidqueno tantum in fyllogilmo, fedetian»
in aliis argumentancli formis.Nec parum iuuerit ad
inuenienda & tra&anda argumcntj, in his fex con
'"'fyUo ^"^ndi formis fc excrcerc. Vtuntur & Rhctores
g;Ws. idque farpifsimeprxpoftero fyllogifmo fcu Epkhi
remate,qualcc(t illud Socraticum. firmitcr fcnfum
fn?^3 e^e allclU{:m Poul hanc vitam mortuis ftatuo, Sicfa-
tis 0ratrfo picntifsimi quiquc fibi pcrfuafcrum , qiorum fcn-
mbus. un ix vere funt &probada*.Primo loco hicpomtur
conclufio.Secundo minor.Tertio maior.In oratio-
nc Detnoithenis fecunda 01ynthiaca,tale huius for
maecxcmplum habcs. Si quis exiftimet Philippum
violcntia illa,qua loca,portus &huiufmodi inuadir,
Jmperium obteturumclle,haud leuiter errat. Quan
docnim btneuoletia res conftituuntur, aclaborum
fpois non dc-funt fua praemia, homines in officio rc
tinentur.Vcrum cum malitiofe &auare &violcnter
ahquis rctn gcrit, lcuc erratum omnia labefaCtat &
diiloluit.Noncft enim 6 viri Athenienfes, quode-
xiftimctis quenquam, qui pcriurio, iniuria,& men-
dacio res gtrit , firmu ftabileque habiruru regnum.
Q^icmadinodum cnim in nauigiis aliifqueardificiis '30
accidit,quod fi firma fintfutura, firmamentum fir
mum habcant,Quod fi non habucrint, cito ruitura
fuur. Sic ctiam actionum pnncipia & caufas vcras
& firmas eflc oporcet,id quod nequaquara in rebu^
quse a Philippo geruntur,pcrfpiciiur.Hic primo lo
coconclufio ponitur. Secundo antithcfis maioris.
Tertio maior.Quarto maior repctitur perattetio-
ncm.Qjmtocorirrajtio maioris.Scxto loco minor
5»ipiurCS ponicur. Eft & hocdignum obferuatione,fyllogii-
an phcati. mosplures apud Oratores fibi mutuo implicari &
intcrtcxi : quod fit vbi duo vcl plures fyllogifmi fi-
^cice™ muladhibenturad idcm probandum.In tercio para
xone. duxo Ciceronis,ptilchrum huiusrei excmplum cx-
tat,quod adfcribam, & partes numcris diftinguam.

1. Nemo poteftnon bcatifbimuseflc , quiefttotus
aptuscx fcfe , quique in fe vno fua ponit omnia.

2. Cui autem fpes omnis & ratio, & cogitatio pcn-
dec ex fortuna, huic nihil potcft efle certi , nihilqui
quod cxploratum habeat permanfuru fibi nc vnum
quidem diem.eum tu hominem terreto , fi q ic eri*
na&us ifiiufmodi mortis aut cxilij minis. 3. Mihi
vero quia quicquid acciderit in tam ingrata ciuitatc ,
ne recufanci quidem cuencrit, non modo non rcpu
gnanti. 4. Quid enim cgo laboraui, aut quid cgi>
aut in quo eugilauerunt cura» & cogitationcs rnre?
Siquidcm nihil pcperi talc,nihil confecutus fum,vt
m eo ftatu cifcm , quemneque fortunse temcritas.
nequc inimicorura labefa&arct iniuria.Mortem ne
mihi minitaris,vt omnino ab hominibus : an exiliu
vtabimprobisdcmigrandum fitPMors terribilis efl «0
his,quorum cum vita omnia extinguuntur,non hii
Suorumlaus emorinon potcft.Exilium autcm ter-
ribile iis , quibus quafi circumfcriptus cft habitandi
locus.non his qui omncm orbcm tcrrarum vna vr
bem ene ducunt. 5. H* miferia*, ha» arrumna? pre-
munt omncs,qui tebeatum,qui te fiorentem putas.
tuar libidines tc torquent, tu dics nodcfque crucia-

R I.

syl!ogif-

ns,cui nec fatis eft, quod eft , & id ipfum quod ha-
Des,nenon diuturnum fitfuturum times,te cofcien
tJae ftimulant malcficiorum tuorum , te mctus cxa-

minat iudiciorum atque lcgum,quocunque afpcxi-
fti vt furia?,fic tua? tibi occurrunt iniuriae,que te rc-
fpirare non iinunt. 6. Quamobrem vt improbo,
ftulto & inerti ncmini bene efle putcft, Sic bonus
rir & fapiens,& fortis,mifer cfleno potcfl.Harc Ci
cero.Fjcilis autc crit refolutio cognitis propofitio-
nibus probandis,qua? funt hae duae: Prior,fapiens &
bonus cft beatus,c\',improbuseft mifcr.Primo loco
ponitur maiorprimar.Secundo maior fccunda-.Ter
i0 tio loco minor primc^.Quarto ciufdcm probatio am
phficataper diftribucioncm. Hoc loco mcminifle
oportet , quemadmodum & Agricola monet, farpe
Oratorcs pro Vniucrfalibus propofitionibus ponc-
rc fingularcs,vt fic magis vulgi aures,& animos ora
tio feriat.Dialedicus hic dixilfet, Sapicns & probus
totus aptus ex fcfc cfl, &. in fc vno fua ponit omnia,
Scd Cicero fingularcm,qua? cx hac vidcbatur fequi»
ponere maluit. Q^iinto locopro minore fecunda*,
cju£e cflct hsec- Sculcus & improbus omniain rebus
10' tortuna?ponit,ponitureiufdemprobatioperdiftri-
butioncm.Vbi etiam fingulares propofitiones , pro
vniuerfalibus ponuntur. Sexto. Conclufio fccundi
Syllogifmi primo loco: Primi vcro fecundo collo-
catur,& ambse per collationem inferuntur.Hoc gc-
nusHpichirematum, qucmadmodum tk alias argu-
mcntorum formai , fa?pe per f ubicdionem variatur
& cxornatur. Eft & forma argumcntandi Oratoria, Colle-
quascolledio vocatur.haec raiionibus &cxpolitio- ^ioargu.
nibus conftat,quae m quinquc partcs diltributacft, fo^?
propofitionem , rationem vnam plurcfue, rationis partibu*
cofirmationem, vnam vel plurcs:expolitione vnam Con{Unl*
plurcfve.Propohtio hoc loco cft qu^ftio probanda.
Cumenim primoloco ponitur.piopofitio dicitur,
cum concluditur,conclufio.Ratio,vcl minor fyllo-
gifmi crit,vel maior.Confirmatio erit prarmilfaj ma
ioris vel minoris probatio. Expolitio fchematc or-
nat & locuplctat rationem,& interdum alicuius pr^
miflcc vim habct.fit talc exemplum. Fugiendum elt
ocium. 1. Eft enimturpis vacatio arcbus geredis. Ex^plnm.
2. Mors & viui hominis fepultura , immo omnium 0tij
malorum fentina pefsima, homincs ab officio auo- tcttatio.
cans. 3. Eft tatiusRcipub. perniciofifsima peftis.
Vbi enim ocio indulgent magiftratus,no pottft nifi
pefsimeadminiftrari Refpub.ncgliguntur lcgcs,cef
fat cura serarij publici,non fiuni iudicia, noncorri-
guntur malcfadta , contemnuntur ftudia,corruunt
vrbes,Breuitcr vniuerfa Refpublica funditus euerti
rur. 4. vbi in ocio viuit vulgus,ibi plane ex libidi-
nc viuitur,vitia perpetrantur,catdes,rapina?,latroci-
nia,donec ex ocio tota Rcfpub.cucrfa iacet,nemine
opem fupplici ferentc. 5. Contra vero optimc ea
con llkuta eft Rcfpub.vbi fuo quifquc officio fungt
ur. Mdgiftratuscurat obfcruari lcges , populus ob-
ccmpcrar, vigent honefla ftudia & moribus viuitur
optirais. 6. Qucmadmodum cnim agcr fi ociofus
iacct,non folu nullam producit frugcm vtilcm,fed
pra?ter tribulos & vrenda filicem producit nihil.Sic
fieri non pofsit quin humanus animus vel prarftan-
cifsimusexociofiatpefsimus. 7. Scipio Aphrica-
nus vir prudentifsinuis,ne vnquam indulgcret ocio
tantillum, maluit lapillos in ripis colligerc , qua ni-
hil agcre.Apud Athenienfes crat capitale ccium,co
gebamurque ciuesocij fui publicam rcddcre ratio-
nc. Apud Ouidium lcgis y£giftum faftu adulterum,
cx ocio. 8. Marci proinde Varronis fcntenria vide
tur mihi in primis laudanda, qux docet nihil agedo
homines difcere male agere. Inhac colledione.
1. ponitur propofitio. 2. Ratio. 3. Confirmatio.
4. Exornatio, f u noua quacdara arguraentatio. 5.
Alia exornatio p argumentu a contrariis. CExor*

47 D E M

natioa fimili. 7. Exornatioper hiftorias & exem-
pla. 8. Autoritates &#■'<*'•
^numeca £^ & obferuanda enumeratio Rhetorica duplex
Sc*feB° quam Dialedici inductionem vocant. Prima eius
indu&io- forma eft, cum fummarei proponimus hoc modo.
Tres funt res,quae homines in vniuerfum ad malcti-
cia folent impcllere,Auantia, Ambitus,& Luxuria.
Hic Rofcius minimefuitauarus,nuliaainbitusindi-
cia in eoreluccbant > ncc vnu.ua m ob luxum male
audiuit. Non poteit igitur raalcficium Rofcio im
putari. Alia formaa Diale&ica inductione nondit

Coraplc- fert,quare exeplaomitto.Vtuntur & Oracores co
icm!itdl plexione, quaeelt vcdicunc bicome argumentum
vchemens fanc argumentationis fpecics,quae vtrin-
que aduerfanum uernit,alcerutrum (iuehrmaucrit,
Ejierapia. g^c nCgauent.Demoithencs contra y£fchynera hac
vfus cifcomplcxione. SciuiUi quod erat futuru,aut
ncfciuilh.Si fciuitll in culpa es, quod no admonui-
fti.Si ncfciuifti, cur nos ignorantise condenas?Hac
quia femper c mftare debet.fi crit tirma, cx contra-
riis immcdiatis,facile reuocabitur ad duos fyllogif
^subraif mos.Submifsione vtuntur etiam Oratores, in qun
quis a fc ipfo petit rationem , quare vnumquodqui
Exepium. dicatur. 1. Maiores noftri magnam Oratoria: ope-
ram dare volucrunt. 2. Quid ica? quod recte intel
lexcrunteaftudiaomnium funimeelTc appctenda,
3. Cur id?quoniaper ea tanto plus aliis hominibu:
pixftamus, quanto homines brutis. 4. Qui hoa
quodnihil habet ingeniain horainibusconitas,nifi
ca dodrina & arte excolacur. 5., Ac quid ica? Nara
cum oratoru praeceptisquibufcuque rcbusordo dc-
tur,tit vt ingenia ad ordinc compofita,nihil tumul-
tuanu,nihil pr^ccps, nihil cofufum,preniptu,hians,
nihil intempeitiuum producant. Primo ;oco hic
poniturpropofitio probanda. 2. Eius probatio. 3.
Rationis confirmatio. 4. Conrirraationis ratio.
5. Huius rationis probatio.Vnde facile cft Dulecti
co quatuor Enthymemata conftitucre,caquc ad fyl
logifmoru norraam exigerc.Sunt & alias Oratorum
argumentandi form2e,quas oraitto, quia ex his quar
di&i funt facile iudicari poffunt. His itaquc argu-
mentationum formis cognitis,& rcgulas quas fupra
tradidi,vbi accefTerit lc&io frequens,& ltyli cxerci-
tium , facile erit Rhetorica argumcnta ad fuos fon-
tes reuocare,atquequadtioni propofita: accommo-
dare. Quantum ad iudicium attinct vbiforma argu
menti propofita fuerit, ars primum confulenda clt,
vndc qu«eftio fumu cft.Deinde vidcndum an cx tir
misaliquibusartis principiis , vel cx hypothcfibus
coclufis ex principiis,propofitio probans fit fumta.
fi non fuerit inde fumca,videdum,an aliquid abfur-
di fequatur, fi concedatur quaeftio , & rurfus li quid
commodi.Deindc iudicandum eft etiam an propo-
fitiones inftituantur iuxta Dialedices pr$ccpta:que.
pra?cepta funt via? iudicandae , probanda: & impro-
banda? quaeltionis.

De tertio membro.
.Metho- Poftquam deformis interpretationis breuifsime
ius «a- dictum eft,ordo poftulat,vt via examinandi ea quae
«qi?wa traditafunt,aperiatur. Conftituatur ergo triplcx
dita funL xame.Grammaticum,Dialcc"ticum &Rhetoricum.
«JamPen.X Grammaticum rurfus tripartitum eft.Vnum fingu
Gramma- larum di«5lionum. Alterum orationis feuconftru-
ticnau c^ionis.Poftremum phrafeos fcu linguse.In exami
ne di&ionis duplex adhibcnda eft confideratio,vo-
cisnimirum& fignificationis. Invoce fpectanda
funt omniaqua» Orthographiam,Etymologiam &
Profodiam attingunt. In tignificatione,vtrum na
turalis fit fignificatio,vcl non naturalis. vtru vnum
plurave ex arquo fignificet. Et fi non fuerit natura-

E T H O D I S 4«
lis , explicanda eft ratio dcflectionis. In orationis,
fcu conftructionis cxamine,tantum dvq voces con-
iungendae erunt paulatim,donec tota Oratio com-
plcbitur,& qu;ercnda eft fingularum connexionum
ratio. In phrafcos cxamine coniungenda? funt toc
voces,quot ad integrum fenfum requiruntur, ac pri
mum vis phrafcos & vfus cxplicandus eft. Dcinde
conferenda eft phrafis Graeca cum Latina , vtraque
cum patria Hoc triplex examen ita adhibcndu m iu
dico , vt non eadcm prarcepta quotidie rcpetantur,
fcd vt fingulis menfibus vmuerfae Grammatices e-
xamen abfolui pofsit. Ac vtilifsimum iudicarem fi
Pardotriba? fingulis fcptimanis , pucris qui paulu-
lum in Grammatica promouerunt , orationcm ali-
quam variandam , iuxta Erafmi prsefciipta prono- a
nerent.Dialecticum examcn duplex elt.Vnum pr^ cum.
ceptorum artis,qu^ eo ordine examinanda funt quo
traduntur. Alterum eft cum Diale&ica aliis rebu$
feuartibusadhibetur arbitra,vbi examcn infiituen-
dum eft iuxta prsefcriptum fuperiorum Metho-
dorum.

Rhetoricum exame,quod cft verborum & rerum, Kherori-
petendum eft ex Methodo Rhetorica, dcquavbicum'
prius dixero dc quarto mcmbro,praeccpta tradam.

De quartomcmbro»

Cum ipfa ars Dialcdica rerum ordincm contem Metho-
platur & feriem , nulla erit via facilior edifcendi, c^r;
quara fi eundem ordinem fequaris. Puer igitur vo- cunquc*
lcns aliquid edifcere. Primum omnium rem bene "ien'oria

■« • 1 • diena vi-

lnteiligat.Deinde partcs rei numerct, pnmum raa- dcbuntm,
iores,dcinde minorcs. Tertio loco ordincm par-
tium diligcnter infpiciat. Quarto animaduertat e-
xornationcs rcrum.Hoc vbi fccerit puer,plus quam
dimidiara laboris partera fe abfoluiflc fciat. qui con
tra faciunt , fe mifcre citra magnam frugem tor-
quent. Poitquam autem hoc prefcriptum fecutus
fuerit puer,in rebus cognofcendis, accingat fe ad e-
difcendum iuxta difpotitionis ordincm.Oratio Iu*
nonisadytolumin primo j€neidos fit nobis cxem- £x%Iiun
plum,vt in facilioribus via monftrata, in difficilio-
ribus quoque fpes fir.

ts£ole (narrvjHetibi diftum pater ntquebominum Exordifi'
rex

Et mult ere deditflttSius,& tollete ventos)
Gens immica mtbt Tyrrhenum nautgat a<juort Narutio.
jlium tn Italtam portans^viftofejue penates.
Incute vtm ventt6fummerfafquc obruc puppcs:
Aut age diuerfa4>& difitcc corpora ponto.
Sunt mthi hi* fcptem prattanti corpore Tfympb*
Quarum^Udt. forma pulcherrima, Detopetam
(Vnnubto utngamjiabtlt.preprtdmque dtcabo,
Omncs vt tecum merttu pro taltbm annos
£xtgat:& pulchra fadat te prole parcntem.
Hos vndecirn vcrficulos primum intelligat puer,
vt pofsit rem comprchenfione quadam fummaria
comple&i. Deinde partes numeret , quae funt qua-
tuor:Exordium , Narratio, Propofitio,Confirma-
tio rpartiumque locos obferuet. Tcrtioloco ordi-
ncm priraum recondat in mentem , quod eft facile,
cum fit hic naturalisordo feruatus. Primo enim lo^
co Exordium. 1. Narratio. 3. Propofitio. 4. Con-
tirmatio collocatur. Poftremo loco attendat exor-
nationcs,que; hic funt fere nullse^prseter propofitio-
nis rcpetitionem & vehcmentiam. Hoc vbi fciet
puer,primum edifcat duos primos verfus,in quibus
ibfoluiturexordium,prima orationis pars. Dein-
deduos proximos,tertium & quartum, continentes
narrationcm,qua: eft fecunda orationis pars Ter-
tioedifcat quintum &fextum vcrfus contincntes

propo-

Propofi-
tio.

Confir-
siatio-

Pattcs

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

49 L I B E

propofitionem tertiam orationis partem. Vltimo
loco edifcat reliquos quinque, qui ad confirraatio-
nem quartam orationis partem fpe&ant.Hanc viam
fequantur pueri in omnibus aliis fcriptis. Verum
maturiores, quibus eft maior rerum curaquam ver-
borum,illas maiores partes obferuent , & experien-
tur fcnullo alio artis memoratiuae adminiculo in-
digere. Si fuerit prolixior oratio,partes vel numeris
vel litcrisnotentur, &poftea tanquam depofitum
repetatur a fingulis Iiteris , quod illis erat commen-
datum. Iuuat & hoc in primis memoriam > fi quoti-
diealiquid edifcas , & illud mox fequenti die a tc
ipfo repofcas. Sarpe recordari, medicamine fortius
omni.

M E THOD O
Rbctorica.

Tartes. '
quinquc.

PErs e q\ i Vniuerfam Methodum Rhetori-
camnimis longum efl*et,quare de Methodo fin
gularumpartium Orationis Rhetorica? paucaquae-
dam prarccpta colllgam. Sunt autem Orationis Rhe
toricar partes.Exordium,Narratio>Diuifio feu Pro-
pofitio,Confirmatio,Confutatio & Peroratio.Qua-
tum ad totius orationis corpus attinet , hic feruabi-
tur ordo partium,quem enumeratio pofita moftrat.
Jfte enim ordo naturalis eft.Interdum tamen hic or-
do mutatur : Cum caufx neccfsitas mutationem ef-
flagitare videtur.

De Mcthodo Sxordtj»

Omne exordium ex quatuor maxime componi
videtur.Expofitione,Rationc,Redditione & Com-
probatione.Expofitio hoc loco eft oratio,qua? cum
ab aliquo eorum locorum,qui ad inucntioncm pcr-
tinent inueniatur , aut dociiem aut beneuolum , aut
attentumfacitau^itorem. Ratio cft oratio accom-
modata expofitioni, per quamid quodexpofnum
eft,facile confirmatur. Redditio eft breuis compre-
hcnfio cius quod expofitione & ratione conficitur,
& totius rci aperta propofnio. Coprobatio cft rcd-
ditioniscaufi ,quar quidcm rcm totam manifcfiius
tangit.Verum hic fcire oportet,quod autorcs intcr-
dum non funtcontcnti vna expofitione,nec vna ra-
tione , rcdditione & comprobatione , fcd intcrdum
plures adhibent. Vtautem hsec vniuerfa res clarius
intelligatur, Exordium Ciceronis pro Marco^Mar-
ccllo fubiugam,partefquc enumeratas oftcndam.

i. Diuturni (i!cntijPatresConfcripri,quo eram
his tcmponbus vfus, non timore aliquo,fed partim
dolore, partim verecundia fincm hodiernus dies at-
tulitjidcmque initium qua? vellcm qu^que fcntirem
meo prifting morc diccndi. 2. Tantam enim ma-
gnitudincm, tam inufitatam inauditamqueclcmen-
tiam ,tantum in fumma poteftate rerum omnium,
modum, tam dcnique incredibilem fjpienriam , ac
pene^ diuinam tacitusprarterire nullo modo poffum.
M.irco cnim Marccllo vobis Patres Cofcripti Rci-
pub. reddito , nonlolum illius, fed etiam vocem
meam & autoritatem vobis& Rcipub. conferua-
tam & reftitutam puto. 3. Dolcbam enim Patre*
Confcripti, & vehcmentcr angebar, cumviderem
virum talem , qui in eadem caufa , in qua ego , fuif
fet,nonin eadcm efTefortuna , nec mihi perfuade-
re potcram, ncc fasefle ducebam , verfari mc in ve-
ftro veteri curriculo , illosemulo ac imitatorc ftu-
diorum noftrorum , atque laborum quafi quodam
focio a me & comite diitracto. 4. Ergo & mi-
hi & priftina; vitas confuetudinem>Ca;far,intcrclu-
famaperuifti,&his omnibus ad benc de Repub.fpe-

R h

randum, quafi fignum aliquod fuftulifti. 5,

50-
In-

telle&um enim mihi quidcm in multis, & maximc
in me ipfo, & paulo ante in omnibus cum M. Mar-
cellum Scnatui Reipub. conccfsifti , commemora-
tisprsfertim offenfionibus , te autoritatem huius
ordinis, dignitatemque Reipub. tuis vel doloribusj
velfufpicionibus anteferre. Hicprimoloco poni-
tur Expofitio fenfu quidem multiplex,Compo(1tio-
neorationis omnino fimplex. 2. Ponuntur ratio-
nes txpofitionis. Adiiciuntur rationes, quibus
verecundiam & dolorem filent jfuiffe caufam often
dit. Quarto loco fequitur redditio, cxpofirio.ni &
prima»rationi accommodatior , cV totiuscaufa?, in
qua delaudibus agitur Carfaris , apcrtifsma expofi-
tio. Quinto loco fequirur redditionis Comproba-
tio.Hanc Methodum obfcruat Cicero etiam in aiiis
cxordiis:fed fa?pc membra aureo vcrborum flumine
ita obruuntur,vt vix nifi valde attentis appareant.

Porro pi e-ter harc,que; ad partes Exordiorum per-
tinent,alia qiiatuor que_ ad materiam & formam fpe- ^JfJJr
ctant , coniidcranda funt. 1. Exordium monftret matrriani
finem , cuius gratia oratio habeatur. 2. Ducenda ^ef^f%
funt exordia non cx his quz caufam confirmant,aut 1
rem de qua quarritur,fed ex iis , quz circa res pcrfo-
nafque poGta funt. 3. Exordia debent eife brc-
uia , perfpicua & accommodata caufae. 4. Exor-
diumita perfici debet , vt initio narrationis cohst-
rcat.

sJMethodtu NarrAtionif*

In narratione quinque funt obfernanda. 1. quae Qujnque
narrationiselemcnta. 2. qusforma?. 3. quotuplex oSTcruari.
ordo. 4. quar optimre narrationis virtutes. 5. qu2eda»
deftruendx fal^e narrationis via. De.elementis.nar-
rationis fupra in fecundo membro Methodi Excjje-
ticar diclumcft.

DE FORMIS NAR-
rationis,

r.?v «i' ' \ J 1 ' 3 ^y***

NarrationumaliaeftabfoIuta,aIia deficiens. De
quadiftin&ionefupradi&um cft. Secunda diuifio,
Narrationum alia eft Poetica, qua: habet expofitio-
nem fidam,Alia hiftorica, quae habet expofitionem
rcrum vetuftam. Alia Politica vel Oratoria,qua Ora-
rorcs vtuntur. Tertia diuifio,Aiia fimplex , cum ni-
hil adhibcturquo fides fiat auditori:Alia argumen-
tofa,cum fingularumrerum quat narrantur , Confir-
mationesadiiciuntur.

DE ORDlNE NArt-
rtnttonvs.

Duplcx cft narrandi ordo. Naturalis , cum re*
rumgcftarum fcriem , &: tempora fequimur. Hic
hiftoriis &: ciuili narrationi accommodatior eft.
Alius fuperiori contrarius cft , cum a pofterioribus
ad priora afcendimus , Eftque hic ordo Poetis fa-
miliaribr.

DE VIRTVTIBVS NAR-
rattonis.

Rhctores tresbonar narrationis virtutes nume-
rant. 1. Vt fitaperta. 2. Vt fit breuis. 3. Vt (lt
probabilis narratio. Extreraa duo femper habere de
bet Narratio , Medium in genere demonftratiuo &
fuaforio, interdum locum non habet.s^pe enim al-
tius petenda narratio, & dilatandaper anteceden-
tia , coniuncta & confequentia , quemadmodutri
c .j.

<i D£ METHODl

Lrafmus monet in poftcriori Commentario Co-
piarum.

Deinde &ha?c bonac narrationis virtusefTe de-
bet, vt fini exordij, & initio propofitionis feu diui
fionisextrcmis coharrcat.

DE VIA DESTRVEND^
2V^5 rrattonis frtlf*.

Dcftructurus narrationem , elementa fupra nu-
merata infpicito,eaque quas illis adiun&a funt,quo-
rum (i vnum vel impofsibile , vel falfum oftcnderis,
narratio euerfa eft.

METHODVS DIVISIO-
nis /eu propofitionis.
In diuifionc , hoc cft oratione, per quam quibus
de rebus difturi fumus,breuiterexponimus,quatuor
obferuanda funt. Primum vnde colligenda fit diui-
fio. Dcindegcncra diuifionis.Tum modus diuifio-
nis.Poftremo,partium diuifionis ordo.

DE COLLIGENDA

dtutfione.

Qjianarratio continua probationis propofitio
eft,ex narratione certa colligenda eft fententia, quar
eftprobada. Nam Rhetores narrationi diuifionem
fubiiciunt,qua? corum de quibus difturi funt propo-
fitio eft.Vt in orationc pro lege Manilia ha:c diuifio
colligitur ex narratione: Primum mihi videtur dt
gencre belli,dcinde de magnitudine, Tum de impc
ratore eligendo, elTe diccrtdum.

D E G E NERI BVS
dintfionis.

Alia diuifiofit per fciunc"Honem,qua fic exponi-
musquid nobis conucnit cum aduerfario , vt quid
inconr,rouerfia fit feiungatur hoc modo. Cultum
Deo prasftandum eiTe, conucnit nobis cum Papi-
ftis, fed an fitcolcndus humanis ritibus, in contro-
uerfia eft. Alia per diftributioncm , qua exponimus
quibus de rebus dicturi fumus, qualis eft illa, quam
modo adduxi exCiccrone.

Demodo dinifionis.

Hic obferuandum cft,tria efle , qua? debeat habe-
re laudanda diuifio,brcuitate,abfolutioncm & pau-
citatem. Breuitas facit vt nullumnifi neceffarium
vcrbum alTumatur.Abfolutio vt omnia qua? in cau-
fam incidunt gencra comple&atur. Paucitas vt ge-
nerafdlum rerum , de quibus di&urifurausponan-
tur : quai genera fois locis inter diccndum funt arte
diuidcnda, qucmadmodum praefcriptum eftinMe-
thodo diuifiua.Breuitas rurfus iuuat memoriam au-
ditorum,placetque fummis Oratoribus, vtquatuor
membra non cxccdat. Deinde & hoc obfcruandum
eft,quod oporteat ita in omni genere diuidere,vt ex
vnoquoque diuifionis membro, velipfe finis ora
tionis , vcl qua? finem confequantur palam appa
reant , vel ex omnibus diuifionis partibus quod in
tendimus concludatur, nifihocimpcdiat diucrfa-

L I B E R J. 51
rum rcrum conr urfns in eadcm omione.

DE ORDINE PARTIVM
dmifimis.

Si membra diuifionis fontibus difcrcta funt , ni-
liilrefcrt quo ordine colloccnuir. \\r<im fi ad eun-
Jcm finem membra diuifionis pcrtincnr , g.neralia
prioribus locis funt collocanda,id quod femper ob-
feruaffe Ciccronem monct Trapezuntius. Breuirer
vel confequcntia? rerum , vcl temporis ordo obfc r-
uandus cft.

METHODVS CON-

firmationis.

Re propofi'a,loci Dialeclici cofulendi funr,quc
idmodumin probabili Methodo fufius cxplicatura
eft. Deindc dcle&us habendus eft,vt ea quar plus vi-
rium habent,pra?cipue notentur. Tertia cura eit di-
fpofitionis argumemorum , in qua difpofitione hic
ordo placet Oratonbus, Vt primo & vltimo loco
collocentur firmiora, in mcdio,quar numtropotius
quam ponderc valeant. Dcindc prndentiaadhibcn-
da cft , vt ita argumenta diftribuantur , vt ab vno ad
jliud faciiisfit tranfitus , quo ipfa oratio continnis
quafi neruis cohajreat.Vtile Sc hoc interdum fuent,
fa<5ta diuifione & initio tra&ationis membrorum,
lingulis membris congeriem quandam rationum
fubiungercper enumcrationem , & poftea cafdem
rationes,vt in enumcratione propofitse fuerint,per-
tra<5hrc,quemadmodum Ciccro m orarionepro le-
ge Manilia fecit. At vbi non placet exponere hanc
argumentorum congeriem , liccbit ordine vnani
pnncipalem rationcm poft aliam perrrac"tare, itata-
mcn vt firmiores in pnma & extrema collocentur
acie,vtfupra monui.

METHODVS CONFV-
tationis.

Iufta? confutationis quatuor funt partes, Propofi-
tio,Sublatio,Oppofita propofitio,Solutio.Propofi-
tioeft fublationis pollicitatio. Sublarioeft ipiaad-
uerfariorum propofitio. Oppofita propofitio , cft
folutionis pollicitatio. Solutio cft confirmatio r»r
flcyr/wfoTAWAv. Erafmus tale cxemplum dedit. 1. Nec
mc clam cft , quid callidifsimus fcncx calumnietur.
2. Non dcbuiiTe mecontra padionem dcccdcre. 5.
Vcrum id quam friuolum fit,non eft difficile oftcn-
dere. 4. Ridicule enim mihi pac"tione allegat , quam
ipfeprior foluit. Numerus oftendit membra con-
futationis. Eft & hoc in confutatione obferuatu di-
gnum,quod monct Trapczuntius , folutionem de-
bere fieri vel per violationcm feu inuerfionem , vel
pcr inficiationem,vel pcr inftantiam,vcl per violen-
tiam & inftantiam fimul.

METHODVS PER-
•rationis,

IuftaPeroratiocontlat tribus partibus. Repeti-
tioneprincipalium argumentationum , Amplifica-
tione & Arfe&ibus. Excmpla pafsira in orationibus
Ciceronis occurrunt.

ECCLE-

ECCLESI^STES, S l V E CMETHODVS C 0 N*

cionatoria , ^iutore

NICOLAO HEMMINGIO.

PRAEFATIO IN LIBRVM

Secundum.

' Rtificem omnem inftructum effe oportetpraceptis ,* quorum admonitione regatur& metii
' & manus in agendo. Nam tametfi fiape accidit,rudes artium aliquid fiimile artificibus fa-
, cere-tamen & certius &cxpeditius agit artifex^vt quicaufias curita agatcernat , ac h~
^ SicLv quandam operis apud animum conftttuat,antequam manum operi adhtbeat.Hucfia-
cttquodjagax natura ad operis cuiufique abfioluttonem requirat <T uuua.fjuv^tv , Wipyaav fi^yov . S^u^a/Mg
entmfiacit.vt ajfiuefieri pofitt. ifyc praceptts g ubernatur^ ejr crebris acttombus abfioluitur. d* tpyia regi-
turbabituivndequartumemergit opus , boc eftroepyov. \^4d eundem modum qui Theohgus futurus
tftyinjbructus efifie debetpraceptis monttranttbus certam rationem tradendi & dificehdi dogmata , quo-
rum vfius mentem & vitam tn pietate conjeruet. Longe enim fa/Iuntur illi^ qui isJa intolerabili contu-
melia fiacrum Dei verbum affictunt , quafi citra omnem rationem & ordtnem in eo omnta mifceantur.
Cum tamen in omntbus rebus a Deo condttis admirabilem quandam oeconomiam & ordineriTconJpi-
ciant. Siue enimfiurjum oculos tollantfiue deorfium dejpiciant , omntavident ornatifitma , quicquid
eft confiufionis ejr ataxU , id totttm ex maltcia &perutcacia Diaboli & hominum prouenififie certum efl.
£*are vt in omnibus rtbus a Deo conditis ordtnem videmus pulcberrimumyita etiam in fiacra Theoto-
gia eundem e(fie nequaquamdubttandum eft^quem qut obfieruat ^multo celerius adfirugem perueniet,
quam qut confiufie omnta mificet & confiundtt. Porro hacordinis obfieruandi ratio , apttfitma Metaphora
Methodusdtcitur. Quemadmodum enim qui viam certifiimam fequitur ,fiacilius peruenit quo vult,
quam is quiperaquas,montesfaltus,pracipitia,magnoacdtfi/icili labore eodemcontendit.Sic veluti in
reliquisficientitsjta & in Theologia citiusperitiam confequetur, qui Methodum tenet, quamqui ma-
gno labore citra ordinis rationem in letfione Bibliorum defatigatur3vt interim taceam huiuficemodi la~
bori maximum faslidium coniuncJum efifie. Cumcontra amans ordtnisfiumma cum voluptate idemfia-
ciat. Hinc eftquod non inepte veteres definiant<JMethodum->certam tradendarum rerum rationem ejr
viam,qua celerrime ad perttiam deueniatur.

jQuapropter conHitui Methodum Theologicam confcribere , inqua rationem & interpretandi feri-
fturam,& formandt fiacras conciones complec7ar,quorum prius fiaciettvt fiacilius alios interpretes intel-
ligamusj&ipfiinterpretandiformasteneamuSiquasfiequt vtile erit. Pofterius vero,*Jtcitra garrulita~
tem,dextre & copiofie de re propofitta dijferere in ccetu Ecciefiaftico valeamus.

Verum priufiquam ad has partes expltcandas accedam , operxpretium fiore iudicoypaucis vniverfi*
ficriptura Ecclcfia diuifitones quafddm recenfere,vt cum partes ficriptura objeruentur facilius , tum vfiui
fingularum partium in interpretandi fiormis acconcionibus conjpiciatur apertius.

DIVISIO SACRi
Scriptura.

Dtuifio Facra» fcriprurse alia ab aliis autoribus
tcaditur , ncque id abfurdum cuiquam vidcri
4*sdluif,° dcbcr. Nam & earundem rerum interdum plurcs
funt dirTcrcntia?,pro quarum diucrfitate difcrimina
diuifionum fumi poffunt, & autores diuifionu m for
mas conft ituere tales confueuerunt,qua: fuo propo-
fito potifsimum feriiire videntur. Quare cum varic
diuidatur fcriptura , ordine recitabo pra?cipuas fcri-
ptur^ diuifiones,& earum vfum fubiiciam,quo con
fpiciatur huiusvarietatis vtilitas.

Diui/io prima.

Teftamc- Vulgatifsima fcripturce diuifio hxc eft, quodin
tu*>> feu vetus & nouum inftrumenta diuidatur, quse coniun
1 Ui- cta Grasca appellatione Biblia nominantur , idque

Vetus Jt

Houum
"feftame

MT'tgo£fe£9 fiue Antonomafian. Harcteibliaideoin-
itrumenta dicuntur , quia funt organa quajdam per
qua;diuina voluntas, feu verbum Dei nobis aftcr-
tur & innotcfcit. Epithcta vetus & nouum , acir-
cumftantiis temporum defumta funt.Vetusquiderri
quod prius erat tempore,Nouum vero quod poftc-
rius. Verum fi quis a foederum diuerfitate hoc difcri
men dcfumtum exiftimat , non magnopere refert,
prior tamen ratio verior eft &accomodatior. Cat-
tcrum qui veteris & noui Teftamenti appellatio-
ncs ltbris accommodant , >ke7*^r/Kft* yoce Tefta^
menti vtuntur.

Subdiuifio.

Vetusinftrumetum aludxis diciturefrim Yeor- v«teii*
ba,idque a nnmero librorum , Nam 24. indubitatar Jeftamc-

7 ..... ' ii nomett

autoritatis recipiunt hbros, quos m quatuor partes, & paItv«,
fiue clafles digerunt.

Prima ab illis Thora , id eft lex feu do&rina dici-
Lex' tur,&continetlibros quinque , nimirum Genefin,
Exodum,Leuiticum,Numeros,&Deuteronomion,
quos fitnul Grxci ^vretTcvyov nominant.

Seciinda pars ab his refchonim nebijra,td cft Pro
JM$o- phetc-e priorcs , & \\xc pars quatuor libris, nimi-
im. rum lofue,Iudicura,Samuelis,cv Regum abfoluitur.
Poftcrio- T ertta Pars c^ achironim ncbijm,id tft Prophe-
tes. " carum polteriorum , & continet quatuor libros , E-
faiam, Ieremiam , Ezechielem & librum duodecim
Prophctarum,quos minores appellat , vt funt Ofeej
Ioel,Amos,Abdias ,Ionas,Micbeas, Nahu, Baruch,
Sophonias,Hjgeus,Zacharias,i\Ialachias.
Hagiogu Qz&t* pars eft chetubim, id eft fcriptorum Ha-
ptu. giographorum , & continct vndccim libros,Parali
pomena , Pfalterium, Prouerbia Salomonis, lob,
Ruth , Ecdefiaftcn ,Thtenos Iercmiae , Canticum
Canticorum,Efter, Danicl, Efdram,& Nchemiam,
quorurapoftremiduo provno reputantur. Atque
itahaberaus libros veteris inftrumenti lndubitata?
autoritatis 24. bquatuor claficsdigeftos.
Apo«r- Castcrura pr*ter hos libros habent **j}*fv^vt vo
Ph*- cint,id eft fccreta fcu abfcondita,idco fic dicta,quia
nonproduccbantur in luccm ad confirmanda uo-
gmata.Huius generis funt, Iefus Syrach, ludit, To-
biisjibri Mjchaba?orum,Sapicntia Silomonis, Ba-
ruch Ier^mi* fcriba. Atque ha?c eft vetcris inltru-
mcnti iuxta Hcbraeos & Grarcos diuifio.
Noui tc- Nouum autcm inftrumentum diuiditur in qua-
ftamend tuor partes. /VwMcontinet quatuor Euangeliltas.
ESgeUa. SemjUtkGt* Apoftolica.Ter/w, vigintj ynara Epi-
Afta. ftolas Apoftolorum , Pauli quatuoi decim, loannis
APpocaiy- tres,Pctri duasjacobi vnam,& Iuda? vnam. Quarta
pCs. pars,Apocalypfin Ioannis.Porroomncshi noui m-
ftrumenti libri in Canone funt prarrer Epiftolas, fc-
cnndam Pctri, fecundam & tertiam Ioannis,& Epi-
ftolas bcobi& Iuda» cum Apocalypfi. Nonnuili
ctiamEpiftolamad Hebratos extra Canoncponuni.
Iam pauca adiicienda videnturde vfu nicmoratse
vtThus* diftinftionis. Parum cnim prodeftaccurate dittin
harum di gucrc, nifi quid inde capias vtiiitatis animadutrtas.
fttnctio ProdeftigiturprimumhdEcdiitinctto,adrectc iu<ii
»um- «• candum je facrorum voluminum autontite. O
mnes cnim vetcris & noui inftrumcnti libriindubi-
Ut*funt fidei, adeoque valent ad confii manda do-
gmata,pr«ter eaqua? dixi appellari tapup* quse qui
dem cum fru&ulegi pofiuntjed in diiputationibus
dedogmatibus non lunt adhibenda. Soli enimiil.
libriindubitata: funt autoritatis,qui Moii,Pruphe
tis, Euangeliftis, Apoftolis verc tribuuntur. Quarc
cum de autoribus Apocryphorum dubiuuit pnm*
tiua cVpurior Ecclcfia,rccte reiiciuntur,qu;indo ad
uerfus fcripta Prophetica & Apo. olica producun-
j. tur ab aduerfariis. Eft & alia vtilitas huiusdiftin-
dtionis. Prodeftcnim ordiuem libroru habere cer-
tum , vt ftudiofi partiri pofsint lecfione Bibliorum
in ccrta tempora , prout commodum ipfisad libros
facros difcendos videatur.Tertia vtilitas eft,vt ratio
certa haberi pofsitf fiuc concioncris,fiuein fchohi
facra fcripta interpretcris) citandi fiuc allegandi tc-
/timonia fcriptura? , vt locus tcftimonij quafi digito
ruoftretur, nominato autorc fcripti,& capitelibri.

Sccunda diutfio.

Scholafrici Theologi cum veteris tumnouiin-
ftrumenti libros fccant in Lcgales , Hiftoricos , Sa-
pientiales & Propheticos. vtvctcris inftrumcnti,
Legales,fint quinque Mofi libri.Hiftorici libri, Io-
fue,IudicumjUth,libriRcgura quatuor, Iob,Ma-

chabzorum libri duo.Sapicntiales,Pfalterium>Pro-
ucrbia, Ecclcfiaftes , Canticum Canticorum , Sa-
picntia , Ecclcfufticus. Prophetici , {eptendccim
Propheta? fupra enuraeiatt. Ad hunc quoque mo-
dumsvt magisillorum infcitia appareat,noui inftru-
mcnti libros diuidunt,vt legales fint quatuor Euan-
geli(tarumlibii,Hiftorialis fit libcr Actorum Apo-
itolorum , Sapientialcs fint Epiftolar Apoftolorum
II. Prophctaiis fit Apocalypfis Ioannis.Harc diuifio
nullo colore excufari potclh Eft cnim prorfus ab-
furda , quatcnus libris ab ipfis accommoditur : Vc-
ram fi rcbus accommodarcnt hanc fuam fubtilcm
diuifionem, quemadmodum vcteres fcciiTe exifti-
mo,toleranda forte effctiScd quia manifefi c falf*
eft , prout libiis accommodatur , nolo in re aperta
longiorcm confutationcm inftitucrc.

Porro vfus huius diuifionis prout rcbus accom-
modatur, fortafsisjiic cffc potcrir,vt difcentes inter
legendum prudcnter inter hiftorias , lcgcs & Pro-
phetias,& fapicter dicla,id cft,gnomas , difccrnant.

Tcrtia dinifio.

Vniucrfa fcriptura,fi rcs fubiecras confideres, Scriptura
commodilsimcdiuiditur in hiftoriu & do&rinam: »n hifto-
quaeduo diligens lcclor ftudiofc quacrct i->. facr»- 'a^m'
rum librorurn lcctione. diuifa.

Elt autem hiftoria duplcx, vetus & noua. Vctus HiftorU
quidcm continct hiltonas omncs inde vfque a prin- dupicx.
cipiocreationis rerum,vfque ad conccpuonrm Do Vc,0*•
mini,fcu initium Euangclicar hilloriar. Ha?c hiftoria
mitium.ducit ( vt dixi) aprima rerum conditionc,&
continuatur vfque ad Cyri monarchiam. Poftea fe-
quuntur hebdomauac Danielis, vfquead Chr ftum
occilum. Porroannorum computationem in hos
vcrficulos memoriar gratia redtgi,quos fnbiiciaro:
M* D.C.L.V '.I.pofi Adam mandut tnnndat.
Pofi vndtu *d AhrarnydHCCnt nonaginta dnojne.
I Exodiu hmc ftquttnr '.jutngentos quinejue pcr annos.
Exodu* aa Babylon^nongcm deccm jue rccerfiet
Toil Babel ad Chr&um , D , & L. trtbiu X. datur

VtlHi.

H06 annos fi coniugas,habcbis tcr mille nonge-
tos & quadraginta quatuor annos a conditione
rcrum vtquead Ciiriitum cxhibitum , qucm.nurae-
rom his vcrlibuscompledi folco:
Ter mtlLc & , orgent^uater XJuo hts nnmcrantur.
Cnrtfiiu adefinobu.glona, vtta^faltu.
Pononoua hiuoiuab Euangdiftis dcfcribitur. Noua. ,
ha?c dcconceptione,natiuitatc,circumcifionc,obla-
j tione,cxilio,uifputationc,bapufmo,iciunio,tetario
1 ne,do6tiina,mirucuIis,mortc,rcfurrcctione& afce-
I fionc Chriiti in ccelu , Item dc donatione Spiritus
j fanctim die Pcntccoftes, & dc Lcclcfia primitiua
j & eiuspcrfecutionibus infiituitur.Ad hc;ccnimca.
j pitanoua hiftoria rcuocabitur. Atque hact«nus de
| hiftoria.

Doctrina fpargitur pcr omneslibros veteris &o0Atina
; noui inftrumcnti , & diuiditur in doctrinam rerum duplex.
6o' & fignorum,Rcru dcindc doclrina m Lt gc cx Eua- Rerum.
gclium.Signorum dodrina conrinet ccremonias & Signoti.
Sacramenta, de quib us copiofius no cft hic diccndi
kcus.Veru vfus huius diO.inclionis 116 eft Simplex.
H ftoria enim facra , fpcculum vita? Chriftianar ctTe
dcbec.Naracontinet plurima vera: pietatis, confcf-
fionis^hdeijtoleranria^^vocationis &c« cxcmpla, rc-
cenfet prannia 6V pcenas obedicntia? & inobcdictiae
erga Dcum , plurima tcftimonii de Deo continet. Diftin-
Doftrinse vcro diftin<5tio,fjcit,netcmcrc cu Pa- J^j*,
piftis Lc^gcm & Euagelium confundamus,qui Eua- vfHj.

gelium

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Grxcoru
diuilio.

Vfus.

gelium nouam legem fomniant, fedfalluntur.Non
enim aliud docent Prophetar& Apoftoli , quam
Mofes,tasnctfi in modo tradcndi maxima eft diuer-
fitas. Mofes etenim do&rinam a Dco & Patribus
tanquam per manus traditam fcriptis commendat,
Cjua»perfci5tum Dei cultum continct , Scd obfcu-
rior cft Prophetis. Prophetse Mofis funt interpre-
-tes. Nam cjuod Mofes quafi aphorifmis quibuf-
dam nocat , Propheta? integris concionibus expli-
tant. Sed quia quod Prophetar pra?dixerunt, id A-
poftoli coram viderunt,fadti funt Apoftoli clario-
rcsadhucMofis &Prophctarum interpretes. Hoc
difcrimen qui obfcruat, maiori cum fru&u Mofis,
Prophetarum & Apoftolorum fcripta leget. Quo
autem loco fint habcndi Apoftolorum difcipuli, &
alij fan&i fcripturarum inrcrprctes,dicam infra,vbi
de formis interpretandi agctur.

Quarta dtwfio.
Eft & alia diuifio aGra^cis tradita minime pra»-
tereunda.Verbum enim Dci falutem hominibus af-
ferenj,diuiditur in mfrfwi l/xh&mfatb & vp&mM.

Ad <wpoTp2r7/wV pcrtincnt hortationes, confola-
tiones, mina?, obiurgationes.- qua? omniafunt inci-
tamenta quardam adverbum audiendum, amplc-
ftendum, eique obtemperandum. yrarmr cogni-
tionis pars eft, qua» cultus Dei, Legis, Euangelij &
Sacramentorum fcientiam continet , cuius Epiro
me cft KAT^M<T/f . Poftremaparsad a&ionem perti-
net. Nam cognitionem fequi oportetobedientiam
cordis & vita;innocentiam. fidesenim, vt Paulus
inquit,debet efte etWixp/T-x, & cfficax per charitate.
Ha?c diuifioeopertinet, vc facra? fcriptura? vfum
fcias. hoc cft,vt hortanti obremperes , docenti cre-
das,& fecundumeaqua? credissgas. Dignus enim
(quemadmodum Agapetus inquit ) Deoiseft, qui
nihil indignum Dco agit:fed fentit quide quae Dci
funt,loquitur vet 6 quae fcntit,& facit qua? loquitur.

LIBER II. 5*

uir. Tertia fit cura,vr djligens arcedat fcripttfraru £rf
collatio^vt apparcat Mofis , Pr.iphctarum , Chnfti rum col-
& Apoftolorum confenfns , vtque in ipcck r pu- latio*
gnantes feht>ntiar,per collationcm rcconci icntori
diligcntcrobferuatisloeoru circufianriis. Hxc cu-
ra-facirme temcre arripias vnam aliquam f< npturar
fcntentjam ad aliam oppignandam, vnde omnium
Hsereticorum fe&as ortas clTe no efi dubitm: quod
vt fiat apenius,exemplo dedarandum cft. Arrius
audit Filium dicentem^ Pater maior metft. hanc
jfcntentiam arripit , & ad cxpugnandam Chrifti di-
uinitatem accingitur. Contra Manich«us , vt hu-
manitatem Chrilti tollat, arripit dictum Paulir.
Cor. 15. vbiChiiftus dicitut fecundus Adam , dc
1 ccelo caTefiis. Rurfusfunt qui diuinitatcm agno-
fcunt,& humanitatcm fatentur,fed duplicem perfi
namin Chriftofaciunt^ cv & filium vnginis. Ofia
dcrquia fcriptumcft, Khoua eft infiicia noltra,
Iuftificationcm foli natur* diuinse adiudicj ^quafi
hujnanitas prorfus nihil facerct ad falutii b.nc-
ficium. Stancarus contra , quia promiftionis vcr-
bumeftdcfeminemulieris, & Paulus dicit Iifum
Chriftum hominem mediatorem , fubtrahit diui-
nitati redcmptionis bem ficium, foli hum .nitati
attribuit. Hic fi afTuilfct timoi Domini & ycia hu-
militas, & abfuiflet $thtvctr.tci & fupcrbia , ficile ex
[collationc fcripturarum de hifce my! ertisiudicaf-
ifcnt." Quarta lit cura , omnera interpretationem
adclvM.oytzv fidcireferre , aqua fi diftrcpat mtcr 4« °»nn4

. ' ' ^_ - r lnrerprc-

D E

F O R M I S
rationmn.

E N A *R-

DT&urus dc enarrationum formis, quatuor
ordine cxpediam , quibus prarlidiis lnfiru-
ctus eiTc dcbcat futurus vtilis interpres , qua? fint e-
mrrationum caufa?,quse interpretandigenera,quif
que commentariorum vfus.

P R &

S I D I A

tcrpretis.

I N-

QVod vtilis interpres inftrurftjus efte debeat li-
berali dodrina,& potiffimumcognitioncai-
d7™ai" tium dicendi , nemo eft qui dubitare poteft. Qjar

ln uitcr-
P.tctc fidc
hpoftar-

i cogru

Suaruor
rcoiUiran
tur.

adalra qusedam prarfidia , quibas cauetur ne intcr
pres apietate abcrret, me conferam. In myfterii:
itaque ficris tradandis,quadrupltx potifsimum cu
ra illi incumbit,qui fc ab crrore libcrum,& ab Ha?
reticorum impofturis fccurum ciTc cupit. Prima
fitcura , qusercre Deum voluntatcmquc ipfius in
fcriptura cum timoro & humilitate , vt ipfum verc
agnofcat in Domino noftro Iefu Ofcifto* Altcra
fitcura, facrum Dei verbum proregula habcre.
"gufaha Cl,,a coniunda cum fuperiore,faciet vt finea
ocrc. rogantia & ^/Xowoei^ in fcriptura verferis, & ne ftul
ta temcritateeffcraris, ied porius implores eiusope
humilitcr,quem in fcripturis quaeris fideliter. Facit
& harc altera cura,nc fis follicitus de illis , qua? non
funt verboDomini prodita. Contentus enim eiTc
dcbcs ea luce , cjuam DQminusfequendam moftra-

a.Verbu
I>ci

prctatio i falfa iudicabitur. Contra fi cum ca con «t"ncm
ucnit , ctiamfi interdum a fcopo & mentc autoris ad anaio"-

f • - i • i • r ' eianthdei

erratur,tamen extrafalutispericulumid neri lcien fcfcirc.
dum eft. Sed quid eft interpretationcm ad stvca.o-
ytoiv fidei rcuocarc? cft eam ita inftitucrc, vt rt fpon
dcat fidei primis axiomatis , vtque ex illis quafi
extru&aeflevideatur. Illa enim lccundum &v*m-
yttty fitri dicuntur , qua? ex comparatione ad aliud
fiunt, feu quando alia cx aliotum comparatione
formantur. Vndccum Paulus iubeat vt Prophe-
tia,hoc eft,inrcrprctatio fcriptura! dcbeat cfTe Ana-
loga fidci , vult vt interpres rcfpiciat ad rcligionis ^2S°S,a
primaaxiomata, quarclara & perfpicua funt, de Gderatio
lcge & promifiionibus Euangclij, cum quibus om- JtIr^sual£
uisinterprctatio conformari dtbcbit. Qtiarc Pu- neceiTi-
piftarin huius di<5t:i (fi vis ad vitam ingredi fcrua m'
mandata ) explicatione,ab Analogia fidci difccdut
dum falutcm peropera propria homines confcqul
ex ifto dicto condudunt. Pugnat cnim haec intcr-
prctatio cum clarisac perfpicuis axiomatis, qua-
liafunt: Semcn mulieris contcrct caput ferpcntis.
Itcm Agnus Dei tollit pcccata mundi. Itcm, Si cx
lcg<-cH:iufiicia,Chriftusfruftraeft mortuus. At-
q iein hunc vnodum fempcr mens interprctis in-
tcntaeiTc debet in prima noftrae religionis axio-
mata, a quibus non patictur fe auclli vlla Sophifti-
ca. Nam qui hanc a.va^.oyiM fidei , interpreti a Pau-
lo commendatam contcmnit,& aliunde petit con-
tra fidci regulam intcrpretationem , is fciat fe pce-
nas diuinitus luiturum. Sicut enim olim fub vetert
Tcftamento ab igne altaris pcrpctuo tollendus erat
ignis ,quo facrificia cremarcntur : itaa pcrpetuO
Dei verbo pendebit omnis fcripturarum interpre-
tatio. EtquemadmodumNadab & Abiu thuribu-
lis fuis ignem alienum imponentcs , quod illis prg
ceptum non erat, aDomino puniti funt: Ita Ha?re-
ticirationisfigmenta & Philofophicas fraudes pro
vera religione ingercntes, fupphcio digni exiftima-
di funt.Atquc hacc monuilTe dc prsefidiis interpreti
neccffariis fatiseft,Nunc quod fecundo loco prd-
pofitum eft excquav

c. iij.

59 D E METHODIS

INTERP RETATIONIS
Cauft.

IN praefatione locoruroPhihppi Melanchthonis
quatuor mterprctationum cauta? recitatur. *s£ua
Untciu- rum primaeft , vtintelligaturgenusfermonis. N5
gatur ge-auditores fiuele&ores, no vbiqueintclligut phra-
morUs1 a^cn3c Hnguar, imo do&iffimi interdum homi-
nes plurimuminhacpalarftradcfudant. Plerunq;
enim contingit,vt oratio reddita alienae linguas ver
bis,refpondentibus quidem in fignificatione , non
tamen in vtracjue lingua eundem retineant fenfum,
idque propter Diale&i,feu phrafeos varietatcm.Nc
igitur hic fallamur incauti , opus eft farpe perito
l.iudica-interprete. Secunda caufa , cft iudicatio ordinis
tio ordi-rerurn# Nam qUi n0n tra&ationis ordincm ani-
msreru. ma(juertjt? cum £j.pe hallucinari certum eft , vt
quiex Paulo citantcontra iufticiam fidei hoc di-
&um:Non auditorcs legis , fed faftores iuftifi-
cabuntur. Hic fi tra&ationis ordinem obferuaf-
fent , vidilTent Paulum eo loco minimc conciona
tum fuifle de iufticia operum , videlicct quod
homincs opcribus iufti conftituantur coram Deo,
' cum ibi Paulus inftituat huius opinionis contra do-
£:rinam fidci confutationem. Opus eft ergo inter-
prete, quiordinem& ordinis partes dextre mon-
ftrare poterit , cuius rci vtilitas maior eft, quam vt
j.TeAi- paucis verbisindicaripoffit. Tertia caufa ciTede-
ITer* "S- oct teftimonium vcrse interprctationis. Nam cum
tcrpreta- auditores animaducrtunt interpretationescx ver-
xioms. ^Q pClj ^ ^ vident confcnfum verbi Dei & pu-
rioris Ecclefiae cum intcrpretatione, magisamant
Confn doctrinam & auidius difcunt. Quarta caufa, eft
tatio fai- confutatio falfarum opinionum , ne Hacrcticorum
Sonum ' venems difcentcsinficiantur. Ha? caufse fatis raa-
gna: funt,propter quas Deus vultin Scholis & in
tcmplis minifterium vcrbi conferuari. ^

INTERPRETANDI
Genera.

ffcuadru-
plcx for

TAmetfiexiis quar dixide caufisinterpretatio-
num, vtcunqueintclligi poffunt interpretan-
rnaenarra jj genera,tamen quia prodeft ea diftincla habcrc,
^rocnptu volo dc iisquam poiTum maxime perfpicuc dicere,
quemadmodum fupcrius pollicitus fum. Quadru-
plicem itaqueformam enarrandi facra animaduer-
ti,Icgcns variorum fcriptorum commentaria.

GRAMMATICV M
pretandigenus.

I N T E R-

Gr*mma Quidam parum folliciti dc tratftationis Metho
tK* inter do, voces tantum & phrafes familiari & dariori
msattifi' m°doexplicant ,quod interpretandi genus , quia
ccs.vtiii conftat Grammatica quadam exegefi, Vocetur Gra-
t«& ra maticum. Hoc gcnus lecuti funt Athanafiu$,Theo
phyla&us, Ambrofius & multi alij. Eft profetfto
laudc dignum , quod tanti viri, qui copiofc & cle-
ganter difputationcs longas ac orationcs de fingu-
lis inftituere potuiflent, tamcn fc ad Grammaticos
dimifcrunt. Sciucrunt cnim inde veram fentcntiam
petendam eflc. Porro huius gcncris interpres libe-
rali do&rinainftru&us ciTe debct. Primum cnim
ipfum habere oportct cognitione cius linguse , qua
vfus eft fcripti autor: nifi malit alicnis quam fuis o-
culis videre.Et fi non coccditur abfoluta cognitio,
tantam tamcn cfie oportet pcritiam, vt linguas illas
trcs intcrfc conferre poffit, Hebrasam , Grarcam
&Latinam. Namhis tribuslinguis opus eft in-

Dialcfli-
c*inter-
preratio-
nis vtilira
tcs Sc re
gulat fctt
Ca»oiTc«

'■ Dt d«'
clrinar ge
ncre dt
ccndur.i,

& <]UO o»

dine.

terpretiTheoIogo,quariJm collationcm plus pro-
defle animaduertit ftudiofus , quam magnorum ho
minum proIixacommentaria.Dcinde vt dcxtre ex-
plicct, quodrecte intelligit, necciTaria eft Dialc-
cTica , quae fa?pe Grammatico intcrprcti manus au-
xiliatriccs porrigit. Iuuabitur etiam non parum
Commentariis dc copia, vndedifcet varias eiufdc*
fententia? reddcndae formas.

DIALECTICVM INTER.
pretandt genm.

Alij,cum videntin omnibus rcbus ordinem pri -
mastcnere partes, Methodum tradtationifque or-
dinem quscrunt ac monftrant , oftendunt quarftio-
ncs, argumenta, collationem , ad ccrta capita feu
locos communcs , tanquam confultationcs, ipfas
hypothefes reuocant brcuitcr. Ha?c cura huius gc-
ncris intcrpreti potifsima cft , vt omniaaperte &
diftinctc proponantur ac dcdarentur.Vcrum quo-
nfam hoc genus in fcholis vtilifsimum eft,breuitcr
oftendam viam , quam tuto interprcs in hoc gcne-
re fcqui potcrit,quod vt fiat apertius,totam rem in
quatuor Canonesincludam.

Canonprimuf.

In principiopraele&ionis alicuius facri fcripti,
omnium primum dcdocuincgenere dicat oportet,
idque hoc ordine (•w-t mihi videtur) ficri poteft co
modc. Primum , quale fit dodrina; gcnus cxplicct,
vnde in commcndationem delabi poteft. Secundo
autoritasoftendatur.TmiOjCjua? fit ccrtitudo & vn-
de petenda,fignetur.^«4r;o,quas neccffitas. Quinto,
quae vtilitas & frucftusproueniat inde ad auditorcs,
monflretur. Hopc quinquc capita in principio a!i-
cuius libri facri vtilitcr explicantur,mco quidcm iu
dicio,nec improbo.fi his vclalia adiiciat, velaliqua
fubtrahat,modo ne auditores fallat, qui cum difcut,
Mcthodum imitationis ctiam auide quaerunt.

Canon fecundus.

Vbiautem iuxta primum hunc Canonem ecne- l Tndievc

. n 1 1 o • &. « nicnduin

ratim didum eit de doctrmar generc,commcde fit ad hy-
defccnfus ad hypothefin,hoc cft,ad particularc fcri- Pothclin»

1 J • • , &quooP'

ptum,quod cxphcandum proponitur : m quo loco dinc.
harc ncfTario ei, qui DialccHicum interprctandi gc-
nus fcquitur,diccnda funt. Primum quis qualifque
fit fcriptiautor , vndc autoritas fcripti dcpendet.
Secundo quar fuerit fcribendi occafio,ci:ius obfcrua-
tio ad intelligcndum tradationis ordinem facir.
T ertio quis fit ttatus,fcu quxftio principalis, vna ne
an plurcs,vnde dcgenerc caufar iudicabirur , & to-
tius fcripti conatus , hoc cft finis & fccpus vltimi s
deprehendctur. Qinrto qua? fit prarientis fcrip;i
Methodus.feu ( quod idcm ei\) quis (1t traclationis
ordo: qui nifi tcneatur , parum aut nihil profucrit
doccntislabor.

Canon tertim,

In omnibusfcriptis Prophcticis & Apoftolicis j.Digref-
diliccnter obferuandum cft,quod dum doccnt,fr- "pMesi''»

\-\ 1 1 r . pnctarum

pedilabanturinmonitioncs,reprchcnfioncs, lau &aPo«o
dationes.minas, confolationcs &c.quibus acc6mo- '«™ ob
dant doclrinam auditoribus.eofquc cxtimulant ad kruand?'
dodrinam fufcipiendam. hoc cj^ui non attendunt,
traclationis ordincm obferuare nec poflunt ipfi,ncc
aliis viam refte monftrarc.Sed de hocCanone plura
dicam infra,vbi agctur de tractatione copiofa loco-
rum communium.

Canon

^biifu

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Canon fttarttu*

ordo ExpHcatio fingulorum capitum commode fieri
• fin Potc^ noc ordine. Trtmoloco in fummariam qua-

L I B E R II.

RATIO FORMANDI
ficras concioncs.

6i,

tionis £

guiorum damcoraprehenfioncm totum caput contrahatur,
«P»um. quod dextre nemo nifi Diale&icar peritus facere po
teft. Nam qua? fpeciatim & pcr partes dicta funt,
ad generaiV tota reuocabit, qua: accefToria funt,
ablcindet. Non rerum omnia argumenta adhibe-
bit,fed fumma rerum contentus erit, detra&is om-
nibus quar amplificationis , aut didu&ionis rerum
caufa addita Cunt.SecHndo ordinem capitis oftendat,
nionftrando,quomodo cum praecedentibus ( fi ali-
quid pra»ceffit)cohaereat, partes maiores fignet , &
quomodo confcquuntur admoneat. Tertio loco fe-
cjuatur excgefis textus,notcntur loci comrauncs, vt
ad vfum omnia conuerti poffint. Sed inuentionis
locorum ratiotradctur infra , vbidelocis concio-
natoriis agctur,nunc fufficit quid factu opus fit bre
uiter oftcndiife.

ORATORIVM INTERPRE-
tandigcntu.

Eft & oratorium interpretandi genus in tcmplis
& fcholis vtilifsimum , in quo maxima quzque in-
genia fc cxcrcucrunt,vt Bafilius,Gregorius Nazian
2enus,Chryfoftomus,Auguftinus,& multialij Grar
ci&Latini. -Hienim quxftiones fingulas fufiori
orationc explicanr,Rhctorum more, quadercrur-
fum diccndum , vbi ad locorum communium tra-
ftationcm ventum fuerit.

M I X T V M INTERPRE.
tandtgcnm.

Mixtum interpretandi gcnuscft , cum interpres
velfuperiora omnia mifcet, vel quardam cx ipfis
eoniungit,quod non pauci noftro fcculo magno
cum fru&u faciunt,in quorum numero facileprin-
crpscft Philippus Melanchthonrhuncfequuturpr?
elariffiau viri Bucerus,CaIuinus,Brentius,Beza, &
alij multi.

COMMENTARIORVM

vftti»

MVltiabutunturcommentariis, dum perp
< uo in illis defudant , parum aut nihil textu
Biblicum moramcs , qui perinde faciunt atqueis,
qui aliq.16 profccturus , in itinere perpctuo mora
dum conftiruit. S.int enim commcntaria inftar fta-
tuarum Mercurialium. Nam qucmadmodum ha?
collocantur, vt monftrent viacoribus re<5tum iter,
nenbcrrent, Sic commentaria manu ducent \e£tn
rcm inexcrcitatum : quibus non perpctuo vretur,
fed quemadmodum viator ftatuis Mercurialibus.
Has enim non afpicit viator , vbi viam itcratiscrc-
Jnterpre- brisprofectionibuspcrnouit. Hicprimum admo-
'iui.mu~ "etur intcrprcs fui muneris , nimirum vt cogitct fe
debcrcviam monftrare auditoribus eamqucexpc-
ditiffimarr, & nonimpedirc properantcs. Dcindc
& hincpatct, quo inloco habendi funt difcipuli
Apoftolorum , & corum fuccelfores fcripturarum
P«*i- i^terprctes. Hi cnim omnes fequcndi funt , quatc-
^atSn. nus'1Jbcnt prareuntem fcripturam Prophcticam &
*"m. Apoftolicam,at fi quandoab hacaberrant,agnofca-
mus noftram communem in lapfum facilitatem,&
prccibus follicite Deum precemur , ne finat nos in
perniciofoserrores prolabi.

j^^Ethodus concionatoria eft certa via acra-Mctko.

monftrans rationcm facras concionesdus con-

cionato-

Etquoniam ea quae necefTarioin Ec- T°n

formand

clcfia proponcnda funt, non funt vnius generis,nec
vnaforma tradi poflunt, perutile fuerit primum
concionum genera , deinde rationem , qua fingula
cumfrudutra&ari poffint, oftendere , vtfuturis
fan&ifsimi minifterij verbi ( quo nullum eft augu-
ftius,nullum fan&ius)miniftris,pra:fcripta fit quai-
dam compendiaria ratio formandarum concio-
num , quam ipfi vfu & exercitatione confirmatam,
prarceptis Dialc&icorum & Rhctorum augercpo-
tcrunt. Non nouaflngo precepta , fed commu-
nes Dialc&icorum & Rhetorum regulasad ccrtam
matetiam accommodo, &vfum do&orum homi-
num, quosconcionantes audiui , prarceptisaftrin-
go, vt facilior fit imitatio : qua: profe&o paru erit
firma,nifi prarceptis iuuctur,quemadmodura fupra
in prarfatione di&um eft.

C O N-

Abiifi;

^ment,

ttormn.

$«milc.

G E N E R A

cionurn.

PRiufquam ad gcncra concionum accedam: conaV
brcuirer partes attingam , qua? commode qua- num P»r-
tuornumeraripolTunt. E*ordium,Tra&atio , Di-^J"*'
grellio,Peroratio.

1. Exordtnrn hoc loco eft ingrefTus concionis
poft inuocationem & recitatam facram ledionem,
qua; tractanda proponitur.Hoc commodc fumi po
tcft 2b occafione , intcrdum ab aliis circumftantiis.
Etitainftituatur, vt fitccu via quaidam, ad eam
rem quam tra&aturi fumus. Sit modeftu m , fit brc-
uc,fit grauc.vtauditores beneuolcntia concilict,do
cilitarc cxcitet,attentione retincat.

2. Trattatio variat pro thematum diuerfitate.Ex
quofit vtaliasdiuifione&cxpofitione fit conten-
ta : cum videlicet thema fimplex fit . ( Diuifio , cft
oratio , pcr quam , quibus dc rebus di&uri fumus,
breuiter enumeramus. Harc commendatar breui-
tate,abfolutionc,paucitatc: de qua cofulantur Rhe-
torum prarccpta. £xpofitio,eft oratio,qua diuifio-
nis partes exponuntur. Et cft triplcx , fynthctica,
dia:rctica,& analytica,dc quibus infra copiofe dice-
tur. Ha:c expofitio intcrdum fimplex cft, videlicct
cum nulla argumcnta adhibentur: interdum mixta,
cum admifcentur partium expofitioiais rationes.)
Alias.cum diuifionc rcquirat confirmationcm par-
tium diuifionis,& rcfutationum fcntentia: aliorum
pugnantiscum noftra fcntctia. idque quoties the-
ma compofitum fuerit. Prudentia concionatoris
fjcile iudicabit quando confutatio prarcedct confir
mationcm,& quando fequetur. Prarccdat necefTe
cft,quando crrore animi auditorum praroccupati
funt. Noncnim capaces effepolTunt veritatis,priuf
quam ab errore vindicati fuerint.

3. fitgrcffio.eft oratio,quaaccommodatur doclri
na audiroribus,confolando,obiurgando> tcrrendo,

60 monendo. In hac principium, finis, & locus prar.
' cipue fpeftcnturprincipium, vt cx dofrrina fpon-
te fluerc vidcatur:finis,vt coeat & coalefcat cum do
rftrina fequentcfi qua do&rina explicanda reliqut
fuerit:locus,vt in fine cuiufquc mcmbri diuifionif
feupartitionisadhibeatur,nedifccntium iudicium,
intcrruptionc do&rina? interturbctur: plura de dt-
greffione infra diccntur.

4. Peroratio cft condufio traftationis. Hsc &

c iiij

Quadru-
plices 2

6s DE
fummas reru quse tracftata* funt,breuiter repetat,&
animos auditorum excitet commendatione do&ri-
nae cxplicatae & vfus indicatione.Iam ad explicanda
concionum genera accedamus.
Dupicx itaqUe m vniuerfum duplcx conciunandi ge-

ConCIO- 1 i • i r i - »i •

nandigc- nus.Vnum didaicahcon. Alterum parsencticum.

i. Dtdafcaltcon quidem eft fimplicium locorum
eorumque tum perfonarum,tum rerum,& coniun-
&orumlocorum,thefium& hypothefium.
J"concio z- P*r*neticHm verotriplcx eft. Suaforium,ob- t
ncscurtri iurgatorium, & confoiatorium. Potcftautem haecj
phcis ge- diuer(iUsconcionum probari, M;»«wadiucrfitate!
i auditorum,quibus concio accommodabitur. Nam j
autrudes funt prorfus & funt doccndi : quoprimu
genus pertinct, auc non funt rudes , fed vel pufilla-
nimes,& funt confolationibus erigcndi,vcl pigricV
funt ftimulis incitadi,vcl funt contcptorcs, & funt
minis caftigandi.Ad hos quadruplices auditorcs,o-
mes concioncsChrilli diriguntur. Alias cnim do-
ditorcs Jcctign3roscupientesdifccre,aliasconfolatur&cri-
vexbi. git pufillanirnes, Nunc tardiores inhortatur,inter- *°
dum prophanos minis territat. Excmpla paifim:
*in Euangelica hiftoriaobuia funt.Z)m^ic!cm com
probatur ab vfu fcriptura? fanctae. Nam i.Timot.j.
fic fcribit Paulus.Omnis fcriptura diuinitus infpira
ta,eft vtilis ad doctrinam,ad redargutionem,ad cor
rectionem,ad inititutionem,qua; clt in iuiticia , vt
integer fit Dei homo ad omnc opus bonum appara
Quadru- tus.Hic quadruplex vfus fcriptura* indicatur,idque
Fcrijnui?! c]uatuor VOcib*,qua: funt: JWWxfltMet, iMy^havce-
tyuTts^uJ i%. ftJtenutM& primo gcnere,nempe Dida-
fcalico tractandacft. thtyyjx obiurgationcm habet
gVctv:>9«5-/f eft cum lapfus crigitur & rtabilitur,quod
confolationibus fieri manifeftum eft.^/cT/atputro-
rum eft inftitutiojcuiuspotiflimapars, adre&a &
honefta fuaderc,&3b iniquis & turpibus dilfuadere.
Conuenit itaqucnoftra diftinCiio cum auditorum
doWLV varietatc,Chrifti cxemplo,& Pauli traditione. Ve-
extruan- rumquoniam auditorcsin publicis ccEtibus mixti
la^ioncs^ funt'rit vt Prophctae,Chriftus, Apo(loli,atque adeo
fuafioncs omnespij miniitri vcrbi,plerunque ex do&rina cx-
& obiur- truant confolationcs , fuafioncs & obiurgationes,
gation«s. ^uas j0£rinJt qua(i a£Jiun<5tas habet » quemad-
modum fuperius dixi fieri in Proihetarum &Apo
ftolorum fcriptis,quorum excmpla pios minifrros
decct fequi in formandis concionibus.Ncc ideo no
ftra diftinctio cft improbanda,quae adrcrum trade-
darum naturam pcrtinct, docetq; quar lit ratio ob-
fcruanda in concionibus formandis, tamctfi inter-

dum ea,quas nominaui tanquam accefloria digrcf
fionis fchematcaccommodanturrquod qui no ob-
feruant,nec potcrunt fuas recte formare,nec alioru
concioncs iudicare,mcmoriaq; tencrc. Quare con-
cionum gcnera diftinguantur , & qua: adduntur re-
cte cxtruantur.

D E

E D I-

Didarcali
cx Con-

G E N E R
dafcaltco.

Dldafcalica concio eft, cuius flnis eft ignoran*
tcm doccre auditorem. In hoc concionis ge
cionis fi- nC[e pius concionator totos ncruos intedet,vt ipfe

nis Sc rac . r i , , ■ ^-L

akudui. prtiu rem docendam exacte cognitam habcat : \De
tnde vtciufdem plcnam ceeonomiam formet apud
fefe:r«wvt cam explicet plana & populari orationc,
habita ratione non fuas laudis ob eloqucntiam, fed
potius glorix Dei promou cnda:,& captus prarfen-
tium ajditorum.quod fi fecerit, fperare poteft, vt
auditor non ampliusfl j&net opinionibus, fcddo-

Duple*.i.ctrinse vera: & perfpicus acquiefcat.
ampiex& QuoniamautcmDidafcalica concio duplcx cft,

METHO DIS 6*

quemadmodum fupra in diuifione admonui,nimi-
rum fimplcx fiue fimplicium locorum , & coniun-
cta fiuc coniunctorum locorum , poftulat doccndi
ratio , vt primoloco de Didafcalica fimplici dica-
tur.Scd quoniam Didafcalica fimplici nunc perfo-
na?,nunc res fra<ftmtur,dc perfonarum tra&ationc
primum diccndum vidctur.

DEDIDASCAL ICA SIM-
plict perfonArnm.

DVplcx cft pcrfonarutractatio , vna paradig-
matitaf^-u cxcmpl.iris, Altcra epidictica feu
dtmotlraiiua.Nam li hctum aliquod perfona? pro-
ponitur, paradigma eO;at fi tota perfona dcfciibi-
tur,;V/cTfv$-,& dcmonftratioperfonae exiftit.

DE PARADIGM ATICA TRACTA-
ttone perfinarum.

Cum itaqueproponitur perfona aliqua ex facris ^id&t-
hiitonisjcuiustoti vita non defcribitur,fcd fadum
perfonsealiquodproducitur , idque vcl d. Ctrinae,
vcl imitationis,Ycl admonitionis grati3,paradigma-
tica crit tradlatio. Hoc modo Paulus Romai is & Excmphu
Galatisprfponit Abrahamum. Hoc rrodo Epi-
itolaad Hcbraros capit. II. magnum Prophctarum lm*^*^*
ac Regum catalogum reccnfuit. Abrahami fado 1
fidci doctrina & natura docctur, imitatio commen
datur,voc;»tionis cxcrcitia firmantur,& vera? picta- a Manaf.
ti$fructus& opcra.Pcenitcntia Manafsis docct lap fis pceni-
fos rccipi.imit3tionis igirur caufa vtilitcr proponi- tc,Uia-
tur:admonct de mifcricordia Dci tam immanc Ec-
clefiar perfecutorem,ac tam impurum idololatram, Ada abu
cx mcra fua bonitate in gratiam rccipicntis. Verum fum cxc-
hic occurrendum eft iis,qui fa:pe Sanctorum exem Ploium"
plis abutuntur. Supt enim qui fcclcra fanctoru imi- i
rari maltint,quam virtutcs,&fefanctorum extmpiis i
dcfcndunuSuntetiam, qi i ex factis fanctorum per-
fonalibi s,^ extrjordinariis mandatis,male cxtruut
fpcciem fadi,& tanquam lcgcm vniuerfalem com-
mendant. Jlh refponfione digni non funt , Hiad-
monitionein via rcuocandi eiunt.Tenere enim cos Exemplo
oportct difcrimen, intcr mandata feu prxcepta pic- ru^vlu$-
tatis communia & pei fonalia , qua? tantum vcl vnu
populum,vcl vnum homincm attingunt. Hebraei
iuffi funr, vt fpoliarent i€gyptios. Abrahaex man-
dato Dci hliuminmoteMoria mactare in holocau
itum parar. Ha?c perfonalia facta io fpccie non ac-
comodanda crant,fed in genere tantum. Nam ab
vtroque cxcmplo difccnda cft obedicntia erga Deil 3.ExePio-
in iis, qua? a nobisfuo verbo rcquirit. In hac quo- xuabufui-
..jue perlonarum exemplari tractationc, notum cft
Papiftas & praecip.ue Monachos pcriculofc crralfc,
,ufi nefcio quosfictitiosfanctulos in concionibus
ffropofuen nr,cofque per totam vitam adeo incul-
pate vixifle finxcrunt, quod nunqua vcl in ininimo
•mpegcrint. Huiufmodi ficta perfonarii dcfcriptio,
nagis ad defperationem , quam aidificationem con
cientiae luctantis cum magnitudine pcccati& lrar
Dci facit.Proponantur igitur vera exepla,ficta rclin vcra exe
juantur Poecis,& non ab iis tradcntur,qui cecono
ni myftcrioru DeiiD.Paulo appcllatur.Sacra fcri c
utura& rerahiftoria/uppeditet exepla,qualia funt
\brahje,Iob,IofcpW,Manafl*e,MagdalcnaE , latronis
conucrfi,& fimilium. Ex huiufmodi enim , ncn fo-
!um docerepoffmnus auciitores veram pietate, vc-
[umetiamformarcdeviuendi iuxta vocationis ra-
tione". Memincrit itaquepius Ecclefiaftes excmpla
vtilia pietati proferre, & n« ea qus ad defperationc5

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

«i L I B

faccre videntur.Nunc tempus eft,vt quas di&a funt,
claro paradigmatc dedarcmus. Et cjuia nulliim A-
brahami exemplo illuftrius efTc poteft,illud cxami-
^ nandum proponam.
BJcx^Paulusincjuit.- Credidit Abraham Deo,& impu-
pium cx- tatum elt illi ad iufticiam. Hic Paulus exemplum
pcnditur. Abraha? potifsimum do&rins gratia producit , &
indc eruit , non folum formam iuftitia? do<5trinam,
Duo in verume"am naturam fidei,& qualis vita? fanc5Hmo
«einpu, niacredcntisperfonarefledebeat,extruir, Adhunc
obferuan- modum difcamus cx imitatione Pauli duo obfcr
x uarein cxcmplis,faef,um vidclicetin fc, dcindccir
cumftatias pcrfona? & fa&i.Fa&um in fe , docet iu
i.vbimui ^^'am vcram tide 10 promifsiones Dciconftare.
^obfcr- Circumftantijeperfona: & fadi de plurimis rebus
«»puePde a^raonenr' rPrtmum > quod circumcifio non necef-
iuftiHca- fario rcquiraturad iuftifcationem. Eft enim Abra-
fc°"mpcrham antccircumcifioncm iuftificatus , fcd poftea
addita eft circumcifio tanquam figillum iuftitia?,
qua? cft cx fide. Secundo , profefsio vitar Abraha:
antciu(iihcationcm,tcftatur cum nullis meritispro
priis autptfparantibus operib.aDeo reccptum,fcd
fola bonitate Dci. Tertio, quod iufticia fidei ad
omncspromifcucpcrtincashoc Abrahamico exem
plo indicatur. Eft enim iuftificatus Abraham ante-
quam vllis notis cxtcrnis difcreti funt homines.Ex
haccircumftantia Prophetaj haud dubieconciones
de vocatione Gcntium cxtruxerunt. Quarto,c[uod
ritus Mofaici non rcquirantur a iultificandis. Vt e-
nim fine illis Abraham cftiufiificatus , ita qui cius
exemplo iuftificabuntur,cosnon requirant ad iufii
ciac complementum. ^«w/o,quod fine lcge morali
& operibus in Dccalogo pra?ccptiscontingat iufti-
ficatio,Nam fi Abrahse cxemplo iuHificamur, & is
fuit iuftificatus annis multis,id cft, 45Q.antc lcgem,
prof^ (5to ficri non poteft , vt ex lcgc (ic iuiticia.Ve-
rum fi quisobiicitlegem moralem fuilTc pcrpctuo,
eaquenon caruifTe Abrahamum,rcfp6fioracilis cft,
Nulla enim mcrces debetur operibus, nifi ex pacto
Dei. Nam opera non funt intrinfeea dignitate mc-
ricori3,fed acceptatione Dei,& ratione pa<5ti. firma
ftat igitur confequentia Pauli: Abraham iuftificatus
eft fidc promifsionis,ante editum pacftum dc opcri-
bus,nimirum,qui feccritca homo viuetin eis,Ergo
fidc & non opcribus cft iuftificatus. Sextoyi\\iod
vcra&iurtificans fides fitccrta vKtt^oftOj quar non
rationis argumetis fuccumbit,fed certo ftatuit,eum
qui promilit mcntiri non pofTe,vtut tota rerum na-
turarcclamarc vidcatur,& quod fidcs habcat adiun
t5ta bona open & obcdientiam erga Deum , quod-
que nihil carius Chriftiano cfle debear, quam diui-
nse voluntati obtcmpcrare.Atque ita Prophera?,ptj
Regcs, Apoftoli , atque adco omnes pij poft Abra-
ham , primumab excmplo didicerunt vcram iufti-
ficandi rationcm : deinde cx circumftantiis perfonse
& facri,dc rcbus grauifsimis admoniti funt.Hoc pa
<5to pius concionator exemplo Pauli applkct cValia
exempla,tum in fe,tum in circumftantiarum vafie-
tate , & fempcr in accommodatione meminerit re-
fpicicndum elTe ad fideianalogiam.

*De epidtttic4 perfonarum traftatione.

<^3m0- Epidi<5Hcaperfonarum tractatio, totam vitam,
aaVdquc omnes vitar partes perfona? alicuius per-
tr^idat, fdque eoordinc , quo loci perfonarum in
Erotematis Philippi recitantur. Eftenim isordo
non folum naturalis,verumetiam dicenti & audien
ticommodus. Vcrum hoc in primis obfcruandum
cft in Epidi&ica perfonarum tradationc, quod illa
membra potifsimum exornanda fint,ex quibus tria

E R I. 66
illa fupra commemorata,Do&rina,Imitatio &Ad-
monitio,pe;ipoiTunt. Nam PaulusR0m.15.de hoc
accommodationis modo admonct , cum inquit.'
Quarcunque f-ripta funt,in noftram do<5trinam fcri
pta funt,&c. Dcbent iraque huiufmodi membra ad
totum Ecclefiar corpus accommodari , quod fit vbi
hypothcfin ad thcfin re<5te trasferimus. Vt fi Bapti- x *
ftar vita efTct thlnylixZk tradanda fequendus cfTet or
donaturalis, dicendumque elfet dcparcntibus, de

o conccptione,dc natiuitatc,de educationc,de voca-
tione,dc officio,de tcftimonio Chrifti,de morte &
iis,qua? circa moncm & poft mortem contigcrunt.

In mcn.bro de parcntibus hgc infunt,quod pre-pM^ '
ces piorum afsiduar tandcm exaudianrur,quod afHi
fticredcntcs confequantur adextremum confola-
tioncm , quod Dcusapprobctmatrimonium faccr-
dotum.

In mcmbro de conceptionc,primum ofTcrt fc of
ficium AngcTorum, quod fint legati Dei & miniftri
Eccleiiar. Dcindc quod fit mcmor Deus fuaiu pro-
mifsionum. TumquodDei a<5tio non impcdiatur
impedimentis naturalibus,hoc eft naturs ftcr ilitate
& dcfe&u.Dcinde quialoanncsadhuc in vtero ma-
tris agnouerit Chriftu,docct quod pueri recipiantur
a Dco , & quod a pucris agnofci & coli velit Deus.

In membro dc natiuitatc , gratitudo crga Dcum
pro acceptis bmcficiis commendatur,Piorum offi-
cium mutuum oficnditur,quod gratulari dcbear iis
quibusbenedicflio Dci cotingat. Denique quod pij
dcbcan: fuospueros Dco offerre fcu commendare.

Dcinde vita? auftcritasnobis non Monafiice ,fed
fobrierarcm & obcdientiam crga Dcum comendat.

Pofth^cin officio ipfius,& circumftantiisperfo-
na» & officij,non folum doiff rina, fed etiam confo-
latio,conftantia in officio,confcfsio,crux,amor ve-
ritatis, atque irinumerar aliac virtutes piis commen-
dantur.Confolatio efi, quod digito Saluatore mon
ftraucrit.Conftantia, quodHcrodis minas &Pha-
rifieorum conremnens , Euangelium intrcpide do-
cuerit.Confcfsio,quod fe vocem clamantis in defer
to fatTus fir.Crux,quod propter vocationem non fo
lum vagatus fit fine ccrtis fcdibus,fed mortcm quo-
qucadirenon dubitauerit. Harcomniaqusefice-
ruuntur ex perfonas & officij circumftatiis,primum
piis miniftris vcrbi do<5rrina?,imitationis &admoni
tionis gratia proponatur.Dcinde in generc vniuer-
f* Ecclcfia?,quantuad comunia pietatis officia perti
nct.Pcrfonaliaenimfafta^no in fpecic fed ingenere
accomodada funt, quemadmodum fupra admonui.

Eft&alia torma tracrandi exempla, nimirum, ma ttiea.
cum non habcatur ratio ordinis,temporum,fed tan di exem-
tum virrutum & vitiorum gcnera recitantur & illu pIa*
Oranrur,fcd h^c forma paradigmati fubiiciendaeft.
Atquc ha?c de duplici paradigmatica &Epididica
pcrfonarum tradationc did:a fufficiant. Ratio au-
rcm erucndi locos,per quos exempla accommodan
tur Ecclefi;e,poftea vbi de locis coramunibus inuc-
niendis tradabitur , cxponcnda eft.hic fufficit Me-
thodum rnonftrafic, & paucis exemplis Methodi
vfum oftcndifTe.

DE DIDASCALICA

fmpltci rerum.

Dldafcalica fimplcx rcrum ( hoc cft,vt vfitate q^n&u
vocant,locorum fimplicium) eft cum de vna
ro fimplici doccdus eft auditor, vt de Deo,peecato,
gratia,dciufticiaChriftiana,&c. Haec formafubti- Quomo»
1 orcm traftandi rationcm rcquirit, & maiori arti- douaftip
ficio indiget. Quanquam autem hsec Methodus ex-
pofitione propric conftat,qucmadmodum conian^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

l7 D E M E

<aa,argumematione: tamen membra huius forma*
argumcntatione confirmabuntur. Itaque praefentis
forme_ inftrumentum proprie quidem eft cxpofitio.
Argumentatio vero adhibetur fulciendis cxpofitio-
nis partibus.Practerea & hoc obferuadum cft,quod
triplcx in hac forma foleat adh.beri expofitio,uim i -
rum Diarretica, Synthetica & Analytica. Nam alias
alia ratiocommodiorcft.

DE DIDASCALICA S I M-
plici rerum DUretica.

TAraetfi Diawicus ordo ( cuius membra po-
tifsima funt definitio & diuifio ) tra&andi res
fimplices, &aPhilippoin Methodo Didafcalica
fimplici,& ab aliis Dialc&icis diligcntcr indicatur:
tamen opera?pretium cife iudico,hoc loco tractan-
dirationem pracfcribere , qujjcommoda futuraeft
sumitu nou'tns concionatoribus. Primum itaque fumma
opita. capita proponam. Deinde tra<5fcationis Methodum
fubiiciam.

Suntigitur hdc capita,

1. Definttio.

2. Dtuifio feu Pdrtith.

3. Cauff*.

4. Sffeclns.

5. Vfm & zAb*fi«<

Haitwtra
Aandx ca
tio.

Partes
quatuor,

6. i/intithefcs.

Dt Definitione.

Definitio Definitionum ali* noftra: funt , alia» aduerfario-
navfi»r. rum. lllas vt veras exponemus, probabimus, com-
probabimus & colligemus,Has vt falfas confucabi-
mus.In vtroque generc cft pcculiaris methodus,fcd
de priori prius dicendum eft.

Definitioitaquequam pius concionator , & ve-
ram & immotim ftatuet, quatuor habebit partes in
tra&atione:expofitionem:rationem-comprobatio-
ncm & complcxioncm.

Expofitio cftoratio, perquam cxponimusno
ftramdcrc aliquadcfinitionem claris & perfpicuis
vcrbis.

Eft autem definitio Theologica duplex, contra-
<5ta & copiofa.llla genere & differentia cotenta cft.
Ha»c caufas,adiun&a,propria, & circumftantias in -
terdum,gencri & differcnti^accommodat.
z-Ratio. Ratio e!t definitionis probatio.
j.compro Comprobatio,eft per quam confirmamus feu de
bauo. claramus rationem fiueexcmplis, fiue aliisdeda-
ra ndi modis.

4. Com- Complexio eft breuis Expofitionis, Rationis &
Comprobationis comprehenfio. Porro quod di-
ctum eft deRjtionecV Comprobationc,ita intclli
gi velim , quod non fimplex ratio , nequc firoplcx
comprobatio, fed& rationcs & comprobationes
plures adhibcri pofsinr,prot»t commodum audito-
ribus,&rcitradendae vtilecfle videatur. Deindec*
hoc obferuandum cft,quod dcfinitio copiofa con-
firraanda , Analyfi prius rcfoluenda fitin propofi-
tioncs,interdum etiam in terminos. Deinde rurfus
paulatim coniungenda: funt partes perSynthefin,
& oftcndenda dcfinitionis ncceffitas.Atquehsec o~
mniarationidefinitionisfubiicienda funt. Nunc
exemplo vnoatquealtero praicepta illuftrcmus,ac
fumamus primum definiendum Matrimonium.

plcxio.

Eicplum .

atrimoniura eft viri & mulieris legitima con
iun&io(harcdcfinitionis expofitioeft, fequitur ratio)
Scriptum cft enim : Qiiamobrem rclinquet homo
patrem& matrem,& adhaerebit vxori fua?(fequitu.
Comprobatio)Si ha?c verbarite cxamincntur , in ipfi>

T H O D I S 68
inueniemus,qua» pofuimusin dcfinitionc. Primura
enim teftantur coniundioncm dcbere eiTe, qua; Ic-
gitima cft,cum fit h'xta vcrbura Dci, & voluntatcm
Dei. Dcinde cum dicit:Erunt duo in carnc vna, r-
nius viri & vnius vxoris vult copulam , non vnius
viri,& multarum vxoru,neque vnius txoris & roul-
torum virorum,quemadmodum & primum coniu-
gium Adam & Eua? tcftatur.( Sequirur Complexio)
Cum itaque Dcus fualcgepraeceperit, vt lcgitime
10 copulcnturperfonar, vt fintnon plures perfona; in
' matrimonio quam du£,Relinquitur,matrimonium
efle lcgitimam viriac roulicris coniun&ionem. Ex
hoc exemplo vtcunque intelligi potcft tra&atio
dcfinitionisfimplicis : quam fi ad Dialediccs leges
& normas rcuocarc velis , Prima pars quxftio dici-
tur, Altera ratio, Tertia rationis cofirmatio fiue Ai-
tiologia,Quarta Conclufio,in qua hypothetica for-
ma ipfa ratio cum quarflionc repetitur.Vcru mem-
brorum appellationes, quas fuperius recitaui,tra&a
tionipopulariferuiuntmagis, &intcllectu facilio-
resfunt.

Addamus etiam exemplum copiofa: dcfinitionis,
quod fufius cxpliccmus , ac fumamus dcfrnicndum
Euangclium.

Euangdium cft doc*trina diuinitus reuclua, in Aiiud
qua annunciatur liberatio apeccato , maledictionc e*emPli?*
lcgis & iraDci, &proclamatur remifsio peccato-
rum,falus& vita arterna,credcntibus in Filium Dei
proptereiufdem victimam,vt bonitas & mifericor-
dia Dei pracdicenrur, vtque liberati pcr Filium, fru-
clus Euangelio dignos edant , Ha&cnus cxpofitio
dcfjnitionis, qua; Analyfircfolucnda cft in haspro- J£ e„*£
pofitioncsjQuarum prtma cft,quod Eu3ngclium fir g^iu aiu
do&rinadiuinitus reuelata.5^W4,quod Euange- lyli'*
lium annunciet libcrationcm apcccato,maledidio-
ne legis.ira Dei,&c.T ertia, quod proclamet remif-
fionem peccaroru,falutem & vitam arternam.^war
/4,quod ha?c bcncficia contingant crcdcntibus in
Chrilrum. Quinta^uod Euangelij vis 1 cfidcat in
+a victima Chrilti. Sexea^uod ex Euangrlio Deus fit
prardicandus.S^wwi<»,quod homo gratitudine fuam
Deo cxhibere debcar,pic viucndo. Has propofitio- ^p""1*
nesordine confirmare oportct. Se quitur crgo r*tto bacio.
prtm£propofittonu.Eu2in^clwtr) enim efle dodrinam u
diuinitus reuclaram Paulus clare docet,vocans E-
uangclium myfteriuxn abfconditum a fcculis.(^w.
prob«tio.) Quibus verbisapcrte docet,cx humana ra
tionenon pendcre Euangclium. Nam fi ratio vllo
paclo potuilTct hanc doclrmam perfpicere fuo acu-
mine,nequaquam myftcrium abfconditum afcculis
dicendum efTcr ( %atio fecund* propofitionu) Deindc *•
annunciari in Euangelio libcrationcm a peccato,a
malcdicrtionclcgis & ira Dci,multa tcftimcnia do-
cent Prophetica& Apoftolica. Danicl apertedicit
Chriftumablaturum pcccatum.Paulus rnalediftio-
nem legis pcr Chrifti adurntum abolitam docct.
Patcrclamat dcccclo fe per Filium placatum ( Cow-
probatto) hoc vcrum cffc cxperti funt omncs pij, tc-
ftimonium habcnres Spiritus Sanc5ti,pcr qucm cla^
mant,Abba parer, quud profedo non faccrenr, nifi
certo fiatuerent ablatum pcccatum,maledidioncm
Irgis abolitam,iram Dei placatam:(^wrio tertUpropo
fiuonU) Proclamari porro in Euangelio remifsionem
peccatorum,falutem & viram a;ternam,tcfiarur hc^c
tefiimonia.lpfeDominus dicit fc fcriptu e(Tc,quod
oporteat prardicari in ipfiusnominc prenitcntiam
& remifsionem peccatoruro,incipicnteprardicatio-
neaHierufalem.Marci vltimopromittitur f*Jus cre
dcntibus.Similitcr Rom.io.PraftcreaDominui ipfe
vitam aueraira promittit in fc crcdentibus. Quid

multis

tcnftit

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*9 L I B

multis? Vniucrfa fcriptura facra remifsionem pec-
catorum,faluterr,& vitam arternam pollicetur popu
loBuangelium ample&cnti^mpro^w^Fieri enim
non poteft quin fubhta ira Dei, maledi&ione legis
ac pcccato,falus,iulticia & vita ficparta.verum quia
harc non contingunt omnibus ( Cain enim, Iudas,
Saul & multi alij perierur,& hodie magna pars mun
di,proh dolor,ruit in artcrnum cxitium ) tn defini-
4. tioueadditum eft quartoloco , quod haecbencficia
contingantcredentibus(^4rwJClareenim dicit Do
minus:Qui credit in me non peribit,fcd habebit vi-
tam a»ternamf Comprobatio)lLi ne quis hoc cx condi-
tione operum pendere exiftimct, Paulushominem
iuftificari fidc fme operibus fcribit , & prolixis di-
fputationibus confirmat ad Rom.& Galat. Porro
" quinto loco additu eft,quod Etiangclij vis in Chri
fti vi&im j refideat ( Ratto ) Sic enim Pailus inquif
per redemptioncm,cjua2 eft in Chrifto lc(\i(Compro
batio)Vox etenim qua Pai-lus hic vtitur eft ^n^vrfa
hoceft rcdemptio, qua? fit dato pretio capitis
pccna^uTpoi' enim prcprie pretium liberatioms cft.
Tale pretium pro nobis foluit Chriltus,quando fa
&us e\\ p»-o nobis pcccatum,vt nos fieremus iuftitia
«. Dei.Prancrea fexto loco adie&um eft, Deum pra?
dicandum efTe propter fua-m bonitatem & mife-
ricordiam (%at$o ) Id quod fatis conuincit Ange-
lorum cohors,canens nato Domino hunc hymnu
DeorGloria in excelfisDeo,&in terra pax,homini-
bus tuJ cyjsc.. .( £omprobatio) Hocnamque ideofadu
exiftimemus cfTe,vt omnes qui hunc Chriftum a
gnofcunt, difcant Angclorum exeroplo bonitatem
& mifcricordiam Dci prsedicare, praefertim curai-
pfanatura clamitet gratitudinem reddendam eflc
7. bene meritis. Poftromo loco additur de fru&ibus,
quos edcrc debent libcrati per Euangclium (Rattoj
Quod confirmatur teftimonio Pauli dicentis , no>
in Chrifto Jefu creatos ad bonaopera,in quibusnos
ambularc vult Dominus. (Comp^obatto) Quomodo
cnim conucnircnt ifta,nos libcratos a* peccato,& ta
rncn faccre dcfidcria peccati,Cum Paulus dicat,ap-
paruiflc grat:am Dci falutarcm omnibus homini-
bus,vt abncgata impictatc & humanis defiderijs fo-
opIex'° brie,&pie,cViufte viuamus,&o(Co7w/>/fA:>(OCum igi
tur rjnnis dcmonftrauimus ratiombus pcr Euageliu
tolli pCccatum,maledictionem lcgis,& iram Dci,&
fuccederein horum locum iuftitiam, falutem & vi-
Mm proptcr Chriltum, dum in ipfum credimus,&
quod velit nos Deus propter hoc bencficium fuam
bonitatem prsedicarc , ac vita tota gratitudinem o-
ftcnderc, fcqnitur quod antca propofuimus, Euan
gclium cife doftrinam diuinitus reuelatam,in qua
annunciatur,&c.
'*col! ^tque 'n bunc modum,trac^ata noftra definitio-
fur«toria nc i fi fLint cjui aliter fentiunt , cor.fut andi funt Me-
^ntt»1*' tnod*° conrutatoria , qua? conftat propofitionc , fu-
blationc,oppo(l.a propofi:ionc,& folutione.

Propofitto hoc loco cft fublationis pollicitatio.
Sublatto%ei\ ipfa aduerfariorum propofitio.O/y><>/7ta
propofirto, eft folutionis pollicitatio- Solutio , dt con~
tk«pium. tirmatio oppofita? propofitionis. Scd rcs brcui e
xcmplo illuitretur. Nec me clam eft quod aduerfa-
rij noOri Papifle;garriant(ha»c confutationis Propo
fitto cft , fcquitur Snblatto ) Euangelium elTc nouam
lcgcm dc non vindicando , de abiiciendis facultati
bi.s,dc non iurado &c. (Sequitur Oppofitapropofitio)
Verum id quam friuolum fit,non eft difficile olten
derc. ( Sequitur Solutio ) Id enim quod aiTerunt cx
diametro pugnat cum Chrifti facrificio , adeoque
cum vniucrla fcriptura , qua: fide nos confcqui
Euangclij beneficia damitat.An non cJara funt Vtr-

E R 1 1. 70

ba Pauli?Si iufticia eft ex lege,Chriftus fruftra roor-
tuus eft. Harc oppofite; propofitionis c6firmatio,cx
locis cofirmatoriis,hoc eft Dialedicis petcda eft,de
qua re dicam in contunda locorum Mcthodo. Ve- , Ge""a-
rum quid generaliter tum ln cohrmationibus , tum uationes
in confutationibusobferuandum fir, hicadmoncdi inconfir-
f mt Studiofi. TnwiMWjitaque poftquam perfpicuis niDU^"ca.
argumcntis cofirmaucris *V7wp -T«c<r/v>ordincaduer- runriotii.
fariorum argumenta diluenda funt , & fi res ita pa- ^ul*
titur,omnium primuiri genus fumcndum eft, & po-
ftca ad fpecialia argumcnta dcfcendendum , vt ih
pr*fenti cauf3.Primu,confutandu eft, Euangelium E«rupte.
elTe lcgcm, Dcinde no elTe legem de.vindid^ prohi
bitionc-jde abiedionc facultatu,de 116 iurado,&c.

Praterea & hoc cum in cofirmati >nc noftrse fen- i.
tenti2e,tum in confutationeadueriaj partis diligecer
fpedandum eft,vt praroccupes ea, quac vel prudetia
carnis, vel aduerfaria pars obiicere pofsit contra ea
quae dicis,& ea confutes. Hoc Paulo vfitatifsimum
fujiTcapparet in ipfiusfcriptis. Quemadmodum in E**plwte
propolita confutatione fententiar Papiftarum,quod
Euangc Ii im fit noua lex:Caro ingrata Deo inde ar-
maarripir,contra do&rinam operum , & infcrt hoc
padto.Si Euargelium liberat nos fine opetibus no-
ftris , cur igitur bcne operemur ? Harc obiectio per
occupationcm tollenda eft. Atquc ita in omnibui
partibus concionis fpedabit fidusEccIcfiaftesquid
contr idici pofsit.Sed pre_ ccpta copiofar confutatio-
nis & confirmationis intra tradcnda funt.

De dtuifione & partit onc*
Hoc Methodi mcmbrum commode in huc mo^
dum tra<5tari poicft. Si Prtmum exponas tuam diui- Quom^.
fioncm fcu partitionc.5^r*»^ probcs. Tertto com jj° tuft**
probcs.^«4rro colligas rurfus. Exeplum diuifionis
lit hoc : Audiuimus quid fit lex. fcquitur vt quotu- Exaplum
plex fit dicatur(huiu(modi enim tranfirionis formu
la vtcndum eft,cum de vno in aliud defceditur) Eft
autcm lex Dci triplex,Moralis,Ccrcmonialis & Ia-
dicialis. Hsec Expoftito fuit (Ttgtto) Omnis enim lcx
40 Dci ;iut morcs format,aut ritus commendat,aut iu-
dicia exer ce\(Comproltatto )His enim rite hominis vi
ta confcruatur & gubcrnatur.In ciuili enim vita,iu-
diciis opuseft , in Ecclcfia? ccetu Ccrcmoniar funt
ncccflanar, rcligioncm animi crga Deum, & pieta-
tem erga homincs ( in fpirituali Dci rcgno)morum
prarccptis coftare manifcftum eft(Cc^?r<»)Firmum
cft igitur quod propofuimus legem Dci eflc trip'i-
cemjMoralcm^Ccrcmonialem, ludicialem,pra?fcr-
timcum his tribus vitar rcfta gubernatio conftetj
ftue vitam communem fpeAcs,nue Ecclefiam , fiue
fpiritu»le Dei rcgnum. Hxc diuifionis membra fi
ob&ura funt, dcfiniiionibus & fubdiuifionibus ex-
plicecur.ac rationibus & cxcplis illuftretur.Vcrum fa&A
li aducrfarius alia diuifione, camque falfam obtru- duscoti.
dit,confutationis Mcthodo eucrteda eft. Exemplo ^at0"
non opus eft in rc apcrta. Porro partitio eadcm ra
tione .nftitucnda cft,vt pcenitentiar partes funt con
;ritio,fides & ftudiu rec~te formandi vita.(2(^ir/e)Pec
cati enim nos poeniterc oportet: & quia harc contri
rio nihil prodeli,nifi acccdat fidesin Chriftu,necef-
fario & hacc additur : & quia neutrum horu verum
cft,nifi fequatur ftudium re&e & pic viucndi,nccef-
fario cum fuperioribui coniungitur bonum propo
fitum (Comprobatio JNam videmus &fcripturaro &
exempla harc tria coniungere.Dauid lapfus dolet fe
peccarfe , confugit perfidem ad mifericordiam , 8t
reliquam vitam quanta potuit diligentia innocen-
tem conferuauit. Hscc partitionis mebra fi dcfini-
tionibus &diuifionibus,& earumrationibusdirTun^
dT*ntur,magna orationis & vtilii copia exurget.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Metho-
dus.

Cauf* co
iun£l$.

Caufaru
ordincs»

C**f* co
ofdinatJr-

Sxcplum

7i D £ M E

De caups.

Iam rei caufas addere oportet > prorfus naturali
ordine,& per fciun&ionem excludendar funtqua?
putanrur rei caui3e,& non funt. Singulis caufarum
gcneribus fua: rationcs icx yerbo Domini adiiciedf
funt. Caufa: coniun&ar concurrunt in fuis a&ioni-
bus,& ftant mutuisauxiliis, fingularqueproprium
quiddam habent in actionibus.Quare caufarum or-
dines diligenterconfidcrandi funr,ne fiat caufarum
confufio , vndepoftea magna: tencbrx cxoriuntur.
Dcindc &hocobferuandu cft, cum alicjuid praccipi
tur aut prohibctur,omncs coordinaras cauias prar
cipiaut prohiberi. Vt cum fan&ificatio nominis
Dci pre> ipitur,qu£ ficri nequit finc fidc,& hec non
fine noriciaDci contingit,qu* noticia Dei finc pr|
dicatione verbi Dei effe non poteft. Ergo cum iu-
bemurpeterc fanctificationem nominisDei, haec
ordinc petimus, prxdtcationem verbi, noticiaDci,
fidem & ipfam nominis Dei fan&ificationem. Nfu
breuiter exemplurh fubiiciam. Pcenitentia? caufa?
funt non hominis liberum arbirrium. (Haecfeiun-
dio eft.)Scd primum vcrbum Det>Deirtde Spiritus
fan<5cus,qui intus arguit peccaturo,& excitat odium
peccati in cordc hominis.Tum voluntas motui di-
uino &verbo rion repugnans.Fines funt,gloria Dei
&falus pcenitenris. hsefunt coniun&a? cauiae ,&
ftant mucuis auxiliis in fuis aftionibus, & facile ap-
paret,fingulas quiddam proprium habcrcin fuoor-
dinc ad erre&um. Porro quomodo haec fint expli
candadefinitionibu* , & confirmanda teftimoniis,
ex fuperioribus prsccptis intclligitur.

De effettu.

EfTc&us exponantur, probentur,comprobcntur
& colligantur, & qui falfo rci tribuuntur , confuta-
tionis Mcthodo euertantur:vc fi quis dicat , contri-
tioncm mcreri remifsionern peccatorum^Coofutan
dus eft co modo,qucm fupra mdicaui.

De v/h & abttfu.

fuit res in abufu, confutetur abufus confutatio
nis Methodo.Dcindc vcrus vfus exponatur,probc-
tur& comprobetur.

De antithcftbtu.

Antithefcs non certum locum habent,nequein
h*c Merhodo, ncque in aliis, fed paflim intcrftreda»
funt illuif rationis & amphficationis graria. Putant
cnim Rhetores,nihil m.igis faccrcad pcrfpicuitate,
quam Antithcfium feu contrariorum colUtionem.

DE DIDASCALICA

pitciSymbetica.

S I M-

* L1 Xpofitio Srnthetica eft,qrtando cxordimur ab
.AJ^itsqra! antcgrcfTa funtrem, & paularim pcr
gradus coponimus ea , & cumulamus doncc omnia
illa collc&a vidcntur,qu* ad rei naruram cxcutien-
Exeplu» Jam fufficiunt. Vt ii dcpace quam cum Dco ha-
bemus perfidem,diccndum ciTi Cjhajcx^ow^/fex-
ponipoifent.Primum qua: orTcnfa. 2. OfTenfe;par
tes. $. Mediator. 4. Compenfatio iniurise & dani,
feu fatisfactio. 5. Reconciliatio. 6. PaCtum rc-
coucilhtionis. 7. Pacis declaratio fcu promulga-
tio. 8. Fructuspacis. Harc fi figillatim cofirmaren-
tur,comprobarentur &illuftrarentur tcftimoniis &
cxcmplis,copiofaemergcret oratio. Hoc padocw-
JH&f fcquitur ordinem natura?,& omnes quar prexc-
-dunt natura quacftiones inueftigat,cxponit,probar,
CQmprobat,Anuthefibus}cxemplis^fiixiilibus&dif-

T H O D I S 7* ^

fimilibus illuftrat. Porrb & hoc obferuandum eir,
quodcopiofsedefinitiones hac Methodo extruacur,
vt fupra in definitionc Euangelij videre cft.

DE DIDAS CALICA

fimpltct Analytica.

ANalytici cxpofitio eft,quando atoto vcl finc Qilid fit
cxordimur,& dcinde partcs, & ca qui ad fi-
dem requiruntur,inueftigamus, ord-nc ptanc fupe-
riori coi.trario,Vt fi de orationc diccdum cifer,h c c**PIum
Methodo primum quid eiut inuocatio(habet cnim
dcfinitio totius rationem)& quis cius finis,exponen
dum. Dcindc qua; ad orationcm tanquam necciTa-
ria mcmbra pert ncnt , cnumerandum eiTer,vt funt
affecius mcntis , ca ufa cur orandum, quis orandus,
pcrqucm& quid orandum , qusc mcmorise gratia
complcdi folco hoc vcrficulo.

isiffctttu caufe>jtiis,per (jHem^uiei^ue petcndnm.
Poitremo addipoiTunt circumftanria? indiftcren
jo tcs, vt oratiouis circumQantiar indifft rcntcs funt,
Locus,tcmpus,geitus.Ha:C profcdo fi fcripturis &
cxcmplis probcntur & illuftrentur , magna & vtilis
orationis copia nafcctur.

Porr6,que hactenus di<5ta funt de fimplici rerum Diucrfa'
fcu locorum tradationc , ita intclliganrur oporter, Chodo?u
i]uod fic fitri dibcanr omnia iuxra diuerfarum Me- vlus-
thodorum (impliciu quarftionu r.itionem arrificio-
fam.Verumquoniam varietas cxcicitatos deleclar,
intcrdum harum Mcthodoru leges ad amufsira non
$© fcquuntur concionatorc^ dodi, fcd auditores quaii
lnconfilium adhibcnr, L ea dtligunt ex magna co-
pia , qua: pratfc ntibus auditoribus quam n*ilifsima
cognitu fore arbitrantur. Atquc hanc tractandi ra- d^eth£.
tionem nonnulli Mcrhodum prudcntia? appc Imt dcnti?"*
qua; circumftatias auditorum pracfcntium, & rcrum
pondera mcntur. Vt ii quis dc lcgc Dci cifct ditftu- Exeplu»
rus,hic primum audhores contcmplarctur , dcinde
reipondus confideracct,Tum ficilead pauca cnpita
[captuficilia reuocarec tradationem,& priraum for
4o te quid lcx lit cxponeret,Secundo,an quifquam legi
Dd fatistaciar, Tertio,tjuis vfus,cum ncmofatisia-
cic, Q^arto,qualis lcgis abrogario inrclligenda Gt.
Siti)ih!crfi«. riporei» in ^liis quaeftionibus (implici-
bus. Quanquam autcm harc ita fint, nouitiis tamen
concicitatoiibus ,qui nondum cxcrcitati funt,pro-
fucrita-tis Mctbodum fcqui quam expofui , fdquc
tumprcptcr mtmoriam confirmandam, tum vt c-
xcrcitari diu multu nque, pofsint poftca vtrumquc
gcnusfcelicitcr fcqui.

Sanctifsima: mcmorix Philippus Mclanchthon Mcthoiii
i populari captui fe accommodans, in cuiuftibct rei ^"pWcalio
I iimplicis cxplicatione , hxc quatuor iudicat piopo- fetundum
' ncnda,dcclaranda&amplificanda:dcfinirionem rci, JJjiJj^
caufas,partes & officia.Dcfinitio cx collationc mul
torum dictorum & illultrium cxcmplorum perita,
rem totam veluri in vnam fafcem coiligat , & fum-
rnam rei brcuircr proponit,caufarum cxplicatio de-
finitioncm fulcit, pariium rccirario diftin&ius rei
naturam ob oculos ponit. Oificiorum voce cora-
prehenduntur vfus rci,efTcda,& caufae finalcs.

Porr6eft& hoc admonendum, quodin loco- J^i*^
rum fiue fimplicium,fiue coniundorum traclatio- piicisquo
nc,fi plures funt loci,obfcruare oportcat,vt is locus ^rd^rr*
qui natura pratcedit,aiam tra&atione pra?ccdat,Vt
iide peccato & gratia coTct habcnda oratio, de pec-
catopriusquam degratiadicenduclTct.Sed fi pror-
fus difcreti funt locimihil refcrt,quo ordinc eos cx-
pliccs, nifi fortc altcr altcri in confirmationc opem
ferar,Tum cnim is priori loco cxplicandus cft, quo
cxplicato^iuuetur alter.

«Jua me
piica°'

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

D E

DIDASCALICA

comunclu.

iid fit 1 j^DASCAI-ICA Concioconiuncta, fiuecoh-

' -1 s iunctorum locorum,cft quando certi loci co-

iuncti , hoc cftpropofitioncs, thcfes & hypothefes
tractantunquod tamctii proprie fit Mcthodo con-
MtA firmatoria & cofutatoria : plerunque tamen accidit,
du$ m0ix. vt mixta Mcthodusadhibcatur. Nam fi propofitio-
t4, nis partes obfcurse funt, Analylis eas retcxet, & par-
tcs lcornm proponet:Dia?reiis ^ropofitas partes ex
plicabit : poftca Synthefis componet : ac Methodus
confirmandi ac confutandicompofitum probabit,
xcmplu & qUC<j cum eo pUgnat confutabit.Vt fi prima pre-
catio tractanda propcneretur : Sanctificetur nomcn
tuum. HicnccciTario primum Analyiis eifet adhi-
bcnda, qua»induasfmplicespartes retexeret hanc
propofitionem,in nomcn Dei, & fanctificandi ver-
bum.DeindeDia?rcl'S vtramque partcm,vnam poft
altcram definitionibus & diuifionibus explicaret,
Tum Synthcfis rurfus componcrct partcs.Hinc iam
confirmatio & confutatio tcmpeftiue adhiberetur.
Atque hoc praeceptum perpetuo fcquendum eft, v-
bi partes propoiitionis cxplicatione indigcnt , alias
qia^01* ITimmic. Prartcrca in parabolis adhibenda eft Ana-
thodocx- h ^s> vt primum rctcxtas partcs proponas. Deindc
piicand?. eafdcm per comparationcm rei ad qnam pertinct
^114 parabola accommodes. Tum cxtruas do&rinas &
para?nefes,vt in Euangelij parabola de feminc, par-
tes parabolai funt quinquc: Seminator,Semen , Se-
minatio , Tcrra, Fructus.Seminatori Deus: Semini
verbum Dci : S eminationi pra?dicatio verbi : Terra>
auditores verbi:Fru<Mfcminis,fruchis verbi com-
parentur.His explicatis , extrues/doctrinas & parac-
ncfcs , V t doctrina? prsfentis parabola? funt: Prima,
f >llicitudoDci dcnofira falute procuranda. Con-
fertur cnim hicDominus diligentiagricola?.Secun-
da,dignitas vcrbi.Tertia dignitas minifterij.Quarta,
quod nobis & Diabolo imputandum fit, ii fructun.
rion fcrat vcrbum.

Pono parxnefcs cx finc parabola? extruenda? funt
Simt autcm fincs prarfcntis parabola?, vtDominu*
excitet auditorcs ad vcrbi amorcm,vt ai-guat ncgli-
gentcs,vt confoletur obedicntcs. Canerum in huiu.
concionis gencrc,adhuc maior cortcionatoris vis &
prudentia requiritur. Quare vt in hac parte fatis a-
lioqui difficili , iuuem nonnihil nouitios conciona
tores,ordinc duo tradam.Primum enim Methodun
inueniendilocos oftendam.Dcinde rationem indi-
cabo eofdc copiofe & vtiliter traclandi, In quibus
tluobus capitibus tota hec facultas coliftere vidctur.

LlSER Ii.

beat,in Dialcctico interpretadi genere fu perius de~
claratum cft.Deindetcxtuspartcsfeupropofitiones
quarrantur. Tum exhis iuxtafequentes rcgulas lod
cruantur communes,qui ad finem rei propoiita? fa-
cerc videntur.

D E

INVENTIONE
corum communium.

L 0~

»ntcmpe.

fus l^vT^ 4nis,quod primum in buccam vcnit , arri-
Jl N| piat tanquam locum communem , quemad-
modum illi facerc confucuerunt, qui cxfingulisfe-
•raftitj^ rc vocibus aliquidvcnantur, parum fclliciti, fiuc ad
ftes- ncgocium pertineat propofitum, fiuenon, vtqui
hocfolum qua?runt,vt magniarchitecti,& locorumi
communium non impcriti fabri vidcantur: opus cft
praxcptis , intra quorum fepta animus inquircntis
contineatur.Et tametfircs maioreft,quam vt paucis
praceptis abfolui pofiit: tamen prodcft nouitiis co-
munia quardam prxccpta tenerc , qun? fequi tuto &
c cumfruchieorumquosdocebunt, pofiint.
iiiapr«U" Primum itaquc omnium le&o & intellecto tcx-
dc ttl aliquo,qua:ratur tcxtus occafio , fummaria com-
*SS Prc^cniio,& finis fcu vfus:quod quomodo fieii dc-

Prima Regula.

Sipropofitionisfubicctum fucrit fingularis ter-
minus,loco cius ponito gradatim fuperiora , hoc eft
fpeeiem primo loco: Deinde genus proximum : Tu
ii vidcbitur adhuc fuperius genus , & componantur
harc ordinecum propofitionis pr2dicato.Pfal.122.ln
principioharc eft propofitio. Lartor, inquit Dauid, gui*.
cum mihi dicitur^in domum Domini eamus. Primu
facito enallagen perfona? in hunc modum : Dauid
la?tatur,cum dicitur ei,indomum Domini eamus*
Hic iuxta rcgulam,primum rcgis vocabulum,Dein-
de magiftratus,Tum hominisponito. Hocfacto,
coniungito ha?c ordine eum pr*dicato,in hunc mo-
dum.Regiumeft Istari cum fubditi confentiunt in
religionc. Magiftratus cfthmri,quodhabeant fiib-
ditos,quifecum confcrttiant in rcligione. Omnium
hominumgaudium efte debet confcntiiein cultu
Deopra?ftando.Eccetot thefcshycprima & pucri-
hs regulafubminiftrauit,quarum vltima comunifii
ma eft,& in plurimashypothefes difFundi poteft,de
quarum certitudine ex rcgula fequenti iudicandum
cft:Approbato exemplo in fubiccto, approbatur rcs
in genere.Cum igitur in Dauide approbatur hocfa
tfurrijres in gcncre improbari non debet^& contra:
Reprobatoexemploinfubie&o* rcprobatur resin
gcnerc,vt Ozias Rcx Iuda inuadensalicnum ofiiciu,
difphcuit Dco : Ergo reges aique adeo omnes qui
ahenaagunt, Deo difplicent^fuit cnim non rcoum^
fedfacerdotu officifl,orFerre incenfum thymiamatis^

Secunda Regula.
Si in locum prardicati fubftituantur gradatim fu-
pcriora vt fpecies proximar.poftca genera alia atque
aha,copiofa emergetlocorum inuentio. Ha^c rceula
^pifsime quidem in aliis rebus,fed fempCr in Chri-
fti hiftorns fequenda eft. Vt Chriftus fanat Samari. Ex<mpM
:anum lcprofum inuocantcm,Sed quiahic Samari-
tanus eft Ethnicus,afnictus homo: colligehinc Chri
ftum iuuare Ethnicos affliclos, & omncs homines,
4111 ipfum muocant. Et quia cx Chrifti particulari-
bus fadis colhgitur ciufdcm officium in ^enere , li-
;et in huncmodum locum extrucre, Qi^d Chrifti
feu Metfia? officium fit , iuuarc miferos & afflicto»
feinuocantes.

Tertia Regula.
Si in locum tum fubiecti tum prardicati fubftituas
pcrgradusfpecies & genera,copiaCommuniu pro-
pofitionum nafcctur. Vt Dauid committcns adulte- fixempAi
rium eft expulfus regno. Ergo reges grauiter dclin- v
quentcs punientur* atque adeo omnes qui fWitiofc
viuunt,fuppliciaaJiquando dcbitaluent. CoTluuies
impiorum hominum Cataclyfmo abforpta eft.Ergo
ft:igitiofi aliquando pcenas daturifunt,

Qttart* regu/a.
Aliquado prodeft cx conci etis abftraclafacere,vt i«mpfc
muher Cananca credens^Mat.^.innecefsitatc Chri
ftum acccdit, inuoCatj rionpatiturrcpulfam, fcd
magis inftat , quemadmodum & archifynaooous,
qui ciedcns,fccum totam domum conuertit ad £)o-
minrm. Hinccolligefidciproprictates, nimirum
quod fidcs ln neceflitatc conftitutum homincm
impellit ad Chriftumvteum inuocet, inftare fe-
cit vt impetrct , augmcntum dum tentatur , fu-

d. j.

Allud cx-
cmplum.

75 DE

fuMit,ac tandcm gratifiimos Dco fruchis cdit. Hxc
rcgula cx loco coniugatorum vim habct. Scd quo-
niam qux dc fi crccitaui, prscipuamnt fidci mo-
mcnta,ea in duos vcrficulos inclufi,hcc paclo:

Vcra fides Chrislur» petit & rogat,ms~iat,ab ipfo
lmpetrat,& crcfctt :fi uftificatyue fimuL
Aliud exemplum. BeatuS vir qui timct Domi-
num.Locus communis: Vcra beatitudo confiftitin
timore Domini. Huius rcgula? vfus cft magnus non
folum in locorum inuentionc, vcrumctiani in dcfi-
niendis concretis.Nam quemadmodum Ariftotelcs
& Rodolphus docent, ex defcriptione concrctorum
colliguntur abftraciorum dcfinitiones. Vt fi quid
pietas fit , velis definirc,fumc concrctum pius in il-
luftri cxemplo. Vt Abraham pius timet Deum , ve-
raque fide & obedientia illumcolit. Ergo pietas eft
timor Dei,fides& obedicntiacrga ipfum. Hac via
Ariftoteles multarum virtutum differentias inuefti-
gauit , quam fibi non mutilcm fore facilc animad-
ucrtcntStudiofi Theologia?.

Quintarcgula.

Diligenter qua? rem prsepofitam antecedunt, qua?
cum eademconiun&afunt , & qua?eam necelfario
confcquuntur fpcct.anda erunt,atque in locos coni-
Excmpla. muncs includenda,vt Pfal.2.Bcati omncs qui confi-
dunt in eo. Ptimum hic cx antccedcntibus fequitur,
SineChrifto nemincm beatum effc. Namlitum
demum fiunt beati,quando in Chrifto confidunt,fi-
ne hac fiducia miferi funt omnes mortalcs.Hic locus
ctiam a contrario fenfu concluditur hoc modo : O-
mncs confidcntes in Chrifto funt beati, Ergo o-
mncs non confidcntcs in co non funt beati. Si non
bcati certc mifcri funt. Vides vt hic locus fuppedi-
tat occalioncm dc mifcriahumani gencrisdiifcrcn-
di. Secundm locus cft ex adiunclis, qui fccundum
quartam rcgulam extruitur,vidclicct quod vera fce-
licitas & beatitudo fita fit in fiducia Cnrifti. Tenitu
locus,quod vniucrfalc fit bcncficiu. Gcncralis cnim
propofitio ad nullam gentem aut homincm rcftri-
cta cft,fcd omnibus orTcrtur bcneficium , qui confi-
derc in ipfo non rccufant. Quarttu locus,quod fidu-
cia in Chriftum fit modus, per qucm beneficiorum
Chrifti rcdduntur homincs participcs. Quinttu , cx
hoc loco fequitur locus dc Chrifti diuinitate. Nam
fi fiducia in folo Deo rcponenda cft,& bcatus pro-
nunciatur qtii confidit in Chrifto:fcquitur proteclo
Chriftum vcrum Deum elTc.

Sexta regula.

Caufarum & cffcctmim ncccffaria confccutio non
cft negligenda.Nam fi caufa ponitur , cfTcctus con-
Exemplu- cluditurpotentia vt infymbolo, dum agnofcimus
Dcum omnipotcntcm , fidcs indc eruit duplicem
erTcdum,Vnum,quod Dcuspoffit bcnefaccre qui-
busvult. Alterum,quod fitilli facultas defendcndi
quos in fuam tutclam afTumit. Scd addamus illu-
AHud cx- ftrius cxcmplum. In Cocna Domini cx caufiirum
empium. & cftcctuum confccutionc colligcnda: funt hypo-
fc%dc^C thcfcs dc vcra Sacramenti mcditationc. Cum ita-
medita- que Ccena Domini Sacramcntum fit noftrx ptr
tronc co? mort£ Chrifti rcdemtionis, primum Ccena; cclcbra-
i- tio cogitationem de pcccato mcntibus inftillat.

2. Nam ob pcccatum mortuus cft Dominus. Secundo
admonct de victima pera<5ta ad rcdimcndum hu

3, manum genus a iurc pcccati. Tertto,hu'ms vicTima?
dignitas & cxcellentia cogitationcm fuggerit piis
mcntibus,non folum dc magnitudine irse Dei, pcr-
cuticntis filium proptcr peccatanoftra,& inenarra-
bili mifcricordiaDei recipietisnos in gratiam pro-

METHODIS

pter vi&ima filij,fed ctiarri de amore filij interccdc-
tis pro nobis,& dcriuantis in fe iram Vztris.Qttarto,
contritioquidcm cx cogitationc pcccati & irxDci
nafcitur.Fides vero cx incnarrabili mifcriccrdia Dci
& amorc filij perfoluentis ?.u-ry.v pro nobis , cxcita-
tur. Qutnto , ha?c fidcs confirmatur & augetur vfu j.
Sacramenti tantse rei.Scxto,{\dcs confirmata & aucta 6.
Dco gratam fe exhibet , vitam pie,honefto& iufte
inftituit , proximum cum quo habet communcm
KurfmltJJ diligit.

Eccc quantam docl:rinam,quantam copiam,quam
piam mcditationem facra? Ccena», confccutio caufa-
rum & cffectuum fuppeditat.

AliudexcmpJum. Chnftusremittit peccara fuaAiiudexi
autoritatc. Hic cftcdus monftrat Chrifti dh.inita- cmPlum-
tcm,Latro obiurgatblafphematemfocium & Chri-
ftum inuocat,ex quibus effecliibusycontritiojfidcs &
noua vita latronis concluditur.

Septima regula.

Quseratur repugnans dicti , & repugnans confc- Exemplu.
quentis didi , Vnde duolccorumgcncra oriuntur,
Sit diclumrquialiudEuangclium dccucrit anathe-
ma fit.Hic repugnans dicti eft,Qiii idem Euangclifl
docucrit,non eftanathema. Cohfequens dicti,quod
Papa fit anathema. Aliud enim Euangelium docct.
Huitis repugnans deftruitur,vt Papa non eft Ecclefie
caput.&,Papa; noneft obtemperandum.

Ottaua regu/a.
Prodcft intcrdum per contrarium fcnfiun locum
extrucrcjvidelicet cum termini funt pares, vt iuftus
ex fidc viuit. Ergo non iuftus ex fide non viuit.ex Exemplu.
quo fcquitur,ncquc ex operibus efleiufticiam , nc-
que vitam.Atque ita Paulus colligit ad Gal.3. Quo-
niam autcm,inquit,in lcge ncmo iuftificatur, mani-
fcftum cft,quia fcriptum eft,iuftus ex fide viuit. Si-
militcr forma per contrapofitionem interdum locos
miniftrat.Vt omnis qui ex Deo clt,verba Dci audit.
Hic locus per contrapofitionem colligit , eum qui
non audit verbum Dei,non effc a Deo.

Ha»funt regula*inucntionis locOnim prafcipuar, Fontes
quarum fontes funt loci DialccT:ici & regula? confe- Icg"fa'
quentiarum , & poficnt his plures addi,fcd has puto uenuonU
fufficere nouitiis conCionatoribus,quas fi fucrint fe locorum
cuti , & ipfis in quarrendis locis communibus cxpe-S"u"
dita crit ratio,& ab aliis notatos locos dcxtre iudica-
bunt.Deinde & hinc iudicare poffunt,cur non fcm-
,per eofdcm locos diucrfi autores commonftret.Ra-
tio enim difcriminis eft,cum diuerfitas inucntionis,
tumquodalij loci aliis autoribusmagisarriferint.
Poftquam autem pius Ecclefiaftes locos inuenit,ex- E«minis
amcn apudfe locorum inibit. Huic examini triplex
inftrumentum adhibcbit.Priwaw enim difpicict, an imtrumer
alicubi in fcriptura locus inuentus expreiTc ad vcr-Ium*
bum habcatur. Deinde dcmonftrationc ad imp offi-
bileexamincturldcus , fi expreffus verbo Dbmini
non eft.TeTftfl,Syllogifmo aliquo concludatur ^ocus,
cV pcr conueriioncm fyllogifticam,tanquam ad Ly-
dium lapidem probetur.Demonftrationis ad impof- Exempli
(jbile fit hoc exemplum.Locus probandtis:Chriftia- d^°^n
ni polTunt tcnere propria.Huius loci afTumc oppofi- ad impoV-
tum. Nulli 'Chriftiani poffunt tcnere proprium. fiblic-
Iam qua?re propofitioncm aperte vcram , qu.x cum
oppofito poteft altera pmniflTarum effe in fyllogif-
mo. Vt,omnes qui dabunt clecmofynas debcntha-
bcrcpropria , Ex cjuibus duobus prarmiffis fequi-
tur conclufiofalfifilma, videlicet quod nulliChri-
ftiani dabnnt clccmofynas , ex huius aperta fal-
fitatc , deftruenda cft altera prarmifTarum. Qna-
re atm maior apcrtc fit vcra, fcquitirr minorcm ,

cfie

plicat

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

77 L I B £

eiTc falfarn. Hinc iam infertur ex Jege contradi-
ftionislocipropofiti veritas. Iam colligamus quod
diximus. Omnes qui dabunt clcemofynas dcb cnr
haberc proprium , Nulli Chriftiani poflunt habcre
proprium,Ergo nulli Chriftiani dabunt cleemofy-
nas.Sed conclufio clt faifa,ergo altera praemiflarum:
non autcm maior,crgo minor,qua? dicit,Nulli Chri
ftiani poflunt habcrc propria.
plu| Conucrfionis (yllogimcac fit hoc exemplum. Lo
cus. Quidam audicntes verbum non funt pij.Syllo-
JoJiftic*. Nulli ambulantcs fecundum carncm funt

pij.Quidamaudientes verbum ambulant fccundum
carnem, Ergo quidam audientcs verbum uonfunt
pij.Conuerte in hunc modum.Si qui nulli ambula-
tcs fecundum carncm funt pij, Et quidam audientes
vcrbum ambulantfecundum carnem. Ideoquidam
audicntes verbum non funt pij. Siquidem omncs
audientes verbum funt pij,fiuc nulli ambulantcs fe-
cundum carnem funtpij, Nulli audientcs verbum
ambul^bunt fecundum carnem,fiuc, quidam audie-
tes verbum, ambulant fecudum carnem,Certe qui-
<lam ambulantes fecundum-carncm crunt pij.fed &
nulli ambulantcs fecundu carne no» funt pij>& qui-
dam audientes vcrbum ambulant fecundum carne,
Stat,itaqucfirma conclufio,quofdam audietes ver-
bumnon eflepios.

DE RATIONE LOCOS IN-
uemos copioje & vtiliter tratiattdu

wc,qn*- Al Dcopiofam & vtilcm k>corumtractationem
-£"Vquatuor potifsimum rcquiruntur , quorum
mt. primum eft diducrioqua?ftionum, hoc cft,Iocorum
inuetorum Qyi!terum,co^io{z. confirmatio, Tcrttum,
digrefsio : Poflremum, artificiofa conclufio. De his
quatuor eo quopropofita funt ordinc dicam,fingu-
la prseccptis & exemplis dcclaraturus.

DE DIiD VCTIONE
QuAfHonnm*

Sf^tl%Tr "Tl c non de inuentione locorum communiu,
«c loci y |dc qua iam dictum cft,fed de loci communis
SnU" inucnti diductione,hoc eft, multiplicatione in plu-
pl«re$ res quseftiones fcu locos, dicendum cft. Diducitur
J"*ftl0~ autemlocusinucntus velin fimplices Iccos, vcl in
coniunctos.Vt fi quartum prarccptum explicandum
^«oplu, proponcrctur.Primum hic locum communem que-
reres iuxta prxfcriptum prirme regula? hoc pacto,
Parcntes funthcnorandi. Parcntcs fuperiores funt.,
Ergo fupcriorcs honorandi funt.Hic locus commu-
nis in tra&ationc quarti pracepti eft principalis,
& traitandus prxcipuc. Vcrum vt copiofc tra&ari
pofsit, profueriteum diduccrc in alios locos, fim-
plices quidem>quos pra?bent ipfa vcrba, coniunctos
vero , qui vel ex iis qua; ipfis vcrbis necefTarjo in-
funt,vcluti fpecics fcu hypothefcs in fuis gencribus
& thcfibus infunt,& quaxunquc cum re neccfTaric
coniunda funt:vcl ex iis,quse ex conditione rei ad-
ha?rcnt, pctunrur.vt in pn.pofito cxemplo duo in-
funt fimplices loci, Vnus dc honorc, Alterde fupe-
rioribus. Hi tractandifunt fcorfim Didafcalica rcru
fimplici,eo modo qucm fupra tradidi.

Dcinde cx diuifionchuius thcfcos:fuperiores funt
honorandi, nafcuntur plurima; hypothcfes pro di-
uerfa fubiecti 8c prxdkati diuifione. Subiectum
enim in has formas diuidipoteft,quod fuperiorum
alij funt priuati , qui vel naturalcs funt vt parcntes,
vel non naturalcs vtpa?dagogi, patroni &patrcsfa-
milias:alij publici , vt Ciuilis magiftratus & Eccle-
fiafticus cum fuis differcntiis. Deinde przdicatum

R II. 73

honorandi, diuidaturifj partes hohoris. Qui eV.im
honorat*reueretur cum, obten,pcrat,giatufquc eft
ei,Ita prxdicati tres funt partes feu differ^tia?.. Hinc
iamtanquam ex fyluulacxtruamus hypothefes : pa-
rehtes reuercri oportctparcntibus obtcniperaiidum
efttparcntibus gratitudo pr.rftandl eft.Pra:CCptorcS
cportet reuercn,pr«ccptoribus obtcmperandu eft,
prarceptoribus gratitudo exhibenda eit. Patrono*
oportet reucreri, patronis obtcmpcrandum cft,pa*
tronis gratum cfle bportet.Ad eundem modum co-
ftituanturhypothefcs ex reliquis qinrpofui, vndee-
merget maxima qua?ftionum ncccrTariirum copia.
lam ex iis qua? ex conditione infunt, nonnunquam
vtiliterpctunturlocijvt fi parentes,pr<£tcptoi cs,pa-
tronifunt morofi,difficiles,tyranni, an tum fit lllis
rcuerentia, obedicntia & gratitudo prcftanda, &
quatcnus. Atquc ua ex afiis conditionibus multi-
phcantur quarftiones.Verum hoCpoftreinumgcnus
qua?ftionum,quod ex conditione nafcitur, pcr occu
pationem commode trac"tabituri Ecce fi has hypo-
thefes AVAKvr//MF rctcxueris, &«Tiawo://x^ tradaueris,
& Methodoconfirmauci is confirmatoria, & exor-
naueri$:non vna concio,fed tot quot funt hypothe-
fcsjinftituipoflunt. Fateor non orhnes kcos com-
muncs prxbere tantam hypothefium fyluam, Atta-
mc*nullus eft tam ieiunus,quin aliquot faitem fup-
pcditet,quas caratione,qua? expofita eft.cxtruere o-
portet exloco comuni, quod vt dcxtre facias, plu-
rimutn iuuabit, fi prardicabilium, pracdkamcntorii
& prcp6fitionum doctrinam qiim optime cogni-
tamhabcas.

D £ C d Pt 6 S A

Confitmatione.

C^OHosa confirmatio tonftat probatiorium
^/gcneribus,congerie, cxpolitione argumento-
rum,& cofutatione fententii cum noftra ptionan-
tis,dequibus ordine dicani.

DE GENERIBVS
probationum.

PRob ati o n v m itaquc genus in Theologia eft Trip^
triplex.Pr/wf/M & tutifsimum eft, cum ex pro- 8enu*-
nunciatis fcripturx claris & perfpicuis,ducitur pro- Teftim^
batio. Vt parentes honorandi funt, quia quartum ^3^1*-
praceptum clarc dc perfpicuc fonat : Honora patre plUI*'
tuum & matrcmtuam. Jtem,ex fide eft iufticia, &
non ex operibus, quia vei bum Domini fic pronun-
ciat : Statuimus homincm iuftificari fide abfquc o-
peribus.

Secundum genus ratiocinatio eft , quotics non cx *.*ario-
claris diclis pronuciatur, fcd colligimr firma & im- Cinatl°"
mota confcquentia. Arque hoc genus duplex eft,
Directum & obliquum. Direflum quidem,cu fim- Deicfta.
plicitcr primaconclufioncquodprobandu eftcol-
ligitur,quod gcnus fumitur a locis inucntionis : ge-
ncrc, fpecie, dcfinitionc,caufis,deftinatis & adiun-
ctis,cv c. Vt fi qua?ratur, an prarccptores honorandi
fint, cxgenere recre conclude: Omncs fuperiores
funthonorandi,crgo &prseccptores.Obliquu vero obli(lM*
non fimplicitcr conduJit quod probandum pro-
ponitur,fedexoppofito colligit abfurdum, ex quo
rurfus dcftruitantecedcns, quo deftruclo, fequitur
veritas oppofiti.Vt fi fuperiorcs non funt honoran-
di,ncquc parenteshonorandi funt, Scd falfum hoc
eft,erg > & illud. confcquitur igitur fupcriores ho-
norandos cfic. 1 ertmm genus cft infimiimj quan- Ex
do excmplis nitimur eoru & teftimoniis , qui in pU&^Ve-
Ecdcfiacxcelluiflcvidcturjquod gcnus infringitur, tt.imoni*
'\ fupcriorib.probationib.deftituitur.Proponamus CITu.

d.ij.

accom-
moda-
tuiu.

& aliud exemplum. Sit quasftid, vtrum Chriftus fit
Exemplu Deus, Hoc^riiwrf«probaturdido,fcu]>rimogenc-
tltJioPuTs" re prbbationum.!Nam i. Iohahnis5Hic dictturdc
gencra Chrifto.Hic cft venis Dcus & vita a»terna. Secnndo
ratiocinationc. Chriftus iecit diuina opera propria
potentia, & Chriftotribuiturdiuinus cultus, trgo
cft Dcus.Obliquo ductu. Si Chriftus eflet crcatura
tantum* malcdi£tus cffet omnis qui in ipfum confi-
dcret.Sed iamvcrbum Dei pronunciat beatos, qui
iri illuin confidunt, Ergonon creaturaeft,fedverus
Dcus. Ttrtio tcftimonium Ecclcfix, vt fymbohtm
Athanaflj & omnium piorum confentientiafufha-
Stliodi- gia9 Chriftum Deum ctTe teftantur. Porrc haec 116-
ftinftio- itraprobationum diftindio rec ratione, nccexem-
iinetuu? plo caret.Ratio quidem hxc cft, Quicquid probatur
probat.ab vel improbatur in rcbus facris, id nccefle eft vt fiat
prUo°ofi vel fcripturje,vel Eccle'-* tcftimonio. Si fcriptura id
ts. ° fit,erit alias exprcfTo verbo,vndc primum gcnus na-
fcitur,alias inclufiue fiuc implicitc,idque vcl in thefi
vcl in hypotheft, vnde fccundum gcnus probationu
fumitur. At fi Eccle':ae tcftimonio probatur aiiquid,
tertium crit probandi genus.Exemplum vero Pauli
. habemus, quem hoc triplici probationnm gencre,
JSc!U ihfuisfcriptisvfum fuilfemanifcftum eft.Quodcx
fide fit iutticia,D/i7o probat,cum inquit:Iuftus cx fi-
dcviuit. Ratiocinatione : Si ex opcribus cftiufticia,
Cliriftus fruftra mortuus cft. Hinc nunc fcquitur
quodpropofuit,ex fide elTe iufticiam.£*«»t>/0.Crc-
didit Abraham Dco & imputatum cft ci ad iufticia
Itcm, Nos in Chriftum crcdimus, vt iuftificaremur
cx fidc.Ha?c gcncra fi latc dirTunduntur;maxima fu-
turatft probationumcopia, fed adhibcndus cftta
mcn modus, necopia fit intcmpcftiua, atquc idco
faftidium pariat.

De congerie.

Quidfit. Cotgeries hoc loco cft,quando propof tioni fcu
lcco commurti probando fubiiciuntur prxcipuoru
argumcntorum capi;a, & quaft in vnum fafciculum

Exemplu. congeruntur. Vt fiharc propof tio tradTanda ciTct:
Lcgi diuinae nemo fuis viribus fatisfaccre potcft,
! potTcnt fequcntiaargumentorum capita','percon-
gcriem inhuncmodum fubiungi, hocenimexpe
r entia omnium hpminum conuincitihoc faucia na-
, ? tura congcmifcens agnofcit: Hoc vniucrfiifcrrpt.ira
claniitat : hocdenique vidimafilij Dci horrendis
modis lacerati in patibulo crucis, ccmprcbat. Hoc
modo Cicero propofitioni fubiungit argurnentoru
congeriem , quem in difponcndis argumentis c1©-
ctifsimi quique imitari folent. Cancrum, tametf
Cicero interdum ab vltimo capite , expolitionc ar
gumentorum incongcriepofitorumincipit,cuipri
mitm fubiungit, & poftcapergit vfquc ad pcnulti-
miim,quod fit tractatione vltimum : tamen Thco-
logo & concionatori tutius eft,ordincm incongeric
poiiturn in cxpolitione fequi.

De expolttionc.

Qujdfic Expolitio cftper quam argumentmn propofitii
confirmatur & exornatur. Conftat autem ccpiofif-

Partes. fnna expblitio,propof!tionc,ratione,a*tiologia, cx-
omationc & conclu^onc. Propofitto eft,:cru seargu
menticaput aliquodpropdnit, tanquain eonfirma-
a.-tionis propofitionem. Rario probat propofitionem,

3. & harc talis cfTe dcbct vt fit minor fyllogiGni.^^r/o-
iogia rationis canfam addit,& talem eiTe c$n ucnit, vt
vel maior fyllogifmi,vcl eiusprobatio fir, Atqre ita
cx propofitione, ratione & artiologia fitfvIlc^iTmus
integor,fed ordine inuer/b. Poft artiolcgiamlcque

4. tur exornano, qu* fumfcnda cft a fcjjt<tnt4is Vcompa-

DE METHODIS

mis,contrariis, fimilibns, excmplis. Poftrcmacrit s.
conclu/io , qua: fupcriorum fummam coliigit,& pro-
ofitionem principalcmconcludit. Hxc Cxpolitio-
nis praeccpta funt,ncc pugnat qua; dixi cum illorum
fentcntia , qui feptem cxpolitionis partcs numcra-
runt. Non enim cft vnum cxpolitionis gcnus , fcd
ego- ld tantum delegi, quod aptifsijmim nouitns
concionatoribus forc arbitrabar.

Ortcrum vtprasceptacxpolitionis intclligantur, Exemp|5
aum cxemplumfubiiciam. Propofui fupralccum ad locum

ocuni
comniu-

coj-iununt jn: Legi diuinae ncmo luis viribi;s-fatisfa- .
ccre potcft.Deindehuiclocoquatuorprobaticnuju legidfui-
capita pcr congcriem fubieci,quorujn primumfuit, J^snvc"0
quod cxpcrientiaomniujnhominumidvcrum efle bos fod>-
conuincat.Hoccaput fit txpolitionis(^r»/>0/mo) , in
hunc modum:Expcrientia omnium hominum con- tcft'
uincit nemincm lcgi Dei fatifiacere. (Rjtio) Omnes
enim homincs in feipfis facile fentiunt,quam procul
ablmtalcgis Dciperfccta & pcrpetua obcdicntia.
(*s£ttoiogta) Vidcnt cnim lcgcm Dei fandtam &
pcrfccteviuendi rcgulam, &: fcipfos planepropha-
nos natura,& imbecillcs. ( Exomatio a fewentta.)V{-
quc adeo vcrum cft,quod Prophcta ciamitat,omnes
jufticias noftras cfte vcluti pannum menftruate mu-
licrisrquefententiaquomodo conftaret,fi experien-
tia vllius hominis fani diucrfum ciTct cxpcrta. (£x-
crnatio a comparatU.) Qiicmadmodum cnim arbor,
cuius ra'dix eft putrida &vcncnato fucco infecTa,
nunquamirucTus nifi vcncnatos producitiita hcmo
cuiuscor pcccati vcneno infcctum exiftit, nequa-
quam potcft puram & intcgram obedientiam pra?-
ftarelegiDei. (Exornatto abexemplU.) Anncnhoc
fatctur fanct.us Abcl in fuo facrificio ? Profedofic
cft.Nunquam enim Dcus probaflet Abelis facnfi-
ciujn , nifiChriftujTj projniiTum SancTus ilJc vir a-
gnouiffet cum , qui crcdcntcs iuftificarct , & fuinn
pcccatum intellcxilTct,quo fe impediri nouit , vt no
potueritlegi Deifatisfacere.Nam fi putauuTet fe le-
gi Dci fatisfaccrc potTc,nunquam rcdc facrificaiTet,
hoc cft , facrificio dcclaraflctpromiflum fcmcn eiTe
lc^is complctorem. Huc & Dauid locuplctifiimus
tcftis adiiciatur, qui ad Dominujn clamans apefte
ratctur,npn iuftificari in confpecTu Dci vlluminor-
tallum.Omncs cnim dcdinaflc & inutiles facTos co-
aueritur cl'c. (Conclufto.) Cum igitur Dauidcm tc-
ftcm habeamus cuiTi pcccati virus agnofcamus^cum
;cgis puritatcm,& immundicicm noftram contcm-
plemur^qiiii qua*fo'nifi amens negabit? fe expcriri
ruam in praeftanda obedicntia legi Dci imbecilli-
ratcm,&(vt ita dicam)ovT«y/W,Tn hcc cxcmplo vtcu-
qne videre eft expolitionis vfum:quod fi hifius tra-
Jrarc inftituiiTcm,fingulispartibusdilatatis & mul-
tiplica isjintcgra oratic,vel exhocprimo prbbatio-
nis capite ftuxiiTet. Adeundcm modum reliquatria
capita in congcrie po.':ta,efTcnt expcdicnda. Hinc
non difficilc judicarc poiTunt ftudiofi adolefcen-
tes, huius cxpolitionis cfTe fummam vtilitatem.
Q^arc opcra?prccium facluri funt , fi multum fc in
expclitiohis tracTatione exci*ccant. Hinc cnim cam
/aculratcm confcqucnturjvt poftca in ferijs nccrocifs
& facrisConcionibusharc cxpolitionis pra:ccpta,vel
non cogitata dicentibus occurrant.

De confntatione ,

Ccnfutationis methodi?s , qua? conftat propp- Paitc».
fitione , fublationc , oppoilta propofitione , &
folutipnc , fupra eft declarata & excmplis illhiTrai
ta. Quarc hie tantum admoncbo auditorcs dc Joco
confutati6»is.

C^uinq

aUcuu

"Jtcgt

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

L I fl E R II.

SS"0" *-0Cus itaque proprius confutationi afsignat.
diumpro- mox confirmationem,qucm tamcn locum pcr
jWcnda. pctuo nonhabct. Nam quotics aliafentcntia quau
«ccpuo- noftra,auditorum animos occupauit, Exordium fu
mipoteli a confutatione : quam lcgem ncn folun
Ariftotclcs& Ciccro, vcrumetiam Paulus fccuti.
cftinEpiftola ad Romanos. Confirmaturus enir,
liancpropofitioncm, Quod iufticia fit cx fidc, pn
mum confutat Gentium & Iudxorum prxiudicia
Gcntium cjuidcm qux lcge natura? fciuftcsputa
bsnt. Iudxorum vcro quicx lcge diuinitUS fibitra
dita fe hiftos gloriabantur. Ex hac cofutationc pre
iudiciorum, diiabitur Paulus in propofi tioncm,qu.
rcpctit primum, & poftea i-iftam ccnfirmationer
cifubiun^it.HoC Pauli cxcmplum fcquendum iu-
dico,quotics alia quam noftrafcntentia cccupantui
auditorum animi.

DE DIGRESSIONE.

DIgressionis pra?ccpta ad quinque mo
mcnta rcuocari poirunr,& funt loctis,modus,
u matcria, tcmpus & reditus a digrcfsi nc. De locf
hoc obfcruandum cft, quod digrefsio probata? ali-
cuipropolitioni fubiici dcbeat. Importuna cnim
*■ digrcfhoeftjquxfit rcnondumccn!!rmata. Modt*
talis adhibcndus cft ,nc difccntiu mcmoriam inter-
turbctmolcftaprolixitatc. Infclicitcr cnim doccnt,
qui neglc&adoctrina , leuiffima aliquaaffecti iniu-
ria,integfls horas dcclamitant in vnum atquc alte
3. rum, quemofrendilTe mdicant. tJMaterta C1~
fionis ad cxh.jrtatione* , confolationes & obhuga
tiones,fed non quafuis,pertinet. Talis cnim debei

quinquc
«ius pra.
cepta.

eftcdi
ex d(

igrcff onis matcria, vtfponte videatur flucrc
ctrina,nonaccerfita aUunde.Nifi enimd oclri
na? vis & natura,digrcf onis matcriam ofrerar, fieri
non potcft,vt ad sedificationem faciat. H- c prace
ptumidco diltgentius obfcruandum cft, quianor
raro ab incxcrcratis contraillud pcccatur,n. n fine
4 vcrbi Dci iniuria,& auditorum damno. Q^arto lo-
co tcmpw pcfui , quod rcqi irit ncccftario digrefiio-
nem.Quando cnim auditores vel a doctrina abhcr-
temvcl pigriorcs vidcntur, vel pufllanimes exi-
ftunt)tum obiurgandi,cxcitandi & confolandi funti
J- Rcditpu a dtgrcffione lit non violcntus,fcd vel finis e-
ius jtaaptetur , vt cceat cum ca par e orationis, vn-
dc digrerfum eft, quod fieri vix potcft , nih vis do-
clrina? diqrcfiionis materiam pra?buit , vcl aliquc
fcliemate adhibito rccurrat ad doct.rinam.Cum pri-
c«tD.Lu muniBcatus Luthcrus ccepit vindicare doctrinam
crcb** £uan<^clij contra Papalcm tyranniderr,opus crat a-
in crioribus ftimulis.quarc crcbriorfuit in d;greffioni
|reuioni- bus,qucmadmodum in ipfius fcriptis vidcreeft.Nu<
s* vero cum doctrina firmata cft,& redditus eft Eccle-
liis noftris tranquillior ftatus , parcius iftis acriori-
bus ftiinulis vtcndum cft.

Dcindequiancquc vccatio fimilis,nequc autori-
tas omnium par eft,cogitabunt nouitij conciona^ >-
rcsfua? modcftix elTc, rarius cxtra metas cuagari.
Casterum fi quishortim prarccptorum dc D;grcfiio-
nc cxcpJarcquirar,lcgatEpiftolaad Hcbrxcs. Ha*c
cnim vna ingcntc excmplorum iylua frppcditabit.

DE ARTIFICIOSA

concluftone.

>0""T\Txi fuprt qralis conclrfio adhibcri dcbeat
in \ J m fiiu

tio,in qua tria coniungi polTunt, qua? tribus propo-
fitionibus abfcluenda funt. Qiiid doceat prefcns lo-
cus,quid confutct,quidmoneat. 4. Omniaita or-
dinandafunt; vtfacili rfit tranftusin locum fc-
qucntcm,fi plurcs cxplicandi reftant. Yt, cxplicato £x«*-"
loco quem fuprapropcfui : Quod ncmr. fuis Viri-plu*
bu$ Icgi Dci fatifraccrc poffit, non incomir.oda fo-
rct harcconclufio^ LoctrcpetuioJQuxs modo poft-
hacfcfuisviribuslegi Dci fatifracturum aibirrabi-
:ir? {Argnmcncorum ennmcratio) cum non folum
expericntiareclamat,natura ncgat, fcriptur? paftimj
apertis tcftimoniis confutar,vcrumetiam victima rt-
lij longe aliud docer.(/#4fio) Quarc hiclocus docct
nos omnes noftram imbecillitatcm & pcccatum:
ccnf tatiufticiarios,quilcgis iufticiam iactanf.mo-
nct nos omnes, vtagriitis pc'ccatis& imbccillitatc
noftra,confugiamus ad Chriftu. (Tranfw) quc no-
bis oftcrt Euangclium,dc quo iam nobis diccndu cft,

DE PAR^NETICO
concionum genere.

C A T o vtcunque primo concionum ^c-
quod qiiia in doccndo vcrfatur, Didalca-
licumnominaui.Nucfcquituraitcrumgcnus Parx-
neticum,quod idco brcuius tracl:abo,q, ia rarius fo-
um & per fc habctur. Didafcalico cnim vt pluri-

EXplic
ncre,qi

mum admifceri folct. tft

. C>uid fifi

ngidorum argumentcrum cxpolitionc

9>iid o'o-
,CIuari
dcbcat i

'ocTi^u diccndum cft dc loci alicuius fcu ccncionis in
c°ncionis tegra?Epilogd,in quoha?cfunt obferuanda. 1. Vna
«piiogo propofitionc repctcndus cft locus explicatus. 2, Ir
ftitucnda cft breuis enumcratio argumentoruir:, &
inaximc pra?cipuorum capitum. 3. Scquatur illa-

t autcm parameticum ge
nus,quo vcl fuadcmus,dilluademufvc, vel confola-
mur,vel obiurgamus auditorcm. Hinc triplcx con- Quotu-
cio paramctica exoritur,nimiium fuaforia, conf-la- Plcx-
toria & obiurgatoria,de quibus ordincha?c expone-
iafunt.Primum definiti ;,deinde inucntio,tum tra- \
.^atio,quibusbrcuif!:mafubiungam exempla , quo
prarceptaiacilius intelligantur.

D E SVASO-RIA
concione.

SVasoria concio cft, pcr quam fuadcmus ad Quid £u
aliquid vcl facicndum , vcl fcrcndum,vel ctiam
omittcndum.

Loci inuentionisin hocgcnerc praecipui fum hi.
Neceffras caufa?,mandati,vccationis,vtilitas priua-
-a & publica,digni'as perfona» & rei.Excmpla,anti-
qua,rcccntia,Chriftian.i, Ethnica.Itcm,parabola: &
JyApuc/.Horu omnium probationes,comprobationcs
& cxornationesafpergantur, & qucmadmodufuprx
^dmoniiiin Dialedica methodo, admifcendas cftc
digreflionis fchemate cxhortationcs, confolationcs
&: obiurgationes : ira hic c nflrmatcria methodo
oci para?netici confirmari dcbent.

Porro in traclatir.nc quatuor concurnmt,occafio, 0uJt0C-
propofitio,confirmatio & conclufio. Occafto caufas Curru«t
ccitat par^ncfcos. Propofitio exaggcranda cft & mul- tliCli'
iplicanda,acfubinde aliis atque aliis verbis & fchc- 1
mtibus iteranda. Confirmatio pctctur ex Iocis iam
:ommemoratis,in qua confirmaticncduopraeterca
pcctanda funr,gradus & fchema. Gradus facitvt
T/adatim aleuioribus & mincribus ad grauiora &
naiora,dcindc grauiliin a & maxima afccndas,alio-
iui vilefcet parxncf s.Schema,non folum affectibus
rcruit,vcrumetiam orarioncmacutiorem (vt ita di-
:am)reddit, vt pcnitus in auditorum animos pcnc-
trct,atque adco ipfim cor totu poffideat.Hi c Intcr-
ogatio, Subiecfio,Exclamatio,Admiratio, Dubira-
io, Occupatio,Hypotypofis, Dialcgifmus. tutviriiu.
& huius gcncris alia^ q: x a Rhctonbus nominantur
& cxplicantur,referri dcbenr.Co»c/«/7p, quam quar-
tam tractationis partcm feci , nouis prarccptis non
indiget,fed ebdem modoconrtrmabitur , quifupra.
monftratuseft.Cseterumvt prarccptorumvfus con-
fpiciatur3cxemplum vnicumfubiung.nn.

d. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

S5 DE METHODIS

Excmplum SuaforU conciomr.

i.Occafio Occafio JQuia vidco multos tardiorcs adverbum

iiuP0r0p0" -^C1 aildicndum ( Propofitio ) Conftitui brcuitcr ncs

cxcitarc ad vcrbi cceleftis amorem,qub impcllamur

ad diligcntius audicndam & confcruandam doctri-

nam dcccelo nobisa'latam.(™.~;o>') Quanquam do-

lcndum cft,mortalcs cfle vfquc adco fua; falutis im-

memores,vt ftimulis indigcant» quo propercnt eo,

*• Nccef- quo toto impctu fcrri dcberent (Nrcefjitas cauft )
iitas cau- — « 1 * / • • c i

fx. Indccmm tantus torpor mcntibus nolins in(;cict,

quodnonvt dcbcremus attcndimus , qua? lit veibi

cceleftis ncccfsitas. An cjuifcjuam omnium morta-

lium intclligerc potcrit voluntatcm Dei fine ipfms

vcrbo ? Profecto fi fapientia mundi , quemadmo-

dum vcrc dicit Paulus , cft ftulticia coram Deo, ficri

necjuit, vt Dei voluntatcm fciamus, doncc ftulti-

Mandati. ciamcarnis fucrimus fccjuuti. (Neceffitas tnandati)
Excidifle fanc videtur mcntibus mandatum Dei
patris, Cuius ha:c vcrba fcnant de ccclo: Hiccft
filius mcus dilcctus , hunc audite. Ipfe filius fua
vcrba a fuisaudiri cupit,Oucs mc;t vocem mcam
audiunt.Vnde confequitur.cos quiafpcrnantur vo-
ccm Chrifti,quam fonat pcr miniftros fuos,non efle
oucsipfrus, SpiritusSanctus voce Pnphctarum &
Apoftolorum ad lcgem & ad tcftimonium inuitat.
Quis itaquc tu cs , qui mandatum artcrni Parris co-
temnis ? Quis es qui filiil pro tc paiVum.inuitantcm
tc ad audiendumluum vcrbum,afpcrnaris? Quis es.
qui Spiritus San&i impcrium dctr cclas}(Neceffita4

Voeatio- vocattonis ) Vfquc adco ob'iti fumus,vndc & quo vo

nis* cati fumus. Nonnc pcr vcrbum c tencbris Sathana?
educti in admirabilcm Dci luccm fumus ? Hoc vcr-
bum nos vocauit : Hoc vcrbum nos Chriftianos fc-
cit:fednos intcrim adco augufti nominis obliti, fa-

4. Vtia- lutis miniftcrium ncgligimus.(f ///<><#)Quod fi ha?c
tam au^ufla vocatio nos non mouct > profecto mo-
ucrc dcbcret proprij commodi ratio , qua vcl bruta
animantia tangi animaduertimus. Scd quis potcft
vlla ratione humana vcl angelica rccitarc faltcm hu-
ius vtilitatis,vcl momcntaquardam, ptfcfettim cum
Paulus poft Efaiam dicat , oculum hominis non vi-
difle,nccaurcm audiuifle, necafccidilfc in corho-
minis,qua?Deuspra?parauitiis qui fc diligunt, Ncc
c(t quod quifquam fe fomnict Dcum diligcrc, qui
vcrba ipfuis non audit, non mcditatur, non confcrt
intcrfcfc,vt myfteriu in illis latcns paulatim intclli
gat.Chriftus cnim k($ ©- Dei artcrnus dicit : Qui di-
ligit mc fcrmoncm mcum fcruabit , cVpater mcus
diligctcum. Huicdilcctioni Patris & Filij maiora
bona adiuncta funt,quam vt pcrcipi poflint humano
ingcnio. Tametfi Paulus fummam his vcrbis com-
plcxus eft,Euangclium cft potcntia Dci in falutem
omni crcdcnti.O ftupidum homincm , O lapidcum
CDr , quod tantam oblatam falutcm fpcrnit , rciicit,
protcrit.Vt profpiciamus vcntri,quid facimus? 116-
neartcs difcimus?nqnnc maria nauigamus ? nullum
gclu fugimus,nullum a?ftum auerfamur,nullo tem-
porc torpemus,quo mifcro vcntri profpiciatur. His
rcbus intcrituris moucmur, & intcrim falutcm no-
ftramrclinquimus. Tanta cft npflra infania , tanta
pcrucrfitas & malicia,vfque adeo vcneno illo Satha
nico infccli fumus mifcri , quodlibcntius velimus
infcclcribus noftris mori,quam porrcclam manum
Dci apprchenderc & faluari. Verum vbi nihil aliud
habcmus agendum,tum verbum Domini minori fi
ncrcuerentia,quam olim ^tfopum fuas fabulas re-
citantem audiuerunt triobolarcs fcrui,nos audimus.
Vtinamhscnoftraofcitantia non cflet euidcns fi-

gnum pcena:noftra?ingratitudinis. rDignita<pe fon* $. ©igni-.
& rei )Quis putaffet vnquam h-mines forc tam ob- ^^fX
liuiofos , vt ftipulationis in Baptifmo pcra& eo b-
iuifccrentur? Ibienim inaugurantur Chrifticor-
pori, & cius mcmbra rcdduntur, vt cum illocon-
fortes fint ccelefl ium bonorum, nec alia rc quam fi-
def qua? cx auditu vcrbi cft ) in corporc Chrifti
pcrmanerc pofllimus. Hic mcrito dubitaucrit ali-
quis, infania? ne an ftupiditati noftrx afciibatur,
quod tantam dignitatcm , quam habcmus incor-
pore Chriftiiquod tantum ccelcftium bonorum the
fmru.q. cm pofsidcmuspcr Chriftu ,rciicimus tcr-
quc quaterquc mgratifsimi (£xempla)Mirvim eft no *<Ex«rla'
reddi nos cautiorcs aliorum incommodo. Stupcndu
cft,non venirc nobis in mente, quod totus mundus
ctTa^^^pcrieritproptcrvcrbi Dci contemtu.No
noucmurcxcmplisSanct' rum Patriarcharum Abe
lis,Scth,Enoch,Noe,Abrahx, atque adeo plurimo-
t um,qui nunc Dci iucundifiimo afpe&u fruuntur in
ccelis.La?torinquitDauid,cum mihi dicitur , indo-
mum Domini eamus,Sed nos contra lartamur, cum
mimdus n s ad voluptatcs inuitat , quibus tamcn
incfcamur,vt tandcm in hamo ha?rcamus capti.Bca-
tus inquit idem Dauid qui lcgem Dci meditatur die
ac nocic.Scd nos ( proh dolor) non fecus a mcdita.
tionc vcrbi ccelcftis abhorremus , quam fi omnia
ifta qua? in vei bo proponuntur,cflcnt tcrriculameta
qua?dam pucrorum. Tomurifaccrdotcs Dodona?i,
nunquamctemplisdifccflerunt,qui tamen fuper-
ftitionem Diabolicam,pro verbo Dei amplexifue-
ranf.Nos nuquam aut raro templa intramus,qui ta-
men vcrbo & tcflimonio multiplici , dcnoftra reli-
gionc cdodi fumus,fcd vtinam cdodi , vtinam vcre
lcntiremus cordc,quod orc profltemur & titulo.
quodlifaccrcmus,nequaquam minifterium verbi
tam pcruicacitcr contcmncrcmus. Quid qua?fo re-
fpondebis filio Dei, cum in extremo diefua vulnera
tibi oftcndct? Cumfan^uinisfui cmdeliter concul-
catipedibuste accufabit ? Tunc verc tibiaccidct,
quod Dominu« pra?dixit forc , vt pra? pudorc & iu-
ftoDci iudicio cum impia damnandorum turba,
dicas montibus,Caditefupcr nos, idquc,neintuca-
risinfacicmfilijDci,qucmhiccontcmfifli , cuius
verbum hic abiccifti, cuius fanguincm immaniter
pcdibus conailcafti , quem cxpandentcm fanguine
madcntiabrachia, & cupientcm tee n.edio mortis
&c fiucibusinfcrnieripcrc, fpreuifti mifcr : vere
mifer,vtqucm iuftus iudcxnifipcenitcntiam egeris,
xtcrnis tcncbris & carceribus traditi:rus cft.^Con- 7-ConcJtt
clufio) Rogcmus igitur Dcum vt nos conucrtat, quo1^
conucr:. afhciamur dulcedinc vcrbi Dci , vt nos fuo
fpiritu excitct ad audicndum falutis vcrbum , pcr
quod voluntatem Dci,& vcrum cultum difcerc pof-
fumus ,pcrquodtanta? vtilitatcs adnos aducniunt,
Pcr quod tot Patriarcha-,Prophctx, Apcftoli, San-
^1 , Martyrcs, atquc alij pij plurimi fiilutcm confe-
aitifunt,pcrquodrccfaviainccelum nobis mon-
ftraturperlcfum Chriftum Dominumnoftrum,cui
c; m Deo patre & fpintu fancto fit laus , honor &
gloria in fecula fcculorum,Amen.

Hoccxemplum tradationis vtcunquc monftrat
vfum locoru mucntionis, pauca Schemata interpo-
fui,frcqucntius propofitionem attigi, neciano. o 15
gcmrrarcidignitatcm fubfiderehancmcam excpli
triaati ncm.Quarc ftudiofoshortor, vt dum licct,
lc multum excrccantdeclamitando & fcribendo, vt
pqfteainftrudiores ad minifterij facratilTimi fun-
<5ticmemaccedant,quambattologiis & garrulitatc
indocta confpurcare,flagitiofiffimum eft.

«rigc

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

LIB

D E

CONSOLATORIA
concione.

<*uid Gt.

Loci pr «.

Trafta.
«io,qui.
Jus parti-
buscon-
ftat.

Dupl.

C^Onsolatoria Concioeft, in quaconcio-
^ynator aiflichim homincm & Iuciantcm fub
cruceerigit.ne impatientia victus,fuccubat dolori.

Loci Cofolatorijfunthi prsecipui & communes.
/V/Mw/,voluntas Patris cceleftis. Secundw, conditio.
Trrrt»#4,promifsio libcrationis. Quanpu, conformi-
tatis Chrifti & mcmbrorum eius necefsitas. Qmn-
f«&,vtilitas eaquc multiplex. Crucc enimpraefumtio
proprisc virtutis euertitur,hypocrifis dctcgitur,con-
fidcntiacarnis cxcutitur,paticntia exploratur, cbc-
dicntia conrirmatur,contemtus mundi nafcitur,hu-
militasinftillatur,pra:tcritus errorcorrigitur, hitu-
rum malumpra?cauetiir,fides exercctur. Spcs in vnu
Deum rcponi docctur. Plura de hac re Iegc in locis
Philippi.Tractatio conftat occafionc,propofitionc,
confirmationc & conclufione, non iecus atque in
luaforio gcncrc,cui affine cft. Porro cjuoniam vtilc
eft ccrtam rationem tencrc accommodandi confo-
lationes, paucis fubiiciam Mcthodum confolandi.

METHODVS C O N S O-
lationis adbibcndt.

CitTERVM ne lntempeftiuc & impcritcadhi-
beaturconfolatio diftinguamus primumintcr
priuatam& publicam Confolationem,deindc vtri-
ufque iuftam formam prxfcribamus.Priuatam voco
^«uata. cr •nfolationcm,qux vni fit,preffo aliquo dolorc fcu
cruce.Commimemappello,cjn2E tempore vel perfe-
Coman,. cuticnis,vel plaga: alicuius dminitus immiflar, toti
riua ^ Ccctui.Scd ^c Prmata PruiS dicetur, in qua tria in
ta tJu " vniuerfum obfcruanda mihi vidcntur. Trimum^
Jcbcn"4" ^UIS ^ ^11* confolationc crigcndus cft. Secun-
CDt" <fo/w,quidfitquiddolct. T crttumy prefenti dolori
apta mcdicina? accommodatio.

Qiii dolct aut pius cft,aut impius.Si pius, ftatim
'•^sGt indicata communi filiorum Dei fortc , confolatio-
wlatio^rle niDUS crigedus, confortandus & foucndus eft,idque
«jgcndus pcr locos fupracommcmoratos, & valdc vtiliter 8.
caput ad Rom. adduci potcft.Sin impius, maiorem
curam , vt in grauiori morbo abhibere neceiTe eft.
Huiufmodi enim non ftatim crigcndus cft,ied ma
gis adhuc dciiciendus cft fulminelcgis Dei , & mi-
nis proterendus, doncc fuam agnouerit finchypo
crifi impietatem , doneciramDei infcconcitatam
intellcxerit,dcnccclamaL!crit cum Manalfe,fe mul-
tis modis rcum cffc. Nam cjui impio homini fiue
segrotanti , fiuc alioqui aliqua calamitate preffo,
mox confolationem accommodat,pcriculofum, in-
tcmpcftiuum & lcthalc pharmacum adliibct.perin-
si»ile. de enim facit ac medicus,qui foris vulnus fanat, re-
liclaintusfanic,vndepoftcamaius malum& mor-
tifcrumcrumpit.Qiiarc vtperitus medicus ^7a> in-
fcrtopriusclicit fanicm , qua cxtracta , malagmate
obducit vulnus;itapiusconcionator impijhominis
hulcus lcgis comminationc tangct prius , vt agni-
tus morbus fanari poffit facilius. Vereenim dici-
tur , ad fanitatcm primum gradum cfTe nouilfe
morbum.

Sccundum quod in confolationibus obferuan-
* Q>Hid Cttlum admonui,eft rcs qua? dolorc arTcrt , fcuid quod
Jct? do" dolct,quod ncccffario cxaminadum iudico, propter
mcdicamcnti rcctam accommodationem. Aliter
cnim erigcndus cft, quifuaculpa fibi malum ac-
cerlluit , alitcr cui ajicna culpa malum illatum
cft . "Nam fi quis fua fibi culpa cruccm acccrfi-
uit,vti miamiam,paupcrtatcm, morbum , mortcm

er ir. |S

&c.non mox medicina feu confolatio adhibenda eft
nifi vidcas rcum feriopcCcatcrum fenfu tarigi.Tum
enim iftc pcccatorum fenfus confirmandus cft vei-
bo Dci,& augcndus fi opus vidctuhDcindcad con-
folationes delccndendum cft.At fi vel hypocrita cx-
iftit , vel alioqui impius , tantifpcr malcdictio legis*
& ira Dci proponcnda funt : doncc & pcccati fui a-
trocitatcm agnouerit , & illudfibiexanimodolere
confclTus fucrir. Quod fi e6 lcgc Dei ac minis adigt
ncquit,non cft margarita proiicicnda antc porc .s.
Contraautcmfipcrdu&usfuerit rcusinfui cogni-
tioncm , & vero doloris fcnfu ob pcccatum admif-
fum tangatur,tumdcmum artc medicinaaJhibcndi
c(t, & cxponcndafuntordincha?ctria, lapfuspri~
mum:dcihdc pcenartum finis vtriufquc.

Lapfumexeoprimum proiicnilTe doccndus cft, !• Prifen-
quodtimoremDci abiccerit, idque confirman po- .1'^0^
tcft commode&copiofc cxprimo ad Rom.cabirc. didn*6"
Dcindc quod iam in ipfum facilius tanquam in in- acconv: ■
crmern,infidia?Diaboli, vitium carnis,& improbi- m° a"°'
tasmundiprxualcrepotucrint.Hiscaufs lapfisin-
dicatis & confirmatis , fccnndo loco pceham ofleri-
dcrc oportct , ncquaquam parcm cfTe delido com-
miiTo, fcdcfletcftimonium duarum diuerfifliiria-
rum rerum,nimirum,irx Dci & ciufdcm paterni fa-
uons & clemcntice. Irse ijuidcm,fi non cgcrit rcus
pcenitcntiam,& non fiuerit fe emeridari viro-a Dei.'
Patcrnivcro fauoris & clcmcntia? fi corrc&ptus e-
mendctur plnga,& ad pcenitentia! portum confuge-
nt.Poftha?ctcrtiol co finiscumlapfus, tumpan*
cxponendus eft. Lapfus quidcm,vt pofthac fitcau-
tior. Pcen^ vcro,quod fingulari confilio Dci(cum
intcrim multis impiis & facinorofis parcitur) fit ca-
ftigatus,nonvtpercat,fcdvthabeat paratum tcfti-
monium patcmi fauoris crga fc. Vcrumquiahoc
difficilius perfuadcturlaborantt fub crucc, teftimo-
nia & cxcmpla cx vcrbo Dci clara & peiipkiia pro-
ducenda funt.Teftimonia quidem , qualia funt hax:
Paulus i.Corinth.ii.dicit}Rcbus aducrfis nos a Do -
mmo cornpi,nc cum hoc mundo damncmur. Vide
finemcrucisclTcnedamncmur,fi fcilicet admoniti
crucc cgerimus pcenitentiam. Dcindc Proucrb.itS.
Fili mi,inquitSalomon, nc refpuas corrcptioncm
Domini,ncquc afficiaris tardio, cum ab eo argucris,
qucm cnim diligit Deus corripit,cV quem vclut pa-
ter filiumamplcaitur.AutorEpiftola: abHcbrios
C^tciz.dicit nosfpurios cffenon filios, fi cxtra
dikiplinam fumus.Huiufmodi loci & fimilcs aptif-
fimi f unt,quibus animus rci iam pcenitentis crigi po
teft,vt iam pcenam qualcmcumqucfufTerrc, tauqua
prxftiturus Deo obcdicntiam,velit. Exempla vcro
iint ManaiTes,Dauid, foror Mofis,Rex Vfias,popu-
fus in captiuitatcm abdudus & plurimi alij , qui ob
certapcccata puniti funt, & poftea pcr pcenitcn-
tiam funtrcucrfi. Infignc pra? aliis latronis cxcm-
plumeft , quiprarclarum paticntia? & fidci cxcm-
plumcdidit.Hicnonideo putauit feabicctum, quia
morte ifta infami crat ob fcelcra fua afficiendus, fed
fpcin Chriftum collocata, paticnter commcritam
pcenamfubiit.

Poft huiufmodi tcftimonia& cxcmpla(quibus pa
tcfacicnda funt iudicia Dei , confcrcndo morcs no-
ftrorum hominum aim priftini populi moribus.
Dcus cnim fibi pcrpctuo fimilis cft,fiuc pcenam, fi-
ue mifericordiam rcfpicias)poiTunt addi locicom-
munesfupra commemorati.

Porro fi alicna culpa illatum cft quod dolct,ea ra-
tio in confolationis accommodationc fcquenda cft,
quam in publica confolatione oftcnfurus fum, dc
quanunc dicendum cft.

d. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

«7

ca confo- Publica Igitur confolatio vt recte inftituatuf,tria
htionc funt obfcruanda. Primnm-> vndc calamitas publica.
uand°ab " Secandutny^wx cau&.T eritt*m,QoY\\cA iti onis accom
i-Vndc mo^ati°» Pro calamitatis & cauiarum diucrfiratc.
caiamitas Calamitas igitur vcl eft j:/f\aT^,id cit diuinitus im-
pubhca. imfay ag hoftibus nofcrar Reipub.illata'. Si cft a
Dco calamitas, vt pcftis,annona? caritas, ficcitatcs,
tCm^cftatcs,caufx non ftint extra nos quxrenda?,fcd
*. Qua; domi noftra?. funt cnim pcccata fingulorum com-
cauia.. niiimum cahmitatum caufx, & fspc ob vnius culpa
intcgra Rcfpubiica plcctitur , cuius rei tcftcs funt
Acham,Dauid, Ocdipus & alij multi, qui fcclcribus
Jat^°"J* publicamcalamitatcm acccrhucrunt. Hic non cft
accom- difficilc accommodare confolationem , fi excmpla
modatio. fanctorum Prophctarum fequi volucrimus. Horum
»em trcs cnim excmpla quid facicndum iit moncnt.Hi cnim
funtPrt-/>rH»w»confueucrunt pubiice taxare fcclcra , caquc
partc*. triplicia:dcfcrtioncm Dci,hypocrilm,iniuriam pro-
'« ximi.&horum genera quaep >tiflimum in populo
. gra/Tari vidcntur. Exempla paftim extant in Prophc
, ticisfcriptis. Deinde publicc inuitarc , folcbant to-
tum ccetum adfcriam pccnitcntiarn, lciunium &o-
rationem. Vtriufqucrci exemplahis annisaliquot
infignia, ad mandatum Screniflimi Rcgis noftri,
edita flint,a miniftrisnoftrarum Ecclefiarum , non
finc fru&u & mitigatione pcenarum commcritaru.
3' PoHrtmo admoncrc cofucucrunt Prophct£eos,qucs
pra* aliis fccleribus cotaminatos animaducrterunt,
noftris miniftris verbi excmplu relincjuentcs,vt cc s
priuatim admoneant,corripiant & cmcndcnt,qucs
animadi.crtunt fua idoiolatria,fuis vfuris,adul; eriis,
tyrannidc,fraudibus,auaricia cVc. Rcipub.toti pcena
acccrfcrc:hoc pact.o , Tyrcfias tamctli Ethnicus fa-
ccrdos Ocdipum tyrannum,obcuiusfcelus Theba-
na Rcfpub.pcftc punicbatur , adduram pcenitentia
rcuocauit.Hoc modo Efaias & Ieremias Reges fuo-
rum tcmporum caftigauerunt,eifque imputaucrunt
communcs calamitarcs. Etfcire dcbet miniftriver-
bi,hanc non infimam partcm efle fui muneris,quam
fincgligunt vcl mctu vcl ignauia,graucspoenas Deo
daturi funt , quemadmodum habet comminatio
apud Ezechiclcm & alibi.
Qua con autcm aD hominibus venit, fiuc priuata fiue

iVutio- pubtlica calamiras , id fit vel propter iufticiam , vel
bcncusc n n'^* ProPtcr iufticiam, confolatio ftatim adhibc-
quomodo d>1 eft a Communi fortc filiorum Dci in hoc mun-
m caiami d0 , & oftcndcndum , quamo honore nos dignctur
aD^noJIu Dcus , quod itanos peculiari fua: militix nota infi-
«ibus ?c- gnit;vndc Apoftoli plagis afTecti gaudcnt , quod di-
Blt' gni habiti fint pro nomine Clnifti contumcliam
pati.Ha?c cnim fpccies crucis fidelium maxime pro-
pria cft,qua vult Chriftus in nobisglorificari,.que-
admodum Pctrus docct prioris Epiftcla? Capitc 4.
Poiro fi non proptcr iufticiam nobis ab hominibus
calamitas publica inducitur , caufie in nobis iplis
quaercndac funt , & qucmadmodum fupra explica-
tiun eft,vbi dictumcft de crucc diuinitusillata, co-
folatio adhibcnda cft.Ex hisputo conftare , qua ra
ticnc & via cum priuatse tumpublica? confolatio-
ncs adhibenda: funt.

DE METHODIS

D E o B I

V RGAT O R I A
concione.

Qui n. s~>( O n c t o obiurgatoria cft, in cjua vel ccflante,
V^yvcl dclinqucntcm, vcl ctiam contumaccmau-

Pinij. ditbrcm obiurgat EccIcfiaftes.Huiusfinis dcbctetTc
corrcctic,& emcndatio ciusqui obiurgatur. In hac

tipulF?" fpc^cnturp°tifsimum hi loci^m**/, turpitudorci
pcrpctratx. Sechndns , adiuncu : vt lunt mala con-

cientia,periculumrciccrionis & mctus impedcntis
iudicii Dci, ac prarfcntium a:tcrnaruquc poenarum.
T tfrfiw,Dignitatis pcrfonx & turpitudinis rci col-
latio.^wrfrf^Excmpla:^^^, Conncxa perfona-,
vt Chnftus c.iput dc Rcxnoftcr, Ecclefiaquarcfi pa
tria fpiritualis, corpus noftrum quod dcdicatum eft
Dco,vt fit templumDei. Huc Rcfpublica, domus,
familia &c.rcfcrantur.

Dum hos Iocos cnumero , non fentio omnes in d^adh]"
quauis obiurgatione adhibendos c(Te , fed nunc hos bendi.
nunc illos prout prudens concionator viderit vrile
lorc.Excmplumpctatur piimr Cor.6.Vbi fornica-
rios obiurgat Pauius. Porro tractationis Methodus Merh».
non difsimilis eft tractationi exhortatoria?. <^uarc dus-
non opus cffe iudico exemplum affcriberc, pra?fcr-
timcumloci fint pcrfpicui,& notum fit,fingula co-
rirmatoria Mcthodo probanda, comprobanda &
cxornada dle.Vcrum hic duo adiicienda duxi.^r^, cautio-
quodanimus obiurgandi prarmolliendus fit,adob- nes
iurgationes paticntcr audicndas,idquod fieri potcft
commodc,li miniftcr officium fuum crgarcumdc-
claret, & publicam neccflitatem fibi impofitam vt
id faciat oftcndat , ne putctur obiurgatio proficifci
cx aliquo prauo affcc^u.Sic Paulus prTmolliuit Co-
rinthiorum animos ante acei biorem obiurgatione.
Poftcrius,vt intcrmifccanturconditioncs pcenitcn-
tia?,nc quis afpcriori cbiurgationc frac"his,animum
lcfpondeat,vel moncm fibiconcifcat.

Ha:c funt , honcfti auditorcs , cjua? iudicaui indi- Pcror»-
canda eflcnouis concionator'bus , & fpcro , nifi me tl? & °*
valdcfallit opinio,adolefccntcs non parum iuuariP1 °6U$*
po(Tc indicationc huius Mcthodi. Sunt autcm prx-
ccpta omnia quar a merccitatafjnt ex Dialcctico-
rum & Rhctorum fontibus dcfumta, & accommo-
data ad vfum Ecclcfiafticum,vtilia cum in Sacrorum
fcriptorum cnarrationc, tum in facris concionibus
formandis, quibus fi fc rcgi patiantur adolefccntes,
non dubito iis polliccri faciliore in ftudiis & Theo-
logicis & concionibus formandis prqgrcfTum. Ca.*-
tcrum quianon fatis cft aptc inuenifle,&: prudcntcr
oidinarfcca quediclurifumus,nififclixafiitmcmo-
ria, volovcluti coronidem huic Mcthodo adiiccre
paucadc mcmoria, idquc non vctcrum morc ( qui
imagines & ligna cominifccbantur,qua: cflTcnt quafi
memoria? 'cPnrihi* qua?dam , hanc cnim fubtilitatem
libcntcr illis rclinquo)Scd ca tantummodo colli^
gam,quibus fe iuuari intclligant Studiofi in edifccn-
dis concionibus.

DE MEMORIA.

DVp l 1 c e m iuuands mcmoria! rationem in - Vuflex.
ftituamus, quarum prior quidcm artificio- "andi"'
fior,Poftenor vero rudior crit. nicraoii*;

Artificiofiorilla conftabit duabus rcbus, ordinc cio^r?5
nimnum & aumero.His cnim conftat artcs & tradi ft°ns°r "
dz pcrcipi. Kani \ t ordo qiurqucfuo loco collocat, JJdine
initia , progrefsioncs & mctas confidcrat, itanumc- Numero.
rus res rerumquc momcnta metitur. Quoniamio-U
tur Methodus quam tradidi rcrum ordinem mon-
ftrat,ac quali numcrat partcs , optima crit cdifcendi
via,eudcm ordincm mcntis acic afpicerc.ficri cnim
ncnpotcft,vt c-uiperitc ordinemrcruminftituit,ac
rcmm punda obferuauit,& veluti numerauit, quin
candemfacilemcntcrctincat, ac quafi depofitum
ab cadem repofcat diclurus.Vnde ridiculum videri
poflct,aliamedifccndi rationcm pra?fcribere,prefer-
tim hominibus qui in artibus diccndi inftiruti &
cxercitatifunt.Verum tamctfi ha-cita rercnfeha-
bcant3nontamenftatimab omnibus percipiuntur.

^a-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

8, DF METHODIS

Quapropter vt diftinctius Ii:ccintelligantur, & ad
btadiftin vfum concionatorum propius accommodcntur, to
gJum. tam jjj^ ratjoncm c<lifccndi , cjuam dixi in ordine
& numcio pofita cflc,in quatuor membra fiue pra:-'
cepta diftribuam. i. Vtremexa&cintclugat,me-
teque totius rcifummariam quandam comprehen-
fionem tencat concionaturus. 2. Vt locos,hoc cft,
xsp&am (vt Grsci vocant ) in numcrato habcat.

3. Vt locorum tra&andorum fectioncs faciat, quas
ccrtonumero complecti necciTc cft.Quod i'\ carmi-
nc alicjuo ad id parato fiat,non crit inutile , vt 11 vfus
legis explicandus c(Tet. Primum tcrnam fcclioncm
non incommode facerct , cmam complecti porTet
hoc verficulo,

Jnfhuit & damnat fontes^docet atcjue renatos.

Et quia prima pars huius fectionis plurcs ha-
bet particulas & caufas , potfet & eas kQc;Yerfu| ,
complecti, , ; • , n -. j

Mandatum^cen^pax publica^dux ad I efum.

His enim quatuor prdagogicus vfus lcgis abfol- 20
uitur. Ad eundem modum de aliis duabus partibus
inftitui poffunt verficuli.

Veram legis meditationem Doctor Petrvs'
Palladivs Epifcopus rioftervigilantifsimus ,ac
de Ecclefiis Danicis, Noruegiis& lflandicis opti-
me mcritus,hoc carmine complexus eft,
Lex juideram^utdfiirn^uid ero^erejuem^manifeslat.

4. Vt certis in locis digrcfsiones in minas , confo

liber ir. 90

lationes, & exhortationes CoIloceritur,ne digredie-
do memoriaimpcdiatur,& abftrahatur dicturusare
propolita , cjuod pleruncjue vfu venire folet iis ,'qui
hocprseccptum non obferuant.Vbi autcm iuxta hcc
ouatuor precepta concionaturus orationcm ordina-
ucrit,ac velutinumcrauerit,ad cdifccndum fe accin-
gat iuxta difpofitionis ordinem. Ac primo*loco
mandetur memoriae fummaria comprchefio, Vt cjuse
primo loco recitanda cft. Deinde loci feu capita fc-
orfim.Tum locorum tractatio cum fuis fectionibus,
ac fectionum particulis. Hanc rationcm cdrfcendi
optimam effe non dubito,c]uam haud dubie omnes
docTifecmuntur.

Porro pofterior ratio , quam dixi rudiorem efle, 1 kadiot
hominibus indo&is, qui artes dicendi ncn degufta- pjxccpia
rutvtilis cft,&ha?c fiue notis numeroru,finenteris coadate
inftituatur,perindc eft,& fieri poteft in huc modu.

Trimum ea quar vult cdifccrc artium rudis'concio-
nator,diftinguat primum notis numerorum, aut li-
teris fingulis. Deinde repctendo videat quidapud
fingulas notasfiuc litcrasdcpofuerit.^o/rr^wo edif-
cat iuxtadiftinctionesfactas, & a ilngulis notis fiue
litcris tanquam dcpofitum repetat, quod illisantea
commiferau

Non parum profuerit,fi primum concionem de-
,fcribat> & deindeiuxtaprsfcriptas re^Ulas diftin-
guat cV edifcat/acilius cnim mens teneT > quod ma-
nus antea notaucrat.

PASTOR

SIVE PASTOKIS

VIVENDI AGENDI
M O D V S.

OPTIMVS

Q^V E

JtEKERENDO FIRO DOCTRIN^A ^C PIET^TE
prjziltntiimagiftroTycam Afmundo^ccUfarum Scanicarum Fptfcopo vigiUntifimo>
fuo fratrt in CbriHo cbar[ftmo , gratiam
cr pacem precatur

NICOLAVS HEMMINGIVS.

*ic , «jsifcwKiqoto^nosofuinfitfJon orrtpn-.iwob non om^n,3n^iuv smrno ntgfiS onoJ syplfc-

V M hacproxima 2cftarc,rharifi)mcfrater,vnac(Temus, fa?pe incidimusin iu-
ftifsimam laxatx difciplina: Ecclefiaftica^ querelam: qua? fane querela proculdu-
' bionobis cum Omnibus pns cft communis.Fieri enim non potelt,quih pij cogita-
rtcs de ve^ertEeclellat dit^hna perttirbentur mukum : praefertim cum videant
noilr^le^ii morescorriTptifsimOs ; procul abeflea grauitace ac modeiliaEcclelis Apoftoli-
*cx , & ew^:qtiipVoirime^n3pora A^c^foAilhieftfecuti.

Etfiautem veterem llktm & latidacam difciplinam, multi Ecclefiarum gubernatores reuo-
careftuduerunt.-pauci ramcn dextre fatis hmc prouinciam funt aggrcfsi. multi enim nimis
vififunt rigidijplures plus iuftorcmitsi,pIun'rnifuperftinofi.Hincnat^funtMonachorum (e-
£ta* fercinfinitx:hinc extruda? Eremithrum Mandra::hinc inuedlarot ^farnpia, ^ ac^o"^c3qui-
bus paulatim puricas dodnna: tahtum non turbata eft,&: in locum fbntis limpidiffimi, errbf-
Y fasfunc

9r EPISTOLA ^

ix funtciftern*humanarum tradicionum fcecenccs & turbaciffimx. Vc aurcm ha* praftigiar
magnifierenc apud populum,Monachi Sacanica fraude eftecerunc. Nam iufticia; , nccefiica-
tis,merici,&: culcus opinione/uas dvw&c, &: hiftrionicas fabulas palliarunc : non iine ingen-
ti in Filium Deicontumelia,&ininfinitarum animarum cerciffimum inreritum. Qiianquam
aucem noftro hoc feculo iftos crrorcs taxarunt dottiflimi viri , quorum veluci duces fucrunc
apud omncm pofteriratem piam cclebrandi,Martinus Lucherus &: Philippus Melanchchon:
quiduo virietfiferiampurgandasdo&rina?, &: rcuocandas fan£ca:difcipiina? vfqueadexcre-
tnum fpiricum nauarunc operam.-mores came hominum cum do&rina emendarc non pocue-
runr: id quod eos conqueri fxpius cum mulcis audiui.

Cum autcm ha?c inccr nos,fracer,ageretur qucrela , quarundqrn Ecclefiarum mcminimus:
in quibusdifciplina,mcdiocrisfalrem , veluciex poftliminio eft reuocat.iridque induftriaSc
diligencia paftorum,qui eafdem Ecclefias , quarum tunc meminimus,primi poft reuocatam
dodrina? puritacem,adminiftrarunt.Hienim cumfandiilimc vicam cranfigercnc ipfi,facilius
vocc pocuetuntaliisperfuaderc,quodipfi vitapia&: fan&is moribusexprciicrunr.Non enim
eft alia docendi racio expedicior,quam quum regular congruic exemplum. Regula quid fa-
ciendu quidqucfugiendum ficmonec:cuiuscumviuapicl:uraexemplumaccedir,ccnacius h^-
rec quod docecur,&: magis moucc.Harc crgo duo,rcgula videlicec &: exemplum,coniunda in
illis piis paftoribus,pium pcrmoucrunt magiftratum, vtvnacumpaftoribusmanumadhibe-
ret,quoconiunc~cis viribus difciplinam collapfamcrigercnt. Vtautem reuocata quodammo-
do difciplina manerct diuturnior &: conftantior,prxrccerunt ei graues &: cordatos viros , qui
ccnfbres morum effent,ac gubernatores reuocata: difciplina?. Hanc felicicatem illis Ecclefiis
gratulor,oroque Eternum Dcum,vt indics magis abundent in omni cognicione & fenfu , vt
probcntquasfunt pociora,&: iinc finceri , a^Wow; , &: plcni fructibus iufticiar in laudcm &:
gloriam Dehvcque perpecuo ita cum regula confenciac exemplum,nc vel rcgula alucc Euan-
gelij,vel exemplum a regula aberrec. Nam vbi excmplum cum rcgula non congruit, parum
proficit docencis labor. Vere enim a pocta dictum cft:

Corrumpunt vttiorum exempla domefttc&jnAgnis Cum fubeant animos Autoribus.
Chryfoftomusdefuajxtatisfaccrdotibusconqucriturhis verbis : Sunt mulci facerdotcs , &:
paucifacerdotcs.Multinomine,&: pauciopere.Vidctecrgo quomodofcdetis fupcrcathedra
Mofi.Quia cathedra no facitfacerdote,fcd faccrdoscathedramon locus fan£tificat homine,
fed homo locu,non omnis facerdos fanctuseft,fed omnis fanctus (acerdoseft.qui bencfederit
fuper cathedra,honoreaccipit ab iliaiqui male fedcrit,iniuriam racitcathedra. Idcoquc ma-
lus facerdos de faccrdotio fuo crimen acquirit,nondignicaccm. In iudicio enim fcdes, fiqui-
dcm benc vixcris & t>ene docucris omnium iudcx es.-fi autem benc docucris & male vixeris,
tui folius condemnator es. Nam bene viuendo,&: bene docendo , populum inftruis quomo-
do debcat viuere: Benc aurem docendo,&: male viuendo3 Deum inftruis quomodo te dcbcat
condcmnarc. Hjcc Chryfoftomus.

Nocccilfima proinde Ecclefie^ pcftis cft malus paftor.Malus autc eft,&: qui male docct>ma-
lcq; viuit:&: quibene docet,('edmale viuit.&: qui male docet,fcd bcne videcur viucre.Cocra
autc folus is mcrctur audiri bonus paftor, qui vt rc&e docet,ita &c fanCtc viuit. Is cnim vtraq;
manu cceleftem Icrufale asdificat.Do&rina cnim quid , cxeplo quomodo agendu fit oftcndit.

Hinc patcre ex'ftimo,fundamentum difciplina? ouium clTe vitam paftons,ad regulam non
errantc cxprcllam. Quamobrc nihil magis ad reuocandam fancHdifciplina facerearbitror ,
quam fi miniftri Euangcljj ferid cogitent de feipfis primu rcgendis pia &: fan&a difciplina, vt
doclrina&: vitapulchrc cofentiant.Hoc vbi fecerintferid,(pcrandu eft, vt aliquando reCtius
agatur in Ecclefia,&; minus oriatut fcandaloru,quibiis fupra modu rudis oftcndicur populus.

Vcinamomncspaftoresmagnicudinem fui muncriscogicarenc:vcinamnon camalibuscan-
tum oculis rcgnum Chrifti incucrencur.Quando cxccrni hoftes irrumpuc in alienum rcgnu,
acqucfcrro &: igni omnia vaftanc,ncmo non dolec:nemonon,animogencrofopra»dicus, ar-
ma capic,vt fc hoftibus patria: opponat,cofque a patrio Iblo arccat.idquc ideo vt in tuto fint
corpora,&: facultatula: qualefcunque faluxmaneat.Haccanimi forticudomcrito pra:dicatur:
hic amot patcrni foli laudeinprimis eft dignus. Concra aucem,qui jn cali necefficate fugiunt
difcrimina,&: occultant fc vt i\\x tranquillicaci c5fulanc,merird accufancur vc ignaui, vt cimi-
di,vcin pacriaingraci,vc pacrix defercorcs,vcarac &'fociprodicorcs.Atquadolpir:tualcs ho-
ftes,multo truculentiores carnalib. iftis,regnum Chriftiinuadunt, quidfic? plcriquc paftorcs»
proh dolor,dormiunt:paru mcmorcs quod excubias cos agcre oporccrec,&: in prima acie ftarc
aduerfus hoftiu infultus.Scd vt dixi,h-CG minus curatur , quia corporalibus oculis minus ccr-
nucur,&: ab Epicursis prorfus vc fabulofa contenuncur.Vcrum hic fpeculatoresciuiratis Dci,
hoc cft,Ecclefia? paftores decct,vt oculos fpintnalcs aperianr, vt cladcm Chriftiana: Rcipu-
blica? ferio animaducrtant, qua: fanccladcs maiqr cftquam vc vliis verbisexplicari , gra-
uior quam vt qucrclis fztis dcplorari poffit . Muri "ciuitatum , Dci heneficio
& fapiencum gubernacorum coniilio, ftanc incegri U i\\xu : fed morum u*unimenta,

95 EPISTOL A 94

&pietatis ornamentamagna ex parce cecidcre.Tefta ab ignibusfuntlibera.fed corda fune-
ftioribus ardcnt. Facultates tutopofsidenterexterna: : fed animi verxdiuitiar diripiuntur.
Prsdia falua manent:fed pra?fidia ccelcftis Ierufalem inuaduncur. Robora corporum augen-
tur :ied peftora minuuntur. Matrona: &: virgines vim milicum noirpatiuntur : fed animi cur-
pifsimis volupcatum blanditiis fuccumbunt.Non abducuntur nobilcs,non ciucs,non luftici,
in triftiOimam Turcici tyranni fcruiture:fed,quod eftmulto crudclius,tot dornmorum tyra-
nide prcmuntur^quot vitiis laborant. Vere enim dicit Auguftinus : Malus eti a fi regnet , fer-
uus eftmon quidem vnius hominis,fed,quod eft mulco grauius,co'c dominorum quoc vicioru.
Ha?cmalaomnembarbaricam vaftacionem ficiiefuperanc Tmoideo acrociora func mulco,.
quia non corporum,fed animorum:non fortunarum,fed falucis funt exicia.Quibus,quefo,iu-
lteimputabuntur hxc mala?Etfi autem hxc non folis paftoribus re&e imputantur : magna ex
parte tamen non pauci illorum in culpa funt. Nam Ci illi exaltarent ( iuxta Propheta? confi-
lium, imoiuxtaDeimandatum j vttubam, vocemfuamcontrafceleragraOTantia, &: obii-
ccrenc fe fpiricuahbus iftishoftibus,induci fpiricualibus armis-.minus vaftacionis morum ellec
inmundo,minusfcelerum&:minus petulantia?&:contumaciaETaduerfus Deum. Mulci forte
fe cxcufari putant,quod faepe aduerfus fcelera in publicis concionibus declamicenc- quod fa-
ne perinde eft ac ii quis fe ftren uum m ilicem glonaretur , qui camen in acicm contra hoftem
prodire recufarer.Namcum in genere tantum accufantur fcelera, quiJibet vel nocenciftlmus
os tcrgir,ac Ci ad fe nihil pertinerct quod dicitur. Ac qui in faciem probrum obiicit , vt cyran-
nidem , libidinem ,iniufticiam,vioIcnciam,ebrietatem,obtredationem,vcncficia,Diabolicas
artes,accepcationempcrfona: in iudicio,&: alia huiufmodi; is vere cum hoftibus conferit ma-
nus,regnum Satane foi titer inuadit,atque a caftris rcgni Chnfti hoftes pellit.Sic fecit Helias,
ficNathan , Cic Icrcmias , fic Petrus , fic Paulus,(ic Ambrofius,iic omnes Propheca?, Apoftoli,
adcoqueomnes veri paltores, hoc eft, qui plurisfecerunt ouium fibi commilfarium falutem,
quam aut fauorem pulueris &: cincris,aut fortunas,aut deniquepropriam vitam.Qujcunque
hic pericula fugit,ac caftra Chrifti relinquit abiectis armis,merito vtignauus,vt timidus,vt in
Deum Patrem ingratus,vt Eccldia? Chrifti dcfertor , vc religionis omnis &c piecatis prodicoc
pefsimus habendus elbcuius porcio in refurre&ionc cric cUm Iuda proditore,qui curam mar-
fupij maiorem quam legationis ftbi commiftlE habuic.

Cum autemhuiufmodi fermones,fratercharifsime inter nos conferremus , ccepifti a me
peccre,vt ex verbo Dei TJsroS^etc quafdam colligerem,qua: continercnt folidam quacum qui-
dcm id per me fieri poiTec,difciplinam,qua pius paftor rcgi &: cum fructu fuo vberrimo , &: cu
audicorum fuorum commodo,pofTet,Hocecii arduum &difticilemihi fore animaduerti,id-
eoquc id oneris in tuos pocius humeros impofuilTerrKtamen quia te accufafti nimis impeditu
grauifsimis vifitacionibus Eccldiarum,qua? tua? fidei eommiflk funt, tibiidem a me fsepius ef-
flagicanci mcamoperam condixi , &: promifi me conaturum , vcaliquo modo tux pecicioni
refponderem.

En igicur Paftorcm meum in publicum emitto,eumque fortun* fubiicio, vt ferat quicquid
& bonis &: malis vifum f.erir.Quod Ci autem aliquem fru&um ex hocnoftro Paftore, pij p er
ceperintpaftorcs,tibiaccepcum ferant, qui &: autor huius fcriptionis fuifti &: fuafor. De-
Momis,quibus nihil placct niii quod ipfi fecerint,nihil fu follicirus.Rupatur fane ilia Codris.

Quod reliquum eft oro arternu Deum Pacrcm Domini noftri lefu Chrifti , vt det fux Eccle-
hx pios &: fideles paftores,&: nos vna coniungat vt vnum fimus in ipfo,eum celebrantes,cor-
de,Iingua,&: tota vita,qno tandembeata immortalitedonati,fruamurconfpeauctp^im)//i5o!3c
&:mediatorisnoftn etu Chrifti in omnia?ternitate,Amen.

INVOCATIO.

Eprincipempaf}or»m,Domi7te Iefit Chrifle,inuocorftti (ol*u animamtuampro ouibiu tuis dedifti, vt
\ eas efhuabw luot^ui efi Dtaboltu,ertperej:fo/w oues tuai inouiletnum hrtmeris tuis portaftt: fo/Mjfan-

V| vuinc tuo preaofi lautsltiSpimu tuo Jantio finas , & pabulo atema vtta pa/cts.T tbt (uppltco,vt mtht w
I dtgnijfimo feruo tuo adejfc tua ^atia velis- ft) eafcrtbenti (Uffgerere ex fintibu* verbt tm dtgncris> ejua acL
ptara fhctant inslrulHonem eorumrfutbus ohcs tuas pa/cendas commendaftt: ejuibuffue nomen^uod nbt filtproprtum
e^cornmunicasliynernpevt dtcantur ouium tuarum paftoresytuam fiittu vocem finantestfuum filarn vt ouei tua *gno»
fcunt.ita te filum norunt,ejr (ecjuuntur paftorem. Nam in te vno omnes fincert paflores vnum (unt : cjuta vna eft vox
emntumrfust tu a^gregas ottestibirfuaaue pafcis in amaniffimis tuis pratts aggregatas,ac finttbtu filutts hberahjfim*
potas ac reficis.V tigttnr mtniffris tuis^uos paslorum norntne dtgnaris , opttmum viuendi agendtcjue modumprafri-
bam , tu ejfcito : ejr fimul dagratiam, vt tpfi cum illis iuxta difciplma prafiribenda notmam , vnam totam perugam:
donec cumculo viu prafintis expleto,ttbi,yui Epifcoptis animarum nosirarum cs^tradam jpiittum fuem deJifh.Jtbi
paslori animarum nofirarum, acfili Deo cum Patre &• Spirttu Santie.fit bcnedittio , & glona,& fiptentta^gra-
ttarHm attioJiQnor & virtusy & robur in ficula ficubrumfAvien.

P A S T O R
Siue Paftoris opcimus viuendi agendique
modus.

J Pti m vm pa(toris,hoc cft, eius qui paf-
jcendo grcgi Chrifti lcgitimepiarfectus
l eft,viucdi agendique modu & difciplina,
duobuscotinericapitibusarbitror: quo-
ru vnu ad pcrfona,altcru ad officiu paftoris pcrtinet.
In Terfina quidem paitoris fpe&entur tria. Priua-

S. Pcrfo- a r v ' ' r \ -

na.quz ta & iolitaria vita , qua* loh Dco patet.Domus pro-
tm com prise.& familiz adminiftratio. Et cxterna,quz in o-
p et nur. cujos hominum incurrit,vita & conucrfatio.

In Officio vero , legitima pafccndi ratio , cum fuis
s0fHcii- partibus confidcrctur.

Erunt itaquc quatuor noftrarinfti-
tutionis partcs.
^tcshu P^^vita paftoris priuata & folitaria.
ius libci- Secunda , domus paftoritiz > ac famihur admini-
* ftratio.

Tertia, conucrfatio paftoris politica & cxtcrna.
^>«^r*M,orficium paltoralc,feu Icgitima pafcenda
rum ouium Chrifti ratio;.

Dc hifcc quatuor partibus, ad pcrfonam & offi-
cium paftoris Dominici gregis fpc&antibus,eo,quo
a nobis propofita? funt , ordine dicturus , perfpicuas
de fingulis rcgulas tradam: quas fi fccutus fucrit pa-
ftor, qucminftruendum fufcipimus, non lolumin
hac vita fruchis vbcrrimos pcrcipict , vcrum ctiam
in futura coronam immarcefiibilem,quam prinecps
paftor promilit,rcportabit.

DE PASTORE. 96

quinet. MeritocrgoApoflolns paftorcm Ephcfio- tTi+n
rum inftruens,ait: Attcnde tibi ipli. Quo mandato l4, -
cftcndit fingularemin paftorcrequiri diligcntiam,
vtfc purum & immaculatum fcrucr.
Qux hactcnusde puritatepaftorisdiximus gcne- Dcpuri

itiiT»-r»lnr*»r- narnrnlitim pvnlirn-n v. ^ rare Pa-

Srauts

^xhorta

DE P Rl M A <P A RT E , pjr AE
eft vita Pafforispriuata & filitaria.

£s.TOR OLUUlr> Chrifti,omnium primu
fcrio cogitet, fcnufquam ita occultari
P°."c vllis latcbris,fluc fc lus, fit, fiuc cum
_ _^f5S alns,quin pcrpctuo patcat,& confpectui
Cnriln paftons ( proquo Icgationefungitur, cuiuf-
quc viccs agit) & oculis Satans hoftis Chrift i,& ad-
uerlarij humani gcncris.Quorum ille quidem puri-
tatcm hominis amat,.atque impuritatem abomina-
rur :Hic vero contra, vt impuritatehominis fummc
cmlcctaturtita puritatc ciuidem grauifsime cffcndi-
tur.Qucmadmodum cnim Chriftus ipfa lux eft , id-
eoquelucedelctfatur: SicSatan tenebrarumprin-
cepsjtcncbras amat,iifque afflcitur.
exhorn- Proindc tu quifquis es Chrifti paftor,eique derJi-
cUL lh.?0mcn,caucneainiipfi"^duerfario,cui in Ba-
«um u- Pn mo pnmum , deindc officij ratione renunciafti,
a«cm. colludasrcxiftimans cclari pofTe, quod intra parietcs
tuos agitur. Imo hoc potius fit ttium perpetuum
ifumum,vt qux grata funt ei, cui iurafti & cuius vi
cc hingcns, facias. Iam autcm nihil quicquam gra-
tius cft ilji, quam puritas mentis & corporis : &
conrra nihil ipfum magis orTcndit, quam animi for-
dcs. Atquceade caufla Paulus commcndat fuo pa-
iton Timothco puritatcm , cum inquit : Tc ipfum
purum cxhibcT.Timoth.5.22.

u"rcn- Etf' KxC P"ritas Paftori & oui^us com-

^™??^^^ vtquar proucnitex virtutc ian-
poris p,- guinis fummi paftoris,quo abluti funt vtrique,mo-
f?ofir5u-doXC1T. in Chriftum crcdant:Tamcn paftori vel id-
«crccta» <» (tudiofius cft fecranda , quia aliis fuo minifterio
* ctt. puntatem commcndare dcbct. Manum enim illam
mundamciTcoportct, quaralicnasdilucrc vult for-
dc«,nc tactufuo quce mundari dcbercnt , fccdius in

ratim,placct particulatim cxplicare , vt clarc patcat ta" Pa-
in quibus fita iit ifta, quam in paftcre noftro rcqui- daht pfj
nmus,puritas. ccpta.

Cum itaquepuritatcm requirit Apoftolus in pa-
ftore fuo , vult abfquc omni dubio , vt & animus fit
purus,& corpus caftum , adcoque vt totus homo vt
noua creatura fe Dco fubiiciat in vcra fanctitatc.
■, Quantumautem ad animum attinct, incofpc-r>c Puri-
ctentur ha- partcs: 1. *JMensy 2. Cogitatio^ 3. Af- tatc an"
fithui 4. Volmtas, 5. StHdium. Ita cnim hx par- P«« U
tes natura dcuincte funt , vt ab vna in aliam puntas tribwIfc
velimpuritas promanct & dcriuctur.Vt cnim mcn-
tc contaminata, contaminantur ccgitatio , affcctus
voluntas,ftudium:ita cadem purgata,& rcliqua pur-
gari incipiuat.

Quo autcm commodius difciplina his partibus
adhiberipofsit, fpedandum eft , & quidhas partcs
inquinarc,& contra quideafdcm purgarc pofsit.Dc
prmcipcigitur partc,qua: mcs cft,primum dicamus.

^»/,inquit Bcrnhardus,bona,prcciofa polTcflio. Dc
ScdPaulusinfideliummentem & vanam &' inqui- tatcScim
natampronunciat.Tito enimfcribens ait: Qoorum NUati»
( infidclium ) mens & confcicntia inquinata: funt. Ti"'"i-
A4 Ephcfios longiiis progrcditur,ciim i ta ait: Gcn- EP^,C1''♦•
tes ambulant in vanitate mentis fua:,exca:cate in in~ *?'
tclligcnfia,alicnate k vitaDei,propter ignorantiam',
qua- in lplis eft,proptcrduritiam cordis corum.Hic
Paulus apertc omnium hominum, qui non funt co-
ucrh adDcum,mcntcm vanam cflc affirmat. Quar
um fons fit,vndc ca-tcra manant, facile iudicarc eft,
cx lmpurp fontcimpuros manarcriuulos. Complc- MeMtrH
ctitur autem mentis vox trn.Primum, intclliaentia 'ou,Plc"
contemplantem,in qua collocatur oHrr^i^ ca (cili-
cet qua? TpcT*w,hoc eft, propofitiohes fuppeditat*
Z)«Wf,intclligentiampraaicam,in qua collocatur
+° confcicntia,quar affumtioncs promit.T#r/w,TGxp/TjJ-
wquod.cx propofitionibusAamimtionibus con-
clufioncrcxtnnt. Verumcum nunc,tcfte Apoftolo M K
mcns fit vana & inquinata.quale^qua-fo^conclufio-
ncs crunt?nonne vana??nonne inquinata??Certe fic Iupw*
ri nonpotcft, vt eximpuro fontclimpida &pilra
hauriatur aqua. Quare paftor hic vidcat , & qU* fit
mentis illa mqumatio ha:reditaria , & vnde puritas
pctenda,qua mens purgari pofsit, quo cx fonte pur-
gato,pura? dcpromantur aqua?.

Sanclus Maximus libro tertio de charitate, capi- Mcnt5r
1111034. quibusrcbusmcrtfhominis contaminctur impuxi*
cxponit his verbis : Mentis impuritas eft in his qua-
tuor Uta.Pnmumyfi in ca fit falfa & erronea de vlla rc
perfualio. Deindt , fi iVnoret id quod fciri oportuit.
Tum , U ccgitationibus arTcftibus obnoxiis lan-
gueat.ToAew^fi peccato afientiatur.

'm£T? hlc Tr- gcncra,i"s accipit mcntis vo D—

cabulum,quam nos facimus:tamcn pulchrc qua; fint diis ad-
lnquinamcntaciuspftendit, ncmpeignorantia re u"fus
ai,& perfuafio falfnqu. vitia cum in fmnibus ho-"
minibus lint,qui non funt edocti vcrbo Dei, Paulus x*em'
hortaturconuerfos, ncconformcnt fehuicmundo EP l"
led transhgurentur in nouitatem mentis fue,& pro -
bent qua? fit voluntas Dci bona,& phcida & pcrfc-
cta. HicPauluSnouammentemrequirit,& curidx. PMi.
f:iciatoltcndit,videhcctqu6dnemopofsit fineno- tc»«a^
uitate,id eft,purgatione mentis probare quar fit vo-^i^

luntasDcibona,&placidaI&pcrfeCta.Hucproinde
pius paftorcontcndat, vt impura fua mentevalcre
iuiia,transfiguretuj in nouiutcm mentis.

Scd

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ScJ vnde fit hxc transfiguratio? feuquomodoex
i Vc-W lmPura mente pura fieri potcrit?
Deiicai Veibum Dci puriffimus ille fons eft, qui recteap
appiicata. plicatus,fordes animi abflergit: hic mfcntcm conte-
JfaL i, 8t plantcm iihiltrat : hic intclligcntiam pracricamre-
fo^'"*' rormat:hic »i xptjfyf». gubernac.Lex Domini (inquit
Dauid J immaculata,conucrtcns animam:Tcftimo-
nium Domini cft verax,fapientiam pr«eftans paruu
lis:Mandata Domini funt rec1a,Ia?tiricant cor : Pra?-
ceptum Domini purum,illuminat oculos. Et Pfal,
ii^.Lucerna pedibus mcis verbum tuum , & lumen
pedibusmeis.Lectioproinde& meditatio doclrina
ccdeftis dum fiderecipitur,purgat mcntem,vt & rc-
ctiintelligere,& qua* iccte mtelligimus accommo-
t dare ad vfum incipiamus.
wuo. Verum quianoftraIea:io,& noftrum ftudium,nifi
prmcepsillepaftorfuoSp iritunobis Jegcntibus af-
piret,frufti a fufcipitur : iequi deber pius paftor Da-
ifaL lllcus cxcmplum,qui orationc impctrauit , quod o-
i. * iJ<4* Pcratione obtinere no potuit.Ita enim ait:Vias tuas
Domineoftende mihi,&femitas tuas doce me, de
duc mc inveritate tua, & doce me,quoniam tu es
Dcus faiutis mca?,te expe&o tota die.

Vt crgo mcns paftoris fit pura,tribus opus cR-Poe
™tcntta,Lttttove,c\ Oratione.

I. Tosnitemia facit ne imputcntur fordesreli-
qua?. 2. Z*#wmcntis nubeculas difpellit. Oratto
impctrat digitu Dci,quo mes ad difccndu formetur.
£fccff,° • °C cum arnmaa1uerteret vctuftas,pio confilio
^facri°" orcnnauit in Ecclciia lectioncs Prophetaru , & Pfal
morum,& potifsimum ca clcgit,qua? & optime do-
oiura. cercnt,& maxime homincs ad prccandum cxcita-
°r'g«fu ^^^"^cu^^P^P^^^^lcgcndi & orancf
fcrftui"" ftudium refrigcfcere, acccfsit lex pontificiadc nc
Sfici*nd Cei~1,ucc& opmionccultus,& coacBfunt facririculi
Iecitatio-in PaPatn certum numcrum Pfalmorum quotidic
«u Pf c*~ rcc*tarc»manc>mcridic & vefperi.Quihuicpotirici o
n.orum" ^ccrcto fatisfcccrunt,putarunt fc ifto opere aliquid
a Deomercri. Contraqui hoc neglcxerunt, cxifti-
niarut fc mortaliterpeccare.AtqiK' hoc potifllxnum
fact,um cft,poftquam humanis traditionibus cbftru
&a eft dochina? puritas.

***b\n' ■ autem rcc^e taxata c^ a Piis Po&ohbus ifta
inorum Cond<uc~t.itia Pfalmorum dccantatio , qua* partim ab
Etiodmo ^P^vJ^ffi? ^n^nn^^hg^tihus fiebat : tamen
,0- vtile elfet rcuocare confuetudinem & difciplinam
veteris EcclenVHabet enim multb maiorcm fructu
<piam vulgus cogitat. Nam non folum homini ca-
nendi confucrudiuc fcriptura fit familiarior , <8c vfu
ad intclligendum facilior, modo adfit pius animus:
verumctia,rides,inuocatio,ipcs , dile&io & alia? vir-
tutcs excitantur & confirmantur , ac ita mentes eo-
fum , qui fc itaabfque fuperftitione exercent , red-
duntur purgatiores.
Stb'.' ^annus Magnus in fuis Ecclefiw ordinauit, vt
atI°piob ^anrn cancrentur ita, vt libi inuiccm refponderent
;. 1 canetcs alternis verfibus,idque non cultus caufj, fcd
difciplina: gratia.Putauit enim fanclus vir ifto pacto
facilius & Pfalmos difcipolTe, & tardium recitantiu
vicifsitudincleuari. Vcriim quiaiftapfallendi con-
fuetudovbiqueferuarinon poteft , nolumus nollro
Paftori iftam canendilegem imponcre,confilium ta
men dabimus quod vtilc forc fperamus.
£Jjj*m- Noftrum itaquc cofi lium hoc efto. Librum Pfal-
»B4Sl° morumquamfamiliarifiime ^mnibus piis paftori-
*E?ehles notum enc cupio.Hunc Bafilius ille Magnus vo
4 c» cat xs/ycv roLfjuZoY ctyatiuv fif&y{xa.Ta>v,hoc eft , commu-
nc promtuarium bonorum documentorum. Nam
antiqua ( vt inquit ) animarum vulncrafanatrrecen-
tia cito con igit : quod languidum eft & morbidum
reficitiquodintegrum cft confcruat: & affeclus , qui

t) E PASTORE.

I varie animabusin vitahominum moleHi funt,qua-
I tum fieri poteft,tollit,&c. Hxc cujn 1-t Pf^lmorum
incoDarabilis vtilitas , vclim in corum le&L nc prse-
cipuc occupatu clTe piu paaorem,idque hoc modc.

Quindecim Pfalmi , qui graduum vocantur , fint mimon
familiariflime noti , ac ita legantur a paftore,vt fin- kftio pa-
^ulis feptimanis fcmel finiantur.Pfalm.i^.cuius ini- £h"mav £
tium eft:Ad te Domine animam mcam leuaui. & 51, cjull orii-
Miferere mei Deus:alternis vitibus fu biiciatur pre- ne-
cationi matutinaj.Pacto prandioc^uotidie recitetur
Pfalmus i47.qui incjpit: LaudatcDommum , quo-
niam bonum eft pfallere Deo np^rq. A ccena Wa-
turPfal.2j.Dominus paftor mcus.Pre^rioni vefper- ;
tina: Pfal.130.De profundis,fubiiciatur. Diebus fe-
ftis Pfalmus no.Bcati immaculati,feruiat.

Reftant iam Pfalmi 129. quos orchne y.elim reci-
tari,ita vt femel in menfe abloiuantur.

Porroctfimults&doc^extant Pialmpmmver-c M. -
fionesrtamen meo paftori cqnimcndo ver/ionem rJs pfeL°".
Georgij Maioris,quiahec & planaeili& fcho|iaha- W"». .
bet in marg^nibusaddita>:qu2Vicc iuft oxu comme- S?:'J
tanorum cilepoflunt. Hoc noftrum confihumefto lUt"
delectione Pialmorum,fequatur quj volct.

Pra?terea pium paftorcm aflidua manu verfarc c^ Dc leftio
portet Epiftolas Pau]i,adRomanos,GaJa'as,T;phe- ai.oru
lios,Timotheum,& Titum.Item Euagclium )oha- loui^
nis,cum eiufdem epiftola prima. Harc noui Tcta- v^«is
men ti fcripta optarem ordine legi a pio paftore , ita £cftain8
vt ad minimu vnum caput Icgeretur quotidie , do-
nec ad finem ventum eifet,vnde ad principium rcd-
cundummon tamcn hoc vo!o,vt ca^tera icripta noui
Teftamenti nonlegantur,fed cupio harc quam ma-
ximc familiaria efTc.

In veteri Tenamentoprar aliis legi cupio Gene-
fin,Proucrbia SalomonisJfaiamProphetam & Da-
nielcm,idque eo modo,vt de prajcipuis noui Tefla-
mentilibris didtum cft. Reliqui Jibri vetcri & noui
Tcftamenti per otium legantur,ita v.t.femci flnian-
tur intraanni aut biennij Ipatium.

Hxclcgcndi difciplina non folum mentcm pur- teftionii
gatiore rcddct,vcruetia alios vbcrrimos fruc^ius ar7e- * '^01"
ret ns,qui hoc meum conhlium non contcmferint. $*

Haclenus de lectione facrorum librorum didum
eft:Iam de commentanisfcriptorum Ecclcfiaftico-
rum aliquid adiicicndum vidctur.
^ Etfi aute paftore antc fufccptu tam anguftum of-
hciu inftructu clTe vclim in doarinxcorpore : tame DeIeai<»
mdico paftori fcmpcr cflTc vtilc, vt integrum doftri- J^rum P"
nz corpus fubindc euoluat.Nam illud f 1 tis difci nu Ecc,clia-
quam potcft Diligenter enim ( vt rette monet Ci- ?oc°T
cero ) cauendum eft , ne mcognita pro cognitis ha
beamus,iifquetemcreaftentiamys,fedadhibeamuSgihcC.0l°"
adconddcrandasrcs, & tcmpus&diligentiam. Si
HocCiccroinrebushumanis.qua?rationi fubiecra!
fLint,necciTarium iudicauit,profcci6 hoc multo ma-
gis requiritur in doc^lrina Ecclefiar,cuius fides ratio-
nis fincs,human« naturce vfum, experientia^ termi-
nos,vt teftatur Bernhardi^s tranfgreditur.

Proponat itaque (ibi paftor integrum do^rina- s^ptora
corpus,illudqnefa:pius euoluat:hacadhibitaamuffi, ?clclia-
vt nihil rccipiat quod non quadrat ad Canonicam 2^°™
kriptura:nihil abfurdu iudicet,quod daroDci vcrbo
traditu eft,tnbuat Deo cu Abrahamo laude verita-
tis,etiamli tota rerum natura, id quod Icgit in Pro-
pheticis & Apoftolicis fcriptis,improbarc videatur.

\ erum etiamfi multa multorum fcnpta extant,
qu^ intcgrum doftrina» corpus qontinet: tamc meo CorPus
paltorijimpnmiscSmedatuvolo Corpus doclrina: doftrin.
a fanc^tifiimoviro, PhilippoMeIanchthone,fciip- ^da.nsk"
tu.IneoenimnihUeftobfcurimihil ambigui^nihil1 ^

c. j.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhac
LN 857 2° copy 2

DE PASTORE.

I0o

aliaeiuf-
dem viri
Scripta.

falfr.fed omnia clara & certa , cxtru&a ex ipfis fcri-
ptisProphcticis & Apoftolicis. Huc adiiciat paftor
alios commctarios ab eodem viro fcriptos, quos le-
gat ftudiofe.Nam in illis plus folida: pictatis & eru-
ditionis inueniet, quam fortc in multorum vctcru,
Latinorum & Grecorum fcriptis.His ergo fi conte-
tusfuerit fimplcxpaftor, qualcm ego inftruo , plus
proficict, quam fi plurimorum fcriptorum vcteru
& recentiumlcclionefe fatigaret.

Nihiltamen hicdctractum vol6,aliorum docTif-
Comme- fimorum virorum fcriptis,qua? & magnifacio,& le-
lucubn Rcndaiudicojfed ab iis potifsimum, quorum & iu-
tionc$.a dicium magU confirmatum eft , & qujbus tepus ob
Ecclcfiarum curam fuppctit. Ego enimnunc fimpli1
cioribus & occupatioribus do confilium,quod iudi-
co iis maximc profuturum. Nam eaquse aliquis fa?-
pius & familiariusagit,fiut vcluti domcftica, & dif-
Tficiliusrveniuntin obliuionem, inxta illud Scncca?:
Conclufio Dedifcit ammvu (crotfuod didicit diu.

doftrhS* Hxc fmt dida dc purgationc mentis, quarfons
dc ptiri- cft aliorum motuum & acnonum. Que(vt rem vni-
btc mcn- uerfam m fummam cotraham) naturar prauitatein-
quinata,& vana effcc1:a,rcnouanda eft iuxta Pauli co
filium, & abluenda fanguinc Chrifti, atquc itaper-
pctua pccnitcntia,afsidualedione,&ardenti preca-
tione inftaurandatvt quotidie magismagifquepur-
getur,donccinhac vitafumns. Quamdiu enimhoc
mortalc corpus circumferimus, nunquam ita pur-
gabitur mcns noftra,quin aliquid fcmper purgandu
rcftct.Quare roganduseft purgatornoftcr Chriftus,
nc maculasprancntcs nobis imputct,fed vt quotidic
fuo Spiritu,& vcrb > magis nos pur^et.
II. Cogitationvm principia tria facit Dama-
De cogi- fccnlls, cum ita ait : Illud fane prx omnibusnoflc
bu"°qua- dcbcmus, tria cogitationum noftrarum cfle princi-
|^qu*-cipia.Sunt cnim alia: cogitationes a Deo,alixa Dia-

bolo,alia: cx nobis ipfis.
i.a Dco. A Deo quidem funt cogitationcs falutarcs,quibus
homines cxcitat Deus, adea, qu^pia &falutaria
funt,agcnda,iuxta mandata cxprefla.
t. A Dia- A Diabolo fiint perniciofas cogitationes,qua? funt
° °' viaad interitum. Cogitatio Iudx dc pYodendo Do-
mino,fuita Diabolo.Nam itaclarc fcribiturEt cce
lean fe.*. na fa&acum iam Diabolus mififTct in cor Iudar Si-
monis Ifcarioth,vt traderet Dominum. Etiterum:
Poft bucccllam introiuit in illum Satanas. Hoc&
Petrus tcftatur loqucns Anania?:Quare(inquit ^tcn-
tauit Satanas cor tuum,vt metireris Spiritui fanclc?

Ex nobis autcmoriunturcogitationes,cumea'que;
gcrimus,aut gcfsimus,aut audiuimus,rccordamur.

Primum crgo genus cogitationum,"vtile & falu-
tarc eft,mcdium & vltimum noxium. Nam ficut fu-
uis cogi- mus apcs,fic praua?ccgitationcs, fi illislocus datur,
bus°o-" mgant Spiritus fancti gratiam.Ncquc cnim lcuc cxi
cum darc ftimandum eft, perniciofis cogitationibus locu da-
re.Vidcntur quidem lcuiora pcccata,fed fi non vita-
tur,certum interitumaffcrunt.Nam fempermaiora
peccata fupcrueniunt nobis,& vim inferunt anima-
bus noftris,cum qua: minora vidcntur,non vitantur.
Sxpc homicidium commifit,qui irx ccfsif.Sxpc ad-
ulterium pcrpetrauit , qui impursE cogitationi locu
Atiud Si- fecit. Vtcrgo qui minima contemnunt corporum
nule. vulncra, fiEpcmortem incurruntlta qui animorum
exiguas plagas defpiciunt,in maiora labuntur crimi-
na.Principiis ergo obftandum eft.
^ ?$ & ' P°rr0 vt praeientius remedium paftori noftro co-
<brm?s tra infultus malarumcogitationum dare valcamus,
jnaUrum caufas huiufmodi cogitationum,& modos altius ex-

coeita-

aminemus.

JBcrnhardus tres facit formas cogitationumj qua:

3.A no-
bu.

Qium

pcriculo-
iui

Similc,
Eatio.

cogi

Diaboli
tnlidist
dupUccs.

cx nobis funt. Quidam^ inquit, funt omnino otio- r. co%
fa?, videlicct,qu£cad rcm non pertinent.Has tam fa- J100'
cile abiiccre, quam recipefc poteft animus. Atque
hocgcnuscogitationum otiofarum, luto confcrt,
fed fnnplici,hoceft,nec inhaerenti,nccfcetcnti,mo-
do rhdram non fbcerit. ^f/«jinquit,funt violcnta', 2 Viol(.n.
magis & fortius adha?rentcs:vt qusc ad necefsitatem t*.
hatur^ pertinent;Hoc genus confert Bernhardus lu-
to nbn- iimplici,fed limofo & vifcofo,non tamc fce-
tenti,h* modum naturx non exceiTerit. Qu*dam,in- j immuB_
quit, cogitationes funt immundse ac fcetida?. Hoc d* acfo>
tertium jgenus confert-luto adhxrenti,immundifsi- Udz'
fimo ac fcetidifsimo> quod genus nulla ratione ad'
mittendumeiTcmonet. Namanimam coinquinat,
i&adinteritumducit.

Harum pcrnicicfarum cogitationum,quaru pec- °"j«'n"
catumhxreditarium fons cft,caufis ( quo rcmediu 4^?^
arte adhibcatur) particulares cnumerabo varias. A- mmcogi-
Iias cnimdiabolushuiufmodi cogitationes fuggerit lationufl>*
(vtjpaul6 ante attigimus. ) Alias oriuntur afenfu:
Aliat a memoria: Alias a complexione ortum habet.
Ha? quatuorcaufe funt pcrnicioiarum ccgitationu.

Vcrum quia vitia aliter curari non poiTunt , irifi
radices & caufxeorum extirpentur, de fingulis ge-
neribus dicam.

Diabolus hoftis humani generis , qui pra?cipue 1
aduerfaturpaftoribusgrcgis Dominici,alias doclri- *j
na?,alias morib. infidiatur, ac fuggerit cogitationes
perniciofas,nunc in do6trina,nunc in moribus.

Quandoitaquedocl:rina»infidiatur,& obiicit co- Q&b™
gitationespugnantescumfundamcnto, triplex eft^^"
modusfuperandi huiufmodi cogitationes.

Pr/OTWwopponaturverbum, potentia & veritas^lbo
Oei. Qmcquid cnim fuboritur in cogitationibus **
noftris contra articulos fidei , verbo Dei obruendu
eft, &fuperandum. Dtinde opponatur Catholica: **Ec5,c5*
Ecclefia?confenfus,hoceft, fanctorum hominu fuf- conlcn
fragia,& exempla. Adhtc>m toto conflidu aduer- 3-Oratio:
fus huiufmodi cogitationcs opponaturardens & fe- uc*
riainuocatio.

Saepe turbat animos piorum cogitatio de refur- Excmpln.
redione mortuorum :fcdhancpremct & fuperabit
clarum Dci vcrbum,quodcertum decretum Dei de
cxcitandis mortuis proponit, cuinihil impofsibile
cft.Poteftenimquicquid vulrvult autem quicquid
certo decreuit fe fachtrum.Hoc verbum fortius prc -
met iftam cogitationem,vbi acceftcrit confenfus o-
mniii piorum,qui indc vfquea mundi exordio,pr2-
cipuafuaconfolationem collocanmt infide refurre
clionis.Huic confenfui ancillatur inuocatio, nc Sa-
tanas vlla fophiftica nos a fide refurrectionis abftra-
hat. His igiturarmis vtatur paftor, aducrfus cogita-
tioncsqua? Satanam immediateautorem habcnt.

Cogitationes ortx a fcnfu,funt qua? ab ob-
icclis,qua: infcnfus incurrunt,animis imprimuntun tioncsor-
fcu qiue gcnerantur quoties res nobis orTeruntur, ^*'"16"
quibus animinoftri ad cogitandum excitantur : vt U$"'
ciim Dauid vidit nudam fcemina,Iauantem fe, com-
mouctur animus,& quomodo eius amore potiatur,
cogitat.Huc illud Auguftini pertinct, qui in quoda
loco dicit,mortcm per quinquc fenfus,tanquam pcr
feneftras,ad animam noftramingredi. Qu.odquam
vcrum fit,docet cxpcricntia (proh dolor)in multis.
Dehis ergoquinquefencftris ordinedicam, & fi-
mul oftcndam ex fcrijtturis, quomodo pius paftcr
eas occluderc debeat , & adbibere folertem cufto-
diam,ne hoftis per ipfis ingrediatur. .

Pri ma fencftra cft vifis.Hic prar caneris fingu- *• a
laremhabetvim. Vnde Chnftusapud Mattharum: ^*"-6'^
Si oculus tuusfucrit nequam,totu corpus tenebro-

fum

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

ioi D E P A

fum erit.Syraudes : Nequiusoculoquidcreatum?
i defia- mcmento quoniam malus eft oculus nequam. X.Ht
*ic.«.X4. tum qLlotjUL> e[\ proucrbium» Animum habitarc in

oculis.Huc lllud AugnftinMmpudicifs oculus animi
«. "3* impudiciellpr^nucius.Hcuaviditpomumeflepul-

chrum afpcctu,mox cogitat de eo fruendo,&: per o-
I, culosconcupilcentiamannnumprorcpnt. ;;^aUiia

vilisnudisBarfabes pedibus,mox de eacomprime-
IficiV4' ^acogitat. Samfon vifu adamandamalienitgena eft

illeclus.Augufl inus exemplo Tcrentiani Cherea? v-

fus eft,qui mcitatus pictura ftupri Iouis , virgini vi-

tiumintulit.

^tnoi Quomodo,qua?fo,ha?c feneftra ocdudenda? Oc-
Jemcdia. cludeturiftafencftra,nemors pcream ingrcdiatur,
»io pro^hil variis modis. Prtmkrn, cogitationc prohibitionis.
bitionis. Qui enim vere de pietate cogitat , diuinis prohibi-
^rouerb. ti0niDUS tangiturinprimis.iN e intuearis vinu quan-
E cicfuft. do flauefcit,Cx cum fplcnducritin vitrco calicc color
Pfaluj. cu,s. Aucrte oculos tuos a fqpmina comta. Auerte o-
37. " culos mcos,ne vidcant vanitatcm. AmbrofiustCuiri
videris alicna monilia,aurum,argentum , & concu-
picris vt cxtorqucas,intrauit mors pcr feneftradau-
».Exem- <*c ergo hanc fencftram.T^w^claudctur hxc fcne-
pU fan- ftra cxemplis fandorum.Pcpigi.inquit Iob , fcedus
io°b"i!i*. cumoculis meis,nealicnam m,uliercm co»cupifce-
rcnt. Mofes,Iofcph,Danicl,cv multi alij,hanc fene-
ftram amorc caftitatis claufcrunt. Vt igitur paftor
meus habcat ipfc caftam coniugem cupio,nc alicna-

3- Cogita-rum vifu periclitctur. e/&iW,cogit.ationcpericiili
"ulu"1" obftructur hxcfencftra. Qui enim quid mali mala

concupifccntia gignatattendit, mai sri cura aduigi-

4- Occa- labit,nc incautus.capiaf ur. Ppfbrcmb omnium maxi-
jjigsu*1 me h?c requiritur,vt fugiamus occafiones:& fi quarj-

do grauius pulfaucrint obiecta metcm ^^ogitatio-
nem,confugicndum eft adDeumferia precatipne,is
non fmet nos tcntari lupra vircs noftras.

iSecvnda fcneftracftauditus. Perhunc enim
bianduia?,adulationcs, prophanx& turpes canrile-
na? ingrpfecogitationcs.cxcitalit, & vcnenaln.cp^
tivifijfmittunt.Hinc prophetaTibia & timpanum in
conuiuiis vcftris,'& opus Domini no refpicjtis.^m-
brofiusintrat ctiam mors per feneftras auriUrn *fin
4iuS!" acquicfcas loqucnti. Occludcnda eft ergo & \\xc fe-
neftra paftori,adcoquc omnibus piis,ne inde in exi-
, tium ruant.Salomon Prou.i«aitFiii > fi inuita1ue,rint
tepeccatorcs,neaudias. Syracides : Sepiaures.tuas
fpinis,ne audins linguam nequam.
idVt^u f erti a feneltra , eft Odoratus. QvaRT a,
guihi5c.' Guftus. Qvint A,Taclus. Abhisminuspcriculi
laftu. eftpaftori meo,nifi torte aguftu,de quo dicam > vbi
agetur dc cius extcrna conucriaiionp & ciuiju ; , . i
tioi°sit^: Cogitationes orta? a memoria funt quan do
ca rcuocamus,qiuT aliquanclo ye\ geJmrwSjipff , yel
■»oti*. audiuimus,vcl vidimus. Harumrcrum jncmoria,
primumnudam cogitaiionem ad mcntern j5crt>ra-i
hir.qua? poftquam aliquandiu moram inanimofc-
, cerit,excitatur arTcdus iuicft, indulfcris paaiiiiper,
voluntatcm fccumrApit^ v,^ iarn,fruftra voluntatcm
, Reiqc. impcrantem rctrabere tohcris.QnajfC.vbitaUs ccgi-
» um' tatio cx mcmoria ien\ nafciturjmox ad aliuja^m
mcntisc^nucrtcnc figat pcden> . J*

Cogitati o:nes onx a complcxionc hjomi-r
nis,funt varia:* Aliis cnim cogitationib.obnpxius eft
Melancholicus,aliis Phlcgnvaticus, aliis Cholcricas,
aliis Sanguineus. Hic vt paftor fcnferit fuum rnor*

5- eiiic- bum,( OCc-uxj:atmaturc.; ne raalum nimium fcTPAU

a. Ab au
ditu.

STORE. r-z

legcndp,canendo, orando, jabprafvdo , otiuin;omn^ »»« de «>-
higicndo.Venim cum non^gajnjus nifi ma|as cp( ^i,"1'0111"
gitatioti.e,s;nam^yt Paulus inquit,Sk>n mmusidoner 2. Corint.
ad cogitandum quicquam Un^a^ni^ a nobis : debct 3 5*
paftor tptis yiribus , pulucrein malantm, cp^iwtio^
num,pr«cipue oratione,excutere, & Dcu'm icrto o-
rare,vt ^pfe>nobis pias & fy^tar^cjOg^at^ones^ig-
gerat.Is (Ctujii folus creat cx>r muiidum* , . 0 , i- -

lam ad A rTe^tus veniamus»de quoru proxim^ s cau-^ j j It
fis hactenus eft dictum.Qna; quia dc natura humjuaa r>e Affe-
non pofTurit ita^uelji , quin quardam veiiigia rcl'in7 clibus*
quant:fit yt fgpc fuboriatur ct jam ir^ fanctis praui ai>f
tccriis, atq;oinnino accidit ficuti cjuidam cx frnd^s
patribvs ait;Quemadiripduiii paflfercuJus^pede alli^ simi^
^atus,volare incipicns, in, terra fu^ulp^erralutur;
licqupquc.mens hominisnpnduatfevribuslibcyia^
& adrerum cceleftium njc^itatipnem vojare coteiif
dcns,abafteclibus ducitur,^: h>tcjtfraindetraliitur,/

ArFec>iufubprjicntium 4i(ci^Jjn;aintraditairi^ir»iu^
tium fumamus ^ diuifionc a^ecr^uj* Sunt itaq ucafj- a' eftu,K
fectuum quidam C o k PA>p.A L^-j^ qiji ab ipio corr
porc fuas- habcnt occafiqncs.:| qu^W KUi^Cj^
qa* erebus extcrnisproucniunt, Priinirni a^cjp^pri
dicainus/ genere. -,■■< . |r ' • /

C o r p o r kja vm afpect v v. m .matcr efi u>fv- i A ffe-
T/*^<Juana,tlefuuunt eflc wmoderauun & fceciim ftuum
corporis amorem , ^ verc cam allSrman.tDmnjun)
maloruoxjT/atrem , cuius priitue quide prolc,s funt- Radix-
crapula,fiuarii;ia^c vanagloria : qua: occafionc^fc,rTe KamL
cx neccflitatib.corporis Uimut.Ex.'his dcinde rj^Jcij-
tur omnium malorum ac yitiprujT} ca^ogusl^ctur
t'm enim^nriinmn corporis curandi, cc giil^crnandi riufln^
prxtcxtuj^icit,y,t homo ierlfim injVqkiptatisjcV in-
tcmpcraptir, foucam probbatur.Iiac'pelftem(^?ietu-
r/acy dico)oportct paftorem inprimis quantum fic;i
poteft,contundere,nc proptcrniiniu corp.oris.air.o-
rem coniicjatur animain g^enaiii^Caftigp^ Jfyfluj^ ' •• ':
Paulus,corpus meum,& tn feruiuge ^e.digq,)^ ^upX^^
modo cui^a^ispra^dic^uerimji^fc^^

Vjdc^mi paftor>quan^umj?crki ^

•4-Cagi-
Utiones
ortia
comple-

^inis.

Qui fcit fc Cholericii, elTe^ idcpquc magwirajcunclfi
refrxnet naturam,cuius morbu nouitA iic dc aliis.
^«mtna Dixt dc cogitationibus mahs, & oftendi «.clu^s
jli^^^eas rem^dia,& fuirmuhut^edit^ vt illis qccurrarniij

c.oniunytum fii. Ql^rc gr^Kercpntra^
gnandum eft,fobrietate ,,aninaopi vfenti con^nt^ ^ff^"

& vcra humihtate. Tnma huius filiajquae eft><t?f?- Adu.w-
ua.zyta.) guloiitis feu crap^la, cjprgOjTt. quidem grata rofitateai
cft/ctf Jrayat <;'orda^Vn^ £h#ftus : Caucte ne^a- ^h^'
uenturCorda veftracrapula,cy.cbrictate.Et Prpuhe- luc^'
ca:Vinum &: cbrietas auferunt.cp^'.; SccHnd* fifu a- . r
uaritia cft,non minus.pcrniciofa amat-nbLis, q.i am Ada.^i
primaiUa.yiane Paulus vocat i4plolatrian^qiiia.'£i-
cit vt honid \y$p pei ftiis ..di^ujtijs Qon&dat. &arc C° °'M"
pij paftoris.cfl ciiucrc/ne^u^ ^ctcrrima? pc/^ye-
neno inficiatur,ac ita falute miftrce^cldat/ '

Sed c|updnam afFcret paftor ccntra iftampcfter|i ^"1'«*
rcr^cdiuin? Vi^cannis finem/quo^
auare. cuinulandas diuittas. Hic autcm tripicx crf<
Primnf ^mor voluptatis, quaj %r<*ce ^K»Jovi& dficitifr.
Sccundui)C\i ^iv^^i^glori^inaiiis afFcctatio.X^Ji^
propulfatio irtpm^.quamforte metuita
j Voluptati dc,cjitus amat diuitias, yt caru^ a^iirjl- . ,
nicujo indulgcat (iclicijs. Ambitipfus, cxinams^lci-- "
ria! cu,pidus,aurum exnetit,vt ei^slrxfiik^ clarus^ z* Ambi-
inagaiif , & honorandus habeatur, Homo mctucns ^Meuu
futuram inopjarn, cumufat pcr fas & ncfas /vtleas^?^"1^
conditas & ccjatas cpnftr^c^U;| fapeiTt, aiit feri^-
ftutem aut morbum, ^Vexi^umn^rtim^f^ 1 at -
que in ljsplus fpci habet repofitum f j-juam in Dco
Qmn^m xcVpjiTiConditorc, qui vcl cxtremorum &
minutifiimoniui animalmm ,cu;"a(in liaBct^ ■*' / ■ '
Fines. ha^mus,quos fibi prpponit auapts a^jnjiup
in wmuiaridis ^^3imtiis> volupcatcm, ambitioncj^y

5 j, Ana

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i0j DE PASTORE

inoplGE propulfationCm. Hosfi paftr>r contemncrc
potuerit , & e ntehte fna £uellere , ipfam auafitiam
haud difficulter contemnct. Vidcamus proinde or-
dineremedia adnerfus ifta mala.
Su^ohi- Qil^ crgo rcmcdij habes aducrfus voluptatis pla
ptatcm. gam?Primum conferat pius paftor turpitudincm hu
fc iuspcftis,cumdignitatchominis , qui Chrifti fan-
guine ablutus & redemtus, iam tcmplum Dci viuc-
tis cft.Gentiles Philofophi dixerunt, nulhm capita-
liorem pcftcm,quam voluptatcm , datam cfle mor-
talibus. Quare & candem affirmant indignam cfle
hominc,fed concedendam cfle bcftiis. Quid iam,
cjuarfo , indignius cft, quam macularc ftolam illam
fan«5tam,quam induifti in Baptifmatc ? cjuid fcedius,
quam Dcitcmplum ifto fcetorc Satana» confpurca-
*'rc?In pio paftore fides,charitas,paticntia,modeftia,
iufticia,& cartcra: virtutes efle dcbent. Qiiid, obfc-
cro,in hoc virginum honeftiffimo coetu,raccrct tur-

* pifsima & fcedifiima merctrix voli ptas? Veie dicit
Plato,voluptatem efcam malorum eftc. Scd multo
verius is,qui affirmat prarfcntem vitam hamum eflfe
Diaboli,opcrtu abominabili voluptatctanqua efca,
per quam fcducli ad profnndum trahuntur inferni

Videmifrater,qualis in fc fit voluptas: vidcquid

* cum ea coniun&um lit : vidc eius fincm : vide
pcenam.Ipfa turpis eft , eoniunclam habet infamia,
famcm fuihabet,& tranfa&anonlatiat,finis eius eft
mala confcientia,pcena,infcrnus. Hrc mi paftor fi
pcrpcndas, facilc hanc teterrimam peftem detefta-
bcris , modo orcs , iciunes, lcgas cafta,ac otia vites,
iuxta illudnoftrum diftichon:

Orcsycasla Ugas^ieiuncstOUa vitctj

Sipruare volcs corpora caila Deo.

Dixi dc primo fine,cur auarus animus diuitias cu-

mulct,& quomodo is contemni polsit.

Scquitur fccundus,qui cft xtro? o;/ct,hoc eft,gloriaj

adm am- manisappctitio.Harc,quiacxdiametropugnat cum

kicionc. Chriftianifmo, debcrct mcrito ab omnibus piis co-

!' teni,no fccus atquc ccenu fcetcns , imo veluti virus

Diaboli pcrnicioiifiimu. Non cnim poteft cum fiti
: _t : ~ ru~ia: i vi; _ : z

T04

. , >• inanis gloria:, ftarc Chriftianahumilitas.Hac inane
irai c* gloriamBernhardusbafilifcocomparat. Ita enim
ait^De bafilifco quid dicemus? monftrofior ca?tcris,
folo vifu homincm inficcrc & intcrficcrc perhibc-
tur.Ni fallor vaiia gloria eft. Vidctc nc ( inquit ) iu
: fticlam veftrirrifaciatiscoramhomiiiibus,vtVidca-i
mini ab iis. Ac (idicat: Cauctc oculosbafilifci. Scd
cui noccrcdicitur pafrhfcns^Ei quinon vidcritbafi
Urctini:alioqui fi ^rior.cum videas,iajti rion tibi no-
^&jr vt aiunt ) rhsgis moritur ipfe. Ita eft fra-
tres,; Jrion videntcs nccat inanis gloria , caecos, & ne
„u cligentes , qu(ic? e? 6ftentant,qui fe exponunt, '&
iv Tion notius.ipfi infficiunt, nonattendunt,noridif-
cutiunt illam, non vidciit dcnique quam fit friuola,
quam iit caduca, quam vana,quam inutilis. Si quis
"cum intueatur hoc modo,ihoritur baiilifcus. Ncc ia
occidit eum gloria,fcd occiditur magis & occidit ci,
quodammodo verfa in pulucrcm,imo rcdacta irt ni-
hilum. Haecfcit^ & elcganter a Bernhardo funt di-
- *Aa,c^uibus fatis graphicc turpitudo inanis g^Iorie de-
fcribitur.Hucaddamus & Voccm Prophetartim. Ic-
ler.4» 16 rcmias air.Arrogatiatua dccepitte,& fupcrbiacor-
prou.K. jjs tjii.Cum cnim ( inquit Salumon) fuperbia,vcnit
pVt-i- 5-s & ignominia.Et Pctrus:Dcus fupcrbis rciiftit. Do-
Luc.14-" minus in EnaiigeliorQui fe exaltat,humiliabitur.
*18,14' Ha?c & huiulniodi alia bracula Dci , paftorem rc-
frenaredebent,ne finat fc,inanis gloriar ftimulis in-
4.. citari.Qu* fi viderit parurn proficcre, coildcretfuas
fordes, confiderct pcenam immincntcm , proponat
7"'/ibicxemplafart&orum'patrum, qui iftam bcluam
«onrccerunt:cogitctcameifc nuntiam Saunx9 W

pfamuntiam mortis.Adcxtremum confugiat ad K- *•
riam inuocationem , & meminerit lllius dicti, qui
fe exaltat,humiliabitur.

Tertiusfinis.curauarus animus fibi diuitias cu-
mujandas ccnfet,eft propulfatio futuriEinopiaj, 4uaE^eumd^*
a diffidentia oritur.Hac ergo impulfus homo,iibi in demiam"
ruturum profpicere cogitat. O quam iniquum eft & Propha
tantam corporis habere curam, abie jtaomni falutis t^lum"
folicitudine. Diffidentiam damnat Chriftus, & tu 1.
qui vice Chrifti fungeris , diffidcntia tua excitaris,
ad qucerendas opes per fas & ncfas? An non aperte
contcmnis mandatum Chrifti?an no manifcft e pro-
mifsionem ipfius conculcas pedibus?mandatum efl:
nolite foliciti efle,quid cdatis,& quo veftiamini.Ma Matlhi s,
datum eft:qua>ritc primum rcgnum Dci, & iufticia 17 3»-
eius,hoceft,Dci.Promifsio eft;Patcr cocleftis alit vo
lucrcs coeli,nonnc vos multo prxftatis eis?Item:No
uit Pater vefter cceleftis , quod indigcatis his omni-
bus. Promifsio eft:& cartcra omnia adiicientur vo-
bis. Sequaturergo pius verbi minifter mandatum
paftoris fui:Ne fitisfoliciti de craftino. Abiiciat E-
thnicam diffidcntiam , accerto ftatuat,quod Chri-
ftus non velit fc deferere , prsefertim cum fcriptum
fit , Non in abundantia hominis vita eius. Auarus Lucxz.xj,
enim plerunque inter medias opcs efurit. Solcnt
homines auari , vitarfua? pra?fidia in opibus col-
locare , adeb vt quo quifque ditior eft, eo minus o-
mnia pericula , atque adcb ipfam mortem reformi-
det.Huc illadiuitum arrogantia & fupinitas , quaii
Dcum ipfum in ciftis & horreis inclufum , habeant
in poteftate.Contra vero oftendit Dominus,vt qui-
fpiam fit locupletif$imus,adeo vt omni opum gene-
re redundct: tamcn quod viuit , hoc minime dcbere
acccptum opibus fuis,cum ipfius vitam,ne temporis
tjuidcmmomento,poffintvlla?bonorum copiseco-
lcruare.Vnus cnimDeus qui vitam dedit, eam fcili-
cet quamdiu libuit,& fouere & extinguere, profuo
iure poteft. Quorfum igitur quifpiam a diuitiis pen
deat,vt ij fo!ent,qui iis accumulandis tantopere liint
foliciti.Memineris ergo 6 paftor , huius fummi pa- Luc K ^
ftorispra?cepti:Vidctc&caueteabauaritia. Abiice
itaque diffidcntiam,Chriftum vcracem eflVftatue.

Atquihifuntfincs, curhomincs ftudeantcumu-
landis diuitiis,voluptas,inanis gloria,& propulfatio
imminentis inopia?. Hos qui cxtreme contemferit,
facilcanimum fuum abauaritia- fordibus purgabit.

Sed qui fit,quod ha?c tria,qua? fcriptura abiicien-
daeflcmonct,ade6tamenhominum animcs mo-^jS
ueant,vt quam paucifsimi inueniantur,qui iftis non
capiantur?Caro noftra llla amat , iifquc mens cxcae-
«tuf co magis , quo caro minus impcrio fpiritus
fubiiciatur.Excitetur proindcfpiritus,vt magisma-
aifquc auclus viribus,carnis ferociam domare,& fuo
impcriofubiicere pofiitf.

Harc f nt brcuitcr di&adcaflectibus corporalibus,
de philautia^eiufquc filiabus,a quibusomnia oriun-
tur mala & vitia & dc rcmcdio aduerfus venenum,
quo homines incautos ifta peftis inficcre foleat.

Seqinmtur Afffctvs AMMALESjIra&Con-^ Aifcfttt
cupifcetia, de quibus nontilla brcuiteradiiciemus. animlie*

IRA quidiit,notum eft,ciusgencra,tria numcra-
tur.Bilis^c^.Iracundiaju^/f. Et Infenfio , k7@-. S9*
Bilis cito & facilc commouetur , fed & lcuiter fcda- S ■
tur.Iracundia,diuturnior ariimi commotio , ex fre- i"cfidia-
quenti maliillati , iniuria-quc rccordatione, conti-
nuu fumit pabulum,& maiu^incrementu:& hxc ma
gis animooccultatur, abditaquelatct, quamcxte-
riori prodatur indicio.Infcnfio, eft exulcerati animi ln£enfu>'
perturbitio grauior, opportunitatem vindicandi il-
lawm iniuriam d« iaduHria ciustrcns , & mmciTci

& f

<Ul£

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

,05 D E P A

ftudens. Atquc idco xer©- dicitur,qma x~T*/,hoceft, J
gujriri ^cct doitcc occafioncm ruerit nacta. Primum ge-
&rCfagieiin.Uj/*P5 neceflarinmcftpaftori : dcbet enim irafci
d3 pafto- vitiis. Secundum gcnus , malum cft , a quo alienum
meum paftorem cptc. Tcrttttm , efT pcfiimum,
cogita c^uo^ ln ;ancc^ diuturnum ciTe non potcil. Pugnat
«iones Jd enmi Cl,m lenitate,& patientiaChnftbna. Quare
2^«n- velimpiumpaftoremmeminifledicti Pythagorici:
am Olla» vcftigium cinere turbato.Quo fymbolo figni-
i. ficatirx ncn indulgcndum efle.Et huius Pauli,Eph.
a* 4.16.S0I non occidat fupcr iracundiam veftram .Hic
Paulus vult nc nosnox iracundos deprehedat.Quo-
pf niam autcm fieri non potcft,quin in hac infirmitate
a 4-5, fa^pe irafcamur , fcquatur paftor confilium Dauidis
| pHftft+. & Pauli:Irafcimini,& nolitc pcccarc:hoc cft, fi con
tigcrit irafci,iram ita cohibete, vt ad fac~ta non prd^
fliat, aut moram aliquam inveftris animis faciat.
Vcrum vthcc malum ftudiofius caueripoffit,paftor
AH«co- iniuria la?fus,ha'C meditetur. Prn»#»i,cogitet, quo-
«'«adu C*CS l^ Deirni offcnderit, & tamen vcniam expc-
«am. ' tierit,Srr«w^o,meminerit,c|u6d vbinon fitrcmiffio
* ira? & oftenfa; , illic ncc vcnia pcccati apudDcum:
s- iuxta parabolam dc dcbitorc , Matth. 18.35. Ternb,
rccolat fc ctiam homincm cfie,& pofle alios offen-
dcrc, ideoqlieoportere fexquiorem c(Te in alics.
4" ^«^y/o,perpendat, quod iratusi biipfi maximc no-
5* ccat,turbando animum. Quintb , seftimct malum,
froueib. 4u°d indc fcquipoteft. Yir iracundus* inquit Sa-
lomon,rixas prouocar.qui vero paticns eft , mitig :t

6- fufcitatas. Sextb , fciat quod magna fit virtus,iram
rcprimerc. Vndc Ambrofius : Prxdarum eft,
motum temperarc coiiliomcc minoris virtutis dici-
tur,cohibcrc iracundiam , indignationcmque Com-
pefcere, quamomninononirafci, cumplerunquc

7- hoc lcuius ,' lUud fortius a?ftimetur. Septimb , de
damno,quod fcquitur iram,cogitct.Pcriram,inquit
Gregorius, fiipientiaperditur,vt quid quoveordinc
agcndum fit ncfciatur. Idem : Per iram , Spiritus
fancti fplendor excutitur , qui fu per humilem &
quictum requicfccre dicitur.Quia cum ira fubtrahit
quictcm,Spiritui fancto habitationcm claudit.

Ha?c quse hactenus de iraamedictafunt, voloin-
telligi de ira,quam impaticntia ^cnerat , non dc illa
laudabili ira, quam zelus pius excitat. llla enim ex
vitio:ha?c cx virtute gcncratur. lra pcr vitium ocu-
los mcntis cxcxcar.lra per zelum,turpitudini irafci-
tur,vt Phinccs,PauIus,Chriftus,& famfti muiti fa?pe
aclo DeifanCto irafci leguntur. Verum cauendum
cft,ne vitium virtutis larua pingamus,fallentes nof-
metipfos. Vidcat crgo paftor,& diligcnter examinct
cor fuum , an ira,qua aeftuat , cxamcre Dei fit,an cx 1
vitioimpatientia*.
ftewiaPl" Aftcctus animalis , qui Comupifcemia dicitur , cfi
«aturaiis duplex : Naturalis,& ncn naturalis. Naturalts tri-
«uraiu. 1U ?*ex ^ut cmm cnca dbuni & potum, aut circa
Katuraiis *; w/*v,vt quis dolore omni iit vacuus,aut circa amo-
Knria4" rcm Vcncreum verfatur. HiarTcchisnaturalcs qui-
*«pUx. dcm funt,quatenus ?cCa> vo;jw g op9« Ac>w,vt Plato ait,
tcguntur & frenantur. Nam alias nattiram corrum-
punt,& Dcum grauitcrorlendunt.
fceit?l>l" ^on natU7a^ Concupifccntia , cft rei alienx ap-
ftou na- Pctitio,qua: peculiari lcgc Dci prohibetunNcc con-
tl«ahs. cupifjccs domum proximitui , nec defiderabis vxo-
fctmc- *' rcm cms ncc fcruum,ncc ancillam,ncc bouem, ncc
afuium,ncc omnia qua? illius funt. Syracides:Ne ze-
tfcic&y ' ics gl°riam & opcs pcccatoris. Non enim fcis quje
futura iit illi fubucrfio. Hcc duplici frcnovolopa-
J ftoris mei concupifcentiam rcpnmi.
^adiui- £p. & aya diuifioCocupifcentiseapud Paulu Gal.
5^7-vbiait : Caro concupifcit aduerfus Ipiritum, &

5 T O R E. 106

fpiritus aduerfus carnciii.^rwftf vocabulo.pcr mcto- Concupj,
nymiamintclligitcorruptione, & vitiofitatem hu- fcenru
mana? naturar,& impctus mde pullulantes, qualis o- "n;IS*
mnium cft qui nondum funt rcgeniti.S.wwwrf figni- spiriTUS,
ficat regcncrationis gratiam i quam Spiritus Dci o-
ncratur in renatis,& impttus excitatos a Spintu fan4
:toin crcdentibus.

Breuiter,Concupifcentia carnis,' eft concupifccn-
:ia vetcrishominis.Concupifccntia fpirit. s, cft co-
jupifcentia noui hominis,hot cft rcgenerati,quatc-
iiusre^cneratuscft. ^ .. a

Concupiiccntiam vetcns hominis definit Paulus cnpHcca.
£ph.2.5.eirc pcrquaminclinaturhomo, ad facicn- ^3^!
lumca,quselibentcarni& racnti:hoc cft, adviucn- ns hofni-
iumadin^cnij mcntifquearbitrium.In hac dcfini- nis-
:ionePauli, duae ponuntur partes vctcris hominis,
fJr%& </^Vo/a.o-ii^,caro,caeftanimipars,quam Phi-
lofophi u\ofoy vocant./ /ceV0/d,mens,quam illi t« AcJ/x V
ippellant.Scd frcqucntiffime carnis vocabulo, totus
«/ctushomofgniricatur; _ ^d{i(

Concupifccntiam noui hominis,definio eiTc, qua noui ho^-
rcnatimoliuntur dcponere vcteremhomincm ,
mdiiere nouum,ex quo fit,-vt iufticia? & fan^timonic ti*.
vercitudeant.EfFcda vtriufquc,hoc cft,& fpiritus &
carnis,recitat ApofioIus,Eph.4.& Gal.5.

Bonusitaqucpaftor fpiritum piiscxcitabit excr-
citiis.iuxta illnd Pauli,a.Tim.i.6*. Commonclacio
te,vt exufcites donum Dej,quod in tce;f.Eli autcm
donum Dei,viuaqua?dam flamm3,in cordibus rcna-
torumaccenfa,quam nituntur caro & Satan furf ca-
re. [Paulusigiturfuumpaftorcm commonc]acit,vt
illam flammam fopitam magis rbueat & exufcitct*
Nam vt flamma facilc cxting.iiti.r,nifi flabclio, im-
pofitis fubinde nouis lignis,cxcitatur : Ita dona Dci

6 fpiritus in rcnatis paulatim difpereunt,nifi aflidue l
exufcitantur.

Sed dicas. Quomodo excitcntur illa dona? Ho- Quibn»
mo rcnatus, donatus cft Spiritu fancto, qui non eft niodis fd
inhominc otiu,fed flamma & agitatio diuina,repu- S»ex"i-
gnans Diabolo & carni , & acccndcns motus tales* fantuI,«
quahs ipfc Spiritus fan&us eft. ^mf.

Huiufmodi motus Spiritus , Primvm omnium to-
cogitaflonc doctrinse moucntun De 1 n d e, in in- £
locatione per Spintum excitantur. Postea, au- 3,
gcntur excrcitiis poenitentia?, confidcrationc noftrx
infirmitatis,repnonandofubitis inccdiis affcduum,
fuftincndo ccrtamina &pcriculain officio & con-
feffione. In huiufmodi cxcrcitiis cxcitatur fpiritus^
crcfcunt dona, & apparct imperium fpiritus aduer-
fus carne.Quarehcrtor paftorcm meum,vt diligeter
infidiasSatanx & carnis caueat, ne extin&a flamma
Spiritus,rurfus Satans & carnis lacmcis 'implicetur.

Quidam ex patrib.dehortaturus Chriftianos a car- Ad«.ca<-
nali concupifccntia , hanc pulcherrimam profopo- "upjfccl»/
pceiam facit. QuihbctChrifiianus in fe habet para- tiam,
lifum, Adam, voluptatemparadifi,&fcrpcntem.
^aradifusjcft verbu Dei, quo (vclutifragrantia dul-
cifiima)afficitur pia anima.Adam,eft vctus homo &
rcanatura, qua: Satana?fraudibusexpofita& cbno-
xiacff. Voluptasparadifi,e.fi participatio Spiritus"
fancti,qua mirumin modum afficituranima ianctai
Serpens,eft carnalis voluptas,cui qui obedierit mor-
tcm fibi fua acccrfit culpa.Igiturn nfecus cauenda?
funt infidix mundanarum & carnalium concupifcc^
tiarum,quam ipfius fcrpentis : quibus fi aliquando
captus 1 ueris,ma! urc accurre ad arborem vita?,Icfu m
Chriftum,ne mors te apprehcndat* 1 1 1 1

Hactcnus fit dictum dc arFcdibus , quantum qui- De voiua
demnoftro inftituto dcfcruirc vidctur. Scquiturvatc.
Dtfctplina velttntatij,dc qua ideo breaius dicam, quia

c. hj.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

t>uplex.
Mala-

dio.

T>e puri
tatecor-
poris.
Duo cx-

107 DE PA

mcntis , cogitationum, & afTcchtu motibus & con-
iiliis obedirefolct.
Qjud fit £ft autcm Volvntas, facultas naturalis , qua
v^iumas. ^ appctitur,cjuod placct,aut declinatur quod difpli
cct.Quatcnus autem naturalis facultas cft,aDeo eft,
& quo ad fubftantiam fempcr bcna. Vcrum quan-
tum adhabitum attinct,variat. Nam cft voluntas
mala,cft & voluntas bona. iYTaiam habcmus cx cor-
ruptionc natura?,bonam cxgrana. Mala fcquitur
mcntcm,cogitationcs & affcctus carnis^bona comi-
tatur mentem,cogitationcs & afrectus ipiritus. lam
quicquid homofacit, bonum ciTcnon potcft, nifi
cx bonaproccdatvoluntate. Quarc vt paftorcar-
nis voluntati rcnunciarc : ita fpiritus voluntatcm
faccrc,opcrofe ftudcbit.Qua? fpiritus voluntas, pcr-
pctuaad impcrandum domina eifc dcbct. Norma
autcm impcrij vcibo Dcicontinctur.

Scquitur Stvdivm, quod intcr partcs cas,quas
rtu* animo fubiccimus,pcftrcmum locum occupat. Hoc
nihil aliud cft,quam vt paftor,renunciata carnc per-
pctub ftudcat,vtpulcherrimaharmonia confentiat,
mcs,cogitatio,aftectiiS,& voluntas, vnicumfcopum
Dcum libi proponcntcs-Vt quse mens rccti intelli-
git.cogitctfedulo animus:queanimus cogitat,ad il-
lud rapiantur aftcchiscqux pij aftectus fuadcnt , hoc
fcrib impcrct voluntas.

Haclcnus dcdifciplinaanimx : nunc dc corpore
pauca fubiicicmus.

In corporc fuo paftor curabit,ne vel mollitic tor-
Mhi fu- pcfcat,vcl duritic fcu auftcritatc frangatur. Sicuti e-
gicnda. nim Dcus vctat , nc pratcr modum indulgeamus
corpori,itaquantum nccciTc cfl,iili dari przcipit,nc
nimia incdia & duriori difciplina frangatur. Huc
pcrtinct dichim Pauli,Coloif.2.23. honorcm habcrc
corpcri pro modo ncccfiitatis prarcipicntis.Debctur
autcm honor corpori, quia domicilium & organon
cft Dci.Quarccauendum cft imprimis,nc vcl crapu-
la vel incdia,aut nimisrigido ieiunio dcftruatur.Vt
autcm paftor melius intclligat , quidfcnticndum fit
dc coi poris difciplina,gcneracxcrcitiorum corporis
recitabo,quorum qua?dam lauc abiliafunt, qua?dam
extrcmc vituperanda.
(Quadrti- Eft itaquc quadruplcx excrcitium corporS : Epi-
fif*.*0*" curcum:Pharif:iicum:Politicum:Chriftianiim.

Epicureum excrcitium pcfiimum cft,& planeho-
minisdignitatcindignum. Nam qui huicfedcde-
runt,potando & fuauitcr cdcndo,& molliter vcftic-
tdo fc faginant , ac dcliciis variis quaii corpora fiia
oicc 4. cmafculant.Vcrc cnim dictum cft.Scortatio,vinum,
& cbrictas, au fc runt cor. Et Ho mcr us ai t : on tLwni
rri.u7M vsjvh ffifVTo otrXap/iav , Hoccft , ilbi ipii primo
malum inucnitvino grauatus. Et Efaias minatur
Efa.j.at. manim iis,qui cbrietatcm fcc1:antur,dicens: Veh qui
potcntcs cftis ad bibendum vinum, & viri fortesad
mifcendam ebrictatcm.

Cum crgo Epicurcum viuenHi genus,& valctudi-
ncmkedat,& iniamc fitapudfanos Philofophos, &
vcrbo Dci damnetur,vt quod rcddathomincm inu-
tilcm prorfus ad omnia hominis ofhcia:fit miniftcr
parcus in cibo,tcmperans in potu,vcftibus ne luxu-
rict,vt po.fi it cifc idoncus ad cogitationcs dc Deo,&
ad motus diuinos, & vt corpus pofiit cflc durabilius
& firmius in fcnccfca.

Pharisaicvm cxcrcitium cft, quofupcrfti-
tfofi oniiiTa doctrina de vcra iufticia,rcmifi;onc pcc-
catorum,& fatisfacrione pro peccatis,fc macerarunt
ieiunio,longis prccuiis , chamcuniis & aliis afperri-
mis laboribus, putantcs huiufmodi opcra clTc cul-
tum Dci,iufticiam,& fatisfacfHoncm , & mcreri rc-
ixcmpia. mifiioncm cuipse & pcens.Hinc manauit Monafti-

ST ORE.

icS

pon

«xerci-

tium-

vEpicu-

reum.

a.Tkari-
faicuni.

ca vita & Ercmitica,eorum qui in Mandris fuis du-
rifiimam vitam vixerunt,vt lofaphat Aucnniri rc^is
filius, male inftructusab hypocritata Barlaam iiio
magiftro. Hiccnim parre mortuo rcgni diadcma
fufcepit quidcm fcd fubditis commcndata rcligionc
Chriftianajc abdidit in crcmum. Vbi multis annis
fqualorc,iciunio,& durifiimo viclu fc macerauit , vt
ifto pacio ccelum mcrcrctur. Sic multi rcgcs,& ho-
mincs alij non mali,monaHicam vitamelepcrunr,vt
m ca iciunio,prcculis ad ccrtam mcniurainrecitatis,
fordidis vcftibus , duris cubationibus fatisfaccrent
pro pcccatisfuis,& merercntur ccelum.

Hoc fuo facro quadrupliciter peccaucnint. Pri- Pcccatt
ra»m,laefionccorporum,quibus Paulus pra?cipi: ho- Phar,l'1!:i
noremhabcri. Dcmde, fallisopinionibiis. Terrta, "crcl,1J"
contumcliain Filium Dei,cuius fatisfactioncm con 2*
tcmferunt. Po/hremo,ma\o cxcmplo,quod ciim mul- **
ti fccuti funt,cum fuis autoribus malc pcrierut. Sciat
ergo pius paftor,quo in loco habcnda iint huiufmo-
di hypocritarum exercitia, & potius vnum Abraha-
mum fcquatur , qui abfquc onini dubio abfolutum '
Chnftiana? perfcctionis cxcmplarexhibct.

Politicvm cxcrcitium , cft quod fiifcipitur, } PoKti.
vcl habitus alicuius inducndi gratia, vt palajftricum, cum.
gladiatorium.technicum : vel fanitatis confcruanda?
gratia,vt ambulationcs , laborcs, tkc. Huiufitiodi
cxercitia non improbantur, imo vtilia , & in omni
vita» gcncrc funtlaudabilia.

Christianvm cxcrcitium , cft quod cx fidc < chri-
proficifcitur in bonum finer&^cxclufa cpinione cul- liiznual'
tusiufticia?,mcriti &neccfiitatis.Hcc genus potifii-
mum fufcipitur a piis , quando fcntiunt fua corpora
pigriora effici,& veluti langucrc circa dclidcria car-
nis.Tum cnim pij folcnt vigiliis,iciuniis, laboribus,
lcdionibus longioribus fe excitarc, vt caro impcrio
fpiritus fubiiciatur. Vcrum hoc exercitium duabus ^nt «gi
rcgulis rcgi dcbet:quarum vna eft Pauli , qui prseci- dcb«.
pit honorcm,hoc cft,curam habcre corpori, feruato u
modo ncccfiitatis.Altera eft Athanafi j. Bonum(in- 2.
quit) eft cxcrcitium corporis , modovcra fcientia
& modcrationc fiat. Vcra fcicntia cftyvt non fufci-
piatur cultus,aut mcriti gratia:fed vt eo tantum cor-
porisferocia rcprimatur,nc fitfpirituinimium mo-
leftum.Modcratio ncccifaria cft,vt ncc impediat nc-
cciTaria officia,ncc valetudincm la?dat.

Diftum cft dc difcipiina animi & corporis , & o- ^jj&t
ftcfum cft quid paftornofter dcbeat fugcrc,vt quod ST corp^*
contaminctcorpus&animam : & quid dcbcat fc Vsco»-
aari,quo corpus feructurcaftum , & animus punis. lunftl°*
Tam vtrunque coniungcndum eft.Ncque cnim ani-
mus mundus cifc potcft , niii caftum iit corpusme-
que corpus caftum,niii animiis fir purus.

Sit ergo animus purus,x& Coi pus caftum,vt alterius
puritasaltcriustcftcturcaftitatcm : vtfiatid,quod
Pa.dus

optatfuisTheifalonicenfibus,cum ait : Ipie r Theflal»
autcmDeuspacis ianclificct vos totos, vt intc^er 5'*3'
vcftcr fpiritus , & anima , & corpus inculpatc in ad-
ucntum Domini noftri Icfu Chrifti ferucntur. Glo-
rifica ergo & tu,6 paftor,Deum corporc tuo, & fpi . doad^
ritutuoquse funt Dci,vtita integer iis totus : caucftoicm'
ncimpunc putcs tecuafurum , ii oculos hominum
latcant tua fada. Ipfc cnim Dcus imaginem futuri
iudicij.in vnoquoqucnoftnlm reliquit.

Nulh:s(fortc dicis)accufat, nullus cft teftis facto-
rum mcorum,qi!is iudicabit?quispuniet?Confcicn-
tia tua iudicatrix cft , eam audi , aufculta quid dicat:
Mcmoria tua cft teflis factorum, vtca nco-arcnc-
qucas : Ratioiudex prarfens cft,ctiam in dcnffiimis
tcncbris : Timor carnifex intus in te cft,& ad cafum
cadcntisfolij fcprodit,Quodcnim cofacntia ac<trc

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

l°9 D E P

fat, memoria tcftificatur: & quod ratio iudicat,ti-
mor excruciat.

^arc Uxc ita in re diuinitus fiunt? vt hoc dome-
ftico iudicio admoncat tc Dcus futuri fui iudicij,
quod aequaquam cuadcs , nifiillud matura poeni-
tcntiaantcucrtas.

pX?" ^*<^UJ;n cnNvt opinor,fatis de prima parte noftra?

putij. inftrucHonis,in quaoftcndimus, quas conucniat di-
fciplinaanima'paftoris,& qua? corpori:& quomodo
totus homodebcatintcgcr clfc , qu6 {anctificctur
Dcus,& corpore,&fpiritupaftoris. Iamcoronidis
loco adiiciam precandi formulam ,c]uapius paftor
caprccabitur quotidic,qu£e in pnuata eius vita, no-
ftrarcqiurit inftru&io.

Trecandi Vormula.

Dvlcissime Dominc If.sv Chrijte , te
inuoco: tuenimlux meaes: tuvita: tu falus : tu
Dcus mcus viuus : Pater meus fanchis : Deus meus
pius : magifter mcus viuus '. Paftor meus bonus : ad-
iutor meusoptimus: Te deprecor , tibifupplico, te
rogo,vt pcr tc ambulem,ad tc perueniam , in tc rc-
quiefcam-.facvt pcr tuum auxilium fand:e,pie,& rc-
cte viuam:mcntis mca? -enebras clifcatc : cogitatio-
nes prauas cohibe : arrectuum malorum flammas
extingue:voluntatcm peruerfim tuo reprime impe
rio:ac lucc tua mcntem illuftra,cogitationcs pias fug
gcre:affectusbonosaccende: & voluntarcm mca ad
teconucrte,vtqua? tu vis,velim & ego.Prarterca, cu
corpus meum domicilium fitanimse mca»,fac, quar-
fo , vt illud tuo auxilio caftum & mundum confer-
ucrmquo anima purgata in corporc mundo habitef
quo integcr iim,anima,fpiritu,& corporc:&tcpcr-
petub in corporc , & in anima mca gloriricem : tibi
Paftori meo,ac foli Dco, cu Patre & SpirituSando
fitbenedidio& gloria,& fipicntia, & gratiarum
adtio,honor & virtus , & robur in fccula fcculorum,
Amen,Amcn:FiAT,FiAT.

ASTORE.

Domefti- % £

Plim co-

ltori nc-
«eflari

X) E S S C V N D *A P A R T £<,
cfuacontinct tnftruElionem, iuxtacjuampaftor
[uam domum & fkmtliam regat.

Nstrv xi mvs paftorcmnoftrnmfoli-
tarium , & oftcndimus quali cupiamm
eurn giibcrnari difciplina , quando folus

fccum agit, atquecius vitafoli Dcopa-

tct.Nunc ipfi dc folitudine cdu&o domum commit
tamus,raonftremufquc,qua dcccat ipfum difciplina
domumacfamiliamadminiftrarc. Quam autcm fit
domcftica hxcdifciplina necclTaria paftori , Paulus
oftcndit i.Tim.5.8.cum inquit: Si quisfuos, & ma-
ximc domefticos non curat,lidcm abncgauit , & cft
inHdelidetcrior.EtBcrnhardus inquit:Ne maledi-
ctiointrct domum, cuftosin porta difciplina po-
ncnda cft.

^apttado Cum itaquc paftori pio incumbit , vt fuam do-
Su^if mum & familiam,pia & falicta regat difciplina , ca-
»1«. " pita ccrta proponam,ad qua? totam difciplinam do-
mcfticam rcferam.Suntautcm hsccapita:
7. Qualis vxer ducenda Parccho.

I I. *s4ffeEtut pafloris erga vxorem»

III. Jnfiruttio vxo*i< & tratlatto.
1 1 1 1. Educatio liberowm.

V. Traftatiofhmtli£,hoceft,>eruorum efr ancillaru*
V I. Cura er prouiSentt.t de viBu cjr necejfarfys.

VII. L'beralitasinp4uperei.

VIII. Totm domu4prccandiratio,<y ttmpufo

ma vi a

comugii

incat.

[qjvalis vxor dvcenda

7>arocho,

Salomon dicit.Domus & diuitix, hereditaspa-
trum cft :a Dominoautcm accipitur vxorprudens.
Ha?c veriflima gnoma monctivi paftor ducturus v- Paftordu-
xorcm,antc omnia Dcum roget, vt fiBi vx >rem ad- ftuus v"

■r - P ■ • ~ *orem,

ningat, cum quapacificc , & tn timorc Dci viuc c i.a-dco
pofsit.Multi iuftas pcenas luun ,qui non a Domino, cam Pc"
fcd a Baccho,& Vcncre,vxoresaccipiunt.Quarc pa 3
ftor,cum primum animum ad coAtugttim appiicue-
rit,ferio & ardcntcr orct Dcu,vt ipfe f ibi monftrct,
qux futuraeft comm :da. Dcniquc vbi a Domino 2.Confiil4
cccpit vxorem pctere, confilia amicorum , ac pra?ci- pl?runl
pue piorum adhibcat. Nam amorIa?piflimc, etiam
in piis,carcus cft.Et,iuxtaThcocriti dicl:um,quxn6
funt pulchra,amori pulchraapparent.Opus eft crgo
hfc amicorum oculo & conlilio.

Pcftquamautem monftran cft perf >na placens, j.Dwn
rurfus adorandum fe conucrtat paftor , vt Dcus , li fuP?i'ci-
tuturum cft c rcfua , coniungat animos vera fton*a. tcr UICt*
Hocautcm ciim fenferit,non morelenonum animu 4. Lcgiti.
puclla7,autviduxexplorabit:fed honefta lcqationc
amicorum,petct ipfius confcnfum. Qyi ff ncgatus
fuerit,non cft,quam Deus llli donare decrcuit:?i co-
fentit, fpcrctcam diuinitus fbi monftratam fuiftc.
Veriim interim hocpaftoridiligenterca;!endum,nei Piam si
fpontc accerfat fibi malum 1 hoc eft , nc cam ducat, ?^ani
cmx vel publice antca corpusfuum proftituit qux- qU*Ut'
ftus gratia , vel ab alio eft ftuprata , aut cft fufpcch.
Qui autem hoc facit,prolibus fuis ^ antcquam nafca-
tur,inurit infamia*notam,ae domum propriam per-
petua ignominia dchoncftot: vt intenm taccam , vix
forc tutam vita? fociarn , qua: alios anrea turpi-
ter amauit.Fieri autem pofTc fatcor, Vt qua: fuit cor-
rupta,pcenitentiam aga^fiatqiicpia &honeftama-
trcna : tamen nolim paftorem meum tali fpc pc-
riclitari.

Leuitic.2i.7.1exproponitur Lcuitico facerdoti,his Pwftl^-
verbis-.Muhercm meretricemaut ftupratam non ac- tJEPudic.^
cipient, nequc muliercm repulfam a viro accipient, f&Sji
quia fandi funt Dco fuo. Ncque hoc tantiim ftori no*
^ropter typum factum cft,ied multo magis proptcr ^*1^
publicam honeftatem vt rccle Procopius interpre-
:atur.Non enim folum paftoris cft , vt fugiat mani-
fefta mala:fed ctiam vt declinet illa mala, quacfama
ipfius fuggiJIant. At quidam dicjnt, opus miferi - 0bIcfti*
cordia? eflc, fi quis errantem reuoeauerit , & ex vili
fcorto feccrit honeftam matronam:Imd, quod me-
lius eft,e fchola Satansin fcholam Chrifti reccpcriu
Nam paftoris domum fcholam Chrifti efTe opor-
tet.Fateor qmdcm ifta magna e/Te. Vermn vt rarum Rcfporf-
eft e fcurra ftcri bonum patremfamilias : ita rarum fi°-
eft ab impudica fcemina i fieri pudicam mattonam*
X*>^T:V,inquit TheocrituSj^cp/^ ;:~m>^c-ct/,hoc eft,
difficile eft cane guftafTe intcftina. In fcholam Chri Lepidu*
fti rcccpta mcretrix,haud dubiepudicitia & eaftita- ^oloiw
te difccict,vtlupus fcrturin fcholam rcccptus,didi-
cirTefy!iabicare,/>4 & fer> interrogatusquid facecrt
p & a,rcfpondit pa rurfus qt id facerent t c & r j rcf-
•pondit ter. Haftenus non infcliciter in fchola ver-
fatus eft lupus , Vcrum ciim idcm iulTus iit coniun-
!gcre fyllabas,pa,& ter3rcfponditi agnui. Q^are ita?
quia aliud os, animus aliud loquebatur. Os pra?cc-
ptoris vocem fecutumeft, fcd quod in animo latuit
tandcm erupit.Simile periculuni timerldum iudico,
fi irtrcholam pietatis rcccpta mcretrix , iuberctur
fyllabasfacercex c & a,s,t,& ii& t,a,s. diccrct quid^
primum ra:dcinde/fr tum* tas. Scdiu(fa coniun^crc
has trcs fyllabasin dictioncm , haud dubic fonaret
I ■ e. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

tN 857 2° copy 2

TTT DE P A

Aiia re- Amafius.Sed fitfanequodfubitQexmcrctrice ficrct
ffonfio. matron;lj cximpudicapudica, ex publica fcemina,
vno cotcnta:(etli huiufmodi metamorphofis cft ra-
ra) tamcn jn paftoris domum nolim talepcriculum
fponte rccipi,pra:fcrtim cum dcbcat effe aliis exem-
plum pictatis,pudicitia?,&-konefta: fama?:vt intcrim
taceam nonnullam labcm adhxrcrc miniftcrio , ex
vxoris moribus vitiofis. Quarc nullo pacfo fcren-
dum iudico , vt is qui ad fandtifsimum miniftcrium
vocatus eft,cuiufque domusdcbct cfte vcluti offici-
na cjua?dam omnispictatis, caftitatis & vcritatis,
ducat vxorcm qua? publica infamia laborat,aut cjua?
alioqui ob aliquod crimcn fufpc&a cft.
« ,. Qualcm emo iudicas duccndam cffc ? Paftor du-
xofducc- chirus. vxorem quatuor harc diligcntcr examinct.
Hfc u Num pij & honefti iint parcntes puella?, quae placc -
tuor cxa- re cccpit. An puelle morcs,graucs & honefti fmt. An
minanda- ipfaaliquodartificiumfciat. An obnoxia fitpubli-
i. Anp>i- cx famar. Parcntcs rcquiro pios& honeftos , cirni
'? & hcT ProPtcr futllram affinitatcm , tum propter fpem de
ncfti. ' pictatc & honeftate vxoris duccndx. Nam a bonis
z. Anmo nafciboni folcnt.Dcindc,morcs in pucllagraucs &
fi"r hone- honeftos poftulo. Sarpe enim fit,vt qua? nata cft ex
fti& gra- bonisparcntibus,& cuiusfama cftillrfa,prodat ta-
u"' mcn fignis cxternis,qualis intus lateat animiifc Phi-
lofoplius quidam ait, non multum referre, qua in
partc corporisquis fit impudicus. Aliquando vultus
&oculi, intcrdum inccfTus, nonnunquam vcftitus,
haud rarolinguaanimumimpudicuprodit. Dcim-
pudicitia cx oculis cegnofccnda, hoc modo Syraci-
dcs : Impudicitia mulicris clucet in elatis ipfius ocu-
lis,atque in palpebris cius cognofcitur. Hic Syraci-
dcs mulicris oculos, libidincs cius indiccs, & in fu-
pcrciliisccrta figna cffe dicit. Atq; ita vultu & ocu-
lis prodit puella,quod occultum effc putat. Benigni
oculijfammamanimi pulchritudincm comitarilo-
lcnt:procaccs oculis , animo ctiam procacifunt vt
plurimum.

Signapa- Quarcpaftor vxorc du&urus, pudicisoculis nrx-
& impu- ditam qua:rat.Laenim videtur mgenioad tcmpera-
Ocuir* tiam,iufticiam,pudicitiam,continentiam, ad omne
lnccfliis. dcniquc virtutem nata. Inccfns quoquc, haud raro
animi vitia prodit.Nam & fuperbia? & impudicitia?
lignum cft,artc veluti formatus inccffus.Multae cum
inccdunt,in vndarum morc torqucnt corpusumilta?
acrem occipitio fcriuntalia? alias ineptias exprimut,
Vcftitus. quibus impudicum produntanimum.Pra»tcrca,Ve
ftitus & pudicitia: & impudiciriae tcftis cffcfokt.
Qua: cnim fcemins nimium cultui veftium ftudent,
& pra?cipue fi ftatus fui & conditionis non habent
Scrmo, rationcm,libidincmanimi in vcftepingunt. Maxi-
me omnium lingua &fcrmo, animicharactcreft.
Loquaccs rceminaj apudomnes, infamcsfunt:Con-
tra lingulare mulierum ornamcntum,cft lilcntium,
ficuti& Aiaxfueobiccitloquaci fcemiii£.Pauca,in-
quit,mihi loqucrc,& grauia.Mulicribus cnim filcn-
tium ornamcnto eft.

Hactcnusdc moribus.Summahi!C rcdit,vt puclla
duccnda paftori in vxorcm, fit pudica facic , inccflu
A compolito ad pudicitiain & grauitatcm, vcftitu dc-
ciu "ah- ccnti,& lmgua minime pctulati. Dc artificio reftat.
•;uod arti Non cft vtilc paftori,cam duccrc, qu£ tantum nata
fcvmicut. at| dcuoradum vidctur. Quarc cam querat,qu«e mu-
licbriaartificianouit, pro conditione fua? perfonce,
quajaffucuit in parentum ardibus ea curarc & admi
niftrarcqua? ad matronarum ofriciapertincrc vide-
buntur.Brcuitcr,fit talis,qua?,fi rcs poftulaucrit,vi-
ctum honcfte qurrere pofsit fuis manibus, honefto
aliquo artificio. Non enim dccet , vxorem paftoris
otio deditam cffoqualcs folet cflc, qux a^>ud narctcs

S T O R E. m

Fiimis tcncrc funt cducato:. Na paftor cum fua vxo- 4- An fij-
rc,ad quamuis fortunam paratus cftc dcbct. obnoxu

Scquiturfama p iblica^cuius ctiam rationcm rta-
bcrc dcbct paftor.Etii cnim cu ca lint falua, dc qui-
bus iam diximus, hoccft,fi nata eft puella ex honc-
ftis parcntibus,fi bonis moribus cft pra?dita,(i honc-
ftum aliquod artificium nouit, fama honcfta comi-
tari folet-.tamcn vtilc cft, eam ctiam in cofilium ad-
hibcri.Illa cnim vcre honefta eft, de qua fama vere-
turmcntiri. Vcruni fi fama aliquid contra ca, quje
:oris vidcntur, fcrat, prudcnter circumfpicicndum,
vt quid veri lit inquiratur. Nam fa?pc vfuucnit, ho-
nincs vanaloqui, idquc vclbencuolcntise%vel odij
afrcclu ductos,vt vcre Nazianzcnus rcfcrt.Quarc hic
prudcns circumfpcftio adhibcnda cft.

Dixi qualcm velim paftorcm meu qua?rerc fpon- Sponfjha
fam, quam cum nactus fucrit, dcbct in timorc Dci &nui,tl^5
& fponfalia & nuptiascclcbrarc , & inuitarc Filium ^eiebrare
Dci fuis prccibus,vt afpcra, quar fortc incidcrint in ^ftrolde"
ifta noua Lcictate,vclit mollirc,& aquam in vinuni " '
conucrtcrc, hoc cft, tcnucs ipforum facuhatcs, fua
bcncdictioncprofcqui & augcrc.

II. *

^jfetttu Pafioris erga V xorctn.

Vt aytem paftor fciat, qua!c*m affcctum opor ^uple»
tcat ipfum habcre erga vxorcih, quam iam acccpit, Jcs»i»af-
rcfpiciat cum ad Deum,a quo vxorcm petiit,tum ad riti tr^"
primam coniugij inftitutioncm. vxorcm.

Si adDcum rcfpexcrit , admonctur amoris er<ra i.Dei d0-
donum Dci. Non cnim dcbct vt vilcm contcmne- u,wu•
rc,quam fcit fibi aDeo datam e(Tc:im6 potius vcro
& finccro chantatis affechi profcqui.

Si ad primam coniugij inftitutioncm refpcxerit, 2- Coniu-
animaducrtct Hcuam de cofta Adam cxtruclam ef- fuj^Jf*
fe,& datam fuiflc Adamo in vxorcm. Dcbct i<>itiir
eam amarc,vt propriam carnem : dcbet cam foucrc,
vtpropriam coftam : dcbct illam imbccillem rcfo-
cillare,vt proprium mcmbnim.Qi^iscnim tam cru-
lclis cft,vt fuam ipfius carnem amarc, foucrc & rc-
riccrc non velit?

Deindc, quiaHcua non dc Ada? capitc, neque dc Quid
pedibus eft ficta,fcd cx latcre cftformata, admone- n^comJ
tur paftor dc rcbus tribus : vidclicct,qu6d vxor non gii inftim
lit domina fua, quia dccapitcnon cftfnmta-.Necfcr IIX'
na,quia non cft de pedibus formata. Sed quod fit fo- ceat-
cia,quia de mcdio,hoc cft,dc latcre prodicrit.Vt i<*i- 1*
tur non dcbct paftor , impcrium in vxorcm haberc ^
, vt in fcruam>ncc illi fubiici vt feruusuta dcbct ex lc-
fgcinftituticoniugij,camvtpropriam carncm,atque
fociam vita?,intimo amorc complccti.Hicamor fun
damcntum cntreliquorum ofriciorum in tota vita.
III.

JrtftruElto VxQfU*

Instrvction em vxoris,hk intelligo eam in-
formationem per quam confuetudoconiugum a- Marirm
mabilis,dulcis,& (inc omni molcftiareddi pofsit. In vxons do
primo cnim congrcffu, iacicndum cft fundamctum a°''
futurxconfuetudinis m totavita.

Primum itaque paftor vxorcm nactus,diligentcr i. m ven
inftruat cam,& veluti de nouo pacifcatur cum ea,dc pie1.3"6*
conftantia & perfeuerantiain vcra pietate:hoc eft, inftitutt*
quod vclint vna Deo obedire,ftatuantque fc picta-
tem omnibus rebus mundi vclle antcponcrc. Hoc
iacto primo inftruclionisfundamento,omnia poft-
ca crunt faciliora.

Hinc amicitia mutua pendcre doceat.Nulh cnim Hi,,c
ftabihs & firma amicitia effc potcft, nifi a Dco ortu ^SSf
habcat. Admoncatomneminimicitiam intcrcon-pcndcre
iugcs, cum pacto pictatis pugnarc : quod padum ^0"^

vioiaxc

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

«I DE PASTORE.

violarcfumma temcritas cft. Adha?c cx codcmfun-
tbmciito d - ce.it vxorem, quod virtus ac moru pro-
bitas,inter coniugcs mntuam oblcctationcm pariat,
B.Admo- Quarc vt paftor ipfc virtutis acprobitatis excm-

Stem P*um > vxon cife d. bct: ita candcm fedulo hortctir,
dift.s & v* in cius vita morum quarda probitas rcluccat , do-
tcfux,horceat<-]' non m auro & fplcndidis vcftibus,fcd in mb-
rum probitatc, prarcipuum honcfta? matronx orna-
mentum clTe fiturmiuxta hocinfgne Cratctis dictu,
dcornatu mulierum. Ornatus elr, inquit,quod or-
nat. Ornat autem quod ornaticrem vxorcm facit:
iacit autem ornatiorem nccjue aurum , ncqi c fma-
ragdus,nequc coccus,fed quecunque grauitatis,mo-
dcllix,& ingenui pudoris indicium addunt.Hcc co-
probct paftor verbis Petri,i.Pet.3.$.
4 i€qui- Inftituat prarterea paftor vxorem, dc mutua bhn-
■m & ^Ja,hoc eft , dearquitate & moderationerqua vter-
quc akcrius arqui bonique confulat mores & erro-
rcs. Hanc a?quitatem omnino nccclTariam cflc do-
ceat. Nam in hac natura? imbccillitatc multa errata
incidunt,qua?nifi mutuacondonationc tcgcrcntur,
horrendi tumultus onrentur, & cito ficrct alicnatio
animorum intcr coniuges:prxfcrtim cum Diabolus
infidiatureoniugibus,cV: prsecipuc incubit,vtconiu-
gesfuo veneno inficiat : quo poftea inde prodcant
homincs apti ad propagandum Satana? rcgnum.
Multus crgo fit paftor,pra?fertim adhuc primo amo-
re fcruente,in commendanda vxori hac mutua Zhu-
*«<xtoto vitxTempore neceffaria. Hancmodcratio-
ncm amor mutuusalct, fouebitquc: facict quoquc,
vtconiugesnon nimis acutc altcr in alterius vitia,
introfpiciant : fcd vt multaaut non animaducrtant,
J-Admo.autfianimaduerterintamoremutuo tcgant. Si qua-
»cptlche- ncceuraria e^ admonitio , efficicndum vt ca cx a-
d« amkc more proficifci vidcatur. A dhscc doccat vxorem , fi
&p,e- opus elfc vidctur, vt pic cV fcdulo pra?ftet officium,
non tanquam in conipecl:uhominum,fed vt in c n-
« EamdofpccluDei.Poftrcmo & vocc,& excmplo,doccat pa
JarVs Pex." ^or vxorcm pictatis excrcitia,inuocationem,gratia-
«^itia rum a&ioncm , facras ceremonias reuereri , &c. de
quibus rcbus infra fortaffc plura.

Hceciit brcuis inftructio'-, quapaftorfuam vxo-
rcm,quam ducit iiiucncu]am,informare poteft: qui
tum demucfficaciter ca inftruct, fi ipfc pra?ieritexe-
plo,& quod ab vxore requirat ipfe primus faciat.

Scdvnum ferc pra:tcrmilii1"cin,quodnequaquam
omittendum fjut.Vxor paj^oris vbi concepcrit , ad-
moneamr a marit6,vt fiue cubitum cat, fiue furgat,
^ttafta-Deo commcndet-vquod bcnediccnteDco cbncepit:
TranGtio ^etat vt ipfe fua potcntia fk. bonitatc afsit, tueatur,
»4 'eejue- ac foueat c^uod conccptum eft.Quomodo autcm in-
tiatum\ Ians natlls educari dcbcat,iam diccndum cft.
'3 II II.

EDVCATIO LIBE-

YOtHTIU

Grati» Po stq^am paftor vidct benedictione Domini
^oagenau^kain familkim^non ceflabit Deo gratias «agere,
betuJjal* pro^antabcnedietioncy& orabir, vt Deusquoddc-

dit clemcntcrtueri velit. • cAw:
Jonda- *n educationc autcm pucrorum,fit primum flun-J
jntntum danieVmtHnwoeatio Dej pro pueris. Nili cnim Do-
SffjJ*1 minus eul^icritciuititernjftt^tra Iciborat,qui ^di
*t>tum. ficat cam.Fruftraitaqueomniscuraeducandarfobo-
lis fufcipitUlSttifr Dciis martttrn adhibeat , & dedcrit
pucfisaduefflis SataitAm Angelos cuftodcs.
Infantes Dcindc,hocia6to fuhdiairteto de ihuocatitfneDci
^onem* Pr^rl^e^^?rnriia Pa^or^ Cnfa cfc debetivt viria cu
^>minis 'ac^c natus infails inciplat ballHitire Iefu nome. llla
artue/ • en'm ^u^c^ appellatio, prtma cum fueritiri infantis
,CI* °re,fpes eft vt in rcliqua tota Yita illic mancat j non

114

yterum
Sdtans

quom<

f ne maximo frudu. Vbi autem puer fari coeperit, i„ftitutJo
mox precandi formulam a Clinftu pra?fcriptam di- infmtiu.
fcat,eamquc fxpius rccitct,& pra?cipuc cum itur cu-
bitum,cum furgitur manc , & in principio & in finc
prandij & coenar. Hanc vbi aliquo tcmporcvfu fir-
maueritpucr , addaturSymboIum: mox t)ccalogus:
poftremo doctrina dc Sacramentis.

Porro vbi a?tas maior acccflcrit, hoc cft , circa fc- '■«Ai
ptimum annum , pater incipiat puerum doccre, de ftituii,?'
creatione,delapfuprimorum parcntum, depcccato
propagatoaprimisparentibus in totum geni shu-
manu.Dcindc proponat Chrifti bcneficia, quomo-
doipfcpropitiatorpeccati fit, cnius propitiationis
teftimonium & figillum eft ipfe Bnptifmus.Hic do-
ceatpaftorpucruma.curate de Baptifmo: oftcndat
Baptifmum teftimonium efTe ablutionispeccatoru,
perfimguinem Chrifti.-oftendat Baptifmum perpc-
tuam concionempcenitentia? efTc: oftendar Baptif-
mum,fignaculum cfic bencficiorum Chrifti, & vitar
xterna?. Admoncatpuerum de candida vefte , qua?
ipfi impofita ruit in Baptifmo,qua: ipfum in tota vi-
ta admoncbit,quod & iit veftitus iufHcia Chrifti,.&
quod debeat in poftcrum candidam & fanclam vi-
tam meditari.Ha?c omnia mclius difcunt pueri,fi pa
tris vitam videant doctrinar 1 efpondere.

His ia&is pictatis rudimentis,maicula: proli pro- Mar«J *
ponat patcr litcras difcendas, mod6 ad eas aptus vi- ^"f
dcatur:fcemclla? opcra mulicbria nifi fortcplacct, doinfti-
quod non improbo, cam inftitui in litcris , vt pcfsit ,ul dcb*
aliquando facros libros,vcrnacuIo fcrmoncfcriptos,
legerc.Nam vtLatinc difcantpuellx non fuadeo.

Prarterca habcatpaftor fingularem curam moru Motum
inlibcris.Siquidquodno dccct a^ant,puniat:fi offi ^**^*
cium faciant,Iaudct : moncat quam honefte domi bc«ur!"
crgaparentes & familiam fe cxhibcant : quam mo-
defte foris ergaalios fe gcrant : qua rcuercntia cxci-
piant fenes:quo candore cumparibus conucrfcntur.

Caueriim vt rem ad numeros reuoccm , quatuor Qnatuor
potifsimtimin inftitutionepueroru fpcdanda funt, in PUcro:
qu? Paulus,etfi in diuerfisIocis,dcpucrorum educa - tutione
tionc tradit. fpetad*
Primum^md parcntes debeant pueris,cxponit.
Deinde, quidcaucantparcntcsinpuerorum edu-
catione,docet.

T«w,quid in pueris fit culpandum,admonet.
Pc/?r^,quorum puerorum mores fint laudabi-
les monftrat.

Ad Ephefios fexto,4.quid parcntcs dcbeant puc- iQuidpa
ris hisiiK>icat verbis: Patres educatc liberos veftros, f,^"/^
in difciplina, & correptione Domini.Breue quidcm b«"s!
pra?ccptumeft,fedmulta continct. Vultcnim vt a
curisliberifani5tainftitutioncformctur,acfanisad-
monitionibuscorriganturfubindc:vulteos enutriri
in difcrplina & correptione,no quanis, fed Domini:
vult vt difcant prarccpta pictatis , ciuilia morum in-
ftituta: vult eos proficere in timore Dei:vult cos in-
forman in vciitate,iufticia,tcmpcrantia,pudorc.

Proinde paftor,cui prolem donauit Dcminus , in
his fitfcdulus : cnnti iat fuam fobolcm in difciplina,
& monitis Domini: & fimul addat domefticum cx-
cmplum,nequidturpcdidu a feaudiant ,nc quid
turpc fa6tu in fcvideant:im6 potius det opera, vt fe
viuu cxemplar omnis pietatis & probitatishabeant.

Quid parcntes in puerorum cducationc caucre
dcbcnnr, Apoftolus in eodcm capitc oftendit , cum Sm
inquit: VospatrCs nead iiam prouocctis filios vc inpuero-
ftros. Vult Paulusneimmodicafxuitia parentes fi-
lios exafperet.Hinc enim nafcitur odium: rx quo fit
demum vt uicrum prorfus excutiant. Idco ad C0I.3.
ii.additur:Nc dcfpondcantanimum. Jngenua cnim
I tractatio > & modcrata, magis liberos retinet in pa-

tum cdu-
catiouc.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ii5

D E PASTOR E.

116

rcntum timore, atque etiam ©bfcqucndi ftudium &
alacrita:cm illisauget t contra durities & illiberalis
auftcritas , eos ad contumaciam inflammat , & pios
aftectus cxtinguit.Studea!: crgo paftor, vt difciplina
puerorum fuorum comitatc lit tcmpcrata, ne nimia
lcueritatc vfus,pueros pcrdat.
puemcul in pucris culpanclum fit,idcm Paulus in Epi

pandu fiu ftolaadTituiriji.^. vbi agitde eligcndo Epifcopo,
hoc cft,paftorc,oftcndit.Libcros habcns non obno-
xios crimini luxus aut cotumaccs. Duo vitia grauif-
fimanotat,*V<i)Tistv tk. inobcdicntiam.ct^T^omnem
intcmpcrantiam fignificat , vt luxuriam, lafciuiam,
prod galitatem,hcluationcm,cvc. Clcmcns infecu-
do Pardagosi > dicit stV^T/otv dici quafi *.<rmt<Lv , vt fi-
gnificeturrinis eorum,qui luxuria:, lafciuia?, hclua
tioni dcditi funt. lllis cnim nulla falus rcliqua cft,
fcipfos fua intcmpcrantia cxtrcmc pcrdunt. Aliud
vitium quodculpatin pucris,cft inobedietia, cxqua
priusillud nafcitur.Cum igitur Paulusno vultcligi
. vllum paftorem,cuius libcri funt luxuriofi & contu-
maccs,dct operam paftor,vt prudcnti modcrationc,
pullulantia in liberis vitia corrigat. Si enim tcmpe-
ftiua & prudens difciplina adhibctur , ncmo tam di-
ftorta cft natura,quin flech pofllt. Vcrum li inuctc-
ratum fucrit malum,fruftracorrigere ftudebis.Prin
cipiis crgo obfta.
4.quo- Laudabilcs mores pucrorum qui fint,indicat Pau-
mm puc- lus i.Tim.j.^.vbi loquitur dccligcndo paftore. Qui
(inquit)filioshabct,cum omni lubie&ionc» & re-
ucrcntia,fcu honcftatc,aut caftitatc. Omnia cnim
harc^Graca vox ««vsrar compleclitur. Vult crgo in
fumma, libcros paftoris moribus efle ad omncm o-
bcdicntiam,rcucrentiam,caftitatem,modcftiam , &
grauitatcm compofitis,ita vt patris quafi ingcnium
rcfcrant.

V. \

TRACTATIO FAMILIi,
SerHorurn & Anctllarum.

quaiis Generalis rcgula,iuxta quam oportct Chri-
oaSnrf, ^nos dominos agere cum fuis fcruis & ancillis,tra •

rorum
rrtorcs
fiat lau-
«Ubiles.

familia" ditur Ephcfi 6\hifcc verbistEt vos domini^ca<Je faci
tcergaferuos , remittcntcs minas,fcu laxantcs ira-
cundiam , fcicntcs quod & vefter ipforum dominus
cftin ccelisA' pcrfonarum acceptioapud Dcum non
eft.Huicgeneraliregula: uibcflcdebetpaftor. Pra?-
tcrea etiam cogitabit , quod non fit tantum domi-
nus in fua familia,vcrumetiam Prophcta {.pifco-
pus, quidcbctcuramanimarumfujsfamiliae habe-
re. Curct igiturantcomnia , vtfuafamilia fit pia, J
fithone(ta,fit fidelis. N,cque ferat {eruum & aucillaY;
iqui difciplina? domcftiasctiam quantum.adrcligio-;
ncm attinet,fubciTc rccufant. Solcn t vt plurimunv
feruiaccommodarcTe moribus dominorum fuoru::
quantb magis par eft,vt pij paftoris.mores Cxprimat
pia familia.

H*c fit crgo Prima regula , vt paftor curct vt ha-
beat piam familiamjCamqucaiTuefaciat adhumani-
ta'tcm,tempcrantiam,caftitatcm,& alia&virtutes. i
Deinde , iuxta Pauli rcgulam paftor placlde & a-
manter foucat fcruos & ancillas litas, tanquam con-
lcruosDci.Habcntenim domini & fe.rui commu-
ncm Dominum,qucm fufpiccrc delpcnt vtr^quc»
Tertia, Tettio , iuxuphrccptum Pauli rcddatpaftorIfui$
feruis & ancillis, ta *Vt*, hoc cft, 7* <//V.5t/ct,iuxta di-
frributiuam iufEitiam.Ncqupcnim ficKaheat paftor
obnoxios fibi fcruos,quih fciat fe vicijsiraillis obno-
xium cffc.Scruis laborantibus rcddot iuftam mcrcc-
dcm,cos foueat ac complcctatur in tipnudp,»
^uatta. gttarto & poftrem6,curet paftor vtfuifcrui publi-

Kegula
prima-

$C«unda.

ccremomas
tionc &:

cqLi^ntiusacccdant. fyc ci^im ra-
preftat patcrnum pencficium alios

CVRA

ET PROVIDENTIA

de viElu frnecejfarijs.

Cv.M hxcvitaopushabeat neccflariis adminicU- Paftor
lis, vt confcruari pofsit, non dcbct paftor ca mcdia ,ncij.,aa?
contcmncrc,qua: Deus ordina.uit. d.mi vi-

Qui in vrbehabitatpaftor, ftipcndiumfuumcer- ta,n noa
tum nouit,quod vt rcctc difpenlct,opus,eft:iinguia- Jugit8^
ri pruidcntia , ne vel fordidus videatur,vcl prodigus. ro prodi*
Vtnmque vitium indignum cft paftorc. Prodtgah- a.
tati medcbitur,(i pcrpcndat & coputct cxactc,qu,an- uaritum.
tum per annum requiratur ad honcftam famili^ fu-
ftcntationcm.^«4nVw,fi Dcofidat,non crcatunrA'
ftatuat cx bcnedidioncDominiroburelTcpani.Q£i
autcm rurihabitatpaftor,&habctagroscv dccimas,
potcft fuis rcbus ftudcrc , vt habcat quo fuis & alijs
pofcit bcnefaccrc. Sed non difcedat a regula Chrifti,'
qui ait : Qiurrite primum rcgnum Dci : mcminerit M h 4
primamcuram&prdEcipuameiTedcbcrcfalutis. 33.

Quia autem,vt dixi, hxc vita opus habct admini- Licetpt-
culis iuxta Dei ordinationcm,qua?rcrc potcft paftor fto"dc
facultatcs,cifque,qua? ad cultum viclumquc ncccfla- £1*" '
ria funt, opcram darc, modb intra limitcs fui officij eflc folli.
iruncat.Quodautem hoc liccat paftori,tcftatur pro-cilu^,•
mifsio Dci, qui promittit bcnedictioncm pic labo-
rantibus. Proindc & lucrum, quod paftori ex fuis ai
gris & dccimis accedit,potcft & dcbet paftorvtpru-
dcnsceconomus confcruarc,& poftca vt rcs poftula-
ucrit prudentcr difpcnfare.Quod fi facultatcs crcuc-
rjnt > agat Dco gratias, ac fimul Dcum prccctur, nc
libi in fpinas & laqueos conucrtanturrquod fanc vfii
vcnire folet ijs,qui folidum fiducia? in Dcum funda-
mentum non icccrunt.Qui cnimfiduciamcollocant
in diuitiarum incertitudincm , naufragium fidci fe-
ccrunt,& viua fiduciain Dcum vacui funt. Confilio,
proinde Dauidis obtempcrctpaftor. Siaffluent, in-
quit,diuitiar,noli cbrapponcrc.

Eft itaquc Pracipuum, nc diuitiarura Jiuius fcculi . ^

fiduciam adijciat.7«w,vt pro ljs gratiasdatoriaWat*. **
Pr*terca>vt casnccauarc cumulet ac rctineat , nec
prodigaliter cmmdat : fed cas difpenfet, iuxta regu-
lam fidei,& charitatis. Pottremo, vt fit paratus cas a J* " ;
fc abdicare,quotiesDco libucrit.

VII.

LIBERALITAS IN
pauperes.

D e ofjficio paltoris quantum ;ad^uf|i^cIecmo- De F-Jee-
fynarum attinet in vfus paupcrum,fuo loco dicctur: mofyaa.
Hic. t<dtum de elceinofyna ac libcralitate a<*am,
q.uam ipfc dc fuo fcciot,.&.pra:ftabit egcnis. Nam & .2
pdftoj- commuoi prSPceptoXubeft , quo mbemur elfc
^beralcs crga paupercs. . .

Prxccptum autcm hoc cft : Frange cfuricntii pa-
ncmrwum,& egcmos vagbfque induc ift^mum^ST^
tiKim.Si videris m^umffOpeji cum, & car*n§m H<am
nedefpqxeris.Et p^a^itcr.Pai^usprccipitmo pa-- T-
ftQruvtfithofpitaUs » feuf vt ih Q-artp.cft, I
hoc eft xamantcr jcoimpjgftens pcrcgrino^^cQ^ /0-
^^,a^jFC^rcans fuUAcuJutibus. j >H,*>bnbCI
i d c¥l ?¥tcm meus.paitor magis ad IibcjJaI«atcm cx- Z^,
ptetur^ hucatlijciam quaj in omni elecmofynifpe- %S>*na«
lA^te^vt fum^,cauf*^Jccmofyn?,arTe<aus 4atis,in ^fi

pcftorc.

conlid,
«tio.

>**,,

,-,oan.J.
»7-

n7 DE PASTORE.

j pccfcoreprseftita:.
Caufi Czufx qua? impcllentpaftorcm noftrumad libe-
irftiuili- ralitatem crga cgcnos,funt multa? & variar , quarum
ichri nonnuMasrecitabo.

ftiana " Prima. Chriftiana profeflio requirit vt abundent
profcfuo. pij in omni opcrc bono. Nunc autcm elecmofyna
cit vnuin cx pra?cipuisoperibus,quibus proximo co-
modare poffimus,quare paftor fciat fe huic commu-
*Mar,da.nilcDifl,bcn'e-

tum Dcj< Secunda. Mandatum Dei,quod fa?pius in Prophe-
L„c u +i ticis & Apoftolicis literis repetitur.Frage efuricnti
inquit Efaias,58.7.panem tuum.Chriftus:Datc clec-
mofynam>ac ecce omnia munda vobis. Huius man
dati admonet nos Syracidcs cap.2o.i2,.Propter man
datum,inquit,ahrumepaupercm,& proptcr inopiam

J Exem CiUS ne ^imittas eum vaCuum*

f U sinr Tertia. Exempla fan&orum, vt Abraham patris
rtoiiuu. noftri & aliorum muitoru. Iob de fua ergapaupercs

liberalitate teftatur,cum ait; Foris non permanfit
4.Eximiapercgrinus.Oftium meupatuit percgrinccap.^i.jz,
«kcmofy ^«^rM.Ekemofynspurse «eftimatio apud Deam:
tkctt?1 ^-Cor.9.i2..AeiTcu:>/ct dicitur.ad Hebr.ij.16.31/^2, ho-

ftiaappcllatur.

s.Proxi • Q^nta> Proximus ipfe,qui caro tua eft.Prophe
lnu ta diciuEt carncm tuamnc defpexeris.Qui cnim in
djgentem proximum non iuuat , feomni charitate
vacuum oftendit.Huc illud Ioannis didumtQui ha
bueritfubltantiam mundi,& viderit fratrem fuu ne-
ceflitatem habere,& claufcrit vifcera fua ab eo>quo-
modo charitas Dei manet in illo?
tio Stxta. Cogitatio pcenne eorum, qui non tangun

*rudeiu turcalamitatc egenorum. Primum enim,incurrunt
iiesPtra. jn iram Oei. Ab inope,inquitSyracides,neauertas
t i. oculos tuos propter iram.Deinde maiedi&ioni pau
3." eC+' pcrum fubiaccnt,iuxta iIlud.\Maledicentis tibi in a-
^ «. maritudine anima? exaudiatur deprccatio eius.Prx-
«.cclcf*-' terca,fi imploranti tenon fuccurris, idcm a Domi-
j. no expectabis.Qui obtnrat aures fuas addeprecatio-
JltJJBeib' nempauperum, ipfeclamabit & non exaudietur.

4. Adha?c, Impius in paupcres ipoliabitur donisqua?
^uh i3.habuit,iuxta illud:Non habetiaufercturabeo quod
habet:hoc eft,ei,qui non vtitur donis Dei re&e iux-
ta voluntatcm Dei,auferuntur ei dona.Excpla mul-
f^ ta fuppcditanthiftoria*, & quotidiana experientia.
^Tftii Qnidefpicit deprccationcm par.pcris, paticturin-
*7« ' opiam.Brcuiter,cum ira Dci & malcdicbione omne
malum coniundtum eft.Omitto pcciiam,quaj in po-
ftcritatcm extenditur.Qui enim crudelis eft inpau-
pcres,eius liberi aliquando aut mendicabunt, auta-
liam calamitatcm experientur. His caufis perpenfis,
paftor lit pro ratione fuarum facultatiim in egcnos
& exules libcralis.

jijfeUw dantis elcemofynam fit purus & caftus,
non infcchis hypocrifi aut x;w/o^/6t:qua? vitia,omnia
opcia,rationc praxcpti bona,inficiunt,itavthabea-
tur abominabilia in confpechi Dci. Ardcat itaquc
afrechis,amore Dei,& amoreproximi:fit hilaris ani-
mus dantis. Hilarem enim datorem diligit Dcus:
pra-luccat fidcs:fit fcopus gloria Dci.

In rnodo elecmofynarum fpcctentur, quantitas,
'75T»r,a:ft:imatiodati,ciifcrimcn hominum, dominiu
dantis. Quantitatis clcemofynam mcdcrcur ad re-
tj«r'auu" gnlam, Tobia? 4-Si multum tibi fuerit, abundanter
tribuc,fi parum,libenter impartiri ftude. Et 2. Cor.
8. Nunc vcro & fa<5to pcrficite, vt quemadmodum
promtus eft animus voluntatis, ita & perficiendi cx
coquod habetis. Etcnim fi prius affit promtus ani-
mus ,is acceptus eft pro eo,quod habeat aliquis,non
pro co quod non habet.I<roT>K requiritur etiam in mo
do cicemofynaj,iuxta illud2.C0r.84i4. Scd pari con-

118

. U.

.11!.
"^du^it

ditionehoctempore, abundantiafupplcat illorum
defectum , vt&illorum abundantia vcftrum defe-
ctum fuppleat,vt lit a?qi aliias : quantum quidem ad
vfum attinet,non quantum ad poflefhones. Ha?ca?-
qualitas non requirit paria pro paribi.s ab cc,cui das
eleemofynam:fed lpectatfymmctriam totius corpo-
ris Ecclefia?. Hxc enim eit in Ecclcfa iuris analogi
ratio,vt dum vltro citioque finguli intcr fe commu-
nicant,pro menfura donorum & ncceftitatis,ex mu-
t.iacollatione efficiatur apta fymmetria,tamctli alij
plus.alij minus poflideant,& difrributafint inaequa-
liter dona..ts£fttmaiio data; elcemofynse,non pendct }
ex doni magnitudine,fcd cx animi libcralitatervt vi- mmo d».-
dua qua? mifit in Gazophylacium duo a?ra, pra?fci tur u*
aDomino iis,qui maximas donationes obtulcrut. Si
enim aflit promtitudo , exco quodquishabetacce-
ptuseft.

Difcrimen quoque oportet habcic komwttm t in 4.Difcri-
quos eleemofynaerogandaeft.Etficnimomni indi-
gcntifuccurrendum ciUuxtaparab Jam dcSamari-
tano : tamen difcerncndum cft intcr domcfticrsfi-
dei,&hoftcs rcligionis. Illis quidem,Vt Chriiti mc -
bris,primtim eft dandum,iuxta rcgula Pauli, Gal.6w
14. Dum tempus habemus fimus benefici erga o-
mnes,maxime vero erga domefticos fidei. Vocat &vu *
temeosdomefticos fidei,quiperfidem funt in ca-
de,in qua nos,familia Domini \ Hoc eft,in Eccleiia,
eundem Chriftum,& eandcm fidem nobifcum pro-
fitentes.Eftenim fides charader familia? Dei.His ve
ro,quiahomines funt,fuo quoqueioco eft fuccurre-
du,ncfame&nuditatepcreant.Sedomniu primum j
inchoandum eft a fummo beneficio,vt tuis prccibus
& doctrina conucrtanturad Deum.

Quantum autem ad dominium attinet , quod in J- Dorni-
modo etiam fpeJtandum dixi , hoc tcneatur pra?ce- da8"
ptum.Dominium fit penes te,iuxtaSalomonis con-
iilium : fontestui deriuenturforas:& tu dominus frouerbi
corum efto. Idcm rcquirit feptimum legis pra:cc- 5'16,
ptum.Pcfiimeergo faciunt Anabaptifta?,qui volunt
arqualitatem bonorum lv xT«cr«,hoc eft, in poftefiio-
ne:cum cam Paulus tantum requirat ^^hoc elt,
in vfu.

Fines cleemofyna! paftoris debcnt cffe hi: Til t

Primnt. GloriaDci. Hancenimih omni opere tmcse-
noftro principaliter fpedare oportet.Iftc erit fcopus leemo(J*-
omniumnoftrarumactionum, vt paulo antea ad- i.Glori^
monui. Debcs ergonon tuam gloriam qua?rcrc,vt Dci*
pradiceris abhominibus libcralitatis nomine, fed
Domino da gloriam,qui te ceconomu fecit, vt iuxta
ipfius verbum difpenfcs qua» dedit.

Secundw finis,cft relaxatio inopias proximi,quem iM&t*
non ex fpecie,qua: incurrit in oculos,arftimabis , fed £Vxh£*
cx ca quam intus gerit,qua refert imaginem Dei, &
eft membrum ciufdem corporis tecum,cuius caput
eft Dominus nofter Iefus Chriftus.

Temustinisy efle poteft prouocatio aliorum ad • •
finrikm crga cgenos liberalitatem. Huc Chrifti di- criolm
ctum Matthari 5.16.S1C luccat lux vcftra coramhomi- rum-
nibus,vt vidcant vcftra bona opera^& glonficcnt pa
trem vcftrum qui cft in ccelis. Et iilud Pauli 2.Cor*
9.2.Et ex vobis zclus prouocauit complures.

Quodautcm Chriftus dicat.Matth.6.3. Non ho-
uerit iiniftra tua quid faciat dextra : non hoc vult vt
nemo te videat liberalem eflc erga panperes , fed vt
non ficut hypocrita: faciunt quxras tuam laudem Sc
gloriam.

rpramium eleemofyna? , liberali pectore pr^ftita^, v:.
eft multiplex 2.Corin.9.8.promittitur vtliberales in Tp^s*
paupercs,in omne opus bcnum abuhdent* I ta enim & omne
clcmentiftimus Pater rectum vnius doni, compenfat ^iu°'

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

D E

119 D E PASTORL

multis nouis donis , iuxta iliud Mat.6.4. Dominus
*. Libcw- dabit mcrcedcm in propatulo. Et Pfal.41.1. Bcatus
tio a ma qui intclligit fupcr cgcnum & pauperermin dic ma-
lls' loliberabiteum Dominus Proucrb.io.iy.Fcencra
!n ^elliil tur Domino qui miferetur paupcris,& vicifsitudinc
Oeo."1S4ruamreddctilli.Paulus i.Corinth.9.6. Quifeminat

in benedi&ionibus,inbencdi«5tionc & metct : hoc

eft,qui bcnigne liberalis eft,benignitatcm cofcquc-
4-Merce$ tur.Efai£58.io.Cum efmdcris cfurienti animam tua;
incaUs. & animam afRictam replcucris , orietur m tcncbri;

lux tua,& tenebrx tux crunt vt mcridies, & requic

tibi dabit Dominus Dcus tuus femper.

VIII.

TOTIVS DOMVS PASTOTUS
precandt ratto ejr tempvu.

Precatio- Qvottdie mane fiat in xdibus paftoris prccatio,
^matuprxfcntibusvxorc & libens cum ipfo paftorc.

PueriTwwra altavocc recitcnt Catcchifmum,
heC ordinc.

Primum,Decalogum.

DeindcSynfbolum Apoftolicum.

Terti6,vcrba inftitutionis Baptifmi.

Quart6,verba Coenx.

Poftremo , Dominicam orationem, idque flcxis
gcnibus & complicatis manibus,vt incofpcctu Dci.
Devide fcquatur vxor codcm modo.
Quod vbi fa&um fucrit,addat paftor exhortatio-
ncm ad vxorcm & liberos, vt diemiftum tranfigant
in timore Dci fcientes fcambalarecoraoculis Oei.

>4^Wprecenturpreri,antc prandium & poftpra
dium,ante cocnam,& a coena.
▼efperti- Ituri cubitum,rurfus recitcnt,vt manc,totum Ca-
**• techifmum. Q110 facto patcr commendet lpfos Dco
breuioratione.

Hoc ipfum,quod de pueris dixi optarim etiam in
reliquafamilia fieri. Neque deberct hicauaritia pa-
ftorumtantaefle, vthccpiifsimumfamilia? exerci-
inftitutioti^rrinegligcrent. Verum fi hoc irrpetiare non
fanuiiz, poiTum a meo paftore, hoc faltem iure peto, vt om?
mhius^ M Sabbatho vefperi examinct fuam fan.ilnm, & au
hcbdo. diat fingulcs rccitaredoctrinam Cateckifmrdicbis
Hud"' quoque Dominicis & fefiis exploret , quid vxor,
quidlibcri,quidreliquafamilia didicerit ex Euan-
gclicalectione,qux co die eft propofita.
Epilogus Harc brcuiter fmt dicta defccunda partc noftra?
fccund* inftructionis,in quacxp fuimus,quomodo pius pa-
p4rtu' ftor dcbcat fuam familiam pie & fancte admini-
flrare. Vcrum quia omnis lab r ncfter inanis eft,nili
Dominus nobifcum operctur, velim vtquotidic
paftor fuam Deo commcndet familia hac orationc.

Precandtfirmula.

Qvoniam nulladomus nifi te, Domine Icfu
Chriflc,con(cn.ante,ftarc potcft:tc fupplex rogo,vt
domum mcam , vxore,liberos & familiam, tuapro-
tcctioncconfcruarcdigneris. -Da,qua:fo, vt ego,
vxor mca,libcri , ac totafamiliafccundum tuam vo>
luntatem,imguli noftrum officium faciamus. Cum
enim tu nos pafcis,nihil nobis dccft : cum tu nos re-
♦is,fecuri fumus,& nemo nobis nocere poteft , cum
tu nos laborantes adiuuas , fructum laborum perci-
pimus vberrimum.Nobis igituradcfle dignens: pel
le Diabolos , hoftes ordinationis tux : danobis cu-
ftodes,fanctos tuos Angclos:ac rege nos femper tuo
Spiritu, vt pcrpetuo tc in hac vita , & iu futura cele-
brcmus , Amcn , Amcn : Fiat , Fiat.

r E RTI A P ART E,
comterfittoneTaflcris polmca,
ejr cxtcrna.

120

D E

Vtor Epiftolar ad Hebrxosait:Confi- ^d£*
dimus qr.od bonam habcmus confcien- poft0li.
tiam,in omnibuscupicntes honcfteco- Hebi.u.
^ ucrfari.Permagnienim rcfcrt, qualisfit'8*
paftoris conuerfatio : quxfi fucrit honefta, & con-
gruat cum fana doclrina,vtraque manu putandus eft
xdificare Ecclefiam Dci,hoc eft,& fana doctrina, &
honcfla vita.At fi couerfatio cum docrrina pugnat,
quod dextra manu,hoc eft,doctrina,extruit , id iini-
itra,hoc eft,mala vita,dcftruit,& dcmolitur.

Volo igirur difciplina: publicx conuerfationis Pro?<£~
pra?cepra,mco paftoriprefcnbere,vt in fingulis par- *°
tibus habcat quid fequatur.

Prxcepta gcncralia multa cxtant,qux prxcipiunt Diuifio-
fanc^am & honeftam conucrfationcm , vt bene au- p'£"^.
diat vei bum ! & prohibcnt malam conuerfationcm, Miia^<n
ne verbu malc audiat apud hoftes do&rinx.Et Pau-
lrs vult, yt in tota vita ita agamus,vt rctineamus fi-
dcm & bonam confcicntiam : quam qui repudiant,
naufragium circa fidem faciunt.Huc & illud Domi- Mltt' l0m
ni dictunv.Eftote prudentcs ficut ferpentes, & fim-
plices ficut columbar , Pcr prudentiam ( vt pius qui-
iam interpretatur) caputfaluum feruatc:per flmpli-
c:tatcm,caftos mores amate.Serpcntes fitis,in caue-
dis malis : columbx in fimplicitate morum , & vitae
1 nt ccntia. Per prudentiam dcuitate falfam doctri-
nam s per fimplicitatcm dcuitate mala opera homi-
n im.Huc& illudChrifliad Apoftolos , quibus pa-
llorcs fuccedunt : Sic luceat lux veftra coram homi-
nibus, vt videant veftra bona opera , & glorificcnt
patrem veftrum,qui cft in ccelis.Matth.5.1 6.

Cur autem paftoris vita & cxtcrna conuerfitio,fit
maiori cura rcgcnda,ipfcDominusrationemred-
dit, Matth.5.13.1 4-his vcrbis: Vos cftis fal terrar.I tem:
Vos eftis lux mundi.Er Paulus: Efto typus fidclium, 4 Tim.4.
m fermone,in conuerfationc,in charitate,in fpiritu, £*t ^
in fi:!c, in puritatc. Tc ipfum praebe typum bono- U'M"
rum operum.

HuiufmodipraECcpta pafsim occurrunt,qua? apa-
ftoribus requirunt lWtam & hcneftam conuerfa-
tioncm , & pacificam cum omnibus hominibus
vitam.

Vcrum quia hxc gcncralia dicta , non pofliint a *'taPfr*ce'
quouis recte accommodari ad fingulas partes vitx in ciaiu,quc
externa conuerfatione , voloeaiingulisac^ionibus^j^
particulatim accommodare, & oftcndere , quid intiu.
vita comuni, quid in cectu Ecclefiaftico, quid in co- u
filiis & delibeiationibusfpectandum fit. Dehis tri-
bus capitibus,co quo propolita funt, ordine dicam.

Oy ID INVITA COMMVNI
jpcEfandnm fit Paslori.

Hoc capvt etiam difpcrtiamur in plures Aguhoc
partes , vt , vcluti in anatomia,fingula confpiciantur capue <i«
diftindiiis. In vitaitaquecomunifciatpaftor quo-J°'^^"
modo cum maioribus,paribus,& inferioribusagen- tn&ouv
dum fityvthonefta cum illis & Iaudabilis fiteius co-
ucrfatio:fciat quoque qualis adhibcnda fit modera-
tio inveflitu,geflibus,vcrbis,cibo,& potu,feuin co-
uiuiis,vbi inuitatus fortc fucrit:fciat pnctcrca,qualis
in contraciibus candor requiratur. His explicatis

qualis

ui D E P A

qualis debeat effe conuerfatio paftoris , quantum
quidem ad comrnuncm vitam attinct,conftabit.
«.Cinu^ Quomodo ergo cum maioribus,paribus, & infc-
gnUatedi riorit>us agetpaftor? Quotics cum maioribus in
»w*tate. congreffu iiue colloquio agcndum cft, habercopor
tec paftorem rationem & dignitatis & setatis eorum
cum quibus agit.

Siin dignitate aliqua conftituti funt natu gran-
diores,vt fuperiores omnes,tribuendus eftillis ho-
nor quem lcx prsecipit: Honora prsepofitos tuos.
Hoc eft,iis qui tibi in aliquo dignitatis gradu cofti-
tuti prsefunt, honorem debicum exhibe. Hic non
fpe&anda cft perfon* qualicas , fcd oificij dignitas.
Reddatigitur paltor magiftratui ciuili, Rcgi,pra?-
fe&is, confuiibus, & aius qui publico magiitratu
fungmtur, dcbitum houorem , idque corde, vcr-
bis,& corporis gcftu.

Qui innulla dignitatc funt , fed tantum actate
antecedunt>vt patres (unt coraple&endi: & patrum
nomine,finulla laborant infamia,compcllandi. Ita
cnim prsecipit Paulus fuo Timotheo, i. Timoth. 5.
Seniorem nc increpaueris , fed obfecra vt pa-
trem.

Ha?c comis & affibilis cum maioribus conuerfa-
y tio, conciliat paftori hominum , animos facitquc
vt libentius audiatur, vbi ad ea qujeofticium pa-
ftoris concernunt, ventum fuerit.

Vcrum contra cum paftor nec magiftratum ho-
norat,nec ^tatem reuerctur,odiofus redditur omni-
bus,& fuatemeritateanimoshominum afealienat,
& ln fufpicioncm & notam fupcrbiar incurrit: quod
vbifadura fueric, actumeft poftca de toto ipiius
miniiteno.

iCum:itt Qiando cum iunioribus agendum cft, eadcm

^[>b"s- fpectanda funt,dignicas & stas.

dignitatc Si in dignitate ahqua eft iunior aetate , prqftetur
ei debitus a paftorc noftro honor & reuercntia, nul
la habita arucis rationc , fcd offic j , cuius caufa ho-
norandus eft.

Siabfque dignitate publica aliquaviuit,frater-
numaffctf umerga ipfum declarabis , acnon fccus
quam fratrcm tractabis. Hoc quoque prarccptum
Pauli cft i.Timoth.5.Iuniores inquit,vt fratrcj».Hf c
' pia& bl.mdacompellatio,animosiuniorumad mu-

| C. tuum amorem flcdir.

UeribS^ Si agcnduro eft cum mnlieribu-; grandioribus na-
&pucris. tUjtrattandc-e funt vt matrcs blande & ciuiliter.

Si cum iunioribusjtractandae funt vt fororcs.
At ficum pucris, eos excipias filiorum ficfilia-
rum compcllatione-

His humanitatis teftimoniis,in congreffu quoti-
diano conciiiabit fibi paftor bonoruin animos,&
parabit fibi viam & autoritatem ad ea dcmum cum
frucftu agenda , quz ad ofticium iphus percincrc vi-
dcbuntur.

Harc ideo breuiiis a me dicta funt , quia melius
„. in laudatis exemplis confpiciuntur quotidie.
Ia'.n,ode Sequitur dc modcrationc lcruanda paftoriinve
f"uanda. ^ru>gcftibus,verbis,cibo,& potu , fi forte ad bono
rum honefta conuiuia vocatus fuerit. Nam in his
rcquiritur iingularis difciplina.praefcrtim in hac mo
rum corruptionc , quado difciplina eft magis quam
oporteret laxata, & languidior natura.
Un VC(U Vettituspaltoris, grauitatem & modeftiam pne
«u, fcferat:ficut decct miniftrum Dei.Cogitct pius pa-
cftpecca ^orc*c Primorum parentum primis veltibus, vt in-
l| « dcadmoncatur buini litatis & timoris Dci. Adam
mnoccns , nudus inceftit: poftquam autem lapfus
tuit in pcccatum , turpitudo animi in corpore reli-

S T O R E, m

cjuit vcftigium , quam folio fici tcgere conatus eft;
Vcrurn quia oculos Dei hllcre no potuit,obiurga-
tur primurmdeinde, da a promiffione feminis , no-
ua a Dco donatur vcfte , nempe pellicca,qua? typus
fuitveltis, qua agnus Dcitcgit hominum pcccata.
Hinc paftor cogitct,vcftem qua tegitur, fymbolum
cffe, curn pcccaci, tum gratia?. prima veltis peccati
nos admonct, fccunda gratie.,modo gratiar vcfte in-
duamus. Quoties igitur paitor mane fe induit,humt
liet fe coram Deo ,cogitans fe iapfum fuiffe in Ada-
10 mo, & pcccatum nonpotuiffc tcgi folio fici, hoc
eft , induftria & arte hominis. Deinde cogitet de
Filio Dci , qui nos fua innocentia tcgit, in cuius rei
typum oiim pcllicea? vcftes datarfunt primis pa-
rentibus. Si hxc prudens paftor cogitaucrit , facile
intelligct, quid 111 vcftc dcceat,6V quid non.

His nihil adiiccrcm,niii vidcrem morcs quomn- A<J^ ^
dam paftorum nimis IeueseiTc:qui nec quid natura^jyxQ q„*
ncc quid fuaconditio rcquirat, perpendunt. Bcr runda,n
nhardus conqueritur, fuo tcmpore multos magispaftorum'
ftuduiffe cultui veftium,quam virtuti.Id nos longe
rectiusconqucri , imo deflerc poffcmus. Nam illa
difciplina qua: Bernhardi adhuc tempore viguit,
prorfus eft abolita. Videmus enim , in nullo homi-
num ordine , feruari iftam vetcrcm in veftitu graui-
tacem:fed quocidie nouas vcftiendi formas exco-
gitari,quibusproditur animi inconftantia, & le-
uitas : & oftendicur qubd malcula illa virtus , cxtin-
claiamfit, qusfuic in noitris maioribus. Sed de
10 his fruftra conqucror. Vix enim fpcrandum cft , vt
rcuocet mundus pedcm , ab ifta fua lcuitatc & in-
conftantia : prsefcrcim cum iam natura cft langui-
dior,-& difciplina,vt dixi,diffolutior.

Etli autem parum me effcciurum, hac noftradeIn ?cfti_
vcltitu inftrudione confido : tamcn fpero bonos bus duo
meum confilium non contcmpturos. Dicam igitur ^°^^c'
quid fentiam.

In velie confidcranda funt duOtT* ^jVcy pcrfo- i.Dccoii-
na:,fiue decorum, & vfus veftis. ^i^ptnt feu deco-
rum,eft vc paftor cogitet qnid fe deccat pro fue^ pcr-
fonac conditionc. Aliud eft t&^sVsk militis , aliud
nantse , ahud mulieris, aiiud nobilis, aliud ciuis ,a-
liudruftici,aliud paftoris ! & quodvni eft orna-
mento,alij fxpe dedecori eft. Tantum valet dcco-
rum perfona;.

Milm conuenif , veftem geftare brcuifsimam, & MiiiruU
iam ln hac morum corruptione non datur apud induiuiti
multos vitio , fi vcla caligarum infra gcnua fc etiam T ^4"
extendant. Hic fioblonga vtcrctur vclfc, mcritofe'7™'*
aiiis dcridcndum propinarct. Nauta congruit, la- Naut*-
xas & dcpcndcntcs geftare caligas , & vcfte tabri
abfquc omni plicatura vti. Hic ti militis veftetn fu-
merct, To<sfi<zr# fua? perfonae non feruaret:nifi forte
lcuitasifti generi hominum decorum afferat. Mu-
lieri nobtlt li finuofo fyrmate tcrram verrit , hodic n^jj"1*
non datur vitio. Si idem faccrct paftoris vxor, ma-
ximum probrum effct. Cum noklts fecatenis au-
reis & annulis ornat , maximefiin Scnatu fit Re- AuI,cu
6o gni , aut cqucs auratus , ( nam aliorum luxui patro-
cinari nolo) dccorum fu*e perfonar feruat : quod nee
Deo , nec hominibus ( modo abfit animi fuper-
bia) difplicere potcft. Idem fi imitareturciuis aut
rufticus , quid magis culpandum ? hzctui^^rtijii- Ciuis ^
ctu , arttfeXy &c dccorum in veftitu conuenicns ftia,aiti-
fuae perlonse feruanccs , laudancur. Q«i contra fa- fic,s»&c*
ciunt,merito ridendifunt. Ad eundem modum, Paftori>
imo multo magis dccet paflorem, vtfcruet decoru,Ecci«fi».
fuar perfonac & officio conucniens.Relinquat igitur
militi vefte natcs non tegente,velaq; caligaru:relin-

f. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

DE PASTGRE.

1*4

quataulicoacuminatosillos&oblogospileos : re
linquat nautis fuos p3nnos: rclinquat nobilibus
matronis fua fyrmata , fuas catenas, holofericum,
inargariras,annulos,& reliquum ornatum, qui uni
pene maior eft,quam vt ftultitia & leuitas mundi a-
liquid adiicere pofsit. Relinquat & ciuibus fuum
dccorum.

Vcftium Quid ergo a paftore requiris ? il vfimt, Quod-
decoruni nam ^ '^uc* ? fitum cit in vcftis forma , pre -
cQnfiftit. cio,& colore.

iji foima' Formdm appello,dccentiam quandam conueuien
tcm grauitati perfonae : (vt quar fit conftantia? &
Chnftiana? humilitatis indicium ) vt veftis nimis
non diffluat, nec nimis fit ftricta , nec quolibet alio
modo ad vanitatem parata. Coronaindufij non fe-
riat occipitium,vt in multis vidcmus. Manicae non
imt lecta; tranfuerfe , & rurfus filis fericis connexae.
Caliga» non fumptuofa?,nec velis,qu*e funt leuitatis
fymbola,defluentes. Breuiter, forma vcftium com-
ponaturadgrauitateirbconitantiam , hurnilitatem,
iuxta laudatorum paftorum exeropla:& fummoftu-
dio caueatur luxus.
in prctio. Pretturn etiam in dccoro feruandum eft , de quo
facileerit ftatuere, modo fupeibia de mente exu-
let , &ibivera& Chriftiana humiliraslocum ha-
beat. Petrus veftes nimis pretiofas in foemininis re-
prehedit,quisergo easin miniftro verbi feretPQua-
re relinquat paftoraliis holofrricum, vndulatum
pannum , &aliaquac adpompam&ad fuperbiam
facere videntur.
incolore. Poflremo , color in decoro fpe&andus eft. Nec
alba, nec rubra , ncc viridia, nec carrulea congruunt
paftori.fcd nigra potius aut alius coloris , qui mini-
flie ad pompam facere videtur. Vei iim hic confue-
tudo & laudata exempla adhibeantur in confilium.
Aurum,argemum, vniones,& pretiofos lapides re-
linquat palfor aliis:hex enim ipfum non ornant,fed
turpiter fcedant,& ahis deridendum propinant.
vanaob- Verum hic quaeri poteft de eradibus mi.iftro-
icfutatio. r*m,alijlunt lupenntendcntes , alij prsepodti , alij
paftorcsalij factllani,vt vocanr:an non igitur deco-
rum in his gradibus feruandurnPRefponueo. Sifunt
oronespaftores vtaudirc volunt, ftudeant feinui-
cem antccellere virtute,pietate,laboribusinofficio,
vera humilitate,& mutua beneuolcntia& non quae-
rant fibi autoritatem, auro , gemmis , pretiofis ve
ftibus, annulisaureis,&c. Hoc confilium diui Iaco-
bi eft,quod meoetiam paftori commendatum volo.
confide** Ha?C ^nt ^C vc ft'DUS P^^oris & ornatu dicta,iux-
randasc- taT 'TStTrovperfonae. Sequitur Vfus, qui cftduplex. <0
vfuT du- Prmm * vt tcSat corpus , & eas partes quas natu> a
piex. iubet tegere. Secundtu , vt arccat frigus. Sedhuic
duplici vfui ita accommodanda eft veftis , ne violc-
tur 10 TfiTcv. Monachorum & Eretnitarum im-
pia fomnia deteftamur , qui religionis no minimaro
partem in forma, vilitate,& duntic veftis colloca-
runr.

De modc Geslm fequuntur, de quibus admoncbo breuiter.
tatione Syracidcs cap.iQ.i6.inhancfententiamait:Abafpc-

lcruanda ' -r 1 r. - , . . _ * ,

ingefti- Ctuquilque cognofcitur, & ex vulrusobicctu intcl-
fcus. Jigitur cordatus. Suus cuiufque habitus « ac rictuin
diducens rifus , lnccflufque hominis qualis fit indi
cant. Hac fcntentia fignificat fapiens , quod vt quif
queanimoeft affectus, ita extcrna corporisconfor-
mationc maxime oftendit. Hinc multa indicia pru
dcntia?, ftultitiae,grauitatis,leuitatis, ca?terorumqiu
morum & motuum animi.Quareoportet paftorem
geftuum corporis fingularem rationcm habere.Ge
ftus enim externi & vitia aninaiprodunt , & vir-
tutesindicant.

Vtautem ecftus co rccTius a pnftor-e formenrur , r3rc<

! fi fei

vidc- ,

duo tradam prarcepta , c

buntur ad virtutem compofiti. Pnmttm prarccptum
lit.-Singula membra corporis fuuro teneant offi-
cium , neque vfurpent ahcnum. Secundum : Singula 2«
membra fuum opos decenrer & modefle perficiant.
Nam fi membra actiones fuas & officia confundnnt,
^ut eriam idquod iufte agere dcbent non cxplcnt,
vitiofusredditur &culpabilis geftus.Hinc cft quod
Salomon inquir:Homo apoHata, vir inurilis, gradi- prou^«
tur oreperuerfo,annuitoculis, terit pedibus, loqui-
tur digito,prauo corde machinarur n alum.

Oculorum ergo fit PriwKidifciplina^vt illi mode Qytalcs*
ftiamfingularcm pra? fe f.rant. Conditi enim fum ^J.
oculi vt eis videamus : hoc munerc fungantur dc-
dinem center.

$ecunda,fnhcic\ feu vultus. Nam cu facies difci- Facics'
plina?fitfpeculum , temperanda cft & moderanda
ingcftu fuo, vt nec proterue exa(peretur,necmol-
liier'diiroluatur , fed habeat fempcr rigidam dulce *
& dulcem rigorem. Cxten
Tertid fit caeterorum merobrorum, vidclicet vt mCn!bra.
fingula fuis fungantur officiis , nec muncra confun-
danr.Vt autem quid velim melius intelligatur,exem
pla fubiiciam,quibus peccatur contra noltra rcgula.

Sunt quidam,qui nifi buccis patentibusaufculta- o^uipcc
re ncfciont ,& quafi per os fenfus verborum ad cor
defcendere dcbeat,palatu m ad verba loquentis apc-
riunt.Nonnulli in agendo vel audiendo,quafi canes
fitienteslinguam protcndunt , & ad lingulas aftio-
nes vclut molam labia torquendo circumducunt.
Alij inter loquendum digitos fcalpunt, fupercilia
crigunt,& oculos in orbem rotantes,ineptiunt. Silc
qui rem aggrcifuri caput iactant, comam excutiunt,
veftimenca expandunt. Haud pauci quafi ambae au-
resadaudiendum fac^tae non fint,altcra tantum col-
lo dctorto,voci venienti exponunr. Inuenias quof-
damquiinterloquedum, vno oculoclaufoalterum
apertum habent.Nec deiunt qui dum fari incipiunt»
corrugant nares.Mulri adeo inepri funt, vt inceden-
tesnauigent brachiis , volcnt corpore,ac triforme
monftrum vnoctidemque temporc exprimant. Pe-
dibusenim deorfum duin tcrra ambulant, lacert'*
rernigant,& corpore in aere volanr.An no hoc mo-
ftri fimile,fingcrein fe fimul & horoinis inccflum,
& nauis remigiu , & auis volatum ? Quid rcfera illos
qui (capi las intcr eundu erigunt ad aures fere vfqUe?

Quid dicam ? mille funt laruae hominum vanoru,
quifoede intcr loquendum , audiendum , inccden-
uum ,cubandum,& quiduis agcndo leuitatcm ani-
iiorum produnt.

Ab his turpibus geflibus , quorum alij lafciuiam,
tlij ncgligentiam, alij pigr.tiam, alij inconftanriam,
..lijfupetbiam,al!j iracundiam, a 1 1 ] leuicatcm decla-
rant,cupio vt abfiineat pilior, acin omnibuiactio-
nibusnaturam ducem,& exempla bonorum viro-
r jm,quorum morcs funt lauaabiles , imirctur. Iam
iJ dilciplinam vcrborum v. niamos.

De fcrmone Paulus in hunc moJum prarcipir De modc
Ephef.4.2Q.Nullus (ermo putris cx orc vt ftro t gre f**ioJJa
diatur , fed fi quis cftcommodus ad aedificationc m iVfcraA'
qU3ndoopuscft,vtgratiam auditoribusarTerat. Ei nibus-
ad Colof. 4. Sermo vcfter femper cum gratia fit fa-
le conditus, vt fciatis quomodo oportet cuique re-
| fpondcre. Ex his Pauli vcrbis quinque liccbir colli- Qil,n<?uC

' r 1 1 lerniorjt*

| gerelermonis praeccpta. Qnoruw prtmur» continct pr*ccpta-
qualisfermo fit virandus.5rc«ir^«»j,qualis f( rmo de -
| ligcndus. Terttum-, quale condimentum icrmonis
i fic adhibendum. Quartum , quibus accommo- 4.
• dandus fit fermo. Quintum , quis fit fermonis 5"

finis.

Sc.
«orr

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

DE pastore.

j. <^iis finis.De quibus ordine dicam.
fcrmo Gt Qualis,qua:lo,fermo eft vitandus?Putris, hoc efi\
^tandu». talis,a quo aut nullus fructus, aut malus ccrte cxpe-
&anduseft. Ex fcurrili fermone & infulfo nullus
fructus prouenit.Scurrilitas impudentiam , & vani
tatem habetconiun&am. Infulfitasvero,ftuporcft
nimius, &indignus homine. Inter hascduo vitia
Philofophi collocant medium , quod eft lepos, qui
eftinfermone hilaritatis & afperitatis moderatio.
Ex fermonc obfcocno,iadabundo,virulento , fyco-
phantico,& falfo , pefsimus nafciturin auditoribus
fru&us. Quarc paltor in quotidiano congreiTu ho
minum,fugiat huiufmodi fermonem.
fcrmo^c' Q?a^s fcrmo eft deligendus? Bonus & commo-
Hgendus. dus ad ardificationcm^quando^eft opus.Vt cnim pu-
tris fermodicitur, a quo aut nullus autmalusfru-
ctus prouenit,vti dictu eft:ita comodus feu bonus is
dicitur, aquofructus xdificationis fperari porcft.
Alludit Apoftolusad arbores, quarualif {utputres,
alia: bona & integra:. Ab illis aut nullus aut malus,
ab his femper bonus fru&us cxpe&atur.Cogitet cr-
go paftor,tum demum loquedum effe,quando quod
dicat facit ad sedificarionem» Quidam cum interro-
garetur in conuiuio^cur non loquerctur aliis omni-
bus loquentibus : Quia, inquit, nihil habeo filentio
melius. Et apud Euripidem extat hic verfus : »kiyi
r) x;:7t7ov Giy.\< , n aiyw i%t , hoc cft , aut loquere quic-
quam filentio meliuvaut tace.
debet2"'1' QH3le debct fcrmonis condimentum? Re-
fefe/n^^pondit Paulus : Sermo vefter fempcr cum gtatia fit
condifale conditus. Quare fic ? Ne corruptionis odor ad
^"tum. alios veniat. Vcccribus fal amicitia? fy mbolum fuit,
durationis gratia. Corpora enim folidiora facit &
diuciffime conferuar.vnde hofpitib.ante alios cibos
apponi folitum , quoamicicia: firmitas ac pcifeue-
rantia lignificarctur.Quarc plerique ominofum ha-
bent , fi fal in menfam profundi contigerit : contra
verb fauftum, fi vinum atque id merum cffufum fit.
Hincintelligi poteft condimcntum falis eo fpccta-
re,vt fermo fit folidus, non leuis aut inconftans .* fit
fapidus, no infulfus aut ineptusrfic cuftodia ac con-
feruationc dignus, non dignus vt vnam aurem in-
greffusabcat per aliam. Breuitcr fermo falecondi-
tus,fignificat fermonem a re&o iudicio profe&um,
tempcftiue cnunciatum,& commode rebus,de qui-
bus agitur, applicatum. Eft & dignum memoria,
quod vccuftas difcernat falem candidum a nigro,&
candidum dicit effe Mercurij,vt funt di£t,a, quae be
neuolentiam augent.Vt Alexandridi£tum:Rcgium
cft bencfacientem ferre maledicta. N<grum autem
falcm dixerunt eiTe Momi,vt funt venenata» repre
henlioncs. Hunc falem Momi vult Paulus abciTe,
cum dicit-Cum gratia fit fale conditus fermo. AUu-
dic enim ad cibos,qui tum dcmum grati funt,quan
do nec infulfi funr, ncc falfifsimi. Huc illud Pytha-
goricum pcrtinct : Salem ne tranfgrcdiaris.
^Quibus Quibus accommodadus eft fermo? Auditoribus,
dad°iu3i0*nquit Paulus.Inciuilc enim eft vcrba profimdcrc,
vbi nullus eft qui aufcultat. Inciuilius adhuc loqui,
vbiomnia perltrcpunt clamoribus. Q,Jarc pattor
tum demum loquatur,vbi auditores aurcs benignas
& patcntcs prjebent.
j:<3liU{it Sed quis huius fermonis conditi finis? Duplcx fi-
nnnis nis in Paulo proponitur. Scicntia, & Gratia. De
scientia^c*entia ait: Vt fciatis quomodo oporteat cuique
Jo*^ao refpondere. Hcc crgo fcientia duo continet com-
d* con°ti- m°da,vnum eius qui loquitur, alterum eorum cum
quibus loquitur. Quantum autem ad illum qui
loquitur , hocpercipitur commodum. Quifeaf-
ftiefacit circumfpcdis fermonibus ,non incidit fa-

cife in multas abfurditates , in quas fubinde la-
buntur homincs loquaces & garruli. Quantum
autcm ad auditores attinct , ex continuo vfu ac-
quiret fibi recte & appofite rcfpondendi pi ritiam.
Aliter enim potentibus mundi eft refpondendum,
aliter mcdiocrious , aliter humi'ibus : aliter rurfus
manfuctis, alitcr iracundis. Nathan aliter agit cuiri
Dauideadultero^quam egiiTetcum fiabulano eiuf-
dem fccleris rco.Hsec non adulationis funt indicia,
fcd prudentia: figna & modeftia:, quae prsecipue in
orationc paHorum requiruntur.

Gratiam pra;terearequirit Paulus in fermone,ne Qmi9;
dicacitate & fcurrilitate audit<»ribus (imus molelli,
fed potius vt co noflrum dirigamus fcrmoriem , vt
pium fauorem & beneuolentiam nobis conciliemus
ac ea quibus gratia nobis pie acccdit,cu m oinni mO
deftia dic3mus : ita tamen ne huius grarise pra:textu
officiuro quod f^pcrequirit afpcriorem fermonem,
negligamus.

Dixi ex Pauli fcntentiaquid fit in fermone vitan diJj'^'0J
dum,quid fcflandum , quale condimcntum adhi eorfi qu*
bendum,quibusaccommodandusfermo,& qui finr J^"™0
fcrmonis hnes. Nunc autem quo plenior fit fermo- (\± mo.
nisdifciplina,diftinc:tioncmcorum, quarad fermo-dcr3duirt
nem requiruntur, cum breui dcclaratiorie , fubii-JS""
ciam.

lnfermoric itaquehacc ftint obferuarida. Quid, Qujnque
Cui,vbi,quando,& quomodo dicatur. da.1""*0
Quid autem diccndura fit, primumhac gencrali i. Q^idfit
diftinctione difcernatur.Noxia, inhoncfia, mutilia, J^JJ^
nunquam dicantur a paftore : Contra qua? profunt cendum.
& quae funt honefta, & vtilia prudentcr dicantur.
Noxia voco,que; animos auditorum,vel in errorem
vcl in prauitatcm perducunt, vcl ctiam quae aliorum
famam laedunt. Inhoncfta appello,qua: vel illius
quiloquitur, vel illorum, quibus fir fcrroo,vel ab-
fentis dignitati non coriuentunt.Inutiliafunt , quas
nec loauentibus.nec audientibus profunt.

Contra profunt, qua: vel ab crrore liberanr,vcl a
prauirateabducunt, vel aliena: fama: parcunt. Ho-
nefta funt,quaj dicentis,audientis,& abfcntis digni-
tati congruunt.Vtilia, qucprofunt,& aliquid com-
modi afferuntauditoribus. % CuJdi

Deinde, Cni dicatur obfcruandum.Nam qui nar- catur.vbi
rat verbum non audienti,quafi excitat dormientem "and"rii#
de graui fomno.Idco prudcntia fingularis etiam hic An pro-
adhibenda eft , iuxta hanc diftind:ionem. Qui cum ptcr re 16
alio loquitur,primum confidcret,an propterfe ,velquan$*
propter illum loquatur. Si propter fe,hoc eft,fuam
vtilitatem, vt pote doclcrina: , aut confilij caufa , vi-
deat an ille cum quo loquicur talis fit , qui vel do-
cl:rina,vcl confilio fibi vtilis effc pofsit. Nihil enirri
Itultiuseft, quama rudi dodrinam,& confilium xDpr6-
a ftulto petere. Si propter illum , qui audit , loqui- pter aiia,
cur quis,difpiciatan talis fit ille, qui vcl fuo fermo-
ne non indigcat, vcl ita malignus , vt oratione me-
lior reddi non pofsit. Silomo enim dicit:Prou.9.g.
Qui arguit irripium , generat malum fibi. Noli ar-
guere deriforem,ne oderit te. Argue fapientem , &
diligctte.Itenv.Docc iuftum, & feftinabit accipere. .

Deinde petiturus conlilium ab alio , rcgulam le- ras conii
quatur , quam prxfcribit Syracides cap. 37. 12.. Ne1**111*
confiliumcapias cum muliere de ipfius pellice : de
bcllojcum mcriculofo : de pcrmutatione,cum mer-
catorc.de venditionc, cum emtore : de gratitudinc,
cum homine maligno:dc humanitate , cum inhu-
mano:de quouis operc, cum pigro : dc perfcdione
inftituti opcris , cum annuo mercenario : deopcra
multa nauanda,cum ignauo feruomeattendas his in
vlla deliberatione fufcepta. Hic proponit fapiens

t ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ui D E P A

certa hominum gcnera, cum quibus non eft delibe-
randum,con(iliumque capiendum. Ex quibusregula
gcncralis colligitur: Ncminem qui alicuius priuati
commodi ftuaiivc rationcm propofitam habet,ea
inre dequa dchberandum cft,efle in confiliumad-
hibendum.Animum enim omni ira,amorc,inuidia,
cupiditatcquc vacuum , confiliariusad deliberatio-
ncmafferrc dcbet. Quarc & paftor meus diligcnter
caucat,ne ab iisconfihum pctat , qui afte&ibus in-
djlgcntpotiiis j quam ratione & prudentia con-
fulunt.

Tertio,obfcruandu"m dixi vbi dicatur. Nam non
«tur.1 1 dccoru m, quae ad forum fpe&ant, in locis fan&is
tra&are. Vndc Auguftinus in oratione nihil agendu
effe dicit , praetcr id quod facrum eft. Paftor lgitur
in tcmplo loquatur derebus ad rcligionem fpcdtan-
tibus:extra templum , cum dercligione , vbi res
poftulauerit , tum de aliis rebus vtilibus. Loca au-
tcm i« quibusvana, otiofa, & fuperfluadici debeat,
inucniri non poflunt , quia Domini cft terra & ple-
ni:udo cius.

4. Quan- Quarto obferuandum propofui,Quando dicatur.
dodica- Eft tcpus tacendifinquitSalomonEccl.3.7.)eft te-
tur* pus loqucndi.Ide ait: Malaaurea in le&is argenteis,

qui loquitur vcrbum in tempore fuo , Proucrb. 25.

Etfi autcm tcmpus loquendi quod fit , prudens do-

ccbit expcrientia , & expcrta prudentia:tamcn quae-

dam huc cx Salomonc & Syracideaflcribam di&a.
Pjou. 10. Salomon dicit:In multiloquio non dccrit peccatum:

Qui autem moderatur labia fua,prudcntifsimus cft.
rrou. 10. proindcnunquam cft tempus multiloquio.//«»:La-

bia iufti confidcrant placita, & os impiorum pcr-
Prou.11.^ ucrfa. Item : Qui prius rcfpondct quamaudiat, ftul
n. tum fe etTcdemonftrat,& confufione dignifsimum.

Et Syratides: Si cft tibi intelle&us,refponde proxi-
. , mo ; fin minus, fit manustua fuper os tuum. Jdem.
& 117. Priuiquam mterrogcs , nc vituperes quenquam : &

cum intcrrogaucris,corripeiuftc.Priufquam audies,

nc rcfpondcas vcrbum,& in medio fcniorum ncad-
Prou.139 iicias loqui. EtrurfusSa/owowJn auribus infipien-

tiam ne loquaris, quia dcfpicicnt doftrinam eloquij
Prou. 24tui. /tt7»:Necontendascum pefsimis , & ncaemu-
j%u.2? 4lerisimpios. Jtern : Vir fapiens fi cum ftulto con-

tendcrit, fiue irafcatur> fiue ridcat , non inueniet rc-

quiem.

Haecde taccndi & loquendi tempore confufius
dixi,quia prudcns experientia,& cxpcrtaprudentia,
vt dixi,harc mclius doccbit.
do^rcr° ^e^at Suo^ vltimoloco propofui ^Quomodo di-
tur, catur. Modus autem loquendi, vt ait Gregorius , in
tribus confiftit. In geftu,in fono,in fignificatione.

G e s t v s fit modeftus & humilis. Sonus de
miflus& fuauis. Significatio vcrax & dulcis. Mode-
ftiam dcbcthabercgeftus loquentis, vtnecinordi-
nate,necimpudice,nccturbulcnte intcrloquendum
membramoueat, nevcl ocuiorum nutibus , vclali-
qua minus decenti conformationc, fiuctranfmuta-
tione vultus,gratiam fcrmonis foedet. Debct & hu-
militatcm habcre gcftus loquentis^vt apud audito-
rcs gratiam fermo eius inucniat. Thrafonicam in d
ccndbus arrogaitiam.omnesoderunr.

S o n v s loquentis fit demiflus , ne vel ftrcpitu,
vcl immodcrato clamorcauditorcs fuos, autiniufte
terreat, aut iuftc ofFcndat.Suauis quoque dcbet eflc
fonm , ne pronunciationis afpcritatc , tantofiatani-
musaudicntium oncrofior, quanto ad aurcs durior

Infi ni-Ven*t,& 'mucUnJi°r-

ficatioM* ^ignificatio, hoc cft , fcrmonis fcnfus,
Tcruas. ideo debet elfe vcra, quiafallax verbum,etfi compo-
ficcornate, & facundc dicitur , tamcn noxium cft,

1. In Ge-
ftu modc-

iln Sotro
dciinliio.

> T O il £. tZ

tdeoque vt primo diuifionis mcmbro diximus , eft
fugiendum. Dcbctprxtcrca fignificatio efie dulcis
quia plerumque & veritas auditori amara cffkitur,
vbi dulcedo non eft in verbis loquenris.

Ha?c fint dc difciplina fermonis dicta , qua? fi pa-
flor obferuauerit, gratiam fibi & amicitiam , & gra-
uitatii laudem fermon^-ftro-conciliabit.

Sequitur de d>fciplina paftoris in conuiuiis fcr- dc modc
uanda, Etfi praeccpta qua? hactenus dcclimus , ctiam "tlo"ja
paftorem in couiuio gubcrnare poflunmamcn feor- i""ouui-
fum hacdere nonnihil adiiciam. Video cnim com-
plures in hac parte grauiter peccare.

Inconuiuiisitaquefpcdenturhafc: Locus, tcm- ^n°ua'
pus,conuiuij genus,conuiua?, colloquia , edendibi- in conu
bendique modus, hilaritatis moderatio, & morandi uils*
tempus. Ad ha?c membra referamus praeccpta de
difciplina paftoris , quam feruandam efle in conui-
uiis iudicamus.

Jjocm conuiuij fi fuerit obfcunis,aut infamis |-fir- Locus
giendus eft paftori. Nullo cnim pacto decct , vt pa
ltor in tabernis, aut lupanari, aut in hominum inf a-
mium domo conuiuam agat. Nam hac ratione oon
folum fuar perfonae, vcrumctiam minifterio inure-
retinfamia?notam, acita fuafamam periclitari pcr-
mitteret , & minifterium probro afficeret. Quare fi
quando ad huiufmodi loca fuerit inuitatus paftor,
modeftc fe excufct , cum dcchratione gratitudi-
nis& beneuolentiar, & fimul precctur, vc conuiuis
ipfis cedat conuiuium bene , & caueatur omnis
Dei offenfio.

Te-w/^conuiuij fit opportunum. Opportunum z.Tem-
dico, quod nee hoctu fir , nec tempore facrorum in Pus-
templis,nectempore communis luctus. Nofturna
conuiuia fcmper fuerunt infamia. Vidcntur cnim
potiusturpitudinis gratia inflitura , quam honcllar
hilaritatis. Sacrorum tcmpore celebrata conuiuia,
in contumeliam ccdunt miniftcrio. Illis crgo intcr-
efle debcnt nulli pij , ncdum paftores Ecclefiaftici.
Tempore communis ludus conuiuiis operam dare,
fignum cft malignar naturar , quas cabmitatibus pu-
blicis non afficitur. Hoc cnim tempore, melius cft
ire ad domum luftus, quamaddomum conuiuij,
luxta Ecclefiaitar fcntentiam, cap.7.

Conuiuiorum gcncra funt duo:Honefta & Inhone- Conui-
fta. Honetta dico, qua» vel amicitise incunda? confir- ^0111"1
mandaevecaufa, vcl honcfta? hilaritatis gratia, vcl SflS.
gratulationis ergo , vel moris gcntis feruandi caufa
inltitutafunt, Hxc tantifper honefta voco , donec
locus & tcmpus feruantur dcbita , & non iuftar hib-
ritatis modum conuiux tranfgrcdiuntur. Conuiuia
amicitiarcaufa inftituta a Grarcis dicuntur aj*™/, L Amica'
propterea quod in eis mutua foucbatur charitas. rYusTe'-
Hoc nomine etiam dicuntur conuiuia , qua? paupe • *"ill5dis
ribus rcfocillandis inflituuntur:qua!ia folcnt in Lo- ialhlutJ•
landiapatria mcacrebro fieri.Qiii cnim illic aut nu-
ptias celebrant,aut pucrperia , aut alioqnin folennia
conuiuia , pauperibus mcnfas aptanr , ft rcula appo -
nunt , non minus lauta quam aliis conuiuis. Ac ii
quis conuiuatorpaupcrcsnon admittcrct, aut non
bonignc^traaaretmonfolumauarus^verumctiamin
Deum impius,in paupcres crudclis habcretur.Hunc
morem ctiam in Scania,Iutia , Fionia , & Selandia,
mquibufdainefle locis conftar.Hunc moremcom-
mcndabit paflor , & inuitabit conuiuatorcs ad
humanitatcm erga paupcres , commcndans ipfis
prxceptum Domini , qni ait : Cum facis conui- u»c.i4-'J"
uium, vocadaudos, pauperes, ca?cos : & bcatus eris,
qu.anon pofluntvicem repcndcre tibi. Retribue-senrenri?
turenim tibnn refurrcdione iuftorum. Hac fen- ciu.<H
tentia multa contincntur. Primum , probantur a cx"of,I'°'
Chriftohoncfla &pia conuiuia. Dcinde, monc-

mur

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

♦ Cofuc-

k9 D E

niur vt cum hilares e(Te velimuscum amicis & fa-

miliaribus ,non negltgamus pauperes > fed eos

cjuoquein noftrum recipiamus conuiuium.Tertio,

promittitur merces a Deo, quia pauperes non pof-

funt, vicem rependere: eamquc mercedem dicit

rcddcndam effe in refurrc&ione iuftorum. Quod

aute Dominus dicit.(Luc.i4.i2.)Cum facisprandiu

noli vocare amicos tuos,non eo pertinet, ac fi Do

minus vetaret conuiuia agitari inter cognatos &

familiarestquod fane barbarum& nimis aufterum

efTct. Quid enim , quacfo , inhumanius , quam a

rnenfa hofpitali excludere amicos, & hominesar-

cjreabomnicomitatc.?Sed hoc tantum vult Do-

minusoftendere, officijs in mundo vfuatis , mi-

nime veram probari charitatem. Quare hortatur

ad verse charitatis officia erga pauperes.Probat ita-

cjue fic conuiuia Chriftus , fi pauperes non ex-

^•Hllaria.cludantur- „ . n.

Hilaritatis honefta? caufa lnftituta conuuua,

non improbantur : fed inter honefta numero, quae

potifsimum cxhibere folent homines , poft ali

qucm laborem honcfte pcractum. Idquepotifsi-

mum reficiendarum virium caufa, per honeftam &

3-Gratuia moderatam hilaritatem.

«oru. Gratulatoria conuiuia, qualia funt nuptiarum &
puer pcriorum , commendantur exemplis fanfto-
rumpatrum. Illi enim folebant gratulationis ergo
amicosconuiuiis excipere. Laban nuptiarum fole-
nimore dies celebrauit. Abraham in die ablacta-
tionis filij Ifaacgrande conuiuium fccit.

Solentetiam conuiuia ficri ex confuctudine gen
tis, ccrtoannitempore,qualianosin noftra patria
vocamusfraternitates. Harc conuiuia modoabfit
fuperftitio, & infana cbrietas, culpari non poffunt.
Verum in huiufmodi conuiuiis modiim feruari fua-
debitpiuspaftor. Ad hoc genus referoca conui-
uia,qua?in fynodisagitarifolent a paftoribus , fini-
tis confultationibus & facris : de quorum modo
probo fentcntiam D. Petri Palladij piae memorix,
qui in fuis fynodalibus de iiiis prejcepta confcripfir.
Haclcnus de honeftis conuiuijs.

f/ihonefta conuiuia voco , qnse libidinis & ingur-
gitationis caufa inftitnuntur, qua? potius porcis
Epicuri conucniunt , quam Chrifti ouibus. Ab
his dehortatur Salomon Prouerb.23.20. Noli, in-
quit elTe,in conuiuijs potatorum,neque in comefla
tionibus eornm. ComefTationcs autem dicuntur,
nocturna poft coenam inftituta conuiuia , & aln
quseuis intempeftiua& inhonefta. Habentautem
nomen comeflationes a Como,quem Deum agno-
uit gentilitas , & prasfidem no&urnarum faltatio-
num. Hic diabatur coli a iuuenibus , qui corona
tinoducum facibus, muficifquc inftrumentis, ad
amicarum forcs faltandi canendiquc gratia concur-
rcbant,procaciterque lafciuiebanr, vt forcs nonun-
quam eifringcrent. Hunc morem turpifsimum , in
hacclaraEuangclij luce,non pauci fola ganea no-
bilcs reuocant.
J^on^. Huiufmodi itaquc Lapitharum conuiuia , pius
vcrbi prarco nunquam vcl prxfcntia , velfignoap-
probct,imo potius cordatc rcprchendat ac dam-
net, non vcritus alicuius perfonam. Multos ( proh
dolor)licet audire gloriantes,qu6d poffint compo
tatorcs fuos potando fuperarc, ac non minus eo
nomine fibi tribuunt , quam olim Achilles qui H
ttorem pugna vicit. Scd Efaiasillis canit &p»r»/«
WjkypBix Veh vobis (inquiens) qui confurgitis ad
»ai ebrietatcm fe&andam,& potadum vfque ad vefpc
ram , vt vino arftuetis. Item : Veh qui potentcs e-
ftis adbibendura vinum , & viri fortcs ad mifcen-

Inhone.

PASTORE. >3°

dam ebrietatem. Paftor ergo potius aufcultet Sy-
racidi,qui ait:In vino viru tc n on exhibcas. Vinum
enim multosperdidit. Harc fint difta dc gcncribus
Conuiuiorum:fcquuntur colloquia conuiualia.

CollocjMa Connmaha fcrniant honeftas hilaritati,
& ardificationi mutua?. Abfit fiuilitas,abfitgarru~ j^i,0^
litas,abfit acerbitas , abfit malc de abfcntibus lo- uiualia,
qucndi libido:fit paftor modcratus in vtrbis,& hbi
Catonis diftichon vt rcgulam proponat:
Inter conuiuasfztcjis (ermone modeftns.
Nevideare /ojuax dnm vts vrbantts haberi.
Et illud Syracidae, 31.41. Inconuiuio vinine ar-
guas proximum , nec cum in fua larticia vitupercs.
Hic rccolat paftor prarccpta difciplina; fermonis,
dcquibusfupra di&um elt. y.edcndi
Q^ijalem aute oportcat in conuiuiis honeflis cfTc & bibcn-
edendi & btbendtmodum , cx iis quar dixi facile fntel- dlraod«s
ligitur. Scdhocaddo , quod concertationcs po cbrietatis
tandi , &'^f&*ywr/tf/, quar (proh dolor) iam nimis & «iftfl-
vfitata? funt, ncquaquam fint ferendas inter Chri ^m-
10 ftianos. Quidam merito apud Homerum laudatur, t/W.
' qui conuiuis fuis vina abunde appofuit : fed ncmine d^otefta*
ncque ad bibcndum , nifl per quam humaniter in
initioconuiuijinuitauit,nequcad certamen potan
di conuiuas compulit.Eft enim nimis birbara con-
! fuetudoccrtarc poculis, nequaquam hominis di-
■ gnitati conucnicns, nedum filiis Dci, & paflori-
busgrcgis Chrifti,qui vice Chrif1 i funguntur.Hac
ergo barbaram confuetudincm , Deo inuifam, ho-
mini probrofam,paftor rclinquat Lapithis cV bar-
baris, qui Chrifti nomcn ignorant : neque hic finat
fe confuctudine vinci. 6 Hilari-

HiUruatis AlodcrAti* neceffaria eft in conuiuiis. taris mo-
Nam cum hilaritas modum excedit, in infanum dcut,°'
vertitur. Huc illud Anacharfis,qui primum quide
poculum fanitatis : Secundum voluptatis : Ter-
tium contumcliar : Quartum infania; clfe dixit.
Atquc idco non immcrito Pythagoras , cbricta-
tcminfaniar mcditationem affirmauit. Nonigitur
oportct bibendi roodum exccdcre iuftse hilaritatis
lim tcs. Homcrus hilaritatem conuiuiorum in
cantu& faltatione collocauit ,qua» vocat ivoJMu*/*
J&fl-f, ornamenta conuiuij, ad exhilarandos conui-
uasadhibita.Syracidcscap. 31.32. potum viniad hi-
laritatem non vitupcrat , cum ait: Lasticiam animi
& hilaritatem paric potus vini iuftus , & opportu-
nus. Iuftumvocat, quimodum nonexccdit. Op-
portunum, qui tcmpoiis habct rationem. Homeri-
ca illa anathcmata , (i fuerint moderata, paftv r in
alijs ne reprehendat :fedipfc ab ijs prorfusabfti-

ncat. De philo

Quid ergo dc philothefijs , & fymperiphoris *h£li**
fcnticndum"? Philothefias , qux funt cum amicitia: ff"1'
ugnum pra?bibimus alicui , ac deinde proculum quid fen-
porrigimus,laudo : modo ad exhauriendum ncmo uendum*
cogatur. Nequc fymperiphoras, cum ordine dici-
tur,canitur,bibitur,in honcfto confortio reprehen
dendas iudicio : modo conuiuar maneant intra mo-
deftias terminos.

Scd quia difficile eft modum fcruare , fuadeo
vt paftor Socratcm imitetur, qui ait :' Alij viuunt ,
vt edant &bibant , cgoveroedo & bibo ,vtvi-
uam.

Ego foleointerpiorum & Epicureorum conui- t
uia, hoc difcrimcn ftatucre.Boni viri & integri,far- Jpicu"?
pc bibunt vt fcdcant diutius, honeftse & piar. collo- rum con-
cutionis ergo. At porci de grcge Epicuri , hoc eft, jj"^™?
homines ventri dediti & voluptatis mancipia,fe-
dent diutius, vt bibant copiofius. Hincfarpe ac-
cidit,Ytnonnihilhilaritatis roodum cxcedantpij&

f. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

EphcCs-

Dc mode
rationc

i|k 1 D £ P A :

boniviri, quoi in illis tametfi vitioomnino non
carct: non tamen eft temere damnandum , modb
in fcedam cbrictatem non fuerint prolapfi. Nan
illud Pauli prarccptum Catholicum eft , feruandum
in omnium piorum conuiuiis : Ne incbriemini vi
no,in quo luxus eft:fed implcamini fpiritu , loque
tes intcr vos mutuo pcr Pfalnios, & hymnos,& car,
tioncsfpiritualcs, canentcs & pfallentesin cord»
vcftro Domino. Hic Apoftolus etr*%*etr«6 recita<
conuiuij Chriftiani,ignotaHomero,quse funt Pfa
mi, hymni, &cantiones fpirituales : &antirhefin
facit inter hilaritatem ex ebrietate ortam, & hila
ritatem fanctam, qui cx piis carminibus & Pfalmi^
in piorum coetu oritur. Cum autcm in corde dicit,
non hoc vult Apoftolus , vt quifque intus & apud
fe finc linguacanat , fed ferium cordis afte&urare-
quirir. Duo ergo in cantionibus piorum coniun-
gi dcbcnt,piuscordis afFccHus , & lingua quas afte
ctibus excitandisferuit. Ha?c de hilaritatis modo
fint difti.

7 Moran- MoRANDI IN CONVIVIO TEMPVS, nOn

di in con protrahatur ad infania? initium , fed tantum ad hi-
mmo t«- iaricatjs medium : pra^fertim paftori , in quem alij
oculos coniiciunr. Nihil fcedius cfle, aut dici po
teft, quam paftorem infanix pocula cxhaurire,&
poftrcmum eife qui domum abear. Qiu talis cft,
mihividctur indignus , qui caprarum curam ha
beat , nedum ouium Chrifti. Huiufmodi a luda
Apoftolo,maculae in fraternis conuiuiis dicuntur:v
qui pro voluptate ducentes in diem frui deliciis, &
fe mifere maculant,& ahis macularum occafionem
prssbent.

Iam locus poftulat,vt difciplinam prarfcribamus
qua: in contraetibus paftori eft feruanda. Prtmum
feruanda itaquc caueat paftor, nc quo?rat fordidum quspftum,

in contra /• r» i , *« r • > /> \ i n

clibus. icujvt Paulus loquitur , ne iit tu9%MK*oj »t > hoc eit,
i rurpiter lucri cupidus. £)«Wf,ne implicet fe ncgo-
tiis adfc non pertinentibus, qui hoc faciunt , ^au-
*ffylA»ns funt,quos vel Ifocrates damnat, qui wxv-
KPctyfMtdnp opponit *nr$& ad quam PaulusThcfla
loniccnfes horratur,obteftans cos pcr Dominu no
ftru IefumChriftu.T»w,nc fuo cxeplo coprobare vi
deatur , qua? in aliis culpct: nc fit caupo : non exer-
ceac mercaturam : non emat vt maioris rurfus ven-
dat: fed fit ttCrdf.xk , & fua vocatione contentus:
viuat cx fuis decimis &agris. Si quid autcm fu
pcrfit, partcm iufte vcndat :partem rcfcruet in vxo-
ris & liberorum vfum : partem croget , ficuti fupra
diftum eft, in vfus paupcrtim. Caueat nc quicqua
cuiquam debeat , nifi quod naturali iurc dcbeat o-
mnibus,hoc efr,diledionem & bencuolentiam. Vi
ceplurium pra?ccptorum , fint honeftorum palto-
rum-cxcmpla. Pntrerea 3 paftor fi giat forcnfes li
tes, ac porius mcdiocrem patiatur iafturam , quam
vt Jitcsfcquatur, qua? minifterio non parum obfu
tura? funt. Breuiter,in omnibus ai5ionibus& con-
traftibus fit paftor candidus, nihil auarc agn. De-
bct cnim auaritise non folum crimcn, vcrum ctiam
fufpicione magis fugere,quam vllam peftem. Aua-
ritixenim labcs, cum miniftros ipfoscxponit ob-
trectationibus hominum, tum minifterio ipfi pro-
brum conciliat & inuidiam. Caucar igitur paftor,
nc fuaauaritia & fcipfum pcrdat, & miniftcrium
reddat hominibus inuifum.
tonclu- Ha&enus vifi fumus nobis fatis dixilTc, dc difci
rum de° P'ma ^cruan(^a paftori in communi vita,& familiiri
paftorisdi hominum confuetudine. Nam & oftcndimus quo-
fciphna modoagcndum fitcum fingulis hominum generi-
eomuiii. bus,& qualis effe debeat modcratio in veftitu,geftu
veibis,& conuiuiis.Atqueetiam dcclarauimus qua-

r u r e. 15-

lis candor requiratur a paftoribus, in omnibus vitar
a6tionib.& contradibus. Nunc proximo loco fe-
quitur , vt expiieemus , qualem ie paftor exhibere
debeat in Ecdefiaftico piorum ccetu.

Quid in coetH £ cclefiaftico [pcttandHm
Pjftort.

Coetvm Ecclefiafticum voco , congregatio- Cavms
nem Ecclefiar , ad audicndum vcrbum , adprccan Ecdciij-
dum , ad percipicndum Sacramenta, congrccatam. ftici cur

c • 1 • r •• • 11 r ■ r inihtuu.

bunz cnim hi tres nnes , cur pij m asdibus iacns fcu
templis conueninnt. Ex quo patet,qua in re opor-
teat excellcrepaftorem inwcetu Ecclefiaftico.Nam
vt Auguftinus ait , ita oportet paftorera excellere
in omnibus, vt cacteri pra? illo grex clTe videantur.
Primura ereo fciat paftor,quod in tcmplo ,»vbi »-'afloi

V? 1 r j l > • r • v rcucrcn-

congregatur Eccltlia , debcat quam attcntiisimc tCraudiat
vcrbum Dei audirc, qnoties concionatorcs audien aliorum
di funt. Quidam inepti totum tempus , quo pras - ^dones!
dicatur verbum,confumunt nunccolloquiis, inter-
dum le<5tionibus, fa?pe fomno, ac fi ad fe non pcr-
rineret mandatum Dci , quo omncs iubcntur ipfius
audire vcrbum. Horum t rror cft corrigendus , nifi
iram Dci vclint incurrere , & maiorcm damnatio-
nem. Qoidam autcm hoc faciunt , ne videantur ab
illis difcere. Horum fiiperbia odio digna eft. Qui-
dam alias fone caufas prartcndunt. Verum pio pa-
■j ftori confulo, vt omnes fuos auditorcs pictatis de-
' claratione (abfque tamen hypocrifi ) & atidicndi
diligentia fuperet. Hinc enim copiofiffimum per-
cipit fructum. ^ ^

Primum cnim confirmatur vocc docentis,in do- ftSi „!<ic
tflrina. Dcinde eriam difcere poteft aliquando ab onantur*
c-o,qui prae ipfo idiota vidctur. Sarpe enim Dcus
perinfimosea myfteria apcrit , quas fapientiffimi
fuo acumine non potuerunt cruere.

M >sfuit bea'o Luthero , & fandifsimx mcmo-j.^ h
riae Philippo Melandhoni , diligentiffime audire P
concionatores. Et fa?pc cofeffi funt fe & cofolatio-
nib.crectos, & in dodtrina cofirmato»alioru voce.

Pnrtcrea gratum eft Deo officium audiendi vcr-
bum. Poftremo cxemplum prodeft. Nam cum
homines paftore ipfum auidc audire verbum ani-
maduerrunt , ipfi ad diligentiam maiorem excitan-
rur. D^inde paftor mcminerit , & fui muncris ef- S"imune
fe , in ccetu Ecclefiaftico , vna cum Ecclelia preca- ^itL?
ri. Hic vcniat ei in mcntem ncceffiras Ecclefiar: tcciefia-
cogitet dcpubhcis& priuatiscalamitatibus:cogirct fj^Xs
de hoftibus Ecciefia?, Diabolo,tyrannis, & haereti- prccaxi-
cis, & fl^gitiofe viuentibus. In his cogitationi-
bus ardcntcrcum Ecclcfia Deum inuocet, vt ipfe
mitiget publica & priuata mala : vt rcprimat hoftcs
Diabolos: vt homincs hoftes, hxreticos , & tyran-
nos,aut fua bonitate coucrtat,vt falucntur , aut fuo
iudicio coerceat , nc Ecclcfiz ruinam infcrant : vt
fcandala tollat doctrinse & morurn : vt Ecclefia? lar-
giatur pacem : vtconfirmct fidclcs in pio & fancto
propofito : vt doctorcs Eccltfia; fuo Spiritu rcgar:
vr magiftratum noftrum conferuet in vera pietate:
vt omncs ftatus & ordines homintim,vinculo pacis
coniungat: vt Ecclcfiaftico , politico & oeconomi-
co ftatui affir. Brcuiter, vt fuum regnum qKotidic
idaugear, & regnum Satanae magis magifque de-
(truat. Ha?c pctat pius paftor quam ardentiffime,
& fuo Ecdefiam excmplo ad prccandum inuiter.

Adharccum Ecclefiacongrcgatur etiam ad par- * s/cra\.
ticipationem Sacramcntorum, fit quoquepaftor in IrlnnUa*

hac par_

i35 DE PAS

hac partc diligens • declaret fuam fidem : edat con~
feffionem : percipiat Ccenam Dominicam fsepc
cumaliis, vt auduores ipfius excmplo confirma-
ti & moti , pluris faciant Sacramenta Ecclcfiar.
Qui autcm paftores raro communicant , cxem-
plo fuo faciunc , vt Sacramenta veniant paulatim in
contemtum.

cum*2iise ProPtcr hsec tria , hoc eft , verbum , preces , &
'Sacramcntorum participationcm , habet & Ecclc-
fiacongregata cercas ceremonias , recitantur Pfal-
mi , canuntur & alia pia Cantica : qua> omnia adhi-
bentur , vt fint veluti flabclla q lacdam , quibus
fpiritus hominis ad pietatis meditationc excitetur.
His quoque ceremonijs pius paftor adefle deber.
Canat ergo cum alijs , & oftendat fe iftis carmini-
busafhci.

£phcCs. Jmplcamini,inquit Apoftolus, fpiritu,loquen-
ls- tes inter vos mutuo pcr Plalmos,& hy mnos,& can-
tiones fpirituales , canentes & pfallcntes in cordc
yefiro Domino.Cum dicit , Canentes & pfallentes
incorde,non prohibet orccanere & pfallere.fed fi-
gnificat oris cantu nihil prodefle, nifi ex cordc pro
ficifcatur. Ex corde ergo proucnire dcbet : & dum
orccanitur ,cor magis ad pietatcm veluti flabello
excitatur.

Hasc fintbreuiter di£ta dc difciplina paftoris in
Ecclefiaftico ccetuferuanda.Sequitur de confiliiscV
cVdehberationibus.

Quid in conjihU & deliberationibm
Jpettandum Pa/iort.

Confuita
^oncs Uc
clcfiaft,c

lI,PliCCS.

a-Dcmi.
niii«io.

3-Dcccrc
fc,plinaSc

'Oilc.

difi

'«'cnis
dc doftri
"'condi.
t»ones.

;TheiTa.
»-io.

Consvltationes Ecclefiaftica', aut dodrina?
controuerfar caufa, aut mimfterij gratia,auc corum
crgo^qua? vel ad dodrinam , vel ad minifteriu per-
tinent,fieri folcnt.

Ad do&rinam examinandam collationes dc c6-
trouerfis articulis,& diiudicatio neccftariae funt.

Ad miniftcritim pcrtincnt,miniftrorura electio,
Voca'.io,approbatio,ordinatio.

Advtrumque, ccremoniar , difciplina , & redi-
tuum Ecclefiafticorum difpcnfatio/eferuntur.

Exiftimo nullam caufam offerri pofTc fcnatui
Ecclefiaflico , cjuinfubhis generibus contineatur.
Dicam igitur cjualis difciplina paltori fit commoda
in his iudicij Ecclcfiaftici partibus.

Confultio de doctrina controuerfa , modcfla
debet cffe,in quapallor nontam vi&oriam quaerat
quam veiitatem , imitatus Socratem, qui fuum ad-
uerfarium ante difputationis ingreftum admonuit
hac fcntcntia : Non tam quariatur vtcr noftru vin-
cat,cjuam inquiratur veritas.

Quahdo ita pafloranimo affcctus eft,audiat a-
liorum fentcntias , & collationes fcripturarum.
Ipfeautcm moddle , cum rogatus fuerit , fuam di
catfcntcntiam. Qui collationcs fcripturarum non
admittunt, & ex illis nolunt interprctationem,qua:
fit confentanca cum tota fcriptura , pcti , in multa
abfurda incidunt. Qui icgit Pauli di&um : Qui non
laborat non manducet , & ita his vcrbis adhari et,vi
cx collatione nonfcrat intcrpretationem vllam ,
qu.? gcncrale didum, ad certam fpcciem reftringit,
is inrantibus , qui agcre nihil poifunt, negabit vi-
ctum. Quofacto quid potcft cftc iromanius? Sic
multi farpe vnum dictum arripiunt, cuius cum ver-
ba mordaciter rctincnt, vim taciunt interdum arti-
culis fidei. Quare in controuerfis articulis,opus cft
prudenticollatione ,exquacol!atione cruetur ve-

TOIIE

rus dicti fcnfus,congrucnscum vniuerfa fcriptura.

Mofcs dicit : Non facies vllum fcu!ptile.Hoc di-
ctum quiapprchendit, nulla collatione fafta cumEod>JO +
aliis fcnpturaf locis,damnabit Salomonem,qui fcul
pturistcmplum Dei ornauit. Quare ex collationc *eg«»
difccndum , vtrum dicrum ^kZ^ accipiendum fu, &~*
an k? ii : vt hoc Salomonis fac~tum , fvt cx collatio-
neconftat ) Kcnd n accipiendum cft , non fimpli-
citer.

Deindein diiudicatione cauendumeft , nepu-
gnet interprctatio cum aliqua lege Decalogi , aut
articulis fidei. Idco Paulus prxcipit , vt interpre-
tatio fit fidci analoga , hoc ch\congruat cum primis
religionisaxioniatis.

Eft &adhibcndain confiliupurse Ecclefia? fcn-
tentia , & audicndi funtilli, quorum docrrina &4
pictasmultiseftprobata. At illi qui jemulationis
zelo potius quam pietatis ftudio, fubito velut e te-
nebris prodcunt,nequaquam funt illis conferendi,
qui triginta aut quadraginta annos , puritatcm do-
<ftrina:voce& fcriptispropagarunt.

Intra hos limites fi meus paftor fe contineat , rc-
&e facit, & paci tranquillitatfquc Ecclefia? confulir.
Contra qui fuas quas concepere fcntentias, mordi-
cus tucntur, & nolunt audire aliorum iudicia atq;
illi qui tanquam oracula admirantur,qua? iam fpar-
guntur a nouis magiflris , contra fummorum viro-
rum in Ecclcfia autoritatem, tranquillitatem Ecde
fiae turbant,& rci funt fchifmatis in Ecclcfia , & fuo
tcmporc iuftas pcenas Deo dahunr.

Si deliberationcsinflituuntur deminifterio, fi-
milem adhibeat paftor prudentiam : cum aliis eli- Confulta
gat , non atfc&u raptus, aut fauore aut odio corru- tionis de
pcus,quos iudicaucrit vtiles efle Ecclefia?: ctim aliis "o^lcga-
vo^ct elcftos, ordinet , & probet,maturo adhibito !*•
iudicio, fcmperq; fpiricu Dcumprecctur , vc ipfc
confilia & cucntus gubcrnec.

Cum de ccrcmoniisagicur , confulatpaftor, ne
Ecclefia oncretur multis ceremoniis. Confuita
Si qua?aboleda?funt,diligenterattcndat, quid vi- TcreLo^
tijhabeant. Nam ficut lcgcsin Rcbufpublicis, ita niisieg«
in Ecdefiaceremonia:, non facile fine offenfione i
vulgi mouentur.Quare cautjo adhibcnda, ncabro-
gatio plus pariat mali quam boni.

Si quac funt noua? inilitucnda?, vidcarprudcntcr, 3
ne fint pueriles nimiiim , aut otiofa: , aut fupcrfti-
tiofa?,aut ineptae. Nullar cnim ccrcmonia^ admitte-
da?,nifi qua: faciunt ad pictatcm alcndam , & graui-
taccm,in facrorum tradatione.

Etfi autcm cgo confultius iudico , vt nulla pror-
fus ccremonlarum in mcdiocriter rcformatis Eccle
fiis muratio admittatur:hoc tamcn confilium dedi>
vt cogitctp2ftor,quo fit rcfpiciendum, vbi dchbc-
rationcs inftituuntur dc ccrcmoniis. Dc

Difciplina fcquitur , qux morcs corrigit. pifnai/-"
: Quotics de hac agitur, memincrit paftor mode gcs^u?
'ftia;,qua? cum adcft, non £>cile in corrigendis a-J"t^^
liorum moribus peccabir. Huius difciplinae mo- lenhare
dcrandar regulam prarfcribit Paulus his vcrbis : ^11^'
Scniorcm nc incrcpcs, fcd adhortare vt patrcm: fpinruaii
, iuniorcs, vt fratrcs : mulicresnatu grandiorcs , vt
matres : iuniorcs, vt fororcs, cum omni caftita-
t< . i. Tim.5. i. 2. Hoccft, Si accufatus fueiit fe-
nior aliquis , & fucrit conuicrus alicuius peccati>
; ne (cucre , tanqii3mdominium in cum habens, i-
pfumincrepes-.feditaagitocumillo, vt intelligat
cx animo bono & amico admonitioncm profi- Nimiaaa

Cifci. ftchras

Quidam cum peccantes corrigerc dcbcnt , ita^j^
; auflere agut,ac fi omnc humanitatis fenfum cxuif- ftoio.
I f, iiij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Cope
LN 857 2° copy 2

13$ DE PA

fent : ac fc tum demum viros cordatos , ac ftrenuos
in minifterio habcri volunt,vbi fortc pauperculum
aliqucm, qui hpfuseft , pro fui animi impotentin,
rabiofis verbis proltrauerint. Sed Paulus vult cor-
re&ionem temperari humanitate atque clementia.
Ncmo enim hbenter admittit cenforcm,qui hoftili
vidctur agerc animo. Contra , nemo non facilc re-
cipit vel duriorem increpationem ab eo , quem fcit
ienon odifle.

Iuniorcs , vt fratres : hoc eft , Si iuniores fuerint
accufati,& alicuius fccleris conuicti, ne eosincre-
pes vt hoftcs,fed eos corrigas,vt tc ex fratcrno amo
rc agere intelligant. Mulieresnatu grandiores, vt
matres : hoc elt , Si*contigerit mulieres grandaiuas
peccare, vel loquacitate , vel obtrectandi libidi-
ne,autalia quauis rationc, ne fis in eas nimisfe-
*uerus,& durus, fedeas potius adhortando cor-
rigas. Iuniores,vt fororcs, fcilicet adhortarc. Hoc
eit : Si contigcrit iuniores fceminas , vel ignorantia,
vel infirmitate, vela?tatis vitio delinqucre,ne fis in
cas aufterus: fed ita moderarc correptioncm , vt vi
dcatur ex fraterno cordeproficifci.Nam vt medici-
natemperataaliquo dulcorefacilius ab segrotoper-
cipitur: ita correptio , quar candidi amoris ilgni-
ficationcm habet, libentius admittitur & erTicacior
cft. Difccrnendum tamcn cft inter adulationis
peftcm , & crroris dulce rcmedium. Illa enim
mortis,hoc vitx & fanitatis caufa eft. Addit in
fine • Cum omni caftitate : quod ad omnia mem-
bra illa quatuor , quar pra?ccdut,rcferendu eft.Nam
hxc particula fignificat, cafta grauitate adhibenda
efte,qua? non fit contaminata vllo priuato afTc<ftu.

Sunt qui gaudent de lapfu corum, quos aliquado
odcrunt, aut qui fe aliquando la?fcrunt:vt poftea la-
pfos prolibidinc animi,fa?uis pofsint obrucrc&
confunderc verbis : fed ifta correptio non cft cafta
&grauis,fed adulterataprauis aflfcclibus, & cx leui-
tate animi faucij proficifcens. Paulus itaque paftori
in corrigendis vitijs , lcnitatem & moderaiioncm
commendat. Nam vt medicina, qua? fua nattira ali-
quid amari habet,mitigatur aliquo additamcnto, vt
cam argrotus no aduerfctur.ita fcucritas,qu3e necef-
fariacit in corrigcndis vitijs , temperandalenitatc,
nc quipeccauit,corrcptionis afpcrnatc tcrritus,nul
lam correcftionem admittat.
Dc tedj- Cum de redituum difpefationc, deliberationes a

ruum di- r r , r n. r ~ i n

fpcnfatio lcnatu Ecclefiaftico fiut, duo caueat paftor. Vnum,
ne confui ne auarc vidcatur agcrc. Altcrum, ne ex arfcclu ali-
iiVeff?dc <luo P"uato reditus Ecclefie; velit diftribui.Vrrum-
bcat. que vitium eft in paftorc minimc fcrcndum. Quare
iufte agat paftor.Si ftipendioru caufa agitur, fit nor
ma diftributiua iufticia , fccundum propoi tioncm
Gcomctricam. Si paupcribus cx fupeifiuis aliquid
eft tribuendun<,pietatis ac ncccfsitatis, & non ami -
citia? habcatur ratio.Solct enim homincs,amore &
odio moucri multum : fcd paftor hanc fei<uatur re-
gulam."Cum ab amicis,quce non licent poftulantur,
lufticia & pictas antcponatur amicitia».

Harc lint dicta de tcrtia partc difciplina? paftora -
lis , qua regatur in cxtcrna & politica hominu con-
uerfacione.

Diuilio
propon~
tionis tA
^.partcs.

Bjcordi

Qf A%ft A PsARTS, QJAE
conttnet officium , feu lerttimam pafcendarum
ouium Chrifh rationcm.
E R E dixit quidam ex patribus , regimen
animarum elTcartcm artiunvfentiens & dif-
" ficilimum effe opus , &reqiiirercfingularem

STORE. i)6

pcritiam. Multi proh dolor, paftores agere volunt,
cum ipfi potius,vt ab alijs pafcantur, indigcnr. 1 a-
les non mouentur ouium falute , fed proprijs com- Atiu,
modis ftimulantur,quibus melius eiTet, fi nunquam ccnafrf
nati fuiffent. Nam horrendam iram Dci fibi thc-
faurifant,in die ira- & reuelationis Iesv Chri-
s t i. Hi fane non tam folicite quaerercnt onus,cui
pares non funt,fi cogitaret,qualis fit res ouilc Chri-
fti:fi perpenderent, quam pulchra , & Deo grata fit
ouiumChrifti focictas .* in cuius mcdio Dominus
ille eft , cui foi & luna famulantur, cui afTuni mini*
ftri eius,millia millium,&dcciescetena millia:fi in-
telligerent,quanta? molis fit, Chriftianam condere
gentem:hoc eft, regnum Chrifti crigerc , & Satanae
j palatia demoliri. Ratiocinationes , inquit Paulus, i.Cotint>
euertimus-, omncmque fublimitatem , qua? extolr 1C'5'
lituraduerfus cognitioncm Dei : & captiuam du-
cimus omnem cogitationem , ad obedicndum
Chrifto.

Cumigiturtam auguftum fit paftoris officium, Necefii-
tam arduum , tam periculofum,tam diuinum, ope- jf^fju,?
rarprccium eft recte inftitui paftorem, vt fciat partes diiierta-
fui officijme cum paftor ouium Chrifti habcri ve- tloms'
lit,lupus (it pefsimus , qui oues mifere dilaniet & a Propofi.
vero ouili abducat. no.

Ego itaque conftitui fumma quapofTum dili-
gentia, paftorem Dominici gregis inftruere, at-
quccius officijpartcscxplicarc, quo certa illi nor-
ma agendi , ex verbo Dei defumta , conftet. Prin-
ceps paftor Chriftus mcntem & calamum gubcr
netiz/fmen.

Vtautcm certa cum ratione fufceptum opus cx
pediam,quatuor ordine fum cxpofitusus,

I Quodfiam fit pafioris officinm.

I I • Qu&nam fit poteilas mwtflrorum»
ili. Pramiumretle pr<es7itiofftctj.

1 1 1 1 . Poena neglcftt munerts. i.

t i r n • /v. . PlioriJ

Interrogatus quis quodnam lit paitons ofhcium; panis «x-
brcuiter quidem , & recte refpondere poteft, Pa- pllcatlor„
fccre:fed pafccndi ars, & huius partes , non tam fa- tku &*.
cilc explicantur. exponi-

Vc autcm paftor mcus perpendat , quam fit au-
guftum , diuinum, & magnificum pa li oris offi-
ciumjPy/wwwtitulospaftorisjquos tribuitei Spiri- i
tusfanctus,recitabo. Dewde , quidillum moucre z
debeat ad diligentiam in officio,oftendam.T«w ar- 2
tem pafcendi , & eius partes acccdam , vt non tan-
tum ln generc intelligatur, quale fit paftoris officiil:
fed vt , anatomia vidclicet facTa , omnes eius partes
confpiciantur. Inter multos titulos , quos Spiritus r*. Ttimi
Sanftus tribuit verbi Dei pracconibus, hi funt ex
prxcipuis : Prophctar/peculatores, tuba Dei , pra?- n,bus &
cones Dci , legati & ferui Dei , teftes Dei, Epifcopi, ^"orurn
ceconomimyftcriorum Dci, architedi, lux mundi, ij cnim
f«l tcrra?,pifcatorcs hominum, fcminatorcs fcu agri vocantuI'
colx, prrsbyteri, paftores,&c. Hi tituli,& huiuf-
modiahj multi, non folum dignitatem miniftro-
um verbicommendant , verumctiaru illorum of-
icium ,pulchcrrimis fimilitudinibuspingunt. Hos
rgo titulos brcuiter explicabimus.

/^ro^rrfdicuntur^cum quia prsedicunt furura, l ProPhc
iuxta decretum Dei cb falute credentium , & dam-^'
iationcreproborum:tumquiaoracula Dei, &pro-
.hetias vetercscxponunt popuio. Hac appellatio-
,ie monentur miniftri Dei , vt nihil dc fuo propo-
nant Ecclcfif.fed tantum id quod locutus eft^Deus,
iuxtapadum Deicum Leuitis.

Speculatorum appellatio , vtrnmquc regimen
comprehendit , & prsfeaorum & miniftrorum t20Sr?"uU

Ycrbij

n«n

Warc,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

«37

P E PASTORE*

r38

SimU<

^ 3-Tuba

r>ci.

verbi,quos Dominus, vcluti binosin corpore ocu-
los,ad regcndam Ecclefiam inftituit. His,fi praui
funt,nulla peftis potcft Ecclefia: cfle deterior.Con-
tra,fi boni,nihil mciius,nihil iucundiusmihil deni-
cjueoptatius contingcre potcft. Verum miniftri
verbi peculiaritcr fpeculatorcs dicuntur, propterea
quod velutiin fpecula conftLuti funt, vtprofalutc
populi vigilcnc. Quemadmodum enimtcmporc
belli in excubiis collocantur vigiles,ne ciucs inopi-
nantes opprimanturab holtibuj:ita inEcclefiafunt
ordinati miniftri , vc hoftium infidias antcuertant,
& aucrtat. Monct ergo h^c appellatio miniftros ver
bi deduabusrebus:nempedc hoftibus Ecdcfiar,qui
infidiantur dodrina?,&moribus fingulorum in Ec-
clefia- &deexcubiisquasagent rainiftri,neifti ho-
ftes pcr infidias inuadant Ecclefiam &Yaftent.Qua-
les ilti q ujcfo, funt fpeculatures , qui vitiis Tuis in-
dormiunt,& perpetua cbrietate madent?

Tuba Dfietiam dicuntur miniftri vcrbi,vt Efaif
58.i.Qna(i tubi exalca vocem tuam,& annuncia po-
pulo mco pcccatu fuum,&Ifrael iniquitatem fuam
Hic appellatione fignificatur , quod diuiniverbi
pra?cones bcllum pcrpetuum indicere debeant im-
piis. Admoncntur ltaquc hic miniftri Dei vehe-
mentia? & fcucritatis , qua maxime hypocrita: opus
habcnt,qui (ibiplaccnt in vitiis fuis,doncc feuerius
argtiantur, atqucinluccm protrahantur. Si enim
miniftri verbidcLege& Euangclio folum vcrba
kcerent, atqueoftenderent ,quse fit regula bcnc &
fan&e viuendi , commcndarcnt cultum Dei , vitia
quoquc rcprchenderent, nulla adhibita vehemen-
tii,quid cfriccrcnt apud hypocritas ? Meminerint
ergo miniftri vcrbi,quod fint vcluti tuba qua?dam
qua vocantur homines ad bcllum aducrfus Diabo-
lum & peccatum.
«cs^oc?" Pwones Det dicuntur iuxta illud x»/«$gcm, hoc
M«c ['<;. c[},veluti prseconcs proclamatc. Hac voce admo-
ls> ncntur,qu6dprxdic^tioEuangelijfitvniuerfaiis,&
quod miniftrorum fit hanc praedicationem non ce-
lare quofdam,& aliis reuelare:fed debcnt toti mun
doEuangeliumprardicationis pcenitcntia: propo-
nere, & omnibus pcenitetibus remifsionem pecca
torum in filutem annunciare.

Legati prxtcrea & Serui Dfi i dicuntur.
Lega.it quidem,quia nihil dc fuo afferent,fcd tan-
tiim quod habcant in mandatis,annunciare dcbent*
ldque iis ad quos mifsi ftnt. Q<ii enim fua annun-
ciant,nit que^Dcusnon mandauit,Satanaefuntlega-
ti,non Dci.

Serut vcro,vt quse Domini funt curcnt,&non
propria agant.

TVirVradhaec appcllantur. Eritis,inquit,mihi te
ftes in omni ludae». Nam cum verbum Domini in
fcripturis teftimonium Domini dicitur, rccle qui
iftudannuncimt ceftcs Dci appellantur. Dicitur
aurcm vcrbum teftimonium,quia nobis de Dei vo
luntatete ratur. Hinc trcs admonitioncs fumat pa
ftor. Trimam, quod voluntas Dci non aliunde fit
oiic- quatrendijquam ex eius teftimonio, hoc cft, vcrb-
nutlcXno crac*ito inProphcticis & Apoftolicis fcriptis. Se
lt«. c" cundam^y.oj lecurc damnetur,quicquid dc religio
neccnfcn: homines, vel pra?ter vel contravcrbum
Dci. Terttam, vt caueat paftor,ne hoc teftimoniqm
occukct, aut non rc&c applicet:fcd dct operam , vt
fit tcftis Dei fidelis,ficuti tcftimonium ipfum fidck
cft/apientiara pra?ftans paruulis.
*.spifco- Eptfcopi* generale quoque hoc nomen cft omniu
ru miniftrorum verbi.tamccfi vfus iam obtinuit,vt iis,
qui ad alios refpectum habet, vt re&e fa ciat officiii,
hoc nomen tribuatur.Qua re nonnihil vidctur con-

' sctui.

m°niti0

9 OCCO*

nomi.

temni linguaSpiritus Sancti. Quodenimis commu
nefacitomnibus,vfustribuitquibufdam. Nomcn
autem Epilcopi, intcntum notat: apud Platonem, pUS qUi<i.
prarfidcm & infpcdorcm operarum in fingulis
hominum ordinibus>& ftatibus fignificat. Vn-
de nomcn- tranflatum eft ad miniftros verbi , qnia
eorum munus eft infpicere,& curare,vt & doctrina
fana confcruetur,& mores fecundum dodrinac nor
mara forment auditores. Apud Homerum, 10. Ilia-
dos.-Isquialio ad explorandum quidagatur mitti-
tur,vocc Epifcopi fignificatur.Apud Indos Epifco*
pi fuerunt,quorum erat videre , quid in quaque re-
gionefierct, vt cognita ad magiitratum refcrrent.
Fuit & Atticus magiftratusEpifcopus,hoc eft,pra^-
tor, qui mittebatur ad ius dicendum, in ea uppida,
quae iub ditione Athenienfium erant. Ciceroni ad
Atticum, Epifcopus eft ad quem deledus & nego-
cij fumma rcfcrtur. Andromacha apudHomerum,
Hedorcm vocatTroiar Epifcopum, hoceft,defen-
forcm & prarfidem. Atque ha?c fignificata apte
transferuntur ad eos,quos hodie vocamus Epifco-
pos.Hi enim mittuncur alio, ad explorandum quid
&quoraodoagatur, iniis parochiis , qua? fua?hdei
funt commifTar.

Pcnes ho3 ius dicendi autoritas cft,iuxta verbum Epifco*
exprelTum , & pia: difciplina; regulam : idque in iis peru mu-
dicecefibus,quse ipfis commiffar funt. Ad hosdcle-
dut & negotij fumma pertinet. Hifjnt defenfores
& praefides Ecclefiarum,fed nequaquam hwwix&iw.
Debent cnim fiimmo monarcha? Chrifto rationem
fuae adminidrationis reddere.

Oeconomiy fdque myftcriorura Deidicuntur, i
Cor«4.i.Sic nos cxiftimet homo vt miniftros Chri
fti,& oeconomos myfteriorum Dei. Prtmum Pau-
lus hic Euagelij prarcon es,miniftros appellat. Detn-
^minifterij gervus exprimit, cum cos oeconomos
vocat,idqucmyfteriorum Dci:quo lignificatur, no
latius patere eorum officium,quam vt myftcria Dei
difpenfcnt:hoc eft , quae Dominus illis mandauerit,
de manu,quod aiunt,in manum tradant,non autem
quod ipfis libitum fuerit.Et quia cEConomi fuorura
dominorum claucs habent , vt pro arbitrio domi- °£ldfi*

«i i- • n • i • gmnccnt

norum daudant & apenant,dicuntur minillri verbi tiaucs Re

clauesa Domino acccpilfe, quibus clauditur & re- gni cxio*

' 1 i , r tmn.

cluditur regnum ccelorum, quod hac rit ratione.

Quando pra?dicatur Euangelium pcenitentise & rc-

mifsionis peccatorum pcr Chriftum,applicant oeco

nomi Dei vnam claucm,qua aperitur regnumcoe-

lorum. Quod fi illi qui audiunt verbum adhibent

verbo fidem,acccdit etiam dauis altera. At fi audi-

tores fidem non adhibent,dicuntur ceconomi clau-

dcrc rcgnum coe!orum,iuxta dic5tum: Qui non cre-

dideritjcondcmnabitur. Hac dauium Ecclefiac

fpiritualis poteftas eft , de quibus poftca rurfas di -

ccnrur plura.

vJrcbttetli, i.Cor.3.10. Tanquam fapiens archi- lo.Archt»
teftus fundamcntum pofui,fecundum gratiam Dei tcft**
mihi datam,aliusautemfuperaedificat.Porr6 vnuf-
quifque videot quomodo sedificat. Fundamentum
cnimaliud nemo poreft ponere , prsetcr hoc quod
pofitum cft, quod eft lefus Chriftus. H*c collatio
tria docet. Chriftum efle fundamentum,Ecclefiam
enea!diricium:miniftrosverbi clTe architedos. Hi
ergo monentur, necxtra fundamentum ardificent,
fcd omnia ad normam fundamenti exigant. Proin-
de hic non folum dignicas miniftrorum verbi,& of-
ficium indicatur,verumetiam sedificandi modus.

Lnxmundt, Matthan 5.14. Vos eftis lux mundi. m£***
Etfi autem omnes conucrfi,& luce coelcftis doc5tri-
na: illuminati,tilij lucis dicuntur, & iubentur lucer-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

159 D E P A

nasardentesmanibusgeftare,oeerrentin tcnebris:
tamen quia prae aliis lucere debent miniftri Euan-
gciij, tnbuiteis Chriftus hocclogium, quibus &
praecipit,vt fuam lucem finant luccre.Sic luceat>in-
quit,lux veftracoram hominibus.Eft autem luxdo-
6trinae,& lux morunvvtraque lucere dcbet ifl iis,qui
legitimi miniftri haberi volunt.
u saltcr- Saltcfr*:h\c titulus fignificat munus miniftro
rum verbi cfle falire terram : quia fcilicet , nihil nifi
infipidum habent homincs, donec fale do&rinar
cceleftis conditi fucrint. Caueant ergo miniftri
verbi, nc ipfiinfulfi fint, qui alios falire fale do-
drina? & vita? dcbcnt.De falis metaphora fupra di-
<ftum eft.

n.Pinato Ttfcatorcs bominHTHiMatth.qAvSequimim me,fj
num°ml c*am vos pifcatores hominum.Rete & vcrbum,pif-
catio &prsedicatio,pifcatorcs&pra?dicatorcj,mart
& mundus,inter feanalogiam habent.
Quidhzc Vt rete multas maculas habctrita verbum multa
gSct.1 teftimonia & cxempla. Vt in pifcationc capiun
tur magni & parui pifcesrita praedicationc fapien
tes & infipicntes , nobilcs & ignobiles , diuites &
paupcrcs , conuertuntur ad Deum. Vt pifcatorc
tota laborantnocte, vt capiant pifcesrita miniltr
Euangclij toto vitae temporc conabuntur hominc
adduccrc Chrifto. Vt mare eft procellofum,& fas-
pepifcatoribus minus propitiumrita mundus non
ceflat miniftris Euangclij ncgocium faceflerc.

Admoneantur itaquc miniftri Euangeli & fam
mse induftria? in officio adhibcnda:,& periculi afL-
ctibus mundirfed nihilominus retia fua iaciantii»
nomine Chrifti. Is cnim facict vt pifcatio non fit fu
tura inanis.

?4. Semi- Seminatores 8c i/fgricoU. Hictitulus dequatuor
A^Scof admonet. Pritnum, quod homincs comparentur
agro. Secundum, quou vcrbum Dei feminis ratio-
nemhabeat. Trr/>7<w> quod feminatores & agri-
cola? fymbolicc pnedicatores notent. Q*artum
<jut>d feminis vis & incrementum, hoceu, veib
Dciefficacia,aDeofit. Vt enim agricola pc fun-
Stmilt. qus e^ jUQ munere ( poftquam in terram iccit fe-
mcn, & non potell fjccrc, vt femen fructum fcrat:
ita verbum praedicatum nonfertfruc~turn»nifid ui-
nitusrigatum fucrit aquisccelcftibus.Etvtagricola
dcbet terram fubigcre,ftercorando,arando, occan
do,plantado:fic & rts fc habct miniftrorura.Dcbet
enim cordahominum lcgis pracdicatione ararc, &
aptaread recipicndum fcmcn ccelcfte.

Prcfiytert% hoccft,ftniores. Hic non tam setatis
quam honoris & ordinis titulus eft. Monentur igi .
turhacappcllatione prjecones verbi , vt iuuenilem
inconftantiam & leuitatemfugiant, & cam fe&en-
tur grauitatcm , qua? potcrit iplis autoritatem apud
populum conciliare.

Taslores dcnique vfitatifsimc in fcripturis dicun
tur miniftri vcrbi : qucmadmodum etiam rerftorcs
rertim publicarum apud Prophetas & Homcrum
Hsec appellatio & officium , & curam , quse varia &
multiplcx eft, & conditionem eorum, qui Euange-
lium audiunt,exprimit.
iidVdi- °$c*Hfny eft pafccre gregem Chrifti pabulo cce-
Jigentiaac ^cfti , quod eft verbum Dei. C«M,eft, nc vcl a lu-
<urtpafto pis rapiantur oues,vel morbis infcftcntur, fed vt &
tu" tutar fintin ouili , & fanar.hoc eft , minimcinfe&a?
vencno peruerfse dorftrinae, aut labemorumpra
, uorum.

uita c5- Conditio auditorum verbi , fimilitudine ouium
f«antui. indicatur, quarum aliae aliis implicanturincommo-
dis.Quglibct enim fuos patitur hoftes,fuas infidias,
fua ccrtamina.Hanc vepres,fpinar,fentcfque dilace-

»5 Prcfby-
tcri.

i«. Pafto*

S T () R E. 140

rant.Hanc ajftus vrem , hanc bruma rigens difcru-
tianr. Ha?c infixa cft in limo profundi.Harc ex altis
rupibus prseceps ruit.Adharrct huic vctcrna fcabies.
Altericontagiofa focictas morbum affricat. Sicque
fafcinatio morbidjrum tranfit in tcncriores agni-
culos.An non hicactum eft deouibus , nifipcritia
paftoris cV cura fuccurrat? tio^toi*

Non aliter fe habct rcs , in ccetu hominum au- Utudinis
dientium vocem Euangelij. Htc opinionum varic-
tatc veiuti laceratur. Hunc tentationcs tranfucrfum
agunt:aliusimpaticntiafrangitur:nonnulli iramcr-
fi voluptatibus haerentmon pauci quotidie in noua
ruunt iWitia:funt qui aiTuetis peccatis ita indurue-
runt,vt ab cis liberari non pofsint. Nam,vt Augu*
ftinus ait.natura 6V confuetudo, harc duo coniunda
robuliifsimam faciunt & inuicrtifsimam cupidita-
tem. Multi,proh dolor, aliorum inficiuntur conta-
ginc,atque ita morbus pcruadit etiam in pueros,
qui ftatim cum la&e parcntum vitia irabibunt. Afidopa

Cumergo tantafit ouium Ch ilH infirmitas , o- ^°[^
portctfanc haud ftgnemcflc paliorem, quihiso- tur.
mnibus ma!is peritc mcdebitur. Neque qtiifquam
fidclitcr pr^fici ouili Chrilii potcrit,ni(i qui his ma- Jjjjjj.",*
Iisprofli^andis totis viribus, nocte dicque,voce,e- fumma.
xemplo,& prccibus laborat. prudcB-

Iucumbit profedo bono paftori, non folum vt tu acfor
oucs ^ggrcgct, fedctiam vt lupos abigat. Quid c- titudoa»i
nim profuerit Euangclij voccm intcrdum pro-*11'
ferre, fi ad manifeftas Satanx impofturas conni-
ueatpaftor?

Sed vndc paQori tanta alacritas, vt huic tam dif- taa& io*
ficili & periculofa? fc coramittat fundioni ? Vnde defciTufn
tam ferium pafcendi oues Chrifli fludium ? profe- udluI"'
cloquicuraraouium Chnfti in fe recipit ,non im-
pulfus vcra caufa,qua; fola conftantcm^bboriofum,
& alacrem in fubeundistot pro ouibusChrifti mo-
leftiis rcddcrcpoteft , nonlolum deficiet pcrtsefus
molefti*, veramctiam cura ouium abieda fe ipfe
potius curabit quam oucs: qucmadmodum multi
qui de paftorum titulo gloiiant.ir, hodic faciunt. ZejnJ>
Qustnam crgo elt fola illa caufa , qua; hanc dili & amot
gentiam paliori parit?Amor principispaftoris no- ^j^pa
Itri Domini Iefu Chrilti,qui dcdit femeripfum pro ftons.
ouibus fuis.Hic enira,vteil Ioannis 21.15. Perro di-
cii:Amas mc?t t refpondct.Amo tc.Eiquc refertur;
Pjfceagno» mcos. Et hoc iterum, & hoc tertio:fi-
gnificans ncmincm aptum cflc ad pafcendas oue»
Chrilti,niii qui Chrifii amore ducatur. Hinc Au*
guifinus:Sit amoris officium, pafccre Dominicum
grcgera,fi fuit timoris indicium negare paftorera.
Q^-i hoc animo pafcunt oues Chrifti , yt iuas velint
cfle>aon Chtiftijfc conuincumur amare,non Chri-
llum, vcl gloriandi , vcl dominandi , vd acquirendi
cupiditate,nonobediedicV ribuei)icdi,&Deo pla-
cendi charitatc.Contra hos cigo vigilat totics incul
cata ifta vox Chrifti,quos Apottclus gcmit fua que-
rcrcnon quar Icfu Chrifti.Nam quid cft aliud,uili-
gis mc,palce oucs mcas,quam fi diccretur.fi me di-
iigis,non te pafccre cogita , fed ouea mcas , & ficut
meas pafce,non ficut tuas: gloriameam in cis quar-
ic,non tuam , dominium n»eum ^ non tuum , lucra
mea non tua**nc fis in corum focictitc , qui pcrtin«t
ad tempora pcriculofa, fcipfos amantcs. Ei paulo
poft : Non ergo nos , fed ipfum amemus,& in pnf-
cendis ouibus cius,ca quar funt eius,non ea que lunt
noftra,quaeramus.

HabcscxChriftidicl:is,& ex Anguftini verbis,
quarcaufaimpellere fola pbteft & dcbct paftorem,
vt re&cfaciatofficium. Ha?c caufla, amor Chrifti
cft:hic amor,?t idc Auguftinus ait,in tam magnum

mortis

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

'4i

DE PASTORE.

ntii

* In ftu.
dio.

debet fpiritualem crefcere ardorem,vt vincat etiam
mortis naturalcm timorem,quo mori volumus , &
Paftor &4UOcurn Chrifto viuere volumus.
mcrccn»- Ex his etiam pulchre licct colligercin qno con-
u^iunT" ueni:mt > & in quo difcrcpent paftor & mcrce-

Unvoca-narius-

«ienc. Conueniuntpriroum in vocatione.Nam vt pa-
ftor legitimam vocationem hnbet:ita & mercena-
Atin^d* r'us,I^ein^econueniunt in dodrima. Vterquc c-
nim verbum Dei docer, Et Auguftinusait.Merce-
narij Chriftum praedicant, & pereosvox Chrifti
auditurv8; fequuntur oues non mercenariuro,fed vo
cem paftoris per mercenarium. Audite(inquit Au
gultinus)mercenarios ab ipfo Domino demonOra-
ros. Scriba? (inquit) & Pharifari , fupercathedram
Mofi fedcnt , qua? dicunt facite, quar autem faciunt
facere nolirc. Quid aliud dixit niti per merccn3rios
Vocem paftoris audite ? Sedendo enim cathedram
Mofis, lege Dei docent , ergo pcr illos Dcus docer;
fua vero illi fi velinr doccre,nolite audire,nolitefa-
ccre. Certc enim tales fua quarrunt,non quselefu
Chrifti.Proinde communia haec duo habent paftor
D & mercenarius,vocationem & do&rinam.
1 crunt In quo ergo dirferunt paftor & mercenarius ? In
quatuor funt difsimiles. In caufa, in ftudio,in vita,
inpericulo.

In caufa. Paftorenim amore ardenti Chrifti&
gloria* regniipfius, impellitur ad paftoratus offi-
cium , & perpetub eo amore ardet , nihil magis ha-
bens in votis, quam vt principi paftori gratificetur.
Mercenanus verointcrdum forte amore Chrifti
tangitur, fedtepidoadmodum, magis autern aliis
moueturemolumentis.

In/rW/o Paftoris cura totahucincumbit,vt Chri
fto quarrat oues,vr Chrifto quarrat gloriam,vt Chti
ftoquaerar lucra.Mcrcenarius verb libi quarrit oues,
ctfi voce Chrifti,fcdoues tamen ipfum nofequun-
tur,fcd paftorem Chriftum:fibi quazrit gloriam, fi-
1. 1» • °* °iu£; it lucrum.

^cVrint In vua- Paftoris vita cft do&rina? exemplar. Pa-
11 ■>. ' ftor dicir.Imiratores mei eftote,ficut ego IefuChri-
«i. Erfi autem nemo eft tam iuftus , quin fepnes
in die cadatrtamen ttvzyxXnloY efTe oportet paftorem
vt illi nullum crimen obiicere pofsis.Format igitur
femper morcs fuos ad regulam verbi , vt non tan-
tum voccdoceat, fed etiam vita & moribus. Sic
fancfti patres feceruntrfic hodie faciunt , qui vcrc
£>eum riment. Sunthumiles, funt iufti, funt mode-
iti,funttemperantes,funt hofpitales,funt manfueri,
funtgrauesjbene prsefunt familiae, funt liberales,&
ahis ornati funr virtutibus , quas Paulus fcribens
Timothco,requirit in Epifcopo feu paftorc

Contra vero mercenarius dicit:facite ficutdo-
ceo,nolite facere ficut egofacio. Nouiquendam
mfulfum hominem , qui lftam voeem farpe fuis in-
culcat auditoribus. Mercenarij vt plurimum funt
elati,fempcr auari, turpi lucro dediti , intcmporan-
tes,fupcrbiam animi luxu veftium produnt,& unil |
tualiis laborant vitiis.Quarc doct^inam eorum au-
oiamus,ac vitam fugiamus, Ccelum asdificant vocc,
*i„ v*ta infcmum.

culo.peri" Jn.pwr/r7«.Paftor opponit fc lupis,vigilat>&ob-
fcruat nc rurcs veniant,& furentur. At mcrccnanus I
vifo lupo fugit , quia mercenarius cll , & oues ad i- !

obi^A- Pmm non pertinent.

Anpaito- Verum hic non immento aliquis obnciat , An
^ferVre "^" ^riftus interdum fugit?An non mandauit di-
8tcgcm? kipuhs fuis: Cum perfccuti vos fucrint in vna ciui-
tatc , in aliam fugite?An non Paulus ipfe fugit , dc-
miiTus in corbe per murum? Iam cum ccrtum fit

nec Chriftum mercenarium fuilTe, nec Apoftolos
reliquos, neccile eft vt non dc quauis fugaintclli-
ecndum fit,quod Dominusde fi ga dicit.

Sciendum ltaque cft, quod lit trga corpom, & pcr £ftill
fugaanimi. I!la ir.tcrdum Hciri elr,harc nunqurm. ctionem
Sed quarnam animi cft fuga? Cum aliquis ab cfficio ^1C!S
pradtando fugit: Et ha?c fuga quadruplcx cft iuxta Animi fa
quadruplicem inuafione lupi,in ouile Chrifti.Nam ^f?i?^"
quicunque vc rbi miniftcr , vila dc caufa fc non op ra,cft qua
ponit fophiftica? , tyrannidi, flagitiis, hypocrifi : is ^^P1".
! mercenarius eft & non pattor.

Paftor enim vcrus , Primum opponit fe fophifti- *" °£
'cae dcfendendo veram dodrinam, cV rcprchendcn- nyspaftot
! do confutanrloquefalfam.Sed mcrcenariusad hanc fPj?01^
| lupi inuafionem timet,non audet Jefcndere vcram l~
do6trinam, nealiquid de tcrrcnis commodis amit-
tat.Quare vel conniuct ad falfam dodrinam,vel fal
tem vt deberet non rcprchendit. Quod cu m facir,
fug^re dicitur,non quidem corpore,(cd animo,quia
ofriciv:m dcfcrit.

Stfr«Wo,Bonuspaftoropponit fc tvmnnidi,cum ^Tywn-
voce,tum precibus. Mcrccnarius vero tyrannis a-
dulatur,& vitia virtutis larua induit,quo nihil vfita-
tius cft.

7V/io,Bonuspaftor opponit fe flagitiis gralTan- 3. Epicu-
tibus,accufando,& cxcommunicando cos , qui fuis rci3*
moribus pcruerfis Ecclcfiam orfcndcrunr. Contra
mcrcenarius dc fua folicirus quiete , nc hifccre qui-
dem audct.Qua quidem rationc tugcrc dicatur.Sed
3« forte aliquis talis mcrcenarius obiicict. Eccchic
fum,non i\ gi.Rcfpondet Auguftinus-Quia tacuifti,
fugifti,tacuifti,quia timuilti.

Ouarto-t Bonus paftor opponit fe hvpGcrifi,quan 4- Hjrp©-

, "S. 1 , 11 .1- critis.

dolaruam cxtcrnam hypocntarum dctrahit , Cx o-
ftend:t quam turpis fit facics peccati.Sed merccna-
rius lupum hunc fugit , non audct ofFcndere quen-
quam,ne in hominum odia incurrar.

Dc f» ga corporis dicu,quod inrcrdum fit licita, Cqfporia
vcantea prxcepto ChrifticV cxemplis oftenfum cft- dilicitL
40 Idquetum demum,fi ryranni perfequutur aliquem,
' & infidianrur vita? cius. Hic iicct pio paftori fu-
gere raanus tyranni , vt poltca.fi id fieri potelt , re-
uerfus, magts profic viuus, quam mortuusprodtlfe
potuilTct.

IlUcita aurem fuga , cft q;-a» vcl priuata? fccurita- Fuga»1^-
tis caufa fufcipitur,vcl difficultatis t^dio attcntatur,
vcl maioris qusftus gratia arripiti r. Brcuiter , O-
mnis fug.i , quar non habet caufas , quas licitaj fuga:
efte diximus,illicita cenfenda eft.

Hinc etiam colliei potcft , q'<antum ab his diffe- Difcrima
rant turcs , & larroncs. Hi nec vocati lunt, nec do- ^yjcs^fu.
Ctrinam arfcrunt.Furcs partem doCitrina" occulrant, res & 1*-
larronesaddirionibus fuis rrucidanr. Vcrum fi bre- tronc5*
uius difcrimen mcmorix caufaplacet, hocaccipt:
Pattor quierH qua? Chrifti funt.mercenarius quaent
quae fua funt. Fur occultat.Litro fpoliar.Lupus ra-
pic ac dilaniat.

Poftqmm autem oftendimus(propofitis quibtf- .HltPoC

. V 1 • r n r • duabus

dam titul!s,quibus inhgniuntur paliotcsin lcriptu- prioribu»

ris Sancris, quam aueuttum fit paftoris ofticium, Parti^us

r . 0 * . 1 1 r j- dc ofhcia

m qua rc lic in gencre poticum,ac lnde dclcendimus paft0nS,

ad monftranda difcrimina intcr paftorem , ik mcr- adterti*

ccnarium, vt hoc piclo pcr colhtioncm inquirere- pU^" "j.

mus,quantam paltoris curam elfe pro ouibus Chri- ccdit.quf

Iti oportear , qui fummi paftc ris ardemi amore in- je^,earle

flammatusjfalutem ouium fibicommilfirum,acglo pafccndi.

nam,Dci 6c no fuam quxrit.accedamus ad id quod dc<Iua

r i~ • \- i.ingcnc-

propofu»mus,ac palceiiui oues Cnrittianem Aitius rC.

partesexpcndamus.

Quoautem id rieri pofsis commodiuSjPrimum tCj a*M

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

143

in genere oftendam quid fit pafcere. Deindcpartes
quibus continetur palccndi ratio enumerabo,atque
eafdem explicabo.
i. Pafceic Qi,id erg0 cft pafcere?Hoc nihil aliud cfhquam
fC8" homines vcrbo vitas alere,& reficere.Siciit enim ter
sanUc. renus paftor fuas oues pabulo pafcit tcrreno , ac fo-
mentis rcficit : ita fpiritualis paftor fuas oucs pa-
bulo pafcit fpirituali , ac fomentis fpiritualibus
fouet.

Expiica- Verum quia hocin genere di&um,obfcuriuseft,
hs°inPf« explicatiiisperpartes idemdedarabo,vtreseuoluta
?artes tri & explicata melius iudicari pofsit.
fcott. Partesitaque, quibuscontinetur pafcendiratio,
funt hx:

I ' ' Docere gregem Chrifli verbum Dei.
1 I. Mtntfirare tllt Sacramenta.
H I. %egere ipfum dtfctpltna.
III I. Precart pro grege.

V . Curam paupernm babere.

VI. Formamgregtsejfe.
Har partcs, vt officium paftorisindicant ita illu-

ftre difcrimen conftituunt intcr miniftros Euangc
lij,& gubcrnatores Rerumpublicarum,vt non fit o-
pus multis ad explicandum difcrimen inter politi-
cum magiftratum, & paftorem Ecclefia?. Quod ta-
men difcrimen cum depoteftatepaftoris dicedum
crit,clarius cernetur.

De dofbrina.

Quinque In h a c prima pafcendi parte,quaj continet pa
feTp^-bulumprxcipuum ouium Chrifti, quodeft iplif-
ccptaob- fimum verbumDei, quaedam vcluti clcmenra (ex
f" doftri- qwibus docendi ratio componitur ) proponam , &
na pafto- declarabo.
ium.

Suntautem hxc:

Trimum. Quarnam fit do&rina,qua paftor veluti
fpirituali pabulo oues Chrifti pafcet.

Secnndurn . Qua pcrfpicuitate & fimplicitate ea-
dem dodrina fit proponcnda, nc fruftra in aercm
abeat.

Tertium . Quse fit re&a do&rine; fc&io/iue or-
thotomia vcrbi.

Quartum. Quid fitfugiendum paftori inter do-
cendum.

Qutntum. Qualifnam improbatio falfa; dodrina?
in paftorerequiratur.
t. Qn«ni Quamam cft ergo do&rina, qua vcluti pabulo
fcpaftoris quodam fpiiituali paftor fuas oucs pafcct?Ha?c do-
dorthna. ftrina cft in libris Mofis , & in Prophetarum,Apo-
ftolorum,& Euangeliftarum fcriptis comprchcnfa.
Ha:c cnim fola habet tcflimonium infallibilc, quod
£it a Deo profeCta. Qnicquid eft piauer hanc do&ri
nam,non eft vt neccflarium proponcndum Ecclefie
Dei.Quicquid pugnatcum hac do&rina,ipfifsimum
virus Diaboli eft,qui primos noftros parentes in pa
radifo deccpit.

Huius doclrinar in Prophcticis & Apoftolicis
fcriptis comprehenfa:, 6: certam demonftrationcm
dc cius veritatc,& folidum <rJs-«y.ct,feu corpus,tene
re paftorem oportet. Illa facict,vt paftor non ftu-
ctucr,opinionibusMahomcticis,Iudaici5,&Epicu
reis.Hoc cfficict,vt doctrinam ccrtis capitibus com
tenerede prehcmfam tencat, ac quotics opus eft,ad ifta cap
bct duo ta confugiat.

principia Demonftratio do&rina; Ecclefia?,nititur duobus

ccrtifsima .r

doftrinx certifsimis pnncipns,quorum prius externum, po-
chriftia- ftcrius internum appellarc foleo.

DE PASTORE. H4

,. . ... p , ■ r - j.Extcrna .

£\x*/f/wtejtiraonijpartes lcx (unt, cuius 6.

Prtma. Patcfactio diuina multiplex, in quavo- P4tt««
ce Dei ha?c do&rina faspe cft propoiitaac rcpe- ^Vatefa-
tita. a.odiui-
5^«^.Operatiomiraculorum,hocen,operum, ^opefci
quorum autor creatura effc non potuit , ied folus tio mi«-
Deus.Hapcmiraculaadditafunt doctrina? velutau- culorum'
thenticaquardam figilla , quorum y.^vpa.?jv hiit mil
fioSpiritusSinctiin die Pentccoftes,qua veritas E-
uangeltj Chrifti conftrmaxa eft.

Hic vtile fuerit Paftori omnia miracula , qu# in
veteri & in nouo Teftaracnto edita funt , mr.noria
tenere, vt ea rcctius apphcarc ad vfum % quotics rcs
poftulare vidctur,pofsit.

T ertia. Eucntus Prophetiarum. Dcusquos vo- p*r^phc-U
cauit immediatc ad minifterium in vetcri Tetta- tiarum.
mcnto, ornauitdono edendi miracula, vt ea clfcnt
tcftimonium diuinas vocationis. Quandoenimc-
ucntus refpondebat prophetiis,conuinccbantur ho
io minesdc vcritate Dci. Daniel doftrinam pceni-
tentiae& remifsionis peccatorum propofuit Chal-
dxis , quam Deus pracfentibus auditoribus confir-
mauit libcratione Prophctae miraculofa a fpecu
leonum: & eandem poftcritati commendauit euen-
tu prophetiarum dc quatuor Monarchiis. Sic pro-
phetia lacob de fccptro Iud* ccrtificat nos dc tem-
porc,quo nafci dcbuit M». fsias. Diligcntcr itaque
paftor cum prophctiis confcrat eucntus. Quos cum
vidct refponderc prophctiis , certum tcftimoniura
habet,qubd vcrbum,quod huiufmodi Prophct^ do
cuerunt,habcat ipfum Dcumautorem.

Quarta. Confcnfus omnium do&orum Eccle- 4 cG<c^
fia», qui habcnt diuinitns teftimonium fua; voca- ^cleruio
tionis. Qiialcs funt , Mofes , Prophcta? , Hclias, Eccltt»*
Helizcus, E(aias,Icremias, &c. Chriftusqui apri-
mapromifsionc, elapfisfere 4000. annisvenic,&
prophctias compleuit : &qua?Mofes velutibrcui-
busaphorilmis c&mplcxus eft , qua:quc Prophctx
longioribus concionibus cxplicarunt, ipfe clarius
docuit, & Apoftolis fuis, quorum vocatio mul-
tis miraculis cft confirmata, tradidit. Hic con-
fcnfus manifcfte conuincit animos nofiros de
vcritatc doctrinac , qux fonat in noftris Ec-
clefiis.

Qttinta. Duratio Ecclefia? , in tot & tantis furo- z™*!*
ribus Diabolorum & hominum. Huc Chrifti di - Matth.i^
cl:um accoromoda: Porta? inferorum non prxua- '**
lcbunt aducrfus eam. Hanc promifsionem cum e-
ucntuscomprobet, fatis conuincimurdcdoCtrinx
ccrtitudinc.

Sexta. Cruenta vic^oria plurimorum Marty 6- vift0'

• L J xi r C ; ria MJi-

rum , qui hanc doctnnam luo conhrmaucrunt tyrUin.
fanguinc , atqucideo dictifunt martyrcs , hoc cft,
celles.

Intermtm principium,per quod demonflratur ve- 1 Intcr^.
riras docTirin^ rtligionis noltra." , cft arrhabo fpiri- pnncIi>i
tus in cordibus piorum , qui obdgnat doctrinam.
Ha?c demonftratio cft dodrinatEccIc fia: , quse laepc
d»: ferio cogitanda j^aliori cft atquc aliis cotumcn-
danda fa»pius. Porro huius dotftfinar^c^et quodda Deindc

cum

rcepor»et

& vcluti corpus, tenerc pafiorcm oportct , quod
huic capiti fubiici debet. Quemadmodum proptcr corpuVd*
pcccatum homines(qui ad imaginem Dci crcati fuc ^lin*'
runt )\ Dco damnati , a rcatu pcr fidem Chrifti li
bcrantur:ita libcmti Deum verocultu in hac vita, ^
m focietate EcclcfiaE,colere debcntrquo tandem re- tot"us
fufcitatiscorporibusimmortalitate donemur. Ad Thcoi<"
hoc caput totum doCtrinar corpus rcfcrendum eft,
& apte diftribucnda funt membra huius corpo-
ris , & fingula fuis locis collocanda. Deinde im-

gulorum

dcm d

petfpic

«epta.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

145 D E P A

gulorum membrorum vcluti amromia quaedam
mltitucnda cft,qua: conftabit roethodo didafcalica,
nunc fimplici,nunc compofita.Singulorum defini-
tiones,dimfiones,dcfcriptiones, exemplaque tene-
antur,vnacum aliquot illuftribus de fingulis mem-
bris fcripturae pronunciatis.Hoc corpus cum paftor
fibi parauit, facilc crit ,cum vfus poltulat, inde do-
cendimateriam pctere. Huius corporis mcmbra,
quotidianalcctionc fouenda, & veluti alendafunt:
quo crefcant in vtilem mjgnitudinem. Et quaecun-
que faciunt adcomplementum huius corporis, fuis 1°
locisfunt fignanda,vt inde peti pofsint, quoties res
II poftulauerit.
5Sit«f" P0^^11^111 paftor boc do&rina? corpus inftru^
k fimpU ftum habet,proximo loco,quaperfpicuitate & fim
denT Ca" Pnc*tale fiL inftituendus populus,obferuandum eft.
^adS Hic paftor fibi gloria Dei, & ardificatione Eccle-
P^ponen fia?propofuerit, vcili perfpicuitati & fnnplicirati o-
peram dabit. At qui contra faciunt,& fuam quserunt
glori.im,pompam orationis &«wpfMf Kh -wfc&ates
conanturxwv* y.ct/v^diccre, qub apud impcntosin
roaiori fintprccio. Vt igitur paftor folius Dei glo-
r»am qua?rat,& ardificationem Ecclefia: fpe&et,ora
iwv • nmo "cccfTarium eft.
tttii pr». PerfpicHttans hxc prscepta lint.
ccpta. 7Vi«i«w,{ummam rerum , de quibus di&urus eft,
' paftorerudite c6prchenfam,audito< lbus prOponat.
s. Deindcyhznc fummam partiatur m partes.

T«w»,partium particulas apud fe difponat,ne me-
moria cxcidant.
* SwguU confirmet di&is & exemplis,fimilibus , &
contrarijs.

*• ^Poslbxc colligat rurfus fummam , oftendat do-
ftrina? vfum ac commedet.
^mpiic,. Simplicitas rcquirit,vt rem faepius eandem incul-
ccpta^*" cct,eadcm ijfdem vcrbis femper tradat,quantu qui-
dem id fieri poteft:achoc potifsimum requiro in do
p«orati ^rinaCatechifmi,quxdcbctciTe fimplicifsima.
«onciJna ln fine concionis repetat prarcipua concionis
niembra,ac ea accommodetauditoribus,exhortan-
do,confolando,accufando,moncndo, pro vtintel
lexerit opus eflc.Etii autem hxc doctrina: accomo -
datio vtilis eft in tota concione.tame cius proprius
locus in perorarione cft.
taeneccfli Verum quoniam fruftra docetur voce hominis,
^nc^11 n,fi fpiritus Dei corda audientiu mouct.Paftoris cft
antc concionem, non folum popolum horrari ad
prcccs, vcrumcti3m fc proftcrnerc cora Dco, & pe
lcre vt ftbi zdefle vclit,& fuam voccm, ac vcrba mo
dcrari,in auditorum falutem. Poterit autem hac for
tniib vti.

FORMVLAPRECANDI, QVA
Pastor vti potest
concionaturus .

O Dominc Iefu Chrifte, qui perdiras tuas oues
pretiofo fanguinc rcdemilH,pafco,quxfo, oues tuas
P^buloiycrbi c. i,ac rcficc fontibus falutaris do&ri-
najtua:, da mihi intellc&urn verbi tui , pone verba
i ir »tUa ln ore mco,& Jdde l^ls virtutcm, , vteis pafcan
?e reftatUr oues tua?.Da foli nomini tuo gloriam, t/fmen.
$t<Vin* Iamo/'* fitdodtrinsB rctta fe&io, feu orthoto-
fcuortho m'a VcrD''brcuiterexplicandum eft.
S?***<* , ^au^us fcribcns Timothco, 2.15. vult Epifcopum
i^'Tc// 7y hoc eft,rede fecare vcrbum veritatis.Nam
Suemadmodum mcdicus, non cuiuis morbo ad-
hibet quodlibct remcdiu,fcd pro ratione morbi rc -
niediu tcperat & accomodat:fic fingularis prudentia
reSu'ritur,in verbi Dei accomodationc.Na alij alijs
viujslaboranr,&n6 eifde malisomnespremutur. Si

S T C R £. w_

hic promilcue omnia fiant , qnid boni fpdan-
dum?

Chriftus ( Matth. 22.35.) lcgifperito C pcrbicnri £*«nplo
legcm proponit, Alij non fentitiui pcccatum f.um, dhtMttik
dicitrbi vis pt rfcctusclfe , vacie & vende qua? polsi c« *^^n
des,& da paupcr-bus , &c.Pharifaris & Scnbis dicit- ^^0.
V«eh vobisScnbx.Pharif^ijhypocrita? , &c.Scticn li-
tibuspecca.ifui molem dicic:Huc omncs qui labo- ^lalthzJ-
ratiscV onerati cltis. { Matth 1.

Hanc prudcn: iam in fccando vcrbo veriratis , qui u- .
nonadhibet,operam ludit. AUtcr enim agedum eit VJlu gc-
cumfecuro hypocriraialiter cum afflido peccatorc, ncta.
aliter cum flaguiofis, aliter cu honcflc viucntibus,
alirer cum ignaris Euangclij,alitcr cum doc:lis Euan
gelium,alitcr cum di fpcra ibus,aliter cu firmis,;&c.
De hac ergo orthotomia iam pra:ccpta quxdam
fubijciemus.

Omniscum quopaQor agct ,aut cft doccndus, J"utdJ^
aut moucndus. ueudi

Sieft docendus,au^. eft fapiens, & dodus iuxt.i^ dof4
mundum.aut fimplcx,& rudis.Vtcrqueaut tanguur di-
fcnfu pcccati,aut tumct (ua iullitia. * , m -

Si mouemius clt,aut elt JucHrinz hoitis , aut do- diT
cirinam publice profitetur. Si doftrinam profitctur
aut alacrior eft in curfu,aut fegnior, aut cft hypocri-
ta,aut male viuir,aut prcmitui aliqua cura,iuquc vd
animi,vel corporis.

Pro hac audkorum diuerfitate, doclrina accom-
modanda elt : & faci!«c eft videre , quod fi quis apqd
hos eademdocendi forma vterctur,perinde faccret>
ac futor,quiad vmra formam pucns& fenibus, ma
gnis & paruis,calceospararet.

Qu^omodo ergo finguiis horum gcnerum dodri-
na adhibenda fit,conabor oftcndcrc.

Si itaquedoceQdus,a paftoreeft aliquis, fpcdan- Quomo-
dumeft,vt dixi,an fit(apiens & dodus iuxta ruun- dodoctus
dum :qui fi fuerit docilis,& fua fponte doccnti,crc *-Ssi?lcn*

j r • n • r .f... T 1 dociihs

dit,expoiitioneelt lnformandus m ijs,m quibusdo eft doccn

ccricupit.SicNicodemus qui ad Chriftu noctu ve- dus-
nit,cupicns de fdute fua doceri, expofitionc potifsi
mu inllruitura Domino , vt habetur Ioanis tcrtio.

At fi docilis non fuerit,hoc eft, fi fe dodring op- Qupmo-
ponit.occupantcanimum contraria fententia,argu- JpimUd
mcntatione cft conuincendus.

Hac forma docendi vfus cft Paulus , doccns Ro- Excmplii
manos & GaIatas,homincsfola iultificari fidc.

At fi docendus eft fimplex & rudis,mclius cxem- Quomo-
plis rrahitur,& parabolisallicitur,quam fyllogifmis doiim-
impcllitur. Jp*."

Chriftus docturus rude populum, quac fit iuftitia Excmpia.
hommis coram Dco,& qualcnam fit iuftificati offi- ^tth'^
cium erga proximu m, proponit parabolu dc quoda
qui debuit domino fuo deccm millia tjlentorum,
cui cum non habcrct quod folueret, pctenti tota
fummacft condonata. Sed ppftea cum idem duru?
& crudelis fic rcpcnus aduerfus conferuu,rcuocatur
ad pcena. Wxc parabola fimplicifilme docet , quod
iufticia Chriftiana fit remiftio peccatorum, & accc^
ptatio diuinagratuita. remifsio tum demum
impctratur, quando pcccator profteruit fe coram
Deo,& petit cx fidc condonatione.Dcinde crudcli-
tas in c onfcruu docet, quod iufiificatus dcbeat dili-
gere proximUrn,ftudcre innocenti2,ne ingratus re-
uocetur ad poenam.

Sidoccndus tangitur fcnfu peccati, & lu<5tatur pCCCator
cum dcfperationcjcxemplo Chrifti mox informan- afFiiftus
dus eft dc graria,& fcr pturis & exemplis oftendcn- JoSdSi°
du,qubd omnes fugicntes ad Chriftu in eo vno ha-
beant reroifsionem peccatorum. Et poteftpaftor
huiufmodi vti formula. Mi frater ,.fcntis onus

g-j-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i47 D E P A S

peccati, quod fane grauc eft. At Chriftus venit , &
tuum pei.catum iuis humeris impofuit, &c. Scddt
bacrc alio loco.
luftitia- Si tumet quis iufticia legis , non eft Euangelium
modo^do" proponcndum priufquam fulminc legis fuerit
cendas. proftratus. Qui enim aut pcenitcnti proponit mi
nas,auttumentifiducia fui,proponit iuftitia Euan
gclij,perind<: facit ,Jac fi quis mcdicinam paratam o-
culis,npponcrct pedibus : & contra,cam, quar elTet
parata pedibus,arrricaret oculis.Qui fane mcrito ab
omnibus deridendus cflet.
Sodismo Hj&enusdc docendi via. Sequitur de mouend

ucndi ho modil.

ftcsdoftri Hoftes do&rinar terredi funt comminationibus,
cxemplis,& collationibus.

Qomminationtbus agit Chriftus, du Pharifarisvxh
vam,Matthau 2j.toties inculcauit.f xemplis Luca; 13.
vbi impoenitentibus proponit excmplum eorum
fupcr quos cecidit turris. Nifi,inquit, pcenitentiam
cgcritis,omncs fimilitcr peribiiis.CoItattomlrus con-
trariorum cxcmplorum , vt Chrifluscum proponit
cxempla epuloms & Lazari,&cLuc.i6.
a- Qni doclrinam profitetur,&cftin curfu alacrior
lacreihor hortatione cft incitandus, vt magis magifque abun
Squfibus <*et,& in curuj non deficiat. Oftcndat paftor coro
juodi». nam propofitam efTc lcgitimc currenti.Multa huius
fandi curfusexcmplarccitet. Prxterea moncat v
diligenter fibi in curfu caueant a tribus hoftibus
Diabolo,mundo, propria carne. ^Diabolus infidiatu
currcntib. varijs modjs, fed rcpellendus eft gladio
fpintus , quod cft vetbum Dei. ^Mnndus infidiatu
fua vanitatc,fcd ha?c ad mcditationem coeleliium
bonorum cuanefcct. C*ro varijs illecebriscurfum
impedirc nititur , fcd fpiritus imperio eft fubigcn
da. Brcuiter , aduerfus omncs hcltes, qui currente
impedirc volunt , fortifsima turris cft nomem Do
mini,ad quam confugict iuftus & faluabitur.
Scgnes Si in curfu quis fegnior fuerit, ftimulis excitadu
juo^o^ eft, cxemplis vrgcndus , turpitudine torporis, eV
cxa fcgnjtjc, COmmoucndus , collatione currentium
pro afTequendo brabio marcefsibili & penturo, c\
currentium procorona immarcefsibili. lnhuncv
fum propofuit Dominus cxcmplum difpenfato-
iis,& Pauluscorum qui in f?adio currunt. Often
dendum quo J ceflatio , aut fcgu ties non multum a
defectionc differar. Quare quotidie magis magil
que cxcitandus cft animus ad curfum. Sic faturun
citvt quar in principiofuerunt dtfficiliora, confue
tudinefiant fuciliora.
Hypoerita Hypocrita cum mouendus cft , detrahcnda eft e
^o°?^s°extcrnalaru3,quafe oftentat,& oftendendae inter
nae fordcs quibus fcetct. Et quoniam confcientia
hypocrita? eft vcluti fopita,cxcitanda eft flabcllo le-
g's,& prouocanda ad tribunal Dci cxcmploloan
nisBiptiflae & Chrifti.

Suntautem hypocritae durius tractandi,propter-
eaquodhoc horoinum genus fecurius fibi blandi
tur,ac fc quodammodo titillat propria? iutticia? op
nionc. Et quiamaximc haercnt hypocritae in opc-
ribus externisjoftcndendum eft ijs quam procul ab-
fint,cum alcg siufticia, tum a ChriHi.IUam habc-
re non poflunt,quia fpiritualis eft lex, illi autem cai
nales.Hac exciderut, quia ncmo iuftitiar Chrifti pai
ticeps c(Te poteft , qui fuam tanquam reiedamemu
non habucrit , qucmadmodum diuus Paulus fuo
cxcmplo docet^Philip.j.Q.
ipicurei Qui male & flagitiose viuunt , vt qui perpetujs
J^^f heluationibusfedcdcrunMut auare rem agunt,aut
u a ,hbidinofeviuunt,alitertracl:andi funt.i.Namquiin
horu numero eft,vocandus efl ad exame Icgis Dei,&

TO R E, 148

oftcndendum quam apcrte fe opponat Deo. 2.
Comminationes lcgis funt proponendse. 5. O-
ftcndcnda funt cxempla irse Dci aducrfus pecca-
torcs , quorum multi abrepti funt in pcrpetuas
poenas , vn Cain , Saul , Achitophel , & infiniti
alii. 41 Docendus eft talis quod fruftra glorictur
de Chrifto,qui vitam in mclius non commutat.
5. Qubd feipfum priuet benedictionc Ecclefia? &
precibus. 6. Quod vt proditor caftrorum Chrifti,
militet Satanar. 7. Quod quo diutius differat pccni
tcntiam,eo fit diffkilior. b*. Quod fubito exardc-
fcatira Dei , & quod nefciat homo , quo momcnto
& quomcdio lit hinc tollcndus, quodpeccatum v-
nuramox aliud fuo pondere fecum trahat. Hxc
funt diligcnter inculcanda flagitiofe viucntibus, id-
qucanimose&prudentcr, cxemplo Nathan pro-
pheta*,Hclia?,Baptifta:,Chrifti.

Qui putant latis eifc vitia in gcnerc arguerc,
vehementer crrant , & officium non rectius fa miiV*1
ciunt , quam medicus qui de morbis quidem mul- ^gl
ta facit verba , fed lacfis mcmbris , mcdicinam non ne^ *v
adhibet. Et quia in hac rc non parum pleriquc mi- Sucrc*
niftrivcrbi peccant , excitandi funt comminatio-
nibus Dei , qui minatur fe fanguinem corum, qui
pereunt requifiturum a paftoribus , qui pcccantes
non argucrint. ^

Qui prcmuntur aliqua cruce, aliter tra^andi pr?& «a
funt. idque pro crucis diucrfitatc & ciuidcm cau-" al,q!JJ

fis- . « ; ssssf

Vt autem hic medicina rccTc applicari pofsit, ob-.
fcruandafunttriat 1. Quis fit lilc qui cruce prc-
mitur. 2. Quid fit quod premit , feu qualc crucis
gcnus. 3. Pr*fentidoloririte medicinam accom-

mo^arc- . . AfBiim

premitur crucc ahqua , aut pius cft, aut im- P»us aUtfl
pius.Sipiuscft,ftatimindicata communi filiorum ^S'
Dci forte confolationibus ciigendus, confortandus tionesp»0
acfouenduseft. jicynmum oftcndcreoportct ma-J^0*'*
lumiliud,non cafu , fed voluntate Dci contigifle, 1
iuxtaillud Non eft malum in ciuitate , quodAmo*'^
non opcratur Dominus. Loquitur autcm Pro-*"
phcta non dc malo culpar,fed dc malo pcenae.

Demdey oftendatpaftor ,qubd Deus promife-*
rit fe affuturu m ijs , qui fub cruce ad fe clamant , iu-
xta illud:Inuoca me in die affli&ionis , & cgo cxau- Pfa.<o.*
diam tc. ko»»*'

Quare paftor hortabitur pium, & ad fcriam in-
uocationem,vt Dcus crucem vcl toIlat,vcl leuet ali-
quo modo & mitigct : & ad conftantiam & patien-
tiam,necrucisacerbitatefra(5tus abijciat confefsio-
ncm.

K/r addat fandorum exempla ,quorum nullus 4
adhuc tuit in mudo,qui morfum fcrpentis no fcniit.

Voslremb aciungat commone f*dioncm de cau 5.
fis crucis , & confcrat cxcmplo Pauli , pratfentes ar-
rumnasadfuturamgloriam, quar rcuelabitur erga
filiosDci. 0

Huiufmodi confolationibus crigatur pius , qui
cum aliqua cruce ludatur . Et hoc fu generale & ca-
tholicum remcdium.

Sm impius fuerit qui affligitur , maiorcm curam, n<
vt m grauiori morbo,adhibcre ncceiTe cft.Nam qui fuT l'6
ftatim impium hominem conaturcrigcre confola- m°i°J*
tione,pcrinde facit ac is qui forissbducit vulnus, '
& intus rdinquit fanicro,vndc maius periculum im-

Quarepaftor bonus, vbi in impium & iropceni
tcntem , qui affligitur aliquo roalo, incidittomniu dcindcn,
primum fulmine legisbuiufmodi homine deijciat ^S'"
nec priusceiTet,quam is,cum quo a^it ,fa(fus fucrit °c

i49

D E PASTORE.

j5o

ftrul

cin*
MtiO
:uO*
pi»'

,0<

finehypocrifi* fuam imptctatem , & iram Dci infc
• Chron. concitatam agnouerit,clamaucritque cum M aosfic.
5 U* femultismodis reum effe. Atque ita produccda ef

foraspeccati fanies,priufquam Foris medicina adhi
quaie f,t °etur.Secundum,quod in confalationibus fpec* an
«ucis gc dum dixi,cft crucis genus. Nifi enim hoc diligcntcr
m' expendatur , non porerit mcdicina periteiatis ad

Duplcx hlberi' ,

Malum crgo quod prenvt , aut fua culpa quis

fibiaccerfiuit.autaliena culpa illatum cft.
Q^uomo Siquisautem fua culpa fibi malum accerfiuit,
jo^taftivtj infarriiam , paupertatcm , morbum , exilium,
«ucc ?"a mortcm , &c. non ftatim medicina eftadhibenda,
£«ipa fibi niHforte reus ferio peccatorum fcnfu tag.it ur.Tr m
Kcei ^Jenirn ifte peccati fenfus magis , ii videbitur ppus

eflc,eft excitandus , ac confirmandus vtrbo Dci.
* Deinde ad confolationes dcfccndendum cft,hoc

modo. Oftcndat paftor in huiufmodi crucc iudi-

cium & mifcricordiam Deidedarari.
St?* Iudicium cft , quod Deus punit peccatum:
f* De, quod omnino redum & iuftum efTe fat-bitur rcus,
J2j[j Heo dicit Chriftus :Noli pcccarc , ne qutd dcterius
' tibiaccidat.

Mifcricordia? tcftimonium eft , qubd Dcus ca-

ftigat crrantem. NT3m ideo hoc fit , vt conuerta-

tur , iuxta illud i. Corinth. il 32. Cum iud»camur,

aDominocorripimur, ne cum hoc mundo dam '

ncmur.

Hoc ia&o fmdamentoin animo cius, qui fua
culpa cruccm fibi acccifiuit, adhibendi funt loci
Hypocti confolationum,dc qmbus modo memini.
Su? im At " Vc* hypocritafuerit q<icrucc premitur, aut
cfi^faUoquiimpiuSjtantifper malemCtionclegis & de-
claratione irae Det eft dei jciendus, d<ncc& peccati
fuiatrocitatcm agnouerit,& illud fibi ex animo do
lcrc confcflTus fucrit. Qu^od fi eo Kgc Dci & minis
irae diuina? adigi ncquit,non eft marg trita proijcie-
Pcc da anteporcos,neque fanc~tum danddm canibus.

Verum fi pcrdudus fuerit rcus in fui cogmuonc\:
^°n>o_&verodolorisfcnfu ob peccat.-m adminVm can-j
dus.cng€gatur.-tum demum artc medicina adhibcnda clW
& exponendafuntordinehsectrij-.Laplus, icen ,&i

finis vtriufquc. ' j

jConfide Lapfum ex co primiim prouenifTe docendus e» v
cpjocl timorem Dei abieccrit.Hoc ottcndi porcft exj
primoad Romanos capitc. Dcinde doceiwhis eit,
qu6dabicdotimorcDei,faciliusinipf 'inranq'. om
inincrmcm, iniidiar Diaboli , caro , & improbit^s
mundipraeualere potucrint.

His caufis laplus indicatis & confirmaris, pce $0
nam oltcndcrc oporttt,ncqu quam pareqVeflcpcc
cato comifio , fed efle tantum tcftimonium duarumj
diucrfiGimarum rerum,nimiru irae Dci, &ciufdcmt
paterni fauoris & clemcnciar. Irse quidem,fi non rg<
rit rcuspoenit Ptiam ,& nonfiuerit iecorrigifuu
la Dci.Paterni vcrb fuuoris,fi corrcptus cmendctur
p)aga,& ad pcenitentiac portum conf. gerif .
****** Finispoftremolocoexcutiendus elt,cum lapfus,
fttJ- ap tum pcenejtlapfus quide,vt pofthac homo fit cautior
pcena» vcio qtod lingulari cofilio Dei(cum interim
multis impijs & fcclcratisparcitur)fit ca<iigatus, 116
vt pcrcat,fed vt habeat paratura teftimonium pater
ni iauoriserga fe.

Vcrum quia hoc difficilius pcrfuadctur laboran
ti f.b cruce , tcftimonia & excmpla ex verbo Dcj
clara & pcrfpicua,producenda funt

Prouerb.5.n.Filimi(inquit SalomPtt) nercfpuas
correptioncm Domini , ncque afficbris taediocum
;ib eo argueris.Q^icm cn m diligit D, us corripir,&
quc caltigatjvelut patcr film amplcclitur. Hcb.r2.8*
dicunturfputijclTc nofiiij,qui fjntextra difciplina.

Huiufmodipluratcftimon.ia coaccruabit paftor,
quibus pcrfuadtbitreo, quasfit Dii paterna volun-

t&s m cruce.

Jftimo * Corinth.n. 32. dicit Paulus nos rcbus aducrfi:
a Domino corripi, ne cum hoc mundo damnemur
'* Ecce finis cruci» hic ftatuitur,ne damncmur : fi fci
licet admoniti crucc , egerimus pcenUentiam

Excmpla funt complura : vt M.inafsis, fororis xemp •
MofisDauidis^rcgis Vfia?, populiin captiuitatc sb-
du6ti,&plurimoriialiorum,quiob certa pcccata pu
niti funt , & poftca pcr pccnitentiam funt reuerii.
Infigncpraralijs latronis cxemplum cl^qui pra?cla-
rum pcenitcntix & hdei cxemplum cdidit. Hic ncn
idcoputauitfcabicdu,quia morte ifia infami ,erat
ob fcclera fua afficicndui: fed fpe in Ghriftum con-
ccpta,patientcr commcritam pcenam fubijr. quonio

Porro fi alienaculpa illatum eft malum , duo fa d uaftl
ciendafunt. Confohtioadhibcnda cft ,ficmi (Upr^*«j»jj
pra:fcriptum eft.Et oftendcndum, hanc v flc fo« tt n> cuipi
filioru Dci,vt iniur js Diaboli & mudi fint expofin. j^t il

Iam postrer/.o fcquitur diftincrtio cius quodprc- llu
mir.Autenimanimam attincit foium, faluocotpo- riqoomo
re:autcorpus. dium ap

Corpusaffligunt morbi,carcer,exilium , &c.Qui fUcai.au.
bus accommotlanrur ea, quae de confolationibus
dic~h fun'. ; .

. . . r Animo

Animorum autcm cruciatuSjhabcnt varias cauias: lum cru
vt funr,error,dubitatio,tcntatio,defpcratio , met^s ^iams
imminentis mortis,dolor ob o^iflas rcs.His malis
non fuccurritur eodem phai maci genere. 1

^mmcdebiturpaftor^fi monitrata veritate,erro ^1101"
riscaufiseuertcrit. Errarunt Rornani de iufticia.
Hunc crrorcm tollit Paulus , fublatis crroris c^ufis,
& monftrata vcritate ex vcrbo Dci.Errauit Kicode-
mus , fcd Chriftus cum ab crrorc libcrauit , oltenfa
vcritate& confotata crronca Phanfsei perfuafione. %

Dubitationi fiicilius occurritur. Nam dubitatio oubi«.
eftcumin vtrumquC promifcuc fehabct animus. uo-
Hicvb* paitor oftcndcrit altcrius partis falfitatcm,
acquicfcit qui dubitauit in altera.

Tcntatio prsecipue oritur cx cogitatione praete- Tcntaiw-
ritc rum pcccatorum , & cx imaginatione Stoicade
particularitare.

Si tcntatio oritur cx cogiraticne pra?teritorum ex c-gita
pcccatorum, duo faciat parochus. KrhoK*
Primum inftituat collationcm peccati & mifc-

pcccatotu

ricordise Dci. Qiiantumuis m3gnum f crit p^ cca
um,tamcn vcrum cfl quod dicit Paulus : Pcccatum ^J,'
xi perat gratia.Et illud Dauidis: Mifcricordia Do- 1
mini fupcr omnia opera cius. Dcindc cumulct cxc- *
pla mifcricordix Dci erga maximos pcccatorcstqua
lesfuerunt Adam, Manaftcsjatro , Dauid: 6V duat
ftacditacllc , vtfint tcftimonia mifcncordia? Dci,
qu* teftanturquomodo Deus velit cum pcenitcn-
cibus agcre.

Sitentatio oritur cx imaginationeStoica dc [>rx- Jxc"^c®
dcftinatione, ea fupcrjbitur , fi paftor has fcqucn- in,ag?ica
rcsrcgulas commcndaucrit ci > qui fc tcntan con- J1^?1*
queritur. tioms «.

Prtma. Non cx ratione , fed cx folo vcrbo Dei, huius ic
iudicandumcftdevoluntatcDei.Diciturenimidco™cal*-
vcrbum, tcftimonium Domini fidclcquia ccrto te-
ftatur dc voluntatc Dci. Nunc autcm hoc vcrbum
dicit:Dcum velle omnes hominesfaluos fieri , &
nullospcrire.Hocigitur verbum oranibus imagina
tionibus Stoicis opponatur. Habetur aute hoc vcr-
bum exprclTe i.Tim.2i& a.Pet.3.& facpe ahbi.

Secunda.Vt ow\\h\o gratix cft vniuerfalis, vt habe^
tur Matth. 11. Venite ad me omnes , qui laboratis *

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i;i D E P A

&onerati eflis. Ioan.3. Sic Deusdilexitmundum,
vtFilium fuum vnigenitum darct , vt omnis qui
crcdit in cum , non pcreat,fed habeat vitama»ter-
nam. Rom.3. luftiti* Dei pcrfidem Icfu Ch:iiti , in
omncs & fuper omncs qui crcdunt. Adhsec , Man-
datu Chrifti Matthan 28. vniuerfalc- cft: Ite in mun-
dum vniucrfum,& prafdieate Euangeiium omoi
crentura^Qui crediderit & baptizatus fuerit, faluus
ciit.Q^ii vcro non crediderit,condenabitur.Mar.i6.

^ Tertia. Non eft perfonarum acceptio apud
Deum. Rom.2. A&orum 10. Ephef. 6. Gal. 2. fed
caufx bonx* comprobatio , & caufae malar condem
natio: idque iuxta hanc immotam rcgulam. Dcus
pecniteres onmes recipit:omncs impcenitcntes rcij
cit,nulla pcrfonarum habita rationc.

^ Qtiarta. ln Deo non funtponcndas contradi&o-
rix voluntates. Nam ipfe Dcus duplcx cor damnat
Et paulus inquit : Dcus vcrax cft , omnis homo
mcndax. Cum ergo fcriptum cft : Deus vult omnes
homines faluos fieri , & Dcus non vult vllos perire,
nonfunt recipiendae propofitioncs qua; contradi-
doriam voluntatcm Deo tribuunr. Falfse funt ergo:
Deus vult aliquos faluos fien, & non omnes, fi con-
filium creationis& donati Filij refpicis. Aliterde
cuentu iudicandum cft , & de voluntatc Dei confe-
quente hominum facta.

5 QHnta. Gratia fuperat pcccatum , Rom.5. Hac
regula fignificatur & magnitudo mifcricordia; , &
praeftantia facrificij pro pcccatis pera&i. Vtenim
condufit Deas omnes fub peccato , vt omnium mi-
fereatur.itaChrifti vi&imafufficienscft ad omnia
quantumuis enormia pcccata expianda.

5 Sexta. Vt in primo parentenoftro Adam, totum
humanum genus cftlapfum, itapromiffio facta A
damoadtotam cius poftcritatcm pertinet. 1. Cor,
15. Sicut in Adam omnes moriuntur : ita in Chiifto
omnes viuiflcabuntur. Hoc diftum non tantum
de refurrcclionc intclligendum cft , vcrumetiam dc
faiutari viuificationc in tjf, qui Chriftu ample&un-
tur.Vt igitur Adam promifsionc fcminisfe erexit:
ita & nos porrectam nobis dt xtcram Dci , Domi
num noftrum Icfum Chtiftu, firma fide apprehcn-
damus , quo eius vita & iufticia donati , promiffam
immortalitatis fpem confcquamur.

Has regulas paftor diligenter vrgebit , ac cas plu-
ribus fcriptura? teftimonijs,fi opus videbitur,con-
firmabit.

irwpia Audiui de quadam muliere,qua» cum chirius age-
21™ rct cum fuis,admonita cft de iudicio Dci futuro , vi
chrifto ifto pacto ea reuocaretur afseuitia.Ar illa, inquit , f

clcfti j«furn prxdcftinata,fuluaborquicquid fecero, & quic
mone ec . » , . * l* n. /* i

moiibus qmd crediderOjSi non lura prardeiunata, nechdcs
«leteftan- nec opera mihi fuccurrcnt. H*c imaginatio pugnat
cum vctbo Dei , & cft aSatana profecta. Quarc
monendi funt homines vt teftimonio D< i trcdant
& non hununi ccrebri imaginationibus a. ventate
abducantur.

Grauifsimusanimi cruciatus cft drfperatio , cum
qua qui luc~htur, dolorcs inferni fentit. Hx c 3ut o-
ritur ex imaginatione p^.rticularitatis , aut ex cogi-
tatione indignitatis , proptcr crcbros in peccatum
lapfjs.Hasc tolli nequit , nifi prius fubSata caufa.

Jmaginatio particularitatis fuperabitur fcx iftis
regulis,quas modo recitaui.
Hernedia Cogitatio indignitatis vincitur cogitationc pro-
tarioncin rmur°rum diuinorum , mcditatione prjeftantise vi-
indignaa cliimar perad* propcccato , recordationc fan&o-
tiS- rum , qnorum quidam horrendis fccleribusconta-
minati,recepti funt in gratiam. Et femper in con-
fpcciu fit diwtura PauIuGrati.i cxupcrat peccatu.Itc

S T O R E. i>i

fanguis Iefu Chrtfti purgat nos ab omni peccato.

Metusimpendcntis mortis,fupcratur duabus rc- tum" iIU-
bus : fiducia remifsionis pcccatorum , & licic refur- pendetii
rc&ionis mortuorum. Pius igitur paftor cum agit mcrt,s"
cum morituris , fciat omncm confolationem ex
iftis duobus capitibus petendam cllc. Qusecapita
fcripturis confirmanda funt>& exemplis copiosc il-
luftranda.

Etfunthasc praecipua capita,qu? Pauluscom-
mendat Timothco. Milita bonam roilitiam , reti-
ncns fidem & bonam confcientiain. Mcmcnto Ic-
fum Chriftum rcfurrcxilfc a mortuis. Etiolct Pau-
lus confolationes pcterc ex fide rcfurrcctionis, qua:
tumdcmum erunt folida^vbi pra:lucet fides.

Dolor obres amiifas , mitigabitur promifsioni- Aduerfu*
bus Dpi, quipromittit fc non dcrclidum fperanrcs ^.^"'a
in fe, Deindccogitatione inccrtitLdinis virae. Tum miflas
cogitatione coniilij Dci , qui f«pc fubtrac5tione re- 1
rum , fuorum animos cxpl«rat. Huc cxemplum 3
Iob commodc rcfcrtur,& dictum ciufdem : Domi- +
nusdedit, Dominus abftulit , fit nomen Dominis 5
bcncdictum: Brcuitcr , Fidcs ficillime fupcrabn6
omnem dolorem animi , quamcunque caiihm ha~
buerit.Igitur fingulans cura paOoris cfto , lolidum
fidcifundaraenturoiacerein pectoribus fuoiumau-
ditorum.

Etfi autem Ioci confolationum quos fignaui»om- Ratio c6
ni dolori & cruci adhiberi poffunt : tamen pcculia- f' ^ieaS
olandi cos,qui ob mortcmami mortcmi
corum triftantur,adijciam,locofque recitabo , quos micoruai
fempcr in promptu habeat paftor Iubeat itaquepa- "ll atur
ftor inceicntem ob mortem amici refpiccrc.

I. Ad Deum tpfurn.

II. stdmortnnm «mtcum.

Ad vnmerfaUm conduionem bominum.
1111« ns4dmMndnm.
V. Adcoelum.

vi. Ad refnrrecltonem morttton.m.

Cumad Dcum refpicitur,cogitandum eft de Dci Diuin* .
voluntate,fapientia , iufkiua.Vo/unras Dei eft , quod J^""**"
4J amicus nolter fit hinc abrcptus. Huic Dei volunta- & snpi*>
! ti non Jicct repuenarc. Ihslttta Dci eft , quod rcpc- ti* aft!f

j j j s\ :j • /i- ri \ r.c ftcdu»
• tat quod dcdit. Quid cnim luliius eit , quarn vtiscft.

j qui dedit vitam,rurfus candem ad ferccipiat , con- 1

Iferuetque quandocunquc illi bonum vidcbitur. 1

[ Sapientta Dci moucbir, quod nihil fit temere a Dco 3

racium. Ipfe enim folus nouit , expcdiat ne nobis

mori, potius quam viucre. Multosc mcdio tollit,

ne vcl ipfi pcioresn\mr,vel pluresin hac vita pcrpe-

tiantur ecumnas* Mcrrens igitur pro amico,fc con-

0 foletur fapienti & iufta voluntate Dci,cui rcpugna-
re impium eft.

■Ssiundoi vertat cogitationcm ad mortuumami-
^ cum , cuiusconditio niultb melior nunc cft quam Amid &e
. fuit. Eft enim expers omnis periculi. Nam • cc Sa- ^u,:ai c^

1 r 1 ditio

i tan , ncc raundus , nec aliud quicquam , potcri: n0r non«

' iam ipfius falutem impr dire. Donec in hac vira ver eft 1uiin

famur, mille quotidie fere obijciranr periculis.Ne- U'

que vlla laEticia effc potclt , quin aliquem dolorem

feu mctum habeat admixtum. At qui iam hinc dif-

60 ccfsit,huius periculi cxpcis cft. Namquemadmo-

. dumquic difhcili nauigatione in portum vcnir,

, iam ftcurus cft,vt qui in portu nauigat : ita qui mor

': tc hincabripitur, veluti in poctum dclatus cft , vt

! ipfura proccllas raundi amplius obrut rc non pof-

: iint.Pcrucnit enim ad falutis portum.Qjii ergo do-

j letdeamico, quihincinfidc Chrifti difccfsit , non

j videtur amico fauere portum lllum quietum , ad

1 quem ipfe non peruenit. JIT#

1 Tertto , cogitct mcerens de vniuerfali homi- c0»ftiftt
j num

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*55 DE PASTURE.

tum «ftnumconditione,cui&ipfe obnoxius eft. Decretu
fcmeiino ^1^* meuitabile, vt omnes hac vitam morte hnt

^"ki- c°rnmutaturi,ncc fcitur qua hora & quo momcn
mometo? to* Quarcdolcrein vno , quod omnibuscommu
fcrendum nc cft,nihil cft aliud quam fcipfutn inutiliter mace-
cuipandQ6 rarc,Qi|are cum hzc conditio fit vniuerfalis, cogi-
quodvitari tandum pot iis , qtibd vnufquifque Deo obtepera-
n°potcft. redebcar,quando Deusperfuuui przconcm ad cxi
tum vocat. Ncque dolendum e(t citofieri, quod
qub citius eo mehus illi eft,qi 1 hinc euocatur.Nam
JJH. beati qui in Domino moriuntur.
qui^otas iJHarto, relpiciat ad mundu,qui totus m maligno
gn0mali Pol'tus l'1 noc vittus & piecas patiuntunin hoc
iims ^ niille technz ad fallendum : quocunquc refpicis,im
«cptos purus eft totus,& fordefcit indies magis magifque
mj^^^nunctyrarini paccm pubiicam turbani: nunchzre-
tici Ecclcfiam oppugnant : nunc priuatorum zdc *
maximisfunt periculis expofitz.

^w«/7f0,intueaturcceliim,veluii domum propria,
adq.sam t ndcre oporrcat, in quo nihil immundi,
partc\a. nihii pcricli , fed omnia pura & tuta.Ibi fancli fru
J^cu- unturconfpectu Chrifti, cuius corpus gloriofum

Ij> coeli
■^eatifli.

SuidCucp(Scum inruentur, expctunt ardcntibus votis, vt acce-
<*'mf lcret dicsiudicij extremi , quo animz rurlus ad fua

vi. corpora rcdcant.& fiant ira COhformeJ Chrifto.
^ffurre- Sexto, cogitct maerens dc ref rrcctione mortuo-
tu00t^J" rum , quz eft vcluti communc antidotum aduerfus
>nia"ima oninia mala.Hinc Chriltus cofoiatuS eft Martham
«SS- CUtT>a>t;Eg° fum refurrectio. Huius memoi lam
J« «tfi commendat difcipulo fuo Paulus,cilm inquit .* Mc-
iTu mento Iefum Chriftum refurrcxilTe a mortuis. HfC
^Tiin.j* de confolationecontra dolorem pro amicis defun-
dis.

Haftenus diximus de orthotomia verbi verita-
tis>& oftcndimus quomodo paftor , vt pcritus ine-
^itus, dcbeat pro ratione morborum animi adhme
rcoleum vcrbi Dei. /Wquid fit f igicndum pafto
ri intcr docendum,melms m .clligitur.

Paulus L Timoth.i. duo fugienda paftoriadmo-
8'cndap» net, quorum p-imum efi ne alia docc jcaltcrum, ne
^cdum attendat ftbulis.Illud facir,ne, omtiia do&rwa diui
' nitus tradita,proponat paftor Ecclcfi^ aliam doctn
nam : hoc ne curiofas quzttioncs agiut,omilfis rt-
Vtriuf Dus nccclTarijs.

^«ccpt!* Vtriufquc przccpri ratio hzc eft. Ecclcfia Chri
l«i0. fti extruenda eft fuper fundanumo Chnfti , iuxt*
illud:Aliud fundamerum ncmo potclt poncrcp^
ter id quod pofirfi cft,quod tft Kfus Chriftus, P.u.-
lusadGil.i.8.dcterrc t etiam a tcme.-itatc iunouadi
eV noua tradedi,cum bis idem iulmen ciacuia- ui . Si
quisaliud Euangclium docuerir,ana-.hema fic. Pa-
ftorergo mcmor huius di<5H fugiat omnes quzitio
ne$,quz non faciunt ad zdificationem fidci , quan-
tumuis (ubtilcs effe videantur.

Quzruntotiofi homines infinita, acipfaratio
niulta ingcrit:fed paOor fequatur verbu,eo fit con •
tcntus,& dicat cum Dauide: Luccrna pedibus meis
vc-rbuni tuum. Nequepudcac ipfum , fi non pofsit
omnium obieiftionum nodos diilolucre.

Hinccuzm intelligi poteft, qualifnam impro-
1 ' -n°io °at'° fa'f* docftrinz in paftorercquiratur. Vt enim
?aitn*m ^au^us cordatepronunciat,anathema c(fe,q ;i abud
Pt°Ccm ^uangchum docct:ita pallor non colludct cum ad
<Heat. uerfariis,fcd palam execrabitur falfam dodrinam
monftrabitquc falfitatis caufas,& quid mali ex ea in
E<clefiaifi manat: przfertim cum ca fit natura reru,
quod dato &admilfo vc 1 leuif^imo in fpcciem erro-
re,fcquantur infinirz hypothefes falfz,quemadmo-
dum in Papatu vidimus.

Paulus fequirit in paftore,vt pofsit os obftruere

aduerfarioru. Etiamfi autem rion poffit orrinesla- Aducrfa-
byrinthos &ftrophas explicarc:tamcn vcrz doclri ^JJKJJJ
nz demonftratione refeilitur error. Eft quidcn pi |upbfixn
ftoris & errorcm refutare, & cohari crrantcm fiuc ctptftefe
hzreticum in rcctam viam rcuocare. At fi hoc po-
ftcrius fieri no pofsit^mbnet Paulus , vt cum fugiat,
tanquam proprio iudicio condcmnatum. OradL.m
tamen pro eo efi,vt Deus aliquando ipfum ad fuam
iuccm adducat.

Hadenus didum eft de prima parte, quz in pa-
fioris officio requiritur t nunc adfccundamacce-
damus.

t l. tSYilk

De ndminijira.uon€ Sacra-
mcntornm.

Secunda

pars offi-
ci pafto-
zalis.

Sf.cvnda offiiij paftoralis parS eft adminiftra
zo tio Sacramentorumjin quaquantum attinctad 71a
pttfmum^ qui cft initiaie Ecclefiz Sacramcntum
i agat omnia iuxta ordihationcm Ecclefiarum, &: af DcBapti-
'ferat paftor pium animum: fciat fein Ioco Chrifii
ftare, & cias vice fungi. Nam ipfc Chriftus cft qui
l abluit , vfus paftoris manibus : recitct difiindc le-
! dioncs facras, iuxta ordinationem : oret Clirifium
intimo cordis arTcftu, vt huic fuz ordinationi afdt:
;commendct baptizatum infantem prccibus Ecde-
. fiz, ac ferio admoneat parentes , vt hanc nouam
! creaturam pic infiituant,caucantq; nc fu3 culpa ali-
3° qu.d malibaptizato accidat. Hzcfint deBjptifmo
dida.

DeadminiftrationcCtftf* maior requiriturperi- Dcs.Coc
tia.Quemadmodu cnim vcrbum,ita Sacranu-ntum na-
Ccenz,vilibile Euangclij Verbtim , dcbet fanctnfi-
meadminiftrari,& cauendum cll htc p;ftori,ne to-
municetalicnispcccatis.Qui enim potatori,adi lte-
ro, tyranno,malcdico,blj(phemo,obfcccno , aut a Fcclcfia-
lioqui inhoncfte & non vt dignum eft Eiiangelio l»c««Uf«i
4» viutntimorrigitSacram Ccenam,corpus & fangui- $"etu™~
ncrnDomini noftri Iefu Chrifti: is nobiliffima mar respeiicji
garitam Ecclcfiz,obiicit fuibus cV canibus, in con - lof,flW
tumeliam Filij Dci.Quo fcelercnullum eft grauius.
Chryfoftomus dicit, le potius corpus fuu daturum C(?nflrm»

i j- >r • r,- vr „ . uoabcxc

Ucerandu ru^pnsimis modis, quam vt fcicns & vo Pio &di-
lensvclit corpus & fanguinem Domini porrig^rc ^c^[y"
flag tiofohomini, qui viuit abfq;pcenitentia : neq; °°
id lmmerito. Nam vbi hoc fit , quadruplex fcelui
concurrir.

PRiMvMenim, manifefia contumelia fitFilio
Dci,& multo maior quam cnm czdcrcturalapis, 6V Vari* ra-
expuerctur m facicm eius. Grauis Chrifti admoni-
tio eft,& feria:Nolitedarefancl:um canibus. 2.Qj.'i quamne-
Coenimporrigit homini,quem fcit poenitrntiam gctfl*"taIc.
criam non meditari,auget ipfius iuditium & dam- fiafticcdi
nationcT,atq; ita communicat alienis pcccatis.j.Vul fc^P1,n*
ncrat fuam confcicntiam. Nam manifefte facit co- SJne"*»-
tra confcicntiam,& vere excutit Spiritum Sandum: cr» ch'J:
amittit paulatim & alia dona quibus ornatus crat. poUua"^.
6» 4. Exemplo multi detcriores fiunt,& confirmantur
in fua ccecitate,atquc ita paulatim rcgnum ChnfU
p uertitur. 5. Vt interim taccam, fpcdaculum cxhi-
beri,triftifiimum quidem caftis fpiritibus, qui iri
Sacra Ccena afTunt,miniftrates fuo regi.-gratifsimu
vero diabolo,& eius Angclis,hoftibus Chrifti , qiii
iftam contumeliam ficri Chnfto aduertunt. Nihil
amplifico:cxpono vere re ipfam,imo nemo fatisgra
uitate huius rei explicare oratione poteft.6.Propter
huiufmodi abufu,PaulustcftaturCorinthios magna
plaga percuffos,ac multos concidiffc.Nec dubitan-
dum eft plurima pubhca mala,& priuata:hodie eflc

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

J55

pccnasabufus facratiffim* Ccena?.

oMerti© Atdicatfortealiquis. Quid mcarcfert ? ipfiu&
' res agitur,qui indigne Coenam fumit. Cur ego luc-

Rcfuta- rem ajjt na ddicta? Xua permagni refert. Deus col-
locauit te in fua Ecclefia,vt eam pafcas , non vt ean
dcftruas,mac"tes & dilanies.Quod lane facis, quan
do finedele&u piis& impiis offors facrum Ccena
myfteriurn.

Cofirma- Laudatur meritb Ambrofius , qui neTheodo-
riorefutafio quidcm Imperatori pepercit : quem ad facram
laudabUi Coenam nonadmifit, priufquam poenitcntiam ma
cxcmplo gnar illius claJis egit,cuius autor fuit,
Ambrofi/ Confuj0 iramic paftori , vt diligenter difcernat
intcr oues Chrifti veras, & laruatas-.ne fibi iudicium
grauius acccrfat.

Hactcnus breuiter admonui , quinam fint a facra
Ccena arccndi.
Deevami Iam quia in noftris Ecclefiis nemo ad facram
^^'huiusCoensecommunionem admictitur, nifi qui
ads.com antea fe fuo paftori cxaminandum exhibuerit, pau~
««dcre cispafto" meum de examine confilium commu-
«upiunt. nicarcvolo: quod vt diftinctius habcatur, in has
quinque partes diftribuam.-quae funt:
t PRiMA.Vitae eius, qui examinabitur , prseterita?
confideratio.

Secvnda. Colloquium paftoris cum co, qui ad
Ccenam fe admitti cxpetit.

Tertia. Confolatiopcenitentis.
Qvarta. Abfolutio.
Qvint a. Admonitio,qua foluiturexamen.
i«io!pntC Consideratio prsetcrita: vitaeeius, quicft
teritx vi- examinandus , diligentcr cft obfcruanda paftori.
tx' Inde enim inteliigi potcft,quibus potifiimum mor
bis aliquis obnoxius eft. Confidcrabit aetatcm , &
quibus viriis maxime quaelibet aetas cft cxpofita:
confiderabit fcxum , artificium & virac gcnus : ob
feruabit, an coniunx quis fir,an iniunx:an in magi-
ftratu,aut fub magiftratu,an diues autpauper.Nam
pro hac diucrfitate homincs alij aliis laborant vi
tiis. Hx igitur circumftantia? paftori nequaqua ne-
gligcnda; funt.

Colloqv ivm fcquitur, in quofipafror du-
bittt dc confcfsione , aut profectu alicuius in do-
ctrina Catcchifmi , omnium primuqp rcquiritur
cnumeratio Decalogi,Symboli Apoftoliii, oratio-
nis Dominica?,& doctrina* vtriufq; Sacrameti.Hk
qui dcficit,a Ccena arcendus eft,donec rccriusinfti
X)Cpoeni ^tutusfuerit.Eft enim indignum , cum adparticipa-
tentu, fic tioncm Ccena? Dominica? admitterc qui clementa
?ge°ndum pietatis non nouit rccitarc.

cum Pcc Vcrum cum quis nouit hxc dextre recitare, poO
HxTautc recitacionem, de pcenitentia agctur. Et qusercndu
omnia eft,an vcro fcnfu pcccatorum fuorum tangatur , cV
funtiab an ^°lcat 'ptaquod Deum fuis horrendis peccati
xannfde7 ofrendcrit. Hk fi paftor vllos crrores nouerit in
pontificia vjt3 ejus cum quo agit , debet eos candide apcrirc,

circa con . , V D . . 1

fwliionem p<*nnde ac medicus, qui a?groto morbos exponir,
auricula- qUO libentios medicinam recipiat segrotus.ac fani-
vocalu"" tat' reftituatur,quam vnice cxpetit. Dcinde qua?-
niccnim ret anfcrcus emendare vclit. Hoc autem intehigi
pfo&p^? vo'° ^c crroribus communibus , qui non videntui
paratorio cxcommunicationc corrigcndi. Nam flagitia pu
ad^arapk bHcam poenitcntiam requirunt, vcl fshcra petitio
aend im nem condonationis ab Ecclcfu. Scd dc hac re fuo
Dei n»i.fe loco. Si offertur mcrcator , potcft paftor dc vitii:

ncordia, ~ . . i • 1 *v •

exciaia o viitatisin mercatonbus interrogarc. Si luuems,
pcrum & qua»ratur dc iis, quc-; iuucntuti fole t accidere,& fi

hu'ianz f ... ^ v . Al r ■ r •

fatisfa dcalns. Porro hicetiam conlulerem, vc propolms
ftionisfai prasceptisDecalogi , ordine qusererctur de obe-
^np"fu*dientia crga fingula , qua ratione homo confi-

a. CoIIo
quiu feu
examcn.

i.Confol-

DE PASTORE. &

tcns deduccrctur commodifsime in cognitio-
nem fui.

Poftquam autem peccati confcffio eft facT:a,gra-
uibus verbispaftor exponet reatus turpitudincm Sc
magnitudincm. Deinde indicabit , quanta fit ira
Dei & malcdietio fuper peccatores non agentes
pcenitentiam. Hic fi animaduertit paftor , homi-
ncm cum quo agit , fcria duci poenitentia , & vero
dolore propter peccatum tangi , quarrat an aliquod
remedium aduerfus hanc iram Dci & malcdi&io-
ncm nouerit: quifi rcfpondcrit in folo Chrillo rc-
medium elTe aduerfus mortem & damnationem,pa
ftor debet hoc refponfum, fcriptura: didis confir-
mare, & graui orationc oftcndcre , quod Chriftus
venerit in mundum peccatores faluos faccre.

lamtertio loeo addet paftor Consolatio-
NEM pcr dida fcripturae & exempla, oftendct vo-
luntatem Dci elTe, vt homo peccator non pcreat,
fcd conuertatur & viuat. Ita enim fcriptu eft. Nolo
mortcm(ait Dominus) peccatoris , fed vt conuer-
tatur & viuat.Oftendct voluntatem Chrifti clTc , vt
omnes laborjntes fub molepeccati , ad fe veniant.
Ait cnim: Venite ad me omncs , qui laboratis & o-
nerati cftis,& ego vos reficiam.Oftendet Angelis in
coelo gaudium cfte cxpcenitetia peccatorum.Oltc-
dct ferium & vniuerfalc mandatum Chnni cfTc,vo
cari omncsad poenitentiam. Oitendct hxnpot Chri-
fti fufficerc pro peccatis totius mundi , ideoque no
clTe cuiquam dcfperandum,ob peccatorum fuorum
magnitudinem. Nam hoc principium immotum
cft: Gratia cxupcrat peccatum. Hoc diclum incul-
Cibit: Sic Deus dilexit mundum, vt Filium fuum v-
nigenitum daret, vt omnis qui crcdit in eum , non
pereat,fed habcat vitam setcnum.

Ha?cilluftrabit cxcmplis: atque imprimi* vtile Excmp
eflct accommodare excmpla pcrfonis congruentia,
cumquibus colloquium inftitutum eft : vt auaro
poenitcnti, excmplum Zachei: aulico, Centurionis:
nomicidae, Dauidis : meretrici,Mdgdalena::blafphe
mo, Manafsis: pauperi a morbis cxhaufto, mulicris
laborantis fanguinis profluuio,& fic de aliis.

ABSOLVTioquarto loco fequitur. Hic qua?ret 4. Abfola
paftor , anconfitcns Chriftum fibi propitium ^«.j^^J.
ftatuat, & an vere credat in Chriftum mediatorcm. ratione
Quod vbi finccreaffirmaucrit, paftor infcrct eum^uo"»

• am in ccelis coram tnbunali Dei abfolutum ef-o^"6*
fe, & in gratiara receptum. Ha;c enim cft im- qui vera
mota vcritas : Omnis quicredit in Filium, habct^^Je
vitam aettrnam. ad eius

Huc addat hanc vel fimilcm formam , manu^mcfn'
capitieius qui abfoluitur impofita, finetamen fu- chrifto
perftitione. rc-u/la!-f;

* \->n .ri' r iv a cofugiut.

Cum,mi hli,non lolum te peccatorcm & rcum a- AbfoJa-
gnofcis , fcrio dolcns quod Dcum horrendis tuis x}onls .„

& a- . . * . 1. ir ■ forma,«o

peccatis orrcndcnsrvcrumctiam crcdis promillioni qUa nullS
Euaneclij dcremifsione peccatorum, & voci Chri- tyranni-

a • 0 • r • j « 1 1 • dis in eo

Iti, pronunciantis eum qui credit habcre vitam x- fcicntia$
tcrnam , & promittcntis ratum forc in ccelo , quic- aut iupe*
quid folutum fuerit in terra : Ego tellor tc remif- ^£j££*
lioncmtuorum pcccatorum hvtb«.rc, quamtibi vi- pcntiri^,
ce Chrifti annuncio, arqueadco, vt minifter Dei in c\°s,nTap
Euangclio Filij ipfms , tc abfolutum pronuncio, in parct.
nominePatris& Filij & Spintus fandi, Amkn.

Iam quintolocoaddatur Admonitio, vt ca- jA^ua
ueat abfolutus ab infidiis diaboli, a nequitia & foiuitui
malis exemplis mundi , ab infidiis proprise carnis: cxamc»*
admoncatur , vt exerccat fe in pKtatc, continue
oret,fugiat mala fodalitia , abftincar a crapula & c-
brictatc:oftcndatur practcrca,quam periculofum fit
farpius in cadem peccau relabi : recitentur cxeropla

corum

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

157 D E

corum,qui lapfi,non funt reucrfi per poenitcntiam.
Adhacc admoneatur dcfuo officio,vtillud gnauiter
agat, neminem dcfraudet , aut in ncgotio circum-
ueniat,vt pro rationc fuarum facultatum , fit libe-
ralis in paupercs. Ha?c aptari dtbcntpro ratione &
conditione eorum , cum quibus agitur.

Atque hacftcnus dc fecunda parte officij paftora-
lis.Sequiturtertia.

i i i.

Dedifciplina , q ua TaftorfHum grcgem
rcgercpoffit.

Difci MAGNAlauseftdifciplinarChriftiansc, cuiusmo
chii- ^cratio paftori potiffimum incumbit.Quare paftor
h*** hic fedulus fit,nc fua culpa diflblutiores & langui-
Aoi.,0. ^ioresrcddanturauditores. Via vitar(mquit Salo-
mon) cuftodientis difciplinam: & qui diligit difci-
plinam,diligitfcientiam. Idcm: Tcne difciplina,
ne dimittas eam,cuftodi illam, quia illa eft yica tua.
Et rurfus:Qui fapientiam & difciplinam abiicit, in-

Eius d v

f«'Ptio.^ Eft autem C^ifiiana difciplina affuefaaio cum in-
J tcrior,tum exterior,qua homines afTuefiunt ad pie-
tatem,iufticia,modeftiam,&adalias virtutes, qua-
que in officio contincntur, ne quid vel crrore ,
vel ignorantia,vclimitationc faciantquod fe haud

Yi . decct.

lnis' Huius finis cft , vt maneamus in Chrifto, & non
ab eius corporc myftico abfcindamur. Si vos man
feritis(inquit Dpminus)in fermone meo, vere difci
puli mei critis, & cognofcetis vcritatem , & veritas
liberabit vos.

Eft itaque amanda difciplina , quar nos continet
in oiTicio,nc a fcrmone Chrifti deficiamus.

Porro difcipUna ha?c abfoluitur inftru&ione &
correaione. InfhnEito prarceptis & regulis conti-
netur,quarum menfuraeft verbum Dei. CorreElto
eftemendatio crratorum incidentium in moribus.

Difciplina, vt cx dcfinitione quam pofuimus ap-
paret,eft duplex : Intcrna & cxterna. fnterna eft
mentis, cogit.nionum,atfe&uum, volnntatis. Ha?c
diligenter commendanda eft auditoribus. Extern*
eft lingus, gcftuum,veftitus, &c De vtraque fupra
di&um eft. Vnde paftor dcfumat & accomodet au~
ditoribus , qux congruere animaduertit. Verum
quiahoclocopoti/fimum agitur dedifciplina Ec-
clefiaftica, qua? ad iur.fdidionem pertinct : volo
confilium meum paftori breuitcr communicare,
quod fi fecutus fuerit,non operam vt fpero ludcr.
j^cer- Monuifupra, difciplinam abfolui duabus rebus,
^Sfci in^aionc & corredione. De inttrudione, qux
PU«»pr« continctur prarceptis vita?,quse traduntur in Deca-
ITS^£ ^go,nihil hoc loco dicemus : fed tantum de corre-
ccpt'a. clione prseccpta dabimus.

tofCer/a Nuncautem cum omniscorre&ioerratorum eft,
*ercnhis. modus correctionis ex crratorum djttcrentiis de
pcndet.

Sunrautcm diffcrentia? dupliccs. Qtia;dam cnim
crrata ftmt deli&a, quaedam crimina. Delttta , a
quibus in hac infirmitate humana? naturar ncmo
tutus eiTepotcft, «idmonitionibus & caftigationi
bus coi rigcre ftudcbit paftor: Debct enim diligcn
tem rationem haberc vitaz cuiufquc , & ftatim vbi
animaducrtit aliquem non rc&a, vt dccct, via ince-
dere,eum mox admoncbit, & conabitur reuocare,
n priufquam in praecipitium ventum fuerit. Crimina,
C! ac™_ vt funt libidines , adulteria , tynnnis vis , Ce&x a
^uia. veritateabducentes, &c. e quibus fcandalum pu-
hlicc oritur,opus habent afperiore curatione.

P»rtc$.

Obicfta

°>«*dam
[unt dc-
"fta.

P A S T O R E. 158

. r . . 2.Quoiw

Si quis ergo facinus & cnmen pcrpctraucnr, pa- doiTdno
ftor 1. facinorofum ad conuerlionem fcrio & gra- J^JjjJJ^
p.itcr hortabitur : idque non femcl aut itcrum , fcd ^ort n u
frpius:necafperenimis,fed paterne,indicato pcri- ■
culo & fcandalo. 2. Dcinde, fi frullra laborem ad-
monitionis patcrna: fufcepiiTc vidctur , alia tentan-
da cft via: vocabitur facinorofus ad confiftorium,
in qwoad minimum fintduoaut trcs vicini paro-
chi, & aliqui ex horreflioribus parochianis.

In hoc confiftorio , admonendus eft facinorofus
grauiter: oftendcndum eft ei,quanto fcandalo Dcu
& Ecdefiam oftcnderit. Hicaut refipifcit facino-
rofus , aut manet contumax m fuo pcccato.Pro hac
diuerfitarc pccnitcntis,aut non pcenitentis, agendu
eft cum illo.

Quomodo agcndum eft cum facinorofo pceni- j.Qnomo
tente ? Facinorofum, quipoft admonitionem pro- J5"fa"™
mittit emendationem, paftor non facile recipcre ncrofo
I debct, fine tingulari explorationc. Exploratioaute ?*mtcn"
ha?c fieri potelt hoc modo. Aliquot diebus poft niuatim
promiiTam cmendationcm , paftor vocabit pceni-
tentem ad fc, & feuerc eum moncbit, de ira Dci
aduerfus peccatum , & ad veram pcenitentiam eum
adhortabitur, donec vidcrit certifiima pcenitentiae f
vcrar figna. Nam quifimulantcs pcenitentiam ad-
mittunt, adpLiblicaraabfolutionem, magno pe-
riculo reum exponunt , & non fatis grauitcr officio
funguntur. Dcindereo fignificabit,cum Ecclcfiam
fcandalo conturbarit, publicc vcniamab Ecclcfia
pctedam clTe. Quod fi fe libcntcr id fa&urum pro-
mifcrit , conftituet ei diem ccrtum , qua aflumptis
aliquot honeftis viris coram fe apparcat.

Adharc prarfentibus teftib.interrogandus ©ft reus, ^°"^.fc
an magiltratum politicum,& aduerfam partem { fi defiaftico
fccluseft commitTum publicum, offendcns magi- ("cuconl1"

n o 1 j \ 1 • ftono,aut

Itratum, & proximum Ixdcnsiniuria , ) placauerit. prcfcnti-

Quod fi ait , producettcftimonia. Si ncget, mitte- jj"*^1*1"

dus cft ad magiftratum,& ad partcm la;fam , priuf- di^gnis0

quam ad publicam abfolutionem admittatur.

Hisiamrtte& ordine pcractis, conftituet pa- Cora Ec-

ftor facinorofo diem, qua compareat in ccetu Ec- clcfu

clcfiaftico , fi publicefadum ipfiusinnotuit : (alio-

qui in confiftorioaut priuata domopreTentibustc-.

tibus poteft ficri abfolutio)ibi paftor facincrofum

collocatum antc altare, finita concione & admoni-

ta plebc,interrogarc poterit hoc ordinc. 1. An fa-

tcatur a fe commiiTum,quod illi obicdum cft ,cu-

iutquc nominc publice accufatur. i.An pcccatico-

mifli eum pcenirear, quod & voce & fignis teftabi-

tur. 3.Ancupiatredircin amicitiam cum Ecclcfia,

quam (candalo laiferat , & cupiat abfolutionem. 4-

An ferio conftitucrit adiuuante Dco , vitam fuam

emendare, & an hoc fe fa&urum promittat. 5. An

fenO ab Ecdefia petat veniam.

Hicpotcft reo mandari,vt Catechcfin recitct:

quo fa£to vertatfe reusad populum , & hac oratio-

nc pctat veniam. Ego mifer pcccator , fatcor me

Dc.im & Eccleham meo pcccato oftendific. Quarc

vos rogo omnes , vt mihi hunc meum lapfum pro-

ptcr Chnltum condonetis. Promitto adiuuante

60 Deo emendationern.

Huc addar paftor admonitione,dc voluntate Dei

rccipientis pcccatorcs , & dc gaudio, quod eft An-

gclis in ccelo fupcr vno peccatorepoenitcntiaage-

tc,& hortabitur populu.vt cx animo ignofcat quod

commilTum eft,iubebitq; vt cum angclis Deigau-

dcant,quod qui perditus cr3t rcdierit.

His pera<5tis,interrogabit paftor confitentem,ao

vere ftatuat Deum libi remittcrc peccatum fuum»

& cum refpondet vere fe id crcdere , iubebil paftor

g. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1J9

DE PASTORE.

160

Dc exco-
munica-
tionc.

vt genua fiectat pcenitens,ac ita eura abfoluat.

Abfolutionu forma.

Ego minifter Dei in Euangelio I e s v Ch ri-
sti, autoritate Euangelij & mandato Chrifti , te
pcenitcntem & confugientem ad mifericordiam
Dei propter Chriftum,pronuncio reccptum efle in
gtatiam aDeOj&te abfolutum ab omnibus pecca-
tis tuis tcftor in nomine Patris &Filij & Spiritus
Sancti,Amen. Vade,& noliampliuspeccare,ne«-
bi aliquid deccriusfiar.

Harc difciplina vtilis videtur , & digna quie in
Ecdefia prudcnterferuetur,vbi facinorofus admo-
nitusagat feriampcenitentiam.

Huc tamen addo, quod intcrdum circumftantia:
f>erfonse & facti rcquirant aliquam mitigationcm:
videlicctvt paftor tantum deprecetur ab Ecdefia
commiflum tcelus, idque nomine ipfius qui pecca-
uit. Sed hoc rclinquo prudentiarpaftoris, quiajdi-
ficationem quaeret,& non deftructionem , quem in *<>
grauibus caufis confilio fuperattcndetis regi cupio.

Quomodo agendum cum fkcinorofo non agentt pae.

nttentiam pofl admonitionem.
Qvando facinorofusconui&us non agitpceni-
tcntiam,fcd pcrgit in fua contumacia, debet paftor
fubindc eum admonere, vt tandem pcenitentia du-
catur. Quod fi fruftrafeccrit,ad cxtremum reme-
dium, ncmpcad excommunicationcm confugicn-
dum cft.

Comrou- Eft autem vt communio , ita excommunicatio
pIcKt muitiplcx,ncc mehus quae litratio excommunica-
tionis intelligitur,quam ex communionis collatio-
ne. Etr itaque communio triplex:Spiritualis,Sacra-
mentalis,Moralis.
t.spiritua Sptrttua/ts communio, eft qua cum omnibusre-
ht- natis comraunicamu?,& partxipes fumus Spiritus
Chrifti,vt ciufdem myftici corporis membra, cuius
caput eft Chriftus. In hac communione cit,quicu-
quecrcditinIefumChriftum,& rctinet fidf m & 48
bonam c6fcientiam.In hac fuit Naaman Syrus, ctfi
tSacram- corpore erat in impia zuh.Sacrament.ilis tantum>cR
taiis. kypocritarum, qui in Sacramentis nobifcum com-
s municat,ficut Iudas CoenacDominicje cum reliquis

.Moralis- difcipuliYparticcpsfuit. ^JMoralis , eft qua homines
in ciuilibus moribus intcr fe fociantur,fiue ciufdem
funt reiigionis,fiue diuerfar.

Huic triplici communioni opponitur triplex ex-
conimunicatio:Spiritualis,Sacramcntalis, Moralis.
Sptritualis eft qua excluditur homo a communionc
corporis Chrilti myftici , hoc fit naufragio fidei &
mala conlcientia. Sacramentalts cft qua alicui inter-
diciturfacra? Coena? vfus.quod fitpropter impoeni-
tcmhm.sJWoralts eft,qua is qui fcandalo Ecclefiam
©fTendit , a focietatc & familiari cum piis conui&u
arcctur.

iccnc» Primum gcnus penes folum Dcum cft,qui mem
quosfu bra mortua abfcindit a corpore Filij fui.
hxc^co Secundum pcncs paftorem eft,qui non porriget
munica- facram Ccena iis, quos nouit viuerc fine pcenitetia.
tio. Tertium cft ccnfurae Ecdcfuftica; , qua fcnatus

Ecclefiafticus ordine & modo fcruato,cxcludit ali-
quem ex fuo ccctu per fcntentiam. >
i.Dcfpiri Quantumad primum cxcommunicationis gcnus
mali cxco attinet , parochi fiue paftoris officium cft, perpetuo
a* hortarifuos auditores , vt ftudeant retinere fidcm
& bonam confcientiam , nc fe ipfi a corpore Chri-
fti abfcindant. Quarum illa rctinetur, mcditatione
bencficiorum Chrifti , & prccatione : harcfulcitur
quatuor veluti fulcris,fiducia Chrifti , qua ftatuitur

Triplex
excomu-
nicatio.

mumca-
tione.
Quomo
do vira-

peccatu remiflum eflC.bono propofito, quo abiici-
tur peccandi voluntas.- ardenti defideno , vitam in
pofteruapprobandiDeo:& fancta vocationis cura.

Vt in hac comunione corporis Chrifti fpiritua •
li maneant fui auditores,paftor excubiasaget,nihil
non faciens , quo cos exhortationibus & monitio-
nibus comineat in offldo.

Verum cum aliquod facinus commiflum depre- Appiica
hcnditurinccrtoautore, vt furtum, homicidium, tio exco
autquoduis damnum clam pcrpetratum,paftordc- ""^'"pi
bet poft concioncm,primum narrarefac"tum,quod rituaii*-
dcfignatum cft. Deinde^ fumma cum grauitatc dc- *»
plorarc,quod autorcs talium facinorum delitefcat
in Ecclefia,& venditent fe pro ouibus Chrifti, & vi
uis Chrifti membris,qui tamen reuera mortui fum,
& exuerunt fc Chrifto fuo fcelere. Tcrti6,publice 3-
teftabitur eum,qui facinus pcrpctrauit,fe mancipaf
fe Satana?,cum quoa?ternumpcribit,nifi perpceni-
tentiam fuerit Deo reconciliatus. Quarto, fubiiciat "T"
exhortationem,vt quifquis fit,damnum rcfarciat,ac
redcat ad Dcum per veram pcenitentiam, quo rur-
fus viuum Chrifti membrum ficri pofsir. Quod fi is si facino
qui facinus pcrpctrauit aliquando refipifcac , ac ad rofus ex~
paftorem veniar,cupiens confilium: Paftor hk fin- ratTone"1
gulari prudentia agct,ac inprimis cauebit,ne prodat tcrrirus
aliis quod fibi folt tnnotuit. poe^

Si furtumdefignatumfuit,intcrrogandus eftrcus iiio agco
anrcsadhucfaluaftt,anpericrit. Si falua eft,horta- vu™" fi
bitur vt reftituat clam,quod clam abftulit : fin pc- cafu aTc-
riit,interrogandus cft,an fit folucndo , an non. Si folutio-
fitfolucndo , paftor circumfpede aget cum eo, qui
rem amifit,petctquc vt accepta fatisfaclione fit con
centus. Hic ft voluerit eflc contentus, paftora reo
acceptam folutionem tradateiqui damnumpaf-
fus erat.

Ac dicas. Qnod fuades habet periculum non le- 25^*
uc coniunctum. Sitfaneita. Quis,quarfo,potcft ti0.
curam Ecclefia: habcrc, & rationem falutis fingulo-
rum membrorumin Ecclefia finepcriculo? fi quis
velit tecogcre,vtreueles quod tibi innotuit,potius
mortern oppetito,quam vt reum prodas.

Vcriim ii rcus foluendo non fuerir, ad pceniten- Varicpec
tiam tamen cft cxcitandus, & monftrandum , fi vi- c~totuin
dcrit rcum duci fcria pcenitentia,quod gratia fupe- ria^confi
rct pcccatum, & multisfcriptur^ tcftimoniis& ex- Iia etiam
emplis eft crigcndus,ne dcfperet: qui cum fatcatur di^qax
fc credere remiffionem peccatorum , abfolucndus a pietate
c«^ pruarim,& monendus, vtinpofterum fibica-
ueat a Satana; laqueis. tiaPPaito-
Porr6,fi damno fatisfa&um fuerit , poteft paftor ris modc
publue iignihcare , quod qui f urtum aut damnum
commifit,ducatur pcenitentia,hortabiturque popu
lum ad gratiarum adionem, quod is qui e corpore
Chiifti myllico fccxcluferat,iam refipifcat, & cor-
pori Chrilii rurfusinfcrtusfit.

Canerum fi homicidium eft commiiTura , paftor
em occultabic quidcm, fcd hortabitur rcum , vt a-
nicoru opcra ftudcat amicos occifiplacare. Quod
Ci volucrit, debet paflor dare operaapud magiitra-
rum,& eos qui la?fi funt, vt admittant tranfactione.
Qui fi hoc facere nolucrint,paftor illis omifsis^de-
bet cum rco agere,& longo temporc cxplorare, an
vcre eum pceniteat , qui homicidium perpetrauit.
^uodcum deprehenderit paftor,abfoluatreum ad
inifericordiam confugicntcm.

Nequecnim dcbet curatoranimarum , regimen
Ecclcfia? & politicam adminiftrationem confundc-
re.Non debet alterupcde in fuggefto,aliu in curia
iabere:fed fuum officium clTe cogitabit, omnes
Dco lucrifacere, & imitari bonum paftorem , qui

non

cramcn-
*ah cx-
«•mmu-
nicatia-

161 D E P

r.on mox mac"hta:grotam ouiculam,fcd fanat quan
tum in fe eft:qui contra facir,non paftor eft, fed Iu
Dcfa puspo:il]S.

# Quantum autem ad fccundum excommunica
tionis gcnus , quo quis arcetur a Sacrameato Sacra:
Ccena?,attiner,(ciat paftor, quod impcenitentibus,
c|iu confuctudir.is caufa Sacramcnta perciperc vo-
lunt, non dcbeatporrigcrc facrum corpus Chrifti,
&fjcrum eius fanguinem : quemadmodum fupra
, admoni-.i-

tcntcs & •t-xempli caufa. Si quis vel potator eft, vel auare
Spiofi VCl ^urius cum Vxore aut kmilia verfatur , aut
n>as.cc* ctlam aliquodaliud, quod non dccec Chriftianum,
«aarccn- fe&atur itudium : raiis fi venerit ad paftorem , non
dcbet ad communioncm Ceena? rccipi apaftore,
priufquam paftor viderit cmcndationcm. Non hic
habebit rationcm pcrfona?, fcd miniftcrij fui,non ti
mcbsr inimicitiam,non odkim, non amiisioncm fa
culrar um, non cxilium, non mortem, fed Deum ti
Exc mebit,cuius vicem gcrit,& Chriftum pro quo lega-
co2i!a t]onc fungitur. Htlias non pepercit Achab impio
'iiinpa. Icremi s non fra&us eft minis tyianni. Ambrofius
u$> diadcmaTheodofij non horruit-Baptifta maieftat<
Hcrodis non eft abfterritus.Breuuer,qui hic timo
rc fuccumbit,non eft paftor,fcd mercenarius,vt ni
i Dc ^ d'cam durius.

comn"' Rcftar tertt.m excommunicationis genus, quoci
^J^ont potifsimum ad difciplin.im &cenfuram Ecclefia
u fticam pertinet.Huiusfines cognitos habear paftor
Dcinde excommunicationis iegitimam rationcm
tcneat.

In omni excommunicationc fpecflanda funttria:
Dcns, ciucs EcclcfidC.impcenitcns homo.

Cum Deum refpicis, conandum eft, ne cum Dci
Contumclia inter Chriftianos nominetur, quitur-
pero & flagiriofam vitam dcgit.

Cum ciucs Ecclcfise artendis, harccura fubibit a-
nimum pij paltons , nc afsidua malorum confuetu-
dine boni corrumpantur.

Atcum intucris lapfum & dcficientem ab Etcle-
fia,c6 fpcc5t.-.bit omnis paftoris conatus,vt reus fuf
fufus pudorc refipifcat tandem , ac Ecclefia? recon-
eilietur.

Hos tres cxcommunicationis fines habebit in
c°nfpe<5tu paftor , qui omnes ad jrdificationem
Ecclefia? faciunt, ad quam rcferri debct excom
municatio.

"V t autcm Iegiiima ratio cxcommunicationis tc-

A S T O R E.

compareat facinorofus, ac exaniinctur.

JHomc

tcni.

! legi,

SonS6" ncatur'tcnenda: funt fcqucnres rf gulsc,
tio,Uj?re «.^^orfolus/cntcnria in rcum a Senaru Ecclcfia-
^1]*' ,con°n fata, neminem excommunicare dcbet.
roIui'ncr uncr's tarnen huius eft , vt facinorofum ad con
co^cx~ °fr^oncm adhortetur. Huijs regular & ratio & fi-
25?*" nis ^P:>clanda funt.R^tio eit,quia a?quitas poftulat,
v<- ex iminetur res in iudicio , cV cognofcatur,priuf-
cparn fcratur fentc ntia.Finiseft,ne vniusaftc&u res
geri tanca vidcatunqua rationc facile in conteptum
abiret excommunicario.
c^r ifc Scdfortehicobiicietpiftor, non talem fcnatum
^^tc- c°nftitutum effe in his Iocis,vt ab eo feratur contra
****t.W ^"''rcfum f-ntetia.Equidem fatcor meoprare or
J£«aibo jftorium fenatum,pcncs quem ccnfura morum cf
Wd^1' Jft^cd vix jd fpcr3re pofTum in hac turba & feneda
wTa* r"CCldlar* Q^arePa"orihocdoconfilium,vtloco
tTllaerlti Cnat,'s dcligac fibi trcs ad minimum viroscorda-
Jgai kc t^s & piosctim quibus conferat, & quorum fenten
t^mauJiat. Vcrun) fi paftorinfua parochia ncmi-
n*m habct, cuius confilio in tanta re tuto vti pote- ]
rit,rem deferatad pra?pofitum,& duosaliospafto-
rc« cius prouinci«E, in qu3 habitat paftor.- coram his |

162

HlCOnui- 3.Sinmi-

*lcua.

<Sum hortenturadpanitcntiam.Quififupplcxpce J"^"1"
nitcntiam promitcit , agcndum cft cum illo, vt iu- ad aibs
pra oftcnfum eft.Siaurcm non rcfipifcat conu;d s, in ma,°-
femel atquc itcrum e fiiggefto fignificetur,eflc ho- Jonftim"
mincm talem,qui contumacitcr u gerit , poft piam K»,fiqw
& patcrnam admonitioncm , & conuidionem a U funt'
minis:& limul hortctur pafior populum ad prcccs
pro facincrofo,vc Deus illum conucrtcrc dignetur.

At (i iftcadhuc permanfcrit contumax,itcrum fi- 4.Quibuj
ftcndwscft -corarn deputatis ccnloribus, i quibus J^T*
grauifsimcadmoncbitur,additisminis. Quodfi dumcnm
adhuc manfcri» rcbcJIis, non amplius conniuedum ^°J°"
eft. Hic putridum mcmbrum enfe Ecdcfia: refecan mzcT^
dum ef.,ncpars finccra trahatur. Hic locum habc-
bunt noti verficuh:

iJtlorbidafjittaptcHs totum corrumpit ouile:
maculet a/tM eji feparandagrege.
Proximo itaque dic Dominico cxcommunica-
tionis fcntentia publicabitur hoc modo.

S ententia excommun cationis .

Charissimi frarrcs,notum cft vobis(proh do-
jor)quomodo q idam de noftro ccetu N.nomine,
Ecclefiamnoiiram fcandalo offcndcrit, pcrpctran-
do N.Qui ctfi a mc paftore fuo priuatim eft admo-
nitus.non femel, fed aliquorics , &apud Senatim
Ecclc fijftic m 1 conuietuseft dc fuo flagitio , q> vo-
bisctiam publica fama innotuit.-manct tamen con-
tumax & rcbcllis, ncc vlla pcenitudinc fui flagitij
rangif ur. Quapropter cum (c a fpirituali corporis
Chrilii communione abfcidcrit , ncc admonitus &
obiurgatus refipifcat:Ego Miniftcr Euangelij, auto
ritate & mandato Chnfti,vobis mccum in nominc
Domini noftri Icfu Chiiuicongrcgatis, declaro i-
!!um N*qbf i« fefubiecit Satana: , cxdufum effeab
Ecclefia Filij Dei,ac eum fugiendum tanqua ethoi-
1 um pronuntio,in nomine Patris & Filij & Spiritus
SanclijAmen.

Iam vosfratrcsdilcai, cauctene commercium
habcatis cum iflo.Sit vobis donec refipifcat , vcluti
echnicus & publicanus, quifua culpa iusciuitnis
Chriftiana- ac familia? Dciamifit : vt vcl ifto pado,
cum tandem fui fl .gitij pudeat ac refipifcat. Vos in- '
(upcr oro,vt vigiletis & oretis,ne diabolus aliquem
vcltrum fimililaquco c^piat:atque caucatis ab iftius
coijfortio, ne eius vcncno inficiamini. Nequeta-
men vt inimicum eum ducatis,fcd admonete fubin-
dc vt relipifcat.

Cu nautcm huiufmodi cxcommunicatos,fit iam Excom-
tanquam ethnicus & publicanus, imo iSitanar man- t™s qiwe
cipium, dcbctpaftoradhucopcram darc, vteuma noncft
..aviapcAi.i!a reuocarcpofsir. Nam vt Chriftus 5S-
thnicos Si pcccator. s inuitat ad pcrnitcntiam :ita
noftrum officium eil , qui in Minifterio Euangelij
fumus,vt pt rpcru6opcram demi>s, qnoaberrantcs
b ouiliChrilti reuocare pofsimus. Nonergo dc-
>cmus odiife huiulmodi, fedcius vicem dolere,
Dcumque prccari vt mortuum viuificct , acpcrdi-
• um reftiruat.

Huc adiiciam rcgulas duas,quas vtilitCr fequi po
rerunt ccnforcs morum.ac iudiccs Ecclefiaftici.

Prior cftdepetcatis in multitudinem grafTanti- ^ff1*
bu.sqLoliafuntCproh dolor)in hocregno,ebrietas, i.Drpcc-
uxus vcftinm, comcflationes, cVc. de his fcquenda cati sin
ft roguh.Non afpere(inquit Auguftinus) quStum *n€mtU*
cxiftimo,non duricer,non modo imperiofo ifta tol ^afl«u
luntur,magis docendo q.:am iubendo , magis mo-
ncn do quam minando. Sic enim agendom cft cum

Rcgulw

lytetio ■

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

D E P A S

lnultitudincpcccaniium. Ha?crogula conduditur
ex finibus excommunicationis fuprapofitis. Nam
fi hic paftor cxcommunicationis fulmcn mitterct,
m igis turharcr paucosbonos infirmos , quam cor-
rigcrct raultos animofos malos. Interim tamcn
paftor non dcfinct ca damnarc, qna? Deus fua vocc
damnar.

iDcpa-.i- Posterior rcgula cft de paucorum flagitiis. Scue-
corumfla ritas cxcrcenda eft in peccata paucorum.Iuftahuius
8'tus regula? ratio eft.Nam & hac ratione caftganturpau
ci,qui peccarunt, & multi infontes fibi in pofterum
melius cauent.
iumma Pall or autcm rcgulam Auguftini fequatur.In cor
d? /vi tunt dpicndis, fratribus raifcricorditcr corripiat horao,
dc cxcom quod potcft : quod autem non potcft,patienter te-
rat.at cum dilc&ione gemat aclugeat. Itcm : Quif*
quis(vtait idcm fandus patcr ) quod potcft ar
gucndo corrigit.vel quod corrigcrenon potef , Ci 1 -
uo pacis vinculo cxdudit:vel quod faluo pacis vin-
culo excludcre nonpotcft, a»quitateimprobat , fir-
mitateiupportat, hk a malediclione libcr &folu-
tuscft. Ita enim cradicanda funtzizania, nc fru-
mcnta laedantur.

Hoc confilium Auguftini fequarttur pij paftores
in hac peruerfitatc morum , omni fere difciplina e-
ncruata.

Hic fint didla de modo rcgendi Ecclefiamcx-
terna difciplina. Nam de indic5tione precum,ieiu-
nij publici,non cft quod aliquid prxfcribam, nifi cj>
ed^cto regio,& gubcrnatorum Ecclcfia? , obtempe-
randum ccnfcam.

II IX

muruca
txonc.

Exemplo
Chrifti &c
feruorum
X>ei preca
dum eft
pro grege.

LThefaL

t recatio
nes Pift*
tisqiiadru
plices.

De precanone Pasloru progrege»

Qv \ r t a pars otficij paftoralis , cft excmplo
Chrifti, Prophetarum& Apoftolorum, oratio-
nefuum grcgem' pafcerc: hoc cft, vt gratias agat
Dco cum fru<5tum vctbi vidcat , & oret Deum , vt
fuisconatibusafpiret in falutem gregis, acperpe-
petuisgemitibus grcgem principi paftoriChrifto
commcndet. Apoftolus TheiTaloniccnfibus fcri-
bensait: Gratias agcredebemus Dcofemperpro
vobis fratrcs , qucmadmodum d?gnum cft. Primo
loco dicit , debemus : qua vocc dcbitum officium
paftoris notat. Deindc ait : qucmadmodum di-
gnum cft , fignificansindignc paftoris otficio fungi
cum, qui hoc dcbitum non foluir. Excmplocrgo
Pauli paftor orabit, vt Dominus diiigat corda fuo-
rum auditorum ad charitatem Dci , expcchtionem
Chrifti,vt confolctur corda ccrum , & ftabiliateos
in omni fcrrHone & opcre bono, vt dignetur eos
fancta illa vocatione,ad quam pcr Euangclium vo-
cati funt, Sccomplcat omncm fuat bonintis gra-
tuicam bcncuolcntiam , &opus fidei potcntcr : vt
glorificetur nomcn Domini noftrilefu Chriftiin
iis cx gratia Dci nuftri.

Aget & gratias Deo paftor , quando animaducr-
titai gefccrc fidem auditorum fuorum, & abunda-
rc mutuam intcr ipfos charitatcm.

Etfi autcm multa! incidunt neceffitates , qua?ar-
dcntem inuocationcm rcquirutrpoiTunt tamcn pre-
cationcs paftoris in quatuor ordines diftribui, vt
primus lit,pro fanctificando nomine Dci , pcr to-
tumorbem terrarum.Sccundus pro gubernatori-
bus Rcrumpublicarum in vniuerfum. Tertius,
pro Ecdcfiafibi commifTa.Quartus pco vtcafus fc
offerunt varij,& tempus poftulat. Huc aliquot cx-
cmpli caufa formula* fubiicicmus.

T O R E. 164

Form.da prccandiprofunttificando nomine 7)ei,

pcr totum orbem.
De vs mifcricors Pa:cr,Patcr Domini nofiri Ic-
fu ChriOi \ ago tibi gratias toto pcctore, qu6d ti-
bi eligas Ecclefiam in vniucrfo orbc , vt fit teplum,
tuum nomen cclebrans,prccor fupplicitcr,vt auer-,
tas , & in nihilum rcdigis omtiium hominu & dia-
bolorum tcchuas,qui vcl opcra tua vcl virtutes ob-
fcurarc volunt,vcl tnbuunt hominibus aut diabolo
o quod tuum cft. Aucrtcquxfo, corruptelas docfb ine
'. cceleftis & Sacramcntorum,tyrannidcm impedicn-
J tium curfum Euangelij,ha?rcfes,& alia,quibus vera
: tui notitia,vcl corrumpitur , vel omnino aboletur:
i auertc Epict reum contemtum tui nominis, barba-
i ram ncgligc?itiam,Acadcmicam dubitationem,Stoi
cama*cryw ; auerte ingratitudinem omnium homi-
num,qui teDeum vcl non agnofcunt , velagnitum
non przdicant.Auertc profanara vfurpationcm no
minis tui,hoc efi,impuritatem morum, & nominis
ze rui facrilcgam vfurpationem : ac pra?fta , quaifo,vt
in toto tcrrarm orbe,fan<3ificetur nomentuum:vc
fccundum opus tuum fit nomc tuum:vt fecundum
noncntuum, fitapud omncs natiwncs tcrra:no-
ticia tui:vt fccundum notitiamcx vcrbo& operi v
bus t iiis , fit fiducia omnium hominum in te.vt fe-
cundum fiduciam , fit Utis tua , & cclcbratio in o-
mnes fines terra? vt fccundum laudcm nominis tui,
fit eiuldcm vfurpatio intcr homincs, pcr vcram in«
uocationem, praedicationcm, confcfiioncm. Qua:
quiafinc verbo haberi non polfunt, mitte tua dona
I de coelo,conferua minifterium, vcrum vfum Sacra-
mentorum,&fan&am difciplinam:prccor vt in dus
magis ac magis accrcfcat numerus ciuium rcgni
1 tui , quo tuum nomen late propagctur ac celcbre-
; tur. Tibi foli Dco, qui cs Patcr, Filius,& Spiritus
i fanflusjfit honor, virtus & gloria,in fccula feculo-
. rum,Amcn.

Formnla precandt pro M agifiratH i&ahis
1 vita necejfitattbut.

\o Omnipotenj aetcrne Patcr,in nomine Fi-
lij tui te inuoco , ac precor vt auertas bella,confcr-
i ues lcges & iudicia,impcdias <j.icl\m in omnibus or
: dinibus ac ftatibus hominum. Auertc,quazfo,mor-
i bos,fterilitatcm tcrtse, cthnicam follicitudincm , &
| afininam ignauiam.tac nc lrretiamur tentationibus,
; & laqueis Diaboli,ob cupiditatcm rerum huius vi-
j t*. Auertc cyclopicam ingratitudinem , & abufura
rcrum,nc tuis donis in luxuro,voluptatcm,cbricta-
I tcm,fupcrbiam,& cotcmtum pauperum abutamur.
o Breuitcr,aucrre omnem iniuriam crcaturarum tua-
rum,quasnobis dcdi(U,vt illis vtamur in tuam glo-
riam cV noftram vtilitatcm , in vcro timore nomi-
n1s tui cum gratiarum a&ione. Da bonos & fidelcs
Rerumpublicarum gubcrnatorcs, tucrc omncs fta-
tus,afsis imperiis, a\;ononuis , & politiis. Da regi
nofiro Spiritum fan&umtuum , Cc fipientiam: da
Senatoribus regni falutaria confilia iconcedepro-
fpcram valctudinem : fcecunda tcrram, da commo-
das tcmpeftates,pluuiam,& fercnitatem,pro rerum
nafcentium commoditate : largire fructibus tcrr*
virtutcm,pcr tuam bcnediclionem : fac vt patresfa-
milias,gubernatorekRcrump.&alij,fipguli fuu offi-
cium faciant,in timorc tuo,& fancta quadam cura.
Da vt noftra fortc conteti,noftris facultatibus, cura
innoftrum bonum,tum in aliorum commodum,
& potiffimum in tuam gloriam redc vtamur , cum
fummagratitudinc, inuocatione tui nominis, gra-
tiarum acftione, ac bcncficiorum tuorum pradica-
tione.Tibi fit honor,laus^gratiarum ac^ io , in fecu-
la.Amcn.

FormH-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

D £ PASTORE.

166

Formulaprecandipro Ecclefia Pailori
commtffa.

Clementissime Patercceleftis,cum Ecclcfia
Filij tui fit tuus 3ger,& tuum fan&um verbum lit fe
men viuum,auertc, quaefo , diabolum, fcminantem
zizania falfae do&rinse & prauorum morum,nc no-
mcn tuum apud profanos profanetur & blafpheme
tur.-ardifica Spiritualcm montem Zion,& Icrufalem
cceleltcm:inlpira fingulorum menribus veram no-
titiam tui:rcge cogitationes noftras tuo verbo : ac-
cende arTc&us puros & caftos : reforma magis ma
gifque voiuntatem omnium : da vt omncs caucant
icandala, vt omnes pietati crgate,& mutuaj dile
ctioni ftudeant. Auge fpem in omnibuspromiiTo-
rumbonorum, daque vt tandem per IeiumChri-
ftumbcataimmortalitate donemur, Amen.

Relicjuus eft ordo prccationum , quas tcmpus &
cafus varij offcrunt •• quarum formulx commode
prarfcribi non poffunt. Vt ergo tempore & cafu rcs
orTeruntur , ita pietas paftoris prorumpct , nunc in
gratiarum aftionem , fi quid larti affcrtur : nuncin
preccs,fi quid neceisitas exigit pracfcns.

De cuta Patforis pro pauperibns.

^virbl vs rationibus paftor impelli debeatad pra;

h}i dui- ftandam elccmofinam defuis facultatibus, fupra,
Sii£nrtc"mt*e paftorisdomeftica difciplinaagercmus,di-
»dbencfi- ^um eil:eafdem rationes accommodet ipfe audito
«tgi'T r^Dus ^**' & fi* ^dulus , curet vt fint fideles procu-
frttci?au" ratoresp*uperum,vt fint libcralcs ad conferendum
pro ratione facultatum , vt fit recla diil ributio , ne
quod collatum cft pcrfonis indignis cenfcratur.

In hacergore fic diligcns pattor,cogitctque of-
ficium luum eiTe, vt excmplo Apoftolorum, curam
pauperum, prarfertim domefticorum fidei, habeat.
Porro quacuor funt genera pauperum , quorum

l^utrR Curam oportct paltorem habcre.
c*ulmn. Hortun Tnmum cft fratrum,quiexulant propter
conft fsioncm,aut alioqui fortunis fpoliati lunt.Ho
rum magnamcuram habuifle Apoitolos teftantur
1%Sc})q] Epiitola? ad Galatat, Romanos & Corinthios. Se-
fticorum" c*ndurn genustft fcholafticorum , quiopus habcnt
Prsei,di,s>ad continuandaftudiaEcdefia: vtilia,T**r-
ttum gcnuseft mendicorum , qui oftiatim virium
4- Mo<ic 4USBrunt><luo*"um ( proh dolor) nimis magnus nu-
ftotum merus eft. Quartum eit pauperu m , qui tamet fi pu
uP<rum blicc non mendicant:tamcn res illorum domcitica
prud . cft magistcnuis, quam vt inde ali commode pof
fidc7&urint.H»c opuseft lmignaprudcntia , ne circumtora-
ncis,pigrisfe vendnantibus fub fcholaiticoruro ti-
^finaru tulo»robuftis mendicis,& potatonbus, qui potando
tc8«U. confumunt quibus vxor & liberi ali dcbercnt, con
fcratur elcemofyna. Hic valeat regulaPauli : Qui
rion iaborat non manducet. Hortetur ergo paitor
fuas auditore»,vt amantcr comple&antur pios exu
*|s> cogitentque de communi fortefiliorum Dei:
vt paupcresicholafticosiuucnt libcraliter , fcd co:
cjui fibi fuerint commendati honeftis tcftimoniis/
vt mcndicos pios fubleucnt : vt curam habeant eo-
rum, quorum laborcs non fufficiant alendae fa
milia?. Breuiter, fidcs& charitas fint elccmofv-
narum rcgular.

V L

Quod Taflor debeat effeformagregis.
Pavlvs requirit a paftore , vt fit forma fide"
1 -f etr.,.,. Uum,in doctrina & diledionc,&c. Et Petrus iubet'

vt prcsbytcri fint exerrplaria gregis. Huc illud Pau- j;£OI1IU'
li:tftotc imitatorcs mci ficuticgo Chrifti. Tunc
cnim(vt quidam ex patribus dicit ) vcrbi femen fa-
cile gcrm:nar,quando hoc inaudicntispectorepie-
tas prardicancisrigat. Hucpcrtinet & illud Scneca;:
Animum non faciunt, qui animum non habent. Et
Gregoriusait:Tantum dcbet actionem populi pre-
cedcrc actio prarfulis. quantum diftare foleta gre-
gc vita paftoris, Vndc Auguftinus : Talis cligatur
paftor,vt eius refpe&u, caetcri grex dicantur. Et il-
lud Gregorij:Pafce verbo,paicc ejteplo , pafcc fub-
fidio.Paice verbo pr2edicationis,docte:pafce cxem-
plo conucrfationis , fande . pafce fubiidio charita-
tis,pie.

Porro huc pertincnt omnia,qua: fupra dida funt
de moribus pij paftoris.Dcbet cnim pij paftoris vi-
ta,norma eiie grcgis. Vt quemadmodum vox pafto
ris eft regula vitac gregis:ita excmplum regular , pa-
ftoris murcs eflc debent.

Inhocergopaftor incumbat, vt rctineat fidcm hJ°cT^
& bonam confcientiam , vt pofsit fuos auditores ftuinfidc
cum Paulo exhortari ad officium prsftandum , hoc ^"*n_
modo : qua?cunque funt vera,qua?cunque honcfta - tia.
quascunque iufta, qua^cunquc pura,quaecunquc ama Jh»up. 4'.
bilia , qusecunque boni nominis , fi qua virtus, & fi
qua laus,ha?c cogitate,quae & didiciftis,& acccpillisj
& audiftis,& vidiftis in mc.

Vides mi paftor quod non tantiim ore doccat
Apoftolus, quid fieri oportcat , vcrumetiam iubeat
fuos auditorcs fe intucri,tanquam formam,&: excm
plar dodrinx. Q^em fi tu imitatus fueris,cum Pau-
io olim perpetuum & laetifsimum pcrcipics friidui

Qu&nam fit poteftas Pafioris.

Etsi ex iisquae deofficio pafioris dida funt, Aecedit
intelligipotcil quoufque fc cxtcndat eiufdcm po- Jfi c™^t
teftas,(nam hxc partibus officij abfoluitur ) tamtn quart*
opcrarpretium iudico,paucis oliendcrc,quibus ter- ^"giVin
minis claudatur poteitas paftoralis.Nam duo gcnc- cxpikado
ra hominum video hk non parum peccare. raitons

c • r 1 ■ . n offeao.

bunt cnim qui iupra modum extollunt poteiia- bxtrcma

tcm Ecclefiaiticam. Sunt rurfus qui hanc nimium dno h}e
r 1 viunda.

contemnunt,acprorius,vt nulnus numeri, vilipen-
dunt.Nos ergo ncc illorum fupcrbiam,ncc horum
^o/o/wrtvapprobantes, in medium nonnulia adducc-
mus,dc potcltate paftorali, qua? fperarous bonos &
cordatos viros,naquaquam lmprobaturos.

Paulus Corinthiis fcnbcns ait:Etfi amplius quip E*or-
piam glorier dc poteftate noftra, quam dedit Domi f ^mlt
nus nobis in zdificationcm , & non in deitructio- Fabli ex
ncm.His vcrbis Paulus primum teftatur,miniftros axia

11. n r 1 . rr niataque-

vcrbi habcre poteftatem quandam , dumaiieucrat dam coiii
eampotcftarcm ipfis traditam ciTca Domino.Turo g»tdcPa-
addit finem huius poteftatis,quae cftasdificacio.Po- ^^ot%
ltremo eandem tcftringit, ne quis ea ad deitructio-
nem abutatur.Nuliam enimDominus fuis contullt
poteftatcm, ad deftructionem Eccleiia" feu Domus
Dei,fed ad cuertendum rcgnum tcnebrarum.

Hoc crgo paftor Prtm un fciat,fe fublimi potefta Tria hfc
redonatum clTe.2)«n^ quod harc potcftas fpedet ^"'J^
a?dificationem Ecclefia?& non dcftrudionem.H^- uanda in
bet autem paitor hanc poreftatem non vt Dominus gcncic»
*Vu^iv9t/vof, fed vt ceconomusChrifti, qui omnia ad
nutum Chrilti Dominiadminiitrcr.

Quonia autcm plura funt poteftatis genera,hic di Speciatim
ligcntcr paftori fpedandum eft,quar fibi conucniat, J*^,1^
6c qua; nomnevclfibi ius vfurpet quod nonhabct, neta.
vel etiam ius quod habet negligat & pr artcreat.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

167 DE PASTORE

EftitaqLicomnispoteftasaut iuris,autofficij,aut
iufti & a?qui,autra&i.

i rotcft«s Pote.tas iuru efi,qua quis cfominium habct m res
proprias, fuo imn alieno iuri fubiectas. Vtfaculra-
tes mca?,funt fub meapotcftatc, quia meo iuri & no
aticrio funt fubiectx.Habeo crgo in mcas rcs domi
nium& potertatcm. ficfigulus potcftatcm lutiha
b t,Rom.o.2i.Et in poteftate Anani^ erat agriquos

An paftot vendidit A&orum «5.4.

poteitati j . J • n . * n

iuris ha- iam quarritur , num paltor talem poteitatem,
beatin I10c clr, iuris,habeat in Eccleliam.Papaait,Scriptu-
Ecddum ra ncgar> chriitus , Matihari vltimo:Daia eft mihi,
inquit,omnjs potcftas in ecelo & in tcrra. Scd Papa
dicithancipfimlibiaChriftodaiam. SiPapa hanc
Rcfpofio. habet, habuitcam ante ipfum Petrus , cuius fuccef-
forcm feeiTc gloriaturPapa. Sed quid dicitPctrus?
i.Pet.5 3.N6 dominantesin clero-Et Paulus z.Cor
i.24.inquit:Non dominamur fidci vcltra?. Proindt
qui hanc potcftatc,hoc cft,dominiu in Ecclefiam fi-
r teft vfurpat,Antichrifti funt & non Chrifti miniftri.
«ftfcij. Potcftas offiijeft, qux datur paltori ab co cuius
cft minifter.He;: poreltas non poteft dari,nifi ab ec
qui habet poteftatem iuris , hoc eft , nifi a Chrifio,
qui folus habet in EccLfiarn plenum dominium.
iwpa- Ha?c poteftasde duabus rcbus admonetpafto
p°"it^ro" re. Primum, vt ex officio agar,qua? Dominus ipii im
i- pcrauir.Z)r/Wr,quod ratum fit coram Chrifto Do-
2. mino,quicquid ficit paftor iuxta officij regulam.
Verum vc plcnius intelligatur,qualis fit ofhcij pj
ftoralis potcftas,notanda eft haec dirferentia: Quod
quardam potcftas officij fit determinata , quardam
indeterminata,quatum quidcm ad modos attinet.

Determmata potcftas officij paftoralis,eft que_ in-
tra certos terminos clauditur, ita vt non liceat lltos
terminos tranlilire. Ha?c potcftas eorum eft , qua
ccrto vcrbo Dci cxprefta funt.Huic enim verbo nec
a.ldcre,nec adimcrc quicquam vl i mortalium licer.
H*c poteftas fublimis eft. De ea enim ita ait Chri-
ftus: Q^i vos audit , mcaudit. Qui vos fpernit,iiK
Similc. fpcrnit.Qucmadmodum enim lcgatus, cui commit
titur a principe fuo,quid agcndum fi: ipfi & diccn-
dum,lcgationis fincs tranfgreditur , & iit rcus malc
acla? legationis,fi quicquam mandato principis vcl
a Jdiderit,vcl ademerit.ita minifter Euangclij,fi E-

Duplex
eft.

Determi
luta.

Indetei
minata

mala fidc fungi conumcitur.

Indeterminata poteftas officij paftoralis , cft qua?
in iis rcbus fita eft, qua? no funt cxprcflb verbo Dci
detcrmioata a Domino. Verum in hoc gencrc po-
teftatis primum fcicndum eft, quod h*c potcltatc
frctus,non p ofsit,aut non dcbeit ahquid conftitu-
crc,quod exprefsis rcgulis verbi Dei rcpugnat , fiuc-
cxprefle fiue impIicite.Papaordinat milTas pro viuis
& moriuisrfed ha?c conftitutio pugnat cum princi
pio:fruftra colicur Deus mandatis hominum.Idcm
ludicium efto de plerifque quse Papatus admiratur,
vt myfteria magna.
ftmanda Deindc, dcbct quicquid cx hac poteftatc profi
in potcfta cifcitur,pcrtinerc non ad dcftrudtionem , fedad x-
ptftoraiis dificatioricm Ecdefiae.Pmerca habet harc potcftas
' locum in ccrcmoniis , & aliis quar faciunt ad ordi
nem & Iviywxww \x\ tractatione religionis,& in cx-
tcrno EccU fue regiminc.
iuftT& Pot*ft** & *?»'>eft qua licct vti paftori in iis,
xqui. qua? ipfi cx iufto & sequo dcbcntur.Potcft crgo pa
itor victum fibi dcbitum & ordinaria ftipcndia cxi-
Lut 10 i 8crc,^5EC P°teftas confirmatur multis fcriptur^ te
1. coilnt.' ltimonii$-t)ignus ert merccnarius mercede fua. Itc:
9 i+. Dominus ordinauit,vc qui Euangclium praedicant,
cx Eiiangclio viuant.

16$

Hxc poteftas iufti 6V a?qui cum officij pot ftate Cohctet
conarrct.Qui enim othcium non tacit,ncc lure mer ^atc 0ffi-

cedem qua:rit,ncc iuflt>eam accipit. Viderint crgo
Papifta: otiofi,qua fronte tantos thefauroi EoJcfia;
dcuotant. t oli - . ,

Vcrum hic fcicndum eft,quod tamctfi iuHum & ^^J"114
aequumeft, ii paftor debitam mcrccdem a iuis au-
ditoribus expetit:tamen habet etiam potcftatem •
rcmittedi quod fibi iurc debetur. Quemadmodum
exemplumPauliapertc docet.

Potesiasfad.% eit facultas ea,qua: ad officium pcr- JJCPt°tclla*
tinet faciendi.Harc poteftas requirit, vt aiiquis iit i- 1 '
doneus ad ofricium paftoralc : hoc eft , vt paftor &
fciat & pofsit facerc ofricium , atque etiam faciat.
Huc pcrtinct curaEpifcoporum,feu fupcrattcnden
tum.Nam & eorum qui rccipicndi funt ad minifte-
rium,& eorum quiiam rccepti funt, curam habcbit
vigdans fupcrattendens feu Epifcopus : cxplorabit
an cligendus fciat& pofsit fjccre ofhcium,infpicicc
an fat5tus paftpr officium rite faciat.

Verum quoniam ad officium particulareEpifco- f^^h-
porum dcueriimui, adiiciam duo , examcn corum ri Epifi»-
qui funt rccipicndi ad minifterium , & yifitationis Porum"
capta.

Examen eorum qui funt recipicndi ad minifte- 0"rrd"™n.n
rium vcrbi,triplcxe(Tcdcbct.anfintdo<ai,an mores doru uia
tantarfun&ioni congruant , an fint ad facicndum comPle£ii
offici um idonci. Doftrin*

Dotftrina: corpus & partium analyfin tcnere o- ««men.
porteteum, qui ad officium paftoraleadmittcndus
cft.Precipuarcligionis capita tenear,cum definitio- *•
nibus,diU:fionibus,fcriptura? fententiis,& cxemplis
deiingulis. Teneat quoquc fcriem hiftoriarum fa- 2-
crarum-.argumentafingulorumlibrorum, in veteri 3'
& nouo Tcftamcnto.

Si quis obiiciat,nimis rigidum examem futurum, obiertio.
fi ifta omnia afuturo parocho poftularentur. Re-
fpondeotam augufto officio non debere prajfici RefP5no'
rudcs & impcritos afinos , qualcs,proh dolor,mul-
tos in minilterio Euangclij eifc nouimus, & pracci-
puas obtinereparochias.

In moribus fpcdentur, cducatio, vita ac5a, pra?- rxamcn
fentcs mores,teltimonia aliorum.Breuitcr,fint mo moiaau
rcs quales Paulus requirit , fcnbcns Timotheo &
Tito.

Vtquisfitidoneus,requiritura?rasiufta, & do- idsncita*
cendidonum.

Capita vifitationis fum: 2.vifita-

1. Anminiftrifuumofficiumfaciant. dotdsCr

2. Exhortatio populi ad obedientiam ergaE- pl"
uangclium.

3. Cura adminiftrationis bonorum Ecclefia-
fticorum.

4. Commcndatio pauperum apud populum:
vidclicet, vtiinguli aliquid conferantin vfuspau^
perum.

5. Exhorta tio,vt finguli fuum officium faciant
in timore Dci,fidc &patientia,&c.

Quodnam pumium fit Paftoris resie pra -
fiantts officium,

Praemivm paftorisrcdc przftajitis officium, Dupiex
duplexinfcripturisinucnio.Vnum5c]uod in hac vi- \T*™llT
cadatur:altcrum,quodpromittiturinfutura. Illud vita ^
appellarc licct tcmporalc:hoc,arternum.Nam vt il- futtt'
lud tempore clauditurnta hoc a?ternum durat. ^Tempr.

Temporalis prarmij partes funt quatuor: Vidus, Hspr2Blii
honor,bona confcicntia,&donorum augmentum. ^Tuor.

Dehis ,

i-Cor

Tria<

P^urtn

^ttid.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Dehi:

DE PASTORE.

is partibus ordinc cx fcripturis dicam ,vt ijs pu
ftor, tametfi principaliter ad officium prseftandum
cogitatione gloria? Dci,& amore paftoris Chnfti,vt
fupraexplicatu eft,excitctuntamcnmoueatur minus
principalitcr hifce pr£mijs,que Filius Dei ordinauit
1 $ift P^horibus.De vi&u ergo primum diccndum cft.
^Cor Ul V i c t v m debcri paftoribus Paulus tcftatirrin
14, 9* Riuhts locis, Dicit enim conftitutum eflc a Dom -
no,vt Enangelio fcruientes,dc Euangclio viuant.Et
ttitio.ro Chnftus dicit,Dignus eft opcrarius mercedefua.Et
G*Ut.6.5. Paulus rurfus Galatisfcribens ait : Communicet au-
tcm qui inft ituitur in fermone, ci qui fe inftituit o-
mniabona. Neque hincalienum eft di&um, Cauc
ne dcrelinquas Lcuitam in omni tempore cjuo ver-
faris in terra. Huiufmodi funt plurima tcftimonia,
qiux teftancur victum & ftipcndia deberi miniftris
Euangelij.

Hrc teftimoniatria docent. 1. Qu6d officium pij
nlonlfs11* mag^ratus, fit ordinare miniftris Ecclefiarum fti-
CoiilS«<fa. PCndia. i. Quodauditores debeant iurc naturali &
diuino, pra?dicatoribus iufta pnrmia.j.Quod mini
ftri vcrbi poflint,& accipcreftipedia,& cxigcre or-
dinariammerccdem ab ijs, qui fpontcnon foluunt:
^ucmadmodum fupra indicauimus, cum ageremus
depoteftatcpaftorali.
^iefti0 Vcriim qui iniquiorcsfunt miniftris vcrbi, obij-
P°nd-ami C'Unt man^atum Chrifti,cxcmplum Pauli,& cxpro
^oruaj ^rationem4Micha?a» prophetx.

Mandatum Chriftieft:Gratisaccepiftis,gratisda-
tc.Hinc infcrunt non liccrc miniftris ftipcndia ordi-
p • naria pcterc : fcd perperam, vt ex alijs locis apparct.
5 ob!c crnm gratult2E difpenfationi rcpugnat , quod
<*u«n r£ Ecclelixdoctores publicis ftipendijs aluntur , mod6
«S«0 Vltro & libcraliter Chrifto & Ecclcfiae femiant ; ri-
£hti&i.° ^us autcm fit quafi laboris acccfsio. Significatqui-
^cm Chriftus, ncminem finccrum forc verbi Dci
,niniftrum , nifi qui operam fuis gratis impendcrc
Paratus fit: non tamcn tollit, quod antea dixkv Di-
gnus eft operarius mercedc fua.Et Paulus Corinthijs
fcribcns ait:Quis mditat proprijs ftipcdijs vnquam?
Su,s plantat vineam, & de fructu eius non cdit ? aut
quis pafcit grcgem , & de lacte grcgis non cdit ? &
paul6poft:binos vobis fpiritiialiafcminaui:nus,ma-
gnum eft fi nos vcftra carnalia melTucrimusPHarc di-
^orum collatio fatis oftendit,Chriftu non prohibe
^ef rc mini(}risftipedia,fedprefcrendaciTcgloriaDci.

obie. Excmplum Pauli, cuius ipfc meminit, i.Cor.9.12.
*«m*b & Actor.20.34.obijciunt,qui noluitftipendium ac-
ASu ciPcl c a Corinthijs & Epheiijs,fed fuo artificio & fi-
f«»mptum bi ac focijs vicliim qusliuit. Paulus in Corinthijsa-
pertc docctiurc debcri miniftris ftipcndia , fed cur
jpfc non acccpcritjhanccaufam aflignat.Omnia
^uit) fuftincmus , nc quid remoremur Euangelium
Chrifti. Quando cnim aducrfarij vidcrunt, Paulum
prardicare Euangclium, nulla habita ftipendij ratio-
ue,precidcbatur calumniandi occa<io,qua putari po-
tcrat Apoftolus , quaeftus gratia rcliquilTc Iudaif-
mum,& prxdicare Euangelium.Dcindc co tempo-
rc non fucrunt ordinaria conftituta ftipcdia,vt nunc
*eW ^un"Quarc & temporis ratio fpectanda eft.
Jjad io- Exprobratio prophcta; Michara? 3.11. hec eft:Saccr -
r"*ptum ^otcs cms Pro meicc<ic doccbant , & prophcta? eius
J*4ft. piopecunia diuinabant.Pccnam fubijcit:Zion quafi
ager arabitur. Qui hoc obijciunt, deberent qua? in
eodem contcxtupra?cedunt afpicere. Principcs cius
promuneribus iudicabant. Non folum ergo ficcr-
dotes,vcrumctiam iudices auaritia corruptos often-
dit.Sicuti ergo licet iudicibus & principibus fua ft i-
pendia accipere : ita & facerdotibus & miniftris
Euangelij. Sed vtrique caueant,ne pccurjam potius

^Cori

».7.

qua?rant,qnamiuftitiam.Da"mncinturcrgoProphe-
ta? voce,cum principcs,tumfaccrdotes, qui adquar-
ftum abutuntur officio.

Secundam partcm premij paftoris dixfmushono- 11. Hc-
rcm cfTc.Paulus enim apertc dicit^Q^i bcnc pra£int J**^-
presbyterijduplici honorc digni funt.Dcinde,vt pa- tnmi)
trcs fpiritualcs colunturapijs audftoribi s. Prartcr- tcmpora-
ea,non potcft maior honor eilc, quamquod fnt!'Tim.y.
coopcrarij Dci, & ceconomi myftcriorum Dci. Hic l7-
caueat paftor,ne honorcm fpcftct fmn% qua?rendo pafto^ibl
eum pcraliorum contemtum. Nam honor qui de- KcS
betur minifterio, fponte fcquitur fiigientem. Papa8*'0*14'
fe prxponit Cxfaribus & Regibus, qua in re norf
fc Chrifti Apoftclum, fcd apoftatam dcclarat,&
Antichriftum oftcndit. Chriftus vult fuos norr
dominium honoris quarrere , fcd miniftcrium,
quo omnibus fe pie fubijciant. Caueat crgo pa-
ftor,ne ha"nc prarmij fui partcm,impuro affcctu con-
taminct.

Tertia parspra?mij eft bonaconfcicntia , qua: co- in.Bona
mitatureum,qui fidem rctinensin timorc Dci facit comdcn-
officium, folam gloriam Dci, & a?dificationcm Ec- lia
clefla: fpcclans.Rrc cft glomtionoftra,(ifrquit Pau E«mpis.
Ius)tcftimonium confcicntic noftrx.Loquitur cnim * Connt-
de minifterio fuo. Et alibi cficit fe feruirc Dco pura Art.j3.r.
confcicntia. Qui & diaconos hortatur,vt tcaatothT'm**
myfterium fidci cum pura confcicntia.Precipit quo- !;Tun'1*
que Timothco fuo , vt militet honeftam militiani,
retincns fidcm & bonam corifcientiam.

Hanc confcicntiam confcquiturpiuspaftor, f, vt ou0mo-
dixi, & ipferctincat fidcm, & officium taciat imcc- do conl"cr
re,fpcaans Dei gloriam & Ecclcfia* a?dificationcm. ^pa-
Huiusbonxconlcictixiacturamfaciunt, non folum &*> *a>*"
qui finelegitima vocationc obtrudunt fc Ecclcfia-, titux*
verumetiam qui fepotius curant quam ercgcm , &
fua magis quam Chrifti qu^rut.Qnales funtomncs,
qui auaritiar caufa minorcs parochias maioribus co-
mutat, fincfupcriorum auforftatc& vocationc,&c.

jQuart*?zrs temporalis praemij eorum miniftro- rn r.
rum,quifideliter & fincercftciunt offic'ium,eft au- AuSn,e«-
gmentum donorum , iuxta illi-d : Habenti dabitur: nU0Tul°."
hoc eft, ei qui rcCtc vtitur cxiguis donis quarhabct,
bencdictioae Dei augenturindics dona. Hoc cxpe-
riuntur quotidie omncs pij miniftri.Proindc Auo-u-
ftinus rcctc dicir Sa-pe ofticium impertiendi,mcri-
tumcftaccipiendi.Beatus Lutherus non in princi-ExemPK'
pio caufx Euangelij ita excelluit vt poftca : habuit
fuaquaedamtenuia principia. Animaducrtit indul-
gcntiarum Papifticarum vanitatem, huic fe fortiter
•ppofuit, rton ccgitans de abrogando papatu. Vc-
um in hac lucla augentur dona Dei Luthcro , &
quotidie nouis incrcmentis fiunt audiora : adco vt
taudem elcclumorganum Deifadus fit, quo Deus
fuam Ecclefiam purgarc ab abominandis Papifta-
rum erroribus voluit. Hunc fanclum virum pij pa-
ftorcs libi proponant,ac in timore Dei faciant olH-
cium quod fi feccrint, fcnticnt promif:;oncm Chri-
fti,quapromittitincrcmenta recfc vtentibuscolla-

cfonis,non forcinancm.

Dixi de prarmio tcmporalipaftoris pic & fancte De
pra?ftantis officium.Sequitur pra?mium,quod in fu- ^ai^''
tura vita propofitum eft,iuxta promifiiones Dci. tcftimo-
Dchoc pr^mio loquitur Pctrus i.Pet.5.4.vbi hor- gfL^
tatur Epifcopos,hoc cft,paftores, vt non coacf e, fed * ■
voluntarie: nequcturpis lucri caufa, fed liberaliter
Epifcopatu fungantur.Et ( inquit ) cufm apparucrit
princeps paftomm , reportabitis immaiceflibilcrn
gloria? coronam.

Dehac corona& Paulus h quitur,cumait: Ccrta s.Pauli.
men pr^clarum decertaui,curfum c6fummaui,fidcm uTm*'

li. U

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i7i D E

fcruaui.Quod fupereft,repo{itacft mihi iufticiae co- I
rona,quam reddct mihi Dominus in dic illo,&c. Et
prophc- X~>a.niel , Qui autcm docli fuerint , fulgcbunt quafi |
tx. fplcndor firmamenti , & qui ad iufticiam erudlunt
Dan-xz.]. multos,tanquam ftella? in feculum,& in seternum.
Finis hu- In hoc prxmium» quia bonitatc Dci promilTum
ius pn. cft, & propofitum paftoribus pic fuo fungentibns
quib^cu- officio dcbct paftor fidc intueri , & cxcitari ad ftrc-
lis a pa- nuc facicndum officium.Nifi cnim in hunc fine in-
fiderari0" tcnt* ^l,crmt paftorcs , ricri nullo modo poteft , vt
dcbeat. gnauiter in curfu vocationis fua? pergant : quin po-
tius fubinde dcficient.Nam innumera funt offcndi-
cula , qu2e cxanimarc poffcnt etia maxime cordatos.
Sa»pe cum ingratishominibus negotium eft , a qui-
bus rcpenditur indigna merces: longi & immcnfi la
bores,fa:pe irriti-Satanpcrucrlis fuis machinationi-
busintcrdumpraeualet. Ergo nc frangatur aducrfis
pius Chrifti fcruus,vnicum hoc rcmeditim habct,vt
inChriftiaducntumoculosconucrtat. Itafict, vt
fuum laborcm,qui carere profcctu vidctur apud ho
mincs,gnauiter obeat:cui tanta mcrces apud Domi-
num eft repofita.

Ha?c G nt brcuitcr de prannio paftoris dict;a , qui-
bus fuo loco mouebitur ad tedulb prarftandum
officium.

1 1 II.

QY M POENA SIT PASTO-
rum male fimgcnUum offcio.

Ncglc&i Vt autcm magis excitetur paftor ad faciendum
officij poe 0fficium ( ponat fibi ob oculos pcenas neglc&i offi-

cij,qua» funt cum temporalcs,tum arterna?.
i Tem- Tcmporalcs pcena? funt varia::
poraies, I# Quxdam propriam paftoris perfonam attingunt,
qux funt j • . j r ■ ° •

quadru- vt mala tama apud pios. 2. Quxdarn conlcicntiam
piices. tangunt.Qui cnim perfide officium facit,vaftat con-
fcientiam , quam poftea circumrert perpctuam tc-
Matth.u- ftcm fui fcclcris. 3. Qusedam in donisfiunt, iuxta
illud:Ei qui nonhabet,aufcrctur ab co quod habct:
hoc cft,qui donis Dei ad Ecclelia: xdificationcm no
vtitur, fpoliatur paulatim donis , vt cxcus fafhis ncc
fuam falute cogitet,necaliorum cura habcat : donec
tande tradatur iufto Dci iudicio in rcproba mente,
vt probet improbanda , & improbct probanda.
4. Qiixdam in famjliam rcdundant. Solct cnim
Dcus impietatemminiftrorum vcrbi,punirc in v-
xoribus, & libcris : vt apcrtc in excmplo Hcli faccr-
dotis confpicitur.
i.spiri- Hactcnus de temporalibus pcenis , qua? lcues funt
uaics& rcfpccT.u fpiritualium & artcrnarum pcenarum.

Maledichis (inquit Prophcta ) qui facit opus Do-

arternx.
Icrcm.8.

mini rrauduletcr. Quxna, quxfo^pcena malcdictio

P A S T O R E. ,7,

nc diuinamagispertimefcenda?Notus eft lccusEze- Ewcb.v
chielis,Quum dixcro cgo impio , moriendo raoiie- j*-
ris,& non admonucns cum,ncc locutus fucris,vt ca-
ucat impius, vt reeedat a via fua impia, vt viuat ; ipfc
impius in iniquitate fua morictur,ian£iiincm autcm
cius dc manu tua rcquiram. Vidc quanta pccha ma- ^
net paftorem nonfacicntem ofncium. Sanguinem,
inquit,eius demanutua requiranv.hoc eft, tibi im-
putabitur mors eius , & pcenas de tc fumam, quod
fueris caufa interitus,& pcrditionis eius.

Huc illiid Grcgorij: Nos fuper ea mala^qua? pro-
pria habemus,alicnas quoque mortcs addimus.-quia
tot occidimus , quot ad mortcm ire quoridie tepidi
& tacentcs vidcmus.Idem paulo infra: Sanguis mo-
ricntis de manu fpeculatoris requiritur, quia pecca-
tum fubditi , culpa elTeprarpofiti,fi tacncrit,reputa-
tur.Huc & illud Ezech.34.2. Vadipaftoribuslfrael,
quipafcuntfefolos. . -

In dccrctisjpontificiis habeturhoc cuiufdampa-
tris dicrum:Is qui prxeft , fi pranervoluntatcm , vcl
prartcr quod in fcripturisfaniftis eaidenter prxcipi-
tur,vcl dicit aliquid, vcl impcrat,- tanquam ralfus te-
ftis Dei aut facrilcgus habcatur. Iam qua pcena fit di-
gnus qui falfum contra Dcumtcftimonium dicit, &
facrilcgc quodDei cft furatur,facileeft ccgitarc.

Has pcenas cogitabit paftor , vt earum cogitatio-
ne accedantur,ad diligentiam in officio,vel in pigri-
tia, vel metu officium negligentius faciat.

Figuraquxdaminfignispaftoru,quiouilc Chri- EruMjpm*
fti cxtruunt,& non tamen ea diligcntia qua decerct Paftor,M•'
fibi cauent , in fabris arc* Noha? propofita eft. Hi !W
cnim cxtructaarcapcrierunt in diluuio,feniato No
hc cum fuis.Caueant ergo paftorcs , ne dum Ecclc-
fiam fuo minifterio extruunt, fe ipfos fluctibus ma-
lcdictionis,veI officij pra-ftandi negligcntia,vel mo-
rum prauitatc obiiciant.

HaecfuntaujEfratribus communicare hoc tem- ^0"^
porc vifum eft depaftorebono,vt.oftenderem,qua- ^cTs^
lis ipfe paftor apud fe,hoc cft,cum fecum agat folus:
qualis in domo,cum vxore,libcris,& familia : qualis
in conuerfationc, quotics opus fuerit foris cum aliis
agerc:& qualis in officio Ecclef afticoeflc dcbcat.

OR o a?ternum Patrem Domini noftri Iefu Chrl
fti principis paftoris , vt nos faciat organa vtilia fua?
Ecdcfia? rcgatquc nos fuo Spiritu, vt ca qua* illi ara
tafunt faciamtis:qu6 & paftorcs & ouesvntim^i-
mus in Domino coniuncti vinculo di!e&ionis,vt ita
rctincntesfidem & bonamconfcicntiam inhocvi-
tx curlu,la?ti'quehincmigranres , beata immorta-
litate cfoncmur , pcr Dominum noftrum Iesvm
CHRlSTVM , quicumDcopatre& Spiritu Sando
in vnitare Diuinitatis viuit ac rcgnat in omnia fecu-
la feculorum, A M e n.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

CATECHISMI

QVAESTIONES CONCINNATAE

NlCOLAVM

P E R

Hemming XVM.

EXIMIAE PIETATIS ET DOCTRINAE

V I R O, DOMINO NICOLAO B L A C K, CANO-
nico Rofchildenfi digniflimo, Pra:cepcori fuo obferuando , Nicolaus
Hemmingius gratiam & pacem opcac,a Deo Pacre per Dominum
noftrum Iefum Chriftum.

OMIN^VS, vtettapud Propbetamycomminatur faccrdotibtu fui temporis,
quipaclum Leui vioLantes,nte nonfuntfuntft vero Leuitarum offcio.lt a entm
ait.Vos receffistis de via,& ojfendtculofutftu multis in tegeiCorruptfttspacJttm
Leui,dicit IEHOVAH exercttuum , & ego quoque reddamvos contemttbtles
& humiies omnipopnlo.HAC comminatio ad nostra quoque tempora fe cxtcndtt,
ejr ad nos,qui offtcio Leuttarumfungimur,pertinet.Nam ficut tempore PropbeU
multigloriabanturde Sacerdotum dtgnitate & emincntta,quitamen nihtlmi-
nufcurarttnt, qudm verum Sacerdotum officiumMta hodte,proh dolor.pl ures tnuenittntur qui patrimo-
*io(vtvocant)Petri gaudct, quam quiveftigiis^poftoLttnftftentes,gloriam Dei,& horninumfaLuie
firib qusrunt. T^eque hoc in Papatum ditfum ejfe volo folummodofed tn nos quoquc qui de Euange -
H* gloriamur.Et tametfi vtfacerdotes Deidebonis Ecctefu viuimus: tarncnnon minus paciurn Leui
vioiamusiqutm illt de quibus per Malacbiam conqueritur Dornintts , id quodfane nemo non videt
qui vitia Sacerdotum,quos accufat Propheta,cum noftris contulerit. Suntautem trta potifti ^ um , qnA
Vropheta infectatttr^quod recefferint dc via,quodoffcndiculo fuerintmultis in lcgc , quod corrttpennt
pacium Leui. De via recefferunt maU vita,& fltgttiofis moribfcpolluentcs. Viu emm ratio cuiufque
via dicitur,Offendtculo fueruntmultis in Legefuo prauo exempLo multis prdbcntes occafionem Lapfus
contra Lcgem Dei.Corruperttnt patfum Leui,eafide & dtligcntia,qua dccuit, fuo officio non fungen-
ttSjtnfcruanda puritttc doc7rin*,& promouenda gtoria Dei. guidnon ejtinnoftris Sacerdottbus fi-
mtLe? guod enim clevia recedantjeftaturmuLtorufupcrbta,auaritia,petutantia,potatioJncontinctia7
&atUvitia,qu£magtsfotihuicpatcnt,quamvtccL.uipofttnt:^ujd fintmultis offendtcuto in lege,
fequitur exprimo.Nam minifter Deiy qui bene docetfed rnale viuit, dcxtera quide domu Dei<edtftcatt
fid finiftra eandem deftruit.^ipoflolus non fruftra requirit a Sacerdottb. vt fintforma gregis. Sicuti
enimin fcientiis Philofophicis optimedocet^is,qui rcgula & cxcmpLodocet.-lta Doctor Ecclefu niftvcr
hum quod in ore h\bet,vtta exprimat^non tam docior qttam fcductor EcclcfiA haberi debet. Nam citm
auditores vident mores mintftrorum Dei non conuenire cum docJrina, mox ptcrique aut contemnunt
doctrinam.aut labe eorum inficiuntur,<ic ttx infccltpcreunt. ^Njtnquid hocnon cst multis offendtctdo
effc in lege?^in non hoc eflfuis mortb. cfficere,vt muitt in Lcgcm impingant? Vtintm hic va nus effem.
Vcinnm pojfent pleriquc adfuos mores,& ad propritm confctentiam prouocare. Nthit Ltbentius patercr9
quamme in haccaufafuccumbere.^Qupdcorrumpantp.tctum Leithboc eft.quod non fungtntur ea fide
&ddigcntia ofjicio fibi commiffo,qtta deceret^manifeftum eft in multts. Vehementer errant qui fuo fe
f«nc~tosofficioputant7quindovelreffe docuerunt,vel in genere viti.% taxarunt : Qutbits parttbtesfi
fuiffentcontenti Prophcu Dei,non tam horrendis fupplictis futffcnt olim affcctl jVuid ergo defideras*
Idquod Propheu, Apoftoli omnes,^ vox Chrifti requtrunt. gutd hoc eftrvtremedturn adhtbcas vul-
neriseprebendas figillatim hominumfceLeraydr fingulis in os dkas,quo tendatipfim vita.Ebriofo fut
*brietatem,Superbofuamfuperbiam,^tuarofuam auariciam,7 'yi 'tnno fttam tyrannidcm, Libtdtnofo
fuamtibtdinem ob ocuLosponas tanquamlegattts Dei.Sic fanclxs ?£athan fecit: Sic Baptifta , fic Pau-
*** yfic i^imbrofius & omnes alij ptj paftores. Sed inquies : Si fic agerem, periciitarer de vita : eii-
cererde meis facttltatibus : attum effet de meo honore:praterea fruftra hoctcntarem.ln hac enim mali-
tia mundi vix quifquapatieti animo meacorreptione effet admtffurus.o /ufy) hzyoc (p&vufo $\ VCQ
ZzqpovH.Excttfatio hac iufta videripoffetfttua tatu rcs ageretur.Scd nucfungeris legatione P.et^vt no

h. i

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

,75 EPISTOLA. 176

tam quodtibi videatur,qnxm quod ipfe a te requir.it fpectandum fit. Ipfe Dominus apnd EzechielUn
hunc modum te alioquttur:Speculatorem dedi te domui lfrael,& audies de ore meo verbum , & annu-
tiabis ets ex me.Si dtcente me ad imptu,morte moricris,no annuntiaueris et,o locutmfuerisjvt auer-
tatur a via fua impia ey viuat , ipfe imptus in iniquitate fua morieturjanguine aute etttsde manu tna
requiram:Si autem tu annuntiauerts tmpio, & ille nonfuertt ab iniquitate fua conuerfus , ipfe qutde
in iniquitate fua mortetur,Tu a utem anima tuam ItberaHi. Grauifsima etta extat apud Ieremiam com-
mtnatio.Maledtctus quifacit opus Domtnifraudnleter.MandatuDei erat,vt Juddi deuaHarent Moa-
bitas,quodquta nonfecerunt,pronunctantur a Propbeta maledtcti.Cuius reiratio a generaliprincipio
fetitur.Maledtctus quifacitopus Domini fraudulenter. An non multo maiorimaledtclioni mertto ce-
fenturobnoxij,qui in Moabitts Spiritualibus deuaHandis funt remtfjiores.hoc eft,qui peccata hominum
nonoppugnint indefeffe,vtregni chriftipomoerta abolitis hoHtbusdilatcntur? Hucpertinet cap.jj.
Ezechtctis,in quo Dominus comminatur paHoribus,quinegleclo grege ChriHi, quafuafunt qu&runty
quibus non difstmtles funt multi hodte. Nam plnrcs folicittfuntpro grege porcorum augedo.quam pro
grege ouium chrifti rite pafcendo. Quorum alq ionorant fui officijpartes,alu' norunt vtcunquefedfci-
entes & volentes officium negligunttfuosfane ab officio remouendos , fifunt infanabiles abfque ornni
mifericordia iudtco. Crudelis eft enim mtfericordia , qu£ dum vni praHatur^multis cedit in interitum.
Atque inftec7ores,quiferunttaies fattoresfeipfos potitcs,quam gregem Cbrittipafcentes , grauius fibi
iudicium accerfunt. Requiruntur autem infidelipattore hac quatuor. Primum ccgnttiofav* docirin^
quA profecJo haberi nequit fne magnis laboribusjongo fiudto,afsidna verbi Dei leclione , & pia eiuf-
dem meditatione.Secundum donum docendt^ certa doccndi forma. T^ifi enim quis aptus fit ad docen-
dum,& ea quarecle nonitvtiltter alijs tradere pofsit,inutilts eft Eccleftafattor.T ertium accommoda-
diprudentta feuferitia t£ opSvrofA&v ( vtverbo Pauli vtar) verbum Dei.Vtenim ftuitus medtcusin-
dicatur isrfui omni morborum generivnam medendirationem accommodat-.lta doctorverbi Dei , nifi
pro conditione hominu accomodatverbu,imperitus confendus eft. Jgnaros enim docebit3infirmos eriget,
pigros excitabit,fceleratos obiurgabit,ac minis percelletillorum antmos,vtrefipifcant,contumacesdtfci*
plmi Ecclefta punietfhotttbui ora obftruet.Sic Chrtftus feciffe legitur:itaPaulusfaciendupr*cipit.guar->
tft fantlitas vita-Debet enimfiusfattor formagregts efjeiuxta Paulifententiam. Et Chrittns vultfa-
Hores frducert alijs bonis operibus.guiharumpartiuvctminima neglexeritfraudulenterfacitofus
Domini-ideo^matedictusvoce Domini promciatur.Hts officijsfeu farttbus ft rite fungeretur pleri^no
tam moilifruerentur otio.Sed ter ftulttfumus,quiflusfuluerem & cinerem timemus^quam Deum vi-
uentern.Multo recltus faceremusfi propofitis nobis comminattontbus dtuinis ycogitaremus Deum haud
impune laturnm viotationem fuipacti.Tametft enim ftatim,vbi ojfenfus fuerit^non funit tamenverc
feccata hominum tanquam in fafciculo ltgat,& recondit, donec ei vifum fueritiniquitates nottras vi-
fitare.Ligata eft,inquit Profhctajniquttas Efhraim,reconditum eftfeccatum eius. Dtu cumulauerut
fcelera facerdotes L euitici fedtandem Deo iuttas poenas dederunt. Et UWalachias facerdotibus factu
Leuiviolantibus ait ex verbis Domini.Et ego reddam vos contemtibiles & humiles omni fofuloyquo-
niam non cuttodittis vias meas , hoc efl , quia violattis paclum Leui.Siquts autem quarit\qualenam
fuerit itiud pac7um,audiat eundemProphetam dtcentem. Paclnmmeum fuitcnm eo vita&pacis , de-
dique ea illi ob timorem. Timuit enim me, & afacie nominis mei contritus fnit tpfe. Lex veritattsfutt
inore eius,& iniquitas non eftinuenta in tabits eius:in pace & aquitate ambulauit mecumy (jr multos
reuocauttab iniquitate^Labia enim Sacerdotis cuttodiunt fcientiam ,&legcm requirent ex ore eius,
qnta legatus Domini exercituum eft. Habes his Propheu verbis fulcherrime defcrtftum factum, quod
Domtnus cum L eui fepigit. Dominus facem & vttam fromittitfed timentife & ritefungenti fuo of-
ficio. Vt enim in omni factoeftmutua obligatio .- ita & hic.Dcus promittitpacem & vitam ■ L eui Deu
timct,& recipitfe commiffam legationem cum fide rjr dtligentia obiturum. Numerattutcm hic partes
pacttaparte Leutpiures,quarumpr 'tma efttimor Dei,qui fincerus effe nequit^nifi afide proficifcatur.
Secunda:Lex veritatis in ore eius,hoc eft,doclrina verafancla & pura.Tertia: Et tniquttas non eftin-
uenta inlabtis etnsjjoc eftfalfam &fucatam doclrinam fugit , atque adeo vtpettem deteftatur quic-
quid ex ore Domini non bauftt.c^narta.-In pace & aquitate ambnlauit,hoc eftftuduit vttam fuamco-
fonere ad normam iuttitia* me& feruando pacem & aquitatem cnm froxtmis. jOuinta :Et multos reuo-
cauitabiniquitatefcdicetdoclrina,correftionc,cominatione,deinde & vita-fanclimonia, id^nomine
Domint exercituu,cutiu eft legatus .Hac defacio Leui,& commtnattone Sacerdotumviolanttum pacia
ittudJdeo a medicla funt,vt & me ejr meifimiles , qni in locum Leuifuccefjimus, excttem ad officium
fratt.indit?n,nifi malimus fromiffa a Deo vita &facc excidere.Porro quoniam fars pacti eft^ vtpuram
rjr finceram Dei doctrinam tradamus finguliprofuA vocationis,cr gratia modulo,Ego prima reltgionis
rudimenta tn hoc libe/io exflicare ad captum puerorum institui.Si quts autem hunc meum laborem &
conatum improbare velit.propterea quod multi extent ttbelli, qui hanc doclrinam puerilem profiten-
tur,iique a prattantifftmis viris confcriptiyci zelum quidepermitto fnum.^modo tpfeviciffim meu mthi
officium non adimat. Similts zelusfuit in Iofuah fitio Nun,qu't cum audtret Etdad & Medad tn castris
Dei prophetare3volmt vt Mofes eos prohiberet.Sed quid a d h&c Mofts*. ftinam ( inquit ) vntnerfus po-

pnlns

'77 EPISTOLA. i7g

pdus Bomini VrcfheU ejfent>rjr quod daretlehouah Sfiritnmfuumfuferecs. Iofuah zelo Mofis agrc
ttdit ,quod a/q\quam iff e^profhetarent. Sed Mofes zelo Dei oftat omntb. Profhettcum fftritum, vt o-
tnncs coniunclts virivmregnum Chrtfti orneni^r amflificet. Ego igitur etft Mofen affequi non foffttm:
»on tamcn iudicc mihi taccndum ejfe> cum Eldad & Medad ftt ettam locus frsfhetadi in cattrts Dei>
<~*t fi quis non Iofu* zelofied leuitate animi nofirum imfrobetfaclu,ei rejponjmm volo,quodolim De-
mofihenes fuis Sycophantts re/pondtt,&fari/Lt£v /udp 7myr6c. Zfrpv/tgouAcSljeiy Ji a 7mvr6q,

Tibt autemyerande Pr&ceftorbanc meam Catechefin dedtcare volui.vt extaretmea erga tt grati-
tudinis testimonittm.Tua enim inftitutione rjr cfeita me9dumfub tua ferula fui adtutum fuiffe agno-
fco &profiteor,vtfrogrelfus,qualefcunqueficutifunt3tibi haud immerito acceftos feram. Nam me non
filum tn reltgionk rttdimentis fideliterinfiitutfti : verum etiam cumfortun* me& effent fltts fatis te-
nucs^benigne metuis facultatibtts fubleuafii.Hanc tuam IiberaUm manum hodie qttoque exofittlantur
Multi,qui afud vos litcras & fietatem fub fr&ceftoribtts,eruditione & f ietate frxfianttbtts , Magtftra
P etrc Pautino, &CMagtftro Andrea Laurentio difcunt.Prudenter enim &fiei//udfoetacogitas;j>}u<tf
dcderis folas femferhabebis cfes.Orc Patre Domini nofiri Iefu Chrtfii,vttc & illos adeoquc omnes ve-
nerandos collegas capituli vefiri}wfui nomints gloriam>& fthol* veftraoftime conftttuta conferud-
tionem.quam diutiffime incolumesi& in vera fietate concordes, confiantefque feruare veltt.HafnU 4.
die Dccembris}anno a Chrtfto nato. j $6o .

j h*rmatur,donec tandcm in poflefiionem vita? arter-
nrper Chriftum peruencrimus.

CATECHISMI

QJitSTlONES.

Qy. Vndedicitur Catechefts}
i*fimtio A K«*7)»^Hi':quod cft propric, non fcripto fcd

*°ouni*. voceviuadoctrinam aliquam tradcre.

Qy. Vnde fumtum efl vocabulum kat*%hv}
R. Ab antiquo Saccrdotum moie,qui myfteria
religionisnon commendarunt fcnptis, fedea viu;
tradiderunt voce : idque iis tantum qui fuis facris c
rantiniriati-.quem morcm, ctiam olim fuiffe fanctis
patribus antc Mofcn apparCt.

Qy. T eneo vim vocabult , diciam clarequid fit
J«finhi0 Chrtiltana catechefts.

R. Chriftiana catechefis, cft inftru&io in Chri
ftiana rcligionc,qua? fit viua vocedocentis.
Qv. Quomodo vocatur qtti ita doceti
R- Catcchcta, & qui docetur,Catcchumenus.
c»tecnif- Qy. jQuid ^uafofHmmaiim docct Catechefts Chri-
h*-Jliana>

R. Qu6d quemadmodum proptcr pcccatum
homincsa Deodamnati,arenatu pcrfidem Chrifti
libcrcntunitaliberati Dcumvero cultu in hacvita
colant , actandem rcfufcitatis corporibus per Chri-
ftum vita fruantursetcrna.

Qr. Video fcopum Chriiliana cateche/cos,age ca
pita eiw dottrina dtjfhntte trade.

R. Vniucifa Catechefis continet doc^rinan
dupliccm,videlicet rcrum & llgnornm:ad hxc enin.
duotanqua adfumma capita,omniareferri debent,
in Chriftiana catcchcfi traduntur.
Qv. Qujt eftdoclrina rernmt
R. Lc\ llu Decalogus , Symbolum Apoftoli-
cum,& orandiformaa Chrifto prsefcripta.
goorain e& dotlnna pgnorum ?

R. Doctrinade Baptifmo & CcenaDomini;
que duo Sacramenta ab Ecclcfia dictintur, cuius ap
pcllationis ratio fuoloco explicabitur.
Qv. Qut funtpartes Catechefeos?
Mtes- R. Quinquc nuiT!cratur,docl:rinalegis feu De-
calogus,Symbolum,Oratio,Baptifmus & Cccna.
Qy^. Quomodo ha partes fcopo Catechefeos /ertttHt}
R. VtTcx Dcum monftrat , peccatum reuclat,
damnationcm oftendit,verum Dci cultum prasfcri-
hit:Ita Symbolum liberatione a peccato pcr Chri-
itum fieri indicattquxlibcratio fidc apprchcnfa, vt
^rationc^cxpctitui-.ita Sacraraetis obiignatur tk c6-

lPita

<li*o.

Dci.

DE PRIMA PARTE

CATICHISMI.

Qv. Qu£ e(l prtma pars Cateehtfmt}
R. Doctrina lcgis diuina? fcu Decalcgus.
Qv. Qmd haba quod necejfarto de Uge Dei te-
nendnmeft}

R. Idpaucis quibufdam quaeftionibus com-
plectar.

Qy. Qu&funt}

R. 1. Quam varia fit acceptio vocabuli legir. samm»
Qiiid fit lex moralis,qua? Dccalogus dicitur. Lapu**
An le^i mcrali quifquam fatisfaccre poflit*
Quifnam fit legis diuina? vfus.
Qiiatenus lex fit abrogata.
Quomodo Chriftus legem impleucrit»
Qua: fit lcgis fumma*
Quse lcgisappendiccs.
Qux lcgis diuiiio.

10 CurlcxDeilapidcistabuIis fitinfculpta'.

11 Quodnam fit difcrimen Legis & Euangclij.

11 Qu* fint partcs legis,& qua? partium lcgis ex-
plicatio.

£>* PMMA «iViKSTlONl.

Qy. Quafnam habet acceptiones voeabuhtm levu?

R. !. Ingcncre quamuis doctrinam fignifi- Vari* T0
cat,Nam Hebrxis nomen a docendo habct, quibus V^X^
lex dicitur Thora a Iara,id eft,docuit , vt in iljo : lex "<mes' ~
Domini immaculata.i. d .drma ccelcftis, eft pura.
1 Quotics opponitur lex Prophetis,ipfum Mofcn
cum pcntatcucho de/ignat, vt in illo dicto Pauli ad
Rom.j. Ii.fticia fidei tcftimonium habct inleoC &
inProphctis. 0

3 Qiiando c pponitur lex Euangelio,pro lcge mo-
rah& eius appcndicibus fumitur, vtin illoPauli:
Nos iuftificamur fideabfquc operibus legis.

4 Lexoppofitagratia?iramDei & damnationcm
figmhcat,vtinilloPauli : Nosnonfumusfub lcgc,

:dfubgratia.

5 Cumopp(;niturlcxveritati,vmbrasIcgaIcs no-
tat,vt in illo Iohannis Lcxper Mofen data cft , ^ra-
tia& vcritas pcrUs vm christvm. Hic 1cx,&
damnationem cui opponitur cratia;& vmbras lega-
les quibus opponitur veritas,fignificat.

6 Lex cppofita tcpori Chnfti cxhibiti, notat tota
Mofispofitii cu rcgno & facerdotio,vt in ilb Pauli

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

t79 C A T E C

ad Galat.3. Priafquam vcnit fides fub lcgc cuftodic-
bamur.

7 Lcx intcrdum accipitur pro impcrip fcu vi ad a-
liquidimpellcndi,qiia: vis intclligitur ex cafu addi-
to : vt cum dicitur, \ck peccati, lcx mcmbrorum,lcx
mcntis,lcx fpiritus.in quitMs dictis lcx per Mctony-
miam pro vi impcllcntcaccipitur,idquc nuncin bo-
nam partcm,nunc in malam.

8 Lex interdii pro co cui additur accipitur,vt cum
dicitur adRom.5. Lcx fidci,id cft,fidcs,&: lcx operu,
id cft,opcra.Hcc variafunt vocabuli lcgis fignihcata,
quorum applicatio cx pcriftafi locorum faciie intel-
ligi poteft.

DE JtCVNDA QV^STION!.

Qy. Qitidejilexmoraluquam Dccalogumappcl-
lamtu?

Legis Dei R. £ft praeccptio dinina rcquircns ab omni ho-
logi^dcfU minepcrfcctam.puram, & pcrpctuam obcdicntiam
nitio. erga Deum,qu£ vt promittit vitam & falutcm obc-
djcntibus :ita mortcm &: damnationcm commina-
tur ijs,qui hanc obcdicntiam non prarftant. vocatur
autcm moralis, quia pcrpctua viuendi rcgula cft, ad
quam morcs cuiufquc funt cxigendi.

DB TERTIA O.VAESTIONK.

An kgi Q*j Poteflnc tjuifptam legi morali in hac vita fa-

pofsinms tiff.icere<

ic. R. Ncmo fanc,pra?tcr Chriftum folum.

Qv. Quomodo idprobasf

R. Ex Paulo quatuor dcmonftrationcs colli-
guntur, quarumprima a natur.r prauitatc fumitur,
qui cnim ficri potcft,vt ex impuro & fcctido tonte,
pura & limpida aqua hauriatur?
z Sumiturcx vniucrfili cxpcrietia,Namcum om-
ncs morti, qua: cft pcena violata: lcgis obnoxij funt,
fcquitur totum gcnus humanum tranfgrcfsionis le-
gis diuinx rcum clfc.

3 Sumitur cx Scriptur^ tcftimoryo,qualia plurima
funt,Omncs dedinaucrut &: inutilcs facti funt: ltcm
non iuftificabitur in confpcctu tuo cunnis viuens.

4 Sumitur anccefsitate viftimae Chrifti,vndc Ga-
lat.2.21. Si cx operibus cft iuftitia , Chriftus fruftra
mortuuscft. Proinde cum Chriftus non fit fruftra
mortuus , fcquitur nemincm cxopcribus iuftiiicari
poiTc,Ncmo igiturlcgifatisfacit.

Has quatuordcmonftrationcs mcmoria? caufa,his
verfibus concludo.

7\(atura,experientiajVerbttm,viclimamon(Jrant,
Quodnuiliu lege tufhficetur bomo.

De QJfARTA QV_AESTIONE.

Qv. Quis cjt vfiu legis moralisi
R. Lcgismoralis vfustriplcx cft, cxtcrnus, in-
tcrnus,& fpiritualis. Pnmtu ad cxtcrnum homincm
pcrtinct,quem lcx cxtcrnc VQ^it.Secundtu intcrnum
hominem fpcctat,qucm lcx accufiu,damnat, reum-
qnccoramUco pcragit.T«7i>.« ad nouumhomincm
rcfcrtur, qucm lcx in cultu Dci vcro dirigit, Eft c-
nimlcx fanctis norma vita?. Hunc lcgis triplicem v-
fum,hoc difticho complector:

Lex bominem regit extcrmm,veterifcjue rcuclat

Errora,vtta efl regula fintlanotio.
Qv. Cur pritnum vfum vocas externum?
R* Qnia ad extcrnum homincm in hac vitar
confucttdine pcrtinet,qui vfus proptcr quatuorcau
fas ncceffarius eft,quas hoc vcrfu complcctor.
t3Mandatum,pcen&,paxpubltca^dux ad fefurn.
Confirmaturautcm hic vfus ad Galatas5.24.his
vcrbis.Lcx pardagogus ad Chriftum.

Qv. Curfechndnm v[um vocai internnm ?

Triplex
vius.

Vfus CX'
tcrnus.

HISMI

R. Quia pertinct ad confcietiam homin:s,quam
ream arguit & damnatLcx enim rcgula cft,adquam
confcientia fingula opera , qua? unobis fmnt, exigit
cV cxaminat.Cum enim quid a nobisfactum fit iux-
ta rcgulam lcgis , iudicio mcntis approbatur, quod
iudicium in corde fcquitur laniciaContra fi factum
ahcrrat a legis regula,iudicio mctis damnatur, quod
iudiciumfequitur in cordc dolor , & pauor proptcr
imminentem pcenam. Confirmatur autcmhic vfus
Rom-3.20.Per legem cft agnitiopcccati.

Qv. C"r terttum vocm fpiritualem ? Spiritua-
R. Quia ad hominem lpiritu rcnatum pertinct,
qucm inftruit in vcro Dci cultu , praucribitquc ccr-
tamyiuendircgulam. Confirmaturhic vfus Ezcch.
20.19.In pra?ceptis mcisambulate.

Dfi Qjf I N T A QJfAE STIONl.

Qv. Quatenta lex efl abrogdta ?

R. Lcx triplcx cft,Moralis,Ccremonialis,& Iu- Morah»
dicialis. Prima habct duas partcs, qua* funt, Norma com^J.'£
vita?, 8c appcndix dc promifsionibus & cominatio- ucnisfunt
nibus.Norma vit£ ncc in hac vita ncc in futura abo- ^^S"*
lebitur. Dcusenim perpetuam dilcdioncmcrga fc
& fuam crcaturam fuo ordincrequirit. Commina-
tioncs conuerfis funt abolita?,iuxta illud Pauli : Non
fumus fub legc, fed fub gratia. Itcm ad Gahtas 5.13.
Chriftus pronobis factus eft malcdiiSum. Promif-
fioncs autc fjunt pijs rata? in Chrifto. Ca?terum non
conuerfUegi toti cum fua damnatoriafcntcntiaob-
noxij funt,iuxtailIud:Malcdictus cft qui non fccerit
omnia qu^e fcripta funt inlibro legis.Galat.3.10.

Lcx ccrcmonialisabolita cft , quo ad vfum , non Ceiemo-
quo ai llgnificationem.Nam rcs quas figurabant ce-
rcmonia?,funta?tcrnx.

Lex iudicialis quo ad vfum eft libera, poteft cnim iudicia-
camagiftratusvtivclnon vti.At quantum ad(itrni- '"'^J.
ficationcm attinct,perpctua cft.Nam politia Mofis,
rcgni Chrifti typus erat.

De sexta <^aeitione.

Qv. Quomodo Chrtfltu implcmffc legem dicitur ?

R. Quantum ad Moralcm attinet , cui omncs Moraje,
hDmmesobnox«jfcnt,primum refpodeo, quddcam +.*°*>?
quatuor modis implcrit. 1. Pcrfecte obcdiendolc^i iinPlcvUf*
Dci : nullum cnim vnquam pcccatum contralegcm
Dci fccit,fcd eam plena crga Dcum & proximum di
'cclioncadimpleuit.2.Denuando in feius damnato-
rum lcgisa.Cor.5.21. Eumqui no nouitpeccatum,
fccit pcccatum , vt nos ficremus iuftitia Dei in ipfo.
j.Infundcdo conucrfis fpiritum fandum, vt ipfi iam
qua- lcgisfunt faccrc incipiat,Qui enim fpiritu Dct
ducuntur,hi funt Filij Dei. Ro.8.14. 4-Transfor-
mando nos plcnc adfuam fimilitudincm , quodfu-
turum cft inanernavita,vndcillad Pauli ad Galat.
Nos fpiritu cx fidefpem iuftitia? cxpcctamus. Cerc- cerero^
monialcm autcmlcgcm implcuit Dominus, dum id Bir,lc^i*
quod ccrcmonijs fignatum crat,opcre complcuit.
Idcm de Iudiciali lcgc fenticdum cit.Cartcrum mo-
dus implctar pcr Chiiftum lcgis moralis hoc difti-
cho complexusfum.
Implet dumprAlUt^dum itti damnabile tolltt,

Pncumare dum donatydum (ita regna dabtt.

Dl SIPTIMA QJAISTIONI

Qv. Qua efi fumma legu MoralUI

R. Dilcctio Dci & proximi, Sic enim Paulus Dilcf i0
aiti.Trnioth.i.5.Summalcgiscftdilcdio.Idcmpro- Dci 3c.
batur Dcuter. 6.5. & Matthai 22.57. Di\iaes Domy ProXlfl?''
num Deum tuum cx toto corde tuo , &c? &: proxi-
mum tuum ficut tcipfum.

Qv. iAn

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

uoad

APpendi

;Triplc,

fioT

8>s diui

*i QJ/ jE S T i

Qy. »t?» rejuirit lex quato affcllum dtle-
£lionts>

R. Dilectionis voeeSynccdochicos intclligi-
tur omnis affcchis coniun&us cuni dilcclionc , &
omnis a&io intcrior & cxtcrior, quam naturalitei
rccjuirit dilccTio , pcrquam dilceTio vcra fc prodit
& veluticonfpicicndam pnebct.vt cnim qui diligit
Deum,cum fimultimct, colit,pra?dicat,inuocat,&
paticntcr ab c? promiifaexpec~tat,omnia qua: grata
illi fcnfcrit facicns ita qui proximumamat,fuperio-
rcs fe reucrctur,pares comple&itur, inferiorcs fub-
leuat,atqueomniaomnibusqua> vtilia fenferit, &
vult & facit.Poteft & ita refpoderi ad quanftionem,
ouod lex doccat in fumma,quid cxpctcdum & quH
nigiendum fit,Vt enim expetendum eft honeftum:
ita quod turpe eft,fugicdum eft-& hac ratione fum-
ma lcgis hoc vcrfu continctur.

Quis fit honeflt^uis turpis fins lege docetu*.

Quis autcm fithoncftatis,& contra quis turpitu-
dinis fons,continetur hoc difticho.

Prtmtu honeflatis fins cfldtletlto: ontra,
Tttrpta progenerat fkua eupido tibi.

DE OCTAVA Q^V AE STIONI.

Qv. Qua funt legts appendtces} m
Ego fum Dominus Deus tnus , vifi-
tansiniquitacem patrum infilios, intertuiin
&quartamgenerationem corum , quiode
runt me,8d: noncuftodiuntmadata mca: Et
faciens mifcricordiam in milliahis , qui dili-
gunt me,&: cuftodiunt prascepta mca-

R. Hvc & illa dicta pcrtincnt:Qui fcccrit ca,
viuct in cis.Er,Maledictus omnis qui non perman-
ferit in omnibus qux fcripta funt in libro legis. ha-
rum appcndicum vfum vidcfupra in dcclaratione
^uarta? qua?ftionis.

D K NONA QVAESTIONI-

Qy. Qua efl legis dtutna dtuifio?
R. Plurcs funt lcgis diuinz diuifioncs, quarum
tresfuntpra?cipua%

Pnmaiecrum diuinarum , Alia cft Ccrcmonialis,
alia Iudicialis,alia Moralis.
Qv. Qttt esi Ceremontalisc
R. Qua: ritus Ecclcfiafticos,cercmonias, & fa-
crificiagubcrnat, Cuiusvfusin tcmplo fuit Solo-
monis.

Qv. Qua efl ludicialis?

R. Quanudicia & controuerfiasforenfes mo-
deratur.

Qy. Qua esl *Jft1oralU>

R. Q^cc morcsomnium rcgit , & normam vi-
ucndi vniucrfalcm hominibus pra:fcribit.

Secunda. Lcgum alia cft pra?ccptiua,vt quae pra:-
cipitaliquidopcrisficri. Alia prohibitiua , vt qua:
prohibct qua: ricri non conucnit.

Tertia. Lcgum alia immcdiate Dcum rcfpicit.
Alia circa officia hom inib' ?s dcbita,vcrfatur.

DE DECIMA QJAESTIONE.

Qv. Curlcx in laptdeis tabulU csf exarata}
R. Hoc Symbolicu cft : Monct enim hoc Sym-
bolo Dcus,tantamduriticm noitrorumcordiuelfc,
vt no prius lcx Dei in ca infcribi poffit, quam De, s
fuo digitocaadaptaucrit, lcgemquc fuam ipfc iis
infcripfcrit.ha:c fymbolica fignificatio hocdifticho
continetur.

Saxea lex Mofis,ttbi fkxea pettorafignat,

Mollia cjUA digitw ficertt ipfc Dci,
Dcindc etiam lapidcarum tabularum fymbolo

O N £ $ igs

fignmcatur, quod Deusnolit vlla vctuftatc aholcrc
obedicntiam,quam in Icgc morali reqtiirit.

D£ VNDECIMA Q.VAEJTIONE.

Qy. Quodnam efl d fcrtmen Lcgis & e^ngefij? DlfcnmS
R. Quadruplcx eft : Prtmum himitura nontia, %is *
quia lex natura quodammodo nota cibEuangclinm f^pZ
autcm nullo rrtodo rationis acuminc percipitui. drupicx.
At fi quis qua?rit,cur lata fit lcx,qua- natura nota cft.
Is fciat ob trcs cauiTas id factum c(Tc : Quarunj pri-
ma cft,vtjcgisnatura;autoritas, nouahacpublica-
uoncconfirmarctur. 2. Vt qua?pcr confuctudi-
ncmpcccandi & fcclcratorum multitudincm latcrc
cccpcrant,manifeftarcntur. 5. Vt conftarct ccrta
Dcum colcndiratio, nepij Ethnicis & Philofophi-
cis fupcrftitionibus a vcro Dci cultu abdu<ercntur.
Hastres caufTas mcmoru? caulfa hoc difticho ccra-
plcclor.

Cardata lcx nota efl}vtconfir7netur,vt altc
Mentibtu inftdeaf.mpta corda *egat.
Secundum fumitur apromifiionu difTerctia, pro^
miflio cnim Icgalis habct coiunfta cbnditioncim-
pleta; lcgis:Scd promifiio Euangclij,nonhabet an-
ncxa conditionc implcta* lcgis, fcd tatum fidci qua?
oblatum per Euangclium bencficium apprchcndit,
ac poftca fuos gcrmanos edit frudus.

Tertirtm Cumitnr a dirTcrcntiavirtutum vtriufqrc,
Lcx enim occidit,c\- cft miniflcrium mortis, Euan-
gchumautem viuificat, & eftvita? miniftcrium 2.
Corint-2.

^«4r/«wfumiturabobicclis,lcgis Cnim commi-
natio ad impcenitentcs & non ad conuerfos pcrti-
nct : Euangciijpromifiioad pcenitcntcs, & non ad
impcenitcntcspcrtinct, quemadmodum propofitis
cxcmplisdocctChriftusLuca? 7.Matth.22.Nam a-
pudLucamtcftaturChriftus admulicrcm pccnitc-
rcmpcrtincrc gratiam EuangcIij,Et apud Matthxu
teftaturcomminationemlcgis pcrtincrc atl fupcr-
bum Icgifperitum. Hocquadruplcx Icgis Sc Euan-
gclij difcrimen complectorhoc difticho.
N otiria & prormfio,vif,fibiettaque,<?uantum
Lexab Euangclto dtfferat^ecce doccnt.

Dl DVODICIMA Q^VjSJTIoNE.

Qv. Quot fitnt partes lcgis dtutn*} ^% ^

R. Dcccm funt Decalogi prarccptajqua? duo- gis.
buscontincnturcapitibus,qu5iiint.DiligcIehouah
Deum tuum cx toto cordc tuo &c. Etproximum
tuum vttcipfum.

Qv. Quid priw caput continct> S?S« ae

R. 1. Mandatum homini datum.

2. ArTec"hun dilcdionis.

3. Obicctu ad quod illc arTcctus refercndus cft.

4. Caufla indicatur, Cum dicitur : Dominum
Dcumtuum,iftaenim pronomina caufTas diledio-
nis infinuant.

5. Modum dilecTionis, videlicet qitod ex toto
corde,ex rotaanima.ex totis viribus. Eadcm quin-
quc contincntur fecundo capite.

Qv. Chrtftm dicittn Sua^eltOyflcundum fimile ef-
fe 'prtort^uomodo td tntelltgcndum fit, expone.

R. Non in ordinc,non in obiecto ,no in dile-
itionis gradu,ifta f nnilitudo cft pofita , Nam dile-
±10 Dei ordincprior eft,obiecto dignior , & gradu
Uipenor diledionc hominis. Eft cnim Deus prx
omnibusdiligcdus&antcomnia 8c fiper omnia.
Sed fimilein affeciu, Nam vtnimqucrcquirit dile-
ctioncm,In obligationc, Nam vtrumque oblioac
v; 1 ad obedientiam vel ad pcenam, Et in confecu-
nonc obcdientia? iuxta illud Iohan .is dictum Q 11
dicitfc diligcrcDeum, & proximum fuum odit,
mcndaxcft.

K. iiij.

lccund*
tabul*.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Mctho-
4us.

183 C A T E C

Qy. Da methodum expUcandi fmgula pracepta.
R. In imgulorum prGeccptorum cxplicationc
hxc quinquc dici poflunt.

1 Quid mandct lcx.

2 Quid vctet.

3 Qjam habcat obcdicntia promiffionem.

4 Quam habcat violatio legis pcenam.

5 Quis fit vfus legis cxternus,intcrnus,& fpiritua-
lis.Hxc quinqucdifticho hoc complc&or.

Lex mandat,prohtbct,prornttttt,& tndtcat iram, [
Addtturhis vfiu qui medttandus ertt.

Primiprjr
ccpti.

Prooemi}
fcnfus.

Praccepti
cxpolitio.

Duplex

Dei nott

Duplex
erga Deii
affcctus.

Voltintas

Vir«.

D* PJUMO PRiCCEPTO.

Qy. 1{ecita primum prsreptum}

K. Egofum lehouah Dcus tuus , qui e-
duxi te de terra -£gypti : Non habebis D6os
alienos coramme.

Qy. Qua ef ratio huius ptdcepti}
R. QuodDeus conditor rcrum,folus fitom-
nium bonorum fons & dator.

Qy. Quis Finis}

R. Vt omni idololatria & impietate abicch,
ipfe folus habeatur Dcus noftcr, & iolus anobis vc-
ro cultu colatur.

Qv. Quid continent h<tc legis verba}

R. Duo.Procemium,& cxpofitioncm prsccepti:
proocmium cnim cft,

Sgo Iehoua Deus tuturfui eduxi te de terra *s£g)pti.

txpofitio autem precc pti,

habebis Deos ahenos coram me,

Qv. Quidftbi vuh procemturn}

R. Hoc continct duo:Primum,modum cogno
fccndi Dcum pcrvcrbtim & bcncficium Dei : vcr-
bum eft, Ego lehouah Dcpu tuw,ts)c.
Bcncficium, Qu% eduxi tede terra tAigypti.
Dcindc continet procemium confirmationem legis
diuinx apotcftate,promiflicnccV bcncficijs prxfti-
tis,Dc quibuslatiusvideEnchiridion noftrum.

Qy. Quid habet expofttto ?

R. Hxc vt meminit alienorum Deorum & vcri
Dei:ita prarcipit vt vcrum Dcum habeas , & alicnos
Dcos fugias icu non habcas.

Qy. Quid ejl habere Denm}

R. Eft mcnte,afte<5tu,voluntate, adcoquc om •
nibus viribus Dcumcomplccti.

Qy. Quomodo rnente cornpletlimur Deum}

R. Quando in mente eft vera notitia Dei , vi-
delicct cjuod fit vnus & seternus Deus,Pater, a^©-,
8c Spiritusfanctus,quodhicDcus fit fonsomnisbo
ni,quodfuascrcaturas amet, quodad feconfugien-
tes iuxta promifiioncs velitiuuarc : Et contracon-
tumaces punirc.Ha?c in ^cnerc vcra Dei notitia cft,
qua? in duas formas diftingucnda cft. Eft cnim alia
notitia Dci Lcgalis,alia Euangclica.

Qv. Quomodo affetlu amplclltmur Deum }

R. Cum cx vera Dei notitia nafcitur afFcchis
ccngrr.ensnotitia?, vt timor Dci,fiducia, dilectio,
fpcs: Sed difccrncndum cft interfiduciam legalem
& Euangclicam,cjuarum illa nafcitur cx notitia Dci
lcgali,ha:c oritur cx notitia Dei Euangclica.

Qy . Quomodo Deum compleftimur veiuntate }

R. Cum ex mcntis recto iudicio & puro animi
afTectu nafcitur voluntatis alacritas ad imperandum
omnibus viribus,vt Dco cbedientiampreftent.

Qy. Quomodo Deum compleBirnur vinbtu ?
_ R. Cum ipfa? vircs intcriorcs & cxteriorcs vo-
luntatialacriterimperanti, qua* mcns recte iudicat,
& ahYctus pure fuadct ,obfcc]uuntur, $ impcrata
prcftaut.

H I S M I i84

Qy . Qu<t ergo opera in hac lege prdcipiunw ? ^"Ja
R. Ea colliguntur ex ijs qua: dicta funt , vidcli- ptj.
cet amorverbi Dci,notitia Dei,timor,fiducia, dilc-
clio,alacris voluntas,& ftudium omnium virium o-
bcdicndi Dco.

Qy. Qu* opera prohtbentur hctc lege}
R. Ea partimcontincnturinhocdicto, haberc
Dcosalicnosrpartim cx Antithcfi opcrum pra?cc-
ptorum extruuntur.

Qy. Quid efl ergo Deus alienus^ Quid efl habere
Deos alienos}

R. Cum in plurali dicit alienos Deos,fignificat D'}) a,ie*
multa ciTe,qiiGe hominibusloco Dei efTefolcant.Eft111 ^*1*" *
autem loco Dei homini,cjuidquid homo fingit fibi
ex quo pendct , & vnde auxilium fperat , & opem,
abfque vero timore veri Dei. Vnde auaritia a Diuo
Paulo idololatria dicitur.

Qy. Tojfntttne slatui certagencra alienorum Deo-
rur/j}

R. 1 PoiTuntquidem Primumenimalieni Dij varij Di;
funt idolaGentium. alicni.

2 Sancti, cum illis ab hominibus diuinus honos
exhibetur.

3 Bona intcrna, & externa animi,corporis,&: for-
tuna,*, Adeoqueomne ,'in quohomincs gloriari fo-
lent.Quicunque cnim Uxc mentc,atTecl:u, voluntate
amplectitur aofquc timorc Dci, alicnos dicitur ha-
bcre Dcos. Licct quidcm,imo oportet crcaturas
Dci fuo ordine diligere,modo illius dilccrionis fons
fit vcrus Dei timor:idola autcm, cpix funt operaSa-
tanx,pcrpetu6 execrari opr rtct.

Qy. Qu& opeta ex ^intithefi prohibtta ejfccol-

ItgUt

R. Cumamoreverbi Dcipugnatodium vcrbi:pCCcatJ^
cum notitia Dei pugnatignoratio Dci, & omnis fal in Pri,n*
fa pcrfuaf'0 de Deo,vtPhilofophorum & H?rctico-prXCCpl*"
rum,vt qui dediuini atcnon recl:efentiunt:In quo-
rum numero eftEpicurus,& Gr^ci Philofophi om-
nes.Item qui de perfonis non recle iudicat,vt Aritis,
Sabcllius, & multi alij : Item qui devoluntatc Dei
perpcram fcntiunt , vt qui de gubernationc ,proui-
Jcntia , promifiionibus & comminationibus, erro-
neum habent iudicium.

Cum timorc prgnat fecuritas, cumfide diffiden-
tia,cum dilcctionc iremitus fub cruce, cum fpe dc-
fperatio &: (tvitotrU , cu m alacritatc voluntatis , a-
ucrlio voluntatis , & cum virium promtitudinc,ad
obcdicndum ignauia, & torpor,& qus grarce di-
citur *x»ftdL.

Qv. Qu&funt pramia obedientU huitu pracepti? oheiie*
R. Fauor Dei & mifericordia iuxta promifiio- ,ir Pr*'
nes legi additas:verum quia nemo legi fatisfacit,pr^. mmnU
mia promiiTa tantummodo conferuntur conucrfis.
X?u. Qk& pcena violata legis huim}
R. Mjledictio,cV damnatio, 8c vifitatio iniqui-
tatis in tertiam & quartam gencrationem,iuxtac6-
minationes huic lcgi additas.
Qv. Qttis eft vfta huiut legis} ^ ^ (

R. Vt examines tuam confcicntiam ad le^is Pr*ccpt»-
normam , &: fentctiam lcgis mcnterecolas hcc pa-
clo. Primo , in hoc cxamine cum videas te lc<*i non
fatisfeciiTc,a^nofcepeccatum tuum,agnofce tclcgis
diuina?tranfgrelTorem eflc.S^««^,agnofce fenten-
tiam legis,aduerfus te latam,iuftam eiTe.Tm/'o,fucTC
peccatum, expauefcc ad iram Dci, & dolc quod
Dcum tuo pcccato offendcris. Quarto , confugito
vera fide ad Chriftum pcccaticxpiatorem,cV vcniam
delicti viua fiducia cx^cxe. Quintb, Nactus remifiio-
nem pcccatorum fide Chrifti,redi adregula lcgis, &
iuxta llla vitam tuam quatum quidem idficri potcft

componito,

Sccun
Pr«cc

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i8j

e lnter-

*ftione
luxn.

componito , ac ita CLim Dauidcorato : Spiritum rc
<-'tum innoua in vifctribus mcis , Et da mihi vt am
bulem in legctua.Harc noua obedientiaetfi impcr-
tcda cft, placet tamen in rcnatis propter Chriftum
Hic vfus iimili modo accommodari ctiam dcbct rc-
liquisprxccptis.

Qv . Quid,cflnc pars prtmi pr&cepti prohibitio fcui
ptihurn}

Sccundi Etfi reuera fccunda lcx cft , qucmadmoduir

pKcepti omncs vetercs tradunt, & confirmatur cx Dcutep»
CxPo uo. nomio: tamen ne cum confuctudine reccpta Eccic
fiarum noftrarum pugnare videamnr, coniungamiv
hanc lcgem cum prima,prcfcrtim cum nihil retcrar
fiue diftinguatur a prima,fiue coniungatur,modo e.
Dccalogo non excludatur.

Qv. Quid crgo intcrditto fculpnitum prohtbct*r>
R. Duo hoc interdicto prohibcntur: Vnum nc
Deum vlla effigie cxprimcre ten temus.
Qv. Qu£ cfl hutus prohtbiiioms ratto?
R. Effigics Dei manu hominis exprcfla ccdit ir.
contumeliam diuinx Maicftatis.
Qy. Quific>

R. Quia Deus cft expers corporis,inuifibilis, &
infinitus:Effigiesautcmomnis cx materia cofporc»
fit,cv eft vifibilis , & terminisclauditur , quare ii.
Deum fumme contumeliofa cft.

Alterum quod prohibetur cft , nc incuruemus
nos coram vllo idolo cauffa rclig onis.
Qv. Qu£eft,h4tU4tntcrditttintto}
R. Isqmho- acit,ftvi_u»inuertit naturas ordi-
nem,dum fubiicitfe inrra creaturas, quarum domi-
nus eft conftitutus immcmor fua? dignitatis. Deind*.
facrilegium committit , tribucns ereaturx cultum,
^ui foli Crcatori dcbctur, Glorificatc inquit Dcum
in fpiritu , & in corporc vcftro qua: funt Dei. Qui
cuncjue igitur coram lignis & lapidibus rcligioni^
caufla procumbunt,fcrpentcm adorant, qui ligni
fructu pnmos occiditparentcs.

Qy. Qu<e igitur opeta hic mandanturi
R. Vt corporc & anima nos coram Dcopro
fternamus, idqueex vero Dei timorc: Omnis cnin
obcdicntia cx timorc Dei proficifci dcbct.
*«»ia Q»v • prtmta feruaU , & cjha poent httitu legi.

* P«n*. Violau [unt>

R. Quia obcdicntia & in..bedientia huius lc
gis manat ex obedicntia vcl inobcdientia prima
lcgis , cadcmprarmiahic promittviniur obcdicnti-
bus,& caedcm pcenx proponuntur tranfgrcfloribus.
Qv. Quuefiif - hi<i:<- lcgtst
R. Idcm quiprimxeft.

QvvtSTlO DI IMAGINIBV? et idolis.
'ffima- Qt* Ltcetne ergo vlla haberc tdola fi-< imagtnet!
«Uunu R. Imo licet. Vcrum ne nic crrcrur/cicndum efl
»• effc tripliccm vfum imaginumSuperftitiofum, Tv-
4* picum,& PaliticumiSuperftititi/iu vfus folus damn; -
' tur verboDci, vbicunq <.c in foiptura vcl mVagmes.
vcl fc ilptilia damnantur. Typtc^ vfus crc3ionc a-
nci ferpentis in dcfcrto , & Chcrubi: m propitiato-
i0^itri. rio confirmatui .Tolittcu* vfi-s triplcx ef ; :Hiftoricus
tXe*- Symbolicus,& qui ornatus cauflaadhibctunhoriin-.
Jiiftori- nulhjscftprohibitus. Hislorictu ijut adintelligen-
t,u- das rectiusrcrumdcfcriptioncs, & ad mcmcriair
rcrum conferuandam facit, cxcmplo ianctorrm pa
trum confirmatur, quiftatuas crcxcn nt in rcnur,
^jaboU- gcftarum mcmoriam. Symbotictu, q ui <ic rc alia nor
admonet , vt imago in moneta Casfai is admoneba.

Maadata.

T I O N E S. m

Iudxos, quodCarfaricffcntfubiccti. Conflrmatur
Chrilti tacto,qui monetam Ca?faris in manua acci-
picns,non damnauit rmagihcm. Circumfcrcbant e-
-iam Apoftoli monctam C^faris imaginc inf gnita,
qualem & Petrus de orepifcis accepit. Qtu 'ornatm ornarnj
caulTa adhibetur , Solomcnis confirmatur cxcm- cau(a ad-
plo,& Dci etiam mandato, tjui variis picturis v< luit hibllus-
luum ornai i templum. Quarc hic vfus reprchendi
non dcbct.
Qv. Scd cjuid dicis de Trinitatis imaginc}
R. Prophanum inuentum eft,& vocc Dci pro- Ttinit3..
hibitum:vcrum fi locoprima? perfonarponereturriiJ tis imii-
bcs,vndc voX fonuit,adfcriptis verb s : Hlc eft Filius 80,
mcus dilc£tus:& deinde Colun.ba, & c!t!gics Chri-
fti hominis exprimcreturjiiftoria? conferuanda? gra-
'-ia^nihil hnbcrct impietatis.Sed pingcre Deum Pa-
rrcm fcnisalicuius barbatiforma , magnaeft impic-
tas,proh ibita vocc Dei.

Qy. Sttntne tmaginesjibri laitorum? imagines
R. Concedo id quidcm, fi tantu hift orix cau fta, JfJx?
& rion fupcrftitionis gratia,adhibcantur. Vcriim in corum.
menfa Dominicjc Cceng,fculptilia,vel imagincs po-
r»i poffcfinepericulononarbitror, prarfcrtim ciim
lomincs nimis pronifuntin fuperlhtionum laby-
rinthos.

Vfm.

Di Secvndo Prjecipto.
Qv. Quodnameft ficundumprd.ceptumJ! Summa

R. Non affuincs noraen Domini Dci tuiFlccpti'
in vanum : Cuius Antithcfis eft. AfTumes nomen
Domini Dei tui lcgitime & recle , id eft, fandifica-
bisnomenDei.

Qy . Qua efl ratio huius pr&cept'i>

R. Qtiod Deus conditorrerum ,folus fit om-Ratio*
niumbonorum fons& dator?

Qv. Quis Fint*} , . . ^ . . FhuV

R. Vt Maieftas nominis Dei mter homincs ha-
beatur facrofanda.

Qv. Qutd cflnomenDn?

R. Eft cum ipfe Deus,tum quidquid dc eo digne 2°™^
dicipotcft,vtpotcomne,quodinciusnoticiam, fa- Ciqm '
mam & gloriamvcrgat.

Qv. Quaoperahac lege mahdantur} Mandat*.
R. Omniaquxfaciunt ad nominis Dei noti-
ciam , famam , & gloriampromouendam jnterho-
minestvt funt,

1 Inuocatio.

z Pra^dicatiofaclorumDci.

3 Gratiarum aclio.

4 Glorificatio.'

5 Confc/sio.

6 Cultusiufiurandi*

Qv . Qua opera prohibentur hac /rge?

R. i. QiiidquidpugnatcumverainuocationepjQ^^
Dei,vt non inuocarc , fine fide inuocare, frigide in- ta.
uocai c,non intcllcctis verbis orare, inuocare fa&os.

2 Qi'idquid pugnat cum. gratiarum aclione , vt
non agere^ratias Deo , Pharifaica oftcntatiofine
ridc,b fetns intemplis,& conduiticiaopcra Mona-
chorum & facrificulorum,qi i tumum vendunt.

3 Qjidquidpi-gnatc- i-npraf^icationeoperum ,&
iudiciorum Dci,; tiudicia & cperaDei nonrcdef-
ftimarc,filcre bcncficia Dei.

4 Qj_iidqaid pngnar cum glorificationc, vt fcanda-
lofa vita-fchifmata,& conrentioncs.

5 Q^idquid pngnatcum confefsiore. vt abnegatio
Dei,hdcmcclarepropterhominu amicitiairuvcl o-
diu,no ingcnuefaterijcuireligioni qi'is fit addidus.

6 Qu^idquid pugnat cum Cuitu iuriliurandi,Y* pcr-

iuratio,cxccratio,in iurando leuitas.

Dc pra:-

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Cope
LN 857 2° copy 2

i87

CATECHlSMr

188

Dc pra?mijs, pccnis, & vfu , vidc primum praecc-

ptLUl

Summa
pMcepti.

finis.

Sabbato.

Genus
Sabbaci

DI TERTIO ACtPTO.

Qv. Qupdnameft tertium Prtceptum}

R. Mcmeto vtdicm Sabbati fan&ifices.

Qv. Qu£ eftratto huttts Prtcepn}
K. Qjod Deusconditorrcrum folus omnium
bonorum ft fons & dator.
Qv. Quis finis}
R. Vt proprijs opcribus emortui,vcram fancti-
ficationcm opcribus a Dco mandatis meditantcs,fi-
namus nos a Deo fanctificari.
Expofitio Qv. Outd eft Sabbatum ? Quid fanclificare } &

qutdSabbatutn fanclificarc}
Sabbatu, R. Sabbatum cft feptimus fcptimana? dics, in
qmd. cjUO Dominus quicuit poftcaquam fcx dicbus crcaf-
catequid, f" ccelum & terram. Sanctificare, in generccft ali-
quid fcgrcgare a prophano vfu , purum & inconta-
minatum fcruare , adcoque vfui facrc, cultuiquedi-
Sabbam ulno deftinare.Proindc fabbatum fmctificarc,cit fe-
«"cfiuid ptimum fcptimana: dicm ab vfu prophano fcgrcg;-
re,ilium purum & incontaminatum fcruando,facro
ac diuinocultui deftinarc.
Locus, dc Qy. ^n non Mofaicum Sabbatum eftabolttum}

R. Eft quidcm quantum ad ccrcmoniam , &
ccrta? diei feruata: aludcnsobfcruationem ; Scdnon
quantum adGenus attinct, Symbolicam fignifica-
tiou.cm,& Typum.

Qv. Quodnam c(lilludgcnw>}
R. Vt in lingulis fcptimanis, vnum aliqucm
Bon fub- diem fcgrcgemus aprophano vfu,&illum diuino
latum. cultui dcftinemus, atqueadco Apoftolcsimitemur,
qui primum diem feptimana: in locum vltimi fub-
rcgarunt,quem ideo vocaruntx^/*xZ/>J, quia & Do-
mim s co die rcfurrcxit,& cultui Dci is dies deftina-
ri dcber,qucmadmodum cx Apocal ypfi patet.
Qy. Qu£eftfymboltcafigmficattO)feutypui}
R. Significatio fabbati ccmmode in triplcx
tempus diuuii potcft,Pr*teritum,Pra.-fens,& Futu-
rum : Si prancritum fpcctcs , fabbatum fuit typus
quietis Dciab opcribusfuispoftrerum creationem,
vndc jt/fxasji/r^icrumcrcatarumfuit. Dcindc typus
fuit rcquici populi Dei in tcrra Canaan,poft multos
in /tgypto exhauftos laborcs , qucmadmodum ex
Pfalmo, Epiftolaad Hcbrxos indicat. Prxterea ad-
vmbratio fuit Sabbatifmi Domini rcquiefcentis in
fcpulchro pcraccis redcmptionis noftra laboribus.
Si prxfcns tcmpus Ecclefia? rcfpicias,Sabbatum fuit
figura quictis confcicntiarum a pcccatorum procel-
lis,poft libcrationcm a rcgno Diaboli pcr Chriftum
duccm. Dcindefignum clf,quod Dcus nos fanctifi-
cct, iuxta illud Exod.n. Ezcch.20. Sabbata mca dcdi
cis,vt c(fcnt fignumintcr mc & eos,vt fcircm, qubd
fim Ichouah qui fiinctifico cos : huius fancfcificatio-
nis& ncsadmoncant noftrafcHa.

Poflrcmo, adumbrat vitam fanctorum perpctub
in n cditationequictis cceleftistranf qcndam.

Si tempusfiiturum refpicias, Sabbatum fuit typu
confummationis mundi, Quemadmodum cnim fe:
dics qpei ationis Dci in crcationc mundi adumbra-
bant fex annorum millia,iuxta dictum Elia?:Ita fab-
batum fignificata:ternitatem quictis in coelc,& fab-
batifmum illum beatum pcrpctuo duraturum,quem
fancti expecTant.
Qj. Q u tbta in rcbw fita erat obcdtcntia fidbati a-

o££n-PudIttd*0S-
ti*. R. In vacatione totius famili* ab operibus fcr-

uilibus,in ceremoniarum & facrificiorum obfcrua-
tionc, iri mcditationckgis Dei, in fidei & cliadtatis

Triplic»*
Chnltia-

Typus
Sabbati
con abro'
gatus.

Sabbat
Iudai

cxcrcitijs. Vt crgo ifta opcra prscepta erant , ita his
contrariaprohibita.

DE FESTIS CHRtSTIA-
norum.

Qv. Quotuplicia fitnt fesla Chnslianornm}
R. Tnplicia.Dominicus dies , Fcfta faluatoris, noru fe-

Mcmorise fanctorum. fta'
Qv. Cu* Domintcpu dtes obferuatur} Domini-
R. Conferuandi miniftcrij, cxcrccndx pictatis, caiVlci'

ordinis & difciplince gratia.

Qv. Curfcsia Saluatoris obferuantur} TcftaSal*
R. Prim6,vtordine difcatur hiftoria. Secundo, uatori*.

vt figillatim perpendantur beneficia. Tcrtio, vt bc-

neficijs recte vtamur,in Dei gloriam, & noftram fa-

lutem.

Qy. Cur fesla celcbramur fanUorum} Mcmori*

R. Multis fiwe dccaufis.i.vt cognofcaturhifto-fan,ftortt<
ria Ecclefie- 2.vt ccgitentur bcncficia Dci crga mcm-
bra ccclefia?. 5.vt gratix Deo pro iplis agantur. 4.VL
varij fanftorum cafus perpendantur. 5-vt fanctos i-
mitcmur in pcenitcntia,vita,cultu,confcffionc,con-
ftantia,patientia,& alijs virtutibus.ci.vt pijsfufpirijs
ianJborum expetamus confortium.

Qy. Quafuntopera Chrinianorumfislorum} chCfti*-

R. 1. Abftinere ab opcribus impcdicntibus fan- norrum tt
dtificationem fabbati. 2. Sacris ccetibus reucrcntcr itoxum*
intcrciTc.j.Partem doclrina? ccelcftis, quam propo-
nit Ecclc'-a pie meditari. 4. Cercmonijs cum fum-
magrauitatc& rcligione vti. 5. Sanctificationi ani-
m;c & corporis ftudcrepcr opcra primi & fccundi
pr^ccpti. 6.Familiam fuam pic cxcrccrc,inftrucndo,
moncndo & corripiendo.y.Excmplo Chrifti & fan-
ctorum,opera charitatis cxercere vifitando xgrotos^
coniblando triftcs,iuuando cgenos.

Qv. Qiu opcra prohibcntur} ?iohibi»

R. Cum operibus preccptis pugnantia.

Vt cum primo, feruilia opera impcdientia mini-
ftcrium,& voluptuaria.

Cum fecundo,vel non interclTe facris,vel fine fru-
clu interelTc,vel cum fcandalo intererTe.

Cum tcrtio , docentem non audire , fcd vel con-
temnerc,vel culpare,fi culpa vacat.

Cum quarto,vel nunquam vti ficramentis,vel fi-
nefidevti,vel male dcficramentis fcntirc,vcl honc-
ftas & graues Ceremonias calumniari.

Cu quinto, Impuritati animc velcorporisindul-
frere.

Cum fcxto,vel familiam ncgligcre , vcl cam auo-
care a* ficris , yel praue inftituerc, vel non explorarc
uantum in pietatc proficiat.
Cum feptimo,nulla .Tgrotorum,triftium, & e^e-
norum cura tagi,nu}lis cr.aritatis operibus occupari.

Qy Quxfunt pramtaferuau , & jux pcena vtoiau %xm \
huiu* Ugti} &poo •

R. Pratmia & pcena? funthscc fpecialia, vt cnim
prasihjurii fcruati fabbati cft profcctus tn pictatc: ita
pocna: eiufdcm violati eft pietatis nauiragium, &
piorum exercitiorum iactura.

Vftu huius lcgis pctatur cxprimoprgccpto. Yfu*

DE QJ A H r O PRiECEPTO,

Qy. Quodnam eft cjuartum prxccptum}

R. Honora patrcm tuum, &: matrem prxc^-
tuam, vt prolongcntur tibi dies , & bene tibi

fic.

Antequam explicationem fecundg tabuL-ea^are-
diamur fciendum venit, qubd omnis obedicntia fe-
cunda?tabula?oriatur ex obedienfia primse tabula;:
Prima imvnediata obedicndam crga Dcum, fccun-

da vcrct

fcatio.

linis.

latentcs

Praxeptores
Tutores
. ^atresfamilias
MiniHri vcrbi
Magiftratus.

,r*cepta,

*u mfc.
tiomm.

189

da vcro tabula mediatampoftulat*
Qv. Qua e(lrattof>r<tcrj>tt}
R. Quod Dcus iit amans ordinis,& gratitu-
dinis.

Qv. Quis Fmu>

R. Vt confcrucnrur in mundo ftatus,& ordines
quos Dcus ordinauit.
Qy. Qtitde/rhonor>

R. Honorcft reucrentia,quavencramtirproxi-
mi dignitatem, quam vcl fiftinct ex officio , vel cx
pcculiaribus donis Dei habet.

Qv. Quidvoceparcntisfignificatur>
R. Nomine Parentis Synecdochice omncs
fgnificantur fuperiores, ficut $berorum voce o-
mnes inferioresnotantur.

Qv. Dtsfone ordinegradus infiriorum & fi*perioru>
R. Parentes Liberi

Difcipuli ;
Pupilli
Domcftici
Auditorcs
Subditi.

Recvla.

Horum analoga iura & ofHcia requiruntur iri hoc
quarto prascepto.
Qv. Quotupltcia opera reejuiruntur boc pucepfo>

Triplicia.

R. Aliacnim reipcciuinfcriorum,alia foperio-
rum,alia refpechi finis huius pr£ccpti,qui cft confer
uatio ftatuumin mundo,quos Dcus ordinauit.
Qv. Qut opera mandatur infiriortbus hoc praceptoi
R. Chnnia fignantur vccc honoris, & funt ha?c
pnecipua. 1. Statuercftatumfuperiorumcifcordi-
fcationcm diuinam. 2. Ltbenter fc fubiiccrc pote
ftati maiorum. 3. Vera ftorga p^rcnrcs comple&i.
4. Reuereri. 5. Obedire in honelUs & licitis,
6« Gratitudinem & beneficentiam cxhibere.
7' Errata maiorum ZhwAq. tcgerc/vclprudenter dif-
fimulare. .

Qv. Qus, [untop era mandata fuperioribut ?
ftl»fup£~ R. Omniaqua? officiisliberorum iure analogo
^um. rcfpondcnt,vtfunt: 1. Mutuus amor. 2. Diligcns
cducatio. 3. Prudcnstractatio, nc vel indulgentia,
vel auftcritatenimia perdantur liberi. ^.Libercsin
bonis artibus, & pictatc erudire. 5. Non facientcs
Jt orficium^yiigis & pcenis cohibcrc.
SJ^0" Qy. Qua funt opera qua praceptoribtti man-
dantur>

R. 1. Amarcdifcipulcs.
z Fidcliter doccrc.

3 Qua: docla funt rcpcterc,& examinare,

4 Caftigarctorpentcs.
tuum Qy« Qu* frnt opera <jua mandantur magiflratibui
lUtoxmt,. & t-.itoribm}

R. Q^ia in parcntum locuin fuccedunt iVfag
ftratus & Tutores,eadcir ipfis officia incun.bjn.,li
cct adminiftrationis modus varius cft.
fiuis.e^w Qv. Qua cperarequtrnntur ratione Finitl

R. Pratcr cnumcra..a,rccta cpnftitutio Rerum-
p* b. & Occonoi-riarum , vt nemo in iisfit otiofus,
ft'd finguli fuas operas Jcftir.cnt confcruationi to-
tius corporis.Huclcges vtiics, huc iudicia pcrtinet.
Comincndatur cigo cuiquc diiigcns in fua vocatio-
nc funcHo.Magiitiatus pr< inde cura erit,yt fingdi
fuum officium re<5tc faciant , vt ita humana focictas
confcruaii pofsit.

Qv. Qha opera prohibemur hoc pracepto}

QViCSTIONES^ i9e

R. Omnia,quar enumeratis «ontraria funt, quar
funt difponenda iuxta ordinem cperum pra?ccp-
torum.

Qv. Qm frntpramia obedienti&, & qu<e pana in~ pr*n,i*
obedtentia> & pocn*.

R. Vt pra?mia bcnedi\5tionis:ita pcenar maledi-
clionis vocabulo fignantur. Pcena?funt:Jnfortunifi*
calamitas , vaftatio familir & domus , Rerumpubn
turbatio, Ecdefia? dilaceratio , ac multaalia huiuf-
modi. -

Qy. Quueftvfus} « vfuy<
R. Vfus idcm qui primi,nimirum vt primum ex-
amincmusnoftrum factum ad normam lcgis. Dein-
de delielrum confpicicntes,<!olcamus ob commirfum
pcccatum.Tmra. vt fentientes fententiam Ic^iscon-
fugiamus ad Chriftum. Quartl ; na&i remifsionem
peccatorum,adlcgem redeamus,vt tum dcmum rto-
uam obcdientiam przftemus Deo.

i Rcfpe

Dl QVINTO PRAECIPTO.-

Quodnam efiauintum praceptum?
Non occides-

Summa
praccpti.

Ideft. Tu homonon occidesproximum,id-eft,
quemuis alium hominem. Aiitithefis.

Vitam proximi conferr.abis.-

Qv. Qua esl ratio hutus puceptil K»tlo.

R. Quia homo conditus eft ad i/na$rmem, cV fi-
militudincm Dci,homo non debet homincm occi- -
dcrc.Gcncf.9.6.

Qv. Quis efl Finis}

R. Vt mutuis ofliciis, &: mutua bencuolent \a Flnis*
hominu focictasintcr fcfe coalcfcat & confcruetur.
Qv. Qutd eft occtdere?

R. Eft perfonamproximi quouismodolsedcre. tio! '**
Qv. Qutd cft proxtmui ?

R. Quilibethomo, fiue benc fiuemalcnobis vc
lit:feuquilibet, fiuebenc, fiuemalc mesitus cftdo -
nobis,fiue fit peregrinus,fiue domefticus, iuxta pa-
rabolam dc Samaritano.

Qv. Qua opera prohtbentur hoc pracepto?

R. Duplicia,fcillCCt: TrohiUi-

Quaefuntgradusad extcrnum homicidium»
ipfum cxternumhomicidium.

Qv. Qui(untgradusadexternumhomicidium>

R. Cogitata,affccl:us , di&a & fadta pugnantia G£*du**
cum dile*5tionc proximi.

Cogitata & affedus : vt impatientia , faftidium,
contemtusproximi,vindi<5tse cupiditas,ira, inuidia.

Dida:vtmalcdi(ftum,conuitium,obtrectatio.Fa-
cla,vt infultatiokprouocatio,pulfatio,cv huiufmodi
multa,qu^ contincntur in generibus politis.

Qy. Qutd cff externum homtcidiumt

R. Eft homincm contra legisiuftitum,fenten rafttt,0k
tia,vel manu de medio tollerc.

Qv. Qu£ op era p rt aptuntur?

R. Hoc ex comparationc contrariorum liquet, Pr?ccph|.
& ex deftinationc eorum qua» finem prcecepti cori-
ccrnunt.

Qv. Quf.comparationecolliguntHr>
R. 1 Patientia 6 Clcmentia

1 Bcncuolcntia 7 Affabilitas

5 Facilitas 8 Bcnedicetla

4 Comitas 9 Beneficetia.

5 Placabilitas

Qv. Qh£ refpcflu finis recjuiruntu r>
R. Iuftitia particularis , quaparikus rcddimus
officia:Mifericprdin,qua afflictis & cgcnis fuccurri-
mus,& fortitudo animi,qua cpprcffos dcfcndimus.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

191

C ATECHISMI

tmmia. Qv^ Qu<e funtprtmiaobedientu}

Ri Bcati,inquit dominus,mitcs , Beati pacifici,
bcati mifeiicordes.Et Iohanncs-Dcus caritas eft , &
qui manct in caritatc.in Dcu manct, & Deus in co.
Taliafuntmultacorporalia & fpiritualia prannia,
qua? voce benedi&ionis continentur s Remittitc
& remittetur vobis.
fctaz. Qvt QuAfuntpcen£tranfgrejfioniaddita>

R. Qui,inquit dominus,fanguine hominis cffu
derit,cffundctur & fanguis cius:ltem, qui gladium
accepciit,gladio pcnbit , inquicta vita, muitiplcx
periculum.

De ira fu Qy# $cj qUij je pra?ccptoribus,' parentibus &
pcnorum magiftratu dicandum cft,qui interdum irafcuntur,
& magiftratus.haud raro homincm e medio tollit.

R. Hare funt ofricia diuinitus illis commenda-
ta:vcrum caucndumeft,ne illorum officium vitiofis
corrumpatur affectibus.

Qv. Qualis cjuifo tra in puceptonbtu, ptrcntibus,
atejue aliis fnperiortbuiferenda}

R. Qux cx bona caulfa,id eft,amorc crga pro-
ximum proccdit moderate ad bon -m fincm , id cft,
ad confcruationcm & cmendationem proximi.
vi"u«. Qv. Quisvfn}

R. Idcm qui cft fuperiorum.

frohibita

DK SIXTO PR.AECIPTO.

Non mocchabcris.
Qv. Qu& efi ratio huius pr&cept%>

R. Quia Dcus puriflimus,& caftiflimus cft fpi-
ritus,rcquirit ab omni rationalicrcatura, puritatcm
& caftitatcm.

Qv. Quis cfl finis huim prstcc^tt}
R. Vt abncgata omni immunditia,in vcra fan-
critatc imagincm Dci repra*fentcmus,ac focictatem
coniugalcm a Dco mandatam amplcc~taniur.
Qv. Qua opera prohibentur?
R. Triplicia: 1. qu<e funt gradus ad libidinem
animi vcl corporis.

2. Signa qux dcclarant libidincm.

3. Externum fadum cxprelfe prohibitum.
Qv. Qui funt ergogradtts hic prchibtix}

R. 1. Occafio:vtotium,malum fodalitium.2.
Cogitatio impura. 3. Afrcctus inordinatus,concu-
pifccntiapraua. 4. lntemperantiaomnis.
Qy. Qha fnnt figna te/iamta Itbtdinem animi}
R. 1. In fermonefpurcities.2.Amatoria?can
ti!cna% 3. In vultu procacitas. 4. Nutuslibidino-
fus. 5. In incelfu mollitics. 6. In habitu dclicia: ad
cxcitandamlibidinem compofita?,

His adiiciunturconcertationes & certamina

po-

tandijprouocationes ad libidincs,gula,cbrictas,qu£
omniain otio tanquamin molliflimo puluinari rc-
cumbunt.

Qv. Quodnam efl externum fhttum praceptt}
R. Omnis vfus Vencris cxtra honeftum con
iugium:vt raptusifornicatio,adultcrium,inccftus,&
ncfandum illudSodomiticum flagitium.
Prstcepta. Qv. Qua opcra pr<tcipiuntur}

R. i. Animi,& corporis cafta puritas. 2. Co-
tincntia. 5. Sobrietas. 4. Rcfrenatio pullu-
lantium afrc&uum. 5. Cafta honeftas in dictis,
gcftibus & fa&is. Pratcrca ctiam omnia^ cxercitia
<jua? faciunt ad conciliandam , & confcruandam ca-
ftitatcm : & diligcns commiffi muncris funaio,
ieiunium, corporiscaftigatio , abllincntia a rcbus
prouocantibushomincm breuiter mortificatio ve-
teris Adami.

Qy . Qtu funt pn mia feruaU legis>
R. Multiplicia fanc funt. 1. Dcus dclectatur
habitare in caftis animis. 2. Dominus ait , Bcati
mundi cordc,quoniam ipli Dcum videbunt. 3. Bo-
na confcicntia. 4. Fciixin aliis rebusfuccctTus.^.Ex-
cruplum caftitatis ornatur prxwiiis fpiritualibus , &
corporalibus.

Qv. Quafuntycentviolaulegisc roen*.

R. 1. Dcus cteferit impurum animum & cx- t
pcllitur Spiritusfanchis. 2. Satan ingrcditur do-
mum fibiaptifiimam. 3. Mentjsiudiciumcorrum-
pitur,iuxta illud:Fornicatio,vinum & cbrictas aufc-
runt cor. 4. Errorcs in omnibus actionibus. 5. Ma
laconfcientia. 6. Infamia. 7. Varij morbi. 8. y£-
tcrnus intcritus , nili mature occurratur pcrpceni-
tenriam. }

(^v. Quiseflvfiu> vfus-

R. Idem qui & fuperiorum.

Qy. Qupmodo Paultu cxaggefat violationcm hu- p,
itis praceptt} paulia^

R. Scxargumcntis, quorum primum fumtum J^JJ
ab ordinationc Dci. Corpus dcftinatum cft Dco, men«a-
Ergohorrcndum fcclusctt iftudlibidinc contami-
narc.

Sccundum fumitur a nobilitatc corporis:Corpora
Chriftianorum funt mcmbra Chrifti,Ergo horrcn-
dum fcclus eft illa fcortis communicarc.

Tertmm a grauitate fceleris:Rcliqua pcccatafunt
cxtra corpus , fcd qui fcortatur in proprium corpus
pcccat.

Quartum a dcftinationc corporum Chriftiano-
rum:Sunt cnim corpora Chriftianorum tcmpla Spi
ritus fancti,Ergo grauifiimum fcclus cft,illa vlla li-
bidine contaminare.

^«Wffmfumitur a iurc diuino,naturali,& ciuili:
Rcs cmta eft fub iurc cmtoris. Chriftiani funt cmti
fanguincChrifti, Ergo,grauifiimum flagitiumeft
ea libidine contaminarc.

Sexrum {umkur afincnoftrorum animorum, &
corporum,Gloriiicatc,inquit Paulus, Dcum in fpi-
ritu,& corpore veftro,quse funt Dei.

Qv. t/tn contra hoc tnnatum viiium ItbidinU nuRa Rcmcdi/
funt remcdta}

R. Imo funt potifhmum quatuor,hocdifticho
comprchcnfa.

Ores,cafla iegMyieiunes^otia vites,
Sifcruarevoles corporacafia Dco.

DS SKPTIMO PRAECIPTO.

Qv. QHodnameflfeptimumpuccptnmi SamrDS
R. Nonfuraberis. pwcer1''
Qv. Quid efl furartt

R. Eft quocun:]ue modo facultatibus proximi
infidiari,& eas libi vfurparc.

Qv. Qux eslratio pr<ecepti>

R* Ciun Dcus iuftiffimus fit, vultvtad nor-
mam fuar iufticiarfiium cuiquctribuamus.

Qv. Quis efl Ftnispracepti> Finij;

R. Vt noftra fortc contcnti , fimm cuiquc tri-
buamus, accommuncm focictatem communibus
ofriciisfoucamus,ac iuucmus.

Qv. Qux opera prohibentur? prohiW'

R. Cauifa,vidclicet cupiditas habcndi , & eius ta>
erFeftus^nimirum furtum.

Qv. SedcjHOtuplexeslfurtutni Furrum

R. DupIcx.Humanum,& Satanicum. Huma-dupICS'
num rurfus duplex:Aliud enim in rcbus committi-
tur,aliud in Lurc*

Qv. Q*ufitrtigennMcommitttimHrmrcbw} Ha™^
1 R. L

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

l9j QVJEST

R. l. Clanculariaalicnr rei fufreptio.
Violcntia,cui rapin^,cV praeda fubiicitur^
J. Impoftura,qua: committiturin

Pondcrc. C Menfura.

Numeratirnc. < Contra^tu.

Rerumpcrmutatione. £ Fccatis mercib is^

Rcrum ralfa pra»dicationc
4. Prstcxtus n.ris, videliccr cumfpecic aliquaiu-
ris alicnaad nostransfcrimus.
5« Pra?tcxt us dcnaticnis, cuin vidclieet fuperiorcs
aliqi.id ab inferioribus petunt , quod ipfis negare
non audcnt..

I O N E S.

194

aiute.

Qy. Quando fcrtum committttur in iure?
R. Quando a!iis,q'iod ipfis velexpacto, vcl cx
officio dcbcmus,non pra.ftamus,vt cum ncgas opc-
rario mcrcedem , vel quandocunque hominesnon
reddunt fibi muti-10 chariratis officia. »
fctbitorfi Qy« Jlgc,poftquaminctdtmH& inmentioncm debiti,
genc expltca nobts dcbitorum rationem?

R. Cum Paulus inquit , ncmini quiequam de-
beatis , nill hoc, vt alij alios diligatis,$ignif:cat duo
eiTe debitorum crencra.Quorum v«um omnino fol-
uendom eft,ita vt amplius non debeas. Alterum fol-
tiendum quidcm fcmper, fcdnon ita folui pcteft,
quin perpetuo dcbitor mancas.Res mutuo accepras
vb< folucris non ampliusdcbcs,proximum nunqua

^iffcren *ta ^^exer^s»clum acmuc dcbitor mancas.
^vndc. Qv. Sed vnde huitu duphcis debittdtfferentiapc-
tendaeft?

R. Ex duplici obligatione: Quarum vna eft ci-
uilis,altera naturalis. C tutlis obligatio cft,cum legi-
busmagiftratus ad foluendum cicbitum cogimur.
2)*£»><*,qu£hac obligationc debcntur^vult reddi Pau
lus, ficuti & hocprceceptum , Non furtum facies,
-^4mr4/i/obligitio,qua; & diuina dicitur, eft, cum
lcgenat ura? & diuina cogimurad foluendum debi-
tum. Lcx natura* cft,quod vis tibi,hoc facito altcri,
& c6tra:quod tibi non vis hcri,altcrinefecerrs. Lex
<huina,dilige proximum tuum ficutteiplum. luxta
noc dcbiti genus,fcmpcr mancmus debitores, & iux
ta quod boni viri femper inucniunt, quodproximo
dcbcant, quemadmodum Samaritanus qui fpoha
j>. tum Iudarum rcfocillauit.
^tofut Quodnamcfidtabolicumfiirturn?

R. Quodcommittituradimitatn ncm Diaboli,
qui animos primorum parcntum auocauita Deo,vt
fibi adharerent.Sic Abfolon dicitur ruratus effe cor
da virorum Dauid , cuii.s furti rei peraguntur , Qu
animos dvfcipulorum a preccptorftvs aucllunt,fub-
ditorurp a magiftratu , hben rum a parentibus, fcr-
tiorum idominis cxc.2.Samucl.i5.6'.
f^v. Qu£ opera mandantur?
R. 1. av7rt:xfi3t,quaquis f afortccontetus viuit.
2- Laborprobusin honcfta vocatione.

3 Commutatiua iufiicia fcruans arqualitatem in
c^ntrachbus.

4 Libcralitas,&: mifcricordia.

5 Vfus facultatum lcgitime acquif tanim p;us, &
fanctus.Dehoc rerum vfu vidc Enchiridion,in loco
diniti.irum.

Qv . Qm* funt pramia puftiu legis?
R. Eadem qua? quarti pra?cepti,iuxta illud:Po-
dusuabebis iuftum & multoviuestcmporc: Jtem,
°ui fccncratur Domino , mi^crctur paupcris : Itcm
Pialmus: Mifcrctur , ac commodat t.uilus , & fcmcn
cius ia bencdictionc crit.

Qv. Qu£ fitntp&nA violatt legi ?
R. Pro; rfuntvariarvrtori'n:gcncra:ita& pce-
najfunt variar. Etqu: mam furcs n >nf lumpohti-
cam focietatem turbant>contra quartum prxccptu,

eP<a.

Vcrom ctiam Oeconomias cuertunt, incurrunt in
vajjfts pccnas ,vt funt malcdidio , mala ccnfcientia,
uifamia , damnum in rcbus, iuxtaillud:Va? qui pra?-
daris,quoniamfpo]iabcrisipfe.Et Auguft.Ncmo ha
bct iniuirum Kicrum fine iufto damno , furatur quis
vcftem,& fidcm amittit,in arca cft luerum iniuftum,
u confcicntia damnum.

Qv. Quisefivfwc"

R. Idem qui cft fuperiorum?

Qv. Docctne prttcr hac altud hoc prateptum}

R. Imo,duo docef.Pnmh, qucdlege diuina fan-
ciatur diftinelio flominiorum.

Sicundo, quodpius pofsit iuftc acquircre faculta-
tcs , atquc cas reac pofsidere , contra furorcs Ana-
baptilhcos.

Db Octayo pRjtcirio.
Qv. Quodnameft ockiuum pr&ceptum* p«cepti
R. Non rcfpondcbis falfum teftimo-
nium aductfusj)roximum tuum.
Q* Qu£ef}rariopr&ccpn? Katb.
R. Quia Dcus cll vcrax, Vult fuam creaturam a-
nantcm elle veritatis , & fugcrc quidquid eft falfum
& fictum. Tinia.
Qy. Quis eft Finis?

R. Vt vericatcm (ine fuco eo!chtes,pIa£idius &'

tranquillius ih humana focietate viuamus.

Qy. Qua opera hac legc prohtbentur. f^ohibtJ
R. Qiizcunquc fub nomine falfi teftimoftii in- ta"

tclligi poflunt.

Qy. Quot modis committiw fhlfiim tefttmonium? faffum
R. Duobus fcilicet: In iudicio,& extra iudiciu. "iHmo-
Qy. Quomodo tn tudtctoi

R. Cum vcl actor falfam accufationcm intcdit, in
vcl defcnfor inticiatur quae verc obiiciuntur , vcl te- cw,
ftis autignotaaut falfa teftatur.vel iudcx aliquoaffe
du corruptus peruertit veramfententiam.Prohibe-
tur ergo hic faifa accufatio,mendax defenfio, vanuni
tcftimonium,cV lcgis curruptio.

Qv. Quomodo commtttuurfiilfitmteslimoniHTnex-
tra tudicium?

R. Tribusmodis.Animo,lingua,fado* Extra i#-

Qy. Quomodo animo? dicmm.
R. Cum animus malam fufpicionem dc proxi- ArJmot
mo fouct,& non candide,vtpar eft,dc eo mdicat.
Qy. Quomodo /itguai

R. Doccndo praua,calumniando ea,qua: vel be Lingn^
nc dicta funt , vclmitigariinterpretationc poflunt,
detrahedo aliishonorcm & cxiftimationem, cnmi-
nando>& quouis modo mentiendo.

Qy. Quomodo fitclo?

R. Omni hypocrifi in vita & moribus, item pi- *aftft
-turis & iignis non iuftam analogiam adrcs fignatas
liabcntibus,qua in rcpcccant haud raro pictorcs,
q- i dant rcbusformam,quam ipfifingunt.

Qy. Qtt£ opera mandantur?

R. In iudicio , amor, & veritas in actore,dcfen- Tizce^
forc , tefte & iudice : Extra iudicium.amor veritatis,
candor animi,rcCtum iudicium de proximo,tempe -
rantia lingua?. Iaccbus: vt fitis tardi ad loquendum,

Qy. Qux fitnt pr^mta feruat£ legus?

r Pr«mia»

R. Eadcm quac quarta?, luxta nlud Pfalm.34.15.
Siquishomovult vita, & diligit vidercbonos dics,
cohibc linguarii tuam a malo , ne labra tua loquan-
turdolum.ltcm Prouerb.ii.ij. Qui cuftcdit osfuii
& Unguaiii fuam , a tribulatione animam fuam

U j.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

cuftodit.Luca? 6.37. Nolite iudicare & non iudica-
biniini.

(^v. Qua funt pcena violata legis}
R. Ea:dcm qua? prima: & quarta? lcgis, vt in cx-
cmplis apparct Docclijfcnatorumhlloaccufantium
Su(annam,Anania:,Hoftium Danielis,&c.
Qy. Qj^i* fft vfn*}

R. Vt agnito rcatu noftro dcplorcmus tranf-
grcMioncm,ac confugiamus ad Chriftum, ciiius fidc
iuilificati conabimur iianc Icgcm vita exprimcrc.

QViESTIO D E MeNPACIO.

Bfine omne rnendattum prohibttum}
Triplcx cft mcndacium : Perniciofum, iocofum,
& oificiofum.

Pcrnicio- Pcrnicbfum , quo vcl gloria Dci obfcura*ur , vc!
proximus laeditur , idquc vcl in perfona,vcl in fama,
vcl tn rcbus:hoc mcndacij gcnus cu fidc ftai e ncquit.

Iocofum cft duplcx: Altcrum cx pctulantia fcu li-
bid nc mcnticndi nafcitur,abfque tamcn raefione a
licaius,Sed tantumhocquaeritur , vt auditorcs
~i?jct dcmulccantur: hoc quia non decct Chriftia-
nam grauitatcm,fugicndum cft. Aliud rcbus defcri-
bcndisfcruir.vt Apolcgi,Dramata. Hoc gcnus, quia
vcilcm fincm habct & cum charitatc non pugnar,
ncquaquam cft damnandum.

Officiofum,quo vt nulluslaediturata aliqua vtili-
tas fcmpcr fpcctatur.

Obftctriccs mcntitxfuntPharaoni, Raab merc-
trix fuo magiftratui, Dauid fugicns Saulcm,rcgi A-
chis Hoc gcnus vmbra pictatis tcgitur,Etfi pugnare
cum limplicitate Chriftiaua videtur.

Menda-
ciuni.

IocoiUni.

fum.

Summa
ptxccpti

CoacupU
fcentia
quid.

Przccpra,

Dl NONO ET DECIMO PRAICEPTO.

Non concupifccs rem proximi.

Antithefis.
Toto cordc fis proximo carus & vtilis.

Qv. Quacftratiopr&cepti}

R. Qo5 Dcus fanctus & purus cft, & ab omni
mala concupifccntia alienus,vult nos puritati & fan-
ctitati ftudcrc.

Qv. guittfifimsl

R. Vt nullacupiditas cum charitatc Dci & pro-
ximi pugnans humanosanimos pcrturbct,& a recto
auocct.

Qv. Quid e(i coticupifcentia ingenere}
R. Eit bonarum,malarumucrcrum appctitus.
Qv. Qutd eft concuptfcentia mala yuahtc proht-
betur.

R. Eft innata cx propagationc corrupta? natu-
ra:corruptio, inclinatio adrcsillicitas , & prauitas
quacxemplo noftrorum parcntum,qui diuinitatcm
appctiucrunt, xftuamus, & ca qua: non dcberemus
appctimus.

1 Qv. Qt4& opera prohibcntur hac legt}

R. I. Damnaturhicpcccatumoriginis. 2. Ap-

pctitio alicnarum rcrum, omnium malorum fons,

Tctv T6)V (ji^ Tpomg-a. JUOtm bh^uuj-t t>$».hanc Plato S»p/ov to.

>.-jyJ?a.\w nominauit.j.Cupiditatum aflcnfus. 4. Cu-

piditatum gcftus.

Qv. Q«j, opera mandantur}

1. Boni concupifccntia lcgitima.

2. Humani cordis puritas pcrfectifsima.

3. Vt non minori cura rcs proximi faluas cupiamus
quam noftras.

4 Pcrpctua mortificatio.

Qv. Ffine concuptfcentia mala in prioribtu prace-
ptis vrohtbtta}

R. Eft quidcm,fcd difccrncndum cft intcr fon-
tcm & riuulosjhic fonsintcrdudiprceripitur,illic ri-

C ATECHISMI

uuli,hic pafsiua cocupifcetia, illic actjua prohibctur. ftta^
Qv. Qiupr&mia fr&natdb concnpifccnttjt}
R. Oiwnis primx & fccundx tabulx promifiio-
ncs huc pcrtinent . Nam cx framata concupifcentia,
Obcdicntiacrga totam lcgcm nafcitur.

Qv, Qna \u11L, pcenx Uxat£ concuptfccnti*} Pccn*.
R. Omncs qua: in fjperioribus pnrccptis reci-
tatar funt.

Qy. Qttis vft*}

R. Vt agnitum Originis malum deplorcmus, Vlus*
acconfugiamusad communcm mcdicum Chriftu,
rogantcs vt fuo fanguinc nos purifi<tft3quo aliqua ci
erata faciamuf.

P A R T E

CHISMl.

Qv.
R.
Qv.
R.

Apoftol^
cuni.

Quid m

Qua efl fecundtpars Catechifmt}
Symbolum Apoftolicum.
Qutd efl Symbolnm ^Aposlolicum}
Eft fummaria quxdam comprchcnfio arti-
culorum feu capitum Chriftiana? rcligionis,qux to-
tius doctrinse Chriftiana? vcluti fundamcntum eft.

Qv. Qu<& eftrattonomtnt<} Rat;0 oi

R. Quia harc fidei profcfsio , cft vcluti nora , & rainU-
tcffara quaedam militaris que Symbolum appcllatur.
Qucmadmodum cnim militcs aiundanifuo fymbo-
lo tcftantur , & cui fcruiant, & cuius firtt hoftes :Ita
Chriftiani hac fidci fua? profcfli;mctcftanturfc 8c
Chrifto rcgi fcruirc,& cffc hoftcs diaboli , & mem-
brorumeius.

Qv. Cur iAposlolicum dicitur}
R. Qiiiavelab Apoftolis confcriptum eft , &
quali permanustraditum Ecclcfia?,qucmadmodum
vctuftas credidit : vcl quia Apoftolica doctrina niti-
tur tanquam fundamcnto firmiffimo. umjpa»
Qv. Quid in fumma docet hoc Symbolum} ' ura
R. Monftrat nobis Dcum & cius opcra , ac vc-
ram falutis viam pcrfidem in Dcum indicat.

Qv. Quafuntpartcs Symbolt} Partes,
R. Quatuorfunt partcs.
r. DcDcopatre.

1. Dc Deo filio hominc facto.

3. De Deo Spiritu fanclo.

4. Dc Eccle!ia,& Dei crga eam bcneficiis.De his
partibus,& quid fenticndum lit,& quid crcdendum
confitcndumqucjipfum fymbolum docct.

Qy. Qym ist Prima pars Symboli

R. Credo in Deum patrem, omnipoten-
tem,creatorcm cceli &: terrse. ?gj

Qv. Declara hanc partem} J^ft'i 2

R. Id ccrta quadam methodo conabor facere.In Fart*"
hngularum itaque partium dcclaratione,h£ec mem-
bra conliderenturfparlim.

Qiixnam res cugnofcenda proponitur,vt eiuspcr-
fpicua noticia habeatur.

2. Rci propofita: confirmatio pcr fcripturs fcn-
tcntias.

3 Q^ialis rcquiratur fidcs.

4 Vfus noticia?,& fidci.

Qv. Qut res proponttur nobis in hac prima parte} Tztcz
R. XJiiod pnma pcrfona vnius diuinitatis fit ve-

rus,& aetcrnus Dcus,pater omnipotcns,crcator cce-

Ii &tcrra?.

Qv. Cuiusnosadmonet appellatio Det}
R. Primum, quodiitvnus Dcus xtcrnus na-DCU*

tura,

frimt

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i97 QJ JE S

tura,qui trinus cft in perfonis,pater,filius , & Spiri- ■
tusfanctus. .

* Quodhicvnus arternus Dcus lit fons,&autor c-
mnis boni.

3 Quod ex hoc bonitatis fonteliceat haurire om-
nibusiis,quieum inuocant.
4- Quod tametfi longanimis fit,& tardus ad iram»
fcucrifsimus tamen fit oior corum , qui aduerfus fe
funt contumaccs.
&eus pt. Qv. Cnr pater dicitur Deu ?

R. Duplici rcfpectu : i.Rcfpcctu filij vnigeniti,
cjua ratione fola prima perfona trinitatis Pater di-
citur.

Refpc&u hominum : Idque vcl ratione ereatio-
nis,quia hominem ad imagincm fuam crcauit, qua
refuum paternum animum dcclarauit : Velratione
gubcrnationis,Sap.i4. Omnia patcr tua prouidcntia
gubernas.Vel ratione adoptionis,iuxta illud : Adc-
ptauit nos in filios in dilecto : Vcl rationc donatio-
nis,vnde a Iacobo dicitur patcr luminum,id eft, au-
tor omnium bonarum rerum. Atque hoc fecundo
refpedu , non vna aliqua perfima , fcd tota trinitas
Pater dicitur.
Doftrin?. Qy. Qutd hinccol/tgendumeft?

R. i. Qjod Dcus crga nos paternam curam
gcrat,iuxta illud Pfal. sicut pater mifcretur filiorum
fiuorunrita Dominus rnifcretrur tiroetiurh fc? » Hinc
concipienda fiduciacrga illi.m,q"6d nos nolit abii-
ccre,iuxtailludEfaix , Nunquidmaterpoteft obli
uifci filij fui,ctfi Ulaoblita fuen:,cgo non obliuifcar.
J. Vt eidebitum officium praftcm s.

Qy. Qutd crgo hnic patrt tam clcmc?iti dcbcmu* ?
R. Etii onmia ei dcbeamus , tamcn ca quatuor
capitibus comincri poffunt.

Primum cnim dcbcmus illi honorem , iuxta illud
Mala.6.Siegofum Patcr ve(:cr,vbi cft honor me. s?
i. Dcbemuseiimitationcm,Icremia:3. Patremme
vocabis,& poft mc ingredi non celfabis. Imitatio au
tcm ha?c fita eft m tribus podfsimum.
1. ln dilcctionc,Ephcf.5. Eftotc imitatores Dcivt
filij carifsimi,& ambulatcin diledtione. 2. In Mife-
ricordiaLuca? 8.Eftote mifcricordes ficut Patcr vc-
fter mifericors eft. 3. In perfe&ione,Matth.5.Efto-
tc pcrfecti ficut Patcr vcfter ccelclHs perfe&useit.
3. Dcbcmus ei obcdientiam , cum quia pater cft,
idquc filij vnigcniti cxcmplc,tum cb beneficiorum
cumulum,pratterea ob fructum obedicntia:. poftrc-
mo propter vitan-las pcenas. 4. Dcbemus ei pati-
entiain crucc & afflictionibus,his dc caufis, I. Pro-
ptcr excmplum filij vnigeniti. 2. Propter mandatum
Dei,Prou.3. DifciplinamDomini fili mi neabiccc
ris. 3. Proptcr fru&um paticntia? , In filcntio &
fpc poflidcbitis animas veiiras.
Qv. CuradditSymbolum Omnipotcntem?
R. Hoc Epitheton propnuin Dci eft , vnde
quinquc colligamus.

l. Qubd omnia pofsit quse vclit,vult autcm & qua?
promifit patcrnc, & qua: comminatus cft iufte.2.
Quod nulla potcntia pofsit ei rehftcrc, aut cum im-
pedire. 3. Qiiod confcruaturus fit Ecclcliam fuam,
vcl.in mcdio hoftium, Id enim promif tpatcrnc.
4-Qnpd iit pcrditurus olimhoftcs Ecclefia?,Idenim
luftc comminatus cft. 5. Admoncnturcum pij , ti m
lmpij : Pij quidcm,vt fpcm futura» libcrationis pro-
miflar non abiiciant,Impij vero iudicij & damnatio-
nis,nifi maturc rcfipifcant.
Qv. Cnr addu creatot em cceli &: terratf
R. Vt hoc argumento eius omnipotentiam
conuincat.

TIONES. ,<>8

Qv. Qutdin creatione JpeSktndum eft> obfcr- .

R. Omnipotcntia,fapientia,iufticia & bonita uanda ia
Omnipotentia, quod ex nihilo condiderit omnia. ^eaU°
Sapicntia,qu6d ordine condiderit.Iufticia in gubcr- vir_
nati ne & prouidcntia confpidtur. Bonitas in com tus"
municatione fuorum donorum.

Qv. Quis eft fints crtationis? . Tinis.

R. Vt Deus laudetur,& celebretur, iuxta illud:
Omnia proptcrfcipfum creauit.

Qv. Qutsvfw creationii} » vfus crca

R. Vtnos in timore Dei,cum fumma reueren- no''ls'
tia vtamur creaturis Dei in Crcatoris gloriam.

Qv. Qu<efunt testtmonia^mbu* prtma Symboltpars Tcftirao-
confirrnatur}

R. Deut.6.4. Audi Ifrael, Ichoua Deusnoftef
Ichouah vnus eft. Malach.2.10. Nunquid non pater
vnus omnium noftrum , Nunouid non Deus vnrs
creauit nos Pfalm.33.6. Vcrbo Ui mini Cceli firmati
f mt , & fpiritu oris cins omnis virtus Corum. Item
Pfal.i9.i.Cceli cnarrant glcriam Dei.

Qv. Qualem fidern reaumt hac prma pars} f ides»

R. Id hifce vcrbis lig^ificatur, CrcJo in Dcum.
Eft autem in Deum Credere , certa fiducia ftatucre,
quod vclit nofter Dcus cfle , noftcr Pater, fuitenta-
tor & defenfor,cui ncmo refiflere poteft.

Qv. Quis eft v( m arttcuh?

R. Vt anima,lingua,& externa obcdicntia,hunc
Deum noftrum elfe tcftemur, ldqucprofiteamurco
ram totomundo.

Crcatoi

QVj. Qv^ IfT SlCVNDA PAR.S

R. Dc Redemptionc.Optimo crdine ad rcdcm
tionem tranfit, iicut poftea a gratia redemticnis
tranfirad immortalitatis gloriam.

Qv. H ac pars quot bubct arttculos}

R. Sex.

Qy. Rccita yuafi iUos?

R. 1. Ecinlefum Chriftum filiuseius summa
vnicumDominum noftrum. 2. Quiconce-"FlU*
ptus eft de Spiritu Sando, & natus ex Maria
virgine. 3. PafTus fub Pontio Pilato, cru-
cfixus,mortuus,cx: fepultus,Defcendit ad in-
ferna. 4. Tertia die refurrexica mortuis. c,
Afcenditadccclos,fcdetad dexteram Dcipa-
tris omniporencis. 6. Inde venturus cft m-
dicare viuos &: mortuos.

Qy. jigt expltca pnrnum articulum de redemtione, Erplic*;
;m e/i? IZi.'"^'

R. Et in lefum Chriftum filium eius vni-
cum Dominum noftrum.

Hicarticulus multapaucis complcditur : Primu TiUes
cnim monftrat,qisa?fitaltcraperfonain Diuinitatc. P
z. fius nomcn exprimit, quodfilio Dei horaini
nato impofitum eft, quo fi gnificatur eius bcncficia.
3. Appcllationemaddit,qua modusfaluandi fignifi-
catur. 4. Hunc Dei Filium Dominum & Monar-
cham Ecclefia: pronunciat. 5. Qualis fides huius ar-
ticuli requiratur exponit.

Qv . Qua eft altera perfona in diuinita e? i.Dc Tef-

R. Eit xterni patns coa^ternus filius, qui , v% cf Ulc rxhh
fcntia idcm eft Deus cum patre,& ipiritu fancilodta
proprictate diftincta ab vtroque pcrfona.

Q\'. Quornodohocprobat} Teftimo-
R. Q.iia fcriptura dicit, Iehouah Deus nofter
Iehouah vnus eft , cogiinur fateri vnum tantum
cfle Deum cflentia , & natura; fimpiicitate:

i. jj.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

199

i. Deeius
lncarna

vcrum quia eadem fcriptura filium alium a patre tc-
ftatur,vt Ioha.Ui.Ifl principio erat vcrbum, & ver
bum crat apud Dcum,& Deus erat vcrbum , ncccflc
cftTateri filium diftinclam pcrfonam elTeapatre.
Haefimplici confeflione contcnti fimus.
Qv. N omcn ejuod fiho Dei tmpofiturn efl?
R. In circumcifionc indictum eft illi nome Ic
tIonCut fusquemadmodum Angclus pra?cepit , acr-atirncm
noimue' reddidit,quodfuum populum a pcccatis cius libcra-
turus clfet.

Doftrinx QYz Di&intttHi yutfo explana ejuid doftrina , &
& confo- confolationis fub boc dnlctjfirno nomtne Jcfit contmca-
Utiones. (hr}

R. I. Qya Ie svs dicitur cx co quod fit falua-
tormundi,fgnificatur quodtotus mundus fine co
perditus,& damnatus fit.

2. Qudd filiusDeifolusfons^&viafalutis^vtciui
folus iureiES vs appcllatur.

3. Ex fecundo fcquitur,quod nulla opera, & nulla
<rsdh*u.±Tt lint meritoria falutis.

4. Quodhocnomen iesvs monftrctnobis Anti-
doton contra dcfperationem,particularitatcm,indi-
gnitatcm,magnitudincm pcccati,atque adeo aduer-
?iis omnia mala.

5. Hoc nominc Iefu , fumma Euangelij proponi
tur.Vt cnimadmonctnospeccati, & damnationis:
ita monftrat falutem,"& redcmtionem perrcmiffio-
ncm peccatorum in nomine Icfu.HincDominus Lu
cx 24.47. Oportct in nomine mco prsedicarc pceni-
tentiam, & remiiTioncm pcccatorum.Et loha.1.29.
Ecce agnus Dei qui tollit pcccata mundi. Et idcm
in Epiftola:SaHguis Iefu Chrifti purgat nos ab om-
ni pcccato.i.ca.j.v.

Chriflus. Qv. Qu<t efi appellatio , qua modus /aluandi indi-
catur.

Quaxe fic R. Chriftus,nam vt nomcn Iefus docct, quod f t
vocatus. faiuator:ita appellatio Chriftus apcrit quomodo iit
faluator.

Qv. Hoc dic apcrtius}

R. Chriftus grjEce,Hebraice Mcflias, latinc vn-
&us,filiusDeidicitur triplicide cauiTa. 1. quia cft
prophcta. 2. Quia cft faccrdos feu Mediator.^.Quia
cft rcx.

Qy. Quomodo Prophcta.

R. Quia,vt olimfuo fpiritu Prophetis "promif-
fioncm rcconciliatiqnis rcuclauit: ita hilccpoftrc
mistcmporibuseandcm fua vocc prcpofuit & in-
culcauit,iuxta illud:Nemo vidit Dcum vnquam,fed

CATECHISMI *oo

Qv. Quomodo quifo efi Dominus & ijMonarchd quoido-
R. 1. Gubcrnatione vniucrfali : qua lpfe cum ^.^*
patrc,& fpiritu fancto,vt omnium rcrum ? ita & Ec- mi
defiac Dominus eft.

2. Eft Ecclefuc Dominus iure rcdcmtionis,i. Cor.
6.cius enim fumus iuris,a quo redemti.
3

filiusquicft infinu patris,ipfc nobis rcuelauit.
Qv. Quomodo facerdos fcu mediator}

Proptcrdefenfionem, quafcmper adeft Lx ec-
clci1ae,eamque tuetur.
4. Ratione poteftatis,is cnim folus habct potcfta-
tcm impcrandi ECclefia?,qu2E facienda fimt.

Qy. Cur addtt Symbolum Noftrum? Cur No-

R. Vt qucmadmodum pius firmiter ftatuit, ftcr*
quodfilius Dci iit fuus Icfus & fuus Chriftus,
ita fciat quod idem filiusDci perpetuam curamfui
gcrat,arccat h ftcs,& tueatur Ecclefiam fuam ab o-
mnibus malis.

Qv. Qualcrn fidcm recjnirit hic arttculu- ? Fid -s hf

R. Talcm, qualcm primus, ncmpc quod piuscu<i.
ita dicat, & profitcatur tgo firmitcr ftatuo , quod
Dci filius fit meus faluator, vcrus Prophcta, vnicus
faccrdos feu mediator, & rex omnipotcns ,adeoque
Dominus,qui mc fua prouidcntia gubcrnat, mc re-
dcmit,mc aducrfus Diabolum dcfendit,& qui ftlus
poteltatemhabctimperandi mihi,qua?in fuoregno
fpirituali vult ricri. f x his etiam confpicitur vfus.
Qv. Dic fecundum articulum dc redemtionc.

K. Qui concepcus cft de Spiricu (ando, ExPIica'.
NatuscxMaria virginc. cuii
Qv. Quotpottjfimum jpccTanda in hoc articulo} l\l"Lu
^Aiatuor.

Sacerdos.

R. Pr^ptcrvicliimamj&intcrccfiloncm. Nam
vt viclima fua placauit patrcm •• ita fua intcrccftionc
intcrpcllat patrem,vt qui folus mediator conftitutus
eft Dci & hominum,i.Tim.i.
JLex. Qv. Quomodo nobis Rcx cfi?

■ R. 1. Qiiia dcmolitus cft potcftatcs & dcftm
xtiit opcra Diaboli,iuxtailludPfalmi,c\: Pauli:Afcc
dens in altum captiuam duxit captiuitatcm.

2. Qv;iafuofpiritu in animis fidclium rcgnat.

3. Quia dcfcndit Eccleliam aduerfus inferorum
portas.

Bominus Qy« Quomodo Scclcpa filium Dci fuum dominum
noikr. & Monarchamagnofctt.

R. Cum mente , & orc confitetur , & dicit:
Credoin Iefum Chriftum filiueius vnicum
Dominum noftrum , ipfum folum & non alium
agnofcit in Ecclefia Dominum,& Monarcham,iux-
taPfalm.2. Ecccconffitui regcm mCum fupcr Sion
montcm meum fanclum.

1. Fines aifumtce humana? naturs ab arterno Dei
filio.

2. Cur oportuit mediatorcm & redemptorcm,

Dcum,& homincm elTc.

3. Vtrum opus redcmtionis natura? alicui feorfim,
aut perfona? adfcribcndum fit.

4. Qiia: potifsimum circumftantia? in Hiftoria co-
ceptionis,& natiuitatis Chriftifunt fpectandx.

Qv . Quinamfunt fines ajfumu humanx natura *b
Attrno Dct filio? aus ex\

R. 1. QiiinGencijponitur,vtc6tererctcaputto,n0'
fcrpcntis,id cft,interprctcIohanne, vt deftruerct o-
pera Diaboli,idquefua potentia.
1. Vt fua victima , & interccfiione placaret iram
Dei,iuxta illud : eccc agnus Dci , qui tollit peccata.
mundi.

3. Vt hominem iniuftum fua? obedientia? imputa-
tionc iuftificaret,& reparata in eo imagine Dei, ipfu
vita donarctxterna,iuxta illud 2.Cor.5.eum qui non
nouit peccatum,fecit peccatum pro nobis , vt fiere-
rcmus iufticia Dci in ipfo.

Qv. Cur oportuit mcdiatorcm cjfe Deum & ho- Mediatox
minern^

R. Hoc rcquirebat iufticia Dci ,nccefiitas , mc-
diatoris conditio,& humana fragilitas.i.Iufticia Dei
rcquircbat,vt aut totum gcnus humanum fui reatus
cauflaperiret , autaliquis in humano genere pecca-
tum expiarct. QMemadmodum enim vnus homo
fuo rcatu fuit mortis,& damnationis autor : ita con-
gruebat,vt vnus in humano generc fuaiufticia,vita?,
rcconciliationis , & falutis autor exifterct : Proindc
redemtor & mediator homo effc debuit.2. Necefsi-
tasha?ceft: Nullacreaturafola potuitaut iram Dei
placase , autgemitus cordium vidcrc , aut mortem
rcgnumque Diaboli dcftruere, qua? omnia a mc-
diatorerequiruntur,ergoncceiTeruiteum Deum ci^
fe. 3. Conditionem mcdiatoris hanc cfle opor-
tuityvt naturaconiungeieturpartibusdifsidcntibus.
Fuerunt autcm partes difiidentes Deus & homo O-
portuit igitur Mediatorem Deum & homincm eiTe.

Hinc

cur Vc»>
& hor»*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

loi QV JEST

Hinc Ircimis . Oportuit mcdiatorem Dci & hc-
nnnum proptcr fuam advtrofque domcfticitatem,
in amicitiam & concordiam vtrofque reduccrc,&
faccic vt Deus rccipcret homincm , & h.mo refti-
tucretur Deo. 4. Humana fragilitas rcquircbat ta-
lcm mcdiatorcm,dc cuius facultatc & voluntate no
dubitaret , & ad quem audcret accedcre in fuisan-
guftijsmultitudmcpcccatorum obrutus. Hinc illud
ad Hcbra.Debuitpcromnia fimilisiratribus rcddi,
vt mifcricors cflct, & fidelis pontifcx in ljs , qua: a
pud Deum agcnda forcnt,ad cxpiandum vticjuc po-
puli peccata.

Opus rc_ Qy. Vtrum opus redemptionis altcui natura fcor-

Jnmio • fim^aut perfor.A fu afcrtbendum.

f«nzPdc~. ^ec natura, diuinx* feorfim, nec humana?

kiibcndu co.npctit,fed pcrfona.,' id quod hifce quinquc argu-
mentis firmifVime colligitur.

^riwiiw fumitur ab vnionc hypoftatica: Si cnim
altcrius naturar finc altcra cffct redemtionis bciicfl-
cium^nunquaMx^-artcrnusmafTam humana. natu-
rae atTumfillct.Nam fi folius diuinx natura? cft , cur
aflumta cft humana natura ? Si folius\humana? eft,
qux fragilis,& infirmacft,vndc tanta» vircs & facul-
tatcs?

Secundum fumitur l collationc tcftimoniorum,
«puliafunt harc: Scmcn mulieriscontcrct caput fcr-
pcntis. Chriftusapparuitvtdcftruat opcrapiaboh.
Hcc eftnomen quo vocabut eum,Ichouah ii fticia
noftra.Qiiod autcm cxtrema duo tcftimonia non ad
«aturas fcorfim fint rcfcrcnda, fed ad pcrfonam pcr
communicationem idiomatum , oftendit medium,
inquo Gfficium mcdiatoris tribuiturpcrfona?,alio-
c]ui cxtrcma implicationecontradi&ionis habercnt.

1 eriium fumitur a praercgatiua facerdotis Chrifti,
«.uaexcclluit facerdotcsLcuiticos,iuxta illud ad Hcb.
Lcx conftituit faccrdotcs habetcs infirm'itatcm,Scr-
moautemiuramcnti,qui poft lcgemconPJtuti s eft,
filium in arternum confummatum. Hic, vt eadcm
cpiftola teftatur,aifumlk humanam naturam,vt ha-
bcrctquodotrcrrct.

Quaytum fumitur ab officiis mcdiatoris , qux nec
diuinitatifcorfum, ncchumanitati fcorfim compc-
tunt,fed toti pcrfonc; conucniun::Non conuenit fo-
li natura: humana. placare ira Dci,& dcftruere mor-
tcm,quiaper fe impotentior eft,quam vt id preftare
pofsit : Ncc hxc natur* diuina? conueniunt feorfim,
quia ca non obnoxia fuit per fc ad ca officia prf ftan-
da,dcbuit igitur mcdiator Deus & homo efle.

Qumtum (wmitwr a confcflionc EcclefiarSicenim
HabctNiccnum fymbolum:Qui prop^er nos homi-
ncs , & propter noftram falutcm defcendit. Et Ci-
rillus: McdiatorDci, &hominumeft, quiaineo
Dcus & homo coniunguntur.

circum- Qv. Quot arcumsiantu confiderarida funt in htfto -

?.a' 1,4 c° ria ccncepttonu & nattuttatis Chrtslit

«natin.-. K. Scx.

Qv. Quanam}

R. 1. Q^odab Angclo annunciata fit.
*. Quodmcdiator conccptus fit dcSpintufaiucto.
3« Qupd coccptus fitin virginc,& natus exvirgine.
4- Quod ea virgo fucrit defponfata viro.
5» Qubd matcr rcdcmtoris dcfccnderit dc profa-
j ia Dauid.

Qubd tcdcmror natus fit rcgnantc Augufto Im
pcratorc.Dc his circumftantiis vide Eiichiridion.

Qv. Dxc Tirtivm Articvlvm
Dcredcmttone.
R. PaiTus fub Pontio Pilato , crucifixus,
mortuus,^: fepultus,dcfcenditad inkrna.

IONES- iQ*

Qv. QuotpmicuU in hoc Articuto (unt fiethnd*?

R. Sex? Mrtespii

opuxs.at

Qv. Quanamt ticuii.

R. i. Quod rilius Dei fit paflus.
1 Quo temporc fitpaflus.
j Quodnam fucrit paffionis genus.

4 Euentus pafsicnjSjVidclicet mors.

5 Scpultura;

6" Defcenfus Domini ad infcros.

Verum priufquam quseram cxplicationem pro- nlgrcAJo
politarum particularum , proponam quinquc qua?- ad 4uin-
ftioncs, quarum cxplicatioilluftrabithunc articulu. ft^neji*"
1. Qualcnam fit opuspaffio Domini coram Dco
Patrc.

1. Quarnam conCurrunt in hoc opcre.

5. Qupmodo vnius hominis opus fatisfaccrc po-

tucrit pro peccatis totius mundi.

4. Vtrum paffio lit pcrfonar , aut humana? naturas

tantum.

5» Quomodo fiat applicatio, vt virtute pafsionis
Chrifti noftrum pcccatum expietur. 1

Qv. Qualcnam opw cjt pafsio Dominicora Deot j.Q^j^ fjf

R. Eft facrificium propkiatorium,in quo etcr Chmu co
nus hlms homo factus feipf um pcr arternum Ipintu Palrc.
obtulit patri a?tcrno , vt iita fua vicrima,& » bcdicn-
tia, & expiarctpcccatamundi,6V placarct iram Dei,
quo omnes qui in ipfum credidcrunt,credunt, & crc
diturifunt, pcr cundcmfanctificenturad vitam a:tcr
nam , iuxtaillud Iohan. 17.19. Eg > pro lis fanctifico
mcipfurri,vt 8c ipfi fintfanctificatiin anernum.

Qv. Quxnam concnrrunt tn hoc ficrftcio} 3 c3

1. Occurrit facerdcs ipfc filius Dci homo fa- «meatiii
clus.

z. Rcsoblataidem filiusDci.

J. ModusobIationis:Obtulit enimfepcr setcrnum

i(piritum,quo fignificatur vishuius facriiicii.

4. Quod patri fe obtulerit.

5. Eftcctusfacrificij.

6. Pactum rcfpcclu hominum: crcdcntibus cnim
folis hoc facrificium falutare cft.

7. Eft fmis& fcopus , nimirum vt crcdcntcs ha-
beant vitam artcrmun merito huiusfacriftcij.

Qy. Quomodo vmtu hominis optu potefi ejfe fitiffh- 1- / Effic»-
Ihrxum pro peccatts totim mundi> cia*-

R. Ex indiuidua,incfFabili,& adoranda vnione di-
uina: natura? & humana? eft dignitas, pi ccium , sefth-
matio,mcritum infinitumomniam opcrum,& paf-
fionum Chrifti. Cum crgo dicitur , Filius hominis
redcmitnos pcr meritum pafsionis fuse , nominatur
opus infinitivaloris,videlicct cpus filij hominis,qui
clt Deus. Cum dicirur,mors Chrifti cft fatisfactio>
prccir m immcnfum proponitur , ncmpc hominis,
qui cft Deus.

Similitcr cum dicitur>Filiushominisremittitpcc-
catu,opus cft diui m,quiais hominisfilius Deus cft.

Hinccaro Chrif idiciturcaro vitar, quia eft caro
hominis,qui eft Deus. ^.fexCon»

Qv. Vtrum pufsto esl perfona , aut humana natura
tantttm}

R. Pafsiocft pcrfona?,non in diuina, fed inhu?-
mana natura,iuxta illud Pctri: chriftus paflus cft car
ncQuicquid cnim contumclia?,& iniunf irrc gatum
cft humanitati Chrifti,ccfiii in cotumcliam finj Dei
artcrni.Vndc Paulus dicit : Dominum gloria* cruci-
fixerunt.

Qy. Qnomodo fit appl/catio papionis Chrifii , Vtsux *?fli
eim vtrtutcnoftra peccata expicntur?

I uj.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

iOJ C ATECHISMI

R. Hxc appiicatio fit verbo, fide , & facramcn-
to:verbo cnim quali manu Dei offertur: Fidc veluti
rhanu hominis accipitur:Sacr.imcnto obfi«natur,&
cius vis,vfusquc taquam tn tabula pingitur. De qua
rc in partc dc Sacramentis agctur.

Qv. Dic tam tandem de^parttcults huius arttcttli>

Dc paf-
lionc

DE PKIMA PARTICVLA.

R. De prima particula ncpe de paflionc in ge
ncre iam dictum eft.Expofitum. eft cnim qualcnam
optis fit coram Dco pafTio domini, quanti lit prccij,
& quomodoapplicetur.
Dcron- Qv. Dic de f ecunda parte , vtdeltcet cnr Symbo-
tiopiia;o. iHfn mentionem fauat Powy Ptlan}

R. Pontius Pilatus fuit praefes a Tibcrio Roma-
norum Ctffarc conftitutus m Iuda:a.Fit igiturhuius
metio in fymb _>lo. i. Vt fciamus quo temporc,quo
Locojfub quo magiftratu,&principe paflus fit domi-
nus. 2. Vtrcuoccmusin mcmoriam oracula Pro-
phetarum,qui prsdixerunt,in quaru Monarchia, &
fublato fccptro.dc Iuda paflurum efle Dominum,
" qucmadmodum & Iac . b patriarcha , & polt ipfum
Danicl prxdixit , q ii ipfum annum , quo paflus cft
qtiali digito dcmonftrauit^Poft 62.Septimanas Chn
ftus occidctur. $. Vt obfirmemus fidcm noftram
aducrfus dcliria Iudx*orum , qui ncgant Chriftum
adhuc vcniflc in carnem.
r>e C uc" ^e tcrtiaParte^e fupplicij genere, Curvi-

fixionc. ' delicct fit crutifixu?.

R. i. Nullum fuppliciifgcnus apud ludxos,
aut vllas gcntcs fuit magis abominabilc,aut probro-
fum,quamhominem in patibulu fufpcndcrc. Quarc
• cum Dcus voltiit fuum hliumhoc mortis ftippliciu
fubire^ignificauit pcccattim, proptcr quodexpian-
dum crucifixus eft dominus,fumme abominandum,-
maxime fccdum,& cxtrcmc deteftabilc elie : tefta-
fufquc cft iram fuam maiorc , quam vt potucrit vlla
alia fatiftaclione expiari,qua accrbifsima,& maximc
probrcfa mortcfilij vnigenitifui. 2. Hoc fupplicij
gcntis tc(tatur,Chrifttim fufccpifle in fc reatum no-
ftrum,adeoquepccnam rcatus, ipfam malcdictimc
vidclicct,iuxtaillud Deut.21.23. Malediclus omnis
quipendct in ligno.HincPaul.Gal.^.Chriftusre-
demit nos ab cxccrationc legis, factus pro nobis cxc
cxatio fcu malcdichim.Cruci igitur affixus dominus
fuftinuit rcatum omnium pc:catorum noftrorum,
vt nos malcdidionc I1bcrarct.C0U.14. Chlrogra-
jphum quod contra noscrat pcr legem e mcdio fu
ftulit,& cruci affixit. 5. Crucifixus eft,vt vcritas rc-
fpondcret figiuis.Primum enim vetcra iacrificia,qu;e ,
adumbraDantviclimam Chrifti.lignis imponcban- 'j
tur , vt f gnificarctur quod Chriftus ligno affixus fa- ,
crificiumfuum peragcrct, cV fchoftiam fanctam of- ,
ferrctpatri. Deinde Sacrificia clcuata in altum tan- 1
quacomburercntur,fignificabantcxaltatione Chri- j
fti in aram crucis. Praterea idcm adumbratum eft in i
Ifaac, qui ftrui lignorum impof tus erat facrifican-
dus a yztrc.Poflrerno omnium clcgatifsime hoc fup- ;
plicij gcnus dcpingit amctis fcrpcns,quem Mofes pa
lo affixum erexit in dcfcrto,qucmadmodum Domi - j
nus & hunc typum de fc intcrprctatur , cum ait Ioh. (
3.74.Qucmadmodum Mofcs cxaltauit fcrpcntemin (
iefcrto:ita op rtct cxaltari filiu hominis , vt Omnis
quicrcditin illumn6pcrcat,fcdhabeatvita sctcrna.
Dcmorte. QYj de juaru parttcula , cur morttttufit do-

minvui

R. Mortuus cft prooter tria , fcilicct : vaticinia
prophetarum,figuras,& Jht&uni mortis. Intcr vati-
cimaharcfunt Efaix5j.8. AbfcilTus eft dc tcrra viue-
tium,proptcrpcccatum populimei percufli cum,Et
in codcmcapitc; Cum poiucrit ammam fuampro

peccato,vidcbit femen lcngaemun, & voluntasdo-
miniin manuscius dirigctur. Fignr* ideadun .bra*
bant.Quemadmodum cnim victims vcre occideba-
tua ofterendar:ita oportuit Chriftum , vt veritas re-
fponderet figura?,vcre mori.

Fruttut idcm rcquircbat,iuxta illudPauli: mor-
tuus eftpropterpeccatanoftra.Itcm,Mortuuseft fe-
mcl,vt nos pcccato pcrpctuo moriamur. Dc fep

» Qv. Dtc de (juwta parttcula , cur -vtdeltcet Jcpul-
tttifii?

R. 1. IdfaJtum cft,vt conuinccrct ipfum Do
minum vcrc mortuum fuiffc. 2. Vt vcritas rcfpon^-
dcrct figura:. Queadmodurn Ionas fuit in cetc tribus
dicbus& noctibus.Ita oportuit Chriftum in fcpul-
chro cflc triduum , qucmadmodum ipfe Dominus
hunctypum intcrprctatur. 3. Scpultuscft,vt vnafc-
cum m fcpuichronoftra peccata fcpelircr,tcgcrct,cV:
in.Ttcrnumabfconderct a confpcctu patris. 4. Vt
nobis itcr prxbeat dcfcpulchris noftris ad vitam.
5. Vt nos fpiritualitcr mortui pcccato,quicfcamus
ab eo,& defideria iplius non pcrficiamus, iuxta illud
Roma.6.4. Scpulti nimus pcrbaptifma cum ipfoiri
mortcm cius , vt quemadmodum ipfecxaltatus cft
pcr gloriam patris : ita & nos in nouitate vita? am-
bulemus.

Qv. 7)ic de fcxta particula^videlicet de dcfcenfu do Dc dcC-
mtmadtnfirnai infcrna-

R. Dominus adinfcrna dcfccndit. 1. vttcfta-
rcturfe vi&orem clfc infcrorum. 2. vtquemadmo-
dum mortc fua nos ab a:tcina libcrauit mortc:ita
fuo dcfccnfu ad mfcros cflccit , nc nos , modo crcdi-
dcrimus in ipfum, potcftati intcrorum fubiiciamur.

Qv. Vtrum corpore^autanima dcfcendtt adtnfiros*

R./ Hocquia fcriptura non cxprimit , inquirere
noli , fcd fymbolum vidctur innucrc quod totus
Chriftus adinfcrosdcfccndcrit. In quafentcntia&
Auguftinus cft.

Qy. QuidfcntisdeiUorumfcntentta quihmbumpA
trum fingunt , & Chrtftum tnde abduxtffe Adam &
Suam, adcoque pios omnes yui antc Chrtttum mortui
cranrt

R. Habcnt ifta magnos autores,tamcn merafunt
nugamcnta, vtqux nullis fcripttira: fuldantur tcfti-
moniis.Dcindc non parum dctrahunt virtuti facrifi-
cij ChriftijCtiius prccium infinitum cft,cxtcndcns fe
1 j omnia tcmpora,iuxta illud in Apocalypfi: Agnus
occifus cft ab originc mundi. Non crgo minus A-
braham victima: Chrifti virtutcab infcrnis creptus
eft quam Paulus,aut aliquts alius pius.qui poft cxhi-
birumChriftum morttu.s cft.Hgc fcntentia cft ana-
loga fidei.

Qy . Vtrum dcfcenfio Chrifti ad infiros, ad ChriHi
hnmtittattonim,aut exaltationem pertinet?

R. Cum fu pars tritimphi Chrifti, non dubium
cft quin ad cius gloricfam cxaltationcm pcrtincat.
Qv. Qut fidct,& quis vfits?
R. Fiucs & vfus refpondebunt noticix.Quem-
admodum fides ftatuitfuapeccata vi&ima Chrifti
cxpiatacflc : ita vfus ccniiflitin huiusfidei mcdi-
rationc , mortificatioivc carnis,viuificatione fpiritus

& rrratiarum actione.

P • « •

DlC QVARTVM ARTICViVM,

Dc redempttonc.

R. Refurrexitamortuis-
i^v . Quot funt Jpcftnnda in hoc articulo}
R. tria:

CiPir*

J. Ccr-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

. Ceiti

• Ccrtitudo refurpectionis; 2. Frucfc..s. 3.
Fidcs & vfus huius articuli.
Qv. Vnde fumitur certttudo ?
R., Ex tcftimoniis.

Qv. QuotupltciafHnt teslimonia confirmantia hunc
atttcitlum}

R. Triplicia:Antccedcntia,Conitmcta & Ct n-
fequentia.
Jjjg^ Qv. Qutfuntantecedentia}
gun & R. Sunt du plicia , fcilicct, Figurar, & clara pro-
P^phcti?. phctarum vaticinia.

Qv» 7{ecitafigur as aliquoti
R. Qucmadmodum Adam dormicns fiiit Ty-
pus morituri ChriftiJta idcm cuigilans,fumta colta
de latere ipfius,adumbrabat refurrc&ioncm Domi-
ni.Et quemadmodumS*ra/»>«obfcratis portis clau-
fi.scrat in ciuitate,& idcm fractis fubduclifque por-
tis, tutuseuaft: ita Chriftus Dominus obilgnato
claufus fuit fepulchro,& idem viclis infcris,e mortc
advitamliber cgreditur. Et quemadmodum Ionas
tcrtio die eie&us cft deventrcpifcis I lta dominus
tcrtio die de fepulchroprodiitviuus.

R^citaaltqHot clara prophetarum vaticinia?
. Quia hxc lnfinita funt pcne,paucis contcntus cro
tJMojfc in viccoria Chrilii fuper ferpcnte,& in bc-
iicdiccionextcrna crcdentium in Chriftum inclu-
dit mortis & rcfurrcctionis myftcrium./)4«/W Pfal.
16.10. in pcrfona Chrifti clarcait : Non dabis fan-
f&ttm tuum videre corruptioncm. Itcm 1 Caro mca
requicfcct in fpc.£/S« 55.10. Cum pofucrit animam
fuampropcccatisjvidcbit femcn longanium.EtT)*-
wie/9.zo.Chriftum occidcndum dicit,cui tamen tri-
buitarternum rcgnum. Brcuiter omniatcftimonia,
4uae concionantur de rcgno Chrifti, etiam inclu-
dunt eiufdem refurrcclioncm a mortuis.
Qv. Qu& funt tcslunonta comuncfa}
R. Ex multishajc funt. 1. Vacuum fepulchru.
*• Teftimonia Angelorum. 3. Teftimonia cufto-
dum. 4. Apparitioncsmultipliccs,quibusfc viuum
cxhibuit 40.dicbus. 5. Afccnfio cius in ccelum vifi-
Corc<lue. ^ilis. 6. Donatio fpiritusfmcti in dic Pcntccoftes.
Qv. Qu£ funtconfcejuentia tefttmonia}
R. 1. Concio Apoftolorum omnium.2.Con-
fcruatio Ecdcfix perpctua in tantis hcminu& dia-
bolorum f nroribus. 5. Spiritus fanctus,qui huncar-
ticulUm in cordibusfidelium obfignat.4. Erit ipfius
^gloriofusaducntus.

Qv. QuUfrutliu efi refirreflionu Domini}
R. Fructus triplcx ftatui potcft. j. Jpfum Chri
«um concernit. 2. Rcfpccl:.i Satany eiufqueregni
lntclligitur. 3. Ad nos hominespcrtinet.

Siipfum Chriftum rcfpicis: Chriftus fuarefurrc-
ctione fachis eft vi&or pcccati,mortis,infcrni,adco-
quc totius rcgni Satanar.Et complctum clt tcftimo-
nium rScmeu mulieris contcret caput ferpcntis , icf
cft,Chriftus detlruet opcra Diaboli.

Si SatanamrefpiciSjConculcatusiacctfubpcdibus
Victor s,cjuantum quidcm ad fidelcs attincr.Nam in
*cprobis,& contumacibus plcnum obtinct impcriu.

Sinoshominesrefpicis,quibti»datus eft,proqui-
bus natus,mortuus & cxcitatus:fructus funt plurimi
& iiicundifsimi,Hi vjdelicct.

*• Rcmifsio pcccatorum,i.Corin.i5.i7.Si Chri-
"Usnon refurrexit,adhtic cftis in pcccaris vcftris.

*• Iuftificatio.Rom.4.25.Rcfurrexit proptcr iu
ftificationem noOri.
, S* Donatio Spiritus fan<fti,Gal.4.6.Emifit Spi-
ritumfilij fui in cordibus noftris clamantem Abba
pater.

4» Confirmatio fcedcris gratia? , fcuftipulatio

QVyE S T I O N E S.

106

»u.

boha? confcientbr apud Deum i.Pct.y.ir.
5. Innouatio noftri,caque dupkx,icilicer:Anima-
rum & corporum.Animarum C|uidem,iuxtailludad
Rom.6.4.Rcfurrexit,vt nos in ncuitatc vitarambu-
lemus.Corporum vero, iuxta iliud N Ct)iin t-h. 15.20.
Chriftusrefurrcxitprimitiaf dormicfttium , cjuonia
cjuidem per homiuem mors,'& j>Cr homincm refur-
rectio mortuorum,Etfcut in Adam omnesmoriu-
tur:Ita in Chrifto omncs viuificabuntur.

6. Rcfurrcctio Chrifti vinculum cftc dcbct fra
teinitatis mutuar.Ira cnim DominuSeVcitatUs dixit
mulicrib.is,roa.2o.T7. Afcendoad DcQ meu,6v Dcu
vcftrun; ad pa-trcm mcum,cV ad patrcm veftrum.

7. Eft rcmcditmi catholicum aducrfus omrics
calamitatcs anima?,corporis,& fam^,hinc illud Pad-
'i 2.ad Tim.2.8.Mcmcntoiefum Chriftu rcfurrexifle
amortuis.

8. Eft indicium ftatus glorie,cV immortaliratis.
Rcgcnuit enim nos in fpem viuam & immarceflibir .
lcmper rcfurrcctibnem Icfu CliriQi.i.Pet.i.j.

Qv. Qfttfidesi&quuvfrtikuiMamc.Hlfi f£4**'*f
R. 1. ^Quemadmodum.hicarticulus primum
pcqinrit firmam nduciam ln hunc mortisviaorcnv
z- Spcm promifiie imtnortalitatis: 3. Coniefsio-
ncm & prcj.fcfsionem huius fidci coram mundo , &
portis inferorum.-ita vfus ciu$,cumintota vita, tum
m mortisarticulo crif,yt nullis fracli calamitatibus,
pcrfcucremusinfidc.cV nouiratc vitaE,dftncc ad finc
omnium calamitatum huius mtindi > & faiutis por-
tumpcrucncrimus.

1. Mar.da-
tun« .\L<~:

Qy. DiC qmntumarttculHmdercdemriouc>

R. Afcendicadcrclos/edetnd dextcram
Dcipacris omnipoccntis.

Qv. Qttxfunt pottfstmHmJfecTanda in hoc articulo} ?"™* Pr*

R. Quatuor:
U Mandatumafccndentis.

2. Afccnfionis cjualitas.

3. Fruclusafccnlionis.

4. Fidcs& vfuseiufdcm.

Qv. Quod efi mandatum afcendenr^

R. Mandatum afccndentis Marci vltimo hifce
vcrbis defcribitur : Euntes in mundum vniucifum
prodamate Euangelion omni creatura?, Qui credi-
derit,& baptizatusfucritjfaluuserit, QuiVerbnon
credidcrit;Condcmnabitur.

Qv. . QuAfunt prtctpue in hoc tnadato confiderad^
R. I. Inhocmandatoiudicaturcjuamlatepa-
tcantbeneficiaChriftijCum ait: fiuntes in mundum
vniucrfiim. 2. Significatur,cjuomodo eadcm bene-
ficiaorTerantur,cum dicitur:Proclamate Euan^ciiu.
3. Oftenditur , cjuibus offerantur eadcm bcneficia
cum inquit i Omni creaturar , qya voce fignificatur,
quodnemo mortalium lit a bencficiis Dci exclufus,
iimodo fibiipfi non dcfueiit. 4. Exprimit-r quo-
modooblatabchenciaa cipi'antur,& quomodo re-
iiciantur.Vt cnim fidc folarecipiunturata diffiden-
tia rciiciuntur.

Qv. Dtc de afceifionts cjuaiitttc}

R. Chriftusafcendit vif biliter corporaU & na-
turali modo furfum,& nubcfubucftus eftin ccclum
cconfpcclu difcipuforum Act.i.9. Etindcfirbue-
clus cft fupra omncs ccelos,& collocatus in ccclefti-
bus ad dextcram Dci patris EpJicf.i.2o.& 4a0. Arti
culus crgo hic dcbct intclligi dc vcro Chrifti coroo
rc,& cci poraii ipfius locationc in ccelis,nc pntcmus

i. iiij.

fionis^Ua
Htas-

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

107

CATECHISM I

iog

vel humanamnaturam iri Chrifto abforptam efTc a
diuina,vel diftufam eifc in totum vniuerfum cum di
uinitatc. vtrunquc cnim apcrtiifimc humanitatem |
Chriftincgat.

Qy. "* An non Chrislus esl vbicjuc?
R. Eftfane,communicatione idiomatum , iu-
xta,illud Iohannis3.i$.Nemoafcedit in ccelum , nifi
qui dcfccndit e ccelo,riliushominis cjui eft in ccelc.
Certum eft autem » quod cum ha?c loquerctur Do-
miniis cum Nicodemo , corpus ip!:us circumfcriptu
fucrit in tcrra. Quare dictum Chrifti omnino per
communicationcm idiomatum intelligcndum cft.
Vndc Cyprianus:Afccndit in ccelos, non vbi vcrbii
Dcus an tca non fucrat, fed vbi verbum caro factum
antca non fedcbat,fcilicet corporalilocatione.
Qv. Quotuplexfrutlm e(e> .
R. Dupicx: Vnus ad ipfum Dominum, Altcr ad
nos pertinct.

3. Frufturi Ql- Quemfiuttumindeperccpit Dominwt
afccnfio- R. Is verbis fymboli cxprimitur : Sedctad
nis' dcxteram patris omnipotcntis.

Qv. Qux efidextera patrv,& qwdfcdetc ad dex-
terarn patm}

R. Vt dcxtcra patris cft diuina eius potcntia,ma
icftas,& impcriurmltafcderc ad dextcram patris,cft
eife a^qualem patri diuina potcntia,maieftate & im-
pcrio,id quodfane perfon^ Chrifti coucnit.Dcinde,
quia dextera patris,vt ex i.cap.ad Ephcf. colligi po-
teft,eft locus beatitudinis, & felicitatis , & requiei,
quibus fruimurin ancrnavita , corpus Chriftiin co
fclicitatis loco collocatum cft.

Qy. Vtc dc fruUuafcenfionh , jucrn noshomines
perctpimmf

R. Is multiplcx eft. i. Afccndit,vt nobis locum
pararct,Iohan.i4.2.Abcoparare vobislocum,& vos
admeaulimam. z- afccndit, vt omnialubiiciat iub
pcdibus fuis,vt ita cmincat caput Ecclefia?,Eph.i.22.

3. Afccndit in ccelum, vt radios fua? vinutis fpargat
in vniucrfum orbcm , & prarcipuc in Ecclclia: mcm-
bra,vbicunqucin mundo fuerint,ad Ephef4.i0.Af-
ccndit fupraomncsccelos,vtomma implcret, Ncn
cnim afcendit vt abfit a nobis,fed vt fuam ecclcfiam
rcgat , & ei adiit vfquc ad confummationcm.fcculi.

4. Afccndit,vt deccelo dona dct hominibus,& in mi
r niftcrio Ecclefia: fit efficax,Ephcf 4.8.5. Afcendit,vt

m coeloiipud patrcm habcamus aduocatum , l.Ioh.
2.i.Si quis pcccaucrit,aduocatum habemus apud pa-
trcm Icfum Chriftum iuftum , & is cft propiciatio
pro peccatis nqftris.6.Afccndit,vt noftra cordaad fc
trahat^quo^abitincarims a mundanis concupifccntiis
Coloif.$.^Si rcfurrcxiftis cum Chrifto , quariurfum
funt fipitc,vbiChriftus fedct ad dcxteram patris.Na
cum Chriftus thcfatirus (it r^cclcfia?, dcbet cius cor
apud thcfaurum fuum eifc.Matth.6.21. vbi thefaVirus
tuus,ibi cor tuum.Philip.3.20. Noftrum -tto/ tnvua. in
ccelis cft»

Qy . Sed cjuomodo <juji(o caput Ecdefi* dicituri
R. Qtiatuor mod;s:
1. Efficacia:Nam fuam virtutcm in membra diffu
«lit. 2. Pcrfectionc virtutum: Is enimfolisin Eccle
fiaomnibus virtutibus pcrfcctifsimus eft. 3. Mcri-
toJscnim folusfua obcdicntia meruit nobis ccelu.
4-Dignitatc feu ordinc, & autoritate : Nam is folus
EcclctaMonarchacll, & folus autoritatem man-
dandi Ecclefur habct.

Qu<t efi fides, dr quu vfiu?
Qucmadmodum fidcs huius articulicft, vt
Cjariftum triumphatorem mortis,dominum omnis

creaturx & patronum noftrumapud patrem agnof-
camus,in eum firma riducia rccumbamus, atqi.e ipfu
coram omnibushominibus& infcrorum pc xtis co-
fitcamunita vfus in hoc iitus cft , vt abncgata omni
impietate & humanisdeiideriis lcucmus cordano-
ftra in ccelum,petcntes indc in omnibusnoftris ca-
lamitatibus auxilium,& expcclantes vtnos adfe iux
ta cius promifstoncm aftumat , ac donct promiffam
hxreditatein.

4- Fida n
& vfus at ^-Cj
ticuli af.

Qv. %ecita fixtum articulnm de rederntione.
A. Indeventurus eft iudicare viuos 6c
mortuos.

Qv. Quotfuntpoti[fimefpec~hndainhocarticulo} praecipu»
R. Quatuor: 1. Qtiis iudcx,fclufnc Chriftus , an "Pua-
alij cum ipfo. 2. Quotuplcx iudicium excrccatur a
domino.j.Quid fpcctandum iit in gcncrali mdicio.
4. Quae fidcs,& quis vfus iit huius articuli.

Qv. Qiustndex} utakm
R. Chriftus Deus & homojmcdiator Dei & ho
minum.Ioha.5.22. Pntcr omne iudicium dcdit filio.
2.Tim-4.1cfus Chriftusiudicatunis cft viuos& mor
tuos in apparitionc,& in rcgno fuo.

Qv. An foltu Chrtfin6 utdtcaturta efi , aut etiam 4-
posieii & Janiit cum tp(ot

\\. Solus iudicabit vt dominus plcnapoteftatc,
Apoftoli autem iudicabunt vt tcftes : Chriftus folus
proferet fcntcntiam,Apoftoliprolatam fcntcntiam
approbabunt.

Qy. Quotuplex iudiciutn} j.Dupl«<
R. Duplcx:fcilicet Particularc,& Gcnerale,quo- gjg^
rum illudprxcedit,hc)cfcquitur.Excrcctur autc par- rc-
ticularepnmiim ,cum Dominus vcl fuosdcfcndit
iuxta pr jmifsioncs:Porta»inicrofumnon praeuale-
buntaduerfuscam,Matth.i6.i8.vel crrantcs caftigat
ne cum hoc mundo damncntur,i.Corm.nt. ]i. Iudi-
camur a Domino , ne cum hoc mundo damncmur.
Huc illud Pctri:Iudicium a domo Dci incipit. 2. Cu
impios reprimit,& punitin hoc mundo,quorii fup-
plicium praeludium quoddam cft anernce damnatio^
nis nifi rciipifcant. 3. Cum animaspiorum An^clis
tradit dcportandas in finum Abraha^.Cum iinpio-
rum animas tradit Satanat puniendas, & cuftodien-
das vfquc ad rcfurrcctionem gcncra' cm. Gencrale Ceaerf*
iudicium,cft quodfict in cxtremo die rcfufcitati*
corporibus, dequo folo hic aiticulus intclljgcn-

dLScft. .j

Qv. Quotfunt jpechnda pottjfimum in hoc generalt fpeS^

mdtciol in gene^

R. Scx. 1. Signa prarccdcntia iudicium.i. Ap- "0/
paratus iudicii & notar. 5. Quinam fint iudicandi.
.f.Ordo iudicij 5.Scntcntixprouunciatio.5. Execu-
do fcntcniia».

Quot funr figna pr&cedentia iudiciuv? «dcnS*

Multa quidcm funt,ex quibus pauca,qua? ho *

Qv. Quot j

R- Multaq
dic in omnium oculos incurrunt , reccnfcbimus cx
Euangeliftis.i. erunt fignainfole,& luna& ftcllis,
hoc eftjvt Marcus interprctatur,fol obfcurabitur,lu
nanondabitlumenfimm,ftella? deccelo decidcnt,
ld eft,erut crcbra? eclipfcs folis & ]una;,& adeo hor-
rcnda confpicicntur mcteora , acfiftella? de ccelo
cadcrct.2.Quod Lucas ctiam refert,erit anxietas ho-
minu pras dcfpcrationc : caufam cxprimitjvlatthams
& Marcjs.Surget gcns contra gcntem,& crunt bel-
lain omnibuslocis mundij.erunt horrcndi fonitus,
& tumultus maris& ftuctuum,adeotcmpeftatesc6-
tingcnt horrcnda: & tcrribiles,qualcs hxc noftraar-
tas plurimas vidit. 4. Virtutcscoelonimcommouc-

biuhi r,

lus.

109

buntur, id eft> in ccelo apparebunt horrcndi afpe
cius,vt militum concurrcntium hafti$,& aliarum re
rum comminannu hominibus lraDei.^Etin terra
tcrra>motr.s, Ytanno 56. terraunotu multa* ciuitates
in Germania eucrfa: ftmt.Et ante 20. annos aliquot
Vrbcs in Italia funt abforpta\Breuitcr,ccelu,& terra
adcoqueomnia elcmenta faciem irati iudicis quo-
dammodo rcfcrcnt, vt pcccatores admcniti agani
pcenitcntiam,nifi malintperire. Haec & huiufmc di
aliafigna,vtgemma* arborum ( ficuti dcminusipfc
tcftatur ) in propincjuo aeftatcm eile fignificant ! lta
aduentum iudicis in foribus ciTc pia?nuncianr.

Prasterha?c iigna, eftprophctiadomus Helix dc
fcx millibus annorum.prophctia Daniclis de aducn-
tu Dominiadiudicium deficicntc Monarchia Ro-
mana.Et prophctia Pauli i.Thcf.2.de reuelationc li-
Hj pcrditionis,id eft, Antichrifti, qucm dcminrsan-
tc aduentum fuum conficiet fpiritu oris fui,& aduc-
niens abolcbit mani;eftatione glorix fuae.

_Qv . Quis appafAttay & ? h* nota iudicij cxtremxt

R. Dominus ipfe emittet angelos fuos,qui cla-
gorctuba? excitabunt mor:uos, & congregabunt ho
mines a quatuor angulis mundi,vt ferantur obuiam
domino venienti in nubibus, & fimul confpicietur
inccelofignum filij hominis,hoceft,iudicis maieftas
& gloria apparebit in confpedtt omnis crcatura-.

Notas fiue proprietates iudicij tres ponit Paulus
ad Rom.2.vbi diem iudicij vocatdicm irx, rcucla-
tionis,&iufticia^Irxquidcm,ideft, vltionis. Tunc
enim fumetur vindifta dc omnibus , qui in hac vita
Euangclio crcderc nolucrunt.Rcuelationis , quia tu
nihil crit occultum,fcd omnium hominum lacta pa
tcbuntoculis omniu crcaturarum, imo in finguloru
confcientiis fenticturiudicium proprium , iuxta il-
lud Bernhardi.In extrcmo dic, qualem vnufquifquc
habiTcritconfcictiam,talcm & habebit iudicem. Iu-
fticia?}nc putetur iudex ita vlcifci,quin iudiciurrt iu-
ftitia,teinpcret,reddatquc vnicuique fecundum ope
r* fua, non quidcm vt merentur , fed vt dc cuiufquc
fide & timoreDciteilantur.
i;uii Qv. Qui iudtcandi fitnlJ
Caa<U.- R. Viui & mortui:Viui hic vocantur, qui adue-
niente iudice viuut,mox in ictu oculi trisformandj.
Mortui dicuntur, quiinde vfque ab Adamad diem
iudicij fatis concefierunt, & quieuerut in fepulchris.
Hiomncstum viui congregabunturcoram iudice.
Qv. Quis ordo iudictfi

R. Is iignaturMatth.25.3i.hisvcrbis: Cum ve-
nerit filius hominis in maieftatcfua , fedebit fupcr
thronum maieftatisfua*, & congregabuntur antc cu
omncs gcntes terra* , & fcgregabit eos , ficut paftor
fegrcgat oues ab hccdis. Et ftatuct oues quidem a
dcxtris,hcedos vero afiniftris.
JjjJJ* * Qv. Dic c]ua fit ratto , cu f pios quidem oues , impios
wSSl Vero hvdot appcllct.

R. Pios appcllat oues,quia vcluti oucs fuum pa-
ftorem agnofcunt , voccm cius audiunt, & cum fc-
quuntunita ChriftianiChriiium agnofcunt redem-
torcm,airdiunt voccm cius,& cum feqcuntur in ve-
ro timorc Dci.Impios nominat hcrdosrNam quem-
admodum hccdifuam pctulantiam,& libidinemfe-
quuntur lpreto paftoreita impij fuis afFecribus & vo
hiptatibus indulgcntes Chriftum contemnunt.

Qv. Quid ergo de tJManaJfe Jerxtie^m toto vita te-
pore^vthifcvu potttit cjuara onis vixti>

R. Refpondct Ezcchiel cap.33.19. Si cgerit im-
Pjus pcenitcntiam , & rccciTcritavia fuapcfiima, &
fecerit iudicium & iufticiam, viuet.Redeproinde

QJISTIONE S-

ait Gregorius:Qualishincquifqiisegreditur,tnlis in
iudicio aftimabitur. Huc & illud Sapientia* pcr-
tinet : In quamcunquc partem cccidcrit arbcr, illic
iaccbit.

Qy. Qua eft fcntcntiaiudicis( sentenv
R. Ocibus dicct, hoc cft, iis qui ftant a dcxtris: iudicis;
Vcnitebcnedictipatris mci & pofsidete regnum vo
bisparatuma conftitutione mundi Hcedisautcm di
cet,hoccft,iis qui a f niftris ftabmt :ltc vos maledi-
di in ignemseternum, quiD abolo, & ciusangelis
paratus eft.

Qy. Qu£ Jentcntia executio'?

R. Pij mox cum Chnfto bcata immortalitatc elccutio?
in a-tcrnum fruenttir.impij vero tradcntur Diabolis
cruciandi SEternis pocnis.

Qtidtfidefy&qutsvfiiihuituarticuli> 4.

Qucmadmodum fidcs fummam confolationem & ,ftl8i
capit cx co,quod crcdat aliquando forc finem cala-
mitatum huius mundi : ita fupra mcdum Ittatur,
quod Iefus Chriftus f\ lius Dci iit iudex ccnftitutus,
quianteainfecredcntibus addito iurciurandopro-
mifcrat vitam a?ternam,& quod in iudicium ccndc-
naticnis non venicnt.Hancfidemfcquiturconfeff o
coram omnibus hominibus & Diabolis , & cura fo-
licite ambulandi coramDeo : iuxta ccnfiliLm Mi-
chca? Prophetar cap.6.8.Jndicabotibi 6 hc ;mo , quid
lit bonum,& quid Iehoua requirat abs tc,vtique fa-
ccrc iudicium,idcft,nemine laedere , & diligciemi^
fcricordiamjidcft^benignum eftc crga omnes, & hu

iliarefcad ambul.indum coram Ueo ttto. Ht.c
fpedatadmonitio Domini Luc.21.28. Ciim hxc vi-
dcritis, leuate capita veftra , quoniam appropinquat
redcmtio veftra.Item vigilate & oiatc, cjuia Matth.
15. 13. ncfcitis horam,qua nlius hominis iit ve
HaCtenus dc fccunda partc fymboli.

venturus.

Qv. Qua eft tertia pars Symbolt> De tee IH

R. CrcdoinSpiritumfanclurri. - Sum.
Qy. jige retexe^ [ioillatm expone qutd in fe con- ^r^U8i
tineathic aruculu*.

R. Qtiatuor in hoc articulo cotinentur.i-Quod
Spiritus fandus fit vcrus Deus.

Quod Spiritus fanctus iit diftindaperfonaa pi
: & ?iiio.
Qtiodnam ft cpus Spiritus fancH.
Qualisfidcs in hoc articulo rcquiratuf.
De Primo,

Qv. Quomodo probatur ex Symbolo quod SpirtM * r>< fcl*

fantttu fit Detu} tltusl

R. Ex cultu quem ci Symbolu tribuit. Soli cnim
Deo tribuedus eft cultus fidci , iuxta illud : malcdi-
dus qui confidit in hominem, & ponit carncm bra-
chiumfuum. Cumergo iubemur in Spiritum San-
ctum credere, iubcmur agnofcere, & confiterieum
verum Deum efTc.

Dtc alia teftt moniarfuibw probatur diuinitM Spifi-
ttu finfh.

Teftimonia,quibus probatur diuinitas Spiritus^
iancti , quatuor capitibus lubncio , qua? mcmcnaeBj,.
gratia hoc dift icho comprchendo,
Diflum,cultw opHiyConfefjiorfUatuor tsla
'Diuinum nurnen pneumatts ejfe docent*
Qv. %rxita dich.

R. lohannis 4.24. Spiritus eft Dcus, Acto
4. Non mentitus cs hominibus,fed Dco. Loquitur
enim de Spiritu fancto.

Qv. Quisculmt

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuesr LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

III

tur.

Qy
R.

C ATE CHISMI

Vna ctfm patrc & filio inuocatur & adora-

Dic de opere.

Ioh.33.4. Spiritus Domini crcauit mc. Itcm
S.ipicn.i.y.Spiritus Domini rcplcuit orbcmvniucr-
fum.Eft autcm diuina? riatura: vbiquc cflc.Cumjgi-
tur omnia implcat Spiritus fanctus , ncccflc cft fatc-
ri ipfumDeum dfc.

Qv. Qtia eft Scclefix confijfio}
R. Ea in fynmolis,Apoltolico,Niccno, Ambro
fiano,& aliis explicatur. ln quibus Ecdefia confitc-
tur Spiritum fanctum verum Dcum cflc.
Di Secvndo.
Qv. Quomodo probatur cx Symboto ejuodSpirim

u Diftin-

pcrfona fa"ttw flt tertia perfona a pAtre & fik° dttttnckrt
aFatie 8c
Filio.

3. Viuifi-
eat San-
Aifican-

R. Id docetur ordine & appcllationc. 'Ciim
cnim fymbolum dicat, Crcdoinvnum Deum, &
fubiungitprimum patrcm, deinde filium, tertiolo-
co Spiritum fanctum , vt fatetur Spiritum fanctum
Dcumcfl"c:ita cundem agnofcit tcrtiamin diuini-
utc pcrfonam. Appcllatione idemdocctur: Nam
cum Spiritus dicitur , fignificatur , quod lit Spiritus
ab a;tcrno de patrc & Hlio procc;!cns. Ad ha?c Chri-
ftus apud lohanncm diftinguit Spiritum a fc & pa-
trc, caminquit : Ego mittam vobis Spirituni para-
raclctum a patrc.
Dcfcri- Qy. QuideftigiturSpiritus fintlm}
i/tus sm! R* Eft verLls»a:tcinus Dcus,;>.;« V/©- P atn, & fi-
Cti. lio,non gignens,ncc gcnitus,fcd a patrc & filio pro-
cedcns,fimul cum patre & filio creans , Conferuans,
faluans, fan<5tificans, qui mittiturin corda elccitorfi
vt cafanclificct, cumpatrc & iilio limul adorandus.
De Tertio.
Qv. Quodnam eft opm Spiritus fintlt}
R. Opus Spiritus fancti indicat & appellatk
Spiritus,& Epithcton fan&us.Non cnim diciturtai
tum Spiritus rcfpcctu patris & filij, vcrumctiam re
fpc&u crcaturarum,& pra^cipue Ecclelia?,cuius me-
bra viuificat,qucmadmodum Spiritusanimalis cor-
pori vitam miniftrat. Quomodo autcm viuificet hic
Spiritus,Epithetofanctus fignificatur:viuilicat cniir.
fanctificando. /

Qv. Annon pateryfimiltter & filiui finlhficatZ
R. Ita.SanctificatPatcr,fan&ificatFilius,fanc1:i
ficat Spiritus fanctus.Qucmadmodum patri creatio
& filioredemtio: ita fpiritui fandtificatio tribuitur
Vcrum patcr crcat pcr rilium , & res creatas confer-
uat pcr ipiritum Sanclum.Similitervt filius patri o
bcdiens,oftcrcns fc per Spiritum a:ternum,redcmit:
ita Spiritus fanctus mifliis a patre & filio fan&ificat.
Proindc vt opuscrcationis tribuitur toti trinitati:
ita & opus redemtionis,fed fcruata cuiufquc pcrfone
proprietate.

Sanrtifica Q v . Age dic apertiui, quid fibi vtlit fintlificatio

tionis ffu OpUS.

#pu'* R. Etll huiusfanftificationis multa? funtpartcs,
prccipuas tamcn hoc difticho complector.
Spirtttu eccedocetyrenouiitJ,uma*j Atquc renatU
Prorniffa obfignat>arra filuttfira.

Bocet. Qv? Proba quod doceat,,

R. Iohan.15.13.cv 8. Cum paraclctus ille Spiri
tus vcritatis venerit,ducet vos in omnem veritatem.
Itcm,Spiritus arguct mundum dc pcccato,id en\do-
ccndo conuincet mundum clfercum peccati.

Rcnouat. Qy_« Probaquodrenouet.

R. Ad Titum 3.4. Benignitas & p/Xrfr&pam* ap-
paruit ialuatoris noftri Dei , & Domini noftri Ie s v
Christi, quinoncx opcribus iuftici* > qu* fcci

Promif-
fiones
obtignat-

musnosjfedfccundum fuam mifericordiam faluos
nosfccit , purgans nos per lauacrum aquae & reno-
uationem Spiritus fancti , qucm etfudit in nos opu-
lcnter,pcr Dominum noftrum Ie s v m Ch ri^tvm,
vt iuftificati ipfius gratia haredes fiamus fperata? vi-
tx xternx.

Qv. Proba quod iuuet.

R. .1. luuatteftando dcChrifto iuxta illud:Cu
paracletus venerit tcftimonium perhibebit de mc.:.
Donando,iuxtailludi.Cor i2. Nemo poteftdiccrc
Dominum Iefum nifi per fpiritum fanctum. Item
diuifiones donorum funt,fedidcm fpiritus. 3. Con-
folando,vnde paradetustotics a Chrifto dicitur, qui
vt aduocatus ncbis adeft,& nos confolatur.^Prcca-
do,Rom.8. Accepiflisfpiritum adoptionis, in quo
clamamus Abba pa: er. Itcm , quid precabimur quc-
admodum oportct ncfcimus, fcd Spiritus interccdit
pro nobis gemitibus incnarrabililjus.
Qv. Trob* yttod obftgnct promijfiones.

R. Eph.1.13. OblignaticftisSpiritu promifsio- fio"es
ms ianao.

Qv. Probaquodfitarrafilutis. ^Aarr»
R. Eph.i.i^. Quicft arrabohxrcditatisnoftra:.

De Qvarto.
Qv. Ouaiis fides requtrttur? ^ ride*

R. Vt quemaamodum crcdimus m Dcum pa- ticoli.
trem creatorem,& in filiumredemtorem : ita etiam
crcdamus in Spiritum fanctificatorcm , cuius cum
tcmplum fumus,vfus huius articuli erit,vt rcnuncia-
taomni impuritate,fimus fancti spiritu & corpore,
caueamufqnc ne vllis fadis contriftemus spiritum
Dei in nobis habitantcm.

Qsr. Curn hatlentu de tribus perfonis in cUuinitatc
dttlum-,cft Dicfummam dttlorumbrehtjjime,

R. Credoin vnumDcum,in patrcm qui
mc creauic,in nlium qui me redemic,^: in Spi
ritumlandum qui me fan6tificauit :hancfi-
dcm palam protcftor, & conficeor coram to-
co mundo U potcis infcroium.

Qy. Qtu eft yuarta pars Syn.boli>

R. DeEcdefia,& bencficiis Dci erga ipfam. H«
clenus cnim decaufla eff c entc,& materia noftra? satatn*
falutis actum cft,nempe de mifcricordia patcrna,vi- huigS
ctima filij , & fan&ificationc spiritus : Nunc in fc- palU5'
quentibus articulis oftcndetur , qub ifta omnia pcr-
ineant,& quomodo appliccntur.

Qv. Quotfunt artttulthuitiA partis}

R. Quatyoriuxtafymbolivcrbarcrcdo Ttzd?**
1. sanctam Ecclcfiamcatholicamjfaoctorumcom-^11**
munionem.

1. Rcmifsionempeccatorum.

3. Carnis rcfurrcctioncm.

4. Et vitam setcrnam .

Qv. Vic de primo,nempe Scclefia^Udt & jttot pra-
cipue tn hoc arttculo funt, ftecTanda? i.Car"'*

R. Multafanercqmrunturad huiusarticuli cx-?UIR1fel
plkationem,fed nos precipua capita fex quarftioni-
bus conBpleclemurjquarfunt f.quid fit Ecclelia,qua-
liacunquefinteiusmembra. 2. Appellationcs, qui-
bus Ecclcfia pingitur & veluti oculis fubiicitur. 3.
Qu« iint intcriorcs vcra? Ecdcfia: proprictatcs.

4. Qu-e

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*i$ QV JESTtONES-

4» Q^x fint vifibilc s notx fcu extcrna figna tccle

lia?.5.Qiubus rcbush lciattir & confcructur Ecclciia.
^•Qualis tidcs huius artic. li a fidelibus reqi.iratur.
De Pri.ma.
tedcfa Qv. QuideftergoVcciejia}
^finitio. R. BrcL.iicr & rotunde vcrbisfymboli defini-
tur,cumdiciturc<.V/<y:'xo.K6)y/^, id cii , Sanctcruin fo-
cictas, h ceft , hominum qui fandificati fL.nt in
Christo Itsv per Spiritum fanchim.

Qv. Dic alttm , qua h<ic breuis dtfinttto tlluflrart
fotcft.

R. Ecclcfia cft coetus hominum dc turba,& tol
luuione totius generis humani euocatus in regnum
Chrifti, & fegrcgatus ab omnib.;s aliis cceribus ho-
niinurmEuocatus quide.n voce Euangelij, fcgrcga-
tusvero,& diftin&us ab aliisccetib s totius mundi,
Definj. fiJc»facramentis,vitGE fanctimonia,& profcfsicne.
^onisco- Qv. Quomodo confirmainr hxc definttto}
«atio, ^ Pulchcrrimo Abrahami patris noftri exem-
plojCjui cum fua familia , vcra ccclcfia Dci fuit: Is c-
nim de Hur Chaldxorttm-& dc medic ldololatraru
. vocatus,voci Dei obcdiuit,& fe a prophano mundo,
fide, obcdientiaerga Dcum, & cxterna profcfsionc
fcgrcgauit.

Cumhac dcfinitionecongruit il!a, qux colligitur
cx vcrbis Pauli:i.Corinth.i.2. Eccleliacft multtttidc
hcminum vbiuis tcrrarum dcgcntium,qui vt fancti-
ficatifunt ui Icfu Chriftc, & vocatiad fanctitaie lta
^ccicfi, lnu°cantnomen Domini noftri Iefu Chrifti.
^Jbiiis Qy. An non ScclefiainEuangelio comparatur Sa-
Qlli^>gen£ mifft tn marc , tn qua comprehendnntur er boni &
tntlipifces?

R. Ita fane cft.Nam in cxtcrnaEcdcfixfocicta-
lefunt& boni & mali,hoc cft,& viua mebra,& mor-
tu* membra. Viua autcm mcmbra funt homincs,
non folum profitcntur do<5trinam Chriftianif
lrd>fediuntvere fanctificati Spiritu, acretincnt fide,
J bonam confcictiam.Mortuaautcm fnnr, qui pro-
facntur quidcm ore doctrinamChriftianifmi,fcd vt
Spiritunonfuntfanclificati : lta nec fidcm habcrc,
nccbonam confcientiam rctincrc ftudent. A mor-
tuis mcmbris non erat petcnda definitio.

Di Secvnda.

Qv . Dic appellationes yutbns ecclefict De% pingitttr,
& velutoculis fubifcitur}

R. Multa: fanc funt huiufmodi appcllationes,
fcd nos pra?cipuas hoc hexaflicocomplcxi fumus.
Corppu^omlg^domHi^cum temp/o,vtnea,Jponfa,
V irgoj erufalem-)matcr,regtna,& amtca.
tJMons^rofi^fins^horttuJapis^vrbsyfortijfimarupesy
£ t genm eiet/um^femen, colnmna, co/umba,
Sort,ager,& meffis,regnum coeUfie vccatur}
Ctxttn fanRorumrfut SccUfiadicitur effe.

Qv. Quomodo hvs appcllattombus pingitnr Scclefia?
R. Si hasmctaphoricas appcllationcs retexuc-
fisin intcgrasfimilitudincs,habcbiselcgantifsimas
Ecclefic; Dci picturas & imagines,vt cxempli gratia.
Cum Ecclelia corpus dicitur, confiderabis analcgia
corporis animalis ad caput ipfius. Qi.emodmodum
cnim dc capite animalis dcfccndunt ncrui, & Spiri-
tusin corpusanimalis,quibus viuificatin,fouetur, &
confcruaturntaSpiritus Chrifti cft,quo Ecclcfia cor
pus Chrifti viuiftcatur,fouctur,& confcruatur,ita vt
& ncxu fuo & adhcereat capiti corpus , & corporis
mcmbra inter fefc coalcfcantciufdcm fpiritus vir-
tute. Rcliquas appellationes vnufquifque ac-
commodet pro fuo ingcnio , feruata Analogia
fidei.

Qy. Dutfunt veu & tntttnt SccUfu proprte- -Eccletfi

O" * Piopne-

t,tC3,l,-

R. Inter multasha? fu nt pra?cipux. i. Sola Ec- tcl[lx"
clefa cft dcfcripta hsercs vita; setcrnse , vt quse cft pc-
culium filij Dci,Pfal.2.2.Sola Ecclelia eff familiaDct
dilecrifsima,quam paternaeura, & fingulari ftorga
complccHtur. 3. So!a f cclcfiapotcft vcrc gloriari
dc Dco patrc, dc filio rcdcmtorc , dc Spiriiu fancto
a<iuccato.4.so]a Ecclcfa Chrifto ^tcrni fpiritus vin-
c^ loitafociataeft, vtab co nunquam di.iclli poffic,
& itafuis membris coalefcit pcr eundcm spiritunij
vt xtcrno fccderc eius mcmbra confociata fint.5. s o-*
I3 Ecciei:a , vt qua? vere fancla & catholica tft , hxc
bonahabetcommunia,vnum Dcum, Vnum Domi^
num,vnam ficlcm,vnam fpem vocatiohis.6. sola fc-«
clelia Dci habct vcr^m culuim,veram doctrinam,&
cfhcacefacramcntoruvfum.7.SolaECcJefia particeps
cft orationis ChriHi in horto,& in cruce,atqucadeo
omnium piorum indc vfquc ab cxordio muncLi. rO-
mncs enimvnum & cundcm patrem pro toto cor-
porcinuocant. 8. scla FC.lcha vcra ftorga afficiti-r, i .
gaudet cum gaudentibus,&flct cum fltnrihu^atqiTC,
adco alioruni commoda f a cxiftimat, & dc alicnis
incommodis non minus dolct quam defuis.

Dl QVAR.TA.

Qv. Qua (unt vifibiles noti, fett externa figm €e- t;fioa«#

cUfu} r ****

R. Intcr multa fgna externa Ecclefa: vifi bilis,
hxc funt prxcipua.i.Vox incorrupta Euangclij, fine
quaEcclcfia vcranullo modo,vel cxiftcrc, vcl agno-
fci potcft.i.Verus vfus baptifmi,qui eft veluti ianur,
per quam homines introducuntuf in familiam Dci.
j. Legitimus vfus Cccnx Domini iuxta inftitutio-
ncm Chrifti. 4. Vfus clauium iuxta crdinationcm
Chrifti, pcrquemEcclefia fuam excrit potcftatcm,
cum vcl pra?dicatione Euangcli; crcdcntcs in rcffnu
ccelorum recipit * vcl difciplina immorigcros fiiios
caftigat,aut rcfipifccntcs in gratiam rccipit.5.Ius vo
candi miniftros , & confccranci pcr impofiticnem
manuum,qui nobis,vt n.iniftri impertiunt vcibum,
baptifmum,Ccenam,& abfolutionem.6. Publicao-
ratio,gratiaru ac5tio,& cclebratio Dci in ccetu Chri-
ftiano.7.Crux,haccnim notatanquam tcfTcra qua-
damfuosideo vultDominusnotari , vt fiant con-
formcs imagini filij cius. Namquos dccrctiit olim 2. Tita.-u
g!orificarc,eoscruccprxparat,iuxtailIud Roman.8. **•
2.8. si cum co patimur , cum eo quoquc glorificabi-
mur. 8. Multa officia charitatisintcrChriftianos,
quibus declarant fc qodem spiritu Chrifti duci.

Hxc figna li breuiuscomplccli vclis, ita numc-
rcntunVt U fitvox incorrupta Euangclij. 2. Le-
gitimus vfus lacramcntorum. 3. Obedicntia er-
ga minifterium. Prior enumeratioLutheri, pofte-
riorPhilippi cft.

De Qvinta.

Qv. Quibus rebxs fiilcitur & Jeruatur Ec- Qiiil>u3
defia} £ruat'^i

R. Q^atuor:Docl:rina,sacrarnentis, Ccrcmo-
niis,& Difciplina,de quibus vide Enchiridion.

De Sexta.

Qv. Qualis fidts huitu articuli requiritttr} ticuli de

■ ' ECwlClU.

R, Qucmadmodu fidcs ftatuet Chriftum xter-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

num pontlficcm eflrita eum habere pcrpetuam Ec-
clcfiamcrcdct, iuxta illud:Tu cs faccrdos in aeter-
num. Dcinde ftatuet fidelis fc vcrc ciuem effc huius
Ecclciia?, & participcm omnium promifsionum di-
uinaru. Huius fidci hic crit vfus,vt cum vcra Ecclcfia
Dci matrc noftra,Dcum pcrpctuo cultu colamus, ac
nos coram mtindo , & diabolis profitcamur ctfc ci-
ues huius EctffOe.it feparcmus nos ab Ecclefia An-
tichriftiana,quae fupcrbe gloriatur dchifcc fuis no-
tis,quar funt: U PrimatusPapar,ordo clcricalis Car
dina iuni , Archicpifcoporum , Abbatum,priorum,
&c 2. Succcfsio ordinaria. 3. Similitudo rituum
10 Ecclcfia. Qiias notas nunquam habuit veia Ec-
clc a, fcd ca folum quam Dauid Ecclcfiam mali-
gnantium vocat.

CATECHISMI zr£

InTertiorMens rpprcb4,<ow^><?<rf,ideft,non fen
tire peccati molcm, finalis impcenitentia , & dc-
fpcratio.

Qv . Ad quid p rodeft hofce ordines peccatoru fiire}
R. Prodcft vtiquc miruni in modunv-Vt cognito
periculo,quodcum peccandi confuctudine coniun-
ctumeft, maturc peccatorum illccebris renuncie»
mus. Sancti luctantur quidem in primo ordinc,fcd
fiunt fupcriorcs Spiritus fancti bcncficio: verum hy-
pocritx & prophani homincs reruntur pcr omncs
ordines in pra^cipitium damnationis.

Tartc»
feu capi-

Dic fccundum articulum quart&partu.
Credo remifsionempeccatorum.
Qu& fwvt, prtcipue in hoc articnlo 4

t.Peccatii
quid lit.

Qv.

Qv.
chndai

R. Quatuon
Ratio peccati.
Rcmifsio pcccati..
Fidcs rcmifiionis.
Fidci rcmiflionis coniuncta.

Dl PRIMO.

Qv. Qu& eft ratio peccatt>

Quom.
plcx.

OriginaJc

Eius pro-
pagatio

AAuale.

Peccato-
jumordi-
ncs

R. Peccatum eft emja* , id eft, legis violatio,feu
quicquid in hominc eft,aut ab homine fit non con-
grucns cum lcge & volutate Dei,damnatum a Dco,
& rcum xtcrnarinr. Scu pcccatum eft defcetus a le-
gc & voluntatc Dci , cum obligatione ad stcrnam
mortem,& damnationem.

Qv. Quotuplex eft peccatum}

R. Duplex,fcilicct.Originalc,& aftualc.

Qv. Quid eft originale?

R. Eft cum cdrruptio naturae humana? propaga-
ta ab Adam , tum rcatus , quo nafcentespropter la-
pfum Ada- rci furit irx Dci & damnationis, nifi fiat
rcmifsio.

Qy. Quomodo propagatur hoc peccatHnu?

R. Hoc peccatum propagari ab Adam in to-
tum humanum gcnus ipfc Paulus Rom. 5.18. difcrtc
docct: Vcrum cum modus & ratio propagationis
vcrbo Dci non cxprimitur,non cft fcrupulofe dc eo
qtKXTcndum.

Qv. Quid eft Acluale}

R. Eft per quod peccatu originis achionim eft,
id cft , omnis cogitatio , arfec"tus, confcnfus,dictum,
factum,omiiTum contralcgem Dei , quo homo no-
uo reatu obftringitur ad pcenas a?tcrnas,nili fiat rc-
mifsio.Si breuius placet:Peccatum actualc, eft qua?-
uis commiffio»aut omhTio pi:gnans cum lcgeDci.
Qv . Qui fm t peccatoru m 0 rdwcs ?
R. Trcs ftiiir,in quorum fingulis quatuor funt
gradtis.Nam in primo fiint cogitatio,attcCr.us, con-
fcnfas,actio pr jhibita-

In SccundorMalacDnfcientia, contcmtus Dci,ido
lolatria,viuucrfalis uuufticia.

Qv. Vnde quozfigranitas peccati aftimanda cftt

R. Exhis quatuor: 1. Expcena fectita lapfum
Ada.1. 2. £x calamitatibuscv a?rumnis, quibtts hodic
mtioluimur. 3. Ex dignitateprecij quo redemti fu-
mus a iurcpcccati. 4. Ex comminationibus artcrna-
rum poenarum,quas Deus ferio minatur iis, qui non
conuertuntur.

De Sicvnbo.

Pcccati
.grauita*

2. B.c»u*'

Qv. Qifid eft remijfio peccatorum?

R. Eft obligationis ad xternam mortcm & da-
nationcm folutio,& pcense dcbitsecondonatio.

Qv. Quomodo fit h&c remtjfio} Qupmo*
R. Qucmadmodum matena,& mcritum remif<*0 fil*
fionis eft viclimafilij Dci: ItaDetispater mcra mi-
icricordia rccipit homines in gratiam condonatis
peccatis.

Qv. An non aboletur peccatum dum remittitur} A n pec-

R. Duo funt in peccato, nimirum defectus , & J^JJjf
reatus. Ipfa def ecrio indies in fanclis minuitur per-
mortification,cm vctcrishominis.Scd dum hac maf-
fam circumfcrimus non in vniucrfumaboletur.Ma-
nct enim pcrpctuo in hac vita fi>iritus & carnis lucta
in fandis , Gal.5.17. Vcrum reatus adeo aboletur in
piis,vt Dcus dicat fe non rccordaturum pcccatorum
cjrum.Ego qui dcleo iniquitates tuas coram mc, &
pcccatorum tuorumnon recordabor.Efai.45. 25.

Qy. At fanttiftpe pumuntur propter fua peccatA. obicfli^
R. Sandi non ta caftigantur,quia peccauerunt, nis
quam coercctur ne amplius pcccent.Dcus enim fan- U°*
ctos fuos paterna difciplina caftigat, nc cum hoc mu
do damnentur, non autem punit vindidaiudiciaria
vt pcrcant.

De Tertio.

Qv . Qtt£ eft fides remifsionis peccatorum> r;dc$ rC."l

R. Eft firma fiducia mifcricordi^e Dei ex promif- nui*»0*^
fione ipfius per Spiritum fitnctum conccpta,cjua fta-
tuit homo,quod Deus velitfe verein gratiamreci- *
pcrc propter viclimam filij,& non amplius iibi pcc-
cataimputare.
Qv. Quod hac fit vera fidei ratio , juomodo proba- Defijlj,

tUY>' tioni$ .

R. Hocprobaturtribus modis:T. Claris& per- pob*»0'
fpicuis fcriptura; pronunciatis.i.Parabolis.j.Illultri-

bus exempiis.

Qy. Dxcfcriptur&prommciata, $criirur*
R. Paulus poft Dauidcm ait Beati quorum re- x^*'
rnifTr funt iniquitatcs. Rom.4.6".Pfal.3i.i. Et Chri-
ftus dixit paralytico , Confide fili , rcmittuntur tibi
peccata tua. Et archiiynagogo:tantum crede.Et mu-
lieri Chanancx: fidcs tua te faltauit. Vide Matt.9.2.
Marc.9.35.& Matth.15. 28,

Qv. DxcparabolaX parab

R. Intcr multas infi^nioresfunf.illa de debito-
rc, quidebuitdcccm miilia talcntorum Matrh.iS.

Itcm

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ii7

eftfol

,8110-

Itcm iIIaLuc.7. dc duobus debitoribus , & quxeft
Lucxiy.dcAcolafto-

R. Omnium clarifsimum eft excmplum latro-
nis in crucc,Itcm Dauidis poft commiftum aduke-
rium,Manafsis,Magdalen^ &c.

DE QVARTO.

Qy. Qut fitnt cum fide remijfionu peccatorum
comtir*3zi>

R. Duo:Nempc gratia & donum.

Qv. Q*id cflgratiai

R. Ipfaiuftihcatio. Gratiacnim , vt Paulus in-

Q^V JE S T I O N E S-

*i8

Coniun-

?utUftU

«uftifica-

<juitRom.5.cx multis delidis in iuftificaticmcm*
Qv. Q*td efl tusltficattot
R. ElUrcdcntispcrfonarin Chrtftum abfolu-
io a pec'catb,imputatio iuftitiz Chnfti, & accepta-

fcofcatio

SgitUm

ipeccato,imputatioi_-
tio ad vitam xtcrnam gratis propter Chriiturm
Qy. Qutddonumvocasi

R- Donum cft ipfa donatio Spiritus fan<5ti,qua
homo fola fidc iuftificat.s regcncratur, id eft, mor-
tifiCatur,& viuificatur,vt iam noua crcatura hat, vi-
uatquc luxta voluntatemDci , quantum quidcm id
fieri poteft pcr humanam imbecillitatcm,idq»e cx-
emplo fanaorum patriarcharam, aliorumqucpio-
Tum , quorum fummum ftudium fmt obedicntiam
ereaDeum omnibus rebus mundi antcponct c Q^ic-
admodumin Abrahamo videmus^quiad mandatum
Dei paratus crat vnicum filium fuum madarc , quo
nihil in mundo habuit preciofius,iucundius,dulcius.
AtqueideoPaufosmonct, Vthoncftam miht.am
miiitantes fidcm & bonam confcicimam retinca-
mus.Quam parum dehoc donohabcant illi , qui nc
minimum fuumaffeAum prcptcr manaatum Dei
• mgulari volunt^manifcftum cft.

Kttu>-

Dic tertium articukm ^uarupartut

Crcdo carnis lefurreaionem.
Quot fun- in hoc articklopucipue ftcchnda.

Quatuor.
Prcbatio refurrcctioriis.
Definitio refurrcaionis, & conditioncs eiuide.
Finis rcfurrcctionis.
Fides & vfus.

De raiMo.

O v. Cum hic articulH* omnino exccdat taptum ra-

lcftionis tionis^ ux(o vt eum fi*mu ratiombtu mumas.
£f*ci°* R. Multarfuntprobationeshuiusarticuli in Pro-
phcticis & Apoftolicis fcriptis: Verum vt memoria?
confmamus, omnes fub fex gcneralibus capitibus
complcaor,qua» hoc difticho continentur.
miHm^romtjfumjkBuvtyzii.fignaMuaaum^
Surgere pofl mortem corpora nostra docent.
>r°pJictIt Ql- QtddperditlHminteUigut
i£tifsi~ R. Omnia apcrtaProphctarum,Chnfti , & A-
poftolorum vaticinia dc carnis refurredionc.
Qy . Recita aliquot ex illuflrioribus .
R. Efa.26.i9.Viucnt mortui tui,& intcrfccti tui
;D0" refurgCnt.Ezech.37-I2-Eccc CS° *?c™m tumulos vc

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

rcfurgcnt.Ezech.37-I2'Eccc CS° ^?e^m tumuios vc
ftros,& cducam de fcpulchris vos,populus mi,& da-
bo vobis Spiritum,vt viuatis. Iob 19.25- Scio quod
redemtor mcus viuit , & in nouifsimo dic reiurrc-
durus fum,& rurfus circundabor pclle mca. Danxel.
ii.2.Multi qui dormiunt , de puluerc tcrra? cuigila-
bunt , alii ad vitam arternam , alij ad opprobna , &
contemtum fempitcrnum.Chrulus Matth.22.30. cx

Mofc probat refurre^ione morttioru cotra Saddu-
ca?oSjquibus obiicitignorantiam fcripturaru,&po-
tcntia; Dei.i.Theual.4.x5.Morcui refurgent.

Qy . Oxid per promiffum intclligist Promif-
R. Omnes promifsiones filij Dei de refurre- 1100X4
^lione , quibus confolatus eft fuos difcipulos,nead-
leriis fracli abuccrent confcffionem.Iohan.^.37.39.
^o.Omne quou dedit mihi patcr non perfhm cx co
quicquam,fedfufcitabo ipfum in nouifsimo dicrlte.
Hxc ell voluntas eius, qui miiit mc , vt qui videt fi-
lium & credit in cum,hubeat vitam jcternam>& ec;o
fafcitabo cum in nouifsimo dic.Iohan.11.25.Ego fum
refurrei5tio & vita.Iohan.14.19. Ego viuo * & vos vi-
uetis.Huiufmodi funt multa? ali^,quibus hic articu-
lusconfirmaturi

QV. QHidperfkUumintelUgis} Miraculg.
R. OiTfnia, qux olim tanquani prarludia rcfur-
rc 3i onis cohtigcrunt , vt Enoch & Eliar fublatio in
cceIum,excitatio mortua: pucllar, Matt.9.FiIij vidua?
Lucy.Lazari Iohan.11. Imo ipfc Chnltus cxcitatui
tertio die apertifsimum tcftimonium futura? refur-
rec^ionis , & farictorum corpora exCitata rcftirgcrite
domino f gnificabant , vt olim omnium hominum
corpora virtute rcfurgcntis Chrifti viuificentur.

Qv. Quid per vtm intcUigisi' ^j' w»

R. Ipfam cauflTam efficietem refurrccljonis.Hic Deu
primum cogitandum eft de Decreto Dei omnipo-
tcntis immutabili, qui ftartuit fe cxcitaturum mor-
tuos. 2, cogiteturvirtus refurrcdionis Chrifti:Na
Chriftus rclurrcxit non r.intum vt exemplum 9 icd
muko magis,vt virtute fua? rcfurreftionis nos in cx-
tremo dic excitcr.uCorint.15.20. Si Chriftus rcfur-
rvxit,& nos rcfurgemus , ChriftusrefurrCxitprimi-
tia? dormientium.^.Cogitcturpotentia Chriiii, qua
potcft fibi omnia fubiicere, vnde Paulus Philip.3.21,
Transfigurabit noftraabiecta corpora, vt fiant con*
formia iuo gloriofo corpori,idque ca virtutc qua pc*
teft fibi omnia fubiiccre. 4. Cogitptur inhabitatio
Spiritusfandi in piis,Rom.8.iT.Si Spirituseius ,qui
cxcitauit Iefum a mortuis habitat in vobis,Is qui cx-
citauit Icfum", per eundem Spiritum viuificabit ctii
vcftra mortua corpora.

Qv. Quid p cr flgna 'tnteBgisl Sig" •

R. Qmnia refurrcctionis indicia natura; im-
prefla.Ambr ^iius, Auguftinus,Hicronymus cxpref-
fam elTe aiunt refurrectionis notam quandam in
phcenicc aue^quz cum in cineresreda&afucrit,mox
poft irrigationem nona prodit. Mult£auicula: hy-
berno temporc inprofundis paludibus delitefcunt
tanquam mortua? , quae vernotcmporcrurfus viustf
procieunt. Paulus 1. Corirjth. 15-36. granum conic-
clum in tcrram mortuum, & poftearenacum , fym-
bolum rciurrccticnis facit.Luna deficicns, & vclutl
mortua apparens,mox rurfus vt nouaprodiens,mor
tis & refurrcdionis argumentum eft.
Qv. Quid per lauacrum?

R. Iofum facrumbaptifma,qHOd fvmboluni cft ^pdf*
umortis,{cpultura?,& leUirrectionis Cnrifti.2.mor- mUi'
tis,fcpulturae, & rcftirrectionisnoftrxfpiritualis.j.
mortis,fcpultura?,& rcfurrec^ionis corporalis. De-
bct igiturbaptifsimusnobis in memoriam reuoca-
re articulum refurr ectionis.

Di SECVMDO.

Q\' . Quid efl refurretlto}

R. Eft iterata vriio , & iniolubilis copulatio *• Refut-
corporum &animarum, qua? prius pcr mortCm a" gJJJ|^
fc inuicem fcparata crant , vt mortcvich homi-
incs immortalcs fac^iperpctuo Tiuant,alij in gloria,

k. j.

C ATECHISMI

2.19

alij in pcenis. Pij quidem m gloria, Impij vero tn
pcenis- Veium pretcr hartc definttione fcicndum eft,
quod piorum refutrectio fit etiam perfecta quardam
regencratio. Nam regeneratio inchoata in hac vita
multum habet impuntatis , & immunditiar adiun-
etum,quod totum abolcbitiir in perfccta illa rege-
nerationc, in quanon folum aniirj, verumetiam
corporaad plenum reformabuntuir, &inducnt no-
Coditio- uas qualitatcs.

nes cmf- Qv. v4gc dic de qualttahbm corporum.

dcui. Paulus1.C0rinth.v5.41; Inilituens collatio-

ncm intcr corpora noftra,qu£hiccircumtcrimus,&
eadem olim cxcitanda eKmortuis, quinquc pomt
differentias his vcrbis: Seminatur corpus obnoxium
corruptioni,refurgct corpus incorruptum. Semtna-
turignominiofunv, rcfurgetc rpus gloripfum : $e-
minatur corpus infirmum , refurget corpus potcns;
Scminatur corpus animaicrcfurget cprpus fpn ltua-
lc,Etpaul6 poft: Qjemadmodum «eftauimusima-
gincmtcrrcni , fic.e:iam gcftabimus imagincm cce-
lcftis.Ex his colligitur,quod faiictorum.corpora fint
futura incorruptibilia,gloriofa,potcntia, fpintuaha,
vt quaefpiritusimpcriofcin totumdcdant. Brcui-
ter , totus homo imaginem Chrifti primpgcniti cx
mortuis refcrt.Hec omnia Paulus conjungit ad ]>Ui.
3.21. vbi dicitfan&orumcorpora fore glo-

riofo corporiChrifti.& i.Iohan.3.2. Cum apparuerit
fimilcs ei crimus. ' Atquc inhis fitacft regencratio
eorporum.

Qv. Dic cjuomodo animi. finElorum regenerabuntur}

R. 1. Lucebit in animabus imago Dci g oriofa,
qux qua fit futura augufta,& cxcellcns, ncmo mor-
talium in hac vita cogitarc poteft. Deinde mentes
erunt plcna* fapicntiaDci : Affedus purifsimi : Vo-
luntatcs in omni «Etcrnitatc promtifsima? adobfe-
quinm Deoprcftadum. Atquc ita crit plena & per-
fcdaobedicntialcgisDciinlandis, plcna dilcSio
t)ci,& proximi.

D.l TER.TIO.

Qv. Quis efi finis refurrettionis}
R. Vt Chriftusin omni a?tcrnitate cumfua fpo
fa Ecclcfiahrtus triumphct. Vt hoftcs Chrifti iaceat
pcrpctuo fub pedibus eius proftrati & victi. Vt b j-
nisprannia obedientre;,& malis fuppliciareddantur.
2..Corint.5.io.;Qportet nosomnes iiftiantc tribunai
.Chrifti , vt vnu^juifipc rcportct prout in cbrporc
gcflit , liucbonum , fine malum. Huc illud Chrifti:
Prodibilnt qui bonafeccrunt in refurrcciionem vitc
qui vcro malain refurrectioncm iudicij.Ioan.5.19.

DE QJARTO.

Qy. Qualit fides rgquiritur}
R. Firmifsimafanc, qiiaj fua virtutciudiciu ra-
tionis & fcnfus prcmat fnb pcdibus fuis , quar vcre
ftatuit firrnifsimum cffe decrctum Dei dc rcfufcita
dis mortuis,&*hocpalam confitetur coram omnibus
hominibus & diabolis.

Qv. Q#j* cfi vfu fidei refnrre^lionis.
R. 1. Cogitatio refurrc&ionis erit communc
rcmedium aducrfus omnes calamitatcs,a?rumnas, &
morb:>s,cumquibiis confliclantur eorpora noftra
in hac vita. Hinccnim plenusvcrmibusr& vlceribus
Iob, occifis filiis, & abactispecoiibus ,confolatione
petit ciim inc|tiit:Scio quod redemtor mcus viuit,&
in nouifsimp dic de tcna furrectnrus f.im. 1. Cogi-
tatio rcfurreflionis mitigabit dclorcm noflrumin
mortc amicor.;m,iuxtaillud.i Thelf.4.,15. Nolo vos
ignorarc fratrcs de dormicntibus,ne t.iflcmini ficut
& reliqui nohabcntcs {pem^Nam fi credimus,quod
'aOeus Chriftum excitaucrit a mortuis, nos ctiam fi-

furre&io-

Vfu$.

IIO

mul cum eo adducet. 3. C6gitatiprefurreaipnis &
noftrum terrorem imminente morte mitigabit , cu
fcimus hanc mortem ef«e veluti tranfitum,qiicndam
ad immortalitatis gloriam,iuxta illud. ApOcal.14.15.
Beati qui inDomino rhoriuntur.4.Cogitatioiefur-
redionis erit velutifr^nUm^quoapeccando retra-
hamur,& vcluti ftinlnlus, quo ad pergendum in vc-
ra pietate & fanctitate excitemur.

ncra*

Viuna»

IX.

Qy. Dic qutrtum Articulum au*ru fariis. Summa.
Credovitam a:tcrnam-

Qv. Quotfunt potifiimam {jvfinnd* ^M^fP^^Ssr^
cuio} . . * ; JJ

R. Qu.atuor: ^ '

[. Vit* & mortis gencca.
2. :. Definitio vtexterna?.
|. ] j Bona promiiTa haei edibus vitie xtcrnar.'
4. pides& vfusluf ius articuli.

Dt • PRIMO.

Qy. jQuot funt ztu & mortis genera>

'R. Quatuor. □ ;f

1. Vita naturar,& mors naturar.
U Vitapeccatij&morspeccati.
$. Vita gratia?,& mors gFatia?. r.
4. Vitaactcrna,& morsaEterna.

Qv. Q»&efi%jit*n*tur*i

R. Eft qua m hac vita natnraliter viuimiis , dor
nec animce & corpora fuerunt coniun&arHax b<. na
per fe eft , quia Dei donum eft , & quiapromittitur
wbcdientibus Deo tanquamprsemiam obedientia?,
Exod.20.i2. Vcrumvariat hicvitapro conditionc
hominum.Nam Abrahamo bonafuit,quia eam tra-
fegit in pietate & propagatione gloria? Dei. At Ne-
roni mala fuit , quia ea abufus eft in contumeliam
autoris,& in fuampropriam perniciem. Huic vita? Mors ^
nature opponitur mors naturse,qua; eft recefTus ani tor*. *
marum a corporibus.Haec per fe mala eft, fed variat
pro conditione hominum.Vt enim Abrahamofuit
bona : (nam crat illi tranfitus ab Kuius mundi cala-
mitatibiisadaetcrnam felicitatem )itaNeroni rnala
fuit. Nam illierat tranfitus abhuius mundi volu-
ptatibus , potcntia , & tyrannide ad perpetuum op- '
probnum & contemtLimfcmpitcrnum.

Qv. Quaeflvitapeccatfi

R. Eft qua pcccatum viuit in homine & regnat catj.
per fuas concupifceutias.Hecfemper eft mala, quia
& Deo inuifa cft, & via eft ad xternam mortcm &
damnationem. Huicopponiturmorspeccati,& eftMofS'
cum pcccatum virtute Chrifti in homine mortifica-
tur.Harc mtrs bona eft , vt qux tranfitus eft a com-
merita damnatione ad gratuitam bcatitudinem: vita pr.

Qv. Qu&vita grat\&i ti*.

R. Eft qua Chriftus in nobis viuit per fidem &
fuum fpiritu,ad Gal.2.20. Hxcfemper bona cft,quia
cft vis Spiritus Dci in nobis , & eft via ad gloriam.
Huic opponitur raorsgrati3e,quae eft priuatio gratie, ^
videlicctcumfidemabiicimus, &rclabimurin pec-
cata:ita & peccatum in nobis denuo regnet per con-
cupifccntiasfuas,eiqucfcientes, & volcntes obedia-
mus- Harc morsmalaeft,quiaa Deo damnatur,& ad
xternafupplicia duxeft.

Qy- Qu& efi vtta aterna} vln *xtt

R. Eft cum ipfe Chriftus,i.Iohann.i.5.tum feli- "
citas beata,qua 6lccti frucntur in omni eterriitarere-
fufcitatis corporibus. Harc vita finis bonorum cft,
atque adep omnium bcnorum fummum,quod Do- i
minus promifcrat diligcntibus (e : huic ppporritur ^0**
mprsaiterna,quae cftfcparatiohominis a Chrifto,vt
Lipfius confpcciu nonfruatur. Hafc mprs pmnium

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Q^V ISTI

nialorum extrcmum cft,nunquam finicndum. Huc
JlludArgultini.Sicut vitacorporis,animaeft:Ita vi-
animar,Deus cft.Sicut corpus cxpirat , dum amit-
tit animam : Sic anima cxpirat , dum amktit Dcum.
Deus amiflus mors anima?: Anima aaiifla,mors cor-
pcris,

Vf Qv. Ad cjuid prodefl htcdtfcrirmna vita & mortn

^ tenert}

R. Vt difcanuisreitc mori,& recle viucre.Mori
quidcm pcccato,viuere verd gratia? , quo poft hanc
vitam,in vcrapictate ad fincm vfque traducta, per-
ueniamus ad acternam vitam per Chriftum Icfum
Dominum noftrum.

DI SECVNBO.

iVitut. Qv. Quidcflvua&terna}

Siio**6" ^ cum v*a a<^ C0E^e^^m hsereditatem > tum

ftatus beatorum poft hanc vitam , in quo fruentur
confpectu Dci in omni arternitate.

n c Qy. Quod aterna vita fit via ad haredtratem coele-

tionis Jternf>roba.

ptobatio. R. Iohan.3*?6.Qui credit in fllium habct vitam
«ternam.Nam in credentc vita aterna mchoata eft.
Qv. Curfic?

R« Quia qu: crcdit, ChriRum pofsidet,qui fo-
lus viaeft ad vitama?tcrnam. Iohan.3.13. Ncmo af-
ccndit in ccelum , niii qui defccndit hiuis hominis,
Hu- eft in ccelo.
vUvitt Qy> Quidmonttrathancviam}
*tClai* R« Verbum Dci, quod filiunvDci nobis viam
efle in ccelum,& ianuam tcftatur, ' cui ipfe Domi-
nusdefedicit,Ioann.io.o.&i4.6. Egofumofti m,
kgo fum via , vcritas,& vita : Quo dicto fignificat fc
principium,medium,& vltimum cflc , pcr quod ve
n»tur ad vitam xtcrriam.

Qv. U tngreditur hac via?

R. Qui credit in filium,iuxta dictunr.Qiii crcdit
ln filiumhabet vitam anernam.Ioan.3.36.

Qv. Quomodo fecuri ab hofttbtu confruamur in
bacvta}

R. Potcntia Dci pcr fidem, iuxta illud i.Pet.i.
5«Potentia Dei cuftodimini adfalutcm pcr fidcm.
Qv. Quomodo pergendum efl in hac vid>
R. Rccte in hac via pcrgimus, fi magis magifquc
^ripmni cognitionc,& fenfu reru fpiritualium prc-
«ciamus,iuxta illud Philipp.i.9.Charitas veftrama-
g«smagifqucabundetinomnicognitic ne & fenfu,
yt prcbetis ea qua: potiora funt,vt fitis finccri, & fi -
ne oftenfa in dicm Icfu Chrifti.

Qv. Sed quid e(i vita aterna proprie}
R. Eft,vt dixi,ftatus bcntorum poft hanc vitarr ,
& fruitio contcmplationis diuinar in omni arterni-
tate,iuxta iilud lohan.3.16. SicDcus dilexit mundu.
yt filium fuum vnigcnitu daret, vt omnis qui credir
incum non pereat,fcd habcat vitam setcrnam.Etad
Titum 3.7. Hajrcdcs fumus iuxta fpem vita? seternar.

^ nETIRTIO.

tCt«a PU, QU£ fint ®* ^ona 9 VHX D°m*nu4 promijerat

ftoau% haredUmA vttdt atema}

R- Etfi Paulus i.Cor.2.9.poft Efai.c.6*4.4.dicit:
Oculus non vidit,ncc auris audiuir,qua? dcus pr^pa-
rauit diligentibus fc:tamcn cum fcriptura particulas
quafdam iftorum bonorum rcccnfet, brcuiternon-
nihil de illis dicendvm cft.

^orum Qy. Quibw modis fcriptura ifki bona nobis com-

fto*ina. mendat>

R« Duobus:
, ^cilicct,Appellationibus & defcriptionibus.

Qv. Dtc appellationa»

ONES. iii*

R. Multa? funt appcllationes,quibus fclicitas e-
terna: vitse obfcure pingitur. Nos cx multis paucas Rf?"u,m
recenfcbimus,quarum ha?c Prtma. Matth.7. 21. dici- *** 0IHm*
turregnum ccelorum.No omnisqui dicit mihi Do-
minc, Dominc,intrabit ln rcgnum ccelorum. Hac
appellatione monemur , nihil in vita stcrna tcne-
num forc,nihil caducum,nihil fortuna?, & mutatio-
nibus obnoxium.5?r;/»^,dicitur regnum artcrnum,
2.Pet.i.ii.Introitus in regnum setcrnum. Hac appel- sSm,
lationc fignificatur,quam ftabilia,& firma fint futu-
ra bona,q jibusabundabimusin vitaxtcrna. T ertto, R«^nam
diciturrcgnu Dci,Act.i4.22.per multas tribulatio-
ncsopcrtctnosingrcdiin rcgnu Dei.Hac appella-
tionc moncmurjquodharedcs vita?srtcrna; fintfu-
t jri libcri a rcgno peccati,mortis,& DiaboIi,ac!Co vt
nihil vnquam mali pcrtimefcant , Quarto , Dicitur J^JJJJ* 1
nouum ccelum & noua terra,2.Pct 3.13. Qua appcl-
lationc moncmur,quod nullafcntiatur vctuftas, fe-
neAus & corruptio in aeterna vita.^w>?/o,Dicitur pn fitaduw
radifus,iuxta illud,hodie eris mecu in paradifo. Qua
appellatione fgnificatur , quod nihil triftitia?, nihil
aducrfi fit futufani in seterna vita, fcd omnia fint ple
na fummis dcIiciis.Sr^ , Vocatur gloria Dei,i.Pct,
>.9-Vocauitnos adfuam gloriam. Q^ia appcllatione
gni icatur,quodina:ternavitanullus fitfuturus lo-»
c.s ignominia*,infamia?,c6nremtui , fcd omnia fint
maieitatisdiuinx contcmplatione gloriofa.

Qv. Recita alicfuot defcriptiones , in qwhw bona Defcif-
prom-fa hxredtbtu vtra aterna proponuntur. C^orum

R. Multar fane funt , fed hac Vice vnarri tantom J^* *t4f
adducam cx Pfal.i6.u.Dauidis,vbi ita loquitur: No-
tam facijes mihi femitam vita?,abundantiam delicia-
rum , Vultum tuum,& iucunditatcs in dextera tua int
artcrnum.His vcrbis proponitDominustria gcncrai
bonorum,quibusabundabunt tWQti in vrta setcrna.
l.Nominat abundantiam dcliciarum,qua voce figni*
ricaturpleriitudo, & faturitas omnium rcrum cxpc-
tcndarum,& ftatus omnium bonorum copia perfe-»
jtus.2. Deindevultus Dei memmit , quo pcrpetuo
fruentur elcifci , qui cumpcrpetuo adfviturusfitvt
rummum bonum,non poteft aliud fieri, quam vt fic
'^mmal9titia,ob pr^fentiam iftius fummi boni quo
ruemur.3. Ponit iucunditatcs in dcxtcra Dei,id cft^
fummasdclicias&fpiritualcs voluptatesex contcra
plationcmaieltatis diuina?. Horum bonorum gu-
ftum pcrexiguum fcntiunt , qui vcre crcdunt, & a-
g mturfpiritu Dci.

DS <ivjlRTO.

Qv. Qua efl fides quis vftul 4. ^Hh

R. Fides & vfus pctantur ex fuperiori articulo. fjj^'g
Qv. Contrahe breuiter hanc quartam Symboli par- fidci no-

%ls.m

R. Crcdo in Spiritum fandufn verum &
xccrnum Deum , confubftantialem patri
filio,fanr5lirlcatorem Eccleiia:,qua: donata re-
mifsione peccatorum olim ad vocem Dei ex-
cirabitur ad vitam xternam per Chriftum Ie-
fum,cui cum patre&Spiritufando iic honor
in fecula fasculorum, Amcn .

Qv.

Qua efl tertta pars Catechtfmt} °£u-

Oiatio. prxciput

Qua funt CflgnitH neceffaria pie precantibu*} "*lu*
k. ij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

i Oratio-
nis dctini
tio.

Quptu-

R. Tria.

1. Quid oratio,& quotuplcx.

2. Circumftantixorationis pcrpctux.
j;. Prccandi rorma.

Ds Primo.
Qv. Quid e(l oratio}

R. Eft fupplcxeleuatioanmixhomims ad Dcu,
vel aliquid ab co petcntis , vcl ei gratias pro collatis
bcnc iciis agcntis. Hanc definitioncm cx multis di
£tis Pfalraorum confirmari manifcftum eft. Nam
cjm dicit Dauid,Ad te leuaui animam meamitem:
Adtc Domineleuauioculosmeos, lignificat piam
orationem ctTc animx fupplicem eleuationem ad
Dcumpetcntisaliquidabipfo, velgratias agcntis.
Gcftus prxterealer.antiummanus, & oculos inte;
prccandum ccelum verfus,hanc ctiam confirmant
dcfinitionc.Huc acccdit antiquifsima Ecdctix prc
catio:SurfumcordahabcmusadDominum. Cum
hac noftradcfinitionc conuenit etiam grxca lliaan
tiquifsimi cuiufdam Thcologi. m&rwtf fyfr*&tff&
«j* r? Tox oicv.it) aJ7»rt( rStt <a&<r»K6\jVTav &vrtMoc
cft,Oratio eft afcenfio mcntis ad Dcum , & pccitio
rcrum vtilium ab ipfo.
Qv. Quotuplcx tft oratio}

R. Paulus l.Ti.i.i-quatuorgcneranun eiat,quo-
rumprimum eft Deprccatio.2. Adoiatio.}. PoituLr
tio.4 Gratiarum actio.
Qv. Quid eft deprecatio}

R. Eft fupplcx cleuatio animx hominis ad DcG,
qua petitur libcratio ab iis,qu§ nobis moleftiam ad-
ferunr.vtcum pij pctunt fibi rcmifsioncm peccato-
rum,& liberationem a malis.

Qv. Q*jd efi adoratto}

R. Eitfupplcx clcuatio animx hominis ad Deii,
quapetituraliquod beneficium : vt cumpii petunt
rcgnumChriftiinfcconfirmari, & pancm quoti-
dianum fibi dari.

Qv . Qutd eft poilulatio}

R. Elt fupplcx cleuatio animx hominis ad De-
um,qua vel vnus pro alio , vel omncs prc fc inuicem
prcccs fundunt.Vt cum Ecclcfia Dei pctit fanctifica-
ri nomcn Dci pcr orbcm vniuerfum , aducnirc rc-
gnum Dci,ficri voluntatcm ipfius in tcrra quemad-
modum in cctlo fit.

Qv. Qutd cftgratiarum aflio}

R. Eft fupplcx elcuatio animx hominis ad Dcu,
qua ^ratix Dco aguntur, vel pro beneficiis nobis a-
liifuc collatis , vcl pro malis a nobis aliifuc fublatis.
Di Sectndo.

Qv. Qua fttnt perpetua pit orationii circumstatia}
R. Quinqucfunt,quxcontinetur hocvcrficulo.
u4ffcclu4,cai:fit,t}uis,pcr ejucmrfutdyuc petendum.
Qv. Qualis crgo affetltu prccantis ejje dtbet}
R. Prccaturus. i. Exuat omnem opinioncm
proprix glorix, dignitatis & mcriti. 2. Sentiat vcre
fuam inopiam. 3. Profternat fe coram Deo in vera 6
pcenitentia.4.ArTcrat firmam fiduciam,& quod velit 1
libcraliter,& gratuito opem ferrepetcntibus.
Qv. Qua cauft nos ad prccandum moutbttnt}
R. Scptcm,quas hoc difticho complector.
2\A.andatum,promtfsio,erux>i>itl:orta,S*tan->
Confuctudo precum,fht~hm->ftictent vt adorcs.

Prima ergo caufa eft mandatum Drt,quo rcquirit a
nobis Deus cultum inuocationis, qui cft prxcipuus
in Ecclcfia. Hic cnim cultus requiritur in fccundo
prxcepto,& mandatum ffpe repetitur in Prophetis,
Kal.y©.ij.Pfalmis,& Euangelicis fcriptis.Inuoca me inquit,&
r>cutci.6. jn Oeuteronom.pominum tuum adorabis,& tflum

3. Oratio-
ms circu-
ftanti*.

AffeAus.

CauTx*

CATECHISMl «-4

folum coks.Secunda caufTa &prom''ffiOi quodDeus

lit inuocantesexaudire:Inuocame, inquit, indie^^
tribulationis,&egoexaudiamte.EtChriftus:Quid- 0 '
quidpcticritispacremin nomine mco dabitvobis.
Tertta caufa elt finfiu inopia noftrx,atque adeo to-
tius Ecclcfix,ceconomiarum, & politiarum. Q«*riA
caufa eft vttloria in tentationibus,iuxta illud Chrifti:
Vigilate & orate,nc intrctis in tentationem. Qutnta Mattai
caufapcrpctux tnftdta dtabolt , aduerfusquas nullum4,•
cft tutius rcfugium quam pia oratio, Vnde Salomo, Prou<rf.
Turris fortifsima nomen Domini , ad cam transfu- 10.
«rietiuftus & faluabitur:& Paulus , Accipitegladium h2h-6A7'
fpiritus,qui cft vcrbum Deipcromnem orationem
& poftulationcm.Sr.vM caufa e(\.,(]uodconfuttudoo-
randi confcruct hominem m pietate , & caufa cft a-
Horum multorum Cxcrcitiorum pietatis.S*pf«»J« cau
fa, Exempla Patriarcharum , Prophetarum,Chrifti,
Apoftolorum, atqucadeoomniumpiorum , quo-
rutn precipuum & fummum Itudium fuit crebras ad
Deum pi cccs fundcrc. q^s orl»

Qy- Quis cfttnuocandm} dus.
R. ]s qui folus kadJ ioyvfis-Hf cft.Nam cum oiatio
fit potius cxplicatiocordis,quamclamorvocis,&
nemopoteft gcmitus cordium vidac pr^ter folum
Deum,erit folus inuocandus vnus , & xternus Dcus,
patcr,filius & Spiritus fanchis. Et Dauid in fuis pre-
cibus vocat Deum fcrutatorcm cordium & rcnum,
hoccft^fecretiffimorumaffcvztuum. EtApcftoliin
oratione,Acr.i.24 dicunt:Et tu Domine x*.pj ioyvu?&
omnium.Deindc cum Dei mandatum f t,vt non co-
fidamus in carncm,id cfl,in vllam crcaturam , fcqui-
tur facrilcgium efic vllam crcaturam inuocarc.Nam
quod crcaturxtribuitur illud impic Dco adimitur-
Nccvllifancti, Prophctx,Patriarchx,& Apoftoli,a-
[ifquc quihabuerunt vcrum pictatis tcftunonium,
in.iocarunt nififolum Deum.

Qv. Quomodo tnuocabtmtu , eum Jcriptura dicat, fei quCji
Deum peccatores non exattdtre} orandfl.

R. Quia pcccatoi cs fumus,cft datus nobis a Deo
patre mediator & faccrdos , Dcus & hon.o , Ie s v s •
ch rist vs.Quarc ipfc ait 1 Quidquid petieritis pa-w '
trem in nomine mco dabit vobis.Nequetame pro-
mifcue Deus omnes peccatorcs exaudit nominantet
in fuis precibcs filium Dei : fcdtantum eos qui pce-
nitentiam agunt & peccare definunt.qui non vt pec-
catores,fed vt iufti iam apparent in confpeccu oei.

R. Dupncia lunt bona, iimihter ctiam duphcia^uip.
mala. Sunt bona, linc quibus falus contingere non
potcft,& funt bona quorum vfus cft tantum in prx-
fenti vita. Sunt malaimpedientia falutcm , & funt
mala,qux ncbis molefta funt tantum in hac vita.Vt
ergo bona,fine quibf.s falus comingere nequit , pc-
tcnda funt f ne conditionc , & bcna conducentia in
hac vita petcnda funt cum conditionc : Ita mala per
fc impedicntia falutem dcprecandamnt fine condi-
tioncrqux vcro alioqui molefta funt cum conditio-
ne,dcprccabimur.

Qv. Quomodo crgo prxtipitur^vt pttamus fine h&-
fitattoncy Nam tfuicumcondtttonc pettt ynon certejibi
pcrfuadtt auod fttaccepturm cjuapettt?

R. Fidcs fibi ccrtifsime perfuadeat , quod Dcus
vclit cxaudire preccs fuas veras. Vcrum quia homi-
ncs aut pctunt,quxvtilia elTeputant, aut deprecan-
tur qux fibi nociua cflc exiftimant,& fxpc falluntur
iudicio(nefcimus cnim quid oraturi fimus quemad-
modum oportet )^piritusintercedit pro nobis,dado
qux fuo iudicio iudicat nobis vtilia cflc,& aufcrendo
ca a nobis mala,quxfuo iudicio iudicat nobis n.,ci-
ua cffc. Is eiiim rectifsimc iudicac & quid expediat

nobis,

»5 QJJES

ncbis,&quid non expediat. Non igftur di.bitatfi-
des ,quin Deus fuas preces exaudiat. Nam fi id non
dat quod petitur> ccrte id quod multo meliuseft,
krgitur.Vidc Luc.n.^.&c.

DI TERTIO.

4-Porma S^- QU* tffirfp'""»** . N .

rtccaadi. R» Multa: extant prccandi forma? praecipue in

Pfalmis:Verum Chriftus vnam certam luis diicipu-

lis commendauit,Matth.6\Luc.u.
Qv. QuAnamefttlU}

^nnna, R. Pater nofter qui es in cadis. Sanctin-
cetur nomcntuum. Aducniatregnum tuum.
Fiat voluntas tua,iicut in ccelo &: in terra.Pa
nem noftrum quotidianum danobis hodie.
£t dimitte nobis debita noltra,ficut& nos di
mittimus debitoribus noftris. Et ne nos indu-
cas inrentationem. Sed libera nosamalo.
Quia tuum eft regnum,p©tentia, & gloria in

Cr . . fecula feculorum , Amen.

pr°tc*jnic? Qz- Qux funt potifstmtch in hac oratioru conftde-

R. Tria.
r» Commendatio huius orationis.

Partitio eiufdem.
3- Partiuradcdaratio.

Corn.
°»^ari0-
«Ui loci.

«i0

T^ecita locos commendationis huitu orationis*
Prtmw locus fumitur ab autoris maieftate , vndc
Auguftinus:Maximaab omnibus Dominic^ oratio-
ni exhibenda eft rcuerentia, cjuia afummo dod:ore
fcfiEa eft. Secundtuyzb autoris fapientia, vt qui Deus
cftiapientifsimus,omnia expetenda, & fugiendadi-
f&iX optimo ordinc.Vnde Chryfoftomus:0 cjuam
keatacfthzc oratio, cuius ordinem docfcor vita: &
magifter cceleftis inftituit.T rr/<Wv,ab autoris aftectu
ergahomines.Is cnim naturaseternus zterni Dci fi-
Uus defcenditdeccelo,& aflumta humananatura,fa-
&us eft pro nobis natura filiis irx Avr/w,vt nos per a-
doptionis gratiam filij Dei fieremus.^«4r/«/, ab o-
rationis vtilitatc. Nam & quid ab optimo Deo pe-
^ereliceat,& quidnobis clcmentcrlargiri velit, cJc
cct.^«/^w/>aborationis brcuitate.Nam breuifsimc
c°nipendio res cxpctcndas & fugiendas in Ecclefia,
in ceconomia,& politia cotinct. S«rft*?,fumitur ab
orationis daritatc. Nihil cnim obfcuris obuoluitur
lnuolucris xnigmatum,fcd omnia clare & pcrfpicue
panduntur.S^/iwJw ab orantis inftructione.Nam &
Suis inuocadus,& qua fiducia,& quidpctendum fi>,
& pcr cjuem in ea indicatur. OcTaum , ab orantis nc-.
cefsitate.Nam cum & multis ncccffariis egemus , &
■rriultismalisprcmimur^in hac orationc, monftratur
Vlaimpetrandineceflaria,& cuadendi caquar mole-
™*for\t.Nontii,a\> orantis dignitatc.Nam illos folos
Ptare polTe, qui filij Dei funt^ monemurhuius ora-
tionisforma.

De 5ecvnbo.
Qv. Qha e/f partitio orationis Y>omintc<t>
ei«»fdc r# Oraiionis Domjnica? partitio trimebris efh.
Secatur enim in corapellationcm,in fcptem petitio-
nes,& in confirmationem. Compcliatio feruit fidei
orantis cxcitandx,& confefsioni..S'eptem petitiones
funt rerum cxpetcndarum & fugiendarum propofi-
tiones. Confirmatio fpcm augct,& confirmat pre-
cantisfiduciam,vt certe fe coniecuturum iperct^cjug
*n nominc Mcdiatoris petit.

itrio.

TIONES. zi

De declaratione.
Dcclara compeilationem.
R. Patcr noflcr qui es in ccelis? in hacco-
pcllationefunt tria perpcndenda.i.Quis fitinuocan- ?aites*
dus,& quo fit erga nosanimo.2. Qua fiducia lit oran
s . 5. Quales deceat elTe to$ ciui efficaciter o-
rafe volunt.

Dfi IRIMO.

Qv. Qttis efiinuocandfn} \. Solus

R. Dei.s foIus,qui eft Patcr , Filius ,& Spiritus *™*d£
fanclius. Hic arternus Deus patris nomine eft inuo-
candus. Cut patci

Qv. Cttr pater dicitur} diuiut.
R. Hoc etfi fuprain Symbolo explicatum eft: hic
taiien breuiter eft rcpctendum. Diciturautem Pa-
tercreatione& adcptione. Quodautem diciturPa-
ter creationcprobatur ilio diclo oeut.c.32.6'. Non-
ne Dcus eft patcr tuus,qui pofsidet te,crcauit, & fe-
cit Ha.'cpaternkas monet nos, quod ctfi pcccatores
f.imus a nobis.tame ab ipfo famus,vtpote eius crea-
tura tjuam amat , & cuius miferetur , iuxiaillud Sap.
Mifercrisomnium,& nihil odifti corumcjuarfccifti.
Hac dilectionc inotus pater, peccato ndspcrditos re
dimcre ftaroit,& vt fatisfieret fvx iufticia? , dedit fi-
Iium,iuxta illud Ioann 3 16. Sic Dei;s dilexit munda
&c.Qiiodautcadoptioncfumus fi!ij,modo in Chri-
Ihim credim'.is,probatur illo dicto Rom.8.15. Noh
accepiftis fpiritum fcruitutis in timorem , fcd acce-
piltis fpiritum adoptionis per qucm clamamus Ab-
ba,patcr,Et Gal.4.i|.- Quando venit plcnitudo tem-
poris,cmifit Dcnsfilium fuumnatum ex muliere,fa-*
ctum fub legc,vt ecs qui fub legc erant,redimeret,vt
adoptaremnr in filios.Hac adoptionc, umctfi pec-
catum nobifcum perpetuocircumferimnsjplace.mus
Oeo,& ipfc nos paterna ftorga compkctitur*
Qy. Cur addjtur,qui esin ccelis? Curin<$
R. x. Vt precaturus fciat fc inuocarceurh qui11*-
eft omnipotens, nominusdominantium, Rexre-
gum,iuxta illud 1. Tim.6-. 15. Sulus pctcns dominus
dominantium,Rex regum.

2. Vt prccaturus fciat hunc Dcum, qui in alto ha-
bitat,implcre omma & contemplari , atquc adeo o-
mnium cordium rcccfliis videre.
5. Vt prccaturus fciat diuinum numcn non cfTc al '
ligatum crcaturis,idolis,ftatuis, fimuiachris,vt in iiss
adorctur. |
Vtprecaturus fciatfc inter orandum dcbcrc
cor & mentem in ccelum leuare, vbi in maicftatis
gloria aftatmcdiatornoftcrpatrij&interctdit pro
;bis.

Qy. tAn non Deus vbi^tie efl} far igitur tion dici-
tur in oratior.eypater nofler ejtti es vbi^ue}

R. Quidam cx fm&is patribus dicit hocaddi-
tum eflc proptcr tria.r. Vt feruore fpiritus adoi ctur-
1. Vt mens orantis ad ccclcftia cleuetur.j. Vt c«lc-
ftia pctantur.E^o quartum addo,videT1ca vt occur-
ratur errori Ethnicorum, quife Dcui^ adorarein
creaturiscorarn certis ftatuis diccrcfolcbant

De Sicvndo. J-'Q«a^
Qv. QuafdHctaeftorandurn} duc,a"

R. Hoccolligcnducftcxiisqua?di(5rafunt.Nam
cum pater fit qui inuocatur , dcbcnt precantes fla-
tuerc,& quod fc propter Chriftum in filios adop&i,
uerit,&quod clementer velit largiri ea , qua; nobis;
ncceffaria cflcnouerit,mod6 ea fcri6 ab eo petami.s*
Ac cum additur Qui es m czlis, fides duo colljo.it,-
ncmpc quod & pofsit darcqua? petimus , & qucd
nerao dantis manum cohibcic valeat.

k. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ti7

Di TERfio.

lura^ctl^ Qf." Quales nam ejje oportu eos , qui efficaciter cum
Dcu in- fiHt-H orarevolum?

uocwe, r. ,# <^u0£l exxliclis patct, dcbcnt cfle filij Dei,
. . quipetimt,n6portionesicruoru cu lfmaclc,fedri2e-
reditatcmiiliorumcum lfaac.,2. pcbcnt eflc imita-
torcs paternarum virtutum, nc nothi cfle deprchcn-
dantur,vnde illud:F.itotc imitatoresDci.Item:Efto-
tc mifericordcs ficut patcr veftcr &c. Eflotc fancti
quia cgo fanctus fum.$. Dcbent fuum patrem hono-
rare,mente,voce,& vita, iuxtailhid Malach.i .6.Si e-
go paterfum,vbi honormeus. 4. Debcnt,quicom-
mimempntrcminuocant, fratcrnitatem piam cole-
re inter icfc.Nam qui odit fratrem fuum , & dicit fc
Dcum diligere,mendax eft.5. Quod omnes inuoca-
tes vcre fint ynum in Chrifto,adeo vt in Chrifti fpi-
rituali regno non fit difcrimcn rcgis & ftabularij,di-
uitis & pauperis,nobilis & ignobilis.Nam h? perfo-
nx omnes exuend* funt in ipirituali Chrifti regno,
qua? tamen fuiirn locum in extcrnaEcclefiarfocieta-

Ordo pe. te,in oeconomiis & pylitiisrctinere debent.

tiuonum. Qy. De ordtnefeptempetttiorihm.Expone rationem
crdims harum feptem petitionum}
. R. 1. Dif-ipulorumChrifti atque adeoomniu
Jiominuni, primum votum elfe dcbct, vt firmum
& immotum cultus Dei fundamcntum iaciatur,
quodeft folida eius noticia, idquc in eum finem , vt
rcgnum Dci erigatur, ftabiliatur , & propageti;r,&
"ciaes in eodem debitam obcdientiam regi ccelefti
pr.rftent.Dco Chriftnsiubctprimumpeti noticiam
i)ci.2.aducntumre^ni.3obedientiam ciuiumin co-
jdem rcgno. 4. quia in hac mortali vita regnum D ci
inch?atur& crtgitur, vbi variis opus habct pradi-
diis,iubet quarto loco , vt petamus quicquid ad hu-
^svitarfuftcnratjqncm & confcruationem iacit. 5.
Vcrum.quia ca corruptio eft natur* humanx, quod
facilis fit lapfus in" crrata & mutuas ofFefioncs: quin-
"C[to. loco docct petendam elfe condonaionem iftoru
lapfuum & errator,um,nc proptcrca arcgno Dei ex-
cludamur.6.7.quia fum duo acerrirai hoftes,qui co-
fpirauerunt aduerfus regnum Dci,caro & Diabolus,
docet pctendam efTe defenfioncmaducrfus eos , i'd-
que in fexra & fcjptima pctitione. H.ic ordo eft ora-
tionlsDomlnicasin qua nihil omitfum cfl,quodvel
adgloria Dcj pertinct, veiad noftramfilutcmfp
'ctct^Ycradfuftcutationem noftri inhac mortali vita
rcquiitur. , , .

G ATECHISMI

lu prophanationem eiufdem dcprccamur. T]enlfui
Qy. Agc-ycum hoc obfcufiui fitingentre dil}umyt%^u
exfltcanus per fpectes expone. 8 1 eumin hac petmonefit
orecatio exprejja , & dtprtcano impltctta,tbc prtmum de PrcuJji
jrtcattone, n=s-
R.

Nomen
Dci.

Quomo-
do fanfti
ficatur.

DE FKIHA FETITIONE.

Q\\ Ont efr prima petitio?

R. S.in.&.£ceturnomen tuum.

Qvl Qitiii cjt nomtn Dei>

R. Eft notitia , & fama Dci iuxta cius virtutes,
fafta,& mcrita.'
" Qv. QHidijtJZnblfficarii

R. Eft '^roiancrju.m habcri,fumma cum vene-
rati me coh.cV yfurparji.

Qv. QMtdeft fan&ificari mmen Dct?

R. " Eft nohciam Dci , & famam cius fccundum
facla,virtutes,&mentafacr->fanc^mhal^ri,fum
cum.vcncratione,coli,& vfurpari.
r : Qv. Quid l an mn Det nomen fanfyum eft fine no-
ftraprtattoni?

R. Im in omni a?ternitate in fcfanctum eft:Scd
fios prccamur, vt tale nobis habcatur , quemadmo-
dum ex dcfinitionc pofita patet.

Qv. Qtitd ptttrnui fitmmatim iihac prima peti-
tionei '

R. Vt precamur fandificationem nominis Dei,

Cum pctimus fanftificari nomcn Dci quin-
quc precamur.

1. Primum enim precamur,vt fecundumopusDci
lit ei.is nomen. Opus autcm Dei triplex eft : Crea-
:ionis, gubernationis,& redemtionis.In his virtutes
uminx rclucent : Omnipotentia , fapientia.iufticu,
iiiifericordia,paternaftorga, vcritas &c. Cum crgo
petimus fanc"tificarinomen Dei,petimus agnolci o-
pera Dei,cclcbraii Dcum propter potentiam , fapi-
entiam,iulticiam,mifericordiam.

1. Precamur , vtfccundumnomenDcLfitciusin-
tcr omnes noticia. Ad hanc noticiam requiritur,vt
noftertnumphatorChriftus mittat nobis dona,co-
fcruct miniftcrium,verum facramentorum vfum,&
difciplinamEcclefise.Cum crgo pctimns fanctificari
nomcn Dci,pctimus dari fideles dod:ores in Ecde-
fia,conferuationem minifterij, falutarem difciplina.
5. Prccamur,vt fecundum cius noticiam fit homi-
num in cum fiducia , & omnia bona ab ipfo expe-
:tcnt,tanquam a patreclemcntifsimo.

4. Vt fecundum debitam fiduciam fit cius laus &
celebratiointer homines, iuxta illud Pfalmi 48.11.
Sccundum nomen tuum laus tua in omnes fincs tcr-
ra?,iufticia plcna cft dcxtcra tua,Letetur Zion, & cx-
ultct filia Iuda propter iudicia tua.

5. Vt fccundum dcbitam cius laudem fiat farrtta
nominis Dei vfurpatio infer homincs per inuoca-
tionem, pra:dicationem, c<;nfeflionem , per cultum
iurifiurandi , & alia opeia, quse in fccundo pra?cepto
requiruntur.

Qv. Quid deprecamur in hacpetitione} Soncs^
R. Etfi hoc intclligi poteft ex Antithefi,tamen
breuitcr indicabo quse prarcipue hic deprecamur.
. Deprecamur omnium hominum & diabolorum
echnas,qui vcl opera Dei,vel virtutcs obfcurarc vo-
l»m, vcl tribucrehominibus , autdiaboloquod cft
Dci,vcl tribucreDeo,quod cft diabolorum & malo-
rnm hominum , vt funt multa fadapugnantia cum
primo & fccundoprsecepto.

2. Deprecamurcorruptelasdodringcceleftis.&ia
cramcntorum , tyrannidcm impedientium curfurrt
Euangelij , ha?refes,& alia , quibus vcra Dei noticia
vel corrumpitur,velomnino abolecur.

' Deprecamur Epicure mcontemtum Dei, bar-
baram ncgligenriam , acadcmicam dubitationem,
Stoicam aftorgiam.

4. Deprccamur ingratitudincm omnium homi-
num , qui Dcum velnon agnofcunt , vel agnitum
non predicant.

5. Deprecamur prophanam vfurpationem riomi-
nis Dei, qua» cum in moribus malis , tum in lingua
abutente nomine Dci confpicitur.

' Hoc eftjdeprecamur iihpuritatem morum,& no-
minis Dei facrilegam vfiirpationem.

Nccefiitashuius .fccriti nispetatur, quemadmo-
dum & fcquentium,ex iis. qua: fupra dicl:a funt.

R.
Qy.
R.

tis lcgibus aHminiftrat & modcratur.

«1«

Dl ECVNBA.

Qua tft ftcundapeutto}

Adueniat regnum tuum. supjb»

Qjttd eftregnum Det}
Irft ^ubenatio cceIe/lis,quaDeus omnia cer Re?nttjii

pei-

Qv. Quid

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

»<iucnii. {2v* Quid est aduenire regnum Det}

R. Eft pcrcontinuos progreflus augeri,& fem-
per noua accefsione dilatari,& multiplicari.
Qv. Qutdpcumutinhacpettttone
Rk Y t precamur Dei rcgnum aduenire :Ita de-
precamur Satanas rcgnum , & omnia qux regnum
Dciimpediunt.

Qv . Habetne aliud hxc petitio yuam precattonem
& deprecariont rn} \

R. Habct & confcfsioncm.Nam cum precamur
regnum Dci adi;enirc,cofitemm corde & orc, quod
regnum Dei fit nobis inaccelfum , ita vt ad iliud pe-
dibus noftrcrum meritorum & opcrum ire ncqua-
quam valeamus. Agnofcimus ergo gratuitumdo-
num eiTe,albo ciuium regni Cccleltis adfcribi.
lleaior Qv. ExpUca dtUinUtm yutdtnhac pettitonepre-
tx^\*.camur & dcprccamur}

R. Vtidfieri pofsit eommodius,dicam quotu-
plex fit regnumDci , & quar fint eius proprietater,
quo cius maieftas & eminentiapra? cun&is aliisre
gnis apparea»;,cxcitcturque in nobis ardentius r-cgni
Dci dcfiderium.
^etTipu. Qv. QupmplexeH ergo regnumDa}

n° R. Tnplcx: i. Potcntia?. z. Gratii'. 3. GIo-
^aw^V^V.^.- ■ ■S ■ %•••••;>•* raV '
f Qv. Quodnam eU regnum potentiet}

otent«. R. Eft gtibcrnatio cceleftis,qua omnia potenter
modcratur Deus,& difponit.Dehocrcgnoloquitur
Pial.i^.^.Regnum tuum regnum omniu fseculoru.
Qv. Cur dtcttur potentU}

-^* Qi,na ha»c CIUS qua?dam proprictas eft,qua di
ftinguitur ab alijs regnis.Rcgno cnim potentia? fua?,
vt onmia moderaturita dscmones fibi fubiicit , con-
tumaces punit,& fuos confcruat potcntcr.

crati* QHQ^ voc** regnumgratU}

, R. Inquopatercceleftisviuit&regnatpergra
Uarn,colIigit ecclefiam,quam dirigit verbo & fpiri-
*u»difciplina rcgit. Verbo enim fuam voluntarem
«pcct.Spiritu impellit& mouet corda vt promiffio-
nibus crcdant homines,& faciant imperata. Difci-
plinaregit cxtcrnos mores.*-

Qv. Quotupliciter fpechtur hoc regnum gratU}
R. oupliciter. Vt eft priuatum & pubticur» , vt
fpectatur in fingulis membris fcorfum , & in toto
c«rpore fimul.

Qv. Priuatum regmmgratia ejnodti
H.. Eft per quod Chriftus in cuiufque confcietia
rcgnat,& viuit.Cofcicntia cnim libcra eft, & rcgnat
hbcrtate <ionata a libcratore Chrifto, iuxta lilud
loan. 8.56. Si filius vcs libcraucrit vcre liberi eritis.
De hoc Paulus loquitur Roman. 14.17. Re^num Dci
non eft cibus & potus,fed iufticia,pax & gaudium in
^piritu fandto.Hoc rcgnum gratia? in confcientia cu
u,lquc , vt opera carnis cucrtunt ; ita opera Spiritus
eius teftimonia funt & illud confcruant.
Qv. Quodnam efl publicum gratU regnum}
\ Eft per quod Chriftus in toto corpore Ec-
cleiue viuit,& regnat, in quo membra Ecdefia? intcr
iele Qoaptat & coagmentat , vtvnoSpiritu Chrifti
omnia vigeant & viuant. Hocregnum publicum
^clclia Catholicaappellatur. Dc hcdoquiturDo-
minus cum ait:Regnum Dei intra vos eft.Luc17.21
f*m Matth.<S. 11. Qjiserite primum regnum Dci &
h Sam eius*Huc & ilIud Matth.n.n.A dicbus lo-
^".Baptifta^rcgnnm Dci vim paritur,& violcnti ra
Pjunt illud,id elt Jiomincs abruptis mundi,& carnis
^nculis , cV Mrma in Chriftum fiducia conceptain-
«aduntrcgnumDci.

TlONES- 250

Qv. Qur boc dicitur Grattii

R. Qinacftrcgnumgratuita? remifiionis pec-
catorumjgratautajimputationisiuftici^gratuit^ac-
ccptationis ad yitam aeteriiam , gra.tuitx donationis
Spiritus fanctl : Breuitcr, quia nos tn album ciuium
huius rcgniex meragratia celcfti adfcribimur. At-
que hsec eft huius rcgni proprietas.

Qv. Quodnum e hcgnumglort*} Clon*.

R. Eft pcr quod rcfufcitatis corporibus in omni, Matth.*yj
xtcrnitateelcyli cum Chi ifto rcgnabunt. r>e hoclo 34<
quitur Dcminus,cu ait; Venitc benedicti patris mci
& pofsidete 1 egnum vcbis a conflituticne mundi
paratum.Itcm,Beatus qui manducabitpancm in re-
gnoDei. Item in Pfalmo ; Satiabor cinn apparuerit p^].!^.^
gloria tua, & illud , Nolitetimcrepuiillegrcx, qvia Luc.n.j*.
complacitum eft patri veftro daretobisregnum. Jn
hoc di&b obferuetur, quod boitiifiusvotctregnum
Dci , donatione ex paternjemifericordia? fonte pro-
manantem , ita vt bt merum nei donum, quemad-
modum& Paulus teftatur ,cum ait, Donum Deieft^
vita a?ternapcrDominumnoltrum lefum Chriftu.

Qv. Curg/or$a dtntu t regnum ?

R. Potifsimum propter quatuor,i.propter fum-f
mam iufticiam,Efaise 4.j.Populus tuus omnesfan-
Cti cnmt.2.proptcr perfedifsimam libcrratcm , qui
cxpeclant folicite crcatura Dci,Rom.8.i9i TunC e-
nimlibcrtasfiliorum Dei nullis impedimcntis tur-
babitur.^.proptcr admii -abilcni omnium rcrum ab-J
undantiam, cum Deus crit omnia in omnibus*

4. proptcr gloriofam Maicftatis diuina? praefen-
tiam & contemplationem* quac nullis tcmporum
interuallis obfcurabitur.

Qv. Teneo ejuotuplex ft regnum , qu& eipu pro- ^*6*^
prietas , / am breutter yuid petamtu tn hac ficunda pett- "
ttone expone.

R. L Precamur vt regnum Dci , quod gratia?
dicitur,quotidie piisincremcntis augeatur, vt multi
ciues in eius catalcgum referantur.
1. Precamur vt Chriftus huius rcgni Mcnarcha fu
am Ecclefiam fceptro fuo regio adminiftret , id eft*
verbo & fpiritu dirigat.

5. Vt imperium fpintus in f ngulls Ecdcfiar mem-»
bris aduerfus carnem magis magifque auaeatur.

4. Vt ciucs huius regui fanctaquadam difciplina
1 cgantur, quo multi illorum cxemplo ad hocgratiat
rcgnum inuitcntur.

5« Vt codem fpiritu in hoc gratia? regno coniuncti
id bcatum illud gloria? regnum tandem peruenia-
mus duce Domino noftro lefu Chrifto.
Qy. Qu* deprecamur}

R. L Deprccamur regnum Satana?,qui per ho* J^J*1
micidium,& mendacium,variaquefcelera & flagitia
regnat in filiis djffidentiae.

i- Tyrannidem fatcllitum satdna? , quales funt
Turca, Papa, & Tyranni perfceutores Euangelij , &
dcuaftatorcs regni gratiaf.

5. T)rannidemcarnispropria?militantis aducrfus
fpiritum, & conantisnos captiuare denuo fubre-
gnoDiaboli.

4. Deprecamur fcandala, quibus deformatur re-
gnum gratise,& diiTenfioncs ciuium huiusreeni in-
terfcic. b

5. Deprccamur omnem ittt^a & c^nfufionem,-
quibus impeditur, quo minus hoc regnum gratiaa
propagct.ir & dilatetur. Breuiter, omnia impedi-
menta regnigratia? depreCamur.;

D» TlRTIA.

Qv. Qu*. c/t tertia petutu}

k. iiij<

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Surama.

R.
ten a.

Dc dupli- Qv.
ei Dei <
luntatc.

CATECHlSMl

231

Fiac voluntas tuaficuc mcado &in

Antece-
dcns.

Qnifoan non fcriptum eft Rom.$.\<).VoUtnta-
ei Dei vo /i etm qnii reftsltre potcft}Item> Omnta qns. voluit fcctt
r*/a fjr interrai Pfaf.u^S-
R. Huic quarftioni Cvprianus clcganter & brc
uiterinhunc modum rcfpondct: Non petimus, vt
Deus faciat , quod vult , fed Yt nos pcliimus facerc
quod ipfe vclit.

Qv. An quiccfuam fierypoteft contra Dei Voluntatt>
■ R. Certe multa fiunt quai Deus non vult. Nara
clc peccato (criptum eft Pfal.5-5.N0n volens iniqui-
tatemtues. Hic manifeftum eft ficri aliqua contra,
& pra^tcr voluntatem Dei.

Qv . Hoc abfurdum eft^ibil refislere voluntati Dei
dtcere , & multa rameu fiert contra Det volttntatem. Dic
trgo jnomodo hoc tntelligami

R. Vt commodc intelligi pofsit , fcicndum cft,
quod d iplex voluntas Dei ex fcripturis ftatuatur.Eft
cnim voluntas antecedcns , & voluntas confcquens.
Pr^tcr vtramque clt permi{lio,qua Dcus ca qu* non
vult pcrmittit.

Qy . Qua eft voluntat antecedens}

R. Huius ratio duplcx cft. AHa eft enim Yolun-
tas Omnipotetiealia bfm*t fea approbationis.Vo-
luntas Omnipotcntie>eft qiu Dcus vult res a fc con-
ditas gubcrnare & moderari & in fuum obfcquium
abduccrc.Huic volutati refifterc ncmo poteft. Qja
rcpetitiohscdeea intelligenda non eft. Voluntas
wJhme feu approbationis clt duplcx : fcilicet volun-
tas finis , & voluntasad rinem. Voluntas finis , qua
Dcus vult homincs affcqui iinem cuius g acia creati
funt,iuxta illud.i.Tim.2.4. Deus vult omnes homi-
nes faluos rieri.Voluntas ad fincm cft,qua Deus vAt
ea ab hommibus fien,qira?ad finem confcquendum
pcrtinent, qua? funt: vt homincs veniant in cbgni-
tionem veritatis Dci:vt cognita? vcritati crcdant: vt
credcntcs iuftificentur & regenercntur : vt rcgenc-
rati vcram cx fide obedientiam praftent, & in pie-
tate pcrfcuerent vfque ad fincm,iuxta illud, Mat.24.
i3.Bcatus qui perfcucrauerit vfque ad 6nem. l.Thef.
4.<".H«eccit voluntas Dcifancrificatio vcftra. Hanc
^n°"re"voluntatcminhactcr iapccitione pe:imus.
Qv. Qux cftvoUntat confe^ucns}
R. Eit qua? confequiturhominum fadta fecun-
dumiufticiam Dci,qua impiisfuplicia, & piis pro-
miflfabona rcddit, iuxtafcntentiam illam fsepiffime
in fcriptura inculcatanv.RcdJet vnicuique fecun-
dum opcra fua.
Pcimiftio Qv. Qua cftpcrmiflio?

R. Eft cjua Dcus pcnnittir,vt bonis & malispro-
pofitis.voluntaseligat qua? vult.Hsec permifsio cdn-
firmatur Deuter.30.19.his verbis:Tcltesinuoco cas-
Ium & terrarmquod propofuerim tibi vitam & mor
tem , bcnedi&ionem & malcdictionem , elige ergo
vitam , vt & tu viuas & fcmcn tuum, & diligas Do-
minumDeum tuum,voci ill us obcdias,eiqueadhje-
reas.Hoc teftimonio nunifeftifsimcprobatur,quod
fit voluntatis qusedam rp^yne* Deinde cjuod Deus
non vclit mala,fcd permittarquod fi non raccret,de-
ftruerctopus fuum Deus, ncmpclibertatem volun-
luntatis.Adhasc , qui per violcutiam cogitur, vtali-
quid faciat vcl non faciat,cius opus voluntarium di
cinonpoteft,atque ideo nccfupplicianccprxmia
mcreri.

Qv. Eftne volmtat ipfi vel bona vcl mala>
U. Si fubftantiam fpectas , id cft, ipfam natura-
lera volendi iacultatem,fcmper bona cft , vt qu* ab

Voluntas
I •- !.

optimoDeo eft.Vcrum fi habitum fpcc"hs,pr ) ftatu
hominum variat. Adam cnim ante lapfum habuit
voluntdtem bonam & fubftantiack habitu. Verum
poftlapfumin corrupta natura manfit quidcmvo-
luntas,quantum ad fubllantiam bona,fed mala erfe-
cta eft ex corruptionc,quia vult mala.Cum ergo pe-c
timus fieri voluntatem Dci , precamur vt noltrum
vclie , quod eft pcr naturam malum,fiat per gratiam
bonum > vndequidam antiquusTheologus pcrele-
gantur ait : Si voluntas eft bona ex homine <inc rc-
gcncratione, dicat Chriftianus in orationc , hat vo-
luntasmea. Cum erg > precamur , fiat voluntas tua,
confitemurnoftram voluntatem naturamalam cfic,
quam precamur bonam rieri per gratiam,quam cum
adepti fumus vcrc bona dici potcft.

Qv. Inteiltgo yua fit ratto volumatis Dei , &per- J^jJ
mt/JiontSiiam explana pciuiontm} \^lo.

R. Quemadmodum precamur fieri voluntatem
Dei:ita dcprccamur fieri voluntatem noftram,quate-
nusadhuccorruptaeft,& non reformata manu Dci,
Auguftinuselegantcrfummam huiuspc itionis ex-
plicatjcum inquif.Fiat voluntas tua,vt qu^odisodia-
mus,& quae diligrs diligamus,& quodpra^cipis per-
iiciamus.

Qv. H oc auidem rotunde dttlum eft, fei cupio ex- Explica- <
pltcattonem magis difttnttarru. ^f1^

R. Eam dabo,vbi prius brcuiter rcgulam,ad qua
vult Deus voluntatem noftram exigi,dcclarauero,

Qy . Qtt£ eft ilid regttla}

R. Hac fignatur cum additur in prccatione:
Sicut in cscIo-Nam cum vult oominus nos afpira-
re ad cceieftcm confuetudincm angclorum,pr;rcipit
vt noftra Vwluntas cum illorum congruat.Cum crgo
illi cafte & fancte voluntati diuina? obtemperant,iu-
bet petere vt nos illorum excmplum imitantc's,fan-
ite caftequc hanc vitam trani-gamus. Qualis autem
fit obcdicntia,& voluntasangclorum (rgnificatur in
Pfal.102.his vcrbis: Benedicite Domino omnes An-
geli ciuspotentesvirtute , qui facitis verba cius, &
ad audiendum vocem fcrmonis eius.

Qv. Jam dtcper partes yutd precemur in bac tertid
petttione.

R. 1. Precamurvoluntatis neiccrtam & cla-
ram noticiam,idque ex ipfius vcrbo,legc &Euange-
lio,&: Propheticis & Apoftolicis enarrationibus.
l. Cor mundum crcari innobis,& fpiritum re-
clum in vifccribus noftris.

3. Vt orTcramiiscorpora noftrahoftiam famftam,
rarionalem cultum noftrum,vt probcmus qua? fit yo
luntas Dei bona,benep!accns,& perfecla.

4. Rcformationem imaginis Dei in nobis, in vcra
iufticia & fanctitate.

5. Vt in totius Ecclefia? corporc in Oeconomiis &
politiis finguli faciant fuum opus finccre & in tirno-
re Dei: Vt Magiftratus bcneregat: Patresfamilias
pic adminiftrcnt familiam fuam : DoAores in tem-
plis & fcholis fidclitcr doceanf-Et auditores & difci-
pulifuum quiqucofficiumfaciant,& ficde aliis. Bre
jiter in hac petitionc precamur, vtomncs homincs
fuam vitam componant ad normam legis diuina?. Dcprcca-*

Qv. Qutd deprecamur} W'
R. 1. Dcprecamurignorantiam volutatis Dcif
& corruptelas dovSrina!,qua?fiunt partim pcr tradi-
tioncs hominum , partim per docentium infcitiam.
intcrdum etiam malitiam-

1. Dcprccamur cordis noftri contumaccm rcbcl-
lionemaduerfusvoluntatem oei.
3. Dcprecamurcorporum noftrorum crTr^ncmli-
ccntiam quafcfubiiciunt impuris aficctibus.

4. DC-

Prccatio*
ncs.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*3J

4- Dcprccanaur dcformitatem ilfem qua Satan d^
rormauit hominem, & abolcuit imaginem Dciis
nominc.

5- Dcprecamur ignorantiam, & incrtiam fingulo-
rumhominum in lliisofficiis cjui vel frauduknter,
vel negligenter in Ecclef a fuo munere perfungutur.

Qv. H abetne ahud hxc tertta pettii ,?

R« Habct correctioncm omnium ccrum , quce
nlij Dci, vcl imprudcnter vel male pctimt a Dco.
Nam dumprccantLTVoluntatcm Deifieri, poftu-
lant vtDeivoluntasnoftravoluntati, &errori, &
imprudentia; in precando pnefcratur : Etvtfi quid
nociuum pctimus, non iilud donct, fedpotius ld
quod fua paterna clementia fcit nobis vtile, & fa-
htarc fcre.

QV JE S T I G N E S-

234

ica-
Ulud

De Qvarta.
Qv, Qudt, eft qutrta petttio}

R. Panem noitrum quotidianum da no-
bishodie.

Q y . Qusd nomine panisfigificatur}
R. Quicquid ad huius corporalis vita? fuftcnta-
tionempcrtinct.
^otidi,- Qv. Quid epitijeton £nUi&-}

R. Hoc epithcton lignificat nospctcre nobis
panemdarU qui nobis in hac vita alcndis fufficiat,
ideft, cjuo inhacvita fuperefTe, & viucre pcfsi-
mus.

Qv. Cur additur nofter>

R* 1. Vt iufto laborenobis pancm nofirum
S^amus.i.vt abftincamus ab alieno.
Qv. Cttr addtturkodte*

R. Qu ia non vult nos cffe folicitos in craftinum
c«ra Ethnica , & profana.

Qv. Cur petimtt* nobis panenu dari>

Hac pctitione primum iatcmur , modoex
5^tdepi ccamur,noscoram Dco mcre mcdicos effc.
•y^uidc nos omnia ab ipfmsliberali manu accipcrc,
Ulxta illud Pfalmi i04.27.0mnia a te cxpectant , vt
dc* illis efcam in tempore , dante te illi colligcnt,
^perientc tc manum, implebunturomni bonitate.
^culi omniura in te fpcrant Dominc.

Qv • &4t aui habet , yuomodo tlle petit}
. R. Habct vtceconomus,non vt Dominus. De-
lnde habet pancm,fed non virtutem panis. Lucaj 12.
^5-Non in abundantia hominis vita eius. Et in Deut.
5*3« Non in folo pane viuit homo. Sa?pe cnim panis,
Cum non adfit benedictio Domini , fua deftituitur
Vlrtutc.Vnde Efaias ca.3.1. Ecce Doniinus dcus ex- 1
Crcituum Hierofolyma; & Iuda? vigorem& vima-
dcmit, omnem vigorem panis & omncm vigorem
aqux.piis igitur obferuandum eft,quodduobus mo
«lsadimanturnobisaliracnta. Primodum omnino
panis & cibaria,autftcril:tate tcrrx,autpenuria tol-
J^uitur.Dcindecum illorum quiderafuppetit copia,
jcu vis cducandi, & fuftentandi eis adimitur. Nul-
mm enim rulcimentum per fe panis afferre potcft,
Jj*u Dominusfuabcnedictionerobur addiderit.Vn-
• p^innsLeuit.26.25. minatur, fe baculum pa-
nis ""actLirum.Hac fimilitudine tria docemur.i. Nos
Pane vtbacillofuftentari.2. Ipfum panemnullam a-
lendi ex fc facultatcm habere, fcd cam totam ex bc-
ncdictionc Dei proficifci.3.vitam noftramconcide-
rc > vbi Dominuspanem nobis vt vita»fukimentum
n°npra?buerit.

Adqua?ftionemigiturficrcipondcndum cft. Di-
Ucspctit vt ceconomusapatccf"amilias,5cquiapa-
ni* perfe non nutrit finc bcncdi&ione Domini, pe-
«t a Deo,vt virtutcm nutriendi pani fuppcditet.

Qv. Sxpltcata vocabulorum virtute , Dic primkm ExPofili®
yuid tngenere precafnur, & dcprecamn r.

R. Vtprecamurnobis quoti !ianu panem dari,
id cft,nosin hac vita fuftetaritltadeprccamurfame,
& cjux- nobis ra huius vitx curriculo molcfta funt.

Qv. Hdc tjkidfintingenere intelltgo. Sed dtcfigil- Precatio-
Utim ea qu& fub hocgsnere continentur. nes.

R. 1. Cum panis haberi non potcft fincde-
fenlionc magiftratus,Icgibus,.& bcnc conftitutare-
pub!ica,prccamur vt Deusomncsftatus tucatur, af-
(it impcri:s,tucaturceconomias,& politias.

2. Prccamur bonam valetudincm.

3. Fcccunditatcm tcrrx , commodas tcmpeftatcs,
pluuiam,&: fcrenitatcm pro rcrum nafcentium-com
moditate.

4. Precamur vt Deus frndibus natis virtutcm per
fuam benediiftionem largiri dignetur.

5. San&am Cjuandam curam in patribusfamilias,
gubcrnatoribus,& aliis vt finguli luum ofhcium in
timoreDcifaciant.

6". Vt noftra forte contenti fimus, iuxta illud Ti-
mot.6.8.Habentes alimenta,his contcnti fimus.
7« Vt noftris bonis,ciira in n-^ftrum bonum, tum
in aliorum commodum recte vtamur.
8. Vt iimi.s grati , ne vnquam ipfius doriis vtamur
finc ipfius benedicl:ione,inuocatione , gratiaruma-
ctionc,&: pra^dicationc.

Qv. Quid deprecamur} Dcprc?a-
l r. BelIa,turbationem legum,c\: iudiciorum, ittfy* tlone'*
in ordinibus & ftatibushominum.

2. Morboscum publiccgrafTantes.qualis cftpcftis,
& alij contagiofi raoibi , tuni eos cjui fingulos inua-
dunt,quibus impcdiuntur homines , quo minus fuis
ofhciis recte perfungi pofsint.

3. Sterilitatem terra:,temp.cftates nociuas. Itcnt
beftiolas aquibus fruclus tcrra: in pccnam ingrato-
rum hominum abfumi folent.

4. Deprecamur vtrunquc,& Ethnicamfolicitudi-
ncm,& afininam ignauiara.

5. Tentationes & laqueos Diaboli, in quos illi in-
cidunt,qui volunt ditcfccrc,i.Tim.5.9.

6. CyclopScam hominum ingratitudincm , qui
crcaturis Dci vtuntur line omni gratitudinc.

7. Deprecamur abufumrerum , nc donis Deiin
luxum,voluptatem,ebrietatem,& fuperbiam,& co-
temtum pauperum abutamur.

Breuiter,omncminiuriam creaturarum Dei,quas
nobis Dominus dedit , vt illis vtamur fbi in gloria,
& nobisin vtilitatcm,in vero timore Dei & gratia-
rum aclione.

V E Q^VINTA.

Qy. Qtt£ eft ^uinta prccatio}

R. Remitte nobis debira noftra, ficut cV $umma*

nos rcmitcimus debitoribus noftris.

^y. Qud vocas debtta} Dcbita
R. D( bita funt peccata , quibus Deum offendi- W1*-

mus:Et qi xlibet legis tranfgrefsio debitum dicitur.

Qy. £io ' peccatavocantur debttat Peccara
R: Proptcr fimilitudincm.Vt cnim dcbita ciui- cur dcbi-

liter obligant ad folutionem : Ita peccata fpirituali- ta*

terobligant ad fatisfaclionem pcena: , nili fiatre-

mifsio.

Qv. Qui fit^uod cum fily Dei iuttifinL,, iubeantur
peccatores^gnofcere}

R. FHij Dci funt iufti imputatione & inchoa- iufti &
tionemon pcrfec"tione.Deindepccca oresfuntnatu ^"*to-
ra, & variislapfibus obnoxij, iuxta illud,i.Ioan.i.8.
Si dixeriraus quod pcccatanos habemus, non ipfos
fcducimus. *

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

C ATE CHISMI

Xenufsio

peccati

<jmd.

Caufa.

Conlc-
qucnua.

*3f

Difcrime Qv. C»r» vtriqHe (Int peccatotes , renatt & non rc-
pcccatoru n4tj [untsfie aliiua dtfcrimina peccatorurru in ilit*}

in electii *• _ . «

Sctcpro-. R. Immo funt multa difcrimma, quorum hxc
Wis* funt prarcipua. i. Tn impiis cft pcccatum , & rcatus
fimul.In piis verb (eu renatis, clt quidem pcccatum, i
fed non reatus. Abfoluti enim funt a reatu virtute |
victimz Mcdiatoris Iefu Chnfti. 2. Inimpiisre-j
onat peccatumperconcupifccntiasfuas, Rom.6.u. !
In piis vcro pcccatum prcmitur & domatur fub im-
pcriofpiritusluaantisaducrfuspcccatum. 3. Non ]
renati fcicntcs & volentes in peccata ruunt,& oble-
c~rantur cum mala fecerint, Renati vero tantum in-
firmitatc & jgnorantia labuntur,lapfi gcmunt&pc
tuntrcmiisioncm. 4. Impiorum peccatum eft ln
mcmpria apud Dcum.Rcnatorum vcro in profunda
obliuionciuxta illud : Peccatorum «uorum npn re-
cordabor.

Caufc pec Qi> Qwfat "*ff* U?CUHm

catomm R# Trcs funt plxcipuo:. Prim*: Inhabitanspcc-
\l!em~ catum,quod perpetuo moleftat fanctos, & ad alfcn-
tiendum impellei e conatur. Huic oppomtur teruor
fpiritus, quo reprimitur tyrannis peccati mhabitan-
us.Serunda-.lnddix Diaboli.Nam vt primis parenti-
bus, dcindc capitiChnfto infidiatus eft : lta omnes
alios inuadit,contra qucm pugnandum cft precibus.
7V«*lmprobitas mundi, cuius excmpio rcnatifac-
pe labuntur,quod nefiat, cogitandafunt fanctorum
cxcmpla, qui fc huic feculo ncquaquatn accommo-
daucrunt.

Qv. Quid efl remittere peccatum}
R. Eft dclere,condonarc, & abluere peccatum,
Itcm peccatorum obliuifci , & hominem a reatu ab-
foluere.

Qv. Quaefrcaufaremi(Jionis}
R. Nili remifsio eiTet gratuita, non poffct dici
remifsiojfedcompcnfatio potius. Ergonullacauffa
eft in nobis meritoria rcmifsionis : Vertim li Chri-
ftum fpcctas,plena eft pro pcccatis fatisfactio.
Qv . Plura-ne docet vox remtfsionts}
R. Immo multo plura. 1. Deftruitdogma Mo-
nachorum dc fatisiactionibus. 2. Omnia humana
meritaeuertit. 3. Refcllit Nouatianorum crrorem,
cpi lapfis ncgarunt reditum ad gratiam. 4. Tcftati r
omnes renatos peccatum circumfei re fecum , donec
in hac vita verfantur. 5. Apcrit ianuam falutis mife
ris & afflictis confcicntiis.6.In agone mortis confo
lationis fons cft. 7. Pcrpetuotciiaturdeprecio vi-
ctima:,cuius bcneficio recipimur in gratiam ferio pe
tcntes condojiatjoncm.
ai Qv. Outdfibtv/tltappendixisla,
<is expo- Sicut rcmittimus debitonbus noltns?
De?debi- tAn non l'cet * proxtmts debttum , exigere,an opor-
tis,diftin- tet finere contumaces & dclwejuenics tmpumtos abtre}
^lQ' R. Difccrncndum cftintcr dcbitumcx contra-

ccu,& dcbitum ex laHionc feu iniuria. Dcbitum cx
contrachi,quiaiuftc foLiitur,iufte & exigitur:ferua-
ta tamcn charitatis rcgula. Dcbitum ex lzfione &
iniuria condonandum cft,dc quo folo hac appcndix
intclligi dcbct. Deindc difccrncndum eft inter offi-
cium& pcrfonam. Orticium magiftratus cft tranf-
grcffjrcs fua? lcgispunire.Munus docentis cft, dcii-»
dcs& ncgligcntcscaftigarc.Parentumpietas rcciui-
rit,vtpcccantcs rilios duciplinain viam rcuoccnt.Hi
cnim fi hsecnon faccrcnt, Dcum oltcndcrent , cuius
vicc funguntur. Interea tamcn ipfcmagiftratus, pa-
rentes,& alij condonarc debet delinquentibus in fe,
vt non oderint eos , fcd tantum illorum errata cor-
ri^ant.

!J6

Qv. Quid}efl ne noftfa condonatio cauffa remijftonia Charita*
peccati coram Deo> \u*Jm°'
R. Nequaquam-.Nam parabola dc Debitorc de tur non
cies milletalentorum oftcndit noftram condona- 2ftc*»^
tioncm cftectum debcrc cife impctratae reiniflio- "™e\.

nisaDco. w ifftiiai

Qv. Quarumergorerumnos admonetbAC appcdix} 0
R. Multarum-.i.Collationis debiti cjuodnos Deo
dcbemus,& tius quod nobis proximus debet , vt cu
viderimus magnitudinem noftri dcbiti , faciliorcs
rcddamur ad aliornm debitacondonanda. 2. Imita-
tionis patcrrwr,vt dictum eft : Vt enim ipfc remiiit
nobis gratis,ita & nos vicifsim arTectt iimus crga rra
tres.3. Obiigationis ad condonandum fratribus la:-
iioncs,quibus nos oftcnderunt.4. Admonet nos pcc
nx in quam incurrcmus , niii cx animo condonaue-
rimus proximisfua dcbita.

Qv. fam dicito tngenere quid precamur cjr depre- ^l^o-
camurirt hac pettttone} fitio.

R. Qucmadmodum deprecamur pcccata & of- ,
fenfasDei,quibus obligati iumus ipfi ad pcenam,niii
remittat : Itaprccamur regenerationis & fanditatis
quotidiana incrcmenta.

Qv. Qutdprecamurfpeciatim}
[. Precamur pcrfcdioncm, iuxta mandatum Dci,
Ambula coram me, & cfto perfectus : quo pofsi-
mus vcro cordc obcdientiam erga Dcum omnibus
rebus mundi antcferre.

2. Quotidianorum lapfaum , qui infmiti funt , oc-
culti,& manifefti,condonationcm.

3. Gratiam , vt poflimus aliorum errata boni con-
fulerc,& in meliorem partem interprctari.

4. Precamur nobis mitiores arfcclus , quo faciles
fimus ad rcmittcndum eis,qui nos laeferunt.

5. Pacem & concordiam inter membra Ecclcfiar.
Qv. Q»Udlfrt^ur> BjJJ*

K. 1. Ignorantiam,qua ixpclabimur, & nn-
becillitatem,qua: plerunque lapius cauffa eft.

2. Rigorem,cumin nobis, tum in aliisnimiscxa-
ctc inquirendi dc alicnis crratis.

3. Morolitatcm & difficultatcm in moribus , vnde
ixpc oriuntur ofreufa:.

4. oifcordias & diffcniioncs in Ecclciia,vnde non
tantum oriuntur fcandala , quibus aJij alicnantura
vera doctrina , verumctiam piorum fpiritus cxacer-
bantur.

5. Pertinaciamirar,odij,liuoris &c.

PrecaKO!
ne>.

Tentiti^

DI SSXTA. f

Qua eft fexta petttio}

Et nc nos inducas in tentationcm.

Quid {fltentatio}
tft folicitatio hominis ad aliquid,vnde pro-
batqualis ftt.

Qv. Qujd tfl wducere in tentationcm}

Eft linccrchominem tcntationibus fupera-Honc-

Qv.
R.
Qy.
R.

ri,& ad pcccandum impelli.Cum crgo dicitur^Nc in
ducas,fcnfus eft,ne finas nos induci.

Qy. Quotuplex efltentaiio} . ft

R. Etii varie a multis diftinguitur : harc tamen Sna»*
vetus diftinclio nobis placet : Vt a!ia fit tentatio fc-
du<5tionis,Alia pra?fumtionis,Aliaprobationis.
Qv. Quaefttcntatiofcdulhonu}
R. Eft folicitatio hominis ad aliquid perpctra- Jn0ll
dum aduerfus legem Dei, quo facl:o feducfus a fami- iusf^0*
lia Dei excluditur. &Dt
Qy. Sflne Jimplcx huitu tcnUttionis ratio} Vrl3 \n*

R. Non: Nam cius dua? funt forme,quarum Y- uinftf-*
na mtrinfeca, Altera cxtrinfeca dicitur.
Qv. Qua efl tentatw tntrinfcca}

R. Eft

circa

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

«Unfeca.

Muadi.

circan-

^ali*

*57

R* Eft cuius principium & caulTa in ipfo homi
n5-ft:quales fi nt onincs tentationes, quar proue-
niunt cx concupifceniia mala.
Qv • Qu* eft tentatto extrinftca}
R« Eit cuius principium & caufTa cxtra homi-
nem , & ha?c diucriitate caulTarum eft diftinguenda:
vt j alia eft mundi , alia Diabcli, alia rerum nos cir-
cumftantium.

Qj> Qmmodo nos tentatj mundu» ?
»1 Cum fuavanitatc & imprcbitatehomincm
ad peccand-mfolicitat. Ethocgenere tentationis
multifuccnmbunt.

Qy. Qnomodo nos tentat Diabolw}
R. Variis modis : Vt per corruptelas do&rinse,
perfcandala, & per occafiones variorum fcelerum,
cjuas hominibus obiicit,Yt eos fubuertat. Hinc Pe-
trus dicit eumcircumire tanquam leonem rugien
tem,& quaerere quem deuoret. Atquc hac dccauffa
in Euangelio dicitur TentatoV.

Qv. Qmmodo nos res circumslanta tentantJi
R. Ante nos:mors,iudicium Dci,infernt's.Poft
nos.:peccatapraterita,commifsiones, & omifsiones.
A dextrispotcntia,diuitia?,honor. A finiftrispericu-
la,perfecutiones,fcandaIa,externsE Ecciefise rorma.
Qy. Quaeft tentatio prafumttonu}
R. Eit fclicitatio hominis,pcr quam eo induci-
tur , vt Deum tentctabutcndo ciuslonganimitatc,
*u(Hcia , mifericordia, hberalitate, aliifque plurib.!S
ncncficiis. Periculofe igitur pcccant, qui propterea
Peccantfecurius» quia oei mifericordia magna elfe
PJ*#dicatur,& ita de aliis. Atquehsecduotentationu
gcnera mala & nociua funt, vt quse in peccatum & a
pcccato in damnationem inducunt.
Qv. Qua eft tentatto probattonis}
R. Eft folicitatio hominisadaliquid agendum
v-l fcrendumiquo cius fides & obedicntia crga Dcu
^ploretur:Vt Abraham propofito mandato de ma-
ctando filio,fuam fidem & obcdicntiam erga Deum
Jcftatus eft, quandopotius voluitamittere vnicum
"/^mjquam Deo non obedire. Sic & Iob cruce ftuj
uplici probatus eft,& in eius cruce fides,& obedicn-
J** tanquam aurum in igne probatior eft fa&a. De
n°c tentationis genere loquitur Mofes,Deuteron.8.
*" Tentauit teDeus, vt fciretur quid elfetin corde
^ncsan ambulares in mandatiseius,nec ne.

Qv. Dic iam (iimmattro nutd precamur & depre-
c*r»ur}

R« Vt dcprccamur tcntationum violcntos im-
Pctus:itaprecamur fpiritum Chrifti,quo confirmat;
poterimus omnium tetationum generibus refiftere.
Q_> Quidfpectattmprec*m<*r}

Primum prccamur mentis fanctitatem •> vt

QV _E S T ! O N E S i 438

5. Varias technas Satana? , quibus ipfe conatur nos
a Deo abducere , & in fuos laqueos pertiahere. Brc-
uiter , deprecamur quicquid nos vllo pacto ad pec-
candum folicitai e potcft.

ea cogitemus qua» Dco probantur, & nobis falutaria
funt.

2« Affecluum puritatcm, vt ipfi piis & fiin&is cogi-
tationibus rcfpondcant.

$• Voluntatis confenfum in eis, qua? mens pie co-

gitat,& ad qux purgati affcctus feruntur.

4* Piaru reru memoria & afsiduam meditatione.

5« Precamur victoriam plenam fuper carne, mun-

<*o,&Diabolo.

QY,« Qutd deprecamur}
. R» 1. Impurasmentiscogitationes, quibusir-
nunturprauiaflfcctus.

2« Prauos & viciofos motus ex impuris cogitatio-
nibus ortos.

I" Confenfum voluntatis in mcntis & affecluum
^mpuritatem.

\ 0^aI.a^ociaiit:la'PrauaCollo(luiai peccan-

de siptima. Snmxn
Qv. Qtta feptima petuio}
R. Sedliberanosamalo.

Qv. Quidhtcfigmficat malw,* JJjJS!

R. Malumc{tduplex:Malumc Ipaj, & ltialum
poenar. Maluiri culpx deprccati fumus in proximis
pctrtionibus-Malum poeace hic dcprccamur.

Qv. Qutd eft malum pcetta}

R. Eft cum ipfa Satana? tyrannis,tiim omnis ca
lamitas,qua vel Ecclc(ia,vel cius mcmbra in hac vita
premuntur.Et cft duplex,Priuatum & publicum.

Qv. Qnodnam eftpriuatum}

R. Eft quicquidfingulorum in Ecclcfia, vclani^ ^fiuattun
m^,vel corporsvel fama?,vcl fortunis aduerfatur.

Qy. QuodeftpubUcum} fubliciua
R. Eft quicquid focictati Ecclefia^ hoxhim eft:
vt funtbella,fcandala,ha?refcs,feditibnes, fophiOica^
hypocrifis^: quicquid vinculum Ecclcfise vllo pa<So

difloluit. a ,

/,,.-.• i Crucia

Qv. Sftne difcrimen tnter malam quo premitur £c- piorum
clefia^ malumauoimpijagiciuntur} fumai^

R. Eft fane,quod cx his locis fumitur.i.A cauffis
cfficicntibus.i.A cauffis finalibus.5» Ab crfectibus.4.
a tempore.5. a loco.Seddehis confule Enchiridion
m locodecruce.

Qv. Quomodo Dens liberata ma/o} t>fUs ii^

R. Duplicitcr Afsiftendo fcilicet , & plene libe- Jj^"*
rando.

Qv^. Quomodo liberat afsistendo? AfTifteH-
R. Dum vel mitigat malum prarferis , vcl robur do'
dat patienterferendi onus impofitum,vt cum Pauld
dicit,Sufficit tibi gratia mca:vel fpiritualibus b-nis
prafcntis crucis accrbitatem compcnfat,vt cum La-
zarum fpiritu fuo erexit,ne in ifta mifcria iri qtia fuit
abiiccret confefsionem.

R. Liberabit nos plene,quando ni extremo die

cxcitatos donabit immortalitate , & gloria beatitu-
inis xterna?. Nam tum non folum liberati erimus

_ malo-verumetiam apcriculo omnis mali.Nihil e-

nim mali lis potcft accidcrc,qui pr^fenti,bono,opti-

nio & aeterno Dco ipfo fruehtur.
Qv. Quid petimm generattm in hac precatione} CeneralM
R. Vtcfcprecamur detentionem & captiuitatem Pcti"o«

in malo:Tta precamur felicitatem & tranquillitatem

ne vllis turbemur malis.

Qv. Quidprecamurfpeciatim} Specialii
R. t. Pacemtotius Ecclcfise cum|fpiritualem,

turii externam.

2. Tranquillitatem & quietem fingulorum mem-
brorum ECclcfia?,vt,iuxtaPauli di_tum,pofsimus in
hac vita pie, & modcfte in omni pietate & mcde-
ftia viuerc.

3. Incolnmitatem & bonam valetudinem fingul
rum mcmbrorum in Ecclefia.

4. Plcnam liberationcm a toto regno Satan*,om-
nibus malis & calamitatibus.

5. i£tcrnam vitam & felicitatem.
Qv. Qhid deprecamur}

R. 1. Eclla, fcandala, feditioncs, hsrefes &
fchifmata in Ecdefia.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

2. Omniaqit*fuiit rioxilfingulisEcdcnac mem-
bris,idquevel in animo,vcl in corporc, vel in fama,
vcl in fortimis.

3. Morbos quibus noftrum corpus in hac vita Cx-
pc fatigatur.

4. Totum Satanae regnum,pcccati & mortis.

5. jEtcrnam mortcm.

De CoNriRM atione.
Qv. Qu<e eft conprmatt 0}
R. Quiatuumeft regnum,potentia, &
summa- g]orj3 jn fjeculafeculorum; Amcn.

Ratlo tri- Qv. Age exphca tnihi hanc rationem.
«cmbris. R Ratiohxctrimcmbrijeft. Prima enim eius
iffido glS pars fumitur a Rcgis officio. Nam cuin ipfc Rex cft
in Eccicfia,& nos cius fubditi,fieri almd non poteft,
quam vt optimus & clcmentifsimus Rex fuis fubdi-
tis,quo omnes in filios adoptauit,velit adcfle , & cos
tucri,& conferuare,ac fimul ctiain cislargiri ea,qua>
ipfis falutaria clfe nouit. Hinc igitur fides ftatuat,
quodclcmentifsimus pater vclit nos exaudire. Agi-
turenim regnum ipfius. .. ..

Secunda parsfumitur a potcntia Dci. Huius enim
pot£" cogitatione accenditur fidcs,vt omnino fibi perfua
1 dcat, quod Dcus pofsit nobis largiri omnia , quas ex
paterna bcneuolentiapromiiit.Non ergo quicquam
in rcrum natura poterit impcdirc manum Dci, quin
iiberaliter in nos cftundat omnia bona , modo cum

2.A

tia Dei

3 A Dei
gloiia.

Aiuen.

cx fide inuocaucrimus.

Tcrtia pars fumitur a caufia finali. Gloriae enim
Dei intercft , vtnos filiosclcmcntifsimus Patcrex-
audiat.Nam dum nosinuocantcs cxaudit, eum pr«-
dicarc debemus , atquc alios noftraconfcflione, &
cxemplo,ad eum laudandum,& prxdicandum inui-
tare,vt ipfiusgloriapcrpetuo in Ecclcfiapcrfonet.

Qv. Qutd fibi htc vox Amen vulti

R. Ha:c vox fidei cft & perfuadcntis fibiprcccs
fuas c v auditas cflc,& reuocantis in meniofiam pro-
mifsioncm Chrifti iurciurando confirmatam : Ioan.
i6*.2$.Amcnamcn dico vobis.quicquidpctieritis pa
trcm in nominc meo,dabit vobis. Q^oticfcunquc
igiturfub fine noftrarum prccum nominamus hanc
voccm , rcuoccmus in memoriam hoc Chrifti iura
mcntum.quo confirmata eft promifsio ipfius maxi
mc paterna. Eft quoque harcvox obfignatio quaeda
fidci certifsime impctrantis ca,qux libi falutaria effc
poftunt.Proinde qui hanc fidcm inter orandum non
adhibct,opcram ludit, & nullo pacto prccari rite pu
tandus cft.

runtia.

CATECHISMI i43

figilla obfignamnt i qualia fuenmt in vetcri tefta-
mentoRubusardcns, Columna ni bis per diem, &
Columnaignispcrnoctem, Exiccatio marisrubrf*
Aqua flucnsde petra,& huiufmodi multa alia: In no
uoteftamcnto,Multa? fanationcs infirmoru,Excita-
tiones mortuorum , Refurrectio Chrifti , afcenfto
vifibilis,Donatio Spiritus Sanct i: dc quibus vide En-
chiridion. vf-l,
Qv. Quis eft vfiu horum fignorum>
R. Vt homincs his firmifsimis tcftimoniis co-
uicti de veritatc Dci non fluctuent opinionibus , fcd
ccrto fibi pcrfuadeant firmifsima eflfe, quas vcrbum
Dci proponit,adco vt nullaj dcmonftrationes philo-
fophica» maiorcm ccrtitudincm in fc hibeant. a.n»
Qv. Qiijl fimt fign.t xr<e?
R. Quaiteftantur dc ira Dei adueifus homtncs.
& funt duplicia:Comminantia & punicntia.
Qv. Qua fimtfigna comminantta}
R. Quse pramunciant pcenas hominibus immi^
ncre propter fua peccata:qualia funt quae confpiciu-
tur interdura in aere , concurftts hoftilcs , comdtar:
Itcm tempeftates & a\ix mulras apparitiones , de
quibus fupra dictum cft in tertia parte Symboli.
Qv. Quis horurn vfiu ?

R. Vt commonefacti de ira Dei refipifcamus &
pncueniamus vindicram leria pcenitcntia.Hunc efte
vfum comminantium fignorum teftantur multa:
concioncs Prophcticx.

Qv. Qua f>nt (igna pHmeyitia*
R. Hxc funt dnplicia : fcilicct corporalia & fpi-
ritualia. Corporalia quidem:vt famcs, peftilentiaj,
gladius, mala* bcftix.Spiritualia:vt funt hjerefis,do-
Ctrin^ dcprauatiojprophanatio Sacramcntorun^cul-^^
tus idololatrici a tyrannis dcfcnlio,fchifmata.
Qv. Qnjs horum vfm ?

R. Vthis ferulis Deicaftigati clamemus ad ip-
fum , & conuertamur a viis noftris pcfsimis pcr vc- Sk
rampcenitcntiam.

Qv. Qua fuutfigna grati£>
R. Sunt qua? adiiciuntur promifsionibusdiui-
nis,& tcftantur degratia Dei crgahomincs.Hee vfu
Ecclciiar dicuntur iacramcnta,& Grsece pvrfy*, quia

punie0"

funt externa quaedam fi^na fcu cxtcrna: achoncs,
qua? habcnt coniunclam Ipiritualem contcmplatio-

G E N E R

DE SACR A iMENT 1 S.

Q\r. iAg* ptiufjuam defcendamus ad efuartam Ca
techifmipartem-igeneralem dotlrinarn de Sacramentis mi
hi expone.

R. Id faciairt perlibentcr: Itacnim rectiusintel
ligetur doclxina de Baptifmo & dc Ccena Domini.
Triplicia Qt. Q* & Sacrameta funt fub genere pgni, dic $u<tfi
cglia* quotuplhia figna confideranda (unt tn fcripturat

R. Triplicia-quardam cnim doctrinae , quidam
jra:,& quaedam gratise funttcftimonia.
Qy, Qnafunt fignAdo8rin&>
» r>oclri- Q^,^ doc^trina? addita , dc cius immota vcri-

tate teftantur : qualia funt extraordinaria opcra Dci,
qnas miracula vocamus.Hiec enim Ecclefi^ data fue-
runt,vt calcftcm doftrinam tanquam firmifsima

nem. Dchocgenerefignorum in Catcchefi puero-
rum folummodotradarifolct. (

Qv. Age dic <judt ingenere fpetlanda funt in fa
mentu fiu figms grattg,}

R. Quatuorfpeclantur. t. Quae fitratio facra-
•,n cn t or u m . 2 . Qu o t gcn cra.3 . D irreren tia i n t cr facra *
mcntavctcris &noui teftamentt. 4. Quas, & quotr>
fintfacramcntanouiteftamcnti.
Qv. Oua eft ergo ratio ficramenti?
_ R. Deus pcrpctuo inde ^fquc ab initio mundi
huc ritum feruauit^uod promifsionibus fuis vel rc-
ccns propofitis,vcl lolcnniterrcpetitis,adieccrit ex-
tcrnaiWna tanquamafpcclabilcs concionesfuarum
promilsionum.Quarc vcrifsimc ait Aiguftinus, Sa~
cramcntum cfle vifibile , id cft , fpcctabile, verbum.
Nam quod Dominus veibo ofTert,id facramcnto ta
quam vifibili tcftimonio obfignat. Ex quo facilc in-
tclligi poteft , adfubftantiam cuiufoue Sacramenti QgJ^ji
quatuor rcquiri. 1. Mandatum & inftitutioncm di-
uinam.2.Externum fignum.^.Promifsionem aratia:. tte^
4.Fidcm promifsionis,fine qua facramenta ineffica- tur' t
cia funt.Hoc ita cfle facile oficndi poteft propofitis
cxcmplis.ln Circumcilione apertum eft mandatum
Cuftodies paclum meum.Eft & promifsio cxprefla:
Ero Dcus tuus & feminis tui. Huic promifsioni ad*
ditur fignum , Circumciiioprjeputij. Vcrum qui«

pro-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*4*

QV^ESTIONES."

onfit-
atio.

promifsio inefflcax efl,nifi acce/Tcritfides.- quarto lo
co rccjisiritur & ipfa necclfario. HocRoman. 4. 11.
brcuifsinio aphonfmo ofienditur, vbi ita ait Apo-
ftolus:Et fgnum accepit circumcifionis,fignaculum
iufticix fidci. Cum dicitur Acccpilfc,not itur man-
ciatum.Cum additur Circumci<:o,c.vprimiturcxtcr-
num fgnum.Cum fubiungiturSignaculum iuftici^,
figniticatilludextcrnum iignum rromifsionis, gra-
tuitx iufticixcfte fignaculum. Vcrum cumquarto
loco addit Fidci,lignificat promiflam iufticiam fide
accipi.Hinc colligamus dctinitionem facramoiti ge
j»enera. neralcm>Sacramcntum eft vifibilc figrtum, manda-
^ioct tllm & inftitutum a Deo,quo vt oeus fuam gratiam
Jramcnti. teftatur &: obfignat : ita homincs vicifllm fuam in
c!puuspr?* Dcum fidcm profitetur Hinc & ilIudfequitur,quod
principalis finis facramcntorum fit, vt fint lignacula
promifsionis diuinx fidc accipiedxEx quo tit,quod
fidcsaugeatur & confirmctur facramcntorum vfu.
An»logu, Eft quoquc obfcruanda analogia figni ad rcm figna-
tam , quse nihil aliud cft quam fymboHca compara-
tiorci vilibilis,& inuilibilis,qualis in baptifmo cla-
rc cernitur.Nam vt aqna abluuntur fordcs corporis,
itafanguinc Chrifti abluunturfordesanimi. Etvt
carnis prxputium prefcindcbatur in Circumcifionc:
Ita vctus natura inrcgcncra:ionc abfcindcnda eft.
Hanc comparationcm neccflarib rcquiri in facra-
nicntisteftatur Aug.cum inquit:Si ficramcnta com
parationem ad eam rcm, quam figniticant , non ha-
bercnt/acramcnta non clfent. Etpropter hanc co-
parationem facramcntadicuntur Symbola,id eft, li-
vGcneu 8na 4U3E comparatione doccnt.

Qy. Quot funt genera Sacramentorttm?
R. Duofant. Aliacnim funt Sacramenta vete-
ris teftamenti,alia noui.
^n?1' Ql" Qu<tfuntd'fferentU inter facramentavctcris
*ramcn &»ou* tcfiamenti}

«ft?,Ve Auguftimis trcsponit, quarum Prima eft:

nwiifoe. ^cramenta vetcris tcftamenti prxnunciarunt rem
^i. futuram, quam facramcnta noui exhibitam cfTe dc-
clarant.

Sccunda fumitur a diucrfitatc fignorum. Vtillis
^cramcntum initiationis fuit Circumcifio : ltano-
fefc initialc facramcntum eft Baptifmus.Et vt illis fa
cramentum fuit confirmationis Agnus phafe:Ita no
bisCcena Domini confirmationis facramcntum eft.

Tcrtiafumitur a numcro,fignificationc, & virtu-
*C facramcntorum. Noftra cnim, vt inquit Augufti-
nus,faci amcntanumcro funtpauciora, fignificatio-
•• ne :auguftiora,& virtutcprxftantiora.
io^f & Qj> Q?£ > & Vl0t fHnt fieramenta nout tefiamenti}
tT^nti ^ Sacramcnta noui tellamcnti funt ritus pro-
Jj*»- miisioni additi,vt lintpignora& tcftimonia gratix
.Cxhibita* & applicatx. Et funt numero tantum duo:
;lcilkct Baptifmus & Cccna Domini.Na in his duo-
■ kuv.fignis noui tcftamcnti funt ifta quatuor, quxad
fubftantiam facramentorum pcrtinent.

VARTA PARTE

TECHISMI.

Qv. Qu<t ctt nuarta pars Catecbtfmi?

R. Dottrinade Baptifrno.

Qy. Cum ficramcntafmt ahcrapmrs mimtfer/; T)ct
*n £ ccle/iai9yf^cycxpHcate • dicito dejacfamentisr.oui te-
ft*r»enti,vt quid de illis fenticndnm jit ,/ine ambiguitatc
"''/Ucetm,

t\1

R. Idfaciam>icpn'mumdcBaptifmo. Vcriim Tri.ipr«~
vt mcthodica \\ t noltra denocSacramento tractatio ci.Fu,ca-
triacapitaproponam, qux ordinc cxplicabo : quoru
primum clfcdcbct dc definitionc Barjtifmi i & cius
analyli.2.Dcligniricationibus Baptilmi. Dcvcro
vfa fcu praxi Baptifmi pcr to*am vitami

Df. PRlMO. BaptiTiTii

Qy. Quid cflbaptifmus} *****
R. ElUacramcntum noui teftamcnti condans
tinctionehominisin aquam,& pronunciationcvcr-
boru-.Ego baptizo tcin nominc Patns& Filij & Spi
ritus fancti, a mcil. & habct anncxam promifsioncm
lalutis fideaccipicndam-

Qv. Rctexcbanc dcfinitionemin fuamernbra>
R. Ulaquatuor, qux dixi m omni lacramcnto dcrimtio
c(Tc dcbcrc,in hac dcfinitionc confpiciuntur,vklcTi- ni8,
ct diuina inftitutio , cxternum fignum > promiisio
gratix,& fides promifsionis.
Qr; Dic dc infHtuttone.

R. Baptifmus autoritatc diuina inftitutus eft Inftitu,K>
miniftcrio lohannis Baptiftx.Sic cnim fcriptum cft
Lucx 3-2.Et fa chim cft vcrbum Domini ad iohann^
hliumZacharix.Vcnitigituradiordanem cv'c. prx-
dicans baptifmum pcenitcntix in rcmiflioncm pcc
catorum.Dcinde autoritasbaptifmi-.Mat.^.ic^. c ,n-
iirmatur inligni illa trinitatis apparitionc , vbi iWw.s
a Iohanne baptiratur, SpiritUS fancrus in fuccie co-
lumbx apparet, Vox Dci patris deccelo fonat: Hic
cftHliusmeusdilccHusin quo complacui.Pofrrcmo,
aluatorpoftrcfurrcClioncm in ccx-lum confccnfu-
rusjcommendat difcipulisfuishoc facramentum, cu
inquitMat.28.18. Dataeftmihi omnis potcftas in
coelo &: in tcrra , profccti igitur prxdicatcEuanqe-
lium omni crcat«rx,baptizantcs in nomine patris dc
ftlij & fpiritus fancti.Hinc apparct & vndc lit Bap-
tilmuSjcV qux fit ciusdignitas , &quanta cum rcue-
rcntia tractari debcnt.

Qv. Quodnam efifign um cxternum?

R. Aqua,tinctio,& vcrborum pronunciatio. signum

Qj'. Cur aaua adhtbctur> e««»u.

R. Proptcr analoeiam. Quemadmodum enim
aqua corporis fordcs abluuntur ltafpiiiti;alitcr & ar
carfb quodam modo confcicntix hominum fangui-
nc lelu Chrifti abluuntur a mortuis opcribus.

Qv. Quidfibi vult tinftio?

R. Hxc adhibctur proptcr fpiritualcm lignifi-
cationcm,dc qua in fecundo capitc dicctur.

Qy . Qha efi pronunciatio verborum}

R. Ego Baptizo tc &c.hoc eft:Ego minifter Dei
hac merfionc teftor te rccipi ab xtcrno patre,& ab-
luifanguineliJij eiusxterni,& fandificari, rcgcne-
rariquc virtutc Spiritus fmcti in nouam crcaturam,
vt hunc vnum & xternum Dcum,qui eft Patcr , Fi-
lius,& Spiritusfanctusagnofcas, in hunc firma fidu-
ciarccumbas,eum inuoccs & colas, cxpe^5tans xtcr-
lum vitam,in quam in hoc Iauacro rcgcneratuscs.

Qr. Tavtane vis inefi a^u<t>

R. Ncquaquam: Salutiseirm bcncficium gra-
tuitum Dei donum eft, quod Dcus impcrtit virtute
Spiritusfui,vcrbi & facramentorum minifterio,qiu-
b istanquamintcrnunciisvtitur,& fua; voluncatis
inteipretibus.

Qv . Qtfid fentis de VJorum fintentia, qni dicunt fi-
cramenta noui teHamenti conferre gratta)/?.

R. Vcrbo& facramcntis confcrtur gratia, fcd
miniftcrialiter. Solusenim Deus gratiam confcrt
pcr vrrbi fui & ricramcntorum difpcnfationcm,
d«m fide accipiuntur. rH^t

Q^. Qitd efi promifsio annexa eBaptifmo>

1. j.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

Tides.

*43

R. Eft gratuita? falutis , iuxta lllud Marc. 16.16.
Qui crcdidcrit & baptizatus fucrit , hic faluus crit.
Nam Dcus pcr Baptifmum ta lquam authcnticum
fua? volimtatis figillum, nobisfalutcm gratuitam &
remifsionem peccatorum obfignat,
Qs\ Qualisfidesreyutritur}
R. Talis fides requiritur , qualis eft promifsio1
Eft autem promifsio, vt dictum cft , quod Deus ho-
minemcondonatispcccatis proptcr meritum Chri
fti recipiat in gratiam,vt lit harrcs vitx xternx. Pro
indefidcs critfirmafiducia, qua homo ftatuat lib:
Dcum talcm cfle,qualis in promifsionc fua gratuit;
dcfcribitur.Hac fide homo iuftiHcatus virtutc Spiri-
tus regcneratur, vtiam nouam in verafanctitatc vi-
tam mcdketur.

244

CATECHISMl

Qy. Quomodo baptifmut efi fymbolum doni> oow-
R. Quia teftatur de virtutc mcrtis,fcpulturar &
refurrectionis Domini in nobis. Nam quod mcri-
mur peccato.beneficio mortis Chrifti fit, qucd relU-
ftamur pcccato , vt quicfcat & non fpiritus imperiu
excutiat,virtutefepultura?Chrifti efficitur. Et quod
le peccati fepulchro in nouam vitam rcfurgimus,id
quoqucfiteificaciarefurreSionis Chrifti in nobis,
iuxtaillud Rom.6.3. An nefcitis quodquicunquc ba
ptizati fumus in Cnriftum Iefum,in mortcm cms ba
ptizatifumus ? Confcpulti cigo fumus per baptifma
m mortcm , vt qucmadmodum excitatus eft Chn-
ftus cx mortuis per gloriam patris : ita & nos in no-
uitate vita; ambulemus. Nam fi infitifumus iimili-
litudini mortis eius,cthm refurrectionis enmus cvc.

Significa-
tioues ba
pufmi.

Eft tcfti.
monium

Dl JieVNDO.

Qv. DicdefignificattontbiulZ.iptifmti
R. Signiricarioncs Baptifmi funt hx trcs.

1. Eft teftimonium gratiar-

2. Eft fymbolum rerum arcanarum & fpiritualiii.

3. Eft nota cxtcrna? profefsionis feuChriftianifmi.
Qv . Quomodo bapttfmui efi tesiimoniumgratu}
R. Baptifmuscft tcitimonium gratia? cum ex-

hibita?,tum appIicata%Exhibita? quidcm, quia vt cir-
Exhibitx. cumciiio figurabat Chriftum gratix fontcm ventu-
runr.ita Baptifmus eundem veniffc teftatur. Cum
igitur Chriitus fit fons gratix,iuxta illud : Ioan.T.17.
Lcx pcr Mofcn data eft , gratia & vcritas per Icfum
Chriftum,& Baptifmus hunc vcniflc tcftatur, mcri-
Applica- to teftimonium gratix cxhibita: dicitur baptifmus.
t*. Applicatx vcro,quia baptifmus eft vcluti authenti-
cum figillum , quod teftatureum in gratiam rccipi,
qui iuxta Chrifti inftitutioncm baptifmatis lauacro
abluitur,iuxta hxc tcftimonia : Baptifmus eft laua-
crumrcgencrationis.ItemrQuotquot baptizatifunt
Chriftum inducrunt. Applicatceigiturgratia: tcfti-
monium iurc ccnfctur baptifmus.

ift Sym- Qv. Quare bapttfmm fymbolum dicitur}
hoiuiu. • ' J'

R. Baptifmuscft fymbolum hiftorix, gratiar,
Hiftoiijc doni,cV conrormitatis.

Qv. Quomodo bapttfmtu efl fymbolum hishrU}
R. Quiaconcionaturbaptifmus dc mortc,fc-
pultura & rcfurrCLtionc Domini: Merfio cnim in a-
quam mortcm figurat : morafub aqua fcpulturam
adumbrat : extractio dc aqua rcfurrejtionem rcpra?-
fcntat.Rom.6.Continctigitur baptjfmus hiftoriam
trium dierum,ncmpc mortis,{epultune, & rcfurrc-
«ratix. &ionis Domini.

Qv. Qupmodo baptifmiu efl fymbolum gr.itix!

R. Quia baptifmus tcftatur cos qui baptizatur,
yirtutcmortis,fepultura: , & rcfurrectionis Domini
ablui a pcccato,infcri Chrifto,rcgcncrari & in com-
munioncm corporis Chrifti rccipi. Namquod pcr
bap:ifmum mundamurapcccatis, infcrimur Chri-
fto , regeneramur & recipimur in communioncm
Chrifti,id cft,Ecclciiam,fit bcncficio corpons Chn-
fti quo induimur,& fanguinis quo abluimur. Nam
Chriftusin baptifmo fit baptizatiscmundatio , te-
gumcntum & caput. Quam ob caufam ipfe baptif-
raum recepit,vt.baptizati 1II0 infcrcremur,fanguine
cms ablucrcmur , & omnes baptizati vnum corpus
mylhcum vnius capitis Chrifti fiercmus,iirxtaillud.
i.Corinth.12. Per vnum fpiritirmnos omncs in vnu
corpusbaptizaci fumus , f:ue Iuda?i, fiue Grarci,fiuc
fcrui,fiue iiberi. Eft itaque Ecclefia tota nihil aliud
quam vnus Chriftu:» qucmadmodum idcm Apoflo-
lustcftatur.

Qv. Quomodo baptifmm fymbolum efi co-formi- f v
tat«} ' JJry

R. Qiiia teftatur nos conformes ficri debere
imagini filij Dei,cum in morte & fepultura,tum et-
iam in refurrecHone. Admoncbit igiturnos baptif-
mus crucis fcrenda:in hac vita cum Chrifto, mortis
corporalis,& 1 efurrectionis.Nam fi Chrillus,qui ca-
put cft,pcr mortcm introiuit in glonam,nos qui e-
iusmembra fumusnon p^tcrimus alia viaad^lo-
riam beatitudinis pcrucnire. Quotiefcunquc ergo
prcmimur cruce , reuocemus in mcmoriam baptif-
mum noftrum , qui nos cruci fubieftos fore fignifi-
cat,non ita tamen,vt crucc perpetuo proftrati iacea-
mus,fed vt cum Chrifto tandcm ad gloriam bcatitu-
dinisperueniamus.iuxta illud2.Tim.2.i2. Compati-
mur vt etiam vnacum eo i egnemus.

Qv. Quomodo baptifmus efi externa tefferA? Eft nof

R. Eo quod profcfsionis Chriftianifmi qu«da fcu !ff'
notacft , & veluti militarc quoddam ^ W quo lUani^
Chriftimilitesa Satana? mancipiis difcernuntur,mo
dobaptifmus hominum culpa non deftituatur fua
fpirituali virtutc. Vcriim ha?c fignificatio minus
prmcipaliseft, quam cum Anabaptifta? foJam & v-
nicam agnofcant,meritb rcpudiandi funt,oui non l*o ^"ftS*
Ium hoc impium dogma malignc defendunt: Vcru- e"°r dV
etiam pucros baptizandos ncgant contra manifcftu
mandatum Chnfti, & facramcnti huius rationem,1
quod in locum circumcificnis fucceffit. Et impie fta
tuunt itcrandum cifc baptifmum,cum fit mitiale fa-
cramcn.um & perpetuum in corpore baptizati fce-
deris Dci tcftimonium , non fccus atuuccircumfio
olim pcrpctui valoriscrat,cui,vt dixi,baptifmusfuc-
cdht.

pttfmt?
R.

Q»is eflveruA vfm & fulutaris mediutioba-

Cum Fetrus;prioris tcrtio , dicit : Baptifma ti0.
cft bona- confcientis ftipulatio cum Deo per refur-
reaioncm Chri(>i,fignificat baptifmum efle mutua
padionemDci & confcientighominis:Dei quidem
orfcrentis& promittentis gratuitam falurem pro-
pter hlium Confcientise vcro refpondcntis,ideft,ac-
cipicntis fide promiftam gratiam. Hinc primum col
69 ligatur vniuerfalis dotfrina , quod omnes fine retre-
'ncrationisgratia hxrcamusin pcccatis & damnatTo-
nc,iuxta illud Ioliann.3.5. Nif| qujs renatus fudrit ex
acjua & fpiritu , non mtrabit.in re^nu cceloru. Item:
Ephef.2.3.0mncs fumus natura filij ira?.Dcinde quia
Baptifmus eft mutua pactio feu ftipulatio mtcr Dcu
& Jiomincm,dcbet confcientia,vt ex pacto Dei,do-
drinam : ita cx pa&o rcfpondentc , admdnitibriem
capcre. ^
Qv. Quam dotlrinam ex patlo Dei capitfides?
R. 1. Quod Dcus aftcrnus fit pbijatus proptcr
filium , iuxtarllud: Hic cftfilius meus dilc^ in
quo complacui, id eft , pcr quem reconciliatus fum

ommibus

vfus *

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

*4F Q V JE S T I

oinnibus,qu: meo fiiio inferuntur , ac eius membra
fiunt pcr regcncrationisgratiam.
2.Quod Chrifti beneficia & mcrita baptizatis do-
nctur.Qui enim Chriftu induit,cius mcrita & bcnc-
ficia indi!it,atque eius efficacipnefentia dcfcnditur.

3- Quod patcr seternns baptizatos in filios adoptct,
<}uos iam caros habct in diJcctc,Ephcf.i.6.

4* Qupd patcr a?tcrnus velit nos regcrc fuo fandto
fpiritu,adGalat.4.6.

5- Quodvclit nos cripcre a mortcsetcrna & vin
culisDiab )lij& donarc nos a?terna vita.

Qv. Quaadmomttoexpallo resfondente in nobu
captenda ijfi

R. l. Admoncmur cotiftantis. fidci in hunc
Deum qui nobis rilium dcdit.

Admoncmurcbligationis. Nam dum baptiza-
mur in cius nomcn , obligamus nos ad ipfum inuo-
caudum & colcndum.

3« Admoncmur fpei, quaomniapromifTaccrtifsi-
mc ab eo cxpe3:amus.

4- Gloriricationis,vt ipfitm cordc,orc , & confef-
fione gloririccmus , ac noftram fidcm coram toto
mundo teftatam raciamus.

5* Pcenitcntir,morriricationis,& crucis.

6- Adniv>ncmur refurre&ionis ad aternam vitam,
&plena?libcrationis ab omnibus xrumnis , «juibi.s
mhac pnefenii vita obruimur. Hxcomma cnhr-
mantur figniricationibus baptifmi , dc quibus fupra
dictum eft , nimirum cjuod fit immotum gratia? tc-
ftimonium,cjuod lithiftoria: Chrifti,grati2e, doni &
conforraitatis noftre^ cum Chrifto fyrnbolum.Lt,vt
breuftcrd;cam,quodfit pignus certifsimum vita? e-
tcrnacjnifi nos n<,ftraculpahdcm baptifmi repudia-
^erimus. Quoticfcunquc igitur labimnr in peccatu,
Tcuocemurcogirationc baptifmi, ac mcminerimus
buius pactionis,cuius viFtute lapfi in gratiam recipi-
^ur.mcmiherimus quoquc noftri orricii, id eft , ri-
dei & obcdicntix crga Deum: memincrimus ctiam
paticntix fub crucc , cui nos per baptifmum fubic-
cimus.

C A-

t>E QVINTA PARTE

TECHISMI.

Qv . Qpt£ eji quinta, pars Cathechifind
K.» Cccna Domrinica.
clpwa Qv. Qtiid de ha - Cotna pte (entiendnm eft>

R: Quia tacrametum Ccene dominica? cft fom~
tnenccciTariuminEcclefia, vt quod Chiiftusiam
moriturus fuis difcipulis, atqucadeo toti Eccjefix
commcndauerit,c]uincjuccapitaproponarn , quibus
complccti conabor,quicquid ad huius facramcnti
ratiou.cmpertinere videtur. Sunt autem ha*c capita.
*« Ccenx dcfcriptio.2.Significationes ccena^. Vera
probatio eius,qui hac Cccna vti vclit. 4. Pia & falu-
taris mcditatio huius facratifsima? Coena-. 5. Sacra-
mentariorum , idcft, prophanatorum ficramcnti
J" fc<*n* Ccena? gcncracum brcuibus confutationibus.

De Primo.
Qy. Agt da perffftatam & abfolutam defifiptie^
^cm huiw ficrattfsima Cccn*.

R- Vt plena dcfcriptio huius ficratifsimx Cce-
na? haberi pofsit , hsc quatuor vcluti eius elementa
ipe&anda funt .1. Parafccue fcu apparatus. 2. Infti-
u,tio.3.Circumftantiae hiftorix inftitutionis. 4-Ra-
tjo facramcntalis Ccenaj , ex quorum omnium con-

Wwc. ^cnitione collmitur dcfcriptio.

Qtit eftparaficHC ad hanc Cctnmni

ONES»

R. In apparatu huius Ccena? fpecTartdum -rft. u
Qiiidacl:uni litantequam ventum eft in domum in
qi;a indituta cft. 2. Quidin ccenaculoante Ccenar
lnliitutionem.

Qy. Qwd attttm eft antcjuam ventum eftin loctttn
inftttttta Ccertai

R. Hochabetur Luca?22. hifce verbis: Vcnit
autcm diesAzymorum , iri qua oportcbat mac"tari
pafcha. Et miiit Dominus Petrum & lohanncm di-
ccns:Euntes parate nobis pafeha,vt comedamus. Illi
autem dixerunt,vbi visparemus?llle dixit eis : Ecce
ingrefsis vobis in ciuitatem , occurret homo fictile
vas cum aqua gcftans,fequimini illum in domum in
quam ingrcditur,& dicite patritamilias domus: dicit
; ibi Magifter:Vbi eft diucrlbrium, m quo pafcha CjQ
meis dilcipulis comedam ? Et ille vobis oftendct au-
fam magnam llratam,illic paratc* Abeuntcs autcm
inuencrunt queuiadmodum dixit eis, & paiaucrunt
pafcha Ha?c Euangclifta' verba duo contincnt. 1. Si-
gnum diuinitatisChnfti res ruturas & contingcntes
cer:6 pra?uidentis.2.Confirmationcm difcipulorum
dc fuo magi(tro,vt non cx cruccimmincnte cV prse-
fcntibusaerumnisatquc cxtcrna fpecie iuoMcarent dc
eius autoritatc & potcftate inrebus ordinandis. V-
trumquc rem magnam arguit , quam aggrcilurus e-
rat in Coena. Psrtintt igitur hic apparatiis ad digni-
tatem Ccenx amplificandam, quara Deus & homo
mttitucrepropi.fuit.

Qy. Qttsdposlea incoenacub contigit «nteinsli-
tutam Canam}

R. L Accumbit ad mcn&m cum duodecim-
VLigiftcrcum difcipulis.- Rexregni ccelorum cum
cius adminittratoribus.

2. Alloquitur difcipulos dominushisrerbis:Defi-
derio dcfideraui hoc pafcha vobifcum manducarc,aC
ii dicat , id quod m huius pafcha? cclcbration e infti-»-
t. am,erit cxtremum & perpctuum ^vuuicvrcv , quod
nicas £cclefia;,vfquc dum rediti rus fum iudicatum
viuos & raortuos,rclinquam.

3. Prsedicit iamiam fuam mortcm imminere.

4. Meminit fui proditoris quem comminatione
grauifsima propofita in viam reuocarc ftudet.

5. Iuxtalegem cum difcipulis agnum pafchalem
comedit.Cuius ritus defcribitur Exod.i2.& Lcui.2^

Qv. Qj*td ha c ad Ccenam}

R. Oltenduntquamdigna,quamferia, quam
reuerenda,quam fancta & qua neceiTaria fucrit Cce-
n2huiusinftitutio,quam dominns iam moriti.rus
im fummo pauore, confternatione , & triftitia animi
mftituit.Qua? res & nos admoncbit,vt in huius coe-
nar celebrationc vero pauore,& triftitia propter pcC
cata noftra tangamur.

Qy. QuaefthuiwCcendinilitutio} * taittftJ

R« Hiitoria inftitut ionis habctur Mat.26". Mar. tio»
i4.Luc.22.i.Cor.n.

^v. Recva verba inslit tionui

Dominits nofter Iefus Chriftus in ca
nocl:e,quatradicuseft,accepitpanem,&: cum
gracias eghTet , fregic ac dedir difcipulis fuis
diceus:Accipite &: comedite, hoccft Corpus
metim,quod pro vobis traditur: hoc facite ia
mei commemorauonerrh Similicer &r calicd
accepic poftquam coenauit, & cum gratias e-
gilTec,dcdit illis dicens : Bibite ex hoc omncs,
hic calix nouum ceftamencum eft in meo firt
guinc,quipro vobis efTunditur in rcmiilio-
nem peccacorum : hoc facice quotiefcunqne
biberuis in mcicommemorationem.

* ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

C ATECHTSMl

i48

3.Ci:cun-
rtintiz
noacm.

Tcmpus.

Benedi-
flia

Signa.

Muncra.

Qy. Qtunam inhtflorta inflitmionis huiiu Coena
obfcruandt veniunt ctrcumfiantt*}

R. Circumftantias hiftona: inftitutionis Cce-
nae hoc difticho complcxusrum.

Tcmpiu,conuiudLybcnedtc~lio,finElio,ftgna.
Manera magna Dei,maridatum,fcederafincs»
Qy. (ur temporis fit mcntto}
R. Vtadmoneamur & ingentis amoris filijDei
crga nos,quia ea nocte , qua iciuit fc tradcndum cflc
proptcrpeccatanotlra, hanc Ccenam n jbis in bo-
num inftituit , & nccefiitatis maxims huius Ccenx.
Nam in co mcerore propter immincntcm mortem,
ncqiiaquam inftituiifet hanc Ccenam,nifi fumme
fuilfct Ecclefta; ipiius vfque ad confummationem
ConttjUx.fa:culincceftaiHa.

Qv. Qui conuiux}

R. Chriftus Dominus & Magifter conuiuio
prarmit/vna cum difcipulis conuiuatorcrat;cumqui
busctiamintcrfuit ludas proditor.Hinc admonca-
mur , quodvt Chriftus perpetub cumfuis difcipulis
fus Ccena: adeile vclit, lta vix ficc vtludas exclu-
datur.

Qv. 'Bcnedtftio qu<L>

R. Dominus m inftitutione huius Coena? dici-
tur bcncdixiifc & gratias egiiTe Dco,nobis rcli.iques
cxcmplum , vt hac Ccena nunquam iinc gratiarum
actionc vtamur.
Qy. Qua finclio?

R. Hoc facite.H.TC dignitatcm, rcucrcntiam &
pcrpetua huius CoenT obferuantia nobis comcdat.
Qy. Qtunam funtL, figna}
R. Externa ligna funt panis & vinum qua: pro-
ptcr (piritualcm iignificarionem adhibita lunt,dc
qua in fecundo capitc dicctur.

Qv. Qutnam munera funt in hac Cocna inwfibtlta}
R. Verum corpus & vcrus fanguis Domini no
ftri Icfu Chrifti:non metaphoricumcorpus aut fan-
guis:non myfticum corpus,aut fanguis , fed illud ip-
fum , quod cx Maria virgine natum eft, & poftea m
aram crucis fufpcnfum cft, illc ipfc fanguis qui crf.i-
fuscft dc fan&ifsimoeius corporc , vt clare fonant
vcrba Ccena?.Quod datur pro vobis , & qui cffundi-
tur pro vobis in rcmifsioncm pcccatorum. Cum his
adeftquoqticinuiiibilis gratia,quam Dcus vnacum
hoc Sacramcnto offert.

Qy. Quodnam eji mandatum}
R. Hoc facite in mci rccordationem.i.quotief-
cuque vtimini hac Coena memoriam bcnchciorum
pafsionis & rcfurrectionis mex recolite , & annun-
ciatc mortem mcam doncc vcniam.
Qv. Quale focdtu ej}>

R. Nouum & fimcitu fanguinc Chrifti dc gra-
tia & rcmifsione pcccatorum , de quo poftca piura
diccntur. :

Qy. Qttinam fincs fitnt huitu ffcen&>
R. 1. Pcrpetuabenchciorum Chriftirccorda-
jtio.i.Obfignatio rcmifsionis pcccarorum. Atquchi
funt principalcs finesCoena: Dominicje?
Qy. Qut ratio ficramentitivs Coe '»<e?
R. Cum omne facramentum Ecclefia? fignum
«hs cce, gt t|jujnitus inftitutum , cui addita eftpromifsio fl-
dcm vtcntisfacramcntorequircns, nemoiiubitarc
potcft,quin hsc Ccena fit facramentum. Primum c
nim Chrifti inftitucn:is mandatum cft manifeftum.
2. Sicnum viiibilc eft panis & vinum. 3. Additur
promifsionoui fcederis dc rcinifsione pcccatorum.
4. Quia promifsio rcquirit fidem , ca quoquc in-
cluditur hifcc vcrb:s:Hocfacite in mei commemo-
rationcm.

<^j.iic cft Qy# c&namT)imint (acram6tHmaqwo{co>(cdqH*-

Sacraraen n n 6 4 4 ■ *

tmn. lenam <jH<tjo eJtficrarnentHmt

Manda-
tum.

Tines.

4 Ratio
lacrame-

R. Vt in vcteri tcftamcnto duo facramentomm
gencra fuerunt : Vnum initiationis , vt circumcifio:
Alterum confcruationis fcu cofirmarionis, vt agnus
phafe,fanguisvacca: rurTar afpcrfus,& alia lcgalia: ita
rn nouo tcftamentobaptifmus initiationisficrame-
tum cft.Eo enim rccipimur in familiam Dci. Ccena
Domini conferuationis cft.Nam co rcccpti in tami-
liam Dci,confcruamur & conrirmamur.

Qy. Collige tandem plenam hutui facramenti dc- ^™?cl?t\
fcrtpttonem? dcfaip*

R- Exiis qua? dicta fuht hxc potcft colligipla-
na& pcrfpicua dcfcriptio.Cocna Domini cft sacra-
mcntum noftrxper viclimam Chrifti redcmtionis
ab ipfo Chrifto iam morituro pro pcccatis noftris
ftitutum,& commcndatum difcipulis,in quo cum
pane & vino porrigitur & accipitur verum corpus &
verus fanguis Domini, vt iit rccordario Chrifti in
crucepro nobis oblari in pi.icularcm victimam , &
confirmatio noui foedens dc gratia & remifsione
peccatorum. In hac defcriptionefuntcircumftantia? Anaj^},
illa? nouem,quarum fupra mcinini. Dcinde quoquc
ca puncla difcrtc recitantur,qus ad intcgram facra-
mentoruinnaturam pcrtinent. Confpiciuntur quo-
quecauflxomncs,qux inhoc facramcto concurrut.
Eftenimcauffaefficiens Dominus chriftus : mate-
na,panis & vinum:forma verbo a Jditur:fmis,rccor-
datiomortis chrifti & obilgnatio gratia?& rcmif-
! tonis pcccatorum. Dealiis acceflbriis finibusdice-
tur in fccundo capitc

ds sicvnbo. ;;
Qy . Qtt£ Cunt figntficattones ficramenti Cccna? fazS*
R. Sicut agnus phafc in vctcri teftamcnto plu-s.c«o**
rcs habuit fignificationcs:Admoncbat emm popu-
lum de benchcio ci olim preftito,id cft,dclibcratio-
neafcruitutcy£gyptiaca, & iugo Pharaonis: con-
firmabat fidcm vtcntiumhocSacramcnto de ventu-
o Mcfsia:& crat figura futuca? viclimar chrifti,& li-
berationis a fcruit .tepcccati & Diaboli tyrannidc:
Itaharcfacratifsima coena habct varias ilgnificatio-
nes,eafque intimo cordc recodcndas,idquercfpcctu
tcmporis pra?teriti,pra:ftf;is,& futuri omnis teporis.

Qy. Quam habet Coena (igntficattonem reffellu te- Rcfpc^
poris prdttentt} IC,BSS

R. cum tcnapus prTteritum refpicimus,eft harc ****
cccnacommcmoratio qucdam,& rccordatiohifto-
risede pafsioncDomini, iuxta pra;ccptum Domint
diccntis:Hoc facite in mci comcmorationcm. Vult
cnim in hac coena pcrpctuam mcmoriam efle fuo-
um crga Eccleliam fuara bcncficiorum.

Qy . Quam habet Ccena h<tc fignificationem rtffe-
clu temporis pr&fentts} P1*^

R. i. Significatnos vniri & incorporari cor-
pori chriftijidquc fpiritualitcr, iuxtah;cc Pauli ver-
ba, i.Cor.io.i6\Calix ctu bcneuicimus,ndnnc com -
municatio fanguinis D.omini cft?Panis quem frangi-
mus , ndnnc communicatio corporisChrifti cft? id
cft,Communic?.tio corporis & fanguinis Domini fa
cit nos habcre quandam cum Chrifto communio-
ncm. 2. Signifkat nos quoquc intcr nos vniri
Chrifti lpiritu,cuius comunionis fymbolu vnus exi-
fritpanis,ficuti Paulus teftaturcum ait: i.Cor.io.i7-
Quoniam vnus panis,vnum corpus muiti fumus.Na
omncs vnius panis fumus participcs.Qiiemadmodu
enim panis ex multis granis compadus efl Ita mnlti
in vnum c ;rpus myfticum coalcfcimus. Atque ideo
Paulus hanc facratifsimam Canam communio-
nem appcllat,quam appcllationcm Damafccnus hi-
fce verbis.explicat Ccena dicitur comratmio, quia
communicamus per ipfam Chrifto ,& quia partici-
pamus cius carnem & diuinitatem,& quia commu-
nicamus & vnknur inuiccm pcr ipfam.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*4*

OViESTlONES.

3- Significat hxc Ccena r.os Ipiritualitcr ali cY fufte-
tari corporc 8f faagwiDe Chriili. Vt enim panis &
Vinum corpora humana nutriunt,augent,confcruat,
cxhilarant: ltac~rpuscV fanguis Domini alit,auget,
*<fpeau con^ruat,cxhilaratanimas noftras ad vitaarterna.

Qv. Qnam habet htc Cxna ftgmftcattommrcffc-
tt.tf.truritempori*?

R. Hxc facratifiima Camafignificat,quod vir-
tute corporis Chrifti refufcitari cx mortuis , noftra
ctiam corpora olim rcfurgant & flant conformia
gloriofo corpori Chrifti,Philipp^ VndePaulus: Si
Chriftus rchirrcxit , & nos rcfurgcmus , vt fruamur
pcrpetua prarfcntia corporis Chrifliin omniaeter-
nitatc.Vndc quidam vctercs hanc Cccnam vccarunt
viaticom>'quiaadmonebat ante mortem fumcntes
hanc Coenam, quod Chriftus cfict ipfis via ex his x-
rumnis & calamitatibus huius vita? ad anernam bca-
titudinem.

Mpc^i Qv. Qttam habet Coenafignificationem resfetlu 0-
$fc* mnistemports} - . _^ .

R. Quod fit perpctuum fauons Dcicrgaho-
mincs tcftimonium, nulli .mutationi obnoxium,
ftulla vctuftatc corrumpcndum.Atquc hac dccaufla
h*c Ceena ab ipfo domino nouum teftamcntum
vocatur > vt quod nulli vctuftati vnquam obnoxium
futurum fit.

Jooii tc. Qv. Age dtc bteuitet quid fit nouuni tellamentum-
wTk . $ Ncuum teftamcntum eft fcedus zterrium
c«iCocnainterDcum & hominem, fancitum morte Chrifti
»°e ,7*1" teftatoris de gratia Dei , remifsioncpcccatorUm , &
letui.pe " donationc vitar setern* promiffie omnibus gentibus
& populis,in hunc lefum Chriftum crucifixum cre-
dentibus. In hac dcfinitiohefuntquinque puncla,
quar in omm teftamcnto confideranda funt , Quoru
primum eft tcftator Chriftus.2.Ha?reditas. 3. Scripti
Wdcs,id cft,omncs fidclcs. 4. Morsteftatoris.5.
Conditioncsferuanda? afcriptis harredibus, nimiru
vt ccrto ftatuant fibi hiTcditatcm cbuenturam ex
gratuita promifsionc teftatoris.Fides crgofola facit
vt quis intcr hxredes fcriptos numeretur: Contra,
fola diffidcntia facit vt homincs hac haereditatc cx-
cidant & cxcludantur.

lc?i'timl • Q.v • Q^m*™ efi ver* & bgu™* heminis probatto

^itio.witefumrioncmCcend? *

R. Paulus dicit i.Cor.n.i8.Probet autcm quif
qucfcipftim,& ita de panc il!o edat,& dc poculo bi-
bat.Nam quicdit & bibitindigne,iudicium fibi edir
& bibit. Ex hifce Pauli vcrbis quam fit necelTaria
probatio antc huius Ccena? fumtionem intelligitur, !
& quod ha*c Ccena tantum porrigenda fit iis, qui ic
probarc poflunt.
Sdlb Cf ^ualifmm k*e ?r°b*t\o ejfe debeat,.

Cat R. Huius probationis trcs circumftantiar funt
perpcndendce.i.Quifnam fe probare debcat. 2. Quid
,probari c portear.3.A quo hxcprcbatio fieri debcat.
Jois pr0. Qv. Quis fe probare debetf

R. Qt'i fe ad facrx huius Ccenae fumtioncm co-
parat. Qui enim, vt ^ipra dictum cft,edit indignc
non diiudicans corprsDomini,iudicium fibi cdit &
^pro.^^^-^Cor.n.
^admn. jQv. Outdprobariin eo oporter?

R. HocPauli's2.Corinth.i3.5-cxplicathis vcr-
bis.Vos ipfos tentate num iitis in fidc,vos ipfos pro-
batc-An noncotznofcitis vosipfos, quod Chnftus
in vobiscft?Kifii1cubi rcprobi eftis. Bxc Aiitithcfis
illuft ris cft,qua prcbati & rcprobi opponuntur. Vt
cnim prcbatos dicit eos, quiinfide fur.t,& Chrillu
in fe habitantcm fcntiunt S ita repn bos eos ftatuit,
qui fide carent & Chriftum in fe habitantem non
fcntiunt.Quare iufta probatio & cxamcn in hoc co

fiflit, vt verefcntiatur fidei& CJitifli proffcmia in
nobis, ldquecx virtutc fpiritus emfJem nos ad pie-
tatis ftudium exCitantis. Is proinde vere proba-
tus eft,qui rcueienterintimoreDci, in vera pa-
nitentia,in vcrafiducia,& cum piopropohto ad luc
Ccenam accediti a quo.

C^v. A fuo hoc examenfieridcbei}

R. Paulus refpodet:Prcbct fcipfum Iiomo.Kc-
mocnim melius cV ccrtius iudicarc p^teft , an fit in
fide,quam quifque de fcipfo.

Qv. Q"*d andto r an non reyuiritur necejfarro con- E>e confcf
feffio & abfolutto} ' f**

R. Confefsio qux fit Deo , qui folus credentem
abfoh:it,femper eit necelTana. Verum alitcr iudica-
dum cft dc confefsione auriculari Sc abfolutione,
qix a facerdote annunciati1!-.

Q v . Dtc c/are qutdjcntias de confifione auriculari, A uricula-
necejfuria fit^nec nct

R. Si eflet omhinoad hoccxamcn necerTariai
Paulus ncquaquam dixirTct , Probct feipfum homo.
fed ita potius,quifquc probctur per aiium, quod fa-
ne ficri ncquit. De coni cfsione ergo ex vcrbo fic fen
tio-Si adlit vcra fides & pceuitentia , non cpus cft a-
lio confefsioriis gcnere, quamqua fan^ti homincs
Dei t Dauid , Manafles, Pctrus,veniam de maximis
fccleribus impetrauerunt a folo Deo , qui folus pcc -
gatacondonare & delcrepoteft; Qiiareadaliam ne- u 1
I mo cogi debetautoriratcvcrbi Dci,' nili quis iorte
l tDtam Ecclcliam offenderit.Tum enim ex mandato
Oci tenetur,yt coufeflioncpublica Ec^lefia? rccon-
cilietur.

Qv. Ouid ergo fentis de confijfione innoHrU Ec~
clcfit7-rece}r*>

R. Ad hanc confefsionem mandato diuino non
fimplicitcr obligamur, qucmadmodum oftenfum
eft.Veriim,quiakeft pio confifib proptcr difciplinani
quajidamretinendam reccpta,nenioeam contem-
ncre debct,nifi ordihis & difciplina? contemtor ha-
bcrivelit;

Qv. Ad quid hic confifjtO viilu efi> ytiii tu

R. Multum fanc habct vtilitatis. i. Ea inftitu- J^dc-
untur & fudes & ignari , qui Chriftianx rcligionis fiafticau *
myfteria nondum norunt.i.Inhacconfefsioneiuuc-
num & adolefcentum exploratur profedus. Nam
bcni paftoris eft non folum publice doccrc, vcrum-
etiam Pauli cxcmplo domatim experiri,quantum au
ditores fui in pictatis doctrina>profcccrint. 3. Jn hoc
examinc exigitur raiio fidei ab iis.de quorum fide &
rcligioneiuibpotefteiTcdubitatio.4. In hoc collo-
qoicsck)ctri!ia,confilio,&c6folationeiuuantur,quo-
ru pcrplexa eft confcientia,& premituraliquofcru-
pulo,qui eam rcddit inquietam.Hirectc fibi confu-
iunt,fi ad fucs fe paftorcs , aut alios quofpiam viros
bonos rccipiunt,vt crudiantur ac conf:l ationcm ca-
piant. Propter ha?c quatuorhominum genera con-
tefsio priuatawi noftris Ecclcfiis retinecunvbi tame
nemo cogitur ad cnumerationcm pcccatorum,que-
admodum in Papatu factum cft. De abf^

Qy. Vtdetur ne hxc corfijfio necejf.iria propterab- lucione

R. Quivultfcircquid lit veraabfolutio, debet blica &
priusccgttarequid fit pcccatum5& inde abLiutio- Priuata-
nis veram definitionem petere.

Qv. cAge hoc expltcacms dtcito*

R. Cu.m peccatum fit dcfc<5us 2 lcgc,cv volun-
tate Dei cum obligatione ad ancniam mortem &r
damnatione) Abfolutus abfque di bio is diccduscft
quicrtdit promifsioni eratuirx. Nam is libcr eft ab
obligationc mortis & damnationis,iuxra illud :Qui
1 crcdit m filium habe.t vitam acternam. Proindc vcra

i. iij.

t5, CATECHISMI

AbfoHmo eftlibcratiohominis credentis ab obli-
gationc ad xtfernam mortern & damnationem.
Qv. F.fine tgitur abfolutto pnuata conternntnda?
R. Nequaquam. Prodcft enim etiam priuatim
omnibus Euangclium audire , quo annunciatur rc-
mifsiopeccatorumcredentibus. Nam tumdcmum
aperitur rcgnum ccelorum, cum Euangclium an-
nunciatum fide rccipitur. Sunt enim hae dua? claues
Ecclefie,verbura,& fides:praedicatio verbi de rcmif-
fionepcccatorum impctranda pcr Chnftum vna cia
uis eft ad apericndum rCgnum ccclorum , quod fi is
qui audit , adiungit veram fidem, accedit etiam cla-

II I T.

Mcdita-
tio S.Coe

ius altera.Hisergoduabus clauibusreduditur regnu
ccelorum, & impetratur condonatio pcccatorum.

Qv . i/tn ro^i Chnsim dtcit : yuorum peccatafolue-
ritis,(6luta erunt.ltcmdabo tibi claucs regm coelorumi

R. Chriftus poft refurrccrionem fuam cmittens
Apoftoloshifceverbis: Euntes prcdicatc Euangc
lium omni creatura:,& qui credideritfaluuscrit, [n-
terprctatur claucs,quas tradidit tccleua:,nihilaliud
efTe . quam pra»dicationcm Euangclij & fidem prx-
dicati Euangclij. Hoc tantiim addo,quod vocc mi-
niftri frpe infirmitati ridci fuccurratur.
Qy. non mmxTirt quo<}HC abfoluunti

R. Abfoluunt,vt dichim eft,pra?dicando Euan-
gclium dc remifsione pcccatorum:non virtutc , aut
conaepta: abfoluticnis forma , aut impofitionc ma
nuum. Nam ifte ritus abfolucndi prorfusignotus
crat puriori Eccleh\v.

Qy . Quid ergo minisler verbi «, qui (e accedit con-
fitendt gratta^dtcet^fiu quomodo eum abfoluet:

R. Non inutilc fuerit hacaut fimili forma vti.
Cum mifili no folum tc pcccatorcm & rcum agno-
fcis,fcrioquc dolcs,quodDcum tuishorrcndis pcc-
catis offendciis : Vcrum ctiam credis promifsioni
Euangelij de rcmifsioncpcccatorum, & voci Chri-
fti'pronunciantis eum qui credit habere vitam $tcr-
nam, & promittentis ratum Fore in ccelo , quicquid
folutumfucritin terra, Egotcftortc remifsioncm
pcccatorum tuorumhaberc, quam tibi vice Chrifti
annuncio,atqueadco vt minifter Dei tcabfolutum
pronuncio in nomine patiis, & fili j, & Spirirus fan-
vfti,Amcn.Vadeinpacc,cV:nGliampliuspeccare.Hic
fiue manum capiti imponat, fiucnon ,nihil rciert,
modo ab^t fuperftitio.

D E Q^AfcTO.

Qv. Qut efi vera & filutaris meditatio huim ficrx
caentr

R. Ciimhaec Chrifti Coenalit noftreper vi<5ti-
mam Chriiti rcdcmtionisfacramentum , i.In mcn-
te comunicamibus vcnire debct cauifa mortis Domi
ni,ncmpepcccatum noftrum,proptcr quod nosfui-
miis obnoxij aeterna» ir£& morti-Mortuus eft cnim,
Vt Paulus inquit,Rom.4.25.dominusproptcr pccca-
ta noftrarEt i.Corin.^n. Eum qui non nouit pcc-
eatum,pro nobis fecit pcccatum,vt nos ficremus iu-
ftitia Dci in ipfo. • 2. Cum cogitationc pcccati
fimul cogitandus cft finis viclimar corporis & fan-
giinis Domini inara crucis peractac , qui cft noftri
redemtio a iurc pcccati & mortis. 3. Cum his
fimul co^itand.im, quanta fucrit ira Dci aduerfus
pcccatum, quod pc catum non potuerit vllis hoftiis
cxpiari,nifl vnigcniti filij Dei, qui pro nobisfactus
cft aJtm/. 4. CauiTa impuKiua duplcx huius victime
cogitanda cft,nimirum incnarrabilis mifcricordia
Dci volentis nos in gratiam recipere propter filij
fatisfaclioncm , & amor filij quinatura huitianaaf-
fumta voluit fieri vidima, cV in fe dcriuare iram x
tcrni patris , pccnam pro pcccatis humani generis

452.

uftinere dignatus. Ha?c mcditatio effc dcbet , &-
totius Ecclei-.a? & fingulorum membrorum in Ec-
clefia. Nam cutn Dominus iubet hanc Ccenam
ficri in fui rccordationem>requirit lcrio.vt liacc Cce-
na iit& publica & priuata recordatio: vtraqucrc-
quirit carum rcrum meditationcm feriani , dc qui-
bus dixi.Hinc accenditurlidcs,inu..catio>gratiarum
aciio,& alij motus pij. Atqucitahic vfus Ccena' dul-
cifiima sisoyJ» eft,in qua& ipfc filius Dci nobifcum
fcedus facit, quod nos clemcnter recipiat , & nos vi-
cifsim cum eo fcedusfacimus, quod ci crcdamus &
bencficia eijs grati accipiamus . Facit & inter fc fce-
dus Ecclcfia,ollenditconfefiioncm,confcnfum, co-
cordiam,obligat fc ad mutuam charitatem.Breuitcr,
fctotam Chriftocharifsimofponfo fubiicit , omnia
poftponens obcdientiar ergaipfum , qui non folum
fua mortc contemtifsima voluit nos a mortc artcrna
liberare:vcrumeuam fua patcrna ftorga dignatus cft
nos fuo fanguinc pafcere ad vitam artcrnam.

91 Qj;iNTO.

V. Ad'

Quia multifum prophanatores bnius ficu Cae

na^rogo vt vte breuttertnitttuas , nt tflorum labe tnficiar, \

R. Prophanatores Cocnx dominicse vulgo vo-
cantur facramcntarij, quorum non cft vnum genus.
Semper cnim in Ecclefiamultifuerunt,qui hancfa-
cratifsimam Ccenam prophanaucrunt.Hoc loco de-
cem gencra recitabo,qucrum etiam errorem euide-
tibus rationibus refcllam. Sunt autem ha?c gencra.
Primum genus eorum eft, ouimonftrofo nominc
TranfTubftantiatores dicuntur.Sccundum ^cnus Ma
gicorum cft. Tertium eorum,qui facrilegealtcram
^acramcnti partem laicis aufcrunt. Qi^artum genus
eft corum quicA3ToAatT/)Hoty,feruationem panis & cius
circumgcftationes dcfcndunt. Q^ intum gcnuseo-
rum,qui facrificium indc pro viuis & mortuis faciut.
Scxtum gcnus eorum, qui docent facramcntapcr fc
gratiam conferre. septimum genus eft corum , qui
furcnter prxfentiam domini in Ccena ncgant. O-
ctauum genuseorum,qui aftcrunt tcmcrc sacrame-
tum nouitcftamcnti tcflcram tantumprofcfsionis
fcuChriftianifmicxternam crTe. Nonumgenuseo-
rumi qui negant impudcnter vcram Chrillihuma-
nitatem poft refurrcdionem circumfcriptam effc,
idque ideo vtprxfentiam corporis & fanguinisin
Ccenatueantur,quifanc cumvnum crrorcmfugiut
in alium prxcipitantur. Poftrcmum genus eorum,
qui vtutur Sacrametis vel finc fidc , vcl cum fide fine
debita reucrentia,quam tatum myfterium requirit.

Qv. Quosvocat tranffubftmtiatores. ^

R. MeT*<7/:tr:t5-,qui dicunt naturas mutari, id eft, ^JtS^
panisfubftantiam incorporis fubftantiam, & vini tionefl»»
fiibftantiam in fanguinis fubftantiam conucrti. Ve-
riun mancrc clcmentapancm & vinum ncn muta-
tis naturis panis & vini, fcd tantmn in facrum vfum
deftinatis,conuincuntvcrbaapoftoli.i. Corin.10.16.
Panisqucm frangimus nonnc communicatio cor-
poris Chrifti cft?Deindefi mutaretur,feu vt papifta:
( ficutaThomaloqui didiccrunt ) tranfTubftantia-
returfubftantiaclemcntorum in naturam corporis
& fanguinis, ncquaquam habcret rationcm facra-
mcnti. Nam ad facramcnti intcgritatem requiritur
figni cxtemi propria natura : vt, arbor vita? vera crat
arbor.Arcuscceleftis,verus erat arcus rprafcifio.cutis
!incircumcifione,vera erat pra:cifio Pctra in defcrto,
vera crat pctra:Man,vernm man crat : Agnus phafc,
j verus eratagnus : fanguis vacca? ruffa: , verusfanguis
icrataqua baptifmi,vera cft aqua,& fic dc aliis.

1 Qt- *

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*B QJJEST

•bitfo©. Qr* v*rg* Mofis M colubrum, & aqua in Ca -
»ii dUu- na m vinum conncrfa cjft

R« lliic cum naturarum mutatione ctiam pro-
prictates mutata: iunt, C]uocl in facra Ccena non fit.
Namhic mancnt proprietatcspanis & vini, quem-
acuiiodumomnium cxperientiateftatur.
i«ftU)n!s" mu^* fum rntracula edtta , qua alutd vi-

idutio. dwnrdocere?

R* Miracula ifta non funt verc miracula, fed ta-
tum cjua,»dam prseftigi^e Satana*, quibus errorem ido
lolatricum conatur confirmare.Emanauit, vt dicut,
fanguis dc pane a Iuda?is cultro vulncrato. In pago
Falitna: Kypinga fures qui panem iftum cum £uo ar-
genteo ergaftulo furati funt,in tcrramfacrilcgio co
miflo ad genua vfque demerfi funt,& etiamnum ve-
ftigia apparent. Murus quoquetnmfcuntibus eft fta
£tus.Harc tuerunt diaboli -quaedam artificia , de qui-
bus Spiritus Dei pradixit in Paulo:Quianon credut
veritati,dabit Deus illis efficacem errorcm , vt crc-
dant mendacio.Cur autem hispraftigiis Satan mu-
dum illuferit manifeftum cft. Primum enim confir-
mauit creaturam adorandam efle. Deindefurtum
facri!egorumftabiliuit,qui alteram Ccena* partem
camquepraccipuam , quar teftamcnti nomine ligna-
tur,furripuerunt.Prc?tereateftatLir idcm Ecclefia pu-
rior.Nam intcr alios Gclafius,qui vixit anno Domi-
W 486. ita ait. Cesta Sacramenta cjus. fumtmm corpcru
&/angutnis Dommi diutnares c(t, propter ejuod &per
tadem dtutn* efjictmur confirtes natura,^ tamen ejje n»n
defimtfitbslantta,vehiatura panis &vwi. EtAugutti-
nus ait : Accedit verbum ad elementum , & fit Sacra-
ncntum. Non dicit hic fanctus patcr verbum tollcrc
clemcntum , fed accedere clcmentum, ita vt vtrun-
Hue maneat faluum , vcrbum vidclicet & elemcntu.
Magi^ Qv. Quos vocas magicos}
PaP«4ici. R. Quiinfufurrantcsverba elcmcntis,& fcetidi
halitus virtute putant confccrationcm ficri, & glo-
ri*ntur dc potcntia facnficulorum raforum & vn-
^orum , quod quinquc vcrbis pofsint Chriftum dc
ccclo dcducere. Nam vt fint quinquc vcrba impari
numero,magicamfupcrftitionem confirmantes,ad-
^unt , enim , & dicunt arflando pani : Hoc eft: cnim
^rpus meum.

Qv. iQutdtan non horum verborum virtute fit con-
ficrAtto>

R« Confcctatio panis & vini non fit alitcr, qua
confccratio aquse baptifmi. Nam vt \\xc confecrata
dicitur cum vfui baptifmiapplicatur.Ita panis & vi-
mim dcltinata Ccena? Domini confecrata funt , id
^uc virtutcfacerdotisfummiDei, &hominis Iefu
Chrifii,qui baptifmum & Ccenam inftituit. Nihil
cnim aliud confccrare eft,quam rcm communem &
prophanam facrO vfui dedicarc.Hxc cofecratio pro-
mdefit obedientia erga Chrifti inftitutionem per
Pr*dicationcm bcncficiorum Chrifti,per prcccs &
gratiarumactionem, &perpiumvfum huius facra-
tifsima? Ccenar. Necaliudvult Auguftinus cum di-
1 Adq,c5Clt:Acccdat vcrbum ad elementum-
SStiu^ C*r ficramemartos vocas , quiaherampartem

1 u- S*cramenti Ccen* laicis auferuntt

R« Qtiia qtiod Dominus communc vult e(Te o-
mnibus,illis folis facrificulis facrilege proprium cflc
vohint.Dc caliccenim,qucm atifcrnnt , dicit apcrtc
J^ominus:bibite ex hoc omnes. Et Epifcopus quida
RomanusjGclafius nomine ,itaait : Comperttnu» au-
tjuod quidam furnta tantum corporis porttone a fahce
focri cruoris abslineantfint procul Aubio^cjuia nefcto tjua
"Oftntur relinone afirtnghaut integra ficramenta perci-
Vl*nt,aut ab tntegris abfitneant,ptta dimfio vnitti eiufde-
$*e myslertj fine grandt ficrilegto non potefi fiert.

IONES 1*4
Qv. Cur inter Sacrdmentdrios nutHeras eos yuipa- 4. r
nem confecratum refirHantycircumgeilant , &'fi coram eo J*»"**»^
rcUgtofe proslemunt? t&gcfta-

R. h Quia cft contra verbum Dei.Vetat enim jJjJJJJJ*
verbtim,nccultus Dei finccius mandato inftituaturj^cpams,
Matth.i5.Fruftra mc coluntdocentcs do^rinas ma-
data hominum.

u Eft iStKoZpHffxtici damnata Deutcr.u.Non facieti3
fit guli quod fbi recftu videtur,& rurfus.Quod pra;-
cipio tibi hoc tantum facias Domino , nec idfcd
quicquam necminuas.

j. Eft horrenda idolol^atria. Nam ex pane idoluni
faciunt quod adorant.

4. Metus Ecclcfia hunc morcm ignorauit. Ita e-
nim Clemens ait:Certe tanta holocaufta in altari of
ferantur, quanta populo fufficcre dcbeant , quodft
remanfcrint,in craftinum non rcferucntur.

5- ^Pugnat cum naturaSacramcnti.Nam panis non
magis eft facramcntum, cum non a communicanti-
bus fumitur , quam aqua eum ca ncmo abluitur aut
baptizatnr. Quare non magis a.fnhATfua. , quam hy-
drolatria fercnda cft. . ,

Qv. Quomodo conutncts eos facratnentarto t ejje, mi^z fa_
Coeiam ficrtfictum ejfe dicunt pro vittis (jr tnortuui crifkium

R. Qiiiaprophanant Sacramcntum. Horum e-
nim errorcm primum confutat inftitutio ipfa. Nam
dominusfuum corpuscdcndum,& fuum fanguincm
bibcndum viuis tantum pra?buit.
2. ConfutatiftumerrorCmfinis Cctnn.; Cocnarrt
enim cis commcndauit , qui ea vti pofsint in fui ic-
cordationem.

5. Quia Ccena non cft facrificium,fcd tantiim quc^-
dam facrificij rccordatio.

4. Quia nullum facramentum ex opcre operatd
valct,fed tantum cfficax eft,cum fide recipitur, quc-
admodum & vcrbum.

5. Manifcfte ifti errori refragatur fcriptura,quar t6
ftatur Chriftum vnaoblationc fcmel tantum facta
confummalTcin steriium fanftificandos.

6- Vbi eft peccatorum rcmifsio,iam non cft obla-
tio pro peccato. Quod autem patres lnterdutn Cce-
nam vocanthoftia , victima,holocauftu,hoc faciut,
quiaCcenaDominieft vidtimcjvidimarurccordatio. A<Ja j

Qv. Cur wter Sacramentartos mmeras eosy aut fticu C6-
dicunt Sacramenta per (e conferre gratiam? nicntum
R. 1. QMiaidquodloliusDeicltjimpiecrca-ciareiun*
turistribuunt. 2. Qniahacrationcplus Sacramento viiibiUu,
tribtiitur,quam veibo. Impium igitur eft aficrere
Sacramenta pcr fegratiam conferre. Interim tamen
non rcprehendo,fi quis dicat,sacramentaconferunt
gratiam , hoc fcnfu,Sacramenta conrerunt gratiam,
hoc cft , Dctis confert gratiampcr sacramcntorujn
difpenfationcm , fi vcra fidc percipiantur. Vt cnim
vcrbo : ita & facramcnto ofFertur gratla , fed fide
rccipienda.

Qy . Qttid habes contra iUos,qui negant prafentUm a dii.hegi
ChrtiltinCcena} tZSZn

H. Hi,quia manifcfte pugnant cum Chrifti in- ciuifti ia
Hitutionc & pcrpetup purioris Ecclcfia? confenfu, Cana*
potiusdeflendifunt qtiam confutandi Deindefupra
fatis oftcndimus veritatem corporis & fanguinis Do
mi ii in Cccna. Adu Ana

Qv. Quomodo refillis eos cjui dicunt Sacramenta bapcifmi"i
tantum efie externam tcfjeram Chrtsliamfim}

R. Hi Anabaptiftacfunt multis aliis hcrrendis
crroribus prarcipitati in extremam mifcriam & da-
mnationem. Quare & illcnim furoreft cxccrandus,
pracfcrtim cum Paulus illorum infaniam confutat.
Vide fupra qua? diximus dc fignificationibus Ccene,
cur vidcli^et dicatur communio*

1. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal tibrary, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Adti. vbi-
^iutatcm

C ATECHISMI

*j6

Qv. Quid dtcis de iliis qui hcnnt Cbrtfti hv.mani -
tatem ejfe vbiquc cum diuinitate?

R. ' Hi , vt erroremvitent illorum qui ncgant
nos vcrc participare carncm & fanguinem Domini
in Ccena,in hunc horredum crrorem incidunt,quod
affcrant humanitatcm Chrifti effc vbiquc cum diui-
nitate,quorumfenttntiafupra in fymbolo in articu-
lo dc AfcenfiOhe clarifsimc rcfutatur. Et angclu* 1
Dominiapcrtc mulieribus dicit , Surrcxit, non efl
hic Hic fane aut angclus Dei mcntitur,quod hqr
rcndum cft c:gitattt,aut illi falluntur,qui dicunt hu-
mamtatem Chrifti clfc vbique cum diuiriitate , qua
omnia rcplct & vbiquc adcft.Dcindc Paulus adPh.
3.21. affcnt noftra corpora fore conformia glonofo
Chnfti corpori. Sed quis audet affcrcrc noitra cor-
pora forc infmita,vt fmt vbique,qua fanc ratione tol
leretcr humansr naturae veritas? Promde ncqtte cor-
pus Chriftiinnnitumcitcffcctum poft rdurrectio--
ncm. Prartcrca fan&i patrcs Utentur Chrtfti corpus
circumfcriptum cffe. Nazianzenus cmm cundcm
Chriftum pronunciat ^?^7ov^^/?^h^y:0v

x, ^^y^rk) *%T™: Ea Cl1 Cnlm ™m
nauuarum humanx & diuina; diucrfitas, quam quia
Eutychiani fuftulerunt,iultc haereleos damnati funt.
r* Prc- Qv. Quomodo e<go afferitur a Ca&ohcis <juod cor-
t 1 P* Chriilt n) fanguts fitvere m CanJ
cSin R- Verum corpus & verus fanguis Chrifti ad-
Caiu. funt in Cccna vna cum panc & vino,non quidcm na
turx coniunc"tionc,fcdSacramentaii. Nam non eflc
carnalcra,ncc inclufioncm corporisinpanc, fangui-
nis in vino , ita vt locus & corpus fc mutuo contin-
gantjocufquc ccdat corpori,teftatur cumfanctis pa
tribus ettam Luthcrus. Q^arc ad hanc vcram corpo-
ris & fanguinis Chrifti in Cccna prefentiam ncqua-
cnum requiritur , vt humanitas Chriihfit vbiquc cu
jiuinitate , fcd hocfufficit crcdere , quod qucmad-
rnodum in Ccenx inftitutionc fcdct , Dominus cir-
cumfcriptocorporc nihilominuscxhibmt ditcipuhs
corpus fuum edcndum, cV fanguincm fuutn bibcn-
dum,idque veracitcr,iuxta verba CcenarHoc eft cor
pus mcum,& hic eft fanguis mcus : Ita iam in gloria
maicftatis fedcns porrigit communicmtibus mani-
bus miniftrorum ( ea cft ipfms diuina virtus & po
. tcntia ) corpus fuum & fanguinem.Vndc latina Ec-
clclia prccari ante communionem folita cft:Surfum
corda habcmus adDominum. Qucmadmodum cr-
go in prima Ccena? inltitutionc difcipuli oculcs in
dominum intentos habuerunt , qui fcdcns ad men-
fam porrexit fuam facram Ccenam : Ita nos quoquc
ieuare corda noftra in Ccelum debemus ad eundcm,
quj lam in gbria maicftatis fcdcns porrigit in Cce-
namanibusminiftrorum communicantibus verum
fuum cprpus & vcrum ruum fanguincm , vt fit cibus
& potus intcrioris hominis,quo ille alitur, augcfcit,
& crefcit advitam immortaicm. Vndc Bcrnhardus j
dcfacramcnto Camse vcrba facicns ita aittOftfr ifte
non eft ventrisfedmcntis. I^on e{t entm datm ad ruinas |
^ huim viUy <jHt, vapor eftad modtcum mtnens , (ed ad &- >
te*mm vitam anim t conferendam. St ficut aqua in *B 1-
fftifmo aijerfi ,fii»cki tfifito munere.ltapajw ccmeftw*
ft) vinum bauttum in ficrattfsima Ccena%fio tfitocjue per-
fintta fitntmunere : lrerwn vis {pintuali* fide pojfide-
tur , tf* retinetur ventas corporis & fingumis Do-
mtni.

Adu <?os Q^- Qj**** facramentanos vocas eos ejui vf mtnr
qui iinc Sacramento^velfmefiie^velabfjiiedebitaieHeremui
uercruu R. Q_],ia vtriqtte prophanant facratifsimam do
ad c<e" mini Ccenam. Qui enim fidc vacui funt , prophani
duTt.aCCC cxiftunt,ad quos hec ccena non pcrtinet:hi iibi nja-

Jucarrt & bibunt in iudictum iknittstiohis , f cnr &
vcrbum audiunt libi in iudiciuin damnationis. Dc -
indc quifidcm habent, fedaccedunt abfquc clcbita
rcucrentia, comcduntcV bibunt indigne tibi iniu-
dicium cattigationis fcu corrcptionis , quemadiruo-
dum Corinthios feciffe teftatur Apoftclus.Nam illi
graui peftilentia proptcr irreuercntiam erga hoc fa-
ctamcntum puniti funt. Ad cunJem mcdum ftfide
praeditus Ugit,autaudir vcrbum abfqucdcbitareue-
rcntia & timorcDei, Icgit cV auditfibi in iudicium
corrcptionis cV caftigationis. Namhuiufmodi irrc—
ucrentiam vcrbi & Sacramcntorum punit Deus ctia
in fanctis,fcd corporalibus pcenis.

D E M I S S A PAPISTICA. *gjg
Qy. Cum apud pios iam male audtat rmjfa papifh-\\^mf
jlica^age eim ret cauf as expone. tL***

R. Intercft fane omnium piorumfugere hor-
rcndas facrar Cctnae ' prdphanationes , & lacrilegam
abominationem , quar in facra: ccena: locum erccta'
cft, quam fane magis abominandam & cxecrandam
arbitror,quam U i/.vyua. iihid quod Antiochus in tc*
plo Hicrofclymitanopofuit. Ilccitaboitaquc caufas
oclo,quarepapiltica miffamerito omnibuspiisin-
uifacffc debcat.

Tnma : Miffa papiHica cft ad turpcm quzftum Sc
nundinationem proftituta,quod omnescordati no-
runt,qua prophanatione nulla maior inucniri ab ip-
fo Satana huius nundinationis architcclo potuit.

Secunda : cccna quam Dominus inftituit fuae vo-
luntatispcrpetuum tcftimonium facrilegc mutilata
eft,fublato vfu ftcri calicis.

Tertia : Miffa ifta papalis ccenam in alicnam for-
mam conuertit , vt vnus feorfum epulum fuum ha-
beat , abolita communicationc , quod fane perindc
eft,ac fi vnus fubindefcipfum facro baptifmate ab-
lueret , qua quidcm abominatione , quid quaefo po-
tcft dicifcedius?

Quarta:\n miffa papali nulla fit myfterij cxpofitio,
fed murmur incantationi magicar, & ncfandis ^Hp.-
tium facris potius quam domini inftituto conttc-
niens. Iuftinus martyr refert ritum ftmilem ferua-
tum fuiffe olim in facris folis ( quem faccrdo-
tes ipfius vocarunt ) In his facris vfus panis & aquas
fuit, fcdnulla vox a fpcclatoribus audicbatur , nifi
hasc;^ 3&»r«w-- ud&Ta J uY&trSnhoc cft , aut noftis , aut
difcere poteftis.Ab his facrificulis solis fuam mufan-
ji legem & non a chrifto accepiffc Papiftas lucc
clanus cft.

Quinta:Hxhct miffa illa infinitas ccrcmonias,par*
tim ineptiarum hiftrionicarum , partim fupcrftitio -
nis plcnas,quibtts manifcftc fccdari facram ccenarrl
vcl pj.cris pic educatis notum cft.

Sexta : Diabolicum f gmentum facrificijcxtreme
abominandum eft.Quis cnim qui vel micam vcrita-
-;isEuangclica?habct,non videtiftudfigmcntum ma
aifcftam inChriftum blafphcmiam in fc comincrc?

S^^'«u»:Miffaiftaculinariaad mifcros homincs
carnali fiducia incbriandos aptatur, & tanquam cx-
piatio dco opponitur, acieo vt homincs hoc amulc-
to putcnt fc cxpcllcrc omncs noxas, idque ftne fidc
cV pcenitentia, quin ctiam ter ftulti homines auditu
miffs fcu potius inipeclicne hiftrionicar faltationis
armari fe putant , & aduerfus Dcum tanquam tuto
prarlidio muniti, multo licc:itiolius pcccare audcnt,
& obftinatiorcs rcdduntur.

OcTaua: In Mifl*a papiftica idolum adoratur loco
ChrilH, prophana & Ethnica fanctcrum inuocatio
nt.Ver¥m,vt rem totam vno vcrbo cople&ar: Milfa
ifta papiftica vtut {peQiofa in hypocrirarum oculis
apparet,omni abominationum gcncrc fcatet. Quam

abomi-.

con

lura

Patu
fatuj

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

m QV^STI

abcminatidnem , etfi vidcnt Pontificij , tamen eam
gladio & ]unc tuentur. Nam caabolita videntma-
gnum pcriciilumfuis hohcribus & tulinario Deo
imminere. Quare pij pocius fint cum Chrifto con-
tcmtibiles, quam gloria & diuitiis abundcnt cum
diaholo & eius Toparcha,quem Paulus rilium pcr-

Scefcfia ditionis,& Iohanncs Antichriftum appcllat.

f °u la ' ^ * S 'ftc finttend*™ mtfa paptshca, videtnr

t«ut in pa multis centenis anms non frertt rtfc cclebrata Cana

J»Med Domtntca tn mundo.

Mumui R. Hocc]iiideinobiiciuntpapifta?,fedfallutur,

^guit dum nufquam Ccenam in vero vfu fuiflc , fi apud fe
no hiit,aHcrunt.Niniis cnim anguftis limitibus clau
dunt Ecclefia? pomeria,cum eafparfaftt pcrvniuer
fujn orbcm,tcfte Chriflo, cuius folius teltimonium
oppono omnibus & papiftis & diabolis. Vcrum fi
qua?ris, vbinam fuerit hccleiia cxtrapapaeditionem.
Rcfpondeo : Multi fucrunt pij in cxtcrna focictate
papiftarum.qui etfi Cccna? vfu priuati erant : tamen
fundamcnta religionis & articulos ridci re&c intel-
lcxcrunt. Dcindc in Turcia, in Arabia,in Perfia,in
^Egypto fuerunt inde vfque a tcmporibus Apofto-
lorum,& funt hodic Ecdcfiar, etfi grauem fultincnt
tyrannidem,non fecus atqtie populus Dei in Acgy-
pto olim. Vcrum nc vana rcfcrrc vidcar , affcribam
defcriptionem Ccen<e feu miffar,qualis in Arabia &

, itgypto hodie,vbi Chriftiani funt,celcbratur.

Sljfr OL- Dicqtoefedtftinftederitumtftquem inv£-

^iopic* gypto feruari dicis.

R. Antc tricnnium ( anno vidclicet 1558.) fuit
hic vir fcncx & grauis, miffus a Conftantinopolita-
no Patriarcha, Dcmctrius nomine,nationc Thcffa-
lonicenfis , qui mihi multa de religionc Chriftiano-
tumdcgentiumintcr Turcasnarrauit:Etquiain no
bilifsima illa Acgypticiuitate Cairo, quar & Mifrim
tficrtur, vixeratdecennium, eiusEcclcfia: ritum cx
arabiatranflatum in cclebranda miffa mihi expo-
^uit,cuiUs narrationem hoc pacto diftinxi.
l- Habcnt in Cairo Chriftiani rttulta templa(om-
n» infignita LunaFalcata,qua?eftTurcicuminfi-
Bne)fed ii ne capanis (humana eni m voce vocatur ad
racra ) & fineidolis , nifi quod pichiras hiftoricas cx
veteri & r.ouoteftamento in parietibus tcmplorum
habcant dcpictas.

2' Antiochenus paftor cft illorum patriarcha, qui,
vt agnofcatur PatriarchacfTc,pileum latum ( in cu-
rus mcdio cft crux rubra ) fui muncris infignc in ca-
pitegeftat.

3« Quatuor vicibus in anno, nempe die natiuitatis
Domin!,dicrefurrca:ionis,diepentccoftcs, & ^dic
Aiigufticommunicant omncsChriftiani, qui illic
funt,fub vtraque ipecicnon eft difcrimen laici & la-
*cerdotis,fcdeadcmmyftcriaporrigunturvtrifque.
"4- Miflse celcbratio hoc modo fit : Sacerdos induit
albam & pallium noftro ferc morc,nifi quod cruccs
"ruhras quatuor habet i'n vcfte faccrdotali, in dcxtro
brachio ynam,in liniftro alteram , inpcctore tcrtia,
<3"artam in dorfo, vt quocunqucfevcrtat, inftgnia
Chrifti fummi faccrdotis contemplanda exhibcat.
5- Saccrdos ita in facrario ornatus prodit ,'& mox
'ad populum conucrfus vcrbahaec alta voce,vt cxau-
diri pofsit ab omnibus quiadfunt,pronunciat. <C\o-

*i «ci,^ m t«V *)«r«< r oi/(wr<s»v.hoc cit , bencdidum rc-
gnum patris,& filij & fpiritusfanfti,& femper,& in
frcula fxculorum:& reipondet totus populus,
amcn.

H'jicconfcfsioni moxprccationcmadtrinitatc
fubiungii,ad quam populus totus Amen rcfpondet.
7» Finita prccationc canitur a populo: h { ■>

O N E S-

i;3

h P /c^yp^ayiQ^ 0 etbAYAT^i i^tnCtv l hoC eft,

Sanctus Dcus,fanctus fortis,fanctus immoitalis,mi
fererc noftri:

8. Huiccantionifubiungiturlcclio.exfcriptis Apo
ftolicis primum Gr5ecc,dcindc Arabice,quia plcriql
( hnftiani quiillic funtcx Arabiafunt tranflati.

9. Canitur Hallclu-Iah.

10. Euangclium lcgitur Grxccvdcihdc Arabice.

tb Finito Euangcliocanitura totoccetu carmeri
quod Chcrubim Yocant.

2. Carminc Chcrubim flnito,fit concio a fummo
miniftro,idquC fere ad horam. Nunquam cnim vila
concio fe vltra horam extendit."
13. Finita concionC rccitantur Ccena1 vcrbain ip-
fo fuggefto,idquc tantum in quatuor feltis , dc qui-
bus fupra ad tcrtium numcrumdixi.

4. Rcuerfus a fuggefto ad mcnfam,quse in medid
templi fita eft,ad populum fc conucrtit facerdos hec
vcrbapronuncians,Ta«rot/cWet>oc^,^ rrh ^^u<ti\-

cr.v iVy tv 7r&7p:f qmtw etvwdtv Ksi.TetCa.ivov. Omnis do-
natio bona, & omnc donum pcrfcctum defcendk'
cclitus a patrc luminum.

15. Saccrdos diftribucns Sacramentum Cceng,f n-
gulos communicantiumhifce verbis alloquitur^^
yj. piv Kv?i*,xj i\iHfAoffvv'jju ^j^t outv>^ *'u«v, i d cft
accipe gratiam a Domino, & mifcricordiam l Deo
faluatorc noftro.

16. Ad ha?C rcfpondet qui accipit facra? Ccena» my-
fteria 1 tv fcmw n uvr/x» c/( Ji* xvvav'y ua ^p,ACi.%

' Anrwf ou.o\oya ot' uv»J>iTtuisKup/iiv7»Ccta:\Ha. {Ts,hoc cft
CoeuLC tua; myftica: flli Dei fac mc participcm. Nc-
quaqiiam enim te ncgabo , ncc ofculum dabo ficut
Iudas,fcd vcluti latro te confitcbor : memento mei
Dominc in rcgno tuo.

17. Niiiilcaniturinter communicandiim,fcd om-
ncs fpectatoresfingulari deuotione meditantur h^C
facra myfteria.

18. Communicatione finita , additur gratiaruma-
ftiocum precatione,& vertcns fcad populum ficcr5-
dos in hunc modii bcncdicit populo,j5£i/«yAo>/atTw jo^
2/«:V^,bencdictio Dominifuper vos,& rcfpon-
det totusccetus,Amen.

Ha?c dc Miffa rctulit Demetrius,que quatuor an-
•livicibuscclcbratur, quemadmodum fupra admO-
nui.Venun in quotidiawisconuentibus hunc more
haberc chriftianos retulit idcm Demetrius.Omniu
primum orditur faccrdos a bcnedicl:ione, vt in mif-
fa. 2» Fiunt preces publicx, recitatur aliqua led io ex
facris litcris,& fit brcuis concio.j.Diftribuitur, pre-
cibus finitis,fine vino panis: hunc pancm dicunt 116
efle corpus Domini,fcd tantum dari in lignum mu-
tua: fratcrnitatis, vthocfymboloadmoniti ipforurtl
animi coalefcant , qui de eodem pane participarit.
4. Hoc percepto panc populus cum hac benedictio-
nc,» iC Koy tct n Wfiu » oirjdimittitur. <

ORATIO AD CHRISTVM.

DVlcifsimc Dominc Iefu chriftc,'fiii Dci , flne
tuagratiamcnsnoftra denflfiimis offunditur
tcncbris. AfTectusomnesinflammascupitiitatu fc-
runtur. Voluntas mentiscaligineinuoluta affectufl
impctu abripitur:dcnique omnesadtionesnoflrfin*
teriorcs& cxteriores a norma voluntatis tuarlonge
aberrant. Tenebras igitur mentis noftra? allato ver-
bi tui luminedulcifsime Iefu Chrifte difcutc. Cupi-
ditatum flammas gratia: tua: fontibus clcmenter ex-
tingue.Voluntatem tua manu reformatam , tuo fan-
c~to impcllc fpintu , vt qux mens illuminau recte

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

159

monftrct.qua; affe&us noui cordis pie fuaderit,*a & j
voluntasalacriter imperet , & omnes vires animi & |
corporis voluntatis imperio obtempcrantcs ftudio-
fe cxcquantuf. Tu enim folus es" nofter propiciatorj
nofter Rex , noftra iortitudo & virtus , noftra vnica
fpes, vnicafalus,vnica via & vita aeterna. Te inuoco,
dulcifsime Iefu Chrifte,vt ncbis afsiftas,nc vel fcdu-
cli a falfis prophctis, vcl pellcdi a propria carnc,vel
pcrfuafi a diabolo, vel abducti prauis hominu mori-
bus & cxcplis,vcl ctia crTcnfi fcandalisrclabamur in
priftinas tcncbras & abcrremus a tc via vitae «tcrnc..
Pcduc obfecro nos,fili Dci,in luminc vultus tui:fu
ftine nos , qui es dcxtera Dei patris , nc concidamus: I
dirigc nos quo tandem teducc pcrueniamus re&a|
ad gloriam immortalitatisj quam pronr fifti fperan- 1
tibns in tt,dulcifsimc lcfu Chriftc. Tibi laus, con-
fefsio & gloria in faecula fa>culorum,Amen.
FORMA PRECANDI G E-

NERALISi

OmhipotcnsvTtcrne, vcrifsimeDeuS,pa»crDo-
mini& faluatoris noftn Icfu Chrifti , conditorcocli
&terrar,vna cum filio tuo Icfu Chrifto , & fpiritu
fando,agimus tibi gratias toto peclore, quodim-
mcnfa mifericordia te nubis paretecifti miflofilio
Icfu Chrifto , & prolato arcano & admirando de-
crcto de rcdcmtionc gcncris humani,& colligis tibi
.rtcrnam Ecclcfiam p€f miniftcrium Euangclij &
fpiritum fanctum,& prsbes hofpitiaEcclcfia>, & rcs
vitae fuftcntationi ncccflarias. Hsc & alia benefieia
confitcmur vcrifsimc tua dona cffc , & abs te nobis
propter filium tribui & confcruari.Confitemur ctia
multis nos pcccatis multipliciter pollutos efle,& vc-
ris atquc ardcntibus doloribus cordis dcploramus,
quod contra normam iufticioe tua? pcccaucrimus, ac
prccamur,vt conucrtas nos ad te, & condones nobis
omnia peccata noftra propter dilcAum filium tuum
JefumChriftum, & (piritufancto tuo accendas in
nobis vcram fidcm & veram obcdientiam , & rcgas
nos,vt licut ferio nobis propofitum cft , auxilio tuo
cmendcmus vitam & tibiobediamus.

Oramus ctiam proptcr Icfum Chriftum filium
tuum dilcctu,vt intcr nos & tn his regionibus pcr-
petuo tibi colligas Ecclcfiam,& in ca"puritatem ve-
rardodrinarconfcrucs, vttcvcra inuocatione cola
mus,& tibi obcdiamus, & in cmni anarnitate te ce
lebrcmus & diligamus.Adhanc remla-giaris Ecclc-
fi.e fidclesdoctorcs & paftorcs,quirectadocendo,&
cxemplo pise vit£ glonam tuamilluftrent & profint
Ecclcfi».

Oramus ctiam propter Icfum Chriftum filium
tuum dilcctum,vt m his tcrris largiaris piam,faluta-
rcm,& tranquillam gubcrnationem, & regiam ma-
ieftatermac rcgni conliliarios & fenatores tuearis,ac
fpiritu fancto tuos rcgas,vt tota ipforum g. bcrnatio
feruiat gloriar tu£,& ipiis & fubditisfit tranquilla &
ialutaiisConfirmes ctiamomnes pios regcs,princi-
pes. & nobilcs in propoft to tuam gloriam,veram do
chinam,& h oncitatcm difciplina: conferiundi. Etia
magiftratus huius vrbis clcmcntcrgubcrnesactue-
aris^.Precamur ctiam,vt rcs terra nafcentes ( quas Iar
giris,vt in hac vita gcnus humanum fuftcntetur &
tc inuocet ) foueasacprotcgas, & pancm quotidia-
num benigne nobis pra?beas. Et quia tibi nota eft
ingens imbccillitas noftra , & promififti tc rr.agni-
tudincm irxaducrfuspcccatum temperaturum mi-
fericordia proptcr intcrccfsionem dile&i filij tui, o-
ramus,vr pccnas quas mcrito fuftincmus , clementcr
mitiges,& affli&os omncs,qui te inuocant,confolc-
ris fpiritu fanclo tup,Yt iflj vera fidc & vcra inuocatio

PREC ATIONES» itfo

ne maneant conflantcs, & in omnifftenvitate mi"
fcricordiam tuam cclcbrcnt,Amcn.
ORATIO DEVOTISSIMA AD

Christvm,D. Aygystini.
Spes mea Cbrifte DtHtyhominum tn dulcis amator,
LuXyVia.vtta./altUidecor c-r decw omne tHorum9
OmmaproquorHmvolnsliftrrefilute,
CerMtovincla,cruccm,VHlmu>mQrttw>!ttqHefepukmt

cpofr tres inde dtes deuith mortcrefitrgcnst
'Dxfiipulis viftu,nurantta corda rejorrnans:
Luce ejuater dena calorum (umma pettfliy
Vtuis tn aternum^nunc cr perfiecula rcgnavs.
Tu cs dcus mcus viuus & vcrus,pater meus fan&us,
Dominus meus pius , Rcx meus magnus, paftor
metis b nusjmagiftcr meusvnus,adiutor meusopti
mus,dilcctus mcus pulchcrrimus,panis mcus viuus,
Sacerdos meusin ajternum,dux ad patriam, lux mca
vcra^dulcedo meafancta , vita mea reda , fapicntia
mca prseclara , fimplicitas mca pura concordia mca
pacihca , cuftodia mca,tuta , portio bona mca
falus mca fempiterna , mifcricordia mea ma-
gna, paticntia mca iobuftiffima , victima mea
immaculata,redcmtio mea fancla , fpcs mcafirma»
charitas mea pcrfcda , refurrcftio mcavera, vi-
ta mcaxterna , cxultatio & vifiomca bcatifsima &
iinc finc manfura. Tc deprecor,fupplico & n go,vt
pcr tc ambulcm,ad te perueniam , in tc rcquiclcam,
qui es via,veritas& vita,iine qua nemo venit ad pa-
trem. Te enim defidcro didcifsimum & pulchcrri-
mum Dominum.O fplendor patcrna? gloric,quifc-
des fupcr Cherubim,& intueris abyflbs,lumcn veri-
dicum,lumcn illuminans,lumcn mdcficiens , in que
dcfidcrant angcli profpiccrc , ccce cor mcum coram
tc cft , difcutc tcncbras cius , vt amoris tui claritatc
picnius perfundatur. Da mihi Dcus meuj tc , rcddc
mihitc cnamotc,& fi parum cft,amcmvalid us.No
poflum metiri, vtfaam quantum dclkmihiamoris
tuiadidquodiatiseft,& curratvita mcainamplc-
xus tuos,nec aucrtaturdoncc abfcondatur in abicon
dito vultus tui. Hoctamenfcio,quiamalc mihi eft
prxter te dominc,non folum cxtra mc, fcdin meip-
fo.Omnis enim copia quar Deus mcus non eft , cgc-
ftasmihicft.Bonum namquc quodnecjucin mclius,
neque in de erii s commutari poteft, tu Colus es , qui
fnnplicitcr lulus es,cui non cft a iud viuere, & aliud
bcate viuerejqucdtua bcatitudo tu es,creatura vcro
tua,aii eft aliud viucrc r & aiiud bcatc viuerc , omnc
quod viuit & beatc viuit , non dcbet nifi gratia? tuat
attribuere,& idco nos cgemus tui^io tu noftri, quia
fi cmnino non eflcmus,nihil tibi deeflct adbonum
quod tu cs.Tibi itaque DominoDeo noftro fcm-
per adhxrere ueccife habemus, vt pcr continuum au
xilium tuum fande & pic,& rcde viuere valcamus,
Pondcrc fiquidcmfragilitatis noftrx deorfum trahi-
tnur, donoautem tuo acccdimur & furfum ferimur,
inardefcimus & imus,afccndimus, afccfioncs in cor-
dcfacimus,& cantamus caticum graduum, ignc tuo
bono inardefcimus &imus,quo iamfurfum imus
ad pacem IcrufalemQuoniam iucundatus fum in his
quardictafunt mihi,in domumDomini ibimus,iilic
collocauit nos voluntas bona , vt nihil vclimus aliud
quam permanere illic in a;ternum.Sed quia dum fu-
musin corpore',percgrinamur atc Domincnon ha-
bcmvs hic ciuitatem manentem, fcd futura inquiri-
mus,nofler aute municipatus in coelis eft, idco ducc
qratia tua,ingredior in cubilc cordis mci>& canto ti-
bi amatoria,rcx mcus &D^us mcus,gemcns incnar-
rabilesgcmitus pcrcgrinationis mca?, vbi cantabilcs
mihifacltx funt iuftificationcstu*. Et recordans
Hi9riifalema ^xtpndo in cam fcnfum cordis, Hieru-

falcm

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i6i PREC ATIONES.

&!em patriam meam, Hier.ufalem matrcm meam,
teque fuper cam regnatorem,illuftratorem, patrem,
tutorem , patronum , rectorcm , paltorem,caftas &
fortcsdclicias,folidum gaudium,& omniabona in-
effabilia,fimulomnia,quia vnum fummum & veru
bonum: & non auertar , donec in cius paccm matris
charifsims, vbi iunt primitia? fpiritusmci, colligas
totum qu< dfum a difperfione & derormitatchac,&
conformcs atque confirmcs in artcrnum , Deus me-
us,mifcricordia mea. Amcn.

ORATIO PRO CONSER-

VATIONE 1N PIETATIS

curriculo.

Omnipotcns Dcus , falus , protecHo & libcratio
noftra,concedc pctitioncs cordis noftri,delecramur
& fpcramus in tc Domine , dii ige greffus noftros m
bonum , & cum ceciderimus inpcccatum, porrige
dextcram cadcntibus cum auxilio gratia? & mifen-
cordi* tuse,ne collidamur in intcritum y ne confun-
damurin tcmporcmalo, nc difpereamus cum im-
piis,fedha:reditatem iuftorum viuentium in terra
fortiamur, per Dominum noftrum Icfum Chri-
ftum,Amen.

CRATIARVM ACTIO BEATl
Philippi Melanchthonis.

%A D T> £ T *JM f \zAT iSM-
Ago tibi gratias omnipotcs,a?tcrne & viuc Deus,
a?ternepater Domini noftri Iefu Chrifti , conditor
omnium rerum & confcruator ac opitulator, cum
filio tuo coa:ternq Domino noftro lefu Chiifto,pa.
tefa&o in Icrufalcm,& fpiritu fanclo tuo cfFufo in a-
poftolos,quod tepatefccilti nobis immenfa bonita-
tc ccrtis & illuftribus tcftimoniis , & quod condidi-
fti & elegifti tibi Ecclefiam pcrpctuam , & voluifti
filiumtuum Dominum noftrumlefum Chriftum
pro nobis ficri victimam, dcdifti nobis Euangclium
tuum,& fpiritumfandum,rcmittis nobispeccata,&
liberasnos apoteftate diaboli,& amorteanerna, &
das nobis vitam aeternam,& ha&enus in hac vita mc
multis magnisbcneficiisdonafti, drdifti vitam, vi-
ftumjdoctrinam , paccm iislocisin quibus vixi, &
rnitigafti pcenas quas mcritus fum.

A D SubSpwr* F I L I V M.
Ago tibi gratias etiam Dominelefu Chriftc, fili
Deiviui,crucifixepro nobis & rcfufc tatc,Emanucl,
quod copulaftitibi humanam naturam,palTus es pro
nobis & rcfurrcxifii , acredcmifti nos , feruas ac.de-
fcndis Ecclcfiam contra diabolos hoftcs tuos, & das
& inftaurasfxpcluccmEuagclij,rcmittisncbispcc-
c^ta, & das nobis vitam seternam , & cs mediator &
intcrpellator pro nobis afsiduus , & vis nobis opitu-
ficut dixifti,Venitc ad mc omnes qui laboratis,
& onerati eftis,cgo reficiam vos.

A D D S V nJM S P I & I T V M
Sanftum.

Agotibi gratiasfpiritus fan<5tc viuificator, efFufc
in apoftolos, quod acccndis luccmtuam in noftris
mcntibus,rcgis,doces,moncs,iui.as me confilio.gu-
bcrnas labores vocationis mece , & fandificas mc ad
vitam a?tcrnam.

ORATIO EIVSDEM AD

Devm Patrf. m.
Omnipotens , arterne & viue dcus , aeternc patcr
J>omininoftriIcfu Chrifti,quucpatefeciftiimmcfa
oonitate,& clamafti defilio tuo domino noftro Ie-
fuChrifto,hucaudite,coditoromniu reru,& cofer-
uator & opitularor, cu filio tuo coseternoDomino
noftro Iefu Chrifto, rcgnantc te:um>& patefacco in

lerufalem , & ipiritu fancto tuo effufo in dpoftolos,-
fapicns , bonc , mifcrieors iudex & fortis,cjui dixifti:
Viuo ego,nolo mortempeccatoris,£ed rt conUerta-
tur & viuat.Et di*ifti,Inuoca mcin dic tribulaticnis
& eripiam te.Miierere mei propter lefum Chriftum
filium tuum dominum noftrum -» quem,xo)uifti pro
nobis efle victimam j y ^aarnt*^ ik'-.im , & {anctifieaji
rcge,iuua,acccnde cor & animam meani fpiritu fan-
cto tuo , vt tc vcre agnofcam & lnucc^ m , tibi vcre
crcdam,gratiasagam, & obcdiam , rcge & ferua Ec-
clcliam tuam,ficutpromififti inquicns: Hoc cft fce-
dus meum cum eis, fpiritus meus, qui elt in te, &
verba mea,quae pofui rn ore tuo,non rtfcedeftt ab o*-
re fcminis tui in a?tcrnum:femper luceat in nobis Ea
angelium tuum,& rcge & confirma corda noftra fpl
ritu fancro tuo,ne in tnrores Epicureos aut tanaticos
ruam,guberna ftudia Ecclcfise, & delende politias,
cjuarprsebenthofpitia Ecclefiis.

A ©3*oty*rfe F 1 L tV <Jlf.
lefu Chrifte fili Dei viui,crucihxc pro nobis & re-
fufcitate, qui regnas ad dexteram. patris>vt des do-
na hominibus,& conftitucus es lnterpellator pro no
bis^miferere mei & intcrccdc pro mc apud scrernum
patrem tuum,fancl:ificamc fpiritu fancto tuo , ficut
promifiOi incjuiens : Non rclinquam Vos orphanos^
rcge & defende Ecclcfiam tuam &poljtias,qu^ furit
Ecclcfia? hofpitia.

AD SPIRITVM SANCTVM.

Spiritusfancte effufe in Apoftolos,(]uem promifiC
nobis filius Dei,redcmtor nofter,vt accendat in no-
bis vcram agnitionem & inuocationem Dci , ficut
fcriptum cft,Effundam fuper vos lpjritum gratii &
precum.Exiufcitain cordibus noftris vcf-um timore
Dci, & veram fidcm & agrfitionehr miferieordia»,
quam nobis seternus patcr Domihi noftri Iefu Chri-
fti propter filium promifit,fis nobis paracktus m o-
mnibus confiliis & pciic:ilis,& accende mcntes no-
ltras,vtvcTaobedicntiapatrcm Domir.i Icfu Chrifli
& filium eius rcdcmtorem noftrum,& te , pcrpctud
celebremus.

O R A T I O A N T E C O M M V-

NlON fiM.

Domine Deus cceleftis patcr,tibi gratias agimu$i
quodpronobis filium tuum vnigcnitum in mortem
rradidiili,vtnos a morte peccati & gehcnnse redimtf
ret.Poftea me mifcrum ad illum traxifii, cx co quod
peccata & damnationem mihi cognitam faciens pa-
riteroflendijli, cjuamccrtafalus in codem Chriftd
fit apprehendcntiDtis illum pcr fidem.Prxterea eiuf-
dem filij tui carnem in cibum , & fanguinem in po-
tum, in myfterio vefcendum cxhibuilti ♦ vt paftiin
eumindiesadole/camus,& quod accipimus deindtf
pcr eum in maii.s a: gcfcat.Efficc,vt redemtionis no
Czrz prcciu,hoc eft,mois & fanguis Domirii ac Dei
noftri fcmper viuat,quod nobis verbis & ficramen-
tis eam locupltte commendafti. Crcfcamus in am-
pliorcm fidem , qua? pcr charitatcm operctur , vt ad
pia facta apparatiores fubinde rcddamur,ac tuam v-
nii sgloiiim vnice pcromnem vitam quariamus,pei'
eunctcm C hriftum Dominum n<;ftrum, Amen.

ORATIO PRO DOCILITATE.

Audi prcccs mcas,seternapatris fapicntia, Domi-
ne icfi i, qui tenera? a?tati docilitatis commodum ad-
didifti ,adde quatfoad natura: propenfionem auxi-
lium gratia? tua: , vt Iiteras ac hberales difciplinas ci-
tius perdifcam,fed tux glorif feruituras,quarum ad-
miniculis adiutamens mea plenius alTcquatur cog-
nitionem tu;,quem noffefelicitatishumanasfummi
cftjVtqueadtefanctifsimsc pucriciae exemplum in-
diesproficiam a:tatc,fapientia& gratiaapud Deum
& apudhomines: Q^ii viuis & regnas in confoitio

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

164

n. ti. mi

DE LEGE NATVRAE APODICTICA

METHODVS, GONCINNATA
P E R

NlCOLAVM HEMMINGIVM.

SPZENDORE GEN^ERIS, DOCTRINA ET VIRTVTE
Clartfimo Viroi Domino Ertco Krabbe, Equitiaurato^ atque fenatori Regnt Dania.
fapienttfimOyDomino de BuHrup^atrono ac Domtnofuo impnmis
obferuando.-Gratiam &pacem precatur.

Et vs(teftePlutarcho)di£t,umeft , vir chrifiimc, ilneiuftitia nc louem
• quide pofte principe agere : quo fane diclo fignificatur,&: maximc arduu
i etfe pnncipis munus,&: magna iuftitia? vim , fine qua nulla reipub.nulla
domus,denique nulla focietas confcruari poteft. Na vt lex rcgulam iuiti
ciae,qu2E eft vinculum humana? focietatis,pra:fcnbic : ita magiftratus eft
(quem fummi PhiJofophi vouoifvAax*, hoc cft , lcgum cuftodcm vocant)
„ J totis viribusin hoc incumberc,vt vinculo legum,quod eft iuftitia,corpus
rdpuwtcecontineat.Etenim vt corpora noftra fine mente,fic ciuitas iine lege,iufticie. norma,
ftus partibus & ncruis & fanguine & membris( vt ait Ciccro)vti non poteft.Quapropter mc-
rit6 laudandi funt legum conditores,vt fanaiflimi iuftitia: myft* ac miniftri , qui ipfos legum
fontes in natura qu2erentes,incolumem hominum incer fc coniuntlionem confcruare volue-
runtNullaenimfocietasnifiiuftafuerit conftans&incolumispermanebic diu, atqucideo
legcs(quac hoc nomcn iufte mercntur)hoc fpedant,hoc volunt, vt iuftitia inter fe coalefcant
homines,qu6 eorum fociecas inter fe fic fan&a ac ftabilis.

Huius autem iuftitix veluti nerui quidam funt,rcligio fiue cultus diuinus.natura, commu-
nis fuperiorum &: infcriorum ordo,cognatio,affinitas,contradus,ofncia in focietate humana
varia,vnde fir vt alij aliorum indigcant opera. Hos neruos lcx ipfa feu magiftratus,qui eft vel-
uti viua quxdam lex ftabilire,conferuare ac regcre debet,cauebitque ne his ncruis, aut nimiu
laxatis,automnino ruptis,corpusReipublicxeneruetur,acpaulatim concidat. Hacenimde
caufa lcgi prarficitur magiftratus vt cuftos,qui vt anima in corpore,ita ipfein republica ner-
uorum iuftitix moderator iit.Mcmbra aute qua? nolunt fc his ncruis rcgi, aut corrigat magi-
ftratus, aut fi fe corrigi non patiuntur,dc corpore abfciffa abiiciar,ac imitetur fapicntes me-
dicos, qui m£bra hominis qua? iana funt,bona vichis ratione, atque aliis legibus ad conlcrua-
damfanitatemfpeaantibus,conferuant,affcaa autemcurant ii poifunt.-at ea , quarmedicina
non emendantur,fcd putrefcunr magis,abfcindunt,necontagione fua,fanapaulatim inflciat
membra,donec totum corpus infeftum collabatur.Huc refpcxit Poeta cum diceret.

fed immedicabile vulnm
Enfe recidendum eft,nepars fincera trahatur.

Etillud:

Morbidafaclapecus totum corrumpitouiley
2V> maculet alias.ettfeparanda grege.

Romani cum inter plcbem & Patres diftenfiones ortas,legibus a Romulo latis compon.ere
nequircnc ; trcs lcgatos in Gra?ciam miferunt , hoc mandato , vt leges Solonis defcri-
berent , & mores & infticuta reliqux Qtxcix cognofccrcnt , vc vel ifto pacto componi

m. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i6-7 EPISTOLA 268

ftacusciuitacis Roman2e,excmplo Grecorum poiTec.Poftquam autem gnauiternegocium ale-
gatis cranfa&um efiet,proximo anno redierunt , crearique funt Decemuiri lcgum terenduru,
quiprimum decem cabulasiuris ciuilis Romani fcripfecunc , dcinde addidcrunc duas
approbaraeque funt omnes comitiis Centuriatis , atque ha? funt nobilifsima: lcges , qux
dicuntur duodecim tabularum. Sapiencer etenim iudicarunt Romani, noncamviri-
busquam bonis lcgibus,qua?bonorum morum funcnormar, concordiam ciuium ali foueri^
que,atque adeo ciuitatem ipfam non tam muris,quara moribus muniri.

Hucpertinet feftiuiffimum quoddam Plaucidi&umrrogac hifcc verbis virginem Sagariftio
feruus , vt munitum tivi vtfum efi opp idumft c^oc\ct illa,J/ incoU bene fnnt morati,pulcbre munitum
arbitror.-perfidia &peculatu4 ex vrbe & auaricia fiexulant: Quarta.inuidia. guinta, ambitio. Sexta,
obtrecJatio.Septima,periurium.Otfaua,indulgentia. No;?a, iniuria.Becima^quod pefsimum aggrejfu,
fceltu.tUc nifi inde abetunt.centuplex murusrcbus feruandis parum eft. Huc proinde leges per-
tincnt vt iufticix norma homines rctineantur in officio, & inter fe iufticia? neruis veluci col-
Jigancur. Quare Scipio prjeclare dicic, cunc ene Rempublicam,hoc eft,rem populi,cum be-
ne ac iufte geritur.-gcritur autemtumdemum beneaciufte^cumiuxtaiufticix normas,hoc
cft,leges viuitur.huc&: illud Ennij.'

CMonbus antiquis res (lat Romana virifij:. .
fencicenimgrauiflimus Pocta,morumprobitateiuxcalegum pra:fcripcum,&: forcitudine ani
morum conftarc reipublica? incolumicacem .

Ecli auccm omncs fani vna nobifcum faccncur vnam iufticiam efle , qua? domos,qu2 piui*
caces,qux prouincias,qua? rcgna conferuac: ( Nam Carneadem, qui difpucandi gracia iniufti-
ciaconferuarirempublicam affirmauit,&: Romanos quianciquumillud di&um,quodexPlu-
tarcho fupraadduximus inucrterunr,dixcruntque,Sineiniuriarempublicamregi non poiTe,
contcmnendos iudico.illccnimacuminislaudemindefendendiscontrariis fentennis quas-
rebat, hiaucemrefpcxeruncadinicium Romanas reipublica* , nam ifto dicTo falfe iignifica-
banc,(i iufti velinc elTc Romani,hoc eft,fi alicna refticuanc,ad cafas eiTe redeundum , & in mi-
feriis cabefccndum ) Tamen fucrunr, quideiufticia:origine, noneodem modoiudicarunc.
Nam vcexPlatoneconftat,alij iuftum natura caleclTe,ali; tantum opinionehominumdifpu-
tarunt,atquehifuamfententiam ex co potiisimum confirmare vidcbantur,quodlex, quam
faspe iufticiae normam cfte ccftaci fumus, non fic eadem vbique &: apud omncs, nam alios po-
pulos,aliis viuere legibus excra concrouerfiam eft. Minos apud Placonem,quo confirmet iu-
ftum,opinione iuftum efie &non nacura,concrariarumlegum hazc exemplarecicac Carche-
donij,vt legicimum &: piii,Saturno licare liberos fuos lege ftatuunt. Lycienfes iege coa&i pa-
tria,fuorum morcuorum funera domi fuas humanc.Sed vcrunque Achenienfes vc illcgitimum
&: impium reccc dcceftancur,imo lege contraria cauenc, ne quis vel libcros fuoslitet Sacur-
no,velmorcuumdomifcpeliac.Adduci poiTenc mulca, non barbara? impiecacis exempla,de
Iegibus concrariis,quae confirmare eorum fentenciam videncur,qui dicunc iuftum non nacu-
ra, fedopinionecaleeiTe.

Verum horum fencenciam falfifsimam efte fapicncer difpurac Socraces Platonicus. Hic e-
nim affirmat iufta,iufta eiTe,&: honefta,honefta.-&: concra iniufta,iniufta, &: curpia,curpia: id-
quc vbique & apud omncs homincs,&: definic legem non eue opinionem hominum , fed t$
ovros tvpno-ivihoc cft,vericacis inuencionem. Nam ea demum lcx,lcgis nomen ritc fortitur,quc;
non folum autoritatem principum &: magiftratus habet , verum etiam ( idque mulco magii )
ratione firma & immota nicicur.

Ha?c ratio aliunde peti non debec,quam ex duobus,nempc,ex natura ipfa,&: fine legis. In
nacura ipfafunc feminaquardam iufti &: honcfti , prascereaiudicium, quo iufta &: honeftain-
iuftis &: curpibus prxferanrur.Ex his feminibus oriuncur leges,qua: deftinantur incolumitati
reipublica?,non aberranti ab vkimo fine,ad quemomnia rcferrioporrec. Quccunqueleges
iftopado fnntextrudjE , folx merentur lcgcs dici, &: non quseuis Tyrannorum decrcta aut
potentum placita.

Imperator quidam legem tulicqua fanciuir licere vni marico fimul duas habere vxores,hac
lcgem mulci amplcdebancur,parum foliciti de legis laca» lufta ratione. Verum,quia hxc lex
non manct intta iuftas mctas,hoc eft,non proficifcicur a nacura , &: cendic ad incolumicacem
reipublicae,non abcrranccm ab vlcimo fine,nequaquam legis nomine digna cenferi debec, icd
pociiis curpifstma? libidinis ccenum dicenda eft. Neque enim alia de caufa culic hanc lcgem
Imperator iftcquam vc legis pra:ccxtu fuam tcgeret libidinem. Quicunque ergo ifti impuro
decrcco obtemperarunc,non excufancur Imperacoris aucoricate,fed a lcge naturx , qua: cll &:
Dei , damnantur. Nam &: a natura abcrrarunt, &: Dcum naturaz opificem concemfe-
runtingrati.

Quocirca in qualibct lege racio , quamdixi, diligentcr fpe&andaeft : ad quam cum lex

con-

i69 E P I S T O L A. ' *|f

congruita magiftratulegitimo lata, luftum cenfebitur quicquicj fccunduni legem latam fic
contra iniuftum , quod contra legem commitcitur,nequc hoc opinione iuftum aut iniufturri
asftimandum cft,fed natura &: reuera.Sed de hac quxilione copioiius fuo dicetur loco;

Ha?cdiligentiareuocandileges,iuxtaquas viuere in hachumana focictatenos dccet, aot
fuam originem &c propaum finem , digna eft inprimisbonis viris. Nam huius rei obfer-
uatio non folum amorem in placidis naturis ergaleges excitat,verum ctiam alium iucundif-
iimum rructum haber.Qmd enim quarfo iucundius eflc poteft, quam vidcre methodum pul-
cherrimam,quam fequuti fapietes veteres,fuas leges extruxerunt?vt interim caceam mon paJ
rum eife, vbi vel minimum deflex erint legumlatores a iufta legum rationc,perfpicere.

Paulus fatetur gentes huius methodi duftu eb perueniiTe,qubd eadem , qux Deus fua lege
proponit,agnoucrinc:echab agnica hac notitia,vicionaturali & confuetudine malorum vi&i
pofteaaberrarunc.Quareagnofcendaefthxclux^&gracia; Deo agend^ func, quodipfe hac
lucenaturamhumanamornauerit, acetiampoft lapfum igniculos quofdam in natura reli-
querit, quidumexcitantur cogicacionepulcherrima virtutumac legum harmonia,&: veluti
«ediricatioqua?dam agnofcitur.

Huius rei digniflima admiracio me impulic3vc de fonce legum,qucm legem nacura: vfitate
Vocamus,nonnullafcriberem:idque methodoccrta&: Philofophica , quoinicia, progrelTus,
niecse &: regrelTus clareconfpiciancur. Videmus omnes artcs fuis rncrhodis clfc comprchcn-
fas,vc Grammacica,Dialectica,Geometria, Arichmecica,Mu(ica,Phyiica,atquc alia\-&. qujeli-
bct ars , vc magis perfpicua eft fcripta mcthodo , ita & in admiratione eft maiori. Medici ccfi
fuaaxiomacaa Phyficamutuantur-'tamen non poftremaslaudesobarcisfua? mcchodurrf me-
rentur. Habent &: lcges ciuiles tuam methodum , quibus axiomata fuppeditat Philolophia
moralis.

Etii autem muki,cum Vo'6tx( vt Pythagoras,Theognis,Phocylidcs,Cato,alnque non pau-
ci)tumPhilofophi("vtPlato,Ariftoteles,Plucarchus , Cicero)pra?cepcamorum tradiderunt,
acnoftrasetate Philippus Melachch6(cuius fancWGmi viridecus,ncc viperinamultorumin-
gratitudo,nec occulta? maleuolorum iniidia: , necapercse aducrfariorum calumnia? obicura-
bunc vnquam)de Philofophia morali fapiencifiime &: vtiliffimc fcripiic / nullus camen adhuc,
quod fciam,hxc elementa cradidir,&: oftedit viam progrelTus demonftratiui in hac nobiliffi-
nianatura^jVtita dicam,arte.quod fanc fummis illis vins haud tuifTec difficile.h nacura; prin-
cipia, &:indeconcluiionumexcru£ciones, eatra&are mechodo propofuilTcnc, quam nos
fequimur.

Sunc forte qui dicent,non opus fuifte ea qux natura omnibus nota dicuntur , ad artis li-
mites reuocare.His nihil aliud refponfum volo, quam quod eadem ratione poifinr improba-
ccconatum maximorum hominum,qui Dialc&icamad certam rcuocarunt tnethodum,nara
& ea,parcicula qua?dam legis natura? eft.

Annon(inquies)dehaclege multa prseclarc in Platone,Ariftorcle, Xenophonte , Plutar-
cho,Cicerone &: aliis leguntur ? hoc quidcm verifiimum e(Te fateor , fed eorum nullus ea ad
certam & iuftam eamque vniuerfalem methodum reuocauit , quse fparfim in illorum fcriptis
leguntur.quod equidem tencandum falcem iudicaui , fperans bonos viros non improbacuros
cflfe hunc meum conacum,prxfercim ciim cupiam prodcfteftudiis iuuentutis. Non cnim du-
bito& fummevtile&:periucundum foremoraiis PhUofophiarftudiofis , videreinitia , pro-
greflus ac mctas legis natura>:con(iderare principia , ac veluti elemenca axiomatum moralis
Philofophias,exquibus hypotheles innumcr2e,adhibitaPhilofophicaapodixi,in legibus poli-
cicis &: Oeconomicis extruuncur.-obferuare fynchefes 2£ analyfes dcmonftrationum perfpi-
cere qua via omnia iura &: omnes leges ad fuos fontcs reuocari polfint.

Hinc etiam fucurumfpero,vcnonamplius Echicae ac iurifprudcnticC ftudiofi, feranr iftam
quorundam contumcliam , qui negancdoctrinam demoribus &: {egibus demonftrari polTc."
vklebuntenimclarilTimenon minus lcgis naturxconclufioncs dcftitui euidentibus demon-
ftrationibus,quamartcmEuclidis, quamquidam folam demonftracionibusniti, falibcon-
tcndunt.

Ecfi aucem fatendum eft euidentes in Euclide demonftrationes eiTe, iuxta omnes demon-
ftradi vias(nam criplici demonftrandi mechodo vtitur EuclidcS, alias enim fyntheli coponic,
aliasanalyfi hypothefcs adprincipia reuocac,haudrarb€7ra^»i ^d^tuja-m , vccxabfurdo
verum colligac , vticur ) camen lufte conrendo, non minus zvapyus &: euidcntes efte in
hac noftra nacurse fciencia dcmonftrandi vias , quam in Euclide aut aliis nobilibus &:
pr^claris fcicntiis. Has vias conor in hoc libello parcfaccre &: ad artis mechodum,na-
turx lcgem rcuocare , idque eo coniilio , vt hsec Phiiofophias pars aliquo modo illu-

17i EPISTOLA. i7l

ftrerur,quam oportetct omnibus cflTe notifsimam.

Porro ne quis me accufet tanquam hominem,qui fuam,iuxta prouerbium , falcem-in alie-
nam mitcat meiTem,hitc eft mea defenfio.Epiftola Pauli ad Romanosfupenori anno erat mi-
hi enarranda,in quajquia Apoftolus legem narure; appellac vericace,&: ius Dei gentibus nocu,
quodipfa?oftenduncoperibusfuis vnaceftimonium reddence eorum conlcientia: putaoii o-
pcrxprecium elTe , quaenam fic iftius legis vis cxplicarc , &: ne prolixa commcntatione intcr-
rumperem prsde&ionem Paulinam,ccepi fcorfim hanc delege nacurse methodum colligere,
vtinamtanto cum fru&u,quantocumlabore.

Cseterum quod hanclcgis naturxmechodumfubtuo nomine,clarifsime vir,in publieum»
prodirevolui,duas habeo,vtmihiquidem videtur,iuftiisimascaufasHarum vnaeft,quod cu-
piam aliquofigno gratitudinem animimeierga tedeclarare, quivtde omnibus optime nie-
reri,&: quodCicerodicirboni viri propriumeiTc,omnibus prodeftc &: nemini nocere ftudcs:
ita me (ingulan beneuolentia mulcos annos es complexus. Altera,quod in fimili ferc negotio
iamlongo temporeoccuparis. Nam leges noftras Danicas,( qi\x funclegisnacura?,de qua
nos agimus hypothefes quifdam j vrdifie&a&: veluti diftipata qua?dam corporis membra
(quod fanenonvitio legiflatorum accidic,quorum alijalijs nationibus tuleruntleges, fed pro
pter varietatempopulorum quibus alia: acque alia? leges ferenda?erant) ad iuftum corpus re-
uocareconaris,quo fingula apco nexu cohaereant'hoc quam operofum fic, foli prudcnces in-
telligunt.Nam hicrequiritur nontalabor trani'cribendi,qui fanc in ifta reminimuseft,quam
fingularis prudenciaincollacionelegumdiuerfarum nacionum , quoobfcuriores illuftrencur
clarioribus:&: qux videncur propcer breuicacem mucilas 3 compleancur perfe&ioribus : &: qua»
parum apco ordine ha&enus legi videbancur,refticuancur fuis locis : quo vnum fyftemaiuris
Danicihabeacur,fingulisreuocacis adlegum foncemac proprium finem , qucm vnicumfpc-
clanto.: voluntfan&asleges.Oro Deum Patrcm Domininoftri Iefu Chrifti,vt tibiin hoc ar-
duo&: vtiliffimolaboreadiit,ac vires largiatur,qu6candemincepco operi ftnem tecumim-
ponas. Vale, Msecenas optime,anima,corporc&fpiricuinceger. HafFniae , annoi^i, &:
Menfc Maio.

pfa

P.RiEFATIO

AD LECTOREM.

&l C E R 0 fapienter rjr recie dicit^nihil prdfiabilius ejje quam plane intelligi nos ad m
% ftttiam ejjc natos,neque opinionefcd natura consittutum ejjcius. Vtdttenim vir fapiens,
bominem non effe condttum ad beluinasvoluptates,qucmadmodum Epicurea fchota im-
_ pte & impudeter blaterauit^fed ea potius expetenda^quorum igviculos quofdam hominet

Jani tnfe e/fc reconditos animaduertunt.

- T^amcum homoreliqua animantia mente (jr intelligentia exce/lat,&facultate difcernendi hone-
fia & turpia pr<tdttus fit,vti//a quidem expetatjj^c vero auerfcturjdque natura insiintJu, necejfe eji
fateri alium homini fjnem ejfe propt>Jitum,quam CAteris animantibtts , qu<t mente , & intelligentia , ac
fro4reftdeftituunfuri>

Vc autcm ad hmusfinis,qui ejtproprius hominis , contemplationem ac amorem fuos difcipulos vete-
rts Pht/oJophiexcitarentyDeiphicumi//udy(quodpro fortbus templi Apollinis Delphici Amphittyones
fcripfere) Yv$3i v&urriv, ipfts commedamntyquo fine dtcio voiuerunt vnumquemque fui admoncri of-
ficif.-qttod his verftbiis cxpreftt Mcntnder-. yv&di (tcujtvv Qiv ctv id 7r^$ey^t.-m aewni itcni

7wm7tcv:no(cc te iplum cft,(i rcs liicueare tuas,$£ quid faciendum iic cibi.Na qui fc ipfum beno
noric (vtattCiccro ) primum aliquid Le habere fenciet diuinum,ingcniumque in fe fuum qua-
fi iimulachrum aliouod dedicacum,ranco munere Deorumfemper dignum aliquid &: faciec
&: fcnciet,&: cum fc ipfe per(pexeric,totumque tentarit , incelligec, quemadmodum a natura
fubornatus in vitam venerit,quamaqueinftrumenta habeatadobcinendam , adipifcendam-
quc fapientijun , quoniam principio rerum omnium,quaii adumbracas incelligencias animo
ac mence conccperic,quious illuftracus fapicntia ducc bonum virum,&: ob cam ipfamcaufam
cernatfc bcatun* fore.

AdhtcergotriAy OmcuUtm il/ud Dctyhicum ? lipfcc te ipfum ^refercndttm cft ; vt homocogttet

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

EPISTOLA.

qutbns fitdiuinitus ofnattu dotibits.-quidfaciat acfent'uat:quod beatitud* fit propoftta i/Ii , quictuccnt
^(aturamfuertt fecutus. TSjim hoc perfuafum effe debet omnibus,domtnum ejfe ornnium rerum ac mo*
d eratorem Deum, edque quagerttntur, eius geri dttione ac nttmine^eu^que optime degenere bumano
rnererty& qtta/is quifque ftt^quid agat,dr quid infeadmittat,qua mente,qua pietate co/atreligionem,
intuert3piorumque cr impiorum habere rationem , vt illis quidem beatam immortalitatem , hts vero
fuppltcia merita tribuatftcut Cicero ejr Plato in multis /ocis argutius fane quarn vtiitus di/putant.T^jt
necvulnus naturatnteilexerunt necremedtum inuenerunt i utrumque Dctts Ecdeft&fuavoce pate-
fecit.

Citm enim Cicero lumine naturd vidithominem naturalibus facultatibut eligendi bonum , ejr ve-
rum inquirendt praditum effe , qmbus ve/uti ducibui duceretur ad beatitudtnem, (jr tamen conftexit
intoto genere humano horrendam ctm^iav^adeo quod p/erique omnes contra mentii iudtcium ruant
in horrenda fcelera ,confuetudini hoc tantum malum imputauit, in hac verba exclamans • Tanca eft
corruptclamala?conrLiccudinis5vcabeatanquamigniculiexdngiiantur anatura dati, exo-
riantur conhrmenturque contraria vitia.fto/* hoc malum referunt ad malum gentum-, feu Dea%
quam d!rlwteb quod rebus morta/tumnox4s & turbas fbleat immtttercvocant. Pindartu in Olympiis
hoc Prometheo ajfcribit,cum inquit.-Prometheus adrert hominibus virtutem &: tetitiam , Sed ta-
men accedit obfcura nubes obliuionis,& re&am viam negotiortim aufert a mentibus. In Py-
thiis hoc malttm ad Deos autores refertjnquiens : Iuxta vnum bonum duoincommoda dij tri-
buunt homini bus.o<# verbum Dei non confuetudtni^non obliuioni.non Dits,non fortunafed ^da-
*no tranfgredtentimandatum Dei hoc malttm imputat?contra quodfemen mu/teru,vt falutare reme-
dium.promijfum eft& exhibitum.

guapropter nos Deogratias agamus,qui vulnus natura,& vnde fit indicat , tjr remedium fa/uta-
re gratuitoojfert.

Verism cum iam natura vitiataftt,& nemo ad veram fapientiam & beatitudinem venire poffitdu-
ce natura^ videturquod fruftra de ea fufcipiatur dijputatio, ^dd hoc ita rejponfurn volo. Primum,di-
gnum eflftudiofo homine,videre quidnam fitillud, quod Paulusvocat nunc veritatem DeUnunc
H&toHSLTu §w,quod notum gentibus effepradicat , vtque intelligatur quoufque ratio progredipoffiu
Beindepulcherrimum eft antmaduertere,exquibu4 principiis quibufque demonftrationibus extrua-
tur docirina morum (jr leges politica,quibus non magts quam igni & aere carere poteft humana foctc-
*as. Nam quicquid in ethtcis & legibus traditur,hoc norma legts natura dtiudicandum eft. 2{am,vt
recle inquit Cicero,Lex bona a mala naturali norma diuiditur.

Conftitui igitur pauca quadam delege natura colligere, non folum vt excitemur ad gratitudinem
*rg* natura opiftcem-)intelliga.mufquemonfbrantenatura,quo omnesnoHra aftiones, adeoque tota vi-
t* referendap iveriim etiamvtrecfius inte/Iigatur Apoftoltu,quidicit : G&ntes oftendereopus legis
firiptum in cordibus futs.

Vtautemcertamdoctrinamethodumfequamurin huiusrei explicationejvifa eft nobis commodtf-
fima ea,qu* analyfts a Galeno dtcitur.

T^am primiim rem vniuerfam in deftnitipne tanqudm in fafciculo intra tranfenntis comprchenptm
& conuolutamproponam.

Deinde eandem expltcaturus, analyftn inUitunm eorum membrorum , qua breuiter in deftnitionut
'veluti corpore coniunguntur,in qua analyfi confticietur natura vis, & prater alia multa3quifnam ft-
*ts Jit hominis,qua\ principia & hypothefes legis natura^vnde moralis Philofophia & iuris fcientia tan*
quam ex fonte deducitur,adhibtta Phtlofophia amuffi qua eft demoHratio:ad hactfua pramia ftnt fer~
HttanaturA norma & quApaenavioLata^explicabitur.His explicatts addam,quomodo decem tlla legefy

principiis pratticis extruantur & concludantur , & quatenus lex natura. cum diuina congruat , dr
quatenus ab eadem dtfcrepet.

Huc quoque virtutum catalogum fubiiciam^cum fententiis ex optimis autoribus defumtis > & quo~
wodo ex natura lege fiuantjemonftrabojn his omnibtss con/picieturftnis & vfus legts natura. Poftre-
mo,quia confcientia eft legis naturateftis ,de ea etiam nonnulladicam. Hac methodo me ejfeclurum
Jperoyvt lex naturayquade/itejcere quodammodovidetur,fe contemp/andam illufirm exbibeat.Deus
naturaa utor fua nobis afttftat gratia .

tn. iij.

»75

D E

Naturz
nomcii
icu cpi-
ilKton.

Natur*

lcx hu-
nianis
rucntib.
imj>icfla

DK LEGE NATVRyE.

Rivsqvam autcm abfolutam defini-
tioncm lcgis naturc tradam > nonnulla
dicendavulentiir,t]ua? ad nominisratio-
nempcrtincrcvidebuntur. Sa?pe enim
vcranoininiscxplicatio, multum lucis adfcrt toti
dc rc aliquafufcepta? difputationi.
Lex quid. y t [taCjUC jcx (jra:co nomine(vt Platoni & Cicc-
roni placct)cx co dicitur,quod fuum cuique tribuat:
fic Latino ab cligendo appcllatur, illud ad fcnerri lc-
gis ncmpciuflitiain , Iigc ad confilij facultatcm&
Dcfinitio. cligcndi potcftatem rcfcrtur.Vt lcx fit,qua? non fo
lum quid fngulis tribuendu fit doccat:verumetiam
normam tradat de cligendis iuftis & fugiendis con-
trariis.Debetitaquelexomnis commcndatrix vir-
tutum,& emendatrix vitiorum clfc.

Natune nomeh pohitiir cpithcti locc,quo mon-
ftraturlcgishui-s , dequanobis eftfetmo, forma.
Narn cum dicitur lexnatura?, f gnificatur alia effc
cjiiumfcripta : Vtilla ordincprior,li2ec poftcrior fit:
iiia fontis ra:ioncm,ha?c riuulorum habcat:illa cau-
fii lit huiusjha-c illius cffcctus cxiftat,.Deindenatura?
vocabulo vis qu£dam,quc; omni hornini incft,indi-
catur,hoccft,communis intelligentia qua: virtutcs
in honeftis,& tnrpia in vitiisponit.

Hanc natura? legcm qui negat memibus homi
num imprcflam cflc diuinitus,cum cum feipfo diffi
dcrc ncccrte cft.Nam cum fummis Philofophis , &
ApoftoloPaulo,contrarium tcftatur omnium hc-
minum confcicntia,dc quarcpofteafuoloco plura
diccnda funt.

Legis na- Ha?c naturc lex variis nominibus ( quar ad eius
natio ui- v*in-intclligcndam faciunt)a Philof.;phis appclla
n.v tur. Ciccroeam vocat,nunclusnatura?, propterea
ius ftatu- humanis mcntibus naturalitcr imprefla fit:
cicmium. iiunc ius gcntium,t]uia omnibushominibuslatcper
orbcm fparlis,cadcm eft,Nam iion vt oratio, ita ra-
Diuimim. tio apudhomines variat. Nuiic ius diuhiu,c6 quod
Dcus huius lcgis lit autor : quam obcaufam Paulus
criam natura? lcgcm vocat vcritatem & ius Dei , vt
Xtcmu. fupraadmonuimus.Interdum Ius£ternum,idque ea
-dc caufa,qubd cius norma (it conltans & pcrpctua,
dc qua rc idem autor iii orationc pro Milonc in huc
modum loquitur : Efiemm tac(inquit>w» fcrtptajed
nuta lex,cjuam non dtdtctmw,accepimw,legtmm\verum
exnatura ipfi arripuimtu , haufimw , expreffimus , ad
tjtum non dottt,(cd falli,noninftiruti,/ed imbutt fumw. <
Sophoclcs hoc ipfum comprobat , cum lcgcs na-
, turx vocat etJe*wT* /9 «tVsctA* 9c<w Youtu*yhoc cft , non
fcripta,firma tam.cn & folida Dcorum lcgitima , vt
qua: ncmini vnquam mortalium violarc fas fit.
Ariflotc- Ariftotclcs candcm lcgcm vocat nunc //x*»r i/x-
lc' $#v»ex quo omnis Iex fcripta vim fwam mutuatur,
interdum AofcPjintcrdum vouV,quas duas voccs Cicc-

Ciccro* * • ■ i , .

r.c. ro coiungehs zituex tlla, juam Dij humano gtnen de-
Eurijside. derunr,efi ratto menfyue fipientts , vtdeltcet radiw ejui-
damdtutnxinfitcia tn mente lucens,\d quod Euripi-
des elcgantcr exprefllt his verbis ; Tanta lux (in-
q.;it)^r cah nobu sjf'f/fih vt ettam Hefpero,Luctfiro-
fue jplendidtorfit^uAVerbbutcaduerfintur eprofindu
em*r(ire tenebris.

Demcfthencs lcgcmdicit svpnfti* || ^AfW -swv, in-
uenturn & donum Deornm>ouod fane tum dcmum dc
legc fcriptadici poteft, qiando lcx fcripta lcgc na-
turx vt rundanaento nititrr.

Qux hajftenUs diximus,mcd:ocritcr nobb ratio-
ncm nominis explican,t:Nunc vt uobis viam fterna-
mus ad iuftam dcajiitioticm ? cuafdam brc^cs lcgis

Aliano-

minacx
Sopliotic.

Dcnw-

iihcuc.

Brcuc»

legis

«atuiz

LEGE %?*

naturx^»t</ fcw & afii^naticncs adiiciam.

Primu itaquc cccurrit illa Cjceronis: Lex naturay c
efiratio fumma tvfua in natura^nA tubet ea yuafitcien- & afu-
da funt^frohibeicjue comrma. Summa ratio dicitur, g^110'
quiai diuina mentc profcJla , setcrna impcrandi Ex cicc-
prohibediqucnorma clt,hoc cft , in liumana mcn- Ioni'
te lucensrccte agcndi ratio.Quia crgo iubct & pro-
hibct, lcx dicitur,& quoniam mfita cft in natuia,na
tu: alis cognominatur.

Alius quidam ita dcfinit : Lcx natur& eft certa cr E* aiip
indubttata fentetta Dei,mcntibus homtmrn mprejfa,(]ua j^lol<>'
doccmur,quafacerefgr juafigere oportet,hoc cft, mtitia
dtfcrtmtnts honesiorum & iurpturn,vt illa cjuideTriexpe-
tantur^htc verb caucnntur. His ita breu itcr notatis
iuftam dcfinitionem & abfolutam colligam , Kgc
modo:

Lf.x k a t v R a e esl diuinim imprejfa menttbus Legis tu»
homtnum notttia certa,princtptorumcognttionis & t&to\ "^^7
nis, atquc conclufionttm exiflis prtnctpiis demonflrata- juta dcfi-
rttm proprio fim homtnis congruentittt/i,<juas exprtncipiis ni"0,
necejfaria confequcntta ad humana vttagubernattovem
extruit ratio.vt homo ea qu<t rechi funt cognofcat , vcltt,
cltgat, agatyVttetjuecontrarta , auorurn ornnturn & tc-
fits & tudcx confctenfia hutnimbus dtutmtus esl attrt"
buta.

Ha?c plenior «iefinitio plurima cominet, quibus Defuji'
explicatis patebit quam late fe cxtcndat naturse vis ''^"ji-
inhominibus,quantum quidem ad expetcnda& fu- Ja prol»*"
gicnda attinet.Nam dc his tantum inltituta eft no- tio*
itra bratio,non de fingulis motibus & proprietati-
bus ab animantibus.Quemadmodum kaqucpr .po
fui,finguladcfinitionis mcmbra, coquo propoliia
funtordincpcrfcquar,& vcluti anatomiam quanda
inftituam , quo omnia diftin&ius & clarius pcrci-
piantur.

Primum itaque definitib noftra meminit origi^ ,. ori^
n's legis naturae , & ipfam ad Dcum refertautorem, Jeg1""*
qui eara mcntibus humanis imprefiit,vt fit taquam tur**
radius quidam diuina? mentis & fapientiar. Ver^m
quia hoc fupra aliquotics di& u eft,hic tantum, qua-
rumrerumnos hxclegis naturas origo admoneat>
brcuiflime indicabo.

Primum itaqucha-clcgis naturse origonos com- Qu«d tt0t
monefacict dc ipfius autoritatc,dignitate, arquitate. doeeitt
Fieri enim non poteft,quin quod Dcum autore ha
bct,iftisomnibus emineat.D«Wr eadem origo ad-
moncbit nos,quod vt quicquid iuxta hanc legcm fit
rcde fiat:lta omnis huius legis violatio non foltim
cum natura,verumetiam cum Deo ipfo pugnarc vi-
deatur. Quareadmodu rccre veteribus Philofophis
fafuL%«Y dicutur,quicunque huius legis limitcs pcr-
ucric tranfgrcdimitur:vndc & 9*7«*fc« , qui lege hac
fpreta pro fua vixcrunt libidinc,diifti funt.

Hic dcploranda eft humana pcruerfitas, primoru
parentu lapfum fequuta.Na indc eftectum eft,qu6d
tanta fit hominum aduerfi.s hanc Dei legem contu-
macia & rebehio. Sol,Luna & aftra omnia,tdiuina?
ordinationicbteperant,& conficiunt , iuxtalegcm
fibi impofita,fuum curfum pr^finito teporis fpatio:
homo in medio conftitutus , vclutifpeculator qui-
fpia,folus cotumaci^reuspcragitLir,vt qui lcgi & or
dinationi diuina: non vclit cfle fubictitus. Tanta eft
pcrucrlitas , tanta contumacia hominuin aducrfus
natura? opilicem.

Dcoriginchacl:eniis:Sequitur quod lcx nature fit , qu»<*
notitia caquc certa. Na normac lcgis natura?,neq::c
funt opinioncs ambigu^ncqucfcnteti^*;:^^»^;,
qua? percipi no poflunt:Scdfunt firmx rcru expcte-
daru & fugiendarupcrccptioncs, quas firma alfcn-
fionccty=y t ho$f Acadcmicoru amplccti oportct.

Priuf-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*77

fce modo Priufquam autcm adnotitia? materia, hoc cft, ad '

«rtitudi, ..•••* „ , , . „ i-i

n«s& ap. Pnnclpiavcmam ,dc modo certitudinis & apprehe j
£onah llon" 4icanonnihil,qu6 rcliquameliusintclligatur. 1
ius "egi"* Quomodo itaque ilia ccrtitudo erficitur? Quse ap
^uoaftio prehcnfionis ratio? Omniu primiim hocconftat cx
«pU.pim Ariitotclc ( quod & ipfc fcnfus comunis conuincit)
duoefleactionum principia , cognitioncm & appc-
1 Cogni- titum.illarem percipitqualisfit,hiceandemaut fc-
I,0-Appc>°taturautfugit.

titus. Eft autem cognitio dtiplex, Vna fenfitiua, altera
eognino* ktdte&ttfiL quomodo vtraquc fiat brcuiter cxpli-
' candum , ac primum de ea dicam, quse cft fcnfuum,
& fit hoc modo.
°^om0- Pfhnum, obiechim mouet extcrnum fcnfum y vt
do fit. exempli caufa,pulchritudo,vifum: dulce,guftum: o-
dorificum,olfactum: fonorum, auditum ; molle,ta-
clum : &c. Deinde communis fenfus, cuius fcdcs in
cerebro eft, ea qua? exterioribus fen!:bus ofleruntur
excipit, & corum fimulacra quasdam fingit. Tum fi
temporis intcruallumintcrponitur, cadcm rctinet
niemoria , quam confirmat & tuetur recordatio ac
mcditatio.

Appcti. Hic infurgit appetitus,qui rem placcntem, vtpo-
tus c0gniteiucundam& voluptuariam,apprchcndit: cxquo
fitiuL^rel lmPetus fit ad ac~tionem,feu adrei cxpetit* fruitio-

%>ndeni! nem&vfum.

Verum hk nifi lcgi naturae fcu re&ae rationi ob-
«*« at»i. ternpcratum fuerit, /Spifsime peccatur , cum in cx-
*omu. petendojtum in fugiendo. Appetitu enim animali,
qui fcquitur cognitioncm fcnfitiuam , fa?pc expeti-
rnus ea, quas aduerlantur appetitui rationis. Nam vt
ille brutum, itahic humanum fequitur iudicium:
& rurfus fa?pe auerfamur appetitu animali , quse ef-
fent rcuera cxpctcnda.

Eft proinde difcerncndum intcr obie&a fen-

^roindi

^tccrne. fuum. Nam aliafunt,in mia? fertur animalisappcti
oJi^ tus,aliaquandem afpcrnatur &fugit. Appctimus
fcnfuur^ autcmfenfuanimali,qua?'grata,iucunda & volu-
^a.*dam ptuariavidcntur,qu3Bvno nomine gencrali , volu-
v< voiu^ ptates dicunttir corporales. Nam funt ctiam animi
RScJ0* VomPtates>^e quibus aho dicctur loco.
v°'upta- Corporalium voluptatum trcs differcntir funt:
Poui°r' ^am iunt naturalcs & ncccftariar fimul : aliae
tres*dlff^/unt naturales & non neceflaria;: aliae ncc naturalcs,
^ntii. nec nccefiTarix. Qui in hxc triplicia voluptatum ge-
nerafine difcriminc & fimili impctu abripitur,por-
cus cft potius quam homo cenfcndus.Quarc qui ra-
tioncm ducem fcqui mauult,quam& 'fplw abfque ra-
tionc,hoc teneatacferuet difcrimcn.
^"waiis Voluptas corporis naturalis & neceifaria, cibi & j
rU«€«eaa potus eft , ac veftimcntorum. Hax naturalis dicitur, sc
quia natura cxpetitur. Necc£faria,quia finc ca natu- i
ranncolumitiis confcruari ncquit. Vcrum \\xc cau-
tio adhibcndaeft, vt ijs contcnti fimus, quae natura?
fufficiunt,ad ipfius confcruationcm, & functionum |
natirralium exequutionem.
^ataraiij Voluptas corporis naturalis & non ncceffaria,re- j
ncr rum vencrearuhi eft.Hxc tametfi pertinet ad totius j
gencris cofcruationcm, atquc idco naturalis exiftit: i
tamcn non eft neceflaria, quia fapiens ca carere pc- |
tcft,imoomninoillicita iudicanda cft ,nifi ratione «°
& lcge gubcrnctu^. Nam fi rationc gubcrnatur, na- i
turaii & diuino iure pr baturt fin contra rationcm
fcrtur,naturam fcecat & contaminat.
K*c mta Voluptascorporisnccnaturalis necncceflTariajeft
^'£.c CDrictatis , hbidinis, comcffttionum, repletionum
" neceffitatemexccdentiu.Harcnoneft naturalis,quia
naturam corrumpit : non neccflaria, quia ca carcre
pofTumus. Ha:c adco a lcgc naturali abhorrct,vt etia
Deftixmultxcamauerfentnr ac fugiam. Hanc i«-
turqui fcquuntur,indigniisimcfaciunt. Namki-

NAT VR£

pfos infra bcflias miferrimc deijciurit.-

Exccrandus c(l itaquc Epicurus, qui in hoc volu*

ptatis gencrc fummu hominis bonum, atq; adco fi- Epicurif'-

ncm bonoru pofuit:contrahuius pcrueri;fsimri dc^ m\

ma,pugnat natur^ humanc a;gnitas:pi:gnat iacuka-

tum animorum in h - miniDus eminetia tn gnat vclu"

ptatis,quam ciptat Epicurus,fiibiectu,obicaum,vi-

liras,comunitas,vis & cucntus^p; gnatappctitus ra-

tionis, & redum in onmibus fanis homiuibL s iucli-

cium jxijmatconfcictia: pugnat omniu v^re fapien-

tum kifTragia:pugnantprcltantifsimoru virorum &

cxccllentiufixminanim cxcplalaudabiliavt interim

raccam dc dodrinaccclcfii.Hc; raticncs fua daritate

racilc difpellut fcetidos lumos, quos voluptatis tpi-

curec mifera &• infana niancipia cruciat.Qiiarcpor-

cis,qui funt dc grcge Epicuri,cos relinquamus.

Haclcnus dc cbicctis fcnfuii iucundis,qua? vcl cx-

pctcre vel no cxpctcrc,licct. Iam alia obiccta rcftat, ^*^am

quar fcni busfunt alpcra& moIefta,& hsccnon funt f^f jno-

vnius gcneris.Nam quxdamnatura? inimica fL.nt,& f«*« •'

properantcs adfcicntia & virtutis dccus irapediunt ^J^* •

vtfunt,morbus, carcer, e\iiium, paupcrtas & huiuf- « Na:urx

modi alia : Ha^c fi vitari ncqi:eunt,ct»nandum eft, vt mimu*•

ih ijs vel fcintillula virtutis luceat.quacdam funt finc

cjuibus ad Palladis & virtutis arccm , hoceft, ad vcri 2 Afpfra

cientiam & virtutis iuftam actionem nemini patet & fagp*

aditus,vtfunt ftudia, laborcs , fumma diligcntia & pacbr^ccicnrf

curain obeundo comiflb munere. Hjgc tamctfi af- aa.

pcra funt: tamen non funt ft gicnda, de quibus pv;l-

chrc Hcfmdus,cum inquit : i^f afirSr U$a<t< fcv -

mdfoAa l\)n)ULV rtflatraTo/jhoc Q^J^irthtem pofuere 'Eijfu-

dorepartwda&t illud Epicharmi anud Xcnopliontc:

7av novay >w.h*o~tv ifUf T rt> at^« Tow Tct . i S-;o». 1 '.nbonk .i-olii

vendnnt otnniabona jD^.Lucanus qnoq*, vcnuflcait:

*—SerpensyfitUtardory *renj,

Dulcia virtutt^gaudet pauentiu durif.

Hoc eriam pulchcrrime oftenditur in Ccbctis ta-

bula: Idcm quoque Xenophon cx Prodici com-

mcntarijs propofito paradigmate tcfiatur. Nar-

rat enim Hcrculem , cum iam pubcfccrct , taci- ?^f*
v J/* /r r F ,-• >> a'Perl

c apudlc co^itaiie , quamnam viucndi viam & ra- iucundi

tionem fequcretur,voluptatcmnc fccrarctur an vir- *"*

,,.?(. f . r .. , Faradig-

tutem.Vidcbatcnim voluptatis viamfacilcm admo ,r,a , cx
dum & valde tritarmcontra virtutis afpcram & diffi f*&>'
cilem.Harc cogitanti Hciculi, apparcnt duar magna? SSS.
mulieres : quarum quide vna elcganti & honefta fa- Viftus.
cie fuit & liberali ingenio,quam natura ipfa ornaue-
rat.Erat enim corpore munda,oculis verecundn,ge-
ftu mode fia, veftitu candida. Altera vcrb carnofa & Y^urta^
mollisapparcbat, pra?terea accuratc comta& orna-
ta,cutcm quidcm fuco nitidam habuit, vt cahdidior
& rubicundior,quam reuera eiTet, videietur, ftatum
corporis compofuit,vt cretticr appareret,quam na-
tura ferrct,ocuIis crat vagabundis & patcnribus, vc-
ftis illi crat talis,vt cx ca vcnuftas quf dam i cluceret,
feipfamfubinde rcfpexit,& attendit etiam.num quif
namaliusfc contcmplaretur, fa?penumeiopra:tcrca
d propriam vmbram rcfpcxit.

Hxdua* mulicres cum propius Hcrculem accef-
fiftcnt^prior quidem illa codem,quo ca:perat,modo
pergit. Altcra vcro pramcnire cupicns, accurrit ad
Herculem,qucm hac oratiohc affatnr.

Vidcotc, 6 Hcrcules , dubitare ad quam viuendi VolnpftH
viam tc ccnreitas : fi itaque mc diligas i ad dulcifsi- "jScrac^
mam facillimamque tc ducam viam :vt illis quidem oratii,.
qu^deledantabi:ndcsjduris verb & molcftis in vita
careas.Nam primtim cuidem ncq; bellorum ncque
negotiorum cura habcbis vllam:fcd illud potius fpe-
ctabis, vtcibum tibi gratum ac pctum inucnias : vt
quod vifu^ o^oratu, tactu^ dciectabile fit percipias:

ra« iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

279 DE

quibus cupiditatibiisvfus,quam maximc oblcctcns
quoquepacto quam molliisime dormias,atquc adec
qua rationc n.xc omnia obtincrc pofsis abfquc labo
re& moleftia. quod fi quando dcficere , illa quibu4
hax acquiruntur,fufpicio oboriatur,non erit timen
dum , ne te ducam ad ifta corporis animique laborc
& a.'rumnis paranda.Scd illis tu potius vteris,qua: a-
liorum laboribus funt parta, anullo abftinens, vnck
lucrum aliquod fpcrari pofsit. Vndccunque etcnim
captare commoda mcis familianbus pcrmitto.

Hajccum audi(fetHcrculcs,6 mulier,inquit,quc>G
cft tibi nomcn?At ilh,mcj quidcm amici, ait, fceli-
citatcm me appellant : at hoftes, inuidiofo nominc,
mcxstyJstv nominant.
yjrtuth Interea dum ha:c dicerentur, altcra mulicr accc-
1? m ora- dcns, & cgo, ait, ad te venio, o HcrcuJes , noui tucs
rio' progcnitores, ac indole in puerili inftru&ionc ani
maduerti:vnckfpcro,te,mocio ad eamqucjad me du-
cit viam,conuertaLis,bonorum & honcftorumope
rum fore fcaatorem & cultore, & mc multb hono
rabiliorcm, & bonorum cxpetedorum gratia videi
illuftriorem confido. Non fallam te voluptatis pr_e-
mio, fed qualcm rebus Dij contulere naturam , tibi
vcre narrabo. Nihil enim coru,qua? bona atquc ho-
ncftafunt, Dij dant hominibusline laborc & cura.
Vcrum fi Dcos tibi propitios eife vclis, colcndi funt
vtiq; Dij.fiabamicis diligioptes, amicis cft bencfa
ciendum.Si a quapiaciuitatchonorari dcfideres, ci-
uitati aliqua y tilitas adfereda cft.Si a tota Gra*cia ob
virtutc in admiratione eiTe vclis,conaberis toti Gre-
cix bcncfaccre. Si vt tibi tcrra fructusproducat expe
tas,tcrra tibi colenda eft.Si iumentis diuitias acqui-
rcrc animus tibi fit,iumentorum tibi cura eft habcn
da,Si rebus in bcllo gcftis,clarus habcri cupias, ami-
cos quide a feruitute liberando, inimicos vero in fer
uin.itcm rcdigedo,bellica? artes difccnde; funt ab illis
q li fciunt,& cxcrccri in eis oportet, vt illis vti recte
icias.Si velis corporis valcrc roboie,corpus afluefieri
ooortet,vt animi coniilio parcat,vtquc laboribus &
f ldoribus cxcrceatur.
Voiupta- Hic y.*Ki& intcrpcllas,intelligis,6 Hercules,inquit;
j£inftan"quamafpcram&longam viam advoluptatcs &de-
litias, ha:c mulicrnarrct, & quam facili ac breui via
virtuti* C£r0 ad fcelicitatcm tc ducam. Ad hec Virtus rcfpon-
rcfponfio. ^nSj £ mifcra) inquit, quid b oni tu habes , aut qui J
tibi fuaue vidcri potcft , qua? nihil horum gratia vis
agcremcc fuauium dclidcriu cxpcch;>,fed antequam
tc capit vllum deiiderium, omnibus iftis plena es, vt
qua: ante famem comcdis,ante iitim bibis? vt autem
cu voluptate comedas , exquilltos paras tibi coquos:
vt cum voluptatc bibas,vina variaq; & preciofa qu^-
ris,acin xftatc circumicns hinc& illincniucm qu£-
ritas: vt cum voluptatc dormias, non folum ftratum
mollc fublrernis,!cd ctia lcctos & lecti fubfclliapa-
ras: non cnim labore dcfatigata, fcd nihil quod agas
habcnsjfomnum cxpctis: vt Vencrcm,antcquamo-
pus clt , cxcrccas, omniacxcogitas, ncc a viris, nec a
fceminis abftincns.Sic cnim tuos amicos inftituis,vt
noclc quidcm omni turpitudini fe dedant, dici vcro
vtilifsimam partcm ftertcndo abfumant. Etfiautem
immortalis es,a Dijs tamcn es abiecta,& a bonis ho-
minibuscontemncris.Quod omnium auditu iucun-
difsimumeft ,tuam nunquam audifti laudem^nec
quod omnium iucundifsimum eft ipectacuium^prce-
clara tua facta vidiiti. Quis igitur tibi dicenri credi-
deritf Qu,is tibiindigcnti opcm tulcrit? aut quis fua?
comp. s menti.sfuftinuerit m tuonumeiari fodali-
tio?Nam qui funt m tuo fodalitio, iurcncs quidcm,
dcbili funt corpore, fcncs vcro ftultofunt animo &
■jnentc capti, Nam poftquana adolefccntiam in otio

L E G E i%o

& delicijs tranfcgcrunt, fcncctutem mnltis labori-
bus & infirmitatibus confractam viuunt:quos vt pu-
det antea&a: vita?, ita pra:icntibus onufti malis gra-
uanturrlniuuentute voluptatem fcctantur,fcd in fc-
nechite moleltiam fibi rcponunt. At ego familia-
rem confuetudincm habeo, & cum Dijs,& cum ho-
minibusbonis:opuspra?clarum & honeftum,neque
a Dijs, neque ab hominibus ricri poteft finc mc : in
maximo fum honore cum apud Deos,tum apudho
mincs , quibus conuenit. Nam deiiderata quidein
coopcratrix artiricibus fum: fida domorum dominis .
cuftos:bcncuola miniftris focia:adiutrix bona in la-
boribus pacis tcmpore, in bcllo firma auxiliatrix»
optima amicitix conciliatnx.Ad hxc, meis neccifa-
rijs fuauis,promtus cibi potufque vfus eft. Expcctat
enim quoufque illa dciiderant.Somnusfuauiorillis,
quam otioiis contingit , quifomno fi deftituuntur,
interdum haud molefte ierut,neque propter ipfum,
qua? facerc oportet , negligunt. Iuniorcs gaudcnt,
dum laudantur fenes.Seniorcs l£etantur,cum hono-
rari vident iuniorcs. Vt cum fumma voluptate, rcs
geftas prifcorum rccolunrlta dum ipii aliquid pr^-
ciare agunt,non parum oblectatur,proptcr me Dijs
chari,defiderati amicis,honcjrabiics patria: funt.Cx
tcrum poftquam fatalis finis aducnerit , non obli-
uioni traditi fine honoribus iacent : fcd mcmoria
hominum celebrati, xternum florcnt. In hunc mo-
dum, 6 Herculcs, inquit, ex bonis parentibus natc,'
qui fe laborando excrcct, bcatifsimam fcelicitatem
confequipotcrit.

Hunc pulcherrimtim dialogum adfcripfi , vt ftu- vfu* &
diofi admoniti,collatis vtrinquc ar^umentis, fe com log*

... i 1 ° . nopho»

ponant ad virtutis viam:ad quam, vt ncmo peruenit tcj.
vnquam (inclaboribus,itavoluptas corpons,qua? in
virtutum choro eft veluti mcrctrix in matronarum
ccetu,ab eadem reuocat. Non ergo fcnfu brutorum
pra»cipitesruerenos de etin ea, quasprimo afpcctu u
dulcia & iucunda videntur. Nam ciim cognitiofen-
fitiua,qua? e(t opusanimse fentientis,tantum retinct
nos in ijs qua? fenfibus arridcnt,nos contracogitare
dcbcmus, quo anima» gradu a beftijs diftamus . non
cnimfolum cum ftirpibus crefcimus & vegctamur,
& cum brutis animantibus fentimtfs, verum ctiam
cum angclis menteigrxditi fumus. Quarc quo mens
nos vocet fpectandum eft.

Ha?c de cognitionc fcniitiua & appctitione illi ex lnt*^*r
aduerfo rcfpondente : iam de cognitionc intellecti- ^**l0
ua, & de appetitu rationis, qui»illam naturalitcr co- iatio1^
mitatur,pauca adijciam. Sunt cnim ha?c duo princi- ^mi»*
pia aCtionum virtutis : quorum altcrum intellcctusintciie-
dicitur,& eft principium dirigcns: Alterum volun-^J^
tas vocatur, & cft principium imperans, prius ad iu-
dicium rerum, pofteriusad finem bonorum perti-
nct:quar duo maxima funt , vt Cicero ait , in Philo-
fophia bona.

Primiim itaquetencnda? funt difFcrentia? , neharc Piftrj?J
duogcncra c.ignitionisconfundamus.Cognitio fen Jj"^ ^
-tiuaopus eft anima; fentientis tanttim. Cognitio intcilc
intellecTiua opus eft intellectus. Cognitio fcnfitiua ^%.o-
cft & in brutis & in hominibus.intellectiua tantum ncm.
in hominc. illafemper ab obiccto cxterno & fcnfu:
hxcinterdum & ncnfemper ab illis initium furait.
Illius eft finisrci expetirx vf.:s huius fcicntia & pru-
dcntia ccrum,qua? natura expctimus.

Priufquam autcm gradus fubtilius diftinguam, GnjFGft
vcrba Ciceronis,principis Philofopliorum apud La- ^f^f-
tinos,aifcribam. Mens,inc\uh,tpfa, qutfinfttumfws-, riu^: *j*
atjue cttarn tpfg fenfm naturalem vim habet , quarn *>/- Kn^Jc»
tenditadeaquib::i moueiur,atfra/ta vtfa fic arrtpit,VteIoaep'
hts/tatim vtatttr: altajicrecodihe jHtfou memoria otitur. "ta>

Cxttr*

tkx j
P*«he
^oi
uti0.
i- Ac
«^atio

ciiuti

ttt(Jt

tia fic

«ioni,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

28< NATVRA

Catera autem fimilitudinibu* confrruit:eX quibus efi
tontur noticia rerum^uas Gract ittm hncidt tietn ts&hti-
>r«fVocant. Bo cnm acceffitratio , argumewiquc conclu-
jl0^erumrjue tnnumtrabtttum muhttudo , tum cjr perce-
ptto torumommno appartt , ejr tadtm h*c rcttio pe fecTa
"t*gr*dtbtu ad faptenttam peruentt.Ad rerum tgtturfct-
tnttam vtt<tj}conftantiam, apttfstma cum fit mens homi
^u^ampleclttur maxime cognittonem,& tpfam x&rdt n !/>',
f uam,vt dtxi,verbum e verbo txprtmtntes,comprehenfw-
"edtcemw, curh ipfamper fe*mat,nthtl eftcnim veritatis
lucc dukiw,tum ettam proptervfum.Quoct^ca eiiam ftn
fibw vtuur, ejr artes eff.cttrfkafi fenfus altcros,(fr eh phi-
^fophiamcorroborat,vtvirtmemeffietat, extfuare vna
Wa omnis apta fit.Bxc Cicero.

Vide quam pulchrc & crudite hic Ciccro, quibus
gradibus pcrucniatur ad viitutcm, cftcndat, cjua
pana , mens noftra non vltra pro^rcditur. Vt aute
W a ftudiofis diftinctius inteiligipoffint,gradibus
certis ea diftinguam.

Primus ergo gradus eft notio rcrum fimplicium,
^iinT ^UaS 71 *nteMigentia patibilis rccipit,ita agcs tractat
P^ium,1" & apprehenditrac primum quidcm fingulares, mox
ple*lini" Vmucr&lcs inde fbrmas elicit. Facultas illa, cjua hsec
P»che2!i0 efficiuntur,(implexapprehenfio dicitur,hanccomi-
fiti00nipo taturcompofitio, cjua notiones multar & varixco-
t Aciu- Ponuntur invnum: quarumaliae affirmantur, alise
*»tio. ncgantur , hanc comitatur \stgt^tf,hcc e(t,aeftima-

>iitni
Cradi

tinatio.0 ^^uEplanum iudiciu promit dc notionibus pro-
jj? argu. pofitis,connectens coniungenda & feparanspugna-
tndcj^i^i^atciue ideo diuilio a Phylicis appcllatur.Huc accc
fitopi ditpoftea ratiocinatio , cjua? cxiudicatis notionibus
^0* alia atque alia colligit , fcd diuerfimode. Nam li ex
Cllidcntibi s fit collcctio, demonftratio dicitur. Si
vcro cx probabilibus tantum,conclufio texiturp.ro-
kabilis. Proinde ratiocinationis huius effe&us alias
eft fcicntia, aliasopinio. Sedhsec accommodcmus
Huiw ^ adnoftrum propofitum.

^oni$ ^ U Notio itaque, quam primo loco pofui,eft a£his
radS,* mentis, & animi, quo contcmplamur virtutum de-
^nptio Cusibac a fimulacris virtutum elicita , vniuerfalis fit
^do?' * norma honcftatis,atque harc notio virtutis , fimplcx
diciturapprchenfio.

*• Compoftio notionum accedit eadem mentis
«cuhate,in hac compofitione eft veritas & falfitas;
yt notio fimplex eft honefti,iufti,expetendi, turpis,
miufti,fugicndi &c. Sedcompofitio ha?c ne&ens,
^nunciationes facit.Honcftum eft cxpetendum.tur-
Pc cftfugicndum-.iuftum cft honeftum i quodturpc
inhoneftum efUuftum eft in virtute,iniuftum in vi-
tioponendurrs -

3» Accedit a?ftimatio compofitionis , qua mcns dc
^onipofitis planum profcrt iudicium , hoc vt vcrum
ftffirmansjillud vero falfum pFOnuncians,iuftum ex-
petendum diclitans^niunum fiigiendum, hocaiens
nonum CiTcillud inficians efle malum:vt iufticia eft
°°na, quod fecundum recl:am rationem fit , non eft
malum.

4. Vcrum,(i quse mensira compofuit & iudicauit
fiint euidentia,adeo vt ipforum contraria appareant
nianifefte falfa , fiunt axiomata demonftrationum,
^no cum acccffcrit quarto loco argnmentatio , plu-
nma colliguntur.
_ 1 £ft autem argumentationis via dup!ex.r"»4 enim
pij^1** °iua? cxpluribus hypothcfibusvniucrfile thcorcma
colligitjCV vocatur Induclio. Altera qua? cx vniucr-
JUcnjpj^ *an pronunciato,pliires extrric hypothcfes, & voca-
turSyllogifmus.Excmplicaufa: Iufticiaexpetenda
cft>fimiliter prudentia,fortitudo,tC'^perantia. Igi-
tUr bmnis virtus eft expetenda.Ex hac rurfus:Si om-
nis virtus eft cxpetenda,certe amicitia,gratitudo,ve-

^tionu

ritas,manfuetudo,cV rcliquarpartlculares virtutcs o-
mnes funt expetendar. Hic ratiocinationis eftcclus ^ietitiis
dicitur fcientia,quam naturaliter fequitur vcl expe- ^3^**
titio,vcl contemtio. Nam,fi honcftum vcl vtilc vcl vci con-
iucundum fuerit quod concluditur , raox homo tta- JjE5l?F
turali fertur impetu,vt eo potiatur,fin ccntra,turpe,
mutile , iniucudum ratione deprehenfum fuerit, vt
mcns illud non amplcctcndum iudicat,ita ab eodem
abhorret voluntas.Mirandum proindc cpificiu Dei
eft,qui ita hominem condiderit , vt in co fint facul-
tates,& yrurwdj & ipmrmiiytiQt eft,quibus res cogno-
fcantur& appetantur: quas inn.eri & admiraride-
cet,vt fimus graci opifici, qui adco admirandis doti-
bus hunc uiKpoxflfl-//r/K,id efl,hominem,ornauit.

Qii^ia autcm har m facultatum obfeniatio dili- ^ccoUt
gens,aperit nobisprincipiorum noticiam, deiilis tionisopi
nonnulla a^iiciam. Jn hnncipaquemodnm dchis*"*'
vetercs fcripfcrc Philofophi : Ammonius poft Ari-
ftotclcm quinquccognitionisopifices facit,qui funt
yoti mens^/A^/aCjdiiciiHus^^acopinio^etvTiMr/ctima-
ginatio,& cugIiksis fcnfus:hi quinque opifkes & re-
rum inutntionij&perceptir ni ferniunt.

Quoniam autem Jccognitionefenfitiuafuperius Gnda»
fatis dichim eft,hic tatlim agemusdecognitionein- cognitio*
tellecliua,cuiusprc grefsio cft duplcx. A fcnfu,infi- ^
mocognitionisopihce,vna.a mente,fupremoco^ms*nius.
tionis opifice,altcra. Cum \ fenfu-fit procrcfsio fur- ™cns- c
ium,colIigitur vniuerlaJetheorema,feuaxi(..ma:id-fio a ren-
que J/avctdf beneficio pcr Jnduclionom Axioma i;a ^JjSL
cxtrucl:um,poftcavtprincipiumfumituraciproban- «£'t. *
bandashypothcfes, quapin eovirtute continentur.
Hinc generatur nunc fcicntia,nttncopinio. Ha^c du
tiocinationeconcepta funt, mentcretinentcr, e*
quo facile intclligrtur,: quod fola <T/eiWfli ratiocine»-
tur , & fola mens.qua? conclufa fucrint , confcruet &
retineat , vtindc rurfus promantur vbrres pcftula-
ucrit. moTJn iroi 3 ..

Cum a mcte fupremo cognitionis o|>ifice fit pf o- £(- A
arefsio,colligunturhypothcfes,de quibirs quserftur, Pri,^d*
id que per Syllogifmum , vnde etiam n u nc fcien ti a, *w s *
nunc opinio generatur.Scientia quidem, vbi tJfaia* mcBtCi.
ra( propofitio & aiTumtio^funt ncccffaria : opinio
vero.quando funt tantum probabilia.Hrec exemplis
declarandafunt.

Animaduerfum eft, fingularum rcrum peculiares Exemol
quafdam aftiones eife^qu^ diuerfa: natura» rebus mi-
nimc conueniunt» Vt hunc hominem effccapacem
difciplina?,& difcernendi honefta & turpia,facultate
prseditum,hoc ipfum pnftea quaffitum eft figillatim
in raultis, & quia non occurrit vnquam in fanis ho-
minibuscotrarium exemplum,hoc axio^ma feu the-
orema cocluferunt: Ohmcm hominecapacem efti
difciplina»,& difceniendi honeHa & turpia faarftate
prafditum.Ha»cprogfeffioincipitafenfa , & per in-
du&ionem colligit vniuerfale pronunciatum: quod
mens arripiens , tanquam fidelis cuftos , recondit &
feruat:vt co fi quando opus fuerit vtatur. hac via vfi
funtprimi Philofophiin omnibrsartibus. Nam ea
quac nos per difciplinam accepimus , illi inuentione
propriaperceperunt: dua? enim funt via: , qpibusin
rcrum cognitionem perdt cimur: y^^cif i, "vcn<Ttt.
Porro, fi hocaxioma tanquamfirmum princi ium
arripis & ita colligis:Qranis homo eft capax difcipli
nar,& eligendi faculratc pra-ditus.Tgitur Galli,Ger-
mani , Dani , Hifpani&c.capacesStit diiciplina? &
eligendi facultate pollcntjPrpgrcfilo cft a mehte, & txfoftt
concludit qua: funt propiora fcnfibus. Sat^dupS
Atque ita -ipparetduplicem elTeccgnitioncm in- ccmeQe
tcllgd;iuam,quarum vna a fenf bus-iriciph & definit 2'^*'

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

z8j

„k mcntcm. Mtera contra a mentc fumit cxordium,
& finit vcl m fcniibus, vcl in ijs , qux fttttt fcniibus

Qiytuor
cognitio

proxima. .
yutonis Ab hac Pcripateticorum do&rina, non abhc
«c Ariito»rcnt ^u;E prius traclidit Plato, & poftca Platonici,
[tntudl quorum fentctisc fummamhuc adfcribam:nam,non
cognitio- f0lum Ariftotelisfcntcntiam illuftra:,vcrumctiam
£nc°"cl" haud dubie grata futura cft bonis ingenijs,& aman
• . tibus natura: vim. Hxc enim nos deducit recia in o-
pificis admiratiortem.

Faciunt itaque Platonici quatuor cognitionis fa
ni-facuI cultates,quas hominesfani pcrpetuo fecum circum-
tatet i a". fcrunt: harum prima eft (fi ab infima numerare pla-
Pud Pla- cet)^ 3-^7/r,huic proxima cft /o?*, hanc excedit //*-
^0*' ^fupremaomniumcft^W^feu^^huncPlotinus
rccri5>«Mr5»™ ferui vices obtincrcdicit.

°Tim£usPlatonicusharum facultatum duas <rv£u-
> wfacit.Inpriori copulat voW/r % ft&rfeu Jiatom:
.fcdT?wAf« prindpem tribuit locum, cui adiungit
^Smimm} ft#Antp»M^v3rt Procliverbisvtar. In
poftcrioricollocatr /dj;*r,x,* «w&tfft hicpnore:
quidcm locum occupat /o**, tancniam rationahs
fcnfus,poftcriorcm vcrb «iw» *\ofo-.In priori iu
fr0 ratio cum.mcnte t* twri ccrnit , at ratio per ft
medias contcmplatur rationcs : in pofteriori iugo
JV&* cum fcnfu videt t* per fe verb qux funt

in cafpecies omncsconiidcrat, *icrS>>o-/rparticularis:
& *aoJ®-t* A/VWvhoc eft,fenfilia pcrcipit.iftaau-
tem fcniilia dicuntur, ^Hpropterea qubd ta <h*Z»-
T*p/*ar'ficiant.Quare vt /«rquidem dicitur oMuk,*»-
Jjr^verb ftrtfr* *if*ffii»r4*'i*. fBtp^Tnuteitaifr&tott dici-
tur^T/x^,fenfibus fubieclapercipcre.Solus au-
tem Deus dicitur bn^wr rcs ccrncrc, vt qui iimph-
ci intuitu rcs intueatur omncs , cum prsfentes tum
abfcntcs , prxteritas & futuras.Scdde fmgulis iigil-
latim dicamus.

Dc fingu- Senfusfcnforio fuo T*WSi»renim percipit : qucd
Mibaf' fit b& hoC modotprolato in mediu pomo,vifu pc
"giiurim cipics,qubd rubrum iit aut flauum, idque cx ca atfc-
agDc fcn- ^ioncCict enim fignificat)qu£e in *iri*T*ftw yi
fn. C Cn"fus,quod eft oculus,incurrit.OIfactu pcrcipics,qucd
bcnc vcl maleredolcat,i Iquefimilitercx aflectionc
qux in narcs incurrit:guftu preterea dulccdincm:ta-
ctu planitiemcapies. Qua: autem ad lftum modum
fin<nilis pcreipiunturfenfibus,*/^™ dicutur,& funt
furTic&orum quacdam accidetia,eadem refpe&u fen
forioru,qu^illis afficiLintur,W^ dicuntur.Sed qu<c-
nam ca facultas eft,quod in medium allatu cft, pro-
nunciat effepomum?an oculus?nequaqua. hic enim
tantum colorcm pcrcipit.an auditus? an guftus ? an
olfachis?nuUusfajie horum,nam quilibct in fuo ob-
iecto occupatur. An omncsfenfus fimul? nullo mo-
do.Non enim pertingunt ad rcifubftatiam,fedtan-
tum hsrentin jcomrnunibus quibufdam accidenti-
bus.An forte fenfus communis?nequaquam.Senfus
cnim communis tatum actiones particularium fcn-
fuum difcernit. Efficitur ergo hinc, qubd fcnfus ncc
«V/sty ncc flWT/*v,hoc cft,nec 7i oV/,nec to //ot/ rcru pcr-
cipiat.Habcmus quoufqucprogredi pofsit fcnhis in
rcru co<»nitione,& vbi fubiiftat fuo ofHcio rundus.

A^*,opinio feu "lUfywh hoc eft , facultas aifti-
mandi res,i ationibus fumtis ex ijs qua? in fenfus in-
currunt,7*f ^«ua-^rV KV/*$-,hoc eft,Ti hi rcrum pcr-
cipit.Haecergo primum pronunciat,quod in mcdiu
cftprolatum,quod7o/^*roV a Platonicisdicitur, at-
quc ita-wcTr V W> opinionc & fenfu cftpcrcepti-
bile,c|uorum hic7*x ^9»tatum pcrcipit, illa7ar tV/*?
lpeculatur.nequc ha*c facultas vlterius afccndit,nam
3. De dif- ad caufas rerum non pcrtingit.
curfu, fca Ylterius afccndit,najTi & & caufas fcru

IUu.CW. -

L E G E 2%

tatur,hoc eft, non fohim & »t/, vcrnmetia.m dj /*7/
coniiderat, & lit *K i&m bfmU excipit , vnde poftca.
mirabilem hypothcfeon copiam cxtruit. atque ideo
Platonici dicunt irfm coniunctum
res rcrumque naturas rimari.hic furfum fpcdat, dc-
orfum dcfpicit: adlatcra refpicit , atquc ita mirabi-
lem rationum vim colligit, vt veritatcm deprehcn-
dat. recle igitur dcfinitur, » </ /*>">/* &»T»f 'm& ^mjfm
//otxofe- olnu ?wh( yiyvoylp®*'
N wts fuprema in homine cognitionis eft Q^Q'A}^t
cfcrix, qiux ^enmC^m rerum notiones apud fc tenet, {jJJJJ
fcdoV/xr^, vtfupra di6tum eft.Nam, quiavo^Tc Uvt*
vc»tov habet,proptcrea dicitur totum complecti,hoC
eft, 'Ktxw res & rerum ivvoiM percipere.

His facultatibus quibus Deus ornauit humanam f.' ort.
naturam accedit oratio,quar & ipfa^fe-gra;ce dici- wonf.g
tur, proptcrca qubd rationis quafi riuuli:s quidam JjS^-
cft, atquc ideo Platonici orationcm definiunt : to ^ utti*^9
JWokj- ftZux. //* t« rifjutTQ* «V /x«.t« ^6>>foy m ab
alio quodam dicitur t» vohuatQ^ oXyU^<&. QhcX rtf.

Porrb circa voccsfeu fonos tria fpedantur. Pri- cesrria^
nomina,qiuT funt ^fmjddrm principalitcr,mi- J>^an'
nus aute principaliter etiam rcrum fubiectaru fym- i.nmb1*
bola. Detnde fpectantur in vocibus t* vJiucit*. , cjux *\eta*
funt rerum fubicdarum fimilitudines qua?da,& efri- gjniliV:
gies, fcu vt Grajci locjuuntur, ouoiuy.dL.Ta. «tutow*- <*inCS*
r*,ex quo fit,qubd apud omnes tsc voiy.g.70. fint eade.
Eadcm eft enim omnibus a fubiedis rebus imprella
figuratio,at nomina rerum non eade, quia Dialcctj s0
in alijs nationibus alia? Cant.Temb fpcctantur in vo- ^*.
cibus rcs fubieclar, hoc eft, toc <wf*i//ctT«t, ex

quibus in nobis Tct ko/.u*t* informantur, ldquc pcr
aDftradioncm & comparationcm, qucmacjmodum
doclifsimus Damel Hjritarus clcgantcr docct. Huc
ergo Grammaticorum & Dialecticorum ftudia &
contemplationes rcfcrreoportet.

a. De opi'
nionc.

Dixi hactcnus ex Ariftotelis, Ammonij , Plato- ni ("^
nis, Procli & aliorum Ptatcnicorum fcntent.a, qui- JjJ^g*
uam funt & qualcs opificcs cognitionis, per quos phiio1^
natura tam admirabiliaedit opera : ntinc pauca qua? Pjjjj^,
codcm pertincbunt ex Reuchlini fcala adducam,
fpcro cnim & illa non ingrata futura Philofophuc
& pictatis ftudiofis.

Rcuchlinus prxccptor Mclachthonis,fcala? cogni gradus f*
tionis dcccm gradus iacit, per hos dicithomincs, adgni"011^
cognitionem omnium, quxfunt fcre, aut fcnfu,aut
fcicntia,aut fide,ab imo ad fummum afcedere noffe. Nofnij*
Gradusautemhi funt:obiec^tum, diaphanon, fenfus
cxtcrior, fcnfus interior,phantaiia, iudiciii inrerius,
iudiciu fuperius,ratio,iruellectus, & mens ipfa,acu-
ius luminc rcccpto inferiorcs virtutes dirigantur &
gubernentur.

Deinde in afcenfu horum graduum tres ordinan- ^lB'
tur rcgioncs,infima,media,& fuprema.Et in {Ingu-
lis rcgionibus vnus abitractionis cft ftatus.

In prima crgo regionc funt hi trcs gradus : obie- Prioiatr^
cium, diaphanon, fcnfus :atquc hic primus abftra- \
ctionis ftatus eft. Verbi gratia, Luculentifsimum obie^
procul igncm exardcfcerc video,intenditur forma^^ca-
cius per illuftrc medium vfquc ad oculum corpo- ius-
rcum : hic priinb ftatur, vbi obiec^um diaphanum
& fenfus inucniuntur. sccu^,<,,'

In fccunda regione funt hi tres gradus : fenfus in- fc*l£x
terior,phantafia,iudicium:& fecundb ftatnr: fenfus ^tai»**
interioraccipitafenfu vifu formamignisoblati, fe- udi**
quitur imaginatio,& iudicium inferius:quo non fe- Tcrtja \°
cus atquc bruta de igne iudicamus. di'iua?u»

In tcrtia rcgionc eit iudiciftm humanum, ratio & ^J0-
intcllcclus, & tertib ftatur: iudicio humano icufcitxm*
ignjs pcrcipimus , ratione caufas pgrueftigamus,^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Mcns N A T V

& intelleclucompleclimur ifta omnia. Horum o-
mnium domina mens reccpto luminc fupcriori,ho-
niinis intcllechim illuftrat & perficit.Nam quod o-
culus eft in corporc,id mens cft in anima.
Trespn- Nomina horum trium ftatuum funt,fenfus,iudi-

*• i pm , ...

dwfcahr! CiunVntcllectus. In primo ceiTat corpus & mcipit
anima,vnde nominatur animal. In fecundo ccflat a-
rumal& incipit ratio,vndenominaturhomo.In tci-
tio ceiTatintellecttua potcntia,& incipit mens, qua-
fola dc roris aducnit,atc|ue idco diuina cognomina-
tur,& vcluti quidam Dcus eft.

Hsec pulchre & vere dicuntur , & mirum in mo-
^Um no^s opifois fapicntiam commcndant.
h»ftatu° Carterum quia dictum eft,quibus natura? dotibus
de tctum Pr?<iitus homo,ad cognitione rcru quafi manuduca
^8nmo- tur , iam quaeda adiiciemus dc partibus ™- ivu&ua,^
de«iociiiC noc ch\docilitatis. Sunt itaquc tres docilitatis par-
^agit, tes,acumcn,mcmoria,folertia.
tc* fuj"* Acumen,o£u7»r , eft intelligentia: celcritas , ad ca,
i. Acumc. qUSe vel tradutur nobis ab aliis,vel qua? lcgimus ipfi,
percipienda.Hoc acumcn in aliis maius , in aliis mi-
°us cft,in quibus autem nullum eft , prorfus funt ad
j. ^ ^ifcendu inepti,truci potius,quam homincs cefcndi.
«i*» m°" Memoria,qua; dicitur a Platonicis T#&&frim *»-
Tws/at, eft confcruatrix & cuftos fidclis corum , qua?
percepifti,vel a magiftro,vel cx leftione.Qui hac de-
ftituitur,etiamfi acumine valcat,opcram ludit, hinc
quod (JLvnuorCv» dea dicitur,& Mufarum materap-
pcllatur apud Platoncm.
^^ertia Solertia , &y?jvota. , eft facultas qtia?dam cx iis quse
^dicimus & pcrccpimus , ea qux ncc didicimus ncc
pcrcepimus,cclcritcr inucftigandi-iisqui haevalcnt,
modo ca?tcra non dcflierint, ad arcem Palladis,& e-
^iditionis culmcn facilis eft aditus. Ha? tres docili-
tatis partes vt ignauia & otio torpcfcuntdta diligcn-
tla & labore excitantur & crefcunt.
tUuippc" ^a#enus decognitionc intellecliua, iam de ap-
«i^SfPctitii qui cognitionem intellcdiuam comitatur,

nonnihiladiiciam.
Vo,5ut? appetitus rationis eft , & vocatur voluntas.
^scon. Nam non fi ne dclibcratione , vt appctitusanimalis,
^tio. lmpellitur ad agendum, fcd delibcrationc eligit hoc |
Vc4 illud. Habet proinde voluntas eligendi vim & <
confilij facultatem, quaefacultas Gracis ideo dicitur |
^aJfW/f , qUia pluribuspropofitis , rationis iudicio j
a4hihito , alia prar aliis eligit : quam clectionem fc- j
^uitur conatus,vt rc clccta vti pofsimus.

Alij fubtilius gradus numerant, pcr quos venitur |
ad rei cxpctit^ v&m/PrflW enim loco ponunt j3k'a»-
***"idcft,voIuntatem finis,hoc cft,cius rei quam vo-
lumus.D«W* fubiiciunt ty™™ **&Mhoc eft, in-
Suifitionem & confidcrationem. Twwloco, fi id
cjuod expctimus obtincri poteft»6«*Mdeft,confiliu,
adhibetur, confultamus cnim an rem aggredi iuuet,
nccne. Quarto, fi idquodaftc&amus & amamus iu-
^icionoltro approbatum fucrit,>v«^o»,hoc cft,fente-
tia accedit. Huic cjuinto loco adiungitur, a&d/piffK,
hoc eft,delc6his. Hanc/fcw loco7a»fcquitur, hoc
eft,profc quutio,qua ad agcndum mouemur.TWrV*-
loco eft ^P^/$-,vfu*,atque ita quicfcimus, aut po-
tius in vfu rei acquicfcimus.
prin- HaecfintdicTade cognitione intellccliua &ap-
tipjJJ^petitu rationis,qua* illam natura comitatur.Nunc dc
& a- principiis cognitionis,& actionis dicemus. Nam fu-
pra diximus, Ic^cm natura? eiTenotitiam ccrta prin-
eipiorum contemplationis & actionis:& quiadc mo
do fatis fupra dictum eft , hic tantum dc materia cft
agcndum : vt inucniri pofsint axiomata & hypothe-
^ legis naturs , quibus morcs hominum rcgi
°portet.

R JE.

1%6

^HUf

Vis contemplans fcu ts^«^t;xck, confidcratre-Gontem-
rum habitudincm & affc&ionem. p °*

Vis actionis fcu tjV^ ^7/xV,dcfinit rebus agendis Aftio-
rcf&am rationcm, illain ipfa mcnte refidtt,hflBC in
ratione:illa finem habct fcicntiam, ha?c prudcntiam
modcratriccm actionum virtutis.

Proindc principia contcmplationis funt , cx qui- JjjJJ
bus fcicntia rerum manat. Principia action js, qua?
tftocmd vocantur,funt ex quibusratio morum,& a -
ctionum fecundum virtutcm petitur.

Principiaappellantur duabus de caufis, quarum P»n«pia
vna eft,quod non pcndcant ex priori aliqua demon^- quid'
itrationc:altera, quod omncs hypothcfcslcgum ho-
neftarum, quibus mores gubcrnaripar cft, cxipfis
dcfumantur.

Principia Contemplationisincomplexa,funtno- incoplcxa
tioncs fimpliccs : vt vnum,vcru,aliquid,bonum,cns, Prillci
non ens,aftirmatio,ncgatio,caufa,cfFecrtus.Complc- piatj^n/i.
xaprincipia iuntnotioncs copofita; :vt clTc aliquid, Copicxa.
aliquid ho cfie^hoc cffcaliud clfc.Huc axiomata plu
rimapcrtinet,qualia funt ha?c: l otum quodlibcteft
maius qualibet fua parte: nihilrit fine caufa ■ natura
nihil facitfruftra.

Principia acl:ionis,hoc eft,Pradica, funt etia du- Inc0n,p]e
plicia,videlicet,fimpIiccsnotioncs & copofitc.Sim- xa princi-
pliccs,vt bonum,honcftu,iuftum, vtilc, cxpctendii, jjj^'0"
fugicndum,mahim,turpefcu inhoneftu. Compofi- Complc-
tx,vt iuftafuntcxpetcnda,iniuftafuntfugienda, h6 xa*
nefta amanda,turpra vitada,virtus eft laudabilis , vi-
tium cft vitupcrandu,& huiufmodi multa?,qua; Syl-
logifmoru practicoru prima fJuiMcJa. & matcria fut.

Cre^erum priufquam acccdamusad finc hominis,
ad cuius conlcruatione rcfercda cft tota ha?cdoclri- Dj.cerj^
na,bVeuiter oftcndam, cur nccefie fit fide his primis pr«-
principijs adhiberi, tametfi fuperiorc aliqua demon cipiorum.
ftrationc concludi non poiTunt.

Certitudo itaque immota principiorum hcc mo-
do ccrnitur.Primum,principiorum notitia cit lume argumen.
diuinirus imprcflum mcntibus hominum. Vt cnim tuMU
omnes homincs non ca*ci,vidcthunc folcm,& dum
ipfum videt^neceifario vidcnt. ( N6 enim opinionc
errant,fed rcucra folcm afpiciunt & ccrnunt ) ita o-
mnes hominesfani , natuneluminc, quod Dcus in
naturahominum acccndit, vidcnt honcftum cxpc-
tcndum eiTc,inhoneftum fugicndum , quod qui nc-
gat , cum ratione inianire ccnfcndus cft , & ftultior
Anaxagora,qui niucm nigram cfle contcndit, cotra
omniumhominum vniuerfalem & confenticntcm
cxpcrientiam.

Dcinde,principiomm ccrtitudo oftenditur cx co- secundu
rradiccntium collationc.Omncs faniintcllioUntficaigumcu-
ri non pofle, vtdua? contradicentes enunciationcs tum*
fimul iint velvera*vel falfa% Nam fi vna vcra eft,al-
t?ra necciTario falfa cft,& contra. Vt, contradicentes
funtthoneftafunt cxpetenda: honeftafunt non cxpc
tenda,qui adc6 ftultus eft,vt dubitet dc priori cnun-
ciationc,qu?e eft,honcfta funt expctenda,fumat cius
contradidionem,fcilicct, honcfta funt non cxpetc-
da.Hic nemo non,niii prorfusinops mcntis,inficia-
bitur vt falfam hanc poftcriorcm.Vnde fcquitur cx
lcgccontradidionispriorem vcram ciTe & immo-
tam. Nam fi falfa eft haec: honcftum no eft cxpeten
dum,vera crit eiuscontiadiccs , que eft,honclta funt
expetcnda.

Huc acccdit erTccluum contrariorum collatic. aigumen-
Extra omnem controuerfiam politum cft,ea qua: co mw»
fcruant naturam,naturam rcquircrc,& ea quar natu-
i'X inimica funt,eandem aucrfari. Quidcnim fui dc-
ftrufHonem appctit? Quid nonpotiusin hccincum
bit totis viiibusjVtfe coufcruet/ Proinde cum qua:

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

i87

honcftafunt & iuftamaturam confcruant,& contra
ria dcftruunr.Sequitur horrcfta& iufta fecundun
naturame£Te,inhonefta vcro & iniufta cpntra natu-
rara. Quarc vt illa natura ducc, funt expetcnda : iti.
hazx eadem monftrante, funt rcpudianda. Harc tri-
plex ratio ccrtitudincm principiorum practicorun
U3Q,motam c(Te conuincit.
fTe finc Cancrum» quia ha?c omnia rcctius int.elliguntur,
hominis. nidftftrato fine hominis , ad qucm omnes actione*
hominis rcfcrcndasjcfTc manifcftum eft,pauca de ti
fle hominis a<ujciam,& axioma cx lege riaturx pro-
p ^ronam , cx quibus omnes aliae hypothcfcs vcra? dc
moribus extruuntur.
Fmis cu-> £ftautcmimis.cuiufqucrei triplex. Vntu fpecta
iufquerei tur cx ftatu rci cuiufquc perfcct.ifsimo.v4/f<?r cx pro-
tI,p T. ■ prijs rci cuiufque a&idnibus intclligitur.T* rtttu qui

& finis bonorumcxiftit,ex ordinc rerumfumitur.
.Piimi fi- Veriim haccdcfinitionibus & exemplis illuftran ^
"nis defini da funt.Priraus finis, qui no egreditur cxtra rcm-fcd
tl% manct in rc,cft ftatus vniufcuiufquc rci in fuo gcnc-
ExemplS. rc pWect.ifsimus,hoc paao:fihis ignis eft,eflc maxi-
mecalidum& ficcum > & aqua? effe maximc humi-
dam & frigidam, hominis vtfitmens fana ineor-
porc fano.Brcuiterhdc modo:finis cuiuflibct rei cft
perfcctifsima il^a abfolutifsimaquc habcre , quac illi
tribuit in fuo gencrc rerum natura, feupotius Deus
naturg opifex,adqua;.& acquirenda & cc nferuanda
t>ona,qux Graeci o-uu?/cov7* vocat,Deus in natura or
dinauit:vt cibus , potus & mcdicina, incolumitnti
corporishumani feruiant,recl:a ratio anime. conrcit
. vt ipfa fit fana in corpore fano.
Definitio Porro hxc paulo altius cxpedamus.Ad vtriufque
piimixcu- i"q»e»n°c cft,corporis & anim*,atquc adco totius
tkur. hominis incolumitate \ Primus gradus cft, vt corpus
i. piimus £limi£ impcrio fe fubijciat.Natura enim ita ordina-
cwpusSa- tum eft,vt perfcdiora imperfe&ioribus,meliorade-
— '•m- terioribus,dignioraindignioribus imperet.Cum au
tem contra fit,nature ordo perucrtitur,& magne fe-
quunttir confufioncs natura dcftructcs.lam aute ani
podifti- mum perfcdtiorcm & meliorem & digniorcm cor-
poreelTc,cx eo manifeftum cft, quod illa hoyi^ hoc
rtXo>cjr:illa immortalis, hoc caducu: illa fpiritualis &
fimpldx, hcc ex varijs corporibus, ijfq; corruptibili-
bus,compacl:u fit.Quare dubiu ciTc non potcft,quin
fccundum natura fit,vt anima impcrct & corpus pa-
Confirm* reat.Atqueita profectb rcsfc habet in homine,vt in
republica,in quacum mali mclioribus impcrat,me-
tuendum cft nc idcm fiat, quod naui, amoto pcrito
nauarcha,& in eius locu fubftituto rei nautica: igna-
ro,accidere folet.Quid cnim quefo,hic aliud ficri po
teft,quam vt orta tcmpcftate,& nauis fubmergatur^
& pcreant qua» in naui funt? Atq; hoc eft, quod gra-
uifsimc admonet Theognis his verfibi s:

dis. J : , uxrr.o Uti ttzo; v&uuWnt Y.\tyut 777».

Hoc cft, CwnbaiuH bonis tmperant, metmrJHm efiy
nenauem fluftus abfirbeat. Vtigitur ftatus homi-
x. Facut- nis abfolutus lit, omnium primum requiritur, vt fc
tates ani- anima? impcrio corpus fubijciat.
tucantur Sccundus gradus,ad confcruandum ftatum homi-
officia. nis neccfTarius, cft, vt facultatcs anima? fua tueantur
H* .4jnt officia,& nihil contra natura: ordincm faciant.
quarum ^unt aute trcs facultates huc fpcdantes:quaiu ncc
*™P jrio fimilis cft dignitas, ncc arquali-; in agcnHo auroritas.
daTctum Facultatcsautcm hx funt : Ao>^-,.%uof,^Svf^, hoc
iiiauda- e :-5ra«:io,vis irafcibilis,& concupifccntiarquarum vt
cuiotiS- fin^ula; filflt menti viciniores aut a mcntc rcmotio-
mq p=r- rCJsVacarum aeftimaturdignitas &indignrns.
fcmur. A'f©- prcinde,qui eft mcnti proximus,T»69i5t/e//?,
^aiio. -qusc cu proxim>i corpori > & rcmotifsima a mcntc,

pcno lub-
iiciatur.
K r .<> a

tio i Umi i

A tefti-

monto

L E G E fft

imperarc dcbet.Hic ordo-fi turbatur,Komirtis ftatus
concutitur , & metuenda eft hominis eucrfio. Nam
cum 6%^/flt,cxCii(To rationis impcrio,impcrat,ficri
non potclt,quin magnum aliquod malum fcquatur.
Eft enim impcrium concupifccntie contranaturamv*»
vt fceminx in virum.

Dcinde 3vjuor, 11 vel rattoni imperat, vel concupi- v^s
fccntia? fubijcitur » natunE lcges violantur. Nam vt
buvL9f eft infra Ao>or dignitacis gradu,ita eftifupra con~
cupifccntiam. NatuTa.ergo:monet , yt Si/fwj f ationi
obtempcrct , & concupi&entije imperqt a(pd ex ra-
tioni« prxfcnpto. Hinc fequitur , quoidfolus *J-yQ*
impcrarc,fola concupifcetia parcrc, fulus3i»f*5cnunc
paircre, nunc imperare debeat. Yt enii^.riiitioni pa-
rere,ita concupifccntix imperarcSvpif oportet.Hoc
paulodarius explicemus, vt imperandi & parcndi
modus intclJigatur.As^^. facultaxem imperandi,feu
vt Gr.rci loquuntur, «feTi/^if^fitlouhabet, qux voca-
tur pp>*OTr,id eft,prudcntia,hac ratio ipfa& fibi & a-
lijs,nempc^yuw & cocupifcentiaTiprxhnitaCtionum
modos: & hac dc caufa tyoYnw Platoni dicitur *yuxi>f
tS opSaT< csfcrijeiT-

E^3w«/«,C6cupifcentia,virtutehabet,iuxta quam ^0"^
rationi parerc dcbet,& haec vocatur mu^offtwu, Tem-
pcrantia,ad cuius prg fcriptum modcratur fuas appe-
titioncs,conucrfa ad rationcm cui in moderado ob-
rcmperat.Tcmpcratia enim in omnibus arTectioni-
bus corporis & animi modum fcruat,ne quid vel vo^"
ltiptatc,vcl dolore,vel alia pcrturbationc vidi facia-
mus cotra rcdam lationcm. Reftat^vuoV medius in-
tcr ^oyov & 63r3vu/cu',hic dum ad concupifccntiam rc-
fpicit, impcrandi facultatem habct, qua? etv/pt/at, hoc
cft,fortitudo nominatur.Hac rcprimitconcupifccn-
tiam ad impcratoris fui imperium, hacetia feipfum
confcruat,ne a fcfe vtilncretur. At fi rationcm refpi-
cit .V"r,'jbtcmperandi facultatcm habct,qua? etiam,
ffqppaavvi dicitur,hac a ratione inftruclus^u/uor mode-
ratur fuas aclioncs, ciim autcm Suuo< conlilia ratio-
nis fpcrnitjht quod ait Mcdca apud Euripidem:

&vuo( o KPHOTay r tuay flitMvu&TVY,

07Ttp Ui}l&>7 OU 77©- X&KUV CpOTOti.

Porro cum hx tres facultates anima?,iuxtanaturpe 'J^*
ordincm agant,vt dictum clf,iuftitia emergit,virtus co»^
quat veluti conccntus quidam eft fuauifsimus facul- ^ V
tatum animae in hominc. tw

Ex his patet , in quibus rebus ftatus hominis ab- J^Sii
folutifsimus pofitus eft, videlicct vt anima imperet, io qo»
& corpus animse imperio fubfit,& deindcvf animarfo?*
facultates fuum quarque tueantur ordinem, vt ita fit
anima fana in corpore fano.

Vcrum quoniam homo eft veluti parua qua?dam
rcfpublica,fit vt virtutcs illa; animse, quibus incolu-
mitas flatushominis coferuatur,adfocietatc homi-
num & imperiatrasferatur.Iftis enim quatuor,pru-
dcntia,tepcrantia,fortitudine & iuftitia,confcruan*-
tur focictatcs hominum,hoc eft,Oeconomiae & po-
iitix,de qua re paulo poft plura diccnda funt.

Sccundus finis rei cuiuflibet,eft quem cx proprijs sccffy,
actionibus,qu^ orinntur ex proprijs facultatibus cu-
iufque rci,fpeclandum dixi. Hic variat profaculta-
tum conditione, quas Deus rcbus in natura contu-
lit,ita vt pro facultatum rationc actionum gradus ae-
ftimcntur. Hic autem finis, qui in actione cuiufquc u
rci eft pofitus,hoc pad:o coIligiturNatura nihil tc- tio
merc aut fruftra facit, fed ad certu fincm fingnla rc- ^
fcrt. hoc axioma indudione collcgerunt Phyfici»
quod moralcs Philofophi aj^hyficis arripictcs,inde
Philofophiam dc moribus extruunt. Proinde facul-
tatcs pcculiarcs cuiufqjrei,deftinantur peculiaribus

adionibus»

Profine

^uerfio

P'tmei

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1*9 NATVRAE

a:tionibus,& propriis eiusrei, id quodvidcre cft
10 fingulis rerum naturis. Nam vt comunes reru fa-
cultates deftinatur comunibus adionibus,pcrtineti
bus ad comunem naturar confcruatione,ita proprie^
rerum facultates dcftinantur proprijs aftionibus,
qua? proprios reru fines fpectat,ex quo cfficitur , cu
fint peculiarcs facultatcs tn homine , qua: non funt
in aliji naturis,requiri peculiares a&iones ab homi-
ncquaj funt eius finis.
T'esfacui Suntautem in homine,vt fupraaliquoties admo
«2*hi! nu'mus> facultates feu J vtdpm >yvu<?/^ , ^oocuoiW^ *
nmms. ^P^?/^ ,quae non fut in alijs naturis,Proindcactio
nes harum facultatu" funt finis hominis , fi modo cu
finem fpedtes , qui in actionibus eft pofitus,de quo
nucagimus. Iam ?ro>s-/x»facultas veritatis inquifi-
tioni:isrf05t/sj7/^ boni eleCtioni : & Tpax7/x>) virtutu a-
ftioni dcftinatur.Hinc talis conficitur demoftratiov
Adioncspropriae hominis,funt finis hominis.In
P'ofinC ' quifitio vcri,elc&io boni & virtutis a<5Ho,funt pro -
oniinis. priea&ioncshos.Tgiturhe. aCtiones fut finis hois. jo
Vcrum quia inter has a&ioncs fupremum gradu
occupat virtutis a&io,cui inquilltio veri&Tfo^/p.y/f
feruiunt,rc6tc collocarunt Philofophi finera homi-
Iuerfi \_nisinactione virtutis.

Picntei*" tx principio huius demoftrationis cucrtitur Epi-
dopuauV cureorum dogmadc fine hominis hoc modo: Actio
nes proprix hominis funt finis hominis. Voluptatis
a&io non eft propria hominis a&io.Eft enim com-
munis homini cum beftijs. Non ig.tureft voluptas
finis hominis.Pioindc voluptatis modusis adhiben J0
dus cft5c|ui non naturam corrumpit : fed qui legni-
^enaturam confcruat. Sedde voluptate fupra di-
&um eftjcum ageretur de appetitione animali.
Tertius finis cft,qui ex reru ordine fpe&atur,qua
[£• rationeomnia inferiora rcferuturad fupcriora,tan-
::o llca- quam ad fuos fines.Nam ita Deus naturam codidir,
vtdcteriora mclioribus feruiant : ex quo erficitur,
quod Dcus fit vltimus omnium tinis. ls enim folus
abfcjucomni dubio,fumme bonus eft. Quarevtilli
luftirfimum in omniaimperiu exiftit: ita omniaipfi
^ruircnaturali iuredcbent. j'
Q^jx aucem funt in mcdia reru ferie fita,cius funt|

IWi fi-

5°nditionis, vtaltetuincumbataltcri, prout eft cu-j
lufque iiiagis rainusue confummata natura.Cu itaq;
vidcMriusm rebus natura? gradus multiplices, fcirc
°portot,quod quse minima funt,ad ea quar funt lllis |
proxima dignitatis gradu,immediatercfcratur.Nuc ;
auiequ^cuque fccit Deus(de vifibiiibus loquimur) :
*ut habct cife folum vt Phtlofophi loquuntur,vt cle ,
™enta,mineralia&lapides:authabenteiTe & viuerc!
klum,vt gramina,hcrba?,plant2e &arborcs:aut ha fo
°ent erTejviuerc & fentire tatum,vt iumenta,pifa*s,
volatiha,& omnc brutu : Aut habent ha?c omnia fi-
*nul,& praeterea intelligentra , iudicium & arbitriu,
Vthomo.In his reiu gradibus, prout cofummatior
natj.ra,& emincnuorc aiiqua forma fpccifica exiftit:
,ta ci rcs,qux minus funt confummata?,deftinantur,
& ad eam fuas facultates,aCtiones , adeoquc fe totas
referiedtbent.Proindchominires omnes infcrio
rumgraduum deftinatur,eiufque vfibus feruiredc-
^is ,eu; °ent.Iam quoniaDeusnon foitim cftfupra infimos
EjjJ"» & mcdios gradus,fed ctiam fupra horoinera , vt er-
8° omnes inferiorcs gradus ad hominem: ita homo
ad Deu immediate rcfertur, vt is certus conftituatur
finis hominis,& vltimus:curarcrura ordine fpccta-
rn^s.Hincapparet veram clTeStoicorum fcntctiam,
qui dicunt, omnia proptcr homine eiTe, & hominc
propterDcum. Huc & illc Nazianzcni veiliculu,
P-rtinet:«tf:^vetWv7^v % t(k^ itoih

Dcbentitaqueomnesactioncs hominis ad Deu
refcrn,vt ci iulta rcddatur obcdientia,& honos pre-

190

ftctur dcbitas. Huc nos iriuitat tota rcrum natura: exddun.
huc impellit naturalis fcnfus : huc omnium vel bar- jjonist. c5
barillimorum cxcmpla hortantur. Nemo cnim tam ^eac^de-
ferus eft & rationis cxpers , quin ftatuat reru opifici monQra-
res crcatas fubiedas clfe dcbcre. Ncmo tam barba- co1
rus,quin intclligat fummam gratitudinc reddenda
efTeoptime mentis. Hincfequitur omnium a<ftio-
num humanarum primum locum obtincre agnitio
nem Dci,ac agniti Dei celcbrationem.

Huiusrci demonftratio,vel ha?c fola efle poterit, s«f*rib-
ex ipfa natura fumn. Supremse facultatis in hominc fi"S*"c]j
fupremaactio,verfins circa fupremum & nobilifsi monftia
mum obiectu,propriaeftadio hominis. Agnofce- tlo#
reDcum &agnitu colcrc, eft fupremac facultatis in
hominc fuprema aclio y vcrfans circa fupremum &
& nobilifTimuobie&unv.Ergo, AgnofcereDeu &
agnitum colcre,propriifsinu adtiohominis eft.Qua
rc homo merito fclix & bcatus cfl , quando in hac
actioneoccupatur :contra mifcr & lt fclix cum ab
hac cftalicnus.
Huc illud Platonisin qnarto dclcgibus : AtavJw Confirrai

f^voyjK£yJ'£7oifbio?f9^zv%ctif,)y jfaMyu&i cvuTroLffti Platonis.
6s5a^Bt3£iV,x<tAA/rov >ot/3 K) (LpiroVyXj olvvo-/y.a70L}ov o^t
ijJctif/.ovA Ciovyhoc eft, omniHmpulcberrimam & vertjfi-
mxm arbttror oratione effe ,ff boni Difsfacrtficet& ad~
hareanpfij,(fr votisy & donarij$,& vmuerfa 'Deorit reli-
gtone.N ahocpHlchemmu, & opttmnm & commodif-
fimum adbeatamvitarn. Hxc Piato.

Ad prsfentis demonftrationis coclufionc,homo codu
natura duce,etiam in hac corrupta natura deducitur p10,"^/*
ex qua cu ad praxin dcicc Jcre cccpcri', mox vt cx- cemoa-
cus palpitat,&proprijs ratiocin3tionibusfallitur,a- ^J0,^
dco vt & a vcro Deo aberrct ad idola,&in locu veri « via ho
cultus Dei prodigiofas fupcrftitioncs fubltituat: ^°J?rodu
qucmadmodum & Paulus ad Romanos fcribcns te
ftatur.Hinc fit,quod tametfi prarclaras -yvcoucLf Philo
fophi(quarum poftca nonnullas rcfera dc Dco tradi
dcruntrnon tamcn rcd:a ad Dcum & eius cultu per-
uenerint.Quare Deoagenda»funt gratia?, quifacem
vcrbi fui acccndit,qua nos itl falutarem fui noticiam
dcducit,ac veram colendi fc rationem demonftrat.

Hadlenus ducem naturam fequuti propriasaftio Df aftio

h.-. . -r ' I r * 1 nibus hu

ominisin gencrc inquiiiuimus,& tundamenta mani$ irt

iccimus firma& immota, cx quibus reliqua depen- g<n««*-

j . -.7 - • o. t *. . • 1 * . ftumeft.'

-itnt. Veru quia actioncs hominis variant pro vitaj Nunc a^
generibus , funt nobis genera yiix diftinguenda, & vaiiavitj
lingulis fuus proprius finis cx illii tribus copofitus, fe3",aa#
ccommodandus cft:qui fine contemplationc nulla
rit iucundior,nullafu?.uior, nullain vitacommuni
vtilior,nulla denique dignior aut amplior.
Vita» itaque ccnus in vniuerfum duplex eft,qucm- Vlt* 6e'
modu cx iupcnoribus lntelligi poteit, & Anlto- piCK,
tclcs in E hicis teftatur,Theoreticum & pradicum. ^

-r1 . . 1 *• «, • i.Theore

1 heorcticum vita? genus in cotemplatione & ln xiumvu
inquifitione veri occupatur. Hinc fentetiz & artes, de sucn
in quibusmaximu vitarprcfidium fitueft. Hucillud Jj.* & "
Hipparchi: Multo eft omnium rerum preciofijfima om-
itbus adviuendumjars.Ndm vtalius Poeta ait: Non
eft vlLum humam wfortuntjfolamen ih vita dulctus , tjua
arsydum entm dtfap/tna antmus vacat/uattnfortunia pr*
ternautgatnef tus. Quodautem artcsdebeant nos
q:iaft manus duccrcad Deum ipfum,teftatur Plato,
qui dicit:«y^/ dnlctffirnam Deorumfama continere.Ve-
rum hic cauendu, necuriofis & inutilibus rcbus fi- *.prafli
musaddidi, magis quii vtilibus vitar prxfidijs. De Q^m>vn
Thcorctico vita» gcnereha?c admonuiflcfatis fit. oecono

Prafticum vitsegenus, actioncs fpedat, & in ijs micu«
occupaturpropter fincm aliquem in vita vtilem. hScus'0
Eft autem hoc vit^ genus triplex:Oeconomicurn, spiiitu*
politicum & fpiritualc.Hoc vninerfum genus,quod Ul'

n. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

2<$\ D E

pracVicum appctlamus,habet fineV qni eft conferua-
tio ipfius per proprias a<5tioncs,Deum , vt vltimum
fcopum,refptcientcs. Nam in omni vitsr genereita
ordinandor funt ac"cioncs ,neab ipfo bonorum fine
o^ono.fcu a fine finium aberrent.

micxvit? Vitar proinde Oeconomica» finis eft confcruatio
finis familix,& domus,per a&ioncs Occonomicas, Deu

vt finem bonorum refpicicntes.
inoecono Etquoniam eadceftcoferuandi totius ratio,quas
hsordo*" e^ Parc's>^CDCt *n noc vitx genere^©- praecile,&
facultatu fua prudentia dorou adminiftrarc:Dcbet HAuuia mo
an^m* deftia & temperantia quada fubcffe rationi,ne quid
' affcctus concra rc<5hm rationem tentcnt. DebetOu-
uoV rationi,vt -s^rotTTKadeife , & arfe&us reprimere
(ii quando op js fucrit)fua fortitudine.His omnibus
acccdit iufticia teperatrix,que facit,vt maritus & v-
xor,domtnus & fcruus, paterfamilias & materfami-
lijs,coniuges & familifc fibi officia dcbita reddat, vt
ita domus dulcifsima harmonia compofitu confcr-
uetur incolumis.
Demon- Vcrum vt cofcruanda? domus ratio melius intcl
raSne^ ligatur, proponamus nobis hanc demoftrationem,
Domus qux fupra traditis fundametii nititur.Quicquid co
J°lcru*" feruat ftatu Oeconomicu incolume perfe,pra?cipi
tar lege naturar.Coniuges mutuo amore fc cople&i,
gignere,natoseducare,tueri, inftituere honeftis mo
nbus,regerc difciplina,profpicere neceflarijs, & rur
fus natos rcuereri paretes,eis obedirc & gratos eflV,
& iimiliaanalogi officia, conferuant ftatum Occo
nomicum.Igitur hsec legc naturx prxcipiuntur.
pemon Miior principium immotu eft.Minor cx c6trari js
cxpHc"-5 & confequentib js oftenditur.Nam, vt ibi hxc offi
tio. cia violantur,corruut familiar, qucmadmodii multa
triftia exemph docent:Ita his officijs videmus con
ftare domos,florcre & incolumcs coferuari,prxfer-
tim quando hajcOeconomica ofliciaad Deu rcfe
rutur vt fine vltimu,queadmodu fuperius dictu eft.
prxcept» Ex hac dcmolirationc fluut Occonomica pr^ce
ri pta,qu? plurimaapudXsnophontcm,Ariftotelem,

Demon-

Plutarchum, & atios infigncs Philofophos exta:.

flTnt0" HdcmUits^enCcn"2Pn^°f0Pn0f"Percmcnt> °iuiC
uant" omnss quarto & fexto precepto cotmenturmos au-
tem pauca exempli caufa recitabimus.
Demutuo De mutuo officio coniugum ex veteri Tragcedia
hos verfusadducit Clemcns Alexandriuus.

K £8t/7flV,fc IVf&VVlf^ TAtf TK £A// Jl,
TWtTOV U%IV Sl&$',p\if T&f fi^OV&f,

at &v<Ppit sV^A» yvv&txat Ivfidt

yv&tUM ^iK&i&^ $p>v*o'& t &VefptK&. Hoc cft :

Tanta e(i nec auriynec tanta tyrannidis

V oluptas,nullus jpltidor e(ti ,cundtort
Ptorum amica coniugum concordia,
Qui mutuum fiutnt amorernfirttter.
Et Euripidis.

ortf Jl%<Tu'. VT&f lv ClU OtCll,

aV o£i Kj Xj ^cur&v Sjo/V ^ihtQ^.

Hocefl:

Quif;uis parentes in vita colit fuos,

Hic carus eji Dijs viuus atejue mortuus.
Et Menandcr.

t4k* yov~it og^TotrTcV \v rtfattt 1%hv->
ixow&tf- Cidcnf y>tpoCoffKG>v t«V y.vHf.

Hoccft:

Honorem <juifjuis exhxbet parentibus,

Abunde vtuet,carus & fuis erit.
Haius fentetiar antithefin habctHomcrus,qui nar
fiodifto ratqucn^am iuuene occifum in bcllo Troiano.prc
n»m de°" pt^rea quod parentibus t* fytirritpt* no pcrfoluerit.

Hadenus de Oeconomica vita dixi ex fontibuslc
gis naturse.Vnde moralis Philofophus,qui dc Occo
nomicoftatu praccipere inftituit,principia & de-

comug
officio.

orcono-
micz vi
t« luic

L E G £ 2<):

monftrationespctere debet. ,.ticJ
Vitac poiiticK finis eft politiarum tranquilli»s& riGt'xfinifc
picificus «iatus peraCtioncs politicas:qi ^ omncs co
rcferri dcbcnr, vt maneat iuita ordinis politici har-
monia fcruato intcr liomines iure analogo,& Deus
in humana focietate, tanqua finis vltimus focictatis
humana^coftituatur.Cauendu itaque,ne ab hoc finc ^
bonoru adiones politice abcrrct.Veru quonia catlc JJH* „
ratio cft totius cofcruada? , qua: eft fingularum par poiitii5.
tium,quantu quidem ad genus adionum attinet:cas J?"1^ ,
dem virtutcshicrcquirutur,quasin fin^ulis homi ,jntm.
nibus & dcinde in iingulis familijs requiri dix^mus.
Requiruntur itaque ad conferuationc politiaru pru-
dentia,tcpcratia,fortitudo & iufticia,idque hoc or-
dine,vt fola prud'.mtia imperct, relicjuse auie qusq;
fuoloco &ordine obtepcrcnt,vt Plato doccr. Inha
rum cnim harmonia co(iftit,quod cft in vita difficili
mum , videlicet:To sv ifQgv kj ritu ee/£Mf^'yHoc eft>
%ette tmperare r-r reEleparere. Omnes ergo hac virtu-
tcs requirutur,cu in eo qwi impcrat tuin co qui itnpe
rio parct.Qui imperar,op' het fortitudme,qua ciucs
in officio cotincat & noxia a ciuibus auertat:opus ha
bcttepera^cia, nc affectibusprauisind jlge^ harmo-
nia focictatis human^ diiToluat.-Op9 het iufticia,qua
contrad:us rcgat,honorcs & opcras diftribuat,prg-
mia cofcrar,fupplicia ordinet, feruata in fingulis dc
bita proportione,hoc cftj in alijs Geometnca, vt in
officijs t\ pra?mijs ; in alijs Arithmctiea , vt in con-
tra&ibus.

His omnibus prudentia moderatrice adhibere ne Traii^
cefle cft. Ncc minus ad be.ie & legitime parendu re
quirunturvirtutcsfuprac6mcmoratj,fortitudo te- iul"tlif
pcratia,iufticia,q'iibus modcratrix prudctia adhibe cW
da eit.Na ha; virtutcs vtrinq; feruaia:/^ «-^ctGeo
metricam & Anmethicam , fine quibus ftare refpu-
blica» ncqucunt,confcruan;. fl

Vt autcm conferuandaepolitia? ratio manifcftius Jr2J*
conftet,hanc deinonftratione quce nititur fundame raeioj^
tis fupcrius traditis intueamur. Qiiicq iid coferuat F°^U
ftatu politicu.lcge natura? prarcipitur. Hicaute nc- datu*'
quatjua coferuari potcft,fine ordine fupcrioru & in
rerioru, hoc cft magiftratuu & fubditoru. Proinde
magiftratuil & fubditoru ordo,h gc natura: comen-
datur.Na fi laceratio humanar focietatis elt cotra na £^5»
tura:& qua? hanc cfficic,*v6t/j>/«t cotra naturaerit:Na exp^
tura igitur rcquirir fupcnoru & infcrioru ordmem. P'

Prartcrca, tiiro poffit ftatus politicus incolumis
cflc,nifi iulic cu focijs,fortiter cotra hoiies,modc-
fte & prudeter cu omnibus agatunfequitur lege na-
ture in poli.ica focictate iftas quaruor virtutes requi
rcre,quibus multse alia?,vt fpccics,fubijciutur , qua;
ad politiaru incolumitaterequirutur, de quibus Ci
ccroelcgantcr&f pietcr, natuia ducc fcquutus io
libris dc off cijs fcripfic:& nos poftea eai ii catalogu
quendarecitabimus, additis brcuibus dtfiniiioni-
bus & doctorum hominum fententijs, . ^

Hucfentenriacplurimar pertinet.Sed nos paucas f^c^01*
quafda cxepli caufa aifcribemus. Apud Homeru ex &etR0\t
'atdulciifimarappellationesjquibus magitiratuu & jfSJif*
iubditoruofficia veluti pingutur, qua: iingula? locu \>oai?f*
I fcntcntiarufupplerepoifunt,vtf jnt:Hirt&"T&7»f>,b]Z c^*a.
duspatcr,quaappcllatione, vt llgnificatur affcctus
patcrnus magiftratus erga fubditos : ita in fubditis
requiritur fimilis florga..fi«ur/A5t/V, quafi [t&o-it r* ActB,id pUli.
eiiyfilcrum feufimdamentu popu/i.Vt enim ajdificium
fundarr.eto fuo nititur,& eo fubruto coliabitur: Ita
populus lcgibus cv potetia magiftratus, tanqua fun
damcnto incumbit : fublatis lcgibus & magiliratu,
cuertitur.

Xcnophon explicans verfum Homcri de Agame Ko&^
nonc .* A^ltpov C&ffiMvf 7 &y&3if , Hfi&qfa 7 &ip,jx»7*f, Jjjii-

monet

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Ali;

J»« Poli

*95 N A T V R AE

m°nct eum tandem Rcgem bonum efle,no qui fu*
vu* Cura habct.fed qui eos beatos & felices rcddir,
<Juibus imperat. Ideo cnim rex cligitur inquit,

f « « ctUTK XstA^r 6huihnTdLl , ctA\<t ,/Vat JCj M ihcu^Ot / /ct

T*Tor Ji T^ff/jhoc eft,ncw vtfuam ipfius curamgerat:
Jfdvtettarn jntt//um e/egeruntj proptertpfum bene ha-
b<«nt&fencesfmt.
Wodcu- , HH«a*,dux: quia fapicntia & difciplina populum
iol ducet rcdla ad virtutem & folicitatcm.Koffajn-ap-.quU
niulcitudini or dinem pra:rigit,quo nullum ornamc-
jupulchrius,nihilin Rcpubiica vtilius. Quareredc
f/chomachus vxorcm monet cum inquit : '6$ </' tih

*7u>f a y\tf(ti £-f it^n scv^vttH Ktchov divljpGrTMf,0p, » Tet^/f,
riDc cft, o vxor,non eftejutc u.*rn homtntbus, netjuetam
^npeu- vttieyne^ue tarn honesium^uam ordo.yviim : propter-
f*, qubd magiliratus fingulari cura & folkitudine
lnc°lumitatcmfuar reipublica: rueri debet. TUirfbM
pj^^^paftor populorum:Hac imagine qualisnam
cura magiltratus cfle debcat prociuibus lign.fica-
l*fpcftor.tur. Vtenim paftor omum fuarum: Ita magiftratus
^bditorum fuorum curam habtvt neceflV cft. Pla-
*°ni intcrdum bagHtratus'^^^©- : & Xcnopon
|V>P©- dicitur,id cft.infpcftor, quia diligentcr in -
tyicere dtbct magiftratus , quid finguli ciues agant:
mcicabit fingulos ad fua officia praeltanda , ad obe
?i«ntiam duabus rebus,nempc praemijs & pcenu
jnuitabit.Nonfufficit^vtaitXenopho^ciueshabcrc
honeftas lcges , nili fint etiam vouo^uh<tK-f , qui funt
mfpe&orcs : 1 tudantes eos qui impcrata faciunt : &
c°ufri pumcntcs lcgum tranfgreflbrcs.
^no» Pi"*terea,quanta cura magiliratui efle debcat pro
Homerc0x ,'uteciuium luorum ,indicatur Homeric > vcrfur
^opho» * ^«wii^/or hSttv faxnpifoi "vfp*. Hoc ci 1 f2^on opor-
tetPrinctpem ejut rnultts confulere debet ,tot*m slertere
n°&em.ht Sophocles:loyrcA/f rtffc*,7*T* %p» *>>*«9 Hoc
5'* : Quem rcjpubhca conslttuent , hutc obedtre oportet,
*dcm : Katx&f j«!^*p^«r-Tu </'ocV £fo|W$«H '^ihav. Hoc eft:
bcneimpera & bene pare. Huc addit ranone Poet
cx natura petiiam.Dicit enfm iu»Him imperium, in
<*uo maiorcs rc&e impcrant, & fubditi rafte obtem
Perant,conferuarcrtmpublicam:& contra, candem
Pc«"ire funditu<,vbicuque fuerit itff-px1*- Sunt autem
h*Cp0eta: vcrba.
**ft**f yip uTt?zv «V. o«i x*k 'v. i

*W7" vthilf 7 Ih) UfftV^J ' ivA^oVTtt

T?*»*V r.tLT^yvo /,7 «y 4 ' ifi-iiSpen
f«^QN Tx iroKKg.ffayL94d. » TO^stp^*»

CUT4lf Ay.lv7t ftfi T9/V Wffltfiutytf.

Hoc cft.
Anarchia muius non cfl malum,
H*cctuttates cucrtit,h*cfundttus
Perire famtltas facit h&c belh tcmpore,
Jgnamos tn fugam conuerttt.^4t contra
Varere impeno multorurn fulus tfl,
*AtcjMc tdi h cjut prafunt obedtentiam tueridebent,
Verum hic obferuandu eft,quod fupra admonu
^vf^1* de finc vltimo vita? politicf ,qui cft,vt omnia in hii
rnana focic tate ad Deu m.tanquam. vltimu fcopu re-
^rantur.Cogkatio huiusfinismonet vtruquc: cuiv
cura qui imperat, ne quid cotra Deum mandet luis,
luni eu qui paret,ne in rcbuj illicitis,hoc eft, pugna
s^mp'a ^bus cuni legc noturali & diuina , obediat princip'
«c vTtgVNamnicSocr«isrcfponfuraapu Platonc locii ha-
Th^bet,quicl\mamicihorlarcntuc,vtfenatui Athemef
cederet,quo mortis fuppliciura euadcret , refpqdit
. fySn&fr* aHbjjOMi ctWa>W/ 'ffijiju W*V> TruffoficLi J
r$$i* uZKhvt** Cuht. \$occfc£govosjovtrits4thcmen
fawcncroTCfmdcm & amo , at Deo pottus ouam vobts
kipcrabo.Huc & illud Thcbanae vi. ginis aPud So

294

phoclem,q'>jcumiubcremrantcfcrrcRcg^ediau
iiitiTxlegibuSjforti animoinhac fcntcnna rcfpon
t\\vJS(fCjuacjuam exu?tmo tua decreta tantu valerc.vt cu
homo /tSyOojjis Deoru non fcrt;:tas, firrntffimas tamc legcs
vtolare.K^n enirn adbreue tepus. fedftrnpcr vigent va-
/entcjue.Lx hispatet, quinam fintfootts, qiii rnctar
lcjgurn ciuilium,cV: quomodo ad fu* r>rincipia rcuo-
carc omnia in ciuili gubcrnationc opcitcat. ffi8£

Vitarfpir.tuilis finis cft cius conieruario pera flhi».
dioncshuicvitar cogruetcs,qualcs funt:Dcu ?gno
fcerc,agni-.uc61,rc,timcre,glorificarc.&c.Ad hanc o^ono-
'vitafpiritualcQvConomicus ftatuscx po ittcus tan- Follticx
| quam ad vltimu fcopu rcfcrri dcbct,a qi.o cjt i abcr v.> Cmh
'rat.inuenitnaturxorilincm, &: pcenai libi acccifi .

Ad huius vitsc conferuationcm rcquiruntur fupra
comcmorat? virtutcs:prudcntia,fortitudo,tcperan- J
tia & iuliicia.-licet diffcrenti* hnrum yii turum pro- g*M~»-
pterobicdi rationc modo quocia variant. Dcmon- c^;rcrvu'"
ttratioa.ite harceft. Qciicqmd conferuat ftituvita damrtqui
fpintualis.lcge natura? prscipitur.Dcu agnofccre,c\ gj»-
adcum omnu rcfirre tanqnamad finem bonorum, itracio.
conferuant ftatum vitar fpiritualis. Proinde vt h*c
lcgc naturar pra?cipiuntur:ita qi £ his contraria funt
verantur.M.ioraxiomael^pedcnsexprincipijsan-Dcrno^

tca rccitatis.Minor demoftratur hoc mbdo. Supre- ejcphc»»
msevirtutis fuprema aclio vcrfanscirca nobilifsi-«o.
mum obicclum , eft finis hominis. Dcum agnitum
colerc eft fupremar virtutis hominis fuprema ac5tio,
vcrfans c:rca nobilifsimum obic&um.Ergo hxc cft:
finishominis, quantum quidcmad fpiritualeiri vi-

tam attinct. ■
Hinc minoris demoftrarionem Philofophus col
ligit hoc modo:ftatus optim* vira? in fclicitatc pofi gjonW
tus eft.Harc fcelicitas in tribus cofiftit, in adu altilsi lij?eI10.
m* potetiar in homincqua: eft intellec^usnn habitu ^dcm?
nobilifsimojcjui cft viitutis: in obiccto dignifettnoj
ncmpcDeo.

Hucvfquehumanaratioreaajrogreditur. Veru Raticnis
cum ex conclufione pofttc? denio- rationis.aftioncs hnrrawc
hutc vitar congrucntcs,extrucrc molitur, t<>ta erratc*utas*
via.Sicuti cfiexpericntiaPaulus teitatur ad Rom. L
Socratcselamat Deum colcndu e(Tt,cV multis argu-
incncisaducrfanu,qui alitci fcntit,rcfutat : pra:tcrca
addit Deum colcndu clfc,non alio cultu,quarn qui a
Deo ipfo inltitutus ef'.Vcru,cu hinc progrcdi inci-
pit Socratcs,tanquam cxcus a vcro Deo abcrrat , &
horrcndisei roribus inuoluitur.

Porr6,cu demonftratione noftra congruunt mul Qaom9
ta? enomse,qua: paiTim apud Poetas & Philofophos Lthn.co-

" 1 * 1 luua, qu*

leguntur. cmniupc
Dc vnitatc Dei ex multis has pauc3s afltr.bcrc nori dc-
placuit.OrancsSibyl!*vnumDcupr*dicant. Ery gjjjj
hra?a,vt refcrt La<5tantius , ita canit ; Etf Oe&r^fsafr®- grui«it.
& WipuvyA*f Jyw&.Hoc eft.rnus Deus , ? utfolus Pj D«
e/tmaxim.tsv-drernns. Qu^odhicomnia condidcnt

tcftatur eadcm his verlibus. De crca-

uouc-

&hh* 9*oV \Sk& ii4'*-Mpl*7®>tx vi-rromK»,

K&pr>>?6pov jxfojffc&) 1<S oUu*}& tovJov . H * cft ^Sed
Deus folus vmid eftfuper omnm , qut fecit coslum, Solem •
a*e& flellas afjue lun*m,Et cnm hxsferttlem icrram &
ftutlus martr.

Et alU Stbylla in pcrfona Dci loquens,ita canit.
Jf u6v& hut «x *fr <^a©-. Iuftinus Martyx
Pythagor* vcrfus de vnitate Dcihos aiTctiplit,in li
bro de Monarchia.

E< Tlf ipC~,5i V tlUhTAftl^ Wfi*7&J<?ZM*

.KoffuovlffoY T%7U rriffte irr&hipif *7&'n f

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

2.95 DE L

Hoc cft : Si yiisprater vnum dicat , Deusfun.htc de
betmundnm fimttcm hutc condttum ofiendere & dtcerey
htcrneus esi. Multz huiufmodi fententise apud Pla-
tonem, Xenophontern,Sophoclcm, Euripide, Ho-
merum,Mcnaudi um & aliosinueniuntur, quas brt
uitati ftudens omitto.

De proui Dc prouidcntia huius vnius Dciexut intcr alias

ticntia. Kje fcntcntia*.

Tlcf.VT>i ■) atp P£J 7TCUTA Jtj CA«T« Hfrof.

V bi<jue adefi & omnia cernit Deus.ldcm*

Deioculus acutus efl,adeb vt ornntacotepletur.Xenopho
Dcum vocatc^cV Jnukfiyov ^ ?/Ac^»oy,Hoc eft, fapten
tcm&amantem animaltum opificern. Idem ait : T^oue
ris Deum ejfe tantum rjr talem,vt omnia fimul vtdeat,
& omnia fimul audtat , & vbtjue adfit , & li mul om-
ni irncuram habcat. Hunc vnum colcndum cfTe&
alijs multis argumentis docct:& forma hominiscre
cta in ccclum idcm fignificari adftruit, que imitatus
latinus Poeta in hunc modum loquitur.
Os hominifublime dedtt^cMmquc videre
I**jfit>& ereclos ad fidera tollere vultus.
i>c_ciiku Dc cuhu Deiantiquifsimus Pocta Philemon, vt
Iuftinus rcfert , ita ait : £ew/e8uj//at 7*'*»? JDtauQ" av:
Hoc cft : Deo facrtfica iuslieta. ldcm:fijuis ajferens
facrtficium , o Pamphtle > taurorum multititdtnem aut ca-
prprum , attt pcr Jouem alta hnuifinodi , aut jhuUuras
aureasy pr&parans chlamydas & purpureas , aut, per
elephanti aut Smaragdi animaUa exishrnet fe Dei fibi
cotictltare beneuolenttam , omntno errat & leuem men- >«o
tern habet; Oportet pottits vt virum bonumfe prabeat,
ne ftuprator fit virgtnum , aut adulter , ne ftfetur &
occtdat, ne videat altena & concupifcat , fiuc vxo-
rem-yfiue domum^fiue pojfefstonem , ptternm , ancillam,
ejuos,boucs , &c. Irno^rnt Pampbtle,ne acicula v
numfuntculum concupieris. Deusenim prxfens coramte
cerntt , <jui opertbus iuilis deletlatur , non intuslts.
Huiufmodi fcntcntias de vmtatc Dei, decrcatione
prouidctia& cultu,quales mulr^apud Philofophos
& Poetas cxtant,tcnerc admodum iucundum cft.

Dixidcvita Occonomica ,politica & fpirituali,
&qii2:fint cuiufquc propria: actiones in gencre,
demonftraui : Iam quia lcx Dei,quam vlitatc Dcca-
logu appcllamus,dicitur lcgis naturae cpitomc.qu^-
Tcgis tu- ^am Dreu*ter quomodo Dccalogi ptarcepta ad ea,
tur* epi- qua: diciafunt,congruanr,oftcndam.
Prirna ta. Aditatum itaque vitx lpiritualis primam perti-
buk ad oere tabulam jmmcdiate» non cft dubiu. Ha:c enim
iiatum vi jn fumma Dcum colendum & celcbradurh efle do
iisPpcMi- cct,& quoraodo i«J ficri oportear,oiUndit.

DEMONSTRATIO P R I-
m& tubuU.

EGE 196

| cordis, quemnaturaoris&externa? vita? cultusfe-
quitur,cciam ethnici naturali luccintellcxerunt,ctii
poftea in conatu a vcro Dco aberrarunt.

DEMONSTRATIO SECVNDAE
tabuU generalis.

aVicquid c
Politicu, 1

confcruat ftatum Oeconomicum &
lcge natura? prarcipitur:& quicquid Minoi
turbat & cucrtir,cadem prohibctur. Vtaute opera
prascepta in fccunda tabula confcruant Oeconomi-
cum& politicum ft.uum:ita in eadem prohibita C5Clufi»
turbant &eucrtunt. IUa igitur raandantur , ha?c
vctantur.

Maioreftprincipium, quod fupra eft dcclara-
rum.Minorem confirmabimus fingulorum fccundx
tabula: prajceptorum dcmonftrationibus.

DE V S colcndus efl a toto homine , qucmad
modum fupra demonftratum efl.Homo aute
1. Ma or. conftatanima & corpore. Ergo Deuscolcndus clt
3. condu antmo & cofpore,hoc elt,corde,iuxta primu prarcc
fiofcuco ptum,orc &linguaiuxtafccundum , vita & cxternb
moribusiuxtatcrtium.

Moduscultus Dei pulcherrimo ordine hic in
dicatur. Initium cnim fumit a cordc , dcindc in orc
&lingua fe profcrt, Poftea vita& extcrnis moribu?
fe declarat.Cordisappellatione intclligutur omne
animx vircs intcriorcs,videlicet,vt mcns illuminat?
qua: Dci funt recte intcllign,vt afFccftus ardeat am<
rc Dci,vt voltitasita fua fporcDeo fit addida,vtni
hil vclitnifiquodin gloriaDciccdat.Hunc cultum

,Parte$ de

nionftra-
tionts.

fequens.

Modus
cultus
J)ci.

DEMONSTRATIO Q^V A R-
ti Prxcepti.

QMaiorf*
Vicquid conferuat Oeconomicum,& politi- poiitf-
cum ftatum iuris eft naturalis:vt qua? contra- Min0t
ria funt cum natura pugnant. Analoga officiafu-
pcriorum,vt parentum & magiftratus : & inferioru,
vt liberorum & fubditorum coferuant ftatum Oc- Coof*-
conomicum &politicum. Harc igitur officia legclueBi'
natura? mandantur,& qua! his contraria funt , pro-
hibentur,vt humanac focictati inimica& noxia. ordo^

Ordo in hac tabula dignus eft qui obfcructur,Vt
enim in prima tabula initium fit a fundamento cul-
tus Dci:ita hic ab obedictia erga fuperiores,qu2E cft
matcr omnium officiorum,quc? in fequentibus prc^-
ccptis rcquiruntur.

DEMONSTRATIO QJ/ I N-
tipraceptt.

QVicquid turbat humanam focietatem fiue in
Occonomico flatu fiue politico, lege natura?
interdiCtu eft.Odia, c6uicia,rixar,homicidi3,turbat Jg^Jfr
humanafocietate.Igitur,Odia,couicia & homicidia <k
iure naturali vctantur.Etcotra:cu amor mutuus,ami J^ftr»
ca colloquia,bcncuoknria,concordia,ftudium con- tio.
reruandifc mutuo & dcfcndendi>conferucnt huma-
siam focictatcra:Igitur a natura requiruntur.

DEMONSTRATIO
.v/< pracepti.

S E-

QVicquidpugnatcum honcftatcin ftatu Oe- Ma'01'
conomico,& politico,lcgc natursc interdictu
cft. Vagje libidines & foceftus pugnat «um honcfta- wiDOf'
rc,quam natura in omni vitae ftatu efflagitat. Prohi- cod*
bentur i^itur vag^ libidiner & inceftus legc naturf. qucD5'
Et contra : Hontfta & legitima copula coniugalis De*>o*'
fcminarium cft human* focietatis.Coniueium ici- (llitic.tf

... , . 1 b & OPP°U

tur lcgitimum,legerlaturar commcndatur. rt

De inceltu,hoc cft;de copula perfonaru , qua? vel Cxci^s
icognationc,vcl affinitate coiunctf copulari lege na- [n^H''
turas prohibentur, obfcurior eft in ha-c corruptione c*''^.'
ratip.Plutarchus olim neceflarias ducerc prohibitu |25p^
fuviTefcribitjCuiusr^ei honeftifsima eft ratioac reftif
fima,videlicer,vt queaJmodu fanguineiuncci fc in-
uiccra diligunt."ita necefsitudinis vinculura in mul-

tos

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

,litio.

*97 . N A T

tosdirrafisconiugiis,&non intra cofdcm parietcs
roancntibus,plures caritate conne&cret. Sic cnim
ferpere extendiq; caritatem generis humani manifc
ftu eft.Qaod & Cicero in 5. de finibus docet. Quod
tum ita fit,lcge natura?prohiberinecefTarium , hoc
eftjCognatorum & affinium coniugia, quisnon vi-
d«?Huc accedit naturale iudicium in omnibus fa-
nis hominibus, quo iudicant ©mnes, abftincndum
efle ab iis perfonis , quos vel cognatio vcl afrinitas
arti«ftif(imecopulauit. Nefcio(inquit Auguftinus)
quomodo incft humana: verccundia: ,quidda natu-
rale,atq.laudabile:vt cui dcbet caufa propinquitatis
vcrccundu honore,ab ea contineat, quauis genera-
trice tamen libidine,de qua erubcfcerc videmus', &
ipfam pudicitia coniugale. Verum quia in hac natu-
r^humanae deprauatione , infirmior eft in multis
huiuslegis,dcillicitancceftariaru perfonarum co-
pula,ageda; funtDeo gratia»,qui hanc lcge Leuitici
i8.rcpctit,& monet multas gcntes fuilfe extcrmina-
tas proptcr huiuslegis violationcm.
?olyga- . Iarn quaerietiapotcft,anlegenatura?in vno con-
»'« tcfU iugiOjtantum dcbcant copulari duar perfonse , nepe
in°" vnus mafculus & vna fceraina,non vnus mafculus&
rnult^ fcemincjprsfcrtim cum videamus quofda cx
fan&is patribus habuifTe eode teporc duas & aliqua
do plures vxores.Ad hanc qugftioneYcu no cxeplis,
fed lege naturse fit iudicandu,clarc pronuncio,vio-
^efu ^3re *e8^ naturse,quicuq; fimul plurcs vxores habct.
non^Va- Huiusrcfponfionis quatuorfunt rationes a natu-
''oofi rapetitas

isodcu, Prirna,focietas coniugalis x quale obligationem
^nmg,- mariti & vxoris requirit, quantum ad vfura corpo-
1«?Uur€ rUm atlmct- Vbi autem maritus vnushabet plures
Icluirit. v*ores,vel vna fcemina plures maritos , feruari non
potcft in obligatione cequalitas. Nunc autem cum
ln£qualitas Ciz contra naturam,cft etia contra natu-
rafn,ii plurespcrfonssin vno coniugiocopulentur,
J 0l>l«ga dua?,vnus mafculus,& vna fcemina.
PofJJ.j^ Sccunda, di&atre&a ratio , quodnullus debeat
> tcnc 0Dligare ad aliquid impoffibile. Iam autem fieri
non potcft,vt vnus vir pcraeque obligatus fit pluri-
Dus vxoribus,ficutivnifoli. Quare cum natura pu-
*efti do" ^°at coPulati° vnius viri cum pluribus foeminis.
1u* !nap0 Tertia,pax domeftica confcruari non potcft, vbi
JjjJ1"* Vnus rnaritus plures habet vxores.fierienim no po-
rinon po fc^,Q,um zelo quoda mulierculae aducrfus fe inuice
l«ft. lnflamcntur,vnde iurgia oriuntur,& ex his domus
4 Iik „a. °xu«dam pcrturbatio, quse cum natura pugnat.
'ut?,quod Quartajusnaturac ctt,vt ncmofaciatalij , quod
*tlS*x "ln°ntficri)maritusergocum nolit vxorem fua
^ctro Plur'busnubere viris,debct vna cotentus effc. Hoc
,cpognat. ius fafaty^ cum violatur,lcgi naturat visfit,&iniu-
riaaltcri coniugum.

298

PoCu;

DEMONSTRATIO
fepttmt pucepti.

i J Vicquid deftruit humanam focietatem, quic-
^-^|uid domos & politias euertit,cum natura pu
§nat.braudcs,furta,latrocinia,dcftruunthumanam
oc,etatem,cucrtuntdomos &politias. Hsec igitur
lcgenaturse vctantur.
£t contra: Quicquid confcruat humanam focicta
? tcm cum in Occonomia tum in politia, id iuris clt
naturalis. Dittin&io dominiorum, fidcs in con-
tractibus & candor, confcruat humana focietatem.
g^ur ha?c lcgc natura: mandantur»

DEMONSTRATIO
ottauiprAccpti.

QVicquidfacitadfocietatem hominum con-
.[rruandamjlcge natura: requiritur.Ccrtitudo ^*101'
in artibus& vcritas inter homincsfacit ad confcr-
uationem focietatis humana?. Igitur haec requirun- coclnCo.
tur lcge naturae. Minor illuftraturantithcfi : Eft e-
nim manifeftumvmcndacia & incertitudincm in ar-
tibus deftruere hommum focietatcm. Atque ideo
legc naturar interdifta eiTe.

DEMO N STRATI O N O N I
dectmiprtccepti.

NEmo vult,vt alius fua bona iniufteconcupf- [^ot,f
fcat. Igitur,nemo dcbet alicna bona iniuftc
appetcrc.Probatur confcquentia h^c natura: rcgula:
Qu_od tibi non vis ficri altcri nc fcceris.

Ha; funt dcmonftrationcs prcccptorum Decalo- ^

• -. " ' .... j*. 6\ ' 1 . 1 j Demon-

gi pctita:exprincipiisimnicdiate pcrtinentibus ad ftrationi.
conferuationcm humana: focietatis. Verum quia bus tx
fupra fa;pe didum eft,omncs vita: ftatus ad Dcum J""/^
tanquam vltimum finem rcferendos eftcrquazrende danr»ir ra
funt etiam rationes pra:ccptorum a Dci voluntate, J5J""0i?
& natura,hoc modo: tare&ru

Dcus eft fons & dator omnium bonorum.Igitur ^«Pc»-
Dcus colenduscft,& ei gratitudo eft prxftandaa Prinn u-
fuacreatura. bulz r»-

Deusamanseft ordinisatque gratitudinis : ideOq^rtiprf
quartomedidit prarccptum. «P11-

Dcus non vult fuam imaginera dcftrui. Prohi- Quinti.
bet igitur homicidium.

Dcuscftpuriffimus&caftiffimus. Igiturpurita- 5^^^
tem & caftitatcm rcquirit a rationali crcatura. oftaui.

Dcus cft iuftifsimus.Igitur malum dolum, furtu,
fraudcm,'homicidia abominatur,& virtutibus cum
his vitiis pugnantibus dcle&atur.

Dcuscft verax.IgiturorFenditur mendacio &a-
mat veritatem.

Deus eftfancl:as& purus.Non vult ergdanimos
noftros impuritate concupifccntiarum cotaminari.

Poteft ctiam fecunda tabula ex lege dile&ioni*
proximi,qua:naturaliseft,demonftrari hoc Pac^o; Al a^
Qui diligitproximum , eidebitum honorem pra:- monftra-
ftat,& analogum reddit officium iuxta quanu pra:- tiopoire-
ceptum:einullaminiuriam facir,ncc inperfona pro ^ui*! "
pria,quod prohibctur quinto prarcepto: nec in per-
fona c6iunda,iuxta intcrdi<5tum fcxti prarcepti: ncc
in rcbus,prout exigit fcptima lcx-nec in didis,iuxta
prohibitionem o&aua? legis.ncc corde, qua:illius
funt,appctit , quod vetatur duobus poftrcmis pra:-
ccptis.Atque ita lcgcs fccunda: tabula: affcdus func
& propria dile&ionis officia.

DE VIRTVTIBVS

Quoniam autera homo animal focialc cft, & vir- & dcfirTi-
tutis eft proprium conciliare fibi animos hominum tioncsvir
& ad vfus fuos adiungerc (Cicerone tefte) catalogu tutum-
virtutum,cum dcfinitionibusadiungam, vtin con-
fpcdu virtutis partcs habcantur, quasin omni vita
luccre oportet.

Sequamurautem in virtutum dedaratione Cice-
ronepotiffimum,cumpropter brcuitate, tumpro-
pter orationis perfpicuitatem&proprietatcm.

Virtu$,ct>T;,aCiccrone dcfinitur hoc modo:Vir- JSdo
n.iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i$9 t) E L

tus cft animi habittfs natura» modo rationi confcn - 1
taneus.Vcteres autem fic : Virtus eft ars bene recte

e , 0flta «l^c viuendi. Huic opponitur vitium , x*/J*, habi-
' tusanimi,naturaeiudicio cum recta ratione pugnas.
Vtautcm virtusanimos hominum ftbi conciliat &
ad vfus fuos,vt dictum eft,accommodat : ita vitium
animoshominurn alicnat, & ab vfibus fuisaucrtit.
Qjare vt illam expctendam natura di&at , itahoc
fugiendum eadcm magiftra docemur.

Comendi f-juc illa virttttis commendatio apud Menandru

tl°' t-srhov utytsov * x.?iT» Cc-.toIs. Hoc cft : Dirtus maxi
miarmatura efimortaltbus. Et Ifocratis ad Dcmoni
cum:T«- tfvfis ilh v.t»u*. <nuvcTtcov «V i&CduoTicov : Hoc
eftiFtrtnte nulU poffcffto venerabtlior neaucfirmior. Et
Meqapder: KctpxiV ^rtfeTW^iwTatxTOf Frutlus
vtrutts eft bcne compofttavita. Quid de vitio,quod
virtuti aduerfatur,fenticndum fit>ex contrariis cfte-
6tib us facile colligi poteft.

Pacws. Virtutispartcs iuxta Platonem & Ciccronem
funt quatuor,Prudcntia,Iuftitia,Fortitudo,& tem-
perantia.His quatuor virtutis partes, fupra admo
nui rcquiri ad conferuationem natura; humana» , &
focietatis intcr homincs concilianda: , dc quibus
nunc ordine dicendum eft.

DE PRVDENTIA
eius parttbus.

E T

Dcfinuio Prvdentia, zp :Vn57r,eft rerum bonarum & ma
Pru<lcn,i? larum & vtrarumquc fcientia. Scu, vt Atiftoteles
dcfinit: Prudcntia eft habitus vcra ratione ad ca a-
gcnda idoneus, qua? vitar hominum conducunt vel
OppoGta. obfunt. Huic opponitur aqporur* , qua: eft infcitia,
qua quis incptuseft ad agcnda fingula fuo loco &
tcmporc qua: oportct. Hanc prudcntiam natura? le-
gerequirijex eo liquet, quod fineea nihil re&e agi
potcft.

Laus. Prudenti*. laus magnacft apud Poetas. Menan-
der ait : a.ya.^v uiyiw ^ivnns <£i dct, Id c^Prudcn-
tiafemperefimaximumbonum. Caufam huiuslaudis
idem Pocta fubiungit , ciim ita ait: h tvpwn{,T*
rrcLVTciyiijJcctuafv ioy, Hoc eft : Si prudenter egerts,
omnino beatus erts.
jartci Prudentia? partesCicerotres numerat,mcmori
" Mcmo- am' intCll'§cnt»am> prouidentiam.^/«/iorr4f/t'»Mjf ,
tu. cft per quam animus rcpetit illa quar fuerunt: Hax
ideo prudcntia: pars ccnfctur, quia ad prudenter a-
gcndum requiritur multorum cxperimentum ,
quod habcrinequit, abfq; mcmoria pra^tcritorum .
Nam cxperimcntum , vt inquit Ariftotcles , cft ex
pluribus, vt itadicam ,memorijs. Cum memoria
pugnat obliuio, k!i;» , cuifuccurrit reminifccntia ,
a.vAU7H7ts , qua: eft inquifitio eius quod memoria ex
cidit. Laus memoriae cft quod rerum omnium fit
thcfaurus, & cuftos canerarum ingenij partium.
Huic maximum lumenordo adfert,tcfteSimonide.

Intelltgentiay v^is , eft per quam ea perfpicit ani
mus quar funt, feu, eftipfa mcntispcrceptio.Huius
duplexmunuscft. Vnum quo rcs fimplices abfolu
tc tencmus fcu pcrcipimus : Altcrum quo rcs in-
tclleclas comparamus intcr fefe & acftimaraus,vn
dc alia componimus in affirmando , alia diuidi
mus in ncgando , alia cx alijs colligimus ratioci-
nando. Huic anctllantur , mcns, fcnfiw , imagina
tio) &expcrientia, dcquibus fupra diximus. Sine
hacintelligontia fuum nomen prudcntia tueri ne-
quit. Nam eius pars «ft, vt ita dicam, fubftan-
tialis , qua? circa prsfcntia verfatur, vt memoria
prartcruorucft.Huicopponitur hcbctudo, ctwgra,

2. Intelli-
fcntia.

E *G E p *

acuminis & peiTpicacise priuitio, qua praediti incp-
ti funt ad omncm humanitatem & difciplinam, bc-
ltia> potius quam homines cenfendi.Hinc facile in-
telligereeft magnas intelligentiar laudes elTe, vt
qua» omnitl artium & a<5tionu honeftara mater cft. } Proui.

Prouidentia , -wp:Wa cft per qua futurum aliquid dcnua
vidctur antcqua factum fit. Huic opponitur,
voH^/tt, qua fit vc futura non profpiciamus confilio,
quod eft, iuxta Seneca: fentctiam oculus futuroru.
Prouidentise ofticium eft ex prarteritis & prarfenti-
bus futura perpendere & a»ftimare,atq; confilio ma
turo prxmunire animum, priufquam quis rcm ag-
grediatur. Ad prouidentiam quoquereferendaeft
diligentia, eV/uiAf<st , qua; cft prudentia in profpi-
ciendofinc& mediis ad finem , & intentio antmi
in mediis illis parandis & tuendis. Seu,cft delibcra-
tio de fine & de mediis,& quajdam voluntatis con-
tcntio , &conftantiain tucndis mediis. Huic op-
ponuntur ignauia&-sr5/-Tc^y.c7y.ii. Illafacit vtno-
ftrum munus negligamus . Ha?c vtaliena curemus:
dequahic verfus vulgo fertur : t»s fotof^ypownf
oV/sV^epsaTepoy flt'xAo, Hoceft : Nihilcuriofitatc pcim.
Diligentiac clogia multa paffim occurrunt,qualc eft
hoc Meoandri : tk itnui/^cis JoZha m^fjn.t yiyvO&h
Hoc eft : Omnia dtligentta. fubiiciuntur ; Et tllud ^De-
moslhenis: T^ihtl efi cautis homintbus cjr circunfpeflis
adeo formdabtle , yuin diligentia pr<tcauen pojfit^ne-
tfue vlLumalu cfitfuinincautti & pigris eue-mre queat*

D E

IVSTITIA
cim partibus.

E T

Iy^Htif! > IttAminy cft habitus animi communi Pj^?
viilitatc confcruata,fuum cuique tribuens, feu vc
Ariftotelcs dcfinit, Iulticiacft ca animi arfedio,
qua apti homines funt ad res iuftas gcrcndas , qua-
que res iuftas & faciunt & cupiunt facere. Huic op- 0^o^
ponitur iniuftitia ctV/xJa, qoa homincs incpti funt
adresiuftas gerendas, quaque res iuftas necfaciut
nec cupiunt faccrc, imo contraria rnoliuntur.

liiflicis. prscclara funt apudomnes autores Grz-eaco^
cos & Latinos encomia. Theognis ait : \vpt Juzr-
o-jvn cvk>MJ nv ^roV otp=T» «V/. Iufticia in fefe vmutcs
continct cmnes. Et Ciccro Jufticia htc vna virtus foU
domtna omnium zrregina virtutum. Hanc AriftotelcS
Hcfpero & Aurora formofiorcm proniinciat,Cuius t
fundaroentum eft fidcs, id eft , dicSorum conuen- jjjj,.
toruntq; conftantia& vcritas.

Huius primummunus eft,ne cui quis noceat. MuD°*
Secundum,vt fua fingulis rcddamus. Terti,im,vt
omnia ad communcm vtilitatem rcferamus.

Fruclns huitts vbcrrimus cft,fc]icitas & bona fa-ftu'llJf*
ma. Vnde Menadcr:</W/@- /<r9/,r/* ^ Jtauum /i t^o/<-,
Id cftyluftus efto,vt <*r iufla confcquaris* Idcm : 4er/p;V
=T ntMovMdpsrts oC/. dvoKK-J&i : Hoc cft , Viriiufti fiutlus
nonperit. Iufticiar parte^ induplici funt difcnmine. ParcC**
Qua?damenimfubic(51:ar,qua;damcognata? dicun- bietv.
tur. Subietla funr, Religio, Pietas, Gratitudo, In-S"
nocentia , Vindicatio , Beneuolcntia , Liberalitas,
Comitas, Ciuilitas , Fides , Obferuantia,vcritas &
lus. His addoa;quum & bonum. Cognau funt:Glo- cop**
ria,Dignitas,Amplitudo,Amicitia. Has partcs, eo
quo jppofitx funt ordine,dcfinitionib.illuftrabim9.

%eltgio ^nvKua , Ciceroni iuftitia; pars eft, quae»-**1*
fuperioriscuiufdam natura? quam diuinani vocant
curam ccremoniamque adfcrt. Hac fublata,vt idcm
Ciccro inquit,fidcs etiam & focictas generis huma
ni& vna cxcellcntiffima virtus iufticiatollatur,ne-

cciTe

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

joi N A- T

vm autcm religiofecolcndumeflefu-
pra exlcgenaturxdemonftratumeft. Verum huc
adfcribendas duxi kges, quas Ciccro in fecundo de
lcgibus,de cultu Deorum recitat:
rAd diuinos adeunto castc.
Pietatcm adbibento.
Opes amouento.
Primam legem interprctatur hocmodo, Cafte
mbet lex adire Deos, animo videlicet , in cjua funt
°mnia. Nec tollit caiHmoniam corporis , fed hoc
°portetintclligicum multiim animus corpori pra?-
itet,obferucturque vt cafto corpore adeatur,multo
cffcinanimis id feruandum magis. Namillud & af-
perfioneaqua? vcl dicrum numcro tollitur, animi
▼erolabesncc dinturnitatc cuancfccre, nec mani-
dus vllis eluipoteft. Quod autem pietatem adhi
b«i, opes amoueri iubct, fignificat pictatcm grata
cfte Deo , fumptum cfle remoucndum. Quid eft e
nim cum paupertatem diuitiis etiam inter homincs
squalem efle velimus? cum eam fumtu ad facra ad-
ji:bito Dcorum aditu arccamus. Prazfertim cum
ipfiDEo nihiLminus gratum futurum fit,quam no

^Hgioni omnibus patereadfe placandum & colendu viam.

°PP«fiu. Cum Religionc pugnat Superftitio , /^dujwrw
& Epicurca , illa fupra modumcultus gene-

raexcogitat,hxc omnem rcligionis curam abiicit:
Sicuti CycIopsapudEuripidem facit, quinullum
a-iud numcn agnofcit quam ventre fuum,cui foli fc
munera offcrre fatetur , alia dicit cflc wj^tsc^w

^yw , quem non pauci

hodie imitantur,

quos olim iufta vinditfia retfius docebit.

Ptetas, ropu iulhcia: pars eft , per quam fanguinc
cc*niundis parriseque beneuolis,ufhcium & diliges
^ribuitur cultus. Huic opponitur , *Vop>/« , vitiorum
°rnnium radix. Quare non fatis laudari poteft pic-
tas,fine qua rehgio tfTc nequit.Nam religionis cau-
kpietatcinterfe dcuin&i funt homines, queadmo-
du elcgater vir optimus Stigclius,his vcibis cccinit:
V tcjue altos altj de relhgione docerent,
Conttguas ptetas tuffit babere domos.
2*** Gratta, ^?K,iufticix pars eft, in qua amicitiaru
& otBcioruin alterius memoria,& alterius remune-
randi voluntas,continetur.Huic opponitur ingrati
tudo,^:/r/ot, quo vitio nullum grauius iudicarunt
IJcrfirum !egcs,& contra Poctae & Philofophi om-
oPpoGt. ncs.gratia maximis extulcrc encomiis. Hefiodus
Enc«njuinTheogonia gratiac partcs pulccrrima profopo-
pceia dcpingitfcum ait:

Gr"it|J<li His verfibus Heliodus, vt Iouem patrem gratia-
J^piftu. rumfacit:Ita matre Eurynoma:quibus verbis figni-
ficatur,qu6d lcx quar Ja diuinitus infita fit menttbus
Iiominum dc gratitudine. Charitum,id ctl,gratiaru
numcrus fignihcatt^cs a&us diftinctos in benefi-
ciis,qux vltro citro^ue datur,vt funt,darc,accipcre»,
.rcforrc.Charitum nomina,affe<5his eorum qui vltro
citroque certant bcncficiis,notant:*>^ci^»enim,la-
rine fplcndor &dignitas, monetvt qui acccpit be-
ncficiu,iilud agnofcat & pr£ dicetrEw?^^» hilaritas,
monct datorcm hilaritatis,vt fine morofitate & mo
te.bcneficium confcrat,Iuxta illud Euripidis: Qui
prtftatgrattam dHlctfjimus tnortaUum efl. Et il lud:
?«* cuo dat,bis Aat.SttXu*. florida,monet ne bcneficio
ruacccptoru memoria finamusfenefcere,Huc illud
Theocriti : x fUetot m&KAt *v<f ft* dv]i<pihn<T o ept^itf.
^occfcAurct juondam bomtncsfuererfuando u q*t be-
"efictaacceperatygrattaviciffim rependtt.Hx tres Gra
li«apud Poetasvirgincs , exquc nuda: & connexx
pujguntur.Nuditas & virginitas Symbola funt fim-

V R JE. 302

plicis candoris,nc quis donationis prxtcxtu cuiqua
mfidias ftruat.Dona cnim qux ita conferuntur rarb
profuntaccipicnti, vnde Aiax apud Euripidc, a r*<. 1
ffiitfsw J Id eft, Inimicom donamnime donafitnt.
Qui itahoftili animo aliis largitur dona, pciinde
I facit,acfilinguamcxfccetdeferpcntis ore,ac mu-
1 nera porrigerct vencno tin&a, ficuti Medcaapud
l Euripide fccit.

I Innocentia?ciy.c/Mci,c({ puritas animi,omnc iniuria? + mnocc
illatione abhorrens.Scu,eft iufticig pars,qua intcgri ria-
j tasvitx& morum fcruatur. Huius magna laus cfta-
J pud Ciccronc. Vitam,inquit,bcata efficiut traquil-
! litas confcientia?,& fecuritas innocentiar. Huic opj
ponitur nocedi cupiditas,><^.;7»r,qua quisad iniuria.
& maliciam committcnda eft paratus,vitium planc
Satanicum,& humana natura lndigniffimum.
Vindkatioyl/J /yj»«^eft pcr quam vis & iniuria,& om 5.vindi«
nino omne quod obfuturum eft,dcfcndcndo aut vl- £°pofiti
cifccndo propulfatur.Huic opponitur ab vna partc 6.Bencuo
faruitia feu crudelitas,o/^7»K-. ab altcra remiffio,aVs^ . lcntia.

VcneuolentiaJsw.Auiucix pars cft,qua aliis bcne Pr°,ua
volumus.H' icopponiturMaleuolctia,x.-'/.:.'^od«u
^'5"©-,& inuidia,3^W,qu5 triftatur de alienis bonis.
j Vnde autcm proficifcatur inuidia , Ttttti Liuitu his
I verbis oftcndit:iV#//4OT£*0M tam prona ad inutdtam
fiinticjuam corum <jutgcntti acfortunai fttas antmis non
; A<juat,<jnta vtrtttte ar attorii bona odcrut.Aduevfas hoc Aducrfus
vitiu plurima: Poetaru celebratur fentctia?, fed ego Inuldum
ex multis paucasadfcriba. Epigrama Graccum eft.

0 0^1 XiWo/, tf(t I cf * T/ XstA-/ :V dLVjU,

-TWjH y*j> foviftoi dixueL/ ct XPeuT/flU'.

fnuidta pe/Jimit cjutd cfrMbct tame in fe alijuid boniy
na confnmit tnuidentttt oculos &cor. Huc illud Horatij..

JnuidiaStculinoninuencretyranm
Matas tormentum. Et hoc Ouidij.
Pallor in ore fedet>mactes m corpore toto»
Nttfcjuam retla aciesjiuent rubtgine dentes,
Peltorafelle vtrcntMnguaeftfuffufaveneno.
Rtfus abefcntftcjuem vtfifecere dolores.
N ecfruitHrfimnOiVtgtlantibtis excita curis,
Sedvidet ingratos,ifitabefctttf. vidcndo.
SucceJfit*hominum>carpttjHe er carpiturvna*
Supp/tcmmcjue futtm esl. EtHoratius:
Jmttdus altcrtus rebusmarccfcttopimis.

Ltberalttasy £V^?:/^«?,iufticia:parseft,qua? in bc 7.nbera.'i
neficiis confercndis mediocntatcm feruat. Libcra- tas.
litatis comitcs facit Valerius , humanitatem & cle- omitCi'
mentiam,quibus homine nihil dignius teftatur Ci-
ccro. Martialis libcralitatis fruftum exprcffit his Fruftw.
vcrfibus:

extraformnam efl,<juiccjuid donatur amicis.
Quas dederisjolas (emper babebis opcs.

Hrc, vt CUudianus ait:
T^tl negau&fefi vel non pofcenttbtts offert.

Huicopponitur inexceifu quidem prodigalitas, bppoGta.
4<wr/«t,ia defe6u veib iliiberalitas, aiW*i>cep/«i.Huius
tria funtgenera:turpisqua?ftus,tcnacitas, & ki^h-j..
Turpis qu*ftus,*/^pox=>cTt<rt,eft, cum quis ditcfcere
quarrit vndccunque,& lucrum quam pudoremjplu-
ris facit.Tenacitas^fJwA/ctjcftjCum quis in rc hone-
ftafumtui& impcnfafparcit.x^ cft quafi cacu-
minis fectio,hoc fit cum quis quidem cxpcndit,fed
minutatim& malc,nullo temporisdcleclu habito,
vndefit vt plusiaclura? faciat.

Comitajy ptiw#uv* cft morum qua*dam humana
& ornata fuauitas,a como quod eft orno. Ha^cami JajCorii*
citisecoiuncxaeftjtaenim Cicero ait: Amicitia re-
mifiior etfe debet & dulcior, & ad omncm comita-
tem facilitatemque procliuior. Qui enim hac funt
virtute prjcditi,benigne & haud grauate aliis infcr-

n. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

OppoGti. -

9. Ciuili
ras.

ir.Obfcr
hantia.

365 D E L E G E

uiunt,quod eft amicorum proprium. Huic oppo-
niturab vnapartefeueritas,abaltcrafcurrilitas : illa
nepunftum quidem a virtutc difcedendum ftatuit,
hsec nimis remifta libcrioribus locis dclettatur : illa
grzcc i«a|T0fi#A quaii rcfecr.io, qua res ad viuu cxigi-
tut.¥i$ctJTCAv,?jc/.iqux ferle&itadingenia hominu,
vt leporc & vrbana dicacitate oble<5tentur, dicitur.

Ctutlnasi To eft ciuilis quasdam modera-

tioac modeftia homini politico maxime conue-
oppofita niens.Huic opponiturinciuilitas,ot>s"T>K, quaicft 70
morum qua?dam ruditas & rufticitas,& petulantia,
:r-,quse alios per contumaciam pctit.
ao.Fidcs Ftdes% -n-t- , eft di&orum & conuentorum con-
ftantia & vcritas, didta, quod fiat quod di&um cft.
HancSeneca fanttiffimumhumani pctloris bonum ap-
pellat. Et a Cicerone fundamentum. iuftiti* dicitur.
RccK* igitur monet Plautus : fhc fidelU fis fidelh caue
fidemflexamgerdf. Quod autem Theon Sophifta
dicit: uiywoccTts-uf, vult nequis finat fe facile per-
fuadcri a quouis,nifi cuidentes apparcant rationes.
uppofita- Huic opponitur vanitas , uZT&t!<™> & inconftantia,

ObfcruantiAt5e?A'7rHdL>c& pcr quam homines aliqua
dignitate antecedetes,cultu quoda&honore digna-
mur.fcu,pcr quahonoracurpcrfonze in digniori gra
du c5fticuce;.Huic opponitur Defpicientia,t^jpc4/a,
quae in animi quadam auerfionc pofita cft.

Kmr*#,*>.«9f<a,eft per qua immutata ea quar funt,
aut fucrunt aut futura funt,dicuntur.Huic opponi-
tur mcndacium, |-.Jcf om><*. Veritatis commendatio
apud Philemona ha?c eft:

<Ut» £vJpta,r7cirotif9 oV/f a.v -rKaooj

K*AA(GH TO/BTW, OtCV » etAjjCg/ ^s/.

Hoc cft: Non efi autpiElor%per Deos^autflatuanus^
ctui fingere poffct pulchritudtnem talcrn, qualem habet ve
rttas.

/w,T:V/V.x:oy, riihil aliud eft qnam quod vel natu-
n,vcl ciuitas,ant populus,aut gcns, vcl confuctudo
iubet. Diuiditor in ius naturalcgcntium & ciuile.i.
Natur.i/c^uod eft co raune omni nationi , co quod
vhiq; iiiftin&u natura: habctur,non aliqua conftitu
tionefactaab homine,fcdab ipfo naturar condito-
rc:vtmans & fcemina.' coniunctio,natorum cduca
tio,libcrOrum fuccefsio inbonis parentum. 2. Ius
Gentinm,e{i quo gentcs humanar vtuntur,hoc Dco,
rc!igioni,patria: paremus. 3. Ius Ciuile, eftquando
aliquid communi iuri vcl additur vel detrahitur,
hoc eft, Cum populus fibi quafi proprium ius ciui-
tatis facit. Hxc tria iurisgencra tum demum appro
banda funt,quailo cx primis naturaeaxiomatis nuxif
fcdcmonftranturi

*s£jHHm j?<w«;»,a?quiras, i*i&'iuk* , harc ttiplex
eft. Nam autcft congrua lcgisadopus applicario,
in qua fpc&atur voluntas & menslegis,& non 79 -U
y.ptCof/y.dLw.fcu cfttemperatio ac cmendatio iurh,
quae fit cx prudcntia iudicis accommodantis fe ra
tioni c3itfa?,cVflcdtentislegem ad caufam, noncau-
fam ad legem.Aut cft rcrum iufta commucatio fer-
uata cequalitace. Aut cft iuxta proportioncm debita,
& ofticiorum condicioncm , bonorum & praemio-
rum atquccti3mpcenarum diflributio.

Hinc oriuntur iuftitia? fpccics,diftributiua& co-
mutatiua.

Diftribntiua iuRhh cft pcrfonarum & officiorum
ordinatio in orani vita publica & pritiata. Hsc fe-
cundum proportionc Gcomctrica tribuitperfonis
apta ofticia.Vt enim Gcometrica proportio (quam
Ariftoteles Smwy;-w& Ciccro deiun&am vocat)no
vfus. numcroruinteruallafimpliciterconfidcrat, feda;-

3°4.

Gentium
Ciuilc

• tcmpC'

s.rerum

iufta com

mutario.

3.diftribu

rio paenat

ra&pri-

miorum-

Deiufti-
tta diftri
kuttua

qualitatc proportionu reru & perfonaru fpe<5tat:Ita
haic diftributiuaiuftitia no indifferentcr iuxta pcr-
fonarumnuraerum diftribuit fun<5tioncs, fed pcrfo Simiif-
narum & fun&ionum proportioncra attcndit,& tri
buit perfonisaptas fundiones. Vt a?dificaturus do^
mum non lignum quodlibct quod cafu offcrtur fub
fternit,vt fit bafis domus,fed diligit ex magno acer
uo quod congruit.Itainrcpublica non cuiuis mu-
nus magiftratus imponitur,fcd idonco.Vbi haec iu-
ftitia non feruatur,acr.um eft dc falute Rcipubhca?. Comnl0.

Coww2»r4r/«4,iuftitia, oy^*KXeut7.it3 eft ordinatio co- ,atiUa.
mutationisrcru in cotraetibus.Hexfccundum pro-
portione Arithmctici fcruac arqualitate in commu-
tacioncrerum:inhac reru xqualitas qua?rirur,pcrfo
narum nulla factacoliationc. Vt enim Arithmetica
proportio numerorru^qualia intcrualla coniiderar,
exepli gratia»5.6.p. 11.15. hic femper proximus a pro
ximo diitattcrnario.- Ita iuftitia commutatiua citra
perfonaru refpectu fimpliciter arqualitate reru qua?
comutantur lpecl:at,vt tantus fit numerus cmtoris
quantus eft vcnditoris, vt rcs cmta & preciu fint x~
qualia. Sine hac iuftitia nulia domus , nulla ciuitas,
nulla refpublica ftarc poteft.

Porro harc commutatiuaiufticiaaccommodatur vr-JJ^
adgcnus,hoceft,ad qualibet rciuseftimationem fcu
copenfatione, & non folum vbi danum & lucrum,
fed ctia vbi dclidum & pceng seftimantur. Vt in pce
na talionis,homicidium nece punicur. Vcrum intc-
rim diligentcr obferuandura eft , quod propter cir-
cumftantias pcrfonarum & occafionu, dcbeat iudex
intcrdumproportionc Geomctricaro adhibere in
confilium,qua grauius punit cbrictatem in Senato-
re quara in militc: Sic patcrfamilias grauius punict
filium fcortantcm quam famulum.

Gloria^t&iQft frcquens dc aliquo fama cum lau
dc,vel,cft illuftris & pcruagata multorum & magno iufti*
rum virorum,vel in luos ciues,vcl in patriam , vel in 1 Glofl1'
omne genus hominum fama meritorum. Vcl ficut
alibi definitur:Eft confentiens laus bonorura,incor
rupta vox bcnciudicantium dc cxcellente virtute.
Hec virtuti rcfonat & eius vcluti imago exiftit. funaat>*
Huius fundamentu cft virtus feu quaelibct resprs- tum-
claregcfta dignaquclaude: vt Mufarum gloria car-
mc elt teftcHefiodo. Vbiautcm fundamcntumno Huic^'
folidum cft,fcd fictum potius,inanis cft gloria, vt "^l^.o
militis apud Comicura , qua nihil iuxta Mcnandri \i-,c&
fcntentiam,e(tmiferius. Huius inanis gloriae partes hz lunt
funt,iactantia,pratfumtio,hypocrifis. I a£tantiaio.h~i- i"aant'*

^,cftinanisdcfe&ftulta prasdicatio, quaquis
plurapromittitquara prajftarc poteft. Trafumtio, Tlt{ui>*
;:A'/;tv.£/.,cft cum quis ob fa(5tafua,qua:aliqua adrai-
radone mcrentur,gloria venatur immodico ftudio.
hypocrifis^cum quis gloria quzrit cx eo quod non ha
bet,cuius tamcn vcluti larua qua?da foris apparet.vt
fi Hiflrio aliquis fuftincns pcrfona Herculis In fabu
la,raox Herculem aliqucm fciactnrct.

Porro vt inanis gloria? raater cft fuperbia& zi\m
7/«,: ita jpcreat incrtcs foboles,pcninacia,difcordia,
contcntionem, inobcdicntiam & alia huius gcncris
vitia. ' ^ % iDigoi'

i)^m>4/,ot^/cT^Vs/flt,eftalicuiushonc^o&cultu,
& honorc,& verecundia,digna autoritas. Huic op- ^R1''
poniturindignitas^etVot^/ctcondicio vitar obfcura. tad° ^i.

Amplitudo,7- 'BrAxpoufltT/xoy aut potcnrix,aut maie- °?t°
ftatis , aut aliquaru copiarum magna abundantia.
Huic opponiturignobilitas & egena obfcuritas. Altli;i-

Amicicia,?/A/!i eft voluntas ergaaliquem rerum ria
bonaruillius ipfius caufa,que diligit,cucius pari vo
luntatc.Huiuspropriu cft retincre & alcre beneuo-
lcntia,bencficencia& ovfMrjfou-v- quacum afflido

pate-

finit

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

3inD>B'

f N A T

"uami- ^ .

cir;x gc. 1 na gcncra araicitie; faciunt Philofophi.Priwiww
*CI* & optimum dicunt eorum cfTe,quos virtus copula
uit.Solida enim cft ex rationc dilc&io. Secnndum &
niediu m gcnus in gratiae rclationc eft.Eft enim hoc
gcnus in mutua rcmuneratione pofitum,in tota vi
ta admodum vtile, Nam communis eft cxgratiaa
rnicitia. Pojhemum & tertium genus exfamiliar
confuetudinc ortum habet. Hypodamus Pythago
reus admodum pulchre amicitia? gencra tradit his

verbis: et uty i*&7ns»;Mtf 9s<wv, * <St :X irtt.^o-^a.f &vZf>crruVyff.

iAwStfyfrp. Hoceft: Alia cjutdemamtcniaesi
exfctentta Deorumytlta ex larginone hommumy ahaex
ylnptatc <wWi*w.Etaddit i Q»od prtma fttThtio
J*pht amtatta,mcdta horntnis^vlitma antmalts.

D E FORTITVDINE
emsparttbus.

E T

fiS''de" H ^^'t^Oj^*! eftconfiderata periculo-
fc^omia rum fufccptio,&laborum perpefsio.Harc iutti-
"eia; propugnatrix cft, qua? finera conferuationem
humana? locietatis fcu dcfcnfionem ornametorum
°rnnium virtutum habct , aducrfus omnia vitia de
certat,inui6ta ad labores,fottis ad pericula,rigidior
aduerfus voluptates, v: auaritiam fugiat,tanquarn la
J>em quandam , qua: virtutem effaeminat. Ciccro
anc Stoicoru m definitionem ctiam probat.Forti-
*udo eH virtus pwgnans pro aiquitatc , atquc idco
°rtcs & magnanimos habcndos pronunciar , non
^Tnioi0 ^ciunt, fed qui propulfantiniuriam.
« Eft autcm obferuandum , quod quemadmo

dum virtus aviroapud Latinos dicitur , teftc Ci-
Munera Cerone,ita fortitado apud Graecos a viro:proptcrea
Suodviri propria maxime eft fortitudo. Cuius
lTiunera duo funt maximarmortis dolorifquc con-
^rnptio.Vtend um eit igitur, vt idem Ciccro dicir,
r°rtitudinc, fi virtutis compotes , vel potius fiviri
°>PoGt^ Voiumus .lTc. Qupniam a viris ha»c virtus nomen
UQ(lac. ° mutuata. Verfatur autem fortitudo intcr duo cx-
CUtVCrPa,au^ac'am & timiditatem. ^udaei*

Wconfiderataconfidentia res arduas aggrcdien-
1 T«midi J~*anc ra«»en Cicero intcrdum agnatam elTedi-
CUr°rtitudini. TtmidttajyJuKtctyiLxumx eft anguftia,
quaquispra? animi paruitate iormidat rcs arduas
frg-cdi,hoc qui laborant vitio , cffceminati appcl-
Januir. 1 >* rr

T&nauia ^uerfantur quoque fortitudini ignauia&ne-
^ui- 55; l&n*niAtftAv{jLi(Lyt{{ qua?,quod ratio aggre-
Qirortiter fuadei , diiTuadct. S^m/m, ct#*tfriK,
9iu* non folum fonitudini, veruraetiam oranibus
°Pponit'iir virtutibus.Rcc a nihilo,id eft,fterilitate
norninata cfl, vt cjtiac nihil recli aut boni , fcd quic
^uid potcft mali contumaciter facit.Atque idco qui
Jc lab >r mr, perdtti appcllantur, & indics in fuam
Perniciem propcranc.C^ibus opponuntur frugales,
air''gc,hocclt,fcrti! tatedidi.
l^**"'1- p ^"es^ibiccij: fortitudini funt , Magnificcnria,
»6**- 4" ^ ntla.>P«Jtiontia,Perfcuerantia. ^JPkfagn fi entta*

' '^ ^^pe^ibt, cft rerum m3gnarum exceftarum

'ofiti. CUrn^nnTii ampla quadam & fplcndida propofitio-

c' 3gitario atque adminiftratio. Hxcintcrduo
0J ^erfatur^cifci/y/ot/ & paruificentiam.iSAmi/^*
J anirniparuitatem,fcruilia Sccontcmpta artificia
|:Jden- ?5raful> Parutficenetayy.r/^fimizyc&. paruitis ani
*• n^« & abie&io ' ndigna viro. Ftdentia , uoX^fi^ eft
Pef quam magnis & honcftis in rcbus multum ipfe

VRl, 306
vt alibi Cicero dcfinit:eft firma animi cofifio. Huic
opponiturab vna parte 5dpi»> ab altera diffidentia;
que; metu mali,quod videtur impendcrc,nihil audct
aggredi.

Paticnti*y tb^nutJuA3 eft honeflatis aut vtilitatis 1 Patietla
caufa, rcrum arduarum acdifficilium voluntariaac
diuturna perpcfsio. Hucplacet adfcribere caufas pa Cauf* P*
rientia? ex pnmo Faftorum Ouidij, vbi NicoftratatienU*'
filinm Euandrum exukem adpaticntiam hortatur
» his vcrbis:

' Forttter exilitt m ferre memtnto tuum.
Sic erattnfatis.ncc tc tua CHlpafugamty
Sed Dettfyoffc/ifo pulfus es vrbe Deo.
^(ec meritt poeriampaterisifed nummis iram,

£ft aliejutd magnis crtmen abejfc malis.
Confcta mcnsyVt cutcjue fua eslytta concipit intrx

Pettora,pro faUo fpem^ue mctumjuc fuo.
N ec tamen vt primtu moeres mala talia pftffut>

Obruit tngentes tfla proceUa viros.
Paffus tdem cfiffyrw qut juondam pulfm ab otis

Cadmutytn Aonia confbeit cxulbumo.
Pajfiu idem Tydeus,& tdcm Pagafcus lafony

Et cjHospr&tcrck longa refrrrc mora cft.
Omnt ' folumforti patrta tsl:vt ptfabui £pmr%

V 1 volucri vacuo qiucyuid in orbc patet:
Nec fera tempcfias toto tamen horret m annoy
Et ttbt(crede mihi)tempora veris erunt.
HicPocta caufaspaticntia? enumerat.prouiden- Analjfi*
tiam Dci,innoccntiam,bonam confcicntiam,exero J^mcau"
s° pla,foititudioem& fpein mclioris fortuna-. Porro Extrema
| patientia vcifatur intcr extrema , impaticntiam & Paticntl*
indolcntiam. Illa fugit omncm laborem & dolo-
rcm.Harc omnem laboris & doloris fcnfura abiicir,
Grarce «wr*'0H* , vt illa fiC& gencrali nomine , quac
iortcproprium non haber,dicitur.

Perfeueranttay ^fj ift Ay cft in rationc bene confU- 4.perrcae
tuta flabilis cV perpetua permanfio.Vcrfatur autem «n»ia.
intcrduo cxtrcma,pcrtinaciam & lcuitatem. Per- oppofita
| twacia>cLv}dJei^ qua* f«ne delibcrationi cft inimico, feu cxtte
4° nimis cnim infiftit in fuis pcrfuafionibus. Oriturma*
autem cx amore fui & honorifica de fe perfuafio-
nc : qtio vitio laboranrcs , fibi nimis placent , & de
fuiselatiiis fentiunt, & inde fcre funt iJ^.vuuon<y
non cnim admittunt aliorum iudicia & fcntentias.
/tfchylus opponit avZ&J zui*hi<t, itacnim ait.W^*
ttv5&f(tay iv2**.tctcLy*ivov vfytfy nroji. Hoc cft> ^eejue
perutcactamvnquam extfttmes mcltorem prudentt deli-
berattone.

Leuttasy t^ortts, qua quis nuncin hanc,nunc in
illam temcrc tertur fcntcntiam,non fecus atque plu
ma,quae facillime lcuilsima auranunchuc nuncil-
lucimpellitur.

DE TEMPERANTIA ET
eiuspArttbw.

Temp er ant iA,o-^53-^,cft rationis in libidi- TcmP-.
nem atqueiu alios non redos impetus, animi«n."* de
firma & moderata dominatio. Latinum nomen
ortita clt a tcmperando, hoc eft, xnodcrando,vide-
licet,quod affcftus moderctur & a&ioncs & geftus,
vt in cis quardam appareat fuauitas & veluti lucun-
da quatdam harrtionia. Grarca appcllatio ffpufQrfn
fecundum Arillotelem dicitur,quafi «r^f^T^.^
K^/v,hoc eft,confcruatrix prudcntiar.Sccundum Pla
toncm,fl"6«7if £foy/*cr*<iK,{alus prudeotiar. Vtraquc
ctymologia eodem peninct,videlicetqu6d tempcr
rantia faciat , vt falua fit prudcntia, hoc eft,ne quid
contraprudentiam, cuius regulaeft rcdaxatio,fiat.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

3°7

D E

Et^uoniam impetusanimorum ffepe infurguc con
tra hanc rcgulam,acccdit temperantij,vt eos mode-
rctur , ne quid Sac mdccore,& vt falua maneat pru
laudc*. dentia.Huius laudcs merito funt plurima: apud fcri
ptorcs,dchaccjuidam Grjece dixit: 7»<Jt MbipfrkrfoK
vJhlnMk-Tiow dLhho. Hoc eft, Tempcrantta,mhtlpre-
tiofitw.dnc enim hac cancra nullius funt prctij.Quar
autcm hac funt tcmperata,dulcif>ima & prctioiifsi-
ma funt. Menander temperantiam penu virtutis ap-
pcllat , cum ait, rauiHiv 'o$v a.y^ » ca^cuvn. Xeno-
phoncandem appeltat,dsa2*/ovo-o*/ct$-, Fundamentum
faptcnti&.\Lt addic : T^jhil malt tn eo vtro nafct poffe^ui
hoctecent fandamentum, Et cjuidam defeptem Grar-
cia? fipicntibus ita monet : Sts tn adolefcentia tempe-
rans,tn rnedta atate iuffuf,tn fcnelia prudcns,<jtto rnorta
ris abfjue trtttitta.Ciccto alferit tcmpcrantiam face-
rcvtrationem fequamur, eandcm dicitanimis pa
ccm adf:rrc,& eos cjuafi quadam concordia placare
Kmcnu, & lcmrc. H rc inter extrema verfacur, intemperan-
iita°PP° " tiara & infenfibiiitatcm. lnttmperantia , dr.ohasia^
i. inccm. cft cfFrenis quaedam a tota mcncc & a rcfta ratione
pcranua. jgflgjjiQ.ftc auerfa a prarfcriptione rationis,vt nullo
modo appetitiones animi necregi , nec contincri
«jueant.Gratca appellatio , dxohao-i*. dicitur ab a. pri-
uatiua particula,& mkdfyt quod iignificat frcnare &
temperare. Nam qui hoc vitio laborat,vcluti frcnis
cxcufus quocunque impetus animi fcrunt, ruit. Dc
li3c Cicero. Quemadmodum temperantta fedatomnes
appettttones,& effictttVt h£ rctt& rationi pareant, con/er-
uatcjue confidera.a tudtcta metts-Stc hutc tntmtca intcm
perantta,omnem animt slatum wfiarnmat, contnrbat , tn~
cttat.Vith qua? coniun&i funt intcmperantia?, enu-
mcrat Ariftotcles his verbis:ttX9Aot<r/scvcomitantur*-

7a^ia^d.vaiJ"cia,dy.oo-(j.'tA,Tpv^, pot vuta, d(J.{het*,'hifapia , *
xxuo-/f,hoc c{\,0rdmis perturbaito,tmpudentta, confnfio,
dcltcU,ignauia,incuria,negltgentia,dtJfoltttto. Idem af-
firmat,malum intcmperantia?,hydropi & tabi fimi-
lecfTe,proptereaqii6dcum radices egcrit,incurabi-
lematumtit.

bilit«?fi" I»/e»fifoto#**w*^*'^l\upor cft,quo flt vt nulla;
animiaut corporis cogitationes fubotiatur.QMi ho-
1 borant vitio non admodum multi rcpciinnciir.
Vndc fa&um eft,vt ait Ariftoteles, vt ne nome qui
dcm habuerinc.Appelleturautem civot/o-:»7c/,hoc cft
omnisfenfus expeites. V ox dvaia z»cia< in Philebo
Platonis eft, cum inquit , anima cft dnraAic motum
corporis dvaio-^7iav nominans.
Tempe- Tcmperantia? partcs func plurcs , vt funr Vere-

ranuepar dia,Honcftas,Contincntia, Sobr ietas, Caftitas,
Pudiciria, Humilitas , Clementia liue Manf letudo,
Mod c ft h,ivTd.yaL, d eco r tt m ,ot v7oc w«<*0 m o d era ti o .

i.verctu- Verecundia, di iw.cum moJum feruat,virtutibus

**u' annumeratur , & vtrtutts ttncl.ira quasdam a Cicero-
nc dicitur , & ab eodem cuftos omhinm virtutum ap-
pell3tur,dcdccus fugiens. Ha?c maximc.in virgini-
bus & adolefcetibus laudanda eft,iuxta illud Plaur.
Decet verecundum effe adolefccntem. & de adolefctrnte
' in Adelphis dicitur: £rubnit,fjluarcs eft. Pythago
ras hoc de vere cundia tradidit prarceptum. Tp*%ett J '
. b i l&iffjtfS? itrrn llPrt fttr d^M9y»T' iJty.&eivJavJiy.oLh/rci./-

Extrema. yjwnfci.vl-v. Vcrfatur autem ha;c v<crecundia inte>

pudor!^5 vitiofurrrpudorcm & impudentiam.^mtJ/w pf*dor.
</u5-ft>77/cteft,immodicuspudor , atcjucideo vitiofus

icntUPU ^ tutpis« hnpudentia, ofrauVtfoi vitium pefsimum,
vidclicct cum quis pcrfricla fronte,& omnicxhau-
ftopudorc, quiduisaudct. Hoc vitio laborantcs
viri quidemxi/v^r , mulicrcs vcroxuv^Wsr ab Ho
l^icro appcllantur , vtquicanino afpedu abfqu<
omni vcrccundia prarditi lint.De hoc Mcnandcr in
hunc modunrconqucritur:

L | E G E jo?

Nvv i<f dvctiJ tiytt &i6f xaAtTy <j* cTh,
A(hSl,V x:«7ouv >otp vuv vcu.i{fjcu%lif.

0<roY fixd IffGY «^flV fXOlJ 0K~.<\

Hoc ctt.o maxima Deorum, Qua nunc es impndctt+t
ft Dcum te vocare hcet. Sed oporta : nam qi.odtmperat^
' pro'Deonunchabetur. Quoufcjue progrederis} cjuottfjttt
t peruentura mtht vtderts} ldem. Kaxi» » dtJ ufiviayi dvaj-
| J t< tya.lt~,zJtfali4s pudor vht vinctt mpndentia. P.ollux
10 ait : cantsoculwn habere dtcttur is , aut nmm plu* tmpu-
dens ejhcnt fietiarn tmportutitiatcm adieccrts, twrpi^ar,
fcccrts: yna voce figntficatur vnpudtnuffimus,tn cjuo fct-
Itcet mufca & cants tngentumcopulatumefi.

De noc vitio ita aic Euripides : >> y^ /r» 'lv ■a.vfyd-
Tsotoiv vUav avatJt <a,Hoc cii :Ommum vtttorum,<jua in
homintbus f..nt,maxtmum eft tmpttdentia. Hanc Xc-
nophon maximam duccm ad omnem turpitudi-
nem ciTe tcltatur. Dc qua hscc Thecgnidis eft
qucrela:

10 w& * VVV dlf OVT (jflfj if dvQp(VUroiG-JV ohoXiV,

dvldi dvaiS ein y<ttay l-aipyjh o[xa<%
Intcrmortales perijtpudor omnis honeftus,
Oscjtte pudore vacans afpicit ornne folum,

Honeftas c-uv^t^hzc cauetur,nc quid indccore,cf- **aS>°
foEminate, libidinofe &turpitcrfiat cogitcturqce.
Vcrum hic honeftatem vocari eam , quse a fapienti-
bus&bonisillud nomen merecur, memincrimus:
non qua: in mulcitudine confpicitur fi<fto nominc:
ai<?xfiv ydf KpivtiV 1d y.ahdla ^roXAw •\.o$q>. Ciccr o: Cum
td, cjuod vttle videtur in amtcitia, curn eo, cjuod honefittm
efi, comparatur, iaceat vtiluatis fpecics, valeat honeslas.
ldcm:Hon<f}ate dtrtgereda vttlttas eft .Idem: I llud hone
fiurn {cjnod fepe dtxtmvu) eiiamfitn alio ccrntmtts, tarnen
nos mouetjatcjue illt,in cjuo id ineffe vtdetur, amiccs fictt.
I Jcm,^r/ officio cvlendo fta eft honeftas omnts&in negli-
gcdo turptiudo.Opponizur ergo turpicudo honcftaci.

Continentta,ly ^dt^a eft pcr quam cvpiditas con „'efliia,
filij gubcrnationc rcgitur.Harc enira maximc volu-
pcates corporis,cibi& potus ,& rerum venercarum
modcratur. Contincntiae autem nomeh ex co cft,
quod ita teneat cupiditatcs cibi po;ufque & rcrum
venerearum fubimperio rationis , vt ab iis fc vinci
minime patiatur.Huc illud Pyrhagorx pra:ceptum.

Kp*7?,V J> ei;t& rWh
Tots-poV t&pcJJtra, vwc, K&yfmt ts , x^ 3ua~. Hoc cft»
Impcrarc affuefce,veritn cjmdemprtmurn,fomno Itbtdtnt-
c/ue & ira. Ec Anacharfis: y?,d>7cn<,ya9f-<,diJ oicov xod}~v.
Hoc c^tLwguamfVcntremyeneremcompcfcere. Ec
Menander:/otrp V vei? Z <&a<rav mav xpct7(1y:Hoc cft, (fo-
nare omnem ventris habenam comprimere. Huc ctiarn
Virgilij vcrfus afcribere placuit:

Nec V eneris,nec tu vtni capiaris amore:
Vno tidm<jucmodo vina Vcnufque noccnt.
Et rurfus.

Cowpedibits V encrem,vtnclis cot.ftrivge Ly&. nu
Ne te muneribus Udat vtcrcjuc futs.

Vtna fitimfedentynatis V entu airna creandis
Seruiatihos fines tranfilttffe nocet.

Sequamur itaqweCiceronis confiliu qui 2\t:tantu
ctbt q- pottonis adhibendum efi, vt reficianturvtres , non
opprtmant. r.SJfe cmm,\i alibiaic, oportebtt ^vtviuas:
non vtuere,vtedas.

Concincntiat opponitur incontinentia,aXr*W,
qua? eft cum aiiquis non imperat vol-jptatibus : fed
ab illisfuperatur,cifqucfe fcruumfacit. Soblic

Sobrietas ,'»?*h«!iK , fpccialius nomcn eftquam *'$<
contincntia.Eft cnim mediocritas potus , & oppo-
niturebrictati.Latina: vocis ratio clt , quod dicatur
fobrictas,quafi (ine ebrietate. CommocU fobricta'
tis pcrpukhre complc&itiirHoratitis;

/iccipi

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

3°9 N A T

Accipc nunc vitltu temis qua quantaque fecum
^dfierat.inprtmisvaleasbene. Idem.
-^"*rf fcilicet fobrius) vbt dttlo citius curatafiopori
t^ietati, ^ern^rf dedtt,vegetus prtfcrtpta ad munia fiurgit.
jwpitudo Y«um fobrietatis laudes aliunde redius arfti
ttoda.°m ^ari non Pomjr>V-luam ex cbrietatisturpitudine &
^ncommodis.^^/^inquit Cicero ,rettevtinon pof
fi*mwm*lto ttbo &• potionc complctt.XLx. Pocta Grxcu^:
Wefi*f «**f wsuv (jSfj tffiflfhT* Ai vov KtvofjpiKFli ro\\02>

>A.i>7?ol)' OK^ittS ftaLTUJU ttKOV CLKVHV , tttTip W.OV HVtV KttKUS'.

Hoc tii.V inofu vtr ab tra qutdern fuperatur,mente ve-
ro ift vacuus yfihlctquf vbt mult* verba effitderit temere,
tnuttus attdtre qut volens dtxit. huc prouerbium txt>K

iv otnkvpeux/TK kou>*>£~.Hoc eft: Plerunquein vint
ptEitbus altquts nanfragtum f.tcit. Ariftophanes vinum
lic Vcneris eflfe diccbat,his verbis : U vs t~ -sr/v.Tp %m<
«■z^Ji t»>- yoL\% , S-taue ad btbendum vinumy Veneris lac
Accjue ideo Plato Icgem ftatuk,ne quis guftaret vi-
uum ante completum ig.a?tatis annum. Deindc vf
quead l^.mcdiocritcr guftandum ctTe. Huiuslegis
rationem addit hanc : ovyit w**vp6%fftvw, hoc cft,
'tyonoportetignemfupcrignem equttare. Sunt & hi vcr-
fus apud Clementem AJexan. ^

<wo< 5' ts tsvpi 7cov z%ii ijfyfyyiVT ctv ts tt vJptts

t: fy\XUU£IV6tj' Clat KiCu77ttv ttKtt.

&?i»s iti vojQ^pd, Jt wasfl JetxixpMi*>j$/itti9cuvn.
Et Aufonius.
Enfe caduntmultitpertmit fedcrapula plures,
Notctiu & verficulus Propcrtij:

tJtnoforma perit,vtr,o corrumpttur atas.
Huc & jllud Menandri pertinct:

HoKus yxf-XtvQ^ -aroAAat ctftApJetVHT moitt.

Multum vtnum multafucit peccare.

Et Latinus Pocta.
Et Venus invtnis \tgnis in tgnefurit.
1 Ciftitis CasHtdsy£) r/ot, cft rdigiofa quardam mundities &
Conflfti Pllritis , qua & animus mundus ab impura libidinc
ift»nlia" COrpuspurum fcruatur. Corporis munditicm fine
«•52*" puritate anim» Ariftoteles p.:r uifecif.qui cum vide-
utc. l' r« Zenocratcm mingentem & non admouentem
jn^num 7$ ouJom , ridens dixit , fcwjp» «.V &y**JMu-» J
ttWftA/a : man is qutdem cafia fied menstnqmnata
eft> Ncq"ecft tamum in virginibus caftitasdequa
'°quor,rcdetiam in coniugibushoneftis:Vnde Ho-
ratius:Z)(»x efl magna parentum ar metuens altertus vtrt
cer">fioedcrecas~titas.

Qu*. dos matronis pulcherrima>vita pudica.
Qitf cafia efl}de aua mtnttrt fama veretur.
Huic opponitur impuriras, f//»Jcv/it. Pudicitia
tt";,'*,cft qua abftinctur non folum ab illicitaVene-
rtsvcrum ctiam a lignis Veneris.Non enim folum-
tnodo corpus caftum eflc oportet : verumetiam o-
culos. Atque idto pudicitia Romanis vclata facie
P'ngi fculpiqucfoiita cft.Et apud alios teftudmi x-
AWU ^a,^arata ,quod pudicarum eftfefedomi conrine-
'"«un, r>-»cV frequentia loca omniadeclinare. Opponitur
^*«5. pudiciriaAVcXkwt, qua: externis fignislibidinofum
a'iimum tcftatur. Virgines igitur & mulieres, qua?
"irnio ornatui ftuden(,vpr&dunt animi libidinem.
Qii-irc Tibullus vetat,ne auro polluatur forraa , ra
^nim ait.

^dmonuiauotiesyauro ne pof]ucformamt

Stps falent auro multa fubejfe mala.
Quidam admodum venufte K&nwswJtttv muli:-
° r e m t a x i u i t h o c d il e m m a t e-Si pulchra f* nt muliere s,
fojfictt natura,noncontendat ars contra naturam, hoc eily
non htigctfncus cum verttate. St turpesfunt natura : td
JH°d apponunty magis dcformttatem arguit. Oportuit
'^tur fimplicitatem ampledi. Et raerito Apcllcs
P^^or rcprchcndit difcipulum pingentem Hek-

VR£

310

nrm auroornatam , 6ado!cfccns,inqiiit,quia non
potuifti pulchram pingcre diuircm fccifti.

Humd tas , T^cm^-^ZGvxxncx & rcfrsenat mo ^unuU
tus audaces , ne plura nobis polliceamur quam par
eft.De hac notentur hi Mcnandri verfus:

ttvSoayrsov 'vl*. Cctulov ttvttjtiuvtifK et.i.
jS«Aoy Ji ctpto-Kov tza.c^ y.* ctvfita txovov.
H SvhIk t^^iKli^jVnltt i) ippovct,
$v»7if trt^UKai fJL» ypovrts V&ifbitU
h J iivTrpoffmyocoiciv Wi tis yjtpts.
7?os (j& icr^/ -7rao-i, kav -rplu^r.s Qm,

Hoccft.

Homincm te effe fjcfempcrmcmincris.

Studc omnibtu placerc.nun tibtfolt.

St mortalts cs>optime->mortaha ejuoaue cogita.

tJMortalus natus ne faptas fnpra dtuinum numen.

?n comiter falutanttbw tneft au&damgratta.

<s£quabtlem te omntbus pr&fia^ttamftvita excellat.

Ouidiusitidcm humilitatem commendathis
verfibus.

Vfibus edoUo fi ejuicquam crcdisamico»

Viue ttbit longe nomina magna fi*ge.
V tue ttbhquantumque potes^prxluslrta vita,

Sauumprdlaflrtfulmen ab arce ventt.
Eff*git hybernas demijfa antenna procellasy

Lataque plus paruts vela timoris habent.
t/4jptctsyvt fumma cortcx leuis innatat vnda%

Cumgrauc nexa fimulrettamergat onus.
Et rurfus.

Q^Hfiiit^vt tntas agitaret Dadalus alas>

fcarus immenfas nomine fignat ajuas}
T^empe quod htc alteydemtf stus tllevolabaty

Nampennas ambo non habuere fuas.
Crede mtht,bent qui latuitjbene vixtt,<y intra.

Fortunam debet qutfque manerefuam.
Pulchrum exemplum proponit AufoniusinA-
gathodc Rcge Syracufano.

Fama cfi ficltlibus ctxnaffc Agathoclea %cgcmy

Atque abacum Samto fitpe onerafife luto:
QujtrcnttcaufAmtfeflondttfcx ego quinunc.

Stcantx fioulo fiumgenitorefiatus.
Fortunam reuerenter habeyqutcunqu« repcnte

Dines ab extlt progredtere loco.

Propcrtius.

Alterremus aquasyalter tibi radat arenas,
Tutus ertsymedto maxtma turba mari efl,

Huic opponituryip^i/f , u-snpM^ttvitt. fuperbia caf- ^duc^""
cumvitmm cft & pefsimum: facic enim , vtjiyvah upcr 1
ffiAjJiv nemo vidcat, & multorum malorum caufa,
tandem fibi ipfi perniciem affert. Contrahanc be-
ftiam, ck Graeci & Latini autores multafcripfcrunr,
e quorum monumentis pauca adfcribam.

Prirao loco producamus Menandrum,ciui ita ait

ulpuaAKiot.
ttTsttvlts ci (fvo-ovlis lq> tttujois [tiytty
o.vjoi ya.p «x )tsovsiv tivQptezrw %\}o~ct.
0 ter rntfiert Omnes infiati , qui de fie magnificcfen-
tiunt,fgnorant eniut tllt hominis naturam.ldc m

otKet^oVlttS illS iKfiVyti J IkLjj. HoC eftt

ArrogantU nemo effugiet poecam. Idem.

c $ ti ppon~s y.iytrov tiuoKtillio' tst
Ob quod rnaxtmc fiuperbisyid te peffundabit.
Alius quidam Com icus grarcus.

ft Kj [i0.7lKt\Kytls 5rj»7oV ttK*ffOVy

av p.o.Kpj. tsr]u>isy^Kiy{A.(tJi a> Kpttjn trtpifferS,

(tV iVlfXctJriSy^oLUTct Vfo TpoGttTIOV 3%iV,
tt tyV70$0pl*jZTO%%»Sb$Vi'>T(tpitetj

av tsKicios ysjvTo %pw* ouT/kO- *o^Cfp
ttv ctKdQvtifyTtTo olfoitts tri vfvctyftA.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Hocefl:
Et fe Rex es,vtmortalis audito9
St longum excrccs,puutta td fittftta nimia teneris.
St veftembonagcris,hanam anie geftauit Ohicula.
Stgerts aurum,\d fbrtuna f.iftm eft,
Si diucs es,td temparii iniufta vis.
St fitperbis,id amentiafiremttus ejt.
Haccfcedabeftia ingratifsima cft virtutumco-
mes,&quicquid attingit turpiter fcedar.iuxta vcr-
fus vulgarcs*

St ttbt copta,[i fapicntiafirmdquc detury
Solafuperbia deftrutt omnia fi comitetur.

Et Claudianus.
Inquinat cgrcgios adtuntla fuperbiamores .
Et rurfus.
quia ipfa fupcrbia longe
Difceffit,vttium rebm foienncfccundis*
Vtrtutumque ingrata comes .
Seneca.

Dominare ttmtdm,fpiritm altosgere,
Se-juttur fuperbos vltor a tergo Dcus.
?.cicm€- Clementta fiuc manfuetudo, Vf&ne, eftpcr
*»• quam animi temcre in odium alicuius concitati,co
mitateretinentur.DehacCiceroitaait : Nthileft
laudabtlim , nthtlmagno ac praclaro viro dignim placa-
bilitatc atque clementia^ux ita probanda,vt adhtbeatur
Rctp Mtca caufa feueritas , fene <]na admmtflrari ciuttas
nonpoteft. Etrur (as,omntbm efi odtocrudslitas,& a-
mort pietas & Clementi.i. Terentius : re'ipfa comperi
mhdejfe horntm meltusfactlttate atjue clementta.
Ouidius.

Regia,crede mihi,rcs cft fuccurrt^e lapfes.

Idem libro 3-de triftibus.
Quo juifyue efi matorjnagu cftpLcabdu irt%

Etfactlcs mottti mcnsgcnerofi capit.
Corpora magnanimo fatts cftprofiraffe leoni,

Pugnafmm finem,cum iacet hoftis,habet.
At lupm, & turpes tnftam morienttbm vrfi,

£t quxcunque minor nobtlttate fira efi.
Hanc Claudianus corarneadat Honorio Confu-
!i his vcrbis,

Sts pim in primis.nam cum vincamur in omni
tJMunerc ,fola Dcosaquat, clementia nobts.
Huius commoda idem rccitat hifce vcrficulis.
Hac & amicitias lo ngo phjt tempore firmat,
Manfuroquc adarnante ltgat,,nec mobtle mutat,
fngenmm^paruo fircpitu,ncc vincula noxa
'Dtjfolut patiturjiccfasltdirc prtorem
AlLtcttnr venicnte nouo,bcncfatla tencre,
Refpuere offenfas fhctlts,paritcre]ue mtnoris
Ojjicij magntauc memor,fuperare laborat,'.
Vtquc hofles armis,merttis fec vtpcit ?n tcos .
Jiac fiuet abjcntes,haclonge jola remctts
ConfuhtyhsLcnullis auidam rttmonbm aurern
PandityVt ignauum nunquam Ufura cltentem
Jnfedtofi tuos alienent murmurafcnfus.
Sy#« viuts annexus amor mcmwjjefepultos
Defentt,tn prolem tranfcurritgratta patrum.
Huic opponitur inclcmentia aMha, crudelitas
quaedam & feritas aduerfus vel victos,vcl fubic&os
feu reos.

Modo ModeftUyZw/j*™ > cft per quam pudor honeftus
claram&ftabilem comparat authoritatem. Ha?c
in opinionejfcrmonc gcftu,actionc,negotioru fer-
uat conuenicntia.Cum hac pugnat fuperbia Thra-
fonica,vanitas feu iadantia,garrulitas>futilitas, fcur
iilitas,pctulantia,obfccenitaJ, itemluxus & ineptia?
in vcftitu & multo maxime curiofitas fcu viku-vf^-
3 /y.c^»,dc qua hicfcrtur Yerficulus:

D E LEGL V

f -TfiKu 3t'Ay.<,<svvnt «V sV yjtiaTrfW ct>h<i. Hoc cft,
Curtofetate non eft aliudpeimmalum.
Ey7«£'«in agendis feruat ordincm, fincquo nihil 9*
fuauc, nihilgratum, nihildeniquc laudabileeft.
Huic onponiturctTci;^.

DecorumyV tt^oy cumeu7*|^ cohsret, nifi quod rua
qucmadmodum illa propric eft rcrum,ita dccorum
eft pcrfonarum , etfi difterentia hacc non cft pcrpe-
tua.Huic opponitur indecorum,*TJsVHst. n Aoi

K-fh.-yxi* eO,per quam quis fuis eft contenrus,ncc mui ' "

aliunde defiderat quicquam. Virtus fanc rarilsima, l^J^
fedinprimis laudanda. Haec enim inimica cft a-
uariti2,prodigalitati,Iuxui,fuperb;ae,& multis aliis. Mode-

Moderatio,/^7p/oT>iffuperiori ancillarur. Ha?c c- llU0.
nim facit,ne quis nimis exquifita rcquirat. Qui *w-
7c^<-cft, moderaturitaomnia, vt potius natur^
quam libidini fatisfaciat. c6c1ouj
H-ec fint breuiter di&a dc quatuor virtutum gc- traftltio-
I neribus, earum partibus & ofhciis, quaru virrutum ws^jj
fcmina in nobis eflc diccbant Stoici anatura indita, ^ibo*
aliis maiora,aliis minora:ea praetcrea excoii,iugcri, jjioppjj;
perfici,diIciplina,cducationc,exercitationeaffirma- ,li fl
runt. id quod me pcrfpicue oftcndiflearbitror.Dixi
quoque de expofiris vitiis,quo virtutum dccus ex
collatione magis cerneretur. Concluduntur autem
hac demonftratione. g

Quicquid homini comienit fecundum rc<5tam
rationcm,expctendum cft,& quod cum ratione pu
gnat,fug.cndum.Virtutcs conucniunt , & vitia mi-
nime.Ergo vt illae cxpetcnda::ita ha:c fugienda funt.
M^ior elt principium {upradedaratum.Minor col-
ligitur ab enumcratione efYcdorum. Erfccla cnim
virtutum coferuant hominis ftatum & dignitatem.
Itcm Occonomias & rcfpublicas ftabihunr, ciim
contraria his vitia , non folutn cum hominis digni-
tate pugnantjVerumetiam domos atque rcfpublicas,
experient a tefte,cuertunt.

Hic merito qua»ri poteft ,'num omnia quar con- fo(bd*
cludontur ex principiis Icgis naturar, fintneccflaria Con^*
401 nccnc.Ad hanc quc^itioncm refpoiideo:Omniaqui- "^rf*
dem necclfaria eilc,fcd alia in fpccic, alia in genere. d««c^J!
Concl fiones in fpccie neceffariae & immotae funt, Jj'
quae re<5te cxti uuntur a principiisjta vt quicquid fta b.*|^J
cuitur ab vllo honiinecontra coclufiones recte ex- ?£ooe*>-
truftasjfitconrra kgem naturje. Lcxfertura Semi- i-.lojj!
ramide,vt cognati cognatasin vxores ducant,qucd gjjjjc
ideo fccit turpifsima tcemina , vt fui filij complcxu ijo^J.
frueretur,a quo & occifa eft. Qui iuxta hanc legem t*^1
cognatas.vt matrcsjfororeSj&c.iduxcrunr, no func
cxcufacilege tyrannica & impia ,imo lcgc natura?
Jamnati funt, atque ideo quicquid vt honcf. u con-
cluditnr ex axiomatislcgis naturar, honcftu cft , &
& quicquid vtturpe, pcrpctuo turpc ccnfcndu cft. ^tfa
Alia? codufioncs funt ncceffaria; in gcncrc , non in ri» mi^
fpccie.HtE mutari poftunt in fpccic,manctc generc JJ^ti*-
Huiufmodi funt plurimae impcratoru &principu lc 1
ges,qui fcmpcrrcfpiciunt ad incolumitat|m rcipu-
'>licae, & ad cam confirmandam fuaslcges ordinat. ^
Sit excpli gratia harc lex : Nemopercgrmus vallum *
vrbis conlcendat. Harc lex in gcnerc ncccffaria eft,
non in fpede*Tn gencrc,quatcnus ad communc bo-
num facit , & ad confcruandam reipr blicar incdlu-
tnitatem.In fpecic aute non eft necc flaria,quia haec
detcrminatio non diredc concludirur cx axioma-
matis naturae. Poterit quoque inciderc cafus,vt Icx
feratur, qua peregrinus obligeturad confccndcn-
dum vallum,qu3: fane cum priori pugnat, fed in fpc

;ie,& nonin genere.

Addamus & aliud exemplum.Lex aliquando fuit, xcop1^'
Nemo vfuram vllam accipiat,hac lex in gcnere nc-

ccffaria

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

3i5

Gc&rit-e&nQo in fpccie. In generequidem, quate-
nusiacolumitaci reip.iolicar feruit,& commoda cft
ciuibus: infpccic autem non eft neceflaria , quia
poccft, vt vrio hjminuno forciatur fine pro
poucum,hoc cft,vc nec reipublica? h*t vtilis,ncc ciui
"Uscommodi.Si crgj vc miiori incoinodo occur-
rat magiftracus,pcrmiccic moderatam vfura, vc ac-
cipere q linque de cencum, vc hac racione iuuencur
ciues & confulatur laluti reipublicemo euertic prio
rem legem in gcnere,licet terac permilTione in fpe-
cie.Idco diligcnter fprctadum eft, quac hypothefes
De4in. *unt ncceflanar in fpccie fcu <*Va<«*-,& qua? in genere
?iir Vti" j*ntuin,^cu **7*7/.Ha?c diftin&io raultas quejrtioncs
"^" > u"uercpotcft,& oftendit,quod tamctil oranes ho-
neftac leges excruantur ex axioroatis legis natujne,
» n°ntamcn fic neceflarium,yt nos cafdcm leges ha-
litio/' DeatPuscu Gallis,aut Italis.autGermanisin fpecie.
* Qyilibec enim liugiftratusAKy*-^/;©- poterit leges
vtiles fuae reipublicg condere:modo nihii contra na
fura? normam ficiatjimo vero idem roagiitratus po
leftalias leges in alijs ditionibus haberc, fi id vcl
condicio hominum vel racio proprietatu expoftula
re videtur.Q^ diucrfa; lcgcs,camec(i m fpecie vari
anc,camea pulcherrimc in gencre coueniunc, & mi
n'rne fibi inuicem aduerfantur.Huc ergo diligentia
"^giftratus incumbat,vt lcgcs & cofcntientes legi
pttura; & vtiles faluti refyublicaf ferat,hoc tame ita
tntclligi volo,vt in bcne coftitutis rcbufpublicis no
temcrc legum fiat mutatio.Nam legcs lbngo tera-
P°rc cV vctcrum autoritate cprirmatar^iam facrofan
Mure-', * haberi debenr,vt nefas fit eas mutare.
jS^jJi Poteft & hoc modo refponderi ad quacftionem
ft>oncm Pr°P°faam.Natura quaedain di&at neceflario facie
tupUcenj. taqnasdam rurfusiudicat neceflario caueda:& qua?
O^jtdai' 1 10 rnedio relinquit.

J?«?ccf , Quz neccflari6didat facienda natura,ea cu fiut,
en£Uc,~ la^afunt vbique&apud omncs,idque natura,non
°pinione.Huius generis funt omniu virtutua&io-
"esproprise, quae ex axiomatis natura: per demon -
t - *rationem extruuntur.

•«cc^^SH* neccflarib natura cauenda iudicat, ea cufiunt,
^«eiMU. In,ufta funt, vbique & apud omnes.idque natura &
"°n opinionc,huiufmodi funt omnes a&iones,qua?
i q^djj. ne<^ut vel minimu a virtutu proprijs a&ionibus.
[^tube. • m me^*° relinquutur funt libera,ita vt nec
lujfus nec iniuftus dicatur quis,fiue ea faciat*fiue o -
ni.lttat.Hucperrinent a£tiones,qua:pcr fe nec in vi
|?JS nec in virtutibus ponuntur.Vt vallum vrbis co-
ccnderc Vel non confccnderc,natura? lcx liberu rc
lnquit.At vbi decretu magiftrat* acceflcrit,quo ir
terdicitur,ne quis valluconfcendat,iulticia? & legi
*ranfgreflor habenduseft,qui cotemco magiftratu
Creto vallucofcendit:5c contra,quiabltinetpro
Pter 'magiftratus edi&um, iuftus in ea legts part<

***** il' i • n c tcrti° genere quzri poteft , nu lata lcg<
SES r19?* fit natuia vallum confcendere. Si no e'i\ na
Cl<lu* raiJ,!unu,videtur opinione tantu iniuftu clTe.D
n°n3tUrafuiffclibcrum,ide6queneciuftu,nec iniu
ui-icd poftquam acccffit vox magiftratus,quae fi
^eni nacura; fpcctas,hoc eft, incolumitatera rcpu
,c*>interdixitquod libcruerat, natura?tcrminos
ranfgrc^jtlir qyjf^yjj jjanc ieg^ vjolat , & factum

Pronuncioiniuftu natura, no quideccVx^, fed
>noceftob finem quem natur"a fpeftat in a&ioni-
3S pertincntibus ad confcruandam incoiumita-

N A T V R AE.

' te«n f(

Casi

oc»eiatis humanae.

" terum quia male & bene fa&oru teftis & iu-

lr£?feu c°nfcientia,reftat vt de ca nonulla dicamus.
V 111 ^.Uanc^irandumopificiuDei in hominibuscon
lcat»a>qua! iuxta proucrbiu,inlUr millc ccftiu cft,

haec non folum tcftatur de Ie^ge natura?,quce hone-
fta prarcipit & illis contraria prohibct, qucadmodu
hadcnus a nobis cxplicatu eft.Verumctia nos qua-
fi adtribunalDci fiftit,aliaacctifans,alia laucTans,a-
liaspuniens^alias excufans. Confcic-

Etfi autem intcrdumcofcientia vcluti fopita dc- ti^via-
litefcic: tamcnaduerlis perinde atque flagellocre-
brius excitatur,iuxra illud Sophoclcum:

Hdccft:

I fym affigirhtirtc<infeicnti4i feclcrnm cxcitatnr»

Et Lucretius.
j Scd mcrus in vita poenarum prt> maleftclis
£ft infignilnts infignisjcclcrtsquc luela%
I Carcer,ejr horrtbtlis defaxo iatlus eorum,
VcrbctaycarnificeSyroburipixJaminayttda.
Qha tamcn etfiabfunt^at mens fibi cbnfciafalli
Pr&mctucnsiadhtbetftimklosjorretque fiagcfitSi
Et Pindarus in Pythijs:

X*pdf@- (LlfnCa.1 S iYJJi A QhlQV-) ^

7 dL'f fyvtvjov fs&f 'fffiC^ttv ofAaf^

Hoc e{iilnte>prete Philippo;Sunt hominu mentes ve-
lociores ad laudandi dolofum lucrttmprx iuftscia , repen-
ttum tamen ad ajperum poslfeflum. Eft aucera >»i ,
quam Philippus poftfeftum vocat , dics, qui.fc-
quitur fcftum aliquod conuiuioru,inquohomines
fc cxhilararunt ac largius fc potationibus dcdcruc»
Hanc cum dicit afperam fore, videlicet cx crapula^
, fignificat futurti cite,vt qui male feccrunt,aliquado
j poftfactum confciccia fccleristorqucantur , &poe
nasluant.

Vt autc adolefcentcs refte admoneantur de hoc confcicn
' Dei opificio,omnium primum tenedum,quod cius ?ix fe.des
fit in mente iedes.In mcnte autem lunt tria,qua? ad CUiUS tre8
hanc rera faciunt. hictofide
Primo loco eft intelligentia , qua vocant cdtcm "s^feii*1
plante,cuiu$ orTicium in contemplationc fitu cft,at ancili*-
que hacc illa raelior parsanirai cft , qua Ariftotelcs g^JJi*1^
dicit^cmpcr hortari ac prouocare ad meliora.In hac tempians.
collocatur^uy7>»W/f,ea qua? propofitiones fuppedi-
tat.Nam cum h«c wrriqntrtf fic cuftos ac coferuatrix
notitiarum, qua: nobis innaca: funt de rede faftis
ac fccus.attendit fcmper quid cxpediat,quiduc non
expediat.Atqueca de caufa fuppedicarc propofitio-
ncs fyllogifmis praclicis dicitur. Qualesfunt hse:
Honcfta facieda funt.Turpia non funt facicda.Sunt
autem hxc duo prima axiomata,qua: dc adlionibus
ex lege naturarpromit w7»p»«d>ei quib* poftea plu
riraac extruuntur hypothcfcs,quae prarbent fyllogif-
mo pracYico propofitiones: qualcs multa; a nobis
func antea ex illis primis axtomatis r xtructx.

Sccundo loco in mente cft intclligetia pradica: z. mtelii-
cuius ofticiu in a&ionepofitu cft:In hac collocatur g_naapsa
, confcicntia : quar aflumtiones fcrutctcs fyllogifmo 1 a*
j pradico ex aciionu dirTercntijs prorait, ov^l^ifivt.
i Hedtorehanc fuppeditatpropofitionem : Honefta
j funt facienda.Confcicntia promit hanc affumtione
Defendere patriam,& pro ea fortiter mori eft honc
Ru.^vYliftnTir Oedipo hanc fuggerit propofitioncm:
Turpia fadafunt vitanda, &pefsima maxime vita
da.Confcientia autem cius hancdcprofit afliimtio-
nem.Inccftus cu matre concubitus & parricidiu, tur
piflimafunt facta.Atqueita in alijs a&ionibus
p^y/rmaiorcm, confcientia minorcm fyllogifmo
pradico fuppeditat.

Tertio loco in mente eft7; xj3/7»p/or, Hoc eft, Facul } Faculus
tas iudicandi:Ha?c eft qu^ iudicat de fafUs,an ea lau mdlcldu
de aut pcena fint digna. Honefta fadta,laude & pr^-
mio digna iudicat iuxtahoneftatis gradus : & con-
tra turpiadanac,caqucfupplicio dignapronunciat,

o. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

CLASSIS. I.

Harum
menti»

iuxta turpitudinisgndus. Hocergo Kfntptw maiori
propofitioni , quam fuppeditat wtfyw&tf , addit iu-
diciom.Dcimieconfcientiafubfumit factu, de quo
uidoxio conclufionc pronunciat,hoc pacto.
Sjxt^p»^ adhibito aonnpta in Hcclore hanc propofi-
patSIra tioncm fuppcditat: Honefta facta funt digna laude.
m bcn^i Confciencia fubfumii: Dcfendere patriam & pro
rtis^mira ea fortiter mori,eft honeftum factum.
bilcs effc7&x xpmp/w fcu iudcx concludit : Ergo patriaro defen-
Hcftoris*" dcrc , & pro ea fortitcr mori eft dignum laude.
& oedipi Et rurfus,cv/T;>;/<7/<- adhibita facultatc iudicandi in
httsco»-1 ^cd"ipo hanc propolitionem fuppcditat: Turpifsi-
ftar. ma facTta grauiffimis pcenis funt digna. Confcientia
eiufdem 1 ubfumit:Inceitus cum roatrc concubitus
&parricidium turpifsima funt fa&a.T^xp/Twp/ov.Ergo
inceftus cum matre concubitus & parricidiu dignif
flmafunt grauifsimis pcenis.

Priorcm Syllogifmum in mente He&oris fequu
ta cft laetitia,quae ipfiusanimum in grauiliimis peri
culis non paru leniebat,imo liberabat adeo,vt mori
pro patria iam non pertirauerit. Nam cum a vate
Polydamantc admonerctur,nc bcllum contra Gra?
-cos iniret , Refpondit. ue liwls <*/*$-©-' d^vio-^at tk*
Wpitf. Adco prarftans ille heros cofccntia facti fre-
tus,lc aducrfus srumnas in periculis pro defenden
da patria fufceptis crtxit. Namcum vatcs volatum
auium fignificare triftem cuentum nunciarct ,Hc-
ftor animofe rcfpondit: Siue dextrorfum aues ortu
v crfus,fiue finiftrorfum ad occafum volenr, *uii(<Pt
utycLMto Jdt inSauc^ct £«a»,Nos magni Iouis cofilio
obedire iUtuirnus. Confilium Iouis appcllans im-
pctum animi Heroicum,quo ad rem piasclare & ho
ruftc gerendam impellcbatur. Ncque enim puta-
bat vllum tcmpus ciTe,quoea,qua;funt honeita,no
fint facienda , prxfcrtim ciim falus patriar 2gitur.
Nam iuxta Euripidis fententianv, t/ x*a<V $thov eui,
quod honcftum femper carum.

Pofttrioremfyllogifmum in mete Oedipi Rcgis
Thebanorum tantus confequutus eft dolor , quod
impaticns turpitudinis a feperpetratasubi ipfc prx
dolore cruerit oculos.buit quiue vir Heroios Oe-
dipiu,quietfi vatcm Tircliam inccftas nuptias ipfi 40
obijcicntem contempftt faciIe:Tamen ita vnotcfte
confcientia viftus eit,quod fe & rcum & perditum
agnouerit.Vere cnim Mcnandcrait.

o o-WJS-cpav dvitS rr,xxv » zpwu]<tj(Q--t

» SVViVlf (L'j7?V / UhllcfloV itVaU 'TOtU

Hoc cft, Quiftbt aliquid confcius eft, etft audacif
jimus , confctentta tarnen facit eum ttmtdifim.-.m.
V jriat crgo confcicnti* qualitas pro factorum con
ditione. Re&e enim fa&a , vt in He&ore , fequitur
bona confcientia.turpia veto , vt in Ocpido , mala
Devtraque Plato clcgantiiTime ditVcru in primo
botfa dc rcpMica.Quando inquir, «//^k/j vicinusmortt vi-

ii6

Ptatonis
dc bol

cox6<\ttiidetur%\nH<xdtt tpfum fubtto metus qutdam cr cura eorum
tia.' n^deautbusameanon co%itamt'& fermones , qutferuntur
*lu 1 u" de tnfe>ts%nernpe,tjuod eos^ui htc altos Ufertnr, tlltc poe
rtas tuere oporteat, hatlcnus quidcm ridtcult fjrfabutoji
funt vtji.At tmc torquent antmum sgrotantis, atqui ipfe
fiue ex ftnettutts t^ffmttate.fiue altunde inferis vtctmor
rnagis.cjujt tlltc aguntur covfiderat , fujptctone itajuc £r
me up/cnus amrno verfat ac penfitat ft cjuem Ufertt. A<
ft dfprehenderttfe multa tmuile feciffem vitayex fomnts
lawjuam pucriycrebro excitat.ts metutt , ac malacum jpe
vtu t. Verurn tllt , cjut fibt nnlhus tntusttax confct.ts ejr,
i-Jiid ihncis du <B~&f>irt ^ctdjJ 5 *poT|w? quemadmo
dum & Pindarus ait. Etpaulo ^odiAtct^quiiusle &
fancHvttamtranfegertt , dulcts qutdern , cornutrttns &
altrtxfeneUutiSyfpcscmes */?.Et Pindarus in Ncmtis

non a Oda,5^TCK&!y«/,c'/ ffiV ve'7«7/ >«WT#t/, 9%#h Jtxp
Texsds/ <zt&s yntoA etJft)v dfutifttt^ Hoc eft : Laboribus iuslis
tn /H*e>//«/*fitfencctuti placidum a?uum. c(fi

Sophocles Tragicus fcribit Oedipum cxcaeca- JtU
tum,du£tu Antigona? filiar peruenilTe Athenas, at- turij* 4
que itlic in templo Erinnyum fepuhum. Q^ia fa- tituS'
buJa tignihcu cos,qui turpem vixere vitam , tadcm
mala confcientia moiituros.

Sunt 3utcErinnyes njhil aliud ,qu$m animi per- falix
turbationcs cx mala confcicntij , qua? pcrpctuo co- quid
mitantur turpia rada.-atque ea dc caufa Ef innyes di
cuntur^.aovs^id cft,memores, quia nunqua obliui
fcuntur iultac poense ob fcelcra perpetrata : quac c-tii ^ #
tardius infertur,tamenhocfemperagut Erinnyes, m6tct:.(
Vtcumaximeexpedatur, fentiatur pcena. Dicitur ^JJJjJ.'
autem Erirmys:si?jBT)Hrip/er^- ^ vb„ quafi liscV coten e '
tio .mimi,cuius mcminit Virgilius lib. fccundo Ae
ncidos.^o trislts Ertnnys , qm fremttus vocatM \\>c
eft,quod quicunque grauia perpetrarut fcelcra , etii
ad tempus fecuritatem fibi polliccntur:tanie vcl tsA
nimopericulopropofito turbantur/contra, qui nul
lius mali fibi funt confcij , vcl infummis pcricuiis
benc fperant.Huc illudMenandri:
'CfdvJ^c d*6CTd.{ u*f*[jtMf Tocp» % vynf.
«it/ iv owufck dsros iXVTU.

Hoc cft : Qui ttbi nulltns mali es confcius , non eji quod
audtto tomtru proculfigias.

Dc confcicntia Latmi Poctj etiam mcmorabilcs

fcntentias prodidere

Ouidius in Faftis:
Confciamcns^vt cutque fua eji, tta concipit intra
Pcttorayrofullo jpemque fito.

Poctahit pulchrc difcernit inter confcientia, cV
eius cfre&um. Confcicntiam , quam mcntem con-
fciam vocat,intelligit eam facultate,quaE fadum ad
rcgulam accommodat,quod in aiTumtionefyllogif
mi pradici fit. EiuscfTeclajfpcm & metu facit : Spe
quidcm,qua: futun boni cxptftatio cft, & fequitur
confcitntiam rectefadorum:Mctum vcro, quifu-
turum malum feu pcenam pertimefcir. Hicenim
malct.cTorum comitatur confcicntiam.
Horatius libro primo Epiltolarum:
Atpuen ludentes,rex ertstatunt.
St retlefacies,htc murus abcntus eslo,
2VV confctrcfibtynullapallefcerc culpa.
Aulunius.

Quanamfumma boni> mens qua ftbiconfcia relli.
Ouidius rurfus.
Confcia rnens retttfima mendacia ridef,
Sed uos tn vtttum credula turba fumus.
Hic etiam Poetadarc difcernitinttr caufam X
rFcctum.

Idcm primo libro dc Ponto:
EHttr vtocculta vtttataputredtne r:auts>

Aeqmreosfopulos vecauat vnda faltsn
"fydttur vxfcabra pojitum rubigtneferrttmy

Condttus vt ttnea carpiturore Itber:
Sic mea perpetuos curarum peclora morfusy

Ftnc qutbus nullo confiaanturjhabcnt.
Necprt.ts ht mentemjhnult^quam vita relmqucnf,
Qtuqtte doietyctttus.quarndoiortpfc, cadet.
Et Iuucnahs:
curtamen hostu
Euaftjfcputesyqnos dtrt confcta futli
Mtns h*betattonttos<& furdo verbere ctdit,
Occultum quattente amrno tortore fl^gellum.
Pocnaautem vehemens & rnu/to fautor t/tist
Qho6 aut Cadtttusgrauts k uentt, a. -t Tthadamanthns,
l^ofle dit JHffam geftare tn petlorc teslem,

fcie»«*

conf,
tuox

»*ri?
r*ntu
lcuti

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

>• St0j

Et Lucan.

Heu juantum mifi/a. pcem mens confcia donat.
Plautus in miiite.
h)c mcfacmus mtferum macerat.
CMcurnqne cor corpufauc cructat.

Idem.

N*hil efi miferius.ejuam antmus
S'bt maie confctus.

Huiufmodi gnomae Poetarum dc confcientia bo
na & mala ideo diligentius obferuadar & memoria?
mindand* funr, vt lllis aJm oniti caueamus nobis
°mg<mtius,nc noftram confcicntia vllo maculemus
icelercquac vbi fcmel macutata fuerit.in dies raagis
m*gifq; fordefcit. Meminerimus proindc di&i Sene
Cz-Nthtl prodefiinc/ufam habere confctentiam ,patemus
£iL*ftio Dfoynkl/HS mendacioynullus dtjfimulattom locus e(l.
tcspcc^ A ^lc mcrit6 quarri potcft,pra?fertim ab ignaris do
ce«i« ctrinas Ecdefia? , qui fiat,quod cum homims <?w7»-
^ucicn. ptH - fug^crac fempcr qua? honefta funt,& dehortc
tur a c6trarijs,plurcs in vitia fcrantur , faciantque e<
j^eipon- co,itra animi confilium, quoru poftea eos pceniterc
¥^a4ua neccfle eft.Hic alij alias adferunt caufas , vt rieri fo-
^ia « *ctm rcbus obfcuns, quas breuiter commemorabo,
et(i cas in principio utrigi

; Quidam fatalcm ncceiTitatem omnium motuum
in homintbus caufam efte uat uunt, & hanc admini-
"rari a tribus Purcis,& Furijs cas mcmori raente co
mitatibus.Sic cnim mterrogat chorus apud Aefchi
l"*ri'f*rJrjynifira -./ctx.iroo?@- Hoc eft, Quis ejiergo nt
Ct 'fttatts gubernator}Rcfyodct Promethc^Alo/fst/ toiu^
J* $ uviiwif io.vrjx , Tarca tripltces & memores Fttrta
^u>c fatali ncaffitatietiaDeuobnoxiucfTeftatuu
Sc°ici. Vcrutn cum ha?c opinio manifcfte pugnei
eum cxpcricntia& lcg;bus diuinis & humanis,&
ipfum Deum fcruum fati faciat, meritd explodenda
^ftandaque elh

Qjidam.ctli Deum eximunt a fiti lcgibus,ipfum
tamen omnium tum bonorum tum maloruin auto
j^rnconttituunt. Hanc dicunt duo malahomini-
°l,s » cum vnum largiaturbonum,propinare.Vnde
hoc Pindari di&umurWf utzk-v ^»uct7cto-Cv <f vo Jatov-
** CfrroK £$dr*Jor. luxta vnurn bonit duo tncommoda du
lf*buHm homtnibus. Huc pcrtinet illud Homcricum
deduobus dolijs in limine Iouispofitis, quorum v
num bonis,alterum malisplenum efTe dicitur: ex
Juibjs Iupiter nunc bona, nunc mala depromit
n°minibus. Pertmet huc etiam fibula Pandora? a
.tcit, PW(^Hefiodum. Verum hancopinionem falfilTi

^oia Pr,Js *73w>atA/«7/v, hoc eft>propria ft ol:dita»c, vt Ae
g'ltus fecic , cjui Agamemnonis abfcntis vxore ftu-
Pr*o«,non qnidcm a Dco , fcd a propria libiJin
^."pulfus.Rede enim <ii<5tum cft -.SiDijcjuid fccc
nnt mali , non funt Dij. Et Plato in finc 2. dc Rc
^"l.grauifllmeincjtiittOw»» contenttone pugnandurn
c'*,ne cj.ns in ctuttate.cjuam bene regt volumus, vcldtcat,
Vet*udiat,fe;t fenex feu tuuenisjeu in poemate,feu tna-
n^rrattone3Deum ejfecaufam altcut malorum.Et ali

Woc cft DcuiQuidemautor eft bonorum>non autcmma

^i**" Q^idim \tcn Dcam fufcitire mala fing'.int,|quar
**»idacum (it & vclox,mitiore$ & modcratiorcs af
^ctus pcrcurrit. Vcruifta ficlio rede intelleda a-
lud non fignificar,ijuam hominum tcmeritatem &
'ncogitantiam cftc malorum caufam.Hfc temcritas

Jila ei 1 ,quar fempcr homincs lsedit, vnde & no
mc|i babet,quia femper iSJtat .

»iam -pfeHomerusclcgantcr rcf llit Odyfiearpri-
d mo;Qui dicit,homines (ibi ipfis mala accerfere pro

N A T V R AE. ^

Sunt rurfus,qui fortuna? hominum mala ar bom
adfcribuncciirn ra moribts,tum in rcbusalijs:iuxta
illud Pocta?:

aiVtsO xyet9/^«<rat »[juv ivtotf » Tvyj^

\v txycXllv Zh%iKO-CLTft 2*JTatv9A:'< KCtKtt.

Hoc eft : Fortuna esl nobts veluti pincerna , ejux citm
vnum affundtt bonum,tria rnala tuxt* haurtt,

Omirto corum fententia, qui cx aftris pchdere cV 5. Aftrelo
morcs & cucntus in hominibus cxiftimat, atque eb goium.
rum,qui aftirmant mores plerunque ft qui RgionJs
naturam,Vndc Hiopocrates ait, cos qui plaga S( ptc
triona'em,Hoc eft,Europam incolunt,aut etia mon
tanaloca,agrcftibuselTe moribus pracditos. Afiam
autem c^eteris rcgionibus longe clementiore exifte-
re,in eaque omnia multo meliora & bladiora nafci.-
Nccnon morcs hominum tum mitiorcs, tum ad a-
gcndum promtiores ob optimam Afiatici ccrli tcm
pericm , habcri tamcn illic magis imbdlcs homincs
quam in Europa.

His proxime acceduntqui Phyficam t//oKscto-to.v, « Medico
in caufa eftc dicunt,quarc alij virtuiibus , alijs vitijs
magis funt addidi. Hos etfi nonnihil dicerc fatcor:
tamcn nonfatis. Non enim ternpcramentum fuffi -
cicns caufa eft malarum a<ftionum , fcd tantum im-
pulfiua qnxdam & inuitatrirpartialis, qua: vinci po
teft rationis imperio.

Quidam,in quorum numero eft Plato, Ariftote- 7.sHmmo
Ies,& Plutarch is,6V pleriquc f.immi Philofophi,tri phi-
buut educationi & prima? inftitutioni,quod alij pi o jUraf
bi,alij improbi fint. Qucmadmodum enim.Tgn nc-
glcdi producunt inutilcs herbas:ita hominuingc-
niancglec^taimalis moribus redduntur obnoxia , iu-
xta illum prouerbialem Horatij verficulum:
T^^Uths vrenda fi/txtnnafcitur agr-s,
Conrra vt cultusager bonafrugem producit -* Sic
hominum ingenia culta fuauiorcs n-orcs rcddunt.
Qiiare rcdte a Platone dic^um eft:
TrctiJ uctf xi?ctKct/ov ofl* t/jo^.Hsc etiam decaufa monet
Plutarchus,arcendos effe pueros a ma'orum con-
fortib & confuctudine.H ic & illnd Pythagorf fym
bolum pt rtiner: Neguilans ea^jutbus ntgra cjt cau-
da^xd clt, nc fimiliantatem cum ijs habcas , qui ob
morum intcgritatcm tetri cxiftirnantur.

EuripUcs in Mcdca toV 'tw.o v autorem malorum t Euri .
efle dicit,ita cnim aitin pcrfona Mcdear. dis.
&UfMt J i Kf^crp-ovJuv ifiSr GxtevuctTav:
onif ttiyirav d/7/Q- Kctxav ^folut.

Hoc ett:

/ mpetus animi mea conftlta vincit , i maximorum au-

tor malorum eftmortahbus.

Pindarus omnium rcclifTimc,etfi obfcure, vcram . .
r . . ... % n • , ■ j.Plnotn.

caufam videtur diuinarc,cum inquir:^, ^atp/Wetotyopw

iroicr/ <zBtyuct5iei>f cuS etfyfiti udv Ccttvtt 1i ?,aActs ATiy.tictc-Tov

v!'lQr>'*3 vctp{\XH tsfcty uctlov c'/>9fitV oV Ivy 1$a t^fivZv.

Trometheus adfert hominibus virtutem & Utitiam.

Sed tarnen accedtt obfcura nubes obhuionisy Et retlam

viam negottorum aufert ex menttbus. Hic Poeta vidc-

tur fignificare lapfum Ada?,quem multipcr Pro-

mcthcum fignificari autumant. H»»ius cnim lapfus

6o vcra caufa ett trratorum in viti & moribus, & q >6d

j non tam A:>ai,quam errantibus trAufMM obtcmpe-

rcnt homincs.

Cacterum quia vocabulum confcientia non fem- _ .

• pcr propnc accipitur , queadmodu lam a nobis cx- vocabuii

pofitum cft,fed interdum fieuratc,placet in fine ro- Con^c'CB
»ii • ii- & • 1 • t ncaccc-

nulla de varia vocabnli acccptione adijt crc. j. In-

terdumitaque confcicntia accipirur pro toto fyllo-

gifmo pradico,& motu cordisfyllogifmum prarfti-

cum confequentc,idquepcr fynccdochen , qua to-

tum f«epe partis noraen accipit.

o. ij.

ti% accc-
■ ptione.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

ji9 N A T

2. Interdum proprie accipitur,pro ea facultatc mcn
tis,qua: afliimtiones fyllogifmo practico fuppeditar
& accommodat faft-im ad ngulam. 3. Accipkui
per mctonvRiiam pro ipfa conclufione fyllogifmi
practici,hoc elt,pro iudicio mcntis de fa&o,quem-
admodum apud Prulum accipitur ad Rom.2.cap.
4.Accipitur nonnunqna per metalepfin pro motu,
qui cxcitaturin cordc ex cogitationc fyllogifmi pr:
ctici,hoc cft, pro dolore vel lartitia comiratc fyllo
gifmumpracticum. Rationc huiusacteptionis po-
tilTimum capit d ftcrentias, vt hsecbona , illa mala
dicatur confcientia. Bona quidem , quia iucunda
cftaaa: honclU vicx recordatio , cum fpc & cxpe-
cnrionelasti euentus. Malavero , quiaeft triftisac
crucians turpitcr acta? vitas recordatio , coniun&a
cum metu punia: iinpendentis.
Duxcon- videre e(t duas n& Ut affcctuum in homi-

iugatio. nibus,in vna ffv£y> 1* funt lartitia & fpes,in altera fut
ftuun^in argritudo & metusivtraque racmoria: beneficio co-
homiiri- feruatur, fcd habetalia alias caufas.Honefte eniro
bus* tranfafta vita Ixtitiam & fpem copulat : At contra
turpiter adta vita cft caufa pofterioris <rv*vj '*r,a?gri -
tudinis& metus.Vtergo recordatio bene trafadar
vit* eft lana,& habet fpem iucundam dc futuro-.Ita
recordatio nule tranfaclaj vitar eft molcfta , & ha-
bet metum,qui eft trepidatio mentis de futuro peri
culo.Hi affcdtus funt vcluti quidam diuinitus homi
nibus dati tcftes,qui dc legc natura» teftantur, eam-
quc obfignant in cordibus hominum.

Hajcdclegenatura? annotaiTefatiseft , vtaliquo

V U AE. 5*°

modo indicare igniculos quofdam in hominibus
adhucrcliquosefle,qui fi excitaretur educationebo
na & honcftis excrcitijs,magis confpicerentur. Hi i"
gniculi,hoc eft,noticia? naturales de rebus hoeftis &
turpibus , funt fontes omnium legum honeftarum,
quas ad amuifim PhiIofophicam,qua: efl demoftra-
io,reuocarc non erit laboriofum illi, qui ea quac an
notauimus re&c noucrir. N6 enim folumodo mon
ftrauimus axiomata prima & principia legis natura?,
qua; immota funt,& infallibilia,& quomodo cx illis
yj1 ffvvfa/v extrui debcant hypothefes:Vcru etia indi-
cauimus,quomodopcranalyfin rcdeundu fit abin-
(imis hypothefibus ad principia,vt vel minimaru hy
pothefm coftet certitudo & veritas. Nequc dubito,
vtilirerlecturos efTe ethicos Ariftoteiis & alios de
moribus fcriptos libros,qui h^c bcne noucrint:vt in
terim,tacea,tironibus Tcologiar & Iurifprudeti? vu
lc eiTehos moru in natura fontcsvidcre & intellige
re.Quod aute nullas cx Thcologia fcntentias in hoc
roto tra&atu adduxerim:id idcba me fa&um eft, vt
oftcnderem,quoufqueratio fine voce Prophctica &
Apoftolica progredi pofsit.Quod fupereft,oro arter
num Deum Patrem Domini noftri Iefu Chrifti, vt
&ignicu!os in natura magis acccndat , & noftras
mentcs vcra fua luce illuminet , & nobis det gratia
talcm viuendi vitam , dum hic comraorandum eft,
vt hinc la»ti cum bona confcicntia ,:quando praeco
exitura clamauerit , migrare ad ccetum caftifsimo -
rum fpirituum & fan&orum Dei valeamus.

F I N I S.

ENCHIRIDIVM, THEOLOGICVM,

PKAECIPVA VERAE RELIGIONIS CAPITA
Breuiter &c iimpliciter explicata continens.

^iutore.

NlCOLAO HlMMlKGlO.

SERENISSIMO ^C I L LVSTRISSIMO PRlNCIPI AC
Domino, D. ChriJtiano eius nominis tertio,Dani<e,Noruegi<e, Slauorum & Gottorum Regi, Duci
SlefuigA , HolfatU.Stormaru & Dirmafu , ComitiOldenburgenft , rjr Delmenhorltenfi , Domino
fuo clementijstmo.

IVVS CHRYSOSTOMVS trcs focietatis humanac peftes ,
AVctp%*v,d7r&i$&a*,i&i rvpavvifcL numerat,quaru quspernicioiittima Ciz dif
flcile dictu eft.Nam vt dvap^ajf fequitur erragja &; confufio, ltaTyranni-
dis comes eft legum turbatio &: perueriio , maxima cum fubditorum in-
iuriaconiun£ta,necdicifacilepoteft,aninobedientiaerga leges&magi
ftratus lftis beftia lit truculentior,nec ne.

Has peftes, magiftratus pietate,fapientia,ac potcntia pra:ditus , de re-
pu^a^i^pSe^folus fubmoucre poteft.Sapientia enim leges iux Reipublica? falutares or
dinat,fi quando nouis lcgibus opus elTe videbiturrpotetia confcruat & exequitur,ne eas potc
tiorcs,(veiuti maiorcs mukx aranearu retia,quibus minores bcftiolx inuoluutur,perrupunt)
aut violencia excutiant,aut Sophiftica peruercat.Nam vt redc inquic Menadcr,/3^ TrnpovW
QvJlvhryvivofAos Piecaccqux cum tyranide ftare nequit,pra?lucet fubdicis,ac in orruii humani

tatis

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

* EPISTOLA. Siz

tatis officio eifdem anteit.-vnde fit,vt quemadmodum fubdiulegem,vt iuftifiimam vitx nor-
niam intuentur,icaexemplum norma? principem ipfum ob oculos ftatuences,eiufdem pieta-
tc,tanquam ftimulo,ad omnia hnmanitatis orficia incitcntur. Perpulcrum cnim finguli pu-
tant,mores fui principisvita exprimere,iuxca illud:
Regis ad excmplum totus componitur orbis.
Isigiturdemumreaeimperarenouit,qui iibiipfi &: fuis.afTe&ibus imperat , feque toturii
componic ad normam iuftitia?. Vnde refte mortec Iuftinus Martyr , omz^iov rlw iavrS w& ro\
f*» *>a&\i\j$ cfittvov rri$ M&pvmv>>ic;. Ex quo fk, vt calis princeps r\yr<rcop vyjj Koo-jurir
ame&fic&dicacur.

j xoawrcop Aawp iuftif-

Cumaucemiftadepeftibushumanxfociecacisapud Diuum Chryfoftomum lego, cogico
ac pra?fenci huius reipublica: Danica? ftacu,acgrarias setemo Patri Domini noftri lefu Chrifti
ago,quod te,Serenifiime Ktx^ynropdLK^Koo-/^ropct Xctcov) imo patrcm patrix habeamus.Qui,
cum pietate,&: omni virtutum officio tuis fubditis antecedis, cum lcgibus rempublicam mu-
nis ,cum ordinationibus corngis, cumquc viris in aula tua ( qua? piecacis quoddam theatrum
vidctur )dodrina,religionc,fapiencia,&: rerum expcnentiapra?ftancibus ornas, facis vccua?
^itiones m pace rloreant,qua? fanc florerent magis,niii peccata noftra cancum bonum impe-
direnc.

Ea enim piecas cua cftj Sercnifiime Rex,ea induftria, ea fancla tua ciira & folicicitdo , vt no
poffit non florentifllma eifc refpublica te gubernante, fub cuius prudcnti ac pio regimine tari
^uam fub alis , cum ab externis hoftibus, qui corporibus noftris &: bonis externis infidiancur,
lum ab haerecicis, qui animabus noftris ac aecernis bonis noftris iniidias ponunt,tuti fumus,id
quodnonfolumlcBtiexperiuntur tU2eRcgia:Maicftacisfubdici,verumcciam coci pene cer-
rarum orbi innocuic.Celebracur enim apud omnes nationcs,quanta iic tua pictas , quam fan-
&alcgum cura,quantus erga fubditos amor , quanta denique omnium Rcgiarum virtutum
longe fuauifiima harmonia, ac iucundiftimus conccntusiin coca tua vica , veluti perfonet.Sed
^uid hiccommemorare pergo? cuius oratio tuis virtutibus vel enumeradis fatis efle nequeac,
t^ntum abeft , vc eas quo id deceac modo deprardicare poftim.

Hoc fummum plunmarum ac heroicarum vircutum dccus/erenillime Rex , me fuperiori-
bus annis permouit,vt tibellum,cui de Mechodis ciculum feci,lub aufpicus cui nominis in lu-
cem ederem,quem oblacum fcreno vujtu &: amanter , quod vnice a me qua:iitum erat,ftifcc-
P^fti. Nequeenim cratalius cuiiuftiusprimitiasmeorum laborumorFerrem, quam tibi fe-
renimmeR. x,quip, rindcatquc vrarrp huius T.R. Academix ProfeiTores, inquorum
nuniero&cgo vnus fura,c6plectois,libcraliqueftipendioalis,inhuncprofeclofinem vtfuc-
ceftoribus tuis Eccleilam>&: m ea incorruptamdoctrinam cradas.

Hifcerationibus,6choctemporecditurus tyzjpt^iov capitum comunium noftra? religio-
^niotus^exifttmaui aufpicato fien, fi tibi,ScreniHime Rcx, omnium literatorum hominum
cornuni Mccccnati,hoc ipfum Enchiridion dcdicarc:in quo hoc fum feciltus confilium, vt pre,
C1pua Chriftiana: rcligionis capita cum definitionibus, diuiiionibus &: axiomatis fiue fentcn-
™ quibufdam co!ligerem,ac iuuentuti proponerem,quo his inftrudca iuuentus , cum maiori
fuctu abfoluta doetiliimorum hominum noftri feculi fcnpta , ac potiilimum ClarifTimi viri,
^nci Prxceptoris Philippi Melanthonis optimenon folumde me, fed etiamde totaChriftia-
na Ecclefi a meriti,locos Theologicos,&: alia fcripta eiufdem lcgat,ex quibus ( quod ingenue
tateor) pleraque,qua?inhunc libellumcongefli,deprompcafunr.

Porro de editione nunquam cogitalTem,niii me &: amicorum quorundam confilium,quod
n°n erat concemnendum,&:ftudioforummultorumpetitio crcbra ad editionem inuitaiTet.
^onqucfti enim funt fcripcaexeplaria,quar eranc in manibus multorum , pafiirn per regnum,
a(ieo a (e inuiccm , (qucadmodum fieri conlueuit in libris , qui (arpius a feftinantibus tranfcri-
Dnntur)difcrepare,vtvixinvnapagellaconcordare inueniantur.

Qnapropter,SerenifiimeRcx,prccor,vttua Rcgia Maieftas folita philanthropia & cle-
^cnria hunc tui fubditi luborem qualecunque fufcipere & boni confulere velit , ac fimul me-
^nneric vere rcgium eiTe, resafubdicis oblatas,non cam ex pondcre,quam ex ofrerentiuafte-
^n xftimare. Vale fclix &: beatus anima &: corpore,Rex fereniffime,vna cu ferenilfima Regi-
na noftra-.O.Fridcrico Elecl:o,Principe verc Hcroico,iurifq. & a-quitatis amatiflimo; Domi-
0 Magno,Ducc magnanimo,ac fummo literaru fautorc; Domino Iohanne Duce,rcbus ma-
gnisgerendis nato,tota familia ac Ecclc/ia domeftica,atq; adcocum omnibus rcbus fubdicis,
rc|nis &: prouinciis.DeusPacer Domini noftri Iclu Chriftifuo fanfto Spiritu tux Regix Ma-
lcitati perpetuo adlit, Amen.HafTnia?,Calend.Odob.Anno Domi»i M. D.LVII.
Serenifs. R.T.M.
* deditifs.

Nicolaus Hemmingius.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

A D LECTOREM.

CLimara iam fiorent fiptem fibteUa trioniy
Quando tbt prdctpue lux tua Chrifie micet.
Qutppe adamas vt fegemmam conuertttad vrfam,

Stc ficra paulatim vox acjutlona pettt.
Hanc firnttl obfeautocomitatur turbadecoro

Ptertdum,Aonio vewce cultaprtus.
Solproptm terram fummo quocjuc vifit ab axet

Semottfh-ptis vltro mintjler adeft>
fiinc nec/ue trtftegelu borcaltbiu ampliut strtus

vexat->nec mentem priilina barbanes.
rDanica ^JMetropolis tbrfiurum en Hafnia profirty

Hemmtngi doch fedulitate datum.
fs ficfutdern pulcra metbodo DialeUtctu autor,

Actherea inclufit dogmata Chrtfttgenum.
Sicfimul & <JMufisy<& Chnfti nomtne dtgnum,

Demde ettam pueris vttle venit opm.
Ducet emm certos vt penfile Thefia fiium:
Sufctptat gratus commoda qutfa. fu*.

Iohanncs Safceridcs Vuermcnufanus

E P

I G R A M M
t4L I rv.

QVem iuuat aterni fiores depafiere verbi>
^ Et colere hand fich relLigtone 'Dcumt
Qua doceat y.zZoJ a>,vel qua pia dogmata dtfcat,y

Certus fuc fuperuw trarnite tcmpla petat,>
Abdtta firtptura cuptens euoluere ciauilray

tov ti Koyov duov qttt votet '^oToaut;
Qonfulat Hemmingi doUtffma firipta difcrti*

Qatus eritnullo lans pentura dte,
Infirmat, tremulos ad Myjitca finminagrejfuiy

D&dalet clarm dottbm tngenij.
Atcjue tuuentutipulcro xiftLfuua, mintftrat,

Ordtnerfu* ver<e rclltgtonts crunt.
Per cjua diuinum captt tncrementa Tonantis
V erbumtfued fanltis protnltt tpfe xoy<&.
ctmanet adfcros Ecclefia vera zcpotcs,

Necfitfulftrco prxda fittura Duci.
Hac dnlct patrta dottus monumema relijuit
HemmtngttiyDauis famadecufyue vtris.
Vnde pucrjuuenes>& habet veneranda fenetttu,

^Arces quo poffttfcandere olympiacas.
Age tgnur vigih,cut cordt eft cura filuttSy
Hoc iyy*i?i£M volue reuolue manu.

IVARVS BaRTHOLINVS.

TIIOMNHSIS
Adletlorem.

PAulus Apoftolus Timothco fcribens,hortatur
ipfum,vt artcndat 1 - Aioni^cxhortationi & do-
&rinar,Et paulopolt : Attendctibiipfi,& doctrinar,
perfiftein illis, hoc cnim faciens,& teipfum faluum
facies, & cosqui tc audicrint. Hsec Pauli exhor-
tatio ad nosquoquc pcrtinct: qua» duo continet,
Primum, qualenam fitofficium Do&oris. Deinde
quis fru&us fequaturpicpraeftitum ofhcium. Ifta
duo fimulcogitcmus , vt poftcrius admaioremvi-
gilantiam &diligentiam nos excitet, ne laborum
magnitudinc aut difricukatc fra&i, vcluti inertes

n O M N h s i s 324
militcs torpeamus, ac abiectis huius fancta: militi*
armis tcrga vertamus hofti:cuius hoc vnicu ftudium
eft , vt doct ntcs & difcentcs,vel ab officio deterreat
obiecta difticultatum mole, vel opinionibus fana-
ticisimbuat,nc de fontjbus Saluatoris falutarcm a-
quamhauriamus.Quarc noftrum erit officiumfor-
titcr aduerfario rcfiftere,ne Ecclcfiam eucrtat, au:
contaminet infinitis, quibus vtitur , technis. Hoc
autem officio rite tum fungi videbimur, ciim iuxta
confilium Apoftoli attendcmus lcctioni, cxhorta-
tioni,doctrinae, quo Ecclcfu ChriUi nobifcum,qui
eius pars fumus, ad falutcm erudiatur.

Verum quia iuucntus confccrata facratiflima:
Theologia: lludio,opus habet, vt dc vcra ftudendi
Theologia? ratione admoneatur, voljpaucis intu
confilium,quod ctiam lecutus fum & fcquor, expo
nere. Nifi enim me valde fallit opinio, mult6 citius
liberalcm in Thcologia doclrinam confequctur,
qui mcis monitis aufcultauerit,quam qui fine ccrta
rationc oraniumTheologorum volumina peruo-
lucrit.Vt cnim in c«eteris difciplinis mcthodica do-
cendiac difcendi ratione opus eft , ita in omnium
difciplinarum regina > quam Theologiam appella-
mus^certam dOccndi ac difccndi rationem neccffa-
riam efle ftatucndum eft.

Porro vt confilium meum clarius aperiam , om-
nium Primum pium pc<5tus ad lcctionem fcriptur x
arTcrendum iudico. Dcinde libcralcm in artibus Sc
linguis( quantura quidcm id fieri poteft) dodri-
namrequiro. Nam iftis vcluti exoticis fpoliis ta-
50 bcrnaculum Dei non parum ornatur. Sic inftrudo
pio huius facratiffims militia? tironi confilium
meum impertio , quod vt mclius intcUigatur, in
quin^uc partcs diftribuo. Prima eft de Pnncipiis,
quar Theologus futurus affcrat ad Theologiae ftu-
dium. Secunda eft de Diuifionc fcriptuicC,& iis qu£
in fingulis partibus peculiaritcr obferuanda funt.
Tertia eft de reda interpretandi ca, qua» obfcura vi
dentur, ratione. Quarta eft de modo vtendi fcri-
prura? tcftimoniis line errore. Quinta & poftrema
contincbit mcthodum conciliationislocorum, qui
in fpeciem antilogias cflicere videntur. Has quin-
qucconfilij mei partcs,eo quopropofitse funt or-
dine,quam poflum brcuiffime cxponam.

Prima iraquc pars elt dc Principiis,quceTheolo-
gus futurus arfcrre dcbeat ad theologiar ftudium.
Quicunquc itaquc cupit Spiritus fandi difcipulus
eflb,& cum fru<3u commodoque in fchola Chrifti
verfari,quatuorprincipia fixa & immota eum tenc-
re oportct.Triwwr/j quod ccrto certius ftatuerc dc-
soj beat,vnum efle verum & seternu Deum, ae Ethni-
cam voxvkixv execrctur,cum Mmich^orum deorum
iago. Secundum, quod hic veru s Dcus dcderit mun-
do ccrtum Verbum,fu2e voluntatis infallibile tefti-
monium.Tmi«w,qu6d hoc verbum cotincatur in
Mofe,Propheticis & Apoftolicis fcriptis. Quartum*
quod vt quicquidcft preterhoc Vcrbum,ncquaqua
iudicabitur ad falutcm neceifarium, ita quicquid cu
Verbo hocpugnat,a quocunq; tandem autorc pro-
ficifcatur,anathematisloco habendum fit.

Horum principiorum maximus fanc vfus eft.
Pr/r/2»wjcnim monct,vt renunciata grecoru ^ohv^uct
ad ipfum Dcum,omnium bonorum tontem pcren-
n cm refpiciamus,eum agnofcamus, qualcm fe no-
bis vcrbo & tcftimonio patefccit:cique vcris culti-
busplacereftudcamusfirmafiducia ineum rccum-
bentcs. Sccundumvcgtx. noftros aifedus & actio-
nes, ne cum Ethnicis & Turcis a vcra colcndi Dcii
ratione aberremus. Tertium muniet nos contra
Diaboliinfidias,quiin locum vcibiDei vclh..m3-

na fom-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

3:5 A D L E C T

na fomnia, vel rcuclationes fanaticas hominibus,
quo eos a Deo aucrtat,obtrudcre conatur, qua fane
fraude pcrpetuo vritur. Quartnm fecuros nos fa-
ciet,vtintrepide damnare audcamus omnium Dia-
bolorum & hominum commenta , quanturnuis fpt
ciofafucnnt, quando non habcnt faccm coeleftcm
ac verbi Dci regulam infallibilem prareuntem.Bre-
uitcr, harc quatuor principia recta nos ad fontem
omnis boni adduccnt,abducent a ciftcrnis fordidis,
regent mcntcm , linguam, actiones,nc aftutia Sata-
na?,quod olim gnofticis & aliis,hodie Anabaptiilis,
& Scructianis,aliifqueharreticisaccidit, in crrores
abducamur. Atqueharcdeprimameiconfilij par
tedi&afint.

De di'ui. Secunda pars eft de diuifionc fcripturar,dcque iis,
*oncfaiSU3e peculiarittr in fingulis partibus obfcruanda
Pl"r*. funt. Librorumdiuifionem omittam,quar in prin-
cipiis bibliorum tradi foler, vnde eam petat & edi
fca^ Thcologia; ftudiofus. Scd totius fcripturar di-
uifionem proponam. Harc commode poteft diui
ditrifariam, ncmpcin hiftoriam,doctrinam rcrum,
& do<ftrinam fignorum:in quarum (ingulis quid
pra?cipue fpeftandum fit, fcirc tironcm Theolo-
giar perutile eft.
Hiftoru In Htftoria igitur fcx funt obferuanda. Trtmum
fe« ics annorum , cuius obferuatio ad intelligendam
fcripcuram plurimum conducit. Sccundum , propa
gatio doctrina:. T erttum9 miraculorum varictas,
quibus vcritas do&nnar probatur. Qu*ttum^\x.zx-
n* Ecdefiar forma & crux. Qutntum , miranda Ec
delia? libcratio m variis periculis. Sextum, excmpla
prouidentiar Dei promiffionum,comminationum,
lapfuum,pcenarum , pcenitentiar , fidei, paticntiar,
confcffionis , aliarumque virtutum. Harc enim
cxempU obferuata, & thcfauro memorie; recon-
dita , ad prarfentis Ecdefiar ftatum accommodabu
prudens Dodor, vt inde do&rinar , admonitiones,
confolationes , comminationcs petantur , ciim
ad fidem piorum vitamque confirraandam, tum ad
i D0ftti metum & terrorem impiisincutiendum.
"«icrum ln do&rina rerum quatuor potiffimum funt fpe
&anda. Prtmum obferuatio prarcipuorum capitum
do&rinar Ecclefiar, quartametfi duo funt interilia
maxima,Lex & Euangelium,plura tamcn funt,quar
1 *Hs fubfcruiunt.Cuiufmodi funt: Dcus , Creatura,
Homo,Peccatum,Grati3,Pcen!tcntia , Oratio &c.
Qualia Philippusin fuis Locis enumerat , quoruni
tres ordincs facit. Locos enim Priroi ordinis m 9
^t/k«V, Secundi ^ox/t/^V , Tcrtij tr^aJco-M vocat.
^oiTunt& diftingui in quatuor ordincs, quorum
Primus ciTe potclt,dc fpirituali Chrifti rcgno. Sc-
Cundus,dc generali viuendi regula. Tcrtius,de Ec
dcfia & eius gubcrnatione. Quartus, de rebus po-
^icis & Occonomicis. His quatuor ordinibus Jo-
c°rum plurimi particularcs loci fubiiciuntur, quos,
Su°niam a Grarcis t&pfrujet, dicuntur,ego capita vo
co,de quibus fuo loco plura.

Vbiiamthcologia: tiro capita precipua do&rina
Ecckfiarrccitarc nouit ,debet Sccundo loco fingu
lorum claras dcfinitiones ex fcriptura extructas cdi-
fccre. Q^i cnim rei alicuius definitionem nctc
nouit.is ad omncm difputationem & orationem dc
ca rcfundamenta iecit. Tcrtio diuifiones capkum
ac rcrum multiplicium obferuentur ac di(cantur,ir
cjuibus vidcndum , an fcripturae teftimoniis , & n6
ingeniofis aflurorum hominum technis nitantur.
^juifiones enim cruditar , rei naturam quafi anato-
J^jaquadam fafta clarius exhibent , multiplicia di
ttinguunt , farpe Sophiftarum fraudes dctcgunr,
^arc diuidcndi artem callcre futurum Thcologum

O R E M

fummopere necctTarium efl. Quarto loco in do-
cftrina rcrum obferuanda funt axiomata dc finguiis
capitibus, vt-fcntcntiar Mofis,Propl)etarum & Apo
ftolorum, inter quas eas potiffimum ftudiofum
theologiseedifcerc vclim,cx quibus plurimac Hypo
thefes extrui polTunt , hoc eft , qua: pluribus rcbus
probandis fcruiunt. Talium fenteniiarum thcfau-
rus,fiue difputes fiue fcribas, fiue concioneris , fru-
dum vberrimum arfcrt. Harc quatuor jn Phi-
lofophia ctiamobfciuianda monent dotfti , qucje-
go quoquc in hoc nico libcllo potiifimum mihi
propofui.

In dodrina Signorumtria in gencre obfcruan-
da. Prtmum , fintnc figna conrirmantia dodri- "*^D0
nam , qua; miracula vocamus,aut figna:,qua» pacta,
feu fcedcra,feutcftamenta, fcriptura & Eccldia vq-
cz\..rDetndc ad quam do&rinar partem pcrtincant»
TerttOy quibus data fint, & quam diu durarcdc-
bcant. Quaeautem feorfim fpcdanda fint in li-
gnis, quae ^acramcnta vocamus , dicam in capitc •
de Sacramcntis. . ■ -J

Iam tertia pars fequitur , dc recta intcrprctancli nI
rationc, ca quse obfcura funt. De qua re duo jn Dc rcrtj
vniuerfum dicam,quorum Prius fit de Scopo (SfeJ^J^
Confilo fcriptoris, Poftcrius dc examine loci ob.-, tione.
fcuri. Scopusdiligcntcr obfcruandus eft. Dcbec
enim omnis intcrprctatio fcopo feruire. Qnarc in -
tcrpretatio cum fcopo pugnans , fugienda vterro-
nea. Paulus Rom.2.dicit:Non auditores,fed facto-
rcs legis iultihcari , quod rorquent Papifta? contra
fcopum. Nam ibi Paulus illam Pharifaicarn fcntc-
tiam impugnar. Eftcntm huius fyllogifmi maior:
Soli facftorcslcgis iuftificantur lege. Sed nullifunt
tales. Proinde nulli iuftificantur lege. Examenlo-r
ctobfiurty hacmethodoinftituipoffcputo. Obfcu-
ritas omnis aut cft in rebus,aut in vcrbis,aut in vtrif
que ii mul.Si in Rcbus eft obfcuritas , quinquc mco
iudicio facienda funt.

1. Pcriftafis cxaminanda eft, vnde fa*pe obfcu-
ritas didi luccm mutuatur. Vt Rom.9. Sermonem Inicbus
abbreuiatum facict Dominus fupcr tcrram : ibi pe-
riftafis conuincit , didum prophctiae intelligen-
dum eftcde paucitatc fcu reliquiis Iudarorum , qut
erant habendi pro vero populo. Hinc rcgula Rabi-
norum fcruanda: Qui non aducrtit quod fupra &
infra in fcripturis fcribitur , is peruertit verbaDei
viuentis. 2. furfum & deorfum fpcftandum.
Surfum qnidem ad analogiam fidei , cum qua con-
uenire dcbct omnis interprctatio : aqua finon ab-
erras, etiamfiforte in intcrprcratione crratum fir,
minus periculofus eft error. Dcorfumvero, hoc
eft, Caucas nc quid abfurdi fc quatur ex interprcta-
rionc. Omnis cnim inter^pretatio , cx quaaliquid
dbfurdi fcquiuir contra articulos fidci , autlegcm
moralcm, autaliquam claram Dci ordinationcm,
abiurdum in Theologia habcndum cft. Hoc quo»
qucprseccptum obferuandum in aliorum interpre-
tationibus,cx quibi.s,fi aliquid falfi colligitur , rc-
pudianda? funt. 3. QuaErendus eft alius fcriptu-
ra? locus clarus,in quo cadc m rcs traclatur, & con-
fcrendus cum obfcuro. Harc collatio vtiliffima &
iummc ncceffaria eft iis, qui fine trrore volunt ver-
fari infacro Dci vcrbo. 4. Si hoc parum fuc-
ccdit, vidtaturquas intcrpretationes recipcre pof-
fit obfcurus locus , cx ca accommodanda,quae con-
gruitcum fcc.po&' ptiiftafi,fiuc illa fir propiia, fiuc
figurata. 5. Si his viis non fucccdit , Ecckfiae
purioris teftimonium confulcnduro , cui acquic-
fccndum , nifi analogia fidci, aut comcxtus, aut
aliqua abfurditas id impc diat. Etfi autem inue/iiri
o. iiij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

5*7

T n o

poflunt fententia* quxfam inextricabiles : tamen
qus funtadfalutem prorfus ncccfTaria, clariffime
& finc omui obfcuritate proponuntur.
Invcrbis. ^ *n vcrbis c^ °b^uritas , ea aut eft in verbis
fingulis,autcompofitis. Vcrborum fingulorum
obfcuritas aut cft propter rerum penuriam,aut pro
pterformsererum mutationem, aut propter vocis
multiplcx fignhncatum. Si vel propter rerumpe-
nuriam, velproptcr forma; rerum mutationem,ali-
qua obfcuntas obiicitur , antiquitates & Hiftoriae,
rerum defcriptioncs continentes > confulenda:
funt, adquamrem mirifice conducit hiftorialo-
fephi. Sipropter vocis alicuiu* Multiplex fignifi-
catum, ambiguitas oritur, duo facito. L In-
ftitue collationem cum aliis dictis non ambiguis.
z. Vocis periftafin contemplare , vt in Paulo &
Iacoboiuftificandi verbum diuerfimode accipien-
dum roonct collatio & periftafis,quas confirmat fi-
dei immotarcgula.
rnpwafi- Quodfi in verbis compofitis , hoc eft,phrafibus
bw. fuerit obfcuritas. Trimum Grammatica eius lin-
. £uae , vnde di&um tranflatum cft, adhibenda eft
in confilium. Deinde videndum , an fit proprie,
an figurate di&um. Nam fi di&um proprie acce-
ptum abfurditatem parit , quxrsnda eft figura con-
cinna> qua di&um quadrare periftafi & fcopo pof-
fit, fcruata- fcmper analogia fidei. Porro gene-
raleprarceptum fit antithefeon collatio, cuius v-
num membrum clarius, id quod obfcurius vide-
batur , illutirat & cxponit. Lex pcr Mofen , gratia
& veritas per Iefum Chriftum. Hic quid pcr Lc-
gem fit intelligendum , patet ex oppofitis vocibus.
Opponitur enim Lex gratiar & veritati. Gratiafa-
uor Dcieft, veritas cxhibita res promiffa dicitur.
Lcgis igiturnomine maledidio & vmbra? Logis
intelliguntur.Nos non (umus fub lege, fed fub gra-
tia. Hic clarius cft , quid gratia: vocabulo intdli-
gendum fit,quam legis. Apertum tft enim , gra
tiam fignificarc fauorcm : & rcmillionem peccato-
rum. Lexigitur iram Dei & malediclionem figni-
ficabit. Romanor. odauo , Deus eft qui iuftificat,
quiseft qui condemnct?HicApoftolus iuftificatio-
nemopponit condemnationi. Scd clarius cft,&
extra controuerfiam politum , quid tit condemnare
ncmpe nocentem, iniuftucnek rcum pronunciarc.
Quzre iuftificarc erit abfoiucrc , ac innocentem iu
frumque pronunciare.

Scquitur Quartapars, de modo vtcndi diuinis
Dcmodo teflimoniisfineerrore,dcqua rehxchabco. Nt-
vtcndi^di cefTjrinm eft lis , qui fcripturarum teftimoniis ap
mo«Siis. 1 tc vti volent, vt tria diligentcr pcrpendant. Primum
obfcruetur periftafis, hoc eft , Qlms , quid, quibus
loquarur, quo loco, quo tcmpore, qua occalione,
quem ih finem. Detnde obfc ructur , qua? fit argu-
menti & qua;ftionis natura, fit nc h'ftoria, aut do-
ctrina,aut lignum. Nam ad ha*c tria, fupra dixi
vniucrfam fcripturam refcrri. Tento confidere-
tur , quam latc quidquc patcat. Si Hiftoria cft,
fiue exemplum , confiderandum cft quid conue-
niar, aut difconucniat, cum ii s rebus , quibus volu
mus ea accommodare. Nam qua? a iimilibus&
coRiparatis argumenta petuntur , a comparatorum
fimilitudinc & congrucntia vim omneni fuam mu-
tuantur. Si do&rina eft , difpicicndum crit , genc-
ralifnc fit, an fpecialis,an ad omncs populos,autad
certos duntaxat,& an ad fingulos qui vnius popul
ccnfentur, & an ad quaeuis tcmpora cxtcndi, aut ad
ccrta qusedam reftringi debeat. Eadem dc fignis
obferuandafunt.

Prartcr hacc obfcruandum ex imitationePauli,

M N H SlS 5-8

quod vt vniucrfalia dicta accommodanda funt ad
hypothcfcs &indiuidua , ita particularia dic~ta ad
vniuerfaliarcuocare dcbeant. Mirum quoque in
modum conducit , di&a aperta & exempla didoru
coniungere. ld enim quod menti obticitur in di-
&is,quodaromodo feniibus in exemplis deroonftra
tur, vnde mtns concipit multo certiorcm rci noti-
ciam. Iufticiacft exfide, di&um eft. Crcdidit A-
braham Deo, & imputatum cOci adiuftitiam, ift
exempmm. Vtrunqueconiundum apertius docet
iuftitiam efTc acccptationcm, qua iuftitia imputatur
credenti. His fi iam tertium locum addidcris,qui
eft Roman. 5. Sicut per vnius inobedicntiam pcc-
catoresconftituti funt multi, ita per vnius obcdicn
tiam , nempe Chrifti,iufti conftitucntur multi, ma
teriam habebis definitionis iuftitia; Chriftianae. Ex
his enim quatuor voccs collige}iuftitiam,obedicn-
tiam Chrifti,imputationcm,fidem, vndc iam plcna
definitio iuftitix ChriiHana! colligitur , hoc modo:
zo Iuftitia Chriftiana eft obedicntia Chritli, imputata
credenti.

Quintaparseft deratione conciliandi locos in- v
terfcfeinfpccicm pugnantcs.Nulli enim loci fcri- Ratiod^
ptur^ intcr fefe rc ipfa pugnare poiTunttcum omncs ^a,"tcr
habeant fundamentum vcritatem Dei. Quare an-fepog»*'
tinomia fcntentiarum fcriptura:,noftro refpcdtu in tcs*
telligcnda cft,qui fscpc iudtcio hallucinamur. Vt
autem conciliatio locorum haberi poffn facilior,
cty&vov ^umfnak antinomiarum ex Dialcclica de-
fumtum proponam, ac noftroinftitutoaccommo-
dabo.Eft autcm »j»>«t«r Jieuyntn* antinomiarum nul
lum aliud,quam quod Dialedici tradunt , dc Iegi-
bus iufta? contradi&ionis. Nimirum vt in omni
contradictione fcrucntur ha: od;o conditioncs. 1.
vt fit eadem vtrinquc vocum fignificatio. 2. vt fins
cadcmfubicclia.^.vt fint cadcm obic6la.4.vt fint eae
dem caufa;.5.vc iit eadcm rclatio.6. vt fit cadem co-
paratio.y.vt fit idcm modus, feu , vt dicaotur «VotJ-
t«s-. 8.vt fitidem tcmpusex vtraque partc , vbi au-
tem harumlegum vel minima violatur, antilogia
nulla relinquitur. Etfi autem ha?c admoaitio ad-
modum attentis fufficere videtur , tamcn figillatim
dc fingulis his legibus copiofius dicam, quo comu-
ne ventatisinquircndse inftrumentum inftituto no
ftro accommodetur facilius.

Prtma lex eft , vt eadem fitfignificatio vtriufque r>c Icgjj:
partis contradictionis, alioqui minime crit contra- [^bu*
didio. Hxc lcx in hasfubicftas partcs diuiditur,vt toa^J'
fpecletur,an eadem fit fignificatio didionis , phra- ^o!i^
feos ,locutionis, (qusealias propria fcruatur , alias
hguratur ) fcntcntict & ditti Sc modi fignificandi.
Ecce quinquc primae lcgis membra,qua: nuncexem
plisconabor illuitrare.Paulus dicit : Homo iuiiili-
catur fincoperibus lcgis. Iacobusfcribit.Homo no
iuftificatur finc operibus. Hic antilogia tollitur,cu
; oftcnditnr non ellc cadem fignificatio did ionis, lu
; ftificandi verbi vtrobiq;.Paulo cnim fignificat iulti
; ficari,abfolui a rcatu,Iacobo vero dcdarari iuftum.
i Caro cV fanguis regnum Dei non poflidcbunt, Qui
| vero credidcritjfaluabitur. Elic phrafis foluit argu-
, mcntu,na phrafi Ebraicacaro & fanguis fignihcant
natura: dcprauatione,&quac cum illa coiuncia iunt.
Oraturusintraincoclauctuu, daufopoft te oftio:
Domus mcadomus orationis vocabitur. Dittum
Chriftiprius videtur vclle, vtinanguliscv non in
publico coctu orcmus,poftcrius locu comunc pre-
cibus deftinatum Tcmplum monftrat. Scd non hie
vtrobiq; eft eadem locutionis fignificatio. Prior e-
nim locutio Metalepfifiguratur,pofteriorjppriaeft.
Na per ingreifum in coclaue & claiifum oitium, ta-

quam

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

^ THEOLO

SuamSymboloquodam hypocrifin cxcludendam
o orationibus monct , quae cum exdufa eft, nullus
non lociu oratiom aptus erit. Si oculus te ofTende-
'it, effodito eum : Sed laefio corporis prohibetur.
Verum in prioreloco non di&um,fed fentcntiare-
tinenda eft,qua; eft abiicere quicquid nobis prccio-
lumeft, finosaChrifto abducat: pofterioris di
tturncum fententia congruit. Deus peccatorcs
n°n <?xaudit , Deus Manaifem peccatorem cxaudi
u»f.Hic aducrfus modus fignificandi foluit antino
miam. Alio enim modo funr pcccatores , qui adhuc
pcccatisindulgent,acviuuntfinepcenitentin , alio
rnodo,rpi iam emergunt a peccatis,agunt pceniten
tiam , & cupiunt Deo fuam in pofterum approbare
yitam. Hos exaudit Deus iuxta fuas promiisiones,
illos vcronon.

Sccunda lcx contradictionis eft, vt vtrobique
fint eadem fubiecta, quardam enim renatis re&e tri
buuntur , vcl adimuntur , quae haud ita non renatis
tribui velnontribuipofTunt. Rurfus qua*dam ma-
giftratuiconueniunt, quse non finc fcelere fubditis
uibuipoiTunt. Contingit interdum, vtquseanti
tvpo proprie competunc , typo nequaqnam conue
ni^nt.Qiu dederit hauftum aquse dtfcipulo,nomine
^»fcipuli,non perdct mercedem fuam. Hic merces
Pr°mittitur ltberali erga miniftros Euangelij. Sed
dictum tantura accommodari debet renatis.Luc.6
Eftote mifericordes.Deut.19. Ne miferebcris , &c
^hidomnibus in genere, hocfoli magiftratui dici-
tl,r,vt qui lcgemDei & fu£ politie; in puniendis con
tu ^nacibus fcqui debet. balomoni promittitur re-
guumpatrisinperpetuum, quierattypus Chrifti:
Scd rcs harc foli antitypo Chrifto cogruit.Ha;c ob-
feruatio multas antilogias dirimit.

Tertta U x contradi&ionis cfTc dcbet,vt vtrobi-
^cfintcadcm obicfta, non barc fi diucrfa fint,nul
wcrit contradictio. In prasceptis meis ambulate.
Lcx non eft lufto pofita. Prior fentcntia legem o-
^nibus pofitam monet:Pofterior iuftonon eflcpo
^tam clare enunciat.Sed obie&i varietas tollit con-
tradic"t on:m.Omnibus enim lex pofita,quo ad obe
dientiam:at iuftis non ad pcenam eft pofita,id quod
pauli didurn vult.

Quarta lexeft, vt vtriufque partis in contradi-
^ione fint eardem caufa?,quod potifsimum ad effi-
c,entes& finales rcfero. Caufar enim qualitaten-
IJclorum mirabiliter variant. Chriftus dicit : Ego
dico vobis,ne omnino iuretis. In Deuteronomio
dicitur:Pcr nomen illius iurabis.Prius dictumvetat,
neob cjuamlibctcaufim , & quolibet modo iure-
mus>quemadmodum fa&itarunt tamen Iudfi,quos
rcUocat Dominus ad faniorem mentem. Poftcrius
rcquirit cultum & religionem iurifiurandi in caufa
nccpflaria,graui, ac faciente ad gloriam Dei. Idquc
Pcr nomen Dei,non per idoh aut alias rcs,qu^ non
funtDeus.

Qttwa lex,vt vtrobique fit eadem relatio. Nam
" lnonftrari potcft relationis di ;crfitas , fublara eft
^ntinomia.Paulns dicic: Si f-ruus vocaris, non fit ti
bi curarJdem altbi.Nolite* fieri ferui hominum.Seu
Ulc Oon eft relatio cadem. Nam in priori dicto iu-
Dcmur dominis noftris carnalibus parere corpora
h °bedicntia.In pofieriori prarcipitur , nc homini-
°Us> cuhum pra:ter & contra vcrbum Deipropo
llcntibus,obtcmpcremus.

Sexta lcxeft, vtin contradictionibus fiteadem
cornparatio.Vcrum hoc loco quintuplex compara-
*lf) eft obfcruanda. I.Prima crit locorum, qui inter
clc difsidcre vidcntur,comparatio cum fuo conte-
*lu>argumento & fcopo , vndefarpeperiftafis folu-

G I C V M. 350

tionem pugna: facir. Paulus dicit:Factores lcgis iu-
ftificantur. Idem hoc dicir.Ncmo lege iuftificatur.
Prior fententia,collata cum fuo fcopo & contextu,
vult oftendere, ideo neminem iuftum efle,quia ne~
mo ltgcm facir, id quod pofterior fcntentia apertc
pronuntiat. II. Secunda comparatio erit locorum
in fpecicm pugnantium cum cognatis. Hi duoloci:
Tentauit Deus Abraham,Et:Deus neminem tetar,
pugnare in fpeciem videntur. Sed quarrantur loci
vtnque cognati. Exod. 20. occurrit Jocus cognatus
priori : Nolitc timerc, vt enim tcntarct vos Dcus
venit,& vt tcrror illius cflet in vobis,& non perea-
tis, Matthan 4. occurrit locuspofteriori cognatus,
vbi diabolus Chriitum tentans inquit.Si proftratus
adorauerisme, daboribi h.Tc omnia. Hicaperte
confpicitur , quod fit quoddam tentationis gcnus,
cuius finis efttimor Dei , & Salu« tentati, quod
Deo tribuitur-Et rurfi.s quoddam, cnius finis eft,a
Deoabduccre,& vtabdudus diabolo fit fubiedtus,
& hoc genus tentandi diabolo tribuitur. Hinc iam
ioluiturantinomia,Deustcntauit Abraham, vteum
probatiorem rcdderet , & ardentiorcm cultorem
pictatis.Ita & nos & alios multos tentauit & tcntat
Deus.Dcus autem neminem tentat , vt a fe deficiat,
&ruat in Idololatriam. Brcuiter , tentatio Dei eft
probationis,Satan3e veroeft fedudionis. i.Corint.
iz.Diuifiones gratiarum funt,idem vcro fpiritus. I-
tem:Hacc omnia operatur vnus & idem fpiritus, di-
ftribucns fingulis,prout vult.Roman.i. Vt impcr-
tiar^inquit Paulus,vohis aliquod donum fpiritualc.
Hi duo loci,cjui videntur pugnare,conferantur cum
tertio,qui elt i.Corinrh.5. Quis igitur Apollo, quis
Paulus,nifi mini!tri,per quos credidiftis?Item:tgo
plantaui , Apollo rigauit , fed Deus incremcntum
dat. Itcm.-Dei fumus cviifytti, Hic locusantilo-
giam folucndam ex caufis docet : Spiritui vt autor,
Apoftolus vt miniller & organum, confert fpiri-
tualiadona. Ira folus fpiritus dat , fedpermedia
diuinitus ordinnta. J 1 I. Tcrtia comparatio eft,
qua alia comparatione ad Deum dicuntur, aliaad
homincs. Paulus fatctur , fe irrcprehenfibilem in
hgevixifte. Rurfus conqucritur fe nihil boni pof-
icagere. Vtrumque rcdc didum eft , fed diuerfa
comparatione : Refpcctu enim hominum erat irrc-
prchenfibilis : At coram ttibunali Dei agnouit vi-
tiofg carnis fordcs. II II. Quarta comparatio eft
rantum cx altera parte locorum difsidentium, curn
alrera parscitra omnem comparationem intelligi
debeat. Si quis , inquit Chrillus , venit ad mc, ncc
odir patrem fuum, non poreft cfle meus difcipulus,
At lcx inquii : Honora patremtuum , & matrem
tuam. Priuscliftum comparate intclligcndumcft,
nimirum qu6d tum demum rclinquendi fint paren
tcs, vbi te a Chrilro & picrate auocare conantur.
Poftcrius vcro didum fimplicitcr finc comparatio-
ne intelligedum, vt parcntcs iuxra legem Dci amcs,
eiTque exhibcas honorcm dchitum. V. Qvinta
comparatio cft legum , dc qua has rcgulas tencrc v-
tilecft. 1. Lcxinferiorcedit fupcriori. 2. Lcxtan
rum eos obligat , quibus eft lata. 3. Lex fpecialis
dcrogatgencraii. 4. Lex perfonalis obligattantiirfl'
in generefafti.

Septima lcx, Vtin contradidjonis partibus fit i-
dcm modus,& rei fignificara-, & dicentis. Si enim
non fucrit idem modus,nulla eftpugna. Qui diligit
non peccat. Ncmo eft qui non peccet.Hic diucrfus
rci fignificata: modus eft. Alius modus pcccati cft,
domiti, alinsregnantis , feu alius domiti, alius obli-
g^ntisad pcenam. Ac modus diccntis eft varius.-
namalius eft modus prarcipicntii, alius promit-

tcntis.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuesr LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

tf1

ENCHIR

tentis,alius comminantis, allus narrantis , alius i-
micantis alterius geltus. Sed haec paucis dedaranda
funt. In fudore vultus tui vefceris pane tuo : Hoc
dicTr Jm arripucrunt quidam noflro feculo , & ind.
neminem faluan polTe difputarut,nifi qui manuum
laborc & feruili vic~tum quxrerct. Exquo fa&um
eft,quod quidam rcliftis iteris,agris cceperint darc
operam,& rem rufticam exercere.Sed exeo dccepn
funt , quod praecipientis modo ha»c di&a,& non
comminantis pcenas intellexerunt. Ieremia? 4. di-
citur:Iurabis per nomcn eius , in veritate,in iudicio
& iuftitia.Ofcae^. lcgitur: Nequeiuraueritis, viuit
Dominus.Hic nulla pugnacft, vbi monftratur, Ie
rcmia? dictum promtttecis modo, Gfea: verocom-
minantis,pronunciatume(Te.Ieremias promittit ex
ore Domini , quod vcrus Ifrael fic vcri Dci cultor
futurus,quod iurandi forma,quaj eft pars veri cultus
Deidcclarat. Qfeas vcro minatur , quod populus
rebeliis fit in idololatriam lapfurus , quod inde in-
finuat, quod non fmt iuraturi : Viuit Dominus , fed
ViuitBaal, Aftaroth,&c.Modusigitur iltaProphe-
tarum dicta conciliat. Paulus dicitrNcmo vos iudi-
cet in cibo,aut potu,aut parte dici fefti. Rurfus.N<
attingas,nc guftcs,&c.Sed prius dic"tum cftper mo
dum prxcipientis: Pofterius permodum alterius
Verba imitancis,per Mimefin.

Ottatta lex & vltima contradictionis rcftat , qua?
monet videndum,an fit idem Tempus. Harc cni
lcx multas controucrlias diluit,vnde illud:Difcerne
tempora,& concordabis fcripturas. Alia enim Ve-
tcnbus, alia nobis conucniunt. Rurfus alia prar-
fcntis vit£, alia futuras. Hxc fi confundis , magnse
fcqucntur tenebrae in doctrina Ecclefiae. In Genc
fi dicitunMafculus cuius prsputium non fucritcir-
cumcifum,cxtcrminabitur de popu!o fuo. Paulus
autcm dicit:Si circumcidamini,Chriftus vobis nihil
proderit. Antilogiam foluit Tempus.Circumcifio
enim habebatfuum tempus,vfquc ad Chriftum ex-
hibitum in ccrto populo.Dc illo tcmpore prius di-
<5cum intclligendura eft: Sed poftcrius didtum ad
tempusreuclati Chrifti pcrtinet , quo Sacramcnta
vetcris lcgisfunt abolita.

Ha?c dc 0'gano diacritico tenerc tironesThcolo
giae apprime nec.cifarium puto , ncc dubito Antilo
gias diflolui poftj hoc inttrumeto, mododo<ftcad
hibcatur. Veriim huc addam gcncrale praeceptum,
perpetuo huic orgino adiungendum.Quotiesoffe-
runtur pugnanth ia fpccicm di&a, diligcntcr vidcn
d'jra,quodnam iftorum cum vniuerfa fcriptura,&
probatis exemplis confentiat , quodque diftcntiat.
Dcindc adhibico Diacritico organo,facilc cx textu
& circumftantiarum collationc dcprehcndetur,
quemadmodum lcx legitima? contradi&ionis fit
violata.

Locorum Hj&enusde modo Thcologia» ftudendi dixi.
Theolo- jam rc(tat,vt de meo hoc opufculo nonnihil dicam

vtiliu*. Prod>ft tironibiis Theologiar, prarcipua vcrarreli
g onis capita habcrc , hrcuitcr & nude cxplicata, ac
veluii in ccrcas clalTcs diftincta,vt poftea prolixiora
fcripti , quje continent iuftas dc (ingulis capiribus
difpurationeJ,auidius Icgant,& intelligant exactius.
Q^cmadmodum cnim in cartcris dilciplinis vtilc
ett tn principio,fcmotis difputationum labyrinthis
vcras opiniones difccntibus proponere,quibus per
ccptis, prolixiorcs difputarioncs tempcltiueac vti
liter proponi polfunt: Ita in facratifsima Thcologia
commodum cft,incipientibus nudc acbrcuiter vc-
ras fentcntias proponcre , quas vbi difccntes imbi-
bcrint,abfolutiora fcripta & difputationes 116 funt
ncgligendar. Quaproptcr conftitui praecipua veras

1 D I o M m

religionis capita colligere,ac breues fingulonam ca-
pitum explicationcs addere,amotrs dilputationibus
in quarum locum pronunciata fcriptura magisin-
lignia de lingulis locis fubftituam.

C&tcrHm quia duo potifsimum nobis cx fcriptu-
ris pctendafunt,quorum prius cft,re&e fcntirc,po-
fterius recte agere(quibus la Ttrfi ^itf) W fcruiuni)ita
tnftituam tra&atjonem, vtad yrpcir & wpot^vomnia
trfcrri vidcantur. Idqnc co confilio, vt his cog'jiti*
tironcs Theologia? , ad facrofanclum illud op is
Phtlippi MelanthontSiVinoptimcde Ecclelia Chnfti
mcriti,legcndum accedant inltrucliorcs. N-m hic
vir ^Mo-i^tt}^^ <piKdLhn^UcO <gKnon folum tra<5tan-
di ordine pcrfpicuus , & in difputando contra vcrac
rcligionis hoftes fincerus& acutusef', vcrumctiam
more Prophetico & Apoftolico,fubinde ex doctri-
naepartibus extruit monitioncs , rcprrhenfioncs,
minas,confolationes, vt hocpac~to do&rina lec~to-
ri accommodct.Exquo accidit,quod facrofanctum
illudopus cxcreueritin iuftum volumen,quod opus
tum demum maximo & inaeftimabili frutftu aman-
tibus vcra: rcligionis proponi potcft , vbi primiim
capita ipfa rcligionis , breuiter nudeque explicata
imbibcrint.Quapropteradmoncndos duxi Itudio-
fos adolcfccntcs, vtqucmadmodum in aliis difcipli
nisccrto ordine a facilioribus ad ea,qux magisar-
dua funt, progrediuntur.- ficquoquc inhoclacro-
fandtifsimo Thcologia: fiudio , primum planas &
pcrfpicuas fcntcntiis dilcant, d' indc ad alriora
confcendant. Ita futurum elt, vc fi fpiricum Chrifti
doctorera imploraucrint , foehcitcr in hocftudio
verfentur,

lam dc libri noftripart'tione nonnihil adiicicn-
dum eft. Ipfum Dcum, facrar fcripturx vnicum au-
torem,vniuerfam religionis doctrinam , quam ipfe
mundo rcuelauit ac m tnifcftauic , in quaruor ordi-
nes digefsiflc manifcitum cit : Quorum Tnmtu ad
lcedus gratia; fcu promifsioncm,& rcgnum Chrifti
Ipirituale pertlnct.SecHtidns communcm formande;
vicse rcgulam prjjfcnbic. Tertms rcgimcn Ecclcfia-
Iticum continct. Quarttts politicam vitam ac oeco-
nomicam inftruit.Horum primus PromifTionis fcu
Euangclij tirulo, reliqui tres Lcgis nominefigna-
ri folent,quoties intra fc Promilsio fcu Euangeliu
& Lex opponuntur , alioqui Lcgis vocabulum ha?c
orania contincr.Na vbi L..tini interpretcsJLegis,&
Gracci/« voV-k vocc vfurpant , Ebrxi Thora habcnr,
que; in gcnerc do&rina lignificat,dequo plura alias.
Q^anquam autcm reipublicar Mofaica: formanos
nonobligct , tamcn diftindio capitum dodrinar
etiamnum in Ecdelia necclTario retineda eft. Nam
t. tcnenda eft omnino doclnna de fpirituali Chri-
ftiregno,in quo folo falus & vira dominantur.1.0-
pus cft generali viucndi rcgula fccundum volunta-
cem Dei,qua;rcgulain Dccalogo cant4Bctur.3,Tcr"
tio qaia nullus coetus fine certo regimine diu nico -
lumis cfjnfificrc poteQ, ccetus Ecclcfiar, hoc ell, ci-
uium^hnfii, opus habet inllitutis , iuxtaquorum
pra?fcnptum inextcrna Ecclcfiarfocictatc viuediini
cft. 4. quiainhoc mnndo tancjuam inalicnorc-
gno pcrcgnnatnr Ecclelia , opus habct , vt rcftede
politico & oeconoiuico fiatu cx vcrboDomini eru-
diatur, ne vel contemnat has Dei ordinationcs , vel
abutatur iis in Dci contumcliam. 5. hanc diftin-
ctioncm, cum ipfa diuini cultus ratio,tum finis ho-
miniscfflagitarcvidentur.Cultuscnim Dci,& finis
conditionis humana: natura? , ad Dcum glorifican-
dum vera obedientia referuntur. Vcrum quoniara
Deus coli ncquit ab iis>qui funt cxcra filium, necef-
fariaeft primura dodriuaj perquamtnenibraFilij

Dei

Autori5
rontiiif

chiriaio-

piMeU»-
thoni*

CBCOlJ>itt'

Encb'rr
thod^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

>hilip' CUfle,.

m d e

Dei con(lltuimur,& regno Chrifti Spirituali inau-
guramur. Deinde, quia cultus Deoprasftandus eft,
& edendus fructus pcenicentia?, non folum cum o
mrnbus piis in gencre , verumctiam in externo cce-
tu Ecclefia?,& politica focietate,in quibus viuimus,
neceflceftpro hac diuerficatcftacuum , Religionis
noftrar capita difting»ere, pra»fertim cumipfum
Deum diftindionis autorcm habcamus , & cultus
diuini ratio,{inifquehominis,eandem fuo fuffragio
approbirc videantur.

Sic ergo Prirna clafsis eorum capitum,quar necef
larioad promifs onis doctrinam pertinent.

Secnnda, doctrinam vitje communem comple-
^atur,cumlocis aflinibi-s.

TertU , Ecclefiae rcgimcn , & ea qua: illuc perti-
nent, contincat.

Q2*rta> & poftrcma dafsis, Politica & Occono-
r^ic-j.H irum clafsium x^^/^hoc eft,capita fubii-
Cl*m,quo veluti intra cranfcnnam totum hoc opus
confpiciendum pio lcctori proponaraus.

C A1 A LO GVS CAPl^VM
communium primd clafs is.

Deus.

Pcena peccaci.

Oeatio.

10.

Verbum accu-

Prouidcntia.

fans.

Homo.

ii.

Euangelium.

luftitia origiiu-

12.

Pcenitentia.

lis.

Iuitificatio.

Libcrum arbi-

Ordo reparacio-

tnum.

nis.

Contingentia.

Regnum Chri-

Peccatum.

fii.

C<^r^stLOGVS C^APIJfM
communium fccundt clafs ts.

l\ DocTrina vitx
communis ri-
liorum Dei.

h Legicima fpiri-
tualis ciilcus
Dei ratio.

3- Generalis do-

ctrina bono-
rum opcrum,

4- Opera charica-

cis.

Vocacio cuiuf-

que.
Vocum.
Confciencia.
Vecus homo &

nouushomo.
Licera &: Spiri-

tus.

V S. 334
fia , de Iudicio, de RefurreBione geherali.guarc
eorum locorum non feci diliincla capita3quia h&c

Oracio.

iiaftica.

Do&rina Eccle-

li.

Autoritas Eccle

fix.

fiaftica.

Sacramencum.

Satisfa£tio.

Bapcifmus.

Libertas Chri-

Ccena Domini.

ftiana.

Teftamentum.

Ceremonia?.

IO.

Otdo Ecclcfia-

16.

Adiaphora.

fticus.

17-

Scandalum.

ii.

Poteftas Eccle-

18.

Crux.

c a r^A l o g vs clJ Pir VM

communium quart* chfits.

Magiftratus.

8. Oeconomia.

Leges.

p. Coniugium.

Iudicia.

/o. Patrium impe*

VindicU

rium.

Zelus.

Vfus diuitiarum,

Contra&us , vbi

Curalicita& i-

& de Vfura.

licica.

Dominium &:

12. Perfedio Chri-

feruicust

ftiana.

E X P L I C

A T I O C A-

P I T V M

P R I M JE

C L A

S S I s.

c a p v r

PT^I M V M.

D E

v s.

c^r^i l o g v s cla p ir v m

communium tcrtU clafsts.

• Pfedcftinado u Ecclefia.
s- Sy mbolum, In hocca pite multi loci ex-
nicantttrjvtde nomine hfu 3 Regno & Sacerdotio
ort/h , de natiuitate, conceptione,paJsione 3 re-
LHrrctlione , defienfu ad inferos , a(fumptione
** **l um, de remtfione peccatorum. De Eccle-

Vplex de Dco hominum inftitu- ocic».
tio,a rcgio Prophcca Dauidc nobis com gnitio.
m€ndttut3VQ\m.i9.Vniuerf*lis vna, al-
tera ^PecuharU. Illa omninm hominum
Cvjn)mui.Js,h^cfiliorum Dci propria cxiftit. Vcra-
cjuc vndc pctcnda fic cxphcandum cft.

De Vmnetjali icaque cognitione Dci difputat Vniuct-
Paulus ad Rom.i.i8. Vbi fic inquit: Rcuelatar cnim fah$'
ira Dei c caelo fupcr omncm impictarcm , & iniu-
IHtiam hominum, verirate Dci iniulle detinccium.
Qjii quod cognofcitur dc Dco manifeftum cft in
lllis.Dcuscnim illis manifcltauit. Siquidcm inuifi-
bilia ipfiuscx crcationc mundi,operibus intellcda,
confpiciuncur,3ecernaque eius poccntia & diuinicas
inhoCjVcfioc lnexcufabiles. His vcrbis Paulusre-
ftatur , crcaturam Dei cffe veluci fcholam quandam
vniuerfalem , in qua in Dei nocicia erudimur. Eft
.nim toca crcacura non folum tellimonium de
Deo , quod lit . Vcriim cciam fpeculum quoddam
\\\ quo fc quodammodo concetpplandum nobis
proponit.y£ccrnitas enira ex eo Iiqucr,quod omnis
crcacura? fit conditor. Potcntia cognofcitur cx co,
qi:6d tantam molcm a fe conditam,in fua manu tc-
ncatjiciarqu.c vt omnia in fe confiftanr. Sapicntia
peruidctur cx ordine & difpofitione rerum. Boni-
tas relucct in conferuationc & vfu rcrum. Iuftitia

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Vfus du-
plex.

C L A S S

in adminiftratione, qaa fontes quidcm punit,in-
nocentes vero vindicat. Mifericordia inde co~
gnofcitur, qu6d tanta patientia tolerat iiominum
perucrfitatcm. Veritatis commendatiocft,qu6d fit
immutabilis. Proindc qui conccptam Dei no
titiamhabet, iam illi laudem debet actcrnitatis ,
potcntia?, fjpientias , bonitatis, iuftitia», miferi-
cordia?, vcritatis, ac carterarum virtutum , qua-
rum quaedam vcftigia rebus afe conditis impref-
fit Dcus.

Dcfim- Hinc Plato duas definitiones extruxit, quarum

tlonCS /1 /»y~i , r \

Ihilafo- prior cit : 0scr«r/ ^mv a^avatov , AuT&piif &pf tvd &tuo~
S^Dco1 v'**-'^™1 cn^ ®*m *ft viutns immortale^cui nihil adfch-
ctiatem deeft. A itera : ©joV iV/r «V/'«t &'i<PtQ->T*y&b*$i>o-taK
atTi&,\d cdiDcM eftefentia aterna caufa bont quod eftin
/wr«™.Adiiciamus &Tmw7W,quaSocrates apud Xe
nophontem recitat,in hanc fcntetiam:S«Vo (inquit)
Dcum rantifm & talem ejfe>vt fimul omnia vtdeat , ejy
emnia audiat^ & vbijuc adfit , acfmulommuinrerum
curamgtrat. Atque ita ipfa creatura fatis euiden
tcm demonftrationem dc Deo fuppeditat,quantum
quidcm adlucem Deiattinet,nonquantum ad no-
itram cascitatem. Senfus enim nofter hicdcficit,
antcquam aftequatur, aut quis fn, autqualisfit
Deus,id quod elcganter innuit Panlus A&or.i^.itf.
cum dicit , Dominum in prarteritis gcnerationi-
bus reliquiflfc gentes in ignorantia , neque tamcn
fereliquiUe &u&:t-Si 'w , ideft , citra tcftimonium,
quoniam dcdit pluuias & vbcrtatem de ccelo.

Porro huius vniuerfalis cognitionis Dci vfusdu
plcx cft. Prior Gcneralis,quifc extendit ad or.ines
homincs, nimirumvt fint inexcufabiles , vt qui
nullam pofsint iftcrrc defenfioncm ; in iudicium
Dei, quin iure fint damnabilcs, qui agnitum Deum
non colunt. Huius vfus meminit Paulus in fupra
citatoloco ,Rom.i.2o. his verbis : Inhoc,vtlint
inexcufabiles. /Vtfmor vfus, Specialis cft,de quo
EpiftoIaadEbra?o?cap. ii. loquitur, inhunc mo-
dum : Pcrfidem intcllfgimus perfe<5fca fuilTe fccu-
laverbo Dei. Hie fidcitribuit illud lumen,quoti
in mundi creatione vcrc proricianthomines in glo-
riam creatoris. Huc cVillud Dauidis Pfalm. 92.
pertinct : Delc&afti me Domine in fa&ura tua, &
in operibus manuum ruarum cxultabo. Harc breui
ter fint di&a de vniuerfaliDei cognitione , eiufquc
vfuduplici..

Fecuiiam Nunc de altero genere cognitionis Dei dicen-
S3vxz° ^urn 'Pecufiaris itac[ut cognofccndi Dci mo-
verbo & dus duplici fundamcnto nititur, nimirum, Ver-
tcitimo- bo & Teftimonio , quod verbo additum cft.Ta-
lem enim Deum apprthendcre oportet, qualero
fe per vcrbum & tcftimonium patcfecit , iuxta
illqd:

EJfc Dtumcredasrfuod defe pradicatipfe.
' V erbum intclligo , quod indc vfque ab initio dc
ccelo fonjit variis modis, actandcm pcrFIium,
Ebraror. 1. Testimoniumscxh verbo adicctilm du-
plex eft. Aut cnim verbo Conrirmando,vt verum
ratumquca nobis habcator , additum eft : Cuiu<
generis in veteri & nouo Tcftamento multa Icgun-
tur, vt in Diluuio fcruatio piorum : fubmerfu:
impij mundi:Confufio Iinguaruro .* Mirabilis tran
firus populi Dci per mcdium aqua? maris rubri &
Iordanis : Prolongatio dicrum ad preces piorum:
mulise exfufcitationes mortuorum: Sanationes mi-
raculofa», & huius gcncris pene infinita. Hoc ge-
nus teftimoniorum commendat fuo populo Dcus,
Exod. 13. Erit quafi fignum in manu tua, &quafi
monumentum in oculis tuis , vt Lex Domini fcm-
pcr fit in orc tuo. Ad quod genus tcftimoniorum

I S. I. 1)6
prouocat etiam Dominus apud Ioannem, vbi ifi-
quit : Si mihi non creditis , credite opcribus mcis.
Autfiduciamexverbo eonccptam confirmat, vt
Circumcifio& aHa Sacramenta vcteris populi. Et
in nouo Tcftamcnto iSaptifmus & Ccena Do.ni-
ni, fiducia? promifsionis teftimonia cV Ggiucula
funt. HxcnotitiaDei , quxin verbo & teftimo-
nio rcfidct, Sola falutaris eft. DequaDominus
loannis 17. 3. ficinquit : Ha?c autem eft scterna vi-
ta,vt cognofcant te folum verum Deum , & quera
mififti" Iefum Chrifl um. Per h inc cnim renoua-
mur ( vt mauit Paulus ) in imagincm Dei. Cogni-
tionis vocabulum in hoc loco Synecdoche Ebrai-
ca , & notitiam & fiduciam confcqucntcm figni-
ficar.

Postqvam autem de duplici Dei cognitione Pecajia*
in gcneredictumeft,nuncea, qua:adpofterioremi co%*ltlf
hoceit,adfalutaremillamcogniiioncm Dciperti ^cs,b0.
nent,in certa membra diftinguamus, & crdinc cx- dus.
10 plicemus. Conftituantur autem h^c expIication»s
mctv.bia.Primum^ Dcfcriptio Dei cum diftinclione
perfonarum.5rcWKOT,7 eftimonia dc vnitatc eften
tiae diuina?:de Trinitate perfonarum : de Diuinita-
tc Filij & Spiritus Sanfti. Tertium, Diuinarum qua-
rundamappellationumcxplicatio. Qjtartum^ Pro-
prietates Pcrfonarura. Quintum^ Varius modus
fcripturar loquendi dc altcra perfonain Diuinitatc.
5rv,'«w,Teftimonia dc proprietatibusDei.S<r/7//raw/»
Quis fit t!us,& vera: aotitix Dci praxis.

DESCRIPTIO DEI CVM

diftmUione perfinarum.

Descriptio autcm Dci , in qua etiam diftin-
ftio Pcrfonarum continctur,optima & commodif-
fimaeft,quam Philippus in locis Theologicis re-
citat,his vcrbis: Dctu cft cffentia fpiritualis. , intelli-
gens,£eterna,verax,pura,bona, iufta, mifericors, li-
berrima,immenf£ potentig & fapientiar:^/^, ^ter-
nus , qui Hlium lmaginem fuam ab «rrcrno genuit:
kFtltu* imago Patris coartcrna : & 5^riVi« Sanclta
proccdelis aPatrc & Filio, ficur patelaftacft Diui-
nitascerto vcrbo:qubd Pater arternus cum Fiiio ac
Spiritu Sando, condidcrit& feruct ccelum&ter
rara, & omncs creaturas Etin genere humano
cor.dito ad imaginem fuam, & ccrtam obedien-
tiam, elegit fibi Eccleliam : vtab ea h«ec vna & ve-
ra diuinjtas,patcfacta ccrtis teftimoniis,& per ver-
bum traditum Prophetis & Apoftolis, agnofcaturi
inuocctur & colatur, iuxta vcrbum illud diuinitus
traditum .1 & damnentur omnes cultus,qui {ingunc
alios Dcos , & ha:c vera diuinitas in vita xtcma cc-
lcbretur. Uac defcriptio ex muhisfcriptur^locis
collcfta cft,cV conftat quinquc principalibus parti-
bus.Pw/jMWjdefcribitur Deusabfolutci Secundo re-
latiuc, vbi Perfona? diuioitatis difcernuntur & di-
ftinguntur.Trrw,ab effcdu gcncra)i.^«4r/c,ab ef-
fcctu fpeciaIi.^»/M/o &vltimo loco,finis patcfactio^
nis diuinieaddnur.

II.

TESTIMONIA PROBAN-
tia vnum ejfe 7)eum.

i.Exod 20.2.& Dcut.5 6.Ego Iehoua Dcus tuur,
quieduxitcdcterraAigypti, de domoferuitutis.
Non habcbisDeosalienoscoramme. 2.DeuL6.4.
Audi Ifrael , Iehoua Dcus nofter , Iehoua Vrfus eft^
j. Pfalm. 18.32. Quis Deus praeter Iehoua , & quis

fortis

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

tfr D E

fortw praeter Dcum hoftrnm? 4. Malacri.iixo^ Nu-
<{uid nonpatcr vnus omnium noftrum? Nunquid
too Dcus vnus crcauit nos.^.i.Cor.S.^.Scimusquod
n6 fit alius Dcus quam vnus.6\ i.Timoth.2.5.Vnus
«•ft Deus, vnus ctiam conciliator Dei & horainum,
nomo IcfusChriftus.

TESTIMONIA P R O B A N-
tta trcs ejfe pcrjonas dtuimtatis.

I.Gencf. i.opus crcationis tribus pcrfonis tribui-
tur.-Deus dixit,& fpiritus fcrebatur luper aquas.Hic
clarchabemusDcum**o;pr,& Spiritum Sanctum. 2.
^ralm.33.6. Vcrbo Iehouz cceli fa£ti funt , & fpiritu
°ris cius omnis virtus corum.5.Matth.28.i9.Euntes
crgodocctc omnes gcntcs, baptizantes eos m no-
minePatris,Filij & SpiritusSincT:i. 4.Matth.3. In
Eaptifnao Chriftiapparent perfona? diftin&a: Tn-
mtatis.Pater fonat hanc vocem:Hic cft Filius mcus
dilectus.Filius ftans in ftuminc confpicitur. Spiritus jz
Sanc"tus fpccie vifibili demittitur. 5.Gal.4.6. Qoo- j
niam eliis filij Dei,cmifitDeus fpiritum Fdij iui in '
corda vcftra , clamantem: Abba Pater.tf.i.Ioan^.y.
Tres funt quiteftiraonium pcrhibent in ccelo : Pa- [

v s; ?js .

cle(la?,de qua In SymboK explicationc.

Poftrtmum membru eft Munm Mediatorls, quod
non competitcreatura: puia?. Sedde hoccapitee-
riam in Symbolo dicam> vbi Sacerdotiuna Chrifti
fumdcfcripturus.

DE SPIRITV SANCTO.

Spiritnitcum de Dco pra?dicatur,accipitur dupH-
citcr,nimirum ,£([emtaltter, & Perfonalitcr. Vt cum
diciturtPater^fi^&SpiritusSan&us Deuscft oC
Spiritus,vocabulum SpiritusEiTcntialirer sccipitur.
Pcrfonaliter autem,cum pro tcrtia Pcrfona in diui-
nitate accipitur,idque per Metonymiamj qtiia Spi-
ritualcs motus in cordibus hominum txcitat , & il-
Iorum corda purificat > quod Epithcton, S*»tf#i,e*
tiamindicat»

TESTIMONIA PROBANTIA
Sptritum Santlum ejfc Deum.

j LPctrus ad Ananiam diciuQ^id eft quod imple-
uit cor tuum,vt mcntircris Spiritui Sjntfo? Et pau - Aft
, lo poft:Non cs mentirus hominibus, fed Dco.2.Iob
3)-4.SpiritusDomini fecit mci& fpiraculum omni-

ttrj^^&spiritusSandus, & hi tres vnum Cunt. j porcntis viuificauit mc. Horopis tanttim diuin;

naturar compctit.Bafilius diuinitatem Spiritus San-
Cti hac dcmonftratione aftruit : Omnis crearu-
ra habet fubftantiam circumfcriptam.Spiritus San-
&us non habet fubftantiam circumfcriptam. Ergo
SpiritusSanctusnoncftcreatura» Inuifibilis Cnim
treatura , ctiamfi non circumfcribatur loco & fini-
bus,tamcn proprietate fubftantia? finitur. Huc pcr-
tinentetiam tcftimonia fupra citata,dcpcrfonarum
trinitate»

1 1 r*

T.i.Corinth.ij.Gratia Domini Icfj Chrifti,& dile-
ctio Dci,& comraunio SpiritusSancti,fit cumom-
mbus vobis.

TESTIMONIA PROBAN-
tia dtuinitatcm Eily.

Testimonia» quibusdiulna natura Filij Dei
Comprobatur , ad quinque capita rcuocare folco,
Suorumpr«w«rocft,apcrtum fcripturae pronuntia-
tum. Sccmdnm^CvXtwi Chrifto cxhibendus. Tcrtiu,
Opera Chnfti.^«4r/«wj,Confeffio Ecdeliar. Qutn-
***** > Officium rcdcmptionis. Haec quinquc capita
^icmoriaE iuuanda? gcatia,his vcrficulis includo:
&tclum,cuItH4,opH*iConfijfio)munera1qutnquehic
iV aturas Chrifit cognofccndas ttbt monftrant.
DicTAfeu fcripturs prcnuntiata intcr multa|
"^cfuntilluftria. 1. Ierem. 23. 6. Hoc eftnomen,
qnod vocabunt cum, Iehoua iuftificator nofier. 2.
"fal.68.54Ichoua nomenilli,excultatecx confpe&u
eius.3. Hfai. 9. 6.Vocabitur nomcn eius admirabiiis,
confiliarii)$,Dcus,fortis.4.Ioan.i.i.In principio c
J't A9>©-eratapud Dcum,& Deuscrat

Hic *oT<3- lubiedum cft,iuxta hanc rcgulam:
vium vcrbuni hyparcricon collocatur cum duobus
^ominatiuisjarticulus ambig^iitatem toliit. Nam is
^minatiuusyqui habet adic-Ctum articnlum,propo
Jtionis fubieftum cft,vt,«OT«TyTww oi'x«a^<. Hic d<
V-olchis pronutiatur.quod fint ALgypti). 5. Kom.o,
5* Ex quibus cftChriftus, fecundum carnem,qui
^ft fupcr omnia Dcus benedidus in fccula. 1.
^>an.5.Et fumus in vero,'in Filio cius, Icfu Chrifto
ruceft verusDcus& vitaaetcrna. Hucquoque te-
"monia omniareferojinquibus naturalis & vni-
pnitus DeiFiliuscfTcprxdicatur. Sscundum caput
teftimoniorum>quibusprobatur diuinitas Chrifti,
e,t Cuttus^qui ex Dei mandato illi exhibetur ab An
? & bominibus. Ebrzos i.6.Adorent cu omncs
AngeliDci. HucPsulus&Stephanus inuocant cV
Jgnofcunt s&fJinrurfam Qiiare vcrus & naturalis
Dcus cft.

Hoc ipfum confirmat T ertium probationum ca-
PutjquodtribuitChrifto.O^Mfoli Dco propri;i
c^car > v^uificat , vcrbo potcnuar fua? omnia portat,

^udit.Haccomniafu.ntfoliusdiuina; potcntia:.

^rturn caput cfcConftjfiopiux & Catholic* Ec-

DIVINARVM QVARVNDAM
appellationum cxp/tcat/o.

Appellationcs in diuinis diligenter obferuand* cV
difccrnenda? funr. Tcneatur itaquc principio hacc tionu di-
diftmdtio. Qiudam appcllationes conucniunt Dco ftinftidv
tx omni actcrnitatct Qv&dam cx tcporc,idquc crca-
rurarumrcfpeau, nam in Dcum nullum omnino
accidcns cadit. Scdvtrunque gcnusplurcs rccipit
liricrentids. Nam qua? Dco attribuunturcx omni
xternitateappellation«s,fun.ttripIices. Quadain e-
nimad Ejfenttam pcrtinent : quardam Perfinarum
Hfcriminarcfpiciunt ;quaedam ##rtf*«* Dco tri-
buuntur.

Ad EJfcntiam pc'ninent:Deus,bonus,fapiehs,om- E(fcntU4
nipotcnsicaftusjvcrax* & huiufmodi.qua! de Dco U*
digne dicuntur. De hoc generc appdlarionum tc-
nendacft^«/4,quodquicquid dc vna pcrfona di-
citur , rehquispoflit digni<fimeatrnbui. Vtcnim
Patrem tedc Deum , Dominum , omnipotcntcm4
iuftum , intelltgentcm dicis , ita ea Filio & Spiritui
Sand:overiffiroc attribuis. Sunt cnim hx appella*
tioncs Natura?,hoc cft,cfl'cntiac diuinar coramunea
propter «qualitatcm aetcrnitar.is,magnitudiniskpo*
tentiae trium pcrfonarum in vna Diuinitatc*

Cumautc ai'dimus ha": varias appcllationes Dco
tribui,non cogitabimns , in Deum accidcntia cadc-
re,aut Deumcorapofitum c(Te» aut muutionibut
obnoxium.Nara h^ vari^ appcllationes non diuer-
firarcm in eiTentia diuina notant, fed vnam cadem-
que fimpliciffimam fignificant , qua? has varias for-
tkur appcllationcs propter efFedus in crcaturis*
Quare fecundum cffcntiam non diftinguuntur in
Deo^iufticia/apientia^fortitudo , mifcricordia , fcd
fccundum ehfcctus in crcaturis»

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Perfona-
ics.

terdicrx.

Vct fimi-
fitudine

Cxplicjj-
tio eorii
quz pcc
SiiAilitu-
dinem de
Deo dicu

N.ituta

i'crfonc,.

y>y C L A S

At iAppeliationes^ux ad pcrfonarum difcrirnina
pcrtin. nt,lotige aliter fe habcnt. Non enim fecun
dum clfentiam dicuntur ( tametfi realiter ) fed re-
Jatiue,ficui Pater ad Filium,& Filius ad Patrcra , &
Spiritus Sanetus ad vtruque, vt quiab vtroquc pro-
ccdit. Patcrgignit:A:T^nafcitor : SpiritusSanctus
proccdir. Haenonfunt communcs appellationcs.
Paterenim non cft Fhus,ncc Spiritus San&us. Pa-
ternon nafcitur, nccpiocedit. De proprictatibus
paulopoft p!ura diccinus.

(jsliecJitte Dco tribuiltur^Trin^TrinitaSjTeax^xoV,
Te.idf. V^dc rec~tc dixeris;Deus efttrinus, Diuinitas
eft Trinitas, fi pcrlonas omnes complectcris Diui-
nitatis.

Toflerius gcnus appcllationu , quasdixi Deo ex
temporc compctcrc , eft etiam in triplici dif-
criminc. Namquardam Simpliciter dicuntur , vt:
Deus cft incarnatuSjAoTvS^cft caro iaclus. Qua?dam
RelatineSccX dupliciter.Nam quacdam funtcomrau-
ncstribus perfonis,vt, doniinus,creator, rcfugium,
clypeus,&c.Alia?feoiiim fiogulis perfonis compe-
tunt,vt patcr mittit , Filius mittitur, vt aifuraat hu-
manam naturam: SpiritusSandus in corda mittitur
credentium:*i>iSH eftfacerdos , mcdiator. Quaeda
pcr Similttudtne dicuntur, vt qu£ ad paffioncm, fitu,
habitumjocutcpus icfcruntur, vt cum Dcusirafc,i
furere,afccndere,defcendere,aures adhibere, videre
dicitur eo fchcmatc, quod et^a^W&icw nominant ,
.vt cum mcmbra,actiones,& arrc&us hominum aut
aliorum animalium Dco tribirunrur. Membra^vt
cculi, aures, os, caput , ala?,cornua . Acltones> ftarc,
fcdere, afccndcre , defcendere . Ajfettus, ira, ruror,
pccnitcntia,mifericordia,zeIus , &c.Veru haec om-
nia comparatc dicuntur , & per fimilitudinem, qua
creata diuinis quadam tenui vmbra coparari pollut.

Scd rcm vno atquc altero exemplo dcclarabo, vt
in aliis ftudiofi analogiam conlidcrent. Ocult tribu-
untur Deo, quod omnia vidcat ac circumluftret: vt
prudcns patcrfamilias in domo, vnde pulchre ocu
lorumintuitu adubratur diuini prouidentia.^a-
res tribuuntur Deo , quoniam omnia nudit : nihil-
que ipfum latct , fignificantque modb clemen-
tiam , qua cxaudit muocantes , modo acquita-
tcm,qua peccatores non atidit.^f/f^^r,quandofe a
nobis fubdticit,veluti noftra non curans. Dcfcendit^
quado fc no"bis accommodat,atque infigne aliquod
opus ad noftram vtilitatcm c&it.AU cum tribuutur
pco,fignifkatur diligcns Dci prouidetiain foucn-
dis ac defeodendis pm. Ex his facilc crit dc reliquis
huius gencris tormulisiudicare, nein Anthropo-
morphitarum errorem incidamus,qui Deum reucra
talibus membris pra?ditum cflc extftimarunt.

Nunc quarundam appcllarionuns definitiones
fubiiciam,quarum exphcatio valde necelTaria eft.
Primum crgo diftcrcntiam inter Naturam & Terfi-
nam videamus.Quptics T^amrd vocabulo vtitur Ec-
clcfia in doctrina dc Diuinitatc,fignificat ipfam cf-
fcntiam , cjua? reucra cft , in qua trts Pcrfona? fubfi-
ftunt.73 'erjona vnam rcm indiuiduam natura? feu cf •
fcntiaf (ignificatjfeu vt PhilippusdefinitrPcrfona eft «<>
fubfiftens viuum,indiuiduum, incommunicabile,
non fubftentatum ab alio , Grsce y?/r*f$us>'. Non
fwbftcntatum ab alio, cxdudit difputationes co-
rum,qui vtduas naturas in Chrifto ,ita etiam duas
perfonas,fcd falf6,doccbant. Humana enim natura
in Chriflo non h:bet rationcm perfonx per fe , fed
dcpendct fingulari ordinc adhancdiuinam perfo-
nam,Ao'^/,vtab ea fuftcntetur & conferuetur,& ra-
tionem perfonafcum diuina naturaaccipiat. Vnde
in Symbolo: Vt anima rationalis & caro ynus eft ho

I S I. 540

mo:ita Deus & homo v^rras cft Chriftus,non vnita-
te natura?,fed vnitatepcrfonaT.fireuiter^^V^r^di-
citur quatenus eft effentia quxdi.PerfSri* vero, qu*
in eacircntia fcu natura fubfiftunt. Vnde quia tres
funt iuxta patefaelionem diuinam fubfiflctia: in di-
uina cirtnria,trcs quoque confitemur Perfonas. A-
liaeft cnimperfona Patris , aliaFilij , alia Spiritus
Sancti, fednoneftalia natura aut effentia Patris,
qnam Filij& Spiritus San6ti,qucmadmodum impie
docuerunt Ariani , fed vt Pater eft in Filio & Spiri-
tu Sjndo:ita Filius in Patre & Spiritu Sanfto >8C
Spiritus Sanctus inPatre & Filio xj1 <tiejx*>?"W> vC
Gra?ci loquutur Thcologi. Ita Chriitiana ridcs cfl^
non confundcre perfonarum trinitate, ncc difccr-
pcre natuiar vnitatem»

Prima perfona dicitnr Patcr <cf^rww,quia habet
Filium xternum,qui Acf^ dicitur, duplici rcfpcctu.
Primum rcfpectu Patris,quia cogitationepatns na-
fcitur.Deindc refpeftu noftri,quia profcrt Euangc-
lium e finu Patris,& nobisannunciat. Hic acteruus
AeT<J£* ideo dicitur Filius Patris quia ab ipfo gcncra-
tur iccu.ndum vtritatem naturx > trasfufa Patris fub-
flantia in YiWmwVcrum cum dicitur Filius de Patre
nafci, cauendum eft,nererum crcatarum cogitatio-
nc & fimilitudine initium vllum natiuitatis «eternas
Chrifticum Arianis cogitemus.Nam Dei aoT®* an-
tcomneprorfusinitium,hoc cft,finealiquo fu^na-p
tiuitatis initio dc Patris fubftantia gcnituseft,Dcus
dc DeOjLumcn de Lumine,iuxta cofeftioncm Ca-
tholicar Ecclclia: , qux Filium Iuqww Patri confite-
tur,contra Arianorum dogma,quo tres naturse fta-
tucbantur,vt trcs pcrfona?.

Porro quia Patcr dicitur gigncre , nafci , &
Spiritus Sanctus procedcrc , tenenda cft harum ap-
pcllationum explicatio. Cignere eft alium de fua ef-
fcntia gignere. Q^iarc cum Crcare lit aliquid cx ni-
hilo facere , aoT(§H artcrnus Dei nequaquam crcstus
eflc dicenduseft.iV^/c* eft a potcntiacognofccnte,
quia gcnitum eft lmago gigncntis.Vtautcm in ho-
minibuspotentia cognofcens ,format imagines,5c
loquitur : Sic Filius cftarterni Patris imago, co-
gitatione genita , ab arterno communicata (ubftan-
tia , & oftendens Patrcm in rcuelatione Euangclij,
Proccdere autcm eft a voluntatcquia Spiritus Sactus
cft motor feu agitator.

Patm vocabulum dupliccm rclationcm habcr.
Nunc cnim rclationem habet ad \:y>y> & perfonam
primam in diuinitate figmficat: Nunc ad homines
rc>fcrtur, cftquc communc toti Trinitatis ab effcctti
crga homhics , vt cum dicimus: P^ter nofter qui eS
inccrlis.

SpmV^i-quoque nomen nunc efTentialitcr, &co-
munitcr pra»dicatur dc tribus Perfonismunc pcrfo-
nalitcr, & eft tertia perfonain diuinitate»de qua rc
fupra diclum eft.

II II.

DE PROPHIETATE

perfinarum»

In vna clTentia trcs funt hypoftafcs feu perfona?, T'^PJI
quajafe inuicem proprietatibus duplicibus difcer- fofl**
nutuur,nempcinterioribus & cxtcrioribus./nrrWff- Qopmo/
res funt,gtgncre,nafci,procedcrc.SolusPatcr gignit. do ^*'
Solus Filius nafcitur. Solus Spiritus Sandus proce- a**
dit. Sed intcr nafci & procedcre boc cft difcrimcn,
qucmadmodum & fupra indicatum cft:Nafci quidc
efta potcntiaintelligcntcquiaFilius cogitationc
nafcitur,& cft imago Patris. Proccdercautcm eft ±
volutatc,quia Spiritus Saclus eft agitator fcu moror

fubftan-

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

D E

fubHantialJsjtanqua ignis amoris,quo Pater Eilium
compleclitur,& irilius Patrem,im6 quo poftea Pa-
ter & Filius dulciflimo complexu fibi copulant Ec-
clefiam fuam.Proprietates exteriorct abenc&cns cc-
ga Ecclefiam fumptse funt,vtmittcre & mitti.Patcr
^'ttit,Filius mittitur , vt affumat carnem humani,
& fiat victima.Spiritus Sanctus mittitur in corda,vt
M nobisaccendat nouam lucem & iuftitiara.

MODVS SCRIPTVR^
Variiu loejuendi de Ftlio^altcra pcr-
(ona Trinitatis.

Scriptura variis modis de altcra pcrfona in diui-
nttatc loquitur. Primum cnim per Synecdochen,cu
numanitati attribuitur,fj>eft totius pcrfona?,vt: Se-
njcn mulicris contcret caput ferpentis. Et econtra,
cum diuinitati tribuitur, quod fimilitcr eft totius
perfona.',vt cumlcrcmias dicit : Ipfum lchoua elTc
iuftificatorem noftrum. Eftenim Iehoua ciTentia:
diuina; appellatio. 5**»^ > qusedam attribuuntur
t>ec$muPer communicationemidiomatum , fcdin concre
•^auonc t0, Haec autcm vt dextrc intelligantur , videndum
f^ri€t*prirnum,quidfitIdio ma.Dcindcquid Cdmmuni-
cttiq Idiomatum.Tum cur in concrcto tantum re-
Ccpta fit ha?c prsedicatio.

/^ow4itaq;eft proprietas vni naturz coucnicns,
vt in hominc Mcntis Idioma eft intclligere,ratioci-
nari,medKari:Corporis idioma cft laccrari j tangi,
^idfit. confpici,&c.

Commumcajio Idiomatum efr,cum Idio mata , hoc
euoproprietates vnius natura?,alteri communicao
tur,& tribuuntur in concreto, feu: Communicatio
Jdiomatum eft prsedicatio , in qua proprietas vni
naturse conueniens , pcrfonas tribuitur in concreto,
proptcr vnione hypoftatica.Quod aute in Cocreto
idtantum ficripoffit,ha?ccft ratio:Abftractafigi.ifi
<*nt naturas & formas,per fc cofidcratas,vtdiuinius
& diuina natura,hu manitas & hu mana natura. C6
«rcta autem ipfa fubiecta fignificant cum naturis &
("rtr.is.Vt: homo non figniricat humanitatem , fcci
*P's«V-W totum,in quoanima & corpusfunt. In co-
cr E { o igitur pcrfona intelligitur,in abftra&o natura
taniiim.

Cum igitur loquitur deFi!ioDei,communicatio
idiomatum eft forma loquendi, in qua proprictatcs
vnius naturealtcri natur£ecommunicantur,propter
vnioncm hypoftaticam. In Chriftoldioma natura:
diuina? cft,effe omnipotentem,crcatorcm,fcrutato-
rem cordium.Rurfus Idioma humanx natura? eft,e~
£cre,biberc,ligari,triftari,crucifigi , mori. Veriim
h?c diucrfarum naturarum idiomata communican -
tur in concretis,hoc modo: Filius Maria; eft omni-
P°tcns,eft creator,eft fcrutator cordium. Deus c-
dit»bibit,fatigatus eft,triftatus eft,crucinVeft,mor
tl^s eft.Sic Verbu cft homo,Dcus cft homo,Cht i
ltus cft Deus,Dcus eft nat* cx virgine,Dcus acquifi-
UltfibiEcclefiamfuofanguine . Ha? propofinones
^eo funt verar,quia natura?,diuina & humana, vni-
^funtvnionc hypoftaticafeu perfonali.

7"mw,Qusedam fcorfim naturis tribuuntur, hu-
^anitatiquidem, qua? cam folam attingunt , vr-Fi-
^1Us Marie-creuit fapicntia& gratia coramDco&
°minibus.Diuinitati vero,quse in illam fola com-
P^tunt^vt: Filius Dei cft,per que fecula funt codita.

^arto , Interdum prsedicataconueniunt vtriquc
^r*in3bftraao,vt:Chriftusviuitin ccelo,quod
Vt«que conuenit Chrifto , fecundum vtramqne nn-
ram»diuinam & humanam.

V s.

34*

4^w/o,Qu2?dam ita trinuuatur pcriTon£,vt per fe
& leorfim nequc humana: ncq; diuinae naturs ccn-
ueniant:quaiia funt opcra rcdcmptionis , vidcliccr*
quddpotcftatcm a Patre acccpcrit,rc:ni:tendi pcc-
cata,fufcitandi quos vclit,iuftitiam,fancnta"tcm, fa-
iutcm largiendi,qu6d iudex conftitutus fit viuorum
& mortuorum,vt honoretur,qucmadmodum & Pa
ter,quod fit lux mundi,paftor bonuS, faccraos,rex>
mcdiator.

Difccrnenda? funt igitur appellationc s,quc; natu-
raru proprietatcs figniricat , ab officij appLllationi*
bus.Deus,omnipotens,immortalis,funt appclbtio-
nes ad diuinam naturam rcfcrends.Homo, paffibi^
lis,vulneratus,mortuus,funt appellationes ad natu-
ram humanamrefercda:, ( etfi omnis iniuria & paf-
fiohcmirus Chrifto illata,ad ipfum vnigcnitum &
impaffibilem Deum,quadam rationc pcrtinct . quia
diuina & humana natnra vnione hypoflatica lunt
vnita») fednomina officij, quxfunt,Mcdiator,Re-
dcmptor , Saluator,Rex, Saccrdos, Paftor^compe -
tunt toti pcrfona?,non alicui natura? fcorfi m.

Porro huius varictatis diftinclio,non folum vti- S^!*
Us eft ad confutandos harrericos , vcrumctiam piis lioneau
mcntibuslongc alium fruc5tumafTert. Nam fub his
variisformisloquendicontinctur, quicquid ncccf-
farium cognitu eft dc Filio Dei , dc quo prarcipnc
quatuorneceiTariocognofcendafunt. i. Quod fic
vcrusDeus,vndefidcs cocipit fiduciam,quod pof-
Cit iuuare & dcfcndcre quos vclit,hoc cft,ad fc con-
fugientesjvtquinonfolum Spiritu & Sacramcntis,
vcrumetiam narurar focicratc illis coiunaus cfl. ir.
Quod fit vcrus Homo,vnde fides concipit fiduciam>
quod veht iuuarc.iii.Quod fit vna Pcrfona,n6 con^
rufis naturis jfcdvnitishypoftaticavnionc. Vnde
tidesDeo coniunctiorem fc ftatuit, quam vt ab eo
abiiciatur. im. Qu6dfitRcx& Pomifcx.Breuiter,
Saluator in fe credentiu.Et hoc eft fidei fudamcn: u.

Teflitnonia igitur Primi modi monent , neofficiii
redemptionis difccrpamus,fed toti Chrifto tribua-
mus, idquodadhucQointus modusclarius doccr.
Secnndtu modus vnionc hypoftaticam,feu vnitatcm
perfona? raanifeftat. Communio enim idiomarum
; uidentcroftcnditdifcrimen,inter hypoftatica feu
perfonalcmnaturarum vnionemin Chrifto, & fo-
cietatem fcuauxiliumDeiin aliis fandis. Ideo c-
nim prajdicata communicantur,quiacft vnum
sxfj&w, Ttrtius modus diftincle naturas Chrifti, ni-
mirum vcram Diuinitatcm ac veram humanitatcm
comprobat.

Hic vtile eft admoncrc de modis prxfcnti^ diui - ^ ni0 , ,
nar.Tametfienim Deus vbiquc totuspcrfuam fim- pr?(cntiz
pliccm elfcntiam eft , iuxta ilIud:Ccelum & te rram diuin*k
cgoimpleo: nontamcn codcm modo vbique efle
conuincitur. Nam quatuor funt gradus prarfentia:
Dei. Prtmus cft pratfcntia confcruationis*qua Deus
omnibus creaturisadeft,ira vt eas fuftentct,& con-
(ct\ic\.Sccuidus gradus cft,quo bearis Angelis & ho -
minibus in gloria adcft.T<rmV«,quo in hac vitarc-
natisadeft, fuo Spiritu & cfricacia. Quartui, quO
adeft^rt vnione hypoftaticainfcparabiliter.

V I,

TESTIMONIA D E PRO*
frietattbm Dei , vnJe fdes m
ipfum fiabtlttur.

Exodi 34. 6. Ichoua Ichoua ^ Dcus mifcr icors &
dcmens, patiens, ac nudtar miferationis , & verax,
qui autcrsiniquitatcm & fcclcra , apud quemiano-
cens non erit innoccns,qui mifericordiam cuftodi*

p. g.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

I4i C L A S

in milIU>qni reddisiniquitnem patrumfiliisac ne
pptibuSyin tcrtiarn 6: quartam gcncrationem.

Plai.06.15.Et tu JchoQa Deus>mifcrator cV mifc
ricors,p.iticns & muitum mifcricordix,& vcrax.

I rr«n». 25.21. Putafne Deus e vicino cgofum , di
clt porn»nuH& non Dcus c longe? Si occulcabitur
v r m abfonditis.Sc cgo non vidcbo eum,dicitDo-
niinus? Kunouid non coclum & terramimpleo,di
cir Dbnjinus? Icrcm.32.iS.Fortiffuiic,magne & po
tcn . l.hou.i cxercituum nomcn tibi,magnus confi
iio,cj n-.coinprcliqnnbilis cogitatu , cuius oculia
pcrri fuut fuper omncsvias tiliorum Adam,vtred
dasvnicUique fecundiim viasfuas>& fecundum tru
ctum admuenuonum eius.

D E

I I.

V S V.

Quie ha&cnusdi&a funt,ad ;ww pcrtirtent:Nunc
paucafubiungamde vfu &praxi. Prtmum,'\izy, for~
m.iiit ha:C rettc iuciicium noftrum dc Dco,qui vult
a nobis agnofci talis , qualcm fc (uo Vcrbo & Te-
ftimonio patcfccit. Secundoyh\nc rcdteiudicaredi
ftimtfs dc crcationc,quaj cft opus tocius Trinitatis.
T m/o,rc£tc fentircdc rvparationcgcnerishumani,
quod etiam opus totius Triniratis exiilit.feruata ta
mcn cuiufquc Perfona? proprictatc\J2*rtr/o,arriculi
fidci ncftrae hinc conrirmantur , m quibus profite-
mur,nos crcderc in vnum Dcum , qui eft Patcr, Fi-
lius & Spiritus Sanctus.^Hwfo,crudiunt harc nos ad
folicitc ambnlandum coramDeo nofro.in vcro ti
morc & {ide.Eft enim prxripuus finis noritia? Dei,
fiducia in ipfum.5rxro,Iixc faciunt ad rcrfte inuoca-
dom. Inuocatio cnim dirigcnda cftad h.mc folum
DcuYquicft vnusin fubftat;a,& trinus in perfonis.

Capvt. II.

DE CREATIONE.

Dcfimtio- /^Reatiq proprie cft primaria ilh rerum pro-
V_^du&io liuc formatio,q.»a Deus «Ttcrnus Pater
Domini noflri Icfu Chrifti, vnacum Filio arterno,
&Spiritu Sando , produxit cx nihilo , & formauit
ccclum & tcrram , & contentain illis,vifibilia & in-
u:fit>ilia,vt ipfc agnofcatur& colnur.Eft .n.Crcart
proprie aliquid tx nihi-lo faccrc, Heb.^ra. Grscus
gcnus pofuitiiWjkri/ecic.
Laus opi Vt aurem maiori admiratione rcrum creatarum
ficis* rcn?amur,obfcruandum e(l prseconium creaturaru
Gencfis 1.31. vbi Mofcsita inquit:Vic!i;q; Deuscun-
cb q:icj fccerat,& eccebona valdc.Hoc dictum Prt-
miim mopet,vt creaturas fcparcmus a dcformirate,
in naturam perpcccatum introducfta. Eft cnim pec-
catum eiufqueefTedusnon aDeo, fed aDiabolo &
homine,auertctibusfe aDcc.DeWf cua) res crca-
tas valdcbonas cfleaudimus , tcncndum cft difcr*-
mcn inter Dcum, fummc bonum , & res ab co crfe
«5tas.E**t enim Deus bonus caufa & 01 igine,qua* bo-
nitatis ratio rebus crcatis minimc compc-tit. Quarc
Dominus in Euangclio pronutiar, Deum folii bo-
num effe,qui n6n aliunde fua: bohitatis rationeha-
bet,fed iple bonui eh\natura,caufa & origine»
McuTb" Rcscrcat:e quadruplici <!ecoufa bouarpra^di-

^xcur o cantnn Pnmum enim ex co bonx dicuinur,& funt,
quia a Dt o optirno funt conrli a?. Set:n?.db,\\u\a. Deo
condirori placcnt. Tcrtw, quia funt oruinata? ad bo-
nos vfus..£?«4>'/o,quia Ilngulae in fuo ordine Deo o-
ptimofcruirc debcnt.Vndc Dauid Pfal.148. horta-
tur totam vuiucrfitate rcrum,vt Deum conditorem
& laiuatorem fuum cclcbrct.Etquanquatota crea-

S I S I. 344

tura Deum fua quadam rati«vnc cc icbrat,tatre pra?-
cipuum cultum a rationali crcati ra requirit. Quarc
Angdi & homincs conditi eranr,vt eflcnt templum
Dcn& vcra innocentia feruirent Dco. Ha?c nos ad-
moneant,quoticfcunquehancrcrum machinam in-
tucmur,vt ad Chriflum reparatorera naturashuma-
nse confueiamns,qub aliquando Dco in noltroor-
dine ritc ieruire cum fancitis Angelis poiiimus.

Porrb Ih creaturis fpeftentur ha?c quatuor. P-%
wftwijfpccierum pukhcrrima varietas. SecundHm,L>-
cultarim & virium in rebus productis vriliffima
proprietas. T*rn«w»,ordo crcation s & rerum pro-
ductarum iucundiffimus. Quartumjritus principa-
lis coQcHtionis rerum. Harc Quatuor de multis ma-
gnisrebusnos admonct.f arietas enim fpccicrum,
qua adcb pulchre rcrum gradus diflinxit,commen-
dat nobis opiiicis fummam potentiam & lapicntia.
Proprietas & vis rebus irifita,boniiaie crcatoris prar-
dicat , vt qui ad certas vtilitates rcs lmgulas condi *
derit. Orko duplex confideretur. Pnor creatio-
nis, qui docet , omnia propter homincm condita.
Vndc commcndat Deus nobis fuam paternam pro,
uidcnriam,qubd antcquam nafceremur , profpexe-
rit nobis. Po/rerior ordo eft recum creatarum,quaru
quatuor funt gradus./»/£iwi*f,earum rerum,quac funt
taniu^^vc Elementa,Lapides, Mctalla,&c. Proxt-
rmu , rcrum qua? funt & viuunt tantiim , vt planta?,
herba-,frutices. Terttm^ctum qua? funt, viuunt, cv
fcntiunr,vtanimalia bruta. Summw^cxwm eft,quae
non foliim funr,viuunt,& fentiunt,verumctiam in-
teHigum. Hi gradusrcrum hac natura cx primajna
conditionc & ordine Dci obtinct,vt infcrioresgra-
dus fcruia: fupcrioribus,feruatacuiufqucdignitarc.
Quare vttrcs primi ordines feruiut homini,ita quar
tus gradus ad vnum Dcum colcndum rcfcrri deber»
Seruat cnim fuum ordinem vniucrfa» crcatura? , fer-
uientcs homini. Scd cum homo non feruit Dco,
contrafua naturafacit,& inucrtit ordinem natura:
rerum.Huius igiturordinis cofideratio duarum re-
rum nos admoncbir. 1. qua? fit hominis cxcellentia
oflendir.Excellit cnim omnia,qu^ infra fuum ordi-
nem collocata funt. 1 i.oftendit,qub omnes homi-
nis acliones rcfcreda?fint,nimin:m ad Deumagno-»
fcendum & glonficadum,& ad pcrpetua gratiaruni
actioncm rcddenda Dcc,qui in noftrum bonum o-
mnia condiderit.

Pojlretnum eorum quatuor,quae fpedanda funt in j
crcamris,eft Ftnis creatur3rum,qui cx ordine earu-
dcm haud obfcurc inteiligi potcft. Elcmenra enim
&creatura? primi ordinis or-dinantur ad alias crca-
turasdigniorcs , ita vt ordorerum trium graduum
ad homincm:Hominis verbfitad Dcum agnofccn-
dum cV glorihcandum. Hinc Salomon,Proucrb.i6-
^.Vniucrfa proptcrfcmetipfum opcratus eft Icho-
ua.Propterfemctipfum,hoc cft, vt ipfeexiis agno-
fcatur,laudetur & glorificctur. Non cnimrescrca-
uit,vt iilis vtcrctur , quia ncc illis ncc noftris bonis
indigct.Pfalm.16.2.

TESTIMONIA CREA-
tionis •

l.Genefi.T. In principio creauit Deus ccelum &
terram.Legehiftoriam crcationisi.eV 2.cap.Genef»
2.Pfal.33.6.Verbo Iehoua? cceli firmati funr, & Spi-
ritn oris cius omnis virtus eorum. j.Pfal-mo eodcm
o.Quoniam ipfcdixit, & fada funt,ipfe mandauit,
& creata funt.^.PfaKi^.i.Cceli enarrant gloria Dci,
& opera manuum eius communicat firmamentum.
5.Proucrb.i6.4.0inniaoperatuseft Jehouaproptef
fcmctiptam»

In cr«ra

XIS qui<J

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhac
LN 857 2° copy 2

PROVI DENTIA. us

cati eft. Contra,qu6 J benc operari cnpimus,atqye

*»? dcfij
tio.

C A P V T ltU\

DE providen-

rt* Dei.

IJRo videntia Dei,eft non foliim ipfa diuina
ratio,qu;tiscunctapra!terita&futura Yidct &
cognofci^rfcd etiam adminiftratio, pcrquam Dcus
fuilcntat,gubernat & modcratur omnia a fe condi-
Mod nomm^s gloriam.Scd huius adminiftratio-

tvaiucrnis trcsruntmodi.

fjiis. Primw cft V niuerfalis Prouidetia,qua dirigit Dcus
omncs crcaturas,iuxta conditione cV proprictatem,
quam fingulis,dum formareteas,dedit , & nunc cas
iua cura comple&itur,vc ftet incolumis naturac fta-
tus,Q^arecum SoIcm,Lunam,Stellas,curfum fuum
conHccrc vtdcamus,exiftimemusipfaobedire Dco,
'pfius iufla exequi,ncquc id tantum,fed Dei quoque
jnanu gubernari,fi*rnq; omnia cius nutu. Nec pro
btbct hxc vniucrfalis Dci opcratio , quo minus fin-
gula? crcature-,tum in ccelo tum in tcrris,qualitatem
&naturafuam retincanr,propriamque inclinatio-
nemfequantur. Vnde Auguftinus dicir, Deum res
conditas fic adminiftrarc,vt eas propriis motibus a-
Sere finat.Nam hoc ipfum cft prouidentia? Dei, vt
non folum naturam,verumetiainclinationem mo
aumque natura? agendi fuftcntct.
J^pccU ^cundta modus SpeciaUs Prouidetia cft,qua Deus
fc m°dcraturomnia, & addicit crcaturas in obfcquiu
luum, vt maximcexpedire& conduccrc fibivide-
tur«Hacpluuias,tonitrua,gelu,grandincm,ficcitatc\
jempeftatcm/ercnitatem.abundantiam, famc,bcl
lum,pacem,cxilium &c.efficit,vt hasc fint bonitatis,
& iuftitia?,& iudicij fui in(frumeta»prout nunc fcr-
^os fuos iuuarC:nunc fontcs punire,nunc pios cafti-
Earepaternoafte&uconftituit:idqueiuxta promif-
. "onesfuas& minas,noaliquaStoica necefficate.EH
autcm harc 7{fguU inprimis tencnda:quod fub diui-
namprouidentiamnontantumcadant efTectus fu-
turi,fed ctiam ex quibus caufis,quo mcdio, quoque
°rdine proueniant.Fur ftragulatur,idque prouiden-
tl» diuina , quiafurtumcommifit tali fuppliciodi
8num,nequaquam ftrangulandus,ea vel umili caufa
Jon praeccdcnte : etfi interdum nobis caufar talium
,uPpliciorum occulta; funt.Proinde in cucntibus ad
P«"omiffiones& minas diuinas , &non adStoicam
ncceffitatemrefpiciendum eft.

Tertiiu modus eft Prouidctia PceuliarisiQQZ Dcus
viuit & regnat in Ecclcfia Chrifti, erigit &*fouet fi
UeJes , opcratur velle & pcrficere,infpirat prccand»
2ft"cc1tu:efhcit,vt in prarccptis fuis ambulemus,iuxta
luam promiffionem.Ezcch.36.26.Auferam cor lapi-
«eum dc carne veftra,& dabo vobis cor carneum,&
acii,yt in praeceptis meis ambuletis, & iudicia mea
aciatis.Quatenus enim corrupti fumus peccato ori-
ginali , terra: ficca? & fterili perfimilcs fumus,boni
*fu£tus nihil omnino produccnti. Nam corruptum
eft ludicium noftrum:voluntas noftraDco rebcllis,
au malum prodiuis & propcnfa : dcniq; tota noftra
natura viciofa eft. Quod cura ita fit, ipfc Dominus
pcculiari cura reformat in nobis iudicium,operatur
ln nobis & velle & perficcrc.Sed interim notandum
£it,nosanaturaelecl:ionern & voluntatcm habere:
cd quiavtraque pcccato deprauata eft,Dominus eas
lua manu rcformat,& e maiis bonas facit.Quod igi -
^urad difccrnendum apti fumus , qnod volumus,
Suodhoc velilludfacimus,idnaturalcDci donum
^'t.Quod vero nihilaliud pofTumuseligcrc, cxpe-
crcautfaccre,quam malura,id excorruptioncpec-

, ld totum a r.ta-

L'xequcndipotcftatc fumm pra'di'i
tia proficifcitur, qua in mchorcm vitam rcgcncrati
fumus.

Porro F/wir&^/^prouidcntia? Dci nunc cxpli- Knii <jv-
candifunt. Ftnis itaque duplcx:Prior,vt nos totos Plcx-
Dco commcndcmns,cum timeamus, inuoccmus &
pra»dicemus.Poftcrior,vt fccure contcnarrus quic-
quid nobis roundus vel Satan minatur. Vfti autcm
vtconfpiciaturapertius,duas obferuandc; funt nobis
diftindiones. Prior,quod tam in prsteritum qram
infuturum confideranda fitprouidcntia Dcik Aite-
ra,quod Deusintcrdum cum fuis mcdns , intfrdum
fine mcdiis,nonnuncju3m etiam contra omuia mc-
dia,fuam prouidcntijm cxequatur.Si igitur ad tem-
pus refpicis preteriul,diuina? prouidcntia? sflciibes,
quicquid velpofteri vcl aducrti tibi contigi:,fcd di-
uerfimodc. Sicnim quid profpcri contigit , habes In fI0fp6
occafionem cclcbrandi Dei,idque cxcmplo fancto r«s & «rf-
rum Patriarcharum , Regum , atquc adco omnium uerl1"
piorum.Si quid aducrfi contigit,duo facicsu.crgita
cum Iob:SicutDomino placuit, itafadmntft. m*
anteadas vitae fubcat mcmoiia , vt vci ( % pamis t;bi
infli&ispeccata tua agnofcas,ac cmendcris,it;;,vt tu
Dauide dicere poffis : Bonu cft mihi Domine^uqil
humiliafti mc.In tcmpus futurum hocmodo rcpu-
randa cft prouideiia Dci,vtfempcr ad tius promif-
fioncs& minasintentus fis, hiucadDci timorcm,
fidei inuocatiomfque profeftum incitabcris. N6 e-
nimcarcistorporem, fcdquietcm fideiaffcrrc no-
bisdcbctprouidentiaDei. Dcindcctiam aduerfus
crucisaccibitatem armabcris. Porrofiper mcdia
profpicit tibiDominus,accipc tanquaa manuDci^
& iliigratu tc exhibc.Mcdiaaur,vt prouidcnticDci
inftrumcta agnofcito.Si abfquc me&is,vt fi fint pa-
ne tc in carccrc fuftccarct.vcrbo Domini hoc afcri-
bendum eft.Si contra mcdia nobis prouidct Domi-
nus,hoc cft,cum nulla obftacula prouidcntia patcr-
nam impedire polTunt,vt citm Dauid euedus cft in
regnum,Saule contra cum tota familia rcclamnnt. ,
cum Danicl infpelunca Lconum libcratur,& trcs
viri in camino Babylonico:habcmus marcriam pr x .
dicandi& cclcbrandi Dci.Hodic EcclcfM,vcl mui-
tis infcrcrum portis, Dei prouidentia in hoc rcgno
& altbi confcruatur. Ha?c fi cogitarcmus,non adeo
facrilege abiecfta fiducia in Dcum confugcremus
ad humanaprarfidia, & infauore pulucris & cincris
fpem poncremus:quam proteruiam non vno in lo-
co Scriptura malcdi&am pronunciat.Iercmia: 17.5.
Maledidus homo,qm ponit fiduciam in hominc,^
ponit carnem brachium fuum.

TESTIMONIA P R O-
HtdentU vniuerfalit.

LPfalm.104.qui incipit: Benedic anima mca Do-
minum/prardicat hanc vniucrfalcm adminiftratio-
ncm. 2.Paulus Ado.17.28. In jpfo cnim viuimus,
moucmur & fumus,id cft^per iplum datur, fufiera-
tur&foueturvitanoftra. j.Heb.i.^. Fcrcnsomnia
verbo potentiar fuaj. 4.Matth.io.2o. Duopjficrcs
afte vencunt,& vnus cx illis non cadit fupcr tcrram
fine Patre veftro. 5.i.Timoth.6.ij.Qui viuificat o-
mnia.

TESTIMONIA P R O-
Midentiajpectalts.

I.Pfal.i27.i.NifiDo minus ardificauerit domum,
fruftralaboratquiard;ficatcam. a.Prouerb.j.^j.E-
geftas a Domino in domo impij, habitacula autem
iuftorumbcnediccntur.3.Pfal.36.6.Homines&in-
mcta iuuabisDominc. 4.Huc.Pf>^7.rcftrf dus cft.

p. iij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

nis

110.

347

5 Huc rcfc rtnr,c]uoties Dominus per Prophetas di-
ck,fe tencbras & luccm,vita & mortcm immitterc

T E S T I M O N I A P E C V L I A-
ris pronidentUrfua eft elettornm.

i.Pfal.i.j.Nouit Dominus viam iuftorum.i.Pfal.
$4. 16. Oculi Domini fjpcr iuftos. ^.Matth.10.30.
Opiili vcftri omncs numcrati funt. 4-Huc Pfal.91.
Qari haWtat in adiutorio altiflimi, totus refcrendus
cfr.In hoc enim pulchcrrime oftendirur, quod Ec-
clcfia Cluifti fit vcluti thcatrum prouidentise Dei.

Capvt ////•

H O M O.

sTJOmo cftcrcaturaDei^onftanscorpore&a.
jLJjiima rationali,ad imagincra Dei,cum libcra
voluntatc condrtJ^prccfcfquecreaturaru inferiorum
ordinum conftituta, vt Dcurrl in focietatc agnofcat
& celebrct. Hec definitio fumpta ex fecundO capi-
tc G?ncfeos<:6uenit homini,vt crcatus erat a Deo,
dii crat adhuc rn honorcvt Pfal.4o.2i.loquitur,hoc
cft,in ftatu innocemia; ante peccatum.

Scirc autemoportct,quod Scriptura Sacraqua-
druplicis ftatus hominis meminit, quorum Prtrntu
fuitante peccatum,Genef.2. Setur.dtu fub peccato.
Tertiiu fub gratia frederis, Gen.^.cV paffim in Scri-
pruris,in quo ftatu foli funt ij , qui fccdcris partici-
pcsfa&ifunt. Onjtrtm ftatus,poft hanc vitam,& is
variat.Antecnim refurrcctionem , corpus in fepul
chro,anima pij in requie crit: Poft refurre&ioncm
vcro coniungcntur anima» corporibus,vt vel requie
tftcrna fruatur fimul,vcl pcrnas luant fuae iniufhcise
Iuxta horum ftatuum diucrfitatem, hominis condi-
tio mirabilitcr variat. Quare breuitcr admoncbo,
qualis nam fithOraoin diucrfis illis ftatibus.^npri-
mo igitur ftatu , qucm vocant ftatum innoccntiar,
pcc"qu3lis fucrit homo,ideo breuius dicam,quia poftca
rurfus repetendum eft,vbi dicctur de iuftitia origi-
nali.Hnbuit iraque homo in hoc primo ftatu.i.ima-
ginem D, i.2.inrcgritatcm.3.<sC7W^W omniii virium.
4.vcrbum.5.duplcxSacramcntum,immortalitatis&
probationis.Scd hxc apcrtius declarada funt,ac pri-
mum de imagmc djcendum eft.

agi Imagoitaquc qoid fit,non eftobfcurum. Eft c-
nimrcialicuiuscxprcfliofeu repraefcntatio , idqu<
tum inanimahominis,vidclicctin parte cognofce-
te,tum cxtra animam.Cum enimmcns humanaco-
£;itat aliquid , imagincm quandatn rei velutipingit
U dclincat : vt quotics cogitu aliquis homincno-
tum abfcntem,mentequali dclineat corporis figu-
ram,qoam intuetur de abfente cogitas.Ad eundcm
modurnpiiftor manuexprimit delincamcnta cor
poris, cuiusimagincm pingit, vtabfcntis formam,
quantum tieri poteft,referat & rcpraefcntet picta i -
mago.Hac ciTe propriam fignificationcm Imaginis
manifeftum eft.quam appellatione verbum Dci ac-
commodatsecerno dcinde & homini,ac vocat
imagine Dei , qux iplum Deti reprsefcntat & rcfcrt.

Sedharcduplex eft,naturalis nimirum & gratui-
ta. Natufalu Dciimagoin foloChrifto cft ,& eft
duplcx,eifentialis,& per virtutem. EjfentialiscVte-
iufdem clfentiae cum Patre , vnde & cfw»W dicitur,
coaetcwa & coxqualis. Vtcnimin nobiscogitatio
format imagines rerura,dequibuscogitamus:itae;-
tcrnus Patcr fcfc ab cjtcrno intucns & cogitans , gi-

C L A S S IJ> I.

gnit imagincm fui.Sed nos non transfundimus luo-
ftantiam in imagincs illas,in mentc formatas , quae
reipfa funt fubita? & euanelccntcs actiones. At Pa-
ter artcrnusab anernogigmt imaginem,cbmmunl-
cataipfi eiTcntia. Hinc cfljmhlcm Dti imagincm,
hoceft.ChriftumDominum, Epiftolaad Hebiaros
vocat Charactercm fubftantiar Patris ,hoc eft ima-
ginem fubftantialcm , qun Filius eft autvuQ- cu per-
fonaPatris. Vocatur & Aofi^ cadem rationc. Vt c-
nimimago in nobis conccpta,eft Acf^^hoc cft,vet-
bum mentale : ita Films Dci kiffy , ett a?tcrni Patris
imagOjincff^bili ratione communicata effentia ab
xtctno./mago Dci per gloriam virtutis(qua Epifto-
la ad Ebra?os kTMvyacua. gloria? vocat)elt,quac rcful -
gct in Chrifto pcropcrum diuinoru vlrtutem.vndc
& Patris coelcftispotcntia gloriofa,& voluntas pa-
terna confpicitur. Ira cnim fe totum inChrifto pa-
tefccit Deus,vt in ipfo immcnfam fuam bomtatem»
fapientiam, virtutcm ac qvKcwfycrzjnM in folidum dc-
clarauit.De hac imagine loqumir Dominus,Iohan.
i4.9.Philippc,qui vidct mcvidet & Patre. Et quo-
niam virtutis (itniIitudo(vt inquit //ilarius)no po-
teft elfe diffimilis natura?,recTte ex virtutis fimilitu-
dinccftcntia? fimilitudo concluditur. Virtus cnini
Chrifti,pr*efcntis diuinitatis vifibiliseft imago,qua
Deus nobis,per fe inuifibilis,quodammodo reddi-
tur vifibilis.Nec poteft hacc vircutis gioria Prophc-
cis aut Apoftolis tribui,qui diuina opcra cdiderunr.
Non enim propria,fed Chrifti virtutc & inuocatio-
ncid fecetunr,ad confirmandam Chrifti gloriam.

Porro fmago Dci per gratiam ea cft » fccundum
quamprimushomofac'tus& formatus fuit,iuxta il-
lud : Faciamus hominem in imagine noftra,fecun- n
dum fimilittuiincm noftram.//2c iraago in homi- 1
netriplicitercofidcrari potcft.Pww«<m,ratione fub* <jo
l\znt\z. Dewde ratione donorura,quibus ornatus e-
rat priraus homo.7Vf*o>ratione emincntix fupcr a-
lias crcaturas.i. Anguftinus imagincm Dci, qus ra-
tionc fubftantie fpcctatur,interpretatur hoc modo:
Memoria in mcntehominisfignificat Patrcm a:tcr-;
num gignentcm Filium. Cogitatio fignificat Filiu,
vnde & A»f©- a?terni Patris dicitur. Voluntas Spiri-
tum SanCtum fignificat. Ncque dubium cft,x:erni
Patris & Filij &Spiritus SancTti difcrtmina in huma-
na mete eife adumbrata.Eft mens quidem vna fim-
pliciffimanatura,fed in ea funtifta: tres propricta-
tes:Memoria,Cogitatio &Voluntas,quje rcprarfcn-
tant,tanquam obfcura» quaedam vmbra? ,perfonaru
in diutnis difcrimina. 2. Verum fi ad Dona refcras
hanc Dei imagineminhominc,eritprofccloimago
Dci,conformitas & fimilitudo,quaj Adamo erat cu
Deo,qua iufticiam & fanctitatem Dci quafi in fpe-
culo repra?fcntauit Adam. Vndc Paulus Ephcf.4.
24. Etinduatisnouum hominc,qui fecundum Dcii
creatus cft,in iufticia & fanctitate veritatis.Huius i-
maginis finisfuit,vt Adicum fua poftcritatcin fan-
clitatc & iufticia omnibus dicbus fcruiret Deo-^.Ra
tionc Ordtms fcu ErntnentU ad alias crcaturas,homo
erat conditus ad imagine Dci,vr qui Dominus om-
nium rcrum infcriorum ordinum crat conftitutus.
Haec quidem imago non ad puritate & fanctitatcm
cordis,fed ad cxtcrnam ordinationc Dei pertinent.
Vnde Paulusi.Ccr.il. 3. Virum imaginc & gloriam
Deicffc docct.In cminentia cnim, qua vir mulicri
antecellitjgloria&imago Dci quodammodo con-
fpicitur,qucmadmodum in omni principatu.

Has trcs partcs imaginis Dci cffe non cft dubium:
quaru extrcma?,hoc eft,prima& vhima,iuxtaquaf-
dam tcnues vmbras rcmanferunt in homine poft la-
pfum. Mcdia autem pars prorfus iodufta Fuit per

pecca-

J49 H O

peccatu , fed per Chriftum in rcgcnefatis indies re-
fantur \$t fic illuflrior : qoa? poft rcfurrcctionem
perfici«.tur,quando non foliim mente,cordc,arTc&i-
bus conformes Chrifto erimus,verumetiam corpo-
rmus,qUod Paul.i.Cor.i5.^3.& Phil.j.ii.docet.

I E

Hominj, Secundam^woA habuitTe homincm in primo fta-
2« '^' tu cft iategriMs! Hrc fuit mentis.perfcfteiri-
pJom. " tclligentis & rectifiime iudicantisrcordis iuftiftlnic
& ordinaiftimeappctentis: & corporis promptif-
.fimc cxcqucntis^uae mcs perlecte iudicauit,& cor
rcfte impvrauit.

I I T.

Tertio loco t£-ra;/a?pofui , qua:omnium virium
pulcherrima harmonia excitir:qua mcns nihil cogi-
tauit,cor nihil appetiuir,corpus nihil cxc cutum eti j
nifi quod Dco probabatur» Qnar harmonia mchtis,
corpoi is & cord<s,cum volutare Dei,fummum ho-
minisbonumfuit,rationc ftatus hominisperfeclif-
iuui.

I I I I.

SetjkitHr Verbum , quod & prseccprum &: prohi-
bitionem continct. Prxceptum: Lx omni arbore
paradifi comcdes.Prohibitionem:Dc aibore autcm
fcientiajboni & mih ne comcdas. HiC arbor ho-
miiu cxitnlis fuit,non quiclcm fua natura, nam bo-
uaDci crcatura crat,fcd propter mandatuin Dci,
quod violarc ncfas crat.

Po1remHm> quod pofuiin ftatu primo hominis,
fuitSacramentum duplex, videlicct probationis &
im mortalitatis,Quemadmodum cnim arbor fcicn-
tia? boni & mali exitio fuit Adamo proptcr ipfius
pfJEuaiicationem : ( eratcnim illia Deo comvnda-
tum , vt eflct cxploration.s fcu probationis Sa-
ctamentum quoddam ) Ita , fi praicepto ob-
temperaffet^fruclusarbotrisYit^SacramentumfuiU
fctilliimmortalitatis,acquafi remcdium ,quo vira
perpetuoconfcruada cifct. Hoc apcrte induatiex-
lus, cum dicit : Nunc crgo,ne fone mittat manun.
fuam,& fumat ctiam de arbore vita?, & comedat,&
viuat in seternum , emifi t cum Dominus Dcus dc
horto Eden.fcuPajadifo.

Stutm fecundus hominis mifcriimuscft,fnb pcc-
cnto &tyrannideDirboli,qni qtialis fit.in VIII. ca-
Ut. P re,vbi de pcccato agetur,manifcftabitur.
Jj» Gra. Terrtw iiatus gratiae eft. In hoc imago Dei,pcr
pcccarum rn fccundo ftatu deletaj inftaurari incipit
Pcr Chnftam,naturalem Deiimaginem.Quemad
modum enim creitio hominis fuic formatio ipfios
a<iiraaginem Dci: I»afanercgencratio piorum ni-
bU aliud eft,quam reformatio imaginis Dci in illis.
Inhocigiturftatu lapfushomo dcxtera Dei erigi
^Mttn in Chriftum crcdit. Vndc prasclare Augu
^tinus:Scdquoniam(inquit)nonficutfponre homo
cecidit,itafponte rcfurgcre poteft,porrec"tam nobis
defu per dextcram Dci , id eit,Dominum noftrum
lefum Chriftum,firma fidc tenc amus.

De Qttarto ftatu homin<s,qui cft piorum quidcm
in gloria,hoc cft asterna bcaritudinc,Impiorum vc-
ro in gehenna,dicam in Sy mbolo.

v s V s.

Porrovfushuius capitiseft, vt annito fine noftra:
conditionis, Chriftum naturac noftrse & imaginis
I^ci in nobis reparutorein,firma fidc teneamus,ei
que totis vinbus (cruiimus , in fan&itate & iufticia
Vcra. Nunc teftimonia de primo tantum ftatu ho
"linis fubiiciam,quia dc aliis commodius fuis pro-
Ptiis Iocis dicetur.

ii.

** p.

M O. 350
TESTIMONIA D E H O-

tninis primojhtH.
i.Gcnef.i.27. Crea>:it Deus hominem a d ircagi-
nem fuam,ad imagine Dci crcauit cum , mafcuium
& fccminam crcauit cos. 2.Gen.2.7.Formauir Decis
homincm dc puluere tcrra? , 5c infpirauit in faciem
cius fpiraculu vitar. j.Pfal. 49.21. Homo cum in ho-
nore cflet , non intcllexir. Hic ftatum innoccntia:
honoris titulo ornat Da:iid.4.Ecclcf.7.20.Deus fe-
cit homincm rciftum. 5 Syracid* 15.14. Deus reli-
juit homincm in manu cOnfiHj fui.6,Syracida? 17. 1.
j.Dcui dc tcrra crcauit hoirintm,& fecundum im:»-
girtcm fuam fecitillum. 7.$apicn.2.z3.r>eus crc^uit
hominem in integritatc , & ad iiatgincra fimilitu-
dinis fuacfecit euro. ©.£^31.43.7. Omnemvocatum
in nom-ne meo,in gloriam mcam creaui eum, for-
mauicum,fcci cum.

IYSTICIA

KAltS.

O R I G I-

TAMETSifacVecolligipotcft.ex iis , qux dtxi-
mus de ftatu hominis antc Japfum,quje c^ualif-
quc i 1 1 iulticia originalis: tamcn vtilc cft tenerc ali-
quam brcucm dcfcriptionem , qualis harc t ftl potc-
rit:/«^/c<4originaliscft integritas naturac bumanar»
in qua rcfulgct imago Dci, obedientia c\ «^w^/iiu-
mnium viriumjmentisjcordisjcorporis^erg ; DLL.m,
adeoque ipfageneris humani apprcbatio & accc-
ptatioapud Dcum.

In hac dcftnitione duo complcxus fura, nimirurrt
materialc& tormalc iufticiar originalis. ^yVUterids
eft inregritas natu^ar humana?,lux mentis , volunta-
tisconuerfio ad DcurrijCordis obedicntia cV iItv^ih
omnium viriu in hominc.ForwM/f vcro cft ipfa ap-
probatio & accrptatio hominis apud Deu. Dcfcii-
ptionis huius mebra ex tc ftimoniis fupra commc-
moratis dc ftatu hominis confirmaiuur.

V S V s.

Vfuseft, vt l^pfum noflr&m ob hac iuHicia dc-
plorcmus, actotis vinbus anhclemus , vt cain per
Chriftum recipiamus.

Capvt.' VI.

LIBERVM A R B I TRIV M.

MVltae funti cum veterum , tum rccentirm vocu pr^
acutz &doctgdifputationCs dclibcro arbi- ciPuarui»
trio.quas vt co reciius intelligant adolcfccntcs,pri- ,i0. 1C "
'mum cxporiam q -ardam vocabula, quorum cogni-
tiofaciatad intdligcndam rc ctius hac doctrir.am.

Sex funt in homine, quantum ad hoc rtcgocium
attinct,fpe<5t5da:Vita,Senfus,Appctituj,Rat o, V6
luntasjVoluntatis Iibcrtas. V tia ipfa cft lntcrncs Sc
naturalis motus,vigcris tantum iritrinfccus. SerfftU
eft vitalisin cbrpore motus , vigerisetiam cxrrinfc-
CMS.jippetitm eft riaturalis vis in animahte , moucil-
dis auide fcnfibus attribura.^rjoeft facultas natn-
ralisiudicandiresoblatas.^o/wwr^eft motus i.aru-
nlis,rationiiappctitui,& fcnfui pra?(idcns.Harc fani
quocunque fe inciiriaucrit , fempcr habct rationcni
comitcm,& quodarnmodo pcdiifeqUam , non qu6d
femper ex ratibnrc,fcd quod ntlnquamabfq; ratrone
moueatur,ita,vt multa faciat peripfam cotra ipiam,
hoc cft,quafi per eius miniflcriu cotra ci*coniilium

p. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

3f*

CL ASSIS L

35*

8cia«Jkiu.Hinc1llivoiM6dc^ video mcliora pro- !
b©quc,Dctcriora fequor.Eft autem ratio voluntati
* • <hta,Ytinitruat ilia^non vt dcftruat.DcnTuerctau
tem,li mcrffratcm ci vl am jmponeret, qub minus
libetc proaibitrio fe moucrct, liuein malumcon-
fe1nicns,fit»c in bonum. Si horum alterutrum pro
hibcrcc ratio,volunras non cflfct voluntas.Voluntas
cnim coacta proprie voluntas dici nequir.licet fcrua
(itin non rcnaus.
VnA u^ii **m ViK*c ^Dcrum arbitrium,cx pra?dictiscol-
Serfl «iti ligendum eft:ncmpe,qu6d fit fpontaneus ex volan
trimn. tiXi* JibrrtatC & rattonis arbittio , hoc cft .iudicio,
confenfus. Ratio cnim nonimpcrat voluntati, fed
vt confiliarius fidjs iudicat,relinques voluntati im-
perandi munus. Ratio Mcdea? voluntati dictauit,
ptfgtfg c; g.i prolem confcruandamrquod iudiciQ etfi
probauit volutas,tamcn vt domina mediaad imp<-
landum clegit ccntrarium,iduue fponte & libcrc.
Dcfinirio. Qjare Cberum Arbttrtnm cft facultas^uo volun-
tas fpote fua,mirtime coada eligit vcl reipuit quod
ratio iuJicat.Vt cnim arbitrium,iudicium rationis,
ita libcrtasvoluntatisinclinationemjiberaminhoc
veliilud monftratumarationercfpicit.Hic certcli-
bcrtas fcruituti no opponitur,fcd ncccffitati fcu co
a3ioni:qua?nul!o pacto fine implicationc contra-
tliaionis cum voluntatc ftarc poteft.Cu itaq;Thco
logi quidcmhbcrum arbitrium oppugnat» non tol-
luntltbcrtatcm voluntatis , quatenws fua fponte &
volutario motu hoc eligit, vcl illdd r.iicit: fcd qua-
D.fpuu- tenusfcr-aefle ncgnur captiuafub pcccito. Hanc
Sbltlbi' cnim cpinioncm impugnant,non Stoicam ftatuunt
uio. voluntatisneccffitatcm. Vnde fit, quod intcrdum
non tam dercbus, quara dc vocabulis ccrtctur,du'P
alij libci tatis vocabulum opponunt ncccffitati , alij
fcruiutti. St cnim libertas neceffttati feu coa&iom
opponitur,voluntatcm tolSit,quicius Iibcrtatem e
mruat.At fi opponitur fcruo,gratie. hoftistft,qui li-
bcrtatem,quatum ad iufticiam fpiritualem attinet,
homini non rcnato vindicat. Atque in huc moduo>
philofophicc f rc intcr Theologos difputatur.
s«tus co Quor,tam auteio qnxftione de libero arbitrio in
«ouci f> EccieiiaquacrituifntteHorjlibctcremramo docto-
rum indicio fubiicio ) fimul dc indicio & voluntatt
& vtribus hominu,in iis pra?ftandis,qu:* ad falutem
animarum pcrtincnt:& q^h Gra?corum vocabulurr.
nimium arrogins cft , quo non tantum voluntatis
fpontaucus motus ad al:quid,fcd ctiam virium libc-
ra facujtas fignificatur/tft autem vocabulum Gre
cis vlltatu in hac qua?ftione euJ7i&ffro» /e/ffmegtighetd!
qttaft hcftno ex fc habcret non lolum eligendi facul
tatcm,vcrume:iam preftandi vires,quemadmodum
Pclagius fomniauit)fubiiciam cxplicationcm huius
qu2ltionis,quatcnuslibcrumarbitrium ctia facnl-
tatcra pra?ftandi,quie voluntas impcm,comple<5ta-
Dcfinitio. tur. Sltque hacc dcfimuo: IJberum ^yirbitrium cft fa-
cultas,rationis quidcm ad malum bonumuc difccr-
nenoum , voluncatis vcro ad vtrumuis cligendum,
dcnique & virium ad vtt umlibct pr^ftandum.Nam
vt aliquid rcdcliat vel gcratur, rcquiritur Trtmum
judicium fanum , Deinde voluntas mcdia ad impe-
randun^Tfl/frf/wtf conatus fcu vires,qux obfcquium
praeftant. Hinc fequitur, illic demum cfle libcrum
atbitrium,vbi iudicium fanum cft, roluntas prom-
pta,vircfquc ad agcndum idonce.Qjijarecum h^c o-
mniainprimo ftattt hominis abfoluta cS^ perkda
fucrint,ibi quoqnc libcrum arbitrium ruillcminimc
impeditum.manifcftura eft.
De arbi- Vtmm cum dc Hbcro arbitrio quarritur, quaeftio
n s ort h c^ Pot^mum : Homo poft laplum a (uo prirao
piua! aftatuhabcatliberumarbitnum,necnc? Vtadhanc

qusftionemplane& fine errorerefpondcatur, tria
funt notanda.Trw«w enim conftitucnda cll rcguU
cx tis,qux dida funt.Df»^ diftingueii funt adtio-
nis gradus.T»wa6tionibus applicanda eft rcgula.^

RcgnU h^c cft:Libcrum arnttrium carum elt mu»
quarum iudicium intcgrum exiftit,voluntasno im-
pcdita,& vires fufficientes.

Gradiu atftiouum , quantum quidcm ad hoc no-
:lrum pofttum attinet,qiutuor conftituantur. Pri-
mut Gradus ftt atftionum,quaE hominibus curo bru-
tis tr.agna cx partc communcs funr.vt quac p; rtincnt
ad confertiationem natura?,fcu indiuiduorutn. Hu-
ius gcncris funt : cducare, tueri natos,edere,bibcrc,
veltire,acdificarc,vigilare,dormirc,irc,ftarc,fcdcrc,
ck idgcnnsalia. Secundw gradus actionesrationis
complecftitur,quarum ali^ funt communes,alie pri-
uatx,aha? politicae, alise oeconomicaj. Huius gcncris
funt.-gcrcre magi!!ratum,femire,contractus exercc-
rr,colcrc agros^xcrccre artificiu,nauigarc. TerrtH*
grados Ecclefiafticorum oj>erum eft,quse pertincnt
ad mimft. rium confcruandum, vt, doccrc verbum,
hac vcl illa hcra conucnirc.audire verbum,admini-
trare Sacramenta,percipcrc Sacramenta, his vcl il-
iis ccremoniis vu.Quartw gradus diuina opcra co-
plc&itur,vt,implerc lcgemDci,pre/ftarc fide,crcdc-
rc,reae orarc,diligcrc inimicos.Breuiter,eoru opc-
rum eft hic gradus , quse legc fua Dcus a nobis re-
^uirit.quod ad interiore & vera obedicnt ia. attinct.

HU Gradibm adtionum ita conftitutis , non ent *f^*l
viifficilisregulajaccommodatio. Quare pro diuerfi- ftXyBet*«
catehorum graduum,ad qu^Honem ftc rcfponden d,^ft
Jurncft. In ^/waaclionum gradu homoliberuar- Juuai.
bitrium haber. Potcft cnim natura? fcofu atftiones
hutus gndus difcerncrcpoteft etiamnarurali impe-
cu ad cas fcrri,ncc vires iti hac parte adeb fradse funt

mwi obfcquium jppctitui ptc^llare poffint.In Stcttn
do ScTertto gradibus,impcdiuntur duabusrcbus,ty-
rannide Diaboli,&virium imbectllitate,nec iudiciu
hic cft tamintcgrum,nccvoluntasadeoalacris,vr in
pr i mo go n er e.H i n c i 11 u d Mede : vtdeo meltora probo-
jueyDeteriora fcqnor. Et cxpericntia teftatur , quam
imbecillcsfint homines,ctiamin his externisactio-
ntbus,& maximc in its , quas vocationcm vniuf^u-
iufque attingunt,& ad difciplinam pertinent.Qoare
hic agnofccnda eft cum imbecillitas noftra,tum ty-
rannis Diaholi,& orandt-s eft Dcus, vt nobis adfir,
ac luuet nos,nec finat Diabolum in nos graflari pro
fualibidine,

Jjbertacts autcnt in his tribus gradibus adionum Liberra'
trcs funt caufa?.Pn>^vt fit difcnmenintcragcsli tls«ulf,
bcrum,& nonagcns libcre.SwW4,vtfciamus Deu
cffe ageos liberrimura. Ncque cnim caufa cfte<5tu
nituta imbccillior,aut minusefficaxeft.Quare Stoi
corumdclirium deneceflitate dependcntia? prima;
& fccundarum caufarum(quofcntiunt Deum nihtl
poflc agere , nifi quatenus cient fecundac caufae ) eft
fugicndum & dctcftadum.Tfy/i4,vtpoffttin focic-
cate humana gubernatio aliqua eflc.Sur autem Duo
gencraa<ftionum,qua?ad extcrnam difciplinampcr-
tinent,caque reli<5t3 poft deprauationem in volun-
tate.Horum Vnum Q^.^cmn%^i^\a voluntas impe-
rat locomotiua?,^/r*r»w a&eufnvw, cum vera & fe-
ria eleftione fcu proatrcfi » honcftas aotiones antc- ^
fcrt voluntas. Rtftat Qitartm gradus actionum 3 i" ^Jlu ^
quo homo fibi rclictus nihil plane poteft,nullam c- feo^JJ
mnino habct voluntatislibertate. Nam & iudiciii jJ^aS
decipitur,& volutas dcficit,& viribus deftituimur. lltUr-
Hoc Prtmum confirmari potclt Pauli dirfto , Rom.
3.t2.qui poft Dauidcm ira inquit: Non cft iuftus,ne
vnusquidc,Noncft quiintelligit,,(hkadimitur iu-

dicium

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

353 L I B E R V

diciutr.(Non cft qui quzritDeum, (oftcmiitur vo-
lunutis auerfio)Omncs clcclinaueruncfimul inuti-
lc$fac"ti funt.(hic vircs & conatus aufcruntur) De-
wie Pdiilus i. Cor. 2. 14. dc iudicio itainquit:4^^xor %
*v3pffl7ro* k iv^-nx 7* ri <zrv<£ya.TVf TK^i.Id cfhAnunalis
homononcapit ca,qu*e funt fpiritus Dci.Roman.8.

carnis,fimuir as cft ergi Dcurn, nam lcgi Dei
non fubiicitur,ncc cnim potclh HocPauli di&um
claredocet,mcntem, voluntatem & affe&us homi-
ms.quatenus fibi rcliuquitur,apcrte aducrfari Deo.
9&v*(m cnim genus eft ad omncs actioncs animi. J-
UrrvPhilip.2.i3.Dcus opcraturin nobis & vclle &
pcrficcre, pro bona voluntate. Icem,Ezech*36.26.
AurjQrain cor Iapideum decarnc veftra,& dabo vo
bis corcarneum , & Spiritum mcumponamin me-
dio vcih i,& raciam vt in przceptis meis ambulctis.
Kecte igiiur dchocgradu cpcrum Bcrnardus in
^un-Si difccmcre volumus(fcilicct nobis relicti)in-
tcr bonuni & malum,decipimur.Si tentamusf.-.cere
b°num,dcricimus. Si conamur rcfiftcrc malo,deii-
c,umr& fupcramur.Quemadmodum cnim auicula
pcdcalligata, volare incipiens,funiculo in terra de-
lrahitur:(ic quoque mcns hominisad rcrum ccele-
^iumaclioncs volarecontcndcns, ab arkctibus re-
trahitur,r.ifi alisChriiiifubuchatur , hoc cll,vcrbo
& SpirituSinLto iuuetur.
t,s v°ca-i ^mw>mc monendl fmtauditorcs, quod voca-
f^nuo "ulum Ltbertatis iji hac difputatione non oppona-
^Picnd^ 'Urcoactioi)i,fcd fcruituci,vt fupra dictum cft. Li ■
bertas cnim & fcruicus ica intcr fe pugnant , vt qui
altcrum dixerit:altcrumneget. Cumigitur Paulus
ivorn.7.1^ totum homincra, quatcnus fuz nacurae
'elinquicur , dicic efie vendicum fub pcccato, ncmo
*?°uvidetlibertatcmfiibiatamefte, & in eiuslocu
icruitutem fucceffiflc. Notandz lunt ergo hz anci-
Jhefes:qu6d vt libcrum arbitrium fcruo , ita coactu
Jpontaneo aduerfatur , quas differccias breuiter dc-
n°itionibus illuitremus. Ltbera itaque voluntas cft,
^uz bonum & malum eligerehabctinfua potefla-
*c>quia fponcancu homine,fuperiora tcftimonia tc
j itatur.Sfr«4,quae propter corruptione fub malarun
Cupiditatum imnerio captiuatcnetur, vt nihd aliu»t
Jl:ifn malum clig repoffit , etiamfi idfponte & li
bcnter non eiaei no motu impulfa faciat.Vndc Ber -
nardus:Libcra eft volumasmala,qubd mala,fedfer-
^mseoipfo^quod inala. Omniscnimqui racitpec
jacum^feruus cftpcccati. HicBcrnardus manifeftc
«oerum opponitcoa(5to,non feruo. Scruum enim
arbicrium itatuic,etfi liberum fateatur,queTanc fta-
*^ hmui non pofiunt, li libcrum fcruo opponcret.
yoaftn voluntas eft , quz non fponce fua, non inte-
ri0re dc&ionis motu inclinacur huc vel illuc , fed
cxterno motu violenterfertur.Talis voluntas nulla
c P°tcft jcum alccrum alceri rcpugner. Spontanea
j Ct* opponitur, vltro enim tc flcctir , quocunquc
Uc>tur,nonautem trahitur autrapirur lnuira. Hac
jonccdimushomini, vt li quid mali faciac,fibi &vo-
ur»tari* fua? clectioni imputare debcat. Hzc fpon-
tanea voUmtas omninoa libera volutatc,feu a libe-
J* <ju*. JP arD»trio,diuerfa eft.Non enim fcruo opponitur,
Jl.^oadr! C .Coa<a°>vt iam demonftratum cd.Ctteru quia no
rj*- eo<lcrn fignificatuaccipitur libcrtatis vocabulu.ab
ii55jf ' oninjbus,vt iam didum eft: Alijenim libertate fer-
V ° nHUjl °PP°nunt>vt Lutherus:Aiij coaaioni,vt Bcr-
ardus & raulti alij : poteris breuitcr ad qua?ilionc,
* u homo habcat libcrum arbitrium,hoc pado rc-
pondererSi libcrum opponis coado, vcrc hominis
^iuntatem liberam pronuncio. Nam voluras coa-
a>voluntas non eft. Ccdit enim volunrati ncccffi-
s«At .1» libcrum fcruo oppouis,quod fjciuntplcri-

M A R B I T.

q'ie TheologijGra^ci cV Latini , diftinguo inter cx_
ccrnam difciplina'm,& iufticiam fpirirualem.In cx-
tcrna difciplina vcrbum Dci &<xprrientia tcftat&f>
homini aliqua libcrtatcm cfle rclicta- At quia Chri-
ftus dicii:Sinc mc nihil poteftisfaccrc.-& Pauiuside
de fe tcftatur , & infinita teftimonia Scripturar hoc
ipfum conuincunt , dico voluntatem Iibtr:inda cflc
per Chriftum,& rcformnnda manu Dci,priufquani
fpiritualem iu(ticiam prGeftare poffir.

Deinde& hoc obfcruandum cft , qu6d dum nc-
gamus iudiciumjVoluntatem 6V vires ad bcne agen-
du,non ncgamus has facultatcs fimplicitcr , 6V qua-
lum ad fubftantiam pertinct, fed quantum ad habi-
tus.Iudicare enim,vcllc,&: agcrc natur^ funt.Vcrum
qucmadmodum inique iudicare,mal^vcllc,cV prauc
agcre,corruptioni imputada funf.Sic re£te iudicarej
benc vclle,cV rede agcrc, gratiz fupernaturalis funt
bcncficia.

V S V S.

Scd horum quis vfus?Non augcbunt in nobis fo-*
cordiam,{cdPnw;/w,quoniam ratio non percipit ei
quaf funt fpiritus Dei,monemur hic,vt verbum Dci
audiamus,vndeiudicium noftrum corrigitur.Ite-
^SpirituSanctu rogcmus,vt cx cordelapideocar-
ncumfaxiat,atquc viresfuppcditet. QuadcrcpuL
chre monet Auguftinus,inquicns:0 homo,in prsc-
ceptionc cognofce, quid dcbcas habcrc. In corre-
ptionc agnofce, tuo tc virio 116 habcre.In pctitione
cognofce vndc accipias,quod vis habcre. Irafuturu
eft,vt mensilluminata reclc iudicet, corrcfoimatu
manu Dei voiuntarium efficiatur,& homo pro gra-
tiz mCnfura,quam accipir, conctur, & ad obfcquiu
applicctluas facultates feu vircs. Iixqurbus relin-
quitur,przcipuas fpiritualiumadionumcaufas cflc:
V crbum Dci,quo formatur iudicium,Spiritum Sa-
ctum , quo reformatur cor , & voluntatcm fponta-
ncara,vcrbo Dci & Spiritui San&o obfequcnccm.

TESTIMONIA Q V I B V S
euenitur Itberttm arbitriuw ,Jv negeciis
falztisfmcgraita.

i.Corinth.2.i4.Animalis homo non percipit ea,
quz funt Spiritus Dei. 2.Phi!ip.i.6.Quod Deus in
vobis ccrpit bonum opus, pcrficict. 3.Ph; Iipp.2.15.
Nonnc Dcus cft qui agit in vobis,vt 6V vclitis & ef-
ficiatis>pro bencplacito. 4.Iohan.i5.5.Sine me nihil
potcitistacerc.5.Itcm cap.ct.44.Nemo vcnitad mc,
Qlfi qucm Patcr traxcrit. 6.Rom.8.25.Spiritus adiu-
uat infirmitates iioftras. 7. Gcn.6.5.Cogitatio hu-
mani cordis mala cft omni tcmporc.8.Pfal.i4.i.N6
cftiuilus,nevnusquidcm,n6citquiintc]ligat, non
^ft qui cxquiratDcum.o.Roman.y.iS.Velk adiacet*
nihi,at vt faciam bonum,non rcpcrio. io.Proucrb.
i6.9.Cor hominis difponit viam fuam,fed Domini
cft dii igere greiTus eius.Rcgcncrati voluntatem bo-
nam habcm ex gratia, fcd facuhatcm non habcnt,
qu^ excrcitiis quidem crefcit,in vita v:ro bcata pcr-
ficietur.

.Capvt VII.
CONTINGENTIA,

COntingrntia cft euentusciusrei,quzha- Dcfinitio.
buit caufas , quce iua natnra alitcr agerc poce-
rant.Qnanqi:am autc Dcus /uftcntct natura,qucm-
admcdumfupradcclaratum cft,tamen natureagcn-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

55)

C L A S S I S I.

5>*

^xplica-

Confiriua

jtiV.

Tcftimo'
nij.

di modum rclinquit,& non tollit fuo modcramine,
fed vna cum natura faftentat. Nuncautcm ordina-
uit Deus,vt alia nittiraliteragant,vt ignis:ilia libera
voluntate& elcctione , vt homo. Quare dubium
non eft,quin multi effectus rcucrifint cotingentcs.

Vt autcm liac rcs clarius pcrcipiatur , notandum
cfl in notura trcs clTc caufarum gradus, quaniu qui-
dcm ad hoc noftrum propofitum attinct. Quitdam
cnim caufefunt necefiaria; in fe & in ordinead cf-
fectus : vt motus cceli ad eclipfes , & alios efTectus,
ejui cxmotu orbium neccfiitate phyfica eueniunt.
Huiufmodi cffectus futuri,non quidcmcontingen-
tes,fed neccffarij funt.ytf/w funt caufar, qua? no funt
ncccfTaris, faltcm per comparationcm adeffectus,
vtcos nccefiario producant. imbpoffunt non pro-
duccrc eos.Atquc huius generb cfrc-ctus funtfuturi,
non neccfTarij,fed contingcntes.Vcium horum du-
plexeft dirfcrentb. Nam quardam caufasad produ-
cendos tales crfectus determinata: funt,qui effectus
funt futuri.non ncceffarij,fcd conringetes, quiaeo-
rumcaufa?ad producendos tales cffcctus dctcrmi-
nate_ funt:qui crrectus etiam funt contingentcs,quia
corum caufa? potcrant fecusagerc. AU& funt caufa?,
quz pcr fe nullam habent dctcrminationcm,ad huc ■
vel illum effectum producendum ,fed promifcuc fe !
habcnt ad vtramlibct,vt voluntasDei , Angelorum
& hominum.Harc voluntas caufa cft contingcntic,
quiacotingcntia fublaca,nulla omnino volunusrc-
liqua mancr.

Dcindc contingentiam clTe, confirmatipfa Dei 3°
prouiiicntia.Dcus enim fuceprouidcntias ordintm
pcr caufas inferiorcs cxequitur.Ex quo fequitur,or
dincm diuina? prouidentiar ciT:-, vr alij effedus iint
nccc(T:rij,alij contingcntcs. Et quanquam rc&e di
citur:Secunda caufa nonagit fine prima , tamcn ex
eo nonfcquitur,contingcntiam tolli.Na Deus non
folum fuftentat caufam fecundam , veruraetia mo-
du agendi,tamctfi non iuuet contra ordincm fuum
ruentem.

Porro duo tcftimonioril gcnera hanc docTrinam
confirmant.'Tr/*^,quod docet,Dcum non cffe cau
fam pcccati,nec vellc peccatum:?tf/rVrM«,quod mo-
ftrat homincm fpontanca voluntate alia pra: aliis e
ligerc & agcrc. Chriftus,ficuti ipfe teftatur, potcrat
obiincrc a Patrc duodccim lcgioncsAngelorum,ta-
mcn non obtinct:& fciebat Patcr cum non oraturu,
tamc potcratorarc.Tgitur ficri aliquidpotuir, quod
facTum non cft.Nequcfcicntia Dei neccfTarias red-
dit omncs accioncs.Alioqui oportcret non folum
Chriflum , vcrumetiam ipfumPatrcm feruum ciTe
fuarum actionuro:vtpotc qui fciattquid tacturusfit:
fed non idco fa&urus cft,quia fcitifed idco fcit,quio
facTurus eft. Habctque libcrrimam facicndi& non
facicndi potcftatem.

V S V S.

Vfus doctrinchuius cft , vt Deumrogemus , vt
noflras mentes,voluntates & corpora gubcrnct, ne
ruamus contra ipfius ordinem.Dcinde,ne Deo ira-
putemus peccatum ? ncue quid tentemus , quod vcl
ipfius gloriam obfcuret,vcl noftia falutc impediat.

Gcnera-

lisdcfini-
tiopccto

C A P V T Vlll.

PECCATVM CVM

fuis dlffertniiis,

PEccatvm in gcnerceft inobcdientia aducr-
fus Dcum,offcndcsDeum,maledicta & danata
a Deo.Hax dcfinicio fumpta eft cx Lcgis fentcntia;

Deut.27.26.Maledtccusomnis qui non permanle-
rit in omnibus,quas fcripta funt in Libro legis,vt fa-
ciatea. Sed inobcdientia? vocabulum in Scriptura
quatuor complc&itur,dcfc&um,corruprioncrx>,in-
cli nationcm & acTionem. Pcccati enim ratio in eo
confiftir,(i quid contra legem Dei vel cxiftit in no-
bisjVtdefecV & corruptio: vcl proficifcitur a nobis,
vt inclinatio & aclio.Hoc confirmatur Iohannis di-
cto , qui peccatum definit aiqu0 , hoc cft , quod eft Jjjjjio
contralcgcm Dci. Complcctitur autcm harc tutut*. ^rea^
duo,ncmpc,matcriale & formalepeccati.cJ^rf/w*-
le eit dcfccTus, corruptio,inclinatio,acTio pugnans
cumlcgeDci. Forrnale cft ipfe reatus. Nam &hic
reatus in lcge includitur, iuxta diclum: Malcdictus
omnis , qm non pcrmanfcrit in omnibus,quje fcri-
pta funt in libro Legis.Ambrofius ferc eodem mo-
dopeccatum definit, dicens: Peccatum eftdiuina?
legis prasuaricatio, 8c cceleftium inobedientia prae D^ae^
ceptorum.Ha?c in genercde peccato dicta iint,nuc flh
ius diffcrcntias videamus.Eft autcm d^plex pecca-
tu,0^t»rf/r&^c7«w/r,ordine de vtroq; dicendu eft. r

Peccatuitaq; Originale cftjCucorruptiohumanar peccarf
natur^propagata ab Adam,tum reatus,quo nafccn- ^jt*
icsproptcr Adaclapfum reii^ntira; Dei, & mortis&kp,i^
aercrna:.Pcrro duo iunr obferuanda in peccato ori-
ginis,Matcrialc & formale.sJMaterialc ci\ corruptio
ipfa , hoc cft , dcformitas & «t«|/'* omnium viriutn
in hominc,hoc eft , in Mcnte defectus notitia: Deit
<k firmi afTcnfus de prouidentia , promiffionibus &
minis Dei. In Voluntate auerfio, hoc eft, cffe fine
metu,fiHC fiducia ac dilcctionc Dei. ln Cordecon-
cupifccntia c\' impetus contra ordincm diuinum.
Formale veio peccati originalis cft reatus ipfe, hoc
cft,ordinatum cfiead damnatione fcu a»ternas pcc-
nas. Natura enim,vt inquit Paulus, filij irae fumus.
Breuiter , vt iufticia originalis cft integritas & ap-
^pbatiojita peccatu originis eft corruptio & reatus.

C*tcrum,vtintelligamus peccatum originisto-
tius hominis pcrucrfionc ci\cyPrimkm , videbimus, JJ-0.

uas concurrant peccatain lapfuprimorum paren-
tum. Ztowtfknomina eius, qoibysin Scripturaap-
pcllatur,rcccnfebimus. In lapfu itaque primorutn .
parcntum h*c grauiffima delicTa concurrunt.i.Du-
bitatio de vcrbo Dei. n. Amiffio fidei,cum no crc-
dunt Deo minantipcenas. rn. Curiofitas,DifceiTe*
•-unt cnim a vcrbo,& quasfierunt alienam fapientia.
UU. Supcrbiaqua volucrunt magni ficri.v.Cotcm-
ptUl Dci,cum violarut madatum Dei contracofcie
tia.vi.Apoftafia,cuia anteferunt Diabolu Deo. vii.
ingracitudo,quacxpellut S.SacTum in ipfis habita-
tcm. vm.Homicidiu fui&totius pofteritatis.Fuic
enim hiclapfusprimaianuaomnium fceleru & mi-
feriaru polteritatis. Quare nullo pacTo cxtenuandu
eft pcccatum originii,quod conftatu eft extot hor-
rcndiffimorum fcclerum monftris.

Ia varia nomina , quibus Scriptura notat pcccatu xo&to*
originis,vidcamus,quorti prxcipua haec funt: Con-
cupifcentia,caro,vctus homo,lex pcccati, inhabitas
peccatu,rebellio,lex membroru, interdum finc ad-
dito^cccztH.i.Concupi/centia ideo dicitur, quia in ea
vim fua praxipuc exerit.Hacc conftat cu ignoratio-
nc& incrudelitate mcntis, tu omniu appetitionu
atcjueviriua Deo abalienatione.Et ckinatur vltimo
Dccalogi pra?cepto:in quo omnis peccadi prodiui-
tas & motus danatur. Quemadmodu in fuperiori-
bus confcnfusomnisin pcccatuprohibetur.il. (at-
nis nomcn co pcrtinet,vt fciamus omnc, quod n5*
dtl regencratu cft in nobis pcr gratia , contaminata
cfle,& fuanaturarcu./^uic opponitur Spiritus,qni
fignificat rcgcnerationis gratiam,ad Gal.5. verficS-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Pecca

»17 PECGA

Iretns homo corrthtiuc a d riouum homincm in-
^lHgidebct , cicquibus in octauo capite fccunda?
ciaHis dicctur »q\Lcx peccati ob imperium,quod cx-
crcet iri haminibus,dicitur. Roman.8.2.vcrf.5. In-
»*vitam pcccattim^yii&iw carncmanet perpetuo vf-
qucad mortcsn. Quod tamcn pro diucrfitatc pcr
ionaturu variat,vi & cfricacia. Nam in non renatis
roanct materialiter &formalitci fimui. Inrenatis
J^^tcrialircr tantum,modo vim pcccati confidcrcs.
*n lllis tflicaxeft in damnationcm , vt quod ipfos
rc_°s pcragat stcrnx mortis. In his-vcro rcmiffum
Jiiiu uia fublatus cft rcatus, & oppugnatur pcrpetua
*udaSp'iritusfeu nouihominis. Vel,vt breuiusdi-
catur : Peccatum originis in rion rcnatis habitat &
regnat fimui.ln renatis vero habitattantum,& hon
regnat,proptcr gratiam Dci pracualcntem. 6.Rebet-
''ovocaturob perpecuura ftudium rcbcllandi Wgi
^^nris.Roman. 7.25.7. Lc x membrorum dicixur^yjii
cft concupifcentia m mcmbris fita j & tncmbra or
gana funt,per qtSE excrit fuam iniquitatcrr..8. Pec
€*tum fme addito , quia cft fcaturigo & fons omniu
Pcccatorum , qucmadmodum Piulus ottcndit his
Verbis:Ne igicur regnetpcccatum in mortal: vcflro
corpore, ad obcdicndum ci in concupifccntiis fuis.
■fiUp^.^cbreui didlo notancurtria pcccatorum gcnera.
£twugcl.Innata rcbcllio feu peccatum naturacquod hic ge-
ncris appeilationc notauit. 11. Praui motus erurn
pentesc pcccato originis , quos ncminc Concupi
iccntiar expreflit. Hi motus,quando non >ccedit
c°nfcnfus, rcfercndi funt ad peccatum origtnifivt
*^ gcnus. m.Corifeofus & profccutio eius,ad quod
Pfaui motus folicitant.Atqj hoc tcrtiu gcnus nouo
rcatuobftringit homincs.Eft .n.a&uale pcccatum.
Porrode huiusmali radicccV caufls extatverbu
jjjjy» ®€Def.3.i.Sad & ferpcns erat callidior cun&isani
^antibus tcrrae , qua: fcccrat DominusDcus: qui
^ixitad mulicremrCurpraicepit vobis Dcus , vt no
comederetis dc omni arbore paradifi? Cui rcfpon
d\t mulicr,De fru&u arborum, quas funt in paradi
fo,vcfcimur:de fru&u vcrb arboris , q«« < ft in me-
«io paradifi,prccepit nobis Deus,ne comedercmus,
&nctangeremusilium,nefortt> moriamuri i)ixir
*utem ferpensad muliere:Ncquaquam morte mo
^crnlni.Scic ,n. Dcus,qu6d in quociiquedie come
^ntiseiea, apericntur oculi veftri* & critis ficut
r^hfcientes bonuro & malura. Videns igitur mu-
*,ci*>qubd bonaeflct arbor ad vefcedum, cV pulchra
pculi^ afpc&uque dclcdabilis , tulit de fruetu c-
^&comeditidcditqueviro fuo>qui comedit,& a
*>e e5|Jj Perti ftmt oculi amborum.

*°f>»g4. Dc prop igatione autemhuius maliab Adam in
*e* • poflcros,in codem capite docetur;Et Paalus Rom.
J*\ufe cxpIicat.Vt autem propagatio huius mali re-
^c intclligatur,obferuanda eft harc diftin&io. Ada
confidcratur duplicttcr. Primo fi nplicicer & fine
'cfpec^u ad pofteros,qua rationc nullus poftcrorum
?eccatoraut reuseft Adaidelicto.Secundo confidc-
*a*ur relatiue,quatenuseftprimaradix mturae hu-
J^anj,^ pater nofter.Hac quidem ratione,Ade de-
reifunt omnesab co nati fccundum nacura-
Curfum.Q£cmadmodum cnim lcprofi pr^rentcs gc-
nerantleprofos filios,qui filij & lcpra parcntum &
Propriafunt contaminati : ita & pottcri Adx , ciim
PrJmi parcntis concagio infcdi , tum proprio vitio
commaculati funt & rci.Vndc Bcrnardus : Etgraue
$*idew tUuA delittum ongwale, qued non folum per/ona
*"fi™,fid & namram. Et paulo fupra-^r ortgtntlc qui-
1X1 "iAxannm illud dtltBum^uod k prtmo tAA*™ *
^tkitnusjn cjuo peccautmits omncs,pro juo moncmur f-
^""'fiimAximtimpMni , yuod ft retum mh midb genus

338

hemimtm./ed £r fumli for ipfiusgefteris occttpat, , vt no
fit ejuicttadat, , non fit vfque ad vniim , a prtmo kot/Ane
vfjttc ad notitfjirnum protet>ditur\& ih fnigults qucyt> e a
pluntapedis vfquc adverttcem drffnifdithr hcr tcnenu.
Hinc licmct & illudj quod peccatum origmis rcc5rc &
dicipoffit cum alicnum,tum noftrumproprium.A- piiu».
lietourn quidcrii propterca , qubd prop.i^^uone in
nos deriuatur.Proprium Verb,quia cius maculis in-
uoluimur,contamir»3mi!r & rci fumtis. Patct 6V hoc
,cx didis,pcccaiii originis ncqnaquam efle fvbftan-
tiam autproprictatem naturf,fcd aducmitism qna-
litatem,qua natura humana dcformata cft,&: rca irac
Dei& mortisaetcrnar.

Ex his quoquc mariifcflum e!r,qubd caufa origi* 1Siu» can:
nalispeccati nt Diabolur, & voluntasprimoru pi- f'*
rentu,qua; cum elfctlibcra,fcfeauertit a vcrboDef,
& non rctirtuu obcdicntia ergaDeum. Q^oniarh
autem doria accepcrant primi paretes, prototoge-
ncrc humano,& pcrfonc eOrum ref refentabanr ro-
tam poftcritatem , rit rea poftcritas proprer corum
Upfum,& quia ipfi amittunt primadona^tales poft"-
ea gignunt,qualcs jpfi funt amifils donis.

Haclenus dc pcccato h^rcditario , nuhc dc cii:\ Aftuii?
frudu,hoccrV,deAc~tu3li pcccato,diccndu efr,quod fucl^J*
rec^c dcfiniturcffccogitatunijdidurh^fjclu, omif rig.ptl^
fum,pugnaflscum lcgc Dci.Scu^pcccatiVaftualc clt ^
omnis adtio puignas cu lcge Dei^clim in mcte, tC ili
voluntate & cordc,tum in membris extcrnis. Huius
diffcrcnti^plurima: recitatur a Thcologis,qua? non
a fubftantia & natura pcccati , fcd ab alia atque alii
confideratione fcu rcfpec^u pcccatifumuntur i cfc
quibus pr^cipuas rccitabo;

PRIMA DIVISIO.

Peccatorum aliud cft iJlIorale,a\Mpchialc. HanC MortJfte,
diuifioncm vtdextre intelligamus , cpus cft aliqua
declarationc.Pcccareitaqueroortalitcr, efl pcccare
/ftuiJ peccatum,quodmerictirhinfcrt mortis.Arque
td meritu mortis tri()'cx eft.i.irrcmiffibile , vtbla-
fphemia in Spiritum Sanrflum. 11. mcritura mortis
eftrcmiffibilcquiactfi infcrt quidcm mcritu iw>r-
tis.tamen remittitur,fi iflud planc dcfinas pcccare>
jlioquiminimc.Talemcritum inftrunt ptccata iilai
quibusobnoxij no pofTunt hibcj cpaitcm in rtgna
Dei.Qualia recitat Paulus ad GJat. 5.^ al;bt. 3.me-
ritum mortis eft,quod infcrt pcccatum habitans iii
fan<5tis,malaque cius defideria qu£ excitac,& impc-
dimenta qua? afFcrt molicntibus pie viucrc. Huioi
gciicris ptccata venialia dicuntur.Mortalia quiccm
fua natura,morti enim pcr fe obnoxios redduin ho-
miries:pr enialia tanicn dictintur ob vcniam", qua in- Vcniale;
dulgctpropiciusPatcriis,qui contra ha?c pcccataft-
de ln&antur. Ex hisfacilc fntdligfi potcfljpecjafuhi
mortalc quidem cftc aftionem inte.rio.rcm & <xtc-
riorem,pngnantem cum lcge Dei,cV fadam contra
confcientiam; Vcnhle vero arfcclus pullulantes; &
crrorcs incidcntes,quibusnon aflcntiuntur Sanctii
fcd repugriant.

SECVNDA DIVISIO-

Aliud peccatum cft Omiflionss* aliud C°mvv(Itfintsz omiCGo i

' nis&Co
milliohis;

Illud,cum non faciraus bonura , quod facerc dcbc: nis & Co

mus.Hocquando perpetratur malum quodiaccre
ypnijaeniur,(iue id cogita.ta,fiue di»5to,fiuc faclo fiat;

TERTI A DI VISIO.

Pcccatbrum aliud cx tnfirmimie nafcitur, aiiud ex ; - iM
Ignorantta venit, aliud cx fndufrrfaU-M roalicia cru- u».
pir. ftifirmititts pcccata proprie dicuntur» qua» imbe-,
cilliucc noltra obrepur^iobii inuius & ic pu-gnan -

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

359 C L A S

tibus:vt,fafiidium in actionibus piis: metus eundi
in rcde faclis:cupiditas illicirarum rcrum,ira fubi-
ta,indigna tamen CliriRiano:cogitationcs vanse te-
mere oborientes.-^T^TnA/ecfeu didta nugatoria im-
prudcntibus elapfa.Etenim in quo corde vera verbi
Dei hdes manct,in eo nulla voluntas peccati haere-
rc & fubfiftere potcrit. Nam qui natus eft ex Dco,
non peccatjiicc poteft quidem peccare. Seme cnim
Dci manctin W\o,Io2in.$Jgnoranti<t peccara, qualia
fint, e'x partitionc ignorantise intelligl poteft » dc
qua confnle Epitomen Philofophiar m-ralisPhi-
lippi Mclacthonis. Ex Malitta duplex peccatu pro-
uenit, V nttm dirc&c pugnans conira gratiam, & eft
blafphemia contra Spiritum Sanftum, < aquc vel in-
choata vel cofummata^/zrrMwnon dircctc pugnas
contra gratiam & Spiritum Sanctum : vt funt pecu-
liarcs lapfus cotraDccalogi pra:cepra,vt id ololatria,
furtum,homicidium,adultcrium,& quadibct pecu-
liaristranfgrcffio lcgis Dci.
Depecca- Cseterum,vt danusintelligamus,qualc fit Pecca
t VI l.. tum in Spirttum Santtum , eius difterentise colligendse
funtperlocum aconcrcto fuic a conuigitis : & vi
dcndum,qualcs fuerint,quibus hoc pcccatum a Do
. mino obieclum cft,id quod cx hiftoria Euangclicj
colligcrc non cft difricile. Pharifiri enim , quos
huiuspeccatircospcragit Dominus, i. erantpro
phetiis,doccrina Chrifti & miracuiis eiafdem con-
uicli de vcritatc Dci. n.fcientcs & volentes verbun
cognitum odio habebat,eique rabiofe fua obllina
tione rcntintiabant,tum tyrannidc fophiftica & hy-
DcCnmo.p0cr-|-l ©ppugnabant verbum agnitum. Hinc con-
cluditur,cju6d pcccaturn in Spiritum fit volunraria
vcritatis cuidenter cognitaf renunciatio & rcbcllio,
ex odio vcritatis nata,coniuncta cum tyrannica,fo
phiftica & hypocritica oppugnationc.tHoc ideo in
Spiritum Sanctum peculiariter dicitur , quia mens,
vera noticia,Spiritus Dei beneficio illuftrata, fpon-
tc rclu&atur Spiricui illuftratori. Quoniam autcm di
gitonon poiTumus demonftrare, in quibos fic hoc
peccatum,debemus nos a pofteriori de ipfo iudica-
rc.Nam fi quisalapfu rcfurgit, inde.colIigemus,ta-
lcm ab ifto peccato abfuifle , quamlibet alias graui
ter pcccauit. Atquc hinc eft,quod quidam Theolo-
gi hoc peccatum vocarunt , non quidem a fubftan-
tia,fed ab euentu,Ftnalcm Impoemtemiam , quia inde
nostantum iudicium fumere debcmus,quantu qui
deadhomines attiner,in quibuscfi.Manafics mul-
tis annis rabiofc perfecutus cft vcrbum Dci, erecti;»
ibominandis idolis contra Dei prarceptum.Vcrum
quia poftea pcenituit cum facti,& egit pcenitentia,
peccatum in Spiritum Sancftum nequaquam con-
fummauerat.Contra,Pharifdeorum pars maior hoc
peccatoobftri&aerat. Naalapfunon rcfurrexit.

QJARTA DIVISIO.

^&in- Peccatorum alia voluntaria funr, aliainuolunta-
«oiunu- nz.V oluntnria ^ qua? deftinato confilio & propofito
unm. fcientci & volentes homincs pcrpctrant. Inuolunta-
r/4,quibuspij reluctantur , vtfuntcaligo inmente,
dubitatio,item roulta pcccataignorantise & omif-
ftonis.Hanc diftinclioncm conhrmat quintum ca-
put Leuitici,in quo oblationes fieri iubcbantur pro
voluntariis & inuoluntariis dcli&is. Item, Paulus
inquit:QMod nolo malum,hoc facio. Rora.7.19.

TESTIMONIA DE PEC:
cato ortginis.

i.Gcnefis^.hiftoria lapfus primorum parentulm
recitatur,qucmadrnodura fupraadmonui,vbi caufc;

S I S I. i*o

fignifuantur dua*principalcs, nimirum inuidia Sa-
tanar,& voluntas hominis. 2.Iob 14.4. Quis poterit
facere mundumde tmmundo conceptum ferointl
3.Proucrb.2o.Q. Quis potcft dicerer Mundum eft
cor meum,purus fum a pcccato. 4.Roro.5.i2. Quc •
admodum per vnumhominem peccatum in mun-
dum introiuit,& fic in omnes homines mors inua-
ficquia omnes peccaderunt,id eft,omncs rei fumus
cVcontaminati , & inuoluti peccatis primorum pa-*
rentum. 5.Ephe.2.5.Eramus natura filij Ira/icut &
caiteri.

T E S T I M O N I A D E

aclualibui.

i.Rcg.8.46\Non eft homo,qui non pcccet. 2. Pf«
14.1. Corrupti funt,& abominabilesfacti funt in itu
diis fuis,non eft qui faciat honum , non eft vfque ad
v;;um.5.Ecclcf.8.6.Nedcfpiciashominem aucrtcn-
tem fc a peccato , nequc improperes ei. Memento,
•-{uiaomnes in corruptione fumus. 4«Matth. 12.51«
Omne pcccatum & blafphemia remitcetur homi-
mb.is , fed peccitum in Spiritum Sanftum non rc-
mirtctur hominibus,ncqucin hocfeculo, ncquein
futuro.5.Marc.3.28.Amcn dico vobis,omnia rcmit-
tenturfiliis hominum peccata& conuicia. Atqui
dixcrit conuicium in Spiritam Sancium, non babet
rcmfTfionem in setcrnum , fed obnoxius cft aeterno
iudicio.

V S V S.

Porro huius cnpitis vfus cft,vt agnofcamus noftra
immundicicm & pi:ccatum,vt omnem arrogantiam
feponamus , vt vcra hamilitatc ad Chriftum pecca-
torum propiciatorem cor.fugiamus.

Capvt. IX.

POENA PECCATL

PEccatvm originis habet poenas multiplices, laT^
fpiricuales& corporales:temporales& ^ternas, u^
quemadmodum capitc ^.Gencfcos & multis aliis
fcripturse locis oftcnditur.Brcuiter, mors & omnes
calamitatcs gencris humani , ftipendia funt peccati
originalis. Dcindcadualc pcocatum,quiahomincs
nouo reatu obftringit, nouas pcenas cumulat & ad-
augct,quemadmodum totiusmudi facits coarguit- ^
In PcEnisautcm obfcruenturtria.Gradus,modus & igo^
difcrimen inter prcnas piorum & impiorum. Grar
dui quidem , quod aliar poenar funt tantum , alix &
pcccata,& posna?peccatorum. Roman,i.fcx gradus
recitantur eorum,qua? & peccata funt & poene; pec-
catorum. i.Negledus notitia: Dei,quicft omnium
peccatorumfons & fcaturigo, pcenaque contem-
ptuspatefadionisdiuina?. H. Excsecatio, id quod
Paulus indicat non foliim in citato loco, verumetiii
2.ThcfT.2.io.his Yerbisgrauiflimis: E6 quoddile-
dionem veritatisnon habucrunt, vt falui fierent
ipfi, propter hoc raittet ipfis Deus cfficaciam erro-
ris,vt ipfi crcdant mendacio. 111. cxcsecationis fru-
ftuscftidololatria. Im.Idololatriam fequuturhor-
renda ftagitia,contaminantiacorpus &animam. V-
harcflagitia mentc reprobapuniuntur. Eft autem
mcns aJ oK/fut , qua? nihil rcc3c probat,fcdperucrse
fcelera pro virtutibus ampleditur. vi. Huius fcele-
rats & reprobse mentis fru&us eft vniucrfalisiniu-
ftitia,id eft,omnisiniquitatis cumulus. Alicepcena?
funt tantum , quse tantifpcr gradatim crefcunt,do-
nec reus poenitentiam egerit. Deus enim idem fce-
lus , nunc iactura rerum , nunc defertione a-
micorum , nunc morbo , nunc exilio , nunc

infr-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

3*1

VERBVM ACCVSAN9.

$6%

if»ramia punit,non fecusatqutfpateraiiquisfiliorum
errataalijs atquealijspcenis punit, doncc in viam
eosreuocauerit.
fcxiiu. ' tsWodm pccnarum Sapicn.n.17. notatur, Per qu<t
pcccat quis,pcr ca.cruciatur:qu£ rcgula vt plurimi:m
vera eft,tametfi interdum iudicio Dci fmgularipce
na co m merita co m m utatu r alia pcena.
u^. ?• Dtfcrimen interpcenaspiorum & impiorum,hoc
Ul8'" eft-Ulos,tamct(i affligit Deus,acceptos habet, atque
bencuolentiam crga ipfos fuam rctmct in mcdijs af-
flictionibus:imo efficit,vt inde euadant probatiorcs,
atque fint ipfi facrificium boni odoris. His vero,ni
mirum impijs, in cxitium ccdunt panar.Nam tcm-
porarise impiorum pcenx cetenii fupplicij prseludia
funt. Sed dc his plura infra in tcrtia claiTe , capitc
, x vii i.diccntur.

niti0.

C A P V T X.

VET^BVM *AC CVS A^S
&damnans.

HOmp in peccatum lapfus, vcrbum accufans &
damnas auditcxore Dei. Eft wtcmVcrfam
accufans & damnans , Spiritus fancS:i ludicium, quo
reumpera<rittotum mundum peccati quodfane 111-
diciumip{?Spiritus fanctus excquitur per mmifte^
nuvcrbi,acftatimpoitlapfumhomine hoc iudiciu
Spiritus mudo patefadum e.ft, & cxercebitur doncc
> mundus fteterit,vel inuitis infcrorum portis.
«uuntur* Porr6 duo fufit genera hommum,qui hoc iudiCio
Spiritus fancti arguutur.pw^wenim ferio tangun-
tur,vere humiliantur ,aciponte iudicio, quodam*
nantur,fubfcribunt. Atq; his falutare eft SpiritUs fan
&i iudicium,fi modo ad Chriftum peccati expiatore
cofugiunt.^/^ etfi coui&i, reatum non poftunt ef-
%crc,non tamen vere & exanimo humiliatur,nec
cedunt iudicio Spiritus fanfti: quin potius fubacti
intus fremunt, & confufi non deimunt contuma-
ciam &: proteruiamalerc.His maiori damnationi e-
nt Spiritus iudicium;

Scd quodna cft illud vcrbum arguens?Hoc mon-
ftratur & repetitur fej>e in fcriptiiris Mofis,Prophe-
taruni & Apoftolcrum , cuius Epitome quaedam eft
Bccalofrus,qui cum requirit dilectioncm perfc&am
& pcrpctuam crgaDcum & hominem , accufat &
damnat omncs,qui hanc obedientiam non preftant,
iuxta illud Deut. 27.56. Malediftus omnis, qui non
permanferit in omnibus,que fcripta funt in libro lc-
g|s.BrCuiter,omncs fentcnux,quar nos peccati con-
uincunt,huc pertinent.

TESTIMONIA V £ %JB I
damnantu & accnfantis,

1« Genefisj.duplcxiudiciumSpiritusfanaiaccu
fantis cV danantispcccatum innuitur.Vnum in con-
fcicntia.Nam cum Adam pcccaiTct,abfcondit fe vna
cum vxoreafacic Domini.Confcicntiaenim pccca-
$ fui confufusjcofpcclum Dci fcrrc ncquiuit. Alte-
fum perverbumDci-.Vbi cs tu? Item,quisindicauit |«
tihijquod nud* eflesmifi quod dc ipfa arborc,dc d«a
prxccperam tibi ne comcdercs,cxipfa comedifti?

Gen.4.7.N6nnc fi bene cgerisrccipics,fin au-
tem malciftatim in foribus tuispcccatum tuum ad
5. Deute.27.6. Maledictus qni non perman-
icrit in fcrmonibus lcgishuius. 6. Pfal.^o.z.Siini-
S^itatcs obferuaucris Domine, Dominc quis fufti-
nebit? 7. Pfal.143.2. Et ne intres in iudicium cum
^cruo tuo, quoniamnon iuftificabitur inconfpcctu
tuo omoiis viuens.

8. Proucrb.zo.5>.Qu^ispoteftdicerc,Mundum cft
cor mcum,purus fum a pcccato?

v s r s,

Porro vfus huius accufantis & damnantis vcrbi
eft,vt nos fubfcrib-imus iudicio Spiritus fandi; vt hu
mi;icmur conuicli : vt ad Chiiftuin propitiatorcm
confugiamus vtquc abncgata omniimpietate,iuftc|
Me,& honcfle viuamus.

C a p v T XI.

P R O M I S S I O R E T> A R v4-
tionis fcH Etiapgclium.

VErbum promifsionis primum Gcncf.3.15. his
vcrbis cre Dci proponitur : Inimicitias pona st^**
intcr tc & ferpcntem,& inter fcmcn tuum & fcmcn
eius, ipfum conteret caput tuum, & tu ccntcrcs cal-
cancum illius. HacC promiftio multas doctrinas
eontinet. Primum enim de ducbus regnis , lcnge Dowla*
diucrfifsimis, nimirum de regno diaboh abolcndo,
& Chfifti erigendojConcionatur.Dtm^ dccet,quod
haec duo rcgna pcrpetuo fibi inuicem aduerfentur.
Ttfr/^,qu6d pctpctuafitfutura perfecutio Ecclefiar,
donec in hacmilitiafub vexillisChrilliDucis in hoe
mundo militauerit. Quarto-, quod tandem potitura
mfEcclcfa victoria, & cludeturab omnibusperfe-
cutionibus , ldquc pcr fcmcn mulieris , hoc eft, per
Chriftumividorem Diaboli. Vcrum huius promif- JjJ™'^
fionis rcpetitioncs plures legutur m Mofe & in Pro»petitio-
phctis>quales hac funt: 1. Gen.n.j.In tc bcncdiccn- ncs«
turvniuerfo? cognationes terra;; 2. Gen.21.18.Bcne-
dicentuf in femine tuo omnes gcntcs tcrre. 3. Gcn.
28.i4»Et benedicentur in te,& in feminetuo,cunctt
fincs tcrrae. 4. Et quia id ficri no potcft,nili deftru-
cto Satan^ regno,Ioanes id cxplicat,diccns:Chriftus
apparuit,vt dcftruat operaDiaboli.i.Ioan.5.8.

Hoc promifsionis verbo eredti funt iterum Adam EffiwM
& Eua,cV firma iiducia in huncpromhTum libcrato-
rcm fe foftenubant.Nec ignorare poterantjhuncli-'
beratorcm Deum e(Te,quia aifumpturus clTct huma-
nam natura, in quaficret 'vi&ima pf o peccaCo, Cuius
rci admoncbantur per facrificia diuinitus inftituta.
"Nam qucadmodum Diabolum inui&u f6rc ab om-
nibus crcaturis fcicbanf.Itaprorhifsionis verbumj
humanitatcm Ycram liberatoris demonftrauit.

Carterum huius complcta?promifsionis verbum, coftipte
ab Apoftolis Euangclium cceptum eftappcllari ,demen«iu«.
cuiusvocis varia iignificatione 1. dicam: 2. quxfit
ratio accommodationis ad dodrinam falutis often-
dam.- 3. planam rei definitionemtradam. 4. tefti-
monia & vfum adiungam.

t. Proprie itaquc tfta? Jia/of fignifica't,fcelix & fau- pUhfr>
ftum huntium:qua fignificationc apud Ariftophane Jjjj^
in EquitibuS accipitur, vbi ita inquit : £a.yyihsA xay» fignificet/
<p&mi\rnif,id e(t, la?ta nuntia ipc&s narra' i, pro quo
paulo fupra dixer.n &&yUh!<mZx)A& cft,bo-

nos rumorcs nunciare.Atquc ha?c nL-minis fatio eft.

2. i :anificatpra?mium datum pro relationc iaufti
nuncij,vt Odyfiea: ^.vbihis verbis paftorem feneip
alloquiturVlyfics:

itvnx Wmtymy x£v&' tav tu et J^/tutS' /xM-m,

hoc eft,Euangclium mihi efto ftatim vbi redierit il-
le,vt veitias mc pulchris veftibus^chlxna & tunica.

3. figrrificat folcUnc facrihcium pro acccpto fau-
fto nuncio peractum.Hinc^rt^wrf^Kjid eft,facri-
ficia ob teuim nuncium offerrc. Atquc ha?cfuntfi-
gnificata apud prophanos fcriptorcs.

q. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Defini-
«10.

fty C L A S S I S

F.uan^c- Vcrum Apoftoli propriam fignificationem, pri-
fuh! no'd mo ^oCO pofitam,retincntcs,acc6modarunt fuo do-
uo Tcfta- ctrina: gcncrwaT^o^.Hiscnim Euageliumfigni
mento. £cat f0ignc patcfacta: in Chrifto gratic praEConium,
fcu lxtum nutium dcfalutcpcr Chriftum partacre-
dcntibus.Deindc,quia propriamatcria Euagclij cfl
Chriftus, Euangeliftac Euangclij nomcn accommo-
darunt hiftorijs, qux Chriftum apparuiflc in carne,
docui(Te,pa(lum,mortuum»a morte rcfufcit. tum, ac
tandem in ccelum rcceptum fuiffe narrant.

Porro Definitio plana & pcrfpicua coliigi poteft
cx vcrbisDomini Luc.24.46. Sicfcriptum eft, & lic
oportuit pati Chriftum,& rcfurgcrc cx mortuistcr-
tia dic, & prxdicari in nomine cuis pcenitcntiam &
rcmifsioncm peccatorum in omnes gcntcs. l;x qui-
bus colligitur,quod Euangeliuin fit vniuerfalis prc:-
dicatio pamitctia: & rcmiisionis peccatorum in no-
mine Chriftuvt cnimEuagcliu rcquint pcenitcntia,
id cft,conuerfionem , ita offcrt pcccatoru rcmifsio-
nc conucrlis.Scdaddamus vbcriore hoc modo.Enan
geltum cft doctrina diuinitus reuclata,in cjua annun-
tiatur liberatioa malcdictione lcgis& ira Dci,&
proclamaturremifsiopcccatorum,falusac vitaancr-
nacrcdetibus in Fi!ium,proptcr ciufdemyictimam,
fecundumpromifsioncmolim Patribus fachm: vt
perpctuo gloria bonitatis Dci praxiicctunvtq; por-
ro dignos fruCtus Euagclio cdant homincs pcr Clm
ftum liberati,tandcmquc vita arccrna fruantur.
Haec dcfinitio mulia mcmbra habct. 1. monct

Defini-

tionis mc qualc fit doctrina: genus Euangchum. 2. a quibus
bra* malispcrEuangdium libcrcmur. 3. quid b mi E-
uangclium afferat. 4. quibushxc bona contingat
ncmpc, crcdentibus. 5. dc propria matcna Euan-
gclij,qiia? cft Chriftus,cum iuis bcncficijs. 6. finc
adijciuntur.

Difcri- Ex his facile intelligi potcft djfcrimcn lcgis & E-
jtien lcgis uangclij. Lcx cnim promittit vitam facicntibus le

gcm, Euangelittm gratisorlcrt falutem credcntibu
111 Chriftum.Eft cnim donu Dci vita.eterna pcrlc
fum Chnftum Dominum noftrum,Rom.<J.23.

r £5 r I M O N 1 aA
Suangelto.

D E

t 3*4

vsvs.

Vfus huiusdoctrina: cft, vt difcamus contcmto
mundo & caducis cius dclicijs , incomparabilc hoc
bonum,quodorTcrt Euangclium,totocordisarfcctu
appcterc,oblatumque complecti.Deindc vt in qua-
uis afflictionc folemur nos hoc Ixto de falute pcr
Chriftum parta nuncio.

C A P V T XII.

I. Ad Galat.^.ij.Chriftus nosrcdcmit de malcdifto
Legis,facius pro nobis malcdictu. 2.Matth.iy.5.Hic
cft Filiusmeus dilcctus.sW sy/£oj*-*,id eft,in quo pla
catusfum. 3. Luc.24.4c>.Quoniamfic fcriptum eft,
$ lic oportcbat Chriftu pati & refurgerc a mortuis
tcrtia dic, & predicari in nominc cius pcenircntiam
& rcmiisioncm pcccatorum in omncsgentes. Vox
prftfrftMft proprijfsimc conuerfioncm fignificat, quam
folumEuagcliumpnedicat. 4. Rom.i.ic>.Euange
lium cft potcntiaDeiJn filutem omni crcdcnti. 5.
Ioan.$.i5.Qui crcdit in Filium,non pcribit,fcd habc-
bit vitamaetcrnam. 6. Act.ij.39. Notum fit igitur
fratrcs vobis,quod pcr hunc vobis remifsio pcccato-
rum nunciatur,& ab omnibus a quibus non potui-
ftis pcr lcgcm Mofis iuftificari, per hunc omnis, qui
credit,iuitificatur. 7. 2.Cor.5.2i. Eum qui non 110-
uitpcccatum,fecitpcccatum pro nobis, vtfieremus
nosiuftitia Dciin ipfo. 8. AdTitum2.11. Apparuit
falutaris gratia omnibus hominibus,erudicns nos,vt
abncgatcs omncm impietatem & mundana dcfide-
ria,fobrie & iuli e & pic viuamus in hoc fcculo,cxpc
clantes bcatam fpcm,& apparitioncm gloria? magni
Dci & Saluatoris noftri Icfu Chrifti: qui dcdit feip-
fum pro nobis.vt rcdimerct nos ab omni iniquitatc,
& munJarct fibipopulum pcculiarcm , fecbtorcm
bonorum opcrum.

PO£N IT SNTI A CVaJH SVIS
pambiu conmtione drfide.

TOta doctrina fupcrior prorfus manct otiofa, Nccefu''
nili acccdat pcenltentia,de qua rede & dare e-. t»« hulB'
rudin luucntutcm operarprccium eit. Nam regcnc-
ratio,finc qua nemo faluus ficri potcft (quemadmo-
dum Dominus docet Nicodcmum Ioan.3. )in pceni-
tcntia confiftit, qua? nihil aliud eft , quam conuerlio
hominis ad Deum,vt fit nouacreatura,& iuxta cius
voluntatcm viuat. Vcrtim q iia harcdefinitio paulo
obfcurior eft,tradam aliam. Panttentta cft ver.is do- tu
lor dc offcnfa Dci,cum voto ac fpe vcniar, & volun-
tate lingulanque ftudio,peccatum omne pofthac vi-
tandi, Dcoque omnem vitam approbandi. Hi enim
vere pcEiiitentiam agunt, qui corde dolent ob admif
fura peccatum,&confugiunt fidcad Chriftum Mc-
diatorem,vt accipiant remifsionem peccatorum, &
fru ctus dignos pcenitentia? edant.

Ex his patct,trcs efle partcs pcenitentia?,Co«^//'fl- rarte*-
*em,Ftdemi8&(ouam obcdienctum. Qiiarum prima&
ftcunda fubftantialcs partcs pcenitentise rectc dicun
tur,quibus neccflario tcrtia pars tanquaminfcpara-
bilis proprictas,adijcitur.Cum igitur duas pcenitcn-
tiarpartes, Contiitionem & Fidem, nominariaudi-
mus,partitio fubftatialis cft.Cum vcro trcs, hoc cft,
cum dLiabusfupcrioribusadditur noua obedientia,
fciamusproprietatem ncceflaria adiungi,qu^ a con-
ucrlioncintcgra& vera ncquaquam auclli poteft.

Porro Contrttio cft cx agnitione peccati & fcnfu i.C«otI^
[rx Dci pauor confcicntia?, fugaque pcccati. Et ha- tio*
bet vera Contritio quatuor proprietates feu cffc-
ftus,in definitionecnumeratos. 1. agnofcit pccca-
tum. .2. agnofcit iuftam iram Dei, & maledidio-
ncm ob pcccatum. 3. ferio dolct propter pcccatum
admifTum. 4. dctcftatur & abominaturpcccatum.

Ftdes autcm cft notitia & afTcnfus promifl"^ & ex- ****
petita? mifericordi£e,& in eandem firma fiducia.H^c
Chriftum mcdiatorem & intercciforem apud Pa-
trcm agnofcit, hxc ftatuit pcccatum rcmilniin pro-
pterMediatorem , & iuftitiam mediatoris fibi lm-
p itari. H cc confcientiam confolatur contra terro-
rcs peccati,& legis. H.ec inuocat Dcum , & nouam
vitam inchoat.

T^oua obedientia abfoluitur pietatc crga Dc:im,cha *obehtt'
ritate crga homines, fanitimonia & puritate in tota p*
vita , & diligcntia in v .cationis officio prxftanda.
Has partes noux obedientiar coniungit Pa ilus ad
Titum 2.12. cum dicit : ideo nos regencratos cffc,vt
pic iufte & fobric viuamus.

C^tcrum has eflc partcs conucrfionis hominis ad
Dcum,teftimonijs & excmplis Scripture oftenden-n
d ;m cft. Marc.1.15. Agitcpcenitcntiam, & creditc
Euangelio. Hic pcenir. ntia pro contritione vfurpa-
tur, qugtamencum fidc coha:rct. Nulla cnim con-
tritio finc fidc fubftantialis pars conucrfionis eft.
Paulus Roman.7.4.Similitcr aftruit,duas cffe partcs
n -^cipuas conucrfionis , nimirum mortificationcm
& viuificationem. Mortificatio ipfa contritio eft>

fca

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

POENITENTIA.

fcnanimat dclpc &-terror cx agnitioncpcccatr, feu
fa^1 Dci ccnceptus.Viuificatio in fide con-

l>iht,eft enimconfoJatio,qu«exfidenafciti:j:Juftus
cnim ex fide viuet. Hic vita non potcft confiftere,
niu accedat ferium (Uidium innoccntei viucndi.Lu

i40

, -■»■«?••■ «VIJUlll II UUlUlll lllllUV.1111 V-l VlUWUUl.X^ll-

i^mT1* C£ ^ ^Cs Pocn^tcnaaePartesPluChrc cxprimutur.
-Lachiymaz pcccatiicis mulicris funt tcftimoniupa-
uoris confcientise ob peccatum. Deindcquod accc-

peccatum. Deindcquod accc
dit ad Chriftu,(ignificatuT.fiducia,quam de illo con
ccperat.Poftear rricium fuum erga Chriftum dccla-
rat> quarcfidei fructus oftcditur Similc cft latronis
cxeplum,cjui peccjitum agnofcit fuum, Chriftum ex
»de inuocatjfructuscdit ndci^inuocatione, gratitu-
<uneui erga Deum,& dilcctionem erga proximum.

^viidit f am ^UO<* ^crrantemf°c*um admonet,charitatis
* mit.Dauid aNathan obiurgatus,primum pertcrre-
nt,& vocc dctlarat veram contritiqncm,dicens;Pcc-
^ui Domino.Deindc fidccFigiturauditaabfolutio-
ne.Dominus abftulit pcccatu tuum.Emendationem
nioru/cu noua obedientiam,feques vita tcftabatur.

T E

ST l MO N I A
fcenitehtiai

D E

!• Icrem,3.i4.Conuertimini filij rcucrtcines, &
fanabo aucrliones vcftras. 2- Icrem.31.iu. Caftiigafti
mc-Domine,& eruditusfum quafiiuuenculus indo-
nntus.Conucrtc me,& conucrtar,quia tu es Domi-
nns Deus meus. Poftquam enim coiiucrtifti m c,cgi
panitentianv- & poftquam oftcndifti mihi, perculsi
*oemurmeum.ldem36.3. Reuertaturvnufquifquca
viafua pefsima, & propitius cro iniquitati & pecca-
tiseorum. 4. Ezcch.18.30. Conucrtimini & agite
pcenitentia ab omnibus iniquitatibus vcftris,& non
crit vobis jn ruinam iniquitas.Proijcite a vobis om-
ncsiniquitatcs veftias,in quibus pra?uaricati cftis,&
facitc vobis cor nouum. 5. Eiufdc 33.n.Nolomor-
tem pcccatorisjdicitDominus.Rcuertimirti & viui-
te« 6. Marc.r.i5.Pcenitcntiam agite,& crcditcEuan
gclio. In his teftimonijs apcrtc confpicitur , quod
conuerfi hominumad Deum,pa,>nitentia,pcenitcn-
tiam agere,pro codcm fumatur.Locus ex Marco ci-
tatus , conuincit duas eflepra»cipuas & fubftantiales
partcs pcenitentic,quas fequitur noua vita,quae pars
l^- pccnitcntia: integralis dici poteft.

d^" Cartcrumquiavocabulapcenitcnti2B& fidei funt
fc*. *»^<r»uat,pauca fubiungam dc varia horum vocabu-
lorum acccptionc , ne ouwju/o. impcdiat nouitios.
lej^ ^ccnitentia itaque duplcx cft, Legalis & Euangcli-
ca. Leg*lisc{\y qua peccator terrctur iraDei ob pcc-
catum commiflum , & in eo tcrrorc conftrictus ha>
rct.Talis fuit pcenitentia Cain,SauUudc-,qui in fen-
^ fn iufti iu Jicij Dci ob pcccatum dcfcccrunt.£Wgt?-
<<, pccnitentiaduplicitcr accipitur. Alias enim pro

tQta conucrfioncqux ccnftat Contritione, Fidc, &
nouaobcdicntia,fumitur. Idquc quotics folum pce-
nitcntix vocabuluponitur,hoc cft,vbi fidcivoxnon
jttprefse additur, vt Act.2.38. Pcenitentiam agitc, &
baptizctur vnufquifquc veftrum. Hic proculdubio
non folum Contritio, fcd ctiamfidcs rcquiritur,
adcoq; tota hominis conucrfio.Itcm Matth.3.2.Pce-
nitentiam agitc, appropinquat cnim rcgnum cceIo-
ram.Alias pro prima couei fionis partc,ncmpc con-
tntionc capitur, nimirum cum fidci vocabulum ex-
prcflc adiugitur,vt Ad.20.21. Paulusdicit,fc Iuda?is
acGentibus tcftificatum pcenitcntiam & fidem in
Icfum Chriftum. & Marc.1.15. Quoniam implctum
eft tempus, & appropinquauit rcgnum Dci, pocni-
tentiam agitc,& crcdite Euagelio. Primum hk thc-
™***m mifericordie DciproponitEuangelifta.Dc-

inde conueHionejn cxigit , qua? pcchitcntia & fide
conftat. Vbi pceuitentia* vccabulum pro partetan-
.tum conuerfionis fumi manifcftum eft. Ncc tamcn
hic excluditur iructus pa-nitcntia?, nqua cbeciicn-
ria,qua? fidci.vera? pcrpctua comcsexiftit.

Iam de Varia fidciacceptionepaucula adijciamus. fidei v/
Fidesitaque in gencrc cft b ^yyQr fcu ccrta aflcnfio, *JX ,'Sn,•

1 P v r\ ■ u n- . 1 ficauonc*

qua mensconuicta vcrboDci, & tcitimomo vcibo
addito,firmifsimc amplcclitur voccm diuina^de rc-
busnon appar5tibus.Seu,vt brouius dicam,Fides gc fijes ^
ncralis,cft certa pcrfuafio dc omni.vcrbo Dci.Cvim n«aii£
igitur duplcx vCrbum Ecclefta? propofuit Dcus,Lc-
gcm & EuagClium,cJuicufiq-,crcdit lcgcm eflc Dci
^erbum>& pcrfuafum habct,ccrtas & nrmas cfTc di-
uina?lcgispromifsioncs & minas,vCr^ crcdit. Ad eu-
dem modu,quicunq; cicdit,Euagelium Chrifti Dei
vcrbum efl'c,& affirmat contincrc veritatc Dci, vcre
credit,ac fidcm habct : fed nondum Cam,qua coram
DcO iuftificamur.Nam adhi c hiftori^ tantura fides)
qua: ab obieclodifccrni j>otcft,vt illalegalis,hcc eua
gelica appqllctur. Ha?c fidcs comunis cfle poteft pijs
& impijs, diabolis & C^nftianis.Quxfi rovlterius
progrcdiatur,vcre mortua.hoc cft,incfficaxfides eft.
Non enim vitam parit, fed nunc tcrritat, nuc otiofa
languefcit.Vcrum fi notitMt hiftoriar,fcu huic gene- ridcs fr-
rali fidei acccdit expetitio & fiducia miferieordie jJ^|J'l-c*
Dei,proptcr Chriftu promiffe, mox noua fidci for-
maemcrgit,qua?vocatur Fidcs fiducia:, qua in hunc
modil dcfinirclicct : Fideseftnotitia, aflcnfus & fi-
ducia prcmiiTa? &expetita? mifcricordia* ac falutis'
propter Chriftu,vt fupradictum eft.Ha?c fides pro-
prie' cft filiorum Dei, quafola in confpeciu Dci iu-
ftificantur credcntcs. Quare & fides iuftificans a fui
proprictatc dici mcrctur.Qtiod aute fiducia in mife-
ricordiam Dci propter Chriftumj huiusfidei forma
eft,his 1 ationibus coprobatur. 1. Chriftus pfohuciat
crcdentes faluos.Sed iam manifcftuiti cft,notitia fo-
laneminem faluari.Vndcnemo no vidct* fidcm iu^
ftificantem non t3ntum cfle hiftoria; cogniticnem,
Paulus dicit,Corde crcditur ad iuftitiam. Ergo fides
eft fioh tantumnotitiahiftoria?, fcdetiam afrechis*
Paukis apCrtevocat fidehi viitVst^r, hoc eft,firmarri
fiduciam«Eft cnim -tsrisMis militaris vox^ qua figrti*
ficaturccrtafiduciaaducrfusinfultus hoftiles fubfi-
ftcndi,hoc cft,fuftincndi & pbtincndi vidoria.Hinc
traftulit Apoftolus vocabulu ad fidei robur, qud lu- !
Satur fidelis cotra falutem fuam oppugnatia, certi*
fiJucia cocepta de vicroria per Iefum Chriftu.Vnde
fit,quod a loannc fides vidoria mundi dicatur. Vfi-
tatum cft Scriptura? , quod vcrba figrtificantia noti-
tiam,vna etiam pcrMctalepfin fignificent motusa-
nimoftim,notitiam confequentes,vt: Nouit Domi-
nus viam iuftorum.Hic verbo notitia; no folum no--
titia,fed cura& approbatio fignificatur^ Sxpc fidci
iuftificati vox ^hn^pia. adijcitur. Et Paulus cum fi -
de Ephc.3.i2.'3-sW6>ia-/v coniungit,inquiens : In qua
habcmus audaciam acccflumquc in fiducia per fi-
uem.Dc hac fide fiduciae loquitur Paulus in difputa- •
tionibus de iuftificatione.De hac Dominus quoties5
pronuntiat homincs fide faltiaros, de cuius natura &'
proprietatePaulus Rom.4.difputat. His rationibus*
apcrte rcdargui^nr crror Papiftarum, qtii clamitant
fidcm tantum cMc notitiam & aflenfumhiftori^cui-
tribuimus iuftificationem. )

Sunt prarter iam commemoratas formas fidei ad-
huc alie. 1. Eir cnimfidcsprofefsi: nisdoctl•ine,quafoln,*'
PaulusinRbmanislaudat. 2. Eft fides operationis
miraculoru,quaornata erat primitiuaEccle{!a.3.Eft
fidcs remunerationisbonorum operum. Fidccnim
ampledimur quicquid Deuspromittit.Ciim igituir
q« ij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

CLASSIS l

Dcus promittit rCmuncrationem,nec em?eft hac fi-
de apprchcndi,fcd cxtra caufam luftific&tionis.Nair
cum dc iiiftifjcatione agitur , fidcs iri foilm Dci mi-
fericordiam proptcr Chriftum promiflam rccum
bit.Sunt & alia fidci difcrimina , qua* non opusi eff
hic recitarc. Porro teftimonia dc fidc iuftificante ir
capite fequcnti.de Iuftificationc adijciam.

C a p v t xiii.
IVSTIFiCATIO.

DV O funt,in quibus confiftit noftra falusju-
ftificatio &Glorificatio.UIa initium.Harc fa-
7>l * uTas pcrfc6tiocft.Dcillapriori'falutispartc hicdi
ccndumcft.i. Omnia vocabuli figmficata cnu-
mcrabo. i.Quar fit iuftificatio Chriftiana,& m qui-
bus confiftat,"brcuifsimc oftcndam.

I. Vcrbum luftificandi in Scripturis forenlc vcr-
b.um cft, & fignificat propric fccundum aliqucm iu-
dicarc caufamque alicuius, fiucbona, fiuc mala fit
comprobarc.Deut.i^.Ir.fti.m iuftificcnt. Proucr.i 7
Qui luftificat impiu, aut qui condenat niftum, vtcr-
uc cft abominatio Domino.Itai.vQui mftificat im

Metho

Iuftifica-
tc quid-

mimus.Secundb^b hac lorchfi fignifi-

CjUC

piumproptcr
cationc dcdu&um eft voca,bulum ad gcnus, vt ijgm-
ficct in acncrc, approbare aliqucm , & vt iuftum a-
«mofccrc & laudarc,fcufuafcntcntiaiuftum pro.nun
ciarcconfitcri & agnofccrc,vt apud Luc.y.io.Iufti
ficaucrunt Dcum,id cft/iuftum agnouerunt & con-
fcfsi funt. Pfal.51.6. In tc folum puccaui, vt iuftificc-
ris in fcrmonibustuis.Item illud DominiLuc.16.15
Vos iuftificatis vos corahominibus. Tcrtth^ gcnere
rurfus ad fpcciem deftcait vocabulum Iuftihcandi,
& Apoftolico fignificatu vfurpatur , pro eo quod eft
homincm a Deo propter mortem Filij fui Domini
noftri Icfu Chrifti,codonatis pcccatis,rccipi in |ra-
tiam,adoptari in filiuisi & heredcni vite ancrnx. Vcl
vt breuiusdicam ; Iuftifican,cftabfolutuareampro
iufto habcri,vt cum dicitur : Ex opcribus legis non
iuftificabitur omnis homo.Et:Nos in Chriftum lc-
fum crcdidimus , vt iuftificarcmur cx fidc Chrifti, &
non exopcribus lcgis,Rom»$.20.Gal.2.i6. Quis ac-
cufabit clectos Dci? Dcus cft qui uiftificat, quis cft
qui condemnct?Rom.8.$$.Itcm 5.i.Iuftificati igitur
ex fidc,paccm habcmus cum Dco, per Dominu no-
ftrum IcfumChriftum.per qucm habcmus acceflum
pcr fidcm in gratiam hanc, in quaftamus, & gloria-
mur in ipc gloria? filiorum Dci. Quatto, nonnun-
quam iuftificare cft rcclc facicntcm laudarc, & com
probarc factum alicuius. In qua fignificatione in E-
piftola Iacobi accipitur.^flro, Apoc.i2.ii.profice-
re in iuftitiafignificat,vt : Quijiuftus cft iuftihcetur
adhuc

ioitifica- Atque hxc funt vocis fignificata, cx quorum ob-
re,quot fcriutione non crit difficile difcerncre has fcriptur*
mhur.1U' quatuor loqucndi formasluftificari coram Dcoriu-
fiificari operibus:iuftificari fide: iuftificaii coram ho
minibus. Is cnim Juflificart coram Dco dicitur fim-
pliciter,qui mdicio Dci & cefctur iuftus,& acceptus
cft ob fuam iuftitiam. Talis vnicus Chriftus inuen-
tus(cft.In cofpcctu tuo,inquit Dauid Pfal.i45.i.non
iuftificabitur omnis viucs,dc omnibus natis cx cor-
rupto fcminc, iuxtacommunem natune curfum lo-
quitur. Iusltficatut ex opcribus , qui fuorum ope-
rum pcrfcAione & intejjritatc fatisfacit legi Dci, a-
dcoquc rcfpodcrc potcft Dci iudicio. Talem nemi-
ncm mortaliu ctfe docct Paulus Rom.j.io.cum in-
quit.Ex opcribus lcgis non iuftificabitur omnis ca-
s. ro. Iuilificatut fide , qui opcrum iuftitia exclufus,
Chrifti iufiitiam pcr fidem apprchcndit, qua vcfti-
tusjin Dci confpeftu non vt pcccator, fed tanquam

iirftusipparet, Rom.3. & Jufhficatut^
coram hOminibus , cuiusvitam & a&iones appro-
baiit homincs , qnarfane iuftificatio , iuftificationis :
vit«,qu^cftexfide,fruaus cfledcbet. — Juft.firt.

His iam fundametis iactis non crit difficile den- ti0^
nitione iuftificationis Chrifttanar colli^erc, in hunc chf^r
modUm:/ uWficatio Chtifttana eft crcdetisperfonf in
Chriftu abfolutio a peccato vel rCatu, imputatio iu-
ftiti^ Chrifti,& acccptio ad vitam aetcrnam, Gratis
proptcr Chriftum.lii hac definitionc quihquc funt. .
1. Fidei fit mentio, qua recipiutur oblata bencficia. A *J
Vndc Paulus:Iuftificamurfide,&c. 2. Abfolutioa
pcccato.Nam cum Deus iuftificat impiiim, 116 facit
vt impij iudiccs,quiimpium homine iuftifieant,cu-*
ius tameimpictas mahet.SedDeusimpictatcm tol-
lit,remittendo pcccatum, atque ita ex miufto fit iu-
fius rcmiffo peccato,iuxtaillud:Beati quoru remif-
fxfunt iniquitates. 3. Sequitur imputatio iuftitiar
Chrifti. Huius enim fanguis , mors , pafsio,-rcfurrc-
jlio,adeoq; tota obedicntia,materia & fundamcntu
cft noftr^ iuftificationis.Sed huius fundameti ad ter-
minum apptic itio fit pcr fidem. Atq; hecPaulus cla-
rius adhuc oftedit Rom.5.i9.cum inquit: Qucmad-
modum pcr obedicntiam vnius hominis peccatorcs
confiituti funt multi ,Sicctiam pcr obedicntiam
vnius^iufti conftituetur multi. Hic Paulus cum pro-
nunciat nos Chrifti obedietia conftitui iuftos,figni-
ficat Chriftum,co quodPatrifatisfecerit, iuftitiano
bis c6paraiTc.Vndcfequitur,iuftitia? qualitatcm effe
in Chrifto,fcd nobis imputari,quodillipropriu cft.
Namadvcundem modum iufti fumus coramDeo,J
qualiter Chriftus fuit peccator.Pcrfonam enim no-
ftram quodammodo mfccpit,vt reus noftro nomine
fierct,& taquam peccator iudicaretur, non proprijs,
fcdalicnis dclictis.ciim purusforct ipfe & immunis
ab omni culpa,pcenamq; fubirct,nobis,non fibi dc-
bitam.Ita nunc iufti fumus in ipfo, non quiaopcri-
busnoftris fiitisfaciamus iudicio Dei , fcd quoniam ]
cenfemuriufti Chnfti iuftitia, qnam Gdcinduimus,
vtnoftraficrct.HucprccclaraillaPauli fententia 2.
Corin.5.2i.Eum quinon nouit peccatum, fecit pcc-
catiim pro nobis,vt nos fieremus iuftitiaDei in ipfo.
4.'Fit mentio acceptationis perfonse ad vitam »tcr-
nam,qucmadmodum promifsiones mult^oftcdunt:
Qui crcdit rn mc, non pcribit, fcd: habcbit vitam ac-
tcrnam , &'(huiufmodi infinita?. 5. Additur,Gratis
quidemivt omnia humana mcritacoticcfcant: Pro-
ptcrChriftum vcr6, vt folum ^tkt vnigeniti Filij
Dei meritorium,adc6 ingcntis thcfauri,agnofcatwr.
Atquc hxc fit breuis definitionis eiirxKvTif.

Caethvm vt apertius hxc iuftificationis/^j^
doctrina intelligatur,duo addam. Primiim, inftitua J.
antithcfm Legis & Euangelij in his vocibus: Iuftifi- E^c
:ari,iuftificatio,iuftitia,iuftus. Dcindc ordines cau-
farum in iuftificationc hominiscoram Dco concur-
rcntium, recitabo. luftificari itaquc legaliter cft ab
iniufto iuftum fieri, ob fuamiuftitia & lcgis imple-'
tioncm,iuxta illud:Qui fecerit ca homo,viuet in eis-
Scd euangelice iuftificari eft a reo non reum ficri, &
ab iniuftoiuftum ob alienam iuftitiam , nepc Chri-
fti,qucmadmodum fupra probatum cft. Ex hac col-
lationc vcrbi iuft ificandi fccundum Legcm & Euan
geliurti,tametfi non difticilceft Dialcclico , pcr lo-
cum coniugatoru,de rcliquis tnbus iudicare, tamcn
brcucm declarationem adijciam. Iuftificatio igiti r
!cgajis,cft acccptatiohominis coramDeo,ob inte-
frritatcm & pcrfcdioncm fuae obedientia?crga Le-
^cmDci. SedEuangclica iuftificatio, eft acceptatio
hominisVora Dco, ob intcgritate & perfe&ionem
obcdientie ChrifticrgaDcumPatrcmJuftitialcgis

cft

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Ple* tri.

3<?9 I V S T I F

fcft perfectaobcdientiaerga IegemDei. Sediuftitia
Euangelica cft poflefsio imputata? iuftitia? Chrifti,
remiisis peccatis.Scu,eft obedientiaChrifticreden-
tiimputata.Iuftus lcgalitcreft,c]ui iufte agit iudicio
Lcgis s fcd cuangclice iuftus cft , cui Deus pcccatum
Cluiftu, ^^l^ftMajptt** iuftitiam Filij, acceptat ad vitam
6*iuft,. 2tcrnam. Prxterea tencndum & hoc cfl , quod qui
crcdit in Chriftu, habeat dupliccm iuftitiam,Vnam
pcrrcctam, quacoram Deo confiftit, nempc Chrifti
°bedietiam,quam fidcpofsidet.Alteramin fe,nem-
pe inchcatam obedicntiam,cjuse pnoris luftitia? fru-
cfcus exiftit,& haecplacetDeopropterfldcm in Chri
ftum,tametfi imperfecta eft.Tertiam aute iuftitiam
carncjucforrnaIem& abfolutam expectamus, iuxta
cau(«u lmi£hSpiritu ex fide fpcm iuftitia? expectaraus.
]»ftifica. Nunc de caufarum ordinibus , quos docendigra-
SSj0*" tla his tribus quarftionibus fubijciam. 1. Quis fit iu-
*■ ^uftig. ftificator. 2. Qujsiuftificandimodus. 3. Qnjiufti-
'Nfe ficationis fines. Prima* Queadmodum opus creatio -
nis totius Trinitatis cft , ita ctiam rcdemptionis feu
iuftificationisopus toti Trinitati aflcribcndum eft,
feruata tamen cuiufq; perfonxproprietate.Vt enim
t>cus PatcrperA:>o'/mundu crcauit,& pcr Spiritum
^Whimcrcata fuftcntat & viuificat :itaidem Patcr
pcr Filium lapfum gcnushumanum rcdemit , & per
Spiritum fanctum viuificat & regenerat : vt fuam di-
kctione erga genus hnmanum declarct : vt mifero-
^iodaj. rUm ^«nijtibus medeatur : vt deftruat ;regnu Sa-

* tana::vtquc fuam gloriam mnndo patefaciat. Secttn-

quarftio fuit de modo iuftificationis , qui in qua-
tuor cernitur.In vi&imaFilij,in verbo Euar:gelij,in
fide promifsionis,& in Sacramentis. Victimam Filij
Dei intcruenire oportuit, pcr quam punitu eft pcc-
catum,fecundum iuftitiam Dei, vt locuscffet mife-
ricordiar.Nam fi Deus fine Filij victima rcccpiffctgc
oushumanum in gratiam, iuftitia? diuina; derogatu
fuiflct. Rurfus , fi abfque mifcricordia iuftaspcenas
farnpfiflet de hominc,mifericordia: Deinullus fuif-
fct locus reli&us. Vt igitur iuftitia Dci & eiufdem
mifericordia sequisgradibus ftarent,fapientia Dei
cofilium inuenit,vt Filius fcinterponeret, acpcrip-
fiusviclimam iuftitia? & mifericordia? Dei fatisfie-
rct.Secundo loco,vcrbum Euagelij pofui, per quod
a^cus ofTert mundo beneficium falutis in Filio.Tcr-
llo loco,hoc donum pcrEuangclium oblatum reci-
pimus fola fide,quam Spiritus fanchis in verbo effi-
cax,operatur in audicntibus & mcditantibus Euan-
* *inej SeUurri»Ha'C fides Sacramcntis augctur & confirma-

* tur.Tertia qua?ftio fuit de finibus.Sunt autcm iufti-
ficationis fines quatuor. I. Glorificatio Dci. 2. Di
lc ctio proximi. 3.Vita eterna,& 4.Gloria bcatitudi-

Ai„ ms-H*c caufartim diftinctio a vulgo intelligi potcft.
S^du Vcriim fi ftdtexraufafvr placet cas diftinguere, li-
^io. ccbit in huc modum. Imperans caufa eft Deus Pater,
^ui habuit Tffo^y^J^v quidem dilc&ionem paterna
Crga eenushumanum , iuxta illud :Sic Dcusdilexit
ruundum,&c.'77pox*Tc<Bx7/y.'V vero triplex,nimimm fuc
glori* manifeftationcm, miferiam generis humani,
tyrannidcm Diaboli,ha:c cnim tria mouentia exter-
na hicrum.ObfeqMetir caufa eft altcraperfona, nem-
pc Filius ipfc. Sic cnim Pfal.40.o.legitur : Vt faciam
v°luntatcm tuam Deus mcus,volo,& lex tua in me-
<ho cordis mei.£/JJrt>w,confummans, feu perficiens
cftSpiritusfanclus,hic enim intus naturam renouat
« fanctificat. Ad Tit.3.5. regeneratio & renouatio
Spiritui fancto tribuuntur.Hxc etiam 2.Corint.i.22.
oofignatio noftrx falutis dicitur. Efficiens inftru-
^entaliseftduplex. Exhibcns quidem vtverbum,
iuquoefficaxeftSpiritusinnouator. Item, Sacra-
^ucntum, quo non folum exhibetur, fed ctiam con-

1 c a f f d: 3^6

firmatur donum Cxhibitum.Eft enim ^acrafnCflturrt
pignus & teftimonium applicationis.Rccipiens vc-
10 fola fidcs, haec enim cft veluti manus , qua oblata
gratiarecipitur.Materiahsporrocaufa eft, Cum legis
impletio i Chrifto pro nobis pra:ftita,tum eiufdcm
victima, qua placauit Patrcm,& fatisfecitpro pcena
commcrita.Huc accedit refurrecl:io,vic"tona & triu-
phus fuperpeccato,morte & infcrno.Formalis cau-
fa,eft remifsio reatus , imputatio iuftitii Chrifti, &
acceptatio crcdcntis perfona? ad vitam a?tcrnam.
Huic coniunctaeft donatio Spiritusfancli, & infu-
lio gratia? ,immutantis deprauataiti rtatutam. Fincs
quatuor fupracommcmorati furtt. .

In hunc modum difcerncre caufarum in iuftifi- Quomo- ,
cationc concurrentium ordincs, & videre quid pc- ftjficc^ux
culiare lingulihabcat,valdc vtile eft.Quamuis enim
omncs enumerata? caufar Coniunclaefunt,& concur-
runtiniuftificatione, ftantque inter fe mutuis auxi-
lijsjtamen fingula? caufe propriuirt quiddam habcnt
in fuis aftionibus, vnde euenit , quod exdufuia par-
ticula SoU proprie ac recle fui ordinis caufa? , fi vnl
tantum adcft,accommodari poteft, ^na? non exdu-
ditcaufasconcurrentesjfedtantuirtcfifiinguit & di-
fcernit ordines caufarum iuftificationis.Rcctt? igitur
dicitur: Solafides iuftificat, quia ipfe ^Hicum inf!ru-
mentum eft, & vnica facukas in nobitfyqua rccipi-
turiuftitia Chrifti. Ad cundem mcfckim de cstcris
dici poteft.Nam cum attcnditur cauft efficiens, im-
perans,rede dicitiinSolus Deus mftificat.Si materia
confideratur, cHcipoteflrecl:e:SolaobedientiaFilij
iuftificat.Quarein hifce formulisloquendi,diligen-
rer tacita rcduplicatio confideranda cft, vt diftin ctc
intelligatur, qua ratione prsedicatlim f«biecl:o tri-
buatur, ne confundamus caufas , & cauiftationibus
Ofiandri finamus rtos in errores abduci.

Hucregulas quafdam adijciani!»ex quibus peti po Reguia*
tcrunt folutiones argumetorum,qua» aduerfaiij ob-
ijciunt contra veram iuft ificationis doctrinam.

I. Duo funt ordines tcftimoniorum deiuftifi-
catione & bonis operibus : vnus Legalis, Euangeli- iuJngr-
cusalter. Legalis ordo, autconcionatur deiuftifica- 1[cus mul
tionc lcgali coramDeo,aut depromifsionibus lega- ftfigudl-
Ubus, aut de minis, quse intentantur legis tranfgrcf- dus.
foribus. Quod autem lcgalis illa iuftificatio, qua ho-
mo iuftus a Deo approbatur proptcr legis imple-
tionem,fit homini impofsibilis, docet Paulus Rom.
S.j.Quod impofsibile erat Lcgi,eo quod infirmaba-
tur per carnem,&c.teftatur Dauid Pfal.130.3. & 143.
2. Si iniquitatcs obfcruaueris Domifie, quis fufti-
nebitPNon iuftificabitur in confpeclu tuo omnis
viuerts.Q^pties igitur citantur loci legales, Scriptu-
ram primum oppone. Deinde mentem Scripturar
Jeclarabis. Nam illa tcftimonia iuftitia? legaiis pri-
mum docent, qualifnam iuftitia confiftat coram
Deitribunali , nempe plcna.& pcrfecta lcgis obe-
dientia:Deinde noftram maculam ponuntnobis an-
teoculos,oui peccatis adeoinuoluti fumus,quod
non poftumusprarftareobedientiamDeo iuxta ip-
fius legem. Terti6,ifta teftimonia nos commonefa-
ciunt^ vt qusramus aliundc iuftitiam, nifi malimus
perire:ac itanos quodammodo ad Chriftum mit-
tunt, qui eft legis perfedio , in iuftitiam orrmi cre-
denti. Quarto, ifta teftimonia admonent , vt nacti
iuftitiamChrifli , incipiamus nouam obcdientiam
fecundum legem prarftarc : quam plene prsftabi-
mus in seterna vita , vbi Der.s erit omnia in omni-
bus.Secundus ordo tefiimoniorum dc iuftificatione
& bonis operibus, eft ^Man^e/tcw , & continct te-
ftimonia , quorum alia pertinent ad caufas iufti-
ficationis , de quibus fupra didum eft. Alia ad
q. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Dignitas
& locus
opcmm.

tft CLASS

nouamanimiqualitatem iuftificatorum. vttQui fa-t
cit iuftitiam,iuftus efttquo ctiam regcncratio & fan
ctificatio pcrtinent : Alia ad cxtcrna figna & indicia
iuftificatoru,vt Zacharias & Elizabctambularuntin
omnibus iuftificationibus,coram Dco & hominibus
irrcprehefibiles,feu finc quercla: id quod graxavox
fonat proprie. Alia ad rcmuncrationcm obedicntie,
qna: ncmini cofcrri potcft, nifipriusfideiullificato.
Hinc Apoftolus Heb.ii.26".dicit,Mofen refpcxiiTc ad
remuncrationcm,quodfancfanct.i faciunt, fcuextra
iuftificationis caufam. Alia ad compenfationema:-
rumnarum & calamitatu,quas ferunt pij in hoc mun
do,Rom.8.i8. Alia ad comprobationem opcris cx fi-
defa&i. Si quis huius ordinis teftimonia confundit,
& non difcernit intcr cum gradum, qui agit de cau-
fis iuftificationis,& fequetcs, qui ad iuftificationis ef
fcclus rcfcrri debcnt, tota crrat via, & corundit Lc-
gcm cum Euangclio,im6 Euangcliu tollit,& Chri-
fti gratia ncgat.Quarc hi ordincs teftimonioru cum
fuis <rradibus diligentcr obfcruandi & diftingucndi
funtfnc in caufaru& crre&uu confufionc incidamus.
Aliud fub 1 1. In rebus aliud cft fubftantia , aliud qualitas.
ftamia,»- £um itaque difbutamus de iuftitia fidci,non difpu-
htL^' tamus contra fubftantiam bonoru opcrum,fcd con-
tra qualitate,quam illis falso tribuunt Sophifta?, qui
bonis opcribus contcdunt iuftificari homincs iufti-
ficationc vitx.Non igitur fpoliamushomines operi-
bus,fed perucrfamriduciam opcrum damnamus.

III. Aliud eft difputarc,quid pcr fc valeant bona
opcra, aliud quo loco poft ftabilitam iuftitiam fidei
habenda fint.Si de operibus ftatuendum eft pro fua
dignitatc,indignafunt, quar in cofpc&um Dci pro-
deant.Sed quatenus confidcrantur, vt fcquuntur iu-
ftitiam fidei,non a fuo mcrito arftimationem habct,
fcd a gratuitabonitate Dci rccipictis operaproptcr
perfona.Hac ratione qu£ fiunt a fidclibus bona opc-
ra,iufta ccnfentur,ac in iuftitiam imputantur.
Seotcnti» III I.Sen tcntiar dc prarmijs bonoru operu habet
dc f1*' dupliccm rcfpedu. Aut cnim ad non renatos aut ad
ruln.0pe renatos referuntur. Si non rcnatis accomodantur,iu
dicium lcgis proponunt dc pramijs bonorum ope-
rum. Sedconditio anncxaeft impofsibilis, nempc:
Qui fcccrit ca homo,viuct in cis,& qui in vno labi-
tur,omnium rcus cft. At fi rcnatis huiufmodi fenten
tia: accommodantur,tum tria perpcndenda funt.
l.quod rigor legis fit ipfis fublatiis,qui in tribus con
fiftit:Quod obedietia no placct nifi pcrfceta : Quod
vita non promittitur , nili lcgcm facientibus : Qupd
damnatiodcnunciaturtranfgrcflbribusvcl in mini-
mo.2.perpcndcndum, quod perfona crcdcns placct
Dco,& cft hsrcs vitx anernar.$. ab hac credcte per-
fona rcquirit Dc;is obedicntiam , & promittit mcr-
ccdcm,non cx indcbito ob qualitatem operis, fed ex
gratia proptcr paternam promifsioncm.
Quomo- V. Cum iudicandumcft dcaliquoopcrc.parti-
candum cu^ri : vc^ cx mia^tatc opcris in fc , vcl cx qualitate
dc opcrc pcrfonx iudicandum cft. Si ex qualitatc opcris iudi-
particuU- Candum cft , nullu hominis opus fiitisfacit lcgi Dei,
nccmiiltiplcxnccfimplex,fiucparticularc. Hoc c-
nimnonlatisfacit lcgi Dci,quarc ncc indc iuftitia
cflepotcft.Vel exqualitatcpcrfonx dc factoiudican
dum eft,atqueitapcrfonaopcransautfidcm habct,
aut non habct.Si fidcm habet,placct opus fccundum
lcgcm Dci fa&um,& imputatur in iuftitiam,boc cfl.
ccnfetur iuftum. Placct enim Deo propter perfona.
Sinautcmpcrfona,facics opus, carctfidc, ncquaqua
poteftopusciin;placcrc,doncc oraculu illudSpiritus
iuftitia E- fan&i ftetcrit:Quicquid non fit ex fide,eft pcccatum
uaJelJ* _ Itcm,Arbor mala non poteft fru&us bonos facere.
tllsllT VI. Iuftitia Euangelij,non cft proponeda impce-

1 s 1. m

\ nitcn tibus , fed tantum requircnda cft aVttlis lcgis
1 obcdientia, additis promifsionibus & minis. Pceni-
I tentibus folis , & agnofccntibus fuam commeritam
damnationem,iuftitia Chrifti,qua: fidc accipitur, cft
proponenda. Sic ChriftusMatth.19.17. Marc.10.17.
Luc.18.1S. impcenitenti proponit lcgcm.Scd Luc.7»
48.pauenti oo pcccatum ,& confugienti ad fcmu-
lieri, proponitiuftitiam fidei, quar eft rcmifsio pcc-
catorum gratuita.

VII. Alia tcftimonia funt^T/xaalia coplcctun- TelHJ*
tur perfonas. 0ETIKA funt diftingueda pcr fubic&a, JJJ/jt
nam inde gcrmanaintcrprctatio depcdet.Quod ita- perfo»r
quc SiJixZf fonat, ad hypothcfes , hoc eft, ad pios & Ufc
impios transfercndum eft, & ex fcxta rcgula peteda
folutio. Eleemofina liberat a mortc , theticum eft-
quod li impiis accomodatur,pala cft,quod inde non
liberantnramorte.Proinde pijs applicandum,fedhi
habet propitiatorem Chriftum, qui cos a mortc li-
berat.Qiiarc figurate intelligcndu eft didu.Liberat
amorte,hoc cft,a pcena tcporali.Eftq; Metonymia»

resjiMONiA JrsriFi-

CAUenis ptrfidem.

1. A&.15.13. Notum fit igitur vobis viri fratres,
quodpcrhunc vobis rcmilsio peccatorum annun-
ciatur,& abomnibus,aquibusnon potuiftispcrlc-
gem Moli iuftificari , perhunc omnis qui credit>
iuftificatur.

2. Rom.3 .20. Quapropter ex operibus lcgis non
iuftificabitur omnis caro coram co^ idcft,coram
Dco)Pcrlcgem enim agnitio peccati. Nunc autem
iuftitia Dci finc lege manifeftata eft,tcftificataaLe
gc & Prophetis. Iuftitia autcm Dei per fidem Iefu
Chrifti in omnes & fupcr omncs crcdentes.Non e-
nim eftdiftin6tio,Omnesenim peccauerunt,& de-
ftituutur gloria Deif qua poflunt gloria Dei gloria-
ri)Iuftificati gratis ipfius gratiaper redctioncm, que^
cft in Chrifto Iefu , quem propofuit Dcuspropitia-
torium pcr fidem in ipfius fanguine, in oftcnfionem
iuftitia?ipfiuspra?fcntitcmpore,vtfit ipfe iuftus&
iuftificans eum,qui eft ex fide Iefu Chrifti.Vbi ergo
gloriatio?cxclufa cft.Per quam lcgcm? operu?Nonf
lcd per lcgem fidei.Arbitramur igitur fide iuftifica-
ri hominem,abfque operibuslcgis.Hocluculentum
teftimonium eft,in quoplcra?quecaufae, quasantca
commcmoraui,recitantur.Cum hic farpius nomina-
tur iuftitia Dci , rccurramus ad caufas fupra com-
mcnioratas, ac recte accommodemus. Deus enim
eft iuftitia noftra effe&iue. Nam is crcdenti-
bus iuftitiam Filij imputat, qua iufti conftituun-
tur. Rom. 5. 1. Iuftificati fide pacem habemus er-
ga Deum,pcrDominum noftrum Icfum Chriftum-
Rom.8.1. Nulla icitur nunc condcmnatio ijs,qui
funt in Chrifto Ielu,qui non fecundum carncm am-
bulant, fcd fecundum Spiritum. Lex cnim fpiritus
vitarin Chriftolefu liberauit me a legepeccati SC
mortis. Naquodlex, eo quodinfirmabaturper car-
ncm,praftare non potuit ,hoc pracftitit Deus, milTo
Filioin fimilitudincm carnis peccati,& propeccato
(humanigcncris)damnauitpeccatum(hoccft,ipfum
fccit hoftia pro peccato ) vt iuftificatio lcgisimple-
rctur in nobis, qui non fccundum carnem ambula-
mus,fcdfccundum fpiritum.

3. Ad Galat.2.if5.Scicntes, quod non iuftificctur
homo cx operibiis legis , nifi pcr fidem l cfu Chriftif
& nos in Icfum Chiiftumcredimus,vt iuftificemur
cxfide,& non opcribi:s.propterca,qu6dnon iuftifi-
cabitur cx opcribus legis omnis caro. Ephc. z. S.Gra
tia cftis faluati pcr fidem,& hoc non cx vobis,Dei c-
nim donu cft,& non cx operibus, ne quis glonctuf.

vsrs

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

COQAc.

Pwtcs-

373 I V S T I

vr vsv s.

Viuspraterca huius doctrinse cft, vtvcrbo crc-
dcntes hduciaad Chriftum confugiamus,quo iufti-
"c-iti jpfim inftitia, Dco vcrum cultum prarftcmus,
& cxpectemnspromiflam bcatitudinis gloriam.

Capvt XII il.

ORDO REPAR ATlO N l S.

TAmetsi hoccaput cx fuperioribus intellig;
potcft,tamen aliquid de eo dicendum cfTe hc c
locoiudico , vt in confpectu habcamus breuiter li
gnatum totiusnoftre reparationis myfterium,quod
in quatuor partes diftinguam. i. Quifnt a(ftionis
diuina? gradus in reparatione noftri. 2. quis repa-
rationis modus.'$. Quid fit noftru officiu & quar of-
ficij partcs.4. Quar fit certitudo huius reparationis
feu falutis noftrar, dica,i'dq; breuifijme & clariffime
Primam itaquc partem,dc Gradibtu actionis diui-
iuin» in narin noftrircparatione peragenda, Paulus Rom.8.
JJJj «*■ 2?.clare docet his vcrbis: Quos pra?fciuir,eos & prar-
h, *" deftinauit conformcs imaginis Filij fui , vt fit ipfe
primogenitus intcr multos fratrcs. Quosautem
pndeltinauitjhos & vocauit:& quos vocauit,hos &
iuftiricauit.quosa 'tcm iuftificauit,hos & glorifica-
"it.Hic Paulus quinquc comemorat. Primum enim
praefciuit Deus,ouos vellet in gratiam proptcr Chri
"Um reciperc. Vult omnes eos,quifide ad Chriftu
confugiunt.Eft enim promiflio vniuerfalis. Deinde
ordinauit eofdem ad vitam artcrnam c mfequedam.
Terftopraefcicntiam & elcclioncmper vocationem,
Suahomines vocat pcrEuangelium,patcfacit & rc-
uelat.Ha?c cnim vocatio fcnfibile fignum eft prarde-
^inationis diuinac. QuartoXoCQ vocatos iuftificat,
hoc eft,abfoluit a peccato, vefti t Chrifti iuftitia , ac-
ccptat ad vitam xtcr nzm.TottrcmQ glorificat ac do-
nat artcrna bcatitudine iuftificatos.
*du«- Modus rcparationis,ad Galat.4.4. his verbis de-
fcribitur : At vbi venit plenitudo temporis , emifit
Deusnliumfuum, natum cx mulierc , factumfub
kge,vt eos qui fub lege erat , redimerct,vt adoptio-
nem filiorum accipcremus. Q;ia autem eftis filij,
cmifitDcusSpiritumfilij fuiin cordaveftra, cla-
^nantcmabba Pater. Scce Initiumfalutisnoftrar fa-
cit charitatem illam Patris cceleftis immcnfam, qua
Wlmm fuum dedit. Deivde redemtionem noftri
wfitam pcr oblationcm Chrifti affcrit. Tertio no
ftriadoptioiiem innuit. Quarto Spiritus fancti in
cprda noftra miffionem mcmorat. Quinto & vl-
tlmo inuocationcm ftatuit a Spiritu fancto ex-

^au citari\

J** no-r Offictum noftrumin reparationis bencficio con-
fequendo Matth.13.in quatuor partes diuifum vide-
tur,quarum Prima cft,oculis vidcre,hoccft,noftram
rniferiam & damnatjoncm intelligerc. Seeunda au-
dirc verbum , in quo remedium proponitur. Ter-
ft«>vcrbum amplccti,& ci afTcnfum prxbere. Pofbre-
"** conucrti ad Dominum vera pcenitentia

*U0

In ccrtitudinc de rcparationis cffectu tria funt
fycctanda . quodnam (it ius Chnftianorum falutis
c°nfequenda:,qiiar fccuritas,qu6dquedifcrimen in-
tcr pios & impios. /wadeundivitam arternam rri-
plex habcnt pij,nimirum clectionis,rcdemticnis &
promifiionis. Securitat refidctin charitatc adoptio-
n">vcritatcpromiffionis,& facultatcpreftadi quod
promifTum eft. Dtfcrimen piorum & impiorum tri-
bus abfoluitur. Pij enim ab impiis diffcrunt Elc-
c^ione apud Dcum,Dilcctionc apud homincs,& fi-
^ucia cordis vniufcuiufqueapud fc. riarcreparatio-
nis doctrina pcrqua Ytilis & ncccffaria cft, qu«e me-

FI C ATIO. 374

rito nosexcitaredebetad gratiarum actionem, ad
acre vigilantiar ftudium , adpcrpetuu dcgcndam in
pietatc vitam.

Capvt xv.
R E G N V M CH R I S T L

REcn vm Chriftitriplcxeft,potcntia?,gratia:, T«Plcjf;
glorijc.RegnumTofr^rf eif,qua potetcr do- 1,I,oten"
minatur omnibus creaturis , cum Patre & Spiritu
fancto. Rcgnum^r4«4cft,dcquoDominusloqui- 3 Ct*tlii
turLuc.17. & dehnituraPaulo dfe ii ftjtia, pax&
gaudium in Spiritu fancto , in cuius regni ratione
fex potiffimum funt confidcranda. f. Ercctio.
z. Propagatio. 3. Confcruatio. 4. Partes 5 Do-
minium. 6. Scruitusrcgni huius monarchar pra?-
(tanda. 1. Erigitur autem hcc rcgnum ab ipfo
Deo,quemadmodum Pfalm.2.docct,vndc mcns pia
fiduciamconcipiet,fore,vt hocregnumnonabolea-
tur vllis Satana? machinis.Inftrumentum quo crigi-
tur, Vcrbum eft, codcm Pfalmo docente. 2. Pro-
pagaturpcrvcrbum & miniftros Euangclij , iuxta
dictum : Itein mundum vniuerfum, & proclamate
Euangelium omni crciturar. 3. Conferuaturab eo,
quicrcxit, vndcfiducia concipienda cft cleeiusfir-
mitudinc & ftabilitate contra portas infcrorum.
4. Partes rcgni funt:Iuftitia,pax,gaudium in Spiii-
tu fancto. Hxc non pompa mundana oftcnduntur,
fed in confcientiispiorum fentiuntur. Iuftitia qui-
dem nonfolum , qua iufti fumus coram Dco fidc iri
Chriftum,verumctiam inchoatio nonrc obcdietix,-
exiftit. Pax confcientiae coram Dco phcato per Fi-
lium, candorque omnis coram hominibus. Gau-
dium,confcicntise tranquillitas cft, vndc mens frcta
bonitatc Dci,in omnibus aducrfis^loriatur in Do-
mino. 5. Dominium vnius Chnfti cft,idque*Vt;-
"ri^oy.llle cnim folus in hoc rcgno dominatur, ncc
vicarium habct vllum, fed miniftrorum cpcra' vtitur
adpropagandumfuumregnum. 6. Rcftat Serui-
tusprarftanda huic Rcgi,qua: qualis fit,oftcnditZa-
charias in fuo cantico,nimirum,quod oporteat huic
Regiferuire in iuftitia & fanftitate omnibus diebus
yita? noftrar.Luci.75.Et Pfal.2.11. Semite Domino
in timore,& exultatc ei cum tremorc.Et Paulus Ro.
14.17. exponit , vnde proficifci dcbeat harcfcruitus,
nimirumcxcordepacato,hoceft, iuftitia, pacc&
gaudi .> Spiritus fcrenato. Ncc cum hac fcruitutc
pugnat Iibertas Chriftiana.Chriftiana enim feruitus
non eft feruorum iugum , fcd filiorum fpontancum
obfcquium.

CetcrumRcgnum ChriftiGIoriofimconG dcratur'-0^^
duplicitcr. 1. Q^antum ad iofum attinet Chriftum
9;oty6f<wcy, qua ratione Chriftus poftquam furrcxit a
mortuis, gloriofefuum rcgnum occupauit, fedcns
ad dextram Patris in cceleitibus. 2. Qaantum ad
myfticumipfiuscorpusattinet, confideratur, qua
rntionc tum pcrficictur rcgnum Chrifti gloriofum,
vbi refufcitatos mortuos adduxcrit ad arterrram Pa -
trem. Tumenim in pcrpetua vita frucntr.rpij con-
6o fpectu Dci,& setcrnse harreditatis thefauro.

T EST I M O N I A 7^0 ^J^F L-
la exp/tcattoni iunlla Junt.

V SV S.

Vfuseft, vt finamus Chriftum verbo& fpiritu
fancto in nobis dominar;,& vt Pfalmus monct,eru-
diamur huius Regis difciplina,nequando irafcatur,
& abiiciat nos in furorc fno.

FINIS PRIMiE CLASSIS.

q. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

EXPLICATIO CAPI

TVM COMMVNIVM
SECVND/£ CLASSIS.

Capvt primvm.

DOCTRINA VI Tv£
mnnis Fdiorum Dei.

C 0 M-

• Octrtna vitae communis filiorum
) Dci in Dccalogo tradita eft.Contincr
i enim Dfcalogvs veram viuendi

Inormam,fccundum voluntatcm Dei,
^ camque perpetuam.Quare alia viuen-
diratTo communis in nouo teftamcnto quaerend-
non cft , quam fuit in Ecclefia Patriarcharumanrc
Mctho- Chriftum exhibitum.VT autem ha*c Dccalogi do~
IhlonT "^rina rectius z tironibjs Theologiae percipiatur,
Dccaiogi. Primvm iii genercqux in legis doctrina perpeti 6
confidcranda funt,dicam. DBiNDE,quiapra?cepta
Dccalogi omnia funtSynecdochica, Ini'entionis &
traclationis preceptorum dccalcgi mcthodum fub-
iiciam. TVm brcucm fingulorum prxccptorurr
cxplicationem , declaranda: Methodi caufa , ad-
iiciam.

D E P R I M O.
QJT v£ SVNT ET^GO fN
legis dettrina generatim confidcrsnd*?

Vt hanc qua?ftioncm dcxtre explicemus,quatuor
ncccflario dcclaranda funt. I. Quidlexfit. 2. An
quifquam legi fatisfaciat. $. Quis fit lcgis vfus.
4. Quatenus lex abrogata fit*

QVID ergo est lex?

j Priufquam defu.itionem Legis,vt pro norma vi-
lcgis va-ucndi communi accipitur,tradam:opcrarprctium ef-
iia figni- iudico , brcuiter eius varia fignincata reccnfcre.
ficat*' Non cnim eodem modo in fcripturis accipitur no-
men lcgis.

Prtmurn itaquc tofam ccelcftcm do&rinam , hoc
cft,omnc vcrbum Dci, q.iod adnos docendos quo-
cunqucmodopcrtinct,complcctiturvox lcgis. Vt
Pfalm.r.a.Beatus qui noclediequemeditaturlegem
pomini. Item:Lcx Domini immaculata&oHarc
ficrnificatiopropria eft Ebrara: vocis TW* , quse a
doccndo nomenhabct, quam vt feptuagintafem-
pcr KoW,ita Latini pcrpetuo lcgem interprecantur.

Secundo, Lex diciturrefpcctu ProphctJrum, vt
Matth.7.12. Heceft Lcx& Prophetac. Rom.5.21.
Teftimonium habens a lege & Prophctis. Hic lex
folum Mofen complectitur,cum omnibusdoctrina?
ipliuspartibus, qiucfunt quatuor, quarum. 1. bi-
ftoriam indc vfquc a creationc rcrum ad annum
mundi 2494.texit. 2. fcedus gratias & promifiio-
ncmBcncdictifeminiscontinet. 3. Doctrinamvi-
ta?,camquc dupliccm complcctitur. Nam vt com-
muncmomnibusviuendinormamDccalogus : Ita
pectiliarcm populo Ifraclitico iudicia & ccremoniae
continerrt. 4. Promifiiones & minas pra?ceptis
vite additas reccnfct.Has igitur quatuor partes con-
tinct lcgis vocabulum,quando Prophetis&Pfalmis
opponitur.

CLASStS II. \1

Trr/w,lexoppofita Euangclio, opcra Dccalcgi
fignificat,vt in difputationibus Paulinis, vbi ^Apo-
ftolus contendit homines iuftificari fidc fine Ie~
gc,hoccft, vt ipfcintcrprctatur, abfiquc opcribus
lcgis.

Quarto,\ex oppofita gratie;,rigorem legis,hoc cft,
aledictioncm,quamlcx minatur trafgrcftoribus,
dcnotat.Vt in his dictis:Ro.6.J5.Non fumus fub le-
ge.fcd fi.bgratia.Galat.5.18. Sifpirituducimini,non
cftis fub Lege.

_£^w7ro,Lcx oppofitavcritati, vmbrascV figtiras
vctcris tcftamcnti de Chnftoabfque omni dubio
''gnat.I0arM.17.Lex per Mofen data,^ratia & vcri-
tas pcr Icfum Chriftum facta cft. Hic lex primum
gratic? opponitur,& fignificat rigorem legis feu ma-
ledictionem.Deindcopponiturveritati , & fignifi-
cat legis vmbras,quas cuanefcere oportuit aducnie-
telucc hoc eft,iplo Chrifto.

Sexto,\cx impcrium, Tyrannidem & vim impellcn-
tcm(habctcnim lcx rationcm pnxcipictis^notat.Vt
in his dijtis:Lex mortis.Lcxpcccati, Lex membro-
rum,Lex mentis,Lcx fpiritus.

Septimo^vo epithcto interdum poniturlcx,vt lcx
opcrum,lex fidei,hoc eft,opera & fides,

Otlauo, Lcxaccipiturpro totaMolis politiacum
regno & facerdotio.Gal.3. 22. Sub lege cuftodieba-
mur. H.x varia? acceptioncs vocabuli legis,Syncc-
ioche , Mctonymia & Metalcpfi facilc intclligt
polfunt.

Iam Definitionem legis,qua? norma vitse eft , vi-
deamus.i>.* eft prxceptio diuina,reqirires ab omni
homineperfcc^am , puram & pcrpetuam obedicn-
tiam erga Deum:qua: vt promittit vitam & falutcm
obedientibr,s,ita mortem & damnationem minatur
iis,qui hanc obedientiam non prxftant , donec fiat
remifho per fiduciam Chrifti. Huius definitionis A
q 'atuor potifiimum membra funt. Pnmum de au-
ttiorelegis, nempeDco, vndchomo ha?ccolli<nt:
quodautor lcgis habeat ius mandandi & authori-
! aicm,vtquiDominus & Deusnoftercxiftit: quod
habeat facultatem praJmiis honorandi obfequentes,
^rpunicndi contumaces : ( cftenim omnipotens
quodlimus obnoxij ad obcdiendum, vt crcatura
crcatori,& vt fubditifuo domino:quod nulluspof-
fiteuadcre rxrnam, cumcamvelit iuftus iudcx in-
fligere:(oculienimeiusfuperviashominum, & o- .
mncs greffus eorum confiderar, non funt tenebrar,
& noneft vmbra mortis,vtabfcondantui ibi qui o-
perantur iniquitatemOquod iufta fit lex, & perfccta
viuendi regula.eftcnimvtiuftiflimus, ita&fapicn-
ti&mas lcgis autor. Secundum membrum eft, de o-
bedicntia: qualitate. 1. Deusenim nonrequirito-
bedientiam legis pro noftro modulo,fed pro fua iu-
ftitia,nimirum perfedam:Id cft,omnium prf cepto-
rum Dei plcnam obedientiam.Qui cnim in vno la-
bitur,omnium reuseft. 2. Puram,vt cnimipfcpu-
rus eft,ita nihil nifi purum ei placere poteft. Hinc
illa farpius in fcripturis repctita fcntentia : Sancti
eftote,quia ego fandtus fum. 3. Perpctuam. Vt e-
nim Lex pcrpetuo obligat,ita cbedientia eius, nifi
ruerit perpetua,non poteft lcgiftatori placere ex fe«
Terttum membrum eft,devita & falutc corum,qui
obtemperant , & dc mortc & damnatione corum»
qui obedientiam perfe&am , puram & pcrpctuam
nonprcftant. SiccnimLcx inquit : MalcdiAusc-
mnis,qui non permanferit in omnibus, qua: fcripta
funt in libro lcgis,vt faciat ea.Hoc ipfum docet ge-
neralis promiffio , & comminatioprimo Dccalogi
prxccpto anncxa-Ego fum Iehoua Deus tuus , for-
tis, zelotcsjvifitans iniquitatcm &c. Quartum^

dc rc-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

de reftrifrJone , quz continet dulciffimam Sheiiuwr.
biim malodictio kgis non pcrpetub tcnct obno
**os homincs. Chnftus cnim vcnit in hunc mun-
diim,vt a maledictione lceis redimcrct credentcs.
Seddehac

%A N

re in prima clalle dictuui ,e,ft-

LEG I

QJ 1 S -S r A M
fitisfhcerepotcfl}

»*?fatiL ^u^usomnm° omnium,qm nati funt fcCundum
^ctc do communcm nature curfum. Id cjuod pcrfpicuis
K»e^ dcmonftrationibus confirmandum cft, nonfolum
^miff.arProPtcr^mPms>ulrticuribs, papiftas , verumctiairi
Jjnjentisproptcrnofipfos , vtcumvcrc humiliati fuerimus
Hr!ndi~ c°ram tribunali Dci,dulcefcat nobis Euangelij pro-
miflio. Colligam igitur quinquc dcmonftratiortcs
cuidentiffimas. Trtma fumitur ab ipfo naturahu-
manajquiccftimpura, & contagicnepcccatifceda-
ta. Qui cnim fieri poteft, vt ex natura impura prc-
deat pura crga Deum obcdicntia? Vnde Propheta
darnat , omncs noftras iuftitias eflc veluti pahnum
menftruatae-mulieris. Eflc&us enim indokmfua?
caufa? refert. Secunda fumititrab cxp^ribntia vni-
ucrialioinnium hominum. OiTmesenimhpmincs
Cxp,c/iuntur,obcdicntiam,quam prajftant fccundum
^cm,habcrequatuorconcHtioncs> cafquexum le-
gc- Dcipugnantcs. i. cnim tempordnca cft obc-
^icntia, lecHcx D^ei perpettiam rcquirit. i. eft
contaminatarimpurum eniin core(t,vnde obcdicn-
Jja-illaproficifcitur. 5. imperfeda,nonenim pra;-
ftatiiriiuxtacxactam. jcgjs regulam. 4. cftfucata
rnalis opinionibus* 3 Quare jpfa expcricntia omncs
"Omines rcos clamat , nec minusccrto dc hac qua?-
ftionc pcrexperientiam ftatuCrC pbiTumus , quam
ftatuimus cademexperientiaconuicli, ignemvre-
rtSaut aquam humidam clfc. Tertia Dcmonftratio
^rhiturifcripturxpronunciatis 1 Scriptura enim
pronunciat > nullum iuftum cflc , & nc vnum qui-
•> Si iniquitates obfcruaucris Dominc, (inquit
Dauid)quis hiftinebitf Huc primum,fccundum &
tcrtium,capitaad Romanos pcrtincnt,& multa alia
fcriptura: tcftimonia. Quarta demonllratio Pauli
eft ad Gal.i.fumta a victima filij Dci:Si cx operibus
(inquitjeftiuftitia, Chriftus fruftra mortuus eft.
Cum igitur nemo , nih* prorfus «5«®- , dicat Chri-
ftum Iruftra mortuum , rclinquitur cxopcribus lc-
glsnon efle iufticiam , qua?profc&o indceflet, fi
fjuifquam lcgi fatiffaccrct,iuxtaillud:Qui feceritca
homo,viuct m cis. Qutnta dcmonftratio eft ex iu-
^o iudicio Dei fumta. Is cnim ncmincm punit in-
^ftc.Atconftat omnes homines morbis,mortc, a-
hifquccalamitatibus obnoxios , idque Dei iudicio.
reos eflc omncs manifcftum cft.
^St ^*Ur loltilT Dcus(dicat aliquis) Lcgcm impofl.bi
^tidu cm tuilt ? Primum refpondco , luftum e!fe,debi-
tum exigerc , ctiamfi creditor fciat,debitorem non
cflTefolucndo. Dcindc hac iufta cxaitionc Dcus vvk
noshumiliarc , mandando cnim impofiibilia ncn
prsuaricatorcs homines fecitrfed humilcs , vt omnc
°s obftruatur,& fubditus fiat totus mundus Dco:ar-
^uc fciamus,quod non ex opcribus iufticia!,qux ic-
^rimus nos , fcd fccundum fuam mifcricorcliam in
^hrifto faluos nosfccit. Impoffibilitas itaquclcgis
nos debiti admonct,& ad Chriftum compcilit,lcg:s
linpletorcm.

T £ RT 1 A Q^V *A ST 1 0 D E
vfit legis futttfui trtptexajfi-
gnnrifilet.

PKlMvs politicuscft,qui confiftit in cxtcrna di-
lciplina,cuius caufas cjuatuor rccitat Philippus,quos

LEX.; T yfi

hocverftculocompleftifolefflr.

fJ\iandatHmyya?r:a,paxpubhcaiduX ad lefum.
1. extcrna obcdicntia pntftanda eft, prcpter
mandatum Dei. 2. proptervitandas pocnas. 3. pu-
blica? tranquillitati> gi atia.^qi ia no poflunt doccicr
Euanecliu,qui cxtcrnis dclictisindu]gcnt.5rf«»<<r<«: , r-i
viuseit incoicientia,nimirum vtnoslex dcducarint x.
agnitione peccati qu* pcccati .ignitio parictiufl:c
irac Dci agnitioncm, & propria: maledidicnis fcn-
fiimbbrcccatum , vndcnafccturvcracontritio, &
fcribm ftudiun\qua?rcndi Chrifium : qui foluspcc-
catumexpiare,itatum Deumplacare,& malcdicrio-
nemlcgistollercpotcft,iuxtailkid : Chriftus rcdc-
mit nosde maledicto legis,fa6tus nro nc bismaledij-
chim^Gal.j. T ertim vlus lcgis diuin.t cft,vt fit no-^itx r«-
bis pcrpetua viucndi rcgula.Pbftqua cnim fidc iufti suU'
ficati fuitius,frucrusfidci ededi ftint, iuxta Dccalopr
pra?fcriptum,promodograti« nobis donata».Et tjii
mctfi legi pcrfetftam obcdidntiam prx(}aic nccj; i-;
mus : tamcn nullaeft nobis iam condcmnatio, cjr.r
fumus in Ghrifto Icfu,& non fccundum carnem am-
bulamusjfed fccundum fpiritum • ncc opeia qua* ex-
fidefacimus, etli imperfcctafunt , amplius impura.
ccnfcntur,fediufta potius prcptcr Chriltum.

Qjr A RT A S E QV I T ' V 7\
qHtftiotfuatentit lexab-
togata fit.

Vt autem ad h^nc qua?ftioncm rcctc rcfpondca- ^tema-
tur,obfcruandaef[ tripaitita lcgis diftinctio. tft c- malls*
nim lcx CeremomAlu,qux toticmn Aaronico facer-
ccrdotio abolita cft , quoad vfum,non qucdd iigni-
ficationem : iiam res qirasfigurabant j ceremonia*
funt a?tcmx«Eft & kxludtctalis, quaeceflaiiteicpu- iudiciali*
blica Mofis cxpirauit , itavt non neccflario vLum
hominem obliget infpccic, nifiquatenus portio
cius'aliqua,aut pars cft lCgis naturar,vt lcx contra in-
ccftas nuptias. Leui.18.aut a Magiftratu proponitur
politico finc. Tertia legis fpecics iTMoralu eft,cuius Moltali*
EpitomceftipfeDccalogus. In haclegeduo con :-
dcranda funt,Pnmum ipfa doctnnain fc, deindeh-
gor,& appendix legis. Quantum autcm ad doclri-
nam attinct,Decalogus clt perpetua voluntatis Dei
rcgula, quae nunquam abrogabitur. Scmper cnim
Dcusobedicntiamlegis,hoc eft,dik(5cioncm Dei &
proximirequirit. Scd quantum ad rigorem & ap-
pendicem legis attinct , crcdentibus ctiam decalo-
gus eft abrcgatus. Ccnfiftit autcmrigor legis in
tribus. i. quodpcrlcctam, puram& perpctuam
obcdientiam requirit. 2. quodnon falutem & vi-
tam promittit , nifi iis,quihancobcdicntiam prx-
llant. 3. quod maledictioni fubiicit omnes, qui
non pcrfccte cbtcmperant. Ab hpc rigore legis
libcratos cflc crcdentes, docct Pauluspcrlpicuc Ga-
lat.3.13.

DE SECVNDO.

Qi^ia totus Dccalogus cft Synecdochicus, opefa?- Meihd-
prccium iudico mc facturum,ii fludiolis Thc loHe tJusintef"
viam quandam monftrauero.quam fecuti,potcrunt nisldcci-
cum inucnirc mcthodice ca,qucprccipiuntur & ve- loSL
tantur in finguhs Dccalogi pi^ceptis:tum traclatio*
nem tcncrc,qua aptc,qu£ inuencrunt , difponant &
ordincnt , vnde & t^rwa vtilitas fequitur , aliorum
expMcationes rcctc intclligere , dum easad rccrulas
cxigunt.

fnHentianit i°itur opcrum , mandatorum & pro- Inuftio
hibitoruminDecalogoprcccptah^cfint.• I. Ccn-
ftituantur Dnahp&tbefis in iingulis preccptis,e§que

379

CLASSIS II.

contrark- in mandancb©.& vctardo: quarumr^l
vcrbis expretfaeft * & atiquid imperat aut probat: \
jiltera fit cxprcife contrana,hoc cft , anx prohibet I
quidem,fi prior pra?cipit:& preciptt, fi prior prarci- \
pit:& prarcipit,fi prior prohibet. Sienimhoc Deus '(
pnccipit,contrariumvctat:fi hoc verat, contrarium J
praecipit.Ficri cnim no potcft,vt iuftifumus legi(la-|.
torpugnantiaf mulimpcrct & prohibeat.Vt quar-ri
ti pi2Eccpti:Hohora pai cntes ,"Nc inhonores parcn-
tes,Hypotlicfcsfunt. Quarum prior verbis exprcffa
ett,& prccipit aliquid. Poftcrior perregulam mtel-
ligitur, & prohibct contrarium ci, quod mandatur.

°I I. Hypothefes prscepti ita ordinatje, per *W-
>lciv adfuas Thefcs pra?cepti proprias transfcrantur,
qux propria? Thcfes prxccpti,fubicax cftc debent
communibus illisduabus,dedilcctioncDci & pro-
ximi , cx quibus illarum vcritas oftendenda eft , vt
thcfcs proprix quarti prxcepti hac analyli inuenia-
tnr : Pai entes honorandi funt, Parcntcs funt fupc-
riorcs,Ergo fupcriores honorandi funt. Parcntes
non fant inhonorandi, Parctcs funt fupcrioi cs, ,Er-
<ro fupcriores nofunt inhonoridi. Eademratioin
aliis quoqueobferuabitur, atque itahaud eir diffi-
cilc vidcrc, vt iinguloru prxceptorum dus funt hy-
pothcfcs, ita duas cfTe thefcs proprias,quic mueniu-
tur(vt di&um eft)anaiyfi.

III. Partcs Thciium analyfi quidcm in fgni-
ficata-ni opus videtur)diajrcfi vcro in Subiectas ipe-
cies diuidantur,vt in propolito cxcmplo , Honoris
vocabulum h«> mt/xm in reucrentiam , obedientiam
& rrratitudine fccctur. Harc cnim in fc continct ho-
nor. Superioris vox dicrcfi diuidatur in priuatum,
publicum,domcfticum.

1 1 1 1. Hypothcfcs cx thcfibus & fubie<5tis ca-
tum partibus pCr Synthcfin cxtruantur,vt , fuperio-
rcs honorandi funt , Ergo patrcsfamilias,pa>dagogi,
patroni,atqueadeo omncs,qui in aliqua cmincntia
cxiftunt legitima,honorandi funt:hoc eft praeftanda
cft ipfis reuerentia,obcdientia & gratitudo.Ad eun-
dcm modum thclis prohibita in fuas hypothcfes fc-
cabitur.

V. Quiaomni a&ioni Finis cft propofitus,fi-
niscuiuftibet pra?ccpticonftitucndus cft : Vndeo-'
mniaordinataadfinem, Itemcumfine coniuncta, !
omcludcndafunt : vt qux fub idcm prxccptum ca-
dant.Contra vcr6,quicquid vcl impedit fincm , vel i
CTfm co pugnat,prohibitum codcm prxccptofcicn- !
dum cft* Cum igitur quarti pra*cepti(vt in eodcm j
excmplo mancamus ) finis fit conferuatio politia- 1
rum & oeconomiarum,fequitur hocprxccpto prs- '
cipi quicquid adhunc fincm faccrevidctur,vtpare-
nim,liberorum,dominorum,feruorum officia , ad-
eoquc cuiufq; honcfta vocatio & artificium.Breui-
ter,omnia ftudia & artcs,quibus ornantur & iuuan-
tur politiac & ceconomia% Scd contra prohiberi o-
mnia,que cum his pugnant,vt dciidiain ftudiis,ccf-
fatio in officio,corruptio ftudiorum & artiu,pcium,
brcuitcr quicquid in pcdit impofitum fincm.
Traftatio De inucntionc hactcnus , nunc Tratlattonii otdo
ms ordo* indicandus eft.Videturautcm hic commodiflimus.
Tntno loco opera qua? mandantur,ordine expliccn-
tur,ita vt primum gcneraponaturfeu thefes. Dein-
de paulatim defccndatur ad hypothcfes & cxempla.
Secundo loco per Antitheiin adiiciantur, qua? prohi-
bita funt,(imili ordinc, 7V»0,pra:mia & fupplicia
gcneralia omnium & propria iingulorum prxcc-
ptorum cxponantur,adicctis exemplis. Quarto,cx-
amcnconfcientixad normamlcgis inftituatur, &
vfus adiiciatur in carnc, in fpiritu,in fidclibus & in-
tidclibus.In his omnibus obfcura definiantur : am-

bigua pc multipliciadiftiriguantunvera argumcntis.
confirmentur : & falfa firmaconfutationc rejician-
tur. Atquc hxc de inucntionis & tractationis Me-^
thodo dicta fufficiant.

DE TERTIO.
Poftquaiti in gcnerc diximus\dc lcge , 6f quaj fit Pr?Cep«>-
inuentionis& tractationis Mcthodus cxpofuimus, rum^'
adiiciamusbreucm Dccalogi cxplicationcm iuxtaj^,.
prxfcriptum Rcgularum:quas rcccnfui.Idautcm vt
fiat commodius, Frirnitm rccitabo vcrba Dccalogi:
Deinde gcncralcm diftindionctn : Tum illas duis
communcs Thcfcs , ad c^uas Dominus Dccalogum
rcuocat,adiiciam.P<7/rV^mo fingula prarccpta^vtdixi)
breuiffime dcclarabo.

DECALOGVS.
Et locutus eft Deus omnia verba hqc , di-
ccns:Ego IehouaDeustuus, quieduxiteeie^1^
terra j£gypti, cie domo feruorum. Non ha- 1»***
bebis Deos alicnos coram me. Non facies ti-^xc^
bi fcuiptile,aut vllam fimilitudincm ,qu-eefti.
in ccelo ciefuper , &c qux cft in terra »dc-
orfum , &: qux eft in aquis fub terra. Non
adorabis ea, &: non colcs ea , quia ego Ie-
houa Deustuus, fortis,zelotcs , vifitans ini-
quitatem patrumin filios , in tertia& quar-
tam gencrationem eorum qui oderunt me,8£
faciens , mifericordiam inmillia iis,quidili-
guntme,& cuftodiunt prarceptamea.

Non alTumes nomen Iehoua Dei tui in va-j.
num , quoniam non habcbit infontcm Ieho-
ua eum}qui affumferit nomen eius in vanum.

Mcmento diei Sabbathi ad fan&iflcadum
cum. Scx diebus opcrabcris , & facies omne
opustuum.Septimoautcmdic Sabbathu Ie-
houas Dei tui eft. Non' facies omne opus in
I e©,tu & filius tuus &: filia tua , feruus tuus bC
40 ancillatua, &iumentumtuum , &aduena
tuus , qui eft intra porras tuas : quoniam fex
dicbus fecit lehoua ccelum & terram, & ma-
re, &: omnia qusE in eis funt , &: rcquieuit in
die feptimo.Iccircobencdixit Dominus diei
Sabbathi,& fandificauit eum.

Honora patrem tuum &: matrem tuam,vc^
prolongentur dies tui fuper cerram,quam Ie-
houa Deus tuus dat tibi.
Non occides.

Non mcechabcris. 7*
Non furaberis. u
Nonrefp6debisaduerfusproximumcuumy'
tcftimonium falfum.

Non concupifces domum proximi tui.1*
Non concupifccs vxorem proximi tui , non
feruum eius non ancillam eius,nec bouc eius,
nec afinum,nec omnia,quse funt proximi tui.

H o c modo refcruntur Decalogi pra:cepta,Exo- '
di 20. Sed in diftinguendis pncccptis & numcran-I,^,1'
dis,necvctercsThcologi,nec rccentes conucniunt.
Sunt cnim,qui iaciunt quatuor preccpta primeTa-
bule,& fcx fccund^.Nam vt in prima tabula dc non
fabricandis ldolis pr^ccptum fcparant a primo : Ita
in fecunda coniunguut concupifcentie vetit^ pr^cc-

pta,

<tu*el

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Sunu,

381 L E

pta. Sunt rurfus qui tria tantum primf tabule prc; -
ccpta nurrferant ( Appendiccm cnim primi pffCC-
pti,faciuntprseccptum dc idolis)& feptem fecunda^
tabula% Nam concupifccntiar intcrdicTum in Duo
prxcepta fccant.Quidcrgo fcntiendum.?Magni au-
tores iimt vtriufque fententi* , quare in medio rc-
jinquo,nec multum rcfcrt quomodo diftinguas,mc
$6 nihil excludas. Ego fane fi mc reccpta Ecdcfia-
*ummultarum confuetudo non mouerct, &dcrc
tanta pronuciaturos eflem,cum Nazianzeno & Am
brofio,Clcmente & Bafilio acccdcrem priori fente-
^i^prarfcrtim^cum illa Dcutcronom.5. comproban
vidcatur, fed contra reccptam confuetudinem no-
ftrarum Ecclefiarum diftincTioncm mutare nolo.
Qiiarc cxplicabo ordine pra;cepta, parum de di-
ftinctione folicitus.

^vomodo vsirArt

diuidttur DccaloguA

Si^f Decalogus conftat duabus tabulismuarum Prior
ht '?*' iuxta vfitatam diftincTionem tria, Poftcriorfcptcm
pnccepta continct.Harc diftincTio co pcrtinct,vt di-
ftinguamusinterobcdientiam erga Deum immc-
diatam& mediatam. Nam tametiitotusdecalogus
in gcnere obcdicntiam crga Deum prarcipit : tamen
vt prior tabula immediatam ita poftcrior mcdiatam
°bcdientiam cfflagitat. Porro omnia ha?c dcccm
prarccpta Dominus Matthan n. ad duas communcs
"Thefesreuocat, quarumprior : (tDiliges Dominum
*Deum tuum ex toto corde tuo^ex tota mente tua , & ex
t0**animatHa Jin fccontinetomnia prarcepta primx
tabula^vt thelis communisfuas hypothcies. Pofte-
rior( Diliges proximum tuum ficut tetpfitm Jcomplccli-
luromnia pofterioris tabul^prsccpta.

Harum communium thcfium triplex vfus mihi
videtur. Primum enim vtilc cft totam vitar doctri-
"amfummatim comprehenfam habercquo magis
^copus omnium a&ionum noftrarum confpici pof-
fa-Ea autem do&rinzfummain histhcfibus inclufa
cft. Deinde cx his thefibus facile cft propofito aliquo
,mandatumne fit,an prohibitum , vidcre, etfi
^crbis ncquaquam cxpreflum fit,vt fi de vfura qua?-
ratur,facilc cx eo damnandam pronunciaueris, quia
cym dilecHone proximi pugnat, etiamfi ftatim non
vidcas,ca quarto,quinto & leptimo prseccpto inter-
dici.Taw in cxplicatione fingulorum preceptorum
^agnaeft harum thcfum vtilitas. Nam inuenta
alicuius prxccpti thclis propria , cum fua commu-
ni thcficonfcrenda eft, vidcndumquc anin ca in-
cludatur necnc.

Iam ad prseceptorum explicationcm veniamus,
tionfsr*fa vbi primum procemium lcgis occurit cxaminadum.
£ft autcm procemium lcgis duplex. V num Mofis,
<]u° populum attcntum facit, & incitat adaudicn-
<"*m ca,quse Dominus eft prolocuturus:£7 locutus tfi
*Detu omnia verba bdr. Hoc procemium leuitcr
pritercundum non fcntio.Dcbcnt cnim omnes vc-
ri miniftri vcrbi, atquc adco omncs Chi iftiani , hoc
primumThcologieprincipium haberc in confpe-
c^nimirum,ytan Do minvs loquatur,attcndant.
Mcns cnim pia cupiens Dco viuere, ccrta non eft,
^onec intclligat ca,qu£ audit,hoc principio niti,Vi-
.^clicct quod Dominus loquatur. Hinc cft quod
Propheta? illud totics ingcminanr.Hccdicit Domi-
"^s.Os Domini locutum eft. Hec dicit Dominus
**eps Zebaoth.Hcc dicit Dcus Ifracl. Et ipfc filius
^cifermoncm Patris fcloqui teftatunOb eandcm
j^famPauIus vbique titulum Apoftoli obiicit. Di-
|camus igitur ex hoc procemio , **n»oiw ccrtum &
Jndubitatum rci Theologioe cfle Yerbum Domini.

*!*Plica-
ti0

AiterwH pfoarniu Domini eR:Ego (ttmJehoua Dette
tuw , 7 «/ eduxi te de terta ^Ejypti , de domo feruorUm.
HocDoinini procemium duo continet. 1. Mo-
dum cognofccndi Deum monftrat , nimirum pcr
verbum & teflimonium. Verbum cil;Ego fum Ic-
houa Deus tuus.Tcftimonium,Qu_i cduxi te de tcr-
ra Acgypti.De hoc modo cognofcendi Dei,fupra in
primocapite primeclaffis copiofc dictum cft.2.C6-
tinct hoc Domini procemium confirmationcm
tripliccm autoritatis legis diuina?. Primam apotc-
ftate,qua fibiius impcrij vendicatcum dicit • Ego
fum Iehoua. Eft cnim hec nomen Dei proprium,-
quoe(Tentia,potcntia& maicftasipfms fignificatur.
Potcntia enim & maiefta? t» jv&fjjuf, diuine ne-
ccflfario cOniunCta funt. Sccundam apromiilione
Dei,cum inquit:Deus tuus , & Dominus tuus. Eft
enimhecrelatiodiligenterobfeiuanda, &eft fcn-
fus : volo tuusDcuseflcj &'tu cris mcuspqpulus.
Teitiam a bcneficio,cum inquit^; Qui eduxi vos dc
tcrra Acgypti,quo breui dido totius hiftori^,atque
adco bcncficiorum fuorurn admonct.Hcc nobis ap-
plicemusjvt bcncficiisDei moii,ardcntiusei cultum
vcrum pr^ ftemus.

P R I M V M PRAECEPTVM.
Non babebls deos altenos coram me.
ANT ITHESIS.
Habebis mefolum Deum.

Vt autem intelligamus,quid ri£ dug hypothefes m zr?tCiuti
fccontineant,primum tcnendum eft,quid lit habc-
reDeum. Habereautem Deum cft ipfum cordt "-ibere
amplecH,alitcr cnim haberi non poteft. Amplcdi „^
Deum corde , cft cum vt Dominum timcre, vt pa-
rrem diligere,vt vcraci credcrc , omnia^quc bona ab
eo fpcrarc pcr paticntiam. Eft crgo fumma pra?cc-
pti,quodrequirat cordis obedientiam crga Deum.
Finis,vt illum folum eum e(Tc agnofcamus,a quo o-
mniabona expeclanda funt.

Iam diftribuamus opera mandata in primopry- °Pera m^
cepto, quorum Primum eft verus timor Dei , quo daU'
Deum & efle agnofcimus , & omnipotentem crea-
toremconfcruatorcmque omnium, & fimul vindi-
cem malorum ftatuimus. Secundum dilectio , qua
profcquimur Dcum qucm timcmus. rertium fidu-
cia in Deum , quem diligimus. Quartum fpes in
Deurmin quem confidimus,huic coniunda elt obe-
dicntiain cruccfeu patientia.

Porro quicquid vcro timori Dci,dilcc~tioni,fidu- Prohibit»
ciaj/pciqueaducrfaturjhicprohibctur^vt timere,di-
50 Iigcre vllas res finc mandato Dei,ridcre , fperarcque
1 in aliquid,quod non eft Dcus.Neque enim aliud eft
! habereDcos alicnos , quam quicquam timere, dili-
; gcre,in quicqnam fidere & fperare , pratterquam in
j vnum verum Deum.

I Qvia autem huic pr*cepto nemo mortalium ^emedi*
jfatisfacit, dcbet mcnsluam impuritatem hic con- adu. pcc-
j templari, ac pcenam commeritam agnofcere , quae pjjVcptS.
! pcena gcncralis quidcm eft maledicl:io, fpecialis ve-
1 ro,hominem fibi fuifquc concupifccntiis rclirtqui,
, doncc in omne gcnus fcelerum Dci dcfertorruat,

Rom.r.Deinde prsemium pra?cepti fauor Dci eft,&:
, mifcricordia. Verumquia omnes promiffionesin

Chrifto Iefu funt ctiam & Amen,tum demum haec
i legis prsemia confcqucmur,vbi veftiti Chriftiiufti-
j tia in confpcAu Patris appareamus.

Iam quis fit huius prarcepti Vfus oftendendum vfu**
j eftjfkut tota lcx ita hoc prarccptum iram operatur.
I Vndehaeccolligamus. ^nwi^quilibet hic agno-

}8j -

fcatpeccatumfuum. Srtffff^0,agnitumpcecatiim o-
dio habeat evffiTgiat. Terttby poft odium pcccati
confugiatad Chriftum pcccati cxpiatorcm.
ib nactus rcmifnonem pcccati rcdeat ad hoc prjece-
ptum,& incipiat nouam obcdieritiam preftare Deo.
Hxcnouaobcdientiajquamuis impurapcrfe& im-
perfe&a exiftit : tamen proptercaplacCt Dea, quia
ciedensin Chriftum iam placct vt filius, rton pro-
pter fuam,fed Chrifti iuftitiam,qua veftitus in con-
fpectu Dei iuftus ccnietur.

Hic Vfus confiftit in examinc confcicntia?,ad legc
Dci tanquam ad Lydium lapidem,& debet reliquis
cpiam prceceptis omnibus accommodari.

APPEND.IX P R I M I
. praxepti.
N O N F A C J E S T l Bl
fcutytile.

Itxfatio. Tametfi Nazianaeni fcntcntiam complect,or,qui
hic fccundum prxccptum facit inquiens : r»<n)sh-
/etf-jutt y.iY^ic, cltvw s/K«:tamen nolo difccdere a rece-
ptaconfuetudineEccleliarum noftrarum,prafertim
cumrcsnihil videatur habcre incommodi, modo
nqn cxcludatur, quod Dominusinclufum efle vo-
Expofuio luit. Porro fenfus appendicis(vt fi c appcllctur)eft,
ne externum cultum,qucm Deo dcbemus,idolis tri-
buamus , in Deum enim blafphema vox eft cofum,
qui dicunt : Nos ad honorem inuitibilis Dei imagi-
Adu.ima- ncs vifibilcs adoramus. Nam cum cultus Dei elfc
gmum • nCquit,nili qui iuxta Dci volLintatcm fiat,qu*e ame-
in tem- tiaelt, cultum Dco engerccontra lpiius mterdi
ftunorai" ^um^^e dicifcNon facicstibi fculptilc nequc ima
unorH. gjnemjpUiujstamcn^. ciniS) & magifter idolorum
fcnfus carnis,audct contradicere, facics vtrunque:
ldque in templis Chriftianis. An non templa Chri
ftianorum crcctafunt propter cultum Dci confcr-
uandum? Qjid quxfio ad cultum Dci faciunt idola?
Profeclo nihil.In confcflTo cnim cft,cultum Dei du-
pliccm cflc:tr;/Ciicrw.*,intcrnum animi cultum, qui cx
fidc proficifcitur:& ext;ernum, <B&<rx.Cv>nrtv , qui pro-
pric ActTprk dicitur. Vtrunqucimpediunt & cor-
rumpunt idola,vt qux a vero Deo,qui in ccelis qux-
rendus cft,mcntem auocant. Cum igitur templa
Chriftianorum crecta fint proptercultum Dei con-
i feruandum,& idola cum corrumpunt & impcdiunt,
quis qua?folocus.in templo Deirelinquctur idolis?
Si quis vfus pius idolorum eflct in templis Chriftia-
norum , profecto vcl orantibus vcl communicanti-
busxvcl docentibus vcl difccntibus prodelTent. An
. ;^ doccntibus profunt? Doclrinapctenda cft ex Pro-
phcticis & Apoftolicis fcriptis. Pius enim animus
non acquicfcerc debct,donccaudiat:Ha:c dicitDo-
minus. Qmdiuuant difccntes ? Admiratio imagi-
num fepe tenct attonitos& impcdit, quo minus
,animus rebus,qua; traduntur,adiiciatur. An oranti-
bus quid commodi afferunt?Mens oratis ad ccelum
. crigidcbct, IdquodformaorandiaDominoprce-
fcripta,monct : Patcr nofter qui es in ccelis, vndc
afpecTtus imaginum orantcs auocat. Communican-
tibus forte commodant/Nihil minus. Nam com-
municantcs in Ccena Dominicacontcmplariopor-
tct Chriftum Dominum mortuum & refufcitatnm
pro pcccatisnoftris, & noftri iuftificatione , & non
vanis. obleclari imaginum picturis.Cumigitur nul-
lum vfumhabeantimagincspiumin tcmplis Chri-
ftianorum,fed magis pietati noccnt , & pi gnant cx
diamctrocum vocc Dei,Exod.2o.4.Lcu.i6.i. Deut.
5.8.&.i7.i5.Efai.44.io.i.Ioan.5.2i. Qiiis potcft tam
inUnda; turpitudini patrocinari, nifi qui omnino
. vexbum Dei pio nihilo habcat?

CLASSIS' II. 3*4

Sedhabent,fatcor, quaedam rcfugia patroni ido- o^jjlj
lorum.Dicut cnim libros idiotarum cfle. Sed Efaias ^aron»
capite 44.io.contra dicit,nullum idolorum vfum cf- dilu»0»
fe:Quis(inquit)fculprile confiauit ad nihil vtilc?Aut
igitur eradant hoc Elafarteftimonium ex fcriptuia,-
aut vana& inutiliafimulachra ene fateantur. Qu,a-
rc laicos & idiotas ad legem & teftimonium cum
Efaia mittere oportuit, non ad fculptilia & imagi-
nes.Non tameninricias eo, haud minimam idoloru
caufam cxtitifTe , quod ccepermt in Papatu habcre
mutosiaccrdotes, qui cum non fonaret ipfi verbum
Dci,vt fcelus congeminarent, idola muta & vaua e-
rexeruntin contumcliam Dei. Vcrum quia nunC cx
Dcigratiamnoftris templis docetur purum vcrbu
Dei, defungatur idolaifto(uoricl:omuncrc,& dcnt
locum viuis imaginibus Dci.

Quid?Sinonlicct imagincs & idola haberein te- vCa^&
plis,n"eque in moncta,neque in libris haberc imagi |i°x.
ncslicebit, ncquemonumenta& ftatuas Iofua:&
Samuelis, aut aliorum crigcrelicuit ? Rcfpondco,
Non damno artem pingcndi & fculpendi,quam in-
ter dona Dci pono,nec lmaginem pingi, aut llatuas
erigi veto,fcio enim ifta adiaphora elfc. Sed vfum
imaginu diftinguo, qui eft triplcx:Typicus,S pcr-
ftitiofus & Politicus.TypiCK.r quidcm vfus fuit Che W
rubim in tcmplo Salomonis,& aencus ferpens cre-
ctusindeferto,vcrumnunc typus ceirauit. Deinde
habcbant particulare pnrceptu dc Cherubim eri^e-
dis,& a?neo ferpete. At nos catholico prsecepto ob-
teperare debemus:Cauctcvobis abidolis.Hic Apo-
ftolusnon modo idololatriam damnat, fcd pra^ci-
pit,vt ab ipfis fimulachris,inftrumentis idolatria?, ca
ucant Chiiftianirquo fignificat , no pofTc intcgrum
ac finccrum cultu Dci rctincri, vbi fimulachra funt:
adeo criim ingcnita eft nobis fupcrftitio,vt minima
quxaue occaho contagionc fua nos inficiat. Suder- s°j£j.
(ittiojus vfus folus damnatur,qualis in tcmplis eft. Et 1
■ametfinon omncs fupcrftitiofe procumbunt co-
ram imaginibustemplicis : tamcn quia rudioribus
funt occaiio ruina: & fuperftitionis , metuendum
eft,nepoft hanc claram Euangclij luccmfcquantur
tenebra? : vndcinfuperftitioncmEthnicam inftru-
mentis adhuctemplis relictis incidant facile rudio-
res.Habcnda efTct ratioeorum, quos Chriftusfuo
fanguinercdemit, ne noftrispicl:uris& idolis eo- ^
rum filutem eucrtercmus. Toltttcm vfus imagi- Jji'tfj
num a nemine reprehcndi iufte potcft , donec non pl£*e '
tranfgrediatur iuftos limites. Hk vfus politicus tri~
plcxcft, Hiftoricus, Symbolicus & ornatus gratia
adhibitus. H floricnm voco, qui & ad intelligendas h
rectius rerum dcfcriptiones,& ad memoriam rcrum
confcruandam facit : qualis eft picturarum inlibris,,
& ftatuarumquasercxcruntfancli Patres. Hicvfus
fane valdc vtilis eft:quarcncquaquam reprchedi de-
bct.Symbohcum imaginum vfum appello,qui nos de **
re,qua? imagine rcpra?fcntatur,admonet,politico fi-
ne. Vt imago in moneta Ca?faris admonebat Itt-
dxos , quod & ipfius moneta eflct, & quod Ccefari
effcnt fiibiecti , vnde & Dominus iubet eos rcddere
quse funt Carfaris C^fari,& qua: funt Dci,Deo.HuC
imaginum vfum ncquaquam improbandum efle do
cetfactum Chrifti,qui accepta moneta,qua?fiuit cu*
ius imagoeflct:quam cum illis rcdderct,non pr^ce-

4B.,

Mt vt abiiceret propter imagine, quod fane feciflct»
iiftc vf s fuifletillicitus.Imoipfi Apoftoli moneta
cum hacimaginecircumferebant,& depifccexcm-
Mm nummum cum imagine Ca?faris(nam alia mo-
ncta nonrccipiebaturpro tributo)Dominus in tri-
butum pro fe & Petro foluit. Vfus nnaginti Onatta *
gmU adhibitus , eft ctiam politicus, qualisq. ia in

templo

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

3*r

LEX,

«tfi

templo Salomonis fuit fine rcprchenfionc , non eft
cur reprchcndatur, moclo nihil habcat admixtum
pericuii.

Verum fi obiicitur, in tcmplis poflc cfte hiftori-
cum vlum:Refpondeo,Sint talesimagincshiftoric^,
<juxnccnunc viuentibus fintfcandalo, ncc vllum
penculum atfcnc poflint poftcris noftris. Prseterca
eonferatur abominatio & multorum lapfus cum il-
Joc6modo,& videbimus, grauiorcs efle caufasdc-
«ruendi idola templica,quam ea fcrendi in templis.
' rartendunt ornatum. Si illi ornatui adiunchim efi
vllum pcriculum,velnunc viucntibus, vel pofteris-,
|'tmaledictus.Spiritus farictus Ezcchicl.20.8. vocai
^dola abominationes oculorumrat puluis & cinis ea
vocat ornamenta oculorum.Malediclus fit ornatus,
SUI eftofFendiculo vera? doctrina? & membris Chri-
ih. Vcrus ornatus tcmplorum vtiiis & Dco gratus
eft:Concio,Cantio,Oratio,Communio,& non quc;
harc vcl impcdiunt vel vitiant.

Producunt pranerea iri patrocinium fuae caufa?
ailthoritatcm fanctorum Patrum & longam cofuc-
tudinem, fcdfi Patrum authoritatc nitcndumcft,
Ulcce{foribus Apoftolorum & omnibus Patriarchis
£cclefiarum Grarcarum,qui idolis tcmplicis aduer-
jitifuntjpotiiisafturgcndum cft, quam pofteriori-
^us.lsjec confuetudo obiicitur recte,cum malacon-
foetudo nihil lit aliud,quam erroris vetuftas. Qua-
propter iudico Diabcdo non elTe ccdendum , qui in
^undum idola inuexit,vt verus cultus Dci corrum-
pcreturjfed potiuscotincamur intraterminos verb.
■^eijncc finamus ncs fophifticis lmpofturis a clan •
^crboDeiabducijCtiamfi magnrc authoritatis viri vi
Jjcantur, qui cx carnis fcnfu aliud fuadcnt & docent.
Vuotiesigitur audim^verbo Dci idololatria danari
j.Clamus & omnia damnari, qua: ad eam crigendam,
*°ucndamquc faciunttqualia potiffimafunt idcla &
nmulachra, qux inftrumenta funt idololatria? , ex
Suibus idololatria nomcn habct:qiuc prcprie cxter-
navcncratio idoli alicuius cft , ctfi poftca vocabu-
Ium ad genus tranflatum fit , fignificctque omncm
tlm°rem,dilccl:ioncm , fiduciam, fpem inidquod
n°ncftDeus. Vnde auaritia a Diuo Paulo idolola
tria ^citur,quia in pecuniam fuam fpem collocat a
Uarus:atquc itadcaliis.

Quidergo pius paftorfaciet? i. cauebit,nc quid
perfeditionemfaciat. 2. doccbit veram rationcm
cultusDei. 3. obfcruabit,anquifquamabutaturrc
llcus in templis fimulachris-.quod fi fenfcrit, ad.no-
^ebit .Magiftratum fui officij , vt Ezechiam imitc-

jjitionis periculum , improbare non debet , modo
^tntus non fiant inutilcs,neglectis viuis imaginibus
Uci>qui funt paupercs. 5. j»<;liticum vfum imaginu
^mimvcrbum Deiimprcbat. 6. pius pa!tor pro-

Plciensfuturas tcncbras, facile iudicabitex quibus

lmaginibus fit pcriculum.

Porro promiffiones & Minae, quae attexutur huic
?rSccpto,funt gcnerales,& habcnt annexnn condi
tfoncm implctse Legis diuina?, de quibusaliiis.

4« ornatum tcmplorum,vnde non cft fupcr-

S£CVNDVM PR£CEPTVM,
Non ajfumes nomcn Iehoua T>ei tui in vanum.

ANTITHESIS.
^jfnmes nomen lehoua Dei tui legitime & rctte.

*2j*> 6c AiTumere autcm nomen Dci,in vanum, cft vfur-
Patio nominis Dei prophana. Mandaturigitur hic
Vcra aominis Dei vfurpatio,cuius Finis cft,vt maie

ftasnominisDei interhomincs habeatur facrofan-
ta.Vt igitur,quicquid facit nomtn Dei celebre in~
terhomines,hic mandatur : ita quicquid prophanat
nomcn Dci , & facit vt non celcbrctur inter homi-
ncs,hic prohibetur.Hinccolligeoperahuius pnrce- opcratfi*
pti. Prtmum, muocationem nominis Dci. Secun~diti'
dum9 gratiarum actionem. Terttnm^ pnedicatio-
ncm. ^4Wi*?,glonficationem. Qjantum^ con-
fefiioncm. Sextum^ teftificationem nominis Dei^
feu cultum iurifiur'.;'ndi legitimi. Hacc omnia,vt par-
tesfunt vcra? vfurpationis nominis diuini : Ita ad
pra?ccpti fincm legitime ordinantur.

Porro,quicquid cum his fcxpartibus cnumeratis ^ohibltA
pi-gnar,hicprohibctur,vt inuocatio Sactorum,ftrc-
pitus labiorum,battolcgia linc fide, boatus templi-
ci,exorcifmi incantatorum,in orando tacdium , nihil
prorfus orarc,vti Dci donis finc gratiarum actione,
fidcm celarc,vel ob amidtiam,vel ob mctum,abnc-
gatio Dci,deprauatiokripturar,fcandalofa vita, hse-
rcfis,fchifma,dcicratio,cxecratio per nomf Dci,pcr-
iurium,leuitas in iurando,tcmcraria vota : Brcuiter,
quicquid maieftatcm nominis Dci inter homines
lsedit & obfcurat.

NcchuicprsecCpto quifquam fatiffaccrc poteir,
cuiusratio in primo expofita cft . Similitcr Vfui
prarcepti idcm ftatuendus eft cu vfu prtmipracceptii

TERTIVM PRAECEPTVM;
%^4emcnto dtet Sabbathu.vt finttifices cum.

ANTITHES I S.
fjpfememo dtei Subbathiyne prophanes ipfum.
Eft autefandificareSabbathu,quiefccrcab ope-
ribus noftris , & regnum Dei meditan opcnbus a trzcepti
Dco intHtutis , lccolcre beneficia Dci, difccncxquc ^nfui fc
legi oei vacarc. SancHficandi cnim vocabulummo m*'
net Sabbathu totum diuinocultui applicandum,&
totum laudibus diuinispcragcndiiin . Finis igitur
praecepti crit , animum , corpus & omncs adtioncs
dco dedicare, rcgnu Dei& eiusbcnefciamcditari
& propagare*

Ad huncfinem pertinct,TWwftfn,fcria vcrbi Dci Opefaia*
meditatio & traclatio. Secundo>venr>s vfus ccrcmo- data*
niarum,quasprimumDeus,dcinde Ecclcfia vtilitcr
inftituit. Tento, promotio pictatis pro vocatione.
Qiiarto , iuuarc Ecclcfia? membra omni orficiorum
gcnerc. Quae cum hispugnant, prohibcntur hocprohibiM
pra;cepto,vt omnia impedientia meditationc vcrbi,
qualia funt fcruilia cpcra,qua? non habcnt coniun-
ctum pietaris cxercitium ftia natura. Ncchuic pra?-
ccpto quifquam fatisfaccrc poteft.

Porro prxter generalem vfum, dc quo admonui vfu,«
in primo prarcepto,hoc in tertio pcculiariter obfer-
uancum cli. Tametfi cercmoniale eft,quo ad fpc-
ciem,hoc e(t , certar diei(feruata illa Iuda*orum nu-
merationc)obfcruationcm , & ad luda?os folos fpe-
dcat,in mcmoriam creationis rerum inftitutum,ta-
men in genere ad totum humanum genus pertinct.
Vt autcm hoc dcclaretur apcrtius , primum ob-
ferucmus pra?cep:a Dei duplicia efle , Catholica &
particuiaria. Catholtca obligant omncs ex a?quo,aut
ad obcdientiam aut ad pcenam,quia ab omnibus &
vbiqueeorum obleruatio rcquiritur. ParttcMlarta%
quarnon omnibus datafunt , fed vclvnigcnti aut
vni homini.De his tres regulse tcnenda: funt.i. Nul
lum praceptum adeo particulare eft , quin a-
liquatenus ad omnes pertineat. 2. Quic-
quid cxtcrnarum circumftantiamm anncxum eft

r. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

tf7 C L A S S 1

pra»ceptisDeiparticularibus , vt cft locus, tempus,
perfona,numcrus,ordo tkc. rcfecanckim eft, iifque,
quibus ea particularitcr mandata funt , relinqucn-
dum. 3. Qiiicquid cft fidci vcl charitatis rcliquum,
id totum nobis applicandum cft.Nullum enim prc;-
ceptum Dci cft , exquo fidci & charitatis fructus
percipi no potTunt.Sic hcc praeceptum Dei,dc Sab-
bathi obferuationc, pcculiaritcr datu cft Ii\deis,fed
aliquatcnus tamcn au nos pertinet. Sunt cnim tria
invcteri Sabbatho. Prtmum, Ccremonialc, quod
totum Iudans relinqucndum eft. Sccundurn Fidci.
Tertium , Charitatis, qua: duo ad omnes pcrtincnt.
Proindc Vfus legitimus Sabbathi m his confiftit , vt
bcncricia Dci mcmorcmus, gratiafque pro iisaga-
mus:vt celebrcmuspcrpctuum Sabbathum , id cft,
quictem apcccatis : vt fanclam conucrfationcm &
vitam fcctcmur: vtquicfcamusin Chrifto per pa-
ticntiam,doncc nos in fui rcgm gloriam tranftulcrit
Deus : vt rcmittanuis opera familia: in qualibctfe-
ptimana vno diead minimum. Hoc poitrcmum
charitatis eft,fupcriora fidei.

S II.

QJ/ ARTVM PRAECEPTVM.
Honora patrem tuum & matrem tuam»
ANTITHESIS.
Ne fint tibi inhonoriparentcs.

Honorarc autcm parentes cft ipfis rcucrcntiam,
fcnfussc obcdicntiam & gratitudincm cxhibcre. Finis pr«-
finis. ccpti cft,ftatuum quos Dcus ordinauit confcruatio.
Opcra Ordinauit autem politias & ceconomias. Mandan-
mandata- tur itaque hoc prxccpto omnia, qua? ad politiarum
& ceconomiarum incolumitatcm pertincnttvt funt
officia mutua magiftratus & fubditorum, parcntum
& libcrorum,miniftrorum vcrbi & auditorum,pre-
ceptorum & difcipulonimratqueadeo omnium fu-
pcriorum & infcriorumjiue hntpriuati,fiuepubli-
Prohibita cj. Ex aduerfo omnia hic intcrdicuntur, qu*e cum
iftis pugnant.

Porro in hoc & in fcquetibus prarccptis obfcrua-
dumcft,quodobcdicntia omnisinchoanda iit a pri- 1
mo prxccpto:fnc quo nullaobcdientia cartcrorum
preccptoru placcre potcft.Qua;ftioncs,an quis prae-
ceptohuicfatisfaciat,& quis fit vfus,ex fuperioribus
notas rclinquo.
Promif- VciumpromiiTio addita videturnonnihilobfcu-
fip addira ra.Promittit cnim prolongationem dicrum obtem-
pcrantibus huic pneccpto : cum tamcn farpe pij crga
parentcs filij pramatura morte fuccumbant.Sed hic
obfcruanda vtilis rcgula cft : Quicquid nobisterre-
ftrium bonorum Deus promittit,fub hac conditio-
nc accipicndum cft,quatcnus in bonum anima;no-
ftra?falutemquc expcdit.Vndc fit intcrdum, vt quo
cpiifque magis diligitur a Deo.co citius cripiatur ex
hac vita. Nam promiflionis gcnus cft,vt cbcdicnti
bcne (it.

De termi Porro hocloco quaeftionem brcuitcr tractabo,de
aiovit». Terrnitw viucuiu{\ibcthoimn'\s. Sunt qui flatuunt
Stoica & fatalem neccffitatem tcrmini vitar cuiufli-
bet hominis-.qui cum alios quofdam Iocos, tum ve-
ro maximc illum,quicft Iob.14.5. adducunt:Breucs
dics hominis funt , & numcrus mcnfium eius apud
tc eft.Conftituifii terminos cius , qui prarteriri non
potcrunt. Etfiautem hunc Iocum ideo rciicerc pof-
fem,quia corruptus eft in communi tranllatione(ita
enim lcgi dcbct cx Ebra?o : Si definiti funt dies cius,
numcrus mcnfium ci;is apud te eft.Conftituifti tcr-
minos cius , & non pratcribit. Vt fit tantum vra
propofitio hypothetica,cuius confequens bis poni-

388

turjtamcn largimur illis, quod fit fenfus Prophctar,
Deum terminum vitx cuiuilibet definire,quem ncc
antcucrtcrc , ncc prxtcrirc quifquam potcft,niodo
viciffim nobisconccdat,ftatuti tcrmini modum,' 6
ex ncccflitatc Stoica>fcd cx vcrbo Dci claro & pcr-
fpicuo pctcndumeiTe. Sedqucm modum definiti
termini pra?fcribit verbum Dei ? Vcrbum Dci nos
mittitad Dei prcuidentiam,c|uar inpromifiionibus
& comminationibus diuinis iundatur.Oebemusigi
tur in hacquaeftione promifliones & comminatio-
nes Dci cum vtrarumque exempiisilluftribus adhi-
bercin confilium. 1

Promiffionis teftimonia fint harc pauca pro raul- }^ei,
tis.Exod.2©.u. Honorapatrcmtuum & matrcm
tuam,vt fis longanmsfuper tcrram quam Dominus
Dcus tuus datums cft tibi.Pn. u.9.11. Pci me multi-
plicabuntur dicstui,& addentur tibianni vitar.Pro-
ucrb.io.2.Iuftitialibcrabit a morte.Ibid.^y.Timor
Domini apponet dics, & anni impiorum abbrcuia- tttJD?\$
buntur.ExcmpIapromiflionum funt multa.Dcut.9. p^mif* •
cum Dcus minarctur, quod populum contumaccm i'o,w**
vellctpcrdere,intcrccdit Mofcs, & luxtapromifiio-
nes parcits poenitcntibus. Niniuitis intcritus voce
Dei conftitutus crat quadragclimo dic poft inccepta
concionem Iona?,fcdpcenitcntibusparcitur.2. Sani.
24.17. Dauid fupplicat Dco , crecfto altari,vt ceffet
interfedio. Notum eft Ezechise exemplum , E-
fai^ 38.5. ; ; Co^Y

Teftimoniacomminationumfunt hxc.Proucrb. aiu<>^
20.20.Qui maledicit patri & matri fua?, cxtin^ uetur
lumcnciusin mcdiis tcnebris.Pfal.55.24. Viri fan-
guinum non dimidiabunt dies fuos.Leuit.20. Do-
minus minatur flagitiofis exterminationem depo-
pLilo fuo : qux cxtcrminatio nihil aliud efle pctcft,
quam abruptio tcrmini vita?,propterfcelera perpe- ^
'rata. Harum Comminationum excmpla expluri- E*
bus hf c obferuentur.Gen.^S.Hcr^quia fuit nequam
in confpcclu Domini,dicitur occifus a Domino. I-
bid. Onan,cfTundensfcmen in terram,ncfufcitaret
f atri lcmcn,occi<jitur a Domino. Achan proptcr
fpolium de anathcmatc voce Dciinbetur lapidari.
Ex his tcllimoniis & excmplis manifeftum clt,quod
Dcv iuxta fiias promiflioncs & minas velabbreuiet,
vcl prolongct tcrminum vita? cui*fque. Idein tefta-
tur Iacobuscap.5.15. quiargrotospiorum precibus
fubleuari ftatuit.Idcm fcmper fenferunt omncs pij,
qui fuis prccibusfepiffimc piis Principibus &do-
ctoribus longiorcm vitam impetrarunt. . SICI

Hucacccditfirmiffimacontra Stoicos ratio. Stf^
incuitabilisfatalitcr cft tcrminus vita?,erit etia cul-
paincuitabilis, proptcr quammulti rapiuntur ad
mortis fupplicium. Si culpa ineuitabiis efl, reucra
Dcus pcccati autorerit.Sedhoc vel dichi horrcdum
maximc eft. Qiiare cum culpa non lit incuitabilis»
ncquc tcrminus vita: eht fatalis.Pra;terca ifta Stoica
opiniovchemcntcrnocctmoribus,& pietatis excr-
citia omnino impedit. Nam cum homines putant,
eucntus pcndcre ex fato,fiunt fegniores. Proinde
timeamus Deum : accogitantes de futuris cuenti-
bus,rcfpiciamusad eius promifiiones & minasrora-
tes vt ipfc nos fuo Spiritu rcgat,quo ea agamus,qua?
ipfi grata funt:vtque pro fua mifcricordia & clcmen
tia vclitnobifcum agcrc. . fr

Deinde alia regula obferuanda eft in hoc prarce- JjJ hjj
pto-Eatcnus obediendum parentibus clTe, nelarda- ios fr*
tur erga Dcu m pietas, qua? primum gradu obtinet. f°*
Nam fi ad Dei inftitutum,tanquamad certam regu
hm,cxigcndacft filiorum fubiectio, prarpofterum
forct per cam ab ipfo Dco abduci.

Tcrtia rcgula uk b.xc : Tametfi non cft arqualis
conditiofupcriorum & inferiorum : tamen aliquod

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ih L E X.

i ismutuum' &: analogu intcr ipfos rcquiritur,quod
^icutiinteriorcs fuperioribus obnoxios reddit , ita
yiciffim proportione habita fuperiores obftringit
mferioribus. Hxc proportio feu analogia ad legcm
charitatis exigenda cft :qua? fola vera eft menfura in
iivatuisfupenoruiti^inferiorum, imo & parium
ornciis,de qua re poftea in quarta Clatfe dicetur.

rr'«ni

VlNTVM P R AE CE.PTV M.
Non occides.
ANTITH ESIS.
Vitam proximi conferuabis.

^ . Vt enim lsefio omnis proximi hic interdicitur
Ope^Itaomnibus modis ipfum iuuarc pracipitur. Finis
^u. pra?cepti,vtalteraltcriusincolumitatcmqu^rat.Ma
dantur igitur omnes virtutes,quib^s proximo com-
n*odamus,& quar ab iniuriaproximi nos reuocant,
cuius gcncris funrdile&io proximi cx animo,comi -
*r°kibit l^kenericentia,conuerf ttio amica,clementia,adef-
1 afc in quauis neceffitate. Contra prohibctur, i. cx-
tcrnum homicidium, 2. malcdi&a,conuitia,ludi- ^
Dria. 5. omniafa&aquibus vllo pacto Lcdi potcft 1
Perfona proximi. 4. omnia cogitata,quibus ma- 1
*c dc proximo cogitamus. 5. omnia dich in pro-
ximuin accrbiora" Porro parentum, praeccptoruin,
& fhagiftratus officia ncquaqua hoc prsecepto tol-
hiritur, vtqiur nonfoluminquarto prxcepto pra?-
cif>iuntur, (faciut cnim ad ftatus a Deo ordinatosco
*eruandos)vcrumetiam praemiis pcculiaribus a Dco
Ornantur,quemadmodum multaexempla fcriptu-
r* tcltautur.

S E x T V M PRAECEPTVM.
Non mcechaberis.
ANTITHESIS.
Cafle viues.

Vt autem hicimpuritas omnis animi & corporis
^tcrdicitur.ltaprxcipitur mentis & corporis puri-
Kxn^ ^cafta^&caftitas pura.Finis praccpti eft,vthomo
ptrritatcm & caftitatcm fui creatoris fe&etur. Man-
dantur igititrhicvirtutcs caftiratis & pudicitig,qua-
ks funt o-a)Tpo{r->»,tcmperantia, obrictasi& qua?cun-
^ohibit, ^e raciuntad caftitatem conferuandam,cum in ma
^imonio cafto,tum cxtra matrimonium. Contra
prohibcntur extern-im aduiterium, vaga? libidincs,
^ollitiesjfermoncs fpurci/^Tp^ur-^/^id eft* fcurrili-
^intcmperantia^cbrietasjafciui gcftus , & quic-
^id homincm a caftitatc corporis & mentis auoca*
te potcft.

a dominis , famulonim & aricillarum a patribi:s.a-
miIias,Iiberorum aparentibus. Hocgenusfurti re-
&e diabojicum dixeris.Nam vt diabolus primorum
parentum animos auertita DeoTtahi vcftigiispa-
tcrnis infiftentcs animos, ab iis, cum quibus con-
iuncti cf(cdcbcrcrit,alienant.

OCTAVVM PRAECEPTVM.
Non refpondebis fnlfum tefrimomum aduerfus
proxtmum tuum.
ANTITHES I S»
l{eifondebispro proximo tuo verum teslimonium.

Finis precepti eft,vt veritatem finefuco internrs Finis
colamus : Mandantur itique in hcc prarcepto can- Mandat».
dor,vcritas , conftaritia in di&is , diligcns vcritatis
inquifitio.Commcndantur artcs vcriiatis miniftra?.
Contra prohibetui falfum tcftimonium, calurnnia?, Prohibit*
medacia,obtre&ationes,male cordisfufpiciones dc
proximo,itcSophiftica,& omncs dcccptorije artcs.

>EPTIMVM PRAECEPTVM.
Non furaberis.
ANTITHESIS.
Bon* proximtpromonebis.

Finis prarcepti cft , vt noftra fortc contcnti vni-
cuiqucquodfuum eft rclinquamus.Mandantur igi-
turhic iuftitia.commutatiuaprccipue, & omncs
eius partcs , & prohibctur quicquid cu illa pugnat,
yt cxpilationcs, vfura?, fraus, lanccs & pondcra in-
iufta.2.Samuel.i5.6\fpecics quxdamfurti indicatur,
c'Jiti Abfolo furatus dicitur cffc cor virorum Jfracl:
vndc patct,maximos fures efle eos qui alicnan t ani-
^riosfubditorum a Magiftratu , auditorum a mini-
ftris vcrbijdifcipulorum u prxccptonbus, feruorum

N O N V M E T DECIMVM
prxccptum.
Ncn concupif cs domum proximi tui.

ANTITHESIS.
Toto corde fis proximo caru* & vttlis.

Finis prscepti eft , vtomnem cupiditatem tUm^iflin
charitate pugnantem,cx animis cxcutiamus. Harc
duo pra:cepta difcrimen faciunt inter Icgem huma-
nam & diuiriam.Humana tantum prohibet facta &
dicta, Diuinaetiam c ncupifcentiam inordinatam
cocrcct. Tametfi autem in fuperioribus pra?ccptis
concupifccntiactiam prohibetur tamen hxc duo
poflrcma non cenfcnda funt inutilia aut fruftra ad-
dita.Namin illisprohibctur voluntafia concupifcc J*ohikW
tia, cnvx eft crTedtus eius concupifccntia? , qua? hic
prohioctur. In fuperioribus prohibctUr aclio inte-
rior & cxterior,conflia& dcliberationes i In hifce
vltimisiftorum omnium fons pra?cludi prarcipitur.
Illic actiua, hicp.ifliua concupifccntia interdicitur*
Cctcrum qui ha?cduo pra?cepta diftinguurit,nonwni
ad gcnusjdecimumad fpecies refcrunt.Nonum:N5
concupifccs domum proximi tui.Hoceft,familia &
pofleflionem proximitui promoueto.Dccimu:Noii
concupifccs vxore eiusiinandat,ne quls vlla oCcafio-
ne fub fpccie honefta rcs alterius velit ad fe allicere.

Qiiod autem ncmo fatisfaciat huic pra?cepto his Huius pr?
rationibus conuincitur. Primutn enim maffa tota na H^^JJ
tura? noftrae corrupta eft. Eft enim prauum Cor ho- ^ ofsibilia*
minis ab adolefcentia.5ff«ff^,vniuerfalis expcrien-
tiain omnibus fan6tis,qui ingemifcunt & dolentfe
impediri hoc malo, quo minus eaqua? voluntbona
faciant»Hinc Paulv.s Rom.y.z^.ex damarO mc mi-
fcrum i quismelibcrabit dccorpoiemortis huius?
Dcbetproindevfus horum pisccptorum perpetuus
in animis noftris hic eflc,vtprccemur Dcum,nehoc
malum nobis imputct,ne compellamur, vt cbtcm-
pcremus ei iri fuis concupifccntiis : dcnique vt con-
h giamusad ChriftumPcntificcm, qui crcdcntium
m ic pcccata interna & cxterna fuo prCciofo fan-
rruincabluit.

C A P V T II.

LEGITIMA SPIRIT V A-

lis cultm Det Ratie->& em partes. A Necefsi

SVppriori capitcmateriam cultusdiuinicx- ,as b"iu^
plicauimus. Nunc cius kgitima ratio & ^*"0"
r. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

cultus
Dei.

Vfus
gul*.

<*>t C L A S S

partes cxponcndx funt.Non cnim omne opus prx-
ceptum,cftcultus , niii ex vera fide fiat propter ve-
tu finem. Na qualitas operu non folum cx ratione
prxccpti, fcd ex caufis fimul efficientc & finali cefc-
bitur. Vt igitur hanc doctrina perfpiaic tcncamus,
duj^A- <7,«,"«w,regulam per quam probandns fit vcrus cul-
aalyfis. tus Dci. Detudc fundamentum ciufdem cultus.
T«7»,quidnam fit cultus Dci. Poftrernb^\x fint cius
formx,tradam. His cnim quatuor cognitis nihil rc-
ftat,niii vt mcntem,cor,linguam & manus a Domi
no gubcrnari cupias,quo iph vcrum cultum prxfta-
rc pofiis.

i. Rcgula Sititaquehxc tog*/4 gcneralis, quodnulluscul-
tus placcat Dco , nifi qucm ipfc proprio verbo in-
ftituit.Hanc rcgulam vox Dci apud Efaiam,29.i3.&
Dominus,Matt.i5.4.confirmat:Fruftra me colunt,
doccntcs doctrinas & mandata hominum.Paulus ad
Coloif.i.i8.:^v>«7xr;*f damnat. Idem pronunciat,
Rom.14.23.nihi! placcrcDco fincfidc. Cumigitur
cultus placcrc dcbcat Deo qui id fieri poteft, h ver
bo Domini non nitatur? Tcncamusigitur hanc rc-
gulam , ncciinamusnos abcaauelli vllafophiftica,
Huius regulx Vfvu duplcx cft. I. Hacrcgula fta-
bilitur authoritas legiilatoris. Ybi cnim in Repu-
blica libcrum cft,vnicuiquc condcrclcgcs, authori-
tatcm fuprcmi domini vilefccrc ncccftc eft. Hanc
authoritatem iibi vcndicat Dominus in primoprx-
ccpto,dum inquit s Ego fum Iehoua Dcus tuus,&c.
2. libcrat nos hxc regula ab errore Ethnico, Phari
faico & Papiftico , nc cum illis iinc modo luperfti
tioncs & ^fi^tfuUf cumulcmus, quorum antefi
gnanus cft Romanus Pontifcx,quifanc Hieroboam
apoftafia, Achabhomicidiis & fmguine piorumjc-
fabcl crudelitatc,Nabuchodonofor facrilcgio,Iulia-
num fraudibus , ludam proditorio ofculo fupcrat.
Ha&enus de regula.
d &f& Fundamentnm cultus Dci fcquitur , quod fixum &
««ntum. ccrtum tcnerc oportet. Eft autem hpc fundamen-
tum duplcx,nimirumcognitio Dei& cognitio no-
ftri,de quibus quia abundedicr,um cft in prima claf-
fe , hic brcuius cadcm attingcmus. Cognitioncm
Dci confcquimur pcr vcrbum & tcftimonium,qux
coniuncla doccnt nos , quodDcus fit fons omnis
virtutivuftitiu,fapicntix & vcritatis:quod Dcoo-
mnis gloria tribucnda iit , quod Deus ad iuuandum
fit promtus fua natura quod idcm vclit omncs ad fc
confugcrc in quouispcriculo. Hanc Dcicognitio-
ncm ciTc fundamcntum cultus Dci Efaias 10. doce:
his vcrbis : Cognofccnt /tgyptij Dominum in die
ilIo,& facicnt facrificia& oblationem , voucbunt-
qucvotaDomino,&rcddcnt. Cognitio noftricx
trium rcrum contcmplationcpctcnda cft, nimirum
exfinc creitionis,cx virium prxfcntium xftimatio-
nc,& cxfacilitatc lapfus in pcccatum. Finisdocct
officium , quod cft rcferrc imagincm Dci in iinccra
pictatc & iuftitia vcra. Vircs oftcndunt,quod ofli-
cium dcbitum prxftarc minimc valeamus. Lapfus
frcqucntcs nos moncnt fragilitatis noftrx & pecca-
ti. Vndc admoncmur omncm gloriandi matcriam
abiiccrc,vt qui fracti viribusnihil iine auxilio diui-
no efKccre boni pomimus , imo omni hora prxci-
pitcs in noua pcccatafcrimur,niii manu Dci confcr-
uemur. Sinchac noftri cognitionc nccpcenitcntia,
nccfidcs cxiftcrcpolTunt:finequibus nihil qtiatum-
uisfpcciofum Dcoplacercpotcft. Vbihanc dupli-
ccmcognitionemDci&noftri probe tenucrimus,
fundamcntum vcricultus Dei iachim cft.
!io. C **** Nunc qucmadmodum rropofuimus.quid fitcul-
tus Dci vcrus,dcfiniamus. Eft itaqueCultus Dci o-
pus mandatum aDco,factum cx fide in celebratio-

IS II. 3n

nem glorix Dei principaliter.Verum ne hic impin-
gamus , pcrutile difcrimen cultus diuini hic eit te-
ncndum.Eft cnim duplex cultus Dei. Vnus eft cx- T>^"-t
piatorius,meritoriufqucpcrfc. AltcrEucharifticus tU
fcu obedicntix,& nequaquam mcritorius fua natu-
ra. Expiatorius& Mcritorius pcrfe cft obedientia
filij Dei,perquam fatisrccit lcgi Dei , ac meruit o-
mnibus vitam xtcrnam qui in fc credunt. Quicun-
que hunchonorcmtributint oJiisrebus quam obc-
dicntix Chrifti , contumelia afficiunt filiumDci,
qui iblus expiatorium cultum prxftitit. Cultus Dci
Eucharifticus fcu obedicntix omnium filiorunij.
Dci cft. Hic pcr fe non merctur quicquam,fcd cx
gratia habctpromifiionesprrfcntis vitx & futurx. •

His ita conftitutis , dcfinitioncm pofitam brcui- ^Jir
ter excutiamus. 1. fit mcntio materix cultus Dci, iulitfj
qux eft opus a Deo mandatum. Queraadmodum cxPl,cr
cnim in Rcpublica ciu ili obcdicntia erg3 Magiftra-
tum eft,viucre fccundum prxfcriptum legum:Ita in
Ecclcfiafcu regno Chrifti cultus Dei xftimandus
cft,qui vcrbo & lcge Dci nobis prxfcribitur , dcuti
rcgula fupra tradita dilucidc docct.

Sed quia non fatis,ex ratione prxccpti opus facc- *•
rc,nifi accedat Fidcs , ideo additum cftin defmitio-
ne-.fhtlum ex fide. Eft cnim fides omnis operis boni
effectrix. Scd cur ita? Cur fidcs adeo ncceflario re-
quiritur^Qiiiaopusnullumpoteftplaccre dco, nift
priuspcrfonaplaceat:placctautem pcrfona fidc>hec
cnim facit , vt crrata nec nobis necoperibus noltris
impurcntur:fcd quemadmodum nos iufti fumus per
fidem:ita & opcra noftra pcr candcm fidera iufta ha
bcntur.Dcindefidcs facit,vt voluntarium ac prom-
tum fit obfcquium,alioqui minime placcrct. Tcr-
tio , fidesmonetanimi cultum & externam opcra-
tionem coniungcnda cifc,vndc fit, quod tametfi o-
pus interdum extcraum fit , tamcn quia cx fidc fa-
ctum cft,fpiritualis Dei cultus exiftit.Poftremo hxc
additio facit darum difcrimcn inter cultum Dci vc-
rum & falfum. Nam omnis cultus extra fidem,fiuc
fit a dco mandatus rationeoperis, fiuea Diabolo
inuectus fit,damnandus eft,fiquidcm merafupcrfti-
tio cft.Hoc verum cifc confirmat ipfc Dcus,Efaix 1.
11. Quomihi(inquit)multitudo lacrificiorum ve-
ftrorum ? Nonnunquam abominationes vocat,in-
tcrdum dicitfceafacrificianon prxccpiflTc. Annori
prxcipit ea facrificia qux damnat?prxcepit quidem,
fedvt fiercnt cx fidc.Supcrftitio enimnon folum cx
rc ipfa,fcd ctiam cx animi aflfcctione xftimanda eft.
Dareelccmofynam fccundum rationcm opcriscft
bonum , verum fi abfque fide fiat proptcr impium
finem,abominatio coram dco eft.Quapropter Pau-
li confilium fcquamur.Quicquid(inquit)feccritis,cx
animo facitc,tanquam Domino. Atque ita apparet,
cur cx fide prodcat opus,quod cultus oei effc debet-

Tcrrium dcfinitionis membrum fuit, quod cpu*
tcndere dcbeat in cckbrationem glorix Dei.Qucm-
admodum cnim fupcrius mcmbru docct, vndepro-
ficifci dcbeatcultus Dciata hoc tcrtium:in qucm fi-
ncm tendcrc dcbcat , manifcftat , nimirum in cele-
brationcm glorix Dci. Hocquam vcrum iit,docct
lpiahominiscrcatio ac regcneratio. Omncm(dicit
oominus) quiinuocat nomen meum in g'oriam
mcam creaui eum,formaui eum,fcci cum. Et Domi-
nus apud Matthxum. Sic luccat lux vcftra coram ho
minibus , vt glorificcnt Patrem veftrum cccleftem.
Rcctiftimeigiturlulianumadmonet Auguftinus Ii.
4.cap-3. aduerfus Iulianum fcripto inquiens : No-
uerisitaque,nonofficiis, fcdfinibusa vitiis didc^
ncndas cffe virutcs. Officium autcm eft , quocf fi-
cicndum cft,finis vcro proptcr quodfaciendum eft^

Cum •

glonfi,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Jhidcft

°eum

1'orifica-

m c v l

^um itaquc facit homo aliquid,vbi peccare non vi-
d^ur,feci non propter hoc facit,propter quod face-
rc ^ebet,pcccare conuincitur.
. Scd quid eft Deum GlorificarefEft i. reclc fen-
tire dc natura Dei,maieftate & veneratione: 2. tri-
buere ci cmncm fapientiam , mifericordiam & iu-
ftitiam. 3. ilfi obtemperare. 4. alios noftro ex-
eir.plo ad illum agnofcendum inuitare. Hanc glo-
riam ci cripiunt, 1. qui de ipfius natura, maicftatc
& veneratione recte non fentiunt. 2. qui ipfius vir-
tutes & bencficia non agnofcunt. 3. qui fcclerate
& ftagitioie contia ipfius mandatum viuunt. 4. qui
luoexemploaliis orTendiculofunt, vt ad Dcum vc
nirc nequcant. 5. qui vni Chrifto redemtionisglo
riam non tribuunt. 6. qui in rcbus ad hanc vitam
pcrtinentibus, fortunae» fapicntia? & confiliis fuis,
tribuunt fiicccmim.Namcum Domintis omniaha?c
iargiatur , fpdiatur aliqua fua? gloria? partc ab illis,
5N hsec ad ipfum folum non rcferunt. Ille dixit,
gforiam mcam alterinon dabo.Qm crgo f biglori^
cius vel minimam portioncm vendicat , facrilcgus
cenfendus cft. Atquc ha?c de dcfinitionc dicta
^uTiciant.

4« Nunc,veniamus ad illud,quodpoftremolo-
codecultus Dei varijs gcncribuspropofuimus. In
vniuerfum itaquc cultus Dci d^plcx cft , lnternus &
vtruque Deus iureanobis requirit. Nam
ciuoadanimam,crcauitDeus hominem ad imagi
ncrn & fimilitudincmfuam , quoad corpus , omnes
y*rescontulit & conferuat.Ncc pugnat hxc diHin-
^iocum eo, quod fhpradictum eft, omnemcul-
Jjjm Dei fpiritualem clTe dcbcre. Eft enim cultus
j?ei cx caufacfficiente, obiecto& finali caufa ccn-
Jcndus.Cum igitur omnjs cultus Dei proficifci de-
bcat ex fidc,quam fpiritus operatur in gloriam Dci,
cjui fpiritus eft , re&e fpirkualis omnis cultus Dei
vcrus iudicabitur.Sed quid eft Internus Dei cultus?
^ft motus mentis & cordis congmens cu lege Dei.
Quid Externus ? Cum actio extema congrnit cum
lcge & vcluntate Dci. Scd vterque iuxta duplicem
^ccalogi tabula diuidcndus cft. Na vt prima tabula
Pr*cipit ciiltu Oci internu & cxternum,ita& fccu-
da« Prima? tabulae cultus internus & cxtcrnus habet
gradusfupra in explicationc Dccalogi commemo-
fatos.Ex hoc cultu prima? tabul^ manat duplex cul-
tUs>internus,& externusfecunda: tabular. Internus
c°nfiftit in arfectu cordis crga proximum. Extcrnus
|J? °pcris declaratione. Paulus i.ThefT.capite i.diui-
^ cultum Dei compendiofius adhuc, nimirum in
^flfcctus trcs, & eorum effeclus totidem. Affe&us
•lut:fides,fpcs & charitas.Fidei tribuit tfit^ Spei <sax>-
^ACharitati x*ro, Atquc harc dida fufficiant de
lcgitima rationc cultus Dci,atque cius partibus.

T V S. 5*4

fides effc pofTct fine fuis naturalibus proprietatibus.
Caiterum, vt clarius operum doctrinam generalcm
cxponere liccat , eam totam fcx qua?ftiombus fubij • ^r£°*
ciam.

C A P V T 111.

G? N ERALIS D O CT RI T^A
bonorum operum.

[ V 1 a dictum cft , bona opera effe cultum
^-^peijcum ex fidcproficifcuntur , proptcrve
rurn lincm,addam gcneralcm doclrinam , ad quam
recurrendum erit, quotics opcrum bonorum quo-
rurncunque fit mentio.Valdc cnim ncceftarium eft,
erudiri recte de bonorum operum ratione,vt fciatur
3uo in loco habenda fint.Papifbe grauiter peccant,
aquibus bona opcra humana cauiis iuftificationis

• aanumerantur. Pcccant& illi, quidum bonaopera
acaufis iuftificationisexcludunt, minus frigide de
ot>cdieinia,Dconcccffario pracftanda, doceat^acfi

«ftalyfo.

1 . Qu£ opera docenda & facienda flnh
1. Quomodo fiert pojjint.
5. Quomodo p/aceant Deo,

4. Qu* cdufie bonorum opentm , curque promijfiones

ftnt additdt, bonis opertbus.

5. Quoniam omnes homines habeant peccatttm , quo-

rum obedtentta placeat^ quorum non.

6. Cur /criptura,bona opera mercedts honore dignetur.

D E P R I M A.

Cum quseritur,qua* opcra facienda fint, duo pcr-
pendamus : qui Nos fimus, qui,///r , Cui obcdientia ra hd*M-
perbonaop.eraprarftandaeft. Cum iVoJintucmur, ^
confiderata noftra corr*.:ptione , admoncmur ne
nos fingamus opera,quibus vohimus Dcum colere.
Pernoscnimnequaquam intclligimus, quid vcl pla
ccat vel difnliccat Dco. VndcDominus pronun-
ciat,fc fruftra coli mandatis & dodrinis hominum.
Hinc ccrto fi;athamus , opera quantumuis fpcciofa»
-xcogitataab hominibus , nequaquam poflfe boni
rationem vcram habcrc.At fi Dcumintucmur,mo-
Kmur reuerCntic erga ipfum,vnde fit,vt hocfolum
pfiplacerecogitemus, quod ipfe nobis fuo verbo
prarfcribit. Na is folus cft legiflatornofier.Vtrum-
quecompIcAitur tzech.20.15.cap.inqniens.In pra»-
:eptispatrum vcllrorum nolitcincederc, ncciudi-
cia corum cuftodiatis , ncc idolis corum polluami-
u. Ego Dominus Deus veftcr , in pra*ceptis mcis
unhulate,& iudicia mea cuftodite,& facite ca. HoC
Dci vcrbumregula nobis elTc debet opcrum qua;
acicndafunt,& triacontinet. t* quod Deusnolit
pcra ab vllo Komine pra^fcribi, iuxta qujc coli de-
>">cat. z. quod fuapra?ccpta normanl cpcium efte
✓clit vnicam., 3. quod addathuius rei grauiflimain
rationcm,inquiens : Ego fum Dommus Deus ve-
fer, quodictonon folumfibiius vcndicatlegifla-
toris , vt quifolusautoritatem habeat fuo populo
pra»fcribendivita?leges : quod fime iusacHmere illi
Wdentur , qui nouos cultus finc ipfius maridato cx-
cogitantjfcdetiamnosobligatad obcdientiam, &
fcnoftrum Dcum & Dominum efte pronunciat.
Hsec coerccre nos debent, ne temcrario aufu nouos
nngamus cultus.Haec rcuerentiam crga vcrbum tra-
ditum augcbunt,vt dicamus cum Dauidc , Pfal.119.
io5.Luccrna pcdibus meis veibum tuum. Vt cnim
hicerna iter monftrat in tencbris , ncimpingamus:
Ita vox Dei,ne in vitapcr ignorantiam crrcmus,ef-
ficit. Porrone quifquamadignorantiar excufatio-
nem confugiat, edidit Dcus vocem legis mcralis,
quam ftupendis miraculis confirmauif.qiiam legcm
moralem vult communcm vita? rcgulam cffc , qua?
duobus capitibus,nempe dilectioni Dci,& dilectio-
ni proximifubiicitur , dc quibus fupra diclum eft.
Hic tantum volo rcfponfum ad primam quxfticne,
nimirum,quodnulla opera bonaccnfenda fint, nifi
qui a Dcopra»ccptafunt.Q^are eafola facieda,iuxti
Ezechielis dictum.

DE SECVNDA.

Poftquam mens pij hominisnouit, quas operaQupmo<j^
fintfacienda,qua?ritquomodofieripoffint. Ad qua j?crtlbP°f
qua;ftionem exduobusdictis petenda eft refponiio. ^J*^
Apoftolus dicit £bra?or.n.(J. Sine fideimpoffbile
eft placere Deo.Et Chriftus pronuntiat.Ioa.^.^.Si-
ne mc nihil poteftis facere.Quare haec ordinercqui-
runtur,vtfiant bonaopcra. u CcgnitioChrifti, 2.

39f

EiduciaChrifti. Viuificatio, qua nos Chriftusl
per Euagclium viuificat, & effundit in nos Spiritum I
fanchim. Nulla enim dile&io,nulla obedientia cflc
poteft, nifi prius fide apprehcnfa fit mifcricordia &
reconciliatio propter Mediatorcm. In hac confola-
tione diuinitas habitatin cordc,quia#ternus Patcr
per Filium confolantem voce Euangclij,vere eft ibi
cfficax,& datura Patrc & Filio Spiritus fanchis ac-
ccndcns Letitiam & inuocationcm,iuxta dicta, Za-
char.12.10. Erfundam Spiritum Gratia» & Prccum.
Item,Ioan.i4.25. Veniemus & manfioncm apud
eum faciemus.Itcm2.Corinth.3.i8. Intucntcs glo-
riam Domini,trasformamuradeandcm imagincm,
id eft intucntcs *<f>or,<jiri cft imago ancrni Patris, &
inconfolationc cftcndit praefentiam & bonitatem
Dei,cfficimur fimileseius ima^inis, Spiritu fan&o
acccucntecorda. Ita tuncFilius cftEmanucl , pcr
cum cnimnos diuinitas viuificat,protcgit , guber-
nat,gei>atnos, regit confilia& eucntus,ficutdicit:
EgoYum vitis,vospalmitcs , fine me nihilpoteftis
facere. H:rc dum cogitainus,accenditur inuocatio
Dei, quapetimus prarfentiam & gubemationcm
Mcdiatoris in omnibus noftris actionibus.

D E T E R T I A.

Qaomo- Poftquam mens edofta eft,quomodo fleri poffint
ccanttie Dona opera,qua:rit preterea,quomodo placcat.Fru-
in quibus ftra enim ficr en t nifi placerent. P ugnat pro patria
Scipio,pugnat& Dauid,fed non vtriufque opus pla
cet Deo. Quare hic recfc qua»ritur,quomodo pla-
ccant bonaopera?Ad quam quaeftionc in genere re-
fpondco,quodplaceant in conuerfis. Scipionis ope-
ra non placuerunt,quianon fuit conucrfus : At Da-
uidis militia placuit, quia fidc crat acceptus Dauid.
At hictriaordine funt fpectanda. i. Statucndum
eftdepcrfona, quod fit fide rcconciliata & iufta
propterChriftum,gratis, nonpropter dignitatem
periona:. Nam fide apprchenditur imputatio iufti-
tiar,ficut fcriptum cft Rom.4.3. Credidit Abraham
Deo,& imputatum eft ei ad iuft itiam. 2. & hoc |
fatcndum,quodperfonafideiuftificata nondumlc- 1
gi fatisfacerc potcft.Nam ha?rent etiam in piis mul- '
ta interiora pcccata , dubitationcs & mala: inclina- 1
tioncs,pcccataignorantix,omiffionis &c. Ha?cim-j
munditicsdcploranda cft,& rcpugnandum dubita- j
tionibus& malisafreCtibus,& iimulprecandum ve-
ris gcmitibuscordis,ne Deus nobishas fordes,qui-
busmuohiimurimputet. 3. Etfi has noftras lor-
des agnofcimus,tamcn fimul ftatuendum, quod &
Deus poftulat inchoatam obedientiam,& quodpla-
ceat inchoata harc obedientia Deo propter Chriftu,

CLASSIS II. 39^

nis pcenarum,& couerfionis.Neccfiitas prima Ata-
datt eft , quod Deus obedientiam ergafuam legem
fcrio&feuere mandat:Inpratceptis meisambulate. Tb(£
Et Paulus.Haeceft voluntas Dei,fandtificatio vcf^ra.
Secunda Necefiitas cft debnt ofiicij , deq .a Paulus
concionatur,Rom.8.i*. Debitores fumus Dei, non
carnis.Non enim fumus noftriiuris, rcd eius qui rc-
demit nos fuo fanguine. Tcrtia Ncceflitas eft Fidet »t TimJ,fc
rctinendat.Siquis,inquit Paulus,fuorum & maxime
domefticorum curam nonhabet, fidcm abncgauit,
& infideli dcterioreft.IteiTuMilita m i li t ia m kQQCn^V**1
ft im,habcns fidcm & bonam confcientiamquarum li'
neutraretinetur linc obedientia. Tametfi vox illa
immota iit,Vita a?tcrna donum Dei cft : tamcn &
hoc ccrtum eft, contnftari & excuti fpiritum fan-
ctumcum perperrantur dclicta contra confcictiam*

Quarta Neceftitas eft, qua Pcenas vitari oportet.
Propter iniquitates,inquit Dauid,corripis filios ho- pr '
minum.QiiintaNeccflitas cft Conuerfionis. Viuo c-
go,dicit Dominus,Ezcch.i8.23.nolo mortem pccca-
toris,fcd vt conuertatur & viuat.Cum igitur fit co-
ucrlio,fimul viuificatur homo fide per Ipiritum fan-
ctum,Pra?terea coniuncta eft conuerfioni regcncra-
tio,quar cft inchoatio nouae vita?, qua? eft noua & X-
terna lux , fapientia, iuftitia,& renouatio imaginis
Deiin nobis, qua? fit Deo fe nobis communicante,
cumfiliusvocc Euagclij confolatur corda, & effun-
ditin eafpiritum fanctum.

Secundamcaufamobedientia?praftanda»fcu bo ** ^
norum operum dignitatcm pofui. Dtgr,ttas eil» '
quod homo conucrlus iam fit filius Dci, mxta illud
Ijan.i.i2.Deditpoteftatcm,vtfilij Deificrcnt quot-
quot credunt in eum. Quanta dignitas eft , quoct
credcntesfint templum fpiritus dcj viuentis? quod
Chriftus in ipfis habitet pcr fidem,quod patcr,filius
& Spiritusfanctus ad illos venire, & in iis manfio-
nem faccrc velint?quod Chrifti fint membra ? Iam
perpcnde,quantum fcelus fit , filios Dei imaginem
Satanejeferrequantum periculum fit,tcmplum Dei
Satanae fcetoreconfpurcari:quam immanc fit,Deum
c fuo hofpitio exturbari.Quarc filios Dci decet imi-
taripatremcodcftcm,quidixit : Sancli eftote,quia
ego fanctus fum ; przterca fumus vocati ad fanctifi-
cationem,vt fimus cociucs regni Chrifti, in quo an-
geli caftiflimi miniftrant Chiifto& Ecclcliar. ^

PrATnimn tcrtia caufa cft,hoc cft^compcnfatio pa-
tientiar & obedicntiarcicdciuium. Hoc prsemiunipiex-
non datur proptcr operis in fe qualitatem cx debi-
to,fed propter promiflionem ex gratia.Eft aute hoc
prarmium multiplex, Spiritualc, corporalc, pcrpe- ^ ^r
tuum,temporale. Porro huicquarftioni cft & alia^JJ^

SicenimPetrusclaredoceti.Pctr.2.5. Offcrteho- 50 coniuncta, Cur Deusadieccnt piomifiiones bonis^ ^

ftias fpiritualcs acceptas Dcoproptcr Chriftum,qui
& propiciatorcft,& nuncpronobis interpellat.No
itaqucplacct obedicntia noftraDco propter fuam
dignitatcm aut perfectioncm, eft enim per fe indi-
gna,vtprodeat in confpechim Dei,nccfatisfacitlc-
gi,vtdiclum cft fcdplacctpropter pcrfjnam rccon-
ciliatam,qua: proptcr Chriftum vtiuftahabctur:ita
etiam placct, ctfi circumferat in carne peccatum &
multas fordcs.

D E QJV A R T A.

CauHt bo Cum conftat,hominem nequaquam iuftificari o-
■orura o-peribus,qua?ri cMarh commodcfolct, qi a?nam fint
pcrum. bonoriim operum caufie , quibushomines ad benc
opcrandumacccndi & impelii dcbent,& numerari
hicfolcnt trcs caufa? grauiliima;,qua?funt:neccffitas,
*. Neccf dignitas,praemium.2\Jer^pfcif quintuplex ftatuipo-
iitassjum- teft>ncmpe mandati,debKi,iidcirctineod«e,vitatio-.

operibus,& funt potiflimum quinque cauCx.Prima^*^
vt fint teftimoniaprouidcntia? Dei. Vult enim fciri bus-
Deus,& bona corporaliares efTeab ipfo creatas, &
non cafu fpargi,fed ab ipfo Ecclefia? dari & confer-
uari,iuxta dictumtlpfe eft vita tua,& longitudo die-
rum tuorum,Item : Indiebus famis faturabuntur,
Diuites cfuricnt , timenti autem Dominum non
dccrit vllum bonum.ItemrEfuricntes lmpleuit bo-
nis,& diuites dimifit inanes. Secunda,vt fint tcfti-
monia , quodvelitDeusetiamin hac vita fcruare
Ecdcliam.Quarc Paulus i.Timoth.4.)8. inqui^Pic-
tas habct promiflloncs prefentis vitf & futur^.Quia
cnimvult Deus immcnfa bonitate colligere Ecde-
fiam propter Filium mediatorem, tantifpcr fcruat
hunc ordinem natur£,fcecundat terram,vt alat Ec-
clefram in hac vita. Et cum propter Eccleliam, .
c^teros pafcat, nos prarcipue gratos effe oportcbat.
Tenuty quavultDeus& neceflitatem corporalem

Jt0

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

397 O P

c*fc commonefa<5Honem de fide,inuocatiori£,fpe &
gratiarum aciione:ideo promifsiones edidit, & qui
dem vult haec ipla bona, fide peti & expeciari, & in
«ac petitione & e::pecfationc fidem, fpcm,paticn-
tiam crcfccrc. Quana^K. fint commonefactiones dc
promifsione gratia?,quia fidem quse agnofcit Filiura
& accipit rcconciliationcm , oportet fempcrpra?
lucere in petitionc corporalium rcrum , & quidem
propter Filium cavtera» promifsiones edita? & rat£
iunt.Ha?comnia comprehendunturin diclo : Quic-
Cjuid petieritis Patrem in nomine meo,dabit vobis.
QMnta^ quia Deus vult vtrunque/ciri, & fubie&an
clTe Ecdefiam cruci,& interipfapericuJatamen mi
rabiliter fcruan in hac vita, vt vniuerfa admiranda
conferuatio Eccleiiae, & omues miranda? liberatio
nes fint teftimoniaprajfcntia: Dei in Ecclefia, vt di
citur in Numerisi4.Vt fciant /£gyptij,quod tu Do
minc fis in hocpopulo.Iofuxj.Scietis quod Domi-
nus Deus in medio veftri fit. i.Reg.17. Vt fciat om-
nis terra, quod fit Deus in Ifrael. Ifaia? 57. Et nunc
Pomine Dcus nofter falua nos de manu Zennache-
rib,vt cognofcant omnia rcgna terrar, cjuod tu folus
fis Dominus.

D E QJV I NT Ai

Ciim omncs homines habcant pcccaturri , recte
^ua?ritur,ciuoru obcdientia placcat,& quorum non.
Ad quam quajftioncm breuiter refpondeo. Peccata
*unt dupUcia, Qutdam cnim fiunt a fcientibus & vo-
kntibus contra confcicntiam, qualia in conuerfis
nonfunt.Nam ficonuerfuslabiturcontra confcien-
tjam (vt Dauid adulterio & homicidio) cxcutit Spi-
ritum fanctum , abijcit fidem , & rcus fit irx Dei,&
fiifi agat rurfus pcenitcntiam , ruit in seternam pce-
uam.Horrcndainfania cft,dicere tales retinere Spi
ritumfan&trm ac fidem, cuni Paulus apert^dicat,
^alat^.TQ.Manifefta funt opera carnis : talia facicn-
fcs,rcgnum Dci nonpofsidebunt.Pranereadeficien
tcs a fundameto,hoc eft,aliquem articulum fidci ab-
jicientes, fiue eum intelligant , fiue non intelligant:
fed deccpti pr^ftigijsjhi quoquc definunt elTc fancti,
& excutiunt Spiritum fanctum , & fiunt rei ancrna*
irar, vt Arius , Fotinns , Manes , & fimiles ha'retici.
Qtudam peccata fiunt non contraconfcientiam, vt
caligo & dubitatio , multa? omifsiones & vitiofi af-
fc jtus quibus malis fandi repugnant, nc ruant con-
rraconfcictiam:& credunt eadclcriper Filium Dci.
Hscccaligo & immundities in hominenon cxifti-
rnetur Iclc malum cfle, proptcr quam didum eft.
^fal.i43.2.Non iuftificabitur incofpcdu tuoomnis
viuens.Et tamcn Filius Dei vmbraculum eft creden-
tibus.Etfi igitur hzcimmundities eft in fanctis, ta-
men placcnt perfona? propter Filium Dci, fice acci-
picntes imputationem iuftitia?, iuxta illud Pfal.52.1.
Beati quoru tecta fiint pcccata.Item:Pro hoc orabit
teomnisfandus.Itcm:Siaclionescarnis fpiritu m ;r
tificabitisjviuctis. Hsecpeccata fupradixi nominari
Venialia.

D E S E X T A.
^«op1* *^'c primum cauedum cft, ne operum doctrinam
^ c*cnmcaufis cfficientibus iuftificationis confunda-
mus.Opcra enim non ad caufas cfficientcs,fed adfi-
rialespertinent.Quarcnc ftudiofihichallucinentur,
nonnulla huc adijcicnda funt,& dcclaranda vocabu-
b Mercedis & Mentu

Scripturavocat fupplicia malis, &pra?mia bonis
°peribus reddita Mcrcedis nominc ,vndc & Deus
J£*«<* ^Wa^-n^hoc eft,mercedis retributor dicitur.Hc-
Jj* g** Wor 11.6. Scd fcicndum eft,nomcn Merccdis, qua:
bonis rependitur openbus,vfurpari bifariam. L A-

E R A.

Iiquando enim fignificat non Dekitum * fc 1 plan£
gratuitu ofticij vel laborisalicuius dcbiti Prarmiumj
vt cum paterfamilias filio fuo vcl feruo pollicctur &
reddit aliquid non dcbiti prarmij,pro oflicio d:li-
getcr quidcmobito,fcd tamen dcbito. Debct cn m
iilius & feiuus fuo patrifamilias quxcunquc ad en s
gratiam & vtilitatem potcft pr^ftarc.his fi!ijs & fer-
uis, cumquse ccbent,quamlibet diligentcr pcifcce-
rint, ille non dcbct ( tefte Domino Luca? 17.10.) ne
gratiam quidcm, ncdum mcrccdcm. z* Aliquando ?ro 5otri*
autcm accjpitur merces pro compenfationc officij „cdcbita
autlaboris dcbita,vt Rom.^.^.Opcranti vcio mcr*
ccs imputatur non fccundum grariam,fcd fccundnm
dcbitum. Talis mcrcesa Deo nobis dcberi non po-
teft,nam nos filij & ferui Dei fumus, ficti toti & rc-
rectia Deo,& ab eius planc gratuita Lcnignitate
cundabonaaccipimus , in ipfo viuimi s, mouemur
& fumus.Qiiocirca dcbemus huic Patn & Dcmino
noftro,longc & plura& pcrfe ;tiora officia,quarn m
hac vita vnquam pra?ftcmus. Ac prcindc quicquid
Dclis nobis mcrcedis rcpendit,id conftat eum rc-
penderc nobis charitatc & benignitatc omnino gri
tuita,& non cx vllo aut debito aut condigno. Atque
lta vocabulum mcrcedis accipitur dupliciter 1 gene-
raliter& fpccialitcr. Gcneraliter quidem pro qua-
uis laboris compcnfationc:Specialitcr vcro alias pro
dcbita,alias non dcbita compcnfatione. Porro Me- Mcritutti
reri figniikat operam vel laborem pro merccde^11*4,
prxftare, hoceft, facerealiquid, quod non iuredc-
bes,pro quo tibi merccs dcbetur. ]am nos nihil Dco
omninofacereautprafftare valeamus * quod ei non
debcatur, aut proptcrquod ipfe nobis debcre pof-
fit,pra:ftitie ei operx vel officij merito.Proindefcn-
pturanufquam dicit,Sanctos cum bencfaciunt, ali-
quid mereri de Deo, fed fancti patres intcrdum **- eSJSl
T*2>c>nriwf hacvoce vtuntur* pro eo quodeft faccrc cc vfi ieni
Deoaliquid gratum,cui'quc Dcusmercedcm repen- tiUC%*
det,non debitam. Ita & Meriti nomcn, fi vfurpctur
proprie,certum eftfignificarealiquod officium aut
bencficium , cui merccs dcbcatur : quod ciim fandi
patres vfi-.rpant,abutuntur eo pro opcribus gratis
Deo, & quse ille gratuita mercede remuneratur. Et
HernaYdtu clare <&f»f:Noftra mcrita funt Via rcgni,
non caufa rcgnandirqua orationis formaexcludit
mcrita a caulis iuftiucationis,& ea tantum erTe ope -
ragrata Deo , quse requirit a fanctis. Qiiarc tametfi
pra;mia tribuuntur bonis openbus,tamen ipfa bona
opera merit«;ria dici ncquaquam poffunt , nifi du-
nfsima Catachrefi, a qua pijs omnino abftinendum
udico.

C a p v t itrii
O P ERA C H A % I T A T I

QVoniam in pra?cedcrtti caplte dc honis opcri- Pecerti
bus di<Stum eft, hoc loco vifum eft fpecicm fpccic
certam operum,qua? Charitatis riominantur, expli- J^jU™sA'
carc,& quatuortantumattingam,idquebrcuifsimc.

Prtmnm , quibus rationib.iS impelli debcat quif-
que ad prasftanda proximo opcra Charitatis. Deinde
difcrimen operum Charitatis lignificandum eft4
T errio locoregulas ponam, ad quasopera pr^ftanda
proximo,cxigendafunt. Poslremo loco pauca tefti-
monia dc opcribusCharitatis colligam.

Qrymtum ad primum atrinet , tria Coiifidcranda ■ c
funt,Efhciens caufa, obiectum & finis. Efjkiens x>n- impuifiu^
I ma cft mandatum Dci, cui omnes ci eaturas obtem- tres .
pcrai-e par eft. Secunda cft fidcs , quc- cfficax eft per Cicnfc
iCharitatcm. Ha:cenim pcr verbum iudicium for-
I r. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

390

CLASSIS II.

4co

mat, cor cxcitat , atque organ? gubcrnat. Tci tia
Spiritus fanctus, quo donat Chriftus credentes, quo
o'uicft5- ducuntur , modo fint veri Chriftiani. Obtetlutn , eft
proximus,noftro operc & auxilio indigerts, hic cor-
dc , orc & opere iuuandus cft , hoc nomine cjuod fit
proximus.Idque i.ratione creationis. 2. ratione fi-
militudinis. 3. rationc communis vite & humanz
focietatisratquc hxc communia nobis funt,non fo-
lumcum Chriftianis, vcrumctiam cum omnibusin
mundohominibus,Ethnicis & ludaris. 4. ratione
myfticicorporis. 5. ratione regcnerationis. 6. ra-
ticne vocationis communis piorum, cjuaad vnita-
tcm fpiritus in vinculo pacis vocatifumus, Ephcf.4.
3. 7. raticnchituixglorix.Atquehecquatuorpo-
ftrcma Chriftianorum propiiafunt, qua? coniuncta
mcrito nos ad preftanda ofhcia proximo incitarc de-
riniSl berent , ii vcl mica fidei in nobis cfict. Finis porro
quadruplex cft. 1. Gloria Dci. 2. Subleuatio indi-
gcntis proximi. 3. Excmplum & xditicatio alio-
rum. 4. Prxmium.fcddehisalibiplura.

Dtfcrtmen operum proximo dcbitorum , quadru-

2. Difcr

SmchariPlcx mihi videtur afsignari, Lucx 6.37. 1. Cordc

tatis.

non iudicare pcrperam de proximo , fcd candide de
ipfo fentire, femperquc mcliora dc ipfo fperare.
2. Ore non condemnare, fed potius benignc de ipfc
loqui,ac f nc caiumnijs in meliorem partcm omnia
accipere. Breuiter, voce quxrere proximi honcftum
nomen acincolumitatem. 3. Peccati in noscondo-
narc : Remittite,inquit, & remittetur vobis. 4. In-
digcnti adeiTe conlilio & opere.Confilio,quotics il-
lum a rccto abcrrarc vidcs .Opcre vero , alias dando
largius Eleemofynam, alias mutuando hilariter, e-
tiamfi iimilc officium ab eo non expc&es. Nam mc
tuare cum cxpectatione limilis officij vulgare ofri-
cium cft,ctia intcr Ethnicos & peccatorcs,qui non-
dumfunt in familiam ChriHi per fidem vocati.
3.B.cgula:. ReguU trcs funt: Ve[bum,Fidcs,Charitas:ha?c e-
nim tria modum prarftandi proximo officium facile
doccbunthomincmpium.1V^*r/j: Prou.5.16. Fon-
tcs tui dcriucntur foras, tuautem Dominus eorum
efto.Hoc vcrbum monct,vt non ita opes crfundas,vt
ipfc indigeas , ac ftatum tuum honeftc non tucaris.
F^Jmembracommuniaci: fdem corporis myftici
compleCti non dcCmh.Cbaritaf fidci ancillatur.
TESTIMONIA.
I. Luca? 6.36. Eftotc mifericordcs, ficut Pater vc-
ftcr mifericors cftrNclitc iudicare,& non iudicabi-
mini Nolitccondemnarc,& non condemnabimini:
Rcmittite,& remittetur vobis:Datc, &dabiturvo-
bis.Hic Dominus quatuor compledtitur, prarceptu,
excmplum , difcnmen operum Charitatis, & prse-
mium. 2. Matth.5.^42. Pctenriabstedato, &cu-
picntem mutuo accipcre, ncauerferis. 3. Iudicium
abfquc mifcricordia Iacob.2.i3.erit ei, qui nonprae-
ftiterit niifericordiam. 4. Matth.19.13. Mifericor-
diam volo,& nonfacrificium. $. Prou.19.17. Fce-
neratur Domino,qui mifcreturpauperis. r$. Rom.
12.10.13. Charitatcm fraternitatis inuiccm diligen-
tcs.l tcm: NeccfsitatibusfancTorum comunicantes,
pcr charitatcm finii alijalijs. 7. Ephcf.5.2. Ambu-
lantcs ui dilecrioncficut & Chriftus dilexit vos.

Poftrina
gcacra is»

C A P V T V.

VOCATIONIS S E V
officy cuiufjue oper*.

VAlde prolixam tracfationem inftituere opor
tcrci, fi iingula offkiorum generi, nobis ex-

plicanda cfTcnt. Qiiare gcncralem tantum doccn-
nam, qua? particularibus olficijs accommodabitur, Voctt-l0.
tradam. Vocationem vocamus vfitate alicuius offi- ni5^
cij fcu operis pcragendi funcTioncmlcgitima^cam- JJJ^
que duplicem facimus,Communcm & Pcrfonalen:.
Lla omnium piorum communis,ha?c propria fingu-
lorumeft. Elt fiquidem Communu vocatio, qualu- '°
mus per Euangelium euocati cxmundo,vt fimus
noua creatura, fcu fpiritualcs rcgcs feu ficerdotcs.
Quare regia officia & faccrdotalia a nobispreftan-
da funt,vt iuftitia induti limus,& in fanctitate exul-
tcmus,perpetua laude Deum cclebrantcs,ofTcrendo
lli hoftias placentcs. 1. fpiritum contribulatuur.
t. facrificium iuftitiar. 3. facrificium laudis, ac Yi-
tulos labiorum, confitcntium nomini eius. 4. ho-
ftias bcncficcntia? & communionis , quibus tWf
Tot/,id eft,oblcc~taturDeus,feu placemusDeo.5. ho-
ftiam rationalem propnorum corporum. Breuitcr,
omnem noftram obedietiam, quam in hac commu-
ni noftra vocationc prxftamm,iuxta ipfius volunta-
tem, facrificij nomine dignatur Deus , idque ob has
caufas. 1. Yt fciamus noftram obcdientiam Deo
placere. 2. vt fciamus Dcum cam fcrio requirere.
5. vthifcc notis,pijab impijs difcernantur. 4. Vt
extet teftimonium noftra: erga Dcum gratitudinis,
vnde facrificium Chriftianorum iv^pwnwV dicitur:
qua appellatione diftinguitur a ficrificio, quod tM>- '
■jxov vocatur: de quo in tertia communium capitunr
l.ilTe, vbi de morte & pafsionc Domini agitur, di-
cendum crit.Porro Regtummumtt, quod commune
omnium piorum eft , in eo confiftit : vt iam peccato
& mundo domiijemur , ac fupcrcmus ea pcr fidem»
qur mundo victoria cft, vt qux nos inferit in Chri-
ltum,qui folus eft mundi vidor. fetbtr

Ha.tenus de communi officio Chriftianorum, jjj.
nunc ad perfonalcm vocationem veniamus. Eft au-
tem Perfdmlh vocatio, legitimafun&io officij ali-
cuius,certx perfonx propna,vt vocatio ad impcran-
lum,ad doccndum, difccndum,opcrandum. In hac ^ ^
rcquiruntur multa. Prtmum^ vt habcat vocatio vcr-
bum Dei ■ non cnim poteft lcgitimum eftc , de quo
vcrbum Dei non extat in gencrc faltcm officij.Qua-
c hxc regula tcnenda eft : Omne officium facicns
ad confcruandos & aJ.iuuandos ftatus a Deo ordi-
natos, vtccconomicum, politicum, Ecclefiafticum,
mandatur primo & quarto prxccpto, atquc idco in
fe legitimum,licitum & fancTum cft.Si huc acccfle-
rit iufta & ordinaria vocationis defignatio,fit etiain
ofHcium lcgitimiimperfonx refpedu,& prxterea
cultusDci inconucrlis& (andis. Requiritur crgo
vt vocatio fit legitima,& rationc officij, & rcfpectu
pcrfonx. Sccundum,vt Fidcs& Charitas fint adio-
num in vocationc Rcgulx. FidcsDeum refpiciet#
moncbftque, vt ne quicquam in officio committas,
quogloriam Dei la?das:nccomittas quod rcquirit
officij ratio, nec fegnitcr facias opus vocationis in
confpecfu Dei, qui maledictum pronunciat, qui fa-
citopusDei fraudulenter. Charitas proximum in-
tucbitur, moncbftque ne cui fis iniurius, hoc cft, ne
vel curiose aliena inquiras tuo negleAo officio : vel
muideas i js, qui tc fortunatiorcs & prxftantiorcs vi-
dentur.vel contcmnas eos, quos tc inferiores putas,
feu qui viliorem vocationem videntur adcpti quam
tu: vel dolo vllo aut fraude circumucnias proximum
tuum in tuo officio & vocatione: vel fis -xKtakr^
quouis iuftitix& iuristitulo: Sed potius requirit
Charitas,vt in tua vocatione maneasquietus,&pro-
pria agas, adeoque omnia refcras ad vinculum &n-
dar focietatis , quemadmodum Paulus prxcipit fu S-
Thetfaionicenfibus. T crttHW , perpctuo rcfpicien-

dum

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4oi VO

dum eft ad verbum , quo nititur tua vocatio ,yndt
cofolationcm pctcs,fi quid aduerfi obtigcrit. Q****-
'«w,vocatio ad gloriam Dei & vtilitatem Rcipiibli-
Cfcin c|:a viuis,rcfcrcnda eft.^«iwr«wi,Cogitandum,
nihil fceliciter agi line Dco iuuatc,nullum enim of-
ficniiri elt,nullacjuc vocati^qua? non multum labo-
ris& molcftix habcat annexum. Vnde firpe in in-
uocationcm Deiprorumpendum,vt ipfe difficulta-
lcm r ro fua bonitate mitiget.

T csiimonia vocationU.

*• i.Corint.7.20. Vnufquifquc in qua vocatione
v°catus fuit, permaneat. 2. Ad Ephef.4.1. Hortor
cgo vos Yinctusin Domino, vc digne ambulctis vo-
catione, quavocati cftis,cum omni humilitatc &
manfuctudine. 3. Rom.13.13- Tanquam in dic ho-
ncfte amb.demus.

C a p v T vi.

t • ••.•:•♦>,;!• !■ j •' ' ..

v or v m.

.u \ / Otnm promifsio cft fpontanca, qua? Deo fit,
0tl' Y r t cft duplcx: Communc & Particuhrc feu
^uae. ^pcciale. Communr Chriftianorum votum cft pro-
mifsio , qua in vnius Dci , qui eft Pater & Filius &
Spiritus fanchis , nomcn inauguramur, pollicemur-
Sucnos illi omncm obcdicntiam , ac renunciamus
diaboloeiufqueoperibu». Hoc votumnuncupatum
m Baptifmo, conicfsionc,& Cccnar Dominicxfum-
Ptione confirmatur : Eftq-ie cxtra dubium pium &
frncl:um,vt quodhabeatmandatum Dei & promif-
>atf ^10ncm falutis. Sine hoc voto nullus adultus faluari
«td^poteft. r^rrtfM/^^fcupcrfonalc fcu fpccialc votum
X cft»quod aliquis fuafpotc Dco promittit. Hoc quia
<juplCx cft,pium & tcmerarium,opus cft prudcntia,
vt iltcrum abaltcro rccte diftinguas:quod vtfiat,
^ftio. quatuor nobis pcrpendenda funt. 1. quis lit is , cui
nuncupatur votum. 2. quinos,quivouemus.3. quce
rcs , quam vouemus. 4. quo animo votum nuncu-
petur.

*; Qnis cft,cui votu nuncupatur ? Dcus, qui dam-
nitfuo verbo omnes i$ihfy»*xci*f, qui clamitat:Fru-
ftra fc coli mandatis hominum. Vndc ha?c rcgula
c°lligenda eft : Quod nihil omnino vouere lioett,
nm confcicntiaprius ftatuatcx vcrboDei,placerc
^co, cui nuncupatur votum. Cum cnim votum fit
pars rcligiofa? inuocationis & confcfsionis Dei.ficri
dcbct fccundum verbum ipfius.

2- Qui nos,qui voucmus? Homincs fragiles. Vnde
^oncmur, quod votum aon dcbeat pugnarc cum
vocatione noftra.

3- Quce rcs qua vouemus? Hic tria funt pcrpcn-
ncnda. 1. an rcs fit pofsibilis , & in noftra manu
pofita. 2. an gcnus voti in communi voto induda-
Ulr- 3- an ncingrati vidcamur,contemncntescrca-
uiras Dei,q icas nobis contulit vtcndaspro com-
^oditatc noftra cum gratiarum actionc.

4» Poftrcmum, quod propofui fpeccandum eft,
*\no animo quis votu nuncupct. Hic admoncmur,
Sl,o rcfpiciat is , qui vouct. Dcbet autcrri rcfpiccrc
au* tcmpus Prsetcritum vcl futurum.Si ad Praterkun,
rcMt>icit , erit votum aut excrcitium poenitcntia», aut
^r?tiarum actionis tcftimonium. Si ad Futurum re-
^P^itjCo pcrtincbit votum,vt voucntcm cautiorcm
rcddat,vtquc ftimulis quibufdam cum ad pictatis
«fticuexcitct.

t v m: 402

Porrd omnc votum peccans contra has rcgulas, Coftdu-
vt impitim, refcindendum cft, nullum cnim vincu- p°rio*JJ*"
lum efie poteft,vbi quodhomoconfirmat,Dcusab- r.guh>.
rogat. Sequcnda igitur in temerarijs votis Rcgula
eft:In malisprcmifsis,rcfcindc fidcm.In turpi voto,
mutadccrctum. Afalum quod promtfifH (inquitBcr-
mrdus)nonficias:<juod t»ca*te voutfit,non tmpleas.\m-
piacft promifsio, quce fcclcrc adimplctur. Proinde vota
Vlonachus qui vouct Monachifmum ^ aut facrificu- monaih-
ius qui ccelibatum vouc, poteft & debct bona con- flbftum^
fcientia votum fuum refcindcre. 1. Quia fuum mo-
nachifmum & ccclibatum pro cultu ceftimat contrl
pnmam regulam. 2. quia tcmcre nuncupantur ?b
ijs,quibuspra?ftandifacultasnon cft. 3. quiainvo-
to communi^vt in gcnercmon includuntiir,im6 po-
tius pugnant.Apcirc cnim cum Voto communi pu-
gnat,colcre Dcum mahdatis hominum.

Porro crrores Papiftarum dc votis funt plurimi. E"'JJJJ|
Primum cnim votum cfTc opus fupcrerogationis di Se^voiis.
cunt. Deinde, faclum cum voto magis mcritorium
cftc, quam finc votofactum. Tum voto matrimo-
nium folui.Pr^/tfr^votum elfi? opus confilij,& non
prarcepti. Scd has nugas miflfas faciamus , quia tan~
cum funt otioforum homirium fomnia. Qiiarc con-
tra ifta omnia harc tcncatur dcmonftratio. Nullum Refinaii-
opus lcgcDci comprehcnfumieftffpcrerogationis, tUr'
autconfilij,necliberum,fed necefianum s quia fcri-
ptum cft , Cum omnia tcccritis qua? prcrcepta funt
vobis,dicite : Inutiles ferui fumus , quod dcbuimus
faccre,fecimus. Omnc opus Dco acceptum, eft legc
Dei comprchcnfum.Nullurri opus igitur Dco acce-
ptum fupcrcrogationis aut conlilij eft, ncc libcrum,
fcdnecclTarium. Vndc rclinquituri votum legc Dci
non prgceptum,faltcm in gencfc facti,Deo minimd
placere. Quodautemomnc opus Deoacccptum lc-
geDci comprehenfum cfTc oporteatj manifeftnm
cft,nihil cnimplacct Dco finc fidc.Itcm:Frufira mc
colunt mandatis hominum. Hac demonftrationc
contcnti fimus,relinquentePapiftisfua devotisdc-
liria.Porrbteftimonia de votis extant plurima,Le-
uitici 27.Dcutcr.23.Baruch.6. Nahum i.

C A P V T VII.

CONSCltNTlA.

QVia fiepius confcicntia* facta cft mentio,hic
nonnulla dc ca adijciam.Multa fane & Philo
fophi & Poetae dc confcicntia bona & mala fcri
bunt. Plato in Politicorum primo, confcicntiam
bonam *V "«tf yw^tfi^nt vodt. luuenalis majam de-
fcribit,inquicns:

Curtamenhos tu
EuafiffeputeSyfUos dtri confacnti* fatti
sjfyiens habet attonitos^ & f*rdo verbere ctditt
Pcena autem vehemensyac rnulto fkuioriUis-,
Qiias aut Ctdtttu* grauis tnuemtaut T^adamanthwsy
7\(offe dtcquefHumgrsiart in pettore tefia**

Vtramque flmul definit Ouidius vt artifcx, hifcc
vcrbis:

(ftnfcta mens vt cuisue fua e^ita concipit intra
Petlora^pro meritis,Jpew^ue,mctt'tm^ue fnis.
Vcrum quia haec philofophica & poetica do<5tri-
na de confcicntia,impcrfccta & l.cgalis cft, fufius dc
ca dicam,& quatuor t rdinc exponam. Trtmumy dc-
finitioncm generalem trzdim.Detnde rcgi;las dcfa-
ctis indicabo. T^/i0,nonnu]la de differentijs con-
fcientiac bonx & malx adijciam. Poslrcmo, quccftio-
ncs funt cxpcdiendx tres.

Philofo-
phorum
& Pocta-
rum fen-

MefhO-

dus do-
clriiiedc
confcien-i
tia.

Regula
triplcx-

40$

1. Ex vcrbisPauli, Rom.i.i$. Defimtto gcncralis |
onisA- cxtrui poteftOftcndunt,inquit,opus lcgis fcriptum

nalyils. jn cordibus fuis, contcftante eorum confcientia , &
intrafcfe rationibuscxcufantibus autaccufantibus.
In hocPauli diito quatuor funt diligcnter expen-
dcnda. I. dicit opus lcgis fcriptum etfc in cordibus
corum,hoc opus lcgiself. difcrimen honcftorum &
turpium. 2. dicitcoshocoftcndere. Namdumre-
ligtonem inftituunt , oftcndunt Dcum colendum;
dum puniunt turpia & iniufta fcclcra, honeftatcm
& iuftitiamcolendamteftantur. 3. prouocat adin-
ternumteftimoniumconfcientia». 4. qualis fit ille
teftis dcrinit,intra fcfe Kiytvu.vv , hoc cft , rationibus
Cxcufantibus au.t accufantibus. Nam cum dicit in
mentem venirc rationcs , quibus gcntcs quod recfi
faftum cft dcfendunt , & quod malc & turpitcr fa-
ctum cft , accufant & rcdarguunt, iuxta regulam o-
pcris lcgis cordibus infcriptam, apcrte derinit c mi-
fcicntiam clfc naturalcm quandam lcgis intelligeu-
tiam,qua> vt honcftc facte probat, ita turpiter com-
miifa detcftatur. Vcl vtclarius fortc dicatar : Con-

Dcfiaitio- fcicntiaeft iudicium mcntis pctitum ex legc, de ra
&o,quod iudicium fequitur aut lartitia, aut trepida
tio incorde. Conftat itacjueconfcicntia Syllogifmo
pra ftico & motu cordis,lyllogifmum practicum na

Partes ' turaliter comitante.Huius fyllogifmi praftici maior
cft regulaccrta,huic rcgul£,cum accommodatur pcr
rationem factum in minori, concluditurmentisiu-
4icium,quod naturalitcr fcquitur aut lgtitia aut tre-
pidatio cordis. Hanc effe veram confcientia? dcfcri-
ptioncm ipfa confcicntia in omnibus teftari poteft.

2. Regula autem triplex cft, vna naturalis, lega-
lis alia,tertia Euangelica. NaturalU rcgula r&uxifWf
dicitur:& cft fcintilla quxdam lcgis aaturx,qu* ad
uerfatur vitijs , & mala pcrpetrata continuo arguit,
vt,Deus colendus eft,honcltefc&anda, & turpia fu-
gienda,Syntercfcs funt. Quidam idco hanc regulam
hoc nominc appcllari putant , quia pcrtinent ad
c mfcruationem hominis , ne fc pcccati maculis in-

Excinplu. uoluat. Ex hac rcgula©cdipus &Iocafta matcr fic
colligunt: .

Turptter fitla funt Cupplicio digna.
Tfys commtfimui turptjjimum fattum , nempe inceflum

neftndtjfimum.

lgiturnosfumusfccUrati acfupplicio digni.

Hunc fyilogifmum tanta mcndum trepidatio eft

fccuta,quod non fuftinentes tam graue onus, ille o-

c ulos cruerit, netantis maculis inuolutus afpiceret

., hunc folem, h^claciuco vitam finicrit. Contra, So-
Dmimile r r 1 ... 1 r ,

crates accuiatus,lc lta colngcn io conlolatur.-

Honefte agere->ac benemeriturn ejfede rcpnbltca, eji

gloriofum.ac pramio dignwn.

Egohonesie egu

Igitur non cdpandus fum ^fedgloria potius & pramio
A'%wu, ejuod dumhommes neganttdij vnmortales cumu
hte Urgtentwr .

Hanc collcctioncm la?titia qua?dam animi eft fe-
cuta,qua lcniuit pra:fcntcm dolorem. Scd quialux
Euangelij illi dcfuit, eaentus non refpondit. Nam
ira Dei manct fuper eos, qui non crcdunt in Filium.
^yiitera rcgulacft lex Dei,(\\.\x dccalogo continctur:
cui ctiam iubijcio legcs magiftratus, cuius nos fi>b-
diti fumus , mpdo nihilpr.ecipiant contra naturam
Excmplu aut fcriptamDci lcgcm. Hxcrcgula adduocapita
Saulis. rcfcrtur,ad obcdicntiam ergaDcura,& iuftitiam in-
tcr homines. Ex hac rcgula Saul fic colligit : Aut
,Deoobcdicndum,autpcena?cxpechinda% Eq;o Dco
non obcdiui,fe 1 contraipfius mandatum feci.Igitur
Dcus mihi irafcitur, & infligit pcenas. Hunc Syllo-
gifuuun fccuta eft tanta trepidatio mcntis, quod

CLASSIS II. 404

tandcm dcfperauerit.Vcrum Iofeph in JE gypto fo- piisimii'
licitatusadadulterium pcrpctrandum, & talfadeia-
tione coniectus in carcere , ita ratiocinatur cx regu-
iaimmota lcgiscV voluntatis Dci : Deo probantur.
honcftafawla,cifque promifit prarmia. Ego honcftc
feci , nolcns aifentiri,impudicx adultera?: Igitur
Dcus tuebitur iuxta fuam promifsioncm, mcam in-
noccntiam. Hunc Syllpgifmum fecuta eft lxtitia
cordis , qua in carccrc crexit animum, doncc cum
Dcuslibcrauit,& amplifsimo prarmio donauit,pro-
ptcr feruatam caftitatem. Tertia tegula cft ignota ra-
tioni ac lcgi,qux eft vox Euan^clij dc rcconciliatio -
ne, & peccatorum rcmifsionc proptcr Chriftum-
Qj,i credit(inquit veritas)in Filium, habct vitam a*-
ternam. Item : Oranis qui inuocauerit nomcn Do-
minijfaluus crit.Ex hac rcgula Dauid commiiTo ho-
micidio & adultcrio fic colligit : Dcus promittrt vc-
nia pcenitctibus & credcntibus. Ego tantis pcccatis-
contaminatus, doleoob pcccatu turpitcr commif-
fim, &in ipfumcrcdo. IgiturDcus mc recipictiri^
gratiam,etii indignum, & multis cnormibus pccca-
tis contaminatum.I-iunc Syllogifmum fecuta cft in
corde Dauid tanta lxtitia,quod non folum ferccon-
ciliatum Dcoputauerit,vcrumetiam inter cosnu-
merauerit,quorum Deus peciuiarem curam habcat.
SicManafles,Petrus,Paulus fccrexcrunt. . -r- ~f

Ca?terum,quia confcicntia talis, cx rcgula Euan - QSafflJ
gclij valde tcnera cft,nonnulIa dc cius ccrtifsimis fi- ? ^"bo-
guis , ac vcluti fulcris dicam , ne quis ( quod' multi,
proh dolor, faciunt ) confcicntiam fuam inquinatif- ide^U
firtnm pro purgatahabcat.Suntitaque quatuor ful-
crabona; confcicntije. I. Primum & precipuum eft,
FtduciaChrislty qua ftafuitur ciXe rcmiflfum pccca-
tum, iuxta illud : Bcati omncs qui confidunt in co,
II Sccundum c&Bonum propofetum , quo abijcitur
pcccandi voluntas. Qai cnim in animo habet ali-
quando pcccare,fldem quidem ia&arc potcft, fed ea,
prorfus vacuus-eft.I I I.Tcrtiu ardes Dejidertum vita
totam in pofterum approbandi Dco veris cultibus,
inuocatione, gratiarumaulione,pfa:dicationc Dci,
dileff ionc Dci,dilecl:ione crga omncs. 1 1 1 1. Quar-
tum,cft Stwtla in cuiufque vocatione ^«r^.Nam qui -
fuos negligit (inquit Paulus)abncgauit fidcm, & cft
infidcli dctcrior. Hanc confcientiamClemcns Ale-
xandrinus Stromatcon libro fexto, pag.184. iri fto-^
rentinis excmplaribus,dcfcribit in hanc fcnfcntiam',1
inquiens: IZona corfcicntia (quam vna voce«W^f<-
JV/cv vocii)pietatem erga Denm>& iuftitiam erga bo-
mines tuetur . animam cogitationibtu caTtis i verecundis
fermontbm Criuffis alionibus puram confcruans. Hoc
modo virtute a Domtn» prjccpta,anima medttatur dmi-
na: malum ejuidcm nih.l altnd quam wfcitiam, &aUio-
ncm cum retla ratione pugnantem exiflimans. Pro omni-
bus pr&tcrea Deo gratias agit, audtcndo tjua iUsta funfj^
le^cndo dtuina, qu&rendo vera tper oblationem fanElam,
per precationem beatam, landxns, celebrans, bevedicetis*
pfallens.H uiufmodt anima ne ad momentnm ^uidem tem-
porUvntjuam a ^Dco aucllitur. Hadenus verba Cle-
mentis rcddidi ytpotui. Et profecf.6 omnibus pijs
conandum eft,vt huiufmodi fuam effe confcicntiam
vere affirmarc pofsint.

5. Tcrtiolocopropofui de diffcrcntijs confcien- pei'^
tix, nam alias mala,alias bona dicitur. Sedvtraquc l}\^t
nunc vere , nunc falfo ita nomihatur. Hic primum
obferuandum,quod has difFcrcntias non fumat con-
fcicntiaa iudicandi facultate, qux naturalcdonum
cft,ideoquc in bonis numcrandum^quod donu nunc
y.'rir^tov ?sucr/x^,nunc lux mcntis,& diclamcn rationi?>
nuiic aaturalis iiber,nunc alijs nominibus dicitur.

Scd

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

40 j

Hafi

^edhas qualitates accipit ab his tribus: faclo prxte
nto,affejtu cordis pr&*fenti,& euentu futuro.Nam I
mens fibi confcia rcCti facti cft, lartatur & fpcm bc-
nam fouctf qux &yA$» >*mto c!l, vt Pindarus ait)
Confcicntia bona dicitur. Contra,<i mcns fibi fcele
"scon.ciacft, trepidat, mct-uit-pccnas, confcientia
Conf <^c'tl'r* ^inc vtriufquc dcrinitioncs cxtma

BT mUS' ^°"fcicntia bona eft iucunda bene acta» vita
^uuj. recordatio, cum fpe & expeJlationc iaeti euenti s.
icu,cit la-tus & iucundus motus cordis,cum fcientia
J*wi facti coniunv5tus,proptcr cjuam copulam Con-
ia (Jicitur,& nonScientia. Ma!a vero Con-
lcicntia eftjiViala ac crucians tnale* actae vitas rccorda-
^o^ciim metu pcena:coniuncta.Sci!,mala confcien
tiaeft triftis ac crucians motus cordis , cum fcicntia
f*J Cr*?* focinoris coniuncta. Porro confcicntia bo-
*uiv, ialio dicitur,cum rcgula facti putatur vcra & non
c^,& fachim congruit cum rcguIa.Mmachus habct
'cg"lamde fua Mifla cclebranda, quam cum celc-
Prat , habet confcientiam quidem bonam , fcd falso
b-nam.Ontra,fi negligit,habet confcientiam ma-
«m,fed talso malam.
^;*10* 4- Iamcjua'(Honcsdilucnda?reftant.P^OT4,anli
i. j*** g'oriari ob bonam confcicntiam?ad quam Pau-
jj'srefpondct2.C< r.T.i2.Hcceftgloriationoftra,tC'
jnmonium confcientiae noftre.Atcmtra idcm Pau-
«»s i.Cor.io.i7.Qin gloriatur,in Domino glorietur.
*Wpondeo, Qjlibet potcft in fuis rccte ractis glo
riari,fcd non cxtra Dominum. Quarc has tres excc
ptionesconftituamus. I. vt quicquid habemus bo
ni» Dco feramus acceptum , nihil nobis arr gantcs.
** vt retineamus illud flmdamentum, In fola mife-
ri£*>rdia Dei fitam cfle noftre falutis fid uciam.III.vt
!n *°io bonorum omnium autore acquicfcamus.His
^-^slundamentis, bonaeft, imo ncccflariagloria
Jjoverainredefaclis, quae gloriationon eritThra
lonicus raftus , fed approbatio confcientiar recte iu
*-<?lcantis. Altera quaftiocft, Vtrrm erronea con-
lCntiaobligct, necnc? Confcientia eironea obli-
8'^jfic intelHgendo,qu6d faciens contra,peccet : ta
j^n quia illaobligatio nociuaeft , cum di ina legc
°mo ad contranum obligatur, Deus obligatio-
nern»qua» eft per confcientiam erroneam, no/i acce-
, ^at,Qijicquid enim fit vcl rcpugnantevel harfitan
^c vd errantc confcientia,peccatum eft. Tirtin quae-
10 c"^num fatis fit cuilibct homini confcientia bo
na apud femctipfum ? Auguftinus rcfpondet, duar
^n Unt' corifcicntia & fama. Confcicntia necclTaria
tibi,& fama proximo.Vcrum fi conaris fama? con
11 ercquantumpoteris,& nihil proficis,fecurus eftc
°na confcicntia apud Dcum.

VETVS HOMO. 406

homo & nouus non jn diuerfis hominibus fed in ijf-

C a p v t vii

V £ T V S H O MO ET N O V V S
^ homoieorur/ijue dtHerfaftttdu.

S»«»a*. Y/ Etus Homo & Nouus homo , mctonymia
^«r. V Hcbraicadicuntur.Namfubftantie feuf bic
c" nomcn pro adiunct.oponitiir:& Epithcta diuer-
a 'tudia innuunt. Duplicitcr autcm confiderantur

*'auascnim vtintcrfcopponi ntur,rcnatus& non re-
natus: expcrs fidci regnique Chrifti,& vtrirfqiit
C()nfors atquc particcps: ille vetus, hic nouus h- mo
. 'cltur.Vctus quidem,quia detinetur in Cax originii
ln,^itia & pcccato:Nouus vero,quia iam a peccato
^oiolutns per fidem in Chriftum, regcnciatus eft,vt
lt noua creatura.Dcrinitur autcm ad Hphcfios quai
4 °>Nouus homo, hoc modo : Qui fecuadurri Dcum
* crcatus cft, in iuftitia & fandtitate vcra. Aliis vctus

dem,hoceft, in regcneratis opponuntur. Vt enini
primo modo Nouus dicitur proptcr ridem , ita fe-
cundo modoNouu? dicitur , propternouos fr. clxs
noua? arboris, hoceft, propternouam obcdicntiam
& vitam,qua:fcquitur lidei iuftificationem.

Quodautem in his,id cft, regcncratis Spiritu op- spiritas
ponitur, vctus homo dicitur. Vndc Paulus vctcrcm k c ro
hominem intcrdum Carnis vocabulo,& nouum Spt- ^Uld*
'tfM appcllationc def gnat : Idque duplici metony-
mia. u carnis & fpiritus vocaoula non pro fubilan
tijs,fed pro qualitatibus vfurpat. 2. caufam pro cf*
rectu fumitmam vt caro.hoc cft,carnis vitiofitas pro
rcbcllione,ita fpiritus pro m tibus fpiritualibus,qui
cxcitanturperSpiritumfanctum, accipitur. Verum
Sxtermu\\omo & InterntuaMa dicanturrationc. Efl Ejctern«
cnimexternus homo, quicquid ad prsefentcm feu jjjj^jjjl"
rerrcna vitam fpectat,2.Corint.4.i6. Eft autcm du- mo.
p'cx vita,tcrrcna & ccelcftis. Vt igitur confcruatio
cerreius vita?,qusenon tantum a?ta:is flore,bonava-
ictudincfedopibusctiam^honoribusjamicitijs & a-
lijs fubfidijs continctur, exterior horho dicitur : ita
interiorhomo eft conferuatio cceleftis vita».

Porro vcteris & noui hominis Dtnerfa ftudU ad r;m«fa
Galat.5.i9.&c.dcfcribuntur,& fancti pcrpctuam lu- ^""ish^
ctam vetcris ac noui hominis in feipfis experiuntur, mln^ftM
vt Paulus de fcipfo teftatur,Roman.7. C^tcrilm, 1.
Corint.15.47. eft alia hominis diuilio. Homo pri-
musTerremUy Adam. Sccundus fahslif, Chriitus, Terrenot
que; diuifio pcrtinct non ad fubftantiam.fcd ad qua- & caic-
iitatcm & vim vtriufque. Qaemadmodum enim ab ftu%
Adam habemus,vt viuamus in hoc mundo tan-
quam rami a radice : ita Chriftus nobis principium
cft & autor cceleftis vitar.Hoc adijcere volui propter
Vlanicha?os , qui perperam hxc epithcta adfubitan-
tiam rctulcrunt.

TESTIMONIA.

1. Ad Rom.fj.Vetus homo noftcr crucifixus eft,vt
aboleaturcorpus pcccati,vtvltranon fcruiamus pcc
cato. 2. Ephef.6\ Dcponitc fecundum priftinam
conucrfationcm veterem homincm, qui corrumpi-
tur fecundum defideria crroris. Rcnouamini autcm
fpiritu mentisvcftra:, & induitenouum hominem,
qui fecundum Dcum crcatus eft,in iuftitia& fanfti-
rateveritatis. 3. Colofl.5. Nolitc mentiri inuiccm»
cum exueritis veterem hominem CiUQ membris fuis,
?c indueritisnouum, qui rcnouatur in agnitionem
Dei lecundum imaginem cius,qui creauit eum.

C A P V T I X.

LITSRA ST SPIT^ITVS.

QVia quidnouus & vetus homo fit expofui- Vtilit»
mus,non intempcftiuum forte crit, nonnihil Jj1'^*0"
lic adijcere de SptntH & Lttera. Huius enim rei re- un*'
ta cxplicatio g^minum parict nobis truclum. Pri-
niim cnim liberabit nosab errore Origenis & Pa-
piftaru,qui has voces ad interpretationc fci iptura? re
ferunt. Na Grammaticu & Litcrale fenfum intcr-
-rc atur litcra,quam dicunt occiderc: Allcjg' -ricd ve
r6,Spiritum quem dicunt viuificare: quo lane crro-
i-e nuUus pcftilcntior efle potcft : apent enim non
folum feneftram ha:reticis omnibus ,ad racicndum
uiodlibct ex cjuolibct, vcrumetiam fidcm cxtin-
guit,qua? cxGra.nmati ofcnfu& literali toncipi-
:i r & depcndet. Dcinde& hunc fructum pcrcipic-
mus, n od magis fimus amatui i vcrbum Dci , cum
illudnequaquam in tot Protheos transformandum

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

407

C L A S S IS

Litera
quid.

Spintus

noucrimits , & ftatucrimus Deum dare & perfpiec
e«o"m5 Per verbjm mum nobis l°qui- Porro occafioncm
Ori°geni$ iftius erroris fumfit Origenes cx difro Pauli, 2.Cor.
kutcra vbi 1,c locIlutlir Apoftolus .Qi i nos fccit ido-
U"a' ncos miniftros nouitcltamcnti, non litene fed fpi-
ritus.Nam literaquidem occidir, Spiritus autem vi-
uificat. Hic quid pcr litcram & quid pcr fpiritum fi-
gnificctur, ambigitur. Vcrum vt ad huius rci n >ti-
tiam pcrtingamus,primiim quid litera,quidque Spi-
ritus in gcnere fint,videbimus : id quod cx collatio-
ncpluriumlocorumfacilc dcprchedctur, Rom.7.6.
Vt fcruiamus innouitate fpiritus, & non in vctti-
ftatc litera?.Rom.i.2Q.Circuncifio cordisin fpiritu,
non litcra. Ad Connthios opponit fpiritum Du vi-
uitabulis lapidcis.Ex hislocis apcrtttm eft,perv-
trumque fignificari docrrinam & opus,fed nomina
illa difFerentias faciunt : vt litcra quidcm iit dodnna
vel opus incfficax fine fpiritu fancto, intus in corde
efficaci: Spiritus vero fit doctrina vcl opus in cordi-
bus virtute fpiritus Dci efficax. Non igitur harc vo-
cabulaad interpretationcm pertinent.fcd ad vim
fruchtmque rcferenda funt per mctonymiam fiuc
mctalcplin. Litera proindc erit doctrina totaDei,
fcripta, lc&a, intellecta, atqueadco omnc opusho-
minis iinc cfficaciafpiritus intus corda rcnouantis.
Lcx ergo eft litcra, U militcr Euangclium , item Sa-
cramcnta,& omnc opus, quando iila fola funt , fine
fpiritus energia,& faiutari in corde motu.Ita contra
omnis doctrina,Lcx,Euangelium,Sacramentum,o-
pus , cum viuo fenfu cor penctrant , Sptrttu* funt, &
non liteia.Brcuitcr,cuminefricax manet aliquidjli-
tcra en.cum cfficax cft,fpiritus nominatur.

Sed quomodo hacc intcrpretatio congruit cum
Pauli diclc? Literaoccidit>Spiritus viuificat.Si om-
nis doctiinafine fpiritu eft litera, occidit vtiquc,
quarc pra?dicatio quoque Euangclij vidctur occide-
rc, quod dictu abfurdum vidctur ? Refpondeo, Ncc
Lcx,nec Euangelium fimplicitcr occidunt, fed pro
ptcr eucntum mors & vita illis tribuuntur. Cum e-
ritm Icxauditur,& non adigit homincm ad Chri-
ftum viuificatorcm , dicitur occiderc propter talem
euentum-nam is qui fic lcgcm attdit,incurritin mor
tcm.Similiter ciim Euangelium prxdicatur,lcgitur,
intclligitur,dicitur occidere, non quodfit Euange-
lij occidcre,fcd quia talis euentus cft corum,qui non
crcdunt Euan<relio prardicato. Atquehcc cft, quod
dicit Simcon LUC.V34. Chriftum cifc pofitum mul-
tis in ruinam. Itcm Ioan.3.36. Qiii non crcdit, ira
Dci manetiupcrcum. Sacramenta itidemdicuntui
occiderc,non inftitutoris confilio,fcd ex euentu,Sa-
cramcntisfacriicge abutcntium, iinc fidc & timore
Dci.

Legw & At j it1 intcHiorcnda funt,cum litcra & fpin-
natuu. tus fcorlum dicuntur dc lege,Euangclio, bacramcn-
tis, opcribus. At fi coilationem inftituis intcr vctus
cv nouumteftamcntum,fcuintcrlcgcm & Euange-
lium, qucmadmodum Paulus facit, i.Cor.j.alio re-
fpe&u dicutur. Navbiadhanccollationem venitur,
vere & congrucntcr dicitur, legis naturam eifclite-
' raliter doccrc homines, ita vt vltra aures non penc-
trct. Euangclij autcmnaturam ciTefpiritualiterdo-
ccrc, quiagratixChriiri fit inftrumentum. Qxite-
nusitaque Lex & Euangclium opponuntur, dicitur
illa litcra occidcns ,hocfpiritusviuificans, quia
illiusprxdicatio fine Chrifto mortua eft,
huius pradicatio viuificum falutis
minifterium cxiftit.

FINIS SECVNDi

clafsis.

EXPLICATIO CAPl-

T V M

C L

TERTU

A S S I S.

C A P V T I.

PR^DESTINATIO.

Vemadmodum doctrina praedcftina- DoftJ»
tionis longe vtilifsima cft , modo rite
acfobrie tractetur. Nam seterna Dci
praedeftinatio cft fundametum & pri-
ma caufa bonortim omnium,qua* a
Dco percipimus: Ita nullibi periculofius erratur,
quam hic , vbi a vcrbo tradito ad humanas cogita-
rioncs deflectimus. Qiiare confilium Pauli in hac ^
doctrina fequamur , qui immenfam Dei bonitatem d0 c0ti'
in ca confiderandam proponit : ad gratiarum actio- da^
ncm incitat.inde pcrit faiutis credentium certitudi-
nem, pcr eamque omnia meritahumana deftruit.
Hic enim verusfons eft, vnde hauricnda cft diuinac
mifericordiae cognitio. Hic os obftruitur omnibus
nominibus, ne quid fibi arrogare aufint vel qucant.
Idcirco meminifle oportet finium huius dod:rina!»
quos Pai lus tradit , & quxrendi non funt alij fincs»
pftetct & contra verbum Dci in noftri pernicicm»
quemadmodum multos feciiTcproh dolor,manife-
ilum cft.Ha^c praefanda duxi, vt ftudiofi non abhor-
rcant ab hac doCtrina , fcd de ea formet iudicium tt
Scriptura &: vcrbo Dci,non exhumano cercbro.

Vt autcm ordincm aliqucm in huius myfterij ex-Hj*J J
plicatione teneamus,fcx excutiendaproponam,quar » ^
in praedeftinationis doCtrina prfcipua momcnta vi- du».
dentur. Pmmm enim rcgulas quafdam tradam, qui-
busconfirmabiturcofcientia,neStoicse opinioni de
prsedeftinatione fubfcnbat. Deyidt, quis fit ordo in
praedeftinationis ncgotio dicam. Tertto , vnde iudi-
cium deprxdeftinationc iit petcndum, exponam-
Otitrth, pra?ccftinationis definitionem ex prioribus
capitibus colligam. Qtiinto, qualis fit pra:dcftinatio-
nis certitudo, vndc'quc pctcnda fit , oftendam. ^P^
(Ircmo loco adijciam nonnihil de finibus & vfu prar-
deftinationis.

%eguk itaque obferuandx hce funt. I. Nequa-^^,
quam ex ratione, fed cx folo vcrbo Dei noJ>is pate- ^tcfi-
racr,o,iudicandum eft de praedeftinationis myfterio.
Hxc rcgula confirmatur ex co, quod aliundc non vt
de voluntatc Dei iudicandum , quam cx vcrbo. Re-
gul* vfus, vt excludas ex hoc negotio Stoicas de ne-
ccfsitate opiniones,quibus tollitur contingcntia, ^
laeditur-gloria Dei,prauique mores confirmantur,#
Epicurifmusinuchitur. II. Promifsio gratise eft
niuerfalis. Confirmatur rcgula multis tcftimonSr5» :
Matth.11.28. Venite ad me omnes, qui laboratis &
oncrati cftis , cgo reficiam vos. Ioan.3.1^. Sic Deus
dilcxit mundum,vt FUium fuum vnigenitum darct»
vt omnis qui crcdit in cum , non percat , fcd habcat
vitam ajternam.Rom.3.22.Iuftitia Dei per fidcm U"
fu Chrifti in omnes,5c fupcr omnescredctes. Ron>
10.12 ■Idem Dominus omnium, diuesin omncs, qlU
inuocant eum. Rom.11.32. Conclufit Deus omncs
fub inobedientiam, vtomnium mifcreatur.
1.4. Dcus vult omncs homincs faluosfieri. lfa-53- .
Omnes nos quaii oues crrauimus , & pofuit Don^i

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

nus in in|quitatcm omnium noftrum.Vfus re-
gl,la: eft , vt hanc vniucrfalcm promifsioncm nobis
^ccommodcmus,aciuxta mandatum Dci Chriftuin
mduamus,qui omnes ad fe vocat,& omnibus fua be-
l.neficiagraiisonccrt^tjeaccipjen(jat ^ ■tf0ncftv&-

^^"r^-apud Dcum.Hxc regula exprefft traditur
Rom.z.ii. A6t.10.34. Vcre comperio ,quod non fit
^'•«Wa^iK Deus , fcd in omni gcnte, qui timet
CUm>& operaturiuftitiain^acceptuscftipfi. Ephe.6*.
9« Scicntes , quod & veftcr ipforum Dominus eft in
Ccelis, & fa&9»trtK*\4«. non eit apud eum. Galat.2.6.
^«nonam hominis Dcus non accipit.Deuter.10.17.
Circuncidite prsputium cordisvcftri, & ccruicem
Vcftram ne induretis amplius, quia Dominus Deus
Vefteripfe cftDeus dcorum,& Dominus dominan-
^uim,Dcus magnus & potens & tcrribilis > cjui per-
lonam non accipit,ncc muncra.Verum ad huius re-
gula? dedarationcm , nonnulla ancribam ex Com-
nicntarijs Philippi ad Romanos, cjui f Ic ait : Ffitate
defcribttur accepttoperfonarum ejfe ydare *a»a/ta inx-
ynakbtu. Ontur autern fcntentia probibens <g&7 uto?.»-
-i^v exfinttbus W&itU* luslitia efl ajua/ttasy fed ordi-
n<*ta fecundummenfuram a/tejmmyvtyludexturn efl tu-
fitu-i cum s.ejua/iter menfuram feruat ipunit fontes $ de-
fendtt innocentesynec dtfcedtt amcnfttra propura/ia ac-
ctdentia tn homintbtu , & contra hanc menfuram faccre
%n^ualitas efi, cjus. efl tntusla ef tyrannis. I deo ckrn di-
€i*ur:Apud Heumnon cfl acceptio perfonarumy trtbuitur
** laus tuilitu & acjua/itatis , cuius hs.c menfura eil:
Vtiiuerfaliter irafatur T>eus peccato in hvmine: vniuer-
f*hter <y reciptt omnes ad medtatoretn confugtentes.
Hanc menfuram fuo fapienttjfimo & iuslo confilto fan-
*u>t£) vulttrnmotam ctfe.Et fingereyfuod nonferuet hanc
tjnalitatem^fi tnbuerc ei<a&9waiiy»\iwr. Jdco & Pau-
ksinquit, i.Tim.2.4.Dcus vult omcshominesfal-
Jjos ficri.Hactenus prxccptor.Vfus reguta cft,vt ip-
Jum opponamus Stoicas opinioni & imaginationi,
qux fingrt , in Dco inxqualitatcm efle : & confole-
^rnos, quod Deus f ta?qualis , vclitquc omnes ad
^ediatorem confugicntes recipere finc omni perfo-

* narum acccptionc. 1 1 1 1. In Dco non fiint poncn-

contradidtorise voluntates. Confirmatur rcgula,
^uia ipfc cor £► corpus danat.Deindc eftDCLS verax,
°nini$ homo mendax.Vfus reguke eft, nc Sophiftica
namus nobis aufcrri vniuerfales fcntentias, qualis
^ftilla Dcmini • Vcnitc ad meomncs,&c. Etilla,
Peus vult omncs homincs faluos fieri. Matth.2?-57»
■*crufalcm,IcrufaIcm,quoties volui congrcgare filics
Jnos, quemadmodum congrcgat gallinapullosfuos
Jubahs fuas, & noHfti? Hic Chrifto Domino tri-
oucrc vcl diucrfama Patrc voluntatem, vel qucd a-
ha fecrcta voluntatc volucrit,quam vci bis fc voluif-
lc °ftcndit,horrcndain Dcum blafphcmia cft.Qua-
rc ccrt6 ftatuamus, Deum vcre id vel!c , quod fc fua
vocc vcilc teftatur.Cum dicit Paulus^Dcus vult om-
n<?s hominesfaluosruri,Deum inconfatix mcnn
"^cijarguit, quicunque Deum quorundam falutcm
•^Hc putat, quantum ad confilium crcationis atti-
n.et. Qnod autcm quofdam a;tcrna morte punit , id
nt , qlna nolucrunt Dco , volenti ipforum falutcm,

J-obcdirc. V. Gratia frpcrat pcccatum. Ha?c r»gula
au'i cft, cuiushic cft Vfus, nc ob magnitudinem
Peccatorum dcfperemus,fed confugiamus ad illum,
SUl plcnus gratia & veritate cft : ipfius enim faciifi-

t ClUln fufficicns cft ad omnia quantumuis enormia

* Pcccataexpianda. VI. Vt in primo parcntc Adam
t Pll'in cft totum humanum genus ita promifsio da-

* A.darao pertinct ad totam cius pofteritatcm. Con
lrmatur regula promifsionis verbD-.Semen mulicris
°nterct caput icrpcntis.i.Corinth.i$.2i.Sicut in A-

§ YMBO L V M. 116

dam omnes mormtur,itain Chriftocmncsviuifica-
butur.Hcc non folum dcrefurrcqtione.qua? eft futU
ra^ntettigendum eft, verumetiam ciefaiutari viuifi-
cationc in ijs , qui Chriftum in hoc mundd pofsi-
dcnt. Regubeitaquc Vfuscft ,vt porrcctam nobis
dextram Dei,hoccft, Dominum nbftrum Iefum
Chriftum appreHendamus firmafide: vndc fet, vt
vita & iuftitia Chrifti donati promifllm fpcm con-
fequamur. VII. Quia tamen vidcmus multos rue- 7'
rc in setcrnam damnationem, tcncnda cft 6V harc rc-
gularDeus non pr«rdcflinat quCnquam hominum
ad malum culpe,iedad'malumprene,fcu fupplicium
xternum,proptcr culpam admiflam ab ommbus ijs,
qui non conucrtuntur. Nam Je ijs qui conucrtun-
tur,eft immota voluntas Dci : Viuo cgo,nolo mor-
tem peccatoris, fed vt conuertatur 8c viuat. Si igitur
ad creationis confilium refpicimus, Dcus nullum
condidit ad a?ternum exitium. At fi rcfpicimus cuen
tum, multifunradexitium conditi. Pius patcr nul-
lum filium gcncrat adpatibulum,fi confilium gcnc-
rantis fpectatur.Verum fi eucntus ob malitiam filij,
patrispio voto non rcfpondcat , diciturpater filium
ad patibulum generaflc. Ad eundem modum fi crca-
tionis confilium confidcrctur , ncminem dcftinauit
Dcuscerto cxitio. At fi cucntusfpedatur, impium
dicitur ad dicm malum crcalle. Deus enim morteiri
non fecit,nequc Ia*tatur in pcrditionc viuorum. Sed
vt culpa ab homine , ira iuftitia in Deo cft , qui ho-
minem non conuerfum ad fuppli. ium iuftum , ncn
aliquod opus iniuftum:adpocnam, nonad culpam:
ad punitioncm , non ad tranfgrcfsioncm : ad intcri-
tum, qucm ira icifti iudicis peccantibus rcdJct , noii
ad interitum,-quo in feiram Dci peccantiuminiqui-
tas prouocauit,DominuspredeftinafTcdicendus cft.
Huiusrcgulse Vfus eft,- Vt timeamus Dcum,nc pro-
uoccmusiram Dei nollra fecuritate & impoenitcnti
corde,ac ita pr^tcr opinionem & expcclationcm in-
cidamus inmanus Dci viuentis.

Has regulas ideo huic doclrinarpracponcre volul,
quia non dubito eas plurimu doCtrina? & confola-
tionis contincre,ne vcl finamus nos Sophifl ica in o-
pinioncs Stoicas pcrtrahi , vcl fccuri rcddamur aut
languidi ad apprchcndcadam gratiam cmnibus o-
blatam,a quanemo excluditur, nifi qui fcipfum fua
cxcludit malitia & diffidentia.

Deordme a&ionum nci ih prardcftinationis nC- Quj$ fit
gotio Paulus eft confulendus, qui ponit quinque «^*
gradus aclicnum Dei in hac do&rina.-qux funt,prf- prfScfU-
(cientia, elcdio, vccatio , iuftificatio cV glorificatio. nationw.
Prafctetia pr^fcit Dcusfi;a futurafacta.f letlione ordi
nat ik difponit apud fefe quod eft facturus. Vocatto-
ney inuitat quosantea prarfciuit & clcgit. luslifca-
tione prarfcitcs , clectos c\' vccatos a rcatu abfoluit,
& in Filio vnigcnito charos habct.G /orificatione , iu-
llifcatos donata?terna? vite fruitione, qua? cft fru-
cius vltimus c\: mcta predcftinationis. Hfc confir-
inantur vcrtfs Pkuli Rom.8.Nouimus,inquit,quod
ijs,qui diligunt Dcum, omnia fimul coopcrantur in
bonum:ijsfcilicet, qui iuxta propofitum vocati funt

fancti, quoniam quosprefciuit, hos etiam predefli-
nauitcoformesimagini Filij fui,vt fit ipfcprimcge-
nitus inter multos fratres. Qucs ver6 predeftinauit,
eos & vocauit,eosctiam iuftificauit: Et quosiuftifi-
cauit, cos ctiam glorificauit.Ncc aliahuius rei cau-
fa qu^rendacft, nifi ea, quc Paulusnouit, qu^cft,
eol okja Dei ie Chrifto Icfi:,& Philanthrcpia, qua: eft

wfiyirri*M% ttv:p(lvuvy Habitus benefiiciendi ho- Iir-
minibus. iud»cium

oc prcdc»

Ex his ctiam haud cbfcure inteliigi poteft , quod itinatio-
■ crtio lcco pfcpofui.Vndc vidclkct ludtciu dc pr^de ^^„"4*.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ttnntix

m ' m

ftjniLtioncpetcjid^^ regu-
jam tradilit,nimu:vim Hanc>Quos prx<}c.ftinamt>nps
& vocauit,{cntjens vo.catos eiTe pixdeftinatos.
Verum vt ho'c ?ite intclligatui' ,.fcx circusiftantias
scx cJrcfi- nobis fpc&andar funt. I. QutfrjamvocadDcuS) cuius
^yofiatio vt cftgratuita , ita.& o.un a.^.->yti ©-i.hoc eft,
cuuis eum ngn pceniteat,Rom. 11.15». Hic oDitcr ob-
feruandum, cjuod el.e^ionisvocabulurn& Pf- caufa
&c erfcihi ponitur in Scriptiira.:AIiquando enim fi-
gnificat eam elcclionem , qua anteinitium mundi
.clegerat faluandos , hoc clt , creuentcs jn Chriftum.
Aliquado huius e.IeftioniserTectum, nim.irum voca-
tioncm, cum communcmpiorum,.qv!ain filios Dc
adoptantur, cum particularem , qua niiniftros vcrbi
adprxdicadi oflicium.deftinaucrat.Porro clectio illa
prior dicitur interdum per trapum Ltber w/^.Liber
autcm catalogum Hcbraica confuetudine iignificat,
vt Gcne.^.i.Liber generationum Adam,id cft, cata
logus. Vndc libcr vit.e, eft catalogus iuft .rum , qui
pr^ordinatifunt ad vitam.Dicuntur autcmpreordi-
nati proptcr eucntum,non quod Dcus diucs in om
ncs,mifcricordia& gratia vllum ad certii interitum,
fi confilium formationis refpicis, fecit. Hunc cata
Jogum Dcus repofitum apud fehabet. Itaquc nihi
aliud cftlibcr vitar,quamaeternum Dci conhlium,in
eius pcctorc definitum , quo nos adoptauit in filios,
& ad vitam artci nam deftinauit in dilccl j. Huncl
brum Ezcchi.cap.i^.^.Scripturam domus lfraelap-
clla:.Pfal.6$?.2Q.libcr viuctium dicitur. Dchoch
rojdclcridicimturjqui fidem.cicconfcrsronem abij
ciunt.Cum iuftis autcm in hoc libro fcribi dicuntur.
,qui fide fc crigunt , & confugiunt ad mediatorem.
Atquehxc ratio loqucdidearcanoDci confilio.fe,
aetcrna Dci clcvTtionc,fumta atp humana cofuetudine
cft.adquamdemittit fc Dominus,vt aliquo modo
pcrcipiamus prajdcftinationis diuina? docxrinam,
a.Quado. I L Quando vocat} Ab initio raundi , ftatim pof-
lapfum parcntmn noftrorum , ipfc Dominus vocare
ecepit , & poftca nonnunquam per Angcjos , intcr-
jdum pcr Prophetas , poftcaper Filiu.m & Apoft o-
lo$,& hodic vocat pmnes,quibus cx fua bonitate E
,uangclium patcfacit.
j. Quos. I* *• Q?os wf*'?Omncs,ad quos fu.um.Euangeln<
yenit.Ornncs quifbmiutiuum onus.Venitc(inquir)
ad mc omnes,qui laboratis & oneraticftis^&ego re
fociliabo vos.fJat.JJLzS.itcm Marc.i 6.15. Ite in mu
. dum viiiuerfum, & proclamate Etiaiigeiium omn
crcatur^. Nam vt promifsio & mifericordia Dei cl
. vnii!prfalis,itactiamvocatio,vt fupra mdumeft.
4 Ciufa 1 1 1 L Q1** caufi vocarionis eft?Nulla alia,quam
vwcatio- Vy/e/J* paterna, mifericordia, philanthropia& dile-
m9m ctio. Rom.9.15. Ephcf.1.5. & lpan.3.16. Huc accedit
mcritoria caufa.ncmpe kvtmv Fiiij>pcr quod vocati a
rcatu abfoluuntur , &: donantur iuAijtia Chrifti, in
quo crcdeutcs ^bj.caros rcddidit Dominus,quose
legcrat in ipfo.autcconftitutioncrn mundi.
5. voca- V.Qui4 reytiirit DoMtnm »»^orrf/^?Fidcm &: fan-
?'um °f" &imoniam. Fide enim induimus Chriflum, accipi-
cmm mus Spiritum fanclum , quo obfignatur n bis elp-
clionis promifsio. Sanctimonia vitx efi fiuei indi-
cium,ad qu.;m fanctimoniam elccti fimius.
VI. Qhv finis ? Prxdicatio glorix & gratix Dci-
4 rimt. (jUa carQS nos J^^l^yit in dilc<fto. Verum ii extra ver
b im iudicarc velis dc hoc myfteric , hxc fequuntur
incnmmoda. Pi imiim cotcmtus mini:> erij verbi, &
excrcitiorum.pictatis. Hinc ^fequitur impcenitenrin
• & pcccandi indulgentia,ac tadem d.e peratio. C^.an
fcmotis carnis prophanis cogi^ationib js, quas ratic
ingcrit fxpcfinc v-crJbo,rctinvamus Yniuerfalem fali
tis promifsioncmimirum > quod omnis^qui credide-.

CLASS/IS III. 4^

rit,faluus crit >qu6.4pmnis q.ui inuocauwL.n.pmcn
Dominijfal uabitur.J am cx ljs qu^ /Hcjja f^nt, coHigi
potcft prxdcftmationis.ciefmitio in liunc mpdum.'

Prxdefhniitto cft xjle,cliof otua Dcus a-tCTiio conli- ?igie£*
lio clc^itfaluandosiin,tecrcati,onem niundi in Chri-
ftct Ic{u,& ordinatip.feudifpcnfatio diuina , quaor- dehwu*'
dinauit & vocaviit, ofdiiiat (S: vocat clecxos vocc E-
;agelij,iuxta bencpjUcitumfuum in adoptioncm fi-
liorum;D.ei,pcr eundem Chriftum.quemfide pofsi-
dent ,'clcctionisxtcnix tcftimoniu cc.rtiGimu,i'dqi
vt in m;a.fanctitatc & purirate,gloria gratixDei pie
diccnt electi. Hxcdefiuitio cx fupcrioribus collcvta

cft, ik Ephef.1,4. Paulino teftimonio .confitmatnr.
V.crum ii plaoet, brcuior definitio fitnxcAugufti- Bieai9t'
r\\:P.r*dcs?tnatio ci\ gratuitae adoptionisprarpaiatio,
qua nos prxdcftinatos adoptauit in.filjLos, %£t lelliip
Chriitum. brcuius.adhuc ^r cft.4iuina: vo Breuiiii'
luntatis pcrgratiam.ekctio.Fulgcntius definit^em-
pitcrnam eik difppfitionem futuri operis Dci.

^wrKw.quod propofui,t.ut dc Certuudmepr&de- v. .
fitnaitonis •> quantum ad fmg.ilos honaincs attinct, Dc c*10*
cjux.nobisclarifsimein Domino noftro Iefu Chri-
ito patefit. Q^emadmodum cnim in clectione no-
ftriprimas graruito bencplacito Dci tribucre opor-
~et,ita rurf.is eaab eftcclibusproprijs nobi? cqgno-
Lcenda eft.In hac ccrtitudiiic afs gnanda perkuLjsc a
Scphiftis crratur,qiorc illorum iementia omiifa, ex
verbo Domini colligam ;quatuor caufas , quurum
Pnma eft , V ocatid comiii inicatio n:yfterij falu-
tis',per vocalcm prxdicationejn. Nihil enim pcricu- 1a*$.
lofuis aut magis pntpoftcrum eft, quim omilfa vo- u *
catione electionis n jftrx , ccrtitudinem q "xrcrc irt
abfcondita Dci prxfcicntia , contra verbum & vo-
lunratem Dci.Quarc exvocationedc.hoc arcanoiu-
dicandumeft,iuxtaconfilium PauliadRom.8.Quos
clcgit,hos & vocauit,& contra: Quos vocauit,hos&
elegit.Itaquc Paulus vnicuique vult vocationem ef-
fepro electionis teftimonio. Eft enim vocatio Dci
fixa* & rata , vt Deus ab ea difcedere minime velit.
Ser»q^certitudinis caufa eft Spiritus fancxus, intus i.Sp^1
opcransfidem a4 vocationis vcrbum , certificans de
promifsis diuinis , $c excitans ad Dei cultum. Hoc
CQmprobatur adEphef.1.13. his verbis; In quo& vos
qui.credidiftis,pbfignati eftis fpiritu promusionis
/ancl;o,quLcftarrabohxrcditatis vcftrx. T erit* cau- i.$o»*'
fa certitudinis eft Noidtas vita? , feu fanclitas, ad*il*
quam elccti fumus. Nequc enim dcbcta fe inuicem
leparari fmciitas vitx & elctio xterna. Sic enim
docct Paulusad Epher.1.4. Vt fimus fan&i & irrc-
prehcnfibilcs coram ipfo in dUe&ionc. 2.Thefiai.2.
13. Elegit vos Deus ab initio in falutcm, pcr fan&i-
ficationcm Spiritus & £4em veritatis. Et Pc-rus 2.
[.'o. Qiirproptcr fratres opciam date,vt pcr bona
opcra ccrtam veftrain vocati ncra .& clcclionem
aciatis.Hac enim noia elc.tifeprcbant nonfruftra
vocatos,fi bonacoxifcicntia,vitg mtegritasfideipro-
f-fsioni refpondeat.Has trcs caufasncc feqcens Pau
li teftimonium continct. 2.TheiTal.2.i4. Quivocj-
nt vos per gratiam & Euangelium noftrum in ac-
]uifitionem gioria; Domini noftri Iefu Chrifti. Hic
ccati^,ficlcs & fancliiificatio ccniimguntur.Hxc di-
iigcnrer notandafunt,ncprxteritav lutatis Dei re -
clarione,in qua acquiefcendum,feramur extua ver-
bum n nrofundum labyrinthum. Qtvvrta certitudi- +'c^
nis cauia^S.ncramcntafunt, verbo vocationis addita. m
Sunt cnim facramenta,vt fgilla.gratix Dei,ita.a:ter--
nx pr^dcftinationis noftrg ccrtifsima teftimonia.
His ceiti.udmiscaufiscontcnti iimus,&cum timore
^vera inuocationt cxpectcmuspromillam falutcm.
h^c jjpca ncqiiacjiiaiii iallct nos. Eft enim tumlata in

di!.e:tiO-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4iJ SYMB

in dile^ione Dei , a qua nulla creatura nos poterit
v i auellcre.

]j>eviu fit PoHremttm fequitur dc Vfi ScFimhs prarde^ina-
"onis , qua? in quinque pofita funt. I. Prxdcftina-
*«ionis. tionis doctrina tollit opinioncm mcritorum huma-
norum.Qji enim ficri potcft,vt fua caufa efTe:t.us fit
prior ? Nunc autem (anctificatio erfcctus eft praede-
uinationis : proindc fieri ncquit, vt ex mcritisarfti-
metur clectio. II. Magnifaccrencs facit harcdo-
ctrina miniftcriumverbi , pcr quod vocamur. Nam
cura nos vocat Dominus , electioncm fdam confir-
rnat. Sunt cnim tres eleftionis gradus, Pra?deftina-
tio,Defignatio ab vtero,& Vocatio,qua?eft efTcctus
& complemcntum vtriufquc.Namprxdcftinationc
ante mundi initium elegit:Def gnatione ab vtcro c-
legit , 6um nos in hunc rincm cdimur , vt in nobis,
quod ftatuit,complcat: Vocationc adoptat in filios,
quoselcgit & delignauit.Huc pcrtinct minifterium
verbi,quo ncbistantus gratia: thcfiunis aftcrtur.
1 1 I.Electio admonebit nos gratiarum a&ionis. Fi-
nisenimcledionisnoftiT cft,vt confecrati Dco,ip-
fum pcr omnem vitam noftram, cordcore & opcre
laudemus & cclcbrcmu >. IHI.Confolabitur nos hec
doctrina fub crucc. Quotics enim caftigat nos Do-
minus, fiducia electionis animos crigcre dcbcm;»*,
certi,quod qui vocauit,etiamlibcret, quatumuis vcl
totus orbis collabi videatur. V. Quotics aliquid fu -
bita: mutationis pretcr opinionem & fpcm noftram
^uboritur : quoties audimus perfecutorcs Euangehj
graflari in piofccum circumferuntur rumorcs dc de-
fc&ionibus regnorum, prouinciarum, ciuitatum &
magnorum hominum ab Euangelio, confolcmur
nos hac elcctionis doctnna,vt vcniat nobis in mcn-
tem dictum Pauli: Firmum fundamcntum Dei ftat,
habcns fgillum hocNouit Dominus qui funt fui.
2«Timoth.2 '9.

rssriMONiA <? r<ab~

dcstinationis.

i-Ephcf.r.4.Qucadmodum clegit nos in ipfo an-
te mundi crcationem, vt fimusfancti & inculpatiin
confpeftu fuo per charitatcm,qui prardeftinauit nos 4o
in adoptionem per Iefum Chriftum in fefe,fecundu
bcncplacitum voluntatisfux, in laudem gloria? gra-
*te fua*,qua nos caros rcddidit in dilccto. 2. Act.13.
48. Et crcdiderunt, quotquot erant prcdcOinati ad
vitam zternam. 3. Ioan. 13.18. Ego fcio,quos elege-
rirn. 4. Ioan.10.27. Oues mcxvocem meamau-
diunt , & cgo noui eas, & mc fcquuntur , & cgo vi-
tamajternam do cis,& non pcribunt in a?ternum,cV
nemo rapict eas de manibus meis. Huc pertincnt 9«
l0«& n.cap.ad Rom.in quibus caucndu,ne alicnas a
propofito,vt plurimi faciur,difputationes fe&emur.

C A P V T II.

£ C C L S S l A.
^08, Cclcfia Grcca vox eft ab licccft, euo-

-LL^cando dicta,cuius vocisvfusapud Athcriienfe
fuit. Ccetus cnim ciuium voce prcconis dc reliqua
•jurba cuocatus ad audiendam lcntentiam fcnatus,
«wjis-J* diccbatur. Hinc vocabulum Apoftoli tran-
ftulerunt ad fuum inftitutum , propter fimilitudi-
^•fcinis ncm*^-ft cnim Ecclcfia Apoftolico vfu ccetus houn
Y^io nurn»voccprcconum vcroi euccatuserCgno mun-
lici°l°' di,adaudiendam& recipicndamfcnrentiam Dei.dc
falute gcncri humano parta pei Chriftum Pontifi-
cem. Huius; rci pukherrimuin cxeinplum in A bra
hamo habemus,qui cum eifet idololatra apud Chal
dfco^indc vocc Dci cuocatus in tcrrara Chanaa , cui

0 L V M. 44

obtcmperauit,6k cultumiuxta eius voluntatem pre-
fthit,Ctfi in eadcm terra non pauci impij & hypo-
critse fucrunt.Hinc lampicnam definitioncm elice-
re non erit difficile, qualis hxc cfie poterit ZcclefiA pefinitib
cft ccetus hominum , euucatus a rcgno Satanas , vt rc1,
Chriftum audiat,fcquatur , eique vcro cultu feruiat,
v^juehuic Chriftovcro caprti fuo r.aadhxreat, vt
fuis membris coalefcat, vnumquecorpws conftituat,
ac tandcm per eundem Chiiftum fruatur in calo
perpetuo Dci & AngelorumconfortipiBrcuius £c-
clefiA eft congrcgatij membrorum Chriiii , id eft, Breuioft
fandorum,qui credunt vere & obcdtunt Chrifto,
cui in cxternafocictatc hypocritar & multi maii ad-
mixti fantjiuxta parabolam dc zizanijs.

Harc Ecclefiavarijstitulisornatur in Scriptura, 1. Ucicfa
Timoth.3.i5.Doroi« Dcivincmu dicitur,quiain mernonuB4»
dio noftri,quos adoptionis gratia in filios rccipit,
habitat. Huius domus architccius eft Chriftus, He-
bra».5.3.&Fnndamcntum,uCor.j.n.Fundamentum
aliud nemopoteft poncrc^ pra?tcrid, quod pofituna
eft, qui eft Chriftus Iefus. Sed quomodo ritc fupcr
Chriftum ardificatur Ecclefia ? Si ipfe folus ftatuiiur
pro <apientia,iuftkia,fajiCTificationc,redemtione,fa-
tisfactione, purgaiiorie , dcniqne vi:a & glcria. Co- z.
UmnA &fttnd4rnentum verttartiyi.TlnyoU^-i^.dicituYy
quia fuo minifterio veritate propagat & tuetur, pu-
:a Euangelij prxdicationew Vnde coili^itur,ilHcnon
efle Ecclefiam,vbi veritas fepuka iacet,& horredimi
in modum diruta,eucrCipedibuscakatur.Non dici-
tur columna vcritatis, quafi ex ipfa.fimplicjtcr pcn-
dcrct veritas, fcd hominum rcfpechi. Suflinet enim
Hcclefia vcritatem,diujveam puram retinct& firicer
ram.-dum pracdicatioric trarifmittit ad poftqrosidum
fio prreconio ornat,Galat.4.26. CceUftus /erufit&mh
& matcr fidclium dicitur. Ierufalem quidem ccelc-
iis,quiacriginem:a edileftigratia u*ahit,& fidc fur-
fum habitat, uohinv^ enim Ecclefia? in ccelis cft,
Philip.3.20. MatcrVcrofidclium dicitur .Icriifalcm» .
quia femen vitce incorruptibile ap^d /«• depofitum
habet,quo nos fdrriiat>fOuct,in vtcro, cdit in luccm,
lactc.& cibo procrcatos alit. .Quorum matcr cft Ec-
lefia, Deus patereft9.cjui: pcr Ecclefiaj miniftcrium
filios iibi generat^ tollit.Vocatur & H<cre4ur<tf Do- ^
w»»i,pfal.g.2.i.Pctk5.3,idqueideo, quia.^t^iftQ in pe
culium data eft Ecclefi.aA cum jrcUquus mun4"? 9lr
teiim.mancat in fua cajcitate fub rcgji^c»SManae,E-
phcf.i%i3.C^>«. Chriftt dicitur»C«ius capnt eft Chri- j»
ftus, quiafua plcnitudine Ecdcfiaraabfoluit, ^erfi-
citque ; & quh capitis^loria membris ca?teris com-
munis eft , moncntur hac appcUationc dc glorifica-
tionc Ecclefix, quanVhabitura' cft vna cum capite
fuo Chrifto Domfno; 'x' 1 - x y

Sunt & alia- Appellationes Ecclefia?,v<: funt:Virgo,
rponfa, ciuitas murata,, vinca , ager, rnc-fsis ><t<^\rjxi
caelorum,regnumChrifti.Has appellationes inrelfi-
<'cre & excutcre facile eft,mc do metaphocice hx ap
pcllaiiones integrisfimili:udinibus reddamur.

-Diftinguitur Ecclefiai in .mi!itantem:!&! trium- Mi\u»a-i
phantem,& dcfiniurit iMiftraneem eongrcgationem & T«i»nj
e(fcomnium fideliufub.Chrifto rcge ii> hoc:mundo * ans'
adhucmilitatium dc ntra^abolumjca^icmjinuridu.
Huius. Ecclefia: afina ad Ephc.6.i,24r)ec!fentur.Tr/i*T .
phtntem diciint eam Eeqlefiaiquaejparta yict^ria pcr
Chriftu,nuc in ficejis cum beatis lpiritibutfftriqphat^
qug olim poft rqfiitrCctioni plenum t>iiup|>um aget.

Scd quare Vnt% didtur.cum tot Itnt ccetus4>%cr^ S^JS^-
^eriorbemi quarmn finguli Eecieftar titulu.m fibim^!,'^
vendicant?Eccleiiq Vtntas non confiftit iri cohabita- tas.
tionibus yncquerin extetriU ritibus aut ccreraonijr,
fcdin doctrin^ &iid4i eonfcnfu» Nam in omnib.is,

; * - ' x %

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Gar Ci-
thulica.

415 C L A S

qui in Chriftumverc credunt,vriuscft Spiritusyvnus
cft Dominus > vnum caput Cririitus , vna iides , vna
fp • s, vnumbnptifma, vnus Deus& Pater omnium,
vnufque aduocatus & mediator Icfus Chrittus.Hinc
cft,quod toti Ecdcfia? diciti r ad Galat.3.28. Omnes
v svnuscftisin Chriito lcfu.Atqueob hmccaufam
Catholica etiam dicitur ,quiavbicj<ic & femperom
nfa Ecclefia: Chrifti membra in fpiritu, doctrina&
fide confcntiunt. Idcnim Cathohcon vfu Hcclefia-
fticocceptum eftappcllari, cjuodin Ecclefia credi
tum eft,fcmper & vbique,& ab omnibus.
Aiitdiui- Hinc nafcitur& aia kcclclia? diuiiio , qua diuidi-
tur in Catholkam & Particularcm. Scd hxcpars cl 1
catholica? Eccleffar.
Not* Ec- Porro vt Ecdefia conftat & fulcitur quatuor par-
cleii*. tibus,nimirum doctrini,faciamcntis, ccrcmomjs &
difciplina, de quibusfuislocis dicctur: ita ciufdcm
figna non fa!laciafunt hjectria fimul. 1. Confenfu in
doctrina Euangelij incorrupta,fcilicctinfundamen
to. 2. L'gtttmu* vfm Sacramcntorum. 3. Obed'en~
ti* minifterio debita,iuxta Euangelium.

tsstimot^ia t> e

Scclefia.

l.Hcbr2e.u.i2. Acccfsiftis ad montem Sion, & ad
ciuitatcm Dci viucntis , Icrufalem ccelcftcm,&ad
innumerabilem angelorum ccetum , & adconcio
ncm prim -gcnitorum, qui confcripti funt in ccelis,
& ad iudicem vniuerforum Deum , & ad fpiritus iu-
ftorumpcrfc&orem. 2. Ephcf^.Chnftus dilexit
Eccle am , & femctipfum expofuit pro ca , vt illam
fanctificarct, mundatam lauacroaqux perverb.im
5. Pfal.27.4.Vnampctij aDomino,hancrcquiram.
vtinhabitcm in Domini domo omnibus dicbnsvi-
ta? mear, vt vidcam voluntatcm Domini, & vifitem
templum cius. 4. Pfal.84.5. Bcati qui habitantin
domotuaDominc. 5. Pfii.Qi.i^.Plantati in domo
Domini,inatrijsdomLsDeiflorebunt. 6. Pfal.26.
6\Lauabo inter innoccntcs manus meas , & circum
daboafoaretuum Domine. Dilcxi decorem domus
tua?^locumhabitationisg!oria?tuac. 7. Pfal.122.6.
Rogatc quae ad pacem funt lerufalcm , & fcelicitas
diligcntibus te , prcpter domum bei noftri quaeliui
bonatua; & Hcbr.io.23.Nonrelinquemes congre
gation^ittnbftram. o, i.Corinth.i.io. Nonfintin-
tcr vos fchifmata* fed fiti^cbagmentati cadem do-
ctrina^i& eadem vohlntate^ 10. jMatth.12.30. Qi,
non cb^>gregat n>eoum,difperoit.

C A P V T III.

s r M B O LV m' et t e s-

\ • /eraScclefit.

^™bolS CVmbolum Ecclefa: chrifti ncta qusedam eft,
Opcr q.'Jarn a rcliquo mando difccrnitur Ecclelia
Sten,elt prblefsio chriftian^ rcligionis.Qucmadmo-
dum enirri Symbolum militare,quod Lacinis teflera
dicitur^lVfignum>quo fotij.akhbftibus & explora-
toribus dtonbfciiritur ita^ymbolum Ecclefiareft tef-
fera militam chrin i,i i clT,credentium,pcr quam fc
& vni chriftofiomina dcdirfe,& ab alijs omnibus in
mimdofeitisdtflferitire^eftanttir. Hoc chriftianum
Apo Symbblumlienxustraditionem apoftolicam vocat,
quia ApoftoJi putantur vnanimi confcnfu articulcs
ncftr^ ridcH tfui Synboli apoftdiri nomine vfita-
tc apjteMantursaJlegifTc, & Ecclcfise c6mmcndan'e.
Contiriet autein^Symbolurn pra?cipi:a capita totrrs
rcligioriis chriftionde^Nam cdi.-fas nbftr^-uhrtis 6p-
timoordinc-enumerat.Ordltur a primo fon^^ita
^aulatim yt per o^adu^fi^g^^^i^cn^ ^uicft'

Cui

tfoliuu

dicttur,

SIS III. 416

vita cetenu,in quapcrpctua qu^dam cclebratio De*
vigcbit.Ycriim vt nos c crtum qncndam or Jinem in
expiicatione terieamus , primum Syinboli partitio-
neih , dcinde , quid in lingulis partitionis mcmbris
qusercndum dt, ;bfcruemus.

P A RT I T I O STMHOLI.

QLiatuorfunt Symboli membra n^xima. Prtmum Memb»
cft dc dco Parrc, & fidc in ipf.m. Secundum de dco ^18"'
FUio, & ridcin eundc. T erttum dc Spiritufmd:o,&
ide in illum.^«.irrHw & vhimum cftdc crTcct. to-
ti.:sTrinitatis& fidcoblata bonaaccipiente.Atque
ita Symbolum in vniuerfum duo requirit a Chriftia-
nis • Primum veram notitiam pcrfuafioncmq e do- \(q»
ctrinie.Deindeiidem,pcr quam acquiefciraus in Dei
vcrbo,& firmitcr itatuxmus nos vcre accepturos>
quje Dc.ispromittit-

Nam fymboium Chriftianum non tantum cftcx-
terna quxdam doctrina? c. nfcfsio,fed cordis fcria fi-
duciain Deum,per Dominum noftnun lcfum Chri-
'\um. Cajr.eriim , in explicatione partium symboli, Metb*-
•'iunc ordinem fequi non erit inutile. Prtmum hi. o- d*<> ci'
na confidcretur.Srf»»^», cius probatio ex vcrbo nei pofiu
adijciatur.7Vf*'<7,fides ipfa qu^ verfatLT .irca dochi-
nam , qualis fit oftendatur. Qttarrbt quid fides inde
colligere do&rinaj & confoladunis debeat.

P R I M V M M E M B R V M.
Q edoin Deum Patrem ommpQicntem CrejtoremcceU

Hic primum hiftoria dc dco cognofccnda eft, TA
qux ad tria capita refcrtur.nimirum ad vnitatem cf- gff^
fentia? diuina?,pcrfonarum trinitatem,& di.inar vir-
tutis efficaciam : de quibus in gcnere, vide ea,quar in
prima?claiTc,capiteprimo dictafunt.Hic folummo-
do eaexponam, qua?verba Symboli recenfent. Lo-
quitur itaque hoc mcmbrum de Dco Patre, prima
in diuinis perfona,atquc ei tria tiibuuntur. 1. Quod
fit Tater. 2. Qiiod fit Omnipotens. 3. Quod fit Cre-
■ tor cceli & terrx .Secnndb ,huius hiftoria? confirma-
io pctaturcx primo , fecundo & tertio capitibus
primc clafsis.Tmr^qualis hic fidcs requiritur,nem-
pc certa notitia huius hiftoriar dc primapcrfona in
Trinitate,& fidncia in ipfam,quod vere talis fit no-
bis,qualis hic defcribitur,quod fit Pater , qui nobis
bcne vclit: quod omnipotcns,qui pofsit tueri & dc-
fcnderc eos,quos in fuam tutelam recipit.^w4rw,vt
cx eo quod fit Patcr,colIigamus ipfius paternam er-
ga nos voluntatem,qua vult nobislibenter adcftc &
nos iuuare. Ita ex eo quod fit omnipotens, ftatua-
mus, illum&poflc aduerfiirics noftros opprimcre,
& vellcpotcnterliberarenos ab omnibusmalis.Hic
c|uoque fides mcmincrit , quarc Dais fit fibi Patcr,
nimirum propter Chriftum,qui dedit potcftatcm fi-
lios Deificri omncs,qui crcdut in nominc cius.Soli
cnim crcdcntes ad jptionis gloria gaudcrc polfunt.
Porro dc creatione vidcfupra claflcprima^cap.J.

SECVNDVM MEMBRVM
de Filio Dei.

Et in fefnm Chrisium Filtum eim vnicum , Dominum
noSltum-.ejut conceptw eftde Sptntu fanEits, natus ex Ma-
na virgine:Pafj\u fub Tontto Pilato, cructfixtu, mortuut
&fepu!tu*:Defcendit ad tnfernn : Tcreid dic refur*exit x\
mattuif '.lAfcendtt ad coeios.Sedet ad dcxteram d et Pa-
t$i» ommpottntts : fndevenrurus ejl tudicare vtuos cr
fnonms.

Primum hiftoria Chrifti ad quatuor capita re:- ^Iu*
ferri potcft a ad dininitatem , humanitatem , offi-capit*
cium & fideiti inr ipfum. Pcprirna& vitimoinpri-

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

4i7 S Y M

prima clafie di&um eft,de duobus medijs hic dicen
dumeft. Hiftoriaitaquehumanitatis Chrifti in fe
partes in Symbolo fecatur./Vww eft dc conception
- & natiuitate Chrifti. Secttnda, de pafsionc & mortr.
«uffficm4! 'pr"<** ^c defcenfu ad infcros. Qttarta, de refurrc
kil tti.onc a mortuis. Qttinta, de afceniionc inccelum.
Sexta^dc aduentu cius ad iudicium.De his ordine di-
cendum eft , vbi prius huius fecunda? perfon* m di-
uinitatc, nomina-& titulos explicaucro , cx quibu:
diuinitas ipfius & officium intdligi pofTunt.
P"mum vocatur Icfus. Hoc nomcn Hcbraicun
Jij Dei. eft,Filio Dei Circuncifioneimpofitum,idque man
Ucfw. dato Dci per Angclum, Matt.i.2i.Complectitur au-
tem hccnomcn riiirocompcndio, qualisfit pcrfom
Filius Dci,quale officium,adeoq;,cur in hunc mun
duiri vcncrit.Nam primiim ha?c vox (/^)fignifkat
quod Filius Dciab a?tcrnoa Patrc gcnitus,fit veru;
Deus,verufque homo,ac faluator populi (tih Hiriu;
enim gratia aducnit in mundum, vt^opulum fuum
hoc eft, credfentes, ab a?terna morte & ira Dei libe
*atos,vka donaret xtcrna.Hoc ita effc,docetur mul
tisScriptura: teftimonijs. i. ex promifsione femi-
nis. 2. ex Euan^elica hiftbria. 3. ex pluribus locis
Veteris&^uiTeftamenti, quar-non eft opus refer-
rc, prsfertim cum in primaclaflcnon pauca huius
generis enumerata fi nt. Porro fidcsin hunc Iefum
tfeftfc&afcp talis ciTe dcbct,qualis in vnicum Saluato-
fe^hoc eft,'ceit£fixa, qilalis Hcemorrhoufa:, Iairi,
atque ariorumplorimorum, qui ad ipfum Domi-
Wim in- fua- •nccefsitatc tanquam ad vnkarn falutis
aHchorarn confugerunt.

VowpMe&tatio fideim his eonfiftit, I. Quotief-
cunqrre hoc-rioirAir nobis. in mcntem vertit»cagiu-
bimris rtos 6n'e hd f I efu ex trcmc perdhoS etiFeiNam
ft nobis frluatqr eft datus,fcquitur profecto,quod fi-
nehocfaluatorc hxreamus ua darnnationc,idque ob
peccatum noftium. H« Admoncamurhoc nomi-
nc, quod falus ab ipfo folo fit petenda & cxpectan-
^da.Nam fi folus Filius cft Iefus,hoc eft,faluator,rc-
nnquitur nullaoj<cra,nulla merita:brcuitcr, nullam
creaturanos e damnationecdmeritaeximcrepofTe.
1 1 1. Opponcndtim cft hoc nomen dcfperationi,
magnitudini peccatijiridignitafijoartkularitati, po-
tcntia?& viribus Diaboli. Namcum hiclefus vcrus
fit zia/jia>-7!<§~,\\au(i dubie poterit & volet omnes ac
ft confugicntes,tucri & faluarc. III I.Sciamus hoc
nominc compcndium totius Euangclij contineri,
nam & admonet nos pcccatinoftri, & monftrat Fi-
lium Dci faluatorem , qiii fide apprchendendus cfL
^"cmadmodum vcrba Symbolifonat: Credoin Ic-
fc £im,&c.

*uj.Chxi'' Scc.undus titulus,qucm Filio Dei tribuit,eft Chri
ftus, qui fanc tituli s modum falutis per Filium Dci
partarcopendiosc monftrat. Qjemadmodum cnim
prior appcllatio Filium Dci faluatorem cffc monet,
itaharc, quomodb nobis fitSalvatorfaclus , indicat,
himirum co , quod fit Chriftus noftcr. Ha?c c-
nimappcllatiomctonymicos fignificat, quod lefus
fit Rcx,Pontifex & Prophcta , qui fuo regali faccr-
dotio & dodrina,fuis falutcm acquifiuit.

SS D QJ' 0*JM OT> O %S G l S
nornen ilh compettrt

ci^m. Etfi regnum Chrifti confiderari potcft triplicitcr,
Wei^nam eius eft triplcx modus, quorum primus cft Po-
if»^,fecundus (J^/Wjtcrtius Glorta: tamen folum-
c nv)do mcdij rationcm habebo.Regis itaquc nomen
*£pr£ Primutn Chrifto competit,quia vcndicauit fibi re-
,c*. 1 gnum,nempcEcclciiam5quaminuaferatDiabolus.
Pfal.20. Sccundoy proptcr victoriam, qua fuperauit

bolvm; 4,8

fuperbum illum tenebrarum regcm. Tertio,pro?ter
defcnfioncm,quapotcnreromnes cos,quosin fuam
tutelam fufccpit, hoc eft, cos, qui adfe confi.igiunt>
qui fc Dominum ac Rcgem agnofcunt,qui deaiqv e
fibi homagium prxflanr fidcle,dcfcndit. Hicomnc»
fui regni,hoc eft,Ecclefi§ ciucs ex fldc in a.*tcrnu bea-
tos reddit.A tq; hec brcuitCr de rcgio Chrifti officio.

CTR DICITTR SAC BRDOS?
Quiade facerdotioChrifti nupcr admodum amc Cur fac«?
difputatum eft, volo cafdem hypothcfcs huc aiTcri- do3,
bcrc,quse ex difputationc Apoltoli ad Hcbr^os col-
iectx funt.

HXPOTHSS8S
facerdotto Chriiti.

D £

^^^Voniampeccatores fumus,reiquc mortis »«
V ^j-prny propter peccatum , aut a:tcrnum ncbis
tuit pcreundum, aut reConciliatio cum Dco orTcnfo
inciinda erat*

Verum quia reconciliatio firtc compenfationc in-
iuria: Deo fautx, & fine facerdotc & mediatorc ficri
ncn -potuit , Saccrdos necelTaiius erat, qui nobis
Deum ofrcnfum rcconciliaret , facta limul iniurix,
compenfatione.

Quoniam autem maior clt ira Dei, quam Vtcam
fuftincre polTet pnrus homo,& iuftitia Dei rcquirc-
bat, vt aliq«is in humano gencrc fatisfacerct , ^}©-
Deia:tcrnusalTumfit humanam naturam , vt ficrcc
mediator & facerdos,qui iram Dci placaret.

• v ^ 4* ^ >

Ca?tcrum, quia inhuiusfacerdotisnotitia & fidc
noftra rcccnciliatio cum Deo,& falus cft pofita, pio
ftudio rati o facerdotij Chrifti q^a:rcnda eft.
5.

Videtur autem mihi plana & pcrlpicua faccrdotis
noftri Chrifti notitia referri polfc ad quinque capi-
ta, quje funt : Conciitio perfona?, ofhcium, tcftimo^
nium,duratio & appiicatio cuiu vfii.

ConditLo duplex confidcrandaoccurrit in pcrfo-
nahuius faccrdotis,natuiaiu videlicet &. qualitatis.

7. ' ' i ' •

Conditio naturaru cft^quodhic.fa-ccrdos fitDeus
& homo,vnapcrf ma,aliasenim Mediator eiTchaud
potuiftcr.Nam vt fua diuinitate Patri, ita nobis hu»
manae natura? focietate coniundus eft.

Huiusconiunctionis caufas Irenxns explicat hifce
verbis: Oportebat mediatorcm Dci & hominum
proptcrfaam advtrofque c//.:/a>5-;y, in amicitiam &
concordiamvtrofqucrcduccre,& faccre vt Dcus rc-
ciperethominem,& homo reftituerctur Dco*

Conditio qualitatis noftri Saccrdotis ab Apofto-
lo explicatur,quod f tfanclus,innoccns,impollutus,
fegregatus a pcccatoribus, & cxcclfior cadis, quo v-
nica oblationc pcrfungi •poflet fuo facrificio.
10.

Ofhcij partcstrcs numerantur, doccrc fuum po-
pulum,orarc pro ipfo, ac offcrrcDeo oblatione pro
peccatis populi fui expiandis.

11.

Doctrinaipfius cft Euangelij pra?dicatio, Inter-
ccfsio durat vfque ad indicium. Obkitio fcmcl pcra-
cta,cft in perpetuum cfficax, & tanquam reccns fcm
pcr apparct in cor.ipectu Dci.

f. iii.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

Porro in oblatione, plura pcrpcdenda occurrunt,
cx quibusfides cocipitur,fouetur & aliturrprimum,
quod faccrdos & facrificium fimul fit ipfc Chriftus
^ifltVGpwT^-.deindcquod Dco Patri obtulcrit fcmct-
ipfum per xtcrnum Spiritum,tum qtiod pro huma-
no gcnere reconciliando Patri ccelefti , facrificium
fuum percgcrit. Poftrcm6,quod fcmel pera&a victi-
ma,nunquam itcranda fit. Narh vna oblationc con-
fummauitin fcmpitcrnum fanctificandos.

Porro quiafacerdos omnis alicuius fccdcris fcu te-
ftamcnti fponfor & mcdiator cxiftit: videndum ne-
ceiTari6,qualenam lit hiiius noftri faccrdotis fpedus.
14.

Tametfi autcm multa in hoc fcederc concurrunt,
tamen eius prsecipua membra funt:obligatio mutua
intcr Dcum & homines,ac fcedcris conhrmatio.

Obligatio ex partc Dci cft,quod Dcus promittit
fe propitium fore iniquitatibus noftris , forc Dcum
noftrum ( qui daturus fit lcgcs fuas in mcntcm no-
ftram,& fcripturas cafdcm in cordibus noftris,i'dque
proptcr Filium, & facerdotcm & hoftiam, qui fcm-
per viuit ad intcrpelladum pro nobis) adoptaturum
nos in filios,donaturum spiritu fancto,& tandcmin
eloriofum Chriftiregnum nos introdu&urum.
16.

Obligatio ex partc hominis eft,quod homo fc vi-
cifsimcommittat fidci Dci, crcdat inipfum, expc-
cTct bona promiffa,ac fibi fuam vitam perpetuo ap-
probare conetur. H*c vitx approbatio cft conditio
confcquens,non antccedcns.Chriftus enimconfum-
matus omnibus obtempcrantibus fibi,fact,us cft au-
tor falutis aetcrnse.

Confirmatio foedcris hiiius cffufione fanguinis
Chrifti noftri facerdotis facta eft,in cuius rei tcftifi-
cationcm & memoriam pcrpctuam,diuinitusin Ec-
clcfiaduo sacramcntaordinata funt , Baptifmus &
CcenaDomini.

18.

Duratio faccrdotij Chrifti typo,tcftimonio diui-
no,& victimje prxftantia comprobantur.

19-

Typus quidcm durationcm figurat. Kam fecun-
dum ordincm Mclchifcdcch eft laccrdos coftitutus,
qui ncque initiu dicrum, ncquc vitar fincm habcns,
afsimilatus Filio Dci, manet faccrdos in artcrnum.
20.

Tcftimonium Patris typum dcclarans cft hocrlu-
rauit Dominus,& non pcenitcbit cum : Tu csfaccr-
dos in artcrnum, fecundum ordincm Mclchifcdech.
21.

Praeftantia victima: cft,quod fcmel ingrcmis Chri
ftusin fancTa,fatisiecerit pro omnibus mundi pec-
catis, inucncritquc rcdemtioncm pcrpctuo duratu-
ram,& nunc apparcat vultui Dci pro nobis.
> 22.

Applicatio pretcrca facrificij Chrifti fit perfidem.
Sic enini Paulus docct :Qucm Deusconftituit pro-
pitiatorcm pcr fidcm in fanguinc eius.

Vt enim nobis ipie Chriftus cx mera gratia &
Philanthropiafua bcncficiaoffcrt : itanos vicifsim
oblatam gratiam cordis brachijs,hoc cft,fidc appre-
hcnderc & tcncrc dcbcmus.

H-

Cum autcm hanc gratiam fidc pofsidcmus, rega-
les iaccrdotes conftituimur,quibusincumbit,vtiu-

A S S I S 1 1 I. 410

ftitia& fan&itate induti,hoftias offeramusDco gra-
tas pcr Chriftum,mcdiatorcm vnicum.Nam vt ipfe
noftrasconfcientiasab operibus mortuis cmundat:
itanos vicifsim excuflb pcccati iugo,Dco viucnti
fcruire dcbcmus.

Ex ijs quae hactenus dicta lunt ( vt rcm in angu-
ftius contraham ) duas extruam definitiones : vnam
facerdotis Chrifti, altcram noui Tcftamcnti , cuius
fponfor eft Chriftus.

16.

Sacerdos itaquc fummus & vcrus , eft perfona v-
na, Dcus & homo Iefus Chriftus , mundus & purus
ab omni pcccato, amans hominum , cxdccrcto Dci
Patris proferens Euangelium , offcrens fcipfum fc-
mcl prohominibus , & pcrfolucns \vrw , & appli-
cans fua merita crcdcntibus in seternam redcmtio-
ncm,pro quibus & intcrpellatapud Patrcm.
*?>

Nouum Teftamcntum eft pachim Dei cum ho-
minibus,fancitumfanguineChrifti,in q"uo, vt Dcus
promittitfe ignofciturum peccatis hominum pro-
ptcr Filium victimam & Mediatorem: lta homo vi-
cifsim fidei Dei fc committit, crcdit in Deum, cum
promifsione obedimtia? crga ipfum.

28.

Ex his patet,no folum Leuiticos faccrdotcs typi-
cos tantum fuilTe, verumctiam facrilegos ciTc Papi-
ftas,qui fuum milTaticum facrificium & hiftrionicam
faltationem mundo obtrudunt,in contumelia Chri-
fti faccrdotis,ac fi fua vnica & perfectifsima victima
non fecilTct fatis pro mundipeccatis. Porro dc vcte-
ri & lymo Tcftamento copiofius dicam infra. Huc
de facerdotio Chriftianoram nonnulla adijciam.

DE S A CER D OTIO

Chriftianorum.

Snnt ne ChriHixni omnes /Ucerdotei?
Sunt profe&o.Nam per communicationem om-
nis rcgencratus aqua & Spiritu, quemadmodum a
Chrifto Chriftianus appcllatur,ita pcr eundcm Rcx
& Sacerdos coftituitur.Hinc Pctrus Chrillianos rc-
oalc facerdotium nuncupat. Per Chriftum enim ha-
bemus ius vcrbum Dei docedi,feruata cuiufque vo-
catione.Habcmus itis inuocandiDcum, iuxta iilud:
Inuocamc in dic tribula'ionis,&c. Item : Quicquid
peticritis Patrcm in nomine mco, dabit vobis. Ha-
bemus prxtcrca ius offcrcndi facrificium fcu eucha-
rifticonvel laudis: Namncmomortaliufaciificium
propitiatoriu oftcrrc potcft:is enim honos foli fum-
mo Pontifici Chrifto Domino competit. Chriftia-
norum enim facrificia fupra cnumerata funt, cap.5-
fecunda? clafsis,vbi quinquc gcnera recenfui: Spiri-
tum contribulatum, facrificiumiuftitiar, ficrificii m
lau dis fcu vitulos labioru confitcntium nomini Dei,
hoftias beaeficentia? & comunionis , & hoftiam ra-
tionalem propriorumcorporu. Michcas intcrrogat,
quiddignum Domino offerrcntfHuic rcfpondetui-
Indicabo tibi,o homo,quid fit bonu,& quid Domi-
nus rcquirit abs tc:vtiq; facerc iudiciu & diligerc mi
fericordiam,& humilem ambularc coram Dco tuo.

Porro quantum ad illos attinet,quos hodic vi!.'go uee*£"
faccrdotes appcllamus , fcicndum cft, quod triplici"
nommcita appcllcntur. Primum, quia vnacum alijs
Chriftianis inaugurati fuRtChrifto,& faccrdotcs ca-
tenus rede vocantur,quatcnii£ vere Chriftiani funti
Deindey imitatione populi Ifraclitici, qui faccrdotcs
appellarunt eos,quiin miniftcrio vcrbi & facrificijs
legis occupaticrant,atque hic honosfoli trituiLe-
uiticx conccdcbatui.Ttfm^pIacuit fan^tis Patribus

Apofto-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4« s y M B

Apoftolorum fuccefioribus, hoc auguftotnulo fa-
cerdotalieosoinarepra; aliis, c|ui vcrbum Dei do-
ccnt,adminiftrant Sacramenta , annunciant homi-
nnVis,fola Chrifti facerdotis fummi vidima, deletu
peccatum,mortcin & d.unnationem.Veteresfaccr-
dotcslc^ilcsanimaliaobtulerunt : ScdApoftoli&
reHqui ucerdotes Chrifti fcu Euangclij, homines i-
plosmactat, viuumquefacrihcium Dco per Euan-
gclium ofFcrunt. Paulus Apoltolus hcc facrificio fc
runctu teftatiTjCum gentcs ma&arit gladio Euange
ficret oblatioacceptabilis Dco,fanctificata pei
Spiritum fanctum,ad Ro.15.16.
J^ricer Ca?tcrum,facrificiiim Papifticum planefacrilcgu
p20?a e^'n°ncniminliitutumcft,vtdoccat Chriftum, &
mactethomines DeogladioEuangclij , fed vtim-
molet Chriftum pro viuis & mortuisfita contami-
nans & conculcans facrificiurn Chrifti.Qui Chrifius
folofaccrdotioxterna redcmtioncinuenta) eft fun-
^tus.Ita cnim cap.io.12.ad Ebreos legitimus:Hic au-
vnam pro peccatis offcrens hoftiamin fcmpi-
ternum,fedctaddcxtcramDci,dec£tcro cxpeSans,
donec ponantur inimici cius fc.ibellum pcdum cius:
vnaoblationcconfummauit in fcmpitcrnum fan-
c~tificandos,id cft,eos,qui fancr.ificantur. Sacrilcgi
Crgofunt faccrd otcs Papiftici, qui , quod a Chrifto
faccrdote perfe&um eft in a?ternum,impudctcr itc-
rare audcnt.

S E D

sr m-

CVR A D 7) I?
bolnmfilium ettu vnicttm?

£c *el««- , Cum Chriftus nominatur Filius Dci * mens non
11Tuginabitur gcncrationcm carnalem,fcd diuinam:
>' non tcmporanam,feda:tcrnam, qua Dcus Patcrab
stcrno Pilium genuit:vnde Michcas.ca.5.2.Exte e-
nim egrcdictur , qui tit Dominatorin Ifrael , & c-
greflus eiusab initio a diebusartcrnitatis. Hxcvox,
Filius,diftinguitpcrfonam Chriftifcu 2CterniMT«a
pcrfona Patris.Debemus igitur ccrtoftatuerc,quod I
Chriftus & vnigcnitus-& vere Dci Filius fit , quod ;
fcmper fucrit cum Patrc,alia tamcn pcrf )na,quem- j
aJmodumIoan.cap.i.tcftatur.Quodautemadditur,
V *\ <[viod Vnictu fit Filius Dei dilHnctionis caufaaddi- '
tur. NamnccclTecft hunc Filium ab adoptiuis di-
ftinguerc. Solus cnim Chriftus cft zeternus & natu- (
ralis Dci Filius, eiufdcm potentix & eiTentia: cum
Patre.Alij autcmfunt filij adoptionc, nimirum qui
crcdunt in hunc vnicum Filium Dci. Dcdit cnim
poteftatcm filios Dci ficri omncs,qui credunt in no ;
theh cius.Hic quia Filius Dci cft, potcft omnia qua? j
Chriftus '^Wjk autcm omnia,quar funt in falutcm anima- i
^«pult.*1111* noftrarum. In hoc crgo vnico Dci Filio in o- j
J^tc- nini tcntatione ha:rendum eft certa fiducia. Promi-
f|t enim fc apud nos futurum vfque ad confumma-
l,oncmfeculi. Fidcsitaquehoftra hunc (hi^um
voerrimum haurirc poteft in omni affli&ione.Nihil
ciim potcntiuscft ad confolandam afflictam con-
^c'cntiam,quam cogitare , n bisregcm & faccrdo-
*em cffe Filium Dei , quihoctit lo vnice obleda-
r'-ir,vt rex,faccrdcs &faluatorad fc confugicntium
 ldquc potiffimum cb duas
caufas. 1. Iurccrcationis, gubcrnationis,& pro-
uidcntix.Etenim vt crcator omniumeft,ita Domi-
"Us,cuiusnos ft.bditosprofitemur. 2. Jurercdcm-
tionis,nos cnim fuo fargi.inc redernit.i.Corin.6.11.
^Ioann.T. 7^111.4.15. Tit.jL.14. Scd dehacrcinfra
copiofius. Atqi cin huncmod^m titi;li,quosDo-
mino tribuit Symbolum,naturam & officium Chxi

1 apeitcdocent.

OLVM, 411

, PRIMVS ARTICVLVS t> E

humanitatc Chritlijiicmpc dc concc-
ptione & natiuitatc.

Qui conceptu* efi de Spmtu fanfto>natttt ex tJMaria
Vtrgirte.

In concCptiorie & natiuitate Domini noftri lefu c[lcmU
Chrifti Circumftantias fcx potif/imum confidere- ilanti* '
mus. 1. quodab Angclo annuntiata lit eius con- fc*'
ccptio. 2. quod conccptus lit de Spiritu fan&o.
3. quodnatusfitde virgme. 4. quodeavirgo fiie-
rit dcfponfata viro. 5. quod cx profapia Da. ld fue-
rit illa virgo. 6. quo tcmpore natus fit Chriftus.

D E P R I M A.
Primum igitur ab Angelo annunciatur Domini c" &
concepti ,quiafummum bonitatisdiuina?crgaho- numilltuJ
mincsbcneficium eftnatiui.asChrifti. Voluit igi-
tur Deus id Maria? per Angclum nunciare , vt totus
mundusfciat, ncgotium diuinum cflc & arduum.
Hic Angclus Mariam primum falutat, dcinde lcga-
tionemfuam exponit:tum obieda carnis diluit, &
figno ccrtificac. Salutatio fauorcm Dci Virgini an-
nunciatj vt fciat fe Dco gratain cfTe » efque placcre»
i.lcgatio cxponit,quod iit parituraDci Filium,mu-
di faluatorem. 5. obicda carnis cum diluit,potcn-
tiaml^i nobis commcndat , vt quaiitumuis tota
rcrum naturacontrariacfle viderctur * tamcn voce
Dci,& figno ei addi to,firmiter nitcndum fit. Non
enim impofilbilis apud Dcum vlla rcs.

DE SECVNDA.

Deindcconccptus eft de Spiritu fando, hoc eft, cUf eoft*
non defubflantia,fedopcrationc& cffic icia Spiri- ceptus de
tus fandi.Ita cnim Angclus rcfpondct Virgini:Spi- s,sFultl44
ritusfanctus fupcn:cnietintc,& virtus altifiimi ob-
umbrabittibi.Hinc Ai:guftinus:/>*>'if aiiam Detjhn
potentiam 7)et & eperattonem Sptritm janftt » de carne
VtrgtnU ajftmturn eftrfttod verbo efivmtum. Id^ tdeoyfi
exvmlifirninefiiijfet^ctimomnibtu natis ^Adum , im~
mundm exttttjfet. Qwd autem ex catne natum efiycaret
mendacium, & vantras.Ioan.^ Nunc autemper Chri-
fium oportuttfierigrattam & verttatem^non igttur yotuit
de vtro concipi , fid oportmt td fiert occulta yuadam Dei
virtute : Quo omnU peccati pnrw & fintlw>nos quoqut
putificaret>& fitncTtficaretfiturtu Patti boflta fanth &
tncontaminata. Deindc,de Spiritufancto c nceptus
cft,vt fciamus:Quicqiud Filius loquitur, cfle lplilfi-
mam Patns voluntatcm. Eft enim Spiritus finctus
amor Patris & Filij fubtbntialis.Pra:terca, quia Spi-
ritus fanctus eft fpiritus fanclificationis & purifica-
;o tionis.hiccnim cxfanguine que purificauerat, Chri
fti corpusa-difica iit & fan<5tificauit,vt efle-t mudum
& immune ab omni pcccato , vt fupra quoque di-
dumeft.

D E T E R TI A.

Tcrtia c rcumftantia eft, quod natus fit de Vir- Cur natu»
ginc. Hic primum obferucmus varias hominum in de
mundum propagationcs, quar qcatuorfunt. Prima
folius a dam,gui ex humo creat s el*. 2. folii s Eu^,
quarcx Adsecofta ardincataeft. 3. folius Domini
Chrifti,qui cx far guine virginali, per opera ionem
Spiritusfanclijfmevirilifemine,' atusei». 4. com-
munis,cft enim hominum omnium aliorum, qui rac
feminis virorum & mi lierumconiunoticne nafcun
rur.Qitod autem cx Virginenafci cebuerit, plures
funt ciuCx.Prtmafx ruiflet ex viri & lrulieris ferai-
nibusconiunCtisnatus,in pcccatisfuiflet conccptus
& natus:fed deci.it eum.qui venit vt volleret pecca-
tum}abfquepeccatoefle. Conucnicbat igitur, vt

f. iiij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

Cur dc
profapia
Dauidis.

£3 CLASSTS

notio quodammodo & concipcfctur in Virgine, &
nafcerctur cx Virgine. Secunda caufa vaticinia fuc-
runt,Gcncf.3.i5.Scmcn mnlicris conterct caputfcr-
pentis.Gcn.49.10.N0n aufcreturfccptrum dc Iuda
doncc vcniat Silo,hoc cft,eius , fcilicet mulieris , fi-
lius.Efa.7.14. Eccc virgo przgnans parict filium,&
vocabitur nomcn cius Emanucl , id eft , nobifcum
Deus,$5^v8s«T@- & Saluator.Nam idem hoc nomen
valet,quod Icfus.quemadmodum cx fupradictis ma
nifcftum cft. Tenia caufa,vt cifet fignum fpiritua-
lis rCgcnerationis qua? non cx voluntatc carnis , nc-
quc ex voluiftatc viri,fed ex Dco eft,loan.i. Vndc
AuguftinustCWr^af capttt nostrum inftgni -miraculo
fecuvdatn corpas nafct de Viroinc,vt fignificaret (ua tne
Sra de virginc Scclcfia fccundum Sptritum nafcitura.

D E QV A R T A.

Cur dc Quartacircumftantiacft, quod virgo matcr Do
dciponfa- rnini tueuit viro dcfponfata, idque ob quatuor cau-
cavixo. ' fas potifiimum factumeft. 1. Vthac rationccom-
mendareturdignitas matrimonij. 2. vt cofulcretur
pudicitia:,fame & vitas Virginis.3. vt Iofeph cflet cu
kos Virgiqis,& Pucri nutritius. 4. nehoftcshabc-
rcnt^quod ol^iiccrcnfrChriftianis , acdiccrent illo
rum Chriitum iilcgitimum efle.

D E QJV I N T A.

Qiiintacircumftantia , quod cx profapi©Dauid
fucrit Virgo orta,id duabus caufis euenifle videtur. ;
Vrima proptcr oracula.Fuit enim prardictum, vt na- \
fccrctur dc profapia Dauid , id quod notiflimunV
fuit,non folum ipfis Scribis ac Pharifeis,fed toti po- 3
pulo Iudaico ,& extcrnis principibus , qui praerant
ifti populo. Fuit cnim primum Abrahar promiffus,
dcindcquodcx tribu Iuda cffct oriundus. Tum iu- 1
ratus cft Dauid,Pfal.i3J.n. lurauit Dominus Darid
veritatem , & non fri;ftrabiteum , De fructu vcn-
tris tui ponam fupcr fcdcm tuam. Secunda,\t magis
confirmaretur,hunc cflc Meffiam,quem cx Abrahx •
DauidiTque lumbis oracula lcgis & Prophetarum.
tanto tcmporc antca promifcrant.

D E S E X T A. 4

Sexta circumftantia eft tcmporis , quo natus eft i
Chriftus : in quo primum oracula fiint obferuanda. 1
Eit cnim natus rcgnante Augufto,Luca:,2.i. Vnde \
prophctia Iacob ccrtificaturiqui Gen.49.10.ita prx
dixcrat:Non aufcrctur fccptrum dc Iuda, & dux dc
fcmorc eius,doncc vcniat Silo.Huchcbdomadse Da
■ nielis pertinet. Vndehaectcmporis circumftantia
conuincit,hunc Filium virginis vcrc cflc Chriftum.
Nam eo tcmpbrc eft natus,quo dictum crat. Con
firmaturigiturhincfidesin Chriftum verum Mef-
iiam,cv confutatur Iudari,qui cxcaxati ob fuam ma-
litiam adhuc Chriftum cxpcctant,qucm fpcrant fo-
rc mcnarcham mudi.Ha'fcxciicumnanti;e,de qui-
bus brcLiiflime dixi j in hoc articulo diligenter funt
conlidcranda?. Plurimum cnim faciunt,tum ad hi-
ftoriam rcctcintclligendam,tum adfiduciam con-
cipicndam in hunc Filium,& fouendam.
Cauf? pr? Porro Chriftus Dominus venicns in hunc mun-
caxcati^1 dum,refpe&um habuit ad cjuatuor potifiimum.i.ac
nis Domi Patrisvoluntatcm,cuiobedicndumfuit: 2. ad fcri-
m> pturas ccrtificandas & confumandas. 3. ad ^cnus
humanum,quod fua victima crat iiberaturus. 4. ad
diaboium,adqucmfiipcrandum venit. Chriftuse-
nim apparuit(vt inquit Ioannes)vt deftrucret opera
diaboli.

SSCV^DA PAT^S DE HV

rnanitate Cbrt/h,nempe de pa/ftone & mortt.
- Hi'cpars hiftoria* Chrifti maxime admirandum J

414

opus continct,de pafhonc &: morte Domini noOri M(>fi
Icfu Chrifti,qui pafliis 8c mortuus cft proptcr pcc- ciuift
cata noftra,qucmadmodum plurima teitimonia vc- <luld*
tcris & noui Teftamcnti oftedunt. Ipflus cnim paf-
flo & mors facrificium propiciatorium eft,qno neus
propiciatus,id eft, pius & clemcns rcdditur iis , pro
quibus facrificium pcractum cft. Vt autem doctri-
nam d^minica; paflionisdiftinftius teneamus , Vri- SjJ?
mum dicam dc facrificio propiciatorio , quid flt & dus.
quotad illudrcquiranrur. *Deinde caufas paftionis
dominicae brcuiter attingam. Ternb de crrcctibus
nonnullaacliungam. Quarto antithefin adiiciam-
Tofirernb veram mcditanda: dominiwe painonis ra-
tionem cxponam.

QJ' ! D E ST S A C ' R I F I C I.V M
propiciatoriti??jycr jax adil/jtdrejtiirimntr}

Sacrificium propiciatorium cftopus placans ira Dcfioi»0"
Dci pro aliis , & fatisfacl:orium pro culpa & pceha
ctcrna.Sic cnim inquit Dominusjloann.iy.io. pro
iis fanvftifico mcipfum , vt fint & ipfi fanctificati in
rtcrnum. Deinde confiat ex fcripturis, proprium
fiifleofricium Chrifti feipfum qftcrre, l-cut dicit
Scripturaipfum vnica cblationc finctificaffe fuos.
Hcbr.T0.14. Itcm,femcl apparuifleper oblationcm
iui.Hinc&: quid flt facrificium propiciatorium, Sc

]uod vnicum fit , nempc Iefu Chrilti, apcrtifiiine

olligitur. Porroadhuius ficrificij pcrfcectioncm
quinquc rcquiruntur. 1. Deus, cui orTcrendum
cft. 2. faccrdos,quiorTcrt. 3. rcs quce offcrtur.
4. rcs,proquaoffcrtur. 5. fcedusfcu teftamcn-
tuni; Eft cnim omnis ficcrdos fponforfccdcris ali-
cuius. Hinc Filius Dci cft facerdos,qui" fcipfum ob-

•llit Dco Patripro generc humanoiiberando ab

i-tcnfamorte.

qvia; sv^t cAvStAz

pafjicms Domint}

ObicElum moucnsrt?e;xy.Trto>tT/xcV,quod vocant,fuit I(obi^5
calamitas humani gcncris,& tyrannis diaboli in "c-
nushumanum. Impellens caufa intcrna, fiiiiainor2. Ca^
Dci Patris erga fuam creaturam. Sicenim inquit ^Pcil*
Dominus,Ioan.3.i6. Sic Deus dilexit mundum,vt

jn(irumcn:a rucrunt i«cn»
diabolus, Scnbar&rPhai^ti, Pilatus & carnificcs
ipfl. Eo>malis caufa fuit ipfapafiio, qua? pctenda eil s- ****
cx hiftoria Euangdicaiquediftingui potcft in quin- lat
que actus fcu mcmbia,qui his vcrfibus contiiietur:
t H qettsh Pomificcs.Rcges-i Qrux atcjue fepulcbrumr
j Htsloria pa/Ji memhra notanda Dei.
I Harum fingula mcmbra plurcshabcnt articulos,
! dc quibus Euangclica hiftoria confulcnda eft. Fina- fivfi*
j les vcro h^ fuin. I. vt glorificctur Deus ob iuftitia
| & mifericordiam. II. vtfalucturgcnus humanum,
| quod pcccato perditum fuit,quando hunc faccrdo-
jtcmfideapprchcndcnt. III. vt dcftruerct Chri-
j ftus opera diaboli fua morte. In hoc cnim apparuit
| (vt inquit Ioann.1.5.8. ) vt deftruat opera diaboli.
j Has caufas omncs miro compendio complcditur
, Dominus,Ioan.3.i6.vbi ita inquit : Sic Deus dilcxic
I mundum , yt Filium fuum vni«>cnitum darct , vt o-
mms qui crcdit in ipfum,non pcreat , fed habcat vi-
tam sternam.

QJ l SV N T EFFSCTVS
paffionis Domim}

De iistantumErfecribus brcuitcrattin^im ,qui

5 \d

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

W S.YMBOLVW.'

mu adhumanam redcmtionern pertinent^, dequi-
busextantfanctorum Patrum breuesicntentie,qui
ousfummam fruchis Dominica? paffionis complexi
lunt,qualis h*c eft : ChrtHvi pafjioncfua vtcit dtabo-
Jnr/trfHe*» ttgauitjnjirnum , oucm jfoltautt , *JMortem->
tjttam fupeyautt^^jM^ndi.m^ucm io>.rcmfit,Suppltciun ,
qiiod deiulft,C xlumtfuod aperutt.Et At guftinus ; Per
rtdemio> is noslrt mortem de te it bris adluccm, de rnora
*dvit*m,de corrKpttoneadtticorrupttonem. de extlto a-
patrtar/^dc luliu ad gaudium , de terru ad ccelcsle re-
gntimvocati fitmtis. Huiufmodi quam plurima? fan-
ctorum Patnim fententix dc fructu paflionii L)o-
niinicaepafiimlcguntur : Scdcgo breuiter quof-
dam efrectuscoliigam , accos numcris difiinguam
memoriae gratia, additis tcftimoniis exfacra Scri-
ptura.

JV>W,Deo pra-pita eft ebedicntia , Philipp.2.8.
Humiliauit femctipfum , fachis obediens vfque ad
^ortemjmortem autcm crucis.

Secundu*, dizbolus victus. In hoc inquit Joannes,
apparuitFiliusDei, vt dcftrucret opera diaboli,i.
^an.3.8.

Tertttt» , homo a pcccato faluatus cft & iuftifka-
tlls.Ecce,inquit Ioanncs,agnus Dei,qui tollit pecca-
Ja mundi,2.Cor.5.2i.Eum,qui nonnouit peccatum,
y *ecit peccatum,vt nos ficrcmus iufticia Dci in ipfo.
. .-^"»r'**',a,quatio Iudaroru:v & gentium, abolita
lnimicitiapcr mortcm Chrifti.Adfph.Li^.Ipfe c-
JJjm eft pax noftra,qui recit vtraque vnum,& intcr-
J«tium maccria3 foluens,inimicitiaspcrcarncfuam,
*egem mandatorum in dccretis abolcns,vt duos co-
Qcret in femctipfum in vnum nouum homincm fa-
c»ens , vt rcconciliaret ambos in vno corpore Dco
Pcrcri,ccm.

^<<wf^,morsabolitaeft,Ofc3; 15.14. Ero m©rs
tlla6 mors&c.morf is tuuscro infcrnc.rir* Chnjtt
(,nfHtt Bcfna.rdus)viuendi mthi regula exttttt , mors a
J»9r'« r^W/,c.Breuiter:Chrifti hoftia cft Avtpok, quo
Dcus placatus,homo redemtus , diabolus victus,o

mnia m ccelo & in terra vni capiti Chrifto fubieda
funt,Eph.2.zi.

Cum hoc ficrificio & paflione pugnat, quicquid
"°mines mali cxcogitant pro fatiiiacfroncpeccati,
cuius gencrisfunt,Iuftitia operumjMifteJndulgen-
^lnuocationcs Sanctorum,flctum Purgatorium,
* huiu fmodi alia? n ug x , quas excogi * auerunt Mc -
jjachi,in contumeliain, crucis Chrifti. Nam ii Chri-
tus,vt Efaias inquit , vulncratus eft propter pcccata
ott/a>fequitur,omniaillacx diamerro pugnare cu
Pj-ilione Domini,quibus volunt homines placatum
,\ 1 De^imrcddcre.Ncc potcft lr.aiorcontumeliaFi
^ci fieri,quam vlli rei,prauerquam iplius paffic-
m & mortiuribucrercdemti .nis bcnehcium. Ncc
C!^vilu idololatriar gcnus maius, qua hominis ope-
r Us tribuere faasractionis gloriam,quod tamc to-
^mi P.lpifticum regnum cx mllinctu diaboli facit.

1 & QV l-BVS R E B V s C O N-
(tftttvera dominica pajjionts mcdttat 0?

Mcditatio Dominica? paflionis vtiiis ad fcx capi-
tarcfcrri poteft. Prtmhm veniat nobis in mcntcm,
^uantam neccd^c fit iram Dci fuiftc cb pcccatum,
3U5 non poterat placari , nifi morte vmgcniti Filij
^J^^^cogitandumjquam immenfa 6c impcr-
^cftigabilts fncrit mifcricotdia Dci Patns , qri po-
msvoluit Filium fuftiricre turpifimam mortem,;
^l^.m genus humanum z fe conditum,pcrdcrc. Harc
^^ericordia multis in locis (acra? Scnptura* com-
^ndatur. Tertio cogitandum cft ctiam dc fummc
& "icnarrabili amorc Filij Dci crga gcnus humanu,

^ 6

volentis in fe deriuare iram Patris, ac fuftinere tam
ignominiofam mortcm,idque pro ingratifiimis ho-
minibus. Quarto deapplicatiouc Dominicspafiio^
nis cogitandum eft.Niii cnim nobis fide apphcctur,
inanis quardamhiftorj.c noti:iamancbit.(^are flde'
ftatuendum eft, ipfum Dcum pro Te mortcm fub-
iirfe^quod cum fcccris,paftionis dominica? factus cs
particcps,vfqucadcj,vt tota obcdientia Chrifti tua
.*t iuftitia^qua veftkus non amplius, vt pcccator,fcd
tanquam iuftus in confpectu Dci apparcas. Vnde
BQcnardv.s-Defemtjfionecfuidem pcccatorum vahdtffi-
muin teneo aroumetirnm,domintcam pajfionem. Vox epti*
dempMgUints eiiu valet plwrfuam fanguinjs Abel^cla-
rniis in cordibns clctJorum rem ffi»riem peccatorum.Tra-
ditus efi enim propter peccata ntjlra. N ec dubtto , <juin
potenttor & cfficacior fit mors illms tn bonum, <juam pec-
eata no/?ra m mal»m. Qutnto admonebit nos pafsio
Domini fortis piorum 111 hoc mundo.Qucmadmo-
dumcnim Chiiftus extpaffus, ita vult & reliquos
pios pati,vt fint Conformcs lmaginisFilij Dei. ldeo
cnim compatimur,vt vnacum illo glorificemur.Ro
ma.8.28. Sexto admoncbit nospafsio Domini, vita?
m pofterumrcfteformandap , vtque caueamus, ne
rurfus volentes Dcum pcccatis noftris offendamus»
Dc hoc mcmbro vide,Rr)m.6".4. Hinc enim fumit
Pauh sargumcntum exhortatorium adpiam & ho-
ncftam vitam.

TERTIA PARS DE H V M A-
nitatc Chrifti,wff/?^tf de fepultura &
, defcenfuadtnfcros. ,

Typus fepulturai Chrifti fuitdies Sabbathi,ideft,
quictis,vndeprophetia Dauidis,Pfal.i6.^. Etcaro
mea requiefcet in fpe.Efa.52.9. Et eiit fepukhruni
cius gloriofumiln horto fcpultum idco fan&iPatrcs
dicunt,quia primus homo in horto mortuus cft.

S £ D C V R S ET V Z-
tns fait.

1. Adoftcndendum , quod vcre fuit mortuus.
l.yt itcrnobispra?beietafepulchro ad vita. 3. vfi f*
nos fpiritualiter mortui pcccato, nunc quiefcamus a
peccato,& defidcria peccati non faciamus. Sepulti
(inquit Paulus)fumus cum ipfo pcr baptifma in mor
tcm,vt qucmadmodum iplc cxcitatus eft amortuis
pcr gloriam Patris,ita & nos in nouitate vitf ambu-
Icmus.Rom.-S.^.

S E D C V R O P 0 R T V 1 T D O-
minum ad tnferos defiendere}
Qucmadmodum Chriftus mortuus eft,rie nosar-
tcrna mortcmoriamurita etiamad inferosdefcen-
dit,ne nos inferorum poteftati fubiiciamur.

A n non Chrtslt corpus iacuit in fcpulchro? Qw&io»
Annon animam commendauerat Patri?
Qiiomodo crgo fuit apud itifcros?
Auguftinus rcfpondct : Tottu fihus fuit apudTa-
trem^totui trivtcro Vtrginisjotustn ccefof tqtustnterray
rotus in eruce^ts) totus tn tnferno. At fi quis dixerit,fe--
cundum animam & non fecundum corpus Domi-'
numdefcendiffe ad infcros , ipfius fententiam ne.
quaquamimprobo , nequererert fcire magnopere^
quomodo acl infcros defccnderhyr;odc> Vera fldc te^
ieatur,ipfum ab infercrum poteftate nos libcraffei

QjV A R T~A PARS D E H Y M A-
nitatc Chrifti,«f»»pc de rcfurrcUtone tpfittr.

Hxc Qnana pars eft de reftrjrecriorie S quar eftrii)
pfius victoria & triumphus fuper mortem & infcr-
num.Nam hic Dominus fe verum Deum efle dcclaf
rat. Virtute cnim diuina furrexit. 2, hac rc-

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

4*7

CLASSIS III.

furicctione meruita fuoPatre, vt omnia fibi iint
fubicct.a.in cceio & in tcrra. 3. Brcuitcr, dcclarat
fc fua refurrcctionc cffe benedichim iliud fcmen,
cjuod contriturum erat caput ferpentis,hoccft,abo-
liturumreguum diaboli.

S E D O V I D C O M M 0 D I
nobis ex ChrijH rejkrreilione accedit}

I. Meruit Chriftus nobis fua gloriofi rcfurre-
<5tione,dummodo in cumcredamus, xternam iufti-
tiam & artcrnam falutcm. Vt cnim obcdicntia &
mortc fua pro pcccatis noftris fatiftccit , ita fua rc-
furrcdionciultiricationcm & vitam etcrnam acqui-
iiuitcrcdentibjs. Qiemadmodum Paulus miro
compcndio complcxus eft: M irtuus cft pro pccca-
t,is hoftris,& refurrcxit proptcriuftificationcm no-
ftri,Roman.4.i5.nimirum vtnobisfuam iuftitiam
impcrtirct. II. Habcmusfoedm bona» confcien-
tia: erga Dcu pcr refurrcftionem Chrifti. III. Chri
fti refurrectio nos admoncbit , vt rcfurgamus non {*>
folum in cxtrcmo iudicio ( Eft enim refurrectio
Chnfti noftrae rcfurrcaionis ccrtiflimum teftimo-
nium)verumetiamin hoc mundo.Nam vt moricn -
tis,fic & rcfurgcntis Chrifti mcmbra dcbemus cffe.
IIII. Rcfnrrcctio Chrifti merito admoncrc debe-
rctomncs Chriftianos intimi cuiufdam amoris &
fratcrnitatis crga fc imnccm. Nam ita iuffit Chri-
ftusrCfurgensnunciaridifcipulisfuis : Afccndo ad
Patrcmmcum, St 'dd Patrem vcftrum, ad Dcum
meum,& ad Deum vcftrum. Aut (i apcrtius placet.
I.cft donum quo iuftificamur, -2. eft virtus,qua» in
nos credcntcs transmnditur,vt pofilmus a vitiis rc-
futgcrc. 5. exemplrim eft & fymbolfi nouitatis vita?.
4.eft caufa noftra? refurre&ionis,eiufdcmcj; pignus.

(LVINTA P A R S D E H V M A-

nitatc Chr'i([l>nempe de afcenfione in cceinrn,
&fejfione addcxteram Patris.

In hac partc duo fuht potiflimum obfcruanda.
Primtitn mandatumChrifti diccntis:ltc in mundum
vniucrfurri,& prxdicatc Euan^elium. Antcaintra
pomcria tcrra; Pataftina* doccbatur manifcfie ver-
Dura Dci, Nunc iubet cos exire in omnem terram,
qua voce dcdarat fuam m >rtem, rcfurrefiioncm, &
afccnlionem cflacaccm cfte tn omnibus partibus &
angalls mundi : non quibufdam geitcroiis homini-
bus, fcd promifcue omnibus fuarRjrratiam offcrcs.
Dicit cnim,Proclamatc. Quibus ? Omni creatura», I
co^ratentationcin dc particularitatc, dc prxdcfti- i
nationc,& dc indignitate noftra. Quid? Euan^c- '
lium,hoccft,nbuum nuncium,vidclicet, quod Chri j
- ftus vi6tc;r & triumphator orfcrat omnibus crcden-
tibus remiftionqmpcccatorum.Ita cnim additur in
mandato DominirQui cpcdidcrit & baptizatus fue-
rit,faluus crk,&c. %/ilterv.m hoc loco obfcruandum
cft,vtipfa(!hnftiafccnfiorecte a nobis ajftimetur.
Hif: femelafccndens in ccelum,adeptus cft nobis &
fibi in pcrpctuum ius & dignitatcm manfionis cce-
leftis.Huc Pfaiii©. Huc dictum Pauli pertinct ad
Eph.4.io.Afccndit,vt omnia implerct:non vt abef-
fct,fcd vt prarfcnti virtutc rcplcrct ccelum & tcrra,
vt cifct nobifcum , iuxta vcrbum & promiftioncm

fuam,vfquc id croSmrna&onerii Ceculi. ETeuatiis
cnim ftipra earlosV fparfit fuas virtutes & bonitatis
fuc radios vltra c\r fupra-omnes flnes tcrr£,& apcruit
uobis viam in coeiuniiqua? pcr Adx dcliCtuui cV no-
ftium occlufa crat.

QuodautemSymbolum adiicit , Chriftttm federe pc
ad dcxterampatris , fgnificat ipiius regnum ita fta- JjjJJJ^
bilitumcirc, vt fruftrafe illi opponant omncs irife- p^tis.
rorum porta». Deindc,vt habeamus apud Patrcm
prasfcntem aduocatum,quc madmodum loanncs in-
quit i.Ioan.i.*.VcrUin vt breuiter totam rem com-
ple<5tar,Spiritusfanctic3ncionem dcgloriofa Clui
iti in ccelum afcenfionc adiiciam-lta enim Dauid &
Paulus exSpiritu concionantur.Pial.6"tf.io.& Ephc
4.8. Afcedit in altum,captiuam duxit captiuitaiem,
dat dona hominibus.In hac concionc tria ftmt.i. te-
ftimonium afcenfionis Chrifti, 1. defcriptio trium-
phi.lpfe enim victor captiuum ducit Diabolum,ii;-
fernum & mortem. 5. liberalitas ipfius ac bcnefi-
centia erga homines,& potiflimum erga Ecdcfiam,
cui largitur Spiritum fuum,&: alia dona, quibus Ec-;
clcfia in hoc mundo confciliatur.

Porro,vfushuiuspartiscft,vtnoshicin terra ver-^vfos-
fantcsjcogitcmus conuerfationcm noftram fcu po-
litiam dcbere eifc in ccelo:Vnde expcctcmus reuer-
furum cfle eum,qni afcendit,vt iudicet omncm car-
nemtquemadmodum fcqucnti partc dicetur.

SEXTA P A R S D E H V M A-
nitatc Chrifti nimirurn de adnentu
eiw ad indiciwn.

Hxc pars horrenda eft quidem impiis Sc Chrifti Do^J
hoftibus.Chriftianis vero fumme dclcctabilis , & in frfgtlk
omni aUguilia vcluti facra anchora. Nam cum audit
pius oppremis in hoc mundovariis calamitatibus,
iudicium extrcmum penes eum eifc,qui dixit: Veni-
tead mcomnes,qui lab oratis & oncrati iftis, & ego
rcfocillabo vos:hcm,Qui credit in Filium,non gu-
ftabit mortem in a:tcrnum : concipit fpcm & fidu-
ciam,fe aliquando cum fummagloria liberatum iri
ab omnibus anguftiis.Quomodo cnim clementiffi-
mus Princcpsperdcrct populuni fuum ? Quomodo
membra, fu amortciibiadiunda,caputdiffiparet?
! Quomodo fuos clientcs aduocatus condcmnaret?
I Quomodo Icfusnon faluarer?Quomodo is,qui fan-
40 guine fuo preciofo,in patibulo crucis effufo, nosfi-
' bi alferuit,nunc in extremo periculo dcfercret?cum
hic Chriftus rcx & pontifcx ncfter iureiurado pro-
mifcrit, fe feruaturum omncs, qui ad fc confu-
giunt, quantumuis enormibus peccatis obnoxij
tuerint.

Hattenw de naturis,dc pcrfona& officio Chrifti
didum cft. Vnde tota falutis noftr* fumraa ac fin- nis iflf^
gula? eius partcs dcpcndent. Quarc cauendum eft, u^t
ne vcl minimam partem falutis noftra; alio deriuc- te
mus.Si enim falus qua;ritur , ipfo nomine doccmur>
eum cffe omncm falutcm. Si alia quarlibct dona
qua?runtur , in ipfo vnctc rcge dc faccrdote noftro
icpcticntur,quifcdensaddcxtcram Patris, dat do-
nahpminibus. Si fortitudv.,in cius dominio qua?ra-
tur. Si puritas,in cius conceprionc. Si indulgcn-
tia,in cius humanitate, quatactus eft nobisper o-
muia fimiIis,cxcepto peccato,vt condolefcere difce-
ret iniirmitatibus ncitris. Si redemtio quajratur,in
cius pafllone fita eft.Si abfolutio, in eius damnatio-
ne. Si malcdictionis rcmifho, in cius ciuce efr. Si
fmctificatio,in eius facriricio. Si purgatio, in eiu*.
fangiiinccft. Si mortificatio carnis, ineius fepul-
l chro. Si vita? nouitas , in eius rcfurreclione. Si
immortaIitas,incadcm. Si hxrcditas regni ccelc-
| ftis,in cceli ingrclTu. Si prarfidium , fi fccuritas ,
; bonorum omnium copia & afrluentia qua»ratur , irt

ciusrcfyno lnucnienria:.

Sifecuraiudicij cxpeifla-.

tia

; tio,in poteftateiuiclicandi iili traditd eft.Denique fn
*"*pfo'twe-(sittri'Ofniie genus b- norttm carh fint * inde
~adfatietatem hauriantur, non aliundc. Namqui

ynoChriftonortcontentiferuntur huc atquc illuc
' ln fyes variasjcertam viam nontenent , fed excide-

runcfalute.

T EHTI r M *JM £ M B R V M

fymbclt.

SYMBQLViVT. I i^a

Wwww,a<rnofcetSpiritum fartctum tertiam in dU
uinitateperfonam efle aequalcm & confuV antia-
lemFilio& Patri , qucmsidmodum dfcfcribitur in
Sy mbolo Athanalij. Detncle of&ciu m Spi ritus fan-
Cti intuebitur rides. Poftrrmo in eius bonitatfc hiti &
acquicfcere debicbit, caucbitque j he impuritat^
&rcedirate Sphitnm fitnckm centHftcr n exncl-
lathomo.

>«tt5 hu

Credo in Spintutn fintlum.

0£5ci

Tarnctfr in primo prima?claf :$ capitc dcSpiritu
fancto di&um eft , hic tamen vcrbaSymboli expli-
candafunt.HsccverbaSymboli trianobisfi.ggerunt
cogitanda. i. Qitis, qualifque ftt Spiritus fan&us.
2«Quale fit cius officium. 3« Qualis fides in Spiiitum
fauctum requiratur.

i Qjr I S f G I T V R A-
Hfjue e(l Spiritu* firnRvu*

^titio Spiritus fanchis cft ciufdcm crTcntia» cum Patre
' & Filio,fed diftin&a vsrcV*ev<-,id eft,perfonaabvtro-
Sue Patre & Filio proccdens,purificator,cum vtro-
Sue fimul adorandus.Soli cnim Deo tribuendus efi
diuinus cultus,qualis e(t fides.Hic cultus iuxta vcr:
baSymboh Spiritui fancrotribucndus cft, proindc
Spiritujpfanclus vere eft Deus: Alia qua? huc pcrri -
nent ad dcclarationcm diuinitatis Spiritus lanfH,
petanturcx Symbolo Athanafij.

2 . Qnale efi officium Syirhw fincli}

n* In hac vnica voce Sanct-itatis comprchenditur
tanquam in gencrc. Nam iccirco Spiritus dicitur,
quia quicquid cft gratia? Dci,idconfequimur, li pc
Spiritum unctum communicatur nobis. Verum
Suialioc in generequodammododictum obfcurius
eft>fpeciatimfeuperparrcs,quomodoperhunc.Spi-
ritum Dci fancliriccmur, oftendam. Multis cnim
hominibusfanclitatcmnobis impcrtit. i. quiaefi
CUuU thefamorum coeleftium. Is enim illuminat
aciemmentisnoftrar , vt myfteria fidei intelligcrc
valeamus , cjux procul pofita funt a rationis captu.
Animahs enim homo(vtinquitPaulus. i.Cor.14.)
non capit ea,quefunt Spiritus Dei.EtDominusdi-
cit.I0ann.16.15.Vbi Paracietus venerit,ducct vos in
oinncm vcritatem. Qiiiacft-^r^o promifno-
nis,ad Eph.M4.Eft cnim nobis tanquamarra,quam
nobis donauerat in ccrtitudinem futura? hajiedita-
. ?*fj 3* Ql,ia e^ Signaculum,c\uo ccrtitudo diuina-
rum promifiionum noftris mcntibus obfignatur.
4* Qu\ic{itJMagisler vtrttatis , duccnsnos in o
rnnem vcritatcm, purgantemmcntcs noftras ab
ignorantia. 5. Quiacft AutorlucU cxpcllcntis tc-
nebras pcr pcccatum ini eci.is. 6. QinaForis .
pitwU & intelligentix cft. 7. Quia cfi c^f^4 re -
purgansnos a prophanis fordibu^, in fancta Dei
templa nosconfccrans, atqucvt germina iuftitia:
profcramusfoccundans. 8. .Quia Oleum & VnBm
eft?quo nobis verum vitar vigorcm effundit.^.Qjia
tynie cft,excoquens & cxpurgans noftra? confcicn-
tia? vitia,inccnditcorda noftraamorciuftitiar,vt ad-
.uerfuscarnem indefinentcrpugncm^s. hlxc alia-
quc huiufmodi Spiritus fancti officia in Ecclefia
clcgantiffimc defcribuntur in hymno : Vcni crea-
^or Spiritus.

QV A L l S F I D E S 1 N S P I R I-

tum (antlttm requiritur}

Fidcs in Spiritum fanctum tria comple&i debet.

QVARTVM MEMBRV M

fy mboli.

Sar.ihm £ cclefiam Catbohcam , Sar.ttotum commmit-
nem rtrnijfionem veccatorum^CdrnU refitrft-
thontm & vitam diernam.

Hoc quartuiTir membrum Symboli docet dc cftV ^a
cl:u totius TrinitatisA fidc accipicnre oblata bcne- iu* mcw~-
ficia. Hactem:s enim Symbolum cLc caufa cfiicicntc 1 '
A' matc-ria noftra?.fah:tis diiferuit.Nunc a'.itctn,qr.6
illaomnia bencficia trinitatis , miicricordia Patris,
victima Filij,fan€tificatio Spiritus fancri pcrtincar,
adiicit.Nam h*c omnia bcneficia ad Ecclefidm per-
tmcnt, quam.donatam rcmiffionc pcccatorum in
extrcmo die cxcitabit,ac a?terna gloi la ornabit. Di-
uidkurautcm hoc Spnboli mcnibrum in quinqa*
articulos,quos ordine declaiaboi

P R I M V S ARTICVLVS
quarti mcmbri,ntmpt dt
< £cclefia.

Tametfifupraquardam de Ecclcfia d'ud , tamen^nL'
hic Symboli vci ba mcuitcr funt cxplidanda. In Svm conditio-
bolo ApoftolicocV Athanaiij quatuor potiliimum ncs"
liuius fanct^. Eccleiia: condiciones numerantur.
i. .quodfitfM. 2. quodfityiwfli*. 3. quod fit ca-
thohca. 4. qupdfitySrw^. y

Vna idco dicitur & credencla fcft , quia vt vnicum
Pontiricem lefum Chriftum agnofcit , ita vnicam
regulam rcligionisiqua? confiftitin verafide , ijpe &
charitate,habet.Hanc Ecclefia; vnitatem conferuat
vnusSpiritusper veibum & Sacramcnta : quoto-
tum miniftcrium verbi rcferendum eft. Sancta cie-
dcndaeft: i. ' quia fanguine Chriftipurgataeft,iux- 2,Sanftlii
ta illud.i.Ioan.i.^.Et fanmiis Icfu Chrifti emundat
nosabomniinicrtiitatenoftra. i. Quia fpirituali
vnctionc Ecclefisc membra,h6c eft^ ^iVines credcn-
tcs vndti funt,vt fint Chr'iftiani,hoc cft, reges & fa-
:erdo:es. Nam Chriftus omhibus infe iredentibus
tribuit honorcm fpiritualium r^guni '& faccrdo-
tum. 3. Quiaipfo fani5ta Tririitas habitat in Ec-
clefia qucmadmodum Ghriftus ij>f<f. teftatur in cori-
cione poft.cccnam vltimamtQ^i diligit me,cVman-
datamea feruat, ad eum veniemus , & martfionem
apudcumracicmus. 4. Inuocatione fanftificatiir
tcclcfia. • Prprerca^irf)tf//>4,hc)e eftiVnindHalis eft jdah
crcdcnda. 1. rationc loci. Non cft cnrrn Ecdefia 3f ath^
alligataccrttoloro^crtis regnis ^ certis prouinciis. lica*
Scd vniuerfalis feu CathoHca dicitur,quia fparfa eft
per totum mundum. Sicenim M«thS"i vltimd diJ
citur-tuntp iu: mundum vniuerfum^.. Qyarc Papj-
^animcrrorrefLitatur, ^ui Eccleftam iRoma? alli-
gant/ anquaip\ib,i cfTct fedcs vcra? Kcclefia% 2. Ccn-
ditio.neHcminumEcclcfiadicitur Catbolica. Nul-
lus enim rciicjtur^cccti: Eeclfti^p j ftuc dominus fi-
uc fcruus fit,if'uc mafculusjfiucfccmina. . Vnde de-
ftruiturerror ludxorum, quiputat Ecclcfam folam
pertin,crc ajfemen Abrahx .carnale. 5. Raticne
temporis^liciair CatholicaEcclcfia. Non enim du-

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

45*

Qoid fit.

Quid I

rabit in mundo,ad aliquot eentenos annos, vt fom
mant : Anabaptiftx Uc vetus harref s :feddurabit pcr
pctuo in mundo luxtapromifiionem Chrifti • Ezo
cro vobifcum vfoue ad confummationem fcculi.
Hoc ipfum docet Pontificatus Chrifti , qui nerpc-
tuuscft. 4. rationcdoctnnarCatholica appellatur
Ecclefia, naminipfa Ecclefia vniuerfaiiter eadem
dodnna,eadem rcligio pcrpctuo manet.Id cft cnim
Cathohcumvquodvbiquc fcmper & abomnibi.s
crcditurn eft l Poftrcmo credenda eft Ecclc-
lia, vndendcsnoftra intcgrum(vt ita dicam)marc
diumarumconiolationumin omnibus tcntationi-
bus haunre potcft.Harc ndes fuftentat trepidantem
conidcntiam.Piamcnscontra imbecillitatcm car-
nis,contra rabiem diaboli , contra furorem mundi,
confolabitur fc finnitudinc huius Ecclcfia? , aux vf-
quc adeo firma cft,vt nulla vis aducrfus eam pra-ua-
Jerc poflit.Porteinfcroi-um(inquit Dominus Matt.
i5.i8.)nonpra;ualcbuntaducrfuseam , ac fi dicat:
Bellabunt aducrfus Ecclefiam inferorum potefta-
tcs,fcd nequaquam aduerf is ipfam pramalebunt aut
cxpugnabunt.Ipfa cnim Ecclcfia viclrix crit per fi-
dem,Qua; Fides victoria eft mundi.

SECVNDVS ARTICVLVS
quarti mcmbri , nempe de comnumone
Santlorum.

Sanctorum communio eft arqualis participatio
omniuniFa.angehcarmnpromifi.oinnn.Sicutcnim
inomnibus cft vnus Chriftus , arqualc precium &
meritum rcdcmtionis & falutis : Ita omnibus vna & I
eadem reconcihatio,rcdemtio,iuftitia,fanaificatio, J°
vita & falus Paulus ad Fph.4a7.hinc cxtruitcxhor-
tationem ad mutuam animorum concordiam,Quid
cnim magis conucnit , quam vt illi fc profequamur
amorc & bcncuolcntia,quibus tantus thcfaurus cce-
leihum bonorum cxiftit, pr*fertim cum fint eiuf-
dem co,left,s Patns filij dilecti, & ciufdcm corpons
mcmbra & adeandem bcatitudinem voccntur?Pcr-
trnct & hoc ad communia EcclcH* bona, quod crc-

<iuam<untparticipcs,qui Eccld.am defcrunt. [4

TERTIVS ARTIC VL VS
quarti mcmbrunempe de retntf-
fione peccatorum.

, Rcmifllo peccatorum eft prscipuum, ornamen-
tum ecclcfix, quo.donatur a fuofponfo Chrifto
Namforma propria iuftincationis Ecclcf,*, & fin*
_gulorum mcmbrorum in Ecclcfia hic exprimitur"
.qua: eftremi<(..o pcccatorum & imputadS iuftit^
Chrifti,cVacceptatiopcrfona«credentis gratis pro-
ptcrChriftum. Sunt autcm hic tria confideran -
.da.i. Qmd -Deus m homine inuenit antc iuftifica-
tionem. :u Quomodo Deus peccatum toJlit
3. Qua rationeljomo rcmifiionis peccatorum fit
particcps. r 1

>• QJ'ID ERGO
inuenit>

C L A SST S III. 431

commcritam,cV largiendo iufiitiam alienam , ncm-
pe Chrifti.Quemadmodum per vnius inobcdicntia
| totus mundus obaoxius cft ire Dei:Ita pcr obcdicn-
j tiam & iuftitiam vnius Iefu Chrifti multi ccnfti-
| tuentur iufti.Sic cnim Paulus multis in locis docct,
! 2.ad Cor.5.n.ita inquiens. Bum qui imn nouit pec-
! catum,fecit peccatum , vt nos ficrcmus iuftitia Dci
m ipio-ProindciuftitiaChriftiana,quarcmiflioncm
peccatorumobtincntapud Dcum , mhil aliud cft,
quam mftitia & obcdicntia Chrifti , imputata cre-
10 dentibus.

3- Q,V A RATION £ R
hiffionU peccAtorHmpt bomo
particeps}

Fide.SicenimSymbolumhabet : Credorcmif-
! honcm peccatorum,id eft , ccrtius mihi pcrfuadeo,
I remiffionem pcccatorum mihi contingcre proptcr
vi ctimam Chrifti. Bfl&ie hoc diftum Symboli mul
tis crronbus dciuftificationc opponcndum : ncmpe
| Turcorum,Iudarorum,Papiftarum, Hypocritarum,
atquc adco omnium,qui non fola viaima Chrifti iu
ftihcarihominescrcdcntcs exiftimat. Deindequif-
que cxerceat hoc dictum quotidianapraxi,vt magis
ac magis dulccfcat fibi tam ktum EuangcKum.
Hucpcrtinct tanquam ad fcopum totum vcrbi mi-
mfteritim.HucpertmentSacramcnta, aux omnia
coreferantur , vtha»c Symbolipa«radiccsaeat in
cordibus noftns. 5

QVARTVS ARTICVLVS"
quarti membri,»r»^e de carnU
refurretttonc.

Humspartis cxplicationcmhabes copiofifllmam

gumentis de hoc articulo,cV vana cfTe oftcdit omnia SU|
qua. in fcnpturis traduntur.nifi futtira clTet refurre- chr
ftiorqus eft fruftus rcfurre^ionis Chrifti. In hoc
articulo. i. eftconfidcrandarcfurgentiumcondi-
tio. z vfus fidci rcfurrectionis. Conditio eorum,
quirdurgentinvniuerfumeftquadruplcx. Prma Co^l
quodcifciern corponbus refurgcmus,ita cnim PaU- ^-V
lus docct i.Cor.15.51. Itcm ad Philipp.3.21. ItCm lGb v*»
c ip.i 9.26 Secunda conditio cft.quod corpora rcfur-
gentmmfmtincorruptibilia : bonorum quidcm in
glona,malorum vero in pcena,i.ad Cor.i^z. Tertia
conditio eft.quod boni & mali refurgcnt cum intc-
gritate omnium partiuni corporis , vt in citato loco
Paulus teftatur. ^Mconditio eft quod rcfurgen-
tcsnunquamfintrurfusmorituri. h

Porro,C|uatum adbonosattinet,quadruplcx rur- , t,
fusent rcfur.entium conditio.Prilna CUrit^.
«;3o.SecunJa/w^i/,>«,i.Cor.i5.44.Tertia A-****'
^^,Sapient.3.7.Fulgcbuntiufti,&tanquamfcin-titt**
nlfe in arundmcto Muirent.Quarta SuLlttauSc-
minaturcorpus^inquit Paulus,i.C«)r.i5.44. ahiml-
le,iuraet corpus fpiritualcmo quod omnino fit fpl-
ntus,(cdquia pcromniaSpirituifi l "

tc .uftih- diaboh,rebellionem multiplicem : breuitcr nJ;

— tuma?tern,mortis.Vndenullanoftr7dig«^

appare^qua, meren poterit fauorem Dei , aut tant
pcccati remiftionem. Omnes enim abemu k
nec eft vnusinuentus mundus a peccato inter filio
hominum , necquifquam debitum honorem Deo
cxhibuit. ^ u

2. Qjr O M o D O DS V S
tolhtpeccatnrn}

3 Mit «"«tttio, W cft , condomndo p«n>m ■

biiciarur.Ca»te-

n,m)(,uantum ad Malcs attinet, refurgentium con-
aitio tootrufe ent conditioni beatorum

rsrs.

VC»s pr«trea fidei refurrcaionis in his confftit.
<P «».»confolab,turnosh3tcnd«in ca!anmatibuS
■ & mun.s.qu.busobnoxiumefthoccorpu^dumvi-

demortuls co„c,p,mus. 7>„J, Minuct t,„ orem
morm.dumcrednnus meliorem vitam p .fthanc
mo«em/««*r<1^adEbraoil Vt permortem
deftrueret eum qi„ habcbat ^ . P
d1abo,um,& hb cos> ti,/orem'mortis
per totam v.tam obnoxi, erat feruituti. O.^.fidcs .
hwreddit nos folK.tos & aJacres ad ben?opcra,.d«.
&ocncmcrcndumde iiscum qoibutnobis futuri"

efl

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4i3

O.RATIO,

«ft pcrpetua focictas in xterna vita.Qainto, harc fi-
<?es rctrahet nos a malo,necontamincmus nobilif-
lluin animam,& corpus fanguine Chrifti cofecra
tUfI1»quod corpus in illaperpetua fan&itate viuer,
C(>nuerfabitur cu Deo, Angelis,Patriarchis, adeoq;
ornnibus,qai hinc dire&i ad Deura mcnte difcel-
lerinr.

434

Q^INTVS ARTICVLVS
ti memhrt nempe de vita

QVAR

(t orus fi ",carticulusadditur,vt fignificet nos refurre&u
ros,non ad calamitates aut momentancas fortunas,
Jed ad perpetuam beatitudinem.Quia autcm Sym-
bolum difertc merainit xternx vitx , fignificat a-
harn vitam propofitam eflfe credentibus,quam qux
jVit? tei"nporis interuallis aut diuturnitate interrumpi-
Jfci^i. tur.Porro Thcologi ex Scriptura tria vita! difcrimi
na faciunt,vt Prirna fit vira natftrx,qua. boni & ma-
" proniifcue in hoc mundo viuunt. Secuda vita fit,
pttit , qua foli filij Dei in fpirituali regno Chrifti
*n hoc mundo viuunt.Tertia vita fit GlorU , de qua
^icarticulus Symboli intelligcndus eft , qua viuent
^ ln *ternum,qui credentes hinc difcedunt.
*iou,ex Adeundem raodura fecundum Scripturastri-
Pjicem effc mortem accipimus. Prima eft,qua mo-
r»mur peccatis , & Dco viuimus. Beata profe&o
m°rs,qux culpx refuga,Domino debita, a mortali
nps feparat,immortali nos confecrat. Alia mors eft
^itx excelTus , qua mortuus eft patriarcha. Abra-
nam,Dauid & alij plurimi , & fepulti funt cum pa-
ttibus fuis.Hxc morsdefinitureife diiTolutio cor-
poris & animx:vidclicet , cum anima nexu corpo-
risliberatur.T artMmorseft, qua corpus & anima
^oriuntur , non vt non fentiant, fed vtconiuncta
prrpetuis poenis addicantur,& haec f terna mors vo
Catur.PotTunt & alia difcrimina vitx & rnortis atft-
8nari.Sed hxcprxcipua funt.

V S V Sw

£^2. ^us nu'us articuli eft,qui & prxcedentis.Nunc
K ^ptum Symbolum contraham in compendium.
yedo in Deum Patrcm^qui mc creauir.Credo in Ie-
Utn Chriftum,qui homo fa<5his,fua vi&imaad
1 atris iuflum me redemit. Crcdo in Spiritum fan-
^um,qui mebeneiiciorum Chriiliparticipem red
dit, vt aflfcriptus ccetui San&orum , & donatus re-
^fllonc peccatorum, tadem a morte refurgam ad
Jitam xtcrnam : ad quam vitam nos pcrducatvi-
^or rnortis,Dominus noftcr kfus Chnftus, Deus
^encdiausinfecula.^rw.

C A P V T E 1 1 1.

O R A T I O.

« ( A proprium opus Ecdefie; eft Oratio>oy-
'■■ V-^Portunehoclocodeilla dicendum vidctur.
id autcm vt diftin&e & methodice fiat,quinque or
oinc nobisfunt explicanda. i. Quxnam in om
ni orationc necclTario fint fpc&anda. 2. Quid &
Suotuplcx fitoratio. $. Circumftantix orationis
c*ternx,tcmporis,loci,modi , gcftusquecorporis.
4- Obicctioncsquxdam diluendx. 5. Mcthodus
eu rf gula cnarrandi Orationem Dominicam, cum
eiufdtm fuccin&a declaratione.

D E P R I M O.

In omni oratione quinque neceftariofuntfpecla 0ra|j0_
da.i.AfTcdusorantis.z.Caufx or.uionis.3. Quis ora nispxcci
dus. 4.QU0 medianie fitorandum^.Quidorandu. ^*,^"
Hxc vno vclut intuitu contemplanda funt,qux me tix mtcr-
raorix gratia hoc qualicunque vcrfu complcftor. nT-
ArTe&us,Caufx,Q__is, Perque , Quidq;petcnduu.ArTc-
AfTedus itaqueorantis huiufmodi eiTe dcbet. i.Aai-
vtexuatomnem cogitationcm glorix proprix. 2.
vt certafideorandum incendnuranimus. j.vtve-
reinopiamfuamfcntiat. 4. vtin Yerapccnitentia
fe coram Domino proftcrnat. Namquivel tumet
cogitationc proprix glorix, vcl fidc vacat , vel non
fentit fuam inopiam,vel de fcria poenitentia no co-
gitat,ncquaquam inuocatvere& erTicacitcr.

Caufx inuocationis funt hx. I. tJMandatum *.Cauf*,
Dei, quo fcrio a nobis hic cultus cxigitur. Inuoca
( inquit ) me in die tribulationis.Item:Orate,nc in -
trctisin tentationem. 2,. PromiiTio Dei,promit-
tentis fe suditurum preccs ad fe clamantium.Quic-
quid(inquit) pctieritis Patrcm in nomine meo,
dabitvobis. 3. Senfus noftrxiriopix & crucis,
cum totiusEcclefix , tum politiarum& cecono-
miarum. 4. Vidoriafupcrtentationibus.Ora-
te,inquit Dominus,ne intretis in tentationem. N6
cnira facilc vel infidijs Diaboli, vel improbitate
mundi, vel inftignione viciofxcarnis fuperabitur,
quifcrio & alTidue orat.Hinc Salomon: Turrisfor
tifTima nomenDomini. 5. Vtcor nollrumo*
randi confuetudinc ad verum Dco cultum prxHan
dum magis magisque inflainraetur. 6. Exem-
plnm , cum Chrifti tum onmium Sancliorum , quo-
rum prxcipua cura in vita fuit, Dcum fcrio inuoca-
re. Hx funt magnx caufx , quibus mcrito cxcitari
dcbcrcmus ad feriam inuocationem : quam cu fta-
tuere debeamus,Deura exaudire vbique & vbicun-
que fiimus,& in quouis periculo , admoncamur , vt
nihi!agamus,cuiusteftcm vereamur Deum:vt eius
prouidcntia omnia adminiftrari cogircmus:vt boni
tatem paternam in Deo volete exaudire meditemur
vtque ftoicam nccelTitatem deteftcmur. Nam fi ve-
rum cflct ftoicum illud paradoxum,van5 efient no-
ftrxpreccs , vt doclc conuincit Chryloftomus in
orationibus dfei f Hp*ffSfaf»

Caufis cognitis fciendum eft etiam , quod Solus s-Quiii».
Deus fit inuocandus:quicft xternus Pater,Filius & ^0"11**»-
5piritusfan(5tus, iuxtaillud : Inuoca me in die tri-
b-jhtionis.Inuocare.n. crcaturas,maxima idolola-
tria eft. Nam quod Dco debetur, facrilegc illi au-
fcrtur,& creaturis tribuitur. Dcindc nulla alia qua
vnius Dei inuocatio habet aut mandatum Dei » aut
promiiTionem, aut excmplum in Ecdcfia probatu.
vnde conftat inuocationem creaturarum minime
cx fidc proficifci. Quare talisin^iocatio impia & fa-
crilcgaiudicandaefl.

Porro quoniam peccatores nonexaudit Deus, ^ Pcrquc
fciendum cft, quod noftra meritamoftram dignita- l™0™~
tem aut opcra noftra coramDco iaftarenon debea
mus :qucmadmodum Chryfcs & Agamemnona-
pud Homcrum fcccrunt, & Pharifxi»s in Euange-
Uo. Sedquod NomenChritli vnici Mediatoris, in
omni oratione noftra prxtendere oporteat. Sic
cniminquit Chriftus : Quicquid peticritis Patxem
ia nomine mco,dabit vobis. Quafi dicat : Ncqua-
quamdcbetis veftr^opera aut dignitatcm iaftare
in confpedu Dei , fed me nominabitis : & proptrr
mc pctetis. Sciendum autcm hoc loco, quod Chri- chnftus
ftus duplici modo inuocari dcbcat.Primo vt Dcus, duPjld

1 t T^ ^ & ■ ■ r o t-v n\odoin-

dator bonorum cum Patre & 5>pintu lancto De uocadus.
inde vt Mediator & IntercelTor , vt per ipfum

t. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

455

C L A S S I S III.

43*

cxaudiamur.ac vtipfcpro ntbisfit deprccatora-
pad a?ternum Patrcro,& vt ipfepeiferatnofiros gc
mitus & preces Adsetcrnuin Patrem,iuxta di&uro
praImino.4.Tu es Sacer&os inarternu. Et Hom.8.
5$.Qui eft ad dextera Dei,& intcrpellat pro nobis.
Er Ebrac.7.25.Sempcj: viuens, vt interpellet pro eis.
Poftrcmo loco.Quid orandum fiticire oportet,
pctendu. cjuod duplici genere continetur.Aut enim ad glo-
riam Dci,aut ad vtilitatem noftram & comodum
omnis rcfcrwur orano.Pio gloria Dci rxrpetuo o-
randu eft,idque fine conditione,Tametii modus no
cltDeopmcribendus. "Nam farpe quae nosipfius
glorise minime interciTe arbitrabimur.ad ipfius glo
ri*illuftrationcm maxime faciunt. 2.Verum ii ad
noflrum commodum oratio referetur , tenendum
eft hoc difcrimemquod Alia ad falutem aniroa?,A-
lia ad prcientem vitam fpcctcnt. llla fine conditio-
ne petenda funtrquia habcnt promiffionem immo
tam,Ioel2.3i.&Roman.io.i3. Omnis quiinuoca-
uerit nomen Domini, faluus eiit. Dtbtmus igitur
ccrto ftatucre,Deum vere vellc prarftare promif-
fam falutem , quam tamcn fine intcrmiffionepe-
tere dtbemus. Hxc , id eft,pcrtinentia ad prarfen-
tcm vitam,petendaquidemfunt,fed cum condi-
tione falutis noftra?,& gloria: Dti non impediendar.
Nam fi tale quid petierimus iroprudentes, Dcus vt
eft bonus & amansnoftri, minime nosexaudict,in
fpeciefaltem eius reiquam proponimus, fedali-
quid mcliuslargietur. Non enim fruftxa cxfidefi-
nit feinuocari.

D £ S 6 CV 7^7) O

Oratio Chriftiana nihil aliud cft,quam explica-
tio cordis noftri coram Dco , qua vel prccamur vcl
deprccamur aliquid,vel gratiaspro acccptis bcnc-
ncfuijs agimus. Paulus i.Tim.X. 1. quatui,r oratio-
nis gcnera ponit.^jn^/j', Dcprecationem '.Ufofftv^ljj,
Adorationem: EvT&hy t Inttrctftionem : Eu%d^M»%
Gratiaruma&ionem. Ha?c gcncra in modumhunc
difcerncnda funt. Deprccatio , fhpts , cftoratio,
cju.i deprccamur mala a nobis & ab alijs. Adoratio
eft orario,qua petimus falutaria nobis ipfis. Inter-
ceflro eft oratio , qua pctimus falutaria alijs. Gra-
tiarum a&io cft oratio , qua & agnofcimus bcnefi
cia Dei , & pro illis gratias agimus,pollicemurque,
gratitudinem , cum perpctua gloria; Dei prcedica-
tionc. Adharc quatuor gencra omncs omniu Pro-
phctarum ac piorum prcccs ref rendse funt , qua-
rum omnium compcndium cft Dominica oratio.

D E T E R T I O.

Circunftantias Chriftiana? orationis externas
( nam 4c internis in pnmo partirionis mcmbro di-
ctumcft ) quinquehoclococonfiderandas propo-
nam. 1. fit dc tempore. 2. Dcloco. 3. De
ordine orationis. 4. De geftu corporis. 5. De
mora.

De temporc fcicndum eft , quod Paulus fcribit
i.ad Theif «5.17. Indcfinentcr orate. Et Domi
nus Luc.18. Oportct (cmpt-r orarc,& non dcficcre,
ltem,Ecdc.28.Nc impcdiaris fcmpcroiare. Eftc-
nim Oratiocultus,qucm Deusvult elTc perpetuum
vcrum difciplinae gratia haec tempora a pijs potiiTi
mum obfcruari folcnt. i.Matutinum cum furgis.2,
ante cibum fumendum, & poft cibum fumtum.
3. cum cubitum eundcm eii.^.medioquoquettn.
porc, quotics aut lana aut triftia ofTcrutur.Nec pug
nant hasc cum mandato Dei,iubcntis fcmpcrorarc,

& nondcticcre. Oivnia enim p'a Chiifiianoium
vota & fufpiria orationcsfunt,tametfi ncn icroper
in veiba ciumr/ant.

Dc loco prxteria fciendum cft, quod nullo nou
loco fitorandum. Si cnim it mpti orandum ^VA"
ptus vtiquc omnis locus ciit orationi,fiue fis doim>
fiue foris,fiue mari,fiuc terra. Breuittr , vi vbiquc
Dcus eft colendus,ita & inuocandus vbiquc exiltit-
At difciplinse gratia templum defiinatum cli com*
munibus & folennibus precibus : vbi Ecckfia con-
gregata communes neceffitatcs proponit,idq*, mul-

j torum cxeplo. Quid trgo eft, quod dicit Dominus obi

Matth.6.Tu autcm cum orauerjs, intrain conclaue°nl -

11.

Quid &
quotu-
plcx fit
oratio.

Circun
ftintix
cxtcnis.

». Tcpus.

tuum,& claufo oitio,adora Patrcm tuuni,quiclt U>
! occulto?hic ex figno afftctum oratis exprimit.Do-
» minus cnim hot lcco taxat viciofum arretium hf
, pocntarum,nimirum inancm g!oriam,quam quar-
rcbar.t iuis orationibus , dum m pubhcum cgrtfU
! orarent.Deinde ftntttiam vci borum Domini hoc
jpado colligito.Qiiiintrat inconclaucfuum, claulo
! poft fe oltio fuo,no hcit ibi quitquom, vt viueatur
I quod facit. Qui ncn facit vt vidtatur , nequaquam
lacit inanis glori?& hypocriticas oftcnfionis gratia.
Ergo MctaUpfi tbraica per ingrelTum in conclauc
f giuficat Dominus, ab omni orationc hypocriiin,
ofttntaticntm & inancm gloriam cxcludtncaciie.
Ttrtia circtmftamia orationis txtcrnatft, de
, Oidincin cratiune fcruando. Hicordo confiiih in
tribus : Compellatione , Propofitionc, Confirma-
I tione. Comptllatio cxcitat animum ad orandurn-3.
. Hsec eniro recitat rr adata Dci & promifl'joncs,qui-
I bus acccnditur animus ad ardentius orandum. Pro
| poftioresei umcrat pctcndas.Quamuisautem pro
pofitio in nulla oratione abcfie poteft , tamcn pro-
\ pofitionis ordo hic intcr circumiiantias cxttrnas
cil numerandus. Confirmatio promiiiiont m gra-
titudinis & cmendationis vt plurimum continct.
Huius ordinis cxtmpla aPhilippo in locisTheo-
logicis pra?fcriptaj formulac precandi fappedi-^j*
tant.

Quarta circumftantiaorationis externa , cftgc-
ftus corporis, qui ct fi nullis rcgulis aftrirgitur, ta-
1 mcn honcftum cffc conutnit.Optimus orantisgc-
• ftusjcmniroqut ncctilarius^ert gtnua cordis flc-
cterc ,qLcmadmodum Manaflcs itcit. vtrumhic
dc corporis gcftu agitur , qui varius commt mora-
' tur in Scriptura. Mofts manus in coelutn kuat-c*
Paulus moijct,purai manus tfle leuandas. Quifane
gcftus libtron ni tft ,qui parectibus roanuspoiri-
gunt, cum aliquid impeiraie volunt, tanqi am cer-
ti,quod iiatiro acctptun fint pc tits. Quidan in
nua procumbunt,quo gcftu humilis fubiedio iigni
ficatV.Publicanws tur.dcbat padus,id quod fidci &
ardori prccantium fcruit. laulusvirum rcnvclato
] cap:tc,mulitrero vtlato vultu orarc ii.bct-Hi corpo
| ris gtftus tamctfi libcii funt,vt cxtcrnae circumi an
\ tia:,tamcn non funt conttmnendi,icd adhibeci pf°
j ratione ttn poiis & loti.Scruiunt cnirc ritt fom**1 y
dis& excitandis nfftcTtibus.

Qumta & pcftrtma circumft?ntia cft d< Mcra.
ludith obiurgat ciues iuos,quod dics ctlinq; pr?'
finiueiant Dto, intra quos cpc ab ipfo cxpt(5taier>
diccns: Qui eftis vos,qui ttntatis Dti n ? Pofoifti*
tcmpus n iicrationis Dci.Abacuc.2.3. 5. tr oram fc
ccrit Dominusjcxpccla cum,nam vtnicns vcniet,cV
non tardabit.

DE Q^VARTO.

Iam aliquotobicdiones , quibus vel oraO'BCi.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

437

obiciio & ftudium prorfus cxtinguitur, vel negligentiores
alioqui fieri folent carnales homines,refutade, funt.
Q^idam jquia oratio eft cordis potius quam oris,vt
in Mofe ccrnimus , & Clmftus confirmat I0.4.24.
ybi dtcit,Deum fpiritu & veritate adorandum eilc,
iudicant orationem Chriftianorura fieri dcbcrc li-
Jtfpon- neverborum exprcifiune. Sed breuiter illis hocfit
°' 1.rcfponfum:Aftc6luscordis veibis cxcitatur orantis
a. Et Chriftus difcrte dicit LucaMi.i.Quando oraturi
3- eftis, Dicite: Patcr nofter: Prsecerea iunumera San-
ftorum exempla, vocc orantium , nobisScriptura
commcndat. '

Sectmda Sunt rur^us Ep>curei , qu> icleo Dcum inuocan-
^pofio. ^urn ncgant,quia ipfe nosamat,& fcit,quibusindi-
»• gemus , etiam fine noilra orationc: veru pios fcirc
oportct,praefercndum efTe mandatum omnibus co
gitationibus cum co pi gnantibus. Quanquam au-
tcm Dcus nos amat,& fcit optime,quibus indigea-
rous:tamenorarepra?cipit, vtintclhgamus, vndc
auxilu qujcrcnda fintinquauis afrlidione : vt ad-.,
rnoneamnr nofira: inopi* & mendicitatis : vt fta-
tuamus cum prarfcntem mfpeaorem cflc omnium
a&ionum noitrarum:vtcjuc fciamus, quod quemad
niodumpatcrfilijs^itaipfeorantibus vtlit confer-
qua? pctunt , iuxta ipfius voluntarcm. Nec vult
^uncordinem fuae prouidentiae a nobis contcmni.
Ipfius cnim prouidcntia eft,omnibus afrltctis,fe in
vera fide inuocantibus,opem fcrre. Sunt quoque
imbccillcs,qui fe indiguiores putat, quam vt orarc
. *u(int,& maiorcs pccorores fc aenofcgnt, quam vt'j0
'fafio. impetrcnt quod pctunr. At mandatum Dci radigni }
tati,& promiifiones vniuerfales pcccatorum fentui
opponcrc oportct. Scriptum cit enim: Inuoca me
jn die tribulationis.Item:Quicqui J pctxritis Patre
iunomine mco,dabit vobis.Itciiv Omnis quiinuo
«uerit nomcn Domini,faluus crit.

Sunt prarterea , qui tametfi orare audeant, ta-
^ ^enjquia non ftatim impetrant quod volunt , dc-
ef^fio. fpondet animum,& fcgmores ad orandu fiunt. Inr
terim igiiorant,Deum patris affeCtum crga nos ge-
re*"e,qm pctita interdu non ldco nc g tt,quia nuitras
preces cotcmnit.fcd quia quai pctimus,nobis mini- 1
falutaria funt. Nam vt mr dicus peritus cim x-\
groto,ita Deus cum homine fc inuocante agit : id|
qjod p ukhre Hieronymus oftendit his verbts : Et ■
fttomodo ( inquit) fi agrotus& asluans febnb*s a *
juam fruridam poiluiet , & dtcat ad medtcum f vtm pa - j
tlor,Cr ctor,vror><xammor , vfcjnetjuomedscc cUwabo,
& non exaudtes ? or faptenttffimts medtcus tejpundeat
** : Scio ejuo ternpore dare debeam fnod poslulas , & t
*on miferebormodo , yutd mtfericordta crudehiM esiy & ■
v°L*ntastuacontratepettt. lta& De is clementta f*A \
faens pondera atcjue menfuras , tnierdnm non exaudtt
cltmantem , vt eum probet , pronocet eurn adrogan
dnm , qUafi tgne excottum tufltorem cr purtoicm /4-
cu/. Hacc Hieranymus Auguftinus quoque i\t:S±pe
n°n exAudtt ad voluntatem , v t exaudtat ad falutem.
%«n : S/ non dat adhoram, exercet quarentem^non
COutemnttpe<entem.

Dup cx ptcEtcrca eft Deo modus exaudicndi:
Nunccnim apcrtum auxilium pracbet,Nunc virtu-
tc Spirirus fan&iaflfiftit , ne malis victi deficiamus.
viris inB.mylonicafornace,& Danieli obiccftolco^
nibus apcrtum auxilium prarbuit.Stcphano ck Lau-
rentio virtute S^iritus fui aftitit , ne ctucis acerbi-
^atc vi£li deficerent. v^riufquc modi excmpla mul
la recitat Epiftola ad Ebr2eos.11.

Qliidam praeterito Dco, qui folus iuxta Scriptu-
ram cft inuocandus , ex eo ftabilirc conantur inuo-

ORATIO. 4^
cationem Sanftorum , qula putantur pro hobis in
coclo orare,vt nos hic in terri^ p o nob?s in ; icem
orire debcmus. Scd inrirmofundamento nituntur. Rcfpon-
Primum enim ex dubljs non funt dcgnnita cxtrucn
1a. Deindc»fi conftaret, Sandos in coelo pro nobis u
orare , tamcn indc non fequerctur» nus dcbt re cos
muocarc.Solus enim fcrutator cordiu cft muocan-
dus.Quia vcra oratio ex intimo cordisproficifcitur
vt quae potius cft cordis affectus,quaoi ftrepitns o-
ris &r Paulus dicif.Quomodo inuocabunt,in quem
non crcdiderunt ? Quod autem alijproaltjs hic iu
tcrris orant & intercedunt,habent mandatum,pro- 3.
miiTioncm,3c probata piorum excmpla,quibusom
nibus dcltituitur mortuoru inuocatio. Deindein-
terccftio feu oratiopro f atribus viuecibus nitirur ^
folidofundamcnto,nempeCliti(to Iefu, cuius me-
rito preces noftrar exaudiuntur pto fatribus. Pra?-
tercaetiam hsec oratio pro fratriblas mutux dile- ?
dtionis certilfimum argumcntum eft, hac enim tc-
ftanturfcmutuisaffici commodis& incommodis.

D E Q^V I N T O.

Quintoloco promifi me mcthodum enarrandi v.
Dominicam Orationem, vna cum fuccinfta ciufde Mctho.
oratioais declaratione,traditurum:id quod brcuifii dusenai-
me nunc expediam.In pnmis itaque ha? tres regula: [fo^CI^ra
diligenter obferuands funt.Prima, cui. fque preca dommi-
tionis propofitio refoluenda eft in fuas partes,quat cam*
methodo Didafcalica fimplici funt dedarandsetde-
claratar coniungcntJr:& oratione exponendu,quid
valeant coniandse.Sccunda , Q^otics vnum peti-
mus,fimul omnia prccamur, & quar ad illud vnum
confcquendum rcquiruntur,& qua?cum iilo^quod
prtimus,coniunCta funt. Expctito cnim fine, fimul
omnia cxpetuntur ordinata ad finem. Et cum ali-
qua natura coniuncta funt, & vnum eorum dicitur,
caetera tametfi non exprimuntur , intclliguntur ta-
raen. Tertia ,In fingulis petitionibus Dominicx
| precationisaliquid precamur, & aliquid depreca-
40 (nijr:vnumquidemexprcifc,& alterum impSicite,
qua: codcm modo iuxta fuperioreiregulas tra<5tari
poiTunt. His ita conititutis breuiftime Dominicac
orationis cxplanationem fubijciam , Yt regularu
fumaliquo raodo oitendam.

COMPELLATIO.

Pater notfer , qui es in coelis.

Hjeccompellatiofeuexordium nonetltem^re
prcTtercundum. M»gnam enim doctrinam & conf" ^"J^
Eationem continct. Q^uanquam autcm piecV reclc tes ubfcr

ci ur,Juo contint re hanc copelhtionem, nimiru uand*.
voluntarcm & facuhatem, qua? in oinni adione re-
quiruntur^Ex co enim quod Pater eft, paterno affe
Ctu prarditus libenter opcm ferre vult filijs fc implo
rantibus,& quon;am Coeleftis eft Dominus,poteft
ytiqueprzftare quse vult,vt qui omnibusinferiori-
buspotcftatibcs mundi& infcrorum potentilfime
dominatur^tame vtilc cft,accurarius & diftinctius
proponercquarum rcrum orantem admoncat hoc
cxordiolum.

Trtmttm itaque docet hoc exocdium , quis fit in_
uocandus,ncmpe Dcus,quem Patris nomine iube. i-Quisin
murcorapellare. Non cnim aliura inuocare licct, uoC4dus'
quara euraiquem Dominus inuocandum praecipir.
Obfcruandum autem , quod Pater hoc loco non
vnius perfon*,fed Ellentif nomen fit.Omnis enira

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4*9 C L A S S I S.

inuocatio, qU£ fit ad Dcum, intelligitur compledi
Patrem , Friium & Spiritum fan&um. Deinde Fi-
lius duplici raodo eft inuocandus,primum cum Pa-
tre & Spiiitit fanfto, vt Deus,dator omnium bono-
z.rat«. rum » dein^e vt Mediator miflus & interccdens.
Sccundo docct hoc cxordium , quod velit Deus
libenter & csc animo exaudireinuocantes. Eft cnim
Pater. Patris enim vocabulum vim promiffionis
Ctrtcftis- continct, Scaftedum Dei erga inuocantes. Ter-
*'o,quodpoffitpr:eftarepetita. Eft enim cceleftis
Dominus, vtquipoffit omnia in ccelo & in terra.
Nam potentias & maieftatis titulus eft : Qui es in

4. Eicfto ccelis. Qaarto fubindicat ha?c compcllatio , qui-

nam debcant & poflint vcre orare, nempc filij Dei.
Namiolifilij Dei Patrera compellare poflunt.

5. Quiin Quinto, quod fidcs rcquiratur. Pcr hanc enim fi-
dZ. lji Dci c.onttituimur.Dedit cnim potcftatem filios

6. ' Pcr fieri,quotquotcreduntin nomcneius. Sexto.
chriftu. perquem orandum fit, infinuatur , nimirum per fi

lium Dei vnigenitum. Si enim filij Dei fumus, pcr
illam quoque & in ipfius nomine orare cft neceffe.
Hinc illud : Quicquid petieritis Patrem in nomine
7 aiiisom meo » vobis' Septimo & vltimo colligitur ex
aib.komi omnibus difcrimen inter Chriftianorum, Tur-
■«b.cxciu carum & Iudarorum &aliarutn prophanarum gen-
tium orationes.Nam Chriftianorumpreccs ex fide
per Chriftum fiunt , aliorum autem minime. Atquc
hxc cx conncxis & coniun&is colle&a tfie manife-
ftum cft.

Summa
pucauo

PRIMA PRECATIO.

^CTIFICETVR TfOMEN TVVtfd.

ISqud.- Cum nomen Dci fit noticia, faraa & gloria Dei,
&fanctificare fii non folum cclcbrare Dcum , ve-
rumetiam omnem nominis Dci prophanationem
cauere,dicemus nomen Dei tum demum fandirica-
n,cum Dei noticia,fama ac gloria ab hominibus ce
lcbretur,caueaturquc, nevtl noticiaDci obfcurc-
tur,velfarna fileat,vcl gloriaccflet.Carterum, quia
Dcus celchrari non vult nifi a credcnt;bus, & fides
non poteft habri fme vcrfeo Dei, fine publico mi-
niftcno,{eqUirur nos hac prima precationc precari,
1. mmiftenj vcrbi conferuationem. 2. noticiam
Dji& virtutum Dei. 3. fidcm. 4. pra-dicatio-
nem nomjnis 6V faqaz Dei,q.«« pr*dicaiiofupcrio
rumfinis cit.5. vtauertat Dcus.quicquid fupcrio
ribus vllo modo aducrfatur.

SECVNDA PRECATIO.

ADVE^IAT REGWVkJM T VV M.

Hic Primum dcfinicndum eft rcgnum Dei, De-
inde confidcranda? partes, tum prxfidia & adiuncb
exponenda,qua? omnia hic prccamur , & fimul de-
prccamur,qua,- cum his pugnant.Verum dc his om
mbus di&um tft fupra,capitc i5.primar daflk

TERTIA fETlTIO.

IIAT VOLV^TAS TV A SICVT
tn caslo &m terra.

summa, Q,ia voluntas Dci tum fit , cum ei obtempe-
ramus, &fjcimus quod pra?cipit( iuxtailiudDeu
tcron. 12. 32, Qaoa prarcipio nbi , hoc tantum fa-
cuoDomino) 1. hic pctimus yerum intcllc-

III. 4+o

ehim voiuntaiis Dei. 2. alacrem volumacem
opteroperandi. 3. vires pra?ftandi. 4. vt nc*
in Chrifto fumus tanquam furculusin vite. 5. yc
ipfe nos fuo fpiritu regat. 6. vr finguli Dco in fua
vocatione fcruiant , in iufticia & faoctitate , omni-
bus diebus vitse fuar. Dtprecamur autcm ^ua? curn
hispugnaat.

QVARTA PETITIO.

TAN ECM NOSTRVM QVOTI-
dtanum da nobts hodte.

Panisnominc non t^ntura intelligitur cibus Sc
potus,vcrumetiam quicquid ad fuftentanonem no
ftri in hac vita pertinct. Sed quia \\xc habcri non
pofiitnt,fine diligenti laborc,adminiftratione ciuili^
legibus,difciplina,pacc,bona valetudinc,terra?fce-
cundiratc,agricultura,oronia harcfimul precamur,
& deprecamur,qua? contrariafunt.

Q^VINTA P E T I T I O.

DIMITTE 2^0^/5 DSVITA
noslra&cut & nos Dtmittimus de-
bttortbus nostrts.

Per debita,peccata lntelligitpotiflimym , & DcJu
quotidianos hpfus fidelium. Septics enim in dicq"1
caditiuftus. DeremiiTione peccati vide fupra in
Symbolo.

Porro appendix quomodo intelligenda fit , quar A??'
additur,docet parabola de debitorc dcce millia ta-
entorum , Matth. 18. Similecft regnum ccelorum
homini regi.Quemadmodu enim hic Rex (upplici

feruo codonauit totura dcbi

tum, gratis cx mtra li-

bcralitaterltaDcus Patcr confugicntibus in vcra
pcenitcntia ad Chriftum,c6donat gratis omnia de-
bita, hoceft, peccata. Verum ficutrcx illefcruum
illum ingratum & durum aducrfus conferuos reuo-
cat ad pcenam , & quod antea fupplicanti condo-
nauit.Iam a contumaci ac duro in conferuos rcpe-
rit,ita Deus Patcr poftquam reccpitgementesin
gratiam,vult nos imitarifuum exemplum benigni-
tate ergaproximum.Non igitor ifta appendix cau-
famremiifioniscontiner,fedeffcau feu confeques
neceflarium. Quare harc appendix admoncat nos
noftn officij erga fratres , vt ipfis in nos peccStibus
condoncmus,idque cxemplo Patris creleftis.Quod
fi fecerimus,certumfignum remifli noftripeccati
u D :o habeamus.

SEXTA PETITIO.

E T ^E

N O S I T^D V C AS
tentAttonem.

Qyoniam tentatioperficitur (tcftc Grrgorio) Sa* *
tnbus s Suggeftione,dclcdarione & confonlu, pre-
camur hac prccationc,ne Deus finat nos Malis fug-
geftionibus impeti,Peruerfa deledatione obrui, &
confcnfu in laqueos tentatoris incidcrc.Tamctfi au
tcm Diabolus proprie tcntator dicitur , vt qui fal-
lendi& dccipiendigratiainperniciem tentatrtame
Deustentarediciturprobationis gratiain bonum
tentati.Sicuti dc Abraham dicitur Gcn.22.i.de qua
rc fupra in \zsti/.rfoti.

S E P T I M A P E T I T I O.
Se d fybera nos d malo.
Hxc generalis petitio eft , qua deprccamur om- sa***

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

44* DOCTRINA
ma nobis vllo pa&o nocentia. In malo cnim, vt in
gmere, continetur quicquid falutinoftrse aduerfa-
Jur, vtarrumnae huiusvita?! peccata, tyrannisDia-
boli,perfccutiones. Brcuitcr, quicquid vel Ecclefia?
feu regno Chrifti fpirituali, vcl politico ftatui , vel
o^conomiis impedimcnto & damno eft.

M E N.

Particula Amen,& votum & admonitio feu con-
nrmatioeft.Votum quidem, quo optamus, vt vere
exaudiamur, & verefiant qu£ petimus. Admonitio
vero,vt vere ftatuamus, nos exauditospropter Chri
"umMcdiatorem. Vberiorem explanationem pe-
tant ftudiofi aliunde. Hic tantum volui inuentione
luxta rcgulas prcefcriptas aliquo modo oftendere.

Porro,fiquis tra&ationis ordinem requirit, hic
fane ordo minime incommodus eiTc videtur , fi de
fingulis precationibus quatuor proponantur.i. res
expreiTa verbis nominatim. i. Enumeratio corum,
qua»ad rem expreflam verbis neccflario rcquirun-
tur & ordinantur.^.Qua? cum re coniuncta funt ver-
bis exprelTa.4.Pugnantia.

ECCLE S.

4^1

C A P V T V.

DOCTRINA

C L E S I v£.

EC-

& TlJOc fixummcntetcneridumcft, quodZ>offri-
te«dlU*" X \.n* Ecclefit Chrifti alia non fit , quam qu* in
Lcgc, Prophetis, Euangelicis hiftoriis & Epiftolis
Apoftolicistraditur. Adlegem enim & teftimo-
niummittit Efaias.Chriftus dicit : Oues mea? voce
roeam audiunt. Itcnr.Habent Mofcn & Prophetas,
iHosaudiant. Verum quia multa funt in Scriptura,
non omnibus obuia , accedunt piorum intcrpreta-
tiones,qua: tanquam lucem oblcurioribus locis af-
ferunt. At ne nos finamus a fonte aquac viua? abdu-
ciadcifternas& puteos contritos,qui continere a-
«piarn non valent,tenendum eft difcrimen inter di-
Ctainterpretum. Noncnim quiduis a quolibet vcl
fanetiffimo patre dictum,eiufdem pondcris & auto
' ritatisinEcckfiaChrifti eflcdcber.
**o * *" Sunt itaquc dicta Patrum intriplici difcriminc.

menim dcmonftrata funt. 2. Quaedaro
etand,.probabilia , fed prseter Scripturam. 3. Quaedam
x enunciatacontra Scripturam & analogiam fidei.
' bernonftrata voco,quae cx apertis Scripturar. teftimo
ntis, & imrriotisaxiomatibus euidenti confequen-
tia collecta funt. Cuius generis fjnt Symbolum A-
poftolicum,Nicenu,Aihanafij,Chryfoftomi,Gic-
go;ij,Ambrofij &c. Nam haec immota confequen-
tia ex verbo Dci collefta font. De his tenenda eft
*cguia,quod pontlus & autoritatc non Ivibeant ab
feominibuj,fed ab ipfo verbo Dci,vndc fluxifle de-
*nonftrant. Quare non minorisapud nos autorira-
tiscfledcb ct hoc gcnus didtorum Patrum,qua iphl
*• fima vox Dei de ccelo ad nos allata. Proximum gc-
Pusdictorum efteorum,qua? etfi appofitc & fapicn
terdic~tafunt,attamen demoftrationc ex verbo Dci
carcnt. Huius geneiis dicta tanttfpcr magnificare
°portct, propter reuerentiam fanctorum Patrum,
donec trahantur in malam confcquentiam ab hofti-
bus fanar doctrina?. Sancti Patres farpc fatisfactio-
nis ac Meriti mcntionem faciunt , non ftri&e vocu
propriis fignificationibus inharrcntcs.fcd eas abufi-
ue propter aliquam allufionem transferentcs ad fu-
Um propofitum. Quarc fi quis contra mentcm Pa
tfum huiufmodidi(5tisabutivclit aducrfus do&ri

nx finccritatem , nos non dcbemus fincrc Patrum
di(5tapra;fcrri aperta* Scriptura?. Toftremum genus 3«
eft corum,qua? cnunciata fnnt contra Scripruram &
Analogiam fidei,ex incogitantia quadam.Vndc fa-
cilehomines labuntur in orrorcs. Scd hic rcgula
Ambrofij fcqucnda cft,quilibr.i.Officiorum fic in-
quit : N osnouaomnia, yu& Chrifftu ncn docuit , mf$
damnamta^ura fideltbw via Chriftm eft. Si igitttr Chri-
ftm non docuit qud, docemus^ & nos td detefabile iudtce-
mu». Hanc regulam confirmat praeccptum Domi-
ni diccntis- Cauetc afermcnto Pharifa?orum , hoc
cft,a corruptione doclrinx.ItcrCauetc a falfis Pro-
phetis.Et Paulus inquit : Si quis aliud Euangelium
docucrit,anarhcma (it.

Pra^tcrca cV hoc in Ecclcfia: do<5trina cauendnm. Aquibns
ne inutilibus quarftionibus inuoluamur , qucmad- CJ«ucndu.
modum a fcntcntionariis £a£tv m cflc vidcmus, qui
innumeras & inutilcs qujeftiones proponunt , pro-
bant,improbant,actanquam pilaminter fe iaciunr.
Vnde fit , vt ncccflaria Ecclcfia; dotftrina ncglcda
iaceat, & molcs commentanorum Sc inutilium qua:
itio num Ecclcfia? Chrifti obrrudatur. Qiiare nos,
qui Chrifti difcipulieflc volumus & gloriamur, fe-
quamur verbum Dci ,tanquam luccrnam veram,
qua? fo!a a tencbris ignorantix ad luccm vera» noti-
cia? Dci nos adduccrc potcft^Et alicnis periculis ad-
moniti fim9, nc omiflo viuo fontequaeramus cifter
nas,ac ita paulatim in crrores priftinos recidamus.

Pr^terea & hoc admoncndum duxi,quod in tra-
ctatione &illuftrationefcriptur2e vtiliccat triplici Triplex
probandigcncre.T. Nunc enim Scripturx apcrtis ^™*1
axiomatis: 1. ratiocinationc , caquc dirccla & indi-
redta. 3. exemplis approbatis. Hoctriplici gcnere
vfus eft :pfc Dominus non raro: Paulus frcquentif-
fime, ac alij Apoftoli , quibus probandi rationibus
nos pronunciata Patrum adiicere poiTumus, fed hac
ratione,fi habeamus prarcuntcm luccrnam Dci.

Iammultaaddi poflcnt deautoritate , dignitate,
neceifitateacvtilitate dodrinx Ecdcfia?, fcd iftis Pc ccrtI*
tanquam apertis omiffis , nonnulla de ccrtitudinc ftriptur?.
adiiciam,vt contra furorcs Mahomcticos ac Athe-
ifmum prophanorum hominum,Epicurciftr.u,Ro-
manifmum,atq; adeo aduerfus omnem aftutiam ac
verfutiam Diabolorum & hominum,quibus ad fal-
lendum vtuntur,mentes noftras muniamus, ac vt
ccrti de dodrina Ecclefia: ea auidius difcamus,mo -
rcfd; noftrOs iuxta normam ipfius formcmus.

Gloriantur Philofophi de fuaj do&rinar certitu-
dine,ia<5tant fua tfflwpa. demonftrationes proferunt,
Vniuerfalcmexpcrientiam prxdicant , ordinis in-
tellcclum ( pcr qucm ignota rimantur , adhibita a-
muffi philofophica,vt vocant)cxtollunt.Fateor cer
tc,iftas certitudinis caufas non eflc contemnendas,
imotanquam donaDei fufpicicndas , attamen ficu
certirudine rci Theologica? ifta philofophica con-
fcrantur,apparcbit,multis nominibus doClrina? Ec
clefia? certitudinem demonftrationibus philofophi
cis proponendam cfle. Scd primum de dodtrinae
Ecclefiar certitudine dicam. Dcindc nonnihil de col Metho-
lationc dodrina? Ecciefiar & Philofophica: adiicia. dus*

Certitudoitzo^ Declrinx Ecclcfiar folo teftimonio
nititur , quod elt duplcx : Extcrnum & Internum, te!Smo-
de vtroque ordine diccndumeft. Exttrmm tefti- nium.
monium voco, quod in fcnfus incurrit, quod ver- £^„„5^
bum ccelefteconfirmattanquamfirmiffimum figil- cuiusfunt
lum.Veriim hoc habet fex partes.Nimirum patcfa- 6 Partc*'
dionem diuinam : miraculorum varietatem: pro-
phctiarum firmitudinem/confcnfum vera? Ecclefia?
pcrpctuum : tanti temporis durationem f ac crucn-
tam plurimorum Martyrum confcffionem. Vcrum
t. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

445 C L A S

hacc paaloapcrtiusdeclarandaacdiftinguendafunt. I
i. Patcfi- Prima igitur pars cxterni teftimonij eft patejhilto
ftiodtui- dtutna: pcr quam ipfc Deus dc fua arcana fede pro-
ccdcns, fe olim fantftis Patribus parefccit , & fuum
Vcrbum eis tradidit ac commcndauit. Quanquam
autcm Dominus faepe apparuifle legitur , tamcn
paucas cins apparitiones rccitabo,in quibus fumma
doc5trina?Ecdcfia? proponir,inculcat,repetit &illu
ftrat.Primum itaqucapparuit Adamo poft lapfum,
Genef.3. &do&rinam Lcgis & Euangclij primus
fua voce tradidir,& pcenas inflixit ob peccatum. Ab i
hac do&rina vera Ecclcfia Dei nuquam defecit, fed i
perpctuo eandem amauit, retinuit & propagauit. |
Deinde apparuit Noe, ac facto confirmauit do&ri-
nam legis & Euangclij,dum impcenitentes quidcm
diluuio perdidit, Noc vcro cum fua familia ex gra-
tia promiffionis clemcntcr liberauit.Pofl diluuium
vt doctrinamferc hominum malicia collapfameri-
geret,apparuit Abrahamodecies,eius filio Ifaac bis,
ncpotilacob fexies:in quibus apparitionibus eade .
do&rina cft propofita,& promiiiionis vcrbum da-1
rius illufiratum eft. Iuftificationis quoque do&rina
in Abrahamo certiffimo typo exprefla eftapertius.
Poft hgc in Aegypto Mofi apparuit,eandcmque do
drinam repetiit & confirmauit, fa&o dedaraturus,
quid inter ccetum,rcrbum fuum ample&entem , &
reliquura mundum intereiTet. Prarterea multis Pro
phetis idem vcrbum in vifionibus & fomniis appa-
rens commendauit. In nouo quoqucTeftamcnto
idem Deusfuum verbum fonuit de coelo , & pro-
prio ore nobis Chriftum do&orcm commendauit,
* diccns : HiceftFilius meusdile&us, inquomihi
complacui , Huncaudite. Ac fi dicat.Olim promifi
Semcn malicris deftructurum caputSerpentis , &
rcparatorcmgcneris humani fublata legis maleui-
ctione : Eccc hicadcft,cura audite, in eum credite,
quibus vita & falus cordi eft. In hoc enim mihi
complacui,& reconciliatus fum mundo per ipfum.
Ha» omncsapparitioncscum multisaliis, vnacum
Angelorum concionibus & reuclationibus , noltra;
intirmitati feruire debent,ac confirmabunt noftros
animos, ne crcdamus impofturis Diaboli, qui curo
omnibusSophiftis& Mahometiftis, prophanifque
gentibus in hoc totus incumbit,vt nos ab ifto vcr-
bo, tot apparitionibus Dei nobis mandato, abftra-
hat,quemadmodum noftros parentes a verbo vit«e>
craod acceperant,abitraxit.
i.Varic- Sccunda pars externi teftimonij,cft varietasmt- ,
tas mira- racu/orttm% qu<e miracula funt qua»dam cxtraordina- s
culormn. rja.opcra Dci , quibus tanquam figillis firmiffimis
verbum fuum,hoc eft, Lcgem & Euangelium qua-
tuor millibus annorum confirmauit,qualia funt plu
rima,cura in vctcri , tum in nouo Tcftamento,^*-
Vctcris teru T c{lamcnii)X\\\ucw\z in Uxc tempora commo-
teftamcn dc dillingui poffunt.Vt 1. confidercntur, qua*anrc
diluuium concigerunt. 1. quje in diluuio. 5. qux:
poft diluuium. 4. quar in Aegypto. 5. quae inj
exituab Aegypto. 6. quar in monte Sinai,dum lcxj
promulgibatur. 7. quas quadraginta annos in dc- 6
ferto. 8. qua; fub Iofua. 9. quse fub Iudicibus.
10. qua?fubRegibus. u. quae fub captiuitate po-j
puli in Chaldxa. 12. quse rcliquo tempore vfquci
adChriftumfub variis Ducibus. Sedex his pauca
excmpligratia refcramus. Ante dtluutum itaque
duo infignia occurrunt. Primum in oblationc
Abcl & Cain , vbi Dorainus aperto teftimonio con
firmauitLegem& Euangelium , non refpexitad
Cain, fed ad Abcl. Illeenim hypocrita fuit lege
damnatus. Hicpiuspropter fidem in promiiTum
Scmen. Vnde primurn rcfpexit ad Abcl, dcindc aci

5 I S I I 1 . 44

munus feu facrificium eius , quod propter orTcren-
tis ridem placuit. Secundum in Enoch, quem Do-
minuse confortio hominum fuftulit in ccelum,vn-
dc dodrinam Euangeb j confirmat de vicloria fupcr
regno Satanar. Indtluuto duo quoque funt prseci-
pua. Vnum miraculofa pcena ob pcccatum , iuxta
legis docTrinam. Alterum admiranda liberatio crc
dcntium,iuxta promiffionis verbum. Ita Caradyf-
mus mundijobfignatiocft vtriufque dodtrinx Lc-
clefia?, nimirum Lcgis & Euangelij. Poft dtUuwm
primum occurrit co nfufio linguarum in jediflcatio-
ne turris Bibylonis. H* minasin contumaces con-
firmantur. Dcinde partus anicula? Sarse fterilis per
Angelum annunciatus : Pugna Iacob cum Angelo:
Scala extenfa in ccelum vifa ab eodcm , promiffio-
nisgratuita? certitudini Ceimum.I ni/£g)pto ardet ru-
bus, fedincolumis manct. virga in colubrum ver-
titur. VrgenteMofe mandatum Domini de cxitu
populi,deccm mirabilia figna eduntur,quar his vcr-
fibus complccti foleo:

SangtitSyT^nay Ctnyfs^cnm tJMHfca* Tcftis & vlcm.

GrandO)Locuft\ Tcnebra,N atorum rnors tntmica.

Ha?c omnia clare teftantur,Dcum iuxta lcgis mi
naspunirecontumaces,& rurfus iuxta gratiar pro-
miliionem fuostucri. Ineximab Aegypto , vt mi-
raculofa maris exiccatio,pcr quam hberatur Ebra?i,
promiflae gratix teftimonium eft,ita fubmerfio Pha
raoniscumfuoexercitu , lcgis diuina? eft figillum,
Deindeeodem pertinet miraculum columnas Nu-
bis per diem,& columna: Ignis pernoclcm quafuu
populum Dominus in intincre direxit. ln monte
Sinaimultis miraculis doctrina legis confirmatur,
ac lapideis Tabulis infcribitur,ibi fulgura,tonitrua,
miraculofum ieiunium Mofis,colloquium Dci cum
Mofe,teftantur,legis dodrinam vere a Deo profe-
cfiam eflc. Tempore xl. annorum quibus populus in
dcfcrto permafit, plurima funr miracula cditarqui^
bus vtraque dofti inar pars confirmata eft.Lcg s do*-
6trina contirmatur miraculofa pcena Chora;, Datha

6 Abiron,cum corum fociis, quos terra apcrto ore
abforpfit. Deinde thurificantcs contra lcgem ignis
de ccelo abfumfit. Inobedientcs ierpcntibus pcr
cntiuntur &c. Euangelium quoquc ex altera psrte
cofirmant miraculola bc ncficia Dei. Aoua depctra
manat, & comitarur populum quocunque profici-
fcitur. Man dc ccelo datur , vnde tot ruillia homi-
num aluntur quadraginta annis. Afpcctus arnci
fcrpenris crecTicx mandato Domini, quofaneotur
percufli a dipfadibus. Vcitimenta ac calcei tot ho-
minum tanto tempore nonteruntur. SuhlofuacXw-
ceprimum occurrit tranfituspcr mcdium lordanis
l>anteaqua abvnapartc inftar muri * & dtfluenre
abahera. Ciuitaris Hiericho fcpteno circuiti? , &
vocetubarum iuxta vocem Domini,euerfio. Pro-
lougatus dics pugnantibus Ebrais contra Gabaon*
Lapides de ccxlo demiffi , quibus occifi funt hofteS
populi Dei. His omnibus confirmari vtrunquc do^
ctrinascaput nemo non videt. S»b duabns ctfi plu
rimacontigcrunt miracula, duo tame prar aliis funt
nfignia. Vellus Gideonis, & fortitudo Samfonis,
mumque veritatis diuina: figilium eft. Temperi-
hu4 Regnm Elias & Elifa?us miraculis plurimis cla-
ruerunt : quibus vtramquc dodrinac partem Domi-
lusmirabiliter confirmauit. Helias excitat mor-
cuum. Hoftiam perfufam aqua impctrato miracu-
lofe ignc de ccelo acccndit,in tcftimonium docftri-
:ia-fuar. Ad prcccs eiuidem tribus annis non pluir,
quopctente pluuiam, nubesftatim dcnfantur , &
pluuiam mittunr. Hic pallio Iordanem diuidit,
iiccus traniit> & igtiito curru in ccelum tollitur.

EUfatoi

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

«45 DOCTRINA

Elifeus fanat aquas peffimas & fteriles:ditat mulie-
rem olco: fufcitat mortuum : fanat Naaman Syrum
a ^cpra. Sunt & alia miracula tcmporis Regum edi-
ta> confirmantia Ecclefiar do&rinam, quar breuita
Jiscaufaomitto. Sub captiuitate populi in Chaldara,
harcfunt prarcipua : Miraculofa liberatio trium vi-
r°rum,qui propter confeffionem do&rina: Ecclc
in ardcntem fornacem conic&i funt.Ignis enim
lruperio creatoris ccflit, & non Iarfit , quos Domi
nus ij'l«fos in teftimonium fuar doctrinae voluit.Mi
r»culofa defcnfioDanielis,conie<5t.iinIacum,vt de-
uoraretur a leonibus, co quod nollet abiicere do
«rinam Ecclefiar,& Idola prophanaloco veri Dei
colere. Miracuby^^ Ducibtu vfque ad Chriftum
P°ft tranfmigrationcm Babylonicam fucrunt non
pauca. Sed pratcipuum cft , quod Deus populum
adeo exiguum , tot perfecutionibus fraftum , con-
lraadco potcntes Reges & Principes dcfenderit, vt
hrmum ftarct vaticinium lacob de cxpe&atione
Ntoj te>Scn*i"m,feu aduentu Meffiae, VoTtonouttefiamentt
^cnti. m*y«cula plurimafunt,quorum prarcipuacapita co-
rcicmorabo. Primum occurrit ftcrilis anicularpar-
lus,deinde virginis , vterqueab Angelo annuncia-
tus, non fine doctrinar Ecclcfia; commendatione &
confirmarione. Sequuntur Angelorum concio
nt>s, Magorum ftella , facta Chrifti diuina, eaquc
plurima: vt fanationes argrotorum , fufcitationes
mortuorum&c. Apparitiones in montc. Rcfur-
rectio Chrifti. Et multa alia , quae referuntur in
t-uangelica hiftoria,quibus omnibus accedit veluti
rcg'a quardam obfignatio,vifibilis donatio Spiritus
fan<5ti quinquagefimo diepoft refurreftioncm Do-
rnini. Eodcm pcrtinent mtracula Apofkolorwn, qui
v^ bus do&rina confirmata eft in primitiua Ecclefia.
•tetfc**" _^unce(Te verum miraculorum vfum fequentia

' tcftmioniaconfirmant.Exod.i3.Q.Erit qHafi fignu
ln manu tua,& quafi monumentum in Oculis tuis,
vr lcx Domini fcmper fit in ore tuo.Num.14.11.vf
Suequo non credent mihi in cun&is fignis, quar fe-
C1 in medio corum? Ioan.8.Si mihi non crcditis,crt
dite opcribus meis. j. Reg.iy.Vidua excitato filio di
Xlt:Nunc fcio,quod vir Dei estu,& verbum Domi -
nun oretuo verum eft. Atque harc de miraculh,
& de fccunda parteextcrni teftimonij.

Tcrtia pars externi teftrmonij , prophetiarum-, ob
^'"ibb ^4''0 & veriras eft. Cuius generis funt , prophe-
k***: ^lf^cobdcregnoluda&aducntu Chrifti. Prrffthe
O** tia Balaam dc Chrifto fub imaginc ftellar. Vatici-
nium Efaiocde virginis partu.Danielis prardi6io dt
^uatuor Mona»chi s,dc hcbdomadibus, de tempo-
readucntus Chrifti,de eius morte artemoq;regno.
J^prardiiftiones omnes fcopum habuerunt Chri
ft^m Dominum,qui lcgis maledicftionem tolleret,
vtarternam iufUtiarn donaretcredcntibus,quemad-
raodum Efaias & Dankl clare concionantur. Vndc
3Pparct has prardictiones cidem dodtrinar Ecclefiar
tcflimonium pre;bcre,quam Deus ab initio fua vo-
Cc ptopofuit,ac miraculis confirmauit.Sciamus igi-
tur vaticima ptophetica cflc quardam dodrinar Ec
^ ^cfiafticae figna'cula.

<u,^n Quarta pars cxterni teftimonij eft confenfm Mo
1 c> j|s>Prophctarum, Chrifti, Apoftolorum, ac catho-
llcaPtotiusEcclcfiarin dodrina, cultu & vita. Nam
hi omnes lcgcm & promiffiones vrgenr, ac alij aliis
dariuscxponunt.
.cU*° QiijrKa parsexterni tcftimonij cft ipfa duratio Ec
,*»kxi.ekfi*>*c dctlrint, Legis& Euangelij. Nam fi harc
CJt hominibus fuiffct,aut etiam ex Diabolo , nequa -
^amtotannis pcrduraflet aducrfus tot tyrannoru
lnfuItus,totha;reticorum fecl:a$, tot fophiftarum

E C C L E S S. 44«

technas, quibus mundusfe oppofuerat Ecclefiar &
doctiinarccelefti. Atqueadeo verumefTe oftendi-
tur, quod Dominus promifit: Porta? inferorum no
prarualebunt aduerfus eam. Huc quoque pertinet
diftum Gamalielis, Sicx hominibus cftopushoc»
diflbluetur.Aa.5.38.

Sexta pars extcrni teftimonij,eft cruenta confef-
fio tot Martyrum, inde vfque ab Abel ad Chriftum
Dominum,& ab ipfo in hunc vfquedicm.Nam tan-
ta & tam atrocia fupplicia nequaquam fubiiifent
pro inccrta & erronea dodrina. Ncc hoc teftimo-
nij genus infringit,quod multi cnthufiafmo quoda
inftigati non dubitarunt pro erronbus fuis confir-
mandis mortcm oppetcrc. Nam deftituti fucrunt
fuperioribus tcftimoniis.quar fcmper tanquam re-
gula adhibenda funnvt difccrnarur inter verosMar-
tyres & enthufiafmo concitatos a Diabolo ,ad op-
pugnandam vcritatcm. Hactenus de externo tefti-
monio,quo confirmatur doctrina Ecclefiar.

Internum teftimonium vnicum eft,nimirum ar- Intcrnu
rabofeu pignusSpiritusfanfli,quo obfignatur ver-
bumin cordibustideiium.De hoc interno tcftimo-
nio concionatur Paulus i.Corinth.i. 18. & 6. 19. Ad
Ephe.i.ij.&c^Harc tcftimonia quar funt caufa?certi-
tudints in ccelefti do6crina,fi conferuntur cum Phi-
lofophica ccrtitudine,plurimum excellent. Omnia
c nim in Philofophialumini rationis&fcnfibusfub-^
iiciuntur. Verum hic lumen Dei, imo ipfe Deus eft,
qui fuam doftrinam proponit & confirmat. Philo-
fophia xc/T/i^o/rquibufdam mentis facultatibus niti-
tur. Sed hic Spiritus fanctus doftrinam confirmat
atque obfignat,adeo, vt nihil certius pio cordi habe?
ri poffit,quam harc fpiritus obfignatio.Valeant igi-
tur prophanihomines,qui ccrtitudinem rei Theo-
logicar in tertium locum poft fcientiam rciiciunt,&
fcre cum uy.a<j'ia coniungunt. Atquc haclenus de do
drinaEcclcfiar.

tcftimo-
nium.

C A P V T VI.

SACRAMENTVM.

PRiufquam ad tra&ationcm Sacramentorum ^i(J"Ju
noui Tcftamcnti dcfccndam, pauca dicenda fammcn
funt de inftitutionc & ratione Sacramentorum , & totum"
cur vocchac Sacramcnti vfa fitEcclefia. Ha:c enim
nos deduccnt in vcram Sacramcntorum noticiam,
vt nulla nobis amplius rclinquatur harfitandi occa-
fio. Vt itaqucinftitutionem intelligamus , obfcr-
uandum cf?>quod Dcusfcmper,& antcquamhomo
lapfuscftab innocentiar ftatu,& poftquamipfi vi-
fum eft genus humanum pcccato fuaq; culpaperdi-
tum rcpararc,confucueritfuan, voluntatem homini
pancfaccre duabus rebus , nimirum vcrbo , & figno
verboadditOjvr ita hominum faluti cofuleret. Stgna Signadu-
autcm dupiicia funt adiecta vcrbo. Nam alia confir Phaa*
nabant certituctinera vcibi, dcquibus dicxum cft
in ptarfentis claffis quinto capite. Alia fucrunt fauo
ris Dei obfignationes & figilla de quo gcnere hic no
biseft fcrmo.

Cum homoadhuccflfctin ftatu innocentiar,acce Anteiap-

» • 1 rr 1 lum no-

pit vei bum , cui Ii obtemperallet , in arternum bea- ,mni».
tus vixiiTct.Verbo adiccit Deus duplcx fignum feu
Sacramentum. Alterum Immortahtatis^hod fignu
afinedidlum eft. Alterum probationis , quod fi-
giiura fcicntiar boni & mali ab euentu eft nomina-^ ^
tura. Poft lapfum propofuit verbum reconcilia- fu°m.
tionis , quod Semen mulieris contriturum cflet
caputferpctis,hoc cft,deftrudurum opcraDiaboli,

t. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4'47

addu&a iufUtia fcmpitCrna. Huic yerbo adiecit
fignuin, ncmpe ritum facrificandi : Qui vifibilb
quaedam concio crat de venturo Meffia. Dcindc
cum Noe locutus cft Dominus, & promiffioni fi-
.gnum fredcrisaddidit ca>/*Ji?e;». Abrahamo
poftca promiffionem Seminis propofuit verbo,fed
flgnum adiccit CtrcHmafionem: qua? cflet veluti vifi-
bile promiffionis verbum,quod durauit vfque dum
Chrntus vcnit iuxta promiffionis verbum. Mofi j
^juoque data Lcge, & fadta promiffione , commen-
dauit figna externa varia , quibus Populus admone-
Tctur dc promiffionibus diuinis. Eodem prorfus
modo Chriftus , poftquam dc ccelo aduenilTet,con
•firmalTctquc promiffionis dod:rinam,figna &tcfti-
monia fuo vcrbo , numero quidcm pauciffima, fed
iignificatione maxima,rt ^Bapttfrnum & Ccenamtad-
iccit: quse effcnt veluti afpectabilesqua:dam noui
fcederis per fanguincm Chrifti fanciti conciones.
-Ha:c figna cu vctcris,tum noui teftamcnti,proptcr
ca, quodaliud contincbant quam toris apparebat,
Oricntalis tcclcfia u.OT/*,Occidentalis, hoc eft,La
tina,Sacramcnta appellauit.
Dc ratio His ita dc inftitutione Sacramentorum di<5Us,ra-
nc facra- tio Sacramcntorum plenius tradenda eft. Hancra-
mcntoru. tjonem vt inueftigcmus certius proponenda funt
nobis aliquot particularia Sacramcnta, vnde gene-
ralem dcfinitionem extruemus. Proponamus itaq;
in mcdium Circuncifionem, cuinoftcr Baptifmu*
fucccffit, deinde agnum Phafc , cui Ccena Domini
fubitituta cft. In Ctrcumcifione itaquc. i. voxdo-
mini inftituentis & mandatum occurrit.Dicitenim
Dominus : cullodics pactum mcum. 2. Opus com
mcndatumcxtcrnum , quod in oculos & fcnfus in-
currit. 3. promiffionis vcrbum additur.*Ero Deus
tuus,& lcminis tuipoft te. 4. requirit ab Abraham
fidcmin promiffioncm. Omnis cnim promiffio
circunci Dci fidc accipienda eft. Similiter *gntu Pha/e. I.
mandatum Dcihabuit. 2. extcrna & vifibilis erat
comcftio-, «ftor+tn cekbrata. j.-additum crat
promiffion s verbimi > quod Dcus in (uamfidcm
reciperet iftum populum ; cuius promiffionis vclu-
ti vifibilis concio, qp*iiam erat comeftio agni. 4.
requircbat dcus a populo,vt fe fu* fidei committc-
- ret, cxpectarctq; promitfa bona. Harcquaruorfi-
inilitcrconcurrunt in afperfione fanguinis, atqye
adeo in o.mnibus rcliquis fignis,a peo inftitutis , vt
teftentur de ipfiusfauprecrga homincs/ Quorum
vnumfifuftulcris,non crit,plcna Sacramenti fatio.
Ex his iam extruamus gcncralcm Sacramcnti dcfi
nitioncm iri hunc modcm:'

Sacramentum cft fignum vifibile, mandatum, & in
ftitutum 1 Deo,quo vt dcus fuam teftatur erga ho-
mines promiflionem de rcconciliationc hurcani ge
ncris ,itahomincsfvic'fljm fuamerga Dcum fidcro
profitcntur. Haec pJana , perfpicua & immota de-
nnitioSacramcnticft,adeo vtquicqtiid hanc defim
tioncm non recipiat,rationcm Sacramcnti tucri 1:0
poffit,modo cumEcdcfia ycteride Sacramcntislo
qui placet.

Ex quo ctiam conficitur , duo rantum clTc noui
Tcftamcnti Sacramenta , nimirum rBapttfmumi\
cocnam Dommi. Ex his quoq; planum" cflc iudico,
quod prudentiffimo confilio fan&i Patrcs talibus
fignis Sacramcnti nbmen dedcrut. Nam vt extcrna
rcm oculis ccrnebant,ira rcm Sacramcntis conten-
tam & fignificatam, oculis fidei contcmplabantur.
Vndc Sacramcntum definiucirunt a&ionem exter-
nam habentcm fpiritualcm cotemplationem, & La
tinis in genere Sacramentum cft pignus promiffio-
nis. Sed quiahocpignusaliasfit verbis tantum, vt

CLASSIS III,

iufiurandum: alias rcbus, videlicct, cum figna c
ti pignora adduntur promiffionibus , hoc ligninca-
;u tramferunt Sacramcnti nomen ad figna facra no
uiTeftamcnti.

Vcrum priufquam accedamus ad cxplicationcm Diiosj
Sacramentorum noui Teftamcnti, hic quoque ob- craiuCD*
fcruatione dignum cft, quod fignagratias fcu Sacra ^entr
menta diuinitus ordinata,fymbolica funt , nam ha-
bcnt quandam analogiam ad rem inuifibilem quam
continent & fignificant , prarterquam quod lint fi-
gna gratise & extcrna fiduciar crga Deum & profcf-
Sonis tcltimonia. Qiiarc Circnmcifio non cfttan-
tnm fignum gratisE,vt externa nota, qua populus
Dci difcernebaturab impio mundo : Scd crat ctiam
fymbolum feu fignum per comparationem , quam
habet cu re fignata,docens Abraham & cius pofte*
ros. Docebat enim Circumcifio ,humanam natura
eflc immundam,idcoq; mundandam. Dcindc quia
crat in membro genitali , docebat dc futuro Scmi-
20 ne,quod efiet naturam humana fuo fanguine ab 0-
mnipeccato & macula mundaturu. Atque itarria
funt in fignis fpe&anda. 1. quod fint figna gratiz.2.
quod fintteiTerjeprofeffioms. 3. quod fuaanalogia
nos doceant. Vnde Auguftinus : S* Sacramenta earti
rernm, ejuarum fitnt facramenta, comparattoncm non ha-
terentySacramenta non ejfent.

Poftquam autem hxc in gcnere de Sacramcntis

Agnus
Phafc.

Dcfinitio
Sacrimc-

dix5ta funt, accedamus ad cxplanationem Sacramen
torumnoui Tcftamenti,.qu3r funt . Baptifmus &4oW
Ccena Domini:in quibus illa quatuor infunt , qu*
fjpra dixi, ad Sacramcntorum rationem pcrtincre
qiiar fimul complcclar in dcfinitionc. Sacramentum r* 6«J
noui Tcftamenti eft fignum vifibilc, dtuinitus man
datum & inftitutum,promif/ioni in Euangelio tra-
dita; additum, vt fit teftimonium exhibita; promif-
fionis gratjar,86 applicata: iisjqu^acramcntis vtun-
tur,fideq;jromiifioneragratia:amplc(5tuntur.Ha:c
dcfinitio mcroinit madatj, figni cxterni,fai|orjs Dei
ac fidei in{upuu§ in fauorem D.ei feu promiffione
gratiar.P ojerit & hbc modo dcflniri : Sacramentunt
noui^aftamentieftceremonia & adio, a Chrifto
iniUtitfa,iy 1 qua adhibito prorai|Jioni« vcrbo ^fub
viffbilt r.e,jnuifii>jle dpnum &gratiaorTcrtur,&: ot^
fignatur credehtiDus.Hanc definitjoncm pcrfpicua
5{ prQpriaq>elTe nondubito. Nam omnia coxnple-
ctitur,qu«e.adSac;amentorum noui teftamenti
itantiam requiri vidcntur.Qiiar ptapcrtius a ftudio QH^P
fis cQn/picuntur,brcuiter eam rc;texam,ac in rWrn- Js 0%
bra quatu'6'rdiftr^buam. h cft.infthutp^' $c ajjtor f«s3c
Sjcramentorum noui Teftamenti. 2. promiHfionU brl'
vcrbum cxcrnandatum feu inftitutio. Eft cnim ver-
bum promifflonis veluti vita ^acramenti. >
gnumlcu clcmchtum fcu fymbolum vna cumre»
qua: cum ijs iunda eft.Non cnim fenf^? noftros luT
ditDcus vanis fimulachris, fed vt verax eft,ita vera-
icitcrcomp^etfuam promiffionem , cuius tcftimo-
; nium clt"externum fignum fcu elementum * . £u
h fymbolum. Nam harc tria vocabula , etfi eandcin
rcm in hac'doclrina fignificant, ratione tamcn dit-
: ferre vidcntur. Si^num cnim habct relationem ad
, rcm fignatam. Elementum dicitur, quia eft rescor-
porca& fenfibilis , in oculos^ fcnfus incurrenJ*
Symbolum propter analogiam '& comparationem
ligni ad rem fignatam. In rc itaque extcrna tria
concurrunt. Primum rcs illa cxtcrna , & fignum
& teftimonium gratia-. Deindc eft nota profcf-
fionis. Tertio cit fymbolum, hoceft, fignum, co-
parationc quadam doccns nos virtutcro Chrifti&
noftrum oflficium, ficuti poftca rurfus dicetur. 4-cft
fidcs,qua vcrbum promiffionis apprehenditur.H?c

quatuor

«eri

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

449

cputuor mcmbra fupra in definitionis complcxum
inclufi , qUJE idco diftindius propofui,vt poftca
coinmodusfingulis noui Teftamcnti Sacramentis
accommodari poflint.

Sunt autcm no«i Teftamenti Sacramenta duo
tantum,nimirumBiptifmus& Coena Dominica,vt
'upra oftenfum eft. Illo in familiam Chrifti recipi-
niUr> ideoijue initiale Sacramenrum noui Tcfta-
rnenti dici poteft,vt Circumcifio initiale erat vete
ris populi Sacramentum: Hac recepti confirmamur
& alimur. Q^iare Sicramcntum commemorationis
cx verbis Coeru: poteft appellari. Has cnim duas
Ceremoniasfolas Dominus (penes qucm vnicum
1Us eftSacramcnta in Ecclefia inftituendi & ordi-
nandi)inftituit & ordinauit. Tametfiautem multe;
funt promiffiones in nouo Teftamento, qualis elt
lHa:Amen amen dico vobis, q .icquid petieritis Pa
trem in nomine meo &c.tamen aliud eft , folis vcr-
bispromiftionem confirmare, aliud vcrbis ac elc-
mentis, fcu fymbolis vifibilibns fimul, quod profe
$° ad Sacramcnn plenam ratione requiritur.Quarc
c^m nulla alia externa figna adieccrit Domin :s fuis
promiffionibus quam illa duo , ncmpe, Baptifmum
^facram Coenam, rc&cduo tantum noui Tcfta-
wenti Sacramcnta numerantur,qua> quomodo a fa-
cramentis veteris Teftamenti diftinguenda fint,
i oreuiter cxplicandum eft.

n Suntautem tres difTerentiar prscipuar ,quarum

0 ^r^a temporis circumftantia petitur. Vctcrae-

1 nim illa prsenuntiarunt rem futuram, Noua fignifi-
cantrcm exhibitam. H«c difTerentia confirmatur
e*iam Auguftini teftimonio , qui fic inquit Lcx &
Prophetse facramcnta habebant rem futuram prar-
nunciaritia : Noftri vero rcmporis Sacramcnta ve-
niflfe conteftantur,quod illa venturum pre_ dicebant.
$ecunda diftcrenth fumitura diuerfitate lignorum.
Sacramewa(inquit Auguftinus^Iudjorum in figni*
a noftris ftint diuerfa. Vetera cnim figna,vtCir
cumcifiojoblationes variar,fanguis &c..iboIita funt,
cjuia typus fuerunt venturi , quibus Baptifmus cV
Ccena Dominica fubrogata funt , vr qnae Chriftum
«xhibitum oftendunt . Tertia dirTerentia fumitur a
numero , fignificationc & virtute. Sic enim inquit
Auguftinus de Sacramentis loquens; Noftra nume-
ro paaciora, fignificatione auguftiora , virtute prac-
"antiora. Ncc hoc pugnat cum difto Pauli t. Cor.
Io-S'dicentis,omncs candcm fpiritualem efcjm co-
mediflc. Nam Paulusde fpirituali virtutc & fructu
l°quitur, quipanc fimilis eftin vtriufquc Telta-
,nenti Sacramentis. Vt cnim idern eft Chriltusv-
ttiafqueTcftamcnti: Ita idcmSpiritus Chrifti,qui
lnilli5&innobiseft cfficax.

Dupkx

C A P V T VII.

BAPTISMVS

GRa;ca vox fbfafl*, tinguo & lauo fignificar.
Hinc dcducitur aiiud verbum faaflfy > quoa •<
"gnificat immergo, intingo,abluo. Hincvcrbale
n°men jW7/*woV, Itcm &t^7/^//*, hoc eft, immerlio,
^lutio, intinctio, lorio ; quo nomine faepc vfi funt
. Euangeliftse,atque haeceft nominis ratio.

Rei definitio hasc fittBaptifmuseft Sjcramcntum
no ji Teftamenri,inftitutu diuinitus per minifteriu
lo*nnis,c6ttans ablutione hominis pcr aquam,cum f
^crborum pronuntiatione,iuxta inftitutione Chri- 1
"i>non foiumad obfignandam ablutioncm homi-j
n" a peccato pcr fangJincmChnfti,vcrumctiam ad |

BAPTISMVS 450
figurandam rcgener.nione,qi^ mortificatione car-
nis,& viuificatione Spiritus pcificitur. Aut fi mauis
breuius,in hunc modum : Haptifrmu cft Saciamcn-
tum ablutionis peccatorumpcr mortem Chrifti, &
nouar regencrationis.

Porro duplicis Baptifmi memisit Scriptura, ni- Baiptif^
miril Aqua? &Spiritus. Illo rccipimur in cxtcrnum mus>
j Ecclcfi^ ccetum,hoc in intrrnum fcu fpiritualc Ec-
I clefiam <k coofortiura Chrifti:ncc tamen alrcr ab al
ro' tero feparandus eft.Extcrnus enim intcrni tcltirao-
' niumcft,hoceft, Aqu^ Biptifraus pignus eft fptti-
tua!isBaptifmi,& interna: jblutionis. Citcrua0vt
omnia clarius confpiciantur^quatuor illa,quoru fu-
pcrius memini in hoc Sacramcnto qua:raraus , &
quid fruftus exfmgulis fidcspcrcipiatjvideamus. Dc Inftl_
Primum itaqucdc inflitutiono huiu/ Sacramcnti tutione "
vidcndum cft. Tametfi aurcm Ioannes miniftcrium tapdfiai.
Baptifmi inchoauit,tamc ex Euagelica hiftoria con
ltat,Ioaiinem verbo Dci voc^tum ad biptizandum
>=> & prxdicandu pcenircntiam. Dtindc Chriftus Ilios
difcipulosid dotcn Jum & baprizandum pofl fuara
rcfurredionera mifit hoc mandato:I:e in mundara
vniuerfum, pr^dicate Euangtlium omni crcaturar,
baprizatc eos in noraine Patns , & filij , & Spiritus
fancti. Qui credidcrit & baptizatus fuerit,faluus e-
ritrQ^ui vcr6 non crediderit,condemnabitur.H«ibcs
madatum.habcs inllitutionem. In hac inltitutione
multa concurrunt meditanda. r. inlticutoris raiic-
[as. 2. vnde vis & efficacia Baptifrai. 3. vniucrfale
raandatu. 4. qu.ilis inauguratio fit Baptifmus. Pri-
roum Mneitas lnttituto.is Chrifti , mcrirbnosin Miie~
admirationem & rcucrcntiara cxcrcitare dcbct. M4 tutom.
gnum enimcflcnecclTeeft,quodpriusdecoelo vcr-
bo fuo prarcc pit,poflca cxemplo confirmauit,dein-
de ipfe Baptifraura reccpic,figuram imminctis fua:
monis,fepijlrur5,rcfurrc(itionis,comrT,unionis cor -
poris fui nobifcum.Pofiremo refufcitacus difcipulis
iniunxit bapuzmdi munus, ac cundcm Bjptifmura
fuat Ecclcfia? commendauit, vt intcrim fileam pluri-
mos huius facrofan(fli lauacri rypos fuiilc, vtdilu-
uium, raarc rubrum , Iordanis trandtus, lotioncra
Naara jn Syri Icproli in Iordjnc, pifcinam probati-
cam,&c. Ex his omnibus hunc Fr«c7«wfides colli-
gcre dcbet,quod ha:c actio vcrc cxhibcat quod figu
rat.Vult cnim Chriftus hoc fignum non inancfyra-
bolum clT.-,fe(l quod fimul orlVrat rcconcilia:ioncm
baptizato,fiue infans fueritab Ecclefia oblatus,fiue
adultus fidcrain promifsionis vcrbum profcllus.
Quantum enim ad adulto* & rationis compotcs at-
rinctjfideiBaptifmi profcfsio rcquiritur , tincqua
nec fyrnbolum externum nec vcrbum cfncax cP . 2.
Vis& cfii.-aciaBaptifmi non dcpendens a minillro J^JjflJJ
baptizante,Ied » Chrifto purgnnte, & ablucntc nos cia Baptit"
pcr lauacrum in vcrbo virx.a i Ephe.5.2^. Nullum
lguur difcrimen Baptifmi cxtcrni facit p; rfonarura
liucrfiras.Nam min:ftri rantum extcrnam ccremo-
liam adhibent cx mandato Chrifti. Chriftusipfr,
iuxta proraifsiones,verc iis, qui baptizantur, adcit,
& cfficniterabluitanimaf maculas, quantu quidem
ad reatura coraraDeo attinet.Hinc fidcs noitra dT-
cat non intueri baptizantis miniftri dignitatem,fcd
infticutionemChrifti,quia ipfc & non alius,purgat.
3. Vniucrfale raandatum eft, vt b iptizcnturomncs fj^"^
grntcs,vnde fides frudt 'in geminum colhgat. Pri- datum.
miim, quod infantes cirra lacrilcgium excradi non
pofsint a Baptifmo. Deindc,qi>od Dominus vcre
vclit falutem omnium hominum.Quorfum enira at
tincret pignus gmia: oftcrre, nificurn pignorcrcm +.De in
promiflam t xhiocre vellet. Exn rnus igirur Bapiif-'^«ucrrat^°
mus G incfhcax maner,id no Chrilli,lcd hominura ptiunom.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

C L A S

culpa fieri necefle eft.4.Inaugurationoftri pcrBa-
ptifmum eft fignificata his vcrbis:Baptizatcs eos in
nomine Patris,& Filij,& Spiritus fancti. Ha»c ver-
fea Primum teftantur,baptizatos a Patre coelefti re-
cipi in gratiam. Deinde Filij beneficia ipfis donari
& applicari. Tum Spiritumian&umpromitti, imo
infundi,quiipfos reget& fan&ificabit. Vndcfidcs.
noftra confirmari dcbct in hunc vnum Deum , qui
•ft Patcr,filius & Spiritus fandus:in cuius nomine
ideo inauguramur , vt illum vera pcenitentia , fide,
inuocatione colamus,abnegatis omni iniufticia &
iniquitate.

i u Dcindc Verbnm Tromifsioms additu Baptifmo eft
Dromi&2 ^°c: "Qi,ircluis credidcrit & baptizatus fuerir, faluus
promi sio Q^icrnadinodumautemomnispromi(lio Dei,
itahaec fide a«ciptcnda eft , & firmitcrftatuendum,
quod Dcusverc praeftet , quod baptifmus obfignat.
N~c tame hoc promiffionis verbum arcet infantes
a Baptifmo, qui fub gcnerali mandato continentur,
Nam fidci profeflioncm in adultis reqmrit , quales
fuerunt pr*cipue,quifubinitiura Ecdefiae nafcetis,
polt Chriftum paflum & glorificatum, baptiztban
tur. Vt enim Circumcilio non folum fuit adultis fi- ,l°
gnum gr«ti* cceieftis, verumetiainfantibus: itaba-
ptifmus vtrifquefalutaris eft.Na vt cfficax fuit Spi-
ritusfan&us in vtero Elizabeth, matris loannis Ba-
ptiftar,ad infundendum infanti, in mundu nondum
cdito,gratiam:Sicidcm Spiritus fanctus cx bonitate
mcra, peculiari rationeregeneratinfantcsab Eccle-
fia libi oblatos, cum ipfe Dominus i jlferit ad fc in-
fmtesadduci , & illorum eflercgnuccelorum pro-
nunciaucrit. Huc & illa Abrahamo fa&a promiffio
acccdit. Ero Dcus tuus,& fcminis tui. Verum intcr
ChrifUanorum & gentilium pucroshoceft difcn-
mcn , Tawctfi vtrofque oblatos ab Ecdefia in gra-
tiam Dci,iuxta promiffionis vcrbum r cipi,non cil
dubitandurmtame fi (inc biptifrao dtfccflcrint vtri
quc, infideliu qui Jcm pueri Dci iudicio relinqucn •
di futv, fi ielium vcro infantcs promiflionis huius.*
Ero Deus tuus, & fcminis tui, vcre pirticipes funt.
Nimin illi promiffionc ctiam Chri; ianorum in.
fintcs includi non tkibito.Et vt pueris Iuda;oru ni-
hil nocuit,qui obierut ante ocUuum diem fine Cir-
cumcifionc: ad eudem modum nec Chrjftianorum
infaiuibus obfuturum pie crcdcndumcft,fi fubita
mortc praruenti , baprifmatis lauacro non abluatur
At dices, renafccntiam cfle neccfTariara ad falutcm,
iuxta iliud Ioan.3.5. Nifi quis rcnatus fo«rit ex aqua
& fpiritu, non introibit in rcgnum cceiorum. Rcf
pondco: Renafiemia eft rcs fpiritualis , quae peragi-
tur. Alias virtualiter tatum,finc cxtcrno tymbolo,vt
Ebr^otum pucri pre_ uenti moitc ante o£huu diem,
vcrcpirticipes erant benedictionis promilTar: Ero
Dcuj tuus,& feminis tui in -eternum. Ac ita virtua-
litcr rcg'-ncrati funttinc extcrno figno.Ad eundem
mod .im Chriftianorum infantcs,qui mortc praiuer
difccduntjConfortes funt promiffionis eiufoe.Ali
virtualitcr & a&ualiicr ( vc loquitur Bcrnardus ) fi
mulmcmp?,cum cxtcrnum fymbolu acccdit.Quart
Auguftini fentehfi ira hic complector,qui dicit:Sed
tum impletur inuilibilitcr , cum rojrfterium baptif
mi r.on cctcmptus rcligionis,fci articulus neccflita-
tis cxdudit. Et Bcrnardus: V oluntas pro fado im-
puratur,vbi factum exdudit necclfitas.

Signum externum cft aqua , immcrfio fcu ablutio
Dc Vigno n0minis » atque adco tota illa vilibilis a&io cu pro-
exteroo. nuriciatione verborum. Haec a&io cum repraefcntet
ipfiUsfanclartrinitatisarcan3maclioncm circaho-
minc,qui baptizatur,merito fumma cum reucrcntia
& rcligionc cclcbrari deberet , fine nugis iftis , quas

s 1 s Uh 45*

addidcrunt Papiftjc:vt funt,Ccroma facrum, faliua,
fal , exorcifmus aqua: , adiuratio Satana» cVc. qua: o-
mnia maculant quodammodo hac diuinam aclio- Tripjtj
nem,quse fidcm,pictatem, & inuocationem Dci, o ^\sm>
bcdientiam inftitutionis Chrifti requirit. Porro in
hocfacro Baptifmo triplcx eft lignum.i. Teftimo-
nium grati^ exhibitas & applicata:.2.Tcffera & nota
profcflionis.3.Symbolum quadacomparatione nos
docens de virtute Chrifti&noftro officio.Virtus
Chriftiita doccturBaptifmo: quod queadmodum
aquaabluitur corpusextcrnum,ita fanguine Chrifii
fpiritualiter,lcd vci e ablsitur confcicntia baptizati
a mortuis operibus.Haec vcritas cum extcrno figno
coniuncta eft.Chriftus itaque homincm,qui bapti-
zatur,rccipit in Ecclefiam,abluit a peccato, Spiritu*
faricti gratia regenerat , vt iam fit noua crcatura, ci-
uifque regni Chrifti, Dco feruicns, cui iam fidc dc-
derat,& 1,1 cuius gratiam & tutcla rcceptus cft. Vn-
dc Petrusi.^i. definit baptifmum noelfe depofitio-
nem fordium carnis , fed ftipulationem bonae con-
fcienti^ cum Deo per rcfurredione Chrifti.Ex quo
difcnmcn colligitur , iotcr fidcics habetes fignum,
ac infidelcs , qui de externo figno gloriantur, vacui
vcritatis proptcrfnamincredulitatem.Nam vtPau-
lus Roman.2.z8.negat Circumcifionem liter^ vale-
refine circumcilione Spiritus:ita Pctrus ftatuit dc
baptifmo , non fufficcrc nudam & externam carnts
ablutioncm , ntfi accedat bonse confcientia: ftipula-
tio,quap eft mutui foedcris confenfus.Vt enim Deus
vcrbo&Sacramento baptizato promittit gratiam:
ka cofcicniiabaptizati promiffam &oblatamgra-
tia rid^ , qua ftatuit I.cfum Chriftu vere pro fe mor-
tuum & rcfufcitacum jrffc, accipict : aliocjui pcdibu*
gratiamconculcarevidetur. Si igitur ycritas figno
non refpondcat, culp3 cft gratiam Dei abiicientis.

Cactcrum, quomodo noftrum officium nos do- J" 0**
ceat Baptifmus, cicganteri Paulo explicatur Rom. d ,cg|
6 n.his verbis:An ignoratis,quod quicunque bapti Bap» "
zit: fumus in Chriftolefu,in mortcm eius baptiza-
ti fumus? Conf.pultiigitur fumuscumipfoperba-
pdfmum in mortem, vt quemadmodum cxcitatutf
elt Chriftus cx mortuis, fic & nos in nouitatc vitar
ambulemus.Vndc rdinquitur, figurari haccxterua
a£tione,nos peccato cotaminatos Ycnifte ad baptif-
mum,fcd pcr Baptifmum in fanguine Chriftiablui,
Chriftum induerc,ac reddi participes mortis,fcpul
tura: ac refurredionis ipfius. Vt enim mortis com-
municatio figuratur pcr immerfionem in aquam,S*
fepultur^ pcr morafub aqua,ita refurreftionis com
municatio per cxtradioncm cx aqoa reprarfentatur.
Breuitc rjfpiritcalcrcnafccciam hg irat B tptifmus
qua; coftat mortificationc & viuificatione. Nam vt
corpus cius, qui baptizatur , immergitur in aqua,ita
morti addicitur vctus homo, vt crucifigatur cu fuil
conctipifccntiis, quodfitcotritionc& abncgatione
fui.Et vt ex aqua homo baptizatus cleuatur & eximi
tur,ita nouus homo viuificabitur,id quod vcra fide
fit,& obedientia noua dedaratur. ^ w

Ex his obfcnru m cftc haud poteft , qua: fit vera & ^ b»-
piameditatio huius fanc^ifsimi lauacri , quod no$ pt,rn^
per totam vitam confolabitur. i. ftatucre oportct, n»« 1
60 hunc Baptifmu Sacramentum efle noftra: cym Dco
reconciliacionis. 2. Baptifmoadmonebimur,quod
ha:c reconciliatio fit facla per fanguinem , mortcm
& fepulturam ac refurre&ionem Chrifti. 3. admo-
ncbimur mortificationis carnis,& viuificationis fp1
ritus , adcoque perpetus in hoc mudo pcenitenti^,
& futura? cum Chrifto, quem induimus per Baptif-
mum,glorificationis. 4. admoncbit,quod rcgencra
tionis beneficium fit donu tcaiusTrinitatis,in cuius

nominc

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

453

notuinc baptizamur,vtipli adhsreamus, ipfum in-
uoccmus ac colamus pcr totam vitam. Ha?c fi vcrc
meditati fuerimus,iuxuqueea vitam inftituerimus,
lcgcmfcruamusbaptifmi. Sin minus,noiter exter-
nusBaptifmusinfordes nobis verticur, ldque pro-
pria noftra culpa,qui noftra fceditate facrofan&um
^modoBiptifma commaculamus.

%ifmi° Addam huc nonnihil de modo Baptifmi. Video
enim quofdam non paru offendi , cum alij totosin-
fmtcs m aqua immergunr^alij fpargut aquain capi-
ta infintu. Hi mihi videcur offendi re valde exigua.
T eneatur itaque h&c regula:
Baptizareomnes iufstt Dominus , fed modum
oaptizandiliberumreliquit.Chriftus mandauit ba
ptizarc,id cft,tingcre,mudare,madefacere,quod ba.
ptifmi nome fonat,nihii adiiciens detingedi,mun
dandifeu madcfaciendi modo,neque explicas,cor-
pus ne totum,an tpfius parte aliquam,ablui vcllct.

Deindcvt fanguine fcedcris totus populus afper
fusfaiifcdicitur,quiainomnesafpergiconfueucrat,
'ta totus madcfaclus,mudatns intelligitur,cu mem-
hrumaliquodtantuin madefactum, tindtum fiue
mundatum eft. Ula lcgalis afperfio fuit figura fangui
msChrifti(quoafperguntur confcientia: )&Bapcif-
minoftri.

Deinde , cum vis emendandi animos non profi-
cifcitur ex aqua, pcrinde eft,fiue totum corpus, fiue
pars aliqoa,vc cap.it abluatur. Sacis igirur fiicnt,(i ;
obfcruetur fpiritualis Baptifmi fignificatio. Quod |
autem baptizarc non fignificat totusm hominem im ,j
wiergere in aquam,ex cap-7.Marci,& ii.Lucx facile !
coliigitur, illic reuerfi a foro non comedunt , nifi
prius baptizati.Hic miratur Pharifeus , quod Chri-
ftus non baptizatus accurabat menix.

C A P V T VIII.

COENA DOMINT.

^Oena DominieftSacramentumnoftrs per 4
V_^victimam Chnfti redemptioniMb ipfo Chn
fto inftitutum,in quo cum pane & vino vere & rca-
Hter exhibetur & recipitur corpus & fanguis Do-
mini : vt fit confirmatio noui Teftamenti , hoc eft,
fcedcrisgratia; & rcmifsionis peccatorum : vt fic re-
cordatio immolationis corporis & fanguinis Chri-
fttin crucc pro nobis. Haec dcfinitio cx ipfisCcena?
vcrbis defumta eft,quare bbefadari non poteft. Et
quanquam ex hac breui defirncione intelligi potcft,
quid (it de hoc Sacramenco pic ftatuendum: camcn
breuiteriftaquatuor atcingam , quasfuprain omni
,0 facramento confideranda admonui.
^oT' Oc Inftttutore eadern hic perpende cpjar fupra de
BaptifmiinftitutoreenumeriU-.Ininftitutionefunt
harpotifsimnm circumihntiac:Tempus,locus, per-
f^n3f,mandatum,res, execurio mandati,finis. Qu*
omnia ex contcxcu funt apcrca. Macch.16.Marc.14.
Luc.n.i.Cor.ii. In hac ipfa inltitucione verbum 1-
plum promifsionis clare expreifum eft. Promitt ic 1
Corpus & fanguinem , mandac difcipuhs , vc cdant |
porrectum corpus,&fanguincm porrectum bibant.
i'»bet annunciarimorccmfuam,quoricsh35C Ccena
celebracur.

' ExternumSymbolumcbp*n\s verus,& vinum ve-
rum,non mutatis fubitantiis naturarum,fed veraci-
ter imnenribus,iuxta verba Pauli:Panem quem fran
£'mus.E' Gelafius aw.CerteSacramenraquafumtmt*,
torporx &fanvutnis Domtmjtutna res eft.propter cjuod
v'per eademdtutn* egictmur parttctpes naturs:&t*mcn
*jjc non dcfimt /ubftantt* vclnaturapam & vtnu

C OE N A. 4J4

Verttas cum Signo exrerno coniun&a eft que e^ 3-Vcritas.
^ratia remifsionis pcccatorum , & obiignatio noui
rcederis pcripfum vcrum corpus &fanguinem Do~
mini. Vc enim cum vifibili columba in Baptifmo
Domini,& fhtu Chrifti diccntis:Accip te SpiriMm
fanctum, & cum Iinguis ftammcis in diePcntcco-
ftes,vere aderat Spirirus fmctus:Ita firmitcr crcden
dum eft , quod verc & eifentialitcr & rcalitt r adfit
Chriftus in Ccena tot-!s.Nequc cnim diccndus cft»
adcifc fictc aut limulate aut tropit e,fed vere ac pro -
prie,id quod vcrba Domini conuincunt: Quod da-
tur pro vobis. Qui cfftinditur pro vobis, qua: vcrba
omnem ambiguitatcm tollunt.Quare nullus tropus
eft in vcrbis fingulis , nec in Pane, nec in Vino,ncc
in Corporc aut Sanguine , nec in Verbo Eft , quo
vcrbo fignificatur ncxus praedicati cum fubiecto
fimpliciter, vt propria natura vrriufque Symboii &
rci,mancat ac exhibeatur communicantibus.

Vcrum (i de praedicandt modo quarris,fcito non Prtdican
c(Te Philofophicum-.fedfacramcntalcm&diuinumjdi modus
quales iunt ifti: Columba erat Spiritus fandus.Fla ^mctl
tus Carifti dicentis,accipite,eft Spiritus ianc5tus,lin
gux diiTetftxfuntSpiritusfandus. In hisprxdica-
tiouibus naturarum vcritas manet,pra?fertim in dua
buspofterioribus,& fub appcllationibus rcrum vi-
fibilium tk fcnfibilium res inuifibilis intelligenda
manifeftatunqu^ cerroadcft,& vcraciter cum rcbus
fenfibilibus.Proindc Sacrametalts pradicatio cft,cum
fubicdti tiacura m^nct,quae vocabulo fignificacur,&
per illud praedicati vcricas , qua: cft iiiuifibilis,prx-
fcnscum fubiedareadeflecred.cur. Si quis'igttur
Synecdochcn dicat,non crrar.Nec hoc pugnat cum
eo^q iod fupra dixi,nulhim tropum effe in verbisfin
guhs,propne cnim & Panis & Vinum,& Corpus &
Sanguis.& vcrbum Eft accipiuntur,fed quia non o-
cuhs apparct corpus & fangois,quac vere aiTunt, ad-
clfc pcr exccrni ugria inceliiguncur.Cum enim pa-
uis cft corpus,vinum clt fanguis, fub appellationi-
bus panis &vini intelliguiuur rcs inuifibiles corpus
& fanguis Domini, qua; certo & veracitcr allunt, &
cum pane &vino manu miniltri porriguntur dignis
& indignis, Ha?c fobrie de modo prxdicandi facra-
mentali dicta fufficianr.

Analogta paais ad corpus Chrifti , & vini ad fan-
guinem Chrifti ha:c eft. Quemadraodum panis vim rci Gg««.
habet ad nutrienda corpora,vt prsefens vita confcr-
uari pofsic : Ita corpus Domini vim habecad fpiri-
cualicer nutriendas animas noilras: Ec vt vinum re-
ficit vircs,& exhilarat corda h ominum:Ita Domini
fanouis reficit & exhilarat nnimas noftras. Ac pro-

ptcrea duo coniunguntur Symbolj, nimiruai pani*
& vinum : vt fciamus Chriilum non folum cibum
nobis e(fc,verumeriam potum , nc alibi quam in eo
folo vllamfpiritualis vitx partcm que/amus.Paulus
i.Corinth.i ).i6.Calix cui bcnedicimus,nonnecoin
municatio fanguinis Domini e(t? Panis qucm fran-
oimus,nonne communicatio corporis Dominicil?
Vnuspanis,vnucorpus fumus nos.qui depanevno
p.irticipamus. H;s vcibis fignificat Paulus & nos
Chrifto coi.-iungi ac .ncorporari pcr hocSacramtn
tnm,& inter nos cftici vnum corpus,cuius caput cft
Chnftus,feu vt inquit Athanafius. Qucmadmoducor-
dhs tflud vvttum e<%'.ta nos per panem hunc et copulamur*
Caetcru clarioris cxplicationisgratia,nonnulla adii-
ciam dc variis appcllationibus huius Ccenar , de re-
rum in ca coniunctionc,& de falutari eiufdem me-
dititionc. . tm

In Ccenar doc^trina vticurEcdefia varns appella-
tionibus,vt eius cognitio fit famiIiarior,&vfus illu- muu.
ftrior.Panis & yinum Elemcnta difiiltur, propterca

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Sjctamen
tum.

Agapc.

455 CLASSl

quod tfnt res corporeae '& fehfibilcs, incurrentes in
fehfus , feu quia funt velutimateria Sacramenti,cu-
iu< torma eft quod vcrbo adiicitur. Ccrnftat enim
qiiodlibet Sucramcntum matcria & forma,hoc eft,
quod dicit Augudinus: Accedit verbum ad eicmen-
tum,& fit Sacramcntum. "

Sacramcntum autem dicitur ha?c Coena, #fub re-
bus tcrrcnis &fciifibilibus,cccleftis r es & inuifrbilij
hdeioculisproponitur. Sgni appcHatio relatio
nem ad hgnandam rcm,non quidern abfentem, fed
VCrepra:(entem indicat . Syw^/Kwquoqucdicitur,
proptcrfpiritualcm fru&um , qui ex eo pcrcipitur,
hoccft,propcer comparationemTerum tcrrcnarum
ad rcs cceLttes. Vt eoira p.mis & vinum externum
homincra refocillant & cxhibrant rn hoc mundo:
ita corpus & fang iis Domini aiunt,refocillant,& t-
xhilarant intcrnum hominem in regno Chrifti,ad vj
tam aetcrnam.Hine Auguftinus:-nifi Sacramenta ha-
berent compara<ionem earum rcrum , quarum fum
Sacramenta Sacramcnta non eirent. -Agape quoq.n
nomen Grarcis fuit vfitatum,propterea quod requi
rat mutuam inter coruunicantes dHectionem , qua
ciufdcm corporismyftici membra, mutuapraritado
tyuktm. officia fe inuicem foaent.Synaxis appellatur, i. quia
confociationcm animorum communicantium rc
quirit. t. quia eft publica multorum in vnum con
gregitomm Ccena, non vnius facnficuli tantum:}.
quia nunqua conuocabatur olim Ecclefia fine com
munione corporis & fanguinis Domxm.Enchartftt*
d.cieur, prcpter graturum aciionem, fine quahoc
oblatio. facram.ntum Coena; cclebrad ncq lit. Oblatf appel
latur, tum propter donationes, quae ficbant in vfus
pauperum & miniftrorum , tum quia Coena orfere-
Hodia. bau;rc6,^nicaiuibusamioi!tris Ecclcfiar. Hofl<a
quoque dicitur , propter preccs, quar offerebantur
Dco.-& quia mcmoriaell ho:tif Chrifli,femel pera
£tx pro nobis in Cru.Ce,vnde &mcmoria mortis Do
tm mhiidicitur abEuag liliis .Eandem ob caufamS*
Sac ^'«wquoque diccbatur. Scd Papifte. corrupto-
res Ccetue, a!iam rationfem commenti funt , ni-
mirum quod ideo facrifici-j mdkiturhac facraCce-
na»quod inmttfi orf ratura facnficulo filius Dei
in boftuip &facrificiu propici .torium pro viuis &

Euchaii
ftia

mortuis. Scd fnr

cerroncam opinioncro confucat

Epiftola ad Ebrseos. Porrd ex i(to PapifhcO errorc
de facrificio,ortus cft & aliuserror,deeleuationc &
ventilationepauis & viniin Cccn i.Poliquam enim
!fi vcteri Tc lamcnto facrificia qu*dam fuifie j qua?
eleuabanturfurfum,eV ventilabantur feu moueban-
turcerto gcftu,*nt?quam igni cremarentur,animad
uertcruntrcacozelia Aaronica theruma & thenupha,
hoc eft, cleuationcm ac ventilationcm panis & vini
in Mifl Jtico fuo facrificio inftituerut,vt vd ifto pa-
So facrificium ciTe oftenderent.Verum cum iam re
c1:ius eit cdofta Ecclefia Chri!li,nouit Ccenam Sa-
cramontum non facrificiu m,propric loquen

do,d<.bct iftam Aaronicam eleuationcm & ven'ila
tioncmfiuc moucndam 3bolere, ac facra Chriiti
Cccna vti/tncppfte^griniscercmoniis.quar Aaroni-
ca cacozeliam, Sii^jpifticam impietatem rcdolent.
Liturgia. Grasci totam a&ionem Liturgian vocant,i'dquepro
pteradminiftrationera Ccena*. Si quarfuntalise vo
ccs.quibus appellata eft harc Ccena, focile vel ex par
te aliqua Cccna?, vel cx adione, vd fine & vfu diiu
dicari poffunt.Originem vocabuli o^/eiftt Papi-
ftar ignorarunt multis feculis. Polydorus Virgilius
ad Ebraicam originera Miflfam rcuocat, n9h Miffa
Ebra?isoblationem (ignificat. Verum fanioreft eo-
rum opinio,qui ab cuentu hoc nomcn cepiiTe,Cce-
nam dicunt, nimirum quod milfa, hoc cft,re«ifsio

S III. 4ci

peccarorum annunciaretur in Coena, vndexl-audu1
Cccna his verbis confohtionis:Ite milfa dl ,remil-
fio cft.Harc ratio nominis nihil habet incommociis
imo de vero vfu Ccense comunicantcs ccmoncfacit' ^ ^

Porro rria funt veluti paria rcrum diuc rtifsma- riarlrCn»«»
rum in'Ccena Domini.i.Externum vcrbu Sc mtcr- diucri*^
num vcrbum. Cum cnim vcrbu externum fonat in
auribus,acternus \ yQ-menus aurcs ft rit,vt quod 10
auribus fonat extrrnfecus intrinfccus cotde perci-
10 piatur.i.Homo cxtcrnus & homo internus.j.Vilibi
lis panis cVvifibilc vinu,quibus vcracitcr afl\int cor-
pus inuifibile&inuifibilisfanguis.Jn histnbusob-
feruanda eft ■difpenfatio diuina. Verbum cxternum
&e]emehtum dcftinantur cxterno honiini.Vcrbum
internum & corpus fanguifque ad homincm inter-"
nu perrinent.Vt lgitur homo externus capit aur)t)u*
corporfs vocale vcrbum,&fumit vifibile clemetum
ore corpons: Itahomo intcrnus internura verbum
& corpus fanguinemqueDomini pcrcipit.Et qucm
admodum corpus excernum hominis pane&yino
pafcitur:ira internus homo vero corpore & vero
fang iine Chrifti ( qua» incftabili modo vere facra
tn Ccena afl'unt)pafcitur ad vitam xternam.

Porr6 vera meditatio inhis confiflit membris. vCfa $
i.cum accedis ad facrarn hanc Coenam,cert6 ftatues dita»*
mxta promifsionem Chriftiadcfte verum corpus flt
vcrum fanguinem Domini,de pcccato tuo, proptcr
qUod mortuus eft Chriftus,cogita. 2. Cogita dc vi-
d:ima corporis & fanguinis Chrilti pcradta ad redi-
mendum tea iure peccati.j.Hxc vi&ima admoncre
tedcbct, de magnitudine lra? Dei aduerfus pecca-
tum,de inenarrabili miGricordia Dci recipicntiste
in gratiam,de amon filij Dei intercedctis pro tc, &
deriuantis in fe iram Dci.^.Pcenitentia quidtm ac-
cedeturcogitatione peccati ^magnitudinisii 5 Dei
in peccatores , fi ;es vero cogitatione miftricordias
& amoris fihj Dei, & viclima; pcrada;. 5 H.ec fidcs
confit mabitur facramento tanta;rci, dumelcuata
mctc,fide colidcras in hac facra Ccena agnum Dei#
Eft enim ha?c Coena qusedam contemplatio,& ve-
luti fpcculun>,in quoChriftum crucifixum & rcfuf-
citatum contemplaris. Hinc,q<ialem probationem
rcquirit Paulus,facileintclligitur,nimirum vtvnuf-
quifqt^e fe probet, vtrum poenitentia 6c fidcs verc
fentiantur.6.Hanc fidem confirmatam facramcnto,
fequi debet,gratiarum adio , mutua dilectio,adco-
que nouitas vitacj ne quid faciasquod indignum fic
corpore Chr fti,cui ir.corporatus,cs(modb vcre crc
dis)per hanc facratifsimam Coenam.

KifTa

C A P V T IX.

TESTAMENTVM.

TEst amentvm vfu fcripturaf eft foedusfeu 1
pactu inrer D^um & homines, in quo vtDcus
homini aliquid promittit , ita homo in Deum pro-
mittetem fiducia promifsionis recumbit, fidcmque
fuam tefttmonio foederisalit confirmatquc. Hxc
dcfinitio gcncralis colleda eft ex capittGcncf.iJ.p.
Exod.24.8.iofuaf.24.25.Ieremise.3i.35.Ebre.8.8.Te-
itamentu lane,fi quis ratione nominis queritjdiclu^
quia voluntatis Dci teftimonium quoddam cxiftit.

Porroin omniteftamentointcr Dcum & homi-
ncs rria cocurrunt,Promifsionis verbum,fidcs pro- tre"
mifsionis, aceiufdem externa teftificatio 6c tefti-
monium : vnde fit, vtSynecdoche Ebraris vihtatif-
fima, fingulahorum trium Teftamenti nomcnac-
cipiant. Galat.3.15. Pro promifsionc.Pfal.m.o.pro
fide & obedicntia heminis erga Deum.Gcne.17.0'

pro.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

457

T E S T A M

Propromi(Tionis externo teftimonio Teftamcnti
v°x rfurpatur.Huiusvarietatisobferuatio difcrime
f^ v«eris& nouiTeftamentiilluftrius &faciliusred
fionura V Vtigitur fimpJicius habcaturdifcrimen ve-
v*rieras. tcris & nouj Teftaraenri , promiifionura varictas
cftfpeftanda , quarum Quardam ad reconciliatio-
n^ot> cum Deo , Quardam ad terrcna commoda re-
ferumur. OmncspromilTionesdereconciliationcj
vbicunquc leguntur,ad nouum Teftametura, quo
Deus reconciliationem & nouam vitam promittit,
pertinet. Contra lcgales promifTiones, quibus
^atribusfeobflinxit,imo totus mundus legina-
tura? obftticlus eft, prarterea quoque promifliones
terrar Palajftinar , cum fignisi* facramcntis , vetus
Teftameotum dicuntur. PromilTioncs itaque has
fi confideras,ilIuftrcerit difcrimcn vetcris & noui
Teftamenti-' vt vctus fit Teftamcntum,quod pro-
miffiones legales & terrenas. Nouum autem,quod
Jjporu Euangdicas & ccelefteshabet.Pro di£erentia pro-
"llai- miflionum variat & fides. Cztcrum fi figna rcfpi-
cls,hoc difcrimen ex Epiftola ad Ebrseos-coliigi-
tu«":quod ea figna,qua? venturum Chriftum fignifi-
cabant,vetens,quaj rero exhibitum, noui fint fcede
feu Teftamcnti.Vnde Chriftus:Hic Calix eft no
BumTeftamentumin meofanguine. Porrofiom-
nia,hoceft,promifTionem, fidem& figna, cople&i
fimul velis dctinitionibus,ad hunc modum difcer-
\t n°reinter vetus &nouum Teftamcntum licebit.
^«rientfi ^ €tHS Teftame»tum eft pa&um , fancitum fan-
^d. guineanimalium , quo obligatusfiit vetus popu-
lusad Legem & toram politiam Mofaicam, vt in ea
polit a conferuaretur & propagarctur promiflio dc
vcnturo Seminc.Tcjramcntum quide di&u,vt au-
tor eft fcriptor ad Ebraros ,eo quod foedus crat fan-
guine animalium & vi&imis confirmatu, vctus ve-
ro,propterea quod antiquandum & abolendu erat,
acpotiflimum ad vetcris populi pacdagogiam pcrti
nebat,vfqueadaducntum Chrifti,vndc Ambrofius,
Tcftamcntumdicitur,quoniam fanguine dedicatu

cft,vetus in typo,Nouum in veritate.
^UHmT eflamentum eft foedus , fancitum fan-!*c
lMui<L guineChriftideremi(fione peccatorum & rccon- j
ciliatione promifTa omnibus geniious & populis
credcntibus in Chriftum crucifixum.Hoc teftame-j
tumquidcm dicitur eo,quod fanguine & morrcj
filij Dei (ancitum & confirmatum eft. Nouum ve-j
fo > cum quia veteri fuccefllt , tum quia ad nouum (
hominem & regcncratum pertinet,eftquc nouarcuj
^qno ,l'fdam iufticix& vita? astcrnarteftimonium. Ha?cj
*«it duo Teftamenta,tametfi ab vno Deo profe&a funt (
& in eundcm fcopum , ncmpc Chriftum tendunt,
tamcn quinque diffcrcntijs differunt , quas his ver-
fic.niscomplexus fum:

Tempore ^fHbtcttosejpcElufoefguraj
Th vetui atcjuc nouuvtfctdera bxnafcca.
*• Tcmpore quidem differunt,quia vetus tcmpo
rc*anteccdii inftaurationem natura? inchoatam.Eft
a^tem triplex terr.pus noui Tcftamenti , nimirum
Fomiflionis, exhibitionis & copletionis. Proraif
no fa&a eft primis parentibus , qua omnes Patriar-
Cn* & ele<5tt,indc vfqueabinitio fc fubftent.irunt,
ac hocpromilTo fcedcre faluteconfccuti fut quot-
Suot promilfioni foedcris crediderunt.Exhibitio fa
^eftjdum Chriftus fanguincm fuditin aracrucis,
Suo hoc nouum Teftamentum confirmauit, quod
P,uloanteafacratilfima Cccna comendauerat.Co-
Phtio erit a?tefna: vita» polfeflio & fruitio , qua hi<
ndc expectamus,fed poftea reipfa poflidebimus,abo
hta mortc,& rcfufcitatis corporibus.
Deinde fibtett* diffcrunt. Vetus enim propric

tNTVM. 458

ad vetercm hominem, Nouum ad nouu hominem
pertinet , quemadmodum fupra diftum eft.

Rcfpetlu quoque differunt,vetuscarnem, Nouum ^ue pe"
fpiritum ipfum rcfpicit.Sic pij veteris Tcftamcnti,
ctfiiuxta carncm vcteri Teftamcnto fubijcieban-
tur,tamenfccundura fpiritum nouifoederiscrant
participes.

4. Fme quoquc dirTerunt , quia Vetus pa;clago- 4.?ine.
..giaqua?damcratinChriftum,Nouumgratia5 Chri

tticommunicatio.

5. Poftremo diffrrunt in hoc quoque, quod Ve- ^eifpi.
rus illud cercmonijrum inuolucris crat inuolutum: cuitatc
Nouura ipfam vcritatem fine vmbris continet.Hex
dcveteri cV nouo Teftamento idco breuius dixi,
quia copiofe omnia erplicantur in locis Thcologi-
cisPhilippi.

TESTIMONIA DETE-
Jtamentovtrejue.

B Iercrni^ 31.31.& Ebrs.8.8.Eccc dies venient.di-
citDomrnus,& confummabo fuper domum Ifrael
& fuper domum Iuda reftamentu nouum»non fccu
dum teftamentum,quod fcci cum patribus eorum,
in die apprehendentis mc manum coru , vt educc-
rem eos de terra Aegypti , quia ipfi non manferunt
in tcftamento meo, & ego ncglexi cos,dicit Domi
nus.Quoniam hoc tcftamentum,quod difpona do-
mui Ifracl poft dies illos,dicit Dominus , das leges
meas in raentem eorum, in corda eorum infcriba
eas,& pro cisin Dcum, & illi crunt mihi in popu-
lum.Nequaquamdoccbut vnufquifque ciue fuum,
& vnufquifquefratrcm fuum diccns:Nofce domi-
num:Qjia omnes fcient me , a paruo eorum vfque
ad magnum eorutn, quia propicius cro iniquitati-
buseorum,pcccatorum eorum, &: iniquitatum co-
rum ncquaquam mcminero ampliu'.

2. Pfal.89-35.Neque prophanabo teftamentum
mcumncque qua? proccdut de ore meo,facia irrita.

3. PUl.25.i4.Vniucrfa via Domini mifericor-
dia,& veritas rcquirentibus tcftamcntum eius.

4. Pfal.78.N0n cuftodicrunt tcftamentum c-
ius,& i» pracccptis eius noluerunt ambulare.

5. Danielis j^.Ne diffipes tcftamentu tuum.

6. Zacharia» 9.11. Tu quoque infanguine tefta-
mentitui emififti vindos tuos de lacu.

7. A6tor.7.8.Dedit ci teftametum circucifionis.

C A P V T X.

D E O R D I N E E C-
CLSSIJSTICO.

QVoniam 5piritus fancfcusin omnibus rebtis
ordincm requirit & amat , certaquc ratione
oninufacit, nonelt exiftimandum , quod regnum
Chriftiomnium pulcherrimum, citra ordinemad-
minsftrari volit. Quarc videndum , qualis fit legiti-
mus ordo Ecclefiar,& in quibus rebus confiftat.

Prtmum lgitur in Ecclefia , fcu in regno Chrifti, *• D|
prarfidet vnus Monarcha Ieftu Chrifltu , cjui a Deo ^ cc c
Patrcacceprum rcgnum fuo tpiritu vcrboque gu-
bcrnat. Hic Monarchacftctiv^^yy©- folus , fuar
cmm adminiftrationis ncmini rationem reddere
cogitur aut obnoxius cft. Eft enim fupremus,
imofolusfui regni gubernator , id quod plurima
teftimonia fcripturas conuincunr.Pfalmus 2.7.D0-
minus dixit ad me , &c. Et Pfalm.72.i.Dcus iu-

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

gnunu

459 C L A S

dicium ttm regi da,&c.2ach.o.o.Lucar 1.33.10*17.2.
Regnum huius Monarcha? eit ipfa Ecclcfia , id cit,
omhcs qiu huic Regt dcdcrunt nomina.Hoc rcgnu
pulchcrrima fy mmctria coharrct , vt vnum corpus
conftituat,qucmadmodum Paulus docet ad Ephc.
2. v^4- Eftenim Ecclcfia coetus hominum , quiin
Chriito rcge fuo renati, & dc carne & oiTibus eius
facti, Domtno ipfi capiti fuo fic adhxrent, &inui-
ccmita funt coniun&i, coaptati , & coagmentati
* pro cuiufquc fidci menfura, pro donorum Spiritus
fancti varietate , pro vocationum coaptatione, ac
vcluti connexionc, vt vnum corpus, qucmadmo-
dum dixi,conftituant : vt eodcm omncs fpiritu vi-
uant & agantur : vt finguli fuum proprium munus
habcant,& donum , quo com motia & incrementa
vniucrfi corporis pro fc quifquc cfTiciat & promo-
ucat,nullum enim mebrum inhoc corporepotcft
efle ociofum,aut non aliquid comuni corpori con-
ferrccum animata fint omnia , ac viuant fpiritu
Chrifti,& in hoc ipfum variafccuqdum datam gra
tiam dona huiusfpiritus habcant , vnde & caritate
mutua inrer fc indies magis magisquecoalefcunt.
An non hic pulcherrimus ordo en?Qtiar harmonia
concinnior?qua»aptior difpofitio? vnusenim Mo
narcha vni rcgno,adeo iufta conexione fociato,do-
nisque varijs ornato prxfidct. Ncc tmpcdit hanc
pulcerrimam harmoniam ,quodin particulanbus
coetibus huius Ecdefia? Catholice_ admixti funt hy-
pocrit£,multi infirmi,multi nominc tanrum Chri-
iriani,fed rcucra rabiofi cancs. Nam catholicaEc-
clefia non a?ftimanda eft ab ipfis fordibus, fed a fua
propria natura & indolc.
n*?°ho~ Pr2Etcrcacum hiccoetus verbo Deiregitur, duo
»inura funt in eo gcncra hominum : Nimirum vcrbi prar-
inhoc re Concs , & eorum auditores ,quinonfecus atque pa
8no trcs & filij fcinniccm vcncrantur&colunt, vcrum
in rmniftris magna eft diucrfitas.Quanquam cnim
poteltas omnium eadem eft miniftrorum , quan-
tum ad fpiritualem iurifdi&ionem attinct ( de cx-
tcrna enim difciplina fuo loco diccndum cft) tame
difparcs dignitatis ordincs & gradus funt. Idquc
partim iurc diuino, partim Eccleliar approbatione.
Taftorcs. Chriitus ipfeafccndcnstn altum,dat dona homini
bus, Apottolos^Prophctas^Euangelilla-s, Doctores
& Paftores.Hi omnes eiufdem fanc poteftatis funt:
fed dignitatis & fun&ionis minimc. Apoftoli e-
nim,Euangtliftz, Prophctar,Dodores & Paltores
eorundem myftcriorum Dei ceconomi eranr,ean-
dcm doctrinam proponcbant,cadcm poteftate fpi-
rituali vfi funtrAttamen Paulusgradu dignitatis &
ordinc Timotheo & Tito crat fupcnor. Timo-
thcusgradu& ordine cxcclluit rcliquos Ephefina:
vrbisprcsbytcros, & Titius Cretenfibus praeerat.
Hctc piarlatura in tribus videtur mihi pofita.in do
norum excdlcntia-.Laborum magnitudinc:& Vo-
cationis diucrfitate.Sic Paulus Timothco prarfere-
batur. donis, labonbus,vocatione.Idem Paulus Bar
nabae fortalfis donts & labonbus zqualis fuit , fed
vocationc ipfo fjperior crat. Ha?c prsclatura crat
non dominij,fed miniftenj.Qui maiorcft vcftrum
(inquit Dorainus)fit omnium miniftcr.
Ordo mi Ecclefia,cui Dominus poteftatem dedit in xdifi-
niftcrio- cationcm,ordincm minifteriorum inftituit pro co
rum* raodb fuo , vt omnia fint rite ordinata ad inftau-
ratione corporis Chrifti.Hinc Ecclcfia purior fccu
ta tcpora Apoftoloru,fecit alios patrtarchas, quoru
crat curare,vt Epifcopi cuiufque dioecefios rite cli-
gcrentur,& ordinarentur,vt iuum munus Epifcopi
finguli probcadminiftrarent:vtcuique fuus clerus
& iua picbs in his,qua» Doraini funt, pie obfequcrc

SIS III.

ur. Alios chorepifcopos(coadiutores nimirum E-
pifcoporo,quos hodie pr^pofitosappcllamus)alios
paftorcs & Catechetas. Hjcc fuit purioris EccUiia?
ordihatio. Sed poftca paulatim vicia & fuperftitio- Co
nes irrepferunt,donec prorfus Apoftdlonim & vc-
teris Ecdefia» ordinatio, inrt-rijt. Nam in rcgno
Papac poft corruptioncm do&rinae, moftrbfa quar- ;
dam Ecclcfiae eeconomia inuenta cft, idquc altu Sa
tanar»vt ita paulatim regnum Chrifti inuadcretur
& dcuaftaretur. Quanquam autcm prmcipium no

lo fuit adeo malum , tamctt paulatim res in dettrius
commutata cft,donec tyrannide Papae ierc fit Chri
|ftiEcclcfia opprefla.ln hac ceconomia. I. ordi-
,ncm miniftrorum faciunt iacramentum , prxtcr
verbum Dei 2. Chrifma wX*uq. Aaronira
adhibent, &rafuras contra confwctudincm Apo-
ftolicce & purioris Ecclefiar: tum ordines Eccle-
fiafticos feptera numtrant , vt 1. Ianitorum
fit. 2. Ledorum. 3. Exorciftarum. 4. Acolu-

io thorum. 5. Subdiaconorum. 6; Diaconorum
7. Prcsbyterorum, quorum plures gradus fcce-
runr. Alios cnim vocarunt Epifcopos , alios Ar-
chtepifcopos,Metropolitanos,Parochos,Antiftites
&Pra:fides.Dcindc his gradibus non contcnti, fc-
ccrunttres Patriarchas.-Romanum, Antiochenum
& Alexandrinum:verum temporis progreiTu,inter
I hos quem maximum voluerunt Papam appellarfit,
l quem Papim monarcham Ecclcfiar creauit impius
Phocas Imperator,qui fan<5tiffimum Mauncium

39 obtruncauit cum vxorc & liberis. Ex eo temporc
1 inuafcrunt Romani Pontificcs Ecdefiam , & vfur-
'parunt fibi ius vtriufquegladij, vt vocant,& ita rc-
|gnum Antichriftieredum eft,quodinitiumalibi-
dinc dominandifumfit.
| Scdquid hic Antichriftus facit ? deftitutus eft frim.^
! Scriptura? aperto teftimonio, idco conf git ad alle P^jye.
' gonam. Nam cx co , quod Luca» 22. 38.fiat mcntio IC
jduorum gladiorum, & Chriitus dicat eos fufficerc:
j inde inferunt adulatorcs Papa?, vtruq; gladiu nimi-
' ru verbu Dei ac politicam adminiftrationem(vt illi
q: idc mterpretatur^penesPapa refidere; Scdiftius
didi occafio videnda cft.Chriftus dixitQui no ha-
bet gladiu,emat. An hic incitat fuos ad arma?Nequa
qua:debcbat igitur interpretationc iftius loci qu«ii
uiife , non pugnante cu Domini mentc , aut rcgni
eius conditione.Notu eft omnibus,qui in facris li-
ct ris vcl lcuiter vcrfati funt,Mctonymia frequente
ciTc in fcripturis,qua res pcr fignii defignatur.Cum
igitur Chriftus dicit:Qui no habet gladiu,emar,cer
tc nolebat fuos ad arma incitare, fcd belli tepus in-
ftare fignifkabat.Vnde patet,errare vehemetcr Pa-
pitias,qui ex dicto Chrifti rcfpondentis difcipulis,
dicentibus.Eccc duo gladij hic,Satis eft, extruut Pa
pa: tyrannidc.Ncc valet vlla allegoria ad cofirman-
da dogmata , nifi h^bcat pra?cuntcm Scripturam.
Pra;terea illa allcgoria ex diametro pugnat cum re-
gno Chrilli, quod cft fpirituale , cuius arma ctiam
fpirirualia eiTe docet Paul' 2.C0.10. 4-Huc accedit,
quod Dominus apud Lucam minilterium vcrbi ab
officio Principum feparat: huic dominationem rc-
linquens,illi prorfus adimens:Reges, inquit gentiu
dominantur ipfis,vosautem non lic. Inde enim or
tus erat fermo,quod inter fe Apoftoli contendcret
quis intcr eos maior elTet futurus , ac veluti rcctor
alioru in rcgno Chrifti,vt eiufmodi ambitio tolle-
retur , monetrtgnum fuum fpiritualc ciTe, non in
ruundana celfitudinc pofitum,no in pompa aut do
minatione,fcd orancm miniftrorum fuoru emincri
tiam in hoc conftttuta eiTc , vt feruiant. Cum ergo
hoc loco dicar Domin*, Apoftolos & miniftros Ec

defij:

4ii
fici

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4<$i

defiae regibus non fore fimiles, nempe vt domincn
tur fumriia? impietatis eft & impudentiar, quod Pa-
pa tlbi contraintcrd»aum Chrifti , regiam autho-
ritatem & potellatcm vcndicet. Verum vt tegat
vulpcm immanisilie \vx>~^<m&' ouinapelle le
texit , ac feruum feruorum Dei fe appellarecoepit
Sed factum ipfius & tyrannis fecus docet.P orro ex
huius pfychotyranni officina prodierunt Cardina-
hs&inHaita Monachorum agmina , quibus hor-
rendis modis Ecdcfiam ifta Chrifti bcftia vaftauit
^icrcopprcflu.
^yanni Contra huius beftia* tyrannidcm fubinde Domi
fic'»^1 nus cxtitauit pios & do&os viros, qui tyrannidcm
P"gn». Papx vocc/cripto & fanguinc oppugnarunt , & po
t0lci- ftremumin hac anate beatum Lutherum in Gcrma
nia excirauit, qui rcgnum Pap* potcnti fpintu in-
ua(it:errorcsrcuela»nt: concionibus & fctiptiscon
furauit : & Ecclefiam iuxta Apoftolicam obferua-
tionem , & purioris Ecdefia? cxempium rcforma-
nit. Nam cum vidcre* totum mundum cV Pipa-
tum confpiralTe contra & aduerfus Euangelium,
ipfefpiritu Dei ati&us fe mundo oppofuit,& veri
tatis viam alijs monftrauit. vnde & noftra Ecclefia
cmendata,puium Euangelium Chrifti ample&itur,
°[dinat miniltros vtilcs Ecclcfia: , infiltit vdtt-
ApoOolorum & primitiua* Ecdefiae , abijcit
inutilcs cercmonias , quibus rtfertus fiut totus Pa
patus : rctmet & ordmat pios ritus , quibus Eccle
j «a excrcetur pic & vtilttcr.Et quanquamprimatum
n»m1^ ^apa? atque omnem eius tyrannidem & imperandi
^Jtum-libidincm exccratur, tamen Ecclefia nofl.ra Dani-
lUi* ca,oon cftctV.£?oU©-fedagnofcit cum F.cclclia Ca-
tholica vnum Chrtslum rcgem & facerdotem. Dc-
mde quantum ad difuplinam externam attinct , a-
Enofcit mngiftratu ciuilem ius gladij habere,quoci
«xerceredcbetfecundumfuas lcges in reos. A
goofcit etiam EcclefialUcam difcjplinam,uua fupe-
ftoreslcgitimc vocati ad rointlkrium, vt Epifcopi,
Paftorej, Do&orcsin fcholis , vti poffunt ad tocr-
cendos conrumaces vcrbo,tine vi corporali. Arwn
cnim minifttorum vcibi fpiritualia funt , quemad-
iHodiim Paulus doccr,i.ad Cor.io.^.Intcr hos mi-
n'ftros agnofcit ctiam Ecdefia noftra gradus digni
tatis,& ordincs pro diuetfitate donorumjaborum
^agnitudine ac voca'ionum dignitate,ac iudicai
b^rbaricum elTe, de Eccleiia hunc ordincm tollcn
Vcllc.Iudicat cacteros miniftros fuis Epifcopis opor
tere obtcmperarc in omnibus,quar au ardificatione
Ecclcfia: faciunt,iuxta vcrbuin Dei , ac vttlem Ec-
clefiac ceconomiam. Iudicat Epifcopus ius haberc
lr» careros mimftros Ecc!cliar,non defpoticurmfed
Patrium. Et quanquam fatetur noltra Ecdefia,xqua
}cm miniftrotum verbi potcftatcm cfTe, quatum ad
lurifdtctioncm fpirituak m attinct,de qua rc poftea
dicermis: tamcn quia difciplina ChriOiana retincr;
non potcft,nifi corrigantur vicia,& officia finguli*
dcbita commendcntur,iudicat re&e facere Epifco
P°S qui hortationibus & obiurgationibus no folu
laicoi(vt vocant ) verumetiam presbytcros in offi-
cio rctincnt.Hoc confirmatur non folum ofticij exc
qucndi neccffnate , vcrumctiam Pauli tcftimonio,
qui fuQ Timocheu hortatur,ne prcsbyteros afpcre
°h<urgctjfed tanquam pater hortetur.Ex hoc Pauli
teftimonio duo sroerte colliguntur.Pnmum Epifco
pos habcrc ius hurtandi & obiurgandi non facien-
lc»officium. Deinde quia fruftra fiet obiurgatio
cVhortatio prajfractis 6V contumacbus , vult Pau-
hjs,vt infcriores pijs prfceptionibus,monirionibus
& ohiurgationibus fupcriorum cedant. Pijs dico,
ii Epifcopi aliquid pra?ccpciint,quod go fit fui

POTEST. ECCLES. ^4

officij, hic modefte licet infrriori miniftro quoct
imperatur rccufarc.Deinde & hpc ex mandato Dei
apcrtum cft,quod epifcopis vel vcrbu D .i corrjira
pcntibus,vcl fupprimentibus nullo padio fit cbte-
perandum.Epifcoporum enim potettasad xdifica-
tioncm Ecdefla: non ad dcftru<ft:ione fc extendit.z.
Corint. 13.10. Liquet & hoc,quod infc riori.v gradus
miniftris liccat fupcriorespie & modcfte admone-
rc,fi quando re&o pcde ad vcr'tatem Euangelij no
incedant.Neque hoc argrc fcrre dcbet Epifcopi,fed
tanquam patres benigne filiorum fuoium horta-
menta cum gaudio cxcipient.Sic Petrus admon^us
eft a Paulo,cum non reclo pcde ad veritatcm Euan
gelij incederet.Sic Paphnutius prcsbytcr fcntentix
Epifcoporum dc inrerdifto faccrdotum coniugio
obuiauitjcui pij Epifcopi cefrcrunt. Adue.A-
Hunc ordinem ample&itur noftra Ecclcfia, hos nabapti-
Jignitatisin minifterio gradus fcruicnres decorolul*
& difciplina? agnofot. Nec mouetur Anabaptifta-
rum ac Libertinarum effiaeni libidine , qui Ecclc-
fiain Chrifti burbaricum quendam hominum ccetii
fineordinc fingnnt in quo c«tu nulla aut donoru
*"t laborum aut vocationum ratio habeatur , cum
h^beat noirra Ecdefia non folum excmplum Apo-
'tolicac punoris Eccleda? , vcrumetiam manditum
Spiritus fan<5ti,omnia ordinate & dccentcr ad ardi-
ficationem facicndi.

C a p v T XI.

DE POTESTATE.
ECC L £ S l ASr l C J.

POtcftas ficclcfiaftica Symbolo clauium , Mart.
16.10. vbi dicitur Pctro:Dabo tibi claucs r-*
gni cce!orum,& quodcunqueligaueris in terra,crit
in coelis ligatum,cV quodcunque folueris fupcr ter-
ram,erit lolutu in ccelis.defignatur. Claucs l-acme
regni coelorum funt,quibusregnum cceloru apcri-
ur & dauditur.At rcgnum ccelorum,quod eft Ec-
lelia,adminiffratur, hoc eft , aperitur & ciauditur
prardicatione Euangelj. Proinde Clauesregni cce- JJfJfc
lorum nihil aliud cfte polTunt, quam munus & po-
tcftas adminiftrandi Ecclefiam Chrifti,idque fecun
dum verbum Chrifti. Appellationis ratio ha;c clt: Ratio-
Qui ceconomi conftituuntur in aliqua domo , ijs
traduntur claucs^vt omnia apcriant & claudant pro
nbitriodominifui. Inde factum eft ,vtdauium
^ymbolo in fcripturis fignificerur domus admini-
'trario.efa.2.2.22. Dabo claucm domus Dauid fuper
uimcrum eius,ipcriet,& n -mo claudet: c!audet,&
nemo aperict.HiC aperte clauis domus Dauid figni
ficat adminiftrationem regni Dauidici. Vndemi-
nttn verbi , qui pratdicatione vcrbi aditumadcoe-
luna patefaciunt recipientibus verbum , & claufum
ctfL coelum inobedicntibus vcrbo docent,O: con0
mi rcgni D^i , Ar claues rcgni ccelorura habcrc di-
cuntur. Quare EccltfiasiictpotcsUs rec5te dcfinitur Ecclciia-
cfTc f ic>ilcas Ecdefia? data,qua ipfa recipit( quos iu- J^*/0"
bct Domiaus, remiffis peccatis)in confortium re- <jUid.
gni ipfius : reijcit quos ipfe reijci pt aecipit : pafcit
rcccptos , & rcgit verbo , Sacramcntis,& difcipli-
na,vtveterem horoinem indies magis magisquc
aboleant , & nouum inftaurent. Eijcitrurfus
ex confortio regni Chrifti ,qui fuis moribu^ pro-
merebant,ac iterum eieftos,fi cgerint pceniten-
tiam,recipit. Poftrcmum vocat miniftros ad mi-
nifterium verbi,quibushanc adminiftrationem co
v. ij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuesr LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

463

C L A S S 1 S III.

mendat.HjecveraEccltfiafticae poteftatis cft de-
fcriptio, quce in gcncrc ita quoquc definiri poteft,
quodfitmunus Ecclefia? cohatum, quo ipfa admi
Eiusfun m^rar* dcbcat iuxta vcrbum Dei. Quodautemin
«bmema. verboDci fundau debcat effe ha?cpoteftas,ex eo li
quct,quod Paulus omnem poteftatem a Deo data
Ecdcfiae ad aedificationemf fidei)dicat. Nuc autem
quicquid pertinetad aedificationcm fideiid verbo
Dci continetur. Proindc poteftas Ecclefiaftica om
nis vt cx vcrbo eft,itain eodcm vcrbo inclufa cxi-
ftit.Etcum Dominus Ioa.7.i6.dicit, Doctrina mea
non cft mea,fcd cius qui mifit me> miniftris Euan-
gclij omnibus quam in doccndo rcgulam fcqui de-
beant,fuo exemplo praefcribit.Non igiturEcdefia?
poteftasiftfinitaeft,fedcertislimitibus dcfinita, vt
o^uid rc- qUS verbo Dei fit fubie&a & ei inclufa. Ex his
^1""*' c tiam manifcftc colligttur, tria requiri in potcftatc
Ecdefiaftica. i. vta Dco fit data. 2. vtinfalutcm
& sedific nioncm Ecdcfiae cxcrceatur. 3, vt verbo
Dei nitatur.Data cjuidem cft toti Ecclciic;,fed eam
xitcexcrccnt, qtti mandato eiusfideliter obediunt
lcgitime vocati>idquc fi vcrbum Dei tanquamvni-
camagcndircgulamfcquantur. Porro haecEccle-
Duplcx. fiafticapotcftasduplex eft, nimirum Ordinis&Ju
cft* rifdictionis. Ordims poteflas eft rainiftcrium vcrbi,
quo rccipiunt in Ecclcfiam eos , qui vel dant ipfi
Chrifto nomina , vt illa tria raillia hominum , qui
ad concioncm Petri , compuncti cordc crcdide-
runt , quos Petrus recipitin Ecdefiam communi-
cato Baprifmo. Vel qui offeruntnr Ecdefiaeper
credentcs, vt,Infantes,qui pro fe loqui non poflunc
quos Dominus nihilominus vult rccipi in Ecdefia
iuxtaillud : Baptizantesomnes gentes, in quorum
numcro infantes induduntur. Dcinde cadem pote
ftatcin Eccleilam rcccptos regunt doctrina,Sacra-
mentis & ccremonijs. Hanc potcftatc ideo ordinis
ciTc dico,quia ccrtam & ordinatam regulam habct,
quam fcmper fcqui dcbct,ncc in bcnc coftituta Ec
clcfi.i rjquirit deliberationem,aut fenatusEcdefia-
ftici fentcnthm,fed ad minifterium vocati miniftri
iuxta ordinis pnrfcrip:i rationcm fc gcrunt, quan-
tura quidcm ad publicam fun&ionem attinet- Al-
tcra Pars potcftatis Ecdefiaftica; eft lurtfdibl:io>cpx.
maxima cx partc pcndct a poteilatc clauium. Ha>c
nihilaliud cft ,quam ius fpiritualem politiam con
fcruandi. Etin tribusconfiftit. L Incognitio-
ne vcrae dodrinae. 2. In improbationefalfa; do-
Cognitio dtrina?. 3. lndifciplina.
fthn? °* Quod autcm Ecdefia vniucrfalishabcat ius co<
gnofccndi veram doftrinam, tcftantur plurimatc-^
liimonia. Chriftus inuitatad feomncs, vta fedi-j
fcanc. Apoftoli mittunturvc doceant. Deusrc-
qu ric noticiam fui verbi, fine qua falus ncmini co
tingcre poteft. Q^arc horrendofacrilcgio tcnen-
tur Papiitae, qui laicos arcent ale&ione facrotum
librorum, & interdicunt , ne facca Biblia vulgata
lingua excudantur, cVlegantura laicis(vt vocant )
qua rcdcdarant fcimmanes hoftcsefle falutis ho-
rninum,qnos Dominus Luc. 11.52. obiurgat diccns:
Vae vobis leg:fpcritis,qui culiftis dauc fcicntia?,ipfi
nonintroiftis ,&eosqui introibant prohibuiftis,
Itcm Matth.23.13.va: vobis Scribae & Pharifaei, Hy-
pocrite;,quia clauditis rcgnum ccelorum antc homi
nes>vos cnim non intratis,necaduenientesfinitis
intrare.Hcec vehemensobiurgatio pertinetad om
nesomniumtcmporum Pharifa»os,qui fibidocedi
ius vendicaat, fcd interim vcram viam ad Chriftu
1 impro- interc-hjdunt. Deinde quod ius habcat Ecclcfia im-
probandi falfam do<5trinam,oftendit mandatum
ChriiU,Matth.6.CauctcaPfcudoprophctis. Matt.

r)ir«-

p liM-

batio.

fclu.

8. Lucae n.Caucte a fcrmcnto Pharifseorum. Icem
ad GaUt.i. Si quis aliud docuerit Euangclium,ana-
thema fit. Tertta Iurifdictionis pars elt Dtfctpltna^ 3
qua mcmbra corporis Chrilti, hoc eft , Ecdcfiat p
inter te cohaerent. Namvt dodtrina ipfa cft veluti
anima Ecclefia? : Ita difciplina inftar neruorum cft>
quibusmembra fuo quoquc loco aptantur , con-
ncctuntur & continentur. Huius difciplinas nia-
gnalauseft. Prardicatur cnim efTe fanitatis fubfi-
dium,ordinis fundamcntum, vnitatis vinculum.
Nam finc difciplina nulla domus, nulla Rcfpublica
incolumis pcrfiftere potcft. Et quia quarqj famili^)
quo honcftior fuerit,eo iuftiorcm fcdatur difcipli-
nam,par cft,vt omnium honeftiflima familia Chri-
fti,hoceft,Ecclcfia,optima difciplina regatur.Qia-
rehuc pauca dc difciplina Ecclefiaftica adijcum,
idque nonex Pontificijs dccretis,qua: fjpiunttyran
nidem:fed cx verbo Domini,traditionc Apoltolica
cV exemplo purioris Ecdefiz.

Dcfinitur autcm Dtfctpltna Eccleftaslica hoc pa- ^a
do : quod iit pxdagogia quaedam, qua homincs in fc»pjj£
famiham Chrilti recepti coercentur , &ad pieta- delim
tem, iufticiam , modcftiaraquc aflucfiunt , nc quid
adeo augufta profeflfione indignum committant»
fed vt iuxta dodrinae Euangelica? praefcriptum iin
guli fuum ofiicium fuciant. Eft autem haec difcipli
na duplcx » Commums & Cleripecultaris. llli fubcifc
omncs debcnt ex a?quo, huic ibli clerici.Porro com
munis duplex eft. Ordinaria & Extraordinaria , de
quibus diftinde deinccps dicendum eft , ac prirau
dc ordinaria. ^

Oi dinana itaque difciplin3 eft,quse vcrbum Dci Jja /
ac tra.ditioncm Apoftolicam pro rcgula habct,a
qua nunquam licet difccdcrc.Eft enim iuris diuini,
ac dependec propric a potcltate clauiil.Hex quia la
pfuscontralcgitimam viucndi rationem corrigir»
1. lapfuum gcncranobisfunt explicanda. 2,
qualis difciplina in fingulis obferuari oporteat.
3. pcncs quos fit comgendi facultas, declaran-
dumcft. Lapfus itaquedifciplina corrigcndus du- pe I
plcxcfc:Occul tus nimirum & manitcltus. Occul- ^jfe-
tum voco,cuius vnusaut pauciadmodum funt co- \0,
fcij. Maniftftum vcro , qui cfc publicc notus & a-
pertus. Occultus rurfus aut ex ignorantia aut ex
infirmitatc,aut cx malicia contingit. Mmifeftus
fcu publicus aut dcli&um efr, aut fiagitium. Deli-
ctum qiiidem quod errorevel infirmitaceperpc-
tratur , auc ctiam cafu inopinato. Flagitium vcro
cft cnormcfcclus,vthomicidium,adultcrium, vfu-
ra,furtum, &c. Dcinde flagiciorum alia multitudi-
ncm inuaferunt:alia paucos tantumde raultitodinc»
Nuncqualis in his lapfibus difciplina adhibenda
fit vidcamus.

Si itaquc Lapfus occultus eft , rcgula cmcndandi
ac corrigcndi , quam Dominus pre.fcribit Matth. qu^',
18. fcqucnda cft. Si pcccaucritf inquit) in tc fra do
ter tuus, vade & argue eum intcr re & ipfum folu* d11'
Si te audierit , lucratus cs fratrem cuum. Si auccm
ce non audicrit , adhibe tccum adhuc vnumaut
duos , vt in orc duorum aut trium tcftium confi-
Itatomneverbum.Quodfi non audierit cos,dic Ec
clefi^.Quod fi ecclefiam non audierit , fit tibi vclut
Etnichus & P ublicanus, hoc eft , prophanus & im-
pius. Amen.dico vobis, quarcunque ligaucritis fu-
per terram,erunt ligata in ccelo, & qua:cunque fol-
ucritis fupcr tcrram,erunt foluta in ccelo. In hac co
cionis Chrifti pcricopa,quataor funt nobis diligt n
ter obferuanda. Primum efc mandatum Chriftij
quod nemo contcmncre citra magnum facrilegiu
| poteft, Si peccauerit ( iruquit ) in tc ftater tuus> i^
I cfc>

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

W POTEST.
cft>tc confcio vel fub tua confcientia. Nam in gra>
co cft^V sr;, qaod phrafi grsecanon fignificat contra
tCjfedcoramte, feutc confcio. Eflet enimcontra
Chrifti do£crinam,propriam iniuriam perfcqui. 2.
monftraturhicprarcipuum difciplina? tcdefiafticce
frndaroentum,quod eft priuata correptio.Vade,in-
quitj&argueeumintcr te & ipfum folum. 3. loco
indicanturgradus priuate.correptionis,& tresenu-
merantur. Primus vt arguas ipfum pro modo dcli-
ftiinter te & ipfum folum : hoc cum dicit Domi-
n"s, non vult vt peccatum fratris, quod tibi foli aut
P*uciffimis eft notum, omnibus manifcftum facias,
hoc cnim cu charitate fratcrna pugnat , & magis ad
deftru&ionem quam f dificationem facit.Nam alijs
^candalo eft poftquam enotuit fa&um.Quod fi hoc
prirno gradu promoueris aliquid,& emendauerit fe
reus frater,fecifti officium &lucratus es fracrcm
tuum. Verum fi hac via nihil profeceris, gradus fe-
cundus tentandus cftthoc eft , adhibcbis vnum aut
aherum teftera tecum,ac in ipforum praffentiaco-
naberis fratre in viam reuocare. Quod fi fruftra fe-
ceris,adhuc non dcfperandum de fratre, fed extre-
m* tcntanda funt,& coram Ecclcfia,hoc eft,vel co-
fam fenatu Ecclefiaftico, vel coram pluribus fratri-
bus,contumacem obiurgabis, vt vel hoc pacto fuf-
fufus rubore refipifcat.Verumfi hac vianihilfucce-
dit, habendus eft pro impio & prophano, qui nihil
habetcommunccumEcclcfia Chrifti. Tuncenim
Vere ifti contumaci contingct.quod Salomon Pro-
"erb.15.10. dicit: Qui increpationes odit, morietur.
Poftrerno Ecdefiariudiciuratum foreinccelo Do-
minus pronuciat his vcrbis: Amen dico vobis,quar-
cuque ligaueritis fuper tcrram,crunt ligata in ccelo.
Scd de hoc iudicio Ecclefias infra plur3 diceda funt.

Porro Si Lapfus fratris fuerit Manifeftus,fcquen-
dum eft praeceptu & fa&um Pauli.i. Tim.5.2®.prT-
ccpturn habetur m hunc modum : Peccantes coram
°mnibus argue,vt & carteri timorem habeant. Hoc
Pr*ceptumnifiintelligatur de manifeftis peccatis,
cummandato Domini iubetis arguere fratremin-
tcrte& ipfum fol im,ftare non poteft. Quare non
Qubium eft,quin de emcndationc publicorum deli
c^orum intclligendum fit hoc Pauli preceptum.Fa-
c^um Pauliquoprfceptumconfirmatur,habeturad
Galat.i .11. Vbi Petrum palam in facie Ecclefia? ob
JUrgauit. Fuit enim lapfus Pctri Ecdefiar pra?fenti
Cognitus.

Ex his duas colligamus regulas.j.In occultis deli-
^tis corrigedisproccdcndumeft fecudum gradus a
^omino pratfcriptos , nimirum, vt primum folus,
jfcinde adhibitis tcftibus,poftremb coram Ecclefia,
feu quibufdam dele&is viris, quoru pictas & graui
l»s eft fpe6hta,fratrem delinqucnte corripias. 11. In

iqui tratrcs timeanr, <x ipfius
exemplo reddantur cautiores.
. Verum quemadmodu in occulto lapfu , ita etiarr.
» In publico prudcntcr caftigatio adhibcnda cft.Si c-
mm quis bpfus cft ignorantia aut infirmitatc,fuffi-
5K paterna & blanda admonitio cum exhortatione
,n poftcrum vitandi talc dcli&um. At fi ex malicia
Peccatumcft,lapfus quidcm occultus fcuerius cor-
^gcndus.Manifcftus vcro excomunicatione ferien-
dus eft,fed ita tamcn omnia modcranda funt,ne ca-
^'gationis fcueritas crrante in defperationcm adi-
£a*. Eftenimsequitate & clcmentiateraperadadif-
ciplina Ecclcfiac,nc rigor modu cxccdat. Scucritate
Ruidc opus cft,nc impunitatc, qua? peccandi illccc-
tr» cft>mali reddantur audaciores. Ac rurfus quia

ECCLESi 466

periculu eft,neis3qui caftigatur,animudefpondeat,
adhibenda eft modcratio,nepc vtEcclefiaiimul at-
que rcfipifcentiam iilius certo cognouerit,ad danda
veniam fit parata.Loco huius regulse de moderatio-
ne,fit nobis confilium Pauli 2. Cor. 2. qui obfccrat
Corinthios,vtinceftum rcftpifcetem charitatc pro-
fequantur,condonent ei flagitium , ac pcenitcntem
confolentur,ne forte abundantiori triilitia abfor-
beatur.Queadmodu enim corrcptio fraterna a cha-
ritatcproficifci, itactia in emendationcm & a?difi-
cationem fratris delirtquetis tendere dcbct.Id quod
euincitur ex finibus difciplinsc Ecclcfiar>vndc confi-
lium in corripiendisfratribus omnino petcndu eft.

Suntautem tres jFVtfrrcaitigationis Ecclcfiaftica», Tre$finet
ac potiffimum Excommunicationis. Prmus eft, ne difcipii-
cum Dei contumclia inter Chriftianos nominetur, jj^j^"
qui turpcm ac flagitiofam vitara degunt. Secundns,
ne aftidua maloru m confuetudine boni corrupitur.
Modicumenim fermentum tota maffam corrum-
pit. TemwySt lapli pudorcfuffufi tandem rcfipifcat
& reconcilicntur Ecclefia?. Ex his finibus fatis ap-
parct,in caftigatione Ecciefiaftica gloriam Dci qug
rendam, sedificationem Ecclefiac , & refipifccntiam
lapfifratris,quofircfpexerimus,n6 crit difficilefe-
ueritatem arquitate & clcmentia tcmperare.

Rcftat vltima diftimftio, qua flagitia alia in mul- DeF.*C6-
titudinem grafiantia , alia paucorura eifc dixi: de ™™c*'
quibus hoc loco in vniuerfum tenendum cftrQuod
fuogcnereomninodigna fint cxcommunicatione,
vtteftaturdidum Pauh i.Corinth.5.15. Si quisfra-
ter nominatur inter vos , vel fcortator > vel auarus,
vel idolorum cultor,vel ebriofus, vel malcdicus,cu
huiufraodi nec cibum fumcre permkto. Verum hic
prout ftatuseft prasientis Ecdefiac, cauendum eft,
nc in maiorcm deftru&ioncm adhibcatur excomu-
nicatio,& ex medicinafiat vcncnum. Quareccn-
feofequcndas eflcduas rcgulas Auguftini, quarum
pricreft depcccatis in multitudinem graifantibus, Reguia
qualia,proh dolor,in hoc rcgno funt,ebrictas,luxus prim*.
vcftium, comcfTationes , viura, & huius gencris
fcrc infinita.ZVo» ajp frc,inquit,^«<a»/«w extflmo^ non
dnruer^non modo tmperiofi' ifla tollnntur magis docendo
cjuam lubendo-tmagis monendo cjuam minando. Sic enim
agendum eftcum muUitudme peccantium. Hoc Augu-
ftiniconfilium rcgulam prsefcribit agcndicum mul
titudinc peccantium/qua; regula confirmatur ex fi-
ntbus excommunicationis fupra pofitis.Nam fi hic
cxcommunicatio adhiberetur, magis turbaret pau-
cos bonos infirmos, quam corrigeret multos ani-
mofos malos.Neque tamen cx eo fcquitur,non eife
taxanda publicc graflantia fcclera , fed tantum mo-
du caftigandi tcperare oportct,publice pacis gratia.
De paucoru flagiriis hac dat regula Auguftinus: S*-
uerttas exercenda eslin peccatapaxcorum, Haec enim secunda.]
ftare potcft cum corrcptionis Ecclcfiafticae finibus.

Porrohicduo genera hominum admoncre o- ^^rat>
portct: Nimirum irfirmos, ne deficiant ab Ecdefia
proptcrgrafl"jntiaflpgitia,& Miniftros vtrbi, ne vel
dcfpondcant animutn , vcl omnino munus doccndi
abiiciant,cum parum admodum fe proficere fuis la
boribus & vigiliis animaducrtunt./^w/ itaq; fciat,
abftinendum cfic a flagitiofis , quantum ad priuata
conuerfationcm attinct,non quantum ad Ecclefia? infam-h
externam communionem,nifi cenfura Ecclefix fuc
rint excommunicati.Nec cum his pugnat pra;ceptu
Apoftoli,2.ad ThciT. 3. 6. Praccipimus autera vobis
fratres in nomine Domini Icfu Chrifti,vt fubduca-
tis vos ab omni fratrc ambulante inordinate. Non
enim hicPaulus deexterna Ecclcfiae communione
agit,fcd de priuata conuerfatione & familiaritatc.

Y. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4*7 P O T E S T.

In libertatc cnim noftra ac facultatc pofitura eft, an
familiariter vcrfari cum fcelcratis velimus, necne.
At in arbitrio noftro nequaquam pofitum cft,a co-
munione Ecdefiar abftincre. Obfcruetur & harc
regula Auguftini: lncorrtptendis fratrtbtaimifertcor-
dttercomptat homo juod potefl. Quod antern non poteft,
Miniftri. ?atienter firati& cum dtleclione gemat ac lnceat. Mini-
ftri verbi huius rcgula? fint memores, quod omnis
piaratio & modus Ecclefiafticar difciplinar vnitatc
fpiritus in vinculo pacis intueri fempcr debeat.Qmf
quis igitur vel quod poteft arguendo corrigit,vel
quod corrigcrc non poteft, faluo pacis vinculo ex-
cludit. v< 1 quod faluo pacis vinculo excluderc non
potcft,arquitatc improbat,firmitate fupportat,hic a
a maledi&ionc liber & folutus cft : ita cnim cradi-
canda funt zizania,ne frumcnta lardantur.
«iuoscot- *am Penesquos fit corrigendi facultas breuiter
rigWifa- eft dicendum. Quantum igitur attinetad Pnuatos
c«lu$. Japfusomnium Chriftianorum,qui ciuslapfus funt
confcij,officium cft cos corrigerc doctrina , admo-
nitione & obiurgationc,iuxta gradus a Chrifto pra
fcr;ptos,qui fupra cnumcrati funt & dcclarati. Publt
f*Delic~ta miniftris vcrbi palam coram omnibu^
arguenda funt,fi videbitur ad ardificationcm facere.
Idq; non vnius paftoris cenfura, fcd vcl totius Ec
clcfiar,vel faltem quorundam grauium virorum,qui
vicctotius Ecdefiar funguntur,fieri oportet,ita ta-
mcn vt paftor toti Ecclefiar excomunicationis fen-
tcntiam pronuncict. Harc enim ratio excommuni
candi in primitiua Ecclefia feruata cft, & habet pro
regula Apoftolicam traditionem i.Corin.5.3. Prar-
terca eiufdem Ecclefia? eft,emendatos in Ecdefiam
rccipcrc per miniOros vcrbi,qui miniftri poeniten-
tiam fcriam eorum , qui reconcilian Ecclefiar cu-
piunr,cxponerc dcbent.

Hactenus de ordinaria difciplina,quar proprie de
pendeta poteftate clauium huic fubferuit ordinatio
certitemporis,loci,quando, & vbipopulus conuc-
nire debcat,ad audicndum verbum,& ad facra Cce-
nam.Harc ordinatio tamcrfi quantum ad ccrti tcm-
poris& loci circunftantiasattinet,cft libcra,vt qua:
non obliget nos verbo Dci, tamen quantum ad ge
nus attinct,iuns diuini eft. Omnibus enim manda-
tumeft verbumaudire,& participare Sacramcntis.
Quapropter nemo pius certam teporis & loci,quan.
do & vbi verbum & Sacramenta tracftabuntur, ordi
nationcm contemnit,fed libentcr fc huic difcipline
Eeclcfiafticar parti fubiicit. Ncc hoc pugnat cum
Chriftiana libertate.Nam qui inChrifto funt libcri,
vt fciuntfeperChriftumapcccato , maledi&ionc
Lcgis,acritibushumanis elTe liberos: Ita quoque
norunt,fc difciplinar & ordinis graiia , quantum ad
cxternum Ecdcfiar rcgimen nttmet,honefiar ac pia?
difciplinarfubicc-tos efle.Haftenus decommuni di
fciplina & ordinaria diftura cft : nunc paucis de cx-
traordinaria diccndum.
Dedifci- Harc nec tcmpus,ncc modum, nec formam pra*-

moJd"afcriptam VCrb° Dci liabct : fed in Ecdefia? arbitrio
iia.°r m* pofita cft,& temporum rationem cum euetu habct,
vndc in hac extraordinaria difciplina rcfpicere opor
tctad triatcmpora,prarteritumyprarfcns & futuru.
Ad Prartcritum,vt fi aliquid prarter opinionem cuc
nit,vcluti magnorum virorum liberatio e pericuhs,
fclix F.cdefiar & miniftenj & vcrbi fucceffusmropa-
gatiodoftrinar in aliis nationibus.Hic officium mi
niftrorum verbifuerit , confentientibus prarcipuis
Ecclcfiar mcmbris,populum certo temporc conuo-
care,acad gratiarum avftione inuitare. Ad prxfens,
vt fi grafTari incipiat pcftilentia , vel fames , vcl bcl-
lum,hi'c populus conuocadus cft,cxhortatio ad pas

ECCLES-.

468;

CircufU-

ticvaxic

nitcnti3m,ieiunium,preces,inftitncJa cft. Ad futu-
rum tcmpus, vt fi vel clades aliqua immincre vide-
tur, vcl aliqua magna dcliberatio,fiue dc rchgione,
fiue de ftatu politico incunda cft,piorum pai- on>m
officium fuerit,hortari populum ad foicm s prccts»
vt dominuspcricula imminetia vdaucrtar piorfi:s,
vclconuertac prorfus,vcl conucrtat in fui nominis
gloriam,ac deliberatior.es inftituendas fuo fpiritu
gubernct.Harc cxtraordinaria difciplina cu Prcphe
tau,tum Apoftoloi il puriorifq; Ecdefiar cxcpla ha-
bct.Quare nequaqua vbi res poftulat,negligcda eft.

^ Nunc reftat difdplina, quam Clert Peculiarem gjj*
dixi.Harc canone & cxccutionc conftat. Canon vcr- Cinoa
faturcircaquatuor. 1. Alias cnim circa ccrtarum
rerum prohibitionem , vt ne quis clcricus venatio- ple*'
ni,ne quis alear , ne quis comeffationi, ne quis fce*
nori aut mercaturar vacet , ne quis lafciuis faltatio-
nibus intcrfit. 2. Alias circa ccrta cxcrcitia,vt fupt
cantationes , facrar ledioncs, vigiliar. 5. Alias cnci
officiorum in Ecclclia diftindioncm , vt in Ecdc-
fia alius doccat , alius recitet aliquid ex facris literis,
alius prarfit Ccenar Dorainica?. 4. Ali.iS c.rca poe-
nas , quarum gradus fuerunt, priuata obiurgatio ab
Epifcopo, publica a confcffu Epjfcopcmm &
Presbyterorum, depofitio abofficio, cxcommuni-
catio. Extremus gradus fuit anathematizatio , quar
folum adhibcbatur cotra obftinatos h^ reticos,qua-
lcs fnerunt Arius, Ccrinthus &c. Vctcris cnim Ec-
c iefiar mos fuit, fine vi externa in fuum clcrum ani- EiecUti^
maduertcre. Huius difciplinar executto potiffimum
Epifcopis commiffa erat , qui ideo aliquando bis,
aliquando farpius in anno fynodos prouincialcs
conuocabant, vbi non vnius Epifcopi cenfura, fcd
totius dcri collerfti fententia rcs agebatur. In hifce
fynodis de dodrina, de moribus,dc ccrcmoniis,de
difciplina,atquc aliis rcbus Ecclefi^ vtilibus tracta-
batur, atque tantifper res fclicitcr fucccflit , donec
dominandi libidoinuafitPapam,aliofq; creatos ab
eo Epifcopos.Hfc de difciplina Ecdciiaftica com-
+° muni & dericali dida fint.

V erum fi quis cupirpriuati hominis difciplinam, priuat'
fciat eam in quatuor cofiftcre. i.vt fuos affe&us pe- ^'jj
tulantes& cogitationcs prauas meditatione vcrbi
& oratione domet. 2.vt verba pietate rcgar.5. vt fa-
ctaad normamlegiscxigat.4. vtmgcftus fimiliter
pietati congruos amet.Sed de his latis,nunc de tcr-
tia hierarchiar Ecclefiafticar parte dicendum cft.

Capvt xii.

de avtorit ATE

ECC LESIAST lc A.

CVm poteftatc coniunc*ta eft Autoritas, in qua
duo confidcranda. Vnum,Quarum rernm fit. Metb<r
Alterum, pcnes quas perfonas rcfideat Ecdcfiar au- du*
thoritas. Duas rcs fubiiciunt Ecclcfiarautoiitati, ru
traditioncs nirairum & intcrpretationesfcriptura?.;c^^,Il•
Tradttiones funt ritus , qui abfquc fcriptura traditi
dicuntur , vel ab Apoftolis , vd poft Apoftolos a
fandis patribus. Huius generis funt baptifma in-
faritiom , obfcruado dici Dominica?, quod Ccena
Dominia iciunis cclebretur , & 3 iciunispercipia-
tur. Ircmcanonespleriquede difciplina EccJcfia?
& clen. Scd quid fcntiendum flt dc huiufmo-
djtraditionibus, vidc in locis ThcoIogicisPhilip-
pi. fnterpretattones fcriptura? funt peculiaria dona
Dei,quibus cruutur & in luceproducutur, qua? ob-
fcura vidcbantur.In hoc generc fcquenda eft reguli

Paulii

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4ty S A T 1 S F

Pauli,nimirum quod orr.nis fcripturannterpretatio
dcbcat cflfe analoga fidei, hoc eft, conuenire debeat
cumprimis cxapcrtispronunciatis fcriptura? , con
tinentibus vera? rcligionis fundamenta. Deinde &
hoc difcrimen obfcruetur,quod dicta intcrprctun
"ntintriplicigenere. Alia en>m funt demonflrtta,
*Ha probabilia,fcd pra?tcrfcripturam,alia pugnan-
cum fcriptura. Primi gcneris fumma cft autori
l*s*nam ciufdem firmitudinis funt,qua? immota co
fecjuentia cx verbo aperto Dci colliguntur, atquc i
pfa oracula Dei. Hucpertinet fymbolum Nicenun
Athanafij.Medium gcnus tantifper propter autori
tate Patrum rerincri potcft,donec a Sophiftis in ma
lam confequentiam trahatur. Dc pofiremo generc
vtilem traditregulamAmbrofiuslib.i.Officiorum:
N os tioua oihnta , qua Chrtftm tion docuit,ture damna
m^fU4afdeitbt*s vta Qhrifivu eft.Sttgttur Chrtftus mn
docutr, qti'o4 docemtu ettarn nosM dete(labtle iudtcamus.
Proinde quicquid ex Patrum fcriptiscum autorita-
te fcriptura» congruit, cum laudc illorum accipien-
dum.-quod autem non congruit, cum pace illorum
»Pcne5 rcWndumeft,feddchisfupra.
J«oi e, Reftat vt dicatur,pcnes quas perfonas refidcat a'u
t0ritas Ecdefia?. Papa fibihancautori'atem vcndi-
s' cat,fcd filso.Eft enim autoritas Ecdcfiar fundata in
°raculis Dci,contra qua» nulla humana autoritas va
let.Quarc fcicndum eft,hancautoritatcm penesto-
tam & vniuerfam Ecdcfiam efTe, fed diuerfimode,
Maior enim eft corum in Ecclelia autoritas , qui cx
Vcrisfructibus fpiritus declarant,fe fpiritum Chri-
fti habc rc. Itcmmaior piorum miniftrorum quam
hicorum.Amplior adhuc pcnes pios do£tores,lon-
gotemporc excrcitatos. Gradior adhucpenes pio
*um conlilia,vbi cx fructibus fpjritus Chrifti adelTc
cognofcitur. Verum hic iuxta confilium Pauli z.
Cor.ii. 4. probandi funt fpiiitus, an ex Deo fint,
S°od nulia alia re certius h\ri potcft,quam ipfa fcri
ptura,ipfa legcDci.ad quam Dominus ipfe proba-
tionem (pirituum exigendam prarcepit, Deut. 13. 1.
his verbii:Si furrcxtrit in medio tui Propheta , qui
fornnium vidiile fe dicat, cV pra?dixerit fignurn atq;
pOrtcntum,& eucnerit quod locutus eft , & dixent
tibnEamus & fcquamur Deos alicnos , quos igno-
ras,& feruiamus eis,non audies vcrba prophetas il-
lius aut fomniatoris,quia tentat vos Dominus Deus
vcfter,vt palam fiar,vtrum diligatiseum,an noi. In
totocorde,& in tota amma vcilra,Dominum Deu
Veftrum fcquimini, & ipfum timctc, & mandata il-
jius cuftoditc,cV auditc voccm cius,ipfi feruietis, &
tpfi adhsercbitis.Quod autcm interprctationem fcri
pturarum certis perfonis,& certo hominum ordini
aflcribunt,falfiffimum eft. Nam intcrprctatio fcri-
pturarum donum Dcieft , quodlargitui Dominus
,r> Ecclcfiar lux a?dihcationtm cuicunque voluerit.
Ha»c brcuitcr d'c Hicranhia Eccltfiaitica , & eius
Partibusfincdida.

A C T I O. 47°

habcatur. Alio rnodo,cum hi,qui ofrenderunt, cul-
pam tantum agnofcunt,& dolcre eam fibi tci-a ur,
vcniamque fuppliccs orant,cum officij in polteru 2 Diuina
plcnius prxftandi promiffionc. Hsec duplcx tiuilis
latisraciendi rat o ad tribunal Dci accommodari po
teft,fedhoc feruato difcrimine. Quantum cnim ad
priorem attinct modum fatisfacicndi , folus Chri-
iiusfatisfccit Patripro iniuria Deo ab humano gc-
ncre illata.Hunc cnim folum Scriptur i pr;rdicat cu
eiTc,quifua vi&ima Patrem ccelcftem placauttit,
vndcfoluseft cxpiatiopropcccatis noftris. Supra
cum folum corrcdio pacis noftra? , per folum eius
nomc obtinctur rcmiflio peccatorum. Vnde con-
ftatcx Scriptura,quod hic lcfus Chriftrs fitiuftafa-
tisfadioproomni ofTenfa,qua coeleftem Patrem of
fenderat gcnus kumanum. Huius fatisfadionis foli
credcntes participesfunt.Quare facrilegium eft,tri-
Duere vlli rci hanc fatisfjdionis gloriam , qux foli
Chriftocompetit.Vcrum quia iultificati fatisfac^tio
ne Chrifti fa?pe labimur,ac Dcum oftcndimusqiio-
tidianis erratis,& dcindc fupplices pcr vcram pcrni
tentiam deprecamurculpam pcr Icftim Chriftum,
dicimur interdum a fandis patribus Deo fatisface-
re,fed vt filij offenfum patrem pcenitcntia fibi con-
ciltant.Hinc Cyprianus: Ojferimmv cbis antmt & con
filij noftri falutare mu*ns> & qnta odtjfe non Itcet ncbit,
C~fic Deo plus plaumus , dum nu/larn pro tni.irta vtcetn
reddimmJoortAmurydum fhtultas^dum altyutd de feculo
fitpereftyDeofatiffbicerc , & ad veram re/tgtonu candt-
dam luctm de proftndo tentbnfit fuptrftttwnts tmtr-

Ecclefiaftica fatisfadio pars eft difciplinx Eccle- J£r^
fise,& refcrturnonadtribunalDei, fcd ad placan-
du offenfos fratres in Ecdefia.Fuitq; olim ritus cx-
tcrnus Ecdcfia?,non pcrtincns ad confcicntiam fcu
remiffionem peccatorum coram Deo,fed duos alios
tincs habuit,vt exploraretur , an ftrio rcdirent lapfi
ad Ecclefiam,deinde ctiam vt alij admoniti diligcn
tius rcgcrcnt mores,ne fimili pccna aliquando bpfi
caftigarentur. Ha?c fatisfactio publica? poenitcntiaj
pars teitia olim numcrabatur. Nam pcenitentiam, tE*.* F""
^juam rcquirtbant alapfiscoram Ecdefia quando
rccipicbantur, diuifcrunt fandi Patres in cenmtiont
(quce cx lachrymis pcenitctis agnofccbatur ) confcf-
//Vww(qua reus coram Ecdcfia dcplorabatfuum la-
pfum) & fatisfhttioncm^uz. fatisfieDat Ecdefiae.Has
po;Ua indo(5ti Monachi ad confcientiam tranftule
! ■mt.HarCjquiaadpoteftate Iurifdictionis pertine-
b.u,non priuato vnius paftoris arbitrio,(ed maturo
dcliberatocj*, fcniorum confilio, rcs gercbatur, ne
quid impcrito aut intcmpcftiuo zdo ficrct contra
charitatis regulam,aut etiam nc ci ime lapfi propala
tum vnius zelo maius fcandalum cxcitaret.

C A P V T XII

SATISFACTIO.

fcjl autem dodrina de fatisfaftione clara &

V pcrfpicua hab^atur. 1. de ciuili farisfadionc:
n« de ca qux coram Dco valet : UI. de Ecdefiaftici
••C ^at'sr"a^tionedicendum eft.
,u,li». Ciuilis facisfadio duplcxeft. Hominibus enim
^fis duplicitcr fatisfii. Vnomodo,cum hi qui of
ffnderunt,lacfis tantum prxftant rci vcl officij.vt id
•Juod lsefis iniuria detracftum eft,iuie compenfatum

C A P V T XIIII.

CHRISTI ANA

Ll^B E T^T A 5.

Llbertas Chriftianaeft manumiffio fpirirualis, Definitio
partafanguine Chrifti, quamorTc.t Euange-
lium credentibjs in Chriftum , per quam liberati a
peccato , a damnatione Kgis ac titibus humanis,do
namurSpiritu fan(5to,vt formidolofa: noftrac con-
fcicntia? pacificentur,& fub cruce gloricmur, ceni
quod breui liberator noOerfit nosex omnibusma-
lis crcpturuSjVtamplius nonfimus hominum ftiui
hoc eit,humanaiu traditionu, fcd vt liber populus3
v. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

rT3WU

uatuor.

471 C L A S S I

iis libere,bcmi ordinis,& dccori feu difciplinar gra-
tia vtamur,citra opinionem iuftitia: , cultus, meriti,
neceffitatis.Harc defcriptio multa continet. 1. quod
libertas Chriftiana non fit ciuilis aut carnalis,fed fpi
ritualis,vt qua; inChrifli regno fpirituali locum ha
bet,& in confcientia dominatur.2. cjuia natura fu-
mus ferui prccati,monetdeferiptio,quod fanguine
Chrifti fit hsec parta libertas,quae vt offertur per E-
uangeliu,ita fide recipienda eft. Si enim Filius vos
libcrauerit ( inquitliberator nofter ) vere liberi
eritis.

Dcinde recitantur quatuor gradushuiusliberta-
tis,qui tametfi natura coniun&i fi»nt,tamen eos di-
fccrni vtile cft,vt corpium indp maiorcm confola
tioncm haurire pofiit. Prmus itaque gradus efl li-
bcratio a pcccato, cum quo Secmdut libertatis gra-
dus coniun&us eft , liberatio a maledi&ione legis.
Chriftus enim(inquit Paulus)redemit nos a maledi
£tione Legis,fa<5tus pro nobis raaledi&um.Et figni
ficanter dicitur,a malcdi&ionelegis,nam quantum
ad obedientiam lcgis moralis pertinet,omnes ado-
ptati fumus,vt Domino feruiamus , praeftemufq; ei
iuxta vcrbum obedientiam.Temw* gradus cft dona
tioSpiritusfan<5ti,perqucmnon folum confirma-
tur primus & fecundus, verumetiam viuificaraur ad
prxftanda ea opera,qua: fpiritutlis vita requirit. Et
tametfi opera fic fafta propter vitiofitatem carnis
minime latisfaciunt prarcepto ,{tamcn placcnt pro-
pteradoptionis fpiritum,quo donatifuntcredetes.
Quartw gradus elt,quod Uberi fimus a ritibus, non
folum Mofaicis, verumetiamab omnibus humanis
ritibus , quantum quidcm ad confcientiam atti-
net. De hoc gradu Paulus ad Galatas , & ad Co-
loiT. difputat.

V S V s.

Vcrum ne quis abutatur hac libertate,F/w quo-
que adicfti funt,vt , paciflcatio confcientiarum co-
tra peccatum & fentcntiam lcgis, Confolatio in
_ crucc,libcrvfusrituum cxternorum,ne confcientiis
noftris laqueos iniiciant humana; traditiones. At ne
quis omnes ritus contemnat,pietas, charitafq; fua-
dent,vt pios ritus ordinis difciplinseq; gratia fcrue-
mus,rnodone cultus Dei neccfT.iriusautopinio iu-
ftiti£,meriti & neccffitatis in illis collocctur.

S III.

472

bedicntiam & difciplinam. 3. n bene compofito
Ecdefia* ftatupaci& tranquillitati confulatur. Scd
de hac rc fupra dictum cft.

Capvt xvi.

ADIAPHORA.

Capvt XV.

CEREMO'NIA.

Dcfinitio ■/'Eremoniar funt ritus & ordinationcs,ad rege
& dirtm- V^djmEcclefijfticam poLtiaminft;tuta:.Haruiii
l0" alixpjignjntcum verbo Dei, qu.iles plcrarque ho-
dic Papiftarum , a quibus libcros nos eiTefi iperiore
capite dcciaratum eft. Alia? non pugnant cum ver-
bo Dci,fed aut apertum verbum & mandatum ha-
bent,vt Baptifmus & Coena Domini,aut faciunt rc-
uera ad conferuandam do&rinam & politiam Ec-
De tradi- cle(iafticam,& funt a fenatu EcclefiafHco ordinata!,
tiombus. vocanturquc a Paulo TOfqJ o>«* , id eft , traditiones.
Hartraditioncsautdccori aut ordinisgratia inftitu
tx efle dcbcnt. Decori quidern partes duaefunt. 1.
vtexcitemur ad pictatcm illis adminiculis. 2. vt
rnodeftia & ^rauitas in pictatis traftatione eluceat.
Qjarenon e*r*ft£/, ncc hiftrionica* efle debent,qua-
les plcra?que in Papatu fuerunr. Ordinis vcro par-
tcsfunt tres. 1. Vt prsefidcntes habeant certam
agendi rcgulam. 2. Vt audicores alfuefiantado-

TTriplicU
Riplicia funt opera. Quxdam cnim opera^1*
ncceffariofacicnda funt, vt quae exprcfTo ver-
bo Dei prsecipiuntur. Quajdam ncceflario cauenda
funt,vt quae Deusaperto vctbo prohibuit.Quardam
funt inter hsec media , qua: vfitate aV/c^o/:* vocatur,
qua; Nazianzenus i* ivfxiffa xopfNt vocat, de quibus
quid fentiendum fit,brcuiter cxponam. McJl*

Vfitate definiunt *V /«?op* res cfTe, qua» neque ma qU1
dantur,neque prohibentur verbo Dei apcrto.Veru ^tp\t.
ne hic erretur,diligenter cauendum eft, & inprimis
tres regular obfcruanda: funr. Tww^operis in fpe-
cie non exprefsc praecepti vcl prohibiti genus , aut
eft prseceptum aut prohibitum.Si praeceptum cft ge
nus,re<fxe opus cenfetur ct<T/*?opov. At fi genus pro-
hibitum eft,nequaquam opus *V/*?o»oy dici potcff.
Eftenim in generc prohibituin. Celebrare MifTas
hodie Papifta: clamitant cffe adiaphoron , quia vt
nullibi efTe pra?crptum,ita nec prohibitura cfTe vo-
ciferantur.Verum quia genus eius , quod eft colere
Dcum mandatishominum,aperte prohibitum eft:
Sequitur& hancprophanationcm MilTatica ln ge-
nere interdi&am etfcalioqui admitteretur implica-
tio contradiftionis. Vnde fic definienda adiaphora
colligo,quod vera adiaphora fint, cum genus quidc
facti eft mandatum, fpecierura vero circunftan-
tiae funtliberce & indifTercntcs,vt vcrbum audiendu
eft ex mandato Dei, decorum fcruandum eft & or-
do. Sed circumftantia?, loci,temporis, veftitus funt
liberar & indifTerentes.

Secunda regula : In adiaphoris & opus & vfus in-
differentia cfTe debent. Adiaphorum natura cft,can-
dida & linea vette rcs facras,vt Baptifmum,Ccenam
Domini peragcre. Verum fi vfus non eft libcr, fcd
fuperftitionis gratia feruatur , non poteft amplius
intcr rcs adiaphoras numcrari,tum cnim, vt in cafu
confeftionis adiaphora eflc dcfinunt.Quare rede fe
cerunt miniirri vcrbi,qui pernouas& Papatum re-
dolentes conftitutiones,nolucrunt cogi ad recipien
das iftas vcftes,quas piopter abufum & fuperftitio-
nem iam longo tcmpore abicccrant.

7>f *>Adiaphora confidcraridebent duplicitcr:
Primum in fe, vt funt res media; abfquc rclatione
ad perfonas. Deinde ex ratione perfonarum quar
illis vtuntur. Si pcr fc confidcrantur ncque placent
ncque difplicenr Deo , vt qua? nec fub pra?ccptum»
ncc fub interdiccum ipfius cadant. Verum fi ex per
fonis confidcrantur, tenendum eft hoc difcrimen,
quodpcrfonx vtcnrcs adiaphoris , aut funt fidcles
aut non.Si funt fidcles, Deo placet obedicntia in a-
diaphoris propter fidem fidelium,nec obftat quod
Paulus dicit : Qnicquid non fit ex fide, eft pcccatu*
quia non omnino verboDei carent veraadiaphora,
Imo habent vcrbum quantum ad genus £»c4i atti-
nct , vndc seftimationem capit opus coram Dco,vbi
fidcs acccdit. Izechiasnon habuit verbum cxprcf-
fumde tollendo xneo fcrpcnte: attamen placuit
Dco,quiagenusfacti mandatum eft,nimirum tol-
lereidololatriam, & idololatria; occafiones. Qua-
rehocfaftu Ezechia: ex fideprofedlu placuit Dco,
ciqjgratus cultus fuit. At fi vtcntcs adiaphoris funt
infideles, polluta funt & mens & confcicntia il-
loru, quiilla faciunt.Nam quicquid non fit cx fide,

pec-

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

473

S.C AND

peccatum eft, hoc eft , rcum , pollutum ac maledi-
ctutncoram Deo.

Capvt xvii.
^a SCANDALVM.

^diuifio. VCandalvm ingencreeft, quicquid aliis vcl
^-Jcaufa vel occafio orfefioniseft, & vlitatediuidi-
turinDatum& Acccptum. Darum quidcm vocant, w
cumialiquis efficaccm caufjm lapfus.alij pra:betfcu '
**\*Acccptum vero,quod homiins cx aliorurn rccte
f»ctis,autaliis rebus accipiunt , fibiipfis in ruinam.
Verum quia nullfi maiws malumin mudocfhquam
fcandalum,cV Chrif!usdicit,Vc;mundo a fcandalis,
vtile crit vtruinquc genus adciitis rcgulisccrtis de
Dtdau>cauendis& non caucndis fcandalisexplicarc.
fcan^ * Datutn\\i<\\\c fcandalum , fi materiale feu funda-
mentum fpc&cs, Aut oritur ex fadlo in fe malo,aut
c* ficfto in k adiaphoro,fcd intepeftiue fa& o con- jo
tracaritatis regulam.Vtrumquequidcm malum,fed
'Hud pcius.Vtrumque enim grauiter prohibitumeft
voce Dci.EtChriitus pronuntiat,melius effc homi
**gui* ncm ^emergi in mare,alligata mola afinaria ad col-
lum,quam vlliefTefcandalo. Suntigitur ha? regula?
diligcnter obferuandae. /V/wtfjScandalu datum ma-

cft,di&o,opere,dodrina,pugnantibus j
cuin lcgc Dci,omnes quibus falus cure cit, no fcciw" j
cjuam infcrnum caucre dcbcnt. Sccnnda: In vfua- »°
diaphororum cofideretur triplcx hominum gcnus.
QHidamcnim funtdo&i Chriftinoam libeitatem,
ideoquc firmi, quidam funtinfirmi, quidam obfti-
nati & indociks. Cora cxtremis gcn.-ribus,hoc c;t,
Pfiitto & tertio,rebus adiaphoris vti licct.-illis cnim
n°n eft fcandalo factum adiaphorum , imo gaudio
potius& confolationi. Nam ex mwtuafirmicudine
m negotii? pietatis r 6 parum gaudcnt vere pij. His
fluidcm fcandali occationem pra?bcs , fed non cau-
frm efficaccm. Nam occafione ofFenfionis arripiut
fua malitia,ideoqueacceptum elf illorum fcadalum,
& nondatuin abs tc.De mcdio genere harc fcruetur
regula:quod nihil contra caritatcro proximi facien-
dum fit. Qjj enim in AdiaphorisofTenduntinfir-
posjin Chriftum pccc?n ,percutienttsillorum con
•cicntiam infirmam. Vnde PauIusrSi cibus fcanda-
jizatfratrcm meum > nequaquam comedam carncs
m a?ternum,ne fratrem mcum fcandalizem.i.Cor.S.
|» Loquitur enim hic Paulus non dc firmis aut ob
Kinatis, fcd dc infirmis duntaxat. Breuiter fides &
dilectio fr3terna fatis admonere pofTunt,quando a-
diaphons vrendum fit & quando non.

^ccipit &hor fcandalum,quod darum nominat,
^m*. plura difcrimiti.i.El'i cnim/ViHrfrww^quod vnum aut
paucos offtndit.Eft ^PubltCHm quod totum coetun:
turbar. vtrumque fuo gciicre malum cft.-verum hoc
pofterius mnlto grauius,vt quod pluribus noctt.Su
mitur & aliud dilcrimen d differenttis perfonarum,A
11* pcrfonar in aliqua dignitate c6ftitutar funt. Alia
obfcura? priuata rn vitam d^gunt.Q^od igitur datur
a pcifona in dignhate conitituta,multo grauius cft,
& rncrctur gra^iora fupplicia, cum propter prrfo-
■Ulb ipfim,quae fuum locumin quem a Dcoeueda
%Vll e^>commacclat;tum propter homincsalios,quibus
'apfuscaufair piacbuit cfficaciorem fuo facto.Vt e-
nim quo ingeniius fuerit faxum cadens ab alta rupe:
£° plura fragmenta fjcit:i:a quo dignior fuerit pcr-
lona,&in fublimioredignitatis culmine conftituta.
eo plllrcs jn lapf,5rn fecuro rrahit cum cadit.Vt ftu
diofus peccans c brictatc , libidine , aut alio flagitio
^iorioftcndiculo cft, quam miles, aut nauta,atquc

A L V M. 474

deo grauiori pocna coercendus & punienduseft,
nam plures fccu m ruina trahit.Dauid in rcgno Iu-
daico non folus peccauit, non folus fuit adultcr aut .
Jiomicida,attamen eius peccatu proptcr maius fcan
dakm indc ortum , in cofpcdu Dci alioru dclidis
longcatrociuserat.Ad eundem modum de aliisiu-
dxandum , iuxta dignitatis aut officiorum gradus.
Atque ha?c de dato kadalo brcuitcr dictafufficiant.

t/fcceptum fcandalum cft,quod aliquis fibi fumit
arectcfadisaliorum autaliis rcbus, quod dupkx daCi0caac-
docendi gratia conftituam, nimirum,HumanL.m & «pto.
diabolicum./y«w4»«wpnrtim impioiu,partim pio-
rum eft.i.Impiorum quidcm, quandoimpij offcn-
duntur piorum aut rectc fadis,aut libcroAdiapho-
roru vfu,aut ctiam extcrno habitu fcu Ecclefiefor-
ma.Nam cum impij vident cruce premi pios,& cffe
veluti reicctamenta in mundo,occafionem indc ma
ioris ruina? accipiunt impij. ,Vt Iuda?i qui offcnde-
bantur humilitatc Chrifti,&calamitatc Ecclcf g.Sic
Ciccrofubictfiionc Iudarorum moius offcndebatur
adeo,vr conuicia conicccrit in Dcum ludaorum,&
religionem ipforum. z.Contra pij accipiunt fcada -
lum,quado vident impios ftortrc,&quando Ecclc-
fu a tyrannis opprimitur,cum multi mnoccntcs tra
huntur ad fupphcia , cum harrefibus turbari Ecde-
liam animaduertunt.Verum hoc fcandalum rurfus
fuperant,partim confirmatc eosSpiritu fa»cto,par-
cimcxemphs Ecclcfiar Chrifti, partim arcientibus
prccibus. Nec vllum piarftantius eft aducrfus hun s
gcncris fcandala rcmcclium, quam opponere pcrpe
tuam confuctudincm Dci , qui in hoc muBdo,idet>
fioit f uam Eccleiiam obrui variis calairitatibu* , vc
olim glorificctur cum Filio ipfius Si\c6to.Di«i;o/icu
fcandalum voco,cum homincs prt^poftere captant,
qu2e ad peccadi liccntiam obtcndunt.Vt Cham,qui
abfque dubio ita proterue infultauit patri.vt fibi im
pune pecca ndi liccntiam acquirtrct. Tales hodic vi
dcmus permultos,qui viria fandorum pati u pluf,
quam ftudiofe conquirunt,vti inccflum Loth,tbrie
tatcm Noe,adultcrium & homicidium Dauid,pcriu
rium PctrijDuriusiuguquodimpofuity^gyptiis Io-
kph,rapinamZach£i,vt fincpudoread omncmnc-
quitia le proiiciat lmo ex hominum viciisqutjrunt,
quomodo fe obdurct ad Deicontcptu. Quare non
immerito hoc gcnusfcandili diabolicum vocaueris,
vt quod calumniis f uiciatur in contumeliam Dci.

Capvt xvi i 1.
C R V X.

QVi a crux pcrpetuo Ecclcfiam Chrifti comi- bcfiniti».
^ari folets ntcciiaria eit dodrina dc cruce , vt
pii armcnfur aducrfus fcandalum crucis. Eft autem
Crux quaruis affl ietio,cum totius Ecclcfiaf, tum fin-
gulorum membrorum in Ecdefia. Et eft mulctplcx: Diuillo.
cft animi anguftia,efl corporis vexatio , cfi fpiritus
& carrisluda,eft cxprxtenti & immintfti malo fa?-
pc probatir>,eit in ceconomia,politia & Ecdcfiafti-
co liatu difricukas. Quatuor itaquede cruce dice-
mus./^r/wfcwi^dccaufiscnicis. />nWc,difciimtn m-
:cr cruccm piorum &iiupiorum.T^r/io,Quo animo
fcrcnda fit crux.ToyrVw/^vndcconfoiatio petcnda. etiiv+

Caitfx autem cruiis,cum in nobisipfis,tumt xtra
nos quiere^funt.Sed vtrumquc gcnus varitm cft, \-
In nobis tnim trescaufar crucisim eniuntnr. i.Pcc- ^rau"|*
carum inhabitans.2.Contupifcentia inde pullulans. in nobu.
^.Qootiuiani lapfus,qucs pcccatum originis fcu in
habitans per luas concupifctntias gignit. Jam nifi
crucepremcretur caro , infinitos mortis & d.nmna-
tionis frudus cderet:adeo pefiilcns radix peccatum

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

475 C *- A S

eft originis, vndeSancti potifsimum concraerutur,
vr Dauidcum cxchmat.-In peccatis concepit me ma
ter mca. Animaduertit enim,in quantam ruiriam per
peccatumillud originis & eius concupifcentiam ef
fct pertrac"tus.EtPaulus,cum inquitilnfelix cgo ho
. mo, quis me libcrabit dc corpore mortis huius ? Na
ex lucta camis & fpiritus , tantam tribulation£ in f c
fenfir,qu6d optarit mori liberanquc ab hac cruce.
Ob hanc igitur caufam crux ncceflaria eft Ecclefiae,
yt quafifre^no & chamo cohibcatur caro, ne nirniu
feroc;at aducrfus fpiritum. Hinc Dauid:Bonum eft
mihi, quod humiliafti me. Quamdiu igitur in hoc
moitalicorporc manendum elt, opus critcruce,ad
compcfccndam carnis ferociam , ncfru&us carnis
Extranos.cxtinguantfpiritum.Alcerum gcnuseas crucis cau-
fas comple&itur^qua: extra nos quidcm pofit£ funt,
fcd tamcn in noftrum bonum cedunr,modo ne fub
crucc fuccumbamus. Eft autcm hoc cxtcrnum ge-
nuscrucis Ecclefia: quadruplex. I. Nunc enim ctia-
bolus,L.Membra diaboli,3.benignus Patcr cceleftis
4. Vocationis noftrae difficultas crucis cft caufa , dc
qaibus figillatim,fed breuifsimc dicam.
Diabolu*, i.Pet.5 8.Diabolus circuit vt Leo rugiens,quercs
qticm deuorer,& quam multas calamitatesin mun
dum inuexerit , tellatur non folum primorum pa- 1
rentum lapfus, verumetiam totius orbistriftifsima |
facies. Hic homicidio & mendacio ad euertetidi m!
rcgnum Chrifti vfus cft, vtitur & vtetur doncc hic j
mundus ftctcrit. Quod autem vfque adeo fa?uiat in j
Eccleiiam, potifsimumfacitodiumcumaduerfus jo
toiu gcnus humanum,tum pra»cipue aducrfus Chri
ftum rcparatorem generis humani,& eius fponfam
Ecclefiam,cuius cxtrema perniciem perpctuo quat-
rit,vt vna fecum arternis pcenis obnoxia rcddatur,
vtquc Dominus rex & pontifcx fuo honore priue-
tur.Huius fisui hoftis tyrannis non eft aequalis in o-
mnibus.Filiis enim contumacia? plcno imperio im-
perat, eofquc pertrahit tanquam beftiasad omnia
flagitiorum genera , id quod non folum veteres hi- (
ftorias , verumetiarn prsefens dies plus fatis tcftatur. 40
At filiis Dei facefsit quidcm negotia, fed ne pilum
quidcm cjpitis tollcrepoteft fine Pairis cceleftis vo
luntate,id quod hiftoria Iob aperte docct. Quare fi
hic tuti efic velimus,militandum eft nobis in caftris
Chrifti, fub ducc noftro,victorc Satana?, aflumpta,
<B-c£voTz*/aDei,quam Paulus Chriftianis militibusad
Ephe.6.commcndat.

MembraDiaboM, hoc eft,mali homines, hoftes
Dci,fe Eeclefia; Chrifti opponunt totis viribus , &
non parum affli&ionis ilh mferunt.Hos in quatuor
1 ordines diftinguere licet.In quorum yximofaptcntcs
mundt coilocantur,quifophittica Ecclefiam Chrifti
oppugnant. In horum catalogum omnia fe&arum
gcncra refero,quales funt vetcres & noui haeretici,
quifanam doctrinam calumniofc deprauant,fuo du
*■ ci Diabolo obfcquium prarftantcs.Secundum ordi-
nem obtinent tyrannt, in bcllumcontra Ecclefiaml
a Sophiftis produ<5ti,hi violenta manu Ecdcfiam co j
nantur opprimere.Horum quidam aperte Chnftia-
nos gladio perfequuntur , vt Turca , Saraceni,ac o-
mnes alia? prophana: getcs.Quidam Chrifti nomen !
fe magnifacerc fimuUnt,inrcrim fluminc fanguinis
piorum curfum Euangelij occludere moliuntur,
quorumpoft diabolum antcfignanus eft Papaan-
tichriftus.Hic fibi adiungit impios principes mudi,
Cardinalcs, EpifcoposAbbates,Priores officiales.
}- In tertio ordine funt hypcrtu, qui fictareligionis
fpecie non parum nocent Ecclcfiae Chrifti.Huc re-
ligioforum turba,Monachi,Moniales,Canonici Pa-
pitticijVicarij^facrificulircccfeanturjplcriquefpar-

x.Mcbra
dtaboli.

5 I S IIL 476

gunturin plures ordines,quo magis Ecdcfia Chri-
fti premant,incitentquc aliosadacriorem pugnam.
Poftremi ordinis funt prophant bomincs & flagitiofi» 4'
quoSrtXotr^^^xi^y.^AGrxci vocanr. Horum C-
nim caufa non raro arfligitur Ecdefia , qucmadmo-
dum multar hiftoria? docent. Vnius Achan fcelcre
multi bello concidcruntfub ducc lofua.Facinus Ro
boam multis fuit cxitio.Stuprum vxoris Leuitaevf-
qucad intcrnccionem tribum Beniamim adduxir,
in qua plurimi pij fucrunt.Ncc dubium eft,quin ma
xima affliclio Ecck ficj proficifcatur inde,quod cum
quidam nefandis fuis (celeribus commcrcantur gra,
uia fupplicia,non tamen puniantur. Rcfert Sopho-
cles,propter vniusOedipi facinus peftc vexatutuif
fe Thcbanum regnum. Teftatur Homerus propter
abreptam facerdotis filiam, m.ignam Gra?ci cxerci-
tus partcm pefte abrcptam. Scribit Hefiodus inter-
dum vnius ob noxam afrligi rempublica m.

Inter extrrnas crucis caufas tertio loco benignum j-P«j[7|
Patris cclefttr amorcm propofui , qucm diligcntcr
intueri oportet in omni afflicl;ione : hinc cnim ma-
xima confolationis copia fub cruce pctitur. Quan-
quam autcm confilium Dci hic varium eft,tame ad J.oS(|(
duodecim reuocabo caufas,quare Dcusfua Eccle- u
6am,quam adeo chara in dilectO habet, cruct fubie
vftam in hoc mudo eiTc velit.Pnwa^ igitur,ipfius Dei
ruftitia,cum patcrna ft orga coniunda. Vt enim pa-
tris iufti & clementis eft»errantcs caftigarc,ficbcni
gnifsimus Pater cceleftis omnem filium qucm reci-
pit,caftigat. Quarcquifine caftigatione perpcmo
verfantur,adulrcrini potius quam Gcrmani fiiij ccn
fcndifunt.Ad Ebra?os u.S.Secwda priori coniucla
cft,vttanquam frgno nos coerccat ^ «^$fw»/tne pr?
cipites ruamus in triftes lapfus.Hinc Dauid,Pfal.3^
9. In chamo & framo maxillas illorum conftringct
qui non appropinquant ad te. Tertta , vt pcccatum
in nobis per crucereprimatur,&paularim vim fuam
amittat,aboleatur,mortiflcetur.Vnde Paulus Rom.
8.io.Corpus raortuu eft proptcr peccatum. Et Da-
uid,Pfal.39.n.Proptcr iniquitatcs corripis filios ho
rainum.C9«4r/4,Vt crux fit fidei quafdara probatio^

6 veluti examcn.Ita Iob,Abraha,Iofcph cruce t3n-
quam Lydio lapidc probati funt. Qutnta^x crux fit
argumentum a:ternar vitce.Dcus promifit credenti-
bus bona,fcd ca non confequuntur in hac vita,ergo
aliarcftat,in qua Dcus promifla prjeftabit. Non c-
nim poteft mcntiri.5r.v/<i,Vt piorum cruce impceni
tentes admoneantur de aeternis fuppliciis, nifi refi-
pifcant. Septima, Vt confpiciatur diuina pracfentia
in genere humano,& potifsimum in Ecclcfia,quod
fit,du Ecdefia vidct fc diuinitus defcndi.Num. 14«
Vt audiant j£gyptij, quod tu Domine fis in hoc po
palo.Oftatta, vtcruxnoftra fit teftimonium vcrf do
cirinac.Huc omnium fanctorum Martyria pcrtinct.
Vocantur autem fanctorum confefsioncs Martyria,
quia funt teftimonia confcfsionis do<5trin^,qua non
dubitarunt fanguinc fuo obfignarc. 2{onat Vt cru*
praebeat occafione diligcntius difcendae,intelligen-
da? & meditand^deDeo dodrine.Pfal.n?-?1-601111
cft mihi quod humiliauifti me,vt difcerem iuflifica-
tioncs tuas.Efaiar 28.i9.Vexatio dat intellcftu.^-
cima, Vt conformcs fiant elecli imaginis filij Dci»
Rom.8.Item,Si compatimur, fimul ctiam rcgnabi-
mus.Vndecima,Vt timor Dci,fidcs,inuocatro,humi
litas,patientia & cajterar virtutes excitcnrur & cref-
Qxnt.Duodeama.Vt crux fitoccafio amplifs-imorum
prsemiorum . Ha; funt caufar cur Deus vclit fuam
Ecdcliam fubiectam efle cruci. pi^

Quartum genus extcrnarum caufarum crucis cft? {Ui"5j,
quas in cuiufquc yocationc obiicitur difficultas. o»°

Kcmo

P|ex4|
«ioni

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

,rri»

[icM .

477 M O R T 1

Nemofnim ita fuum officium facere poreft, quin
fubiude vcluti viftus fuccumbat.Quanta quaefo dif-
ficultatuna molcs eft in regimine domeftico?Quan-
teturba: moleftant fepifsimc admirtiftratores poli-
tlarum?An non inextricabilibus controucrfiis agi-
tantnr do&ores in Ecclcfia?Qui iuuentutcm fideii-
ter inftituunt,quid non cxperiuntur?Breuiter,nulh
efl vocatio tam exigua , quin habeat fua molcftiam
adiun£tam.He.<-" copiofe illuftrari exemplis poflunt;
Vij,mj & quilibet pius fe ipfum teftem habct.
suinta. . Casterum quij videmus hoftes Dc? interdum gra
*£TifU uI[simc iffligKq iarripoteft , & fcire vrile eft.difcri-
P'«rumft m^ affliftionis piorum & impiorum.Q^od fane ex
'*?ioru. q^iiiujue potif^imum colligendum puto, nimirum
«cau(iscfficientibus,finalibus, erTe&ibus,temporc
&lc-co.Ciuf,r efficientes^x^.exT/xjfunt.Afflictio-
uis quiucm piorum paternus amor , qoo filios fuos
^^paternacaftig^Patercccltfti^Affliftionis ve-
r°impiorumiira \furoriu<ti iudicis,qui fcclcratos
Punit, vt hoftes & aduerfjrios.fWrr caufz , Deus,
P'°sqiidcinbonum corum^impios vcro in malum
Punir,nifi rcfipifcar. Pios cnim vr cruce probcntur,
impios vt digtiis fuppliciis coerceannr. EffeftwJ>\)
v* Iob,Dominubcncdicuntincruce,impijfremui
aducrfus Drum, & tritrantur. Pij crudiuntur, impij
«onfun Juntur. Pij probantur , impij perturbantur.
pij paticntia fub cruce difcunt & inuocant , lmpij
impatienria vicli dcfperant.T empw.yv) ad breue te
pus,vt poltea c.im capitc Chrifto glorificenrur:im-
P'J pcrpctuo malo inuoluuntur,quorum praefcns ar
flictio prarludium cii afflictionis corum aeternum
^uraturar.Z,oflw, Pij in hoc m ndo tanrum crudim»
tu/> impiorum ignis nunquam extVngaetur. Hic e-
n»m confcicntta cruciantur mala,iliu $tcrna ira Dei
°bruti perpctna,& nunquam finicada lucnt fupp 1-
Hoc dc difcrimine crucis piorum , & fupplicij
,mpioruai tenereadmodum vtileeft.

^rro.tametfi ex didis intt lligi poteft , quo ani-
rno piis fi, ferenda crux,& vnde confolationem ca
P^nt^tamcn nonnihil de ea re huc adiiciam.Pij ho-
m^uisanimus fub cruce in hunc modum crit com-
Ppfitus.i.Renuntiabit vcteri homini,& eiusconcu-
ptfccntiis,vt taquam noua creaturain Chrifto,non
awplius iuxta carnis , fed iuxta fpiritus & noui ho-
minis impcrium viuat. Harc renunciatio carnis fcu
ab,1Cgati0 fui oritur ex duplici cognitione , nempe
^cigcfuiipfiusjdequare fupra dictum eft.2.Fide$
VCfa prarlucere debet in omnibus a?rumnis,quas h"i-
t,turmeriro& inrercefsionc Chrifti. 3. Quicquid
larn mali obuemrit, accipics tanquam ex manuo-
ptirnipatns,vt cum Iob dic rcpofsis.Si bonafufcc
P'rnus,mala autem cur non fuft ineamus? 4.Praefen
11 cruce vti debes,tanquam auxiliari pharmaco,con
tra omncs animi morbos, fuperbhm , philautiam,
PetuUnciam carnis.^.Crux crit incitamentum.ac ve
luti calcarad ftreuue c urrendum,rn propofuo falu-
tlsftadio,vtarderi sinuoccs Dcuu>,pra?dices eum,
Pr*fcrtim cum fcias,reolim c.<m Chrifto coronan
^ "Urnimodo cum eo patiarisin hac vit.i.
Jk. Qjancjuam autem hinc arrjplifsimz confolatio-
^c,^ nc$ peti pofTunt.-ramen confolarionislocos octo re
^tabo.fr^^vidcndumprimumvincaufaprasfen
«1 crucis.fit publica aut priuata.Deinde,an tua fin-
Sll^ri cjlpa,an non.Si non tua fingulari culpa acci-
crux^confolabcris te bona confcicntia & cxcplis
fan<5toriimT qui iim^lircr olim funt afflidi.Ar fi tna
Culpa affligens, poenircntiam age cum latrone , vt
^ua crux facrificium fiat Dco gratum.Src«»^,Con-
^^rario finium confiiij Dei, quosfapra recitaui.
^''WjCogitatio exemplorum Domini,atquea-

I C A T I O. 47*

deo omnium piorum,qni ante nos vixerur,quorum
plurimi recitantur ad tbraeos i:.^«rfr/«/,Necefsitas
obedientia» debirar Deo,qua nullu facrificu gratius
cffe poteft.^«iwr«/,PraTfcntia Dei.Ego tecu fum in
tribulationc.Pf.91. 15. 5rv/w,Promifsio liberationis,
&mitigationis pcenaru & auxilij,qua? promifsio vcr
bispropofita , infinitis ccnfirmatur cxemplis. Cla-
maucrunt patrcs noftri , & audiuifti cos , Pfal.22.5.
5f/?«>»?«,Collatiopra?fentium arrumnarum cum fu-
tura gloria,Rom.8.i8. OBanuiy Dlgnitas.Nam hat
ratione olim glorificandi fihj Df*i declarantur con-
formes imaginis filij vnigcniti.Rom.8.28.

C A P V T XIX.

MORTIFIC ATIO.

Ic Iocusvicinuseft fuperiori.Eft enim Afirti-1** mtI°
/jV4rw opus,quo caro noflra mort ficatur , vt
rotus homo fe impcrio fpiritus fubmittat. Huius
tria^cnera docedi gratia coftituamus.Eft enirn mor DimG6-
tificatio qu^da pr^cepta,alia libcra,alia fupcrftitiofa rMorti4-
iSMorttficMo prarccpta eft communio & focietas. cati0pr|-
mortis Chnfti ner Crucem. Et eft duplcx/ Jntertor, "Pta;

r 1 ,. . * / . . Intcnor.

quam icnptura ahas crucmxioncm vetcris hominis
vocat: de qua Paulus ad Rom.c>.6.8. Vetusnoftcr
homo fimul crucifixus eft. Itcm : Si mortui fumus
cum Chrifto,credimus,cj> & viucmus cum eo. Ha?c
mortificatio in abncgitione tui confniit , nimirum
vt vcra conrritione cx agnitione pcccati orta,renun
cies carni & concupifcentiae eius , neamplius iuxta
carnis,fcd iuxta fpiritus iinperium viuas.Hac Domi
nuscommendat omnibus volentibus fe fequi.Luc.
9 2j.Si quis vult poft mc vcnirc,abncget ftipfum,c?C
tollar crucem fuam quotidie,& fcquarur.Ite Marc.
8.ji.Si quis ?u!t poft mcvenire,abncget femctipfjm
& tollat crucem fuam. Exterior duo complcctitur, Ixterior.
nempc p^tientiam fub cruce, & tempcrantiam.Pa-
tic ncia fub cruce cft obcdie i.«,qua fubmittimus nos
Deo,& ab co exprctamus libcrationem a prarfcRti-
b js aerumnis.Hsec in fcriptura Mortificatio extcrni
hominis dicitur,quai multis tum ter.imoniisfcriptft
rac.tum excmplis nobis commedatur. Ad Gal.5.12.
patientiainter frudus fpiritus recenfetur.2.Tim.z.
3. Tu igitur fcr afflictionem, vt bonus milcs Chri-
lti.Ad Lbraros cT.12.Ne fitis imbecilles,fed imitato-
res eorum,qni per fidem ac patientiam hc:reditatem
acccperunt promifsionum.Pfal.^.i^.Parientia pau-
pernm non peribitin finem.Exempla paticntiz pla
nma fcriptura habet,vt Noe, Abrahsrjfaac, Iacob,
Iofeph,Dauidis.Scd inter omnia exempla fummum
elt patientia Filij Dei, qui fe tantis miferiis fubiecit
pro humano gcncre,vt mortem cruciseriam adierir,
quo in fe crc dviitcs ab afterna morte liberaret.Tem
pcrantia fcruat modum in cibo & potu,aliifque re-
bus,nc crapula & cbricrate grauati, fpiritus impcriu
t xcwriamus.Huc didru Domini pertinct Luc.21.34.
\rteditc ne grauctur corda v<*ftra crapula & ebrieta x.Ubct*?
tc,&c.Ar<.j; hadcnnsde mortificatione praicepra.

Mortificario Ltber* elt fponte fufceptum exerci-
tium,vt labor,ieiuniu,& alia huiufmodi q» ibus fe-
rocia carnis domatur. Quar non eo referech funt,vt
(int culrus Dei , fcd vt finr vrluti fr^num iniedtUm
carni,ne lafciuiant comra fpirirum.in hoc mortifi-
cationis generc tria obfeructur.i.Vt genus fadi fub
pr*ceptum cadat,tametfi circumftantiat fpecici finr
libcrar.2.Ne ifta exerciria deftruant corpus & vale-
tudine lacdant.3.Nc paulatim finis fuperftitiofus at-
texatur,quemadnaodum in multis exercitiis fadura
eft,quar poftei itas a fandif patribus acccperat.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

Supcrfti-
tiola.

'479

C L A S S I S H 1 1.

480

M^mficztiofitperfiitiofa eft exercitium feu opus
non mandatnm a Deo , quo frgnatur quidem caro,
'fcd rinrs clt itnpius & fuperftitiofus,nimirum,vt ta-
le^le&itium opns fit cultus Dei , ac raeritorium a-
•pud Deum.Huius gcneris funt ftata Papiftarum ie-
iunia,prcccs ad certam menfuram £^av/ia,"fubueu-
Ix cx pilis,flagcllat'iones,vigili5,profedi6ncs in lon
ginquas tcrras religionis gratia,& huiufmodi-pluri-
ma? nug£,qua? vna hac Chrifti fcntentia euertuntur
ac damnantur.Marci 7.7.Fruftra me colunt,docen-
tes doctcinas & mandata hominum.

F//V/S TtT^TIt/E CLASSIS.

EXFLICATIO

T V M QJ/ AK

CAPI-

T JE

C I. A S S I S .

C A P V t I.

M AGISTRATVS.

; E Magiftratuciuili dicluri quinqueco-
ftituamus mcbra. Pnmum, vnde & quid
j fit magiftratus.Sfc«»^w;»,Quae conditio »0
[ ncs lcgitimi magiftratus cfle debeant.
TerttHMiQuod othcium,quiq-,fincsfint adminiftra
tionis politiar. Qturtum* Qualcnam magiftratus ius
cxiftat in fubditos,fubditorumq; bona. Pofiremum,
Quid magiflratui debeant fubditi : His cnim quin-
quc explicatis>quid dc politica adrainiftratione fcn-
v . tiendum fitplanifcime patcbit.
feui^uo 1-rimumitaq; mcbrum Paulus ad Rora.ij.i.clarc
fawf c*Pncat*Docct Wjn magiftratum a Deoefl'e:Non j
(uiquit)eft potcflas nifi a Dco.Qua; ver6 funt pote
ftates,a Deo funt ordinata^Quori quide de iurc im-
perij intelligcndum cft,non dc cofufione, que, fa;pe
in imperiis proptcr fcckra hominucernitur. Dum
itaquc bom magiftr.r.us prajfunt , Dcu vcluti r.obis
propinquu cerntmus, & nobis, coru quos coftituit
pratfidejimanu impcrame. Cotra cum impij magi-
iUatus prarfunt, impietas quide a diabolo, & praua
imperatis volutatc cit.fed Dcus iratus laxat fr^na ty
ranis & impijs,vt ita ingratitudine hominG vlcifca-
f,t tur.Habcs vndc fit magiftratus. Quid aute fit,idcm
Paulus dcfinit,ncpeiquod fit ordinatio Dei,fubdi-
tis in bonii, Jum honoratur boni,& puniuntur mali
corporalibus pcenis fcu gladio.Ide tentit Ariftotc-
lcs cu dcfinit magiGratu cuftodclcgis cflc,quod qui
dcm veru eft,quantu ad cxtcrnam difciplina attinct.
». Condi- Coditioncs boni magiftratus,hoc cnim cft fccii

tiones bo '. • • n t »r i o

m n.agi- dum partitionis noitra: mcmbrum)Lxod.ib.2i.qua-
ftrams. tuor rcccnfcntur,nimirum vt fn fap:ens,timcs Dci,
vcrax,ac minimc auarus.Has conditioncs mcmoria:
gratia hoc vcrficulo complec1:i folco:

ludex efio ptui^iensyVerax^mtfidortu.
Pictas facit,vt Dcum refpiciat in omnibus caufis,
caucacque ne quid comittat , quo illu oftendar. Sa-
pietia gibcrnat actioncs,ne tn adminiftratione per
errorem peccct ac pcrucrtat iudiciu.Vcritas cfficir,
ne falfas lcgu interprctationes ac fy cophatias admit
tat.O Jium auaritia; finccritatc iu iudicado confcr-
uat.Vbi cnim numarij iudiccs funt,adum eft de ar-
quitatc.Na fi pcrfonf acccptio corruptio eft iudicij,
vt nullusfit jequititi locus,profcdoauaritiacfficit,
vt iudex potiuspcrTona,qua caufamintueatur.Quif

quis igitur magiftratu funges precio dicitur aequura
Sc bouum perfpicere 116 potelt.Muncrc enim excg-
cacur oculi fapientu,&.perucrtutur verba iuftorum.
Hinceft cpauari iudicesfuru focij ab Efaia dicutur.

Officium raagiitratus,de quotenio locopropo- ft'ra^cl
fui,cum fcriptura tciiimoniis,tum illuftribus cxcm- ficiUia'
plis dcmonftratur,quod quidcm in generc cft,Vt iit
cuftos lcgis,quod fit cum exemplo Dauidis f lofi**
Ezcchiae, rhcodolij & aliorum,primum tollit ido- ^
lolatriam,& occafiones idololatrise. Vt , EzcchiasC'^
ameum fe/pentem comminuit. Iofias tcplum purga
uit a v^riis idolis.AMofes vitulum confregit. Dauid
exhortationibus pop ulum ad vcrucultu Deo prae-
fladum adduxit. Nam fi magiftratus a Deo ordina-
tus eft,vt fit miniltcr Dei homini in bonum , debet
vtique qu$ homini noxia videt,pro viribus amoliri»
ne rcipublicac bonum & ciuium falus impediatur.
Dcinde curabit magiftratus, cxemplo lofiar,Yt vcra
rcligio proponatur , coferuetur acpropagetur, im-
tJpiis dodrinisa^olitis. Qiianqoaaute diltindafunt
officia magiftratus ciuilis& miniftcnum vcrbi,ta-
men in hoc conucnire poflunt &debent,vt gloriam
Dci & falutem gencris humani fimiil qu jerant , fe^
feruata vtriufquc lcgititna rationchoc ctt,vt magi-
Hratusciuilis cdidocV gladio.Minifter vero veibi»
doftrina,cxhortatione,obiurgationc,&cominatio-
ncimpictatcmtollere,c\r glona Dei quarrere concn
tur.Praettrea quia religio iine docentibus & difccn-
tibuscoferuari non potcfl,magiftratus officium eft
fcholas crigcrc , Itipcndiis cofcruare,vt docentcs &
difcentes pictatis ftudiis incumberepofsint.Ad h^c
Ezcchiae & rcgis Niniuzexempla c«mmonefaciat
magittratum,vt vel prarfentem vel immincnteiram
Dci folennibus ad Deura precibus,veraque ad Do-
mihum conuerfionc auertcre ftudeant. Atque ha:C
quidcm ad eam parte lcgis refcreda funt, qua? rcli- j
gionem poti^simum fpc-Ctat.Quantum tamead cX'^'^
tcrnum politicum ftatum attinctjidem officiumeft fot&
magiftratus boni in fua republica, quod eft honefti
patnsfamilias in fua domo , nimiru vt queadmodu
pater libcros difciplina rcgit, caftigat contumaces»
bonos honore afficit, largiturprxmia , breuiterin
hoctotus incumbit,vtfua familia quaoptimecon-
Hituta videatur,fic magiftratus in tota rcpublica f*
ccre debet,vt vcre dc illo dici pofsit , quodThefeuS
apud Euripidcm bofto magiflratui tribuit, cum io-
quir>ivv> l™ l8f*T.«Sr/jXj (j.ty a-s yt> ©-,hoc efl,fit bcnefi-
cus crga homines,& inagnus amicus.Hinc elt,cj> re
gesapudHomcru dicaturpatres.Hinc in Gcncii rc-
giaappcllatio efk Abimelcch, quod fonatpatermi
rcx.Proinde regia potcftas a patcrno affedu fepara- 5^
n no clcbet: veiu vt ad numeros reuoce magitiratus to^.
ufritij,fit eius Prirnum officiu ftudiu pacisvt in tra- ltr»«,u(^
quillitateDeum colamus,abolitisfupciftitionibuS, ^
quaf veram religionc corrumpurit. Secundum^ curet
vt finguli fuaofficia rc&c faciantquod fieri no po-
teftmifi vbi lcgum maneat autoritas & exccutio.LC
gcs cnim fcrre,quas cxccutio non ftquitur, rcrum"
publicarum pcrnicies eft. Quare vt honeftaslege8
magiftratui fcrrc licet,ita caueat oportct,ne in con-
u mptum vcniant,quod fit fi non fcquatur exccutio.
Tr7f/«ro,vtpuniat fontes,& infontcs mcatur, iuxta
legum praifcriptum & prudentcm modcrationem»
Vnde hoftes patriac pio magiftratui armis arccrc li*
cct,id quod etiam plurima cxepla piorum Iudicum
& regumteftanrur. Exhisfines magiftratus facile
eft colligcrc,quod fit propter Dcum, Eccltfiam, ac
rerumpublicarum incolumitatem cofiitutus. Qj.a-
rc rede dicitur,gubcrnationcm,religioncm & pr°~
priam domum,principi curae elTe dcbcrc.

Sequicur

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4*i

lutc ma- ^quirrr qumum membrum , qual nam lit ius
******** wagiflmusin fubditos & fubditorum bona.Xcno-
phon predarc in primo dc inftiturione Cyri dicii:
M»^'/ Hajjj^H^ » • fou®* hoc cft, Rcgn! i

rtginoaarrcCtus,(caicxeflcUtbct. Vndc fequitur
tatum iuris magiftratum habcrc in fubditos, quan-
tum legesconfcmientes Decalogo cV legi narura?
permittunt. Habet igitur ius iux:a qnartum prxce
ptum, iinpcrare fubditis ncccflaria ufticia , cum ad
publicam incolumitatem,tum ad fingulorum com -
m°dafacicntia. Potcft ad bella vocare vbi res po-
ftulat,& alias operas neceffarias iniungere. Verum
quantum ad bona fubditorum attinec , fciat magi-
ftratusfe ius habcrc in ca,non quantum ad occupa-
tionem fcu po{Teffionem,fcd quantumad dcfenfio-
ne attinet.Q^odconfirmatur hiftoria impij Achab,
°iu^ aDeo punitus cft propterea quod occupaucrat
perviolentiam vincam NabotkSunt igitur diftin-
poflfeffioncs magiitratus,& fubditorum,qnas cx
Squotueri debetbonus magiftratus. Dcinde habet
magiftratus ius exigenditnbuta,quorum fincs trcs
racit Cicero pro lcge Manilia , nimirum vt fint or-
namenta pacis,fubiidia belli,nerui reipublica?. Hos
finesquando confiderar magiftratus , facilc intelli-
gct»quandoordi lariis tributis cotcntuscflTe dcbcat,
& ^uando cxtraordinaria petcrc licear. Sxpe enim
accidit)Vt propter maiorapcriculadeuitanda,pro-
ptcr hoftes patrix abigcndos & dcpellendos,& hu-
Jufmodi alia,cxtraordinaria & incof.ieta onera ma-
toribns tnbutis indigeat magiftratus.Vcrum caucat
magiftratus,ne tributa pctantur,vt priuate libidinis
t.beofi; aui luxuria: inftrumenta fint.
^ubdi. Reftat quod poftremoloco propofui , deofficio
^tfftf8' ^kditorum crga magiftratum, quod quide ad qua-
V * tuorcapitarcuocari poffe exiftimo.?r*>»Hw,fit iux-
tacjuartum pre.ceptum,honorarc magiftratum,hoc
cftjfufpicere & reuereri ipfum tanquam miniftrum
^lcgatum Dei,ita vtipfum honores,timeas,ac ca-
didc de ipfo iudices, errata in meliorem partem ac-
cipias, non cum vulgo magiftratui detrahas. Narn/4o
Jd feuere prohibetur, verbo Dci Lxod.22.i8.Princi -
P^populi tuinc maledicas.Maledidionisautem vo-
omnes calumniarSi detra&ioncs intclliguntur.
Thucydides dicit: 7* nttoov &h (loifv t*?< Cmwott , quod
Suidem in iisqui verbo regi nol int, longc vcriUi-
mum cft,fcd qui timet Dcum,ordinationcm Dci a-
mandam nouu. Secundumicd\£tis parcre,cum in tn-
"Utis dadis,tum in aliis quoque rebus,quatenus per
feligionem & lcgcm natura» liceat adTitum j.i.Ad-
^oneto illos,vtprincipatlbus & poteftatibus fub
^itifint ,vt magiftratibusparcanr,vt adomneopus
konujTi fint parati. T ertium , orare pro magiftratu.
Adhortare inquit Paulus , i.Tim.i.i.vt fiant depre
cationes,obfecrationes,interpelIationcs, gratiarum
a&ionespro hominibus,pro regibus,&: omnibus in
^mincntia c6ftitutis,vtplacidam & quietam vitam
^cgamusjcum omni pietate & honeftatc. Qyartum,
no lrrurnpere in partes magiftratus, fed magiftratui
Cognitioncm deferre, fi quid ad^Rcipublic* falu-
*em pertincre vidcatur.

MA G I S T R A T V S. 48t

tuntur, ad vindiftam quidem nocentium , laudem
vcro rccte agentium,quon:am fic eft voh.ntas Dci.
5.Ibidemi7.Regem honorate.i8. Roman. F3.7.CUI
tributum,tributura:cui Yecligal,vcdigal,&c.

TESTIMONIA
magtftratu.

D E

*-Matth.22.2i.Reddite qux funt Ca?faris Caefari.
^•Rom.13.1. Omnis animapotcftatibus fupcremi-
nentibusfubditafit,n6eft enim poteftas,nili a Deo.
3«Ad Tit.j.i.Hortare vt potcftatibus fubditi fint.4.
^et«2.i$.Subditi eftote cuiuis creature^fiue rcgi tan-
^uam prarcellentijfiueprasfidibus, vt qui ab iis mit-

C a p v t //.

JL E G E S,

LEcvMciuilium magna? funt laucfes.Demoftr)C: enfwnia.
ncs ita inquit,c vou@-7Wf 7KMa»f igi -^uuaTnoy) n
aufxa. srp»5iy 4^*" ywjp, > t™* ^ tttoS ofwy to/uav *£.~r*.-

A^e7iu,h0c elt ^Lex amtatis ammaeJL Vt enun corpn*
antma prtuatumcadit^ta ctwtas remotis legtbin eucti-
r«r;Et Cic ero. ftcorpora noftfa fine mcntejic cmttas Ji-
ne lege , (uispartibtu-, vt neruis y fangwnc cr mcmbris v-
ti non poteft. Vt autcm fciatur,qualibus icgibus v-
tendum fit , duo in lcgibus obferuanda funt , Ratio
& Autoritas.Ratio pcndcbit partim cx lcgc natur^, Rall°"
quar in Ethnicis libris & Iurifprudentia cxplicarur,
partim cx lcge Dei,cuiu< cpitomc cft Dccalogus,cu
quibus fi lcx pugnat,ratione obligatoria carcr. Na
rum locum habet diftum Socratis apud Piatoncm:

iya »ual< k^l/JJCUoj^otaSat^i^cu /4^,jtj yiKufTtWyjU <ti

ixJ dt u fj^ar^ vu~sr , Ego vos 0 vtr% Athcmcnfes ( I udi-
ces alloquitur)c^/rc7or ejutdem & amo: At Deopu-
tntt quam vobts obtemperabo.Et illud Antigona? apud
Sophodcin: Magis obtemperandumeftdtis, apud quos
dtutitu manendurn erit^uam homtmbu^cum cjutbtu ad-
mcdnm breui tempore viuendum efl. Quibus di&is ac-
cedit refponfum Pctri in A&is , capite 5.29. Oportet
Deomagts obedire ^uamhomimbtu. Cum igitur vel
dcmoftrationis, vel probabili ratione colligitur lex
politica cx lege naturali aut dccalogo,obligat ratio-
nefubditos,cum quibus fi pugnat, nequaquam o-^utbri-
bligatoria cft. Autoritas legis fimiliter in duobusta».
confiftit,nirairum vt fit a Legitimo magiftratu lata,
ac publico confcnfu approbara.Harc duo fi vna cum
rationclcx habucrit,obtemperandum eft illi.i.Pio-
pter mandatum Dei,qui vult vt magiftratui obterrw
peremus. 11. vt noftra obedientia tcftemur nos fub-
ditos cflfcacamantes ordinationis diuina?. ni.Pro-
pter proprium commodum,quod no folum in pre-
miis confequendis,aut pcenis vitandis pofirum eft:
vcrumetiam in confcietia,qua? vaftatur inobedien-
tta aduerfuslcgitimum magiftratum. Lcgitimum
dico,nequisfeobnoxium putet Papalibus Icgibus,
^ut legibusaliarum rerumpublicarum,quarum ciues
non fumus.

Hicquarftio explicanda cft de legis rigore& £b-Qu*ftjc>»
tituiit de qua re fie fcntiendum iudico. ludex in tna dc kgij
cfpicere dcbct, in legem ,fontcm , & populum.
Quantum quidcm ad Legcm attinet, cauendum eft,
nc indulgentia lntcmpeliiua legls autoritas minua-
tur,elcuetur cV: vilefcat. Dcinde videndum qua? fit
lcgis extrema volunta$,qu^ fane no.n vuh perniciem
ciuium,fed emendationem cum conferuatione to-
tius corporisreipublic*. Vt fur omnisiuxta rigorc
legis Danica? fufpcndcndus eft,at legis extrema vo-
luntas vidctur , vt coerceatur petulantia hominum
malignorum,qui rcs alicnas rapiunt , vnde fequitur
rcrumpublicarum vaftitas.Qoare fi quis paupcrtate
cxtrema coac5tus,n6alioqui nequitiofus,panem aut
pecuniam mediocrem furetur,non cfllegis Volun-
tas vt talis fufpendatur,fed vt mitiori pcena caftiga-
tus feructur , ita tamen fi cxemplum non videatur
nociturum reipublicar. t^/p/^enim eft{ vtinquit
Bemird\is)vtpereat, vmufluam vnitas. Quantum ad

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

585 C L A S S

r. um attinct , confidcradum eft,qualis fit ipfc, qua-
lcque dclictum pcrpctratum,vnde Tudex aeitimabit
an miiior pcena fufficiar. Hoc iudicium petcndum
eft ex jp.teaCtivita.In populo duo caucnda funt,T.ne
lcnitatis exeniplum pariat pcccato patrocinium.
2. ne cum damno cV pcrieulo reipublicx parcaturr
rcis. Ex hoc fundamcntq fequensregula colligitur:
Qxitndo legis voluntas admittit £W*«cu'& reusc
nundari fine duuori pccna pote(\ $ ac populus non
redditur deterior c^emplb, potifft magiitratus clc
. Tmrntiorc fentetttia vti,& reo fupplici emendationi*
(jpepjrctre; ' l

Aiiaqu?- - GoJtemm via adhuc qudertib fi.oc loco4nobts\k*-
f^rmi lY&tiojic digna videtuf,lixc'vrdelicet:Anlier«
Ma-uha- Chriftiano' magiilratui quicqutrYn permittercirTfiia
tus- republica,quod exprefs^vefboDci prohibitdrti eft?
Ad hanc qua?ftibnem ita reftbbrTdcndum iuHrco:
Qua»dam prohberi paiTuritcV tollifimul : quardam
prohiberiquide,fed tolli in vniuctfnm no pofTunt,
Illa nifiaboleat mngiftratuslegibuscV pceniij gra-
uiffimo obftringctur reatu » vt qui non folum fert
pcccata graiTaritnfaarcpublica,vcrumetiarnalicnis
pcccatiscommunicatcv' inuoluitnr. Hcc quiapeni-
tr s aboleri & cxrirpari non polTunt , minuat quan-
tum poteft , imitcturqucmedicos peritos. Nam vt
ip (1 arte farpc malum , quod tolli in totum nequit
coercent,ne in vniuerfum corpus fetpat contagio:
ita &ipfe conctur ccrtos limites prarfigcrc , extra
quos fi quis peccarc dcprchcnditur , puniatur feuc-
rc,nc malum maiorcs vircsfumat, ac in infinitum \&
fcrpat.Hocliccre marriftr.uui ratlonc firma, & pro-
bato excmplo,quod vim rcgula: haber, cofirmatur.
Magiftratns officium eft,omnia externa itain ordi-
nem redigcrc,vt cedant in gloriam Dci,& rcipubli-
ca» tranquillitatem. Qdare qui impcdit graifantia
rmla,quantum potcft>&: qui ca cocrcet intra certos
limites, qux omnino tolli nequcunt , pie & fandte
facerc eft ccnfcndus. Excmplam illuftre eft Mofis,
qui ftatuit, vxorem no dimittcndam eifcobquam-
libet caufam,nifi dato libcllo repudij.Nam cu Mo
fes viderct , tantam eflcduriticm cordiu iftius po-
puli,vt 11011 poiTcnt in vniucrfum diuortia illcgiti-
ma prohiberi,ne m^lum nimium fcrperet ,pruden-
ti confilio ftatuit,ncquis vxorc dimittcrct,ni(idato
libello repudij,qusE rcs iftorum leuitate nonnihil
Cocrcuit. Sic quoque de vfura ftatuerunt olim Irh-
pcratorcs, & principes pij potTunt hodic vfuraj cer-
tos limircs ftatuere. Poftquam enim vident,malum
vfuraealtius cgiifc radiccs , quam vt poffit fine ma-
gno incomodo & turbationc tolli, hoc requiriteo-
rum officium , vt ccrtis limitibus claudatur vfura-
riiis contra&us , ne immodica vfura pauperes prc-
mantur,& tandemfcquanturgrauiora mala. Cum
itaque parcunt iis , qui mitiori vfura contenti fum,
& cospuniunt qui terminos vfura? pcrmiiTe tranf-
grcdiuntur,pie & fancTe iaciunt. Interim tamcn ca-
ueant diligcntcr , ncfuis pcrmiifionibus vidcantur
approbarc,quod Dcus improbat. H^c cum ita fint,
iudico recte 6c pic a Rcgc & Scnatu noftrum factu,
quod petulantiam vfurariorum intra ccrtos liraites
inclufcrint.

toTtatis" Vcrum ne nimium fibi permittat magiftratus,
nugiiha- tenendum eft difcrimcn pcccatorum. Alia Tunt pec-
tuum. catafua natura , alia pcccati rationcm exadiuncto
fum ut. Peccata qua: talia funt fua natura,vt idolola-
trii,blafphemia , homicidium, hirtum,adulterium,
falfum tcftimonium,nullo pacto funt permittcnda,
imofeuere pcfcnis cocrceda funt a magiftratu , qui
ritc fuo officiofuflgi velit. Pcccataautem quarpec-
cati rationcnt cx adiundo fumunt, in quorura nu-

1 S I 1 1 I, 5*4

merocftvfurajfipcnitus tolli ne^ueunt, permit-
:\ poiTunt,fed prudentia fingulari aclhibita , ne ma-
gvftratusea approb.arc videatur. Non cnim pcr fc
pCccatum ell dard mutuo pccuniam inxta pactionC
interpofitam,fed cx adiuncTo pcctati rationcm for-
titur,nimirum ex eo»quod & animus vlurarij auaru$
•fit & idolslatra , & proximus grauctur concra dile^
Idtionis prarccptiim* Atque hseccaufa affignatur ple;
runqncin Scriptura , qn^ndo prbhibetur vfnra.V^
|riYm fi hccc.abctre po^Tent ab vfurj^vfiirarius ccrntra-
ctus haud impirobari dcberet. Na fi lua naturi pec-.
■catum ciTct huiufmocJi contracrtus , nequaquam fuO
;p9pulo pcrmififfct Dominus vfuras capcre ab alie-
nis.Dcur.i^ io.Ncqne recTecontra harc ob'ici por-
Tiint fpolia A qyptiorum , cum ea fuerint ftipcndia
:p'ro duriffimis l boribus , qua: cum ncgarent/f g}'-'
ptij,Dominus,vt fuprcmus iudex,ea mutno accepta
ab i£gyptiis,aufcrri prarccpit. Scd de vfura quid fic
fentieridum propter adiun&um n^alurn,infra capt-
tefexto oftendam.

TESTIMONIA DE LtGIBVS,
i.Omnia tefl imoniaScriptura? de magiftratu, fi-
mul & leges non pugnantes cum \i ge ftaturar, & le-'
gitima iudicia confiVmant.i:Prou^rb.i9.i6.Qui cu-
ftodit legern,beatus c'ft.3.tfa.io.i.^Va»<]ui condune
leges iniquas,fcribentcs iniufticiatrti vt ©J)primant
paupererri iri iudicio. ^.Roman.a.i^. Gentes qua?
ifgem non habcnt,fcdea quae legisluht faciunt^ipii
fibi funt lex, oftendentes opus legis in cordibus
fuis&c.

CaPvt / / /.
1 V D I C I A.

CV m magiftratus ordinatio Det oMcatut ajjj^
Paulo,non dubium cft,quiri Indtci* a Deoap- tuu»-
probentur,(ine quibus inutilis eifetmagiftratus , &'
legcsirrita?. Vt aufem pius animus recte deiudicijs
poliricis ini^itui pofiit > primum obfcruandum elr,
'duplcx eiTe iudicium,pubhcum & priuatum.Publi-
cum quidcm extra noftram cft poteftatem, quareex piftio-^
noftroarbitrio minimependet. Prifiarttm tft , cum -ftw^
proptcr priuata ncgocia feu iniurias nobis factas,
peti&uriudicisfententia. '

Scdhicoboritur valde obfcura qusftio. Paulus ^ia-.
vult,vt pij potius iniuriam fuftineant.Dominus di- «o.
cit , Luca: 21.19.In patieotia poffidcbitis animas vc-
ftras. Et farpefcriptura hortatur , vt condoncmus
quoties in nos peccaucrit aliquis,vt vincamus in bo
no malum &cltcm,ne malum pro malo cuipia rcd-
damus.Ex his vidctur cofcqui,quod accufare qucn-
quam,ob factam nobis imuriam,no liccat.Ad quod
ficrcfpondendum iudico. Inter rem ipfam& acci-
dens diftingucrc oportet. Accufare quidcm , per fe
non eft viciofum.Paulus enim Chriftianis pcrmittit
arbitros & iudicia. Nec Euangelium abolet politi-
cam ordinationem. At atfcdus adharrentes vt plu-
rimum viciofi funt,vtintemperantia,vlcifccndi libi-
do,inimicitiar,pertinacia ac fimilcs. Si igiturChri-
ftianus profequi fuum iusabfque oflFenfa Dei vclit»
cauerc inprimis dcbct , ne quara vltionis animi cu-
piditatem,ne qucm prauum animi motum.nec ira-
cundiam,ne vllum deniquc venenum in forum afte-
rat. Huius rci Charitas optima erit moderatrrx./D^q^
Tamctfi autem raru eft boni litigatoris cxcmplum, mo^ lt<
tamen rem ipfam pcr fe non eiTe malam , fed viciari uf t>
abufu,fcire vtilifllmum eft , idque propter quatuor.
Prmum ne yideatur Deusfruftra inftituifte iudicia.

DetnAt

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4$5 V I N D

BcinAevt fciantpij,quantu fibi liecat,ne malacon
^cientiacjuicquam fufcipiant. Terttb^ vt admonean-
t,Jf» nererftedium fibiaDomino permiiTum pro
Priovicio contamincnt. Poftrembtvt improborum
ai»dacia coerceatur puro finceroque zclo. Atque hfc
^iudiciis dida fufficiant.

T E S T I M O N I A D E

lu&iciis.

1. Lcuitici 19.T5. Non faciesquod iniquum eft,
nec iniufte iudicabts. 2.Ioan.7.24. Nolite iudicare
fecundum faciem, fed iuftjm iudtcium iudicate. 3.
Ador.25.10. Ad tribunal Carfaris flo, ibioportct
rneiudicari. 4.DCUM6.18. Iudices & Mjgiftratus
conftituasin omnibus portis. 5.Proucrb.i7.i5. Qui
iuftifica: impium,& condemnatiuitum,vterquea-
bominatio eft Domino. 6. Deuteronomij 27.10.
Malcdi(5cus,qui perueitic iudicium.

Capvt. ////.
V I N D I C T A.

VI n d 1 c T a vltio eft,qua qui ofTcndit puni-
tuT.Efique duplex,publica & priuata. Tnkli
c*eft qua» excrcetur a p>>blta perfona, 1< gum prae
fcriptum fcquentc,bono fine, abfquc odio periona?
lnquim fit animaduerfio. Hanceifc licitam,vcrbu
I^ei,lcx natura?,ac plunma exempla in fcripturis o-
ftendunt. Nam f»ne vindicla publica nulla remam t
|egum autoritas, nullarelinquitur tranquillita.<; ab
ifnprobis , nullns Henique malorum finis elTc porc-
rit. Quare Paulus Magiftrauii ghdium datum do
cct , vt tit timoris malisoperibus & indcx ad iram.
Adbancpublicam vindiftam refcranturcaftigatio-
nes ceconomic£& fcholafticar qu bus contumace^
frenantur & retinentur in ofricio. Sed harc vindnfta
ex amore iufticia? proficifcetur in bonum finem,
nimirum, vt reus cmendetur , & ali) adroonemtui ,
^uo fintcautiores , vt contumacia &rcb<llio mi-
ttuatur,vttranquilla? politia? & oeconomise fint.

Tr/W4vindi6taelt vltioex affeftu malo prrfi
cifcens,tendens in maium eius , dequo pcnrm vi
ditfta. Atquc hacc dup ex eft.Quardam enim a prii a-
tapcrfona: Quardam a publica cxerccror.f d ptitia-
*o afTc&u.Vtraque Chriltianis prohibita eft. Rom.
n.17. Nulli malum pro malo reddentes. Matth.
5-39- Ego autem dico , ne refiftam malo. ItemrBe
nefacite iis,qui odcrunt vos.Dcut.32.35.Mea eft vl-
tio,& ego retribuam eistemporeopportuno , vtla-
batur pes eorum.

TESTIMONIA DE
vindifla.

<•Leuit.19.18. Ne quaeras vltionem,nec memor
eris miuria: ciuium tuorum. 2»Prouerb.24.2Q. N»
^icjs , quomodo fecit mihi,fic faciam ci,& redcUn
vntcuiqUC fecundum opus fuum. $.Ecckfiaftici 28.
*«Qui vindicari vult,a domino inuenict vindictam.

C A P V T V .

2 E L V S.

VOcabvlvm Zelvs , a fer-

uendo di6tum,ctfi autcm propriiiii mc eft cu-
lufuis afTectusexcitatio vehcmentior ,ac rrlotifer-
uor quidam & inflaramatio,ex quo fit,quod figrofi-
Cec fpecialiter,nunc amorem,nunc indignationem,
nunc inuidiam,nunc ftudium, nunc vehcmcntiam,
Ouncexemplum, nunc impetum Spiritus San&i,

I C T A. 48*

nunc vindi<ftam,quemadmodum pertftafis loci , in
quo ponitur , requirere videtur, tamen viicatius ac-
ipnur , vteftafYcdtusmixtus, vidtluet , cum vnus
'ftcctus alio inflammatur, de quo nonnulla dicam.
Gra?ca dcfinitio,qun zclus definitur eJTc ififytfm^
X"f"f&K*^rvk&tif{xac?a<nif>Uoc cll, Lxcitutio a-
nimi ad honctta , ad cxcmplar afpicientis , non eft
piena,non enim continct omnia 2eli gencra. Quirc
iliacolligam. In affcdjum animi dcfinitiombus
k criaconcurrere oporret. i.<JWomt»antmi. i.Obie- Triaihze
a*m.$.Fwem< vr, M.fericordia cft motus animi do !°nct°ncu£
ictis obaltcrius malum,& manus auxiliatriccs por-
ngentis^vt a malo quo prcmitur ltberetur afflictuSi
Ita tria in definirione z^li etiam cortcurrcre opor-
fet.Sed quia zeius viitarc eft mixtus aflrcAus,fingult
iftorum trium gcminari oportet. Vt fit duplex mtt*
rus cordis , duplex obic.dum,duplex finis. %JMotM
zeli funt amor & indicnatio:0^i<r:^,rc« gi ata lcu a-
mica,& ingrata f,u iniraica^fi^grati quidc m ob-
1 -tt dcfenlio cV: fruitio,ingrati ver:j cxclufio.Ex his
rundamcntishanc defini.ioneraz ti cxtruan.us.^- zcli deft»
1 » cft aftcc:tus,ex amorc & indignationc natus,non J****1

es alteri tribui,quod quis libiipfi vel alicui ouem
amat tribui cupit,vt rcs amata quidem rede habeatj
aque fruatur qui dcbet, & alicnus ab cius fruitione
excl da^ur. Hanc dcfinitionem plcnjm & pcrfpi-
cam efle iudico. Nam ea continet , quje ad ipfius
pJLm . rationemfaccre videntur. Nunc aliquote-
ius diuifionesfubiiciam» vt viciofus zclus a rcC^o
& laudabili difccrni queat.

P*BJ M A r> I v I s 10.

Zelus alius cft diuinus , alius humanus, alius dia-
bolicus.

Zeliyj Diuinm duplcx eft : vnus prarter fcicntiam, i.Dluin*.
alterum cum fcientia. Zelusdiuinus Pr^eter fcicn-
:iameft,qualem PauLsin Iudaris fuifle dicit.Rom. \x*l"itA
io.i.TjIis etiam inPaulo ipfo crar, vthabctur Gal. ^1"" 1
i.i^.Aaor.S.Q.Hiczdus erroneus eft, & habct cau-
famantcgrvfiam,infcitiani v^.ri mrellcdtus volunta-
tif pei,& opinioncm vcri intcllectus , fcd erron. h
riinc inflammatur animus amore gloria: Dei pro-
^igandae,& jndignarionc aduerfus cos , quos p :rat
^cihofteSjfcd talso jtoquc ten lit totus, vt DcUS
^lorificeturjvrque holtes^qnos ira falso iudic.n,im-
Padiantur,vtetiamemediotolUntur.Zelusdiuinus ScicJI
CumScietia.habct caufam antcgreflam, veram Dci
noticiam,inflammatur amore vcrbi Dci propagan-
di ,& odio earum rcrum quae cutfui vcibi iiupcdi-
mento clfe videntur,hic quoque cft dupiex,ncmpe>
Tempeftiuus& Intempeftiuus.Ten.pefliuus , qua-
lis in Mofe, Phinea, EJli & Chnfto cxarfir. Tabe^
fcere(inquit)me fccit zelus domus tua?,quoniam i-
nimici mei obliti funt verborum tuorum.Intempe-
(tiuus & incautus qua^o non fcruatur tcmporis op-
portunitas,talis Auda Epifcopi Perfici ftiit: dc qu«
rheodoretuslib.5.& tufebiuslib. io.cap.3. Talis
[uoq) quorundam MartyrtL vt Cointi & aliorumj
dequibusEufebius lib.^.cap. 1 5. qui nulio vrgentc
•e hoftibus punicndos tradiderunt.

Humanm Zcluscft ctiam dupiex.Vnr.s Officij,Vt
^arcntisin fua ceconomia,principis in rcgno , pra?- c"' offi-
ccptorisin fchola,conciohatorisin templo»H c «e- cio>
lusfacit,nequislitnegligesautrem^flusin officioi .
Altcr Contra Officium ,vt Mcde* fur->r q-o cxci-
rabatur ad dilaccrandum infantem. Ncrortis iimili-
ccrad pcrdendum rcgntim , qui(vr rrfi rr SuetoHf»i|
in vitii Carlarum^folitus eft dicerc,»ft5^«voKTG-^t'*
(Mytw -Tuei,u7e mifceatur igniterra mortuo.

Du&qUcm Zclus eft Iydaforum,Turcarum,Papi- J Di*b^"

.i 4 Uctts.

X. %

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuesl LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

4^7

C L A S S

ftarum,An:ibaptiftarum , qui rapiuntur & inftigin
tur aSiran.t ffrirituad opprimcndam veritate Dci.
S<-d viuit ill k-\.d/J»s ,qui dixit:Port£ infcrorum non
prcualcbun- aducrfus eam.Mat.i6.i8.

SEClrNDA DIVISIO.

zdus ad Zel't* alins eftad vitarn,alius ad inortcm. Zclus
vitam. Ad vttam cft ftigrans amor cultus diuini & glorix
pcf,qualisia Abcl fuir. Hiczclus impcllit homine
pium , vt nullis malis ccdat , fcd potius mortem &
quxuis tormenta patiatur,quam vt a Dco& ciusvc-
ritJtf fc aucLli pcrmittat.Hic in omnibus piis eft,in
ajjj s vc !i: 'ijcn.ior,in aliis rcmifiior.Exempla pluri-
tna httiusz li in Rjck (I.iitic » hiftoria habet ir.Zelus
Ad m<v- mortem cli fljgr.ms olim cultusvcri Dei, cjualis
in Cain, Scribis & Pharifxis fuiflc videtur.
TEHJIA DIVISIO.
Zelus a<i £fl- 2C]US aj culpam,cfl zelusad gratiam.///equi-
tl1 Wf"* dcm,dum zclamiir in malignantibus, qui prohibe-
tur vt perniciofus: Pfal.^^.Nolite xmulari in mali-
Adgratia. gnantibus. Htcvero cft ardor pictatis,& rcligionis
verx cognofcendar & intclligcndx ftudium , qualis
in Nicodcmo & Cornelio fuit.

QVARTA DIVISIO.

zdusW Xeliu amantium cft duplex, Honeftus 6V Inho-
ocitus. neftus. Ho^/?»«amantiumzelus,eft coniugis non
fcrcntis riualcm,vcl amOris focium.Vnde zelotc_ di-
cuntur cjui riualcm non fuftincnt.Hinc vocabulum
ad Deum transfcrtur.Nam quemadmodum zclotcs
dicitur , qui nullum in amorc fcrt riualem : ita Deus
mctaphoricc zelotes cx co dicitur, quod nullum in
cultu fibi dcbito fert focium, feu quia non vuh fer-
re,vt anima hominis flbi dcfponfata , cum diisalie
nis fornicetur.Quapropter idolorum cultus in Scri
ptura fpiritua!cadulterium & fcortatio dicitur.Twr-
Turpii pis Zelus eft impudicorum & lafciuorum , qui libi
dini pro vero Deo & honefto coniugio fe tradide-
runt , qui zelus cxtremc vitupcrandus, vt qui Spiri-
tum Chrifti cxanimahominis cxpellit.

Rcgulr
de cotra
ftibus.

C A P V T VI.

CONTRACTVS.

QV o ni a.m exactc diccre dc Contradu e-
^ufquc gcncribus,quibus rcs intcr fe commu-
tantur,iuridux fjcultatis eft . nolo falccm(quod a-
iunt)in alienam mcflem mittcre , fcd tantum regu
las quafdarn prxfcribam cuius confcicntix piorum
ccrtificari dc lidtiscotracUbus poflint,ne quid ma-
la,crronea aut dubitante confcicntia in hifcc ncgo-
ciis faciant.

Trima • ius naturale eft verc ius diuinum , iuxta
quodquilibet, quod vult fibi ab alio fieri,abalio
acciperepofiir.

Secunda Moralis certitudo in moralibus nego-
ciis fufficit,hoc eft,non ratio exactiftima quxrcnda,
fcd mcdium c# ^a<*t« , vt Iurifpcriti loquuntur , ac-
cipicndum elt.

Tertta:ln omni contracfcu charitas cx fide manas
prxluccredebet , & nihil in conir.i&ibus commit-
tendum,quod cum legis charitate p jgnat.

Quarta.ln contra&ibus & rcrum comrautationi-
bus proportio Arithmetica feruanda eft.

.£?«#»M:Prxceptum Domini,Luc.6.$4.in mutan
dis rebus fcruandum eft. Datc mutuo , nihil indc
fperantcs,hoc eft,Tametfi fimilc ab iis, quibus mu
tuo dttur,officium minimc fperetur, tamen iis mu-
tuo dari oportct.Ncquc cnim Chriftus ifto fuo pre/

i s 1 1 1 I. 4!

cepto vetat fperare,vt reddatur fors ipfa,fcd ta^iuiTi
ne Ethnico morc iis folum res noitras mutuo de-
mus , qui nobis viciffim fimili officio faltem in ge-
ncre viccin rcpendere pofTunt.

5rxr«:Omnis contra&us pugnans cum fuperiori-
busregulisjillicitus eft. Vndefequitur,vfuram ne-
quaquam excufandam effc. Eft enim viura lucrum
lupra fortcm cuiuflibct rei cxaftQ propter officium
mutuationis.Hinc rc&e Ambrofius cum inquit -V- De.nvc[j"
fura eftefca>v[ura veftis eft , quodcunqueforti accejfc-
rit vfitra eft^uod velis et nomen tmponas^vfura eft. Nec
dc vfura illa diflindio contralegem naturx &ver-
bum Dci recipicndaeft. Suntenim qui vfuram ita
diuidunr,vt alia fit prxgrauas proximum, alia com-
modans non prxgrauans,ideoquclicita.Et hanc di-
uifioncm putant cofirmari Hcbraico vocabulo,quo
vfura appellatur iV*/?c,quod a mordendo dicitur.
Vcrum quia hxcdiftinctio plane Gramraatica eft»
primura refpondco,vfuram non folum vocari Nc-
fec,Hcbraris a moi dcndo,(c d'd%farbith bTarbith ab
augmcnto fiue incrcmento.Lcuitici 2.5.36^. Non da-
bis cibum tuum M*rbtth,\d eft , ad vfuram. Item:
ne accipics ab co T^fec ScTarhith.id eft,vfura & in -
crcmentum. Nam pofleriori vocc fignificat quid
pcr priore intclligar. Nimirum quodlibet augmcn-
tumfcu incrcmcntum,quod cxccdit fortcm. Dein-
de dico prohibitioncs vfurx elTe gcneralcs,quare i-
fta diflinctio yt parum firma eft:ita minimecxcufat
confcicntiam vfurarij.

Longe «gitur redius fcntit Ariftotcles , qui dicit,
Vfuram ejjc cot.tr anaturam. Dcindc cum plus rCcipi-
tur quam datur , violatur proportio Arithmetica,
qux in rcrum commutationibus perpctuo adhibc-
da cft.Ezcch.cap.i8.8.aperte dicic-.Vir fi non ad vfu-
ram dcderit,& amplius non acceperit,hic iuftus eft»
& vitam viuet.Vnde ex contrario fcquitur,minimc
iuftum efle qui vfuram cxcrceat.

Sed vafri homines multa quxrunt fubterfugia,& v,rurl,J
fc benefaccreproximo,dando illi pccuniam advfu- JJJfugi*
ram gloriantur^c ita vfuiarium contrac^umUmpu- rcru"11'
dcntcr virtutis nomine induunt,& intcr operacha- tur'
ritatis numerant.Sxpc(inquiunt)pauperaliquisred-
ditur ditior ex pccunia pro qua vfuram foluit. At
Deusnon fallitur Sophiftica , non rccipit maligna
fjbtcrfugia. Qiiarc fi lcgem Dei & charitatiscon-
temnis,prorfus circa fidcm naufragiu fecifti. Qua-
propter aduerfus omniaargumenta corum, qui pa-
trocinanturhuicimpiocontradui vfurario, hac re-
gulam opponito: De v/ur/t non ex commodo eimy (jui
mutuum acctpttyftd ex lege Deiyex iurenaturt & affetlft
vfurartjiudtcandum eft. Lex Dci vitx rcgula cflc dc-
bet, qui animum vfurarij furcm docet, & vacuum
«.haritatis proximi oftendit.Non igitur humanaex-
cufatio hic valet. Nam de peccatis iudicandum eft
iuxta verbumDei.Quis quxfo per humanam ratio-
ncm iudicaflet vfumfruc^us prohibitiadeo enorme
pcccatura fuilfc,nift tantacalamitas inhumano ge-
ncre fuiflctconfccuta?Quocirca difcamus pcccatum
cfte quicquid Deus prohibet,vtut videatur homini-
bus excufabile,quamcunque obcaufam. Ac firma
mentc teneamus di&u Dauidis Pfalm.i^.i.Domine
quishabitabit in tabernaculo tuo,fc quis requiefcet
in monte fanfto tuo? Hinc intcr alia rcfpondet in
huc modu: Qui pecuniam fua non dcdit ad yfuram»
vndc apertc cxcluditur de tabernaculo Domini
quifquis pccuniam fuam dat ad vfuram. ^

Scd quid de eo dicendu, qui vfuram foluit? Ad vej^
hancquxflionem Philippus refpondct inhuc mo-roiixif.
du:Qui foluit vfuras non pcccat,non enimaliosaf-
ficit iniuria. Quod fane intelligendu cfle iudico de

iisi

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4fo • OE C O N

nsquiinopia coa&i accipiunt mutiuim ab vfurariis
»«n acccpturi nifi accedcret pictum de vfura. De
diuinbns vcro,qui vt plures diuitias cumulcnt , ac-
cipiuntab vfuratiis mutuum cum pacto folutndi
v^tMs,iutelligcndum non puto. Hos cnim duplici-
ter peccare ftatuo.i. Quia mediocntate prxfcnti no
•unt contenti.2.cjuod fuo exemplo praecer neceffica
tcIT1 confirmant vfurariorum maliciam,vnde mygis
crcfcic confuetudo dandi ad vfuram.

TESTIMONIA D E
contrattn*

t ^Matth.y.n.Omnia quarcunque volueritis vt fa-
cJant vobis homincs,fic & vosiuis f;cite. 2. Exod.
2o-i5.Nefurtum faeics.^.Roman.ij.B.Nemni quic-
quani dcbcatis,nifi vt inuicem diligatis. Non igitur
vuh,vt alius alium defraudctin contraCiibus.^.Lc-
uit.i9.i8.Dilig?proximum tuum ficut teipfum.5.6.
*• rhetTd.^.^.Ne quis fupcrgrediatur,neque fupcr
ueniat in ncgocio fratrcm fuum , cjuoniam vind^-x
eft Dominus de iis omntbis, 6,Lci\'n,ij.$7' Pccu
"iam tuam non dabisad vfuram. 7.Deut.25.io.No
fceucrabcris fratri tuo.

Capvt VII.

OECONOMI A.

OEcon omi a piopriecftprtua^domusgn
bcrnatio feu adminiltratio,de q.ia pulchcrrt-
me & fapienttffime Xcnophon in fuo Oeconcimi-
Sinh co «Jiilcrit , &fci cntiam tfledefinu adminiilranrla;
,4ti°* ^ ^'gcnda? domus.Dicitur autem ceconomia <s$£p
^' ww^^^^hac eft,a domus g -beritatione fiuc
^dinimttratione.Hf cipfutn Deum autorem habet,
^«us au. eam in Paradifoinftttuit,acpofteaquarto prar
lJ*C0;.. "Pto ^uniuit.Harc prima Ecclcfia fuit,< x hac pro -
^6, de.untpcrfonx quibus Ecclefiaru & politiarum ad
mmiftrationes committuntur. Q^are deccftanda;
junt ifts prophana? voces:Domeftica cura eft diabo
'ca cura. Huiufmodi voccs iactant impij homines,
°rdinationis diuinat holtes. Verum contra has bla
JPne,nias opponendum efl verbum Dei,quod tcfta-
^ur Deuni Oeconomiarum autorem eflc : & fimul
lnuocandus eft Deus,vt fux ordinationi affir,ea\n
SUc tueatur, ne a Diabolo turbetur » qui famdiis
potiffimum infidiatur. Scit enim , ibi prima pictati^
honelratis fcmina iacicnda efle,qua; fuffoiarc co
"atur. Qn^euiadmodum in priina fannlia Adjmi &
Eua: fccit,& hodie non dclinit in mulcis farniliis 1-
aem facere.

^orroceconomiaquaiitribLJS iugis conftat. V -
"^continctfcruoscV dominos:^/ffr«w eftconiu-
g.i&m 'ntcr virum &vxorcm:T*rrw» conftat p arcn
ibuscx' libcris, icain oeconomia funt fcx dtucrfa?
P^rfonarjcjuarc fingulis fuum peculiai e cft ofricium,
au totius ceconomia* autoritatem & ftatum confcr-
Janduro faciens,propter hunc finem, vt ccconomia
u veluti fchola qusdam , in qua de Dco & bonis
^ us P"mu inftituantur hommcs, & vt (ini quod-
j»*ro templum Dci , in quo Deus agnofc3tar & cc-
c°rctur,quo omnesfuos conatus vnanimitcr refcr-
fcdebentillatriahominumiuga,qua» in cccono-
^elTedixi^equibus nunc ordine dicendum.

Capvt vui.
^OMINIVM E T SERVITVS.

DIst inctiones fuperiorum & infe-
riorum gaduu incer hotninei fupra in qtar -

o m r a; 490

j to pnrcepto,atque in primohuiusclaffis capite fc-
cundo,oltenfa? funt.Htc igitur untummodo dc of-
ficiis dominorum& fcrnorum crga fc inuiccm ( na
in vnum ceconomia? iugum confiituunt ) dican),id-
quc breuiffimc.Qiji autcm fijkpracJiti (unt Domi-
ni & ferui,tis noo dlfficile cft in praftandis ofticiis
dbiinuicem W/'cra, b.oceft , ius analogum rcd.dere»
Et quanquam reCte dicit Cyprianus, candi m na-
fcendi lortcm , conditioncu» vnam raoricndi, ccr-
porum materiam coiifimiltm, animarum rationem
communcm^quali iurc & pari hgc vcl vinire ho-
mincs in hunc mundum , vcl de hoc mundo pi>fica
difcederc:tamcn ncccifanum efl,pr^ptcr conferua-
ticncm famiharum,vt alij pra:finr,& ilij cbtcmpc-
rejBC, Ncc quicquam cxcogitari potcll aJuf^tai tri
irius * vndc rcc^te Oe<m , crfi non in loco op.,d So-
phoclcm;7ir curafxtciiiiK t&tiufyv K9-y.ir,\\oc cft,linc in^-
^ctio c/Tc 1 iruiium maijs elt malum. t.t quia intcr
Chriftiaiios, vt intcr Philemonem & Onclimun^
Jomin3nui & feruicndi conditioncs (uni pci Euan-
gelidm licit«e,cxocrandifuntAnabaptifti',c\ Libcr-
tmi noui,qui wtcfylw in mundum inutherc conan-
Jur,contra apercuui vcrbum Dci, quod conct dit &
^pprobac graduum diftindioncs ibtcr hondnes.Di
cain igitur breuiter(v promifi^ qua,-dam dc mutuis
dominorum & fcruorum ofiuiis.

PaulusEphcf.cT.^.VtilemtraCtandifcruos rcgu- Domino»
hmpia? cribit, cuminquit: Et vos domini cadcm liofiiu^
fuciteillis (ideltfcRiis) remittcntcs min.is, (fcu la-
xmtcs iracundiamjfcientcsquod & veilcr ipforum
Dominuscft in ccclis,& pcrfbnarum acccpcio apud,
Deum non eft. Et ad CoIofr.^.i.Dominuqi.ou iu-
lium eft& avqualitatcm fcruis prabctc. H^c Pauil
tcftimoniatria doccnt. i.quod liccat homini Chri-
iliano vti fcruorum operis. Non cnim icbet Pmlus
vt domini abiiciant poteflatem , quam Inbent in
firuos,fcd vteos comitcr& b;nignc tradet.u.quo-
modo Domini Chriftiani dcbcant ciga fuos ftruos
jftt&i cfTe,nimirum , vt eos non contcmnanr, ran-
quam vilia & abiecta mancipia,fcd vt cofer ios 1 )ci
placide cV amanter foucanr.^.vt rcddan, W ^juA fcu
ijftum & sequalitatem.His cnim tribi s eadcni re|
fignificatur, nimirum iusanalogtl aut diftribmiuu.
Ncci;.n.fichabct domini obnoxios f^ruws fibi,q iin
viciffim ipfis aliquid dcb.a:. Vt.n-iusanalcgu valc-
re dcbct mter omnes homincs,ita inter domioos Sc
fcruos valcat ncceflc cft.Seruus laborct fid.. liu r,Do
minusgrato animo rcddita iufta mcrccde lYruum
laboraniem complcctati:r,& foncat in Domino.

Porroferuis hancrcgulamprifciibir. Paulus, E ©SSii
phcf.6.5. Scrui obcdite dominis vcftris cirnalibi s,
cum timore & tremore,in fimplicitate cordis veltri,
tanquam Domino,non ad oculum firuicnrr s, quafi
hominibusplaccntcs,fedtanquam fcrui Clinifi fa-
cicntcs voluntatcm Dci,cum bencuolcnria fei uicn-
tes Domino,& non hominibus. Et ad Coloff.j.i:*
Scruiobcdite pcr omnia dominjs carnalibus , non
ad oculum fcruicntc s.quafi hominibus p'ac6tes, fcd
in fimplicitate cordis timentcs Deum^quodcunque
facitis,cxanimo opcramini ficut Domino.Ex his tc
ftimoniis Pauli colligcquid in Chriftianis fcruis-rc
quirendu fit. i.Rcquit itur in ipiis timor Dci,quem-
admodum in Dominis ipfis,adcoque omnibus ho-
minum ordinibus. n.Simplicitas cordis,qua nequi-
tia^&nftta. fcruiliscontumax rcbcllio,& rtfponfn*
trix audacia cxpdlicur. j. czigitur obcdientta crga
dominos. 4. regula ilitus obcdientia? praftribitiT»
nimirum vt tanquam Chrifto fuis dominis obtcm-
pcrent ferui. Vulc cnim vt in omnibus a&ionibus
fuisad raandatumDci rcfpiciant. Nihil itaquc fa-

x. iij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

49» C L A S S

cicndum iubcntibus dominis, quod pugnatcontra
mandatum fupremi Domiui, qurm omncs vcnera-
ri oportct.^.magnificc ornat fcruoruobcdicntiam,
cum eam Dco pradtari pronunciar. Viliffima crgo
pijfumuli aut fimux fcruitia Dco placcnt , illi^uc
cultus gratus exiftuut.

A t)eo
iniitutu,

C A P V T I X.

C O N I V G 1 VM.

IV o v m alrcrum in ceconomia Comugium , dixi,
in quo rcligionis fchola primtlque Ecclefia a
Domino ordinara fuit,cuius maicftatem ac dignica-
tcm fi (pcclcs , multiplicem fanc inuenies. A Dco
pmc optimo maximo inftituitur , fa'icitur,confir-
matur,bcncdicticncq-, fcecuJatur. A Eilio eiai Do-
mino noitro IefuChriilo miraculo & prxfcntia or
AChrifto riariK A Spiritu Sancto approbatur,honeftum,im~
onncum. mjculatum,purum.quc prxdicatur. Abcodcm Spi-
ritu SancTto imagocopulx admirandx Ftlij Dci &
Ecclclix ftatuitur.Antcpeccttum & contaminatam
vbi c<r- natunm in Paradifo , farrftiflimo loco initium fu-
mir.Excmplis ParriarcharumjProphetarum.Safto.
rum Sacerdotum , rcgum , multorumquc piorum
commcndarur:lcgibusdiuinis achumanis omnium
gcntiumapprobatur.Hucacifedunt Finis tk EffetltUt
... L . va&c Ctusprecium fummu x(limatur,vt funt ,pro-
nis&ctfc crcarc iobo!cm,vitarc impurosconcubitus,h.ibcrc
Aus- muttift prsfidium & auxiliu : iu hac prima religio-
nis fchota confcn are Ecclefiam,relinquerc(rbi fa-
tis conecdedum efi)Dco loco noftrocuitores.Hinc
Ptatonis.licct Ethnici,grauiflima,pio tamcn homi-
ne digniffima fcntentia in (cxto de legibus: Ad nu-
^f/<tf(inquit Jvtdecet ce/ebtdd.is & hxc exh»rta>itur,a/ -
firentes oponerc filtorum fi/ios rcltnquendo , t. obisyvidelt-
C*tytn dtnino mtnifterio fuccejfuros, naturamajfeaui (ern-
ptternarn.YLt pau 16 poft : Quaproptcr parenttbm vtti/fo
ajjlnibufi/ue reltclis /eorfim e/na/i ad colontamprofiafian-
tuf ,.tc vicilfim /eipfes rejptctentcs habitent, libcros gene-
r.,ndo tt) educando^cj- vttam auam ab ahis acceperunt,a
fe ijaafi ud.is ardcntes alus tradantyDcnm fimper ficun
dum leges colentes.
AJu.cri Hxc Dci actcrnt,Scripturae Sacrx, pioru hominu,
minatio- nc grauilfimorum Philofophorum teftimonia op-
SarJnPl" Ponantur crinin arionibus Papiflaru, qui coniugiu
tanquam rcro prophanani,ac (iarunp ,in quo vniorc
nonliccat (anctifiimis vcrbi miniftris,iudicant : Cu
tamrn in Scriptura dc Zacharia & El zabct coniu-
gib.:s,ftc lcriptum iitLucxi.6. I rant autcm iufti
ambocojam DeOyVerfantcsin omnibus prarcrptis
& iuiiificationib.is Dornini srrcprchenfibilcs.Et ne
cxcipiant Sacerdotrs noui Tcftamcnti,Paulus prae-
cipit cligi ad Epifcopi munus maritum,qui fit vaius
vsoris vir-EtSpiritusSanclus dicii : Honorabile eft
coiugium in omnibus,& torus immaculatus. Qua-
re rclidia Dxmoniorum doclrtna de matrimonij
piohibitionc,Scn'pairx lucem fequamur,fecurcque
contcmnamus onmcs tcncbras,quas Papainuexerat
contra apcrtum vcrbum Dci.

Cxterum vt quale nam fit coniugium intelliga-
turquafdam Scripturx fcntcntiasTriwttw rccitabo,
Deinde certa punda fcu mcmbra in coniugio fpc-
dand3 cx addudis tctlimoniis colligam.

Gcncf.2.20.Adx cum non inucnicbatur adiutor
Dc coio- coramco.immifit Dcus foporcm in Adam. Cumq-,
gioScn- 0bdormiuiiTet,tuiit vnam dc coftiscius & rcpleuit
ftimonii. carncm pro ca, & adduxir cam ad Adam, dixitque
Adam hac vicc,os dc oflibus mcis , & caro de carnc
mea.Hxc vocabitur ]fcha,quoniam dc virofumpta
cft. Quatnobrein rchnquct homo patrc 5c matrcm

1 S I I II. 49A

"•ja,& adhxrcbit vxqii lux,8c crunt duo in carncm
vnam.

Ad Fphcf.^.za. Vxorcs propriis maritis fubditx
eftote.ragquam Domino,quia vir cft caput mube-
ris, qucmadmodum & Chnftus caput Ecclcfix , 8c
ipfc clt faluator corporis, fcd quernadmodum Ec-
clefia fubiicitur Chrifto,fic & vxorespropriis mari-
ns in omnibus.Maritt diligite vxorcs proprias, tan-
quam& Chiiflusdilex t Ecclcfia.Et paulo pofl: Sic
d( bent mariti ddigerc proprias vxorcs,tanc]i apro-
pria corpora.Q^ii diligit vxore fua,fcipfum diligit»

AdColoil.5.18. Vxoresfubditxcftotc propriis
maritis,qucmadmodum decctin Domino. Mariti
diligite vxorcsA nc fitis amari crga ipfas.

i.Perr.^.i.Mulicrcs fubditx fint virisfuis , vt ctfi
qui non crcdunt verbo pcr vxorum coucrlanoncm
linc vcrbo lucrifiantjconfulcrantcscu timorc con-
(unftam callam conuerfationem veflram. Et paulo
poft:Subiectx propriis viris ficut Sara obedicbat A-
brahx:Dominum eumvocans, cuiuseftis filix, bc-
ncfacienrcs & non pertimcfccntcs vllam pcrturba-
cionem.Viri (imiliter cohabitautcs fecundum fcien
tiam,quafi infirmiori vafculo mulitbri imperticn-
tcs honorcm,tanquam & cohxredibus gratix vitx^
vt non impcdi3nt\ir orationes veftr^.

i.Corinth.7.2.Proptexfcortarioncm vnufquifqi
propriam vxorcm lubeat , & vnaquxque propriuni
maritum habcat.Vxori marirus dcbita bcncuolcn-
tiam reddar,(imilitcrautem 8c vxor marito. Vxor
proprij corporis potcftatcm no habet, fcd maritus:
fimHtterautem oV maritus proprij corporis non ha-
bct potcftatem,fcd vxor.

Ex his Scriprurx tcftimoniis quinque colliffamus, duS io^
Tnmum quid fit coniugium eiufquc fincs, quamque
arcta fir copula. Detnde tntct quas pcrfonas coniu- £ lU
gtum licitum lit.T emo,quifnam fit ordo potcftatis
& fubie&ionis inter coniugcs^^ir/^qualifnam af-
fcdus mutuus coniugu ciTe dcbcat^o^ewojqucSd-
nam fit ius analogu in coniugibus. His cnim quin-
que rite perpenfis & cognitis, quid de marrimonio
pic fit fcnticndum apparebit,

Quantum ad primum itaquc attinet,Mofis tefti-
monium cuidcntcr docct,non folum quid fit matri-
monium,verumctiam qua fitarifta copulacoiugalis.
CumiraqucdicitMofes:Dixit Deus,n6 eftbonum
homini cifcfolum, faciamusei adiutorium fimi-
lefib:, matrimoniumeffcordinationem Dei,iuxta
quam aptx perfonx copulentur in mutuum adiuto- '
rium,aperte indicat. Eft itaque Vnus finis coniugij Tr^ei
mutuumadiutorium.Dcindecuadditur:Erut duo n
mcarne vnatn,in matrimoniu tantu dux pcrfonx,
mafculus vnus & focmina vna admittuntur : vt finc
in carnc vna,id eft,indiiTolubilitcr copulata*,no fc-
cusatquefub(tanti3 fcu reipfaciTent vnacaro. Prx-
tcrca dum additur:Crefcite & multiplicaminijFi»**
ficundus & proprius matrimonij exprimitur,qui eft»
crefccre & multiplicari,quod fit,du liberi procrean-
tur&educatur. Huic fini Paulus adhucTfWttwad-
ditiPropter fornicationf? (fcilicet vitanda)vnufquif-
que fua vxorem habeat.Ex his non erit difficile dc-
finitioncm matrimonij colligerein hunc modum» ^

JMatrtmomumhu coniugiueft ordinatio diuitiai c«^.{^
in qua legitime copulatur vinculo indiflolubili dux
pcrfonx,mafculus $c fcemina,vt fint fibi inuice ad^
iutorio,procreenr,educcnt acinftituatlibcros >uXt*
voluntatc Dei , prxtcrea etia vt fugiant fcortatione
Korane" prohibita Vcncre. Hxc definitio colleft»
cx Mofe,c6tinet omncs caufas matrimonij,efficieri-
tera,materialem,formalcm & finales:deinde indi«c
quam ar^tumfit vinculu,nimuu Indiffolubile, cum
^ dicitur

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

49*

diotu tEruntdt»

CONIVGIV M

i in carnem vnam.Neque ramc cx

his fequitur,nullum diuortium erfc licitum.Na cum
dicjtur indilf jlubile vinculum , ofttnditur quahf-
fli iit res copula coniugalis cx ordinatiouc Dci , ni-
rnirum quod ncnio volens hoc vinculum refcindc-
diuor rcdcbeat. Diuorttum itaque voliuarium prohibctur,
<}uod cum prima ordinationeconiugij pfgnat^ &
imprcb.tura Chrtfto,Mau5^& 19~7.Mjrci10.11.
ltem:a Pa jlo i.Cor.j.u.Cum Dominus ait Quos
Deu$ coniunxi'>homo non fcparct:prohibct marii-
fefte voluntarium diuoitium,quod fit linccaufa iu-
ftaiac finc lcgitimo iudicio,quod viccDci excrcctur
ab ordinatis iudicibus. Vcrum dc inuoluntario di -
uortio longe fc alitcr rcs habct. Dicitur autcm In-
uoluntariii diuortium,cumaltcrconiugum altcrum
dcfcrere cogitur,ob ncfandum & facrilegum adul-
tcrium.quocopulaconiugalis corrumpitur,ac fidcs
Riarrimonij pcrfide violatur.Talc diuortiumChri-
ftus n6 i mprobat,imo difcrtis vcrbis admittit,Mar.
'9-7-Vbi fic inquit:Dico vobis quicunquc dimifcrit
Vxorera fuam,nili ob fornicationcm , & aliam du-
xcrir.mcechatur. Ha-c verba Chnfti vnarw iufta re-
pudij caufam,nepc fornicatione dilcrtc cxprimunt.
Qui dimifcrit(inquit)vxorcin fuam, & aiiam duxe-
ric,mcechatur,fcd cxccpta fornicationis caufa.Ergo
vbi aduirerium irucrucnit,licct contaminatam pcr-
fonam rcpudiarc,licet quoque alium focium aut fo-
ciamqusrcrc finefcckrc , alioqui cxccptio hic rru-
ftra a domino adiefta elfct. Quarrunt Pharifaei , an
licear ob quamuis caufam iuxta reccptam coru co
fuctudincm uimittcre vxorem.Quod negn Domi-
Buj,ac vnam folam exceptionem,nimirum fornica-
tioncoi ftatuit.Haec Lxccptio,vt lier Scriptura,fub-
audiendaefl,Marci 10.11.& Lucac 16.18.Vbi candem
qua?ftioncm rra&ant Euangeliftar.Nequc enim fie-
r> potcft,vt ChritK-s aetcrna Dci fapientia fecu pu-
gnet:quod profecco faccret,fi fpccicm quam in vnc
loco excipcrct a gcncrc,in aliis in gcnus indudcrct,
quod fieri nequaqua poteft finc cotradictionis im-
pHcatione. lux;.a c.mdcm Chrifti rcgulam, dictum
Pauli,i.Cor.7.n.intclligendum cft:Loquitur enim
Paulus de voluntariis ac vfuatis vulgo diuortiis^quc,
tubat ob quamlibct orfenfam.N-im li in gcncrc lo
queretur Paulus,(ine omni cxccptionc,p< gnaret cu
regulaChrifti,quod fentirc dc fjnctifluno Apoito
lo lmpiu cft.Ex hifce itaqucclai c conuincitur,quod
& licitum fit diuortium proptcr adultcriii , & licear
tepudianti impiam pcrfonam aliud coniugium am-
ple&i.Quod autaliqui dicut, argumemu hoc cflea
cotrario fcnfu,qnoil no in quauis niatcria valct, fal-
f«m eft,quia hic difertc (xprimirur cxccptio,
^P^VjTapwTcVAoppyOTpKtaf , no cb fornicationc,exCc
pta tornicationis caufa. Quarevcrbis Domini, piis
ln Ecclefia do&oribus, Hierony-mo , Ambrofio &
ahis multis , & fan&oruua excmplis potius acquic-
fccndum,quam decrctis impuris Pontificum.

Cjetcrum hic magis adhuc ardua oritur quxftio
<lc rcaperfona,anilliliccatconiugium nouu qua?-
rerc pQft diuortium , fublata onani reconciliatio
nisfpe? Scdquacftiohxcfoluiturcx d (5lo Chrifti.
Mar.5.32.Vbi fic dixit Dominus^Omnis cnim qui di
mifeiit vxorem fuam,cxcepta fornicationc, facitca
^oechari^ck qui dimiifam duxerir, adultcriu comit-
^it.Hoc dictumChrilti etfi vniucrfaliccr fonar,tamc
cxceptionem exprcftam habct.Q iare fic rcfoluenda
cft fententia.Omnis qui dimifcric vxorcm fuam/a-
cit eam moechari,& qui dimifTam duxcrir,adultcriu
committit,fcd cxccpta fornicationis caufa,hanc cx-
ceptionem ad vtrunque membrum pertincrc no cft
^ubium. Quapropter fi caufa fornicationisa gcne
taH dicto cxcludcda cft,fcquitur profcdo fornica-

494

f tionis caufa rcpudiaram K bn rrcechari , fi lircri mT
pfcnr,ncc illum^ui rcpudiatam di.xcrir , ndulrciiu
commictcrc.Venim \nc prudcnfe hoftrse Ecclrfia-,
cxcmplo Saxonicarum LccU fian;m,cV aiMrum,q.^
vcramEuagclijdodriiiumcumiiiis an^plcdunrnr,
occurrcrcfcandalis conanrur-dum extc rn* difcipli^
nafgratiapcrmittendum negant, vtin cadtm pro-
uincia(curcgione,inquacnmcn toniit.ilTum cfti
rcapcrfona nouum matrimcnium incnr.Nam fi het
oifciplina non adhibcrctur,mcgna- & hon cnda? W
conomiarum vaftationcs piocuidubio fbcWetZ cf-
ftnt. Mahgnarcnimnaturx fiudio fe contamina-
rct.vt Hoc modo libc rari pofsct ui)iarrimohio,quocl
hfei mclellius ac durius tftc vidcretur.Quapropter
fcuera di/cip ina h;c ncceifjria cfiiqua nprimantur
homincs impudici,nc ordinationc Dci facnlcpc vio
lent,magno cum Ecdcf.fcBndalo,* •Deconomiaum
ruina.

P^f ocumDominusdicitexrh caufam fornita1
nonis,cau(am diuortij veram .ffignat, tjue fifcftafc3
tiam matnmonij eucrtir,qualis eft forhicai*b,*ut t-
Uarhuichmil«r,yt<oa&TO fcu dtfcrri,, tqumim illi
uonfuiftcconiugiumoftehditurjiacfurilcge rU-
pturo coii gij fa*dus declaraur.(>-arc in hr^fcaiibui
prudetcs ludiccs qua?redi funr,qui conlcictii^ rcctc
tofulcre norunt.Sed dc hac re vidc cx^n-c Philippi.

Haclcnusdc primo parcitionis membro UJ^tlilTi
eft.Nonc ihtcr quas pcrfonas coniugium licitum fit
explicabitur. Quod vt difiinaius fiat/res quarflio-
ncs cxcutienda? funr.7V#»M,fit ne licitum matrimo- »• lnfct
niumin omnibus hominum ordinibus & liatibiis. J""^".'
Altera^x cognntionisfcu confargi:init^tisgradus inR*» cft
Qnt proiiibiti. Tertia , quibus afhnibus conti ahcrt- llcUU
inter fc matrimonium Iiccat. Qu-mtum autem ad
piimam quseftioncm attinct,num licitum fit matri-
monium in omnibus flatibus hominum ordini- . . *
bus^Papanegat^SpirirusSandus aiu Pr.pa ijiiidc n.a [ujifitito
trimonium Sacramc?i titulo omn, fed cnm tjuaft'^ J:lbli,i
turan licest faccrdotibus,Monachis & moni-lit uv
contrahcrc matVirnoniumjtariquam oolitns fi i,*n-
tcrcarnisopcra numcrat inatrimoniuili:&' in peiFe"-
ctionis Clnilliaha- operibus ponit fuflm in purtrA
ccclibatum.Ad qua fua fcntcntiam ftaljiHedam im-
pndcntcr ab ititur fuo more vcibo Dci. Scd qi ia a-
pcrtus hofiis eO Euagclij Chrifli P^pa, ipfiusai-rO-
ritas cu omnibus ij>fiira legibus mcruo cit cotcn^n-
da.Picrerca cilfcn cti-i Spiritu.^ S.Thcti,pronunci.m-
tis prohibitionc matrimonij docftrinam cfic Dr^mc-
nioru,& clare enunciahtis,marrimoniii in btombtti
honorabilc clTc ordinationc Dci, &• plUritra txepU
Sah<5torum Parriarcharnm, Prophetaiu & Apoi:o-
Ioru,&' caftiffimoru Epifcoporu in ptimitii a Lccl -
fij,cx diamcrro cuimputo iflo Papar dogmarc pu-
gnant , no iudico opus elTe longiorc cut\ tarionc in
readeo perfpicm.Ar fi quisV otu intcrucnitfe dicat,
quo quod libcrum ctat riatun,factu ( ft no libci um:
dico votu tcmerariu & impiil r.o obligirc , p),J qufi
i< q»ti Aultc vonit,rcctius vcrboDci edctftus cft.Scd
dc hac quarO. fupraca.rj.i.daffis. Altcra quc*;io
de gradib. c6fanguinitatis , plus habet difficui^atis. l Dc gra
Sut.n.qui intcr cas pcrfonas bcs,c6rradus matrimo
nij cfle licitos docet , quc no nomina-im prohibe
tur,Lcuit.l8.Sut rurfusqili propter propofitionc v-
niucrfalc in Mofe exprclsa,ii6 tjnruih cas p^ rfonas
prohibitas putat,qni(vt dicut) rcccfentur excpli gra
cia,vcructiam multo plurcs,vt qyx a lufperiiit &.Ca
noniftiirccitatut,vfq; ad^.gradu inclulfuc.Scd pci-
fonas enumeratas iq Mofi ordine rccitaboJ.paier.
2. mater. ^.noucrca. 4. Soror gcrmana. 5. priui Co.i,f>n^
gna. fi.neptisfeu filiah)ij.7i amita foror patris; B.

p. iii;.

tans.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuesl LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

495 6 L A S S I

Matcrtcra foror matris. Hic primus & fecudus gra -
di<s conf.mguinitatis prolnbentur, etti non vniucr
fali'er.Qtg priorcm fcntcntiam tucotur,rnatrimo-
nium c xtr » hos gradus cnumcratos confanguinita
tis conti actum probant,& non difloluendum pro-
prcr humauaslrgcs doccnt.Qui fecusfcntiunt,mul-
toplurts pt rfonas prohibius legenaturj? volunt,
dcquibusconfulenda?funt leges politica:, quasiu-
dicd in lncpanereligiofc fcruandas tfle,& peccarc
Iffines C°S ^atlIO,cTJi nas violant> nifi djfpcnfa ion<
fupcrions magillratus txcufan poffint. Porroper-
fona^ rationeaffinitans prohibiix,har funt. 1. vxor
pmui.2.nurus feu fihj vxor. 3-vxor fram*. 4.priui-
gna. 5.f:lius priuigni vcl priu'gr.a?. 6\foror vxoris.
Plura dc graihbus confinguimtatis & affinitatis pc
tantur cx fcriprislurifconfultorum & libe;lo Phi-
lippi,& tabulisGcorgij Maioris.F.eo tantuCatalo-
guperConaru brcuitei -mMofe prohibitaru inftitui.
lam qualifnam fit Ordo intcr toiuges vidcamus,
j.Ordopo qui qujicm tx prirna coiugij inftitutione antc pec-
fubicfti^ caruua»^ deindc poftlapfum ex mandato Dci in-
nis intct rdligi poteil , nimtium quod vxor marito firfubic-
•6iu-ct. cc;<j^,^ f fubieftio nequaquam tyranica cfTe dc-
bcr,ucque quilis dominorum eft in fcruos. None-
DHP vxor h.ibcnda cft tanquam mancipium aut fer~
ua,(l d unquam confoi s vitre omniumque bonoru.
"Vocabulum coniugis quoda coniugincio deductu
clt,tam vir.nn quam mulierem comprchrndit,vnde
c«>r,fortium , coniugium intt-lliqitur. Abrahamex
IlaJC (ua cum vxonb js conhlia communitarunt. I-
n>o ipfe Abraham vcibo Domini iubctir audire
f:am vxorcm.llcx Ar;axerxes,Heftcr, quain capti-
uarrt ftrwair. duxit , littris pubhcis conforrem regni
fuj voc-it,idquchaud immei i 6-Ncque enim coniu-
gium vxnrcmancillam aut fcr.".aciVe patitur, quod
lancprimum marrimonium claniis ottendit.Eua fi-
quidem non de Adae capitc, ncq; de pedibis eft fj-
Ct »,vcrum ex cofh,cx quo fignificatur, \y. od ncquc
domina,ncquc ferua ilii fit c6Jita,fcd focia& con-
fors. Liberalisitaquccftfubicctio mulicrum,non
fei uilis , vt quae ch :ritate lcgis potius quaan domi-
nutionis imperio Lbiiciitur muito.

S :quitur quqd quartoloco prcpofui, quahfnam
4Demu «':i't ct4is muruus coniugum effcdebcat. Euripide*
• tfk- clarc iiduSJm hcc ddmwnuubm* ejhji vxor &m*rt-
tm reUe c«*csf<LtV£s*& kfi vnuccm non dijfentt.int. vc-
rumtum demum culcis maiiti & vxoris confuetu -
do erit,ctim eam pietas, virttis,mutua &$tUsm,8l mu
tuus auu>r mollcm & fuiuem redtlit. Fitmiflimum
etemrh ackbquc p.imum confuetudinis vinculum
fuerit inter coni"gcs,fi meres eorumpariter in Dco
vnu iint.cpquiclc facit,vtfc mutuo amet,quia decrt
ueiiit Deoobedirc.Nulla.n.cft virtus firtna,nulla ftj
bi is a'nicitia,nifi a Deo ortu habeat.Virtus intct co
iugcs mutuaoblecfcationemparic , quemadmodum
inquit Androuncha:h*c nome dcciifquc parir,qua
f.ine dum in ltcundis & aducrfis rebus exercetur,
confuetudinem vitae reddit amabiliorem. Mutua
Uttie. :a in omnibus amicitiis adhibenda eft, & ma-
xtme intcr coniugcs , quaquafdam interdum iniu-
rias ferrc ncccfTe clt.Mutuus amor rx pit tatc natus,
virtutc confit m3tus,& nrnrua Zh{*.<!vL auctus, errata
incidenti i conigit,lcnit r mitigat,t'acicquc vt in o-
mnibus duris i acunda fit vita.
Dciure Reftarquod poftreuio loco propofui,dc iure a-
•nalogo nalogo inctrconiugcs. Quod tametfi intcjligi po
teft c x iis^q iae dicfta funt,tamen breuiter attingen-
du videtur.Cum Dominns dicit:Faciamus eiadiu-
torinm {imiie illi , hoc eft, faciamus ^^^^^^^,^^8?
viro a?quali officij iurc rcfpondcat. Vt cnim muiier

Aa conia
Sum,

intct co-

S I 1 I 1. 49*

inre marito officium debct; Ita VicKlitn maritus x?1
o**Hfj}*M nVuVieri rcipondeat otfici.» neceflc eft. Mu-
lier iic viro foblftta libcralitcr : mantus vicitfimca
toueat,acau.abiiitcrtraciet. Muli.r obedientiain
Deo prarfVet in ferendis partus doloribus: vir vicif-
lim affliftam cofoletur,trahatque partem iugicom-
miferando & foutndo.M t-licr ciwwp^-,id elt, cuftos
<iomus,tuxta traditionem Apottoli,5i pudica,faml-
liarem rem conferuet,aug^-at,& recte difpefet : m»*
titus cocra domum defendat,foris agn, l.iborctpro
vocarionisratione, & iuftum victumiuttc conqui-
rar. Breuitcr, m jritus & vxor officiosc le inuicem
obfcrucnt, actibi mutuo debita otficia iuxta ratio-
ncm conditionis vcriufque pra?fttni.Qnod cum ht,
tibiinuicrm rcddunt quod debent,ftu vt Pauluslo-
quitur, -mcocvTtt, quo dicto ius analogum in officiis
prasftandis 1'gnificatur. Vt cum mulitr marito pa-
ret,mafiru$ .irmis dcfendit vxorem.Otficia hat-c dif-
(imilia quidcm funt rcipfa , attamen lure analogo
(ibi mutuo pulchre re(pondent,& funt a?qualia.

C a p v t Jf.
PATRIVM IMPERIVM.

DIxi fupra, OecenomiamtribusquafiiugiSTiian)i#
cohftarc,quorum tcrtium , quod cft parentu hu httm«
&libcrorum , cxplic?ndum reftat. Q^od quia in capi»h
quarto prsecvpto fupra cx parte explicatum eit , hic
brcuiter Pnmntn Sa\$>tur£ fentcntias paucas colli-
gxmiDeinde cx his fentcntiis notatis,officia parcn-
tum & liberorum extruam,vt inde qualcnam fit pa-
trium impcrium apparear. Poftremo de pra*miis 6c
pcenisprJittiii officij & non praEftitiagam.

i.Exod.^o.iz.Sancitur patnum imptrium his ver- ^jSe
bii. Honora pjtrem tuum & matitm tuam,vt tis ^^ja.
iong^..usfupcrtcrram. 2.Daniel.i3.$. De parenti-
bus Sufanna: fcribitur.Parcntcs illius cum eflent iu-
iti,erudicrunt filiim fuam in lege Mofi.3.Ephe.6.4.
Ec vos p.urcs noluc ad iracundiam prouocare libc-
ros vcftros,fed cducate in difciplina & correptione
Domini. .i.Cololfy.zi.Patres nolitcprouocare li'
beros vc ftros,ne&c.

Ex his paucis fcntentiis non eft difficile colligere u
ofricia parentum mutua erga libtros. Trmurn cnim ^1^'1
voce Dei parcntibus traditor autoritas in liberos,
vt ipfi.s praefinr in fatnilia,ac quas recta funt imperct
facienrla. Ex quo fequitur , tiberos iure diuino pa-
rentibus debere cfte morigtros. Secnndo parentum
eft pueros cdacare , quod ctiacium non folu lcx na -
turjc imperat,verumetiamhuncaffcdura educandi
5c tuendi natos.omnibusanimantibus infeuit natu-
ra. T ertto debent parentcs libcraliter fuos liberos
tractarc ac prjdcnttr,vt retincantur in officio. Ec
fummopcrecauendum,ne vcl nimiaindulgetia, vel
nimia auftcritatc natos perdant.^«<trro honcftis iri
moribus & vera pietate erudire liberos pais otficij
parentum prcecipuaeft. ldeo enimliberos genera-
mus(vt reaiffimc Plato fcnfit ) vt Deo cultores pro
nobis(vbi fatis concellerimus) relinquamus. Hoc
pra^cipuum poft pietatcm animi crga Dcu, fancto-
rumpatriarcharum,Rfg'Jm,atque adeo omniuin
piorum ftudium femper extitir. Atque h^cpra^ci-
pua parcntum officia funt erga liberos,quos lurea-
nalogoa?qualiaparentibusrcdderedecet.

Veru quia libcroru officia in quarto pr^ccpto in-
cludu:ur.cudicitut:Honorj paretcs,indc ca colliga.
Honoris igitur vocabulo liberi Prtmit iubctur agno
fcere paret u autoritate & eminentia ordinatione di-
uina effe.Nihil.n.voce Dei honorabile dici pot,niil
ide a Dco jpfcdu fit & ordinatu. Dcmdc rcquiritur

bic

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

497

Wc reuerentia erga parcntes , tanquam erga Dei v\-
Carios & nutricios ciuium Ecdefia: Chrilti.Proindc
maic!>ascjngdam diuin3 in parcntibus animaduer-
teda cft.Tertto loco vcsbu honoris includit in fc o-
Dcdientiacrgaparentes,que; obcdicntia tantifper&
eatenus praeftanda eft,doncc & quatcnus cum obe-
dicrnh,c}uam fuprcmo parenti Dco dcbemus, ftarc
P°tcfl.H ic didtum Domini Lucae 14.i6.Si quis vult
v«niread mc,& non odit patrem fuum & matrem
fuam, &c.non potcrit efTe meus difcipulus.Hic odij
Vocabulam non afTecTum, fed cuentum fcquentcm
odium fignificat,qui cft detre&are imperiu, & non
frccreirnperata contra Dcum. lftud igitur odium
pictatis elt,non crudelitatis.Praeterirc enim,fugere,
ncgligereque omncs dcbemus,quando eos vna cum
Dco colcre ncquimus. At vcco ii vtrumque dcbite
poterit,& Deo & parentibus obedientia cxhibcnda
cft. Neque cnim obcdirc paretibus is rc&e dicitur,
qui quicquid iuflermt faciat , fed tum dcmum pa-
rcn ibnsaliquis obedit,cum fpontefacit, qose ipfi
re&e iufferint.X^rrajhonoris vocabulo Gratitudo
ctiam fignificatur crga paretes,vt ii opus fuerit, cos
frnio confc&os iuuent , foucant, alant, & omnium
ofticiorum genere fubleuent.^««w/^honor pre^ter-
carcquirit fatHKtntJt , qualiberi tolcrant parcntum
errata. Quantumuis cnim paupcrcs & mifcri funt,
preciofi funt nobis habendi, confidcranda cft quae-
daminipfis diuin* maieftatis fimiluudo. Quare
^fi interdum videntur nobis parum honorabiles,
fnaicftas tamcn diuina ( vt antea dixi ) in ipfis confi-
deranda cft.Proindc morofitati,dclitio,& quibulli-
bct parentum vitiis,opponcndum eft nomcn Patris
&Matris. Noncnim tam qualcs parentcs , quam
^uod parentcs habcmus aeftimandum eft. Atque
hscofficialiberorum funt erga parentes , quae ad
duo capita brcuitatis caufa reuocare poifumus , ni-
jnirum ad Affctinm & Effeftum. Wo eos animo pro-
»equimur,hoc cxterna beneficia omnia,quac iis gra-
taeiTe nouimus,praeftamus.Qujirumuis cnim multa
Jn eorum gratiam feccrimus,femper tamcn infcrio-
r* erunt omnia , quam eife dcbcrcnt. Ex hac colla-
l»one officiorum mutuorum parcntum & liberoru,
non eft difficileiudicare , qualcnam fit parenturr.
/^m«w,quaIifquclibcrorum Subtefto. Mttius e-
nim parcntum in libcros,quam dominorum in fer-
nos impcrium eft. Auioritas maior eft parentum in
liberos , quam maritorum in coniuges , & proxime
acccdit imperium patrium ad rcgale imperium.

Iam rcftat quod poftremo loco de prarmiis &
poenis propofui,quae duabus vocibus,ncpe Benedi-
ctionis & MaledicTionis in Scriptura fignantur. Vt
enim parentes,qui liberos fuos voluptatibus indul-
§Crepcrmittunt,diuinitus maledicuntur,vt Eli Sa-
c«rdos : fic qui officia praeflant a Dco impcrata,be-
ncdicTionem reportant.Etvtlong.rua vita promit-
*Kur libcris honorantibus parcntcs : ita maledictio
jrnmorigeris dcnunciatur.Salomo: Oculus qui fub-
**nnat patrem ac raatrem fuam,corui eum effodiet.
Vndetritum proucrbium:

Parct carmfici renuens parere parenti.
Exempla funt malediftionis , Cham,Rubcn,filij
t'i,Abfolon,& alij innuracri.

Capvt XI.

VSVS DIVITIARVM E T
rerum frxfentis viu.

CV m diuus Paulus 1. Corin.7.$i.dicit : Qui v
tuntur hoc raundojfuu tanquarn non vtemes,,

PA T'RI. IMPERIVM. 498

no praecipit Chriftianis abiicere facultates,fed Chn r5 huius
ftiani hominisanimum rebus tcrrcnis non debere nt*'
occupari,nec in illis acquiefccrc docet. Sic cnim vi-
uerenos oportet,quafi fingulis momentis migran-
dum iit exhac vita. Quapropterin omnibus rtbus,
praeientis virae corda crecta eife dcbent ad mcdita-
tionem vitae cceleftis. Atque ha?c regula generalis
efto de vfurerum praefemis vitae. Porr6quiain rc-
bus mundi nihil pcriculofius cifc potcft, quam ma-
gnarerumaffluentia,niiifanc5ta prudcntiaaffit(vere
cnim Plato dixit,diuitias caecas eiTe finc prudetia, &
cafdcm acute ccrnerc vbi prudentiam fcquuntur)
triabrcuiter de diuitiis dicam. Primitm9Qiix ratio- Membia
ncs acquircndarum diuitiarum licita: finc. Ectndi\h*™* <*«
qualiter nos Deus crga diuitias eiTc vclitaffc<ftos. pltls"
Tofiremb. Quis diuitiarum vfus redtus & Jegitimus.

Quantumttaquead leeitimas rariohcsaccttnrcn- I Licitara

d! J- • • • • • -i^i n r'°acqui-

1 aiuitiasattinet,omnium pnmum mchoadum cit rendidmi

a rcgula Chrifti,Mat.6.$3.Queritc primum rcgiium tias*

Dcij&c./riw^igitur cura & praecibua eflc dt bctfa-

lutis animae. n.quia hstc vita opus habet adminicu-

lis, iuxta Dei ordinationem quaeri poiTunt faculta-

tcs,lice'tque iis,quf ad vidum cultnmque necciTaria

funt , quserendis operam dare,idquod nonfolum

fan<5torum cxemplis, verumetia mandato Dci con-

firmatur.qui benedidione promittit pie laboratib.

3. lucrum quod proficifcitur nobis laborantibus ek

bcncdidioneDcijCapiamustanquam ex ruanu Dci,

neqUe malisartibus vtamur,quo facultates aliorum

adnostrahamus', frucftumquc laboris noftri , tan-

quam iuftam merccdcm percipiamus. 4. In con-

traclibus abfint fraudcs & fallaciar, apcrttque&

fimpliciteragamusomnia, ea fidelitatc,qua ipfi ab

aliis vellemus requirere^.Sit labor lcgitimus !tgiti-

ma: vocationis,vt bona confcientia g4oriari poffi-

mus,nos in v llius fraudcm nihil egiiTc.

Partisdiuitiisfingularisarsadhibendaeft,neno 2 Frgadi

bisin fpinas&laqucosconuertantur.Quod nc fiat, uifias vt

Dauidis & Pauli fcquamur cofilia,quorum illc qui- dc-

dcmPTalni.62.ii.ficait: Si aiflucnt diuitiar,noli cor ccat

apponcre.Hic vero i.Tim.6.i7.Diuitibus in fcculo

pr?ccipito,neerTcrantur,neuefpcrent in diuitiaruiri

incertitudine,fcd in Deo viuo.Eft itaq; pracipuumi

nediuitiarum huius fcculi cupiditatc ducamur,ne iis

animumautfiduciam adiiciamus, eas a nobisabdi-

carefimus parati,quoties Deo libucrit. Siue habca-

mus cas , fiue iis careamus ■ tanquam rcs caducas &

ftagilcs afpernemur.atque folam bcncdictionc Dci

omnibusrcbus mundi praefcramus.Abfitfallax fpes

in inccrtisdiuitiis. Abfit fupcrbia & conteiDptus

pauperum. Affit fpes in diuitiarG largitore,affit pius

humilifq;animus. Porro vbi fic animo diues tfTc- 3.vfiisic.

cTus eft aliquis,etfi ei no crit difficile, diuitias rcdc 8«»»"«^

in gloriam Dei,cV proximi vrihtatcra difpenfarc:ta- dlulturu'

men nonihil diccndum eft, vt lcgitimus diuitiarum

vfusconfpiciatur: Quieft quadruplcx. ^Prtmw^st

confcrantur diuitiar ad promouendam rcligionem

& gloriam Dei. Si cnim ipfi nati fumus,vt Dcu glo

rihccmus,profedo huic vfui quicquid habcmus,fcr

uiredtbet. Sccundtu vfus eft,vt eas in quibus viui-

mus,refpublicas iuucmus acornemus noflris facul-

tatibus,idt6que tributa foluenda funt. Tcrttut vfus

cftjvtipfi nos pro conditione noflri ftatushoncfie

a!amus,noftram familiam foueamus, vt domus no-

ftra pro facukatum ratione honefta confeructur,fi-

nefordibus & prodigalitatc. QuartHi & poflrcmus

vfus cft,vt fontcs noftri,iuxta Salomonis confilium

dcriuentur foras,hoc eft,vt liberales fimus erga paul

pcrcs, diuitcs in bonis opcribus , quo multi noftris

^bonis gaudcre poffint,nobifcum Dcopatri Dc*mini

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

499

C L A S S

noftri Icfu Chriftigratiasagentes, qui abundefup-
pcdiu: omnia.

TESTIMONIA DE DIVITIIS.

i.Prouerb.mzS.Qui confidit in diuitiis fuis , cor-
rucr.i.Proutrb.i5.i6.Mcliuseftparura cum timo-
rfl Domini , quamthefauri magni & infatiabilcs.
«. PfaI.62.ii.Si diuitixaffluant.nolicor apponcre.4.
i»i oucrb.5.i6.Fontes tui deriuentur foras,& tu Do-
niimis corum efto.5.i.Timoth.6.i7.Diuitibus hu~
ius iVculi pnrcipe, ne fublirae fapiant, & nefperent
inincertuudinc diuitiarum,fed in Deo viuo.

Capvt XII.

DE SOLICITVDINE,
& Cura licita &l//icit*.

Curapro- V i a nulla maiorpeftis eft veri cultus Dei,
Suh63e-Cl V-iji»am lithnica & prophanaCura & Solicitu-
ucxtit. do : cxiurfus nihil magis optandum, quam vt vnuf-
quifque folicite ambulet coram Deo invocationc
fua, operarprccium eft , vt redeinftituantur pij de
foiicitudinc licita & illicita , nc nimiii vclin dcxtra
partem dcflcctant > omncm curam abiiciendo , vcl
in liniftram ,Erhnicam & prophanam curam am
plcct'- ndo.Quare tencndum, cjuod tnplcx fit cura.
i.Prophana & Ethnica. u.Neceflaria & fancta. m.
Mixta ex illis.Harum quidem extrcmae illicita?, mc-
diavciblkitaeft.
. . Impia fcu Ethnica folicitudo eft ,qux oriturex
dirhdcntia & ignorantia prouidentiae Uei.Harc da-
mnatur Matth.6.vbi Chriftus multis argumentis, a
prouidcntia Dei fumptis,ab ea dehortatur.Hec cu
ra interdum Carnis cura dicitur,cum quia ex carni*
fenfu finefideproficifcitur,tum quiafcopum habu
arnalem,nimirum prarfentis vitae quictcm & tran-
quiliitatem.

t NcceCfa Solicitudo , quam dico neccflariam, piam & fan-
na. <5tam,commendatur fcriptura? tcftimoniis & cxcm-
phs,Rom.i2.8.Qui prasclt,in folicitudine. i.Tim.5.
b.Si quis fuorum & maxiroe domefticorum , curam
non habet,fidcm abncgauit,& eft infideli deterior.
Abriiham,lfaac,iacob,pi<im fuarfamiliaecaram ha
h crunr.Iofcph in /tgypto fcptcm annorum curam
in fc pie lumpfir. Danicl in Babylone,pij reges &
prophcta? in populo Dcinon tantagdfcrunt fine
hac fan&a cura.Paulus 2X0r.11.18. ad Coloif.2.1. 1.
Thelf.2.1. fuam folicitudinem pro Ecclefiafatetur.
Sic r^ges pro fois regnis , patresfamilias pro fua fa-
miiia,miniftri vcrbfpro fuis auditoribus,pre.cepto-
rcs pro fuis difcipulis, breuiter, finguli in fua voca-
tionc finclam quandam folicitudincmhaberepof
funt & dcbenr,modo in impietatis notam incurre-
re nolint. Vcrum ne harc fancca folicitudo contami
nctut: fcicndueft ad eam quinque requiri. Horum
PrimUmt mandatum Dci eft. Mens cnim pia nihil
aggrcdi dcbct finc mandato Dci.Honcfta igitur e-
rit vocatio pia? & fancte cuvx.Dctnde proficifcide-
bet ex fide. Nam fine fide Deo placere nihil poteft.
Terttb , quianili Dominusaedificauerit ciuitatem,
fruftra laborant qui aedificant eam,adhibeda eftin-
uocatio quide,qua auxilium Dci petas,gratiaru ve-
ro actio, qua fuccelfum Dco tribuas,& non tuar pru
dentia? aut iufticia?. Eft enim optimum remedium
aduerfus folicitudinis Ethnicar tcntationcm, preci-
bus ardcntibus ad Dcum confugcre , quod ad Phi
lip.4.6.docemur.^«4r/o tentiat tua cura in g!oriam
Dei principaliter. Quanquam autem tusedomus

IS II II. 500

incolumitas fpc<5Uripoteft,tamen principalis finis
rrit glotia Dei. QHtnto^ fi parum labor nofter votis
refpodeat,fubmittamusnospaternar voluntati Dei»
in vero timore & humilitate , iuxta confilium Pccri
dicentis: Humiliamini fub potcnti manu Dci , vt
vos exaltet in tempore cxaltationis,omncm folici-
cudinem veftram proiicientea in eum,quoniam ipfi
cura eft dc vobis.Et Pfalm^v^-Ia&a fuper Domi-
num curam tuam,& ipfe te cnutrict,& non dabit in
artcrnum fluctuationem iuflo. Debent igitur pij
iuxta verbumChrifti,i.qua?rcrercgnumDei,2.Dci
iufticiam,3.fidc promiffionem curar diuina: ample-
di.Dicit enim, Et ha»comnia adiicicntur vobis.4.
abiicicnda cft profana folicitudo,ftrcnucquc in vo-
cationc laborandum,feruatis circumftantus fanda!
cura?,quas enumeraui.

Mixta cft , qua: partim pia apparct,partim pro- ijjj^.
phana conuincitur, vt , cum curamus quidcm , quac do,
officij noftri funt,id quodDeus ferio a nobis requi-
iit:fed propter innata nobisdubitationem de pro-
uidentia Dei,limites tranfgredimur , ac in officium
Dei facrilegc irrumpimus.Vt,cum paterfamilias re-
ctequidcm & pieinltituit liberos,fuam familiam
curat,(cd niinia trepidatio & anxictas ad impatien -
tiani impcliit,quando voris non refpOndet labor 8>C
cjm noitra. Iadter igitur hanc curam pius in Do-
minum,& ftrenue taciat ofticium,nefinat piamcu-
ram Ethnica di£&dentia confparcari , qub abie-
da Ethnica difricentia & anxictate ,paxnobisin-
terne couftet , ac erga homincs fimus modeiiiores
<t manfuetiores, cum quibus eidem Domino ftr-
uiamus , cxcufiu lugo Mammona» & Ethnica: foli-
citudinis.

Capvt Xllll.

PERFECTIO CHRI-
siiafta.

HV c breuiter commonefe&ionem & do&ri-
nam vtilcm deChriftiana pcrfec"tione adii- iu*.
ciam.Nam huius rci vcra cxplicatio & ftimulos ad-
dit in ftadiopietatis currcnribus,& cofolatur pios,
dum fuas fordcs & imperfedionem agnofcentes,
intuentur bcatam iliam vitam , in quaplcna perfe-
<5tione beati fulgcbunt,ficut fol,in domo patris fui.
Vt autem hanc doctrinam redius intclligamus, o-
mnium primum ftatuendum eft difcrimen inter Difcri^
dupliccm perfcctionem piorum: quaru vnain pr«- Pf^Jfi,
fenti vitacxiftit , altcra eritin futura. Ingensenim
difcrime eftperfectionis Chriftiana: ratione huius
duplicis ftarus.Naloge alia eft perfeclio currcntis,
quam pcrfcdio pcrucnientis. Illa militantis,hacc
rriumphantis eft. Pij itaque in hac vita dicutur per- m haf n
fefti,non ficutperficiendi funt in illa immortalita »»'
te , qua a?quabuntur angelis Dei : fed ficut efle pof-
funt in hac peregrinatione perfedi. Kequc cnim
prjefcntis vita? perfectio ^ftimanda cft cx perfedio-
neiufticiar ( Nemoenim eftqui non peccet)fed ex
imputationc diuina,& cordis rcc5titudine,qualisel-
fc poteft in hac vita. At in futura vita SEftima- ffl fofaf'
bitur ex perfectione iufticia? , vbi erit plena glorifi-
catio fanctorum, plena noticiaDci, abfoluta cor-
dium puritas,& perfeda obcdientia in omni
ternitate.

Porro Defimtionem pcrtc&ionU Chriftiana?,qua- pe p«' J
iis cfte poteft in hac vita.colligam primum. Detnde ^fVit*
partes ciusfubiiciam. T um quareperfedionis no-
men ci tribuatur oftendam.

Chriftus

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Joi PERFECTIO

Chrrftus Matth.io.2i.iuueni, a quo interrogaUfo
cfat de vira ancrna coufequcnda,dicit . Si visperfe
&useiTe,vade vendc tuas poftcffiones, & da paupe-
*ibus,& habcbis thcfaqrum in ccelo,& huc fequcrc
me.Ex his vcrhis Domid folidam definitiope coi-
"gcte non eft difficile-.vbi p^imum hoc ftatucrimus,
quod hoc fucrit,quantum ad fpeciem fafti attinet,
PcrfinaU /Vrfceprw^alioqui^nec Noc,nrcAbrlihafn>
nec pajMdFuiflcntperfccti , qui tamcn pcrfe&i te-
^in/onip Dei dicViuJ)Pfo^icTe gerius 6<$ti nobjs
aefinitionem perfe&'oniscxhibcbit. Quid hic rc-
JJuirit Chriftns ab adolcfcentc?vt cx prarccpto inteV»
*'gat fc impcrfc ftum cflc , vt vendat facuiratcs, det.
pauperibvjs,& fe fequatur. Vendcre autem ficulta
^mandanteChrilio , cft obedicmiam erga Chri-

um antcferre omnibus rebusmundi,& r*;»ratum

CHRIST- 502,
refpccftum ad fuperiorem vitam,cum in tenebris 6V
ignorantij Dei viximus. z.Propter imputationcm. p«n«ien-

Erfienira fordcs multa? adh*rent iandis, tamcn Jia c

Dcus iftas fordcs non imput2t,modo fpiritu ipfius
ducatur. 3. Quia ad perfccftionem illam gloriofani
tcndit.

^niti0
*Jl<onfir

c<f^non folum vcndcrc, fed ctiam pcrdercpropter
Cariftum omnia , fi rcs ita poftulauerit : & fimul
^ CHriftum fcqui , cV proximum bcneuolcntiacom-
S Chl^^i-Nim ha?cChriftusconiungit./Vj?fl/*itaquc 2o
^«dc-w^yfoatfaeftagnita imperfecftione, ex fidc Chrifti'
• °bedientiam erga Dcum prseferrc omnibus rcbus
ro-ttudiiacei totam vitam apjrrobare.Si ita cft igitur,
na^ perfec^io in arTe&u potius , quam in erTrCitu j in
lrnputatione pcrfectionis potius qi a in pcrfcctio-
^ufti^ig.D.cnsauteiii exiua bnnitate talefWium
^fc&loniStitulo ornafjVT mJ^ismrgifqiiead pcr-
^f-tonVm teodamu*. H&c^cfinitiO per locum a
fo^nt^atis ctiam probacijpoteft.Scriptura Abraha-
^mpxonunciat perfectumrquia voci Dci obtem-
P^rauitjdulci patria,parctiDus,arnicis,fortunis pra?-
icntis vitar pofthabitis : Deum vcracem credidit , ci
totarn vitam approbauit.Si.nilitcfantc ipfumNoc,
SU1 mftus & perfcctJS in fcriptura p^dicatur , vo-
cemDei audiuit,impiis mundi conliliis rcnuncia-
u»>parauit aream,& fc rqrum ad normam vcrbi di-
Uln>,conccpta in ipfum ftducia,compofuit. Ex his
confirmatur apernffimc dcfinitio quam propofui.

hanc tradit, quae a mca no cLflei tit-.Perfe-
C"o Chrifliana cftagnirio noflrx infirmiratis,cU fi-
uuciamcdiatoris,&pra!fennaDci in corJib.is no
*nstransform.>ntis nos,vt fiaraus fimiles imaginis
Dci,qua: eft \iy®* a?terni patris.
% PorroPartcs Chriftiana? pe.feaionis fitae funt
|nrec5litu,linemcntis,affvctuum puritate,& morum
integri|ate.^rc7iWtfijBur>^crt rcde fcntire dc Deo
^xtaipfius vcrbum-.T5^;/^ AjfetlHum, agnitione
n°ftra? infirmitatis,fiducia mc li roris, & voro pie-
t;it:s continuandar aritimatnr. Al >rurn Intfgrita* in
P'etatcergaDcum,fancrtimonia vita?,dilca:ionc er-
8a hbmines, fanclia in vocatione cura abfoluitur.
^rcuiter,perftaio Chriftianapofita eft in vcra con
Ucrfionehominisad Dcum, feu pcenitetia falutari.

Hsc vcra conuerfio fiue pcenitentia triplici de
caufapcrfecftionisnominj honoratur. 1. Proptcr

Pono pcrfcdio Chriftiana qualis in futura vita
erit,arftea definita eft,cV (imilitcr in tnbus efi pofi-
tKPrimum in dodrina,feu noti^ia,(eu in n cntisre-
clitudinc.Cum ^encrir,inqnir Apofiolus i.Corinr.
1^.10.71 Tj^ooyjabolebitur tb c.*f/.^etf. Nnnc ccrmmus
fier fpeculum in 2enigm.itc,tunc facie arl r.fcicm.,D> D^
vtdc in aflfi ftuum perfccla puritate : erunt enim pu E^S^L"
riffimicordis purilfimi arfcc5tus,ardcs dilecSrio Dei, tutAvJwu
larticia fpirituSj&c.Pcy/rfwoin tota vita luc< bit ima-
goDci. Kos.inquit PauhiS.fpiritu ex fidc ifpcm 'u-
ticia? cxpedamus, l.Iob.^.i.Cariffimi , fiijj Dci fu-
mus,& nondum apparuit quid erimus.fcimuSjquo-
uia cum apparucnt , (imilcs ei crimus:quoniam vi-
dcbimus cumficutcft , & omnis qui h;<bct hanc
fpem in co,purificatfc,ficutille fanclus eft. Brcui- Quidfe
ter^pcrfeccio fin&orum in beata vita , conformjtas
noftri cum Deo crit,hahitatio Dci in nobis , plcra
rruitio Dciiabfbluta «iilediOjCu.fpestvt 4ohanncs
monet)nos cxcitarc dcbct ad fandimoniam viias in
hoc mundo, vt aliquo modo;iilam expcaatam in^
chocmusperfcaionem iufticia?. Hapc'dcpcr'fedio-
cic Cnnfliana fcirc vtile cft, vnde non folum cxcita-
murad diligentiam in tota vira,vcrumctiam aducr-
fuspeftilentemdo&rinam Monachorum deperfc-
asonearmamur, qui perfcdionem in mcndicitare
ponunt , contra omne vt rbum Dci, ac cxernpla co-
rum,quipcrfcclionisUudemin Ecclefia cunfccu-
ti fanr.

T£STIMONlA D E PER- L
ftttione Chrtftiana.

iJafcobii.4. Cartcrumpaticritia opus prrRaurn
habeat.yt fins pcrfcA, & intcgri , bulftuft in pane
diminc.ti.2.Matth.5.48. Rftote Pcrfedi,ficut cV Pa-
ter vcfter.3.Colofl.«.l9. In ipforjf^)Comp|acuit
omnem plenitudinem irihabirare , & per eum re-
concili.ri omnia in ipfo. ^.^Hilip.j.ii. Non quod
apprehendenm,autiam perfecflus fim, fedfecTor,fi
etiamapprehendara,quatenus «pprchcnfus fum'a
Chrifto Icfu. Fratres , cgo meipfum nondum arbf-

a tcrgo funt obliuifcens, ad ea vcro qi,£ X

rronte funt cnitcnsjuxta pr*f1xum fignum mfe-
quorad palmim fuperna! vocationis V)ri n,r rur;

tror aiTecotum efle , vnura autcm illud aeo.ca qui
dem qu» ^
fronte 1

quoradpalmam iupernar vocationis Dcl per Chri-
ftu Iefum. Quotquot itaq; perfcfti fumus,hoc fcn-
namus. 5.Matth.ip.2i.Si vis pcrfedus ciTe, vade&
vendc qu? po(fidcs,da paupcribus}& Yeni,& fequc-
re me. * '*

r 1 n 1 $.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuesr LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

V I A V IT£

CHRISTIANA ET ORTHODOXA

INSTITVTIO, COMPLECTENS PR^CIPVA

CH&IS TIANJE RELICIONIS CAPITA,

qua: homini ad falucemconfequendam cognicu
neceflaria funttradita
AN

^ClCoLAO HEMMINGIO ex Danica in Latinam
Unguamtranflata ab N D R E S E ? £-
R l N 0 V E L L E I 0.

GENEROSO ET MAGNIFICO

VIRO, S APIENTIA, PIETATE E T VIRTVTH
praeftanti Biornoni Kaaes,Domino de Starupgaard,Stnacori regni Dania? prudentiffimo,
regio in arce Malmogienfi pra:fidi:&: huiusdileccz coniugi,nobiIi,caft2 &: piae Domintf,
Chriftiana: Nicolai FiL

Cratiam & pacem * Deo Patre , fer Dominum noflrum Iefum
Chriftum precatur N/colaV s
Hemmincivs.

Mni v m, qu2runtinrnundo,rerum,nihilnequemclius,necprecio(ius,
1 nequeade6vtilius, quam Deum&: voluncarem ipfiusre&c nofle&hunc
ipfum colereatquevenerari. Quemadmodum enim vniuerfus hic mundus
momcntaneus eit &: cranfibic,ica etiam huius opes,quantumuis fpeciofis ac
magnificis infcribancur citulis,fluxas omncs & caducas elTe, experietia quo-
tidiana demonftrare ac docere nos poflct,nifi occaecari aut fafcino quafi de-
mcntari nos abeo pateremur.
Dcum autem recle noiTe,&: agnicum iuxta voluntatem ipfius in verbo patefa&am rite co-
lerc,iddcmum vcr6 in xternum permanct,&: hominem ab hac mundi inconftantis fluxibili-
tatc,re£ta in vitam &: falutem jcternam perducic.

Itaqucapud Iohanncm inquic Chriftus-.Hxc eft vica arccrna,vr agnofcant tcfolum eflc vc*
rum Deum,& quem mififti , lefum Chnftum. Ec aiibi*Quid prodeft homini fi mundum vni-
uerfum lucrccur,anima: vero fuse detrimentum paciacur?Propcerea re&e iudicac Dauid Pfal.
84-vbi inquic Meliorcft dics vna in acriis cuis , fuper millia.Elcgi abicctus ehe in domo Dei
meumagis quam habicare in cabernaculis impiorum.Quia Sol &: Scurum Dominus Deus,gra-
tiam Sc gloriam dabic Dominus,non priuabit bonis eos qui ambulant in innocentia.

Hifcc verbis confticuit Dauid difcrimen inter cos , qui func cxtra Ecclefiam , &c hos qui in.
Ecdefia Chriftianaexiftcntes , DeieiTenciam ac voluncarem,re&enorunc. Collocac autem
difctimen hoc in rebus quinque maxime memorabilibus,ex quorum anthicefi illuftrius vcrun-
que apparec,videlicet,& quantum fic Deus ac fumma bcaticudo filior um Dei, &: cotra quan-
tafitmiferiaaccalamicas,criam potenciffimoruminhocmundo, qui non func ciucs Eccle*
fix Dci.

Primum bonum & commodum filiorum Dci fcu Ecclefi2e,eft qu6d Detts ipfc inea fic tan^
f^x^vafoliucidipmmy \. enim ex folc hoc afpe&abilieft mundo Iux,calor &: radij , quibus om-
maviuificantur&:foiicncurItaex Deo,quicftfolinuifibilis,eft Eccleiia: fplcndor, idcft clara
Dci noticia,cft calor,hoccft,affetrus fpc,fidc,dile£tione ardenres,&: radij,qui funt mulciplices
oonfolaciones,quibus animafidelis viuificatur,fouctur&: cxhilaratur.

HicSo^vt timentibtis Dcum oritur,itaoegli£cncibus,perniciose viuencibus,& fecuris ocr

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

5^5 DED ICl cT O R I A. 5o6

Cllhc. £auendu£ri icaque fumrnopere,,nepi;'iuaquadam focOrdialegehdi auc aydiendi ver-
Dum Dei? in quo hicSol rehicet,iinahc hunc iolem (ibi obfcurari auc occulcari. Nnm Vt hic
lolafpedabiliSjii vifus fueric xgroco m ibmniis occuicariauc obicurari^periculurrt eft inftarei
Vt a,t Hippocraces, xgroro certihimammortem : Jta li fol nofter Chriftus obicurctur nobis,
abolira vel obfcuratadoctrina , non tcnebrx folum , icd mors anima- Sc condcmnacio xtcrna
cercifuma impendenc.

Porro hinc xftimarelicet miferiam ebrum , quotquothoc Sole feu verbb DeiMeftituun-
*ur' Narh & in tenebrisignorantix palpitanc cxci,&: ignari Dei horrendaanirhorum con-
«ernacione percelluncur , cum Iepcccatumincorumconfcientiisprodic.EcquarrH»isin mul-
tlsconfciencia veluti cauccrio adttfta videftcittsactiexpers eirccorohis ienluspeccaci,exr>ergi-
fcecur camcn aliquando,vel in excremo mof tis agone , &: miftram animam iii dcfpcrationcrri
aa" 'get.Quo nihil aut triftiuS aut acerbius accidere poteft homini,qui pocius fe huquam crea-
Uimac mlucem cditum mallet. fba iis iwjirhq

Secundumbonum feucbmmodumcbririn ,qui Deieflentiam ae voluntatem nbriiht , &
^uic fe morigeros prxftantjeft quod Bem fit ipiis fcutum , quo cinguhtur,defenduntur &: mu-
uiuntur aduerfus regnum tenebrarum. De hoc fcutoJoquiriir DauidPfalmoj. eumait*
J-artabuntur omnes qui fperant in tc j in xcernum cxultabunc, &: habitabis in eis j & gloria-
ouncur inte omiics , qui diligunc nomen cuum. Quoniam cu behedices iufto , Domine , vc
>curo,bonavoluncacetuacoronasnos.ItcmPfal.i8.£cdcdiftimihifcutum fulutis , &: dexterd
tuafuftentat me.

Hocenim modo beneplacitum eft Deb , qu6d noh folum fuos coroha bohx fux VolUh-
tac,S cinjgcre vclit , Vcrumetiampcrpctua benediccione rceliccs cfte. Paulus cum fcnbit E-
phefiis , aftumite fcutum fldei , quo pollicis oinnia iacula rnaligni illius ignita cxtin^ue-
re> hgnificac cum dcmum nos cingi, fidei clypeo , quando- fldem inconcuftam doctrma? *
cum fiducia mifencordix bc bona confcientia retinentcs , miliramus honeftam mi-
"tiam . ,

Hoc fcuco quia carent hoftes Dei , quid quxfo illis poceric efle miferius ? Nudi
euim &:inermes cum func , Diabolo principi renebrarum rcfifterc nequeunc , fcd in cis
plcnumipfe obtinec imperium j & de vno fcelere inaliud prxcipitar , donec eos funditus
perdideric.

Tertiumbonumfcucommodum,quod pij habent ex falutariagnitionc &cimore veri
^eij appellatur a Dauide Gratta. Hxc aurem gratia tft fauor Dei remitreiuis pcccatum
ctodentibus , propter mortem ftlij , & oirnaritis eos veftc mtindiflima , quse eft Chrifti obe-
oientiafeu iufticia, quaita coram DcoiUfti repurancur,acli ipfi legem implcuiiTcnc. At qui
*uutcxtra Ecclchamdiuiusgratiaffalutarisexperces func,& manent fubpeccaco,ira Dei &.'x-
^tnacotidemnatione propterfuam iniquitatem.

Quarcum commodum, quo agnofcences &: cimences Denm fruuncnr, vocatur a Dauidte
Woria. Hxceft adoptionis filiorum Dei adoptio,SpiritusSancliinhabicacio, &: xternx bca-
^tudinis hxredicana poi]eflio ,pcrlefum Chriftum. E diuerfo aurcm , qui Deum non no-
runtjmancipia &: hablcacula func Sachanx,huius Spiritu agicancur ,&: fempicernx ignominix
lcteruancur .

Quintum bonum fcucommodum , quod piis Deus per Pfalmiftam promittit \ his vcrbis
c°utinecur: 'JSjn prtuabtt bcvis eos yqniambuUht in tnnoccmia. Oquanra cftharcpromiilio.
uem enim eft ac Ci dicerec , Innocences , hoc eft , qui Deo cx fide prxftanc obediemiain , a^
undabuntomnibus bonisdonaci jica vt perbecubiis fruancur , &:irr^ternum non timcfbunc
'biab vllo malo. Ec quamuis enim omnes nli j Dei perfecutioncm paciencut in hbt mundo,
tan?en cci'ti func debonis pronufiis,quar fpchiCobcinenc , &: in fucura vira abfque omni im-
Pcuimento poflidcbunc in xterntim. Contravcrb,quinec Deumex vcibo fuono{]c,ncqne
Juxta vbluntatem ipiiuseum timere didicerunt,his nunquam deerunt ignominiac ', dolores &
^amicaccsjfed Diabolo,cui militarUnt,etunt fubiecti ih omhem xterhitatcm .

Hihc iam facile quiuis ihtelligit , veriflimurh efte quod ab inicio propofui i viddicec bm-
uirnqux funcin mundorerum,nihil nequemelius,nec precioiius,nequeadeb vtilius,quam
°i efTcntiam &: voluntatCm redc nofte, &C qubd hxc noticia hauriatur ex vcrbo Dci, in quo
ipfurn &r volunratem fuam patefecit.
a]j rum nequis patiatur fea Diabolo atque huiusmembris feduci, fciendurficft, qucd noii
Iunde ilt quxrendum Verbum Dei,quam ex Molls,Prophecarum,Euangeliftarum acque A-
P toloru u:ripcis,qui teftimonio ornati ibnt Dei omnipotehtis,qui xtei na cft vcritas &: mcn^
lri non poteft,quemadmodum inquit Paulus.

Vcrjirrijobiiciat aliquis3am fentiat falirm fecum in coi defuo,quod multi faciunt^ etishi-

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuesr LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

50; EPIS.TOLA 5°8

il ore noA e«primant,hoc modo.Si certi clTemus,illud verbum reipfa cflc ipiius Dei, fane efTec
rcrum omnium longc prerioiiliimum , fed aducrfatur huic magna cx parte mundus , &: pauci
kmcqui illud amplcctuncur,&: paucifiimi horum,qui iuxta illud viuunc. Imo ctiam plurimi,
qui orc quidem verbum Dci cilc confitentur,vita tamen & moribus,contrariis ipii verbo , dc
quo folcnriiter gloriantur,idcm perncgant? .

Hxc piocul omni dubio illa eft tentatio , quam primis noftris parencibus infpirauit Dia*
bolus,qnactiam cos feduxic,necceiTac hodie indefefto ftudio,hac arce fua veceracoria,quam-
plurimoscircumuenhc ac perdcre.InprimisicaqueneceiTariumeft omnibus Chriftianis , ha-
bere m promptu,de ccrcicudine vcrbi Dci, firmaargumentaacque certas demonltrationes,
qua: in vetcu Sc nouo Teftamentopaflim reperiuntur.

Duo autcm funt in vniucrlum teftimoniorum genera, quibus docr.rina Eccldia? in libris
JPropheocis &: A poftolicis cradita,vcre a Dco ipio protecta acquc inlpirata couincicur.Horum
primum eil ccltunonium cxternum. Alterum vero internum in cordibus lingulorum piorurn.

Externum tcftimonium voco , qnod in fcnfus hominum incurnt,vt vericatiscceleftis fplen-
dorcmadmcntcm tranlmucat.Huiusfex funt partes,quatum iingulje ctfipcr te,adeuinccn-
dam do&iina: Ecclclixccrtitudincm infallibilemfufficcrenc , tamcnopcimo Dcoplacuit tot
modis noftra; infirmicati fuccurrere.

Prima igitur pars extcrni ccftimonij eft pattfaftio diuina^tx quam Deus ipfe, de fua arca-
nafcdcprocedcnsj propria vocc rcuclauitiuam voluncatem dcdo&rina Lcgis &: Euangelij.
Etquamuis Dcus frpius diuerfis tcmporibus fepatefecerir , candcmdoftrinam aliis acquea-
liis vcrbisinculcans,noscamen felec"t;oresquaklam apparitioncs Dei recitabimus.

Principio itacuc Adamo poft lapfum apparuit, &. doftnnam lcgis & Euangclij primus
fua vocc tradidit. Qu6d cnim pcenas inflixit ob concumaciam parcntibus noftris,in perpc-
tuumtcftimonium irarfua: aducrluspeccacores,adLcgem pertinct. Qudd veropromifit fc*
mcn mulicriscontriturum caput fcrpentis,vox£uangelij eft.

Deindcapparuit DcusNohe, &: fa&o ftupendovtramqucdoarinam Lcgis & Euange-
lij confirmauit.Nam cum impccnitentis diluuio pcrdiditXcgis fu&- fcntcntiam executuscft.
AtcumNohecrcdentem verbo fuo,& obedicntcm iiibi fidc, liberac,teftimoniumediditfcrua
tx promiliionis gratiar,qux eft Euangclij.

Poftdiluuium apparuic Dcus Abrahamodccies,eiusfilioIfaacbis,&: nepotilacobo fcptics-
Inquibus apparitionibus non diuerfa,fcdeadcm fcmpcr dodrinadcfemincmuliciis,hoccft>
dc Chrifto lcfu Saluatorc noftrojpropofica cft.

Pofthaxin jEgypto MoiiapparuicDominus,vtramque docTrinam Legis& EuangeliJ
iepetcn5,56 fa&is ftupcndisconfirmans. Ad Lcgcm cnim rcferendaeft uifta pcena& calami-
tas Pharaonis&: eiusfatcllitum.AdEuangeliumvcroliberatioillagloriofapopuli cum Moie
cxdomo fcruitutis ^Egyptiaca. (Jua? fingula figura funt nouiliimi iudicij, in quoDeuscon-
demnabic Diabolum cum omnibus fuis afleclis,&: rccipiet ad fe m asccrna cabernacula quot-
quoc Chrifto viuaSc vcra fidc conftanteradhaTcrunt.

In nouo quoqucTeftamcntcfidem Deusfuum vcrbum fonuitdeccelo,&: proprioorcno-
bis Chr.ftum doctoremcommendauit ,diccns: Hiceft filiusmeusdilccTus,in quomihicom-
p!acui,huncauditc.Acli dicerct,OHm promih fcmen mulieriscontriturum caput ferpentis,
&reparaturum imaginem mcam in hominc , fublatalegis maledictione. Eccc hicadeft, cum
audicc, quibus vica& falus cordieft. In hoccnim mihi complacui,hoc cft,per huncrccon*
ciliacus fummundo,id cft,omnibus iis,quiipfumfidercceperinc.

Has omnesapparicionescum multisaliis ,inquibuscadcmfemper doftrinaeft inculca*
ta , opponatnus ipli Diabolo cv omnibus impiis Sophiftis , Mahomeciftis , incredulis Iudaeis»
prophanifquegentibus,&: propria? denique rationi&fapienti£carnali,afcribentes foii De°
laudcm vcritati*.

Sccunda pars externiTeftimoni; eftvarietas miraculorum , hoc cft , pcculiarium SC cx*
traordinariorum opcrum Dci,qtue a nulla crcatura ficri polTunt.Hax omnia fecit Deus vt no~
ftrx imbccillitatifuccurrcret,vtcum in oculos cxterna harcmiracula incurrcrent,menteft^
tueremus Dci eflfcdoc~trinam,qua? ciufmodi opcribus quafi figillis confirmatur.

Etfi autcm hxcmiraculainnumerafintindeab initio mundi vfque ad tempora Apoft0-
lorum,tamcn vnus cft oranium fcopus &: finis , vt confirmcnt vcritatem
nam Legis &c Euangelij,

In vcteri Tcftamcnto reperiunturmiracula,edica ante diluuium,in diluuio &: poft dil^*
uium. Itcm in ^Egypto <Sc poft exitum cx ^£gypto, atqueindcfcrtoquadragintaannorura
fpacio. Similiter tcmporc lofux , ludicum,Rcgum,captiuit.;tis Babylonica?,&: MacchabaJO-
rum,vfquc ad aduentum Chrifti,qua:omnia obCgnabant candem dodrina f^pius rcpetitam-

5o; DEDICATO RIA. 510

Noui autcm Teftamenti miraculafunt non minus ftupendaa Chrifto facta,dc quibusad
ludios inquic.-Simihinon creditis,crediteopenbusmeis. Inprimishoc conlidcratu dignum
c&> quod Chnftus tertio diercfurrexit a mortuis , & poftea inconfpccTu quingentorum
fratrum viiibilitcr afcenditadccelos, atqueita complcuit primam promiflionem factam A-
damo . *

Hxc omnia,immo vcl vnum horum miraculorum fuffkeret nobis , vc vcrbo Dei credcre-
ttius,fcd lta vifum ruit Dco noftra? infirmitati horum varietacefuccurrcre.

Tercia pars externi tettimonij , eft certiffima prophetiarum comptetio , quar teftacur , per os
fuorum miniftrorum Deum ipfum locutum efle. Habcmus enim lmmotu fidei noflra? funda-
i"nen:um,quando pra?dictionibus de MelTiafeu Chrifto,fa&isa Mofe,Dauidc,Daniele&: ali-
Prophctis,refpondtrevidemushiftoriam Euangclicam.Firmicas fidei , inquic Auguftinus,
in eocitquiaomnia qua? cueniunt in Chrifto , prxdiccafunc : hinc fides noftra concludic
noc modo.

Is folus abfque omni dubio eft verus & vnicus Mcflias & Saluator mundi,in quem folum
congruit,quicquidprxdi&umeftde McfliaaMoic &: omnibusaliis Prophctis Dei.

In folum lefum Maria? filiura congruic quicquid pradiftum cft ae Meflia a Mofe & reli-
quisomnibus Piophecis Dou

tgitur folus Icfus Marix virginis filius,eft folus abfque omni dubio verus &: vnicus Mef-
fias& Saluator mundi.

Supra hoc fundamcntum sdificauerunt Apoftoli Chrifti , Pcrrus & Paulus , fldem gen-
tium,qux nunquam crcditura: crant inChriftum, nifl ipiis demonftrafTenthancprardi&io-
num &c euemuum in Chrifto congruentirjn.Hacde relegatur Act.i7.i.Per.i.

Ad cundcm quoque modum,excant Prophetarum prardiftiones , de Ecclefla? grauifllmis
perfecucionibus,quas excqiu Antichriftum Romanum &c Mahometum , hodierno die expe-
rimur.Hic nos confolcmur &: crigamus aduerfus rcgnu Papje &: furorcs Mahometicos,quan-
do conferimuseuentumcumlongcanteafadis vaciciniis. DePontiflcis Romani & Maho-
nieci Tyrannide pra:dixerunt lercmias &: Daniel , hxc autcm cum euemfle videmus , quid re-
ftatquo minus ftatuamuscucntura qux prxdicTafuntdeaduenturegni Iefu Chrifti , quo vi-
delicet in nouiflimo dieapparebicexcitaturus omncs amortuis , eos quidem quibona fecc-
funt in rcfurrcCtionc vita',qui ver6 mala egerunt,in rcfurredionem Iudicij , qucmadmodum
de hoc vberius nos tota lacra Scriptura paflim docet.

Quatta pars extemi teftimonij eft Mt)fis,Prophetarum,Chrifti, Apoftolorum ac Catho-
licce totius Ecclefia? confenfmindoclrma &cultu. Nam hi omnes vnanimi confenfu , eandem
*-egis&: Euangclijdoctrinam,candernquecoIendi Dcumrationem tenucrunc. Neque hunc
conlcnfum diucrfitas ccrcmonumim, qua? pro racione tcmporum mutata: funt , turbauerunt,
fodem manente vbique vera? &c falucaris dodrina? fundamento. Quod fi diuinitus non fuilTet
infpirata ha?c docfrina,taptus ncmiquam confenfus extitiflec in hifiqc Dei miniftris,quos fuc-
ceiTores horum fequi eadcm docendo &: proponendo, par eft, ld vbi fit,nccefle eft ibidem ve-
*am ciTe Chrifti Ecclefiam, nec vfquam finchocalibi.

Quinta pats externi teftimonij , eft duratio & conferuatio EcclefiA , inde a mundf inicio ad
hoc vfquetcmpus,&:porr6indiem iudicij nouifiimum. Hucfacit illudquod eft A&orum j.
Cum aduetfus Apoftolos Chrifti opprimendos infurgerenr,&: confiliu inirent Scnba? &: Pha-
fifa?i,furrexit legis doctor fenior ille Gamaliel,&: ait : Si cft cx hominibus confilium hoc auc o-
Pus,diffoluctur.Si vcrocx Deo eft,nopoteritisdilToluere,hoc eft,quod ipfeChriftusaflirmat,
quod aduerfus fuam Ecclefiam non praeualebunt porca: inferorum.

Sexta parsexterniteftimonij,eft cruenca multorum martyrumconfepo indevfqueab Abel,
m hunc prafentem diem. Dicunturenim mattyres,quod non folum ore,fed etiam fanguine
njo teftiflcaruntde veritatedocTrinarcccleftis. De Ignatio difcipulo Ioannis mcmoratu di-
gnum refcrtur. Quod cum aliquando minis cogerercum Tyrannus vt abnegarec Chriftum,
refponderit.-quomodo negare eum pofllim,cuius nomen gero cordi meo infcriptum? hoc au-
dito,iuffitTyrannus lgnati( corpus diflecari,&:corexemptumin minutiores particulas diui-
^i;quodcum fieret,inuentu eft nomenlefus in iingulis fciflfuns cordis manifefte defcriptum.

^ilterum tcftimonioru genus,quodocT;rinar Ecclefla? ccrtitudo confirmatur, &internx
ccrtificatio per Spiricum San&um , obfignantem corda hominum crcdentium , de vericate Eu-
angclij,de hoc loquitur Paulus z.Cor.i.Deus cft qui vnxit &C fignauitnos in Chrifto, &: dedic
pignus Spiritus in cordibus noftris.

Hanc certificationem fentiunt pij inprimis in ardenti &: feria Deiinuocacione. Na cum
cx vera fide proficifcuntur prcces,cxperimur in cordibus noftris refponfum Dei, quo certio-
^es reddiinur de diuinis promiflionibus,

y. ij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

5« E PISTOLA

Ha&tjnus enutoeraui brcuitcr teftimonia , quibus ceu fundamencis doctrina? Chriftia-
nx ccitjcucioimn u ta mnitiau .Faxic Dcus,vtha:cin animismultorum efficacicerconfiimen-
tur,vt arnplius no vaciilcnc , fcd abundec in dics magis magifque in omni cognicione&. fenfu.

Hoc Verbum Dc> ita certis ceftimoniis comprobacum,promulgari in cocum orbem rcrra-
rummadauic Deus,&.huius miniftcrio colligitlibi extoto genere humano Ecclellam , quam
perChriftum prxdcftinauit vitae &faluci arternae.Hoc ipfum proindeverbum promouerede*
ccc pios magiftratus,vt pureac. finccrein Ecclefiis &: (cholis tradatur,&:adpofteros trafmicca-
tur.Cuius rci cura cu ad fcfuectarc animaduertifset piiflimi &: (apicntiiTimi principes &Reges
Dania?,inclytam hac Acadcmiam Hafnienfem fundarut,atqueampliffimis infuper ftipcndiis
JocupletaruntjVt in hac erudiantur qui in tradenda pura doctrina Euangelij,pacria: aliquando
i n fer u i re cum fr uct u q u e a n t.

Ego autem vocatus in hanc Acadcmiam,vt ftudia difcentium meis laboribus iuuarem,cum
multa hadtenus Lacine in facrofan&aTheologia,&: viua voce docuiiTem,&: publicis liccrarum
monumcncisconfecraiTcm,placuicnunchocfcriptovernacula lingua edito,ftudia pietatis
promouere in iis,qui Latini fermonis ignari funt. Concraxi in hunc libellum in fcriptis Pro-
pheiicis & Apoftolicis ca omnia,qua> ad falutem confequendam homini Chriftiano cognitu
neceiTaria funt.Et volo hunc ipfum libellum excare loco mcx Confeflionis, de (ingulis arci-
culis Chciftianx rcligionis , quam haclenus annos circiter triginca,in Eccleiia & fchola Haf-
nienli publice propofui.

Quod aucem fub vcftro nomine , Heros gencrofe,edcre hnnc p!acuit,id fa&um eft, vt me
dcclarare memorem plurimorumbeneficiorum,quae mihi pradlita funt a vobis,annis iam con
tinuis viginti vno,inde vfquc ab co tcmpore,quo magnificus ac generofus vir,frater tuus , Ni-
colaus Kaaes,mea? fidci & difciplinae primum commiflus fuit.

Oro Deum,vt proptcr Filium fuum vnigenitum, Dominum noftrum lefum Chriftum , pu-
ritatem verbifui lnhocregno Danixconfcruet ,in fui nominisgloriam& multoru falutcm,
& Spnitu fuo San&o regat conatus eorum,quotquot aut irt Ecclefiaftico,aut policico mune-
re,Euangclium ipfius promocuri funt>vt deftru&oregno Diaboli,a?dificetur in cordibus no-
ftris cemplum Chrifti, Amen. Vos quoque,vc quam diucifiime ex gracia & bonitate Dei , falui
atque incolumcs conferuemini , opto ex toco pedore a Deo per Iefum Chriftum Dominum
noftrum.Haffnia: ipfo dic fefto Martini,anno Domini M. D. LXX.

GENEROSIS ET PRAECLARIS IVVENI-

BVS HENNINGO VALKENDORP, ET
Nicolao Schaue, Dominis & Patronis fuis
plurimum Colcndis falutcm.

^avissima c/t,rjr inprimis ncccffaria fententia , Regij vatis Dauidisy
» Pfa/m. ng.

1 In quo mundam facict Adolcfcentior viam fuam?in cuftodiendo fcrmo-
nestuos.

guo verficulo nonfolumadmonct iuucntntem agnatorum fua atatis errato-
rum.verumetiam infa//ibt/cm normam proponit,ad quam morcs rjr totiusvtt*
confi/ta accommodcntur.

Vtcntm de adultis nihil dicamus , quorum animi, autob perdtte p/erumquc
tranfattxviu recordationcmyperpetuts agitanturcruciatuum tempeftatibus , aut ob infoe/tctum confi-
liorum euentus rjr mitusfrequentibuserrorumcircumaguntur /abyrinthis.quam crebra rjr iufttfunt,
dc corruptaiuuentutis prauitatejn facris literis rjraltbt etiam querelai Conqueriturdc hacipfe Deus>
Cen.S .cum inquit,Figmentumcordis humani malum eft ab adolefcentia fua.

^bhacfe Dauid grautterpremiconqueritur,rjr /iberaripetit>Pfalmo 2j.Deli£ta,inquity luuentu*
tis mea ejr tranfgreffiones meas ne memincrts. Etus meminit Sa/omon Prouerb.22.inqutcns: Stultttia
colligatA eftincordepucriyvtrga correftionis elongarcfacieteamab eo. £t Poetaetbnictfs, lucuhentis
verjicu/is idem exprtmit:

Cereusin

t*3 DEDICATORIA, 514

Ccreus iii vidum flcdi,monicoribus afper,
Vcilium tarcius prouifor,prodigus ams,
Sublimis,cupidulqiiCj<S: amatarclinquerepernix.

Ko- ea eft,Dco & tpftus verbo aduerfa,Iuuenilt atati nimiscommttnis prau\tas,qnA multipltci im-
pttuinstinftaferociornititurin vetita,incautior ruit,temcrart/ caiorisrapta incend/ts, tnquamuts t*
normttatem,& impune et/am fibi quod iubetjicere ettam falsb perfuadet.

Hxc ejl illa errorum foecunda mxter,viperina. fat Cadme* fobolis infelix ejrnoxia parens,vnde prx> -
Clfttxntix,temeritas,inop/a confttior/tm,inJcttia,/euit.tsJuxus,ambitio3cttriofttas , afelgix , & qu/ c&teri
nepotesjongo hinc ord/ne,in ittucmli caftra metantur fanguine*

Et quotufquifque tamen e(t,qui,pro dolor,hac ftta , etiam notoria crimina &flagitta animaduertat>
Applaudit infuper ftbi ftulte,& vbi grauifjime dettquit,quaft re bene geftafefe offert , tantum abeft,vt
tnettt iuftd poena aut afficiatur,aut de morum emendxtione faltem aliquam apudfe rationem ineat.

Pottfima ac florentifitmam &ui partem tum demtt elapfam dolentes animaduertimus,ctt eim magnd
far s nthil agendo,maior alttid agendoymaxima male agendo , abfumpta difftuxit. Et vix etixrn tum
fero de vert* vtrtutts officiis ac vita recte difpenfandx cogitare inctpimw. Plurimi, cum intttilia terrax
povdera.ne fibi ipfts quidem,quanto minus at/is,xdmtnicuia re ejr opere effe ftlutarta poftunt , iam de-
*»um agrt,vitam non viam : fcd dettta fuiffe agnofcunt.Fortc qnodtumprompta eftvolnntatis ,apo-
tentU cy facultatis egeftate excufationem mutuatur.

Fidclts igiturpadxgogi & probt monitoris acperiti quaft mcdiciofficio hicfungitur Dauid^qtti horn
iuuentute erratoru admonet,ncc admonet tatumfed etta fchoix xperit,tn qua trtta & erttdita tuuentui
firdesviUcixpfieeluat,& mnndamingreffaviamfxciatinpofterum Dco multa gratarj flaccntta.

Conftlium Dauid/s hoc eft,vt quantumfieripoteft,cum ipfo iacte materno vera\ pietat/s & ttmorts
Beifemina imbtbxmw.ampleciamur &exofculemnrvcrbum Det.in hoc medttatio acdelectatio noflr*
die ac nocie. 2^ec patiamur tllud nobis eript,opttm,volttptatum aut honoru illecebris,acfxilacibus efcis*
Necipfi iliud deferxmm,xdtterfdfortunatempeftatibu4 0' fulmlne impetit/ ac profirati.Etiamfi ocu-
dent me,tamen jperabo in eum. lob. /5 . Hsc ex efl vera cujtodiaj crmonum De/,quarn nobis hoc loco rc~
gtus commendat vates.

£ui hanc ipftus normam fequitur , na ille.non L csbixm regttlam, fed quouis fito Thefeo , certiorem
&tutioremducem h*bet,qu& nec ipfa labi aut fallere^nec deapi attt errare poteft.

Accurata enim indtget obferuattonc^quod Datttd ad ftrmones Dei , non ad nostra nos conftlia, ncc
ad voluntates hominum occult^,mutttphccfque naturas ,necad vila deniquefcripta , humano eUbo-
rata artificio,ableget.

Etft emm nobtfcum afferimus in hanc lucem prjncipia ipfius legis naturx , cordtbus ac mentih/ts no-
ftris inftripta, vnde dtjcrtmen honcftorum c;turpitim, &alia rerum vita vtilium noticia promanant*
tamenita estnatura haccorrupta comparatttw, vt qua bona quodammodo cognofcamus, iitdicemns^
ampletti etiam geftiamusja mentis vanitate fu\focat Ajntcllecl u4 tcnebrts ac cordis denrque obdura^
tione perturbata^naufragi xmittamus1(? in tr&n\usrfum,Scyllx\ ac Chanbdis vorticibtks.ftenis ac prcniP
^etisyvani.caci.obdurati feramurac Jponte rxpiarnur.

-Aique h&cvna est etiamcaufa^curpictatis fot/da institutioni acpadagogUyprafici nonpotcst philo-
f°phix,qu* prdceptis & exemplts not ad fummum bonum fe perducluram /pondet. Addo.quod etufmo-
dtfcripta ftntfcr/ptis d/uinis tonge recenttora & ptane infuffic/entia. Na ftnem hominis ita mon strxnt,
yuemadmodum res in aquis motis,qu&ocults Habtltter fe non offerunt \ & quomodo bona opera fierl
Pfitn^ atque Deo ptaceatyne vcrbu quidem loquuntttrSpinttu Sancti enim ejr vitta m ChrtHumfidei^
**tta in hts extatmet/o.Decaterts quid dtcere opiu.est\ No rtJtat}ntf vt tpfos phttofophUfermones pro~
»os{vtxr Bxftlij verbis)in pxttimeto chrisii proIternamuSyVtcredat mxgn/ Dei verbo,q> obfcurat omne
kumxn* ment/s ftexibilem & mtttttformemcogitat/onemftcutt luce fotts reliqua ftdera ofifunduntur.

Ad hoc nosverbum vocat hoc loco Dauid.Hac fapienttx offert ipfx Sapient/x fuis fiti/sapud Solomo-
ncm. Ad hunc fontem vita tott/s nos Prophetarum & ^poUotorum chorus vnanimi & affabdt ore in-
Wat.In hoc vera beatitndtnem collocat^ offert tpfe Chrisius Dominus & Sxtuator noster ycum tnqutf^ <
Beatiqui audtunt verbum Dei>(? cujtodtuvt iitud. Ouis ergo tamignaui ant efferi eft animi , qut etji
^auifitmas pcenas contemptus httius dittint Thefauri^quo an/mo aftirnare non poJsttJam mantfefte ne-
cfjfarta eius vtititate non capiatur? Hk vitafxlus, beatitudo,& qua tn vniuerfum omnia homtnt vtrl
beato expetenda funt,gratis ejr affatim exhibentur.

Quam magnifica,quamfuauiafunipromifia apttd Solomonem, Prouerb. j. Seatus eft qui inuenit
l*f>ientiam,e<r qui confequitur intell/genttam , quia meiior ejt ftucius eius,qium argentt , auro pro-
venttueitu vberiores funt.praftat gemmis,cr preciofa omniavincit. >Vtta propagatto eitaddexferam
illiut,^ ad ftn/stram diuitix\ & gloria. Vita eius amabiiis efi (Jrfcel/x. Securus ambulxbis in vtx,nec
fes impinget , ejrc. Longumforet ftngula recenfere , qua vera & copiofx orattoneytoto libro Sxptentt*
commemorantur ,iliud de Iofeph addidtffe fufficiat excap.io. Hacvendttum iufium non dereltquit%
\ed

apeccatorib/44 tiberauit eurn,defcend'ttque cum itloin foueam,& in vinculis non dereliqnit titttm*

y. 11).

£1

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

5*f DEDICATO RIA. f&

doncc tffsrret iSift cftrttm regni, rjr fotcntiam aduerfum cos , qni ettm defrimebxrit , accttfxtorcs «-
ites mendxcij coxrgutt,ac gj.onamconciitauit ei femfiternarn. Tanttfecit hoc Ittmen Jttorum pedum W
ttr/,vtdicat,^Ultor mibt Lex oris tui , fuper mif/ia auri & argenti.Pra hutus amore, Dantel ctbttm {?
potum regiit guftxre renuit , hoc dttce arduum il/ud confcendtt honorum culmen : hocfrcttes clyfeo leo-
n*m obtur.ttttt ori , rjr admirabdis erat in omni virtute & opere.

Scdquid cgo mci oblitUS,ea verbts ornxre contendo,de cjuibus nibtl ita magnifice animo concifi,ne-
dumfxndo exprimi poteft,qrtin td dtgnitate,virtute,efficacia & vttlitate longe longeque diuina cxu-
ferentmyfteri i>^Advo s quod attinet, generofi iUuenes,non dubito quin fro egregia veftra fietat e qu*
ab iffis ftatim tncunabuhs eftts a clarifjimts veftris farentibus accurate tmbuti, tdem hac in fartc me~
cum fponte fcntiatts . 2{ec me aliud de vobts exiftimare fatitur eximia tlla diligentia,quam in vobis e-
rudtendis gencr rcnerendt dominiPraceptoris Docloris Hemmingij ,vtr erudtttjfmtes , Mxgifter
colates Hamerus,Gracarum in Academla Haffnienf. Uterarum Profrjfor ordtnaritts , aliquot tam annis
non fine ftuqx ^rfcenore^fofuit.Quod fifergere vtcoefiftis,ferg*tisfhaudd*biam conccfirntes ftem/vos
fatrumaximofuturosornamento & adiumento.

Hxbctvterque,quibus adhdtcfraclarafietatis ejrvirtutisftudia incitctur ,pr<tter alia^ domeftica
quoque,vetera cjr noux,cgregia exempla.Ttbi^H i nning i,ca/caria addant heroica facta patrui tut
magnt, Emci Kalkendoh v^chiefifcofiquondam Tiidroftenfs . j^ui duabus{ut alia ta~
cexm)mxximc rcbus vehcmcntemfrofagandt gloriam Det z elum declarauit. Prtmum quidem , ejuod
frtter quinquaginta illuftria temfla in vrbe Ntdrofienft, qua egregie ditxuit , vntcum illttd fractfuc
toto orbe infrimts celcbre ejr memorabile , incendiis deformatum ,frofriis aliquotmilltum ftorcnorum
imfenfts,in choro extrucndo exornauit. ^lterum vero ,in quo eluxit laudabtlis iffius zeltes , eft quod
(7ron landmamW focietxte Ecctefta Chriftiana,ceu filiumferditum reducereconabatur ,&
reduxiffet etiam frofriis aufticiis (?fumftibu-s,nificulfa,nefcio quorum dicere aufim.glortoj um hoc t+
ites profofttum,iamincljoxtumJnterruptumfuiJfet. Infula eft Gronandri A,ab Erico IS/oruxgo,
anno Chrtsti nogcntegimo octogefimo fcptimo \nuenta primum , & exculta , fed incttrix noftrorttm xb
anno Christi ociogeftmo tcrtio fupra mtlleftmum trecentefimum , pxttLitim negtetta , vfquc dum nobis
iam multis retro annis ftflane incogntta. Exoftandum eratft non lucri attt imferij Scftitrionalis fro-
fatrindigratiafaltem reflaurati Euangelij caufa , ad miferos tftosfratres frofagandt ab heroicis ani*
mis laudxtam hanc profectionem vrgert acf ifttfi,cum extet tam dtlucide digito quaft monftrata, iffus
E R i C i ofera confcctx ac defcrifta, tn hancterram nauigatio. Habes etiam, He n n i n g E*eum,qtti
ttbi fxtris defunctieft loco ,fatruum tttum ,Chi jtofervm Talkendor p 3Domtnu de
Gloruf,regium GothlandU frjifidcm,virum genere,virtute & erudttione vere nobtlem. Qui eltnon
folum Literarum & literatorumfautor egregie literattesfed ejrfrudentia, humanitate ey fortitudtne
riuHinosirorumfecundtss, rj,vtvno dicamverbo,digntes Aterna & intemerata memoria , Io a n -
n i s F R 1 1 s,veltri confinguinei,alumntes .Cuites vitam fi tuis effingere & exfrimere moriltesco-^
neris,nihil quicquam,aut huic gratius , aut ttbivttltus exfencris. Ad eundem quoqtie modum, N I'
C o L A E fonettbi obocutosfatruutttummagnu,N icolavmSchaV EyCance//ariuquon-
dxmfotenttfjimiregis,inclytdmcmori£, Ioanni s%DanU,Sueti<t,i\grttegU,P'Andalorum ,Gotbo-
r/trnque Regis,(jrc.Hitnc tuum fatruum euexit ad dtgnitatemfedis Ef ifcofatts Roskddenfis , iffwsf ie-
tas,erudtttonis fra/txntia,virttttts cxisttmatio)& altd,qm* in eo erantviro , ingenij dotes ampttf(imt£>
qutbus matrna cum laude vtrique Reipub. diu inferuiuit. Hunc vt non nomine tantitmfed cjr fraclare
fxctis,£tnttleriscontende.Defatretuo He r mol ao Schav E,Dominode Eskilftruf,comemora-
re quidofus eft,cumfralerincrcdtbilem ipfius humxnitatem,omnibees bonisferft>ectam,fortitttdo etiam
animi,infuferiori Noruxgia,froximobe//o Suettco^djfenfanda eluxittanta,vt aterna laude ea dignif-
fimx cenftnda vcniat.Scd ne lonifv.es diuagetur oratio,vnu noftrum Thyconem Brah z,cofo-
hrinum tuttm,non tibi tantttmfed vniuerfis,tui in nobilitate Danica ordinis aqualtbus imitadum , vel
nonnnaffe folthn fufficiat.C uius,etiamnum luuenis,erudttionis & virtutisfama totum iamdudum hunc
fenetrauitorbem fcftentrionalem Eurofa. Et quantum ornamentiatque frafidij in hocpatria noflr*
repofitumhabcat,indies?nv(is atque mx^is cosdxttores & frudentiores agnofcunt* vtmaturefcat hoc,
abfque Jinistris fortuna &fx:orum impedimtntisfxxit Deus.

Ego porro generoft luuenes,vtpul:herrimos vestros , in hoc fietatis tjr literarum Itudio, frogrejfu*
incttematque adiuusmjtbe/lum hunc ojfero. jVjtem ex idiomate noftro Dantcojoortatu ifftus autorts,
reucrendt Dovini PrAcepto'is , Djctms H:mming;j,mutuato eiufdem ferme ftylo,tranftuli,non tam
vtiteuentuti in nottris /cbofis,q?ttm extcris, qui auidc eius fcrifta emnta merito legunt ejr exfetunty
inferuirem.nec dubitoyquin hteic labon euentus refpindebit oftttifjimus. Veftrum erithanc meam vobis
gratificxndt voluntatem stqttU animis accipere. Detss pater Domini noftri Iefu ChriHi vos diu florentes
ejr incolumes conferuet. jr itudia veltra in fm nminis gloriam fromouere dtgnetur , Amen. Haffni*»
Cal.CMaij,AnnoChrifttM, D. LXXIII.

Vobis addic~iif(imtes

^yindreas Seuerintes V.

V I A

57 VI A

V I A V I T k.
CHRJSTIANA ET OR-
thodoxa institvtio,

complcciens prtcipua chriHian& reli-
gionis capita , qttz homini ad falu-
tem confequendam cognitu
necejfaria funt.

%^^r^.9 Otum genushumanu adco tcnebris
^(sM ignorantia? occaecatum efTc, vt vcram
falutis viam nc intelligat quidem.nifi
'Z$\ aDeoipfo.pcr verbum ipfius faluta-
.^* ^n^fJS rc , in vcra hanc deducatur femitam,
indicat rcgius & diuinus vates Diuid , Pfalmo cen-
tefimo dccmionono ,his vcrbis : Lucema pcdibus
mcisVerbum Cuuro.Quafi diceret:Quemadroodum
finetuo verbojDomincnccciTeeQ mccrrarc, ita e-
tiam bcncficio tui vcrbi,quod vice luccrna: ad falu-
tcm mihiduco,veramingredior viam, & quamdiu
hanc me prareumcm lucernam, tuum vidclicct ver-
Dum,fcquor,errareauthallucinari minime poflum.
Qiiod fimilitcr catteris omnibus in mudo homini-
busaccidit. Qua etiam decaufla, ouibus crrantibus
non immeritbcomparantur,quasab ouiiiac paflo
re procul diungantes, oportcc , modo rcduci ve-
lint,vocem paltoris fui audirc , & hac ccu luccrnam
acdentcm,fubfcqui.

Cum itaquedccreuerim pra?fcnti fcripto de fa-
llltis via diilcrcrc,placetinprimishoc Dauidis fc-
S^confilium, & lunc falutiferam luccrnam mon
ftrarc.quse in setcrnam lasticiam & fahuem deducat
°nines,quotquot incxtremam mortis !ioram pcr-
*euerantes,ipfam prajuiam fubfequuti fucrint.
Etquoniam ha?c ipfa luccrna , quod vcrbum Dci

^p^P^^oniinamus, in duas partes,vidcliccc inLcgem &
J^tt»fta ^*uangelium diuiditur,principio proponam cx cap.
^*. ii.diui Match£i,texcum,qui quafi in tabella,ante o-
culoscxhibet,hapcduo dcdtrinarum gcncra,qua: ad
"lute cognitu maxime nccciTiria funt. Deindc hcjc
^uo famma capita,cum cjetcris atticulisfiib his co-
°" Prchenfis,p3rticulatim,fcd p iulo copiofius atque il-
Iultnu5,ita declarabo,vt nihil quicquamintcrmicta-
tllr,quorum intcreft fcire,credcrc,a «t faccrc cos,qui
^terna? falutis copotes fieri defidcrant.

VERBA EVANGELIST^
hae fttnt , Macth.12.

Pharifei atttem audientes , quod obturajfet os
Sad#c&u,conuenerunt in vnum , ejr interrogauit
tuntvntu ex eis Legis doclor quiftiarn Jentam
€Hr»i& dicens. Magifter,quod eft rnandatum ma-
gnum in Lege f ^Attilli Iefas, Diliges Domtnum
£>eum tuum ex totocorde tuo, & in tota anima
in tota mente tua. Hoc eft primum & ma~
gvum mandatu. Secundum autem fimile e(i huic:
^iliges proximum tuum perinde ac teipfum. Jn
"isduobtts mandatts tota Lex & Propheta pen-
dcnt. Congregatis autem Vharifais , interrogditit
*os i ejttt,dicens: Quid vobis vtdetur de Chrtsto,
^mfiHm eft> Dtcuntei :Danid.'^iit illis:guo-

V I T JZ. 518
modo ergo Daitidin Spirifu vocat eum Dom inum,
dtces-.Dixit Domintt* Domino meofede a dextris
meisydonecponam inimicos tuos fcabellum pedum
tuorum. Si ergo Dauidvocateum Domnumrftto-
modo filitu eius eft?Et nemo poterat ei rejpondere
quicquam , neque auf&s fuit qmfjuam ex eo die
tnterrogare eum amplitn.

In hoc tcxtu rccitati Euangelij.continentur qr£- pra"c"llie
ftionesdua» fumro£ & grauiflimx omnium, qua? ex deiegcfit
Sacra Scriptiira de fulute confcquenda adduci pof- £uaScli0'
funt. PrimA qua?flio aPharifiis, altcra a Domino
noRroIcfu Chrifto,proponta efh

Pharifri infigni cordis malitia & ingcnti odio, occaflo,
quo Chriflum profcquebantur,qua:lUonem de Le-
ge mouc-nt,& interrogant Icfum,quodnam fit ma-
ximum mandatum in Lcgc? Cum cnim Chriftus
condcmnaret Pharifa:os, qui purabant fc iuxta lc-.
gem vii:erc,& irttroducerct Baptifmum^cuius nul!a
tieret mentio in Legc,cxiflimabant eum temcrc a-
licjmd dicrturum aducrfusLcgem Mofis , vt ipfihoc
f>a<5to habcrcnt occafionem ipfum actiifandi <k tol-
icndi c medio.

Chriflusvero, mifertus immenra? ca?citatis Phv
rifasoru,eosintcrrogat,quid ip/is vhjeatur dc Chri-
fto , & cuius filius fit? fdque eo confilio facit,vt ipfi
dctur occafio , qua cos infiituac & d^ccat cx Scri-
ptUra,quid fentire dcbcant dc Chriflo , hoc cfl , de
illo,quem Deus prorriifit Adamo,Abrahamo,&: rc-
liquis fandis patnbus,mundi faluatotcm.

Porro vtcommodius I12 quarftiones dc Lege cV Dofliini
deChrifto nobis ad falutis profedum & infiitutio- trescx^it
ncm inferuiar,tres hinc dociriuas feligam, quas or- can '
'iine^diuina adiuuante gratia,dcclarabo.

Prima, dc cauffis,quibiis impulfi Pharifari Chn-
ftum e medio tollerc conantur:& quibus artibus,ad
hocncfarium propofitum abfolueridum,vtuntur.

I I.

Secunda,dc vcro Lcgis intcllcclu & vf j;
I I I.

Tertia, dc 'Chrifto,nimirurn quid dcipfo fcntia-
musi& quomodopcr ipfumfalutcm confcquamur.

PRIMA DOCTRINA.

Pharifeb-
ruin r

Iudari & inprimis Pharifari hoc fummo Audio a- rum
gcbant,vt Chaflum in fcrmonibus fuis irrctirent, mens;
ac captum cauillarcntur & demum neci tradcrcnc.
Vidc ergo quanta fit inuicem animoriim ,diucrfi«.
ras,in Chrifio & Pharifiis. Icfus hoc folum qu^rc-
bat,vt illos apeccatis hberatos, faluos faCcrcr.Pha^
rifjti autem aliutc ipfius vcrba captaiit , quo ipfuni
accufentatque opprimant.

H^c animorum prauirasadhucproh dolc>r,rcpe j^*"^
ritur in multis,qui perfcquuntur eos, qui ipfis bcnc ftqia*fi-
cupiunc,& ipforum falucis maximc fiudiofosfe dc- »
clarant. Scd vnde hoc tam srdcns & infiti^bile o-
dium Pharifarorum in Chriftum? Chriftus taxabat
Corum ingentia cV multifaria pcccata , vidclicct ar-
rogintiamj hypocrifin, auaritiam , & erroncam do-
ctrinamjqua cum fcipfos tum alios feduccbjiit.

Homincs arrogates & fupcrbi,ea funt ingenij ma * ^P**»
litia,quod fc admoncri argre fcrant,& fumma con - H^nau '
tcntjonc cos pcrfcquamr,qui minucre aut impedirc

y. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

,.9 V I A

audcnt,corum defc frko conceptam magnar cxi-
itimationis opinioncm. Quapropter minus mirari
licct, hofce tatn fupcibos & arrogantes Pharifaeos
Cji iftem odio profcqni , qui vfque & affiduc ipfU
in os diccbit , ac damnado obiicicbat banc ipforu
fcetidam fuperbiam, prarfertim cum ipfi intcrim ob
ipforum commo.dum atque falutem id fieri a
Chrifto non animaduertcrcnt.

Hypocritar vcro cum hi fint , qui fe iiiftos rcpu-
tJin , coram Dco &: hominibus , quamuis mterne
pl-ni iint omnifccditate atque malitia , imo pcr o-
mniafimilesdemortuorum monumcntis, quarlicct
dculbata atque foris ornata 3ppaream , intus ramcn
fcatcant vencnofa atque abommabili fpurcitic. Ita-
cjue non libcntcr fcrunt cos, qui ipfospcccati ar-
guaut atquecondcmnent.Hjc igitur de caufa,nolur
hi hypocritardarelcfuChrifto cam g!oriam,quod
ipfc folus iuftus (it , & quicunque iuitificari velint,
id per hunc folum D.noftrum lefum Chrifium con
f.quantur. Idcoapud Mat<ha:um,capite z1.31.didt
illis Chrittus:Pablicani & peccatorcs prarccdct vos
in r.cgnum Dei.
3 c« Hy Porro Ci qja?ris,cur hec ita fe habcnt,in promptu
P»cr tx caufaelt. Nam bypocnrae fc omni peccato carere
ojioha™ autumaut,& propnaeiu llicia:, quam non habent,
bcut. confidiint.PuDlicanj autcm &: pcccatorrs fciunt at
s qucf»tentur fe peccafTe , arquc nulla propria potiri
iufticia,qua frcti gloriari poflint.Cum crgo pcccata
argui audiunt,facilius pra: HypoiritU crrata con-
fitcntur, & cum gaudio amplccteute concione gra
tix , agunt pcenitcntia,vita: prioris conturfationcm
rclinqutmt,adDeura pcr fidcm in L fum Chuitum
fc conuertunt, atquc edunt fru&u-. fidci.H««»us rci
cxcmplom cft videre apud Lucam cap.18. in PuMi
cano & Pharifj»p,quoru ille tn t cmplo procul ftans
orabat,hic cum magno faftu dc fua gloriabatur iu-
fticia.Itcm Lucar 7-ln Simconcifto Chrifti hofpiu
cV peccatriceilla,qna;ibidcmpcdc5Chri(li lachry -
mis fuis lotos,capiliis capitis fui tergebat.
4.Auari Auati;ia: porro harc fimilitcr cognata cft praui-
bm^in ^'»4°^^ ancmine argui fc patiatur, fcd pallio par-
fenfi ho- limoniaf,fcdulitatis atquc prudcntia: fe tegere do-
itcs' netur. Cu timcn rcuera mera fit idololutria,quem
admodura Paulus doccr. Homo enim auaiusr.lus
fpcicollocatin raundi hifcc raomcntancis bonis,
q iam in Dco viuentc Pioptcrca mirumnoncft,
PhariCcosodiohabuiiTc,atquetotis vinous pcrfc-
guutos fui(TeChriftum, quieorum ncfandam aua-
titiarr. cV diram Idololatriam iuftc argucbat.
5Falfido Qjod itcmiplQrumcrrorescircadoclrinam cce-
chwitunj icftcm Chriftus fimiliter arguebjt,nequc hocasquis
tcrre nc accipiebanr animis. Cbues enim fapientia? pcncs fc
f0[v)scifcfomniabatK,quibusca:lAimaperirc atqui
occludcrcquifquepro fuo arbitrio fe pofil* arbitra-
batur. Cum tamen intcrca & vcro lcgis intcllcctu,
& vera Mcffia: eognitione deftituerentur. Hanc i
pforura cicitatem argui a Chrifto fcrre minime
potcrant.Poftremo & hoc quoque aegrc fercbant in
Chrifto Phirifaci,qu6d non tantura eos proprij cr
roris argucrer,verum etiam,qu6d alios erronea fu«
dodrina,avctx) paftorc & via falutis feducerent.
« TAr0ra H;fcc tam grauibus de pcccatis , accufabat Chri
«ioaora p]l3f ifjjos , vt aut fe emendantes filui fierent,
ufrfDd aut in peccatis pcrfcuerantes, expcctarcnt , tum hk
vciiratc. in tcrris , iuftas Dcipcenas ,tumpoft hancvitam,
teternaconticmnatione.Scd quomodo h^c a Chri
fto acceperunt Pharifasi?Ad eum pl me morem,quo
homoinfanMSeftsftcctusineu^qui ipfum fuo mor
bo cV infania libcrare conatur.Vt enim homo men
tisinops,calcibus>vnguibus,& morfu heftilucrim-

V I T JE. 5i0

| pctiteum, qui medicas manus rpfiatfcirc labotat:
[ita Pharifxi manibus pcdibufquc in hoc incum-
bunt,vt Chriftum traducant atquc £ mcdio tollant:
! proptercaad ipfumter legatos fuos folenniter roi*
fertmt die Martis proximo, antcquamipfum cruci-
fixerunr. /;ti#
| In primalegatione crant Pharifari cum Hcro-
j dianis.qui quarrcbant,num liceret cenfum dareCe- , LeggJ
! fari,hecnt?idque eo confiiio,vt fi aftirmct Chriftus
io intcrrogattoncm prt5pofitam, dcfcrat illum vulgus,
I atque ita facile neci ipfum liccactradcrc. Sin negct,
I incidat in manus militum Hetodis, qui captum oc-
I cidanttanquam homincm feditiofum,fcd incafluin
; fe fatigat humana aftutiaaducrfus Dci fapicntiam.
; Chriftus ncque affirmatiue,neq; ncgatiue rcfpon-
| d, r,fcd oftcfo numifmucab eis,dixit, cuius imago
! c\r infcriptio cft ha?c?rcfpondebant Carfans.Et dixit
jillis,\iatc Cafari,qua;funtCa»faris,& Deo,qua:funt
j Dei.Ita cx hoc Chrifti refponfo, neque Herodiani»
20 ncque vulgus,inueniebant,cur iufte oifendcrcntur. ^9
| Sccunda l< gatio erat Saducarorum, qui ncgabant ^dttCjJ-
| refurreetionem mortuorum. Hi cx dodrina Chri- riun.
fti, doccntis omnes homincs rcfurrcduros in no-
uiifimo die,putabant fe polfe inferrc aliquid abfur-
di hoc modo;Erant,inquiunt,apud nos feprem fra-
trcs,ck primus vxore du<5ta,defunc"tuseft,& nonha-
bcnr> fcmen,reliquit vxorem fratri.Similiter fecun-
dus & tertius,vfquead feptimum. Nouiffimc au*
tem omnium & mulicr dcfundaeft.In rcfurrcclio-
ne crgo cuius crit de feptcmvxor? Exiftimabant
iam Chtiftum , aut vnihorum,aut omnibus fimult
utputaturum illam : quod fi feciiTct , damaffcnt, ii
minime congrucre poffe, propter fccuturas inde
contcntioncs , odia, & abominandam fpurcitiem.
< HiC via fpcrabant fe confutaturos Chrifti dodri-
nam , & tiadituros Chriftum tanquam mendaci)
rcum,iudicio puniendum.

Audiamus quid rcfpondeathis Chriftus.Erratis, Jy^*
inquit,nefcientes Scr pturas & virtutem Dei,atque
ignoiantes quodnam fiuurum fit difcrirncn condi-
nonum huiusmundi & vita? a?tcrna?.

Hifce vcrbis Chriflustres indicat caufas crro-
nea: doctrina? Sadtua:orum.

i.Pi ima cft,quod ncfcicbant Scripturam,qua? fo-
la docct nos vcrum a falso difccmerc , in iis omni-
bus , qua: ad ne goiiu m falutis fpectant^ Ideo inquit
DauidrLuccrna pedibus mcis verbum tuum.

i. Secunda caufa,quod ignorant virtutem atque
potcntiam Dci,qua tam facilc in nouiffimo die po-
rcrit excitare mortuos , quam illi non tuit difficile»
in primo die omnia creare denihilo. Propterea
cum de refurrecYione mortuorura cogitamus,
non cft in confilium adhibcnda ratio, qux tan-
tum circa harc corporalia occupatur , fcd refpicicn-
dumcft adScripturam ,&fcicndum nihileffc im-
pofilbilc coram Dcocreatore rcrum omniura o-
rampotentc.

3. Tertiam caufam erroris Saduca:orum affignat
Chrifl us hanc , quod non perpenderint difcrimcn
conditionum hominis in noc mundo, & in vita z~
terna.Inhac vita eft vfus coniugij,fcd in vitaarterna
ncquc nubent neque nubcntur, erunt enim ficuti
Angeli Dei in ccelo. Et dUectio alterius vkar tpi»9
modis antccellet huius mundi dilctftioni, imo hanC
illa obfcurabit, qncmadmodum fol mane oricns»
casteris omnibus ftcllis luccm eripit , & folus mun*
dum fuo fplcndorc illuminat. - ,t0l

Tertia Iudxorum lcgatio , hoc eodem diefacr*
eft ad Chriftum:ea cl>,cuiuspra:fens Euangclij tc*-
tus meminit.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

5u V I A V

C tm *udifentPharif£i,q»bd h/us okuraffet hoc
nodo os Saduc±ts , accefferunt & interrogauerunt eum,
*k ns h Qt^n*m eJTet mandaturn magnum m Lege>
e«iium . ^ aD ij* tiebar.non difcendi gratia ,fcd vt haberet
Hwg. aliquam occationem pcrdendi illum^fic enim fccum
rcputabam:Quoniam hic Baptifmum introducit,&
accufat nos,qui fecundum legem viuetcs, ex operi-
bus legis iuftos nos elTe gloriamur , certe abfquc o-
mni dubio legem contemnct, & longe pol>ponet
fuo baptifmo.Quod fi feccrir,iufta competet nobis
aduerfus enm, tancjuam inDeum ipfum blafphe
^um, ac"tio, vtpote qui in nullo precio habeat lege
^tf ^cijcjuam dcderit ipfe nobis Dominus,pcr feruum
^af0 fuurn Mofcn. Ad harc refpondet Chriitus , dicens.-
Maxinmm& primum mandatum eft:

Diligcs Dorninum Deum tuum ex toto corde t::o , ex
tote antma tua^tota. meme tua.

Secundum autem fimile eft huic :
Biligesproximumtuumftcutteipfitm. Jn hU duobus
toandar/j^vniuer/a Lex pendet & Prophet*.

Tale rcfponfum haud dubi£ non expectarant fi-
°i datum iri pharifaei , proptcrea ncmo illorum po-
terat illi corradiccre quicquam. Atque ita videmus,
nequcfapicntiam,nequeprudentiam valere aducr
fus Dominum,qui pcidit fapientiam fapicntium, &
intcllectumprudcntium confundit, vtcftapud E

fai

am cap. 2.9. 4.

SEVNDA

D O C T R I N A.

LEGE, Hi£C TRIA

EXPLICABO.
I.

Primtm^ in generc dica deduobus fummis man-
djtisac , capitibus Legis,vidclicct, Diligcs Domi-
num Deumtuum extoto cordctuo, cx totaanima
tua , ex tota mentc tua, & diligcs proximum tuum,
ficut teipfum.

I I.

Secundum, de quatuor prxcipuis erroribus circa
^o&rinam Legis.

b iii.

TerttHm^G vcro Legis vfu.

D E P R I M O.
Hoclocoproponit Lcx duo fumma mandata:
Prirnum,de dile&ione Dci : alccrum de dilcciione
?r°ximi.Quo autcm modo diligendus fit Deus, ex-
pl'tat dicens: Diliges Dominuni Deum tuum ex
l°to cordc,totaanima,& cx tota tua mentc.Quo i-
tcm modo diligendus fit proximus,fubiicit ,Diliges
Pr°ximum tuum ficut te;pfum.
»o£' Sed quid crgo eft , Diltgere Deum cx toto corde,
*j ^V^anima&totameu? Dile&ionis vocabulum
t^Nefti. tria coniplcdtitur , videlicet Trtrnb cognitionem rei
^^jgend^quia ignoti nulla cupido.Dowfe , omnes
Cordisafrcctus& motusquae (inccrum amorem co-
^nantur. Tertio complectitur omnia opcraquaead
nancdilcdionem requiruntur.

IccircoLcxDeiharctria coniungir , cum dicit,
ingcs Dominum Dcum tuum ex toto corde,cx to-
t*an»rna,& ex totatua mctc,Ita vt fit in corde, hoc
^•m intcllcdu hominisilluftris lux & noticia dc
Dco,qucm ftatuatlonge optimum ac praeftantiffi-
J* »ot, ^"^jfontem nimirum omnis boni.
^*. t) cindc ex tota anima^hoc eft,omnesafTeftus,mo-
tusac concupifccntia: cordis eo tcndant , vt Dcum

I T M. 5iz

diligas,ipfi adha»reas,in hoc totius fiducia dilc&io-
nistu«ecolloccs,quoipfumin tuo corde rctineas
atque in arternum fruaris.

Poftremohunc ipfumw tota mente feu totis vi-Extora
ribus diligas,ita vt omnes tuas cogitationes , cona- mentc-
rus & ftudia conuertas ad promoucndum atque de-
fendendumqjascunquead Deum fpe&ant,& ad re-
pugnandum lis qua? Deo aduerfa funt, refiftedo vi-
dcicet diabolo,peccato^& horum oranibus aifeclis
& adminiculis.

Atquc ita videmus quonam pacto hic fuas vi- °mnesa
res exerant tres pr^cipua? naturalcs potentije feu Fa «uJtates
cultates anima: humana: a Dco infitse,videlicer,Ra hoc F"-
tio,appetitus,& Ira. H^tio cnim fummum bonum qcSStur.
Deum videlicet inquirir. Appttitw hoc idem fum-
mum bonu defiderat , atq; amore ei fe fociat./ra ac-
cenditurad rucndum & dcfendcdum fummum bo-
num,Deum,& hoftilitcr rcpugnat Diabolo, pccca-
to & huius occafionibus,& aliis omnibus quascun-
que Dco aduerfar)tur.
Porro cumaudistibipr2cipi,vtDiligasDeumex gH? diIi|
oto corde,tota anima,& tota mente, mc cogitabis t<Mj£*ft
Deum requirercdiledioncmpuram & perfedam,
tternam atq; fpiritualem , ita vt fit tua dile&io pu-
ra , fine omni macula , perfcc~ta abfque omni vitio»
e:crnaabfque omni intcruallo,& fpiritualisabfque
omnicarnali afFeclu & fermento concupifcentiac.

Alterum mandatum maximum hoc cft , DiHees dlIk*
proximumtuumiicut teipfum. Hic Deus normam proximi.
diledionis proximi,coftituit noftri ipfius dilcdio-
nera.Vci um hoc vt rectius intelligatur , duo confi-
dcranda vcniunt.I.difcernedum elt inter duos mo- ^•11cp^'"s
.ios,quibus homo feipfum diligit. Horum enim v quomodo
ih<s illicitus& damnandus. Alter bonus & licitus coud«»a
habetur. II. difccrnendum cft quoque interpcrfo-
ua horr.inis & vitium illud quod ba?ret in hominc.

Homoaliquando ergafeipfum africitur carco,im- Diieci;«
prudentiacnoxio amore, orto ex natura corrupta noxiafic
ac deprauata,hoc cfl.fonte peccati,quod labc h$rc- lUiCua'
ditaria habitat in nobis.Hacc diledio non erit regu-
la dilc&ionis proximi,nam hoc modo diligerc pla-
ne efTetcoram Deo proximum odiffe.

Eft pra»tcrea alius diligcndi feipfum modus , ff- Licita.
que licitus & concclfus, qui oritur ex Spiritu San-
do,& fide in Icfum Chriftum,quando homo eb o-
mnia fua confilia dirigir, vt faciat Dco grata & fibi-
ipfi falutaria. Hsec dilectio licita & laudata, norma
eritamoris quo proximum profcquamur. Itavtex
animo gratulcmur ipfi omnia , quae poflunt cedcre
incommodum & falutcm , piis votis optando ipfi
onine bonum,& fidclibusconfiliis,opcra,reac pre-
cibus promoucnJo ipfum. Atque ab altera partca-
uertcndo ftudiose toto animo atque pe<5tore,quaf-
cunquc autvitae,autanimar,autfama», aut bonis dc-
niqucipfius,noxia cffcpoffint.

Alibi Dominus & Saluator noftcr Iefus Chri- txcmpiii
ftus,propriu fuum exemplum,normse loco fequen- chiifti.
dum, proponit. Diligite , inquit,vos inuiccm,
qucmadmoduxn cgo diligo vos. Et propterea man-
daium hoc nouum appcilat. Quo doccre nos vult
Chriftus , vt ctiam Clim vitar pcriculo, fi neccffitas
poftulat,proximo fubucniamus , non tam habentes
noftroru commodoru rationem,, quam falutis & c-
molumenti proximi.Qiio aurem J)acto nosChriftus
dilexcrit,indicat Paulus Roman. capitc 5. qucmad-
modum infra in tertia dodrina copiofius dicen-
dum erit.

Stfcundum quod confiderandum admonui,in Diiigen-
hoc maximo mandato, de dilectione proximi , cft „„,^2"
difcriraen intcr perfonam hominis,& vitiamillud, modo.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

?iJ V I A

quod ipfiidharret. Hominemprauum &impiumr
quamum aci ipfam prau.tatem & impietatem ipfius
attinet,odiiVcliccr:quoJ veroad perfonam, quatc-
nushomoclt, humanae nobifcum confors naturar/
hic diligcndus cft , ita vt cp in ipfo odimus , pccca-
tii videheet & vitium ipfum , id arguaraus, & vicif-
iim in ilio amemus, quod dilc&ionc rneretur, hoc
cft,vr homo conforuetur,qucroadmodum docct Au
gufiinus. Ha?c fufficiant dc prirao mcbro,quod de
Legeinkio obfcruandum admonui.

DE SECVNDO.
Alterum quod propofui, erat dccrroribus,quos

Qiutuor circadoclrinam Legis falfi doctores difleminant.

mtk*' ^or" °ratuor fant g^nera.In prtmv ordtne funt, qui

legcm. icgem plune .biiciunt , &pcrncgant eam in Eccle-
Chriftiino.ru m proponcndam. In /?,«»dovcr6,
qui 1 gem quidcm rctiner,fed docent homine pro-
priisviribus poiVc ipfi fatisfaccre. His veioproximi
funti qui dic. nvhominem non vniuerCe Lcgi , fed
parti ipfius alicui fatisfaccre poiVe. Q^artum vero
occupant ordine,qui dicunt,quimlibct rtligioncm
fuamhaberc lcgcm , qux ad falutera fufricijt huic
fatisfacienti.Hi quatuor crrorcs faa contagione ve-
ncnata admodu noxij funt, ncc alio vllo innitunti r
fnndamento ,quam praeitigiis & mcndacibusarti-
bus diaboli,qui homincs excitat cd fcducendu inui-
ccm aliosa puriratc vcra? doSrina? Legis& Euan-
gelij Rcfutabo itaque hos errorcs finguiatim,co or
dinc,quo iam z mc recirati funt.

^Antinomi^x Icge plane abiiciunt,atque in Ec-

t Amino clt iiis Chrifiianorum doccndam ncgant , vix digni
funt, vt eorum opinio muitis verb;s refutetur, vt-
porecui non foliim recla ratio hominis,fcd & ipf<
Chriftus atquc huius Apoftoll,& quotquot fuerunt
in Ecclcfii Chrifti fiddcs dot5tores,aducrfcntur. Ai
gumenraquibus fuam fcntentiam turntur,hec funt.
i.Chriltianis,inq<'.iunr,nihilcurn McfcprOpter-

wcwT" ea nc<l^c ^B^^icdi ipfius Lcgi. Itcm,Chrittiani
z. liberi faclifunt pcr Chriftum , proptcrca Chriilus
mandauit praedicari Euangclium omni crtaturar,d'
k^r prardicanda nihil quicquam pra?c< pt. Poitrc-
3 mo,Spiritus Sanclus, aiunt, dodtor eft Chriftiano-
rum,cuius vfus ergo erit legis intcr eos? Hifce & a-
liis fimilibus rationibus, exiftimant feprobare Lc-
gem in Ecclefia Chritlianorum ncque rc;incndam,
ncquc docendam < iVe.

Sedab hisprimum quaerere licet , dcce'tne Chri-

Impictas ftianos diligcrc Dcum & proximu?credo ncmint m

eorum. v j)i3bolo ita obftiVum,vt hoc negare aufit. Cum i-
gitur oportcat Chriftianos diligcre Dcum & pro-
ximum,cur nonetiam liccbit iisfcire, quomodo id
prreftare dtbeam?Quod enim crit dilectionis opi s,
nifi certa aliqi aratione rcg3tur?Qnoniam autc Lcx
Dci(Jccem prarccpta puta)vtrumque nosdocet,vi-
dclicct,vt di!igamus Deum & proximum noftrum,
& quomodo id fieri debcata nobis,quiseft qui non
vidct manifefte crrarc hos,qui Lcgem Dei abolere
volunt , & vctare nc fonct in Ecckfiis Chriftia
norum.

F.efp5fio i.QuoJ veroobiiciunt & dicunt,Chriftianis ni-
mtnmm11 Hil eiVe cum Mofe , verum id cft,quantum ad Leges
Mofis ceremonialcs & forcntes,lacnhcia,circumci-
fionem,& fimilcs ritus cxternos attinet, quiadad-
ucntum Chrifti tantum durare debebant, & poftca
dtfinerc: Scd non cft verum, quantum ad lcge Dci,
vidclicct decalogum,qui homini in prima creatio-
ncdatus eft , ck^poftea repetitus,ac dcfcriptus in
duabus tabulis lapidcis,vt cflfct huius mcmoria per-
pctua. Taccbo imcrim boc loco, cpod & Chriftus

V I T 5^

ipfe Lcgt- m docuerit,& prolixe expliaicrit, quead-
modi» & sa&iProphet? fecerur,& horu fucceifores. ^

2. At,quod frcundo loco afrirmat Antinomi,Chn daJJt
ftianos non tflc fub !< ge,fed fub gratia, conccdo &
hoc,modo dextrc intclligatur,quematimodum ip>c
iiuus Paulus exponit,C hriftiani non funt fub Lcge»
hoc cft,qui credunt in Cliriftum Itfum,no funt fub
Legis fententia condenatoria , quia nulla condem*
nario eft in his,qui iniiti funt Ieiu Chrifto, Rom.8.

i. Attamen opushabct ChriftianusLcgis doctrina»
quar iit ipfi rt guh vitar,monitrando quid Deo pla-
cear,& quid aduerfetur ipfius diuinae voluntati. Aa *

3. Piartereaquod dicunt, ChriP. iani liberi U & i
funtjpropterea no funt fub Lege,ad illud fic rtfpo-
deo: Verumcft, Chriftianos libcratos ciVc aLcgis
condcmnitione,a peccato & infcrno, ftd non ita,vt
intcrca l^ceat ipfis faccre quicquid collibuerit. Idco
libcri funt , vt foli Dco ieruiant , diligant ipfum ^
proximum,q antum cit in totis viribus, quemad-
modum lt x cohortatur & docct. ^

4. Si infuper pergatt diccre,Chriflus dedit man- tutfl
{ <tum de E.tangelio omni crcaturac prardicado, fcd
dclcgc nihilquicquam przccpit.Refp. Chriftusiuf
lit przdicari retniffionem peccatorum , fed quid efl
peccatum nifi Irgistranfgrcfiio? Lm ergo,fi Chri-
(bani nullam habcnt legem , reque pcccata vlia vt
habcant nrctftetft. Adha?c,ipfc Chriftus & Apo-
itoli cohott^tur fitigulosChriftianos, vt edar frUtV
pcenitcntiar, vidclictt bona optra , iuxti Icgc Dei. ^aquf

5. Poiii cin'jni Aminomorum arguracntum talc tum-
l< : Spiritus Sanctus, inquiunt,doctt Chriilianos,

it^que logc non indigcnt. Ocjfameft hoc(iul:uni
it ffiuolum aigumcntuni! Hoc enim potius mcdo
^ oncludcndum fuit. Spiritus Sanclus docctChii*
ll»anos,itaque indigcmus dotftjoribus & verbo,!ege
nimiium & Euangclio. Nam SpiritusSan&ustuui
dt tnumdocet & mouetcor hominis, qu/ndo auri*
bus perc pitur verbu»in quo ipfc S.Sanctus vult cffe
eflic^x in his,qui illud audiut,?^ fide amplccluntur. c^9

VWernus igiti'i,quam non liulte tantum , fed & ief^r
perniviosc f.cn'i^t,qui nobjslegcm Dci iripcre, & "^(r
cam c coetuChriitianorum ci cer- ,:c non doccdam ra «'^*
tihi marc audcnt.RclicTta e. go huius crroris conta'
g ofa )uc, agtmus Dcog aMasprocomnnicatano-
bis ftncta fua lcgc, & pc rro rogemus ipfmn , vt dct
nobisSpirirum luum S.inclu, quod ipfi per nosflac
.nulra guta & placcntia. Si hanc vi£tonam diabo-
Ijs de nobis obtinuiiVct , quod fpoliaffet nos lcge
Dei,qucmadmoc.'u in pa-adyfo id illi fucceffit,quid
prohibt ret,quo minus dcnuo nos faceret reos raor
tis & artcrnar damnationis? Qui .n. cx legc peccata
fua fiteri non c?ifcit,idcm haud dubie cx Euangeli^
gratia ampleifti ignorat.Qui motbu fuu aut nioibi
^rauitate ^ft imare nequit,ide medicinf falutaris in-
ucftiganda: cuiam neligcntcr vt habcat necciVc cft. ^jft

In Stcun&o or dine eorum,qui circalcgisdodrina Iuftiti»^
ibcrrant,ij funt,quilcgcm quidcm rctincnt, & rc- ie*f
dcaffitmant docendam in Ecdcfiis Chriftianoru,
fedfalsb hoc aftruunt,quod quicunque velit, pofdt
ex propriis viribus & aibitrio legi fatisfacere , atq*,
hoc pado confcqui iufticiam cora Deo , & promc-
reri viia acrerna.Huius opinionis falfitate Ita mani-
feftis demofirationibus oftcnda,vt facillime quiuiS
intelligat,nemine omnium hominu(exccpto vnico
hominclcfu Chrifto)poffe adimplerc Lcgem Dei»

Primum huiusnoftrae alVeuerationis argumentu ,a,s£^,
praebct nobis natura? humanse conditioin omni-
bus hominibus. Eah«cc(t,qn6domnesabip(ana- co<i1^.
tiuitatefunt impuri immundi & pcccato obnoxij- pj*^
Cum autem coftct,cx putrido & icetido fonte non P

nifi

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

5-5 V I A

putridam & foetidatoiuriri aquam, manifeftum
eft>hcminem irnpurum & peccato contaminatum,
non poffe cxhibere Dco puram,fincera,& imraacu-
latam obedientiam. Ideo inquit Salomon Ecclef.
c*P-7-ii.K6 eft.hotno iuftus in tem, qui faciat bo-
num & non peccet.Et Iob cap.i^.^.Qnis potcft da-
femundum deimmundo femine? Profc&onemo
m°naliumhoc praeftarc potcft. Omncs enim ex
rnaiTa pcccatrice,& immunda radicc ortu trahimus.
^uquid poffibilc eft,vt fru&us praeftet ipfi arbori?
^'lo^if ^tatigitur firmaprobationisdcmonftratio hxc.
J^'po- Q^icunquc immundi funt , obedicntia mundam
&puram lcgi Dei prajftarcnon poflunt.Omnesau-
tem hotnincs natura fua funtimmundi,excepto v-
n'co lefu Chrtfto,qui nature fuetis & communibus
nafccndi lcgibus cxcmptuscft. Ncmo ergomorta-
lium poteft fatisfaccre lcgi Dei.
J*Jnbteipe Sccundum argumentum,quo conuincitur nuilum
toanavjll/^^inem poflc adimplerc lege Dci , petitur ab ex-
^&ii. perientia humana vniuerfati. Nemoenim in vni-
uerfo mun Jo reperir,ur,qui confulens propriu cor,
& examinans fuam confcientiam, non ftatim cxpc-
"atur fe longe abcfle a perfc&ione illa,quam lextc-
<]uirit. Qq1s non fentit fc fjrpiftimc non facicnda
commifiii'e,cV rurfum,facicndaomihtTc? Et quam-
u,s quidam de impletione legis , a fe auc aiiis f»&a,
multum gloriari aufint, tamcn contrarium ipfis elt
Proprium cor Jis iudicium , quod licct coram ho-
*ninibus occultum fit , conftat tamcn ac patct Dco
°,ui vidct,ejftimat& probatvniuerfas humanicordis
cogitationes & aftcftus.
itt™' Tertium argumcntum , quo probatur nerainem
jjjci^ JBortalium polfc adimplere lcgcro Dci , pctitur cx
ci- lufto iudicio Dci , qui reos folummodo & lcgis di-
u,ne,ac mandatoru iptius tranfgreflores damnat.Cu
'utem ncmo libcr fit a iudicio Dci & pcenis,videli-
cet morbis,aduerfitatibus , & ad extremu ipfa mor-
te,que: omniagratTantur proptcr pcccatum,hoc eft,
Legis Dci tranfgrcfiioncm,quis non hinc nullo ne
gotiointclligit,ac haud dubiecocludir, omncs ho-
nuncs rco* cftl-, aclegis diuina: tranfgrcflbrCsvit*
^difa ^^"'busiegisnullam confcqui polfiot iufticia?.
J° 'cgu Quartumargumentutnfumiturcx diffidio legU
& naturaf humanac.Lcx cnim fpiritualis:Natura aut
numana carnalis cft,quod Paulus probatRoman.7.
J4« cuin inquit : Scimus quod lex fpiritualis eft,ego
•utero carnalis fum,venudatus fijb pcccato,hoc. eft,
^fqueadcofura pcccato obnoxii.s , vt nunquam ita
hbcrcr ab eo,vt adimplcre pofiim legem Dci fpiri-
^nalem.Agoautcm Dco gratias,pcr Icfum Chriftu,
°!Uiquodcgoprarftarcncquco, ldtotummco 110-
tolnc abundc praftitit. .Hpc argumentum traccat
^tciu ^au^us naultis vcrbistcapUeanoktsiaracitatp*.,
J*«iu " Qumtum.argumentum,quoprobatur neminem
ptur?. mortalium adimplcrc jcgcm Dci,pr^bet nobis ipla
voxDciin Mofe.Pfalrojs^&Prc^bctis , adeoque.in
^otaScriptura Euangclica & Apoftalica.

l.Gencf.6.5.Vidic Deus qu6 d multa eflct malttia
"omioum in tcrra,& cuncta cogitatio cordts intcn
^aeiTctad malum omnt tempore.

z«iob.9.*.Vcre fcio quo<iitifitjC]u6d non iuftifi-
ceturhomo cora Dco , (i voluerit contendere cum
c°>non potcrit refponderc ci vnum pro miilc. Et
paulo poft dc feipfo inquit Iob:Si iuihficare me vo-
^ucrojos meumcondemnabit roe* p^liilia
3'PGi4,2.^cc.Corrupti funt &.abominabi'Uj'fiftiT
*untin ltudiisfuis, non cft q.ui laciat bonum*non
cft vfqttc.awd,ygum. Dominus dc C02I0 profpgxjt jfe^
P« filios hominum > vt vidc4t frjcft.intclligcns> aui
^uircnsDcumi ' » ■ „

V I T JE. 116
j Omncs declinaueruht, Cmul inutilcs fadi funt,
I non cft quifaciat bonum,no eft vfq; ad vnu.Pf.i^.J.
Si iniquitates obfcruaucris Domine , Dominc , qui«
fubftinebit?Hac de caulTa orat Dauid Pf.i^c2.inhuc
modu: Dominc ne intrcs in iudiciu cum (cruo tuo*
quia no iuftificabitur in confpeftutuo ois viucns,
4.Prouerb.2o.5>.Quisjpoteft ditcrc:mundum cft
cor mcum,purus fum a pcccato?

$.Efaia; 64.6.Fadi fumus vt lmmuhdi ot5s hos,sc
quafipannus menftruata? iufticisc noftra?, & cccidi-
mus quafi foliun» vniuerfi,& iniquitatcs noftr^ quatl
ventus abftulerunt nos.

6.Chriftus Ioan.^.cT.inquit: Quod niturh cft cx car>
ne,caro cft.

7.Pawl.Rom.3.o.Oftendimus redditis caufis & Iii
da?os& Grarcosomncs fubpeccatodfc. Ephcf.^.^;
Eramus natura filij ira?.

Ex hifcciarecitatis,& aliis pluri mis Scripturetc-
ftimoniis,manifcftcconuincitur, ncminen) morta-
lium potTe a Jimplere lcgcm Dci.

Scxtu argumcntij huius noftr^ aftcuerationis cfta p^'^
Pauload Galaticap.l.his vcrbisproppfitu:Si exlcge gutatef-
iufticia,fruftra mortuus eft Chniius.Na Chriftusvc
it in muduivt Icgc iniplerct,quod impoffibilc fuit
omni homini,in toto mudo praeftarc.Quotquot au-
te credut in cu,hi5 imputabitur lcgis iufticia> quam
Chrift* in fua propria pcrfona fccit atq-, aflccut' cft.

Sexigitur flrmiffimis atq; cuidctiffimis argumetis csdlihi
probaui,falfam cftc opinionePapiftaru,qui doccdo,
fcribedo & dcclamado,cotra propria confcicncia,af
firmareaudcntjhominepofleadimplerc Lcgc Dci,
atqueitaexopcribusiuftosrcputaricoram Deo.

Tcrtio loco intcr c^s^qui no rcdc docent dc Lt.' JJ^JJ*ajj
gejcollocadi funt,qui fatctur quidc,hdmine cx par- poiitid.
tc no fatisfacere Lcgi Dci,fcd tamc in multis p. e^fta-
rc Legi obcdientia.Lt proptcrca,inquiunt,quo plus
fiat bonoru operu fecundu Lcge,eo nnior erit ho««
minis ex Lcge iufticia, & quod dceft , id prccario 3
Chriftomuruadueft.Hfc opinio licct h^rcatin tllul Rcftitjiti,
tis,prarcipue politicis homtnibus,cft tamcn falfa & {"^J-j
cotumeliofain Eiliu Dci Dominum noftru lcfum""""' '
Chriftu,qui folustollit pcccata mundi,& in fc cre-rrim<L
detes iufubcat.Eftc quoq; opinionc hac no minima;
caufam reicaionis ludaeortt, docct Paul.Rom.10.5.. "
Ignoratcs,inquit,iufticiaDei,& fua qu^rctcs ftatuc-
rc,iufticiar Dei no funt fubiccli.Finis.n.LcgisChi i-
fti,ad iufticia omni crcdeti,hoc eft , Quicunq; cre-
dit,is habet quOd Lcx rcquirit , vtdelicct iufticiam,
quaChriftuscrcdctiimputat. Itc Philip.^.p.tradit
Paulus difcrimen interiufticiam Euangclij & Lcgis.
IufticiaEuangclij confcquuntur omncs credcntcs,
fcd Lcgisiufticiam nemo exceptofolo Chrifto con^
(equi poteft,ex propi iis fuis opcribus.

Ad ha?c, ncrao potcft incboare aliquod bonfi o- Tcn"»
pus iuxta Legem, quo cofiftcre valeat ante tnbunal
Dci,priufqui iiiftus fuerit cx fidc in ChriftG. Na yt
alibi tcftaturPaulus,impoffibilecftplaccrcDeo finc
fide. Poffunt quidcfieri qut^da opcra,quac fpccie bo-
ni apud homines habcant,& profiot etia vitar & co-
ucrlatiooi human^in hoc mundb,fed cx iis iuftaciS
cofcqui impofiibilc eft.Qsi.n.aduwfus vnu pcccat,
omnium rcus fa&us eft,inquit Iacobus. Kcc potcft
quicqua Dco placcre,quod fit ab co,qui uo eft me-
brfi Chnfti & iuftjficatus per obedientia ipfius. Vc
enim vnius Adami.inobcdientia ocsreifa&ifumus
Janarionis.ita nos ocs quotquot credimus in Icfum
Chrillum,iuftificamur per folam obcdicntia ipfius.

Apparet itaquc errarc cosi qui iufti cffe volunt; codufi^
partim ex propriis operibus , partim cx mcrito
Chrift i,ita vt quo plus abudet aiiquis opcribus ba-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4- Mahu
HJCMni.

Rcfutan
Uft

Dfc vfu
lcgis.

jty V I A

nis,co magisgloriaripoffit, fe dc fuo anvrre,& rc-
liqua qua» dcfiderantur,qua?rere apud Chriftum.

Qjos qnano loco nominaui , circa lcgis doctru
nam er« are,ij prodierunt ex fchola Mahomctis.Ma -
homct vt fuos difcipulos ac fubditos rctincrct fuis
diabolicis prarftigiis magis addictos , doccbat
quemlibct faluari obferuationc lcgis illius,cuifub-
eft. Hoceft,Si Iudarus fuasccrcmonias & circum-
cifioncm obfcruet,ille fua obcdicntia meretur fa
lutcm. EtfiTurca aut MahomctifU, inquit,fuam
legem cuftodiat, faluabiturea ratione & ipfe. Sic
porro etiam ChriHianus pcr lcgem Euangelij falu-
tcm conicquitur. Hac etiam praua opinionc imbuti
funt politici quidam homines , qui ncc grauitatcm
pcccati, ncc bcncficia Chrifti rcctc asftimabant.His
omnibus, quihoc modocx fua legc , cui fubiecti
funr,falutcm quxrunr,vbicunquc tandem locorum
dcgant,opponoha?c manifcfta & immota? Yeritatis
vcrba,Ioh. 5.36.0^1 credit in filium,habet vitam x-
tcrnam,qui autem non credit in filium, non Ytdcbit
vitam,fcd u a Dci manet fupcr eum.

D E TERTIO.
Scquitnr tcrtium quod dc legc propofui , vidcli
cct quorfum conducatlex,& quis fit eius verus vfus
inter hominesjprscipue in Ecdcfia Chriftiana.

Audiuimus fupr3,quid lcx requirat,& quod nemo
eam implcre poflir,qu£ritur crgo tenio loro , quis
fit eius vfus,cum ei ncmo fatisficere, ncc quifquam
ex opcribusipfius , iuiHciam coram Dco confcqui
poflit.

Trrplcx eftvfuslegir,vidclicct,Externus , Inter
nus,& Spiritualis.

DE VSV LEGIS EXTERNO.
Vfus legiscxternus eft,vt difciplina rcgathomi.
ncs,vt in cxtcrna honeftatc morum, inuiccm paciii-
ce iuxti legcm viuant,ncquid malifaoinoris mani-
fcftc pcrpetrent,quod in lege Dci prohibitum fir.
Hic neceflc cft parentcs , magiftratus,pra?ccpto
ra omnifi rcs atque tutorcs,immo etiam verbi Dci miniftros,
officiuid: ailigcntcr attendcrc,vt qui ipforum curaecommiffi
funt , honeftatc vitac cxterna, intcgreac pudice vi
Uant. Propterca euim lcx Dei moralis dicitur,quod
communisquardamrcgula fit , iuxtaquaua quifquc
fuos morcsforcnctacdirigat.

Primo , mandata eft ha?c externa legis difciplipa
Ubc- Paf entibuijvt.hac hbcros fuos cdoccant , ac fub ex
tcrna morum honeltatc contincant.Et quo id taci-
liusprajftare poffint , vtantur doctrina , cxcmplis,
placidis atquc feucris admonitionibus , & virga.
Porro , (1 id res poftulat, quod qui non fcccrint, ij
cxpc&cnc iuftas a Deo pcenas, tanquam contem-
ptores fcueriffimorum mandatorum Dci,qui prseci
pic parentibus,vt iuxta Decalogi normam, honefte
& pie liberos fuos inftituant atque educcnt.
. i.Principio quidem vtantur.do&rina , hoc eft,li ■
bcros fiios quamprimum £iri ac ratione vti poflunt,
afluefcant mane & vefpcri,Catcchifmi fingulas par-
:es,memori mcnte edifccreatquc recitare.

2. Dwtde ipfi liberis fuis pra»ibunr, proprio ho-
neftse a<5tze vita: exemplo,ita vt do&rina? propofita?
correfpondeat parcntum vita, quam poftca imitari
libcri poflint.Qui enim vcrbis taniiim laborant in
liberorum educationc , ftuhe admodum, meo iudi-
cio,faccre videntur,& haud fcio , an docere eos, an
dedoccrc magis dicam.Nam quod ore docendo x-
dificant,id fatftis male viucndo deflruunt , & quar
hinc malorum lerna feqiiatur ,tam in Ecclcfiaftico,
quam politico ordinc, quis eft qui no videt ac quo-
tidic cxpcruur.

V I T JE.

Triplex

«a.

I.Exter

RUS.

Superio-

Parcntii
xos.

3. Dcbcnt prarterea parentes mitioribusinter-
dum vci b;s apud liberos vti , vt his quafi illeccbris,
^imicorum facilius ad virtutis officia alliciantur

cxtimulcntur.

4. Quod fi autem paternisadmonitionibus oH-
tempcrare nolunt liberi,hic parentcs feucriori vul-
tu ac ore compcllabunt cos , acquas tandcm laturl
fiut fua? inobedicntiar pccnas, prudcntcr & graui-
ter prarmoncbunt.

5. Q^jinto.cum parentcs nequcmitioribus ncq;
afperionbus commonefadionibus proficere quic-
quam poffint,& nulla emcndationis morum fpcsin
liberis aftulgcat,hic tandem extrcmi paterni rcme-
Uij loco adhibenda eft virga. Hac caftigabunt cos,
cum afiuefcunt periuriis,mendaciis,furtis,turpibus
& obfccenis quomodocunque di&fs, Nam Syrach
inquit cap.50.Qui diligit filiumfuum, crebraci ad-
mouct flagclla,vt in pottremis vitse fua: diebus gau-
dcat. Et Salomon Prouerb. 23.13. Noli fubtrahc rc a
puerodifciphnam , fi cnim perculferis eum virgi>
non morictui:virga percutics eum, & animam cius
de inferno libtrab^s.

Qiii nimiiun libcris fuis indulgcnt, & conniuen-
tesad quoduis flagitium eorum,cx arbitrio fuo eos
viuere permittunt, hi perditionis illorum autorcs
cenft ndi funt.Narrat Pontanus,quendam delicatu-
lum ii matre nimia liccntia corruptum,tadcm adul-
tar 3rcatis,ob comn.itfum facinus morti adiudicatu:
Hiccum acarmfice ad locum fupplicij deduccre-
tur,alia voce ha:c ingeminabat vctbi : Nolite puta-
rc,6 fpedatoreK,hunc carnific^,fed potius matrcni
meam propriam,mcadhoctam infamegenus fup'
plicij dedi)ccrc.Muhum itaque intereit parer,tcsaf*
fueracere liberos,vt iuxta dccalogi amuffim vit^ fi'9
curfum diriganc.Hacratione fternent viam facilio-
ris paedagogiar his,quorum difciplinae & fidci poft-
ealibcros fuos crediturifunt.

Magiftratui fimiiiter externa ha?c difciplina Le-
gis Mofaicjecommendata eft. NaPaulus Magiftra- ^pttf
cunxvocat miniftrura Dei,ad bonu promouendum futxi»1*5,
ac malum punicndum. Et quoniam aDeoordinati
funt magiftratus.idco tcncntur promouere gloriam
Dci,& auerti rc quxcunque Dco funt 1 6traria,qda-
cumad extcrnam hominum conucrfatione attinct.

Appellatur «utcrn magiftratus cuftos vtriufque
Lcgis , quod fubditos fuos diligenti cura contincat
fubhonefta morurn difciplinaiuxta Decalogum,cjC
proprium ipfc vit§ curfum tranfigat,vt fit cxeplar 5c
fpcculum,in quo fubditi benc viuentes,intueri pof*
tint. 2. Dabit quoque opcram,vt Lcges pofitiuar SC
fingula dccreta ip(ius,cum Decalogo congruant, &
fint huius quafi muri ac propugnacula.^.Debet infu
per mogiftratus punire manifeltas kgis diuinjtraf-
grefrfoneSjVtfuntbUfphemia Dei,idolotatria, per-
iu» ia,deier:;tiones, vcrbi Dci contcptus,inobcdicn-
iia,homicidia,adulteria,mendacia,faIfateftimonia,
furta,& fimilia vitia , quat ex diametro pugnat cum
Lege Dei.Quod fi in his ncgligit magiitratus fuum
ofhcium,parriceps fit aCfcus omnium iflorom dc-
lictorum,quorum impunitatem aliis concedit.

Narratur hiftoria de homicida quodi qui feptem
viros e medio fuftulerat,cu in iuspcrtraftus,iudicio
tiftercrur,atc]-, homi^iciij accufaretur , refpofum eft»
ei foluhiodo v-»*tu,r»licjuoi aut fex magiftratu oc-
cidiftcqui primu illud homicidiu in ipfo no punie-
rir.Imo vero reus magiftratus & cora Deo,cu cotu*
maciter violates Leg£ Dei no punit , ac fua licentia
fcncftram ad pcccandum,aiiis aperit. Immifericor-
dis enim eft gi atie vni parccre,cum plurimorurn ia-
(fturaacpcrditionc.

Adiit-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

r*cepto

V I A V I T JE.

T«»torIi

fum 0fff- Ad iuuentutis informatores haec eadem cura
ififi ? Pc<^atjVtfuaf difriplinse concreditos, ita do&rina,
lefxemplis,crebrisadmonitionibus & caftigationi-
ous inftituant.* nequid enorme& Legi Dei con-
trarium in cxtcrnis eorum moribus confpiciatur.
%iJ0d fi facere negligant,peccant in Dcum,in pue-
forum parcntes,& totam rempublicam, nec ferent
. Perpetu6 impune.Si etenim is iure fufpenditur,
°iui taurum aut vaccam alteri fufTuraturquo magis
ttille fufpendijs dignus cft, cjui hoc furti getous 16-
8e grauius committcns , bona fide fibi eommiiTam
luucntutcm infideliter inftituit;

Tutores ctiam,qui loco parentum funt, compo-
n*ntfetotos ad regulam,fupra parentibus pre-fcri-
ptam.Itaque non tantum bonapupilloru heredita-
fia curent ac ftudiose confcruent,veruetiam vt ho-
nefte & probe inftituantur,roaximopcre concntur,
fcicntcs fe cora Dei tribunali tam ftri&e tcneri pro
miffo^cjuod prasftiterunt illorum parentibus, ac fi
cura Deo ipfo pepighTent,fe fore pupillorum ifto-
rum fidos tutores ac patronos. Hac de caufa vo
catfeDeuspatremorphanorum ac patronum vi-
duarum. 5ed quid hodic a communi tutorum
vulgo fiat nemini non conftat,& mifcri pupilli
*c viduar , pro dolor,cum fuo naagno dolore expe-
*i«uftroriuntur-

^et- 1 Poftremo tenentur etiam miniftri verbi Dei,
"fcaS IUxta aanc 'egis diuinar normatn, fuos auditores ad
t0,e>- c*ternam vita; honeftatera, docTrina , exemplis &
crcbris admonitionibus, vnacum caftigationibus
propofitis cohortari , qucmadmodum feccrunt
Jpfe Chriftus & diuus Apoftolus Paulus. Q^od fi
autem huiusfui officij debitam curam depofuc-
r,nt, &fraudulcnter fccerint opus Domini,non
euadcnt iuftum iudicium ac pcenam in die nouifsi-
toa Domini. Sed quot hic vidtrc licet , qui illud
poetaE fequuntur ? Dat veniam coruis, vexat cenfu
racolumbas. Cum nullius tamenhominis perfo-
Bam te refpicerc velit Dcus , modo moderatus fis,
*d exemplum optimi Nathan. Pra?ftat miniftrura
Jerbi Dei cum Iohanne decoilari,quam cum Hero
«e conuiuari. Maior enim hoc loco habenda eft ra-
tl° gloriar Dei & falutis humana: , quam propria: vi-
c tac ac commodorum.
VUcn* ^'^i&a fintde vfu legisexterno &quam late
!<*ad lsp£ccat. Grauiifimac autem caufar huius difci-
h p.ini externa: exerccndar quatuor funt. i.Manda-
tum Dci.z.Vt vitentur pcenx. 3-Vt pacifice & q^ie
te iuter nos viuamus.4.Vt fit hxc pardagogia, rcd-
dens nos aptiores ad audiendam falutarera doftri-
namEuangclij lcfuChrifti.

DEVSV LEGIS IN-
terno.

Quemadmodum primuslcgis vfus cxtcrnuseft,
? numanam conccrnit focictatcm , vt quicunque
,n cxterna conucrfationc , litcram Legis verbis
? , fc "cHis cxprimat , iudicctur ab hominibus pro-
. bus achoneftus. Itafecundus legis vfus internus
eft»in cordcac confcientia hominis , vtfiftaturille
^ coram tribunali Dci,& reddat rationem , nunquid
Q* totis viribus fatisfcccrit Lcgi Dci ncc ne. Hic fi de
e8,c perfcfrionegloriari poflit , ( quod cxcepto
V(i1C(^ Chrifto ornnibus hominibus impoffibile
.Ofciat ad fe pertincrc benedi&ionem atquemife-
r!c°rdiamin millia , iuxta promiiTionem lcgian-
J^xarn. Si vcro tranfgreflorem fc legs animad-
Crtat, propofitamaudit fibi vindidam & iudi-

cium Dei , in tertiam & quartarn gencrationem.
Item,Maledi<5tusomnis,quinon fecerit quarcun-
que fcripta funt in libro legis hoc. Harc fcntcntia
primum lataeftin Paradyfo. Deindc manifcftis T^e*
vcrbis cxprelTa eft apud Mofen. Adha?c confcientia uci&^
fingulorum hominum eandem ftabilit, atque adco confden
omnes calamitatcs huius vitar, ac mors tpfatan-11*'
dem , confirmant. Poftremum vero infcrni cru-
ciatus artcrnus puniet , quotquot non liberati fue-
rint pcr Dominum noftrum Icfum Chnftum.

Cain cum arqua lance peccatum fuumad legem Excpia,
perpendcret,inquit: Maior eft inicjuitas mea,quam
vt veniam confcquar. Idem Saulo accidit de(pe-
ranti,ac feipfum inarternam damnationem conij-
cienti.Dauid autcm cum iuxta legcm faftura fuum £PPofl
cxaminaret , ac peccatum fuum cognofcerct : ait
Si iniquitates obferuaueris Dominc, Doroine quis
fuftinebit.* Quia apud te propitiatio cftjvt timearis.

Manaifes fimiliter, Magdalena & latro in cruce,
peccatafua confitentes cgerunt pcenitentiam ,&
ad gratiam Dci confugicbant. Atque ita videmus,
quis fit Lcgis vfus intcrnus,vidclicct,vt vita? noftrz
aftioncsadfingula LcgisDci prarcepta examine-
mus,& quoticsnosdcliquiffccxperimur, toticsLe
gis malcdidtionem atquc irati Dci pcenas nobis de
nunciari ftatuamus.

Quidveroconfilijhiccapiemus? Duar tantum */umc£.a
viar propofita; funt,vna per defpcrationcm , ad ar- giS con-
ternam mortem &malediaioncm,Altera,perthro detan*-
a?ternam vitam & benedichonem.
Thronus gratiaj eft Chriftus lefus , qui nos fuo
patri reconciliat & donat vitam actcrnam.Nam qui
credit in Iefum Chriftum,confcquitur per cum re-
miflionem peccatorum, & iufticiam , per quam in-
grcditur vitama:ternam Chriftus cnim implcuic
legem,ad iufticiam omni credcnti.

Hsec fides in Chriftum fundamcntum eft noftrae J^"^J
falutis, quemadmodum fatenturin fynbolo fin- fahms.
guli Chriftiani , cum dicum-.Credo rernilfiortcm pcc-
eatorum^Hoc eft, Quarauis innumcra fint mea pec-
cata,& immenfa fitira?Deimagnitudo,atquchor-
rendae fintob peccatum pcena: ingruentcs, tamcn
cum fub gratia fim, & non iub Icgc,cert6 crcdo re-
miffjonera peccatorum ,proptcr mcritum mortis
& palTionis lefu Chrifti,qui non folum mundat me
ab omnibus pcccatis fuo prcciofo fanguine,fed ctia
imputat mihi fuam iufticia, ita vt nihiliurisin me
!ex fua damnatoria fententia vllo modo habcar.

Hasc fidcs orirur cx noticia Euangelij , quod of-
fert omnibus crcdcntibus gratiam in Icfu Chrifio
Vnde ctiam Auguftinus inquit , Chriftus noftra
peccata fua fecit, vt fuam iufticiam, noftram fa-
ccret. Item cum Cain diceret , Maior cft iniquitas
mea,quam vt vcniam confequar.Refpondet Augu-
ftmusrMentiris Cain,Maior cnim cft mifcricordia
Dci,quam omnium peccatorum mifcria. Hoc cft
quod lohannes dicit.Ecceagnus Dci, qui tollit pcc
catamundi. Item Chriftus cft propitiatio non
tantum pro noliris pcccatis, fcd pro pcccatis totius
mundi.

Harc fidcs in foliusDei obedientiam recumbit, EiM
& prartcrca nulli crcatura? fiue in coelo,fiuc in terra f««Pus
confidit.5cddefideinatura infrain tcrtia dodrina
copiofius erit dicendum : nunc ad tcrtium lcgis v-
fum tranfcamus.

DE SPIRITVALI LE-

gMVfii.

TertiusIegisYfus , qui fpiritualis dicitur, lo- $ pi"t«a-

2. I

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

V I A

Spiritus

Renatus

i lcgcm

cu habctinrenatis,quiin Chriftum credentes,con-
fequuti funt pcr mortcm &intcrccfiioncm Chrifti,
remilfionem pcccarorum, & iufti habentur corarr.
Deopcr iufticiam Chrifti imputatiuarr.Vbi ha?c fi
des viua cft & finc hypocrifi, ibi fimul habitat Spiri
tus fan<5tus,qui & opcratur fidcm in cordib.homi-
nu m,per auditum filutaris doctrinae Euangelij , &
regcnerathomincm, atque cxcitat cum ad gratitu-
dinem crga Deu,quo fit vt pluris faciac homo Dei
voluntatem ac mandata ipfius , quam totius mundi
bona omni-1 , quamlibet fpeciofa ac preciofa ea ar-
ftimari poffmt, & perfeucret in bono propofito rc
cm tinens fidem ac bonam confcientiam.Quoniam er-
i« picic go renatus obcdientiam vult prxftare Deo,hic de-
nuo in Legem infpicit,& hanc fibi ranquam infal-
libilemnormamproponit,vt quidfaccre, quid o-
mittere debeatin vero Dei cultu,intelligat.Et qua-
uis nemo fuis operibus fatisfacit legi , tamcn placct
Deo obcuientia crcdentis,quia liberatus cft a ma-
ledi&ione iegis , & per Chriftum eft fub gratia.
Stccnim Paulus inquit : Nulla condcmnatio eft
in ljs, qui funt in Chrifto Icfu , qui non fecun-
dum carnemambulant,fcd fecundum Spiritum.
dicnt?bC autem hasc obedientia non tantum grata

gtau Dco , vt pote qui ex paterna fua bonitate , iubet ac
V*0' vult credcntes fe diligere & charitatem txerccrc er
gaproximum: verum eciam addit promiiTionem
mcrcedis,qubd velit largiter compenfarc omnia
bencfu&a , adeo vt qui poculum frigida: aquse dc-
derit in nomine Chrifti , nonfrullrabitur fua mcr-
cede.

Hincfi:;qubd multorum cxtcnt piorura cxem-
pla , quiproptcr obedicntiam Deo cxfide prarfti-
tam,reponarunt,tum fpiritualem,tum corporalem
benedictionem.
Aductfua Atquifecrcdere dicunt , & nihilominus non
TemCc*1 habent propofitum vitandi pcccata, fed regi fe pa-
habcic ia tiuntur a fuis prauis cupiditatibus,& trahi a de/ide-
meSopc nis carnis,hi non infiliut veftigijs Abrahae,qui ma
hbus ma lebat proprium vnicum filium ac harrcdem occi-
DeuM?" ^crc » T^ai tergiuerfando defignare quicquam 4°
contrapraeceptum D^i. Faciunt quoque contra D.'
Pauh doctrinam, qui pra»cipit credcntibus , vt qui j
cum Abrahamo gratiae Dei participes ficri volent, J
debeaht fidcm fuam declarare obedientia erga
Deutn, quiimmenfam fuarn gratiam commenda-'
uit erga omnes homincs , quod filium fuum vnige-
nitum tradiderit pro ipfis.

5ed quam eft hoc argumentum impium & infan
dum , quod quidam eo impietatis progreiTi, dicere
audcnt : Iuftificati & liberati fumus, gratis ex fi-
de , qnorfum ergo opus cft incun)bere bonis ope-
rious? Audi quid his refpondeat Paulus: Quoru iu-
fta eft,inquit,condemnatio. Immo vero iufta , cum
ipfi hoc errore,pcccata( vt Ca?ciasnubes)attrahant.
•d^fide1* Principio cnim Deum contumclia afficiunt.
mortuam Z» Deindcpedibusconculcant prcciofum fangui
argumcn nem Chrilti. $.Pi Jtterea expcl unt Spiritum ian
ctutn. 4. Ad ha?c mendacij fcipfos arguunt.5. Po-
ftremo dato fcandalo,multos ofl\ndut & a doc"tri-
na Euangelij menrcs eorum abalicnantcs, ad pcrdi
tioncmatqueinteiitum impellunt.
nei?"?fi Princ'P>o,inquam,contumelia afficiunt Deum,
ciunt qui immcnfa fua mifericordia,eos a pcccato & c.6-
Deum. demnationc libcratos cupit.Confcrendi fane hi effc
liberis immorigeris mihi videntur , qui aliquando
propter multipliccm maliciam atque nequitiim,ab
omni fpe fuccelfionis in bonis patemis exclufi.rur-
fum tamen fupplices facti atquc recepti in gratiam,
redierutad ingcniu,& fpreto patris mandato,ipfius
denuo abufi funtbonitateatnueclementia.Qiudc-

VITiE.

nim aliud hic tentabit pater,qna vt fumo iure quc-
admodumcorum poftulat cotumacia, cu illisagat? ^ Sa0gui'_

Deinde pedibus conculcant hi preciofum Chnfii nen»cj£
fanguine,qui cffufus eft in cruce :n remiffionc pec- ^cit.
ca oru.Quafi verocnimChriftus ea dc caufa fuiifu-
diiTet fanguine,cV expandiiTet cruentas manus,bra-
chia & pedes,adcoque totumcorpus, in patibulo
crucis,vt nobisliceret cor noftrum, manus , pedes
& totum corpus proftituerc omni turpitudini, pe-
tulantia?, tyrannidi,iniuftitiae,verfutia?,fallacia;, inl
poftura:,& vt vno dicam verbo,vniucrfis hifceom-
■ibus,ad quse nos mundi prauitas & carnis libido
inftigat:&tameninterca dicere,Chriftus cft meus
Saluator,huic credere, & huic totus adharrcre rolo.
Qui fic vita inftituit fuam, is per omnia fimilis cf>
perfido proditori,qui Domino fuo,cuius ftipcndia
accipit fimulatam praeftat opera,& interca holli i-
pfius faucr,& omnibus quibus potcft modis placere
& fua infcruire opera laborat. lta gloriari dc fide in
Chriftum , & interea male ac pcrdite viucre , cjuid
aliud cft,qua ore ea proloqui,aquibus & cor ipfum
& totius vitse ftudiaatqueacTtiones diiTentiun ?Clo
riabantur ludasi (e elTcfilios Dei & fcmcn Abrahar,
fcd quid ad ha?c Chriftus?Vos, inquit, eftis ex dia-
bolo , quia opera ipfius pcrficitis , a quibus procul
fuit Abraha.Rcs itaquc horreda & cu damnationis
extrcmo periculo coniunda eft,Chriftu in ore pra?
fe ferre,hoftcm vero ipfiuscorde occultare,&omnl
bus mebris,tam intcrnis qua cxternis,huic fe ad o-
bcdienduacc6modare:Quid,inquam,hoc aliud eft,
qua preciofum Chrifti fanguine pcdibus coculcare»
atquc contenercamara ipfius paiTione & mortcm*
quam pro peccatis noftris pertulit, nonvt pate-
rct nobis peccandi licenria, fed vt fide accipictcs re
miflionc pcceatoru,ipfum in cordibus noilris rcti-
ncamus, atque abncgato Diabolo cu omnibusfui*
openbus,pcccato vidclicct & iniquitate , huic foli
Domino &rcdemptori noftro, finceram & pcrpc-
tuam praeftemus obcdientiam. ,.C«^

T rni0,quicuque cx auditu falutaris doftrina? E- **J^s-
uangc lij luftificati funt fidc in Chriftu,& dcnuo ip*eo*j
manifelta rccidut flagitia, atque carnis, mudi & dia c?^eJd
boli ducuntur & rcgutur iirpcrijs:hi cotrillat Spiri lunt.
tum fanctu:& cum c cordibus fuis cxpellunt , atque
tn huius locu admittunt & recipiunt fpiriru Diabo
li,cuius dcnuo fiunt habitacula , queadir.odu prius
< xtitcrunt. Quid hic aliud expectandu , quam quod
Chriftus pronuciauit Matthzei 12.43.& Lucse 11.24*
Cumexicrit Spiritus immundus ab homine,ambu-
lat per arencia ioca,& quasrens requicm & non in-
iitnicns,dicit:Reucrtar in domumeam vnde cxiui:
& cum venerit.inuenit cam fcopis n undata. Tunc
vadit & affumit fcpte alios fpiritus fecu nequiorrs
fe& ingrcffi habitac ibi:& fiunt nouifiima hominis
illius peiora prioribus. Hinc intelligi facilc potcft»
.juanti momecifit , aut vcrbu Dei ampledi, atque
crcdere.aut rurfum turpiter ab eo cordc & vita de-
ricere,atquc Spiritum fanCtu c fuo habiraculo con-
triliatum expellcrc. ^

Ad ha:c quicunque de fide gloriantur,& male in ^u0t-
terea viuunt,hi impudcntifTimc f.ipfos mendacijar
guuntatque conuincunt. Cumcnimea iactitent»
quibus carcntjfimiles euaduntloquacibus Thrafo-
tubus,qui orc quidein aureos montcs polliccri non
vcrentur , cum re ipfa omnium maxime cgeniaC
inopes exiftant. Horum error hinc confirmatur,
quod Dcum non penitiuscorda introfpicere aut
fcrutari,cpam homines , exiliimcnt. Sed mulciu^
falluntur. Homo cnim cxtcrna tantum Yidct,Deu*
autcm non ea foliim , fed & coripfum introfpiclt'
Dccipi ergo Dcus non poteft > etiamfi diuer-

fuir»

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

535

fum cor fentiat ab co,quod os tuum loquitur.Hinc
eft» quod Iacobus requirat coofonantiam cordis &
°ris,ita vt fidei qux in corde effe praedicetur, rcfpo
deantoperavitarexterna, qucmadmodum eft vi-
^re in cxemplo Abrahar.Nam certum efl congrue
rc > & fibi inuiccm correfpondere cor & opera , ita
Vt vbicunque fit malum cor,huius opera confimili
ter mala confequi neceffe fit,iuxta regulam Chrifti,
£°naarbor bonos edit fru&us. Vidcmus itaque
nianifefte, quatn impudenter feipfos mcndacij ar-
guant,qui de fide gloriantes , bona interca opcra,
ncquehabent,nec curanttperindc facietes ac fiquis
impofita capiti corona , regera ftatim propterca fe
nominari atque habcri velit. Hi funt quos nominc
tantum , re autem ipfa ac facto Chriftianos ncmo
«$, dic«e pofsit.

«Ui0ning poftrcmo , qUicunque gloriatur dc Chrifto , &
; * Chrifiian.is ccnfcri & appellari vult , qui baptiza-
iu ^Sj&fidemfuaiaaat^atqucccenaDomini vtitur
&tamcn interca flagitiose viuit,hic manifelto fca-
dalo multorum animos «b Euangclio abalienat , ik
cxiftit his condemnationis occalio. Paulus U Co-
rinth.8.n.vbi agit de ijs, qui cum aliorum offcndi-
c«lo Chrifliana libertate in rebus licitis ubutuntur.
ftosamrmat,fua fcietia & Ch«. ifliane libcrtatis abu-
fu>perdere infirmum fratrem , pro quo mortuus eit
Chriftus. Quantc*ig'tur magis in culpaerit , qu
prauisfacinoribus prarbetalijsoccafione malefen
tiencli,&; bhfpheme loquendi de facrofan&o Euan
gclio & Chriftuna rcligione ? Rom.2.. 21. Accufat
Pa ilus Iudaros prauitatis morum , & ait ideo per
cos inter gcntes blafphcmari nomen Dci. Et i.Ti-
moth.6. i.praecipit fcruis credentibus & rcnatis , vt
^ominos nondum conuerfosaut credentcs omni
honore dignos a;ftiment,ne nomen Domini & do
^rinablafphemetur. Et vcnturos huiufmodihomi
n« in nouiflimis tcmporibus prsedixit D. Apofto-
hs Petrus,2.Petri fecundo,verf.io.
S*io° Vidcs 'gitor quanta fit huius peccati atrocitas,
^ifpj.quononfolumhomo fuiipfius pcrditionis autor
***«ui. exiftit,verumeti3mplurimisprarDctoccafionem,vt
curnfalutisfua? detrimento , & blafphemia nomi-
nis ac do&rina; Dei,Euangelium Chriiti repudict
atquecontemnant. Non dubium eft,quin multi
inter Turcas hodie,hac quoqoc de caufa,odio pro-
fequantur Euangelium Chnfti , quod vidcatChri-
ftianos tam perditc atque flagitiose viuerc. Et
quis dubitet multos intcr Papiitas non cfle , qui E-
nangclium Chrifti perfequantur,autnihili prorfus
«ciant, cjuod tam frcqueutes fint, qui de Euangc-
lioglorientur, ranifimi autcm quiiuxta Euang-
"Um viuant ? Quid vero de his dicam, qui nobif
cum puramdoctrinimEuangelii rcccpciunt, quo
*Urn multiadhucfutu infirmi & vacillantcs ? pro
fc$6 horum plunmos, aut animos dcfpondcrc,
aut morcs & tempora , fub quibus in Papatu viui-
mus, huiusfeculi moribus maxime lafciuis & pe
Julantibus ,longc prarfcrre vidcas. Quid aliud
"°sfacturos putcs, fi mgruere: aliqua pcrfcquutio
autmutatio religionis, quam vt non inuiti patc-
rcnturnobisobtrudiAntichrifti Romani pnftina
dtliria & Idololatriam? Sed quorum culpa hoc fit,
nifi horum folummodb,qui dcbcbant alijs ducis &
Jucisviceclfc&iuxtaconfiliumPauli in omnibus,
n°c e(t,ore,opcrc & vita,ornare doctrinaro Domi-
ni& Saluatoris notiri Icfu Chii,;i.

Hinc igitur concludimus, omnes credentes in
^axi^hriftum dccere,vt proponant fibi lcgem Dei,
^ct ccu vitae fpcculura , iuxta quod omniafua fa&a di-

VIA VITi. 534

' rigant in gloriam Dei, in proprium commodum &
aliorum ardificationem. Quo fieri pofsir , vtde-
ftruanturopera diaboli , & opera Dci ai'gcfcn;,in
gloriam Dei arterni patris , qui cx r^cra <ua mif< ri-
cordia, per fidcm. abfquc omni noflro vllo mer to
& operibus,nos faluosfccit & regencrauit , vt ipfi
viuamus, & ambulemus inomhibus opertbus bo-
nis,Ephcf.uo.

T E R T I A D O-

C T 7^1 N

Tertia doftrina, quam initio huius libelli expli- r>c Euan-
candam propofui , cft dc Domino noftro Iclu gdl0'
chrifto , in cuius folius vcra cognitione , confilHt
vita acterna , quemadmodum mquit ipfc , Io-
hannis 17. 3. Hsceftvita «terna , vt tc co-
gnofcant effe vcrum Dcum , & qucm mififti Icfum
chriftum.

Poftquam chriftus refpondiflet Pha:ifa?-s adgff^
quaiftionem fibi ab ipfispropofita , quaerit vicifllm
ab eis quid ipfis videatur dc chtifto.Hanc quxflio-
nera mouet vt detur lllis occafio fcrutandi fcriptu-
rasexquibusdifcant,quid de chriflo ftatuere dc-
| beant.Vidc crgo quantadiueifitatc animorum hex
vtrinqucfiant.Hi non difccndigratia,fed cauillan-
di & pcrdcndi ftudio ncgocium agunt. Chuftus
autem fua quarftionc hoc inten Jit , vt ad vcra: fa-
lutis noticiam atque poffcffioncni eos pcrduc3t.

Audiamus crgo quid vtrinquc fiat.chnftus q - ^Se£-
rit, QutA vobU videtufdc C\or>sio>cH%HS fihus cft ? D.- bra.
cunt ei>D<*Hidis, Hoc rcfponfum dabant, quia fcie-
bant chriftum nafciturumcx fcminc E)aaidis,iux~
ta promiffionem ipli factam. VeruiM cum uon
fufficeret hocad vcram chrifii cognitioncm , cx
hac alteram quseflioue infcrc chrifius, qua in vbe-
riorem chrilti noticiam perduccrcconatur. Itaquc
inquir:^«<?f»o^ ^D^mdcrgo in fpiritn vocat eum T>o-
mvuw ? (Uccns: Dtxtt 'Domtntts Domino meo.fcde a de-
xtns mcts , donec ponam tnimicos tws fcabellHm pedum
inorum. Si ergo Dauid vocat eum Dominum> tjnomo-
dofikus eius c/fi<\\iaCidicerct Chriftus: Pater eft fu-
pcrior filio , & filium oportct fubicctum cflc pa-
tri. Et Dominuscftfupcrior miniftro , miniftcr
vcrb dcbct fubijccrc fc Domino fao« Quiergo
iit,quod Dauid chriftum fatcatur fuum Domi-
nvim,cui fc totum cum omni animi fubie&ionc
lubmittit ? Hicfi Iudaciadhibuiffcntin confilium Iuda:orS
facram fcripturam dc Chrifto diffcrentera , & pau- ftUp0r.
lifpcr fccum pcrpendiffent,quodnam foret offi-
tium Chrifti in mundo , facile inucniffcnt hoc re-
(ponfum : Chriftus ratione naturaj human^ aflum-
t*,eft filius Dauidjrati^nc vero diuina» naturar, eft
filius Dei. Quantum itaquc ad naturam humanam
attinet,ia fpecie vilis & pauper eft,quod vero ad na
turam diuinam,eft Dominus dominantium & rcx
rcgum , cuictiam ccdere & fupplicitcr genuafle-
dere Dauidcm oportebat, immo ab hoc folo &
per hunc vnicum accipere remifsionem peccatoru,
iufticiam,& vitam aeternam.

Dc hoc Chrifto , Domino fuo , loquitur Dauid,
Pfalmo5i.o. cuminquit: Expiabis me hyffcpo &
mundabor, lauabis me & fuper niuem dealbibor:
Item Pfal. 130.3. Si iniquitates obferuaucris Domi-
nc,Domine , quis fuftinebit ? Quia apud te propi-
ciatio eft, vt timearis.Per hanc propiciatione»Chri
ftu intelligit,qui fecundu naturam humana, cx ipfp

a. ij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuesr LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

Confili)
diuini £u-
damentu

555 VIA
nafciturus erat,fed fecundum diuinam naturam, vc

rus ab seterno Deus.
j^°Pu.s. Hoc modo volcbat Chriftus qua?ftionc a fe pro-

Chnttun r . . .

hac qm- polita ,reducerc ludseosad veram Chrifti cogm
fiionc. tionerryn qua, vt dixi , confutit vita seterna & fa-
pientia falutis, quemadmodum docet Paulusi.Co
rinih.i. M.cura inquit : Quoniam mondusnon co-
gnouit Deum per fapientiam , hoc eft,per intelle-
ctum& rationcm inditam homini naturaliter , a
Dco , in Dci fapientia , hoc eft, in mirabilibus Dci
opcribus , quse abipfo factafunt : placuit Deoper
ftulram prsedicationem faluos faccre crcdcntes.
Quoniam & Iudsei figna pctunt , & Grseci fapien-
tiam quserunt, nos autem prsedicamus Chriftum
Jj^s^crucifixum , Iudseis quidcm fcandalum , Greecis
autem ftulticiam, ipfis autem vocatis Iudaris ac Gr^
cis Chriftum , Dei virtutem & Dei fapientiam.
Difcernit hoc loco Paulus, fapientiam mundi feu
humanam a diuina. Nam qudd Deus miferat
fuum filium natum cx muliere , fattum fub lcgc,
& fubie&um amarifsimse paffioni &morti, non fa
pientia,fed ftulticia videbatur hominibus, cum
Dcus fuaomnipotcntiafacilepoffet aliam inueni-
re rationem faluandi genus humanum. Scdlonge
aliter Dco vifum fuit , iramo quod homines pro
ftulticia reputabant,id Dcus fapientise loco habet
& ducit.

Vt autem ha»c plenius intelligamus, quseramus
huius tam admirandi confilij Dei fundamentum,
fupra quod tuto sedificare valcamus.
Mitiricot QiLanclu? m ^cus , fi magnitudinem potentiar 1-
dia a po- pfius refpiciamusjfacere potucrat qusecuque voluif-
sa^icntii ^Ct' tamcn n'c nmil quicqua aggredi vifum ipfi fuit,
iteUnfa- °i^ ^od diuina? ipfius Maieftatis iufticise atq; glo-
luteEc- ria? compettbat, hoceft , quodiuftum & laude di-

clciicco- 1 .. . ,

curiunt. gnum,omnes angcli,tam boni,qua mali , & omnes
homines,atque adco vniuerfse creaturse rc ipfa fate
rentur, dicentcs:GIoriain cxcelfis Dco. Qucmad-
raodum cmra rcx aut tyrannus quifpiam , cum vni
concedit,quod alteri cripuitjpartim iniufti, partim
Iiberalis hominis officio fun&us dici potelt : ita
ctiam Deus fi fola fua potcntia vfus hominem
re(tituiflct,ex vna parte iuftici* ipfius fuiffet de-
rogatum, & ab altera partc nimirum rmfericordia:
conccffum. Itaquencceffe fuit inuenire talcm fal-
uandihominis viam,vt fimul cofifterent & in fum-
mis gradibus confentirent hse quatuor in Deo pro-
prietates,fincquibusDeusminime cffcatque appcl
lari Deus potcft , videlicet fumma feu perfectapo-
tentia: pcrfeda iufticia , perfc&a mifcricordia ,&
pcrfeda fapicntia. Placuit iraque Deo confilium
tale,vt filius ipfius vnigcnitus affumat naturam hu-
manam & moriatur, vt qui credatin eum, confc-
quaturfalutem& vitam sternam. Quod fi Deus
vfu< fuiffct omnipotentia & iufticia fua , comdem-
naflet in seternum omnes homincs , qui contu
raaciafua seternam Dci maieltatem offcnderant,
& proptcrcaobnoxijeranta2tcrnse morti & infer-
nis. Sedqusetumfuiffct iaus mifericordise ipfius?
Vbitumgloriafapicntiaediuinselocum habuiffct ?
Homo abfqueomni gratia condcmnatus perijffer,
& fapicntia Dci,finc confilij fui , quo hominem ad
lmagincm fuam creatum , seterne dcftinarat faluti,
fruftratafuiflct.
confiiij Neigitur dcrogetur quicquam perfe&se iufti
Dci_patc- cix Dci,p]acuit, vt quemadmodum vnius hominis
contumacia omnes rei fafti fumus, ita per vnius o-
bedientiam iufti conflituantur roulti, fatisfiat Dco
ip*r& nos liberati a reatu,donemur vita eurna.Hic
^uoque elucet perfeda & fumma mifericordia Dei,

VI T JE. )j6
qui fic mundum dilcxit,vt filium fuum vn:genirun*
darct,vt omnis qui credit in eu m,non pcreat, fcd ha
beat vitam seternam. Simul ctiam confpicitur p c r tc
da potentia Dci,qu6d pcr mortem filij fui viccrit
mortem,infcrnum , peccatum,& omncm potciuia
diaboli.Apparet quoque hic pcrfccfta Dci CapieQfi?»
in eo in primis,quod perfilium fuum,qui cftipfi"5
imago naturalis& coseterna,rcnouat in nobis ima-
ginem fuam,& donat vitam seternam, ad quam nos
mitio fuaseternafapientia dcflinatos,crcauit. Qux
fingula hac conditionc cff.runt6r,modo crecijmuS
infiliura. Siccnim inquitBaprifta,quicrcditin
filium.habet vitam seternam. Q^ii vero non cre-
dit in filium,non videbit vitam ,fcd ira Dei manct
fupcr eum. Sil]i^
Hsec ea cft falutis fapientia ,quam omncs Pro- jci^
phetse, Chriftus ipfe & Apofloli atq le horum fuc lpe]reBr
cefforcs hactcnus docuerunt & hodie etiamnu do- \xti<
cent,fed hanc ipfam mudi huius fjpientes,quosfor
tuna tanquam in finu fouet,pro ludibrio habcnt,&
in propriamcondemnationem contcmnunt : Pro-
inde cum vniuerfa Chriftianse Ecclcfise fapicntia '
inhocvnico Iefu Chrifto fundata fit,proponam
quid de ipfo fentirc ac fcire oporteat nos lingulos»
quotquotperipfum falutcm cofequi dcfidcramus.
Quod vt commodiusfiat , accuratc confideranda ^"c5ip-,
funt cum fuis quseflionibus & refponfionibus hsec ^t*
fcx capita.

I. Quod Iefus Marig filius,fit promiflus illc Mci
fias,hoc cft,Chriftus.

II. Quod hicChriftusverusfitDeus, &curDeu
effe illum oportuerit.

III. Quod hic Chriftus Gt verus homo,& cur nc-
ceffc fucnt eum cffc homincm.
IIII. Quatto loco fpeclanda eftinhoc Chrifto
vnitas pcrfon^.in qua etfi duse fint naturse , due ta-
men non funt perfone_,fed vna duntaxat , & cur ita
cflcncccffefucrit.

V. Quod hic Chriftus fit faluator Mundi,& qui-
bus modis fe mundi 5aIuatorem dcclaret,

VI. Quomodo rcddamur participes bencficio-
rum Chrifti, & per eum confcquamur vitam a?tei-
nam.

DE PRIMO CAPITE.

Primum,quod de chrifto propofui, eft, quotl ic^J'
Icfus , Filius Marig virginis, natus in Bethlehcm,
Cn Chriftus ac fa!u itor ille , quem Deus primis no- taS^
ftris parentibus,Adamo & Euse , promifit. Hoc & llaS'
credunt & vnanimitcr fatentur omnes Chriftiani,
cumin articulis Symboli dicimus : credo in lcfri»
cbrifinm , fiitftm Det vmgenitnm , qut conceptos efi de
Spirttu fanljoinatHs ex zJkfarta virgtncrfafftis fub Pon-
tto Ttlato, &c.Huius noftrse fidei fundametum ha-
bcmus immotum hoc,cui ne inferorum quidc por
tse refiftcrc potcrunt.

Is foliis abfque omni dubio ac verifsimo veriuJ»
atqueadcoomnium confcffioneeft Mefllas verus
& vnicus , in quem oronia Prophetarum vaticinia
concurrunt,cuique foli conuenit, quicquid de Mef
fia prsedidum cft afandis Dciprophctis, Mofc&:
alijs. Inlcfum Marise virginis filium concurrunt
omnium Prophctarum vaticinia, & huic foli Icfu
conuenit,quicquiddeMcflu prsedictum eftafan-
ais Dei Prophctis, m ofe & alijs. Ergo folus Iefus,
Marias virginis filius, efl verus&vnicus Mcfllas,
feoc cft , Chriftus , mundi faluator & rcdem-
ptor.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

557

V I A- V IT-£.

5S8

^°cilIudcftEcclefi2 Chriftianx fundamentum
nrmom & immotum,de quo Auguftinus ita inquit:
Ftr*mtaf fidet tn eo esi , yuta. omma , q»£ cuentrunt tn
Cbrijh , prtditt* fitnt. De hoc PaUlus , quemadmo-
dum fcnbitur Act.r7.2.n.difputauit cum Theifavo-
mcenlibus tribus continuis diebus , & probauit Ie-
»urn elfc Chnftum,quem oportebat pati & rcfurge-
rearnortuis,iuxtafcripturas.Vbi addit Lucas,mul-
lltudinem magnam nobilium tum virorum, tum
rnulicrum fufccpuTecum magna auiditate Euangc-
jium,quotidiefcrutantium fcripturas, an ha?c ita fe
haberent , hoc eft , conferebant ea quas in Mofe &
Prophctis de Chrifto pra?di<5ta erant,cum his o-
ranibus quselefu Mariar filio cuencrunt,& experie-
b*ntur in his lingulis fummam vtriuque congruen-
jiam. Hinc eft quod vbicunque in hiftoria Euange-
ljca aliquidlegimus de Chnlto,fempcr additur, Ita
deipfo longe antea prsedidum elfe.
Jr^ina. ^haquerefpiciamusadlocum & tempus natiui-
tatis,ad matrem & miracula ipfius ad Iuda:orum in-
gratitudincmaduerfus eum,denique ad mortem,
^furreaionem & afcenfioncm ipfius ,& ad miffio -
nem Spiritus (anctiindic Pentecoites fa&am,&
conditionem ChriftianaeEcclcfiar atquc adcoper-
fccutioncm & difcordiam in ca,inueniemus haec o-
't11*1 mnia,quatuor retro millibus annorum prardiftaa

f3nctisIXeiProphetis,priufquam in Bethlehcm na
fceretur Iefus. Dc quibus,qui plura (circ volet , le-
Collat ^at^°mmentarios noftrosin Pfalmum 84-H^c ita
Ye,er«»l ^euiter faltem annotarelibuit,vt habcat vnulquif-

■

JJjjti Suc occaGonem conferedi inter fe vetus Teftame-
,ti tQm> hoc eft,Prophetas,& nouuro , hoc eft,hiftoria
Euangclicam de lefu Chrifto. Quod qui diligentcr
^cciitnon parumfidem fuamcorroborabit aducr-
*us contemptores Dci,Iudaros,aducrfus defcrtores
fidci,Mahometiftas,acomnesdeniq-, gcntes idolo-
latras : Immo aduerfus propriam rationem huma-
nam ,qua; hoc Dei tam immenfum bcneficium co -
prehendere nequit , quemadmodum Paulus inquit,
Naturalis homo non percipjt ca qua? Dci funt.Ad-
h^rcbimus itaquc firma hdc verbo Dci,& captiua-
t<?s rationem noftratn demus Deo hanc gloriam,
^uod is longefapicntior fit omnibus creaturis, &
Suod potcns lit prseftare promiifa,quamuis fecus id
^leifc^110^* videaturrationi.

^itcer Sapicnter quidam dixit,ingcns ccrtamen eife in-
huem & rationem,& ncutram defiftere aut ce-
r*re» priufqua oculus erutusfuerit alterutri.Cum
°^ "aSUcfidesoculufuumaverboDci & Spiritu fan-

^°,R.atio verb fuumhabeat ab intclledu carnali,
jurarnoftudio & operaannitcndum eftcuiq; Chri-
ftuno,vt fidem fuam facra fcriptura & ardenti ad
^cum oratione,ita corroboret , vt ea fola in nego-
tlcJ falutis videat,& occludatur oculus rationis , ne
nos fcducat a fonte falutis noftra?,hoc eft, a Domi

no noftro Icfu Chrifto,vnico rcdemptorc ac falua-
l0rcnoftro.

Haec dicta finr primo loco de Chrifto,quem aro,
toto corde,vt Spiritu fan&o fuo nos illuminet,& in
Vcritate fua dcducat atquc confcruet, Araen.

£>E SECVNDO CAPITE.

?»2 ^ecundum, quod de Chrifto mediatore & falua-
St>u* tore noftro propofui, eft, quod fit verus Deus, &
"•fjj* CUr necc^e fuerit mediatorero elTe Deum.

, ^ultafunt euidentia & firma teftimonia, qui-
usdiuina natura Saluatoris noftri comprobatar,

quorum primttm fumitur cx manife&o Dei verbo,
m quo dcus appellatur. Secnndum ex operibus eius
diuinis. Tcrtium a cultu , qui ipfi ab ommbus crea-
turis mcrito exhibetur. Quartum ab vnanimi
totius Lccleli^ Chriftianse confenfu & expcri-
entia.

Prwcipio , illufiribus facra» fcriptora? nunciatis pro-
ibatur,qu©dWexfta<dWcfaluatornofter fit vcrus, sc-
|tcrnus & omnipotens Deus. •• • fcriptur*.

r. Efa.54.5. Dbminuscxercitiium nomen eius,
:& rcdempwr tuus fandus Ifracl , Deus omnis ter-

rx vocabitur.

2. Iercm.23.6. Hoceft nomen ,quod vocabunt
eum,Iehouai\iftitia noftra. M

3. Pfal. 68.5.1choua nomcn illi, exultate in con-
fpc&u eius.

4. lohannisi.i.In principio crat vcrbum,& ver
bum erat apud Deum , & Deus erat vcrbum. Hic
vocat Chnftum vcrbum Dci, quodfonct de ipfo
vcrbum Dci.

5. Rom. 9. 5. Ex quibu* cft Chriftus fecundum
carnem, qui elifuper omnia , DCus bencdidus in
fecula. ' ; ■ . '

6. i. Iohan.5.2b.Et fumus in vero,in filio eius,
Icfu Chrilto,hiccft verus Deus,& vitaarterna.

Notandum vero , quod quotiefeunquc Chriftus
I vocatur filius Dei vnigenitus , totics probatur erTe
I vcrus Deus vna cum patre & fpiritu fando,tres ni-
; mirum cxiftentcs pcrfona?, invna diuina cftentiaj
j quemadmodum iuxta parefa&ionem diuina Chri-
J Itiani omnes confitcntur Deura vnum & tres diui-
| nitatispcrfonas.

: 5fcW«OTgenusteftimoniorum.quo diuina faluato- a Opcra
I ris noftn natura comprobatur, petitur ex opcribus dluin«-
ipfius diuinis. Solius enim Dci opcra hsec funt,
creare, viuiricarc creaturam , omnia fub manu po-
tentia? fua: continerc, refufcitare fua propria virtu-
tc monuos, vidcrecorda hominum, exaudireinti-
mos cordis humani gemitus & dcfidcria,adefTe vbi-
que przfcns , & cflc vno & eodem tempore in cor-
dibus omnium Chriftianorum. Hxc diuinaopcra
&proprietatcsattribuuntur Iefu Chrifto in facris
iiteris,vndc rcde hinc conduditur , quod fit verus
& clfentialis Deus. Valetautera argumentum iux-
tabanc regulam:Quandocunqucaliquid vere affir-
matur de aliquo & attribuitur ei,quod ad vnam fo-
lummodo naturam fpeclat,tunc neceiTe eft candem
ipfi naturam quoqucattribui.

Terttum teftimoniorum genus, quo diuina natu-
ra Mcffia? probatur, pctitur cx cultu & honorc, qui %
ipfi cxhibetur & in facra fcriptura aifcribitur.

L Apud Efaiam, 42. 8. inquic Dcus , Gloriarn
meam, hoc eft, cultum & honorem diuinum , qui
folimihidebetur,altcri nondabo. Solus cgo fum
fons illc a quo omnia bona promanant. Solus ego
fum qui deleo iniquitatcs.Solus cgo iuftifico & fan-
dificohoraines. Ego folusfaluator , inmefolum
crcdant,& me inuoccnt omnes. Me folum omncs
creature;,ccelu & terra,angcli & homincs cclebrent,
immo ctiam genua flccTtant mihi, quicunque in in-
fcrno funr.Huiufmodi honor &cultus foli Dco de-
bitus,Domino noftro Icfu Chriftoin fcripturis at-
tribuitur.

2. i.Corinth.i.jo.Chriftus fa&us cft nobis l dco
fapicntia & iuftitia , fanrftificatio & redemptio, vt
qui gloriatur,glorietur in Domino,hoc eft , in Iefu
Chrifto

3. HebraM.6\Et omnes angeli Dei adorent curn,
hoc eft,Iefum Chriftum.

4. Stephanus A6tor.7.5c;.inquit> Domine Iefu

z iij

Cultus
uinus.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuesr LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

4-Cor.fc-
fus Ecdc-
tc.

2- Atliana
uj Symbo

Si9

fufcipe,fpi*itum mcuro. " • .,'! , ,v i
si 5« ^ l>^a. 2« i^. DcJininusjj6^ei lcfus Chri-
fiys, $k Deu* &.pater noft cr ,.qui dtle*it nos cV de-
cjifcconfolttionero amrnam,& fpe;m,bon*m,in gra
tiaconfoleturcorda veftra, & confkmct ia omni
operc & fcrmonc bono.

6. Paulus quoquein omnibusfuisEpiftolispre
carur his qaibus fcribit , gratiam a Domino noftro
jlcfu Chrifto. . t ; coqi » .

7. a. Corinth.j^.i^inquit: Gratia Doraini noftri
Iclu Chrifti,& charitas Dei,& communicatio Spiri
tus fancti fit cum omnibus vobis.

Quartutn gennJ tcftimoniorum , quo Chriftus,
Dominus noftcr , vcrus. Deus comprobatur, cft v
nanimis Iicdciiaf Chnftianae confenfus,& cejta ex
pcricntia in cordibus eorum,quotquot vera & viua
fide Ghrjftum Dominum & Saluatorem compli
ccuntur. .

Athanafius in fuo fymbolo loquitur in hunc mo
dumtHaec eft fidcs Cacholica,vt vnum Deum in tri-
njtatc,& trinitatem in vnitate,vcncremur. Ncqut
confundcntcsperfonas, ncquc fubftantiam fepara-
tcs. Alia enim cft perfona Patris,alia Filij,alia Spi-
ritusfamfti. Sed Patris & Fihj & Spiritus fan&i
vna cft diuinitas,*equalis gloria,coseternt maieftas.
Qualis Patcr,talis Filius, talis Spiritus fan&us. In-
crcatus Patcr,incrcatus Filius,increatus Spiritus fan
cTus. ImmcnfusPatcr,immenfusFilius, immcnfus
Spiritus fandus.iCternus Patcr , jetcrnus Filius, ar-
tcrnusSpiritus fan&us. Et tamcn non tres arterni.
fcd vnus arternus. Sicut non trcs increati , nec trcs
immcnfijfcd vnus increatus,& vnus immcnfus. Si
militer omnipotcns Pater,omnipotcns Filius, om-
mpotens Spirirus fantSrus. Et tamcn non tres om-
nipotcntcs,fed vnus omnipotens. Ita Deus Pater,
Dcus Filius,Dcus Spiritus fanctus. Et tamen non
tresDij> fcd vnus eft Deus. lta Dominus Patcr,
DominusFilius,DominusSpirnusf.)ncli.s.Et tamcn
nontresdomiui,fed vnusctl Dominus. Quiaficut
fingulatim vnamquamquepcrionamDtumaut do
minum confi:eri Chriftiaiu vcritatc comptllimur.-
Ita trcsDcos,autDominos ,diccrc Caiholica re
ligioneprohibcmur. Pater a nullo eft fa&us,nec
creatus, bcc geoitus. Filius a Patre folo cft,ncc
factus, ncc crtatus, fedgcnitus. Spintus fancctus
a Patre & Filio,ncc fadus, ncc creatus, ncc genicus,
fcd proccdens. V.nus crgo Patcr, non trcs patrcs,
vnusFilius , nontrcsfilij , vnus Spiritus fancTus,
non tres Spiritus fancli. Et in hac Trinitatc
nihil prius aut poftcrius , nihil maius aut mi-
nus. Scd totartres perfonar coaucrnse fibi funt &
coaequalcs.

i .symbo- i Huic conformis pcr omnia eft Confeffio Cathc
luiaNi. jjWJE Ecdcfiajin fymbolo Niccao propofita. Crc-

ccnujn. ... ' * » r

doinvnum Deum,patrem omnipotentcm , tacto
rcm cccli & tcrrs, vifibilium omnium & inuifibi-
lium. Et in vcum Dominum Icfum Chriftum , fi
liuniDci ynigcnirum» & cx patrenattim antcom-
nia fecula, Dcum deDco,Lumen deluraine. Deum
vcrumde Deo vcro , grnitum , non factum , con-
fubftantialcm patn 3 pcr qucm omnia fada fum,
&c.

rum?"0 ^em probat hymnorum illa appcndix , iam a
pcndu, multis faecflisin Ecclcfia Chiiftunavfitata : Glo-
riapatri & Filio cV Spiritui fan&o, ficut erat in
principio, & nunc,& fcmper,& in farcula farcu loru •
4 Prcca- Tota quoque gra?ca & latina Ecclcfia , perpetuac

clc/iliif ° conCor^8rkt'aTVtumwr ora"ODC hac grarca:K->/t
foxmbJa. *^:*^»,^f< tAtt^oK, ittf/i fAitfqfli Et hac prccationis
formula confitcntur Chriftiani Deum rnum &

V I A V VTt&t

I rrcs tiiuinitatis pcrionas.

Prjoinde:omne5;vc?tct;Chclftiani ^ propria exp^-
rientiacJocfti, nonunts& fatcntur lei*m Chrittu
clTe Dcum verum &^mnlpotcntero. E»petiwntur
cnim intcr prccandum piaEfcntiam & potentiarn
Dei , qua ip{os confolaiur, & non tantum oblignat
Ui cordibus corum facrofjncti fuiEuangclij vcri-
tatcm, fed etiam animofos reddit , vt inlwkeut au-
dacler morti, peccato,iufcrno , diabolo & omni-
bushuiufcmcmbrisatqjroancipiis. n

Huiusrei plurima cxtant lanctorum Martyrurn
excmpla,quorum etiam mulrar ncbiles matron*r&
virgines, & innumeri alij, maiori gaudio atquea-
uiditate pro nomine Chrifti mori auebant , qua^
huiusfarculidcliciis, honoribus, diuiriis & volu-
ptatibusaffluereatque abundare, Vndc vciu hajC
tantaanimi fortitudo;& adfupplicia fubcunda pi6-
titudo,nifia fola lcfu Chrifti potcntia? cfficacia,
qui diuinam fuam virtutt m in his prarfcntem ma-
nifeftauit. Hunc eundcm Jtlum Chriftum etiarn
hodierctinemus, qui nufcjuam non prarfto crit , fi
modo firma fidc, fcrio & ardcntcripfius opcm im'
plorauerimus.

Atqucitaccrtis cV cuidcntibus Teftimoniis dc-
monftraui ,Icfum Chriftum faluatorem noftrutn
efle verum Deura, videamus nunccur ncccilc nJc"
rit Mcdiatorcm ciTe Deum. «urSi'-
QjodMeffias& laluator nofter Dcus eiie de- ^f(jVt
buerit,dua?grauiffima;funtcaufa:: Pnma, magni- "5V
tudo mali, qua natura humana premcbatur, qu« ab d*b"*
vlla creatura tolli Jion poterat. Altcra,imporcntia,
feu infirmitas creatura,ad rcftitucnda bona,qu? pef
peccatum amnTa crant. De hifcc duabus caufis ali-
quid dicam, quo magis elucefcant bepeficia Chrifti
erganos,& cxtitemur hac rationc ad cclebratio-
ncm nominisipfius, cura dcbitaanimi & totius vi-
rargratirudine.
ijMag>>ttHdo mali,qua natura huroana premebatur, prir»*^
ccrnitur in quatuorpotifsiraum, vidclicct in pccca-cj^J
ti grauitate,in irar diuina? iufticia,in potentia mor- ™ti.
tis,& in Diaboli tyrannide crudchfflma.

Pcccati grauitas raaior fuit,quam vt eius onusfu- » ^,'.
ftinercpoifct finita potemia, qualis eft angelorum
& hominum. Nam cum infinitus rcatus fit, propter
bonum finitu orTcnfum, vidclicct Dcum, cuius ma-
icftaslaefaerat,pcrpeccatura primorum parcntum
necclictuit vt hoc pcccatumaur infinitis pcenis pu-
niretur iuxta normara diuine iufticiar,autpro cofa-
tisfierct diuina: iufticiac.Vcrum quia harc latisfacrio
debebat c(fe prccium infinitar bonitaris & arquiua-
lens,nonpotuit ab vlla,immo nc ab omnibus qui-
dem creaturis fimwl ficri. Quarc necciTe foft pcc-
catiexp atoremefte Dcum,folus cnim Dcus vt cft
infinitusjita folus infinirum roalun fuperarc,abolc-
rcquepotuit. ^
lix diuinar iuftitia proportioncm vindictar ad uin,iu
ofTenfam poftul.ibat. Cumergo offenfa cratinfi-flitU'
nita,hiit & ira infir.ita , quam prima creatura fufti-
ncrc placarcque non potuit , quarc neceflc fuit , vt
mcdiator, qni iram Dci placaret , Deus eflct. D^
hac ita loquitur Paulus Rom. I. 18. Reuclatur ira
Dci deccclofupcrimpictatcm on.nium hominum«
Quod autt m harc tolh non poiTct finc mcdiatorc,
doccthoc dicTum Baptiftx apud Iohanne.j.^^.QLJi
no creditin filiun>,!ia Dei manct fupcr eum. Qiiod
autemhxc iia Dci (it immenfa & infinita propter
pcccatu(in quo cocurrunt hec mala,c6teptus maie-
ilatis diuirwe , luperba contumacia aduerfus le-
gem Dei, indigna imaginis Dei,ad quam conditus
crat homOjConfpurcatio, imitatio Satana: hoft>$

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

54* V I A

^i/ceda dcfecYio a caftrisDei ad diabolum,& in-
tolerabilis ingratitudo ) cognofcitur ex poena pri-
moru parentum, cx pcena fccuta in omnibus pofte
Adac, cx cominationibus diuinis, cx calamitati-
j quibusprcniitur humanum gcnus,cx tyrannidc
dlaboliin homincs,rx figni.s it q Dciin ccelo,in tcr
ra>m mari,cx magnitu Jine artcrnarum poenaru quai
cnt Sui »un conuertuntur,denique cx prccio infi
nito,foluto pio redeptione pccna? peccati. Quis hic
»on videt,impoffib>lcfuiflciram Dci tollinifi pci
J ?o|4 . u,c^iaiorcm,cuii!S tiTct infinita potcntia?
"^ttis!'* ^ottenti-i mortis maior fuir,quam vtab vlla crea
turafuperari potutrit , adco quod Plinius dixerit,
*ed falso, ne Dco quiJc poffibile ciTc mortuum cx-
cicare. Nunc aurcm cuti munus prarcipuum fit me-
diatoris, deftruere mortem ,neccft*e fuit vt potentia
«iuina pollcret , qua vt vitam conferrc , ita mortcm
abolcrc poteft. Non cft enim apud illum impoffi
b^evl!um vcrbum.
*^>r,„. Tyrannis diaboli crudeliffima , fub qua captiuum
^ Dia-tencbatur gcn is humanu proptcrpcccatum , etiam
eratopprime iaamcdiatore. Quam autem hocfu.-
"c impoffibilc hamang naturar,hiftoria mundi cum
0runium hominum cxpericntia teftatur. Quare ne-
cciTc fuic mediatorem efie Deum,qui ryrannidem
diaboli fua opprimerct potentia. Hmc pcrfpicuum
cft»quodad magnitudinem mali quo premcbatu.
genus humanum tollendam, requircbatur , vt Mc
dlatorefTu DeJS.
*ediu. Hic iuxta cogitctur magnitudo amoris in e-terno
parrc & fi io & Spiri-u fan<5to crga gcnus huma
nu>pattr filio fuo non pcpcrcit, fed voluit cum fjb-
^J^i pcenis,vt nosab a.t n pcEiiis libcraret. Filius
volcns & obcdiens parri faCtus tft victinn , rcatum
P^ccati infc deriuans. Spiritus fan&us ipfe vult in
cord,bus reconciliatorum habitarc , & motus diui
n* voluntati congruent.s in nobis acctndcre. Ha c
ln nobis cxcirabu: fidcm , inuocationcm & graciru
dinem crga Deum ,& municnt animos noftros ad
ijerfustcrroi csmortis ,aducrfus diaboli Tyranni-
dem, 1m.n0 aducrfus omnia, qu« eucrtere conanttu
^pem falutis noftrar , qu-m habemusin Domino ac
5«t» "luat°rc noftro Iclu Chrifto.
t»nfa',d4 ^^uda caufa,cur oporruerit mediatorcm Dcum
impotcntia & infirmitas creaturz ad refti-
iSjtjjj lucndabona,qua?perpecc3tum amifimus.Etfi autc
H;ftu*? V°a Vocc * rnagi nis Dei h*c bona comprchcduntur:
j rc. tarnen plura ad eius reparationem neceflarid requi-
runuir, quarpaulus cnumerat i.Cor. 1.30. cumait,
^-nrjftus facflus cft nobisaDeo fapientia , iufticia,
an&ificatio, & rcdcmpcio, vt qui gloriatur, in do-
^iino glorietur. Harc quatuor bonorum gcncra,
crcatura nulla aut finira potentia reftitucre homi
nibus potuit, quemadmodum dc fingulis or Jinc vi-

' w imus-

n-Prirnum itacjucSapicntiam debuit mediatorrc
,tl,cre,non qualiscft mundi , quse ccrtis terminis
clanditur,fed quar abfcoJita eft a principibus ffculi
nu>us. Qy2 fjnefapientia aZuhaFia dtfiniturciTc
CIentia falutisjinremiffionepcccatorum pcr vifcc-
*a mifericordise Dei noftii. dc hac fapietia loquitur
uangclifta Iohanncs primo capite,cum ait-' Dcum
.,1Crnovidit vnquam, fcd filius qui cft in finu patris,
ple cnarrauit nobis. Veium dicat aliquis , an non
PCrangelos & Pr< phetas potuilTet Deus hominibus
aiicrcuclarcfapici^iamPRcfpodeo. Aliud efl dare
aPientianifcu doccrc vt miniftri. Aliud efteffefa
P,cntia,h k cft,cffic3citcr prarftare, vt corda homi-
lurn percipiant falutarem fapicntia m.Vox quidem
0lnmis fbrit aures corporis.At filiusDci,qui cft

I T JE. 5-p

ipfa Dei fapienti3,animum hominis fapicnria rcplct
falutari. Namtum dcmum vcrbum prophctr.rum
ckaliorum miniflromm verbi Dcifrudum ahVrt,
quandoperverbum Deus cor aperit,& inftillat vc-
r=efapicntiarfcmina:quod fanenoneft cieatura vl-
lius,fcd crcatoris folius.Ex quo fcquitur,oportuiiTc
mcdiatorcm cfTcDcum.

Sccundoloco, opoituit Mediatorcm iuflitiam z iuftiti«
rcftitucre. Nam fine perfcda iuftitia ncmopott ft
in confpeftum Deiprodire. Vcrum jierfccftam m-
ft:tiam,qua: fufriciat omnib s,ncmo poteft confcr-
rc nifi Dcus. SiquLlcm duo rcquiruntur , vt homo
fit pcrfecte mftuscOrafn Dcojquorum primum efl chriftu-'
libcrariabiniufticia^- pccjcato, qua-m<Uain mun-w iuftj.
dum homines fecum aftcrunt.Ahcr u(,donari & or-
dinari plcna legis diuinar (qaat cft menfura iuflirix,
qusc coram Deo valet ) obedicntia. Neurrum ho-
rum prarftitiffct mediator,nifi Dcus cftet. De prio-
rifupra diximus,vbi oftcndimas enormitatem pcc-
cati & iuftitiam ira: diuinx.De al:cro,quod eft do-
nari & ornari iuftit»a,qua fatisfiatlcgf M , manife-
ftum eft,quod n llius crcafurar iuftitia , cum finita
fit,poffit fufficere infinitis hominibus in falutcm,
quod fanc in mediatore requiritur.Siquidcm vt fuf
ficicnti expiationis vidima pro prccatis fatisfacere,
atque adco omriLin reatum tollcre : Ita obedicntia
fua crga lcgem omnes iuftos coram Dco fiftere,qui
in ipfum crcdunr,dcbuit.lta cnim Paulus ait : Eum
qui non nouit pcccamm , fcxit pcccatum ( hoc cft,
coniccit in ipfum Deusomnium peccatontm reatu.
vt pro his patcrctur ac morcretur ) vt nos ficrcmus
iuftitia Dci in ipfo,hoc cft , vt iuflitia ipfius nobis
imp Jtarctur in iuHitiam coram E>e6. Ideo alibi in-
quit Paulus:Chriftus eft fin s lcgis ih'fjfu:cm omni
crcdcnti.Hinc vidcrclicct, quod mcdiatorc opor-
tucrit cffc verum Deum.

Sanclific itio tertio l'»co fcquitur , qua mediatoT3 s«nfti-
afferre debjir. Quod fane cum nullacreamraprse- ficauo-
(rarc potucrir,Dcum cflc mtdiatorcm oportuit. Si-
quidcm folius Dci cft darcSpiiirnm fanc5lificaro-
n m,finc quo fanftificatio noftri furi non poteft.

Porro cum fanctifidtio opponarur peccato,& in
pcccato fint duo,vid< licct formale vt rcatus,& ma fan?hrjc«
tcrialc,vt viciofx qualitatcs & a&ioncs, cluplex crit
fanc5iificaiio,vna quar oppoi,itur reatui, quar cft Cx-
piatio pccc*ti per chrifti fanguintm. Altcraqua:
opponitur viciofis qualitatibus &: a'<ftionibui , qua;
eit tum fegrcgatio hominis aprophanitate gctiura
pcr moi tificationem carnis, quar fit rcfiftcndo pra-
uis cogitarionibus, afTcctibus , & dcfiderijs carni^,
atquc totis viribus abftinendo a. malis operibus:
Tum etiam coniundio hominis cum Dco,pcr viui-
ficationem Spiritus^obremperando Deo,& fc<5tado
pu.iratcm animi , afr"cc5tuum, & innoccnuam totius
virar Brcuitcr,vt homo renuntiet dijbolo & eius o-
ptribus,& fol. dco roto coi dc adharcat. Harc fan-
ftificatio vocatur ctiama Paulo^Philip^.j.circwm-
cifio fpirirualis.Nos,inquit,tLrcucifi fumus,qui lpi-
ritu Dcum colimus, in chrifto gloriamur, & non in
carneconfidimus. Proindc, circumcifio fpiritualis
eft amputatio fnlucia? camis , cui fuccedit gloriatio
in chrifto, & purus colendi Deum arfcdtus. Atquc
hxcreucra cft fanctificatio iila , quam dcus & ho-
mo mcdiator noft tr affcrt.

Qiianu bonum, quod noftcr mediator nobis re- 4 t.c&.
ftitutredebuit, eft perfec5ta rcdcmtio. Harc redcm- P1^0 »fJ"
tio primum rcquirit pc rpctuam praefcntiam nacdia-rcquinu^
toi is in Ecclt fia,hoc cft, in omnibus pijs paffim ^er luI-
totum mundum fpaifis. Scd quis poteft fimul &
femper in tot locis pratfens efle,nifi fit dciu?

2. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

545 V I A V

Secundo . requirit cuftod.iam Ecclefiae , videlicct
vt mcdiator fit cuftos non folum Ecclefia? totius,
vcriun eriam fingulorn mebrorum ipfius , aduerfus
infinitas tecbnas & infidias diaboloru & hominum*
Tertto rcquirir, vt mediator infpiciat corda bomi-
num,nc taljatur extcrnahypocritarum larua. Iam
autem cum folius Dei fit, intueri corda bominum,
& intimos ajfe&uum rccclTus contemplari,certe o-
portuic medjatorem eftc Deum.
?'<fer*4adoiricium mediatoris hoc quoque fpe-
£ht,vt vbique audiat gcmitusfe inuocantium,quod
fane folius diuina; virtutis eft.

Qutmo requirit vt mcdiator in extremo die exfn-
fcicct omncs mortuos , quod opus cft fupra omniu
creaturarum vires.Immo omncs crcatura: Deipro-
pnis fuis viribus,muicam dcmortuam non polfuat
cxcitare,nedum omncs homines, quorum corpora
variis modis ac locis difpcrfa funt. Hoc autem cum
mcdiator faccre debeatjidque in idu oculi , necclfc
elt eum eiTe Deum.

Sexto & vltimorcquirit,vtmediator conferatrefu-
icitatis,quiinveraridc obierant, xternam vitam,
pcrpetuam gloriam & conformitatem cum Deo.
Sed quis hoc efficcrc poteft.nifi folus Dcus?
Abundeitaquc demonftrauimus, Saluatorem no-
Itrum & mediatorem cife Deum:& cur necefle fue-
rit eutn tflc verum Dcum.

'1'cftimo-

D E TERTIO C A P I T E.

7*er/wloco dc Chrifto propofuimus, quod fit ye
eit^vcms rus hom»,& cur oportucrit mcdiatorcm eiTc homi
hoino. nem. Tota fccclefia Catliolica,vt crcdit Chriftum
riuum vcrum homincm:lta etiam hodieelfc atquc
inajternum permanfurum verum homincm, pic
. conficetur. - ,

1. GendVj.i). promittitur femen mulieris , quod
contcrct caput fcrpentis.Scininis mulicris nominc,
procul omni dubio humana natura ilgnificatur,
quam mcdiator tcmpore a patre conitituio aflumc-
re debuit.

2. Abraha? promiGt Dcus,qu6d infcmine eius
benedicerccur omnes gcte's.Gc.i2.3.&i8.i8.& 22.17.
[ 3. Dauidi quoque promittitur,quod ftliusipiius
dtbcat fcdcrc fuper folium eius, & regnarc in aiter-
num.2.Sam.7.i3.

4. Efaije 7.14-Ecce virgo conclpict & parict fi-
lium,& vocabis nomen eiusEmanuel, hoc cft , qui
critDeus& homo.

5. Cumhifcc prophctiis congruic lota hiftoria
Eiiangelica^Luc.i.^i.&c.Angelus mifiusad Mariam
Virgincm dicir,Eccc concipics in vtcro,& paries ft
lium,& vocabis nomcn cius Icfum, is ent tnagnus,
& filius altiffimi vqcabitur.Quod curo audiiTet,ad-
mirata cft,& inquit: Quomodo crit iftud,quoniam
virum non cognofco?Ec refpondit ci angelus.' Spiri
tusfandus fupcrucniet in tc.&virtusaltiifimiobum
brdbic tibi,hoc cft,non ex virili fcminc,aut iuxta c6
munc naturaE lcgc, fed cx potentia & fapicnti con-
filto Dei concipics & parics. Atq; ita concludit fua
orationem angelus memorabili hac fentctia: Apud
Dcumnon etic impofGb.Ic vllumverbum. Oda-
uo poft natiuite dic,circuncifus eft fccundum legc,
ad more fcruatum in aliis infantibusIudaroru.Edu-
catus cft a lofcpho & Maria , creuit fapientia atquc
gratiaapudDeum & homine$,& inuentus cftpcr o
mnia homo naturalis,habens corpus &anima,&om
nfs conditiones ac proprictatcs humana» naturac,
exccptofolopeccato.Harceft fummaChriftianjefi-

I TJE. 54?

dci dc humanitate Icfu Chrifti,qucadmodu in arti-
culis fymboli fatcmur,cu dtcimus : Crcdo in Iefum
Chriftum Dominu noftrum , qui conceptus eft dc
Spiritu fancto,natus ex Maria virginc.

Sedcur neceiTc fuit mediatorem cife verum ho- CaUf<4-
minem.?Quatuor recitari poflunt ex facris fcripturis «1
caufar,cur oportuerit Mcffiamcfle homincm 11. Iu- ^foretn
ftitiaDci.2. Reititutio imaginisDci in hominc a- tfoj£
miiTe per peccatum.3. Adoptionis ratio.4-Rtfurre onU
Ctionis noftrac a mortuis ccrtitudo.

TrwM,Iuftitia Dei requircbat,vt inobedicntia c6 ,. mftitU
miiTa in carne noftra,in eadcm farciretur.Congrue ^ci.
bat enim ordini diuina? Iuftitia?, vt cum genus hu-
manum primum peccaiTetin vno Adamo,aliquism
humano generc a peccato immunis, pcenam iolue-
ret,qua; ciTct precium pro casteris.Ideo enimDomi
nus noiter aflumiit humanam natura , & homo fa-
ctus eft,vcluti pcrfonam ipfius Adsc rcfercns, cui«s
etiamnomen iliitnbuitur,vt poenam pcccati in car
nc,inquaadmilTumfuit,pcrfolucret. Ideo Paulus
Ro.5.i5.inquit:Si vnius delidto mors regnauit , pcr
; vnum (fcilicct Adamurn) muhb raagisabundanni
; gratia»,doni & iufi itias accipientes in vita regnabut
pcr vnum Iefum Chriftu.Item,Sicut per inobcdien
tiam vuius (Adami) multi(omncshomines)confti-
tuti funt peccatores:Ita per obedientia vnius (Chri
iii)ruulti conftituuntur iufti.ltem,i.Connth. 15. 21.
Q^ua per vnum homincm( Adamum) mors,per ho
mincm ( E fum Chriftu)etia rcfurrecTio mortuorfi*
Hebraj.2.14. Quonia pueri participes funt curnis &
(anguinis,ipfe quoque confimiliter particeps facTwS
cit corunde:vt pcr mortcm aboleret cum,qui mor-
tis h.bebat imperium,hoc eft,diabo!um.

Huc & illudlrenxididum, Oportebat eum quim-
ciperet occtderc peccatum, cr rnortis reum redimere bo-
mtnemjdtpfumfierttid*fiiloiWincm. Et Augultinus in-
quit-' C*ro occacauerac te^carotc (anat , quontaw fic V f
?nt CbrtsitUjVt de carr.c vttia carms reftingueret.

Srr»»^,Reftitutio imaginis Dci,ad quamhomo a.i£|*J
fuit conditus,ha?c nullo rnodo ftcri poterat,nifi pcr J^[l0.
imagtnem Dci r,aturalcm,filium vidclicetDci arter
uum & vnigeniturmqui idco aflumfit humana natu
ram,vt imagincm Dcj rcftituerct in omn.bus,quot
quot viua fidecorpori ipfiusinferuntur.Vndc Atha
nafius : Congrucbat fitym ajfumcre humanam naturarfty
vt hxc perfina cjua. eft fubfiunttalts imagopatris, rcftttHC
Yet tmagtnem Dei tn nobts.

7V«*,adoptionis noftri ratio idem poftulabat. ? hiofs
Idco cuim filius Dci aiTumfit huraanamnacurarr,vt nU iatId
nos filios Dei fuccrct. Voluit ergo nobis naturae fo
cietate iungi,& fratcr noftcr fieri,vt nos ipfius me-
bra cftcdi.hiij Dci ficremus.Nam idcofilij Deifu"
mus & appdlamur:qui in Chrifto,qui cft naturali^
filius Dcijfumus per fidem,in hoc cnim folo dile&i
fumus&filij.

Iohannis i.12. Dedit poteftatem filios Dcificri»
. quotquot crcdunt ih noraen eius. Galat. 4« 4;
1 Vbi vcnit plcnitudo teporis , mifit Deus filium fi>11
j fadum cx mulicre, fadum lcgi obnoxium , vt eos
' qui fub lcgc crant rcdimeret, vt adoptioncm filiom
( rccipercraus.Quoniaauteeftisfilij Dci, mifitDc°s
1 Spiritum filij fui in corda noftra , damantem Abba
pater.Iu hancquoq; fententia loquitur Ircnxus,FJ'
lioru,inquir, adoptionis cius non participes polf^'
mus effe,nifi pcr fiiium eam rccepiifcmus,id eft,ni-
fi filius cius homofuiifctfacTus. p

Quftrta-i RcfurrecTtionisnofta? certitudo,vis & e
ficacia in hoc fita cfi, quod mcdiator nofter eft ho- ^iM1'''
mo.Vnica cnim fpes & ccrtitudo , qua de refurrc-
cTione corporu habcmus , cft q> Chriftus mediator

noftcr

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

,pof-

H5 V I A V

aoftcr carncm noftram affumpfir , nam caro cjuam
nuncc°rruptiom obnoxiam circumferimus, iara
lu(c)tata eft in Chrifto,vt in primitiis. Eft in polTef
!p ncrn regni coelorum ingrcffa, ibique immortalis
c *acta« Virtute igitur focietatis quam habemus
cum Chrifti gloriolo corpore, excitabimur indic
^rcmo, & donabimurctiam fccundum carnem
irnmortalitate , ita vt limilcs fratri noftro Chrifto,
^uamur cum eo lartitia & falute artcrna.
. Hoc indicarc vult Paulus I. Corinth. 15.20. cum
,nquit,Chriftus refurrcxita mortuis,primitiar dor-
^ientiumjqaoniam quidem per hominem mors,e-
fiam per hominem rdurre&io mortuorum, & ficut
W Adam omncs moriuntur,ita & inChrifto omnes
viuihcabantur.

Cum itaque incidit tentatio, volens nos adigerc
addubitationcm de rcfurrc&ione carnis, lcucmus
c°rda noflra ad Icfum Chr/ftum excicatum a mor-
tUls>is,& poteft & vult nos quoque cxcirare a mor-
tuis,cum fit Dcus omnipotcns & fratcr nofter fo-
Clus ciufdem nobifcum narurar humana?. Proptcrca
,nqnitPaulus Philip.j. noftrum politeuma cft in
CQehs , vndc etiam feruatorcm expe&amus Domi-
nut£ Itfum Chriftum , qui transformabit corpws
noftrum humile,vt conforme fiat corpori fuo glo-
^ofo, procflficacitatc,quiapotcftetiam fubiicere
1,biomnia.

^ Hecitaui itaque quatuor grauifsimas caufas,qui
us ^c,nonftratur,fuinme neceffarium fuiffe media-
j°remDci& hominum hominem cfTe,aiTumpfiiTc
umanam naturam, & in hac noftri fimilem fieri.
s n°bifcurn in corde noftro pcrpetuo circumfe-
J^mus, vtadfcriam gratirudinem cxcitcmur crga
cuin> qui filium fuum homincm, & quidemege
num fleri vo!uit,curo diucs effct,vt illius inopia nos
dluites cftcmusjin poiTefsionc falutis & vitc; ^ternj.

>ei*c

5?*

D £ Q^VA RTO CAPITE.

Q"artum, quod in Mefsia fpectandum dixi , eft,
^od fit vna pcrfona, & cur hoc fucrit neceffarium.

Quod fit vna Perfona mediator nofter,prarter a-
lla lnulta,harc dida confi rmant.
^ ^an.i.i^.Vdbum caro faftum cft,hoc ef>,filius
C1 ractuseit homo.Addit autem Ioannes.Ec vidi
^ Usgloiiamcmstanquam vnigcnitiDei. Quodii
u? roiffent perfona?,ciixilicr procul dubio,viuimus
gl°/,arn corum,& non gloriam eius.

Matthii^.iy. Sonat vox Dei fupra Iefum Mariae
J1 ^m baptizauim a lohannc,Hic cft niius meus di
^ us>,n quo m inj colT)piacu,.Hoc loco & idem in
^ °nte, Matthari 17. 5. agnofcir hunc Mariarfilium,
^UUm o^oque fihunijcx: inquitrHunc auditc. Qu6d
ua: cxtitiiTent perionar, abfque omni dubio di-
^^Hosauduc.

tt ad Ephcfios cap .4 .io.inquit Paulus Qui def-
dit , ipfc eft, & qtii afccndit fuper omncs coelos,
, ^'^P^reromnia.

du kC et*atn cora confitctur Ecclefia, quemadmo-
y?ct fymbolum Athanaiianum,in hunc mo

crgo fides recSta , vt credamus & confitea-

liu rV?r'°d Dorn,nus no<t^ I^us Chnftus Dci fl-
^Deus <V homo eft. Dcus eft cx fublWia pa-
tr,s,ant/C ra?culs gcnirus> & homo cx fubftantia ma
n^lnl*culonatus.Perf«tfus Dcui, perfcclusho-

• cxanimarationalicx humana carnefubfiftens
Jiuinitatem, minorpatn
Qui licet dcus lii & bo-

- — ^aiui. 1U1/111H.UJ.

kci a ,Patri fccundum diuinitatem , minorparrc
Ul)dum humanitatem,

I T JE. ',46
mo,non duo tamcn , fed vnus eft Chriftus. Vnus
autem,non conuerfionediuinitatis in carnem , fed
aiTumptionehumanitatis in Deum. Vnus omnino,
non confufi«ne fubftantiar . fed vnitate pcrfonar.
Nam ficut anima rationalis & caro vnus eit homo,
itaDeus & homo vnus eft Chriftus.

Curautem necciTarium fueritvt Mediator eflet 2t«St?
vna pe.rfona,& non duse, vt fint in eo dua? diftinda» rii perfol
naturac, multa? funtgrauifsimacrationes, quarum ^rati°-
praecipuas quafdam hic annotaffe fufficiat.

/Jn>wt«.Mcdiatornofter & homo vna perfona ciTe
debuir,vt Deum & homines vnum facerct.Iungitur
ergo patri vera diuinitate , & homini vcra humani-
tate,vt ita Ytrofque cofulcr.

S<fc««^.Mecfi#ator interpartes difsidentes nihil
cfficiet, fi vni adnarret, & ab altera difsidet. Quare
oportuit vt Mediator quadam necefsitate vtriquc
parti adiuncrus fit. Dco ergo qui offcnfus crat pcc-
cato noftro,vcradiuinitatc iun&useft Mcdiatorno
ftcr. Homini autem vcra hnmanitate fociatus cft,
vt pofsit coniungere aduerfas partes focictatc,quam
habuitcum vtriique, iuxta illud Ircnari libr.j.cap.2.
Vbi agit dc caufis cur verbum Dci caro fieret.-Opor
tuerat incjuit , MedtatoremDci & hominum , propter
fuam ad vtrofyut cognationem , in amiettiam & concor-
dtam vtrofcjue reducere^ & facere9vt Dew *JJumeret ho
minem,& horno fe dederet Deo.

Et Theodoretus : Quemadmodurn cjui duos cjuof-
piam,manus interfe confercmes, vult reconctltare/e rne-
dtum interponens^hune ynidem dextra^llum veroftm-
(Ira tcntnSyfid amicittam deductt coni> ngtt : ltatpfe
cum diutmm naturam humana vnitjfet , tnutolabtlem cr
cjtot dtjfolut non poteft,p*cem conctltautt.

Tema.Si non efict Mcdiator vna pcrfon.i, opera
rcdeptionis in humana natura peraefc* , neqnaquam
effent fufhciensprecium pro peccato,quo infinirum
bonum eft orTenfum.Mors iiquidem dcbv barur pro
peccato,veru:n purus Deus tnortem fentire non po
tuit,nec folus homo fuperarc potuit. Fadtus elt cr-
go Deus homo,vt homo & dcus & dcberet & pof-
fet fatisf*ccremorri ancrna?,humano gencri debit^.
AiTumpfitproinde artcrnui filius pei humanam nu-
turam in vnionem perfonalcm,vt opera in humana
naturapera&a,infinita: cifcnt virtutis& meriti. Si-
quidem cx indiuidua naturae diuinse cVhumanarin
vna perfona vnionc , cft dignitas infinita, pcrfV&io
abfolutifsima, & injeftimabile prccium fanguinis,
mortis atquc a<jeoomnium a&ionnm &pafsionum
Chrifti in fandifsima cius humanitate.Indc eft po-
tentia& virtus dclcndse iniquitatis , & potcftasre-
mittcndi peccata,iuftificandii viuificandi & faluan-
di credentes.Et quamuis Chnftus in fola carnc paf-
ft?s eft,vt inquit Petrus , tamen pafsio perfonartri-
buitur, proptcr illam arcTifsimara duarum natura-
rum vnionern,in vnapcrfona.

Harc vtaliquantofacilius intelligantur, fubiun-
gam fimilitudinem , qua vfi funt Thcologi ortho-
doxiinvctcri EccUfia.

Homo cx duabus fubftantiis conftat, corpore & siaule.
anima,& nonnulla tfficit potcntia anima', vidclicct
intelligere,ratiocinari , numcrarc. &c. & nonnulla
robore corporis,vt fabricarc,fcnberc, an bular*, &
alia huiufmodi,aut bcnc aut male fatfh. Hifc omnia
qua? hoc modo homo , aut potcntia animar, aut ro-
bore corpons feparatim, aut vtriufque opcr* firrul
ctficit,perfona? hominis attribuuntur.Ita ctia Chri-
ftus quardamfecundum hwmanam naturam, quar-
dam fecundum diuinam naturam facit , qu^ omnia
tamen attribuuntur toti Chrifto,qui eft Deus & ho
mo. Ideo mors Chrifti, quaro fccundum naturam

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

547 V I A

humanamfubiit , afcribitur tcti perfonx, qux cft
Deus & homo.Itaque re&e Lucas,Ad.20.28.affir-
matDeum acquifiuilTe fibi Ecclefiam fuo fanguine.
Et rurfura re&c dicitur,Iefum Marie. filium condi-
diffc ccelum & terram.Nam Icfus & filiusDci e.ter-
nus eft vna perfona.

In eandcm quoque fentcntiam loquitur Cyrillus:
Quomam, inqutt, torpus quod proprium eitu fallum efiy
pajjum ejlypropterea verbum tpjum pro nobUpaJfnmdt-
«•/fnr.Atque hinc efi. , quod omnia opcra & benefi-
cia redemptionis in Chrifto h ;bcantur diuina,im-
znenfa,faluifica,atqucadeo inxlumabilia,vt his ni-
hil ncque in ccelo,neque in terra coroparari pofsir,
qucmadmodum fupra attigimus.
confola- Ex hoc fonte promanat inexhaufta & ineffabiiis
*10, confolatio , ad afflidam confcientiam ob multitu-
dincm pcccatorum fuorum trepidantem. Si enim
tam preciofa cft morsChrifti,vt nullum fit precium
xqmualcns,quodhuicconfcrri,multo minusante-
ferri pofsit , quid obftat quominus cumulum meo-
rum peccatorum quantumuis exccllentium , longc
exupcrct?Vnde Auguftinusrc^/mro^* Dei mul-
to maior eft, cfrkm ommum peccatorum mt/eria. Et Pau-
lus, Vbiabundauitdeli&um, ibifuperabundauit
gratia.Rom.5'20*

D E QJV I N T O C A P I T E.

torcni
minum.

nu [cri
ptur*.

chriftum Qninto loco propofuimus de Chrifto , quod fit
fumkl ^u,ltor riorolnum , & quo modo falutis humanx
eit Scrua negotium cxpcdiat.

Quamuis de hac parte fxpius in fuperioribus
quxdam attigimus,tamcn iuft* cxpticatio fingulo
rum articulorum haften us quemadmodum par e-
r.it non fadt etf . Dicam itiqje nunc de his copio-
fius, & primum rccitabo tcftimonia fcripturx, qux
tcfhntur Chriftum effc filuarorcm mundi , deinde
dedarabo quomodo lit faluator mundi.
Teftimo- Mofcs inquit,Gci)cf.3.i5. Semcn mulieris conte-
rct caput fcrpcntis.hoc eU, Chriftus dcftruet opera
diaboli,& liberabit homincs a pcccato,morte,con-
dcmnationc & infemo , atque cos iuitificabit , vi-
uificabit, benedicct atque introducet in rcgnum
Dci.

Adcundem modum loquitur Deus Abrahamo,
Gencf.U.3.& 18.18.& 22.17. Infeminetuobencdi-
ccntur omnes gcntes,hoc eft,liberabuntur ab omni
maledidioncj& faluabuntur.

Et Angelus Gabriel inquit ad Iofeph,Math.i.2i.
Vocabis nomcn eius Iefum , is enim faluum faciet
populum fuum a pcccatis eorum.

Item, Angelus ad paftorcs,Luc.2.io.Ecce annun-
cio vobisgaudium magnum , natus cft vobis hodic
fcruator, qui cft Chriftus Dominus , in ciuitatc
Dauid.

Paulusquoque i.Tim.1.15. inqnit.- Certus fcrmo
& omni acct prione dignus, quod Icfus Chritrus ve
nit in hunc mundum» pcccarorcs faluos faccre. Et
quidmulta adducam teftimonia? tota fcriptura v
bique affirmat, Icfum Chriftum cffc faluatorcm
mundi.

Sed quibus ergo modis declarat fe Chriftus Sal-
uatorcm mundi & rcdemptorem gcneris humani?
hocin quinque prxcipue beneficiis erga nos con-
fpicirur,vidcliccr,

Pr»wo,confcrcndo nobis vcrum falutaris fapien-
tix intcllcc5lum,quo dcftitucbamur.

i)«W#,aufercndo pcccata noftra , quibus aggra-
uamur & opprimimur.

VIT^ 54*

Tento, imputan do nobis iuftitiam, q«am cx no-
bis ipfis habere minimc poteramus.

Quano> fanctificando & rcgenerando nos p<f
SphTtumfuum fanctum,vt qui eramus filij irx,eua-
damusfilij Dci.

^«w«,Uberando nos a pcenis infcrni,quas cor»
mcnti cramus,& donando nobis vitx arti 1 nx po*"
fcfsionem,quam »pfc nubis fua morte acquijiuit.ne-
his quinque bcncticiis, quibus Chriftus totum re-
demptionis notrrx ncgotium abfoluit & pcrkcit,
brcuitcr ex facra fcriptura copiofiorcm explicatioi-
nemfubiungam.

PRIMVM BENEFICIVM.

De primo beneficio Chrifti , videlicct quod no-
bisconfcrat verum falutaris fapicntig intellcclum, iutiru|J(
quemproprix rationisaut ingenij acuminc nullopi^
modo confcqui poteramus,loquitur Ioanncs Eu3n
gelifta his vcrbis. cap.i. 18. Deum nemo vidit vn-
quam,vnigcnitus ille filius,qui cft in finu pattis,iplc
nobisexpofuic. Hanc fapicntiara vocat ZachjriaSf
Scientiam falutis, in remifsionem pcccatorumper
rifceramifcricordixDei.Luc.i.77.EtChriftusm-
quit,Hxc clt vita xtcrna,vt cognolcat te ciTe verum
Dcum,& qucm mififtilefum Chriftum.Ioan.i^^
Vniucrfa mundi fapientia,huic fapicntix comp*
rata, nulla cft , aut pcrindc ac li quis vnam guttarn
cum toto Occano , aut mimm3m arcnulain curr. v-
niucrfi maris aut totins orbis arenis confcrat. Q, s
enimerit ratio momentaneiad xternum?aut hiima-
niaddiuinurnPH^c cioeleftis fapientia,facrofanduni
nimirum Euangelium,eft llia pcrfcda fapicnria , a
Domino S^luatorc noitro lcfu Cbmto, aosha-
bcre gioriatnur.

QuibuS
niydis-

SECVNDVM BENEFICIVM-

Defecundobeneficiorum Chrifti genere,videli-pc^
cet,qubd molem peccatorum noitrorum, quapre-"0
mimur,a nobis aufcrt,concionatur Baptifta , loan.
i.29.Eccc agnus Dci,qui tolltt peccata mundi , l»oC
eit,Hic Icfus aufcret vidimam iilam, qua fatisfacict
pro ptccatis torius mundi.

Vt autcmperucniamus adplcniorem cognitio-
ncm hui js ctitimonij Iohannis dc Chrifto , fubn-
ciam quxttionei,quas ipfa verba fuppeditant. Vri"
»M,cur Chrittus agnus dicatur, & cur agnus Dci co-
gn.Mi)inctur.Sfc««^,quidfaciat hicagnus. Tertia,
quorum caufafaciat. Cii
1. Dux funt ratioqcs cur Chriftus dicaturagnus. c<:,,j
Prima,vt commontfaciatlohannesludxos, & noSdi^01
uc vtroque,vn.bra videlict r,qux prxcefsit in vetcri tfp*
tcliamento, & impleiionc promifsionis(quam
hanncs vcritatcm vocat)in nouo Teftamcnto. HaJ-
brx.io.i.inquit Paulus:Vmbram habet lcx futuro-
um bonorum , non ipfam imaginem rcrum , H©c
cft,vcritatem f.u prornifsionis implctionem. FalC
itaqucagnuslcgaiis Phafeludxorum , & comrno-
ncfa&io dc acccptis bcneficiis,& admonitio fcu 3d-
imbratio futuri. Quemadmodum cnim admo*
•lcbat Iudxos, quod qucmadmodum facrificio a-
^niinytgypto pcraiflo , populus ex ^tgypto c"
ur.Mus fit, & e feruitute liberatus. ita fignifica"
bat per Chrifti facrificium , humanum gcousre""
conciliatum iri Deo , & aiTcrendum in libcrtatern»
Tribuitur igitur veritati Chriflo,appcllatio vmbr?»
hoc eft , agni , vt fciatur quod lefus Chriftus is
quem asnus Pafchalis ija veteri Tcftamento adurn-
* brabat

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

H9 V I A V

^rabat.In fcripturis cnim vfitatum efl, fignis & rc-
bus (ignatis eafdem appellationes tribuere , vt ex
c°llatione vmbrar & veritatis plenius erudiamur.
Sic petra,qua? fuit vmbra Chritti,tribuitur Chrifto,
'■Corinth.io.^.quia in co completa eft veritas,quar
adumbrata fuit perpetram in deferto. Sacrificium
quod erat untum figura futurae expiationis,diceba
tur^aj^or^d eft propi.iatio , quae appellatio a Io-
tannc& Paulo tribuitur Chrifto qui folus verum
pfopitiatorium obtulit.

Dcmde cumloannesagnum Chriftum appellat,
^gnificat ipfum maftandum eiTe in vi&imam , at-
°iUe i'a finem omnium facrificiorum 1< galium vno
Verbo exprefsit Iohanncs.videlicet quod adumbra- j
rcnt victimam Chrtfti,& qua peracta ceffirc debe-
rcnt omnhfacrificia Aaronica.idcoincjuit , Eccea- j
g^us Dci , quafi diceret.-vos IudaM hactenus multis 1
rctro annis,obtolillis agnum Pafchale, verum ccce ;
nic cft verus illeagnus immaculatus &purus abfque ,
°mni peccatO', quimerico agnus Dci appellatur, U
S"od lufficicns fu vidima pro peccatis totius mun- i
di.Propterca rcdti dixit Bcrnhardus:^«w melius pec .
**tum tolleret^ cjuarn u , in ejuem peccatum non cadtt ? Is j
fint dubto me lauare poteft, cjucm conflatinejninatum non \
eJTt- H&cmantu opertum luto detergat oculnm , yutfola
fl»c puinere e}.

DiximuscurChriftus vocetur agnus , & prseci- :
puccuragnus Dei appcllctur,nunc,quid feccrit hic
(v . agnus,paucis apenendum eft. j
kic £ccc,inquit lohinnes.agnus Dei,qui tollit pccca
ta mondi,hoc cft,agnus ille Dci , hic Iefus,immo-
landusfcilicct,pcr mortem & pafsioncm fuam tol-
lit pcccatum mundi,id eft. Ex-merut mundum pec-
cato,quod in fc tran^fert, vt ill ud merito iuse victi-
m*»id eft,pafsionis & mortis aboleat. Atque ita in
nuncagnu(n Dei Dominum noltrum IetumChri-
ftum, Deum & hominem , inieaa funt peccata to-
Xia* rnundi,vt folus rcatum,item & maledi&ionem
^uftineret , nam etfi imrauoii fuit a culpa Chriftus, [4f
reatumtamcn & pcenam reuer.i in fc uccpn.Atquc
hoceftquod Efaias cap.ij.tf.air, Poluit lneumno-
ftras

omnium iniquitates* Idco Paulo> vocac Chri-
"um malcditftum feu exccrationemjCum ait Gal.3.
^•Chriftus nos redemit dc cxecmione legis,factus
pro nobis cxecratio. Huc etiam facitqudd eundem
Pcccaturn nominar,cum ait,2.Corinth.5.ii. Eum
Jui non nouit pcccarum, fecit peccatuin pro nobis,
"°c eft,Deus ftlium fuum ita examinauii,vt cflct co
fam Deo habitus peccatorum omnium reus, vt nos
^ftitia ipfius donaremur , qua iufti riputaremur 111
Mots Conrpe<ftu Dci,

fit d<

I T JE. 550

Condudamus igttnrbreurbus , quid fit fenricn-
dum depaffione Chrifti , videlicct quod fitlacrifi-
cium propiciatorium,quo fc jpfum filius Dci patri
obtulit,vt mereretur omnibus qui crcdunt in tum,
atternam fandificationem , liberationem apeccato
& morte aeterna>& falutcm arternam. Atque in hac
Jefinitione continctur , quod fingulis hifcequ*-
ftionibus refponde3tur.Quis obtuin?arternus facer
dosjcfus Chriftus. Quid obtulu?fcipfum.Vbi ob-
tulit? in ara crucis pcr amarifsimam fuam pjfsio-
ncm & mortem.Cui fcipfum obtulit?Patri,cuius i-
ram meritofua' preciofe-vidimar plicauit.Quorum
caufa fe obtulir? Hominum. Qai erunt participes
huius oblationis?Omnes qui credunt in eum.

Quoniamandiuimusquid crT ccrit hic agnus,vi J;2?2d-
delicct quod rcceperit in le pcccata hominum, & Jtticude
pro iis fdtisfcccrit,cxcutiamus nunc vocabulu Mun J^jjj^**
di. Ioanncs non dicit, Ecce agnus Dci qui tollit chnfti.
pcccata hominis,fed qui tollit pcccata mundi,vt fi-
gnificct, quoufque cxtcndat leptctium oblationis
Icfu Chritti.

Fueruntolim & funt etiam hodie duohominum
gencra, qui hic falfa^doccndo turpiter offcnderunt.
Horum primi funt,qui opinantur pa{sionem &vi-
dimam Chrifti non omnibus prodcfTc , fed paucis
quibufdam peculiariter clcdis.Alterum genus eo-
rum eft,qui cxiftimant quaedam efte pcccata,qt ^ nc
per mcntum cjuidcm :r ortis Chnlti rcmittip U
funt.Hafcc duasfalfas& erroncas opiniones brcui-
tcr hoc loco rcfutabo, & manift ftis v. rbi Dci tcfti-
moniis profternam.

Hi quos primo loco nominaui, Stoici fuiit,& sroicipu-
parcarum tabulas fingcre conantcs ex fcriptura? te- g™eJ*ai
ltimoiiiis non recte intellecfti^dcccnt Dcumtireaf- oncCum
fchomines dcftinatos partim atcTnat faluti, partim Sanfta

i- - • . - \ 1 vocationf>

acrcrnarcondemnationi, quomodocunque aut cre- iuaihca-
lantaut viuant. Hxcperuerfa opinio non tantum tioncSan-
eft blafphcma inDcum, fed ct am fcducit pluri- ^&tg\t-
mos,vt aut defpercnt dercmifsione pcccatorum, tifi.atio-
aut fccuritati indulgcant, cogitantcs nihilt rcfer- ^'^"^j
re quomodo viuant , cum fah om confequantur, nam .wcr

his iam difftis facile patet,quid fcntiendum fii
emorre & pafsione Dornini noliri I fu Chrifti,
^uod vno arquc altcro verbo latius indicabo.

Chnllus ipfe loh.17.19.fua voce , iam iam pnfT.i
^SjCjirale opusfit fua pafsio,explicat,cum aii : Pro
fant5tifico meipfum , vt fint & ipfi fanct ficati in
Ventate.Sar.aifico,inquir,id eft,f grcgatus a pccca-
tonbuspuritate vcr^, & coniundus Dto ptrfctfto
amore& obedientia,orTero me ipfum patri inara
crucis,pcr fpiritum aeternum , in holliam placato
r»am,vtpermeritummcar victiniac homines inmc
Crcdentes fcparentur a profanitate mundi, iungan-
x*r Deopcr viuam fidcm, & ita offerantur in ho-
J*»am faniflam, vt finr verc lanCtificati in aEtcrnum.
*?°c itaque modo loq <itur Chriftus hic dc fua^paf-
,l°ne,quam dcfinit tlTe fan6tificationc,id cft,t'bla-
tionem fan&am fui ipfi s pro d'fciputis, id ei',pro
0rnnibus crcdituris,vt ipfi lint mi nto jpfms paffio
nisfant5tificati,tanquam holtia lanCta oblata Deo.

proptcrca quod cle<5h fint. Huic opinioni op-telc5re^
ponenda ert mitcricors Dcivoluntas, quicondi-
dit hominemad fuam imagincm, & Adamore-
ititutionem huius promifit. De hac voluntate
Dei loquitur Prophcta his verbis: Viuo cgo,di-
cit Dominus Deus,nolo mortem impij, fcd vt con^
uertatur impius a fua via & viuat. Qiiod fi itaquc
hsecvcrba, quod Deus nolit mortcm pcccatons,
vera funt , dc qua re nullum planc ell dubium , nc-
ccrTe eft falfum cfTc, quod dicunt , Dcum deftinaf-
fe quofdam faluti , quofdam condcmnationi, idque
fi confrlium creationis & redcmptionis gcncris
humam rcfpiciamus. Nam quantum ad contu-
maciam hominum attinct , ibidicitur dcus mul-
toscrcalfead condemnarioncm , quos tamen vo-
Kb -r conuerlos, falurcm qua?fiuifle ac confccu-
tos fuilfe.

Quemadmodum cnim pater terrenus crga fuos
Hberos ita affcctus cft quod vtlit fingulosad fru-
gem pcruenirc c\ cfle libi honeftos ac dignosbo-
norum fuorum fucctflorcs,&?amcn (ua fj. e frufti'A-
tus , contumacrare & inobcdientiam eorurri expe-
ritur, quaetiamhi tandem fciplos cum fummai-
gnominiain pcrniciem , atquein infame aliquod
fuppliciorum genus coniiciunt. Di hoc patrc di-
ccrc licrt , quod libcros huic tanto malo conferua-
tos educarit,nonqu6d longealia non fucrit propo-
fiti ipfius voluntas,fcd quod fibi ipfis liberi fua con
tumaciahocaccefliuerintmalura. ItaDeu* omacss

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

55' V I A V I T &

quidemhomines adimaginem fuam conditos fal-
uari cupit, verum fi quihorum contumacet nolint
ipfius vcrbum araplc&i , & per fidem conuerti, fed
fccuritati & infanix indulgentes, in impictatefua
moriuntur,hos Deus perirc permitrit, vt luant tum
fuorum peccarorum aduerfus Legem Dei, tum c-
tiam fprctar falutis confequendar pcr Chriftum , iu-
ftas pcenas.Hic licct cum fcriptura dicere,Deum ta-
les contumaces ncbulones ad seternam condemna-
tioncm condidifTc , non quod ipfc eorum perditio-
nc dele<ftatus fii-,fcd quod hi eam fua malitia 6bijp-
fis attraxerint, prarfcrcntes huius mundi vanitatcra
grariar & mifencordijc Dci in Icfu Chrifto.

Dehac Dci #terna& immota voluntate italo-
quitur Paulus,Dcus vult omnes homincs faluos fic-
ri,&ad agnitione vcritatis vcnire.Vnus enim Dcus,
& vnus mediator Dei & hominu,homo Iefus Chri-
ftus , qui dedit redcmptioncm fcmctipfum pro o-
mnibus. Et Petrus ait , Longanimis eft Deus , non
volens vllospcrire , fcd omnes ad pcenitcntiam rc-
cipere.

Quid poteft dici clarius ? & quis erit , qui fe aufit
hic opponcre? Si itaque Deus neminem vult perire,
fed omnespcr agnitioncm ventatis faluos fieri,ma-
nifcftum clt, mendacium corum, qui dicunt Dcum
nolle omnes homincs faiuari, fed nuiltos crealTe ad
Giatii acternam condcmnationem. Verum vt commodius

?u> ofcrl certi6ceturn°ftra cofcietia cx vcrboDei de hac pa-
n 4argu- terna voluntate ipfius,proponam quatuor firmiffi-
ciicndit. maargumcnta»flu*abundenos rcddant ccrtiorcs JC
dc gratia Dei,qua» fe extendit in omnes homines v-
biquc tcrrarum,abfquc omni perfonaiUjrcgionum,
» Mamia- *~CXIJS & conditionum extcrnarum rcfpe&u.
tum^Dci. Prttnum argumcntum cft mandatum Dci vni-
uerfale,ad omnes homines.Deus ipfe fua vocc c cce
lo loquitur,HiC cft fiiius mcus dilc&us, hunc audi
te.Et Chriftus fuos difcipulos in omnem terrarn
cum hoc mandato amandat:Itc in mundum vniuer
fum,& piociamate Euangelium omni creaturar,hoc
cft,omnibus hominibus.Quis itaque impudcns eit,
vt dicerc aufit , Deum quidem prxcipere omnibus
vt Euangtliumaudiant, fedintcrea vcllequofdam
pcrfidem faluari,quofdam vero obdurariatquecon
dcmnariPQui ica dc Dco cogitant,faciunt ipfum de
tcriorcm quouisTyranno , qui ca impcret qua: nec
vult,ncc fentit>& hoccft duo habcrc corda.quod i
pfc Dcus fummc dcteftatur & odit.
i.piomif- Secundnm argumentum,eft promifsioDei gratui
°* ta & vniucrfalis. Venirc ad me,inquit Chriftus,om-
nes qni Uboratis &oncrari eftis,&ego rcficiam vo?t
itcm,qui crediderit &>baptizatus fucrit,(alui?s crit,
qui vcro non credidcrit condcmnabvtur.Et Paulu:,
G<nnis qui credit non confJndc:ur.Huc rtfcredum
cfttotum minifteriumEuangchj 'juod ideoaDeo
infticutum eft in hoc mundo , vt pcr iilud homines
dcducantur ln vcram Dci cognkioncm. Ipfc Chn-
ftus fatctur fe vcnille in hunc mundum, vt pcccato-
rcs faluos faceret.Vcnitjinquit,hlius horainis quar-
rere & faluum faccrc quod pericrat.
j.pretium Terttum ar^umccum fuinitur cx preciopafsionis
S!rX'$ ^ mortisChrifti,quodfufficit pro peccatjs omniu
hominum. Dcdit fcmctipfum pretium pro omni-
bus hominibus.Ioanes inquit, Ecce agnus Dci qui
tollit pcccata mundi. Et Chriftus,Ego cum exalta-
tusfucro atcrra,omncs rraham ad me. Ideo Paulus
dicit, gratiam abundare fupra peccatum , quia tanti
arftimatur preciofa vi&ima Chrifti,quod omnia de
leacpeccata.Ioanncs inquit : Chriftus eftpropitia-
tio propeccatis noftris, & nonfolum pro noftris,
fcd ctiam pro totius mundi.

Quartum Argumentum , quod ccrtificat nosdc^adof
VoluntateDei,cft obfignatio gratiar, qtisefit perSa-
cramcntum Baptifmi. Ite,inquit Chriftusi& doce-
te omncs.gentes,baptizantcs cos in nomine Patris,
& Filij , & Spiritus San&i. Hanc obfignationerp
confirmauit potcftate fua & prasfentia in hoc murr
do.Deillaloquitur,Mihi dataeftomnis poteftasin
ccelo & in terra,dc hac vero , cum inquir, Eccc ego
vobifcumfum vfquead confuramationcm farc^li'
St itaque refpiciamus ad poteftatem Chrifti, poteft
efficcrcomnia quarcunque vulcin ccelo& in terra.
Si autem raandatum intueamur, vult Chriflus om-
nes gentes baptizari,vt fit hoc teftimonium,Dcum
velle remitterepeccata omnibus credcntibus cVcon
uertentibusfeadeum.Deniquc fioculos figamusin
pra:fcntiam ipfius,apparebithic Chriftusipfc, q11*
Spiritu fando baptizans,intuscfficit,quod aquafo-
ris adhibitadcfignat.

Quatuor itaquc immotis argumcntis probaui- uJ"1^
mus , hanc efie Dei voluntatem , quod velit omnes
homincs faluos ficri, quotquot feipfos ad eum con pic^-8
ucrtunt pcr fidcm in Iefum Chriftum. Cuicunquc tur
ergo cordi eft fua falus, is conftanter in hac Dci vo-
luntate acquicfcat,qua non foliim in verbo fuo ma-
nifcftauit Deus, vcrumetiam multis modiscfficaci-
ter probauit ac demonftrauit. Proinde concluda-
mus,faifo docere eos,qui ad extenuandam mortcin
& pafsionem Chrifti,dicunt vidimam ipfius in re^
mifsionem pcccatorum fadam , non omnibus fc^
paucis quibufJam clcdis prodcfle.

Secundus error corum eft^quiaiTeruntquajdam^t»
effc pcccata,qu«r reroittinon poifunt , proptcr me- ra"jj,
ntum pafsionis & mortis Chrifti. Huic opinio- p #
ni aducrfantur hxc Pauli verba: Vbi abundar pcca 6*%
tum ibi fuperabjndat gratiain Chrifto lcfu.Rom*^.
).io,Itcm Ioanncs,cum dicit,Chnftum toHcre pec-
cata mundi,innuit vidimamChrilti longeefficacio
rem cffe ad faluandum,quara pcccata totiusmu»^
ad perdendum.

lcaque cogitabimus, nullum effe maius pecca-
tura, quam opinari vllum cflc peccatum maius
gratia Dei in lcfu Chrifto. Talc fuit peccatum
Cain , quivi&us confcicntia fcclerum, defpera-
bundusdixit : Maior cft iniquitas mca ,quam vt
rcmittatur. At huic rcfte refpondet Auguitinus:
zJMcmiru Q*%a > matorcnim cft mt/crictrdta 'Det tjuam
ammumpcccMoritmmi/eria, Arguit proindc Deum
mendacij , quicunquedefperatde vcnia, obpec-
catorum fuorum molcra & magnitudinem, con-
rcmnic iufiurandum Dei , qui iurciurando confir-
macfenolle mortcm peccatoris, fedvt conucrta-
tur& viuat, fiquidem Deus cum tuum peccatum
mcuetur , limul cogitat infinitum pretium , pro eo
folutum eflc , pafsioncm dominicam. VndevoX
illaconfcientijr cxultantis inBcrnhardoderemif-
fioncpcccatorum : "Veneovalidiffimumargumentum^
domimcam pafjionem. Vox fiquidcm dm inualntt
multoflHs quam vox fangutnU Abel , damans tncor-
'j dibnt elellorum remtjfionem omnium pcccatorum. T
ditmeftemm propter peccata nofira , nec duktum eft^
quin potennor & efpcactor fit mors illtus tn bonutny
ejuampeccata noilra tn malum. Peccaut, tnmuU M*~
naffes , fuper arenam maru , fed tu Domtne tndf
gnum faluabts nw , {ecHndnm magnam mifericor
dtam tuam.

Sed obiiciat hic aliquis,ac dicat, promifi fiepi"5,^ 5p
vitae emcndationem , & tamcn fciens & volens c:tS^'
infuper fiepe peccaui, & fcci contra meam con-^
fcientiam. Ad hoc ita refpondeo, horribile eft
&periculofum hocpeccati gcnus coram dco,&plu7

rim»

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

rimi propter hoc condcrrtnantur , vt Saul & multi
al'j>qui fubitanea morceabfqueconuerlionc hinc
a°npi jntur,fed came gracia in Domino noftro Ie-
fuChrifto abundacfupra&hoc& omnia pcccata
totiusmundi.Qjicuncjueenim apcccatisrcfurguc,
Per fcriam pcenitenciam , hi omnes propter mor-
tcm & pafllonem Chrifti confequuntur remiflione
Peccatorum. Hxc tentatio ita exercuit populu Iu-
daicum,vc defperabun Jus in hanc vocem prorum-
pens exclamanr,apud Ezcchielem 33.10. iniquitates
noftrar & pcccata noftrafupra nos funt, & in ipfis
nostabefcimus. Qjomodo crgo viuere poterimus?
j^ic ad eos , dicit dominacor Dominus : Viuo cgo,
nolornortcm peccatoris ,fed vc conuertatur & vi-
uat.Conuertimini , conuertimini a peccatis vcftris
pemmis,quarc raoricraini domuslirael?

Quicunque igitur atBigitur confcientia fcele-
rum , recolat magnitudinem mifericordlac Dei,ex
Cedentisomniaopera Dei:cogitet voluntatcmDei
cfle, non velle mortem peccatoris , fcd conuerfio-
nem & vitam. Intucatur tyTfh perfolutum a Chri
fto,quod longe maius eft colluuie omniumpec-
catorumtotiusmundi. Confiderct cxcmplacon-
ucrforum poft horrendiflima peccata , vt Latronis,
Manafsis,& aliorum plurimoru: caueat ne magni-
tudini peccatorum fuorum addat dcfperationem,
Sua ncgatur vcritas Dci , quo fanc pcccato nullum
grauius cfTe potent , atque ita Thronuin gratis
accedat,& ferio corde propter Chriilum petat vc-
fiiam , nec ceftet fideli oratione pulfare, priufquam
in corde fuo fenferit pcr Spiritum fan&uin fibi re-
^ponfum dari,quod abfque omni dubio fiet,modb
propofitum pcccandi fcrio abieccrit. Cum hoc pa~
&o firmatus eft animus , ftntiens refponfum Dei
pcr confolationcs cordis, recrte pecitur confirmatio
Pfrvocemminifrrorum Euangclij, & vfumdomi-
nica; ccenaf. Verum qui petit veaiam & nihilo mi-
nusrctinetpropofitura pcccandi, damnatus hypo-
crita cft,qui putat Deum fibi fimilc efle,vt qui mo-
nettur & dele<3etur,aut ctiam decipiatur hypocrifi:
nuic,doncctalisfucrit , & abfolutio pcr miniftcriu
Ecclefi*,& vfus ccena? d.ominica? cedit in maius iu
dicium, tantumabeft, vtinde aliquid cmolumcnti
fmiacceflurumfperet.
,7(J«cca Sed quid ergo diccndum cft de Chrifto, qui me-
''tmu piminitpeccatiirremiflibilis Matthei. 12.31. cum in-
s,n«u0,quit:Omncpcccatum&omnis blafphemia rcmit-
tctur hominibus, fpiritus autcm blafphemix non
'emittetur , neque in hoc , ncque in futuro fa?-
culo?Item Marci,3.z8. Amcn dico vobis. , quoniam
omnia peccata & blafphemi* dimittentur filijs ho
niinumjquiautem blafphemaucrit in Spiritum fan
3um,non habet remiflionem in arternura, fcd reus
Crit *tcrni deli&i.i.Iohan.$.i6. Qui fcit fratre fuum
Pcccare peccatura non ad mortem,petat & dabitur
e* vita,pcccanti non ad mortem. Eft pcccatum ad
niortenijnojpro illo vt roget quis,dico.Oranis ini-
c^itas pcccatum cft,& cft pcccatum non ad mortc.
Hcbra?.6.4.ImpolViblle eft , eos qui femel fint illu-
n>inati, guftaueru: ctiam donum ccelcfte , & parti-
ciPcsf3cli funtSpiritusfan&i, guftaucrunt nthilo
•ninus bonum Dci vcrbu,virtutefque cceli venturi,
cV prolapfi funt,rurfus renoua<i ad pcenitentiam,vt
Su» rurfum crucifigant fibiiplis filium Dei, & ludi-
briocxponant.Hcb.io.26.Voluntariepcccanribus

(hoc cft, fi qui dcficiant a Chrifto)poft accepta no-
ticiam veritatis,iam no rclinquitur pro peccatis ho-
i.Timoth. 1.13. Ego qui primus blafphemus
r*ui>& pcrfecutor,& contumeliofus, raifcricordiam
&ei confccutusfum ,quia ignorans fcciinincre-

VI A VlTiE. <c4
duiitatc.

HiecfacrzScripturar teftimonia loquunturde
quodam pecrati gcnerc , quod nec in hocfa?colo,
ncquc fucuio rcmittatur. Appcllatur hoc commu-
niter pcccatumin Spiritum (andum. De co au-
tcm alij alia dicunt , & ea r uione multos in defpe-
rationemadtgjnt, dum inccrti ignoraht^quid crc-
dituriautfad:uri lint.Immo, mulci etia exiftiman-
tes fc huius pecC3ti rcos,anguntur animis, & cofci-
cntise honendis implicati doloribus , viuunt fine
pccnitentia. Verum qui diligcntcr expcndcrit
fcnpturam,& contulcrit intcr fc ca C[ux dc hoc pcc
cato in facris litcris rcfcrwnrur , is facile intdligct
qua: fit huius pcccatiratio & forma. Excutiam ita-
queiam citatos locos fcriptura:J& indcconcludam
atque eruam perfpicuam & plenam huius peccati
dcfinitionem.

Principio diflinguit diaumIori3nnis,pcccatum

to in Sp.

1 1 .1:1. JlU.mi^ tn QniriMirr» Hin —

De fccca

' toin Sp»

ad mortem , quoddias dicitur in Spiritum fan- &
io cxum,abalijs peccatis. Omnis , inquit , dJixj* eft \l^Ctt
'peccatum, fcd nonadmortem. Itcm,Si quispec-
cauerit , aduocatum habemus apudpatrcm Iefum
Chriftum iuftum,&ipfccft propkiatio pro pcc-
catis noftris,non pro noftris tantum, fcd etiam jpro
totius mundi. Qo$ duo teftimonia abunde nos do-
cent, quodpeccatum in Spiritum fandum , non fit
lcgis diuina?,hoc cft,dccalogi tranfgrcfTio.Nam vo
cabulum rtV/x/*quohic vtitur Iohannes , fignificat
quicquid fit contra lcge,quod vocat Iohannes qui-
,# dem peccatum,fed non ad morte,hoceft,non con-
tra Spiritum fanctum.Hinc crgo cocludemus,pcc-
catum in Spiritum fandum non cfle tranfgrefTionc
lcgis moralisvllara, ncc rniuerfalcm, nec particu-
larem:Quamuisminimum alioquin peccatu* quod
dcfignatur contra lcgcm, natura fua & malicia me-
rcatur mortem sctcrnam.

Mattharus vcro & Marcus monftrant,qu6d mitc
ria peccati in Spiiitum fandum fit cotcmtus Chri-
fti & eius EuangeHj. Scd non in eo confummatur
peccatum hoc,quia Pctrus in dic Pcntecoftcs rccc-
pit tria millia hominum agentium pcenitentia, qui
Chriftum vfque ad mortem crucis perfecuti c-
r ant. ^

Paulus itaquc facit difcrime inter duo gcnera ho-
minum perfequcntium Chriftum. Vnum coru qui
ignorant.Alterum vcto horum qui fciut fe male &
inique facerc.Ego,inquit Paulus,perfecutor & blaf
phcmus fui in Chriftum , quiaignorans feci in in-
credulitate.Ad hunc modum etia alij perfecuti funt
Chriftum&Euangcliumipfius, & tamen mifcri-
cordiam confecuti funt, eo qubd fccerunt ignoran
tcs in incredulitate.

PaulusprastcreaadHcbra:os monftrat,quid pra?
ccdat hoc peccatum antequam committatur, vide-
licet llluminatum fuiffc a Spiritu fando , habuifle
vcram noticiam perfonas & ofTicij Chrifti, guftaflc
. bonum Dei verbum,atque participcm fuiflc Spiri-
1 ritus fandi. Turca & Papa quialioquin cxccrabi-
• lcs pccc.itores funt, cum Spiritum fan&um nunqua
pofledrrintjtalc pcccatum non hibcnt,quo c cordi
bus reijciturtcftimonium Spiritus fandi pcr quem
veritas Euangclij obfignata fuit.Proinde ctiaindi-
cat Paulus, in quibus confiftat hoc pccc»tum,ita vt
huius rcus diccndus fit is , qui non folumabundc
edocflus & illuminatus fuitinvera Euangel j falu-
taris doftrina:Vcrumctiam qui manifc.flcfe oppo.
nit Chrifto, & obicfta ipfi crucis fuae ignominia,
contumclia ipfum afficit , & totis viribus dodri-
namcius pcrfcquitur , nomen ipfius ferre nequit:
Scd opera Chrifti affcribit diabolo, qucmadrao-
* A. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

555

V I A

dumfccerurtt Pharfari , cmibus Chriftus imputat
hoc peccatum blafphemia- , aduerfus Spiritus lan-
tii illuminationcm. Phanfari enim etfi edofti e-
rant multis Prophctijs de Chrifto , & infupcr con-
uifti Chrifti do&rina & miraculis , tamen fcientes
& volentcs profcquebantur Chriltum & ipfius E-
uangelium , quod a Dcoeflc norant,per 5piritus
fancti illuminationem , & quod maius eft , non fo-
lum contumaces oppugnabant Chriftum calum-
mjs, tyrannide& hypocrifi vopponentes feipfius
verbo,quod vcrum cffe cor illorum teftabatur, vc-
rum ctiam proprixfuar iufticia? & facrificiorum cu
mulo confidcbant, reijcientes Chrifti iufticiam&
vifrimam, qua? fola tollit peccata mundi.
PcccatHn Hinc igitur concludimns peccatum in Spiritum
Spiritum fanctum,non effc decalogi tranfgreffionem, neque
ti*^ contcmtum aut perfccutioncm Chrifti,ac Euange-
lij cx ignorantia & crcdulitate.Sed tum demum di-
citur aliquis peccare in Spiritum fanctum, cum vo-
luntaria rebellionc opponit fe Chrifto vcre agnito,
& deficit ab Euangelio, in corde fuo pcr Spiritum
fan&um illuminantcm obfignato , atquc perfcqui
tur Ecclcfiam,cu fiducia propria? fuaeiufticia? & fa-
crificioruinjipreta&abieda finalitcr Chriftiho-
ftia,quae fola peccati expiatrix exiftit.Hsec eft plena
dcfinitiopeccati in Spiritum fanctum , quod hanc
appellationcm idco fortitwn eft, quod homo cuius
corante illuminaturfl fuit in vera Chrifti noticia
pcrSpiritum fanc5tum,iani fc opponit Spirituifan-
c5to,& eumafe expellit, & huius opera attribuit
diabolo.

Cur nun- Cur autem hoc peccatum non remittatur , indi-
jKTiMtufc "catPaulusadHebrseos,cum inquit-.Non eft alia
hoftia reliqua pro pcccato,quam folius Crifti.Quo
niam eoim hi hnaliter rcnunciarunt Chrifto , fpre-
taipfius vi&ima ,& confidunt alijs vittimis, mi-
rum non eft , hos gratiam non confequi , qua? fo-
ladatur pcr vi&imam Domini noftri Icfu Chri-
fti.

Porro fi quisquarratac dicar : quid fi obnoxius
huius peccati in Spiritum fan&um, conuertit fe de-
nuo ad Chnftum & ferib pceniteat fuae contuma
ciar,atquc ex toto animo petat venia propter roe
ritum paifonts & roortis filij Dti ? Ad hocitarc-
fpondeo o m Paulo daria abundat fupra peccatu.
Ncqueeft tamahuu-s pcccati mngnitudo,quin mil
lics maior fit gratia Dei , in Domino noftro I fu
Chrifto.Et cum certifsimum fit,Dcum nolle mor-
tcra pcccatoris,fcd vt conuertarur & viuat : affirmo
remittihocpcccatum in Spiritum fandum , omni
agenti fcriam pcenitentiam,& peteuti vcniam pro-
pcer Chriftum.

Sed obijci hic porcft, manifefle docerc Chri-
ilummop rcrmtti hoc pcccatum , ncque in hoc far
culo,ncquc in f .turo : it vque videtur hoc pcccatum
miiiK gratia Dei Abiit,irnmo longiffin e . bfir,fir-
miflime ciii m credc ndum cft, grana Dei longe exu
ptrjrc peccara mundi.Cur ergo no remittirur? Ad
ha:c r> fpondet Paalus Hcb.6.f5.quia rurfus renoua -
ri ndn pofl int per pcenircntiam,i<)que tdeo,quod
verum poenitentia? fundamenruro, ho(Ha videlicet
Chrifti abncgarunr,fine qua ncc vjla falutaris pce-
nitentia fcu conucrfio per fide ad Deum fic ri po-
teft , nec vlla cfl vidtim i alia , qua? abfq >e hac lola
tollere peccatapotcft.Oportct.inquit Chrift*,pr$
dicui in nomine mco poenitentiam & Rmiflionc
pcccntorum.Quocirca qu cunque fc conuertit,&
Chrift im atu,uc ipfius victimam firma fidc ample-
flirur,certo certi .s cofequitur veniam pcr fidero.

Dicitur itaquc hoc pcccatuwi irrcmiffibile^qubd

vir je.

quihocperpetrant, maxima ex parte perfeum
m malo luo propofito, & nunquam contugiant a
jratiam Dci , pt*r Dominum noftrum MumCnri
ftum. Qui enim gratiam Dei ampleCtitur, is non
finaliterrcnunciauit vidimsr Chniti , quae lola oru
nium peccatorum expiatnx cxiftit.

Harcbreuiterdicerevolui de peccaro in Spin-
tum fanftum , quod intelligerem multos ha« m
parte,nonredeinitructoi,8r paucos , hac drrc rc-
io dehaftenus fenfiflc,atque dilucide fcripiifff.

T E R T I V M B E N E-
(ictur/i.

Diftum efl haftenus de fccundo Chrifti bcne cjrij
ficio,videlicerqubd mundat nos ab omni pcceato,!"'^
verum hoc non fufficit,nifi inluper iufti euadamus. ^tfr
Cnm eoim iufticia fil vcra via in vitam arten^m,Pu^ '
nemo vnquam hanc confequitur, niii qui eit iuW*
IdcoChriftusinquit.Sivisadvitam ingrcdi, fcrna
mandata.Seruare autem mandata,elt iultuna fe iux-
talegcm exhibere.

Quamuisautemnemo legi Dcifatisfacit, quc-
madmodum fupra demonftrauimus , ncc iuftitia»
exoperibus lcgis confequitur, manct tamen li»r
motavoluntas Dei,qubd nemoadmittaturin pof-
fcffionem vitacarternar, ntfi qui habcat luititiam,
quam lex requirit. Venit ergohlius Deiinhunc
mundum , & aifumfit naturam humanam cx virg'-
ne Maria, ac fubiecit fc lcgi,atque implcuit eam, i»a
vt iufticiam exoperibuslt-gis confcquurus iit. Harc
iuflicia Chrifti Dei & hominis, fufficit coram Dco
imputata omni credchti m ipfum. Qucroadmodu
enim per inobedientiam vnius omnes rei iumu^-iti
omnes quotquor credimus in Chriftu , vn us iulti-
cia rcpu^amur iuiti.Hoc eft quodPaulus dicitRom.
io.4.Chriftuscft finislegisadfalutem oroni crede-
ti.Finis l<-gis,dicitur finalis legis,voluntas , vt fianc
quae illa vuit & imperat.Vnlt autem iuiticiam , qul
cum affequitur, acquiefcit, nec quenquam qui luc
potitur condemnat. Chnftus autcronon fuapro-
priadecaufa eftfinis, fed eoruroqui legemadim-
plerc non poreranr,ita vt imputet fuam iuftiti3«n,
(juam ex lege confccutus eft, omnibus credentibns
nipfum,nequoiurclex eos aut accufarc,aut condc
nare pofiit.Pr^ptcrea inquit Paulus Chnlt9 eit hms
legisad falute omnieredeti,hoc cft,quicuc]; crcdic
habet quod lex requirit , iuftitiam videlicct , qu*
cft via falutis.Hucfacirquod Aug^ftinus ait, ynod
lex prtcifrir, fides impctrat. hcmiChriftn* nofir* pccca-
tafuaftctttvtfiam «/«mi», no/iramftcerct. ltaque
nulla nunc condemnatio (vt inquit Patilus) in ijs»
,]ui f ntin Chi i^o Icfu,quoniam fatisfadtum eiliu
iticia? legisinipfK.

ui' Diiigenter ergo ohferuandum , qubd fatista- Q!*^€»
ciimus quidcm lcgi , fed non noflris opcribus, vc ^W^,
riirn Chnfl^ , qui iuftitiam lcgis nobis crcdcnnbu» v*^
imputar.Hacde caufa duk Paulus.- Non fumus fub
lcg -,fc d fub gratia. S .b lc ge non fumus , quialex
non inuenir ih nobis,quod accufet , cum donati
limus ruilitia quam ipfa requirit. Redemit nos
Ch-iftus a malcdi&ionc legis , primum deriuando
in fe pcenas in ara cnicis , quas nos meriti c*a-
mus. Dcinde imolendo legem , & imputmda
nobis fuam uiftitiam , qua donati,iuiti compa"
rcamusm die nouiifimo, quando ( hrittus adc«e-
nit iuft is viuorum ac mortnorum iudcx. Dc hsc
iuftitiaagit Paulus 2.Corirlth. 521. Eumquinofl
nouit peccatum,fi cit Deus peccatu.vt nosficrcrnu5
iultitia Dci in lpfo.Harc Dei iuftitia , cft obedieria

Chrift1

557

V I A

£ «ufti.

Chriftijqualcgifacisficitpro nobif.

Cum iraque audimus auc legimus,hominem iu-
ftificari fidc abfquc op< rtbus Kgis , cotam Dco , id
Kaeftaccipicndum, non quod homo cx operibua
^gis a fe ftctis iuftificetur, fcd quod fide Chriftum
ar^ple(fiatur,qui fua obedientia feu operibus per-
^ftc iuftus ell coram Deo,& imputat hanc fuam iu
fticiam legi$,omnibus qui credunt in eum. Dicitur
porro hsec iufticia fidei , quod imputerur credenti,
Chrifti vcro , quod is lcgi fatisfccerit , Dei autem,
quod hac is placetur & contentus fn.H^c dicfta fint
detertio Chrifti beneficio, videlicet iuiticiaipfius,
quam credentibus imputac, cuius fupra quoque fa-
tta eftmentio,vbi difteruimus dc vcro lcgis vfu.

QVARTVM CHRISTI
Henefictum.

Quartum Chrifli bcneficium , eftfanctitas feu
fan&ificatio. Chriftusenim cum remittit nobis %
peccata noftra,& eripitnos c regno Diaboli, atque
^nputat nobis fuam iufticiam.fimul etjam nos fan-
^ificat , & imputat fuam fanditatcrrt nobis i qui i-
pfiuscorporis membrafa&i fumus.Hinceft,quod
lohannes.i. Iohan.1.5. vocetccetum omnium cre-
dentium in Iefum , fan&orum commuoionem.Vn
dcctiam pendet articulus fymboli cumdicimus:
Credo fandamEcclefiam fan&orum communio-
nem.

hac fan<5tificatione gloriari licet Chriftianis
aduerfus regnum & numbra diabo!i,ita quod me-1
ritodiccrepoffint , f habere focietatcm cum Deo
Patre,filio & Spiritu fancto , ac fcparatos cfie a prin
cipctencbrarum,hoc eft,diabolo & ipfius mebris.
Annunciamus vobis( inquit Iohanncs)qu6d & vos
focictatcm fubeatis nubiicum, & focietas noftrafit
cum patrc & curfl fiho eius lefu Clvifto.Hac fan&i-
ficationc confoubatur fe Dauid Pfal. 86. 2. vbi m I
huncmodum orat.Cuftodianimam nn-am quonia.
f«nftusfum,faluufacferuutuumDeus meus fpe-j
rantem in te.Hic pnmum D «uid lan&um fe e(fe di,4
cit. Deinde quomodo contingat ha?c fan&ificatioj
indicat,vidclicet cum firmafide in Deum recumbi- f
m^s,& ipfi foliconfidimus. Qui enim hocfacit, is
fpiritualiter infituscft Domino noftrolcfu Chri-.
ft°ja quo impetrat p^rfedtam atque pcrfonalem to
l>us hominis £in<5tificationem.Nam,vr dixi,fandi-
ficatio Chrifti credenti imp tacur,qucmadmodum ,
docetipfc Chriftus Iohan.i7.iQ.San<3itico meipfu\
Pr°i>,vtfint&ipfifancU L
Confidit itaque fanctitas harcin remifTonc pec-i
catorum,imputationc iufticiae Chrifti, r- nuciatio-
ncdiaboli:breuiter in fidc ipfa,qua? Chnftum cum
fua iufticia & fan&icate comprehcndit. Coniuncta
cft autcm cum hac hominis fanciitatc fanctificatio •
ciufdcm , qu^ profidci modulo fuaethni hab; c i n - 1
cremcnta,& in quibufdam roaior , in quibufdam,
tninorrcpcriMir, prout fidcs rpfa nuior, acminor
e*iftit, cum homofidem concipitpcr Spiritufan-!
^um,cuins etiamopera rcgeneracttr, ibi ftatim
'cntitur efFicacia Spiritus fandi.qui indics hominis
^entem , arFc<5tus,cor,& toram denique vitam pau
^*tim inaouat.Mcntemquidem per verbum a tcnc
«tis ignorantia?,crroribus,& prauis cogitationibus
iberac,& poftea eam vera Dei noticia, doftrina fa-
'utis ac bonis cogitationib*irradiat atque illuftrat,
quo fit vtarfcctus purgati,fcnfim ab immund s car-
n's dcfidcrijs liberos fe vcndicent,& cfficacia Spin
lusfandi ad bonos inflammentur motus , prout
mensipfaiHuftrata fuerit.

VI T AL.

Corctiam hominis mahfucfcit cV rnotfcfcit , ac
dcponens naturalcm illan contumaciatn , < rtam a
pcccato originali, incipit Dco paretc ac cbtc mpc-
rare,iuxta lcicntiam cordi infi fam a Spir. (andto.
Huic cordisobcdientia: refpondcrit quoquc,twin
interna, tum cxtcrna hominis opcra. Brcuiter,ha:c
fan6tificatioconfi!tit in vera pcEnitcntia , & fan^vO
propofito,ita vt homo omnes mcntis ac Coirdis co-
natus co dirigat j vt Dco obtcmpcrct , ncc quic-
quam fciens ac volcns faciat , quod a Dco prohibi-
tumfit ,plurisfaciens voluntatcm Dci , quam res
omnesalias totius mundi.

Porro concutitur Ksec fanclificatio grauifTimu f™^1'
tentationibus, vc pote cjua? a potcntifliajir. hofli-noncrc»
bus,Sathana,carne& mundo opp gncttr. Q^:ofi ,t,tur-
vtfa»peinhocfpiritualifpiritus& carni? ccrtami-
nc, Chriflianus fentiat fuarum virium infirmitat€,
ita vt fuccumberc intcrdum , immo humi affligi at
plane quafi profterni vidcatur : 5ed fublcuatur in-
tenm auxilio , praelcntia & virtute Sp ritus fan-
6tii Adhuncmodum Dauid a carne victusfuccu-
buit,& polluit fc adulterio atque homicidio.Scd
cumpropheta: Nathan admonitiones audiret , cf-
ficacia Spiritus fandi fublcuatus fuit. Jdcm etiam
mujtis alijs fandiS Dei accidit,ita vtnonfruftra
dixerit Paulus : Qui ftat,vidcat nccadat. Pro-
ptcrea , hortatur Galatas cap.<;.i^. inquicns : Spiri-
tuambulatc,.S<r defidcria carnis nbn pcrficictis,caio
enim concupifcit aducrfus fpintum , & fpiritus ad-
uerfuscarnem. Atque ita nihil iliud eft vita Ghri
ftiani vere fidclis , quam perpetua militia. Qiicm-
admodum in Epigrammatis tndicat Profper , cum
iw.ltyncjuambellAbontS) nunqutm difcnrnwa dcfunt,
€t cum cji-o ccrter,mens pta fcrnpcr hnbct. Quod ctiam
quotidiana cxpericntia tclia:ur,& Chriftus ipfe,
cum orarenos quotidiciub t- Dimittc nobisde-
bitanoftra, ficut & nos dimittimus dchitotibus
noftris.Salomon inquit : S(ptics in dic cadit luftus
&r<furgir. Hoc enim intercft intcr filiosDci&
Diaboli.Hi contumacia peccant & permanent in
peccatis fuis. Filij vero Dci infirmitate peccant, 6c
ioducuntur intcrdum a diabolo propria carne&
mundo,fed refuxgunt & apprehcndunt Dei pa-
tris dextram , hoc cft , amplec^untur firmafidele-
fum Chriftum.

Q^V I N T V M CHRISTI
bcncfictum.

Quintum Chrifti bencficium , ad quod priora 5.chrl-
axc omnia diriguntur,cft finalis libcratio atc]uc rc- J"s^
*cmptio , ica vt poftca non metucndum fit quic- nofcisre-
luam mali a diabo!o,carnc, mundo aut vlla alia rc, dcmptio.
iiue in ccelo,fiue in terra,fiue etiam ininfcrno.Harc
h;ia is rcdc mptio appellaturin fcnptura Salus , ad
-|uam Dcus initio hominem condidit » ac poftea
nortc ac piiTionc filij fui rcdemir. Rcdem-
Habct autcm ha?c Salus quatuor conditiones. ptionis
Trima , quod libercmur pcnitus ab omni mifcria, 0o^*di.
iducrfitacc& malis. $ccunda, quod in poftcrum tiont».
non mctuamus nobis ab vllo malo venturo. Ter-
tia ,quod tanta confcquamur bona , vt maiora ne
opcarc quidem poffimus. Quart*, quod his ipfis
bonis fruamur in artcrnum, abfquc omni impcdi-
mcnto atque mutatione. Hanc falutcm cum
fuis conditionibis in folo Chrifto confcqui-
mur.

Ha:c quinque iam enumerata Iefu Chrifti bcnr-
ficia,cotincnt jjar duar appcllatioDcs,Iefus, & Chri-

A. ij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

559 VI A

ftus. Prima appellatio Deum & hominem ac
faluatorem mundi eum elTc oftcndit. Altera vero
monftrat,quomodo fit faluator. Chriftus enim,
hoc cft,vncTus , indicat Chriftum eiTe facerdotem,
rcgcm & Prophctam,Saccrdotem , quifua viclima
deleat noftra peccata, fua oratione femper intcrce-
dat pro nobis apud patrem noftrum ccelefte , & fua
innoccntia nos fancTificct.Prophctam vcro,quido
ccat nos viam falutis,& poftrcmo Regcm , qui nos
eripiat e regno diaboli & introducat in falutem &
gaudium vitae a»terna%

Deappli-
cationc
bcneficio
runnChri
fti.

i.Pcr Eui
g:lium.

Euange-
lij detini-

DE SEXT O CAPITE.

Sextumquod de Domino noftrolefu Chrifto
fcieudumpropofui,eft deapplicatione beneficioru
ipfius,vidclicet quomodo horum fatfti participes,
perducamur ad fempiternam beatitudinem.

Dominus & Saluator noftcr Iefus Chriftus, di-
uina fua crga nos bonitate,& ardcnti noftras falutis
ftudio pcrmotus, reddit nos fuorom beneficiorum
participcs pcr Euangclium,fidem, & facrofandta Sa
cramcnta , cum quibus efficaciter adeft & donatur
Sptritus fandus. De hifce tribus diuinitus ordina-
tis inftrumcntis ordinc dicam.

Primum cft Euangclium , quod promulgari per
totum orbcm tcrrarum iuffir.-cuius ctiam minifte-
rio cfficax eft per Spiritum fuum San<ftum,& colli-
git fibi cx toto genere humano Ecclefiam, qua re-
git atqueconferuat do&rina Euangclij, Sacramcn-
tis,diiciplina & ccremonijs:ita vt vbicuque hex qua
tuor inrcgra.incorrupto fundamcnto, repcriantur,
ibineceflc fit clle Ecdefiam chriftiana,quamuis in
cxcerno 1II0 caetu adiundtafint quasdam membra
mortua,quas titulo Ecclefiac fruftra gloriantur. ln
hac fua Ecdcfia offcrt Chriftuspcr miniftcrium E-
uangclij , gratiam fuam omnibus hominibus iuxta
hoc mandatum fuum:Ite in orbe vniucr(um,& prar
dicatc Euangelium omni creatura?.Itcm. Luc. 24.
47. Oportct prxdicari in nomine meo pcenitentia
& remiffioncm peccatorum in omnes gentes.Cum
it.ique audis.hic voce Euangelij tibi ofterre remif
lionem pcccatorum & vitam setcrnam pcr Chriftu,
ita tecum animo tuo cogitcs:Hic offert mihi Chri-
tus gratiam & falutcm in fuo verbo, quod ille ipfc
per voce hominis mihi loquitur. Si itaquc huic ob-
t^inpero,ccdit hoc mihi in falutcm.Sin autem huic
ipfius voci mc prejftitcro inobcdicntem,ccdit mihi
hic auditusin perditionem & condcmnatione nifi
rcfipifcam. Quemadmodii cnim homicida mortis
reus,contcmncns gratiamquam (ibi arcge clemen
tiffiraoorfcrriaudit,acccrfit fibiipfi grauiusfuppli-
cium:ita cciam,fi quis Euangdium gratiae audicns,
hoc non ampIecTitur,fibiipli grauioris poena? & co
demmtiotv.sautorcxiitit. Danda iraque eft opera
omn.busChriftianis, vt fumma cum reucrcntia &
•ttcrrtiorie falutarcEuangelium Chriili audiant, &
fidc illud Ttimlcctcntcs,gratos fe dcclarec erga Do
minum & faluatorcm noftrum Icfum Chriftum.

Subiupgim hoc locobreuem Euangclij defi-
nitioncm.

Euangdium(vt paucis dicam)cft vniucrfMis pr*-
dicno pcenitentiz & rcmiffionis pcccatorum , in
nom:ne Chriiti,quemadmodum illcipfe inquit:Sic
fcript-um eft,&ficoportcbat Chriftum pati,& refur
gcrc a mortuis tcrtia dic, & praedicari in nominc e-
iuspceuitcntiam & remifsionem peccatorum in
omtu-s gentcs. Hanc prardicationcm Chriftus vo
cat Euangclium , hoc eft » tetum nuntium, quo of-

VIT^E. 5*°

fcruntur omnibus hominibus credentibus , Iuda^8
& gentibus, haec bona, videlicet libcratio a male*
dictione lcgis & ira Dei, rcmifTio pcccatorutn, fa-
lus& vita «terna, idqueabfque omni merito hu-
mano,proptcr mortcm & paflioncm fuam , vt cor-
de,ore,& vita Deum cclebrcnt , quicunque horum
beneficiorum participes redduntur.

Continetautem harc definitio Euangelij qua-msicc*
tuor membra. b»
Primum eft, Mandatum Dei vniuerfalead omnes
o homines , quod qui audire nolit , Dcum ipfum
contemnit,& feipfum dcnuo reum facit ztcrna:
mortis. Sccundum eft , quod qucmadmodum E-
uangelium offcrt hominibus remiflioncm pecca-
torum , iufticiam , falutem & vitam setcrnam : ita
etiara maneat in peccatis,iniufticia , condemnatio-
ne& mortea?tema, quicunque illud non reccpe-
rint.Twf«/w,quod gratuito omnibus hscc bencfi-
ciaofferantur , abfque omni rcfpcctu pcrfonarum»
10 nationum & conditionum humanarum. Chriftus
cnim Yultomnes faluos fieri,quotquot falutem cu~
fequi appetunt , nc quis ob fuam indignitatem,aut
peccatorum multitudinem dcfperct. Quartumia-
dicat, quibus ha?c bona contingant , vidclicet con-
uertcntibus fc ad Deum in vera iide , quemadmo-
dum nunc porro de hac dicendum erit. Ha?c furTi-
ciant de primo inftrumcnto , videlicet Euangelio*
cuius minifterio Dcus omnibus hominibus falu-
tcra efftrt. Supra copiofedictura eft, quomodo
-• lcx fit nobispardagogusad Chrifium, libcranterJ ^
nos a maledicTionekgis. filk

Sccundum medium quo Chriftus nobis fua be-
neficia applicat, eft fidcs.Sicut cnim a parte Chrifti
Euangeltum eft vicc manus , qua nobis fua bcneh-
cia porrigirrita e noftra partc cft fides inftar manuS
quae oblatum Chriftura cum omnibus fwis bcnefi-
cijs accipit. pc

Vt autem intelligatur , quas fit vera fidei natura, glt«f*
fubijciam primo huius definitionem ita manife-
ftam , vt nemini dubium relinquatur, quid fit vera
& Chriftianafides.Deindeproprictatesfidei natu-
rales recefebo,ex quibus facile quiuis intelligat, an
habeat fidcm veram & genuinam,nec ne. fiic^.

Baptiftacum pronunciat credentem infiliumdi^
habere vitam a?tcrnam,monet eam non quseredam &
eflealibi. L Namquifiliu habet, viam ad vitama^-
ternam habet. Filius enim via eft , vt ipfc ait : Ego
fum via.2. Deinde qui filiu habet, ianuam vitae ha-
bct,iuxta illud:Ego fum oftiu.3. Pranerca qui habet
filium,meritum vitae setcma? habct.Nam filius non
(ibi,cui iure dcbcbatur vita a?terna,fed fuis,hoc cft>
in fc crcdcntibus vitam ztcrnam mcruit.4. AdhfC»
qui filium habet,omnia cum filio habct , qui enim
proprio filio non pcpercit,fed pro nobis omnibus
tradidit ipfum, quomodo non etiam cum ipfo no-
bis omnia donaret ? 5.Dcnique qui habet filtum , V-
num cft cum ipfo. Fieri itaque non potcft quin vc-
re & cum filio hxrcs vira? artcrnse fit. 6. Poftremo,
qui filium habet,ipfam vitam aBternam habet , ficut
ipfe ait : Ego fum vita.

Siuecrgo viam vitae, iiue oftium,fiue mcri-
tum , iiue fontem & Dominum , fiue ipfam vitam
ajtcrnam quarris , habes hxc iingula in filio, cum
ipfum credis. Et contra , qui non crcditin fi-
lium , non videbit vitam , fcd ira Dci manet fuper
eum. Hincajftimarch'cct,quar fit prseftaniia &
vtihtas fidci , quam ncmo confcqui potcft,nifi qtt*
prius admonitus per legem fui peccati, fenferit
iras Dci magnitudinera , & iuftaru condemnatio-
ncra.

Itaquc

fto,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

V I A

fiaChti

5« obie

Stio.

Itaquc docct nos fcriptura dolereob peccatum,
ua vt vellcmus nos nunquam.peccafle aut offendif-
fe Deum, & fentiamus ob commitfa deli&a verum
cordisdolorem&anxietatem. Qiu coprogreflus
cftjhic demu recle agnofcit quam iit illud Euange-
nj ketum nuntium, quod offert credentibus remif-
fionem peccatorum,gratiam Dei , iuftitiam & vita
^ternam.

Sed quid igitur eft fides ? Duae loquendi formu-
'*>videlicct credere in Chriftum , & crcdere in no-
men Chrifti, nobis perfpicuc rationem fidei dccla-
"bunt. Prior fententia, videlicet credere in Chri-
ftum , monftrat obie&um fidci feu fiduciar folum-
ttiodoefle Chriftum,ita vtnonfit faIus,nifiinipfo
folo,fperanda. Pofterior , nempecredere in nome
Chrifbi, qualitatem fiduciae indicat.videlicet, quod
talis dcbeat eiTe fiducia in Chriftura , quale eft no-
mcn eius in Euangelio,& qualia fa<5ta ipfius dc ipfo
teftificantia.

Ctim crgo in Euagelio Chriftus nominatur Sal-
uator omnium in fe crcdentium,verus Dcus,vcrus
homojvnaiVcra & acterna perfona* & agnus Dei tol
lenspeccata mundi: Et multa exempla teftantur,
^&a Chriftihuicaugufto nomini refpondere ( vt
Latronis in cruce,Magdalena?, Pauli,Petri,&innu-
meraalia)apparet,quod vera fides in Chriftum fit
viua & conftans cordis fiducia,qua Chriftus ftatui-
lur faluator omnium in fc credentium, vt qui pofifit
°tania praeftare qua? vult, tanquam Deus , qui vclit
nobis optima, vt homo, nobis natura? focietate co-
iun3us,qui debeat, vt mcdiator inter nos & Deum
a patre conftitutus , qui dedit femetipfum in preciu
rcdemptionis pro nobis,vt omnis qui credir,fangui
ne ipfius purgetur a pcccato, obedientia iuftifice-
tUr>fpirituregencretur ad vitam anernam , per im-
^enfam Deipatris mifericordiam. Qui ficdilcxit
^nundumjVt filium fuum vnigcnitum aare»-,vt om-
nis qui credit in eum,non pereat, fed habeat vitam
*tcrnam.

Hsbc plenior fiducia? defcriptio,in anguftius con
trahi poceft.idq; ex vcrbis Baptifta?, Qui credit in
nlium,habet vitam seternarn,in hunc modunvFidcs
cft notitia Chrifti,& firma fiducia vita? arterna» obti
Bendas propter illum. Huiufmodi fuit fides Latro-
nis in crucc , qui cx firma fi.iucia dixit : Mcmento
^n^cum in regnum tuum veneris. Cui refponfum
eft a Domino , Hodie mecum eris in paradifo. Ta-
ils erat fides peccatricis,Lucar. 7.50. qua? a Domino
*udit,Fides tua te faluauit. I.cm Publ!cani,Lucae 18.
tyita precantis,Deu$ propitius efto mihi pcccatori.
^t Dauidis Pfal. 25.11. Propter nomen tuum,Domi-
ne>propitiare peccato meo. Ha?c omnia quadrant
*d regula Pfa.2.i2.Beati omncs qui confidunt in co.

Poftquam fidem dcfcripfimus , nunc proprieta-
tes huius quinque reccnfebimus,ex quibus feu infal
hbilibus notis , quifquc dignofcat an fidcmveram
habeatnccnc.

Prima proprietas fidei eft, cj> in cordc fcntiatur.

^cttnda, quodinfacHs externis confpiciendam
fcpnbeat.

TV/i^quod fub cruce fc probari permittat.
-Q««ir^,quod vincat mundum.
^«w*,qUod perfeueretin finem,qua:eft, tefte
etro,falus animarum.

^rimafidciproprietasharc eft,quod in cordeho-
^nisviuat, itavt fentiatur ineftabilis confolatio,
aducrfus malcdi&ionem legis,potentiam mortis,&
tVrannidcmdiaboli , vt fentiatur inenarrabilis ke
tjtia exrcmiffioncpeccatorum,&fecuritasfpiritua-
ls de gratia & amicitia Dei. Scntiatur prsefentia &

V I T JE. &

inhabitatio Spiritusfan&i irtcordc hominis. Sen-
tiatur efricacia Spiritusfan&i , excitantis fidem ad
inuocandum Deum. Sentiatur ardcns dcfidcrium,
ad obtemperandum voluntati Dei , & refiftx ndum
diabolo.Sentiaturgaudium fpiritualecx incboatio
nc vita? aeterna?. Scntiatur gratitudo crga D?um*
Brcuiter:Vbicunquceft in homine fidcs Chriftia-
na , ibi feipfim vt prodat neceifeeft vcra pictate,
fan&o benc viucndi propofito, & gaudio in Spiri-
tu fancto.

Sccundo loco, hanc fidei ciTe proprietatem dixi,
quod jncxtemis Operibusfe confpieicndam exhi-z.inex-
bear. Extcrna enim opera teftificantur de cordis :crn|s°-
arTe&ionibus. Propterea ,inquit Chriftus , bona cenfpki-
arborbonos fru tus facit , mala vero arbor malos tur*
facit frudtus. Et rurfus: Ex fru&ibus ipforum co-
gnofcetis cos. Impoffibile itaq; cft,quod vbicunq;
vera vigct fidcs incordeper Spiritum fandnm ha-
bi antem in corde hominis, nonfimul aflint bona
i9[ opcra^teftificanria de cordc. Harcfidci opcra ih V-

niucrfum funt,deciinare amalo , & faccrc bonum, Fidesfun
ita vt fit fidcs fundamcntum , principium , dux & iarnrrnl5
gubcrnatnx ommum virtutum & bonarum actio- bonorunl
num. e. Primum cnim fides eft fundamcntum feu0Pcrum«
bafis, cui innitit.ur ac fuper aedificatur omnisobe-
dientia, virtus, & quaruisopcrabona ,2. Dcin-
dc cft principium,ex quo,ceu viuafcatnrigine,pro-
manant riuuliomnium honcftarum actionijm & o-
perum. 5. Praeterca dux cft , quac homincm in vera
via continet,ne aut declinct in dcxtram, hoc cft, ad
bonas(quas vocant)intctiones hominum, vokiitiu
colere Detim iuxta propriam fapicntiam ac tradi-
ioncs,aut finiftram,hoc cft,ad opcra diaboli , qui-
bus hic mundus,cum racmbrs diaboli , totu fc de-
dit ac mancipauit. 4. Immo fidcs omnis virtutt? &
Chriftianorum operum dux, nuquam acquiefcit in
vllofacl:o fibi obiecto , priufquam audit vcrbum
hoc: Sic loquitur os Domini.Ideo cx fide orat Da
uid Pfal.25-4.Vias tuasDomincdemonftra mihi,&
femitas tuas edoce me. EtPfal.np.i.inquit: Beati
immaculati in via , hoc eft,qui per fidem Dco ob-
tcmpcrant,ita vt in vera pergant via, neque in dcx-
tram ncqucin finiftram declinantcs. 5. Poftrcmo,
Redrix quoque eft fides,dirigens totam vitam ho-
rainis & vniuerfa ipfius opera ad hunc fcopum , vi-
J l.cctad gloriam Dci,3tdificationem Ecclefiar, &
vtilitatem proximi.

Hic vniuerfa fidci opcraiam commemorata, ad
fequentia quatuor capita rcuocari poffunt. ?°ad°?c*
Pnmum cft dcclaratio pictatis in cxtemis vitae o- pita reuo
pcribus,ncmpc vtin ccetu & communione Chri-"^"1,'^
ftinnorura audias vcrburn Dei , &inuoces Deum, tiopicta-
pi.blicenrofircaris tuam fidem& vtaris facramen- t,s>fcue*

r * , terna re-

tis.Item,confilio,re & apcre , promoueas gloriam Ugioni*
Dei.itavt agnofcaris ferio affici ncgotio& caufa Profcftlt*
j Dci,hoc eft quod ait Dauid Pfal.i22.i.Lxtatus fum
: in his qua; d ida funt mihi, in domum Domini ibi-
| mus. Itcm , Propter domum Domini Dci noftri,
j quarram bonam tibi. Quibus vcrbis indicat Dauid
i in hocfetotumincumbcre,vtintclligat ipfius fub-
diti,eum hoc fummo ftudio conari, vt o^.cndat fe
1 miniftrum tllcDei in publico piorum ccetu.Quod
Dauidis exemplum dccct Regcs & Principes,Magi
ftratus & fubditos imitari , vt hoc pado fuam crga
Dcum fidem & pietatcm dcclarcnt.

Secundumy eft innocentia vitar priuara? , ita vt v-
nufquifquenoftrum,etiamcumfolus fit, cogitct *: ianoc€-
fc verfariin confpedu Dei , & proptereaabftinen- ^J^.
dum cfle ab omni fahytif & iniquitate. Hinc cft
quodDeus Abrahamo dixit , Ambula corammc.

A. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

565 V I A

. Nam Deus non tantum ca videt , quar lumini fo\is '
funt expofita,fed etiam internas cordis cogitatio-
nes introfpicit.
&"diie- Tcrtmm c& iuftitia & dilectio promifcue exercc-
ctio ergadaergaomneshomines , itavt vnufquifquc bona
orancs . confcientia faciat fuse vocationis officium, inferio-
res fuo magiftratui & aliis in cminentia conftitutis
dcbita praeltent reuerentia & Superiorcs
vicifsim ac potentes,xquales fuos confilio & opera
iuuent,&fubditos fuos patcrna curaac difciplina
taeantur,ac infupcr quantu in ipfis eft, afflicTos con
folentur,atq; inopiam pau Arum fua ope fublcucnt,
immo vcro omiieshomines aiftimabunt effe fccum
membra in Domino noftro Iefu Chrifto , & pro-
ptcrea co fint crga alios animo , vt qusecunq; vclint
fibi fieri,cadem faciant illis, & nunquam fcientcs ac
volcntcs alios vlio modo iniuria ac iniufticia oppri
mant.Brcuiter: vt fic viuasinterhomines,, quoha-
beas apud omnes Chriftiana: fidei & vita? teftimo-
nium honeftum.
DiU c eft diligentia in vocationc cuiufque , fi.

Sa in?o ueEcclcliaftica,fiucOcconomica,fiuePolitica,fiue
•tione. ctiam quocunque officiorum gcncre, quod cum fi
delitate & honeftate praftitum, infcruiat comodo
Reipub.accommunwfocictatis. Hacinpartc fe-
qucnda eftregulaPauli, Rom.n.qua iubet vnum-
qucmq; prseftare in fuo opercfidelitatcm & dili-
gentiam. Et ncquis legitimam fuamdcferat voca-
tionem,confulunt Paulus & Baptifta.Pauli manda
tum hoc eft,Maneat vnufquifq; in ea vocatione, ad
quam vocatus eft. Iohannes confulit,vt fit quifque
iuftus infua vocatione,cum ad ipfum conflucrcnt
militcs Romani,vt baptizarcntur ab eo,& qusereret
quidfacTuri eflent,noniubebat eos dcfereremilitie;
munia,aut in dcfcrtumfefc fubducercautcucullum
comune defidum ncbulonu tegumentum inducre,
fcd rcfpondit illis:Nemincm concutiatis atque ca-
lumniafaciatis,& contcnti eftotcftipendiis veftris
Videquos hic fidei frudus inter homincs Iohan-
nes a militibus rcquirati1 Excmplum hoc proponat
fibi finguli Chriftiani , in fuo quifquc vita? gencrc,
nec quenquam iniuftc opprimant , fcd magis dent
opcram,vt iuftcvfua: vocationis opcra faciant, quod
fiat cum aliorumcommodo & vtilitate.
Quinquc Quinquc crgo colliga veluti puncla,ad quaf qui-
rcfpicien Hbet rcfpicere debet in fua vocatione nc abcrnt.
ftu^voca u Vocatio fundata fit in vcrbo Dei , iuxta hanc
tione. regulamrOmncofficium promoucns gloriam Dci
& faciens ad confcruados & ornandos ftatus a Deo
ordinatos,vt Politicum , Oeconomicum & Ecdc-
fiafticum,primo & quarto precepto mandatur.

2. Fides & charitas funt rcguiac omniumaftio-
num in vocatione.

Si quid aduerfi inciderit,rcfpicicndum cftad
verbum Dei,quo nititur vocatio, atq; inde pctcnda
clt confolatio.

4. Vocatio femper ad gloriam Dei & vtilitatc
reipub;in qua quis viuit,retcratur.

5. Affiducinuocandus cftDeus,nam fiuefubli
mior, fiue vtiliorfit vocatio, nihilaut inchoari aut
abfoluifcliciterpoteft,fineauxilio diuini numinis.
Harc omnia compleditur Dauid Pfal.37.$..hifcc vcr
bistSpcrain Dcum , & fac bonitatem , & inhabita
tcrram,ac vi<5tum quarrc honeftc.

ni PerSa Tertium inftrumentum feu mcdium, quo Chri-
cramcnta ftus applicat nobis fua bcneficia funt Sacramenta &
fignacula gratia? & voiuntatis ipfius.Priufquam au-
tem ad tracTationem facramcntorum noui teftamc-
ti accedam,duo maxime necelTaria fcitu expendam.
Primum , quis fuerit mos Dci in patcfacienda ho-

r>ina«

V IT JE.

minibus fua voiuntate. Alterum,vnde Dcus Iti
derit fignis & facrametis a fe inftitutis fua nom

Primum itaq; fciendum eft,quod Dcus ab initio Volur»»
mundi confueuerit fuam voluntatem hominibus p* d^
tcfaccrcduobus modis, nimirum verbo manitefto* ^^,!
& figno cxtcrnojVt hoc modo faluti hominum con patefr**
fuleret. * flifl9

1. Cum Deus creaflet Adamum,ac collocaflct {J
cum in paradifo,patefccit ipfi fuam voluntatem cx
prelTo verbo, cui addidit duplex fignum : arborem
videlicct vita; & arborem fcientia? boni & mali. Ita

vt fi verbo obtemperarct,non confcncfcerct,fcd co
mcdcret de ligno vitae, & bcatus in anernum viuc-
rct.Sinautem mandatum Deitranfgredcretur,& &c
vetito ligno fcientiac comederct,morctur.

2. Abrahar fimiliter vcrbum fuum propofuit,
cui adiunxitcircuncifionis fignumexternum,quod
fcedus fuum vocabat.

3. Dcinde Moifi promifit fe educturum p°Pu"
lum fuum cx feruitute^gyptiaca in terram promil
fam.Huic fua? promiffioni fignum addidit, videli-
cet agnum Pafchalem.

4. Poftea promifitDcusfedaturum populofuo
Canaan poffidendam, quadiu ipfi obcdirent & fcr-
uarcnt tcftamentum atque pa£tL.m ipfius. Huic c-
tiam vcrbo addidit fignum cxternum, fanguinem
vaccse rurTar.quo facerdos populum afpergebat, &
alia plura figna,qua? pacti nomine appcllabat.

5. Adeundem prorfusmodum, Chriitus in no-
uo teftamentopromittitcrcdentibus remiffionem
pcccatoru & rcgcncrationem pcrSpiritu fanctu, &
addit fignum externu,quod in fcriptura vocatur Ba
ptifmus pcenitcntiar.Promittit ctiam fc obl3turum
fuum corpusin ara crucis, & erTufurum fe fuum fan
guinem,in rcmiffionem pcccatorum, & adiugit hic
quoq; fignumextcrnum , quod corpus& fanguinc
fuum,atq; nouum tcftamentum nominat.

Atquc lta patct,qucra morem Dcus fcruaucrir, ifl
patefacienda fua voluntatc hominibns,veibo nimi-
rum & (igno, quorum vtrumq; mcntc & fenfibus
percipiendum propofuit,vt facilius cVplenius de vo
luntateinftruercmur. ^ .

Secundo cogitandum eft,cur Deus nomina reru, cjgj"
quarum caufa facramcnta inftituta funt, iignis facra reraWj '
menralibusindiderit. Hac nimirum de caufa , vt taxj^ .
cumvtamur fignis extcrnis , lcuemus oculos fidci"
ad contcplationcm cceleftium, e quibus externa fi*
gna fortita funt fua nomina. Cum Abraham filiurri E,etup^
fuum circuncidcret, venitci in mcntcm nomenclr^teft,,^
cumcifioni a Deo impofitum , quo nominabat cam nia*
Dcus fcedus fuum cum Abralumo & fcmine ipfius*
Et Molcs cum populum afpergerct fanguinc vacc#
rufTar,cogitabat dcteftamenti appellationc , quam
Dcus huic figno indiderat.Ita etiam dicitur B jptii-
mus nofter,baptifmus pocnitentia?, vt cleuemus O"
culos cordis noftri ab clcmcnto aquse,ad promiffio
ncm.qua Dcuspcenitcntiam ageniibus fuam gratia
& mifericordiam obfignat.Quaproptcrdicitur Ba-
ptifmus lauacrum regenerationis,vt cogitcmus ba-
ptizatos fpiritualitcr regcnerari per Spiritumfan-
ftum.Ad eundcm modum appellaturpanis,corpus
Chrifti,& vinum,fanguis Chrifti in coena domini-
ca,quod arcanum illum cibum denotent,que Chn*
ftus fub pane & vino porrigit.

In fumma Deus ex fua infinita fapientia indidit
fignis & facramcntisnomina a rcbus & donis fpin-
tualibus,qua? per facramenta dcnotantur,ne hare3-
mus in iis,qu^ oculis tantu vifuntur,fed in iis potius
quae fidcs vidct & intuetur in facramcntis.

Poftquam h*c duo 4c ratio.ne facraracntorum

in gc-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

5*5 V I A

In gcnerecxpofuimus , facilius iam deducemur in
notitiam facramentorum noui tcftamenti,videlicet
°aptifmi & cccna? Domini, dc quibus nunc ordine
dicemus.

de sacramento.

B A P T I S M I.

Jjjjchri Vtcommodiusrationemnoftribaptifmi intelli
»uiTopt| §amus, vidcbimus initio caufas , cnr Dominus no-
,au- tterlefusChriftusbjptizarivoluerit.Cur baptizari
v°luerit Chrittus,indicat tum voxpatris eccelo fu-

• ^iucric v^m iltus,indicat tum voxparris e cccio iu
Pe' cum,tum apparitio Spiritus fanfti, fatta in fpc
cie columb*. Vox patris fupcr Chriftum iam rece%
Daptiz »tum h xc fuit:Hic eft fil;us meus dilc&us , in
Su°rnihicomplncui. De hac voceteftatur baptif
pw.Namiseftfinisbaptifmi primus & principa-
ll^vtfittcftimoniufeufignaculum gratia? Dei cr
8a bjptizatum.Notandum igitur,nos qui induimur
^hritto p cr baptifmum, gratos elTe ^atque acceptos
DcopropterChriftum,qu6ctiam refoexit Paulus
£phe.i.6.cum inquit:Nosfumus dile&i in dilc&o.
Jmrno ipfe Deus ait,in hoc mihi coplacui.Mat.3.17.
JjWGni Baptizati itaq; voluit Chriftus , atq-, hoc extcrno
«•cu Jj5 "gnaculo gratia: Dei vti,vt iuxta vocem patris,nos
de- quibaptizamur & corpori ipfius pcr baptifmum
inferimur,fciamus nos habere Deum propiuum &
Phcatum proptcr Chriftum.ltaq; omnisnoftri ba-
ptifmi efficacia pendet a Chrifto. Apparitio Spiri-
tusfancliin fpccic columbx , dcnotat bapcifmum
fpintualeillum,quonos Chriftus interne baptizat,
CumminifterDciaqu3ecxternumbaptifmum iuxta
Chrifti mandatumpengir.Hoceft , quod Baptifta
inquit:Matt.3.n.Ego baptizo aqua,fed in medio ve-
ftmm ftat qui baptizat Spiritu fan&o.Quod autem
in fpecie columbce apparet Spiritus fanftus, indiciu
W cft pacis & reconciliationis , fafta: intcr Deum
&baptiznum,vc fimul admoneamur quiddeno-
tet arcaNohar,aquacmifTacolumba reuertitur re-
^rcns ramum olece.Hinc itaq;conficimus definitio
&cm baptifmi in hunc mocjunv *
« Baptifmus eft fignum cxtcrnum, dcnotans inter -
'•num baptifmum,qucm Chriftusperagic per Spiri-
ritumfuum fanc~tum,ad obfignandumin nobis mi
frricordiam & graciam Dei.
^Pje* - Porro vt maiori cum fruge verfemur in medita-
^Wfi? ^°nchuiusnoftribaptifmi,obferuandaeft triplea
**• Wus fignificatio : Prima, quod baptifmus fit cefti- JO
monium gratix. Scctwda, quod fit fymbolum reru
arcanarum & fpiritualium. T ertta, quod fit teifcra
Profeffionisexternaejfeu Chriftianifmi. Dehaccn

•*a tefti Plici fignificationc baptifmi ordinc dicam.

primum,quod baptifmus fit teftimonium gratif

* "uium,quoa Dapuimu» »1 z

priusprobauimus.Eft enim fignaculum gratiae Dei
cxternum,quod teftatur baptizatum fanftificari , &
Suafi viftimam Dco confecrari, qui nos purgatos
*c feparatos adiabolo eiufque focietate, regenerat,
vt fiamus noui homines,immo filij ipfius Dci,quos 6c
ad°ptatindileao fuo filio,Domino noftrolcfu
«:.^f Chrifto.

tiS**? Sccun<J6,baptifrouscft fymbolumrerum , quod
i^» foa analogia fcu comparatione nos docet.Vnde Au
pftinus.Si facramcnta earumrerum, quarum funt
*acramenta,comparationem nonhabercnt, facta
^cnta non cfTcnt.lta noftcr baptifmus , in quo ho-
?>0 mergitur fub aqua,& rurfum extrahitur , habet
[uam fignificationem fpiritualem , ob quam appcl-
Iaturfynibolumrcrum.

VITI. 5^
Eftautem baptifmus fymbolum duarum inpri-
misrcrum, vidclicct adionum Chrifti, & ^^*)1'^^
noftri. Dc adionibus Chrifti, quatuor nos docet, ftj.to|fi
nimirum quid fccerit,cur feccrit, quid faciat bapti- «j noftri-
fatis,& quid porro ipfis fa&urus fit.Qaomodo igi-
tur docet nos baptifmus quid fecerit Chriftus? ad- DePnra0
monet noshiftoria: triu dicrum , ncpe parafccues,
in qua Chriftus palfus eft,& fabbathi, in quo Chri-
ftus quieuit in fepulchro,& pafchatos,in quo Chri-
ftus deuida morte furrexit a mortuis.Piopterca vo
cat Chriftus fua mortc,fcpultura,& rcfurredioncm
baptifmum,iMarc.io.38. Vbifilij Zcbcda?i Iacobus
& Iohannes pctcbant,vt vnus ad dcxtram , altcr ad
finiftram Chrifti federentin gloria ipfius. Qwibus
refponditChriftus:Nunquid potcftis bibere cali-
ccm,quem ego bibo,aut baptifmo, quo ego bapti-
zor,baptizari ? Quafi dicerct Dominus, omnes
quidemadgloriam & laetitiam afpiratis, fed pati
aliquidneccffe eft,antequam frui licucrit hacgloria
& laetitia. Ingruit mors amariffima , de qna trium-
phare oportet , priufquam in gloriam hancperue-
niamus. Itaque in baptifmo afpergi aqua , denotat
mortem Chrifti.Morari fub aqua,ipfius fcpultura,
adumbrat.Extrahiautcm c'x aqua, chrifti glorio-
fam rcfurreiftionem repra:fcntat. Quotiefcunque
igitur rccordamur noftri baptifmi,aut aliorum ba-
ptifmo intcrfumus , meminerimus hiftoriac trium
dierum,mortis,fcpultura: & rcfurredionis Chrifti.
Quodfiautcmquarrascurfecerit, refpondet Pau-
lus,& duobus vcrbis rcm totam conficit. Rom.4.
i^.Chriftus mortuus eft propter peccata noftra , &
cxcitarus eft propter iuflificatione nofl ri.Qucadmo
dum enim Chriftus mcrito fuse mortis dclct iniqui
tatcs noftras,& fuo fanguine mundat confcicntiam
noftram ab omni pecca^to mortali: Ita ctia gloriofa
fua refurreftionc a mortuis,dcdarat fe iuflu & om-
nibusmodispcrfecte mundum , iuxta IcgemDci.
Idco Pfal, i6.inquit I)auid:Non derelinqucs anima
mearp in inferno,ncc dabis fanfto tuo vidcre corru
ptione.Hoc ctia vult Chriftus,cu inquit Iohao.16.8.
Spiritus fandus arguct mundu de iuftitia,quia vado
ad patrc.Hoc cft,Mundus,Hcrodcs,Pilatus & lud^i
ncgant mciuftumeflc & abfq; omni peccato,fcd cu
videbunt me non fuperatu iri a morte, erit rcfurre-
dio mea a mortuis teftimonium mcar iuftitia? cora
ipfis.IdcoinquitPaulus,excitatuseft in iuftificatio-
nc noftri,hoc cft,vt fua refurrecT:ione dcclararet fua
iufticiam,quam donat & imputac ommbus creden-
tibus in ipfum.

Porfoqwid faciat inbaptifmo chriftus, oftcndit
IohannesinquicnsMatt.3.w.Baptizat Spiritufan-
do & ignc:& Paulus cum ait,Ephc.5.i6.Purgat nos
lauacro aquse per verbu. Quod cnim Iohanes dicit,
chriftumbaptizarcSpiritu fando & igne, indicat
chriftum in bapcifmo dare Spiritum fanctum , qui
fuaprxfentiain verbo & b.iptifmoeftefficax.Quid
autcm cfficiat Spiritus fan&us inbaptizato iuxta
chrifti mandatum,voce ignis indicatur. Quemad-
modum enim ignis rcs immutat,alias cxurendo , a-
liasinflammando: ita Spiritus fanftusimmutat re^
generando,< xurit veterem homincm mortificando
inflaromat viuificando,& nouum homincm excita-
do. Atq-, hinc cft quod Paulus inqnit: chriftus mun
dat nos lauacro aqux in vcrbo vita? , quibus verbis
rria coniungit, v idelicet cxtcrnum baptifmum, que
lauacrum vocat.Deinde chriftum , qui nos intcrnc
mundatfuofanguine&Spiritu fanao. Poftremo
verbum, hoc eft.chrifti promiffionem , vnde pen-
det tota efficacia baptifmi.Non cnim efficax eft ba -
ptifmus,propter aquam , quam minifter Dei afper-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

VI A

fj-cncq; prcptcr verba^qus ab eode recitancur: fed
omnis vis bapcifmi rluic exampliUima promilfione
C!uifti,qui Spiritu fuo fan&o & igni baptizat eum>
'qui cxterno elcmento aquar afpergitur.

Q^amuis autem hasc fic inftitutio & ordinatio
Chnfti, tamcnnonexiftimcmus abbreuiatam effe
ipfius manum ad baptizandum fpiritualitcr abfque
aqua,eosqui funt participes promifsionis , hoc eft,
omncs Ciniltianorum infantcs, & cos inprimis
qui in vtero materno difcedentes, externom baptil
mum non attingunt. Itaquc oij parentes de huiuf-
modi infantum falute non defperenc , nequc eos cu
dedecote & ignominia in terranon confecrata,qua
vulgusappellat,fepeliant,fed ccrto perfuadeant fi-
bi,hos clfeineodem foedcre cum filiis Abrahae,
quemadmodum manifeftedocet PaulusGal.^.Ita
que vcluri Abrahasfilij carnales , qui ante oclauutr
dicm circunctlionis difcedebant , non condemna
bantur,fcd virtute promiffionis &foederis diuini fal
uabantur,ad eundem quoquemodum filij Abraha?
(piritnalcs,hoceft,omnium Chriftianorum infan
tcs noncondcmnantur, li Uifccdantante baptifmu
fcd faluantur efficacia promiflionis Dei,& inuifibi-
li baptifmo,quo hos Chriftus qui fua morte & prc-
ciofo ftnguinc cos redemit,baptizat.

H »c confolatione erigant fe Chriftiani parentes,
quorum libcri,aut in vtcro matcrno,aut ftatim a na
uiratedifccdunt antequam baptifmatis participcs
fiant. Nolsmtamcn qucnquam hincfumcre occa-
fioncm protrahcndi baptifmum infantum, imrao
potius hortator fum,vt quampi imum recens natos
curcnr cxrcrno hoc falutis fymbolo obfignari, & fi
mul prccib.pioru,qui baptifmo intereruc, adiuuari,
Rcftat vt explicetur, quid factiirus fit Chriftus
iam baptizatis.Hoc illeipfc indicat, in poftremo
fuo mandato, quod afccndcns ad ccelos , dedit fuis
Apoftolis,hisvcrbis:Ite, baptizate omncsgcntes,
quicunquecrediderk & baptizatus fueric, faluuse-
rit,qui vcrb non crcdiderit codemnabicur. Quem-
admodum cnim qui iu arca Nohe erant, conferua-
banturin diluuiorita quicunque mordicusadhstret
pacfto huius cxtcrni bapcifmi,libcranturab ajterno
diluuiojioc cft,a poenis & cruciatibus infcrni , per
Icfum Cliriftum. Brcuitcr, fioiti baptizatus extra-
hiturab aquis,ita nosChriftus cximct ab omnibus
calamitatibus,& introducet in fuum regnum , vb
cum illo regnabimus in omnem jeternitatem.
do ftud" 1>c>ft4uam diximus, qnomodo Baptifmus nofter
officio fit fymbolum actionura Chrifti, videbimus nunc
chriau- quomodonosnoftri quoq;admoneat officij.Vide-
qu^odin bcet i.quid Deo prseftcmus.2. quid nobis ipfis dc-
quinquc boamus.$.quid patiendu.4.quid expe<5tandu.5.quo-
Sinftum* modo tranfeundum amiferiisadfalute.Dc hifcec-
nim fmgults officij noftripactibusadmonct nosBa
ptifmusnofter.
iS>ra- Scd quid igirur Dco prapftabimus?hoc docet nos
ftaadmn. Chriftus , cum inquit ,bjptizatecos innomine pa-
tris & fiiij & Spiritus fan&r. Quibus verbis com-
ple&itur principalcm baptifmi fine*, cuius nos fem-
per &aniduememinifl*cpareft: ha?ccnimeft ho-
rum verborum fimplicifsima fententia : Baptizo tc
in nomine patris,filij & Spiritus fanwti^hoc eft , ba-
ptizo teinhuncfmem prac'pue,vtagnofcas, confi
tearis, inuoccs,colas & cclebrcs hunc folum verum
Deum,videlicetspatre,filium& Spiritum fanctum:
patrc, qui ita tc dilcxit , vt filium fuum vnigenitum
pro tc morti tradidcrit. Filium,qui pro te mortuus
emundat tc ab omni peccato,fuo preciofo fanguine
crT-ifoin ara crucis , tibi in remiflioncm pcccatorii,
& infupcr iuduit te fua iuftitia , immo te fui ipfius

V I T &. &

corporis mebrum facft,tta vt propter ipfum appcl-
lcris fttiuS Dei. Spiritum fanctum autem , qui te m
vitam seternam regenerat & fan&ificat,vt Dco aflo
ciatus,rruaris cum ipfo falute in omnem artemitate.
Harc eft fimplicifsima fcntcntia verborfbaptrfmr,
quam ex facris literis colkctam,c6prchendo hac v-
nica formula> baptizato te in nominc. Nominis e-
nim appellatione continetur & confcffio DeijCX
quidquid praetcrea haec ipfa cofefsio ab homine rc-
quirit.Ex his facilepatet, quale fitbaptifmus padu
inter Deum & homincm. Deus homini promittit
remiffione peccatoruJiuftitia,& vira 2terna,& h3nc
fuam promiffionem baptifmo obfignat. Baptizatus
autem vicifsim Deo fe fidc obligat,& recipit fc vcl-
leabnegarediabolum,cum omnibusfuis opcribus
& Dco adharrere,firma fide,inuocationc , cultu, ti-
more & debita pcr omnia obcdicntu,Hac dc caufa
vocat Pctrus,i.Petri.3.2i.Baptifmumfccdus,in qno
fit mutua ftipulatio Dei intcrrogantis & promitte-
tis baptizato gratiam,& baptizati refpondentis at-
► que affirmantis fe conftanter pcrmanfutum in mu-
j tuo pa<5to & fcedere.
I Secando loco monet baptifmus quid nos nobis i-QS^
lipfis faciamus. Queadmodum immergimur baptif- ipu$^J
1 mo aquae , & moramur fub aquis * & rurfum ex his
i extrahimur: ita in nobis mortificare dcbemus pec-
cata,& fuffocare viciofos affcclus , peccati dcfidcria
& prauas concupifcentias , & rcfurgcre in nouitatc
vitse.Huius etia admonet nos Paulus Rom.6\i.&c
Vbiagit contracos, qui liccntiam pcccandi conccf
fam arbitrabantur,eo quod dixerat Paulus abunda-
tc pcccato fuperabundare gratia,quos his verbis co
futat; Quid jgitur dicemiis,mancbimus in peccato
vt gratia abundet?abfit. Q^ji mortui fumus peccato
(id eft,quorf! pcccatum mortuu eft) quomodo ad-
I huc viucmiis in eis ? An ignoratis quod quicunquc
! baptizati fumus in Chriftum Iefum, in mortc ipdus
baptizati fumu' ? (hoc cft,nos qui baptizati fumus,
in baptifmo irduimus Chriftum,cuius morsctfica-
citcr in nobis pcrimit atq; opprimit pcccatum , ne
dominetur in nobis ) Scpulti fumus igitur vna cum
ipfo per baptifma in mortcm(id eft,vt mortuum fit
in nobis pcccatum)vr quemadmodum cxciratus eft
Chriftus cx mortuis,perglotiam parris,ita &nosin
nouitate vitac ambulcmus. Nam fi infititij facti fo-
musillipcrfimilitudine mortis eius,ccrte ctiam re-
furrecl;ionis eius,hoc fcientes quod vetus nofter ho
mo(id eft,vitiofa natura)cu eo crucifixus cft, vt abo
lcatur corpus pcccati(hoc cft,praui afFc<5tus)vt non
amplius nos feruiaraus peccato. Arq; itaapparct,
quomodo Paulus ex rattonc baptifmi nos doceat
mortificarc pcccatum , pclTundare malas concupi-
fcentias,& ambularein nouitatc vitar. Quo etiarn
irigit totius difpuutionis fcopum , quc his verbis
proponitrfic & vos reputatcvos ipfos tum mortuos
cffe pcccato, tum vcro viuere Dco in Chrifto Iefn
Doinino noiiro,& ne rcgnet pcccatu in mortali ve
ftro corpore,vt obediatis illi in huius cnpiditatibus.
Qi«ticfcuna-, igitur natura? noftra^vitiofitas infti-
gaucrit nos ad pcccadu, memincrimus Baptifmi no
ftri,qui adrjjonct nos innocentiar moru & nouitatis
vita?,tn gloriam Dei pcr Icfum Chriftum.

Tertio loco docet nos Baptifmjs,quid pati nos J-.^o-
oporteat. Qucmadmoduoi cnim Chriftus,quem in p0tt«^
baptifmo induimu?,crucc baptizatus eft , ita ctiam
nosquamdiu verfamur in hoc mundo , pra?pare-
mus nos cruci & aduerfitatib. Immo Deus vult hoc
padtoadoptiuosfuosfilioscoformes fieri vnigeni-
to fuo filio,vt coregnet ipfi in fua gloria.Hoc cfi ^
Pau.inquitjRo.S.ij.Si filij»& hxrcdesjhxredcs q.de

pei

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

"9 V I A V

cohaircdes vcro Chrifti,G mod6 fimulcumco
PJtimur, ctiamcumeo glorificabimur. Etaddit
"ulusibidcm confolationem hanc, qu6d crox coo
Pcretur diligentius Dcum in bonum. De hac cruce
P1oruloqUiturctiam in i.Epiftolaad Timothcum,
wP'3-ii. Quicunque pie volunt viucre in Domino
Tfia cru-n°ftroIefu Chrifto,periccutionem patientur.
8«c- Hiftona pafsionis Domini noftri Iefu Chrifti
proponit nobis tria crucis genera, ad qua? refcrri .
Poflunt diucrfa; omnium calamitatum forma? , quse /0
Jjomini in hac vitaaccidere poflunr.Prima crux clt '
Chriftijcpa? media inter duas confpicitur. Secunda
cftlatronispcndcntis addcxtram. Tcrtia vcrola-
Gtwchiitroms pcndentis ad (iniilram.

Chriftus quantum ad propriam ipfius pcrfonam
^onim. attmetiinnoccns paticbatur, vterque horum latro-
num iufte patkbitur ob fua dilccl: j.Is autem q aiad
"Clctcrampendebar,rgit pcenitentiam fub cruce, &
^apioxQ. Con«erfus ad Chriftum, confolationem & falutcm
Confecutus eft. Altcr vcro ad finiftram pcrfiftcbat in
'uarnalitia,&mortuusabfqae pcenitentia,condcm-
gujchiinatuseft.

W?*" cundcm modum hodie quoquc agitur. Maxima
Par« piorum Chriftianorum pcrfccutionem pati-
"nturproptcr iuftitiam,quod accidit plurimis fan-
martyribus , quos Chriftus beatos pronun-
liat Mathci.5.10. Bcati,inquit, funt, qui perlccutio-
nem patiuntur iuftitia! caufa , quoniam ipforum eft
rfgnumcceIorum. Bcati e(!is quum conuitiati fue-
"nt vobis, & perfccuti fucrinr , & dixerint quiduis
tnali aducrfus vos,mcntientcs, propter mc.Gaude-
tei& cxultatc , quomam merces vcllta multa eft in
^is : Itaenim perfcquutifue.unt prophetas, qui
Cr»*U. fucrunt antc vos.

Jjjj'?" , -Multictiam patiuntur , veluti latro pendensad
Jram» H« funt qui proptcr certa deli&a pnniiin-
g jd tUraDco , videlicet priuationebonorum , libcro
^Stf JUm>facu!taturr,fanitatis corporis, autetiam inci-
' duntin manus Msgiftratus, & ad fupphcia trahun-
tur>qucmad modum & huic latroni accidit. Hi prcf
^calarnitatibus & pcenis,fatenturiuftefepuniri ob
*ua Peecata,& confugicntcs ad Chnftum,pctunt fir
jna fide remifsionem peccatoru m. Atque hoc mo-
jjovcniam confcquuntur a Deo, qui eorum crucem
Ieu viftimam fibi placcntem per Icfum Chriftum
Jcceptat.Eft cnim huins latronis excmplum, fingu-
afi Dei fapicntia propofitum omnibus miferis pcc
catoribus,latronibus, homicidis & aliis quibufcun-
^quiobmalcfaaaiuafupplicio afficiuntur, VI
uthoccuidenstelbmonium gratia; Dei, qua recipit
ntnnes quantumuis infami fuppliciorum gencre af-
nciantur coram mundo,modo tpfi firma fidc confu
,^,o.g,antadIefumChriftym.

t**?" k^* autcm nniferi peccatorcs, fupplicio afficicndi

tiam Dci con
iuxta quos co-

k °PU- k f uiMcu jicuaiuiii, i.jj/^n

affc f 3 ddidta, fciant quarationegrat
Dti ^ SU3ntur,certos quofdam articulos,i
JttCj °~ g^tationes fuas dirigartc,fubiiciam.
lSSjUe ■ ^r'w*womniiimmifer pcccator fupplicio affi
jH,'* c,endusobmanifeflafuaflagitia, hypocritice non
•"-:it.. cxienuabit fuum peccatum, n«c collatione pcccati
*ui cum pcccatis alioru,fe fallct.Sed potius examina
11 k ip(um,& fuar iniquitatis grauitatcm lancibus
n°n fallacihus ponderabitCogitabit quis fitis,quc
°"cndit,ncpe dcus iuftusiudcx, qucm uihil larcre
P°teft,itaquc dignum fe a;ftimet,qui merito ob pcc
catifuicnormiratem & turpitudincm, indignus fit
PPellatione hominis.Huiufmodi cogitationes pa-
Jluntin hominc cognitioncm fui ipfius,& excitant
cnuim ac guftum amaritudinis,mortis & inferni-
SffWo,Nc autcm fcntiens doiorcm inferni , ob

I T JL 57°
pcccati magnitudine defpcrct dc gratja Dei, quem-
admodum Cain, Iudas, Saul, & alij muli fecerunr,
cogitanda funt hscquinque 1. promifsio & bona
voluntasDei,dicentis e Nolo mortem peccatori s,
fcd vt conuertatur & viuat. 2. Mandatum Dci fe-
rio prarcipientis conuerfionem fub rigore obedien-
tia*,quam omncs crcaturar tenentur ipfi prarftare.
Vos filij hominum, inquit , conuertimini ad mc.
Item,Conuertatur vnufquifquc a viis fuis malis. Et
Chriftus, Venitead meomnes, qui laboratis& o-
ncratieftis, cgo rtficiam vos. 3. Proponat fibi
mortcm & palsioncm Iefu Chrifti , qui hoc fuffi-
cicnti xjTp-a fatisfccit pro peccatis omnium homi-
num. Auguftinus ait : Mator eji rm/encordia Dct*
quamommumpeccatorHm mferia. 4._Ponat fibiantc
oculos exempla eorum qui conuci (\ rcccpti funt in
gratia.vt Ada, Dauid,Manafl*cs, Latro, & quotquot
vnquam vcniam petiucrunt,adeo vt nunquam qucn
quam ferioagcntcm pcenitentiam rcieccrit Deus.
5. Confiderabit tcftimonium gratiar, Baptifmum
nimirum,quo Dcus teftatur fe vclle remitterc pcc-
cata omnibus fide conuertcntibus fe ad illum.Scri-
ptum eft enim Mat.i.^.Ioannem pra^dicafle Bjptif
mum pcenitentia; in rcmifsionem peccatorum,hoc
eft,docui(Tc, BjprifmuraeiTeteftimonium & figna-
culum,quo d.-us tcftctur fe abfque omni perfona-
rum rc fpcctu rcmittcrc pcccata omnibus conuertcn
tibus feperfidem ad Icfum Chriftum.

Tfwo.riifce quinquc cogitationibus cxcrcitatus
mifer peccator,iam locum concedat verbo Dei,cu-
ius efficacia operante Spiritu fancto concipiturin
corde humanoigniculus fidei.

^«4»*/<»,conccpta fidc,petenda eft rcmifsio pecca
torum,proptcr prcciofum fanguinemChrilli,quem
in ara crucis eftudit pro pcccatistotius mundi. In
hacprecatione paulatim crefcit fides,& fimul cxpe-
ritur homo in corde fuo rcfponfum Spiritus fandi»
qui ficit vt certo certius ftatuat fibi remiflaomnia
fua peccata.

^#rt'»ro,impetrata coram dco peccati vcnia,fub-
iiciat fe asquoanimo pcenx merit.e, & fimulpetata
Dco forntudinem animi, quo patienter fuffetrc
pofsit pcenam iufte pro m.-ilcfadis fibi irrogatam.
Immo ctiam gratiasagat Deo, qui ad poenas in hoc
mundo temporales eura pcrtraxit, vt erfugcrct x-
ter nam condemnationem , & corpore hk plcdere
tur, vtcum latrone animam Deo commcndarc
poflct.

Tertium gcnus crucis,cuius mcminit hifloria Cruxla-
pafsionis Chnfti , eft crux latronis pendcntis ad fi- p^nitcti$
niliram. Hoc modo patiuntur, quicunque non a- & "P1*-
gunt pcenitentiam , ncc inuocant Dcum: fcd fprcta boruBl"
gratia & viclima Chrifli,in defperationc moriun-
tur,6k in ancrnum condcmnantur. Qiii ira patiun-
turob malcfada fua, & firma fidc ad Deum non
confugiunt , illis cxiflit temporanea hxc crux,

mafi pra?nuntia actemarum pornarum quibusalfi-
cientur abfque omni mitigationc ac confolationc
m infcrno cum diabolis ficomni condemnatorum

urba.

Hac"tenus de triplici crucis gcncre , cuius mcmi-
nit hi'toria pifsioois Chrifiijcgimus. Nuncporro tioado.
gcncralcm (ubiiciamus admonitioncm , profutu- mncspio»
am piis omnibus quocunquc tandcm modoaffli- ^etn"uit%
gentuf in hoc mnndo.

Q>iicunque cruce premitur,ad hex quatuor ordt-
ne rcfpiciet.

1. In dlab^lo mendacium & homicidiurn pcr-
pendet.

2. In fcipfo,pcccatum & miferiam pondcrabir»

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

tft VIA VIT£

5. In Deo,iudicium & mifericordia vcnerabitur.

4. In Euangelio,conlilium & auxilium quserer.

1. in dia- rjjrmum ln diabolo mendacium & tyrannidem
ra ium8c perpcnder», qui vt prtmos nottros parentcs menda-
tyrannis. cj0 occidir, ica nunc omni momento, mendacio &

tyranidc infidiatur toti humano gcneri.Nam,vt Pc-
trus ait, circuit vt leo rugiens, qusrcns quem deuo-
ret.Qiia?rit quidem omnes, fedcostantum deuorat,
quos mendacij laqueis inuoluerit. Perpetuo enim
tonatur impurus iftc Spiritus,aliosomnes impuros
rccumreddere. Mentcm mcndacio & erronea do-
ctrinainficit, corprauis arTectuum terapeftatibus
commouet, voluntatcm fpectro vtilitatis faici-
nat.Dcniquetotam hominis vitam fbgttiis confpur
c are nicitur , vt hominem tandem ipiritualitcr oc-
cifum,iociumaeternar damnationis hubeat.Haecco-
gitatio ftudij maligni illius fpiritus, holtis Dci &
humanigeneris,odium peccati excitabtc,&aborai -
nationem turpitudinis eius in animis hominum
parict.

2. in no- $ecnndo in fe ipfo peccatum & miferiam arquis
t&T mi- lancibus ponderabit, cogitabitque mifcriam,quam
Wiii. patitur,cife pcccati commeritam pcenam.Et ex mi-

fcria» raagnitudine asftimabit peccati enormitatem,
turpitudincro,& multitudinem. Cogitabit fc fuo
pcccato ofTendiiTe lummurn & infinituro bonum.
Vndc condudat calamitatcm prarfcntem eiTe viam
ad fempiternam mifcriara, nili ahundc fuccurratur.
In hac cogicatione totushomo contremifcit ,cuius
rei imigines multas viderc licct , in multis Pfalmis, JC
prarcipue in iis quos paenitentialcs vocat,in quibus '
Dauid gnphicc cxprimit fummos dolorcs fic cru-
ciatus, quibus ccu tempeftatibus ob fua pcccata
obrnitur.

in Deo Ternb, in Dco iudicium & mifericordiam vene-
mifcncfr rak"ur. Judicij quidem Dci iuftifsimi eit punire
41». pcccata in ornnibus hominibus. Mifericordia: vero
punirc,non vt perdat , fed vt faluet, modo medici-
nam non contempicrimus. Vndc Efaias.-Vexatio
datintcllccTum.lcem,anguflia 111 qta clamant,difci 4o
plina cll cis.Bfcuiccr,Dcus punit iudicio,vc mifcn- '
cordia falucr,queraadmodum videreeft,Pial.5i.
gci"o con Q"*rto , \n verbo Euangclij quarrat coniilium &
filram & remcdia.Ablcgat Euangelium omncs affticlos pec-
rcmcdm. catores adhuncfolum medicumlcfum Chriitum>
quiad fe vocac & faluat omncs pcccatores. Hoc
confilium oprimum eft , quia ncquc in ccelo ncqug
in tcrris inuenitur vllus,qui vulncribus peccati me_
dcripotcft, prseterquam hic vnicus Uius Chriftus.
Porro hocipfum vcrbum,quod coufilium nobisim JO
pcrtit,auxilium ctiam conrcrt,& fanat vulncra pcc- '
catorum, ira vt iuuemur pcr Chriltum , modo cre-
damus in cum,& firma hde cum Dauide oremus di
ccnccs-.Sana me Dominc,& fanabor.Hoc loco rur-
fum reuocandi funt tn mentem quinque articuli,
quorum iam pioxime facta eit mentio.
Cauf* fi- Caufa? autcm finale$,quarc Deus fuam ecdeiiam
djucj cri». vcj-t crJCj (ubjcctaro cflc ( mujt x> iunc, quarum ha:

funt pra?cipuse.
x. vt dc Pnmatvt difcamus non txpecTanda in hoc mun-
gucunw°" Dona '^S0* ^eusnh;siuis promilit,fcd cogi-
tcmus de vcra patria , ad quam rocamur,ita vt om-
nes botus vita? aduci (i atoleniaraus medicationc fu
turi gaddij,vi[;r a?tcrna*.St cnim omnia cx voto fuc-
cedc cnt pns in hoc mundo, non afficerentur dcfi-
de iu bonoram pcr Chriftum promiilorum.
cocrcca-° ^'c»,li*-i i vt ciucc tanquam frtjno coerceatur ho-
tur. mo, quiprauitatc naturar pronus alioquin cft ad
pcccandu.Hinc Pf»lmiit3,Jn chamo,& fraeno maxil
la»diorumcpnflrjngc,qtti non appropinquat ad te.

Tertta, vt fit crux fenfibilis prxdicatio pcenitcij; ^
tiae.Quemadmodum enim legi arguenti pcccata al-
fcntitur confcicntia,ita etiam cruce admonemur vt
garaus pcenitentiam & faluemur.

Quarta > vt crux cuertat omncm humanam prz- eot - :
fumpcionem & fiduciam carnis,& doccat nos firma i&P
fidefoliDeoadharrere,& hunc inuocarciuxta roan
datum ipfius:Inuoca me in die tribulanonis,& erl"
piam te,& glorificabis mc. H«c di6ta fint de crucc
cuius nos admonet Baptifmus nofter.

^«4rro,loco docct nos Baptifmus,quid expecTe-
mus. Quemadaiodum cntm baptizatusafperfusa- p«
qua, extrahitur ab aquis , & qucmadmodum iplc
Chriftuspoft fuam pafsionem & mortem introiuic
in gloriam fuamtlta nos ctiam cx hac mundipere-
grinatione proficifciraur in falutem & vicaraaJter-
nam , cuius rei cuidentifsimum teftimonium ded«
Chriltus Baptifmum omnibus crcdcntibus. f .

Quintoloco docet nos Baptifmus , vitara no-Quja
ftram in his tcrris nihil altud ciTe quam percgrina- g«
cionemtriumdierum,patimur,fepelimur,& rclur-
gcmus adextrcmse tubz fonitura,cum dtcct Chri
ftus,Surgite vosmortui. , ,uJ<jJ

Tertta Baptifmi fi^nificatio , cuius fupra merni- ti*
niraus,eft,quod fitteflcra militaris,qua dignofcun- ^,,^
tur milites Chrifti>qui ipfi fua nomina dederunt,&
facramcntum praeiltterc fe fub illius vexillo pugna-
turos contra dubolum & regnum ipiius , ?idclicct
p^ccatum.

Difccrnuntur autcm quatuor prarcipue notis mi'
lites Chriftiani ab his,qui fub duce diabolo ftipen-
dia mcrcntur.Trw^iac ccrcifsimanota filiorginD^1
tft inuifibilis & foli Deo cognita fidcs,cum fuis oc-
cuhis & intcrnis tructibusin cordc hominis.5^;;"
day elt in orc apcrta fidci profefsio coram toto
mundo. Tema confpicicur in pietate & honeftatc
vita: , cum ica ritam tnitituit Chriitianus , vt fit ea
manifeftuin teftimonium laticantis fidei incorde
humano. Quarta notacft corporis.Baptifmus vt-
dcTicet,quopiotitcmur nos eiTc fcruos Chrifti. HuC
ctiam facit Sacramcntum Coena: dorainicar,de quo
nnuc verbafaciemus.

DE COENA DOMINl.

Dixi fupra,Sacraraenta nouiTeitaracnti,tertium ^,-
locum occupare in accommodatione fcu3ppftca"
ttone bcneficiorum Chrtfti. Quoniam autem de
Baptifmo haCtcnus diximus, reitac vt agamus nunc
dc altero Sacramento videhcetde Ccena Dornini*
Faxit Dcusvtcedat in nominisipfiusgloriam, &
piorumomnium fulutarera infticucionem &profc-
ctum.Rcmouebo autcm omncs inutiles quatfttonc$
&opinionum diuerlitatcs,quae plus obfunt quain
profun: , & folummodo ea proponam de facrofafl'
cta Ccena Domini , quar didici ac haufi cx fbntibu*
facrarfcnpturar, & vt fiathoc maiori cumfrugcaC
vtilitate Chriftiani lecToris,.compfchcndam hanc to
tam dodrinam paucis ac certis quibufdam articuli^
acpunctis. u

Prtmutn atque pra?cipuum , quod fcire oportctpg^
de CcenaDomini , ab ipfo Chhfto fub vifibilib^ ffi?
panis & vini fymbolis inftituta, eft , quod ChriftuS
meanocTequatraditus cft, inftitucnt hocSacra-
mentum,vt eiTet apud fuos omnes artcrnum mcnU"
mentum ipfius pafsionis,qua corpus fuum tradioj8
in inortem,& fanguincm iuum cftudit in ara crud*
promultis,in remifsioncm peccatorumjqucma^.0
dusa inquit:Ho€ eft corpus meura, quod pro vobi*

£5>

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

m v i a

datur,hic eft fangtm mcus, qui pro multiseffjndi-
tur in remifsionem peccjtorum.Item,Hoc facrein
c°mmemorationem.
QtiS* ..^«Wo.tdtatur Ccena Domini,rede vtentesv
2£f rpi n|r,ac veluti incorporan Chrifto, tdquc fpirituali-
^odo! *cr>'uxta Pauli vcrbatCalix benedi&ionis cui bene-
d^irnus, nonnecommunio (arguinis C hrifti c» ?
laniscjuem frangimus nonne communio corpo-
r» ChrirticU? H jc cft , quicunque manducat
corpus Chni; i , & bib;t ftuguincm ipfius,is modo
vlua hdes non dcfutrir, manct m Chrifto, & Chri-
Uusineo.

Jpjtitiu. Tertto , doc?t ccena Domini fpirituale educatio-
nern m corpore Chrifti^qu^ fic dum ccena ipfius vti-
^^Quc madmodum enim fangutneChnfti muda

8S5i * & Pcr Spirit,5m fmtfhim regeneramur in Ba-
ptifmo, ita purgari atquercnati, fp;ritualiter p.jfci- i
,Tuir & fuftentamur benericio corporis & fanguinis |
ChriiVi, recte vtentcs ccena Domini iuxta ipfius in- !
ft^utioncm. \
Qjart6 , ccena Domini eft tcftimoniu noui tcfta- ;
menti,hoc eft,nout pactt,intcr Dcum & homine de j
rcrnifflone peccatorujquo teftatur Deus fc recipcre
,n gratiam , & remittc re peccata , propter mericum
monis & pafsionis Chrifti,omnibus credcntibus in :
cum.Proptcrea ipfc inquit: Hic calix cft nouum Tc
ftamcntum in meo finguine, id eft,hiccalix cft fir :
rnum & immotum lignaculum amplifsimse promif
"onis Dci de remifsione peccatorum. Quicunquc
lgitur vera & viu j fide vritur hoc Sacramcnto , hic
accipit ipfius Dci tcftiinonium, quo teftatur fe
tradidiiT.- filium fuum , cffundcntem fanguinem
| *uum inara crucis, in rc -mifsaoncm peccarorum,
vt per eumfaluteni confcquantur quotquotcrcdunt

E vnU»neum.

CU* Qnmto^ admonct nos caena Domini arcanar &V
*ptrituali5 communicnis, qua m vnum quafi corpus
^'mur, qnivnahoc (aciamentum participamus.
Vr>de Paulus ait.Quoniam vnus p.mis,vnumcorpus
^ultifu nus.Nam omnes vnius panis participcsfu-
n»us.Ha?c vnio Chriftianorum in vnum corpus in
^pcdet,quod nos omncs,quemadmodum di&um
cft,corpori Chrifti vniamur participatione corpo-
Jjji^^fiffangmnisipfius.

* ^'*'i,requirit caena Domini mutuam intcrcom
^c^. ^untcantes dilectionem,quaeiufdcm corporis my
ftica mcmbra , vti diximus,corde, ore,& opcrcfibi
'nuicem mutua pra?ftent offici<3.Hsec dilcdio Chri-
/r,an°ru,quaE a capite Chrifto fluir in reliqua mem-
bra,hoc cft,ciues Ecdcfie;,non tollit difcrimcn per-
^^arurn^verum potius diucrtitatcm vocationumin
tcd; fi i confirmat , quarum omnium vnus ett fco-
P'u»gloria Dei,& vtiliras proximi. Quicunque hu
jUSfmuruae dilcctionis^tgn culuui non **
, ef'o,&- finc propofito bcncfaciendii

fentit 10 cor-
fno membro,

n°c cft,proxim0jCCenjm Domini acccdit,prf Itartt
llJnc piorfn, Sacramcnto abftin rc.Qins cnim in-.
ia"um ac mcnrec-ptum non dicit hominem,qui
n en bmfua inter lcir uiccmp' gnar committat, ira
Vt m inus ocnlos cruar,aut pedc s .ibfcindat?vtinam
CV«4cqi ntodum Chriftiani animaduerterc po(-
,cnt fnam infaniam, quam m?nif" ftcprodunt,dum
'?LUCu^odiis&:animorumcontcntionibui,inuicem

JSac f,bi 'Pfis aducrfantur.
S

%^v/o,Ccena Domini cft pignus ac figniflcaro
?",Iet* n,°^r* r» furre&ioivs, vita? actcrna: & falutis, idquc
^ v,rtuteChriiti refurgentisa mortuis. Quacunquc
^nimhaficmisdiaafuntde ccena Domini, eaora-
nia »d hunc fi< cm principalem rcfcreda fnnt,vt fint
nPbis pignons 4q-jc obiignaii onis loco,dc vita *-

V I T, JE. 574
terna per Chriftum.cuius membra fa5ti fun.os. A -
que ita adimpletur quod inquit Chriltus : Qui edit
carncm mea & bibit mcum fanguincm Jiabet vitam
arternam,& ego excitabo cum in dic noi.ilsimo.

Ex hifce articulis,quos efacra fcriptura in mcd;U ^J?^
trulimusad dcclarandum dodnnam h ;nc dccce- ccicbtida
•ia Domini,qui iis facilc intelligit, qulm ncceflariu e«-
fitcum fjmmaanimipierate & reuercn ia hanccce-
iiam jccederc , cV probarc ftipfum, priiifquam cd tt
de panc hoc,am bibjt dc poculo Domini. Nam,vt
Paulus inquit , qui cdit & bibu indignc , iudicium
ibiipli edit & bibif, non difcerncns corpus Domi-
ni.Hoc ipfjm affirmat Chriftus dc Euangdio,Qui
noncrcdit condcmnabi ur. Et Ai gullinus dc ba-
ptifmo inquit : QuemAdrnodum qut tndtgne edttcorpm
Dominiy & b btt fanguu<em tpfiui , tudtctumfibt ipfiedtt
& btbtt yttatjmbaptfrnurntndignerecipti (q iod hodic
m:ilti Iudaeifjciunt ) tudtctum fibi t\ft ratptt , & non

f*1»*™- . . Deproba

Porro ne quis lndignc cftmmuniccr ccenam iJo- nonc fui-
mini,fequaturconfiliuPauli,t. Corin h.n. 28.Pro 'P*1"1-
bct quifq ic fcipfum, & ita dc pane illo edat , & dc
poculo illo bib jr. N iin qui cdit , & bibit indigne,
;amnaiioncm fibi ipfi cdit & bibit, non difccrnens
'.orpus Domin , hoc eft, acccrfit fibi ipfi pcenam &
mdicium Dei.Q^e :gitur cft vera probandi fe ipfum
• atic ?(am pralcribu Paului 2.Corint h.13.5. cum n-
quit,Vos ipfos tcntate,an fitisin fide,vo!> lpfos pro-
batc.An no cognofcitis vos ipfoj,quod Iefus Chri-
ftusiu vobis cft ? Hinc apparct, verum probationis
examcn in hot confifters. ,vt vcre fentutur fides vi-
ia,& Chrifti prsfcntia in nobts cx virtute fpintus
ciusnos ad pietatis ftudiu excitantis.Breuiter,is ve-
re probatus cft,qui rcucrercr in timorc Dci, m vcra
p«enitctia,in vera fiducia, & cum fan<fto oropofito,
ja h mc ccenam acccdit.Et contra, qui cA fine vero
Dei timore & fcria pcoi^cntia , & carct viu^fidc ac
fando propofito, hic edit & bibir fibt ipfi iudiciutn
■6c temporale & xternum, nili denuo pcr fide in Ic-
fum Chriftum cojcrtatur. Et non dubito,quin ma-
xiuru pars grauiftimarum calamitatum,paffim graf-
fantiumin multislocis, ideoimmifta fir, quod tam
fccquctci fint,qui participant cccnam Domini,abf-
que vcra & fcna pcenitentia. Paulus fcribit, Corin-
thios pefte caftigatos clTc , co quod irreucrentcr fa-
cram ccenam attingercnt. Proptcrea, inquit, inter
vosmulri funt debiles &inualidi,& obdormijnc
j multi.Si cnim nos ipfos dijudicaremus,non iudica-
I rcmur,fed cum iud camur a Domino,crudimur, ne
J° cum mundo damncmur.

Vt njm hodic multi non ardificarcnt fupra dcbi- ^"^in .
lefundamentu>& multum lallercntur fua opinionc, pcccans
quitum dcmurD fc d:gnc ctenam Chrifti acccdcre ^cuc<
extftiinant , cum corafaccrdote conftfli fucrint fua
peccata,& abfolutionem ab eodem adcpti funt.Qi i
cnim cn dit, cum abfoluit Deusproptcr moi tc m &
padioncm Iefu Chrifti. N jm qui crcdit, inquit lo-
h mncsjh.ibct vitam sttcrnam.Si itaquc crcdens ha-
bct vitam xrernam , eft ctia abfquc omni dubioab-
folutusab omnibusfuispcccatis. Nihil cnim aliud
.•ft abfolutio quam libc.ratio a pcccatis, qra; fola cft
pcnes Dcum.Iriquc non poterunt a minimo pocca-
rominiftti verbi abfolucrc eum,quicarct timore
Dci , viua fide, & fanelc viucndi propofito. Et qui
taliseft , & tanun audct a miniftro vcrbi petcre ab-
folutionc m , huic , cum fit coram Dco mendax , &
co ra m miniflro Dci hypocrita , cedit abfolutio in
damnationem. Rcfpondct enim hajcextcrnaabfo-
lutio,cordis intenoris fidei, & propofito. Sacer-
dos eft minifter Dci , id^ o gerat fc iuxta manda-

57-f V I A V

*um fuiDominr,nec maiorcm fibiarroget potefta-
rem,qulm accepita Domino.Habet autem potefta
tem annunciandi tum rcmifsionem peccatorum o-
mni credcnti,tum condemnationcm aecernam,non
conuertcntibus fe ad Deum. Hx funt claues Eccle-
fiae Chriftianse, quod fi quis Euangclij miniftcr hos
limitcstranfgrcfiusfuerit, non ferct hanctcmerita-
tcm aDeo impune.
Deprlua- Quid igitur fcntiendum eft de priuata confeffio-
taconfci ne & externaabfolutioncPmulte iunt& graues cau-
tema ab la;, cur lancri patres hoc colloquium, quod ht mter
fn1UEccic conllccntcrn & miniftrum verbi,inftituerint.
liis DaniJ Prtrna , vtrudes & ignari commodius inftitue-
ci»- rentur, intcrrogati de lingulis capitibus Chriftianse
rcligionis. Cum cnim plurimi multis annis facras
concioncsaudiant,&aucpcrparum,aut omnino ni-
hil5prohciant,matori fanc cum vtilitate colloquen-
tureiufmodi cum pioac doeto miniftro verbi, qui
inquirat dc quibus dubitent , & qua: ignorent » eos
doceat.

Secunda,vt iuuenum & adolefcentum explorarc-
turinhoccolloquioprofedtus. Eftcnim bonipa-
ftoris , non folum pnblicc docere, vcrum ctiam c-
xemplo Pauli domi experiri, quoufque finguli audi-
torcs in pictatis curfu promouerint.

T ertta,vt exigerctur ratio fidei ab ijs, dc quorum
fide ac rchgione iufta potcrat efle dubitatio,& con-
tumaciter obftinatis in aliqua hasrefi prohiberetur
ccena Domini.

Qu*ria>yt in hoc colloquio confcicciar pcrplex*,
& ob peccacorum fcrupulos inqui<tar , dodrina,
confilio,& confolationeiuuarcntur.

Quinta>\t in hoc colloquio priuato audirent vo-
ccm Euangehj pronuntiantcm remifiionem pecca-
torum credentibus in Chritiu. Quia cnim Chriftus
inqui:;Qui vosaudit,mcaudit,multum prodeftau-
dire miniftrutn vcrbi , nomine Chrifti, iuxta ipfius
mandacum, annuncianccm remiflionc pcccatorum.
Poteft autc abfolutio priuata fieri in hunc modum.
Tormi Quonum,mi fraur , non tantum confiteriste

huius ab- n _ i i

foiutionifPcccatorcm , & reum ciic corara Deo, & dolcste
Deum offenditfe, verumetiam credis promiflioni
Euagelij de remiflionc pcccatorum, videlicet quod
credenti detur vita a»tcrna ,annuncio tibi nomine
Chrifti,remiffionem tuorum peccatorum,in nomi-
nc Patri?, Filij & Spiritus fancti, Amen.Vadeinpa-
cc,& noli amplius peccarc.
APeffiu^a Haftcnusaudiuimtis dc poftremo,qu6d in Mcf-
nece ana ^ rjomjno noftro Icfu Chritto fpeetandum pro-
pofui, vidclicet quomodo participcs reddamur bc-
ncficiorum ipfius.Qiionidm ai>t<. m multi rcpcriun-
tur,qui ad cxtrcmum vita? h;litum pcenitentiapro
trahunt,duo adliuc fubiiciam atquc dedarabo. Pri-
pium,dc ouiis quar nos ad maturandam pceniten-
tiam inuitabunc. ^4ltttumyQ^i\ rationc perfcuerare
pofsic Chriftianus infidtm, ucfidcm & bcneficia
Chriftiamittat.

D£ P R I M O.

Qutd tgtturtnuvabtt nos admaturandam
focnttehtinr;.}

Quje nos Etfi multar func arquc grauifiimar caufa?,qu£ nos
taedntuSm inoucre dcbeanr , ne vclnnus pce nicenciam procra-
maturan- ftinare,quod pro dolor, p!urimi hodie magna cum
im!*"*' ^curitatc faciunc : carcu n decem faltcm argumenta
hac viccarfcram , tjuibus mctito inftigetur quilibct
ad agcnduin imprimis pcenitenriam.
viw"^ Prtmutn,\ncevt\i$ vite terminus.Ncmo enim no-
mimu. -uit q»a hora,quo momcnto^aut quomodo hinc fibi

I T JE.

migrandumfir. Ha'C incertiturlo nos meritd ad
maturandam poenitcntiam excitarc dcbcrct Chr»-
ftus hortaturus difcipulos ad vigilantiam,hinc pe«t
argumcntum, cum ait.-Vigilate & orate,quia ncki-
tis neque horam neque dicm. Et Lucac 11.19.pi'0"
ponit Dominus parabolam dc diuite fccuro & pr0"
craftinante poenitentiam. Hominis,tnt)uit,cuiui"
damdiuitis vberiorcs fru&us ager attuiit , itaq118
cogitabat apud fc.diccns : Quid faciam,quod not
habeam quo congrcgcm fructus mcos? Et dixjp»
hocfaciam , dcftruam horrea mea, & maioraardih-
cabo, atque illuc congrcgabo frudtus mcos & bona
mea,& dicam animg mcse.-Anima habes multa bona
repofitain annos multos , requicfce,comedc,bibe»
obletftarc. Dixrt autem ei Deus-.O ftulte,hac no&c
repetam animam tuam abs te, qua: vero parafti»cU'
ius erunt?Ica cft,qui chefaurizac fibi, nec cft in Dc0
diues. Hinc pofteainfert Dominus : Quinpoti,,s
quacrite rt gnum Dei & iufticiam eius , & poftca re-
liqua adiicicntur vobis. Itcm.Qua hora non puta*
tis,filius hominis venict. Ec Auguftinus aic-1 L#ll~
tua ttbt Detu jpactum corit^tonU^fed ttt plus amas dtU-
uontmtfttam emtndamntm. Expttla^^ dt mtfcrtcor-
dta Dti ttbt plnnma pollutris> qttafi tllerftit ttbt ptrpv
nittntiam prormfit faluttmypromtfertt ttbt longamvtt^
vnde fcts <jutd parttt crafhnut dtts ? ^etle dtcu tn co*"*
tuo cu mt corrtxtro/Dcm mtht ommaptccata mea dt^u
ttt. ^Qgart non pojfnmus, quod corrttlts & conuefflS
Detu tndulgenttam promi/tt.Nam in quo Prepbeta nuk*
legisrfutapromifit Detts correflo indttlgcnttamimmrnt-
ht legtstfuia promtfit ttbt longam vitam}

Hacc proinde incertitudo termini vita? , nos ad-
moneat maturandz pcenitentiar, nc citius opinion*
noftra impingamus(vt Ieremias loquitur) ad mon-
tes caliginofos , atque ita obruamur iufto Dei iud1-
cio. Multi fuerunt qui fpera.ierunt fc vitam pf0'
rogare poflc ad fcncctutem , fed in medio iuucntu-
tis flore occubuerut. Multi quietum vitae finem c^"
pcdarunt,fcd in exilio perierunt. Multi ex notis &
amicis propofuerunt fibi fcdatia in agonc morti*»
fcd inter hoftes miferc perierunt. Multi pollicic1
funtfibi tempus quo in le&o dccumbcntcs ingc"
mifccrcnt & rclipifcercnt , fcd fubito ex hac vita c-
rcpti funt.

Scneca pulcherrime monct , cum ait : Noli hmc
tranquillitati confiderc , momento marc reucr-
titur. & codem dic vbi luferunt nauigia , forben-
tur. Brcuiter: Cum neroo fciat, num fpiritu"1
per nares cmiflum reuocare pofsit , ftultifsirne^
gunt,qui cum contumelia Dei procraftinantpce'11'
tentiam , ac fi temporis momcnta in fuis haberenc
manibus.

SecundumjThefaurus plurimorum fceleruroii^ g»*
Dei& poenarum pcrniciofifsimus, procraftinatio- pe
nc pcenitentia! colligitur. Vnde Paulus Rom^-V
SecundUin duriticm tuam & cor poeniccrc ncfciuin
chcfauiizas tibi iam in dic irz. Pcccatum enin1»
quodpcrpoenitentiam non opprimitur , roox fao
pondcrc in aiiud trahit , dc hoc rurfus in aliud, tlo-
nec immenfus pcccatorum cumulus conftruatur'
& vtpcfsimaradu non euulfa c terra,perpetu6 crc-
fcit & magisgcrminat : Ita ctiam pcccatum » cU,tl ■ |
ciindulges, vircs nouas quotidic rcquirir, do^c
maximum peccatum diluuium fuperuenerit.i.N^111
qui hoc pacto mifcricordia Dei abutitur, in
cft in;quus,vc qiii diabolo ftatuit longiore remp0,c
lcruire quam Dt-o. 1. Augelos quoque Dci,hac fo*
fecuritate orTendit.Nam vc hi gaudct deimpi°rur0
poeniccntia , ita haud dubic triftaniur dc illoru i^'
poenitentia.Doletenim quod tam nobiliscrcatuf*

■

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

577 V I A

Dei,fuapte fifperitura culpa, 5. In feipfam quo-
JP^crudcliseli.Vultcrum potiuseife malus quam
bonus.vel pottus efte infirmus quam fanus , vcl fcr-
*us cfTe potius Satanar, quam libems Chrifti,vel po
W»pauperc(ie quamcUuesin bonis ipiritualibus.
Brcuitcr:Vult potiuspcrirequarafaluaii, quafanc
crudelitatc nulla alia maior eife poteft. 4. Taceo
quod in crcaturas Dci fit iniurius. Vndc Paulus di-
Clt crcaturam ingcmifccrc,quod fc abutantur impij,
& cxpeitarc libcrtatem glOria?filiorum Dei. Ocdi-
pusintellectoinccftucumpn priamatrecommiffo,
fibiipfl oculos cruit,vt vcl ifto pa&o fugerct confpe
&um folis & omnium crcaturaru. Videbat enim o
mncs creaturas fuiiTeinfpecrriccs infandi & turpif-
fimifui fccleris,& omnes vnanimitcr ipfumcondc-
nare.Non fecus hodic quicunquc malc viuurit,fcn-
tiunt fc ab omnibus crcaturis accufari coram tribu-
nali Dci.

ntf , ^"tfyft'*w,abalienatio mentis a Deo , & finalis in-
**&co.auratio.Nam quo Uiutius dirfcrturpccnitentia, eo
redditiirdirTicilior. Pcrindc cnim vt in corporis
morbisfe res habet,ita & inmorboanima?, qui eft
Pcccatum. Quo cnim dirTcrtur medicina corporis
^utius,e6 fit morbus periculoiior & difficilius cu- '
ratur,immo intcrdum cx diuturnitatc incurabilisc-
«adit.Qucmadmodum in cancro morbo apparct,v-
°i fi non malum i^nc aut fcrro cohcrccatur ftatim
ab >nitio,metuenclum eft ne paulatim ita inualcfcat,
vt penitus homincm c medio tollat. Hoc eft quod
Salomon inquit : Adolefcensambulansiuxta viam
**tem,ctiam cum fcnuerir,non reccdct ab ea. Et Ic-
rcmias^Si mutarcpotcft ^thiopspellem fua,& par-
«us maculas fuas,vos ctiam potcttis bcnefacere cum
fcccritis malum.Confuctudo cnim diuturna altcra
"tnacura.Hoci^itur pcriculum indurationismcri-
c° nos commoucrc ad maturandum pcenitentiam
dcbct.

^W/«w,confcicntia mala,qua nihil grauius, ni-
«ii triftius,nihil mifcrius. Hanc teftcm fuorum fcc-
lcruni coguntur fecum circumfcrrc,qui peccati cce-
no oblecfcmtur.e^J/4/4 confcientia ( inquit Bcrnhar

V I T JE. 51%

ca!Tt,confcientia:pacec!cftitiinur,confolaiionibus
fpiritualibus priuarur in fua miferia,ncceftparticcps
prccum piorum Chriftianorum.

ScprimHmAclhix Satanar. Qucmadmodum cnim j-Deiiti*
angch m ccelogauaent iupcr hommcm agcntcm
pocnitentiam:Sic Satan fummis delitiis & veluti iu-
eundiffimis voIuptatib;isperfunditur,cum homincs
prxfcrtim cos,qui Chriftodedcrunt nornina, vidct
fmcpcenitentia viucre.Sut enim pcccatahominum,
vt quidam ex Patribus aitjw»^*" 9*fa& ffUf**!*?* , . .

O<ffo««»f,cegitatio tragicorcm exemplortm p!u- Boe*t«ij
rimorum hominum,qui a Dco cb contumacia fimt iropiuiw
abiccti in xtcrnas pccnas , in quorum numcro fi nt
Cain,Pharao,Saul,Architophcl,Iudas,Iul'anus;&in
finiti alij.Vidcmuscnim quam multa? nationcs,quf
Chriftum atquc eius Apoftolos audiucrunt , peric-
runtjconucrfxad perniciofos crrores diaboli,Tur~
ca?*& Antichrifti Romanh

ATo»«w,co£itatio ctiam hxc animufubeatj quod

. O _ , ... v , 1 fia no cft

pccmtentia non lit tam opus homims,quam aonum jn Doi\It
Dci. Quod fi contcmfcrisjdum a Deo tibi indies ac potefbtc
fxpius offcrtur, mctuendumelt vtfuas margaritas
farpius fuibus obiiciat.

£>rawi»OT,coditiofera*pcenKcntiap$ diciehimrc- ^n^f*_
dc folet:Scrapcenitentia raro vcra. Ncquaquam c ^-n^
nim is pcenitcntiam agcrc cenfcndus eft * qui poft- tio»
quam pcccarenon poteft,pcenitentiam fimuht. Et
Auguftinus ait : Toemtenria cjus. a moritntc tnntnmpt-
titnr^ttmeo ne ipfa moriatur. Hoc tlico,ncn quod nc-
gcm impartiri mifcricordiam Dei iis,qui iam ex hae
vita difcedcntcs agunt pcenitcntiam , fed vt cogite-
mus, quam fit periculofum protrahcre paniten-»
tiam vfquc ad cxtremum vita? halitum#

Has rationes brcuiter colligcre placuit , quarum
cogitatio nos fingulos rctincbit in timore Dei , ne
abutamur mifcricordiit Dei magnitudincin noftra
propriam pcrniciem.Deus omnipotens flcclat cor-
danoftraadveram,conftantem & falutarem pcent--
tcntiam,vt filij Dei f mt;s,ac vniucrfi & finguli cum
feniori Simeone cx toto corde , quando ex hac vita\
migrandum erit,lxti canamus •• Nunc dimitte fcruu

^s)deltclorttm noilrorumipfi teftis efl,tpfi Iudex, ipfi ,4° tuu,Domine,fccundum verbum tuum in pace,&e.

tWoryipjZ accufit , ipfi tudicat , tpfi p(Wtt>ipfi darnnat,
"*c etfi ad tempus rcfecta tuerit , tanquam caute-
fl0>tamcn alicjuando prodibit^ fi noantca,faltcm
jn agone mortis in ftar millc :e ium afl abir,accufa-
^t^damnabitjpuniet.Eft • ■quidcm confcicntia ma-
ia>diuinum quoddam tcftimonium , animis homi-
n*»mimprciTum,dcfuturo in contumaccs iujicio,
»• & <k pccnis quas iufte luant contumaces.
%m ^ ^w«//,,fcandalum & rcsrus alicni peccati. Eft
^iV" autCmmfcandaloduplcx malnm , vidclicet fadum lf
c* * cxemplum.Qucmadmodum fawto per fc violatur
lex Dcj,ita cxcmplo proximus Lrditur proptcr imi-
J^oncrn. Hinc illud $fL&*%k}&tym ChriiVi,Ve
^mini.per qucm fcandalum vcnit. Et rurfus>Qui
°«cnde)itvnumcx naruisiftis, quijnmc credunr,
ptajftitcrit illi , vtiufpendatur mola afmaria in col-
}um c»os,& demcrgatur in profundum maris. Pau-
lus pronunciar,in Chritfum pcccarc & perderc inrir
m°s fratrcs, qui adiaphoris cum fcandalo vtitur.
VSdfcntiendura decocft,qui vel crronea doclri-
^^climproba vita multcs in perniciem adducit?
Vilod tanta graflentur fcclera in mimdo hodic , an
n°n indcprouenit,quodvnus piitet i ibi licere,quod
Vl^et alium facerc?quem mox alius imitarur, & huc
?ilUs>cIonec fcabie vnius membri,tcti mcorpusferc
Npitu* »nfedum dcformatur.

^***Kra,priuatiofpiritualium diuitiarum,quarurn
'^. fandti in Ecclef;a funt participcs. Doncc cnim
"°mofinepcenitentiaviuit, gaudio Spiritus fandi

DE SECVNDO.
Quomodo perfsnerabit Ch-iftianusvfijue in fnefh , ne
amittat fidem & grattam p4rt*m tn 'Dmtno noflro
IefiChrfto}

Medicifapientiaatqueprudentia pra:ftantes, id fj^ffi?
Tgrotum accerfiti,duo agunt-Primum, omnem in-
tendunt opcram , vt fua arrc & coniilio prarfentem
mcrbum tollant. Deinde,vt priftinar valetudini rc-
ftituto,prsefcribant viuendi rationemj nc in morbil
denuorecidanr,atque fivx perditionis ilbi ipft auto-
rcs fiant.Horum cgo cxemplum imitabor , & quo-
niam hadcnus attt.li ex falutari verbo Dci,remcdi4
aduCrfus pcccatum , mortem & condcmnationem*
impertiar nunc quoquc ccnfilium, qua ratione fiat,
vt quiChriftum cum fuisbenefciisacccperitjporro
ctiam perfeuerct , & xtcrna confequatur bona,qi x
Chiiftuspromcruit omnibusinfecrcdetibi,s.Qucd rtot*fc
fi igitur cum Paulo dixero:Milita bonam militiam lu'
retinensfidem & bonam confcientiam , rcin totam
complexus fum. Vcrum fi quis vltcrius dicerc pcr-
gat,qucmod retincnda ilt fides &bona confcicn-
tia?Refpondeo,Sacrafcripturaappcllat timorc DciExplici-
'fummam & prxcipuam fapicntiam filicrum D(i. 10
1 Hic enim timorcontinctnosin officio & obed:c~
| tiacrga Dcum,in cuiusconfpeduambulamus. Ha- fartcsfco
bet autcm conditiones quatuor.
Dcus oftendatur»

B. j.

Cauet nc «>ndit"»-

ncs-

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

y 579 v i a

2. Imperataf bi di!igenterexequitur.

3. Omncs infidias,dolos & impofturas ftudiofc
' vitat.

4. Quaerit & implorat auxilium aduerfusfuos
hofies.

ciuhtu" Pftnc*pi9 5 q-i Deum timet,fedulo cauct nc quo
nus nc pacto Dcum ofrcndat. Dicitur itaque timor Dei pu
Deum ofriis.Pf.i9.9.Proptercaquodqui Dcum timct. 1. co-
gitat quibus malis obnoxius h.cnr proptcr pcccatu,
cogitat Chriftum amarifumam fuam morte n per-
tulifle,vt pcccatum tolleret. 2. cogitat in confpc-
(5hi Dei fe vcrfari liuc vigilet,fiuc dormiat , fiuc fe-
. dcat,fiueambulet,fiuc euat,u\.cbibat,&c. 3. Re-
cxrdatur porro immcnfe gloria? , qua adoptatus ci;
in focietatcm filioru Dci,vt prxitet fc parri fuo di-
lectiiiimo morigcrum in omnibi.s. 4. cc-gitat pcc
catum cflc notamfilioru diaboli. 5. c gitat fe mc-
brumeiTcChrifti, & focium fanct* communioni>
cu Deo,patre>rilio& Spiritu fancto,avquc adcocum
omnibus eledtis Dci, 6. cogitat peccatum elfe fpi-
rituale adultcrium,diiTolue ns coniugiu,quod inter
ccdit anim.x hominis cum fuo fponL D jmino no-
ftro Icfu Chrifto.7. cogitat non decere, vt templu
Dci conuertat in habitaculum diaboli, nec oportc-
rcfc fuo corde cxpellerc Spiritum fanchim, cuius
bcneficia tam praeftantia & multa cfficaciter experi-
tur. 8. cogitat fe nollc diabolo gratifkari,vt prodi-
torieagat aduerfusfuum Dominum & rcdcmtorcm
Chriftum. 9. cogitat ita vitam traducere oporte-
re,ne aut aliquo manifcfto flagitio fit vlli fcandalo,
aut propter ipfum ma!e audiat Euangelium. Hx &
huiufmodi aliecogitationesparriunt in cordc h .mi
nis timorem Dei,& ftudium vitadi peccata ac lapfus
contra confcicntiam. Faxit Dcus vt finguli has no
bifcum in cordc noftro pcrpctuo circumfcramus.
i.obtcm- Smi»<fo,quitimet Dcum , obtemperat mandaris
p^.'^5- Domini,nam vt Pfilmus H2.i,inquit, In mandatis
mim. cius dclectatur valdc,hoc eft,cumfjmma animi vo-
luptatc prseftat Dc 3 dcbitum cultum & obedicmia
iuxta mandata ipiius. Ab hoc vero Dei cultu hacte-
nus multis annis foede abcrrarunt Papiftr , qui per-
pcram doccnt Dcum colendum prarceptis hominu,
& omncm Dei ctiltumalligam fui ordinis faccrdo-
tibus & monachis,quos folos rcctc fcruireDeo , &
haberc ctiam opci a fupcrercgationis vcndibilia,ma
nifefti* tamcn impofturis ac quseftus gratia, aflcuc-
rarunt.Dchocig;i:ur quordam addam,vnde quifquc
difcntfuum rcctc formare iudicium, dc vcro Dci
cuftu.

D S CV LT V CD E /.

Cultus Dei cft bpus a Dco m.andatum facf.um ex
fidc in cclebrationem gloriarDci principaliter. In
hac definitionc triafunt quc ncceflaiio coniungun-
tur in vcro Dci culru.

1. Materia qna* eft opus mandatu a Dco. 2. Cau
phca-io favidclicct, vtriathocopuscx fide inicfumChri-
perpartcs fttfm. 3. Finis,nempc gloria Dci , quam rcfpicit
opcrans , vt coelctti patri hoc modo fe obedicntcm
declarct.

Matcria. Q^bdailtum oportcat clTeopus a Dco manda-
tum,docctnosipfe Dcusapud IvTciiiiam,cap.2o.In
preceptis meis a:nbulate,& n Oli in prajccptis patru
vdfrbrum.Et Chriftus,cum inqnit^Fruftra me co-
luntd^centes doctrinas,mandata hominum,hoc efl
putanr mc coli,cum ca famgant,in quibus homo iu-
dica erit Dei cultum litum cffcfcd toto ccek> abcr-
rint,& fuor::miaborum olc.im & operam perdut.
Et Paulus clare damnat omncs idiho^pnc-y. iA^ hoc eftj
cultus,quos homi-ies bona,vt vocant, intetioneex-
cogitant.Hmc conftituitur rcgula liajc, Quodnullus

Defini-
tionis cx-

1 i yn.

cnltm Deo Acccftiu fit , vi/iqnemip/e Dsmproprio/ita
rerboordmat ac homini comrnendut. A vcib.> cnim
pcndetpuritas & fmdttas cuiufque opcris. fonI>*

Deindc,fidem necelfarib rcquiri ad rationcmcul
tus,hincpatct,quia Dcus rcqmrit cultum purum &.
fynccrum,qui exhiberi no poteft a quoquam , cuiuS
cor omni abominanda fpurcitie ontaminatum at-
que coram Deo fcedatum eft. Aftirmat autem Pau-r.
ius , cordainfidclium impnra & contaminata clTc,.
ncccffe cft igitur,horum opera,quantumuis fnecio-.
fa & fplcndida exiftant coram mundo , effe ab-mi-
nabilia coram Dco. Vndc adRoma. inquit Paulus, -
Q^icquid non cft cx fide>peccatum cft. Et ad Hcbr»
Impofiibile cft placereDeo fine fidc. fcd quidigi*
tur efricit fidcs?Fidcs puriricat cor hominis. nam ita
inquit Apoftolus,fi^e purificans corda. Hoc autcm
Ht,non quodcam efricaciam cbcincat ftdcs fuanatU
ra,fed quod fanguine Iefu Chrifl i afpcrgatur (vt in-
quit Apoftolusjconfcicntia; crcdentium,quo mun-
dantur ab omnibus peccatis eorum mortalib.is. ^

Cultumprx^crcarcfpiccrc gloriam Dei princi-
paIiter,docet Paulusinquicns Omnia facitein glo-
riam Dci.Cum cnim crcati fimus atq ue etia infupcr
:edemti,vt celebrcmus Deum, decet pro feclo nos
debitum Dco prxftarc cultum cb raandatu ipfius. Vsr0Jp<t

Opus igiturhacratione fac1:um,iuxta mandat;,m cui^^
Dei , ex fidc,in gloriam Dei fanct. s & purus adeo ^fapti
quc Dcoplacensvocatur cultus. Siue igiturinter pout''.
num a.it extcrnum , ftue cximium, aut vcilc fit hu - co^-.
lufmodi opLis,cenfctur tamen Dei fpiritualis cultus,
eo quod ?on ex carne,fcd ex Spiritu fidei.quae rcfpi--
cit gloriam Dci,proficifcatur.Vbicunqueautcm ho
rum trinm alinuod dcudcratur,ibi n6 uicretur opus
hominis clici Dco gratus & acccptabilis cuItus.Pha-oppoij2
rifa?usil!e,cuius meminit haftoria Euageli'ca,& Cor Ph^e
neliasillcaulicus^de quo fcribiturin adis Apoftcli-
cis,dc Jcrunt elecmofynas , quarum bcnehcio multi
Sblcuati ac cofolati fimt. Hiccaciem funt vtrinque
^^Tamihilcminusingcnseft Eleemofynaru vtriuf*
jue difcrimcn.EIecmofynar Pharifa:inon fucrc cul^
wus Dei,qua nec ex fidc proncifcebanu'r,ncc tcndc-
bantadgloriamDci.CorncIiusautem quamuis nc*
erat plencmftitutus incognirionc Chrifti, tamcn
cu credcret &• expeihret falutcm,atque erogarctE-
'eemofynas iuas ex mandato diuino in gloriam Dci
& pauperum folatiuin , fucrunt ipfius Elecmofynar I
cultus puius,fan£tus atque Deo acceptus.Idco dicit
Cornelioangelus,A<ft.io.4.0rationes & Elecmo-
Cynx tuae afccnderuntin mcmoria in co^pectu Dci. v%x0f

Pugnant Dauid & Scipio,vterquecontrafuos ho *scif,cr
ftcs.Fuit autcm cultus Dei beilu Dauidis,& non Sci nlS'
pionis. Dauid enim habens mindatum Dei crcdit
& gorit bcllum in gloriam Dei,& dcfenfionem po-
puli huius.Scipio ver6,quoniam caruit & mandato
Dci,& fidcjnec quarfiuit gloriam Dei,fucruntipfiu*
bclla tantum impia^ & crudeles hominum lanienaf
coram Dco.

Ad eundem modum dua? ancil]a?,qirarum vna ti- JJSi^
mens Deum,altera nullo timorc Dci praedita, qua-
uis occupenturvno& codcm labore, purgantesvc-
Pimcntaaut calccamcntafordibus,aut aliud quod-
uishcra: mandatum cxeqi entes, tamcn illius opera
tantum funt cultus Dei,cum fiant cx fide iuxta ma-
datum Dei,pra?cipientis obedientiam miniftrorum
crga Dominos,verum huius impis vitar opera,licct
fpecic tenus praftantiora appareant,nonfuntcultus
]3ei,cum contaminata fint haeccordisimmunditiCpe
& fceditatcinterna.

Similc critiudiciu dc aliis quOq; faftis,& omnin° ^iia^
nullum opus quantumuis fplendidum ac fpeciofum tie^

appclictur

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

J8i VI A

appelletur cultus Dci, nifi fit mandatum[a. Dco , &
nat d crcdente ac timente Deum in celebrationcm
uominis ipfius.Sufficiat hxc de cultu Dei dixiftc , cx
quibus hcilc cft intclligerc, qui.u1 fenticndum fit de
Antichrifti Romani Mifiis,VigiIiis,Rofariis, & hu-
lufmodi muitis innumei is nugis & commcntis,quar
fab titulo fan&itatis & cultusDei,contra manifefta
kChr. totiusfcripturaEveritatcmjVcnditareaudet.
fcuuu o- Terria conditio timoris Dei eft , quod timens
Jg n. Deum,ft:K^iofe caucat fibi ab impofturis & infidiis.

^uc *acit iUud Syracida? cap.33.1. Timcnti Dominu
J^>t4l| nonoccurrcntmala, fed in tentati_>nc Deus illum
JjJJ0* conferuabit & liberabit a malis.Intcr multos autem
hoftes,cum quibus conili&ari oportet Chriftianum

Vtfti,

trcsfunt praecipui , qui ipfiusfalutem impcdircco-
nantur,nimirum caro,mundus,& diabolus.

Caro,hoc cft,prudcntia & fapicntia humana, aut
Deum ipfum vult rcformare & luiins colcndi ratio-
ncm prefciibcre,aut hocfuis cupiditatibus & vo-
luptatibus acrit vttotum homincmaDeo auertat.
Dicitur autem caro & fanguis velle Dcum reforma-
re,atquc huins colendi rationem prxfcribere, cum
inuituit homo cultumaliqucm diuinum,n:m man-
datum a Deo , quemadmodum in Papatu factu eft:
& hanc quafi immctam obfcruari vult rcgula,qubd
^uicquid fiat bona intcntione,placeat Deo. His fe I
°Pponit timor Dci , & cogitans huiufmodi fuggc- 1
fiiones cffc infidias diaboli,agnofcit Deum fapien- 1
tiorcm,quam vt a pulucrc & cinere doceri indigcat j
aut velit. Qui igiturDeum timct de bona intcntio- j
ne,qui vocant,Vic fcntiat.Qiiod li bona intentio di- \
rigatur verbo Dei,prodcft, firt minus,periculofa, &
. fi pugnat cu vcrbo Dei, eft plane noxia & pcrnicio- 1
^pejfa. Quicunque igitur inftituit cultum diuerfuma'
mandato Dci,is,quadntplicitcr pcccat. •
■» Fit reus dcfcaionis,co quod veri cultus Dei
regulam nempe verbum Dci deferat.

*• Incurnttcmcritatis vitium,quodauiitailtu.
*Dco non prarceptum introducere.

3- Horribilis fuperbiae nota (ibiipfi inurit, quod ;
fxiftimat fc aucturum cultum Dei vltra quam Deus -
^pfcprafccperit. [ j!

; 4« Peccat cxemplo,quo alij ad fimilcs fuperfti-
tiones inuitatur.Si quis huius rci cxempla requirat, !
jnuenict canon folum in magna copia apud Papi- 1
ftas,vcmm etiamforte intcrnosipfos.Videat itaque
vnufquifquc, nequid tcmcrc tcntct , autinftituat
. abfque mandato Dci.

^»»tif Dcindc vtuntur ctiamcaro & fanguis domeftici
«1 & innati hofpitis confilio, & variis corporis vo-
hptatibus atqv c dcliciis:intcmperantia atquc incon
^inentia nititur totum homine auerterc a Deohifcc
autem opponit fe timor Dci,& ab vna partc Domi-
ai noftri Iefu Chrifti atque fan&orum huius cxcm-
ptainculcat > ab altcra vcro partc commcmorat in-
foelices corum cafus & miferias , qui a Deo defece-
runt,cuiusrci ctiamnumhodic cxempla manircfta
*unt.

Mundusquoqucinfidiaturfilijs Dei, quosprauis
confilijs & cxemplis,honoribus, voluptatibus,diui-
tijs & rerum fucccffibus conatur a Deo fcducere.Ei
Hcclefia» Chriftian^ non tantiim crucem & tribula-
^es exprobrat , verumctiampcrfcquitur,& occidit
omnes quotquot Chriftum confitcntur.Hifcc mudi
occultis infidiis & manifcftis iniuriisopponit timor
excmplum & voluntatcmChrifti,efficaciam&
gaudium in Spiritu fando,cceleftcs diuitias vit.T x-
ternap,confolationcs Spiritus fandi fub cruce, Sc fa-
htarem vidoriamin Chrifto Icfti , quam pij omncs
pleneobtincbunt, quando Sathan cum fuis mem-
°tisabiicieturin panas infcrni sternas.

V IT & $$£

Diabolns prapterca mcndado & homlcidio graf- H«r<t!d
fatur aduetfus Chriftianos. Contra hunc pugnat ti- & Tyw
mor Dei gladio fpirituali,vidclicet verbo Dei, cer-
tus dc victoria confequenda per Dominum no^ru
Iefum Chriftum, quemadmodum in hoc quarto
membronunc porro dicctur.

Quarta timoris Dci conditio eft,qu6d implorat au- 4< c^ri-
xiliumaduerfushofccfuos hoftes,carnem,mundum ftianus
& diabolum. Huius mcminitSyrac.cap.^o.iy.Ti- V^ullS-
mori Domini nihil dccft,ncc eft cur in eo opcm de- hwn.
ftdcres.Pra?ftantifftmum autem & fummum prarfi-
dium aduerfus omncs Chriftianorum hoftes,eft fe-
ria & ardcns inuocatio vcri & omnipotentis l)ci.
Quodfatetur Salom^n,Prou.i8.io.cum inquit:Tur
ris fortifiima nomen Domini,adipftim confugitiu-
ftus & exaltabitur. Et Deus ipfe, Inuoca me in die
tribulationis,& eripia te,& glorificabis me.Pu50.15.

Qaoniam igitur Chriftianorum in omnibus ad ^jJJJ^*
uerfitatibusarxpr^cipua eftoratiofidclis,paucisin- Dci so-
dicabo,quid de oratione Chriftidnafcntiendum fit. hu9*
Nccarbitrcr opus eifc rcfutare diabolieum illu cr-
rorem,quCm Papa inuexitde inuocationefancloru,
qux nihil aliud efr,quam mera filij. Dei lcfu Chrifti
blafphcmia.Gim enim exprefie in fuo vcrbo man-
darit Dcus,vtipfi foli confidamus,& cum folum in-
uocemus , ncc vlli creatura? hunc tribuamus hono-
rcm^profcJto fecus facientes , grauiterdelinquunt*
& turpiterfeducife patiuntur, inftincludial>oli, a
vero mcdiatore & intercclfere Icfu Chrifto. At qui
Deum rimct,is obtempcrat Dei mandato, quo fe fo
lum inuocari praeccpit , & Conficiit promiftionibuS
diuinis, inprimis Chriftipromittcntis,vt quicquid
petierimus in nomine eius,id accipicmus,modo fir-
ma fidc petamus,nihil quicquam de promiffionibus
ipfius hxfitantes.

Quid igituf eft oratio Chriflian^

Chriftiana oratio non eft verborum battologia ^"'^
aut multiloquium,quemadmodum falfo exiftimaf- ncdefini-
fc hypocritas indicat Chriftus, Matth.6.fcd eft inti- tio-
mus cordis gemitus,quo eleuatur animahominisad
Deum,& aut agit ipii gratias pro acceptis pcr Chri-
ftumbeneficiis, aut pctitaliquidin nominc vnici
noftri medifltoris Iefu Chrifti , certo ftatucns fcex-
auditumiriapudDeum. Mofesoratleuatisinccelu Confirma
manibus,nullo labioru ipfius motu confpccto.Cor pu^"1
: dc enim clamabar,& refpondcbat ci Dominus di-
|cens:quidclamasad me?Et Dauidinquit , Pfal.25.i,
I Ad te Domine leuaui animam meam.Ex hifce duo-
; bus exemplispatct, quod vera oratio non iit labio-
j rum inanis ftrcpitus,fed ardcns cordis gcmitus po*
; ftulans auxilium a Deo.

Quorfum igitur verborum recitatione vtimur, De gefti-;
I genua ilectimus,ped:us tundimus,& oculos intcr o • J"^""
' randum attollimus in ccelum?Hifcc gcftibus extcr-
nis vtimur,vt cxcitctur pecbus hominis ad fcrio pre
candum, vt fint cogitationcs magis intcnta? adrcs
petendas, vt Dcus anima pariter & corp re celebrc-
tur , vtque publice corpore & ore profitcamur fide
noftram in Deum.Vnde Auguftinus : Qttamuti in-
utfibtli* voluntas ofantu Deo fit nota^ nec vllts indigeat
indiatCyVt ci animw pand.ttur humanm , ejui locuttonem
cordis cognofcitjamen horno voctbvi c^-mnnbrxs fui cor-
poris vtttufyvtfic orando ajfeEltu hominis hnmtlior deuo-
ttor ts) fernenttor crefcat.

Quomodo inter orandum Jcuaturcor hominis ad De I,?lia*
Dcum ? idfitduabus tanqi.am alis,quan:m vna cft ^?*^01
cogitatio mifericordiae Dei altcra cft fiducia mcdia- Deum.
toris Domini ncftri lefu Chrifti.

B. ij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

S83 VIA V

Mifericot Cogitatio mifericordia: Dei in eo cofififtit, quod
anunx'1' Deusipfe hunc cultnm inuocationis mandarit, &
ala. promifcrit fe cxauditurum inuocantcs, acrcquirit
gratitudincm poft exauditionem & libcrationem.
Haec triaconiungunturin dictoPfalmi 50.15.Inuo-
ca mc in die tribulationisfcft mandatum) & cgo eri-
^>\im tcCpromtjfi9 de exauditionc) & glcrificabis mc
Cquo requiriturgrarifK^.) Inter orandum igirur 116
iolu rcfpicerc oportct ad mandatum & promifsione
Dci,fcdetiam cogitandum eft degratitudinc, qua*
confiftit in obedicntia pra*ftanda Deo. Hincpatct
quod cjuicunque oratrctincns propofitum pcccan-
di, isnoncxiftimatfcimpetraturum ahquid boni,
fed potius fibiipfi fua orationc acccrfere pcenas Dei,
obfuam ingratitudineiru Sic eniffl inquit Pfal.66.
l8.Iniquitatem fi afpcxiflcm corde mco, non audif-
fet Dominus.Et i.Iohan.^.n. Si cor noftrum n6 rc-
prchcnderit nosfhoceft, fi libcri fumus a mala co-
fcientia, & propofitomalcagendU fiduciam habc-
mus ad Dcum, & quicquid peticrimus, accipicmus
ab eo.Iacobi 4.3. Pctitis & non accipitis , co quoc4
male pctitis, vt in concupifccntiis vcftris infumatis.
Oraturus igitur Chriftianus fcquatur rcgulam Pau-
li,traditai.Tim.2.io. Difccdat ab iniquitatc omnis,
qui inuocat nomen Domini.
Piducuin Alteraala, qua inter orandum Icuatur cor homi-
Suwani nis ad Dcum , eft fiducia firnu in mediatorem no-
m« ala. ftrum Dominum Icfum Chriftum, qui hanc dulcif-
fimam promifsione apud fuos depofuit difcipulos,
Ioann. 16.23. Quicquid pcticritis patrem innominc
meo,dabit vobis.Inhac Chrifti amplifsima promif-
fione,duopotifsimum funt obfcruanda,videlicctfi-
gnum vniuerfale(quicquid) & inuocationis modus
(in nomine mco.)

Vniucrfilispromifliorcftrinecndacft adcertum
gcnus,vt fit fcntcntia hxc Chriiti : Q^icqui J petic-
ritis,hoc eft , Quicquid vos filij Dci pctieritis i pa-
trc vcftro ccelefti,quod potcft cedcre in vcftram fii
lutcm & commodum,hoc dabit vobis. Sic dcclarat
hanc quoque Iohancs,i.Iohan.5.i4.cu inquit^Quic
quid petierimusfccundum voluntatem eius , audit
nos.Nequaquamenim dccct probos filios aliquida
fuo patrcpetere,cjuodipfiuspaterna: vohmtati ad-
uerfctur.Si enim filius fcorpioncm, aut fcrpcntcm
aut rcm quouis modo noxiam petatapatre, ccrtc
aducrfiieur voluntati patcrna?,&: non daturus cft pa
tcr,quod poftulat filius.

Tcncant itaquc filij Dci has duas rcgulas : Primay
quando pctimus a Deo bona , quibus aut bcne aut
male vti poftimus,petamus ca cum conditione, di-
centcSjConccdc mihi,Dominc,hocaut illud,fi mihi
fitconducibile,& non impcdiat longc pra?ftantiora
& mcliora.Itaolim fancfti martyrcs orabant, & nos
hodiccodcm modo diuina? nos fubiicimus volun-
tati, cum aut pcftem , bcllum, aut alias Dci pcenas
dcprecamur, aut pro fanitatc confcquenda& vita*
ncccflariis impctrandis Dcum imploramus.

Secunda regulaharceft ;: Quandoa Deopetimus
bona,quibus abuti non poflumus,ea finc omni con-
ditionepetcndafunt. Eiufmodibona funt ccgnitio
Dei,incrcmcntum fidci, vcrapictas , paticntiafub
crucc,& his cognatc virtutcsalie.Huius regulcfun-
damcntum cft cognitio voluntatis Dei , qui vult o-
mncs homincs faiuos fieri, & ad c gnitionem veri-
tatis pcruenircquemadmodum fupra copiofe de-
monflratumcft.

Altcrum quod notandum diximus in dulciflima
3 Chrifti promiffonc, eft inuocationis modus , qui
exprimittir^cum inquit:In non.ine meo, hcceft,
QncquH peticrkis in agnitionc cV 'iducia mci, hoc
dabit vobis pater proptcr me , qui fum aduocatus,

Quid pc-
icnduro.

ReguU
pruna.

Sccunia-

Inuoca-
ticnis mo t
ciufi.

IT JE. 584

intcrcciTor,& mediator vcfter apud patrem meum l
patrem veftrum, Amat vos pater.meadecaufa,quod
iitis mcamembra, immo mfi fratres & ipfius hlij
adoptiui, ^
Porro qualis debeat ctfe agnitio Chfifti , & qu# prccJOii»
noftra in ipfumfiducia,fupra declarauimus , itacpc quai^
nuncfolumhoc admonebo, quomodo affccti efle fc e
debeamus,quotiescunque audimus hac Chrifti pro-
mifiionem', Q.iicquid peticntis a patre in nomi-
ne mco,dabit vobis. Nam & doctrinam multipli-
cem,& admonitioncsfalutares,&: cpnfolationes cr-
ficaces continet.

Doclrinacft multiplex. 1. Docet cxdudendam *
cfle a noftris precibus omnem cogitationem digni-
tatis proprif.Cum cnim in nomine Chrifti oramus»
tatemur Chriftum folum dignum effe , cuius caufa
cxaudiamur a Deo. 2. Difcimus difcrimcn intcr
Chriftianamorationcm & omnium aliarum fccta-
rum. Nam Chriftiana oratio nititur fiducia media-
toris , qucm cum profani homincs non agnofcant,
inanis cft eorumoratio 6v dcftituta omni funda-
mcnto. Adf>-
Admonitiones funt,quod admoneat nos hic prc- ti0ne«-
candi modus noftra? ca^citatis. Nam cum petcridum
fit in nomine Chrifti,non potcft efle dubium, quin
maxima fint illa,qua peti neccfle lit.Oculos ergo 3-
pcrire oportet,& diligcnter circumfpicere truct pu-
blice,quxpriuatimnobis moleftafunt. Qua? intcr-
na,qua- externa,qua; corporalia, quar fpiritualia dc-
fiderentur,vt in omnibus his ad clcmcntiffimum p»
trcm lcucmus corda noftra,& pctamus ab eo in no-
minemcdiatoris noftri Icfu Chrifti,cert6 & indu-
bitatc confidctcs,quod daturus fit nobis necefTaria,
modo firma fidc oreccmur , & poflint ea efle nobis
filutaria,qua' petimus,ficuti iam didum eft. CoD,yi-
Confolationes funt , quod hic modus precandi U(jfl6>-
confoletur inuocantcs aducrfus duo maxima inuo-
cationis impedimenta,diffidcntiam carnalc & pr°-
priaindignitatcm. Nanifi fiducia mcdiatoris intcr
precandum niteretur carnalis noftra diffidcntia,
quam auget memoria multiplicium peccatorum to-
tius vita»,nos a precaiTdo abfterreret,& facile omncs
fuccuberemus,proftrati cogitationc noftra? indigni
tatis,qui per nosindigni fumus,vt prodcamusin co
fpcclum Dci3fcd fiducia mediatoris his malismede-
tur;Nam & carnalcm diffidcntiam vincit , & digni-
tatem non fuam,fcd Chrittiiaclat. Huc illud Pa"1»
! perrinct3Rom.5.i. Per fidem pacem habcmus cuin
! Deo,perDominum noftrum Iefum Chriftum, pcr
quem ctiamhabcmusacceffum , pcr fidcm in gr*'
I tiamhancin quaftamus.

Cum his optime congruit refponfum Domini^jii
datum Samaritana?,Iohannis4.25. ita enim aitrVc-1
nithora & nunc eft,quando veri adoratorcs adora-
bunt patrcm in Spiritu & veritate. Nam pater talcs
qu^rit,qui honorant ipfum. Sarr.aritana mulierpu-
tabat exloci dignitatependere orationis efficaciam*
Dicit cnim,patrcsnoftri in monte hoc adorauerut»
& vos dicitis,quod Ierofolymis eft locus vbi opor-
tcat orare. Ab hac opinione reuocat Chriftus m«-
licrcm,& proponit ei verum adorandi modum» vi-
delicet quod oportcatadorarc patrem in Spiritu &■
veritatc. Cum dicit Spiritu,difcernit inrer oratio-
nem,qua? ex orctatum procedit,cV eam qus cx Spi-
ritu proficifcitur,qui fpiritus fidem in corde homi'
nis operatur ex qua pcndct & proficifcitur vera ado
ratio. Cumautem dicit,in vcritate , intcrpretatuf
duas figuras veteres , priorem montis,in quo preca-
tus eft Iacob,poftcriorem loci,qui erat Ierofolymic»
& dicebaturpropiciatorium.Mons cnimille lacob
admoncbat » vt adoraturi non fpcclcmus vllam

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

585 VI A V

locorum m mundo dignitatcm , fedvt abomnibus
Vallibus mundi lcuemus corda noftra ad montes,
hoceft,in ccelum.Atquchoc vult Chriftus, cum iu-
bctprceates dicere:Patcr nofter qui cs in coclis. Po~
fteriorem figuram exponit Chriftus, cum incjuit,a-
dorabunt patrem in veritatc.Hec veritas opponitur
loco ifti Ierofolymis,qui dicebatur propiciatorium.
Typus enim erat ifte locus veri propitiatorij » Jefu
Chrifti tnediatoris noftri vnici,fmc quo nulli patet
aditus in San&um fan&orum, hoc eft,in falutem &

Or«i • V"am3Etcrnam'
twrup^1! ^ac ratione exduditur etiam l Chriftianaora-
*»• tionc omnis hypochrifis, & fimul neccifario rcqui-
ritur verus & artlcns mentis inter orandum ardor,i-
ta vt fit congrucntia ac confcicntia cordis atquc oris.
nehocaliwddicatautloquatur, «[uam illud fentiat.
* Oftenfum itaque cft,timorem Dei elfe cuftodcm
optimum fidei & bonae confcientise in nobis.vtpote
qui ftudiofe pcccata vitet , mandatis Dei obtempe-
ret,infidiascarnis,muudi & diaboli diligcter caucat,
& antc omnia in hifce multiplicibus mundi pcricu-
usquarratauxiliumapud Deum Chriftiana & feria
oratione,atque hoc paclo conftansperfeueret vfque
in fincm : hoc eft,tantifper perduret , donec ex hac
miferiarum valle nos Deus euocet,& animas pioru,
^i in Chrifti inuocatione difceffcrunt, ad fc in cce-
himrecipiat,quicfcentibusimcrca inpulucre tcrra-
corporibus,corruptioni obnoxiis , in teftimonium
iufti iudicij Dei , qui corpora noftra indicnouifii-
*no excitabit, & reftitutis animabus viuificabit, vt
fruamur nos ipfius filij vita artcrna , & finalitcr erc-
ptiomnibus huius mundi cafibus & pcriculis , pcr-
pctuisvcrfemuringaudiis, cumDomino& Salua-
tore noftro vnico Icfu Chrifto , cui cum patre &
Spintu fancto.fit laus,honor & gloria in fiecula f*-
culorum,Amcn.

Hrt habui,quac fcriberem de capitib.noftrar reli-
gionisjin gratiam corum qui linguam noftram ver-
naculam intelligunt.Qu? ctiam cxtare volo loco co
^Tmnis meae fidci & doctrinar, quam docui & pro-
tcfTusfuminhacfchola HarTnienfi , annos circitcr
triginta.K.og ^ autem Chriftianum lcctorem , vt dc
noc & aliis meis fcriptis , non ex calumniis imperi-
torum& fuperborum fpirituum , fed cx verbo Dei
nidicct. Deus mifcrcatur Ecdefue fua?,& clemen-
tcr aucrtat diflidia & corruptclas purx do&rina?, c\
^ftitnobis fingulisfuo Spiritu fando , cuius auxilic
tta in agnitionc vcri Dci , fidc & nouitate vitse , in
dicspromou.camur,vt in die nouiflimo rcpcriamui
ln numero clectorum filiorum Dei , pcr Dominun<
^oftrumkfumChriftum, Amcn.

IT JE.

58*

FORMVLA PRECANDI

QvOTIDI AN A.

TiblfcterneDeus, mifericorspater, gratiasago
perdile&um tuUro filium, vnicum mediatoremi
Dominum &Saluatorem noftrum Iefum Chrillui
pro omnibus donis & bcneficiis tuis corporalibus
& fpiritualibus,temporalibus & aftcrnis, quse longe
plura & maiora funt , qulm aut animo concipi aut
verbis exprimi poftint.

Oro te,mitiliime Deus,patcr cccleftis,per noinen
filij tui vnigeniti , vt Ecclefiam tuam vbiquc tcrraru
dcfendas, & puritatem tui verbi conferucs * vt pcr
vniucrfum mundum propagctur rcgnum filij tui, &
multi tuam bonitatem & mifcricordiam pr^dicent
inomnem seternitatem.

OmnipotensDeus,patercceleftis,largirc his terris
falutarem & tranquiilam f b tua protecrionc gu-
bcrnationenv, rege Spiritu tuo fanclo Rcgem no-
ftrumclcmcmiiTnnum,regniCon':liarios, & qiiem-
Iibct in fuo vit* gc<nerc , vt in tuam gloriam vitam
ag3musin omui pictatc & honcftate quictam.

Dele,6 mifericordiarum pater, omncsiniquitatcs
meas,per& proptcrfilium fimm pro nobis crucifi-
xum & refufcitatum,& iuftifica mt filij tui vnigeniti
iuftitia,munda cor menm Spiritu tuo fancto : docc
me viastuas,& dcducme in veritatetua* purga men
tcm meam , vt procul ab ea faceflant impia: o gita-
tiones,praui affectus & infelicia confiIia,fecnra coh-
tumacia,& malefacta dcniqueomnia : illullra eam
tua? gratist luminc,vt ca fohim cupiat,velit,delidefet
& pcrpetrct,quar tibi fint placctia,& Ecclcfic; Chri-
ftianse falutaria atquc vtilia.

DamihiintellecTum, Domine,& iuua conttus
meos,vt fidelitcr & diligenter pra-ftem opci a voca-
tionis mea:,in tui nominis gloriam, Ecclcfia: aYdifi-*
cationcm,& proximi mci commodum.

Conccdc etiam clcmenter Domine , vt tuo auxjU
lio perfcuerem,retinensfidem viuam & bonam Co-
fcicntiam,vfque ad extrcmum vitar halitum , vt cum
4» vcnerit hora mca,placide cbdormifcam in Icfu Cnfi
fti Domini mei inuocatione, & per cum confcquar
vitam acternam, in quacum omnibus eleclis, te in
>mnem ^tcrnitatcm celebrcm & glorificcm. Tibf
foli fit honos,laus & gloria,cum filio tuo,qui tccum
viuit in vnitateSpiritusfancti Deus»in fxcula fuecu^-
lorum,Amen.

FINIS.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

DEMONSTRATIO

INDVBIT ATAE VERITATIS D E DOMl-

NO IESV; VERO DEO ET VERO HOMINE,
vno Chrifto,mcdiatorcatquercdemtorcnoftro vnico,ex.Prophe-
tiarum collationc ad euen-
tum excru&a.

Avthore Nicolao Hemmincio.

REVERENDO VIRO, PIETATE VIRTVTE, E R V~
ditione^ fapientia exccllenti,D.Olao Offoniojiberaliumartium Ma-
gt$tro,Cantoriprimano ey Canonico venerandicollegij
Rofchildenfis dignrfftmo , veteriamuo
accolleg&chartfftmo.

Vam fueric nobisancc trigintaannos,venerande vir,conuiccus iu-
cundusfcumcgoquidem Profeffor graecae lingua? in academia Ha-
fnicnfi, tu vcromodcratoriuucntutisin fchola tnuiali,ro<70nBi cra-
musjfrpius cum furnma animi voluptate rccordor. Reddidit autern
nobisconuictum fuauiorem,nonchartarum Luhismon aleayUtf
X^aovavfjLt^jL^oe^.non potandi certamen,non vlla: res ludicra:, [H%Q
cnim omnia tanquam Mufis indigna contemfimus ) fed dulcitii-
mum cum fan&iffimo regc Dauidccolloquium ; cuius PfaJmi ,
in prandio , &: in ccena , noftra? erant dcliciae , noftra ambro-
fia , noftrum ncctar, viccm cnim tIT^^toi/ fupplcbant. In hocdulcifiimo colloquioex-
pcrti fumus veriliimum clfc,quod de laudibus Pfalmorum fcribit Gregorius Nyflenus in hanc
icnicnuzm. ^ukmfuauis & iucundus eft humanM vits. comes Prophcta Diuid , in emnjbusitinerr
bus vitafefe offerens,?? omnibus dtatibus fpiritualibus commodcfefe adiungens^ ' omncmordineT»
progredieaitnm fubleuat'cum tis qui iuxta dcum infantcs funtjolludttxum vtris vnk ccrtat.iuucntU'
tcm moderaturfeneclutem fubleuat \atque fuftentat-.ommbus omnia fit,mtlttum telum,athletarum i#~
ftitutor,exerccntinm fe pabftra.-vinccntium coroni,in menfa obleclatio : tn iuciu &funere confel^-
Nthil efiin vita noftra quod hutus officij expers <y?.Haclcnus Gregorius. Vcrum qiioniam in quo-
tidiana ifta Pfalmorum rccitationc mulca occunebanc ,qua? prudenti attentione opus habc-
bant , tu cumconuictoribus noftris aliis(cx quibus nobifcum hodicfunt fupcrftites duoprtf-
ftantcs vin Doctor Ioanncs Schekirupius,Bcrgenlis diccccfeos in Norucgia Epifcopus, &
Laurentius Barptolomari , Arhufieniisdn Cymbrica Cherfonefo Epifcopus, vcerquefidelis>
ftrenuus,& vigilans in fuoofficio)mihi , vt reccns redcunti , tanquam cx orficina D.Philipp1
Melanchthonis praeceptoris mcichariifimi,onus hocgrauc lmpofuiftis, vt ego Pfilmorum
rccitationem penitius pt\iuir!erem,{ingulos velutiin breuem fummam concrahcrem ,genera
cauiTjrum monftran m,ordincm indicarem,parccsdiftinguerem,argumenca erucrem , cruca
ad leges dialedicasreuocarem,phrafes explicarem > acdenique vfum indicarcm & ^*^-
Nihil cnim luuat yvwtq nuda,niii accedat ^c«£/c,quam Paulus fiucQw/y vocac, vidcliccc , cum
vcfcfenciturincordcqnod mcntcconccptum eft.Erh" autcm huiccantolaboriimparfui» vi-
cit camcn pecicio veftra- Onus ergo hoc mihi a cc alnfque noftris conui&onbus imponi idco

libcntius

)h EPISTOL A -DEDICAT

hbentius fum palTus,quia fperabam aliquid cruditionis mihi acccifurum tanquam ccvn/m^lav
laborisfufcepti , praefertim cum ad imicationcm diuini iliius viri pix memoria? Phflippi Me~
tanchthonis pra?ceptoris mci charnTimi i%iytioi* fufcematfo rormare initituercm. Multum
cnimrefertquemin docendo tibiimitandum proponis, Solebat fidelalimus ijle farmaror
ftudiorum in cnarratione fh&cutionutn Dialcclicarum fubindePlalmos adiurigcre, vr vfum
artis certiusmonftrarct. Quodprorictoca dexteritatc fecit,vt ipfius hreucs #7rcf*vrie&c iaf
gentibus plauftris commcntanorum vetcrum merito anteponantur. Huius ergo vm cum
habcrem aVnp^wrtTaqusedam manu mea exccpta,non prorfus dcipcrabam de lmitatione. ht
tamctfi nulla fpcs crat afTeqUendi pra:euntc,tamen vel a longc fcqui,nctatis veftigijs,laudem
cfle duxi.Id quod e6 maio» i contcntione fcci, quia mc vcftra aufcultandi pfomtitudine aU~
ctioremfeciftis:Atqucade6incitaftis, vtabcotcmpore totum meThcologrco ftudic confe-
craucrim.Ifta noftra conuerfatio,vencrade vir,&4a^c^ctP^ ftudium fuit quidem tum tem-
poris nobis iucundum,at nunc muito iucundius : quoniam lcctione PfalmOi um fcncs magil
quamiuucnesdeledari iolemus. Quod autem huius veteris noftras confuetadinis mentio-
flemfaciam,frater dilec1e,ed pertinet,vteius commemorationc luuenesad fimilein menfa
certandi ftudium cxcite,in quo certamine n5 minus viclus quam viclor gaudet. Nam vtriquc
dulcc. prxmiu proponitur. Siquidc vtcrque fpiritualibus delitijs fruitur , & neCtarecarlcfti
incbriarur.Porro vt huius dulciftim-enoftrj- confuctudinis mcmoria , & ruorri benerrcioru
^rga me tefttmonium aliquod extaret,placiiit hoc breue fc#iptum fub aul picio tui nominis n
lucemederc.Quod fane fcriptum eo conhlio a me cogeftum putcs, vt multotum rnores, quos
parum refpond^re Chriftianifmo ( quem Nyftcnus do&iiTime dcrinit imitationem Dei ) ani-
^aduerti,quantumin mccftcorrigerem. Nam quod hominesmuIti,qui Chtfftianiaudmnr,
vmantEpicufos,Sardanapalos,Neroncs,aliundi' proficifci non arbitror ,quam quod occul-
tum fub pallioChriftiam nominis epicunfmum tcgant : quem epicurifmLrm cxcuu mclius
non putabam,quam fi dcmonftrarem iuftamethodo,quam indubitafrt Chriftiana: rcligionrs'
veritas:quam tamctti multi verbis profitentur, faclis tamcn ncgant. Deinde tokii etiam Uoc
fcriptooftenderemcamicntcntiam dcquibuldam controuetfijs horum tcmporum , quo in-
telligantfratres,cumquibus colloqui mihi non datur,quantum abhorream ab Arrij,Sabcll j.'
Neftorij, Eutychctis,&:aliorum olimdamnatis furonbus, qui hodie rcuocari a nOnnulhs vi-
^entur.Quod autcmillorum nominibus parcam , qui mihi cum veteribus h a?rcfia:chis quo-
^ammodo(etii non verbis, confccutionis tamen necelTitatc) colludcre vidcnCur , pacis ftuditf
^cip-.fperans fore,vt citius aniice & dvcovv/moi admontti in viam rcdeanc, illi pfaefertim qui in-
c^utifcin iftos prsccipitarunt laqueos.Hic dies,proh dolor,faris docct,<fuanttim fcrfyta afpe-
n^rain fratres noccant xdificationi & concordia: Ecclefia? Dei. Doleo ex aniffto, quoties au •
^oeos^quivnabcllafufcepcruntadiieifus Ancichrifti regnum pro Chnfti gjojrja vind can-
^>fcmutuis 6c vcnenatis telis confodcre.Quid hic,quxfo,fpcrandum ? proJtcclo nihil aliudy
quam vt Principum animi paulatim rixis Thcologorum fatigati alienentur ab Euangelio , &:■
^oftcsdoclrina:purioristriumphcnttandcm, vtinterim taceam Turcico tyrarino lftis con-
^wauonibus viam apcririiad inuadcndum Ohriftianum orbem,ad quod claiTicum canunC
lT»ulci iub fpcciedcfjndcndx vcritatis. Vcrum fi hic prxccptorcm fuum Philippirm f/br imi-
^qdutnptToponercnt, melius confulerenttranquillitati Ecclefije. Quoties , qit^fo, Iaccmtus^
c*at fancliisille vir mordacioribus fcriptts?icd quid fecic?pacem Ecclcfise prartulit priuata» in ;
torfe.Naih cum prxuidercx ccrta;minard(>meftrca allatura elTe Eccldiar 6c rcgnis ingenria pc^
.rfeula,ipaluitdomiorare, quam foris ronarc. Fjotius voliiiic tacitusa fuis hoftibuS conternni^
Suam viclorcum pcri|filo Ecclcfixgloriari- FcrturharcDauidis verba frcquentex inore ha-
^uilTc-ilH detrahcbant mihi, ego autem orabam. Hoc ii hodie quidam faccrcnt , tranquillior
| %»tandus eiTet Ecclefix ftatus,&: fcelicior/.curius Euangelij, quem nunc zelo quodam impc-
' ^unt. Scd his trifti(Tim!s Ecclcfias vulncribus -folus Deus meden poteftjquemorototo pc-
^fc vt docifntium & difcentium in Eccleffa xorda vniar in vcro timorc nominis fui , tollac
^hdaIa,impcdiathafrefa,amoucat fchifmata, vt ipfiusnomen a nobis omnibus OftQ&v/iafcf
Pr^diccturaccelebrctur pcr Dominum noftrum Iesvm Christvm, mediatorem &:
rt-\lcmtorem noftrum vnicum. Huic ;rtcrno Deo,qui cft Pater &: Filius &c Spiritus fandus/it
'^norkus &: gloria infcculafeculorum,&: in omncm a?ternttatem, Amcn. Valc reucrendc
v^acfraterinChriftodilec1c\Boniconfulchocch^ manuac-
ciPc Quodetfi percxiguum eft-.tamen ciuslcclionem tibigratam fore mihi polliceor. Ex
£jufa?o noftro,ipfo dic caftifTimorum angelorurn,quorum dux eft magnus ille Michacl Filius
^cUn.quo noftra viclonafuper diabolo,mundo & peccito poficacft. Anno 15/1.

* ' B. iii).

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ITAPA2KETH.

Huiusfu'
damcnt

M p r i m i s & ante omnia tenen-

dnm eft, cjuo fundamento doctrin.i

Ecclcfwe in libris Propheticis & Apo-

ftolicis tradita nitatur. Hoc enimbcnc

ia&o, dcmonftratio ccrtitudinis Mef-

l\x olim promifsi,& antc annum i 5 7 J« exhibiti,&

dulcior& charior crit. Nam vt armabitnos aducr-

fus Mahomcticos & Epicurcos rurorcs: itaintrodu-

cct nos in purfhcrrimum Dei fmchiarium , in c]uo

fumma hrtitia perf .ndanturcordaeorum qui adhe-

cciit Deo, & collccat in Doraino Icfu Chrifto fpem

fuam. Ne igiuir extra fancfcuarium Dci fanctum, o-

pinionibus cumbona mundi partcfluftuemus,h:n-

damcntum do&rina: Eccleficjfirmifsimum & immo

tumteneamus. Sunt autcm huiustr.ndamcnti dua?

partes adeo euidctcs & firmx,vt cum illis nulla phi

duacpar- lofophica ccrtitudo conferri pofsit, vidclicct tefti-

monium externum & intcrna certificatio pcr Spi

ritum fanctum. His enim Deus doctrinam Prophe

ticam & Apoftolicamtanquam maieftatis fux iigil

lo confirmat.Dc his crgo ordine diccmus.

Extcrnumxoco teHtmomli qwodm fenfus hominu
r.Externu . . • • i n.-r i i i

tdtimo- lncurnt , vt vcntatis ccelcltis fplcndorcm ad mcntc
jiium. tranfmittat. Huius cxtcrni teltimonij partes funt
Eius par- plures , vt (unt patcfactio diuina , miraculorum ex-
tcs. cellcntia, ccrtifsima prophetiarum completio , con -
fenfus. in doclrina & cultu , tanti temporis duratio,
ac crucnta plurimorum Martyrumconfefsio.

Etfi autcm fingulae harum partium pcr fe fuffice-
rent ad euincendam doctrim? Ecclefia» infallibilcm
ccrtitudincm : tamcn optimo Deo placuit tot mo-
dis noftra? infirmitati fuccurrcrc.
I Patefo- Pfima igitur pars extcrni tcftimonij c{\.patefal~Ho
«io dim- dittina^CT cjuam Deus ipfc de fuaarcana fcdc proce-
oa- dens,feolimfanJtisPatribus patcfecit:Quibusfuum
verburmquod folum Ecclcfia Dei amplectitur, cora
mcndauit de fui notitia,de vero cultu, de reparatio-
ne imaginis Dci in homine,pcr naturalcin & eflcn-
tialem imagincm Dci, Iefum Chriftum Dominum i
noftrum,de prarmijs obedientiar crga Deum,& pce- '
nis contumacix. In omnibus hifce apparitionibus
diuinis,eadcm doctrina alijs atque ahjs Verbfs incul-
catur.

Tametfi autcm nominus f^pifsime apparuiffe le-
Dei^appa gitur» ,1()S tamcn paucas eius apparitioncs recitabi-
litioncs. mus : in cjuibus fummam doctrinxEcclcfiaepropo-
nit,inculcat,illuftrat.

Primum itaquc Adamo poft Iapfum apparuit
Fnraa. Qcnc.^.cV docrrinam Legis & Euangclij primus fua
voce tradidit. Quod cnim poenas inftixit ob contu-
maciam primis parcntibus noftris,in perpctuumte-
ftimonium irx fua? aducrfus pcccatorcs, ad lcgcm
pcrtinct.Quodautcm promifit femcn mulicris con-
triturum caput fcrpcntis , vox Euangclij cft , qua? fi
dcm rcquirit.Onlnis cnim promifsio fideaccipirur.
Ex hac fidc nouam obcdicntiam Adam,Eua,& Abd
praftitcrunt.In hac doCtrinatraditaprimis parenti-
bus fcmperacqoicfcit Ecclcfia Dei. Hancperpctuo
amat,retinct,tuetur. Et (icut cam a maioribus acce -
pit,ita tranfmittit ad pofteros.
«wunda. DCLls tpparuit Nohe,Gcnc.6.7.9.ac fado

ftupendo vtramque doctrinam Lcgis & Euangelij
confirmauit. Nam cum impcenitetcs diluuio pcrdi^

DEMONSRATIO S9

iit,legisfua?fententiam executus cft : Atcum H*h$
credcntcm verbo fuo,& obedientcm fibi fide , libe-
rat,teftimonium ediditferuatxpromifsionis gratic;,
qua: cft Euangelij. . ^

Poft diluuium , vt do&rinam, hominum matft«i TeI
(]ux inundauerat iam fuper tcrram , terc collapfam
inftauraret, apparuit Abrahamo dccies, eiusfilio l'
faac bis, Nepoti Iacob feptics. In quibus apparitio-

nibi.s eadcm doftrmaeft propofita,& promifsioms
verbum clarius illuftratum cft , iuftificationis gia-
tuit^ratio in Abrahamopropofitacft, & cbcdicnai
necefsitasmonftrata.

Poft h^c in ;£gypto Mofi apparuit Dominus.ean-
dc^mcjue doctrinam repctit, & confirmat , tacto de-
clarans difcrimcn intcr ccetum hominum vcrbum
fuum amplewtetium,& rcliquum mundum pcrfeuc-
rantem in fua aducrfus Dcum contumacia. Prctcrea
imdtis Prophctis idem verbum uominusin viiioni-
bus & in fomnijs apparcns commcndauit.

In nouo cjuoq;Tcftamento idem Deus fuum ver-
bum fonuit de ccelo,& proprio orc nobis Chriftum
Joct ,rcm commcndauit,dicens,Hic cft Filius meus
dilectus,in cjuo mihi coplacui, hunc audite : ac h di-
ccrct: Olim promili femen mulicris deftrucluru ca-
put ferpentis,& reparaturu imaginem mcam in ho-
mincmblatalegis maledicHonc,Eccc hic adeft,eum
audite,quibusvita &faluscordi eft.In hoccnim mi-
lii coplacui,hoc cft,pcr hunc recociliatus fum mun-
do,id eft,omnibusijs,qui ipfumfidc rccepcrint»

Ad hanc patcfactioncm diuinam pcrtinct diclum
Ioannis,i.Ioan.5.7.Tresfunt qui tcftimoniumpcr-
hibent in coelo, Patcr ?Jy^t & Spiritus fanchis : &
hi trcs vnum funt.Patcr enim fonabat de ccelo hanc
voccm:Hiccft Filius meus diledus,idquebis, fcih-
cet in baptifmo & in transfigurationc.Filius afcen-
dens vilibiliter in ccelum,& fedens ad dexteram Pa-
tris, teftatusefl: de Ei*angelio, non folum dum m
tcrrisagcret vifibiliter diuinis operibus : Ccd ctiam
cum Ecdefiam mirabilitcr confcruat. Spiritus fan-
ctus in b.^ptifmo Chrifti tn fpecie columD;e teftatus
eft de Chrifto & eius Euargelio , & vifTbiliter ill^-
pfus in Apoftolosipfo die Petecoftis,hoc eft, quin"
cjuage uiio a rerurrcdionc Domini dic, fua appan-
tione Euangeliumobfignauit. yfc***
Hx omncs apparitiwnes cum multis alijs,vna cum appJ^
angclorum concionibus & rcuclationibus noftrJCu09
mhrmitatiinferuiredebent, vt confirmcnt animos
noftros^nc cedamus impofturis diaboli,qui cum om
nibus Sophiftis, Mahometiftis , incredulis Iudae^»
prophamfcjuc gentibus in hoc totus incumbit». vt
nos ab ifto verbo tot apparitionibus Dei nobiscom
mendato abftrahat : Qucmadmodum noftros \>r\~
mos paicntes,a verbo vitaf qubd acceperat,abftraxit
infidiofis fuis irapofturis verbum Dei corrumpe0* ^

Sect**)d4parscxicm\tc&\mori\) eft varietM
cnlorvwiy hoc eft, pcculiarium & extraordinarioru o • cdo1

tudincm, obijciunt alicjuid fcnfibus, quod in adm|'^tfr:,
rationcm diuinx maieftatis adducit.Huiufmodi toi- ^

raculis & diuinis opcribus Deus lcgem & Euang<y T<<
lium cjuatuor annorum millibus confirmauit. Et*1
autem alia funt veteris, alia noui Teftamenti rmra
cula^ Tamcra omnium vnus cft fc jpus ,vnus fim5»
ncmpe vt confirment veritatcm Dei,hoc cftjdoftr1-
nam Lcgis & Euangclij,atquc adeo veri cultus v&
In veteri teftamento ante diluuium, duo m%n!£
miracula occurrunt. Primuin, in oblationc Abcl &
Cain 1 quo Lcgem & Euangclium,diuinitus conhr-
* * mauit

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

»3

DE CHRISto:

niauit Deus. Non refpcxit Deus ad Cain, fed ad A-
M.IHecnim hypocrita fuitlegc damnatus,hic pius,
Pcrfidem in promiiTum femen , declaratus eft. Scd
^uornodo Domini.s rcfpexit ? miraculo ignis,quo
^cccndebatur hoftia Abelis, declarauit iftum cultu
fini placcre. Lcgimus autcm quater igni cctleft;
accenfaseHc vi&imas.in confirmationem docTrinar,
&veri cultus Dci. Prirnum (jdcquoiam diximus)
wcrificium Abclis igni dc ccclo dcmiflb abfiim-
*um cft: cjuod cum videret Cain , concidit vultus e-
lus, & cogitauit dc nece fratris : cjuem poftea imita-
ti hypocrita? pios cxtrcmo profccjuuntur odio.
^Mofe Sccund6,Leuit-9.24. ignis ccelitus demiflus con-
*umfitfuper altarc holocauftum & adipes:Quod vi
densvniucrfuspopulus laudaucrunt Dominum.Hic
ignis e ccelo demifliis in facrificium Aaronis dura-
nit vfquc ad conftrucUonem templi Salomonis:
Qiio tcmpore rurfus rcnouatus fuit dc ccelis , & du-
rauit vfquc ad tcmpora Manaflc, vt Hebrari fcn-
tiunt.

Tertio in dedicationetempH Salomonis ignis de
kcndit dc ccelo, & abfumfit holocaufta & victimas,
& maieftas Domini implcuit domum, x.Paral.7.1.
£1U. Quarto Elia? facrificium abfumtum eft igne e cce-
lo mifl\quo confirmabatur doctrina Eliar, qui cum
pomino locutus eft in montci.Rcgum 18.& io.Hic
ignis ccelcftis,quo accenfa fuerunt facrificia Patrum,
pertinet & ad fignificandam cfficaciam facrificij
Chnfti,& ad obfignationcm doctrina? & cultus co-
2jJ*j rurn> quioffcrcbaht. Secundum inEnoch, quem vi-
^eTenim D°minus c confortio hominumfuftulit in cce-
^ut#.him,qno facto dcus doclrinam Euangelij confir-
mat , & fignum cdidit de futura vita, qux crcdenti-
bus eft promifla. Pra-tcrco miracula diluuij , confu-
fionishnguar.tiTbPartus anicula? Sara?,Ardcntis ru-
»>i in itgypto, vir^x in colubrum vcrfa? , decem mi-
rabiliurn pcr Mo/cn editorum ante cxitum de /Egy-
ptOjexficcati maris rubri & lordanis, cucrfionisle-
richo,legis dati in montcSinai, iciunij Mofis, col-
loquij Mofis cum Deo,Miraculofc pcena? Corx Da-
tan& Abiron , percuflbrum a ferpcntibus, fanato-
rumexintuitu lufpenfi fcrpcntis amei, Aquar ma-
nantis de pctra,populi diuinitus fuftentati per Man-
Jjacibum cccleltcm in dcfcrto quadragintaannis.v-
°i nec vcftes , nec calcei detnti funt. Prctereo, qua
*ub Iofua,fub iudicibus,fub rcgibus,& ducibus con-
u tjgerc diuinamiraCula vfquc adaduentumDomini.
Scnt!" NouiTcftamenti miracula non funtminusftu-
^«oui. pcnda. Primum occurrit fterilis ahicuke Elizabetx
partus.Dcindcvir^inis Mariav vterque ab Angclo
annimciatus , non finc pcrpetua? doctrina: ccclefia?
comniendationc & confirmatione. Sequuntur &
. ^ngelorum conciones, Magorumftclla,factaChri
**i diuina,caque plurima, vt fanationes argrotorum,
fiifcitationcs mortuorum , apparitioncs in montc,
rffuriecTio Domini , vifibilis Spiritus fancti dona-
^csquinquagefimo die poft refurrcctionem Domi-
nij& multa pcr Ap -ftolos,eorumque fucccflbrcs in
nominc Chrifti aedita miracula.

Harc omniacum vctcris, tumnoui Tcftamcnti
jniracula funttcftimonia vcritatis Dci. Itacnim air
^Iofes,Exod. 13.16. Erit quafi lignum in manu tua,&
Huafi monumentumin oculis tuis , vt lcx Domini
icmpcr (it in orctuo. Numcr.14.11. vfqucquo non
Credcnt mihi in cunctis fignis qua? fcci in medio eo-
rum.Ioan.io.38. Si mihi non crcditis, crcditeopcri-
Dljs mcis.Vidua LRcg.17.14- excit.no filio fuo dixit:
^uncfcio quod vir Dci cs tu,& verbum Domini in
SJHfC 0rctuoverumcft.

Tcrtia pars cxternl teftimonij cft ccrtifsima Pro-

594

phctiarum complctio.vndc in Apocalypfi cap.ip.io.
fcribitur,TeftimoniumIefu,cft fpiritus prophcti>.
Et Ierem.28.9.Propheta,qui vaticinatus cft de fiacc,
ciim cuenerit verbum Propheta: , cognofcetur Pro-
phcta,quod mifcrit eum Dominusm vcritatc.Iacob
dc rcgno Iuda , & aduentu Chrifti vaticinatur , & c-
ucntus prophetia? rcfpondit. Balaam dc Chriftofub
imagine ftella» pr^dixit, cuius vaticinij veritatem e-
uentus comprobauit , vt teftatur Magon.m hiftoria
apud Mattheum. Efaias prxdixit Virgineum par-
tum,quem complctumtcilaturEuangclica liiftoria.
Daniclis de quatuor Monarchijs pr^dicHo comple-
ta eft. Hic Prophctaannumpafsionis Chrifti, & m-
choandiarterni regni quafi digito monftrauit. Da-
uid,Efiiias,Ofcas,& multialij ProphetcC de vocatio-
ne gcntium prcdixcrunt.Hic cum eucntus,qui a nul
la creaturaprofpicipotciant, vaticinijs pr phcticis
rcfpondcant,manifcftum cft a Dco monftratos eflej
& vocem Prophctarum, qua: in ccclcfijs noftris ho-
dicfonat,diuinam efle.Hacigiturcongruentiaprar- \
diclionum & euentuum confirmati , Hrmifsimc fta-
tuamus, doclriHam Ecclcfix a Dco traditam cile.
Auguftinus ait, FinnitM fidet in eo r/?, ^nia otnma tjus,
•renernntin Chnnoyr&dttta fnnt.

Quarta pars cxterni teflimonij, eftconfenfus Mo-4 Conferf
^ProphetarunijChrifti, Apoftolorum, ac catholi-
zx totius Ecclefix in dodrma & cultu.Nam hi om- n" aTciI^
ncsvnanimi confcnfu candem Lcgis & Euangclijta-
ioCtrinam,candcmquccolendi Dcam rationcm te-
nucrunt.Ncque hunc confcnfum diuerfitas ccremo-
.liarum turbat , qux pro tcmporis ratione mutatx
fupt, ncquc fubindc fuborta? hxrcfes. Nam qui veic
pij fucrunt,manferunt fempcr in fundamento.

Qutnta pars extcrni teftimonij, cft duratio & con * Durati*
reruatio Ecclcfiar , quar promifsioni ac pr^^ictioni^^"^
Chrifti refpondct.Nam fi hec ab hominibus fuiflct, deii*.
vel a Diabolo,ncquaquam tot annisperduraflct,ad-
ucrfus tot tyrannoruminfultusjcontra tot hxrctico-
rum fecTas,& in tantisSophiftarum infidijs, quibus
mundus & Diabolus fe oppofuerunt Ecclcfi^ & do-
ftrm£ ccelefti. Huc diftum fenis Gimaliclis , Act.5.
j8.pertinet : Si exhominibus eft opus hoc, diflblue-
tur,&c.

Sexta pars externi teftimonij eft: cruenta confefsio^- c™fcC
tot Martyrum inde vfque ab Abel ad Chriftum do- tytm£~
minum, & ab hoc in hunc vfque diem. Nequaquam
cnim tam atrocia fupplicia fubijflent, pro inccrta &
erronea do&rina.N equc hoc teftimonij genus ex eo
infringitui,quod Enthufiafmis ncfcio quibusmulti
impulli non dubitarunt pro erronbus fuis confir-
man Jis mortem oppetcrc.Nam defucrunt illis fupe
riora teftimonia.qua? veluti regula funt ad qua pro-
bada funt martyria:ha(5tenus de cxtcrnis teftimonijs.

Interna ccrtificatio non eft expofita oculis homi- 11. De in-
num,fed cordibus hominum imprefla,certificat ho- J^j^*
mines de firmitate dodrina? Ecclefia; , multo cffica-
cius quam omniafuperiora. Hsec certificatio cft ar-
rabo fcu pignjs Spiritus fan&i , quo obfignantur
cordafidclium dc vcritateEuagelij.Huc illudloan-
nis,i.Ioan.5.8.pcrtinctTresfunt quiteftificanrur in
tcrra fpiritus,aqua,& fanguis. Et hi trcs vnum funt.
Spjritus eftcredcntiumperfuafio,quaconuincuntur
in fuis cordibus de vcritatc Euangclij Chrifti & cer-
titudine. Aqua eit ipfa regeneratio & fanctificatio,
qua fentitur prarfentia fpiritus Chrifti. Sanguis eft
iuftitia,id eft, cxpiatiopeccatiperfunguinem Chri-
fti,& iuftitix Chrifti imputatio.Hinc nafcitur incf-
fabilc gaudium in cordibus piorum, & guftus qm-
damsetcrne vit^ fcntitur,qucm prgfcrunt pij omni-
bus mundi*delicijs & diuitijs.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

59J

Hoc duplici teftimoniorum gcnere conhrmati
«Jni * £moti,laudant Deum,& przdicant ipfius mifcricor-
rnt-rni diam & veritatcrmqux tam multis diuinis tcftimo-
nif m°" nijs ipiis confirmata eft , vt ainplius vacillarc non
pofsint , & fimui precantur Dcum, vt orms quod o-
peratus cft in ipfis confirmet , vtquc abundcnt in-
dics magis magifque in omni cognitione & fenfu.
Hociactofundamcnto vCritatis doctrine Propheti-
cx & Apoftolice *ArM "Z'v ccrtitudinis de Iefu Chri-
ftojquicftverus^&vnicusMcfsias olim promimis,
& natus Bethlchcm ex caftifsima Virginc, antc an-
num 1 5 7 i. impcrante Augufto, concludamus.

A n O A El 2 1Z.

Dcmon-
ftrationis M
propoG-

Is folus abfqucomni dubio cft vcrus & vnicus
cfsias & Saluator mundi,in qucmfolum congruit
quicquid prxdictum cftde Mcfsia a Mofc & omm-

AlTum

Confc-
qucns.

busalijsProphctis Dci.

In folum Iefum Mariae virgims filium nitu Beth-
leheminludaantc annum 1571. congruit quicquid
prarditfum cftde Mcfsia a Mofe , & ommbus ahjs
Prophctis Dci. n " '

Icriturfolus IcfusMaria* virgims hli.-snatus Bcth-
lchcm inludara antcannum 157'. cft fotus abfq.e
omni dubio verus & vnicus Mefsias & Sahiat n
mundi.

Propofitioncm recipiunt omnes qui Deum &
fcripturam non ncgant. Nititur enim immoto fun-
«lamento quod iccimus.

Amimptio eft ifyitt$j*s6.t ca enim controuertitur
intcr Iudcos & Chriftianos. Illi enimAffumtionem
impudentcr contra confcientiam propriam negatifc
hi, modo vere funt quod audiunt , firmifsimum elle
norunt, ca demonftrationc nitentcs,que fequitur.

DEMONST RATIO S9

limites nihil de Chrifto qnxrendum fit fchqtw
Hax cum vidcmus habere Moiis,Prophctarum om-
nium fummum confcnfum,atquc omnia congtucre
cum hiftoria Chrifti, mirabilem lucem in mcmibus
noftris accendcnt, fide conlirmabGt, fpcm augcbut,
atq; adco nos, aduerfus omnes hoftcs Chrifti diabo-
los & homincs,luda?os incrcdulos, Mahomctifhs»
atque adeo aduerfus omiics prophanas gentcs arma-
bunt , vt intrcpide & conftanter hunc vnum Iefura
M.iria?virginis filium agnofcamus Chriftum Salua-
torem& rc emtorem a Patrcnobisdonatum,& ccr
to temporefecundum fcripturas cxhibitum. Quan-
uo enim, vt ait Paulus, venit plenitudo tcmporis»
milit Deus filium fuum natum dc mulicrc, tacrum
fub lcge,vr eos qui f :\b lc^c erant,rcdimcrct. . JofllIo*
Capita illa duo fub quibus diximns omnia conti- dao^
ncri,qua* fcriptura? habent de Chrifto, funt Signa & gjj
lrerbx.¥cx figna rcprsefentat Dominus cxternis fcn-
'•bus.quae vcrbis ad animum tranfmittit , vt ita n m
ftra? infirmitati confulat , quo plenius crudiamur, &
pcrfedius Cognofcamus, quse & fenfibus & mcntc
apprchcndi.nus. Signadoccnt , vt rerum fymbola' vert*
verba,vt fymboloriim interprctes. Nam ii figni*
tantum nobifcum egifTetDominus, obfcunor ni»-
fet cognitio.Si verbis folummodo % obliuionis pcri- ^ ^

K P I 2 1 2.

Aflum
ptionis
probatio
Analyti-

Demonftratio quam pofuimus,vt ab vna parte
fulciturccrtitudinc vcrbi Dei> quod in Mofc, Pfai-
mis & Prophctis traditum eft.cxqua ccrtitudine ip-
fa dcmonftrationis propofitio pcndct -.itaab al cra
partc "

s prop

firmifsimocofenfuMol-s," Pfalmcr.im& Pro

phctiarum de Chrifto cum eiufdem hiftoria robo
ratur, adco vt ne diaboli quidem pofsint hunccon-
fcnfum ncgarc,quo confcnfu , dcm5ftrationis quam
pofuimus,amimtionititur. Quoniam ergo Mofes,
Pfalmi ; Prophctx, atqueadco vniucrf. fcriptura. v
num& cundcm fcopum, ncmpeChriftum habcnt
de quo non vno modo,fcd varijs traltant :,& firmi-
tas fidei n^>ftrx,vt iam diximus,cx co dcpcdet, q io^
omnia 111 lcfum,quem Chriftum agnofcimus &.con
litemur,quadrant, quaz fcripturo: de Chrifto prxdi- <
xcrunt : operarprctium mc facturum puto , fi mon
ftraucro methodum faltcm informan Jar tabula? , in
quam omnia,quar dc Chrifto pafsim in fcripturis oc
currunt , cum in vctcri Tcftamcnto, tum in nouo,
(quod nihil aliud quam vctcris complemcntum cft)
vcfcrri potcrunt : cx quorum confcnfu concluditur
dodrinx Ecclcfia: firmitas. ita enim Auguftinus di-
cit : Firmitas fidci in eo cft, quia omnia qux cucnc-
runtin Chriftc,prardicta funt.
Analyfis Vt autem hunc confenfum vidclicet prardidio-
duo caPi-mimclcChrifto&: cucntuum habcamus in confpc-
m ctu, primum omnium duofumma capita confticua-
mus: fabquibusomniaquse dc Chriftoin fcripturis
refv-runtur, fubijciantur :Deinde harc capita quafi
Capitum ivcJouicf. quadam m fuas partiamur partcs maiorcs,mi
diftribu- norcs,atque minimas,vt ita tanquam intra certos li -
U* xnitcs contincamur,cogitatc$ dc Chrifto:cxtra quos

ulum fuilfet. Quarc coniunxit & figna cV verba, vt j_
mutuis auxilijs noftram infirmitatcm fublcuarcnt,
2c mcmoriam iuuarent. Pythagorici qui fymbolis
folummodo contenticrant, apaucis funt intcllccli»
Alij qui vcrbis folummodo egcrunt, in obliuioncm
vencrunu Jco Dcus in fcripturis,cV fymbola & vcr-
ba coniunxit,vt mutuis ftent auxilijs,vcritafquc nia-
nireltior in vtrifquc cluccat.

D E P R I M O CAPITE.

PRimum caput fgnorum facio, quibus fenfu* sijjjj^
inftruuntur, vt ipii vicifsimquod pcrcepcruP^^ei*
admcntem transfcranu Subijcioautcmhaic capit1
quatuor,videli..cf :

I. Sacrificia.

I I. Sacramcnta.

III. Typos.
iUi Miracula.

Dc hifce quatuor brcuifsime dicemus>& oftendc-
raus , quomodohic nobis Chriuum cxiubcanti &
commonftrcnt,.& tanouam inuolucris auibufdaw
tc-tum:qucni poftca Yerba clarius exhib.cpun^

h D E SACRIFICIIS.

Porphyrius, Iidianus,& alij fapicntes mundi» |n- pc JJ.
tucntcs facri. cia & viciimas ludarorum , & non.lfl'" lic>i»,a:ii<
tclligcntes myfte;ium,quod f ;b il!islatebat,iudica- myj^ii
runt crudclem Ianienam clfc , Dco optimo miniinC
gratam.Q^omodo enim,inquiut,fieri pote: ,vt clc-
mentifsimus crudclitate dclecictur& colatur?Op
hac caufam & Mofei1,& Prcphctas ,atque adco vni-
iicrfam rcligioncmderifcrunt vt ftukam^quamfa0*
ratio improbct atquc exccretur. Vcrum (i penitu15
myfteria cx v:rbo Dci rimati fuilTent, fummam
picntiam Dci, in iftis extcrnis clementis, dcprehcn-
di(fent,& coidcedetracl:o,nuclcum Chriftum inuc-
niffent in propriamfalu.em , ■ nc quo vana funt
crificia. Neq-, brutorum animalium maclatio& c(ym
buftio,dicenda eft crudclislanicna, ciim hominibu5
in falutem & commodum fcrait. Sunt enirn bryta
propter homincs > vt res. omncs huius mundi. No*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

6tr>icio.

«Matla.

597 DE

erg°>vt Chriftum fub his facrificijs teftum inucnia-
jnus^Duo confiderabimus in facrificijs,nempe Ana
giam & vfum.
Analogia feu- fymbolica fgnificatio facrificio-
mm vctcns Teftamenti duplcx in gencre fuit. Prior
(quarad conditionem omnium homjnum pertinet)
Ma&atio & occifio bruti aRimal?s,fignificaDat nata-
ram humanam, & iumcntisbrutisperpeccatum fi-
mijem factam clic : iuxta Pfalm.49.21. Homo cum
ln honore effet,non intellixit comparatus cft iumcn
tls infipicntibus, & fimilis fa&us cft illis. & morti
propterpeccatum deftinatum fuifle,& indc non po
^nffeliberari, nifi pcr victimam aliquam expiato-
nam , qua iuftitiae diuina? fatisfuret , atcjuc ita Dcus
v P^caretur. Poslemr ( Chrifti bcncficium fpe&ans)
tio. 'Qblatioanimalisinara^flgnificabat & Chriftumve •
ram hoftiam lcuandum eifc in aram crucis,& mori-
^rum pro peccatis noftris , cuius morte placarctur
*peeiaiit J*ater tanquam preciofifsimo pro peccatis fo-
jMiogi4.Iuto.Ignisadumbrabat,& puritatem facrificij Chri-
8W|- ju,& xternum Spiritum Chrifti, per quern fe obtu-
ut>& cfficaciam Chrifti,qua corpora noftra,abforpta
morte,in victoriam,induent incorruptionem & cce-
» ieftempuritatem.Flaramefubleuatiofuifum,victo-
** riam Chrifti fiiper mortc & diabolo , & eiufdem in
j^jtio. ccelum afccnfum, figurabat, cum perpetua efficacia.
*mj** 9il°dhoftia mouebatur ad quatuor mudi cardincs,
"gnificabat, quod Chrifti viv5tima,pro toto mundo
cflet futurafufficiens,iuxtaIoannis interpretatio-
nei"n,qui ait: Agnus Dei tollit pcccatum mundi.

tipi^J* - . Sed hic qua*ritur,cum fignificabatur vnum Chri-
"ifacrificium ,cur non vnum tantum facrificij genus
^juta erat diuinitus inftitutum ? Ad hanc qusftionem m
nanc fententiam rcfpondet Auguftinus.S.rw/ res vna
e*dem<]ne varijS & dtuerfis verbts inculcatur , vtmagi*
c°to»tendetur,& audtatur jine fasltdto Ura vnum Cbrtili
fanficiut/i tnultu commendttum erat in veteri TcHa-
ntntoy vt finefatttdio, & tntelltgentts magis magtfjue
Tvjturt Chrtslt admonerentur ,&r*dcs tn tanto facrtfi-
ctort*mnnmero vnum faltem inuemrem , cjhg, cjuod futu-
Yttmpromitteretur,inteUigerent. Vfusfacrificiorum ve-
terum, in hominibus qui offerebant , hic erat legiti-
mus & vcrus. Primumy oftercntes,& intucntes cruo-
rem luorum facrificiorum admonebantur,cum fuo-
ruin peccarorum , tum reatus coram Dco : iuxta di-
Ctuni ApcftoliadH-bra-os 10.23. In ipfis, fcilicetfa-
erincijs.,commemoratio pcccatorum fingulisannis
ebat. Pcrfanguincm cnim rcatus fui, per mortem
--nebantur. 2)*w^,animam

C HRIST O.

/93

,lctltmaninvparmBad
^bant ad .mmtt**

pcccati; .

P°uca ncn cfiet l cus alij hoftix, fedilJa vna fan-
^mca cntur omnes in pcrpctuum.Tww» ex huius fu --
^rarvictima? cogitaioneacccndebaturfides in me-
jK1:°rcm, offcj entem fe pro peccatis mundi, qua fi-
e wftifieati funt Ic^itime facrificantes. Poslremo,
C^ ^c coniun&a erat nouitas vita?,gratiarum
a^ ?o,& j!ilC virtutes,vt in Abele,Abrahamo,& alijs
?clIS*Verum hvpocrit.r, lcgitimo vfu omiflo, Ux-
^ban» in cxterno operc : in quo cultum Dci collo-
. ^nt , & fe Deo probari ^roptcr opus fuum fom
. ^ it. Hi ergo, quia hircbant in cxterno cortice,
^'--arloc. furiip.i, nuclcrm Chriftum non inuenic-
aa^qnefh hnprimisquifiliTrTeoportuit. Atcjueita

acrificia vctcra psedagogica fuiMe ad
a dc facrihcijs vctcrum Lege in enar-

tizn bi

II. D E SACRAMENTIS.

Etli facrificia vctcra, quandamctiam facramcn- JJSa!!?
torum rationem habucre, quatenus videlicet telli- crificiaSi
monia extcrna fueruntjpromifsi num diuinarum,
quas fidcfibi applicabant lcgitime facrificantcs : ta-
mcn diftingucndum cft inter ca, cjua: re ipfa & fc-
cundum principalem fincm , facrincra erant; , & ca,
qiuT facramenta proprio nomincdituntur. Difcri- u F:ni*
m.n ergo pra?cipuum principaHs finis facicbat.
Dcindc ctiam in plerifque ignis.Nam qua: igni crc- a' ^0"-
mabantur, facrificiaproprio nomihe diccbantur, vt Sac.irr^
quae vnum facrifidur.i Chrifti adumbrarcnt. Qiia,' ta \<.iti*;
vero vcl comedcbantur , vt agnus pafcha ! vel carni <lu**
imprimcbantur, vt cirCulicifio : vcl corpcri applica-
bantur,vt vnctior.es & lotioncs:vcl fupcr populum,
aram, & librum afpergcbantur, yt fanguis vitular:
vclfpectabantur, vt panes propofitionis : BrCuiter,
quxin cxterno vfu verfabantur, facramenta fucre
propric dida.Qiia* facramentd curri precibus & gra-
iarum actione lcgitime vfurpata, rati . nc quauam
facrificia dicebantur. Omitto donaria quar iU «ct^*

fUCT CV - r ^ j. r - ^atU3f

ln lacramentis fpectanda funt gcneratim qua-gcncra

uor , fj cciatim duo. Quatuor i']a in omni facra

mento fpectanda funt.i. maiidatum Dei. 2. Rcs ex -

:erna. 3. promifsio annexa, 4. ndesvtcntiuin rc-

bus extcrnis ex mandato Dei. Horum tria^videlicct

manda.um , res externa , promifsio ai fubftantiam

facramcntorum pertinent.Qiiorum trium fi vna dc-

fucrit,ficramenti ratio non eftplciia. Quirtum, vi-

delicet fides,nifiafsit in vtcntibus, plancotiofa ce-

rcmonia, & litcra occiieni fit fucramcntum , ldque

non confilio inftitucntis j fsd pcruerfitate vtcntis

tanta rcindigne.Mandatum obligat , res cxtcrna i\ -

gurat,promifsio orTcrt, fides accipit. Primum dcbi-

:oresfacit,poftremum pofTeflorcs earum rerum qug

promittuntur, & tcguntur illis externis tegumcn-CJ) ,

tis. Etfi autcm facramenta ilJa Vercra funt diucrfa tcs ilgna-

propter vberiorem populi Dei inftrr.ctionem^quan tA fil"'_

1 r > ■ • 1 mciuom

:um quidcm ad extcrna ngnaattinet : tamen resca- vtnu%J
dcm eft quaz omnibus offerebatur, ncmpc Chri 'lus, fadcris-
ctfi non codem modo. Speciatim in facrametis fpe-
ctandafunt &vcthoyt& & vfus.Primum,oportc': anal
giam confiderare, hoc cft, fymbolicam fgnukai io- AnaJogia:
!iem,quam nili habercnt facramenta,non cflent,tc-
Te Auguftino, facramenta. In agno pafcha analogia
'igni adrem promiflam ha:c fuit.Agnus abfquc ma-
.ula, Chrifti puri , & finc pcccato adumbratio fuit.
Separatio agni e gregc reIiquo,Chriftum fiparatum
jpeccatoribus figurabat. Occifio & alfatio agn i, vfoii
mortis Chrifti fuereindicia.Comeftio agni,coniun^
ctioni,s fpiritualis Chrifti,& corum,qui fide hunc a-
gnum comederunt teftificatio fuit. Hanc vcram a- ,
lalogiam fuifle agni pafcha?, docct Chriftus Ioan.^.
& nouo facramento ccenx dominicx confirmati
Hincfacile cft de vfu hniusfacramenti indicare, qui
fuit , fide intueri Chriftum in agno pafcha? , & cius
participcm fierinon minus,imb multo magis,quam
cfficimur participes panis quem comedimus, qui-
quein noftram fubflantiam conucrtitur , vt vere fit
ftcr.

Circumcifionis analogia triplex fuit. Prima,qvod Gom»A*
vetus noftranatiuitas, quam ab Adamo habcmus,
c)rri;pta,rca, & dcflinata moiti fit, ptopter pecca-
tumnatura? , quod vocantoriginale. Secunds, quod
umenaliquod cflct venturum , quod haturarn dc-
nuo inftaurarct humanam, hoc eft, cuius virtute vc-
tus naturainregcncrationcrefecanda cflct perelfi-
caciam mortisChrifti. Tcrtia, quod noua natiuital

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Efccmplu

599

•fucccdcrct Veteris hominis abolitioni,qu£ noua na-
tiukasa Paulo vctcris facramcnti in crprctc,fpiri-
tuaUscircumcilio dicitur. (vtappareat vcritas vm-
bvz refpondcns ) & eordis, ( vt mtclligatur princi-
pium nouae huius natiuitatis) & fpiritus(vt qua vir-
tutc fiat cognofcatur. ) Vndc Dominus :Nifi quis
natus fucrit cx aqua & fpiritu,non potcft introirc in
rcgnum Dci.Vfus vcrus & legitimus extcrne & car-
naliscircuncifionis,cx analogia facilec >l!igitur.Co-
gitabat Abraham cum circumciderctur , dc natura
corrupta, vndc in agnitioncm pcccati fui deductus
Cft. Cogitabat dc femine promiiTos cuius fidc iuftifi
catus , & fpiritu rcgencratus, circumcilioncm tan-
quam vtyfytl* iuftitiae fidci afpiciebat.Cogitabat dc
noua noui hominis obcdientia , ex quo hiChim cft,
quod obedientiam crga Deum vitac filij vnigeniti
antepofuerittquo fuo &to nos docet,quain re pofi
ta fit Chriftiana pcrfcctio. Atque ita Chriftum m
circumcifionc oculis fidci vidit Abraha,vt ipfc Do-
minus de eo tcftatur Ioan.8.56. Abraham vidit dicm
mcum& gauifuseft. Vcrum hypocritce vt inextcr
I^ldua nis facrifia js hsrcbant: ita etiam in carnis circuma-
f« hypo- fione,non lcuatcm mcntes ad Chnftum, qui m cir-
aita3, cuncifionc crat promimis.Dc his Paulus ad Rom. 2.
28.29. ita fcribit : non ca qua* folnm in propatulo fit
circumcifio carnis, circumcifio cft : Scd circumci -
fio cordis in fpiritu non litera , cuius laus non eft
ex hpmiuibus, fcd ex Dco. Vndc Paulus Philip
3.3. nos circumcifio finnus qui Dcum colimus fpi
ritu , & non in carnc confidimus. Significans
carnalcm circumcifionem fymbolum fuiifc fpiri-
tuaiis,qua* cft,iuxta Paulum,amputatio fiducix car-
nis,& gloriatio infolo Chrifto,cuiusfpiritu renafci-
Analogia mur, & pcrquem Dco fpiritualem cultu reddimus.
Lotioni. Lotioncs externa*, intcrnas & fpiritualcs purga-
tioncs figurabant,vidclicet,ablutioncm pcrfangui-
nem Chrifti, regcncrationc & fanctificuioncm per
Spiritum fanctum. Dc veritatchuic vmbra* refpon-
denteitaloclpra'dixitcap.2.28. Lffundam defpiri-
^fpcrfio-tu mco fuperomnem carnem. & DauidPfalm.5i.9«
nis fan- cum ait : Afpcrgcs mc DominehyfTopo & fupcrni-
gmms. ucm dcaibabor.Sacramcntum afpcrfionis fanguinis
vitul$,ctiam tcftamentum fcu pachim diccbatur,id-
que duplici rcfpcctu.Primum cnim fcedus crat,quo
Dcus tcftabatur fe iftum populum,& Rempu.Mofis
confcruarc vcllc,modo ipfius Lcgi, & madatis obc-
dircnr,atqueitavctus tcftamcntum dictum cft: de-
indc fcedus dicebatur,propter fignificationcm fpin-
tualis fcedcris. Sicuti Domintts ipfe intcrprctatur
Matth.26.H0c cft fangtiis mcus,quicft noui Tcfta-
mcnti , qui pro multis cftunditur , in rcmifsioncm
pcccatorum.Ad hanc analogiam refpexit Pctrus, in
primo prioris Epiftol.e, vbi mcminit afpcrfionis
fangtiinis Iefu Chrifti. Vfus cx analogia qua* fidcm
Vnflionu rcquircbat,intclligitur.

Vn&ioncs, primum Chriftum vngcndum in re-
gcm,fiiccrdotem & Prophctam figurabant. Dcindc
cflicaciam Spiritus fancti in fanctis fignificabant,
Spiritus , inquam , docentis, confolantis & fanctifi-
cantis. Atquc ita vidcmus quomodo Deus vctcri
populo vi bilib is fymbolis fe patcfecerit, vt pcr gra
dus ad fe fidclcs euchcrct , & tcrrcnis rudimcntis ad
fpiritualcm notitiam pcrduceret,infirmitatis & tar-
ditatis noftra* habita ratione, vndc eius fumma %t-
htiy^.vTiid. intelligitur.

D EM ONSTR ATIO

crameta funr,ncc facrificia principaliter: etfi his nc
raro typi vocabulum afacris fcnptorib.is accommo-
datur.Deindc typi qnoq '.e diftin^uuntur a nuracu-
lis gencrceo qu6d multi fimt typi qui non funt mi- ijaiu<r
racula etfi miracula pliraque funt typi. Sint fjT&rfk
»0 typi hoc loco figura» Chrifti , quae ncc facnh" ptie.
cia , ncc facramenta , ncc miracula funt proprie>
fed notac quxdam cxtcrna? fpiritualis rcgni Chn-
fti.Hac ratione videmus commoclam & pleridni
tuipoflc fignorumcnumerationcm ,quibusChn-
ftus, cum fuo rcgno in fcripturis adumbratus cft ^
(ignatus. , pjflt

Sit autcm typorum diffcrcntia triplcx, vt nlij nnt ti4 1
m>vrwi,alij ki&wchfed tranfcimtcs: Alij prM*4thnf*'
qui ad certum tempus cx ordinatione Dei durabant»
videlicct vfque ad cxhibitumMcfsiam.Dc his orcli-
ne dicemus.

III. D E T Y P I S.

Etfi typi vocabulum intcrdum latius patct,vtfe-
Hotu fi- pc fpccicrum vocab ula ad gencra transferuntur : ta-
gmhcatio mcn yc pr0pri^ typos nomino figuras , qu* ncc fa-

ds rr-pis t ei^p-er r isr

Ante omnia,harc tcneatur regula.^od qmcqind ptcr
Deus vnquam fccerit,faciat,& facturus fit,vnumn-gw»J
nem propofitum habcat,videlicct gloriam Dci.H?c
autcmgloriainfoloChrifto vcrc&r cfricacitcrfun-
latur , ccrnitur & illuftratur. Hac rcgula conftuuta
omnium primum typum Chrifti , qui eft gloria Pa-
ris, in magno illo opcrc, ac primo contcmplemur. ^
Condidit Dcus hanc admirandam llruduram "*CT
Filium,& hanc fuftentat per cundem,vt perpctuum
lit Thcatrum gloria? fua?,iuxta Pfalmididum : Cce-^r*5'
li enarrant gloriam Dci, & opera manuum cius an-
nunciat firmamcntum. Totus ergohic mundus ett. .
rypus rcgni Chrifti,in quo fol hicafpccfabilis,Chn-
ftum folcmiuftitix rcprxfcntat, tanquam in fpecu-
lo quodam. Vt cnim fol hic vilibilis permeat cce-
lum, & fuos radios mittit in omncs tcrrx partcs, at-
que res varias c grcmio tcrra* producit,nalcentcs fo-
uet& viuificat.-itaChriftus fol iuftitia*, vt huncty-
pum Malachias cap. 4. 2. interprctatur , fuos radios
mittitin orbem vniucrfum, quibus Ecclefiamfua^
viuificat,vegetat,fouct,vt & ipfa ipfius virtute tcm-
poreoportuno frucf us proferat. Luna& ftella* A-
poftolos ipfos,&alios doctorcs Ecclcfi*,eorumque
pios difcipulos quofque fuo ordine & gradu notant*
Hunc typum intucns Apoftolus Patdus, non du-
bitauit cx Pfalmo adducto tcftimonium dcproine-
re quo confirmat Euangelium, latc per orbem fpar~
fum cifcuta cnim ait adR0m.10.18.An non audiuc'
runt ? vtiquc in omncm terram cxiuit fonus eorum»^^
& infincs orbis tcrrarum verbacorum.Curfum
ius fccnli fcriptura fex diebus creationis rcrum c°n"
fcrt, vt fcptimus dies , fit figura gloriofi rcgni
fti,in quo omnis labor & dolor elcctorum fincm h1
bebit.Tacco quietem crcatoris in dieSabbathi fuU~
fc typum quietis rcdcmtoris in fepulchro.Paulus, s*
Corinth.^.cj.docct, ccncbras, qux antclucis form^
tionem cxtitcrc, fuiflc typum tenebrarum, i^ev! 1
gnorantix, qua? erat fecutura in hominibus polt la'^
pfum pnmorum parcntum.Et luccm pofteaiorifl3"
tam fuifle typum fpiritualislucis, id eft, cognitiop15
Chrifti , qua> futura crar per Euangclij Pr*dic*U?~
ncm.Ita cnim ait Quoniam Deus qui dixit,id cftjdj^
ccndo cfFecit, etcncbrislucemiplcndefccrc,ipfcir
luxit in cordibusnoftiis ad illnminationcm c°rn|j
tionis glori^ Dci in facic IcQi Chrifti.Hinc cft qu°d
B.Macharius fcribat omniacreata & corporataha-
bcrc quandam ad res fpiritualcs comparationem. ^
quoapparct,quodq'jemadmodum excmplar, q11?^
vidit Mofes in monte, ad quod iuffus eft o™n'ai3'
ccrc, typus rcgni Chrifti fucritata criamhie^^1^
orbis/thcatrumiit yniucrfale, in quo, veluti 4n p**

Images reproduced by courtesy of the Royal tibrary, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

6oi D E C

jjagogio,er*udire volui* Deus homincm, qucm in
hoc theatro principem cdllocauit , vt hincperducc-
rctur, veluti per oradus in admirationcm lpiritualis
Jfgp-iChrifti. Taccoquod Deus fingulis rcbus vc-
%iumquoddam fua? eifcntia: & diltinctionis pcr-
fonarum impreflcrit.Verum hoc inter alia admiran-
«um cftjquodtalem condidcrit homincm Dcus,qui
cffet aptus natus ad qua?renda,amada,& tucnda,qua
liuitcptjiTia vMta,vel nacure ducti:,pcrdi.:ccrctur ho
roo ad finem bonoru, hoc eft, ipfum Deum optimu
ttjaximum. In anima hominis tres facultatcs condi-
jht DeUS5tiquaill gradusadlummumbonum,vide-
"Ce^O*^r/xoK,quod & hoyw*:* dicitur,quo & inqui-
rfre debeat homo,quod optimu cft, & ad idcm dti-
ni V,quo cognitum appcteret,amaret, & a-
moreei iungerctur. Et 8uf*;.W *V , quoinuentum bo-
ni,«m & amatumcueretur,& contrarijs fcfe opporie-
^ct.An non hec manifeftafunt opera Dci,quibus ip
feteftatur fe nos creaflcjnon ad interitum fcmpitcr-
Dum,fed ad gloriama?ternam,modo in bono,id cft,
Pc« monftrato acquieucrimus?Breuitci Paulus te-
"atur ilyvar Vt« dsoy propofitum cfle in hac mund;
fo°rica. Et ha:c brcuiter llnt di&a de perpctuo rypo
ccgniChrifti. Dcquo particulatim licet viderc m
Womelijs bcati Macharij , ciui plurima in natura
transfcrt ad Chrifti rcgnum ipirituale.

*>E TTPIS HISTORICIS,
*St4i" Typos hiftoricosnomino,non ftatos & fixos, fed
*' tranieuntcs,quibus alij atq; alij fucceiTcrc : cuiufmo-
^ rXpi fubindc fe cfTcrebant in hcroicis viris,qui ty-
pum Chrifti gerebant. Ex his paucosannotabo, vt
*4ipxi. «udiofi alios,qui forte occurrct.inhanccabellaepar-
5jJypuitCrn reponant.Hic Adam a quo nos homincs propa
«k^gati fumus,primum locum fuo iure occupat.i.Quc
admodumcrgoAdam, primus homo ad imagi.nem
Dci conditus, quod ad humanahancnaturam & vi-
tam attinet,fic erat folus,vt ncmo rcpcriretur ex crea
turisomnibus,cuius acccfsione,genus humanu mul~
5*plicari poiTct-.fic & Chriftus , vcra illa & cffcntialis.
imago Dci, quod ad ccelcftem vitam & fcelicitatem
attinet xtcrnam,folus eraniec quifquam cx toto hu
manogencre, imo nec cx angclorum quidcm ordi
jibus erat,cuius confortio pari & conformifiliorum
multitudoprocrearetur. 2. Quarc ficut Deus A
namum npluit pcrmanerc folum,quem humani ge-
,^ ycris caput conftitucrat: itancc Filium fuum Chri-
"Um folum elTe voluit,qucm ab cccrno eleccis caput
& principem deftinaucrat. 3. Vt Adam fponiam
Juam Euam, vinculo pacci firmifsimo , ac amore ca-
Uiisimojfibi copulauic, vt ambo vna habcrcntur ca-
r°>non quidcmfubftantia,quod manifeftum cft, fe<J
Jjnculo pa£H & afteccu amoris conftantifsimo : ica
Cnriftusfpofam Ecdeliam fibipacl:o^ccrno,& vin
Qllo amoris infragibili copuiaui:,adco ardc, vt Ec-
^cfia ipfa dicatur caro dc carne cius, & os de ofsibus
ciusrin cuius rei teftimonium firmifsimum,Chrifti.s
Ytrumquc facrametuminftituit, Baptifmum & cce-
namDomini,Hunc typum paulus intucns ad Ephe.
5*Ji.nominat copulam Ada^ & Eua?, myftcrium ma-
gnum copulx Chrifti & Ecclcfia:. Nam ficut Adam
Jrmicns,Euam dclatcre fuo formatam agnouirita
^Hriftus a mortc refurgens,cx vulncre latcris fui x-
^ficauit Ecclcfia. 4. Pra^tcrco qua: Paulus ad Rom.
^•.!4- comemorat de fimilitudine Adami & Chrifti,
v»deliccc, vc Adam vnus fuo reatu cocam pofterita-
tCni coniecit in daimiationcm.-ita Chriftus folus au-
tor iuftificationis & vite cft.Non enim hic tam typi
Suam iuftitia: diuin5 racioc6fideradacft.Gen.14.18.
^nfignis & valdc mcmorabilis cypus Chriflipro-

MRISTO. 6-1

ponitur,qucm Dauid quidcm vho fignauit verbo
Pfalm.i/o.4.ciim Patrem alloquentcm Filium,facit
hifce vcrbis 1 Tu es Saccrdos in actcinum, fecundum jtfcjchiffi
ordincm Mclchifedech. Epiftola vcroad Hebra^os <tcch.
fuse circunftantias omnes explicat, & Chrifto anti-
typo clarifsime accommodat. Summa omnium huc
rcdit. 1. Vt MelchifedcchRexfuit & Saccrdos , ita
& Chriftus in vcritate Rex fummus & Saccrdos fum
mus fuit,qui folus placare Patrcm fuo focrificiopo-
tuit. 2. Vt Melchifedcch *V*7«j & «t/^ff/J , vtpote
cuius gcncalogianon texiturfr.b iftonominc in fcri
pturisrita ChrilTus,fi cius diuinam nacuram rcfpicis,
hAifo^ eft , qui fecundum humanitatem cft otit^
3. VtMekhifcdcchrcx Salcm,idcftpacis,diccbatur:
ita Chriftus vcrae& nunquam interiturx pacisRcx
eO. Non cnim terrenamfed cceleftem pacem pijs &
interpiosafFert. 4. Vt MelchifeaVch cx co nomen
habct cp fit Rex iuftitia: : ita Cjhriftus ; autor cft fcm-
piterna: iuftitia? , qiiaveluti nuptiali quadam ftola,
fuam fponfam dileccam Eccleiiam ornac. 5. Vt Mel-
chifedcch regialibcralitate profert in occurfum A-
brahami , redeuntis \ pugna cum quinque re^ibus.
panem & vinum , vt ipiccum fuo cxcrcitu reficcrc-
tunita Chriftus omniDus Abrahami filijs, in & poft
pugnam cumrcge tenebrarum& tentationum,pro-
mit cceleftem refocillationcm,& fatigatos fpirituali
rcficitalimenco» 6. Vt Mclchifedeeh faccrdosDct
altifsimi Abiahamo bcnedixitita Chriftus folus illc
fuccrdos fummus cft,qui filijs Abrahx,id eft, omni-
bus crcdcncibus bcnedicit, cofque acterniim bcatos
veddit.

Abraham quoquc in multis typus Chrifti fuit, Abra^fe
fcd vnum folummodo irt mcdium affcram* 1. Vt
Abraham promtifsima voluntate paratus erat ad im
molandum filium : ita Deus Pater promtifsima vo-
Iuntatc,tradi.ht f ilium fuum in mortcm pro nobis.
2. Vt Abraham invna familia Ifmael& Ifaacha-
buit, quorum Ifmaelllaac perfequebatur: ita Dcus
in eadem familia Ecclcfia:,habct hoftes & filios.

Ifaac fimilitcrproponiturin fcripturis Chrifti cy- ifrac
pus, idque multis modis, ex quibus paucos fignabo.
VrtrnHrn, vt Ifaac natus eft a matrc non ferua, fed li-
bera:ita Chriftus,non ex Hagar aut alia Ethnkafce-
mina,fed cx Sara libcra fccundum carncm natus eft.
Carnem enim cx fcminc promifsionis acccpit.Sff*»
doy vt Ifaac natus eft per miraculum prartcr vires na-
turas exnonagenaria matrc:ita Chriftus praetcr na-
turaj curfum c Virgine rairaculose natus eft. Tertio>
vt lfaac poft preccdcntcs promifsioncs multis anni9
cxpci;i:a:us,tandcm in fenectutc parentum natus eft:
lta Chriftus diu anteapromiiTus & expcccatus,in fe-
nedute Ifraeiis fecundum carnem nacus cft.Quarto,
vt Ifaac vnicus fuit Sarejibera? rihuSspaternorum bo
lorum ha?rcs folus : ita Chriftus vxiigcnitus tam pa-
tris fccundura diuinitatem , quam marris fccundum
iuimanitatem, a Deo ha*rcs cft conftitutus omnium
bonorum.^«*nrtf,vt Ifaac Commcndatur& predica-
tur a fcruo Abraha? ad hoc miiTo,vt nuptias illi con -
ciliaret-.itaChrifiuscommcndatur & prxdicattirar^
ipfis fcruis Dci,in hoc mifsis,vt Dei filio Ecclcf a dc-
fponfcnt.SfAVo,vt Ifiiac,patri voleti fc immolarefuit
obcdiens: ita Chriftus fuo ancrno Patri vfque ad
mortem crucis obcdiens fuit. Septimo ,. vt Ifaac irjiv^
pofitus rogo vt immolaretur maclandus, incolumii*
cuafit ita Chriftus impofitus arx^crucjs , ctfi vere
mortuus eft : tamen tertio die reulxit,& mortcm
ita euafit , vt non moriatur vltra. Ofiauo , vt in Ilaac
facca cft Abrahamo fcminis promifsio : ita in Chri-
fto folo vis cft gcncrationis filiorum Dei. Breui-
ccr, Tt Ifmaei & Hagar Iudaicam gcntem figurant:
C j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

603

ita Abraham ,Ifaac", & Sara myftice regnum Chrifti
adutftbrant.

ucob. Iacob ncpos Abraha? , ac filius ipfius Ifaac , ciim
fua familia multis variifque modis Chriftum ac ip-
fius Ecclcfiarh adumbrat. Qttorum paucos fignabo
breuifsime. i. Vt lacob itcr irigrcditur{blits,rcli&is
parcntibus domo & amicis : lta Chriftus dc ccelo
defccndit,& factushomo adco paupcr,vtnon habc-
ret quo caput fuum rcclinaret. z. Vt Iacob fatigatus
ac praruentus tcnebris, antcquamad amicosvcnit,
ad cjuos iter inftitucrat in lapidetn rccumbit : ita fi-
dclcs latigati varijs tcntationibus & in hac vita pc-
rcgrinantcs, in Chriftum viuum lapidcm rccum-
bunt , in quo quiefccntcs a laboribus percgrinatio-
nis ftta? fuauiter rccrcantur. 3. OfWciurh quocjue
mcdiatons Chrifti pulcherrime depingitur in Ia-
cob& in cius viiionc. Vidit fcalam ftantcm fupcr
terram,cuius cacumcn ccclum attigit. Vidit angelos
Dci afccndentcs & dcfccndcntcs per fcalam. Vidit
Dominum innixum fcala: dicentcm fibi : Egofum
Deus Abraham & ifiacpatris tui, bcnediccntur in
tc,& in feminc tuo omncs tribus tcrrc.Hcc fcala pa-
triarch^ vifa,Chriftum figurat.Vtfcala fupcrnciun
<rttur ccclo,& infcrne coiungitur cum tcrra:ita Chri
ftus vcra diuinitatc Patri ccclcfti iungitur,& vcra hu
manitate homini iungitur , cuius naturam afTumfit.
4. Vt harc fcala mcdiaintcr ccelum & tcrram,attin-
gcns vtrumque,coniungit locum infcrnum & fu-
pernum : ita Chriftus folus mcdiator cft qui coniun
git Deum & homines. 5. Et vt tcrram ccelo,& cee
lum tcrrar quodammodo coniungit fcala : ita Chri-
ftus homincs angclis & angclos hominibus conci
liat. 6. Vt vnus Dominus tcaloE innixus crat : ita v-
nus Dominus in ccclum confcendit cum fuis mcm-
bris.Itacnim Dominus ipfe hancpartem vifionis vi-
detur interprctari,cum air.Nemo afccditin ccelum,
nifi qui dcfccndit de ccclo , Filius hominisqui eft in
ccrlo.7. Vt angcli per fcalam hanc afccndunt & de-
fcendunt:ita miniftri vci bi adducunt in ccclum inni-
tcntcshuicfcal£,idcft,credcntcsinChriftum,& qui
racti funt vnum cum Chrifto:& claudunt ccclum ijs
qui abfquc fcala hac, ccelum confccndere moliun-
tur. 8. Quod autcm Iacob fcribitur veniflc ad Ior-
dancm, & tranfmifsis facultatibus folus rcmaniiflc,
& luctatus cffe cum viro,vfque dum vcniret aurora,
no carct myftcrio./*«^,inquit Auguftinus,»» illalu
cto,, Iud<eorttm populum figurauit : angelm verotcjui curn
itfo lucJ7ibatHr,typum$aluatoris rDomtniprsfcrebat.Lu-
cfutur Iacob cum angelo , cjuia popuUu Iudtorum luftn-
turtu erat cum Chnflo. Vincebat lacob angelum , yuia
Ihddorum. populm Chrtslumvfj! c admortcm perfecu-
turtu erat.Verhm quia nontotu* Iudtorum popultu infi-
delis extitit Chriilo tfed mulntudo non minima tn nomen
eius legttur credidtjfe : idco angelus tetigit foemur Iarob,
C? claudicare ccepit. Pes entm ille qui cUudtcahat , fu-
dxos qui in Chnslum non ejfent credtturifigurabat, alter
vero pes c/uifinut remanfit,tllorum lud&orum typtn erat,
qut Chrtslurnvera fide erant recepturi, 9. Bcncdictic
quam pctit Iacob ab angclo , f gnificabat Chriftum
verislliaelitis bcncdictionem & falutcmallaturum.
ctui fola fi !c retinctur,nc a ncbis difccdat , priufqua
nos ccrlcftibtts bcncdi&tonib.diuites & bcatos rcd-
didcrit. 10. Quod vnus idcmque Patriaicha fit bino
minis, conditioncm Chrifti & Ecdcfia? haud ob-
fcure figurat.Vt cnim Jacob a fratrcEfau cft tanqua
pncuaricator & tranfplatator cxtrcme contemptus:
lta Chriftus a fratribus fuis Iudaiis , & Ecclefia a ty
rannis mundi contemnitur. Vtlacob abangclo ap-
pcllatus cft Ifrac'I,id cft,vicl:^r apud Deunvita Chri-
ftus viLctoreft,& Ecdelia eiusvictrix mundiprccio-

DEMONSTRATIO ^4

tx & clara haberur apud Deum , tamctft a munda
contemnitur.

lofeph quoquc,vt alios eius fratres pr^tereamst)'-10 c^
pum Chrifti gcfsit.t.Iofcph accufat fratres fuos pro-
ptcr impia iiloru flagitia. Chriftus Iuda?is fratribus
iuis fuam impietatem cxprobrat. 2. lofeph exponi-
tur afratribus & venditur.Chriftus afuo populo re-
ijcitur & vcnditur a Iuda. j. Iofcphi tunica precioia
tingiturin hcedifanguinc,& mittiturpatri. ChriuJ
caftifsimum corpusproprio fanguine tingitur, & ht
Patri hoftia,qua expiatur mudi pcccatum. 4. lofeph
foltcitatus ab impura fcemina, caftitate tuetur fuarn»
Chriftus tcntatus a Sathana,victor eualit. 5. lofep»
innocens,in careercm conijcitur. Chriftus in mortis
carccrcinclulus,triduumtenetur. 6. Iofeph e^rcdi-
tur gloriose de carcere. Chriftus cgrcditur liBer de
fepulchro,pcrgloriofam rcfurreCtionem. 7. Iolcph
egreflus a carcere,accipit a rcge i€gypti totius &%V
pti potcftatcm , vt ad os eius cibaretur omnis popu-
lus,eflcntque ei omnia fubicCta,tum in domo rcgia»
tum in vniuerfa /tgypto,folo Pharaone exccpto,q^
ipfi fubiccit omnia.Chriftusvic,tor mortis, acceprt a
Dco potcftatcm,vt ipfi omnia fubiecta fmt,in ccclo
& in tcrra. 8. Iofcph annulo rcgio r vefte byfsi»a»
torque aurca ornatus, curru rcgali vchitur, prarconc
clamantc. Chriftus poteftatem & autoritatcm u P3-
trc acccpit,quc^ potcftas annuli fymbolo figniricaba*
tur, acccpicfplcndorcm gloria: cx fuis diuinis mira"
culis,& cx voce Patris ad illum prolata:Hic eft FiHu*
mcus dilectus. Hic fane fplendor omni veftebyfsi»a
& torquibus aurcis multo clarior eft. Currus qu<>
Chriftus circumuchitur, miniftcrium Euangclij cft»
Pracconium,eft vox pr^dicantium Euangelium,qu°
prxconio omnes admoncntur , vt Filium Dei ado-
rantes,genua cordis fleclant. 9. Iofcph fomniat So-
lem & Lunam & vndecim ftellas, hoc cft, patrem &
matrem,& fratres vndecim fe adonre. Chriftuspoit
refunectioncm, a Iofeph, Maria, & vndecim difcj-
pulisadoratur, quo rcfpexifle videtur Pfalmus,teftc
Auguftino qui canit:Laudate eum Sol & Luna, laii-
date cum omnes ftclla?. l0(&

Ichofua,antea didus Ofee, vt eft Nutnc.i^.p' Sed
Mofes in^uens typum, nomen mutauit, vt qui antea
dicqrctur Ofec, iam dicatur lehofua. lehofua autcm
iuxta 5Tu«/oy,iden\^quod DeusSaluator eft.HicvariJ5
modis Chrifti typus fuit. Nomen ipfum innuit»
quod Chriftus fui populi vcrus Saluator, futurus ei-
fct Deus & homo , vt mediator elle poflet. Scd p*11'
cosmodos huius typi refcram. 1. Iehofua fuccedit
Mofi mortuo,dux& rector populi Dci. Chriflu$
fucccdit legi Dci mortue,vt fideles fuo fpiritu gub^.r
nct. 2. Ichofua pcr lordancm traduxit populum I|"
racliticum, quodMofesprarftarcnon potuit. Chri-
ftus a mortc traducit fuos ad vitam, quod Lcx pr£ "
itarc rto valcbat. 3. Iehofua eligit viros fortes&ftrc-
nuos,ad dcbcllados rcgcs impios.Chriftus eligit A-
>oftolos,& alios finceros Euangelijprfconcs,ad dc-
bcllados principes & poteftates tenebrarum. 4«
fofua pugnat contra hoftes Dei,e6fq-, in fiigam C<*»
lertit & vincit.Chriftus cu fuis pugnat aduerfus pc^
cata,eaq; abolet. 5. Iehofualapidibus de ccelo mif$)$
in hoftes cualit fuperior. Chriftus Dominus diuint$
miraculis fe victore Sathane declarat. 6. lehofuali'
raclitascarnalcsin hscrcditatem tcrrena introduxtt*
Chriftus Ifiaeiitas fpintuales ha?reditate donat cce-
lcfti. 7« Ichofua carnalib.Iudaris diftrtbuit terra C«"
jnaan.Chriftusfpiritualibus Ifraelitis cceleftes man-
ftones partitur,vt ita demu fuperatis omnib. labon-
b s & aifficultatibusrcquiefruanturartcrna, &
peuiwfabbathifmiicclebrcnt beati.Inhunc modu &
r cpiftol»

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

foj D E

cpiftola ad Hebreos prxfcntem typum interpreta
tur>& euangelicahiftoriaeunde puichre confirmat
DeGedeone etfi multa rcfert Augiftinus,nos ta
^neiusvi&oria & vellerccontenti erimus. 1. Vr
Gedcon deftructa ara Baal , Orcb & Scb, principes
^ladianirarum, cum ipiis Madianitis trucidauit , at-
queeavictoriapopuhim aturpifsima feruitute libc
"uit : ita Chriftus idolis fubmotis diabolum & in
fcrnum fuperat, ac fiuos in priftinam libcrtatem vcn
dicat. 2. Vcllus Gedeonis magnum arcanum conti-
n«- Primum, ros fuit in folo vcllcrc ad petitioncm
Gcdconis,rcliqua terra iicca in circuitu: dcinde vcl-
kre licco , ros tuit in tota terra. Quid hoc fibi vclit,
Pr*terconfirmationem qua roboratus cft aduerfus
fros hoftes Gedeon, aperit Chryfoftomus, ciim ait:
&*od ros prtmum tn folo vel/creyreltgua terraftaafinrtt,
***rnbratpo?nlum ludaicum folumfmjfe cultotem Deh
r*k<juo mundo rehtlo in futs vanttattbtu. Quod autcrtt
poilea veliere ficco, ros fuert/tn tota terra > poptilum I u
d*tcum abteilurum ejfe cultxm Dei i, toto terrarum orbe
Suange/ij prdtdicattonem ad Cbriflum conuerfo ad
mbrat. Vellus enim fymbolum facrifkiorum fuit,
atque adco cultus Dei. Ros autem efricaciam Spiri-
tusfandti notat,qui ad pra?dicationem Euangclij cO
^cax , in ijs qui conuertuntur. Vt enim ros agros
«Wnoaeftu pcnecxhauftcs recrcat,vt nouam vim
°btineant adfructificandum : ita Spiritus fanchis a-
grum coriis arentcm , humore quafi dulcifsimo re-
ficit, vt vim noua rccipiat ad fruclum fuauifsimum
^piritus profcrendum.

Samfon in multis quoque typum Chrifri gefsit
«3 pa-!Ca referemus qua? magis f :nt illuftria. l.Sam
*°nnafciturus,nuciaturab Angelo,iubeturcfTc Na-
2areus Dei,id cft, Deo fanctihcatus , a Deo bcncdi-
cit"r, Spiritu fando donatur. Chriftus fimilitcr ab
Angelo nafciturus nunciatur,Sanctus pra?dicaturab
Angdo,diccnte :Quod cx te nafcetur,vocabiturfi-
^sDei.ADcobcncdicitun&Spiritufanaodona-
^r-non ad menfuram vt Samfon, fed fupraomnein
jfccfuram vt filius Dci. 2. Samfon aSole nomcn ha-
°ct,vt quifub tcncbrisfcruitutis,nonihil Solisfuis
*fraelitis attulit. Chriftus verus fol iuftitiae , omncs
tcncbras difcu:it,& luccmafrcrt ancrnam. 3. Sam-
*^n datur vt libcrct populum fuum a Madianitis*.
^hriLtus natus eft & datus, vt redimat populufuum
■ ferurtute peccati,& donet sterna libertate. 4-Sam
fcm konc interfecit , & paucos poft dies reuerfus,ex
^ortuileonis fa cibus,fh'.:osmellis dcfumtos come
dit in llgnu fuauis,id eft,proipcri fuccelTus, qui f. b-
j^uturuserat victoria ipfius fuper Madianitis.Chri-
Jfivictoriamfuperdiabolo & morte cxcepit fuauif-
«ma gloria? cceleftis fuauitas. Hoc typo etiam Ec-
clefiajccrtamcn & gbria poft vicloriam pingitur.
5» Samfon maxilla afini prcftcrnit Philiftcos mille
viros hoftium populi Dei.Chriftus vocc pifcatorum
{"udium iuxta mundum, diaboli regnum inuadit , ac
hoftes Dci profligat. <5. Samfonis amigi™ , fola v-
x°t ipfius apcrirc & interprctari nouit. Myfterium
Chrifti,hoc eft,Euangclij arcanum,non aliunde di-
Cl potcft, quam a Chrifti fponfa Ecclcfia, qua? pro-
ptcreacolumnaveritatisdicitur. 7. Samfon morics
"jirnicos fuos concufsisa?dificijs, ruinacomprimit,
^ominus tunccummori dignatus cft, non vna do-
mo , fed toto mundo concuifo , diabolum cum fuis
angelisvniucr!isopprefsit. 8.Samfon obfcrans por-
^clauditur in ciuitate.Dominus obfi^nato claudi-
tUr monumcnto. 9. Samfon fradis fcris,f btractif
^Ue portis,fccurus cuadit.Chriftus ruptis inferna? fe-
disobi cibus,apcrtoquc fepulchro, rccepto corpore,
5lnortelibcr cgrcditur.

CHRISTO. 6o6bMii>

Dauid,vt cx Pfalmis ipfuis\ cV aliundc apparet, Daul 'J
nuncChrifti,nunc Ecclclia? typum gcrit,alias in
cruce,ali:'sin gloria. Vnde Auguftinus, Vixejlyt in
Pfalmis tnucniamtu vocem , r.tfi Chriftt & Bcclefi^aut
Chrtfii tantum , aat Eccleft* tantum : ejuod vttyue ex
r>arte gr nos fumvu, ac per hoc <juando voces nottras a-
rnofctmm 9 fiu affetlH agnofcere non pojfumw , & tanttt
maok deltihmur , quamo in idem nos ejfc fcnttmw.
tt Grcgorius Nyficnus in hanc admirationcm , co-
^irans de Pfalmis Dauidis, erumpit. Quamfuattis^
tucundus efl humant vtu comcs Propheta Damd , tn
ommbtis tttnertbus viu fe/e ojferens, & cmntbus atati-
bus fftruualtbus commode fefe adtungens , & omncm or-
dtnern progredtentium fubleuat* cut* ijs cjut tuxta Deum
infamtts funt colludtt , ctimvms vna certat, tuucntu-
iem moderatur^feneUuternfubleuat^atcjHefHihntat, om-
ntbus omnia fie,milttum telum , adfcarum tn$htntory
txercentium fe paltfha^vmctntium corona,tn mcrfaob-
lefhtio , in luclu, & funere confolatio. Nthtl efi w vita
noslra , cjued hwus offittj expers efi. His brcuitcr ad-
moniti , modos quofdam rccitcmus , quibus typus
Chrifti fuitDauid&Ecclciix. 1. Dauidcx nomi-
nisratione, charusfcu dilcchis dicitur. Chriftus re
ipfanon folum intime charus& dilectus Patri,ve-
rumetiam in quo folo Pater alios habet charos & di-
lccios, iuxta Patris propnum tcflimonium, vidcli-
cet, Hic eft Filius mcus dilc&us , in quo mihi com-
placitum cft: hcc cft, in quo alios dilcdos habco, vt
Paulus interprctatur. 2- Dauid intcr fratrcs fuosin
familia Icftepra: cxtcris contcmptibilis habcbatur.
Chriltus afuis Iudncis & a familia jfraclis,Samarita-
nuspercontemptum cft nppcllatus. 3. Dauid folusj
adolefccns,paruus,incrmis,vno lapidisiclu Gcliad
gigantem magnum,robuftum,armilquc tcrribilemj;
mirabili,& coram mudo ridiculo ftratagematc,pro-
ftrauit,ipfaque hoftis caftra turbauit,& in fuga con-
uertit.Chriftus gigantemillum magnum,diabolum
mirabili ftratagemate,mund6que ridiculo,vidclicet
morte fupcraL.it. jQuidautemaltudpetra contraGo-
/«4^(inquit Auguftinus)f»<«w« Dautd mifjarfuam Chri
Ifam ex femine Dauid nafciturum figmfcat} 4. Dauid
vna pugna qua proftrauit Goliad,gloriam, fccurita-
tcmque rcgno , Regi &populo comparauit. Chri-
ftusproftratodiabolo, gloriam Regi ccelorum,&
fccuritatem fuo populo artcrnam acquifiuit. 5. Da-
uid pcrfccutionem a Saule & eius miniftrispatitur,
Chriftus a diabolo & eius miniftris,regibus,princi-
pibus, pontificibus, qui contra ipfum confilia fnic-j
runt illuditur, & tandem cruci atfigitur. 6. Dauid
a Docg proditur. Chriftus a Iuda propno difcipulo
traditurinmanushoftium. 7. Dauid orat prc ini-
raicis fuis. Chriftus Dominus orat procrucif gen-
tibusfeluda-is. 8. Dauid,mortuo Saule,Rcxagno-
fcitur. ChriRus viclo tenebrarum principe diabo-
lo, &f. peratamorte, Rex regum & Dominusdo-
minantium prsedicatur. 9. Dauid Oabilito rcgno,
rcgionem Moab , PaLrftinam, & vniucrfam Idu-
mxam fubiccit, & in feruitutem rcdcgit. Chriftus
poftannunciarum pcrtotam Iudaram fcuangclium,
.Kceptumque fpirituale regnum , tranfijt ad gcntcs
per Apoftolos fuos, illafquc fibi fubiugauit , non vt
fetuosfaccret,fcd libcros. io. Dauid lachrymisv-
bcrrimis parricidam filium deplorauit. ChriOus Iu-
dsorum parricidarjm cxcitatem , & intferitum ex
intimw cordc dcfleiut.

Fuit & Dauid typus corporis Chrifti, hoc cft Ec- fjaufdty.
clcfir^idquc varijs modis. i. Dauid varijs cra^ difci i- P"« Eccie
minibus in hac vita cxpcfitus.Ecclefia Chrifti nun - x*
quam tutaeft atetationum & perfccurionu proccl-
lis,donecinhacpcrcgrinatur vita. 2. Dauidclypco
C ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

607

DEMONST

nominis diuini,in omnibus difKcultatibus euafit fn-
perior, intcrdumctiam omnibus mcdijs repugnan-
tibus. Ecclefiaarmis fpiritualibus frctat,tiiumphat,
etiamfi humanis prxfidijsdeftituatur.^.Dauid faepe
imbecillitate lapfus eft , atque iterum agens pccni-
tcntiam, in gratiam eft receptus. Vndc Ambrolius,
Nonfuit Dauvdexemtw a culpa>vt effeteleltw adgra-
ttarn. Singuli in Ecclcfia farpifsimc Ihbuntur, fed
rurfus manu Dei crigiintur,dum neccatorum pceni-
tcntiam agunt , & ferio ad Chrilti gratiam confu-
giunt. 4. Dauid inucnit gratiam tantam apud
Dcum , vt Dcus dc eo diccrct ; Inucni virum fccun
dum cor meum.Singuli in Ecclefiaagendo pceni cn
tiam , gratiam inueniunt tantam , vt ipfos tanquam
filios in d;lccto,charos habcat Patcr cceleftis. Licct
cnim fccundum cor Dei non fuit,quod Dauid pccca
uit.-tamcn fecundum cor Dei fuit,quedapcccatopcr
veram pcenitentiam rcfipuerit, confugicns ad pro-
pitiatorium. Hinc regulam cxtruamus. Ille miferi-
cordiam Dei muenict,qui fc mifcrum confciTus, ad
* , Sratiam ih fiducia Chnfti c.nfugit. Salomon filius
ty? ciui Dauidis multis modis typu Domini gclsit, cx qui-
Jjk** °" bus recenfcre conabimur eos , qui funt magis illu-
ftcndunt. n.rcSj& illcemarTerunthiftoria»vtriquc, id eft,Salo-

monis & Chriftijhoc eft,vmbra? & vcritatis.
1 Promif- Primum, hic cbfcruetur promifsio facta Dauidi,
fio* Pfalm.132.11. Dc fructu ventristui ponam fupe* fe-
dcm tuam. Hic vtcrque , Salomon & Chriftus pro-
mittitur. Salomon vt typus, Chriftus vt veritas. In
Pfalmo 72.quiincipit,Deusiudi.iumtuumRegi da,
multa tribuuntur typo,vidclicct Salomoni,qi';r non
niii antitypojid cft vcritati,nempc ipfi Chrifto, con
gruunt.

a. Nome. Dictus cft hic filius Dauidis Salomon, vt ipfo vcl
nominc Chriftum rcprafentarct. Eft cnim Salo-
mon idem quod pacificus. Hunc typum cum pul-
cherrime cxponit Auguftinus, bfius vcrba aflcriba
ex argumcnto Pfalmi 72. fyfHTn "Jocabulum Salo-
monts , adfguratam figntficAttomm adhtbnum efl> vt in
$0 Chriilw accipiatur. Salomon qutppe tnterpretatur
paaficw , ac per hoctale vocabulum ilii vertjfime atque
opttme congrutt , per cjuern medtatorem ex intrnicis acce-
ptaremijfionepeccatorum reconctliamur Deo. Stemm^
curn intmtci etw effcmw jtconahatt fnmw Deo per mor-
tem Filif eiw . Jdem ipfe efl tlle pactficw* qutfecit vtra-
que vnum , & medtum parietem macerte foluens , inimi-
fttiasincarne fua , legc mandatorutn decrctis euacuans,
vt duos condcrct in fe tn vnum nouum hominern fitciens
pacem : dr veniens euangeltz.auit tllis pacem, qutlongc,
tfpaccrn ijSy quiprope. Ipfe in Euangelio dtctt: Pacem
rnearn relinquo vobis , pacem meam do vobis. Etmitltu
aIus tefttmonijs 'Domtnw Chrtslw paaficw ejfe mon-
ftratuti non fecundum pacem quam noutt & qustrit hic
tnundiu :ffd tlium pacem de qua dtcitur apud Trophe-
tam , Dubo ets fohmurn meum, pacem fuper pacem , cui
f tlicet , pact reconctliationts , addttur pax irnmortahta-
tis. Nampofl ommareddtta qus, promtfir Detu^nouijji-
mam pacem nos expeftare debere , qua cum 7)eo viua-
mwin Aternum-t idern Propheta oilendtt cumatt: Do-
mine Dcm nosler pacern da nobis , omnia cntm dedtslt
wbis, pax erit plan} ilJa perfcth , quando nouijfima int-
mua deslrueturmors : tn qm erit hoc , nifi tn pacfico
illo rcdemtofc noilro} Ha&cnus Auguftinus pulchcr-
rime difccrnit intcr Salomoncm typicum & Salo-
moncm vcrum,qui cft Iefus Chriltus, de quo idcm
72.Pfalmus: Florebit in dicbus eius iuftus,& abun
dantia pacis doncc aufcratur luna.
% fcegrrfi Rcgnum Salomonis , regni Chrifti typus fuit
speftc!- Pcr tcn^ ln rcgno vtriufque Sajomonis ipe&cn

R A T I O *oS

turamplitudo imperij, diuitia?,potentia, iuftitia, fa-
picntia,maieftas.

Latitudoimperij Salomonis, extendit fc ad tet-1*
minos carnalis Ifraelis. Latitudo rcgni Chritli , cx-
tcndit fe ad terminos fpiritualis ifraelis : id eft, ui
omnes rines terra?. vnde Pfalm.72.8. typum cxph-
cans,Dominabitur a mari vfque ad marc,& a ftunU-
nc vfque ad terminos orbis tcrrarum.

Diucs praedicatur Salomon pra* omnibus rcgi- pmiti»
bus tcrrx, quod rc ipfa Chrifto foli congruit. Is c-
nim cum fit Rcx rcgmn tk Dominus dominantium,
ciiuitijs veris prareminct omnibus, non quidem ca-
ducis,fcd veris fpiritualibus , & nunquam interi-
turis.

Potcntia typici Salomonis , vmbrapcrcxigua clt'°
potentia? veri Salomonis Chrifti. Ille enim m in-
danum regnum , anguftislimitibus conclufum,po-
tcntcr rcxit, & ad tcmpus. hic autem potcnter do-
minabitur in ccelo & in tcrra, doncc crit Sol & Lu-
na : a fraudc & violentia Sathana» rcdimet animas
fuorum,id cft,eorum qui fe eius fidei committunt.

Iuftitia Salomonis, in tota rcimi ipfus admini-Iulu
ftratione, & prsecipucin iudicio lncrctricum dc li-
bcris fuis litigantium, ccrnitur. Scd iuftitia veri no-
ftriSalomonis in gubcrnatione Ecclefia; conlpic1"
tur,quam adminilTrat iudicio & mifcncordia. H«c
P(ahnus72. Deus iudicium tuum Rcgi da, & iufti-
tiam tuamfilio Rcgis, vt iudicct. populum in iufti'
tia,cV paupcrcs tuos in iudicio.

Sapicntia Salomonis typici prcedicatur,adeo quod Sap
excellucrit fapicntia pra» omnibus alijs homim-
bus. Scd noftcr vcrus Salomon eft nobis natus fa-
picntia a Deo. Vt fapientiam fuam typicus Salo-
mon reuelauit regina? Auftri , & omnia quae propo-
fucratcxpofuit,nccquicquamfuit quod non pcr-
rpicuum ci fccerit: ita verus Salomon nofter rcgina?»
hoc cft,Ecclcfia: collcctar cx gcntibus,qua? ad ipfuna
vcnit,cxponit veram fapientiam,qua: ipfe cft, & ea-
dem ipfam ducit ad omnes thefauros fcientiar & co-
g;nitionisfalutaris.

Maicftas typici Salomonis pendebat ex amplitu'
dine impcrij,diuitijs,potehtia,iuftitia,fapientia, bc-
neficcntia,aliifquc virtutibus : &: confpiciebatur m
f bditorum crga ipfumcultu & reuerentia. At ma-
icftas Iefu Chriftiveri Salomonis noftri,tantum ex-
ccdit maieftatem Salomonis typici, quantum harc
qua? cnarrauimus pcrfectiora,diuturniora & vcriora
in Chrifto quam in Sa omonc funt. Dc hac veri Sa-
iomonis maicftate loquitur Pfalmus 72.18. Be»cdi-
;tus Dominus Deus Ifrac'),qui fccit mirabilia folus»
& bencdictum nomen maieftatis eius in a?ternum>
6V rcplebitur maieftatc eius omnis terra,hoc eft,om
nes in ccelo & in terra crcatura? agnofccnt amplitu-'
dincmrcgni,potcntiam & bcnericia Chrifti rcgis»
Bc proptci ca celcbrabunt ipfum in artcrnum. Sic c-
nim ait idcm Pfalm.n .& i5.Adorabunt cum omnc*
reges tcrrar , omnes gentcs fcmient ei. Itcm,Adora-
bunt ipfum femper,& tota benedicent ei die. E11
autcm harc adoratio duplex : Vna fubiedicnis tan-
tum,vt hoftium Chrifti : vnde ad Philip.2.Q.dicitur»
Donauit illi nomen,quod eft fupra omne nomcn»vt
in nominelefa omne genu fc fledat,cceleftiurn,tcr-
reftrium,& infcrorum , & omnis lingiiaconfitcatiir
quod Dominus Iefi-s fit Chriftiis ad gloriam
Patris.Etad Ephe.i.20.Collocauit illum addextcr»
fuam in ccelcftibus,longe fupra omnc imperiu ac pa
teftatem,& potcntia,& dominium,& omnc ttOtO>t*
quod nominatur,non folum in feculo hoc, vcrumc-
-iam in futuro s & omniafubiccit fub pcdibus ci«*»
cumq; conftituit caput fuper oia ipfi Ecclefie>quc c

corpuS

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

Huufc

6°9 D E

corpus ipfius. Altera fubiectionis & cultus fnmil,
Sua? adoratiocfteorum, qui cxvcra fideChriftum
colunr,cum fanctis Dei angclis. Hxc fint brcuiter
de regno Salomonis di&a, & de regno Chrifli , cx
quib.:s facile cft vidcrc , quantum cxcedat vmbram
corpus,& tvpum veritas.

In tcmpli quoquc exrruCtione Salomon tvpus
Chrifti.fuit:fed & hic(vt par cft ) multis modis vcri-
tasnguramfupcrat. Salomon' extruic templum cx
lapidibus pcr opcra manuum hominum, quod rur-
fus manibus hominum deftructum eft. Chriftusau-
temextruit templum cx viuis lapidibus, pcr prxdi-
cationcni fuorum femomm » quod manibus homi-
num deftrui non potcft. Eft autem hoc tcplum Ec-
«Iefia ipfa,&(inguli qui in Ecdefia viui lapides fu-
mus,fi!pcr Chriito angulari lapidc aedificatiiuxta il -
ludPetri.i.Ipii taquam lapides viui fupcrardificami-
nidomus. fpiritualis. i. Pct.2.5. Auguftinus de hoc
te;npIo,lib.io.cap.4.dcciuitatc Dc\,Cic zit: Dcitem-
plnm fimnl onmes, & fmguli tempU fumtu : qui* ejr om-
»iHm concordiam & fvtgttlos iribabitAfc dignatur ^nontn
ommbtu tjUi inpngnlis rnaior , qitomam nec mole dtfien-
ditur,nec partitione mtnnitar : ioitu fujutdem adeffe om-
nilws rebtu f>oti(r't& fingulis tottu.De hac gloria Ecclc -
foloquitur Pfalmus: Lxtcntur omnes quifperant
>« te,in ^ternum cxultabunt & habitabis in cis.2.Sa-
lomon in fno templo orat, & interccdit pro popu
lo. Chriftus iuterceflbr eft multo meliori iure, quia
dedit fcipftim prccium pro omnibus. 5. Salomon
inulta millia boum,agnorum & vitulorum oftert im
Holocauftomata , quibus tamen pcccatum expiari
non potuit. Chriftus noftervems Salomon feipfum
Pc/ lpiritum aeternum oftert , & vna oblationc fan-
^nficat in seternum fan&ificandos.
^juibu, Ca?teriim,quod Salomon in fenedute dccipitur l
2f5* muIicribus,ade6vtexvero Dcicultore fiatidolo-
V ciri ll^aimj>ius:videtur fignificare quod hodie pre ocu-
^Ui1* li$nabcmus, Ecclefiam fenefcc:cm paulatim fcgne-
£bu£" fcere, & in crrores incidcrc : ita vt paucifsimos vere
Pios Filius hominis venturus ad iudicium inueniat.
Lapfus ergo Salomonis,admoneat nos reguk : Qui
ftat videat ne cadat.Proiridc Salomo non iuittypus
Chrifti in lapfu,in mcretricio amorc,& idololatrieo
^ltu/ed folummodo inlaudabilibus. An refipucrit
*hquando Salomon r.ccne , quia fcriptura eius non
mcminit,folicite non inquiramus,fedpctius mottiti
.ipfius horrcndo lapfu,cauti fimus in via ne cadamus
autabcrrcmus a falutis portu.

Quomodo Ionasfuit Chriftitypus omitto, quia
^hriftusipfc Ione- typum interpretatur,cum aitinon
^abitur illis fignum, nifi Ionas pr.:pheta?. Qacmad-
^odum enim fiiit Ionas in ventrc ceti tribus diebus
&tribusnoaibus,ficcritFilius hominis in cbrdc
w ,tcrra;tribusdicbus&tribusnocl:ibus.

Dc ferpcnte xnco eredto in dcferto,vide Ioan.3.

T> E T Y P$i S F I X I S
^ & crdtnatis.

E>ix:mus dc tvpis perpetuis & hiftorkis , reftant
nxi & ordinati , durantcs cum repubiica Mofis.
Verum quia dc hocgencrc multa diximus in enai ra-
tione epiftolae ad Hcbraecs, huc pauca, caque maxi-
^e perfpicua,adijciam.Confideremusitaquc hic fa-
. Cerdotium Aaronicum cum fuis ccrcmonijs,dcoal -
tatia vidclicet fluy.i*/r>ftov & flyflvcwnV*» tabernacnh-m
ia. tcphcxtcrius & intcrius,cum fuis ornametis &vafis.
Si£U Aaronicum faccrdotium typum fuiflc facerdotij
S." Chrifti docct autor Epiftol* ad Hcbrjeos,vt taceam
Apoftolorum teftimoniaquxpafsim orTemnrur.
In faccrdotio Aaionico etfi multa fiuit,quf Chri-

CHRISTO.

616

lum & eius ficcrdotium adumbrantiquatuor tamen
folumodo deligam hoc loco qu^ Chrifto & eius fa-
•:crdotio accommodabimus. 1. Horum primum eft,
:onfccrandus faccrdos ex Lcuirico ordinc, primum Abiutfo. 1
amnium aquaablui dcbebat,non tam proptcr cxtcr
nas fordes ablucndas,quam propter fignificationcm
•nterna? maculac abolede, ncmpeanimae^quam Chri
tus re ipfain fe non aiTumfit cum humana natura:
:'ed folummodo qiio ad impiitationem &rcatum at-
tinct.Hanc fclus clucre poteft in omnibus ijs,qui fi-
bi applicantur per Ecclefiam,in cuius rei teftimoniu
efficax fymbolum in nouo Tcftamento videlicct ip-
fum baptifmu inflimit.Cum ergo cxterna aqtia, Aa-
ronicus facerdos corpns fuum ablueict, fidc Chriftu
purgatorem intiiebatur.Loto corporc inducbat Aa-
ronicus faccrdos veftes mundas non vulgares,fed fii- Jjjjjj^
ccrdotalcs iuxtaDciinftitutnm,quibusadumbraba- les.
turinnocentia& obcdi6tiaChrifti,qHamundati ip-
'jus fimguine,iufti, innoccntcs & pulchri in Dei con
fpc&u apparcnt. 3. Terti6,loti & vcftiti vngcbantur Vnftic*
peculiariolco, quare fignificabatur dignitas Chri-
ftianorum,nimirum,quod crcdetes fpiritualiter vn-
ganturin Pjrophetas,reges, & fpirituales Saccrdotcsi-
hoc eft, Ipiritus gratia donati, efficaciter de veritatc
beneficiorum Chrifti eruditmtur: ficuti hunctypum
exponit Ioannes,i.Ioan.a.i7.Vos vri&ioncm habc-
is a fan<5to & noftis omnia. Itcm , Non ncccfte ha-
bctisvt aliquisdoceatvos,fed fictit vn-5tio ipfa do-
cetvos dc omnibus. 4. Poftremo,Aaron?cusfacer-S3crificf{l
dos lotus,vcftitus & vnchis implcbat mun js, id tft,
facrificabat in figuram Chrifti,qui non animalia,fcd
feipfum obtulit Deo in odorem fuauitatis. Scd de
hac collationc vmbne & veritatis, legc Epiftolam ad
Hebra?os cap.9.

Altaria duo videlicet QvuioLj>lc<cr & Suc/sir/f :w erattr^ Altxcit
vtrumquevnum adumbrlbat Chrifiatrn, fcd diuCr-<liro»
fimod^. Nam vtaltare quod dicebatur 6t/!r/oc$-^/ov , id
eft,vicl:imarum feu holocauftomm & hoftiarum ad-
umbrabat Chriftum cxpiatorcm peccati , cblatum
pcr fuum kcrificium in ara crucis : ita altare quod ll
thymiamatc,id eft,fuffitu nomcn habuit, figurabat
cundcm Chriftum pcccatorem & intercelforem.

Vnde Chriftiani norunt nullas prccescceluin pc-
netrare,nifi fuper altari quod eft ChriftuSiorTeratur»

Tabernaculum templi extcrius & interius fequi-j, TaBct-
tunpartcs cnim tcmpli cxtrucli ad formam taberna-»aculurn
culi Mofaici retinent appellationes^b exemplarij Vt ^"ntc*
prior pars tcmpli,tabernaculumextcriusdicatur,fe- tia$.
cundainrerius, qua? vclo diuidcbantur. Prius taber-
naculum manifeftationcm Chrifti in humana natu-
ra notabat j vttcftatur Epiftola ad Hcbra?os cap.9.
Intcrius Ecclcfiam , & ccelum bcatorum fcdem a.1-
umbrabat.In priori tabernaculoquoddicebaturfan In

_ a »ii y* * • r • 4 nonerit.

Ctum,rucre candelaDrum,menla,paniSjquaE: admini-
(haticnem Ecclcfias Chriftifigurabant.

Candclabmm enim cum fuis luccrnis, Chriftum ^^^*
& Apoftolosadumbrabat.Vtcnim Chriftuslux ve- ruro'
ra eftjilluminans omnem hominemrita gcftat lucer-
nas,hoc eft,Apoftolos,prophctas & doctores Eccle-
fi^,fine quibus mudus in defifsimispalpitat tcncbris.

Menfa limiliter Chriftum adumbrabat,& prsedi- ilenfa.
cationem Euangelij,qua tanquam cibo aluntur ani-
tax hominum.

Panisvt Chriftum fignificabat placationis facri-Panii.
ficium: itaeundem fignificabat eflepancm illum,
quo animi fidelcs ad vjtam artcrnam aluntur.

In interiori tabernaculo ( hoc eft, in ea parte qua: In int<**
eratpoftvelum iritcrmedium) quoddicebatur fan-"
ctafanclcrum,fuci e aureum thuribulum^arcatcfta-
menti, vrnacum manna , virga Aaronis, tabulae fce»
C. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Aureum
thutibu-
lum.

ern

dcris , & fupcr arcam Chcrubim. Quomodo hajc
Chrifto appliccntur,breuiter videamus. Interius ta-
Sacuriu hernaculum , hoc eft , intimum facrarium feu ady-
tum,in quod fcmcl in anno fummus facerdos ingrc-
diebatur , fpirituale Chrifti templum, claufumpro-
phanis hominibus, hoc eft , EccXcfiarn & coelum ad-
rc(fUI umbrat.In hoc facrarium, Cum pij vidcrentPontifi-
ftmel inccm fummum femel tantum manno ingrcdi, ad-
anno. monebantur de promiflo Mcfsia, qui fcmel oblatus
in ara crticis,ingrciTiirus crat in fancta fanctorum ar-
ternam redemtioncm nactus.

Aurcum thuribulum,inuocationis cultum, eum-
quc rxirifsimum figurat, quo & Chriftus intcrccdit
proEcclcfia,& ipfaEcclefia DeumPatremin no-
miuc Chrifti inuocat , dum igni Spiritus fandi ac-
cenJitur.

Arca teftamenti circumtcota auro,ipfum Chri-
(talcntL ftum purum ab omni pcccato adumbrat. Vc autcm
huius arca? veftcs,annuli & inftrumentarcliqua,au-
ro corufcabanrficiufti tn Chrifto,& cius fanguinc a
pcccato purgati gloria Chrifti nitct.Qe ndc vtarca
cuftoserat tabularu, mannar & virg.e Aaronistita
Ecclcfia cuftos cft Lcgis & Euangchj , adcoque ven
cultus Dci. Quod autcm hxc arca tcgcbatur aurea
lamina,quje propitiatorium di cbatur,adumbrabat,
quod Ecclclia Chrifti tcgatur adccrfis iram Dei,
mcrito mcdiatoris Chrifti , qm vnkus & veriGimus
propitiator cft. Ita cnim hunc typum Chrifto ac-
commodac Paulus ad Romanos j.z^cum ait:Iuftiri
C2*nur gratis pcr ipfius gratiam,pcr redemtione, que
cft in Chrifto Icfu, qucm prop ofiiit Deus propitia-
torittm pcr fidem. Et Ioannes 1.2.2. Ipfccft <A«*ufc
pro pcccatis noftris. Hoc quoquc Dauid in fpirittu
viuit , cum dicit : Bcati qtiorum tecta funt pcccata.
Pfalm.32.1.

Vrna aurea contincns Manna , cft pra?dicatio E-
uangclij contincns Chriftum,qui cft vcrum Manna
dcquoli quiscdcrit,habcbit pcrpctuam vitam.Sic
cnim hunc typum vcritas ipfas interprctatur Ioan.
ct.49.cum ait : Patrcs vcftri manducaucrunt manna
in dcferto,& mortui funt : hic eft panis dc ccelo dc-
fccndcns, vt qui co vefcatur non moriatur. Ego ftim
panisviuificus qui c ccelo dcfcendit :Si quis cderit
exhocpane, viuit in artcrnum. Panis aiitcmqucm
cgo dabo caro mca cft , quam cgo dabo pro mundi
Vita.Hicpulchrc Dominustypum & veritatem,fym
bolum & rem intcr fc comparat, & oftcndit multos
fymbolorum participcs ficri poffc, qui funt veritatis
& rci cxpcrtcsmon culpa Dci vcritatem & rem vna
cum typis orrcrcntis,fed culpa hominum harrcntium
camalitcr in rebus,qtue in fcnfus folummodo incur-
runt.

Virga Aaron qu.x gcrminauit,primum adumbrat
refurrcctione Chrifti Vt enim illa virga plane mor-
tua fuit & arida, fcd poftca diuina virtutc vitam rc-
cepit & floroit:ita Chriftus virga dc radice Icflc mor
tuus,tcrtio die rcuixit,cuius virtutc & bcneficio om
ncs qui in Domino moriutur,viui prodibunt dc fe-
pulcris in vitam a?terna.Vt cnim Amygdalina virga
adcaput dormientis pofita, fomnum cripit , ac vigi-
lantiam conciliatfitaChriftus in quo requiefcunt fi-
deles,fua virtute cripit a mortc, vt e fcpulchris pro-
dcant ad vitamaetcrnam. Deindc aridavirga dcnuo
vircfccns & florcs producens,(t£nificat credcutes in
Chriftu,virturc Chrifti c vcteribus nouos ficii.Prar
tcrea eadem virga Aar ^nis adubrabat efKcaciam mi
nifterij Euagclij. Vt cnim virga Aaron arida,ttimul-
tuantibus fcditiofis flores cmilit, cotra omnium ex-
pe&ationem , & natura? lcgcm : ita miniftcrium E
uangdij fprctum>& finchorrorc iacens, tum maxi-

DEMONSTR ATIO 61

me florcre incipit , & efhcax ene , cum acerrimc ab
ha?rcticis& tyrannisoppugnatur.

Chcrubim,qui fupra arcam pofiti crant.adumbra-
bant , Deum nufquam habuarc vcrius quam in Ec- bti*
clcfia,hoc eft,in mentibus humanis.qua? pofita pec-
cati molc , & fumtis alis fpiritus in coelis vcrfantur.
Sianificantpraeterea Chcrubim, angelosbonos Ec-
clcfix cuftodcs elfcitem miniftros Euangelij,qni ad
arcam prarftofunt:&idc6 dicunturadtimbrarc pro-
pitiatorium , quia ad ntitum Chrifti fe componunti
& vclutt alati,hoc eft,vclocif>imi & promtifsimi,ar-
cx.id cft Ecclefir, cuftodes funt. Hax lint breiutei"
indicata, potius quam dcclarata dc typis vetcribu1»
& quomodoillis veritas ipfa perfpicue & clare rCf
fpondeat , vt ex vtrorumque collationc fidcs noftra
confirmctur.

Vrn» au-
tca.

VirgaAa-
xon.

1 1 1 1. D E MIRACVLIS.

Miraculis tribui quartum inter figna locum, quar, pr^fjT
vtteftimoniaPatris, Chriftum, eius rcgnum,fa er- J^ot5
lotium & Ecclefiam figurabat, de quibas ided brc- eDUm«4'
uius dicam,quia generalcm doccrinam dc miracuhs tio-
aliquotics repctiuimus: referamus tamcn hucpauca
cx miraculis , vt oftendamus quomodo & illa Chn-
fto & Ecclcfiae eius feruiant.

Supra diximus,cum agcremus de typis Chrifti & t,
Ecclcftr pcrpetuis , dc hoc magno mundi opificio, <te1*0'
quod fit typus admiranda? gubcrnationis Ecclelia:
Chrifti. Hic cogitemus miractilofam conditioncm
rcrum ex nihilo, qua Dcus pcr Filium crcauit mun-
dum,& fuo Spiritu iam condita conferuct,cllc fym-
bolum miractilofje xdificationis Ecclcfia: , quam
Dcus per Filium ardificat & exornat, atque a?dihca-.
tam fuo fancto Spiritu tuetur,fouet,confcruat. Ata

Miraculum fcruat^ arceNoa* in medijs fludibus, J^i»
miraculofam pr^figurabat fcruationem EcclcfiZdiiu^
Chrifti in medijs lluctibus pcrfccutionum, qua: Ec-fctui
clclia ab omni parte a diabolis , & ipforum organis»
malis hominibus , Sophiftis, tyrannis, hypocritis, cv
flagitioGs circumuallatur.lta hoc miraculum Pctru*
i.Pct.^.miraculof^faluationi Ecclcfie; accommodat,
cuin ait : In arca pauca?, hoc cft, odo animar fcruata:
funt m aqua , cui nunc corrcfpondcns exemplar ba-
ptifmi nos quoque fcruat. ^

Miraculofa dcftructio & confufio linguarum ex-J^ ^,-
trucntiu turrim Babel,figt'.rabat miraculofam confo
!;onc linguaru, hereticoru & prophauoru hominu«
qui fi pcrbc fc Chrifto & cius rcgno opponentcs,f°
phiftica fua turrim Antichrifti, inccclum vfquecx-
tollcrc moliuntur, fcd opinionefua citius in intcr-
num potcntia Chrifti proijcicntur confufi.

Miracula y€gyptiacapcr Mofcn cdita, miraculo-4- ( 0.
fam vi^toriam Chrifti & Ecclcfiae fuper Sathana & jja*
ciusrcgnofigurabant. ^

Tranfitus miraculofiis Mofis&populipcr marej^r (
rubrum, cedcns tranfeuntibus Ifraelitis , & obruens 0itc&
hoftcs fluctibus maris , figurabat tranfitum miracu- b»^
fum Chrifti & Eccleliar , per mcdium afflidionurn*
quibus tamennon impeditur piorum tranfitus, C[ua
rccta pergunt in rcquiem promiflam j fed Sathanas»
cius angcli , & qui ipfius afflatu fe regi finunt , m^
maloruminperpetiiumobruentur. f

Miraculofadcduclio populipcrcolumnamnifbis^j.^
in die , & per columnam ignis in node , figurab3t
miraculofam dedudioncm Ecclefia? in hac vita pcr
baptifmum & Spiritum fanotum,vthoc miracuium
Pauius i.Corinth.io.intcrpretatur. v 1?

Miraculofa mutatio amaritudinisaqua! in didce' p» &
dincm, pcr immiffomlignu figurabat miraculofai11 ^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

6i3 DE CHRISTO

snutationem mifcria? noftrje in fummam fcelicitate
pcr Chriftum in lignum fufpenfum,cuius virtute o-
i mr.ia amara in dukia conuertuntur.

6i4

^ecajoT Miraculofa pluuia Mannar dc ccelo,& abundantia
a<*u* flucntis dc petra duriffima,quibus miraculofe
populus fuftcntabatur 4Q.annis in deferto,figurabat
nuraculofam alimoniam ecclefiae in hac vita,videli-
cet,cjuod pafcatur carnc Chrifti,& potetur eiufdcm
fenguine m vitam xternam , ficuti Paulus hoc mira-
culum interprctatur,i.Cor.io.3.
tioS" Miraculofa illa & horreda oppreftlo ducentoru
°*P°S ^uincl»agintavirorum,impulfu Chor£,Datan,Aby-
ron,& Hon,murmurantcs aduerfus Mofen & fc 1II1
opponentes per feditioncm.Recufarunt enim obc-
dire Mofi,ftulteotV^/aty legitimo imperio prsefcrci
tes,pra?texru communisaeaualifque conditionis co-
ram Deo,qui tcrra viui abforpti funt, figurabat mr-
raculofamoppreiTionemomnium diabolorum, &
impiorumhominuin cxtrcmodicqi.ifeduci Chri-
fto,& lcgitimo eius impcrio oppofucrmt m hoc Ec-

* Im c^x C:<ibo. r ,

*> Pcr Miraculofa fanatio percanorum a fcrpcntibus pcr
?"S afpeaum fufpenfi fcrpcntis *nei,figurabat miracu
ubu^ lofam fanationcm crcdentium pcr Chnftum m cru

cem fufpenfum.Ioh.3.
SJJJ Miraculofa veftimcntorum & calciamentorum

* *C Populi Ifracl confcruatio,adco quod ncc veftimen-

ta attrita fint,nec calciamentavetuftate lint confum
»io.ctlu*u,integris annis 4o.myfticc docct, eam cffe Chn-
fto duci noftro pro Eccicfia curam, quod etiam rc
«itentem rcrumnaturam cogat ipfis feruirc , pnuf-
°,nam fmat eam perire aut funditus aboleri. Ideo
additur in Dcuterono. finishuius miraculi , vt ipfi
teretts quod ipfe cft Dominus Deus noftcr.Dcindc
vt hoc miraculum veluti quedam fignmcatio cft in~
corruptionis Adam,fi pcr obcdicntiam ftetifTet , &
non peccalTet:(S< enim Deta.wt ait Auguftinus,//?4*-
litAntmvcfltmentis & calciamentis prAititit , quod per
tot annos non funt obtrita^utd rmrumfi obedtentt homtnt
eiu/dem potentta praftaretur, vt ammale sc mortaleha-
hens corpus,haberet tn eo cjuendamflatum <juc fmedefe-
c>«x/w^fr?)itafymbolicefigniricat, immortalitatis
gloriampofthancvitamforc fcelicifmnam abfquc
omni derecru. ,
x t-ct Miraculofus tranfitus Ifiaelitici populi per Iorda
****• ncmducclofuaintcrrampromiflam, poftmultos
laborcs cxhauftos in dcfcrto, adumbrabat tranfitum
Hcclcficrperraortem ducc Chrifto in fempiternam
rcquiem,poftmultasinhacvitaaffli&iones& mi e
tjas,id quod ctiam baptifmo noftro , tefte Augutii.
11 u ^gnificatur. , r ,

Ckc* Miraculofa fubucrfio murorum Hicricho,folo cir-
jM*3u cuim fcptCHario & buccinartmi fbmtu, adumbrabai
* v^*fpiritualc robur Apoftolorum, quovahdi funt ad
"^deftruendumregnumtcnebrarum, & captiuandas
mentcshominum inobfequium Dei. Hucrcfpcxit
Paulus cum fcribcrct Corinthiis,!. Cor.io.^.fccun-
dum carncm,inquit, bella non gerimusfarma cnnn
milit» noftrx non carnalia funt, fcd Dci potcftate
valida adfubuerfioncm munitionum ;dumratioci-
nationcs cuertimus omncmque fubiimitatem, cju*
cxtollitur aduerfus cognitioncm Dci , & captiuam
uucimni omnem ccgitationem ad obcdiendum
Chrifto. Vt er*o buccinae Leuitarum cx verbo man
dantisDei& ipiritu Chrifli vim dcmolicndimiTos
Hicrichohabucre : ita^hodic vcxmmiftrcrum Dei
mandato Chrifti & ciufdem fpiritus virtute cthcax
cft,idquodmiraculofaEcclcfix confcruatio hodic
tcftatur. PraetcrcavtHiericho non volens fe lubu-
ccrc duci Ichofuf funditus delcta eftuta mudus qui

T'ana.

ad ciangorem tuba?,id eft,ad vccem prsedica-ium fc
non fubiiciunt Chrifto , tandem fuhditus peribunt. ,4 SratJ0
Miraculofa ftatioSoIis & Luria? in coelo integro folis &
diei fpacioad impcrium Ichofuae donec hofics Dci Lun*"
profterncrcntur, adumbrabat miraculofam poten-
tiam Chrifti ducis Ecclefiae, qua crcaturis omnibus
imperarc qi:andoneceflccft,potcft,vt fc accommo
dent neceflitatibusEcclcfia', doncc hoftcs ipfiuspe-
reant. Neque tamcn Iofuc fuoptc impcrio impera-
reSoli & Lunarpotuit, fcdfpiritus Chrifti virtutc
hoc lccit. NthtienimproptertubentiS hominis verbuin
(vt ait Auguftinus) Detcreatur* faciuntfcd auod Do-
minuA ferut (ui orttioni obediens pr*cipityhoc ficiunt. E X
quo intelligitur Chriftum fcruorum fuorum prtci-
bas obcdirc& adeorum nccefitatem creaturas o-
portunc g.ibcrnare. .,

Quid rcferam de Elia Propheta per quem pluri-
ma&ftupcndacditafunt miracula? 1. Orat Elias CBu.
& non pluit fuper terra rribus annis-rurfus ad ipfius
prcccscopiofapluuiadcmittiturde ccelo. 2. Orat
Elias & ignis dc ccelo dcfcendit,& bis quinqunginta
viros dcuorat.3. Orat Elias & ignis dc ccelo dciccn-
dens abfumit holocauftum aquaperfufum. 4. Orat
Elias & vita mortuo rcdditur.Quid ha-c Elixoratio
miraculofe doccr?ccrte,omnia poffibiliac(Te cx fidc
^nuocantijiuxta illud,quicquid pcticntis crcdcntcs
accipietis. 5. Quid dicam de eodem Elia miraculo-
fc diuidcnte pallio fuo aquas Iordanis,& io;neo cur-
ru reccpto in ccelu?an non hxc perlpicua funt fym-
bolamortis,refurrcdionis,& afccnfionis Chriftiin
ccelum? ' .

Qiiid referam de Elizeo , qui ctiam mortuo vita jJ^SL
reftituit ? Quid defanationemiraculofaNaamam
Syrialepra fuapcr lotionem inlordanead iulTum
Prophetse?An non manifcfte miraculofaopera Chri
fti figuratPvidclicet, purgationenl i fpirituali lepra,
hoc eft,peccato pcr Spiritum fanftum,cuius rci fym
bolum efficax cit baptifmus nofter diuinitus infti-
tutus.

Multafunt alia vctcris teftamenti & in Mofe & ^J^*
in Prophetis miracula,quaB omnia Chrifti potentia tt& aiiaS
& virtutem ipfius in gubernatione Ecdefia; adum- 2hriflna«
brant,qus oraitereo. Qypd autem omnia ifta mira- iCfere44
cula in Mofe & in Prophetis recitata ad Chriftu rc-
rcrcndafint,miraculoium colloquium Mofis & Elie_
cum Chrifto in monte indicat.Na illa vifio & tras-
figuratio monet omnia cu qua* funt in Mofe,tu quc
funt in Prophetis ad gloriam Chrifti rcfcrenda elTe,

DE SECVNDO CAPITE*

Vp r a diximus duo effe capita , quibus vciWte
continenturomnia, quae fcriptura? facrae JjJJ^J0-
it ccmmuni mediatore noftrolefu Chri foti
fto habcnt,quorum prius figncrum,po-
Uerius verborum Vocc cxpreffimus. Dc priori,hoc
cft,de fignis haclenus egimus , & oftendimus cjuo-
modoilla tanquam paedagogica qusedam fymbola
nosad Chriftum,quem figurabant,vcluti manu du-
cuiit.Rcliquum cftpofterius,quod,f*r£/»,id eft,per-
fpicua & clara dida ex Mofe , Pfalmis & Prophctis
dcChrifto ccntincbit,cu quibushiflorianoui Te-
flamcnti,de Chrifto per omnia congruit. Quemad-
modum Dominus ipfetellaturapudLuc. a.24.44.
cum aitmcceflc cft implcri omniacjust fcripta funt
in Icge Mofis,Prophctis,& Pfalmis dc mc. In hoc
crgo pofitum cft timdamcntum & robur fidei Chri-
'Aianorum,qu<*d dicla veterfi teftameti,ideft, Mo-
C. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

6is DEMON

fis & Prophetarum,& noui tcftamcnti,idcft,Euan-
gcliftarum& Apoftolorum dc Chrifto pcromnia
conueniant.Siquidcm Chriftus folus commune fun
damcntum cft doc~trine Prophctarum &. Apoftolo-
rum. Ad hunc enim folum rcfpiciunt.Ad huc omnia
rcferuntur.Proinde Paulus recte dicit ad E.r.h.2.2».
Superardificati eftisfupcr fundamentum Apoftolo-
rum & Prophctarum.Hocfundamcntum idcmPau
lusmoiiftrat,i.Cor.$.ii.cum ait,fundametum aliud
ncmo potcft poncrc pr^terid quod pofitu cft Chri-
ftus Icf :s. Vt crgo hoc fundamcntum fidei Iudaris
commcndct Chriftus, Ioann^.39. 45.46« mittit
cos ad Mofen & Prophctas , quos dc fc fcripfiflc &
fibi tcftimonium perhibcrcaftirmat. Similiter Pe-
trus,2.Pct.i.i9.difperfos Iudaros mittit ad Prophc-
ticum fermoncm vtpotcfirmiorcm , doncc dicsil-
lucefcat & Lucifcr oriatur in cordibus corum. Stc-
phanus, Achy.contcndit Mofcn & Prophetasomnia
eaprxdixifle qur facta funt in Chrifto , vt ifto fun-
ckimcnto monftrato , & fcipfum in fide confirmct,
& crrantcs Iudseos ab errorc rcuocct.Idem facit Pe-
trus Act.2.i6. Et Paulus,cum Act.i7.2.$.dc Chrifto
exMofe& Prophctis diflercret, audientes Thefla-
loniccnfes cumauiditate fufccpcrunt vcrbum Dci,
quotidie fcrutantcs fcripturas num hxc itafe habe-
rcnt.Eandcm rationcm pcrducendi homincs ad fi-
dernfuillcreliquorum Apoftolorum & Euangeli-
ftarum manifcftum cft, quonun cxcmplum & nos,
quibus pictas cordi cft imitari par fuerit.Hinc appa-
rct quam neccflaria fit dilioens collatio fcriptorum
vcteris & noui Tcftamenti , quar non foliim lucem
fcripturis mirabilem arTcrt<.verumctiam fidcm pio-
- - rum mirabiliter confirmat.

tundamc , Vt autcm re&ius ducamur & ccrtius fcramur in
ta cogni coenitionem faluatorisnoftri Icfu Chrifti, duoo-

tioms 0 . . . ^ r , r •..

chriiu. portet mprimis m Deo coniidcrare, fine quibus ma
leftatis fuegloriamintegram tucri ncquit.Hxcaute
duo funt,pcrfcda iuftitia, & pcrfccla mifericordia,
quarum illafummc odit & fcueriflime vlcifcitur o-
mncm iniuftitianuhac fummc amat,& intime com j
plcclitur homincm,qucm ad fuam fcrmauit imagi- 1
nem,& idco ad pcrpetuam vitam & fclicitatcm.
ftpSfti^ Verum cum aftu Sathana: homo in peccatu per
tia & mi- trac"tus,& propter peccatum in mortem , & fernpi
^c°rdi*tcrnam mifcriam cx perfecla Dci iuftitia prarcfpita
iungnn- n,s cflct,nullus locus(modo pcrfecta maneret iufti-
tur& ait cia Dei)vidcbatur reliquus cffe pcrfec"ta; mifcricor-
™u ' dia?. Q^aid ergo reliquum crat?dcbuit profecto ho-
1110 ex regula pcrfecta: iuftiti#'Dei ob fuum pecca
tum,quo infinitum bonum offcnfum crat, arternum
pcrirc. Ex quo fcguebatur, Deum laudc perfccta?
mifcricordiarctiam priuari. Atqueita& degloria
maieftatis Dci & de falute hominis acrum cflct.Etfi
autcm potuiftct Deus f lapptcntia vfiis(quid enim
non potcft omnipotcnsOcx hoc malo hominem li-
bcrarc,vt ita locum mifcricordia? faccrct : tamcn cx
• altera partc fuilfct dcrogatum ipfius perfectx iufti-
tix,& diminuta fuiflet cx partcgloria maicftatisi-
pfius:proindc ncceffe fuit,vt cam fiiluandi hominis
viam inucniret,qua ipfius perfecta iuftitia & pcrfc-
cta mifericordia fimul confiftercnt,fimulqucconfcn
tircnt in fummis gradib. Sapientia itaque Dei hic
fuccurrit,ac rcmedium promit talc,quo ita cxerit po
tcntiam fuam Dcus in laluando homine , vt & per-
fechr iuftitiaj Dei fatisfiat,& perfccbc mifericordia?
Dei fit locus. Lapfo fiq >idcm A damo parcnte no-
ftro,in quo nos & rci & corrupti fumus, Deus iuftc
quidcm arguit peccatu , & pcenas meritas minatur,
& ex partc infligit : Scd fimul cxfumma mifericor j
dia,vrcleinciitifiimii5 paterpromittit fiiiiim conci- /

STRATIO 616

j liatorem perfeda:.iufticix,& pcrfcctx miferijcordif
1 Dci,& taudcmcundem in mortem prohominetra
! dit,vt omnis qui crcdit in illum non pereat, fcd ha-*
I beat vitam^ternam.Etfi autem innoccnsplane crat
filiusDci n^bisdatusconciiiator pcrfccfa: iuilitix
1 & perfecta; mifericordic Dei,fi ipfum confidcras:ta-
; mcn quia volcns fuftinuit perfona veluti totius hu-
|imanigencrisiuftcincopunitum cft alicnum pcc-
] catum,vt ficut vnius Adami contumacia omncsfr-.
e!=cl:i fumus rci.ita filij Dci cbedientiaiulti conftitua-
i tur multi,id eft,libercntura rcatu,& donati iu<t^tia
j Chrifti vitam poffidcant aiternara.Eum crgo vt Pau
j lusait,2.Cor.5.2i.Qui non nouit pcccatum^ecitpec-
i catum,vt nos fieremusiufticia Dci in co,bcc Vft>pa~
iter dcdit filium,vt rrrorte fua fatisfaccrct prq pccca-
' to, & iuftitia fua nos coram Dco iuftos ftatueret?
j' Atqucita mancnt falua: perfeda iuftitia,.& pcrfccta
mifericordia Dci^.vTp^ pcccati foluto, & merito iu-.
! ftitiac comparato pcr vnum Chriftum. Vidcs ergo
I quomodo Deus feucrifiimus fcelcrum eft vltor^q'-1?
0 tamen ex mcra mifcricordia condonat,hoc cft,quod
Paulusait:Rom.n.3i.Concluditomnia fub pecca-
tum vt omnium mifercatur.

lam habemus,adqucm fcopum rcfcrenda finto-
mnia q; ajpaffim in Mofc,Prophctis & Pfalmis co-
mcmorantur de Chrifto. De quo quia falus noftra jtgfrr
in eiusnotitia& fiducia confiftit reccnfebimus fcri du4'^
ptura» tcftimonia,non quidcm omnia,quod imincfi ^ScH*
laboris cffct & requireret longiflimum tcmpus : fcd
pra?cipuafolummodo,eaque in certa mcmbra di<^e-
fta, ad qna? alia,qujf in leclione fcripturarum occur
runt,facilc rcducipoterunt.Sint ergo h;tc membrai

1. Frowijfio.

2. Tcrfir.A.
3« QHztitd! perfbn*,
4. Officmm.

6. v48a.

7. € uentu*.

8. rfiufjrfrutlH*.

In horum membrorum explanationcconcurriiflt
multa alia,qua? ad huius myfterij explicationem fa-
cere videbuntur,qux nolcbam membratim propo-
nere , nc nimis pcrpicxa & obfcura partitio noftra
redderctur»

D E P R I M O.

Omnmm primum confldcrcntur promifiioncs dc rro^
jMefiia, qu*comparat*ad pcrfc^am iuftitiam & ^
pcrtcclammifcricordiam Dci,&clarius intclhgei!-.m
tur & dulcius accipientur.
: j Priufquam autem promifiiones pr»ponamus,ad-
j moncndi funt auditores dc regula vtiliflinja in fcri-
Ipturanim leaionc, acpotiflimumin promiflioni-
j bus diuinis obfcruanda.&^*/* autem ha:c cft. In 9- *-<SttU'
| mni promifiionc diuina,& ca quar cum rc promifla
i ftarc non poftlmt , & ea qua? cum eadcm ncccftario
I coniungutur,f mul fub nromifiionem cadunt: ita vt
j illorum quide ablatio , horum vcro donatio& pof-
> fcfiio promittatur. Hac rcgula ftabilita promifiio-
1 ncs vidcamus.

Gcn.3. Dominus,lapfis in peccatfi primis noftris o^S#
j parentibus aftu fithana: , alloquitur ferpentem hi- 5e
fccverbis.Inimicitiasponam intertc& ipfammu-fi,'
lierem,& mter femen tuu & fcmcn eius:ipfum con-
tcret tibi caput,& tu contcrcsei calcaneum-Hec ver
ba contincntpnmam promifiionemdeMciIia co-
cihat^rc pcrfea^iuftiti.r, &pcrfecls mifericordiar
Dei,& cxtcnditur hatc promiflio ad perpctuum cc-
clcii^curfumin hacvita & ciufdcm futuram glo-
riam in atcrna vita.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1 pro-

etf\ • d E

toT/jpU PwccJicitiir hic certamen inter ferpentem & tnu-
«««o htt. bertm#nter fcmer. firpentU , id cft,impios omncs,an-
°- gelos & hominc$,e7 fimen muiieru , id eft,Chriftum
Cum fua Ecdefia. Cum diabolus hic ferpentis no-
roincdcfignaturCquemadmodum propheta:& Chri
ftusimcrpretantr,r,vtciui in diabolum reiiciant in-
teritus nol>ri cauflam, cogitanda cft vcrfutia Satha-
***,& calliditas in dccipiendis hominibus. Sicut c-
nim tum ad decipicndos primos homincs abufus eft
Satha folertiaferpentis,C|ua ferpes diuinitus arnatus 1
crat:itahodie quoquecreaturis Dci , & donis prar-
clarisabutituridem impoftor, inpotcntibus &fa-
pientibus mundi hominibus ad infidias Ecclefie; Dei
ftruendas. Monemur ergo damno primorum pa-
rcntum , vt cautiores fimus, ac non linamus nos vcl
fplendore & potcntia tyrannorum, vcl x«d*yo> vynus
& vcrborum iliecebris Sophiftarum pertrahi in la-
<T-'-eos Sathanae , qui per Sophiftas corrumpit fcri-
Ptura? Iimplicitatem in multorum pcrniciem. Mc-
morescrgoantiqua? artis Sathane,a puritate & fim-
plicitatc promiffionum diuinarum non dcflectamus
nequead dcxtram,nequcadfiniflrairu

H. Promittitur Chrifto & Ecdeiiae in Chrifto
vi^oria./^w,inquit,fciiicetfcmen, conteret ctput
'V"»,hoc eft,Chritius filius virginis,vt princcps,dc-
ftruet opera tua,ideft,peccatum & mortcm(ha:c e-
^im funt quac diabolo caput erigunt & eius regnum
ftabiliuntjpropcccatofatisfaciens, vtperfecta ftet
^ci iuftitia,fumto de peccatore fupplicio,vt perfc-
&a bueniatur mifericordia Dei,recepto homine. in
gtttiam, interceffione Filij. Atqueita liberabit
Chriftus femen fuum ( id eft , quotquot pcr fidem
& Spiritum fandtum nafcuntur filijDei) adiabo-
^ poteftate vt fint beati , immortales , perfecto
bono & felicitate abundantes, libenqueab omni
mifcria^ira & maledictione. Sic Ioanncs hancpro-
miffionem interpretatur Cum air.».Ioann.3.8.Chri-
apparuit vt dilToluat opera diaboli,id eft,pecca-
tum & mortcm,quibus deftrudis, neccflc cft refti-
tui iuftitiam & vitam.Quoniam aute Ecclcfia Chri-
^ieft perfpiritum feminis mulieris nata,fcmc quo-
Sue fuo modo mulieris dicitur,quia veri feminis mu
^eris mcmbra funt omiies fideles,qui Ecclefiam co-
ftituunt.Huic fcmini fimui promittirur victoria fu-
per fcrpewte,id eft diabolo.Hinc depromfit Apofto
^ promiffionem illam ad R0.16.20.Deus pacis co-
teret Sathanam fub pedes vcftros ci td.Huc etia per-
tJnct iUud Ioan.i.5.4.H#c eft vi<5toria que^ vicit mu-
*}um,fidcs veftra.Per mudum intclligit diabolum &
fcmeeius,perfidemvi&riccm intclligit Chriftum,
S^cm fide apprehedimus,poffideim:s & rctinemus.
Hic enim folus victor & condcmnator eft principis
miius mundi,vt ipfe tcftaturcumait:Ioan.i6.n.prin
cepshuius mundi iam iudicatus cft.

ttl. Rabics diaboli & fcminis cius f gnificatur,
5um additur:£V tu conteres feu mordebis ei caLtncum,
1(? eft»infidiabcris fcmini mulicris,id cft , Chrifto &
cius Ecclefije. Chriftum quidem pcrfequeiis vf-
*lUead mortcm crucis,fcd cx mortc refurgens ccn-
teret tibicaput & regnum tunmdeftruct.Ecclefiani
Ver6 Chrifti femcn cxinfidiis petes,vt eam menda-
cj° & homicidio dcr*ormcs,fednihilominus in Chri
«o victrix tandem cuadet. Nam vr capitis contri-
tionc fignificatur opprcflio Sathana? & rcgni cius:»-
tacalcanei morfu,victoria Ecclcfiae fignificatur,fi d
n°nfineaffli3;ione. Hinc coliigamus dcfinitioncm
crucis Ecclefia?,qu£ eius no:a recte dici poteft. Inc-
Ptum eft cnim quamlibct cr.iccm diceieEcclcfi z
^riftinotamcfle. Siquicc* crux Ecdcfiac hic.fi-
$mficatur cflfc perfccutio Ecclefi x a ferpente & cius

C H R I S T O. 618

femine, propterinimicitias quarfunt interfcrpcn-
tem ciufquefemcn,& fcmen mttlieris, id eft Chri-
iium caput,& eius membra Ecclcfiam. "Nunquam
eniminterhos conuenict.Mulicris enim femen iu-
ftum,& ferpens iniuftus cum fuo fcmine in contra-
ria ftudiaferuntur, & durabit hoc ccrtamen donce
hic mundusftctcrit:ficutipfc Chriftus ctiampr.Tdi-
xit, Apoftoli teftantur , & eucntus ipfe compr bat.
Vnde monemur non fpcrandam cflefecuritatem fir
mam in hac vita,fcd afpirandum efle ad beatam illa
immortalitatem, qujeinfeminc mulieris nobis eft
propofita. Vides ergoqua pulchre pcrfecta iuftitia
& perfcdta mifericordia Dci in hoc femineita punit
Deus peccatum,vt fatisfiat fu*e ic:fticiae,& ita placa-
tur intercefiione Chrifii,vt eins pcrfccta mifericcr-
diaconfpiciaturcu iufticiaconuenirc.Hjec fint brc-
uitcr potius indicata quam fcripta de pnma promif-
fioneMefiiaE,ad cuius declarationem Yniuerfa fcri-
ptura reiercndaeft.

Hic nobis non cfl pr^tereundum quod B.Macha Pia aii*.
rius fciibit in quadam homilia,in qua primamfcdu- f™l*ne*
ctionem primorum parcntum noftrorum inPara- chrifti*-
difcfuifte imagincm pcrpetuarum infidiarum fin- no*
guiorumquifuntin Eccleiia,tcftatur. Eftiiqnidem
omnis homo pius vt Paradyfus quida amcenus pul-
ccrrimis arboribus & lioribus confitus,ideft, donis
Spiritusfancti ornatus,iuftificatus& fanctificatus in
Chrifto.In hoc Paradyfo,id eft^quolibet pio homi-
ne,e(l arbor vitae,qui eft Chriftus Icfus. Scnfus ho-
minis externus,eft yeluti fcemina.hoc cft, Eua ipia.
° Ratiohominis illuflrata luce ccelefti ,- inftar Adami
ipfius cft. yoluptas C3rnis fcrpentcm rcpraefentat.
Ha?cvoiuptasa.flata adiabolofenfum pcrtentat,vO
fenfus vidtus illccebris alliciat rdtionem viru fuum.
Hsec ergo voluptasccuferpes,fingulo*hominis fen
fus fuis veneficiis fibi fubiicere conatur. Auditu,vo-
cum fonitu & honoribus aggreditur. Vifum,fplen^
dorc & diuitiis folicitati Tactum philtris vencrcis
circumuallat.01fadum,odoram fragrantia detinet.
Guftum,deliciisdborum & potuum inefcat. Scnfitf
in hunc modum vidus & deccptus , vt Eua altera,i
v^luptateferpcnte,rationcm,id eft,virum fuum cui
fubiectus efle debcret,aggreditur,eum alliciens fua-
uitate fruclus,quem cx i cbus,carnalibus pollicetur*
H ic fi ratio obtempcrat,fit cxregina fubdita,cx do
mina fcrua. Atque ita homo rurfus ex aiboie vitae
excluditur,& exclufus peribit , nifi rurfus per pceni-
tcntia guftaueritde fru&u arbotisvitar. Atli ratio
enfui non obtemperat,viriliter agit,fruftu arboris
vita? roboratur,& crefcit ad vitam a:terriam. Hanc
imago nos noftii officij admoncatjVt cautc ambule-
musme voluptatibus carnis,& concupifccntiishuius
mundi vincamur.

Harcmfa promifno lterum proponitur Gcn.ii.3. *«cu^

1 r 1 • m 1 ,1 • j a promif-

hilcc VQYbisrBenedtcentur tn rf(loquiturenim ad A- fi0,iCapri
b:ah2rnum)ornnes fhmtlu terr^rxoc eft j Vt ipfe Do oris rcpc-
ninuSjCap.zi.i^.fc exponit,cum ait : benedicentur in °*
femine tuo omncsgente* terra. Hoc femen Paulus,Gal.
5.i6.interpretati r eftc Chnfti m,cum ait:Abiranae di
ftar funt promifiicnes & fcmini eius* Ncn dicit & Esphc*
fcminib.icdtanquam dcvno, tn fetnme tuo cfut eft^Q'
Chr sfptt. Huiuspromiffionis ha?c ei\ fimplicif •ma
fci:tetia. Gentes,id eft.hf-mines m.icunc • libcratia
malcdicrionelegis,& miferia fcmpitcrna, horum^-
quc caufi* peccato & lra Dei , & donati benedictio-
'ne& bcatitudine^ternapcr Icf m Chriftum,qucm
; fidc apprehendunt,in quo & iu^ificantur cV fandi-
I ficantur,beabunt fc & fcelices prcnunciabunt:quo-
: niam pcr fcmen hoc bcnedictum> & fatisfactum eft

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

6lp DEMON STR ATIO

pcrfecta; iuftiti*Dci,& perfcfta? mifcricordia? Dci
ractus cft locus.Dc hac bencdictionc loquitur Pau-
lus ad Eph.i.^.Bcncdictus Deus & pater domini no
ftri lcfu Chrifti,qui benedixit nos bcnedictionc fpi-
rituali in ccelcftib.in Chrifto , in quo habcmus rc
dcmtionem per fanguincm cius & remifiione pcc
catorum: Atque ita videmus quod hcc rcpctita pro-
mifiio cffcctum victoria? fupcr fcrpcnte clariusex-
pi'imit,ac veluti definit ipfiim victorii bcnedictio-
nis voce.Nam pleniflima bcatitudo hic vocc bcnc-
dictionis iigniricatur : quemadmodum ex Paulo o~
ftcndi.Dcindcin hac promiflionc obfcructur parti-
culavniucrfalis,0»J«w,inquit,6r»f».Deteftcmuri-
gitirr tanquam fcrpcntis vcnenum corumdogma,
quihanc vniucrfalitatcm Sophiftica conantur clu-
dercac gratias agamus Deo,pro fua immcnfa gratia
quam promifcue omnibusorr'crt,& nos mcludamus
in hac vniucrfalcm promifiioncm gratia? per fidcm.
Ncquccnim omittit Mcfei modum applicationi;
bcncficiorum huius bcncdicti fcminis. Nam Gc.15.
6.ait:Credidit Abraham Dco & reputatum eft ci ad
iuftitiam,id cft,fides,vt Paul.ad RonM.J.hoc didC
intcrprctatur , crcdenti Abrahamo imptutata eft aci
iufticiam. Eft autcm hxc iuftitia przcipua bcncdi-
dicnis in Chrifto promifla: portio. Nam vt iuftitia
pcccatoopponiturdta cadcm iuflitiaviacft a.ivitam
bcncdictioms finem. Dicitur autcm fidcs imputari
ad iuftitiam,ncn dignitatefua,non merito,fedquo-
niam organum cft quo apprchcnditur iuftitia Chri-
fti,cuius imputatione iulti fiimus. Ideo Paulusalibi
clarius loquiturr vbi dicit nosfide iuftificari, quate-
nusnimirumfidcsChnfti < bcdicntiam apprehen-
dit,qua nobis imputata iufti ccnfemur. Non crgo
pugnant,fidcs imputatur Abrahamo ad iuftitiam,&
nosobcdiemiaChriftiiuftifumus : iiquidem illud
huicfubordinatur. QiWfaatem fubordinata funt,
minime repugnanfc Huius applicationismeminit
ctiam Icrcmias cap.17.7. Bcnedictus vir illc qui
confidit in Ichoua,id cft, mcrito benedicti feminis,
quodfidcapprchcndit bcatuscft quifquis credide-
rit.In eo cnim libcratur 2 peccato & donatur iufti-
tia & vita.Vt crgo fide accommodamus nobis gra-
tiam vniucrfalcm in bcncdi&o fcminepropofitam:
ita infidclitashancgratiam rciicit.Exquo fit vt gra-
tiaqua? cxconfilio Deiomnibus cfterturvtpotc v-
niuerfalis\fiat culpa hominis particularis, vt ttet fir-
mum dictu illud OfcaMj.Qperditio tuaex te l£rael,
in me tantummodo auxilium tuum. Hic rurfus vi-
dcrc eft,quam concinnc perfccta iufticia & perfe&a
mifericordia Dci in hocfeminc Abraha? conueniat,
& mutuoauxilio fc fuftineant.Id quod D.Paulusch
rifiimead Gal.3.13. doccr,cumait,Chriftus redcmit
nos dc malcdicto lcgis fae"his pro nobis malcdictu,
(id cft maledicticnis pcenam noftro nominefufti-
nens , vndc fattsfictum cft perfeclxe Dci iuftitia?)vt
in gcntib.bcncdictio Abrahz fieret in CJKrifto, id
eft,vt perfectac mifericordia? Dei fieret locus,quain
AHarum crratiam recipit pcccatorem.Cum his duab. promif-
J~ fi onib.congruunt omncsalie. dc Chrifto,vbicunquc
fuinma. lcguntur apud Prv.phetas.NamProphetarfuaspre-
dictioncs de Chrifto mutuati funt a Mofc, quasfuis
accommodarunt auditoribus,prouttcmpus & ra io
poftulabant. Ex quibus multas cogemur adduccrc
in fcqucntium mcmbrorum ncftrae partitionis ex-
plicatione. Hic folummodo icneamus,quam aptc
hiftoria Euangclica, & fcripta apoftclicacum his
duabus promiiiionibus quas declarauimus , con-
gruant.

6lO

DE SECVNDO.

Cum Meffias promiftus in fcripturis dicatur Ic- (
houa , Scmen Abrahar,& Emanucl, docemur quod m^
Mcflias fit Dcus,quod fit homo,quod fit vna perfo- fi».
a&%fyen@*£m autem pcrfona cft arterna : tamen
nunc dicitur conftarc cx duab. naturis,quia iuxta te-
pus diuinitus ordinatum,filius Dci alfumfit huma-
nam naturam in vnionem hypoftaticam, vt Mcflias
cftct Dcus & homo vna pcrfona in duabus naturis
fubfiftens.

Diuinae naturx in Chrifto inter alia hxc funt te- ^
ftimonia. •'eitt,S?

Pf.2.7.Dauid in pcrfona Dei Patrisalloquitur filiu ix^
hifcc verbis , Filius mcus es tu, ego hodie gcnui tc.
Eft cnim filius anenvjs a patrc a:terno «rcnitus inct-
fabi totius eflentiae communicatione ab arterno , in
eflentia nullum punctum dari potcft , ncc prin-

cipij,nec medij,nec finis,vt in rebus crcatis.

Pf.45.7*8.Scdcs tua Dcus in fcculum fcculi, virga-
a:qnitatis,virgarcgni tui, dilcxifti iufticiam & odi-
fti iniquitatem, proptcrca vnxit tc, 6 Deus , Deus
tuus olco cxultationis praf confortibus tuis. Hic
Dauid vaticinatur dc rcgno Chrifti, quem Iehoua
nominat: cft enim Iehoua nome dinina? naturarfeB
eflentiae proprium , quia ab omni xternitatc eft &
fempcr cft. Hebran enim ipfi tcftantur hoc noir.en
Deo impofitum cifc , ad fignificandam nudadiuina
eflentiam fecudu fc,abfque aliquo refpeftu adcrea-
turas, & proptcrcalit incommunicabilecreaturis.

Pfal.68.5. Ichoua nomen illi,exultate in conipc"
clu cius.

Efaix9.6\vocabitur nomen eiusadmirabilis,cori
fdiarius,Deus,fortis.

Icrem.25.5.Eccc dies veniunt dicit Dominus , &
fulcitabo Dauidi germcn iuftum,& regnabit rcx,5^
profperabitur,& tacict iudicium & iuffitiam in ter-
ra.In diebus cius faluabitur Iuda, & Ifracl habitabit
coniiJenter.Et hoc eft nomcn quod vocabunt cuiti»
Iehoua luftificatcr nofter.

Hucacccdit cultusdiuinus foIiusDci proprius»
Pf. 72.11. Adorabunt eum omncs rcgcs terrac,omnCi
gentes fcruient ei.Nunc autcm Dcut.6.15. fcriptum
cU:Dominum Dcumtuum adorabis & illi foli fer-
uics. Pra?tcrca officium & cpera, qua? plane diuina
funt.Dicitur cnim pafsim in fcripturjs crcarc, falua-
rc, iuftificarc, bcare, qua: nulli recte tribuuntur B**
fi Deo.

Multa dicta noui Tcftamenti cum his vetcnste-
llamentiteftimoniis congruunt.Ioanni*; 1. 1. dicituj
filiusDEi ^©-^quiera: mprincipicqui crarapu<*
i)eum,qui crat Deus , pcr cuem omniafada & nt:
Et paalopoft difcitis vcrbis vocat & definit
hunCjfiiium Dei.Vidimusjinquit,gIoriam eius^gl0-
riam tanquam vnigcniti apatre.Vcx patris fonat de
ccelo (upcr cum huiuf.nodi.Hiccftfilius meus 6i\e"
ctus in quo mihi compiacitu cft,hunc auditc.Matf
i7.5.Paulus ad Ro.i.4.vocat Chriftum , filium D^i:
Q^i inquit,declaratus cft filius Dei per potcntiam*
Ad Ro.o.5.1oquens dc Chrifto fic ait ; Qui cft Dei5*
laudadusin fecula.r.Ioh.5.2©.Scimus quod filius Dj1
vcnit,& dedit nobis mcntcm , vt cosmofcamus iHu'
qui vcrax efl ,& fumus m vcraci illo,id cft,in fili° z"
ius Icfu Chrifto , hic eft verus Dcus & vita artcrn*
Habemus igitur confenticntia tcftimonia vcteris 8C
noui Teftamcnti dc vera dcitatc fcu diuina natu-
rafilij.

Vcrum quo plcnius iuucntus dc hoc myftcrio c-
rudiatur. & lirmis rationibusarmeturaducrfuseos»

qui

fiftuot

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

5 tfcfr

jHiiex inferis Ariana dogmata reuocarc conantur
hucduobrcuitcraciiiciam. Vnum q >.omodo non
l'e$ dij fint,ctfi & patcr feorfim eft,& dicitur Dcus,
«militer & tilius, itcm fpiritus £mctus. Deinde
^uantum iatcrfucrit noftra? falutis,vt mediator no-
"er vcrusaternus & omnipotcns Dcus eifct.

Quantum autcm ad primum attinct,hxc demon
itratioinprimis tencatur,videlicet, quod nihil rc &
a^tu infinitum poiTit vel partitione vcl dcfluxionc,
Ve^ Propagationc,vcl alio^quouis modo multiplica-
fiHoti emxn infii iti natur^ita repugnat, vt fieri no
P°fiit,vt finml ftcnt natura infinita,& ciufdcm quo-
u|smodo multiplicatio.Nuncaute vcrbil Dci nobis
duiinam naturam prardicat mfinitam & immcnfam,
VtSu2°mniaimplcat, & a nullo cxcludatur.Icrem.
*3**3*l4« Nonnc deus dc propinquo ego fum,dicit
«ominus,& non deus de longinquo?An non ccelum
& tcrram ego impieo,dicit Dominus. Et Pfal.139.7.
Quo ibo a fpiritu tuo & qu6 a facic tua fugiam.Si a-
tandero in ccclumtu illic es,fi dcfcendero in infcr-
num,adcs.Si fumfcro pcnnas mcas diluculo,& habi-
taucris in extremis maris,etiam illic manus tiu de-
4ucet me,& tenebit me dextcra tua. Hinc cocludi-
inlinitas & immenfitas cffcntiar fcu natur? diui-
fl?-Hoc autem cum ita lit:quid quefo incptius? quid
*°lurdius?imo quid magis impiu eflc potcft , quam
^mpliciflimaminfinitatediuinx natura? difccrpcrc
J numero multiplicarcfJam fi & incpturo & abfur-
durn impium hoc cft,quid diccmus dc illis qui plu-
quam vnum fingunt?-Hi:c accedit Mo-
us vox Dcut.6.4.AudiIfraei,lehoUaDeusnoftcrIe
nouavnus cft.Etfi crgo tres funtiuxra vcrbum & pa .
teia&ioncm,non fcparata? quidcm a fc inuicem,fed j
Iuisproprietatibus & numerodiftindf perfona::ta- 1
^en ex eo no fcquitur tres eflc Deos. Sunt cnim hae
tfes fmgul^ pcrfona*,vnus & idem perfectus Dcus,
Su»a in qualibctpcrfona non eft aliqua Dci efTentia;
Pars : fcj tota cflentia,eaq; infccabilis^quia mfinita. '
Noncrgocflentia diuinain quafublifUint hx trcs:
Perfonaj multiplicatur.Pugnat cnimfcctio fcu par-
Jjtio cum iimpliciflima inhnitate,ficutiiam dcmon

DE CHRl STO.

622

JJrabimus. Si cnim multiplicarctur infinitas, finita 40 crudeliffima.
"frct.Si finita,crcatura. Si creatura,nullo pacto di-
^na cfTentia dici poflet. Proindc eflentia diuina in-
n*ta cft natura,tribus perfonis communis.etfi vna
ltnumcro,pcrfonar verofunttres,qua? in haccom-
mun| natura fubiiftunt,non quidcm fcparatar vt an-
l*a tu**muj vna ab alia. Nam fc mutuo contincnt
V ^u^dfnviv, vt Damafccnus loquitur. Eft autem
**?k«tn9tf mutua continentia , qua trcs perfona* tri-
nitatis,vna in alia vicifiim cotinentur,vt cu filius di
patcr in mc cft,& ego in patre. Et Paulus=Erat
AJcusin Chriftomudii iibi recocilians.Sedhoc my
j*^tt*fci%«ptt«^cincri& pulueri planc cftinfcru-
a°ile. Scd diftincla: duntaxat,vt monuimus,pro-
Plietatibus & numcro. Si quidem patcr cft perfona
??n5ns> filius eft perfona ab omni aeternitate inef-
^bilitcrgenita. Spiritus fanchiseftpcrforaproce-
^ens a patre & filio ab omni aeternitate. Trcs ergo
1 ^diuinxperfonacnon fnnt tres dijfedvnus idcm-
3l,e Dciisproptcrfimpliciffimam trium perfonaru
^ vnam eandemquc naturam vnioncm. Cum ci g
eurn neminamusjintclligimus eflfcntiam diuinam
1 patrcm filium
ntclligimu5pcr-

^ — •muuucikcs m un comniuui natura diuina,di-
rnclas proprictatibus & numcro.Quod autcm ex
mp'anullain natura crcatahuc pcr omniaquadrat,
eft.Quia natura creata cft finita,& multiplica
^s > cum mcreata fit infinita '& minimc multipli

j cabilis.Sumamus exempli caufla naturam iiumana.
In hac naturahumana finita & multiplicabili,fubfi-
• ftunt plurcs perfonc; vt Pctrus^PaulusJohannes.Eft:
enim humana ndtura illlis comunis:fcd pctrus, Pau-
lus,Iohanncs non funt vnus homo numcro,fed trcs.
Quia & multiplicata cft eiTcntia humana,& fcparati
iunt Pctrus,Paulus,Iohannesafcinuiccm & diftin-
guntur pcrfonalibus proprictatibus. Eft fiquidcm
iiuiilis eifcntia humana in Pctro,Paulo,Iohanncm5
vnacadcmque numcro.Si cnim vna cademquc nu-
I mcrociTcntiahumanacfletin Pctro,Paulo, lohan^-
I nc,non dicercntur ncc cftcnt trcs homincs ?fed vnus
| homomcc fcparati ciTcnt a fc inuicem,vt vnus pof t
' cflehic&aliusalibi.Vidcmusergocurfcriptura.ct^
j fi trcs pcrfonas fuis propnctatibus.& numero diftin
| clasagnofcit,non tamcn trcs Dcosadorat. Quia n6
; cft nifi vna numero diuina effentia, in qua fingulas
; trcs illx perfonx pcrfedte communicant. Hinc cft:
I quodomniaqu* Deo attribuuntur abfolutc, hoc
' cft,fmc pcrfonarum intcr fc compafationc fcu rela-
10 tione,fint fingularia,vt cftc increatum, immcnfumj
asternumyomnipotcntcmjet-afeirpct^cy. Etfi ergo pa-
ter eft increatus*filius eft incrcatus, Spiritus ianctu*
cft incrcatus,& fic de aliis e6munib.attributis:tam^
non funt tres increati,fcd ynus increatus. Eft cnim
incrcatum cfle proprietasfcu idioma diuinar ciTcn-
tia?,quar fingularis eft.Contra vtro cum dicitur,pa-
tcr filio a-qualis eft,filius cft xqualis patri , & Spiri-
tus CtA&as cft «qualis patri & rilio , recte dicuntuf
trcs coaequales, vt coa:tcrni,CQefTentiales,immcnfi»
et-afeiTp«e«7fl/,quia ha?c ad mutuam perfonamm, qua:
plurcs funt,comparationcm dicuritui'*

Jam quarc Mcfiias noftcr Deus eiTc dcSuerit vi • Qua<«f
dcamns. Quod neceiTe fuerit mediatorcm cfle Dcu J/J""^
dua- grauifiima? funt caufrtvidelicet mAgmtudo malty effc dco*.
quo prcmcbatur natura humana : Et impetentia fcu
infirmitas creaturx ad rcflituendabona qux pcrpcc
catum amifla erant.

Magnitudomali cernitur in quatuor potiffmum, r- Wagui-
videlicet,inpeccatinoftrigrauitatc,in ir^ diuinx iu i"in «Jua"
ftitia , in potentia mortis , &indiaboli tyrannidc «mGtut

Peccati grauitas maior fuit quam vt eius o- *ecc41*
nus fuftinerc poflet finitapotentia, qualis cft angc- m
lorum & hominum. Nam ciim infinitus rcatus iit,
propter bonum mfinitum ofTenfum,Videlicct Deu,
cuius maieftas larfa erat per peccatum primorum pa
rcntum,necefle fnh vt hoc pcccatu,aut infinitis pce-
nis puniretur,iuxta normam diuinae iuftitif,aut pro
co fatisrieret diuinaeiuftitiz.Veium quiahatc fatis-
factiodebuit cfTc pretium infinita: bonitatis &a?-
quiualcns,non potuit ab vlla,imo ne omnibus crea-
I turis,fimul ficri.Quare ncccflc fuit cxpiatorem pec-
' cati cife Dcum.Solus enim Deus vt cfl infinitus, ita
folus infinitum malum fuperare abolereque potuit.

2. Ira: diuinae iuftitia proportionem vindictx iu{[*i4,
ad ofTcnfam poftulabat.Cum ergo ofTenfaerat infi-
nita,fuit & irainfinita,quam puia creatura fuftinerc
placareque non potuit.Quare neceflc fuit vt mcdia-
tor,qui iram Dei placaret Dcus eflet.De hac ira lo-
quitur PaulusRom.1.18. Rcuclatur ira Dci deccelo
liipcr impietatem omnium hominum.Quod autem
hxc tolli non pofiit fine mediatoredocet hoc dictu
Baptift^ apud Ioann.j.^ct. Qui non credit in filium
ir3 Dei manet fupcr eum. Qupdautem ha?c ira Dei
fit immcnfa & infinita proptcr peccatum , ( in quo
concurrunt ha:c mala,contemtus maieftatis diuinae,
fupcrba contumacia aducrfus legem Dei,indigna i-
magineDci,ad quam condituserathomc,confpur-
catio , imitatio Sathana: hoftisX>ei,fccda defcciio a

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Totentia •

623 DEMONS

caftris Dei ad diabolum » & intolcrabilisingratitu-
do &c.)cognofcitur. 1. ex pcena primorum paren-
tum. 2. expccnafecutainomnibus poftejis Adac.

ex comminationibiisdiumis. 4. cxcalamitati-
bus , quibus pfemitur humannm gcnus. 5. cx ty-
rannide diaboli in homincs. 6. ex fignis irx Dci
in ccelo , in terra,in mari. 7. Cx magnitudincae ]
ternarum pcenaru,.quas luerit qui non conuertun-
tur. 8. deniquccxprcticrinfinitofoluto,prore~
demtione pcenie peccati. Quis hic non videt,impof-
fibilefuiflifr^iftpd tolli, niii permcdiatorem cu-
ius eflet infiriita jtaten tia?

3. Potentiamortismaioffuit^ quamvtab vlla
'crcatura fupefari potuerit, adeo quod Plinius dixe-
rit,fed fatlfotfk Dco quidem pofiibile cflc mortuum
excitare. Niincautem cum munus pr*cipuum eft
mediatoris deftrucre mortc,necefle fuit,vt potentia
^iuina polleretjqua vt vitam Confcrfc e ita mortcm
abolcre potcft.Non eft ertim apud illum impoffibi
ievllum verbum. i - -:- ' •

Tftannis ' 4. Tyrannis diaboli cnideiittlmajfub qua capti-
«Uaboli. lulm tcnebatur gcnus humanum propter peccatum,
ctiam crat opprimcnda a mediatore. Quam autem
noC fuerit imooftibile humane^ natura^hiftoria mu
<ii cum omninm hominu cxpericntia tcftatur. Qua-
renecefle fuit mediatorcm cflc Deum,qui tyranni-
dem diaboli fua opprimeret potentia. Hinc pcrfpi-
cuum eft,quodad magnitudincm mali quo prcme-
tatur genus humanum tollendam rcquirebatur , vt
mediator eflct Dcus.

Hic iuxta cogitetur magnitudo amoris in anerno
patre,& filio, & Spiritu fando erga genus humanu.
Patcr filio fuonon pepcrcit , fed voluit eum fubiici
pcenis,vt nos ab afternis pcenis libcraret. Filius vo-
lens &obcdiens patri fadus eft victi ma,rcatum pec
cati in fe deriivahs. Spiritus fim&us ipfe vult in cor-
dibus reconciliator un habitarc , & motus diuina?
voluntati congrucntcs in nobis acccnderc. Hxc in
nobiscxcitabuntfidem,inuocationcm & gratitudi-
ncmergaDcum,& munient animo&noftrosaducr-
fus terfores mortis,aduerfis diaboli tyranidcm, &c.
I l imp«- Stcunda caufla cur oportucrit mcdiatorcm Dc; m
.Jjjjj,"" eflc,eft impotcntia & infirmitas creaturx ad refti
reftimcn- tucnda bona,qua: pcrpeccatum amillmus. Etfi autc
aroita* vnavoce imaginis Dei harcbona comprchcndun
H*c fiint tur tamcn pluraad eius rcparationcm ncceflario rc-
«ftituta0 qmruntur>qna! Paulusenumcrat i.Cor.i^o.cum ait
viddicet. Chriftus factus eft nobis aDcofipientia, hrftitia,
fandtificatio & redctio ,vt qui gloriatur in Domino
glorictur. Harc quatuor boncrum gcnera creatura
nulla,aut finitapotentia reftituerc hominibus pc-
tuit-qucmadmodum dc fingulis ordinc vidcbimus.

Primum itacjuc Sapientiarn dcbuit mcdiator rcfti-
tucre, non qualis eft mundi, qua? ccrtis terminis
clauditur > fed qua? abfcodita cft a principibus fcculi
huius. Quae fane fapicntia a Zacharia definitur effc
fcicntia falutis in remiflioncm pcccatorum pcr vi-
fccra mifcricordia? Dci noftri : Luc.i. 77. Dc hac
fapicntia loquiturEuangelifta Iohannes primoca-
piteverf.18. cumait : Dcum ncmo vidit vnquam
fcdfiliusquieftin linu patris ipfc cnarrabit nobis.
An non Tohanncs Baptifta miflus eft , Zacharia pa-
trctcftc,addandamhancfapientiam ? An non pcr
angclos & Prophetas potuiflet Dcus hominibus
hanc rcuclarc fapicntiam?Aiiud cft darc fapicntiarn
fcu docere vt miniftri : aliud eft cflc fapicntiam, hoc
cft,efficacitcr pra'ftare vt corda hominum percipiat
falutarcm fapicntiam. Vox quidcm hominis fcrit
aurcs corporis. At filius Dei qui cft ipfa Dei fapicn-
tiajanimum hominis fipicmia replet ialutari. Nam

1. Sapicn-

TRATIO **

tum demum verbum Prophctarum f^^um .lf'',
fert, quando Deus cor apcrit, & inftillat verarfa-
picnti^ fcmina.quodfancnon eft creatur^ vllius fca
crcatoris folius. Ex quo fcquitur oportuirfe mcdia-;
torcm cfle Deum*

Sccundo locooportuitrnediatorem luftitiam re- :.!t»fc
ftituere. Kam fmc perfecta iuftitia ncmo poteft*ul
conlpeclum Dciprodirf veriim pcrfectam inftitia»
cjux fufticiat omnibus , ; ncmo potcft: confcrre nili
Dcus. Siquidcm duo rcquiruntur,vt homo lit per-
fecte iuftus coram Deo:quorum primum cft libera-
ri ab iniuftiria & pcccatc,qii3e mala in mundiun ho-
mines fccum arferunt & augcnt poftea. Alteruxo
donari & ornari plcna lcgisdiuin^(quar oft menfur*
i ftitias qujecoramDcovalct) obcdicntiay ncatrurfl
horum prarftitiflct mf^iiatornifiDeuscflct.
priori fupra diximus vbt oftcndimus. cnormitatera
pcccati,& iuftitiam iras diuinx. Dc altcro qnod eit
donari & ornari iuftitia,qua fatifiiatlcgi Dcitmant-T
fcftumeft,quodnullius creatura? iuftitia cum finit*
fit , pofiit fuffieere infinitis hominibus in wW*
tem , quod fane in mcdiatore requiritur. Siqui-*
dem vt fufficienti expiationis vidima pro peccatis
fatiffaccre, atqueadeoomnem rcatum tollcre :
obedientia fua crga legem omnes iuftos coram Dc°
fiftercqui in ipfum crcdunt,debuit. Ita cnimPau-*
lus ait,2.Cor.5.2i. Eum qui non nouitpcccatjumfc^
cit peccatum , vt nos ficrcmus iuftitia Dci in ip^°*
Talem proinde mediatoris iuftitiam,hoccft inrinw
tam cflb oportuit, vt iofinitis hominibusfufficcret.
Q^arc neceife cft vt mcdiator noftcr fit vcrus Deus. "

Santhficatio tertio loco fet|ttitur, quam media-ficati0,
tor afrenc debuit. Quod fanc cum nulla crcatu-"
raprceftarcpotuit, Dcum cfle mediatorcm opor--
tuit. Siquidem folius Dcieftdare fpiritum fanctt-
ficatorem,finc cjuo ne inchoari quidcm,nedum con-
ummari fanctificatio noftri potuit. Porro cum fan-
5lificatio opponiturpeccato,& in pcccato funt duo»
vidclicet formalc,vtrcatus:& materialc, vt vitiof*
qualitatcs & acVtiones,duplcx critfandificatio* Vn*
cuasopponiturreatui, qua? cft expiatio pcccati fcr
Chrifti fmguinem. Altera qua? opportitur vitioli*
cjualitatibus & adionibus,qua: eft legi cgatio hornf
nis a prophanitatc gentium per mortificationc caf-
fiis,& c niuccioeiufdemhominiscum Deopervi-
uificationcm fpiritus.Haec fandificatio vocati r cti*
a PauloPhilip.^.j.Circumcifio fpiritualis. Nos,in-
quitjcit cumciiiofumus, quifpiritu Deum coljmu5»
in Chrifto gloriamur , & non in carne confidimus-
Proinde circtimcifio fpiritualis eft amputatio fidu-
cia?carnis,cui fuccedit gloriatio in Chnfto,& pur^s
colcndi Dcum atfcctus.Atquc ha:c rcucra cft fancti"
ficatioilla, quam Dcus & homo mediator noftcf
arfcrt. ^%ti

Rcdtmtio quam poftremo loco collocat PaulUS'tio.

I. retiuirit pcrpetuam prxfcntiam mcdiatoris in
Ecclcfialate per mundum fparfa. Scd quis potcfl
mul & femper in tot locis praefens effc nifi fit DcuS?

II. Rcquirit cuftodjam Ecclcfi^videlicet vt mc-
diator fit cuftos non folum Ecclcfia; totius : vcruirt-
etiamfingulorum mcmbrorum aducrfus infinit3$
technas diabolcrum & hominum,quodfane diun1?
potentix cfle manifcftum eft. III. Rcquiritvt
mediator infpiciat corda, nc fallatur cxteria hyp°"
critarum larua.Iam autcm cum folius Dei fit intuerl
corda hominum,& intimos affcctuum recefliis con-
templari,& hoc mcdiatoris cft t fficiumxcrte cp°r"
tuit mediatorem eife Deum. IIII. Rcquirit vt
vbique audiatgcmitus fc inuocantium, & in (p1TltlS
& vcriutc piccautcs cxaudiat^ quod fanc

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

**5 D E C H

lius diuinar virtutis eft. V. Requirit vt in ex-
trcmo die exfufcitet mortuos, vt prodeant cx terrse
puluere omneshomines inde vfque ab Adamad vl
timum.Sed quid ad tantu opus valcntomniu crea
turarum vires ? Sane omnes angeli & omncs homi
nesfuis viribus ne vnum excitarent mortuum , ne
dum omnes,idque in ictu oculi. VI. Requirit vt
rnediator confcrat nfufcitatis , qui in vera fide ob-
Jcrunt , artcrnam vitam , perpetuam gloriam , &
conformitatcm cum Deo. Sed quanrum hoc fu-
perat opus creaturarum vires.nemo non videt, nifi
& mente & fcnfu caret.Cu igitur mediatoris fit
tantis bonis Ecclcliam fua ornare,qua? coferre ne-
mopoteft nifi fit Deus:Profedo neceiTe fuit media
torem efle Deum.Hoc cum pie cogitaret Euange-
fifta Iohannes,voluit hoc fundamentu iacere de vc
radiuinitatc mediatorisin principio Euangelij fui,
vt certb ftatuamus, mcdiatorem verum Dtum efle,
pcrfonam apatrediitindlam : fcd eiufdcm efientia?
& potcntis , vt & malatolleret,quibus premitur
humanum genus,& bonaconferre:,quibus pcrpec
catum excidimus.Breuiter vt omnia vno verbo co-
dudam,Si mcdiatorDeus non eflet , faluator non
cflct,fed potiusSaluatore indigerct. Et Iohanncs
Ca(Tianus: A»dt loouentcrn ad paslores de T>et ortu an-
gclurn Def.T^amsyin^n^eflvobts hodte Saluator, qui
Chrtilut Domtmt» tnctuirate^Dtutd.N e folum vtt-
1** tn Chrtfto homtnem tntelltgeres, & "Domtm & Sal-
katons norr.en adtecit , fctltcet vt ejuem Saluatorern ejfe
c*g>o[cercs , Deum neqna^uameffe dahtares. Etcum'i0
ftluandt vtrtus non ntfi dtutnt competcret poteftatt , dt-
htn* e*m ejfe potentu non ambigeres^n quo faluandt po
**»tiam ejjedtdtcijfes. Atquc harc brcuiter fint ciicti
<k veritate diuina? naturaf in Chnfto , & cur opor-
tucrit mcdiatorem cfle Dcum. Nunc breuiter adij-
^cmus teftimonia dehumana natura Chr;fti,& o-
^ "endemuscurneceflefueritMeiTumficri homine.
['CSl T^ftimoniaigitur humanarnatura: in Chridoex
JjChtiQj rnultis harcpauca libuit afcribere.
I»u.tn°~ Gcn.^.i^.promittitur mediatorfub nominc Sc-
^inis muln ns.S*wew,inquit,mulieris cotcret caput 4
^rpcntis. Scminis mulieris nomine procul omnij
^ubio humana natura fignificatur , quam mediator j
tcmpore a patrc conftituto aflumere debuit , quod j
& fccit.iuxtaillud Pauli : Poftquam venit plcnitu-i
temporis,mifit Dcus filium fuum natum ex mu-|
"crc.Gal.4.4.

Gen.4 9.io.promittituridem mcdiator fub no-
^ine Si/o.Non,inquit,aufcrctur fccptrum de Iu Ja
^°necveniatSilo,id eft,filius mulieris,qui eritexpe ,
^atiogentium,id cfhpronvfTns Metfias.

Icrc.3i.2i.Creabit Ichoua nouum in tcrra,fcemi-
na circumdabit virumM eft,fcemina fine virili femi
£c grauida,materent prolis mafculz. Siquide cum
"oc nouu vocat , indicatfcemina conccpturam &
Parituram contra comun< m naturar curfum. Nam
cum nouum non fit fceminam parcre cx virili fcmi-
neconceptum : ft quitur quod hic fit intelligenda
tc*mina,qu2e conccptura & paritura e(l contra natu
r* curfum confuctum.

£fai«7.i4.Ecce virgo pregnans parict filium & vo
j-aoitur nomen eius S manitelM eft,qui erit Dcus &
n°mo.Cum his vaticinijs congruit vox Euangeli-
yrum & Apoftoloru.Iohan.i.i4.Verbum caro fa-
^ < 'ft.Harc propofitio tria docet dc Mefl'ia,videli-
Cer>in illo effe i.natura diuinam,2.naturam humana
3-Vnionem harum naturarum fadtam cfTe.Luc.2.7.
Naftitur Mcfilas Bcthlchem cx virginc de Dauidis
profapia iuxta vaticinia.Et Paulus vocat ipfum filiu
Aorahac fccundura carncm. Quid multis? Tota

R I S T O. 626
Euangdica hiftoria teftimonium eft de vera huraa
nitate Chrifti,quam afiumfit integram,hoc eft, con
ftantem anima rationali,& corporc, obnoxiam ta-
mcn communibus humani gencris calamitatibus,
fed fine peccato.Oportuit enim ipfu , qni faccrdos

iTt t futurus , cflc lcgrcgatuma pcccatoribus, non
quidcm focietatc natura? fed culpar.

Cur autcm oportuerit mediatorem noftru effecur me-
homincm ,etfi Prophctae& Apoftoli id multis in diatorcn»
locisdocent:tamen Paul us omniu m clarifsimc hoc ^ cffcC
myftcrium explicat,idque multis in locis. Et fuma hominc.
fcntentixPaulinaede hac re hucrcdit. Vt vnusho-
mo Adam peccauit, & in damnatione alios omnes
fecum coniecitrita congrucbat iufticia? diuinac , vt
vnus homo fatisfaceret pro pccc.no,& autor eiTet fa
lutis arterna?. Hxc ratio hilc c vcrbis ad Ro. 5.15.16.
17.18.19. propor.itur.Sicut pcr vnum homincm Ada
mum,pcccatum in mundum intrauit, & per pccca-
tum mors,& ita in omnes homines mors p.rtran-
fijt,quia omnes peccauerunf.itafcilicet pcr vnu, vi -
dclicet Chriftum,iulticia in mundu intrauit,& pcr
iufticiavita.Etpaulo poft.Sicut pcr vnius hominis
dcli(5tum(reatus venit J\n omnes homincs in conde
nationemtfic & per vnius hominis iufticiam ) abfo-
lutio a reatu venit)in onines homines in iuftificatio
nem virac,hoc eft,Sicut Adz peceatum caufsa cft co
demnationisad apternammortemtita Chrifti iufti-
cia caufsa cft iuftificationisad vita arterna.Et rurfus
licut per inobedientja vnius hominis( Ada:)pecca-
torcs conftituti funt multitita & per vnius hominis
(^Chrifti)obcdientia iufti conftituetur multi.id eft,
omncs credentes.Ad hanc congrucntia diuinai iu-
fticiae in faluatione hominis relpicit ctiara idem A
poftolus LC0r.15.22.Vbi ait; Sicut in Adam omnci
moriuntunita & in Chrifto omnes viuificabuntur,
fcilicet nati filij Dciper fidcm. Breuiter, Qucmad-
modum in vno hominc Adamo fadifumus infipie
tcs,iniufti,poKuti,& fub arrerna mortc captiui : ita
vnus homo-Chriftus Icfus, natuseft nobisa Deo,fa
pientia,iufticia,fandificatio & redeptio,vt qui glo-
riatur*<n Domino glorictur.Ha?c congrucntia iufti
ciar in Dco prarcipua caufsa fuit,cur mcdiatore no-
•trum opoaucrit cfse hominem,dc qua reautorE-
piftolaead Hcb.cap.5.79.copiofios agit. Sed nobis
hocloco fatis fit fummam rei indicafse, Alise cauf-
fae quar affcruntur,ex hac de qua nunc cgimus fluut,
& ad cam rcferuntur.

Tertium,quodinMefsia fpcdandum cfse dixi, ^ep*"j."
cft vnitas perfonae.Etfi autera duse funt natura? mc- „» cfati-
:liatoris:tamcn non funt duarperfonar.fed vna dun ftl-

axat,caquea:terna,qua:dicttur,& Vcrbu fcu htyx*
'um quia cft ^*peocT»f iaidfni varcs"flt«of t* TratTpcr,
• um quia de eo & pcreum fa&um eft verbumpro-
nifsion s, &ad cum omnia, quae in Prophetis &
Apoftolisfunr , rcferuntur:& Filius Dci , quia ab
setcrno a patre natus, eiufdem natura?eft cum pa-
rre. Quicquid cnim ab alio nafcitur , & eft eiuf-
dem natura» cum illo a quo nafcitur,dicitur cius fi-
lius. Afsumfit autem hic filiushumanam naturam
abfquc cius pcrfonalitate propriain vnionem per-
fonalcm, vt Deus & homo vnus fit Chriftus fcu v-
na perfona.No cft ergo Chriftus rarione humani-
tatisperfona. Nam perfona Chrifti cft ab a?tcrno
perfe<5ta,quar fibi copulauit humanam naturam , vt
vna eademquc perfona efsct Dcus & homo.Si quis
obiccerit. Perfona cft indiuiduarationalis &in -
tclligentis naturae fubftantia. Chriftus quatcnus
homo,cft indiuidua rationalis , fcu intelligentis na-
turac fubftantia. Igitur chriftus videturetiara
rationc humanitatis efse pcrfona. Refpondeo,

D. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i. Vnio
pcrfcona
lit.

DEM ON S

Muiorcft falfa.Etfi cnim animaPetri eft indiuidua
rationalis & intclligc ntis naturas fubftantia: tamcn
vteftinPetrononcftperfona. Requiruntur crgo
plura ad alicuius vt ita dicam perfonalitatem,ride-
licer,per fc fubfiftcrc,vt pcrfona fit indiuidua ratio-
nalis & intclligcntis natura: fubftantia per fe fubfi-
ftens.Nunc autem humanitas chrifti pcr fe no fub
fiftit,fed fubfiftit in diuina pcrfona , a qua aflumta
cft vt fit eius propria.No eit crgo Chriftus perfona
ratione natura: h umanserfed diuina: folumodo. N6
cnim vt omnis pcrfona (imul naturam complech
tur.itaomnis natura fimul perfonam coraprehen
dit,quia pcrfona cft quiddam^V^Wperfc.

m pcrfo- Porro quatuor videntur in hoc myfterio digna

»a chh- diligcnti confideratione.

?i!o?J«- Prtmum, Qyalis fit vnio perfonalis , qua humana
cipue co natura copulata cft diuinar.
lc"da- SecundMtthQuz»*™ fint naturarum idiomata.
Tertium^ux eft qualifquc U layArav mnwi^
Qnartum^uxd illa koivwia effkiat.

Vnio pcrfonalis in Chrifto, vt alia vnionis gene
raprxtercam, cftduarum naturarum,videlicet ver
bi & carnis,id cft,diuina? & humanas naturac copu
latio in vnam t/V^/v fcu fubfiftentiam,inconfufa &
impcrmixta,in qua copulatione natura aflumens,id
cft,diuinaita fibi copulat ^swr/as- affumtam, id
eft,humanam naturam,vt eam fuam propriam fa-
ciat,adeo rt vnum conftituatur Cfir&fjtyov faluis na-
turis vtriufque , & carum naturalibus proprietati-
bus,& operationibus inconfufis. Etfi ergoChri-
ftus natura eft Dcus,& idcm Chriftus natura eft ho
mo:tamen non eft nifi vna perfona. Siquide diuina
perfona,humanam naturaiu itafuam propriam fe-
cir,cum cam fibi vniuit perfonaliter.vt ha:c huma-
na natura affumta,iam non fit aut vnqna eflTe poflfit
poft vnionemfactaalicuiusalterius,nifi Dci verbi
horainisfa&i.Hec resvtcunquepotcft fimilitudinc
hac dcclarari.Vt corpus Petri elt corpus anima: Pe
tri,ita vt fit vnus PetrustSic corpus & anima Chn
fti,funt corpus & anima vnigcniti filij Dci, vt vnus
fit Chriftus cffenthliter Deus & homo. Hoc tame
difcrimen eft.In Petro fit vnanaturatcrtia copofi-
ra cx duabus copulatis fcu vnitis,videlicct corpore
& anima:in Chnfto aute no fit vna tertia natura, vt
voluitEutyches.Manet.n.Chrifti natura? falua?cu
fuis propnctatibus & a&ionibus, fed vna perfona,
qua: & Deus & hoino cffentialiter exiftit, proprcr
naturarum incolumitatem faluatam in vno fubie-
&o.Hoc Augu.etiam tcftatur Scr.58.dc verbis Do-
immfCum SLiv.Licetvnamperfonamtn Cbrtflo creda
rnns : dnas tamen fbjhnttasjd eft,nat;;ras cffefatcmur^
ciuinitatts faltcet <jr humanitatis , ajfumtricts & affnm-
t&,creatvicis or creatd. , tjut tamen fubslantit non funt
confrfit Jid vnitA , atque tn vna eademcfue perfona ttfe
parabdesydr in fua femper proprietate manentes. Q»a -
propter vntcuique frbslantia propria vtiyue aptanda
funtM eftjnfrmitates humanitati^ut creata cft. Stgna
vero velmtrabilta diutnitatt, ejua creauit,

Idiomatein chrifti perfona funt proprictates,
** Matura quibus natuix, videlicct diuina & humaoa & intc-

rum pro- 1 ' f . , . , .

ptictatcs grx falua?que manent,& diitngMntur vna ao alte-
ra.Eft cnim Idioma quod vni naturae ita proprium
eft vt nonfitakerius re ipfa. Diuerfa: igitur cum
fint natura:,diuerfa habcant idiomata eflentialia ne
ceflc cft.Neque ex pcrfone; vnttate cofundenda,fcd
ex naturarum diuerfitate diftinguenda funt in vno
chrifto idiomata.Saluis igitur naturis diuerfis, ma
neant idiomaca diftincta,& idiomatis confufis,co
fundantur etiam naturz necelTe eft. cum crgo hzc

TRATIO

Enunciatio,Deitas eft humanitas,fit abfurda &
fa,diuerfiiTima: enim funt naturse: ficri non potdt,
vteaqua: funt huius propria,illi attribuantur 1»'»«
errore & cofufioncnaturaru.His ita pofitiSjdilM-
dius idiomata natursrum Chrifti expliccmu^.
Idiomatacrgo diuina: natura: funt duplicia. Q%*"JJJJr«
dam enimfunt^/v^VxTrt, id eft , incomunicabiln» prop„e-
qu^ reipfa non coromunic inrur,hoc eii,n^ quc io- 1**
dunturcreaturis,nequecreatur^ali(]uas pr< pricta-

tesindemutuantur.qualia funt harc: Effe xtcrnuffjj
efTeimmenfum , efle infinitum , cflc inc rcumfci;
ptum,pcrfeexiftere.Nihil enim prTterfolum D<&
cfta:ternum, eft immenfum , eft infinitum» eit *"
riafpATjoVyeft pcr fe exiftens.Quatdam funt xwr«'»y*»
id eft,communicabilia,qua: tamctfi vt funr,i:a ma-
ncnt quoque vnius Deitatis propria, alioqui com-
munia erTccl:a non amplius idiomata dici poiTciit.
NamT'xo/vcV&(Cf/Wa ita opponuntur , vt nccal-
terum altcri,nec ambotcrtio alicui proprie & re
ipfa tribui poflint.Huius gencris funt,exi!rere , l»-
pientem cfTe,bonum cffcpurum cffc, fandum ci\c,
potentem efTe,&c Ha:c enim ctfi reipfa funt Dci
propria : tamen vfus & virtutis refpectu, item qu^ -
litatis ac fimilitudinis cuiufdam tenuis ratione,co-
municaridicuntur ,quam ob rcm etiam ks/v^t*
appellantur. Vt cum dicitur, homo exifiir, ho-
mo cft bcatus , virgo eft pura , qui crcdit eft Saff-
<5tus,rex eft potcns. Hacc attributa ctfi Dei rc ip'3
funt idiomata : tamen Dcus bonus , & amans fu*
crcatura:,radiosquofdam harum fuarum propricta
tum commnnicat creaturis.

Idiomata humana: natur^ Chrifti funt in trip!
ci difcrimine : quacdam enim funt temporaria:cjua:- prop'
dam pcrpctuaqua:dampoftrcfurrcc5tione& trium- tc*-

phum Chrifti accefferc. -n'*6***
Temporaria idiomata humanr^ naturf Chri"1»^
fuerunt infirmitatis, atque idco durarunt folurno-
do vfque ad mortem,vt fatir^ari, efurire , dormir^»
triftari,lacerari,angi,cV multahuius gencris. H?c
omnia cum mortc dcpofnit, ca cnim ad tcmpus av*
{umferat,vt nobis fimilis per omnia excepto pecca
to inueniretur. Pcrtincbantigitur ifta ad tcmpu5
cxinanitionis , quafiliiis cxinaniuit fcipfum vfq"c
ad mortem crucis,non quod diuinitas fui ipiln* rc
fpedu & feorfim fit exinanita, fed quatcnus carnl
fefe vnir.ir. Non enim vt in naturam humana par-
ticipatioglori^,ita dirainutionis ignominia in di-
uinam cadit naturam. fctf518*

Perpetuaidiomata naturf humanac funt quibu*
fLiblatis,naturam humanam fimul tolli neccfle cjt»
Pien enim non poteft vt vlla rcsfinc fuis prop£c~
(atibus confiftat.Sunt enim efTentialcsjVt quf eflen
tnm ipram feu naturam conftituant. Huiusgfneris
funtcapi cerro loco , fccundu Petrum ^poiroluO1
kfy&iu&fpxrrw cflc,fcci>ndu Nazianzcnii # Ju
ftinum.loco tencri fccundu reri corporis modu vt
Auguf.loquitur,m ccrrofpacio elTe, & fini>umclc
fecundum Vigilium. Breuirer lota pia anriquitas
cum vniuerf? Tcripturci confcnfu, veritatem huma"
ne naturg in Chrifto agnofcit & confitctur. A<jo<*

Idiomatahumang natur^ poft ref irre&ioneni» ^*.
prartcr illa , qu£ perpctua clfe cum tota fcriptura c*
puriori antiquitate diximus,funt omn-ia , qua: c°n-
iunfta funtcum confcfTu cius ad dexteram patris»vl
delicet,quod Chriftus dcpofita omni infirmit»^»
in eum glorif gradum fit euedus, quo fupra omnc
nomen,vt Paulus loquitur, id eft, dignitatem 8c c"j
mincntiam,tmineat , carne ipfius iam plene » a .
tatc 9»ftAttMK in ea inhabitante , glorincata,norJ 1
fua effemia, neque in proprictatibus Q^cnl

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

^9 , DECHRISTO

'bforpta, quod fane1 non efTet glorificari , fed abo- / tueret

6jO

Ter^P°tius humanam naturara.Atque hoc cft,quod
Juftinus iw.corpus ChrtfliparticepsfatfHmeft ,nonna-
tHr* hit*tis:fed dmina dignttatts.
Jfocrfiu Qupd autem quidam humanam naturam Chrifti
,i,lp«lo rc^urrediooem ita maieftate Deificatam clfe
c°ntendunt,quod fuas proprictates eflenttales non
retineat,maniteftarefurantur fcriptura. Scriptura
cnim vtriuCque tneminit,videlicet maieftatis & lo-
c,,^u fitus carnis Chrifti poit afcenfionem. Ita
«nimautorEpiftola?adHbta? .c*p. i.3.ait:Sedetad
"cxtram maieftatis in cxcelfis. Si ergo qua*ris,quid
^ccideric Chrifto poft afcenfionem,refpondet , fe-
dct ad dcxteram Maicftatis. Si vltcrius qua?ris,vbi
n*m fcdcr, refpondct» in exccllis , hoc eft vt Paulus
*d Ephcf. 4. 10. interprctatur fupra omnes ccclos.
YCrumfiobieceris,omniaefle plena Maieftateglo
Chrifti. Rcfpondeo.Sit anathcma , qui vcl a-
"udfent,itYel dicit. DiCcerncndum interea cftin -
tc<" maicltatem fimplicitcr,& thronum Maieftatis,
SUem in ccclo eife fcriptura pronunciat.Hcbrajo. 8.
u Q^»i confeditad dexteram throni Maicftatis in
«oelis. Huc facit illud Augultini tra&atu 50. in
*°Hannem. Quomam verutn eftquod ait: Ecce ego
Vobtfcum fum vfcjue ad cofurnmationem feculi, & abtjt,
& hic e(iy & redt)t,& nos non deferutt. Corpus emm
lH*m intultt ccelo,mates~iatem non absiultt mundo. Et
^Xprianus lib.6.cip.i4. H*c animadttertendum eft,
fuod etficorporisfut prafentiamhtnc fubdaxerit: mate-
Jtatc tamen dtutnttatt femperadcft ,/tcut tpfe a dtfctpults
«btturut polluetttr: Ecce vobtfcum fim omntbtu die-
bui yfcjue ad con/itmmation-m fccult. Hoc ipfum dc
rcritatc humana: natura: Chriftidocct modusad
Ucntus Chrifti ad iudicium. Vcniet(aic ipfcfilius
n°minis)in gloriafua,& omncs fin&iangcli cius
Cum eo,& fcdebit fupcr thronum glorise fuar. Item;
videbiti« filium hominis fedcnrem ad dcxtcram po
tcntia; Dei,& vcnicntem in nubibus cceli. In hac
^aieftaris gloria fedcns ftatuet oues quide a dex
tr,sfuis.hcedos vcroafiiiiftris. Non crgo gloria
^icttatis tollit iocalitatem autcircumfcnptionem
c*rnis Chrifti , ficut impurus Eutyches docuit.
lmre Qui localitatem & circumfcriptionem carnis
^ti0> ^hrifliexiftimantnon pofleftarecum vnioneper
jonalijfed feparari diuinitatem acarne, cr»ifiif>nr.e
Irnpingunr,fomniates infinitatem finitam eifc. Ne
SUc ncccffe eft ca qua: vnita funt arcjue omnibus par
tlDus patere. Tcneatur ergo hoc antiquitatis telti-
^onium , quod cflapud Damafccnum libr. 3. de fi-
c*V*7.Deitas efttnctrcumfvipta>noncoextcnfacai-
*e etus cum incircumfcrtpta eius dtutmtate. Quamui
Jfaquenon fccundum vtramquc nuuram: tamei.
,ccundum infeparabilem perfona? vniratcm totus
Pr*fcnseft. Rctineamus ergo conftanter articu
0s fidci noftrejde vero Chnfti afct-nfu in ccelum c\
oereditu eiufdem ad iudicium, iuxta teftimoniuo.
Jngclorum Aft. L it. Hic Icfus qui aflumtus eft
' yobis in coelum, Sic vcniet quemadmodum vidi-
JJjjti lt,Scumeuntemin ccelum.
S JjJ nacc » 4uae ha&enus diximus ex fcriptura &

jNj. patribus de veritate humanaf naturar Chirifti, pu-
Seti^ J?nt aducrfari praefentia: corpons & fanguinisChri
ifS* - ln Ccena,failuntur,a fenfu carnis decepti.Fidcs e-
S'^ ?ltn ^nriftiana non failacibus condufiunculis finit
^«ft. e.aDduciamanifefto verbo Dei : fed veritate pro-
^flionis Chriftifulcitur,etfi fenfus& ratiohic dc
Cl^nt.Noncrgo fcrutatur modum pra?fentiar, fed
Vcritatem ipfius fentire potius laborat , proinde fi-
CUt hatum cedit figulo : ita nos verbo Dei ceda-
**** > etiamfi tota rerum natura contranura fta-

5«

Iam videamus KoivavicLv iS 1uo.ct.7tv, idcft,commu-
nicationera proprictatum. Verfem priufijuam cam prStata°
dcfiniamus,nominum quorundam ,quorum nott- commn
tiaadhuius myfterij declarationcm ncceflaria vide nicanone
tur,difcrimcn tencndum cft,quod cftquintuplcx.

1. Quardam funt naturarum propria,vt Deiras, J|fcThSi
humanitas , caro , diuinitas, diuina natura,humana ptuuum.
natura.

Hajc enim folummodo naturas dcclarant, nifi
quod carnis nomcninterdum concrcte accipiatur
per Synecdochcn , vtinillo di£lo Iohannis.-V.rbu
caro fadueft.Dc histcnedaeft reguh. Qua? natura
diftinc^a ftint,eorum quoquc icliomata & actioncs
diftingui oportet.Cu ergo dcitas feu naturn diuina
itadiftinfta fitab humana natura,vt nunquam j^of-
fit efTc aut fieri humanitas fcuhumana natura:fe-
quitur , idiomata & adioncs harum diftin&arum
naturarum minime confundi aut altcrnari pofle,
nifi fimul confundantur naturar, qua? tamcn incon-
fufse vnita? funt.

Q^cedam funt propria perfona? in nattira
diuina ab omni arternitate , quibus filius aparrie Secundfi*
&Spiritufanclodiftinguitur, vt filiusDei, ima-
go Dci, DeusdeDeo , Lumcn de Luminc. Itcm

My&** pTlVjStAA* tf/fUnf.

III. Qua?dam funt communfa perfon^ ChriOi, Tertiu»
cum patre & Spiritu fancl:o ab a?tcrno,vt cfle omni-
potentem , stcmum, increatum,infinituin,immen
fum,incircumfcriptum , quar xqualitatem , coar-
ternitatem , & identitatcm natura? dotcnt.

ini. Quardam funt officij perfona: Chrifti , in QiL*"3*
duabus naturis fubfiftcntis. Etfi enim hfc pcrfo-
natota ag' nscft,tame mcdiaacrtionu funt natuia? i-
p('£ i qua? fuis proprictatibus agunt & per ficiunt o-
pus rcdemptionis , quod eft totius pcrfonar Chri-
fti Dei & hominis.

Vf Quardam funt communia naturis Chrifti Qolnt*.
& pcrfona; ab incarnationis tcmpore , vidclicct , &
ea qua» funt fecundi & tertij ordinis , qua: dixinius
ab a?terno Chrifto conuenire, & ea qua? hon.ini
factojcxtemporeattribuuntur, vt Deus, fi-
lius Dei, Dominus glorra£,homo,filius hominis,fi-
liusD.iuidis, femen mulicris. Ha?c quiaconcreta
funt,naturascum fubieclo fignificant. In hisfolis c.
concrctis locum habet mvwicliJ lavArav. Obtinent
enim concreta compofitum fignificandi modu , vt
jbflratfca fimplicem.Et fi alias denominationc ca-
pitperfona a diuina natura,altas ab humana : tamc
icmper perfona vna fignificatur. Moc difcriminc
nominum qua? tribuuntur Chrifto obfcruato,faci-
iius erit iudicare de communicationc idioraatii,qu£
locum habcr , vt diximus folummodo in concre-
tis, quibus perfona fignificatur vt abftradis natu- Dcfiniti»

XX. vbiquita

Communicatioigituridiomatunon fic dicitur ^^1.
rcfpeftu idiorratu inter fefc,vt nonnulli putar,qua-
fi harc comunicatio aut cffct effufio proprietatu v-
nius natnrar in alia, aut mutua idiomaturo cofufio.
Nam fi ita e(fet,& illa qus effunderct fuas propric-
tatesaboleretur,&eaqua?reciperet ,aliaficret qua
eratantca. Atcjue ita Chriftus nec Dcus ncc homo
efTctjConflatis fcilicet duabus naturisin vnam ter-
tiam compofitam.Sed ha?c communicatio idioma-
rum dicitur refpedu pcrfona?, de qua promifctie
praedicanturidiomata, vndecuque perfona denomi
nationcm accipiat , hoc eft,fiue a diuina,fiue ab hu- Definiti«>
mana natura. Proindc communicatio ldioma-
tum cft talis pra»dicatio , in qua proprietatcs vnius
naturz , tribujratur nonaltcri natura:,fcd pcrfo-
D. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

DEMONSTRATIO

iku dcnominatoe ab nltera natura,proptcr vnionem
duarum naturarum in vna cadcmque pcrfona. Scu,
vt clarius forte dicatur, Communicatio idioma-
tum cftcommunis prxdicatio idiomatum dc pcr
ft>n3,vndecunque denominatur fiue a dcitatc , fiuc
abhumanitatc.Hincrc&c dicitur. Dcuscft homo.
Dcus cft crucihxus. Dcus acquifiuit fibiecdefiam
fuo fanguinc.Dcus cft mortuus.Deus rcfurrexit. Et
tontra,Hic homo eft Deus.Hic homo codiditcoe-
lura 6v tcrram.Hic homo eft vbique. Hic homo fal
uat,fufcitatmortuos,dat vitam arternam. Hic cnim
hominis nominc intelligitur perfona quse eft Deus
c\homo,ctfi dominationcm capita natura hu-
mana. Hse ergo prsedicationes ventsima? funt, quia
fubiecta in his propofitionibus funt concreta, qui-
bus duo fignificantur , videlicet pcrfona & naturse,
Prpindeperfonse refpc&u , vcrse funt iftse enun-
ciationes:fiquidem perfona illa vna& eadem cft&
Dcus & homo.
ti"reaii$ ^{ quseris,qualifnam fit hsec prajdicatio,rec"r,e re-
inconcrc fpondcri potcft , quod fit rcalis. Nam fi ea prscdi-
t0- catio cft realis,cu id incft vere in fubie&o & reipfa
quod dc co prsedicatur,non video cur hsec predica-
ti j idiomatumdc perfona,rcalisdici nonpoflit.Eft
enim rcucra ln pcrfona & diuina & hurnana natura
cum fuis eiTentialibus proprietatibus. Verum fi hac
praedicationcm verbalem dixcris , in muha abfur-
dilTima incurrcs. Ncgabisperfonse in duabus na-
turis fubfiftcntis vnitatcm. Ncgabis mancre faluas
duasnaturasin vna pcrfona. Ncgabis concrcta ha-
bcrc compofitum fignificandi modum,hoceft, fua
fignificitione complecti & rcm, & fubictrtu in quo
rcsillacft , quse pnncipalitcr nominc concretift-
gnificatur.

Qup fen- Cum crgo Patres,intcr quos funt Iuftinus , Da-
ch.irtidi ma^c^nus,& Grcgonus Nyflenus, dicunt carncm
citurdci- Chrifti deiflcatam cfle,3ctipicndum elt dextre, iu-
ticata. xtapiorum dodorum in ccclcfia intuprctationem.
Non enim dicitur caro Chrifti dcificata , co quod
fit conuofj natura humana in diuinam,auc quod fit
ficta ipfa diuinitas, fed quia coniundta cft humana *c
natura ad diuinam in vnionem pcrfoualem , &'
quodfit fi&a Dei caro. Vt enim natura diuina*
nonporeftinaliudconuerti, quoniam cft incor-'
ruptibilis : ita nec aliud in eam conucrti poteft , co
quodfit ingcncrabilis. Adhanc quseftioncm Iufti-'
ijus refpondcns ait : (Afa ^ TicZ^A^a^uTif iaauA -
dt;V,//sT«>j»^ J i bcwtllUf « ?vw*.Ncque tamcn exi- j
ftimandum cft quod ha?c deificatio pertincatad
communicationcm id.omatum duarum naturaruj
quse eftalternata, vt declarauimus , proprietatcm
vniufque naturae dc pcrfona, prardicatio : fed ad
cxccllcntiam vnius naturar, ncmpc humanar,in per
fona Chrifti , qua humana naturaantcccllit omni-
bus creaturis fapicntia, bonitate,puritatc,fancrita-
tcpotentia, maictiate cV gloria. Ettametli harc
cxcellentia manat anatura diuina inhumanam pro
ptcr vnionem perfonalcm , qucmadmodum Nazi-
anzcnus indicat hifce vcrbis , to^J tdfan t6J £ iSedQn;
tamen ab vnione illa omnino diftinguenda eft , na
vcl cum Ncftorio faciamus Chriftum diuinum ho-
huncm,atqueitaimprudcntescoftituamus duosfi
lios,vnum Dd,altcrum virginis,hoc cft , duas pcr-
fonas vtfiint dua: natui*, vcl cum Eutychetefom-
niemus vnam naturam cx duabus compofita , vt c(t
vna pcrfona.Harc omnia incommodafacile caucbi-
mus,fi accurate,qucmadmodum iam oftcnfum eft,
diftinguamus intcr hsec tria , vidclicct vnione per-
fonalcm,communicationemidiomatum & dono
ium,quibus cft ornatahurnana Chrifti natura,colla

tionem qua a patribus dtficatione dici ofi edimus*

Iam reJiquum eft vt quid tfficiat illa Mnn*i* *f jjjjj,.
, xiav videamus.PriniumcontraNeftorinm vnita- tiooi$pc»
tem perfonstin duabus naturis fubfiftcntis confif-prie1»1*
mat.Na nifi vna eadcmq; perfona c(Tct Dcus & ho-
mo,abfurdifl*ima eftct alternatailia idiomatu prar-
dicatio.Cum igitur chriftus dicit: Ncmo a(ccdic
in ccelum,nifi qui dcfccndit de cotlo^ius hominis
qui eft in ccelo , manifeflc ex comunicationc idi°-
raatisdiuinaenaturaf,quod tribuit filio hominis, li-
gnificat cundcm clTc dcum & homincm,vnam vide
licet pcrfonam in duabus naturis fubliftentcni.^'
mde,hxc communicatio idiomatum docet , precm
actionum mediatoris in humana natura inhnituin
cifc,quia perfona vna cadcmque , quar cft Dcus &
homo,eft agens , adeo vt omncs actioius fiue mc-
diantehumana natura fiue diuina , fint & dicantur
pcrfonse adiones. Hinccll illud diiftum Lyranii
A Chrtfto prottenit gratta & gloria princtpalitcT r*t**ne
dettattSy&mslmmcntalttcrrattone humanttatts cjus. f
organttm coniuntlHm ipfius dettatt. Caro i gi t u r Ch ' i -
fti viuifica cft , quia eft caro cius perfona? qu# ej*
Deus.Obedicntiahominis Chrifticft nbflrt»»"1*"
cia,quia eft obcdientia cius perfonse quac cft Dcn*»
Paflio Chrifti in setcrnum eft efficax ad fanftifica»
dum credetes,quia cft paffio pcrfonse quse eft DcuJ*
OratioChrilti omnibus prodcft , quia eft oratio
perfonsc quse eft Deus. Ad hunc modum iudican-
dum eft deomnibusalijsaftionibus mediatoris. f*
metfi enim qusedara aftioncs a diuina na:ura pro-
prie proficifcuntur , & qusedam ab humana naKira
fiunt : tamen omnes sequaliter dignitatcm accip^
a pcifona,qiiss cum Deus cV homo fit alia agit diu»
na,alia humana natura.

D E TERTIO.

Qualitaspcrfonse Mcffise nunc fanctitatis,nunc 0*^
iaftieise nomine in fcripturis indicatur. Efai. 54* 5* chn*1'
Dominus cxcrcituum nome eius, & redemtortuus
fandus 6 Ifrael. Daniel.9.24. Vngaturfandusfan- ^
c^orum.Itcm pfal.16.10. Non

dabisfanaumtuunis.^,,
vidcre corruptioncm. Hsec autcm fanctitas Chn- icf^* .
fti confidcratur tripliciter. Primwn rcfpcdu dcita-
tis,quse eft fumma & pcrfeftiiTima puritas & eflen
tialis quaedam iuftitiain diuina Chrifti natura,qu*
eft i II i communis cum patrc &. Spiritu fando. ^1'^-
c»ndo , refpectu humanitatis fanclitas fcu iufticia

ohrifti t!ici:ur, qua ab ipfo conccptionis momcto
liipta omnes crcaturas fanditatc cminuit huinana
Chrifti natura. Vndc angelus ad virginem,quod cx
tc nafeetur, (andumDomini vocabitur.Tewtf>rC"3-
■fpcctu ofricij faniftus & iuftus dicitur Chnftus-' Ijjj
xtailludPfal.14.5.17. Sanctus Dominui inomnib
jpcribus fuis.-Huc congruit dicrum autoris Epijt0
larad Harbr.ca.7.26.Talis,inquit decebat vt nofter

(Ti t fumm' faccrdos,f>ndu«,innoces, impollut^5»
fcgregatus apeccatoribus, & excclfiorccelisfacluSt
qm non habuir ncccflitatcm quotidie pro fuis dcU
ctis hoftias offerre,deinde pro populi. . wf^*

Porro huius fauditatis feu iufticiae Me&W^fc&r
ad ofrkium ardnet,triplcx vidctur ncccflitas./,r^
Dei rcfpedu , fccunda Adami, tertia noftri. N^01
fiDcum rcfpicis , fanAus efle dcbuit, qui ip"u*
iram piacarct. Nihil enim placcrc potcft Deo» °iul
fanftus eft,ni(i fit & ipfum (andum. Huc pcrtinet
illud in Lcuitico,n.4^..Sandi eftotc, quia cgo fan-
d5fu.Pater fimihter defilio ait Efa.53.11. ln

fu»

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

DE CHRISTO.

634

^ftificabitiuflus fcruus mcus raultos.Dcbuit cnim
ncccflari6 fan&us& iuftusefie, cuius obedicntia
Deo ita placeret, non folum vt ipfi foli , verum ctia
•ref & vtams falutaris eftet, quibus vcl imputaretur tan-
rcfpicis, debuit Mcffias fan&us &
juftuscflc. Opponienim Chriftus Adamodcbuit
m merito contrariorum. Adam mcruit mortcm &
damnationem pollutione & peccato : ergo Mcfsias
debuit fan&itate & iuftitia mereri vitam & falute.
Adam fua inobedicntia adduxit in fuos poftcros
frntentiam malcdictionis fuo rcatu .* igitur Mefsias
fua obcdietia, qux eft iuftitia lcgis,& obedicntia in
Cfucc,adduccrc dcbuit bcnedictione iuxta promif
^cfpC. ^10n'sverbu,Gcn.22.i8. Bencdicetur in femine tuo
nnoftti omnes gcntes St nos homines refpicis,debuit Mcf-
fias noitcr fanftus & iuftus cfTe, vt ex ipfius fan&i-
tatis & iuftitiscfontcnosetiam iuftitinm & fandi-
tatcm hauriamus.Inxta illud Pauli, factus eft nobis
aDeoiuftitia & fanaincatio. Atqueita fandus &
iuftus cffc Meffias debuit & in fe,& vt Dco placeret
& v* nos fan&os & iuftos efficerct,vt lpfi feruiamus
lnfanctitate& iuititia omnib. diebus vitse noftra?,
ac poft hanc vitam in omncm jtternitatcm fandi&
iufti fimus vbi exuerimus mortalitatem , & donati
foerimus conformitate Chriftifecundi Adami , qui
cnm fit & iuftior & fanctior quam primus fuit Ada,
ab%omni dubio & nosiuftiores & fandiorcs pri-
1110 Adamo crimus in xterna vita,vt qui Spiritus im
pcrio totos nos committamus,non obnoxij vcl ten
^tionib.SathanjB vcl inftigationibus carnis.

D E CLV A & T O.

Skafcio ?lnem promifsi & exhibiti Mefsia? vidimus in
** P"mo membro , qui cft abolcre pcccatum & mor
tem& rcftituerciuftitiam& vitam , opprimcrcae-
temis pcenisdiabolum & impios, atquc donare x-
terna fclicitate omnes crcdcntcs in eum.Hic autem
officio agendum eft. Vt enim finis eft propter
v SUemagitur:itaofficium eft quod agitur,vt fine
'ftequans. Hoc Meffiar ofricium etfi in Mofe&
J^prc- '^r°pheticis fcriptis multis indicatur nominibus,
^tm, & declaratur defcriptionibus: tamen duobus potif
jjrnum titulis,ad quos omnes aliae appcllationes re-
jercndacfunt, propriifsime notatur. Tituli autem
hi funt Rtx & Saccrdos , qui vno Mcffiz , hoc eft
Chrifti nominc comprehcnduntur, & pcrtincnt ad
finetn dati Mcffias, qui finisnomineIclus,quod illi
»ncircumcifione impofitum eftcx mandaco Dei,
lntelligitur.

i8i hifcetitulis pauca adiiciemus ac primum dc

?c8io titulo.Pfal.2.6. Ego conftitui Regcm meum
lupcr Sion montcm fan&um meum.Pfal.110.2. Sce-
^nmptrurnregni tui emittet Dominusde Sion. Hoc
^ 1CeptrumdefinitEfai.2.3.cum ait:Dc Sion exibit lcx
^ &verbumDominidelcrufalem. Meffiae proinde
rcgnum propagandum eft voce Euangclij initio
Jijmpro a Icrufalcm.Hoc ipfum docct Pialm.145.11.
Gloriam rcgni tui diccnt , & potcntiam tuam lo-
Sucntur, vt notam faciar filiis hominum potentiam
*Uam,& gloriam magnificentiar tua>. Huc refpexit
p*ulus ad Roma.t.16. cum ait Euangeliura eft po
tentia Dci in falute omni credenti. Dicitur aute E
Uangehu potcntia Dci triplici refpc&u. Primo, Ar-
^0*" » quibus regnu Chrifti acquiritur, poffidetur,
ptopagatur.Efa.n.^.Sccptro oris fui pcrcutiet tcr-
ram,&fpjrituiaDiorum fuorum intcrficietimpium.
f^foptcrhunc vfum vcrbi Paulusverbum Euange-
.AlJ gladiumnominat,cumait,Ephef.6.i7. Accipitc

gladium fpiritus,quod eft verbum Dei. Dicitur au-
tcm vcrbum gladius pcr mctaphoram, hoc eft,pro-
ptcrfimilitudincmfeu comparationem cffe&uum.
Hcb.4.i2.Viuus eft fermo Dei & efficax , & pene-
trantior quouis gladio bicipiti, pcrnngens vfquc ad
diuifionem anima! hominis.Huc illud Pauli 2. Cor.
10.4. Arma militia? noHra? non funt carnalia, fed
Dci poteiiate valida ad fubucrfionem munitionum,
dum ratiocinationes eucrtimus,omnemq; fi blimi-
10 tatem,quac extollitur aducrfus cognitioncm Dei,&
' captiuam ducimus omnc cogitationcm ad obcdien-
dum Chrifto. Secundo ,hoflium , qui fuperantur
& pofternuntur,vt funt peccatum , mors,diabolus, Hoftcs
infcrnus:iuxtaillud, Gencf.3.15. Semcn mulieris
eontcrctcaput fcrpcntis. Tcrtio , Bonorum , qua;Bonarub
confequunturfubditircgis Chrifti, qua? nomine ltosum'
J iuftitiar evfmSo^iKuf comprehcnduntur a Paulo,ciim
| ait, Rom.i. 17. Iuftitia cnim Dei in co reuelatur cx
j fidc in fidcm. Cum iullitia autem cohaerent remif-
! fio pcccatorum, rcconcihatio cum Dco , pax con-
j fcicntije,falus,& vita aeterna.Dchis bonis &bencfi-
\ ciis mcdiatoris Pfalmus idcm canu hifce vcrbis, Al idcmMJt
ilcuat Dominusorcncsqui corruu.nt,& erigitom- ,4.
Incselifos. Cum hoc Pfalmi diclo congruit & vox
! & fada Chrifti, Vox cius eft,Matt.n.28. Venitc ad
* meomnes, qui laboratis & oneraticftis, & ego rc-
. focillabo vos. Fada funt innumcra, quae hanc voce
confirmant:vt multas fanationcs corporum,quaj fa-
nationuanimarum fymbolafuerunt.Dc hoc fequi-
tur in eodcm PfalmorBonus Dominus vniuc rfis,&
30 miferationcs cius fupcr omnia opcra cius. Itcnv.Mi
fericors& mifcrator Dominus , tardi.s adiram&
multummifcricors.Itcnr.Propeeft Doroinusomni
bus , inuocantibus cum in veritate.

Voluntatem timcntium fc faciet,& dcprccatio-
neeoruexaudiet,& faluos facict eos.Quam latc pa- ^Pj^.;
teac rcgnum Mcffig oftenditur in cocie Pfalmo, Re
gnum tuum rcgnum omnium populorum, & domi
natio tuain omncm gcncrationcm & gcneratione.
Huic congruit mandatum Chrifti: Mihi eft data o-
mnis poteftas inccelo& interra. Euntcscrgodo CuItusre
ccte Euangclium. Matt. 28. 18. Cultus huius rcgis gi$.
indicatur Pial.72. 5. Timcbunt tc , quam diu Sol &
Luna erunt.Item,Adorabunt eu omnesrcgcs tcrrat
omnes gentes feruient ci. Item, Omnes gcntes be-
nedicenturinipfo& magnificabuntcum. Maicflas Maicftas-
quoq; huius regis defcribitur in eodem Pfal. Bene-
didus Dominus Dcus Ifrae'l,qui facit mitabilia fo-
lus,& benedidum nomcn maicftatis cius in xtcrnu
& replebitur maieftatc eius omnis tcrra.Huicprae-
di&ioni rcfpondit euentus in Chnfto , qui yida
mortc afccndit in altum,iuxta vaticinium Dauidis,
& f.dctad dcxteram parris in throno maicftatis, &
fua maieftatc omnia implet ac gubcrnar. His pro-
phcticis vaticiniis cum pulchre congrucre videmus
cucntum in nouo tcftamcnto , quid piis confcicn-
tiis iucundius elfe potcll? Ex hac enim congruentia
firmitas fidei noftrar, ficuti antca ducuimus , pcn-
dct.

DeindcChriftus Saccrdos in fcripturis dicitur, sJctdcs.
vt PfaI.no.4.Tu cs facerdos in arternum/ccundum
ordinem Mclehifcdcch. Hxcfcntentia tria hnbcr,
vidclicetquod Chriftus fitfaccrdos, quodfitnon
Lcuitico morc:fed iuxta ordinem Melchifcdcch
conftitutus,qu6d fit aetcrnus,vt cuius vnius vidima ^^^^
stcrnum fit efficax.Paul. i.Timot.^.^.definit Icfum x*"nut!
Chriftum Deum & homincm facerdotem, clTe me-
diatorcm Dei & hominum, qui dcdit feipfum irri. MC<jiat»r
At>7pov pro omnibus, hoc eft,vt Epiftola ad Hebre.o.
14. interpretatur : Obtulit fcmetipfum patriper

D. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

<?35 D E M O N S

Vi&ma. fpiritumnetcrnum,& fuailla vnaoblatione perfecit
in a?ternu ftn&ificandos.Vocatur autem hsec Chri-
fti oblatio , qua fe obtulit patri in ara crucis *rrfou-
7pov> idque pro omnibus. Eft ergo pafsio Domini
vi&imafufficiens,cuius merito omnes homines no
folu m libcrantur a poteftate diaboli,qui illos capti-
uostenebat, verumetiam conciliantur Deo,iuxta
fcedus: Ero illis in Deum & propitiabor peccatis
corum. Harc congruunt cum multis di&is veteris
teftamcnti. Pfal. 130. 8.Si iniquitatcs obfcruaucris
Domine^quisfubfiftetPScdapud te propitiatio eft.
Pfal. io^.i.Benedic anima mea domino, qui propi-
tiatur omnib.iniquitatibus tuis. In his dictis Dauid
fpiritu intucns Chriftum pendentem in cruce op-
ponit vnius vi&imx Chrifti cfficaciam & meritum,
omnibus iniquitatibus omnium hominum. Sicuti
Paulus recWime Dauidis diftum interprctatur
Roman.^^.cumait: Iuftificamurgratis, gratiaip-
fius,(id eft,iulti fadi cxpiatis pcccatis gratia ipfius
faluamur)per redcmptionem qua; eft in Chrifto Ie-
Tropida- (u,quem propofuit Dcus propiciatorem infangui-
for* ne fuo.EtlohannesiJohan.a.i.Habemusapud pa-
trem Icfum Chriftum iuftum,& ipfeeft propitiatio
pro peccatisnoftris,nonpro noftrisautcm tatum:
fed etiam pro totius mundi. Eft cnim harc propi-
tiatio effedus proprius paffionis Domini feu vi&i-
ma: Chrifti, qua; propitiatio in hunc modum recte
definitur.Propitiatio per victimamChrilti faC~ta,cft
irati Dei placatio &hominis agnofcentis fua pecca
ta,& fide confugicntisad mediatorem , reconcilia-
^cdeia- t'° cum Dco, Pcr victimam facerdotis Chrifti , &
ptot. preccs quibus intercedit pro pcccatoribus. Ex his
promptum eft intelligerc nominc Saccrdotis , me-
diatoris,propitiatoris , redemptoris ide fignificari,
etiamfi haccquadam ratione diftinguuntur. Idem
enim Chriltus faccrdos,mcdiator,propitiator & rc-
dcmptor eft.Sacerdos,quia in iis , qua: coram Deo
agenda funt,pro hominibus conftitutus cft.Mcdia-
tor,q uia fe interponit inter Dcum offenfum, & ho
mines qui orTcndcrunr,vt fiat rcconciliario. Propi-
tiator,quia fua victima & precibus placat patrem,
acipfum propitium reddit pcccatoribus.Redcmp-
tor deniquc ob finem & fru&um dicitur.Pcr Chri-
fti enim facrificium placato patre donamur falutc
arterna & fclicitate. Hic confenfus pra»dic~t.ionis Da
uidis& euentus in Iefu Chrifto confirmct fidem
noftram.Sed de hac re plura vide qux annotauimus
cap.i.Iohannis , in harc vcrba , Ecceagnus Dei qui
tollitpeccatum mundi.

Aducn*

tus Mcf-

fiac teftt-

monia

i.lndeter-

tninatum

tcmpus.

z. Tcrmi
jutuin.

Detcrmi-
nati tcpo
tisduplex
tcftiino-
nium.

D E Q_V I N T O.

De tempore aduentus Mcffias in carncm, duo
funt teftimonibrum gencra. Qu^damcnim nun-
ciant venturum,& non determinant tempus.Huiuf
modi funt promiffioncsplera?que de Meffia, vt,Se-
men mulieris conterct caput fcrpentis.Item: Bcnc-
dicenturin feminetuo omncs cognationes terrae.
Item:Defructu vcntristui ponam lupcr fcdem tua
&c. Quaedam non folum nunciant vcnturum , vc-
rumctiam fignant tcmpus, vt omnis dubitatio dc
exhibito Mcfsia tollatur, ac refuterur pcrfidi IudaH,
qui fua ca?citatedemcntati, fruftra adhuc expecrat
Mcfliam. Sed huiuspofteriorisgcncristeftiraonia
funt ctiam uuplicia. Qujedam enim prardixerunt
Mcfiiam venturum in carnem , antequam prorfus
collaberetur & abolerctur in pcrpctuum politia Mo
faica. Quajdam articulum temporis notarunt. Ia-
cob cum ait, Genc. 49.10. Non aufcrctur fccptrum

TllATlO

de Iuda donec veniat Silo,fignificat Chrift um ven-
turum antequam prorfus ccconomia Mof.ucae
pub.fuerit abolita,ita vt nunquam it( rum inltaurc-
tur,quo vaticinio rcfutat perucrfos ludaeos, qui t*:
etfi vident Mofaicam politia iam mille qu.ngcnto ^
annos iacuilfe:tamen cxpcftant adhuc Mcfsiam,pa ^
lam accufantes mendacij patriarcham Iacob,imo if if>
ritum fandum in co loquentem. Si enim non ven«
Mefsias iam prorfus opprclTo Iudaicopopulo , «
confufis tribubus, profcdb mcndax cft fpiritus ian
c~tusinorepatriarch;e,quod vel cogitarc cxtrcmac
blafphemia: eft. Exhoc Iacobi vaticinio , extr*»
Efaias etiam fuum vaticiniu de partu virginis, Op-
7.i4.Ecce virgoimpratgnatapariet filium,vocam-
tur nomen cius Emanuel.Achab impius rcx cxiin-
mabatiampenitusdeletumiripopuium luda, vt
nunquamampliushaberet ciuitatem , & templu"1
in quo ficrent oblationes,& preces, & fcriprurarum
enarrationes:fed Efaiasfpiritu intucns vaticmium
xo Iacob,regis incredulitatem reprehedit, ac fi diccrcr,
videturtibi,6 rex,iam prorfus adum eflccumpo-
pulo Dci,quafi iam penitus pcriturus fit imminen-
te hoftc:fed falleris.No cnim peribit populus pror-
fus,fiquidcm nondum completum eft quod pra?ce-
dere oportct abieaionem & opprcfsionem finalem
huius populi. Quandoquidem nondum natus elt
promiflus Silo filius virginis. Ccrto igitur ftatue
huncpopulu nonpror(us& finaliter extcrminan-
dumeffcpriufqua virgo fcecunda pcpercrit filium
cuius nomen erit Emanuel, id cft, qui erit Dcus
homo. Qua>dam articulos temporis regni Meffi*
notarunt vt Petrus, 1. epift. cap. i.n.teftatur. HuC
pertinent Danielis Hebdomadcs , qui in hunc mo-
du m dc McfHa fcribit,cap.24.o. Scptuaginta Hcb- ig*
domadcs abbreuiatar funt fupcr populum tuum , &
fupervrbemfandam tuam, vtconfummetur pr*"
uaricatio,& finem accipiat peccatum,& deleatur ini
quitas,&adducaturiuftitiafempiterna, &implea-
tur vifio &prophetia,& vngaturfan<ftusfan(5toru.
Et paulo polhEt poft hebdomadas fexaginta duas,
occidctur Chriftus, & non erit populus , qui eum
negaturus eft,& populus ducis veniet , ciuitatemq»
& fandtuarium diffipabit, & finis cius vafiitas , &
poft finem bclli ftatuta defolatio. Euentum huius
vaticinij,quodad poftremam partem eius attinct*
necinficiari polfunt Iudati ipfi in perpetuo cxilio
exulantes,confufis tribubus , fi qui tamen funt reli-
quiludaji non adulterini.Priorem vaticinij partem
completam efle nouit,& credit EcclcfiaChrifti,q"?
ftatuit Spiritum fanCtum in Daniele locutum cfic
Computationem hebdomadarumDanielis vidc i"
Chronicis Lutheri,Philippi» Funcij,& Mcrcatoris.
Huic vaticinio Daniclis refpondere cucntum,ofteri
dit Paulus cum ait,Gal.4.4. Poftquam vcnit plcni-
cudo tcmporis,mifit Dcus filium iuum , natum «
muiiere,& factum fub lege,vt cos qui fub lege erar,
redimeret,fcilicet a peccato,morte & damnatione.
Hic crgo confenfus pracditftionis & euentus confir
met fidcm noftram de cxhibito Meffia, qui cft Icfu$
Chriftus,qui vere peccato finem impofuit , quantu
quidem ad virtutem fui facrificij attinet, & adduxit
fempiternam iuftitiam,hoccft,pcrfc£tiffimam obe
dicntiamcrgaDeum,quamomnibus infe creden-
tibus in falutcm imputat.

D E S E X T O.

Ada fcquuntur prout prxdifta funta prophe-p11""

tis,&

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

DE CHRISTO.

completa a Chriftohumananatura aflumpta.
Sunt autem ha:c a&a pra?cipua. Miracula, do&rina,
Dencfaaa,vit2E ratio,mors,refurrcdio , triumphus.
De miraculis fupra diximus>de reliquis breuiter di-
ccmus.

na a?2cU Doftrina & benefa&a Chrifti pra:dicantur paf-
"ffcfU. fimin Mofc &prophctis,fed nos paucisteftimoniis
c°ntenticrimus.Pfal. 40.10. 11. in perfona Chrifti
Dauid inhunc modum loquitur.Euaingelizauiiufti
tiam inEcclcfia magna,&labia meanon prohibc-
ho,Dominc tu fcifti.Iuftitiam tua non abfcondi in
corde mco,vcritatcm tua & falutem tuam dixi,non
ahfcondi mifcricordiam tuam & veritarem tuam in
Ecclefia magna. Hic brcuitcr Dauid in perfona Chri
fti capita dodrince Meffiar complc&itur , quar funt
veritas promifsionum diuinarum,mifcricordia iu-
fthiaqua iuftitiae Dei fatisfit,& falus quae contingit
iuftificatisex mifcricordia.An non hispulchcrrime
fefpondet cucntus in nouo teftamento ? Efai. 61.1.
Spiritus Domini fupcr me,c6 quod vnxerit me , ad
euangelizandumhumilibusmifit mc , vt mederer
conttitis cordc,& praedicarem indulgcntia,& clau
apertionem , & prjedicarem annum placabilem
Domini,&diemvltionisDcinoftri , vtconfolarer
ornnes lugentes & ponerem fortitudinem lugcnti-
bus in Sion,vt darem eis coronam pro cincre, olcu
gaudij pro lu&u,pallium laudis pro fpiritu rocero
ris,& vocabuntur in ea fortes iuftitia? plantatio Do
miniad glorificandum.Efa.42.6. Alloquitur Parer
Fdiumper os prophctasinhuncroodum.Ego do
minus vocaui te in iuft itia , & apprehendi manum
tuam,& faluaui te, & dedi te in ioedus populi in lu
cem gentium, vtapcrires oculos ca?corum & educc
r5s deconclufioncvin(5tum,dedomo carccris fcdc-
tttin tenebris.Efa.49 6. Parum eft vt fis mihi fcr-
uusadfufcitandastribus Iacob,& rcliquias Ifrncl
conuertendas,feddediteinlucem gentium, vt fis
fclus mca vfque ad extrcmum terra?. Hcec teftimo-
nia,vt alia omittam , quar cum his congruunt (nam
fummus eft Mofis & omnium prophctarum de
do&rina & bencfaftis chrifti confenfus) fummam
doftrina? Chrifti contincnt, & darifsimam Euan
gchj definitionem.Teftanturenim gratiam vniucr-
faleni cfle,remiffione peccatorum,iuftitiam, vitam,
& falutem allaturum effcMeffiam pronuntiant,hoc
cft>vcre Euangelium Chrifti proponunt.Euangelij
er,im nomine harc bcneficia chrifti fignifican Pau-
*•*__». ^^^ocetadRom.i.icT,

Vitarratio dci manifcftatiin carne,hoc <ft chri
fti>qualis cflet futura, fimiliter pradictum crat a
prophetis.Efa.42.i.Patcr in hanc fcntcntiam de h
n° manifefiando in carne loquitur .• Eccc fcruus
.^us.fufcipiaro eum,e!c&us mcus,compiacuit fibi
)n ill0 anima mca , cledi fpiritum meum fuper eum,
ludicium gcntibus profcret , non clamabit, ncquc
accipict pcrfonam, ncquc audietur vox foris , cala-
,num quaflatum non conterct , & linum fumigans
n°n cxtinguct,in vcritatc cducet iudicium,non erit
triftisnequcturbulentus, donccponit in terra iu-
^cium, & lcgem ciusinfulx expc&abunt. An non
"uic prophctia? refpondct dulcifsima illa Chrifti
v°*>Matt. 11.28. Vcnitead meomncsqui laboratis
^onerati cftis, egoreficiam vo..Item: Difcitc a
£>c.quia mitis(um& humilis corde. An non tota
Euangdica hiftoria ctftatur , Chrii.um Dominum
humaniffimc omncs cxccpifle,& ncmincm, qui fua
lrnplorauit opcm,fprcuifTc,ncc v.lum tcrritafTe mi-
n,s» nifi coj , qui lua contumacia fe vcritati Dei
°Ppoiucrunt. His enim protulit iuxta vaticiniun
^risiudicium*

Vaticiniaclaradepafsione & morte Meffi«,pra: **5°£j*

tcr facrificia , figuras & typos.de quibus fupra dixi ■
mus , duplicia funt. Qusedam cnim in gencre tan- 1. Gcnera
tum Meffiam affligendum & moriturum pra:dixe- ha> fiSur*
runt,interqua?alia figuratc dicuntur, vt cum in
Pfil.no.depaflionedomini dicitur.-Detorrentein
via bibct. Alia difcrtc fine omni figura idcm conti-
nent,vtcum Daniel dicit,Chriftus occidctur. Efaj.^^ u
53-prolixe paflio domini prardicitur , fed in genere X^C gU
folummodo,quorum omnium fumma hsc propo-
fitionc continetur.-abfciflus eft de terra viuentium,
propter fcelus populi mci pcrcufsi eum. Quardam
particulatim paffionis partcs, & mortis gcnus figna
runt,intcr quas omnium roaximc illuftris ef t P(al- i^"tlcri
mus,2i.qui orditur a querela Chrifti in cruce:Deus
mcus,deus meus,quare dereliquifti me. Et infra
mortis genus mox indicat,cum ait : Ego vcrmis
fum & non homo, opprobrium hominum & con-
temptioplcbis, omncs vidcntes me dcrident me.
An non hiftoria Chrifti huic prophetia? clarifsimc
rcfpondet? Pcpendit in crucc contcptifsimus cruo-
re &: fputis quodammodo obrutus , adco vt vix ap-
parcret in ipfo hominis forma. Qucmadmodum
Efaiasprardixit,cap.55.2. non eratforma ei neque
dccor,& non crat afpcdus, derident fufpenfum,
moucnt capita & fledunt gcnua,& cum magno far
cafmo dicunt:Auerex Iudcorum.Item vcrba Pfal-
mi ncfcientes profcrunt in ipfius contcrnpturmCo-
fidit in Dominum,liberct cum,eripiet eum quonia
complacet fibi in eo.Et infra, Aperuerunt aduerfus
eum os fuum ficutleo rapicns & rugicns. An non
clariffimccum hiscongruit eucntus, cum in domi-
bus pontificum & Herodis,tum in cruce ? De per-
forandisMeffia» manib.& pcdib. nonncdate vati-
cinatur idcm Pfil? Pcrfoderunt manus meas & pe-
dcs mcos. Ncc diuifionem veftimentorum domi»
ni tacuir idem Pfal. ita enim ait. Diuifcrunt vcfti-
mcnta mca fibi, & fupcr tuoicam meam mifcrunt
fortes. Pfal.69. praetcralia mcminit fcllis & aceti,
quod illifiticnti militcs porrexerunt bibendumin
cruce. Pfal.50. mcminit vcrborum Domini ,quje
edidit in crucc dum cxpirauit : In manus tuas Do-
minecommcndo fpirirum mcum.

Refurredionis Meffiaepra.ce-fcrc triplicia tcfti- 4. nefur
monia. Qua»dam cnim non ficnato rcfurrcdtionis rc^10uis

^ n • • / . tcftimo

tempore poit mortem vitam illi promiicrunt lon- „ia tripli
ga»uam,vt Efai.53.1®. Sipofuerit pro iniquitatibus cia«
anima fua,vidcbit fcmen long.euw.2.Qua.dam pra?-
nunciarunt rtfurrcdione futura, anrequa caro eius
in fcpulchro putrcfccrct,vt in Pfal.16. 8. &c. Pofui
Dominu in cofpcftu mco fcu.pcr, quonia a dcxti is
mciscft,non moucbor.Idco la?tatum eftcormeu&
cxultauir gloria mca, quia & caro mearequicfcit in
fpe,quonia non dcrelincjucs anima mca in inferno,
uc-c permittea fanvflu tuu viderc corruptionc,notas
mihl fccilii vias vita.,imp!cs la?titia vultu tuu,& dc-
lcclationcs in dcxrcra tua in ^rcrnu.j.Qugda dc ipfo
rcfurrcctionis dic prsedixerur,vt cu Ofeas Propheta
jit,cap.6.3.Tcrtio die fufcitabit nos. Na in ipiius rc
furredionc qua. contigit tertia die, noftra refurre-
ciio poiitaeft.Cuhis vaticiniisquia pulchcrrime c-
jcntus congruit,vt eft expofitus in Euangcliftaru li
bris, miru cft quantu robur fidelis anima concipiac
.xillaconformitatepra:di(5tionum & hiftoriar.

Triumphi Chrifti mcminit Pfalm. 68. 19. hifce ^j0™^
verbis: Afcendil.i inaltu , captiuafti captiuitarem, £lt.us mt
acccp:ftidonapro hominibus.HocPfalmi didum
Paulus ad Ephcf. 4. 8. afccnfioni Domini accom-
modat, donaquc quac accepit pro hominibus inter-
pretatur Euangeliftas,DoS:orcs,Paftores, &c. Scd
D. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

cjuid multUPfalmi plurimi clariflima vaticinia dc
paflionc,morte& refurrccTione Domini quibus hi
lloria pcr omnia congruit,contincnt,vt funt 16. 17.
22.40. u& & multi alij. Vide quae annotauimus in
cnarrationePfalmi 84. vbi inftituimus integram
collationem prxdicTionum cum hiftoria Meffia».

1.
2.

S-
4-
5-

ioc;

cus illu

D E SEPTIMO.

Euema Quid eucnturum erat poft mortem, refurrecTio-
tifef °m ncm ' & triumphum Mcffiae non tacucre vaticinia
ftio»eir& ProphetarJm cum quibus eucntus clariffime con-
tiiumphu gruit.Suntautem harc a Prophetis praedicTa euenta
mclllX" poft triumphum Chrifti pratcipua.

Donatio Sptritiu (anfti.
Efjicacia Euangeltj.
Reicttio ludaorum.
^Affumptio gentium.
%egnum ^Antichitfii.

6. K^gnnm ^Mahometicum.

7 . ConfFruatio Ecclcfis. in rnedio hoftium.

8. fnuafioregni AnttchrifH.
Hjecomniavt prseditta funt afan&is Dei pro

phctis euencrc.Sed nos pauca de fingulis confirma
di noftri gratia adiiciemus.

De donatio?ie Spirittu
(anttik

Iocl Prophcta dc cfTulionc Spiritus fancTi in
lo' ApoftoTos prophctauit hifce verbis: cap.2. 28.Et e-
is oc f ic pofthac,cffundam fpiritum meum fupcr omnem
plicatus. carncm & prophctabunt filij veftri & filiae veftra?;
fenes veftri fomnia fomniabunr, iuuenes veftrivi
fiones videbunt.Hanc prophetia Petrus AcTo.2.i7,
afrirroat impletam fuiffe,cum mifVus eft fpiritus fan
cTusdiea. refurrecTione domini 50. vifibiliter in A-
poftolos , que dominus ipfc fc mirTurum promifc-
rat.Quare & prarcepit difcipulis vt rnanercnt in ci-
uitatc Icrnfalem,donec promiflum patris acciperct.
Ita cnim-eode dic cjuoapparuit viuus poft mortem
ait difcipulis:Et ecceego mittam promifTum patris
mei fupe r vos , yos autcm manctc in vrbe Ierufalc,
vfquequo induamini virtute cx alto,id eft,vfq; qu6
fpiritusfancTusecceloin vos illabitur.EtacTo. 1.4.
Et couefcens praeccpit cis ab IcnTale ne difccderet,
fcd expccTarcnt promifsionc parris, quam audiftis
pcr os mcum.Nam Iohancs quide baprizauitaqua,
vos autcb/<ptizabimini(fcilicct aparre &mc)fpiritu
fancTo poft non multos hos dics. Non dubium efle
poteftjChriilum cum h*c dicciet,refpexiiTe ad pro
pheriam lociis, quae complctaeft dic pente coftes,
fcdprophetse verba breuitcr expcndamus.Primum
itaq;cum dicit: Eff»ndam Spiritum meum , figmfic.it
vbcriorcm fpiritus gratiam contingerc Ecclcfic; Dci
poll Chrifti aducntum,quum cotigit fub legc. Ideo
non dicitur, Stillabofpiritum meuna:fcd cffundam,
vt plcna copiavoce cltufionis lignificctur. Item
cum dicit,efTundam,refpicit ad typum. Nam fpiri-
tus fancTi harc cffufio, aqua manante dcpetrain de-
fcrto fignificabatur.Dcinde dicit fuperomntm carnc,
quod cotnparate accipicndum cft. Sub lege enim
pauci admodum fpiritu prophetia; donabantur.
Vcruminnouo tcftamento , hoc donum fpiritus,
non cft alligatum paucis autccrto hominum ordi-
ni, fed promifcue datur omnibus audicntibus Eua-
geiium & credcntibus, etfi non hodie vifibilite%.vt

DEMONSTRATIO 64°

die pcntecoftcs a refurrecTionc Domini acccdir.
Tcrti6,cum dicitfilios& filiaseorum prophetatu-
ros , item fenes fomntaturos & tuuenes vtfuios vtfio-
»*r , fignificat forc vulgo plcniorcm lucem cognl-
tionis Dei innouo tcftamcnio quam fuit in vctcri.
In nouo enim vident dare complcta, quse olim ob-
fcurius pro phctae praedixcrunt.

VthaecvifibilisefTufio Spiritus fancTiin Apofto-. ^
l6«,iuxta prsedicTionem prophetaefuit vclutiauthen J.e^(C.
ticum quoddam maicftatis diuinae figillum , quo !':n»^

pfe EuangeliumChrifti mundo vniucrfo confirma- u*J>g{
ri voluif.ita inuifibilis eiufdcm fpiritus cftulio in
credcntcs, eft tcftimonium firmum vcritatis Euan-
gelij in cordibus fidelium,& arrhabo cjuidam pro-
milforum bonorum,iuxta dicTum Pauli 2.Corintli.
i.n.Qiii confirmat nos vobifcum in Chrifto, & qlJl
Vnxit nosDeuseft, & qui fignauitnos & dedit p|-
gnus fpiritus in cordibus. Quid efrccTurus cffct fp»-
ritus fancTus promiffus & datus copiofe docct ip^c
10 Dominus,lohan. 14.15.16*. i.De efficacta Suangcfy
j DeefricaciaEuangelijinnouo teftamcntopcae*
jdixitlerem.cap.24.7. Daboeis cor vt fciant rae' fuagciii
I quod ego fim Dominus,& erunt mihi in populum,
& ego cro ilHs in Dcum, quia reuertcntur ad mc W
toto corde fuo.Idem cap.ji.^i.Ecccdies venicnt di-
cit Dominus,& fcriam domuilfrael & domui Iuda
fcedus nouum , nonfecundu pacTum quod pcpig1
cum patribus veftris , in die qua apprehcndi manu
eorum,vt educcrcm eos de tcrra Acgypti , pacTum
quod irritum fecerunt,& ego dominatus fum eoru,
dicit Dominus : fcd hoc erit pacTum quod fcriam
cum domo Ifiael.poft dies illos dicit Dominus,da-
bo legem mca in vifccribus eorum,& in corde coru
infcribam cam,& cro eis in Denm,& ipfi mihi crut
in populum,& non doccbit vltra vir proximu fuum
&virfratrem fuum, dicens, cognofcc Dominum*
Omnes enim cognofccnt mea minimo corum vfq*,
ad maximum ait Dominus , quia propitiabor im-
quitati illorum,& pcccati eorum non ero memor
amplius. Hocprophctae tcftimomu manifeftedo-
cet defcederenouo & cfficacia Euangcliiin nouote
ftamento,quemadmodum autor Epiftolae ad Heb»
cap.8 8.hanc prophctia intcrpretatur.Pfal.i9.8.&C.
efficaciam Euangclij multiplicem proponit.Efa* IU
4.percutict(fcilicet Chriftus per fuos apoftolos,a-
liofq; vcrbi miniftros) terram virgaoris fui>& fp'-
ritu labiorum fuorum intcrficictimpium.

Cum h s vaticiniis de efficacia Euangelij cogruit ^
euentus. Petrus,AcTor.2.4i.virtutc huius Euangehj Eue^
exhoftibus Chnfti tria millia hominum ad fidcm Jjj,, a
conucrtir. Apofioli rcliqui cum Petro miffipr*-; ff*eDS'
dicatum Euangclium,virtutc fpiritus armati, & mi
raculis ad inuocationcm nominis Domini nofln
Icfu Chriftieciiti5(qua?miracula,vt teftimonia fo^'
re viucmis,regnantis & praefcntis filij Dei in Ecdc-
fiarita fymbola erant inrcrna? virtutis vcrbi pcr fp1-
i ritum fancTum in cordibus crcdcntium ) plurim°s
I ad fidem a prophanitate idololatrica iuxta vaticini*
! pcrtraxcrunt , quod nullis humanis viribus aut fa-
I pieDtis crT. cificnt. Idquod ipfc Paul. teftatur U
' Corinth.2.4.cum ait : Neque fcrmo meus & pr**"
dicatio mea verfatur in perfuaforiis humanae fapicn
tiar veibis, fed in dcmonftratione fpiritualis p°'
tentise. Vide qua? fupraannotauircus ex 2.
rinth. 10. dc virtutc Euangelij, quae Euangelij v,r"
tusquantumadinternam cfficaciam attinct, ( nani
miracula folummodo in nouaEcclcfia confirn an-
dx docTrinas deftinabantur ) in fuccefloribus
Apoftolorum etiamnum durat , & durabit iu«'
ta vaticinjum Prophetar. Quam pulchre corgn53*

experi^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*4* D E C H

ex.pericntiacum Prophetarum prardi&ionibus de
«ticacia vcrbi, eciampoll Apoitolgrum cempor^
jjocent 0l"nnes serates , indc vfque a donatione vifi-
D|li Spiritus fanfti ad noftra tempori. Ita videmus
Veram effe promifsionem Chrifti-.Porta? inferorum
n°n prje&alebunt aduerfus eam.Tametfi enjm fem
per funt & erunt qui opponunt fe vcrbo, donec hic
mundusfteterit:tamcn nunquam vllis viribus dia-
bolorumaut hominum rcprimetur eiuscurfus. Si-
9/udem vt nunqaam dcfinet antiquus fcrpens cia-
^lari fja vcnena, ficut habct prima promifsio : ita
J-nriftus nnnqnam dcfinet adciTe & tucri Ecclcfio-
larnfuarn aducrfus poteftates tcnebrarum.

D E R E

IECTIONE
lndsorum.

Triafuntin reic&ione Iud*orum confideranda
iuxta Prophctica vaticinia. <7Viw«7»,paucitas faluan
d°rum ex luda-is. Secttndum, definita & ftatuta va-
Nitas politi* Mofaica: nunquam inftaurandar. Ter~
r""»,vtriufquc,id eft,paucitatisfaluandorum & va-
ijj^ ftitatis perpctua? cauirar.

!«*. °* Dc paucitate faluandorum cx Iudasis pradisit
pai.cap.i.9. Nifi DominusScbaoth rcliquiflet no-
0ls kmen, ficut Sodoma facti eiTemus, & licut Go-
^orra fimilcs fuilfcmus, Idcm cap.10.22. Si fucrit
n^rncrus filiorum Iffael tanqoam arena maris, rcli-
Sui* falu« fient.Pfal.69.23.fiat menfa corum coram
iPfis m 1 .q jcum & in capcionem,&in fcandalu.m,&
^Miii» in rctributioncm ipfis.

^e aD°leda penitus Mofaica Politia Efaias quo-
' °iue vaticinatur cap.io.^^.finitionem Dominus dcus
Cxercituum facict in mcdio totius tcrrz. Et Danicl,
caP-9.i5.Poft Sexaginta duas hebdomadas occraV-
^r Chrifius , & non crit fcilicet populus amplius.
y*rn ciuitatem & fanciuarium difsipabit populus
^cis vcnturi,& finis eiuspopuli va(titas,& poft fi-
ttV* ncnj bclli ftatuta defolatio.
"Vt DccaufispaucitatisOluandorum exlfrael &abo
lendae Politiae Mofaicar, ipfe Mofcs pracdixit Dcut.
^^•iS.prophctam fufcitabo cis de medio fratru fuo-
rum , cjui vcrba cius quae loquecur in nomine meo
audire noluerit, cgo vltor cxiiram. Item 28.15. &c.
cap Si audire nolueris vocem Domini Dei tui, mit-
tet Dominus fupcrte malcdic5tioncm,perdit!oncm,
P^rturbationem, doncc conteret tc & perdct vc-

nebitis

0citcr proptcr malitiam operum tuoru. Itcm,rema

-spauci numero,qui pnus craris ficut aftracce
'Pr* multitudincrQuoniam non audifti voccm do
1T11ni Dci tui: & ficut mtealartatus eft Dominus fu-
Per vos bene vobis faciens vofque multiplicans:Sic
lt*bitur difpcrdens vos atque fubuertens, vt aufc-
Jjrninidctcrraadq um ingrcdieris pofsidendam.
^•nc eft cjuod Efaias pcr Mimcfin dicat , cap.28.15.
frcufsimusfoedus cum mortc, & cum inferno fc-
c,rnUs paftum : flagcllum inundans ciim tranficrit, (
n°nveniet fupernos, cjuia pofuimus mendacium co
noftram,& mendacio protc<fti fumus.Ide cap.
M Eece pono in Sion lapidem orTenfionis, & pe-
tra fc-»ndali.Idc 65.2. Tota dic exp-mdimanus mcas
'upopulum non crederitera fed contra diccntcm
'hi.PfaI.n8. 12 .Lipidctrl quem rcprobaucrunt acdi
^ntc$ hic fadus cft in caputanguli.Cum his Pr<>-
ctlis congruit Domini cominatio quareft Matth.

xc igitur vaticinia fint nobisin cofp* r£tu
^internecione populi Ifraclitici, quem propter
^mcontumaciamaducrfusChriftuprophctfpr^

R I S T O. 642

dixcrunt cxtcrminandum efie. Neque hic obftant
promifsioncsfadac Hnxlitis. Nam vt Paulus ait,«-
fte/ promifsiones non pcrtincnt ad eos qui nati funt
w-x Ifrael fccundum carnem,fcd fccundu promifsio-
ncm,id quod olim adumbratu crat in duobus filiis
AbrahajVidelicet Ifmael &Ifaac,Ite in duobus filiis
Ifaac,Iacob & Efau.ldeo Paulus aii: Non enim om-
ncs qui funt Ifracl,ij funt Ifraelitf ,ncque qui fcmen
funt Abrahcsomnrs filij Abraha^.Filios aute Abra-
hf Apoftolus ipfe definit ad Rom.fc^e omncs qui
fe&etar veftigia fidci Abrahcj.Non crgo reicdio Iu
dc;oru rciicicndaeft ad arcanu Dei confiliu,quoab
acterno ftatuit,vt Stoici dicunr, rciiccrc ifium ponu
lum : fcd ad contumaciarn populi orTcndcnris in la-
pidem a*dificij,id cfi,in Chnltum. Vult c-nim Dcus
paternafua beneuolcntia totum humanum gcnus
faluum ficri:fcd per falutcm,ideft,per ipfum ChrU
ftum.Vultquoque omnes contumaces in Chriftum
iufto fuo iudicio pcrire. Stat cnim immota fcnten-
(ia Pauli:Dcus vult omnes homincs faluos ficri , &
adagnitioncm vcriratis venkc. Nos igitur qui cx
gcntibus vocati furaus,fimus grati Deo,hdc & obe
dicntia adharcamus Chrifto,in qucm quifquis crc-
-Jiderit,no pudcfict. Vcrum fi nos autori falutis op
pofncrimus contumacitercum Lida:is,futarum cft,
vtetiam anobisaufcraturrcgnum Dci,&dctur geti
racicnti fructus cius. Si cnim non pepcrcit natura-
libus ramis,muito miniisparcet inficitiis. Vidc Ro.
9.10.& n.vbi hoc ipfum argumcntnm traclatur.

DE ASSVMPTIONE

Gcntittm*

Plurima extant vctcris Tcftamenti vaticinia , de Pjurima
vocationc& afTumptione gcntiuiD.Taceo primam wticini».
promifsionera gratiar,quat ei\ vniuerfalis. Pr^tcrco
rcpctitam promifsionem:In feminc tuobcnedicen
curomncs cognationcs tcrra;. Hx promifsiones
cu:n fint vniuerfales , manifcfte includunt gcntcs.
Scd nosilla vaticinia folummodo hic attineemus,

rc • a. Pr?cipua«

qua; memincrunt aWumptionis gcntuim, reicctis
Iudxis contumacibus aducrfus Chriftum , Pfal.2.8.
apcrte pronuntiat , fremcntibus Iudaris aduerfus
Chriftum, gentes fore ipfius peculiumrua enim ait:
D^bo tibi gentcs hsrcditatem tuam, & pofTcfsione
tuam terminos tcrrg.Ofcg 2.23. propofito fy mbolo
locct gentcs alfumendas cfte:vocabo,inquit,no plc
bcm mcam,plcbe meam:& non dilccl:am,dilcc5cam.
Huc pertincnt exhortationes mulr^ in Pfalmis,qui-
bus Dauid hortatur gctcs adcelcbrandu Dcum,qui
cas affumfit in gratiam ex mcra fua mifcricordia,vt
cum dicit Pfal.ii7.i.Laudate Dominum omnes gcn
tes,& laudjre eum omncs populi , quoniam conrir-
mat4 eft mifcricordia Dci fupcr nos, & vcritas Do-
mini manetin arternum.Cum igitur videmuseucn
tum rcfpondere vaticiniis Prophctarum, fciamus
hanc genrium aiTumptionem , & vocationcm , quas
per Apoftolos fada eft , vim demonftrationis, qua
veritas Euangelij & firmitas fidci gcntium confir-
metur,obtinere.

5. 6.

D E REGNO ANTICHRISTI
6' zJWahomctico.
Pra?dixcre Prophctse Dci,oritura effc regna, Anti
chriftianum& Mihomcticum , quorum lllud qui-
dem f raude acquireretur, & mendaciis ftabilirt tur
fubChriftinominc,vt hodicinpapatu ccrnitur,hqc

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

6r> DEMONS

vcro armis rapercrur,Chriftum cx profcfTo contem
ncns, & fan&osDci conculcansi quod videmus
complcriinTurctco rcgno. Dehoc Mahometico
regno vide quae annotauimus in enarrationc Pfal.
84. De Antichrifti impietarc vide 1. Thctfalo.2. vbi
Paulusita dcpingit papam ac fi ipfecoram ipfius
impieratem & fuperbiam vidiifer.Lege quoque de '
vtroquercgno commentarios Philippi inDanie-
lem,item Chronica eiufdem.

t> £ INVASIONE REGNI
Anticnnftu

Diminu- Etfiautcm Antichrifti regnum fore magnum,
Antidui? Potcns>& tcrribilepraedixcrc Prophcta»:tamen cir- j
ft yrsdi- ca fineni mundi idem inuadenJum & diminutum j
fta* iri non tacuere. Etfi autem prorfus non abolebitur j
Antichrilti dominium, anteaduentum Chrifti ad ;
iudicium/tamen ruinas magnaspatietur.Nam toni- ',
Jr°c^acuftruccrleilipejcutictur.Omittoalia multa teftimo- j
fiion. dc nia,& vnum Pauli quod eft 2. Theffal. i.affcribam:
Antichri- Quem ( fcilicet filium iniquitatis & aduerfarium •
c«tU? Chrifti)Dominus deftructfpiritu orisfui,&abole-
bit illuftri aduentu fuo. Hoc Pauli vaticinium duo '
continet.Vnum de deftructione, hoc cft,inuafionc, '[
quapatefiet fraus Antichrifti , vtmultiabeo dch- ;
ciant.Alterum, de perpctua abolitionc rcgni Anti- |
chrifti, poft cuiusabolitionem rcgnum fan&orum I
pcrpctuo durabit,iuxta Danielis vaticinium &Chri "
iti promifsioncm. Primum enim dicit. Qiiem de-
ftruct Dominus fpiritu oris fui. Eft autcm fpiritus
oris Chrifti ipfa Euangcljj vox, per quam rcgnum
Antichri(liconquafVabitur)& paulatim maiores rui
nas accipict. In totum autem non abrogabitur,an-
tcquam Dominus ad iudicium vencrir. Etfi autem
omnibus feculis crant pi j quidcm & dodi viri , qui
papasTyrannidi aducrfjbanrur,nihilominus tamen
inrcgrum fuum regnum obtinuit vfqueadannum 4Q
Domini 1 5 1 7. a quo tempore vfque huc 54. annos
Chriftus Dominus Spiritu oris fui potccer inuadit
rcgnum Antichrifti,pcr pios Euangelij pr^concs in
multisregnis,qui virtute Spiritus ex a'toarmati,vi-
rilitcr oppugnant rcgnum papx.Deinde dicif& a-
bolcbit illultri aducniu fuo, hoc cft, Etfi inuaditur
rcgnura Antichrifti nunc cx hac,nunc exaliapartc:
tamen non in totum abolcbitur , vt diximus, ante-
quamdominus illud fuo gloriofo aduentu abole-
uerit,quod haud dubie breui futurum cft,pr^fenim
cumfignaaducntusDominiad iudiciu,a Prophctis,
Chriftoj&Apoftolis preidi&a, quotidie cumulatur.

Piirtms
vfus 8c
fruttus o-
mntum
qusc de
Mcfsiadi
<fta funt-

D E O C 1 A V O.

Horum omnium vfus & frucfhis Trimw eft,vt ex
his collationibus Prophctiarum & hiftoria Chrifti,
confirmatione fidei noftre_ dc Domino noftro lefu
Chrifto pctamus.Nam cum vidcmus vaticiniaqua-
tuor millium annorum per omnia congruerecum
euentu & hiftoriaChrifti,nullus fcrupulus piis men
tibus amplius rclinquitur, quin contra portas infc-
rorum teneamus ccrrifiitnam & euidentifsimis de
monftrationibus confirmatam do&rinam Euange-
lij de Iefu Chrifto,mortuo & rcfufcitato pro huma
no genere. His cnim firmifsime fulcitur afiumprio
dcmunftrationis,quam in initio propofuimus de vc
ro Mefsialcfu Chrifto,quam dccnonftrationcChri
ftus ipft,vt diximus, & Apoftoli ipfius nobiscom-
mendant. Secundus vfus & fructus coniundus eft

T R A T I O 6$

cumprimo,videlicet,vtcoiunc*ti de do&rinae Euah
gelica? certitudine , conucrtamur ad Dcum fiducU
tn mediatorem Iefum Chriftum concepra,& ftatua
mus illum vere praftiturum nobis quac in Euangc-
lio promiferat.

Quoniam autcm nulla rcs homini falutem expf" fi&£
tenti adeo necciTaria eft,vt vcra fides,qua conuern° g»c
(qua? grsecis yctrwroitt vulgo pcenitcntia dicitur) ad
Deum fit,ftabilitur,& continu3tur,placct huc qu**
dam de fide iyMr^» ^ <n*?er2coy adfcribere,& vt nf-
mifsime teneatur quas fit verar,firma? & falutaris 6-
dei indoles, &facillime diftinguatur intcrviuam
pioruro,&mortuam hypocritarum fidem.Siquidern jidcU
fides hypocritica fpcctruro folum modo eft ver? n- P°
dei,& non fides proprie dicenda,quo tame fpectrp
adco delec~rantur hypocrita? , vt fe folos bcatos efle
exiftiment. Verum his idem vfu venit quod phrc-
neticis.Vt enim phrenctici , fi ad illorum collafuf-
penduntur torques cuprear, & capitibus imponun-
tur coronx ftraminea»,altum fpiranr,incedunt rna-
gnifice , alios tanquam cx alto dcfpiciunr, fe regcs
cffc putant, & nominari gcftiunt:Sic hypocnt*
Cquorun^ conditio multoeft deteriorquam phre*-
ncticorum)fpe(5lro fidei fafcinati,fuis operibus,fuJ$
iufticiis,fuis meritis,fe ornatifsimos cxiftim3nt,fc
folosbcatos gloriantur, & alios tanquam exaho
defpiciunt,vt videre cft in Pharifxo il'o,qui gloria-
bundc fcantepofuit publicano, qui tamen publica-
nus viua fiduciajn Deum conccpra, ad propitiato-
riu cofugiebar,qua fide & iuftificatus eft & faIuatu^Qu*u •;

Veruro priulquam viua & falutaris fides (qua fit
conucrfio)in corde hominis concipiatur & nafca- cei^u
tur,quatuor in homine prarcedant nccclTe eft.

1. Peccati cogni:io in mente.

2. Iufta? irar Dti in peccatorcs, & mcritac darfl-
nationis in cordc fenfus.

3. M67«tf«^«*j cum qua cruciatusin confcicnti*
proptcrpeccatum commiiTum, & proprer pcenas
immincntes ex iuftaira Dci,coniuncjcus eft.

4. Chrifti vcra notitia & firmain mcnte exE-
uangelij prardicatione conccpta.

Hxc qoat uor fqnt vcluti quatuor gradus^qufous
gradatim confccnditur ad veram & falutarem con-
ucrfioncm,qua; fit per fidcm. De quibuj gradibus
ordincdicemus. JeCcfi

Primusitaqucgradus eft peccati ccgnitio.Har^ cCg" ""
confequiturhomo exkgeDei: pcr lcgemaitPau-
luseft cognitio peccati.Rom.7.7. Eft enim lcx Dci
regula iuftitiar qisa? monftrar, quid iuftum,quid 10-
iuftum fit,quid Deo placeat,qm'dquedifpliccat , c%
quo fit vt quicquid fit in nobis, vel fiat a nobis non
congruens cum rcgula,hoceft,cumlegeDei,fitpcc
catura,quoDcushorribilitcr offenditur. Ad hanc
crgo rcgulam , vitam & adioncs fuas intcriores Sc
exteriorescxplor»bithomo,& ex ea iudicabit def*~
dis fuis,peccatane finr, an non. Verinn ne quis
rorefailatur in accommodationc & vfu huius regu-
!a;,duo tcncbir : Vnum , quod quicquid aduerfatu?
c haritati Dei & charitati proximi,prohibeatur lcgc
Dei,& pugnat cum regula iuftitia:,& contra, QuiC'
juid congruit cum charitate Dei & pxoximi , pr5C-
cipiatur, tametfi exprcfTe vcrbis lcgis non videatur
interdiftum aut prarccptum.Nam lex ex Uis duobus
principiisconduditur, Diliges Dorainum Dcum
cuum ex toto corde tuo,cx tota anima tua,& ex to-
tis viribus tuis,& diliges proximum tuum ficut tc-
fpfum.Altcrum, quodlexfit fpiritualis ,vtquaep0'
Irulet puram , perpetuam, perfeclam & fpiritualcm
obedientiam,cx quo intelligerc io promptu cft , 9
nullushomo natus iuxta natnra: legem > valcatlc'

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

* bci

*4S D E C H

gcm Dci implerc.Nam hominis natura & lcgis con
<Jitio,ita fibi aducrfantur,vt nunquam in hac vita in-
^reasconuenirc (vt deberet ficri) pofsit. Inquod
Paulus conqucritur,cum ait,Rom.7.i4. Lex eft fpi j
ritualis,cg > aufcccn carnalis,vcnditus fub pcccatum. j
Hmc in:c;ligia\us omncs homines rcos clTecoram
tribunali Oci, vt trafgreiforesipfiusfanctifsimae lc-
£'s)- non poiTcneinciperc quidcm,nedum prarfta-
rcvilam obedK nriam, luxta lcgis mentem, priuf-
quamrcgcnitifuennt, & fa&i noui homines per
hdcrn.

Sccundus gradus cft fcnfus ira? Dci & iuftac dam
«o? 4' nail°n,s,in corde horrinis proptcr peccatum , quo
^sug^t reus c^ n«mo coram Dco. Quotics enim homo co
gitat fuu m pccca* um, fi mul dcbct mtucri iram Dci
aduerfusfe, & cogitare depcena quam meruerat
propterpcccatum.

Huiusirje Dei fcnfus in corde hominis propter
Jjjd»- ««moHfa peccara , crefcit ex harum rcrum cogita-
^"f.Pnir.um, cogitandum de lcge lata prirais no-
ftr:s parcntibus in Paradifo videlicet,quando come
dc arbore ifta mortc moricris. Hic Dominus
t0ti Adamo minatur mortcm fi legem lata violaue-
rit,hoc c(t,minatur mortem non folum perfonas A-
^anii,vcrum ctiam naturz Adami,quam nos orancj
fti>bcmus,qui nati fumus cxAdam, iuxta comunem
nafccndi lcgem. Atquc ideo ciufdcrn cuius & Adam
c°ndemnationis rci fumus,qui ab eo origincm tr«-
jjjjedi- ximus.pfal.^i.v.Paulus^Rom^.iS.

[ Deinde fcnfus irar Dci & iuitenoftra? damnatio-
tfjUi>u nis, crcfcit ex ccgitatione fententiae.quam Deusin
^ontc Sina adiecic fnar legi , vidclicet , maledi&us
°mnis qui non m.infrit in oranibus qu«Ticripta
funt in Wbro lcgis vt faciat ea.Hex malcdi&io venit
CJtiui a ira Oci m omr.cs , & inicrt xtcrnaspcenas
omnibus its , qui non per libcratorcm Icfum Chri-
ftum cx hac lcgis fententia eximuntur.

Tertio , fi dus \xx Dci & luOar condcronationis

,enti*an°minispropter peccatum,crefat ex Ghirographo
^eiin cor^ibus nofiris, quod Chirographum efl
confcicn:ia hominis, qua? tcftatur de damnatoria
fcntentia, nrimum in Paradifo ,deinde in lcge pro-
Pofna.Dc vtraquc fentcntia, vidclicet, confcicntia?
&lcgis Dei loquitur Ioannes,i.Ioan.3.20.Si,inquir,
condemnet nos cor noftrum.maior eit Deus cordc
noftroqui nouit omnia. Quocies crgo fentimus
Cri,ciatum in confcientia noftra proptcr pcccatum,
c°gitabimus effe pcenam diuinam,cV pra?monitio-
ncm quandam aetcrnarum pnenarum pioptcrpcc-
irtCatnm>nifi nobis pcr Chriftum f .ccurratur.

. Quarto,fcnfus ira» dci, 6t Mtx noftrae pcenar, e-
ttans crcfcere debet < x hgnis ira» diuinar,que funt du
phcia. Quaedam enim limul minantur & puniunt,
v°dc maxima ira Dci in peccatorcs intelligitur.Hu

*us gcnens irgna lunt pciiis,annonje caritas, fames
DcUum,& vanae plagse, quibus Deusvcl integrare
gn^»velaliquosialtcm homines aliis in admonitio-
nern Punir,in ofteniioncm futuri iudicij. Qujedam
n°n ftatim puniunt, ft d minanur,& imininentts
Pttnas quafi | raedicunt.De huiufmodi fignis rnman
*'bus mulrashabemushiitoriastum prophanas tum
kcas.

Hgefippus figna comminantia,que praeceiTerunt
5JJerhonera lerufalem rccitat. Chnftus Dominus
^atth. i^. enumerat flgna pratcciTura extremum
",Crr),qu,bus fubiungit hanc grauifsimam admoni-
ll°nem , videtc nc quis vos feducat. De his tencnda
*b regula.Qiiicquirl non fit vfitatc , ctiamfi natura
,es cauifas habeat,aliquid fignificat.Etfi ergo COmfc
t4 > mun.iationcsaquarum , horrcndx & jMftnn

R I S T O.

tempeftates habent farpe naturalcs caufas,quas Ma~
thematici monftrant.tamcn cxpcricntia & hiltoriar
docent, non a'»vat cflc quae ita inufitatc fiunt. Vc-
rum huiufmodi ligna minantia,annexam conduio-
ncm habent dupliccm,vidcUcct iudicij feu pcen*e,fi
non rcfipifcimus fjgnis admonitirmifeiicordiaz , i\
vcra pceuitentia confugimusad Dcum,petentts vc-
niam. Excmplum in Prophcta Iona h^bemus illu-
ftrc.Per huncenim dcus minatur exitium Niniui-
tis,poft quadragefimum diem a tcmporc concionis
Ionar.Scdquidaccidi ? Audita hac comminatione,
agnoucre Niniuita; fuum pcccatum, & mftam iram
Dei , &conuerfi funtin vera pcenitentiaad Deum»
pctiuerunt veniam in planclu &ieiunio.Horum cr-
go pcenitcntia motus Dcus illis pcpcrcit & no pu-
niuit iuxta comminationem Propheta;. Horum e-
xcmplum fi hodic mult*e gentcs imitarentur . Deus
ctiam mifcricordia?fuar memor, parccKt iis,quibus
iam variis & inufitatis portentis minatur pcenas.

Tcrtiusgradus,qui vcram conucrlioncm quar fit Jc^"ani"
per fidem prarccdit , cft ymAyium , dolor ob pecca-
tum in confcienti^. Vt t nim fccundus eft fcnfus ira;
Dei,quo vcrc ftatuimus Dcuin irafci pcccatorita hic
u(] ety.iheia. & dolor ob pcccatum eft,quo compungi-
mur ob culpara noftram , & vcllemus nos nuquam
pcccaffc & oftendifTc Deum,vnde concipitur in no-
bispcrSpiritum fanciuin dolor, odium pcccati, &
fuga pcccati.

Quodautem huiufmodi {jrrmvu'*** & dolor in
cordcpr£ecedatfalut3rcm pcenitcntiam^qu^cft cun
uerfio hominisad Dcum pcr fidem in Icium Chri-
ftum>pr£tcralia multa,fcqucntia tellimonia confir-
mant.Actor.2.37.po(tquam difplicuiflct Iudasis fa-
cium fuum,& compucti cifcnt corde cb pcccatum
fiiu;r,qu2erunt:quid facicmus viri fratrcs? Refpon-
dct \>ctrus,ui]oi.voii7cL7i, & baptizctur vnufquifquc vc
itiumin nominelcfu Chrifti in remifsic ncm pcc-
catorum.Hic apcrte vides quod & u{/ ctt/.i\cioL (cu do
lor ob pcccatum prsecedar u-Jclvotav , & quod pradi"*
4» catio 7 V//s7fltKc/^litpropna Euangclij,&fit ccnuer-
fio ad Deum per fidem in IefufH Chrjftum , id quod
vcrba haec dcclarajit : Baptizctur vnufquifque vc-
itrum in nomine Iciu Chrifti in icmifsioncm pec-
catorum,hoc cl\ , baptizamini vt habeatis tcftimo-
nium Dei quod vobis conucrfis , id cft crcdcntibus
in Chriftum fint rcmiffa peccata Matth. 21.52. vos vi
dcntes KfaT^u^idm vt crcdcrctis ci,id cft,non u{]&-
uihitct ducti cftis vt conuertercmini ad Dcum per i -
pfius prardicationem.2.Corin.7.io.ttiam clarifsime
docct,quod dolor ob peccatum,feu coiuritio,prae-
ccdat f ilutarem poenittnuam, ld eft conucrlioncm.
Dolor,inquit, iccundum Deum opcratur jm&qfo»
lalutarem,hoc cft,pifparat homimm vtfeadDcum
conucrtat per fidcm,nc in fuis peccatis pcreat.

Porroodium & abominatio pcccati cx eo vcnir. odium
[. Si cogites fummam voluptatcm Diaboli cfl'c,vi- P^cdceati
derchominem, qui eil conditus ad imjgincn» Dci
potiusfc velle imiiaii ,quam Deum , potius fuum
iignumquara Dcigeftarc. 2. Si cogitcs, quemad-
modum fupra diximi s , quam horrcnde peccatum
DcumoiTtndat, vt quod expcllat Spiritum fanctum
dc cordc hominis , & faciat ex teraplo Dci habita-
^ulum diaboli. 3. Si cogitcs quantum damnum tibi
affcrat peccatum , & quantum aliis noccat malo t-
Ncmplo. 4. Si, vt par cil, cogites, quam turpe •& a-
oommabilc fit pcccatum ,quod caftifsimos Ijci An
^elos f gat. Harc quatuor merito cor hominis ad
Jolorcm proptcr pcccatum,ad odium & fugam pec
cati comruoucTe dcbcrent.

Quartusgradusi qui viuam & falutarcm fidcm

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

$47

DEMONSTRATIO

1 proximc p r*c€cHt»eft Chrlfti vera cognitio, quae a-
& .uio. liumU habtri ncqrit, qtiam cxpraedicationcEuan-
gclij.fiquidemEuangelium docet, cur Chiiitus in
mundum vcucrir,quis fit,quid feccrit, & quoniodo
fit arfectus erga mifcrcs pcccatores , qui ad fc ve-
niunt.

Cm in Vcnitin mundum milTusapatrevtliberet mife-
ros pecc.itorcs a triftifsimo pccrati onere : itacnim
Ioannes ait : Ecce agnus Dei qui tollit pcccata mun
di,Et ipfe dictr.Veniin mundum vocare pcccato-
rcsa \ pcenirentiam. Irem,venifuluare<mod perie-
rat. Et Paulus ait : Certus eft fermo & omnium ap-
probationc dignus quod lcfus Chriftus vcnit in
mundum peccatores faluos facere.
<*uiJ fit. Eft vcrus Deus, qui poteft quicquid vult,& vult
q>iicquid fuo verbo promittit:eft verus homo afTum
ptain vnioncm perfonalem noftra natura , vt eam
rcddat participem diuina? natura? & gloriae: eft vna
pcrfona Dcus & homo , vt fciamus omnia opera i-
pfins cfle infiniti pretij & arftimationis.
Qjfidfece pa{Tus & mortuus eft pro pcccatis noftris,imple
**' uitlcgem,vt fua obedientia nobis imputata,iuftiha
bcamur coram Deo. Hic orat pro te apud arternum
patrem , vt omnis qui venit ad illum & credit in il-
lum non pereat,fed habeat vitam arternam.
quomo- Deniq ie ira a-flfc&us eft erga quemlibet peccato-
ftas Vrga rcm °iuo^ ve^1 ipfjrn 'n gratiam rccipere,quatum-
pdcto- uis enormircr pcccaucrit, modo ad ipfum venire
IC»' nonrecufauerit. Venite, inquit, omncs qui labo-

rav% &onerati ef4s,rgo refocillabo vos.Huncfuum jo
affectum in multis magnis peccatoribus confpicicn
dumexhibucrat , vtin Magdalcna, in latrone& in
multisaliis. Breuiter vt venit in roundum pro-
pter pcccatorcs ita reuera vult omnium peccato-
rum fjlutem,fed per fidem, vt ipfe ait : Qui vidct fi-
lium(id cft,ngnofcit filium elfc faluatorcm mundi)
&crcdit inillum, habebit vitam anernam & cgo
fufcitabo eum in vkimo die.

Arqueita vidimus, quid vcram & falutarem fi-
dcm przcedat,antcqnatn concipi & nafci pofsit m
cordibus nofttis.Ex cribus primis grad bus intelli-
gimus, cjua? maneat nos damnatio,nifi liberemur a
pcccatis noftrisvndc orirur compunctio cordis.Ex
qnarto intelligimus^remedium aduerfus peccatum,
cifc propofitum in Icfu Chrifto. Nam qui in ipfum
credit,habet rcmifsionem peccatorum & vitam x-
tcrnam.

Defiderij In his cogitarionibus perSpiritum fan<5tum ex-
f.Ichiifto citatur in corde ingens dcfiderium promiffar in
graticfon Chrifto gratia: , quod defiderium eft veluti quidam 5«
tes' fideiconccprus , &cumad hoe defideriom fiducia
cordis in promif,ionem gratia? accedit,fides in cor
de nafcitur . Atque ita viua falutaris & Chriftiana
ridcidcf- fi^es»e^ ingens dellderium grari^ promilTa? in Chri
«iptio, fto,5c firma fidueia in Chri1tum,quod vclit ex gra-
tia remittere peccatum , & vitam a:ternam donarc
crcdenti gratis abfquc omnibus opcribus & meritis
humanis.

Is qui in hunc modum credit,habet remifsionem
pcccatorum,cx merito morris Chrifti,eft iuftus iu-
ftiria Chriili fibi impurata,eft filius Dei , eft recon-
ciliatus cu m Dco,eft nouus homo, habet acccflum
ad Dcum,ftat in gra'ia & fauore Dei.

Q^ando ftdes ita eft conccpta & nata in corde ho
minis,cum fit initio tenerrima& perexigua, debet
quotidic crefcere & incrementa aflumcrcpcr arden
tem inuocationem Dei,vt cum Dauidc ores,6 Do-
mine,confirma quod in nobis cs operatus , Spititu
tuofancto confirma me, dirige me in tua veritate.
In huiufmodi feria & ardcnti inuocationc fcntiturj

/ refponfum Spiritus fanfti in corde pcccantis, j**
lartitiam cordis& confolationem aduerfus pecca~
tum & mortcm. Hasc enim tetiria & confolatio in
corde,eftteftimonium fpiritus,quod fimusfihjDe'»
& iam inchoauerimus viram aeternam.

Huiufmodi viua & falutaiis fidcs non eft ftcrd»5'
fed fcecunda.Producit enim fuauifsimos & pulchcr
rimos fru&us , & ante omnia fe gratarn cxhibct
ergaDeum, ipfum prardicat , ipfum laudat mcn-
te , corde , lingua, atque adeo tota vita. Qucmaci-
modum videmus in Abrahamo , cuius filij <u'lt,
quiveftigiisfideiipfius infiftunt per fidem & <>DC*
dientiam. ride:
Huiusfidei fru&us vt parriculatim dicam fan* w
quatuor, pietas erga deum, innoccntia in vita,cha-
ritasergahominesjfan&a cura in cfficio. ^ frot.

Probatur & harcfidescruce,vt anrum igni. Nanl
patientia fub cruce cum inuocatiunc Dei , ctfC&^"
tione liberationis,eft vcluti cxaminatio ficiei, nO>n
fitvcranecne,vt in Iob vidcre eft. Pugnat quoquc
contr3 diabolum, mundura & carnem, &fi*v,~
cl:rix,cuius finis cft falus anima?,& vita a:ternJ,iuxta
dic5tumDomini:Beatus qui pcffcuerauciit vtquC
ad fincm. . veftC^

Quigradus ad fidem a nobis enumeratos rcctc ftijPl<?
cogitat, &quifidci ortum in cordcperpendil» * iltl'
qui frudusfidei vtpareft a?ftimat, IS intclligi1 *J"
uangelium cifcprasdicationem vniucrfalcm pceni'
tentia? , id cft, conuerfionis , qua? fitpcr fidcm » ^
remifsionis peccatorum(cum qua coniuncf a cft iu"
ftificatio & donatio vita? a?terna? ) intelligit qnoquc
trescffepcenitcntif paites,videlicet contiiti01)Cm

Tidet in-
crcmenta

( qu*rccteparsantcccdcnsdicipoteft,vt qu« antc-
cedat conuerfioncm , vt oltcndimusj tidem, r'r
quam fit conuerlio , atque idco pars rbrmalis ci'n'
ucrfionis feu pcenitcnti| dicipotcft,& nouam obc-
dicntiam , quae cum fidc connata cft , taiuetti ab c*
lccuratc diit;ngui debct , & pnrs cq nfcquens dn1
poteft. Ha?c tria,partes dicuntur poenitentia-, ^
rcfpcctu finisad quam ordinantur , ordine en ni n-
nem pra?cedunr,qui eft falus conuerforum. Etf"n
haepirtes,vt dixi , diligentcr diftinguendx. Fn01*
rcmouet obftaculnm. Sccunda apprehendit benc-
ficium oblatum. Tertia cft fructus iuftitiac fidei»
qui elt veluti in^crmedium ad falutis portum : No0
cnim fieri poteft vt fu fidei, fine fuis naturalibu$
proprietatibus. Etfi autem ha:c noua c»bedicntia
non eft pars aut cauffa iuftificationis : tamcn c
necefla ius frudus regencrationis, finequancm0
faluatnr. T«jJ
Terunsvhs & fru&useft vt Dcum patrcm PfjJjJ^
filiumin Spiritu fan<5to,mente,'corde,hng<ia,tota- ^ ^
quevitapro tanro bencficio praediccmus cum >n ^jfy* |
hac vita,tum in omni a?cernitatc. -
Qumw vfus & fruftns collationis inftitutaf , el
conhrmatio noftri aducrfus tcntationem graUl!"
fimam , quam cxterna Ecclefiz forma , Pav,cJ,"
tas credentium , & dcfc&io plurimorum ab
• angelio , animis infirmorum fubindc quafi in
ftillat. Ciun enim infirmi vidcnt multos , %°
funt extra Ecclefiam pollere fapientia , autorit^
rc , opibus , potentia , profperbque reruin »uC
ccflu , & contra intuentur fidcles p^upcrt*te'
crucc & contcmptu tantum non opprimi , 'n'
cipiunt dubirarc de tota Ecclcfia? dodrina : J^-3
tiocinantes , eos potius placercDeo, quos i&'
lices & fortunatos in hoc mundo vidcnt, ql'anl
eos qui cum tanris calamitatibus confliclar'tl,r'
Aduerfushanctentarioncm iu"at afpiccrc ?°^}itD
1 nobis vaticiniorum & ciicntuum conucuientian1' &r

fcc-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*49

DE ANTICHRISTO.

6^6

535 3U? docct regnum Chrifti efle fpiritualc,docet pios
««^Ginaa. ideo grauius affligi in hoc mundo , vt in cis corpus
peccati crucifigatur, & vt admoneantur dc futura
gloria,inquam Chriftus vi&or nosfuo tempore itt-
troducet. Nequc alia vnquam fuit aut ent Ecdcfia?
conditio in hoc mundo > quam vt cruce veluti igni
S"odam probctur,vt Prophet* & Apofloli teftan -
totius do&rinae Ecdefiar Dei confcnfus con-
6rmat,& infinita fau<5torum exemplacomprobant.
Spe&roigitur felicitatis impiorum inhoc rnundo
°Pponamus cumDauide veram fclicitatcm, eamq;
P«rpcrud duraturam in Chrifto Icfu.Cruci Ecclcfie
°Pponamus gloriam. Contemptui opponamus ad-
°ptioncm noftri in Filio Dei. Cum paucitas cre-
fcntium & dcfe&io multorum ab Euangelio offen-
■^>Confirmemus nos verbo ,quodha?c paucitas&
dcfecTio prsedicta fuit pcr Prophetas , Chrftum
Apoftolos: fuftentemusnos exemplis pion.m , qui
0rnnibustemporibusfuere pauciffimi. Sempcre
nirnoprimaqu2quepaucirfimis placucre.Erigamus
j}os confolationc promiffionis, quod non fit pror-
fusaboIedaEcclefiain hacvita,ctli multi in earru-
ddantur a tyrannis,& quod illi ipfi qui ctiam truci
dantur,in hoc ipfo fint bcati, qnod pcrfjcutior c m
^rnortem patiantur proptcr confcffionem nomi-
nis Chriftirimb gaudcamus nosiftopa&o confor-
mcs fieri FilioDei, vt olim cum eoregncmus in
fj!°nj.Si enim parimur cum lllo, teftc Apoftolo, b
* irn.2.i2.ctiam cumillo r-gnabimtu, & ptrcipic-
"l^sfrucflum noftri labons cum g.iudio, iuxta Da-
ujdisvaticinium.Pfalm. 126.5. Qui feu.inant in la-
cllrymis cum exultationc metcnr : Euntcs eunt , &
"cntes portant preciofum f.men : vcnicntes au-
tcm venient cum cxultatione portantes mani-
r^iie Pul°s fuos. Vt ergo Agricolznontantum men-
tem vertunt ad tcmpus fation*rs,quod eft moleftiu*
^laboriofius:verumctiam adlamffimum &r iucun-
diffimum tempus quo laboris gratiffimus fruftus
colligetur & percipietur: Itanos non ad pra?fenrcs
calamitatcsquas fuftincrc cogimur in hoc mundo
v5rtamusoculos,fed multo magis ad aeternam glo
^minChriflonobispromiflam. Namvt Paalw
ait,i.Cor.4.i7.Leue momentum affli&ionis noftre
cxccllenterfupramodumaeterrfum glorix pondus
°P<*aturnobis.

F 1 N l S.

^^^^^

ANTlCHRISTOMACHIA,

S E V

^VGN^E INTER CHRlSTVM
& etM hoftem, Papam Antkhri-
sium , Dejcriptio.

colao Hemmingio Avtore.

T s 1 pij omnes norunt Papam,fub ti-
tulofcrui feruorum Dei , opponere f.
Chrifto Domino noftro, vnico Ser
uatori crcdcntium : tamen vtilc cft
non rarum in generehoc fcire,verum
^iarn diflinae & fpeciatim errores Papiflicos &
muItipliccs corruptdasviderc: vt eo magis abomi-

nemur,ac tanquam anathema fugfamus Papam» atq,
cius tyrannidem in Ecdefiam Dci deteflemur»

Qui prima elemenra vera? religionis degufta- ^egnufu
runtfacile videntformam regni chrfltilongealiam chr,fti'
eflc,quam eft forma regni Antichriftiani. Quare &
adminiftrationem vtriufquc diuerfiffinaam cife ne-
cefle cfl. Chriftus interrogatus a Pilato de rcgno
loan. 18.36'. Refpondet, regnum fuum non cflc de
hoc mundo:hoc eft non eflc rnundanu imperiu,quo
ipfe fuis imperet.Idem difcipulis dc primatu coccr-
tantibuSjMarc.io.^z.Luc.ii.i^.manifcftc diftinguit
inter fuum regnum & regna mundi. Ita cnim ait »
principes gentium dominantur corum, vosaurcm
non fic : Quid qutfo hac diftindionc manifcftius?
Quid hac proh bitibnc clarius?

Contra hancprohibitionem Papa rcgna mnndi^num
fibi fubiecit , cV multo crudclius impcratoribus o- ^ntlchti*
ptimis &regibusimperauit,qua vlli Nerones. Fin-
xitfibiduos gladios datos effc : vnum fccularem»
quo mundi imperia adminiflret ralterum Spiritua-
lem , quo Ecdcfiam regat. Quis vfquam adeo cx-
cuseft, quinon videat Papam feChriflo hic op-
ponerc ?

TurcafeChrlftoopponit, fed manifcfle. Papa ^av*r*
^erbnon tammanifeflemam Chrifli fe feruum fiu- Zl
gir. Chriftiaurhoritatcm prxtendit: fed exemplo
Iudar.qui proditorio ofculo dominum fuum prodi-
lit. Tu es Petrus(inquit Chriftus,Matth.i6.i8. ) &
fuper hanc Petram ^dificabo Ecclcfiam meam.HoC
Jidum arripit Papa,ac dc fe didum mterpietatur.
Quis n6 hic videt fycophantam efle Papam,qui fuo
impuro orc ad fe transfcrt > quodafe airtrttmmufli
efl? Pctrus dixcrat,Tu es Chrifta«FiliusDei viui.
Quod refponfum Chriftus approbans air,Beatu$
es^SimonjBar-Iona : quia caro & fanguis non rcuc-
Iauerunt tibi,fcd Pater meus ccelcftis. Ettgo dico
tibi ,Tu es Petrus, & fupcr hanc pctram sedificabo
Ecclefiam mcam.

Hicpromiflio&: confcffio coniungitur : ex quo Loci(Tti
'iquido conflat , quod promiffio non lit fimpliciter es p,;."*;
accipicnda, fcdcum confcffionisconditione. Qiii cxpoIltu>
crgo confitcturChriflum Filiu Dci cflc& vnicum
Saluatorem,petra illa cft dc qua Chriftus hic loq. i-
tur,non quidem perfonf dignitate,aut fucccffionis
rationc,fcd confclfionis rcfpcftu^qux confcffio ha-
bct promiflioncni clauium,quibusaperitur Sc dau-
ditur rcgnum ccelorum. Vbi crgo haec cotcCCxo non
cft,ibi ncc claues funr.Iam autem expcricntia docet
hanc confeflionc ndn efTe in Papa Romano,de quo
dubitarcnon poreft qui vitas Paparum nouir, intcr
quos ne vnusquidem inuenitur qui Chriftum doa
cuitcV fincereconff fluseft. Taceo multas extitilfs
]ui falfc omncm religionem deriferunt , & gauilt
unt in finu,quod fub rdigionis praetextu fibitantas
dclitias acqiufiucrint.Hinc patct qnainiufle, quam
facrilcgc , quam mcndacircr Papa (ibi dictumDo-
mini>Tu cs Petrus,&c.accommodat,&: cotra chri*
ftum,regnumfuum mcndaci intcrprctatione vcr-
borum ftabilire conatur.Hoc regnum Antichriftia-
num fraude & mendacio partum, tyrannidc,gladio,
igni,omnium fuppliciorum gcncre tuerur tk admi -
niftrat ,non Chrifli Legibus^ fcdfuis iniquiffimis
decrctis & traditionibus,in fuum & multorum ccr-
tiflimnm exitium.

Et fi autem ha?c piis notafunt in gcncre dc rrgno r>mih&
Antichriftiano ( cui vt monarcha de Toparcha Sa- c6li<i«»«-
tanae prapfidet Pap.))& dc eiuityrannica & cruenra ^iSd^,
adminiflrationc r tamcn optra:prccium cft , vt ma-
; gis cius infidiae cauernrur , diflinc^tiiis oflendere
/ quibusin partibus Papa maiiifcf>cfe Chrifto oppo-

E.j.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

6$i T R A C T

nat: de qua re mod6 diccmus , non ouidem plene, I
fed rantttm indicando potiffiraa tfc oMviuLtfnoK
capita. ,
<£»ib. te- Omnibuspiis notum cft, Ecclefiam Dei,qua:eU:
buscoiiat fpOBfa ic.f„ Chrifti,colligi,xdificari,conkruari,ful-
Scfi^ ' ciri & confi-fterchis quatuor, i. Dodtrina diuinitus
patcta&a, z. Sacramcntis diuinis, 3. cercmoniis, 4.
&difciplina. Hzecquatuor vbi ad regulam cogru-
wnt , non dubium cft ibi vcram & catholicam cfle
Ecclefnm Iefu Chrifti. Contra, vbi non funt inte-
gra,illic vcl Ecelcfiam nullam elfe , vcl ciucs Eccle-
iiz tanquam in Babylonico quodam carcere capti-
uoseire.Qwcmadmodum enim ohm Babyione cxi'-

labat Ecclclia , ita hodie in rcgno Pap* non pauci
pij delitefcunt. Videamus ergo quomodo iu his
quatuor coueniat Bibylonicc merctnci cum fpoir
, fa Ghriftiqua? cft Ecclefia.
Doflrin^ Dodrina fponfie Chrifti triplex eft : v delicet 1.
lcckfif Lcgis.2.Euang< lij.$.cul' us Dci.Et fi autcm hxc tcr-
u'rI"' cia pars Lcgis eftjfi cius matcriam rcfpicis,& Euan-
gclijXt modum prxftandi fpcaas-.tamcn dilhnctam
facio , qoia non cx Lcgc fcorfim,ncccx folo Euan
gclio,fcd ex vtraquc d^ftrma manat. Qjintum au-
tcm ad Legem Dci,hoc cft dccilogu,attinct,Spon^
fa Chriftraeltimat Legem ex cius autore Deo & ex
ciufdcnvpcrfcaionc.Nam quieam fecerit viuct in
ea iuftus & charus Dco qui legis autor eft fapicntif
iimus>& folus habet potcftatem condcndi lcgcs vi
tae & mortis.Hic planiora (unt quam vt vlla mter-
pretationeegcant. Nam&ipfeDcus fc authorcm
iegis pronunchr,& idem dicit fcinlcge proponc-
rc vitarn &:mortcm, bcncdictionem & malcdiclio-
nem,Dcutcron.5o.i5.& Paulus, Romay.i^.eadem
fpiritualem vocat.quia & fpiritualem obedientiam
requirat , & fit perfe&a refte viucndi norma. Etti
autcm Ecclcfia Chrifti fatetur harc de lcge Dci , ta-
mcn dum fe rcfpicit Ecdefia^gnofcit fc cum Paulo
nequaquam poifc lcgi pcrfcct »m obedientiam pra-
ftare, irao nc cuItumDci inchoare poffc cx fola lcge
Hac confeftionc Ecdefia non acculat lcgcm De«
Sanctam,puram & perfe&am : fed fuas maculas de-
plorat>quibus inuoluitur , adeo vt puram obedicn-
tiam praeftare non poffit. Quod & Pau!us corirmat,
prouocans ad teftiraonia corruptiflimae noftrs
natura?,a-iducens in medium 'vniucrfalcm o.nnium
hominum cxpcricntiatnraropones iudiciura Dciin
o;nncs,profcrens oracula Dci qoie idcm tcftantur,
commcdasnobisfinem mords Chrifti,quieft iu-
ftitii crcdcn:ium & fdus. Nam fi ( inquit Galat.i.
2f.)cx legc cft iuftitia,Chriftus fruftra mortuus eft.

Haftenus diximus b^etiiflime in quo loco lex Dci
fit apudSponfam Chrifti. Nunc videamusquidAn-
tichnftus Papa fentiat.
IC. PAPAomnium primim,& legisauthore Dcum,
slm Dei 8l lcgem ipfiusfummi & neftria iniuria africit.Scd
Vi!£t quomodo hoc probas?Papa manifefte (uas legcs k-
gi diuinac anteponit:ex quo fcqmtur quod fc fuper-
Probatio- beextollatfupra Dcum ipfum. Nam qui fuis l; «i-
busalterius legcs opprirait, manifeftc fc antcponit
illicuiuslegescomeranir.Atquehoc cft quod Pau-
lus dicit,i.Thelfal.i.4. Hominem peccati cn\-rre fc
aduerfusomncquoddicitur D:us aut cukus.Quod
autemPjpafuaslegcs diuinis legibus antcponai,in
pcentsccrnitur.Muliograui js punitPapatran^grcf-
forcslcgum fuarum,quam vio ltorcs legis diuinx.
Mcecho,Scortatori,ridicuhm fatisfadioaem irapo-
nit,vt forre ieiunet vnum aut ^ltcru diom.aut vt nu
meret f icriticulo ccrtam pccuni im pro Miff* mur-
muranda.Nam egrcgic norunc Satellitcs Pap? vi-
riarefitisUdionum moJospro homiiiu diuitum

A T V S *9
& paupcrum conditione. Vt enim diuites pecunia»
ita paupcrcs preculis & iciuniis cxpiare folcnt.At : U
quxs forte" carncs cderit die Vencns conrra intcrdi-
(^umPap2e,aut vcrbulu dixerit contra idololatriam
Romanam.hic non prcces,no pccunia, non iciun»a
fatisfaciut,fcdatrociffimsep(3ena?excogitantiir,qui-
busvcl minima decreti Pap3lis viobtio ptt«Cf,P
nonquidcm vt pcena .lla crudcliftima fit bdso»^
ria pro admifib dclido contra K gcm Papx , f & vt
punitus tradatur diabolo,a?tcrnis pcenis cxpiaiuius»
Quam vcra fint qux dico.teftantur infinita cxemp»*
eorum , qui ab iraraaniflimo pfychotyranno Pap1
crudeliffimispcenispropter violatas lcgcs Pap**f*
affeAi funt.An non hoc eft dccreta mifcri homims
mtcponcrc fapientia? Dci? An non hoc cit Dcurn
de throno maicftatis fux dctrudere, & fcfupcr D<-u
fupcrbecrVcrrt? Q««ieigofc Pjpa^ fubiicit, a Dc°
proditoriedcficit,& cumPapa fcChrifto fuperbe
opponit,non fine fuo ccrto intcntu,nifi maturcp-f
gratiam Dci rcfipifcat. AlUf*"

Huc accedit & alia iniuria, quaPapa diuinam 16* ^
gem afficit. Nam & ca cxterna tantum praeciperc &
prohibere,cx imperfvrdam cfic nchne coruictatur,
conrra manifeftara Chrifti interpretarioncm & tc-
ftiinonium.Papi dicit lcgera Dei cohibcre manuni
tantum-.at Chrtttus cam requircreintimos arfccti^
tcftatur,Matt-5.& 22.Papa fomniat lcgi fatisficricx-
tcrna difciplina:at (cruus Chrifti Paulus clamat,R0'
7. 14. legctn Dci fpiritualcm ctTe , fc vero carnal<-nl
venditum fub pcccato,adco vtnon polfitlcgiper"
| fcctam obcdientiam prarftare. Chriftus dicit,M*tt#
19.17. Si vis ad vitam ingrcdi fcrua mandata : vn^c
perfeCrtio lcgis conduditur. Scd Papa collocat pct-
fcdtoncm in obcdientia humanarii traditionum,!'1
fida paupcrtate,& Sodomitica virginitatc. Ex hi't
vel ca?cisclarum cflepotcft ,quod Papa feDc^ M
Chrifto eius opponat in prima dodrince Ecclci»*
parte , videlicct in \t ge diuina, rui non folum fuaS
praefert,& fe Deo antcponit, vcrumetiam malignc»
contra mente Dei,intcrpreratur,ac vt impcrfcctan»
fubiicit fuisuaditionibus,qnibus pcrfcdionis laU*
demtribuir,quaGcrilcge fapicnticj Dci adimit. ,,.£«»•'
Nunc acccdamus ad (ccundam partem doftrin^ ^ai»
Ecclcfia?,quac eft Euangclium. Sponfa Chrifti» <VjaB
aft Ecclctia,nona'.iud Euagclium, quam quodfuu*
Sponfus tradidir,quod habct tcftimonium alcgc &
Prophc tisignofcit.De qUO Paulus ait, Galat.i.8-Si
quis aliud Euangclium Euangclizaucrit quam nos>
anathema fit. Hoc Euangelium Chriftus,vt arciK"
fqmmu%Lt>cf 14 ^^h\s vcrbis definit:Sic Scriptui*
cft,& fic oportebatChriftu pati,& rcfurgcre 4 m°r'
tuis tcrtia die, & pra^dicari in nominc cius conucf'
(iqaem & rcmiffioncm pcccatorum omnibus p11' ^0
bus. Proinde Eiungelium eft vniuerfalis praedica-
:ioconu(rfionis &remiflionis pcccatorum nomr
ne Chnfti pafti & rcfwfcitati a mortuis.In hacdch-
nitionc multi funt thefauri cceleftis fapientiac, qu°s
fola Ecclctia Chrifti rede nouit explicarc,& in vfus
fuos prudcntertransferrc _ vt&L

Vr autemappareatquantum aduerfctur CnriK
Antichriftus Romanus, cxplicabo hac dcfinitioncm fr.
& Scnpturis diuinis illuftrabo. Primo ergo loc°
obferua ^dum eft quod Euangelium fit vniuerfal1

pracdicatio. Particula vniuerlalis cxprefse ponitUf^
cu dicitur a Domino quod oporteat prxdicari orn ^cfi
nibiis gcntibus.Ni ita Hcbraifmum explico, in
gentcs.Hucfacit & mandatum vniucrfalc, Matt*2 ' ci
io.lte & docete omnes gentcs.& Marc.ic».i$.EutC*
m mundu vniucrfum pra»dicatc Euangcliu ortl
creaturar Ex bi$ liquijo conftat,quod Euangcfiul^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*h D E A N T I

*d hanc vcl lllam nationcm pertineat cxdufis cxte-
a j omncs nationcs fub Solc,& ad omncs ho
^incsin omnibus nationibus. Apparuit(inquit A-
.gratia Uci falutifcra omnibus
nominibus.Etalibi,i.Tim.2.4.Dcusvult ocs homi
ncs fuluos ficri, & ad cognitioncm vcriratis vcnire.
Qjid confolacionis hinc hauriat fponfa Chrifli,
quando luftatur cum confcientia peccati , nemo
^erbu cxplicarc poteft.Sed quilibrt hoc intra fc fcn
ticfacilius ,quam de co loquipofiit.

E>cindc,ha?c dcfinitio h:ber,qualis fit prxdicatio
■tuagclium,vidclicct couerlionis & rcmiffionis pcc
catorumin nomine Chrifti.Primum diciturEuan-
gclium prxdicatio conucrfionis. Fit autcm hxc co-
Ucrfio,cu rcnuntiamus Satana? & pcccato,& confu-
gimusad mifcricordiam Dei,certa fiduciain Chri-
ftupafiumpro nobis & refufcitatum rccumbcntcs.
Euangdifla fignificante vocc vtitur,cum prophcti-
c* appcllationcm,vidclicct coniicrfionem,transfcrt
^^w.qua voce fignlficatur non fimplicitcr qux-
"is conucrfio , fed certa quardam conucrfionis for
ma,vidc!icct animi,idqueiuxta rfgulam Euangclij.
Vulgbredditur ui-rwi/st pcrnite:ia,q e nr pcllano no
^ aforma coucrfionisfumitur, fcd apartcaiucccdcn-
!tcifcu acouerhonis initio.Si:nt.n. trcs conUfrnorris
Pftos,vidJicctcontiitio,cuipropricconucnitpce-
nKen:ia? appcllatio,fidcs,& bonum propolitum Peti
n°uaobcdicntia.Contritionc dolcmi s nos pccc.iTc
^pcenitct nos fafti.Fidc conucrtimur ad mifcncor
^'am,quam otfcrtEuangclium in Chrilio Medu
*ore & rcconciliatorc noltro:cum hac fidc nccclla
j"'°coniunc"tum cftbonum propofitum fcu noua o-
bedientia. Antcccdcns pruindc pars conuerfionis
cftcontritio.Forma conucrfionis ctt /pfa fiduciain
Crjriftu:confeqUCns pars elt noua obcdiecia fcu bo
nu«i propofituin. Hocccrnitur clarc in omniuho-
^uinum coucrfionc:id quod paucis cxcmplis oftcn-
dam.Dauid primum tagitur fcnfu peccati,obiurga-
tus^apr0pheta< Dcindccrigit fcfulc promiffionis,
concepit ex cocionc Prophcta:,tu fc gratii Dco
°ftenditomnigencrcobcdicric, arg 6

^urludaria Petro,vcniunt primum in cognitioncn.
Pcccati,& iuftiiudicij Dci ob pcccatu.vnde copun
guntur cordc,& dolcnt fc Dcum oflvndiife.Dcindc
10 hoc ingenti doloredicunt ad Pet. & rcliquos X;
P°ftolos,Quid faciemus,viri fratres?quibus Pct.rc-
'Pondit^uiTia-scTn, hoc cft,conucrtimini , fcilicct ar,
^curn fiJucia mcdiatoris Icfu Chrifti & baptizctur
Vnufquifq-,vcftru in nominc I.Chrifti in rcmiffione
pfccatoru vcftroru , & accipietis donum S. Sancti.
**°ccxcp um facile oftcndit quid fit propric coucr
»o,qua vt neccflario prsccdit notitia peccati & do-
mrobpcccatum , ita nccciTario fcquitur noua obe-
c*lei*Ua,qua: cft aftio Spiritus Sancti in crcdcntibus.

Ha&cnus quid rcquirat Euangclium ab homint
^^im cft,vidclicct couerlionc. Nunc fiquitur qd
conuerfis orterat.Ita.n.habet dcfinitio,Euangclium
Q'} prardicatio conucrfionis & remiffionispcccato-
^u.Offcrt crgo Euagelium omnibushominibus,qui
^nuertuntur fcu credunt,remiffionc pcccitorum.
Hcc remiffio nihil aliud eft quam obligationis ad cj-
tctnam mortcm & daran3tioncm folurio,& pcenc
"cbitje codonatio. Fitaute hsec rcmiffio,vt dictum
clt»quando in conucrfione crcdimus nobisDcii cffc
Pj°pitium,proptcr mortc & rcfurrccTioiic Chrifti.
^iuius remiffionispulcherrima imago proponitur,
A'at.i8.in dcbitore qui dcbuit fuo creditori dccem
miUiatalenroru • Qui cum no habuit quod folucrct,
rcrniiTum dc condonatum cft ei totum dcbitum cx
m«a mifcricordia.

C H R I S T O. *14

j Porro in fide remiflfionis pcccatoru plura coiun^^n,ul1'
<5la ftmt.i.Expiatio peccati pcr folum fanguinc Cbn
1 fti.r.ImputatioIuftitiar.3.Acccptat o hominis ad vi
taancrna gratis proptcr Chriflu. Hcctria iuftifica-
tionis nomine ttfti intclliguntur , & cius quidcm
partes ccnfcntur.

De his bcncficiis ita Paulus fcribit,Rom.3.2i. cVc*
Nuncabfcj; lcgeiuftitia Dci patcfacta cft,coprobata
teftimonio Lcgis &Prophetarum:iuftitia inqua Dci
per fidc Icfu Chrifti in ocs qui crcdunr.Ko eft.n.di
ftin(ftio.'Ocs.n.pcccaucrunt Sc cgcnt gloria Dci.Iu -
ftificaturaut graris pergratia iplius,per rcclcptionc
quar faifca cft in Chrifto Icfu.Quem propofuit Dcus
propitiatoriu per fidc in fangaincipfius,ad oflcfio-
nc iullitig fua? proptcr rcmiflionc pcccatoru pr^cc-
dcntiu,qux Dcus tolcrauir,ad oflcntationc iufliciar
cius in prxfenti tcporc:vtfit ipfc iuftus & iuflificas
etim qui cxfidccft IcfuChrifti. Vbi crgo gloriatio?
Exclufa cH.pcr qua legc?opcru?non.Scd pcr lege fi-
dci.Arbitramur igitur iuftificari homincm fide finc
opcrib.h gis.Haclcnus Paulus,cx cuius vcrbis fiicile"
Jpparct coiungi ha:c tria in iuftificaiione hominis:
vidclicet cxpiationcm pcccati,imputationcm iufti-
t'ar,c\: acceptationcm gratuitam ad vitam a:tcrnam.
Dc q iibus tribus nunc explicatius dicemus,vt mani
tcflum fiat quam infignicontumclia Papa,qui hanc *
totam do&rinam obruit.filium Dci afficiat.

Primo ergoloco in rcmiftione pcccatorii eft ex- *: Fxi'lV
piatio pcccati,qusc fit,vt Paulus docct,pcr fanguinc tt'°pccu"
Chrifti:dum Videlicct Chriftil pcr fidc induimus &
Chrifli mcbra cfficimur.Htic pcrtinent multa dicta
Scriprura?.Ioan.I)aptifta ait , l6afn.l.2$.EcCc Aqnus
Dci qui tollirpeccatamundi.i.Ioan.i.y.SaguisIcfu
filij cius mundat nosab omni pcccato. i.Ioan.i.i.Si
quis prccaucrit,aduocatum apud Patrcm habcmus
Icfum Chriftu Iuftii,& ipfc cft propitiatio pro pcc.
catisnoftris : non pro noftrisaut tantu, fed ctiipro
toriusmuncli.Harctcftimonia &; multa alia tcflatur
tiblfa alia reexpiari, purgari & tollipeccata omnia,
cpa folo fanguinc Chi ifli,qui moi tuus cft,vt Paulus
ut,Rom.4.25.proptcipcccatanoflra,fcilicetcxpia-
dj,p;irc»,anda,cV: tollcnda.

Sccundo loco in rcmiffione peccatoru cfl imputa- * itnPuta
tio iuflitic.Ka vt omnis qui credic habct expiaiionc tio luftM
pcccatoru,ita etia habct imputarionc luflitia;: vt lcx U*'
ipfum danarc no poffit, cu habcat quod illa rcqui-
nt.Quod aut h^c iuftitia fit iuflitix imputatio,tcfta T<rftimo.
turPaul.Ro.^.j.&rc.Crcdidit Abraha Deo,& impU- nium pci-
tatii cft illi ad iuftitia.Ei aut qui opcratur,merccs no nm,u'
imputiturfecundu graria,fcd cxdcbito datur:ci ve«
ro qui no operatur,crcdit aut in cu qui iuflificat im-
puijimputatur fides cius in iuftitiam.Sicut & Dauid
dcfinit beatitudinc hominis,cui Dcus imputat iufli
tia finc opcribus.-Beati quoru rcmilfx funt iniquita-
rcs,& quoru terfta funt pcccata.Harc iuftitia Dci di-
citur,quia no eft hominis propria,fed eft cx fide Ie-
fu Chrifti, idcoq-, Deo acccpta & grata. Ita.n.PauI. sccuua^
Phili.j.g.feipfum ftatues cxcplum, hac iuftitiaab ho
minis propria,quc eftex lrgc,diftinguit.Sut aut hec
verba Pauli,Exiftimo omia dctrimetu clTcpropter
cminctcfcicntia Icfu Chrifli D.mci,proptcr quc o-
mniuiavfturamfeci, &arbitror cilc rciectamcnta.vc
Chriflu l:.icrifacia:vt &: inueniar in illo non habcns
mc a iufliri j,qua: cx lcgc cft, fcd iUa , qux cx fide eft
Chrifti Icfu^que cxDeoefljiullitiainfidc^cVc.Qgid
qua:fo, clarius diciporuit? Paulus hicprimu prodit
nudus in confpedu Dei: cxuit oranc opinionc iufli
tia? propriacqux eft ex lege,vt poffit fieri capax iufti
tiar Dci,quecltcxfideIcfuChrifti.Proindeiuflitia,
qua c6fiftim'cora Dco,no cfl hominis,n6 cft legis,

E. ij. . —

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*55

TRACT

no cfi vllorii operu-.fcd efl D^i,cft.ficici,cft I.Chrifti,
quc induit ois qui crcdit »0 illu,ideo vtChrifli iufti-
•jKrtium. tia illi imputetur,vc ca ccfcatur iuftus cora Dco,ac fi
ipfius propria cffct. Ha?c Chrifti l flitia qua? nobis
iroputatur,dcfinitur Rom.5.19 .obedientia Chtifti:
vbi cotlatione fafta intcrAda &Chriftu ita loquitut
Apc.ftcdiis:Qucadmodu per inobedicntia vnius ho-
,minispccc3torcsconftituti funt mulii:(ic ctia per p-
bcdientia vnius,iufti conftitucntur nmlti. i.Cor-5
ai.Eum qui non nouit peccatrm,fecit pcccatum,vt
nos fiercmus iullitiaDeiin ipfo.
[uftitj« his concluditur,quod lufijtia Chriftiana, qua

chtiftia- confiftimus coraDeo,tic obcdictiaChtiftiimputa-
S defil,i ca.Na vtobcdientiacrucis Chrifti cftexpiatio apcc
cato,ita obedkntia kgis in Chrifto cft ittftiua no-
ftrarquc obcdietia ideo omnibus fofticit,quu cft o-
bcuicua hominis qui cft Dcus/Naex illa admirada
& adorada vnionc ciiuinac & humang naturein Chn
fto, cft prctiu & a-ftimatio infiniiaomniu opcru in
humana natura Chcifti.Quu crgo homo hac obcdx
tia fcu iuftifia ChriiH ornatus,prodit in confpeftum
Dci,iulius ccnfetur,ita vt lcgi Dci firolq fatisfa^O.
Ka habct quod lcx rcquint,ncpc iuftitia-.non quide
formale in fe,fed in Chrifto,que. crcdcci imputatur.
Inde Paulus,Rom.io.4.finislcgisChriftus,iniufti-
tia omni credenti, hoc cft,omnis qui crcdit in Clari
flu,habct finelegi*, i.quod lcx vt fummu requirir,
nepe iuftitii,& cii iuftitia vita. Hinc lacile parct qd
chrifcus volucrit,cu interrogati cuidaCMar.19.16.)
quid facerct, vt haberct vica beata,rcfp.Si vis ad viu
ingrcdi,Serua madata.Na qui feruat miidjta habet
cpkx requirit,nepe.iuftitiam,cui vita bcata dcbetur.
Ita reftilfima via moftrat Chriftus,du ad obedientia
mandatoru mitttt. Vcui,fi hic adokfces in fc defce
difT«t,agnouiffetfuas maculas,deplorafTet fuu pecca
tii,& fc nudu cumPaulo cora Chrifto proftrauifTet.
Tunc fanc Chriftus moftrauiflet ilii afifi modu con
fequendi fme kgis,iuffifTct illuni in fc crcdere, vt in
chriftum inucnirct quod ipfc non habcbat,nempe
^Accepu tuftitiam quam lcx requirit.

tio grttui Tertio k>co,in rcmiffione pcccatoru,cft accepta-
u- ticrgratuita crcdctis hominis ad vita etcrna.Hec cu
expiationc pcccati & iuftitia imputaca cohxrec , vt
Duplei. qu* ab illis dcpcdcat:& in dilec"tionc,qua nos in di
kctocharos habct pater,fundata cft. Porib duplcx
acceptatio hominis cft coram Dco.i.ti J<- i,cci gratis
proptcr chriftum acceptamur. 2.0bedKnti*,cum
credcnsperfonaproptcrfuam obcdientiam accepta
cft,adeo vtctiam prajmium obcdicntiz recipiat.Sed
de priori acceptationis gencre hic agitur.

Hadenus ftmpliciter & pcrfpicue,vt fpcro,propo
fuidodtrinamfponfae chriftide Euangelio. Nunc
quomodo huic do&rina? fe opponit aducrfarius
chrifti Papa brcuitcrexpedicmus.

Euangeliu Papiftis noua lcx cft,qux eadc pr.rci
^omanus piat &, prohibc3t quac dccalcgus:fcd plcnius.Lobar
iluseue"" dus lib.j.diit.^o.cxcmplu fun.it dc non mcechado:
tit Euin- cui pr^-cpto dicit fuperadditione fada in Euagelio,
Rdium. ^Q ^ concupifcctia mccchadi prohibetur.Bre-
uiterillislex vctus coprirait manu:Ux noua fcu Eu-
angcliucopnmitanimu.Qutdhic diccmns?An non
intolcrabilisiniariaelt,ciua chriftu afficiiir,que no
uum legiftatore coftituunt?Chriftus corrigit errore
Pharifaicu dc lege Dti,cV mente legis exponit.Hoc
Papifta: putat cfte noiui lcgill.itorc lieri.Scd toto ce
lo crrant,& fatis confutatur fentecia Ecd.qua fupra
cxpofui.NatiEuangeliueft doariiu coucrfionis&
do5aPaada- remiffionis pcccatoru in riomine chiifti,ficuti ipfc
uerfEui- chriftns debnit,talfiffima projfedo erit Paptftaruai
SSr^ fcrtio,qua Eoagcliw definit noua legc moraliu prs-

A T V S ***

ceptoru dccalogiefTe.Proiude ytrunq*, falfum cft>vj
dclicct & cp dicfu Euangdiu noua h gc cflccV quOd
aftirmat picniusprarccpta cotincri in Euangelio.Vt
enim prius barbarico cceno obruit luce Euagclij*-"*
poltcrius cotumcliofum cft in Dcu authorc lcgis-Si
Euagelium cfc praecicari conuetfiouc & remiffionc
pcccatoruin nomine chrifti:fcu(v Paul.loquituO
fi Euangdiu cft homine gratis iuftificari fidcabfquc
operibus legis: profcdo anathema eft diccre Euagc
ini efte opciii doctiina,quib.homincscora Dcoiu"
ftificetur.Pra:tcrea fi plcnius contine ur moraba iu
Euagelio qi a m decalogo,lcx Dei jpfcOo.cft imp':r
fi c5ta,net yita & mors in ea propodta funt, necrcr--
te a Mofe dictu cfc , Qui feccerit ca viuct ra cis.lff o
chriftus ipft' male pronuntiat dokgc mora;i»Si fls
ad vitam ingrcdj krua mandata.cuicunq-, ci go psc"
tas cordi cit,fugiai dc^ra^ionc illam Papale non K"
cusatq^ anathcaia.Ex hocvclutifundameto txtruu:
Papift? omncsfuos crrorcs contra gratuitara iufti-
ficatione , & abolcnt fide rcmiffionis pcccatorum. Ay>\fi*.

Supra oJfrt ndimus »n fide remiflionis peccatorum ggJJ
triafpetfrada efk,i. Fxpiationc pcccni per folu fan' c,w<^
guine chrifti. z.knputatione iuftitia? Cbrifti.5. Ac"
ctpta io ic gratuiri hominisad vitam arrcrna. HxC
oh Papa aboiercconatur , in maximacontunuliam
rihjDei,& in certiflimu interitum omniu eoruqul
a Papa feducutur.nifi ante mortc refipikat.Scd agf»
vidcan/quib.fordib.hasiuftificationis noftr^partes

obruatPapa,qu6 nobis fit magis abominabiliiPaP? E*^c£r
mpoftura.Sponfa Chriiti,cdocT:a verbo Dci, »gn°" °iqu,le<0
| fcic & credic folo (anguipc Chriftiexpiari, purg-ir1»^^-.
<5c abokri peccata oia. Scd papa longe alitcr docet- J^1
Naquceda peccata dicitablui fuo anabaptifrao icU
lufcrali aqua , vtpote minora peccata qi ardam dic^
purgari igni purgatprio : vt qui no purgatus eft hic
latisin vita,purgetur in igne purgatorio.donec Pa"
pe vifumtueiit.Quardam dicit rcdimi clecmofyni5»
qucjdara percgrinationib.quardam indulgctiis a pa-
pa auro & pecunia eoparatis. Nam dicit fe habjffc
thefauru Ecclei'a;,hoc cft merita fancloru qu^ vedit
quib.vult.Qitarda mctirur mcrito milfaru tegt:qu*"
dam clama- preculis & iciuniis,& inuocationc San_-
ctotu cxpiari.Q^id tiicam dc thure & candclis coic
cratis & accciis coi a ima^inibus?Haec oia tanquaru
fulraincqaodaproftcrnutur hac vna fcmctia,^ J°a*
i.y.Saguis I. Chrifti purgit nosab omni hq#*b9c
eft,ab omni peccato quo le^Dei vioiata cft.Na*"'9'
ui& cftquicquid no congruit cu kge Dci,fiue atftj^»
t:ue p ftio,<iue dcfedus.iiuc qualitas fit,fiuc a nobis w^bfj
riat,liuein nobis fit.Q^eoratio,obfecro,fufricict 3d^J'flfti
dettf:adumif!acontumeliaPap5aduerfi.sfangu»n.c ac«elU*
filij Dci?Quis non exhorrefcit cogitans dc potentta no.
diaboli,qui in ra exccrabilc blaphemiahominc pct'
trahere potuit? Quis qua?fo,ni(i prorfus fua? faktt5
immemor,hic fuftinct tmpcriii Papae? Iudas filiurn
Dciofculoprodidir, & crepuit mcdius. Scd P3P*
multoiniquius,crudclius,& immanius facitjqu1 PrC
ciofum filij Dei fanguinc pedibus conculcaccV cp?'
110 fcediffirao obruit. Qiiod fane facit quando fu|
ftcrcoribus,hoccft ficlis purgationib. tnbuit
tutcquac eft folius fanguinis D.noftri Iefu CbrlWj
Orandos cfc igiturDcus,vt hunc hoftchlij fuiPaP:
coficiatpotentcrgladio orisfuis, & proftcrnat 1 t
imrannc belua, quar vinea Domini ta mifcre va
qua: Ecclefiara Dci prartextu fandimoniac horre
modisiacerat,quas fanguinc fanctorii conatur i&
pcdire curfum tuangclij,& nihil magis in votis n»-
bet,quavt in Ecclefia don.iniu hibcat , agnofc*c
caput & monarchi Eccleliar,& fucccfTorPctritcur ^
uera fitpcfcis EcclcfwoparchaSatana?,* ^ccm^ .

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

657 D E A N T I C

lud«:im6 nqnluda? folL s , fcd Iuliani quoque &
Neronis,quos omncs folus Papa fupcrat crudelira-
te&fa-uitfain mcbra Chrilti, ltiq; non ob alia cau-
fam,q a;n quod fiteantur fe non aliis ablutionib.tx
Purgmonibus indigcre qua folo fanguinc Chrilti)
Sui fuffici: ad oiamudi peccata purgada& abolcda.
"» Htn Diximus» quomodo Papa obruat prima Euagelij
Wij Pa*Panc dercmiffioncpeccatorum.Nuc quomodo iu-
f^ntcn ftitii,qua pra?dicat Euangelium, tollat, vidcbimus.
Sponfa Chrilti,in fchola S. Sancti crudita,nouit E-
Uangclij iuftitiam effc,quatota Scnptura coinmcn-
^tjvidclicetfilij Dei obedientiacredenti imputata:
dequa fuprafcntcntia Catholicx EccLcfi* Chrifii
^xpofuimus & confirmauimus.Sed Papa Chrifti iu-
ftuiacffenoltra plane negat:& in locum iuftitiar fi-
^cl fubftituit iuftitia operum & mcrita humana.Et
adtem ia tande Papifta; ln iuftificationis do<3rina
fidci memincruntjtamen intclligunr fide hiftori.a:
c"iadduntfpcm&chatitatem. Has.miuftniar pir-
tdfaciunt: vt fidcs fit initium,chutitas autem con
^mmatioiultitia:.H«cerroneadoar''ni d. luftitto
Gfcriftiana cuertitur paffim in Scripturis. Prarcipue
aute in Epift.Paul.Rom.3.4.io.Ephe.2. Gala.2.3.4.
Phil.j.breuitcr cum pcrpctuo Scriptura: cofenfu pu
gnat,& cft bhfphema in fiiiuffl Dc ,non minus qua
illa dc cxpiationepcccati. Sophtfniita Papiftaftjrti
a multis covEtiftimis viris in noftris Ecclefiis publi
Gr»tuiti Cls fcriptis refutacn funt.

£SfU". SPofa Chrifti,vt gratuitaremiffiorcpcccatorun
km^JJ ^ iuftitia,ita etiagratuiraagnofc.t acccj.tJtionem,
^UbefaSueadmcdjmfupra dcclarauimus. Scd Papa mert-
^«ia.*" tUm triP^'x in Iocumgratuitc acceptationuis fubU i-
*«. ' tuit.Ett.n.Papiftisalii d nicritum congrui,aliud di-
gni,aliud condigni. Meritu <orgrut vocat quo pcc-
catordiciturgratiam fibi mrreri,dum ad grsriam <c
^fponitthoc eft,vt ifti intcrpretantur, quando facit
^uodinfe eft,& rribuunt hoc meritum non reni-
tis&inimicis DeiMcritum dtgni dcfinitint,in quo
**r iuftus orat pro alio,& mcrerur exauoiii. Meritu
condigni eft mcritum pro quo c> igitur praemium cx
dchho.Hoc mcritum,inquiunt, rrgtt in opcrantc.
vt f»t amicusrin opcrc,vt rctpiciat ad dcbitum prs
*"u: in prarmiante, vt acccprct opos, & homincm
Prt>pter opus.Brcuiter quoduis horum mcritorum
*ft mercntisaliquid fuolabore, & dcbimm dicitur
^uoddatur ntercnt» aliq.;id fuo bborc.Hxc fumm.
eft Do&rinar Papifticas dc mcrito & eius geo^iib'.
m. . ^tuin huic doctrina? opponitfe Chrifti Ecclcfia,
^ me trcta vcrbo & gratia ipfius.Luc7.10.Cum onfecc-
tu^« riti$ quaEcunque prsecepta funt vobis,dicitc inutil s
^ruifumus. Ioan.i.iy.Gratia data eit p( r I. Chri-
pum. Si gratia cft qua acccpimus,profeclo non cft
lr» nobis merif um opcrum,alioqui gntia n6 eft gra-
tia.Prjrerca fi Dcus gratnito dat,certc n< n elt d bi-
tor,hoceft,vtdct ,quia dcbetj&tu accipias quia me
^er". Arqjhocfitdiclum breuitcr contra mc ritum
ln genere,quOd cum nullum fit, non cft quod mul
^Umdifputcmus contra fubiedas partcs,quar funt
Uierit.jj congrut,mcritu digni,& ir eritu ex codigno.
t^«jm Mcritum congrui euertitur his rationibus.i.Antc
^Utw. Uiftifkationc ,qua? eft 010 gratuita, vt oftenfum ctt-
orr»nis homo eft filius irx. Q^id crgo mcretur mi-
*cr?2.homo ante rcgcncratione vh.-ii fccunclu carnc
cuius^nu*,i. cogitatio,iudiciu,arTc<5tus, voluntas
^fentus,eftinimicitiacoram Deo.Q^omodo ergo
cogruit,vt qui talis cft,aliquid fvio mcreatu: opcrt?
3-Chriftus dicit(Matth.5.i7.) mali arbor facit malu
^riJc3tu.Quu crgo ols norcnat*fit mala arbor,qualis
"uttus cxpectandus nifi malu^?4. Quicquid no eft
cx fide>eft pcccatum. Rom.14.23.Si pcccatum, quo

H R I S T O. ^58

modo pUcebit?S: noplaccbir.,quomodo mcrcbitur?

Meritum digni hibet aliqua fpecic: fcd tamcn re J^J^JjJ
vera nullum cft dignitatis mcritum.Qaicquid enim feuituz.
iccipimus pro praHtiro officio , id ex gratia accipi-
mus proptcr bonitarc iargient.s,& non proptci di- ,
gnitatem operantis.Vir iultus or at pro alio & exau-
ditur,non quia meretur,vt exaudiatur,fcd quia pro-
mifit tx gratia Dcus. condl nl

Mentum condigni fimilitcr multis Sctipturgp te- meiltum
ftimoniis eucrtitur.Si quis mercbitur cx condigno, iciutatm.
id fiet vcl quiapatitur aliquid,vcl quiaaliquid facit.
Iam(vtait Pau.Rom.8.i8.)n6 funt codignar paffio-
neshuiustcporisadfuturagloria. ItaCnriftuS ait>
Luc.17.10.Cum fcceritis ola quaecunq,;c prarccpta
funt vobis,dicitc,inr.ti!cs fcrui fumus.Brcuirer cum
nulla fitin hominc dignitas, quomodo, qua.fo,in
eo repcrictur meritum condigni?

HadenusoftcndimuspugnantiaEcclc fieChrifli JJ^JJJ
5c* Ecdefia?Papiftice in dodirina Lcpis & E' angc- tu^quid.
lij. Nunc acccdamus ad tcrtia p3rtc doftrinaf Ecclc-
fise,qua: eft dc vcro cultu Dei. Ecclcfia Chri!» i cdo-
cta fcriptis Propheticis & Apoftolicis dcfinit cultu
Dci efte quodlibet opus mandatum a Dco, fatftu ex
fide,principalitcrvtglorificctur Deus.Kon.n fuffi-
cit opus cfie mandatum,vt fiat iuxta rationc Lcgis,
fed requiritur ctia fidcs Euangelij,fine qua opus fa-
cftum non habct ratione cultus. Prafterea , vt fidcs
caufa ell cultus,ita gloriaDei finis operis crir.Con-
cnrrere ergo tria dcbet in quolibet opc re,vt fit cul-
tusDei:materia,caufa,finis.i.Matcria eft opus man- fcl"spat'
datum aDcoin ipfius legc vcrbo. 2. Ciufa cft fi-
des, quae cum non adcft,opus eft raortuum. ^.Finis
efr glorta Dci qucm opcrans rcfpicit. Quod autcm
ia?c neceftario coniungenda fint in cultu Dci nunc
mooftrabimus.

Qtiod oporteat opus cultus effc mandatu his mani *^on"a"
fcftum redditur rationibus.i.Dominus dixitpcr E- humana»,
ech.cap.20.18.In preceptis meis ambula cSV no in
raecepti* patrum vcftrorum.z. Apud Ef 1.29.13.&
n Enar.gclio Mat.15.9. frufrra colunt ro<\doec-nres
ioctrinji mandata hn--ninum.?.Omnis tStKotyauf*
.,olof.*.20.damnatur.Ex his rationibus firmiilinia
colligamus rrgula de opere cultus:vidclicct cj> nihil
probetur Dco,nifi quod ipfc inftituit. Q^iare nccef-
ie cft opus,qi'odcnt c\ ltus,mandatum Dci hnbcrc ^
Dcinde,fidc m ncceftario in cultus rationc rcquiri, nS^uam
x fubiectis rationibus patebit.Paul.R0m.14.25.ait, vocat^in-
Quicquid non eft ex fide peccatum cft.i.nullum o- tcntl0nc*
pus cfc Dco acccptum,nifi fides prarluccat. Prrfo-
na enim placet proptcr fidcm ,& opus in crcdt nte
pcrfona acceptum efcHcb.u.6.Impoffibilc cft pls-
ccre Deo fine fidc. Et fi autc Ethnicorum politica fa
c5ta accepcrut rcmuncratione,tamc no placuci ut,vt
:ultus:nec placuerunr pcr fe,fcd proptcr aliud. Opcru fi-
Cultum proptcrca 1 cfpiccrc gloria Dei piincipa- fc
lirer cx Efaia: dicto,cap 43.7.proba'ur. Itaenimair J^,^.
Prophcta in perfona 1 )ci, Oem qui inuocat nomcn 1 mnatm.
mcum,m glona mca formaui cum,crcaui cii,& fcci
eum.Si crgo fiuis crcationis eft g!oriaDei,profc(5to
cundcm fine c I- humana adio rcfpiciat n^ccfTe eft.
PaulusocmEcclelia? Dei profc&um ad gloriaDei
rcfert , frmper gratias Deo agit ob felicc fuccefTum
in Ecclcfia.Quare no dubium eft quin velitfineols
actionis gloriam Dei eftc.Poftrcm6,fi Dcus fons eft
omnis boni cV: author,decet profcdo vtoia ad illu,
vt fine vltimum rcferatur:iuxta illud,Rom.n.36.Ex
iliO,& per illum,& in ill© ora. Ipfi gloria in feculaj
Amen. Etfi adte Deus,fiue gloria Dei, finis princi-
p ;lis cfle dcbet omniu opcrum piorum: tamcn mi-
nus principales plures pofiTunt effe fines, vt ordinati
I ' ' E. iij.

6$9 T R A C

td v.timu.Pius patcr fuosliberos iijftituit, caftigat^
in officio retinct,vt fint modcfti,tra£abi\es, & ho -
ncftum nomentucanrur. Vcrum hxc omnia fcopu
habcnt gloriam Dci.Pius dat elccmofynam,vt fub-
lcuetur pcnuria laborans. Scd gloriam Dei , cuius
mandatoobtcmpcratcx fide,rcfpicit principaliter.
Atquc in hunc modum pij plurcs fuarum aclionum
fines haberc poiTunt>qui onines deftinantur gloria?
iJuJco^rru *^C* Vt v^r*mo'H3ec cft fumma fententiac Ecdc
pit cuita Chrilb dc vcro cultu Dei & cius partibus.
Dc»« Iana videamus quomodo his fc oppoiut Roma-
nus Pontifcx. Primum in hoc crrat Papa,quod Iufti
tia Chtiftiana cum cultu Dti confundar,hoceft cau
x.Mifcen- fam cum fuo cfTecTu.Eft.n.iuftitia ridci caufa cultus,
«""fio" noc cft,obedienriar crga Deum,qucm Paulus vocat
cffcftu. fructu raftitiae fidei,& loanncs Baptifta fru&us pce-
nitcntiar,hoc eft,conuerfionis. Harc confufio hor-
rcndos crrorcs inucxit in Ecdefiam. Nam indc fa-
dum c/t quodcaufas iuftiricationis & cffecta non
potucrint c!ifcernere:fed cx cfTecStis caufas fcCCrint,
t. Tradi & Cx caufis cffc&a : quod quantum (it vitium ncmo
mant^n non vidct,qui [cnfu communi prarditus fit.
uchcndo. Dcinde,in partibuscultus diuini fcedcabcrrarunt,
qucmadmodum nunc breuitcrdcdarabimus.Mate-
riacultusdiuininon ftatuerunt fola llla opcra quar
Dcus nobis mandauit, fcd priore locum dederunt
fuis traditionibus , vt olim Pharifari fcccrunt, quos
fcueriffime Chriftusreprehendit , adduccns in me-
dium omniumPiophctarum cofenticntiafurfragia:
fruftra(inquit,MatM5.Q.)colunt me prarceptis ho-
niinu.Hinc cnim cft, quod inuocatione San&orum
tanquapr^cipuacultusDcipartc vrgent,& puniunt
cos qui fuo impio decrcto non obtepcrant.Scriptu-
radicit,Dcut.6\i5.& Mat.^.io.Dom.Deu tuuma-
dorabis,& illum folumcoles. Papa aute contratln-
uocabis SancTos,vt te protcgant,tueantur & confcr-
ticnt,vt finttuiaduocati,& tibi fufTragetur,&c.H£c
blafphemia non cft vt parua prxtercunda.Nam ho-
norc Chrifto debitu facrilege ei dctrahir, & fancTis
cum attribuit conrra mandatum Dei , fine promif-
fionibus diuinis,& abfque piorum excmplis qui vn-
quam in Ecclcfia Dei extitcrunt:fedu<fti partim fpe-
ctrijjpartim ali s lllufionib. diabolicis,partim quo-
quc exc*plis Ethnicoru,qui infinitos Dcos inuoca-
runt, & iingulosfuis quibufda ofticiis prarfjcerunt.
Hic crgo ne Chriftiani in h»c parte vidcrcntur E-
thnicis inferiorcs,PapafancTorum cultis inftituit,
erexit templa,alraria,ftatuas,vt Sanfti illic colcren-
tur miffis furFragiis , gcnu flexionc, thurc , & aliis
3 Veta. modis , ficuti adhuc fit in Papatu, & qnardam vefti-

vana m- . ,, . L 1

ochcndo. gta adhuc apud nos apparenr.

Alterum locum in cultu diuino apud Papiftas vo-
ta obtincnt,qux no« funt vnius generis. Nam apud
cos funt vota virginitatis,ccelibai*,paupertatis,mo-
nachatus,ieiunioruni,pcregrinationum,ccrti nume
ri prccularum, mifTarum &c.quar omnia idco ftulta
funt , quia & vcrbo Dci dcflituuntur, & communc
votum omnium Chriftianorum abolcnt , & cultus
gratianucupantur. Anncmaxima ftulticiaeftciuod
monachi fuum votum baptifmo prarfcrant? eftne
plufqua facrilcgu,quod votis fuis dirimat coniugia
de quibus di&um eft,quod Dcus coniunxit , homo
nc fcparet? Cum igitur tanta fit impietas in ftultis
votis Papiflarum,quis non videt ea ex diametro pu-
gnarc cum doctrina Chrifti?pijproindc cotcnti iint
votocommuni,& fiquando voucrecontingit, non
cultuscauiTa hoc faciant,fed pietatis cxercendar gra
tia. Nec fc in perpctuum obligcnt , fed ad tcmpus
tantum caueant: prartcrea ne quid voueant,quod io
ipforum manu mmimccft pofitum. Et fi quidali-
^uando voucrunt tcmcre > fapicnter mutcnt , quod

DeStf"'

T A T V S 660

ftultedecrcucrunt iuxtaregula: Inmalis promiffo
rcfcindc fuic\& inturpi voto muta dccretum. Narn
nullum eft vinculu,vbi quod homo cofirmat, Dcus
abrogat. Prxtcrca nulluvotu oblig3t,quod in voto
communi,vt in gcncrenon indudicur. Id quod cx
fuperioribus fatis liquer,fcd quid opus eft longa re«
futationc in tania Euangelijluce? , 0itlii

Contulimus lvadcnus doctrina Ecdefiae Chrifti c|Ciizii»
dclege&Euangelio,&dcverocultuDcicu doftri- «*»
na Papx,& oflendimusPapam fe man ifcfte Chnfto
opponcre,in omnibus dodirir.a? parribus.Vndc co-
cludimus quod propofuimus , Papa aduerfari Dco,
& verc Antichriftum cfie. Nuncaut acccdamus ad
fccundaparte,vidclicct deSacramentis diuinis:qu£
funt quseda afpedabiks conciones Euagclij, ac pri*
mu futnma fcntentiar vcrar Ecdcfia: proponcmus,
Dtindc etiaquantum in hacrepeccct Papa hoftis
Dei apcriemus.Ecclelia Chrilti nullum agnofcit Sa
cramentuquoddiuinitusin nouo Tcftamctoinfti-
tutu no fit.Na dc vetenb.Sacrametis in politia Mo-
faica n6 opus cft vt hic aliquid dicam*. Quonia igt-
tur Baptifmus & ccena D.& no plura in nouoTefta s(^\^
meto diuinit' nobis Sacraroeta sut comcdara,Eccl. fitfq^
Chrifti Baptifmu & Ccena Sac ramenta agnofcit fo- IC1uir
la & non plura.Dcfinit.n.Ecclcfia cx vcrbo DeiSa-
crametum ceremonia diuinitusinftitura per res cx-
terna»,continentc promiffione gratie?,& requirente
promiffionis lide,(ine qua Sacramenta inania funt»
vc vcrbum finc fide auditum.Rcquiruntur proinde
quatuoradintegra rationeSacramenti,vidclicet,in-
ttitutio diuina,rcs externa,verbu promiffionis,& fi-
dcs in verbu promiffionis rcfpicies. Vt.in baptifmo papliP
eflinltitutio diuina.Na& Ioannes cx mandatoDci ©u».
baptizarc ccepit, & Chriftus amadans difcipulos in
vniucrfum mundu,iuffit vtdoftrina? baptifmu ad-
iungcrent.Deinde in baptifmo eft rcs externa,aqua,
cuimmcrfionc hominis,& pronunciationc vcrbo-
rum. Prattcrea eft promiffio,na baptizatis promit-
titur vita & faluspropterChriflum.Poftremo quia
omnis diuina jpmiflio requirit fide, necelTe cft ctia,
vt ha:c fides promiffioni refpondcar. Ideo dicTu»11
cft:qui crcdiderit &baptizatus fucrit faluus crit.Qtii
vero non crediderit,condenabitur. Abfentc igi£ur
fidc extemu baptifma non eft cfficax. Dc pueris hic
non loquimur qui habent promiffione , qua: cft in
eis efhcax,tametfi dc ipforum fidc quomodo in cis VoSSdri'
cxiftat,nihil ccrti ftatuere pofTumus. Sed fidem iH»s
quoqjtribuit Chritius,Mat.i8.Cu inquit:Qui fcan-
dalizaucrit vnu de pufillis iftis,qui in mc credut,&c.

Ad cunde modum in Ccena Domini cft verbum
mandati. Vndc Paulus:quod accepi a Domino, hoc
& vobis tradidi,&c.&Chriftus,hoc facite in mei to
mcmoratione.Deinderes extcrna.cft panis &vinu»
prartcrea totum fpedaculu eft promiffionis qugdam
fignificatio,qux ctiam difcrtc cxprimitur in Ccenar
inftitutione.Depanc.n.dicitjhoc cft corpus meurr#
quod datur pro vobis, &dcvino, hL cft fanguis
nouiTeftamenti qui cffunditur pro vobis,& pf°
multis in remiffione peccatoru.Poftremo harc pro-
miftio rcquirit fide Euangelij, hoc cft promiffio01*
addita: in ipfa Ccena. Hac fidc qui non afTcrt,impU'-
ro fuo roftro corpus & fanguinc Domini contami-
nat fibi in ccrtu iudicium,nifi rcfipifcat. Harc ita fe
haberefacilcintclligit,qui Sacramentacociones E'
uangelij clTe nouit. Na vt Baptifmus cocionatur de
ablutioiae noftn per fanguinc Chrifti,ita Ccena co-
cionatur quod Chriftus fit crcdentibds cibus & p°"
tus,quo cibo & quo potu antma alituf & recreatur
ab vita xterna.Hoc pulchcrrimc fymbolis figiiific3"
tur. Habcnt.n.fignafacramcntalia fcmper copara'
tioni quanda ad rcs quat Sacnmctis cxhibentur.Au

eaftinu*

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

66t D E A N T I

guftiaus.n.dicit:S* Sacramctaifuanitm fimilitHdtnem •
e*rHmrerum fHarnm Sacramentajhit non haberentyom' '

Sacrsmena non ejftntj. Hac ob rem figna Sacra-
rocntaliafymbola non incpte dicuntur. Eft cnim
Suidamanalogiarcicxternaf fcu figniad rcfigna-
ta,proptcr qua analogiaSymboli nome Sacramen-
^«artribuitur.Symbolum.n.^^ToVvftjB^Hrji.aco-
fcrendo feu coparado dicitur. Ecdefia iguur in huc
rnodu analogia fignoru Sacramentaliu ex Euange-
Uo cxplicat. Sicut aqua foris adhibiti abluit fordes
corporisjtafanguis Chrifti intus abluit confcientii
apcccatis mortuis. & ficut panis cxternu homincm
pafcit , & vinu reficit & cxhilarat, ita corpus Chri-
ui intcriorcm hominemalit, & fanguis Chrifti
PUndcm reficit & cxhilarat, modo 6dcs vcrc fen-

►imurpcr ba-
, regencramur,
.... corporis Chrifti
Dcncficio confequio»ur,quo induimur, & finguinis
Suo abluimur.Quod vero pcr baptifmu infiti m co-
de alimur,fouemur,& fuftcntamur , id dcnuo nullo
confequimuraliobencficio,qua corporis& fangui
ni$ Chrifti. Qubd crgo nobis in baptifmo tcgumcn
tum eft,& emundatio,in cceni cibus cft &potus,at
^Ue vt aliud cft gigni atquc rcnafciialiud ali & edu-
**ri*lta aliud eft in noua vita renafci>& aliud in ca-
«cfuftcntari&crefccrc.Pra.cedit.n.natiuitas,fequi
tur educatio , id quod pulcherrimc fymbolisSacra-
^P^ren?cnialihus fignificatur. Nihil proindc aliud doccr
5fjjG» Sacr»menta Euangelij , qua vcrbu Euangcli jjnifi

m0(i'diucrfus fit in noftru bonu,vt vtroq; verbo, i-
^ jxtcrna voce Euangelij, & ciufdem Sacrimcnto in
fchola Chrifti crudiamur,alamur & crcfcaraus-

^eprarfcntia Chrifti in vtroq; Sacrameto nullus
Pioru vnqua dubitauit.Na &Paulus dicit,quotquot
baptizatifunt Chriftu inducrunt,& Chriltus porri-
?cns pane dicit,hoc eft corpus mcu,porrigcs calicc
dicit,hiceftfanguismc\Quomodo aut vtrobiq; fit
COrpusChrifti non ignorat , qui & verbis & fa&is
Chrifti crcdit.Quia igitur vcrbo D. crcdit Eccl.ft a-
tu" vcrc adcrTe corpus & fanguinc Chrifti in ccena,
ficcnim promifitquimentiri nequit. Practera quia
"_&is Chrifti crcdit Ecclefia,ftatuit prxfeniia? mo
du non naturalc cflcfed fupernaturalc, vt Luthcrus
Chriftifcruus loquitur. Naturalitcr enim fcdcbat
ad rnenfam,quado manibus porrexit difcipulis cor-
Pu$ fuu & fanguincfuu. Verbis igirur docct Chri
*ws prarfentia corporis & fanguinis fui , factis vcro
pr*fentia? modu. Cu hac confeffione cogruit didu
Ambrofij tom.4. *n S*crame*to Chrtfim

'fauia corpu» efi ChnjhMo ergo corporalis eft cfca,
»cd fpiritualis eft. Cu hac fentcntia copgruit,& di
^n Bcrnardi.^w tjtenon efi vcntrU,fid mcntis,non efi
enhn datm ad ruinas huttu vita^ua vapor ejl ad modtcu
tpptrcns^fid ad atcrnam vttam animt confirenda. Harc
y pracfentiar modo dida finr,qu2e copio i fratr bus
nne fophiftica accipi.Deu.n.tcltor qnod nihil fi\o-
r"*hciaga,nihil in fauorc hominu facia>fcd limplicc
6tC6fc ^'^tequjcra^&pcrpetuuconfenfum vci^Ecclc-
X^; "ffiiij Dci antcfcra maleuoloru quoruda damorib.
°iui mihi infidiatur.Hac cofcicnru cotcntus,fcra vo
lentcDcoquicquid vcloc^upati alia fcntetia, vcl
'naligni adu. mc moliantur.Vcritas tandem vtncct.

P« confccrationc pratfertim ccena? Dominicx fic
«tiam cx vcrbo Dci pij fcntiunt. Confccratio panis
^ vininon fit aliter, qua confccratio aquac baptif-
^'•Na vthacc confccratadicitur cu fcparatur a co-
^«ni vfu,& vfui baptifmi applicntur lta panis &vi-
nurn feparata a comuni vfu,& dcftinata ccenar Do-
^'niconfecratahabcntur^idqucvirtutc fummi fa-
c"dotis Dei & hominis Icfu Chnfti,qui baptirnu &

G H R I S T O. 66*

ccena inftituit. Nihil.n.aliud confccrare cft, qua re
communem vfui facro dedicarc. Proindc harc con-
fecratiofit bbcdientia erga Chriftum ccenxinfli-
tutorem, pcr praedicarioneiri bcneficiorum Chri-
fti,pcr prcccs & gratiarura adioncm & pcr pium v*
fum huius facratiffim * ccena?- nec aliud vuit Augu-
guftinus cum dicit, accedat^verbum ad elcmentum
tirfit Sacramentum. Nam Auguftinusnon intclligic
vcrbum fupcrftitionc magica prolatum,fcd verburn
Dciinftituentis & proroittentjs , & vcrbum crcdi*
tum,&c. vtipfe Auguftinus fcintcrpreratur. De
probationecius quihacccena cum fru&u vti vclic
hocfentit Ecclefia. Qui rcucrcnter in timoreDeij
verafiducia& cumpio propofito accedit hanc fa-
cram ccenam , probatus & dignus ccnfcndus eft.
Nam hic & gratias agitDeopro flliocxhibito,^
intcllieic Sacraraento ifto accoramodari fibi benc-
ficia Chrifti. ^ DeSacr».

Haclenus breuitcr dc Sacraraentis Ecdefiar mcmTsp^
Chriftidiximu$,nunc monftrandum cft,quid inP* s"cn
hacpartcpeccctur aPapiftis. An Pana hic Chrifto
& ciu$ fponfar Ecclefi» aduerfctur nccnc. Etfi au-
tero magiftcr fententiarum cxAuguftino nonnul.
la de Sacramenti$ haud «e&rJWve» dicif.Tamen
poftea in numero Sacramentorum.& ih fingulo-
rum explicationc muhum abcrrat. Deindc poft il-
Ium fccuti commentatorc$, plcrique quaeftionurn
quidera numcrumaugentifedremipfam magi$per-
uertunt,&Sacramcntorum vcram rationeminu-
cilibus difputationibu$ cucrtunt , omniaque mifcrc
confundunt.

Nuraerant Sacramenta , fccundum magiftrum scptC- con
fuurn,fcptcm quac funt baptifmu$,confirmatio , pa- ftmmm-
nis bcne Jidio , id eft, Euchariftia, pcenitentia,vn -
ftio cxtrema, Ordo, coniugium. Ex his fcptcm,pri-
mum & tcrtiumjhoc eft,baptifmus & ccena Domi-
ni:plcnam Sjcramcntorum rationcm obtincnt, (dc
ordinc quid fit fcnticndum fuo loco dicam.J Nam
harc dno habcnt mandatum Dei,rcs funt afpcctabi-
les , habcnt promifTionem gritiac noui Tcilamcnti:
quac promiflio fidem rcquint, ficuti fuprademon-
ftratum cft.Qnar autcm his adduntur , Sacramehta
non funt ficutt mox patebit.

Baptifmus,vt inititle Sadramcntum,ctfi rcdc pri- Dcbapti-
mo loco proponitur a Papiftis , ramcn poftca indi- fm<» erco
gniffimcvotis monaiticisinfcrioriudicatur : quod Ies Pap**
autem dicunt baptifmum confcrre gratiam, recipi
potcfr,modo intcrpretatio non pugnct cum princi-
pio.Principium cft immotum , quod folus Dcus fit
Deus gratiac & pacis in Chrifto Icfu. Si ergo in huc
modum accipiamus dic^tum:Baptifmus confert gra-
tiam,hoc eft,Dcus pcr difpcnfationcm baptifmi of
fert,& obfignat gratiam, recipio dictum. Verbo c-
nim offertur tantum gratia,Sacramento vcro & of-
fcrtur & obfignatur,modo fidcs in vtcntc Sacramen
to non dcfuerir. De infantibus fingulare cft prtui-
lcgium.Verum ll hoc modo acccpcris di&um. Ba-
ptifmus cohfert gratiam:i.fua virtutcfacit hominc$
gratiar pdrticipes , fcti vt inrcrprctantur Papifta?,'
fandificat pcr fc,intcrpretario Cu principio pugnar,
arquc ideo falfa & crronea eft iudicanda.lam porro>
videamusan Papa fc Chrillo opponat in difpcnfa-
tionc huius facramcnti.

Chriftusamandat difcipulos,vt vocc & baptifmo
doceant Euangc lium , Idc6que iubet baptizarc o-
mncs gentes. Qiiare non lingua percgrina, & iis 1-
gnota quo$ doccrcnt , ficri dcbuit. Quis enim do-
ccri potcft ea lingua quarji non intclligit? Scd quid
hic Papa? Euangcliura vocc noh docet, ficuii fu*
pra fatis oftcnfum eft, fcd partcm tantum Icgis,
I & fia decrcta qu« in locum Euangeli; fubftituit.

iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

C A P

Dcinde, vr concio Euangeljqua? pengitur Ba-
ptifaio minus cfficax fit, bapt ifji u pcrcgrina , hoc
eft, latina lingua madat peragi,cua in iis nationib.
-quibns 1 ttina lingua prorfus barbara cli. Et eos qui
impio (uo decreto no obteperant, grauifiimis poe-
nis,tanqua hxrcticos p.mit. An non hoc eft fe Chri
fto opponcrc? An non hoc cii partc Euangchj,im6
ipfum Euangc liii totum alco filentio obrucrc,nc ho
mincs illiul difciu 3C falui fiat? 2.Aq<>a bnptifmi ex-
orcifant in contumelia Chrifti, qui.cum baptizare-
tur ipfc,oc* aqu-.s ita confecrauit,vt iint idoncac ba-
ptifdM) peragedo.3. Addut pi artcrea multas incptias.
Sacnficulus nnpuro haLtu , & faliua ficpe infantes
inficit. Tiunt inuocationcs fm&orum, recitatur ( x-
orcifmi magici falis,vnguur vertcx bjptizandi olco
fat :ro,quar oronia cotaminam non paru baptifmu,&
Chrilli inftirutionc quodamodo fcedat,qut vult nos
contcntos cflc fuofimplici madato fine additamen
tis hum.inis. 4.Qnu docct baptifmum abolcre p^cca
tum original: tantu m,& non rcliqua,dupliciter pec
cant.Primum.n.mbuunt baptifmo, quod eftfolius
fanguinis Chrifti. Sanguis.n.Chrifti emudat nos ab
omuipcccato : cuius cmundationis b?.ptifmus effi
cax fymbolum cft.Dcindc cum dicunt adualio pcc -
-cata non abolcri baptifmo,rcucra hoc volunr,qnod
fanguinc Chrifti non abolcatur nifi originalc pcc-
catum,rcliquareferuentur fatisfacftionibus ficTtinis.
Qujd que-fo hoc aliud eft,qua Chrii: u rurfus fcpch
rc?qua vcrum vfum baptifn.i abolcn? qua Euange
lium turpiifimo cceno focdarc? An hacc piis fcrcnda
eft iniui id?rctinet Papa baptifmum, fcd fuis addiia
metis foedatum.Baptifmum fatetur Sacramcntu,fcd
cius veru vfum aboiet:Du Chrifto perfide flktrahtt,
Dcconflr Q> baptifmus citribuendu manifcfto figno dcclarjt.
mttionc Sccundum locum inter Sacramenta Papa obtinet
confirmatio,qua: fi rite peragcrctur, vt tempore A-
poftoloru,& deinde multis annis,non ta Sacramcn-
tum eiTct,qua pars difciplinas vtilis in Ecclefia.Nam
vctusconfirmatio nihilaliud fuit, qua cxaminatio
coru;r/,qui infantcs rcccpcrunt baptifmum , vt ia a-
dulti fa&i rcddcrent rationc hdei iua:,& teftarentur
propria vocc fe Chriflo dcd.ffe nomina, queadmo-
tluEcclciia illorum nomineolim promiftrat , dum
baptifmuscis cofcrretur.Hac cofdiionc edita & fa-
cta promiffu ne dc perfcucrantia in Chriftifide,E
pifcop ,js cos confumabat , docendo , admoncndo,
confolando , cxhortando.Hic ritus fuit vtilis difci-
plina,in cuius locum apud nos fucccffit examen Ca
tcch.fiosantc fumptionem ccenar Dominicac, ficuti
infra diccndum crit.Sed quid hic Papa?vctcrc ritum
qui vtihffimus fuit abolet , & nomen tantum cius
rctinet.Dcinde facit cx confirmationc fua Sicrarre-
tum Ecclc(ia,quod impudcntcr dicunt plcnius cffc
bapti.fmo. Na hec funt vcrba Lobardi Coryphad Pa
pillariim-. Oofidclcs pcr manus impofitione Epir
fcoporum poft baptiimu acciporc dcbct S.Sactum,
Vt plcni Chrifiiani inueniantur.En blafphcmia, ba-
ptifmoadimunt S.Sancflum,quem Epifc*pus in fua
manu habet , vt dct cui vult. Plenum Chriftianifmi
tioni1*1?*- flgnum adimunt baptifmo , & tribuunt fuo fictitio W
pifticK rc Sacramcnto.Si d rgc vidcann s quale fit PapifiisSa- 1
cramcntu confirmatio. Dc quo quatuor potiffimum
doccnt.i.Primum a quo hoc Sacramentum conferr
poffit.2.Dcindr quod fit ciu<J clcmetu.3.Tcrti6,qu^i
forma.^.. Poftrcm6,quaf virtus & cfficacia.i.Quantu
ad eum qui confcrrc poffit hoc Sacramentum, con-
Aantcrdicwnt,quod non poffit conferri , nifia fum-
mo facerdotcNa fi aliter.(ait Lombardus; prsefum-
ptum fucrit,irritum habctur & vacuum,necinter Ec
clcfiaftica rcputabitm Sacramcnta.Q^id c^uaefohoc

furati».

V T II.

decrctum fibi vult?Baptifmus potcfl apud Papift35
a quouis conferri facriticulo , modo tantum latinc
poffit pronuntiarc exorcifmos, & verba bapti f"^1»
aiamfi ca non intclligat. Vcrum hoc 3ugulfum , ■
diisplacct,P.ipx Sacramcntum ncmo adminiftrarc
potcfl, niti fummus facerdos , hoc cfi ruitratusah-
quis apoitaticus,(Apoftolicus volcbirn diccrc) hoc
cftEpifcopus.Videquxfo quanta conrumclia IttC ^
Chri(to,ac ipfius facro baptifmo.Chriiti Sacramcn-
tum tatn contemptibile habctur,vt poffit a quouis
confcrri , confra vcrb Papa? Sicramcntum in tanto
prccio & honorc habctur , vt ncphas (it iliud admi-
niifrari nifi a fummo Pontificc? An non hoc cft ba-
ptifmu ccenoobrucrc,& pigmctum Papa? in ccrlum
rollcrc?An no hoceft baptjinul manifcff c abokrc?
An non hoc efi Chriitumin ordincm rcdigcrc,vt
ipfecum fuo Sacramento infra fcabellu pedum P3'
p r abicctus iaceJt?Qrjs hc;c cogitans non cxhorrc-
icit^Papajtanquam victoria partain Eccle/iam,im-
perium Chrifto adimit,& fibi facrilcge aifumitau-
toriratcm ordinandi Sacramcnta in Ecdefia D'<»
quceantcponit Sacramcntis Chrifti.z.Sccundo loco

lemcii confirmationis meminerunt Papift x»qu0<*
dicunt efic Chrifma,hoc cfi,vnguentum feuoleum»
Hoc lutcm Chnfma,vt non emt communc,a P^P*
»d Archicpifcopo confccrari dcbuit,& magno prc*
lio habcri proptc;r Spiritum S. qucm in fc inclufiim
pcr adiui ationcm conitcrantis habcret.Vide quan-

a temeritailP. luis & cinis audet Ecclcfia? noua f*"
cramcntalia ligna obtrudcrc. Audet fuopigmento
">acramcnti titulum tnbucrc.Qua hoc autoritate f*-
^iat Ptpj? nifi quod filius ille perdirionis adueif*5'*
riusChiilii,vclit facfto dcclararc fc ciTe fupra Dcum»
& omncm rcligionem , vt in templo Dei fedcat o-
ftcnuoi fe quod fit Deus. Hoc diuus Paulus longc
mtca praruidit , monuitque vt ab ipfius impofturi*
nob s caucamus. 3. Forma fequitur Papalis Sacra*
menti confirmatioms.Dc qua forma Lombardus I»
hunc modum : Forma rpcnecfl, fcilicet, verba
Jicit Epifcopns , cum bjptizaios in frontibus facro
lignat Chriimatc. Q^;id hac forma deformini?
format cnim baptifma Chriffi,& vcru vnguentum»
quo vndti funt baptizati,hoc eft SpiritumSanfflum»
lua fcrdaamurca contaminat,in qua fc inclufumn*
bere Spiritum S.fiulte cxifiimat. Nam Spiritus SW
ctus non tft all gatus ordinationibus humanis,^11*
diuino ordini aautifantur,red potius fpiritus Sata"
na*,cuius inftinclu Pontificij fe Chriflo cVciusor^
dinationibus opponunt. Sed quid opus cft multis-
Cu piis omnibus co;;et fatanica illufionc eflcf°r'

mam iftam confirmationis,vt quac veram , itilcm #

fjlutarcm confirmationcm abolcat. 4.Quarto|ocO
virtutcm huius Sacramcnti docent. Ita enim aiuflt-
Virtus huius Sacramenti cft donatio S. SaAi adro*

bur.Hoc quam vanum fit cx co apparer,quod Spiri-
tusS. emictatur aDeo in corda crcdentium , m*ta

Pauli doctrinam.Qui crgo

crcdit,S.San&um habet,
qui fuam praefentiam teftatur,dum excitat motusit1
hominibus congruentcs cum lege & voluntatc pel»
duminipcllitad orandumj&adpictatis & charit*
tis officia.Qui confirmat nos,ait Paulus,in ChriuOi
6V qui vnxit nos Deus eft,& qui fignauit nos,& dc*
ditpignusfpiritusincordibusnoflrit. Hoc f«gn0*
hoc vng-icnto,hocfignaculo,&pignore content»
eftEcclcfiaChriili. Non quxrit robur a mortuo
vnguento,quo fuos inungit Antichriftus , ^e^,^
fponfa,Chnftifuifponfi balfamo lartatur& t» . p«*jj
laratur. -^o1^

Tertium Sacramcntum Papiftis cft bencdict1 ^
panis,dc quo Sacramcnto quid Ecdcfia Chrift»

Hii

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

**5 II. THESS

fupra didtum eft , hic npcrimus qnomodo Papa
^CbHfto opponat in hutus Sacramcti difpcnfacio-
nc.Qio autcm hoc fiat commodius, primum dicc-
mus Je miiri. N.im hoc nomcn cocnx tribuerunt,
^findcdeab ifuconfccrati panis cxtra milTam.

Jntereft profccto omnium piorum toto pccHorc
fxccrari facra; Ccenae prophanationcs , qu* in ifta
CCfnuntur mifTa. Quar abominabilius idolum eft,
quam vllum Ethnicum idolum vnquam fuit.Vt au-
tcrn diftinftiusapparcat abominaiio Dci Maofim,
ordinc cauflas rccitabo, cur iftud idolum mcrito fu
gitndum fir.

tii*?05 pnma,miflaPapifticaeft ad turpem qua?fttim &
fi» abo^a^°mina:ionemprofiituta, & tanquam turpiffima
frnwrum vndecunqucquffttimoccipir,nontantum
fcgibus mundi & principibus fuccumbir, vcrum e
tla™ fuibus & canibus , qui cius abominibili com-
plcxu oblcftintur.adeo dulcc lucrum cft ifti mere-
^ci^vtnulliusampiexusdcfugiar.Virgo fi vult nu-
bc»*ad hancconf igit pronubam. Matrona cupiens
parerc fclicitcr.hanc Lucinam implorat.Si cui por~
cus sgrotat,ab bac pctit opem.Si nauigandum, hzc
Prima naucm confccndct.Breuiter huius mercrncis
pr*fidio,fed pecunia proftitutori facrificulo numc
r«a»ncmo nontutumfc inregno Antichnili arbi-
lfa<ur. Quid elt prophanare facram Ccenam,fi hoc
non eft?praetcxant quicquid velint miflitici patro-
ni>&laudcntqu «ntum poffint, qui iOam mcrccm
cxtruderc volunt: Tamcn reucraomni abomiuatio-
neturpiorcft Miffatica mcrCtrix.
Secunda,Ccenaquaminftituit Dominus & fanxit
pcrpetuo mandato,facrilcgc mutilata cft.Chri-
^scuius mandatoobtempcrant Angclihic pror-
fu$ excluditur. Naquod ipfc inftituit m perpcruum
fuumtcftimonium,impicfurTuratifunt,arcctcslai-
cos a participationc calicis.An no hoc cft teftamcn
turn Chriltiviolare,& rcuocarc? Isvulc omncs de
«lice bibere,quod Papafacrilege prohibet,manifc-
■W tclhmentu filij Dei pedibus conculcans,& fuum
1(lolum in loco tcftamcnti Chnfti fubftitucns,

Tcrtia,Miifa Papalis Ccenam Dominicam mani-
^cinaliamformam conucrtit. Nam in ca vnus
orfum fuum habct cpulum , abolita comrounica-
*ione,& ordinationc Chrifti,& eics Apoftolt Pauli.
Quodfancpcrinde eft,acfi vnus fubinde fcipfuro
**cro Bjptifmatc ablucrct. Agc quid potcft abfur
diuscogitari?quid poceftmagis contumeliofum cfU
'auerfusCcenaiin^itutioncn ?
.Quarra,in Mifla Papali nulla fit myftcrij expofi-
tlo,fed murmurincantationi m.»gicar,& nefandis
§cntium facrispotiusquam Domini inflituto con-
Ucniens. Iuftinus martyr refcrt ritum fimilcm fcr-
m fuifte olim in facris Solis,(quc m piSpw faccr-
dot^ ipfius vocarunt.) in his Solis facris vtus panis
tVaquar fuit,fed nulla vox afpe&aroribusaudieba-
tu/ nifi ha? _c S ^We,» «*S*> JlWi.Hoc cft,aut no-
.aut difcere potcftis-Ab his facrificulis.Solis fuu
J?iflandi ricum,& non aChrifto acccpilfc Papiftas
{°lc ipfo clarius cft. In Miffis quando cantus adhi
bctur,fatis boatur,fed vbi ventum cft ad ccenae my-
^riu.foljsfacrificulus muffirat, & cauet nc ab vl-
hs audiatur , nifi vnica fyllaba No , quod tamcn fit
P°ft incantationc panis &vini,& polt clcuationero,
^ ^iftrionicam panis circa calicem agitationem.
. Qu_inta,habct xMifla Papiftica multas ceremonias
,neptiarum hiftrionicarum & fupcrftitionis plcnas,
S^ibus manifeftefcedarifacramCocnam vel pucrw
P,e cducatis notnm cft.

Spxta,MiiTi ifta culinaria ad roifcros homincscar-
nali fiducia incbriandos aptatur, & tanquam expia-

A L O N I C E N. 666

tio Dco opponitur. Nam co vfque rcsudcm dcuc-
nit , quod homincs poculo mcrctricis Babylonic^c
inebriatiiauditu Milfae feu potius infpectionc Hi-
flrionica faltationis arman fe putant,& aducrfus
Deum, tanquam tuto prarfidio muniti,multo liccn-
tiuspcccare ajdcnt,& obftinatiores rcdduntur.

Scptima, Ccena inftituta fuit vt lit Sacramt ntum,
quod cum adminiftratur fiant grat iarum 2L&\<>neS)
verum Papa indc facrificium facic mcriroru pro vi-
uis& moituis, & vt facrificij forma confpictreturi
panem magico ritu confecratum,(nam vt rcfcrrcne
magicam fupcrftitioncm addita vna vocuia enim,
tcrfutBando cruccm in panero dixcrunt.hoc cft c^
nim corpus mcum. ) pnmum lcuat facrificulus fu-
pra cipur,vt rcfponderct facrificio Lcuitico theru-
mali(quod a lcuando nomc habct)dcinde agitat pi-
ncm fupra caliccm in quatuor angulos,vt ifto modo
compara*rctur facrificio vetcri thcnuphj,cui nomcn
ab agitado fcu rnouendo inuicum fuit.Quarn fit h^c
WKtfyMd. Leuitica impia fatis manifcftum cftmam ca-
ret madato Dei,plena cft idololatrif,& fuperftitio-
nisiirritumfacit tcttamentum Chriiti , abducit ho-
mines a morre Chrifti,qux vnica cft hoftia pro pec-
catis,qua cofummati funt fanCti in perpetuuin,bre-
uiter in locum falutaris rcmcdij animorum rcponit
triftiflimum venenum , quod ccdit in ccrtilfimum
intcritum , omnibus iis qui iftud idolum Papae a-
dorant.

Oftauajiropius canon ille,qucm vt diuinam my-
(tcrium Ycnciantur lacnficuli,totus eft conflatus cx
impictatcmam in co multiplex idololarria cofpici-
tur. Mcrita fancltorum ibi Chrifti mcrito quodam-
modo pr^fcruntur,obruuntur bcncficia Chrifti,Vi-
ctima Chrilti Abelisfacrificioconfcrtur,panisadp-
ratur, fit obUtio panis,inuocantur fan<5ti. Breuircr,
nihilcitfuperftiiionis & impietatis quod in mifla
illatheatrica non confpicitur. Et vidctur artc qua-
dam fatanica inucnta , ad obrucnda beneficia Chri-
fti, ad tollcndam virtutcm vi6timac vnici facerdotis
noftri Chrifti.An no hoc cft fc Chriflo opponcrc?
Quicrgofapis fi.ge Dcum iftum Mao^jm , & apud
nmplicem inftirutioncm Chrifti maneto coftans:
nam qui Chrifti vcrbo contentus efr , a via falutis
rrarc non poteft. Ipfc cnim folus cft via,vcritas,&
vitn.Qui crgo in ca manet non abcrrat,non fallitur,
uon moritui. Porro abufus confccrati faniscxtra
mifTanijplcnus cft idolomania.Reponunr pancm in
monftrantiam,vt vocant, ncccndunt candclas, pro-
cumbunt coram pane,circun>gcftant pancm Ethni-
co morc. Brcuiter vt Dcum colunt mucidu pancm
&avcrmibus farpe corrofum. Ha?c impicras cum
tinta fit , vt omnibus piis merito fit fugienda, tan-
^uam idolum phnc diabolicum,fruftra confugiunt
Papifta? ad miracula, quibus fuam idolomania con-
hi inari putanr.Pci imic enim cft iftum pancm ado-
rare , atquc Apin /Egyptiacam , aut fcrpemes &
feles .

Sacramentum pccnitcntiar quartum!ocum inter Dc P**»vl
n c r n a tcntia.

Papalia Sac ramcnta occupat : vcrum fi Pctro Apo

ftolo crcdimus, baptifmus Sacramentum eft pceni-

tcntiac.Nam compunc?.is cordc praecipit Vt pcenitcn

tiam agant, fiue conuerrantur & baptizentur inre-

miffionem peccatorum : fignificans baptifmum

cflc Sacramentum , quo Dciis obfignet remif-»

(ioncra peccatorum pcenitcntibus , Papiftarfor-

te intclligupt fuam pcenitemiam, (quam facramen-

tum volunt ) de ca quar fit poft conuerfionem , &

fufceptum baptifmum , videlicct cum homo bapti-

zatus labitur in peccatura, tunccnim poenitentiam

rcquirut,quam propter naanuum impolitione,& ab

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

66y C A P V

folutionis forma Sacramcntum nominat.Ncq, hoc
padro pcenitentia ipfa Sacramcntum crit , fc-d ad i-
pfum bnptifma rccurrendu cft,non vt quis rcbapti-
zeturyfed vr pactu" Dei cu hominc in baptifmo per-
adu rccolat.Qui baptifmus efttcflimoniu ablutio-
nis cius a pcccato quicrediderit, & vcra pcenitentia
adfonte mifericordiae confugcrir.luxta illud."fi cjuis
pcccnuerit , aduocatum habemus apud Patrc lefum
Ghriftu iuftu,& ipfccft propitiatio pro pcccatis no
ftris.No crgo nouo Sacramcto indigcmus, qui vni-
co Chrifto propitiatorc contenti lumus, lcd perpe-
tua pcenitentia pcccatoru,qux nititur propitiationc
Chrifti,& confirmarur cogitatione bjptifmi noftri,
qui eft pcrpctuu ablutionis noftrx pcr fanguinem
- Chrifti tcltimoniu & Sacramcntum.Si d q. in. tun
damcntis nitutur l>apiltc,qui nobis Sacramentu pce
nitentia obtrudum? Multa & iocxtricabHia contur-
ciunt cx patribusdc pcenitentia, fcd tande vbi con-
cludendiieft dc hoc Sacrimcnto, ipli fccorodiunt,
du fignum huius Sacramcti quarrunc. £x Augultinu
«Kdiccrunt Sacramcntu cife fignum gratia?,hic alius
aliud (ignum ftatuit,& fatis ineptos lc clfe dcclarat
du Sjcrametum doccnt cilc pcenitc ntiu, & tandcn
clcmctu huius Sacramtti fc ignorarc f jis multis co
iecturis attcftatur.Hic locus poftul ucr,vt dc carnil
cina illa confcicntiaru,quc fub ifto Papali S icrame-
to latct diccre. Requirunt cnumcratione peccatorii
cu omnibus fuiscircumftatiis:icquirunt contritio
ne fufficicn:c,qux fuo mcriro pollit abcdcre pecca-
tum:rcquirunt fatisfadionc opcris : quibus nihfi a
liud cfticiunt,qua quod iniiciant laqucos eonfci n-
tiis, & obruantEuangcliuIefu Chnfti fuis latisfa-
&ionibi!$,abfolutionib. & abfolutionu miug.ttio-
nibus pcr indulgentias, quibus non magis cojenir
cum Euangclio,qua Chriito cu Betial, ik luci cu tc-
ncbris.Nam cum fidccxcluclunt a pccnitcniia,n6 )c
apcrtcChriftum exdudunt?cum mittunc nosad fa-
tisractioncm pro pcccatis,nonnc fanguincm Chri-
fti "onculcant pcdibus?dum mcrinsSancftoruro re-
nittuntpcccata, an non mcricum Iefu Chrifti im-
pie&ncpharie repudiam? Dum indulgentias ha-
bcnt vcnalcs quibus rcdimantur fatisfa&iones, an
non fatis produnt quo ipiritu dttcantur?
S? vn Q iintum Sacramcntum Papalc cft vnctio infir-

<tiQiic Sa k> . . * n .

cramCto- morum ,aequocum producunt tcltimonium fan-
xuai. fan&i Iacobi,putat fc latis muniuiffc fuum pigmen-
tfi.Iacobi vcrba funt ha?c : Infirmatur quis m vob:s,
acccrfat prcsbytcros Ecdcfie,& orent fuper cu vn-
gentel cum olco in nominc Domini,cV oratio fidci
faluabic infirmum,& allcuiabit eum Dominns, & fi
inpcccatis fucrit,dimittcntur ei. Ha?c funt Iacobi
vcrba.qnihus rcfcrtur ritus Ecclcfiar,dum adhuc rai
raculis loc' tuit,que cu nuc ccifarut, ftultc rctinetur
iinc miraculii cercmonia. Illi.n.vngcbant,vt mira
culisad prcccs presbytcrortl fanarctur a?grotus:no
ftri vcro vngut,no nificos,quos videt inagoncmor
tis efle. Na fi Chriftus vnctionc iftam voluiflu pcr-
pctuum Ecdcfiae fuzSacramcntum efle,fcrio com-
mendaiTet Apoftolis cius difpenfationem. Quid re-
fcra de contumclia qu.r Chrifti fanguini hthac vn-
elionc? Nam quicquid illicito vifu dcliftum^quic-
nuid dclcctionc vocis admiifum , quicquid odore
fupcrftuo contraclum , quicquid ociofa locutionc
pcccatum,quicquid illicito opcrc pera<5tum , quic-
quid fupcrbo inccflu commiifum fuit, hoc totum
pcr vnctionem fuam cxpiari voluerunt. Qu.equ<t fo
infania hcc cft?tribunnt rancido olco cam virtutem
quc? eft foiius fanguinis kfu Chrifti.Tribuunt crea-
tura? quo t cft crcatoris: Tribuunt fuo pigmento,
quod cft vnici mcdiatons Domini noftri Icfu Chri

T I t 66*

fli. An hoc eft vicarium Chrifli agcrc in tcrris? An
non potius Sntan^r eft,qui voluit fupra Cbriftum ci-
fe cV ab co adorari?Ccrte qui hic non agnofcit An-
tichriili chjractcrcm,planc carcuJ eft. >4
Scxtum Papale Sacramcntum cft ordo , de quo ^
quid fentiat Ecclcfia Chrifti brcuitcr cxplicandum
cft.Ordincm vocamus vocationc & ordinationcm
ad minilicrium Ecckiialticum.In pcrfonis quarvo-
cantur , rcquiritur honcflas virx, morum grauitas,
cognitio do<ftrinxEcclcfia,donum doccndi,&:«ta$
tanto miniftcrio conucnicns. \rocatio rclinquitnf
libcraEcclcfi«r ,itatamcn vt Paftorcs & Epi^P1
quilibct fuo loco cxaminandi & cxplorandi potc-
(tatcm habeant. Vocatus & cxaminatus ordinatuf
Apoftolico morc.Primum fiunt preccs pro ordina-
do , deindc recitantur lcctiones facra; dc miniflcrio
vcrbi,rcquiritur ab ordiniido vt promittat fidclit^'
rem in miniflerio.Quo taCto imponitpresbytcr or-
dinando manus cum inuocationc nominis Dei fJ"
peripfum,tandcm commcndatur Dco,atquc itaab-
lcgatur ad Ecdefiam cuius minifter efle dcbct. H^c
fnnplicitatc fucre contenti Apofloli Chrifti, &co-
rum proximi fucccflores. Verum Papa pompa»11
querit & maiorcm fpIcndorcm,qui incurrat in oco-*
los hominum.Atquc idco non folum plures gradus
ofhciorom facrojum cxcogitauit, vcrumctiamplu"
rimasadiccit ceremonias .eafque incptiorcs ,quam
vc eas rcfcrrc libcar. Qu.-e cu fatis oftendunt Papam
a Chrifto dcfcciflc, nolo longiori oratione
nug is pcrfcqui.

Scptimu Papalium Sacramentoru eft coniugiom-
Etfi autcm Ecdcfia Chrili i agnofcit coniugium etfe
ordinationcm Dci,&cum Paulo fatctur coYiugium"
clfe honorabilc in omnibus,hoc cft , thoru caftum
6V coniugalcm conceflum cffc omnibus ordinibt'5
hominum;Tamen non cxiftimat coniugium Sacra-
mcntum nouiTcftamenti cfl"c,quia non habctpro-
miflionem gratiar nouiTcftamcnti anncxam:ncque
prsrtcrca Sacramcntum eft , quiaiuxta Paulum cft '
myftcriumarcana: copula: Chrifti & cius Ecclcfi*-
Nam fi omnia,qua»arcanas fignificationcs habcnt,
tilcnt Sacramcnta , infinita profccto forcnt Sacr3-
mcnta.Sol hic afpcchbilis eft fignum quoddamar'
canu & Yeluti m vfterium Solis inuifibilis Icfu Chi
fti,licutcxPfalmoq odampatct. Radij folarcs f|-
gnantcfticaciam viitutis Chrifti. Hicignis vi(lbil»$
rigurat Spirirus Sancfti cflicaciam in cordibus cre-
dentium.Stbbathnm Sacramentum cft quictis D0'
rnini in fcpu'chro,cV pcrpetux quieris bcatorum ^
artcrna vita. Ad cundcm modum multa numcrarl
poilunt Sacramcnta , qux tametfi Sacramcnta dici
pollunt: tamcniSacramcntorum noui Tcftamcntl
rationcm non habcnt. Nam pcculiarc mandatum
ccrcmonije non eft cxprcflum Dei vcrbo. Non an-
ncxa clt promiffio nouiTeftamenti,ex quo & quar-
tUm fcquitur , quod fidcs promiffionis non hic rc-
quiratur. Curh ergo caqu^erequirit ratioSacramcti
nouiTeftamcnti hicnon inucniantur , non potc^
coiugiu intcrSacrameta Ecd. numerari.Scd qu^
c^uod papa nolit iftud fuum Sacramentum efTc com'
mune toti Ecclefiar? fi cft iuxta illum Sacramcntum
Ecclcfias coniugiunij cur imcrdicit Saccrdotibu*
coniugii'? SpintusSandus pronunciat coniugi"111
honorabilc eflc intcr omncs , Papa autem vt fc ma"
nifcftum hoftcm Chrifti declarct , fuis interdic>t
coniugium,&: vt non videatur Scripturctcftimonio;
deftitui,adducit fuo morc dictum pauli'Rom.8.qul
in carnc funt,Deo placcre non poffunt : quafi Ap0'
ftolus hicagcretdeoperibus narurar limplicitcr
nopotiVtcopcrib.carnisjhoccltjviciofc&corrupr?

natur*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*69 II. T H E S S

nacura? , perturbamibus & deftrucntibus ordincra
diuinu in ftatura,qualia £ut illa opcra que/PauIus-cnu
^crat Galit^.opponarri' igitur Papar ordinationc
£*ri,quam omnibus libcram cifc vult. opponamus
&ilttPaulum , qui prohibitioncm coniugij definit
dodtrinam cflc dscmoniorurm Habent & aliud Pa-
Pjfta; rcfugium , volunt faccrdotcs inpcrfcftiori &
*%niore vitae ftatu viucrc. Iam autem pro confcOo
n'bent virgtnitatis & ccclibatus ftatum mcliorcm

digniorem ftatu coniugali. Vnde fuumde-i
rtctum dcccelibatu facerdotum concludunt.Si tam
racile eiTcr donum continentia? darc,quam condu-
^crcvidcrctur aliquid habcre momcnti coru con-
duifo.' ScJ orationibus aiunt iirpc tranda eft cafti-
^s. Agc vbieft promiffio quodDcus vclit iftam lar-
8iri?promitt.ere perpctuum coelibatum,& no habe-
jcrationem humana? fragilitatis,& infidiarum dia-
MKurama cftamcntia.Omnespijnoruntca quar
ad hac vita fpeftat petenda elfe cu conditione.Qua-
r« nCcr,o ccrtus eflc potcft de impctranda pcrpctua
«Qtatci ;proindcftultUscft,&quicam rcquirit,&
S^icam vouet.

1*10 vidcamus prindpiurn fcu fundamc:um,quo
^pifta? nituntur.Ccelibatus inquiunt ftarus eft mc-
l'°r/&,d}ghiorconiugali ftatu, aquo magiftro hoc
^idiccrunc? ccrte non a Dco qui matrimonium^ in
Paradtfo fanxit. paulu<inqnium)i. Cor.y.prarfert
virginitatcm & ccelibatum coiugio. intcr alia cnira
jU ait-.Qui non ii ngit melius facit.Rc fpondco,coe-
^oatum non cflc meliorem coniugio a^Aa^fcd \*T*-
*i hoceft,non bonitatc operis , ied vfu,idque non
fempcr,necin omnibus, quemadmodum Paulusa-
P^rtcdocct. Qui abftinct aconiugio finc caftitatis
<tano,quomodo folicitus fit faccre ca quar funt Do
mini , vt placcat Dco , apparct in vita Sodomitica
1^onachorum,& monialiuimapparet in turpiffimis
^oribusfacrificuloru , qui omni gcncrc libidinum
J5 fcediffime polluunt.Faceflant igitur Papiita: cum
*uo impuro ccelibatu, & tum dcmum imponant fa-
Cerdotibus cccl:b:tum , vbi a Dco fucrint ccrtiorcs
, quod velit omnibus rufis & vn&is donu con-
forecaltitatis.

'Haftenus oftendimus quomodo Papa Chrifto
aducrfeturindiuinis Sacramcmis, pcrucrtit veram
; vacraraentorum rationem:augct fua temcritatcSa
ctratnentorum numcrum, dcprauat vcra Sacramen-
^ijj /a > & i vcro finc & vfu Sacr3mcntorum abcrrat.
nunc dc tcrtio , in quo propofuimus Chrifto Pa
Pam aducrfari , hoc cft > de ritibus humanisagen-
dumcft.

, Ritus humanosquifaciuntaJ ordinem & &%*ui
j^piam inEcclcfianonimprobant pij,fed cisfuu
focum tribuunt , infra opcra tamen cultus & Sacra
menta

>atque cos rctincndos iuditant dccori, & or
*"n's Cjuffa.Decori quidem,vt cxcitcmurad picta-
tcrn iftis adroiniculis,vt modeftia & grauitas in pie-
tatis excrcitiis eluccat : ordinis vero , vt praefidcntes
«ai*ant ccrtam agendi regulam,vt auditojesafluc-
™nt ad ubedicntiam & difciplinam t vt bcnc com-
pofito Ecdefiar ftatu paci & tranquillitati confula
tur- Huiufmodi ritus ordinarc potcft Ecclcfia , &
^utarcfiquandovifumfucrit. Nam Ecclcfia habet
Poteftateminxdificationem, & hnbct mandatum
ln generc,i.Cor.i4.omn;a fiant ordine,& decentcr.
^d in hac re Papapcccat? pcccat tyranuidc,
^ultitudine , ngxtfyhif, vanitatc, opinionc. Ty-
fannus eft , quod Papa fumat fibi aurhoritatem
ln Ecclefiam Chrifti, cui audct prarfcribcrc lcgcs
^as vult,q-ja: vna ex notis Antichrilii cft.

h Mukkudinc pcccat > cum songent in infini-

fcS:

A L O N I C E tf . 6jo

tum ccremonias,nec vllum finem facit , imo m3gis
onerat Ecclcfiam Chrifti ritibus,quam vnquam lu-
daicus populus fuit grauatus, contra manifcftura
intcrdictum Petri , cuius fe fuccciforem gloriatun
Itaenim Pctrus ait:Quid tcntatis Deum,imponcre
iugum fupcr ccruicem difcipulorurn , quod neque
nos,ncque patres nofiri pomrc poruirnus.

1 1. K«xe^NAia eft quod ad imitationcm propha-
narum gcntium , & ad fimilitudincm Mofajcorum
rituum muita funt inuccla in Eccltfiam pet Papann
Iam autcm gentium fuperftitio dctc ftanda eft , &
Mofaici ritus exhibito Chrifto cciTarc dcbucrc*
Qtiarc ifta Papalis ^ xeQtfj* indigna cft^qua; locum
vllumhabcatin EccUiia-Chrifti.
1 1 L Vanitas eft,cj multi rit* Papiftici funtifyjfal
ttantum funt hiftrionica? quzdam gefticuLtoncs,
' nihil ad ordinem & dccorem facicntcs.

III I. Opinio damnanda acccdit, vidclicrt nc-
cefficatis,qu«pugnatcum libci tate Chriftiana:me -
riti,qua? pugnarcum Chrifti victima : iuftitiz,qua?
pugnat cum ride gratuit£rcmiffionis.-& cultus,quc^
pugnatcum dicflo Chrifti , fruftra me colunt man-
datis liominum.

Rcftat vltimum quod propofuimu?, viddicet di-*
fciplina,dcqua quid vcra Ecclcila fentiat cx veibo 3^?«!
Dci,& quid Papa contraaudcat,dicendu eft. Difci- cicfi?,Pa-
plina in Ecdcfia Chrifti nihil aliud cft, quam aifue- Patus
tactio qu^dam cum mtcrior tu cxtcnor, qua pn af
fucfiunt ad pictatcm.iuftitiam, modcftiam , & alias
virtutcs,quaquc hz ofhcio dc bito retinentur , ne cx-
cuflo iugoChriftifcranturcfrrenesin qna?uis flagi-
tia.Partes huiits funt inftrudio & correctio: infiru-
6lio abfoluitur przccptis, qucrum alia mcrucm in-
flruuin,ai:fcc5tusf!^nant,& volutatcs rcgunt-.alia lin-
gua,gcftus,&fac5i:a gubernant.Corrcictio eff caftiga-
tio quz.fit per gubcrnatorcs difciplina: )boc cft, pcr
parochos & alios graucs viros,quibus hzc cura co ■
miifaeft. Mitior caliigatio fit vcrbis tantu.grauior
cxclufionc ab Ecclclia pcr cxconununicationcm:
grauiffimafitexclufionc pcranathcmatifmu,qui cx-
crcctur tantu in pcrtinacc s Iizreticos.Hzc fcre fum-
ma cft difciplinar Ecdcfiar Chrifti:a qua qu'antu ab-
erret Papa facilc cft vidcrc in monbus Papalium,&
abufu cxcommunicationis,& fuirhinc anathcrnatis,
de quibus omnibus rcferrc,c]uibus illoru libri rcfcr-
ti funtjnolo.Quid .n. valct cfiiciplir.a vbi fundame-
tum noeft bonu.Caftigatio quz vcrbis firapud cos
co pcrtinet,vt Papa fuos fub impcrio rctineat . Ex"
conmunicatio cxerceturnon ih facinorofos le-
gitime iuxta mandatu Chrifti admonito.^fed in pau
perCs,qui fortc no funt folucndo ca,qnse Papaluxdi*
gnitas iibi dcbcri autumat. Scorrarorcs lcui fat isfa-
ctione rcconcibatur. qui obolu facrificulo dcbct,5c
non foluit ad nutu,cxcomunicationc fcritur,no fine
graui,fi diisplacct,ccrcmonia,e fuggeftu dcclamitat
in miferum homincmjinfamat iniontcm , candclag
mittit , pulfat campanula , horrcnda vocc dcbi-
torem cxcludit ab Ecclefu,im6 nonfolum ab Ec-
clcfia,vcrumetiam adimitomncm fpem vcniz. Sub
caroen tacita conditionc , nifi reus pccunia fulmeO
extinxcrit. Anathcmatifmus cxcrcrtur no in har rc-
ticos,(cd in cos qui Prophctica &Apoftolica fcri-
prurafc cotcntos cfle dicunt:in eos qui folofangui-
ne Chriftifatentur pcccata cxpiarhin cosquidicunt
Chrifl u vnica fua fpem eflc:in cos qui non inuocant
fandtos:in cos qui no oia Papa: nugamctarecipiunr*
Breuitcrin cos qui Papa loco Dci no adorat . illa.n
forma qua v(i funt f.<ndi patrcs, imo Apoft. Paulu«
in corruprorcs Euangclij, trosfcrt Romanus tyr3n*
^ | nujaditabilicndumiuumrcgnum,quodfophiftic»

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

6i7 E P I

partum, hypocrifi& tyrannide defcndirur. Non
funt ergo magis metucndi anathcrpatifmi Papales,
quam li amator aliquis turpis omnes fuas vctcrcs a-
niicas anathematc fcrire vellet quaciam contcmpro
meretricio amore honcftis obledaretur nuptiis.Na
cum Papae fuccubuimus viliffimis fcortis turpiorc-
cramus , nuncautcm poftquam Chrifto nupfimus,
fponfa: honeftifilma? coronam gcrimus. Qno folo
naarito contenti,amatorem Yctercm Papam execra

S T O L A W

mur cu orinib.fuis philtris & incantationibu5.H*c
placuit interfercrc dc collationc Papa: Antichrilii>
& Icfu Marias Filij veri noftri Chrifti:fingula perfe-
qui nolui,fcd capitatantum attingere.Nam timcn-
dum cft ne noftrafecuritas aliquid magni mali no-
bis arferat.Deus faxit ne nonnulli qui hadcnus co-
ftantirr laudem merucrcturpiter arma abiiciant, &
Turco aut PapeTefubiiciant. Talia cnim. rninari
vidctur noftra ingratitudo.

SYNTAGMA I N

NVM CHRISTI

S T I T V

A N A R V M.

T I O-

PERSPIC VIS ASSERT IONIBVS EX D OCTRIN A
Prophetica & Apoftolica congeftis ( plerifque propofitis &: difputacis
in Academia Hafnienfi ) comprehenfum:

Nicolao Hemm. Avtore.

RNATISSIMO V I R 0y D 0 C T R I N A P I E T AJ £
virtutc atque fapientia excellcnti,D.loanni Francifco Ripenfi>artis medica, Dociori i
tximio , RecJori Academid Hafnienfs magnifico , & fuo collega.
ac fratri in Cbrijlocahrifitmo.

r^lT^ A ^unc nommi'magn,^c^ domine Re&or ,fraccr Sc collegachariffim^
J^Tr; hi primismeditada,Quomodobcnefapiat,Quo5nodobcneagat,&> Qil?"
^*modo bene habeat. Ad ha?c cnim hominis natura fcrtur:h*ec appetic:in hi*
finem bonorum collocat. Hucpertinent tres illa? facultates animse,a Deo
O p c .M ax . hom i ni aft r u frac^aswMj, tffodv utmw)8c ^/u^.Harum prima vc-
rum & t onum vcinquirar,facagic.nec quicquam illi fatis eft priufquam ad
verifiimum &. fummum bonum perucnent.Media vero & bono inuento fc
applicat,& in eo acquiefcit.Poftrema illud ipfum vcrum & bonum tuecur,&: concranis aducr-
fuur. Huc proinde qu.ecunquea maximis ingeniis acutiffime cxcogitaca&: perfcripta func
pertincnt. huc fcholaftici labores,huc faculcatum ac profeffionum ordinatio.cefcruntur • qui'
bus hicfcopus prsefixus cft > vt &: ingcncibus corporis aninnque morbis remedium adferanc,
& homincm ad quietem, tranquillitatem &: beacicudinem perducant.

Cxtcrum,ecfi omnium,qui in hoc ftudio occupatur, laudandus eft conatus ; tamen euentus
conatui & expe&ationi in omnibus pcraeque non refpodet.Nam,vcPindarus ait : &n jua*f&il
71 tyjj AaSac <tiix.uctfTVv viqoc; , t(cy 7rapt?\xet ^cty^Tuv opSzlv lJ6vy* *i%co <ppwa>v. Hoc eft , Accedit
obfcura nubes obliuionis,&re£tam viam rerumagendarumaufertexmentibus. Tamecfi au-
tem Pindarus aliquid mali in naturam humanam fuperuenifte,quo impcdiuncur homines,quo
minus apimv wjjppHsm* , quxnaturaappecunt, alTequantur,rccl:eanimaducrric : tamen ma-
lum illud & obfcuram illam obliuionis nubem monftrare non pocuic luce diuina deftitutus.
At Ecclefia Dei,&: nouit illud malu, &: habet remedium,quo illi malo medcatur. Malu ipfum
eft pcccatum originis.Remedium mali eft prxdicatio Euangelij.Ideo Paulus ait:Poftquam in
fipientia Deinon cognouitmundus,pcr fapienciam,Dcum:placuic Deo, per ftultitiam pr*~
dicationis,faluare aedcntes.Hoc cft,Poftquam in hac mundi fabrica,quz cft vcluti fpcculum.
quoddam fapientix Dei , non cognouerunt homines,pcr lumen rationis ac demonftrariones»

Deurn>

<73 E PISTOLA 674

Tt par erat,vifum cftDeo cx gtatuita ipfius bonitate per ftulta coram mundo prscdicationc,de
Chriicocrucifixo,raluarecredentes.Tametnitaq;magnalauseft Sapientia:, qua profitctunl-
li qui Philofophi nominancur:& profecto magnus ipfius vfuscft,in vita ccconomica ,politica,
addo etia 111 Ecclefia,tamen piurimu difTerc humana illaSapientia ab illa , quam.Paulus ftulti-
ti^iudicio mundi, fed Dei Sapicntia,vero iudicio,nominat.NaTiucautoresfpc£as vtriufq; Sa
PJentia:,fiuecauifas ccrtitudinis atcendis,fiue cfTc&afcruraris,apparcbic quantum Dei Sapicn
tia lapientiam principum huius mundi, eXccllat.

Primu autores d.fcreti funt.Deus eft autor fapientiar Ecclcfiardiomo cft inucntor Sapien*
li^qua Paulus fapicntiam nunc mundi, nunc prmcipu huius mundi appellat. Verum 11 quis
°biicic humanam Sapientiam a DeoclTc qui facultatcs naturae indidit > quibusinucnta , locu-
plctata& au&aeftSapientiaharc,quam Philofophiam nominamus : huicviaiiiim cbiicip vi?

v-nK/LyLfTvv hdStH; ( cuius Pindarus meminit ) ex quo facTu eft , vt fjepiffimc cxtra viam ab-
crrcnc Philofophi. Vt ergo Dcus &:homo diftant in infinitum intcr fe, & bonicace&di-
gnitate,vc alia taceam:itafapientia Dei bonitate &: dignitatc fapientiam hominum cx-
cellit. HocdifcrimcnnotatPanlus , in hunc modum Corinthiis fcnbens: Porrd fapien-
^amloquimurinter pcrfcdtos, Sapicntiamaute non feculi huius , ncquc principu fccuh hu-
*us>quiabolentur : fedloquimurfapientia Deiinmyfterioabfcondicam,qua prcefinierat Dcus
antefeculain glorianoftram, quam nemo principu huius fcculicognouit. Hic habcmus de-
fcriptaverafapientia,qua: nonhominu fedDei eft. SiergofapientiaDeieft,noneftconte-
ncnda ncc reiicienda in tertia clafse Scientiaru,quafi inferior multu ciTet fcietiis humanis fi^
proxima.Si fapietia Dei cft,caueat puluis &c cinis,nc meiura fenfuu &c rationis ea mctiri ve-
nc-Si eft in myfterio recondita,non cft noua & nuper nata,fcd ante mundi coftitutionc a Deo
concepta &: dcftinata in falute & vcra hominis bcatitudine. Si eft in gloria noftra,co pcrtinec
vtnosperficiat,&:adgloriamveram SEternaebeatitudinis perducat,vt Deo iundi pcrfedo a-

m°re,optime habeamus.

Secundudifcrimeninrer Philofophica fapientiam &diuina,a cauffis certitudinis petenda
effcpropofuimus. Philofophi iaCtant lumCn rationis : profcruiit aS^^at, quibus quafimanu
ducuntura notis adignota: amulfim Philofophicaimmotam effegioriantur. At Dei lapicn-
tialumen Dei prauendit,expericntia Sanctoru coprobacur,arrhdbone Spititus confirmatur,&
^ulcisdemonftrationibus Spiritus firniifiima efteconuincitur; adeo,vceius refpe&u huma-
na fapientia omni fere tefte carcre vidcatur.

Difcnmcn tertiu ab obiccTis pctimus.Philofophica Sapientia,ctfi dc Deo diiTcrit,tamcn ncc
natura Dci,necdiftindioncmu^/9*W2^viri vnafimpliciifima nacura , nec voluntatcm rcc~te
intelligit,fed cu dc Dco philofophatur,in horrendas tcnebras incidit:id quod vidcmus omni-
bus philofophis,qui Euangclij cognitionc deftitucbantur,accidiiTc,qui, cum fibifapcre vidc-
°antur,e/<pcTa/^cra^v w copouv^aztv, v t Paulus loquitur.

EfTeaa quoque variant. Quid cfficit Philofophia aliud, quam vt horninc pardagogia quada
>n officio contineatpqua vt hominc in arcana nature; introducat?qua vt fermone rcgatfQuid?
An non ha?cmagna funt? Pcrmagna efie fatcor,& veftigia quscdadiuinitatis,cu Paulo agno-
fco- Scd fapicnciaDcUipa^Jagogiafpettamus fpiritualc, qujelocu habet in familia Dci,fola
n°s rcg-t &: pcrficic ita- vc&: bcne fapia mus, & bene agamus,&: bcnc habeamu s . Na philofo-
Pnia,ccfimuitaprxclaradcvirtutehabcc ,digna quaecognofcatur : tamen nec vnde profici-
^canturChrifbanxvircutcSjnccqusc fint,nccquomodo fiant,nccquo tendant,rcac & fine cr*
r°re monftrat.Si quidc fola pietas,qua profitctur fapientia Dei,eft principiu,fundamcntu,for
^^rix, dux &: gubcrnatrix omnm virtutu quas Dco probantur. Principiu, quia ab ea mananr»
Vtafonte riuuh.Fxmdamencu,quia fuper ca caoiqu5,aedificm vcr^ vifCuc«,ex<ruuntur^0;mA-
trix,quia fides quse percipitur ex fapieucia diuina fucit vt virtutes fint,qua: cx mandato fiunr.
^u^quia rcgit eas,&: continet intra fuos jimites , ne euagentur , 6c in fpeCtt a virtutu conuer-
tancur.Gubetnatrix,quiavtrecta ad finem verum fcrantur, vidclicec adgloriam Dei, aedifiea-
tionem Ecclefia?,cranquillitatem vitx,&: vtilitatem pt oximi ,facit.

• Porr6 fi cjuis cx ijs.,qxue. diximus ; de excellencia vircwtu^quas fppientML Dei doccc^ v^litili^
^reabijciendaeflceamhumanx fapientia?parte,qua?do6trina dc virtutibus continec,ilic fa-
nehaud re£teiudicat.Nequaquamenimidcoabijciendacft philofophiain dodrina virtutum,
Vtquida fopinione fuadodi)autumant,quod imperfccl:ior fit: fed vt Jumen adhibendu eft illi
G3C doarina ccclcfti:ita illuminata vtilitcr fcruit Ecckiix Dei.Quea^imodum.n.no abijcicn-
^ eft euprum,quodaurumfitillolongepra?ftantius & nobilius. (Habec .n. cuprum fuu v-
farn,modo auro rclmquac fuum prccium . Et rurfus aiirum ind'get interdu cupro,vt id quod
indeefficitur fiat ftabilius. ) Sicdodrina Ecclcfiar dc virtutibus.etiamii longeexccll c plrlofo-
Pnia:came mulcum in ard: ficio tabernacuh Dei cogmtione virtutum philofophxaru, canquam
exoticisquibufdamchcfaurisiuuatur. Quate qut illa Philofophia? parcem,qu?do£brinamde

F. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

d75 E PISTOLA *7*

vircucibus concinet.contcmnitjdignus cft po:ius fhgris quam refaracionc , prcTcrtim cum VI-
dcamus paulum Apoftolumnon raro dicta Philofophorum & Poecarum de virtutibus mu-
tuacum elTe.

lamadcam parcem htimanarfapientix veniamus , quxnaturasrcrum fcrutacur. Hicpro-
fcfto f ltendum eft cam Philofophix partem,qujs rerum yiacuras rimacur,magnum adminicu-
lumadferreiis,quiin Scftola Chrifti vcrfancur.Mulcacntm in Mole,Prophecis,Pfalmis,Euan
gelicisfcripcisoccurruncqUcElinchumana fapicntiadc rcrum nacuris &c propriecatibus , in-
celligt non pofluhc. Quod qiii negac,ci fane helleboro opus cft- vc incerim iilcam, eum ingca-
cum eflfe Dco,qui dona rputis in Philofophis non agnofcic & vcnerarur.

Qn; ncum autcm ad fcrmonem attinet,Philofophia facit vt fcrmohc cmendatus &: recrus,
&: elcgnns.Quo profeeto bencficio humanae fapientise Ecclcfia Dci carcre no poccft,nifi mu-
caeflc Vclic.Quid de^heoricadicamjquamEpiphanius in Scriprurarfacra? intcrprcte requirir?
ccrce qui lincdialettica hanc acccdit,profect6 oia-mpovog <zpe$;Au&vacccdiz. Vc caceam theo-
ficamplanca^A/vaTDv elTe u"nedialec\ica&£in prjecipitiangere. Quomodoenim (inedialc-
cticacollacioncs inftituet?Quomodo ordincm intelligct &: monftrabit aliis ? Qomodo genc-
ra,fpccies & difFcrcnciasinucnicc? Quomododcfiniciones cxtrucc? Quomodo diuihones ta-
ciet?Quomodo rationcs ordinabit & iudicabitrQuomodo antilogias lbluct?

At fi quis Enchufiafta obiccit A poftolos fuiiTe rudes harum rerum. Igitur neque iam re-
quiri indottoribusEcclefix.fed fufticcre Spiritum S. Ecfi fpiricus Chriftido&or vcricacisfcm-
pcr eft implorandus,vt nos doccat,& in vericacc dirigac-' camen difcernendum eft incer mira-
culofam inftruftionem:qualisfuic Prophetarum :deinde Apoftolorum qiu die Penrecoftes
per Spiricum Sanctum plcncfuntedodli demyfterio Euangclw.-detndc paucorum aliorum.^
Ordmariam.quahs cft eorum qui fuccdTerunt Apoftolis. Hanccomrnendat Paulus fuo dif«-
pulo,cum ait: Attcndc lcctioni.Neque poteft ha>c ordinaria inftructio , quam requiro in inter-
prete Scripturarum , vtilitcr ficri, fine rcrum multarum nocitia, qua? ex philofophia pecenda
cft.Proinde vc re&e fapiamus,& bene agamus,opus cft nobis &C philofophia &: Theologia: il-
la ouidem,vt miniftra,hac vcro,vt imperacrice.QujTindo ergo humana fapicncia qua? Philofo-
phiadicicur,fubmictit fediuinxfapientia?,id ci%Theologix,eique fcruic,vtiliOimum eft ipfius
minifterium. Veriim ii, vt Agar ancilladominari voluit Sara: hcra? fuar, ita Philofophiainci-
piatdominariTheologix.-vtmcretrixde familia Dei ciicicndacft. Ncque aliud vult Paulus
cum horcacur Coloffcnits , vt caueant nc quis fc decipiat , & a re&a via abducat , per inanctn
philofophiam,manifefte opponens inaniphilofophia?,vcram& picferuientcm dominx (ufci
hoc cft diuinae fapicnciar.Porro qui refte fapic&: bcnc agic , is cciam bene habcc, animo (alcc
Corporis cnim morbis deftinaca cft ars medica,qua> ex mcdia philofophia naca,obfcruatione
M expcricncia au&a &: confirmara eft. Quam qui non magniracic , donum Dei concemnic,&
Spintui San&o reiiftit,qui iubct,vt mcdicum in honore habeamus.

Haaenusexpofuimusqua: funthomini imprimis medicanda,videh'cet quomodobene fa~
piac,bene agat,& bcne habeat,&: oftendimus praftantiffimorum hominum ingcnia in iis tra-
dendis&itransferendisin vfus hominum,claboraffe. Quorum cxemplo &: nos pro roodulo
ingcnij noftri aliquidadferre conati furnus , &:hoc Syntagma alTertionumdc prccipuis n°'
ilrxrcligionisarticulis,cuulgamus,vtftudiiseorum qui bene fapcrc, beneagere,&:bcne ha~
berecupiunt.conliilamus. Deusfaxit vtomnia in ipiius laudcm,in asdificationcm Eccleiitf>^
falutarem mftruCcioncm corum qui harclcccuri func,cedanr.

Quodauccm,magnifcedomineRecTor^^ fubtuc*
nominein lucem prodire voluerim,has habuicauftas. Primumenim quia longocempore in.
hac Acadcmia vna viximus,vcraamicicia&: fumma familiaricaceconiuncti , volui hoc tcfti-
monium amoris mci erga te publicc excarcquo vterquc noftrum tanquam fymbolo quodarn
dc vinculo familiaricacis mucuc, quadeuindi fumus,admoneamur.Deinde, vt cua autoritat^
fnmmo magiftratu in noftra Academiamagnacum laudc fungentisftudiofaiuuentusexcita-
ta,hoc Scripcum,in corum pociflimum vfum euulgacum, legat libencius. Ad hxc vt lignutn
fit mee; graticudinis erga collegas meos omnes,pociffimum propcer amptiffimu illud munus,
quo-mc nupcr honorarunt,te & rcctorc &: fuaforc. His benc &: felicitcr vale, cu collegis
& fratribus charifiimis.Oro autem eternum Deum Patrcm Dom.noftri lcfu Chrifti,vc dulci -
fimo vinculo fui fpicitus in vcro amore nos coniungat , rcgatque fingulos , vt omnes n0^r^
conatus eorefcramus^vtqui noftrefidci commifil iuncproficianc invera fapientia,pietatc o?
virtutcquo nobifcum fani iint &: animo &: corpore,Amen.Ex mufro noftro , i. Apnlis, A«n(?
Dom*i574 .^citis autcm me^fexagaftmo primo.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*77 •

D E

D E V S.

g fyej^5^i Vpiex de Dco hominum cft in-
K^vS » ftitutio. Vniuerfalis vna, qua? omnium
hominum cft. Peculiaris alcern,quar fi-
liorum Dci eft propria.
2* VniuerfalisDeiinftruclio , Natura & Dc-
m°nP:ratione , cx opcribus Dci defumpra, niti-
tur.Vt enimNatura magiftra,omncs fani homincs
jntelligunt Deum cfTe : itaopera Dci, & vnum effe
^eumclamant , & eundcm a-tcrqtnn, omnipotcn
^w»fjpientem,bonum,mifcricordem,veraccm te-
ftantur.

3- HuiccoanitioniDci naturali,duplcxfiniscft |r
propoGtus:proprius vnus,alttr acccftorius.

4* Propriusquidcm finis bipinitus eft,vidcli-
«tveriDei,veranotitia,& Deicogniti veruscul-
tus.Acccflbrius vero acccdit hominum culpa,nimi-
fumvt ftnt inexcufabiles, vt cjui nibil prarcendere
P°ffinr,c]uin iure fint damnabiks, quotquot Dcum
«onagnofcunt, vclagnitum non g orihcant veris
cultibu3.

5« Etfi igitur fatendum eft,mentc humanam
Huafdam dc Deo prolepfes vcras habercrtame cum
prolcpfcs , hypothcfibus & a&ionibus accom-
^odariincipiunt, ipfa Jiavo/atotoaberrat ccclo,id
^uod cum cxperientia teftatur Apoltolus, Rom.i.

6. Ettamctli opera Dci fatis euidetcm demon-
"rationem de Dco fuppeditant » quantum quidem
*dl"ccm Deiattinet:fcnfustamen humanus,verb ■
pfideftitutus,dcficit,anteqcaaiTcquatur, aut qais
"t Dcus,aut ciiiGE fiteius volumas, vt inSocratc,
^ui iudicatus eft fapientiffirr,usviciere,eft.

7« Sibi igitur relicta ratio , a vero Deo abrrrat,
*deo,vt nec eftentiam, ncc diftinctioncm pcifona
'um , ncc bencficia creaEccicfiam , falutarkcr in
tcllf-

Qnare pkilofophi , ctfi multa difputarunt de
^e°acute, multafque gnomas prod^dcrunt verjs:
^tnen falutarem Dei notitiam non funt afiecuti.
^arn iuxta Pauli ciiftum,cum fc putarut fapicntes
ftulti facti funr,vt qui pro vcro & folido eul*u D t<
jPcciemeiusamplexati/untjfuis dialogifir,is,vtPsi
iusloquitur,decepti.

9« Contra vcrbum Dci rhctoricantur , imonu-
Santurporius,qui fandis Parriarchis , Rcg:bus &
.rophetis , annumerant Scipioncs , Fabios, F ibri
ll°s&aliosquofdam,qui vcrbum Dci non diuice
potius pro ludibrio habucrunr.
I0» Vano enim & erronco nituntur tundamen-
^OiCum aiunt:Gcntes,legc naturar:Iudaeos,lege Mo-
,ai«:&Chriftianos,legeChrifti,fjluari, fomnian-
lfsqualcmcunquedifciplinam morum , falutis mc
riturncffr.

Siquidem vnica falutis via eft JcfusChrifhis.
^Ji1 hac in coelum non tendunt , ad infcro* dcrru-
«untur,vt qui fub ira Dci manent damnati.Firmum
fnim eft di&um Ioann. 3.Qui non crcdit in filium,
,ra Dei manct fupcr eum.
u* Neqwetamcn hec naturalis Dei notitia , pii*
mutilis, imo mirum m modum cos crigir,con-
.rrnat & confolatur. Nam dum ccrlos narrare glo-
r,am Dci vident,ipfi rapiuntur,non folamin adtni
rationem potenti* & fapientiar Dcirvcrumetiam dcj

V S. 67%%
seterno Chrifti rcgno cum Dauide,cogitant,in quo
Chriftum , Solem iuftitiac , vcncrantur , Prophetas,
piosrcges,Apoftolos,&c.tanquam ftcllas fulpiciutj
non fine mgcnti animorum voluptatc.

i$. Altcra Dci notitia,quapropriam filioru Dci
dixi, duobus firmiffimis fundamc ntis nititur , ncpe
verboDei infallibili , & tcftimonio verbo addito»
Quod cnimvci bo exponitur , id tcft monio , tan-
quam maicftatis diuinae figillo , confirmatur & ob-
lignatur.

14. Verbum difcrtc pronuntiat vnu ciTc Deum»
qui cft Pater aetcrnus , cV Filius co*m rnus Patri, 8t
Spiritus Sancflus ccseternus Patri $1 Fiiio.Tcftjmo6
nium patcfadionis in baptifmo Domini idem ver-
bum confirmat cV obfignatw

15. Ciira ergo talis omnino fit cogitadus Deusj
qualisper verbum & teftimonium nobis proponi-
tur,& oporreat omnino pios dc Dco quarrerc cxe-
tus verbo,de Dcc cogitare cum cius vc rbo, dc Deo
locjuiper eius vcrbum. Vt vnnm artcrnum Dcumt
ita in vnadiuma cV indinidua ttitxw i.i Dci , rres hy-
poftafesfeaperfonjs,Patrem cV Ar^v, & Spiritum
SanfVumconfitcii par cft.

16. Nam cum fcriptura vnum folum Dcum a- De t)ci
gnofcit,& eadcm PatrcmDeum fatetur,qui non fn JfjjJjjJ,
Filius:& Filium Dcum Vcncratur,qui non lit Patcr: pcci'o»«i
& Spiritum San frum I^cumcolit, qui ncc Parci fit,

nec Filius: difcemit vtrique tria v?/^a'>.V*»in vna in-
diuidua diuina nntura.

17. Noneft igituraliud Patcr,3liud Filius.aliud
SpiritusSanftuSjquia vnaindiuidua & diuina cft na

ura,licct ali* Patcr fit ,(it alius Filius, n'ius Spii itus
S n Jcus.Na ncc PaccrFilius tft,necSpiiitus Sancfbus
Pater aut Filius.

18. Hinc pic Fulgcntius aducrfusHxrcti.os : [h
-Vnum Deum audtsSJ>arrtTn,& Filium,& Spirttum S«??~
cf tm , vnamnatntAm ifhiu fummtt Trtritans , imelltge.
Cttm Trinttnrem attdisytres perfonas illuu ftmnu Trtr.i-
rsttis agnofce.

10. Proinde,ctfi Patcr,ctfi Filiti?,& Spiritus S.i-
dem funt cffcntialitcr.vt qui fun: fU^v.nbh cvj/^ctu
aut 7«UT8e«:tamcn realitcr diftinguuntur ,& fuas
uiftinCtas proprictatcs intcriorcs txtcriorcs ha-
bcnr.

20. Intcricrcs tjuldem proprietatei funt 6 quod JjjK^J,
folui Patcr ingcnitus gightt Filium: folusFtliuS na- naiunQ.
fciturex Parrc:folus Spilitus Sanch 1« proccdir nb v-
rroque.F.xteriorcsv». ro proprietatcs funr,mi:tcrc &
mitti.Patcr ruittit:Filius miflus cft,& allumplir na-
ruram huinanam,in qua & vicftima fnctus cif: Spiri-
cusSancflus mittitur in corda hominumj vciniis
acccndat nouam Iuccm & iuftitiam.

11. Ncque ha? exteriorcsproprictares infringdt
rcgulam Auguftini,qtii dicit,Op^ Trinirarts adtx-
rra tjfe indtutjd^modo eam intclligamus, frruata cu--
iufi]iicperfona?proprictatc : vt , Patcr creat,Filius
crcat,Spiritus Sancftus crear;Parcr faluat * Flius fal-
uat, Spiritus Sancftus faluat, fcd fcruatis propricta-
cibus perfonarum»

21 Proprictatcs,quibus Deus a creaturis diflin-
gr.itur,intcr alias bx lunt. r. quod in vna lndiuidua
mtura finttrcs hypoflafcs. 2. quod Dcus fit cflentia
} term. $.quod lit crcator & faluator. 4. quod fit in
rriundo & fiipra mundum.5. quod iit in nulloloco*
&inomniloco.

23. Pra?tcrca,cum Varia prardicna in Scripturis
tribuantur Deo , obfcruanda? funr eorum diff ren-
tiar) quarum prima eft , quod quxdam negitiue*
quaedam afrirmatiue dc Deo dicuntur. Vt ncgaciea
quidnon fit Dcusindicant, qualia fi nt ingtnitus,

F. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Ncgari-
ua.

Affirma-
tiua.

rcs cficn

tiales.

679 D E

immcnfus,incffubilis, ^ctfttf.ka affirmatiua ad de
fcriptioncra Dci pcrtincnt , non quod vlla nomina
faris explicaiu diuinam naturam, {cd vttalcm nobis
dciincuit,qualem intcllccftus noftcr eum potcft ap-
prehendcrej

24. Affirmatiua pra:dicata fuht multiplicia.Q^-
dam cnim cflcntialitcr Dco tribuuntur,feu ad fc di-
cuntur :vt loqcitur Auguftinus :quardam relatiuc:
qua* lam pcr fimilitudincm,vt funt ca quasad actio-
ncn ,pa(lion< m,locum,fitum , tcmpus>habitum rc-
fcruntur : quardam cx temporc & relatiuc fimul,vt,
Dominus.criator,rcfngium,donatus,dntus miffus:
' quxdam extcmporefinerchtionc,vt,huraanus,in-
carnatus.

fropricta 25. Effer.tialiter tribuuntur Dco voces quar Ca-
tcgoriis fubffantiar, quantitati & qualitati fubii-
ciuntur,vt,Dcus omnipotcns,bonus,&c.de his funt
dua? regula? obfcruand*.

26. Pftma , Quod ifta varia attributa Dei , non
diucrfitatcm in elTcntia,aut vllum accidens fignifi
cant,(m Deum cnim nullum caditaccidens) led v-
nam candcmquc cffcntiam notant , qua? cffectuum
rationc in creaturis, varias fortitur appcliationcs.
Nam-fccundum cffcntiam non diftinguitur bonit.is
aiuftkia aut omnipotcntia , fcd folum rcfpectu cf
fe&orum.

27. Sccunda, Q^icquid proprie ad fc dicitur
Dcus,& dc fingulis pcrfonis diciuir,Patre & Filio &
Spintu SanCto,& fimul dc ipfa Trinitate, non plu
ralitcr,fcd fingularitcr,dicendum ell .Siquidcm non
aliud eft Dcucffc,aliud magnum c(Te, aliud bonum
eiTe.Quarc vt vna cffcntia eft diuiua:ita vna magni-
tudo,vna bonitas,& fic dealiis.

28. Quajrelatiucdicunturnomina, noncom
meant.Qui enim cft Pa>cr,non eft Filius,nec Spiri-
tus Sanctus. Etft autcm Patcr dicitur ad Filium , &
Fiiius ad Patrem,fecundum aliquid,vt vocant : non
cft tamcnaccidcns Patri quod Pater fit, ncc Filio,
quod Filius fit,quia & ille fempcr Pater,& hic fcm-
pcr-Filius exiftit.

29. Qux pcr fimilitudincm dicuntur,vt fcderc
fuper Chcrubin,ainic"cum effc abyffo,afccn4cre,dc-
fccndcrc,pcenircrc & fimilia , nequaquam acciden-
tia eftl- in D*o conuincunt,fcdtantum Dcus fe ac-
commodat captui hnmano, per huiufmodi imagi-
ncs& fu»m prouidcntiamtcltatur,quo noftra fidu-
cia fufcitctur & crefcar.

30. Hanc Dci notitiam,inauguruio Chriftiani-

Dc S Tn
nitate te
ftimonia

e tc' fmi, qua: fi; per liaptifmum, rcquirit. Iubcmur iilic

baprizari in nomine Patris,& Filij ,& SpiritusSan
Ctl ,& vnius Dei , qui cft Patcr, & Filius,& Sptritu>
Sanctus,ridci nos committamus,cumque folum co-
lamus .

31. Hanc quoquc Symbolum , quot? Ircnxus
traditionetn Apoftolicam vocat , cfft igitat.In eo c-
nim fymbolo duo proponuntur , Hiitoria & Fidci
profcftio.Htftoria primo loco , vnum Dcum Chri-
ftianis commendat.2.tres cnumerat perfonas.j.prr
Opcra c6 fonales dirfercntias cxprimir. 4,Opcra commuhia
munia. Trinitatis proponit. 5. Peculiares in Ecclcfia ac~tio
ncs,pcrfonarum in Trinitatc,attingit. Fid.i(qusein
notitia hiftorise , & riducia mifcricordix poiica cft)
profcffio. ChrilUanum ab omnibus uiundanis fc-
ctis fcparat.

Finesno- 32. Ca:ccrum liuic notitiar Dci,idcm quidem fi-
ul* laU ni$ propofi .us cft,qui & naturali Dei notitiar. Vcru
quia harc noticia firlutaris eft,habcr cius finis plurcs
partcs.Primum emm hxc noticia cb pcninet,vt rc-
cTcformct iudicium noftrum dc Dcu , qui vult a
nobisagnofcitalis^ualemfcfuo rcrbo &teftimo-

V S.

nio patefecit.Deindcvtrededecreationc iudicarc
difcamus, qux ctt opus totius Tnnitatis. 2.Tum,vt
recte de rcparatiimc generis humani cog'tcmos. ?•
Pra:terea vt at ticuli ftdci noftn, perfpicui fint & »'
luftres.4. Ad hsecvt rede de Dco cdoai,folicite m
hac vi:a acnbulcmus coram ipfo,in vcro timore , n -
dc & wra inuocationc, (eft cnim inuocatioin hunc
folum Dcum dirigcnda,qui cft vnus in tffcntia,tri-
nusin pcrfonis)& in futura vita,perpctuo ciuscon-
fpedu bcati fruamur.

33. Porro cum harc cx verbo Dei , & confcfuo-
ne Catholica? Ecclefia?,affcrimus,damnamus fimul
& execramur omnesharrefcs cum his affertionibus
pugnantcs.

34. Imprimis autem execramur Epicureorum
k^iay cum Gra.corum 7n\v2tiei> & Manich*orum
dcorum iugo, cimiquc omnium Philofophorum
fquospatr archas hsercticorum recte appcllat Ter-
tullianus)aberrantc a vcrbo Dci fcntcntia.

35. Damnamus quoque Nouatianos &SabeN
lium,qui tamctfi vnicam cffentiam diuinam re#e
agnoucrum : perperam tamcn vnam tantum perfo-
na.cxcx PhilofophiaE ductu pra?cipitati,docuerunt.

36. Arium pra?terca cxecramur>qui ctfi rc6tc trcs
pcrfonasagnouit : impic tamen tres cffcntiasfta-
tuit , quarumaliaclVetPatris,aiiaFilij,alia Spiri-
tus fancti : Patris quidem incrcatam -gnofcens, fcd
reliquas facrilcgcin creaturarum ordinem redigcs'

37. Simili.cr& Donatiftasexecramur, qui h-
Jium Dci minorcm Patrc,& Spiritum Sanctum mi-
norcm Filio impudentcr affcrucrunt.

38. Deinde, cum his he/cfiarchis,damnamus c*
tiam impium & impuriflimum ncbulonc , Michac-
lcm Seruetum , qui rabiose contemptis fanctorum
patrumconfiliis,Arij,&aliorum Fanaticorum ho-
minum damnatas hxrcfcs rcuocare conatus eu»
qucm iuftc accufatum a D. Ioannc Caluino, mcnc0
Geneuatcs,arfeccrc fupplicio.

V^/rur

I h

C R E A T 1 0.

Cre11'9'

E a t 1 o propric eft palmaria illl re
rum producrio fiucformaiio, qua Dcusar- pti*
tcrnus Patcr Domininoftri Icfu Chrifti , vna cum
Filio a?terno & Spiritu Sancto , produxit ex nihil°>
fuadiuinapotcntia,& formauit ccelum & terram,^
quicqnid in illis continetur , vifibilc & inuifibilcvC
ipfc a creatura rarionali agnofcatur & celebrctur:vc
qui res omncs fapicntcr crcatas , nunc fua bonitatc
& paterna proujdcntia,complecTatur.

2. Ha?c dcfcriptio plures habet partes , quarutr»
(ingula; diligent us pcrptndcnda? & excuticnd*
funt,quo in maiorem Opitids admirationcm rapia-
mur,& rcbits ab optimo Deo conditis.in ipfius gl°'
riam,cum gratiarumadione,vtamur. fJ{Xtf-

3. Sunr autem haepartes. i.Quiscrcat? 2.Vndc
crcat? 3. Quidcrcatum eft? 4. Quis crcationis n-
nis? 5. Qoar rcrum gubernatio & adminiftratio?
De his partibus ordincdicendum eft.

4. Ciini audimus , vnum arternum Deum reru^t.
crcatorcm cffc,i ixta vcrbum Dci infallib.le, vt mu'
nimur non folum aduerfus errorem Arillorclis, ^u
finedemonftrationibus, & falsb, afferuit mundm11
clU- Zvafxor , fone vt prarccptoris fui Platon s do-
gma , cic principio mundi , euctcret, verumc*
tiamaducrlus Manicharcs , qui duos rerum torm3-
toresftnxerunt,vnumbonum,altcrum malum:

qui rcbus treatis & ipfi creati vtimur , admoncmwf

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

6^ C R E

c-"?r^itudine crga opificem , & lcgicimo rerum
Cr«tarumvfu.

t 5« Hic anernus Deus, non ex pneiacente matc-
rn>vt nnx.t Plato,fed ex nihilo produxit creaturas.
xS* ^utcm materiam Deo coancrnam fingunt , hi
" Ocum,fenfuum fua^ rationis mcnfura, facrilege
mctiri conantur,& Materiam diuina Natnra praedi-
t*m c(lt',tacite fingnnt,cum nihil a?tcrnum dici pof-

6- Rcscrcatas &produ<5tas,Mofcsperfynccdo-
c»cn ccelum & terram vocat. Vtcnim ipfum cce-
'; 11 & terram condidit: ita omnium rcrum,qua: in
ll"s contincntur opifcx eft.

7« Tamctfi autem hanc breui diuifionc,pcrio-
omnium rerum abfoluitur : tamen vt magis ad-
mircmur opificis fapientiam , omnipotentiam, &
^°nita-c, vtile eft , & aliarum rcrum crcatarum or-
"^n d,rics^piccre.

«*Kf o. Primum igitur hic ordo confideretur , quod
•^ncj. quicquid Deus creauit,vcl eit fpiritualc tantum,vel
Corporalc tantum , vel vrriufquc particeps. Vt au-
tem quod fpiritualet.anturn ett , fuprcmum digni-
tatis locum occupat, & iJ quod corporale ranttim,
Iflfim jni : ita qaod cft vtriufquc particcps , vt cft fu
Pj* corporalia omnia: ita proximum cft fpiritua-

9- Ha?c triplicia rerum gcnera ad bonitans fua?

iii^-P^^^cipationem produxit Deus : quorum Prmumt
<0ffOlct ^0ntmet inuifibilcs & angelicas fubftantias. <JMt-
«<w,yilibil!a arquecorporilia , vt funt elemcnta,a-
Bl,nali^ccelum,&c.quorumadmir~ndurn ordincm,
m°tum & virtutem,prardara: ilas artc?,Phyfica, A-
itronomia, & Medicina.rimantes, indc opificis fa-
H0o,0 P!critiam ,potcntiam & bonitarcm monihant. In
Urtio rerum genere ipfehomo eft,vtqui ex fpintua-
lc^corporalinaturaconftat.
<»l r F°* ^cc '^c Ofdo rerum creatarum, quem P.hy-
^stus', Bci erudite ponunt,cft negligcndus. Dicunt enim,
rcrurneflequatuor gradus , quorum Prtrwu &infi-
mus> cfl: carum rerum quae fllDt tatlturai , vt Elc
"^ntajlapidcsjmctalla. Proximtu,n rum qux funt &
v>Uunt tantum,vt plant^hcrbe^fnitices.Tm^jre-
rum quar funt , viuunr,& fentiunt fimut, vt Anima-
m*|ia,bruta..c>Wr^,rerum quae intclligunt,vt An-
§CH & homincs.

\*» Porro, in his rcbus,pnlchcrrima fpccicrum
Var>etas,facultatum ac virium propru tas , vt nobis
"mrnam fapientiam & bonitatem Opificis mon-
JJrant:itanihilcfTcfruftracondirum clariflimc o-
endunt, Ex quo cfhcitur , quod quicquid condi-
t fuarum tacul
__i benigne aliis commu-

n'care.

I2* Vt cnim Deus fua? bonitatis participes fecit
"caturas; ita viciffim rcs ficcondidit, vt aliaealiis
Ua communicentdona, in omnium communem
vium collata,& Opificis gioriaro.

3« Hinc Sol fuum lumcn communicat Luna?,
Euna rurfus fuas virtutcs impertit rcbus infcrio-
riDus,&ficacaliis.

*4» At fi qua creatura hanc Dei orcinationem
°lct : bonitatis rationcm amittit , & reatu coram
e° obftringitur. Hinc cft , quod homo in pecca-
Urn ^aprus,omniummaximehuncdiuinum ordi-
«em perturbat.

r $' Quicquid enim creatum cft,ctfi ratione Ef-
^ c,cntis caufTa? & Materice , bonum fcmpcr cxiitit:
arncn , cum in fuo ordinc Opifici non fcruit, con-
ra ordinem diuinum ruit,& peccato inuoluitur, vt
^aemus in angclis lapfis & hominibus.

Aftio-

tUrn fit , nequaquam dcbcat fuaruni hicultatum V-
Iurn fibi foliredncrcfedl

ATIO- 681

i6\ Etfi autem fint? creaflonis & rerum crcata- 4-Tinij
rum,ex iis,qu£ dida funt,tn gcncre intclligi potcfi: [ij*aof
tamen is paulo diftinctius cit repetendus.

17. Creationis quidem finis cir, quem Salomon
ponit his vcrbis: Prouerb.i6.4.0mnia operatus cft
Iehoua proptcr fcmetipfum,Hoc ei^,Yt ipfc in iis a-
gnofcatur,laudetur & glorificctur.

18. Vcrum fi rcs crcatas fpcclcs, triplex earum T*iplc*.
finisefi fpccl:andus,ncmpe,Status,actionis,& ordi-

nis , quorum Primus, Secundo : & vtcrque Tertio,
deftinatar.

19. Q^antum autem ad ftatum cuiuflibctrci at- kSt«t«ti
tinet,finis eft,vt quschbet rcs incolumirarem fuam
abfque incommodo tueatur. Vt,finis hcrba; el ,vt
crefcat,abundethumoribus, vircfcat & floreat. E-

qui, vt,fine freno, l.ifciuus feratur in campis. Ho*
minis , vt fit mens fana in corporc fano , abfque u-
mni mccrore & arrumnis.

20. Ad huncfiatum hominis tucndam , Deus
contulit hominitripliciabona , vt Aliisalwtur, A-*
liorum minifterio vtatur , Alia ad honeltam VoluV.
ptatem conucrtat . Voluptas autcm ,quam Epi-
curi fchola tuctur , cum hominis dignitatc pugnat.

ir. Sccundus finis, a&ionis elt , quem erudi- mj
tePhyfici tx duobus principiis colligunt. Primum
cnim , cum Theologis fatentur, nihil fruftracon-
ditum efic,fed ad ccrtum vfum:quia omnia, quxfe-
cerat Deus , crant valde bona. Dcinde,quia Dcus
lingulis fpeciebus rcrum indidit pcculiarcs faculta-
'cs, indc rcdecondufcrunt , cuiuflibet reiactio-
ncs , quaiprocedunt apropriis ciusfacultat;bus,cf-
fe fincm eius rei.

Hoc Lemmate conftituto , fincm hominis
(vt dcaliis rebus, quas Phyfici libi rxcuticndas
afiumunt, taccam ) hoc mouo faniorcs Philofophi
coiligunt.

25. Dua? funt ficulratcs in homine,qua» C1U$ j^hoorf
propria; funt,nempe,facultasinqnircndi, & faciJtas Sl.-Pe»
eligcndi:qii3rum,illa inquirit vcritatcm:hacc,hone agnitio&
ftatem meditatur. ' cuJtu<-

24. Facultas inquirendi veriratcm , quadruplici
vtitur inftrumento.McntCjRationcjPhantafiajSen-
fu.Verum quia , Iapfu hominis in peccatum,dcpra-
uata clt Mens & Ratio , quantum ad rcs diuinas
attinct,opus habct homo dodrina ccclcfii, finc qua
ftlutarein Dci cognitionem , ad quam & conditus
& regenitus eft, minimc peruenirc poteft.

25. Facultas eligendi honcfta, expcdita quidem
fuit antc lapfum. Sednuncad falutares actioncs,
coniungendar funt trcs caufia : Verbum,quod mon-
itrat vcras acliones:Spiritus Sanclus,intus mouens:
& VoluntasSpiritui San<5to obtcmperans.

26. Hinc efficitur, quod , li adioncm fpcctes,
duplex fit finis hominis : ncropc , vcritatis inquifi-
tio agnitioque,& virtutis clectio. At, cumfumma
vcritatisfitnotigiaDei,& fummavirtus fit Dcum
vcro cultu celebrare,fequitur quod finis hominis fit
agnitioDci & cultus.

-7. Hinc Scriptura pronunciat,ideo conditum
cffc humanum gcnus,& dcinccps ideo redemptum,
vt fit tcmplum Dci , Deum celcbrans.Sicuti & Do-
minus tcltaturjoan.iy.j.cum ait:Ha*c eft vita a?ter-
na , vc tc verum Deum agnofcant , & quem miiifti,
Icfum Chriftum.

Finis,qucmordinis3ppcllatii, recjle affigna- ^i80rdu
turaStoicisDcusipfe,quiomnia dicunc hominis
caufia fa(5ta,homincs vero Dei : nempe,vt ad ipfum
omnia rcfcranr,& cum ccl< brent.

2p. Nam hac conditione , Deus rcscrcauit : vt
iufcriores gradus rerum fcruiant fuperioribus , do-

F. Bj.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

68j

PROVIDENTIA.

6S4

ncc ad Dcum vcntum fuerit,qui cft finisbonorum.
Qjarcvt tresprimi rcrum ordincs frruiunt homi-
ni : ita qoartus,in quo funt angeli & homincs , Dco
fcruirc dcbent.

30. Vc igitur fuum ordinem vniucrfr creatura?
fcruant,fcruientcs homini:ita homo cum Dco oon
fcruitjcontra fuam diguitatem tacir,& ordinem Na
turae rerum pcruenit.

3r. Proptcr nas rerum fincs, Dcus,qui condidir
rcs , idcm cafjcm paurna cuta & prouidcntia
complcclitur.

PcouiJcn
tix Jctini I<
tio.

1- Specia
iis.

I I I.

P R 0 F I D E N T 1 A

PR o v 1 d e n T 1 a Dciefr,cum fapientia,
tu actio Dci,quib. fufl ccar,gubernat,& mo-
M dcratur omnia afc condita,in fui nominis gloriam.
trd1 2« Huius prouidcntiar modi,trcs funt. Primus
1. vniucr- cft vniucrfjhs , quo dirigit Dous omncs ereaturas,
*' "'■ iuxta conditioncro & proprictatcrn , quas fingalis,
dum formauit cas.dedivSt nunc eas fua cura com-
pk-clitur , vt ftet incclumis natvrx iratus.

5. Ha?c vniucrftlis Dci opcratio,ncquaqua pro-
hibet, quo mim s iingola? creaturz , turn in codo,
tum ih tcrns,qualitatcm fuam & natunm rctineat,
propnamqucinclinuionem f qu.mtur.

4. Vnde Auguftinus rc£c dicir,Dcum rcscon-
dirasita adminiilr2re,vt cas proprijs monbusagerc
iinat. Nam hocipfum proui*icmi«£ opus cft , &
naturamSc incliuationcm , modumque naturar a-
gcndi fuftcntare.

5. Secundus prouidcntia? modus eft fpeciali*,
quo Dcus modcratur omnia, & addicit creaturas in
©bfcquium fuum,vt maxime expcdire& conducere
iibi vidctur.

6. Hac prouidentia,tonitrua,geIu,grandinem,
ficcitatcm,rempeftjtcm,fcrcnitarem,abundantiam,
fimem,bcllum,pacctr,"xiliumcffKit Dcus: vtharc
fmt bonitatis, iultitias & iudicij fui inftrumenta,
prout nunc ftruos fuos iuuare,nunc fontes punirc,
nnncpioscafligucconftituic: idqueiuxia fuas pro
mil(ioncs& minas,nonex Sroica ncccfiitatc.

7. Hoc ita clfe, conuincunt Propherar Dci,
Efaias,kremias,Hofeas,Amos, Abacuc , Higgarus,
buorum fententiispotius acquicfcendum cftj quam
ihiltis imaginationibus hominum,qui vcl fnali nc-
cef(itatc,vcl cafu.omnia fcrri fal 6 autumant.

3. Peculia Tcrtius modus prouidcntia? cft pcculiaris-

ri$. quo Deus viuit & regnat in Ecckfia Chrifti , fidc-
lcscrigit & fouer,optratur vellc & pcrrlcv rc , infpi-
rar precandi affectum, & cfficir, vt m prarceptii
fuis ambulcmus, iuxta promiflioncm quc_ habetur,
Ezcchiel.36'.

o. Vcautcmcogiratioprouidcntia; Dci fu no
bisgratior,cum bms,tum cius vfus, diligcntcr efi
pcrpcndcndus.
fiuij. 10. Finisduplcxcft , Prior, vt nos rotosDco
commendemus , cum timeamus , inuoccmus &
prardkcmus. Poitcrior , vt in rcac fatftis fccurc
contemnamus quicquid vel mundus , vel Satan
minatur.

ir. Vfui atitcm gubcrnari poteft duabus regu-
lis^quarum prior e!f ,quod tam in prartcritum quam
in futurum confidcianda iit proutdenrh Dei.Pofte-
rior,quod Dcus intcrdum mcdiis, uonnunquam e-
tiam conrri omnia rncdi*,aliquando abfque mediii
£.am prouidcntiam cxcquarur.

Vfus,

pctioc

12. Si ad tcmpusrtfpicis pra:teritum,Diuin2^u|;po-
prouidentiar afcnbcs,quicquid vcl profpcri, vcl ad »if«^
uerfi.tibi contigit , fcd diucrfimode. Si enim quid riu-
profpcri concigir , habcs occafioricm Dci celcbran-

di ,idque excmplo Sindorum. Si quid aduerh con-
tigit,duo ficienda funr. Primum cogita oun lofe
Vt Domino pbcuit.ita fadum cft.Dcindc,acta; vi-
ra? fubcat monoria , vt cx pcxnis t.bi inflictis , pcc'
cata tua agnofcas,& emcndcris. j.forar.

13. In tcmpusfuturum,hoc modo eft reputan-
da prouidcnria Dci, vr fempcr ad comminatio-
nes & promifiloncsrcfpicias. Honora, inquir, pa-
rcntcs. Huic prscccpto obicmpcranti bcne crit. Q*1
autem non obtcmpcia',pcents fubiaccbit.

14. Porro fi per mcdia nobis protpiqt DcuS»jia.
accipicnda funt quidem illa mcdia vt oigana Dei,

& diuinx proi;idcntiae inilrumcnta, fcd Dcogra-
tias agcmus , agnito bcn. ficio,& organa amplectc''
mur , vt Dei manum, per quam nobis fuabciK»-
cia porrigit. g

15. Si abfque mediisnos iuuat, quemadmodutn 4 ^;;
Mofcn & Eli tm abfque panc r.lu t , vcrbo Domini
hoc afcribcmus , iuxta illud:Non in folo pane vtuit
homo, fed exomni vcrboquod pcoccdit orcDci* c^tJl

16. At li contra media nobis profpicit Dumr
nus,hoce{t,cum nulla obftacula prouidcntiam d*m
uinam impcdire pollunt, ficuri viris qui cranr iU
camyno P,jbylonico accidit,prardicabimus Dcunli
& omnibus hominibus patcfaciemus eius bofli-
tatein.

17. Huiusprouidentia? exemplum confpicitur diu^cP
dluilrc hodic ln Ecclcfia,contra quam portae infc'-
rorum , & conciliabi.la hominum prasualerc non
poiTunt. Et,vt aha taccam,vnumiUum Prophetam
Dci, Martinum Luthcrum , Satan vtleo rugicns,
vniuerfus orbis furibundus , non potuit lxucre , vtl
in minimo capitis pilo.

18. Etfi autcm hoc non eft vniuerfale,quod fuo»
lta miraculofe fcruct Dcus:tamcn cum iit,agnofccn
da eil Dci prouidcntucum giatiarum acttonc. Sm
autem fccus vifum fuerit diuinajprouidcnriavtiaiu
ld in cxpl-rarioncrn & falutcm Sanctorum tierijiU-
tucndum eit. jugul*

10. Brcuitcr hic tres rrgula? teneantur , quaruni tre*^.
maximuserit vfus in tota vtta.

zo. TV/w^Retincatur fides & bona confcicntia
qux nonpoiruntelfcniii coniuncfta-, etiamfi fides
nitura; prior cit.

21. Secwida, Cauendum ne vel in profpcris cflfc-
rari$,vcl in aduerfts fuccumbak:quod Chnitianc t°r
tirudinisopus cl\.

11. Tenia, Submittas tc fapicnti prouidcntia^
Dci , in vcro timore, inuOcatione,gratiarum adtio-
nc & obcdientia. ^

23. Porro , hic quarritur, cum Deus omnia fu3 ^ s
prouidcntia gubcrnct,adeo vt nihil pofiit ipfius vo- ptru1'111'
luntati rcfiittrc: Qui tiar, quod multa ficn vidcan- «cP<
cur contra ipfius voluntatem?

24. Duplex modus voluntatis Dei eft , vidclicet,
Dccrcti p^'ri,6V pcrmifiionis.

25. Voluntas dccrcti puri femper permanct
immota. Dchac dic5tum eft, Voluncati eius qi»is
rcflitit.

26. Voluntas permiffionis pendct cx ordinc
prouidentia; Dti, tantumabeit ,vtcum prouiden*
na p-. gnet.

27. Eft autem ordo prouidcntia; diuinx^vt De»'5
conferuet modum agcndi, qucm dcditrcbus afi
crcatis,cum casprimum creauir.

2%. Nunc autem,cum alias rcs ita creauit, vt na*

turalitcf

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

H O

turaliter agant , alias.vt vohintarie : ccrte cum rc<
v°!uotaric agentes feruntur libere , Dcus fuum
°P"s conferuac , videliccc modum agcndi iis in
creationcartributum.

29- H*cDci voluntaspermiffionisdicitur, oua:
rcunquit angclis & hominibus libcram
JUlm fi non haberet homovnec preceptio,nec pro-
hlD>tiolocumhaberet.

S0' Addo quod ncc virtutis laus vlla cfict, ncc
[c -'lcrum iuflapcena , li Yoluntatis nulla effet li-
hcrtas.

3f* Hinc ergo fit,quod tam multa contra ordi-
jjc'n diuinum fcrantur, qua; tamen prouidcntiam
dluinamnoneiTugiam.

II I I.

H 0 M 0.

lib

HO m 0 crcatura Dei, conftans corporc 6V
anima rationali, vtad imagincm Dei cum
cra voluntate cft conditus: ita pra;fes creatura
infcrioru m ordinum eft conftitutus, vtDeum
^giiofcat , & agnitum cclebret tum fan&is angclis
^ornniajtcrnitace.

*• Haecdcfinitioquiaextructa eft ex verbo Dei,
^lomodolabtfj&aripotcft. Etfi cnimhominis
Vlr:-s diminutz funt , pcr lapfum primorum paren
turrj : conuenit tamcn ddinitio homini, quaiis pri
c.mui«eftcrcatus.

3« Ncquc cnim fimpliciter confiderandus cft
"orno, cuiusftatus pro diuerfitate conditionum i-
Puusmirabiliter variat. Efleautem liatum hominis
SuadrupUcem,vcrbo Dci clarc oftcnditur,cuius di^
^rfitatis rcfpcctu, cciam dc cius viribus iudican-
aum crit.

4« Primus cnim hominibus ftatusfuit inno-
junc centiaj,in quo horao creatus purus ab omni pcccato
^fjck Dco plcnam obedientiam prseltarc potuit.
Habuit enim homoin hoc primo ftatu imagincm
e»»integritatem,?y7B$/cU' omnium virium,vcibum
^cramentum duplcxjnimirum immortalitatis <\
Probationis.

5» Imago Dci,qua? in hominc rclucebar,gratui-
tacrat.Ad hanc cnim ipfum Deus formauit. Hxc i
^goeratqusedam conforrnitas & limilitudo, quar
Ijdamo crat cum Deo,qua iuftitiam & fanftitatcm
C1 > quafi in fpeculo npraefentauit Adam.Nam li-
crtate fua? voluntatis potuit,& iudicare qua? rccta
erant,cV vclle quas rccl:eiudicauit,& excquique vo
untas impcrauit.Quarc rede ante lapfum eum£«W
«icipotuu.

6. Eratprarereahxcimago teftimonium,quod
°m°fuit conditusad immortalitattm & perpc-
lUarn cum Deo focictatcm , in qua rc finis hominis
PrincipaIiseftpofitus.

7* Hinc eft,quod Sapientia? 2. 23. fcriptum eft:
cus creauit hoinincm ad immorraliratcm , cum-
SUcad imagincmpropria? fimilirudinis fccit , hoc
^propriae natuix. Vt ficut ille eft immorralisrita
y°rn»uit eadem gloria. Ea cum fitpropriai
P4,us Dci:fingulari eius bencficio,homim commu-
^lcatacft.ItemSapien.6.20. Immortahtas facit vt
Pr°ximcad Dcum acccdamus.Haccrgo fimilitudi-
nchomoDcoconiur.gitur.

*• intcgritaNautem,qua pra»ditus fuit Adjman-
clapfum ^fuitmentispcrfcdcintclligcntis,^ rc-

M O. &6

diffimc iudicantis : cordis iuftiffime & ordinatiffi-
mc nppetentis , & viriumanimi & corporis prom-
ptinimcexequentium,que menspcrfcctc iudicauir,
& voluntasimperarrik rectc imperauir,

q. E^-mS;/*, omnium virium pulcherrima har Et7tt".
monia fuitiqua mcns nihil cogitauic,cor nihil appe- £/«0-.
tiuit,corpus nihil exccutum elt,nifi quod Dco pro-
babatur. Ha?c harmonia mentis cordis , corporis,
cum voluntatcDci , furnmum hominis decus fuir,
in quo & iuftitla originalis pofitd crar.

10. Vcrbum hobuit quod prxceptumj prohibi. " um"
tionem , & comminationcm iontinch.n. Praece-
p&tim crat-Ex omni arbore Paradifi comedcs. PrO-
hibitio : Dc arborc autcm lcicnti± boni & mali ne
comedas. Comminatio : Quocuncjue diedear-
bore ifta comcderis,morte morieris.

U« H*jic vcrbo appofirum crat i Dco Sacra-

, , i- • • j »• tum dtl-

mcntum duplex: immortalifatis vnum , videiicet, pitx;
Arbor vitx : Alterum, probitionis, fcihcet , Arbor
fcicntia! boni & mali.Qjemidmodum cnimArbot
fcientia? boni & mali exitio fuit Adamo : { non qui-
Jcm fua natura , bona enim Dci creatura erat , fcd
propter mandati Dei , quod violarc ncfas crat,
tranfgrcffioncm ) ita , fi prarccpto obrciDpcraifcti
fructus Arboris vita? , Sacramentum fuilTet ilh im-
mortalitatis.

12. Sccundus ftatushomihiseftjin qucm Adam, * 'oftIi*
violato prsecepto diuino,eft dctrufus, vt in eo , fuas 1 um'
tTobedientiaf iulhs pcenaslucrct. Atquchic Ihrui
omnium mifcrrimus efi. Amific enim imagiheoS

Dci, intcgritatem t\ Iw&dr, adeo vt torus cdrru-
ptus fit, & maledi&ioni ob fuam tranfgrcffioncm
obM°xius.

13. Tcrtitisftatus homini-, cfi gratia? & hrne- 3.Sub Sra
di£tionis, quaiis fnit Adami poftquam broroiftio- *'

ne erectus clt & qualis Abrahar , poftquam verbo
Dei credidit : dertique qualis elt omnium ^ qui
Spiritus Sandi gratia pcr femen ir.imortalc re-
gcncrantur:

14. In hocftatu imago Dci rcparari incipir,
dumhomo rcgencrarus vcram pictatem & fancli-
tatcm medicatur. Lt qucmadmodum in hac ; ira
rcgcneratio nonperfKitur,pcrficicnda in extrcmo
u'ie:ita hic imago non plcnc repaiatur.Scd tum clc-
mum plcna &pc«fcCta erir ,quando limiles Filid
Dci crimusin omni xternitate.

15. Quartus ftatus hominis erit Glorije , in quo 4 ingi0-
donabitur homo immorralitatc, fdque rcfulcitaii* Ilsu
corporibus, quando reddet vnicuiquc Dcus iuxta

farfta fua.

16. In hoc ftatu rccupcrabit homo ,imaginrm
Dei plcnam,qua conformis crit Dco inVera iufti-
tia & fanclitate,in omni artcrnitace.

17. Veriim quod dc ercdo horhinis corpo- fcorpus
re Xcrtophcn , & poft illum Ouidius, dicunt , ^JgJ
mcmorabile cft. Hac cnimfigura formatihurha-

ni corporis afTcrunt homines admoncri rcrum ccc-
leftium , vt Deum, qui in ccclis habitat ,colant &
venercrttur.

18. In animar humana?fnbiica i mirabile opi-Arim?f*
fidutti Dciconfpicitur.Namcumcam formari: dn-cululci*
plic bi'S facultatibus pr#ditaro , yomco7( & tyvnuif'.
fatisindicat hominem fornutun) clfc ad notitiam
redi,& clecftiOnem boniivt in his duabus rebus to-

tus occupctur.

19. Hinc finis hominis recre ftatuitur, Kotitia 7inis U>
fummiboni ,& ciufdcm clcdio ac fruitio. Vndc raiuii'
Chriftus:H£C cft vita a;terna,vt teagnofcant verum
Dcum,&:qiicm minfti Iefum Chr ftum.

F. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

687

P E C C

Pcccati
ratio.

Duo in
pcccaii
ratione

V E C C A T V M.

i. / Wm Mofes ait : Deut.27.2cS.Maledict.us o-

V ymnis,qui non pcrmanfu it in omnibus,que

fcripu funt in libro Lcgis,vt faciat ea , quaenam fn
vcra pcccati ratio,manifcftiflimc oftendir.

2. Nam ex hoc dicto ftquitur:omnc quod Deus
prareipit , cum non rit: & omne quod Dcus prohi-
bet,cum fit,peccacum cffe, quo tranfgreflbrobno
xius maledictioniredditur.
Befimtio. 3. Q^arc pcccatum rcdc deflnitur elTe inobe-
dicnria aduerfus Deum , fcu dcfcclio a legc & vo-
luntatc Dei,cui coniun&a eft ad malediaioncm
obligatio.doncc fut remiflio.

4. In hac dcfinitionc , inobediemia? vox latius
accif itur. Nam intcrdum complectitur dcfcdtum,
corrijptiunem,& inclinatiouem: intcrdum cum his
aclioncm quoquc pugnantcm cum lcgc & volunta-
te Dci.

5. Ioanncs.cum ait i.cpift.cap.3.4. Pcccatum eft
dJouiA: omnia qua* rccenfui compleditur. Efl cniro
<tfa/j<t quicquid eft in nobis,vt dcfcctus, corruptio,
inclinatio : & quicquid fit anobis , vt omnis a
ctio,intcrna & extcrna cum lcge Dci no conr*rucs.

6. Hoc breuitcr& bcne cxprcffit Ambrofn.s
hifcc VQxb\s-cPccc*vum cfilcgii dinintt pr&uartcatto.

7. Porro,cum lex Dci homincs obligat, autad
obcdicntiam,aut ad pccnam : Juo in pcccati tatio

cocunut- nc concurrere neceftl- elt, quorum p fas^Thet lo
gi vctcres vocarunt Matcriale , poftcrius Formale.
tnobcdi* Matcrialceft vcl dcfcdtus , vel corruptio, vc 1

ua&rea- incIinatio,vel actio , vcl ha?c omnia firaul. 1 o: ma-
tm. ]c cft. ipfc rcauisad qucm obligitur Lcg s tranf
grcffor,nimirum,vtiuxta Lcgis ftntentiam , poe-
nam lu-t.

9« EiTe finetimorcDei materiale eft. Hancin-
obcdicntiam obnoxiam eftc maledi&ioni, formaU
huiuspcccaticft.
Difcrin^i io. Etfi autcm in omnibus hominibus eft dc-
qualc. fC(ftus 9 corruptio , inclinatio , & a&io , pughantes
cum voluntate Dci:tamcn non cft ln ommbus ple-
na peccm ratio.

n. Inomnibus infantibus & adultis, qui non
funt participcs promiffionis gratiar.plcn.» clt pecca
ti ratio.Nam& in cis cft dcfcctioalcgcDei,& funi
malcdiclionis fenrcntiar f jbicctt.

i:. At in infantc , cx Chriftianjs parcntibus na-
to,cft dcfc&us & corruptio,qux funt materiale pcc
cati in infantc.Scd formalc pcccati,quod elt reatus,
noncftin ChriHiano infante. Mifcncordia cnin,
Dci abfolutus eft a r; atu : quar abfolutio , Baptifmi
obfignarur Sacramento.

13. In Paulo conucrfo fuit dcfcftus, corruptio,
inclinatio,& actio,pugnanres cum lcgc Dci , qu*
fucrunt materialc peccati in Paulo.Verum non fiiit
in eo formalc peccati.Rcatus cnim ipfi in Chriftum
credenti condonatus fuit.

14. Atquc hacfcntcntia loquitur Ioan.i .epift.
i.& 3. c.cum ait:Si dixcrimus, peccatum non habe-
mus,nos ipfos feducimus.Er,Qui natus cft cx Deo,
non pcccat.Prius enim dictum de matcriali ,poftc
rius dc formali pcccati intclligcndum clt.

van^cc jr Poftquam autcm dc peccati r uione in ccne-

caugcuc- ' _ I j , . *. . 0

ncu. rc dictum cit : Nunc eius varia gcncra iunt fpcctan
da, quorum obfcruatio nos noitrarum fordium ad-
moncbit,& quam qratum nobis cftc dcbcat bcncfi-

A T V M.

cium Chrifti,u pcccatorum fordibusnosablucnti*»
commonefaciet. . |j0^

16. Prima ftaque partitio pcccati harc cft>quod » »'
aliudfitoriginalc,aliud a&uale. Jliud parens , hoc
mifera eft proles. Illud fons impurus, hoc riualus
foctidus.lllud camarina pcfiima,hoc peftis lcthali5, Q .

17. Originaleautem pcccatum cft, cum dete&W uUci*
& corruptio humance naturae , propagata ab Adarn

in cius pofteros , tum rcatus , quo nafcentcs, pr°"
pter Adx lapfum, rci funt ir<e Dci & mortis £tcr-
nff,donccriat rcmiffio.

18. Ha?c dcfinitio vtrumque complcftitur, N^3'
tcriale fciiicet & Formale pcccati originis , a q"1
non diftentit illa Anfhclmi cruditiflima definitiOf
pcrpriuationem contrarjj formata.Ita cnim ait:/°^
catumoriginis cxrenua efi tuftttta ortgtnalis, debita W
cfe.

19. lam cum certum eft , iuftitiam origimlctn
(cuius carcntia eft peccatum originis) duo com-
pledi,ncmpc intcgritatem omnium virium in A-
dam,& approbationem , qua Deoacccptus crat A-
dam^fv-q jitur,quod peccatum originis, fit dcfctftus»
corruptio, & rcatus. fecad '

20. Qualisautem fit dcfcctus , & qualis c°rrJJ" »r,igi
ptio pcccatum originis , redius fciri non P0^';' JJpii»*
qaara cx intcgritatis partitionc. Nam cum integr*' tl0t
tas humanx natura: , fuit imago Dci, obcdientia &
dC7w$/Btomnium virium, mentis,cordis , & corpO"
ris eiga Deum : fequitur quod ifte defedus 8c cor-
rupfo, fit indudio imaginis Dei, &«7H^y °m*
nium virium mcntis,cordis & corporis.

il* Hoc pcccati genus a Paulo mhabitans p^c-
catum dicitur,propteica quod in carne noftra ma-
ncat pcrpctuovfquead mortem , & propagatur ab
vno Adamom omncsvnde fit quod omncs nafcan-
tur,vt Paulusait,filijirar. DerJti»

zi. Porro de ratione reatus hcc tenendum eft- ne rc»1'-
Difccrnendum cft intcr perfonam Adae& naturam
Adar. Non fum particcps pcrfona? Adse ,quare ncc
rcus/«wproptcr pcrfonam Ada-. Particeps fum na-
turar Ad*e , quse humana natura in omnes homincs
propagata elt,idcirco natura: refpcftu rcus fum non
minus,quam fiipfepeccalTem.

23. Atqueha?cpoiTunthacfirailitudinevtcum'
que dcclarari.Sicut in vna pcrfona,multa funt diuer*
fa membra,qua»omnia funt rea,dum perfona fitrc3:
ita in vna natura humana,multa? funt pcrfonar, tan-
quam ciusmembra. Quare natura humanarea,!'1
primo hominc,omnes perfona? rcx funt, quar natu-
r* communis vcluti membra cxiftunt.

24. Atque hinc eft quod Paulus Ephef.2. 3. ait:
Natura omncs filij ira? fumus. Hoc cft,Quia rca fa'
ccaelt natura in primo homine, nosomncsabco
propagati , reifumus , vt ciufdem naturar parti-
cipcs.

-5» Huc etiam querela Dauidis pertinet:Pfaln»«
51.7. Eccc in iniquitatibus conceptus fum, & in
pcccatis concepit me mater mca.

26. Hic Dauid ncquaquam accufat parentc*
fuos,nec thorum coniugalcm culpat,fed rctro refpl
cit,& conqweritur de vitiofa natura,in nos, aprim°
homine Adam,propagata talis,qualis fada eit pr°*
ptcr Ada? tranlgrefiloncm. t A

27. Porro,quiextcnuat peccatum Adar,quo to-

ti narura contaminata eft & rea , non iufta menfuf3 ,a>.
pcccatumoriginale meriuntur,in quo plurimap^c*
catagr;iuiffimaconcurrunt,quf in filiis Ad^fc ma"
nifcheprodunr.

28. /riw^OTcniminpcccato Adarfuit horribili5

dubicau°»

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

% P E C C A

dubitatio,de veritate Dei. Securdo^\v\tta ef; fides,
cumno credit Deo minanti pcenas. 7V/*0,curiofi-
tnepcccauit. Quarfiuit enim alienam fapicntiam
reliclo Dco. ^«arr^fuperbus cft fa&us,vt qui *o-
Inerit magnificri & Deus habcri. Qnmtt , pcccauit
^stty/otjquaantetulit Diabolum Dco. Sf.v/o.ingn-
tUs ^at,expulitenim Spiritum Sanctum in fchabi-
*antcm.S^r>wio,homicidium commifir, qui & fe &
luos polteros occidit. Otfauo, conrempfit Deum,
«um ipfms mandatum contra confcienciam vio-
iaint.

z9> Hatc omnia & plura concurriiTc in peccato
Ada?, oftendunt eius fructus in policris Ada»,qtii
n°n aliunde veniunt , quam a primo funtc pcccati
v™enato.

3°* Porro » hoc virus propagacum,etfi manct in
Miu.. ornnibus hominibus,vfquc ad mortem : ttraen plu
nrnum pro diucrfitarc hominum,vi & cfficacia va-
xiat.

r 3i. Namin non rcnatis manet materialittr c\
l0nnaliter timul.In renatis autcm marerialiter tan
lu"i.In non rcnatis habitat & regnat (imul. In rc
njt«s habitat quidcm,fcd non rcgnat. ln non rcna
llsfertur cajcoimpctu per fuas toncupifccntias. In
fenatis t>enoipiritus repreiTum domatur , & gladio
lP«itui maois magifque inortificatur.

32- Hachnus,quid cx vcrbo Dci fcntiendum fr

IV"6 CCatoori8ims dxximus. ^unc nonn.hih.ccr
r°ribusqi,orundam attingamtis. l.Quidam Deum
autoremfaciunt peccati origins, cotra manifcftam
»Scnpturam,qu3c Diabolo,& hominis Lbcrx volun-
tati& elcctioni hoc malura attnbuit. 2. Monach;
"cgant eife peccatum,fcd tantum fomitem , contra
Pauli vocc qui dicit nos nafci filios irx. j.Pclagiani
ncgant peccatumonginis ab Adara propagari in
P°fteros, contra Paul.Rom^.aifertioncm. 4. Ana
^Ptifta: nullos natos fuiffc in pcccaro originij poft
^hriftnm cxhibitum, infulse nugantur,cum pcenar
^ujijj Peccatioriginisin infantib.maniVefte cofpiciantur.
feg . 33- Porro,a&ualepeccatum,fruCtuspcccatio-
^iuo.riginis , eft omnis cogitatio , affc&io 1 locutio , a
J*1Q»pugnans cum voluntate Df i , vn Je homo ob
"ringitur nouo reatu,& fit rcus ire Dci& mortis x
ternat.

34; Scu,vt breuiusdicam,Pcccatum a<ftuale,eft
°rnnis commiffio & omiffio , pugnans cum lcge &.
voluntate Dci,m.iledic5ta & damnata a Dco.

35- Cum autcm omnis Lcgis rranfgrefiio me
rc*tur mortem,& obliget hominem ad sercrnas poe-
nas,fcicndum cft mcritum mortis tripltx cilc,vidc-
_ llCcr>irremiffibilc,rcmiffibile, & vcnialc.
...."•« fi- • l6\ Meritum mortisirremif<ibile,cftpeccatum
ln Spiritum Sanctum,quod eft voluntaria vcntatis
cu'denter cognitae renuciatio,& rcbcllio cx odio ve
^ratxs nata, *oniun&a cum Tyrannica , Sophiftica,
' Hypocritica veritatis oppuenatione. De quoa-
fc^ 1,a^plura
37.

;

Mcritum mortisrcmiffibileicft qucuisLe
diuina.- tranfgrcflio , qua? fic a fcicote volcntc
c°ntra confcientiam. Hoc pcccatum rcmittitur, fi
tranfgreifor illud peccare dclignn , & confugut ad
Propniatorium:aiioqui miniaie. Proinde ab^cucn-
non a natura,rcmiffibilc dicitur.
Vcniale mcritum mortis cft,cum ipfum pec-
Catum inhabitans in Sandtis , tum mnla cius dclidc-
r,?Txtac excitat, & impedimcnta qua: adicrt co-
natibus' pie' viucre. Hoc pcccatum rcnialc dicitur,
00 Vcniam,qua in Julget propirius Pater lts, qui co-
ra Jpfum fide & fpiritu luaantur.Nam in non eon-
fis nulluni c{\ vcnjalc peccatum.

ucri

T V M. 690

39. Hinc clare liquet,quomodo vetus diftindio,
qua peccatum in mortale & vcniale diitinguitur,in-
cclligi dcbcat. Nonenimvllum pcccatum dicitur
vcnialc fna natura , fcd ex eucntu , & ob^Vcniam,
qucmadmodum didum eft.

40. Quicquid enim Dcus praucipit cum non flt,
peccatur mor^alitcr, & quicquid prohibet Dcus,
cum fit peccatur mortahtcr , ii naturam pcccati &
non gratiam condonantis rcfpicis-

41. Etil autem fatendum eft,contra Scoicorum pe™"'r*
Paradoxon, Aliapcccata aliis dle grauiora, tamen niortaiia,
omnia idcirco natura funt mortalia ,qu;a Lcgis di- {"^"^3.
uinx funt tranfgrcffiones , iuxta dictun. : Malcdi-

cftus omnis qui non permanferit in omnibus qu«
fcriptafunt in hbro Lc gis,vc faciat ca.

42. Hxc malcdidio tantifper durat ; donec ad
Chriftum peccati cxpiatorcm vcntum fueiit. Q^i
enim in Chrillum credit, fidr iuftificatus cft , hoc
cft,abfolutus a reatupeccati , vt nonamplius pro-
fjtcr illud reus habeatur coram Dco > & obnoxius
damnatoriaeLegis fentcntiar. .,r. .

45. Proinde vera abfolutio m Eccleiia perpetuoi peCla.#.
durans,nihil aliud cft quara folutio & libcratio ab
obligationc damnatoria propter pcccatum , quam
abfolutionem omnis qui credit in Chriftum,habeti
Ita enim loannes ait c. ^.^^.Qiii credit in Filium.ha
bct vitam xtcrnam. Quod fi vicam aitcrnam habct*.
profedb l»bcr clt obligationc mortis a-trrns.

44. H*c ergo perpetua Eecleila» abfolutio,folo
Chrifti mcrito nititur , quando videlicet, peccator
confugitad propitiatorium vnicum,Icfum Chri-
ftum,iuxtaiilud:Iuftificati illius gratia, pcr redem-
ptionem qua^cft in Chrifto lcfu , quetn propofuit
Deus i\itr;{°io-/ pcr fidem in cius fanguinc.

45. Haec noftra aifcrtio de perpetua Ecdcfia?
abfolutione , ncquaquam conuellit abfolutioncm
Ecclefiafticam , quam vtilcm difciplinsr parrem in
Ecclcfiaiudicamus.Dc qua fao loco difputabimus.

V L

P R 0 M 1 S S I 0 R E-
pjtratioms,

P . VLj,quall
II 0 m 1 s s 1 o reparationis & lalutis pcrdo.aquo,
Chrittura confcquendar, voce Dci proponi- U?tS
tur,(icncf.3.i5.Inimicitias ponam ittfcrtc (aijocjui-
tur Dominus fcrpcntem)cv ipfam mulurcm, & in-
tcr femcn tuum , & femcn ciu$,ipfum contcret t;hi
caput,& tu mordcbis calcaneum eius-Hoc cft,Chri
ftus Filius virginis deftruct opera tua,^ tc vi<fto, li-
berabit fuos aditionc tua , & tu morc fcrpcnmm,
qui infidrose aggrediuntur 8c mordenc incau-
tosiinfidiaberis cii & mala quzcunquc potcns in-
fcrcs .

2. Hancpromifnoncm Adam alrius perpcn- ra,tcs g
dens,multiplicem infecontinere doc5trinam haud huiusprd
obfcurc intcllcxicjcuius fingulas partesabfque du- * "
bio pcrto:am vitampie&: prudentermcdiatus cft.

3. Imellexit enim hinc,duo r*.gna eiTe,caque po
tentifuma,nenipc Chrifti &. Satanar.longe diuerUf-
fimis ftudiis occupata.

4. Intellf xit Chrifti rcgnum & Satanar fibi inui-
cem aducnan,ita vc nulla vnquam inter ea ftabiJiri
poifitconfcntio;

5. lntellcxit fore maxima certamina intcr ifti
regna, nec prius a certaminequiercm futuram cf-
fe ,quam Chriftus vidor >rcgnum Satanx pcnitus
aboleret.

uflio-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

PROMISS. RE

C. IntellcxitpcrpetuamEcdefiaMn hoc mun-
do perfecutionem, aSatana&eius mcmbris im-
mincrc.

7. Intcllcxit Diabolum callide inhdiaturum
cfTc Ecdcfia?,cum in docT:rina,tum in moribus , vn-
dc & fcandala varia , & pcrturbaiioncs & caedcs o-
rircntur.

8. Intcllcxic qnod qucmadmodum Satan re-
gnaturus efllt pcr pcccatum , malcdiciioncm &
moncmrita Cbriflus fuumrcgnum cfictadmini-
ftraturus per Rcmiffioncm peccatorum , Benedi-
«fhoneni & Vitam.

o. Intcllcxit tande futuram gloriofam vi&o
riam Ecdtfia? , vt aullas amplius a Satana timcrct
iniirlias,abolitio cxtrcmo hoftium morte.

10. Inrcllcxit huius rcparationis promiffionem
fide amplecVndam & rctinendam cfie , qua fide iu
Jtificatus homo.Dco vcrum cultum praeitarct.ccrta
fiducia promiiTam falutcmexpc&ans
Extcrno n. yt autcm huius promilfionis memoria ma-
2r°-10 ncrct firmior,& ad pofteritate Ada* pcruenirct: ad-
»*"• diditDominus fuo vcrbo cxtcrnum Symbolum,fa-
crificandi ritun%

12^ Scmper enim ab ipfis mundi initiis,hunc ri-
tum in homine infiirucndo fcruauit Dcus.Primum,
verbis illi animum voluntatcmque fuam apcruit.
Dcinde,quo clarius id cxprimerct,quod erat vcrbis
ac orationc complcxus, Symbola cjuscdam adiccir,
quorum vfuarquc confuetudinc, in ciusveibi ex-
ercitatione vcrfaretur homo.

13. Sicrifkiorum itaque crcbra iterationc in-
culc tbnur promifiio,vnde fidcs , in promiiTum hu-
manigcncris rcparatorcm Chriftum acccndcba
tur,aiebatur,& confcruabatur.
AveraEc 14. Tamctfiautcm ftatim orta eft contcntio,
k»*Abd intcr ^eros Adami » frcrificiis & cuitu Dci: A
imago C beltamcnverbam promiffionis rede intdlectum
eft)iotd rctinuir>cum Cain contra,oblitus promifiionis, fo-
ISpitur.lummouo fuurafactum admiratus cft, & magnife-
cit.Atque ita fe Satar.se impcrio fubiccit ac fratrcm
innoccntcm occidit.

15. Abd,ciuis regni Chrifli fidclis, afpicicns
fuam victimam , camquc cruentam, admoncbatui
f.ii rcarus/fanguiscnim Symbolum rcatus fuit)ad
moncbatur promiffionis iactae fuo patri,de fcminc,
quod futurum erat victima pro peccato. Hanc pro-
miflioncm ndcamplcctens , iuttifkatur & regcnc
ratur Abel , atque ica Dco vtrumcultum cx fidc
prseftitir.

16. Ad eundem modum fancti Patriarcnas,
Scth, Enos , Enoch & alij antc Diluuium, promif-
fioncm de Mcfiia,Verbis & Symbolis conftruarunt
& propagarunt.

Tromiftio ij. \>o{\ diluuium,multiplicatis hominib.is, &
nisrcpcti ^e fp^jfij per orbem , itcrum fuam promiflionem
inculcat Dominus, dum promittit bcnedictionem
in fcniinc Abraha?,quam promifllonern Abraham
fide recipiens,iuftus coram Dco rcputatus cft,iuxta
di&um.-credidit Abraham Dco , & imputatum eit
illiad iuflitiam.Gen.15.c5.
Nouaco Huic promi(fioni,non nouo fcnfu, fed no

firmatio. ua vcrborum forma , propofitse , adiecit Domimis
eatcrnum figillum,Circumciiioncm,qua iultitia h-
dci patri nottro Abrahamo obiignata fuit.R0 4.ll.

19. Retinuit ergo Abraham olim initirutum
facrificandi r tum , quo admoncbatur promiffionis
primis parentibns factar.cum nouo Symboio,quod
itcrati promiffionistclttmoniumfuit.

20. Hanc promiffioncm , cum fuo cxtcrno fi-
gillo,rctinucruntpoftcriAbiaha:,vfciucadpromif-

P A R. *•

fionem complementum. t ytfitt*

21. Porrb , conftituta certa & pcculian P^**JjjJ
Dci politia,plura facrificiorum gcncra funt addita, fub
inter quar Agnus Phafe,& fanguisTeftamcnti,pre-
cipua fucrunf-cum, vt populus Dci iftis adminicu-
lisretincreturincultu Dci,tum,vt vmbrar quzdam
cxtarcnt vcritatis in Chrilto lefu exhibenda;.

22. Huc illud Ioannis : Lcx per Mofen data e»
gratia &: veritas per Icfum Chrillum facta cft.

23. Vt cnim Mofcs iram & maledicttoncm tao*
ftrauit,& vmbras quafdam futurorum bonoroO*
cxhtbuit :itaChrirtusgratinm&fauorcm D^i ad-
fcrcns, compleuit in veritate, quod vmbrx obfc^-
riusprxfigurabant. , . »eg*

24. Nam poftquam venit plcnitndo temporis, ,n
emiiitDeusrilium fuum natum ex mulicre , tactu^ blt0 u
fub Legf : vt eos qui fub Lege erant rcdimcrct,vtqi cai»*
adoprionem filiorum accipcrcmus.

25. Hic ergo verus Mcftias,Deus & homo, pro-
miffionem compleuit. Incuius rei mcmoriam 1 K
ccrt:tudincm,duo iniiituit huius rci tcftimoina,J5a-
ptifmum & ccenam Dominicam.

26. Cztcrum folenne prarconium mamfcltati
Chrifti , in quo promiffioncs olim Patribus fiCta^,
ac farpius per Prophrtas inculcata?,aptiffimo & dul
ciffimo vocabulo, Euangclium, Apoltoli appd'

larunt. itfoffl^

27. Etfiautcm hoc vocabulum , prius fuit apuu^ca-

Scriptores prophanos in vfu,fignitkans qucmuis ra ti».
liccm,optatum , & fauftum nuncium :tamcn- hanc
gcneralcm fignificationem »t f&^f«? Apoftoh a-
priflimc accommodarunt ad prxcomum manirelia^*
ci Chritti,qui vitam & falutem gratis ofrert , & crc
dcntibus eandcm donat,& obfignat.

28. Hicproindegratia?,rccoiiciliat:onis,fjluti »
& vitae nuncius,quod nihil homincs ob pc.cata 1 1 u
roaledifti & damnati , fclicius , optatius & faulim*
audirepofluntjrectiflimcEuangcliumdicitur. .^,

29. Qucn,admodumenimlatronibus,propte
fualatrociniaadiudicatis zotx , accrbiftiroo & roa-
icimc probrofo fupplicij generi,nihil la:tius,nin^
mcundius , nihil dcniquc optatius contingerc p°*
rcft,quamvta fententia damnatoria hbcrati , «arn
aloriaRcgia,&hbcrtate gaudeanf.ita hominibu
rcisirasafiernac, malediaionifquc ob fua pcccataj
quid melius,quid f licius,quid optatius,qua audtf
fcadamnationis fentcnlia abfolutos , intcr riU
Deicenferi &efl\? , .

50. Hinc illud apud Lucam 24.46. Domini 0*
ctum:Sicfcriptumctl:6V:ficoportuit patiChriftum»
& rcfurgcrcex mortuis tertia die, & proclamari 1
nomineciuspcenitcntiamcVremiffioncmpcccat '

rum,coram omnibusGentibus.

31. HaecbreuisChriUiconcio dariffimam h^jc^
gelij dcfmitioncni fuppeditat,nimirum quod Eua -
gelium fit vniuerfalis praedicatio pcenitentiar
tcmiflionis peccatorum m nominc Chriiti. ^

32. Huc&illud vltimum Chrifti mandatum
Apoftolos : Marc.16.15. Euntes in mundum vnlQui
fum proclamateEuangclium omni crcaturar.
crcdiderit & b.iptizatus fuerit,faluus erit. Qut vcr
non credide. it, condemnabitur. t

35. In hoc Chrifti mandato , primum ,ndl f>
tur,quamlarc pateant bcneficia Chrifti , ncrnp^»
ad mundum vniucifum,non ad peculiares 4ua Ja
in mundo nationes. Deinde fignificatur, quomf
eadcmbcncficiaofferantur :ncmpe, per pr*dic^-
tioncm Euangelij. Prodamate , inquit , £uan^t^
lium. Tum oitcnditurquibus offcrantur ,cum a^
Omnicrcatura.j:qua vocc fi§nificat, quod ^

6rs PRO M I

m°rtalium fit exclufus aChnfUbeneficiis» mo-
do Hbiipfi non dcfuertf. Pfcftlfcono indicarur cjuo-
n»odo oblata bcncficia accipiantur , & quomodo
rc»iciantur. Vt enimfola fide rccipiuntunitadifli-
^cntiareiiciuntur.

3* ExhisomnibusqM* dida funt, fimul con-
« icraris , yt nobis fit gratior & dulcior hic nuncius
™Wrii, pleniercm quandam dcfcriptioncm E-
UJngcIij colliocmus, camque in fuas parte* retc-

J ft» Euangelium eftdoftrina diuinitus reuc-
3?' lta.» 'nquaannuntiatur libcrario a malediclionc
L*gis»ab ira Dei,a morte aeterna,cV prodamatur rc-
Ju ilio peccatorum , pax & reconciliatio cum Deo,
f:j,us& vita a?terna,omnibuscrcdentibusin Filium
Dci Dominum noftrum Icfum Chriftum : idque
Proptcrciufdem vi&imam , fine meritis noftris,fe-
cundum promiflionem olim Patribus fadam: vt
Perpctuo gbria bonitatis Dci prardicctur , vtquc
P°rro dignos Euangclio fructuscdant per Chn-
>»ia ftum iibcratijtandemquc vita fruantur stcrna.
Sme1" 3*. Hxcdcfcriptioprimumdifccrnitinter Le-
> ' * gem & Euangelium.Lcx peccatum oftendu: Euan-
u'- gdium gratiam. Lex morbum indicat:Eoangelium
r"mcdiu;n. Lex mcrtismin iftra eft : Euangc-
"wa vitae.Ltx iuftitiam hominis requirit , cum in-
^rminationc damnationis ,fi quis Lcgis iuftitiam
n°nhabuerit :Euangclium iuftith alkna crcden-
l« ornat,& a damnatona Lcgisfcntcntia iuftifica-
tu,ntideabfoluit.

. 37« Vt ergo in lcge proclamatur ira Dci,pcccati
Vlrtus,ma]cdii5tio & mois:ita in Euangelio annun-
(inur pax cum Dco,peccati abfolutio , bencdictio,
Vl^«tcrna:idqucgratis abfquc omnibus humanis
^^itis & oper bus.

38. Hinc Paulus ColofT.us.Eripuit noj dc po
JefUte tencbrarum,& tranftulit in rcgnum Filij<U<
lc#ifui, inquohabemus rcdcmptioncm, pcrfan-
8u»nemeius,remif(ioncm pcccatorum. Perrcmir
llQncm pcccatorum intclligendum cft , quicquid
<ju™ ca,cxgratia Dci,coniuncium cft,vt iuftitia,re-
^crtiptio,falus,viu,pJX.

39. Quoniam autem magna pars mundi ruit
Pr*ccps in damnationem, ob lua (cdera, & Euan
bcbj contcmptum:dtfcriptio noftra duo gcnera ho
jntnum indicat,quorum alij crcdunt Euangclio , a-
Jij Euan^cliucontcmnunt, Vt cnim illi faluantunita
"i iuflc Samn^ntur,vt qui nolucrunt falutcm gratb
°blatamaccipcre.

4°» HincApoftoIus Romanorum 1. 16. Euan-
Rdium cft potcntia Dci in falutem omni crcdenti.
Credenti enim imputatur ridcs in iuftitiam > hoc
cft> Qui crcdit, iuftitis Chrifti imputatione iu-
"us coram Dco rcputatur . At non credcntem
nialcdiftionis fentcntia ad aetcrna fupplicia o-

°bgat.

. 4l» Non ergo operantis meritum tfedcreden-
tls donum eft iulhficatio & falus. Vt enim ci qui o-
Pc«turnon imputatur merces cxgraria , fed datur
^dcbiio^ita non operanti.fcd crcdcnti in cumqui
^ftificatimpium, imputaturfidcseiusadiuftitiam,
^ni.4.4.5.

4- Qualisautem fides illa fit , qu* bencficia
Chhfti pcr Euangeliumoblata, recipiat, Paulus,
Pr°po(ito Ahrah jith exemplo docct:ac fumma huc
^^it,quod fidcs iit Liducia pjromifl* falutispropter

f 43- Vtenim Chrftuspro peccsto noftro fauf-
*£cit tfa&uspro nobis peccatum: itafummam obc
"lcntum , nc Legis damncmur fcntentia,nobis do -

5 S. R E P A R. 694

nat:vt,non folucn Iiberati a pecrato , verum ctiam
Chrifti iufticia ornari ± appareamus in confpcdu
Dei iufti.

44. Hacc Euangclica gratia multis,cV parabolis, 4. imapj
& cxcmplis paftim in ScTiptuns pingitur : vt in fcr- °"&Ck^
uo dcbitorc ioooo.talcntorum : Ki duobus Dtbito-
ribus, & Pcccatrice, in Paulo , Cornclio* Dauidei

& multis aliis.

45. Ha: imagines & exempla , Vr gratuitum ef-
fc docent bcncficiuin redemptionis: ita qualefnam
oporteat eos c <ie,qui Euangelio credunt , & iuftiri-
cati fidcfunr,clarc oftcndunt.

46. Seruo dcbitori condonauit DominUs ex
mera rrtifencordia totum dcbitum , quod foluendo
non erat-Sed cundem durumin conferuos, ad poe-
nas reuocat.PeCcatrix fide iufta,non dcfinit officto-

fa ergaChriftum efTei i r ian^

46. Namtametfifinc operibus& mcritis no-
ftris,gratiaiuflifica:ionis & ftlttf contingit :ramen f^iraj-
a gratu hac^donacio SpiritusSandti, cV rcgcneratio ma.
fcparari non polfunt. Nam Regencrauo mfcpara-

bilc iuftificationisaccidenseft.

47. Quaproptcr duo gcnera hominum hic im- *"°*e^.
pingunt , luft iciarij & Epicurcj. llli quidem, pro- ftr;ni dc
ptereaquod cxopcribus mcrita (alutis, & cauflas wparatio
lultihcationis faciunt.Hi vero , quia de gr -tuita lu- ni5lapflt
ftificatione & falute gloriantcs,fe omni turpirudini
proftituunt, ik cupiditatum carnis fc ftruos con-
tiituunt.

48. Vtcrquc crrorpcftilenscft,cv confutatur
finibus aducntus Chrifti in mundum,& Euangclij.
Nam vt Chriltus vcnit in mundum , vt deftrun o-
pera Diaboli:quod fane facit,vincendo Diabolum)
cxpiando peccatum , infundendo gratiam , & con-
fu(nmandoopusredcmptionis,quod futurum eft in
rcfurrcctioneiitafinis tu5gelij prardicati cfl.vt glo-
rificemus Dcum,vt fruetus"fidci cdamus , vt vinca-
mus mundum, vt tanquam faccrdotci noui, indua-
mus iuftitiam & fanctitatem,& fcruiamus Dcoom-
nibus dicbus vita? noftra?, hoiiias gratas Dco pcr
Chriftum orT^ rcntcs.

49. C^iam fithuiufmodi obcdicntiain rcnatis
neccifaria,tota Scnpt^ra docct: omnium Sancco-
rum excmplacomprobant : natura fidci cuincit •• c-
nergia Spiritus , quo impelluntur fidelcs , attefla-
tungratia adoptionisindicat.Brcuitcr,Rcgni Chri-
ftiratio oftenditk

V I I.
M E D I A T 0

■R.

Tria con-

U T [ I c tria otdince*ponendafunt. I.Curne-
XTlcefle fuerit Mediatorem Dci & hominem
eflTe Deum. I I.Cur opoitucritcund*m.eflc homi-
ncm. 1 1 h Quod,& cur lit vua pcrfonain duabus
naturisfubfiftens. lUtii*

r. Quod necciTe fucrit Mcdiawr/^.eitfc Dcumj ^
! ii ) grauifftmx funt cauifx : vidcliccc , Magnif.iuo tu.t.
malijquo premcbatur natura humana^ « iwpotcu-.
cia feu infirmitas creaturje,ad reftituenda bona,qu*
per peccatum amifta crant; fihioa niii tPtiinac*tt

3. Magnitudo mali cernitur in quatuor potiffi- p**,^
tnum : vidclicet , in Pcccati grauitate, in irar-diuina: lunt
iuftitia,in potcntu mortis, c^ in Diaboli tyrannidc
crudeliifima. .

4. Pcccati grauitas maior eft,quam vt cius onus
fuftinerc- pqffii fioita.fotcntia, aualis-eft »n^elo-
cum & hoiiiinum. Nam cum int:nituv rcatus iir,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

695

proprcr infvnitum bomimofTenfum,vidclicet Dcu,
cuius Maieftas \xh eratper peccatum primorum
parcntum-.necefic fnit vt hocpcccatum , aut infini-
tis pocnis puniretur,iuxta normam iuftitia: Diuinar,
autproco fatisfieret iullitiaf Diuina:. Vcrum quia
hxc fatisfacftio debuiteflfepretium infinitaf bonita-
tis,& arquiualens,non potuitab vlla,im6 ncab om-
nibuscrcaturis fimul,heri,Quare neceflefuit expia-
torcm peccati Dcum efTc. Solus cnim Deus , vt cft
infmitus:ita folus infinitum malum fuperare,abole-
requc potuit.

j*l«f* 5. Ir* diuina- iuftitia proportionem vindifte. ad
lulii" ofFcnfaro poftulabat. Cum ergo oftenfa erat infini-
ta:fuit & ira infinita,, quam pura creatura fuftinere,
placc! eque non potuit. Quarc necefie fuit , vt Mc-
diator,cjui iram Dei placaret.Deus eflet. De hac ira
loquitur Paulus.Rom.i.iS.Rcuclatur ira Dei dc cce-
lo,fupcr impictatem omnium hominum.Quod au-
tem hxc tolli non poffit finc Mcdiatore, docet hoc
tli&um Baptift* apud loanncm 3.36. Qui non cre-
dit m Fihum ira Dci manct fupereum. Quod au-
tem ha:c ira Dci fit iramcnfa & infinita propter pcc
cacum :( in quo concurrunt hxcmala, contcmprus
M licftatis diuina:,fupcrba contumacia aduerfus le-
gem Dei , indiguairaaginisDei, ad quam conditus
crat homo,cofpurcatio,imitatioSatana:hoftis Dei,
ckfe&io a caftrisDei adDiabolu,& intolcrabilis in-
gratitudo,&c.)cognofcitur cx pcena primorum Pa-
rcntum, cx pceua fecutain omnibus poftcris Adar:
ex comminauonibus diuinis : ex calamitatibus,
qujbus prcmitur humanum gcnus:ex tyranide Dia-
boli in homincs: cx figni* ira: Dei in ccelo , in ter-
ra,in mari : cx magnitudine aetcrnarum poenarum,
quas!luent,qui no conucrtuntur.Dcnique ex prctio
infinito, foluto pro rcdempcione poena: peccati
Qois hic non videt impoffibilc fuifll- iram Dei tol
lt , nifi pcr Mediatorem, cuius cflet infinita po-
tcntij?

6. Potcntia mortis maior fuit quam vt ab vlla
crcatura fuperari potuit :adco quodPlinius dixcrit,
fedfalso, nc Dcoquidem pofiibile cflc mortuum
excitare. Nuncautcmcum rr.unus prarcipuum cft
MediatoriSjdeftrucre mortem : nCcclfe fuit , vt po
tcntia Diuina pollerct,qua vt vita confcrrc,ita mor-
tc m abolcrc poflet.Nun cft cnim apud illum,vt An
geius ait,impofiibilc omnc verbum.
Tyannis 7. Tyrannis Diaboli crudcliffima, fub qua ca-
Diaboli. pi juura ten< batur gtnus humanum proptcr pccca-
tum, etiam erat opprimcnda a Mcdiarore. Quam
autcm hocfucrit impoffibilc humanac Naturce, Hi-
ftoriamundi,cum omnium hominum cxpericntia,
teftatur.Qu ire ncccftc fuit Mediatorem cfle Deum,
quityrannidem Diaboli fua opprimeret potentia.
Hincperfpicuum eft,quod ad magnitudinem mali,
quo prenubatur genus humanuni» tollcndara rc-
quirebatur,vt Mediatoreflct Deus.

8. Hk raxtacogitctur magnitudoamoris inar-
terno Patre & Filio & Spiritu Sando , crga genus
humamim. Pater Filio fuo non pepertit : led voluit
eum fubiici pcenis , vt nos ab artemis pcenis hbera-
rct. Filius volchs& obedicnsPatri,fa&uscft vicli
ina^reatum peccati in federiuans. Spiritus San&us
ipfcvultin cordibus rcconciliatorum habitare,&
motus diuina? voluntati congruentcs in iis acccndc-
re.H*c in nobis excitabunt fidcm,inuocationcm &
gratitndincm crga Deum : & municntanimos no-
ftros aduerfus tcrrorcs mortis,aduerfus Diaboli ty-
rannicFcm,&c.

'Iuf»?n Sr(;unf,acau^acur oportuit Mediatorcm eflV

chri Dcum,eft impotcntia & infirmitas crciturae , ad rc

Potentia

0OIUS.

M E D I A T O R. 696

ftituendabona, qua? per peccatumamifimus. E^1 deritsr
autem vna voce imaginis Dei,harcbona compre- vob«*
henduntur: tamen plura ad eius reparationem nc-
ceflario requiruntur :qu* Paulusenumcrat, *-r°5'
Uo.Cum ait:Chriftus natus

cftnobisaDeoSapi^-

.30.U-

tia,Iuftitia,Sanaificatiof&Rcdemptio,vt qui gl°-
tiatur,in Domino glorietur.H^cquatuor bonorum
gencra nulla creatura aut finita potcntia reftituere
hominibus potuit,quemadmodura dc fingulis orui-
ncvidebimus.

10. Primiim itaquefapicntiam dcbuitMcdiatof

reftituere,non qualis eft mundi, qua: ccrtis terminis
dauditur , fed qux abfcondita eft a principibus lc*
culi huius. Qux fanc fapicntia aZacharia Luci»
77. dcfinitur cllc fapicntia falutis , in remiffiooJJJ
pcccatorum per vifcera mifcricoidia; Dcinoftri.C'^
hac fapientia loquitur Ioannes,cum ait , Dcu ncrnO
vidit vnquam,fcd Filius,qui eft in finu Patris ipfc c"
narrauit nobis.Ioan. 1.18. .

11. An non Ioannes Baptifta milTus eft,Zacha-
ria tefte, ad dandam hanc fapicntiam? An non pef
Angelos & Prophetas potuiflct Deus hominibu$
hanc reuelare fapientiam?Aliud cft dcclarare fapi^n
tiamfeu docerc,vtminiftri , aliud cft elfe fapientia»
hoceft,cfficacitcrpraeftare,vt cordahominum pef'
cipiantfalutarc fapicntiam. Vox quidcm homini5
fcritaurcscorporis:At Filius Dci,qui tft ipfa Dcit*
pientia,animumreplet hominis fapientia falutari»
Nam tum demum vcrbum Prophctarum fiu&um
adfcrr,qu«ndo Verbum Deus cor apcrit,& inltjUat
vera: fapientia? fcmina.Quod fane,non cft creatura:
vllius,fcd Creaconsfolius. Exquo fcquitur oppor"
tuilfeMediatorem efleDeum.

12. Sccundo loco , oportuit Mcdiatorem iufli' |ux. •
tiam reftituerc.Nam fincperfcda iuftitia nemo po' <juplt<

cft in confpcdum Dei prodire. Vcrum pcrfcCtain
iultitiam, qua? fufficiat omnibus, ncmopotcft con-
ferre,nifi Deus. Siquidcm dwo requiruntur, vt ho-
mo (itpcrfectc iuftus coram Deo:quorum primunj
cft liberari ab iniuftitia & pcccato, quac mala in mi»
dum homines fecum adfcrunt. Altcrum,donari &
ornari plena legis diuin*(qua» eft menfura iuftiti^»
quaecoram Deo valet)obcdientia.Neutrumhorum
prarftitiflet Mediator mfi Dcus eflcr.

13. De priori fupra diximus,vbi oflendimus c-
normitatem pcccati,& iuftitiam ira? diuina?. De al-
tero , quod eft donari & ornari iuftitia quarfatisf*"
ciat lcgi Dei,manifcftum eft quod nullius creatur*
itiftitia,cum fit finita,pofhtfufficcreinfinitis ho»111'
nibusin falutc, quod fancin Mcdiatorercquiritur»
Si quidcm,vt fufhcieti expiationis vidima pro pcc-
catis fatisfacere,atque adco omnem rcatum tollcr^*
ita obtdicntia fua err^a Lcgem,omncs iuftos corarn
Dcofiftcrc,quiin ifrfum crcdunt,debuit. Ita eniro
Paulus air,2.Cor.5.2i. Hum quinon nouit pcccatu»
fccit peccatum,vt nos fieremus iuftitia Dei in ipf°'
falem proinde Mediitoris iuftitiam,hoc cft infim~
tam cfle oportuit:vt infinitis horainibus fufficcrct-
Quarc neceffc erat,vt Mcdiator noftcr fit ver* Dc •

14. Santftificatio tertio loco fequitur,quam Mc* "°d*-
diator adfcrre dcbuit,quod fane cum nulla creatura flet.
prarftare potuit , Deum oportuit cflc Mcdiatorcm»
Siquidcm folius Dei cft,darcSpiritum fanc?tificat0-
rem,fine quo,nc inchoari quidem,nedum confum-
mari potuit fanfiificatio noftri.

15. Porro,cum fanftificatio opponiturpeccato,
6V in peccato funt duo,videlicet,Formale, vt reatjJ$»
&Materia]e,vtvitiofcqualitates & ai5liones:dupleX
crit fanc"tificatio. Vnaquaeopponiturrcatui» °iu*
eftcxpiaiiopcccatiperChriftifanguincm : Ahff*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

<>S7 M E D I

°Pponitur vitiofis qualitatibus &acT:ionibus , quar
eft fegregatiohominisa profanitateGcntium, pcr
m?rtificationem carnis:& coniun&io ciufdcm ho-
m'nis cum Deo,pcr viuificationemSpiritus.

16 Haxfan&ificatio vocatur etiama. PauloPhi-
"P-3'3-Circumcifio fpiritualis.Nos,inqjit, circum-
cifio fumus, qui fpiritu Deum colimus , & in Chri-
itogloriamur,& non in carne confidimus. Proindc
circumcifio fpintualis eft amputatio fiducia? car-
nis, cui fuccedir gloriatio in Chrifto , & purus co-
lendi Deu affedus. Atque hxc reuera eft fandifica
l>o illa,qua Deus & homo, Mcdiator nofter adfert.
^«Ptfo 17 Rcdemtio, quam poftrcmo loco collbcat
Paulus, t Requirit perpetuam prxfentiam Me-
^iatoris in Ecclclia , latc per mundum fparfa. Sed
quis poteft,fimul & femper in tot locis pr^Tens efTc,
n,fi fit Deus?2.Rcquirit cuftodta Ecclelia:, vidciicet,
vt Mediator fit cuftos , non folum Ecclefia» totius,
J«um etiam fingulorum membrorum,aduerfus in-
nn«tas tcchnas Diabolorum & hominum, quod fa-
nc diuinac potentis effe,manifcftum elt.3. Recnjirit
vt Mcdiator infpiciat corda , ne fallatur externa hy-
pocritarum larua. Iam autem, cum folius Dci fit
lntueri corda hominum , & intimos affc&uum re-
Ceffuscontcmplari, & hoc Mediatoriscft officium:
Ccrtc oportuit Mediatorcm effe Deum.4. Requi
nt> vt vbique audiat gcmitus fe inuocantium , & iri
Spiritu & veritate precantes cxaudiat : quod 'lane
*°husdiuin£ vircutis cft. 5. Requirit, vt in extremo
dic exfufcitct mortuos , vt prodeant cx tcrra? pulue-
rc omnes homincs , inde vfque ab Adam ad vlti-
^ufn. Scd quid ad tantum opus valent omnium
creaturarum vires?Sane, omncs angcli & omnes
"omincs fuis viribus , ne vnum cxcitarcnt mor-
tuum, nedum omnes, idquein ictu oculi.6. Rcqui-
jj*>Vt Mcdiatorconfcrat reflufcitttii , qui in vcrj
"de obicrint , aetcrnam vitam , perpctuam gloriam;
& conformitatem cum Deo.Sed quantum hoc opus
fupcrat crtaturarum vires,iK»monon vidct,nili qui
& mente & fcnfu carct. Cum igttur Mediatoris fit,
tantisbonis Ecclefiam fuam ornarc, qua; conferre
nemo poteft,nifi fit Dcus,profedo necefte fuit Mc-
dla;oremDeumeiTe.

*8 Breuiter, vt omnia vno verbo concludam , Si
^ediator Dcus non efTet,faluator non e(fet,fed po-
tlas faluatorcindigerct.Ec Ioanncs CaiTunus: Attd*
°i^temadpaftores de Det ortu, angelum Det : IS^m
'ftytnqttttyhodte vobis falttator,qut eji Chrtslus Domnu*
%netuitate Dauid. T{efolutnvttaueinChrtflo homtnem
'nt*ll>geres,& 'Dommt & Salttatoris nomen adtecit, Sct
$cer, vt ejuem filuatorerh effe cognofieres , 'Dcnm ney.ta-
?ttam effe dubttares. Et cum faluandt vtrtus nont.tfidt
Utn* cowpeteret poteflati , dtutna effe eumpotentu , no>
I^Me^ ^tgeres.m 7*4 potenttam falumdt efje dtdtctffes.
t?^0 (T9 *"*adtenus cor nccelfc ^uent Mediatorcm
«bo. eue Deum,dictum eft. Nunc fccundo loco,vt pro-
^1- P°fu'mus, diccndum erit, cur cportuerit cunden;
^hominem. Et poflunt quatuor caulfar ex Scn
BtuMraptenumerari,qua? funti. Iufticia Dei.2. Re-
,,tutio imaeinis Dci amiifae pcr peccatum. 3. Ado

aginis Dci amiilae pcr pecc
Ptationis ratio.^.Refurredionis certitudo.

10 Iufticia Dei requirebat , vt inobcdicntia
Nk. c°ln'"nifTa in carrie noftn,in cadcm farciretur.Con-
8fucbat enim ordini diuina? iuftici* , vtcum ge-
nus hunianum primum pcccaffet in vno Adamo,
al,quis in humano generc 2 peccato immunis , poe
0arn foluerct , quat clTctprctium pro cajteris. Ideo
ergo Dominus nofter affumpfit humanam natu-
t7>xn & homo faftuseft, velutiperfonaro ipfius A-
* ieftredi : ( cuius etiam noraen illi tribuitur ) vt

A T O R. 698

pcenam pcccatiin carnc ,, in qua admifll-m fucrat,
perfolucrct.IdcoPaulusaitj. Rom.5. 17. Si vnius
dclicio mors rcgnauit per vnum,( fcilicet Ariam)
multo magis abundantiam gratia?,donationis & iu
fticiae accipicrttes in vita rcgnabunt , per vnum Ic-
fum Chriitum.Item:Sicutpcr inobedientiam vnids
multi conftituti funt peccatorcs: ita per obedi-
cntiim vnius multi conftituentur iiifti. Item:
C^ia per hominem mors , pcr homincm etiam rc-
furredio morruprum.Item ad Hcb.2.i4,Qiioniam
pucri funtparticipes carnis & fanguinis, ipfe ijuo-
que confimilitcr fa&us cft particeps carnis & fan-
guinis, vt per mortem abolcrct eum qui mortis ha
bcbat imperium,hoc e(l,Diabo^m. Huc & illud
Ircnaji did:um : Oportebat eumt<pK tncipe*et occtdere
pcccatum, & tnortts reumredimere hommem^ id tpfum
fiert^uoderattUcideJiihomtkem-.Er Auguftinus:C4rj>
occacauerat te>caro tc fanat: ejuomamfic venit ChrtStM*
vt de carne vttia carnis rctttngucret.

21 Reftitutio imaginis Dci?ad quam homo fuit Reaifu..
conditus,fierickbiiit pcr naturalem imaginem Dci. tio imagi
V ndc Athanafius-.Congritebat Filium ajfumere hutna- nisD"'
namndiuram,vt hxcperfona , qua efifubftantiahs tma
go Patrisyreshtueret tmaginem Deimnobts.

ii Adoptionis nollra; ratio idcm poftulabat.I- Adoptio-
dcu cnim venit filiusDei, aftumta humana natura: "atio°ftrs
vt nos iilios Dci faceret. Voluit crgo nobis naturx
focietatciungi , 6V ftater hofter fieri : vtnos ipfius
membra eftc&i,filij Dci ficremus. Na idco filij Dci
fumus^qu.a in Chriito ,qui cft naturalis filius Dci,
fumus perfidcm.In hoccnimfolo diledi fumus,&
rilij.In hanc fcntentiam loquitur lrena?us:Fi//or««r,
im]un, adoptioms etus non panicipes pojjemui ejfc, nifi
per Ftltum eam qutt cflad tpfum^receptjjemus ab eo com
muntonem,nifivcrbu eim cornuntcajfet nobts, caro fattu,

23 Rclurrcdionis noftrf certitudo , vis & cffi Reforre-
cacia inhoc fitacft, quodMtdiator noftcrfit ho- aionis
mo. Vnica enim fpcs & ccrtitudo , qua de refurrc ^ortltu"
diionc cprporum habemus,eft,quodChriftus Me
diator nofter,carnem noftram affumpfcrit. Nam ca
ro,quam nunc corruptioni obnoxiam circutnfcri-
musjiam fufcitata cft in Chrilto in primitijs , &

in polVcfiloncm rcgni ccelorum ingrcflajirbiqi e ira
mortalis cft fada. Virtutc igitur focictatis, qua ha-
bemuscum Chrifto, cxcitabimur in extremo die,
&donabimur, etiam fecundum carncm immorta-
litatc.Hifce quatuor rationibus dcmoftratur, (um-
me ncceftarium fuiftc Mediatorcm Dei & hominu,
verum hominemefTe.

24 Tcrtio loco propofuimus , quod Mcdiator ^J"^
qui cft Deus & homo , fit vna perfona , & cur hoc rcrJ1 opor
fucrit neceiTarium. Q^od fit vna perfona Mediator t(gx*n-
noftcr,h3ccdida conrirmant : Et vcrbum caro fa- pCrfoni.
«51« m elt.Quo difto fignificatur vnio diuinse & hu-
mana? natur*,& non confufio , aut mutatio. Na fa-

du m cft,refcrtur ad copofitione feu vnione extre-
' morum,fciliccr Vcrbi & carnis , & non ad cxtrcma
compolitionis.Dicitur cnim Vcrbum fac^um\n°n
abfolute,fcd refpe&u carnis afTumta?. Ad Rom.i.
Filius Dei natus eft ex femine Dauid, fecunducar-
nem,& declaratus eft Filius Dei pcr potcntiam. Ad
Rom.9. Ex quibuseft Chriftus fccundum carncm,
Qui eft fupcr omnia bencdidlus in fecula.

25 In his didis P JuIi,Sccudu,eft diftinftiua par-
ticula,qua diltinguutur natura; vnius Sc eiufde per-
fonaj.Luc.i. Quod cx tc nafceturSac*tum,FiliusDei
vocabitur ad Galat.^.Poftqua venit plcnitudo tcm-
poris,mifit Dcus Filiu fuum natu cx mulierc. Phi-
lipp.2.Dcdit ci nomcn,quod cft fuper cmne nome,
vtinnorainc lefu omne genu ftcd:atur,& omnis

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

MEDIATOR.

lin^ua confiteaturquodDominusfitlefusChriftus
adgloriam fuiPatris.

26 Hxcdi&ateftanturquod Chriftus fitvna
pcrfona, in qua funt duat natura: , non mutatae aut
coafufse,fed perfonaliter vnita:.

17 Quodautemex Damafceno & Grcgorio
Nyffeno adfertur de deificata naturahumana,dex-
tre accipiendum eft. Dicitur enim natura humana
deificata,nonquidemper conuerfionem ipfius in
diuinam:fed per coniun&ioncm humana» naturas
ad diuinamin vnam hypoftafm.
Kationej 28 Quod autcm ncccffarium fuerit , vt Media-
Tpoftati torefletvnapcrfona,&nonduar, vtfunt diftina*
ec naturae,ha: funt ra^ones.

i.vtDcu 29 prima,MediatornoaerDeus &homo vna
nes co°n perfona effe debuit,vt Dcum & homines vnum fa-
iungetet. cerct.Iungitur ergo Patri vera diuinitate, & homi-

ni vcra humanitate,vt ita vtrofque copulet.
z. vtvtri 50 Sccunda,Mcdiator inter partcs diffidetes ni-
,ue(Deo hil efTiciet,fi vniadharret,& ab altcra diffidet. Qu,a
f c oportuit vt Mediacor quadam neceffitate vtrique
parti iunclus fit.Deo ergo.aui offenfus erat pccca-
tonoftro, veradiuinitate eft iun&us Mediator no
fter. Hominiautem vcrahumanitate fociatus cft,
vtpoffetconiungere aduerfaspart.es, focictate qua
habuit cum vtrifque.-iuxta illud Irenari lib.J.cap.io.
vbiagitdecauiTiscur vcrburaDei caro fieret. O-
porttieratyinquitizJMednitore Det & hominum propter
/uam ad vtrofjue cognattonem in amicitiam & concor-
diam vtrefyue reducere , & facere vt ^Deus ajfumtret ,0
hominem , &homo fe dederet Deo. Et Theodorctus, 1
Qutmadmodum qutduos quofptam>manus tnter fe con-
ferentesyvu/t reconctharejc medtum tnterponens^ hunc
fnidem dextra , illam verofintilra tenens ad amt tttam
deducit cr co?iinngtt,ita ipfe cum duttnam naturam huma
na vnitjjet.tnutolabtlem , & qna diffolut non potesl , pa-
cem conctliauit.

, vt pof 31 Tertia,Si non effct Mediator vna perfona,o-
fct & mo pCra rcdeptionis in humana natura pcra&a, ncqua
«ernVm* quam effcnt fufTcies pretium pro pcccato, quo in<~ ^
conferre. finitum bonum cft oflFcnfum. Mors fiquidcm de-.
bcbatur pro pecfcato. Vcrum, purus Deus mortem
fcntirc non potuit,ncc folus homo fuperarc potuit:
factus eft ergo Dcus homo:vt homo & Deus,& de
beret & poflet fatisfacerc pro morte anerna huma-
no gcncri dcbita.

31 Allumlitproindeanernus Dci filiushuma-
nam naturam in vnionem perfonalcm, vt opcra in
humananaturapera&a, infinita: effent virtutis &
meriti. Siquidemex indiuidua naturar diuinse &
humanar,in vnaperfona,vnione,eft dignitas infini-
ta,pcrfc6Ho abfolutifi1ma,& inarftimabilc prctium
fan^jinis,mortis,arque adco omnium a&ionura &
pafiionum Chrifti, in fan&iffima eius humanitatc.
Indeeftpotcntia& virtus delendae iniquitatis , &
potcftas remittcndi peccata,iuftificandi, viuifican -
di,& faluandi crcdcntes.
€nt p«f 33 Etfi autcm Chriftus in fola came paffus cft:
fio ^0" tamen Paflio perfona: tribuitunpropter illa. ardif-

perfonx _ , * . 4 *. r

tiibuitur. fimamduarumnaturarum vnioncm 111 vna perlo-
na. Atque hoc vult Cyrilluscum ait:Qnoniam cor
pus,quod proprium cius faclum eft,pafliim cft,pro
pterea Verbum ipfum pro nobis paffum dicitur.
Atque hinc eft quod omniain Chrifto habeantur
diuina, immenUjnacftimabilia & faluifica opera
& bcneficiarcdemptionis.

VIII.

CO MM V NlC t^iTlO

IDiomatain Ghrifti perfona funt proprictatcs, ^ ,
quibus natura? , videlicct diuina & huittana,& ^
integra: faluarquc mancnt , cV diftinguntur vna aD

31 1™ Eft enim idioma quod vni natura: Ita propriu
ft,vtnonfitalteriusreipfa. ,

3 Diuerfa:igiturcumfintnaturac:diuerU na-

beant idiomata eflentialia,ncceiTe eft.

4 Nequc ex perfonx vnitate confundenda , icu ^ ^
ex narurarumdiucrfitatediftingucndafunt i»vno
Chrifto idiomata.

, Saluis igitur naturis diuerfis, maneant ldiomata
diftinda:& idiomatis confufis,confundantur ctiaro
natura:,neceiTc eft. .

6 Cum ergo haec enunciatio:Dcitas eft humani-
tas : fit abfurda & falfa ( diuerfiflima: enim funt na-
turae)fieri non potcft, vt ea qux funt huluJ?r0"
pria,illiattribuantur , fine errore & contulion
naturarum.

7 Hisitapofitis3diftinaiusidiomata naturarur»
Chriftiexplicemus. . Nan*J

8 Idiomata ergo diuinar natura: funt dup»- u^-s
cia. Qusedam enim funt mnatxt* id eft, incom- Jj.^
municabilia , qua; rcipfa non communicantur, ^
hoc eft, nequc induntur creaturis , neqne crea- ^i;J
turse aliquas proprietatcs inde mutuantur. QHa' bU»
lia funt hxc : efle aternum , cflc immenfuni,
ffe infinitum , clTe incircumfcriptum , per i«
exiftere.

9 Nihilenimpranerfolura Dcum cft cternurn,
eft immenfura,cft infinitum, eft <Mfp^7cy , pcric
exiftens. .

10 Qua»dam funt Mirwma. , id eft , communiC3'
bilia,qua?tamctlivtfunt, ita manetquoquc vnius
Deitatispropria,alioqui communia efTccla , non
ampliusidiomatadici polTcnt.

11 Nam tg Kwv &. /cr/wu<titaopponuntur,vt ncc
alterum alteri , ncc ambo tertio alicui , propric &
reipfa tribui pofsint. ^

12. Huius generis funt exiftcre , fapienccm c»f>
bonumcffe, purum cffc , fandum cfle , potcntcr»
cffe, &c. : Qvtff

13 Hxccnim ctfi reipfafunt Dei propria-' ta-aj ijj
men vfus & virtutisrcfpcdu ,itcm qualitatis ac n co^
tuilitudinis cuiufdam tcnuisratione,communica-
ri dicuntur : quam ob rem etiam Ko/vwma. appc1'
lantur. Vt cum dicitur : homo exiftit : homo cit
bcatus: virgo cft pura : qui crcdidit eft fanctu*-
Rcxcftpotcns.
14 H«cattributa,etfi Deircipfa funt idiornau1
amcn Dcus bonus&amansfuae creaturae, radi°s
c|uofdamharumfuarum proprictatum communi-
cat creaturis. . $10*

15 Idiomata humanar naturar Chrifti funt m pJt^
triplici difcrimine : quxdam enim funt ternpo^
raria : quasdam pcrpetua ; quacdam poft refurr^"
ctioncm &triumphum Chriltiacccfsere. . ^ ^

16 Tcporaria idiomata humanae natursc Cnf ' JjrU
ftifucrunt infirmitatis :a»queidco durarunt folu"
modo vfque ad mortcm:vt fatigari,cfurire, dorm1'
re , triftari , lacerari,angi , & multa huius gcneris^
Haec omnia cum mortc depofuit , ea enim ad tcrn-
pus afsumpfcrat , vt nobis fimilis per omnia cxfc'
pto pcccato, inucniretur. .

17 Pertinebant igitur ifta ad tcmpus exinan -
tionis, qua Filius exinaniuk feipfura vfque ad m° -

tcm crucis.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

7oi

*8 Non quod Diuioitas fui ipfius refpe&u , &
^orfim fit cxinanita,fcdquatenus carnifcfe vniuit.
Non cnim vt in naturam humana participatio glo-
ri*, itadiminutionis ignomini* in diuinamcadit
naturam.

l9 Perpctua idiomata naturae humansefunt,qui-
ouj fublatknaturahumanafimul tolli necefle eft.

20 Fieri cnim non potcft vtvllarcs flnefuis
cfientialibusproprictatibus confiftat.Sunt enim cf
fentialesproprietatcs,quae eflcntiam ipfamfeuna-
^uram conftituunt.

21 Huius generis funt,occupare certum locu,
fecundum Petrura Apoftolu.Ad.3.2i./afe<r^7ov clTe
frcundum Nazianzenum & luRinum, Loco teneri,fe
ctindam veri corpotts modnm^t Auguft.loquitur. In
"nofpacto effc>& fimtum effe > fccundum Vigilium.
Brcuiter tota pia antiquitas cum vniuerfa; lcriptu-
r*confenfu,veritatcmhuman?naturar in Chrifto

g*ie.agnofcit& confitetur.

«ca^10* 22 Idiomatahumana? naturarpoftrefurreaio-
nem,pra?ter illa.qu* perpetuaelfe cum tota Scriptu
ra& purioriantiquitate diximus , funt omnia,qua:
coniun&a funt cum confelTu eius ad dextera Patris:
?idelicet quod Chrillus depofita omni infirmita-
te>in eum gloria: gradu fiteuedus,quo fupra omne
nomen,vt Paulus loqui:ur,id eft , uignitatcm & c-
minentiam,emineat,carneipfiusiam planea Dci-
tate,<ra)iUAT/x,~f jn ea inhabitantc glorificata , non in
Iu* eflentia , ncque in proprietatibus eiTentialibus
apforpta,qUOd fane nonc(Tetglorificari,fed abole-
tl potius humanam naturam. Atque hoc eft quod
*uftinus n\t:Corpu* Chrtfttparticcpsfuftum cftynon na-
. tttu *Dcitatis}fed dtutn& dignttatts.

n l$ Quodautem quidam humanam natura Chri
"i>poft refurrcftionem,ita maieftare Deificata elTc
contendunt,quod fuas proprictates elTentiales non
retineat,manifcfta rcfutantur Scriptura.
24 Scriptura enim vtriufque meminitrvidelicet,
J?aieftatis & loci,feu fitus carnis Chrifti poft afccn-
Jjonem. Itaenimautor Epiftola;ad Hcbraros ait:
5edetaddexteram Maieftatisin excelfis.Hcb.1.3.

25 Si ergo quasris , quid acciderit Chriftc poft 40
VcenfioncmPrcfpondetrScdetad dexteram Maiefta
tl*.Si vlteriusqu,rris,vbina fedet?refpondet,in ex-
Jc'fis,hoc cft,vt Paulus ad Eph.4.10. interpretatur,
uPpaomncsc<Elos.

16" Vcriim fi obieceris,omnia elTe plena Maie-
tategloriat Chrifti.Rcfpondco,Sitanathema, qui
Velalmd fentir,vcldicit.

-*7 Difcer«enduminrcreaeft,interMaieftatem
,rnpliciter,& thronum Maicftatis,que in coeloefTc
bcr'ptura pronunciat Heb.8.i.Qui confedit ad de-jJ
*tcnrn throni Maieftatis in ccelis. Huc facit illud
^l,guftini,tra(ftatu.50.in lohanncm. Quoniam veru*.
*(t 7uod att: Ecce ego vobtfium fitm vfijuc ad confumma- \
tu>ncmfecuL ,&abijn& htce/i:& rcdu<:$nos non dtfe- j
*?'f'CorpHs entm f*um tmultt ccelo^^idateslatem non ab '
J Hltt1r**ndo.^ Cyprianuslib.6-cap.14. Htcammad-l
H£*ttnA*m eftrfuod cifi corports fut pr&fenttam hinc f<b-
**r't.Afaiesl*te famendtutnttatts femper adefi , ficut \
"^fctpults #btturus poiitcetur: Ecce vobtfcam fum «0
Of»nsout dtebiu^vffuc ad confitmmattoncm feculi.
28 Hocipfum de veritate htimans naturar Chri-
!>doCetmodusad;ientus Chrifti adiidicium.Ve-
J!_Jet>Caitipfe Filius hominis)in gloria fua,& omnes
*n&i Angeli eius cum co , & (cdebit fupcrthronu
* 0ri*fuar.Item , Vidcbimfilium hominis feden-
Crn ad dcxtcram potcntiae Dei,& vcmcntem in nu
,bus cceli.In hac maicftatis gloria fedens , ftatuet
Ucs quidem a dextris fuis , hcedos ycro a finiftris.

IDIOMATVM. 702

N6 ergo gloria maieftatis tollit localitatc aut circu-
fcriptionc carnis chrifti^ficutimpur^Eutycdocuit.

29 Qui localitatem & circumfcriptionem carnis
Chrifti exiftimant no poflfe ftare cum Vnione per-
fonali,fed feparari Diuinitatem a carne,craflliTime
impinguntjfomniantesinfinitatcm finitaelTe. Ne-
que necelTe eft,ea qu^vnita funt^que omnibus par-
tibuspatcrc.

50 Teneaturergohoc Antiquitatis ttftimoniu,
quod cft apudDamafcenumJibr.^.de fidecapi. 7.
Deitas efi tncircumfcripta , non coextcnfa carnc eius cu
incircumfcripta euts dsuinitate.

31 Quamuis itaque non fecundum vtramque na
turarmtame fecundum infeparafrilem perfonx vni-
tatem,totus prgfcns cft.

32 RctincamuscrgO conftanter articulosfidci
noftr^,dc vcro Chrifti afcenfu in ccelumi& dc rcdi
tu ciufdcm ad iudicium , iuxta teftimonium ange-
lorum A&.i.n. Hic Iefus , qui aiTumtus eft avobis
in ccclum , Sic vcnictqucmadmodum vidiftis cum
cuntcm in ccelum.

33 Iam veniamus ad Mtrmm' 'iS /«/x^T^id eft,co- d« com-

municationcm propriet§tiim. Verum priufquam ™"ncp
eam dcfiniemus ,nominum quoruhdam ,quorum prictati
noticia ad huiusmyfterij declarationem becefliria noJin»
vidctur,difcriincntcncndumeft, quod cft quin-da"^'
tuplex.

34 Primum,Qua?dam funt haturarum propria: 1. Qu*dS

t-v • l • i« • . i- • funt natu

vt Dcitas,humanitas,caro,diuinitas , diuina natura, jcptr>
humana natura. pn*.

35 Hfcenimfolummodo naturas dcdaranrmi-
fi quod carnis nomcn intcrdum concrcte accipiarur
pcr5ynccdochcn,vcin illo diclo Iohannis : Vcrbil
caro faftum eft.

16 Dehis tehenda cftrcgula: Qcar natura di-
ftinda funt,eorum quoqueidiomata & adtioncs di
ftingui oportet.

37 Cum ergo Dcitasjfcu natura diuina, ita difin
cta fitab humana n3tura,vt nunqua polTit cfTc, aut
fieri humaniras,feu humana natura : fec]uitur idio-
mata& a&ionesharu diftin<5taru np^urarum mini-
me confundi aut alicnari po(Tc,nifi fimul cofundan
tur natur*,quse tamen incontufe vnitse funt.

38 Secundum, Quardain funt propria perfona? % . Qu»dJ
m natura diuina ab omni a»ternitatc,quibus Filius a propr.a
Patre & Spiritu fando diftinguitur,vc Fili«sDci,i- fnn^a
mago Dei,Deus dc Deo , lumeri dclumine. Irem diuim.

Aof®-,J

39 Tertium,Qua?dam funt communia pcrf°n? comunU
Chrifti cu Patre & Spiritu (anfto aba»terno:vt eftc huicper
omnipotentem,*ternum,incrcatum,infinitum,im- fon?-
mcnfum,indircumfcriptum,qua? arqualicatcm , co-
rternitatem & identitatcm naturi docent. ''

40 Quartum,Q[ia;da funt ofFicij pcrfonar Chri futotHcij
ftiin duabus naturisfubfiftentis. Etfienim hic pcr £huiil
fonarotaagens cfl:tamen mcdia aclionum funtna- «W*-
turasipfar , qur fuis prnprietatibos agunt & pcrfi ^**
ciunt Ojms redempt lonis , quod efl totius perfona:
Chrifti Dei & hominis.

41 Quintum, Quardam funt communia natu
ris Chrilti & pcrfon^,ab iucarnarionis teir.porc:vi
delicet,& ea quar funt fecundi & tertij onlinis,q> $ ic.pcift
diximus ab astcrno Chiifto conuenire, cV ca qtarnxciui
homini fa&o ex tempore attnbuuntur:vt Dcus,a'- ai"
f^Filius Dei,Dominus gloriccHomo , Filius ho-
minis,Filiu5 Dauidis,Scmcn mulieris.

4i Ha?c,quia concreta funt,naturas cum fub •
iedo fignificant.

43 In his folis concretis locu habet toerwt&lfieiud-
76)v.Obtinentenimconcretacbmpofitu fignifican-
G. ij.

5. Q^ua-cia
cfiflHIOtt

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

703

COMMVNIC ATIO

704

■

di modum vt abftrafta fimplice. Etfi alias dcnorai
nationcm capjt perfona a diuina natura,ahas ab liu
mana:tamen fcmpcr pcrfona vna fignificatur.

44 Hoc difcriminc nominum,quaetribuuntur
CKrirto,obfcrinto,fjcilius crit iudicare dc commu
nicationc idiomatum,que; locum habet,vt diximus,
folummodoin concrctis,quibu$ pcrfona fignifica-
tur,vt abftractis natura?.
EnotVbi 45 Communicatio igitur idiomatum non fic di
ruuu"0" citurrcfpectuidiomatum mtcrfefe, vtnonnullipu
tant,quafi hatc communicatio aut clTet cftdfio pro-
prictatum vnius natura? in aliara , aut mutua idio-
matura confufio.Nam fi ita cflet:& illa,qua; effun-
derctfuas proprietates,aboleretur : & eaqua^reci-
perct,alia ficret quam crat antea. Atque ita Chriftus
nec Deus ncc homo eiTct, confiatis fcilicet duabus
naturis in vnam tertiam compofitam.

46 Scd hxc communicatio idiomatu dicitur rc-
Ipc&u perfona:,de qua promifcue prardicatur idio-
mata,vndccunquc perfona dcnominationem acci-
piat,hoc efUfiuea diuinafiueab humana natura.
Comrnu- 47 proinde communicatio idiomatum,eft ta-
propneta bs pra:dicatio,in qua propnctates vmus natura? tn-
tumquid buunturnon alteri naturse,fcd pcrfona: denomina
tse ab altera natura,proptcr vnioncm duarum natu-
rarum in vna eademqueperfona.

48 Sed,vt darius fortc dicatur, Communicatio
idiomatum,cft communis prxdicatio idiomatude
perfona,vndccunque dcnominetur,fiue a deitatc,fi
ueab humanitate.
Tr*dica- 49 Hinc rc&e diciturDcu.? eft homo,Dcus cft
cruc^xus»T)cusacquifiuitfibi Ecclefia fuo fangui-
les.mco- ne,Dcuscft mortuus,Deusrefurrexit.Etcotra:Hic
crcto- homocft Deus,Hic homocondidit ccelum & tcr-
ram,Hic homo cft vbiquc. Hic homo faluat, fufci-
\ tat moituosjdat vitam auernam.

50 Htc enim Hominis nomincintelligitur pcr-
fona,quse eft Dcus & horao, etfi dcnominationem
capit a natura humana.

51 Hx ergo prsedicationcs vcrifTim«e funt,quia
fubiecta in his propofitionibus funt concrcta, qui-
bus duo fignificantur,videiicet,perfona & naturse.
Proindcperfonaircfpectu vcra; funt iftae cnuncia-
tioncs : Siquidem pcrfonailla, vna & cadera, eftcV
Deus,& liomo.

52 Si qua?ris,qualifna fit ha?c prajdicatio?rec5te
refponderipotcft,quod fitrealis.Nam fieaprejdica
tio cft realis,cum id ineft vcrc in fubiec~to, & rcipfa
quod dc co prardicatur.non vidco cur hxc pratdica
tio idiomatum dc perfona,rcalis dici non poffit.Eft
cnim reucra in perfona,& Diuina & humana natu-
ra,cum fuis eflcntialibusproprictatibus.

55. Vcriimfi hanc prsedicationem verbale di-
xcris,in multa abfurdiflima incurrcs. Negabis per-
fonarin duabns naturisfubfiftentis vnitatem.Ncga
bis manere faluas duas naturas in vna perfona. Nc
gabis concreta habcrc compofitum fignificadi mo-
dum, hoc cft,fua fignificationc complecti, & rem,
& fubiectunijin quo res illacft,qua? principaliter
nomine concreti fignificatur.

ftUn^det ^ ^Um CrS° PatrCS' inter SUOS ^unl I«ftinUS,

ficata, Daraafcenus,& Gregorius Ny(Tenus,dicunt, carne
Chrifti dcificatam eiTc%accipiedum eft dcxtre, iuxta
piorum doctorum in Ecclefia interpretationcm.

55 Non cnim diciturcaro Chrifti dcificata , co
qudd fit conucrfa natura humana in diuinam ,aut
quod fit fa&a ipfa diuinitas : fcd quia coniunda eft
humana natura ad diuinam, in vnioncm perfonale;
& quod fitfa&a Dei caro.

56 Vt tnira natura diuina non potcft in aliud

conuerti,quoniam eft incorruptibilis-.ita iKcaiitfd
in eam conuerti potcft , co quod fit ingencrab!i:s-

57 Ad hanc quscftionc Iuftinus refpondens aiP

58 Nequc tarae exiftimandu cft , quod ha*c rjcl;
ficatio , pertineat ad communicationcm icjionaatu
duarum naturarum,qu«e cft alternata,vtdcclar3ui~
mus,proprietatu vtriufque naturat dcperfona}p>*~
dicatio. Sedad exccllentiam vnius natura; , newptf
humanae in perfona Chrifti ,qua humana natura an-
tccellit omnibuscicatiiris,fi)picntia,bonitatc,pi!l!'
tate,fan&itate,potentia,maicitate,& glorij.

59 Ettamctfi hec cxcclletia,raanat a natura ui-
uinain humanam, propter vnioncm perfonalcrn»
quemadmodum Nazianzcnus indicat hifce T?rbl*?
TOfjSp i&itmtfUi s8stf^».Tame ab vnione illa omniu^
diftinguendaeft,nevel cu Neftorio,faciamus Cnri
ftum,diuinum homincm,atque ita imprudcntcs co
ftituamus duos Filios,vnum Dci,altcrum virgi"1*»
hoc eft,duas perfonas,vt funt dux natur*:vel, cu»n
Eutychetc,fomnicflBus vnam natura cx duabus co-
pofitam,vt eft vna pcrfona.

60 Ha?c omnia incommoda facile caucbimus »
accuratc,quemadmodu iam

oftenfumeft,diftingna
mus inter haec tria,videlicct : Vnioncm perfonalct
Comrounicationem idiomatum,& Donoiu,qu1^,
eft ornata humana Chrifti natura,collationcni)1Lj3
a patribus dcificationcm dici oftcndimus.

61 Sed quid efficit illa y-uvoma. i//«/^tTa»r?Primum co»^
contraNeftoriumjvnitatemperfoniejinduabusna- ^of^
turisfubfiftcntis confirmat. Nam nifi vna cademq? tu«»-
pcrfona eiTet Dc* & homo,abfurdnTima eflet altcr-
nata illa idiomatum pra:dicatio. Cum igitur Chi1'
ftusdicit,Ncmo afccndit inccclum, nili qui dcfccn-
ditdc coc!o,Filii!S hominis,qui eft in ccelo:mnn»re-

fte excommunicatione idiomatis diuina: naturaj,
quod tribuit Filio hominis , fignificat cundcm cijc
Deum & homincrn , vnam vidtlicet perfonam >1IJ
duabusnaturis fubfiftcntem.

62 Deniquchieccommunicatio idiomatum>u°
cct prccium aftionum Mcdiatoris in humana natu
ra infinitum eiTe,quia pcrfona vna eadcmque ,

cft Dcus & homo,cft agcns , adco vt omncs ac5tr°'
ncs,fine mediante humana natura,fiue diuina,fint>
& dicantur,Perfonar adiones.

63 Hinc cft illud didum Lyrani,Luc.n.^

fto prouenit gratta & ghriaiprincipahtcr rationc Aeit*'
'isi&inSbnmentalitcr rattone httmanttatis, qut efi oi'la"
num commftum tpfius Aettatu

64 Caro igitur Chrifti viuifica cft,quia cft caroc-c»^fr
ius perfonar,qua? cft Decs.Obedietia hominis Chr> 0,ica
fti eft noftraiuftici2,quia eft obedientiacius pcrf°
nar,quaj eft Dcus. Paifio Chrifti in a'tcrnu

cftcrii'

caxad fanclificanducrcdentes,quia eft Paffiopcr*
fnna?,qua? eft Dcus. Oratio Chrifti omnibus pr°'
d?ft,quia cft oratio perfona: quae eft Dcus.Ad buc
raodum iudicandum cft,dc oranibus alijs acTion1-
bus Mcdiatoi is.

65 Tametfi cnim quaeda adiioncs adiuinana-
tura proprieproficifcuntur,& quzdam ab humafl*
natura fiun.rtame omnes a:qualitcr dignitatem ac'
cipiuntapcrfon.i,qua:cum Deus & homo fit , ah*
agit diuina,alu humana natura.

5-1

IX.

C H XI s T V S S A C E *kd 0 s.

DE Filio Dei , regc & pontifice noftro , q°3' ^ji
tuor tcnere pios oportet. L Quod fit verus

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

««4.

7o5 CHRISTVS

^eus. z. Quod fit verus homo. 3. Quod admi-
"ndafitconiunftioduarum naturaru, Diuinx &
"Urnanjtjin vnioneiu pcrfonalem. 4. Quodnam fit
Pcrfonxofficium,quxquceius beneficia erga £c-
lckdftAfiarn.

^ttrfi 1 PontificemnoftrumIefumChriftum,vcrum
tt£i?tro"^CUni en*e quintuplicia teftimonia conuincunt,
tUr quorumauthoritas tanta effe debet piis , vt nec a
^'aholis,nec ab hominibus , fibi aliud perfuaderi
Pcrmittant.Quincun^ueenim hic impingit ,gratia
Shet? ci & falute extidit.

jApofto 3 Prira«meftimonium,eftipfavoxProphetaru
& Apoft0lorum) Chriftum verum Deum pro-
nunciant.P fal. 68. 5. ait de Chrifto: lehoua nomen
Wi,Exultatc in confpcdu eius.Et i.Ioan.^.io.Et f u
m^ in Filio eius Iefu Chrifto , Hic eft verus Deus
&vftaa!terna.HuiufmodiProphetarum,&Apofto
lorum pronunciata,funt pcnc mfinita.

4 Snndum, eft cultus Chrifto mediaton noftro
e*hibendus. Nam.cum vniucrfa Scriptura veteris
& noui Tcftamenti praecipitinuocare Chriftu* Et
far»$i Prophetx & Apoftoli,cu tota Ecclefia,Chn -

adorant,nemini dubium effe poteft,Chnftum
eu"e vcrum Deum. Crcaturam cnim inuocare,abo-
^inanda idoiolatria eft voce Dei damnata.

5 Tfm«w,Opera Chrifti,teftantur veram chri
ui diuinitatem.Cum enim folus Dcus creet,viuih
eet»exaudiat,faluet , & hxc opera Chrifto re&e tn-

C^g Djantur.-fequitur,eum narura Deum effe.

^SJ!° <S QuArtum , Confcffio purx & CatholicxEc-
clc»*>qux in Symbolis, Apoftolico , Arhanadano,
& Ambrofiano,apertiffimis verbis Filium Dei vnu

*;nc, CuPatreDcu,in vera & atterna diuinit te^gnofcit.

J>o 7 ^uimum^ munus Mediatoris , quod purx
cr«atura: nullo modo conucnit,quemadmodupau-

lopoftdeclarabimus. . .

. 8 Hxctcftimonia,vtveramnotitiamdiuinita-

tIS Chriftiadftruunt: ita fidem piorumconfirmant.
VaftatuuntChriftumomnipotentcmeffe.idcoquc
P°ffe crcdentibusomniaquxpromittitin fuover-
5 Cfc; *° prxftare.Etiamfi tota rcrum vniucrfitas contra-
S&* d»cere videatur.

0 9 Secundum,quodtencndum dixi de chrifto
Mediatorc,eft,quod fit verus homo dc virginc ma-
tre natus , que. virgo redc a fan&is Patnbus dforfa*
di$a eft.Nam Filius,quem gcnuit,fecundum carnc
Verumhominero,eft ctiam verus & xternus Dcus.

10 Hinc fidcs piorum,dc chrifti affe&u erga fc,
allfur.Nam qui adeo fc humiliauit , vt fe coniunge -
j"ct naturae focictate cum hominc, abfque omni du
bio humanis xrumnis & calamitatibus afficitur , vt

■Vni0 e|s adfn,qui in fc viua fiducia recumbunt, & fpiritu
^«fociantur.

11 Tertium,quodtenereoportct,eft Vniopcr
r°nalis,nirnirum,quodDiuuia & humana natura it
Copulata2 fcu potius vnitx fint in vnione hypoftati
Cani,vt & dc eode rede dixcris: Hic cft verus Deus,
hlccfthomoverus:& quxfunt diuinx narurx,vere
lribuanrur homini propter vnionem perfonalem
Y t enim pie dixeris:Deus eft crucifixus:ita Catho-
llCcpronunciaucris: Homo Iefus ccelum & tcrram

^tfm ^«"^dit.Ideo cnim prxdicata commutantur, quia
[NoJ elt ynum ^iUutfcr.

Vct* 12 Hanc comutationcm prxdieatorum voca
JJlfct fan&i Patres comunicatione idiomatum,vide-
"Cct quia idiomata,hoceO, proprietates vnius natu
r*>altcri communicentur&tribuanturinconcrcro.

J 3 Diuinx naturx idiomata funt,effc omnipo-
len^m, effc creatorem , cffe fcrutatorem cordium:
ru,rus idiomatahumanx funt naturx,edere,bibere,

SACERDOS.

fatigari,trifturi,pati,mori,refjrgere.

14 Vcrum hxc idiomata naturarum , comuni-
cantur hoc modo:Filius Marix eft omnipotens: cft
fcrutator cordium:Deus edit,bibit,fatigatus eft,tri-
ftatus eft,crucifixus,mortuus cft : Verbum faftum
eft caro.nemoafccndit in ccclum,nifi qui defcendit
dc ccelo,Filius hominis,qui eft in ccclo.

15 Hx commutationes proprietatum ideo vcrej
funt,quia naturx,Diuina & humana,vnione pcrfo-
nali funt vnitx,vtnon quemadmodum funtdux na
turx,fint quoque duac perfonx,fed vna duntaxat.

16 Hmc fit,quod multa tribuantur Chrifto,fub
appellationediuinitatis, quxad humanitcm pcrtU
ncnt & rurfus,multa fub appcllatione humanx na~
turx,quxpropria funt diuinx naturas.Et fxpc,qux
non funr,vcl huius,vcl illiusnaturx,fcd perfonx,tri
buantur perfonx iam fub appellationeHominis, ia
fubappellationeDei.

17 Cum cnim dicitur Deus cdit,bibit,fatigatur,
moritur: rede quidem dicitur :quia ea pcrfona qux
cdit,bibit,fatigatur,moritur,eft Deus. Itemquan-
do dico:Homo eft omnipotcns, crcator , fcrutator
cordium: vere dicitur: quia ca perfona qux cft om-
nipotens , crcatrix , fcrutatrix cordium , cft vcrus
homo. Similitcr: Semcn mulieris conteret caput
ferpcntis: & Ichoua cft iuftificator nofter,vbi Per-
fonx,illic quidem fub appellatione human^ naturg,
hic vc;6 fub appellatione diuinx naturx tribuitur
officium redemptionis,quod neque Diuinx natur^,
nec humanz feorfim conuenit,led pcrfonx. Qux-
cunq; enim ad officium redcmptionis pertinent,n6
naturis fcorfim,fed pcrfona: tribucnda funt. Hinc
illx locutioncs,Chnftuseft mediator,paftor, facer-
dos,redemptor,lux mudi,via & ?eritas,rcfurtcaio,
vita,&c.

18 Difcernendx funtigitur naturarum prcprie
tates,proprietatum comunicationes, & appellatio-
ncs officij,qux ad totam perfonam rcfercndx funt.

19 Quarc ncc Stancarus reftc facit , cum ca qux
perfonx funt,ad naturam humanarcfcrt.Nec Ofia-
dcr,qui officium Mediatoris foli diuinitati afcribit. ^

20 Sequitur quod quarto loco propofuiraus £cx/0 c£t
fpeclandum in Chrifto,nepe Officiuperfonx,eiuf- fti saccr-
que erga Ecclefiam bencficia,ad quod fane Chriftia ^ *Q.
nx reli gionis, caput, omnia qux fuperius dnfla funt tu.
imo vniuerfaScripturarcfercndaeft.

zi Vt autem hanc partcm explicatius propona-
mus,qux ad Sacerdotium & Regnum Chriftifpe-
c"tant,nobis funt excutienda. Qux duo tc&c expli^
catathefaurumbeneficiorum Chrifti copiofiffimu
nobis ponunt ob oculos.

zz Hxc brcuitcr fignantur, nunc appellatione
Paftoris,nuncSaccrdotis , nunc Mcdiatoris, nunc
Rcgis,qux omni3, fub Sacerdotis & Mediatoris vo
ce,cxplicarc libet: idq;iuxta rcrum confequcntiam
Sc ordinem.

23 Conditis ccelo & terra , reliquifq; creaturis, ptimunji
Deus in mcdio principem pofuithominem , quem
ornarat fua imaginc,hoc cft fumma fapientia, iufti- ti0& la-
tia, fanditate & veritatc,quam imagine fi retinuif- P^stM>mi
ier,xternum cumfuis poftcris beatus vixiffet,Datu

nim ciin certitudincm fuitSacramcntu*» immor-
ralitatis,Arbor vitar.

24 Vcrum quia Dominus condiderat hominc
ad ccrtam obcdientiam,adiecit ^rxccptum , vt ca-
uerct a vetit^ atboris fruc"tu,c-ji prazcepto probatio
,iiis,Sacramentumaddit,Aroorcm fcientix boni &
mali.

25 Huic hominisfeiicitati inuides Sathan,ho-
mine aggreditur, verbu Dci calummatur , malignc*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

7o7

C H R 1 S T V S.

pcllicithominemvt a\Deo-deficiat,verbum Dei, &
ciiis Sicramentum pro ludibrio habeat.

z6 Lapfusigitur homo contra Deum, reatu da-
nationis obftringitur.cum tota fua poftcritate.Ta-
lcs enim pofteagenuit,qualisipfeiatn fuit, hoccft
mifcr,pcccator,damnatus, vt qui infinitum bonum
offenderat, adeo vt nulla creatura cam offenfam mi
tigare potuerit.Requir cbat enim iuftitia Dei , vt z-
tcrnas lueret pcenas,qui infinkum bonu offcndcrat.

17 Poftqua itaq; peccatores fa&i fumus , reique
mortis natura?,propter peccatum:aut,jeternum no-
bis fuitpercundum,aur,reconciliatio cum Deoof-
fcnfo,fa&a corapenfationc iniuria?,ineunda erat.al-
terutrum normaiuftitia; diuinx efflagitabat.
sccundo, 28 Cum ergo reconciliatio , cum iniuria? com-
medSo5 penfatione,rcquirebatur:neccirarius fuit Mediator,
«». quifeinterhominem &Deum interponerct,Dcum
offenfum placarct , fafta fimul iniuri* compcnfa-
tione. . .

29 Iara autem cum maior cflet lra Dei,quam vt
cafuftinere poflet vlla crcatura,&iuftitiaDcirequi-
rcret, vt, queadmodu pcr vnu homine pcccatiim &
damnatio in raundum intrauir.itaaliquis in huma-
no gcnere capitaliiudicio Dei fatisfaceret :Ao><*Dci
artcrnus humanam alTumfit naturam , vt fieret Me-
diator & Sacerdos,qui iram Dci placarct.

30 Huc pertinet prima promiftio poft lapfum
Ada^de Semine mulicris,quod contriturum erat ca
p u t Scrpent«s,quod ideo femini mulicris tribuitur,
quta humanam naturam in vnioncm hypoftaticam
actcrnusxo>of affumfit. . .

Tettio.ra ^ Qy0niam autcm in huius Sacerdotis notitia
dotijm^ &fide,noftiireconciliatio cum Deo,atque adco fa-
diatons. ius,cft oofita , pio ftudio , faccrdotii Chrifti ratio
quc coh- qujcrcnda eit.

deranda. ^ Plana igitur & pcrfpicua ratio facerdotij
Chrifti,in quinq; horum capitumcxplicatione po-
fita cft.Quorum primum cft,vt fciatur coditio per-
fonar.DemdcjVt cius ofricium cu fuis partibus per-
pcndatur. Tum , vt mutui fcedcris ratio tcncatur.
Pra:tcrea,quam diuturnu fit hoc fccdus. Poftremo,
quar fit applicationis ratio.
i.c5ditio 33 Condicio. duplex confidcranda occurrit in
pcrfon*. perfona huius Sacerdotis , naturarum videlicet , &
qualitatis.

34 Conditionaturarumeft, quod hicSaccrdos
fit Deus & homo, vna pcrfona. Alias enim Media
tor cfle haud potuilTct.Nam vt fua Diuinitatc,Patri
itanobis human£enatura;focietate, coniun&us cft.

35 Huiusconiun&ionis cauflas Irenaeus cxpli
cans,in hunc modum ait: Oportebat Mcdiatorem
Dei & hominum,ptoptcr twuwff , in amicitiam &
concordiim reducere, & facerc, vt Deus reciperet
hominem,& homo reftitucretur Dco.

$6 Ex hocetiamconcluditur, quod vnus cfle
debucrit Mediator fiuc Sacerdos, quemadmodum
ctiam Deus vnus cft. Hinc Apoltolus : vnus Deus,
vnu." etiam Mediator Dei & hominum , homo Ic-
fus Chiiftus.Nam cum is Mediator, caput crat lutu
rus Ecclefia? fua?,vnus vt cflet neceflc fuit.

37 Fcedc igitur crrant , qui vel plures Mediato
res mtcr Deum & homines docent, vel plura capita
Ecclcfia? agnofcunt , quam vmcum Dominum no
ftrum Icfum Chriftum.

38 Conditio qualiratis Sacerdotis Chrifti,ad He
bra?os explicatur,quod fit fanctus,impollutus,fegrc
gatus a peccatonbus, & cxcelfior ccelis.

39 Huiufmodi oportuit elTc eum , qui peccatis
hominumin fc reccptis, Legem condcmnantem
nos implcrct,& eius capitali iudicio fatisfaccrct.

4® Iamofficium cum fuispartibus confi<kr*r
dum cft.Officium quide cft,Rcconciliarc nos Dco»
fatisfacere Deo pro peccatis noftris.ac nobis fua rne
rita app!icare,vt ipfi,cius iuftitia donati,iufti i" c°"
fpe&uDeiappareamus. Partcs vero numcrantur,
docere,orare,offerre. Iftacnim tria,adcompkmcn
tum redcmptionis pcr Mediatorem Chriftum,rctc
runtur. -
41 Doctrina Mediatoris cft, publicatio beneti-
cij ipfius, nimirum quod vclit recipere omncs pce-
nitcntesjdonare eosfua iuftitia, viuificare ad vitam
artcrnam.Verbo,Spiritu fancto , & Sacramcntis,111

hac vita regcre.

41 Oratio eiuseft,qua interceditpro gcncrc

humano , & petit nos recipi , ptopter fua mcrita»
quemadmodum in Euangelio precatur:Pro cis fao-
ftifico me ipfum , vt lint & ipfi fan&ificati in vcri-
tate. Ioan. 17.19. f .

43 Obl3tioMcdiatoris,eftciiispaffio qua?tuit
& cft facrificium propiciatorium,placans iram Dcl>
2° & fatisfaftorium pro culpa & pcena xterna.

44 Inhacoblationeplura perpcndcnda occur-
runt,cx quibus fides concipitur, fouetur, & alijur.i»
quod Saccrdos &facrificium fimul,fit ipfe Chriftu5,
. 2.quod Deo Patri obtulerit fcmetipfum , per after-
1 num Spiritum. 3. quod pro humano generc recon-
i ciliando Patri coelefti, (acrificium fuu percgerir. 4*
'quod fcmelperacliavidima, nunquam iteranda f^-

led maneat efficax in aztcrnum.Nam vna oblatione
confummauitin fempiternum fandificandos. ^

45 Porro quia Saccrdos,alicuius fccderis feu 1 c" f>n5
ftamenti fponfor eft & Mediator, qualenam fit hu- »tie"
ius noftri Mediatoris fcedus,fcire oportct. Illud c-
nim fundamentum fideiChriftiana? eft.

46 Tametfi autem multa in hoc fccderc concur-
runt, eius tamen prxcipua membra funt,Obl?gat10
mutua intcr Dcum & homines , & fcedcris feu Tc*
ftamenti confirmatio.

47 Obhgatio cx parte Dei eft , quod Dcus pro-
mittat lc propitium fore iniquitatibus noftris , l°re
Dcum noftrum , fcripturum lcges fuas in cordibus
noftris, adoptaturuna nos in fihos, donaturum nos
Spiritu fancto, actandem nosingloriofum Chriu1
regnum perpetuo poffidendum introdudurum.

48 Obligatio ex parte hominis eft , quod homo
fe viciflim comittat fideiDei , credatinipfum, cx-
pe&«bona promifla,ac ipfi fuam vitam approbarr
fatagat.Chriftus enim facrificatus,omnibus obteni-
perantibus fibi factus eft autor falutis.

49 ConfirmatiofcederishuiusefFufionefang'1!'
JO nis ChriltiMediatoris,fancitaeft,incuius rcj.tew*

ficationem & raemonara perpetuam , a Chrift°>111
Ecclefia, duo Sacramcnta ordinnta funt, toti Ecde-
fia: communia:nempc Baptifmus, & facra Ccena
corporis & fanguinis Domini. v '

50 Durare prartcrea Chnfti facerdotis facrin* 4-^ if
cium in artcrnum, Teftimonio Patris dcipfo Ty~ ^
po,& Vidim2epr«ftantia,concluditur. .

51 Teftimonium Patris & promiffio, eft 'lU "lal|
110. 4.1urauit Dominus,& no poenitebit eum,t^ c
Sacerdosarternus. ,

52 Typus durationem figuras.cft Mckliifc^ech'
Namfecundum ordinem Melchifedech eft a PatrC
facerdos conftitutus,qui neque initium dierum,nc^
que vitar fincm habens,affimilatus cft Filio oei, 1111
nctSaccrdos inartcrnum. ^

53 Pra»ftantia vidtimx cft , quodfemcl ingfc"^.
Chriftus in fancla , fatisfccerit pro omnibus mun ^
pcccatis , inueneritqucredemtionem perpetuo d
raturam>& nunc apparcat vultui Dei pro nobis.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

S A C E

Jfgct. 54 Applicatio facrificij Chrifti Mediatoris, fit
^*. per fidert)# Slc enim paujus ait: Qucm Deus confti-
co. fuit Propitiatorc per fide in fanguineeius.Ro.3.24.
55 Vtcnim nobisipfe Chnituscx mcragratia
wfWuw^pAw*, fua beneficia oftert:ita nos viciffim
°DUtam gratiam, cordis brachijs , hoc cft , fide ap-
prehcndcre,& tenere debemus.
. 56 Cum autem hanc gratiam, quarcgencramur
,n nouos homines , fidc poffidemus , in regales Sa-
cerdotes, vnctione Spiritus confecramur ,vt iufticia
& fen&itate induti , hoftias offeramus Deo gratas,
Per chriftum Mcdiatorem vnicum. Nam, vtipfe
noftrasconfcientias ab opcribus mortuis emundat.
"anosviciffim, excuflb peccatiiugo,Deo viuenti
f"uirc debemus.

57 NequaquamenimFiliusDeimifluseft,&af-
lumpta humana natura fadus eft victima, vt iam o-
^nibusfuronbus opinionu & libidinum indulgea-
^"srimo idco ingcnti mifericordia noslibcrauit,
Vl deleat peccatum & mortem , vtnos viuificct,
acfihiaffimilet, quemadmodum Paulusait , Nos
autem rcte&a facie gloria Domini in fpeculo intuc-
^ur.&ineanj^imagingtrafformamurjexgloriain
gloria,tanquam ex Domini Spiritu.2.Corinth.3. 18.

58 Ex his,qua» ha&enus fufius, fccudum rerum
confeqUentiam,dia:a funt, duas colligcmus defini-
^ones^quores vniuerfa fummatim comprehendi
poffu:VnamSacerdotis chrifti:Alteram,noui Te-

JjNo- ftatllenti,cuius fponfor cft chriftus,

itaque fiue Sacerdos,cft perfona
^'iftidc na»C^eu$ & homolefuschriftus, mudus&purusab
" : ° 0Q1nipeccato,amans hominum,ex decrcto DciPa-
tris proferens Euangclium, offcrens feipfum femel
Pfo hominibus & perfoluens hfrpw98c applicans
■Winieriti credcntibus,in afternam redcmtioncm,
N re pro Suibus & interpellat apud Patrem
J^*ti <5o Nouum Teitamentumeft pa&um Deicum
Uo" 0rT1inibus,fancitu fanguine chrilti,inquo,vt Deus
Promirtit fe ignoturumpeccatis hominum,propter
Mum & Mediatorem:ita homo viciffim, fidei Dei
ccommittit, creditin Deum, promittitque ipfi o
edientiam, rcnunciatis Satana,Mundo & Pcccato,
. 61 Harcdoc1rinadeMediatorc,eftfummafa-
P,entia Ecclcfia? , quam non norunt,qui velop^-
vj . noinincm iuftificari contcndunt , vel fanctos
lediatorcs inuocant , vel Papale facrificiu mundo
r.udunr,curn fuo impuro canone, vel denique, qui
Al. rci>principium,mediun3, confummationemfa-
«tis attribuunt, prztcrquam foli Mediatori & eius

z Htfiautem exdi&isconftat, vnumciTefum-
«Sj-^t °m Sacer<*otcm & Mcdiatorera Iefumchriftum:
fj. ^arnen ab hoc vno & vero pontifice,chriftiani hanc
'gnitatem accipjunt , vt & Filij Dei fiant pcr ado-

Ptlonem,& Sacerdotes per communicarionem.
v k ^cr chriftum enim pontificcm habcmus ius
lcr Uni E>ci doccndi,accipimusiusinuocadi, pra?-

j, P°teftatem orTcredi,fed eJ^f/r/^V facrificium,

^°n Expiatorium,quod folius Filij Dei eft.
i H chrif nanorum autem facrificia funt,Spiritus
norit.ntus» facrificium iuilicia?, facrificium laudis,
nal' U ncficcntiae & communionis , Loftia ratio-
(jie S ProPriorum corporum. Breuitcr omnis obe-
ntia & crux, cui viua in chriftutn fides praslucet.

G R B V S AD
Conuerfwncm.

A Iw/Riufquam viua & falutaris fides,(qua fit co
'* uerfio)i

) in corde hominis concipiatur & na-

RDOS,

fcatur,quatuor in homine pra»cedantnecerTe cft. , &

1 Prtmumicft Pcccati cognitio in xwctc.Seundum^
mfta? ira; Dei in peccatores, & merirar damnationis
in corde fenfus. T ' ertiurn^uXi 1 a.y.iKu^ cwm quacru-
ciatus in confcientia , propter peccatum commif-
fum,& propterpcenas imminentcs ex iuftairaDci,
coniunctus cft. Quattumy Chrifti vera noticia&
firma, inmcntc, ex Euangclij pra?dicationc,con-
cepta.

3 Harc quatuor funt vcluti quatuor gradus,qui-
bus gradatimconfcenditur ad veram& falutarcm
conuerfionem,quaefit perfidcm. dc quibusordi-
ncdicemus.

4 Primus itaque gradus eft , Pcccati cognitio. i.Pcccari
Hancconfequiturhomoex LcgeDei.-Pcf ^gem,^'^
ait Paulus ,eft cognitio pcccati.Rom.7.7. Dci, rcg*

5 E(l cnim Lex Dei , regula iufliti«,qu* mon- U*iw.
ftrat,quid iuftum,quid iniuftum fit , quid Deo pla-
ccat,quidque difpliceat.

6 Hinc fit,vt quicquid fit in nobis,vcl fiat a no-
j bis,non congruens cum regula, hoc cft , cum Lege
j Dei,fit pcccaturo,quo Deus horribilitcr offenditur.

7 Ad hanc ergo regulam, vitam & actioncs fuas,
I interiorcs & exteriores, explorabit homo , & ex ea

iudicabit dc fadis fuis:peccatane fint,an non.

8 Vcrum,ne quis errorefallatur in accommoda- v^Us Lc'
tione & vfu huiusregula»,duotenebit.Vnum,quod
quicquid aducrfatur charitati Dci,& charitati pro-
ximi, prohibeatur Legc Dci , & pugnet cum regula
iuftitia?:& contra, quicquid congruit cum charitate

Dei & proximi,prseeipiatur; tamctfi exprefse vcrbis
Legis non vidcatur interdictuna aut prseccptum.

p Nam Lex cxhis duobusprincipiis condudi-
tur:Diliges Dotninum Dcum tuum ex toto corde
tuo,ex tota anima tua,& cx totis viribus tuis:&, Di-
ligcs proximum tuum,ficut teipfum.

10 Alterum,quod tcncndum cftieft , quod Lex Pe LeSil
fit fpiritualis,vt qua!poftuletpuram>pcrpctuam,peri!^p c"°
fcdam & fpiritualcm obcdicntiam , ex qtio intclli-

gere in promptu eft,quod nuilus homo natus iuxta
Natura? legcm,valeat lcgem Dei implere.

11 Nam hominis natura & lcgis conditio, ita fi-
bi aduerfantur,vt nunquam in hac vitaintcr cas con
ucnire (vt dcberct ficri) pofsit. In quod Paulus con
queritur,cum ait,Rom.7.i4. Lex eft fpiritualis,e-
go autem carnalis,venditus fub peccatum.

12 Hinc intelligimus ocs homincs reoseftecora
tribunali Dci, vt trafgreflbres ipfius fanctifsima? lc-
gis,& non polTc ne incipere quidem,nedum prarfta-
re vlla obedientia,iuxta legis mcntc, priufquara rc-
geniti fuerint , & facti noui homines per fidern.

13 Secandus gradus eft fenfus irae Dci & iufta: da- gj^jjjj
nationis,in corde hominis propter peccatum , quo

reus cft homo coram Deo.

14 Quoties enimhomocogitat fuupeccavu,fimul
dcbct intucriiram Dei aduerfusfe , & cogitare de
pcena quam mcrucrat propterpeccatum.

15 Huiusira?Deifcnfusin corde hominis pro- Crcfcit
ptcrcomilla pcccata,crcfcit ex harum rerum cogita
tione.

6o' 16 Primum, cogitandumdelcgelataprimisno-Cogita
ftris parentibus in Paradifo videlicct,quando come p^"^,
deris dc arborc ifta morte morieris. Hic Dominus mi.
toti Adamo minatur mortem,fi legcm lata violaue-
rit,hoc eft,rxiinatur mortem non folum perfona? A-
dami,verum etiam naturae Adami,quam nos omnes
habemus,qui nati fumus ex Adam, iuxta comunem
nafcendi legcm. Atquc ideo eiufdem cuius & Adam
condemnationis rei fumus,qui ab eo originem tra-
ximus.Pfal.5i.7.Paulus,Rom.5.i8.

G. litj.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

M.ilcdi-
tlionis le
gi appefi-

Confcicn
tix. accu-
fantis.

Signoru
ax diui.

Dc fignis
jninanti-
busiregu.
licduc-

|. Dolor
obpecca-

7" G R A

17 Deindefenfusira?Dei &iufte.noftrae damna-
tionis, crefcit cx cogitationefententix.qua Deus
in montc Sina adiecit fua? legi,videlicet,maledi<5t,us
omnis qui non permaferit in oranibus quar fcripta
funt in hbro legis vt faciat ea.

18 Hex maledi&io venitex iufta ira Dei in omnes,
& infcrt arternaspcenas omnibus iis,qui non perli-
bcratorem Icfum Chriftum ex hac lcgis fententia
cximuntur.

19 Terti6,fenfus iras Dei & iuftarconder.ationis
hominispropterpeccatum,crefcit ex Chirographo
Dei in cordibus noftris, quod Chirographum eft
confcientia hominis, qua: tcftatur de damnatoria
fcntentia, primum in Paradyfo, deinde in lege pro-
pofita.

20 De vtraque fentcntia, videlicet, confciemiaj
&legis Dei loquitur Ioannes,i.Ioan.3.20.Si,inquit,
condemnet nos cor noftrum,roaior eft Deus cordc
noftroqui nouit orania.

21 Quoties crgo fcntimus cruciatum in cofcien-
tia noftra propter peccatum, cogitabimus efTe pce
nam diuinam,& prarmonitionem quandamxterna
rum poenarum propter peccatum , nifinobisper
Chriftumfuccurratur.

iz Quarto,fenfus ira: Dei,& iuftse noftrar pcenar,
ctia crcfccre debet ex fignis iras diuina?,que fun: du-
plicia.

23 Qua»dam enim fimul minatur puniuntque,
vnde maximaira Dci in peccatores intelligitur.Hu-
ius gcneris figna funt pcftis,annona: caritas, fames,
bellum,& varia: plagae , quibus Deus vcl intcgra re-
gna,vcl aliquosfaltem homincs aliis in admonitio-
nem punit,in oftenfioncm futuri iudicij.

24 Quxdam non ftatim puniunt , fed minantur,
& imminctes poenas quafi praedicunt. De huiufmo-
di fignis minantibus multas habemus hiftorias tum
prophanas, tum facras.

25 Egcfippus figna c6minantia,qu£ pra?celTerunt
eucrfionem Ierufalcm rccitat. Chri(tus Dominus
Matth. 24. cnumerat figna praeccffura extremum
diem,quibus fubiungit hanc grauifsimam admoni-
tionem , videtc ne quis vos feducat.

26 De his tencndasfunt dua? regula». Priraa,quic-
quidnonfit vfitatc, etiamfi naturales cauffas ha-
bcat,aliquid fignificat.

27 Etfi ergo comcta:,inundationes aquarum,hor
rendae & inufitatce tempeftates,habcnt farpe natura-
lcs caufas, quas Mathematici monftrant: tamen cx-
pcricntia & hiftoria: doccnt, non Xtipx cffe quac ita
inufitatc fiunt.

28 Alteraregula.Signaminantia^nnexam con-
ditioncm habent dupliccm,videlicet iudicij feu pce
nar,finon rcfipifcimus fignis admoniti : mifericor-
dia?,fi vcra pcenitentia confugimus adDeum,peten
tcs vcniam.

29 Excmplum in Prophcta Iona habcmus illu
ftrc.Per hunc cnim dcus minatur cxitium Niniui-
tis,poft quadragcfimum diem a tcmporc concionis
Ionar.Scd quidaccidit? Audita hac comminatione,
agnoucre Niniuitae fuum peccatum, & iuflam iram
Dci , & conuerfi funt in vcra poenitcntia ad Deum,
petiucrunt veniam in planctu& iciunio.Horum cr-
go pcenitcntia motus Dcus illis pcpercit & no pu
niuit iuxta comminationcrn Prophcta».

30 Horumcxemplumfihodiemulta»gentes i-
mitaicntur , Deusetiam, mifcricordiar fuar memor,
parceret iis, quibusiam variis & inufitatis portcn-
tis minaturpcenas.

31 Tertius gradus,qui veram couerfionequa: fit
per fidcm pra?cedit , cft uir^ih^ , dolor ojb pecca

D V S. ^ 7*>

tum in confcientia.Vt cnim fccundus eft fcnfus ii*
Dci,quo vcre ftatuimus Dcum irafci pcccatorita hk Tli'
y.tjAu''hHa.5c dolorob peccatum cfl,quo compungt-
mur ob culpara noftram , & vcllemus nos nuquam
peccaflc & ojffendifle Deum,vnde concipitur in no-
bisperSpiritum fanCtum(qui ldeo Spiritustimotis
dicitur,R5.8.) dolor, odiii pcccati, & fuga pcccati»
31 Quodautem huiufmodi utra^JtihMa. & dolor
in cordc prsecedat falutare pcenitcntia,que; cft con-
uerfiohominisad Dcum pcrfidcmin lcfum Chn-
ftum,pre;tcralia muha,fcqucntia teftimonia confir-
mant.

33 Ador.2.37.poftquam difplicuirTct Iudsis f* gj"
<5tum fuum,& compu&i cfTcnt corde ob peccatum
fuum,quaerunt:quid facicmus viri fratres? Refpon-
detPetru3,;x57*y5»**7e, & baptizetur vnufquifque vc
ftrum in nomine Iefu Chrifti in remifsioncm pcc-
catorura.Hic aperte vides quod & u<0auixua. fcu do
lor ob pcccatum prsecedat uda.vuay , & quod prardr
catio T/i-y.5?^o/e/.<-litpropria Euangelij,&fit conuer-
fio ad Deum per fidem in Iefum Chriftum , id quod
verbahaecdeclarant: Baptizetur vnufquifque ve-
ftrum in nomine Iefu Chrifti in rcmifsionem pcc~
catorum,hoc eft , baptizeraini vt habeatis teftimo-
nium Dei quod vobis conuerfis , id eft credcntibus
in Chriftum funt remifla pcccata.

34 Matth.21.32.vos vidcntes i^irkfi&mSrfi vt cre-
dcretis ei,id eft, non uda.uih.tttt duc^ti eftis,vt conucr-
teremini ad Deum per ipfius prardicationcm.

35 2.Corinth.7.io.ctiam clarifsime docct,quod
dolor ob pcccatum,feu contritio,prarccdat faluiare
pcenitentiam, id eft conuerfioncm. Dolor, inquir»
fccundum Deum opcratur un&YCKtv falutarem, hoc
cft,pr^parat homincm vt fc ad Deum conucrtat pcr
fidem,nein fuis peccatis pereat. o<J'5f^

36 Porro odiu & abominatio pcccati ex eo V"- CJu ^
nit. Primum fi cogites fumma voluptatc Diaboh
cfTc,videre hominc, qui eftcoditus adimaginc D^i
potius fe vclle imitari , quam Deum , potius fianl

40 imagine qua Dei geftare. Dcinde fi cogitcSjqueau1-
modum fupra diximus, quam horrendepcccatum
Dcum offendat, vt quod expcllat Spiritum fanc^un^
de corde hominis , & faciat ex templo Dci habita-
culum diaboli.Tertio,ficogites quantu damnu tibi
afVerat peccatum , & quanui aliis noccat malo exC*
plo.Poftremo,fi vt par eft,cogitcs,quam turpe & a"
bominabile fit peccatum,quod caftifsimos Dci A«
gclosfugat. Harcquatuor meritocor hominis aa
dolorcm propter pcccatum,ad odium & fugam pcC
cati,comraoueredeberent.

37 Quartus gradus,qui viuam &falutarem fidem tea
proxime prarcedit,eft Chrifti vera cognitio, qux SDI
liunde haberi nequit, quam exprardicatione Euan-
gelijjfiquidemEuangeiium docet, curChriftus in
mundum vcnerit,quis fit,quid fecerit, & quomodo
fitaffedus crga mifcros pcccatorcs , qui ad fc ve-
niunt.

38 Vcnit in mundu miflus a patre vt liberet ione- £
ros pcccatores a triflifsimo peccati oncre : ita enim tin»
Ioannes ait : Ecce agnus Dei qui tollit peccata mu°
di,Etipfe dicit:Veni in mundum vocare pcccato-
resad pcenitentiam. Item,veni faluare quod peri^'
rat. Et Paulus ait : Ccrtus cft fermo & omnium ap-
probatione dignus quod Icfus Chriftus vcnit m
mundum peccatores faluos faccrc. .^f.

59 Eft verusDcus,qui poteft cj,cquid vult,& vul ^

quicquidfuovcrbo promittit:cft verus homoafTun1

ptainvnionem perfonalem noftra natura, vt ^afn

reddat participem diuinar natura? & gloriar: eft yn»

perfona Deus & horno, vtfciamusomnia °P5r
r ipfius

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

A D CONVE
Jfc mu ipfius efle xnfiniti pretij & «ftimationis.

. 4° PafTus & mortuus eft pro peccatis noftris:
'mplcuit Lcgem : vt fua obcdientia nobis imputa-
ta > lufti lubcamur coram Dco. Hic orat pro te a-
puda?ternum Patrem, vt omnis cjui vcnitad illum
& crcdit in illum, nonpcreat , fed habcat vitam

^ c'ga ^cnique ita arrc&us eft crga qucmlibet pcc-
m, catorc,quod vclit ipfum in gratiam recipere,quan-
turnuis cnormitcr peccauent.modo ad ipfum vcni-
tc non rccufauerir. V cnite,inquir, omncs qui labo-
ratls & oncrati eftis,rgo rcfocillabo vos.

41 Hunc fuum afKdum,in multis magnis pec-
catoribus confpiciendum exhibuerat.-vt in Magda-
Icna,inhrronc,& in multisaliis.

43 Brcuiter , vt venit in mundum propter pec-
"lores:ita reucra vult omnium peccatoru falurcm:
,cd per fidem,vt ipfe ait, Qui videt Filium(id cft,a-
fttofcitFilium efle faluatorem mundi ) & credit in
jUu», habcbit vitam artcrnam , & cgo fufcitabo il-
lu-rn invltimodic.

44 Atqucitahabemus, quid veram & faluta-
*cni fidem prarcedat antcquam concipi & nafci pof

^>tfupt m cordibus noftris.

^8'*" 45 Extribusprimisgradibusintclligimus,quar
mancat nos damnatio,nifi libercmur a pcccatii no-
ltr's:vnde oritur compun&io cordis.

46 Ex quarto intelligimus, remcdium aduerfus
pfccatum cfle propofirum rn IefuChnflo.Nam qui
,n 'pfum credit,habct rcmifsionem peccatorum &
^maetcrnam.

47 In his cogitationibus,per Spiritumfanctum
eXcitaturin corde ingcns dcfidcrium promiiTar in
Cnrifto gratiar, quod dcfiderium cft vcluti quidam

Gdciconcrptus."

4$ ttcum ad hocdefidcrium, fiducia cordis in
Promiiiionern cratia: accedit : fides in cordena-

im*, h

° cfi .Hincconc,uclirur» quodviua, falutariscV
^""ftiana fidcs , lit ingens defidcritim gratiar pro-
inChrifto,& firma fiducia in Chnttum quod
}. j ex gratia remittcre peccatum,& vitam etcrnam
^». ^owe crcdcnti gratis,abfqucomnibus operibus&
"Wtis humanis.

5° Is quiin huncmodum crcdit, habetrcmif-
,Cjncm pcccatorum,ex mcriio mortisChrifli.Eft iii
ltus>iuftitia Chnfti fibi imputata.Efl Filius Dei.Eft
rcconciliatuscu Dco .Eft nouus homo. Habct ac-
Cc|lum ad Dcum.Stat in gritia & fauo rc Dei.

5J Quandofidcsitaeft concepta & natain cor-
^e nominis, cum fit initio tcnera & percxigua , de-
e^Suotidic crcfccre , & incremcnta alTamcre, per
rdentcm inuocationem Dci , vt cum Dauide ores:
Domine,confirma quod in nobiscsoperatus,Spi
tuofamfto cofirma mc,dirige mc in tuaveritate.
n huiufmodi feria & ardcnti inuocatione fentitur
j P°nfum Spiritus fan&iincorde precantis, per
^tiam cordis& confolationem aduerfus pccca-
Urn & mortcm. Harc cnim lartitia & confolatio in
^r^cjeft teliimonium fpiritus>quod fimusfilijDei, <o
lith inchoaucrimus vitam itcrnam

XI.

s<~4 L V? R 1 S
UntiA.

PO £ N /-

1 Vm dicimus Euangclium eiTe prardicatio-
nem pcenitentia: & rcmifsionis peccatoruum

R S I O N E M. 7H

in nominc Chrifti : Apoftolico fignificato , id cft»
proprie,vocem Euangclij accipimus , & non (ficm*
quidam contcndunt ) pro toto minifterio Legis &
Euangelij:ac fi prardicatio pcenitentiar pcrtincrct cd
Legem , & prardicatio rcmifsionis peccatorum ad
Euangclium.

2 Immotum enim ftathoc difcrimcn Legis&
Euangelij,quod vt Lcx prardicat peccantibus dam-
nationerr.titaEuangclium pa.nitentibus falutcm.

3 Prxdicatio ergo pcenitentiar quar ad falutcm
ducit , & prardicatio rnaledidtionis , non funt eiuf-
dcm,hoc cft,ncc Legis feorfim, nec Euangclij.Lon
ge cnim intcr fcdiucrfa funt , oftendcreremedium
aduerfusmorbum, &incertum intcritum homi-
nemducere. .

4 Cum Dominus dicir.Conucrtimini ad mc & ™Jm^
falui eritis.Item,Nolo mortcm peccatoris.conuer-
timini & viuitc:noneft Legis concio , quarhanc
damnatoriam fcntentiam abfquc mifericordia fo-

nat , Maledidus omnis qui non manfcnt in omni-
bus, quar fcripta funt in libro Lcgis: fedipfilsima
Euangclij vox.Non enim hic auditur tonitru dam-
nantis Legis,fed fuauifsimacompcllatio niifercntis
Dci,qui rcucrtcntibus vitam promittit.

5 Cum his confonat vox Chrifti; Oportct prs-
dicaripcenitcntiam &rcmifsionem pcccatorumin
nominc mco. Itcm : Non vcni vocarc iuftos , (cd
pcccatorcsad poenitentiam. Itcm Ador .5.31. Pc-
trus hoc ipfum teftatur , cum ait : Hunc principcm
& faluatorcm cxaltauit Deus dextcra fua , ad dan-
dampcenitcntiamlfracli , & rcmifsionem pecca-
toruro.

6 QuiergodicuntLcgiscfTcmunus pracdicare
peenitentiam:nec vim Legis redc confiderant : nec rcfutatio.
virtutcm mortis &refurrecctionis Chrifti rcde pcr-
pendunt,vt interim taceam , eos magnam iniuriam
Chrifiofacere, in cuius folius nominepcenitcntia

cft praedicanda,

7 Sed clamant,iflo pafto Lcgcm tolli,&locum
dari Antinomis.Vtrumquc falfum cft.Nam & Le-
gem fatcmur ea pcccata monftrare,ad quorum pcc-
nitcntiam nos inuitat Euangelium , & agnofcimus
Lcgem Dci, quam vfitatc Dctalogum appcllamus,
effe normam vitar Chriftianar vnicam.

8 Magnaeftfane infulfitas, exco inferrcLc-
gis cffe praedicare pcenitcntiam , propterea , quod
monftret peccatum. Nam Lcx , dum monftrat
peccatum, vulncrat, occidit, damnat , ncc vnquam
fonat hanc vocem, Rcfipifce & faluus cris , fed po-
tius, mortc astcrna moricris. Euangclium autc m,
dum inuitat ad pcenitentiam , vulncri paratum cfle
rcmedium indicat , iuxta illud: Agitc poenitentiam,
appropinquat cnim Rcgnum ccelorum.

9 Prartcrca eius cft inuitarc ad pcenitcntiam,.
cuius eft fpem veniar facerc,hoc cum fit folius Euan
gciij ,erranr quiLcgis cflcdicunt munusprardicarc
poeiutcntiam.

10 Scd dicunt qui //otMx7/x&75po/ cflc volunt:Lex
prardicat pcenitcntiam pcr fc, Euangclium vero per
accidens. Vtrunquc infulfcdicitur. Vcrumfiillam
diale&icam diftindtioncm retincrc lubcr,ita potius
diccndum cft:Lex eft pracdicatio pcenitenti^,at non
perfe,fcd peraccidcns, hoccft , quatcnus dcducit
nos in cognitioncm peccatorum,quorum iubct nos
pceiiitcrc Euangclium. Euangelium autcm cft prar-
dicatio pcenitcntiai pcr fc, quia pcenitcntibus pro-
ponit Chriftum , & offcrtgratuitam remifsionem
pcccatorum.

11 Hoc etiam fine prardicationis pcenitentiae
confirmatur.Idco cnim prardicatur pccnitcntia , vt

gratiar

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

71$ S A L V

gratiae fic locus.Conuertimini>inquit,{ilij auertcn-
u s,& ego fonabo auediones veftras.

ir Nemo?vt exiftimo, negabit Baptifmum cffc
Sacramcntum Euangelij & non Lcgis.Sed ipfc Ba-
ptifmus nihil aliud elt , quam afpe&abilis concio
poenitentia? & remifsionis pcccatorum> in nominc
Chrifti.Pcrperam igitur faciut,qui quod proprium
eft EuangelijjLegi attribuunt.

13 Hmc ergo efre&um eft,quod Lcx pcr fe prae
dicec tranfgretforibus mortcm & damnationem:
Euangelium vero pcenitcntibus Yitam & falutcm,
& ab omni reatu abfolutionem.

14 Rurfus obiicient fortc, Iudam egifle pceni-
tcntiam,ad quam non ipfum vocauit Euangclium,
fcd Lex.Egit quidem ipfe poenitentiam ad defpera-
tioncm & damnationcm,fed ea non pra?dicaturin
nomine Chrifti,fcd fuggeritur a diabolo , vt homo
reus pcreat. Ad hanc non inuitant ncc Propheta?,
nec Apoftoli, nec vlU finceri miniftri:imo , vt ha?c
caueatur, ad Euangelicam inuitant pcenitentiam,
qun? in fcriptura ^srctVo/ec dicitur, & non ue7<*ft5'\*<*,
qualis Iuda? fuit.

Ratio fa- ^ poftquam iam oftcnfum cft Euangelij pro-
n^JmuTprium effe prardicare poenitcntiam , nunc deda-

randum eft,qua?nam fit vcra ratio falutaris poeni-

tcntia».

16 Vnaitaquc ha?c ratio eft verarpcenitentia:,
vt audita inuitatione ad pcenitentiam,ex animo do
leamus admilla peccata,qua? Dcum a nobis abalic-
mrunt,& expcctemus condonationem peccatorum
proptcr victimam Flij Dei, &certam concipiamus
tiJucum rcmifsionis peceatorum, iuxta verbaSym
boli:Credo rcmifsionem peccatorunvfimul propo
ncntcs nos vcllc omnem orfcnfam Dei in pofterum

cauere,deponcndo yetercm hominem , & induen-

donouum. i

17 Hanc eflc vnicam rationcm falutaris nceni-
tentice coramDco, multa? Prophctica? & Appfto-

Teftimo- ^CX conc*ones' & cxempla Sanctorum oftendunt.

,ua. 18 Paulus Ephef. 4.20. ita fctibit, Vosautem

non ita didiciftis Chriftum. Siquidem ipfum au-
diftis,& in ipfum cftis edo&i, vt deponatisjfecun-
dum priftinam coucrfationem, vetcrem homincm,
qui corrumpitur fccundum concupifcentias erro-
ris: renoucmini autcm fpiritu mentis veftrar , & in-
du3tis nouum homincm quifccundumDeumcrea-
tuscft.

poenitcn- IQ Paulus his verbis , vtaiia tcftimonia omit-
dcfinitio.^amus, fatis oftcndit veram falutaris pcenitcntia:
rationem efTe quam pofui , qua? hac breuifsima
dcfinitionc condudi potcft. Poenitcntia vera cft
conuerlio hominis ad Dcum , pcr fidcm in Iefum
L Chriftum , qua fit nouus homo , iuxra voluntatcm

Dei viucns.

Pattcj 20 Ha?c diftin&ius intelliguntur cnumcratis
rcs' partibus verae pccnitentia? , qua? vfitate nominan
tur : Comritio,Fides,& Noua obcuicntia.Hae ideo
partesdicuntur, quia ordine prarccdunt fincm con
ucrfionis,qui eft feruire Dco ln iufiitia & fandita-
te vera.

,i.Contri- 21 Contritio cft pauor confcietia? ob pcccatum
no:cums acj miftum^qua? tu m demu vcra fit ex agnitionc pcc-
?unt "crtc- cati & fcnfu iudicij Dci, quando proponitur vidi-
ctus- ma Chnili pecca^i expiatrix.

22 H a?c contritio quatuor proprietates feu erTe-
dushaber. Primumenim agnofcit pcccatum,quod
contra norraam iuftitia? Dci commhTum eft.Dcin-
dc agnofcit iuftam iram Dci & malcdi&ionem ob
peccatu.Tertiojferio dolet ob adrcifTum peccatum.
lJoftrem6,dctcftatur & abominatur pcccatum.

T ARIS 710

/ 25 Ha?c Euangclica contritio diftcrt a ludf cc>n
tritione, cui fa&um non difplicuit proptcr fuatn
turpitudinem,& propterea quod erat violatio . nor-
ma? iuftitia? Dei,fed propter mctum pana?. V olm
cnim proditionem fuam,cum fa &a cflet , cflc mre-
d:am,& ideo dicituriu^-a^^hoc cft, 'folicitus«
anxius fa&us proptcr fuum fa&um , adeo qu°dl;rl"
ftitia fitabforptusmon yjfaayfcV, qua Yoccfignjn-
catur vita? & cbnfilij mutatio in mclius. ,jiia>

24 Fidcs cft notitia & affenfus promiiTa: &
pctitsemifericordije , & in candcm hrma fiducia»
non autem vacillans opinio.

25 Hsecfideshabetparteshas, r. Agnitionero tcJ.
Mediatoris & interceiToris Iefu Chrifti apud Pa"
trcm. 2. FiduciamMcdiatorisagniti,& imputatae
credentiiuftitia: Mcdiatoris. j.Confolationem con
fcicntjacaduerfusterrorcs pcccati & Legis. 4- ln"
choationem noua: vitar. m

26 Hxc Euangclica fides diffcrt a fide Lcgts.W-
des enim Legalis talis eft qualis promifsio.Prom"'
fio autem Legis habct anncxam conditionem im-
pleta: Legis,qua?cum a ncminc prgftari potcft,fit^
irrita Legis promifsio, donec vcntum fucrit aU
Chriftum,& fides ruit qua? legales promifsioncs re*
fpicit. Vcium quiafides Euangelica accipit qu°d
gratis offertur,manct firma:qua crcdcs iuftus & *fr
ccptus cft Deo. Ho9j

27 Noua obedicntia necefTario nexucumfide^jfc
coniunctacft.Ha»cabfoluitur quatuorpartibus»Plc tia/^
tate crga Deum,Charitate crga homineSjSantfimo ,usp
nia & puritate vita?,& diligcntia in officio. Idco c-
nim fide rcgeneramur> vt pie , iuftc & tempcrantcr
viuamus. 1 ..r

28 1 laec obcdicntia a fide profcfl a, multum d»
fert ab ca , qua: qualifcunquc prceftatur ab imp»is>
iuxta cxternam Lcgis litcram.Nam hatc litcralis> vt
ita dicam,obedientia , fccit quidem,vt Paulus cflct
irrcprchenfibilis coram hominibus,cuius tame con
priufquam conucrfi*s eft ad Chrifturo,manfit impu
rum. Defuit enjm Paulo ante conucrfioncm fidefj
& Chi irtiSpiritus,finc quibusobedicntia erga Le-
gcm placere nequit. £j.ffllpU

29 Harc pcenitcntiae mcmbra , fi in illuftribu5 ?iti#£
exemplis confpiciantur , magis& animos moue'nifeB
bunt, & crunt in promptu tanquam vcra: pcrni-
tentix pi&a: quadam imagincs , qua: in oculos in-
currunt quodammodo>& deinde in animum trani-
feruntur.

30 Peccatrix, Luc. 7. audito Euangclio Chn-
fti, quoinuitantur homincs ad pcenitcntiam > la'
chrymis reftatur pauorcm confcietia: ob pcccaturnt
& odium pcccati : fidcm fuoad Chriftum acccli11
indicat : nouam vitam , officiofa erga Chriftull1>
declarat.

ji Latro in crnce, vocc & confefsionc pubM*r
fuum teftatur pc ccatum.Ex fidcChr ftum inuocat»
atquc gratitudinis crga Dcum,& charitatis crga P1
ximiun teftimonia cdir, atque ita mortificatur car-
ne,& viuificatur fpiritu.

32 Etfi autcm vna eft ratio vera? pcenitenti^:ta"'
men eiufmodi funt plurcs.Eft enim pcenif entia ti*
pij,& eft poenitcntiapij. Vtraque & priuata & Pu'
blica cffe porcft. ilta

33 Poenitctiaimpij cft cou"erfio impij ad vev*0' ^.fif*

videlicct,cum impius audicns Euangelium inuitar.c

homincs ad poenitentiam,fe coramDeo proftern»t

in vcra agnitione pcccati,concipit flduciam in M£"

diatorem, & mcditatur pietatcm crga Deum

charitatcm erga proximum. Exemplum illuftrc c

inPublicano,Luca: ig'& in Dcbitorc ioooo. ta"

lento-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

J*aiffti,lentoruni,pulcherrimapiaura.
^ H Pcenitentia pij eft,qua pius dcplorat fua oc-
culta peccata,& lapfus alios, qui vel ex infirmitate.
vel ignorantia contingunt,erigit fefiducia Chrifti
Petcns remifsionem,& afsiduc crefcit in morrifiea
tioneVcteris hominis & excitatione Noui. Harc
pcenitcntia in m ultis Pfalrois dcfcribitur, & pr*c

Ht^ pueinji.

35 Vtraque priuatim &publice fieri poteft,Pri-
Jjatim fit,cum foliDeote aperis.Publicc,cumacce-

^lia uPublica pcenitentiae profefsio.

36 Verum de publica fciendum eft,quod fit du-
Pje*> Vnius, & Totius ccetus Ecdefiar s fed modus

JgiEc dlUerfus eft proptcr circunftantias,

37 Publicaenim pcenitentia totius ccetus eft,
5Uando folennis inftituitur pcenitentise profefsio,
Indi&aa magiftratu vcl gubernatoribus Ecdefia-
tUrr>>qoalis fuit pcenitcntia Kiniuitarum , & in no

Ecclcfiis fappeeius exempla vidimus.
. 3o Huius finis eft deprecatio irse Dci & prefen
,um feu impendentiura malorum, propter admilTa
tra'Abfoluituragnitione peccati &iuft$ ir$ Dei,
ducia Chrifti , mcditatione pietatisin pofterum
^u, &,niiocationcfobriacVferia.

39 Publica vnius eft,cum aiiquis,poflqaam re-
ccptus cft in Album ciuium Ecclefia:,i. a fuis mori-
.Us ^cclcfiam offendit,vt fcnatus Ecdefie^ eum cx-
^udcre dc Ecclcfiaftico ccetu cogatur, ficut accidit

^nthiojqui noucrcam polluerac.
f. 4° Harc publica poenitentia cas partcs requi
» e* quibus Ecdefia colligerepotcft cum, qu
endcrat , vere rcfipifccre , & mcditari pcenitcn

^hne,' Hinceft,quod veteres huius poenitentig trcs
nierant partes.contritioncm,confifsionem&fa

£ 4* Contritio fuit afsiduus dolor cxdufi acoetu
Cc'e"aftico proptcr fuam culpam,qui dolor dcpre
^pdcbatur cx lachrymispcenitentis & pctentisre-
». n,rein 8ratiam cum Ecdefia. Excmplum cft incc-
l'-,ltuof«Corint!uuS.

njs^ Confefsio erat publica coram Ecclefia crimi
tiof mik'agnitio& detePatio: nonfuit enumera

P OE N I T E N T I A.

718

^fccretorum fcclerum, fcd tantum eius deli&i,
,uSarguebatur,expofuio & deplorati©.
44 Satisfadio conftabat duabusrcbis. Vna,vt
ril^Pu°Hcea Parocho verbis cafligareturvn alio-
tjamtXcniplum:quam ob caufam Grarci , hanc tcr-
partcm pcenitentiie publice vocaruntjiW/o/oe,
3l,emad '

ttri ^uo<^ Eccltfia lapfum fratrem in gratiam
tur P"ct » ae eum poftea omni officio profequere-
Part° * on°enfo* Atque hac de caufta Latini hanc
e»n vocarunt Satisf^aioncm.
45 Hsc bono confilio intlituta crant & confer-

q a.nt Politiam Ecdcfiafticam fan&a difciplina,
L to K 111 njax*ma ex partenon finemagno detrimcn
Sjje 46 !* Chrii}i collapfa eft. *

' ' n*nc CUm non anima<*ucf terent pofteriorcs,
n°n jD?n,tentiam p^blicam fcccrunt vniuerfalem,
^'>cv ncntcs intercam pcenitentiam,qua;Deo
ciuo : eJm 9°* Ecclcfiae propter lapfum aliquem
tSw. a ^ °"enfaerat.

| I nullapofsit eiTefufficiens:& hancfingebantremif-
fionem peccatorum mereri/ quod fane in Filiu Dci
fummecontumeliofum eft.

49 Confefsionem vocabant, enumerationem
peccatorum coram facerdote , & hanc necclTariam
adabfolutionem docebant, cum tamen nufquam
extetpraceptumdiuinum dccnumeratione fingu-
lorum,&cnumeratio omnium ft impofsibilis,ficut
fcriptum eft:Deli&a quis intclligitPPfal.19.13.

50 Satisfa&ionem vocabant opus,quo fingebat ^efdlu».
compenfari pcenas ieternas feu Purgatorij.Hoc fig- tur*
mentum vnico hoc dido fatis rcfclliturrFruftra co-

lunt me mandatis hominum,vt intcrim taceam nul
lumerrorem in Ecclcfia fuifte magis contumclio-
fumin Chriftum , vndctam immenfum errorum
Chaos emcrfit. Hinc Rcgnu Antichriltf ftabilitum
cft,hinc Mi(Tar,hinc Indulgcntia!,hinc pingues culi-
na; monachorum cVfacrificulorum.

51 Cumhuiufmodifit dodrina Antichrifti,hoc
cft>papa? &p3piftarum,ducetomnespioseam de-
teftari, & gratias Deo agere , quod luccm fuam ac^-
cenderit, ad quam iftce diabolicz tencbrx eua-
ncfcant.

5^ Non minus Catharorum impium dogma cft 4-Catlurl
detcftandum , qui negarunt poft Baptifma lapfis in rcft"itur
manifcfta fcclcra remitti pcccatatqui crror manifc-
ftc pugnat curo promifsionibus Euangehj & cxcm-
plisilluftribus. Nam&Petrus poft triftcm Japfum
receptus eft a Chrifto,& inceftus apud Corinthios
pcenitens recipitur a Paulo.& multa alia in fcriptu-
ris exempla extant.

53 Hoc tamcn fummo ftudio cauendum eft, nc ria & nc-
vclpcrfcueremusin deliclis contra confcientiam, ccflaiiaad
vcl fimusfecuri,quafiparum elTet Deum pcccatis motilU0'
noftris ofFendere.Nam vtcxtantmulta exempla mi
fericordif Dei in peccatorcs,qui funt recepti in gra
riam, vt Adam, Manafsis, Dauid, Petri,incelli,cxc.

Ita etiam horrenda exempla iudicijDei in pcccato-
res, qui non funt rcuerfi per pcenitcntiam, (vt funt
Cain,Efau,Saul,Iudas,& innurncri alij)admontbut
nos timoris Dci, in cuius confpcftu nosambulare
cogitandum cft.

54 Omnium igitur tutifsimum confilium eft il-
lud Propheta;, Michex.6. 8. Indicabo tibi 6 homo
quid fit bonum, & quid rcquiratlehoua abstc:vtiq;
facerc iudicium,&diligerc mifericordiam,& humi-
liarc tc ad ambulandum cum Deo tuo.

*J>Me V .^inc ftftum eft,quod papifta» dicant,trc$ cf

iti<
ar

Contritionem rcquircbant fufficietem,cum

V Con?ni.tentia?falutaris»Sua?nt coram Deo,parte$:
cjUc vlrJIt,onem,confefsionem,& fatisfadioncm,nc-
amaliam pcenitentiamagnofcunt.

I V S r

XII.
I F I C
hominis.

Lst T l 0

PAvLVsdoaurus Romanosquarnam fitiufti- Dupiexiu
tia,qua coram Deo homo conliftercpofsit,du ft»>a Le-
piicisiuftitise mentioncm facit, quarum alteraho- jjj,.*,-^
mineruiultum ficri neceflecft ,qui falutis «tcrns
ha?reditJtem adirc volucrit.

2 Harum vnam iuftitiam exlege, alteram, iufti-
1 m abfque Lcgc appcllat:illam hominh: hanc Dci

effc pronuncians.

3 Quod autem nemo mortalium iuftitia Lcgis. fi. .
coram Deoiuftifican poffit , firmiflimis dcm6ftra-gaJinCM
tionibus aftruit:intcr quas hae.fex funt prarcipuar. JS".™

4 Prima fumiturab ipfa natura humana, qua? cft Cf"xh«.
mp ra&cocagionepcccatifeedata.Iamcum quic- i""*"*"

quid ab impuro foute manat, impurum clTe necelTe Sl*^.
Bfqui fieri poteft,vt ex natura impura prodcat pura b»»r»«iM
erga Dcum obcdientia,& plena erga homine$ diJc- A^oftoIu*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

V9 I V S T 1

t5tio?Cecidimus,inquk Propheta, qnafi folium vni-
ucrfi, & iniquitates noftra: quafi vcntus abftule-
runc nos.

5 Secundafumitur abexperientia vniuerfali o-
mnium hominum,& a proprio confcientiae in om-
nibus hominibusteftimonio. Ncc rainus certa ctt
hsec vniucrfalis experientia , ncc minus cercum c(t
confcientiae teftimoniumjquam certum cft per cx
perientiam , igncm efle calidum, & aquam hu-
midam.

6 Tertia fumitur a iufto Dei iudicio punientis
omneshomines. Iam autem cum nemo puniatur a
iufto iudice, nifi qui rcus fit , & omnes homines, e-
tiam infjntes , diuinitus pununtur morbis & mor-
te : fequitur hmncshomines reos cflc , & ncmincm
cbram Dco fua obcdientia crgnLcgem iuftum cflc.

7 Q-artafumitur aScriptura teftimoniis,Scri-
ptura cnim nullum iuftum efTeLcgis operibus,&ne
vnum quidem, affirmat.Si iniquitates obferuaueris
Dominc (inquit Dauidjquis fuftincbit?

8 Vt autem fortius concludat Scripcura,nem ;-
nem operibusiuftificari potfe , adimit homini trij,
quae ad iufti a£tionem,& plcnam Legis obedietiam
requiruntur : videlicet, intelligentiam, voluntatcm
bonam , & virespraeftandi fpiricualcm iufticiam»
qualcm lcx Dei requiric.

9 Quinta fumicur aqualitate Legis,& qualitate
hominis , quac 1 bi inuicem aducrfantur. Lex enim
fpiritualis:homo carnaiis:hinc illaPauli qucrela iam ^
iuftificathO me infcliccm,q;uis liberabit mc de cor
pore mortis huius^Rom.y.

10 Scxta fumitur a neccfsitatc vidimat fibjDci:
Si tuaitiacft pcrLegcm , Chriftus fruftra mortuus
elt. Prioribus quinque vtitur Apoftolus in Epifto-
la ad Romanos.Sexta in Epiftola ad Galat.op.2.

11 Ex his demonftrationibus Paulus infcrt hac
condufionem .* proptcrea cx opcribus Lcgi* nullus
homo iuftificabuur inconfpc&u Dci.

ii Hacconfccfta & dcmonflrataconclufione, vi
cklicct, quod nullus coram Dco iuftificari, hoc cft,
iuftus ficri pcr opcra Lcgii qucat , aggrcditur altc-
r nn iuftitix formam,quam diucrfifstraam a iuftitia
Tvr.-m?Lccisfacit.

iuititi» 13 Ponu autcm has diffcrcntias,vt fupra admo-
icgaits5c nui:ExLegc:AbfqueLege.Iui'itia cnimLegis,eft
euangch' ^ vidclicet, cum legi obcdientia homjnis fa-
tisfit:iuft tiaEuangelij cft iuftitia abfquc L^gcquo
ad hominem iuftificandum attinet.Qjj d:rYaentia
Paulus aperc ioccc , quod opcra hominum neque
finc principium,ncque caulT^ncquc matcm,neqiTc
forma , neque confummatio iuiUtix Euangclic*,
q.ia credentesiuftificaciconllftunccoram Dco.

14 Hac confttruca dirfcrentia inter iuftitiam
L- gis & iuftitiam Enangelij,longi cxpofitione do-
cci Apoftolus , qualisfirresiuftitiaEuangelij, quae
teftimontum habct a Mofe & Prophetis.
2Sn£ii- J5 Summa autcm hucredicquod ea iuftiria non
cxdctinrflt in nobis qualitas,fed donum potius,quo condo-
tl0' nantur crcdenti pcccata, quo imputatnr credcnti
Chrifti iui"titia,quo crcdcns acccptatur ad vitam x-
ternam,gratis proptcr Chriftum.

16 Vtergo Legisiuftitia cft exopcrationeho-
minis.atquc ideo homin:s dicitur:ita Euangclij iu-
ftitiacft ex dono Dci,atquc idco iuftitia Dei pcr fi-
dera IefuChrilliab Apo.tolo nominarur.

17 Hincconftar,quod iuftificatio,de qua Euan
gelium concionatur, fit hominis crcdentis m Chri-
ftom abfolutio a peccato,imputario iuftitie Chrifti .
& tcccptJtio iuftiticati ad vitam x.crnam, & grati:
piopter Chriftum.

ncA.rro m

18 Vtautcmhxc iuftificationis doctnna a J£i n.^

faciltusintelligatur, definitionem poluaminl
partes quafdam retexamtqua: lunt quinque. ,m
? 19 Primacft3quodfitmcDtiofidei,q-xprop ^^jflict

loqucodo , non eft id quo iuil ificamur , (ed tantu
initrumcntum,ac veluti manus, qua luftitia gi atu
perEuangcliura obfata, accipitur. Ideo hdcs n
magismcretur iuftitiatn , quain manus lcproli nr
retur eicemofynam fibi a pio homine porrcctam.

20 Qoalis autem rcs fit fidcs, rodius doccri n^_^
potcft,quam propofito excmplofidci Abraharn ,
oroncsoportet,quicup:unt»u-

cuius fidem imiiari omnes op

ftitia? Euangelica? , atquc
cipesfieri

o';jlutisxtcma:partl-

21 Abrahamo pmponitur vocc Dei h*c p
miffio. Infem.nctuoChoc eftin chrtfto ) bene^
CCntur omnes cognatiuiies t.rrae. Item : bro
tuus&(eministui. Hanc promiflicncm *bra"
inrclligit.huicailcntitur: xpctitetiam toto pcc
promiSam benediaioncm.Et quia ftatuit Deum,^

vcraccm effc,& omnipotcmcm, firma fiducia r
buitin promiffioncmfaaam,dans Dco W°*\s
nihilmotus racionibusquas coutra obicdt ie

&ratio% -

iz Hinc efficitur , quod fidcs vcra fit notitin, cx ^
aiTenfus,& cxpetiiio mifcricordix promiii* •
cum»quiptomifir,fiduciafinna. , c

i) E,fiau'em Diaboli , & multi impi) nj0^
notitiam &aiTcnfum promiffionis gratia?:tamcq^.^
Diaboli promilfioncm non habent , & impi) u° ^
nes viua carcnt fiducia,non habent vcram ck ^

ntcm fidcm,qua^ propria cft filiorum Dci. c

24 PublicanusinEuangclio, & Latroin c
noucrui hancpromiflioncm Euangclij,quod
ftusvcncrit in mundum ad faluandos pcccat
Hnicnotiti* nfmfolumatTentiuntur, verume ^
cxpaunt promiifam graciam , ac viua .»duC
Chrittum , quem veraccm cifc & omnipotcnc
per diuina cios opera diditcrancrccubuerunc
dcmratiocftfidcictiaminalijspijs. 1. ~

25 DcUdc fccudo locoin definitionc fit rn^
tio abfolutionis a peccato, quc eft pnma pars >«
«ia?Chriftianae. H ic illud Dauidis dlftuI?'^
quorum rcmiifae funt iniquitato.Bearus cin V
nus nonimput.iuir pcccatum. .

26 Eft autcm abfolutio a peccato,liberatio ^
minis crcdentis ob obligatione mortis setern

damnationisob peccatum. ctcC^

27 Qiiod hui.fmodi abfolutio contingat W
denti in Chriftum , teftatur Chriftus cum ait ^
creJitin Filium,hibec vicam anernam. Qi,ia c
vicani aecernam habec, eum a morte & damnat
libcratum ciT: manifcftum cft. ntio'^!^

28 Tcrtiolocoindefinitioncnoftra fit nien

mputationis iuft itisc Chrifti.Huius enim obecn ^
' ,uoftra fit iuftitia,quando in ctim credimu*.

29 Hoc coroprobJtur dido Pauli,2.Cor.2i. ^ ^

tia,"noftra fit iuftitia,quando in cum crcdim«'

didoPauli,2.Cor.2i.^

qui non nouit peccatum, fccit pcccatum, vt n°^^rj
rcmus iuftitia Dei in ipfo.Hoc eft,Dcus Pater
itum filium.qui no fuit peccator, fccit reum n ^
nomine, tanqua omnia noftra pcccaca perpctra
vt nos ficremus iuftiipfius iufti.ia coram ^c0pcC,
30 Ad cum ergo modum iuifi fumuscora ^

qualitcrChri!rus fn:t peccator.Vt cnim is Pcrl0°n0*
|| ndftram quociamodb fufcepicquo rcus nol"0^^
mine furct,& cinquam peccator iudicaretur,n ^
propria/edaliena delifta,curri 1 purusforet ip c^j$
mundus ab omni culpa , pcenamque fubiret» n .
nonfibidcbitam.-itanos nunc iufti fumusin ^
no quia operibus noliris fati$faciarnus iudicio ^

H O M 1 N I S-

fcd quoniam cenfemur iufti Chrifti iuftitia , quam
fide induimus,vt noftra fieret.

31 Idem docetur Rom/j.hifce verbis:Quemad-
fiiodum per iaobedientiam vnius hominis( Adam)
pcccatores conftituti funt multi:Sic etiam per obe-
dientiam vnius(Chrifti) iufti conftituentur multi.

ll Huc accedit d.ctum Auguftini : Noftra deli-
BtfnadelittafecttyvrfuamiMfltttam, nofiram infli-
tiamfaccret.

33 Quarto loco in definitione,fit mentio acce-
ptationis iuftificatiad vitam seternam. Nam ideo
abfoluimur a peccato,idco imputatur nobis iuftitia
Chrifti:vt accepti fimus Deo* tanquam dile&i Filij
^ChriftoIefu.

34 Hscacceptationonpertinetad ruinas hu-
m vit£,fcd ad anernam yitam , qua donabuntur
omnes in chrifto iuftificati. Nam hos ita habet
Patercharosin dile&ovt anerna beatitudine eos
^•nare decreuerit.

35 Poftremo loco in dcfinitione anncctiturc
pratis propter chriftum.Gratis quidem, vt omnia
Wnana meritaexciudantur: Proptcr chriftumvc-
r°>vtbencficiumredemptionisfoli Filio Dei ac-
Ceptum fcratur.

3* Hinc apparet cur fan<aiPatres,/fuguftinus.
Bafilius, Ambrofius,Bcrnardus, & multi alij vtatur
2^eParticula,Sfl/4:afFirmantes fola fidenos iuftificari.
«S^4Namvoce,S()/4,figniiicanc nullum efle in nobis
tjfeu-^ritum iuftitia? : fed nos folaride eam nobis ver-
^ *ca bo oblatam acciper e. Non exdudit ergo particula,
5fl'«>cauffas iuftitia?,qua» extra nos funt,fed tantum |,o
vnam facultatem in nobis ponir,qua illana iuftitiam

k-.., aPPrehcndimus.

" 37 Etfihxcdo&rinaiuftificationis folidismti-
lUr tcftimonijs Scripturae & cxemplis:tamen raulti
0rnnibusaetatibus,aftu Satanz , contra ipfamex-
0rrifunt crrorcs : quorum pr-ecipuos reccnfebi-
> & firmis rationibus, fedbreuiffime , rcfu-
^j^bimus.

JjJ** 3B Primuserror eft Libertinorum veteruro &
tt^rccentium. Hi cum audiunt hominem gratis iuiii-
' hcari aliena iuftitia , nempe chrifti,& humana me- 40
rita& oper3 non effc cauifasiuftificationis : fecuri-
tatem carnalem doccnt , quali iuftificatis fide quid-
uishcerct.

, 39 His ita rcfponfum volumus. Etfi reuera
^ncficiu m cft gratuitum,& iuftificatio diftinguen
°acftabopcribusnoftris:tamen cum iuftificatio-
neconiuna:a eft regeneratio, & fandificatio feu
^ouaobedicntia.
. 4o Paulus enim aperte dicit,Rom.8.i4. Qui fpi-
ritu Dci aguntur,hi funt filij Dei:Et chriftus,Mat.
^.Bonaarborfacitbonum fructum. Qui ergo
ltatuit,hominem iuftum effe fide,cuius mala & fia-
gitiofa eft vita,fenfllc6munideftitut^' effevidctur.

41 Vtrumque igitur tcncndum eft , quod & iu-
If1 fimusimputationeiuftitise Chrifii , & iuftibcati
Uchitorcs fimus Deo,vt non viuamus fccundu car-
^em,fed fccundum fpiritum.Si cnim,inquit Apo-
ft°lus fccundum carnem vixeritis,moriemini.

4* Difcerncndum cft itaque inter caufas iuftifi
"tionis , & q.ualitatcs feu proprictates iuftificati.
jkuffa iuftificationis eft fola gratia in Chrifto: qua
^ta« iufti ex gratia, & proprietas eft, vt iuftitia? fru-
^Usedat,iuxta illud-.Qui facitiuftitiam,iuftus cft.

43 Hinc manifeftum eft , quod horribiliter er-
rc"tiquincgant bonaopera effe neccffaria in iufti-
£Catis.Etfi enim non funt ncceffaria, vt merita iufti
ncationisrtamen ncccffaria funt,vt fidei fru&us , &
^ouacrca.turs proprias a&iones. Siquidem finis

722

iuftificationisinhac vitaeft , VtferuiamusDeopcr
iuftitiam,Rom.6.Poft hanc vitam, falusanimas •■ Sc
vita beata poft rchirrc&jonem.

44 Nequctamcn recipimus illorum oratione,
quidicunt , bona opera ncceffaria effc ad falutcm:
propterambiguitatcm. Nam fi fic eam interpre-
tcrisjOpcra funt neceffaria ad falutem, vt cauffa ad
cffectum : plancfalfa eft. Verum fi fic eam accipis,
vtfit fcnfus : Opcra funt ncceiTaria ad falutem,vt
iter intermcdium: vcraeft. VcrumqUoniam pro-
pofitioncs dogmatica? dcbent cffc certar & perfpi-
ctiacfineambiguitatctiuftc a quibufdam fratribus
eft improbata.

45 Secundus error pugnans cum vera fententia *.Phasi«
de iufiificatione,cft Pharifaicus & Papifticus. Pha- £°;™fta
rifanenim & Papiftar non intclligcntcs iuftitiam rum.
gratuitam , duplici errore implicantur. Vno, quod
iuftitiam in operibus collocent: Altcro , quod tra-
ditionum fuarum obfcruationcm , iuftitiam effe
contcndan:.

46 H'jfiCerrorem,quia maniftftepugnat cum
verboDei ,non eft quod cum muhis refcllamus.
Dauid apertc clamat,Pfal.i43.2. Domine ne intres
in iudicium cum feruo tuo , quia non iuftificabitur
in confpediu tuo omnis viucns. Et Dominus pofc
Efaiam dicirrFruftra me colunt doccntcs doclrinas
hominum.Efai.2Q.23.Mar.i5.9.

47 Quodautcm fua: fcntcntix patrociniu qii£- pauiusgc
rant ex Iacobo,nihil cft. Spiritus idcm locutus eft iacobus
pcr vtrumquc,qui mcntiri aut fallcrc nefcit.Paulus^J^
dicit, bomincm iuftificari fine opcribus. Iacobus
dicit hominem iuftificari cx opcribus. Vtrumque
verum cft,recle intellcdum ,iuxta fcopum difpu-
tationis vtriufque.

48 Paulusenim cum dicit horninem iuftificari
abfqueoperibus,loquiturdcerfedionc iuftitia?. At
cum racpbus dicit homincm iuftificari cx opcrib',
loquitur dededaratione iuftitiac. luftificari eninl
apud Paulum eft iuftum fieri:apud Iacobum,cft iu-
ftum dcclarari.Ille Ioquitur de principio , vnde fit
rcs:hic,vndc cognofcatur.

49 Tcrtiuserrorefi Iudaicus & Papifticus.Iu- J^J0'
da?ienim& Papifcaeexiftimantiuftitiam Chriftia- piftacaa.
nam conftare fide & operibus fimul,tanquam parti
bus iuftitiam Chriftianamconftituentibus.

Hic ctfi magnus & pcftilcns cft crror : tamcn
magis fpeciofus eft,quam fuperior. Scd facile rcfu-
tari potcft.Nam cum conftet obcdicntiam Chrifti
cfie luftitiam noftram, cuius pars nec fidcsnoftra
cxiftit , ncc opcra noftra: quis cornpos mcntis,
Chriftiana? iuftitix faciet partes , fidem, & opus
hominis?

51 Paulus quoquehuncerroremrcfutat. Rom.
io.i.his verbis.-Tcftificor enim illis quod zelum
Dci habcnt,fed non fccundum fcienciam.Ignoran-
tes enim Dci iuftitiam, & propriam iuftitiam quae-
rcntcs ftabilirc,iuftitia? Dei non fubiecti fucrut.ti-
nis cnim Lcgis Chriftus in iuftitiam omni credeti.

52 Hic Paulus manifcftc rcie&ionis Iuda?orum
cauffam ponit,quod voluerint & fuam iuftitia, hoc
eft,fua opera,partem iuftitia? facerc, & fimul iufti-
tiam amplcdti,qua: cft ex fide.
53 Rationem huiusrci fubiungif.quia Chriftus
eit hnis Lcgis in iufticiam omni credenti. Non cft
dubium quin Lcgis finis ( hoc eft , cxtrcmum quod
quasrit Lex)fit illos iuftificare , qui eam obferuant.
Quo minus affequatur Lex,impedit non ipfius Lc-
gis impotentia,fcd carnis noftra; vitiofitas, cuide-
mu itamedetur Chrift',vt eiusiuftitia gratis nobis
pcr fide imputata finc Legis confequamur , pcr illu

H. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4- Ofian-
dri.

ft} EXTR

fcilicet iuttificati*. qui quia pro nobis Lege imple-
uit,factuscft nobis iuititia^i.Corinth.i.^o.

54 Hoc etiam confirmatur Rom.^.^.Operan-
ti,inquit,merces non imputatur fccudum gratiam,
fed daturfecundum dtbitum: atcredentiin eum,
qui iuftificat impium,imputatur fidcseiusin iufti-
tiam.

55 Hic Apoftolus duplicemiuftiti€ponit,qua-
rum vna ab altera eft diuerfa. Nam habent contra-
rias cauflas. Fidei enim iuftitia,qua iuftificatur crc-
dens,imputatur & gratis donatur:fed operuiuftitia
non eft gratuita vt qua» pendeat ex operum merito.

56 Ex his liquct Chriftianam iuititia non con-
flatam efle ex fidc & opcribus , fed efle ipfiflimam
Chrifti iuftitiam credentibus imputatam,ficuti fu-
penus oftenfumeft.

57 Quartus error eft recens Ofiandri , qui fta-
tuit iuft itia Dci elTentiali , hoceft , iuftitia , quar eft
ipfa diuina eiTentia,hominesiuftos fieri,quem er-
rorcm , quia obcdientiam crucis,qua Chnftuspec-
catum noftrum cxpiat, & obcdietiam Legis, quam
Dominui nobis credentibus imputat, cxtenuat,
imb rcijcit, non iudicamus dignum longiorire-
futationc, etiamfi magnos quofdam patronosha-
beat.

Quo mo-
do &tem
pore in-
choata lit

Tarteshu
ius myftc
rij.

r Gradus
aftioni»
Bei in
hominis
repaiatio

Tr?fcien-

frtdefti-

natlo.

XIII.

EXTRVCTIO
regnt Qhrt^lu

1 TT) O ST lapfum primorum Parentum, Deus
JL dccretum edidit de rcparatione.generis hu-
mani,viamq.monftra'uit quomodo homincs lapfi
crigi poflint , vt,e rcgno Satana: vindicati,ciucs re-
gni Chrifti cenfcantur.

1 Nam cum Adam lapfus cum fua pofteritatc,
crigerefenequiret:Deus,porre6ta manu,illum ere-
xit, facTa promiiTionc fcminiscontrituri caput fer-
pcnti$,hoc eft,dcmolituri opcra Satana; : vt ita ho-
mo in priftinum ftatum reftitutus,Deum per Chri
ftum pcrpetuo cclcbret.

3 Cum hoc rcparationis myfteriu fcire peruti-
lc fit,illud in quatuor partcs diftributum explicarc
conabimur,cui breuem rcgni Chrifti defcriptionc
fubijcicmus.Nam huic erigcndo myfterium repa-
rationis deftinatum eft:.

4 Partesautcm myftcrij reparationis hse funt
fpe&anda?. 1. De gradibus actionis diuina? in repa-
rationis myfterio. 2. Dem0d0reparati0nis 3.Dc
officio hominis qui rcparandus cft , einfque officij
partibus. 4. Defalutisnoftra?,hoc eft, rcparatio-
niscertitudinc.

5 Quinam gradus fint aftionis Dei in hominis
reparatione,Paulus oftendit,Rom.8.2.8. his verbis:
Quos pra?fciuit, eos & prardefi inauit conformes i-
maginis Filij fui.vt fit ipfe primogcnitus inter mul
tos fratres:quos autcm prardeftinauit , hos & voca-
uir,hos & iaftificauit : quos autem iuftificauit , hos
cV glorificauit.

6 Hic Paulus quinquea&ionum gradusinDeo
cnumerat. Primurn enim prarfciuit Dcus, quos vult
in gratiam proptcr Chrifhim recipere , vult autem
omncs cosrecipcrc, qui fide ad Chriftum confugc
rint,quantuuisirhpij anttafuerinr, & infinitis pec-
catis contaminati. Vtenimlapfusfuit vniuerfalis:
ic3 ctiam promtiTio graticj abfque difcriminc ftatuu
perfonarum & nationum omnibus facTa eft.

7 Deindc prxdcftinaait & ordinauit,quos pr^-

V C T I O 7

fciuit , ad vitam arternam confi quendam, abTj^
omni ipforum mento,fola gratia per Chriftum re-
paratorem. cj.

8 Terti6,prajfcientiam &clcdionem pervoca 0
tionem patcfacit.Nam cum Chiiftus mandat diici
pulis his verbis:Itein mundum vniuerfum,procl-'-
mate Euangelium omni crcaturse,qui crediderit &
& baptizatus fucrit,faluus crit,qui vcio non crctii"
derit,condemnabitur.Satis dedarat confiliu fuum
efle,vt omnes obtempcranres voci Euangelij , »nC
falutis per Chriftum part£,h2eredes.

9 Quarto loco,vocatos iuftificat,hoc eft,cos, qu> b*
ad Euangclij vocem agunt pcenitetiarr>,& prom»-
fioni gratuita?credunt,abfoluit a pcccato , Chrm1
iuftitiam imputat,& acccptatgratis propter Chii"
ftum ad vitam ancrnam.Neq.cnim baec iuftificat10
eft,auta&io hominis, autpalTio ,aut vlla arreAj0»
fed eius,quae eft Chrifti propria,iuftitiae iroputatio. (; n

10 Quinto loco,glorificat iuftificatos,hoc eft,do n0,
nat beataimmortalitate. Harcglotificatio cft | plena
hominis reparatio,fcopus vltimus miniftenj Euan

gclici. s.M°d*

11 ModusreparationisadGalat. 4.4. his verbi* ■
defcribitur : Vbi vcnit plcnitudo tcmporis , em»11 nl
Deus Filium fuum natum ex muliere, factu fub Le-
ge,vt eos qui fub Legc crant,redimeret,vt adoptiO"
nemfiliorum acciperemus.quia autem cftisFTl'j>c"
mifit DeusSpiritumFilij fuiin cordavcftra , c**"
mantem Abba patcr.

12 Initiumfalutisfacit Apoftolus charitatero iH*
Patris caleftis immenfam, qua Filium fuum dedjt •
Hoc ipfum & Dominus teftatur,Ioan.3.i6\ curo
Sic Deus dilcxit mundum,vtfilium fuum vnig^nl'
tum daretj&c.Dcindc redcmptionem noftri Mv**

per oblationem Chrifti aflerit. Cum hac coniuntfa ? ^
cft adoptio,Spiritus fancTi donatio,ac inuocatio. »°<iflJ

13 OrTicium noftrum eiufque partcs,tametfi eK °l ^
disintelligi poflunt •• tamenvt diftindius tencan-
tur,Mattha?i i^.pwlchre dcpingi videntur, qucrnaa-
modum ex antithefi colligitur. Prima ergo officij
noftripars efc oculis vidcrchoc e(c , fencirc noftra
mifcriam,& damnationcm intclligere.Secuda, vcr-
bum rcconciliationisaudirc & cognofcerc , in qu°
rcmedtum proponitur.Tcrtia, verbum illud aroplc
cti,cique alfcnfum prsebere.Poftrcma , conuerti^
Dominum vera pcenitcntia,ac ita pcr totam vit*0'
frucTus dignos poenitentia: facere.

14 In certirudine de reparationis efTccTu tria fi,nt ao ^
fpedanda.i.Ius Chriftianorum dc falute c6fcquC° iaW
da,2.Securitas Chriftianae mctis dc iurcfalutisS»^1
fcrimcn inter eos,qui hoc ius habcnt, & alios. Iu$,ri-

15 Iusadeundi haereditatem vitar immortalitatis» pie*^
triplex habent fideles,Elcdionis , rcdemptionis \pf*
promifTionisjElecTio fundatacft in Filio Dci D°~
mino noftro IefuChrifto. Quarc hoc iusinral^oJ""

lc cft,Rcdemptio eft facisfactio pro peccato,qu*
facTacft per fanguinem chrifti, qui cft fufrTciens
M/Tpoj» pro peccatis omnium hominum. Promifl,'J)."
nis verbura fxpilTime Scriptura rcpctit : Qui crcd>c
inl ilium,habebit vitam seternam. Hoc tr plici lU'
rcfideles fuas mentes confirmabunt, aducrfus om*
nestcntationcs,vndccunque veniant. ^
\6 Securitas chriftianarum mentium , rcfi^etl(1^J^
charitatc adoptionis : Sic Deus dilexit mundum>f
Filium fuum vnigcnirum daret, vt omnis quKrc
dit in illum , non pereat, fed habeat vitaro 3rtcr/
nam. In veritate prornifTionis , Qui enimprom^
fit Dcus immutabilis efcccelum & terra citius tr*j
fibunt,quam vnum iota de ipfius promilTione :
facultate promiflipriftandi. Ad hanc refptx,£*

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

Abraham,cum tota rerumnatura viderctur recla-
mare promiffioni diuin*.
2£? • 17 Difcrimcnintereos.quiiushabetcaleftis
gj. ciuitatis,& alios,duplex eftjnternum & extcrnum.
W Internum eft , quod qui ius ciuitatis ccelcftis obti-
net,habcat arrhabone Spiritus,hoc cft, fidem, mo-
lus cxcitatos a Spiritu fanCto, bonam cofcientiam,
»uc,vtbreuius dicam , qui retinct fidcm & bonam
confcientiam,habct notas,qu*e teftanturde iure
ciuitatis ccelcftis.Contra,qui hxcnon habent,ad-
£uccxtrafamiliam Dei funt.Externum,Interni ef
k&uscft. Qualis enimanimuseft, talis relucet in
cxtcrna vita& moribus.Nam iuxta Chrifti dictum
c* fructibus arbor cognofcitur.

*8 Quicunque ergo iuxta carnem viuunt,& de-
"deria carnis facium,vt nec fpiritum Chrifti habet,
nec fidem:ita adhuc funt in fuis pcccatis , & rcpara-
tl(> in ipfis nequaquam cft inchoata.

J9 Hicnonattcnditurratio diuitis &pauperis,
n°bilis & ignobilis,c!an & obfcuri, faccrdotis & lai
ci>domini & ferui,mafct<li & fceminar.Scd , vt om-
nes>qui Chrifto fidc cV lpiritu adherent,vnu in ipfo
W:ita qui fide & Chriili fpiritu vacui inueniGtur,
feruifuntSatanx,quantumuis cxterna religionis
Urua fe mtcr Filios Dei vendiccnt. Honeltus illc
aulicusIohan. 4. inter ciues regni Chrifti fuit,
cum interim fupcrbus Pharifa:us,Satai)2e crat man-

* *io *<> Regnum Chrifti triplcx eftjPotcntiaCjgratis
11 &glorias.Potcniiavicit Diabolum & peccatum, vt 30
cflet locus gratiar-per gratiam in fidclibus domina-
[JJ«W tUr>vtviam ad gloriam pra?paret.
? ::r^. 11 Rcgnumpotentia:, cftquopotenterdomi-
natur omnibus creaturis in ccelo, in terra , & apud
inferos. Hoc illi communc cft cum Patrc & Spi-
r"u fanclo. Vt cnim hac trcs perfona? vnus Deus
cft : ita vnum , potentiae rcgnum : cui nemo refifte
U^poteft.
Pit»«. 11 Rcgnum gratiar,cft quo per fpiritu & verbum
rcgnatinpiorumanimis. Huius regni fru&us cft
luftitia,pax,gauniuminSpiritufanao.Ncque venit *°
n°c regnum cum vlla externa obferuationc,hoceft
lio, Cum CXCcrno quopiam maieftatis fplendore.

H Etfiautcm hoc gratiazregnum, cxternam &
^undanam pompam non agnofcit: tamc habct fua
quandam peculiarem ratione in credionc, propa-
J? ete.^aii°ne,conferuatione,ordine, dominio,feruitutc.
H Erigiturab ipfo fummoarchitcdo Deo, vt
^fal.z.docct, vnde mens pia fiducia. concipiet,nun-
^Parn forc , vt hoc Regnumvilis Satana* machinis
'boleatur.Concutiturquidcur.fed inuidum tamen
J^anet. Hoc regnum Chnftus erigit fccptro vcr-
bifoi, quodvbicunqucpurcfonat,ibi hoc gratia?
rcgnumcft.

p25 Propagaturpra»tereaper Verbum, per pios
tuangclij miniftros,pcr fanctosReges & principes,
cuju(mocli fucrunt Dauid,tzechias,Iolias,Ioanncs
^ridericus,Chriftianustertius,& alij multi : quales
JJeusfubindccxcitare folct,vt fint propagatorcs
*U1 rcgni,ac nutritorcs Ecclefia; Chrifti.Atque hi in
bcata vita vtfpcndorfirmameti xtcrnufplendcb"

26 Huicregno propagando ftudet quoquepij
Patresfami|i^s , Confiliarij rcgnorum Dcum timcn
lcsjim6 quihbct in fuo ftatu & ordine, quado vita,
°Peribus,confilio,Chriftigloriam quserit.
. l7 Conferuatur hoc rcgnum ab eodem quiil
'ud crigit , hoc eft,Deo : vndc fiducia concipicndal
f lr » dc eius firmitudine & ftabilitate contra portas
»nf£

MEDIATOR. H

rannicus.Non vnus aliquis pr$eft vt in Monarchijs
mundhfcd funt in eodoccntcscV difcetes,fine do-
minio vnius in akcrum.Omnes pij in hac vita po-
teftatipoliticaicmincntiorifubicdos fe clTe fciunt,
cui & honorcm dcbitum prscftanr,mod6 nihil im-
pcretur, quod cum fcelere pcrficitur. Tumenim
fcquenda eft ReguIa:Opoitet Deo magis obedirc,
quamhomini.

29 Dominiu inhocgratia? regno vnius Chrifti in domi-
cft : idqucctW^n':»'. Hic er.im (olus infuo rcgno mo*
dominatur,nec obnoxius cft ad rcddcndam alicui
fuperiori rationem Cux adminiftraticnis.

30 ScelcratusPapa ,quiab impijflimo Phoca,
difFicultcr admodum dominiumin Ecdefiam im-
pctrauit,ifto faao fatisoftcndit,fe non Chrifti
feruum eflf, fed aducrfarium,hoc cfr, Antichnftu.
Ncc cft alius Antichridus cxpeaandus, quam ifte
fihus pcrditionis Papa:quem Filius Dci iam ccepit
conficcre ghdio oris fui, & tandcm tollet omnino

^idijnterorum.

18 Ordo in hoc rcgno non cft Politicus & Ty-

: medio,per fuum omnibus pijs cxpcftatum aducn
tum,iuxta dodrinam Pauli.

31 Rcftat fcruitus prasftanda Rcgi Chrifto in fuo In ferll>
rcgno,cjuam definit fandus illerex Dauid ,Pfal. 2.. tutc.
cu inquit-.Scruite Domino in timore, & cxultate ei
cu trcmorc. Zacharias in fuo carmine collocat hac
fcruitutem in iuftitia & fan<5Htatc:quibus nos decct
fcruire Rcgi Chrifto,omnib' dicb9 vitse noftrx.Lu.

32 Rcgnum Chfifti gloriofum,ad quod via cft rc- 2. Regna
gnum grat^ar, fpcclatur dnplicitcr. Primum cnim 6loruc-
confideratur in ipfo Chrifto Regc:qui poftquafur-
rcxit a mortuis , gloriofe fuum rcgnum occupauir,
captiuam duccns captiuitatcm afccndendo incCE-
lum,vbifcdctad dextcram Dci Patris,vndc & rcdi-
bit iudicatum viuos & mortuos.

33 Deindefpe&atur Chrifti gloriofum regnum
in Chrifti myftico corpore,quod cftEcclefia. Qua
rationetum dcmura pcrficictiK hoc Chrifti rcgnu
gloriofum ,vbi refufcitatos mortuos adduxcrit ad
xternum Patrem. Tum cnim,vt pij perpetuo con-
fpc<3u Dci & fandorum Angclorum frucntur : ita
impij,qui gratise Chrifti rcgno aduerfabatur in hac
vita,perpctuis flammis cruciabuntur.

34 Hinc ergo admoneanturomnes:Impij qui-
dem,vt cum adhuc in via funt, rcfipifcant maturc^
nc fubitus eis fuperueniat interitustPij vero, vt c6-'
ftanter vfqucad finempcrfcuercnt,cxpe(ftatesbca-
tam illam fpcm & illuftrcm aduentum glofiae ma-
gni Deiacfcruatoris noftri Icfu Chrifti. Huic Ciz
Regnum , gloria , bcncdictio, robur in fccula fccu-
lorum, Amen.

XIIII.
L£ X D 1 V I N A.

1 \J T SI vox LegispluracomplcctiturinScri Lexrno.

|y ptura-nos tamcn hic folam eam partcm in ralis.
tclligi volumus, quam & a numcro prarceptorum,
Dccalogum,& acomuni eiusvfu , Moralem legem
appellamus.

2 Ha?c diuina Lcx,quse & naturae dicitur, vna Natur<
cum primishorainibusnataeft:qua? illorum ani-Lcx
mis imprefTa, & Deum colcnduro, & homines dili-
gcndos cfte di&at.

.3 EadenaredtilTimaviacftad vitam.Nam fiine- v»aad
iusobedientia perftitiffcnt primi Parcntcs noftri,%ltam
asternum vixiflcntbeati rquiaiufti. Verum , quia
cam violarunt.ccfTit cis & pofteris ipforum in mor
tcm. Atqucitamandatum, ( vtPaulus ait)quod

H. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Vfus tri
plcx.

i. Extcr

nus, in

m L E x.

inftitutum erat ad vitam facit ad mortem. Huc il-
lud Domini ad Legifperitum interrogantem , quid
faciat,vt vitam conlequatur acternam : Si vis ad vi
tam ingredi,feiua mandata.Matth.19.17.
F.ti*m fi 4 Lapfis pnmis parcntibus,ita natura hominum
ii"noSS* dcPrauata efty ▼* obedientiam , quam requirit Lex,
prarftareminimevalcat. Id quod nonfolum arguit
vniuerfalis experientia, & Scriptura? teftimonia te-
ftantur: verumetiam noua via tn ccelum monftrata,
qui eft Dominus nofter Iefus Chriftus , euincit.
Nam fi ex lcge eft iuftitia,(ait Paulus) Chriftusfru-
ftra mortuus.Gal.2.21.
nraVme 5 Etfi autcm harc Lex praeftari non poteft in
repctiu. hac vita : tamen nec fruftra pcr Mofen repetita eft,
cauf* neceius vfuseft vulgaris.

trcs. 6 Ha?c igitur Lex,rurfus commendataeft po-
pulo Dei,tnbus de caufiis. Quarum prima eft,vt le-
gisNatura? autoritashac noua publicatione con-
iirmaretur. Secunda,vt quae pcrcofuetudinempec-
candi , & fceleratorum multitudinem latere ccepe-
rant,manifeftarentur: nc quis ignorantiam prarten
deret. Tertia, vt conftarct certa Deum colendi ra
tio:ne pij,Ethnicis & Pharifaicis fuperftitionibus,a
vero Deicultu abduccrentur.
fabur$,n ? QuodautemharcLcxexaratafitintabulisIa-
lapidcL. pidcis, Symbolicumcft. Nam DeusiftoSymbolo,
non folum monet , tantam noftrorum cordium du-
ritiem cfle, vt non prius Lcx Dei in ea infcribi pof-
fit,quam Deus ea fuo digito adaptaucrit , legemque
fuam ipfcijsinfcripferit-vcrumetiam fignificari vo-
luit,nulla vctuftate abolendam effe obcdieBtiam,
qua: in hac Lege rcquiritur.

8 H uius Lcgis vfus in hac vita triplcx cft : Ex
ternus,intcrnus,fpiritualis.

9 Primum vfum ideo cxtcrnum voco : quia ad
uo poii-extcrni,m homincm inhacvita? confuetudineper-

nci homitinct.Regit enim hsecLcxcxternosmores:ficutia-
cmx1 &° iiae le&es Oeconomica? & Politica? , qualcs tradun-
Phariiki tur aPhilofophis& lureconfultis.
cunt.1Cr IO ^ac extema difciplina ncquaquam fatisfit
Legi Dci,quas fpiritualis exittit: fed tantum vitatur
pcena? ciuilcs.Magiftratus cnim non punit eos , qui
hanc cxtcrnam difciplinam fcruant:fcd honorepo
tius obferuatores ornat & praemijs , quia ad pacem
publicam confcruandam facit.

ii Hypocrita: tamen & Pharifa?i ,in hac Legis
fuperficie haerent : & fe ca iuflos eiTe coram Deo
faifo gloriantes , alios tanquam iniuftos defpi
ciunt & condemnant: qucmadmodum Euangelica
docct hiftoria.

ii Iuxta hanc Lcgis fupcrficiem Paulus vixit
irrcprchenfibilis anteconuerfioncm , dum in Pha
rifaifmo cxcclluitfupra omncs zqualesfuos. Quo
fanc tcmporc peccatumin eo mortuum fuit: ficuti
jpfedcfcreft.uur,inquicns: Sine Lege, pcccatum
mortuumcft: Egoautem viuebam aliquando fine
Lege. Rom.7.9.

13 Donec enim homines tantum extcrnam fa-
ciem Legis mtucntur, vt Pharifaei & hypocrita',di-
cuntur eife fine Lcge,fcilicet , & reuelante & dam-
nantepcccatum: & dum funt finc Lcge , peccatum
in ipfis mortuum dicitur:quia ignoraturmon appa-
ret : nec irritantur cius TctZ»y.&7& pcr Legem.
z imei- J4 Sccundum vfum Legis ideo internum voco:
nusdam- quia confcientiam honiinisferit,oftendens,argues,

«an« ho o 1 1 I 1

&damnanspeccaturo, producens hominem adtn
bunalDei, eumque maledi&ionis fcntentia: fub
ijciens.

15 Dehoc intcrno Legis vfu ante conuerfio-
nem ad Dcum,concionatur Apoftolus , Roin. 7.0.

nans
ntincm-

Etinilluftri cxcmplo gencralem doarinamp<°"
ponit,oftendens in fcipfo vim Legis rcueUnns*
damnantis pcccatum.

16 Veniente,inquit,mandato, peccatum rcui-
xit,& ego raortuus fum,& inucntum eft mihi nun-
datum quod crat ad vitam,ad mortcm faccre. M1
peccatum,occafionem adeptum , per madatuin c
cepit me,& per ipfum occidit.

17 Pulcherrime 111 hoc paradigmate Lcgis v
fus>dequoagimus,oftenditur.Primum,inqiiir>^c"
nientc mandato peccatu reuixit,hoc eft, potlqualV1
fenfi metem Legis,vita mea ad normam Lcgis exa"
minata.me tranfgrefforem Legis agnoui, & dep*c~
hcndi me reum coram tribunali Dei.

18 Naro& peccatum , quod antea latcbat vt
mortuum,iam per Legcm agnitum, in confcientia
mea reuixit:ac affecaones peccatoru , qua? funt Per
Legem,vigebant magis in mcmbris meis.

19 Hanc hypothefin fi ad thefin traduxerUjhlC
generalis do&rina emergct.Lcx Dci,vbi homocce
pcrit fuam vitam ad eius normam cxigere, pcccatu
antca veluti mortuum delitefcens cxcitat:ac in con
fcicntia hominis,affedus peccatorum, qui latucrut
antea, vigent magis magifquc.

20 Scquiturdcinde: Ego autem mortuus furn>
hoc eft,mc morte & damnatione dignum intelle*,:
propterea quod Dco obedientiam perpetuam &
perfec"cam,iuxta Legis pra?fcriptu non prarfl iterirrw

21 Ex peccati ergo cognitione homines in agni-
tionem irsc Dei, & iuftse fax damnationisducun-
tur:vr,velint nolint , fateantur fe mortis fententi*
obnoxios eflc. ^ .

22 Et inuentum eft,inquir,mihi mandatu, quod
inftitutum crat advitam, ad mortem facere:hoc
eft,dcprchendi mandatum, quod datum erat,vt
qui ci obedjrct , vitam confequerctur , ccdere roin*
in mortem , propterea quod eius tranfgreiTo"
inuentus fum. Vt enim obedientibus vita p"°~
mittitur:ita pra?uaricatoribus mors eft vt ftipcn-
dium propofita.

23 Hincpatct, promilTiones lcgales anncxam
habercconditionem implenda; Legis:& commi-
nationes pcrtincre ad eos , qui vel in minimoLc-
gcm violaucrint.

24 Huius rci ratio fubiungitur his vcrbis:Nan»
pcccatum occafione fumta,dccepit mc per man-
datum,ac pcr ipfum occidit me:quafi dicerct: qu0(l
mortuus fum Legts minifterio , id nequaquam vi-
tio Legis fa&um eft:fed peccati potius & innat£
corruptionisculpa. Hoc peccatumper mandatum
mc dcccpit,& vt latro quifpiam,me e via abduccturn
occidit& fpoliauit.

25 Hincconcluditurgeneralisdodtrina. N°n
c(Te culpam Legis reuclantis pcccatum , fi t3fa
gnitione peccati per Lcgem , euadimus detcriorc^
lcd cffc vitium pcccati habitantis in carne noftra.
Nam magis asftuat & inflammaturin nobis PccC^
tum,quando accedit vox Legis prohibentis >
damnantis pcccatum.

26 Huncvfum Legisinternum Apoftolus Co-
rinthijs fcribcns,indicat his verbis: lcx cft mini«c
rium mortis, hoceft,facit vtex agnitionc pcccati»
ntelligamus nosmortedignos.2.Corinth.5.7#
27 Eftqucdiligcnter confiderandum cuiusmor'

tis fit minifterium Lcx:cum mors fit multiplc** *
enim minifterium mortis hominis,hoc eft, damna'
tionis hominis ob Legis trafgrcflione:Non cft m1^
nifterium mortis pcccati,fed potius vit|peccatii^
xta Apoftolu,Vcnientc madato peccatu reui*»t »
comortu'fum.Etfiidfit vitio carnis, vt dic^u 'c '
& 28 Hrtc

fu V ?i

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

z% Hinc patet manifefte>Legem non przdicarc |
Vcniam pcenitemibus:fed pcenam tranfgreflbnbus.
pcenitcntia;enim prjedicatio, medicinam Lcthali
adhibet vulncri , quod inflixit peccatum,& Lex re-
uelauit.

l9 Quodautemquidamcontcndunt,LegiselTe
*"2J ProPrium arguerc peccatum , reCtiffime quidcm id
taciuntjvtqui vcndicant Lcgi fuum proprium offi-
cium contra Antinomos , qui duo ademerunt Legi
Dei: vnum,quod non per Legem fit agnitio pecca-
^Alterum, quod Lcx non fn norma vita» Chriftia-
n*- Vcrum cum inde effici putant Legis elTe pro-
prium prasdicare pcenitentiam , grauiffime impin-
g«nt. Nam quod Euangchj eft proprium,falf6Le-
giattribuunt.

30 Egoquidem nondubito prxcipuam confo-
iationcm afflict orum, in hoc fitam efle,quod certo
flbiperfuadeant;Euangelium cfle vniuerfalem prar-
d'cationepcenitcnii*,&ren>iffionispeecatorum m
npmine Iefu Chrifti: ficuti ipfe Dominus Euange-
I*j fummam complcxus eftjLuc.14.46.

31 Duo enim facit Euangelium:monftrat reme
dium,& oftcndit quibus rcmedium applicatur. Ma
^diftionis fcntetiae omnes homines obnoxij funt:
kdEuangeliura monftrat Chriftum,qui Legi fatis-
\acit,& transferens in fe noftram culpam , abfoluit

^ a featu pcenitentes.

< ^ Cumautemquidamexcipiunt,&dicuntpce-
Qitenti^

°itcntise vocem proprie pro contritione accipi,fal
^ntur.Nam conuerfio Prophctis,& V^W.Euan-
geliftis,funt fynonyma : nifi quod fW«fw* notat co
Uetfionis formam:videlicer.quod non fitqusuisde
l°co in locnmreuerfio.-fed mentis mutatio , inqua
rcgeneratur homo,& fit noua crcatura,ac fimul fidc
^ftitiam Chriftiapprchcndit.

33 Diligcntcrigitur difccrncndum cft inter accu
fationem pcccati & praedicationero pcen'uetia?,hoc
^ft^^o/s^.HlaLcgis eft,& prarparat adhanc. Hxc
T^^uangelij cft,in remiflionempcccatorum.
Jj.Jpe. 34 Hincnoftramailertioncrn, de accufationc
Wt^'Peccati,& pracdicatione pcenitentie,mti Prophctica
* ckApoftoliciautoritatemanifeftum eft.Quarequi
eamconuellere conantur , Prophctis & Apoftolis
Mlumfaciunt.

35 Ieremias cap.14.20.vt iniquititum notitiam
*d copun&ionem impdlcre teftarur, qusc iniquita-
tum notitia,aliunde cfle non poteft,quam ex Legc:
(perLegem enim agnitio peccati:)ita cognitionem
tcedcris,conucrfionis , hoc eft , pcenitcnti* funda
mcntum efle affirmat.Si crgo fcedus , Euangelij efl
Proprium : cur non ctiam praedicatio pcenitcmia:,
°iu*inroederefundatur.?

3^ Hoc apertius adhuc Threnorum 2.i4-oftcn
u,t«r,vbiProphct2 in hunc modumloquitur: Pro
Pnetar tui non apcricbant iniquitatem tua , vt tc a.
pcenitcnriam prouocarent.Eft ergo argutio peccati
n°n pracdicatio pcenitenti2e:fed ad cam tantum pr^
paratioq.,«dam,fumme neccflaria in hoc humam
gencris vcterno.

37 Petrus Apoftolus A&or. 2.ad eundcm mo
uum difcernit intcr accufationem peccati, & prsed
cationcm pcenitentia: , vbi ctiam compun&ioncm
a pcenitcntia fcparat. Primum cnim arguit pcc-
catum perLegcm,obiiciensIud$is ingratitudinem
ergaDcum , & homicidium innocentis Chrifti,
£°c e(t , violationem prima? & fccunda?Tabul*.
^cindccum ad hanc concionem cordc compun&i
Il,dari dicunt Apoftolis:Quid facicmus viri fratres?
Petrus refpondit,.a£7ct;u7Tc,hoc cft,conuertimini,feu
rcflpifcitc,feu pcenitcmiam agitc.An non hic Apo -

DIVINA.

ftolusaperte difcernit inter accufationcm piccati>
compundioncm,& u(lci.vota.v ? Hancne opponit tcr-
roribusLegis,&commeritas damnationi, tanquam
antidotum cfficaciffimum?

38 Conftantcr igitur vt accufationem pcccati
tribuimus Legi:ita praedicationcm pcenitentia?,pro
priam effc Euangclij dcfendimus: & in hac aftertio-
nepropriiffime vtramque vocem & u{Ja.voia.^t\ E-
uangelij accipimus.

30 Fatebrquidem pccnitentia» vocabulum du-
rius elTe:attamen,quia eo vfa eft Ecclcfia tot fcculis
pro eo quod Gr«ece cft fA*jdfof* potius fefum vocis,
1 quam originem refpiccre oportcr,ne quis ctiam ad
Iudar y.no.u.iuio.v , hanc voccm rcferat : quod plan^
Sycophanticum iudico.

40 Reftat tcrtius vfus Lcgis , quem ideo Spiri-
tualcm appcllo,quia pcrtin^t ad homines fpiriru ^P^"

j Dei rcnatos. His prsrfcribitccrta viuendi rcgulam, adrc"a-
iuxta quam viuere contendant,vt Dco cx fidc fpiri- ^ p««-
! tualem cultum prxltcnt.

41 Hic ma^imam ludam experiuntur fideles^
dum Spiritus in illis condch datur lcgi Dei , fcque

I ad eius nbrmam componcre ftudet : & caro contra
1 pcccati ftimulis agitaiur contra Spii itt m , vt non,
; quodvolunt,faciant renati,fed quod nolut malum,
I hoc agant.Sub hac lu<5ta ingcmifccntc s Sancl:i , cu-
| piunt libcrari dc corporc mortis huius , vt tandcm
| liberepoffintDco prarftareobedicntiam iuxta Le-
gem.

I 42 Tametfi autem non poftunt rcnati vcl cxue-
repcccatuminhabitas, vel Deo plcne iuxta Lcgem
obcdirctamen nulla cftiam cis mctuenda condcm-
natiorquiafuntin Chriftolcfu, & noambuiant fc-
cundum carncm,fed fccundum Spiritum.

43 Rcliquis autcm omnibus, qui non funtin
Chrifto,& qui ambulantfccundum carnem, manet
ccrta damnatiojdoncc rcfipifcant.

44 Ex his facilc foluirur qua;ftio,de abrogatio - Dc
nc lcgis Decalogi , quae nunquam abolcbicur , quo gationc
ad dodrinam attinct:fedtantum, quantum ad cius Legls'
damnatoriam fententiam pertinct : a qua folifunt
libcri,quifunt in Chrifto lefu,& ambulant fecun-
dum Spiritum. Nam fpiritus Dei teftatur cos filios
Dei efTe.

X V.

EVANGEhlVftJM.

1 \ } Vangelium propriiffime dcfinitur vniucr- Euangdi;

JL-yfalis prardicatio pcenitentis & remiffionis defimtl°'
peccatorum in nomine Chrifti.

2 Pcenitentiac vocabulum hic accipio cum vc-
teri intcrprctc pro ^{lttv.i± non pro un* ui^eict,quam
eodcm pcenitentias nominc vertitinterpres.

3 Verum hoceft perpetuum difcrimen apud^

I EuangeliftaSjquod^Tcit/.:;.^ fignificat difplicentia nijC"lp"^
l cum dolore , ob fa&um commiffum : utrdvcia. vcro catiy.

pfam conucrfionem peccatoris notat,queB conacr-

fio fit per fldcm in Chriftum.

4 Potcft autem ujrctae aha clTe fine ui7&vo/ct,vt in
luda fuit. Sed nunquam poteft ^Tacvi/ct habere lo-
cum , nifi prxccdm un c/j.^nct: cxquo fa&um eft vt
prima pars pcenitentia?,id eft,conucrfionis , habea-
tur.Ordinc cnim prxccdit conuerfionem,ficutno-
uitas vitse fcquitur, qua: eft iuftificationis finis in
hacvita,Rom.6.

5 Vt autc dodrina Eaangclij apertius intelliga-
H. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1."

73i E V A N G

mus, definitionem pofitam , in fuas retextam par-

tcs cxaminabimus.

6 Partcs autem ha? funt. i. quidnam offerat E-
rartcS* uangclium.i.quibus ofFerat.3. quacum conditione

offerat.4.cuius tandcm merito offerat.
i.Remif- 7 Quidnam offert Euangclium? Remifsionem
^"""peccatorum. Quam autcm ljetum fithoc nuncium

tum dcmura intelligemus, fi quid prsecedat remif-

fionem peccatorum & quid cum remiffione pec-

catorum coniunSumfit,& quid cofequatur, attcn-

dcrimus.

«ditpec 8 Quidremifsioncmpeccatorumprajcedit^Pcc-1
catum. catum, reatus, ira Dci , maledi&io ,triftiftima fer-

uitus fub Sitanar, & obligatio ad asternas pcenas.

Sctiptum cft cnim: Maledi&us omnis qui non ma- ;

ferit in omnibus, quas fcriptafunt in libro Lcgis,

vtfaciatea.

9 Dum crgo Euangclium praedicat remiffio-
nem peccatorum, fimul pr^dicat libcrationem a
pcccato, a reatu , ab ira Dci, a maledi ftionc , a tri- 10
ftiffima feruitute diaboli , & ab obligatione ad x-
ternas pcenas.

10 Quis velhominum vel Angelorum fatisprz
dicauit hoc beneficium .? A tantis enim malis libe-

comit* ra">eft * fcmpiterna mifcria Iibcrari.

tu°?um"fi n Qii^ coniundum cum remiffione pecca-

catio. torum? Iuftificatio,regeneratio,adoptio,libertas,li-

beradDeum acceffus, & ar&iffiraa quaedam cum

Dco coniun&io.

12 Iuftificatio cft, qua habentibus rcmiffioncm

peccatorum,imputatur Chrifti obedicntia,vt fit eo

rum iuftitia, qua iufti apparent in confpectu Dci,

adeo vt iam non fint fub Lcgcfed fub Gratia.
Kegeneu 13 Rcgcncratio cft,qua Spiritus fan&us iuftifi-
ti0, catos rcgignit,vt fint nouae crcaturae: in qua motus

cxcitat Spiritus fan&us fibi fimiles, & congruentes

adLegem&voluntatem Dei.

14 Libertaseft, qua manumiffi fumus a vcteri
fcruitute,& fa&i fumus libcri.

15 Adoptio eft, quod iuftificati iam fint Dci fi-
lij,cxcmpti a potcftate diaboli,qui efficax cft in filiis
contumacice,hoc eft,in iis,qui non habent rcmiffio-
ncm peccatorum.

16 Libcruacceffumad Deuhabent.qui filij ado-
ptionc funt fa&i.Poffunt enim Deum inuocarc , &
offcrrc ipfi facrificia grata per Chriftum Iefum.

Coniun 17 Arctiffima cum Deo coniun&io inde eft,

pco ^l110^ habentcs remiffioncm peccatorum,fint mem
bra ChriftiilliSpiritu fan&o iun&i,vtpalmites viti
& membra corpori.

18 Hinc cftquodIoannesdefinitEcdcfiam,San
BiZMirtmoM cum Patrc, & cu Filio ciuslefu Chrifto.

Confequi 19 Q^iid confcquitur rcmiffioncm pcccatorum?

Inomiis Irnmort3'itas>gl°ria fcmpitcrna, fruitio Dci in om

fehcaas. nem *tcrnitatcm,fccuritas.Breuiter,conftans bca-
titudo & telicitas.

Op^ofita. 20 Ha-c quantabona fint aeftimare cftcx colla-
tione malorum, quse manent non habentcs remif-
fioncm peccatorum: qua? funt,Mors a?tcrna,non ca
rcns fcnfu,fcd fruitione Dei,qoi vcra vita cft:Scm-
piterna mifcria,cruciatus corporis,vermis confcicn
tia», focictas cum diabolo & angelis eius in omnem
«ternitatem.

21 Qui ergomalaqua? prxcedunt remiffionem
peccatorum,&quam dulcis fit rcmiffio pcccatoru,
& quid curn ca coniunctum fit , & quid cam tande
excipiat in aeterna vita,intelligit,cur pra?dicatio re-
miflionis pcccatorum,dicatur Euangclium,hoc eft,
bonus ac lartus nuncius,ignorare non poteft.

tifbS" 11 QB1DUS offcrt Euangelium remiflionem pec-

E L I V M. 75~

catorum?Peccatoribus , itfq*, omnibus abfq-, difcri-
mine ordinum,conditionum & nationum.

23 Sic enim Veritas dicittprardicatc Euangc""
omnicreaturse,intelligens per Oronem creaturam,
omnes homines cuiulcunquc ordinis, conditi°nlJ>
&nationis.

24 Idemait:Oportctprzdicari rcmiffionem pc
catorumin omnes gentes,hoc eft, omnibus gcntl~
bus.idq; in hunc jfine, vt gcntes fiant participes bo-
norum quse oftcrt Euangelium.Luc.24.46.

25 Paulus fimilitcr dicif.Ccrtus eft fermo,quod
Icfusvenit inhuncmundum pcccatores faluosra-
ccrc. Itcm ? Deus vult omncs homines faluos nc-
ri. Vnusenim eftDeus, & vnus Mediator Dci^
hominum.

26 Quiergonegatgratiam cffe vniuerfale, cor-
rumpunt doftrinam Euangclij, & Chrifto fe opp0'
nunt:& mifere feipfos & alios feducunt,concluhu-
culis fuis pcrperam cx Scriptura conftru&is capti.

27 Quacum conditione offcrt Euangelium JfTJ^
miffionem peccatorum omnibus pcccatoribus? Cu <^,r
conditionc pcenitentia?,hoc eft,fi conucrtantur p^ a ^ .

fidem ad pra^dicationem Euangciij.Ideo aittOpor - fiiBt.
tet pra»dicari pcenitentiam. „

28 Conditio pcenitentia: & fidci eadcm eft. >ja
r fidem fitconucrfio.Idco Dominus mandato de

libertas.

Adoptio.

Liber ac
ccflusad
Deum.

pcr

praedicando Euangclio inter omncs gentes addit:
Quifquis crediderit,(aluuserit: qui vcrononcrcdi-
dcrit,condcmnabitur.

29 Ha?c conditio faepiffimc inculcatur inScri-
pturis. SicDcus dilcxit mundum , vt Filium fuum
vnigcnitum daret,vt omnis qui crcdit in illum non
pereat, fed habeat vitam arternam. Ergo non cre-;
dens pcribit.Qui enim non credit in Filium,ira Dcl
manet fuper eum.

30 Vtautem conditio fidci requiritur,vt appli^c
ccturbcncficium,hoccft, remiffio pcccatorum : ita r»ot-
conditiopcrfcuerantia:neccffaria eft, vtretincatur
acceptum.

31 Ideo autorEpiftola? ad Hebrar.dicit : Partici-
pcsChriftieffediiumus ,fi tameninitium fiduciai
cius,vfq; ad finem,firmum tcnuerimus. Item : QH1
pcrfcucraucrit vfquc ad finem,hic faluus erit.

32 Haec pcrfeuerantiar conditio euertit dogm*
eorum,qui fcntiunt homincm, qui femcl cepit cr^r
dere,non poffc amittere fidcm: quafi fides cffe poi-
fir,vaftata confcientia,& expulfo de cordc SpiritU
fan6to,qui vbicunq; fit,efficax eft.

33 Porro cum fides fit voluntatis , ceptum ^qjjj
qua:ri, Quomodo fe voluntas habeatin conucrfio- do ^M
ne,fcu in apprchenfioncqua: fitper fidcm.-paffiuc" \t**p
nc,ana6tiuc? ^ ' <*f

54 Vtadhanc quarftionem rc<5te refpondcatun l l'
conferenda funt plura Scripturjeteftimonia, qualia
funt harc.Hic cft Filius mcus dilec3tus , hunc auditc
Poenitentiam agitc,& crcditcEuangelio.Deusopc
ratur in nobis & vcllc & perficcre. Spiritus adiuuat
infirmitatcs noftras. Exfufcita donu quod in teei •
Contcnditc intrarc per anguftam portam. QuoticS
volui filios tuos congrcgarc,& noluifti?Vos fcmpe5
Spiritui fando reftitiftis.Nolite contriftarc SpiritU
fanciumDei. .

35 H.tc & fimilia tcftimonia vna conferend*
funt,&non vnumaliquod ex illis ita arripiendum
cft,vt cartera,Sophiftica cludantur.

36 Mandatum eft vt audiamus vocem filij Del*
Huic mandato obtemperare poteft hominis volu"-
ras.Veriim quia,dum verbum auditur,voluntas pcr
fc affcntiri non poteft,Spiritus fandus adeft, & m°
uet Yoluntatem,vt verbo affentiatur.

37 W

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

753 EVANGELIVM.

. 37 Harc voluntas non habet fc,vt faxum, quod
v,°letertrahitur:fed vtpoteftaiTcntiriSpiritui fan-
fto moucntijita fua contumacia poteft Spiritui fan-
fturclu&ari.

3^ Deinde,conuerfus &regenitus habetperpc-
tuum opitulatorem Spiritum: vnde poteft & deb^t
voluntaspiis cxercitiisfe magis magifqueexcitarc

754

j^oteft etiam Spiritum fanctum contriftarc, & rela-
blinprioresfordes.

39 Qiiare vt crebrae Prophetarum exhortatio-
ncMecho,mcditatio,facra? ccenx vfus, alacritati vo
luntatiscxcitanda: feruiunt: ita comminationcs &r
arumnar praefentis vitse, voluntatcm vcluti refre.na
*e debent,ne Spiritum fanctum cxpcllat.

40 Habct ergo voluntas hominis fc,cum in co -
Uerlione,tum poft conuerfionem, partim paffiue,
partim adiue.

41 Abraham accipicns mandatum dc ma&ando
«Uojomnia libcra voluntate,raandato Deipoftpo-
fuit.Quodfadu m cum Deus prsedicat, fatis often.
oitvoluntatcm Abrahse non fe habuiffe vtfaxum^
fed vere elcgiflc obedientiam ergaDei mandatum.

4* In voluntate fiquidem cit rfoeufwie , qua ipfa
*Cn- P0te^'Pluribus monftratis,a!ia pra: aliis eligere.
***e!f". 43 Scquitur quod quarto locopropofuimus,cu-
^fnam mcrito Euangehum ofTcrat remiffione pec-
t*^fCatorum poenitentibus? Ad quod rcfpondctDomi
^tm, nus,cumaddit:Innominemco.

44 Ha?clocutio,In nomine meo,vnum cxclu-
oit,alterum indudit. Excludic meritum hominis
pccmtentis. cV includit mcritum Chrifti pafli pro
nobis&refufcitati.

45 Porro triplcx meritum Chrifti cft,videlicet
mortis,obedicntiae & interceffionis.

4^ Meritum mortis Chrifti aboletpcccatu,iux-
ta illud-.Eccc agnus Dei qui tollit pcccatum mundi.
. 47 Quicunquc crgoaiiunde^a/aa mcrito mor-
*,s Chrifti, querit pcccati expiationem , puritatcm
Euangelij corrutnpir,& mortem filij Dei extcnuat.
^ullum cnim vnquam pcccatum abolcri potclhni-
h virtute fanguinis Chrifti. Ideoautor EpiftolaE ad
Hcbraj.ait: Chriftus fcmel oblatus cft , ad multo-
rum cxhauricnda peccata. Itcm : Sanguis Chrift
^niundat confcicntias ab opcribus mortuis. Itcm:
^lne cffufionc Smguinis nulla fit rcmiffio. Hcb
5-6.7.8.&c.

1 48 Meritum obedicntia* Chrifti, qua videlicet
/~cgi Dei fatisractum cft,nobis confcrt iuftitiam.
^arn Chriftus fuam obedicntiam nobis imputat
°iua iufti apparcamus in confpcctu Dci.

49 Ita enim Paulus fcribit, Rom.10.4. Chri-
*!Us cft finis Lcgis in iuftitiam omni credcnti.Item
^cmadmodum vnius inobcdientia multi funt co
"ituti peccatorcs:ita vnius (Chrifti)obedictia,mul-
tifunt conftitutiiufti.Rom.5.19.

5° Quicrgo in alia q.iauis rc collocant iuftitia,
°iua iufti fumus coram Dco, quam in obcdientia
Chrifti credcnti imputata,abolcnt Euangclium , &
ChriOi bcncficium non,vt par eft,seflimant.

5l Mcritu intcrceffionis cft, quo reconciliamur
1 Dc°'Chriftus enim folus eft Mediator Dci & homi
nuni,& folus interccdit,folufque cxauditur.

XVI.

CONVEN18NTIA ET
difcrimen Legis £r Enangelij.

CVm idcm Deus fit autor & Legis & Euan-
gelij , fieri non potcft, vt fibi Lex & Euan-

gelium rcpugnct: mod6 finis principalis & vltimus
vtriufquc doctrinse rede confiderctur.

2. Idem eni m planc requirit Dcus , & Lcge & E -
uangelio , fi finem fpc&emus vltimum, vidclicer, ide finis.
plenam perfc&am, & fpiritualem iuftitiam , qua:
eftviavita; seterna% Nam finepcrfcctaiuftitia, hoc
eft,integra obcdicntia crga Legcm Dei , nemo vi-
tam ingreditur.

3 Verum fi modusqnceritur,quo peruenitur adModusve
finem Lcgi & Euangelio communem , maximum Iod'rcri-
difcrimen inter Legem & Euangrlium apparcbit. tuUik.

4 DeusfiquidcmLcge fua requirit,vthomoipfc
Legcm operibus implcat,quo opcribus Lcgis iufti-
ficatus,vitam ingrediatur.

5 Hoc Dcum vellc fua Lege,promifsip benedi-
ctionis Legi addita,indicat. Praetcrea fentcntia illa:
Qui fcccrit ea,viuet in cis. Idcm confirmatur ver-
bis Domini,dicentis: Si vis ad vitam ingredi , fcrua
mandata.Matt.10.17.

6 Vcrum quoniam conditioLcgiaddita,Si fc Modi hb
ceriteahomo,viuetin eis, homini eft impoffibilis J"io"pU
(ncmo enim mortaIium,iuxta communcm nafcen -

di Lcgem natus , Legi Dci perfe&am obedientiam
pra?ltarcpotcft)omnes homincs fcntcntia? darnna-
toria? Lcgis primum in Paradifo latx, dcinde homi
num mcntibus imprefTar,& dc nouo promulgata: in
montc Sina,fubiacent,donecfinem Legis, hoc eft,
pcrfc&am iuftitiam confcquantur , qua confiftcrc
coram tribunali Dei iufti iudicis pofsint.

7 Cum igitur homo fincm Lcgrs fuis viribus chri
affequi haud poiefl: Dcuscx mcrafua bonitatc, E- ftum la
uangelium proponit de Fi!io fuo,qui fac"tus homo, tEuangc
Legcm lmplcuit perreCte , adeo vt lententia Lcgis iuftitiam
pcrfcfte iultus iudicatus fit: tcfte ipfius gloriofa rc- obtinc
furrectione.

8 Hancfuamiuftitiam ,qua? eft Lcgis pcrfcda
obedientia,Filius Dei(cuius omnesa&iones & paf-
fiones infiniti funt valoris) omnibus in fe credcnti-
bus imputat,vt habcant ex imputationc ; quod Lex
requirit,hoc cft,plenam & pcrfcftam iuftitiam,qu9
eft via ad bcatudincm.

9 Hoc autcm ita cfle Paulus fa?pc oflcndit. R5. TcftImo
5-i9.vnius(fcilicct Chrifli)obedicntia , iufti confti- bus patet
tucntur multi i.Cor.5.11. Eum qui non nouit pcc- JJjitt^J
catum,fecitpeccatum, vt nos ficremus iuftitia Deifideis
in eo. Hoceft,ipfcfaduscftrcus noftro pcccato, chiiftum
& nos facli fumus iufti ipfiusiuftitia. Q^od Augu-
ftinusrectc intellexit,cum diccrcvT^c/fra de/tffa fun
deltttafictr, vt(uam tufittiam nojiram tujlttiam fiice-

ret.

10 Scd quid clarius di&o illo Pauli Rom. 10.4.
Chriftus eft finis Legis in iuftitiam omni crcdcnti,
hoc cftjomnis quicrcdit, habctquodLex rcquirir,
ncmpe iuftitiam, non quidem a lc fadam , fed fibi
imputatam,qua pcrfcde iuftus coram tribunali Dei
apparct.

n Huius iuftitia? imputatie crcdenti,illuftre pa
radigma Paulus fc ipfum ftatuitjPhilippen.j.quum
ait:Exiftimo omnia damnum ellc proptcr cminen-
tiam cognitionis Chrifti lefu Domini mei,proptcr
quem omnium iafturam feci,& arbitror, vt <r/.^atA«t,
vt Chriftum lucrifaciam,& comperiar in eo non ha
bcns mcam iuftitiam , ncmpc qnar eft ex Lege , fed
cam qua; pcr fidcm eft Chrifti, iuftitiam , inquam,
quse cft cx Dco per fidem.

12. Hic Paulus difcrte deftinguit intcr iuftitiam
Lcgis & Euangelij.Legis iuftitia eft , cum homoi-
pfc Lcgem prarftat. Euangelij iuftitia eft > cu Deus
lmputat iullitiam crcdenti , qua: imputata iuftitia,
cft obcdicntia legis a Filio Dei pra;ftita , quam ipfc
H .iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

C O N V. E T

*uipijtat,& gratis donat in fc crcdentibus.Prormffio
cnim Euangclij,conditioncm fidei requirit.

13 Eft ergo bxc iuftitia hominis credcntis, do-
ndm Chriflu Nam fi homo ipfe potuiffet iullificari
Legc : Chriftus non mortuus fuiftct , vt Paulus do-
cet,Gal.2.

14 Habemus ergo , & in quo conucniant Lcx &
Euagelium,fi finem rcfpicimus, ncmpe in eo, quod
vtraque dodrina rcquirat iuftitiam,viam vitar e.ter-
t\x , & in quo difcrcpent , vidclicct in modo obti-
nendar iftius iuftitiae. Lcx enim requirit ab homine
propriam hominis iuftitiam,quam ipfc facir.Euan
gelium orVcrt alienam , nempe Chrifti,nde acci-
piendam,vtiftopaaolegiDcifatisfiat.

Papiftam ^5 Papiftae autem , vt hanc dulciffimam doftn-
obUo-nam & rayfterium folo verboDei Ecclefis rcuc-
odo obtinendse iuftitiae quam Lcx re-

DISCR. LEG. ET E V AN. ^

funt, bcnedidioncm promittit Lcx, non
cientibus Legem, quales omnes fumus, nobis fl -
ai,malediaionem minatur,ncque vltra hos tcrmi-

nosfeLexextendit. . ftJfi taB&*.

23 Hinciamintelligipoteft,quidfitiufti i^ r
Legis fententia,& quid iuxta Euangc lum.Iuftifica^ £
re, Legis fententia, eft Deum, defcndcntc Mole, &- 1
propriahominis confcientia cxcufante, hominem
Lcgis obferuatorem, feu,impletorcm, mnocentem

oi/nnff." latum , dc mo —

E!itP«e quirit,obruant,damant nos Dcum Tyrannidis ac
iclpoiio. cufare>vtqucm Lcgcmimpoffibilem dedtue do-
ccarous.Scd ipfi potius reprehendendi,qui non re-
de difcernunt inter Dcum &Tyrannuro,qui in Le-
gibus fuis .omnibus caufis differunt , lta prorfus , vt
innullaconueniant.

16 Nam , fi cauflam efficicntem & finalcm fpe-
aes:in Dco,efficiens eft iuftitia:finis autem, raifcri-
cordia.(Matt.i8.) In Tyranno, efficiens malitia cft:
finis,crudelitas.Simateriam & formam confidercs:
Deus , fanaa , iufta & falutaria ex fidc facicnda in
gloriam Dei impcrat:Tyrannus contra,profana,in-
iufta,perniciofa.

17 Prseterea Lcx & Euangclium etiam in hoc
conueniunt.quod vtraque do^rina peccatum ar-
guat,ctfi diuerfimode. Vtnunquc enim re^c dici-
tur.Lex arguit peccatum. Euangelium argutt pec-
catum-.fed illa,per fc & proprie:hoc, cx confequcn-
ti&pcraccidens.

18 Lcxcnimcumdicit. Malcdiausomnis,qui
non manferit inomnibus qusefcriptafuntin libro
Legis,manifefte omncs homines peccati arguit,
eofquc reos coram tribunali Dci peragit , doncc
prodeant Chriftiornati iuftitia. Euangelium au-
tem , quotics Chriftum nominat pancm vita: *ter-
narjucem mundi,faluatorcm in fe credcntium, do-
natorero vita: «ternae , agnum Dei tollcntem pcC-
cata mundi-.totics ex confcquenti fcquitur , omncs
arguircos pcccati, & damnari, qui ad Chriftum
nonconfugiunt,& in eum non credunt. Quod Iu-
daeioptirae cx concionibus Chrifti intellcxcrunt.
Ex qup faaum cft, quodtam rabiofe fc Chrifto op
pofuerint, vt quieorum peccatacis ob oculos po-
fucrit.

10 AdhaecdirTcrunt Lcx & Euangehum ctiam
«inJu- hoc modo.Lexpredicatiram & malediaioncm:E-
g.sfchui- uangclium contra,Gratiam & bcncdiaionem. Lex
gchi" monftrat culpam & pcenam: Euangelium pradicat
reraiffionemculpa:,&abfolutionem a poena. Lcx
morbum & zgrotum -.Euangelium mcdicum & rc-
medium indicat.

20 JEicmx enim malcdiaioni Legts : Euange-
lium opponit predicationem ptfW*?, id eft,poent-
tentiae,feu,conuerfionis,& promiffioncm vniucrfa-
lem & gratuitamderemiffionepeccatorum , &de
acceptationc coram Dco,&vitam seternam pro-
ptcrFilium Dei,Mediatorcm.

2 1 Quia igitur folum Euangclium nouit remc-
dium contra malcdiaioncm Lcgis , folum ctiam
praedicat pcenitcntiam in nomine Chrifti:&non
Lex,que- nihil planc de rcmedio contra malediaio-
nem,& mortem seternam nouit.

22 Facientibus quidem Legcm , qualcs nulli

dicerciuftum pronuntiarc ac vitas xtcrnx, & bcne-
diaumaDeo,adiudicare. Atquehotpaao loiu
Chriftus,Deus & homo,iuftificatus cft. , IuXMe-
24 Iuftificarc,iuxtaEuangelium,cftDcum,interuangell.

cedente Sacerdote Chrifto,hominem pa»1"?11.^ ft
a reatu abfoluere, propter folutum a Chni ,
iuftumpronuntiare proptcr iuftitiam Chritu 1
imputatam , ac vitar a»terna?,vt Filium dtlcaum m
dileaogratispropterChriftum,adiudicare.

2< Qiiicunque igitur przdicationem pce mten-
tia^nonfubiiciuntfoU^

diuerfas aaiones , tempore & ordine diftmCtas -
Accufarc pcccatum , & przdicare pcenitcntiam .
necrcacpcrpenduntdifcrimcn Lcgts &Euang--

1J26 Pcenitentia enim cum pro Ponitrur^"
fu veteris interpretis, propriiffime cft conuerho no ^ ^
minisadDeum,perfidcm m Icfum Chnftum,qu^ mo»
vt fcquitur compunaionem ob peccatum:ita cauia
cft nouitatis vita?. Hoc plurima Scriptura: teftimo-
ni 1 conuincunt.Luc.i6.^/revf<v \uQa**9 pro eodcm
ponuntur.Paulus2.Cor.7.diftinguit dolorcni fecu-
dum Dcum a pcenitentia, cum dicit : Dolor^mne'
cundumDcum opcrari fdAnta* ad falutcm-Chriltu
pr^ccdcre conucrfionem affirmat.Baptt-
ftj,nouitatem vitse vocat fruaum pcenitcntiaJ di-
gnura.PetrususT^o/ctxcompuaionifubiicit^&ant

nouam obedientiam collocat.

27 Haectefiimoniaclariffiroeponunt obocu-
los quid fit pcenitentia,feu, y.eTay;/^nempe,conuer
fio hominis agnofcentis iram Dci propter pcccatui
ad Deum.per fidem in Iefum Chriftum.

28 Veium cum trcs nominantur pcenitentt^
partc?,Synccdochc cft,cuius hxc eft ratio. Contri-
tionecelfarioprxceditconuerfionem qu* fit pt^
dcm,& nouitas vitac ncccffario comitatur conuer-
iioncm.Qiarc vt ornma compleacrcntur doaore
Ecclcfi2e,bonoconfilio tradidcrunt tres effcparte
pcenitentia!,idq-,refpeau finis , qui cft in hac Vit
feruircDeoiniuftitia&fanaitatevcr3.

20 Harum partium prima,Contritio,(id elt do-
lor cordis,cx agnitione pcccati , & fenfu iuftas n
Dci,& iufta? damnationis noflrac conccptus)antcc
dcns pars ^0:11^11^0' rcae dicitur. ^flj

30 Sccunda,formalis,videlicet,conucrfioper

dcm,fcu,fidcsipfa,(quaccftlaetitia cordis ex agni-
. tione mifcricordi* Dci, & fiduciarcmiffionis pcc-
' catorum proptcr meritum Chrifti, pcr Spiritula
| aum,ad prxdicatione Euangelij,excitata) icds ^

ipellatur. x!nuaS«
I 31 Tertia,confequensparsdicipoteit, ino

6° obed cntia,quaeeftalacritas cordis adobcdien
Dco,a Spiritu adoptionis acccnfa.

32 Ecfi autem agnitio peccati ex Lege eft ■■ t~
men prardicatio pcenitcntiaTnoneft Legis» le d
uangelij propria.Siquidem agnitio pcccati,fcu,
lor ob pcccatu,non cft ipfa pcenitentia,feu,conue^
fio,fed parafceue quarda ad pcenitentiam , feu, PaJ^
vt diximus,antcccdcns, quar Deo non placct,p r»0^
quam fidc temperetur. Quod cum fir, facri"^e0

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1,1 OB EDIENTI

^co'gratum exiftit,iuxta illud.-Sacrificium Dco Spi
ntus contribulatus.Item : Cor contritum & humi-

^ "atum Deus non defpicies.Pfal.51.

Wbjf. 53 Porr6cumpapifta>vtrumque,hoceftDeca-
Jogum & Euangclium.Legem operum definiunt,vt
fit imperfec~tior,hoc perfeftior Lex>vt qug non
tantum manum,verum etiam animum cohibear.fa-
tisdcclarantfc nunquam didicifle quid fit Euan-
gelium.

34 Neque enim ex interpretatione Lcgis , qua
Chriftus corrigit corruptclas Pharifaicas, efficient,
jluod Chriftus fit nouus Legiflator:neque quia.ait:
y°c eft prexeptum meum vt diligatis vos inuicem,
definiuilfcEuangelium putandus eftifcd cum dicit:
Oportet pr^dicari pcenitentiam & remiffione pcc-
^torum in nominc meo , in omnes gentes, Euan-
gclium propriifsime definit.

35 Difcernendum eft igitur,intcr doftrinam de
Chrifti bcneficio proprio quxcft Euangeliumdc
pcenitentia& remiflionepeccatorum, & dc officio
n°ftro dcbito, quod cft cx fidcpraftarc Dco noua
0Dedientiam.

36 Ha?c noua obedientiaDeo praftanda, cultu;
^eiSpiritualis cft,& facrificium ipfi gratiffimum,
cuius quidem matcriam Lex : formam verb Euan-
8chunrmonftrat.

|jhctlCge Dci prarceptum ex fide fieri,m gloriam
^ciprincipalitcr:cuius tame intermedij hnes,plu
J« efle poiTunt,quorum regula,Fides & charitas ef
lcdcbent.

37 Eft autc forma veri cultus Dci,opus quod-

XVII.

obedientils* n o

1 J|BtDiENTiA propric cft mandati fupc-
. V^/fions prompta& dcbita cxccutio.

2 Obedientia noua dicitur,qua? eh nouorumho
^inum qui pcr fidem & Spiritum Dei nati funt fi-
t)„ f hj Dei,vt Dco feruiant in nifthia & fanctitate vera.
^***!^ $ Hic ergoduoante omniatcnendafunt.Primu,
^bi nullum eft mandatum,ibi nulla obedientia.Si.-
cundum,vbi non praecedit noua natiuitas,obcdien
tu prarftari nequit,nifi feruilis.

4 Duo funt qua? renatum ad obedientiam Dcc
prajftandam merito flc&cre dcbcnt , Obligatio , &
jjbii^nnium exccllentia.

4^J?- 5 ObligationisobedientiajergaDeumquatuor
ex> «int modi.

. 6 Primusjobligamur vt creatura creatori.Eft e-
^im arternum debitum gratitudinis(quc;in obedien
tlapofita cft)crcatura: crga creatorcm.

7 Secundus,obligamur vt fcrui Domino.Si do
^nusegofum,vbiti mor meus?

^ Tertius, obl gamur vt filij patri. Si patcrcgo
Ur»»ybi honor meus?Cum crgo nos limus filijpci,
no«iolum crcatione, verumctiam rcgcncratione:
^eft , vt Dcum tanquaro pjtrcm opumum , vcra
obedicntia cohmus.

0 Q^jartus , obligamur vt grati crga benefacto-
Cm* Cum crgo Dci bcneficia crganosfunt om
ni"m maxima, dcbctur lili profeclo maxima grati
udo> qtae in nundati ipfius prompta exccutionc
^o.Ccrnitu;. r * r

*. 10 Gradus obcdictig crga Deumingenerefunt
j ,videlicet,Diicdio Dci,&dilecl:io proximi.Ho-
urn finguJi habent gradus infenores iuxta decalogi

Prsecc

pta.

A N O V A. 75B

11 Dile&io Dei concipitur ex notitiapaterni af-
fectus in dco erga nosmafcitur ex fiducia Chrifti:
crcfcit per Spiritum fidci:roboratur cogitatione cu
muli beneficiorii bei,corporalium & fpiritualiurm
ccrniturin obcdientia fub cruce,&in fan<5titate vi
ta?,quas tametli perfc&aprasftari ncquit,tamcn pla-
cct,quia filij fumus.

12 Dilcctio proximi habttcauflas , Mandatum
Dei,vinculum naturx & gratia?,& neccfsitatcm con
fcquentia?. Qui enim dicit fc Deum diligerc,&pro-
ximum fuum odir, mendax eft:& charitas Dci in co
non eft.

i^ Finisobcdicntiasefladcomultiplcx, vtilis& f ri,n'5
neceflarius>vt qui eo non mouctur,ne hominis qui-
dcmtitulodignusfit,ncdumfiIij Dci. Diftinguiau-
tcm polTunt tines commode hoc modo.

14 Primus, vtfidcles fua obedicntia tcftcntur fe
renuntiafle fatanae hofti Dei , ac dco fe fubiecifle ad
obediedum ipfi per iuftitiam & fanctitatcm vcram,
mipfius gloriam, iuxta ftipulationcm inBaptifmo
fa&am.

15 Secundus, vt fidclcs tcftentur fc cflefocios
caftifsimorum fpirituum in ccelo , qui Deofcmpcr
afsiftunt, videnteius faciem parati adimperatai-
pfiusexequenda. Ob hanc caulTam fidclcs orantcs
dicunt:Fiat yoluntas tua , quemadmodum in cceIo,
ficetiam in terra,

16 Tertius, vt fidclcsteflcntur fecffefocios o-
mnium timentium nomcm Dei in tcrra cum Da-
uide, qui ait: Socius fum omnium timcntium
nomenDomini, & caftodientium mandata cius,
Pfal.119.

17 Q^artus,vtfidcles,cum fint templum Dci,of
ferantinco holocauftum & thymiama , & ornent
cornua Altaris frondibus & floribus obedicntia'.

18 Quintus , vt opera obcdientia* in filiis Dei &
tratribus Icfu Chrifti fint vcluti ^•jYi^.a.TA quxdam
.mht-ria, quibus Chriftiani tcftetur fe militare fub

cx llo Ducisfui Icfu Chrifli,contra pcccatum &
diabolum.

19 Scxtus, vtbonaoperafintfulcrabonaecon-
fcicntiar, quacfidei quoddam propugnaculum eft,
neipfapatiaturnaufragium.Vaitata enim confcien
tia per cotumaciam ergaDcum,fidci fit naufragium,
vt Paulus docet.

20 ScptimuSjVtalijinuitcnturcxemplo. Ideo
fcriptum eft:Sic luccat lux vcftracoram hominibus,
vt cum videant veltra bona opera,glorificct patrcm
ve(lrum,qui eft in ccelis.

21 Ociauus,vt obcdicntcs prarmia tcmporalia
& setcrna confequantur,iuxta promifsionemrquam
promifsionc non folum iicct , vcrumetiam oportct
intucri, & (cire Deu no eflc vanu in fuis promifsis.

11 P orro, huic noftra? fentcntia» dc obcdientia tnotcu
crga Dcum,tria generahominum aduerfantur.Qui-
dam enim plus tnbuunt obedientia: hominis,quam
par elt:quidam plus,quam dccet, adimunt, quidam
planc dcflruunt.

23 Plustribuunt obedicntia? hominis papiOae PaPiftara-
quam parcft,cum finguntoperacflecauflasiuftifi-
cationis coram Deo,& mcrita vitas a?tcrna?.Vtrum-

quc pugnatcum Pdulo,qui docctobcdientiam erga
Dcum,cffc finem iuftificationis : & vitam aucrnam,
donumDci pcr Iefum Chriitum.

24 Plus adimunt obcdientiar quam par eft , qui £picure<i.
clamant eam non coh^rerc cum fidc,nec efTc ncccf-
fariam ; cum tamcn Chriftus , & Paulus dicant nos
debitorcs effe.&natura fidei fit pcr dile&ionem ope
rarhfitque nota difcipulorum Chrifli, fe mutub e-
xcmplo Chrifti,diligere.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Monacho
ruin.

739

Inobcdtc
tia qua-
druplcx-

C VLTV

25 Deftruunt rationcm vcrse obedientiatMo-
nachi , cum mandata hominum definiunt obcdicn-
tiam crgi Deum,qua Deus colitur,contra Efaiam &
Chriftum , qui teftantur Deum non colimandatis
hominurn.

16 Ex hocfiilfo principio extruxerunt miflas,
Indulgcntias inuocationes mortuorum,& alias mul
tas fuperftitiones: quascultum Dei definiunt, quod |
probarc difficilius ipfis crit,quam Occanum cribro
exhaurire.

27 Praefertim , cum ifta omnia pugnent cum o-
bedientia erga Deum , & inobcdientiae feu contu-
macia? llnt fubiicienda.

28 Eftcniminobedientia contraDeum, Cjua-
druplcx: videlicet, non facere imperatatfacere im-
pcrata,fcd nondcbito modo ac ordine:faccre con-
tra intcrdictum: & comrainifcicultus,praeter inan-
datum Dei.

XVIII.
C ? L T V S D E 1.

HO m 1 n e s ad prardicationem Euangelij
(

%cc\ebz
cxcitaf.

_(quae eft pcenitemia? & remifsionis pecca-
torum ln nominc Chrilli ) conuerfi & fpiritualiter
renati , dco fpintualcm qucndam cultum dcbent,
quem foli crcdentcs & intelligunt & praeilarc
poflunt.

philofo- 2 Philofophiquidem omnibus aetatibus fctor-
5xciu?in ferunt,in tradcnd* huius cultus rationc : & quidam
rcbus di- cx illis,vt Socrates, Placo ,X<.nophon, &c. multas
mm5' prarchras gnomas rcliqucrunt 1 ied nullus corum
fckntiam colendi neum veram monftrauit.

3 Nam,etfi principia quaedam huius cultus na-
uirae lumine viderunt PhiLofophiitame, p: iufquam
ad rcm dcucntumeft, in horribiles dcmcrlitene
bras,& fc , & fuae do&rinz fectatores mifcxe dece
perunt.-ac a vcro Deo ab.rrantcs, creaturas & da?mo 40
nia colueruntjficuti cum hiftoria mundi Paulus A
poftolustcitatur.

4 Verum de tencbris iftis fuam Ecclcfiam edu-
cit Dominus,prxtenfa vcrbi fui lucerna, ficuti fan-
<5tus ille rex Dauid teftatur, cuminquit : Lucerna
pedib xs mcis vcrbum tuum,& lumcn fcmitis meis.
Pfal.119.

5 Huiuslucerna»fplendore,qua: adfubftantiam
huius diuinicultus pcrtincnt, inquircre operacpre-
tiumcftme vclcum Phiiofophis vmbras inancsfc
cteraur : vel de vno errore in alium cum Monachis
fpreta lucerna ccelclti fcramur.

Part"cul ^ Sunt autcmquatuor, quibus probecx vcrbo
tusDcii Dci pcrccptis, folida cuitus Dci fcientia haberi po

tcft. 1. Rtgula , ad quam tanquam ad Lydium lapi

dem cx;gcn Jus eft cuitus Dci. 2. Fundamcntum. 3.

Definitio fcu ratio. 4. Cultus Dci in fuas quafdam

formas fec~tio

fcegult 7 Rcguiacultus Dei gencr.lis efth«ec.' Nullus
cultus Deoacceptuseft, nifiqucmipfe Deuspro
prio fuo vcrbo ordirm,ac homini commendat.

8 Hanc regulam vox Dci apud Efaiam , & do
minus in Euangclio confirmat, cum inquit:Fruitra
colunt me docetes dodrinas & madata hominum
Et Paulusdaredamnatomnes &**^»<rx*<K,hc»ceft,
cultus qiios homincs , bona , vt dicunt, intentione
excogiunt. Huc acccdit quod Paulus diferte pro
nunciat, impofsibileefleplacereDeofinefidc. Et
rurfus,Quicquid non eft ex fide,peccatum eft.Vidc
Efai.29.M4tth.i5,Colof.5.Rom.i4.Hebr.ii.

generalis.

5 D E I. 7*°

9 Hanc ergo regulam teneant pij, &qui<ju«s
>otius patiantur , quam vt finant eam fibi vlla dia-
3olorum,aut hominum tyrannide, hypocrifi & Sc-
phiftica cripi.Nam ca amifla , omnis fuperftiti°n,s

6 idololatriae ianuaeft apcrta , & rcgnum Cnrii"
nuaditur. yto h

10 Vfus huius Regule eft multiplex.Primum e- ir, [C|
nim,ea ftabilitut autoritas LegiflatorisDci.Nam vt

in Republica, vbi liberum cit cuilibct condere Le-
gcsprofuoarbitrio , autoritatem fuprcmidomini
vilcfcere neccffe cft : ita ctiam in ccclcfia Dei aut°"
ritas contemnitur,quando alij alios cultus Eccleli
obtrudunt. Quarecumhanc autcritatcm iibi jo 1
vedicat Dominus in pnmo praecepto: caueat puWW
& cinis,ne fibi honorem diuina: maicftatis viurpet.

11 Deinde,haec rcgula libcrat nos ab crrore t-
thnico,Pharifaico & Papiftico,ne cum illis, fine mo
do,fupcrftitioncs &^5Xo^-xa/Cif cumulcmus.

12 Praeterea,nos animat hxc rcgula,ad audactc
contemnendas, & deteftandas omnes paparunb^
monachorumrcgulasac leges,quas volunt Eccleli?
obtruderccum infinitis pcne cultus gcncribus , oe
quibus vox Dei nullum plane vcrbum habet.Quarc
vtut fpcciofa: funt humanse lcges,dc cultibus, quos
ignorat verbum Dei,fccure apiis omnibus conteni
nanturac vucntur, non iecus atque ferpens : qui»1
Paradifo dccepit Euara.

1? Donee enimfteteritvox Dei,&regula,quanJ
fcquimur:fieri non poteft aliud,quam vt omncs ct
tus, quos nontradit verbum Dei , fint cultus a*~
moniorum , quemadmodum & Paulus tcftatuM*
Tim.4.1. u.^

14 Sequitur fecundo loco fundamentum cu«0$ ***
Dci.quod ln quouis hominc,volcntc Deum rite co
lcre,iadum cife oportet. Huius fundamcnti du
funr partcs. cognitioDei,& cognitio noftri. noi*^

15 Cognitionem Dei coniequimur duabusre-
bus, niiuirumverbo&teftimonio. Haecnim duf
rcs coiunda» docent nos,quod Deus fit fons omn»
virtutis, iullitiac , fapientia?, veritatis, falutis.q"0
Dcus fic ad iuuandum promptus fua natura •' q110
que illi foli omnis gloria fit tribucnda.

16 Quod autcm hasc Dei cognitio fitparsfu"'
danicnti cultus Dei,teftatur ipfe Deus , Eiai* ^9,zl'
Cognofccnt y€gyptij Dominum tn dieillo»& f»clC
facrificia & oblationcm,vouebuntquc vota Donl1-
no,ac reddenr.

17 Cognitio noftri , quam dixi alteram partcm
eiTe fundamcnticuItusDei,ex trium rcrum contem
platione pctcnda cftmimirum ex fine creationi$>e
virium pra?fcntium aeftimatione: cx facilitate lap10
inpcccatum.

18 Finis docct officium,quod cft refcrrc imag1'
ncm Deiin fynccrapictate, & iuftitia vcra. ^ ,rC
praefcntcs docent, quod praeftare Dco dcbitam °
dientiam minime valeamus.Lapfus frcquentes,n
admonent fragilitatis noftrae & infirmitatis-

19 Harum rcrum confideratio non hypocr,tlC '
facit vt omnem gloriandi materiam abiiciamus»
nosfolidiuinarbonitati committamus, omni nd

ciafalutisconicda in Filium Dci Dominum

ttrum Iefum Chriftum. Nam ipfc fons ille cft»

quo Patcr cceleftis vult nos aquas falutis haurire* -

20 Tertio loco propofui cultus Dei definit,C)^ ^
nemcertam tcncndam ciTe, qualis eft h*c : Cu W
Dci eft opus mandatum a Deo, fadum ex fidc,in
lebrationcmgloriae Dci principalitcr. -ot^S

21 Inhac definitione funt tria, quxneccfW
coniuncta funt in vero Dei cultu:Opusprc;ceptu^1,
Fides, Celebratio Dci.Nam fi vnum ex his demplc'

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

74i

ris,actio quantumuis fpeciofa, non habet rationcm

Ojo!'^ 11 Opuspra:ceptum,eftmatcrucultusDei, fi-
nc qlu cuitus Dei eflc non poteft. Vcrum fi quis pc-
rcgrinam materiam fubftituat, culcus Dci non ent.
VunuocatioSanclorum cft opus , Cclebrare mif-
(*m eft opus, Rofarium peragereeft opus:fed quia
a Dco non funt pra>cepra,non poftunt ciTe materia
i Cu^usDci,fed impi^potius fupcrititionis.
^ 2> Secundum,quod necefiario rcquiritur in ra-
rione cultus Dei, eft fidc$, Nam opus prarceptum
P°n cft cultus,nifi fides fit eius crfcctrix.Caflus fuir
Xcnocratcs,caftus fuit & Iofeph, vtiicjuecaftitas e
ratprarcepta:(cdquiaille fidevacuus erat,ciuscafti-
Us non fuit cultus Dei:huius vcro,quia fides prglu
Cc-t>at,cultus Dco gratifsimus,qui m gloriam Dei in
tou£gyptocefbit.Similiter Dauidis militia cultus
NW$ cl^u»:Scipionis,minimc.

*4 Quod autcm fidcs neceitario requiratur , vt
;.V;[:^ qui formet opus,multx funtrationes./-r/W4,Nul-
" lum opus placct , mfi prius perfona placcat : placet
autem R&c.SecunMayOpus non placct nifi fit iuftum.
^uncautcm vtperfona iuftificatur fidc : ita opera,
Suae facit iuftificatus,iuftahabentur propter fidcm.
^/w,Fidesfacit,vt voluntarium fitnoilrum obfe
°1luum,& non veluti coaclum minis lcgalibus,quod
ln cultu Dei requiritur. Quarta^ Fides facit vt opus
Cxternum fit fpiritualis cultus. Oportet enim om-
ncm Dei cultum fpiritualcm eiTe.^«<»M,Differen-
tlarn facit fides inter cultum vcruni Dei, & alias o-
^ncs fupcrftitioncs.5rc/*,Fides tegit dcfedus ope
rum,& infirmitatcs multas,quibus alioqui tontami

S^iar 25 Proindeomneopus cui non pra?lucet fides,
^ nucprarceptumfit,fiucliberum:impi..rum,fiipcrlli-
^ofum^cainalc cft.lmpurum,quia cx impuro torde
proficiftitur:Supcrftuiofum, quia non ngitur fidc:
k Carnalc>quia fpiritu Chiifti deltituitur.
P < 16 Phanfzusin Euangclio liberalis fuit in pau-
Pcr«5fuit caftus,fuit fobnVx iuftc partis vixit.Hec
11 praeccptum tantiun confidercs , prasclara fuerunt
°ninia:fed quia vacuuserat fidc,omniaifta funt im
Puntateanimi contaminata, atquc ideoabomina-
Dl'ia coram Deo. Contra autcm Cornclij aulici clcc
^ofynajcaftitasjfobrictasjiuftitia, placuerunt Dco,
iW,Vt ^pirituahscultus.Nam pratluccbat fidcs.
H^* p»! , z7 Hincfacileeftiudicare,quid fitfentiendum
**■ de operibus , quae Papa vt cultum Dei, Tyrannidc,
iopnifti<;a,cx: hypocrifi tuetur:qii3liafunt,Monafii-
Ca Vita , vota impuri coelibatus, aqua luftrali afpcr-
g>> infjgi vngucnto pontificio,inuocare San&os, pe
rcgrinari ad loca longinqua rcligionis ergo, adora-
re rehquias San&orum , milTare pro viiis & mor-
tu,s , circumgcftare pancm , reponcrc panem intra
Cancellos vt adorctur, & eius gcncris pene infinitJ:
°iu*omniafunt apcrnfsimi criaraderts AntichriiH.

J8 Huiufmodi it3que Papaluopcra qui ponitin
Cujtu Dci,quid fit cultusDei nunquam didicir.Nam
nin 1 m iis eft , quod ad cultus Dei rationcm pcrti-
nei* An non apcrte contra regulamfupra traditam (
Pugnant? An nonomnibus partibus deftituuntu r,
^J2 rea,uirunrur in veracultus Deirationc? Quarel
a relinqoamus Satanar Toparcha?, hoc cir,Anti-
c r'fto:& nos fequamurfaccm vcrbi Dci , qua: fola
°bis vcram viam cultus falutis monirrat.
2^ Tertium dcfinitionis cultus Dci membrum
/cimus,vt opus prarccptum , exfidefa<5tum,tendat
ln celcbrationem gloriae Dci. Vt enim a fidc profi-
Cllci dcbct omnis cultus Dei : fic tendat m gloriam

CVLTVS DEI. 74-
/ Deiprincipalitcr necciTe cft:itavt gloria Deifitvl-
timusfinis operis.

30 HoccorrfirmaturEfaia- diaocap.43.7.0m-J.eamn,°-
nem quiinuocatnomen mcum , in gloriam meam
creaui eum,formaui eum , fcci cum.EtDominus a-
pud Matth. 5.16. Sic luccat lux vcftra coram homi-
nibus,vt glorificent Patrcm vcftrum cccleftem.Huc
& illud Auguftini aduerfus Iulijnum : T^oueru tt*-
que non offxctisjed fimbus>a vttus dtfcernendas rjfe vtrtu
tes. Offictum autern eft, (juod faciendum :finU vero,pro~

i pierquodfacieyidurn eji. Curn itayuefactt homo afyutd,
vbt peccarenon vtdctur,fednon propter hocfacitfropter
quodfacere debet,peccare conuincttur.

31 Etfi autcm vltimus&principalisfinis cultus J^"1^

DcicftgloriaDei:tamen nihil prohibct gradus ciTcqUafdam
mediorum finium , quivltimo dcf inamur. Dauid fora.«
militat,vtdcfcndat ciucs-.defcndit ciucs, vt mcolu-
misfit Refpublica: vult incolumcm rempublicam
vt dodrina religionis confcruetur, & propagctur:
"dque idco,vt dcus glorificctur.

3X Poftremumquod fpcdandum in cultu Dei
propofui , eft cius in fuas formas,fcu potius modos
fe&io. Ha:c fectio ideo obfcruanda eit diligentius,
quianonfolum oftendit quam late patcat cultus
Dei : verumetiam errorem corum confutar, qui o-
tiofos homincs proptcrca qwod non attingant rcm-
publicam,folos Dcum in fuo ocic colcrc cxiftimat.
quaii non multo melius militi,iudici , marito, &c
paterct via ad colcndum Dcum,quam otiofo ventri
qui fumosaurocommutat.

33 Jn vniuerfum itaque cultus Dei duplex eft.
Jntcrnus & externus,quorum pofterior fine priore
cultusrationem non habet. Prior , cftanimi.pofte-
riorcftcorpons. uaetma.

54 Vtcrque Deo iuftc dcbetur. Nam quoad a-
nimam,cr.auit homiuero ad imaginem fuam,&: cor
pus finxit cx limo tcrra?, ac omncs vires contulit,ac
confcruat.Huc illud Pauli.Glorificate Dcum in cor
pore veftro,& in Ipiritu vcftro,quae funt Dci.t. Co-
rinth.6.20.

35 Vt intcrnus cultus eft motus cordis purificati Extcrnus
fide,congruens cum Lege Dei-ita extcrnus eft actio
cxterna, quse motu cordis rcgitur , congruensad
normam voluntatis Dci. Vtcrque diffcrcntias rcci-

pit iuxta gradus prajceptorum Dccalogi,& difcrimi
na vocationum in ftatibus aDeo approbatis,hoc eft,
in Oeconomico,politico,& Eccleiiaftico. Hi enim
trcs ftatus,foliapprobantur a Dco,cum omnibusar
tibus & ofticiis, qua?faciunt adcorum incolumita-
tem confcruandam.

36 Ha:c varietas cultus diuini, non euertit quod
fupra tradidimus, vidcl cct, quod omniscultus Dei
fit fpirttualis. Ha?c c nim d frercntia non fumitur a
qualitate operis,fed a qualitate animi, qui agitur fpi
ntu Dci.Proptcr hunc fpiritus motum, omnc opus
fadtum cxfideincckbrationem Dci, dicitur& eft,
fpintuabs cultus.

57 bolos cniin hos cultores rcqujrit Pater ccele-.
»tis,tcfteF!l.o,qiji cum colunt in Spiritu & veritatc,
hoc efhqui vcus moribus Spiritusfandi aguntur ad

lpia?ilandam Dti obedientiam , cum communem
cum omnibus piis , tumpiopriam cuiufque in fua

! Vocatione.

X 1 X.
B 0 N Ls4 0 P £ R

■ Ns

NcccfE-

ras. & inc-

cesse eft re£tc doceri Ecdefiam Chri- jj"?*1"^
dc bonis operibus^&de eorum nccefsi- aru»*. "

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ncipic

^ OPERA

tate.Nam vbi hicerratur, magnas tenebrasin reli- 1
quis doctrina: partibus fequi manifeftum cft.

2 Sexautemquadtioncsfunt, quaeex verbobei
rcdc explicat*, dare docebunt quid fit pic fcnticn-
dum de bonis operibus, & omnes errores, cum Vc-
terum,tum reccntium aperte rcfcllent.

3 Quxftioncsautcm hae funt. Primd, Qua?nam
opera docenda fint & facienda. Sw«w^,Quomodo
fieripofsint. Tcma> Q^omodoplaceant. Quarta
Qt.?nam fint caulTa; bonorum operum.^tt<^*i,Cur
promifsionesadditffintbonisoperibus.S^-r^Quo
niam omncs homines habcnt pcccatum , rticmd c-
tiamquxripotcft, quorum hominum obedicntia
placeat,& quorum non.

2) E PTQdMtA SM£-
fttone.

Qni not Cum qu2.r;tur qUae opera docendafc facien
imUS* da fint,duo imprimis pcrpendere oportebn: i.Qui

nos fimus.quibus benc agcndi mcumbit necefsitas.

2.Quifnam llle , on bcne operando , p]acere ftude-

bimus. . .

5 Cum nos intuemur,noftra corruptio nobis m
mentem vcnict , qua noltra mcns ita obfcurata cft,
vt ncc quid Deo placcat , nec quid ci ciifpliccat pci
nos intelligumus.Quare extrcma; crit in{anie_,fi nos
vclimus opera excogitare,quibus nos Deum colerc
fine cius n;a»dato fiatuerimus, pra?fertim cum ipfe
Qicit:Pruftra mecolunt mandatis hominum.
Quis dc- 6 At li ocurn intucmur , eius makftas nobis m
usllt* mentem venict , qux nos merito reuercntia? etga l-
pfum admonebit , ex quo fict,vt BQC folum ilh pla
ccrc tfatuamus , quod ipfe fuo prjelcnbit nobis
vcrbo.

7 Huc illudEzechielis 20.18. In prseceptispa-
trum veftrorum nolite inced.re, ncc mdicia corum
cuftodiatis,nec idoliseorum polluaminuEgo Do-
minus Deus vefter,in prxctptis mcis ambulate , &
iudicia mca cuftodite,& facitc ci.Item ca.5.i7'SPe"
culatorcm dcdi tcdomui lfrachaudiens eigo ex orc
mco fcrmoncm,annuntiabis cis ex mc.
\ 8 Hincmanifcftcconcluditurmccaliaopcrado

cenda aut facienda effe , quam quae nobis veibo fuo
Deuscommcndat^quoruEpitome cft Dccalogus.

9 Harccondufio cucrtit omnia Papiftarum &
hypocritarum delirameta,qui Ecclefiae Chrifti fuas
obtrudunt traditioncs:quarum multae manifcfte pi
gnant cum vocc Dei , & funt doftrina? vtPaulus 1.
Tim.i4.i.loquitur, daemoniorum.

DE SECVKJDA QV AE-

fttO/tC-

10 Poftquam mcns pij hominis edoftacfUque -
nam operafimficienda,mox in hac humana fragili-
tate quamt,Qiiomodo ticri potsint?Hic curo ahj a-
liter refpoi;dcant,ncccfle eft id qu*rcrc,m quo mcs
pra tuto acquiefcere poreft.

chriftt n chriftu^dicitdifcipulisfuisIoan.i^.S.rineme
cognmo. ^.^.j pQtca£s facere.' Loquiturenim de ialutaribus
jr&ionibus,quar dici bona opera pcflnnt. Et Paulus
dicit Hcbr. 11. 6Vfme fide iropofribile eflc placerc
Deo.Et idcm:Qji Spiritu Dci aguntur,hi funt Filij
Dei.Rom.8.14.

iz Ex hifcc tcftimoniisluce clarius patet , quod
haec ordinc n quirantur,vt bona opera fieri pofsint.
Primum,Chrifti cogaitio. Sccundo, Fides,qua» eft
viua in Chriftum Mediatorcm fiduch,qua homo fo
Uiuitificat'jr.Tcrti6,Viuificatio,qu3;ht cum Chri
ftus,ad pra:dicationem Euangclij,Spiritum fuum in

Qua ope-
la iacifcda

B O N A. 744

nos eftundit.-fine quo pcrfimUes fumus arido raroo.
CumauteroinChriftum credimus,jiou«viresa
quiruntur , iuxta illud : Qui fperant in Dominurn,
mutabuntfortituchnero,atlument pcnnas ticut
quila^current & non laborabunt 5 & fi laborabunt,

nondeficient. . .„. J.\ • ^UrJftum

13 Sinccrgo notitiaChnfii>fiduciain Chr,ltu™
& viuificatione pcr Spiritum fandum , ne lncno
quidem poflunt bona opera , ncdum ficn aut co -

fummari. . n

14 Damnandusergoerroreorumeft,quivc

profanis Ethnicis fieri bona opera poffe , quae v
Placeant,exiftin)at.-velpurisnaturahbus,vtloquu

tur , oi vi liberi arbitr.j pra^ftari Dco obediemiam
cla mitanr : vc 1 bona opcra hominum in cauhs iu
ficationis hominis coram Deo numcrant.Nar* ' "
ri non potfe boua opera,nifi a iuftificatis oft«idun
diaaq^addMximus.QaarePapift^quihomin^
coram Dco opcribus iuftificari contcndunt, man
fefteconfunduntordinemcautTarum& cftectuun.

Ttia htc

iequiiun

Fidcs.

Viuihca
tio.

DE TEKJTIA QS AB-
(tione.

15 Poftquompius edoftuseft, quomodo fie [,r;: '
poUint bona cpcra,proxime quarrit, quomodo p
ccanr. Ad quam quidem quaeitionem in gcncre ^11- ^ ...
co,ca placere in conuerfis,a quibus folis ctiam ner k.h.
't>ofsint. ....

16 Vt autcm harc qua»ftio determinctur dmin'
ctius,quatuorordinc funt fpcctanda.Piimum ennn
hatucndum ett dc pcrfona,quoU ea fide reconciha'
ta & iullft fit proptcr Chrittum gratis.Deindc tate
dum cft,quod pcrfona fidc iufta nondu Lcgi ^»tl$»
ccrc posfit Nam hgr.-nt etiam in piis multa intcn
rapeccata. Terti6,pcrfonaii.ftificatacum Paulo*
Dauide dcplorabit hanc immunditicnv rf pugn^
malis affcctibus qui fubmde etiam in fanCtiis1011
fuboriuntur: prccabitur veris gemitibns cordis ,nc
Dcus fibi fordes,qcibus inuoluiturjimputer.QH^*
co , Etii hafc fuas fordcs agnofcit perfona fide imta*
jihilominus ftatuet,quod &Dcus poftulet inchoa-
a obedientia.,&quod placeat b^c inchoata obech^
Lia propier Chriftu,iux'a illud Petn.Offcrtc hofli*5
i pintualcs acc pra^Dco propter Chnttu,qui & Pro
pitiator cft,.i nvuc pro ni.bis intcrpcllat. i.Pct.-O*

17 Hmc pro^nuc & hoctequitur , quod nottr^

obedieatianon placeat, vel propter dignitatcm 0'
pcris in fc,vc! ob prrfcdione, vel proptcr ort^,0
& ftatum homiiiis.Non cnim rosgis placet Ap°H [ ^
li Pctri opus quarh Cornelij aulici. Quare roan* c"
ftiis error Monachorum cft ,qui putant fanctita
ord inis & ftatus opus commcndari.

B E QJT A rRjT A QV AE~
fttoue.

18 Multinonpefsimi,cum audiunt homincnj
coram Dco fidc fola iuftificari abfque opcribus
Ambrotius loquitur)Mofis & natura?,qua?runt C3^
asbonorum opcrum, quibus homines meritoa
bcne opcrandu u ccndi&impclli dcbent.Ad
marftionemex fcripturisrefponderioportet , <\
rescauffasgrauirsimas bonorum opcrum fub«n
mcuicat,qua funr:Nccefsitas, Dignitas.Pra^miu^
Dc quibus figillatim quid fentiendum tit , breuit^
indicabo. . |JJ

19 T^ceffitM quintuplex ftatui poteft.Manda^ ^
dcbiti,r:Qci, conucrfionis » & virationis pcenaru '
quarum qua;libettantaeft, vcnos merito adbe
operanclumimpcllcret. ^

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

745 B O N A

20 Neceflitas mandati eft, quod necefle fit, vt
creaturaobtcmperet creatori. Cu crgo Dcus ferio
? 1Cuere obeciicntiam erga fe mandat/quis non vi-
. "°norum operum ftudium pijs efle neceflariu?
lnPr*ccptis,inquit meis ambulate ,& Paulus:hacc
Clt voluntas Dci , fanctificatio vcftra. i. Theflal.
4-3.

21 Neceflitasdebiti,Rora.8.i2. indicatur his
crbis : Debitores fumus non carni,fed fpiritui, no
Umus noftri iuris,fcd eius qui rcdemit nos fuo fan

0uaci.Coiio.ti. 19.

22 NecefTitasfidei, fcilicctretinendas &fouenda?,
c°rnmendatur pijs a Paulo,i. Tim. 5.8.Si quis,in-
9ult>fuorum,& maxime domeiticorum,curam no

?r.et,^^Cmabncgauit,& eftinfidcli detcrior.Item
'•Tim.i. 18.19. milita militiam honeftam, habes fi-
crn & bonam confcientiam,quam quidam dum rc
Pulerunt,circa fidem naufragium paiTifunt.

23 NeccfTitas conuerfionis hoc di&o confirma-
tUr:Viuo cgo,dicit Dominus,Ezec.i8.32.& 33.11.no
,° morte peccatoris,fed Vt couertatur & viuat. Cu
^turfit

> couerfio,fimul viuificatur homo fide,per
PIfitu fan&u. Na couerfioni rcgencratio coiu&a
c*t,qu« eit inchoatio nouae virz,quf cft noua lux,fa
Plentia,& renouatio imaginis Deiiu iuftificatis.

24 Neceftitas vitandi poenas confirmaturDa-
*<MS teftimonio.Propter iniquitatem, inquit, cor-

riPJsfilioshominum.Pfal.'89.33.
r-p5 Dignitas m hoc fita eft,quod credcntes , fint
1IlJ Dei.Dedit enim omnibus qui credunt , hunc
pcitem honorero,vt fint Filij Dei 1 quod fint te-
P UrnSpiritusfandi viuentis-.quod Chriftusin cre
^entibus habitet: quod Patcr , Filius & Spiritus
B-Ctusad ipfos vcniat,& in iplis manfionem raciat:
^od Chnfti fint membra.
jj.*^ Econtrario cogitctur,quantum fcelus fit,fi
} ®cl imagincm hoftis Dci rcferant. Quantum
^eriCuhjmfn,tcmplum pei Satanse fcetore cofpur-
rc:quam immane fit,Spiritum fanctum e fuo ex-
turt>arehofp,tio.

j 27 Fifiorum crgo Dei cum fit propriu m , patre .
fa 'a" cceic^crn' quidicit:Sancti eftotcquiaegoj
c^tu s furn ^Et Paulus ait nos ad San&itatem vo-j
r. °s.:Suls nu vidct,quod fanctos fummum deccat

' 8. Praimium prajftit^obedietiar fsepius in Scri-i
jJlunspromittitur p;js.'Vnde Mofcs, in iltis molc-l
^ JSjCjuas tulit vitra quadraginta annos, refpexifle
Q rcrnuneraiioncm fcribitur. HeL.11.26.
co^ ^tfiautemfi Jepromiflionis fola, fciuftum
neram ?eo ftatu" Mofes-.tamen extra iultificatio-
^ » etiam ad alias promilTiones refpexit. Nam cu
°bedientibus fua» voci promittit prasmium:
j ct pius promilTioncm fide ampledi,& txpc&a-

mcrcedcm promiflam.
r, ^° ^erum hoc intcrca caucbit pius, ne cum A-
fJtmeun°nc iacTet fua opcra,& eorum dignitateni-
tuaT P°tlus gratia promiflionis intucatur, fta-
jor ^Ue fibi non daii merccdem, propter opcris va

cru,fed proptcr promiflioncm cxgratia.
trius r^* cau^2 bonorum operum quas rcccnfui
cefla'- 15 °^en^unt > quod & bona opcra fint ne-
tcs ria-5 ^ °iuo^ 9iui bonorum operum fint exper-
>Potiusporcist picuri ,quam gregi Chriftifint
,nurnerandi.

2> £ I <?(T A e^F-
fttone.

Cum opera a pijs fadta non folum dcbita fint

OPERA. 74c
fcruorum officia,vcrumemm imperfc<5ta & conta- c™£
minata,quseri merito potcft, CurDeusbonis Ope- nis opcri-
ribuitam magnificas promiflionesadieceritPQua-
rehuius rei cauftisinquirere opera?prccium eft : vt adi«ccu«,
ijscognitismagisad bene operandum cxcitemur.
PolTunt autem caufla? quinq.ftatui.

35 Prima,vt promilfioncs completa? , fint tefti-
aioniaprouidentia? Dci. Vult cnim fciri Deus, &
bona corporalia res cifc a fc crcatas,& no cafu fpar-
gi,fed ab ipfo Ecclefiaj dari & conferuari, iuxta di-
(Sum,Deutcr.3o.2o. Ipfe efl vita tua & longitudo
dierum tuorum.In dicbus famis faturabuntur,Pfal.
37.19. diuitcs cfuricrunt, timcnti autem Dominum
non dcerit vllum bonum.Pfal.34.11.

34 Stcmda , vtfintteftimonia quodDeusctia
in hac vita velit fcruarcEcclcfiam. Hucillud:Pic-
tashabct promiflionem prxfcntis vita* &futurae.
l Timoth.4. 8.

35 Tcw'4,Deusnon folum vult ncceiTitatem cor-
poralem cfTc commoncfactioncm de fide , muoca-
tione, fpe, gratiarum aftione ; vcrumetiam ha?c
bona vult fidc peti & cxpcctari , & in hac petitione
& expe(5tatione,fidcm,ipem,paticntiam & cartcras
virtutescrefcere.

36 ^ar/^vultDeuspromiflfioncsde neceflarijs
huius viiarjcfTc commonefacTiones dc promilfione
gratiar.Nam fidem,qua agnofcit Filium , & accipic
reconciliationem,oportct fcmper prailucerc in pe-
titione corporalium rerum: & quidem prcptcr Fi-
lium,C£tera? promifliones addira? & ratar funt.Harc
omniacomprchenduturin diclo : Qjicquid petie-
ritis Patrem in nominc meo , dabit vobis. Ioann.
16. 23.

37 ^«w/4,vult Deus fciri vtrumque,& Ecdefiam
fubicctam efTe cruci,& tame inter ipfa pcricula mi-
rabiliter fcruari in hac vita : vt vniuerfa admiranda
conferuatio Ecclcfiar , & omncs mirandas libcratio
nesfint teftimonia praefcntia» Dci in Ectlefia:vt di-
citur Num.14.13. Vt fciant /£gypti,quod tu Domi-
ne fis in hoc populo.Iofue.3.io.Sciatis quod Domi
nus dcus in mcdio veftri fit.i.Rcg.17.46. Vt fciat
omnisterra quod fitDcus in Ifracl. Efaix 37. 28.
Ecce nunc Dominus dcus faluabit nos de manu
Zennacherib , vt cognofcant omnia regna terrx,
quod tu folus fisDominus.

D € S £ XT *A Qjp

fltonc.

38 Cum omnes homincs habeant pcccatum,re- DupJic'« .
d.c qua?ritur , quorum obedientia placet & quo-K!o.di
rumnon? Prarfertim cum fcriptumfit : Deus pcc-
catoresnon exaudit.Ioan.9.31.

39 Harc quasftio foluitur , adhibita difiin-
d:ione duplicis peccati. Eft pcccatum, quodfit
avolcnte&fcicnte contra confcicntiam , qualein
Chriftianis efTc non potcft. Eftpcccatum, quod
non fit contra confcientiam. Huius gcneris funt
viriofi arTcctus , pcccata ignorantia: , omiiTioncs,
& fuborientcs intcrdum dubitationcs, quibus pec-
60 catis fan&i rcpugnant, & credunt eadeleri pro-
ptcrChriftum.

40 Quicunquepeccatis prioris generis indul-
gent , abijciunt fidcm & vaftant confcientiam.
Quare illorum opcra funt abominationcs coram
Deo. Vcriim quipofteriori geqeri obnoxij funt,
& rctmcnt tamenfidem & bonam confcicntiam,
lllorum obedientia proptcr Chriftum, cuius rcnati
funt Spiritu,placet,&eft cultus Deo gratiflimus.

i j:

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

747

XX.

OPER^ CH^RJ-

OPERA CHARITATIS.

rileg..s eft Papa,qui fuos vn&os & ra fos,miiUi<^

tas huias

aVoniam in proxim
|}us,de bonisopcrib

mis noftris aiTertioni-
bus in vniuerfum, & e-
4*J.lnni'ius caufis diffcruimus : liiclibet quoddam certum
genusoperum, vidclicet charitatis erga proximum
proponcre : quo nugis piorum animi permouean
tur ad charitatis opera fibi mutuo prarftanda.
i Hic tria mihi expendenda vidcntur.Primum,
J^ ^quibufnam rationibus imptlli & permoueri quifq -J
tc*. dcbearadprseftandum proximo ex charitate offi-j
cium. Dcinde , cjtise generaoperum charitatis fint
prarcipua.Tnm qua; rcgulas fpe&entur , ad quas o-
pera proximopraeftanda funt cxigcnda.

3 Etfi autcm re&c obcdientiae erga Dcu quin-
iilncs"" tuplexftatuiturnecciTitas,nempe, Mandati, dcbiti,
impcikn fidei, conucrlionis,& vitationis pcenarum : tamen
cha^riu- in noc ccno °Pcrum gcncrc » tria vtiliter confide-
tu officu randa puto,quorum cogitationos ad preftada pro

ximo charitatis officia impellet, illa autem tria ha:c
funt.Tiflr cicns,obicdum,finis.

4 Efficientia tria.Primum,mandatum Dei, cui
tfticicns °mnes creaturas parere oportet. Deus enim & Lc-
tiipicx gcm dilediionis irapreflit animis hominum,& fcriu
nundatf.. mandatum edidit.Diligc proximum tuum ficut te-

' ipfuin. Ha?c dile&io li vera cft,excorde fynccro
manat , ore comprobatur, & opcre,cum rcs poftu
lat,confignatur.
a.Fidcs. ^ Secundum erTiciens, eft fidcs. Haec cnim , vt
Apoftolus tcftatur,effic3x eft per charitatcm.Nam
dum credens donatur Spiritu Chrifti,n6 potcO fie-
ri,cjuin pro naturaiftius Spiritus ducatur. Qu;fquis
etenim Spiritu Chrifti donatus eft, Chrifti quoque
arfe&us qaodammodo inducir.Hinc Dominus ccr
tam fuorum notam tradidt-In hoc cognofccnt ho-
mines, quod fitis mci difcipuli, fi vos inuiccm di
_ lexeritis.

■gagli 6 Tcrtium crT>ciens eft , exemplum Chrifti.No
fcuaftio, enim tantum fpiritu Chrifti ducunturfidclcs,vtru-
ll ctiam imucntur fuum dncem Chnftum,& nihil du
cunt pulchrius,quam in omni vita eum,tanqua nor
ma quandam vita?,fibi proponcre.Qualis enim Do
minus,talis & fcruus eifetfolet.

7 Huc illud cuiufdam Patris : Omnis Chrifls
attio , noflra eflinftr id.io. Quod fanc di&um vt vc
riflimum cftrin multa abfurda co*inct, fi cidcmin-
ftrucTtionis generi accommodctur.

8 Vt itaque rcctcapplicari polTitad noftri in-
ftrm5tionem,illud obitcr dcclaran dum duxi. Act:c
Chrifti cft triplex , Miraculofa , piacularis , & mo-
ralis. Hirum qua?libet nollra eit inftruc3tio,fed di-
ucrfimodc.

Miraculo ^ Mirjculofa enim Chrifti a&io inftruit nos
de vcritate vcrbi Chrifti, vt cum vcracem cflc fc
mus,non inftruit nos , vt ipfum imitemur agcndo.
Quscnim potcft impcrio morbos pcllcn. ? Quis
potcft vocc mortuos excitart? Quis fine fame ieiu-
nabit totQS quadngmta dics & nocte*? Qui proin-
de hacgenusaftionum imitari vlI t, fimiapotius
quam difcipulus Chrifti ccnfendus eft: prsefcrtim
ffpeculiaris ratio non acccifciit , vt in Prophctis &
. & Apoftolis.
laeuam io piacubris a<5tio adeo Chrifti eft propria,vt
q-ii dns vcl minimam ponionem fibi vedicauerit,
in Chriftum fit contumcJiofus.Chriftus cnim folus
natus cx datus cft nobis,vt fua piaculari actione no
ftrum pcccaturn expiet.Impius crgo * crudclis & fa-

q j.t c.\

txiplex,

& cantillando,peccatum expiare putat,

n Moralis Chrifti adio inflmit , & imitatione ^
requirit. Vult cnim Chnftus , vt m formanda vi-
ta ipfum imitemur. Hinc illud:Exemplum meu do
vobis.Item:Diligitevos inuice,ficu:i egodilexi vos.

ii Etfiautem dileciiionis mandaium,<i Lcg^rn
in fc fpedes natum eft cum natura, & poftca L«ge
Mofis promulgatum:tamen propter formam hanc
nouam ,Sicut Ego dilexi vos,a Chrifto nouum da-
tum appellatur.

13 Quicunq«e igitur Chriftum,vt donu, vene-
ratur:dcbet etiamipfum,vtexemp u,imitari. Nam
qui contra facit , & dono excidit , & fe difcipu^113
Chrifti mcntitur , Et fi harc imitatio non in pefiC-
<5iionc,fed in conatu pofita eft.

14 Obicdum chantatis,eft proximus noflroopf ftui» p«
re & auxilio indigcns.Hic corde, lingua & opcre ^ *i"u>
uandus cft. Ita enim Lcx dicit : Dilige proxim^m
tuum,&c.

15 ChriftasinterrogatusaPharifaro ^quifnaft1^
e(Tctproximus,pulcherrima imagincrefpondit , c*
Pharifaeum(qui tantum inter proximos numcT*~
bat eos,qui vcl de (e eifent benemcriti, vcl qui alio-
qui aliqua fingulari neceffitudine effent fibi deuin-
cti,nihil minus ftatucns , quam alienigcnas ,
nihil dc fe boni meritos , pro proximis h ibendoJ)
dcducit eo,vt fponte confitcatur ,quod anteanon
liatuit. Affirmat enim Samaritanum.qui ludgo fau'
cio opcm tulit,vcri proximi oificium prarftitiflc.

16 Hinc patet omnem hominem proximum nO"
ftrum agnofccndum ciTe , qui noftra ope & au*"10
mdiget. Etfi focictatis feu proximitatis non fnnt
lemperiidem gradus,pro quorum diueifitate van*c
non parum obligatio.

17 Duplcx enimproximitatis ratio eft.Vna eft n3 puf
curalis,alia ipiritualis.Illa quidcm nobis communi5
A\ cum omnibus hominibus, non folum pijs » v c"

umcti im Eihnicis,Turcis 6k Iudacis. Ha?c vero n-
liorum Deielt propna,c5i magis obligat. , *

18 Naturahsilla proximitastnbusconftat. PfI" ^0$f»
inuenimhomohomini proximus eft rationecrea-^.^f»'
tionis. Omnes enim fimul ln vno Adam creati fv* ftu»*-
nus, quantum quidem ad fubftantiar noftr a* orig1"
ncm attinct.De.nde,homo homini proxim"s v^
rione fimilitudinis.Nam omnes &. homincs funt>^
id im2ginem Dci primum creati. Tum rcfpcct
jommunisvita? & humanacfocietatis, inqua vnu5
iltcrius opcra indiget. ln hacvita? focietatc muItl
funt particularesgradus, partim cx afrinitate &c°"
gnationc,partimtx flmilitudinc officiorum » Par"
cioi cxalia quauis neccflltudine.

19 Ha?c naturalis homiiulinter fc copulatio, me*
rito monerc nos deberetcharitars mutua?,id e)'j0

tiam Philofophi faniores viderunt. Nam idcora"
:ione & fcrmone prxditosefte homincs docent,v£
polfit altcraltcri, quod rectum bonumciTe nbu,r'
lcrmoncexplicart :vt ita mutuis officijs inter fc co*
ilcfcant,ac (c inuicem iuuent. . ^pif^

20 Spiritualis focictas eft tantum Chrinjf" Ji$,^
norum inter fe. Huius qujdruplex eft oeceffi-^ £
tas. Prima,eft regenerationis. Nam cx codem
femine verbi diuini nati funt filij D< i. Secuooai
eftmyfticicorporis. Nam mcmbra fumus vmus
c ^rporis , cuius caput eft Filius Dti faluator no-
fter. Tcrtia , eft vocationis communis , qu^ aii
vnitatcm Spirirus in vinculo pacis vocati fum»5»
Ephcf. 4. 5. Quarta , eft futura? glorix &coni-
'nunis harreditatis ccelcftis 5 cjua voa fruemur ,n
omniajtcrnitate. . ,

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

749

11 H*c fpirltualis copulatio &coniunctio fatis
arguir,quomodo Chriftianos erga fc inuiccm aflfe-
&QS effe deceat. Quid pulchrius , quam Filios Dci
mutuoamore comple&i ? Quid conuenientius
^uam membraeiufdem corporis feinuiccm chari-
tatc fouerc? Quid fuauius,qua donatos eode Chri-
"ifpiritu vnanimes effeac ftudere communi com-
rnodo ? Quid dignius,quam cogitationc futura?
glori^ & seterna? focietatis cum asterno Deo & San-
&is omnibus angelis & hominibus, excitari ad
Uutuam bencuolentiam?

2i Qut hoc duplici humans focietatis vinculo,
Naturali & Spirituali, non permouetur , ne ho-
roinisquidcm titulo eft dignus > nedum Chriftia
nusdicatur.

id, 2* Iamfpedcnturfinesoperumcharitatis, qtu
' funtquatuor.Primus, gloru Dci,NamDeus, cu
vltro citroquc ccrtant bcncficijsfui Filij, glorifica-
tur & prardicacr.r. Secmdus, refocillatio mutua
^cmbrorum ciufdemcorporis. Tertius, aedifica
tioaliorum.Namcum ahj dios intucntur ftudio-
fos effe fraternar charitatis , mcitantur cxcmplo.
Quartus,remuncratio. Dcus enim promifit retm
«crationem ei,qui vel hauftum fngidz aqua: dede-

JJ« "tdifcipuloChrifti.

gJJj H Dominus Luc.6.37. quatuor gcnera operu
cr»aritaris,quaf pcrpetuo pijs in conlpt&u effe de-
°cnt,fuiscommendarc vidctur.

25 Primum eft , cordc non iudicare perpcram
de proximo,fed candide potius dc ipfo fentirc,fem
pcrque meliora de ipfo fpcrare. Ncque tamcn ha?c
c° pertinent , vt fidcles prorfuscarcuuant , & nihil
^'fccrnant interPaulum& Neronerri. Scd tantu
arreftum charitatis poftul«int,vt fideles amantcr af-
fccTiergafcinuicem,fcipfosfre^et& non titillcn-
*•* cupiditatc in aliena vitia,plus quamrcquint
Pietas nquirendi.

. 2^ Sccundumeft,orenoncondemn3re,fcdpo-
^us benigne de proximo loqui , c* fine calumnijs,
°rnnia in meliorcm partem intcrpretan. Htc tame
ncc verum tcftimoniu contra crimmofosfcrre,nec
*°ntcsexverbo Dei cV Lcgtb',tuxta vocationis no
^ra? rationem condcmnjie prohibemur.

27 Tcrtium cihpcccanti in nos & deprecanti
culpacondonareoffcnfam. Itaenimait Dominus:
Rcinittite & rcmittetur vobis. Huius dicb fenfus
cft)fai5turum clTc Dominum, vr quifc facilehuma

VOCATIO. 75°
dum,prout ratio fuiftatusrequirit.Secundum , dc
liberalitate crga indigcntcs. Non vult vt folus om-
nia deuores,fed vt nonnih.l conferas in vfus alioru.
Tcrtium,de facultatum poffefTionc.Non vult vt ita
profundas res tuas,vt ipfe poftca turpiter cgcas , cx
nin.h profufionead mendicitatem redactus.

32 Fides intuetur & mandatum Dci & promiffio-
nem.Mandaro quidcm vrgctur ad charitatis officia
fidclis. Promiffione vero patcrna allicitur,vt hilari- ,

cr praeftet ofFtcium quod dcbct.

33 Charitas mut.iis afncitur commodis & in-
commodis : gaudct cum gaudcntibus: dolet cum
dolentibus:& membrorum a^^.^quadam ad
faccurrcndum indigciuibus & affc&is membris,

xcitatur.

34 Quicunque ergo fide pra:ditus eft , & yerbura
Dci vencratur, facilc ex charitatis fontc fcicntiam
hauricrcommunicationis mutu.a? & officioru,qu*
fibi mutuo dcbcnt eiufdem corporis membr j.

r»um&

arquum prarbue

bucrit fratnbus,eandcmfcnti it

frgafc ckmentiam aiiorum,vt bcnigne & amice ub

^Pfisiracietur.

28 Quartum,indigentibusfratribusaderTccor
"lio & opcrc.Confilio,quoticsilIis a rccta viaabci
rarcconringit,QpCr,Saliiis cgen:ibus dandolargius
eIcemofynam,alias mutuando hilariter, etiamli li-
^ilc officium ab ipfis non expe&cmus.
- 2? Mutuare cnim cum cxpectatione fimilis of
"cijvulgarc ofTicium cft, etiam inter Ethnicos 6\
P^ccatorcs.Quod ctfi in fe malum non cft:tamen —
liquidvltrarcquirit Dominusab ijs,quos in fuan
JjN» "mihamrcccpit.
I -3° RcgulJcquasinpra?ftandis operibuscharita

^ 1 lU rl int"cbunturfide!es, funt tres.- Verbum ,Fidcs
C"aritas ipfj. Hxenim trcs regula» modum conti
"cntprarftandorum ofTiciorum.

Vcrbum fit hoc,exempli gratia Prou. 5. i$.Bib<
aciuamdc cifternis tuis & fluenta dc medio put^
tui*-fontes tui dcriucntur foras , fint tibi foli & no
aIlenistecum. Hoc Solomonis di&utria contincr
Pra?cepta.primu, de vfu facultatu , videlicct , quod
l^ilibctdcbeat fuis facuhatibus vti infuu commo

XXI.

v 0 Cs^rio.

E_ .. Commu-

T S I oranespijvnam communcm voca- nis & par
tionem habcr.t,nimirum,vt fint ciucs re ticuhns.
^ni DcijDeum cclebrantes:tamen vt alia mcmbra
ciufdem corporis jalias rfabent fun<5lion. s : ita in
Ecdcfia quar cft in hoc mundo,aliam ahj habet Vo-
cationem.

1 Vocationemautem hic dcfinimus, lcgitimam patticuh
fundionem ofticij alicuius, ccrtae pcrfonar pro j»^"
pnam, vteft vocatio ad gubcrnandum , confulen-
dum , doccndura , iudicandum , difcendum , ope-
randum,^c.

3 In huiufmodi funclionibus feu vocationibus
perfonalibus,opus cft fingulari prudcntia , ne vcl
indcxteram, vcl in finiftram nimium dcflcctamus:
quod cum fit,incidimusin iudicium Dci , & opus
Dci facimusfraudulcntcr. Quinquccrgo colligam
vcluti punda , quo quilibet refpiccre debct in fua
vocatione neabcrrct.

4 Primum,vocatio habcatvcrbum Dci. Non e- partes
nim potcft Ugitimum clfe , de quo verbum Dci no quinquc.

xtat:cum cx co folo fciamus,an vocatio noflrafeu
tunctio,fit approbanda , ncc nc.

5 Vt autem hic non fuiAuct confcicntia , hsecte- Regula.
•icnda cft rcgula Omne orTicium facicns ad confer-
iandos,iuuandos,& ornados ftatus, a Dco ordina-

cos, vt Occonomicum, Politicum , Ecclcfiafiicum
piimo & quarto Decalogi pr^ccpto mandatur. At -
quc ideo in fe lcgitimum,licitum & fandueft. Huc
ii accciTcrit iufta &ordinaria vocationis defignatio,
fit ctiam officiu lcgitimu pc.fonar rcfpct5lu,& prae-
n-rca cultus Dei in conucrfis. Rcquintur proindc,
vt vocatio fit lcgitima & ratione officij praeftandi,

6 rcfpcctu pcrfona; officio fungentis.

6 Secundum,Sint actionum in vocatione rcgu Vccatio-
lx,Fidcs & Charitas.Fides quidcm Dcum rcfpiciat, rc8tt
moneatquc ncqtiis vcl officio committat , quo glo-
riam Dci lxdatrvcl omittat, quod rcquirit officij
ratio:vcl faciat fcgnitcr,quod vocatio rcquirit. Cha
ritasvcro proximum intucatur, moneatqucne quis
aUeri fit iniurius:hoc cft,ne vclcuriofe alicna inqui
rar,fuo ncglccto officio:vcl inuidcatijs qui fortuna
tiorcs & pracitantiorcs vidcntur : vcl contenat cos,
quos fe infcriores putat, feu, qui viliore vocationc
videtur adcpti qua ipfc:vel dolo vllo aut fraude cir-
cumucniatproxiraum in officio & vocationctvel ftt

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Truftus
legitim:
vocatio-
■nis.

751 VOTVM

<-,quouis iuftitise aut iaris titulo. Sed potius
rcquirit chsritas,vt infua quilibet vocationema-
neat quictus,& propria agat , adeoque omnia refe-
rat ad vinculum fancta? focictatis.

Tcrtiura,Perpctu6 refpiciaturad verbu,quo

nititur cuiufquc vocatio.Hinc enim, fi quid aducrfi
inciderit,confolatio petenda eft.

8 Quartum,Vocatio feraperad gloriam Dei,&
vtilitatem reipublicann qua quis viuit, referatur.
Hinc cnim fuauitfimus pcrcipitur fructus>videlicet,
tranquilla & bona confcicntia.

9 Quintum,Felix in vocatione fucceitus tribua-
tur foli Dco , & ab eo expctatur. Is cnira cum ma-
num applicat , iucundiffimus pcrcipitur laboris
fructus. Hinc moneatur vnufquifcrae , vtfcrapcr
leuatamad Deum mentem habcat,a quo petat fuc-
ceffum.

10 His iaais fundamentis,non folum diligen-
tia in vocatione crefcif.verumetia profana &Ethni
ca cura abijcitur. Nam cum Dcus ftatuitur rtnp*
nofter,facilefpes concipitur falutaris euentus.

Vo*is co
fidcratio.

XXII.

v o r v tjM.

1 O criptura votumappellat, non qualibctpro-
>3 mifTioncm quc cuiuis fir,fcd cam folummo-
do qux fit Dco,idque fpontc & religiofe.
Kei dcfi- 1 Definirurautemrectein hunc modum.Vo-
,liti0, tumcft fpontanea, Deo fafta, obligatio , ad ali-
quid faciendum, vel omittendura , ciuod illi gra-
tum & acceptum fore conftat,vclcx fe, vel propter
aliud.

Piuifio. 3 Huiufmodi votumnon vniusgencriseft. Eft
cnim vnum omnibus illis, qui nomen Chrifto de-
deruntcommune. Altcrum priuatorum eft. Illud
itaque,communc : hoc, priuatum feu fpcciale,feu
pjrfonale vocare licebit.
votum '4 CommuneChriftianorum votum cft promif
corumu- flo illa folcnis,qua in vnius Dei, qui cft Patcr & F:
nc" lius & Spiritus ian<3us,nomcn inauguramur, atquc
ilIi,rcnunciato Satana cum opcribus fuis , omncm
pollicemur obcdientiam , nofquctotos illiusfidci
ac bonitati coramittiraus.
Eius con 5.H0C votum commune nuncupatum , in Bapti-
ftmiatio- fm0)Confeffione, & Ccena: Don,inica: fumtionc
confirmatur.

6 PuriorEcclefia,fccuta Apoftolorum tempo
ra,quando Chriftianorura infantcs baptizan ccepc
runt,hunc morcmhabuir, vtinllituti pucriin Ca
tcchefi,producercntur publice in confpe&um Epi-
fcoporum,acibiintcrrogarenturdcarticulis fidei,
ac votum illorum nominc factum in baptifmo,pro
pria voce confirmarent.-& illa actio a partc,contir-
matio ccepta cft appcllari.

7 Conftabat autem ifta acli» Examine,Solcn
ni voti in Baptifmo nuncupati confirmattone,Pre
catione Epifcopi,& Manuura impoiitione.

8 Hic mos vulifTtmus erat , & faciebat ad reti-
nendamconfeffioncm & cocordiam. Ncquc enim
facile quifquara a doftrina,quam folenni voto con-
firmauerat,difccdebat.

Errotes. ^ Verum paulatim actio illa bono confilio in
ftituta in ociofas ceremonias dcgcnerauit. Primum
enimomi{Tumeftexamen,quodante omnia reti
nendum erat.Deindeadditu eft Chrifma.Praeterea
Sacramcntumfcceruntcx confirmationc. Adharc,
fuperftitiofa ccrtorum vcrborum rccicatio adhibe-

rbu

batur lingua plerifque incognita.
vfi fuerut-Signo te figno crucis: cohrmo te < hrii»

fancti.

te falutis in nomine Patris & FiUjj & fpintu i

10 In noftris Ecclcfijs,fubftantia conhrm^
nis veteris retinctur , abolitis fupcrftitionious 1
pifticis.Nam Epifcopi in vifitatiombus pubjsce c
minant iuucntutem in articulis fidei,& so dottrin
deSacramentis.Dcindccam dodrina& ^xhort
.ionibus confirmant. Idcmfitquoquc Pr.lua"nj.
paftoribus,antequam admiuantur,pr*fertim rud
res,ad participationem Ccenae Dominicae.

21 Iamcumconftet,nosinhoc voto commu
& folenni rcnuciatfe Satan* ac cius operibus, at£ ^
promififle Deo omnem obedic ntiam: quis non *
det,quam fit neceiTaria obcdientia crga Deurn , *
quam pr*ftandam,& praecepto, & voto hoc loien-
nifumusobftriai?

12 Quicunque ergo oppugnant neceilitatem
bedien tis , hoc eft bonorum operum, qu* Dcu
nobis requirit,non folum mandatura Dei arternuin
turpitercontemnunt.-verumetiam hoc votum s
Baptifmo nuncupatum focdifragc intringunt , *
homines rurfus iugo peccati & Satan? impcrio iuo

ijciunt. t . n

13 Quarequivcrcpijfunt&gaudetin Domino»

pcrpetuo memores eiVe debent voti cius , quod

Baptifmo vouerunt. Quo vt renunciarunt Sata-

na; : ita Deo per omnera vitara proraifcrunt obe-

dientiam.

4 Prscterhanc votioeceiTitatcm^multiplexc -
gitetur neccflltas,videlicet,mandati,debiti,fidci,co
ucrfionis,regcncrationis& vitationispanarurn:
femper fit in confpeau didum Iohannis: Q»tl*^

iuftitiam,iuftuscft.Et hoc Pauli:Dcbitores luinu
noncamijfcdSpiritui. y

15 Porro votum in Baptifrao fadu^violatur om-
ni voluntaria inobedientia erga Dcum,interiori &
cxteriori. Ex quo fit, vt horao ita violans votum,
excutiat Spiritum fanftum ,&fiatreus mortisae-
cernas.-donec rurfuspcr pcenitentiam votum t*~
nouct. ■ , ,

16 Verumqui velignorantia, vel inhrmitate 1 -
buntur ,rctinent tamcn fidcm & bonam confcic
:iam:illisnonimputaturpeccatum. Dcijs dictu
Ioannis intelligi debct : Qui natus cft cx Deo , no
peccat. r^ri

17 Quicunquc crgo Chrifto in Baptifmo nome» ^
dcderunt, ac illi militire fe proraifcrunt , ^
honeftam militiam, rctinentcs fidera & bonaco
lcicntiam:& non fcproprijs ratiocinationibuspf
ciprtent in certum interitum.

18 Ha:cdoarinanonpugnat,vtquidam talio
)inantur,cum gratuitaiuftiricationc:fcd 0Pt,mChi$
ea confen it.Nam vt folus Chriftus ftatuitur noDi
eaeaDeof^pietia^uftitia/anaificatio^redempti ♦
qucm Chriftum fola fideapprehendimus:ita5pir
cusChrifti eft,in iuftificatis,vita? noua^autor.H
illud Pauli:Si quis fpiritum Chrifti non habct, n
nonefteius:Item:QuicunquefpirituDci aguntu »
hifunt filij Dei. Rom.8. •

19 Nemoigiturfcipfum fallat vanis paraiog^
fmis,quafi Deus noftram obedientiam ferio n^
requireretjacquafifidescfTepoflct abfq; ge
manis proprietatibus,& viuis iuftitia? frudibus- >

20 Etfi autem fides in alijs eft languidior » in a
robuftior-.tamen fi vera cft,& non raanisfidei pr
feirio,ftudiobeneoperandi pracdita eft, & fp,r
milirat aduerfus peccatum & Diabolum.

21 Languidior quidem fides faepe videtur
cumberc : quaf tamen proftrata mox fe crigit >

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

753 V O T

apprchenfa dextera Dei,id eft,Domino noftro L fu
Chrifto •Quare pij in dies proficianc in fide,quo ma
gismagif^ue Spiritus imperium aduerfus carncm
roboreturac confirmctur.

Zl Priuatum feu perfonale feu fpeciale votu eft,
4u°d aliquis Deo fua fponte promittit.Vt mater Sa
muclis voto filium diuino minifterio addixit.
JJJ^ta 23 In huiufmodi perfonalibus votis , multa funt
^otum ^^^dajVtpote^Supcrftitiojirnpietas^turpitudo^va
Wtas. Quare hic fingulis adhibcnda cft cura, ne no
licj S 'P^ls *truamus laqucos periculofos.
!:i 'pAI' M Neigitur temeraria fintnoftra votafutura
quatuor in deliberationem vcnire debent , quorum
nnguia diligentcr examinanda funt, priufquam vo-
tum nuncupemus. Horum primum eft, Quifnam
fitis cui nuncupaturvotum. Sccundum, Qui nos
qui voucre decreuimus. Tertium, Quar rcs, quam
vouere ftatuiraus. Quartum, Animus voucntium,
^ fcufinis.

.25 Cumitaq; Deus fit cui votum nuncupatur,
^iligentcr fpe&andum, an votum fit approbaturus.
Primum, hoc cx vcrbo Dei conftat, quod Dcus da-
n«omnesa>^5-7p>t5-^W. Itaenim ait.-fruftrame co-
Iunt,doccntes mandata hominum.Hincpetendum
cft hoc confolationis caput>quod nih.l omnino vo
ucrc liccat,ni(i confcienua prius ftatuat votum pla-
cercDeo.Hocaliundeicirinon poteft,quam exi-
pfius vcrbo,quod requirit,vt in praeceptis ipfiusam
:Qni kulemus,& non iuxta prarccpta hominum.
i^nos 26 Sccundadeliberatioeritdenobisipfis. Hic
diligentcr nollracon Jitione? confideremus, cauea-
rnufq-, ne votum vocatione noftram impediar,atq-,
ltaimpietatis aduerfus Dcura arguamur.
}7 Tertiadeliberatiocritderevoti.Hictriaor
' ^ineperpendendafunt. Primum, An rcs poffibiiis
in noftra manu pofita. Secundum, An gt nus
yotiincommuni voto includatur. Tcrcium,Annc
lngrati vidcamur,contcmncntcs crcaturas Dei, qui
easnobiscontulit vtcndas, pro commoditate no-
«■(k. ^ra,cumgratiarum adione.
^»- 28 Quartadelibcrationisparseft,vtfpedctur,
^uo animo quis votum nuncupct,vt cius vcrus tinis
confpiciatur.

-9 Onmis autcm qui votum facit , aut refpiciet
aa* tempus pra?teritum,aut ad futurum.Si ad prartc-
ricum refpicit,votum aut erit excrcitfum poeniten-
l>a»,aUt gtatiarum a&ionis teftimonium. Si ad futu
rum,co pertinebit votum, vt vouentcm cautiorem
rcddat,vtque ftimulis quibufdam eum ad pietatis &
St^^rjonisofhcia excitet.

^c0 3° Hasconiultationispartesin Papatu negligc
^ ^o^^ntur.vnde facturaeft , vt raulta fiiueorum vota
P^rtim fuperftitiofa,partim impia, partira teraera-
r,aac vana.

Sl Monachusvouctrcligionc,qua?tantum pen
*kt ex humanis traditionibus,idque io hunc finem,
Vt mereatur obferuantta voti rauore Dei.Hic apcr
lecontra primum& vltimum cofukationis caput
^lincjuit.

' lz Carthufianus vouet pcrpctuam abftincntia
a camibus.Quare,ita fit multiplicitcr reus.Primum,
c°ntemnit creaturas Dei, quibus Deus mandat nos
Vticumgratiarum a&ione. Dcinde, valetudinem
Pr°priam lardit , & fit reus violati quinti prarcepti.
Pr*terea, hac abftinentia vult mcrcri rcmiffionem
Pcccatorum:atquc lta temcrarius dcprchcnditur: vt
fl^omnia dehbcrationis capita ncglexcnt: ac ob
^pictatcm reus peragitur conculcati fanguinis
^hrifti.

V M. 754

33 Sacrificulus vouet caftitatem perpetuam, qua:
donum Dei fingularc eft, qnod Deus donat non o-
mnibus,fed valdepaucis. Qjare tertium dclibcra- Dc ^
tionis caputprlEterit,& fe inuoluit laqueo Sacanar. impiis rc

34 De huiufmodi votis,qu* partim fupcrftitio - 8"i*«
fa , partim impia , partim vana funt , tcnendum
cftdi&um: In malispromiffisrcfcindcfidcm. In
turpivoto mutadccrctum. Quodincaute vouifli,
nefacias. Impiaeftenim promiflio, qua: cum fcc-
10 lcre adimplerur.

?< Sicut cnim rcdc rc(cinditur,quod incaute &
teracrarioirapetuiuratumeft: ita votum temera-
rium non eftfcruandum. Namqui, rediusedo-
<5h,s, prsftat quod incircumfpccte promifit, dupli-
catpcccatum. ... a . Ex£Plutr-

36 Quarc cxcmplum Dauidis ^mimi par eft, qni
votumfuum,inconfideratcfaaum,infregit. Votu

! autem hoc crat : Vere,inquit,fruftra fcruaui omnia
qu* huius erant in dcfcrto.Hsec crgo iaciat Domi-
'nusinimicisDauid,^ harcaddat^ircln.qacro, ac

| omnibus quiad Nabal pertinen; , vfquc ad manc,
'mingcntemad parictcm.Vcrum hoc votu non im-
plct,fcdinfregit,duaus pcenitcmia tcracntatis. lta
cnim ait: Benedidus Dominus Deus lfrael,qui mi-
\ fit te hodicin occurfum meum:& benedida tu,qu?
! prohibuifti me,ne hodic ircm ad ianguincm,vt vi-
cifcerermemanumca.i.Sam.25.22.3*- cS™

37 Poteft igitur Monachus rcftius edoctus , fu- mun
perftitionem,quara vouit,rcfcindere: imo nid hoc

: faciat maioremdamriationcm fibi accerfit. Nam
3°ihxcconditio(quod & Monachi ipfi teftantur) in-
tclhPitur in omni voto : Hoc Dco promitto mc fa
' fturura,fi illi placet. Proinde MonachuS intclhgei
? votumfuum difplicerc Dco,agat pcenitcnuam, &
rcfcinda* Votum propter dcfcct um conditionis im

. plicitar. ir

38 SimilitcrMonacha,qu«velimpul'fuparcntu,

vel tcmeritate, vouitcaititatem extra matnmoniu,
abfoluitur a voto,proptcr defedum conditionis ta
cita?.Nam& hanc intcr conditiones gcncraksno-
minat : Si potero.Si itaquc non potcrit,viaa carnis
imbecillitate^quacrat honcftum coniugium, & non
feacturturpcmcumPapift.s libidmem. Obefho
jo Ciim autem Scripuira dicit: Vouctc, & red- xumtuiu-
dite:intelligcndum eft didum dc votis piis,qua: ha lio.
bcntconditiones,qHasratio piorumvotorum po

ftulat. _ r

40 Monacht, qui definiunt vota eflc opera fupe-
I rerosationis , & nugantur fadum cum voto magis
1 mcritonum cffcquam fiac voto faclum, dcploran-
di funt potius quam rcfutandi. Apertc cnim iangui
nemChrilticonculcant.

4t Manifefta fiquidcm impictas cft , quod do-
ceant,voto rcligionis folui matrimoniu. Nam hoc
pcrindc eft,ac fi dicerent opera Diaboli efle opcri-
bus & ordinationibus Dci praeferenda. Quis quarfo
potcft hanc blafphemiam audire?

42 Quarc,vtPapiftasrelinqucndosiudico,cum
fuis irapuris votis:ita ftatuo,fidclibus fufficere illud yoti fpe.
folcnne votum,quod vouerunt in Baptifmo. «ji» t*-

43 Vcrum , ficontigerit aliquando, pnuatx8
difciplina? caufla , aliquid vouere : fiat votumcum
conditione , ncc promittatur in pcrpctuum : ne
nobislaqueos tcmcritate noftra iniiciamus. Vt,
Si honcftus adolcfcens , quo cxpcllat torporem
voto fe aftringat ad ccrtas horas & ledioncs : ccr-
tum voti tempus prxfiniat , & claudat votum iuftis
conditionibus.

I. iij»

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

75$

XXIII.
BLASPHEMIJ

BLASPHEM IA.

potentiam. Quarationc nomen Chrifti »Dte'uS
minesfupramodumUfit. P««rca plui qua»»U
Pharifa/omnes, perfccutuscft Chnfturn m lui*
membris,zelo lege Mofaica»,

Duplcx
blalphc-

i T""\vplex pcccatum committitur aduerfus
JL^Euangelium.Vnum,eft coteptus Euange-
lij, videlicct, cumquis vclrccufat audire & difce-
rcEuangelium,vel alioqui fcgnefcit & non facit
quotidianos progrefius in fide & obedientia Euan-
gclij. Alterum, eft abnegatio Euangelij , videlicet,
cum quis veriratis Euangclij,quam antca comple-
, & dcqua cratcertus, confefsioncm ab-

xus erat
iicit,

De blaf-
phcmia

Paites
feu tefti-
monia

2 Vtrumque damnatur vocc Euangchj : Qui
no credit in Filiu,ira Dei manet fupcr eum. A^uy
enim vtrumque fignificat,videlicet,noncredere,Lt
fcalicuicontumaciteropponere. .

3 Sub pofterioris rationem venit tflaipnemia
in Spiritum fandum,quam Chriftus,Ioannes,& E-

i„ spiata piftcla ad Hebr.irremiffibilem efle pronuntiant,no
fancW r idem fuDftantia fua.Nam gratia fuperat peccatu,

fcdcircunftantiacerta.
Definitio ^ Dcfinitio huius Blafphemix,quam Scriptu-
ftigaao6" ra etia pcccatum in Spirituro fanclum vocat,& pcc-
catum ad roortem , ex collatione Scripturarum in-
quircnda cft & ftatuenda: vt nullus confcientiis re-
linquatur dubitandi locus.

5 Cum animum pcr Scripturas circufcro,quin-
que fe mihi otferunt excutienda, qua? ad huius pcc-
scriptur?, cati plcnam rationem explicandam, pertincre vi-

exquibus r *
djfferetia dentur.

fpcarka 6* Primum,occurrit di&um Ioannis,i.Ioan.$.i 7.
«TcX Omnis pcccatum eft,fcd no ad mortcm. Hic
gitm. Iohannes diftinguit peccatum ad mortem ^quod.
alias dicitur peccatum in Spiritum fan<ftum,a tranf
grcffionibus Lcgis diuina?,fiucfint voluntaria>,fiue
inuoluntariae,fiucmuItx,fiucplurima?. Dicit cnim
diftnbutiuc : Omnis , id cft , quarhbet Lcgis
tranfi^rcflio eft pcccatum,fcd non ad mortcm.

7 ^HincconcludcpeccatuminSpiritum fan&u
noncifcLcgis moralis tranfgrcffionem vllara,nec
vniuerfalem,nec particularcm. Atq; ha?c conclufio
inprimis tencnda eft contra multorum errorem,
vetcrum & rccentium Scriptorum, qui multis prae-
bet occafioncmdcfpcrationis.

8 Sccundb,occurrit dictum Domini Matth.12
3i.Mar.$.28.Luc.n.io.Dominus enim,iniftis locis,
obiictt blafphemia in Spiritum fandum Iudxis,qui
non folum Chriftum & cius Euangelium afpcrna-
bantur,freti ptopriis iuftitiis & facrificiis legahbus:
verumetiamdiccbantChriftum ciiccrc Dsmonia
per Beelzcbub,principera Dxmoniorum,& habcre

Matcria. fpiritum impurum.

o Hinc concluditur,quod materia feu generica
differentia peccati in Spiritum fanctum, fit abnega-
rc Chriftum&eiusfandumEuangelium afcriberc
fpiritui Satanae opus , quod eft Spiritus fandi pro-
prium s & fidere propri* iuftitiar,dignitati, facrifi-
ciifqnelcgalibus.

10 Tcrtib,occ»rrit Paulus,qui fatetur fe blafphe
mum fuiiTe in Chriftum,pcrfccutorem, & violentu:
vt qui fumma tyrannidc & iniuria,opprefferit Chri
ftum in fuis membris,vndc a Domino illi obiechim
eft:Saule,Saule,cur me perfcqucris? Hac confeffio-
ncPaulus complecliitur omnia vitia , quac Chriftus
obiccitPharifxis.

11 Tribuit cnim Paulus opera Chrifti Diabo^
lo,quod cft vere blafphemum effc in Chriftum. Na
dctrahit Chrifto laudcm veritatis,negat eius diuina

ns,zeio icguvjuwu*. . , •

. Etfi autem Paulus blafphemus Fuit in
ftum,& Euangelij ipfius perfecutor violcntns;»*
fe confecutum eiTc mifericordiam dicit,qaod lgnu
ranshocfeceritin incredulitatc. -

13 Significat igiturPaulus, dupliccm cflc pw
phemiam & perfecutionem Chrilti,atque ewsianr
&\ Euangclij:quarum vnam,quae cx ignoranua P
ficifcitur,noneiTepeccatuminSpiritum, dart.i '

dicat. •..

14 Atque ideoipfe Dominus apud Matt- a •
Quifquislocutusfucritaduerfus Filium hornin »•
remittetur ehinteliigens cum,qui cxignorantia 0
facit,& poftcameliusedodus refipifcu.

15 Quartb,occurrit Domini div5tum.Matt.Uo--
Quifquis autem locutus fuerit aduerfu Spiritum 1«?

lo &um,non remittetur ei,neq; in hoc feculo ncque
futuro. . -i

16 Quomodo autc hocDomini didum accip^

, ./1 . 111 l < * u:r^««/.rhis exPO

dum 1

mt:

runt
bum

»«fciuntq,«w , t - .tt

Spiritus fandi, guftaueruntq; bonum Dd vc
„..j,& virtutes feculi futuri,fi prolabantur, vt oc-
nuo rcnoucntur per pcenitcntiam,rurfus fibi cruc
figentesfiliumDci,&ludibrio habentes. .

17 Hoc diftum collatum cum verbisDornim»
differentiam fpecificam peccati in Spiritum ian^
dum , fuppeditabit : & rationem docebit , &
hoc peccatum dicatur prxcipue contra Spiritu
fanctum. SS*

18 Differcntia fpecifica cft, a Chrifto vcrea^^
to,& ab Euangelio , per Spiritum fanctum illum
nantem corda,cognito,dcficere: Chriftum ncgarc^
cum perfcqui,&contumciiaafficere, fprcta ip» ^

viaima. . CAc'^

19 Eftcrgoratioappellationis,quodtaleS|it»

tcs & volentes expellant Spiritum fandum de cor-
dibus fuis:reiiciunt eius teftimonium,pcr quem vc-
ritas Euangelij in corum cordibus obfignata erat'n

20 Qiiinto,cum EpiftolaadHcbr?osait:nonc^
alia hoftia rcliqua pro peccato,circumftantiain, cu
hocpcccatum dicatur irrcmiffibile,ponit.

21 Quomodo enim is peccator pcr pcenitcnti^
renouari potcrit,quipoenitenti2efundamcnturn a
iccit,vidclicct Chriftu ipfum /Renouatio enim ficr
non potcft,nifi pcr fidem in Iefum Chriftum.

22 Dcindepeccator^quiperChriftihoftian^
uari non vclcvbi inueniet aliam hoftiam pcr qu
faluabitut?Noncnimcftalia hoftiapro pcccato,q
Chrifti fola. . 0

23 Putabant Pharifa?i fe fuis facrificiis,poitc
lerepeccatum,& iinchoftia chrifti,fcrcmifhone
peccatorumpoifeconfequi. Quod Paulus,conien
ticnte tota Scnptura,dkit eiTe impoffibilc &

24. Dicitur proinde hoc peccatum irreminin -

le,non quod fit potcntius,aut maius , quam gratl '

Nam ccrtiffima eft h*c Pauli rcgula:Gratiafuper^

peccatum. Sed quia non eft alia, quam fola c
ftivi<aimapropeccato,quamillifinaliterreieccru^

25 Ex his iam concludamus plenam definitio ^
huius peccati,quod vocant blafphemiam , fcu Pc ^
catum in Spiritum fandium. •

26 Peccatum in Spiritum fanftum cft volun'!ajL,
rcbcllio aduerfus chriftum re&e agnitum :de^
aio ab Euangelio,in corde hominis , per Spinm

fmAnm illnminflnte.ohfipnatO: DerfeCUtiO ECC

fandum illurainantc,obfignato: perfecutio

fiz,cum

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

757 L I B E R V M A

6*i cum fiducia proprise iuftitis aut dignitatis,fpre
& abiedh finaliter chrifti hoftia,qus fola pecca-
Xi expiatrix exiftit.

27 Non igitur mirum eft Dominum dixiffe:
Omnia pcccata, qua; peccauerint homines , remit-
tentureis. SedblafphemiaSpiritus,non rcmittetur
eis,nec in praefenti,ncc in futuro feculo.
'piica. 2^ Hinc petenda eft dcclaratio di&iad Heb.
°- Voluntarie peccantibus,poft acceptam notitiam vc
ritatis,non rclinquicur propeceato hoftia.

29 Nam voluntarie pcccantcs vocateos, qui
ttnunciant chrifto,quem agnouerunt,atq; eius ho
ftia abiiciunt,& ludibrio expon.unt,vt Iulianus,&c.
^orej. 30 Ncquaquamigitur dictum Apoftolipatro-
cinaturDonatiftis,quilapfisncgirunt veniam. Na
intcr lapfum in moribus, & lapfum renunciantium
chrifto vcre agnito,eiufque fan&o Euangelio,ma-
*imuraeft difcrimen.

3* Etfi aute horrendiffima peccata,fiue ex rgno-
rantia,fine cx infirmitate,fiue ex malitia, commifla
contra pneccpta Decalogi,digna funt seterna mor-
^tamcn pcenitcntibus rcraittuntur. cuius rei illu-
ftria habcmus in Scripturistcftimonia,Yt Manaffis,
Dauidis,& multorum aliorum.

3* Pcrpcram igitur faciunt Donatifta?, qui vna
v°culam,voluntarie,vrgcnt,non folum contra tam
dara teftimonia , verumetiam contra^p/s-swvv loci,
& Apoftoli mentem.
ftlS,t6 ^ Quanquam autcm particuiares lapfus,vt ofte
^mus>non funt peccatum in Spiritum fanc5tum.ta-
niencum faepc contra confcieutiam perpetrantur,
mercntur dcfertionem,arquc ita homincs praepara:
ad blafphemiam in Sptritum fanftum.

34 Quare magno ftudio cauendi funt lapfus vo

ntarij,& itcrationcs peccatorum , qua» fiunt vin-

lu;

CQia,quibus ligantur homines fub pcccati imperio
& diaboii tyrannidc, vtpoftca, cum velint, non
Poffinteluaari.

.35 Hucillud Gregorij: Cu culpainvfumvcnerit,
et'*mvolens animus, vtx refiht-.^uta cjuotvtcxbu* pra
u* freyuentationis afirtngttur , quafi tot vtncuits allt
£*tur.

Vcriffimum cnim eft quod dicit Augufti
nus : Cotijuetudtne vttiaroborata Jtfficuirer vincuntur.
itern , Confuetudine ntmia , peccatum fit cjuafi na
tHrale.Nam dum confuetudtntnon refifittnr.fit ncceffitat
37 Eadem liquid ratioeft morbianimi, &
niorbi corporisrvt dc vrroque rcrfte vidcatur dixiflV
* °eta: firo medtcina paratur, 1 »m mala per longas con -
«aluere rnoras.

XXIIII.
L I *B E RV M A R-
bttrtum.

Vlti multa difputant de libero arbitrio,&
%i'futr i-VXfepli "

fructu :

urimis quarftionibus inuoluunt fine
cum tamen rcs pcr fe facilis lic, modo
bcr pturam fcqui velimus.

2 Scriptura cnim manifcftc tribuit voluntati
racrtatem cligcndi. PropofuiJnqnit Mofes,Deut.
3o.iQ.yobis vitam & mortem.bcnedictionem & ma
cdictionem:elige ergo vitam,vt & tu viuas,&fcinc
lUum-Et Chriftus dicit: volui te coneregare , & tu
^luifti.Mact.23.37.

P 3 Cum hoc dicimus, non conuellimuseorum
cntentiam, quivel dcfcndunt Liberum arbitrium,
>el ftatuunt Seruura arbitriura, oppugnantes Libe-

RBITRIVM.

rumarbitrium. Nam horum fententia? fimul ftare
poflunt, modo re&e difcernantur.

4 Ordiamur ergo a definitione. Liberum arbi-
rrium eft voluntatis libertas , ad hoc vel illud incli-Dcfimt*
nanda;,proarbitrio.

5 Arbitrium autem, cft iudicium,quod a ratio-
ne,tanquam arbitro,ftatuitur.Si ergo,arbiter,ratio,
recte iudicat:re<5te eligit voluntas. Si malc iudicat,

vel cor. uptus eft:male cligit voluntas. Diftin

6 Verumme hic vllo crrore implicemur,difcer- ftio.
nemus primum , inter arbitrium recctum,& prauu:
deindc,mterxco!t/c^/i/,& executioncm.

7 Anteregencrationcm & iUuminatione me- Antcrcge

t -.ri D« o • • r n , :r .1 ncratioiie

tisper Vcrbum &Spiritum ianctum,arbitnu, qua - quakiit
tumad fpiritualcs res,qua» funt falutis,attinet,planc^°bl"tlr"!$
eft prauum,quod Scriptara multis locis docet.

8 Vt in illo: Prauum eft cor hominis ab initio,
fcilicet,ftatim poftlapfum primorum Parentum,cV
Paulus poft Dauidem,dicit,non efTe qucquam , qui
intelligat.Quid multis? Homo fequitur pflnput car- Tcftim<)
nis,anteilluminationcm. & illud ?? Wct eft inimici-ma.
tia coram Dco.

9 Hinc eft,quod homo fponte feruit prauis cu-
piditatibus,& libere cligit noxia,pro arbitrio ,fiue
crrante fiuecorrupto.

10 Hoc vtcunq; hac imagine pingi poteft. Vt me
retrix,proarbitrio fuo,minimecoada, fuisamato-
ribus fe proftituit,qua in re mifere & pcrdite feruit,
ctfi volcns & libens hocfaciat,ita voluntas, pcccati
concupifcentiismifcrefe fubmittit illis, volcns&
non coa<fta, fcruiensad omncm turpitudincm pcr-
petrandam.

11 Hinceft, quodLutherus Seruum arbitrium
ftatuat,hoceft, fcruitutcm voluntatis pro arbitrio
prauo.Qui facit > ait Dominus,pcccatura,feruus eft
peccati.Ioan.8.34.

12 Cum autcm Luthcrus feruum arbitrium de-
fendit , non tollic Liberum arbitrium,quatenus li-
bcrum , coafta opponitur : quod nemo poteftfa-
ccre,nifi fimul opus Dci dcftruat,hoc cft voluntatc
innomineclTc negec. Voluntas cnim nonfertnc-
ccffitatem coadionis: fedquatenusliberum,feruo
opponitur. Spontccnim homoferuit peccato antc
regencrationem.

13 Cur autem Lutherus fic docuerit, habuit cau-
fas grauiffimas. AntagoniftarLutheri , nonfoluiDf
dc arbitrio diflerentcs,errabant , cum ex Ariftotclc
dicebant:Ratio deprccatur ad optima.verumeciam,
exccutionem cum clectione , non fine magno crro-
rc,confundcbant.

14 Voluic crgo Luthcrus doccre:& arbitrium
prauum efle ante regenerationem , & voluntatem ,
fe fponte illi fubnjittere, feruircque prauisdcfide-
riis,& cxccutionem, a iudicio & elcdionc diftin-
gucndam efle.

15 Porro , poftquam hominis mens cft illumi - Poft regc
nata verbo Dei,& homo Spiritus fandi gratia , per neuUo-
Spiritum fanctura regcnitus eft : nouum fit arbi'ncm>
trium, hoc cft , nouum , a rarione rcftc dofta

& reformata manu Dci, tanquam arbitro , iudi-
cium ftatuitur, hoc eft > redum , iuxta normara
voluntatis Dci.

i^ Ciim prohoc arbitrionouo &re<5to, vo-
luntas eligic vicam,& mortcra auerfacur , cligit be-
ncdidcionem & recufat malediftionem : non am-
plius (eruitpeccato,fed iuftitia?, in quare fumraa
cft libertas.

17 Hinceft quod quidam tribuanthomini re-
nato libcru arbitrium,quo videlicet voluntas Iiberc,
pro aibitrio redo,voluntati Dei fe fubmittit, eique
I. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

759 CONSCIENTIA

fcruit. Deocnim feruirefumma eft libertas.

18 Sedfcmpertenendum eft,quod Lutherus pro
pter cauflas fupra enumeratas, Liberu opponit Ser-
uo>i noncoacl:o,quemadmodum illi,qui libertate
voluntacis defendunt.
Dcele- J9 Cstcrumcxafte hic diftinguendum eft,inter
ftioftc& rrpittoxriv feu eie&ionenb& cxecutionem.
«ccuuo- 20 np9*/pswcii!m voluntatis eft facultas, qira
quod placet,eligit,& quod difplicet.rcfpuit. Execu
tio eft virium,quibus opus imperatuma voluntatc
perficitur,vcl non pcrficitur.

21 Indufusin carcerem habet TPoiUirtv , qu;
vult &eligitliberationem, & quarefpuit captiui
tatcm : vires camen , quibus exe;quatur non habet.
AEgrotus vult & eligitliberrime fanitatem,& ref,
puit liberrime morbum:fed cxccutio extraeledio-
nem pofita eft.

iz Paulus habet arbitrium redtum, & libertatem
voluntatis pro arbitrio,hoc cft, habet mymfWft bo-
ni:fed corpus morcis huius eft illi impedimcntome
perficiat bonum quod vclit.Rom.7.19.

23 Nam cum ait:Non,quod volo,hoc ago : fcd
<juod odi , hoc facio. His vcrbis fignifieat, & arbi
trium fuum reftum eife,& voluntatem libcram,fed
cxecutioncm impediri.

24 '.Pij ergo,intelligcntes virium prasftandi im
bccillitatem,ad Deum confugiant,ipfum orent , vt
aliquid ipfi gratum faciant.

760

Teftis &
index fa-
ftorura-

XXV.

CONSCIENTIA.

1 IV yTlrandumfanc opificium Dciin homini
JlV JLbus e^ confcientia, quam quifquc fecum
cirr amicrcns,teftcm & iudicem fuorum facl:orum
prajfentem habct.Vnde proucrbialis ille fcrmo na
tus cft:Confcicntia millc tcftcs.

2 De hoc opificio Dei Paulus Rom. 2.15. in hfic
modum fcribit : OftcnduntGentcsopus Lcgisfcri
ptum in cordibus fuis,conteftantecorum confcicn
tia,& intra fcfc rationibus cxcufantibus aut etiam
accufantibus.

Coufucn 3 In hoc Pauli dicloquatuor veniunt perpcn
tix via & denda,quas faciunt ad intelligendum hoc Dci opifi
pxftura. cjum)(j^qUoagimus. Priaium enim , cum dicit
Opus Legis fcriptum in cordibus Gcntium , figni
ficat difcrimcn honcftorum & turpium,natura no
tum cffe. Dcindc,cumaddit,Gentcs hocipfum 0
pus oftendere,ad expcrLcntiam prouocat. Dum e
nim gcntes religioncs inftituunt , dum p.niunt tu
pia & iniuita facta , vt Deum colendu.n , fle tcftan
tur : itahoneftatem & iufiitiam cxpctcndam clTc
iudicant,ad qua* tanquam ad prima capita, tota
Lex Dei rcuocatur. Tertio , cum addit : Vna tc-
ftante eorum cofcicntia, coram interno tcft.monio
confcicntise Gentes fiftit. Q^arto.cum inquit: Et
intcr fe rationibus accufantibus aut cxcufantibus,
quhfnam teftis fit confcientia dcfinitur. Nam cum
dicit:Gcntes rati onibus fc nunc excufarc, nunc ac-
cufarc,npcrte lignificat,confcientiam,naturalequa-
dam cflc Lcgis intclligentiam,qua,vt honcfta fa&a
excufantur & probancunita turpia accufantur & im
probantur.

4 Cum hac dcfinitionc couenit & poctse defcri
ptio.Confcia mens vtcniquefua efl, tta concipit intra Te
ftora,pro merititifpemque metumyue,(uis.

5 Verum,vt hocopus diuinu cogitctur cu maiori
admiratione,in gloriaOpificis.-fubtilius, quarad hu

ius opifici j fabricam pertinere vidcbuntur, inquua- Sedeitl.«

6 Omnium primum hoc tenedum eft,quod fcr
des confcientia? fit in prscipua parte hominisvide-
licctiin mente ipfa,in qua tres facultatcs funt,velu-
ti huius diuini opificij partes.

7 In mente , qua? icdcs eft confcientis , eft pN-
mum intelligentia, quam Philofophi vocantcon-
templantem,a proprio eius officio. Nam in con-
templatione occupatur,ac fcientiarum omniu prin-
cipia fcrutatur.

8 In hac ergo intelligentia contemplante coll° tU
catur,cruvT>^f ca,qua? propofitiones,hoc eft ,Maio- p1*05,
res,in fyllogifmis pradticis fuppcditat,& a Paulo w
appellatur.

9 Namcuharcfyntcrefis fitcuftos & conferua-
trix notitiarum,quse nobis innata? funt,dc honeiiis
expctendis & turpibus fugiendis : attcndit femper
quid expediat.Atq; hac ob cauffam fuppeditare lyl-

i logifmis practicis propofitioncs dicitur,quales funt
' ha»:Honefta expetenda funt:Turpia vitanda. ^

10 Deindc, in mente cft intelligentia pradh-
ca, quarin actione pofitaeft. In hac parte mcn"Sca.
confcicntia collocatur. Atque harc, aifumptio^5
feruientes fyllogifmis practicis,pro adionuni dirrc-

rentia,promit. n r , . . Vk

11 Adha:c,inmenteeftfacultasiudicatrixcleta- wj^.

do, hoc eft, to KpirtiQiov. Ha?c facultas de praemio & tui.
pcena fadorum pronunciat, iuxta honefte fccus ia-
Clorum gradus.

12 Syllogifmus ita extru&us vocatur praciicus,
propterca quod de acl:ione inftituitur, & de actio-
nis praemio & pcena iudicar. Hic fyllogifmus»
interdum partis nomen fibi vfurpat,& dicitur con-
fcicntia.

13 Hunc fyllogifmum pradicum,diuino ordi-
ncfequitur aut laetitia,aut trepidatio in cordc , Pf0 olUs vr
accionum varictate. HuicarTcauihaud raro ctiarn fcjeJ.o
tribuitur confcicntiar nomen. Non enim inulitatu
eftjidemnomentoti&partibustribui.

14 2uf7»:^/<- intelligentia» in Heddre contef ^
tis,hanc fuppeditat propofitione : Honefta funt fa- e^Jj.
ciendaeaque quaelaude digna funt.Cofcicntia, qu^
proprie eft mentis pracTica?,hanc ponit aflumtione:
Uefendere patriam,& pro ea fortiter mori ( vt eg°
decreui)eft & honeftum,& laude dignum,7c y.'rrf»?/cr
condufionem infert:Ergo defendere patriam c*'pr0

ea fortitcr pugnare,eft honcftum & laude dignum*
Huncfyllogifmum in mentc Hcdoris fccuta eft 1*
titia,qua magis anirnatus eft.

15 In Oedipo ovnlf»*K fuppeditat hanc propo-^j,^
fitionem,Turpiffima facta,maxima funt dign« P02, wfP15'
na.Confcientiaapponit afliimtioncm. Incceflus cu
propria matreconcubitus,cft turpiffimus.T.vxf/T>i^01f
concludit,Igitur incceftus cum propria matre con^
cubitus,eft pcena maxima dignus.Huncfyllog1!111
praflicum in mcnte Oedipi tantus fecutus
ciatus,quod pudore fufFcctus, ob fceleris turpit»dl
ncm^ipfe fibi oculos eruerir,ne Solcm afpiceret, di-
xeritquc vicinis,Difceditc a rnc,nc vmbra boni* n°
ceat.Huc Ocdipum potentem regcm , adegit con-

60 fcientia fola, qui antca Saccrdotem Ty refiam rect
admoncBtcm,fupcrbiflime contemfit. Etfi fatis a-
nimofc,abco viciffim contemtus cft. -

16 Hadcnus ex media Philofophia dc/um»-
mus defcriptionem confcicntia?, quam dcfcript,c'
ncm mens fana in omnibus hominibus, abfque co
troucrfia approbat.Nunc autem aliquid adiici3"1
quod ignotum eft Philofophia?,& fine quo do&^
na de confcientia eft imperfeda, & planc defpera
tionisplcna. ,

r 17 Regula

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

761 C O N S C I E

17 Regula triplex in mente contemplante con-
fideranda eft:Vna,Naturalis:Legalis, altera:Tcrtia,
Euangelica.De nacurali regula,cjuam cum Philofo-
phis wnipivn appellamus, iara di&um eft, quare dc
reliquis duabus eft diccndum.

*8 Legalem appcllo regulam,quam lcx Dei fup
peditat, cjuotics Deus vei mandat aliquid ficri , vel
^ prohibetjfiue id fiat catholice,fiueperfpnaliter.
!9 Dcus mandat Sauli,vt aboleat Amalech cum
°mnibus fuis,vt nihil prorfus de anathemate refcr-
^etur.Hoc mandatum regula erat,fuppeditans Sauli
rnaiot em fyllogifmi prattici , ex qua regula,obiur-
galustandema Samuele, hoc modo ratiocinatur:
Mandato Dci inobediens iufte punitur. EgoSaul
man Jato Dei non obediui, Ergo,iufte punior.Huc
prafticum fyllogifmum in Saule, dcfperatio confe-
cutaeft:vt in Cain,luda,& multis aliis.

20 In hoc fyllogifmo,vox Dei eft loco wflnfinof,
Maiorem conttituit.-fubfumit confcicntia Mi-
norem , ro*tffy& pronunciat fententiam, quam fe-
^geli ^uilur P^na.

*■ 21 TertiarcgulacftignotarationiacLegi,&eft
v°x Euangelij,qua' pcenitentiam pra?dicat,& poeni
^tibus ofrert remifsionem pcccatorum, iuxta illud:
Conuertimini,& propitius cro iniquitati veftrar.Et
^ominus/ Nifi pcenitentiam egeritis, omnes fimi
hterperibitis.Ex quo fequhur,non perituros,quot-
^um. 1uotcgcrint pcenitcntiam.

22 Et hsec rcgula Dauid hunc fyllogifmum ex-
lruxit.Deuspromittit vcniam peccatonbus,qui pcr
nitentiam egcrint. Igo reushomicidij & adulterij,
P°enitentiam ago , & confugio ftrioad mifericor
^am.lgitur De s condonat mihi grauifsimum pec
^um^uo ilium oftendi.Hunc fyhogifmum in cor
j^Dauidis confolatio vcra fccuta cit , &l*titiain
^eo,qui peccatum iuxta promifsionem remifit. Iu
c°ncione Nathan cernirur vnus fyllogifmus, ex re-
gula Legis:alter,ex rcgula Euangelij. Vtriufquc af
fc$us in corde Dauiois fentitur : quod & voce dc-
clarat.

^Kti d 23 Ad eundcm modumManaffcLatro in cruce,
Jot- petrus,Paulus,&alij,conlcientiafcelcrumproftra-
Jjjcontra Legis damnatoriam fententiam Euangc-
'J promifsione fc crexerunt.

. H Ca-tcrum,ne quishanc Euangelicam rcgu-
,am male applicct, fcicndum eft , quibus vcluti ful-
criJ nitatur,ne quisfcipfum fallat,& abutaturEuan
Sclij regi,la in propriam pernicicm.
& 25 Quicuntjuc proindc hac Euangelij rcgula rc-
^c vti vclit,ha?c quatuor abfquc hypocnfi in fe fcn
tlat« Primum^ fiducia Chrifti,qua ltatuitur clfe re
?lffu«M pcccatum,iuxta illud- Bcati omnes qui cor;
Jldunt in eo.Secundum , cft pium & fan&um propo-
Kurn» quo abiicitur propofitum peccandi. Qui e-
n,rnpropofltum habet peccandi aliquando fpiri-
[Uni Chrilti non hahet^uare nec fu'em viuam,qua-
'CU1 «*quiritEuangcHum,habctc poteft.Tfrfi*ro,elt
^Jgularedcfidenum toram fuam vicam Deo appro
b*h.Hoc cnim defidcrium, vcluti fiamma que-dam
ardentisin cordefidcieft. Quartum,cb fantfacura
lnuueris(ibi(jemandati. Qui enim officium negli-
§u>>nridel;(tefte Paulo)clt dctcrior.
. 26 His quatuor veluti fulcris,confcientia mun-

a^aa mortuisopcribusperfanguincm chrifti ,
% Caiur,fouetur,conftruatur,comprobatur.
******* * 27 Diftcrcntiarconfcicntiz, quibusaliadicitur
boni>alia mala,ab effc&U fyllogihni pradici fumun
lUr,hoc eft,a fcnfu iudicij Dci in hominibus,qui fa-
I,e fenfus,haod obfcurum iudicium cft futun iudi-
ClJ-Bona confcicntia eft,ex honeue acts vitas recor-

____

N T I A. 762

datione,lanitia,feu remifsi peccati fiducia. In haC
duorumaffediiu^^/acft,vidclicetl*titi_ & fpei»
Mala confcicntia cft,ex turpitcr a&a; vita; recorda-
tionc,trcpidatioacpauor.In haccft etiam duorum
affectuum cru£y>/c,::videlicet,argritudinis& mctus.

28 Bona confcicntia,thdaurus cft omnium o-
ptimus& prcciofifsimus,vnde Aufonius:
Qustnam fumma hniiMens cjtu jibi confcta refti.Hinc
Plato bonam nutricem fenedutis nominar.

29 Mala confcicn»ia,rcs omnium triftifsimacft.
Quidenim triftiuscffepoteO, quam Noc^e dieque
fuum geftare in pectore tcftcm.

30 Caeteriim hocloco non inutile fuerit , cum Bon« &
bon_ tum mala; confcicnfse difcrimina recitarc, *f
quar notat Bernardus.Sspe cnim fit,vt vis confcicn
tia?,non,vt dcceret,fentiatur.

31 Cofcictia(inquit)alia bona &traquil!a:aIiabo
na& turbata.-alia mala&traquiila:alia mala&turbata

32 Bona& tranquilla confcientia eft ,qu_ fta-
uit remiflum peccatum , & fcntit tcftimomum in-

ctus in cordc.Bona,fcd tuibata eft , cum homo qui-
dcm ftatuit peccatum rcmiffum , fcd vehcmentius
carnis importunitate folicitatur, vt haud rarovi-
dcatur fuccumbcre.

33 Mala & rrancjuilla cft qua nihil pcius, nihil
inftlicius.HsEccft,cumhomoadeo eft immcrfusin
profundum pcccati, vt de rcfipifccntia non cogitct:
fcd tanquam ca?cus dcvnofcclere in aliud feratur.
Hanc Paulus cautcrio refcftam dicit,vndc fit vt non
fcntiatur, prarfcrtim cum resomnes ex voto fuccc
dunr.Significat igiturPaulusquorundam hominum
confcientiam ita obduruiffc vr callum obduxcrit:
deinde cancrum illam inuafiffcpoftrcmo caurcrio
amputatam , vt iam plancabfque omni fcnfu cffe vi
dcatur. Homincsqui huiufmodi confcientiam ha-
bent,PaulusEphef.4.i9.vocat A-s-j»A>»tHCTc<f,Yt qui o-
mnc Mr»pi<rtfK iudicium amifcrint, & quorum mcs
reproba fit fa<5ta:qu^ mcns reproba Rom.l.28.inter
pcenas contepti Dei numcratur. Eft autcm mcs re-
proba,quc; probat improbada,&improbat proban-
da,qualis cft hodie in prarcipuis mundi hominibus.

34 Mala & turbata confcicntia, eft qua fentitur
peccati grauitas , quaquc homo prcmitur tanquam
montcquodam impofito , vtelu&ari nonpofsit.
Huiufmodi fuit cofcientia Cain,Iuda:,Achitophcl:
& talis fit omnium in hora mortis , qui in hac vita
finc pcenitcntia vixcrunt,nifi forte admodum pau-
ci,vcluticrura cfaucibus lupi cripiantnr.

35 Hoc teftatus Plato cft , ctfi Ethnicus, ignarus
vcibi Dci.Ita enim in primo de republica ait: Qu*n
do aliejuU vicintu mori vtdctur,mu*dit tpfum fubtto me-
tui t?utdami& cura eorum de cjmbuA antea non cogitauir.
&fcrmones quifcrmtur de tnfcrU , nempr cjuod tllt qui
htc altos l*fertnt,tlltc pcenas luere debeant.HaUenvts qui
dem rtdtcuh & fabnloftfunt vifiiat tunc toryuet ammum
Agrotantu:at(jue tpfe fiueex fcndlutU infirmitate^fiue * -
liundc tnferts vtctmor^ m*gU cfu& tllic aguntur confide-
rat.Sufptctone it*que atque metu plenu4yanirM0 verfat ac
penfitatfi cjucm Ufertt:ac fi deprehenderit fe multa tniu-
(ie fectjje tn vtta exfomnts,tan<juam pueri crehro exctta-
luiimetuttyac mala cum fpe viuit.

36 Verum nccjuis dcfiderct quicquam in noftra £1»
diuifione,addo & hanc fe&ionem,Quod confcien- lo*
ria alia fit bona, fcd falfo,alia fit mala , itulem falfb.
Vtrumquecontingit vbicrroneum ftatuitur prirv-
cipium. Monachus murmuratis fuisprecolis & ce-
lcbrata mifTa , bonam confcicntiam habct, fcd falfo
bonam.Alter ncglcftis preculis & miffa, torquetur
malaconfcientia, fed falfo mala. Namvterquecx
malo principio fuam confcicntiam cxtruit.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

7^3

V ET V

XXVI.

v b r v s £ r ?co v y s

homo.

Neccfsi- i
tas huius
doftrina:.

Homo
quid.

Vctus &
houus.

CVm Paulus Apoftolusiubeat, vtdepona-
mus veterem hominem & induamus no-
uum, modo falutispcr Chriftum parta: conlortes
cfle velimus . opcrsepretium eft diligenter inquire-
rc>quifnam fn illc vctus homo,quem dcponi,cruci
flgi & cxui vult Apoftolust&quifnam fit ille nouus,
quctn in locum vctcris fuccederepoftulat.
ixrtima. 2 Etfiautcmremipfamfactlccftcx4.ca.adE-
phef.verf.22.& 24.intelligerc , vbi vetcre hominem
appellat vcterem conuerfationcm fecundum concu
pifcentiascrroris: &Nouumqui fccundumDeum
crcatus eft in iuftitia & fan&itate vera : tamen ratio
appcllationisin ilta breuitate non fatisperfpicitur:
quarc ex aliis Scriptur* locis declaratio peteda elt,
plcniot 3 Imprimisautemhocconftat, quodMetony-
exphca- roia Hebraica , nomina fubftantiarum & fubiccto-
rum fxpifsime pro adiundis,hoc eft,pro qualitati-
bus in fubicctis hacrentibus, & proadionibusqua-
litatum ponantur/id autem fieri in oratione Paulina
vcl ex eo manifeftum cft , quod in eodem fubic&o
haud rar6 vccus homo & nouus opponantur.i.Cor.
15.47. opponitur terrcnus homo & coeleflis. vbi nc-
quaquamfubftantiarum diucriitas , fed qualitatum
& actionum nctatur diffcrcntia.

4 Nemini crgo dubium efle dcbet , quin homi-
nis appcllatione ljgnificetur qualitas,& ex qualitate
manansactio.

5 Epitheta vctcris & noui , &cauffarum rcfpc-
dum indicant, & imitationcm feu diuerfaftudia
fignificant.

6 Nam cum Apoftolus vcterem homincm a
nouo difcernit, ad cauffas huius differentia; refpicit.
Cauffa veterishominis, cft primushomo, dcterra
tcrrenus:ideoquc vcrus.Cauifa noui hominis, eft fc
cundus homo, deccelo cceleftis : idcoque merito
nouus dicitur.i.Cor.15.47.

7 Deindc fignificatur his cpithctis imitatio feu
ftudium,vt vctus fit5quatcnus imitatur primum ho
minempoft lapfum: nouus vcro quatenus homi-
nem fecundom cxprimir.

8 Atquc hoc eft quod ApoPiolus ait.-Qualis ter-
renus illc, tales & qui tcrreni funt:& qualis ille cce-
leftis, talcs & qui ccelcftcs funt, & ficut geftauimus
imaginem tcrrcni , geftabimus ctiam imagmem
ccclcftis.

Variatco- u Eft & hoc obfcruandum,quod vetus homo &
fi"ioS° noujsaliasopponuntur in dmeriis fubicctis , alias
in iifdem : pro qua diuerfuate , modus fignificandi
non paruui variar.
Piima. 10 Cum opponuntur in diuerfisfubicdtis, tunc
vt vetus homo vniuerfam hominis naturam comple
c"Htur,ficuti homo in iniquitatc conceptus eft,& m
hanc luccm editus.ita nouus homo figmiicat rcge-
neratum per fidem.quia homo per fidem Filius Dci
n afcitur.Ioan.i.i2.Proinde hac comparatione vetus
homo eft •Iv^/xjV homo,hoc eft,non rcnatus, cxpcrs
fldciregniqueChrifti. Contra vero, nouus homo
eft qui crcditin Chrifturn.Fides crgo hocpaC~to fe-
parat nouum homincma vcteri.

n Opponuntur & vetus homo & nouus in iif-
dem fubictfcis,quarationc vctus homo dicitur,quic
quid erroris & vitij remanet in rcgencratis , quod
carnis nomine apud Paulum defignatur.Contra no
uus homo,noua iuftificatorum qualitas eft> & mo-

S E T 1*t

/ tus&aaioproficifcens cx fide & congruens iur»
LegcDei:& dicitur Spiritus a cai-lT.» & auton A r
gitur prior comparatio a caufsis-ita fceundaabt -
fcdis pctitur.

12 Vbicunquc igitur Spiritus concupifcit &
litataduerfus carnem,& caro aducrfus fpiritum :
lic & vetus homo,& nouus vna funt,fed difpari ra-
tione. Namdonec impcrium manct pencs fpin-
tum, & caro reprimitur, crucifigitur, mortiricaturj
vere nouus homo adcffe putandus eft. Vcrum cufl»
imperium plenum rclinquitur carni, adeb vt hom°
fecundum carnem viuat:nouus homo cxulat,& h°"
mo fub ira Dci manct. Hoc cofirmatur Pauli dicto-
Si fecundum carnem vixeritis,moriemini.At fi$fl"

Sefuncki.

ritu actioncscorporis mortificaueritis,viuetis

,Hu-

iusdidirationcm fubiicit. Quotquot Spiritu V<-1
ducuntur,hifuntFilij Dci.Rom. 8.13.14. . \&0*

13 Hadenusin gcncrc oftcndimus caufljsaP"
pellationum vctcris & noui hominis : diffcTcnu»5
monftiauimus,& altcrum ab altero cum in diueru
fubiectis,tum in iifdcm diftinximus.Nuc qu° mC~
liuscognofcatur vtcrq;,hoc efi,vetus& nouus
mo,veluti dv&i\uev quandam vtriufque inftituam*

14 In veteri igitur homine confideremus. PfI'
mum,corpus ipfum.Deir.de corporis mcmbra.l r
terea,effecta feu opcra veteris hominis. ,. v*1*

15 Corpus veteris hominis nunca Paulo corpu* hoflJiP»*
peccati,nunc pcccatum ipfum dicitur:&cft vniuej» cpt
natura vitiofa & deprauata.Hoc corpus circunucr
fccum omnis qui natus eft iuxta communem n^tu"

ra: curfum,ex feminis maris & fceming coinmixti0"
ne:nec plenc mortificari poteft,priufquam hoc m°r
talc noftrum corpus ab anima relidum fuerir.

16 Membra veteris hominis funt , facultat^-*
tumanimi,tumcorporis,quse fc peccato fiftuflta t
obediendum ci in defideriis ipfius. Animi quidcm-
iuxta Pauli enumerationcm, Mcns, J icLvoio.)i.or^°\"
poris vci6,vires corporis,& fcnfus omnes extc-rni^

17 Mens,id eft >7« iynm^u adeo cclcbratum a #4*
Philofophi* , eft ea facultas, qua homo lumine t*~
rioniscernit & iudicat honefta & inhonefia : quam
Paulusin non rcnatis vanam cfie pronuntiat.

18 A/rt/G/acft facuhas illa,per qua ratiocinamur
&colligimusaliquid exiis, quae mcns fincratioflc
quiete cerftit. Verum hanc in hominc vctcri cxc^"
catampronuntiat Apoftolus.

19 Corcomplcdituraffcclus^voluntatem^cofl"
cupifccntias. Hoc Paulus obduratum cffe affirmat»
ad^ o vt Deo non cedat , nec afficiatur vllis reDUJ
diuinis.

20 Prarter has internas fiicultarcs fcu mcmbra
veteris hominis funt^2tj*/Wot7&votW7/«y,vt Pau
appcllat, quasexiftunt in membris noftris pef
gcm , antcquam vcniamus in communionc m gr^
tiar.Neque tamen Lcx harum affedionum effectfl*
eft pcr !e,fed tantum w dfc^ , vt Paulus icf^ i0"
terprctatur.

21 Eft igitur mcns in non renatis, prinuim vc
ris hominis mcmbrum , & vcluti primus pcccat'» ^
eft,natiua: noftra? corruptionis , adminifter, cuii
mulatur intclligetia,ad fuggercndum cordipraU°
motus. Hi poftquam commouerint voluntatcm» ^ c
nafcuntur *h ~uuta.t. Tum vcro corpus ab animo ifl1 p*1
pulfum, huc. & illuc tranfucrfum rapitur:omncs
fus,adcoque omnia corporis mcmbra tyranni ar

trio fe fiitunt,ad perpctranda omnia , qua; impcf3 '
Et cum voce Dei peccatum accufatur,cius ^7*'^ s
inde occafione fumpta magis vigent in mcmflf
I non renatorum.

22 Hincfruduspcffimus profertur, &varlU'

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

7«J

NO V V S

kft*£. H^ttadmodum Paulus Galat^.^-teftatur hifce ver
°1S:Manifefta funt opera carnis.qua: funt,adultcriu,
fcortatio, impuritas,proteruia, idololatria, venefi-
^amjinimiciris^lisj^mulationeSiir^contentiones,
dl^idia,ha;rcfcs,inuidiae,C3Edes,ebrietates,come(fa^
t»ones,& his fimilia : quse pratdico vobis, ficut pras-
dixi, cjuod qui talia agunt , regni Dei haeredes non
crunt.

^** 23 Haftenus quid fit vetus homo , Quareius
"icmbra, Qua; a&iones, &, Quis exitus. Verum vt
0rnnia in breuiorem fummam contraham,vetus ho
11,0 cft peccatum regnans in mortali noftro corpo-
rc , ita vt obcdiamus peccato in cupiditatibus cor-
pons.Rom.6.12.

H Innouohomine fpeaentur,natiuitatiscauf
'*,modus, partcs, nouihominismembra, a&ioncs
& flgna teftantia infallibiliter de hac noua natiuita-
te quibus,qUilibec fcire poteft, num fit nouus ho
^^oinChrifto^necne.

, 25 In noui hominis natiuitate nihil craiTuro,ni-
hl1 carnale cogitadum cft. Eft cnim arcana quejdam
*c fpiritualis nariuitas,cuius cauff* & cognofccnda?
lunt,& accurate diftingucnda?.Nam cu nune a Dco
nafci,nunc e Spiritu renafci, intcrdum pcr verbum,
?°nnunq. am pcr fidem,rurfuspcr lauacrnm aqua:,
•ntcrdum quoquc pcr miniftros Euangelij nafci di-
cimup.ncccflarium erit cauitis hasaccuratc diOin
gUcrc,neconfufio harum cadiTirum crrores pariar.
- 2^ Hocautem anre omnia tcncndum cft,quou
«cutopuscrcationis hominis,cft totius Trinitatii:
,ta& recrcatio feu rcgeneratio hominis,Dcum au-
t0remhabet. Nam hoc mirandum opus anulla
Creatura fieri poteft.

27 Vt ergo Dcus Parcr creauit hominem, &
j?cusFiliUscrcauithominem,& Dc-;sSpiritus fai -
Vus «eauit homincmuta Deus Patcr,Filius & Spi-
mu fanctus homincm pcccato monuum regcne-
rant:fed feruata cuiufque perfona: proprietate , hoc
^nodo:

. z% Vt DeusPatercreauitmundum,pcr Filium,
!.n Sp|ritu fando.ita rc&e dicitur-.Deus Pater pcr F.
lUcn,in Spiritu fancto rcgenerat hominem.Pater c-
ni^autor&fons eft : Filius medium & meritum:
Plritusfanftasvimfuamexeritin homine,ac eum
n°uam creaturam efficit & confcruar. Verum qui;
. eus vtitur ad hanc noui hominis regenerationcm
cn^bilibUs inltrumcntis : fit vt harc natiuitas nunc
pCrbo,nunc fidci , nunc Baptismo , nunc miniftri:
Ua"gelij tribuatur:fcd diucrfimode.

Vt Pctrus Apoftolus fcmcn noui homini*
nafcendi,vcrbum Dci ftatuir.in Ioanncs perfidcm
n*/ci Filios Dei affirmat. Nam ficuti verbum pro-
^nifsionis eft vcluti fcmen Dci,ex quo Flij Dei naf-
^ntur.ita fidcs,qua? cft opus Spiritusfanai,recipii
•crnemquo recepto harc diuina peragitur naiiuitas.
j?uc Ulud:Dedit Deus hunc honorcm , vt Filij Dci
n*nt,q.iotquot crcdunt in nomcn eius.

5° Dignac».r proindc adoptionis honorc Deus
eo$»qu\ in Filium credunr, fcd quos fuo Spiritu iam
§enuerat

•Proindc,quod cfficit fpiritus.hoc vcrbum
crt>atque idem fides reccptum declarat.
}l Quod autem natiuitas hic tribuatur nunc Ba
^fmojnunc miniftris Euangelij , non pugnat cum
. Pe'ioribus.Vt cnim Baptifmo tnbuitur,tanquam
D'cran\ento:ita miniftris Euangclij,tanquam coo
^ Koj^ ^115 Dci,non tanquam autonbus. "
t^»»*! 32- Cum autem huius noua» natiuitatls modum
^u. bHoraret Nicodemus,Dominus eum hacfirmlitu-
!ne docet.Vcntus,inquit,c)u6 vult fpirar,& fonum
Cl^audit,fedncfcis vnde yeniat, aut quo vadat:ita

H O M O. 766 .

eft omnis qui genitus eft c Spiritu, hoc eft, Quem -
admodum ignoratur , vnde veniat , aut quo vadat,
vcntus , fed tamen eius fonus fentitur , dum fpirat:
ita modus regcnerationis per Spiritum fandum,eft
nobisrcconditus:fcd mox vbiregeniti fumus,vis &
effcdus Spiritus fandi in rebus rcgenitis,fe profcrt.
Nam huius Spiritus motus &ftatus,in cordibus re-
genitorum cftfide$,qua fola iuftificamur, Timor
Dci,Ardensamor,&c

33 Partcs huius noua? natiuitatis,fcu noui homi ™tcs
ni$,funt duaejvidelicet , Mortificatio, & viuificatio:
quae quidcm quotidianis incrcmcntis opushabcnt,
quo tandem perficiantur.

34 Vt mortificatio eft communio & focictas
mortis Chrifti:cuius virtute verus homo caftigatur,
crucifigitur,occiditur.ita viuificatio cft communio
&focictasrefurrcaionisChrifti,cuius virtuteviuU
ficamur,vt nouam vitam viuamus.Quod cnim repu
gnamus pcccato, virtutc mortis Chrifti tit. & quod
militamus iuftitia?,virtute rcfurredioms Chrifti fit,
qucm pofsidemus fidc,c«m omnibus fuis thefauris

& bencficiis. Mcmbta

35 Mcmbra huius noui hominis funt: mens, fednouiho-
rcformata manuDei,& noualucepcrfufa:intenigcnmi,us-
tia verbum Dci tanquam regulam,fcquens:arTectus»

fed purgati pcr Spiritum fandum, ardcntes tiir.ore
oei:& voluntas conuerfa ad Deum,& concupifccn
tia Spiritus,quse pugnat aduerfus carncm.

36 Hinc etiam lntelligi potcft , qualcfnam fint Aftionct
actioncsnoui hominis,feu Spiritus, qui teftatur de
noftra renafccntia . Paulus autem , cxcmpli gratia,

has enumcrat actiones Spiritus:Frucl:us Spiritus elt
chantas,gaudium,pax,lenitas, bcnignitas, bonitas,
hdes,matifuctudo, tcmperantia. Aducrfuscos qui
unt huiufmodi non eft Lcx.

37 Porr6,Signa teftantia de hac fpirituali natiui
tate, vnumqucmque Chriftianum tencrc oportet: uUi*utis/
ne quis vcl fcipfum decipiat , vanitate/ vcl dciiciat,
pufillanimitatc.Sunt autcm prxcipua (igna quinq;.

38 Primum eft , vcra Chrifti cognitio:Haec cft,
nquitDominus , vita setcrna, vttecognofcant vc
ruin Deum, & lcfum ciTe Chriftum, qucm mi-
lifti. Harc cognitio in notitia & fiducia Chrifti
cftfita.

39 Secundum eft,duci Spiritu Chrifti,& nen car
nis impetu fcrri.lta enim inquit Paul»s:Q^i ducun
cur Spiritu Chrifti, hi funt cius. Hic Spiritus vt cft
irrh .bo hereditatispromifT:i:ita miltuscft in corda
noftra,vt nos ad prccamlum excitct.

40 Tertfurn , afsidua fpiritus aducrfus carnem
lucta , &eiufdcm fpiritus victoria fupcrcarncm.
Etfiautcm hsec vidoria difficultcr acquiritur : ta-
ncnrcucra partaefl, quando peccatum in nobi$
nonnegat, vtobediamus ci in cupiditatibus eor-
poris.

41 Quartum eft , paticntia fub crucc, qux fpci,
qua? cum fide co unda efl,indiuidua comes cxiftit.

42 Quinrum, quotidic mjgis magifque abun-
Jarcin cognitione & omni fenfu.Philip.i.9-

XXVII.

s p 1 r 1 7 y s

litcra.

e r

AUegoti»

lj /~^Vi cx Paul

V^occiJir^pi.^.
ticum bcnptui*e fcnfum (qucmhtcralem vocant) nibu».

jll dlfto, 2. Connth.3. 6. Lltera rorrcfel

iritusautcm viuificat.Gramma- iiturf°l*

... dis IAtlV

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

767 SPIRITVS
occidcre,& allegoricum viuificare concludunt,per-
niciofifsime erranr.

2 Primum enim ifla interpretatio contumclia
Deum afficit,vt qui homines obfcuris ^nigmatibus
in certam ipforum perniciem,illudat & decipiat.

3 Deinde,cadem omnem do&rina: cceleftiscer
titudincm euertit. Nam fi Grammaticus fenfus,
quem verba re&e intelle&a fuppeditant , eft litcra
occidcns.-qua; quasfo certitudo cffe poterit,pr3efer-
tim cum ahj alias gignunt allegorias? [i

4 Idem errorhominespaulatim, a verbo nobis \
diuinitus tradito,ad humana fomniaabducit.Vnde j
fit vt doctrina: darmoniorum & humanae traditio- j
ncs in locum cceleftis do&rina? , quz foia falutaris j
eft,fuccedant.

5 Brcuitcr, Ifta erronea fententia omnem falu- ,
tisfpcm &omnem confcicntiarum confolationcm j
eucrtit.Qux enim fpes & quas confolatio ex co ver
bo effe poterit,quod inftar Prothei,in mille allcgo- |
riarum formas feflcc~cit? \

6 Proinde fanis hominibus & piis,dubium effe i
non potcir,quin afflatu diabolico fa&um fit,vtge- j
nuinus vcrborum fcnfus , quem fuppeditatgram- i
matica,fitiftisdo&oribuslitcraoccidens: &con- I
tra,fomnium hominis fit allegoria , adeoque Spiri- \
tus viuificans. , |

7 Similis prorfus contumelia fuit antiqui fer- ;
pentis , qui primos noftros parcntes, afcnlu verbi |
Dci gcnuino abduxit ad alias cogitationes pugnan
tes cum voluntate Dci in verbo reuelata.Nam cum 30
Dcus fua vocc minatur mortem comedentibus de
fructu vctito,^atan contra dicit:Nequaquam morte
moricminijfignificans vcrba Dci non eile accipicn
da eo fenfu , quem grammatica promcbat, fcdalio
arcano & allegorico.

8 Proindc non minus quam vox Satana2,quaEua
dcceptaeftjdcccftanduseft crror Origenis,qui fcri-
pturam totam in allcgorias transformat.Et proban
da cft Epiphanij fentcntia , qui afhrmat non omnia
diuina verba allegoriis indigcre,fcd accipicnda cffe
prout fc habent,hoccft,colcnfu,qucm vocesre&c
lntclle&ae conficiunt.

9 Abraham audit a Domino : Vadein locum
quem monftraucro tibi,itquc ibi offer vnigcnitum
filium tuum Ifaac , qucmdiligis, in hplocauftum.
Hic,ii Abraham praeterico grammatico fcnfu, con-
fugitfct ad allcgorias,nequaquam filium Ifaac, vin-
culis prius ligatum , mactarc in holocauflum pro-

u]a pcraiict.

dc^cniU* 10 QMapropterinmandatis diuinis,in ordina-

scriptm?. tionibus, in promtfsionibus, & comminationibus
omnibus modis quaercndus cit,& rctincndusgcnui
nus vcrborumfcufusmifi fortc cx gramatico icnfu
.r, aliqua abfurditas fequitur, aducrfus arriculos fidei.

nSw t\\y Tunc cnim adhibenda eft theoria, iuxta Epiphanij
confilium,qua; cx fcopi conlidcrationc,cx periftali
rcrum,& cx collationcplurium fcntcntiarum, prujl

Alia rcgu (feruata analogia fidci)vcrum vciborurn fenfura.

11 Etfi autem in vctcri potifsimum teftamcnto,
multa funt typica & myftica : tamcn genuinus ver-
borum fcnfusprimum tcnenduscft. Deindc fym-
bolica ratio, potius quam allegoria , cft fpe&anda:
qu*e tantifper probanda elt , doncc cum axiomatis

De aiicgo primis Religionis confentiat.

xiisrcgu- 12 Qitantura autem ad allegorias attinet,feruari

la* hancreguiampcrutilcfuerit. Allcgoria nullareci-
piatur,quantumuisfpeciofa fucrit, nifi qua: habcat

MethcxT raccmcUram verbi diuini prseeuntem.

doftrin* 13 Csetcrum, ne eirorc Papiftico & nosinuol

kiuuscaj?. Uamur,dc Spiritu & Litcra:primura quc;ramus,quid

E T L I T E R A.

768

Litera,&quid Spiritusabfolutefint. Dcindequ
comparate,videlicet, cum Literatribuatur Lcgi»
SpiritusEuaneelio,quatcnusopponuntur. r*i -

* 14 Quid autem U Spiritus & Litera abfolute, ^
cxfequentibuslicet colligcrc teftimonib.Rorn.i •
z.Non circumcifio carnis, circumcifio eft : fed cir"
cumcifio cordis in Spiritu,& non inLitera.Circo
cifio ergo cordis,eft fpiritus:& circumciiio, qu*
carne tantum cft,cftlitcra.2.Corinth.3.5-opPonIt
Spiritus Dei viui,tabulis lapidcis.

15 Hincprimum firmifsima demonftrationeco
cludo , Litene & Spiritus vocabula , ncquaquam a^
expofitionem pertinere,vt Yolunt cum OrigeneP.
pittac:fed potiusadvim quandam & fruCtum ver
inhominibus.

16 Hoc comprobatur & his Pauli verbis : Durn
palam iit,Vos eiTc cpiftolam Chrifti,infcrip»sn ino
atramcnto,fcd fpintu Dei viui, non in tabuhs 13P
deis,fcd in tabulis cordis carncis. 2X0^3.3. Ant):r.:

17 Pra?terea antithefis literae & fpintus recz fiteoItfr
pcrpefa,omnem dubitationem tollit. Nam ccrturo
eft,literam & fpiritum,vt cotraria,ab Apoftolo op-
poni.Si itaque conftitcrit,quid proprie alterutra 1
rum vocum fignificetur:mox ex collatione contra-
riorum,quid hbi velit reliqua,apparcbit.

18 Cum igitur Paulus ipfe fpiritui , in corde 10-
cum tribuit , atque eum definit efle viuum fcnfu»"»
& fcriptuiam Spiritus fanfti, viuificantis corda ho-
minum : fequitur literam effe quiddam expers vi"1
fenfus fpiritusin corde.

19 Proindevtfpirituseft, quod Spiritu Deivi-
ucntis incordibusnoftrisinfcriptum eft: italJter qui
erit quicquid lcgitur, intclligitur, cogitatur , & nt>
quantumlibct Ipiritualc fit,cum animo noftro no»
inharret & viuit per fpiritum. _ inq"^,

20 Quantum itaque ad rcm attinct,quas propo- <5u<Jy
nitur,intelligitur,cogitatur, non cft diflcrcntia,in ^
tcr Litcram & fpiritum : fcd quoad animi affcctus^
Si cnim animus fpiritu Dci viuificantis cxclt*tufsaa
pios & fandos motus & adiones : Spiritus cft. 1)1
minus,litcra eft inefficax ad vitam infundendam»
fatis potens ad ocddendum:non quidcm verbi vi
tio,fed hominis culpa.

21 Paulus vulthominem abundare incogniti0'
ne & fcnfu fimul. Nam cognitio omnis,fiue fit
gis, fiucEuangelij , finefcnfu, litera cft occice*1*-

dit>

Contra autcm , cum fenfus viuus in corde acco
ipiritus eit viuificas,& non amplius litera occid<j-n 1 ^

22 Legis proindc cognitio,& opus Lcgis, fi fp1' W$
ritu Dciintus viuificantc corda deftituitur,litcr*c
occidcns,vt in Paulo cernimus nondum conueri0'

Is cnim,ctfi inculpate coram oculis hominum vi
rat:tamen ad cxtrcmum, fe a Lcge occidi , anim3

uertir* • fcv-

23 Euangclijfimiliter cognitio, confefsio?» '

fus Sacram cntorum , fine fpiritu intus corda ren°-
uantc,litcra cft occidens.

24 ContraXegis cognitio,&opus Legis^q03"^
do fpiritus intuscor viuificat, fpiritus eft , &
litcra , vt in Paulo cft vidcre, qui conuerfus , c°n'
delectabatur Legipei, fecunduminteriorcm ho-
minem.

Euangelium fimilitcr creditum &efficax1

corde,fpiritus cft.Idem fit de facrificiis &facramcn

tisiudicium.

26 Sacrificium Cain,Decima; Pharifa?i,quia TJ" j 2j*
tali fpiritu in corde deftitucbantur , litera fucrunt. jj^,
Contra , Abelis munera , & Cornelij eleemofyn^ }^
quia corda cor um viuific%bantur fpiritu Dei>fp,rl

tus-eraat.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

7*9 SPtRITVS

*7 Sic Paulus,circumcifione, qua? in carnc har-
**t finc fidc in corde, Litcram vocat : & contra,can-
&m,Spiritum nominat,cumfuum propriumfincm
a(Tctjuitur,hoc eft , cum rcs in corde , figno cxterno
refpondet.

*8 Finccnim prarccptorum,fignorum,typoru,
atque adeo omnium opcrum fublato , manet fola
Ijt;^ Litera,qua» per fe inutilis eft.

l9 Rario locutionis,fi (ju3Pritur,ha?c cft,Vt Spi
ntusvocabulum perSynccdochcn accipitur. Nam
& Spiritum fanctum lignificat , & motus viuos , in
corde excitatos,ab eodcm Spifitu:ita Literx vox,per
Metalepfin tranffertur, &fignificat, quodnudam
Literam,fine motu Spiritus fancti in corde , confc-
quitur.

Stjj* 30 Ha&enus perfpicue oftendimus , quid abfo-
Jg^tati fitSpiritus,& quid Litera.Nunc autem dcclara-
*t££ dum eft,quid fibi velint,cum litera Legi,& Spiritus
<u„J* Euangelio,a Paulo tribuant arcjua: fane cpitheti vi-
ce njnguntur,ac fi diceres Legcm literalcm elTe , E-
uangelium autem fpirituale.

31 VcrbaPauUWfun^iXor.3.tf.Quifecit,vt
idonci eflemus miniftri noui Tcftamcnti, non litc-
r*>fed Spiritus.Litera cnim occidit : Spiritus autcm
viuiiicat. Qupd ii mortis minilterium,litcris infor-
f^atum in faxis,fuit gloriofum, adco vt non poftent
intueri filij Ifrael in faciem Mofis , propter gloriam
vultus cius,quGE abolcnda crat.cui non potius mini-
"criiim Spiritus, crit gloriofum? Nam fi minific-
r»um condemnationis,crat gloriofum:mult6 magis
^inificrium iuftitix abundat in gloria.

31 HicPaulusmanifeftclcgemMofis,fcriptar
iu tabulis lapideis,vocatliteram occidentcm:& con
tr*>Euangelium,Spiritumviuificantem.

33 Sed fciendum eftXegem quidem literam,E-
^ngclium verbSpiritumappcllari,non fimpliciter.
^am vtEuangelium no fcmper eft SpiritusitaLcx
n^n fcmper efi lircra fed quatenus vnum alteri op-
ponitur.Tunc enim vcrc & congrucntcr dicitur, Lc
gis naturam ciTc,litcralitcr docerc homines : Euan
gclij autem,fpiritualiter 5 quiagratix Chrifti fitin-
^rumentum.

34 Ncquc his obftat,quod Euangclium a Pau^
1° alibidicaturodor mortisad mortcm,& Chriftus
fppellctur lapis offcnfionis,& pctra fcandali. Nam
1(i tuangclio non compctit natura, quia omnibus
cft falutarc:fed hominum vitio , qui lnftrumcntum
rcgcncrationis & reconciliationis repudiant.

35 Lcgis i^itur pcrpctuum & inuiolabile acci-
<Wcft , (quatcnus a Chnfto feparatur ) vt occidat.
Quoniam,vt alibi dicit Apoftolus , Quicunquc fub
e^ mancnt,maledictioni funtobnoxij.Ccntra.Eua-
gelij accidenscft,per occafioncm occiderc. Nam in
eo reuelatur iuftitia Dei ex fidc in fidenvidcoque po
tcntia Dci cft,in falutem omni credcnti.

$6 Brcuitcr,Lcx morbum oftcndit, ita vt nulla
nionftret fpcm fanationis:fed potius cum homincm
^linquit in fcipfo , morti cum ncceflario adiudicat:
ideoquc mcrito Litera occidcns dicitur. Verum E-
uangclium dcfpcratis rcmcdium adfert.Quarc pce-
nitcntiam prxdicat, &ad Chiiftuadiucens,viteia-
niiamapcrit.idcoquemcritiflime,Spiritusviuificans
aPaulodicitur.

37 Difcerncndum cft igitur, intcr foi tuitum c-
Ucntum,& perpetuumaccidens:intcr proprium offi
actr cium rci,&occafioncm.FortuitusEuangelij euetus

^°cciderc,videlicet,cum auditur,& non crcditur.
\\& *nde fit,vt per accid€s,fit Litera occidensxum eius

rfp»' I t»- r ■■■■

umen proprium officium fit,viuificare:vnde Spiri-
appelhtio Uli proprie compctit.

et litera: 770

38 Cartcrum cum Paulus fc dliofquc Eu^ngelij cnrtuan
pra:concs,vocat miniftros non Litcra?,id eft , Lcgis gelijpi*-
occidcntis, fed Spiritus,td e(t , Euangefij viuifican- ^"tv*j
tisrno abolctdovftrinaDccalogijfcdtantum difccr-niftri ipi-
nitintcr miniftcrium Mofis proprium, & propriuritus'
munus prxconum Euangclij.

39 Etfi autcm homincs ad pcenitcntiam feu co-
ucrfionem ( ad quam inuitat Euangelium ) femper
prardicationeLcgis pra^parandifunt, ^Nam Le<ns
pra?dicatio,& ignorantiac noftrar mcdctur,c\: ftupo-
rem excutit,vt vcre fcr^ tiamus noftrum malum, cu-
ius admonitioncadigamurad Chriftfu nifi malimus
innoftrispeccatis pcrirc.)Tamen proprium eft mi-
niftrorurri nouiTcftamcnti , vt fint miniftri Spiri-
tus:accidcntale vcro,quod fint Litera? miniftri.

40 Vcrum hoc accidentalc miniftcrium,toties
abolctur,quoticspntdicationi Lcgisfuccedit Euan-
gelij gratiaa?tcrna.Quod quidcm fit quandohomi-
ncs,agnitafuaiufta damnationc], cV perccpto Spiri-
tu fcruitutisad mctum.obtcmperant Euangclio, a-
gcntcs pcrnitcntiara. Tum enim donantur SpiritU
adoptionis per quem clamant,Abbapatcr.

41 Q ucunquc hocadoptionis Spiritu, adpra?-»
dicationcm Eua:igclij , donati fucrint , a maledi-
ctionc Lbgis libei i funt:adco,vt obcdicntia , quam
jrxftant Legi Dei,non amplius Liteca, fcd Spiritua
ccnfeatur.Nam non folum crcdentcs ipfi viuifican-
turvcrumetiam opcra,qua?faciunt(tamctfi Legi n5
fatifiaciunt)viuificantur.

42 Atquc hinc eft , quod tamctfi dodrina Dc- L«,quo.
calogi, quatenushominem,adChriftum nondum*^
conucrfum,condcmnat,fit tempofaria & abolcada: & abVo*
tamcnperperuo mancat, quatcnus cft norma iufti- 83U-
tia: diuina?,& rcgula obedicmia: , qua? nccelTario a
conucrfisrcquiritur.

43 Qjarc detcftandus cft furor non folum An-
tinomorum , qui Dccalogum non prsedicandum in
Ecclefia mentiunturvcrumetiam corum,qui pretex
tu Chriftianaslibertatis,ncccffitatcm obcdicntia in
conuerfis tollunt.

44 Nam fi ncceifarius eft ordo caulTarum Sc ef-
feituum,& Chriftiani omnes funt debitores , non
carni,fed Spiritui : omnino nccclTaria eft noua obe-
dientia. Adco,vt qui fccundum carnem vixcrit, fit
moriturus & cotra,qui Spiritu a&iones camis mor-
tirlcauerit,litvicturus.

XXVIII.
PRtADSSTlNATlO.

1 1 E a:terna Dci praedeftinatione , & elcctio* N«efli-
JL^ne hominum ad vitam bcatam & imraor-^J',
talemrcctcerudin Ecclefiam fummoperc neceifa-
rium eft.Nam vt nulla doclrina vberiorem confola-
tioncm piisconfcientiis adierrc folct,quam dodtri-
na pra?dcftinationis recle cxplicataita nihil pericu-
lofius cft,quam a vcra prardeftinationis rationc ab-
errarc.

1 Quarc ne 2 modo prf dcftinationis & elcctio- Modas
nis,qucm nobis commendat Scriptura aberrcmus, 5"^,!!!'
fummo ftudio caucndum cft.Nam qui a vero mode tcnendu*
dcflccrit,in prxcipitium fertur,vnde fc rccipcrc ncn
potefl.

3 Suntquidam,quicum audiunt noflramfalu-
tcminDcicIcc^ione& propofito fitam cnre,& mo-
dum verum haud obferuant,fomniaStoica & tabu-
las Parcarum fingunt,quibus & fcipfos mifere impli
cant,& aliospernicioie feducunt.

K. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

77t

Extrema 4 Nam ficri aliud ncquaquam potcft quam vt
<ju2fugi- is,quifatales libros dc faluandis & perdcndis ima-
cn ■ ginatur,vcl hypocrili vana turgcat,vcLdcfpcrationc
pcrniciofa tabcfcat.

5 Quidam cnim carnalis cuiuiHa fccuritatis an-
fiimarripictcs,inquxuisfcclcraliccntioferuunt:fibi
quidcm ipiis in ccrtam pcrnicicm:aliis vcr6,in gra-
uc fcandalum.

6 Nonulli in contrarium malum fcruntur, qui
cum contravcrbum Dci, parricularcm gratix pro-
miffionem fomniant,in dcfpcrationis baratrum dc-
me:guntur:in quo cos xtcrnum pcrirc , nifi maturc
dcxtcra Dci crecfi rcfipifcant,ncccfic cf.; >

7 Quaproptcr cumaudimus vcrbo Dcinobis
prxdeftinationis myftcrium commcndaii, fimulin
vcrbo Dci prxdcftinationis modum cum fua vcra
cauffa quxramus^qucm fi recle tenucrimus, fumma
confolationisprxrlcftinationis doCtrina nobisadfe-
rct,& crit non folum vcluti calcar quodda ad omnia
pictatis excicitia: vcrumetiam vt facra quxdam an-
chora in mortis articulo-

ModHsvc 8 Modusautcm prardcftinationis vcriflunuscft,
nlsunus'-qucm Paulusnobis commonftrat,cum ad Eph.1.4
ita fcribifcElcgit nos in Chriftoantc conftitutionc
mundi,vt fimus nos fancti , & inculpati coram ipfo
in.dilcc5lione.Itcm, prxdeftinauit nos in adoptionc
pcr Chriftum Icfum.Item,Gratos nos fecitin Dile-
clo-in quo habcmus rcdemtionem pcr fanguincm
eius.Itcm,Propofuit rccolligeie omnia in Chrifto.
Item,In quo in fortcm afciti fumus,prxdeftinati fe-
cundum propofitum eius,c]ui omnia operatur fccun
dum conulium voluntatis fux, vt nos fimus in laudc
glorix cius,c]ui antc fpcrauimus in Chrifto. Itcm,
In quo & crcdcntcs obfignati cftis Spiritu promif-
iionis fando,qui eft Arrhabo hxrcditatis noftrx.

Q HicPaulus clarifiimc modum pr^deftinatio-
nisdcfinit, dum pronunciat Dcum prxdcftinaffe
nos fiiluti pcrChriftum,& in Chrifto,Per Chriftum
quidcm,vt mediatorcm & tvroarujj.ln Chrifto vero,
vt in capitc,&: cum capitc : cuius mcmbra efficimur
pcrfidcm, quam Euangclium promifcuc omnibus
prxdicat.

chiiftus 10 Prxdcftinauir igitur nos Dcus, non exaran-
wm^- *"atalcs libros cum Zcnonis familia: fed ftarucn-
ftrs elc- iuxta confilium voluntatis fux modum falutis
ftionis. confcquendx pcr Chriftum & in Chrifto.

11 In hoc modo conditio fidei includitur. Nam
cum fidc infcrimur Chrifto, eius membra efncimur:
atque idco elccti,quiamcmbraCmrifti fumus.
Eleftoru 12. Quajn aut cm hxc conditio iit ncccffariacx
^riumSc* or^n4^OI]* diuina,plurima fane declarant tcftimo
fpcdale nia.Paulus Rorn.9»vr>idc prardcftinatione difputat,
donum, hanc conditioncm i:iculcat,inquicns : Qujd igiti.r
s$* diccmus ? Gentcs,quxnonlc&abanturiuftitiam,
apprchcndcruntiuftitiam,iuftitiam inquam,que cft
cxjidc.Ifracl vcro fcctans Lc£*em iuftitix,ad Legcm
iuftitix non pcrucnit.CVi_are?quianon cxfidc,fcd cx
opcribus Lcgis.Hanc conditionem rcpctit Apofto-
lus in io.cap.cv fxpc alias cam vrget.Coloff.i.Si mo-
do in fidcpcrmaneatis fundati.Heb.^.Participcs fa-
cf.ifumus Chrifti,li modo inchoata fiduciam vfquc
ad fincm firmam tcneamus.i.Tim.2. Mulicr falua-
bitnr,fi pcrmanfcrit in fide.

13 Neccflitatcm huius conditionis Apoftolus i-
pfc de fe loquens oftcndit^cum ait : V* mihi fi non
Euangeiizem.Itcm,Caftigo corpus meum, & in fcr
uitutcm rcdigo,nc fortc cum aliis prxdicaucro, ipfc
rcprobus cfficiar.Si igitur Paulus clcctum Dci orga-
num,cxfideobcdientum crga Dcum nonprxlluif

PR^DESTINATIO.

fet^fidccxcuflajgratiaexcidilTctjreprobus fua culpa
cffcctus.Icrcmias idcm vcrbis Domini incukat • Sh

malo . auod

mquit , poenitcntiam cgciit gcns llla a malo , q
: locutus fum aducrfus camagam & cgo pcenitetiam
fuper malo,quod cogitaui vtfaccrcm ci. Si fcccrit
malum in oculis mcis,vt non audiant voccrri mcam:
pcenitentiam agam f.per bono quod locutus fum
vt faccrcm ci. .

14 Hinc manifcftc apparet prxdcftinationem ftj^
1 diumamVper Chriftum & in Chrifto, ratam elfc & ?Coic(,

requircre a nobis conditioncm fidci,qua Chrifto W>~
ferimur,atquc idco clcai ccnfcmur. , ceriB**

15 Exhisquarhactcnusdiximushancprajdcfti-"111 u
\ nationis cxmiamus derinitionem.Pra?dcftinatioelt '

ordinatio Dci, qua ipfcantc conftitutioncm mun-
di , fccundum bcncplacitum & confilium volun-^^q»
tatis fua pcr Chriftum & in Chrifto,dcftinauit vi«5
xtcrnxomiics in Chriflum rcdcmtorcm creditu>
ros:vt fint fanfti & inculpati coram ipfo vtquc lau-
dcm glorix &: gratix ipfius prxdiccnt in omni t-
:o ternitatc.

16 Huic opponitur rcprobatio, qua rciiciuntur opr*^
& arccntur ab xtcrna vita , & mancipahtur xtcrnis
pcenis,quotquotin Chriftum crederc rccufmt, &
quicanqucin fide Chrifti, adfincmvfque vitx ,non
pcrfcucrant.

17 Huius reprobationis caufla cft pcccatum ho-
minum,& iuftitiaDci iuftc punicntis trafgrcfforcs»
quiad propitiatorium hominibus aDco propofi-
tum,non confugiunt. ^no^

18 Porro cum conditioncm fidei requirimus:
fimul Pharifaicum taxamus crrorcm, de Dignitatc
pcrfjnarum,de Prarrogatiua carnis , de Mcntis hu-
manorumopcrum. Vnde & hoc (equitur, quod
nec cx ratione, ncc ex Lcge de hoc myfterio iudi-
candum fit. Nam vt ratio dignitatein & pr^rogati-
uam carnis : ita Lcx , mcrita operum hypocritis cle-
Cfionis cauffamfalfo ftatuere videtur.

19 Non eft itaquc caufla predeftinationis in no
bis,vt falfo opinantur Monacni, fed in Deo , quam
cauffam Paulus iu<t mta voluntatis Dei vocat:Augu-

40 ftinus mifericordiffimam Dci voluntatcm. frvcp!

20 Dc hac voluntatc Dci erga homincs,vbi cer cit*^
to conftitcrit.prxdeftinationis noftri fundametum fij» p!#-
habemus immotum. Nam Deus omnia,vt Paulus
tcftatui , fccundum confilium huius fux voluntatis iv»
opcratur.

21 Hxc Dei voluntas mifcricordifiima , non clt
nobis incognita aut tccta ; fcd tradita eft & rcuelata

j nobis;voce Euangclij. Et ia quatuor potifiimum
! ccrniturin mifiionc Filij in promiftionerin mandar
tocv inobfignationcgratix. # .^p,:**

I 22 Mifim Filij locupletifiimum teftimonium*'^.

patcrnx voluntatis Dei crga nos cft , iuxta hanc vo-
ccm Fi!ij Ioann.j.i6. Sic Dcus dilcxit mundum vt
; Filium fuum vnigcnitum daret,vt omnis quicrcdi
in cum non pcrcat,fed habeat vitam xtcrnam.Ro-5'
! 8. Commcndat Dcus cliaritatcm fuam crga nos»
I quod cura adhuc eflemus peccatorcs ,. Chriitus pro
' nobis mortuus eft. ~
j 23 Huiusitaquc^Tw, fufficicnsfatisfaclio ei

i & cxpiatio peccator im totius mundi. Per hunc e-
j nim Pater fatcturfc placatum effe, '& iubet fcrio v't
pfumaudiamus. -
Ncq; cft quod quifcjua cxiftimct mimim cljc
in mundum,vt quo!clamfclccl:os tantum de &
gcnerc humano redimcrctrfed potius vt totius mun
di pcccata tollcrcr,iuxta illud Eccc agnus Dci
tollit pcccata mundi.

1 25 Kal11

Filium

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

773

25 Nam vt communem noftram natura afTum-
pfa,& cumnatura,noftram c.iuflam in fe recepitrita
palairt ipfc de fe ait:Filius hominis venit {aluare
quod pericrat.

26 Iamautem nort pauci aliquotperierant dc
gcnere hvmano.*fcd totum genus humanum.

2 7 Quemadmodum igitur in Adamo omnes
«pfi fumusuta cum Adamo datur omnibuspromif-
"ofcminis contrituri caputferpehtis.Hindoannes:
Chriftus^ipparuit, vt deftruat opera Diaboli. Qiu-
pJ*optcr,fidelisfermo,vt Paulusait, &omniappro-
Dationedignurcft , quod Chriftus Iefus venit ir
^Kefefti ^unc mundum peccatores faluos facere.
«te$ 18 Quod autem eucmus^pTeh"dolor)non re
-jJT 'Pondcat vohmtati Patris mittentis Filium,& deli-
^cri° Filij dcriuantis in fe pcenam pcccatirid fit rJro-
pria horninurn malitia^qui aParre clementiffuno ad
n»ptias filij inuitati,venire recufant : quemadmo-
dum Chriftus ipfeconqueritur,cum ait^Multifunt
vocati,pai' ci vero ele&i. Hoc eft, pauci credunt &
fruc^uspcenitentixedunt, atqueidco expelluhtur
dedomonuptiarum,vt quiveftem nuptialcm non
xlSr. h:ibcant. '
*w>en," }? Prdmifiio gratia» quae vefc vniucrfatis e{W-
?!!bui ?^utcrvoluntatemmifericorrjiiiimam Patrisccelc-
VeS . Sn°ois commendat.Hucpertinentplurimadicta,
JjV tatcr qua? funt haeoHaec eft voluntas Patris mciiqui
j™ut me,vt omnis qui vidct Filium, & credit in eu
nabeat vitam a?ternara.Matth:i8ii4. Sic non eft vo-
lurtfrasantc Patrem meum,quiiri ccelis eft,vt pcreat
vnus de pufillis iftis.i.Tim.i.4.Dcus vult omnes ho
rtunes faluos ficri & ad agnitioncm veritatlsvcriire.
2-Pet.5.9.DeusIonganimis^(t erga vos, norrVolehs
vllospcrire,fedomnesad pceriitfmm recipere.Huc
* ilhidPropheticum pertiner. Nolo mortem pec-
Ca-toris, fc3 vt conuertatur & viuat. E7ec.18.jj-.

)° Tiinc Diuus Bernhardus • Proditin lncemdd
'riftri confoJmontm magnum confilium , cjuod ab attrm
l*t*erat in finn trewitatK,quod noltt, vide/icct , Dcw
"tonemptccatortiifed magU vt conuertatur efr vittat. \
\5* Hax promiffiogratia?, Vteft vniuerfalis,ita 4°
^arncft gratuita,fola hde^ accipienda. Vtrumque
PCrrpicued6cet Paulusad Rom.Q.io.il.vbi excludit 1
aPcrte omnem prarogatiuam carnis & opCrum 1
Ulcnta : & concludit omnem qui Credit non pudc- j
«cri. ^on eft. cnim (ajt) aiftin&io Iudari & Gnr- 1
c,*ldemenim Dominusomnium, diuesin omhes
^Unuocarttipfum.
jjT^Jc . J2 Huc faciunt pulcherfimiilli typi , quosrdem |
^VS' ?P°^UsProponit,cum filios Abtah^,Ifmahelem j
vjjj^ « Ifaac»& filios Ifaac 4 Iacobum & Efaujin niedium !,
^uducit : quitypi in hunc modum accommodandi
ont : Incommodis ccrtisad hancvitam fpeiftanti

non omhcs qui nati funt ex feminc Abraha? &
aac, habenrur illorum fitij. Multo-minus in rebus
^""itualibus cenfebunturfilij , qui ab iftis fandis
* ^ribusortumducunt. Quocirca,quemadmodum
comniodis ad hanc vitam fpeclantibus , tantum
Jl» rcputantur filij , deqmbus fancli Patriarchy ha-
bcbatpromifllones, vt Abraham de lfaaco & delf-
?2elc> Ifaac de Iacobo & non deEfau.Itairt rebus
Wtualibus folum illi fuot Abrahse filij cenfen:di,
^Ul promiffioni gratuit» crcdunt:& n6illi,qui btk-
% r°8atiuacarnistument.

. }l NequealiudVultconcluiro Apoftoli:Non eft

, i^cqueanua vuit conciurro t\
jS^tur volcntis nequc currcntis, fed
arn huius concltifibnis hic fenfus ■ a

mifcrenris Dci
bf<^uedrbioeft

mus.Non eft Volentis nequc cuTrratis^ideli^-
1 ^ecundumcarnem : quia voluntas carnis tk cui -

vcrifi

PH£DESTINATIO. 174

fus carnis nituntur pra?f 6gatiua carriis meriti;{ o-
pcrum,atqueideoaduerfantur mifericordi* Dei 8t
merito Chrifti. Sed eft volentis & currentis fecnn-1
dum promiflionein.hoc eft,credentis. Siquidcm o-
mniapoftibiliafunt credenti. Namha?c vo!untas,&t
hic curfus,comrrjendant mifcrkordi^m Dci, adeoqv
fola mifcricordia in Chrifto promiffa nitutur. Qi'id
hinc iam efficitur ? Illud quod propofitum crat ab
Apoftolo. Non fifeos carnis,fcd filios promifiioni»
efle hasrede1?.

54 Sunt autcm filij promiffionis omnes qui
credunt promiflioni vt Abraham credidinNa Apo-
ftol isRo.4. definit filiospromiftionis effceos,qui
infiftunt vcftigilsfidei Abraham.Ftad Gal.3. Sci-
tote,inquit,qifod qui Crednnr , hi funt filij Abraha?^
Si filij funt,& haeredcs fecundttm promifllonem.
' 35 Qmhancvniuerfalem gratiam n6ganr (qua-
tum quidern &d voluntatem Dei pafcrnam attinet)
prarterquam quod Patilo, adeoque confenfuitotius
Scripturse fe bpponunt,grauiftime impinguht. Pri-
mum enim rribuunt Dco tz&fukrtf^titY. Deindc firt'
gunt in Dco contradi&orias VQluntatcs.

5^ Sed quod afpud Dcum non tft cz&foriro?&\.i(ij
multa dicla tcftantur.Dcus enrm femper bona cauf-
fam comprobat,& fempcr malam condemnat,iuxta
hacregulam Fideiescufeodit D6minuS,& retribuet
abundanter facienti fuperbiam*

59 Nihil proindccertiuseft, t^nam quod Dcus
omnes pcenitentes rccipiat in cr^tiam, & conrra
impcenitcntcs omnes rciiciat abfquq omni pcrfona*
rum rcfpcdu.

58 Qudd autem Deus Lazarurri -rhchdicare vo-
luitj& Idfephum principem ^gyptrfccit , hoc ncrf
conftituit in Deo ■&&<r<rT(>? nii^. Nam pJcrfonarum
acceptioin iudiciis locum habet,vbi arqualibus inar-
qualia,aut inarquafibusxqualia tribuuntur. Nunc
autem cum Deus fibi hanc iudiciariam rQgulam fta"-
tuit,quod velitih Chrifto omnes credentcS faluare,,
& qlibd vdit omnes contemnentes V ilium , & pcr-
feuerantes in deUdis, pccnis punire xternismequa-
quam perfonarum acceptor eft.

39 Praeterea,quod non fmtin Deo contradicl:©-
ria? voluntatcs,ex co manifcftnm eft , quod, vt ipfe
vcraciflimus^imo ipfa veritascft-ita duplcx cor dam
net.Cuni igiturfcriptum eft:Deus vult, Omnesho-
mirtesfahios fleri.Item, Deus non vult vllos p erire, '
fed omnes ad pcerritentiam recipcrc : nequaquarrj "
funtharum propofitionum contradicfjoria' admit- '
tenda?,quarliint, Deus non oirines vultfaluosficri,
Deus vult a!iquosperire,& non omnes adpceniten
tiam recipere.

40 Qucmbdo ergo(inquies)damnantur mulfi, ^"J*t
cum omnes fahbsiieri Deus velit?Si cbrtfilium crea dc rcpr«-
tionis & mifti Filij in murtdum refpiciinus,ver^ Vo-
luntas Dci cft; VrnrlluS perear. : Vcrtim fi cucntum tionc^
conf dcramusvvol{itas Dei eft,vt cohrumaees & im-
pcenitentCs pereaftt.Pater terrcnus vult omnes fitos
lilios harreditate gaudere.Ha?c eft enim paterna ftor
ga in bono patre. Verum Ci aliquis filiorum perrc-*
xerit cffe contumax,vt nec vcrbis net ftagellis cmc"-' '
dari vclit,Tiurtc rtatcr h^redatatc pfiuat;& inter filio$
amplius non numerar.

4t Huius rei typus in Dcutcronomib rtrpponi-
tur.Si genueritf ait Dominus homo filifi reteHdrii'
& proteriiu'm,qui non audieritpatrfs aiit matris" irrjL'.
perium,&coercituscbcdire contcmrcrit^aDfrehen-
dentfumpatcrcius& mater eiii?,^ duccntcum ad
fenitrcs duit'atis;& ad portam iudicijjdic^Cntqucad
eos:Firiusnoftcr iftc prbteruus & rcbcllis cft,rncn:-
ta noftn^aiUdire contemnit, lt rcb & potator efti '

K. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

775

I>Rj£DESTINATIO.

lapidibuseum obruet populus ciuitatis & moric-
tur. Nonnc hic pater vult rilium obrui lapidibus,
quem naturali ftorgacharifiimum habuit? Ad eun-
dcmplancmodum Dcus, cx fuapaterna bonitate,
vult omncs hxrcdes fieri \hx xzcvnx. Verum con-
tumaccs nihilominus & rebcllcs pcrpetuis pcenis
vult obrui.

£ilHn" 41 Difcemendumcft ieitur accurate intervo-
tatu Dei. luntatem Deipaternam,quam rhcologi antcccoc-
tcmvocant, &cam quaricquitur hominumcontu-
maciam.Quare & confcqucns dicitur.

43 Mmdatum(hoc enim cft tcrtium in quo fu-
prapropofuimus v. luntatem Dei erga homincsco-
fpici)iimiliternobisvoluntatem Dei vere paterna
erga omnes commcndat. Ficri enim non potcft vt
Mandati voluntas Dci cum mandato ipfius pugnet.Quapro-
confideta ptcrcumiubctvttotusmudusFilium fuumaudiat,
tl°' vult profeclo vt omnes illum audiant,vult vt cx au-
ditu iidcm concipiant. Pra-dicatio enim Euangelij
requirit hdcm.Vult dcniquc vt credcntcsfaluentnr.
Deinde Filius,qui cft fapicntia Patris , amandat di-
fcipulos fuos in omnem tcrram cum hoc mandato
Itein munduvniuerfum, & proclamate EuangcliC
omni creaturar. Qui crcdidcrit & baptizatus fuerit,
faluus crit.Qui vero non credidcrit,condcmnabitur.
Hoc mandatu cum fit vniucrfalc,dare teftatur Deu
vclle omniumhominumfalutcm : fedcumcondi-
tione fidci,vt indicatpromiflio madato addita,Mat.
i!.28.cbmat Dominus^Vcnite ad mc omnes qui la
boratis & oncrati eftis, & ego rcficiam vos. Hic v-
trumquchoccft, mandatum & promiflio teftantui
voluntatem Deipateinamefle, vt omncs vcniant
ad Chriftum vocantcm, vt omncs in co confequan-
tur falutem.

44 Firmiffimc itaque & line ruefitationefta
tucndumeft mandatum Dei a?ternum & vniuerfa-
le,ciTetcftimoniuminfallibilc voluntatisipfiuserga
homines. Cum igitur mandat omnibus vt audiant
Filium & credant,vult reuera,vt omncs audiant,cre-
dant,iuftificcntur,fan&ificcntur,falucntur.

45 Sed obiicict fortc aliquis.Fidcs donum Dci
cft,& opus Spiritus(ancli.Ergo ncmo crederepotcft

Euangel»i niu quuhuinitus hdcm acccperiN l:em,Ncmovc-
nit ad Filium nifi qucm Pater traxcrit. Hoc vcrifh-
mum eflc fateor. Vcrum,cum Paulus inquit. Fides
cx auditu,auditusautem pcrvcrbum Dci : fignificat
ordinarium ad confcqucndara fidem inftrumcntum
efle pracdicationem Euanoclij in qua Dcusiuxta-fuar
promifiiones vult cfle efhcaxivujt; traherc Verbo&
Spiritu ad Filium.. Scd multi trahcnti Patri rcpu-
gnant,cui poterant oDcdire. Hoc clare cl mproba-
tur querelaChrifti,inhunc mQdnm p^ruicaciam Iu
daforum deflentis,Matth.23.$7.Qiiotiesvolui tecon
grcgarc vt gallina cpjigrcgat pullos fuos,& noluifti?
Similem contumaciam Stcphanus fuis Iudxis obii-
cit.Act.7.5i«Duri,inquit,ceruice,& incircucifi corde
& auribus,vosfempcr$piritui fancto refiftitis. Et
Dominus apud Efaiam.64.2. Tota dic cxpandi ma-
nus meas ad populum contumaccm & contradicc-
tcm mihi.Hoc ipfo teftimonio & Paulus rebcllio-
n'em ludeorum oftcndit,quam rcbcllioncm cauflam
rciectionis eorum fuiflc concludit.

46 Hucetiam facit exemplum quod Augufti-
t- nus de Nabuchodonofor & Pharaone proponit hi-

fce vcrbis : QuantHm ad naturaw, ambo homtnct cram.
Quantum ad dtgnitatern^ambo reges.Qua.ntum ad cauf-
f*m,atnbo populutn 7)ei capttuum pojjidebam. Quantum
adpcenam^ambo flavehis chtnenter admoniti. Qutd ergo
fines eorum fiatdiuerfos}m(i auod vnus tn.mum 7>eifen-
isens m rccordrVwne proprU mquiutU tngemutt ■ al-

Soli ele-
fli trahun
tui effica-
ci voce

ter Itbcto contra mifericordtjfitnam Vci volmittump»-
gnauit arbitrio.

47 Verum hic imprimis cauen dum eft,ne <pi*
peccandipctulantia& longaconfuctu^ine» abulus
bcnignitateDci inuitantis fe ad pcenitcntiam , *c-
ccrfat fibi ipfi iudicium,vt a Dco pcrmittatur ruerc
in reprobam mentcm. Hoc cum fit,homo ad vcr-
bum Dei obfurdefcit, & I biipficam pcccandinc-
ceffitatem imponit propria voluntate , vt iam Mj^
quam peccarc non poflit. Pcrinde enim illi accidit,
acfi quisfcipfumdc cacumine montis prxcipuem
daret,vnde poftca cafum rcuocarcnon valcret.

48 Maturc igitur vocanti D co obtcmpcrarc 0-
portct,& rcfipifccrc, folicite^queambulare (vt Pro-
pheta monct)coram Deo fuo. Nam qui vocantem
Deum pcrfuos miniftros audirc rccufat , in contu-
macia? pcenam incurrit. Vndc fit vt magis magifque
vinculis pcccati conftrictus donec tandcm dcdolcat,
fufque deque fcrat omniafalutis media.Hinc prom-
de locum habct vulgo noti.s verficulus:

Qhi non efthodte>cra* mtmts apius erit. DeobS-

49 Obfignatio gratix(huic enim quartum lo- -gMriooe
cum tribuiinter caindicia,cjua: nobis ob oculps po-
nunt quam fit paterna,volutas Dci crga omncs bo-
mincs)clariflime nobis paterni voliitatem Dci wfl
mcndat.Nam dum iubcr baptizari omnes gcntcs,vt
vcriflime omnibus gentibus fuam obfignari gratia
& mifcricordiflimam voluntatem. Nunquam enirn
^cntcs omnesinuitarctadBaptifmum , nifi omni-
bus gcntibusfalutem , quam obfignat Baptifmo,im"
partiri vellct.

50 Quodautcmin multis Baptifmus cft tantu
literalis,hoc non fit Dei conlilio & voluntate , qul
vcre fuam gratiam Baptifmo ofFert & obfignat - ftd
hominum culpa , qui a paclo cum Dco in Baptihno
inito,turpitcr difccdunt.

51 Nam vtDeuspromittit,& promifTum obfi-
gnat Baptifmo ita par cft , vt homo ab altera parte
ridc rcfpondeat. Siquidcm in omni pacto vtraque
pars padi conditioncs & legesfcruabit. Atquc cam
obcauffam Pctrus Baptifmum definit, ftipulatto-
ncm bonar confcientix cum Dco. Deus eniinBa-
ptifmum ofterenspromittitgratiamrconfcicnna vc-
ro hdc rcfpondens,in pacto acquiefcit frcta rcfurrc-
ctionclcfu Chrifti.

51 Cumitaquc cxhis dcmonftrationibus cui-
dcntiflimc nobisconftatde voluntatc Dci paterna
ergo nos,qua? voluntas eft caufla & bafi«prf dcftin^-
tionis-& clcclionis noftri ;4irmam tcncamus fidueia
falutis,&ad voluntatemDeipatcrnam in mnTj°n<J
Filij,in promiflione,in mandato,& in obfignationC
gratix cxprcflam^tancjuam ad arccm munitiflimarn
nos rccipiamus nihil morantcs dccreta Stoica, °iua'
tumuis magnos patronos & fepientcs habeant. : fiflf< p<*

53 Porro fines prxdcftinationis & eleaion" \&*r
noftnadfalutem.duos Paulus conflituit, Epncn1 00
fciibensrc^uorum proximus eft vt fimus fancti & lf
rcprchcnhbiles coram ipfo,hoc cft,vt ftudcam"5 iai»

titati & inn^ccntia?, habeamufque fcmpcr J»011"1^
propofitu.Vltimus.vt laudetur gloria ipfius a noDi
in omni a:ternitatc. .

54 Rcftat nunc vt nonnihil dicatur dc vfu *<*
dulciflimjcdoarinac pra^dcftinationis & c}e&x^l
xtcrnar qni duplex cx Pauli cpiftolis ad R6.& Hp *
colligi potcft. Ad Romanos ideo fcribit Paulus fi
pra:<£ftinationc,vt cx cauffa , modo , & condition^
pradeftinationis concludat,pr^rogatiuam WW&^
humana merita nequaquam cfle cauflTam ialuti*»
ucrtit igitur Apoftolus prxrogatiuam carni$ , &
mnia humana merita tollit,quo fit locus mifcrico

diar Dci in Chrifto Icfu,& via pateat falutis,omm .

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

777

ECCI-ESIA.

^ui in Chfiftfi credere n5 rccu-fauerint.Ad Ephefios
dchoc ipib myfterio agit , vt oftendat Euangclium
Chrifti non cfle nouam docti inam ab Apoftolis ex-
ogitatam,fed ante mundum conditum in pc&ore
&ei fuitfe reconditam,& fuo tcmpore mundo pate-
feum.

S5 Praeter hunc dupliccm vfum , quorum prior
ad confirmationem gratuitae iuftitiap, & vniuerfalis
gratia? pertinef.pofterior ad commcndationem an-
^icjuitatis Euangelij refertur,erit& hic vfus, ( quem
Paulus attingit ad Rom.8. ) vt ftatuantpij nullam
^ucem,nullam caiamitatcm > nullam deniaucrem
^iam pofle impedirc falutcm credentium , quas de •
cretoDetaeterno nititur.
. " 5<* Hincconfolatioingensoriturinagonemor
^fc fumma& inenarrabilis Utitia nafcitur i adeo
yt iamoriturus quafi ouans dicarln Domino confi
^tanimamca,nontimebo : Chriftus mcusviaor
^ortis cft,inhocego triumphabo.

57 Huc pertinct illud Dauicucum.Viriliter agi-
*e & confortetur cor veftrum,omnes qui fperatis m
Dominum.Cuftodit cuim Pominus omncs diligen
tcs fe.

58 Cseterumhicvfusconfirmansnos in cruce,
& confolans in a^one mortis , tum dcmumlocum
nabet vbi nosipLsin Chrifto eflc fcnferimus, &

V„; Cririftum in nobis.

59 (^uare iuxtaconfiliumPauliinftitucndaeft
ptobationoftri,qui inhunctnodum fcribit Corin-
thiis:Vos ipfos tcntatcan fitis in fide,vosipf s pro-
oate,an cognofcitis vos ipfos , quod Iefus Chriftus
^invobis.i.Cor.^.

60 Hsec Pauli vcrba certiflimum probandi mo- •
<Wi n6bis pr*fcribunt,qui eft tcntare & cxplorare i
^quis fitin fidc,an Chriftusinfehabitctquarfane
Pfobgtioaliundc proficifci non potcft, quam ex cf-[
t€clibus Spiritus Chrifti. Nam qui Spiritu Dei du- j
junturmi funt eius.Q^i aute duc.tntur Spintu Chn- j
"^cogitan^amant^profcquuntur qua:funt Chnfti, ;
* ^hii antiquius habcnt» quam totam fium vitam ,
"eo approbare.Hinc cft iila,in Sandis,pugna fpin- 1
tus 4duerfus carncm. 4

?l Huc & illud Pauli pcrtinct:Milita honeftam jl
^ilitiam , retinens fidcm & bonan\confcientiam. j
*^m ha?c certiffima funtinhabitantis Chrifti tcfti-
^onia. Ybi cnim rides eft,illic confcicntia purgata
c^ a malis operibus.Quarc & bona confcientia > & '
P^m propoiitum, fidci fynccr* tcftimonia funt.
^ontraautem vbicontaminata eft confcientia, &
v«i eft prop fitum pcccandi , ibi nulla prorfus fides
cft>niii forte hypociitica quardam de fidc gloriario,
Ju*rn vaniffimam cfie opera ipfa declarant, & diuus
**cobus commonftrat.

XXIX.
ECCLESIA.
W 1 \TEraChrifti Ecdefia^qiiemadmodumeam
V dcfinitSymbolumApoftolicum)eftfocie-
^fanctorumiincuius tamen cxtcrno ccetu multi
funtlcelcratiiharrctici/chifmatici & hypocrit e.
W 1 Ha:c focietas fpiritvalis cft , qua vidc licet per
"dcm^q.j^ cx auditu vcrbi eft)homines iuftificati,
*bfquefuis mcritis& operibusanteccdenribus.con-
lunctis,& confeq;-entibus,ChriiH(cuius fa-guinca
Pcccatomundati funt)mcmbra crTe£ti,inter !e mu-
tuo fpiritu Chrif' i,coalefcunt, vt omnes fimul par-
^cipes fiht virtutis Chrifti ac fpiritualium bono
1 Nu* ^^.que ad falutcm neceflfaria funt.

3 Sanctorumautcmdiciturh«cfocietas,vt cla-

ra & fpecioca differcntia ftatuatur > qua & Ecciefi?.

778

vera Chrifti,ab aliis ir. mundo ccetibus drfccrnaiur7
& ia2 quadam propricarc f:gnata monftrctur.

4 Ali* cnim pmncs focictarcsin mundo-funt
impur.-e & profanic,vt quarpcccatimaculis & reatu
inuolutaeyextra ramiiiam Dci,in rcgno Diaboii vcr-
fcntur.

5 At focietas illa,qua: Ecclefia dicitur , cft fan-
ctacihn quia corda corum,quihuius focictatis vcri Gurfo**
ciues funtyfidc purificata funt , in Sar.guine Chrifti; *"
tum quia iam deftinati funt vfui fanfto,yt Deo fan-

Ao cultum fandum pra-ftcnt , in vera fanctitatc vi-
uentes.

6. HincPaulus Corinrhiisfcribensdcfinit ec-
ilcfiam Dei efle eos,qui fanctiiicati in Cjxrifto Iefu,
vocatione ad fan&itatem ,inuocantno|ncn Chnfti
in quouisloeo*

7 Hec Ecclefia & fpirituaiis lcrufalermcxtriicla
fcribirurnunc fuper fundamentum Apoftolorum, tius futx
nunc fuper fundamcntum quod eft Chriftus.i.Cor. ^amews*

3.H.Ephef.2.20.

8 Vcrum in primishic cauendum eft,nc cum Pa
piftisjhominum opinioncs fundamcntlun Ecclelia:
eflc ftatuamus.

9 Q^arehocdifcrimenrcnendumefr , Ecclefia
dicitur extructa fupcr fundamentum Prophetarum
& Apoftolorum,vidclicet,quod attmctad propaga-
tioncm, & minifterium,& teftimoniumdoctrinar.
Sed q1X cxtructa fiipcr Chriftum,quod attinct adau
torem,meritum,doctrinaj fontem, & clficacia , hoc
cft,propter Chriftum cl^cla eft Ecclefia,& vocata a
principio mundi & propter eum feruatur & falua-
rur,& pcr Chriftum ex finu Patris reuclatum cit e-
uangelium & Filius eft cfficax, dat Spiritum fan-
ctum per F.uan^elium.

10 Hanc ob cauifam i.Cor.j.ir.dicitur : Funda- ,
•nentum aliud poni nan potcft, priercr id quod po-
fit im eft,quodcft Iefus Chriftus.Itcm.Ioan.i.&.i4.
& i6.Filius,qui eft in iinu Patris, ipfereuelauit no-
bis Item,Fgofum via,vericas & vita.Itcm, Non re-
Unqua vos orphanos , fed venia ad vos. ltem,Act.2.
33. Ad dexteram igiturDci cxaltatus, promifiionem »
Spiritus fancti accipiens a Patre effudit.

11 Cogitatio huius duplicis fundamcnti,quoru
illud in minifterio , hoc in virtute i.tum cft,confir-
mabit nos,cum de dodtrina Ecclcfiar,tum de Eccle-
fia? ftabilitare.

12 Fundamcntum mini.^criale eft doctrin.i Pro- ^mm\ai
phctica& Apoftolicafola.Vndedifcamusintrcpidc ftciiaic.
cam Paulo pronunciare anathcmata,quicunquchu-
manas traditioncs cbtrudunt Ecclcfiar, fi vel fuerint
angeli de cxlo, nedum puluis & cinis,qualis cft Pa-

pa & iVlahomct.Fundamentum potentiae & virruris
cft Chriftus,Dcus,& homo : qui fua: Ecclefia? fiicer-
dos manet in anernurn.Quareporte^ infcrorumnon
praeualebunt aducrfus cam.

13 Quicunque cftcxtra hoc fundamentum fru-P«perua
ftra gloriatur dc Ecdcfia? titulo. Eft cnim Eccle-

fia Chrifli vna , vt qux fupcr vnum fundamcntum
extru«5ta fit#

14 HtncfequiturfierinonpoiTc,vt Mahomtti-
iftarum conuentus fit Ecclcfia, namvt docirinam
t Propheiicam & Apoftolicamreiiciut:ita Chriftum
! Dominum reiiciunt & perfequuntur.

15 NcccolluuiesM-nachcrum & facrificulorit
in Papatu cft ECclcfia. Nam tamctfi non reiiciunt
maniieftc dodtrina Apoftolica& Propheticam:ta-
men eius natiuam fcntentiamcorrumpunt. Deinde
tamctfi nobifcum Chriftum Deum & hominem fa-
tenturtamcn perfcn* officium negant : cum fuis c-
pcribus tribuunt,quod Chrifti folius cft.

K. iij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuesr LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

deliar.

Vnitatis
EccleG»
typus.

Ecclefi*
vilibihs
conditio-

779 ECCLEJI A.

Verx Ec- t£ Promde is Ccetus folus eft veraEcclcfia ea-
cieT fl 4UC vifibitis:que alligatur ad fceptrum recfcum quod
Dominus emiftt de Sion , hoc eft , ad miniftcrium
Euangclij incorruptum,per quod offcTtur Chriftus,
qui rccipit iil att>'Um ciuium fuorum^quotquot iux-
ta vocem Euangclij in ilhjm crcdiderint.

17 Qmeuhqueergo Ecclcfije ciuis effe cupit, is
fe vcrc huic Ecclefia? adiungat viua fide, clara cofcf-
fionc,pia inuocatione , & ofticiis aliis quxrcquirit
Euangelium;

faifmii ' 18 Cluo<! au^m ali<^vii,vt ideam Platonicam,fin
gutEcdcfiam inuifibilem cfic,manifeftus crror eft.
Nam fi Ecclcfia rion eft vifibilis ccetus,quomodoa-
grrofcentur cVminiftri Euangelij & auditores:& qii£
Eccldia; indfcia erunt,de quibus fciiptum eft : Dic
Ecclcfia?>Quomodo difccrncmtis ciucs,quorum cx-
petenda&tucndaeftfocietas, ab hoftibus qui fu-
giendi funt.'

^ot* Ec- 19 Sunt antem harc ffgna minime fallentia quse
monftrant EcciefunV.Vox minifterij Euangclij in-
corruptaiRitus" diuinitus traditi , incurrcntes in o-
culos,vtBaptifmus& Ccena Domini:& obcdiqitia
crga Euangelium,id eft,pcenitentia,confcfiio,inuo-
catio,&c.

20 Porrotamctfi multifunt ccetus in orbeter-
rarum qui Ecclefia: dicunturtamen vna eft fanc"h &
catholica , cuius membra,tametfi fpatio (eparantur:
tamcn vinculo fidci & Spiritusconiunguntur.

21 Huius typuspnlcherrimusproponiturin ma
lopunico,qitod mandatoDci tintinnabulo adiectii
crat. Nam hoc Symbolo fignificatur vnitas Eccle-
fir,exmultisgentibus ineundcmfonum,hoc cft,ad
eandem fidem per fonum Euangelij conuenienti-
bus.Sicut cnim in malo punico, vno cxterius corti-
cc multa interius grana vniuntur,ficinnumeros fan-
£tx EcclefiVpopulos vnitas fidei contegit.

22 Quod autem in externo Ecclehceccetufunt
multifcdcrati ,h;erctici , fchifmatici & hypocritar,
non folum Ecclefia Corinthiaca oftendit , verum- \
ctiam parabbla Chrifti de zizaniis aperte docet, vt ;
taccam omnium tcmporum experientiam.

23 Qjandiu enim in hoc mundo peregrinatur
Ecclcfia,bbnis & finceris in ea permixtos fore ma-
los,& hypocritas,rrionet Dominus : vtfe paticntia
armcnt Filij Dei,& inter of?endituh,quibus turba-
ri poffcnt,rctincant infraclam fidci conftantiam.

24 Sunt projndc duplicia mcmbra vifibilis Ec-

7$0

eam tmpbrtunorigorcturbaftt. ' w ; ;

28 Veriim mj vldentes has maculas,feconfola-'
buntur promiftiorif Chrifti* qui verttUrtim die* pro-
mittit,qiio vt lolium a tritkofeparabitur»ita mam'
feftu rietjfruftra fcfcleratos & hypocritas-fibiestcrna
Euangelij profcfiione placere. jjj Ani

29 Erfantigitur qui cum ccetum Ecdcfiam.^-^iuj.
fe ncgant,in quo fLrritvlli impij & hypocrine tncum.'
tamen audiuntin eoverum Euangch.un fonare»^-
cramcnta re&e adminiftrari $ & a.multis veram rm*
niftcrio przftari obedientiam : quar tria infaliibiha
vifibilis Chrifti Ecclcfta? funt teftimonia, vt fupra

30 Porro cmn Papiftac figna Catholica: Ecde- fwri>
fia: fingunt Primatum Pap*, ordinemEpifcoporu, m&ifik
fuccefiioncm ordinariam,& fimilitudinemntuum»
toto ccelo aberrat.Nam ifta ligna Apoftoli & Pro-
phetac ignorabat,& Chriftus canon monftrauttVlul

ait:Ques mca? vocem meam audiunt.Ioann.io.4.i<J'

Dupltcia
eiusmun
bia.

Eius infir»
miUtes.

clcfix i alia enimviua funt,alia mortua. Viua funt
membra omnes qui cx fidc Filij Dei viuunt , reti-
ncntcs fidem & bonam confcientiam. Mortua vero |
funt qui profircntur quidcm nobifcum articulosfi- i
c!ci,fcd fpiritu Chrifti carcnt.hoc eftr,viunnt f ne pce
nitcntia,& finunt pcccatum in fe rcgnare per con-
cupifccntias corporis.

25 Deindc ctfi. fanguine fuo mundauit Ecclefia
Chriftus,vt fit abfquc ruga & macula : adhuc tamcn
multis vitiis, & rcfiduis carnis infirmitatibus labo-
rat,quibus obnbxij funt finguli fidclcs, poftqua re-
gcniti funt Dei fpiritu : adeo,vt opus habcat perpc-
tua hac oratione.Rcmittc nobis dcbita noftr.i. Hxc
tamen macula non impedit quo mirttiscrederes fint
viua membra Ecclefis?.

16 Cum c: go Ecclcfia duplici vitio obnoxia cft,
alicno & proprio, clebct perpetub Dcum inuocarc,
vt has maculas minuat,ac tande tollat.Prartcrca fan-
cl:am adhibcbit difciplinam , quo innoccntia in cx-
tcrnis fcruerur moribus.
A^u.fchir 27 Etfiautcmimpioscrrores,qui fidei puritatt
icatkos. inficiunt,ferrc non licct timcn malc £aciunt,qui zeli
praitcxtu , ycI tumultuofc ab Ecclefia difcedum, vel

31 Multum prxterea errant qui tr-^uA^ni^ in
Ecclcfia Chrifti quatrunt. Non enim retic pcrpen-
dut difcrime inter regnu Chrifti & rcgna mudana.

51 Regnum Chrifti iuxta Prophcticam & Ap0-
ftolicam fcripturamin hac vita,cft minifterium Eu-
angelij,pcrquod Chriftus colligit & viuifieat Ecclc-
fiam verbo& dato Spiritu fancto, & protegit eam
mirabilitcr contra Diabolos & tyranos, & poft hac
vitam rcfufcitabit eam,& adducetad actcrnu Patrc ^
•55 Ex hac dcfcriptione petcndumeft EcdeUfr f^cbt
fcu regni Chrifti,& Politiarum difcrimen,quodfex ftj *^
dirferetiis diftinguitur,videlicet,obiectis bcneficiis» gj1^
forma gubcrnationis,gloria,pracfidiis & ftabilitate.

34 Primum cnim poteftas politicacoercet cx-
terna membra,vt fint in officio.Sed Chrifti rcgnum
non tantiim gubernat externos mores:fed arguit^
fanat corda.Ita enim Dominus ipfc ait, Vt mcdcrer
contritis cordc.

35 Sccundb,poteftatis politic^ fumma bcrrcficia
funt,difciplina & pax corporum. At huius regni be-
ncficia,ft)iritualia & a?terna funt, vidclicet,iuftitia7^
pax confcientiarum coram Deo,&c.

36 Tertib dirTerunt forma gubernationis.Nam
rcges & principes mundi eliguht miniftros idoneos
ad^erendamrcmpublicam,inftrudos (apientia
eroqucntiatChriJkis vero eligit ftulta huius rhund1»
it pudefaciat fapieHtiam fapietum-.fine vt Pf.8 3»alti
Exore infantium & ladantiumperficitlaudem.For
maexecutionis in defenfione& pcenisetiamvariat*
Nampoliticapotcftas armis dcfenditfubditos» &■
cotumaccs punit vi Corporali fcu gladib^ftdChrift»1*
pcr voccm Euangelij dat a?tcrna bona, remiflionem
pec€atorum,Spiritum fandum & vitam ^ternam:^
punit contumaces non vi corporalt, fcd vcrbo &
gitima cxcommunicatione.

37 Qiiartb dirTcrunt gloria.Nam gloria regn°-
ru politicoru elt pr^ftantia confilij in fcogata gf>er
natione,& in armis fortitudo,& felicitas. At Ecclc-
fia? Chrifti gloria in hac vita , cft vera Dei agnitio>
inuocatio,profefito vcra? doctrinar,confcruatio ptf>"
petua Fcclefiar etiamfi in aliqua mcmbra fxuitur,m*

6oi gnitudo animorum in vincendis omnibusillecebr^
& terriculamentis impiis,virtutum multarum decu
in quibus prsfentia Dei cerhitur.

38 <Xuintb,pr^fidiis*differiint.Nam pf*fidiar<^
gni politici funt^xercitus,& opusneceflrariaadwmr
tus domefticar gubernationis & ad bella gerf^f]
clefia vero non eft munita prarfidiis vifibK.ibus j yr
rcgitura FilioDei,& habct cuftcdcsMichaclcufa1*
Angelis,qui perpetub contra Draconcm fnih^Br*

39 Poftremb diiferunt ftabilitate. Nam f m 1
pQliti* habent fuam fatalcm periodumjfinCjCV tcr'

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

?8i

minum.Scd Ecclefiar non crit finistquia ftexeftartei
nutiuxu illud:Rcgnuni tuum omnium feculoriim
&dominatiotuaingencration^m & in gcneratio-
ncm:Et populo fuo dat vitam xternanvqua? hic in^
«hoatur,& p -tt refurrectionem confummabitur.

40 Hoc difcrimcn politici rcgni & Ecclcfiar, <\pi
non obfcruant , facile cruce Ecclefia? & fcandalis a
hjs abfterrentur a confcfsionc.Quare fcmper fit no
bis in cohfpectu di&um Domini : Regnum mcum
non eft de hoc mundo.

41 Cuicunque ergo falus & vita a»terna curac eft,
is det operam,vt cum Da iide fit focius omriium ti-
mentium Dcum,& enftodientium mandataeius, &
afsidue cum eodcm prccctur,Pfalm.ii9- Legem po-
ncmihi Domine viara ftatutorum tuorum,Vt cu-

^iam ea fcmper.Item, Inclina cor meum ad tcfti-
moniatua,& nonadauaritiam. a .

4* Nam quicunquecxtiahancfocietatem eft,is
naud dubie mancipium Sathahz eft,cum quo & lti
Pendmm pcccatihabebit mbrtcmactcmam.nifi an-
*e moitcm fcria pcenitctiaaucrtat iram iufti mdicis.

S Y

XXX.
M B O L V M.

RticuliSymboli Apoftolici, contincntfum-
/\.ma dodrina: Chriftianar capita, qua? funt vcl
uti totius Chriftiansereligionisfundament im.Vn
defit, vtquiabvnoaliquohorumarticulorum ab-
erret,extra fundamentum cfTc dicatur : & quia cxtra
fandamenttim eft,extragratiam & falutem,in regno
tcncbfarum fub Satana militat.

Z His proindc articulis optime quadrat Symboli
aPpellatio. Quemadmodum cnim milites mundani
fuo quodam fymbolotcftantur& cui fcruiant, & cu
ius fint hoftes';ita Chriftiani,hac fidci fuje profeftio-
ne,tanquam Symbolo, teftantur fc, & Deo ( qui cft
*»er,& Filius,& Spiritus fan&us)feruire,& efle ho -
ftesdiaboli&membrorum cius.

3 Hoc Chriftiansc militiae Symbolum idco dici-
fit Apoftolicurmvelquiaab Apoftolis contenptum
c& , & quafi per manus traditum Ecdefia: i vcl quia
Apoftolica doCtrina nititur,& cx Apoftolorum con
cionibus & fcriptis demonftratur.

4 Do&rin* Symboli Apoftolici ftimma huc re-
dit,quod monftret Dcum, quod diuinaopera nobis
ponat ob oculos,quod vcram falutis viam indicet.

5 Di-iditurantem Symbolum hocvfitatc &re-
ftifsimc in quatunr partcs.Quamm/>rwi4,eft dc Dco
P«rc.S««HM<4,dc DcoFiiio. T ertia, dc DcoSpiritu
ftn&o. Quarta,dc Ecclclia & eius falutc.

1 W«" 6 Prima pars hifcc vcrbis continctur: Crcdo in
Deum, Patrem omnipotcntem , crcatorem cccli &
tcrrs.

7 Ha?c Confcfsiovnitatcm diuinar cflTentia? ha-
^et-.diftinvftioncm perfonarum imvna diuina effcn-
tia fatctunpotcntiam & opcra Patris agnofcit, & fi-
<kin hunc vnum Deum rccumbit.

8 Cum enim dicit, Crcdo in Dcum , vnum tan-
gm Dcum cfTeftatuit-.quam particulam cxprcfsii
^iccnum Symbolum hoc modo: Crcdo in vnum
^cum. Dci proinde appcllatio admoncat nos, quod
fitvaus Dcus ietcrnus natura & effcntia,qui eft fons
& autor omnis boni,cx quo fontc liccat haurire om
njWs tis,qui cx fidc ipfum uiuocarit.

9 Cura addit,P «trem,diftin£Uoncm pcrfonarum
incipit,& cofitetur Dcum Patrcm cflc primam pcr-
&ham in diuina cffentia.Eft igitur Patcr prima pcr

S Y M B O L V M. 78*

10 Cu-nimbiungit, omnjpotcriteni j tantam po-
tcntiam Deieffe fatetur , vt & facere, quicquid vo-
luerit pofsit : & facile' profterrrere omnia,qua: fe illi
)ppofuerint,valeat.

11 Hanc potc^tiam confirmatopuscrcationiscce-
li & tcrrx.Cceli autcm & tcrracappellationibus, in-
.elliguntur non folum ccelum & terra , vcrumetiam
omnescreatura? rcliqiia? vif biles& iriuifibilcs, quat
cceli & terra? ambitu continentur. Breuiter , Quic-
quid cft rcrum hic vnus Deus crcauit. Ver6m,dcpra-
uatio qua» in rcbus creatis apparct,non Dcu m habct
autorcm,fcd Diabclum^qui fuafpotedefccit a Deo^
qui bonus,fed dnm$fai&' l Deo crcatus fuit.

12 Ex crcatione re^cconcludit^r,omnipoten-
tia,fapieritia,iuftitr , & bonitas t>cuOmmpoterttis e-^
nim cft cx nihilo omnia condcre. Sapiemis, ordinati
condcrc : lutth gubcrnare, & prouidentia moderari
crcata:7?^',communicirc rebus crcatis fua dona, vt
in hominevidcmus, quem condidit ad fuam ima-
gincm.

13 Qiiartum quod habet h;rc confefsio, cft dc fi-
ducia in hunc Dcum qui eft Pater. Ciim enim dicit
Symbolum,Credoin Deum,fcnfus eft: Statuo ccrta
fiducia,ouod Deus vclit meus Deus effejineusPatcr,
mcusfuftentator, meus defcnfor, quem folum mc
colere profiteor,renunciatisbmnibus idolis.

14 Sccunda pars Symboli,eft de Deo FjIio:qui vt pi" r*
redimcret gcnus humanum rcum & danatum pro-
ptcr peccatum.aflumfit naturam humanam in vnio-
nem i/*o$-«Trt»r feu pcrfonalcm.In qua natura huma-
na,faclus eft victinu cxpiatrix peccati totius mundi.

15 Hxc fecunda pars fcx Articulis abfoluitur,iux-
ta hxc Symboli vciba I. Et in Icfum Chriftum Fi-
lium cius vnicum Dominum noftrum. 1. Qui con-
ccptus cft dc Spiritu fan<fto,& natus ex Maril virgi-
ne. PafTus fub Pontio Pilato,crucifixus,mOrtuus
&fepultus,defccnditadinfernd. 4. Tertia die re-
furrcxit a mortuis. 5. Afccndit a^dccelos, fcdet ad
dextcram Dei Patris omnipotCntis. 6. Inde ven-
turus cft iudicare viuos & mortuos.

16 Huius fecundsc partis primus Articulus ! Et iii
Icfum Chriftum Filium eius vnicum Dominum no
ftrum,muka paucis complcclitur. Primum cnim
monftrat fccundam Pcrfonam in diuinitate, qusecft
a?terni PatrisanernusFilius, qui vt clTcntia cft idcm
Deus eum Patre & Spiritu fan<fto:ita proprictate di-
ftincla cft ab vtroque perfonxHcc explicatiusSym-
bblum Athanafij , Ambrofij & Nicenum habcnt.
Deinde cum huc Filium vocat Iefum, vnionem per^
fonalcm indicat : Nam xtcrnus ^<y& & Dci Filius
fadus eft homo,& vocatus cft Icfus^propterea quod
populum fuum a pcccatiscffct faluaturus,iuxta pro-^
milsic ncs Patribus fac~tas. Hic cnim Icfus faluator
mundi eft,eo quod fr ncjbis a Deo Chriftus,hoc cft,
Propheta,Sacerdos,& Rex.Prophcta quidem, qui e
finu Patris prodicns,nobis Patris voluntatem reuc-
lauit. S'acerdos,propter victi mam & intercefsionem.
Nam vt victima fua cxpiauit pcccatum:ita intcrceP
•ionc interpcllat Patrcm , vt nos proptcr fuamvi-
climam in gratiam recipiat. Rex vcr6,cjuia demoli-
tus cft potcftatcs , & dcftruit opcra Diaboli , iuxta
primam promifsiohem.

17 Huiusarticulifideseft huiufmodi:Ego firmi-
tcr ftatuo quod Dci Filius fit mcus Saluator , verus
prophctaDci, vnicusSaluat/ r,mediatcr & Rex, a-
deoquc Dominus , qui mc fua prouidctia gubernat,
mc redemit,me aduerfus Diabolu m defendit,&c.

18 Secundus articulus fecunda: partisrQui concc-
ptus cft de Spiritu fancto , natus cx Maria virgine,
modu aflumtW humana; natura; indicat. Ctim enim

K. iiij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhac
LN 857 2° copy 2

783 SYMBOLVM

ait, Conccptus eft de Spiritu fan&o, cxcludit vfita- j
tum naturx modum in gcncrado.Vfitatus cnim raa- ;
turx modus generationis cft , vt fcemina concipiat \
cx virili fcminc. Scd hic Spiritus fanctus occulta vir- 1
tutc Virgincm fcccudat, & format ex fanguinc Vir-
ginis hominemverum & pcrfechim, hixta dictum
AngCli ad Virgincm: Spiritus fmctus vcnict fupcr
te,& virtus Alttfsimi obumbrabit tibi,&c.Cum ad-
dit,Natus exMariavirgine,vtvcram Chrift.ihuma-
nitatemconfitctur:ita muiolata virginitatc Virgi-
• ncm pcpcriifc agnofcit.

19 Tcrtius articulus fecundscpartis , PafTus fub
Pontio Pilato , crucifixus , mortuus & fepultus, de-
fcendit ad infcrna , modum redcmptionis ractx per
Icfum Chriitum fidclibus commcndat, vidclicet,
quod palfus ilt pfoptcr peccata noftra . Eft crgo
Chiifti pafsionoftiaredeintio.

20 Huiuspafsionis illuftris dcfinitio colligipo-
teft ex Epiftoh ad Hebrxos hoc modo : Pafsio Do-
mini noftri Iefu Chrifti, cft ficrificium cxoiatorium

- & propitiatorrum,quo xtcrnus Ftlitu Dei homo fa-
&us,fcipfum pcr xtcrnum Spiritum obtulit Patri
xterno,vtfua victiina& obedicntia, & cxpiarctpcc
cata mundi,& placarct iram Dci-.quo omnes crede-
tcs in ipfum, pcr cundcm fanctiliccntur ad vitam x-
*ternam. Hanc quoquedcfinitionem includuntin,fe i
vcrba DominiIoan.17.Ego pro ipfis fanctiiieo mc-
ipfum,vt & ipfi Imtfian&ificatiinxteri.um.

21 Huiusfiicrificij applicatio fit vcrbo , fidc &
Sacramcnto. Vcrbo cnimquafi manu Dei orfcrtur:
Fidc vcluti manu hominisaccipitur: Sacramcnto v
troquc obfignatur > ciufque vis & vfus tanquam in
tabula pingitur.

22 Dc {ententia vcrborum Symboli, Dcfccndit
ad inferos,noiiconucnitinteromncs.Quidam antc
mortcm intclligunt dcfcenfum ad inferos, ipfam hu
miliationcm , qua Chriftus horribilcm fenfum irae
Dci aducrfus peccata fuftinuit. Sed horum fcnren-
tiam ordo Symbbli videtur rcfcllcrc. Quidam hanc
claufulam additam putant contra Valcntinianorum
hrrefin,& volunt hacloquedi formulaMofi & Pro-
j»hctis vfitata, nihil aliud fignilicari, quam quod
Chriftus vcrc morte proftratus iacuerit, & in fepul-
chrum iudufus fucrit,vt alij homincs vcrc mortui &
fepiiIti.Quidamhxcverbaad vim & virtutem mor-
tis Chrifti rcfcrunt, & volunt hac phrafi fignificari,
quod mors Chrifti profucrit ctiam infcris, id cft,
mortuis, vidclicct,in fidc Abrahx.Quida cxiftimar
Chriftum reuera dcfcendiftc ad tartareas fcdcs.Sec1
nccintcr hosconucnit.Sunt cnim qui animam Chr-
fti , iaccutc corporcin fcpulchro eo dcfcendifTc di-
cunt,vt iilicpatcivturpro animabushominu. Quo-
rum fentcntia cx eo refellitur , quod Chrifti fanguis
pcrfeaifsima lit peccati totius mundi cxpiatio. In
"qUcm cnim fincm patcrctur animafanctifsimaapiui
infcros,nifi vt fupplcrcc mortis crucis defeclum? Sui
ctiam qui animam Chrifti ad infcros quidem dc-
fccndiifc fatcntur , fcd illic nihil paflam efle. In hac
fcntcntia eft Auguftinus ad Dardanum fcribcns.
Sunt & alij,qui contcndunt Chiiftumanima & cor-
porc dcfccndiflc ad infcros,& in ipfc terrx motu in
mometo rcfurrc Jtionis fc viuum infcris cxhibuiflc,
& fc declaraflc vict ?rcni mortis & principis tene-
brarum. Scd quid in hac varietarc opinionum tuto
fcqucndum?Hoc firma fide tcncatur,quod Chriftus
reueradcfcendcrit ad infcros , iuxta Symboli verba,
& vctcris Ecclcfix confcfsioncm. De modo , nemo
fit folicitus. Satis eft cnim tcncrc Chviftum viclo-
rcm Satanx cflc, & dciiicto mortis aculco, aperuifle
credentibus rcgna ccelorum.

s portum pcrucnenmus»
fccundx partis, Afccndit ad

784

23 Quartus articuhis-fecundx partis^Refurrcxit 1
mortuis-.hiftoriam vi&orie. Chrifti, & contriti cap» j
tis fcrpentis continct: atque ita compicta cft prorrU
lio-.Semert mulieris contcrct caput Serpcntis.

24 Quemadmodum autcm hic articulus requirit
firmam fiduciam in Chriftum viffcorem mortis, au^
i^ct fpem promilfa? hxreditatis , excitat nosad con-
fcfsiunem huius victoris coram mundo & portis m-
fcrorunv-itacius vfuscumin totavita.tum in mortis
articulo, maximus cft. Huiusenim articuli feria co-
grtatio facit, vt nullis fra :ti calamitatibus , perfilta-
mus infidc,donec ad fincm omnium calamitatum
huius mundi & ad faluti

25 Quintus articulus iecundx parti:
ccelos, fedct ad dcxteram DciPatrisomnipotcntis:
fpecta&ilcmtriumphum Chrifti, & maicftatisglo-
riam Chrifti nobis commendat.

2^5 Afcendit Dominus vifibilitcr corporali & na-
turali modo furfum,& nubc fubucctus cft in ccelum
econfpectu difcipuIorum,Actor.i.cx* indc fubucctus
fupra omries ccclos. Afccndit autcm,vt ipfe dc fe te-
ftatur,vt nobislocum pararct, Ioan.14. AbcO pararc
vobis locum,& vos ad meaflumanvAfcedit vtoin-
nia fubijciat pcdibu'sfuis:Afcendit,vt caputEcclel»^
cmineat , & dona dct hominibus. Afccndit vt corda
noftra ad fe trahat.Col.3. Si rcfurrexiftis cum Chri -
fto,qua?furfum f mtfapitcvbi Chriftusfcdetaddex
teram Patris.Huc illud Philip.?. Noftrum vckijwu*
cft in ccelis,vndc expeclamus faluatorem.

27 Vt cnim afccnfio pcrfonx fuit iuxta huma-
nam naturam , fecundum quam localitcr cx vilibih-
tcr afccndit : ita fcfsioad dextcram Patris perfonZ
cft,qux cft Rcx regum, & Dominusdominantium»
^xqualis Patri gloria& maicftatc.

2S Fides proinde articuli hxc cft : Queadmodum
Chriftum triumphatorem mortis ,Dcminum om-
nis crcaturae & patronum noftrum apud Patrcma-
gnofcamus,in cum firma fiducia redimbamusjatqi16
iplumcoram omnibus hominibus & inferorum p°r
tis confireamur: ita vfus in hoc fitus cft, vt abnegata
omni impictatc,& humanis dcfidcrijs,lcucmuscor-
i.i noftra in ccelum, petcntcs indc in omoibus cala-r
mitatibus noftris auxilium, & expcftantcs vt nosad
fc iuxta ipfius promifsioncm aiTumat, ac donct
miifam hxrcditatem.

29 Sextus articulus fccundx partis , Indc vcntu-
rus cft iudicare viuos & mortuos,defuturo pcr Chrl
H um iudicio cocionatur.Nam idem ille Icfus .Ch^*"
ftus, qui hic ab iniquts fnrctus & condcmnatus elr»
vcnict in maicftatc fua iudicaturus orbcm tcrrarurn-
ludicij forma Mattha^.exprimitur. Siftent cnim fe
coram ipfo boni c^: mali, feu pij & irr.pij. Illis para-
tumrcgnum tradctrhosiuftis fupplicijs mancipabit:
vt pij cum Chrifto beata im r.ortalitateinxrcrnum
Friiantuf,& inipij rradantur Diabolis cruciandixte1"'
lispoeuis.

30 Rdcs huius articiili hxc cft:Q^cadmodu firmi*
-crftatucre oponet aliquando (bre fincm pr»fcn-
:ium calamitatum :ita folidam coniolationcm in^c
percipiamus,quod J?flisChrift -s, DcuscV honio»"1
ccnftitutus iudcx, qpiantea in fc crelcmibusjurc-
iurando intcrpofitc,promiferat vitam ctcrna.Qila^c
non cft quod qui ;n hdc Clirifti hincdffccdut,perti-
mefcant condemnationis fcntcntiam. farf 1

31 Tertia parsSymboIi eft de Deo Spiritu fm^0
tcrtia pcrf^na in diuinitatc: Crcdo in Spiritum fa"'
Ctv.m. Cultus fidei conuincit Spiritum fanctum vC~
jrum Deum efTe.Ordo Symbol. tertiam perfonam m
jdiuinitate cum ciTe docet. Appcllatio indicat ofn-
cium,videlicct,quod fit viuificator & fanctificat0^
/ - 32

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

78j.

31 Eft crgo Spiritus fan&us tertia in diuinitati
pcrfonavcru* & ^ternus Deus W^©- Patri & Fi-
lio non |ignes ncc gcnitus, fcd a Patrc & Filio pro^
£euens,lunul cum Patre& Filio creans,conferuans,
kluanSjfanc^ficans^qui mittitur in corda elcdo-
^utn , vt ca viuiricct & fanctificet , vna cum Patrc &
FUio adorandus.

35 Q^emadinodum igkur credimus in Deum Pa
ttcm crcatorcm , & in Filium Dei redeintorem: ita
^tiam credcre nos oportct 111 Spiritum fanctificato-
Jcm^cl5iust^p^im fumus. Vfus huiusfidei cft, vtre-
Suciata omni i m puritate fimus fanc~ti> fprritu & cor-
P^rcjcauetmufque ne vl!is fa&is contriftemus fpiri-
u,m Dei in ncbis habitantem.
»f*t rJ *4 QpartaparsSvmboli quatuor articufis abfol-
uitur,& his verbiscontinetjur. 1. Credo fan&am Ec-
defiam Catholicam , fanclorum commuftionem.
l- Rcmikioncm pcccatorum* 3. Carnis refurrc-
^ionem. . 4, Et vitam aeternara.:

, 35 Primus articulus, Ecdefiam Catholicam dcfi-
n« cife iaoaorum communiooem feu focietaterr
In San&orum autem catalogp,funtomnes, qui vocj
Euangelij credunt.Nam hi legregati funt a profani-
tate mundi,& applicati Deo pcr fidem,vt fint hoftia
placens.In horum nu mero fe Dauid efle fatctur,
cum ait Pialm.85. CuftocHanimammeam,c]uoniam
knctus fum.Et in alio Pfalmo : Dixi,confitebor ad-
Uerfum mc iniuftitiam mcam Domino , & tu rcmi-
"ftiirnpictatcm pcccati mci,pro bac (fcilicet iniqui-
tate rcmittenda) orabit ad te omnis fanctus in tcm-
pore opportuno.

. 36 Hinc cfficitur quod fanc-tonim focietas ni hac
v«a, non fit illorum qui perfecfi fancli funt, & finc
Pcccato,vt Anabaptift* & Pelagiani pUtanf .Sed eo
^ni potius quiacrnofcunt fua pcccata.credut remit-
upcccata,& oratperpetuoprofita iniquitatcremit-
tcnda,i'dquefidacia Mediatoris Iefu Chrifti.

37 Eritproindc fides huius articuli , firmiterfta-
tUerearternum Pontificem Iefum Chriftum habitu-
nim fempcr in mimdo aliquem fiinctorum ccctum
c°ntra quem Diabolus & mundus non poterunt
Pf^ualcre :ctiamfi,vt in cxcrcitu, quardam mcoibra
trucidantur.

,38 Secundus articulus q^arta» partis. Crcdo re-
j^ifsionem peecatorum, eft finalis caufa notitiae hi-
ftoriar de Chrifto. Sic cnim agnofcit fides Chriftum
e"cfrfiuni Dei,paiTum & rcfmfcitatum,&c. vt pro-
Pter hac caufam nobis verc donetur remifsio pecca-
tc,rum,vt efficiamnr filij Dei<& heredes vitar $ terne.

>9 Vt autem hic articulus de rcmifsione ftccA-
^rttmfiatilkftrior,qu atuorrrdine fpcctandafunt
fit pcttatum,Quidremifsio pcccati,Qua? fidcs
rcrnifsionis ;peccati, &,Qua: fidci rcmifsionis pccca-
torumconiunaafmt.

4° Pcccatum vno verboelefmitur a Ioannc,cum
uicit , Peccatum eft «Youm , hoc cft, defectus a Lege
( qua? eft voluntatis Dei rcgi la) cum cbligatione ad
*tcrn.am mortcm & damnationem,iuxta illuchMa-
•^uictus omnisjqui non manfcrit in ijs , quar in libro
Legisfcriptafunt.

41 Kcmifsio peccati cft obligationis ad srttrnan
^ortem folutio , & pcenar dcbitas condonatio. Hoc
^nfirmatur parabola dc dcbitore.Matth.t8.
..41 Vt huius rcmifsionismatcria & mcritumeft
,c^irnaFiIij Dei: ita DcusPatcr mira mifcricorcria
^Clpit homincs condonato rcatu. Etfi autcm jdcfe-
Us non integre curatnr in hac vita,fcd tantum mi-
nuiturper mortificationem Vctcris hominisrtamcn
catu$ adco abolctur in conucrfis ad voceEuangcli),
1 Dcusdicatfcnonrccordaturu peccatoru corum-

S Y M F O L V M. jti .

4? Fidcs remifsionii pcccati , cft firma fiducii
mifcricordif Dei,iuxta promifsionem ipfius,ex |>rc-
ditatione Euangelij , in qua efficax eft Spintus lan-
ctus,conccpta:qua ftatuit hoiho, cuipd Deus vclit fc
verc in.gratiam recipere proptC^r vicU^nanv Hli>-> &
non amplius f lbi pcccata lmputare.

44 Cumfidc rcmifsionis pcccatcrum duo funfc
coniuncla,vidclicetgraria,& donum."

45 Gratia eft iuftiricatip ipfatGratia cx multis dc-
lidis in iuftificatidnCm,Piom.5. Yi*<. itiftificatiocft
perfona: crcdentis in Chriftum abfolutio a pcccatoi
lmputatio iuftitisE Chrifti,& aCccptatio ad vitam
teTnaiT» gratis proptcr Chriftum.

46 Donumeft ipfa donatio Spiritus fandi , qu«
homofohfide luftifkatus rcgeneratur, ideft,mor-
tificatur & viuificatur : vt iam nouacreatura fiat, vi-
uatqueporro iuxtavoluntatem Dci, quantum qui-
Jcm id fieri pOteft per humanam infirmitatem.

47 Quia hf c donatio Spiritus fandti,quarcgcne-
ramur,indiuidua comes eft fidci remifsionis pccca- -
torum, f*po Scriptura hinc falutis argumentum pe-
tit : non tanquam a taufa , fcd a qiialitatc crcdcntis
pcrfonc.Hinc illudDomini dictum:Nifi quis rcna-
ti:sfucritcxaqua& Spiritu, non poteft introirein
rcgnum corlorum.

48 Ad cundcm modum cum Paulus dicit 1 Om-
nis qui inuocauerit nomcn Domini famus crit,ab cf
fectu fidei iuftificantis, ipfa fides iaftifkans *ftima-
tur. Omnis cnim qui vcre inuocat j ex fide inuocat.
Qua* inuocatio certifsimum indicium eft fu3Etcaufac.-
Eft proiride inuocatio, notaiuftificandi & faluandi:
& non caufa iufttficationis & fdutis.
49 Tcrtius articulus quartae partis,(Crcdo) Ca/nis
rcfurrec^ioncm:cft concio dc pcrfeela rCgcnciatio^
nc noftri , qua noui homincs rcddemur animo &c
corporc,non quidem mutatafubftantia,fcd qualita-<
tc tantum. Hac pCrfcda fegCncrationc efficicmur'
conformcs Chrifto Domino , & geftabimus cius i*
magincm ,quantumquidcmadhumanamnaturam
attinct.Ita «nim Paulus ait \ Qui transfjgurabit cor-
pus noftrum humile, vt fit tjfftnj^ gloriofo corporl
ipfius.

50 Quartns articulus quarta? partis ( Crcdo ) vi-
tam acternam : cft cxtremus pornisad qucm propCf
rat fides noftra.Hxc vita eterna,eft ajterna Dei frui»
tio,& beata llla fcelicitas, qua eledi fructur in-omni
a?ternitatc« 'i:

51 Hoc Symbolum Chriftiarilmilitis,quicuncrue
corde,orc & vita profitetur, conciuis fajidorum cft,-
& domcfticus Dei,atdificatus fupcrfundamento A-
poftolorum & Prophctarum , ipfo fummo angnlari
lapidc lefu Chrifto : in quo a»difidum congrucrrtcr
coagmctatum crefcit in tcplum fanftum Domin(3*

52 Si quis crgo nobifcum hanc Symboli Chri-
ftianifidem profitctur , eum vt memtirum Chrifti
amplcctamur & foucamus^ctiafi in quibufdam, quas
fundamentum non labefactant,a nobis diiTentiat^

53 Multas lcgimuspngnantcs fcmentias in fcri^-
ptis Patrum, magnum ducrimcn in «ercmonijs ccr-*
nimus ; fed doncc immotum manct fundamcntumji
resfaluacft.

54 Qiiapropter, cum dc Ecdcfise fncmbris iudU
dicandum crit,non ex fumo & ftipula petcndum
iudicium,fed ex fnndamertto, in quo qui manct, vi*.
uus lapiscft,abipfo architecto Chrifto afTumptus in
xdilicium tcmpli Dci viucntis.

55 Non tamcn hinc fequitur pcrmittCndum cfTc
inquictis ingcnijs,vt pro fua libiditic ludant opinio-
nibus. Nam ca res impedithoc diuinum asdificiumr
& multosabfterrct,quo minus fundamf cum ipfum

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

qua?rant,& fupcr co sedificentur. •

'56" "Landandum igituf iudico piorum Principum,
& Regurrt confilinm, qui Icgecauent, ne quis nouis
'oninionibus Ecclefie tranquillitatem turbec,ac pre-
Brlriaduerfarrjs oceafioncm calumniandi totum do-
arinxgenus,qubd pfbfitemur.

INVOC A'TIO.

Ncccfsi-
tas huiuJ
dofhinx.

Metho-
dus.

iNvocnro.

SOla Dei Ecclcfia Cultum inuocationis , qui cum
fidc & fpc coniun&us eft,preftarc poteft.Siqui-
dem-folL Ecclcfia: aditus patet ad Patrcm , per Me-
diatorera noftrumlefum Chriftum..
. 2, Quia autcm proprium Ecdefiie opuscftora-
rc , maxime l^ccflirium cft, rcctc inftitui hominex
de vcraoratioiiisrationc. Nam qui hanc non tcnet,
fhiftrafcorandofatigar. ob .

3 Confiftit autcm precandi ratio in tribas. Pri-
mum cnim tenendum cft quid fit oratio, & quotu-
plex. Dcintleiquae lintcireunftantiieorationis pcr-
petucr.Tmr,qu:r iiilt precandi forraular;
Oratio r 4 Quid fit oratio, Symbolis quibufdam in Scri-
V* pturis indicatur. Primum enim thymiamate perpe-
tuo in popirlo Ifraelirico figuratur. Vndc' Dauid
Pfalm.i4i.i*Dirigatur oratio mca ficut incenfum in
confpedhi tuo, Ueinde geftibus , iuxta illud : Ad te
J&Lm t.Domine lcuaui oculosmcos.Adhec,eleuationcraa-
nuum,dc qua idcm ProphctacEleuatio a-nanuum
mcaruih facrirrcium vefpjertinum. Et Paulus iubct
puras manus leuare. 'Sighificant crgo harC Symbola
orationem piarn , cflc cieuationcm anima: hominis
ad Deam.Qucmadmodum alibi claris vcrbis Dauid
dtplicat j cum ait : Ad tc Domine lcuaui animam
pfaU.M. Hieam.,

5 Erit igitur Chriftiana & pia oratio, cleuatio a-
nimxhominis ad Deum, vel aliquidab eo pctcntis,
vcl eigratias pro collatis bcneficijs agentis. Scu, vt
quidam cx PatribiisGrsece definiuitj^iriv^sY/ *-

«luth.

Gcncra 6 Oratii&nisquatuorgencraPaulusi.Tim)2po-
oiauonis. nitj quarfuntj Afamn$ deprccatio : <(3&c*j%4 , adoratio:
eWiu4/*">iiitcrcefsio:& ?v><x:/ri*, gratiarunia&io.Harc
quatupr gcneraitlefinitionibus chfcernantur hoc

modo:

i fj Dcprecatib eft fapplcx cleuatio animse homi-
nifrad Dcum , qua petitur liberatio ab i js> quse nbbis
mblefta i unt: vt cum pctimus remirsionempcccato-
rum^cV libccatio^iernimalisquibtrflibet.

f$ Adoratiorcft fupplcx clcuitio animx hominis
ad Dciim,qua pettinturfalutaria & vtilia:vt cum pe-
timus rcgnunvChrifti aducnircSanctificari noincn
Dci,Ficri voduaitatem Dci, & PancnT9/*V/ar nobis
dari quotidie. *,

9 Poftulatao,eft fupplex eleuatioanimar hominis
ad Deum,qua velalij pro alijs,vel cjmnes pro fc in-
uiccm orant,svi Dcus largiatur falutaria & vtilia , &
aucrtat noara-l nnstm
Pro qui- io Eft autcm orandum pro omnibus hominibus,
«Um?'™* ^uPcrj°ri^ussinrcViontyus,mtniftm vcrbi, amicis, i
Bimicis,pcctatoribus, infidclibus ^ donec in hac vita
nobiscum . viuunt.

r II Pro mortuis iutcm nequaquam cft orandum,
Najri vt Auguftinus ait : In quo qocmqjue inucnerit
itius nouifsimus dies , in hoc comprehcndet mundi
nouilsimus dies:.Quoniam qualisinifto diequifque
moritur,talisiadicillo iudicabitur.
ii Nec pro hoftibus Dei induratis eftorandum,

fed contra eos potius orare oportet etempro San-
ctorum.Pfal.5.59.i34.Iercm.i8.2.Tim.4. Non enim
charitas pfoximi poftulat , vt pro hoftibus pci» qlU
conuerti nolunt,oremus. Siquidcm nullu locum ha-
bet dilcctio proximi,vbi cu dilcctione Dci pugnat'

1} i Sed quid dc illis fentiendum,qui vcl nobis pri-
uatim funt inimici , vel Rempublicam in qwaviW-
musjihfeftant ? Pro iliis quidem orandum enVvJ?cx
inimicisfiant amici : pro his vero etfi idem facien-
duni iudico, tamen plura concurrunt perpendcn^a*
Primiim Cnim agnofccndti eftmiquitas noftra, pro1-
ptcr quam Rcfpublica aflligitur: cVfcriapcenitcntia»-
^c* pubika pcccatorsm remifsio, & mitigitio pcen»
pcrcnda cft. Dcinde oran'duS eft Deus, vc tf ani)^"
lam habitemus tcrram noftram. Tum- vt ma^ifl*2' u
cdi adfit in defendendis fiibditis.Pr«terca,Tt aiierta^
fa4igninis effufionem ,vt conatns & ftudia hoftuifn
infcftatftiumnos impediat. Dcniquc, vttandcni ^
trinque dcpofitis ariiiis vnum fimus , r& viuamus u>
omnfpictate. - ' 1 ' '/ .

»4 Gratiarum ac^iocftoJeuatio anima? hominj*
ad Deum, qua gratia? Dcoaguntur, vel pro-beneh-
cijs*iobis aliilque collatis (hi^ caftigationcm pater-
nam fubijcio)vcl pro maliihobis aiiifue fublatis.

15 In gratiarttm acl:ionc fpcctanda fuht duo , vf-
delicet, qua%virtut es nccerTario in ea cS5ncurfant,«c'
quis (itlegitimus modus gratianTm ai3iiorti^.Viftu"'
tes coniunci:ac in gratiarum aftione fam veritas Bc
uiftitia. Vt enim veritascandide & apcrtc agnofcit
bencfac^orem Deum,CvCxcludit hypocrifin &-'mcn
;dacium : ita iuftitia grata eft bcncfactori, & cv*clfl^lC
ifuperbiam & abufnm rerum collatarum.M^diis gta
tiarum actionis a Paulo farpe indicaturt cuminqi111,
Gratiasago per Icrum Chriftum.Cum^chim ait,Per
Icfum Chriltum, vult vt in omnigratiaruniactionc
fidespra?luccat : Viflt vt agnofcamus nos pcr Chri-
ftum accepiiTe ea pro quibus gratias agimus : vult vt
ad Dci gloriaA rcferamusacccpta bcneficia: vultvt
Deum pcr Chriftum prardicemus , propter qucm c-
tiam Deo accepta eft gratiarum actio. : ciff0.
1 16 Poftquam -autcm conftat, quid fit oratio & ctifi»^
lquotuplcx:Secundo loco tencndar funt circtinftanti? mm<>
Chriftiana? orationis perpctux, quar funt quinaue
praecipue. Quarum ptma cft dcarFcctuorantis. 5j-
cunda^Q caufisorationis fcu inuocationis. Tettitidc
co qui inuocandusjeft.^<i4rr4,dc Mediacorc:
finc Mediatorc,ncmmiad Dcum patct dditus.^^'
r^dercbuspcrcndis. . fcA^

17 Prima circunftantia cft de affcchi orantis» OIifi^
;qucm bene compofitum clTcoportct, vt perip»101
animiad Deum clcuetur. 1. Omniumiigituf ?r}'
mum , exuat animus omncm opinionem propr,3C
gloi*ie,dignitatis& mcriti. 2. Deinde^nonfim11'2"'
te,fcd verc fcntiat fuam inopiam. 5. Tum, proftef '
nat fc corarri Decsfupplox in vcrapcenitentia ^ Pj?
propofito. 4. Adha?c,animiis inflammerurVJl'a.
ducia,qua ftatuat Dcum fccundum fuasprornus10"
net mifericordem:efTe,& velle exaudircinuocantes»
propter Mediatorem vnicum & Saccrdotcm |l0~
ftrum lefum Chriftum.

>-ri8 Qnihocmodo compofituscft ad orandum»lS
fanlrin Sphitu & veritate adorat. Siquidem f-OtienJ
fuam miferiami & ccgitans mifcricordiam Dci»
risunotibus a Spintu lanclio excitatis , ad oraudum
impcllitur. ■ - , f->Cl i c;n

19 Namqiii tumentopinionc propria? eloriafjU»-
gnitatis aut mcrimqui.Tioia vcre fcntiuntfuam in°~
piam:qui fe non profternunt coram Dco in rCT*
ipcenitentia, cum piopropofito , qui fiducivun pr°'
!naif$ionuin diuinarum nbn adterunt* ncquaqu^11*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

orant. Nam illoram anima humi repit , & non elc-
uaturad S)cum.

In horum numero Pharifasus illc fuit , cuius
meminitEuangelicahittoria. Isenim morc hypocri
torum finc intcllcctu,fine affectu, & cum contradi-
^ioncorabat. Ncquc enim volunta^cm Dci rcclc
intellcxit : ncc inter precandum motus fpirituales
fcndt: pra?terea ctiam aliud lingua,aliud mcntcpre-
^ cabatur.

21 Sccunda circunftantiacft de caufisinuocatio-
"lsiquse funt plurCs. Qaarum prima eft mandatum
JPei,requirentis a nobis cultum inuocationis : quod
wne mandatum contcmncrc ncfas eft.

11 Sccunda,promiflio quod Dcus vclit inuoca-
cxaudirc. Ex his duabus cauflis patct , qnanta fit
dignitas & efficacia orationis. Namaum Dcus ine-
«arrabili bonitate & mifericordia , non folum prar-
C1piat vt pctamus bona,fed etiam addat ampiifl imas
Promimoncs, quas vult eife ratas & immutabilcs:
n°n difFicilc cft cogitarc quanta fit orationis digni-
tas»quanta amplitudb & efricacia.
. 23 TertiacaufavidcUcct^x*T*r^'J»cft ipfava-
nctas periculorum , qux quidcm plura & maiora
*unt,quam vt orationc comprchendi pofsint. Sem-
Pcr Ecclefiam hi duo cxcrcitus oppugnant, tyranni
& hirctici quorum dux & incitator eft hoftis Chri-
& Ecclciix,Diabolus. Politix quanto in pcriculo :
Vcrfantur?Quam multa flabcllafunt Satanx, quibus
§uhcrnatorcs Rerumpublicarum fsepc inflamman-
*Ur- Vndc ingentia incendia Rerumpubhcarum na- '
lcuntur? Qaantas difficultates in domefticagubcr- 1
^atione? Qjoties Satan fingulos noftrum cx infidijs 3
*doritur?Brcuiter,quocunque nos vertimus infmita I
Pericnla ccrnimus,que vitare non poflumus,nifi con |
hloerimusadafylum Dci,quodeftpia&fcriainuo- |
|?tio- Hx hac caufa facile viderc cft, quan.ta fit Chri-
luanar orationis necefsitas,vtiUtas & cfficacia.

H Quartacaufa eft, vtconfuetudinc orandi au-
geaturinn ,bis fides,cxciteturfpes,& rcddamur ar-
^ntiores in alijs pictatis cxcrcitijs.Pertinet & hxc
^uiaad mlitatem.

!5 Qumta ca ifa cft imitatio fanccorum , quorum 4
P^pVdrri & fummum ftudium fuit perpetuo ora- 1
re* Nam in quibus viua fidc eft , qua? cft vcluti ignis
^^acccnditur hoc diuinum thymiama : ibi neccflfe >
! '"dcigcrmanos fruct.is e{Tc,intcr quos primtim

ol>ti,

dcbct

:inet muoca io: a qua nunquam
gra iarum aicio . Hascaufasomnesad digni-
atcm,ncccfsitatem& cfricaciamorationis rcuoca-
rcUcct.

>. *S Tcrtia circunflantia eft de eo ad quem diri-
§cndacftoratio.Eft autem dirige.ida oratioadeum
ln qucm crederefas cft.Ita cnim Pauiu* dicit: Quo
m°do iiuiocabunt, in quem non credunt ? Rom.io.
4"" $1 proinde is dcmum folus cft inuocandus , in
^Ucm cnederefas eft:folus ccrtc Dcus inuocandus e-
W'»left Pater & Filius, & Spiritus fanctus. Nam
Spjfcdi&US eft qui confidit in crcaturam.

*7 Vnusproinde Deus & f-lus eft inuocandus,
^llcftPater,&Filius,&Spiritusfanctus. Qui crgo
^°rat Patrcm , non cxcIudkJgilium , ncc Spiriturri
?^artJ«Qui. adorat Filium,Patrcm & Spiritum fan
'Urnadorat.Qui Spiritumfanctum inuocat Patrcm

sfan

&Fil
ftu-
(cu

lIuim honorat.Nam Patcr,Filr>s,& Spiritus
vnus cft Deas. Huc & jjj^tcfponfum Chrifti

m Chrifto Satan diccrct, Si procidcns adoraucris
, c>) Scriptum cft, Dominum Dcum tuumadcra-
^ illum folum coIcs.Matth.

1.4.10.

.. 2° Quicunquc igiturncgat inuocmdum cffcFi-
lu«i Dci,aut Spiritum fanccum, Arrianus cft. Narh

TNVOCATIO. 19o

tollit cflcntiam , a qua cultus fidei & inuocationii
tolli non poteft.-

29 Ex his enim cfficitur , quod inuocatio creatu-
rarum fit blafphcmiaaduerfus Deum , & fccdifsima
idololatria, contra quam pugnat ctiam Epiphanius,

pag.448.lJ Kup/St/Wj MU.u,y H rU.yjJ.lO. &h(LV»,K(L7!t?^i/.7rcivcti Jtf
£ZvT& Xj HWUV VTT AVTH yiyOVoJtt,.

lo Papa itaque qui iubet fanclos inuocari,& fup-
plicio aflicit non obedientes impijfsimo dccreto,
Dcum contemnit, eft hoftis Ecclefise & fatcllcs Sa-
tanx, qui per Papam inuexit inuocationcm Sancco-
rum proptcr has praecipue caufas, vt Dcum fuo pro-
prio honore fpolict , vt ignominia afficiat dcmor-
tuos fanctos, vt pcrdat idololatras, qui crcaturas in-
uocant : dcniquc vt paulatim Chrifti rcgno abolito,
fuum erigat.

31 Huicerrori Ethnico & Papiftico , vicinus cft
corum,qui dicuntquidcmfe foium Deum inuocarc,
& damnarcinuocationem crcaturarum.Sed interea
contra Dci prohibitionem volunt Deum adorare,
proftrati coram idolis & imaginibus.Nam nullaaha
eft caufa prohibitionis idolorum & fculptiiium,
quam quod Deus nolit coram fculptilibus & imagi-
nibusadorari.

31 Qu^icunque igitur coram lignis & lapidibus
rcligionis caufa procumbunt , Serpentcm adorant,
qui ligni fruccu primos occidit parentcs.

33 Ncque excufat patronos huius fuperftitiqnis,
bona intentio quam praetendunt.Nam bishomincs
coram Dco rcos facit bona intentio,qna^ vcrbo Dci
non rcgitur,vidclicct dcfectionis & tcmcritatis.Dc-
fcdionis quidem,quod deficiunt a fimplicitatc vcr-
bi&prxccpti diuiniad fuas cogitationcs. Tcmeri-
tatis vcro, quod audcant Dco modii pr^fcribcrCjquo
pfumcolcre vclint.

34 Ncc Uli audiendi funt qui idc6 fc procumbc-
recoramimaginibus dicunt, vt contcmplationc i-
maginum cxcitcturanimi dcuotio.Nam admodum
frigida ciTe oportet ca corda, qua? iftis flabellis a Sa -
tana excogitatis opus habent, vt excitcntur ad pre-
candum.

35 Qiiattacircunftantiaeft deMcdiatore.Nam fi 4-?€rqt»i
fine Mcdiatorc Deum acccdimus, facile reijciet nos
noftr.c indignitatis & peccatorum cogitatio^pr^fcr-
timcumfcriptum fit,Ioan.9.3i.Deuspeccatoresnon
cxaudit.Quare Mcdiatorcm nos haberc oportet,cu-
ius interccfsione, mcrito & dignitatc freti , audea-
mus Dcum accedere.

36 Scd quifham cft iftc Mcdiator? Deus & homo
fcfus Chriftus , qui vt vera diuinitate cum Patre v-
lum eft, ita vcra humanitate nobis coniundus cft.
Qnarationcfit, vt Dcum & hominem 'ipfc, dcus&
homo, optime conciliet & coniungat , idque inter-

efsionc,mcrito & dignitatc. Hinc eft quod Paulus
licir.Vnus cft Mcdiator Dei & hominum,homoIc-
fus Chriftus,i.Tim.2 5^

37 Hucpertinct & Chrifti illa promiisio, Ioan.
61$. Quicqmd petieritis Patrem in nomine rneo, dabi$

vobif. Ac fi dicat, Nequaquam dcbctis veftra opera
ic dignitatem iactarc in confpcclu Dci, fcd mcno~
dihabids,<& propter me pcretis.videlicet Mediato-
rem, & dat orem vna cum Patre. Ita criam Cyrillus
rcctifsimc explicar protuifsionem Chrift i. Jn nomine
meOy inquit, addtdtt , vt Medtatorem /Jr, GT* collargitO"
rcmoslendar. N crnm tantnfrpre nubis intercedttyVt
Pater det nobu falutartj^verttm ettarnipfe vt Mcdiatot
datnobts dona, iuxta illud : Afcendit in altum , & dat
dona hominibus.

3S Exhocfcquiturquod Chriftus , etiam quatc-
nus Mcdiator cit , fit inuocandus. Nam fi & impc-

abcffe

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

791

INVOC ATIO.

-91

m
1

trat nobis,& donat cum Patre.vt Medlator : ccrte vt I
Mediator inuocandus eft.Proindc rccri orauit Bar-
timarus carcus, Marc.10.47. Fili Dauid mifcrcrc mci.
Et Stcphanus, Ador.7.59. Iefu ,' fufcipc Spiritum
mcum. Et paulus pic folet prefari in fuis Epiftolis:
Gratia vobis & pax a Deo patre, & Domino noftro
lefu Chrifto,&c.

39 Porro cx co cjuod alij homincs pro alijs orcnt,
fton cfficitur vt fint phircs mediatorcs. Nam quj
Cunque pro alijs rcctc orant , frcti Mcdiatorc vnico
Chrifto,hoc faciunt.
s.C&dpe 4° QiLinta circunftantia rcliqua cft , vidclicet dc
tcndwn. rcbus pctcndis.Nam quia non folct pater bonus da-
re filijs pctita,fi noccntmcc dccet probos filios a pa-
trc pctcrc , qua? patrcm darc indignum cft : merito
harc etiam circunftantia,dc rcbus petendis, addcnda
fuit.

Quomo- 41 In primis hic tcnendum cft difcrimcn intcr
^0' ea,qua: petenda funt fine conditionc, & ca quar cum
omditione peti polTunt. Vt cnimbona finc quibus
falus contingere non poteft,atquc adeo falus ipfa,fi
ncconditionc petenda funt: ita bona quorum vfi:
cft tantum in prarfcnti vita,cum conditione peti dc-
bcnt.Et vt mala impcdicntiafalutem animarum, li
nc conditioncprccabimur a nobis aucrti : ita mala
quar in hac vita nobis molefta funt, cum conditionc
non impcditse gloriar Dei & noftra: falutis, precibus
auertcmus.

42, Hinc eft quod pij gloriantur in affli&ionibus.
& habcnt fpem etiam tunc cum intcrficiuntur a ty
rannis.Difccrnunt cnim inter bona fine conditionc
& certo promifTa, & intcr commoda huius vitas.
Hinc eft illa vox Iob : Etiamfi occidcrit mc,fpcrabo
in cum,& ipfeerit Saluatormeus.

4$ Ncque cum his pugnat prseceptum Iacobi
cap.i.6.qui iubct pctcre iine ha?litatione.Nam aliud
cft cum hxlitationc pctcrc , aliud cum conditione.
Nam fidelis non dubitat, quin Deus fuas prcccs cx-
audiat : quoniam fi id non dat quod petitur,ccrtc id
quod multo mclius eft,Iargitur.Rccte proinde Ber-
nardusjcum inquit : Vnume duobufjperareindubi.an-
ter pojfumw : juoniam aut dabit quod petimm , aut juod
nobu nouerit ejfe vttliw.

44 Vniucrfalis igitur particula in diCto Domini:
Quicquid pcticritis, &c. ad certum gcnus reltrin
genda cft . Quicquid fcilicct vobis falutarc eft , non
veftro iudicio,fcd benignifsimi Patris mei fentetia
Sic Ioannes hoc gcnus rcftiingit,cuinquit:Siquid
peticiitis fecundum voluntatcm cius, audict vos. 1 .
Ioan.5.14.

jrecandi 45 Rcftat tcrtium quod propofuimus, vidclicct,
foimula. dcprccandi formula. Quidam nimis Socratice no-
Iunt quicquam cxprcfsis verbis nominare, fed Dco
fupplicant, vt ipfc largiatur qua? fcit fibi vtiliaeflc.
Scd llli rcfutantur, & plurimis fanctorum cxcmplis,
cV forma prccationis nobis a Chrifto commcndata.

46 Etfi cnim fatcor duplicem crTe inuocatio-
ncm,vnam cordU tantum,altcram corducjr Mwfimul:
(nulla eft cnim oiatio oris tantumrquod tamcn Mo-
nachi impie noccnt ) tamcn rccitatio certx formulx
proptcr multas caufas vtilis cft.

47 Primum,recitatio non folum dc multis rcbus
prccantcs admonet, vcrumetiam cft confcfsio qua*-
clam, fcgregans nos ab impijs & profanis fc jtis. De-
indc rccitatio pic concepta,cxcitat pios motus in pc-
cloribus.Nam idco verba adhibentur,vt pcctora in
tcr prccandum acccndantur , non vt Dco narremus
aax ignorat.Ita cnimait Augu&muv Quarnuisinutjt
bilU volantai orantie Deo fit nota,nec vllis mdigeat indi-
cijty vt ei Animw pandatHrhnmtmuy qni locttttonem cor-

dU cognofcir.iamtn homo vocibttt & membrls fut corpcru
vtitury vt ficorando, ajfeflu* hommU humiltor^ deuottof$
feruentior crefcat. Poftremo , diftincta 3z exprefla rc-
citatio , terrorcm incutit Diabolis. Nulla cnim tc
magis expauefcunt Diabo!i,quam audita vcra inuo-
catione Dei. Quam ob caufam Paulus intcr arma
quibus inuaditur Diabolus.orationem rccitat.

48 Quanquam autcm multar funt prccandi for-
mula:, cum veteres , qualcs funt Pfalmi Dauidici, &
orationesaliorum fandorum Regum cV Propheta-
rum , tunc recentcs bcnc & vtilitcr confcriptx : ta'
men formula, quam nobis Dominus prarfcrip^»
omnibus rcliquis anteponenda cft,cum propter an '
toris maicftatcm , tum piopter icrumpctcndarum
ordincm & materiam. , ^

49 Ordo autem hic cft .Votum omnium Prl"li0^*'
mum clTc debet piorum, vt firmum & immotumffiBit*
f undamentum cultus Dci iaciatur : quod efi vera pei
notitia idquc in hunc finem , vt rcgnum Dci cnga-
tur,ftabiliatur,propagctur : & vt ciucs in eodcm re-
gno,Rcgi ccelcfti dcbitam obedicntiam pracftcnf*
ldco Chriftus iubet primum pcti notitiam Dcl#
Dcinde aduentum regni^Tum obcdicntiam ciuium
ncodcmrcgno. Dcinde,quia in hac mortali vita
rcgnum Dei inchoatur, erigiturque , vbi varijs opus
habemus pra:fidijs :iubet quarto loco,vt pctamus
quicquid adhuius vitarfuftcntationcm facit. Verum
tjuiaea cft c >rn:ptionatura? humana;,qi:6dfacili^flC
lapfus in crrata & mutuas offenfioncs : quinto loco
docet petcndam cfle condonationcm iftorum
pfuum & crratorum, neproptcr ea a rc^no Dei cX'
cludamur. Poftremo, quiafunt duo accrrimi hoftcs»
qui confpirarunt aducrfum rcgnum Dci , caro#
Diabolus: docet petendam clTc dcfcnlionem adi'cr'

fus eos,idqucfcxta & fcptima pctitione. Quisj qliar'
fo,ordo aptior eilc potuit?

50 Porro, vt compcllatio orationis Domim^
fidem excitat,animat orantcs:i:a confirmatio qua
clauditur, vcluti cxauditionis quxdam oblignatio
cft,&certitudo.

XXXII.

C8RTITVDO V OCT %J-
n* Ecclefit,

DOctrinaEccIefiar Dci ndn cftalia, quam q** ffi
nobis ab ipib Deo commcndata eft , iuxta di- gg^l
dumDomini apud Efai.59.21. Hocautem pacturn^
mcum cum eis , dicit Ichoua. Spiritus mcus qui clt
fuper tc,5c vci ba mca qux pofui in orc tuo , non re-
cedcnt dc ore tuo,6\: de orc fcminis tui, & de orc le-
minis fcminis tui, dixit Ichoua , ex hoctcmporc vl-
que infempitcrnum. Et Chriftus dicit: Oucs mcaI
voccm mcam audiunt.Ioan.10.4,

a Hoc vcrbum,& ha-c doCtrina qua? eil EccI.c"p*
m Mofe,in Prophctis,in Euangclicis hiftorijs, in
piftolis Apoftolorum traditur. Habcnt Mofcn <-
Prophctas, dicit Abraham,audiant illos.L-c.i^'^'
Hosaudiuntetiamqui Euangclicas hiftorias &_^V '
poftolorum fcriptaaudiunt. Nam ha-cfuntMons*
Prophetarum clariorcsenarrationcs. >.

3 Quoniam autcm Mahometiftx, & aliarproN1'
nae gcntcs,pafsim per orbem oppohunt fc doctrin
Ecclcfia?,& eam fcrro& igniabolcreconantur:nc'
cclfc cft, vt pij, in tanta colluuioncmalorum,
niant fuos aniinos aduerfus fcandala , & farpe
tent de immota ccrtitudinc dodrina? rctigP**
quam profitcntur : prarfertim cum maxima par
muadi cam ridcat & pcrfcquatur.
I r 1 4 philo-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

793

DOCTRINjE ECCLESIjE.

profitentur: prsfcrtimcum maxima parsmudi eam
rideat &' perfcquatur.

4 Pnilofophi de fua? doctrinx certitudine glo-
nantur,iactant xp/T*W, demonftrationes proferunt,
expericntiam prardicant. Qua? tamctfi agnofco efle
excellentia donaDeirtamen dico, quod ncquaquam
philofopliica ccrtitudopoiTit conferri cum rirmitate
doctrinx Ecdefiar.

, 5 Hec doctrina Ecclefi^,etfi folo teftimonio ni-
titur:tamen hoc tcftimonium maius pondus habet,
^uam vt ei conferri pofl lt vlla philofophica certitu-
do. De hoc ergo teftimonio copiofms quxdam ad-
krcmus.

6 TefHmonium quo nititur Ecclcfia? doctrina
<kplex eft,externum &intcrnum.Illud in fenfus in-
currit,quo doctrina Ecdefix confirmatur tanquam
%illo quodam Dei externo : hoc in mcntem cadit,
& doclrinam Ecclefix in cordibus fidclium obfi-

*'«n>5. Snat,£)cvtroque ordine diccmus.

7 ^-xternumitaqueteftimonium,fcu externum
"giHum,quo Dcus obfignat do&rinam Ecclefix,flx
habet partes prxcipuas, quxfunt: i. Patcfa&io di-
u'na* 2. miraculorum operatio & varietas. 3 Pro-
pHetiarum firmitudo. 4. confcnfus vcrx Ecdefix
Perpetuus. 5. duratio Ecclcfix. 6. & crucnta pluri-
«Qorurn martyrum confcfsio.

^tefc. 8 Prima pars externi teftimonij eft patefa&io di-
uma , pcr quam ipfe Deus dc fua arcana fedc procc-
dens,fe olim fan&is Patribus patefecit:quibus fuum
Verbum, quo vult Ecdefiam colligi & regi , tradidit
& commendauit.

9 Quanquam autcm Dominus apparuifTe fxpc
lcgitur : tamcn paucas cius apparitiones , quas pro-
deft habcrc in confpectu , recitabo : in quibus fum-
niam do&rinx Ecclcfix proponit,inculcat, repetit,
'Huftrat.

10 PrimumitaqueapparuitAdamopoftlapfum,
Ge»ef.5. & doctrinam LcgiscV Euangeli) fua vocc
yadidit,pcenasinflixit proptcr peccatum. Ab hac
do5trina Ecdcfia Dci nunquam dcfccit : fcd perpe-
tUe» eandem amauit,retinuit,propagauit.

u Deinde apparuit Nohf ,& fa&o cofirmauit do-
^riuarn Legis & Euangclij,dum impcenitentes qui-
^crn diluuio perdidit : Nohx vcro cum fuafamilia,
grftia promifsionis clemetcr libcrauit. Ge.6.7.9.
u Poft diluuium , vt dodrinam malitia homi-
num fcre collapfam erigeret, apparuit Abrahamo
JCcies.Genef.i2.i3.i5.i7.i8.ii.2i.Eius filio Ifaac bis.
j^enef.16. Nepoti lacob fexies, Gene. 28.31.32.35. Ifl
nis apparitionibus Abrahamo, Ifaac, & Iacob factis,
^dem doctrinacft propofita, & promifsionis ver-
*jum clarius illuftratum eft. Iuftificationis quoque
^^rina in Abrahamo,ccrtifsimo typo expi cifa eft
Jpertius. Nam in hoc clarc oftendit , quodfidefo-
la aDfqUc operibus iuftificetur homo, quod fidei fit
c°niunctaobedicntiaergaDeum: quod Sacramen-
^ la non iuftificent , fed obligncnt iuftitiam promif-
^.fionis&fidei.

lS Poft hxc inyfgypto Mofiapparuit, candem
n°ctrinam repctcns & confirmans,Exod.3.
~ ty Adha:c multis Prophetis idem verbum in vi-
'°nibus & fomnijs apparens commendauit, & pro-
1Xls concionibus declarauit , quod primis Patribus
* anquam brcuibus Aphorifmis tracfiderat.

)5 InnouoTeftamcntoDeus idem verbum fo
nUlt de coelo,& proprio ore nobis Chriftum docto-
^rn commendauit,dicens : Hic eft Filius meus dile-
f^Mn quo placatus fum,huncaudite.Acfi dicarO
Un promifi femen mulieris dcftrufturum caput fer
rentiSj& reparatorem gencris humani , fublau Le-

794

1 gis maledictionc^Eccc iam prxfto adcft,eum auditc»
m eum creditc, quibusvita& falus cura; cft, inhoc
enim mihi complacui & reconciliatusfum mundo.

16 Hse omnes apparitiones cum multis alijs , vna
cum angelorum appatitionibus & concionibus>no-
ftra? infirmitati mederi debent , acconfinnare no-
ftros animos , ne credamus impofturis Diaboli , qui
cum omnibus Sophiftis & Mahometiftis profanif-
que gentibus in hoc totus incumbit , vt nos ab ifto
verbo.tot apparitionibus diuinis nobis commcnda-
to,abftrahat. Atque hoc cft , quod pra?dic"tum eft a
Deo: Semcn ferpentis mordebit calcaneum feminis
mulierisjGenef.^.i^.

17 Secundaparsexterni teftimonij cft , operatio MiracaiJ
miraeulorum & varietas,qu^ miracula funt qucdam
extraordinaria opera Dei , quibus tanquam figiJlis
firmifsimis,verbum fuitra,hoc eft, Legem & Euan-
gelium,quatuor millibus annorum confirmauit.

18 Sunt autem miracu]a,qii£ vltra virtutcm crea-
tam, contra confuetudincm aliquid obijciunt fcnfi-
bus, quod m admirationem diuirta: Maieftatis ho~
mincsaddccit.Huiufmodifunt plurima,cum m vc-
teri,tum in nouo Teftamento : ex quibus nonnulla
afcribemus.

19 Ante diluuitim, duo infignia miraculaoccur-, J1^^1*
runt.Primum,infacrificijs Abtl & Cain : vbi apcrto
teftimonio Dominus confirmauit Lcgcm & Euan-
gclium.No refpexit Dominusad Cain, fed ad AbcL

Ille enimhypocrita fuit, Lcgc damnatus : hic pius
propter fidem in promirTumfcmcn.Quare primum
refpexit ad Abel : deinde ad muncra cius , q ua: pro-
pter offcrentis fidem placuerunt, Gcnef.^.Secudum
in Enoch,quem Dominus e cofbrtio hominum fu-
ftulit in ccelum , quo facto do<5trinam promiftionis
coniirmauit Dominus dc victoria fupcr rcgno Sata-

naj.Gen.5. . r . M* diht-

20 Indiluuioduoquoque prxcipua funt edita
miracula.Vnum, miraculofa pcena ob pcccatum iu-
xta Legis comminationctn.Altcrum, admiranda li-
beratio credentium iuxta promiifionis vcrbum,At-
que ita diluuium oblignat vtranque docirinam , ni-
mirum Legis & Euangelij Gen.8.

21 Poft diluuium primum occurrit confufio lin- ?oft di,J|f
guarum in sedificatione Turris : quaconfufioncmi-muia'
na; in contumaces confirmantur,Gen. 1 1 .Deinde par

tus anicula; Sara? ftcrilis natura & ztatc , per Angelu
annunciatus,Gen.2 1 .Pugna Iacob cum Angclo.Sca-
la extenfa in ccelum vifa ab code , promiftlonis gra-
tixcertitudinifcruiunt,Gcn. 28.^2.

22 In ^tgyptoardct rubus, fcd incolumis manct, SubM*t .
Exod.^.Virga in colubrum vertitur,Exod.4.Vrgen- fe«

te Mofe mandatum Domini dc exitu populi, de-
cem mirabilia figna cduntur, Exod.7.8.9.10.1 1.12.
qux fanc figna tcftanturDcum iuxta Legis rninas»
punire contumaces : & rurfus iuxta gratix promif-
fionem,fuos tueri.

23 In cxitu de gypto, vt miraculofa maris ex-
llccatic,perquam liberatifuntHcbr^i, promiiT^graj
tix teftimonium cft,Exod.i2. ita fubmcrfioPharao-
nisxcum fuo exercitu,Legis diuinx eft figillum.Exo.
i^.Eodem pertinet columna nubis pcr dicm, & co-
lumnaignis per nodem,qua fuum populum Domi-
nus initineredirexit,Exod.i4.

24 In monte Sinai dodrina Legis multis confir-
matur miraculis,quf & Symbola fucrunt cffcctuum:
Legis in hominibus,& teftimoniade doctrina,quod
verc a Deo fit profeda.Tacco miraculofum ieiuniu
Mofis in monte , quodeodcmpertinet. Exod.19.

25 Temporequadraginta annorum quopopulus
in deferto fuit, plurima funt miratula edita , quibus>

L. ).

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

795

vtraque do&rins parsconfirmata cft.Legis doctrma
confirmatur miraculofa pccna Core,Dathan,& Abi -
ron,cum eomm focijs,quos tcrra abforpfit,Num.i7.
Dcinde thurificantes contra Lcgem , igne de ceelo
abfumti funt. Inobedientes ferpentibus percutiun-
tur, Num.22. Promifsio quoquc gratix confirmatur
miraculofis beneficijs Dci. Aqua de petra manat con
tra naturam,& comitatur populum quocunque pro
ficifcitur. Man de ccelo datur, vnde tot miliiahomi-
num aluntur 40.annis.Afpeclus amei ferpcntis ere-
cti mandato Domini, quo fanantur percufsi a dipfa-
dibus, Num.22. VefHmentaac calcci tot hominum.
tanto tcmpore non teruntur.Deutcr.8.
Sub iofua Sub L>fua duccprimum occurrit tranfitus per
& iudici- mcdium Iordanis,ftante aqua ab vna parte lnftar rnu
bus' ri,& defluente ab altera,Iof.3.Ciuitatis Hiencho,fe-
ptimo circuitu & voce tubarum , iuxta vocem Do-
mini, euerfio , lof.rf. Prolongatus dics pugnantibus
Hebrzis contraGabaon. Lapidcs de ccelo dcmifsi,
quibus hoftes populi Dei occifi funt. His ommbus
confirmari vtrunque doctrina? genus nemo non vi-

det. . . ;

27 Sub ducibus etfi plunma contigcrc miracula,

duo tamen prxalijsfunt infignia: Vellus Gedeonis,

.Iudic.6.EtrbrtitudoSamfonis,Iud.i4.i5.i^.Vtrun-

queveritatis doarinsefigillumcft.
SubRegi- i8 TemporibusRegumEHas&Elifafiismiracu-
buj,

■

lis plurimis clarucrunt,quibus vtramque doctrinam
Legis & Euangelij confirmarunt.Elias excitat mor-
tuum. Hoftiam pcrfufam, aqua, impetrato miracu-
losc igne de ccelo, accendit, in teftimonium doctri-
nae fuse. Ad preces ciufdcm tribus annis. non pluit:
rurfus pctcntc eoin pluuiam nubes denfantur,&
pluuiammittunt. Hicpallio Iordancm diuidit, fic-
custranfit,& ignito curru in ccelumtollitur.Elifeus
fanat aquas pcfsimas & fteriles. Ditat mulierem
oleomiraculose.SanatNaauun Syrum alepra. Alia
multaprxtcrmitto, qua? contigere temporibus Re-
gum.

in captiui 29 Sub captiuitate populi in Chalda?a , hxc funt
tatc» prxcipua : Miraculofa liberatio trium virorum , qu*
propterconfefsioaem do&rinae Ecclefia; in arden-
tcm fornaccm conie&i funt, Danicl.3. Miraculofa
dcfenfio Danielis cohie<5H in lacum , vt dcuoraretur
a lconibus , co quod nollet abijcere doctrinam Ec-
elefia?,& idola profanaloco veri Dei colerc.

30 Miracula fub ducibus vfque ad Chriftum fue
liute£ runt non paucafcd prxcipuum eft,quodDcus popu-

lum fuum,tot perfccutionibus fractum: contra adeo
potentes Regcs & principes defendcrit , vt firmum
ftarct vaticinium Iacob , de expectationc gcntium
feu aduentu Mcfsia:.

31 Nbui Teftamcnti miracula funt plurima,quo-
feftaSSw rumprsecipuaattingam. Primum occurrit fterilis a-

nicula: partus. Deinde Virginis,vterqucab Angclo
nunciatus. Scquuntur Angelorum conciones , Ma-
gorum ftella,facla Chrifti diuina eaquc plurima : vt
fanationes a?grotorum, fufcitationes mortuonm,
apparitiones in montc , refurrcctio Chrifti. Quibus
bmnibusaccedit veluti Regia qusedam obfignatio,
viftbilis donatio Spiritus fancti,quinquagefimo poft
rcfurrectioncm Domini die. Eodem pcrtinent mi-
racula Apoftolorum;

32 Quod autem miracula co pertincbant , vt illis
confirmarctur dodrina,teftantur hf c di<5ta,Exod.i5.
Erit quafifignum in manu tua, & nuafi monumcn-
tum in oculis tuis , vt Lex Domini femper fit in ore
tuo. Num.14. Vfqucquo non credcnt mihi in cun-
dis fignisquxfcci in mcdioeorum.^.Reg.iy.Vidua
cxcitato filio,dixit: Nimc fcio quod vir Dei es tu, &

CERTITVDO 19*

vcrbum Domini in ore tuo vcrum cft.Ioan.8.Simr*
hi non creditis,credite operibus meis, ^
33 Cur non adhuc eduntur miracula? Refpondct cur^
Auguftinus his verbis: Nec mtracula illa in «'^dunn^
temporadurare permxffa funt^neammm fempervtfib^ •«»;:»*-*
lia qu&rerety & eorurn confietudtne frigefceret genui h*-
manum-,quorumnouitate flagratiit. Ntaarn nobis
bium ejfe debet,i/s ejfe creder.dum , cjui d»m ea pr.idtcA-
rent.cjua pauciafjeqummr ^fetamen fequendos popnlt*
perfuaferint. jJW»r

34 Tertia pars externi tcftimonij eft Propne - dl^* ■
tiarum firmitudo & veritas. Nam cum euen-iw
tus rcfpondet Prophetia? ,teftatur Dcus quod 6t
Prophetia: autor,iuxtaillud Iere.28.9. Propheta qui
vaticinatus eft pacem, cum vencrit verbum cius»
tunc fcietur Propheta, quem mifit Dominus in ve-
ritate. Apoci^.io. TcitimoniLim lefu eft fpiritus
Prophetia?, . .

35 Iacob prsedixit tempus aduentus Chrifti ul
carnem.Gcnc.49.10.cui euentus refpondit Prophe-
taBalaam fub imagine ftella?,Numer.24.i7.Vatici'
nium Efaia? dc Virginis partu, Efai. 7. 14. Danieu5
prophetiade quatuor Monarchijs , de hebdomadi-
busjdctemporcaduentus Chrifti, deeius morteat-
ternoque regno. Prophetarum plurimorumvatici-
nia de contumacia populi Iudaici , dc perfecutione
Ecclefix.PauHprardiftio de Antichrifto.Hic cum e-
uentus , qui a nulla creatura prolpici poterant , vati-
cinijs Propheticis-refpondcant,manifeftu eft,a De0
monftratos efTe , & vocem Prophetarum diuin-"n

l6 Qi^arta pars externi teftimonij eft confenfuS

Mofis,Prophetarum,Chrifti, Apoftolorum , ac Ca-
tholicce totius Ecclefia? , in do&rina , cultu , & vita»
Nam hi omncs Legem & promilsiones vrgcnt , aC
alij alijs clarius cxponunt.

37 Quintaparsexterniteftimonij, eft ipfad«ra"sc
tio Ecdefia; ac dotSrina» Legis & EuangelnS contra
tot Diabolorum & hominum potentiam , & fopf11'
fticam, qui confpirarunt aduerfus Chriftum, & !rnl£
Ecclefiam : qua? tamen haftenus conferuata eft
conferuabitur , vtut furat & infaniat Satan & m««"
das , quemadmodum Dominus promittit , cuiti ai1'
Portx infcrorum non prxualebunt aducrfus eam»
Huc quoque Gamalielis dictum pertinet: Si ex ho-
miniDuseftopushocdiiToluetur. (

38 Sexta pars extcmi teftimonij eft, cruenta coO'
fcfsio tot Martyrum inde vfqueab Abel adCm1"^
ftum Dominum,&ab ipfo in hunc vfque diejj1»
Nam tanta & tam atrocia fupplicia nequaquarn 1«"
ftinuiffent pro mcerta & erronea doctrina.

39 Neque hoc genus teftimonij infringit«r
eo, quod multi enthufiafmo quodam inftigat* » P
crroribus fuis confirmadismortem oppetunt.
dcftituti funt fuperioribus teftimonijs , qua? ^cmp
tanquam rcgula & norma funt, vt difcernatur int
vcros Martyres,& impulfos a Diabolo ad oppugn

dam veritatcm. f«^J

40 Internum teftimonium vnicum eftinimiru^ jjjj^
arrhabo feu pignus Spiritus fancti, quo veritas yer

Dci oblignaturin cordibus fidelium. De hocintef-
noteftimonio loquitur Paulus Corinthijs, fcribc
in hanc fentcntiam,2.Corin.i.22.Qiii confirmatu0
vobifcum in Chrifto, & qui vnxit nos Deus eft> 9U
ctiam obfignauit i^os, & deditarrhabonem sPirItl
in corda noftra. EtadEphe.1.13. Inquo Chriup^
obfignati eftisSpiritu promifsionis fandio, q111 c
arrhabo ha?rcditatis noftras.

41 Harc teftimonia externa & intcrna fimt ca«'

fa? certitudinis in doctrina Ecclefiar , qua: fi cc-n

runt«r

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

runtur cum philofophica ccrtitudine piurimum ex
ccllunt.

42 Omnia in philofophia,lumini rationis & fen
fibus iubijciunturat in Theologia noftra, hoc eft,in
^odrina Ecclcfiar,lumen Dcus cft, qui fuam doctri-
nam proponit & confirmat.

43 Valcanti^itur protani homines , qui certitu-
dinem reiThcolocncs poft fcicntiam collocailt , &

C \ , D 1

*cre cum ttx*?jaconiungunt.
ZSt" 44 Hic merito quaeri potcft de doaoribus Ec
>«ttm^ clefia?,quo in loco eoru dicta habenda fint. Ad quam
quzftioncm itarefponderidcbet. Tripliciafunt di
&a Patrum,Qu.cdam demonftrata,Quedam proba-
°ilia,Qusedam falfa.Dcmonftrata,vt funt Symbola,
Apoftolicum , Niccnum , Athanafianum , eiufdem
^utoritatis funt cum Scriptura: quia ex ea colle&a
funt&in ordinem digefta. Probabilia retineantur,
doncctrahanturin malamconfcqucntiam aSophi-
ftis.Falfavtvoxferpentis fugicndafunr, i"x;a hanc
Ambrofij regulam .T^snouaomniacjuA (hnsltu non
Aocmtmre damnamu* , (juta fidehbus vta Chrislu* eft. S>
¥**r ChnFlHi non docutt quod docemtu , & nos td dete-
fiaBtle iudicemm, a

45 Porro przter harreticos( quorum caput cit
^Papa) qui intcr mceniaEcclefi* dclitefcunt , hoites
* do&rm*funtTurci,lud*i, & aliae gentcs barbar*.

Turci,quia Iibros Prophcticos& Apcft dicos rcn-
ciunt,plane ftirunt.Iudarosconfutat tcmpus, quo a-
jfeuYdcbuit Chriftus ,& plurimar prxdi&iones dc
illorum reie&ione. Gcntes barbara? ab ipfojSatana
*gitantur, adco vt fe omni turpitudini & idololatii?
ptoftituant.

46 Non ergodcbet pios ofTcndere velTurco-
*um fech,qux confufio quardam cft cx blafphemijs,
^trocinijs, & fla<*itiofis libidinibus conflata,qua-
funt manifcft* notx Diaboli.Scd dcbcnt pij vatic-
nium Danielis cogitarcde ftironbus Mahometi,qui
ocllum inferre San&is,& prxualcre eis,& loqui fer-
moncs contra -cxcclfum prardicitur: vel Iudzorum
rcproba mens, qui a Deo propter fuam mgratitudi-
ncm reie&i funt,vcl gcntium aliarum barbararu ce-
«idolomania.Nam longe antea prardictum fuit, vt
^liscoiluuies hominum contemncntium Euange-
hum forct in mundo.Quare eucntus pra?di&ionum
«onfirmabit piorum animos contra omnes fe&as,

' Suac perfequuntur doctrinam Prophcticam & Pro-
pHcticam. . r

47 Quemadmodum igitur abomiaamur fuper-
ftitioncs i€gyptiorum quiboues,fe!es,ferpentes
^nquam numina colebant, & vt dctcftamuf Cory-
«antum tympana , & Baccharum vlulatus : Sic Ma-
nometi dcliria,Iuda?orum fomnia, & omnium pro-
fanarum gcntium fcctas,tanquam ludibria Diaboh,
^ccremurac fugiamus.

4$ Retincamus igitur hanc fpcm, quod ficut ve-
r« Chriftus exhibitus cft iuxta Scripturam , & djui-
ni* tcftimonijs confirmatus eft,quod fit Rex & Mc-
^atornoftera Dco mifTus -ita brcui aduenturus iit
iudicatum viuos& mortuos. Atquc tunc ruturum
c^vtquihJcinfidcChnfti vixit & perfcuerauit,
*J0n pudefiat:cum contra, omnes hoftes Chnfti pu-
«°re confundentur,quando videbunt Chnftum m
fUagloria vcnire abduaurum fecum omncs quiin
JPuim credidcrunt , & in eo mortui funt , hoftibus
coniectis in ignem aeternum.
49 Cumautcm elcaos fuos Chriftus Dommus
^ reccpcrit , pcrficietur pi ophetia Dauid , dicen-
Notas mihi fcciftivias vitac , adimplens tetitia
vultum tuum \ Delcctationes in dcxtcra tua m pcr-
P«tuum.

GVBERNATIO ECCLESli.

79S

xxiir.

G?"B£ RN\y4 T IO eCCLESlv£.

IN gubernatione Ecclefise Dei fpec^cntur Vcr- Partftj,<
bunijSacramenta, Diiciplina & Ccrcmonix. His
:nim colligitur:fouetur, fulcitur & cunieruatur
clefia.

2 Verbum non aliud rcquiritur , quam quod in i Vcrbmn
Mo£c, Prophctis,& in Euangcliftarum Apoftolo-
rumque fcriptis traditum eft. Hoc cnim diumum
teftimoniumhabct de infallibiliccrtitudine.

5 Diuiditur autcm hoc verbum rccte , fi docTtri-
nam fpedes,in Lcgem , & in promifsionem grati«
fcu Euangclium. Lcx monftrat nprmam viucndi&
arguit peccatum.Euangcliu prardicat gratuita gratia
pcenitcntibus.Vtrumquc Vcrbum, hoc eft, Lcx k
Euangclium , verum colendi Dcum continct mo-
dum.VtenimLex quid Dcusrcquirat :itaEuangc-
lium quomodo ficri & placere pofsit,oftendit.

4 Sacramcnta Euangelio. addita funt , vt cius fi- J^j*
gnaculaiObfignant cnim nobis eam gratiamy quam ^™1*'
Euangelium prardicat.

5 Sunt autcm duonoui Tcftamenti Sacramcn-
ta communia, vidclicct, Baptifmus & Cama Domi-
ni,quorum vfus perpetuo pic mcditandus>cft^

6 Sunt enim ha?c facra fi^na^ afpedabilcs quar-
dam conciones , de fummis Denciicijs Chrifti crga
Ecclefiam.Nam cum Paulus dicit,Gaiat.$.i7.Qjot-
quot in Chriftum baptizati funt, Chriftum indue-
runt : magnasfane res breui orationc comnlectiiur.
Tcftaturcnim perBaptifma nostn Eccleiiam reci-
pi,Chrifto inferi,in Cnrifto rcgencrari,& a pcccatis
cmundari : fdque bencficio corporis Chrifti,quo irr-
duimur,& fanguinis quo abluimur* Vcrum quod
pcr Baptifmum Chrifto infiti in eodem alimur , fcr-
uemur & fuftentamur, id dcnuo nullo confcquimur
alio bencficioquamcorporis & fanguinis Chrifli.

7 Quod ergo nobis in Baptifmo tegumentum
eft& emundatio,in Coenacibus& potuseft. Atque
vt aliud eft gigni & renafci * aliud ali & educari : ita
aliud eft in nouam vitam rcnafci , & aliud in eadcin
fuftentari & crefcere : pra;ccdit enim natiuitas , fc-
quitur educatio*

8 In difciplinaEcclefia?pluraconfidcrandacon- , DircJ.pIj
currunt,vt funt,Ordo,potcftas & autoritas. «a in qU*

9 Ordo eft Omnium pulcherrimus. Prarfidet c-
nim vnus Monarcha Iefus Chriftus , qui a Patre ac-
ceptum regnum fuo fpiritu verboque gubcrnat.Hic
Monarcha folus eft in fuo regno «iMwi^

jo Hocregnum, quod eftEcclcfia, pulchenima
fyramCtria cohseret. Nam conftat coetuhominum*
quiin Chrifto Rege fuo renati , & de carne & ofsi-
bus eius facii.capiti fuo fic adharrent, & inuicem ita
funt coniuh<5ti , coaptati, & coagmcntati pro cuiuf-
que fidei mcnfura, pro donoruinSpiritusfancli va-
rietate,pro vocationum connexione , vt vnum cor-
pusconftituant,vt eodem omncs Spiritti viuant &
agantur,vt finguli fuumproprium munushabeant
& donum , quo commmoda & ineremcnta vniuerfi 4
corporis pro fe quiique promoudait.

11 Hanc pulchcrrimam harmoniam ncqnaquam
impedit,quod in cxterno ccetu Ecclcfiae fint multa
mortua mcmbra,quod fint multi hypocrita? , multi
infirmi,multi nominetantum Chriftiani. Nam Ca-
tholica Ecclefia non ab ipfis fordibus, fed a fua pro-
pria natura & indole a?ftimanda eft.

12 Prarterea cum regnu Chrifti Monarcha? ,vcrbd
& Spiritu Chrifti regitur,duo funt in eo gcncra ho-

L. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

199

G VB E

mirfumrvidelicet, verbi prscencs & eortrm audito-
rcs,qui non fecus atque patrcs & filij fc inuicem ve-
ncrantur & colunt.

i 3 Etii autcm horum prxconum fpiritualis iurif-
dicl:io,dc qua poftea diccmus,eadem eft: tamcn dif
parcs dignitatis gradus funt-idque partim iurcdi-
uino,partim Ecclefiae approbatione.

14 Vt enim Chriftus afccndcns in altum dcdit
dona hominibus , Apoftolos, Prophetas, Euangcli-
ftas,Docl:ores & PafiWs : ita Eccleliae fuse potefta-
tem dedit in asdificationem. Hac poteftate Ecclcli..
ordinat miniftros pro commodo fuo , vt omnia or-
dinatefiant adinftaurationcm corporisChrifti.

15 HincEcclcfiafccuta tempora Apoftolorum
alios Patriarchas,aliosEpifcopos,alios Chorepifco-
pos,quos Iuftinus Martyr twrvr&f vocat, nos prc-
pofitos:alios Paftores & Catcchetas inftituit.

ouamnda 16 Rcformatar Ecclcfi* poft tenebras excuffas,
«cieUaru quas Papa inuexit in Eccleiiam, content* funt pau
ordo* cioribus <nadibus , ne rcs paulatim in tyrannidem
abcat. Ha1>entEpifcopos,Docctorcs,Paftores,& pa
ftoribus infcriorcs miniftros, quos inepto vocabulo
facellanos nominant.

17 Intcr hos qui cxcellit donorum cxcellentia,
laborum magnitudine & vocationis gradu , alijs di-
•onitatcpraferturnon quidem vt dominium in alios
txci ccat,fed vt alios fapientia & coniilio rcgat,mo-
do rationcm fui coniilij cx vcrbo Dei & lcgitima
Ecclefia: ordinatione petitam oftenderit.Nam cum
folus Chriftus in fuo regno eft *Wii/9uK©- , par eft,
vt qui illi fubiecti funt , rationcm fuorum factorum
. rcddant.

potcftas 18 Poteftas ecclefia? duplex eft , vna clauium,feu
Ecdcfix. fpiritualis lurifdi&ionis , altera externa? iurifdi&io-
nis,qu.c apriori tamen pcndet.

19 Potcftas clauium dicitur, qua» Symbolo cla-
uium dcfignatur, cuiusappellationis haecratiocft:
Qji oeconomi conftituuntur in aliqua familia , ijs
traduntur claucs vt omnia aperiant, claudant,ad-
miniftrcnt pro arbitrio domini fui. Ex quo factum
cft, vt clauium Symbolo , primum domus admini-
ftratio,dcindc rcgni gubematio , & tandcm Eccle-
fia? poteftas fignificetur.

20 Sed qua? funt claues ifta? quibus dcfignatur
Ecclefia? potcftas?Verbum &fidcs.Pra?dicatio enim
verbi Dei de remifsione peccatorum impetranda
pcr Chriftum, vnica clauis eft ad aperiendum re
gnum ccelorum. Quod fi is qui audit, adiungit prar-
dicationi rcmifsionis pcccatorum vcram fidem , ac-
ccdit ctiam clauis altera.

21 Hoc confirmatur mandato Chrifti , aman-
dantis fuos difcipulos in vniucrfum mundum:Eun-
tes, inquit,pra?dicate Euangelium.Etaddit:Quicre
diderit faluus erit. Quibus fane vcrbis cxprefsit cla-
ues,quas tradidit Ecclcfia?.

22 Nam ciim prxdicationi remifsionis peccato-
rum homo credit, abfolutus eft a pcccato, liberatus
cft ab obligatione xtcrni mortis& condcmnatio
nis,atque adeo ius habet cccleftis harreditatis.

23 Potcftas externa? iurifdictionis maxima cx
parte pendet a poteftate clauium, & in tribus potif-
fimum confiftit:In cognitione vcra» doc"trina?,in im-
probatione falfa? doctrina? , & in moribus gubcr-
naudis.

24 Ciim Chriftus inuitet ad feomncs vt a fc di-
fcant,& Apoftoli mittantur vt doceant,manifeftum
eft Deum requircrc ab Ecclefia cognitionem fui
verbi,<mcquafalusneminicontingercpoteft. Qua-
rc ficrilcgi funt Papifta? , qui Laicos arccnt a lectio-
nc Scriptura:.

RNATIO 8s0

25 Cum Chriftus dicit,Cauetc a pfcu Jopropjif
tis.Itcm,Cauetc a fermento Pharifcorum : manifc**
ftc poteftatcm fuse Ecclcfia; facit,improhandi taliam
& crroneamdoctrinam.

26 Guberaatio mortim vfitatc difciplina? nomcn
retinuit, de qua quia antea difputauimus, nolo eam

hic prolixius profequi. . „ Aat^at

27 Autoritas Ecclefi^ cum poteftate eiufdem co-
iuncla eft,in qua duo funt fpectanda.Vnum quarum
rerumfit.Alterum,pencs quas perfonas rcfidcat.

28 Duas rcs fubijciunt Ecclefia? autoritati, 1 ra~
ditiones nimirum,& ius interpretandi Scripturam»

29 Traditioncs , funt inftituta quaj abfquc Scri-
ptura traduntur,vel ab Apoftolis vcl a Patribus.Hu-
ius generis funt baptifma infantium, obferuatio dici ^
Dominica?,fiimtio ccena» a ieiunis,&c.DehuiuimO"

di traditionibus quid fit fcntiendum , copiose Pm-
lippus cxplicat in luis locis.

30 Ius intcrprctandi Scripturam , non eft ahcm
hominum ordini peculiaritcr alligatum,fed cft pcttf
liare donum Dci,datum ad inftaurationem Eccleiie*

31 Epiphanius in interprctationc Scriptura? qua-
tuor rcquirit,tf'/c jht/v&vpiclv &k? »ycsw}i£iyJ

32 A/tfOnw eft,cum contcnti fumus fentetia quam
primum voces offcrunt. Vt enim fenfus vifus harret
m obicc~to,ita animus in fenfu quem verba otfcruHP
cum dicitur,Non mcechaberis. Hic animus in VCf-
borum propria fignificatione acquiefcet.

35 fpeculatio cft , cum ad loci alicuius vc*

ram cxplicationem non fufficit fenfus,fed requiritur
contcmplatio,qua eruuntur definitioncs,diuifiones,
qua fiunt collationesplurium locorum , ev quorum
collatione fententia vcra eruitunvt cum dicitur,
raturus,intra in condaue,&c.Paucifunt elcclri. Ma'
ledi&us qui non fcccrit Lcgcm.Hic nonlfufficit icn-
fus. Scdrequiritur etiam contemplatio, quaconfe-
runtur plurcs loci,fine qua fcntcntia vcra deprchcn-
di non potcft. Huius contcmplationis contemtus»
plurimas hzrefes in Ecclcfiapcperit.

34 a/ahj adhibctur , quando in fimplici ver-
borum fcnfu,eft abfurditas contra verbum Dci & 2"
pertam ordinationem i vt cum dicitur,Si oculus tuus
dextcr te ofFcnderit,eruc eum. Itcm,Beati quifeca-
ftraucrunt pro regno Dei.

35 Ucl^Jqch traditio , cft cum

aliorumiudicium

qui de aliquo pronunciarunt adhibetur: vt cum quS'
ntur,quid fit ^o^-Joan.i.

36 Alterum auod fpedandum diximus in auto-
ritate Ecclefiae eft,penes quasperfonas refideat.E"1
autcmhaicautoritascfttotius & vaiuerfaj Eccleh^»
tamen non coiimilitcnnam maior eft eorum m Ec"
clefia autoritas,qui cx vcris frudibusfpiritus,decia-
rant fe fpiritum Chrifti habereamplior adhuc pene|
pios Dodtores longo tcmporc cxcrcitatosrgranm0^
adhuc pcncs piorum confilia, vbi ex frudibus, fplf1^
tus Chriiti adeffe cognofcitur.Nam iuxta Pauli con-
iilium,probandi funt fpiritus, an a Deo fint. ^ cc:f

3 7 Reftant ceremoniac, hoc cft, humana: or^in.^
tiones ad rcgendam Ecclcfiafticam politiam in"1*
tuta?.In his rcquiritur Decorum & Ordo. «

38 Decori partes funt du2.Prior,vtexciternufa^
pietatem illis adminiculis. Pofterior , vt modcl"a
^rauitas in pictatis tractatione eluceat. Quare n
lV»ao/ , nec hiff rionicx efTe dcbcnt, qualcs funt p
raeque in Papatu.

39 Ordinis partes tres funt.Prima,vt pra?fi<iente

habcant certam aeendi regulam.Secunda,vt aiI<llt^

resafTuefiantad obedicntiam & difciplinam^ferj1

vt bene compofito Ecclefiasftatu,paci& tranqul1

tati confulatur. „ ^

Sacra-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

8oi

XXXII II

SACRAMENTVM,

catur. Quod gerins ciim applicaciir fnguiis , melitf*
& certius corum vfns conlpicitur. Ciicumcifio eft
pactum.Hicfiaddis gcnus, Cirtumcifio eft rf?*y«Fi
ld cft,fignaculum pacti. An non darios iam intclli-

Dgitur,quid vclit CircumcifioPAtouc ita dc alijs.
Eus fempcr , &antequam homo lapfus eft ab j<c Ratio appellauonis hxc eit:Q^eniadmodii
innocentia? ftatu , & poft lapfum hominis, militarc Sacramentum , ct> cbligatio mihtum , p

f^oie confueuit fuam voluntatcm homini patefacerc dua-
busrebus:nempe,vcrbo & figno cxterno.

i Vcrbo voluntatem fuam cxprcfsit,figno can-
demconrirmauit: vt id quod mcns cx veroo pcrci-
pcrct, quodammodo pcr fignum fenfibus prxfcnta-
retur.

3 Hoc enim modo optime confultu crat rudi-
tati & tarditati homims. Ettamctfi Dcus fapictifsi-
mus & optimus ita rcs omnes vifibilcs condidit, vt
homincs quafi manu duccrct in rcru cceleftium &
tyiritualium contcmplationcm: tamcn hoc potifsi-
^uminijs fignisccrnitur, qiixEccleiia vfitatcSa-
C,.c crarnenta nominat.

*> §J 4 Huc pertinet diftum Auguftini St Sacramen-
J >me '« ^andam Jimtlttudtnem earttm rert-.m , auarn S*era-
**■ f»euta funt.non haberent.omttr.o Suramenta non effent.

5 Atqueexhoc, quod figna faepeaccipiant no-
^inarcrum ,quarumfunt figna:dcuti Auguftinus
%>crioribus verbis annectit, cum ait : €* hacautem
fimlttudtne pterumjue etiam ipfarum rerum nomina ac-
"pnnufeiUcet Sacramenta.

6 Quod fanc factum eft vtilifsimo confilio : ni-
^inim,nehomines obliti rcrum hcererent in extcr-

^ nis ritibus finc fru<5tu,vt Ethnici fecerunt.
?«Sf" ,. 7 Fcede itaquc errant,qui ciim audiant res pra?-
' aicari de fignis,putat mutari rcrum naturas, & defi-
ncre cfle quod antea cnnt. Vnde Thomas horribi-
les & dctcftandos crrorcs in Ecclefiam inuexit.

8 Qnarc firmifsime cum in tota do&rina Ec-
defiar, tum in doftrina Sacramcntorum tenenda eft
rcgula : nomina rcrum diuerfifsimarum fiepc

libil

Qu* iti

luolibet
lacramc-

to concui

6 uwiiiw™ «.«.»—.-- -

Propter analogiam quandam & comparationem cr-
fc&uum , cum docendi, tum admoncndi caufa pcr-
n*utantur,& dc fc mutuo prxdicantur.,

9 Chriftus & vitis , diuerfarum rcrum funt no-
^ina.Sed Chriftus fe vitem nominat, propter com-
P»rationcm effechium. Nam vt vitis miniftrat pal-
"utibus in fe mancntibus fuccunv.ita Chriftusfuum
tyiritum infundit in eos, qui in fe manent pcr fi-
/«u^^m^atqueita dc alijs infinitis.
Jjjj »o io Panis & corpus,itcm vinum & fiinguis, rerum
NcJJ; ^crfifsimarum nomina funt : fed tamcn , propter
11 * c°rnparationem erTcctuum , panis in ccena Domini, 1
*citurcorpusDomini,& vinum dicitur fanguis cius.

n Nam vt panis confortat corpus hominis,& vi-
numrccrcat^itacorpus&fanguisChrifti fidc hau
**a,vt Patres loquuntur, animam confortant , & re -
Crcantfpiritualitcr.Huiufmoclianalogia in omnib-s
Sacramcntis conlidcranda eft.

lz His ita conftitutis , accedamus ad Sacramcnta
noui Teftamcnti, & videamus quid in ijspotifsi-
mum fitfpcftandum.
SuVe ' f3 Anguftinus dcfinit Sacramentum m gencre,
iui4 ^um ait .Sacramentum cft fignumgratU. Teftantur c-
nim Sacramenta de fauorc Dei erga cos qui illis rite

'mtur.

* — **»unum quia crcaennui'» pwuimM
^nant. Quarc non fimplicitcr figha , fed 9y*yif* a
P*ulodicuntur,id cft,obfignationes.
, l5 In omni crgo Sacramento fciatur,quod ityfyu>
noc eft,fignaeulum,fit genus quo proprius finis ind-

'4 Ncquc dicuntur figna gratia: tantum,quia pin
o«nt &r fignificant res promiflas in Euangclio : Sed
Potifsimum qUia crcdentibus res promiflas obfi

militarc Sacramcntum , cft cbligatio miiitun _
folennc iuramentumi ita iuramentum Ecclcfia», cft
Symbolumobligationis mutu* inter Deum tk ho-
minem credentem.

17 Extra vfum diuinitus inftitutum,nihil habet ^xtI^
rationem Sacramcnti = hoceft, ncc accipii ntur be-j^f1^
ncficia in Euanedio oblata , ncc accepta obiignan- t«onen, a

0 «taincmu

tur.

Confirmant fiquidcm homiricm Sacramcnta
cx paclo lcgitimi vfus. Is vero cl>, ciim vfurpantur a
crcdCntibusEuangclio.Sinc enim fideSacramcma
ccdunt vtcntibus in iudiciumr ficuti 6c verbum cum
finc fideauditur.

19 Porro cum Auguftinus i\t\Acceditverbumad bc conft
e/ementum (fr fit Satrdmentut*. Non intclligit vcr- crat,on«'
bumrecitatum fupcrcxterna fgna,efl*c cbnrecra-
tionem quandam fignorum , wt Papiftar putant. Sed
intelligit vcrbum Dci inftitucntis,promittcntis , &
requirentis fidcm promifsionis. Hocverbum cum
acccdit ad clemcntum , fit cx clcmcnto SaCramcn-

tum.

20 Ex ijs quar iam dicra funt,tria colligCre prom-
ptum cft./VifljMWjQuot in quolibct Sacramcnto con
currunt?S*rW«w,Quid fitSacramcntum noui Tc-
ftamcnti? T ertium, Qjxnam fint,& quot noui Tc-
ftamcnti Sacramcnta?

In qliolibet nouiTcftamcnti Sacramcnto(vt
cx dicliscolligitur.) c mcurrunt quatuor. Pnmum^
Verbum, fcu mandatum Dci. Nullius enim homi- ^
njs autoritate Sacramcnta inftitui poilunt. SeCUn- tiilK
^«7»,Signum extcrnum Sc analogicum,vndc Grxcis
Symbolum dicitur. Eftcnim Svmbolum proprie^
non quodlibct fignum, fcd quod habct quandam a-
nalogiam Cum rc fignata. Tertium^ Rcs promifla iri
Euangelio,qua? eft gratia & fauor Dci gratuitus
propter Chriftum. Quartum, Fidcs promilsioni rc-
43 fpondens. Fide enim rcs Sacramenti accipitur , rcti-
nctur,pofsidetur.

21 Similitcr ex dictis c611igitur,quod Sacramcn- qujd txi*
tum noui Teftamenti fit fi^num vifibilc,mandatum
&inftitutumaDco: quo ligno vt Deus fuam tc-
ft.itur promifsioncm homini fachm , ita homo vi-
cifsim fuam ergaDeum fidem profitetur.

2j Hac ftantc dcfmitione qux plcna cft , rta vt gg^j?
ncc redundct quid,ncc dcfiderctur : fcquitur duota.
tantumSacramenta Ecclcfiar nouiTeftamenticrTe,
qua: funt Baptifmus & facra Chrifti Ccena.

24 Nam in his folis cernimus & vcrburrt & clc-
mentum. In illis folis quor adducuntPapifta?, nihil
eft quod plcnam ratione habeat Sacramcnti. Q.ua-
rc rclinquantur Antichrifto , cum alijs infinitis fu-
ricrftitionibus.

25 Etfi autcm principalis finis Sacramcntorum tmH&i
eft,vt fint fignacula Dci,quibus fidcs lcgirime vtcn- "a^"-
tium Sacramentis confirmatur, tamen alij fincs non
funt prarteieundi , qui cum primo coniundi funti vt
funt,diftinctioEcdcfi3? ab alijs fectis,conferuatio &
propagatio doclrinx, obligatio ad fidcm & bonam
confcientiam,Yinculumdilectionis.

26 Hiergoquinqucfincsgenerales funt,& in
omnibus Sacramentis,pra?ter quos, fingulafcorfum
fuos habcnt peculiares fines & proprios , vt oftcn-
dcmus fuislocis.

L. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

8o3

BAPT

Quidfit.

■

XXXV.
3 *A <P T l S M ir. 5.

BAptifmus Sacramcntum initiale eft in nouo
Tcftamcnto : & vt omnc Sacramcntum cft fi-
gnum gratic^ita & Baptifmus. Tcftatur cnim dc gra
tia & fauoie Dei crga cum qui iuxta inftitutionem
baptizatur.

2 Namcum Marcus dicit cap.1.4. F-iit in deferto
Ioanncs baptizans & praedicans Baptifmum pccni-
tcndx in remifsionem peccatorum : dcfinit Baptif-
mum cffc teftimonium & fignaculum , quodpceni-
tcntibus Dcus pcccata remittat.

3 Pccnitentes vocat cos,qui ad pradicationem
Euangclij rcfipifcunt, & conuertuntur pcr fidcm in
Iefum Chriftum.

Anatogia 4 Analogia figni ad rem ii gnatam , hzc cft : Vt
figni id corpushonhnisexterncabluitur aqua,& purgatura
taJ!gna" fordibus : ita confcicntiahominis a mortuis peccatis
fanguinc Chrifti abluitur intcrne & purgatur. Vt ad
gcncrationcmnaturalcm requiritur aqucLishumor:
ita ad fpiritualcm gencrationcm,qua homo nafcitur
Filius Dei,requiritur Spiritus fan&us.

5 Habet enim aqua comparationem , & ad fan-
guincm Chrifti, & ad Spiritum fanftum , pcr qucm
homo rcgcneratur.
Chriftiba 6 InChrifti Baptifmo pulchre pingitur, & pa-
ptifmtts," ftum Dei cum hominc qui baptizatur,& actio Chri
noitrifun ft-^&r Spiritus fan&i opcratio.
«Umentu. - t&am ciim Pater fupcr Filium baptizatum hanc
voccm fonat^Hic cft Filius mcus dilectus in quo mi-
hi complacui:teftatur quod & Chriftus fit in fuo fa-
uorc & gratia: &: iignihcat cos quibaptizantur iux-
ta inftitutionem , & Chriftum perbaptifmum in-
duunt, placerc Dco proptcr Chriftum ,cuipcr ba-
ptifmum infcruntur.

8 Huc Paulus refpcxit cum ait : Nos fumus dilc-
iu in dilcclo. Et Patcr ipfc : In hoc mihi compla-
cui.

9 Appa< itio Spiritus (an&i fuper Chriftum ba-
ptizatum,in fpecie columbx, cft tcftimonium quod
Dominus internc baptizat Spiritu fancto , quando
miniftcr foris aq labaptizat.

10 Ideb Baptifta ait= Ego baptizo aqua,in medio
autem veftri ftat, fChriftum intelligitjqui baptizat
Spiritu fanclo & igni.

in cnius 11 Qlloniam autcm ixi baptifmo fit mutua pactio
nomcnba Dci & Jiommis qui baptizatur, vt & Petrus teftatur
Priz^ur curn ait i.Pct.3.21. Baptifmus eft ftipulatio bona?
confcictix cum Deo, pcr rcfurrcctionem Icfu Chri
fti : Chriftus iufsit baptizare in nomcn Patris & Fi-
lij, &Spiritus{anc"H.

12 Namcum minifter dicit, Ego baptizo te in
nominc Patris & Filij & Spiritus fiincti:& aftus ba-
ptizandi,& finis in quo pactio mutua cxprimitur,fir
gnihcatur.

a 1 t. u Aclus eft baptizare, id cft, immergere, intin-

Actu? ba- » , , 1 r 0 n

ptiiiui. gcrc,abluere, vcl aqua aipcrgerc 1 quorum poitre-
mum optime congruit proptcr lignificationcm.
Petrus enim vocat ftvltfgb* id eft, afperfionem fan-
guinis Chrifti,quas fignificaturexterno baptifmo. I
Pct.r. 2.

14 Fines in quo paclio mutua intclligitur, eft
baotiz irc in ( enim finem notat)nomen Patris &
Fiiij,&Spiritusf.ncli.

15 Baptizo tc in nomcn,id cft,vt agnofcas, inuo-
ccs,colas,timeas,cclebres(rcnuncia:o hoftc Dci Sa-
tana) huncjnu Deu,qui cftPatcrqui dcdit Fihu in
mortc,qui Filiuspro tc mortuus cft,qui abluit te fuo

ISMVs- 8°4

fangnineapeccato ,qui tc veftit fua iuftitia, qui tC
membrum fui corporis facit : & Spiritus fanctus qul
tercgencrat & fanc"tificatad vitam «ternanr.vtDco
iun:tus,inomnia?ternitatebcatusfis.

16 Hincclarifsime patet,qualc pactum fit haptn.^G^
mus inter Deum & homjnem. Deus tcftatur fc.ho- b,ptii»'
minem rccipercin gratiam,tanquam membrum tVv
hj,& homo fubmittit fe Deo vt lpfum colat,timeat,

& vcneretur,rcnunciato Satana & operibus eius.

17 SanSificamur ergo in baptifmo, id eftvconfe-
cramur Deo tanquam hofti^.Deus enim nos purgat
in verbo : quam purgationem tcftatur vifibili f'gn0?
& fcparat nos a profanis hominibus>qui impuro fpi-
rituifc fubiecerunt,cique feruiunt. ( ^

18 Etfi autem baptifmus eft fignum gratia*,vidc- KjJ^
licct ,quod Deus remittat rcfipifccnti pcccata: ta-
mcn qui femel baptizatus c/l , & relabitur in pccca-
tum,& refipircit dcnuo,non eft lterum baptizandus,

vt Anabaptifta; fentiunt. Nam baptizatus quando-
cunque credit baptifmo femcl facto , connrmatur
quod fit in gratia. <

19 Infantibus Chriftianorum ide6 baptif^115^^
conferendus cft, quia funt fcedcris initi cum Abra-
hamo & cius fcminc participcs,hoc cft,funt filij Del
ex virtute fccdcris,ctli natura funt filij lrx.

20 Ncque cogitandum cft,infantcsidco cffcfi-
lios Dei , quia baptizantur : fed ideo baptizari , q111*
funt filij Dei : & vt fe effefilios Dei reddantur ccr-
tiores.

2 1 Etfi autem infantes nati a Chriftianis,partici-
pes funt foedcris , vt diximus : tamen quia Deus vulc
omnes, quos in ccetu vocatorum vult haberi, ab Ec-
clcfiarecipi, & ab alijs fectis difcerni, ncce/Tecftin*
fintcs baptizari.

22 Ideo Matth.19.14. dicitur ; Sinite paruulos ad
me vcnire , & ne prohibetc Ulos. Talium cft eniin
regnum ccelorum.Et i.Cor.y.i^Libci i vcftri fanctl
funt,hoc eft,pertinent ac Ecdefiam vifibilcm. ^ *

23 Cxterum,etfi adomncm lcgitimi baptifmi v-fig04ti*
fum concurritrerum fignatarumexhibitio: nulla ta-ftin^**
mcn aquar & fanguinis,vel Spiritus Chrifti mutatio,

aut coniunctio phyfica cum Papiftis fingcnda eft.

24 Signum enim feu ablutio extcrna, eft ac^io
corporahs miniftri , qui fua inanu confpcrgit aqu*
corpus baptizantii,- & pronunciat eum rccipi a Dco»

25 Signatum vero res fpiritualis eft , & a&io fo-
lius Dci, videlicct, ablui fangumc Chrifti & SpiritU
fmcto re^encrari,quod non eft corporaliter fiue vi-
libili er, iiue inuifibiliter confpcrgi fanguine Chri-
fti : fcd rccipi in gratiam a Dco proprer hifum frn*
guinem, id cft, totam obcdientiam Filij, & inferto$
lpfius corpori,ab ipfo viuihcari,erTufo innos Spu*ltU
fancto. , n

26 Etfi autem nec lauantur fanguine Chrifti qui J^ti^
lauantur aqua a miniftro,nifiin vfu lcgitimo baptil- ju3^
miudquc non merito,autpropria vi humanas actio-
niSjvel aqua? inditapotcntia, lcd libera-Dei ordina-
tionc , & Spiritus fancti efficacia, propter figni ta-
men & rci conucnicntiam , & facramentalem co-
pulationem , nomina & proprictas pcrmutantur, t
proptcr caufas a nobis in fuperiori difputatione af-
fignatas.

27 Vcraf igitur funt hx locutiones facramentali-
ter, baptifmuseft lauacrum regenerationis: baptif"
mus nos faluos facit: Afpcrfio aqua? eft afperfio fan-
guinis Chrifti , & ^onatio Sphitus fanfti : aqua cft
fanguis Chrifti,&c. \ tt&£

28 Qui hicfingit vel mutationcm aliquam»v^ jfQ
copulationemphylicam,mutat genusprafdicationis
Sacramentalis , in proprium , contra totius (cri-^'

pturx con-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ptura? confenfum,& Sacramentorum rationcm.

29 Cum autera Sacramentalitcr accipiutur ift*
Jocutiones , fignificatur quod Baptifmus cxternus
interioris fit fignum & arrhabo , id eft, non tantum
nuius imago,fed etiam ob veritatis diuina? conftan-
tiam, certifsimum tcftimonium baptizatos, quan-
docunquecrediint,mundarifanguine Chrifti,&rc-
generari a Spiritu fancto.

r 3° Etfi ea qua? hactenus in gcncre de Baptifmo
^ximusjfufricere videnturadcognofcendum finem
Baptifmi:tamen quia multa cttrrii finc coniuncta funt
IJua? cuiuis non (uiit obuia,huc adiicicmtis,tanquam
»0 tabula, quae fimul in Baptifmo confidcranda ve-
niunf.cjuorum vfus in tota vita cft perneccflarius.

3i Significationes Baptifmi iunt plures , quas
tribus vcluti limitibus claudimus. tft enim Baptif-
n™s,& teftimonium gratise & Symbolum rcrum ar-
ca»arum fpiritualiumquc,& nota externa Chnftia-
nifmi.

, V Etfiautemdeprimafignificationevidcturfa-
tisfupradiflum efle.-tamenhic quo omnia taquam
kb vnum confpe&um veniant breuitcr repeten-
^afunt.

33 Primo lbco diximus Baptifmum cffc tcftimo
ftium gratix:quod ita accipiendu eft : Baptifmus eft
teftimonium gratiae,cum exhibitas,tum applicatar.

34 Bxhibitaeauidem,quia vt circumcifio figu-
^bat Iudaeis Chriftum venturunv-ita Baptifmus cu-
demveniflc nobis teftatur : Applicatz vero , quia
Baptifmus cft <7^pct>/<-,qua Dcus obfignat gratiam ei,
S"i luxta Chrifti inftitutionem lauacro Baptifmatis
aMuitur.

35 Cum igitur Chriftus fit fons gratiar,iuxta il-
lud:Lcx per Mofcn data eft , gratia autcm & vcritas
Per Iefum Chriftum,quem aducnifle teftatur B.ipti-
Wis:& Paulus dicatQuotquot baptizati funt,Chn
ftum induerutuncrito Baptifmus teftimonium gra-

^ tise dicitur,c.im cxhibita-,tum applicata?.
5*te 3<* Secundo,propofuimusBaprifmumefleSym
oolum rerum arcanarum & fpiritualium. Symbo- j
Quj. lumdicimusproptercomparationemrerum vifibi- 4°
ttum & fignatarum. Eft enimBaptifmusSymbo- ,
^mquatuorrerum maximarum,vidclicet,hiftori3e, |
&ratia!,doni & conformitatis. Sed haec clarius repe-
H^tcndafi mt.

37 BaptifmuseftSymbolumhiflorise,videlicct
Chrifti

.Pin^itur enim in co mors , fcpultura & re-
jurrectio Chrifti. Nam merfio in aquam,mortem
%urat:morafub aquis,fcpulturam adumbrat : Ex-
^actie. de aquis,rchirrectionem rcprefentat : ficuti
Paulus Rom.6.clariffime docct.
. 38 Baptifmus eft Symbolum gratia?, vt qui te-
ftetur eos qui baptizatur, virtutc mnrtis, fepultura?
J rcfjrre&ionis Chriftiablui apeccato,inferi Chri
fto, rcgcnerari & incommunionemcorporis Chri
"i recipi.

39 Na quod per Baptifmum mundcmur a pcc-
catisjinferamurChrifto, & rccipiamur in commu-
^onemcorporisChrifti,hoc cftEcclefia?:fit benc-
"ciocorporis Chrifti quo induimur, & fanguinis
^"oabluimur.

4° Siquidcm Chriftus in Baptifmo fit bapti-
*atis emundatio,tcgumentum & caput,qua ob cauf
[am ipfe baptizari voluit , vt fignific.ret baptiiato!
"li inferi,fanguinc cius ablui , & omncs baptizato.'
yn«m corpus myfticum vnius capitis Chrifti fien
lUxtaillud per vnum Spiritum n s omnes in vnun
*Jji' ^ Corpusbaptizatifumus.i.Cor.i2.i3.

^Hi. x 41 Eft pnetcrea Baptifmus Symbolum Domini.
Nam teftatur dc virtute mb&>fcp*uftuii,& refur-

BAPTISMVS.' to6

cctionis Domini in nobis.
42 Quod enim morimur pcccato, virtute mof-

tis Chriftifitquod rciuctamur pcccato , vt quicfcat,'
& Spiritusimperium non excutiat,cfficacia fcpultu-^
rar Chriftifit. Quod autcm dcpeccati fepulchro iri
nouam vitam rcfurgimus, id quoquein efficacitate
rcfurrcctionis Chriltiin nobis.

- 43 HocclarcPauIus docct cuiri ait Rom. 6.3.
An ncfcitis qucd quicuquc baptizati fumus in Chri-
ftum Icfum,in mortcm cius baptrzatifumus?Con-
fcpulti crgo fumus per Baptifmum iiimortcm', vt
quemadmodum excitatus cft Chrifiui ex mortuis
pcr gloriam Patrisrita & nos in nouitatc vite ambu-
lemus.Nam fi infiti fumus fimilitudini mortis cius,
ctiam rcfurrectionis erimus,&c, .

44 Eft praeterea, vt propofuiilius, Baptifmus cM°™i"
Symbolum conformitatis.Tcftaturcnim nos dcbe- taus"

re conformes ficri imaginifihj Dci,cum in morte &
fepultura,tum etiam in refiirrcctionCi J

45 Adrrronebitigiturncs B.mtifmus crucisfe-
rendse in hac vita cum Chrilto,item, mortis coipo-
ralis & refurrectionis.

4^ Nam fi Chriftus qui caput cft, per mortcm
introiuitingloriam:nosprofe^:t6qui eius membra
fumus,non poterimus alia via ad gloriam bcatitudi-
nis pcrucnirc.

47 Qil^tiefcunquc ergo premimur crucc,reuo-
ccmus in mcmoriam Baptifmum noltrum, qui no5
crucifubiectos forc fignificat :noh ita tamen vt fub
crucc perpetuo proftratiiaceamus^fed vtcfi Chrifto
tandcm ad gloriam bcatitudinis pcrucniamus,iuxta
illud:Compatimur,vt vna cum eo regncmus. 2. Ti-
moth.2.11.

48 Poftremo, propofuimusBaptifmu cffeex- t&nota
ternam tefferam, hoc eit,notam profeffionis Chri- profcfsio-
ftianifmi,& veluti ffvvi»u* quoddam militarc , quo fi^^mt]
Chriftimiiites aSatanemancipiisdifccrnantur:mo-

do Baptifmum non dcftituatur fua fpirituali f gni-
fica^ionc.

49 Hinc clarifiimc colligitur vfus Baptifini & rie tfu^
eiusfalutarismeditatio:dequo Petrus i.Pe r.3.2i.fic »c«iita-
fcribit:Baptifmus eft bona? confcientiav ftipulatio cu pdfmi!*"
Deo per refurrectionem Icfu Chrifti.

50 His vcrbis fignificat Pctrus Baptifmum cfTe
mutuam paclionem Dci & confcientix homirris.
Dei quidem promittentis &orfcrentis gratuitam
falutem propter Filium : confcientia? vcrore pon-
dentis,id eft , accipientis fide promiifam & oblatam
gratiam.

51 Verum in hac mutua padione plura conci^
runt.Nam vt cxparte Dei pacifcentis,doctrinam &
confolationcm habcmusdta cxparte noftn , admo-
nitionem capiemus.

52 Expacto Dci colligit fides,i.quod Deus pla-
catusfitper,Filium. 2. quod Chrifti bcnericia &
meritadonentur rite baptizatis. 3. quod baptizati
in filios fint adoptati. 4. quod Pater vclit nosfuo
Spiritu regcre. 5. quodvelit nos eripere c morte
jeterna & donarc vita jeterna.

53 Pactionchominisadmonemurdcobligatio-
nc,de fpcde glorificationc,dcpceniten'tia, m .rtifi-
catione&cruce,& de refun cctioncad asternain vi-
tam & gloriam immortalem.

XXXVI.
C OE N A 2) O M 1 N I.

^J^Oena Domini(altcrum fignum gratia;in
V^nouo Teftamento ) in qua panis & vinum^^*
Symbola corporis & fanguinis Domini diftribuun-
J-. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

8o7 C OE N A

tur , eft Sacramentum noftrx per victimam Chrifti 1
redemtiohis.

2 Scu> Ccena Domini eft obfignaculum pro-
ihifiionis Euangclij , videlicct quo Dcus oblignat
crcdentibus omnia bencficia , qux Filius ipfius mc-
ruit nobis obcdicntia fua,traditione corporis & cf-
fiilioncfanguinisfui. Jdcj dicitur in inftitutionc:
Hoc eft corpus mcum,quod traditur pro vobis : Hic
eft fanguis mcus,qui ctfunditur pro multis,£cc. Hic,
calix eftnouumTeftamcntu in fanguine mco.Mat. ,
2<5.i.Cor.n.

3 PromiiUo ergoquar ob(:gnatur crcdentib-is
hoc Sacramento,non cft pr.iticularis alic.iius gratie;,
fcdomniumbcncficiorum Chrifti.

KiligS. 4 Diftingucndum cftautcm accuratc vt in om-
tit diitin- nibus Sacramentis : ita ctiam in hcc , intcr ccremo-
*10, niam fcu ritum cxtcrnum cui Sacramcnti nomcn tri
buitur,& rcm promiflam m Euangelio, qushoc Sa
cramento obfignatur lcgitimc vtcntibus.

5 Ritus iplcfcu extcrnum fignum fentitur,figni
ficat,obrgnat,(lgnati:m,hoceft,promifiio crcditur,
fignificatur,ob!ignatur.

6 Promiffio ipfa,id cft , rcs fignata ftpiffimc in
Scripturis alia atcjue alia vcrborum torma proponi -
tur.Scmcn mulicris contcret caput Sct pentis Bene-
diccnturin feminc tuo omncs ccgnationcs tcrrar;
Bcati qui confidunt in co:Qui crcdit in Filium, ha- 1
bct vitam aeternamiChriftus eft natus a Deo fapien j
tia,iuftitia,fancti£catio & rcdemtio,& c.Omnes hu- <
iufmodi fententix vbicunquc lcguntur,dc rc iignata j
loquuntur. I3

7 Ioannis (S.Manducatione carnis Chrifti,& po j
tatione fanguirtis ipfius pingitur lumma promifiio- j
nis Euangclij:vt qualis fit fidcs,qua pcrcipimus pro- i
mifla bona,& qux fit cius vis in cordcad crigedum |
liominem luctar.tcm cum peccato,mundo,Diabolo
intclligatur.

8 Atque fanc eandem ob caufTam Chriftus Sa-
cramcntum promiffionis Euangclij fub fignispanis
& vini inftituit : vidchcct vt cx comparatioive crlc-
ccuum,visfidei fcntirctur ,qua promiifa bona ap-
prehcndimus,rcrinemus,poiiidemus.

ng^norJm 9 Vt cnim Panls & vinum hominem fame quo-
ad rcm dammodo proftratum, & dc vita periditantem rur-
ti6nataro- fus crigunt,fouent,confcrtant,viuificant,atquc adco
rcfechim cxhilai antita fiducia Chrifti tradetis cvr-
pus fuum,& cfRmdentis fanguincm fuum pro nobis
in rcmifiioncm pcccatorum, nos proftraros a Dia-
bolo ac vcluti mortuos in peccatis , rurfus erigit, a
mortc libcrat,fouct,confortat,viuificat,non adcadu
cam,fcd adxtcrnamvitam : vndc corlupra modum
intanti boni fiuitionc cxhilaratur. Hinc intelligi
poteft,cur apud Ioanncm comctlerc carnem Chriili
biberequc eius fangiunem , & in Chriftum crederc,
pro eodemponantur-& cur Auguftinus dicav.Cred*
& mandncaslt.

xocus ex ' IO Atquecxhoccft.quodPatrcsfepe cumagut
tnmsquodeCcenaDoniini, profcrant dicta cx fcxto capite
niodoCoe foannismo quod cxiftiment Dominum illiclocutu
"a*UiPph* eifc dc Cama:fcd quia in Icgitimo vfu Cccnx , fidc<
rei promitTx , fub manducaticnis & potationisno-
minibusjillic a D omino exprimitur : cuius promif-
iionis Ccenapignus eft.

n Eft autcm fcmpcr tcncda rcgulatcmnis pro-
rtiifiio fidc accipitur.Vt crgo fcnfu iignum fumitur
ita promiflio fidc accipitur,retinctur,poffidctur.

ii Iam tencmus proprium fincm Ccenc Domi-
ni qui cft obfignatio promiflionisEuangclij,qua fi
dcs confirmatur. Vcrum vt mcditatio & vfushuius
Ccenxnobisdulciorcuadat, altius repetemus, &

Rcgula.

tinis Co:
tiz.

DOMINL 808

diftinctius dc viu legitimo&fine inftitutioms ^
ccmus. iuf &c*-

13. Primum crgo,CcenaDomini eftSacramen- ^pti
tum inftitutum,in memoriam corporis Chrifti tra-
ditipro nobis,& fanguinis ipiius cffufi pro mu|c^111
rcmiflionem pcccatoi uauxta diaum Domini;ncc
cft corpus meum traditum pro vobis : Hic eftia"-
guis mcus,qui cffunditur pro mukis in rcmifiioncni
peccatorum.

14 Sccundo , Ccena Domini cft Sacramcntum
incorporationis noftri in corpus Chrifti. Ita cnn^-
Paulusait Panisqnem fiangimus,nonnecommuni-
catio corporis Chrifti cft ? Calix cuibcnedicimus,
nonnc commumcatio (angiiinis Chrifti eft ? ^t£lu
hoc cft quod habet promiitio,Ioan.6.Qui manducat
carncm meam in mc manet,& ego in co. . j

15 Ad hanc incorporationem & manfionem uj
corporc Chrifti, non requiritur applkatio cofpor» nuw^
phyfica,fcd fpiritualis copulatio pcr fidcm,vt Chn-

ftus cxpoiiit,^; ratio Sacramentalis poftulat.

16 Tcrtio , Ccena Domini eft Saciamcntumc-
ducationis noftri fpiritc alisin corporc Chrifti' ) c.
enim per Baptifmum abluimur fanguine Chrifti;»»
m Cama abluti & regcncrati , corporc &r fangu"1^
Domini alimur. jifod»-

17 Hic rurfus cauendum,ne carnaliter fapiamus g^r
cum Capcrnaitis. Diftinguantur ergo manducauo- «
nis modi. Eft enim alia manducatio Sacramentalis
tantum,alia fpiritualis tantum,alia fpiritualis & S*"- ,
cramcntalis fimul, quam rcquint inftitutio Chriltii
hoc cft,legitimus Ccenx vfus.

18 Sacramentalis manducatio & potatio cft cx-
terna & feniibilis manducatio panis,&potatio nt&
cui ex ordinationc diuina, fpintualis mr.nducatio
potatioquxfolafidcfit,rcfpondet. Kam illa huius
Symbolum cft. -

19 Vcrum vt cxtcrna illa ccremonialis,potcft el-
*e fine fpirituali-.itafpiritualisjfinecxtcrna qucmad-;
modum pcrfpicuc docct Auguftinus,dc ciuitatc Vcl
lib.11.cap.25.

20 Carnalem manducationcm,quakm fomni*-
ucrunt CapernaitcE & quidam cum illis,ipfc Dorni*
nus 1 >anriis 6.duobus rcfutat argumentis:Quorunr
prius a figno,poftcrius ab vfu pctitur. . .

21 A figno : Quid ii videritis

filium hominis

afcendcrc vbi erat prius? fignificans ( vt Athananu
rec"tc intelligit)afcenfioncm,& carnalcm manduca-
ticnem carnis Chrifti,non poffc fimul confifterc.

11 Ab vfu Spiritus viuificat , caro non pro"?1
quicquam , hoc eft ( vt ipfc contextus conuincl /
manducatio carnalis cft inutilis : Spiritualis autcm
I viuificat. Jjjo*

23 QMd?Adcftnc ergo ccrpus Domini pro no-
bis traditum,& fanguis ipiius pro nobis cflufus,vcr
& fubftantialitcr in Ccena ? Adcft quidem,non rf'
tione loci. Nam ii locum fpecf es,corpus Chrifti in
ccelo eft *^W7:y:fcd ratio-.e fidei hominis lcgitim^
vtcntisfacra Chrifti Cccna.Harcenim iides coniun-
gcns noscumfilioDci,facitvt m.ilto arctius carn
& fanguini Chrifti mcdiantc Acfu iungamur , q<-l3\ J
iungimur paniqucm comcdimus, & vino 4uoJ?
bimus.Ea cft enim vis fidei, vt iungat remotifjjm •
idquc arctiflime. Vbi autem fidcs non adeft,nulla
coniuncfio nifi Sacramcntafis tantum, qu£ cC
vtenti in iudicium. obif

i$ Nec cum hispugnat, quod Paulus afhrm^ ^
reos ficri corporis & ianguinis Domini, qui indig
manducant huncpancm,& bibunt hur.c calicein' .

25 Nam eadcm cftratio dcindignc ^^Ll
bus verbum5& mdigncfumetibus Baptifmum.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

8o9

APPENDIX

»oftr«

cnim aucfct verbnm Dci indigne, reus fit verbi Dei.
Siquidem,Qiii non crcdidcrit,condcmnabitur.

"J6 Dc Baptifmo hzc funt Auguftini vcrba : Si-
Ckt quirnandncat corptu & btbtt fanguincm Demtnitn-
digne^t dictum fibt manducat & bibit.Stc <jui accipit in-.
dtgne Hapttfmajudictum acciptt, tion falutcm. Cum Au
guftinus hic n:;minat corpus & fanguinem Domi-
nijloquitur Sacramentaliter,tribues figno nome rci.
. l7 Quarto.Ccena DominieftSacramentum &
^Cb" PjonusnouiTeftamenti,id eft,promifiionis remif-
fto. iionis peccatorum, videli et quod Deus hoc Sacra-
mento tanquam figillo obHgnct ,quod velit propi-
tius e{fe, & remittere peccata credcntibus. Ideo in
verbis inftitutionis dicitunHic calix eft nouu Tcfta
mentum in meo fanguinc,id eft,hic c.alix eft pignus
& figillum promiflionis de rcmhTionc peccatorum.

*8 Quinto , Ccena Domini eft Sacramentiim
coniunctionis communicantium inter fc , tancjua^
^embroru eiufdem corporis,cuius caput eft Chri-
ftus.Sicut vnus panis,ita multi vnum corpus fumus.
Hiiic mutua dile&io manat.
i 29 Scxt6,Ccena Domini & pignus & teftihca-
tioderefurrcctione noftriper virtutcm refufcitati
Chrifti,Cuius membra fumus.
. 30 Nam ad h.unc fcopum omnia fuperiora per-
\™ ^ncnt.IdeoDominusait ': Qmmanducat carnem

taeam & bibit fanguinem meum,ego fufcitabo eum
jn nouifiimo dic.
N>uio. . 31 Porro,quoniam Paulus requirit , probatione
? eiusqui velit Dominica Ccena vti 1 modum proba-
tionisinquiramus.

3* Paulus2..Cor.i3^.dcprobationcficait : Vos
jpfos tentate,an fitis in ridc , an non cognofcitis vos
ipfos,quod Icfus Chriftus in vobis eftmifi ficubi re-
Pfobieftis?

33 Ha?c antithefis,qua reprobi & probati oppo-
?untur,illuftris eft.Vt enim probatos dicit eos, qui
|n fide funt,& Chnftum habitantem in fe fentiunt:

reprobos cps ftatuit,qui fidc carent,& Chriftum
111 fe habitantem non fentiunt.

34 Quarc iufta probatio & examen in hoc con-
"ftit,vtvcrcfcntiaturfides, & Chnfti przfentia in
Jjobiszidque ex virtute fpiritus eius , nos ad pietatis
ftndiumexcitantis.

35 Quicunque ergo hanc facram Ccenam dignc
, I ^tpcrcipere,cxplorctapudfefe,anverapcEniten-

fcntiatur:cxperiatur,an ftatiat vi&imam Chrifti
"tiftactionem eiTc pro peccatis totius mundi ; exa-
^inct fe , an in hunc fatisfadorcm viua fiducia re-
cumbat,excuti3t, num fentiat Chriftum in fe habi-r
^ntem & oftendentem fuam praefentiam,exfpiri-
tus fua cfficacia : videat , an firmum propofitum ha-
[e,a* "^at pcccatum pofthac vitandi, ac D co totam fuam

g£' <Wf VlUm aPprobandi.

& Vanumeft figmentumPipiftarum:qui,tan-
!|S * ^Uam neielfariam ad hanc probationem , requirunt
s 7^0. confcftionem quam vocant auricularem.

. * .37 Namfi ea ncceflario ;cq«ircrctur adproba-
^nermqua* vfumCcena? precedit, Paulus non dice-
ret:Probct feipfum homoTed poti-s , Probctur per
*bum:necApoftoli& corum fuccciTores,multis an-
^ eam neglexiffent.

3^ Neque tamen repudio pa?dagogicam illam
c°nfeffionern ( quaj m noftris Ecdcfiis cft viitata
Pr*fertim cum habeat fuum vfum in rudioribus in-
tormandis.

39 Dc vera autem confeffionc &necciTariaex
^erbo Dei fic fentiedu cft.Si adeft pocnitetia & vcra
^dcs , non opus cft alio confeflionis gcnere , quam

D E COENA; 810

quofancti homihes Dei,Patriarcha?,Prophcta?,Re-
ges,Abraham,Dauid,Daniel, &c. veniam oje maxi-
mis fcelcribus impetrarunt a Dco, qui folus pcccata
condonare & delere poteft.

40 Quantum autem ad publicam confcffione
attinet, qua? fit ab iis,qui Ecclcfiam aliquo fcandalo
offenderunt,rcgulam a Domino prefcnptam,& cx-
emplum Pauli,congrJcs cum regula5fequi oportct.

41 Vcriim hoc diligentcr & prudcntcr mode-
ratores difciplina' cogitent , vt faciat adaedificatio-
ncm,non ad deftru<5tionem.

torutn c&~
filiunr. .

XXVI.

tsf T T £ N*D I X 7) E C OE N A.

1 /^\Voniama!ibianobis&fepcdcfacraChri- cbnffi il

V l£\ Cocna fcnptum cft , n lo luc proxilior inftim-
e(Tc:fcdfolummodo dicam de Chrifticonfilio,infti- ^m--*
tuentis hanc Ccenam,& dc lcgitimo Ccenat vfu.

2 Chriftusvctcribus Sacramentis,quib'us pretcr
obfignatronem gratii,ipfiusaduentus in carnem &
morsadumbratur,fincinimponens, noua inftituit
Sacramenta, quibus prxtcr cbfignationem gratia?,
ipfe exhibitus elTc fignificatur.Atquc hoc difcrimcn
in vnii.erfum tenendum e{l,inter SacramCnta vctcra
& noua.

3 Sunt autem SacramcntaexhibitiChrifti » Ba-
ptifmus & CceuaDominiilloinaugijiamur corpori
Chrifti& regencramunhacalimur, noui homincs
crTccti.Vtrunquc fignum gratix cfL & fi^naculum
fauoris Dci crga lcgitimc vtentes. .

4 Vcrumfi demodopra.dicahdi quaeritur, cx_, n]se^
fcriptura difcendus cft.Externo f /^ho, quod Sacra- refumfi-
mentum dicitur,tribuit Scripturri nomen rci qua? Sa gna^ms*
cramento figniricatur & obfignaturudquc co confi- trTbuun-
lio,vt finis & yfus inftituti Sacramenti intdligatur. toi*

5 Circumcifio Gen.i7.9.u.dicitur fcedus. Ve-
riim ne quis hic harreret in re externa « fcu in opcre
opcrato(vt loquuntur)tanquam res externa , feu o-
pus operatum per fe fcedus efTct, mox Dominus in
eodem capitc le intcrpretatur,& dicit circumcifio-
ncm fignum fcederisefte.

6 Quoticsergo rcs diuinitus ordinata dicitur DeSicr?-
fcedus,fcicndum eit,quod perinde fit ac fi diccretur, montal»*'

n > r J • pradica-

elt lignum tccdens. . tioaibv.

7 Verurn quia fignorum non eadcm eft ratio,
Paulus ad Rom<4«ii.rfF£>//« Interprctatur , hoc cft
fignum obfignansrem promifTam, fcufignaeulum
quo rcs promiffa ex pacto mutuo inter Dcum & ho
minem obfignatur. Vt Circumcifio cft: <r?p<t>/<- iufti-
tix fidci,Hoc eft,Cir€umcifio eft obfignaculu Dei,
videlicet quo Deus obfignat credenti luftitiam.

8 Hinc catholica regula fumcnda eft:Omnc Sa-
cramentum eft ^st>/?,id eft, fignaculum Dei , quo
res promirTa legitime Sacramento vteti obfignatur.

9 Cum ergo dicitur ' Baptifmus cft lauacrum Apprica-
recencrationisjfcnfuseft , Baptifmus eft k , id "? id^

n 1 r 1 t^. n 1 . . \ ptifnium

elt,obi;gnaculum,quo Deus tcltaturlcgitime Vten- & caai,
tem Baptifmo regcncrari,cique rcgcncrationis gra-
tiam obfignari.

10 Similitcr cum dicitur Paniseft corpus Chri-
fti,vinumcftfanguis Chrifti:fcnfi-seft,Paniscft ob-
i gnaculum corporis Chrifti traditi pro ncbis . Vi-
num eft oolignaculum fanguinis Chrtfti erTufipro
multis.

11. Hoc expreflius diciturcum Dominus aitrHic
calix eft.nouum Tcftametum in mcofangnine, hoc
cft,Deo ipfo interprete,hoc vinum eft fignu & <r?pot-
yn noui Teftamenti>videlicet , qiio Deus obfignat
lcgitimevtentifuumfccdus deremifiione peccato-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Coniun-
ftiocum
Chrifto

8n M I S S A

r um,proptcr mcritum cftufi fanguinis.

li Et Paulus i.Cor.io.i6.dicit panem efTe xo/v»-
ticLv corporis Chrifti,& caliccm cfle y.itvavi&v fangui-
nis Chrifti,hoc cft , vt ipfc contcxtus conuincit Pa-
nis eft fighum & obiignaculum,quod legitime vten
tcs fiicra Chrifti Ccena iungantur toti Chrifto:idque
panequidcmfacramcntalitcr , fpiritu vcro Chrifti
cfFicacitcr -quo fpiritti fanctifllme Chrifti humani-
tatj iungimur.

i$ Quodaute ha?c coniunctio fit fpiritualis,qux
figuraturccrcmoniali manducatione & potatione,
modus ipfc copulationis oflendit.

14 Nam vt Chrifto capiti iungimurnon nifi
Chrifti fpiritu : itactiaminternos^vwwcfficimur
codem Spiritu, cuius confociationis vnus paniscx
multis granisconftans,Symbolu cft & tcftimoniu.

15 Vcrum quia prima & principalis copula fit
cu Chrifto capite,rcctc fit in noftris Ecdeiiis, quod
etiam fingulis argrotantibus & pctcntibus porriga-
tur facra Chrifti Ccena,vt morituris obfignctur vita
a?ternain Chrifto promilTa. Harc plana & vcrafunt,
cxtru&a cx folido vcrbo Dei.

16 Hinciam extruamus daram & pcrfpicuam
delinitionem Sacramenti Ccenae Dominicac,qua: fa
ciat ad ardtlicationem confcientiarum.

17 Ccena Domini cft o-fp*>/r,id cfl, obfignacu-
lum,quoFilius Dei legitimevtcntibus hac Ccena,
obfignat omnia benericia , qua? nobis mcruit fua o-
bcdienua,tradnionc corporis inmortem, & cffii-

Lcgitime ^onc fangnnijs fui,

18 Lcgitime vtentcs funt,qui fidcm inpromif-
fionem afferunt.Vdnccnimfidcpromiffio necacci-
pitur nec obngnatur,iuxtarcgulam:Omnis promif-

Mntuum ho fidc accipiti

Cocn*
dctinitio.

pafturu»

ReguU
de Sacra
xientis.

Vfus.

19 Hinc fcquitur pactioncm duplicem in facra?
Ccene vfu rcquiri. Vnam»a partc Filij Dei. Altcram,
a partc hominis lcgitimc vtcntis Sacramento.Filius
Dei promittit remiftionem pcccatorum legitimc
vtcnti , cum qua remifiione omnia beneficia Euan-
gelij coniunfta funt.Homo vicifiim fidc inpromif-
lioncm recumbit,obligat fcad perfcucrantiam , in *°
fidc & bona confcicntia.

20 Huius mutua? paftionis & dulcifiimi fcede-
ris,^p*3'/f, hoccft, obiignaculum, eft facra Chrifti ;
Coenajde qua Ccena , rcgula in omni Sacramento '
obfcruanda,tcncndac(t. Nihil habct rationcm Sa-
cramcnti extri vfum diuinitus ordinatum , qui vfus
in actionc legitima cernitur.

21 Porro vfus rcquirit cogitationcm & medi-
*ationcm:vidclicet,cur Chriftus fitpro nobis mor-
tuus,cur eftuderit fanguincm>& quid requirat ab v-
tcntibus.

22 Inhacenim cogitationcfcntiturvisfidei, &
intelligitur cur promiiiioEuagelij & fides,qua pro-
miftio accipitur,manducatio camis Chrifti,& pota-
tio fanguinis ipfius,dicuntur.

23 Nam vt homo famc corporali & fiti corpo-
rali prc(fus,mortis pcriculo proximus eft>fed rccrca-
turrurfus, colligit vircs & cxhilaratur cfupanis &
potu vini ita hominis anima proftrata & victa fame
fpirituali,& fiti fpirituaii vtmortis a?terne pcriculo
fubiaccat, erigitur rurfus , roboratur & cxnilaratur
fiducia Chrifti , qui tradidit corpusfuum , & cfru-
dit fanguincm fuum pro nobis, in rcmiflionem
pcccatorum.

24 Ha?c fidcs vfu Ccenz confirmatnr. Idco ab
Auguftino rcct.e diclum cft : Crede & mandu-
caftM.

25 Ccremonialis enim manducatio, Spiritualis
eft obfignatio,in legitime vtcntibus ceremonia.

26 Cum hoc principali fine7qui eft obfignatio

PAPISTICA.

gratia*(qua obfignatione fides confirmatur ) plures
Uintconiuncti, vt Infcrtio lcgitime vtentisin cor-
pus Chrifti.Confociatio fpiiitualis conmunicantiu
fimuhObligatio vtcntis legitimc ad fidem & boni
cofcientiam-Teftimoniu confcfiionis publicum-T*"
ftificatioconfenfionis in tota doctrina& cultu:Td
fera feiundtionis a caftris Satane » & ab omnibus
fectis alicnis a Chrifti vera agnitione. pU

27 Hac breui explicatione contenti fimus,ma- ^
ncamus in Chrifto,vtin nobis mancat,abftincainus
ab inutilibus difputationibus,quibushominum ani
mi auocantur a vcro Ccena; vfu, atqucitadulciffim1
huius focderis non folum frudum amittunt,vcrum-
ctiam iibi accerfuntiudicium,propter abufum tan-
ti Sacramcnti.

iifi»

XXXVII.
tJttlSSA TAPISTICA.

N idoloPapifiico,quod miflam vocant,plurr

mx & horrcndx funt abominationes , c\ux fu- b^0**
perant omnium temporum idolomanias.Quarequi u
pius efle vult,non minus iftud idolum fiigict , -quam
antiquum fcrpentem, qui primosnoftros parentcs
feduxit.

2 Sunt cnim in miffa Papiftica,pra?tcr multa a-
lia,Vanitas,Superftitio,Turpis quseftus, Sacrilegiu»
Magicainc^tatio,Blafphcmia,Idololatria,Scductio»
Fucus mcretricius. (

3 Vanitas cft,quod fingunt miffam cultum Veu
cumquc pra:cipuum in Ecclciia, contra manifcftam
ScripturanvFruftracolunt memandatis hominurn»

4 In omni cultu Dci,ncccflarib tria concurrut»
vidclicct opus mandatum,fides acrcntis,& finis prO-
pri:us,qua» omniain mifla Papiftica defiderantur.

5 Nam ncc mandatum Dei,quod omnis diuinl
cultus fundamentum eft,proferre polfunt , ncc fi"e$
ibi cfle potcft. Eft cmm ex verbo. Q;^rc cum
vcrbum non habent,ncc fides adcft , qua* fola dirc-
etrix opcris cft in propriumcultus Dei fin<;m,qui cft
gloria Dei. ^

6 Supcrflitio cft in gefliculationibus, fakatio- ^
nibus,hiftrionicis vcftibus,expaafione brachiorum»
incuruationibus,& in multis aliis nugis,quas omncs
recitare Iongum foret. «

7 Turpis quacftus cft , quod proftituant fuam
I miffam tanquam meretricem,pro pecunia, & P/°"
mittunt emtoribus quicquidpoflulant , nautist^h"
cemnauigationem,virginibus maritos, meretnci-
bus amatorcs, militibus vicloriam , parturientibu$
partum facile.Breuitcr,nihil eft quod non prom^-
tant Papalcs fiicrificivpccuniam numerantibus,ad^
vt cx hoc qua:ftii,infinitos thcfauros,fundos,poric*'
fioncs,regna colIegerint.Quarc no mimm eft q110
Papa fuum iftud idolum, gladio & igni tueri con^"
tur,fidelifiimustoparcha Satanar. JJtIdf

8 Sacrilegium cft,quod Papifta; ccenam , quam J.^
Dominus voluit perpetuum fua! voluntatis tcftim0
nium cftcJ& tcftamentum inuiolabile,mutilentiIu'"
blato vfu facri calicis.

9 QuiddicodccalicefublatoPimototam
namaboleuerunt,abolita communicatiene. Kan]
cum vnus fcorfum fuum cpulum habeat , quid aliu^
eft quam Ccenam in aliam forma conucrtere? Qil1
quxfo hoc aliud eft,quam fi quis feipfum Baptifm*'
te fubinde ablueret?quo profeclo nullum fcediu* c0
gitaripoteflfacrilegium. $. rfjf

10 Magicaincatatiocft,quod Papiftar fe gJ°rjc^ jj,
turquinque ycrbis poflc Chriftum de cctlo dc*a' u

' ccrfr

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ftj

adiaphorA.

6f4

ccrc.\Tam verba que vocant confecrationis,quinquc
dicunt eflc,videlicet:Hoc eft enim corpus meum.E-
nimaddunt, vtfit nnmerusimpar,& hoc pronun-
^tfacrificusinflandocruccminpancm, vt magia
^tcfficacior.

, u Annoniftamagisconueniantnefandisgen-
tium facris,qiiam Chrifti inftituto? Iuftinus Martyi
,d*# refcrt fimilem ritum feruatum fuiflc olim , in facris

» I j>°us(quem/uudfctv facerdotes ipfiusvocarut)in qui-

bus vfiis panis & aquac fuit,fed nulla vox a ipeftato
rib.audiebatur,nifi hac c,»£hr<«r9s, Jvvdr^.An
fion ab njs §0jjs Sacerdotibus videtur Papiftx fuum
miflandiriturn didiciffe?

, " Blafphemia horreoda in Filium Dei cft,quoc^
angant miflam fuam facrificium eflc , quo illorun
Peccataexpiantur , qui miflas illas profc celebrar
curauerint.

J3 Annonhoc eftconculcare pedibus fanguinf
Chrifti?An non hoceftmiferum Sacrificiumin lo
cumChrifti,imofupra Chriftum extollcre?Quid efl
profanare pafsioncm Chrifti,fi hoc non eft?
.H Hoc fuum facrificium non tantiim valere prc
Viuorum peccatis exrkandis contcndunt, vcrumctia
pro mortuoru. Hinc illa magnifica palatia Papifta-
rurn,hiric ccenobiafplendore fuperantia aulas Impc
^torum,hinc firmitas regni pontificij. Quxris ccr-
tiorcm notam Antichrifti?

J5 Huic blafphemo errori refragatur tota Scri
Ptura.Nam fi verum eft,Chriftum elfe femcn mu
«cris,conterens caput ferpentis:Si verum cft, Chri-
«u efle agnu tollentem peccatum mundi : Si verum
J«>Chrift:um,vna oblationc fcmel tantum facta,co
frrnmafle iri arternum fanftificandos Breuiter fi vc-
^m eft,'Chriftum efle vnicum Mediatorc inter Deii
^nomincs, profecto diabolicum mendacium cft
Suod Papiftce fingunt , fuam raiflam elfe facrificium
pro viuis & mortuis.

^ l6 Iam vero quia Scriptura folui non poteft,no
£abet micamvcritatis Euangelica? in fc, qui iftud
jjapifticum figmentum non vidit ccntinerc dete-
J?dam,in Cbriftum vnkum Mediatorcm noftrum,
Wafphemiam.
l7 Idololatriahorrendaadmifcetur iniftofacro

pontificio.Nane quidimpietatis prarteriifle videa-
tllr,non foliim Sanctos inuocat,verumetiam ipfum
panem , poftquam illum magicaincantationc into-
^caucrunt,adoranduproftituut.Leuant enim ipfum
m altum,vt circumftaritcs illum vt Deum adorent.
z l% Nonhacidolomania plufquam ethnicafunt
ccmtentijfed reponunt panem intracancellos,accen
£unt coram eo candelas,iubet cum adorari, circum-
rcrunt fa»pe in monftrantiis,vt vocant,vtadoretur.

l9 Siharcnoncftidololatriadetcftanda, nulla
ynquam fuit in mundo.Nam h^c facilc fuperat alias
t lmpietate,& omnis generis abominatione.
^ «4tt. 20 Seduaioeftmaxima& nocentiffima, quod
lfta miflaPapiftica,ad miferos homines carnali hdu-
Clainebriandos aptcturadeo vt mifcri homines hoc
amuleto putcntfe expellcre omnes noxas, fdquc fi-
nefidc& pcenitentia.Quinctiam terftultihomines
au<jitu mi(fa>,feu potius infpechone hiftricnica: fal-
tatl°nis,armari feputant, & aduerfus Deurn , tan-
^am tuto praefidio muniti,multo licentius peccare
au-dent,& obftinatiores redduntur.

2,1 Fucus meretricius eft,quo pingunt majrpif-
Jjm,ne appareat cius turpitudo,A h;bent facns le-
^onesjpreces Gr*cas,cxhorta:iones Hcbnra«;,gra
^aru actionesLatinas,quaeomnia per fc funt bona.

11 Verum rcs ipfa aliter fc^non habet quam cu
* n4idc,quj vt amatoreshabcat,facicm pingit fuco,

collum auro ornat,veftibus lplendidisfe induit : ni-
hilominustamen eft fcedifiiniarricrCtrix, pernicici
eorum qui ipfius amplexus amaucrint.

■Qj

XXXVIII.
A T> l A<P H O R A.

Vx Bafilius ji h farU£ ^W, Nazianzenus j^jjj

v ^«crwx://^*, ea Chryioftomus fcribens
n Epiftolam ad Romanos Ao.'p £,*VWpc/>* nominat, s
cjuo nominenunc Dodores Ecclcfix vtuntur in ccr
to opcrum & aclionum genci c.
' 2 Et vocant a/ja^y tertium genus openim.
Namcum triafint operumgenera, vidclicet man-
data,prohibita, & qu* ncc mandata nec prohibita
funt.Huictertiogcnerinomen eU/d^por tribucrut.

3 Eft ergo o.d /a$ofov opus,fcu res,feu a&ie, quse Oefinui^
nec mandatur,nccprohibctur,nequeexprc{fc, nc- rcu
,juc implicite vllo verbo Dci.

4 Dc adiaphoris fequcntcs diclincliones tencii
da: funt,nc quis error in eorum vfu eommittatur.

5 Gcnus operis in fpccic non exprefle prscepti a^[a'
vel prohibiti,aut eft przccptum aut prohibitum. Si tcnend*.
genus praeceptum elt,opus otV /«Vfw.cchfebiturrat fi
gcnus prohibjtum eft,ncquaquam opus medium &
nidirTcrens dicctuf,

6 Vetitum eft in genere , nc quis colat Deum K"^^
mandatis hominum : ergo mifla qux fub vetito ge- *"*
ncrc continetur,non eft in adiaphoris ponenda. Na

in gcncre eft prohibita.

7 Hoc genus:Decorum in EccleHa feruandum sicundfi.
eft.Sed circunflantix loci,temporis,vcftitits,funtli-,
bcrce& indirTerentes.

8 Difcernendum eft infer libertatem cV vfum Tertiom.'
adiaphororum EccIefi^.Natura & pcr fc liberum cft

ncpallio facro Ccenam celebrare.Sedproptcr or-
dinationem Ecclefiie non eft vfus liber.

9 Qui cnim violat Ecclefia/Hcam politiam pec- mtto.
cat multis modis. Primum ehim reus fit violati or-
dinis in Ecclcii3. Dcinde autoritatem magiftratus
contemnit.Tum inflrmorum confcicntias vulnerat.
Poftrcmo nocct excmplo,& charitatem crgafratres
violat.

10 Quantum ad rerum indifferentium vfum pri vfus ptJj
uatnm attinet, paulus difcernit ihter fidem & fadu. uatu* **-
Fidcm probat Paulus*, Exempli caulTa, vt fi quis crc- K£gCtcn*
dit fibi licere vefci quolibet cibo.Factu improbat,fi
fiatcum offendiculo infirmoruln. Omnia, inquit,
munda mundis^fedmalum eft hoisnini, qui pcr orren
diculumvefcitur.

11 Praeterea adiaphora Confidcranda funt dupli- Dupf«
citer^Primum in fe vt funt 1 es mcdix. Dcinde cx ra- J"^^
tionepcrfonarum,qii2eillis vtuntuf.

11 Si pcr fe confiderantur , neque placcnt, neqj
difplicent Deo : vt cantare in choro,aut quodlibct
aliud opus medium facere:vt iciunarc,&c.

13 Verum fi ex qualitate perfpnarum confidc-
rantur,magnum eft difcrimen.

14 Siperfonae vtentes adiaphoris funt fideles,
j placet vfus adiaphororum Dco,non vt cultus per fe^

fed propteraliud.

15 At fi vtentes adiaphoiis funt infideIcs,quonia
illorum mens& confeicntia eftpolluta, nonpoteft
adiaphororum vfus Dco placcre.

16 Breuirer, fides & charitas folac moderantur Regub
vAim rcrum indifferetium.Nam vt fides nouit,quid d^dia<
licear.ita charitas fpec"tat:,quid profit. P

17 Has rcgulas fi cogitarcnt quidam,minus tur-
barcnt infirmcs inutilibas difputationibus, &ma-
gis iiudercnt concordix & ardificationimutux.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

8iy

VETVS ET

1 A Ntcomniafirmiftimetenendumcft,quod
»; .jLX.omnibus tcmporibus indc vfque u lapfu

XXXIX.

V ET V S ET N 0 V V M
Tesiamcntum*

Vna&ea
dem ratio

cofcqui- ^/-^.omnibus tcmporibus indc vfqi
& vnic&S primorum parentum cademfucrit& fit ratio con-
perpcm- fequendx falutis & vitx xtcrna? , vidclicct per vnicu
dS? «fta Chriftum,cuius iuftitie, efriciuntur participes,quot
mentuni. cjuOt in ipfum crcdunt.

2 Quarc quantum ad cxpiationem pcccati atti-
net, vnum cft fccdusfcu TcftamcntumDei perpe
tuum,quo Dcus fe obligat ad remittendum peccata
omnibus,qui ad Chriftum confugittnt.

3 Etfi autem huiusfccderis, h verbum hoc fpe-
&cs,nulla fa&a eft mentio,antequam Dorhinus hoc
fcedus cum Abrahamo iniit : tamen res ipfa? qua? ad
fubftantiam huius fcederis pertinent , femper Patri-
bus, ctiam ante diluuium,notifttmz crant.

4 Rcs voco promiflione rcparationis pcr Chri
ftum,& fidcm huius promiflionis. Nam promifiio
in Dco,& fides in homine , funthuius fceddris ]5ar-
tes,vt ita dicarmfubftantiales.

Confirma ^ Pactio intcr Dcurn & Abrahamum haec fuit:
fideUto" Statuam,aitDomimis, pacuimmcum inter me&
ne foede- te,interquc fcmen tuum polttcin gencrationibus
Abizbz- fuis,frcdere fcmpiterno , vt lim fcilicct tibi in Deu,
mo Pc- & femini tuo poft tc.Gcncf.17.7.
,iu* 6 Hicprimum confidcranda cft materia fiue

fundamcntum huius fcedcris, quod cft promilfiim
fcmcn.Nam quicquidDeus promittitfalutare, ratu
tft in Filio qui nos cum Patre reconciliat.

7 Deindc cogitandaeft bonitas & ?/a*>Op»x/*
Dei , quitantam rationcm humanajfragilitatisha-
beat,quodfe velit etiam fcedercobftringcre,vtfcia-
mus immobilc ipfius confilium cflc,defauore ipfius
erganos

8 Adhax , perpendenda eft amplitudo promif-
fionis factac Abrahamo,vidclicct,quodad femcn A-
braha: fc cxtcndat,idquc in fcmpitcrnum.Verum ai:
•tcm Abraha? fcmcn dcfinitPauliis,Rom.4.i2.Gal.3.
9»e(fe omncs qui inliftunt vcftigiis fidci Abrahac,
hoc cft,qui crcdunt promiflioni gratix,ficuti Abra-
hamfccit.

9 Prxtcreaaimhocfcedusfempiternum dici-
"tur,fignificatiirquod Dcus immortalitatem dct fuis
confoedcratis.Nam fi pcriremuspcr mortem, nullo
modo conftarct pcrpctuitasfcederis , cum Dcus fn
Deus viuorum,hoc e(r,nonfolum creator & fuftcn-
tator,fcd ctiamfaluator& donator aeternas vitar.

' 10 Quoties igiturhuiusfcederisfitm6tio,totics
praedicatur immortalitas confccdcratorumDci. Pri
mum cnim fpiritu , dcinde corpore & fpiritu aner-
num viuent.

11 Huic pacto refpondet fidcs Abraha? & fcmi
nis cius.Nam cum Deus fc nobis fcedere, obftringi
addandam falutem , fimul noscbligatad fidem &
nouam obcdientiam cx fide praeftandam. Ideo dicir
Abrahamo : Ambula coram me & efto perfe&us.
Gencf.17.1.

12 Vt hoca.'tcmum fccdus Dci cum Ecclcfia ha
bct fundamentum & matcriam , femen promiflum
ita variis typis olim adumbratum , tandem Chrifti
aduentu in mundtrm completum eft,& pcr eiufdcm

Cur igi. fanguincm confirmatum,
tur vcte- Hisitaconftitutis,iurc qua:ritur,cur duon m

risfic no- n „ *» •* .

ui tefta- tcitamentorum Scnptura mcminerit,quorum alte-
menti fcri nim vetus,altcrum nouum nominat:praefertim cum
Suuw"1'" lu cxtra dubium , vnum tantum pcrpetuum

NOVVM TESTAMENTVM.

fccdus effe,quoad cxpiationcm peccati & xternam
hereditatem attinet.

14 Dominus apud Ieremiam,3i.3i.$$.H- ita Io*
quitur,Ecce,dies veniet,dicit Iehoua, & feriam cum
domo Ifracl & cum domo Iudapa&um nouum, no
fccundum fcedusquod pepigi cum patribuscorum»
in dic qua apprehendi manum eorum , & educercm
cosdc terra >£gypti,&c. Sed iftud eft fcedus meum
quod feriam cum domo Ifrael poft dies illos : «xit
Ichouah.DaboLcgem meam in medio corum>& ^
cordc corum infcribam cam , & eroeis in Deum w
ipfieruntmihiin populum,nec docebut vltravnu -
quifqucproximum fuum, & vnnfquifquc fratrem
fuiim,diccndo-Cognofcite Iehoua. Omnes enim co
gnofcentmc a minimo eorum vfquc ad maxinyW
corum,dixit Iehoua.Quia propitiabor iniquitari eo^
rum,& peccati eorum non rccordabor amplms* .

15 His Prophctar vcrbis fubiungit Epiftobad

Hcbraros:dum nouum dicit,antiquatur prius.Q^P
autemantiquaturacfcnefcit, prope interitum e »
Heb.8.13.

16 Paulus Galat.4.24. docct Agarem feruam
montis Sinai,& Saramliberam,figuram fuiiTc ccejc-
ftis Ierufalem,a qua fluxitEuangclium, additqueni
notariduoTcftamcnta-Vnum quidemin feruitut
gencrans:Alterum vero m libertatcm gencrans. V
cnim vetus Tcftamentd Agari generanti infermtu-
tcnvita nouum Sarx gencrantiin libertatcm j com-
paratur.

17 Nonum caput ad Hcbreos longam collatio-
nem inftituit veteris & noui

Tc"ftamenti.Etfumma
rcruhucrcdit,quodvctusfuerit vmbranoui, qu0
vt confirmatum eft mortc& fanguine Chrifti : ^3,
duraturum eft in pcrpetuum abolito veteri. f V

18 Ex his Scripturae teftimoniis conchiditur» Jjjj
quod vt vcttis Teftamentum fit promiffio certa? ic' ^en^
dis & regni politici , cum conditione Lcgis & ccre- f^PJJ^
moniarum,adhtinc finem ordinata,vt in hoc certo ^
populo nafceretur Meflias,& confcruaretur ibi mc-
moria promiflionis gratia?,vfque ad aduentu Meili?:

ita nouumTcftamcntum eft promiflio remifh°nlS
pcccatoru,iuftitiar,Spiritus fancl:i,vitx «tcrnar , pr°~
pter Chriftum cternum Saccrdotem cum conditio-
ne fidci & obedicntia: cx fide prarftandar.

19 Vetus igitur Teftamentum fubfcruit notio»
ipfumque adumbrarquarc vt illudfirwet, ita hoCftJ**
ab Apoftolo nominatur.Omnia cnim vetcris TcJ|a"
mcnti funt veluti quardam cyjof^Ui noui Tclta-
mcnti.

20 Cura ita propriiflime, Apoftolica & Prophc
tica phrafi/accipitur vctus Tcftamentummcquaqua
coir plcclitur promifliones gratia? , qua? ad nouum
Teftamcntum , ficuti recl:e tcftatur Auguftinus rc-
fcrendaffunt.

21 Porro cum politia Mofis pericrit,ctim ^ar^
nicum Saccrdotium cum omnibus fuis ceremoni
purgationibtis & facrificiis defierit , brcuitcr cu^ ^ jef*»
vetus Teftamentum pcr Chrifti aduentum fublaju»

aut potius ccmpletum fitdure quarritur dc Dc ca
go,qua?parsLcgis Mofiticac fuit, num isquoque i_-
fublatus? Ad hanc qua:ftioncm ita rcfpondco ■ Ql!a"
tenus Decalogus eit pars Legis Mofaic^nos ncqua-
quam obligat,fcd quatenus ^tcrnam normam vo
tatis Dei continet,perpetuo durat,ficuti ctiam inl
ta alia,quar in Mofc funt naturalia. . *

11 Verum in eo,hoc eii,in Dccalogo,fpectaa *
eft duplex vfus,iuxta rationcm duplicis ftatus no^
minis. Namfi tcmpushominisantercuclarfone^
Chrifti in hominc,hoc cft,ante iuftificationc h 01*
nis per fide Chrifti refpicis,vt ipfe homo vetus dic^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

S17 LIBER TAS

tafctta Decalogus analogia quadam vcteri Tcftame-
*o fubiici poteft. Nam pardagogia quardam eft ad
Chriftum,hominem accufans & damnans , quod no
habeat iult itiam quam requirit Lex. Vndc horao
inipcllitur ad qusercndum Chriftum , qui cft finis
Legisiniuftitiamomni crcdcnti. Hocfenfu Paulus
Legcm moralem nouo TeOamento opponit a.Cor.
3- At iitempushominispoftreuelationem Chrifti
)n homine attcndis, vt ipfe homo nouus eft effectus:
Ua Decah-gus norma vita? noui hominiseft, quae
^ime nunciuam aboletur.

■Ui* 23 Ex hislucedariusapparetdifcrimen vctcris
u^c- & noui Teftamenti. Nam <i tempus refpicis, vetus
*' Tcftamentum prccedit rcuclationem noui. Si fub-
'cctum attendis,eadcm plane ratio eft. Si Mcdiato-
ris,illud pcr Mofen famulum.hoc pcr Dominum ip-
fumadminiftratumeft. Si tyfpenfationis modum,
JUud vmbratile fuit.hoc ipfiun rcru imagine cotinct.

M Vmbra fuit liberatio Ifraclis ex feruitute
gypti^opprclTotyrannoPharaonc. Vcritas eftlibc-
j"atio populi ex feruitute pcccati victo Diabolo. Vm
bra fuit introdudtio Ifraelis carnalis in terram Ca-
naan,& eiufdem occupatio. Veritas eft introductio
^fraclisfpiritualis in ccelum, eiufqueharreditanapof
Wio.Vmbra fuitLegiflatio in motc Sina pcrMofcn
Veritas eft verbum,quod prodiit de Sio pcrChriftu.
Vmbra fuit Lcx in tabulis lapideis fcriptaVeritas eft
^xDcifcipta tn cordib9 hominu digitoDei:Hoc eft,
nonotitia ociofa,fed fiducia cfhcax,quaftatuimus &
fentimusDeumnobiseflepropitium remifsis pcc-
catis, quaquc excitantur in nobis motus congructcs
Legi Dci. Atqueharceftinchoatio Decalogi. Vm-
Dra fuit miniftcrium mortis. i. Vcritas eft miniftc-
fium Spiritus & vitar. Breuitcr,vmbrae funt Mofaica
Omnia,Politia, saeerdotium, purgationcs/aaificia,
&c. Veritas cft Iefus Chriftus cum fuis bencficiis.

*5 Horumattenta confideratioftruit imbccil-
«ifeti noftra? , & oftendit vnam faigt fcmper falutis
c°nfequenda? rationem,videlicet,pcr fidem gratuitar
Promifsionis in Iefu Chrifto.
f 16 Quaredetcftadi funt furorcs ilIorum,qui fal-
r° imaginati funt tripliccm fal. tis viam, vidclicct,
perLegem Naturasper L gem Mofis,&pcr Lcgem
Cnrifti , ac <i tria fuiflent rcedera Dei fubftantia di-

XL.

c H Rl ST I AN A Ll-BERT AS.

DOctrina dclibertatc Chriftiana rccte
explicata vberrimam confolationem con-
^ettquare cius explicatio grata debet elle piis men-

tlnnp

* Vt autcm ncn,quafi in liminc , impingamus,
Pr°cul ftiun<*amus oportct fomnia Iudaeorura de
rcgnoMcfsia:terrcno, enthufiafmos Anabaptifta-
dc imperio san&orum in mundo antc extremu
^m , & furores Libertinorum , qui libcrtatis pra?
te*tu fe omni turpitudini proftituunt.

3 Nam Epithcton Cki/r/4«4,dirTcrentiam facit,
3Uj|harclibertas,&acioililibcrtate, & abaliarum
*c$arum ficta libertatc,difcernitur.

4 Deindc cum dc Chriftianalibertate agimus,
c^ etiam accurate difcernendum intcr libertatem
Pcrfona;v& libcrtatcm voluntatis. Vt enim huius di-
^mctionisobfcruatio,multum lucisadfert huic do-

(^rinap-.it^piufdcm cofufio multos errores gignit, &
r^putationes infinitas parit.Quare de vtraque ,hoc
'^perfona? & voluntatislibertatc,ordine & diflin-
vtc<Ucemus.

5 Dc libeitate pcrfons Chriftus loquitur, cu ait:

CHRJSTl ANA; 818

si Filius vos liberauerit,vcre liberi eritis Ioann.8.

6 hoc didum Chnfti manifefte docct,quodnc Jjf1^
mo fit vere liber fine Chrifto,vndc fequitur hanc li- fonz.
bertatem non elTeciuilem aut politicam , fcd multo
auguftiorem,nec efle carnalem,ied fpiritualem.

7 Qiialis autem harc libertas pcrfona? fit,partim
cxcollatiorteferuitut s fpiritualis cui opponitur,par
tim cx martifeftis oraculis scriptur^ intelligi potcft.

8 Adam peccans faAus eft rcus coram Dco, in-
currit in iram. Dci,obrtoxius fadus eft morti artcr-
na?,& amiffo fpiritu libcrtatis, triftifsimo fcruituds
iugo eft prcflus,an poftea talcs genuit filios , qualis
fuit ipfc pater,hoc eft,feruos.

.9 Eftigiturfpiritualisferuitus, propterpccca-5pir;tua.
tum efle reum ira? oei , efle maledidum a Dco , cflTe i" icrw-
obnoxium morti xtcrna? , & iugo feruitutis premi, tus'
adeoque feruuiti pcccati efle.

10 Huicfcruituticu libcnas fpiritualis opponi- Libcrras
tunnccelTc cft vt (It liberatio a pcccato,ab ira Dci , a fpuimalii
maledicl:ione,a mortca:tcrnaf& afpiritu fcruitutis.

11 Nam vt Adam peccans coniccit nos in iftani
triftiffimam fcruirutcm:ita Chriftus iuftusnos m li-
bcrtatem vindicauit, modo nos in eiusfidem conie-
ccrimus.

ii sicaulTa huius libcrationis qua?ritur,rc<5liflV
me refpondctur quod mcrito & efficacia Chrifti
pcrficiatur.

13 Primum enim mcrito nos a peccato liberat
Chriftus quifadus cft pronobis , & loannes Libcrarl»
diciti.17. sanguisChriftipurgatnosab omni pcC-ipccc*1*'
cato. Mcrito n s libcrat ab ira Dci, quia iram Dci

pro nobisfuftinuit,iuxtailJud:EratDeus in Chri-
fto mundum fibi rcconcilians. Itcm , Hic cft Filius
meus iVtoivJ" x»r<t.Matth.3.& i7.Itcm,Merito, nosa
malcdictione liberat,iuxta illud, Gal.313. Chriftus
rcdcmit nos a malediclionc Lf gis, faclus pro nobis
maledichim.Et merito nosa mortc ancrnavindicat,
iuxta illud,Ioan.3«& 5. & 6, &c. Qui creditin ipfum
non pcribit,fcd habebit vitam arternam: vel , vt bre-
uius dicam,meritoobcdicntia> crucis expiat pecca-
tum:merito obedientia? Legis imputat iuftitiam fua
omni crcdcnti.Hxc beneficia fa?pc vfio gratia; voca-
bulo intelliguntur.

14 Deindcefficacianosidem Chriitusaspiritu^ rPirf«
feruitutis liberat.Nam credcntcs donat spiritu fan- crmtuul
(5to,qui libertatem adoptionis obfignat fideliu cor-
dibus,& in eis accendit nouam luccm,& inchoat no

uam obcdicntiam. Hoc Chrifti libcratoris benehciu
Donum pcr gratiam ab Apoftolonominatur.

15 Cum his duobus libertatis gradibus,quorum A iitihm
priorgratia» vocabulo, Dofterior doni appellationc MofaicU.
<ignatur , coniunctus eit tertius gradus poft Chriftu
exhibitum, Liberatio aritibus Mofaicis, qucmad-
modum docet Paulus in multis locis. Non cnim
Chriftianus obnoxiiiseft ritibus & ceremoniis Mo-

laicis Nam illi vt vmbra? fincm habuerunt aducniete
Chrifto,& perado Ai/V/w pro nobis.

16 QjartumlibertatisgradumPaulus addit,Li
bcrationem a traditionibus humanis, nc videlicet vl A tradi-
las traditioncs humanas putcmus ad falutem ncccf- n^^,
rias elfevt dcbitum cultum. Quas tamen ordinis &
v^.uoK/etfgratia fcruare,fi fint pia?,opcrtet.

17 Hanclibertatem oftert Euangelium omni-
bus qui conuertuntur,cum praedicat pcenitcntiam &
rcmifiioncm peccatorum/in nominc Chrifti.

18 Ex his quar hactenus cxpofuimus, plenam de-
finitione libertatis Chriftian£,que; inchoatur in hac chtiftiV
vita,extruamus.Libertas Chriftiana eft manumiffio "^1".
fpiritualis parta par Chriftum , quamoffert Euan-niti».

M. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

8io

gclium in nomine Chrifti,qui vt meritofuocrcdcn
tesliberat apeccato* iraDei, damnatione Lcgis,
morte aeterna, ritibus Mofaicis & humanis traditio-
nibus , adcoque fua iuftitia ornat : ita efficacia cofde
donat Spiritu fancto,qui & obfignat in ipfis libcrta-
tem adoptionis , & fleclcns corum cordaad nouam
obedientiam,inchoat in eisvitam aeternam. »

10 Uxc inchoata libcrtas pcrfona? locum habet
in hac vita pcr quam fit tranfitus ad plenam libcr-
tatcm,qualis futura eft poft iudicium, quando dcle-
to pcccato,placata ira Dei,abolita mofte, & fublatis
omnibus calamitatibus donabimur a?terna iuftitia,
& erimus conformcs Deo in onmi ^tcrnitatc.
n i. *° Hinc aeftimaripotcft,quantiisthcfaurusEc-
tSKu. dcfix Chnfti fit libertas Chriftiana , de qua fruftra
glonantur, qui viuunt lme pccnitentia , & contra
confcientiam peccatorum cceno fe mifcrc muo-
luunt. H i cnim mifcrrimi fcrui umt,iuxta dichim
Chrifti: Quifacitpcccatum, feruus cftpeccati.Io-

21 Contra vcro , qui retinent fidem & bonam
confcicntiam,militanteshoncftam militiam , iufte
oloriaripofluntfeliberoscflc. Nam vt Paulus ait:
Nulla condcmnatio eft iis qui funt m Chrifto Iefu,
& noh fecundum carnem ambulant , fcd fecundum
Spiritum. Nara lcx Spiritus vitae in Chrifto libera-
uit me a Legepeccati & mortis.

22 Hrc recte expcnfa confutant erroresli.daro-
*efutan- rum>papjftarum, Anabaptiftarum,Libertinorum &
lUt* aliarum fe&arum omnium , quar fecus docent de li-

bertate,quam oflfert Mefsias.
lud«i. 23 Iudxidumfomniantmundanum impenum
Mefsix,contra didum Chnfti, Regnum meum non
eft dehocmundojdelibertatc Spiritus planc nihil
intelligunt.

24 Papifts etfi libertatem fpiritualem agno-
fcunt:tamen ab eius polfeflione homines abducunt,
dum alia merita,& aliam fatisfaftionem pro pecca-
to,q: am folius Chrifti,hominibus obtrudunt.

25 Anabaptifta? nihilo meliores Iudseis funt.
Nam & illi finguht libertatcm externam,excu{To ci
uilis magiftratusiugo,& fomniant Chriftianos de
bere dominium in mundo obtinere, mille annos
antciudicium.Horum dclirium [ aulatimfpontefua
collabitur.

tibcnini. 26 Libertini noftre. ?tatis,prorfus a Diabolo dc

LIBERTAS CHRISTIANA; 820

cfficax,& non folum mouet voluntatem,fed moue-
do immutat,non pertinacitcr fc opponentem Spirr-
tui fantfo.Hoc ita efle & Scriptura attcftatur,&
ctorum expericntia comprobat. ~

32 Poft conuerfionem in renatis voluntas cjt ^
bera,non ex natura,fedexgratia.Nam & mens lllu-
minata cft vcrbo & spiritu, & voluntas eft conueri
adDeum,& conatus iuuatur. .,

33 Verum quia magna in natura adhuc nV^C} "
litasrclic]uacft,nonpotefthreclibertas perfccriin-
ma eflc,fcd habct fua incrcmenta,prout rides in cor-
decrefcit. . -Diftfrg

34 Cum Scholaftici Doaores diftinguunt lnter^
liberum arbitrium naturale,& gratuitumjreaiiii^n
faciunt. Nam&liberum arbitrium naturaleel tre-
rumnaturalium,quaefunt hominum iudicio &ce^
clioni expofitae:italiberumarbitrium gratuitumc *
cum Deus in nobis operatur falutaria , vt cognoice-
re,velle& facerc.Hochabentfoli renati, non natu-
ra,fed dono.

35 Vt£
ftamius & 1

Tapift»

A naba-

ptlft».

no.

tgratuitum hoc libcrum arbitriu elt pr*jj
„ Jc perfedius naturali tantum ( quale ctt
nonrenatisOita gratuito renatorumprseftantius e 9
& perfectius liberu arbitrium (etfi naturale
geloru : & omnium praeftantifsimum & perfecti -
mum liberum arbitrium in Deo eft. Nam huius fi 1 -
tura perfedifsima,& vis cognofcendi prcftantiis»
coniun&se funt cum omnipotentia& liberrima v
luntate.

mentati,frenumlaxant cuiuis carnis lafciuia?, vt fine
vllo fcrupulo,vnufquifciue viuat fuo arbitra' u,Chri-
ftianam libertatem dchnicntes liccntiam quiduis
facicndi,fine omnihoneftatis & turpitudinis difcri-
minc.

27 Hosbeluinos fcetores qui non extreme o-
dtt,eum porcumeflcjimo Diabolum potius quam
homincm dixcro.

28 His crgo erroribus de Chriftiana libcrtatc
profligatis , veram fententiam quam prooofui ame-
mus , accaucamus ne vllis Satana? impofturiscircu-
uenti,Libcnate quam in Chrifto habemus, excida-
mus,acrurfus inlaqucos fcruitutis incurraxnus,in cer '$p
tifsimum animarum & corporum interitum.

t. De li- 29 Libertasvoluntatis variat tcmporc. Nama-
t«lfiutis. n* eftcius ratio ante conuerfioncm pcrf nse, alia in

'conucrilonc,aliapoft conuerfionem,pr2fcrtimin a-

<5tionibus falutaribus.

30 Ante conucrfionem voluntas hominis fpote
-. iua ferua cft , quantum ad actiones falutares attinet.

Nam & iudicio aberrat & elc&ione decipitur, & co
I natu fuccumbit , vt non queat riifi pro qualitatefua

malc vcllcRom.3. I

31 InconucriioncSpiritus fanttus in Ycrbo^ft

XLI.

SCANDALVM.

1 (~^VtA Chriftus dicit,Matt.i8.7.Necefle eft ve-

V^/nire fcandala: &, Vx homini pcr qucm vcn
fcandalum,non folum flgnificat magna pcriculato-ft^
re Eccleiiae afcandalis,fcd etiam denuntiat grauin -
maspoenasfcandalorumautoribus. .

2 Vcrum quianon omniafcandala funt vn
gcneris,ncc omnia aequali reatu obitringunt,oper f
precium cft recte fcandalorum genera diftmgue
& explicarc. ■ -

3^scriptura has voces vfurpat <pB*r/*xor,ac^w^ fi
& i>xoinlr, scandalumpropriifsimcfignificat tcgt
in inllrumentis,qtribus capiuntur murcs, ^P^V^0*
rji,&c. Vndc Ecclcfia nomcn tranftulit ad ixx{}\
feu tcndiculas,quibuscapiunturhominesycluti

ftia? tendiculis.npoVKou/y.fltpropric eft , cum in via .
quid obiicitur pedibus, in quod incurrensimpin»

t cadit , vnde mala excmpla veluti kxa ^t^.
funt,in que incurrentes impingunt.E>xcT»ipW°tt
fio cft fcu impactio. t lArlZf

4 Erit igiturfcandalum generatim,quicqu1^^1'
licui vcl cauffa vel occafio ofFeniionis
cjuicquid impedit qiio minus inoffenfo cunu p
mus in Lege Domini. Nam quae ita oftendunt» ^
veluti tendiculae feu obices quibus in via Dom^
cafum impellimur. . i;cCcpii^r

5 Bernhardus duplex fcandalum facit r V1£J m0
interius & exterius. Interius vocat, cum vetus t»o
ofTendicnlum prafbet nouohomini. Dc quo in.^
pretaturdi&um Domini5Mat.5. si oculus tuus
rerfcandalizat te.erue illum,&c.Vbi per oculu,
num,& pedcm,imelligit cocupifcentias P1*1'*^^
fepenouumhominem molcftant, vt inorrcnio ^
non pergat in via Domirii.Exterius definit cpio ^

ns accedit,& prebet velcaufTam vel occafi* »ne t*>

6 Hocexterius fcandalum de quo potus»1" ^ ^
Thcblo^i difputant ■ ttf dupltx videlicet «*t0^ .

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

8:: SCAND

acceptum.ThMroqtie duo fpc&anda funt,fcilicet ma
terialf ,hoc eft,factum ipfum,& formale,hoc eft, imi
^ationis feu offenfiortis occafio , vnde fcandali no-

£32u# 7 Datitm fcandalum cft, cum aliquis efficacem
' caufiam lapfiis alicui dat feti prabet. Hoo>fi materia-
*e fpe£tes,aut oricur ex fac~toper femalo, hoceft di->
frfte^t£hibito:Legc Dei:autex facio in fe adiapho-
*pjfed intempeftiue vel fa&o vel oiniiTo,contra cha-
ritatisrcgulam.ln illo,duplex peccatumin hoc , fim-

ri«^c ... .

8 iDepripri genereloquiturChriftusadPctrum
Matth.16.23.Vadc poft me Satana,fcandalo es mihi.
ttli enirn Chriftus non impcgit tamen dt&umPe
ttf reueqapffsnclebat , & potuit infirmis occafio clTc
ruinae.Fuit ergo di&um Petriactiuum & datum fcan
^lutn,etfi pafliue Chriftus non impegit.

S Hoc fcandali genus datum raalo cxemplo,hoc
«ft>a^tionibus vcl omifiionibus pugnantibuscum
^cg«Pei, omnes quibus falus cura: eft, non fecus
quam infernum ipfuin cauere dcbertt.
- 10 Hoc>eft iilucficandalum quod tam multis
praebet occafionem prarcipitij in aeternam mortem.
Huic omnes h*refcs,omnia fljgitia, brcuitcr , quic-
^uidaducrfatur dilc&ioni Dei& dilectioni proxi-
rui,fubiicitur.

I j ii Autoribus huius fcandaiiChriftus ZjmVuilr
ludfe^^ y^ accinit:& addit mclius etTe homini
JWt affigata molaafmaria collo eius , fubmergatur
lnprofundummaris.Matth.ii8.6\

U Variat & hoc genus fcandalt pro perfonaram
^ifferentirs.Nam fi datura^erfona quxverfatur in
rrtundi thcatro, & in aliqua digriitate eft conftituta,
^agisnocet cxemplum , & pkiribusruinam adferr,
^uarn fi priuatam vitam agcret , aut alioqui obfcura
*flet perfona.Vt enim quo ingcntius fuerit faxum ca
^ns ab alta rupe,eo ptura fragmcntafacittita quodi
gniorfucrit perfona, & n fublimiori dignitatis cul-
lnineconftituta,copluresih lapfurh fecum trahit
c*m cadit.-quarc & maiorem pcenam meretur. Vt
^auid ob adultcrium grauius punitur, quam obfcu-
niscitus.

JjJ^j. »5 Dc pofteriori genere loquitur Pauius, cum
>vjjjj[> lnSuitjt.Cor.8 i3.Si efca fcandalizat fratrem mcum,
"J)on vefcar camibus in artemum , nefratrem rrieum
^ndalizem. Non cnim vult-Paulus cum offcnftonc
Proximi , vcl Vti rebus adiaphoris vcl abftinere ab
•arumvfu.

-?4. Verum fiic triplcx hominum genus confi-
jfcrandurn cft.Quidam cnimfunt doctiChrittianam
»bcrtatcm;ideo firmi habcntur.hisnon eft fcandalo
**chtm adiaphbrum : fed potius gaudio & confola-
t!°ni.Nam cx mutua firmitudine in negotiis pieta-
tls non parum gaudcnt verepij- Q^idam funt obfti-
& indoeilcs,quales fucrc Pharife^dequibus re-
SuUChnfti iKitanda cft: Sinite eos quiac*ci funt &
^'cescaBcorum^uidam funt infirmi & vcluti pufil-
«m fcholaChrifti. Horum ratiohabenda eft in vfu f
^iaphoronim.Nam qui cum fcandalotalium.lioc
cft>infirmorumvtitur rebus adiaphoris^charitatisle
Sem violat,& fidem Chrift i abiicit.

1 5 Bcrnhardus h&c etiam comprobat: Non im-
mttr» (mc\uix) /candala d(jua Uncefumpevdenda. Jh-
Urnam<jut acapienda fnnt pufeUortim, aliter Phartfeo-
^nfiandaU. Iliorum ejuippefcandalum de ignorantta,
hof*mvero de mahtta defcendit. Ilit fcandalizjtntur
9*t* vcritatcm ncfciunt:bi quia veritatem oderunt.

*6 Apoftolus duo confiderari vult in rebus & a-
^ottibus mcdHs,videlicct fa&um & fidcm. Fac^him

ALVM. 8ii

libcrum vult elTc,fi caret fcandaio: alioqui rion.Fidc
fcmperapprobat.

17 Acceptum fcandalum eft, quod homines fi- Acccptfi
bi accipiunt, ycI ex aliorum rcct^ fadis , vel cx^aliis fcandaia.
rcbus quibufcunque.

18 Sed hoc variat. Nam aliudcfthominumfa-
picntum cxtra Ecclcfiam,aliud hypocritarum in ex-
terno ccetu Ecclcfi* :altud piof uin, fedinfiniiorum,

in Ecclcfia.

10 Mundifapientes ofFcnduntur^ iprirhum in- fibus hu
firma fpecie Chnfti.2.Deindc abforditate doarijJCr ius fecuU
quam tradit Ecclelia.Nos ( inquit Paulus ) pnedica»

mus Chriftum crucifixum , IudaHs quicTem iTanda-
Jum,Grarcis vero ftuJtrtiam. 5. Tum mole a?rumna-
rum,quar comitanturprofeflioncm Euangclij.^.Pra:
tcrea dilatjone promifsionis aduentus Dpimnit

20 H6rotfifcandaflum contemricnmimfcit forti
& inui&o animo , & fcquenda cft regulaLHicrony- infi j
mi,qui ita aittDimiftertdum eft propterTcahdalum,
omnequodpoteft praftermitti falua^ipHcT verita-i.
tcfcilicet vit«,iuftitia?, & doctrina? , & Bcrnhardu«
piedicit:Meliuseft vt fcandalum oriaturj qttam vt
veritasrelinquatur.

1 « Hypocritar , mortua Ecclcfi* membra , quia criti4.
operibusfuis nituntur ^doc^trinaiuftitiar^ofTendun-
tur,& vita pioruiri contenmentium hypocrifin :ho-
rum fcandalnm vt abdrrrirmtiofpi^iiienduih eft. . . -a

11 Infirrhi in Ecclefia accipiuntfertuSrflim a flo Ab
renti impiorum fortuna^cV profperoife¥nrn fticcelfn; ou*
Vnde Dauid PfaI.75.Mei penemotf^tlrrit pt&e<? pe-

ne effufi funt grefTus mei,quia 2elo ardeblm ft*pe,r,IL
niquos j paccm impiorum videns , ih riiiferia homi- n '
num non funt , & cum hominibus rion iafrli^untuf.
Ideo tenuit eo9 fupcrbia : operti furit/ violentia tan-
quam vefte,&c-Et paulopoft fubiungitlErgo fruftri 1
mundaui cor meum:& laui in innoCentia manus
meas. .

13 Sed quid hic infirmi facicnr?Hoc Dauid pr^-»
clarc docct in codem Pfalmo,cum inquir.Cogitaba*
inquit,vtfcirem hoc/eddifficileera?tin oCulis mcis,
doncc veni in fariciuarium Dci, & aminaduerterenl
in nouiffima eorum. . . -

24 Hic oauid duo requirit in infirmis , <jui of«
fenduntur profperitatc impiorum.Primtim VUlt nos
inrroire in fanctuanum Dci.Deindeiubet nos in rio
uiflima impiorumanimaduertere. »»1

25 Sanchiarium Dei eft e cclefia , cui commeir-
data eft fapientia illa arcana, dc confilio & volunta-
te Dei.Ha?c fapicntia, nos ita crudire poteft , modoi
dociles nos pra?buerimus,vt facile, contCmta prolpe
ritate impiorum,credamtis inuifibilia,fperamus pro-
mifla, amcmus Deum , atque illi adha?rcntes, dica-
mus cum Pfalmifta: Mihi adharrere Deo bonum eft»
pofut in Deo Domino fpem mcam , vt annuncicm
ojnnia opcraeius.

16 Animaduertere nouiffimaimpiorttm cft con-
ferre finem triftifsimum impiorum , cum iartiffima
cataftrophe piorum. Vt enim impijraortc hanc vi-
tam commutantes,rapiunturad arerrtum cxitiumS
itapij inimedaa morte fentientes prajfcntiam Dei^
ducatu angclorum , cx prsefcntis vita» raneriis mi-
grant in «ternam vitam.

27 H«ccumpijcogitant, definunta?mulariirj
malignantibus,inuidcrequc iniquitatem fadcntibu*
& fperant in Domino,& faciunt bonum,fcientcs hg
reditatem fuam in ccelis repofitam elfe.

28 Hoccumfan&uslobcogitarct,fortuna im-
piorum contcmta,in mcdiis x rumnis in hanc vocem
erupit:Scio quod redemtor mcus viuat,& in nouifli-
mo die refurrectmus fim.

M. ij.

8*5

29 Hinccxitum piorum & impiorum comrae-
dat nobis Dominus, propofitis exemplis purpurati
Epulonis & vlcerati Lozari:quorum lllum luctus cx-
ccpit fempiternus:hunc angclorum chorus in caelum
fubucxit,vbi aetcrnum beatus viuet.

30 Finis omriium qua?ha&enusa nobis propo-
IiusShS- ^ta funt,eft,vt animis noftiis verboDei confirmatis,
ius d*ftd & moribus noftris ad normam Lcgis diuinse cora-
**' . pofitis,fimus fynceri &*<oe?jcrro/ in diem Chrifti,plc-

nifructibus iuftitiae, quae riunt per Chriftum Iefum
in gloriam& laudem Dei.

XLII.
C RV X.

fubie&aeft

dus,

i.Caufc

CIUCIS.

Trcs in
fiubis.

Nccefil- I /^Voniam EcclefiaDeiicmper
doftdn* V-4SS«ci W ™a> neccflarium eft rede in-
ft itui pios de cruceme frafti cmcis fcandalo, abuciat
confcfsionem:id quod, proh dolor ! multis accidtife

certum eft. . . ^

, . ^ >jominamusaiitemcruccm,quauisafrlictio-
figrncTnem,quavcrtoraEcclefiapremitur:vclfingulaeius
tJO'' mcmbra, vcl caftigantur vel probantur : liue id m

corpore,i:uein animofiat.
Doftrin» 3 Vt autcm diftinttius de hac rc dicamus > qua-
mctho- tuor ortljnc cxponemus. Primum caullas crucis rcci
tabimus.DW* difcrimina crucispiorum & fuppli-
cii impiorum,colligemus. Turn quo animo piis crux
fit ;cicnda,indicabimus. Poftrerno vnde confolatio-
ncs fub crucc petenda: fmt,apcricmus.

4 Caufa: crucis,cum in nobis ipfis, tu extra nos
quarcnds funt.

5 In nobis ipfis tres caufla: crucis funt manifc-
ftae > quorum prima cft pcccatum in nobis habitans.
Secunda,concupifccntia quaruis indepullulans.Ter-
tia,quotidianus lapfus , quem pcccatum inhabitans,
pcr fuas concupifccntiasjgignit & producit in con-
fpe&um. .

6 Hx trcs caufTa? fubgenere culpi ponuntur,
quae culpa quia violat Lcgem Dci , iuitc cruce repri-
mitur & caftigatur.

7 Extra nos caulTa? crucis funt quatuor.i. Nunc
2K""J|J$cnim Satanas Ecdeliam molcftat. z. Nunc membra

Diaboli eandcm cruciant.$.Nunc benignifsimus Pa
tercaftigat. 4. Nunc obiecta in cuiufque vocatione
pcrplcxltas & difficultas,perturbat.

«4atan. g £)iabolus hoftis humani generis & proecipue
ECclcfiar,circumiensvtLcorugiens,qu^ritquem de-
uorct,hoc eft,molitur Eecle&e intentLim,mendaci
& homicidio.Id quodcx primi parentcs expcrti fiit,
& totapofteritas eorum omnibus tcmporibus ex-

*Satanx peita eft,& experictur vfque ad extrcmum diem.

»cfara. ^ Mcmbra Satanx,vt funt Sycophant^tyranni,
hypocritae & flagitiofi , non parum moleftant Ec-
cjefiam.

u 10 Sycophantxfunt qui defapientia fua glori-
^ycop a'antcs foftTiax Ecclefixinfidiantur. Hi funt vcl ex-
tra vifibilem Ecclefiam,& manifefte tctam Ecclefie;
docctrinam abiicinnt, & derident vt ftultam , quales
funt Mahomctifta? , ludari indurati , & aliar profana:
gentcs,quae Chrifti nomenaduerfanti r:vel in Eccle
fiafunt vifibili,& voluntChriftiani appellari.Hi non
totam doJtrinarmfed nunc hanc partcm nunc lllam,
vcl dcprauant,vel prorfus abiiciunt. Hos hxreticos
appellamos.

11 Tyranniasycophantis & sophiftis excitati,
Tjxanm. Ecclefia? Dei mouent, & violenta manu cona-
tur Ecclcfiam opprimcre. Scd non codem modo.
Quidara enim aperte nomcnChrifti detcftantur,ac-

CRVX, 824

quc ideo pios perfequuntur,vtTurca,saraCeni,& a
\\x profana? gcntes. Quidam Chrifti nomen lc m«"*
gnifacerc limulant, fed tamcn fanguinc san&orum»
curfumEuangclij occludcrc moliunturjquorum^'
telienanus eft Papa,hoc cft, Antichriftus illc,dc quo
praSiaum eft at) Apoftolo,2.TherT.2.Huic mtbta» t
multi prineipe$,quidam crrore,quidam malitia.

12 Hypocritae fida religione fua , non paru»111
moleftiam Ecclefia: inferut. In horum nuiiurojunt
Monachi, Moniales , Canonici, Vicarij, sacnficuu>
non quidem omncs,fed eos cantum intelligo^q^11
pse caftra fequuntur , & abdomini fuo potius quam
Domino feruiunt. * $#0?

13 Flagitiofi funt , quos Gra:ci 'tiWrjf vocant. g,
Horum caufa , prarfertim cum in caftris Eccle»»*
tanquam ciuesEcclefia:dclitefcunt,multum affug1-
tur Ecclefia,vt hiftoriae & cxperientia docet. Vniu*
Achanfcelerc exarfit ira Dei in populum. Facinus
Roboam,multis fuit exitio. Stuprum vxoris Lcuit?
plurimis,etiam piis,cefsit in perniciem corporum <^
fortunarum.

14 Quodautem innocete? fcpc affhganturpro-
pter paucorum flagitia,etiam homi' cs fapicntes cx-

tra Ecclefiam,norunt.sophoclcs refert propter
dipi inceftum,Thebanum regnum fuiffe pcfte vexa-
tum. Homerus propter abreptam faccrdotis flli3111»
magnam Gra:ciexcrcitus partem dclctam elTej tc-
ftatur. Hefiodus intcrdum vniusob noxam totam

IRempublicam affligi aflfirmat. ^
15 Inter cauffas crucis externas , tertium locurn^b»
tribuimus benigniffimo cceleftis patris confilio &
paternse voluntati. Hic enim farpe alicnum opus ra"
vit,vt faciat fuum,hoc eftjOccidit& mortificat,vtvi*
uificet & faluet. /
16 Eft ergo vtiumque fpedandum diligenteiV
quando Deus crucccaftigat Ecclefiam,videlicetm~
clicium & mifericordia. ludicium eft, quod piop1^
peccatanoftra punimur ldeo Dominus ait,Ioann- «
n.Noii peccare,ne quid deterius tibi accidat.Mifcrl*
cordia eft,quod punit vt conucrtat, iuxta illud Pau
LCor.li.32. Cumiudicamura Domino corripimur»
necum hocmundo damnemur. ^

17 Cum his congruit Auguftini dictum r**^
£um blan&irU , pater es , cum ct&u pater ct- bUndtru
dcficiam>c&dt6 ne peream,

18 Vt ergo Myrrha acris & amara eft » & tarn^j
fanat vulncraita Crux,etfi carni infuauis eft ; tajjw
teperata fide nequaqua cxitialis, fed lalutaris cxn *

1 9 Quarto loco interexternas caaflas Qrucis» ic-
quitur difficultas quse in cuiufque vocatione obnC rj)0*
tur.Nulla enim eft vocatio tam exigua , quin habca^
fuam molcftiam adiunclam,modo quis non Irau
lcnter faciatopus Domini. . •

20 Hoc quam vcrum fit confpicitur in rcgim -
ne domcftico:In gubernatione politica : In.a^ml?:j$
llratione Ecdefiaftica, vt taccam de omnibus a

vocationis gcneribus.

?cundum quod propofui,fiut de difcn01 ^Je<

crucis piorum,& fupplicijimpiorum.

21 Eft autem hoc difcrimcn potifsim-v -
gendum ex his quinque,videlicet, cx caufis efucierl v&
tibus,finibus,effectibus,tempore,&loco.

23 si cauflas cfficietes refpicis,quas vocant «f^
mTHf)cJiKiutDcus pios patcrna virga ex patcrno ar0..
rt caftigat. Impicrs vero & inemendatilcs. »agc JJ
ira? & furoris fui premit.Illos igitur,vt patcr:h°$'
iudexpunit.

24 si finesrefpicis.piospunit Dcusinipf°rU ^
bonum=impios qui cmendari & conuerti n°

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

8iy C R V X. M A G I

m «nteritum eorum t hoc eft , pios quidem punit , vt
cruce probcntur : impios vero , vt vel cruce refipif-
cant,vcl dignis fuppliciis coerceantur.

*5 Eftectus quoquevariant.Pij,vtIob, Domi-
nam benedicunt fub crucc: Impij frcmunt aduerfus
*)enm & triftantur.Pij crudiuntur,Impij confundu-
tur.pjj probantur,Impij perturbantur. Pij paticntia
fub cruce difcunt & inuocant , lmpij impatientia vi-
ciidefpcrant.

z$ In tcmpore quoqucpcrmagnumeft difcri-
men.Pij ad brcuctempus,vt poftcacum Chrifto glo
nficentur.Impij perpetuo malo inuohmntur , quo-
rum praeftns affiictio praludiumeft fuppliciorum
ftfernorum.

l7 In loco quoque difeunt crux piorum,& im
Pjorum pcena. Nam pij in hoc mundo tantum cru-
diuntur.Impiorumisnis nunquam extinguctur.
"«■^o z8 Tcrtium mcmbrum noftra: partiticnis fuit,
' quonam animo piis fcrcnda lit crux:id quod paucif-
fimisverbisexponipotcft.

}9 Pij hominis animus fub cruce in hunc modu
^compofitus.^riwww omnium rcnunciabit vet •-
ri homini & eius concupifccntiis , vt tanquam noua
5rc«urain Chnfto, non amplius iuxta carnis, fcd
nixta Spiritus & nouihominis imperium viuat. Sc-
ct*ndo,hdQs vera prslucere debet in omnibus arrum-
n|s,vidclicet probris & cruciatibus. Hxc fides quia
^titur merito & intercefsione Chrifti,facile yictnx
euadet.Tmio,quicquid iam ma!i eucnerit,accipien -
^um eftjtanquam ex manu optimi patris. QHa.no->
Pr*fenti cruce vtendum tanquam auxiliari pharma-
co contraomncs animi mo: bos,fuperbiam, philau-
riarn,pctulantiam carnis, &c. Quinto , Cruce excita-
bitur pius , ad ftrenue currendum in propofito falu-
tis ftadio,per praedicationem Dei, inuocationcm &
aliapictatis cxcrcitia.
JflLc,. SO Etfiautemexhisquartumquodinprincpio
fc|jt.con.propofuimus,colligipoteit,vidclicet, vndcpius con
H^folationesfub cruce petat:tamen prodeftadhcc ca-
P«a confolationis refpicere. Primit* cogitet pius in
*c pcccatum puniri,vnde excitetur ad pccnitentiam.
s"*»<tt,finis intueatur,cur Deus vult Ecclefam iub
crucec(fc.Tfrf/ff,hiftoria pioru,qui cruccprobati fut,
Cogitctur:& prsrcipue Filij Dei. Qu^io , cogitetur
nccefsitas obedientia%^«i»^pr*fentia Dei erigatur
animus,qui dicit:Sum tecum intribulatione. Sexto,
concipiatur fiduciapromilfa: libcrationis gloriofr.
Sfptinh, Coferaturprsefcnsafrlictiocum futuraglo-
^^•Oflbw^Dignitascrucis attendatur. Nam hac ra
tlQnc olim glorificandi filij Dei,declarantur confor
mes imaginis filij Dei vnigeniti.

XLHI.
M^GISTRATVS.

QVi a & Salomon dicit abfque Magiftratur,ve-
populum , ibique falutcm eflcjvbi multa fut
conliha:& cxpcricntia docet fierinon poflc vt inco
jumis fit humana fccic tas fineMagiftratu:dccct pro
Jccl6 omncs,quibus pietas cft cordi, rectc de Magi-
^ratufcntirCjne cum profanishominibus,in conte-
Jum ordinationis diuina? abripiantur , in contume-
hamDci,&in propriam corporum & animarum
Pemiciem.

z Vtautcm hanc dc Magiftratu doctrinam di-
ftmftiusexplicemus,quinquc nobis excutienda vi-
ncntunquorum Prtmum eft , vnde & quid ht Magi-
"ratus.S*cW«w,quamam fint conditioncs legiti-
Magiftratus.Tm/*OT, quodofficium , quique fi-

STRATVS, 8i*>

nesadminiftrationisnolitic*. Ouartumy quodnani
iusMagiftratusinfubditos,& iri lllorubona.
/»M,quidnam Magiftratui debcant fubdiri. i.Vndcft

3 Tota Scriptura d ocet,& Paulus difcrtis vcrbis magutia-
affirmat Magiftratum a Deo cffe. Non cft, inquit, Ius*
poteftas nifi a Deo.Qua? vero funt potcftatcs, a dco

funt ordinatx.Rom.i^.i.&c.

4 Ha?c diui Pauli aflertio,qua? cum tota Scriptu
raconfcntit,dcimperio ipfu Magiftrarufque digni-
atc intclligcnda elf,non autem de confuiione , qi.x
(a:pc in Impcriis proptcr fcclcrahominum exoritur.

5 Etfi igitur Dcti^, Neronis imncrium confti- «
tuitttamen cius lcelcra aoominatur & punit.

6 Cum fcitur quod Magiftratus lit a Deo, defi-
nitio quoque Apoftolicaeft tcncndn:videlicet,quod
Magiftratus fit ordinatio /Dci , fubditis m bonum,
hoc eft,vt honorentur boni , & puniantur mali , pro
delictorumrationcidquc in hunc fincm, vtquictajj Con_
fit & tranquillahitmana focictas,Deo fcruicns. ditioncs

7 Secundum partitionis nuftra? membrum , eft ,c6l"mi.
de conditionibus legitimi \Iagiftratus,qucExod.i8. tu,?u
iuquatuor rcccnfcntur : quarfunt , Pictas, Sapicntia,
Vcracitas, & Odium auaritia?. Vbi cnim hxcondi-
tioncsin magiltratu inuc:;iuntur,falutarisc!l gnbcr-
natio.Contra^vbi vclaiique dcfiderantur,molefta &
infclix cft adminiftrjtio.

8 Impiaigitur vox fuit profani Tyranni : San-
clitas,Pietas,Fidcs,priuata bona funt,qua iuuat Rc-
gcs cant.

9 Pirtas qua? rcquiritur in Magiflratu, caput eft Pieta*
relicis gubernationis.Monet enim vt magiftratus in
omnibus caufsis ad Deum refpiciat , caucatquene
quid committat,quo illum orrendat.

10 Hinc eft quod Icrcmiasdc Iofia loqucns,di-
xerit ipfum paupcris caulfam iudicatfe, co quod Do
minum cognouerit.

11 Sapicntia in pio principe gubernat actiones, s^ii ia.
nefophiftica vfitatain iudiciis circumucntus , pcr-
ucnatiudic!um,aciniuftitiar,iuftitia: laruam induat.
Pr^terea etiam Sapientia efiicit , vt iudex fleclat lc-

gem adcauflam,non cauflam ad legcm.

12 Veracitascfficit nc Magiibatus iudicaturus v«acita$
talfaslcgum interpretationesadmittat, quse poftca

in prxiudicia raptar, paulatim omncm arquitatem
peruertunt.

13 Odium aua.itia? fynceritatem in iudicando^J"^
confirmat.Vbi enim iudiccs funt nnmmarij, actum

cft de jequitatc. Nam fi pcrfon* acceptio corruptio
cft iudicij,vt nulli fit^quitati locus > profcclo auari-
tiacflicit,vtiudcxpotiuspcrfonam, quam caulfain
intueatur.

14 Vbicunque itaqucha? quatuor conditiones
in gubernatoribus incorrupta?adfunt,adminiftratiir
regnumin fan&itate,vt Sapicns loquitur.

J5 Tertimn mcmbrum,quod in partit onepro- l}LOtt*
pofuimus,cft dc officio Magiftratus. Hoc Magiftra-
tus officium in gcncrc , cft vt fit cuftos Lcgis vtriuf-
qucjvidclicet diuina? & humanse.

16 Lcgis diuina? cuftos cft.Primum,quando ex- sit cufto»
cmplo Dauidis,?ofiar, Ezechi^, Thcodofijjoanr.ia diui
Frcderici ducis Saxoniar, Chriftiani 1 1 1. Rcgis Da-"*'
nix,&c.tollit idololatriam & idololatrie occafiones.
Secund6,quando vcram rcligionem proponit, con-
fcruat,& propagat.Tertio,quando Scholas ci igit,do
centcs & difcentes fouet.Quarto, cum aliis ipfe pic-
tatis norma eft. Reclc cnim a Claudiano dictum
cft ; Regisadexemplum,totuscomponitur oibis,
Quinto, cum religiofa difciplina cauct , ne quis
patcat aditus ad corrumpcndam doctrinam»

M. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

8*7

& ad inficicndos morcs.
Et legis Cuftos legis humanx eft, quando iudicia di-

kununx. j|gcmcrexcrcet>cjjfcjpiiiiani grauitcr tuctur, pcpuli
vtilitatibusconfulit, Staruum omnium & ordinum
iuftam harmoniam confcruat , & foris fortiter de-
pcllithoftes.

18 Etli autcm arduum opus eft , cuftodem cflc
vtriufquelegiSjDiuinx & humanaritamcncum fides
praducet, & veriis atfe&usfentitur ergaomnia Rci-
publica? membra,difficultas non crit maxima.

19 Nam vt fidcs rccta ad Dcum oculos conr.cr
tit in omni neccfsitate , vnde omnis telicitas m gu-
bcrnationc dependct ritavcrcs affcctus erga Rcm-
publicam facit, vt qux grauifsima perfe funt, facilia
xftimentur.

20 Qiialisautcm affcchis etfe dcbcat pnncipis
erga fuos,monet Homcrus, cum principem appellat
™<ov™1ipx. EtXenophonin Hierone particulatim
idem cxplicat,hifce verbis: N^^T^^Wp</*lw
Wtf/i voxnK h<ti^r,T*<rJt pK* ***** ™.vT*t tvgU vh-
Jttt ao-vip tm M ^vx^ t*tk ndvTcts TtHpTo tCUU Vj TUCoV.

llrVsi*- 21- Quartum partitionis noftra? mcmbru querit
CiiUatmV dc Iure Magiftratus , cum in fubditos ipfos , tum in
fubditorum bona. Namhic etiam frequenter grauia
errata incidunt.

22 Quid autcm dc hoc iure fcnticndum fit finc
errore,& vfitata adulationeT^vxifxsVav ex rcgula Xc-
nophontis fciri poteft: MtTpov fjpr* *x » 4^^rfAA> c'
051'.

25 Ex hac rcgula condudo tantum Iuris.Magi-
ftratum haberc in fubditos & fubditorum bona,
quantum Lcgcs confcntientesDccalogo & legi na-
tune,illi rribuunt.
w,, 24 Quantum igituradfubditos attinet, iusMa

giftratus eft iuxta quartum Dccalogi preccptum,im
pcrarc fubditis ncccflaria officia , cum ad publicam
incolumitate , tu ad lingulorum comoda facientia.

25 Cum itaq^.e publica incolumitas conferuari
non potcft,finc dcfenfionc ab cxtcrnis hoftibus, ha-
bet Magiftratus ius vocandifubditos ad bclla, vt ar-
mis tranquillitas paretur,& defendatur.

16 Etquiacorpus intc^rum nequaquam confi-
ftcrcpotcft, nili fingula mcmbra fuum munus ridc-
litcr obcant-.Magiftratus ius habet cogendi quemli-
bct in fuo ordinc & ftatu , vt ofticium faciat , & pu-
nicndi cosqui contumaccsinueniuntur.
In fubdi- 27 Quantum autem ad bona fubditorum atti-
lotum bo net,Magiftratus non habet ius fimpliciter inuolan-
di ncc m publica , ncc in Ecclehaftica , nec in priua-
tabona.

28 Siadpublicabonarcfpicis, ncfas eft vt vnus
ad fc rapiat,quod eft communc multis. Si ad Eccle-
fiaftica,facrilegium eft transferre ad pompam & vo
luptates,quod deftinatum eft r»ietati,hoc eft,doccn-
tibus^difccntibus^piispauperibuSjftructur^ templo-
rum & aliarum domcrum fpectantium ad Ecclcfia-
ilicam Rcmpub.Si ad priuata , manifcftum latroci-
hium eft,& rapina, qu*e non erit inulta : ficuti clare
docct hiftoria Achab & Naboth.

29. Etfi autcm ius in bona fubditorum nou ha-
betMagiftratusf?mpliciter:tamen cius habet cxi-
gcndi tnbuta:ordinaria quidcm, fcmper : extraordi-
naria vcro, quandohocpoftulatingruens aliquanc-
ccflitas.

30 Sa?pe enim accidit vt propter maiora pericu-
la deuitanda,proptcr hoftcs externos arcendos,& a-
lias quafcunqucncccfsitatcsjcxtraordinarris tributis
indigcar Magiftratus: quar vt ipfc- exieendi ius ha-
\>ct:ita diuino mandato obligantur fubditi , ad fol-
ucndum.

MAGITSRATVS.

81S

$1 Reliquu cft poftremu noftrae partitionis i&- * ^
bru,de analogo officio fubditorum crga Mag<nh'atu
quodfancvnavocc honoris in Decalogo hgr.atur.

32 Quia autem hic honor non dcbct prg^are
cum prceceptisDei,rccledicit Polycarpus^/*^*"
tut honcr trtbuendus eft^ut non efi rehgiom contrart & • j

33 Porro partes lcgitimi honoris Magiftf*tUl
debiti funt plurcs,quarum prima eft ftatuere ftatum
Supcriorum,diuinam ordinatione cffc, quam DcuS
vultnosmagnifacere.Secunda, libentcr fc fubiiccre
potcftati maiorum iuxta regulam. Tertia,vcra ftor"
ga superiores complecli. Quarta, rcnereri costan-
quam vicarios Dci,iplius imagine geftantcs. Qui»-
ta,cbcdirc tn honcftis & licitis,hoc cft, in omnibus
qusenon faciunt fubditos impios. Vtfi MagiftratU$
mberet tc aurcam ftatuam adorare. Tum enlixi
cmplum Daniclisfcqui dcbcres. Idcm cfl: dpfnniu-
bus iudicium. sexta,gratitudine & bcneuolentiam
omni officiorii gcnere declarare.scptima^crrat^ "J^"
iorum,vcl pia^b«»^t tcgcrc,vel prudcnti diftimul*-
tione pranerire , vel modcratis confiiiis & admoni-
tionibus corrigere. Octaua , ex cpnfilio Pauli pt°
ipfis orarc.

LEG £ S

X L 1 1 1 1.
ST 1 r *D I C ! J-

i •*]V /[ Agnae funt laudeslegum ciuilium etiam^;

IVXapud Philolophos&Oratores Vtcowu
nostra (ait Ciccrc ) fine mer.te : fic ciuitaifme lege
parttbm-iVt nerttis^nguine^ membris^vti non poteft*

2 Ficn cn im nequit,vt {ocietas humana incolu-
mis confeructur,nifi fint gubernatores & reftores
difciplinx politicaj.Harc autem difciplina vt exercea-
turiuxtaccrtas iegumregulas^neccfrc cft.

3 Vt enim nulia familia falua efle poteft , lm
Oeconomica difciplina : ita politica focietas prorlus
collabitur,fmc impcrandi & prohibcndi autoritate,
quat honeftarum Lcgum executrix eft. lakfg

4 Vt autem Lcges rcde & fine errore conit^co^
tuantur,duo in ipfis requiruntur,videlicet, Ratio & «*rI^.

Autoritas. e*****

5 Ratio ha:c , aliundc pcti non debet , quam c
duobus , videlicct , cx natur* Lege ( cuius Epitome
cft Dccalogus) & cx fine Legis.

6 in natura ipfa,fant femina quxdam iufti & n
ncfti,pra?tcrca iudiciu, quo iufta & honefta ini }
& turpibus pra?fcrantur. Hxc fcmina & hoc iuaaci
confirmanturvoccDei,hoceft,Decalogo.

7 Finis Leois cffc debet , vt iuftitia: norm^ no-
mines retineantur inofficio,& intcrfe iuftiti^ ner^
uis vcluti colIigantur-Vt & incolumis fit

Dcus in focietate fancta & iufta colatur. Atq; noc
quod Ciccro aivSalm popult fitprema Lex efto.

8 Nam tum demum cft Refpublica,& bona n
minum intcr fc focictas , cum bene ac iuftc gerltUrJ
Gcriturautembene& iufte,cum iuxtaiuftiti^ no
mas.hoc cft Lcges, viuitur, quarum vltimus fgop
eft falus populi & gloria Dci. • u

9 Autoritas,quam in Legum fandione rcq nt»
ro,etiam in duobus confift it,videlicet,vt Lex fera

z lcgitimo Magiftratu , ac publico approbctur con-

fcnni» ^ r „3

10 CumLe^es hoc pafto cxtruuiitur e Legc

turx,& feruntura legitimo Magiftratu , & aP^r.
bantur publico confenfu,obligant confcientias iu
ditorum,vcl adobedientiam vcl ad pccnam : .^'^
folum apudiiomines,fed etiam coramDei tribun '

11 Vcrum ii Lcgcs aberrant a ratione, & non

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

**9 L E G E S E T

dinantur ad verum flnem , vim Lcgum non habent,
lcd vincula potius Tyrauntca fu nt ccnfcnda.

U ^unt autem huiufmodiTy.rannica vincula du
k pHcia. Aut enim funt onera iniufta,quibus prcmun-
turfubditi mmodice : Aut funtdccrctaimpia qui
bus mandatur aliquid ricri conrra honcftatem natu-
r* & Dcum.In iliis obedicntiam dcbemus,in his mi
nirr.e.Nam hic antoritas fuperioris Magiftratus, vi-
delicet Dci,cxcufat. Oportct cnim magis dco obc-
dirc quam hominibus. Qucmadmodum Socratcs cx
"^hilofophia, & Petrus , cxvcrbo Dei,re&erefpon-
«erunt.

r Vt autem honefta? Leges leaitime htx , fint
feutei. lalutares Reipublica? & diuturna? futura? , rcquirun-
turduo,vidclicet,vt ipfi Legumlatores & principcs
^nt veluti viuac qua»dam Lcgcs,vt qui vita cxprimat,
^uodLegibus ftatuerunt.Na vtcupiditatibus prin-
c,pum & vitiis infici folct ciuitas:fic emcndari & cor
ngi contincntia. Vt & Claudianus teltatur cum ait
^'gisad excmptnm totus compomtur orbis. Dcinde rc-
Suiriturvtfint vo^x^, qui facTa hominumob-
*<*uant & ad Lcges reuocant,vt boni honorentur'&
puniantur. .
H Lycurgus ideo recTc affirmat , non fatis eflc
^egcs curebonas,& cfle iudiccsordinatos, niii ctiam
«nt qui hominum facta ad Lcges rcuocant , vt no-
Ccntcs iuxta Lcgcs plectantur,& alij fint incolumes.

/5 ApudGracosigiturhocofricium fuitv^y-
***i>y,vt Leges qua? per fyto&f** pofitae crant , con
fcruarent difciplina iufta.

16 NamvbiLegumnonfitcxecutic,vcniunt&
Lcgumlatores in contcmtum,& Lcges vilcfcunt, &
fcclcra augentur,iuxta illud Solomonis:Quia non ci-
*o fiunt iudicia contra malefacta, aeftuant hominum
corda ad fcelcrate faciendum.

*7 Atque ideo recte dichim eft a Zaleuco Lo-
Crcnfium Leaiflatore • Leges efle fimiles aranearum
tclis, vbi cura feruandarum legum decft, in quibus
^t- mUr°a &culex h?reat,fed vcfpa,diffipata tela,auolet.
^luoj *8 Porro inhac vouofuxotx/fit ajqualitas, «quitas,
'naturitas/peaentur.

l9 j£q.:alitas facit nc dct veniam coruo & vcxct
cenfura columbum. Ha?c cnim aruualitas poftulat vt
i»t

proportio pcenc;& commifsi contra Leges,eaquc

^tithmetica fincrefpcctu perfonarum

Zo* Porro ha>c a?qualitas partim in fa&i qualita-
^partim in perfona? conditionepofita cft. Fraus a
plcbeio hominc,& aperfonaconftitutain dignitate
tungentiqucpraeclaro munerc,commifTa:Si qualita-
tern facti refpicis,fimilis ratioeft. Veriim quia con
nuioperfonarumcftdiucrfa, quae vel extenuat ve!
cxaggerat fcelus,arqualitas poftulat , vt plebeius mi-
^nsjin dignitatc conftitutus grauius puniatur.
• 2* Neque tamen hic pcrronarum fit refpeftns
"mp!icitcr:fcd orauitatis cauife ratio habetur,quam
P^ndens iudexptrfpicit.
S^itu. 12 ^quitas.quam Graci ^.Wwocant, eftcu
propter certas circumftantias arigore Legis, & non
a kntentia Legiflatoris difceditur!

23 Eft autem hxc arquitas duplex,videlicet ciui-
^quam ius appellant:& naturalis, qua? ingenita cft
anaturaanimis bencfcnticntium & iudicantium:
nihil cnm fit melius,idciKo bonum nominatur,
■ H Vt autcm iudcx non imtempcftiuc vtatur
/^VprodefiSvt ad hxc tria rcfpiciat,Lcgem, Son-
^&PopuIum.

, 25 Cum Lcgcm rcfpicit , primum cauebit,nc in-
du%entiaintempeftiua, Lcgis av.toritas minuatur,
eIcuetur & vilcfcat. Deinde prudeter inquirat Legis
c<trcmam voluntatcm , qux fane non vult pernjcie

1 v d t c 1 a; %^

ciuium ,fed emcndationeiTT potius , cum confcrua-
tione totius corporis.

16 In sontc confidcrandum eft , qualis fit ipfc,-
qualeque delidtum pcrpctratum,& an nocere poftit
cxcmplum.

27 In Populo duo cauenda funt.Primum,ne le-
nitatis cxemplum pariat peccato patrocinium. De-
inde,necum damno & periculo iocictatis humanse
parcatur reo. Nam tum mclius eft vt percat vnus,
quam vnitas.

28 Exhisconcluditur harc dc a?quitate rcgula^
Quando Lcgis voluntas admittit ohuy.catv, & rcus c-
mendari finc durioripccnapoteft , & populus non

edditiirdctcriorcxemplo : potcft Magiftrattis cle-
mcntiori fcntcntia vti,ac rc o fupplici emcndationis
fpeparccrc.

29 Maturitasj& opportunkatem quarit,& mo- JjJ **
ram frangit. Ula facit nc quid intcmpcftiue & non
lcbito modo fiat.Ha^c occurrit initiis , ne vnius fla-
gitiumfcrius punitum multis fit occafio petulantis
contumacia» aduerfus Lcges & iudiccs.

30 Impunitas enim fcelcrum multos inuitat ad
pcccandum.Pcccantium multitudo,pabulum cft o-
mnisgencrisflagitiorum. jtffa

31 Ce;tcrum,quia Anabaptifta» cx nonnulJis sen ptiftse re,-
pturi? dictis pcrperam inteIlectis,conantur tollere a- fenunmt.
ctiones forcnfcs , atquc adco ipfas Lcges & iudice*
fciendum cft quidpius animus tuto fequi pofsit.

32 solomon,Prou.25.o.ait : Agc cauflam, de qua
cft controucrfaintcr te& proximum tuum,& arca-
num altcrius noli reuclare , ne contumeliaahiciat te
auditor,& infamia nunquam a tcrccedat*

33 Hocdiclum sapientis oftcndit litigationem ^^Jf
forenfcm licitam cffc,im6pia-ceptam.Vcrum quic5 ^niuixu
iitab ca cxcludendum monet.Vult vt partcs intcrfc
difccptcnt dcontroucrfia,fcd amotis prarftigiis so-
phifmatum & sycophantiarum. Vult fraenari cupi-
ditatcm & proprium dolorem.

34 Nam qui omifTa caulTa in aducrfirium fcrtur#
limites iufti adoris exccdit,ac fibi ipfi infamiam inu
rit. siquidcm affcctibus indulgcns , faepc malc agcn-
do,bonam caulTam corrumpit.

35 Cum hac solonaonis fententid non pugnat
Paulus,i.Cor.6.7.cum vultpiospotics fuftinere in-
iiiriam,quam eam pcrfequi in iudicio.Nam cum ad- CoJlci^
ditiCoramincredulisifignificat non malum perfeti0t
cflcpcrfecjuifuam caufTam , fcd propterfcandalum.
Kcque Chriftus cum prohibet vindic^tam.Nam da-

nat tantum vltionis cupiditatem , qua: tcndit in ma-
lum eius,de quo petitur vindida.

^ Nam qui co arTe&u pctit vindicT:am,vt qui is
qOKpriuatimorTcnditpereat, acceffitfibi ipfidiui-
nam vindictam , iuxta dictum syracida? : Cupidum
vindiclse vltio manet a Domino], & peccata ciu s fc-
dulo conferuabit. DevlndU

xi Diftin^uatur ieitur dilicrcntcr & re&e, inter fta Kdta
vindiclam licitam,& non licitam. u,

38 Qui patitur iniuriam , licite petit dcfenfione
a Magiftratu,tantnm hccfpeclans vt quiete fibi vi-
ucrc liceat. Veriim Maeiftratusqui excrcet iudiciu
Dei,& ncn hcminis, debct iuxta lcges ccerccrcpe-
tulantiam eius qui iniuriam facit:& ha?c vindiaa di-

citurpublica,& Deivindida:

39 sinc hac pi bhca vindicTa , zftum eft dc Lc-
g bi-s & tranquillitate fccietatis humanse.Quarc pau
uis M 'giftratui ghdium datum efle dicit , vt fit tcr-
rori malis opcribus,& vindex ad iram.

40 Vcrum fi cxacerbato animo quseris r.on tam
defcnfionemtui,quam opprcfsioncm adiierfirij,aut
etiam fi fine lcgitima cognitionc tuus ipfius iudcx

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

83i CONIVGALE

etiam fi fine legitima ccgnitione tuus ipiius iudex &
vindcx velis efle,tua vinuiaaillicitacft & damnada.

Diftin-
t\io occo
Jiotoici
tmpcrij.

I.Socictas
coniuga-
lis.

Eius dc
fcnptio.

Mariti

officium

requirit.

Timorcm

XLV.

C 0 7^,1 V G A L £ I Af P E R ir

1 / >Vm omnis Occonomice adminiftratio cer-
vndcdif- V-^/naturin liscjiuimpcrant, & in iis quiparet,
fe»ciitia nccciTc efl vt hincpetatur diftcrentiaceconomica 'lo
mumm. cictatis & adminiltrationis.

z Nuac autem, vel maritus impcrat & vxor pa-

rct,velpater impcrant & libcri parentjvcl hcrus im-

pcrat & fcrui parcnt.

3 Hincconcluditur Occonomicum imperium
cflc triplcx,vidclicct coniugale,Patrium & Herile.

4 Ncquc his obftat, quod primogcnitorum ius
quoddam & autoritas iuerit ohm m reiiquos fratrcs
ciufdem familix:& procuratorumfcu tSa Shrrfvrm
iit potcftas in rcliquos ciufdcm familtx fcruos.

5 Nan*noshic loquimur dc ea ceconomica ad-
miniftra ionc, qu3e*VyT*'y9u?©-a Platonc dicitur &
non continetur iub alia,vt pars cius.

6 Prima harum focietatum , c oniugalis,eft im-
perium &rvf&vrorfiUQ maritus imperat, & vxor pa-
rctiuxtarcctam ratione\Lcgcs & ciuiles& d uinas.

7 Hxc focictas coniugalis,omnibus ftatibus ho
minum concciTa, vniufquc viri & fceminx lcgitima
copulatio,confcruatur rccta impcrandi fcientia , le
gitima parendi alacritatcr& promtitudine, vtrinque
reddendi t* /g-* feu t* «u)t* , vt Paulus loquitur , hoc
cft,fi analogaofiiciafibi mutuo pr^ftiterint roari-
tus&vxor.

8 Porro rccta tmpcrandi fcientia in marito,po-
fita eft in timorc Dci , in cogitationc iugi commu-
nis,inaffectionc mariti erga vxorem,iuxta v lunta-
tem Dei,in refta ofticiorum partitione,in noticia fi-
niitm coniugalis focietatis.

9 Timorcm Dci ideo primo loco requiro, non
jfolum qwia cft tL^iyjltzr i vcramctiam quia vt folus
nosin obfcruantia mandatorum Dei,&inomni fa-
cta vocatione,continct: ita nill quisfe in timorc Do
mini ftudiofc continucrit,cito Gucrtitur domus eius.
Dcbet ergo fumma & prima & rcgula in Oecono-
mica adminiftratione timor Dci cflc.

sincerum io Secundb,cogitetur commune iugum,vidcli-
aHcftum: c'Cr,quod vir & fccmina code quali iugo iuncH funt,
icm.VX° cx (luo hxc focictas dicitur coniugium , & ipfc ma-

ritus & vxorconiugcs.

ii Huiusiugi vmculum cft,quo coniuges per be-

neuolcntiam & fidcniad omne vitx coniortium,di-

uinique & ^uj-nani iutis communionem confocian-

tur atquc conflringuntur.

li Hoc qui fcrio cogitat , non imperat vxori vt

bclux,fed vt ccirtpaTi fcu ov^yya.idc^uQ in timore Dci

qui autor eft Jniius iugi.
iu«acon *3 AfFcciio mariti crga vxorem indicaturinco-
iu«ij pri- ^mij primi inftitutioncin San&orum cxcmplis , &
tmioncm ?HS1^ m Prophcticis & Apoftolicis fcriptis : vt ta-

eeam pulcherrima dictafapientum» extru&aex Le-

gc naturx.

14 Alia animajia fccit Dcus duplicia,fcilicct ma
fculum & fccminam : homincm autem fecit vnum,
& cxillofunt omncs & f nguliprocreati, vtfciiicct,
vnitatcmpacis & concordix commendarct in homi
nc:idquc maximc in coniugio.

15 Cum Ad£ parcnti noftronon inucnitur ad-
iutorcoram co,immifit neusfoporem in Adam,cu-
quc obdormiuiflct, tulit vnam dc coftis eius , & rc-
pleuit carnem pro ca,& adduxit cam ad Adam , di-

I M P E R I V M.

xitcme Adam , hxc ve: e os de offibus meis & caro de
carne mca,hxc vocabit ji Ifcbai quonia de viro fum-
ta cft : quamobrem relinquct homo patrcm & ma-
trem fuam , & adhxrebit vxori fux , & erunt duo io
car nem vnam.

16 Ha?c inftitutio docct qualis arfecrus debeat
cfle mariti crga vxc rem.Maritus & vxor funt vnaca*
ro,hoc cft vnus homo,non quidcm fubftantia, fed at
fectu.Quare par eft,vt maritus iit affcctus crga vxo-'
rem fuam tanquamcrga fcipium,& eam foueatac di
ligatjtanquam proprium ccrpus. JjDftotj

17 Sanctorum cxcmplaplurima funt quac nobis eJeBti*
htmcdilcLtionisaftectum mariticrga vxorem con-
mcndant,vt Abiaha:, Tobia?, Dauidis & plurinioru
aIiorum,qux decct mantos pios imitari. .

18 Dicta Scripturx multa commendant m.TitiSptui*.
dilectioncm erga vxorcs.Eph.^.i^.Mariti diligitc W
xorcs proprias,vt Chriftus dilcxit Ecclcfiam. Item»
Sicdcbcm diligcre proprias vxorcs mariti,tanqtiam
propria corpora. Qiii diligit vxorem fuam, feipfuin
diligtt.Col.3-i9.Mariti dihgite vxores , & nc iittsa-
man ergaipfas. *

1 9 Sap:cntum,vt Philofophorum & Poctarum» ^
dida prxtcrco,qualc cft rllud Homeri;Qui bonus &
prudcns cft,is & diligit & maonitacit propriam con
mgcm. Etillud Phocylidis: Diligc vxorcm ti.am»
Quid cnim fuauius?quid m^lius?

20 Hxcdilectic, quamin maritis requiro erga
vxoreSjCxcludit acerbitatem,tegit incidentia crrata,
non violentia & rumpcntia coniuoij fcedus, multl
*icty.<Act mitigat,fub iugo communi fublcuat.

21 Rcctaorficiorum partitio etiam pars cft fcij
cntix c oniugalis. Mariti cnim cft tufto labore victn
& iibi & vxori quxrerc,tucii vxorem, nonimpcrarc
vxori labores iiti fexui non conuenientes. F{oei«<

22 Fmesconiugijpli.resfunt. Clemens Alexa-i0|i/.
dtinus duos ponit,ad quos reliqui refcrri poiTunt: 01 •
citfccminam virodatam ^flcj^t fU Cm&V t^tyt^^^

23 Ex Scripturis hi fincs colligi poflunt. I. Pr^"
crcatio & cducatioLbolis.2.focictas vita: donicft1'
cx & mutuum auxilium.3. Eccleiiadomcftica.4'ca'*
ftitas, qiut vitatur omnis imprritas contra fextura
prxccptum.5.confcruatio Eccleftar,politia;, & fami"
liar.pcr fuccefsionem libcrorum in locum parentum»
quem finem & Plato,ctft Ethnicus,agnoutt.

24 Si quishuc additfextum finem, videlicct»
quod coniugium inftitutumcft,'vt fit quoddam my
llcrium arcanx copulx& amoris Chrifti & Ecclefi?»
non rcpugno,modoindc non faciat Sacramentum
noui Tciiamcnti.

25 Dcindc conferuatttr coniugalis focietas lcg^ yioH5*
tima parcndi alacritate.videlicctcum vxores m*f\tl*&9*'
cx dilcctione fubie<5tx funt,& ea qux requirit othci)
ratio prxftant.

26 Eft cnim ordo naturalis in hominibus,vt ■ fcr
uiant fceminx viris.Nam naturapoftulat, vt maiori
feruiat minor. . . (

27 Hec pareiltii ratio in duobus potifsimum ^,49*
detur fita,videlicet in ornatu & ^/;,?p>/cu

28 De ornatu s yracidcs ait : Vxor verecunda &
fidelis grata eft , duplici commendatione cumulata»
Hxc enim duo funt maxima mulieris ornamenta,^
recundia & fides quarum illacauct omnem in dic«$
& factis turpitudinem,in primis autem mariti orfen
iionem:h^c,in rebus commifsis crcditifque verfatur* .

29 Paulus commendat in piis matronis tria or- ,
namcnta,Decentcm amidtum,verecundiam,& £cn1' tr,p C
perantiam.

30 Amiclum decentcm fi;u ccnucnicntcm JJ4
quirit.Vt crtim non vuit faminam fordidatam cflc-

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

*B patriym

*t* nec meretricio,fed eo habitu j qui animum opti-
inc compofitum tcftetur.

Verecundia eft,qua omne turpe & dichi & fa
&u iugit,ne maritum vlla turpitudinc offendat.

Tempcrantia^^po^w"» > modeftiam , caftita-
*Sm,fobrietatem,& pudicitiam continet.

# <b:\ipyict feu induftria diligentiam adiun&am
nabet,laboremquc facile* fufcipit.

34 Hjec induftria grata eft propter oportunita-
tcmrerum domelticarum j in quibus acquirendis,
c°nferuandis,ai:gendis,mulier induftria , diligens &
Qaomo. laD°i»ofa,plurimumpoteft.

jj?k*c .35 Adhasc confirmatur focietas coniugalis,pr6-
JJjjtti titudinc vtrinque reddcndi7* /V*,hoc cft , fi maritus
«utj^ & vxor ritc fnSi inuicem pneftiterint anatoga; of-
ficia.

& Harc officia tumdemum praeftari poflunt,
Suando animi verotimore Dci, & mutuo amore
<kuin6tifunt& copulati.

XLVL

^tAT%irM l M P S RI V M.

SEcvndvm Imperiumceconomicumeft pa-
trium, videlicctcum parcntes impcrant& li
beriparent.

i in hoc lmperio fpectandum eft quid parentes
liberis , & quid vicifsim Hbcri debeant parentibus.
N*m mutuisofficiis conferuatur ha;c parcmum &
libcrorumfocietas.
«mm 3 PaulusEphef.(5.4*paucis indicat officiaparen-
'"««tum tumerga liberoscum inquit: Vos parentes nolitc
prouocare ad iram filios veftros , fed educate eos in
difciplina& admonitione Dominif

4 Hoc prsceptum Apoftoli docet & quid pa-
fcntcs vitare in patrio imperio , & quid fuis liberis

& <a- prxftare dcbeant.modo rite vctfnt fuo fungi officio.

5 Primumenimcaucndummonet,nenimisfe-
nere & afpere tradent fuos libcros.Durior enim tra
^atio,in quanullarclucetpa crna ftorga , plurima
tabet incommoda.Nam & libcrus reddit pufillani-
m« & ftupidos,& paulatim odii m inftillat teneris
^cntibus aduerfus parentes. Vndc contumacia &
rc°ellio nafcitur,vt vbi tandem velis lcnior eifatru-

- ^raiaborcs.

SjJjJ-' 6 At vbi patcrnum imperiuexercetur rede, ibi
futoritas quidem in timorc& obfeqiendi ftudic
^"^«vcroin amore& alacritate placendi paren-
tibus,pueros retinct.

7 Rectequidcm dicit Syracidcs Quifuum du>
S*t filium,crebro ei admcuct flagclla , vt in poftre-
^isvitje fuae diebuS gaudeat. Sedyult hanc caftiga-
^oncm dile&ione temperatam cfle.
.8 Vt enim Blandapatrum fcgnes facit indulge-
*U natos : ita prudens cdi-catio & iuftum imperium
^e^tione temperatum,liberos frugi efficit.

^C? 9 Quidautemlibcrisfuisdebcant pra»ftare,pa-
' fentes,breuiter monet Apoftolus,cum ait : Educate
^osin difciplina & admonitionc Domini. Hictria
{"^uiritApoftolus a piis. parentibus , qua? praefta-
kunt fuis Hberis,videlicet,educationem,difciplinam

& adrrtonitioncm. '

J0 Adcducationcmliberorum obligantur pa-
tcntes,Lcgcnatura*,mandato Dei , omniumbomi-
n«m iurc communi,& legibus ciuilibus.

w Dcindc requirit dtfciplinam , qua vt inftitu-
,l,.nturriati'm rerumpiarum & honeftarum cogni-
tl(>ne:ita humani& comes redduntur : quo ipforum
P^udens conucrfatio & parentibus ipfis fit honon,
^reipublicajvtilis.

1 M P E R I V M. §34

n Tcrtio \oco requirit Apoftolus amnohitio- A
nem Domini,qvLapucris velutiin animum ponunt, ncintai,-
& ingerunt quid facto opus,fit, Vultcnim Apofto-
lus,vt illa teneris mentibus afsiduis monitiombus*
inftillentur qua? Domini funt,hoc eft, qux ad vcrani
pictatem & tiraorem Domini faciunt. bcinde ctia,
adhibcantur artibus difcendisj ad quds natura vide-
atuf maxime idonei: idque vt & fibi vidum honcfte
quaerat & fint vtiles fuoloco in Ecclcfia & politia.

15 Parentes quihsec officia negligunt $ in naturl
peccant, Deum horribiliter offcndunt, (cuius vice
funguntur in cducandis liboris ) liberos proprios
perdunt , & in Ecclefiam & politiam funt crudeles.
Quare & maledi«5tiiuxtaillud Prophet^ Maledidtus
qui facit opus Domini fraudulenter.

14 Quid vicifsim libcri debeant j>arentibus, idc
PaulusdocctrepetensLegem Dei: Honora patrem ub^d
& matf em tuam , vt bene fit tibi , & fis longacuus in ram
terra. t ciBm>

15 Syracides 3.ait:Tarn fo6tis-,quam dictis , patre
matremquehonora, vt ab hominibuS ad tcbencdi-
c%io pe^ucniat. Vult Sapiens orarlonis rci crcntiam
cum ca?teri^ vit* officiis neceftariis atquc honorifi-
cisconiun&am e^vtliberi eatum dicant, tum fa-
ciant,in quibus ipforumrcucrcntia crga parentcs
reluceat.

16 Vefum liberi qui hunC Jionorem hon tribu-
unt parentibus , in naturam & in ricum horribilitcr
peccant. Huc illud Syraeidar: Quam infamis efl d«-
fertor patris,& maledi&us a Dominojqui mouet in-
dignationem matri fuar^

XLVII.

h exj l b 1 ? £ * tju>

1 ' I ^ErtivM Imperium cecofiomicum^eft hc- Sfroifjls
X rile,in quo herus imperat,& ferui pifCnt. £™°irsum

2 Scientiamimpcrandi feruis tradit PaulusE-
phcf.d.p.hifce verbis :Et vos Doinini eadem facitc i.Domi-
feruis,rcmittentcs minas, fcientes quod & vefl er ip- ITiuium*
forum Dominus eft in ccelis,& perfonarum acccptio

apud Deum non eft. Col.4.1. Domini quod iuftum
:ft & aequalitatem feruis pra:bcte.

3 Harc Pauli tcftimonia quinque contiheht fpc- Eiw p«4
danda in hcrili impcrio.Horum primum eft , quod rcs*
liccat hominiChriftiano vtiferuorum operibus.Se-
cundum,quodDomini Chriftiani dcbcant oculis fi-

dei intueri fuos feruos,& cogitarcfe & ipfos cfTe cori
feruos Dei.Teftium ex fecundo fcquitur , quod de-
beant placide illos traaare,non afpcre,aut Tjrahrff-
ce.Quartum,vt rcddant w aJt* feu iuftum & arqua-
litatcm , hoc cft iure analogo compenfcht mercedtf
& beneficentiaillorum labores. Quintum, cum <fi- '
citapud Dcumperfonarum acceptionem nonclfcj
monct dominos dc poenis in quas ineurrCnt, fi ty-
rannice fcruosfuos tractaueivint. , /.

4 Idem Apoftolus fcruis hanc regufcm pra?icri- ^jj^
bit. Eph.Ci.5. Scrui obedit c dominis vcftris carnali- CiUra.
bus cum timore & tremore,& in fimplicitate cordis
veftn,tanquam Domino,non ad oculum fcruicntcs,

quafi hominibus placentes,fedtanquam ferui Chri-
fti facientes voluntatem Deicum beneuolcntia fcr-
uicntcs Domino,& nonhominibus.Col.^.ii. Sc;ui
obcdite per omnia domlnis cajnalibus, non ad oci -
lum feruientes quafi hominibus placctes,fed in fin -
plicitatecordis timentes. Qiiodcunque facitis ex r.ni
mo operamini tanquam Domino.

5 Ha;c Pauli dictaprasfciibunt feruis iuftam pa-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

8}5

fcndi dominis fuis ratioriem.Primo loco requirft in
feruis timorem Dei,firic quo nullum officium re&e
praeftari poteft,riec a dominis ncci fcruis. Secundd,
requirit in feruis fimplicitatent- qua nequitiairetnp
^/otfcruilis.contumajc rebcllio & rtfponfatrix auda-
cia cxpcllitur.Tcrtio, rcquirit obcdicndi alacritatc
in fcruilibus officiis.Quarto rcgulam obcdictia: tra-
dit cum iubctferuos obcdirc Dominis tanquam
Chrifto , Quare vult vt Chriftiani fcrui in omnibus
actionibus fuis ad mandatum Dci refpiciant. Po-
ftrcmo magnificcferuorumobcdicntiamornat, cu
ipfam Dco prseftari pronunciat.

6 Vcrum ferui qui hanc fuam parcndi regulam
negligunt,plerunque puniuntur cgeftate infene-
&utc,vt taccam maledictioncmin quamfua contu
macia iufte incurrunt.

XLVIII.

1 TNPrimls Monachorumerrordetcftandus
• JLqui perfc&ionem Chriftianam pofueruir

.Lqui pcrL

io1icitate,&: diuitcs omncs cxtra perrectionis fta-

Regula.

Exordiu
a retuta
tionc crro
ris moiu-
chora de mcn'

pcrtccUo-tum clTc talso ftatucrunt.

fiftTVu" 2 ^am nccluc muitix ' nccluc p^upcrtas, pcr fc,
pcaat^co aliquem meliorcm aut detcnorem faciunt. Quarc
iUtuum. rC(^tc ircapudTercntium, diuitias ncquein bonis
ncque in malis numcrat , fcd tales dicitefle, quaks
funt ij,qui illis vtuntur. Idcm planc iudicium cft
depaupcrtate feu mendicitatc.

3 Si quis crgo bcnc vtitur diuitiis,bona? ccnfcn-
tur Contra vcro,fi malc,mala» culpa vtentis funt,

4 Hinc recte Plato diuitias cscas elTc pronuciat
fincprudentia:acutumautccrncrc , cum prudcntia
fcquuntur. Et fapiens i Diuitixfunt bonx ci,in quo
non eft peccatum,& paupcrtas mala in orc impij.Et
Bcrnha,rdus.Crimcn non eft in rcbus,fcd in vlu age
tis. Itcm» nccdiuitiobfuntopes,fi cisbenc vtatur:
nccpaupcrcm cgcftas commcndabilcm racit , fi in
tcr inopiam fordes peccati non caucat.

5 Proindc conftatcr tcncatur haeC regula, Quod
ncquc^diuitia» , ( loquor autcm de terrenis diuitiis)
nequc paupcrtas fcu mendicitas,per fc,homincm co

. ram Deo commcndabilem reddant.
t, <f J tumigitur diuitix a Domino dicantur fpi-
nx>& ab Ap oftolo laqueus,non ad rerum naturam,
Ted ad abufum rcfercndum eft.Na multi diuites,fuis
djuitiis malevtuntur,& inde fiunt petalantes, & fu-
pcrbi ac piignaces,atquc ita in alios coritumeliofi &
in^urij,iuxtadic"tum GraecorumjTxSr©" vCftr Tiy.ru.
~"j Nc crgo piis diuitiae fiant vel fpina» , vel la-
a diuiti."qUCUS 9 (C({ initrumcnta potius multarum virtutum,
rt^uirSn mgloriam Dci , & multorum vtilitatem:tria funt in
n«. u^uitiis fpcclanda,vidclicct iufta acquifitio , pia pof-
fcflio.ac prudcns adminiftratio-Dc his tribus ordine
i.sitdhu-diccmus.
turumiu 8 Qjiantum ltaquc ad mftam acqumtionem di-
feaoju^uitiarum atrjnct>fcx fequcntcs regulae teneantur.

p Prima,Summa cura & pra?cipua,iri tota Vita,
& pmni aclione noftra,fit falutis anima: noftra»,iux-
ta Dominidicl:um:Qu3:iitc primum regnum Dci &
iuftitiamcius.

io rSecunda , Quia ha?c vita opus habet admini-
CLilisiuxtaordinationcmDei, quseripoffunt ficul-
tates , licetquc iis qua: ad viclum cultumque nccef-
faria funt quserendis operam dare. Harc regula con-
firmatur non folum promifsione diuina,Deus enim
pic laborantibusbcnedicHonem promittit : vcrtim-
ctiam mukorum Sanctorum cxemplis,quiampliffi-

divitTjE. M

mis" fua induftru partls &iiitiis\abundattmrr

li Tertia,Sit labor nofter in legitima vctfatione
legitimus, vt bona confcientia gloriapi ;pofsii^us»
nos in vllius fraudem nihil egiiTe. ^ 1

1 1 Quarta, Abfrnt malae artes, quibus fa"}**^*
aliorum ad nos auare trahamustabfint fallacic «S: fiRW
des in conm&ibus.

13 Quinta,Omnibns contractibus, approbatis
a gubernatoribus fapientibu5,liberc vtamuVi j j

14 Sexta,Lucrum,quod proficifcitur^rwbisla^
borantibusjcxbcncdidlione Dei, capiamus tanqw®
ex manuDci, frudumqAt laborisnoftri tan<j«arnl
iultam mercedem v pcrcipiamus cum gratiaruiii^
dibne. ■-• i - - ■ - i17 3Rl 'hl

i5( , Partas his viis diurtias vt pie pofsidcamuslu- pft
ma curaadhib^da eft.Namnifi pie polTederis, cjuod^^.
iufte acquifitum eft , tibi ipii laqueum ad intentum
parafti. - • ( - - ■

16 Hic proinde regula Dauidis,rPfalm.^2.i'-ob-
fcrueturiSi^iuitiaj affluant, nolite cor apponerc,
hoc cft,nolite fiduciam collocarc in diuitiis , funt e-
nim inccrtx.

t.j. Hxc rcgnla Dauidis vult , vt animus pdlter
non Ct affixus diuitiis : vult vtnpnmetiamurj^ic1'
tatem fallaci diuitiarum mcnfura: vult vt non c^cra-
raur fupcrbe aducrfus tcnuiores.

18 Quicunquc ergo pius. cffc velit,abiiciat ndu*
ciam diuitiarum.-ne fibi in laqueos vertantur ne iib1
intcrcludant aditumrcgni ccclorum. Sit fpcsfir^*
in folo bco,fiuc augeantur,fiuc minuantur, liue
fcrantur diuitix. Rctineaturverus thcfaurus lc*u*
Chriftus.Qu_i cnim hunc habct,vere diucs cft , etiau
cum Lazaro mcndicctpancm.

19 Hic affe&us in Paulo Apoftolo fuit , qui &
dc fc ait,Phil.4.T2.noui & humiliscffc, & abundare»
hoc eft , paupertate, contemtu, & arrumnis prelius»
non frangor animo,fed fubmitto me voluntati Dj1»
cV conftantcrperferoaduerfscfortunx f^uitiarn.
fcfici rerum fuccelTu minimc fupcrbio,fcd in timore
Dci,cum gratiarum actioncpr^fentibus bonisvtor.

20 Hoc fuum cxemplum vult omnibi s piis eo-
Apoftolus. Nam fumma ars piorum eir»

eft,
n*t in

fitio.

mendatum

necaduerfis frangi,necprofperis efferri.

21 Vcriim huii;s artis principia duo funt , y*rt
licetjviua fides,&: verus tiirtor DeiJides enim faOf»
ne in aduerfis fuccumbamus. Timor Dei nos rcPr.^
mit,nc in profpcris cffcramur. Vtrunqucprincip111
inuocatione DciTulcitur &rconferuattjr.

22 Cum in hunc modum animus diuitiscompo-j.fro^
(itus cft, dcbetdeprudentiadminiftratione fuaruri1 jj^i
diuitiarumcogitare,vtrecl:us &legitimus fitdiui"
tiarumvfus.

23 Etfi autem Iaudanda eft: fententia XcnopH°"
tis,qui vfum diuitiaruin triplicem facit:( Prima par-'
tem cultui diuino tribuit. Secundam amicis indigefl
tibus.Tcrtiam confcruationi & ornamento Rc^rV1*
b!ic£e,in qua quisviuit)tamen n os vcrbo Dei cdocij
diftindius paulo & clarius oftendemus pium & v£fU .
diuitiarum vfum qui in quituor pofitus eft. .

24 Primus ergo &principalisdiuitiarum ^ te^-.fi
efle debct,vtferuiant COnfcruandap reli^ioni,& ylcr%xtto>^
paganda? gloria? Dei.

z% Hic vfusconfirmatur exfine hominis. Homo
enim primum conditus , & dcinde regenitus eft
spiritum fancflum,vt Deum glorificet. Proiridc^u»
quid bonorum habcthomo,ad iftum fux creation
& reparationis finem referre debet.

26 Hk multi,mifere inefcati cupiditate n^?-T
dijhorribiliter pcccant.Sunt cnim diuitcs , qui nlr
. ; . proru1*

%$f D I V I T I JE.

P rorfus conferunt ad confcruandum verbi miniftc-
rium.Sunt cjui rapiunt fcelcrate, qua? diuinocultui a

maioribus noftris deftinata funt.Sut qui diuitiis fuis

. .1

augent potcntiam Tyrannorum ad opprimendam
Ecclc.iam,&: abolcndam rcligionem,quibus prpfta-
• f -rc vt :ii

?et fi nunquam nati fuifTent. n«ui mviu«»r-
tandcm cnt cum Diabolo,cuiusfatcllites funt.

27 Pius crtro cui contigere facultates in hoc mu
d°iintueatur fincm creationis & rcgenerationisfuae:
^partem fuarum facultatum conferat in hune vfum
*tDei gloriam ornet,ac veram religionem fuis opi-
bus promoueat.

*8 Proponat fibi pius piorum hominumi vt Da
nidis,Iofi2,t2Cchi3r,Conftantini, Theodofij * ittfm
multorumhoneftorum nobilium & ciuium,alioru-
<lueexcmpla,quorumh*c praecipua curafuit,pro
ratione facultatura ornare gloriam Dei , iuuare do-
centes & difcentes religioncm , confcruare Scholas,
&honefta Scholarum priuilegia, defcndcre Dodo-
r« pietatis contra fzuitiam & iniuriam Tyranno-
^m, quibus nihil dulcius eft, qua varias artes & vias
excogitare , quibus opprimere poftunt docentes &
«nfcentes.Horum Tyrannorum viccm toto pe&orc
doleo. Nam reproba fua mente magis magifque fc
Jjmim Irnmergunt in gehennam.

gjjh i9 Secundus vfus diuitiarum verus & legitimus
jj»mp°u ^edcbeweasrcfpub inquibusviuimus,iuuemus
ornemus pro noftrarum racultatum modulo.
. 3o Hanc ob caunam tributa imponuntur, vt U-
lis tanquam ncruis contincatur refpublica , hoc eft,
v* fmt ornamcnta pacis , fubfidia belli lcgitimi, &
pr?mia eorum,qui Reipublicsepriefunt.

3» Hic non parum peccant duo hominum gc-
n«ra.Sunt cnim quidam,qui tametfi abundant facul-
^ibusztamen cum aliquid erogandum eft in vfum
^cipublicae,hoc vafre reiiciunt in miferam plebecu-
km,qua: vltravircs & facultates confcrre qu* pe-
l«ntur,cogitur.Quiautemhocfaciunt,fuoreferuan-

.turiudicio. ^ ...

3* Sunt etiam fortc.qui non contenti ordinarns
«"editibus , nouas exactioncs fubditisimponunt, qui
^ontam furti,quam facrilegijrei , coram Dei tnbu-
.nali/iftuntur.

33 Verum hoc intelligi cupio prudenter. Nam
hic difccrnointcr temporapacis,& belli. Temporc
pacis fit contentus Magiftratus ordinariis reditibus
ne in Deum peccet. Tcmpore belli,corpora & fa-
Cl]Uates fubditi fuo magiftratui debcnt. Verum hic
W prudcntiam moderatriccm eflc oportet.

«**5i. 34 Tertius vfus rechis & legitimus diuitiarum
SjW €ft » vt quilibet pro rationc fua: perfonae ftatum fuu
• tueatur, honefte viuat , ac fuam familiam alat atque
«kfcndat. •

35 Vcrum bic Cauenda funt duo vitia , fordes &
i)rodigalitas.Sordes funtindignae pio hominc. Pro-
-^galitas cffundit temcre facultates : f*pe in fplcn-
^orem ftatuiminimecohuenientem.

3^ Pius nobilis tueatur fuum ftatum , relmquat
Jrincipibusfuam magnificentiam. Honcftusciuis
^linquat nobilibus ftium fplendorem. DocTor pic-
*atis in Scholfs & tcmplis,modcftc tucatur fuum lia
.?m,fincithrafonico faftu. Brcuiter, quilibet,quod
pcrfona: conucniat,cogitet.

lbus prgfta-
Nam illorumportio,

038

rji promtitudinc & quo firhus affe&u erga filij Dci
membra.

39 Quare non finc caulTa in extrcmo die pto-
uocabit Dominus adopcra mifcricorclia; , tanq.iam
ad teftesfidei & timoris Dci.Efuriui, inquit, & dc-
diftis mihicibmn,fitiui,& dediftis mihi potum,ho-
fpcs cram,& collcgiftis mc.

40 Curautcm tanti faciat opera mifcricordi*
Dominus,oftcnditcum ait Amcn dico vobis,quate-
nus fcciftis vni ex iftis fratribus meis,raihi fcciftis,&
quatcnus non feciftis vnicx iftis minimis,nCc mihi
fcciftis; , f:xmi3

41 Huiufmodi vcrum cV fectum diuitiarum v-te(\i vfji
fum , duo prseter fpiritualia przmia , confequuntur-
ftabihtas bonorum , &illuftris bencficiorum com-
memoratio in coetu piorum , qu* cft funima glona.
itaenimSapicnsair Itaquccius bona conftabihcn-

tur, eiufque bencficiain ccetu Sanctorum commc-
morabuntur.Et Pfalmus 112.9 J)ifpern"t , dedit pau-
peribus,iuftitia eius manet in fcculum feculi. Hoc
clt,perpetuo in hominum mcmoria durat.

42 At quanta mala concomitantur iniuftam ac- ^jgfa
quifitionem,& profanumabufumdiuitiarum,nemo i^^i.
orationeexplicarepoterit. summa tamen huc redit, ^"«P*
quodconfcientiafcelerum,& metuiudicij diuinita- a
dcm proftrati miferrime fuasopes fint rcliduri , vel
harredibus fuis in laqueum , vel alicnis,& plerunquc
hoftibus.Atque ita tandem,fuo magno malo, difcut
vanam fui(Tc fpcm,quam ccllocarunt in diuitiis, ve-

ro & viuo Deo pofthabito.Nam fieri nonpoteft,vt
fimul & Mammonas & Deo vero fcruias.

2?fcc5 . 37 Quaftus & poftremus vfusrcc1:us& lcgiti-
JNo tirnusdiuitiarum fit,vt diuitcs afficiantur cgenorum
«J* calamitatc^cofqucfublcuent fuis facultatibus.

38 Nam hoc conmio Deus abfquc omni cjubio
^ I . VlJlt in mcdio noftri efte paupcrcs & cgenos , vt ex-

Plorct,& qua fimus erga ipfius mandatum obcdicn-

XLIX.

VT nulla maior peftis cft vcri cultus Dci, vtilitat
quam cthnica& pn fana cura & folicitudo,
ita fummus cultus Dei eft,cum vnufquifquc folicite coniidcri
ambulatcoramDeoinvocationefua. rf&at

2 Eft itaque operarprecium,vt pij recle lnftitu- r
antur,ne nimiurri vel in dextcram partem dcfleaat,
omnem curam abiicicntcs:vel in liniftram , ethnica
& profana cura tabcfcentes.

3 Eft autem triplex cura.i.Quardam cnim eft ne-
celfaria & fancla. 2. Quafdam ethnica & profana. ^P1"
j.Quaedamcx-vtroquegenercmixta.

4 NccclTaria & fancta folicitudo eft pars officij «. Ncccff»
Chriftianihominis,quar nobis & mandato Dei, & »»«'
multis illuftribils exemplis commcndatur.

5 Paulus enim Rom.i 2.8-ait: Qui prareft,in fo^ Conflrmn
licitudine praefiti.Tim.^S.si quis fuorum, & maxi- l£* l'
me domefticorum,curam non habet,fidem abncga-
uit,& eft infidcli dcterior.

6 Exemplahuiusfandae cura?,sacrahiftoria plu Ab ttm
rima fuppeditat , vt Noe , Abrahar , Ifaac,Iacob,Io- pU».
feph , Mofis , Iudicum,Regum,Ducum,Propheta-
rum,sacerdotum,&c.

7 Breuiter,vera pietas cofiftere ncquit,nifi ha»c
fancla cura adfit,cum in communi piorum omnium
tum in fingulortim vocatione & officio.

8 Piusproindercx, profuo regno & fubditis, ^pplica-
pius patcrfamiliSs , pro fua dorao , vxorc & liberis,

pius Euangdij minifter, pro ccmmilTa fibi Ecclefia,
qUilibet pro fcipfo , fanclam folicitudinem habe-
rcdebet.

9 Vt autem fanda haec cura certis limitibtisE>«^*
daudatur , in ca fpe&anda funt quatuor, videlicet,
mandatum Dei,iides,finis,& modus. 2

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

CVRA.

840

Mtndatt. 10 Mandatum Det eft quo prxcipitur hatc fan-
cta cura.Hoc mandatum iubet,vt Deum , proximu,
& nos ipfos intucamur. Vult enim Deus, vt coram '
fe folicite ambulcmus. Vult vt proximos pia cura
foueamus.Vult vt noftrae falutis &vocationis ratio-
nemhabeamus.
fidcs. 11 Fidesideorcquiritur,quianihilfinefid'erccte

iieriautDeoolacerepotcft. Deindc fidcs eftvduti
regula huius iancte curar.Nam riifi ad hanc rtgulam
moderemurcuram noftram , fahfta cflerion poteft.
rinii. 12 Finis principalis debct cffe gloria Dci, cui a-
lij plurcs fubordincntur,vt Status cuiufquc incolu-
mitas , Confcruatio cedonomiariiiti & Politiarum,
Ecdefise sedificatio. Hi omnes £loriaj Dei defti-
nentur.

Modus. 13 Modus fanfta* cufae hic effe debet , vt pius in
omnibus actionibus fc voluntati Dci fubiiciat,a quo
non folum fucccffus pctcnduseft,vcrumetiam, fi pa
riimlabornoaci votisrcfpondcritjipfiustamen bc-
hcplacitQ nos fubmittamus.

14 Quodautcm ncusnon femperfinat,vt votis
Sse^pS- noftlis omnia refpondcant ( farpe enim fruftra vidc-
catio.in- mur vel fummam curam adhibuiffe,fajpe preces no-
«cmT* ^r3E videntur contemni ) in cauffa cft dilcctio Dei cr
<6fiSat« ga nos. Ea cft cnim noftra imbecillitas,vt in rebus
profpcris facilc vincamur a vana gloria, partem fal-
tcm noftri fucccffus nobis ipfis afcribcntcs : ficut
fcribitur dc Iofia,quicumroboratuseffct, corip
fius in intcritum clcuatum cft. Et Ezechias in affii-
ctione iuftus fuitin profpcritatc , a vana gloria cft
victus.

1$ Epifcopi Romani in paupertate & pcrfccu-
tione fanclifsimi fiiere:atuicccfforcs in diuitiis,fple
dore & profpcro rcrumfucceffu,obliti funtDei,& ex
paftoribusverii funtin lupos.

16 Ecdefia fub tyrannis fancla eratrpoftea ex fa
^ uore Imperatorum facta eft rcmiflior. Vcriffimum
tft cnim dictuPropheta:: Afflictio dabit intellectu.

17 Quapropter fingulari artc opus eft, nc rerum
profperitatc abutamur in noftram ipforum perni-
ciem.Atque ob eam cauffam,Dcus paterno confilio,
& fmgulari dilectionc facit , vt nos intcrdum afpc-
rioribus flagellis cohibcat,nc fcrociorcs facti , iugu
obedicntix abiiciamus. Ncfcit cnim mens hominis
feruare modum,rebus fublata fccundis.
* MaUfit j8 Mala & profanafolicitudo, quae & ethnica di
pioftna- cjtur>£ Matth.^.n.fufVocanstSolicitudo, inquit, fc-
culi huius,& fedu&io diuitiarum , fuffocat fcrmonc,

Sius ori- vt 11011 ferat fmdum.

19 Nafcitur autcm harc profana folicitudo ex
diffidcntia & ignorantia prouidentia? diuinc,& pro-
hibcturfame verbo Dci.lVfatth.6.34. Nolite foliciti
cffe in craftinum,i.Petr.5.7.0mncm curam proiici-
cntcs in illum.

20 Ha?c profana cura,in cauffa,in finc,& in mo-
do,longifsime aberrat a fancla & pia folicitudine.In
cauffa:quia oritur a diffidcntia & ighorantia. In fine:
quiapra?fentis vita: fccuritatem & tranquillitatem
tantum fpectat. In modo: dum iuftum modum &
mcnfura trafgrcditur,mundana ccelcftibus,peritura
arternis,ialuti anima? tranquillitate corporis,pra:po-
nens.Non enim fe fubiidt voluntati Dei: fed potius
frcmit aducrfus Dcum,irafcitur Dco,quando omnia
tx voto non fucccdunt.

21 Mixta folicitudo cft , qua curamus quidem,
qu.T officij noftri funt:fcd modum non fcruamus*Sc-
pe enim proptcr innatam in nobis intemperantiam,
in ofiicium Dci facrilcge irrumpimus.Vt cumPater
familias , rccte quidcm fccundum mandatum infti-
tuit familiam,libcros curat,qit2Erit victum > &c. fed

non reclc laborem & curam partitur.Labor quidcm
cum fanCta cura in vocatione requiritur-fed cuentus
Dco commendandus eft , caucndumque netrcpw**
tioautnimia anxictas adimpatientiam & protani-
tatemimpellat. . ..

22 Quare hic opus eft precatione,aduerfus 10»-
citudinistentationem, quanoftra vota Deo com*
mendemus,vt ipfc nos laborantes adiuuct & cuen-
tum gubernet.

Eirer.

PSRFECriO C H Rl ST IAN^
1 /^VMtotaScriptura^tcfteApoftolo^.Timo'^

V^yi7.co pcrtinct,vt pcrfeClus fit homo pc» ^J
omneopusboniuninftructus huc nonnullade pcr-
fcdione Chriftiana,ad qua omnia quar haclenus di-
fputauimus, tanquam ad finem feu fcopum reicren-
dafunt,adiiciam. #

2 Omnium primum ftatuendum eft difcrim«J
intcrperfcctionem duplicem piorum. Namaliad P10
perfedio piorum in prsfcnti vita: alia erit in futura ^

3 Perfcdio piorum in prsfcnti vita, non a:l»' cB
manda cft ex perfectione fcu impletione Legis : lc
ex imputationc diuina,cordis rectitudinc , & alacn-
tateobediendiDco, qualis in omnibus vcre pus
cxiftit.

4 Monachi uifulle dcfiniut pcrfe<5lioncm Clu"1"
ftianam effe.abdicarediuitias^&paupertatcm fpofl- <j
taneam ampledi. ^ J^is

$ Etfi autem Dominus Matt.ip.2i.iuueni,a qu0 mo°^,
intcrrogatus crat de modo confequendi vitam arter- cb^
na,dicit:Sivis perfcftus cffe,vadc,vcndc tuaspoflcl"
fiones & da paupcribus,&: habcbis thcfaurum in cce
lis,& vcni & fcqucrc me.tamcn non rccte experlo^
nali mandatOjConftituunt gcncralem regulam» &.ex
fingulari fac"to vniuerfalcm dcfinitionem.^prxfer^1111
cum exceptioncs fint manifcftar.

6 Na Noc, Abraham,Dauid,& multi alij > Per-
fecti in Scriptura dicunturquitamcn fuas facultate*
non abiecerunt,fed cis, vt plurimarum virtutum m*
ftrumentis,recfe vfi funt.

7 Non ergo di&um Domini ad iuucncm,acco^
modandum cft in fpecie ad generalcm dcfinitione-
fcd in gcnerc tantum. Nam fiiuuenis iftcfccutus
fuiffct Chriftum,& antcpofuiffct obedicntiam crra
ipfum fuis diuitiis,vcrcfiuffct pcrfe<5ius. Proindc o-
mnis,qui ex fide Chrifti anteponit obedicntiam er^
ga ipfum omnibus rcbus charifsimis in hac vita,pcr"
reclus recte dicitur.

8 Abraham iuftus fide promifsionis , iubetura
Dominojfilium fuum vnigcnitum, quem diligcDlt'
Ifaac madarc in holocauftum. Hic quia Abraha an-
tcponit obedictiam erga Dcum filio, quo nihil era
illi dulcius in vita,nihil cariusjpronuciaturpcrfe^'

9 Hoc Abrahami exemplum duo docet. PrI"
mum,qua: fitpcrfcclio pcrfona:.Deinde,qu5
fectio opcris.

10 Pcrfcaio pcrfonar cft exfide Chrifti obcdf-
cntia erga Deu pr^ferre omnibus rcbus mudi.PcrrC'
6f io opcris eft,cum opus perfcftum eft,non quiac
opcrc opcrato,vtloquuntur, feu opcrisconfun'inia''
tione, fcdpropofito opcrantis& acccptioncdium3,'

12 Abraham cnim non pcrfecit opus man^at
^?d quia propofitum fuit rectum, & voluntas prom-
ta,Deusacccptauitopus. ^

12 Porro partcs Chriftiana* pcrfeclionis fun^1"
ftitudo mentis,puritas affcduu,& moru intcgrltaS*

15 Rcftitudo m6tis eft re<5fe fentire dc pco,^*~
ta lpfiusvcrbum. Puritas affectuum a^nitione no

r 0 ftr* ia'

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

84i STATVS ANIMiE

^infirmitatisjfiducia Mediatoris , & voto pieta
tls continuands seftimatur.Moru integritas in pic-
t*tc crga Deum,fanaimonia vitar , diledionc erga
h°mines,& fancta,in vocatione cura.
M Vcl vtomnia breuius dicamus.PerfcctioClui
ftiana eft rctincre fidcm & bonam confcientiam.

J5 Ncque perfectionis vox in hoc loco,irnpcr-
e&o gradibus:fed tucato & mcndaci,hoc eft,hypo
Crifi>opponitur.

16 Breuiter,Perfectio Chriftiana in hac vita , iri
Vcra pietate & non fucata confiftit.
. 57 Eft fiquidcm pietas vera,fundamentu,prin-
clP'um,dux,& gubernatrix omnium virtutuni.

18 Fundamentum,quia fuperea extruunturv(-
r* virtutes.Principium,quia ab ea manant, vr a fon
^ riuuli.Dux , quia regit eas,& continet intra verbi
Dci HmitcS. Gubcrnatrix, quia dirigit cas, vt re-<
^■d finem vcrum ferantur , videhcet , ad glo-
namDci, sedificationcm Ecclcfi* , & vtilitatcm
pfoximi. • • -

!9 PerfecTio Chriftiana in futura vita conftabit
Pctfecta regcneratioriecx>rporuTn & animarum, &
c°nformitate nottri cum Deo,qui crimusDeo iun
^ipcrfectb^amoreinomnem xternitatem.
, 20 In hacconiunaionenoftritu Dcofummo
bono,p0fnus elt finis bonoru hominis, & vera ho
minisbeatitudo& falus. Hanc donct nobisPatrr
Ccclcftis in Chnfto vnico Mediatore.

PGST MtORTEM.

84z

LI.

ST A r VS k^* N I M AE
poft mortcm corports .

1 ^\ V I fingunt animas poft mortcm corpo-
V^jumvcHnterirc, vcl ddrmirc, fcu rtih 1
fenti«-c,fiue bori!,fiue mali, confra Scripturam fcn-
tlUnt qua» & vitam & fcnfurti tribuit animabus,
P^ftfjuam difcerTVrunta corporibus, id quod Scri-
pturiscohrtrmabitpus. J

. j Primiim enirti filiusDci dicit^Ioan.n^. Qui
Creditiri:rne, etiamfi mortuusfWrit,viuet,hoceft,
ctIarrtfi moriatur ad tempus , quoad corpus atti-
!?et*. tamen aniraa^viuet , quae eft ita creata vtfn
^rtjortalis.; '

3 Significat ergo Dominus duo, Prinuim , quod
^ima moriemis in fidc Chrifti , frt poft morteiv.
^ictUra beata. Aliefum , quod anima non credetis,
fitvi<auramifera.

4 Secundo , Orta difienfione' fhter Pharifzos 6V
^dduca?os de anima poft mortcrh, vniitne an mo-
^atur:quorum illi & animam viucrepoft mortcm,
« corpbra aliquando viua proditura ex fepulchris,
^e Hatuerunt :ht autcrn neutrurn credidcrunt.
H°nim ergo falfam opinionem Dominus hoc ar-
^urnento.cuertit^Mat. Deus eft Deus viuoru.
^cuseft ;*0tuV Abranam,Ifaac& Iacob.Ergo /\bn
harn,& Ifabc& Iacob viuunt.Non aute hunc cor-
Potibus.lgitur anitriabustqua: aliquando redibunt

. S°rpora,vt & ipfa viuant.

J * crtibjDominus dtcit difapulis fulis , Mat.io^
°Nolite timert eos qui corpus occidunt,& anima
J^^pQfluntoccidere.Scd tirnete eura potius, qu
^^pirhanrck tfordW? poteft perderc iri gehenna
xjiapoteft clari^s' dici de vita animaepoft raor-
^.^pons? •>'J,/ •< ' " *'• 1 ne f'
jip Quartb , Salbricyn tWn* tcftatur veTbis^-quTcr
}{x luturum flt , qu? mdritur in timpre Dei.^uluii,
n(luit , ( id eft cc>rpu^horrri<jis)Tedtbitv'ad terrarrii'

vnde fumtus efr. Spiritus autem,(^id cft,animaho-
minis) redibitad Deum , quidedit illum. Ecclc-
fiafl. 12.7.

7 Qiiint6,Sap.5.i.ita fcriptum eft: Iuftorumani-
ma: funt in manu Dei,& non tangit Hlas tormentu.
An non hoc diftum congruit cum Chrifti & Solo-
mortis di(5cis,de vita anirna: poft mortem corporis?
'■ 8 Scxt6,Chriftus proponens hiftorfam dcdiuite
& impio Epulone , & dc paupere & pio Lazaro, r'
Luc.1c1.19.an no apertiftime afTirmat vtriufque ani -
marn pofttnorterh corporis viuere? Illiusquidem,
in pcenis miferao;: huius vero,in finu Abraha? bea-
tan»?Quid?An nort drhbcanima poft mortem cOr
poris vtuere & fehtirc?miferam eiie vel beatam?

9 SeptimOjPetrus Apoftolus clatis arrirmar ver-
bis,eorum'animas dctineriin carcere,qui Chrifti
fpiritui fonanti irt Noc, & imiitanti ad pcenitcntia
noncrediderunr. QuirenecefTeeft fatcri impioru
animas poft mortc corporum,& fupereffc, & viuc-
re,& fcntirc pcrnas.i.Pctr.3.19.20.

10 OcT^H6jSanet*»sIoannes,infua reuelatione,
tap.6.io.dicit Sanclorn Martyrum animas clamare
ln ccelo,& cxpetcrc vindictam eorum, qui fua cor-
pora occidcrnnt.Si crgo Sanctorum anima? in cce-
lo funt bcatje cum Dco : vanus ^ft.qui eas vel inte-
rijfTc,yel ita fopitas, vt nihil fcntiant ftatuit.

11 Nono, Quid a,udit Ij.atr.oqui pepcndit i« cru-
ce,&dixit:Don\ine mcmchto mei durri vencris in
regnum tuu ? An riori ci rcfpondit Dominus, Luc.
2$.43.Hodie erismccum in Paradifo^hoceftjinlo-^
co ccelcfti & beato?Quod fane non de corpore la-
tronis inteliigipoteft.Quare ncccffe efi vtdeanima
accipiatur, quae nunc bcata vtuit in ccelo,cum Chrl
i>o , & multisSahdorum animabus, &caftifTimis
Deiangclis.

12 Decim6,Chriftusriloriturui in aracrucis pTo,
peccatis noftris clarfiauit &diiit:In rrianustuas
Domine commcrtdo fpiriturn mcum. Luc. i^.^oV
lam autemipfe dicit,Ioan. 12.26. Vbi egofuin >iliic
& minifter meus erit. Quare vtanima Cfififti'rcceJ
pta"eft in ccefu in manus Dei:ita omniil eoru arimg
rccipiuntur,qui Chrifto perfidcm infcrutur. Quod
enim in capitc prarcciTit/eqnctur in mcmbris.

ij Vndccimojcurti Iuda?i Stephanu proptcrChri
fti confeffidnc obrucrent lapidibus,vidit Stephanus
ccclum apertum , & filium Dci ftantcm ad dextera
Patris,quem moriturus inuocat& ait : O Domine,
accipe Spiritum meum. Act.7.59.

14 Hic videmus Iuda?os habuiffc poteftatcm in
corpusStcphani , fcd non in animam, quam filius
Dei in coclum ad fe recepit , vt illic bcata viuat.
Necaliter fcntiendum , de aliorum piorum ani-
mabus.

i<; Duodccimo, Paulus poft multas molcftiasin
Apoftolico muncre, tandcm ait, Philip.1.23. Cupio
dillolui & cfle cum Chfiftb.DifTolutio ha*c,fuit ani
mi acorporefcparatio , qua animam poft mor-
tera non dubitabat manfuTam cum Chriftdycor^o-
re in terra condito. '

16 Dccimotcrtio, Ioanncs dicit : Beati mortui qui
n Dp.mino moriurrtur^reqirtcfcut a laboribus fuis,
& opera eorum ftqatimfureos.Apoc.14.13.

17 Si mortui funt beiti: certe bcati funt re,fpeftu
animarum. Nam corporl ante refurrectionf cdm-
hiurtem^net bortuuti nec Tnalum fentiunt/ Sl rairi a-
flfjfml^funt bcata-> certc fiint,viuunt , gaudet in ccc-
to clim^ngelis Dci. fn nmj\

i9 OmTtto Platohis^iteronis^MacrobijiLucre-
jtrj, : 5Mop^ohti?jr8criecar , & afiorurri1 jpluriTtibrum
Philofophorom feirr^rtiilrs^c anin^aVu irtimortali-

N. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

843 R ESVRRpCTlO

tatc,quae etfi vcrac & praeclara: funt:tame,quiaqua?-
rimus immotam certitudincm , maneamus apud
tre lccim illas demonfl rationcs , quas cx verbo Dei
infallibili adduximus.
Ek fupe- l9 Ex demonftrationibusadduftisjli^c ordine,
rtoribus & abfquc omni dubio,condudamus.
d-onibu? 20 Primum, qaod hominuanima; vere fi:pcr-
cenciuiio funt.viuunr & fentiunt,mortuis & in puluerem rc-
nestre* da<5tis corporibus.

21 Secundum,quod omnium impiorum anime.
fintinfummisdoloribus,& tormcntis nunquam
finiendis.

22 Tertium, quod omnium eorum,qui in Do-
minomortui funt, animar fint beatar,abfquc omni
dolore & tormento: fint apud Deum, fint cum
Chrilro.-expeftent corporugloriofam refurreaio-
nem,& extremum iudicium , quando redibutani-
ma» incorpora viua,acvna viuant in omnem x-
tcrnitatcm beati.Amen.

certifil
mjc.

L I I.

r E SV R R E C TI 0
mortuorum.

Sm 1 f*\ V O N I A M fides refurrectionis mor-

Neceffi
US huius

fideido'11 V-^:'orum,in qua boni donabuntur vira arter
ftana. na,& mah fupplicis nunquam finicndis fubijcicn-
tur , excedit omnem fcnfus noftri & rationis men-
furam,neceiTe cft,vtfirmis fundamentis noftram
fidem confirmemus : ne cum Epicureis & maxima
colluuie gcneris humani, vel de hoc articulo dubi -
temus,vel prorfus fidcm eius abijciamus.
Mcth0 1 Duo ergo hicfaciemus.Primum, iaciemusfo
dus difpu lida fidei noftrae fundamenta, quo fit iramota fides
den0rcfur noftra,de hoc articulo. Vt enim quod facilius fcul-
icftionc. pitur faciliusaboletur :itacitius venit in dubium,
quod vclociusfueritperfuafum.Non ergo leuia,fed
folidilTima argumenta profcremus , quibus fides
huiusarticuli nitatur.Dcindc rcddemus rationem,
curfilius Dci non dicat credentes , fcd cos qui
bona fcccrunt , prodituros in refurre&ionem vi-
tae: qui vcro mala fccerant , in rcfurre&ionem
iudicij.

rrimum , Coeitantes itaque de hoc articulo , primum
tum:Ceroranium venict nobis in mentem, qua certitudi-
tirudo vc ne nitatur vniucrfaScriptura Prophctica & Apo-
ftolica, quamcum conftitcrit eflc infallibilcra &
immotam.animus no amplius de vlla promilTione
Dei dubitabit, quantumuis illi vidcantur fcnfus &
ratio,adcoque tota natura contraria eflc.Nam vt ra
tio & fcnfus non fe cxtcndunt vltra naturac limites:
itafidcspromiflionum diuinarum prorumpit ccc-
lum,non dubitans de vlla promiiTione Dci. Nam
Deum potentem,iuftum,veraccm,ftatuit.

4 Dcinde rcgnum MeflTaj , quod habct pcrpc-
tas regni tuum Scripturar cofenfum dc perpetuitate,intuea
Mefiiat. m ur. hoc regnum Chrifti , quod eft vitx arterna»,
opponitur regno mortis & tcncbraru , quod Dia
bolotribuitur.Scmen,inquit Scripcura , mulicris,
conreretcaputScrpentisJioc eft, dcftruet opera
Diabolt.,id eft,peccatum & pcccati ftipedium mor
tem abolebit.Id autem ficri non potcft nifi rcflufci
tatis mortuis.Neccfleeftigiturvtrefurgat mortui.
Siquidem Rex noftcr Chrtftus mortuus & fepul-
tus eft,& noftram carnem tanquam primitias,cum
e fepulchroprodirer, c terrareduxerit, vt fciamus
nos virtute ipfius in lucem prodituros.

MORTVORVM.

5 Pcndet ergo rcfurredio noftri a rcfurreftio-«^|4
ne ChrilU rcgisnoftri. Is primo dicrum furrcxj1; ^
nos in nouiffimo die rcfurgemus.Ueo Paulus ChjJ ^
ftumprimitijsconfert:nosvero maturaemcfl"' t ,re^
cnim , vtipfc Dominus tcftatur, confumroatio le t*"
culitempusmeiTis. Cum crgo fcimus Chrifturn ie-
furrexiflcjfciamus & nos cius virtutc rcfurrcctu-
ros.videi.Corinth.15. m:<£i^

6 Secundo , Patrcs ante Mofcn cum nonduru
Prophetica& Apoftolica cxtarcnt fcripta , qum -^- :
que futura: refurrcctionis poft mortem habucft-
argumenta. .

7 Primum a forma hominis crcfta. Eft fnl
haec forma Symbolum naturar hominis, vidclice >
quod fitcopofitaexterreftri& coelcfti natura. >jr
quidem homo conditus eft ^x limo terra? , & 'Pu
culo Dei.Diccre autcm hanc tam uobilcm natura ^
&fingulareDciopificium conditum cflead cert
interitum,nimis abfurdum fuerit. Hinc coniectuf
duxerunt Patrcs de corporum rcfurrc&ione.

8 Secundum,ab imagine Dei , cx qua & fmis n
minis intelligitur , & vitar perpctuitas figni n< .atU *
Nam vt imago Caefaris in nummo,monct quid
beatur CeTari:ita imago Dei in homine,docet qu ^
homo debeat Deo,vidclicet , perpetuu cultum 1 , a
quem prarftandum perpctuitas vitar requintur.l^
terea abfurdum eft cogitare Deum vcllc foafc 101
ginem pcrpetuo intcritu obfcurari & opprimi.

9 Tertium a loco,in quo homo creatus^c01
catuseft.Ideoenim Deus homincm conditumi
Paradifo collocauit,vt fignificarct ftatum hom>n»
fcelicem forc, modo obcdirct. Iam autcm cum
fapientis,non fruftrari fine inftituti opificij ^v S~Q
tres rede ratiocinabantur, homincm aliquadoi"
priftino ftatui rcftiiutum iri.Quod fieri non pote
linc rcfurredionc mortuorum. .*

Qniartum a fcmine promilTio , quod on|0 ^

ntatis
Dci.

euidcntiHimum & maximum rcfurrcaionis fut°
rgumentum eft. Sciuerunt enim Patrcs, $cn?
nulicris promiiTum effc , vt contercret capnt^^ j
pcntis , hoc cft,vt deftrueret opera Diabolijfe11 fe
gnum Satanx, quod eft pcccati & mortis. Hinc
trcs abfquc omni dubitationc, fidcm rcfurrccti°

extruxcrunt.

11 Quintum,a perpctuitatefcedcris. tyjfcP^.
paftum fempiternum cum Abrahamo , videuc »
quod velit cflc Dcus ipfius & feminis eius poft eu^
in fempitcrnum.Hccfcedusnon potcft ciTe ratu j
nifihominesa raorte refurgant, poftea perpet ^
viduri. Alioqui Deus ipforum Deus dici non p
fet: cum Dcusnonfit mortuorum ,fed ^^^/^j
Atque ita Patrcs a forma hominis, naturam:ao \
gineDci finem:a'oco,ftatum:afcmine, rcpaf*11 ^
nempoft lipfunv.a fcederis qualitatc , pcrpctu»t3 ^
reparationis : & ab his fimul, refurrcdionem no

nis amortc,ratiocinabantur. - maLj.

12 Tcrtio, Demonftratio rcfurrcaionis rirrn^v
fumitur a iuftitia Dci. Nam cum Deus i.bftMfj|tV
ccflc eft vt virtuti pra?mium,& vitio fupplielU *z
dat.Quod cum non fit in hac vita : ( Nam idco
differt Dcus vtcxtct tcftimonium futurac rc iur
ftionis ) ncceiTe eft horaincs boni &maHrc ^
gant : & vnufquifque reportct rocrccdem, feCU
ea,qujc gclTitin corporc. t ,uJ

13 Nequc cnim hic fatis erit dicerc > an,rn^jta#
pra;mia& fupplicia rependipro fictisin hac
Nam cum omnis vita? noftra? vfus, in corpor,1* ^
mxq; confortio eft : nccefle eft prcjmia virtUtUan^
fupplicia fcelerum non corpori feorfim, nee
ma: feorfim,fed hominicoftati cx corpore & a^^e

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

RES VRRE CTIO

deberi. Proinde animas redituras cflein cade cor-
P°rajVt homines refut gant,neccfle eft.

H Intcrea vt corpora mortuorum, cumbono-
rum tum malorurr,vcrmibus hic cbnoxia funt : ita
anima? piorum cjuidem,curn gaudio, cxpectant re-
furre&ionis dicmrlmpiorum vcro vermibus & igni
c°nfcientiae torqucntur , mctucntes iram in dic rc-
*urrec~honis,in quo tradentur, cumcorporibus, in
* Petfpi ^0* redierinr,xternis cruciatibus.
J^Scri- 15 Quart6,clara Scripturse teftimonia dc hoc
&tic»° articulo coll genda funt,qualia funt hec intcr mul-
^Ap0.ta,Efaia;26.i9.Viucntmortuitui,& lnterfe&i tfli
32L rc^Urgent.Ezech.j7.i2.Ecceego apcriam tumulos
«U. Veftros,&educam de fepulchris vos, popule mcus:
& dabo vobis fpiritum & viuetis. Hic Propheta li-
bfrationcm populi Ifraeliticiacaptiuitate Babylo
n'ca,figuram clle futura? refurre&ionis mortuoru,
fignifkat.Atque ita Prophetico fpiritu vtrunquc vi
dpt& compleditur, vidclicet liberationepopuli a
Captiuitate,cV rcfurrcctionc mortuorum vniuerfa-
Iem,cumquaillamconfert.Iob.i9. 25. Et egofcio
<JUod redemtor meus viuit,& in nouitffimo(fcilicet
dle)ftabitfuper terramffc licet iudicaturus)& poli
S^m cum pclle mea excauauerint(fcilicet vermes)
{j°c,(fcilicet corpus meu)etiam in carnc mea yidt -
b°Deum,quemvifurusfumegoipfc , & oculi mei
confpcfturi funt,no alicnus. Hoc eft, ego ipfc pro-
Prictate perfonx& vtriufque fubftantia; vcritate,
refurgam.

j$ Danicl.i2.2.MuIti qui dormiunt,euigilabut:
'"'j ad vitam aeternam-.alij ad opprobria & cotera
lunifempitcrnum.

17 In nouoTeftamento Chriftuscontra Sad-
Uuca?os probat refurrectionem mortuorum, Mat.
U'3i.ltem,\lauh.2«;.3i.refurrcctionem & iudicium
fimuj prardicit Dominus.

18 Chriftus ait , Ioan. 5.28. Veniet hora , in qua
0n^nes,qui in monumentis funt,audient voce cius,
&prodibuntqut bonafcccruniin refurre&ionc vi
tar,q,.i vcro mala egerur,in refurrcCtionem iudicij.

J9 Omncspr^tcrea Apoftoli refurrc&ionis fu
tut* tcftes funt. Quid enim aliud eft praedicatio E-
Uaugelij,quamtcltimonium refurrc&ionis ? iuxta
^d^Marc.i^.iS.Qui crediderit & baptizatus fuc
j*Maluus erit,Qui vero non crcdidcrit,condemna-
oilur.Hxcmanifefte vniuerfalcm hominumrefur^
Jc^ionem cocludunt. Paulus Apoftolus potiffimu
n'^ce rationibus articulum refurrcftionis lu:fit , vi-
uelicct , PrxdicationcEuangclij, Exemplo Chritti
refurgentis,i.ThciTal.4.i4. Potcntia Chrifti filua-
tc»f is,Phi:ip.3# 10. Arrhabone Spiritus fan&i , ad E
Pnc-t.i4.Signisin natura imprclfis.i.Cor. 15.36. &
**«cta. PerPetuitate regni Chrifti,i.Cor.i5-27.
*>o 10 Q.jinto^Bjptifmus&CcenaDominircfur-
Sfi e.^ionisfutur« vihbilia funt teftimonia. Sicut e-
nini verbum mcnti :ita hsec fenfibus de refurre&io
nef,uturatcftantur.VtigiturBaptifmus duphcis re
,urrecl:ionis noftj i cft Symbolum , vi Jclicct animat
a Pcccato , & corporis ex tcrra : ita Cccna Domjni, I
Perpctua? in Chriito obtincndx vitae indicium ccr-
n^ffirnumeft.
M* f 21 Scxt6,Signa in natura expreiTa futuram re-
J"rre<5tionem adumbrant.Ieronymus, Ambrofius,
p, ^uguftinus dicunt refurrcctionem futuram in
ncenice aue fignatam clfc,de qua fcribitur , quod
CUrnincineresrcdaaafucrit, mox poft irrigatio-
nern viua prodcat.

11 Pranerca,expcricntia docet, multas auiculas,
Vt Vpupas , Sturnos , Hirundines,tcmpore hybcr-
n° in profundis paludibus, tanquam lcpultas mor-

MORTVORVM, M

tuafque dditcfccre : qu« verno temporc rurfus vi-
uasprodeunt.

23 Granum conie&um in tcrram & mortuum,
& poftca rcnatum,ctiam refurre&ionis futurar, tc-
ftc Apoftolo,fymbolum quoddam cft.

24 Eft quoque vnufquifque dies im3go vita?,cui
fucccdit nox & fomnus,quo nihil morti eft flmili*.
Itaque redu&i a fomno ad vig!liam,vcluti a morte
reuocamur ad vitam : qua? res refurrcdionis futura:
quotidiana eftadmonitio. Pia?tereo Lunam qua;
poftdefcdum & veluti mortcm quandam , noua
prodit.

25 Septim6,Pra?monitiones confiderentur in 7.Prarmo
veteri populo. Enoch antc dilutiium, viuus tranflj- ninoncs
tuscft. Ita enim lcribitur,Gcnef.5.28. Ambulauit Tebwi
Enoch cum Deo,& r\on comparuit: quia tulit eum t0.
Dcus.HocfadoDeusvojui C bolitaiam pcne do-
arinadcYidoriafuperScrpctcJproponere comi.ne
orcnibusdodrina, vidclicct , quod pijahquando
plcnam fupcr fcrpente confcqucrcntur vidoriam,
nefpem fuam huius morcalis vita: finibus iiulu-
fam habcrcnt.

16 DeElia fcribitur, quod cumiam maxima
pars adharrcrct Baaliticis faccrdotibus , oppreffa
vcra dodrina , fit in ccelum reccptus : vt Dcus ifto
fa&orurfusdoct.rinam deaiterna vita commenda-
rct hominibus. Ita enim textus habct,2. Reg. 2. u.
Aquis lordanis diuifis , Eccc currus igneus & equi
ignei diuiferunt vtrumque, fcilicct Eliam & Eli-
fseuim&afcenditEiiaspcrturbinem in coelu. Hoc
fa&o voluit Dcus hominibus iftius fcculi, commcn
darc fpem futura* refurrc«5lion!S,in cjua pij ab om-
nibus malis & pcrfecutionibus libcrentur,opprcf-
fis corum hoftibus ignc gehennae.

27 Etfi autcm Enoch & Elias in ccelum fubuc-
di funt,in teftimonium victoria? futurae fupcr Scr-
pcnte: tameningloriam iilam ccelcfte & plcnam,
quaeeftconftituta cledis & percipienda in extrc-
mo die , non funt reccpti , fed tantum mifcrijs hu-
usvitat foluti, expedant plcnam gloriam cum to-
toChrifti corporc.

28 O&auo, Symbola futurz refurrccTionis in?. symbo
nouo Teftamcntofunt,fufcitationcs mortuoru, vt J*^
filia; principis,Mat.o.Filij viduse , Luc.7. & Lazari, jJouo Tc
Ioan.11. Nam vt hae fufcitationcs a mortc corporis ftameto
fuereexternafymbolafufcitationis animarum eo-
rum,quicrcduntEuangclio:ita etiam haud obfcu-
re figurabant plenam hbcrationcm , qua? fict in ex-
trcmo dic refufcitatis corporibHS.

20 Nono^ChirographumDciincordibushomi^"^
uum de prxmijs bonorum & pcenis malorum eui- teituno-
lenstclUmoniueft rcfurrefhonis futura? : pra?fer-mum-
rim,cuai immincntc iam mortc,magis fcntitur con
lcientiae morfus,magifquctorquctur animuscogi-
:ationc male tranfactx vitar.idqucin ijs quiad Dcu
perfide non funt conuerfi.Na alij,hoc cft,pij vchc-
mcnter in fpiritu cxultant , quod tandc in portum
optatum & tranquillum, poftqua varijs calamitatu
.Sc mifcriarum in hoc mundo iaclati funt procellis,
perueniant.Stquidem Spiritum fandum promilTa;
hsercditatis arrhabonem in pcdoribus inclufum ha
bent,qui facit vt minus mortem pcrhorrefcint. ^ jo Qon_

30 Dccimo & vltimo , Confenticntia Sanc*toru icntaiia
omnium temporura fuffraeia,fidem tutura: rcfurre P,orQ °m
ftionis comprobant , qua: quia plura iunt qua nu- «artytfi
merari poffintjcaomitto. IW&agit,

31 Mirtyrcs prarterea infiniti, ommbus penetc
poribus,nunquatam fortianimo graui(Tima fufti-
nuiffent fupplicia , nifi fuae confcifionis prxmia m
futura vita,refufcitatis corporibus,fpcra(Tent.

N. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

847 RESVRRECTIO

52 Hinc teftimonijs, quorum alia infallibitcr
probaat,alia probabiliter conhrmant, alia venufle
pingut refurrcctionis futura? myftcriu,cotenti fim5.

35 Ncque moremur Epicureorum voces,fiue
iocoliue fcno dicantur. h.fidelttasy ait Ambrofius,
non potefl claram fidetn refurrcUtonishabcre. Qutaficut
carbo cinerefuo coopertus obcacatttr : ita hi perpdta fua
crrorts tenebrts circHmdattylucc carcbunt.
flimCft 54 Poftquam ergo conftat nobis,de veritatc
tpicurco immota,fi.iamushanc vnamfatis refutarc Saddu-
tum Tlc caEorurn & fimilium vanitatcm , qui ignorantesfa-
jfefiitur* pientiam potentiamque Dci, & Scripturas dc volu
vawff ar- late ipfius.ex mcnfura fenfus human i,& ex rationis
Sm^nllS rcgula fuum cxtruxerunt,& extruunt,errorem.
potcntia ^ Sed nos ab illis quieramus,Cur putent mor-
*J£T tuosnonrcfurrcfturosPNani fi,vt llli dicunt, mor-
tumana' tui non rcfurgetmcccfle cft vt id fiat:vcl,quia Deus

\Tsl Pf li non Poteft • vcl Sula non vult morruos excitarc- Si
pi cxpTi nonpoteft : vel ignorat modum fufcitandi mor-
CJtis- tuos , vcl fi norit , imbccillior cft , quam vt valeat.
Nunc autem, quia fapientiifimus eft, ignorarenon
poteft : & quia potenthTimus , ( vt patet ex creatio-
ne rcrum ex nihilo , & earundem pcrpetua guber-
njtioncjnon poteft imbecillior dici,quam vtva-
leat. Hucillud Auguftini: Abfitvt ad refufcitan-
dacorpora viujue rcddcnda , non poffit omnipotcntta
Creatoris omntareuocare > qu* velbcslta^vcltgnis ab-
fumfit , vcltn pulucrcm cineremue collapfumy vel in hu-
rnorem folutum , veltn auraseftexhalatu.Ab/itvtftnus^
vllus [ecretumyue natura , ita rccipiat altqutd fubtratlu
fenfibusnoslrisyVt omr.ium Creatorts aut lateat cognttio-
nem,aut ejfugiatpotcslatem.
similc 35 His Auguftini vcrbis , Viues addit hanc fi-
militudinem : Diligcnti & acuto patrifamilias in
prorntu ctt, & vclut ad manum,ac ante oculos^, vbi
quidque,ln quamlibet amplis fuis Jedibus , fit rc-
conditum:& Dcum aliquid putabimus in hoc mu-
do latcrc , cuius infinit3 fapicntia minor elt hic to-
tus mundus , quam cuiufuis noftrum anguftiflima
& minimacaplula.

37 Quod autem vclit Deus fufcitarc mortuos,
iam multis immotisrationibus demonftratum eft:
adeo vt dc voluntatc Dei ncmo fanus dubitare
poftit. Hancproindeimmotam veritatem oppo-
namus omnibus , qux huic veritati opponi poflunt.
Ethoc Pauli dicium, tanquam clypeum , oppo-
namus & noftra: rationi at.que fenfibus , & alio-
rum argutijs : Qnipromifit, potctt aiam pr&flarc. In

. . hoc diclo acquiefcamus , expcftemufque e ccelis
vcncurum dfc Saluatorcm , qui transformabit no-
ftracontcmtacorpora vtfiant confoimia fuo glo-
riofo cotpori :idque ca potcntia , qua potcft fibi
omniafubijcere.

38 Quantum autcm ad qualitatem corporum
«tcTo!- rcifufcitandorum attinet,fciendum eftquid habcat
porumiu- communc corpora iuftorum & iniuftorum,& quid

fcitando- .. /•

,um. pecuhare pcr ie. 4

39 Corpora vtrorumquc,hoc cft , luitorum &
peccatorum,tria habent communia,videlicet,c4tf
dcrncarnisnawram cum perfonalibus proprictati-
bus,abf4uemolccra(Tfl,fupcrflua&inutili ! Incor-
r*^tt^7/>4ftfw,auafi:,vtcoirumpi& in nihilum rc-
digi,aut in auAs refolui non poflint : & Immortali-
tatem , qua pcrpetub fupererunt fine victu & alijs
p4;duhjs,quorum vfus crat ipfis fuftcntandis in
hac vita mortali,nccciTarius. Huius rei caufTam ex-
ponit leronymus cum ait: Ertt corpus <jmd refurget
tncorrupttbtle & tmmortale.nonfolum tuslorumyfed etia
pcccatorttrn.luslorum quidem^ vtfempcr poffint perma-
mrec*m (hriftofPeccatorum vero , vtabfijue intentio-

MORTVORVM.

ne fua ydebttas luav.t panas.

84*

40 Difcrimina autem inter corpora ioftoru«n jjrg
&pcccatorumh*ccrunt przcipua.i.Corpora iu t, j;
rumeruntingloria,in compcnfationem ignoi«»

nix l quam hic fuftinucrunt : Pcccatorum v crc 1
confufioncquserit contumacix pocna.2. _lu ^
rumcorpora,perpctuis detcftationibus in ?jc° ^
bleaabuntur,pro mometanca huius vitx "^1?.
ne : Peccatorum nuquam finiendis tormentis lu £
ijcicntur,cumproptertranfgrcffionem Lcgis iu-
n^tum proptcr contcmtum Filij.^.Iuitorum corp
ra,in ccelo erunt conformia Chnfti corpon g^*
riofo,cui in hac vita fub cruce erant fimilia.l tcc -
torum autem,in infcrno,opprobrio feropiterno 0-
bruentur.4.Iuftorumcorporalumincdiuino, ta -
quampallioveftientur: Pcccatoru autcm tcnct»n
infernalibus opprcfla,a fruitione vultus Dei ^exciu-
dentur.Atq.haec exclufio afruitione vultusDci, -
ternamorsdicitur.ficuticontraxterna viraclM pc^J
omnem «ternitaie iiiciindiflimo Dei afpcftu tru 1 • tw .

41 Scd Paulum Apoftolum de Sancloru cor- ;
poribus diflerentem audiamus,i.Cor.i5.40-&^ g^:
corpora,inquit,cceleftia,& funtcorpora terrcltri •
Sed alia quidem ccelcftium gloria:3lia,terrcltriurri.
alia gloria Solis : & alia Lunse : & alia gloria Steiia
rum.Stella fiquidem l ftella diftcrt in gloria :«a w
critrefurrcaio mortuorum. Hisverbis Paulufs/ j
gnificat,quanta futura fitcorporum iuftorum iuo
iitaspoftrefurreaionem,nimirum,quodfintfutu-

ra purilTima,defecatiflima,fubtiliiTima.

42 Huius rci admonebit nos claritas corpon1
coelcftiu,quae Paulus hic proponit tanqua fy mboU
gloriaecorporumnoftrorumpoft rcfurreaioncm^
53 Hinc facile cft intelligerc,quod fupra dixi,vi*
delicetquodcorpora iuftorum , funt purgata a
omni mole crafla,obfcura,ponderofa & inutili»cIa"
rificatis fpiritibus & carnc,vt proxime accedant a
fpiritualem naturam.Vnd*e fequitur in Paulo: Sem^
natur corpus corruptibile, fufcitatur incorruptum-
fcminatur ignominiofum^fufcitatur gloriofum: K-
+G minatur infirmum , fufcitatur potens : feminatur
+ corpus animale,fufcitatur corpus fpiritualc. ^ Pa?
16 pdll : Sicut geflauimus imaginem terreni C »d e
Adam in hac vita , in quo dominabatur anima vV
ucns, vndeanimalisdicebatur) ita geftabimus 1-
maginem ccelcftis,hoc eft Chriflirc(urgentis,vt in
nobisfpiritu dominetur , vndc corpora noftralp
ritualia dicuntur. ^

44 Et idem Apoftolus ad Philippen.5. «« athr^
matChriftumtransfiguraturum noftra contcrn1
corpora , vtfint futura conformia ipfius glorI^/|
corpori, idquepcr eam potentiam, quapotefU1
omnia fubijcere. u&^

45 Horum,quat iam dicla funt,de gloria corpot
iuftorum, vfus eft, vt nos inde confolatione pct^
mus,dum corpora noflra in hac vita,varijs moio^»
contcmtu,& morteatBiguntur: vtSandoru coif J
ra habcan»' in honore:vt ea honorifice fcpcliai»u •
vt mundaferuemus ea loca ,inquibus Sanctoru
corpora fcpcliuntur, & quafi confopita delitclcu ^
donectubaarchangclicxcitabuntur. na Alt£l*f

46 Sed cur dicit Dominus,Io.5.2Q.eos , qui boo^ yt.
fecercprodituros in rcfurreaionem vitar: qu^vcrQ iu> rf'
mala fccerunt,in refurrc&ioncm iudicij?Num ^rg ^
bona opera,vt Papifta? hinc colligunt, mcrcntur v
tam, vt mala condemnationem ? Nequaquam.r"
maenim funt harc veritatis tcftimonia. Stipen
peccati mors , donum autcm Deicftvita *tct
per Icfum Chriftum , Rom.6.23.5i eft donum,g^*
tisdatur.Sigratisdatur, non redditur pro "^"^

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

RESVRRECTI

9r«/Mf»r'w,vt ait Auguftinus,^ nuUo modo^uanon
eItgr*tuuaomriimodo. Dcinde folus Chriftus cft,
SUJ remittitpeccatum,quiiuftificat,qui fan&ificat,
SJ»homines Parri reconciliat- ErgofolusChriftus
m?retur fuis,id cft , in fc crcdcnubus , vitam arter-
nam.

^ > 47 CurigiturhicDominusafflrmateos,quibo
"«■uL n* tecerc'proditnros in refurrc&ionem vita?,vidcli
^opwi-^vtrefufcitati viuant bcatam & immortalcm vi-
iSttitpr°tani:*c1u' malafecerur,prodituros in refurrc&io-
^nmCt netn iudicij, hoc eft , vt fukitati ceternam mortem
'Uant^Vt cx figno pcrfpicuodifccrnat intcr hsrc-
udesvit« a?tcrnar,& damnandos:vt omncscreaturaj,
& potiffimum fancti angcli,filios Dei ex qualitatr-
dus propriis agnofcant : vt nemo fe fpeftro fidei &
"ypocrifi fallat. Non crgo hic opcra, vita; xtctnx
tacrita facit Chriftus, quod effct feipfum mediatd-
ns gloria fpoliare:fed indicia fidei non fucatar.
. 48 Vtenim vera & viua fidcs efficax eft per cha
r,tatcm, & cerniturin operibus charitatis : ita fpc-
ctfum fidci,vanitate & hypocrifi deleftatur.

49 Vereergo Bernhardusfentit cumait:^»*
*P*r* non funt caufa regnandiyjedvia ^«i.Cuius aute
generis haic opera potifsimum cflc oporteat , docet
ChriftuSjLucae 16.0. Facitc vobisamicosdemam-
m°na iniquitatis,vt cum defeceritis , recipiant vos
*n *terna tabernacula. Et Matt.25.35. Efuriui & de-
^iftis mihi cibum,fitiui & dediftis mihi potum,pe-
rcgrinus cram & collcgiftis me,nuduscram & coo-
pcruiRi- me,infirmus cram & vifitaftis me , in car-
cerc era & vcniftis ad mc.Et Mat.5.5. cVc. Chriftus
pauperes fpiritu,mites,lugentcs,efuricntes & fitien
^«iuftitiam^pacificos^mundoscorde, patie*resper-
frcutioncm,pronunciat beatos,hoceft , libcros ab
Jterna miferia,quam ipfi fuis peccatis meruerant,&
harrcdes vita; «eterna; , quara cx dono Dei per Chri-
ftum habent.

50 Ex his locis proratum eft colligerc, Primum,
^od no loquatur Dominus nifi deiis.qui Filij Dei
Pcr fide funt facti. Deinde,quod ca opera,quac funt
gcrmani fidci fructus intelligat: qualia funt mortifi
c<*tio carnis,paticntia,ftudii)m bencfaciendi homi-
n'bus,mifencordia erga affii&os,facultatibus i6ua-
reegcnos. Huiufmodt opcribus, tanquara hoftiis
Suibufdam,dele<51;atur Dcus & funt propria? filio-
furn Dei not«e, & vf ra? fidei germani fru&us , qui
n°n magis a fide, affcdtu faltem , fepararipoffunt,
S°arncalorabigni.

C*Jj. 51 Sec*undo qua:ritur,Cum multagenerafintbo
^io^^oru operum,qua: Dominus fua Legc requirit: cur
«*. Jjft*- !niu* certi generis tantum Dominus , Matth. 25.35-
f0*»** ,In ^entcntij iudiciaria mcminitrMeminit autem fo
^JjJ»» hus beneficentia: erga pruxi mos , neq-, erga quofuis
^'^Proxinios^fed crga proximos mifereafflicios,vide-
'^tjEfuncteSjlitientes.nudos^vagoSjincarceratos.
"^iusrci duas c fTc cauflas fcicndum cft. .
j1 Vna,quia in hoc gcncre operu magis cernitur
c£*rjtas erga proximucarcreoiqni fuco , quar fane
chariras, fandti timons Dei , & viua? cordis fiducia?
Certiffimum & infatlibile eft indicium. Eft proindc
n°e genns bonorum operum, luculentum teftimo-
n'lUfilioru Dei,qui harredes vita? e/crn^fcripti funt.
. 53 Aitcram,quod in hoc generc operum manife-
,0re(t imitatio Filij Dei,cuius mcmbra funt harrt
des vita: a?terna;. Nam cum Filium Dei,hoc opcru
£Cncreproxime" lmitantur horoines , haud obfcure
,eftantur,fe vere Filios DeiclTeper Chriftum,cuius
P,fitu moucnturad bcneficentiam mifcre afRi&is
Pr*ftandam. Cum igitur & adoptionis noftriin
^hnfto,^ viux fidci , timorifq; Dci , teftimonium

O MORTVORVM. 850

fitperfpicuum hoc genus operum, non mirum cft,
Chriftumeiuspotiffimum meminifTe in fententia,
quam ipfe iuftusiudcx pronunciabit in diciudicij.

54 His tertiacauffam non incpte addiderimus.
Dominus ipfe mifericordiam anteponit facrificio,
& cercmoniali cultui. Proindc hoc genus operum
prajcipue requirit,vt fciamus cum ed reliqua place-
re,& finc eo nihil,fi non pra-fietur,modo poIfit.Na
deficientc facultate pra;ftandi,Dcus afTeftum pium
& promtam volur.tatcm loco facti rcputat.

55 Tertio,quxriturdeiIlis qui maximam a?tatfs ?
fuar partem rranfegerunt in fordibus fuis ,fincvera Deiisqiu
pcenitentia , & tandem vel in mortis articulo con- J^Jjjf*
ucrtuntur.RcfpondeOjPeccata eorumqui conuer- conuertu
tuntur in obliuionem vcnirc apud Deum, qui apud tur-
Efaiam ait.Ego fum,Ego fum ipfe,qui dclco iniqui

tatcs tuas proptcr me , & peccatorum tuorum non
recordabor.Qui cnim in Filio eft pcr fide,habet re-
miffionem peccatorum,habct iullitia Chrifti , qua
apparcbit iuftus in dic iudicij, & habet propofitum
benefacicndi,quod Dco pro fa&o eft,quando ncga
tur prarftandi facultas.

5^> Pra?terea dc horum conucrfipne & inuoca-
tionc,qua in mortis articulo fe committunt fidei
Filij Dci,tcftabuturangcli corum in dic iudicij. Sed
rcm illuftremus exemplis.

57 LazarusfuitFiliusDei, & harresvitar zetcr-
nx,fic cV Latro in cruce, & Cornelius aulicus, deEx<mpa*
quoLucasin A6tis. LazaruscV Latroaffectu hxc o-

pera lubucrc,non externo fafto. Ille cnim paupcr-
t.itc:hic temporis breuitatc pbft conuerfioncm im-
pediebatur quo minus affeftus fui extcrna teftimo-
nia cdcret. At Cornelius qui £ conuerfione diutius
vixit,tefiimoniafu3efidci , &pij affcdus luculcnta
edidit,adeo quod ipfius Elcemofynar & preccs ccr
lum pcnetralTe a Luca commemorcntur.

58 Hacc qua?diximus & necefTifatembeneficien
di concludunt,& bcncficium Mediatoris cffc gratui
tum oftendunt,& intcr olim iudicandos clariffime

40 difcernunt.

ASSERTIONES

Q^rlBFS LEGES D E C A L 0-
gi cxplicantur^ropofitd & difputa-
ta in Acadcmia Hafoie»Ji>
abanno Dominii^6j.
vfque ad annum

Autore

Nicolao Hemmincio.

P R O OE M I V M DECALOGI.

Locutufejue efi Deus cunllos firmones hos . Ego fum
Dominui Deudtuus, qmtduxitc dc tcrra *A>gyptt^de
— (eruitutu.

Vpiex Procemium LcgtDei prsefigi- .
tur„ Exo. 2o Vnum Mofis,quopopulum pro„"id
excftat& prarparat ad iudiendas Lcges - "
diuinas.Ahcrum Dci,quopopuIus docetur quis fit
N. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

85i

P R O OE M I V M.

Deus,& ciujd fit a Dco expe&andum. '
i. Mofw. z fyf0fis autcm hoc eft procemium : Etlocuttuefi
*Dew emnia htc verba.

3 Hoc procemium rnerito omnium hominum
animis infixum cffc dcbcret,vt eius nunciuara cape-
rentur obliuione.

4 Eft enim vnnm ex illis principiis,quse immota
tcnerc oportct omncs eos, qui in fchola Chrifti pro
ficerc in falutem cupiunt.

Ver$Re- 5 Sunt autcm quatuor hatc principia tenenda
Ugionis Chrifti difcipulis.Primum,quod vnus fit Deus,con
pnnclpia. ditor omnium rcrum & confemator. Secundum,
cjuodhicverus Deuscerto verbo hominibus fuam
voluntatcm patefcccrit. Tertium, quod hoc verbu
fitcomprehenfum in Prophcticis & Apoftolicis
fcriptis,in quibus ipfc Dcus loquitur.Qumu,quod
vt quicquid cft pratter hoc verbum non fit ad falurc
nccciTariumtita quicquid pugnat cum hoc vcrbo,fit
tanquam venenum Diaboli fugiendum.

6 Inter haec,tertium cft quod Mofcs hic nobis
commcndat,cum ait: ^.tloqumus cfiDttu omnia ver-
ba htc.

7 Mens enim pia cupiens fe Deo approbare.ac
iuxta ipfius voluntatem & credere & viucre , certa
non cft priufquam intclligat ea quae audit hoc niti
principio.

8 Hinccftquod Propheta: hanc vocemtoties
rcpctantrHaec dicit Dominus:Os Domini locutum
eft:Harc dicit Dominus Sebaoth. Hinc eft quod i-
pfeFilius Dci fermonem Patrisfe loqui reftatur.
Ec Paulus eandcm ob cauflam titulum Apoftolatus
fuis aducrfariis obiicit.

5 Hoc vcrbum Dei infallibilc in fc , Deus pro -
ptcr humanam ignorantiam & multipliccm csecita-
tem,variis modis, fuum eifc, & non alicuius crcatu-
ra: teftatus eft.

10 Et quoniam menfura rationis,hoc eft demo-
ftratione,capi non poteft,tcftimoniaaddidit admo
dum congruentia.

11 Vtigitur qua? luminc mcntis percipi polTunt
deinonftrationibus innotcfcunt.-ita quae acicm hu-
manar mentis exccdunt,cceleftibus & diuinis tcfti-
moniis confirmantur.

Teftimo- 11 Huius gcneris tefUmoniafunt& externa &
nu certi- interna.Externa,vt patcfa&iones diuin#,miraculj,
icibiOci ptophetia:,confcnfusMofis,Prophetarum, Chri{ti
& Apoftolorum,duratio& conferuatioEcclefiaj,&
cruenta confeffio infinitorum Martyrum omnibus
fcculis. Interna funtSpiritus fan&i obfignationes
in cordibus fidclium.

13 Huius verbidiuini vera& non flu&uans per-
fuafio & fides, fundamcntum eft omnis fiduci;r pie
tatis & virtutis, quibus Deo coniungimur, & afTc-
quimur finem noftra? creationis.

14 Quod enim radix eft arbori,quod oculus cor
pori,quodq; tclis contexendis ipfa funt ftamina, vt
recte ait Thodoretus, hoc perficicndisanimis cft vc
ritatis cognitio ftabilifq; rcrum diuinarum fides.

15 Admoneamur igitur hoc Mofaico prooemio,
dc ccrtiflimo & indubitato principio &Theologia»
vera?,quod cft ipfum verbum Domini,in libris Pto
pheticis & Apoftoliciscomprchenfum,&quod om
nia quse pugnantcum hoc vcrbo, fint venena Dia
boJi infidiantis faluti humani gcneris.

2. Dei. 16 Altcrumproccmium eft ipfius Dei : Egofitm
Iehotta Detu tututfni cduxite de terra*y£gypti>&c.

17 Paucafuntquidem haic verba, fcd qua» nulla
fapicntia humana exhauriri pofTunt.
i. Modas 18 Omniumprimum procemium hoc Domini
cognoct- proponit raodu cognofcendi Dcum, videlicet, Ver-

diDcunu r r 0

bum & Teftimonium vcrbo additum. .

10 Tametfi aute Paulus dicit,R6.i.T Vfl,^r/"*!*
fuifle hominibus manifeftum ex rcrum creauone #
confcruatione: tamcn cognitio ha?c non fuit eis w-
lutaris, imo pernitiofa magis idq;ipforum culp**

20 Nam quo magis quaefiucrunt Deum natura
lumine,co magis vanitate mcns,tcnebris intclligen
tia,& cor obduratione opprelTa funt.

21 Siquidem nihilex illa notitia concluferunt*
quam horrcndas idololatrias,quasinfinita fcelera»
vcPaulusteftatur,fecutafunr.

22 SalutarisproindecognitioDci, ex vciboc*:
teftimonio fimul petenda elt.

23 Quare vt nihil praiter & contra vcrbu dc Dc°
fentiendum & cogitandum cft,vcl loqucndum» >e
illud folum dcDco crcdendum,quod ipfe defete-
ftatur,iuxta di&um:E/<f Deum credas,quodde/ep^
dicatip/e: ita teftimonia verbo addita,ipfius bonita-
te notis comcndant, & fidem & inuocationem ac
ccdunt.quibus nos feiungimus ab omnibus aliis cce

1 tibus in mundo,& adharremus Ecclefie* Dei,qu* ci
!focietasSanc~torum. y^

24 Sccund6,etfiobfcuriusdocemur fcocpr^egj,
• mio de elTentia Dei & perfonis in vna diuina natnr»

\ tamcn vnitas efTcntia: diuinar, & pluralitas pcrfona-
1 rum in vna efTentiahicindicantur. t -

I 25 Prima enim vox fingularis numeri > lj
; gnificat efTcntiam illa diuinarn,(impliciffima 8s vn
I cam cfTe,hoceft,quod vnus fit Dcus in c(fcnti3.
| 26 Secunda voxHcbrxis eft pluralis numeri,qua
}* fignificatur pluralitas pcrfonaruna fubfiftentium &
vna diuinanatura.

28 Hoc my ftcriu primu propofitu cft in Libro
creationis,vbi dicitur : In principio crcauit El°nll£
ccelu&tcrra,vbipluralinumero,proptcrperfo*"arc
diftindioncm vtitur Mofes, cui adiungit fingular
vcrbum,proptcr efTentiar & naturae vnitatem. ^

28 Hoc lpfum dcinde in Prophctis rcpetitu el >
& poftca clariusinnouo Teftamento patcfafturn»
vbi & patefcccrunt fc trcs pcrfona? in diuinitate ,
nominantur ,Pater, hly* feuFilius,& Spiritus i3n-

29 De hoc arcano ita loquitur Bernhardus : £>
cramcntum hoc magnum eft & quidcm venerandum^ *
fcrutandum, quo piuralitas m vnitate , ac tp/a vwtas J
tn phralttate. Scrutari hoc temeritat eft, credcrepM
eftsiojfc vero vita cfl tterna. _ . ^ V

30 Tertio,cum dicitur,'Z)^»«r««/,fignificat'"r^
nitasDci.^Aotyjp^/ctergahomines, &requiritur gjjj^

dcs inhominibus,qua hancbonitatc fibi applicaD '
quod fieri non potcft finc Mediatoris notitia.

31 Hanc voce cum audiret populus Ifrael,ne>n ^
mncs fundamcntum bonitatis Dei crga horniocs ' c
gitarunt.ncc veram fidem adhibucrunt huic ver

52 Qui pij inter cos fucrunr,vt Mofcs,C**lcD
quidam alij,vt fcrib cogitarunt fuam indignitatcrn-
ita ardcnti fide in proraifTum mulieris femcn rcc
buerunt. , ^

33 Reliqui,vt hypocrits, fua dignitate puta ^
fehunchonorcmadeptos,quod Dcus '^°si^ •
populum vocaucrit,& fcgrcgaucrit ab aliisom
bus nationibus. *

34 Mofcs ergo & qui cum illo crant pij> naC,
fide,& iuftificati funt, & placuerunt Dco , per 00 -
dicntiara Lcgis,etfieam perfcctenon Pr9^ltucr%'
Caeteri autcm Lcgis damnatoria fcntcntia oppre '
in fuispcccatispcrierunt.

35 Atque ita hoc procemium concio fuit ^0"1
gelij,Nam Dcus fe nemini cocnunicat nifi PcOLrj..
dicatione,qua offertur fauor & gratia Df i i° ~ ^

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

«55

fto Iefu , omnibus credentibus.

3^ Et taraetfi Mediatoris raentio non fit expref-
fetarne includitur in promiffionis verbo,Zto«
cx coq*,intelligitur,vt ab crTecftu caufla.

37 Nam cum certitiffimum fit neminemplacere
peo,nifi per Chriftum & in Chrifto , confequitur
hanc bonitatis(& mifericordie; promiffione fundari
,n iUo dicto-.Scraen mulieris coteret caput Serpetis.
^Auto- 38 Quarto , continet hoc Domini procemium
^0^COnfirmationemautoritatisLegisdiuinar, eamque
njita. tfiphcem.

. I9 Primafumiturapoteftate,quafibiDominus
Jus imperij vendicat,cum dicit: Egofim Iehona. Eft
cnim hoc nomen Dei proprium, quo eflcntia , po-
tentia&maieftasipfiusfignificatur. Potentiacnim
& maieftas ™ *\/tc?v^* diuina: necdTario coniunftf
funt.

. 4° Secunda,fumiturapromiflionediuina,cum
,nquit:Z>nwf»w & Dominu* tuus.

41 Tertia fumitur a beneficio, cum inquit : Qh>
twtxit u e terra t^gypti. Quo admonet populum to
cius Hi ftoriae edu&ionis de £gypto,in qua cu prar-
clPnumfitliberatio,pcrafperfionem fanguinis m
Poftes domorum, fides requirebatur in agnum Dei
Iefum Chriftum,cuius fanguincm adumbrabat fan-
guisagniafperfus.

4* Pij proinde cum hoc dictu audiuerut , reuo-
Caruntin memoriam proraiffioncm agniillius ira-
^naculatijqui tollerct pcccata mundi.
£*J*. r 43 Quint6,cum titiv.Sgo fum Iehoua Detu tutu>
b«>te* ;. "§nificat fe & creatorem eife omniu>& conferuato
,. rcm,atq, adeo fuaf prouidentia» omnia fubiiccre.

44 Non enim vt faber.reli&a naue a fe extru&a,
"'fccdit: fed vt Pater, prouidcntia omnia vel mini-
ma dirigit atq; gubcrnat,prout maxime fuae gloria:
e*pedircvidctur.

45 Deteftandi igitur funt furorcs Grascoru, qui
tQilunt prouidentia,& negant Dcura vel pofTc , vel

(r>j Vcllererumafeconditarumcuramhaberc.

. 4<* Scxto,inuitatnoshocprocemium &adgra
ll^dinem erga Dcum, a quo tanta bona habcmus,
ao ipfo conditi & crcati:& ad ftudiura obediendi i-
pfiusprzccptis.

47 Eft proinde hoc prooemium,veluti fundamc-
,tn & caufla Legum.quas Dominus humano generi
,rnpofuit,n6 quidcm fui cauiTa,qui noftra obcdien-
|*a non indigct,fcd noftri,quibus obedientibus ,vt
* ater benigniffimus,proponit pra?mia maxima.

48 Naturaenim hanc Legem omnibus pofuit,
vt fint grati crga bcnemeritos, & maxime erga opti
mc mcritos.

49 Siigiturparcntibus debemus gratiam , qui
nos genucrunt & alucrunt, multo magis gratos nos
cneoportetDeo,aquoparentes habemus , inquo
,umus, viuimus & moucmur,ac tanta prouidcntia
c°nferuamur,vt tandem optatam beatitudinem,ad
Suamconditi furaus,confcquamur.

50 Dolcndum eft proinde vchcmenter , quod
tantus veternus occupct humanas mentes, vtnon
lrnmenfa bonitatc moti,eloriam quara dcbcntDeo
rc^dant.

DEC.ALOGI. 854
capita feu fontes,ex quibus dcpendent & manant.

2 Harum thcfeon prior cft : Dthges Domwum
Deum tuumyextoto corde tuoycx tota antma tuatex tota
mente tuay& cx totafortitudine tua. P QRetiot,Diltges
proximum tuum ficut teip/um.

3 Harum &«V/*r ratio quidem"eft,Deus fummu *a,i*
bonum eft,& author omnis boni in natura.Finis vc
r6,vt Dco coniuncti, in eo tanquam fummo bono
acquiefcamus,quod fanc fumma fclicitas eft,adeoq;
finis horninis proprius &vltimus,fi ftatum hominis
perfe&iffimum fpcctemus,

S V MMA

^1'

II.

CATITA
calogi.

DE-

DEcem Legis Moralis prarcepta Dominus
ad duas thefes rcuocat,tanquam ad fumma

4 Quoniam auteraomnc bonu naturaliter amarjenspet-
tur,& ipfa boni ratio,modum amori imponit , ne-
cciTe eft,vt Deus cum fit fummum bonum , prar o-
mnibus,ante omnia,& fupra omnia diligatur.

5 Etquiadileaionisvocabuloomnis notitia di£s°
lecTtionem necefiario antecedens,omnisafTc(5tus di-raM1duc
lcaionineceiTarioconiun<5tus,atq;omnisaaiodi-
leaionem ncceiTario confcqucns,intclligitur. Lex

lo' in Mofe fapientiffime ifta tria coniungit , cum ait:
'Dt/tges Dominum Deum tuum ex toto corde tuoy ex to~
ta antma tua^ ex tota virtute tua, vt in corde, id eft,
mete, fit vera lux,fcu notitia de Deo(qua: dil^o-
nem Dei necelTario antecedit ) In anima , puriffimi
affcdus, fides,timor Dei,fpes, &c. ( Qui cum dile-
diorteDei quafi quodam natura- pado connexi
funt)In virtutc, conatusfufficiensad agendum ea
quar Deus impcrat,qui fane conatus necefTario dilc
dionem Dci comitatur.

6 In hac enim re confiftit re&itudo hominis,vt jJ^JJ"
corpus anim*e,anima menti, & mens Deo pareat & nis.
obfequatur, atquc ita ei fide iungatur a atque amore
velutivnum cum eo fiat.

7 Etfi autem Mofes tria tantum requirit,nempe *.
totum Cor,fiue mentem plenam noticia Dci , tota quirat
anima puriffimis arTeftibus ornatara,& totara virtu »eus.
rcm,qua pcrfediffimu prseftatur obfequiumrtamcn
ab co non difcrepant Euangcliftae Marcus & Lucas
qui quatuor, ncmpe cor,anima , hfhott» ^ i<r%Cv po-
nunt.Nam quodMofcs fubgenere virtutis»feu va-
liditatis,vt ita dicanMntelligit^Euangelifta? per fpe-
cies explicant,vt fciamus & mentis virtutem , quac
eft J tdvoid. & corporis robur,quod cft /^Or, ad pra:-
ftandum Deo obfcquium,requiri.

8 Cum hanc Legem,qua nos obligat, vel ad obe
dicntia pcrfe6lam,vel ad poenas arternas , intucmur
fine Chrifto,deprchendimus eam in fe quidem efle
iuftam & fanftara,fcd nobis ficri miniftcrium mor
tis,vt qui eam non pra?ftemus.

9 Nara cum fcntentiam Legis audimus: Male- Quomo-
didtusomnisqui non mafcritinomnibus quajfuntdoTcx
fcripta in libro Lcgis , fiftiraur vclu ticorara tribu- ^^.n-_
nali Dci,nosdamnantispropterLegistranfgreffio-fterium
nem , quam damnationem confcientia noftra a- moItl»*
gnofcit iuftiffimam ciTe. Siquidem nemoeftmor-
talium, qui no longiffime abeft a Legis huiuspcr-
fcftione.

10 IdcmomninofenticndumeiTe de fccundo
Legis capite, indicat Dominus, cumait.* Secun-
dum efl ftmile primo. Hoccnim dido vult Domi-

60 nuscorrigerc errorem Pharifaicum.Pharifari cnim
' non putaruntitadifficilem eiTeobedientiamfecun-
di prascepti ato^ue primi,prasfertim cu fcriptum fit:
Odio habebis inimicum tuum.Nec obedientiara fc
cundi tam neceiTariam, nec pcenam violati tam gra
uem,ncc impediri poflc primi obfcruationero,etiafi
quis in fecundo fucrit negligcntior.Hunc errorem
vt taxat Dominus, ait: Secundum fimilc eft primo.
Nam fmc faculutcm prieflandi refpicis , vtrumquc
N. iiij.

855

CAPITA PRIMA DECALOGI.

85*

Lex pxda
gogus ad

per-rque difricilc efhliue debitum, ad vtrumque o-
bligamur mancUtd: liuc oblignionem ad pcenam
tranfgreffionis, vtrumq; ad poenas aeternas obligat:
iiue deniqucad connexionem obedientise, vtriufq:
obedientia connexa eft,ita vt altcra fine altera fta-
re nequcat.Qui enim Deum diligit,diligit & proxi-
mum,&qui proximum,multo magis Deum. Hanc
rationem poftrcmam fiinilitudinis primi & fecun-
di,vidit Theophyladus.

11 Qoid ergo hic faciendum eft ? Damnatoria
Cluiftum L?gis fententia,vcl te ad dcfperationem adiget , ycl

ad quserendum Chriftum te compellet , vtin eo in
uenias,quod ipfe non habes,videlicet obedicntiam
Legis.

12 Nam fi in Chriftum credideris , obedientia
qu* propria eft Chrifti , fit tua ex lmputatione , vt
Lex non amplius habeat quod in tc condemnet.
Chriftus enim cft finis Legis,in iuftitiam omni cre
dcnti,Rom.io.4.hoc eft,omnis qui credit.habct rj>
Lcx vt vltimum requirit,nempe iuftitiam. Siiufti
tiam,& vitam,adeoquefaiutem&fo?l«citatem,qua?
cft finis hominis.Hmc illa gloriatio Apoftoli: Chri
ftus eft qui iuftificat,quis elt qui condenct.?R6.8.33,

13 Gum ergo iuliificati (imusfide, & habea-
mus pacem cum Deo , per Dominum noftrum le-
fum Chriftum,n6 fumus amplius fub Lcge,fed fub
Gratia.Rom.5.1. x
Hypocri- 14 Sed q iid contra hsec ignari fcicntig falutis &
irftimr°b rcm^flon's pcccatorum , per vifcera mifericordiae
fcilimr. Dci noftriPNonne idcm nobis obiiciunt,quod prae
coni fidei,Paulo,magnO illi Theologo, obiecerunt
Romani?Q^iJ,inquiunt,peccabimus, quia nonfu
mus fub Legc,fed fub Gratia?Rom.6\i.

15 Hecobkctionecefleeft vr proficifcatur,vel a
craffiffirria ighorantia Euang-lij.vcl ab improbali-
bidinc defo: mandi Euancelium.

16" Tantum enimabclt,vt valeat ha?c confcqucn
tia,Iuftificimur gratis fidc abfq; operibus,Ergo bo
nis opcribus incumbcrc non elt ncCcfic,vt nihil va
lidius concludi pofiir,quam contraiitim cius quod
i 1 1 i volunt,hoc modo. Iuftificamur,id eft,abfolui-
mur a peccatis, & donamur iuftitia Chrilti cx fide
abfquc operibus. Igirur nunc fummo ftudiu boni^
operibus muigdandum eft.

17 Nam Paulus opera bona & neceffarium fru-
ctum iuftitix cflc fcribit,& iuftificationis fine pro-
ximum facir,& obfequium Deo debitum prsedicat,
& ex efficacia mortis & rcfurre&ionis ChrHti m no
bis fieri contcndit.
DUtingMc jg Accurate proindc diftincuendum eft , pri-
*&i iuaifi mum interbencficium Dci gntuitum , & nominn
cati9ive& ]uftificati debirum obfcquium. Bencficium Dci cft
dicnualn. gratia m iuftificationem, hoc eft,iuftificatio hom:'
nisgratuita,quae non cx operibus cft:fcd ex fidc:qua
fola gratia iuftificans apprchcnditur. Obfcquium
debitum horr.inis iufuficati cft , vt homo ca fe
quatur & faciat , qua: Deo placitura cx regula vo
luntatis ipfius nouit. Nam iuftiticati fide , debito
rcs fumus Dco , vt membra noftra praebeamus ar
maiuftiti*.

, Ircmlc 19 Deindediftingticndum cftintcr Legis of-
gisofficiu ficiurh innon conucr(is,& in conucrfis.In non coh
m deftis oerfis eft miniftcrium mortis.Nam iili funtfub Le
bis.repi° ge.In conuerfis non eft minifteriu mortis,fcd nor-
ma vitsc iuftiffima.Hi enim funt fub Gratia , rigorc
Legis vindicati.

20 Vt ergo Lex haec,de dile&ione Dei & pro
ximi,obligat non conuerfos ad poenas a!ternas,cum
ab iis requirit perfc&am & pcrpetuam obcdientia,
quam praeftarc non poflunt,ita conucrfi$,& abfolu

tis a iure Legis, cft r^gula vita? , ad quam conabun-
tur vitam fuam componere, quod quia nonfacuint
hypocrita?,funt fide vacui.

21 Tertio, Prafterea diftingnendum eft inter rjjjj^
obedientiam Legis in non renatis & iuftificatis-An
illis non placet.quia eft impura , imo nulla porius*
Inhis placetetfiimperfedta,inchoatatamen. Nam
vtiuftificati fide placent proptcr iuftniam Ch^'1'
quaeillis imputata eftrita ctiam conatus lloium,"0
necretinent fidem & bonam confcicnt!an),pi';P^r
Chriftum acceptuseft,& eft Dco gratum iacrificiu-^^

22 His iaftis veluti fundamctis,videamus

modo harc Lex diledionis inchoari poffit a nobis- ^
Nam dilcdio vt fumme neceftaria obcdientia ano
bisrequiritur, line qua csetera nihil , vt Paulus tc-
^latur. .

23 Cum Paulusdicit,i.Tim.i.5. Finis Lc^is eit
dikdio,ex cordc puro,confcientia bona,& fidc n°
fida,monltrat & vnde manat dile<5tio Dci atqiK n°
minisj&quod nemo pofliteampracftarc line noti-
tia Euangclij,& fiducia viua in Chriftum.

24 Nam vt puritas cordis & confcientiae boni-
tas funt ex fide vera & viua,cuius fundamcntum c»
notitia Euangelij : ( Fides enim ex cognito vcrbo
Dei concipitur) ita diledio Dei eft aftedus cordis
purus,cx fideper fpiritum Chrifti creatus:ex qu° nt
vt nihil cognitionem Dei & erga ipfum obedkn-
tia?antcponamus, vtque pra? omnibus,antc omn13'
&fupraomnia ipfiim amemus, adeo vt cupiamus

illi iungi,vnumquecum eo ficri. , ^

25 Hic dile&ionis arTedus ergi Deum , tanq"a [^cr
flabellisquibufdam fpiritualibus, cogitationedilc-
dionis Dci,qua nos prius dilexit , mcditationc bc-
neficiorum Chrifti erga nos,fiducia & ipe promil-
forum bonorum , atque ardentiDei inuocationc»
excitandus cft,nc fontc impuro carnis obrutus, cX"
tinguatur. v\\t^'

z6 Ex hac dilectione Dei manat dilcc^iopro-pro*»^
ximi,^ui gcltatimaginem Dei.Qiiare & ipfumPr0
pterDeum diligcrc dcbcmus. Vndc AuguftinU$:
'Ddettto eft retttQima anttnt affetttorfHA dtltgttur Dv**
propterfi^proxtmHipropterDeHm. ^

ij Forma & modus dile&ionis praximi additur H0io»^
in Lege,cum dicitur: Dtltges proxtmtm tunm ficttttc -j^
^/«w.Proindeamor qno nos ipfosamamus , dcbct
c(Te regula,ad quam diligendus eit proximus.

28 Verum vt hoc rede accipiatur,duo obferua*
da funt. Primum difcernendum cft inter dupliccm
amorem noftri , videlicet vitiofum & laudabilem-
Deinde cauendum eft,ne vitia cum fubic(5tis corun1
confundamus.

29 Duplex cft amor fui. Vnus qui fequiturlp
fum carnis,ca?cus,inconfultus, ferus & pcrnicio*13
fibi & alns.Hiccum vitiofus fit, non dcbet cffe rC'
gula puri amoris,quo diligendus eft proxintu*' A ""
ter eit l3ucfabilis,qui fcquiturSpiritus impetu ,^u0
cupit animus in illis rebus occupari, quat Dc o iu
grna?& fibifjlutarcs. Hic amor fui, quia cftp"1"11^
& fandus,debet ifTe menfura dileationispro^011'
vndefit vt cupiamus-proximo omnia, qu*adip"
incolumitatcm & falutc m faccrc vidcbuntur. Ac l"
mul confilio,opcre,precationc,ipfius comoda pr0~
curcmusatqueadTuuemps, &amoliamurab eopf°
noftris.virj^us,quicc^uiicllpfi vcrenoxiuro cife dc
prchehcfcrrnnis; * * " / $0***

zo ChrifiusDominus nouam diiedionispf0;;;^

ximi formam nobis c6mendat,cum ait^Difig'1^?0
inuiccmificuti rgadtEexi vos, proptcr quJ cau/larn
nouumetiam mandatum vocat. Sicut igituf ^ j0"
ftusdilcxit nos intime : ita& nos ipfiuscxcmp 01

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

857 PRIMA LEX

nosinuicem diligere debemus.

3i Alterum,quodobfcruandum eft in dilectio-
nc proximi , eft vc caueamus ne vitia cum fubie&is
confundamus.Vndc Auguftinus: Vnufjuiftjue im-
1*** homojnquamHm tmjunt eft , odio habendm efl , in
9u*ntHm autcm homo eftydtltgcndtu eft> vt iUudcfnodin
eo YeWcodtmmy arguamus , td eft^vttium , ejuo pojfittllud
9*od tn eo rette dtligtmtu , td cfty hurnana natura}tpfo e-
Hendato vittojtberart.
. 3* Etfi autem neutra dile&io,nec Dei, ncc pro-
*imi pcrfccta eflepoteritin hac vita,fed tatum in-
^noatur &crefcit pro menfura fideirtamen cum non
nt firaulata,fed ex viua fide,confcientia bona,&pu-
*o corde proficifcatur, placet Deo , & haec inchoata
^ilcctio cli tcftimonium plcna? regenerationis no-
^ri>quam expe&amus , cjuaque perficietur dile&io
& Oci & proximi.

III.

P R 1 M K^i L E X
calogi.

habcbii Deos alienos coram me.

gi'1 \ TTprocemiumDecalogi modum notitias
ft V Dci monftrat,videlicet,per verbum,& te-
«irnonium verbo additumrita Dccalogus ipfe,quo
Cultu Deus coli velit,oftendit.

z Tametfiautem obedientia Decalogi ne in-
fhoari quidcm pote(t,fine notiria Euangelij: tamcn
j^cus iuftifhmus iufte requirit ab homine,quod fi-
Jj1 i^re debetur:& talem Lc gem prasfcribit,cui obc-
***entia integra prarftari potuilTet, fi homo in ea in-
tegritate perftitiiTet,in qua creatus fuit.

3 Atque idco hoc facit Deus , vt agnito morbo,
3u*ramusmedicum,hoc eft,vtagnito iufto iudicio
jrCl in nos,confugiamus ad Chriftum, quieft con-
!ummatio Lcgis.in iuftitiam omni credcnti. Atque
"ademum obedientiam ergaLegem inchoemus in
*}ac vita,qua; perficitur in bcata illa vita,quam ex fi-
N^expe&amus.

.4 DebcmusproindeLegem cofiderare quadru-
P lciter,Primum, vt fumus creati in Adamo in per-
jCCtl°nis ftatu. Sccundo, vt fumus polt creationem
^pfi.Tertio,quatcnus fumus de nouo creati, & per
^nriftum eredi. Quarro & vltimo,in beacitudinis
tatu,refufc,tatismortuis.

5 Hisita iactis fundaraentis, primum praecc-
Ptum pcrpendamus, a quo & rcliqua pendent om-
n.u> & fine quo nullacrca alia obedientia prajfta-
^ar,potcft. * b

«K.pr* / 9. autem hoc primum prseceptum: Nonha-
Deos altenos coramrne.Hoc eft,Mefolum Deum
Uura habcbis,& non alicnos Deos.

7 Vthuius Legisratioeft,quod Deusconditor
^Crum,folllS fit omnium bonorum fons,id quod fi-

;" ^^^^"'"^ici^^Egofiim DominuSDeustuus:
abie(

Col^r,&non^ms

- finis Legis cft , vt omni idololatria & iropietatc
; |ecta folus lubeatur Deus noftcr,& folus a nobis

. Vt hsec Lcx prima requirit cultum vnius Dei,
c°0ltl per vcrbum & teitimonium.ita docct non li
j^nCV cultum dci inftituercfinc mandato Dei.
. Cr>im folius Dci opuscultum ordinarc,iuxta di-
Urr»)Pfalm.25.5. Dirige me in vcritate tua, & doce
c»4Uiatu cs Deusmcus.
*N<<¥ ? Porro>habereDeum,eft Deum mentc,afFe&u,
^iuntate,adcoque omnibus viribus complecti>feu

bECALOGI. 858
' vt ipfc Deus fc interpretatur,Diligcre Deucn ex to-
ta mente,ex tota anima,& ex totis viribus.

10 Mentehabetur Deus, quando vera notitia Mca8e-
Dci in mcnte lucet-videlicet , quod fit vnus aeternus
&vcrusDcus Pater, Spiritus fandus:
quod hic Deus fic creator &conferuator rerum om-
nium:quod fitfons omnisboni:quod fuas crcaturas
amet,gubernet, conferuetrquod ad fe confugientcs
iuuet,& contra contumaces puniat.

11 H«c in genere cft vera Dei notitia , quae in
duas formas diuiditur Vt alia fit notitia Dei Lega-
lis,alia Euangelica.

12 AfTectu habeturDeus, quando ex veraDei Affcftu.
notitia concipitur vera diledio , verus timor,con-
ftans fiducia,& fpcs minime vacillans.

13 Voluntate habctur dcus , cum ex mentis rc- VolSute.
do iudicio,& puro animi afrcdu, nafcitur volunta-

tis alacritas,ad imperandu omnibus viribus, vt Deo
perfc&am&perpccuam obcdicntiam prxftcnt. ^

14 Vinbuso»nibushabetur Deus,cumipfa; vi- 11 u8,
rcs, intcriores & cxteriores , voluntati alacritcr im-
peranri,qua: mens rcde iudicat,&arTed;us pure fua-
dent,obfcquuntur& imperata faciunt.

15 Contra vero alicnos dcos habct, quicunquc ^Jj6^
mente,afTc(5cu,voluntate & viribus,vllatn rcm crea bcrc.
tam vel fiftam complcditur, fine vcro timorc Dei,

vtab ea pcndeat,auxilium fperetcontra ordinatio-
nem diuinam.Hinc Scriptura diuitias , cum illis fi-
ditur,intcr alicnos dcos numcrat. Et Paulus auari-
tiam idololatriam eile pronuntiat.Colof.3.5.

16 Exhispromptum eritcolligercoperaprimi Q cm i{
praecepti,quxfunt.i.Amorverbi Dei,& ccnfidera- mfjprsecc
tio crcaturae totius. z.Notitia Dci ex verbo & crea- F"»
tura.3.Diledio quaeipfim notitiam excipit. 4.T1-

mor verus. 5.Fides. 6.Alacris voluntas. y.Conatus
omnium virium ad obcdiendum Dco,8.Spcs,cx qua
patientia.

17 Ha;c opcra in hoc prarccpto rcquiruntur per-
fefta & perpetua,qualia Adam & Eua prsertitiftent.
fi in fua lntcgritate manfiffent, qua conditi crant ad
imaginem Dci. Poft lapfum primorum parentum
nullus fuit,neq; crit,pra:ter vnum Icfum Chriftum,
qui hanc Lcgcm impleuit.

18 Porrofides, quam requirit pcr fcprimum
prxceptum , verfatur circa promifsionem additam
primoprarcepto. videlicet, Faciam mifertcordiamtn
rmllia tts , qut dtltgunt me( fcilicct ex toto corde, tota
anima, & totis yiribus)cr cuflodiint pracepramea.

19 Et tametfi homo non potcft hanc obeditn-
tiam pra;ftarc:tamen Deus iuftifsime illam rcquirit
vtdebitum,ad quod folucndum obligatuscft om-
ntshomo,in primo parcnte Adam.

20 Quare autcm hoc dcbitum requirat Deus, De(JJ?J"
exponic Chriftus,Matth.i8.22. Vbi proponit para- quizat id
bolam de homine rege,& feruo qui dcbebat decem quodnon
milliatalcta.Sicut cnim illefcruus^intcllecta debiti JJ^jJ™"
magnitudine, confugit ad mifcricordiam rcgis fui,

& impetrauit totius dcbiti condonationcm ; ita
Lex Dei rcquirit pcrfcctam obcdicntiam , vthomo
in fcfe defccndwis,& agnofccm fuum pcccatum,iu
liamquc Lcgis fcntcnuam , ad promifsioncm qux
Decalogi praeccpta pra?cedit,rcdcat,videlicct, Ego
fitm Domtnn* Deustuus. Qoa? promifsio cft pars foe-
dcris initi cum Abraham© & femine eius,dcgrarui
ta iuftificatione , & pendet cx prima pr^mifsionc;
Semcn mulicris contcret caput Scrpcntis.

21 Vt autcm fidc huius promifsionisiuftificatus
_ eft Abrahamrita omnis qui credit,iuftificatur,impu

Itata fibi perfe&a Legis iuftitia,quam Chwftus prat-
ftititj& homini credcnti imputat.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

S E C V N D A

11 Nam quoniam ChTiOus Legi Dci perfe&am
obcdientia m prarttitit,iuftuseft ex Lcge,& quia fub
L< gc facft.is ett,vt cos qui fub Lcgc erant redimerer,
iuftitia ipfiuscredentibus imputatur,vtiuftifint &
vi iant.

QooniamautcmChriftusnonfolum eftlio-
mo, fcd etiam vcrus & setcrnus Dcus, fit vt eius iu-
ftitia , q^am prseftitit in fua fan&ifsima humanita-
tc fit mfinita, vt fufficiat omni credenti in iufti-
tiam. Atquc hoc cft quod Paulus ait : Chriftus eft
confummatio Legts in iuftitiam omni credenti.
Rom.10.4.

vfuspri- 24 Hicproinde cum huius primi pra»ccpti,tum
^f* c' aliorum fcqucntium vfus crit,Vt cxamincs confcien

thm tuarri ad normam Legis, & fententiam Legis

rccolashoc ordine.

25 Primuminhoc confcientia; examineadre
gulam Lcgis, cum deprehendis te Lege Dei non
iatisfccifTc , agnoft:cte Lcgis diuin* tranfgreffo-
rcm eftc , agnofce magnitudinem & turpitudinem
peccatitui.Sccundo,agnofcefententiam Legisad
uerfustelatam,iuftam elTe. Tcrtio,expauefce ad i-
ram Dei,& dolc quod Dcum tuo peccato offehdc-
ris. Quartd,cofugito ad promifsionem fcederis no-
ui,& viua fide recumbe in Chriftum expiatore pec
cati,& ardenter pete remifsionerapeccatorum,do
nec rcfponfum Spiritus in cordetuo acceperis , de
impetrata gratia,& imputata Chrifti iuh1 itia.Quin-
to , na&us rcmifsioncm peccatorum , fide Chrifti,
qui noftra deli&a fua dclitla fctit,vt fuam iuftitiam
nottram iuftitiam faccrct,rcdi ad Lcgem, & iuxta il
lam vitam tuam , quantum quidem id fieripotefV
componito.

26 Ettamctfi adhuchsrentreliquiaepcccatiin
na'tura(Vnde fit vt obedicntia noftra fit impcrfe&a)
tamcn placct propter Chriftum , quianon fumus
fub Ltgc,fed fub Gratia.

27 Atqueita Notitia Dei , AmorDei, Fiducia,
Spcs & aliae virtutes,quas rcquirit Lex, fiunt facri
ficium Deo longc gratHsimum & acceptifsimum.

28 Porro pcccara pugnantia cum prtmo pra?ce-
£^r7mVpto,cxantit|iefifaciIc^^ vcroDco,
pracccpto.pugnant- alicniDij, quorum nomine intelligitur,

quicquid loco vcri Dci habcri hominibus profanis
foIct.Cum amorc vcrbi,pugnat odium verbi. Cum
notitia Dci , pugnat ignoratio Dei , & omnis falfa
pcrfuafio de Deo.Cum timorc, pugnat profana fe-
curiMs. Cum fide, diffidentia. Cum fpc, dcfpcratio
& impatientia. Cum alacritatc voluntatis , pugnat
aucrfio voluntaus. Cum virium prompritudinead
obcdicndum,ignauia & torpor, & quse Graecis di-
c iturax tJU.

Primia. 2Q Prxmia huius Legis inchoata? a fidelibus
fnnt multiplicia , fpirituolia & corporalia: vt fauor
& mifericordia , &c. iuxta promifsionem Legi ad-
• ditam.

50 Hxcpromiffioplane irritaeft fineChrifto,
qiurc Chriftum intuctur, qui vt Legi fatisfccit : ita
hunispromiffionis cft particcps, ldquc in mille ge-
ncrationcs eorum qui cx fc pcr fidcm & Spiritum
finclum nafcuntur.

ji Si crgo iri Chrifto es pcr fidcm , ftatue tc in
fauorc Dci & mifericordia etTciuxta Legis promif
fionem. Nam vt Chriftus eft finisLegis,in iufti-
tiarn omni credentirita ctiam omni crcdcnti bcne-
'diclionem Lcgis corifert,& promiffioncm Legisin
co compler.

Pociijc. 32 Pccnx viohtx huius Lcgis in nonconuerfis
cft,maledicT;io & damnatio, & vifitatio iniquitatis
in tertiam & quartam gcncntioncm.

L E X. . 860

53 Hofcas 4. capit. 6. verf. mcminit fpeciahs
cuiufdam pcenx violati huius prarccpti, cum^it-
Quia oblitus cs Lcgis Dci tui , obliuifcar & <gc »?
liorum tuorum.

III I.

S E C V ?t D ^4 L £ %
Decalogi.
2(o?! facies ttbi fculptile^c»

Peccata

pugnati

1 T ExDomini,Exo.2c.ha!ccft:^/^^

I jfculptilcrneque omnem JirntIttudtnem,<jfH* eP
ccclo defupcr, & qu& ejlin terra deorfum,nec eorum <]»£
funtin aquis fub terra. Non adorabts ea. Sgofrm cntf*
Domintu Dem tuut. %^

2 Tria hac Lege prohibentur.Primum,ne dc um
vlla effigic cxprimcretentemus. Effigics cnim Pf1
manu hominis exprelTa, cedit in contumcliam di-
uinae maicftatis. Nam cum Deus fit expcrs corpo-
ns,inuiFibilis & infinitus,& effigies omnis ex matc-
ria corporea fit vifibilis,& tcrminis claufarfieri n°
potcft fine contumclia Dci,cffigiem Dei manu tSr
primere.

3 Sccudum,quod prohibctur cft,ne incuruerm'
nos coram vllo idolo religionis caufTa.Nam cum f%
duplici natura compofiti iimus , anima & corpofC>
vtrumque debemus Deo,videlicet cultum interiO'
remanimae,& extcriorem corporis.

4 Qui ergocorpore profternit fe coram idoIi$»
rcligionis ergo,inucrtit natura?

ordincm,fubiicic>lS
fcinfra creaturas. Dcinde facrilcgium commit";
tit, tribuens creaturse cultum , qui foli creato
debetur.

5 Tertium,quod hac Lcge prohibctur,eft,ne a^
nimo fingas tibi Deum,qui non cft Deus,& nc ant-
mo neges efie Dcum,qui rcuera eft Deus. Id qu°
& Ethnici feccrunt, qui multiiudincm Dcoru^
introduxcrunt , & hasrctici , qui fiue circa diuip "
tatis eiTentiam , fiuecirca perfonarum diftincftiO'
nem , fiue circa voluntatem diuinse maicftatis crra-
uerunt. t jjolo^

6 Cur aiitem diabolus inuexerit idola in muu- oflgo.
dum,& qua: fuerit eorum prima occafio,Sapicn- T
n.&cexponitur.Ita enim ait Sapicns: ^

7 In opificio Dei ad abominationcm funt d
format a fimulachra , ad orTcnfioncm animis Homi
nuuijad laqueum pedibus infipicntum iniicicnJu •

8 Initium cnim fcortationis,(id eft idololatri^
cxcogitatio fimulachrorum eft,atquc corundem 1
ucntio,vitf corruptela.Neque enim ab initio crn"j'
ncquc insetcrnum crunr. Quippc hominumani
cionc in mundum funt introducta.

9 Cum his confentiunt multa^ prophetarui^
concioncsjqu^ abominationem idolorum cXtrcrr'-
damnant,vt quae homincs paulatim a vcro De° a

ducant. • s 1W-

10 Quid dico dc ProphetisPImo & Ethnici 1*
niores fimulachraDeorum abominati funt.

11 N uma(vt Plutarchus rcfcrt)prohibuit
nos exiftimarcimagincm Deiaut hominis fpc^e '
aut animalis habere formam.proptcrea nefas cilc p ^
tabat deterioribus meliora afsimilarc, nec alitcr p
fe Deum percipi quam intelligentia.

12 Varro acutifsimus atque dodifsimus aU _
(teftc Aug.)dicit antiquosRomanosplufquarn ^
nos iyo.Deos finc fimulachro coIuilTc.Q.uod »
huc, inquit, manfiflct,caftius Dij obfcruar^.^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

fci T E R T

j uius fententia? fuac adhibet inter cartera gentem
ud*am.Nec dubitat eum locum ita concludere, vt
^cat.Qui primi fimulachra Deorum populis pofue
runt,eos ciuitatibus fuis & metum dempfiffe, & er-
roremaddidiffe.

!3 Anteannum Domini 427. SanctiPatresqui
d°ftrinam fine Pontificiis corruptelis retinuerunt,
nulla plane fimulachra in templis Chriftianorum
cu\ pcrmiferunt. Sciuerunt quanti damni occafio-
nem olim prsebuiflent fimulachra,

H Verum pofterior astas, paulatim deficiens a
P'Jricatcdoi5i:rina;, imagincs& fimulachra inucxit
lr» Ecclefiam,non fine magna,&Imperiorum ruina,
& Vcrar rcligionis iadura.

*5 Etfi autem confilium eorum,qui primum pin
Xcrunt imagines in templis Chriftianorum no tuit
peffimum:tamen procedentc tempore,error au&us
cft>& idololatria, pcr Romanospontificcs, contra
Gr*coseftdcfcnfa. f

16 Et tandcm eo perdiMa eft res, qtiod prarci-
Pua pars cultus diuini, collocata fuerit in cultura
fimulachrorum. Id quod in regno Antichrifti vi-
*t»tfn. dtrecft.

x7 Porr6,nc quis artem pingcndi & fculpendi,
^coon Pr°hibitioneimaginum & idolorum damnaricxi-
^«ke- ftimet.confcrat Legem prohibitionis cum aliis pre;-
ceptis & cxemplis Scriptura? , quibus aliqua? imagi-
Qcs& fimulachra approbantur.

•8 MandatumDei eft,Exod.25.i8. DuosChe-
Jubim aureos factcs cx vtraque parte propiciatorij.
£uerunr autemCherubim alara? imagines,in quibus
porninis fpccies pracualebn. Hos poftea Solomon
Jp fuo templocurauit fieri,ad excmplarcorum qui
luerunt in tabernaculo.

^9 Solomon in fabrica tcropli boucs fculpi man
^aucrat.Ita enim legimus^.Paralip.^S. Similitudo
^UQque boum erat fubtcr iliud. Item : Duo ordines
^rant boum fuforum.

10 Ex hoc mandato Dei &exemplo Solomonis
f-fticitur, quod imagines & fimulachra non prohi-
^antur & fimplicitcr, fed fccundum quid,vt
,0quun;yr in fcholis.

H Prohibcntur crgo tribusde caufis.Prima,cum
Jj^n- rern non tantum non repraefentat,fed cius maiefta-
tem lidunt.Vt cum Drus pater psngitur, cana bar
0a in capite gerens triplicatam coronam , more Pa-
Parum.Secunda,cum proftituuntur cultus ac vcne-
rati^nis caufla, vt in Papatu , quem vfum Propheta?
paffim damnant.Tcrtia,nc fint idoloiatrie; occafio-
^es>obfcurata tempore doctrina, qucmadmodum
wi confucuit.

Porro, cum exiis quae dicta funt manifeftum
ntj non fimpliciter prohibcri & damnari fimula-
Crira»q uarritur , m poffit abquis ciTe non impius fi-
mi)lnhrum vfus?

23 Triplex ell in vniucrfum imag num & fimu-
Ijchrorum v(us,videlicet, fuperftitiofus, typicus &
P°)icitus.

z4 Supcrfiitiofus,vtcontumeliofui inDcum&
c'us crcaturaSjfolus damnatur vcrbo Dei.

I A L E X. 8*2
ipfi tollant inftrumenta idoloiatria?,nc impediatur
vcrus Dei cultus,& caueant,ne pofteris inftrumcn-
ta rclinquant impietatis.

26 Politicus vfus imaginum & fimulachrorum 3.poliu*
cft cum finc fuperftitione pinguntur imagincs , aut c™£1'
fiunt fimulachra alicuius vtilitatis gratia.

27 Eft autcm hic politicos vfus triplcx,videlicet
hiftoricus, fy mbolicus , & ornatus caulTa inuentus.
Hidonec manferint intra fuoslimites, nulloiure
damnari poiTunt.

28 Hiitoricus vfus cft,qui hiftoriis fcruit,hec Hiftoi*-
cft,qui ad intelligcndas re&ius rerum defcriptio- cus'
nes,& ad memoriam rcrum cofcruandam facit. Hic

vfus & in libris & alibi licitus eft.

25) Sytnbolicus vfus eft,qui de re alia,quar "gw*^l,oh-
flcatur imagine,tanquam Sy mbolo intuentes admo
net.Vt imago in monetaCarfaris , admoncbat Iu-
da?os,quodCa;farieiTent fubieai. VndeChriftus
infcmDate ergo,quae funt Carfaris, Caefari. Eft &
hic vfuslicitus,fi non contaminatur aliunde.

30 Ornatus cauffa inucnttts vfuseft, qui or- ^rnans.
nandigratia fine fuperltitione adhibetur. Hice~
tiam coneefTiis eft , dummodo nullafuperftitio ac-
cefferit.

trftj '

25 Typicus vfus in vcteri Teftamcnto fuit , vt
fCrn aliquam duiinam , fub imagine rei incurrentis
,n °culos,adumbraret.Vcluti arr.e.is fcrpcns fufpen
lus in deferto , adumbrabat Chriftum , Ioann.3.14.
"'cvfus tantifper fuit licitus,doneC populus .£gy-
Ptl0 more eum adorareccepit. Qerod cum vidcrct
r^chias rex piusfhaud dubie admonitus a San(5ri$
Prophctis,quorum ofticium erat voce damna-
rc 'ftain idolomaniam, )illum confregir,rclinquers
°lllnibus regibus &principibus excmplum, vt&

L E X T E R T I D E-

calogi.

T^on ajfnmes nomen Domini Det tm in vanum.

I "X 7"t ratio huius Legis eft,Deus conditor rc- Rario &
V rum, folus omnium bonorum fons eft & fc"^rx"
dator:ita finis eft,vt maieftas nominis Dei inter ho-
mines habeatur facrofan<5ta.

2 Hucpertinent vcrba Pfalmi 72.B enedidus
Dominus Deus Ifraehqui fccit mirabilia folus.Bc-
ncdidum nomcn maieltatis eius in fcculum, reple-
bitur maieftate eius vniucrfa tcrra.

3 Huius maieftatis fundamentum eft ipfa diui- ^daru5
na eflentia fimplicif(ima,perfonarum Trinitas, po- /
tcntia immcnfa,fumma bonitas , fapicntia infinita,
mifcricordia ineffabilis,miffio Fjlij,vt homo ficret

& vidima pro peccato,amplitudo impcrij , cu aliis
virtutibus Deo dignis.

4 Terminus eft , A crcatura rationali, id efl, ab Termi-
hominibus& Angclis,fcntiri, agnofci & pra^dicari, nus"
cum fumma fubiectiono.rcucrentia & cultu.

% Rcciprocus rcfpedus fundamcnti & tcrmini ^efpe-

r* n r P I • ¥-\ f ctus rcci-

eft ipfamaicftas,fummufquc honor,qui Dco tapten procM.
tiffimo,potentiffimo , iultifsimo,& roifericordilfi-
modebetur.

6 Eft quoquc fciendum,quod Maicftatis vox.in
tcrdum pro folo fundamcnto ponitur, vtinillo:
Scrutator Maicftatis opprirm tur a gloria:intcrdum
pro termino , vtin Pfal. Rcpicbitur Maieftateeius
vni crfatcrra.

7 Eft proinde Maieftas,magnificus illc fpledor ^cftM<
gloriar, quicomitatur honorem fummum & reue- qui
rentiam,qu^ prarllantur Deo optimo,potentilfimo

ob fumma bcneficia,merita & virtutcs.

8 Hinc iam promptum eft colligere, quid pcr Nom«o
nomcnDei figniflceturin hac Lege : l^onnjfumes Ciq-Ul
nomen Deitutw vanum, videlicer, quod nomen Dci
htjcum ipfeDeus, tura quicquid deeo dignc dici
potcft,vtpote omne quod in cius notitiam, famaro

& glonam vergat. rcpmca

9 Hoc Dci nomen legitimc vfurpat , qui cum Dci^uii

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

%_6t

IVRAMENTVM

fumma fubicctione illad facrofan&um habet , ca-
uetque,vtncc fentiat ncc dicat quodvcl minimum
Maieftatiipfiusderoget. , v-

10 V t crgo opcra omnia in hac Lege percipiun-
tur,qu«ad noinen Dei iiluftrandum &pra?dican-
dumintcr homincs faccrc videntur: itaea omnia
ruoh;.bcntur,qua»pra?ccptis operibus quouis modo
aduerfantur.

11 Nos autem exempli gratia quasdaro CtshmJkm
rccit^bnnus,ad qua; rcliqua non difticilc refcrri po-
tcrunt. . . ..

operahic lz primum locum inuocationi vnius Dei tri-
LorJpStUa buamus,qu£ inuocatio eft eleuatio metis ad Deum
lcuptohi- aiiquid ab co pctentis vel dcprccantis Huic oppo-
blt3, nuntur omnia qua: pognant cum verainuocatione
Dei,vc inuocatio Sanctorum , battologia?, magic*
prccationcs, cxorcifmi crcaturarum , iinc fide in
uocare,&c. <

13 Secundura opus huius Lcgis fit , prasdicatio
•operumDci,poteiKiar,fapicntia:,iuaitia?,miftricor
dia?,veritatis,&c. Huic opponitur quicquid detra-
hit aliquid,vcl potemja>yel fapientia?, y.el iuftitiae,
vcl raifericordi«,vel veritati Dei.

14 Tcrtiumopusfit gratiaruma&io, qua & a
"nofcimus Dei beneficia , & ea cum fumma rcuc
rentia prardicamus, gratias pro omnibus 3gcntes
pcr Iefum Chriftum. Huic opponuntur hypocri-
fi , curacre fincraente Dco agimu* gratias,v; Pha
rifarus fecit,&qui M templis Pfdlmos dc'caiitant pro
mcrcede. Hienim potius fuo ventri qr.am Dco
feruiunr. >

15 Quartum opus fit,glorificatio Dei,videlicet
cum mcntercctedcDcoi'cntimus,orepra:dicamus

"'. vita & moribus, qtiod reele fentimus.exprimimus,
Huic bpponitur oranis ha?refis, fcandala, fchifmata,
contcntioncs inutiles, iurationcs temeraria? , fla-
citioG morcs, quib.usnomcn Dciapud hoftesreli-
gidfris bbfphcraatur.
; 16 Qumtum huius Lcgis opu* fit,confeftio ve-
rfc rcligioiiis piiblica & priuata.Publica ccrnitur in
ccciu piorum , qiiando cum aliispiis conuenimus,
- , cumiisiimu) prccamur, & Sacramentiscommu -
nicamus:' Priuata conGftit in fortitudincanimiin-
uicta, cum interrogataab hoftibus, palam tefta-
raiir tidcm rioftrarn. Nam vt corde crcditur ad iu-
filfiam:ira ore fif confcifio ad faluterh. Huic oppo-
nitur abncgatio.Dci,quae fit vel yocc,vc1 figno , vel
'.'[. , moribus.

17 Sextumbpus fit huiusLegis , cultus iurifiu
randi, cui opponuntur peieratione^execrationes,

8*4
eD<>

Parte5 F"

fiitn ft£gfec Sapiens ^Virmultu 1^'*^
tur iniquitate,'& riori difcedet plaga de dornb e .

4 Taceo Papiftarum comrocntum , qm taro
fate^urqusdamiuramenta Chnftianis hcita
tamen pcrfe<5tis,quos fingunt , omncm lurmurm

VfU5mVt auteraordinc iufto procedamus, P«?^f*
quid fit iuramentum dicemus notaus praecipm
ncribus. Dcinde,qu*inlegitimo iuramcnto req ^
rf4tur,expedemus.Tum,regulascolligemus,qu
regiconuenitiurameta.Poftrem6,ilhcitortimi
mcntorum , & dirarum execrationum & dcu
num abominationem & pcenam tndiwhima& ' ^

6 Iuramentum itaqueproprie f ft ,n0OC" f,^
atteftatio Dci, fuper rc M fub conditione pcen^
fallimus.Vulgo aurerri ficluramentum eit
ti-o^ltiegatio, faerasrrei atteftationefirmata. j
prior definitio,ex verbo Dci:pofterior , ex coniu
tumne iurantium defumpta eft: f . Qg*

-> Eftaurcraduplexiuramentum.Smpiex,v ( c?u

tcrpriuatos.Solennefeu^ublicum-.vtinterpop
diuerfarum nationuimvt intcr principe & P°PU ,
Vtrumque cft aut affertorium de re Pf*fcnuv Y ^
tcrita:aut r — «^-— ***** nromittltur aliqu

t promiftorium,quum promittitura
lcramento iurifiurandi interpofito. ^s
8 Iuransauteduo petit.-Primu, vtDeusUtt
orum,qua; iuramento affirmatnr vel ncga'ur:Vj-c

, tcmcram mramcntajde quibi

miq-:o3vJ :«p. lUiion

salias.

iurantc

eorum,quaeiuramentoarnrmdiui vti i.vfo"— . -c
rum,vt fit vltor fi fefellcrit.Cura ergo quis dicit: :
ftiseft mihiDeus : vcl, iuroper Deum , «n,u$
Dcum,qucinuoco,in tcftc voco,&ab co pcto»
fallam,me puniat iuxta cominationc: Non hao
Deus infomc,quifquis vanc vfurpaucnt nowe«

o Vt itaquc iurans fit cautior,cogitet ordine n*
quinquc ? Prsefentiam Dci, omnifcicntiam, ™
tem,iuftitiam & potentiam.

10 PrarfenriaeDeicogitatio, accedetin^
timorcm Dei,& reuercntiam ergadiuinam
tcm,vnde fiet,vt coram tanta Maieftate nihil tem
re erTutiat,aiTeueret,aut promittat. _ .

11 Cogitatio omnifctcntiae , tnbuet Ueo
ljudcm,quod,vt omnia nouit, vel occultifuma • ^
omnium^qi.se dicuntur & fiunt,locupletifsimus
ftisefte poftit. g

^12 Veritatis prarterea laudem Deo tribuet,qu
ipfe mendacia, tanquam Diaboli hoftis fui "gnai a
uerfatur & odit, & ea qua; vcra funt, tanquam
tuetur & amat.

V"Ai.d W rieceiTarium cft, pios rede iriftitui
dc iurifiurandi religionc,ne vel cnm Mani

Errores
adu. hoc T
«put. .

charis& Anabapfiftis omnia iuramenta impic abo
ldafrj^rvcl cum prOmifcua hominum multitudinc,
^ctrierf} iu^amentisaifucfcant.

1 Vtruraqtie fan£ valde eft perniciofumiNam vt
rcligiorfc iuramcntorutn fublata, fubhta & fides efi
iuftitia? fundam^hrj m,& fine qua omrris vita? huma
ria^ratio periclrtdrur-.ita temerariis fribblifque f&
ramentis & pcrihriis polluitur norrienDei. Vnd*
A librrenda! pcena?& in familiis & in rcbiifpublicb
fa?pc confpiciuntur. ^cl;^
• rNoncnimfruftraheccomrainatioLegliaddit:

13 ^OgUatlO lUUltl^ L/lUin^ muiuij»] s

& ptum iuramenti'vfum pracmiis ornare, & con
periuros horrendispcenis punire velit. »

14 Ne autem quis puter,vcl pra:miiscaritur

fi pie & fande iurauerit* vel pcenas euafurum»" ^i*^.
ne nomen Dti fumpfcrir, potentia Dei cogita"
eft.qua potcft omnia qua- vult , & vult omnu q
verbo fuo promifit.

15 Iam.vt fecundo; loco propofuimus , exp
damus qua! ad legitimum & neceflarium iura ^
tum rcquiruntur,IeremiastHa pomt,cum inq
rabis in veritate,& in iudicio& in iuftitia.

Vcritas eft , non fluduans opinio , fed m

ofiet.N^

& folida notiria eius rei,fuper qua iurati js

quiincertus cft aut dubius , & nihilominus iura \ ,
& Deum contemnit, & fevanitatis periculo ap
hominesexponit. * . j0

17 Iudicium eft deliberatio & confultatio^
mentciurantis,quoVt Dcum,quem teftcm adhi ,
in confpeftu habet.-ita cauet,nc tepeftatc afrcci :
autincogitantiaabripiatur ,ad iurandum id,
pdfteaipfumpcenitcbit. H'c

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

IVRAME

18 Hocergo iudicium,quodtimore Dei regitur,
«cit vt nec in re falfa quis iuret. Na hoc cflet Deu
mcndaccm teftcm producere : ncc in re lcui, quod
c&tDeumcontemnere, &ipfiusfancctum nomen
paruifaceremec in re , cui facile fides adhiberi poffit
VcUuieuidentia, vel grauitate & autoritate dicen-
tls-Nam hoc elTct plane fuperuacaneum : nec in re,
*lu* luimano teftimonio confirmari fine iurifiura-
di religione pofTit. Nam hoc efiet rcpudiare tcfti-
^onium diuinitus oblatummec in re turpi , impia,
,niufta,impoflibili,fi promiflorium iuramcntupe-
tltur-Nam hoc manifefte contra Legcm natur*,&
c°ntra mandata Dci eflct.

\9 Iuftitia caufTas iurationis iuftas efle vult. Vt
cnim,Iudiciura,incautu:Veritas, falfumtita ioftitia
«uciturn iuramcntum rcpudiat.

20 Ifocrates duas cauflas iuftas numerat , iri qui-
J^siuramentum delatu fufcipere poiTumusj, vide-
,,cct)cumautdenoftrafama& cxiftimatione agi-
tufiaut de faluteamicorum,vidclicct,vt aut libere-
mu« nos ipfos turpi crimine , aut amicos periculo.
^°n vult honeftos, probos & modeftos , iufiuran-
^'n poftuhre : ne in aliquam auaritia? , aut priuati
c°mmodi fufpicionem venianr.
Zl Hzc Ifocratis hominis Ethnici fententia mo-
nct quanta religio iurifiurandi olim fuerit,ctiam a-
Pud homines ignaros Euangelij : qua» profccto res
mcrito multos,qui Chriftiani dici volunt,extrema?
Vanitatis accufat , qui fola leuitate addudi , fingu-
^rerc vcrba, fingulisiuramentis, in contunieliam

J*itt- Etfiautemlfocratisfentcntiam, vtinEthni
co>probo:tamenclariusexplicandumiudico, qua?-
flataiufta?caufl*a:{int iurationisapud Chriftianos.

23 Quatuor proinde cauflas neccflarias & piasli-
c,tiiuramenti,inexcmplisapprobatisinucnio.Qua
rUfn prima eft , cum agitur de gloria Dci. Secunda,
Cu«nfalus& cxiftimatioproximi in difcrimcnve-
^f-Tcrtiajquoties de propria iurantis ncccffitatc
^ccptatur.Quarta,cum a magiftratu iuftis de cauf-
ll?,poftulaturteftimonium, lub iurifiurandi rcli-
gione.

24 Vbi autem nulla harum quatuorcaulTarum,
necclTari6requircnsiuramentu,fubfit,iuftairaDci
Prouocatur in iurantcm,vt in eum qui nomen Do

Sti.Dllnifacrilcgepolluat.

Jjji» . 25 Porr6,quia contingit vthomines aliquando
S^^F^^^velcoadi metu,vel crrore decepti, vel afFc-
K '•«ibus abrepti-.tenenda- funt regula? ,quibushuiuf
^ m°di iuramenta regi oportct.

2<s Prima, Quicquid iuratum fuerit, fiue Deo,
IUchomini,quod cum gratiaDei& fine peccato
Pr*ftari poteft,omnino praeftandum cft.

l7 Vbi crgo tantum dc noftra vira & fortunis
^ifur^nomc Dci prarferemus noftrz incolumitati.

z8 Exhacrc^ulafcquitur,quod pius ne hofti
^idem fidcm,quam iurciurando confirmauit , fal-
crc dcbcar,nc in periurij crimen incidat.

2° Iure promdeM.Regulus in hoc laudatur,
Suod potius mortcm oppetere volucrit, quamfi-

err> hofti datam non feruare.
. 3° Punitidiuinitus violati iurifiurandi abhofte,
nl ?ne aPud Horofium lib.5. cap.18. habemus exe

j* l'm > vbi dicitpopulum qucndam Romanorum
Jgioncs, quibus fcfc dedidit,& per iuramentum
Pacem cum iis inijt,fubita perfidia ex infperato occi
nI,,e- Vndeftatimin vltionem tanti periurij,pa-
ern frafturn apud populum illum fanguine manaf-
{e:anirnantia quoque domeftica ab hominibus ad
^Uas difcefl"i{fc,balatibus , mugitibus & latratibus

K T V M. %66
ccelum repleuifle. Tandem populum illum a Lu-
cioPompeio cflc vi&um, & plane extin&um , &c.
Vfqne adeo ira Dei cxarfit in fcedifragos & pcr-
iuros.

31 Secunda,Si cum mSdatis Dei pugnat , ad quod sccunda.
fe aliquis iureiurando aftrinxit,ncquaqu3m prarfta-
dum cft.Nam quod Deo difplicct , non dc bet pius
velle.Quare illud nec iurat* ncc iniuratus prcjflabit.
Siquidem cum non iir fui iuris , non licet vt contra
voJuntatem Dei fe obliget.

3* Monachus-prpinde& Monacha crrore fedu-
(5ti,poftquam rectius inftituti fuerint , poffunt vd-
tum iureiurando firmatum violare.

33 Cum enimfcriptumefl a Prophcta, & a Chri-
fto pronunciatum,vt dccrctu Dci inuiolabilc, Fru-
ftra mecoluntdodrinis& mandatis bominurcon-
tra Deum peecanr , qui, vcl ob votum , vel bonam
alioqui intentionem , hoc Dci deeretum tranfgrc-
diuntur.

34 HacregulaexcufaturDauid,quihon interfe-
cit Nabal , quitamen fe eum occifurum religione
iurifiurandi aftrinxit. Scriptum eft enim : Non oc-
cides. Saul autem,qui fe magis dilexit quam Deum,
prius voluit impium & iniultum iuramentum prx-
ftare,quamviderialiquid contra iuramentum facc-
re,adcoquod'filium virum fantftum,ne vidcretur
periurus,dc medio tollcrc volucrit.Sic & Herodes^
dupliciuit peccatum fazuiensin innocentem loan-
nem,propter ftultum & tcmerarium iuramentum.

35 Etfiautem is,qui vel errore deccptus, vel affe-
clibus abreptus iurat,iurando peccat:tamen non eft
duplicandum peccatum , fi contra voluntatem Dei
fuerit, quod iuratum eft.

36 Huc di&um lfidori pcrtinct-.In malis promif-
fisrefcindefidemrin turpi voto,muta decreturquod
incaute vouifti,ne facias.Impia eft enim promiffio,
qu* cum fcelcrcadimpletur.

37 Tertia, Iuramenta qua? vel implicitam Tfn
vcl cxprcflam habent conditioncm annexam,haud
obligant,non ferujta conditione.Sed iuratusj iudi-
cio & fcntentia iudicis abfolui dcbct.

38 Cum his ncquaquam pugnat prgceptu Domi-
ni,Matth.5. 34. Ego dico vobis,ne omnino iurctis,
fedfitfermo vcftcr:Eft, efl,Non, non.

39 Nam Chriftus non ibi tollit Patris Legemrvi
delicct.Per nomen meum iurabis. Sed Icuitate Iu-
darorum in iurando, iurandi formas , & periurium
damnar,quibuspolluitur nomen Dei, quodfacro-
fanctum ab omnibus haberi conucnit.

40 Quicunqucenim cx leuitate iurant, periurij
pcriculo obnoxij funr, & rci polluti nominis Diui-
oi.Qui pcr creaturas iurant,violant iurifiurandi Lc-
^em,videlicct,Per nomcn mcum iurabis.Qui peic-
rant.-maledicfbioni & vindicla! diuinarfe fubijciunt.

41 Etfiautem percreaturas iurare non licetrta-
mcn res nobis charas in mcdium adducercnaquam
r>ignora & creaturas nei : tanquam gloria: diuins
fymbo!a licct.Paulus Deum teftcm inuocat jnani-
mam fuam.Mofes tcftcs inuocat, ccelum & terram
pfius opificis intuitu.Sic cum iuramusper Dcum,
ii fanftum Euangelium , Deum quidcm teftem di-
•iorum facimus:nobis vcro pcenam imprecamur, ft
falIimus,qujecftpriuatio frudusEuangelij, adeoq;
beneficiorum Chrifti.

41 Auguftinusproindere&eait : fnratio falfa,
tJipernicitfa\veraypcrtculofa:mllafecura.

43 Porro,cum tantum fceleris fit in temerarijs peiiuri0
iuramentis & pcriurijs,quis potcrit oratione expli- bfaf
care,quantum fit abominationis in vfitatis vulgo ^dcVe-
diris>execrationibu5& deuotionibus? ftaw?.

O. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

863

S67 M A G I A.

44 Audirecftenim multos, qui non folum te- nentur omncs,qui non crediderut vemati, c f
nicreiurant,permortem & vulnera Dei:vcruetiam
morte.& vulneribus Dci abutuntur,ad horrendas
cxecrationes & diras deuotiones, ad quas abfque
omni dubio contremifcunr angeli Dei, cum audiut
roaledi&ioni & pcrnicici hominum, accommodari
mortem & vulnera Dei:vnde benedictio & falus
hominum effluxit.

4^ Hanchorrendam blafphemiam olim apud
nonnullasgentes pius Magiftratus puniuit,interdu
mutilatione membrorum,vt digitorum,aurium,na
rium: interdum exedione linguse : nonnunquam
fubmerfione in proxima flumina.

46 Scr jbitur Ludouicus res Galliarum , ciuem
quendam Parificnfem,propter huiufmodi diras,per
mortera& vulneraDei, deuotiones puniuiiTe:ad-
moto labijs ipfius candente ferro, vt in ijs pcr quar
pcccarat,puniretur,in terrorem& exempluma-
liorum.

47 Vcrum,cum hoc quidam ex Satrapis iudi-
carentcrudelius,adeunt Rcgcm, improbantfa&u-
quibus fandus Rex rcfpondet : Optarem mihi tale
ftigma inuri labijs,toto vita? mca: tcmpore portan-
dum : modo poftim blafphemiara iftam de meo re-
gno tollcre.

48 Pra?clara vox > & digna vere ChriftianifTi
mo rege,cuius exemplum fi multiimitarcntur, mi-
nus prouocaretur ira Dei,& fan&ior eflet & pnua-
ta & publica difciplina.

49 Sed,proh dolor! ita inualuit deierandi & exe-
crandi confuetudo,in omnibusftatibus hominum,
vt ficiliusinuctcratam lepram, quam hoc maluro
curaueris.

50 Huiusmali rei funt, Primum parentes,qui
fuos domefticos exemplo docent abuti nomine di-
uino.Deinde rainiftriEuangelij,quieos, quos no-
runt fingulis fere verbisiuraraenta adhibere , non
admonent in priuato colloquic,ante vfumCcena'
Dominicz. Poltremo,magiftratus,qui Lcgem non
ftatuitinprofanatoresnominisdiuini: cum tamen
fit cuftos vtriufque tabular.

VII.
M GI A.

omnisa- 1 VONIAM Dcus ferio vult fuum no-

feufus no V_-imcninterhomines facrofan<5tu haberi, &
vcrb^Dd rcquiritab omnibus hominibus notitiam , fidcm,
prohibi- fpem,gratiarum actioncm, iuxta verbi rcgulam:
tus* damnat omncm abufura nominis& vcibifui: quo-
rura profanatoribus anernaspcenascomminatur.

2 Verumquia Diabolus holiii Ecclcfia» eft ,
nihil magis in votis habet,quara vt indies magis
magifque crefcat inter homines profanatio nomi-
nis & vcrbi Dei. Nam hu ufmodi profanatiom,
tanquam machinaquadara bellica, rauros Ecdefia
fubrucrc nititur.
Aftusdia 3 Hinc fit quod Diabol «is adeo obfequentcm f
bolt' prsebeat ftultishominibus,qui nomincDei,& facrc
fan&o eius verbo ad magicas fuperftitiones , figu-
ras & facrilegas adiurationes abutuntur.

4 Etfiautcmhorrendum cft,cogitare tantaty
rannidem excrccriaSatanain humanum genus:ta
men magishorrendum eft , iuftiflimam iram Dci,
permittentisDiabolo hanc tyrannidero,cogitare.
Caufchu 5 CaufTaautem huius pcrmiflionis exponiturab
ius per- ApoftoloPaulo,2.TheiT.2.n.Mittet(inquit) Dcus
mllfrioms ciFicacemillufionem,vtcredant mendacio,vtdam

fenfcreiniquitati.

6 Wxc cfficax Satanz illufio , connnct omoe»
tes & vias,quibus ipfc, vel vcrburo ferf
vel eo abutitur in contumeliam Dei , & in a**
:ioncm eorum, qui a Satana feducuntur. , <-,;.:•

7 Hic ncminis&verbiDeiabufus SWPfgg^
indigniffimus & maxiroe ficrilegus, cernitur in^ ^
gicis incantationibus,fignationibus & imp')5 a
rationibus. a.

8 Etfi autcm Satan nec incatationibus, nec ng^.
tionibus,necconccptisadiurationibusreuaiC^

poteft:tamenifteimpoftorSpiritus ^g^jjj ^
firpe etiam inuitum,ad faciendum ca, qus m> 1 f
gis&ineamatoribus,imperantur. z#K

9 Habet autem Satan eas,fu* obedietiz ergaJ»
gos & incantatores,cauiTas,qu* merito omnes 1
mines reprimcrent , ne fe Diabolo tam fatuc fubij
cerent,in contumeJiamDei. . .

10 Prima caulTa eft,quod Diabolus optimc ici
nullaremagis profanari nomcn & vcrbum v
quamMagicaimpietate. j

11 Secunda,Pulchrum fpc&aculuSataneciUq"
videat,homines a fe doctos & fedudos,contcm '
re apcrtum Dei interditf:uro,abnegare fidem.JN ^
cum verbum Dci fitrcgulafidei,ficri nonpote ih
fides confiftat,vbi eius rt gula amittitur, vcl ad
piamprofaniratemtransfertur.

12 Tcrtia,Matth. 4. indicatur, quod D|aDo_
lus cxpetat , vt homincsalia media quasrant inc
lumitatis & gloria? , quam diuinitus ordin*13*
Hocefl, impellit homincs , vt audcant corr,gr
re ordinationem diuinam. Quac fanc horren
tentatio Dei cft. er-?toi^

13 Eft autem ordinatio diuina , vt nomen & y - flS.
bum Dei fcruiant Chrifti rcgno crgcndo , & «lu
hominibus paradar. Contra h.anc ordinationern
aperte faciunr,qui nomine & vcrbo Dei abutunt »
ad magfcac fuperftitiones,quibus c rigitur , tulcitu »
ftabtHtur & propagaturrcgnumDiaboli.Quidq x
(o Diabolo magis gratum eflc potcrit?

14 Tacco Ethnicum furorcm,taceo damnata
fuperftitionem,tacco paftionem cum Diabolo, ta-
cco cultum & venerationem Diaboli : quibus cu^
imprimisdelcdaturSatan,non mirumeftcum ^
adco obfequcntcm prxbere aniculis , malcfrcis
Magis. n fl| se**pi

15 Vt autem hanc profanitatem auerterct Vc ^

a fuo populo,qui Ethnica proftnitate corrupt cr

(n £gVpto : Legem ftatuit de malcficis & incant^

toribus tollendis c medio. Et laudandae funt Lcg

impcratoriar & Pontificia? , latae in iftam horren

blafphemiam. ,
1 16 Nulloenim paaoferendifunt interh^-

mines,qui ad incantationes magicas abutuntur nc^
minc& vcrboDei , vtquiputent nostalem UcU
habere,qui patrocinctur impictati a fc damnat^*^
17 Gcnera& formas antiqu* magia? idco om^
»:quia laud jbilius eft illa ignorare, quam Kirc ?

in luccm profcrre.

18 Certum eft Diabolum,tanquam 6»'*»^?! 5>
imitan in erigendo & ftabilicndo (uo regno. ^a
vt Dcus Vcrbo , Sacramentis, Miraculis & Sp,r'
fuo crigitfuumrcgnum&propagat: ita Satah
verbo,^ cum vcrbum Dci fuum racit abufu ) .
Sacramcntis,(id eft,charaAeribus,figuris, ff|>l5*^0
lis,& nefcio q.-.bus alijs nugis) fuis praeftig'js(1^
rairaculorum )& fuo Spiritu(qoo erficax eft m ^
ce magorum,incantantium & adiurantium.)reS
fuumerigit& confirmat. ^e

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

PR£DICTION£S FVTVRORVM.

' o . *9 Nequisautem ambiguitate vocis Adiura-
ilH01' l»onisdecipiatur,fciac verbumadiurandi,plura,ha-
bcfc fignifacata.

20 Primum cnim fignificat idem,quod fimplex
verbum Iurare, nifi quod Ad particula Wn<tan&
t& I **Wnotar.

11 Secunda , adiurarc fignificat facerc vt ali-
Suis iuret , & iurciurando interpofito , aliquid
promittat.

11 Tertio , ad genus transfertur , & fignificat,
nuncimperare aliquid, interpofita diuini nominis
a°toritate,nunc rogare aliquem , vt ob religionem
^metumDci aliquid agat,velnon agat.
. x) Hinc adiuratio , Qu* fi fuerit Darmonioru,
nititur fide miraculorum adiurantis. At fi hominu
fue"t , pendct vel ab autoritatc , vel ab obteftatio-
«cadiurantis.
. 24 Quart6,Magicisirapoftoribus,adiurare, eft
v,rtute pronunciationis conceptorum verborum,
additis nunc certis charafteribus , nunc nefcio qui-
bus alijs nugis , & cajremonijs, adigere Diabolum,
^iplex Vel alias creaturas,adimperatafacienda;
•^tio. 25 Porro,vt fciatur,nos non omnem adiuratio
nem danare,obfcruetur quodtriplex fit adiuratio;
LD'uift, iuina»Magica,& Adiaphora.

. 26 Diuinam voco, pcr quam,interpofito lure-
|urando & inuocato nomine Ghrifti, Dasmonia c-
^ciebaturinprimitiuaEcclefia^fiduciaChrifti.Hoc
jnimfaciebattum temporis,ad commendandam
norninibus potentiam Chrifti,&ad confirmadam
certitudinem Euangelij Chrifti.

27 Huiufmodi tamen adiuratio nec Chrifto,nec
Apoftolis vfirata fuit.Scd alijs quibufdam pijs,m
noris autoritatis&gradus. Nam vt Chriftus, fua
Juthoritatepropria:ita ApoftoU, authoritate Chri
» fimpliciter prseceperum Diabolis vt exirent de
n°minibus.

28 Paulus in Adis cap.16.18.ait : Prxcipio tibi
** nome Icfu,vt cxeas ab ea.At Exorcifta fic dixif-
«:Adiuro tepernome Iefu,vtexeas ab ea, hoceft,
P.r*cipiotibiautoritateChrifti, & metu potentiz
C!us»acfiipfeChriftustibipr2eciperct,vt exeas,&c.

29 Magicaadiuratio eft, quando verborum erTi-
cacia & verbis conceptis,& nefcio quibus ceremo
n,js>putat exorcifta; fe Daemones cogcrcaptalias
creaturasadaliquidfacicndum. Vtcum ferpentes
a^urati&incantati,vcnenaretincnt, &non laedut
§eftatorem : fed videntur cum illo quafi colludcre.
^ed nialignus fpiritus dum corpus hominis illasfum
fcruat,veneno peffimo animum intcrficit.

3° Adiaphoram adiurationem appello , qua
quis &bcne & male vti poterit : Qualem iudico
eam qu? in noftris Ecclefijs adhibetur,in Baptifmo
lnfantium.

31 Nam liadhibctur tantumad fignificandum,
^Ualisfitconditiohominis cxtra Chrifti gratiam,
^Sualiscff^citur per Chrifti gratiam : ncmo eam
*ufte improbare poterit. Siquidem admonct &
de fentcntia Legis in non rcconciliatos , & de
grat>a Euaneelij ineos, quiChrifto inferunturper
Baptifmum.

. Atfi adhibctur, vt in Papatu,cum infuffla
^one & Chrifmate, ad cxpcllcndum Diabolum,
aftu habitantc in homine, non caret manifefta im
Pletate & ftultitia. Nam nec- Diabolus in infanti-
UsChriftianorum parentum habitat. Sunt enim
ParticipesfcederisinitiinterDeum& Abrahamum
Eatrcni noftrura. Nec miraculis clqrent miniftr
^clcfia; hoc temporc. Nam miracula ad tempus
tantum durare debebant.

870

55 Eftetiamadiaphoraadiuratio, quandohomo
hominemadiurat.Nam bona quidem eft,fi e cauf-
fa bonaprocedit, & adbonum finem-tendit. Vt cu
Paulus adiurat Theffalonicenfes , vtEpiftola ijs
fcripta legatur coram omnibus fratribus. Mala ve-
ro erir,fi tcmerarie fit,lcuem ob cauffam. Tum e-
nimjVt iuramcnturo lcue,damnatur.

VIII.

PR^EDICTIO NES
futurorum.

1 j^TECESSE eft Ecclefiamrcaeinftitui,Duplft

r\[. de vtilibus & perniciofis prardidibnibus prscdiftio
futurorumcuentuura,nevelfccure contemnat vti- ™™ S<-
les & laudabilcs prajdidiones vel fupcrftitiofe in-
uoluatur perniciofisprsenunciationibus, incontu-
meliam Dei,&in propriam perniciem.

1 Vt autem rectc difcernamus inter vtilcs & per-
niciofas praedi&ioncs : caulfas earum in primis ob-
fcruare oportet,vnde iudiciiim pendet,& certitudo.

3 Omnis proinde prognofis,feufuturoru fuen-fueor^:a
tuum praenunciatio,vcl oritur aprimacaufla imme ^ds^
diate,vcl a fccundis cauffis naturalibus, vel aliunde,

hoc cft,vel a Diabolo,vel ab homine.

4 Prognofis,fiue pra?cognitio,oritur a prima cauf
fa,cum Dcuspcrihfpirationcm, fiuequocuquealio
modo reuclat hominibus futuros eucntus. Et hasc
pra?cognitiodicitur Prophctica.

5 Eftautemhxcpraecognitio Prophctica, idco J- Pf0Phc
ccrtiffima,& digniffiroa cui fides habeatur,quia au- t,x*
torem habet Deum,qui omnia futura,tanqua prx-
lcntia,in fuoa?tcrno videt.

6 HuiusProphetica?pr2cdic5ionis vfuseft maxU
mus:vt quaj ccrtitudinem docl:rinaeEcclcfix huma
nis mentibusobfignet.

7 Nam cura vident homincs, euentus longilTime
antca fignatos,refpondcrepra;dicl:ionibus Prophe
tarum, confirmantur dcautcreDco,&do6trinam,
quam Propheta? proponunt , diuinam cffc ftatuunr?
pra:fertim cum eandcm multiplices patefaclioneS
diuina?,miracula plurima,confenfus Mofis,Prophe
tarum,Chrilti,Apoftolorum,conferuaLio Ecdefiar
in tantis furoribus Diabolorum & hominu, & ob-
fignatio veritatisincordibus Sandtorum per Spi-
ritum fandum.confirment. v . i£_

8 Prognofis fiue prarcognitio , qusc pendet a fe- ^ioncs
cundis cauffis , quas Naturalcs vocamus , Progno- ?hyjic«,
fticisquibufdamnititur,hoceft, fignis futurorum mPIlcc5,
cuentuum.

9 Haecautem Prognoftica & figna futurorum e-
ucntuum,funt rriplicia , ( pro quorum varietate
certitudo ctiam variat ) videlicet Texu^H^ot &
crratica.

10 Tvtunpjd. demonftrationem & fcientiam pa-
riunt.Et funt cauflar, qu* neceffitate phyfica agut, Apodim
& conftantcr& fcmpcr fuos cffcdus producunt.

n Ha?c prognofis,proptcr conftantiam cauffaru,
Apodifticadicitur.Hac mathematici prajdicunt fi-
nc crrore Ecdipfcs futuras. Vnde patet quanta laus
fitMathcmaticae doftrinse , quandointra fuostcr-
minosmanet.

U Huius Apodidica? pracognitionis vfus eft,
vt cognofcamustotius vniucrfi autorem Dcum . ef-
fcqui certis legibus gubcrnat hanc cceli pulchritu-
dinem,vt illum agnofcamus, agnitum colamus ac
prapdicemus.Quemadmodum Paulus docct,Rom.
z. Idco in Actis Apoftolicis de Deo dicitur:

O. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Vfi PRADICTIONES

tf&jtipJwffift9 . ■ ' ' y <

veriGmi 13 Signa qux ka&S* dicuntur, nec demonftratio-
lcs* ncm nec fcientiam pariunt,fed conie&uram tantu,
vt plurimumta.men verarri.Nam funt caufl* , qua?
producuntfnos cfTcclus non neccfTario & femper.
Vnde fit,quod interdum fruftrcturfuis efTecTibus,
impedicntibus occultis cauffis. Dicitur autem hxc
prxcognitio , probabilis.

14 Hac probabili coniectura freti Mathemati-
ci,pluuias,ficcitates,tempeftates , graflaturos mor-
bos,interitus animantium,frugum,vini, & aliarum
rcrum copiam vel defe&um prxdicunt, non fine
magnafua? artiscommendationc.

15 Huius probabilis prarcognitionis vfus eft,vt
- homincs fuasoperas re&e diftribuarit:ne tcmpefta

te imminente,nauta foluatmc agricola faciat,infta-
te pluuia,quod requirit ficcitatcm : Et morbos im-
- .' ' minentesaptisprxferuatiuis anteuertamus.

16 £rraticafignafunt,qu2necdcmonltratio
nem pariunt>necvcram conie&uram faciunt , ncc
caufla: funt propria? aftionum humanaru aut eucn-
tuumprofperorum veladuerforum,& errat vtplu-
rimum.Etquiararo,idque cafu,euentus refpon-
dct,decej>tionem & vanam fpcm hominibus crc-
dulis inijciunt.

j.Geneth *7 Hinc erronea illa prognofis Genethliacoru
liacorum nafcitur qui gloriantur fe fortunas hominum & e-
nesfe^uA uentus,ex horofcopis,prsedicere pofle.
ftroiogia 18 Hi tametfi vera interdum prasdicunt:tamcn
iudicu- jpfaprgEdj<5Hofallaciamperniciofam habct anne-
foiida0™ xam.Nam homines qui iftis nugis fidem adhibent
futatio- paubtim abducuntur a verbo Dci : promiflionibus
nc' &comminatiouibus diuinis difTidunt:varijs impli-
canturerroribus-.doneclaqueisSatanae impediti,re-
ligioni ipfi rcnuncient,ctfi non aperte & verbis,oc-
culte tamen & animo.

io Hoc pcriculum animaducrtcntes pij guberna-
tores Politiarum & Ecdefiarum, legibus caucrunt
& pecnis,ne quis elfet , qui hac dcceptoriam artcra
profitcretur, quse corruptela eft morum , pugnans
cum verbo Dci & profeffionc Chriftiana.

20 Fuerunt quoqucintcr Ethnicos, fapientes
homines , qui hanc vanitatcm in fuas Refpublicas
non admifcrimt.Et Gcllius acuto dilemmate cam
cxagitattftacnim ait: Autaduerfa euentura dicunt,
aut profpera. Si dicunt profpcra , & fallunt : mifcr
fies fruftra expe&ando. Si aduerfa dicunt,& mcn-
tiuntur : mifcr fics fruftra timendo. Si vcra refpo
dent , caqnc funt nOn profpera : iam inde cxanimo
mifcr fics , antequam e fato fies. Si fclicia promit-
turit,eiquecuemurafunt :tum plane duo erunt
incommoda,& cxpeftatio te fpei fufpcnfum fatiga
bir,& futurum gaudij fruCtum fpcs tibi iam deflora
-uerit.NuHo igitur pa&o vrendum cft iftiufmodi ho
minibus, res fururas prarfagientibus.

21 Etfi autem corporum humanoruaffccTiones
ex tem^ore tohceptionis &o«us,conicclareinter
dum polfunt Gcnethliaci:tamen cumcaufTae cucn-
tuum humanorum, quoad fucceflum profperum &
aduerfum innegotijs &vita attinet, non pendcnt
atemporc concepronis & ortus: decipiunt ftultos
homines Genetbliaci, qui illorum fortunas aftris
fubijcinnt.

22 Nam cum caufla.' futurorum eucntuu in ho-
• mimbus fint du«, videlicet prouidentia diuina, &
volutas humana,& heutra fubijcitur imperio aftro-
rum profecTo ftultum fuerit & perniciofum,ex v-
naparticuhricauiTa,caqueinferiorc,impotentiorc,
nedicam crronea,determin«ecolligere efTe&um,
rcpugnantibuscaufTis principalibus,proprijs, prar-

F V T V R O R V M. %r

dominantibus,& vnaagcntibus cfTicacitcr.

23 Infiniti hominesconcipiuntur eodern teny
porc,& in hanc lucem eduntur , maxime dtfOlW*
& fortuna & moribus.

24 Iacob & Efau vna concipiuntur, qui tamenec
forruna,nec moribusfuere fimilcs.

25 In eodem facpc prarlio multa hominum rnil',a
cadunt:in eodem naufragio ingcns multitudoho-
minum perit. Quibus aptare eudcm horofcopim»
quid quaefo ftuhius efte poterit?

16 Pius ergohomo,ccgitansde futuris fibivfl. DiaA
profperis vcladuerfis,intucatur primiim prouidc-
tiam Dci,qua? nunquam pugnat cum promifii°nl* Jl$
bus & comminationibus diuinis.

27 Haecprouidentiapoftulatplura.Primum >vt
nos totos Dco c6mendemus,eum timeamus,inu°
ccmns& prjedicemus.-Deinde, vt fccure cotciur^"
mus quicquid nobis mundus vcl Satana: mancjpjj'
minantur.Tertio , vt rcfpiciamus adipfiuspron*' :
fioncs & minas.Promittit cnim profpera,qui fe d**
ligunt:minaturaduerfa,Src non diligcntibus. Imp'J»
ait Scriptura,non dimidiabunt dies fuos.

28 Has promifTiones & comminationcs diuinaS
euertunt,quantum in fe eft , qui cuentus hominum
fuis horofcopis fubijciunt. j

29 Neque eft quod voluntatem hominis fubijc,at
aftris.Nam hoc effet opus Dei deftruere,Dcum aU;
torem peccati faccre,proa;rcfin tollcrc , verbu Vcl
negare,Spiritum fandum legibus Gcnethliacorum
fubijcere. ^
30 Huic Genethliacoru m vnnitati afTinis eit tio^
uinatio,Legc Dei damnata,videlicet,cum homiflf s r^'
Enthufiaftas,fe plcnos diuinitatc fimular, & afiutta
quadam Satanica,interdum futura coniectant.

31 Fit autem ha?c perniciofa diuinatio multis m°*
dis,videlicet,per exta pccudum,auguria,fortcs, c°
loquia cum da?monibus,&c

32 Nam Darniones aliquando prsedicunt, qua^ !'
pfifacere dccreucrunt , intcrdum ambiguitate
dunt : nonnunquam ex fignis naturalibus brcui
tutura conicftant. Fieri ctiam potcft, vt aliqua11""
do prxdiclioncs Prophetarum fequantur , & vt
fu2s proponant. Vnde fit , quod cucRtus fe?c
refpondcat.

33 Sed caueat fibi Chriftianutf nc fe finat a Sata-
na illudi.Quod promtilTimum erit,fi vcl roii imo111
deflexcrit a verbo Dei,ad vanitatem diuinatonam»

I X.

L E X

V^A R T A
Decalogi.

Memcnto vt diem Sabbati fancfifces. ?

1 O M I N V S dc Sabbato hanc Leg** tu^

X / lit: MfTHento vt dicm Sabbatt fantltfic es-

1 VthuiusLcgis ratioeft,quod Deusfolu*1^
& rerum conditor,& fonsomnium bonorum,o ^
torque:ita eius finiseft, vtproprijs opcribus emor^
tni, veram fandificationem, operibus aDeoma
Jatis,mcditemur & finamus nos a Dco fan6ciricar '

3 In huius Legis explicatione hf c ordine funt »P ra^f,
ftanda, Quid Sabbatum : quid iandificarc: q^ J
Sabbatum fan&ificare^uatenus abrogatum fif ^
batum : Symbolica S«»bbati fignificatio:opera Sa ^

bati & hypocritarum,Pharifa?orumque de Sabbat ^
:rror,om defeniionefadi Domini fanantis
tosSabbatis.

4 Sot^etTov proprie quietem feu ceftationc fignl ^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

3«*

87$ QV ARTA L E

Catvndctransferturad diem fcptimuro,in quoDo
finnus ceflauit ab opere creationis, quod confura-
^auitfexdiebus.VndeGen.a.fcriptum eft:Et be-
n?dixit Deus diei fcptima:,& fandificauit eam, qui
^eaceffauit ab omni operefuo,quod creauitDeus
Vt faceret.Et hoc Sabbatum dierum dicitur. Et per
Synecdochen,integra hebdornas dierum,fabbatum
dicitur,vt.in illo-.Ieiuno bis in fabbato.

5 Prsterhocdierum Sabbatum apud Iudaros,
hit Sabbatum annorum,& Sabbatura magnum, &
Sabbatum pri m wxi&fwrtfaftn**

6 Sabbatum annorum eft feptimus quifq; an-
nus.Leuit.25.Numerabis tibi feptem Sabbata anno
'um,id eft,fcpte annos,feptem vicibus.Qui dics fc-
ptemSabbatorum annorum, efficient quadraginta
nouem annos. Vt autcm feptimo quoq; anno quie-
D"terra:itaquinquagefimo quicuitfcruuus,& red-
dcbatur libcrtas cum poiTeffionibus.

7 Sabbatum magnum,quod in Scriptura Sabba
tum fabbati dicitur,fuit fabbatum incidens in fole-

feftum:Magnum didum , quiaprae reliquisfefti

dlebusfan<aumhabebatur.

8 Vt fabbatumprimumfuitprimusdiesinfefto

PWumdierum,vtprimusdiesfefti azymorum, &
labcrnaculorum: ita JrjT^V^roisfecunclo primum,
^iftuseft aLuca vltimus dics daudens feftumplu-
rium dierum.fic appellatum,quod pari honore,pa-
^prorfus rcligione,cum primo cclcbraretur.Vn
oe propccr fimilem religioncm , quafi primum erat
lecundariorepctitum.
c^Jg 9 Sandificare in gcnere eft aliquid fegregarc a
c°rnrauni cV profano vfu,purum feruare, & diuino
«hdCt cultui & facro vfuideftinare & applicarc.

*° Hincfandificarefabbatum,eft diera,quam
..i '-c1 Sabbatum nominamus,ab vfu communi& profano
frgrcgare,eum purum & incotaminatum feruando,
accommodarc vfui facro,hoccft,rc!igionifcu ope-
1 ri°us,quibus Deus immcdiate colitur.

. n HodudaicumSabbatuabrogatumeftquoad
1 c,rcumftantiam dici certx attinct : idque propter
duas cauffas,harumprior cft , quodfuerit typus
^uictis Chrifti in fepulchro.Vmbra proindc ceifare
Jjcbuit exhibica ventate.Pofterior,vt he.c abrogatio
"ttcftimonium liberationiscredcntium a iugo le-
§,sMofaicse.

f 11 Etfiautemhoc Sabbatum Iudaicum nosin
*Pecie non obligat.tamen, quantum ad genus atti-
net,ipfa pietas poftulat,vt in iingulis fcpamanis v-
"Umalicjuemdiem fegrcgemus a profano vfu, ac
^lum diuino cultui deitineraus. Quare pie factum
eftab Apoftolis, quiprimam feptiman» diem,in
mcmoriam refurre&ionis Domini a mortuis, in lo
CUtr» vltimsefubrogant, quam vocarunt ab euentu,

SbT ^ Qiiantum autcm ad Symbolicam fignificatio
n5m & typum attinet,fciendura eft,quod pro tripli
* c,slemporisrationefpecl:etur.

P H Namfiprartcritumtcmpusrefpicis, fabbatu
fuit inftirutum in memoriam quictis Dci poft rcru
Creatione.Vnde«/»t/oVuyoi' rcrum crcataru fuit.Dcin-
deadumbrabat,requiepopuliDeiin terra Canaan,
P°ft multosiny£gypto &dcfcrto exhauftos labo-
fCs>quemadmodu ex Pfalmo,Epiftola adHebraeos
'udicat.Pr^terea fabbatu fuit typus fabbatifmi Do-
toini quiefccntisin fepulchro,pera£is noftrarrcdc
tl0r^laborib us.

*5 Sipr£efenstempusrefpicimus,Sabbatumfuit
7pus quietis confcicntiarum a pcccatorum procel
!s>poft liberationem a regno Diaboli, pcr Chriftu
du<em. Dein.de fignum fuitquod Dcus fitqui ho-

X DE GALOGI. 874

mincmfandificet.-iuxtaillud:Sabbata mea dcdieis,
vteflentfignumintcr mc& cos,vt fcircnt quod fim
Iehoua,quifandifico eos. Prartcrca monetvitam
fan&orurnperpetuo in meditationc quictis coele-
ftis tranfigendam effe.

16 Huc Auguftinidiftum p criin e v Eftautem fl-
cramemum Sabbathi ar.ticjuis noftris Patribns prace-
ptum, quodnos Cbri/liam ffiritualiter obferuamw ,vt ab
omni feruile opcre, & ab omni pcccato ( tjuia Domimu
ait : Omnts qui fitcit peccatum ftruw cfl pcccati )
abUineamm nos , & habcamm qttietcm in corde no-
ftro , id eil , tranqutllitatem Jptritua/em : & yuam-
uis hoc ficitlo id concmi.r : ad eam tamen rcquicm
perfiflamnonpertieniemtts, nificndehac vita cxiertmw.

17 Sitcmpusfuturum refpicimus , Sabbatufuit
typusconfummationis mundi.Quemadmodum c-
nimfex diescrcationisrerum,adumbrabantfex an
norura millia,iuxta didum domusElia?:ita Sabba-
tum fignificat aetcrnitatem quictis in ccelo , & Sab-
batifmumiilumbeatorum, perpctuo duraturum,
quem Sandi cxpectant.

18 ObedientiaveraSabbati apud Iudaros, fita c- «^opjw
rat in vacatione ab operibus feruilibus , in ceremo-
niarum &facrificiorum obferuatione,in tradlatio-
ne & meditatione do&rinx ccelcftis,in fidci & cha-
ritatis exercitiis.

10 Cazterum vt hypocrira? fempcr harrcnt in cor

tice Scriptura-.ita ctiam Pharifari scgreferchtcs roira dcsabf,a_
culum aChriltoeditum die Sabbati,turpiter hallu- 10.
cinatifunt. non intelligcntcs quantum fccerit ifta
0 fanatio ad veriSabbati mcditationem. Primum e-
nira illa fanatio non fuit feruilc opus Lcgc intcrdi-
dumjfeddiuinum plane,quogloria Dci illuftraba

, tur inter homincs , multo praeftantius omnibus cc-
remoniis&facriiiciis,quo Mcffia;,ih quem tota Iex

: Mofis refpicicbat,pra:fcntia fignificubaturjquo do-
ftrina Chrifti conhrmabatur,quo fidcs in multis oc
ccndebatur,quo charitascrga proximos affliclos
declarabatur denique,quo vera Sabbatifmi ratio
indicabatur.

21 Hadenus de Sabbato Iudaico,nunc quxdam De dlelk
adiicieraus,de feftis noftris & ccrcmoniis. ftftiiq«a

11 Noftrafeftatriplicia funt,vidclicet,Domini-
cus dics,feftaSaluatoris,memoria2 Sandtorum.

25 Dominicus dies,excmplo Apoftolorum,a no
bis,non fuperftitionis.fed minifterij , ordinis,difci-
plinar,&cxercenda: pietatis caufla obfcruatur.

24 Fefta Saluatoris idco in Ecclcfia feruantur, vt
ordincdifcatur hiftoria,vt figilla:im bcneficiaMc-
diatoris fpe(5tcntur,vt bcncficiis ciufdem re<fte vta-
mur,in gloriam Dci & noftram falutem.

25 Memoria; Sandoru hos fincs habent vtiles,vt
cognofcaturEcclefiar hiftoria,vt cogitcntur benefi
cia Dei erga mcmbra Ecclefi£,vt gratia: Deo.pro i-
pfis agantur,vt varij Sandorum cafus perpcndatur,
vt Sanctos imitcmur in pcenitcntia,vita,cultu,con-
feffione,conftantia, paticntia , & aliis virtutibus,vt
piis fufpiriis expctamus Sandorum confortium.

16 Hi fmcs omnes fcruiunt gloria; Dci & faluti
noftras.Fincsautem fcftorum Ethnicos & Papifti-
cos execramur,vt indignos quorum veltnentio fiat
inter Chriftianos.

27 Ethnicorum fefla non animabus pietate cV^
virtutccxhilarandiSjfcd corporibus explcndis defti frarifc.
nata crant. Vnde Gra^cis cbrictas dicitur, ftis.
co quod peraetis facris, ingurgitationi V3cabanr,
qua rcputabant fefuisdiis , hoc cft, Darmonibus
rem grata facerc, & dies moxa fcftofequens vv/CSd
afpera dicebatur, eo quod ex crapula poft feftum la
borabant.Vtina multi,qui Chriftiani cenfcri volut,
O. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Q_V I N T A L E

De ccte
moniis
Ecclefia-
fticis.

875 ,

Ethnicos Grsecbs in potandi certamine,idquc pra?
cipue in feftis,non fuperarent.

28 Papiflarum feita,potiffimum dc fandis, dc-
Ainantur turpiffima; idololatrix,videlicet , inuoca-
tioni fanctorum,qua diabolus in mundum inuexit,
potiflimum propter tres cauiTas, videlicet, vt Chri-
rtum vnicum Mediatorem fuo honore fpoliaret,vt
ignominia afficeret demortuos fan&os, vt perdcrei
ldololatras qui fan&os inuocant, habcretque ipfos
focios anernarum pcenarum.

29 Quantum autem ad ceremonias attinet , di-
ftinguamus inter diuinitus ordinatas & humana au
thoritate introdudas: illas perpetuo rctincndas iu-
dicamus propter authoritatc inftituentis,& eas iua?
commendantis Ecclefi*:has,quatcnus feruiunt dc
coro & ordinj,retinemus:nccorTendimur,fialia?na
tiones a nobis in ceremoniis hifce vanant. Nam fci
mus Ecdcfiam Dci clTe omnem ccetum , qui luxta
vcrbum Dci Deum colit,etfi magna cft difhmilitu-
do ceremoniarum.

30 Auguftinus& Ambrofius non oftenduntut
ex eo,quod ali* Romar, aliae Mediolani elTent cere-
monix.Nam inter fe iunguntur pij , fpiritu Chrifti,
nonhumanisceremoniis.

31 Vt pios gubernatorcs Ecdefiarum vchm ma
cnoftudiocauere, neceremonia; fcandalo fintin-
rirmis: ita priuatos nolim quicquam mutare in cc-
remoniis,graui authoritatca maioribus inftitutis &
approbatis.

32 Neque eft quod exaftiffima ratio fingularum
cercmoniarum inquiratur , modo non manifeftam
fupcrftitionem & impietatem redoleant.

33 Quidam offenduntur ccremonns noftris,
quas clamitant Papifticas eiTe:dicunt nos haberc fa
ccrdotes,altaria,veftes,candelas,irragincs, exorcif-
mos,fignationcscrucis,planePapiitico more. His
ego rclpondeo,Ecclcfiam vcram a falfa diflingucn-
dam effe dodrina & cultu,non cercmoniis quacper
fc adiaphorae funt.

34 Neque enim cercmonias adiaphoras tanti
momenti elfe iudicamus , vt propter illas fchifmata
moucantur inEcdefia. Retineatur doftrina* fin-
ceritas: rctineatur purus Dei cultus. Aliaferuiant
partim tranquillitati,partim infirmitati hominum:
&relinquamusprudentia? gubernatorum,vt dc his
rcbus difpiciant.

Summa
fecundx
tabulx-

Q^V l N T A L E X
Decalogi.

Honora patrem tuum & matrcm tnam , v t fis longa-
uvu fupet tcrrarn.

1 "V Tt fuperiora pratcepta fub dile&ione Dei,
V tanquam capite : ita fequcntia fub dilc-
ctione proximi continentur.Qtiare vt dilc&io Dei,
moderatrix eft omnium actionum interiorum &
exteriorum primse tabular:ita dile<5tio proxirmymo
derabitur ea quae debemus proximis,& praefcribun
tur in fecunda tabula.

2 Hinc fit > quod quicquid facit ad charitatem
proximis cxhibendam , contineatur in fecunda ta-
bula , etiamli verbis expreiTum non fit : & contra,
quicquid non eft contra dile&ionem proximi in fc-
cundatabula ncquaquam prohibeatur. Huiusre
gulae obferuatio,multi» quaeftionibus diluendis fer
uict.

3 Cum autem dileaibnis proxirm
graduf ,& inter hos primus eil k paremu: wt*
rnum prsceptum fecurtds «abul* eft,de lib^ni
officioFergaparernes, quod ex dilcaione nafci^

trm tuam,vt fis lo»g*uus,& bencfu tthfrptr "ir*™' ggi*

5 Quoniam autem barc Lex latiffime patft, »
poffunToronia fimul commode explican.vilum ^
nobisinhaccollatione,tna cxponere.

6 Horum primum, eft dtbitum officium. »
cundum, przmium pr*ftiti officij : Tcrtium.cnor
mitasreatus negledi officij, & eiufdero tufta potf
Vfum Legis prztereo , qui vnus & ldem cit ow
Legum , & a nobis traditur in aiTcrtionibus de pn
maLegefcriptis. .r

7 Primumcrgodebitum officiumliberorum «
ga parentes quarrendum eft, & quo mre obhgam
liberi ad officium praeftandum.

8 Eft autem hoc officium hberorum crga P»
rcntes ( quod per Synecdochcn honons vocab
continetur)in duobus pofitum,videhcet,in hon
parentum,& in prscmio nutricationis illis recut
do.Quorum prius dignitati,pofterius neceliitauF
rentumtribuendum eft. at

9 Etfi autem honor parentibus debitus m

cx charitatis fonte:tamcn caoflas hic ^on^urrfnvi,
vidcre vtileeft:qua:quatuor numcran PoflunC» . {
dclicet,agnitio ordinationis diuinar,timor Dom
naturalis ratio & ro/o >• diuinitus homini C;;J.

10 Primum itaq; inuitabit liberos ad honore q
hibendum parentibus, quod illorum autoritas & '
minentiaiit ordinatiodiuina. Nihil enim voce_U
honorabile dici poteft , nifi idem a Deo prorc«UI
fit & ordinatum. Adharc, confidcranda eft dtuiu
maieftatis fimilitudo quxdam tn parentibus, ncu
pcquodfiliisfintcauffavita? gcncrando, vtl^
creando.Quae res monet.vt non tam quales , q"a
quodparenteshabeamus,a?ftimcmus

11 SecundahonorisparentumcauiTaeit,tim^

Dominiprajcipientishunchonorcm. Qui «m
(aitSyracides) Dorainum,honorat parentes.l r
inde,quinon honorat parcntes , Dei roaieitat
contemnir. u-
14 Tertia honoris parentum cauiia eit , na ^
ralis ratio,qua: dictat, quod infcriora dtbeant iu -
icaionem & honore fuperioribus, tanqua dign
ribus,pr2f fertim bene meritis.Qiiietgo hunc or
ncm pcrturbat,lcgcm natura: pro nihilo habet,c
ferendus viperinas foboli. s»

13 Quarta honoris parcntum cauiTa eh\ tc?>"
uinitushomini ingcnita , quae in multis Ethn>c^^
item inbrutis, vt maquilis , gruibus & ciconiis* ^
gnofcitur. u$ fitt^

14 Cauffis honoris parentum cognitis,videan ^ . ^ '
inquibusrebus lcgitimus parcntum honor co ^fi
ftit:vt c«plicatc intclligatur,quam latc patcat vis
noriscrga parcntes. # u0r\c

15 Etli autem alij aliter de gradibus huius "P^
ris ftatuunt:cgotamenfeparanscaufTas ab ctrcc
trcs prsecipuos gradus facio , non cos rciicicn* q
vel plures vel pauciores numerant. fl

16 Sint ergo nobis hi gradus,Primus,piarcue ^
tia.Secundus,caftus timor.Tcrtius,promta obc j.
tia.Rcucrentia,cminentia & ordine diuinum *%^ti
cimus.timore ofTenfam cauerous^obcdicntia,^
praeftamus ohfequia , qu* fimul dilcctionis » a S
nafcuntur, etti^xZa. funt. \ uj

17 Pia reuerentia cft externa teftificatio , v 4 ,
veneramur parentum dignitatem & emincntw q^
fuftinent, & humiliatio quaedam , qua nos ,Ul* ttj.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

877 D E C A L

^ittimus , tanquam dignioribus > non fine admira-
tioneordinis diuini.Nam omnisreuerentia admu
r*tionem coniunrftamhabet.

*8 H«c externa reuerentia fignificatur non code j
rnodo vbiq-,,fed pro nationum diuerfitate variat.In •
genere autem continetur tribus,videlicet , gcftibus j
corporis,verbis,&obfecjuii$,non imperatis fed fpo
^ners.Hasc enim tria teftancur de animo rede fen-
tientis <Je alicuius virtutc & dignitate.

*9 Caftus timor filiorum, ex perfuafione amo-
r's parentum erga fe natus,facit, vt caueamus paren-
fc* offendere vllo vel fa<fto,vcl di&o,vel figno.

*o Propta obedientia erga parentes tertiu hono-
"* gtadu obtinet,qu«e eft mandatoru,qua: nobis im
Oifaini? Perantur a parcntibus,prompta & debita executio.
iB«r0be 2* Hic tenendum eft difcrimen intcr obedien-
jkMUm tiam,quam Dcus poftulat,& quam parentcs rcqui-
gdfcf runt.Illa caret omni exceptione : ha^c certis termi-
nis clauditur.

Nam fi parentes aliquid iulTcrint, vel contra
&eum,vel contra falutem filiorum, vel contra natu
'fm,vel contra Lcges patria: iuftas, vel contra lcgi-
tiuium magiftratum.-nequaquam illis obtemperan-
dum eft.Magis enim Deo,quam homini obtempc
«reoportet.

*3 Hic locum habct di&um Domini,Luc. 14.26.
& quis vcnit ad mc,& non odit patrem & matrem,
forores,& filios,& fratres , prarterea ctiam animam
foam^non poteft meus efle difcipulus.

H Hic,odiffcparentes,noneft parcntibus male
VeUe,fed iis qui impieimperant,aduerfari, atqueea
fugerc,non fecus atque peftcm animarum.Sic mul-
^iantftiffimze virgines olim feccrunt, quae potius
v'tam amittere,quam impia parentum imperata fa-
Cere,non dubitarunt.
Jjto- 25 Ha&enus de ea parte officij liberorum erga
Ntit Parentcs,qua!adillorumdignitatem pertinent di-
^tum fit:nuncpaucaadiiciamusdepra;mio nutrica
tionis. Qax pars neceffitati ipforura feruiet , & eft
tynceri honoris effectus.

2<5 Cu nulla fit ingratitudo crudelior, nulla ne-
^uior,nulla diuina vindi&a dignior,quam ingrato-
ruliberorum in parentes: poftulat natura , lex Dci
Pr*cipit,omnes Lcgeshumane; exigunt>& multoru
Deatorum exepla confirmant,atq;adeo ipfa iuftitia
damat,vt liberi indigentibus, infirmis, fcnibus pa-
rcntibus pra»mianutricationis reddant.

*7 Nam cum humana natura & in ortu & oc-
Cafii,hoc eft,ininfantia&fene£r.utefitdebilis, o-
Pus habct aliunde fubfidio,refugio & folatio.Vt cr-
go infantia opus habet parcntum fubfidio, refugio,
e°nfilio,alioqui peritura: ita fene&us opushabct
1'berorum fnbleuationc , vt ipfi $f*r7ifut foluant,
Jdquc iureanalogo. Qui autcm ha?c non perfol-
Uunr,immemorcsfunt beneficiorum olim £paren-
tibus pr*ftitorum.

. *8 Verumhec '":^'-^fcunutricationispra;rnia,
ln tribus potifiimumpolita cfTe videntur : Si alisc-
gentes,fi miniftrasinfirmis, fi piawr/nw/* fer.edu-
tisfordes & crrata rcgis.

29 Qji alit parentes indigentes , naturam fe-
TJitur ducem, qua? iubct fimili beneficio bencfi-
cium-compenfare,id quod & brutis quibufdam na-
lUr2impreiTit.

3° Ambrofius& Bafilius Ciconiarum exem-
P'um proponunt, quasaffirmant parentes fenio
c°nfedos in nidis alere, nudatos pennis tegminc
alarum dulcitcr fouerc,& fi quando volandi nc-
Ceffitasincumbit, fupponere corpora fua volan-
tiumparcntum corporibus , ne interram decidant

O G i. S78

& grauius impingant.Hinc &hr&dfyv» eft more Ci-
coniarum gratiam refcrre parentibus, cofque pie
colerc & fouere.

31 De minifterio parentibus infirmis debito,
loquitur Syracides, cap.3.8. Qui timet Dominum*
fcruiet iis qui fe genuerunt, in omniopcre& fer-
mone, & in omni paticntia. Item: Fili,fubleua Pa-
trem tuum in fcne&ute, neque in vira tua moleftia
eum afficias.

32 De «V/«/y.5/etidemSyracidesait: Si fcnfudc-
ftituatur,ignofce illi, & ne fpcrnas eum in virtuta
tua,hoceft, cum tu fis forti & bona valetudine*
ne contemnas parentes mctxiunzcuSci* , fordidos &
imbecilles.

33 Vultcrgo Sapiens,vtliberi, cum parentes vi-
tioartatis repuerafcunt,hancaetatis imbecillitatem
& deformitatem moderatc ferant ac teganr.

34 His officiis libcrorum crga parcntcs accedat
fcria libcrorum precatio pro parcntibus, vt Deus il-
lis largiatur patientiara,cofirmct fidem , ac tandcm
exitum pium de hac vita concedat.

35 Secundum,quodpropofuimuseft>de pr^mio n
officij parcntibus pie prarftiti.Lex ipfa , longaruam Dd Pr*-
& profperam vitam /prarmium honoris parentum ™j°
facitridquc valde congrue.Promittitur vitalongar- tibus pii
ua & profpcra,ob gratitudincm crga cos , a quibus P«ftlt»-
vitam habcmus:vt prarmium officid refpondcat.

$6 Porro,huius profpcritatis fcu felicitatis pro f^ ^
milfa: pictaticrgaparcntcs,plurcsfuntpartcs,vide ius ptx-
licet,gratia fpiritualis,fuccc(fus in ncgotiis vitae fe- mii-
lix,honeftum nomen,faufta precatio,promiffio lae-
titias cx libcris.

37 Dcgratia fpirituali loquitur Sapicns, cum
ait': Qu.i honorat patrem , veniam peccatorum
impetrat , atqae in die precationis fua: cxaudie-
tur. Item , Tributa patri benignitas non trade-
tur obliuioni,aduerfus peccata tibi propugnaculum
extruetur.

38 Defucceffu in negotiis vitaefelici , ipfaLcx
potiffimum Ioquirur,cum ait:Vt tibi bene fit fupcr
terram.Item Syracides:Bona patris precatio domos
libcrorum ftabilit.

39 Honcfti nominis, bonae fama? , & gloria?,
meminit idem Sapicns : Gloria hominis hono-
re patris comparatur, hoc cft, qui patrcm honorat,
famam bona & gloria apud homincs fibi coparar.

4© Piae prccarionis& votihominum, videntiu
liberos , fuos parcnres dulcitcr amplccli & fouere
meminit idcm Syracidcs, cum inquit : Tam di&is
quam fa£tis pitrcm matrcmquc honora:vt ab honii
nibus bencdiclio ad te pcrueniat.

41 Promiftio lartiriar cx liberis propriis,qui fuos
honoran; parentcs,hsec elt eiufdem Sapientis : Qui
honorat patrem, la?tabitur in filiis, hoc cft, Vt quis
honoraucrit patrem fuum: ita viciffim a filiis hono
rabitur,iuxra rcgulam: Par pjri rcferendum. Item:
Eadcm menfura,&c.

41 His cnumeratis prxmij eorum,qui honorat
parentes,partibus,addo bonam confcientiam , qua;
Julciftima nutrix crit aduentantis fenedutis. Quae
vcl fola,ad honorandos parentes,natos inuitarc dc-
berer.

43 Tertium quodpopofuimus, eft, de enormi- ln
cate rcatus eorum,qui funt contumaces erga paren- Enormi-
res,&depcenaeorundcm. Slora"»

44 Quantus fit reatus corum,qui Legcm dc ho tuaaaau.
norandis parentibus violant,facile eft iudicare. *Na
quicquid honori parcntum & eius partibus, quas
recitauimus,aducriatur,Lcgem violat,& tranfgref-
forcs reos pcragit coram iudicio Dci.

O. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

>79

S EXT A

45 Namfuie in cordc latct, fiue oreprofertur,
fiuc gcftibus aut fignis (ignificatur , fiue opcre pro-
batur aliquid,quo dignitas parentum aliquo modo
Ixditur.reus cs violatae huius Lcgis.
Vndc pa- 46 Qiantus autem fit hic reatus,cx pcenis patct.
t€t* Primum cnim immorigcris filiis a diuina maieftatc
dcnunciatur malcdi&io,Qua pcena nulla maior,nul
h triftior etTe poteft. Deut. 2,7.1 6. Maledi&us qui
non honorat patrem fuum & matrem fuam,& dicet
omnis populus,amcn.

47 Cum hac maledi<5tione,Ilias,vt ita dicam,ma
lorum coniuncta eft , quar cx antithefi praemiorum
incclligi polTunt , vt funt ira Dei , infclix in rcbus
fucccfl'us,mala £»ma , imprecatioabhominibus,in
propriis liberis ignominia,& horrenda confcientia?
carnificina, quar ipfa morte grauior cft. Quar mala
tandem excipiet defperatio, nifi fuccurratur perE
uangelium.

X I.

S E XT A LEX D EC A-
logi. *3S(on occides.

vaiufcu- 1 VM hoc fit confilium Lcgiflatoris Dci , vt
iuf^ pr?- V— /cum vnum praecipit , contrarium vetet,&
hypothe- contra cum vnum vetat, contrarium przcipiat : fit
ftt. vtfingularumlcgum Decalogi fint dua? hypothe
fcs,vna affirmatiua,negatiua altcra.

2 Suntergo huius fcxta* legis duae hypothefes.
^egatiua^on occidcs,hoc eft,tu homo non occi-
des,fcilicct qucmuis hominem. lAffirmatiua , vitam
proximi foucbis,conferuabis,tucbcris.
Ratiohu ^ RatiohuiusLcgisex crcatione hominis intcl-
1US ligitur & dare cxprimitur, Gen.9.cS.videlicct , quia
homo cft conditus ad imagine & fimilitudine D-.i.
finU. ^ FinisautemhuiusLcgiscft,vtmutuisofficiis,
cx rnutua bcneuolentia focictas hominum intcr fe-
fe coalcfcat & conferuetur , vt dc Dco rc&e doccri
poftint homines,vtquc viuant tranquille,quiete, ho
nefte & pie in hac vita.

5 Qjicquid crgo ad hunc finem facit , hac fcxta
Lcgc prarcipitur: & quicquid vcl huic fini aducrfa-
tur,vel quouis modo eum impcdit,vctatur.
Quldpro 6 Hincmanifeftumeft,nonfoluraexternuraho
mbeatur. micidium prohibcri hac Lcge: vcrumetiam oronia,
quse quouis modogradus clfc poffunt ad homici-
dium,& qua? humanam focictatcm,quo minus fua-
uisfit & tranquillaimpediunt.

7 H<ecfimulrequiri,etiam manifcftum eft ex gc
ncraliLege fecund* tabulx,quar eft:Diligesproxi-
mum tuum,vt teipfum.
Gradusad 8 Sunt autcm gradus ad cxtcrnum homicidium
plurcs:vt,cogkata,arYccT:us , difta & fa&a pugnantia
cum dilectione proximi.

9 Ex cogicatione dc proximo praua.afte&us feri
nafcuntur:vt,impaticntia,fiftidium, maleuolcntia,
contemtus ;V/^at/ps/C3tKi*,ira,odium,inuidia,indigna-
tio,vindic"tas cupiditas:& multi alij.

10 Hiuchoc eft,cx afr'ceribus,proruunt dicta co-
tra proximum:vt,conuicia>probra, ob:rc<5btiones:
Qax quouisgladio funt acutiora,magifq; animum
proximi vulnerant,quam gladius corpus.

11 Facta confequuntur di&a:vr iurgium , inful-
tatio,prouocatio,pulfatio,& huiufmodi multa:qua?
in gcncribus cnumcratis continentur.

12 Hos gradus fa?pc cxcipit cxternum homici-
dium,quod eft horrendaimaginisDei dcftruCtio
Tca enim Mofcsait. Gcn.9.6. Qui effuderit fangui-

homici

LEX DECALOGI. 880

ncm hominis , pcr hom ine cffundetur farvguis cius: ^ i
quia ad imaginem Dei fecit homincm.

13 Porrb ab huius Legis fcntentia multi abcrra-
runt,nonattendentes legitimos huius Lcgis linn-
tes & fines,quos imprimis in omnibus lcgibus con
fiderare oportet.

14 Primus error eft Manichxorum, qui iuftos U- 0,ujn.
mites trafgreffi,Lcgcm hanc de non occidendo, w-
interpretabantur, hoc modo, Non occides,fcilicc£
vlla viuentia,Sed horum crrorcm confutat non jo-
lum rcrumconditarum conditio : vcrumetiam «he-
fis,fub qua continetur hsec hypothefis.

15 Secundus error eorum eft , qui ptuarunt h\c A^0o>
prohiberifoIummodo,nc quis alium homincm oc- v&>
cidat,non autem vetari,fi quis fc ipfum occideiit,vt
Samfon,Iudas,Empedoclcs,Cato,Lucretia,Scncca

Rafias. Hofl^

16 Terti6,hic errat,qui fca crimine homicidij *~i>^
lienos eflc putant, fi rogati, voicntemoccidcrint-g11

w Nam hic & qui petit feoccidi,& is qui occidit, Le-
ge homicidii tenentur.

17 Quart6,aberrant & illi ab huius Legis mejP€*
qui exiltimant fibi licerehoftes religionis , vt Ma-n»w
hometiftas & alios in Chriftura blafphemospriuj»-
toarbitrio occidere.Nam potcftatcm alienam n131
vfurpant,quod facrilegij quoddam genus eft.

18 Quint6,aberrantquoqueilli afcopohuius Le^uin.
gis,quae hoc praeceptum contra publicam iuftitiam
interpretantur, non difccrncntes intcr hominisr3--
<5cum,& Dci iudicium.quod cxcrcctur per hominc»
Quare cum fimplicitcr Lcx ait,non occidcS,conclu
dunt nullo pactoliccre vllum hominem occidere»
nec publica ncc priuata autoritatc.

19 Vcrum cum ifta fcntentia,pugnat & cum cap1
tc Lcgis, & cum iuftitia,& cum manifefto vcrbp
Oci , camfugiamus vt fal(am,& bumanas focictatis
pcftem.

20 Manifefta eft Lex de vindifta homicidij^Gc»
Q.6.ltem Exod.22.18. Maleficam non paticris viue-
rc fuper terram.

21 Vt cnim e re corporis humani eft, putridum
mcbrum maturc abfcindere,nepars fyncera traha-
tunita falutis focictatis humanac intcreft , noxU»s #
pcrniciofos ciues c medio tollere , ne malum vniu5
paulatim ferpatinrotum focictatiscorpus. ^

22 Scxtus crror Papiftarum eft , qui hoc praece- npl
ptum manum cohibcre dicunt,& non animu: qu0-
rum vanitas manifcftior cft , quam vt refutanda fit« ^

23 Scptirao,aberrantquoqucilli a mente huiusi>j5$?i.
Legis,quinullam vindidam licite , & fine pcccatOIitl^lil»,,,
expcti polTe putant. Etfi enim Magiftratui pcrmit-
tunt ius gladij vt Dci rainiftro,ad iram ci qui quod
ma'um cft,feccrit,tamen piosqui pcrfecUionis Iau""
dem quaeruntjalicnoscfle ab omni cxpetitionc v»n-
dictas dcbcre,contcndunt. Atq; ca dccaulTaprohibj
tioncm vindidar intcr Confilia numerant,in illa^"
fa diftinclioncqua dicuntChriftum alia prarcepifle»
alia confuluilTc:& hxc polteriora ad pcrfc&ioncrn
pcrtincrc: illaad pro.mifcua Chriftianorum tud33'

24 ln huius fuas fcntcntiac dcfcnfionc,di6ta D0'
60 mini,Matth.5.Nc rcfiftatis malo. Item,BenefaC't5

iis,qui oderunt vos.Et illud Pauli,Noli vinci a
lo, fcd vince bono malum.Item illud : Mihi vjndi-
da &egorctribuam.Ethuiufmodi muhaaliaadfc-
runt.

25 Vcrura,cum cxhis dictis& fimilibus conan-
tur omnem vindidam tollcre, non diftinguunt io-
tcr ca quarfimplicitcr, &ca quarcx parte dicuntur,
qaalia funt ca omnia,quae ad tollcndam omncna
didam torqucnt.

26 Natus

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

88i D E C A

Natuseftautemhicerror,exeo,quodomnis
"^refcosfons eft,videlicct>cum de rc aliqua agitur,
carna?ftimant imprudentes ex vno fcripturaloco
n°nrcc"teintelle&o, & non circumfcrunt animum
^tpar cffetpcrvniiierfain fcnpturam , di&aomnia
^fepropofitaconfercntes.Quam diligentiam Epi
pnaniustheoriam vocat-finc qua nemo fcripturam
rc&e intcrpretari potcrit.

27 Ett fiquidem ha?c do&orum apud Hebreos
lcntentia verifsima : Qui non aduertit quod fu-
pra & infra m jjDrjs fcrii,itur , pcrucrtit verba Dci
vmentis.

. . i8 Nos ergo animum per totam fcripturam
Clrcumferenf es,deprchcndimus quadruplicem vin-
^ftamjvidelicet , Diuinam, heroicam,ordinatam,
& temerariam : quarum fola poftrcma damnatur

Wv«boDei.

29 Diaina vindi&aeft, quaipfe Deus imme
d«atevlcifcitur oftenfam, quaipfius maieftas lsfa
eft. Hanc vindidam &occulte & manifefte exer-
cct fimilitcr in hac vita & poftea, & cft fupra om-
ncm legcm.

30 Ha;c femper iuftiffima eft , vt qua? ab opti-
^oDeo proficifcatur^tametfi eius rationem non
fatis intclligimus.Vlcifcitur farpe peccata parentum
m liberis , Magiftratus fcelera m fubditis, fubdito-
rurn in capite , vnius flagiti um in multis : ldque iu-
"ifsime,quia iuftifsimus.

, 3i Hic Dei vindicantis fcrutari iudicia, temcra-
Hurn cft.Sunt enirn iudicia Dei abyflus multa: adeo
vt mcnfura fenfus noftri &rationis capi nonpof
ljnt. Adoremus ergo hic Dei iudicia,ac ipfura timea
j.,oic ^^s^ne in nos ira ipfius effundatur.

Ca 32 Heroica vindida cll, qua? zelo diuinoacccn-
fa)Vltioncm fumit dc hoftibus Dci. Huius heroica:
^indictar cxempla habcmus in Samfone , qui euer-
*IC>ne domus,hoflcs Dei opprcffit.In Elia, faccrdo
tcsBaalim,& duos quinquagenarios cum fuismili-
tic,us,occidcntc. In Helif*o conuicium non fercn-
tc pucrorum.In Iudirh,fanaifsima fcemina,obtrun
Cantc Holoferncm. In Chrifto ciiciente ementes &
vendentcs e templo,fhgcllo.In Petro,qui mcntien
tcni Ananiam vcrbo occidit.

33 Ha?c heroica vindi&a prxter lcgcm fit com-
^nnem.Quare huius rationem non in Lege que/a
fed Deo illam relinquamus, qui hunc zelum
ynidifftxin quibufdam excitat,in teftimonium fua?

^tgi.. H Ordinata vindic"ta& lcgitima eft, qujefub
* *-?ge continetur , & ex ordinatione Dci,vel fecun-
uum rectam rationem , vel luxtalegem politicam,
Vclad praefcriptum verbi Deicxercctur abeo,cui
c>Uspoccftasa Deo cft concefla. Hanc ordinatam
v°co quia oritur a bona caufla,& procedit per legi-
tl[na mcdia,ad bonum aliqucm fincm.
, 3) Hac Pater contumaciam filij punit:hacpav
u^gogus rcbellionera difcipuli caftigat hac mini-
tcrEuangc|ijeum , qui fcandalo offendir, rcpri-
pw?Uac magiflratus noxios ciucs e medio tollit:hac
atrones,furcs, aliofquc hoftesRe&orrcipublicae
c°crcct. *

p & Sine hic vindicta necdomus,nec ciuitas, ncc

Cclcfia,ncc Rcgnum,ncc vlla humana focietas,in-
'Co,umiseflepoteft.

37 Porro, neha?c vindifita exccdatiuftos Iimi-
e*> duo confiderentur : Vnum de eo qui petit vin-

. arn> Quo fit animo, quem finem fibi proponat,
4'JidqUe cum atj vin^j^aj petitionem excitet. Alte-
JJ111 de miniftro iuftitiae , cui vindicandi poteftas a

k° datacft , quo fit affe&u, ad quem fcopum rc-

L O G I.

fpiciat,& quidiIIiiiceat,&quidr.on. 0-mo

38 Qui petit vindictam fit alienus ab omni odio,d^;e™s
intimoreDei confugiatad remedium cliuinitus orcrtedcbct
dinatum,nihil magis in votis habear,quam falutem ^ndia^.
eius qui offendit. Atque ita a miniftro iuftitia? pe-

tat defenfionem, & corre&ionem eius qui larfit , ac
intueatur iuftos vindicta; fincs, vidclicct, cohibitio-
nem fcelerum,pacem,&quictem focictatis human^,
acquitatis & iuftitia? confcruationem , amotioncm
fcandali, dcftrucSlioncm rcgni Satana^,rcgni Chrifti
propagationem, & gloriamDci.

39 Hos fincs qui digne aeftimat, non folum iniu
riam fibi illatam puniri petit , vcrumetiam magno
zelo fcrtur ad vindidam pctcnda de iis qui vite tur-
pitudtne,morum leuitatc,& fcandalo faciunt,vt do
drina Euangclij audiat malc apud aducrfarios.

40 Idco Dominus mandat , vt fi quis peccauc-
rit te cofcio,vt illum primum admoncas jpfe:dein-
de idem facias adhibito fratre aliquo:tandcm,fi ni^
hil effeceris,vt dicasEcclcfiae.Matth.iB.iy.

41 Paulusobiurgat Corinthios confcios fcele-
ris eius qui nouercam in vxorem duxit,quod ad tan
tum fccWs tacucrint , & hominem , qui tanti fcan-
dali autor fuit , non coram Ecclefia accufaucrint.i.
Corinth.5.2.

42 Vcrum fi fcelcris commifsi ratio ralis fucrit,
quod accufatus in vitae difcrimcn incurrat, fcquctia
eftreguIaBcrnhardi: Melius eflvt pereat vmu quam
vttitas.Ncc pugnat c»m dile&ioneproxirni,poenam
pctcre dcflagitiofo. Eft enim tota focietas humana
magis diligenda,quam vnus incorrigibilis.

4? Minifter iuftitiar , cui vindicandi noteftas060^10
commifla clt,coldL'm hnes hbi proponat, quos dixi iuftuix.
accufatorcm debere afpicerc. Dcinde fir animo in-
corrupto.Tertio fciat fc non fuam vindidam excr-
cere,fedDei: non liccrc fibi vcl parcerc cuiquam,
vel aliquem abfoluere, nifi quem mcs lcgis cxcipit.
Scriptum cft enim:Quij condemnat iuflum,& iu.ftj-
ficat impium , vterque cft abominatio coram Deo'.
Vcrum hic inagna prudcntia in iudicc requiritur.

44 Temcraria vindicla fola danatur verboDei, 4 Tcmc-
(vtdiximus)vidclicet,cum vel is qui accufat,cupidi Iaria'
tatc vindi<fta; ardear,& principaliter quxrit pccnam
eius qui offcndit,&interirum:vcl cum is qui iudicat,
Legem affedibus prauis cotaminat, & lf tatur malo
eius, de quo fumit vindidam. Quod cum fit , vtcr-
que homicida coram Dci tribunali iudicatur.

45 Eft & tcmcraria vindicta, omnibus modis
damnanda, quando larfus , iniuriam fibi illaram,
pcr fc vlcifci molitur. Nam quod Dci eftproprium
ipfe fcchratc fibi vendicat, fed excipio defenfionis,
lv etuT$?opoi ncccffitatem.Ibi cnim locum habet : vim
vi repellereliccr.

14 Eft &UIaccnfcnda tcmcraria vindi<5ra, qua?
cum exercetur a miniftro iuftitia:, plus tamcn mali
jdfert quara boni.Nulla cnim vindida, cuius finis
malus clt,a piis cft expetenda,aut excrccnda.Belua-
rum enim potius cft,quam hominum,talisYindic"ta.

XII-

P E R S E X T i^E

Legts.

T opera bona fcxra? Legis, a fyncera dile-
ftioneproximi manant:ita ad iuftam & le ^u',^|fr
gitimam pcrfonar proxirrticonferuationem,&focic ^
atis humana: incolumitatem refcruntur.
z Dilcftio ergo proxiroi & eiufdem conferuatio

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Beneuo-
leatid.

Candot
quid-

SS* S E X T

( vnde pendct incolumitas focietatis humane; ) U-
mires f unt intra quos operas huius prexepti, proxi-
mo debita,claudentur.

3 Hac conftitutaregulafaciliuserit&promtius |
colligerc,quaropcra Deusanobis hac fextalegere- I
quirat. ,

4 V crum quia opera illa,certarum virtutum funt
aSiones, qae virturcs rcdrices & moderatriccs a-
dionu funt,iuxta rc&a rationc : de virtutibus ipfis ;
huius Lcgis proprijs,earumquc a&ionibus agcmus. i

5 Etfiautem alijalirer virtutcs huius legisdige-
runt,quorum quidemdiligentialaudo:tame vt nos j
intralimitesanobis pofitos contineamur, omnes |
virtuteshuius fextarLcgis fub beneuokntia & bene
ficentia cocludamus. Nihil enim hex Lcx requint,
quod non altefutra harum virtutum contineatur.

D E B E 2\££ V O LETs^T l tA-

6 Bencuoientiaeftvclutiprimusriuulus,manas
a dile&ionis fontcttam ci quem diligiraus,hoc eft,
charum habcmus,bene quoque vclimus neceffe clt.

7 Hanc beneuolcntiara tanquam «:AKfl*cxci-
piunt hx virtutes,Candor,amicitia,huraanitas>con-
Cordia.

8 Candor , finceritas & puritas quadam animi
eft, qua? vt nonadmittit vllas finiftras fufpiciones
depcrfonaproximi fme cuidenti probationc:ita vi
tupcrabilia in proximo non virtutum larua induit,
fcd vitiaeffevitiaiudicat. Quod qui non facit, non
folum Deo & naturxLcgi aducrfatur: vcrumetiam 30
fano iudicio deftitutus eflc ccnfendus cft.

9 Qjid enim turpius efle poteft , quam fcapham
ligonem,& ligonem fcapham appellarc, hoc eft,vi-
tia larua virtutum ornarc,& virtutcs vitiorum cceno
deformarc?

:uw* io Amicitta , reciproca bonorum inter fc bcne-
Uolcntia eft,& voluntasfibiinuicem bcnefaciendi,
ex vera pietatc & virtute manans.

ii Amicitia ertim illa,qu3e vel u *Vfc£,"Vel U wteo-
y*<(vi Hippodamusloquiciirjortum habct,dcficien
tc voluptate,& ccllantibus beneficiis rcciprocis in-
tcrmontur.

n Vcra proin Jc & hominc digna amicitia, pic-
tate & virtutc conciliata, comitate conditur,graui-
tate'firmatur,conftantia & fide conferuatur,™^*-
"^cUprobatur,& mutuis officiis continuatiir.

13 Humanitas latius fc extendit , qu* & natura?
facilitatcm & morum fuauitatcm comple&itur.

14 Hasc maximc fibi animos hominum conci-
iiirfe folct,fici!eignofcit,communem fragilitatem
cogirat:vnde coroicum iMudiHcmofum, humatiiame
mhil altenumputo,

15 G> sece admodum fignificante vocabulo dici-
tUT ,£.'A*V jf>avo-/st,quam PlatO definit \%tv Zvip)>»l twl Zv
avfyeivw. HancPaulus Tito fcribens , Deo tribuit.
Digna proptercahominc , vt qui & homo fit, & ad
Dci imagincm conditus,vt ipfum imitetur.

16 Concordia,fiuc a citharae cliordh,fiue a plu-
riura chordaruuvinculo dicitur, laudatiffima virtus
cft,qua vt quidam recle ait,paruar rcscrefcunt.

17 Hgc virtus vt mutuam beneuotcntiafouet:it<»
maiorcs,pares,minores refpicit,& o-vp+wtci quada or
dinu&omniura ftatuum intcr fe tanqua omnium
dulciffima mufica,fummc dclcdatur. Nam vtcitha
rz fonus tum demu iucundus eft, quando ita inten
duntur & remittuntur chordae , & arte trahuntur ad
harmoniar regulam,vt vnu,iuftum,& fuauc conccn-
tumefficiaf.itaanimi bonorum,c6cordiamutcadi
lectantur.vnde apudGrejcos nomen accepit fywwnf,
quo fignificatur animorwm fummus confenfus.

Tltiraani

Co»cor-

L E X. 884
D E *B ET^E F / C E N T l A.

18 Beneficentia id prseftat cperc, quod bencuo- w
entiaanimoconcepit.Hancdicunt coiunaamclic
:umiuftitia. Per hanc cnim iuftitia fuum munus
jxequitur. ,

19 Siquidem iuftitia,vt prarda^e dicit Bernhar-

lus,maioribus reuerentiam & obcdientiam a*qua
msconfilium & auxilium^ infcrioribus cuftod)arn
& difciplinam^HoceftjfingulisT^ xdUt»%,t&**\-

10 Etfi autem h^c vere dicuntur:ta men vt mag1
(k nobis vis beneficcntise perfpec5ta,quam hxc Wj
Lex poftulat : fubiiciam bcneficcntia? , vt *» ^*1
.^u^dam^manfuetudinem^f.xH^fortitudinem^c-

lum,libcralitatcm,& mifcricordiam. . . . • tyjfi

21 Manfuetudinc bcnefacit proximo,qui innlfj8 tuJ0.
affedusjira; ruentis ad vindiclam impctum ita reti-
net, vt crudelitatcin proximum, qm offendit, non
fsuiat , & aliquid mdignum iuftitia , teracre corn-
mittat.

11 Erfi autcm i)ra naturalis affedus eft,infurgcn^
aduerfus ea , qua; virtuti aduerfantur , & ea propu-
gnans quas a rationc monftrantur cffe bona & ,aU"
rabiliartamen in vitio eit,quando redam ratione
non fequitur ,fed ruit caeco impetu in eum qui ottc
dit,extraiuftiti3?limitcs.

23 Sed illa demum ira laudabUis eft,qua: ex bo-
na caufTa procedit , & tendit moderatc & iu^c l^
bonum aliquem fincm.Talis ira & motus at?»1"1?
cocrcenda peccata infurgentis , fuit in Mofcj ^11 *
Chriito,Paulo,abfque vitio. U**?

24 £T/e<*<* fummum ius moderatur,& cedit»0
cauflar circumftantias,fcuera? iuflitiar.Dicitur autem
bhfXMA q u a fi *Gki 7*** ia vtu.iKu. .

25 Eft autcm hasc *w«Wduple3t,Publica &. \
uatarilla^iudicis perfonamfuftincntis:hac,homin
cuiufuis priuatimagentis eft»

26 Publica ArncixciA eft quaiudex fiVait L<"gen
ad cai,fTam,& non caaffira ad Lcgcm.Vr enim ng^
ra lapidis in ftruai raLesbia mutata,mutatur &n°^
ma:ita cauiTa,pro circumftantiarumconditionejV
riante,variat & mcns Legis,^^*.

27 Flcditur crgo Lexad cauffam , quando n«
fpecftatur to ek^oJ tx<uov. Sed mens & voluntas Le g 9
accoramodatur caufla. Contra vero cauflaad fc^J
gem flcctitur, quando retinctur in iudicando '

I uxptfajixAtov , & nulla ^btMMt proptcr circumltan^
tias admittitur : & tunc fummum ius fit fum^
iniuria. . •

28 Priuata^-4/W tolerat infirmitatem prox*
tegit arcana errata,fanat manifcfta dclifta-doctri ^
confilio,admonitionc,fraterna obiurgationc ftfP

19 Fortitudo proximo commodans, etiarn
plexcft,vidclicctpublica&priuata:illa magilt''atl] '
haecfingulorum pnuatim.

30 Fortitudo in magiftratu.iuftitia? pr°P^^t.t
trix,r-!tionca<l vindidam properat , & finem na^
confermtionem humana: focictatis : ldque pcf
fcnfioncm vere; rcligionis,verarque virtutis^& °PP
gnationemfalfac rcligionis,&vitiorum graflan"
rcprcfsioncm.

31 Fortitudo priuata eft, cum finguli inuicto ^
nimopotiusfcrunr iniuriam, quam vt iniuftciC
cifcantur de proximo. Harc etiam patientia dicitu •

32 Zelus etfi in gencre eft cuiufuis aftcftus vc^
hementior arftuatio : tamen hicfolnmmodo de«
zclo agimus , qua; bcneficentiar crga proximum
pars qua:dam,fubiicitur.

33 Eft ergo hic zclus affcftus vehemcns , ^°.!^s
ftc indignamuraducrfus contumaciam *n^tr°^U5

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

885 SEPTIMALE

foleribus:quocontumaciarepreffa, alij tranquille
viuant,& vnitasfocictatis conferuetur.

34 Hic 2clustum demum eft laudabilis,quando
^citatus ab Hcroico motu, in magiftratu vindicc
icclerum,vcl a Spiritu fanfto ortus,fecundum fcien
*Um tcmpeftiue excrcctur in gloriamDei, qualis
c°nfpicitur in Mofe,in Phinee, Elia,in Chrifto, in
Paulo.

35 Liberalitasqua; Ihi-M^m,- Graecc dicitur, cft
mur»ificentia,proprie magnorum &liberorurn ho-
^ninuin , qua muant & ornant ordines & ftatus ho-
^numjuis facultatibus, vt bcne raereri vidcantur
dcfocietatemimana. Huic cum praducet pietis ve-
ra>vt in Salomonc,Dauide,Iofia laudabilis eft.Con
traver6, fi ab animo inanis gloria? cupidoproficif-
Cltur,in virio eft.

Mifericordia crga proximum, affe&us homi-
J?edignifsimus,eft ^a^jc^quatangimuraliena mi
leria tanquam noftra propria , quaquc eius miferia;
"oftris bonis fuccurrimus.Breuiter,mifcricordia cft
'ffedtus ipfe mifcrendi:&quicquid officij ex hoc af-
fe&u milcris & affli&is pie iuftcque pra;ftatur. Et
dicitur in fcripturis interdum J-ikaikvv» » vt fciamus
clccmofynam non eifeliberum beneficium,fed dc-
bitumofHcium.

37 Confiftit autcm ha:c mifericordia in duobus,
Icilicet in remittcndo & dando.

38 Mifericordiain rcmittendo pofita , cft quae
Vel pauperi debitum quod non cft foluendo,nifi at-
lranatfibi mifcriam, condonat-* vcl ei qui offendit,
JjniamqueprecaturjorYenfam remittit,modoid pie
« vtiliter fieri pofsit.

. 36 Mifericordiaqua:indandocernitur,ignoran-
^communicat do&rinam,aberranti corrcctioncm,
«iubitanti confilium,trifti confolationcm, efijricnti
Clt)um, fiticntipotum,nudo veftes, vagodomum.
^rcuiter,Omni mifero & afflido,quantum potcft,
Iuccurrit.

40 HuncDominus,exOfes 6.6.teftimonium
adducens,anteponit facnficio,cum ait:Profcdi dif-
Clte <juid fit:Mifericordiam volo &non facrificium.
^iatth.9.13.

41 Autor Epiftola: ad Hebraeos elcemofynam
Jjldc placere Dco tcftatur, cu m inquif.Beneficctia?
* communicationi.snc obliuifcjmini. Talibusc-
n,tr» viftimis delcctatur Deus.Hcb.13.16.

4* Vcrum hoc accipiendum eft,de eleemofyna,
^Uar prarflatur a Publtcano , & non a Pharifaro , id
e *>qua? prarftatur apiis ad Deum conucrfis, & non
impiis hypocritis* Nam horum eleemofyna,etfi
lu valet:cultu tamen cft vitiofa & abominabilis co
ram ^eo. Quicquid cnim non fit ex fide,peccatum
e f;vrpotepfofcctum ab iis,quorum & mcns &con
c,entia polluta eft,& abcrrans a debito fine.

XIII.

S E P T 1 M A L E X
Decalogi.

^ *^on CMachaberU \

' •r l. 1 \y T fub 3dulterij nomine , omncintempe-
▼ rantix,id eft , impuritatis&impudicitisE
b nUs,quo anima vc] Corpus hominis polluitur,ve-
llr • ita omne temperantia; genus impuritati ani-
f^ypo * ^ corporis rcpugnans,pra»cipitur.
^"p- * Duje funt ergo huius Legis hypothefcs gene-
CS:Vtozaflirmattua, Tempcrantiam fe&ator/Alte-

X DECALOGL 886
ra »^««4,Intemperantiam nc fe&arc.De affirma-
tiua,hac vicc dicendum erit.

3 Temperantia: bonum nemo fatis laudaucrit. Deaffir-
Eft cnim tcmperantia veluti naturae cuftos fideliffi- matiua*
mus quam qui vcrc feaatur,tranquillum natur^ fta-

tum fentit.

4 Hoc Grxcz appellatione pulchcrrime fignifi-
catur. Dicitur cnim tcmpcrantia Graxis ««ippnfoi
quafi ^«jrst^;;'/t(7/f,hoc eft,conferuans prudentia.

5 Huius ratio cx appellationcLatina peti potcft.
Diciturenim tcmperantia Latinisatcmpcrie, hoc
eft «wpe^/ctarTcctuum & actionum temperataadrc-
ctam rationem.

6 Dcfinitur autem temperantia in hunc mo-TcmP"1

d_ . 1 ...... .. ti* difani

um. Temperannaeft rationisinhbidinem,atquetio.
alios non re&os impetus animi, firma & moderata
dominatio.

7 Hsc ergo facit vt nihil appctas,cuius te poeni-
tcat : vtin nullo Legem moderationis excedas : vt
fub iugo rcdiE rationis cupiditatcm fr£ ncs.

8 Cernitur autem h*c virtus (quantum quidem Partw.
adnoftrum inftitutum facit ) in quatuor partibus,
quarfunt,abftinentia, fobrictas, caftitas , pudici-
tia,quar aptifsimo ordine adfincm Legis huius rc-
fcruntur.

9 Abftinentiagular aduerfatur,vt qu« vfumpo- Abftinch-
tuscibiqueiuxta rcdar rationis iudicium modcre- ua"
tur.ab iifque abftincat,quibus caro ad vllam impu-
ritatcm natura hominis indignam,irritari potcft.

10 Huic iciunium fubiicio,quo caro, ferocior fa
da,tanquam fr^no , coercc;ur & domatur, quotics
aducrfus fpiritum importunius infurgit.

11 Ecquia nemo melius nouit propria» carnis
petulantiam , quam is qui ferocientcm lcntitmemo
itiunandotempusaut modum redius pra:fcripfe-
rit>quam ipfe.

Ji Sobrict3s duplcx cft : Vna animi: Corpo- Sobrietat
ris altera. Vtraque vt rarifsima : ita maximc lau- ° "
dabilis.

31 Sobrietas animi eft & rcdus vfus rationis, Sc
fuauis afFeftuum moderatio.Huius caufTa elt mens
pierccftequeedoaa, &afftefaaio admoderatio-
nem feruandam in omnibus rebus.Ex quo fit,vthac
prajditus confilia & atttiones prudentcr gubcrner,
ne quid turpe aut indecorum m vita committat.

14 Sobrictas corporiscftin potu potifsimum
tcmpcrantia,ne cius lit immoderatus vfus, vndcin-
ilammantur impuri atfcftus. Hxc vt a fobrictate a-
mmi venit:ita fanitatcm ccrporisjviriumincolumi-
tatcm,& vita? puritatcm confcruat.

15 Caftitas,puritasmcntiscft,qu5 etiam in cor- CaftiMJ.
pus dimanat,qua fit vt ab omni impuritatc & con-
tJgtoabhorreamus,impuram Venerem fugicntes.

16 Nequccnim vera caftitas corporis cflc po-
tcft,nifiquaracaftoproficifcaturanimo : id quod
Ariitotelcs intellcxit.dum diccrct Philofopho cui-
dam,caftis manibus reddenti vrinam,i>*/ftV^s:,
<?f*vJ i%e* y./a.cf/.aja..

17 Quodautcm Papifiaj laudcm caftitatis fuisErroriUB
lmpuns Sacnhculis, Monachis & Monialibus ven- refuuti».
dicant,impurum cft commcntum, cum recta ratio-

nc & vcrbo Dci pugnans.

18 Namcaftirasomnium hominum eft , qui sl
vetita libidine fe puros & intcgros feruant,fiue fint
virgincs,fiucccelibcs,fiucconiuges.

19 Nam cum Paulus pronuntiatpiorum coniu
gium thorum honorabilcm elfe vt fandum & impol
lutum, quiscaftitatis laudem piisconiugibusadi-
mcrcaudcbit?

20 Damnandus eftproinde & error eoruna , qui

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ad ccrto* hominum ordines caftitatem alligarunt,
& commcntumeorum, qui virgmitatem camba-
tu jcatlibatum coniugio meliorcm tradunt, acin-
tcr opera perfcttionis , & confilia Euangclicanu-
mcrant.

Stttex^ 21 Qi»odautemPaulu5i.Cor.7.v'ideturvirgini-
mgio & tatem pra?ferre coniugio,dextre iuxta mentem Pau
calibam. )• acc,plenUum eft. Non enim ftmplicitcr & omni-
no antcponit coniugio virginitatem , vt meliorem,
fcd T/,ob certas fcilicet circumftantias.

zz Siquidemnonbonirateoperis, fedvfu,non
meriro |urrcctionis,feda&ionis commoditate,vir-
£tnitas& ca:libatus anteponuntur coniugio non
tamen fempcr , nequcin omnibus,fed tcmporc ne-
ccfsiratis,& in iis qui donum fortc habent perpetue.
contincntise.

23 Nam illi qui pcrpctuum continentia» donum
non habcnt,regulam Apoitolicam tcncanr.Propter
fornicationem(lcilicctvitandam)vnufquif4uciuam
Vxorcm habeat, & y,naqu*quC fuumtnaritu habeat.

24 Tametft autcm haec Lcx non raandatcomu
gium iimpliciter, fed caititatem animi & corporis
ab omnibus finc difcriminc rcqutntrtamcn fub con
ditioncomnes ad coniugium obligat , qoi donum
perpetua? continentia; non habent: adco vt qui con
tra faciunt,Deum tcntare videantur.

Pudicitia. Pudicitia virtus animi cft , quse fe in vita &
moribuscontemplandamexhibct. Ha?ccnimfacit
vt nos pun^eat vel audire,vel videre,vcl loqui,vel vl-
lisgeiribus oftenderc aliquid avera caftitate alic-
num.Hzc vt a pudore nomcn habet.itapudorc con
fcruatup.

26 Huius pudiciti? indolcs eft, vt fi qms ca pra:-
ditus, cafuivel viderit, vel audicrit , vel teccrit quod
parurocaftura vidctur,moxcrubefcat,& rubore vul
tus pudicitiamanimi teltetur.

17 H^cpertinttcomicumillBdrHrWft^/i^KrJ
eft.YLi vir quidam fipicns adolcfcentt rn ruborc di-
xit : Qonfide filtjfte eji color vsftuw,

2-S Cyprianus fcribit pudicitiam non in fola
carnis intcgritate confiftere , fed ctiam in cultus &
ornatus honorc pariter & pudorc.
^mpVun ** Hadenus.de tcmperantia & eius partibus.
tii caufi». Nunc autem vt in eius amorem acccndamur magis,
cauifas cius vcflas recitabimus.

50 Pnma, Mandatum Dei. Is enim ferio nobis
hanc virrutcm in fua Legc praecipit;Hoc Dei man-
datum metito nobis eife dcberec vice mille demon
ftrationum. Solaenim ad d:dorum confirmatio
nem, rerum fufficit demonflratio,quando probatio
in autoritate dioentis cft.

31 Secunda,£onditio fidci:quSm,vt indiuiduu
comcs,timor Dci purus & caftus comitatur,qui fin
hac tcmperantia coniiftcre ncquit.

32, Tertia, Cum tcmpcrantia fit naturse cuftos,
naturara effrencm facit,qui tcmperantiam non ma-
ximo fc&atur ftudio.

33. Qiiarta,vocatio noftra. Vocati cnim fumus
ad fa&itatc,cuius &prsecipua pats eft ? ia tct erantia.

34 Quinta,Precandi/orma Chriitianorum,qua
iubcntur pctere voluntatem Dei fieri in tcrra,qucm
admodum in coelo fit.Nunc autcm cum angcli D^i
fint maximctcmperantcs&cafti.- petimus contor-
mcs illis fieri in temperantia cV caftitatc.

35 Sexta,ExempLim ChriftUquo Chriftiani d
cimur. Cum crgo is fuit tcmperatifsimus,cuius o
mnis a&ionoflri cft inftrudio , decet profeao,
modoipiius difcipuli eiTc vclimus , imitari ipfius
tempcrantiam.

35 Scptimajpfa tcmperantia eft per fe virtusa-

888

INTEMPER ANTI A.

mabilis , vtpotcoptima & pulchcrrima, vt
bonitate& pulchritudine mento nosin iui arn

rem alliciat. *. '.iL,

37 oaaua,Turpitudo&poena, quibusinuo
uunturomnes qui temperamiz immemores*
in bmne incemperantias coenum tcedilsimc
mergunt.

xiiih

1 jV T E M ' P E N T

i Vemadmodum tcmperantia virtus eft fub ^

V-Xquacontinctur, & cum qua coniuncturn-
cft,quicquid Dominusfua fcptima Legc rcquiri ^
ita intempcrantia , & qua: ab ea nafcuntur mte^»
proles, hac eadem Lcgc interdicuntur, acculantu >

damnantur. . n.:f.KS;

i Eft autem intpmperantia, quam Grarciapti ^
fimo vocabulo mwim nominant,vitium Deo mu •
fum,naturseinimicum,& hominisexccllcntiain^

cmfsimum. | <n;mi

3 Perhancinrelligoomnemimpuritatcmanii

&corporis, cum vcra caftitate & tcmperantiapu

gnantem. rhri-

4 Etfi autc Auguflinns in libro De agone tn
ftiano air. Inter omma ChrtfitMorum certamna

fimt prJta cafhwi»,vb% ^uotuitana pugnaywrara VtW*
«4:tamen qui vcrc^a Spiritu fando rcgitur,ftamma
hbidinis,etii non prorfus cxtingucrc , tamcn rcpr ; -
mere poteft,fi gradus,occafiones , cauiTas vitauerit.
Si remedia aduerfus cas monftrata vcrbo Dci
pucrit.-iipGenas, quse libidincs fcquuntui ■& m n
vita & futura, redte cogitaucrit : dcnique fi pr*lT1
iiuinituscalaspromifla,anteoculoshabuerit. Craa*

5 Gradus ad obfccenas voluptat.es funt plurcsi gff
Vldclicet cogitatio,aflVaus,confcnfus, o>J:Qu2
concupifccnriac vocabulo intclliguntur , lta a co
cupifccntia innata pullulant , & aitas radices agen »

& partus infrelices produccnt, nifi mox vt mccp
rint,furfocentur. c

6 Cogitario enim tporctd& ft moram traxcrir,
feftus mouetorffi hic non ftatirarcpreifus foeTl1'*
flammarur.inflaramatus aftectus voluntatemad c
fenfumimpellit.-confcnfum cxcipitfadum.Hoc ?
pius iteratamveluti in naturam vcrtitur, vtpo»
rcuocarc pedem non pofsis , fcd cogaris contra -
ciam conhlium mentis ruere. Huc quercla ilU M -
defyZvutf fWiiavm tZv ifu* ^vua.7ccv.QuiTC qUl
pit obtemperet Poeta; , qui ait : Princtpttf °W*y 'e1
medtctna paratttr , Q'm m*la Per lon2>M cor,ua

moras. . . o«&r

7 Occafionesmulta? ofteruntur, partirri ia < a» pes-
holo, partim ab hominibus , vt prauum foda^
tium,ficuti Medca dc fctcftatur :Frequentes*tcfJJ
^a^fumficmwarum me ptrdtderunt. Huc vifurn 1 ^
pudicum, gcflusvencrcos , & colloquia obica

fero. . -oe. C>

8 Caufl3efuntconcupifcen«ainnata,hapci°

turcrapula,cbrietate , comeflationibus & idgcn
liis Vcncris inftrumentis. rn

9 Nampoftqua vinofeulargioripotationc ^

g.iiscalerc inccperit, bruta pars animae fangumc^^
Lidibre vekiti fcrmentata , furorcs fcruentcs & c0
cupifcentiasardcntesexcitat. $

10 Hosgradus,hasoccafiones &cauiTasfoarr
prohibitas ciTe hac fcptima Lcge. Quare quibu^^
lus animse curx cft , intcmpcftiuc fc aduerfu*
mala muniantme tcmporc naturam xqucnt, ex 4
qusedampeccandinecefsitascomparatur. ^

°tliia.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

339

I N T E M P

■SiS Prztereaqus dixtmus ,Theologi ex verbo

jjjafi» Dciquatuorf prxicrcaftum coniugium) remedia
♦t^ a<lt!crfusmalum damnata; Venerisnumerant,sco-
^nibuspiis coramendant,qua? funt affidua inuoca-
t!Ocx ndc,kctio facra,iciunium,&fugaocij,feu la
^ ^orhoncitus.

1*. De orationc habcmus promiffioncro,quod
I >eus cx vcia fiducia inuocames vcJit cxaudirc, mo-
fumma noftra oblcftatio & voluptas in Domi-
ro fucrit ra&cata,iuxtaillud-'Dclcc~tareinDomino,
& ipfe dabit tibi petitioncs cordis tui.Pf.37. 4.

!J« Sacralectio mentem hominis furfum elc-
uat > vt homo brntar voluptatis obliuifcatur , Quare
Dauidvcrbi diuini meditationera nobis diurnam
^nofturnamcommendat. Cuhac coniungopios
nymnos & cantilcnas,quibusanima hominismiri
hccio fublime tollitur, & veris voluptatibusper-
iruitur.

»• !4« Ieiuniopabulum Vcneri adimitur, & Spiri-
lQs hominis pij cxcitatur , vt infurgat aduerfus Vc-
ne"s a>ftum,eum extinguat. Rcdduntur cnim prc-
ces ardcnticres fpiritu dominantc.Ncc alta.de cau-
^l-iudatur ieiunium. Nam Monachorum rigmon
lu'Tideiciunijlaudibus,quafi per fc cflet merito-
c$f ^Um5c cultus Dei,ad Pipatum remittimus.

!5' Otijquoquefugam & honeftum laborcm,
J£U. rcmcdiume(re Veneris vctitz etiam profini fcri-
Ptoresintellcxcru!U,vtille, Octafi roUaftperiertcH-
Pldmls ArcHi. hcm , Nthtl tgendo rnale agere drfcimtu.

Harc quacuor remcdia hoc difticho com-
Plcclifolco:

Ores>caJ?A legasyieiuves,ocia vitts,
Si fruarecnpu corporacafki Deo.
«JJj*- 17. Poenarquarcomitantut «/«oatfy/tfyfunthor
rcnda:& plurcs quam qua; cogitan poffint , nc dum
numcrari:intcr quas prarcipuae funtjCarcitas mentis,
°bduratiocordis , infamia virae ,donorum Deifoe
ua contaminatio , pcenae corporalcs , fupplicia ae
ct, tcrna- • <

*5it. 18. Cscitasmcntis.quamPaulusi^uwvwno-
m,nat,ficit , vtamans putct fe videre quo d non vi-
^ct>iudicttmala bona,& bona mala.Breuiter,Quiu
jt, °Ceat,non videt vllusamans.
^Sjj ,6, Obduratiocordis,quomalumnuIlum ef
"** maK«s triite : H«C a Paulo etiam dicitur kum-nt.oMif
^tizik-mxynn* , qua confcicntia hominis tanquam
Cautcrio vlta,planeveuJ<tt^refri.citur.
:' , 2°. Infamia vitar,quac non folum in ipfis Vcne
rismancip.ishaeret: vcrumetiam vniuerfam fami
v iam & pofteritatem faedat.
^wLa lU ^onorumDeifccdacontaminatio, Veneris
^ ^mnata? quoque ftipendium cft. Vt enim fumus
rem obieftam fcedat & offuicat fuligine fua:ita ob-
Ic°enus ilU Vcneris vfus dona Dei , quibus ho
m° alioqui ornatus erat , fcetore polluit, vtnulh
flntvfui.

2i« Pcena: in corpore fa?pe haerent , vt lues Vc-
pcrea & alij morbijquibus qui non con ipiuntur,ma
iudicij Dei aduerfus fe teftimonium habent.
Vidctur cnim Deus eos tanquam incmendabilcs

JjPHcU *b»ccifle.

^4, . 23« Suppliciaxterna,ha?c cnumerata malacxci
P,cnt in ommbus iis,qui non ante mortcm conucr-
*untur. Nam Dcimifcricordix in infinitum exce-

u°tomncs omnium hominum mifcrias.
*.M* Sed cur tantae poena?,& tam muhipliccs vni
eneri dcbenturPQuia mandatum Dci conturaaci-
teZvi°latur,dignita> humanae naturar per libidincro
cffr?nem calcatur,Spiritus Sanftus contriftatur, te
P'um Dei profanatur,iQUOcatioimpeditur. Breui

EUNTIA. 800

tcr,Nullus locus relinquitur aut pietati, ant vlli vir-
tuti,fed homo fe totum imperio Satana? (ubiicit iri
contumeliam Creatoris. . .

25- Poftrcmo loco propofuimu^ dc pra^miis p«^"f*
fr^nata? libidinis , qux maxima funr,& omnia con-
tinentur hocDomini dido : Bcati mundi cordc,
qnoniam ipfi Dcum videbunt.Matth.5.

16. Etfi autem cor homnus nunquam ita in.
hoc mundo mundari poteft,quin rcliquiae flamn»a-
rum Venerisinterdum cxcitcntur, vtut fucrint fo-
pita?, & irritcntur concupifccntiar turpes*. tamen
quando penes Spirituro manct vidoiia , & non fu-
pcratur homo flimmis libidinum, conatus hic apud
Dcum promunditia cordis acccptatur , vt non
mputet nobis noftrss fordcs,quibus purgandis da-

mus Operam. Cenera»*

27. Gencra Vcneris vctirar plurima funr,vt for- ncri^ \C9
nicatio,ftuprum,raptus,inot'ftcs,adultcrium , 7&v*ip. Itt»
fmMtaTpAjft multa alia, quasaccurate rccitanc
vlonachi:vt qui ea vel in priuatis confeffiOnibus di-
ijccrinr , vcl ipfi Sodomitarum progenics , inuene-
rint&auxerint.

Si quis contraxerit cum ea , cum qua turpt*
tcrconfueuir, viuenre marito, tamctfi Papifl^ con-
tradum iftum continuatum adultcrium ltatuunti
tame cgo iftud fimplicitcr affirmarenon audeo, fcd
diftin&ioneopuscfteiudicojin hunc modum.

29. Aut turpidopra?cedens fuit publice nota,
vel faltem iuftc fufpefta:aut fuit fine omni fufpicio-
nc.Si turpidofuitpublice nota, contractus fcqucns
^eccat fcandalo,nccporcft vnquam probarimifi pvi
blicc nota paenitcntia,vt in Dauidcprarct ffcrit. At
li turpitudo fcquens,ncc public e nota , ncc iufte fu-
fpe&a fuit,doc5tus & prudcns poftor potcftcon-
fcientiaseorum qui contraxcrunt , fic fanarc , vc
vfusciusconiugij fiatfantftus.

50. Veriim, quoniam raro benc fuccedit iis qui.
ficcontrahuntjhortarcromnes qui Chriftiani dici &
e(Tc volunt,vt id non tcntcnt, de quo iufta poflit t f-
fe dubitatio,& cx quo infuauis conucrfationis im-
mincrepericulum,& infanabile fcandalum.

j!. Antichriftus qua?dam mcnritur contra Iianc
Legem fieri , vt funt Sacerdotum, Monachorum &
Moaialium coniugia. Prittrea fpiritualcmcogna- PapiAicV.
tionem imp>c inceltui comparat. enorci. *

32. Nam ciim Sacerdoribus Papa intcrdicit con-
iugia,legi Dci,natura?,& laudatis cxemplis aducrfa-
tur , & patrocinatur ncfandis illis fccknbus , pio-
pter qUa? Deus mulras gcntes dcleutt.

53. Cum votum Monachorum &Monacharum
putat impcdire coniugium , facriltgc facit ; vt qui
probet vota,quar Dcus improbat.

34. Si fpiritualis cognatio , quam Papa definit
efteeorum, quipucris baprizandis vna tcftes ad-
furtt,impeditconiugium,profcd6 nulla intcr Chri-
ftianos coniugiaeruntlicita : cum multo fit artflior
cognatio per Spiritum eiufdem Chriftj, quo coalc-
fcunt in vnum corpus ( cuiuscaput ci\ Chriftus ) fi-
dtles omncs, quam percxtcrnam baptifmi ttftifi-
cutionem.

X V.

0 C T A V A LEX D EC A L 0 G /.

fiirtum fhcies.

I T in omni honcfta Lcgc,duo fpetftada funt, Ratio «e
V Ratio cV Finis:ita ctiam huius o<5taut> Lcgis
& retfiiffima ratio cft,& vtilifftmus finis.

p j-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Quid prx

Lcgcse-
- ius parti
«ulares.

i.Dcdi-
ltinftisrc
rum do.
jinuiis.

8*j OCTAVA LEX

2. Ratio quidem hxc eft : Deus cum fit iuft ilfi-
mus,vtad normam fuae iuftitia? fuum cuiquetribua-
tur.l:inis vero,vt homjnes fua forte contenti,fuum-
quc cuiquc tribuentcs,humanam focietatem com-
munibus officiis £oueant,iuuent,tueantur.

3. Hacrationc&hocfineLegisinter fe colla-
tis,facile eft viderc,& quid hac Legc praecipiatur,&
quid vctetur.

4. Vtcnimomniaiftahac Lcgc prarcipiuntur,
quas ordinc iufto a rationead finem cius ailequen-
dum tcnduntiita omnia quae & a ratione dcfiectunt,
& ad fincm non recte fcruntur,prohibcntur. Vt c-
nim illa cx charitatis fontc manantfita haec eandcm
perturbant.

5. His ia&is velmi fundamentis , diftinclius
huius Legis amplitudinem confidcrcmus , videa-
imifqucqoaepanicularcs Lcges fub haccommuni
contincantur.

6. Sunt cnim potiffimum quinque Lcges par-
ticulares, quas ha?c-communis comple&itur.Pnma
dc rcrum diflrinctis dominiis. Sccunda, dc aliems
contra iuftiriam hon contreftandis.Tcrtia,de iuiie
quxrcndispropr.is. Quarta,de re&o vfu quarfito-
rum. Qjinta,dcfoluendisdcbitis, quse vclnatura,
vdlcgealiis dcbcntur. Hrc cnim omnia cum ra-
tionc & finc Lcgis propolitts conucniunt , de qui
bus ordinc diccmus.

7. Prima Lcx particularis , fub communi com-
prchcnfa cft, de diftin&is rerum dominiis. Nam
cum furtum prohibctur, difcrimcn traduur inter
meum & tuum. Nim fi mihi tuo,&\tibi mco vti cx
sequo liccrct , fuKum non committerctur , fcd re-
rum communio acqualis ftatueretur.

8. Iam fi rcrum communio eifct a?qualis,pleri
qucomncsfegniores & negligentiorcs in pra?ftan-
dis officiis efficcrcntur. Ex qua rc hnmana focictas
non foliim maxima dctrimcnta accipcrct : verumc-
tiam p mlatim litibus folucretur, & tandem mifcrc
abolcretur.

0. Htcdetrimenta,folutio &abolitio humana?
focictatis cum manifefte pugnant cum Lcge natu-
rx:(qi?e dictathumanam focietatem confcruandam
cffc) fcqui:ur corum cauffam , ncmpe rerum com
munionem SEqualem , cum lcgc naturar pugnare.
Qiud cnim magis curn natura pugnat , quam quod
naturaoi dcltruit?

10. \\lnc planiffime fcquitur quod propofui-
mus,vidclicct,rcrum diftin&ionem commendari &
eftl iuris naturalis : vt qux faciat ad conferuandam
naturam humanam,qualis nunc eft in hac vita puft
lapfum primorum parcntum.

11. H jc Lcges pcrtinent humana? , quibus di-
ftinda rcrum domiiiia approbantur:huc iud cia fo-
rcnfiaihuc gladius , ( qucm mngiftratus a Deo acce-
pit : ) quo rcrum proprictatcs contra furcs & latro-
ncs defcnduntur.

12. Vcrum quia Dcus voluit homines focictate
coniungt,fipicntcr diftribuit fua dona. Non enim
vni comulit omnia , fcd aliis alia , vt tu mcis & ego
tuis indigercm , cxquo nata eft iuftitia commuta
tiua,qua?,vt in commutatione rcrum fcruat xquali-
tatem : ira maxime facit adalfcquendum finem Le
gis,dc quQ cgimus.

15. Cum h ic pugnit iufti?ia,qua? in rcrum per-
mutationc xqualitatcm non fcruat pro tcmporum
& locorum ratione. Neque enim fimilis femper x-
qualit3s effc poteft in fpecicctfi in gencre sequalita-
tcm fcmpcr cftVoporceat. Dcqua aequalitate gu-
bernatorum Rcrumpublicarum eft iuHicare. Pof-
funtenim gubernitorcs pro commodo focictatis

DECALOGl. %91

huiiiancE.hicqusdam pcrmittere , & qua?dam Lc-
gibus ftabilirc. .

14. Vt autcm harc arqualitas commodius mt ^
homine5feruaripoffit,fapicnter nummus inucntus
cft, qui quidcm vfum fuum non natura , fed homi-
num arbitrio,inftituto,ac Lege,tenet. Numniuse-
nim quafi vcuk didus eft.

15. Quapropterde nummo non tamcxm3tc
ria & valore cms in fe , quam ex Lcge , vfu & nne
iudicandum eft. i 1;

16. Secunda particularis Lex , quar fub generan
continctur,eft,nequisaliena contra Legem contrc tu^
det. Eft enim furtum rei alicnx iniufta contrccta-

tio. Ita cnim ratio Lcgis poftulat, vt fur« appdla-
tioncmlatiusquam Iurifconfulti accip:amus.

17. Sunt autcm furti genera duo,viddicct cUO-
culariafurrcptio,cV rapina.

15. Clanculuia-r-rrfprioni (cum qua p«gnaC
virtus rariffipia axnnfKti*) ttibuunt Iurifconfuhm0*
menfurti, quam mtcrdum ncrtffitate & iurc bcM
cxcufari dilputatur a nonnullis,quorum fcntentiam
tum dcmum approbato , cum eam cum capite Lc-
gis , Dthge proxtmttm tuumvttetp/um,non pugnarc
monftraucrint. Quod tametfi ahquando fieri po»^
nonncgo: tamen quia dc ca communisrcgula ita*
tut vix poteft,volo hic omnia potius ad charitatis lc*
gemreuocari.

19. Rapina duplcxcft. Vna manifefta , Altcfl
iuris prartextu palliata.

20. Manifcfta rapinaeft, quas per violcntia"1
cxcrcctur,quclis cft latronum, pirataru , & omnium
quiviolenta manuiniufte alienas poffeffiones ra-
piunt,& aufcrunt.

21. Rapinapalliata prartextu iuris,eft,cump°*
tentiorcs non coac?ti neceffitatc, contraLcgcm *
longo tempore confirmatam confuetudinem > ^u°"
rum fubditorum facultates ad fe transferunt,vt ha"
bcantinftrumenta,nonquibus confcruare f°clct^
tcm huroanam poffint , fed quibus fuarfuperbia^ &
hbidinibus fatisfaciant.

2:. Etfi autem huiusgcncris rapina fa?pec°111'
mittitur : tamen nolim hic fubditos fibi de hoc gc"
ncrefumcre iudicium. Nam hoc tcmporc plura or-
namenta pacis,firmiora fubfidia belli , & nerui xt\-
publicae maiores rcquiruntur,quam olim.Quare fic
ncccflarib grauiora oncra imponi fubditis neccn£
cft , que_ fubditi asquo animo fcrre dcbent, moa°
contra Deum arma fumcre noluerint.

23. Potentiorcs tamen vellc cogitare» non t*
quid libcat , qua quid liceat. Quod tu demum hce
rcnt fiDeutimcrcnt, fubditos tanqua liberospr0-
prios diligerct:Quod profanus Cyrus a Xenopho11'
tc fecilTc fcribitur. . j

24. Tcrtia particularis Lex , qucj fub cornomqu^^
continctur,eft vt iuftp quifque qu^rat propria. Na

fi diftindio reru fancitur lege Dei & contrcctatio
rcrii ad nos nonpcrtinentiu danarur a Deo:ccrt^
autit<bcmurpropria iufte querere,autnos ipfosin
iufte de medio tolIcre.Horu pofterius,cufitc°ntr
Deu & natura,profec5b &Deus & ipfa natura vom^
vt quiliber fua qu33rat,& dciufte partis viuat. p^ *

25. Iufte parta voco , quar vcl ex ha:redita'C- m
fta quis poffidet,vel iufto laborc in lcgitima V°a *
tionc acquifiuit.

16. Lcgitimam 'vocationem definio, cum v'
trumque coniungitur,hoc cft,cum & opus funct»0^
nis cft lcgitimum,& perfona operas lcgitirric 3" 0
pusfacicndum eftordinata.

27. Cu harc duo concurrunt,officiu dicitur yoc^
tionis opus. Siquidem oflicium eft , quod quilm
faccre dcbct cx vocationis fu*e condicionc.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

OCTAVA L £ X DECALOGI.

<593

*8« Scd in officij ratione duo fpe<5tanda funt,
V|delicct gcnus officij & muncris exccutio.

z9> De gcncrc offlcij tcnenda cft hxc regula:
Omneofficiumfaciensadconfcruandos & ornan-
dos ftatus a Dco ,)rdinatos,vidclicet,Oecon«micu,
P°liticum,& Ecclcfiafticum,prima, quinta,& hac
Lcge mandatur.

3°. In muneris cxccutione fidcs &charitasrcr
gul^ clfc dcbent.Fides quidcm CAUct,ne qui$ Deum
°ffcndat ,fuadct rtomnia ad gloriam Dci referar,
c°ntinct operantem imimorc Dci. Charitas vero
cauct , nc cuiiniuria infcrarur, fuadct vt proximi
commodisfcruiatur,continetque opcrantcm in a-
morcproximi.

3r- Exhisconduditur,quodvtSegnities &im-
P°ltura hic daranatur : ita fcdulitas,& diligentia &
*LtfUi<candor in pr?eftando officio commcndatur.
JJ«. 3*. Quarta particularis Lcx, qua? fub communi
*leSul Continetur rcquirit , vt lcgitime quaMitis vtamur in
gloriam Dci, in miniftcrij diuini confcruationem,
Jnreipublicxcornmodum , in fuftentationem no
""& familiar,inelecm.ofynam,qua fublcuanturte
nuiorcs.

55' Vt huiclegitimo vfui fcruiunt virtutes,libc-
ra*'«s,inifericord'ia,& iuftitia ; ita cum co pugnanr
Pfofa(io , ten3citas , auaritia , immifericordia , in-
^oiuc^tuftitia.

894

34- Poftrema Lex,qua: fub haccommuni conti-
^vei^neturjiubctfoluerequxcunquc aliisnatura vcl Lc-
^n-gedebentur.

5" Qui cnim non reddit quod debet,alienum
netinet contra iuftitiam , qua: tribuic vnicifique
cJuodfuunieft:quare& furti coram tribunali LX i
tr Peragitur.Rc<5te enim Auguftinusait : Omncquod
nialepofTidetur^alienum cft,Si alicnum,furtum co
^ni Deoiudicatur.

3^. Huc ergo pertinet prarceptum Pauli : Red-
^ite omnibus debita. ItcmiNemini quicquam dc-
Peatis nifi hoc , vt inuiccm diligatis. HicPaulus &
Pr*cipic c{fe foluenda debita , & diftinguit debito
rum gcncra.

Quorum vnu ita folui vulr,vt nemini quic-
^amdebeamus. Alterum perpecud quidcm foluen
Uo poftu^t , quod tarncn nunquatn ica pcrfoluitur,
^>n adhuc debeatur r.liquid.

38. Prius illud dcbccur Legc ciuili, & iuxta Le-
?Cra folui oportet:Poffcr us natura. Quod quidcm
^tanatuiamfoluitur, fed nunquam perfolujtur.

CrUin hxcibrrc ica chriusdiftinguuntur.

39. Prius dcbinim cft , quod ciuili obligationc
^Jcbctur, vidclicetcum Icgc ciuili aliquis ^d fol-
uendum obligatur,ita vt magiftratusdebitorem co-
§crepoffic vtfo!uat,& puniat non foluentem. At-
Sue hoc dt bitum vult Paulus pcrfolui,cum ait : Ni-
mlcnicjuamdcbcatis.

4°« Poftcriusdebitumcft^quod naturali obli-
ptionc debctur , videlicct , cum natura aliquis ad
Ucndum obligatur. Obligamur autcm natura o-
^flcs ad mutua diledionem,& admutue. dilc&io-
nisofrlciaanalogaprjeftanda.
. 41» DchocdcbitigencrelQquiturPaulus^cum
ai1, Nifl hoc,vc vos mutuo diligatis: lignificans pcr-
P^uam obligationcm efTe,quanos Dcus&natura

b,Jg«adofticiadiIc.aioni$.
Vt^1, Ncque huius obiigitionis ratio obfcura eft,
Su* lit in ipfa natura imprefTa ab ipfo Deo opifi
^ -qiioj tiD, vjs gcr^^Jjjs pra^ftabis. Qui crgo —
. 1 1S*t»& cx dilectionis Ltge bencfacit pro*

nid
tura

non
proximo

8enti,conrumaxjeft aducrfus Dcura,& cum na-

pugnar,iadignus

1 naturaefruatur.

XVII.
N 0 N A L E X
Decalogi.

Non reJpondebU fhlfum tefttmonium aduerfu:
proxtmum tuum»

IN hac Lege , vt in omnibus aliis, duo fpcdart- ^atJ» &
dafunt,videlicet,ratio & finis. Qua? fi rect^ xf\i- «"p^1*"
mentur,facilcapparebit,& quid ca prarcipiatur.

2. Ratio quidemhaec eft: Quoniam Deus eft
verax, vult fuam creatutam amare vcritatem & o-
difTc mcndacium. Finis vero,vt vcritatcm fine fuco
colcntcs,fandiUs & trahquillius,& in Ecclcfia,& ih
humana focietate , viuamus im3ginem Dei portan-
tes,in vcriratc& iuftitia.

3. Qutcquid ergo a rationc h3c proficifcitur,&
adhunclinem iufto ordinc tendit, hocprarcepto
mandatur,&quidquid quouismodo ycI aratiohc,

vel aflnedtflcdit,prohibetur. «

4» Hincpatet , quod vt vcritasomnis in dictis ^a,Pai'
& facTis prarcipitunita omnc mendacij gtnus in i f- piohi-
demprohibctur& damnatur.

5- Sapientcsilliquiprimidcderunt rcbus no-
mina,vt docercnt vcritatem L- ge natura? rcquiri,&
mendacium cfie contra naturam , conccptum men-
tis& fcrmonem vno nominc A^Knominarunt.Vc-
lebant enim hoc modo fignific^rc htyy alium fon-
ti,alium riuo fimilem cftc.Fonti quiaan,qui mente
concipitur,atquc ideo ly«/)«t5tm cognominatur : Ri-
uo vero qui per os linguamque profiuic, cx quo «c^-
^oetxaV appcllatur.

6. Iam verb, vt cft fccundum naturam,vtriuus
fapiatfontcm , a q jo prufluit:& cbntra n ituram , ii
fcetidusriuus adulci promanatfontt: ita fccundum
naturani ci\ ,cum xtyf cxtcrnus cor:gruat cum in-
terno:&co'nrra naturam, fi ab co difcrtpct.

7. Porro , quoni.im hjcc lcx Noria prohibitiua Demcn-
cft,vtqua? prbhtbeatfalfum tcftimoni«m, quo pcr dacio#
Synccdochcn omiic mendacium comprchcnditur:
dicemus de mcndacio,ciufquc gencribus.

8. Eft aut mcndacium , omnedicffum & ocefa- Q^iJ fa-
dom cui vcritas non fubcll,quauis caufla,quouis fi-

ne,& quauis intentionc prolatum aut fidum.Cuius
gcncris funt plnra.

9. Vt autem cmnc mendacium , vcl in diftis, ^Jac".
vel in faiftis verfatur:ita committitur dupliciter,vi-
dclicctin dodrina,& in vitj.

10. In doftnna committitur mendacium cum ^fj"
vel in rcligioneab analogia fidci difccditur, vcl in
artibus 3 principiis ccrtb perceptis aberratur.

11. Mcndacium 1 in rcligionc commiiTum fi eft
contra analogiam fidei feu fundamcntum, omnium
pcrniciofiffimum cft,fi,b quo mendacio omncs hac-
rcfes contincntur.

12. In artibus mendacium Icuius eft , viddicer,
cum non rcdc applicarur rcbus in Philoforhia iia •
Jicandis demonftratio , qua? imuflis philofophi,
ca dicitur. Nam vt fabri fuam amufnm fcquun-
tur« nc i n ardificando pecccnt : ita Philofophi in
artibtis nihil iinc dtmbhftratibric, vt immotum,
admirtant.

13« Hic fccdiflimfi lapfus eft Epicurus, qui con-
rempta amuffi philofcphica , errores multos- iri
Philofophiam inucxir , & interalioi, finem homi-
niscflc volupratc m : quodfjncpotiusin haris porj
corum,qUaminScho!is Philofophorum didiciile
putandus eft.

p. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Sklavita
vbi qua-
tUuplicia
commit-
tuntut
ncdacia-

N O N A

14. In vitacornmittitur mendacium pluribus
modis.Qui tametfi vix numerari poflunr.tamen eos
omncs fub ccrtis gcnenbus comprehendcre cona-
bimur. Scatuamus crgohuius mendacij, quod in
vita committitur,quatuor genera.

15. Primum , cum qui iola raentiendi libidine,
non fpectans fuum vel aliorum commodum aut in-
commodum,mcntitur.Hocgenus mendacij ab Au-
guftino merum mendacium dicitur , vt quod nulla
opinionecommodi vclincommodi mixtumfit.

16. Secundum,cum qui fua ipfius gratia menti-
turfiueidfiatdiais, fiuc faftis : Quales funt arro-
gantes,hypocrita?,difumulatores , a cjuibus viuis a-
lienus>^WaPhilofophodicitur,hoceft,quidi-
dis & faftis fois fibi per omnia fimilis eft,nec quic-
quam fingir,***' i*J&itunit manet.

17. Tcrtium , ci-m quis propter a'ios mentitur.
Atque huius generis quatuor funt gradus.

18. Primus gradus eft , cum folnmmodo volu
ptas auditorum fpc&atur,&vocatur G asds ^T^m-

quam Ariftotclcs virtutibus,Pault.s vc o vui s
annumerat. Hoc quidem iocofum mendacium no
minant.

19. Secundus gradus,cum tantura commodum
altquod fpcclatur,(inc alicuius damno. Hoc intcr
dum vcrum occultatur quod dici oportuic,& falfum
dicitur quod non oportuit. Hoc nonnulli ofiicio
fum mendacium appellantrcum tjmen contra oifi
cium pij hominis cft , vllam ob cauiTam mentiri.

v,tiaqu? 20. Tertius graduseft, cum folummodo dam-

num ^cftatur eius,de quo quis loquitur- H^ic gra
fubiirfun duifubiiciunturdetraaio,contumc]ia,dcrifio,iu
m- furratio,qua:inhuncmodum diftinguuntur.

21. Detradio cft , qua abfentis vka apcrte ro-

ditur , quz ab odio vcl inuidia nata, tcndit in eius

infamiam cui detrahitur.

zz. Contumelia eft , qua prarfentis honori ali

quid dictis,vel fiictis iniufte detrahitur, quaque in

dignus gnominia afficitur.

23. Dcrifioeft,quaalicuiusdic*tum autfaftum,
Conreptusc4u(fa,in rifum iocumq; trahitur iniufte.

24. Sufurratio eft occulta & infidiofa oratio
dcabfcntc,cuiustiniscft difcordiam inter amicoi
feminare.

25. Quartus gradus cft,cum vtruque fpeclatur,
videlicctcommodum & damnum. Hoc eft,cum
quis mcntitur , vt profit vni, & noccat altcri. Huic
gradui fraudem & dolum fubiicio.

16. Qturtumjcum quis contraalios mentitur
ant falfum dicit,idque in iudicio. Supcriora cnim
omnia,vt fijnt cxtra iudicium,accipimus. Hocau
tcm quartum gcnus praecipuc hac Lcgc nona inter-
dicitur , cum caetera ad fupcriores quoque Lcgcs
refcruntur.

27. Hoc genus committitur in iudicio,nunc ac-
cufatione falfa,nunctcftimonio falfo, nunc inhcia-
tionc falfa,nuncdcfenfione falfa,nunc fentctia falfa.

28. Reus eft igitur violat.r htiius Legis , & qui
falfb fi&equeaccutat, & qui falfum teftimonium
dicit,& cjui verum ncgar>& qui defcndit iniufta, &
qui iu Jicat malc. Huic mendacij gcncri fubiicitut

29. E^r autem cvKc$<u/ri<t , calumnia qua quis vel
fic*te accufat,vel vcra crimina celat , vcl tcrgiuerfa-
tur5quo fcntcntiam iudicis cludat.

»ev«iu 30. A^quc hadenus de generibus mcndacio
tc* rum diclum fit,quibus omnibus vcritas opponitur
qua: in omni rc , honefta & laudabilis cft, qucmad
snodum mcndacium malum viciofumque fcmpcr
cxiilit.

L E X. %9*
31. Eft autem veritas, cum didum aut fa&um
cum re confentit , vel fubieda vel fignificata : cuius
cumfirma fit«^*<>7fin voluntate, maxinu virtus
eft,quahomo conitanter amplecftitur verasfcnten-
tias,dicit vera, feruat pacta in fcrmone & gcftu> >'i-
tatinfidiofasoccultattones. vu^tf':

31. Vcritati ancillantur amor veritatis,candor,
docilitas,vcra gloria,modcftia,temperantia lingu?j
& multa? alia; virtutes,qux vitiis in mcndacij gene-
ribus enumeratis opponunrur.

33. Porro quoniam mendacium eft quiddarn
<w^7«A^',(vtloquuarur ) m,:ha,qU2ealiquid vcrl B-
gnihcant,(i.b diclis v. 1 frdi* quaiibL.fcunque men-
dacia funt dicenda,fcd khcmata fcrmonis , fub qui-
bus veritas continctur.

34. Chriftuscrgocumapparetin formaprre-
grini,non committitur mcndacium. Nam dla tor-
ma peregrinantisfignificat Chriftumin fuis mem-
bris percgrinari in hoc mundo , & non habiturum
ftubilem manfionem. Nccquod finxit fe longms
ire,mcndacium erat. Nam ifta fi&ione fignificat ie
difccifurum ab iliis, qui fc doccntem fide non rc-
cpiunt.

35. S mUiter multa Prophetica dida &
men.-faciisfimilia funf.fcd cum referuturad easr^»
obquasfignificandas ita veldidla vel fa(5ta funt, rc"
Dt rijntur fignificationes cffe vcrices , atque idco
nullo modo mendacia clTc dicenda.

36. Similir er tropi,vt metaphora ? metonymia»
allcgoria.^/ttjhyperbole, &c.ltem,parabo)f ,ap0-
logijfjbulaf , & quibus non falfa fignificantur "uI1
mendacia,fcd veritatis inftrumcnta funt iudicanda.

XVII.

D £ C 1 M A L E X

Decalogi.

T^en concHpifcet rcm proxitni

1. "\ T^T ratio huius Legis,Non concupifces>&c: Ji>Prr

V harc cft : Dcus fanftus & purus,& ab omm ^
malaconcupifcentiaalienus,vultnos puntati & frn
ditati ftudcrc : ita finis eius eft , vt nulla cupidi-
tas,cum charitate Dci & proximi pugnans^hiimanoS
animosperturbctj&arccto auocct. . c ,^r

2. Etfiautem hancLegcm vctita: concupifccnti?dllliJ9<<»
in fupcrioribus lcgibus includi non cft dubium:ta-

men peculiarem ltgem de ea ferri,mulcis de cauffis
vtile crat.

3. ?rima,vt errorem corrigat eorum,qui pecca -
tuindefiniunc opus cum voluntate coniun<5turn>
negantes inciinationem & voluntatem malam »
ne pcrpetratione operis,cife peccatum. Quod ergo
in fupcrioribus Legibusimplicite,idem hic expr^-
fc prohibetur,vt primum pcccati fontcm monftrc
prauam coacupifcentiam.

4. Sccunda,vt difcernatintcr leges politicas &
diuinas:quarumilla?contentac funt extcrnadif^P11-
na: has puritatem cordis ante omnia poftulant.

5. Tcrtia,vt hypocrifin damnet eorum q«i extcr-
na iegis difciplina feiuftosputanr,cum intcrim cot
ardear prauis cupiditatibus Lege Dci damnatis.
quo fitvthomoin hacvita Lcgem Dei nunqu«n»
implere poffit. ^

6. Hiccogitandum eft quanta fit«7tt^'*in [?T
hominclapfum primorum parentum fccuta. "^iP.1*!^
tnineintegroadltruaafuit concupifcentia,vrquod ^{JJi-
bonum fibieffe crederet,expctcrct, fcqucrcturq11^
adeptusvcr6,retincret & conferuarct. Bonumau'

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

fter- r

909 DECIMA LE

j*W hominis vcrum & folidumeft Deus. Itaque
^minisconcupifcentiarecla eft, vt Deum tancjua
Jumnium honum fectetur, ci adharcat amore per*
rc&o,& in eo f0i0 acquiefcat.Verum poftquam ho
010 111 pcccatum l.ipfus cft , & aucrfusaDeo, con-
Cupifcentia hominis deprauata elr,vt q!lae feratur in
fesprohibitas contra naturx ordinem & Dcivo-
lumatem.

7« Et vt homo in fruitione Dei fummas habi
f^A 5 Cr.3t ^c^c"s & voluptates,fi manfilTet in per
rtctionis ftatu.-ita fa&um eft,vt aucrfus a Deo quai-
rat dclicias & voluptates > quibus tamcn nunquam
^xplcri poteft in fignum,quod vcro &folido exci-
^"t bono , quodfolum fufficit ad cxplendum ho-
m»"isdcfiderium.
( 8. Nequetamcnomnemconcupifcentiam,qua?
J"» di. J"1" homincpoft lnpfum * peccatucfTe definimus,
,r-ftio. jed tantum eam,qua id quod non licet,hbet,& quia
,lb«,appetitur.

.9' Nam vt naturalis concupifcentia , qua appe-
timuscaqua: ficiuntad conferuationcm noftri &
jjat«ra;,ordinatis mcdiis, ac rec"to rationis iuclicio,
DonacVnecerTariacftcita renatorum concupifcen-
tia reparatio eft concupifcentia? eius qua? fuit in ho
Cotia m,nc anfe peccatum, idcoque fan&a & laudabilis.
Pu" l0« Non ergo fimplicitcr damnamus omnem
^oncupifccntiam , fed vctitam folummodo, quar a
Ueo ad creaturas hominera aucrtit,qu2 hoc modo

*»'dtfi/C<^definiri Potcfh

* . **• Concupifcentia,Lcge Dci vetita,eft «e7tt^'ot,
nhrmitas , & inclinatio in homine , pugnans cum
Lege Dei,damnata a Deo & rca asternx pcena?, do-
nccfiatremiifio.
U* Monachorum fomnium damno , cui ex na-
J*Qru.1! |.Uranulusconcupifcenti£e,petunt difcrimcn,vt a-
na fit peccatum veniale, alia mortale. Namomne
quod eft,vel fit ab homine,pugnans cum Lcgc Dei,
Pc>" fe confideratum,infcrt meritum mortis.

5« Verum fiquis hoc referat ad fubic&a , in
^ibus funt concupifcentia?,difcnmen admitti po-
efl. Nam concupifcentia Pauli veniale pcccatum
Crar,non natura fcd gratia. In Nerone vero omnis
c°ncupifcentia fiue inchoata tantum, fiuc dclibcra-
a>fiue confummata,peccatum crat mortale,& natu-
ta&Legisfententia.
lgje*i , .\4» Eft autem vetita concupifcentia duplex, vi
dc'icet,Originalis,qua? & inuoluntaria,& pafliua di
ClturiEt a&ualis,qu* & voluntaria, & a&iua nomi-
natur. De his duobus ecneribus ordinc dicen-
dumcft.

. r5- Originalis coocupifcentia eft a-rzt^U om-
nium virium hominiscontra Deum,cuius li ortum
attendas, cainTam habet vetitum fructum & per-
|Uafioncm Diaboli.At finos rcfpicis, traduda eft
urr»naturaab vno Adam in omnem Adas pofteri-
tem, Nam vt naturam ab Adam trahimus: ita na-
tllf* vitium.

H.Tcoriginalis cohcupifcentia, verepecca-
m damnans eft,in omnibus quifant extra fcedus
^atl* !n .Cririft° lefu. In iis autcm qui funt in gra-
arcmittitur,non vt non fit,fcd vt non imputetur.
t(3ue ideo vcniale peccatum dicitur.
aj lJ' ^e hac concupifcentia Paulus loquitur cum
^t: ConcUpjfcentjam ncfcjrcra cffe peccatum, nifi

e« dicerettnon concupifces.Rom.7.7.
p:r 4 .Q»oniam autcm huius originalis concu
P Ccntia?,motus quidam feu smSwcom, vt Paulus lc-
£pltur> fentiuntur in omnibus Sanctis , vocat cam
8CrtJ pcccati,cum ait:Mcntc fcruio legi Dci.car-
everolegipeccati.Eftenim hxc cocupifcentia,vt

910

Eius cau

X DECALOGI.

q u i d a m a i r, m 'oy,i r&Kt&t 7nyn.
■ 19. Actualis concupifcentia, qua? aPlatonc^- AAnglU
etov wBAtfjupaAsy dicitur,cft qua adu hoc vel illud Le-
gc Dei vetKum,libet & appctitur,& harc habet plu-
rcscauflas. r

20. Prima eft originalis concupifcentia,ex dua
omnes ahae aftualcs funt , vcluti riuuli ex fonte, &
furaus ex ignc.Quafi cnim ignis concupifcentia cx-
ardefcit,vt Sapiensair.

21. SccundajSenfusexterhus. Hinc Auguftinu»
dklt.monemper quinyie (enftu , mncjutm perft„e/frM>
inanimam noflram mgredi:non tjuodibi anteanonfUe-
rit%fed quia nouapeccatoiumacceglone , rnortts &tern<t
merttnm augetur.

22. Hinc eft quod alius quidam dicat , concupi-
fcenuas prauai ejfe portas monis. Sunt cnimaeceilus
ad confenfum & operationem,pcr quce duo pecca-
tum in homineregnativnde mors arterna. Dcci-
piunr crgo homiflcm concupifcentis prauff, & de-
ccptum occidunt.

23- Tertia eft temperamentum. Temperamcn-
tum enim aliud ad alia vitia fledit , vt & Phyfici &
Medici agnofcunt,& cxperientia conuincit/ Vnde
de Diogene fcrtur , quod cum videret ftupidum &
dcfipientem adolcfcentem dixerir, nmnx 0 znrif <nv

Gtva^hlf <7l iCBTfift.

24. Quarra,Diabolus,quicum nouithominis
complexionem , poteft occulte adhibere ea quibus
indinationcsprauae magis inflammantur. Nihil c-
nim infidiarum omittit, fcd qua*rit femper,quof
fuis laqueis conftringar.

25. Quinta,conucrfatio cum malis & peruerfis ho
minibus , qui impuris fcrmonibus commoucnt in
auditoribusconcupifcentias prauas. Vndc diaum
Menandri quod & Paulus vfurpat:^«f«wii5)f^p»«&,J4-
fuhlcu yj.Keu>

z6. Scxta otium,quod ideo dicitur puluinar Dia-
boh, quia in otiofisfacilius & quafi fine labore facit
quod vult , hoc eft,decipit & intcrfieit. HoC ctiam
agnouit Pocta,cum diccrct :

Putritur^Egifiut cjuare fit fhfttu adultcr,
fnpromptu caufae^defdtof^ erat.

-7. Hiscauffisaddi potcft mcmoria, quse fa?pe
irritat concupifccntias prauas. Vtimpurusadultcr
cogitans de fuo facT:o,concupifcentia in eo irritatur
& inflammatur magis magiiquei

28. Nequc cum iis quse haclcnus diximus de
cauflis concupifcentiarum prauarum pugnar , quod
quidam ftatuunt inordinatum amorem fui elfe om -
nium prauarum cupiditatum cauffam. Nam iftum
inordinatum amorcm fub concupifcentia originali
concludimts.

29. Goncupifcentiam tribus gradibus conftare Giathr
dicunt,vidclicet fuggeftione , dcleaatione.confcn-
fu,idq« rcdte.Iacobus ei duo tribuit,vidclicc t , quod
cogitationcm hominisabono abflrahat , & quod
ineifet hominis arfedus,vt incautum obruat.

30. Porro , quoniam tria funt, qua? maxime dc- h
fiderant hominc^videlicct^voluptates.opcs, hono-
rcs, Ioanncs Apoftolustria concupifcentiarum ge-
nera facit,cum ait i Omne quod eft in mundo,con -
cupifcentiacarnis, & concupifcentia oculorum,&
taltus vitar.i.Ioan.2.16.

31. Etfi autem hsec tria genera,videlicct concu-
pilcentiacarnis,concupifccmia oculorum,& con-
cupifcentia honoris,vno nominc a Paulo dicuntur
concupifccntijtcarnis: tamen Ioanhes,vt monrtrc t
plenius fontes omnis mali in mundo,pctit diffcren-
tias a principiis motiuis*

P- iij.

Pcena.

fceme-

dia.

9u E P I S T

52, Concupifccntia carnis ,Iuxta loannis fcn-
teuciam,efl: cuius principium cft intcrnum , videli-
cet,caro ipfa,id eit, vitiofitas carnis,qua: fcrtur in ca
cj : t carni funt fuauia , vt voluptates in cibo , potu,
rtbus vencrcis.

35. Conc.ipifccntia oculorum eft , cuius princi-
pium motiuum cft extrahomincm,& incurrit in o-
cul s.Concupifccntia crgo,que; cx rcrum intuitu &
admirj< ionc concipitur , » oncupifcentia oculorum
dicitur.HiiK auaritia & rnulta? traudcs.

34. Tcniaconcupifccntia Ioanni cft faftus vitcj»
&; appttitushonoris& inanis glotia?.

35. Porro,cum pcena rcgnantis pcccati per con-
c"pifct ntias corpor.s lit mors,iuxta iilud:Si fccun-
dum catncm vixeritis, moriemini : Omnibus mo
dis prauis concupifcentiis cft refiHcnd^m.

36. Etiiautem nec fons malarum con.upifa n
tiarum intcrcludi ,nec ebullitio coerceri omnmo
porcft : tamen riuuli funt cohibcndi,ne mala: ( on
cupifccntia? excurrant in confcnfum,& cxconfcnlt
inopcrationem,perquar duodiximus peccatum in
homine regnarc.

37. I.iuerit autcmi ad horum riuulorum cohibi
tioncmTi Chriftum fide amplecl: lris.Nam in Chfi
ftum ti.lcs,c!' iuxta Ioanncrr,'. ic~tori 1 mund :ii di
ligcntcr orcsifi occafioncs fugias: li labores: (i ieiu-
nes : ii ocia vitcs: fi Chriiii cruccm femper in corde

F l

O L A

geras:fi leftionibus facris incumbas, piitque exerd-
tns Jelcctcti*. a

38. CunvPaulus iubct Rom.ii.cap.i.nos oftcrre
corpora noitra Deo in hoftiam placcntcm, reip>clt
ad morcm Sacerdotum,qui bcllias maaandas Ug*T
bant ad ararn & occidebant. Quare cum nos volu-
musnoftracorporaoftcrre Deo, deberous concu-
pifccntiam,beliiam nottram,ligaic fingulari artt,vt
tandcm inttrticiatur.

39. Ligamusergo hancbc^iam ,q<iando eam

cruci Chritti stfEgimus , h t tlli iffixi non fit id ope-
randurn ctficax.

40. Etfi atitcm in fidclibus ligatur harc concu-
pifccntia, dnm virtute crucis Chniii nou raciunt
quodillaimpcrat.-timcnmortilican prorfus m »-
piis non potcif,priufv]uam hanc vitam morte corn;
1 n U t a u c 1 a n t . Sc m p c r e nim e ius v i m i c n 1 i un t fa nCt Ij
qu»,dPaulusdcfctcfiauir.

41. Porro quoniam opcra,qnx ex antitheli ve-
tit«concupifcentia;concl.idipoft.nt, hoc praece-
pto m a nd.ua rn fupenoribus Lcgibus funt enumc-
rara,hic omitrcndi duxim'JS.

42. Vfus-huius Lcgis cft , vt agnita infirmU"6
noitra & ouruptionc , conf >giamus ad Chriitu ■
mci!ics.'m,&ab co petam uS vcniam pcccati & con
:cruatioium in tuitimore, qui fonscftomnis »a~
picntia,puritatis & virtutvs.

N I S.

DMON ITIO DE

TIONIBVS MAGICIS

I N G R

S V P EJL S

VIT ANDIS,

ATIAM SINCEKA RE-

ligionis amantium fcripta

N I C O L A O H E M M I N G I O.

L E C T 0 R I P E R ex£ E T S 1 N C E R s/£
rcligionis amanti.

► T luxhuius folis afpcdabilis,pic Lccl:or,nos regit nc in via,quanobis^c
loco in locum,gratia ncgotiorum conficicndorum ( qux ad hanc vicam
pcrtincnc)cundum eft,impingamus,aut labamur.-Ica folum vcrbum
cft,quod &: nos,qui antca ambulauimus in tenebris, &: in vmbra mortls>
in vcram falutis viam dticic,&: dcinde dirigic re6ba , ne vel ad dexterani>
vcl ad finiftra dcflcctences,in pra:cipitia(quod nimis,proh dolor,proch-
ucetl ) feramur incauti.Nam qui,vel minimum rribuit prudentia? ca^*
nis,tacillime a via falutis aberrac,non fine animse fuflB certiflimo intcr1"
tu.Nonergo immeriro Dauid,plurimas variafquecarnis,Mundi,&:Diaboli iniidiasexpertus»
ardcntiffime precatur in hunc modum.-Doce mc Domine viam tuam,5d ingrediar in sCV&*
tctua. Et alibi : Dirigcme in vcritate tua. Quibus vcrbis Dauidfatis teftatur,quQd ncc : via^

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuesr LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

m DE DICATORIA. m

klutis noueric , Deo nonmonftrantc, nec in eaingredi pocueric , eodcm non dirigence. Sa-
pientia enim huius Mundi , fenon vlcra feniuum &c racionis iimices excendic. Quareni-
«il planepericuloiiuseft , quamfenfuum auc racionis mdjcium fequi , cwm ialus anima? &c
°eata immortalicas agicur. Abrahamo ieni &c errcero , pronuctitur icmcn cx anicu-
k > a?cace &c nacura fterili. Hic ii Abraham fenfum &c racioncm adhibuiftec in conii-
nurn,omninodepromifhonediuinadefperairec. QuisenimaberTceto iene &; fterilianicula
^pcrarecibbolem? Scd quid facic Abraham? Vcrbum mcuccur.-Deum veracem &c potcnccm
itatuic:Ex quo concipit fiduciam,vc &c ipfeefTcecus fcnex Pater , &; SaraanicuJa matcr fierec
Vel tota nacurx legc reclamancc,nec lpium ferellit promifiionis fiducia. Cum ergo in ncgo-
^ofaIutisverfamur,oculos noftros leucmusad lucem verbi Dciniiam folumafpicamus, lliius
j°hus ductum fequamur, doncc nos re&a in (alutis portum dcduxcrit , fan&ifiimi Dauidis &c
Regis &c prophcta? Dei regulam nobis proponentes,vidclicc:.-Lucerna pcdihus mcis vcrbum
tuum^&lumenlcmitismeis.Hxc rcgula mouet,vt agnofcamus nofttxmencis caligincm,qua:
^aior eft , quam vc cogicare poiiimus , vc linamus nos regi vcrbo Dei,tanquam luccrna , quse
recciftimadcducit in fcclicitatis portum: Vt includamus nos limitibus verbi ccrleftis.vt firma
^^entioneamplcclamurdodrinam deeifcnCia& voiuncace Dei,&: demcdiatorc,iuxra dictum
^linfti:Hcccft vita aterna,vt & agnofant ce folum verum Deum,& agnofcant Icfum Maria?
filium Chciltum efle. Petrus idem dat coniiiium cum ait : Bcnc facitis , attendentes fcrmont
Propheiico,tanquamlucerna:lucenti in caliginoio loco , donecoriatur Lucifcr in cordibus
veftris. Ec Eiaiasaic, Ad Legem &c Tcftnr.omum. Brcuitcr,tota Scriptura,vnicam luccm,qusc
ducic homines m reccam viam, &c cos poitea m cadcm dirigir,donec in cceleftem pacriam de-
ouxcrit,vcrbum Dei folum ngnofciciaoua lucequiaberrac,in tcnebras priores &C in vmbram
mortis infelix , reiabicur. Harc cum non ignorac Saunasomnia cencac , occahoncs plunmas
obijcit,vt homincs vel impediat,nc viafiD falutis mgrcdiancur^velingreffisrcclam viam, obi;-
ei^t fcandala,vc impingant,labancur,iaiuce excidanc. Adoncur cnim ifte nofter aduerfarius &C
uodcores Ecclefia: &audicorc%.Doctore>> quidcrn,vc vcl in do&rina,velin vica , vclin vcroque
uelinquanc.Ex quo fic vc muiti Eccl. do&ore^fhniles finc fabris lllis, qui arca Noe cxtruxerur,
^uaextcudca, ipfi miierrimein diiuuio pericrun:,iibcracoNoc cuin iis qui cum illo in Arcam
Jngrefli func. Non fincergo mmiftri Euangelij iimilcs iftis Noc rabris , ncc nocl:urnis viaco-
^busqui lumen in cenebris a cergo geftai ces,ofteodunc fecu turis viam,in qua ipii mifcrabi-
}lcerlabuntur:Quarc nihiltriftius,nihil lamcntabilius.Auditorcs vero variisviis ae^reditur
Jjiem aduerfarius vciilosquoqueimpediac,nere&um curium teneanc,& TrXm&QOQjia, fidei de-
^ucancur in portum,quemadmodum triftillima ommum a^tatum cxpericntia , inde vfque a
cteatisprimis hominibus reftatur. Nam femper Diabolus quinquegenera liominum , quafi
conduftos fatelliteshabct:Quiintercludenc aliis hominibus falucis viam,vc funt Tvranni, E-
pJCurei,Flagitiofi,Hypocrita;,&: Magi cum fuis dilcipulis.

Tyranni femper viam falutis incercludcre hominibus fanguinc Martyrum moliuncur , vc
^ulti eorum cruciatibus abfterriti:vclfalutis viam non ingrcdiantur-' vel ingrcffi curpiflimc&
^cedifiimein priores fordes &c tenebras relabancur.Quid enrm aliud hodic moliturTurcica ty-
^nnis?Qiiid furor Papifticus? Quid quoruiidam incoi^fidcratus zclus? Vcrum quia hxc prar-
Jj^a funt a fanftis Dci Prophetis,& a Chriftoiplb,pij fe folentur Prophetarum corundem &C
Chriftipromiinonibus.Fitturum enim eft,vt breui Dominusfitabftcrfurus omncs lachrymas
c°tum,qui in fc ex animo confidunr.

£picurci,curantes cuticulam fuam , non funt de vlla religioncfoliciti: Quorum excmplo
^ulci feducuncur. Hi cum rcligionem vidcntur amplccl:i, ideo hocfaciunt,nefuum contcm -
P^mprodant. Videnturquidcm pij &c religiofi vulg6,iedcum dcmum apparct quam fintpij
^ rehgioft.curh aliquid iubcantur cx mandato Dei faccre,a cuo affeclus praui , quibus indui*
Sere,vel inuito Deofibi propo(uerunr,olifruadec. Aiax,vccft in Trngccdia,culcor Mipcrua: ha-
ben voluic.Hanc enimfibi Dean),cuius monicis parercr,cicgerac. Vcrum, cum illc fuis prauis
^eftibusindulgerec,&ftacuerctflagellarcadmorccm vfquc Vlyftcm ,qucm pucobac fcvin-
ftumtenere,iubecuraMincruavt Vlylti parcac.Quid hic facic Aiax > Non vulc vidcri impius
^ Deam fuam,nec vulcccderc fuis arTcccibus. Qiiare inhunc modum Dexfux refpondec : O
^nerua Dea,in alijs rebus cibi gracificabor,in hac quidcm non pofTujn: Vlyftcm cnim vc me-
rituseft cradabo.An nonhic Aiax multos habctfocioi? Vrtinam non plurcs habcrct,quam ta-
cs cenferi volunt. Multi enim funt , qui in quibufdam Deo fe parerc fimulant. i.Non colunc
^^lajquiaDeushocprohibec.i. Non occidunc, quia hoclcge Dcicauctur, Ec multaaliafa-
Cllmc,vc videantur veri Dei cultores eiTc. i. Sed quando aliquis arfedus fuboritur,vel lrx , vel
^ariti^vel cuiufuis altcrius rei ,huicindulgenr, huicmorcmgcrunt. Non cogitantcs (jbe-
dlcntiam erga Deum copulatiuam eiTe , adeo vt qui in vno labitur , volens &: fcicns , iit om-
murn rcus,hoc cft-,Obcdientia ipfius in aliis non placcat.Hoc cum Dauid Gtp&iflimus coaiCa-

P. iiij.

■

9oy EPISTOLA . 9^4

rct,oratDcum in luinc modum, Pfal.86.ii.DocemcDomine viam tuam,& ingrcdiar in ve-
ricate cua , vnias cor mcum , vc timeac nomen tuum . Petit Dauid vniri cor fuum , hoc eft , vt
mensilluitracavcrbo Dei,& afle&us cordis Spiritu Sando mundati , &: voluntas conuerfa au
Deum &: actionescorporis in vnum vcluticonfpirent ,'quopurc timeatur nomcn Domini»
Nam fi hxc dilTcntiunt,obedicntia grata non eft &c immaculata.

Flagitiofi prxterea multos impediunt,ne viam re&am ingrediantur , qui tanquam phrc'
netici in vnum flagitium poft aliucl Feruntur,ex eo fe beatos putantes fi fcelerum enormitatc
intcr homines,ciuldcmturpicudinisfocios,(habenis verbi*Dei prorfus cxculTis ) triumphcnc
Quorumtantacfl: mulcitudo,vcnonfitopusexemplorunicommcmoratione. Multa ctiarn
mihi in oculos incurrunt,non fineingenti mccroreanimi mei'/in hac mca fenectute. Sed cc,o
Deus,oro,vt fincm aliquando huicmeo fummodolori imponas.

Hypocrira? fequuntur , non multo meliores Tyrannis,quorum numcrus maximus eft.Hi
lucem quidem verbi Dci praetenderc fe fingunt , fed falso. N^m Ioco verse luccrna? fuas tene-
bras,quas lucernas cflfe putant,hocelt,humanas tradicioncs,vendicanc & fcquuncur,donec W
horribilcs tcncbras prarcipitabuntur. Vtergo rlagitiofi ad finiltramdcfledunt.-Ita hi addexte-
ram. Ambo a reda via aberrantcs,non parum exemplo nocent.

Magi cum fuis Difcipulis , hoc eft , cum iis qui ipforum opera vtuncur , non minus a lu-
minevita:aberranc ,aliiiqucimpedimcnto func, quam fuperiorcs, de quibus diximus. Hi e-
nim derclido vero Deo,&: ordinarijs medi|s,qua?runtauxilium a Diaboloaducrfario Dei in
contemptumDci:Cuiusintcrdidumnoncurantes,contumacrter infurgunt aduerfus Deurib
bellumillicum Diabolo &: mcmbriseius inferentes.Verum quoniamhifuam turpitudincm
folijs ficuscegunc ,&: nolunc vidcri cales quales func, cgo admodum nuper admonitioncm
quandamfcripfijdcmagicis artibus cauendis-'Qua: nullomodo magis pofluntftarecum pura
&: tincera religione,quam Belial cum Chrifto , &c tencbra? Diabtyli cum lumine Dci , in quo
San&i omncs iubcntur ambulare. Cuicunque ergo cordi eft fiHcera religio, fciat lftas verbo
Dei damnatas artes,non minus quam Diabolum^prxfcntiflimam anima? pcftem fugicndas
eflc. Occafionemfcribcndi dehis artibus vicandis prxbuertmcmihi quafdam triftilfima Ct*
empla in hac vrbe.Qua? nominare nolo,cum,quia fpero cos,qui iftis artibus polluti crant, re*
iipuilTe antc mortcm:tum,ne videar illos traducercpoft morcem , qui potius commiferatione
digni func. Te aucem , 6 Lcctor,quifquis futurus es, rogo , vt hunc mcum exiguum laborcm
boni confulas.-&:,fi quem ftu&um inde perccperis, fcias hunc libellum tibi dicatum clTe. Vale
in Chrifto lefu.Et iudica de hoc meo fcripto &: aliis , non ex priuato affedu,fcd iuxta verbnm
Dei,quodfoIum piis,&: regulado&rina?, &: norma vitareflcaebet. Primo Iulij, Annoana^*
uitateDei&:hominis,mcdiatoris&:magiftrinoftii vnici lcfu Chrifti 1575.

55"

N. R

Ka) Viot; nfl <h'C)6fJ%i%'
EiV^c tovtk autpco c ,7ravT* notm 7i cap£c.

IMlllll

D E SFPERSTITIONE
Magica.

gVos Gr^ci cvfnt Iios Perfar Magos no-
\f minarunt: vndc 20?/« Gaecis , & Perfis
$ Magia,di£ta cit S pu nria, caque potiffi
mumquaeeft naturalium rcrum excel-
lenscognitio : & perfcrutatio motuum corporum
ccelcftium : & effe&uu corundcm in hifcc rebus in-
ferioribus. Huiu* profeffionis, hoc cft, Magise na-
Superfti turalis,fucrePcrfa?iili,q'iorum mcmmit Mattheus
tiof^Ma-cap.z.eos aprofefhonc MagOS nominans. Verum
\o, c""4uoniamM 'gi ,hoccft,cr»?5/ in magno preciofuc-

runrapudhominespropter opinionem SapicntJ^»
vndenonparum erTerebantiir , Diabolus occafio-
nem non negligens,fe Magis illis infinuauit , ac e°s
fupcrflitiofamagia armauit, vt & ipfi Magi mag,s
fjpcrbircnt propter vbcriorcm fapientiam:& ipnu$
impoftura locum habcret inter homines:qu£impo' ^
ftura Magia Sc Magica dicTa eft. . ^ ^f^o-

Magica crgo fuperftitiocft, quicquid fltaDi*'
bolo,mediante homine,ouibufuis conccptis vcrbiS)
fignis,figuris,characterib*us,fiue intcrcedit pactum ^ f
exprelTum cum Diabolo,fiue non. ComplecTor au" *c*>
tcm fuperftitionis magicas nomine omnia illa>qu*
Deut.28.10. it. prohibcntur hifcc vcrbis.-Kon inuc-
nieturin tediuinans diuinationes , praeftigiator, ^
augur,ncquc maleficu s,nequc incantator,neque ifl'
ter rogans Pythoncm , neque magus ( nomine gc*
ncris pro certa fpecic pofito)neque quarrens a rnpf-
tuis. AbominaturenimDominus omnern qui
facit. Hacc gcncra magicac fuperftitionis vfitit*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

9^ D E M

lUiffein ;£gypto,vnde tum rccensexierant Ifraeli-
l*,non eft d ubium.Ne igitur confuetudinem peffi-
^am,profanorum hominum,populusDei imitetur,
Vi0.ftoc mandato cauetur.

Jjjde Verum priufquam genera illa fuperftitionis Ma-
p*' §icx a Mofe rccitata & damnata definitionibus &
exemplis declarabimus , quafdam quajftioncs pro-
ponemus,& excutiemus : quarum iufta determina-
*,0>quid femiendum fit finccrae religionis amanti-
"l's,de vniucrfa Magia fine errore oftcndct.
*d Vtrumhominis aut Diaboliinuentum fit ars

1 An reuera poffint aliquid cfficere magica: ar
tJs periti. (
1 H. Liceat ne maleficia maleficiis tollere.
^II. An cxcufabiles fint quivt liberentur a
^orbis per malcficium fibi illatis, implorant opcr.
^aleficorum.

V. Cur Deuspcjmittathanc fui nominis bla
tynemiam ficri inter homincs.

D E P R I M A.

h*t A

• * ri /\ ^ pnmamquarftionem,quam propofuimus,
^Num ars magica fit hominis an Diaboli in-
Ucntum, itarefpondeo, Quemadmodum Satanas
P°»c conditcs homines in Paradifo, organovfus
Crpente,primosnoftros parcntes fraudulenter ag-
gteffus elt,eofqucab obedientia erga Deum fophi
ica,& dcprauatione vcrbi Dci abduxit,ft citque VI
Uc° rcnunciantes fibi parercnt , cuius contumacia
P<*nas grauiffi mas cum tota fua pofteritate lue»
rent,& prorfus eternum periifTcnt,nifi Deus ex mi.
cricordia,propter filium,eos noua promilfione fc
^iniserexilfet : Itadubium nonefteundem impo-
^ . torcmDiabolum,poftfacl:am promiflionem fe-
{W§ ^"'^fimili artificio vlum fuilTe ad feduccndos ho-
^ mines,ne promiffioni diuine crcdcrcnr.Quare con -
cntaneum cft,qu6J pofteris Caini fit tanquam or-
§anis idoncis vfus,ad feducendos homines,per fuas
^*gicas impofturas.Id quod vel ex 7.« apitc Exodi,
^ -•Theff.z.manifeftum elTepoteft. Afftntior ergo
lethodio , qui in fuis reuelationibus in huac mo-
t .Um fa&n-.Aano ^o.fared furrexemntvirt maU ar-
t*,t*entQrctitnie}HU& omni nc^uitiapleniycxfiitis Cain,
^tlobetij & Tholufcol filij Lamech , qut cd.cn* fiiitrfr.o-
Ykn% dominattu Dtaboltu conHcrttteos ad omne genus ma-
£tc*rum arttum. Hxc Methodius. Eft proinde mini-
c ^ubitandum^Satanam iftas maledictas artes ex-
?°Sltafie>vt ita paulatim fuis foetoribus fontem ver'
1 Dei lympidiffimum inficcret , & verum vnius
Clcultum, fuper(Htionibus& impofturis ineius
IOcumfubftitutis,aboleret.

°rro abolita pofteritate Cain per diluuium,Zo-
orcNini regisBa-

{"°aftres,qui poft diluuium,temp
°ylonici,vixir,cV putatur fuifle Cl

. — v.,»1All-,cVputaturfuiiTcCham , ncquam ille,
.1Us °ptimi patns Noe,fertur impulfu Satanae ma-
fcj^artis fuifteinuentor.Dehoc Zoroaftrein hunc
odurn fcribit Auguftinus de ci uitateDei lib.21.
*4- Solum tjuando nattu cft ftruivL, rtfiJfcZoroa-
7^*>**v" ct boni altcjmd monfiruofiu rrfm tllc portendtr.

"Jmagicarum artiumfttjfeperhtbetur inuentor , qu&
" l*em tllificc adprnfentu vita vavam fceitcitatem,con-
^tfitos ■

Babyl,

quo /fcgvptij

Dyloaij & Perfar genusducunt, cui artem a fc
lnucntaru tradidifle dicitur.Ex quo fadu eft,vt &•

A G I A. Q0$

gyptij, Babylonij, & Pcrfar in ea Diabolica artc prse
aliis gentibus excclluiflc perhibeantur.

Caeterumhicdiligentiffimecogitandaeft tpx$ Sataoc
& aftutiffimum ptrniciofiffimumque artificium c^^<
Satanar,qui vt tegat fallacias & infidias , quibus hu-
manum g;enus in perniciem adducere molitur,vel-
utifimiahomincm:ita ipfc Dcum in propagandis
fuis deteftandisimpoflurisimitarur.Nam vt Dcus,
ad vcrum& falutarem fuinominis cultum homi-
nibus commendandum,pra»ter vcra miracub,& di-
uinaopera, quibus veritas doftrina: cceleftis dc-
monftratur,vtitur tribus potiffimiirn inftrumcntis:
Vcrbo videlicct,quod in Propheticis & Apoftolicis
fcriptis continetur:Sacramentis fuo mandaio nobis
commendatis : ( qua? Sacramenta funt veluti qua:-
dam afpedabiles conciones & obfignanoncs, iuxta
illud AuguftiDi di£tum,S*cramcntum eftvifibile vtr~
^w^&SpiritUjCjuoDcusipfe efficax cft inpr^di-
catione Euangclij , & in vfu Sacramcntorum. His
tnbus adduntur piar Ceremoniar,qu^ faciunt ad or-
nandum & confcruandum minilicrium Euangc- Satanxia
Iij- ItaDiaboius,quem Paulus Dcum huius Mun- ^j^'.* "
di> id cft, infidclium omnium vocat, pra?ter fida Mag"/ ^
miracula(Sarpe cnim facit fuis prxftigiis,vt videan- P««ur.
tur C2ci , qui non funt , & mortui,qui non funt rc-
uera mortui , vt locus fit ipfius ficctis miraculis) ha-
bct fuum vcrbum,habct fua(vt ita dicam)Sacramen-
ta,habet& Spiritum,quoefficaxeft infuo vcrbo &
S3cramentis. His addit varios geftus Hiftrionicos
& adioncs tanquam cercmonias.

Vcrbum Satana? eft,partim vcrbi Dci abufio,par- Verbum'
tim ciufdem vcrbi dcprauatio , per additiones itul-
tas , partira cxcogicatio verborum cbfcurorum,
qua? nec ipfi Magi intellexerunt, quibus cfficacia
quedam,exco foltim quod recitcntur,Sw audiantur,
ftu fcribjntur,tribuitur.

Sacramcnta Satana? & ccremonia?, non funt v- Cercmo'
niusgcncris>Vrfignationes,charadcrcs,figur»,ima-m;C*
gincs,l gatura^pcriapta,brcuia,pili, vngues, & qua-
rumcunquercrum,ficut fa?pe a malcficis qui dimni-
tusnpjunturad fiipplicia,audirclicet.

SpiritusSatanarcit afiW quo fuis myftisadcft, Spilitus
& etterhcaxinfuo verbo , Sacramentis & cercmo-
niis in pcrniciem eorum, qui fe finunt ab alio con-
traDeum impelli, pluris facientes mcndacium Sa-
tanar,quam Dci vcritatcm. In hos filios contuma-
ciximperium habet Satanas , etfi non rar6,bonita-
te Dei,conatus ipfius impcditur.Nulla cnim rc ma,
gisSatan delecl:atur,quam vt hominibusadimat fi-
50 uem promiffionum diuinarum , & eis metum com-
minationum excutiat,quo imitationc quadam Dei,
fub Angelifpecicjhominesin omnc fupcrftitionis
genusprarcipitet, vt mifere tandcm cumipfo pe-
reant. Non igitur ob aliam caufam magicas fuper-
ftitiones in Mundum inuexilTc Satan putandus eft,
quam, vtrcl^gionc quada, fcd pcrncrfa,hon->inum
animos occupet , ne vera? & falutaris rcligionis fiut
capaces,& falucntur,illo folo cum fuis Angelis in ae-
ternos cruciatus coniccto.

Sedcur Satanadhocconfiliam confugit? Poft- Satan?c^
quamfitis intellexit malignus ifte, fc non poffe f,Uum-
hominibuspcrfuadcrcomnemrcligionem & cul-
tum abiiciendum clTe ( habent enim omnes homi-
ncs , vel maximc Barbari , vt Cicero tcftatur,qucn-
dam rchgionis fenfum^quo lnidligunt & Dcum cf-
fc,& colendum efTt ,idquc natura duce ) confi git ad
id quodproximum erat, in locumven ckhgiti-
mi cultus , talfum & perniciofum , fub quo omnis
Magtcaverbi Dei profanatio, & alias impofturx
Diabolica: contincntur, fubftituit. Ex his fa^j^

907

ADMONITlQ

$o8

eft intclligcrc,quis fit autor magicarum fuperfti-
tionum,quo tcndant,& quo in loco cas apud Chri-
ftianoseife oportcat.

Magos a-
liquid ci'.
ficere pof
fe, Diabo
li auxili

D E SECVNDA.

SEcvnd a quasftio, quam propofuimus , cft
Je cfficacia magica; fuperftitionis : Num videli-
* opcra. cctrcucrapoflintaliquid efficcrc magicatartis pe-
riti,nccne? Suot qui affirmant, & funt qui ncgant.
Refpondeo fimplicitcr tk darc , Dcum nunquam
fuislcgibusprohibuiffeartem magicam , & cos qui
cam cxcrccnt interfici iuffilTe , nifi ars illa aliquid
prarftare poiTet.Sapicntiffimus enim Deus non po~
tcft lcgcs fcrrc dc rcbiis , quar vcl non funt, ycl effc
non puffunt.Verum hoc ita accipicndum eiTe volo:
Malcficos fuispropriis viribus, & fuis propriisa-
dionibus magicis nihil omnino poiTc. Nullaenim
vis,aut cfHcacitas,recitationi verborum concepto-
rum,charactcnbus,imaginibus,breuibus,figuris,a-
liifque quibus vtuntur magicarartis pcriti,ineft,fed
Diabolus infinuans fe hominibus , vt vcl homines
abducat in crrorcm , vcl in crrore confirmcr, mul-
ta,permittente Deo,ad incantationes magicasopc-
racur , fiuepa&um expreflum cum Diabolo intcr-
ceffit,Guc non. Id enim facit , vt tandem. deceptos
fub rcligionis fpecie totos poffideat. Anicula Saga,
non putat impium effc , quod recitationc concc-
ptorum prccaminum,& fignationibus,hominis vel
animalisaltcrius morbum curet, fedfanctum opus
fcfaccrcftultcpr2cdicat,cum illatamcn mifcre ab-
furda verbo Dci , paulatim abducitur magis magif-
que a Deo,doncc tandcm plancTeducTa, cum Dia-
bolo cxpreffum pa&um facit. Ex quo fit , vt intcr-
dum loquatur cum ea,vt nunc fub hac , nunc fub il-
la forma , fe videndum cxhibcat, adco vt interdum
fe ab ea flagcllari,quod impcrata non fcccrit fimu-
ler,atqucita cx paruis initiis detcftanda aDeo ad 4°
NullavimDiabolum fit defc&io.

bifa0^" Qi.loc* autcm nulla visinlit verbisaut chara&c-
charafte- ribus , aliifve inftrumcntis magicis hinc manife-
ribus ma ftum cft. Chaldan , Arcadcs,/£gyptij, Indi&alij
g,,ls* . multi populi , non fccus atque mancipia Satanaz a-
pud nos,artibus magicis, & incantionibus vtuntur:
ftd dubium non cft formas /Egyptiorum & noftro-
rum magorum & verbis& fcntcntiis diucrfas clfe
& diflimilcs.Na cu ifti Chriftum,cius Euangclium
& Sacramcnca ignorarunt,alias omnino incantan-
di formas , alios characlcras & figuras habuilfc cx
tra controucrfiam eft,quam noftri Magi , qui Dei
vcrbo , Chrifti nominc , facris Euangclij verbis,a
quab •p-ifrratis, facro panc aburuntur , atque illis
adhibitis fua mvftcria peragunt.Quarc fc dup!o pc
iorcs cfic Chald#is,A Hgyptiis,aliifque ignaris Dci
■ malcficiis deelarant.Chaldau enim & alij.quos no-
minaui, vcrbis Suana? & malignorum fpirituum
compcl!ari<-nc vtuntur. Noftri vcro Dei ver-
bo,Chrifti nomincblafphcmc ad fuas nugasdia-
Magoru bolicas abutuntur,i d quod paucis cxcmplis hoc lo
tarucaSa"co clarabo.Chaldari vtuntur coicinomantia , hoc
eft,diuinationc,in qua cribriun cum forficeadhibe-
batur,ranquam Sacramentum Satana?,quotics dc rc
aliqua furtim abl.ua quarrcbatur. Noitrr malcficae
fimilcm Cofcinomantiam,cum dc c!am ablatis quc_
ritur, excrccre folenr, ctfi eadcm cum Chaldaeisin
diuinationis fu* myftcriis verba non habcnt,id
quodomnino ncccffarium cffct , fi qua vcrbiscon-
ceptis, aut linguis incfTct cfficacia. Sacrificuli in

papatu,loco cribri &forficis,libro PiMmorum cum
dauc alligato libro, iuxta Pfalmum 50. vtuntur,
impofitis ordine vno poft aliud nominibus co-
ruin,quifufpecticrant,tnriftulam chuis.His itapa-
ratis rccitatur Pfalmus: Deus Dcorum Dominus
locutuscft. Verum, fi cum ventum fu?rit, ad harc
vcrbaPfalmi,Si vidcbas furcm currebas cum eo,
ber fc raoucrit, & cxcutitur c digitis eorumqul
cum tenent ( Sunt enim tres perfona? ad minimum
in hac fabula)non dubitant rcum furtielTe cumi COr
iusnoracn impolitumeft claui. Q*-is non rifer»t
hasineptias? Quis nonvidet Pfalmum quera rcci"
cant, longc alium fcopum haberc? Hinc ergo qm*
libct faciic iuciicauerit , quod nec in vcrbis.mag1'
cis.nec in rcbus quasadhibenr, St aliqua virtus
ficiendiea , quac piomittunt magi. QiLareW ^aCa"jjtin?rt'
na cam fateri e(Tc necclfc cft , qui homines ifto pi" Hcaci*Pj
clo fibi obnoxios rcddit, cum ita abutuntur Dei JJJ^
vcrboin propriam pcrnicicm. Nihil cnim Satans rcS ^
iucundius eft,quam vt homines contra vcrbumDcl "IU»
impcllat- Nam vt nouit optime fruftra quxri fala'
tcm cxtra vcrbi Dei verum & lcgitimum vfum • Ita
fcit omnem abufum verbi Dci homini perniciofum
cffc,itquc coram Dco abominabilcm.

Vcrusautcm& legitiraus verbiDei vfus, in nis VfrbiPf
tantum quatuor fitus eft. Primum,vt mentes n° *u^ fff*
ftras re&c inftituat de rcbus ad falutem cognitu ne- ultlU
cefTariis , vt de Dco, de Dci vero cultu, de peccato»
dcgratia,dcpcenitentia, de myltcrio incarnationis
& paflionis Domini,dc iuftificationcde^qucaliis^
falutcm noftram pcrtinentibus. Dcinde vt iu^c*
vcrbum fiduciam in Deo colloccmus.Primus enim
Hnis vcrbi cogniti cft fides in Dcum iuxta vcrbtim»
Tum, vtcxtiducia quam cx verbo concepimus»
promilfa bona per paticntiam cxpectemus. P° -
ftrcmo , vt viuamus & agamus iuxta verbi prxfcrlf"
ptum. Si in hoc vcro & lcgitimo verbi Dei vU»
manferimus conftantcs vfque ad finem, iuxra pr°
miffionem Domini,falui erimus. At qui contr.i rc-
ccrit,& quouis modo abufus fuerit fando Dei vcf'
bo , contra ordinationem diuinam , Deum tentaf»
falute cxcidit^S uain» fe mancipat:Quare non dubi-
tatfc Dcum inucnturum feuerum ludiccm »n CN"
tremo dic,nifi maturc rcfipifcar. . L,r j:

Monachus quidam Gotfchalcus nominc , kxM
fe nouiflc foeminam qua; cum grauifiima oculorui^n:$^
infirmitatc laboraret , acccdit quendam fchola"1" ^
cam,conqueriturdedolorcoculorum, petit vti^frW'
quis poffit, fibi fuccurrat , promittit nurccdem h"
bcralcm. Qiiid hic facit fcholafticus?Etfi r cmcdmm
ignorauit , tamcn propterfpcm lucri , promittit ic
crfcCturum,vt conualcfcat. 'Sumit crgo chartam,m
qua fcribit characteres , nunquam anteaa fc C°§1^
tatos vcl vifos. Infra hos addit hacc vcrba maiuy:U'"
lis literis.- Dxabolm cru^u t%bi oculos , & foraf/>inAftfr^
conbtu repleafc. Hanc chartam complicatam,&in-
cluiam panno , iufiit muliercm alligare collo , Mu-
licrobtempcrat & fanatur. Vcrumpoft annum^t-
quc alterum,mulier cupiens fcire quid charta con
tincret, apcrit, curat lc gi, irafcitur, abiicit chartam»
quo fado , morbus oculorum redit. Quis non vi-
det,quod ncc incharacteribus,nec in vcrbis icrJp1
fueritaliquacfficacia? Vndeergonifi a Daemonf»
qui ifta fraudc dclcdabatur?

Suntqui noruntquid mihi accidcrit antc anno
plus minusz^.Docui dialccticam & cum |*
^ei« Tavco-mffiuY agerem,rccitaui & dcclaraui vef
fus hos,olimin fcholis viitatos.

Fecana, cageti^daphenes^gebare.gedaco^
GeMfiuityfidnenfont phcbas^hecas

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

>°9 D E M

Hic ioco addidi,valerf hos verfus conrra febrirr,
hfingala verba infcribcrcntur pani , Sc argroto or-
diticdarcntur,tta vt quotidie vnum frnftum panis,
c 'rri infcriptovcrbo comederct. Qujd lucaccidh?
Adcrat quidam homo fimplex & bonus,qui io-
Ctim non intcllcxir,fcd credidit rem fcrio agi.Cum
frg° poft paacos dics,famulus quem tum habcb.n,
'Uudcretia grauiffimamfcbrim, dat argroranti pri-
die fruitum panis , cui infcriptum crat pii
^mverbum, Fccana , & deinde ordine vfque ad
^«um verbum,Gcbali,tum cnim fanabatur febri-
Clta"s. Aiij autcm vidcntcscfficaciam amuhti, fe-
Cu*i funt cxcmplum & multos cur^banr. Tandcm
Patefa<fto ioco , virtus amuleti dcfecit.Quid poiTu -
ly>'s hicaliud diccre, quam Diabolum hic homincs

^one^* ^°^rcmo&nmc Patet fagarum & mal.-ficarum
d? loca» ^""^ionesperfeinefflcaccs circqui^» vr teitatur

A G I A»

510

auguitinus , poftquam vulgoinnotucrint, conce-
Ste pe!Ce^ta *ncantatorum vcrba, non amplius rccitata
Vlfn habent. Nam Diabolus vulgb lnnotcfcerc fua
^yftcria nonpatitur,nchominibus cordatis quam
«nt ridicula,appareat, Atque ita ipfe cum f oa artc in
c°ntemptura veniat. Elt & ha?c caufa cur foeminis
$P!us cjuam viris vtatur. Foeminse enim,vt Eua,fa-
Clhus a Satana feducuntur. Cum igitur plenque
vcterum,vcracrcligionis ignari,cxi(hmcnt magicas
artc$ naturahtcr non obeiTe, fed vnumquemque
Cogitatione & lmaginatione f .a , femctipfum in-
cantare,plurimum crrant.Kon cmm feqntur, Ma-
8Ica? ar:es naturalitcr non obfunr. Lrgo non ob-
unt« Tametii cnim natura non obfunt , vt ftfli fu
^ustTamen aliunde obfunt,nempe virtute Satan^,
in fuis artibus efficax cft , ad mifv.ros homines
^^piendosjvt probatum eft. Nonergoverum eft
^uod inferunt,Vnumquemque cogitatione& ima
gmatione fua femetipfum incantarc.

D E TERTIA.

TEr t r a qua?ftio,quam excutiendam propc-
fuimus eft : Num iiceat malefioa malchciis
^pellerc? hoc eft, anartis magic* peiitis liceat

Uaarte morbo$ maleficiis illatcs curare necnc? Aci
. anc quarftionem brcuitcr rcfpondeo. Similis e(t
^pictas noccrc & prodcfle artc n agica. Non cnim
^gisHcctDiaboli opcra vtiad iuuanduin , quan.
fuperdcndum. Vtrcimuis fcccris a Dco recedis,&'
°v ra Sacana: terccipis.

n Verum huic fententiae noftra? aducrfatur lex C6-
^>tu 4miiii , quar eft incodicehifceverbis:£tfr«w» tft
^m**}>Hnier.dAi&(eueri[firnis rnerttb legtbm vtndtcan-
M«» rnagtcis acctntli art.bm , aur comra falutem bo-
'"um moltrt,aut pudtcos anrmos adUbtdmem defextf
1 etegHnt\irynuU.i6 verb cttminatiombia smplscanda furu
bumanis quafttn corporsbsu. Hic Impcrator
"tinguitintcr magos, qui fuis artibus nocu.t , &
^°5qui magicis remediis vidcntur prodeiTe homi-
. Us » illos condemnans , hos iuftiricans , VI pCEilii
,atJlgnos.

10. PrimUlll refpondeoadrationcm vtilitatis, quam
cf?if ndic lcSi"ator* Ccrtum eft Dhbolum holtc n
e humani generis , qui nunquam vulc nifi pcrni-
^lcm hominum.Et vt eft vafcr ad omne malum,fx-
^'UD vtilitatispr2etcxtu homines dccipit,& aDa
ducit.Hic cratipfius primus conatus, & erit po
renius. An non primos noitros parcntc s vti.itatis
Pr^textu dcccpit ?Eritis, inquit,fimiles Deo,fcicn-
cs nonum & malum. Sed cucntus declarauit,qualis

fueritifta ytilitas. Sic crgo dc omn:bus opcribus
Satanar, m quorum numero funt omnia qua fn nc
artibusmagicis, fiuc bona vic!cntur)fiue mala fta-
tucndum elt.Omnia opcra Satanar fempcr funt ma-
la,&fempcrad malum tcndunt,qualiacui>cjue ftul-
tishominibuseffc vidcntur. Sanat mterdum cur-
pus,fed animam mficit,quas multo cft corporc prg-
itantior.Iamfi anima eft prarltantior corpcrc, pi o-
fedo morbus anima? multo nocentior erit , qi am
corporis,ncc vnquam Satan corpi sfanat, nifi m v-
triufque,ideft,anima;& corporis ptrrncicm. Harc
fi cogitafiet Impcrator, non ipccrtro vtilnat:s tara
fccdc. fuiftet fafcinatus.

Iam ad legem ipfam veniamus, vidramufquc an i
fententia imperatoris lcg s nomcn & digmt^tem
mereatur,necnc? Si iufafucricdigna crit lcg sno-
mine : At fi iniufta,& iniqus^qMis cam lt g:s nomine
dignabitur?Ageergo nef*llamuriudicio,vidcamus
qua? ad iuftae lcgis rationem pcrtincanr.

Duo requirunturin quauisiufta lcgc,ratio rccfta,
&aiitoritasi'jfra.

Ratio rccftain hnmanis prifcrtim Irgibus , pen- ^*1*
dctcxduabus rcbus, vidclicct ex originc & finc, U
Vtrumque complecrtitur Ciccro, dum ita legcm
definic:Z<»v nsbsl altud efl quam rcfki & k numthe trjfe
cTtzrattOjimperans bone/hii& probsbens contraria. ^Origo Ofigo,
dcbct eiTc cx fontc proprio Icgum,qui cft vnus tan -
tum,videlicet,2terna lex Dei , prxcipicns itcrnam
Dci & hominis dilectioncm.Fmis dupltx h gis crit, Finil»
Subordinarus,& principalis , quorum prior,qui cft-
mcolumitas & vtiliraspopuli , fcruiredcbct poHe-
riori,ideftprincipali,quicft gloria Dci, Nam fi
nuic non fcruit lcx , nccjuaquam iufta clfe potc!t.
Nunc autcm lcx Imperatoris de magicis remc- r«ionc
diis,abcrrat a iufta ratione. Nam & pugnat cum x - coitanti-
ccrnalegc Dci,ex qua originem duccrc ckbct. Ma'; ™ ab"
.nfefte cnim aduerfatur dilectioni Dei, qua? iubct
omnia bona & falutaria a Dco pcti & eipe&afi p,r
ordinata media. Et pugnac cum vtroquc iincic-
gcm.vidcluetfi.bordinato &pr:ncipali. Nam vtU
litasqua? vidcturcifc vnius aut altcnus,vtiiitas dici
nonpoteft,mod6r(fpicimus ad vniucifuin popu-
lum, fcu corpus m.if irudinis hominum iuriscon-
fenfu & vtiliutis communionc fociafi. Nam plmi-
mifcandaiovuIncrantur,vr dcticianta Dco, cxquo
fitjVt ctiam aberrctur a finc principali, & in contra-
num incurratur.

Vcrumfiquisobiiciatpriuilcgianon poiTe cum jnfl5tij
iis, quac de vtilitate totius rcipublica: diximui , fla-
rc,&proptcrc3 ratipnc , iuxta noftram fentchtiarri
defticui. Rcfpondeo,totius intercfle Reipublica?,_JerPott'
prarmia virtutum rcrumque bcncgcilarum,& tcfti- °'
monilgubernatorum erga bene mcritos, quibusa-
lij inuitentur ad bcne mcrendum de repubiica , ex-
tare.Hinc cnim manant priuilcgia,certis ordinibus
hominum, &perfonis cgregie meritis data, q x
:um demum iuiU funt ii citra aliorum iniiiioin
conceduntur,& dantur bene meritis,hcc cft, fi pri-
ui egiorumgubernatrixfuerit tuftitia dilirtbutiua,
qu« reddic fingulis t* ko.$*kovt*. Hoc cum fit,priui-
i .giapotius noftram lcmeAtiani co^firmant quam
iabefacftant.

Hacflenus de rationc legum,iam deautoritatedi z.Amoti-
camus.Namad iuftxlcgis f.mcii<.njm requintur, tas iul^
Vt diximur,autoritas,quae efl legitiu i magiftratus in
fubditos pbtcftss. Ha?c airontas , ctfi icmpcr luila
videtur iubditorumrcfpeAu^fk tamcn lniufta fi au-
toritati diuina: fc non fiabiiciat. Nam,vthumana
autoritas eft finita :ita par cft,vt fe autoritati infini-
ta?,qu3E folius Dci efhfubiicia: , a qua fi difcedit hu-

9ti A D M O

Coftanti- mana aucoritas, abufu fitiniufta. Imperator igitur
?u *wtoS cum ^uam lcgcm non f«jt»iiciat Deo, vt cx fuperio-
tatccarct- ribus patct,autoritatem,qua pollcre debcret , amit-
tir.Scquiti.ir crgo iftam Impcratoris legcm iniquam
eife,& indignam lcgis nominc.
inftantia. At,inquies, Apoltolus dicit, parendum cffc non
folumbonis fcd ctiam malis. MjU autcm abfquc
Solutio. dubio funt qui iniquas fcrunt lcgcs. Rcfpondco:
Iniquitas legum variat. Quasdam enim leges funt
iniquar & impiar fimul. Iniquge quidem,qu£ a ratio-
nc lcgum iuitarum difccdunt,vt qua? ncc ab aeterna
lcgc Dci cxtruantur , necomraodum Rcipublica?,
fcd vnius,aut paucorum,p!urimorum damno , fpc
drcnt. Impia: vcro , quarum obedientia prxftan
non potcft , nifi eos qui obcdiunt faciant impios.
Huiufmodilcxiuit Nabucdonofor rcgis Babyio-
nici,quimanditumpropofuitdc adoranda ftatua,
quam crcxcrat. Similitcr & lcx dc non inuocando
Deointratriginta dics. lfta? legcs iniqux fuerunc
Scimpi.r. Iniqua? quidcm , quia cum principiole-
gumiuftarum pugnabanr. Impia: vcrd,quia ob-
tcmperantes iliis lcgibus impietatis rci fuere. Qua-
rc tres illi viri potius voluerunt in caminum ar
dcntcm coniici,quam adorarc ftatuam regis,& Da-
nicl malcbat coniici in lacum leonum , quam impio
edicto parere, dc Dco intra triginta dies non ado-
rando. Talcsfuntplera-quelcgespontificiae, dea-
dorandis ftatuis , dc idolo miifse , de inuocationc
San&orum , & dc multis aliis rcbus , Quare Princi-
pes quidam laudandi funt , qui renunciarunt Papar
obcdientiam,in tam iniquis & impiis lcgibus . San-
&c ctiam hodie faciunt qui malunt mori, quam im-
pictati tyrannorum confentirc. Ab huiufmodi lc
gum obedicntiaabfoluit nosautoritas fupremi lc-
gifl itoris Dci , iuxta illud : Magis obedire oportet
Deo quam hominibus.Potius proinde mortem op-
peterc,quam huiufmodi lcgibas obedire dcbemus.
Quardam funtiniqua: & non impia:. Iniquar quia
difccdunt a ratione iufta, vt modo diximus. Non
impix, quiaiis parcre poflumus , vt nos impictatc
non inuoluant. Talis fuit lcxPharaonis,qui multa
oncra & intolerabilcs laborcs mandauit populo Iu-
daico. Huiusgencris funt lcgcs multorum tyran-
norum,qui nouis oncribus, praetcr iuftam neccfii
tacem mifcros fubditos arlmgunt. Harum lcgum o-
bedientia requiritur a piis cum propter mandatum
Dci: Obcdite difcolis , tum propter publicumbo
num,hoc cft , paccm & concordiam in humana fo-
cietate. Igitur Paulus vult nosobedirc non folum
proptcriram , vcrumctiam propter confcientiam.
Hxc prolixius dc hac quarftionc d:ximus,vt ftudiofi
intclligant quid iudicandum fit dc humanis legibus
& quatcnus iic eis obcdicndum.

D E Q_V ART A.

ifagoruro

nliio^mo Li^ A R T A ^UZ^'° * ^l"11"1 excuticndapro-
So cfthn V ^mjfimus,cft haecNum cxcufabilcs fint, qu ,
pbtandii. cum jpii migicx artis iint imperiri, vt tamcn libe-
rcntur a morbis,pcr malcficia(vt putant)iibi illatis,
implorant opcm malcficorum nccnc? Qui talcsex-
cnfaripolfc putant, in hunc modum ratiocinantcs
obicftio. fcu p°ti,j5 nugarites,.& fc & alios mifcrc decipiunt,
" & a Dco abducunr. Si,inquiunt , fanitas corporis,
donum Deieft,& res bona,cur non quauis rationc
amiflam rccupcrare liccbit? Si itaquc Diabolica ar-
tecftabl2t?,cur non eandcmliccbit Diabolica ane
j-epetcrc? ■ ,;j 3

NITIO 9\(v
Iisqutiicineptiuntrcfpondet Auguftinus hifce
vcrbis: Qut fine Jalnatore ftlntem vult habere,G) fine V*
ra fapientta /tfttmat, fe prndentcm fiert pojfe , non fanw*
fid&gcrjion prttd<fis,ftdfiHltH4 , th agrttttdwe laborat"'*
&tn ctcttatc noxta jhtlttu & dtmens permanebit. Ac
prowdc ornnis iwjHtfitto & ommis curatto cjH& a magicis
arttbtu cxpetttur , mors potttu efi dtccnda quam vi&»
Hsec Auguilinus , Cuius fcntentiam canonifta? legi
Conftantinj», dcquafupra diximus, rcdc oppo"
nunt non proptcr autoritatis papalis emincntiam,
fed propter vcritatis cuidentiam. Scd Paulum pcf
Spiritum Dei loqucntemaudiamus Rom.i.3^- Di-
gni funt morcc,inquit,non folum qui mala faciunt*
verumctiam qui malafacicncibusconfcuciunt. Iini
quarro , an quifquam pofiit cxpetere rcmcdium a
maleficis , nifi illis confcntiat? Quomodo enim
potcrit eos confulcrc,fme confcnfu? Proinde iuxta
Pauli dodrinam,eiufdcm impietatis reus pcragitur,
Sceiufdcm poenis obnoxius eit apud Deum , & qal
artem excrcet magicam qui cx ca remediui»
pctit.

Acinquies.fi cft peccatum quarrere valetudinem &'*?i0,
amiifam a fagis,profedo non trit ita magnum pec- 0
carum. Rccuperata crgo valetudine,pottft ex/-iaflRcfpo6»'
Llcemofyna tk aliisbonis operibus. Primum rc*
fpondco , peccatum non menfura fcnfusnoitri,fcd
vcrbo Dci metiii debcmus. Nuncautcm,cum ver-
bum Dei parcs facit facicntem & confcntientemt
nos non debcmus cos imparcs putare. Piarterea lex
Dci difirtcait,Lcuit.20.6.Anima quae declinauerit
ad magos & ariolos,cx fomicatafucrit cum eis,po
nam faciern meam contra eam , & interficiam cam
c!e medio populi. HocDomini mandaium ftultar
rationi homii um quorumcunque opponamus*
Nam apeire Dcus altirmat,quod & irafcatur vtril-
que & quod vclit vtrofque hoc eft magos ipfos , SC
eos qui cordm opcia vtuntur , de medio populi iui
tolli,vidclicctper Magiftratum,etii fsepcrlt, vr, iu--
xta prouerbium , Coruus euadat , & columbus fun
ccnfuraiaceat. ^

Deinde quod de poenitentia adfcrunt,tV de Elcc* ^ut iC-
mofyna aliifque bonisoperibus,quibus fe redime- fpoii^
re velle illud pcccatum,ii quod cft,affirmant, valde
cx. ftulte & impic dicitur.Stulte quidem quod iftu<1
proponunt , vt ccrtum,quod non cftin eorum m*-
nufacere,incerti & dc vita? termino tk degratiare-
lipifccntiariPrasfertim cum multi fcientes tic volcn-
tcs labuntur ,qui nunquam per poenitentiaro rur-
fus cnguntur, vt Saul qui confuluit PythoniiTam#
fcd defperacionc & arccrna morte miferrime oppf1-
muncur.Scultum cft etiam non rede ^ftimare mor-
bum corporis , humano fenfu vel maximum > & lc-
pram fpititualem anima?. Nam dum morbum cor-
porisper maleficia tolh ftudes,lepram fpiritualcm
animaeacccrfis,quam ftultitiam Cicero etfi Ethni-
cus damnat,cum ait:Quo maior eft vis anima; quam
corporis,e6 grauiorafunt mala, quaranima conci-
piuntur,quam qux corpori inferuntur. Impic vcro»
quod Deumimprobetentent,quafi ipfumhaberec
in fua poteftate , vt fcrat , vclit nolit, eos cum pec*"
cant,cV: recipiat rurfusin gratiam,cum ipiis pcccare
amplius nonhbuerit. Pcrinde enim eft ac fi ^|cC"
rcnt Deo: Vcitc huc maxillam , & alapam accipc»
moxte rurfusofculo placabo.

Vcrum nc quis fcipfum futilibus anicuhrum fcf fcel««?^
monibusfc ducifinat,3ge,vidcamusquam multae- r^ a
normia fcclera in iis , qui remedia a fag:s,id eft, &f
monum miniHris,petunt,concurrant.(Neque enim ^ia^
exifiimandum eft, vnum folummodo fcelus hic ci- Fc
fc,curn nunquamvllumfcelus folitarium cifcp^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*3 t) E M

^r-) Namfuofado fidem excutiunt : dile&ioricm

^cjdcpon'unt:timorcm Dci exuunu ordinationcm

/•i conremnunt : promiffionem diuinam in du-

la,n vocant : & cam patienciam , quar Chriftiano-

rumpropriacfr,abiiciunr. An non mors ipfa tantis

^ansmcrito cflctanteponendj? EfTet fa ne(i re<ftc

Interbona& maia difccrncre poffemusrEflcr.fi fta-

^ercmus Deum & infpcflorem & vindicem cflc

celcrum. Sed ne quis,quar diximus,tcrriculamenta

a'Hum pucriliacfleputctjfcripturis ca confirmc
11111$. r

^St Pf imum;g'tnr dico ifto ncfario f„<5to fidem ex-
Juti.Kam fidci proprium eftin afilictionibus in fo-
l)rn Deum tiduciam collocare,inxta ipfius vcrbum.
•**c ridesftarc non potcft cumartibus vaniratis. I-
^o Oauid, Pfal.ji.y.aicOdiobfcruantes vanitatcs
//J\ra:is' cgoautem in Domino fperaui.Hicmani~
^Uc opponit Dauid obfcTuationem vanitatum fal-
icatis(pCr quas intclligtt omnes illicitas artcs , me
,acU>cnon ordimta, adquas confugerc folehtig-
anDc!, in fuisaducrfisj & riduciamin Deum,li-
gnihcansharcdno in eodem homine firrvul ftfnft-
* crc n°n poilc.Cum igitur proprktas natbralis fi-
JMH in folum Dcum riduciam collocarc,fatis mi-
n,kjtumcfl,eos,qui contra-Deum illicita quaerunt
med,a,fidcni abiiccrc. NuHa cnim res fine fuis na-
turahbus proprictatibus conlifterc poteft.
^ priterea,fi vox fidei eft, vt rcuera cft, Ad Domi
u'n cum tribularcrcljmaui,profccco non eft fidei,
"'wsquibufuisafaicltonibus.Sag^rum opem im-
P 0raic,fed potius Ethnicardifridcntiac. Quicunque
hoc racit, fidem prbfcflionis ,cum fteleratis
^"hishabcrepoteft. Fidem hiftoria-,cuni darmo-
■ouscontrcmifccntibus rctincre potcft. Speclrum
s J1 & fomniumcum Hypocritis ia3are potcit.
ed viua fiducia in corde,quae filiorum Dii cft pro-
Pl,*»qua in vno Chriftofaluatore acquiefcunt ,Vce
^0"busSatanarcft extinaa. An non Paulus telta-
Ur Va0ata confciemia naufragium fidci ficri? Mili-
J. 'lnq"it, i.Tim.i.iS.honc^am miltiam , rctinen*
em&bonam confcicntiam,qua quidam repul-
*nauf,agiUm fidci fecctre. Qjomodo obfecro bo
?)nfcicntiam habcbit u qui relicto Deo, ad
jP hoftcm in fuisaduerfis confugu?Accidic f.ine
Pnk ^ homini,quodnaui in mari.Nauis amiflb
«u^rnatorc, hucilluc vndis pcllicur , donec fub
~ Cf6atur prorfus.Sic homo,ami(fa fide,Diaboliia-
»tur procellis , donec falutis iafturam f cerit. Pu-
J^proindccum vinainDcumfidc,cumc|uocun
i k Q^^^q^premiturfmcaninuiiue corporis,
<Jj pe^Sigarumimplorare.

^'i-Car .dc d,C° diltr^,oncrn Dci imploratione Sj-
dePoni# Quomodo cnim potell Dcum dili-

^rCoqndlI-§it C1U°d DcuSodir? ldco Dauidair,
Cto dilignisDominumjodite malum. Fieri
Q^^nporeltjvc fimul & Dcura&malum quod
djj-0 abct Dcus,diligas. Q^uomodopoteft Deum
'§cre,qui mandatum eius contemnu? Si diligitis
j>an Dominus, Ioan.i4.i5.fcruatc mandata mca.
$ionCk"tCm mandat Deus ytad fcfobmtn affli-
mf .niDus confugiamus , & non ad magos. Jnuoca
Crj*,ncluit>Pf<lm.5o.i5.in dic tribulationis , & cgo
^cm'11 !f ,C^omocio crS° <\ux fo Dcum diligir,qn
jc mandatum DeicontcmnitrvLrbofoitcJtdcor-

lV Dei^c"1^^1112111 fnim & idcm cor* non cft caPax
T _ anaf 4uioPeraturPcrkgis.

^cxr erti°»dico "morem Dci um facrilego aufn-

filj UtK ^airi timct D^"1» » "on vt fcruus fcd vr

^us,is cx d]lectionetiract,rcucretur fincerccV ca

•cauet omnibus modis offcnfamjid eft,vitar pro-(

A S 1 A 94

MBfej^ mgrata odit.-f.cft irnpcratajdqae non co-

sfrfi v?1^^2"0110- Dc ^"^entialoquitur
Scnptura Malach.i.c5. JP.Iiu. honoratp.rrcm & fcr-
uusDominnm fuum , Si ego pater, vbieft honor
ZZ ^ An^Ius'AP0"^P-i4.7. Timcrc Domi-
nnm & date ilh honorcm j cjuia venict horaiudicij
aus.Dc cauenda orfenfa loquitur SaIomon>Proucr.
}>7-H'fi- Qui timet DominUm recedit a malo. Ec
byracides.2i.7. Qui timct Dominum cxpdlit pec-
catum.Deimperatisfacicndislbcjuitur Daund curn.
ait^Pfalm.ui.i.Bcatusvircjui timct Domi.num,ia
niandatisciusvoletnimis, Syricides i.jo^Qiji timcc
Dominum inquircnt qua? bchcplacira fiTnt illi.
Qiiomodo confujentes vencficas , vr fmiutem" a-
miflamrecupcrentrimcnt E)cum,curo illi bcinorum
dcbnum nonprajftaritjC^mfcclantur pronibita &
damrlataa'Deo media, ciim contra imp< rata,/c.icn-
tcs^. yoicrrtej tanquam phreneticijruant^-

Quart6dieocos,quidd mdgica rcmcdia confu ^0^*
gtuntj0rdinem diuinitus inftitutum conremhcre. cSa
Ordo autcm rccupcranda? finitatis amifiar diuini- cont<:^t.
tus conftitutus,quatnor habct gradus.

vcitentatur,tnquirat caufam maliquo premitur,^ «tdi-
noo cxtraf^fcd in fcmctipfo; Caufa autcm hec ^
Vmucrfnhs quidem originale malum,propter quocj
omncsK0minesvariismorbisc\' arrumnis olS
K.nt,&dminirlJs puniuntur, vt Paulus docct,ad
Kom.i. Eit enimiudiciumDci fccundumvcrita-
tem ineoshomincsquipcccaucrunr. Pcccaucrunt
autem omncs.Accidentaria ve.ofeu fpccialis caufa
c(t pcrfonalis lapfus^ifque multiplcx.qui pcenis 4i-
uinitus ilbtis punitur,vt emendctur qui pec cauit.

Sccundusgraduseft, vt affii^us quarrat tcme^ Scranda*
c:iurneiusparrisfu!,qua?pcccati comm.iTi caufa c- glldai'
rat,hoccii,animar. Rcmcdium autcm hoc nulhbi
mueniCur,nifiinapothecaDcifummi illius mcdi-
ci.q,!afnam ea na.capothccarVcrbumDciin Pro.
phetKis & Aponolicis fcriptiS nobis commchdatu;
fn hac apotheca fedet mcd^cus lcfus Chriftus. Me *
d.cina quam vulneri anima- applicat^ft vera pceni -
tcnt,a ,quahomoaffli(flusaolct dc commiflis pec-
catiS)cV confugit ad propitiarorium , pctcns rcmif
Honem peccarorum in vcra flducia mediatoris.
Ui'Od cum receritfcri6,abfqueomnrdubib curari

ChXf^

Tcrtiusgraduseu,vtaffli(fttfS fanatis vulncribus Teni^'

^morbisanim^confugiarad.cuhdcmmcdicuma-
p/umquerogctcum condi ;ionc . in hanc fcnrcn-
c.am,ex firma in ipfum fiduc;a^ S^na me Domine,fi
m,h, vtile cft:fin m,nus,da nomini tuo rloriam , 8c
mirigacruciatus mcos,pro tuaiuftitia & patcrna
m,fericord,a. At fi nc hoc q^derh t.bi vidctur , nol j
tollere a mc mifericordiam tuam,fcd d U gratlam, vt;
fort, an, mo feram;qtiod tu vls mihi clTc rrcnum^e
terociam adiierfus te Sc peream

Qjartus gradus eft :in huhe mbaum comrbtlto
^FrtrataPc«^w^''*cnia.affliclu« or-
dmata d.uimtus remcdia quarra^: ;fVam Dcus vt cft;

nccenanaad v.cfium & amidan^db; ih tantacopia

oll rSrre,Vl & <°V*W«>< > * varic tas hfticfm SJTT
ro Iat.Si ql!ls au e .ntcrdum hls Mini videtur,cft

tta-.vclfed^prbfufiomsirtdmu.velp.cbar.ohdcu
Utindc qu,a hec vira rccreatiune opus hab< t i vt
nonpcrpctujs Ubonbus tabtfcat , coniidtc fafcus

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

«5 A D M O

rcs voluptati feruicnces, quibus ia tiraorc Dei &
Caftepiisftiikebit.

Tcrtio quiahaec vita variis morhis obnoxia eft,
noluitOcus vel in hacpartehominibus fuo rounc
ve ctcclTe.Cbndfditergo lapides preciofos,gemmas,
hcrbas,&: aliaquibus viscurandiarTcctacorpora in-
eft,& quas videntur in his vencnata elfc , vfu faluta-
riafunt & abufu noxia, quemadmodum fupcrio-
ra . Omncs enim crcarurx Dei abufu noccnt , vfu
prbiunr. 'Atque propter hanc caufam Deus yult
noSih honorc medicum.haberc. Itaenim fapiens
McdIc;n|^yracidcs<ait,cap.38.Ho^Qramedicura proptcr nc-
vfm fccoVelTitarclTihonoribu^ reuenmtia:, qua

«cdatio. jgnofcimus donaDci in rpcdico , & mcrccdis , qua
compcnfamus mcdiciopcram.) Etenim Dominus
crcauit. illum. Item .-Dominus mcdicamenta pro-
crcauit ctcrra, & vir prudcns ea non abhorrcbit.
Cumergomcdicina ad hanc origincm & autorita-
tem Dei reuocatur,tunc vcris & fuis ornatur hono-
ribus.fdco Homcrus rc&c dicit , )*7$l< ^cuftp w>W
«Wg«*^»v,hoceft,Ynus medicus multisaliiscom-
parandus fcu xquand.us cft.Qui igitur vcrc pius cft,
fuoordinc & Ioco vtitur hpf diuino dono- quo fi
adiutusfucrit,agatdeogratias,/in autcm minus,
jion imputct mcdico,quod fua culpa curari non po
tcrat-.Sed cum fanSilfimo Iob dicat: Etiamfi J)cu,s
meocciJcrit,inipfumfperabo , cogitctq; morbum
corporis medclam elfe anima: , atquc hoc tandem
pa&o,iuxta Pocta: dicftum , leue fit juodbexe firturo-
mu. Qui autcm intra hos limites non manfcric.fed
cxtraordincm diuinum damnata rexncdia quajfie-
rit, ordinationem Dci contcmnit , dignus pcenis
prxfentibus & setcrnis.

Scd quid hic facit Satan? Suosminiftros magos
'admodum aftutc fallaciis fuo morc armat. Nam
multimalefici, vtimpofturas fuastcgant, adhibent
nefcio quas hcrbas , itcm aquam diftillatam , cV di-
cuntfenatiiralibusremcdiisrcm agerc,&fub hoc
prstextu fuis exorcifmis , figuris.chara&eribus, &
precaminibus vtuntur,& rcm plane magicam excr-
ccnt,fingentesfciuxta ordinationcm Dci omniafa-
cerc,cum illam facrilege polluant,honiincfque cre-
dulos pcrniciofc feducant. Atquc itaSatan mille
viis ad fallcndum vtitur. Et,vt dc Prothco dictum,
Formasfi venitin omnes, hoftilitcr hunc infcquens,
huic fallacitcr fubuenicns,vtrobiquei*ocens.Quid
cnim cxpe&andum eftboniab eo,qui maximus cft |
hoftis gencris humani , & planc ikmovJhe ,"vt qui in j
concordiam cum homine redire nunquam polfit?
Proinde fi verum eft prouerbium , quod eft apud
tragicum Poctam Scphodem : ^CS1 J&&3*
inmuut:Hoftmm dona mala donafunt<><& non vttlta: pro
feftd hic vcriflimum erit. Diaboliergo remedia
corporibushumanis adhibita proculomni dubio
venena funt anima?,quocunque tandem colorea va
nis hominibuspingantur & excufcntur.
s Tromif Quinto dico cos , qui interdiftis remcdiis vtun-

fioncm di ^ . 1 r • J

uinam in tur,adrecupcrandam ianitatem , reuocare rn du-
dubiu rc- bium promiffionem diuinam, videlicet: Inuoca me
■ocant. jn trlbujat jonjs 9 CgQ eripiam te , & glorificabis
mc.Pfalm.50.15.H1c tria coniungunturMandatum^
promiffio,cV promiffionis cuentus. Mandatura,in-
uoci me. Me, inquit, inuoca,id eft , Noli quaercre
aliundeauxilium , fcd ftatuc auxilium tuum eiTc a
Domino , qui fecit ccclum & terram , idque nunc
immediate,nunc per medjadiuinitus ordinata.Pro-
miffio eft, Eripiam tc.Non vult crgo vt alio confu-
gias , fed vult vt hancpromiffioncm fide accipias,
Promiffionis euenrusfignoindicatur, Etglorifica-
bis me. Hac glorificatione teltaberis re a rae adiu-

N I T I O *l6

tum effe.

Sexto dico eos abiicere patientiam Chriftianp- ^ abu.
rum propriam,qui confugiunt ad damnata remedia. &m
Eft autem harc vox Chrrilianse patientia;: Etiamu
occidcrit me,(perabo in cum,id eft,non quauam 11"
licita & damnata media,fcd conftanter feram qulC'
quid mihi accidcritcx clcmcntiffimi patris volun-
tatc. Paticntiaergooftendit quantum qmfqu^
fchola Chrilli profccerit. Prouerb.iQ.22.Doctrin*
viri pcr patientiam nofcitur:contra vero,impatien"
tia hominumautparum admodum , aut nihil Pr0'
teciflc infchola Chiifti, cura homincmimpcllit vt
contra Dcum fcratur , & quxrat media prohibita,
iuxta illud,lrapatiens patefacit ftultitiam fuam- Sea
de paticntia alias plura.

Habct adhuc humana vanitas quod in fui pcrn1.' 0 lf
ciem veritati opponat.Licct.inquitjhominis irnpij»
vtludan incrcduli, Turci blafphcmantis nomen
Chrifti,apoftata?,& cuiufuis fcelcrati hominis, mc-
.tfcinaaddcpellcndum moibum ,vndecunquc iHa"
tum , vti. Cur crgo non licebit ad caput ipfum>cunl
mcmbra dcficiunc confugcrc? prarfcrtim cum D,a"
bolus natura;rcrum,gnariffimus,in multis morbis,

Satani t'
ftuti*.

abfquc omni dubio naturalibus vtatur remediis , ^
^uibusipfcDeusreucraeft cfficax? Hoc argumcn-
iuin fpcciem habet,fcd vcritatem non habet. Qui"
< nim hoc aliud cft.dicetc:F/eftere /i nejueo/itperosA'
c herontn rnouebo. Ydtcor hnc c±uod Diabolus in mul-
tis morbis , naturalibus vtatur remediis , fateor e-
tiam quod Dcus fit in iftisreroediis efficax. F««teor
Sc hoc quoquc quod multi mcdici apud TurdS Sc
ludseos fint membra Diaboli. Scd tamen vaniffi"1*
eft ha?c conclufiuncula : Licct impiis hominibus vt*
in morborum curatione. Ergo licet etiamopcr*
Satanat per veneficas vti.Nam illud pcrmittitur,boc
prohibetur , Illud eft ordinis diuini, hoc contra di-
uinum ordinem , lllud eft neceffitatis probata?,hoC
vanitatis damnatae. Cum crgo piis regula aftionuin
debet eiTc verbumDei, non hnuntfe iftaconclu-
fiuncula capi. lljJ^C
Quod autcm impij dicantur membra Diaboh ^ jr
e(Te,reae accipiendum eft : Qualitatc enim,& »on «ojjJT
fubftantin:Imitationc,cV non natura:Malitia & non
arte iua , func membra Diaboli. Ars cnim ip^a ^0'
num Dei eft,quam Dcus vult cxcrceri pcr homincSi

& rton per impoftorcsfpiritus: J

Verum quod Dcus (it efficax in rcmediis Di*- i<^r
bolorum,non magis excufat confulentes fagas>
quam adulteros,in quibus Deus eft cfficax,ad pr°"
creandos hbcros , quorum multi ex diuina beneui-
dtionenonparum vtilia in Rcpublica & Ecclc»*
cfliciuntur organa ,vt de Gedconc legimus, & 3~
liis nonpaucis. Eft autcm in primis difcernendurn
intcr hominis fadum,&modum agcndi , naturis
rcrum in crcatione diuinitus attributum. Deus ve-
tat nc quis adulterium committat.Qui ergo contr
facit, reus cft coram Deo,nihilominus tamen DfuS
lcfficax eft in adulteris procreantibus proles,qu|a
jvult modum agendi in creatione naturae fiogul1^
datum nondeftruere,fed confcruarc tam in adulte**
ris quam in aliis. Ad eundcm modum Deus prob»'
bet,nc vtamur magorum opcra in dcpcllendis ru°r
bis,& contrafuum interdicltum facientibus mif»*~
tur pcenas:Idem tamen Dcus efficax eft in pharnj^
cis,quibusvtiturDiabolus,cumad infercndos
ad dcpcllcndos morbos. Non ergoiuuat confu*ffD'
tes vencficas,quod Deus fit efficax in remediis»
Satanad illarum precamina in minima qaantx11?-
applicat,nuncimmifcens cibo & potui occuhe tu
pharmaca, nunc adhibens externe fine hum*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

9'7 D E M A G

fcnfu , herbas yel lapides, vel aliud quod cfficax effc
n°uitadnocendum vcl iuuandum. Sed quid mul-
n-?An non in baptifmo renunciafti Satanse & ope-
ruSus eius,& Chrifto nomen dedifti?Cur crgo nunc
J°ntrafidcm Chriftodatam ,rccurris adeius ho-
"etn Diabolum , vt ipfius opera libereris a morbo?
^rofcito hoc aliud non eft, qua abiurarc Chriftum
A:;lt|)i ^ 'n cius locum Diabolum fubrogare.
; :;le Scd vidror mihi audire quomodo benc garrulaa-
^J-n,culamihio.bitrepat. Quis,inquit,ita credit ? quis
^«4 u djligit? quis fperat? quis obcdit ficut deberet? Quis
dicet? purum eft cor mcum , & mundus fuma pcc-
cato? An non in multis delinquinius omncs, Si tu
Cr§o pcrfe&us es , folus in ccelum confcende. Si tu
extra illorum numerum cs , de quibus Iohanncs
loquitur, cumait: Si dix. rimus peccatum non ha-
°Ctnus, nos ipfosfeducimus, non opushabes Chri-

I A.

5>iS

^0- non efttibinecclTcprecari cum aliis : Remitre
^pofio. nobis peccata noftra. Huicgarrulseanicute fic rc-
fyondeo-.Vh ftulti reda eft in oculis eius.Tibi qui-
^mfapis.fcd tuafapientiafurnmi ftuititia eft.Na
vttuadcfcnfioiniuftaeft ,ctfi iententias loqucris,
vcnefica, fic infultatio tua maligna eft. Iniuftaeft
defcniio t_.a,cum quia peccatum peccato noablui-
tUr.nimqaia non difcernisinter peccata humana
(cjuibus faepe fanc~ti,non volentcs & fcientes offen-
^untjquali.j funt ca, dc quibus Solomon, & Iohan-
loquuntur , & fanfti deprecantur, diccntes:Re •
^itteaobis debita no.tra. In horum peccatorum
catalogo,me vnum efleagnofco, & cum illis,remif-
fionem peccatorum , ex ride in Chriltum peto , ) &
peccata Diabolica . quibus tu rcnuntias Chrifto &
^atana? tefubiicis. Namcontcmpta Chrifto con-
%'s ad ipfius hoftem Diabolum , & abipfo , in
tuis porumqucqui tibi mercedcm promittunt,mor
°if iremediurnquzris, contra illud dicftum Do-
^ini : In me t3ntummodo auxilium tuum^Ofee.i}.
5>. Infultat:otiu maligna me non frangit. Non e^
nirn ignorare poffum, hoceiTe artificium Satanar
lnagiftri tui vfitatiffimum , vt cum ratione vinccrc
n°n poffit,crudclitate & Sophiftica rem agit.Quare
n°n tam infultatione rua pcrturbor, quam dolco
Vlcem tuam, quas non folum contra Chriftum bella
gcrisjverumetiam impietatem tuam dcfendis,tan-
Su^m rem bene gefiam. Hoc vnumtibi dicium
volo : Quj Chriftum non habet nihil habet,etiamfi
Jptcefi opes poflideat. Quomodo autcm Chriftum
nabere poterit,qui operibus Satan^aduerfarij Chri-
Sc5 otuSnon fcnunciauit?

Cuicuncjue crgo falus & vita seterna curaeeft,is
^"cquid facit,iuxta confilitim Pauli , innomine
^oruini noftri Icfu Chrifti faciat , & ab eo fanita
tetn petat , & adhibeat ordinata rcmedia, eo ordinc
^ncm monftrauimus,Non tentctDeum,nec exifti
^et fe vna pofle & Deo & Satanar adhcercre. Nulla
cnim cft conucntio Chrifti & Belial. 2.Corinth.6.
?5 Ht Elias ad impium Achab , & ad cos,qui cum il-
|° crant dicit, i.Rcg.18.21. Vfquequo claudicam in
niias partes ? Si Dominus Dcus cft , fequimini i-
Pfum : Si autcm Baal fcquimini lllum. Semper me
^pres fimus didi Pauli , 2. Tim. 2. 19. Difccdat ab
jniquitate,quicunque innocat nomen Chrifti. Nul
0 ptoindc padto excufandi funt , qui cnm lzfos f<
P^tant a maleficis ad maleficos confugiunt , vt fuis
^minibus morbos ab ipfis pellant.Nam hoc-effet
"cutfupri demonftratum eft, a Diobolo omnis
*J*H autore bonum petere , quod a folo Dco expc-
jiri dcbet , vel immediate, vcl pcr mcdia iufta , &
nari folet. Fideitaque in Deum acfru&ibus fidei,
h°c eft,orationib. &: elccmofynis,a Deo poftulan-

dum eft , vtpiro fuabonitate ipfcnoi. a malolibe-
ret.Si vero ncc fic quidcm tollitur malum,quo pre-
mimur,rcftat vt incommoda omnia pdtientcrfcra-
mus, quamd.u Deo fapienti atquc optimo patri no-
ftro vifum fucrit nos punirc & probare.

Quid,inquies,facict minifter Euangelij, Ci rn ho-
minem , qui implorata magorum ope a mOrbo fit Ecdcfi*
liberatus,incident? Primum-exponet ei quam hor- propoiitfl
ribiliter inDeum peccaucrit, quod holtcm ipfiirs
Satana loco vcri Dei habuerit.Nec hic tribuendum
eft aliquid eminentije & dignitati perfons , fed po-
tius illic pctcnda eft defeftionis a Deo exaggeratiOi
Deinde oftendendum eft illi quod maiorem mor-
bum animi fibi ilhcita curatione acccrfiucrit , nem -
pe lepram fpiritualem,quam morbus corporis fuir^
i quo per magicas impofturas liberatus cft. Tunt
proponct pcenas dcfedionis aDco , cum malcdi-
<Sione asterna, perpetuos animi & corporis cru-
ciatus, nifirurfus fe adDeum in vera pcenitentia
conuerterit. Hic fi minifter Euangelij vidcritho-
minem,quiifto modo peccauit , vciis doloribus
affici,propterfcelus afccommiiTum,adhibcbit vo-
ccm Euangelij, eumque confolabitur. Verum (I
bftum ipfius innotuit Ecdefise, hortabituripfum
minifter Euangelij,vt culpam dcprccetur apud Ec-
defiam , vel per fe,vclper miniftrum Euangelij.
Quod ffrecufauerit facere, fiftacft eiuspcenitcn-
tia. Quare ad facram Chrifti Ccenam nullopaao
eftadmittendus , fedDeiiufto iudicio relinquen-
dus. Interea tamen non eft ccftandum a precibus
pro eo ad Deum, vt ipfum conuertcre ac reftituere
fandorum focictati dignctur. Qui hoc meum con-
(ilium iudicat nimis graue eflc , is fanepcccatum &
fcandalum indc ortumjDimis.leucexiftimit.

D E CLV I N T A.

REftat quarftio poftrema, quar non parum tur- DeDel
bat infirmorumanimos:Cur videlicct Dcus petroiJfio
permittit fieri talcmfui nominis prophanationem,nc'
cum poffit eam fua potentia impcdire? Refpon-
deo. Quicquid Dcus agit aut ficripcrmittit, hoc in
fam gloriam agit & permittit.Auguftinus ait : T^on
fitaltjuid nifi omnipotens fieri velit, vel finendoyvt fiaLy
veltp/efaciendo. 7\(ec dubium efi Deutn fkcere bene^e-
tiamfinendo fierirfut fiunt mate. I d em : T^on fie a/tp/td
ntfi omnipotens vclttfieri^&hoc velvoluntatelenepUci-
ttrfua omnia bona fiunt,vel vo/untate figni , <ju& eft per-
mtffio mali. Nunquam igitur prophanaiur Dci no^
men , finc ciufdem glorificatione. Nam fi apicula*
infeflum admodum paruum & imbecille, poteft ex
venenata herba elicerc fuauiffimum fuccum,huma-
nisvfibus accommodatum , curDcus maximus &
potentiffimus materiam fu_e gloria: ex hoininum
malefa&isdcfumere non potcrit? Dum ergo pati-
tur magicasimpefturas, prcedicatur proptcr diui-
tias tolcranria? fuae, qua inuitat pcruerfos adpa.-
nitentiam,adRoman.2.4. Dum fuperbos & im-
pios Tyrannos punit>potcntia ipfius cclcbratur, ad
Roman.9_17.Dum opprelTos libcrat, praedicatur i-
pfiusiufiitia.Ibidcm.Dum pcenitentec in gratiam
recipit,laudcs mifericordiar ipfius cumgaudioca-
nuntur inccelcsLuc.15.7. Dcniqucdum omnia fiuC
; bona fiue mala in fuam gloriam conucrtit , fapien-
! ti_e ipfius prsedicatio eft. Hoc ftante fundamentot
notandaefunt quatuor huius diuince permiffionis
; caufa: , quas primi\m fingulas nominibus memoriat
(caufa notabimus. Dcinde eafdem ordine dccU-
rabimui.

QJj.

919

A D M O

Diuin* Nomina quibus notantur permiffioniscaufe,
mscauf* iunt.Signum,pra;monitio,pccna,probatio.De-
quatuor. claratio fcquitur.

tsigni S;gnumprimum locum occupar. Suntenimim-
pofturs iftst* magicx,vbi paulatim crefcunt & in v-
iuui veniunt,fignum ccrtiffimum f*«5tse defc&ionis
plurimorum a puritatc Euangelij , & a vero nomi-
ais diuini cultu. Nam vt liuidus facieicolor, lan-
g 'cicentium viriumcorporis fignum eit:Ita fuper-
ltitio quaeuis &prsefertim magica, minime fallax
indiciumeft animi languefcentis , & dcficientis a
Deo,in quo folo virtus animi refidet.Hoc quam ve-
tum fitnon folum hiftorisc omnium tcmporum
tcftantur, verumctiam hic dies iatis euidcns tetti-
monium prarbcr. Cum primum ante annos plus
minus40. doctrina Euangelij ccepit inhoc regno
p?r pios miniftros Dei rcpurgari & a tenebris pon-
tificiis vindicari , cciTauerc omncs iftse Diabolicar
impofturse. Lucentc etenim Euangelij clariffima
luce tcnebrar fuperftitionum euanuerunt.Siquidem
lux illa magni vcrbi cceleftis,fulgore fuo omnes fu-
pcrftitioncs difpulit & difcuffit,non fecus atquc fol
oricns in horizonte noftro , tencbras no&is depcl-
lit.Verum poftquamhominespaulatim cccpere, vt
£r,Euangclium faftidire,redicrc fcnfim fupirftitio-
ncs,tanquam tcnebrsc fuccedentes in locumlucis
Euangelicar.Et plane nobisidcm accidit quod olim
plerifque Iudaris. Nam vt illis manna ccelelte in
principio optatiffimum & fuauiffimum erat, & o-
mnibus modis oilis carnium j£gyptiarum antepo-
nendum iudicabatur , fed fuccedente temporevilc
& infuaueprseolliscarnium AEgyptiarttm reputa-
tum eft .• Sicnoftris hominibus cum primum verbu
Euangelij vcreccelcftis cibus in hocregno appo-
nebatur accidir. Omncs auidc accurrcbant,abiicic-
bant rcpente fupcrftitioncs omnes. Nihil cnim ipfis
Euangclio nec dulcius,nec carius fuit, fed,proh do-
lor!nimis cito ifte tcruor incipif languefcere. Inci-
piunthomincs fiiftidire panem illum fuauifiimura
Euangelij,& cupiunt iterum fatiari carnibus fuper-
ftitionum,quas olim prar nauieaeiecerant , in hoc
canes imitantes,qui ad ff^xhet redeunt,quar prius e-
uomucrant,Ex quofit vt fuperltidones multii/lices
& impofturse Diabolicar,in locum punffimi Euan-
gelij , in plunmorum cordibus , fuccedant. Siqui-
dem Diabolus uon immcmor fuaru m fraudium an-
tiquarum,non dcfinit quotidic arf undere caligincm
fuoqucmorcquarrit&inuenitfua? iropofturse non
inidoneos parronos , id quod qui non videt hodic
fieri,is etfi oculisacutum cernere fibi vidctur.men-
tc tamcn planecsecus cft. Cum ergo & audimus
& vidcmusaugeri quotidie corum numerum, qui
feiftis impofturis raagicisdcdunt, fciamus fignum
certiffimum obfcurati Euangelij & deficientis fidci,
in plurimis hominibus , diuina permiffione , nobis
propofitum effc. Quid quarfohinc cxpccftandum
cft,nifi extremus verar religionis interitus,plurimo-
rumquc hominum ccrtiliima perditfo ? Nam vt
nauis,amifto clauo,pcllitur vndis,doncc fradca fub-
merfaquepcreat:Sic amiifapuntatcEuangclij,pro-
ccllis fuperftitionum,quas Diabolusexcitar,Eccle-
fia iactatur,doncc muhi in prarcipitium damnatio-
nis ruantiidquc iuftiffiino Dei iudicio , quod cele-
bratur a fan Ctis Dci Angclis in ccelo. Simus erg6.fi
f.ipimusfcrpcntes in cauendisfraudibus Di-boIi,&
coiumbac in tuenda manfuetudine & fimplicitatc

aDei r ^ac^'

manitfa* Secundacaufa cur Deus permittit vt Diabolus
quali triumphet in impiis pcr fuas magicas impo-
fturas,cft clcmentiffiraipatris patcrna prarraonitio.

NITIO ?i«

vt cnim impij iufte prseftigiis Diabolicis excse-
cantur. Ita pij in medio eorum habitantcs pater-
ne prsemonentur , ne contagione eorum, cum qui"
bus verfantur ,polluantur. Eftetenim boni patris
prsemoncr c filios priuiquam in cxtrema pericula in-
currant,ne cxemplo malorum fiant deteriores,& vt
lialiqualabecxconfue.tudine funt infedi , refipi"
fcant , & fanenturrurfus,ne cum iropiis pereant 1-
pfis fimiles effe&i. De duabus crgd rc?bus graui^-
mis nos prarraonent fuperftitiones magicse, qu*
paulatim fubonuntur (cum quibus coniungograf-
fantium fcelerum in omnibus ordinibus & ftatibus
impunitatem)videlicet de diuina vindi&a & patcr~
na mifericordia. Diuinse vindi&ar impendentis in-
dicium eit fubtraclio lucis Euangelij , per fuperfti-
tiones& gralfantia fcelera,& fucccftio tcncbrarum,
quas crucutus arterni corporum & animarum cx-
cipicnt,nifi mature icria pcenitcntia anteuertanrur*
Nam fi moram fccerint poft crcbriorcs admoni-
tiones,primum quafi callum qucndam animo indu:
cunt.Dcindc callus tncancrum crumpit , atqueita,
inltar cancii , animi morbi redduntut incurabiles*
Confuetudo enim , veluti altcra natura , facit ma -
lum quodamraodo neceifarium & incurabile,quod
tamen initio fmabilc fuit. Vcrc cnim dicitur : Sero
medtcinaparatur> Q*rn ma/aper longas coualueremtfat-
Et non infive a ^Hodampatre dtttum eji^eccati cort-
fuetudo fenfns obttirat, , ne ciare videant : Mentei ind*-
rat, , ne rnalaterreant : Corda inefcat,ivtfcedaplaceant»
V trcs enernatj^vt vttla iaceant. Et Gregorius ait,C*e»
culpa tn vfumvenerit, etiamvolens animwvix reftl^*
cjuta qnot victbtu praut, frecjHcnmtionts afiringiturtftt*!*
totvtnculi4coUigatur, Suborientes proindeimpoftu"
rse magicse,& alia cum illis coniunda fcelera,fi mo-
ram fcccrint,obrucnttandem Euangelij lucem.Lu-
cis autem Euangelij opprcffionem excipient tri-
ftifiirase tenebrx ih mentibus hominum > qua*
lcs in papatufucre,velillisdctcriorcs, idque iu-
Itifiimo Dei iudicio, ingratitudincmmundipu -
nientis.

Mifericordia cleraentiffimi Patris eft , quod hac
prsemoniticnc fignificet fe velle in gratiam reci-
pere errantes , modo refipifcant. Nam ciim Deus
homines prorfus fibi permittit, magnum eft extrCj
msepcrditionitindicium. Idco autor Epiftola? ad
Hebrarosair, 12.8. Quod ficxtra difciplinam eftis»
cuius participesfacti funtomncs(filij)fpurij,&
filij eftis.Huc pertinet quod Petrus ait,4.i7.Iufl'iciu
a domo Dci incipit. Loquitur autcm Petrus deiu-
diciocaftigationis,fcu difciplinse filiorum Dci ift
hac vita,non de iudicio conderanationis reprobo-
rum. Illud caufam habctpaternam ftorgam ,&
nem cmendationem falutemque piorum,qt'i V1"
rernam caftigationcm non contemnunt. Hoc W*
bet caufam iuftam iram iudicis, & finem reproba-
tionem & daranationem infidelium, nifi ante mor-
tem refipifcant.Nam nulli viuentium clauditur tcm
ditusad gratiam,nifi volcnti.

Tertia caufa huius permiffionis , qua Deus per- }'u
mittit Satanam fuis artibus multos pertrahere m
fua caftra,eft iudiciaria pcena , qua Deus non vt P*-
ter,fed vt iuftus Iudex punit eos qui nolunt creder<j
Euangehj veritati.Dc hac pcena loquitur Paulus ad
Roman.1.25. Qjjia nolucrunt colere crcatorem, Je-
diteosinreprobam mentem vtfaccrcnt non con-
ucnicntia. Et i.ThciTal.a.io.IiJ,qui crcdere noluf-
runt vcritati,dedit Deusill^fionem erroris, vt cre-
dantmendacio. Eft autem mendacium hoc loc^»
cum omnisabufusverbi Dei contra ipfius volunta-
tem,tu« omnium Diabolorum & hominumi"-

ucntaj

92i D E M

uenta , quibus impietas &fuperftitio fouctur &
ProP3g3tur in Mundo.
*Ptx' Porro ha?cpcenaiudiciariainhacvitaduplexeft,
; viddicetSpiritualis&corporalis. Illa rc,hspc fenfu
l| " grauioreft. Spiritualis pcena prxcipua eft opinio
kpientiacquam homincs politici,magnuro vitf or
n*rnentum elTe putant.Nam ciim homines tradun-
turdiuina pcrmiffione, eaque iuftiffima in rcpro-
bam mentem,ctfi cxiftimant fe pra? omnibus fapc-
r^ > tamen virtutes vitiorum, & vitia virtutum lar-
u,'s tcgunt. Ex quo fit , vt probcnt improbanda , &
lrnprobent probada.Dc hac opinionc fapicntie fic
l°quitur Paulus ad Rom. nii; <p*ffKcrnf «r« atfet \yx»
^'y^dr.Hac opinionem fapicntia?, quae mera c*ci-
tas eftjcxcipitcordis induratio:cum qua coniun&a
eft«^}Wet ,ommfquegeneris improbitas,actan-
demin mortis agone, confcicntia, quar prius fopi-
tiiacuit, excitato,defperatiofuccedit.quam mu!ti
^menoppreffi,iraiuftif(imiiudicisdif(imulant, ne
Poft mortem reproborum numero ab iis qui fuper
^nt putenturafcripti. Nihilenim vcrius eft, quam
Auguftini didum , Serapocnttentiararo vera. H »ius
rei mdicium efle poteft , quod intermultos tyran-
n°s»cum moriuntur , pauciHimi inucniantur , qui
^andant reftitui,que_ per iniuria poflcdcrunt, quod
Profe<5t.6 facerent,fi feria elfct illorum poenitentia.
Zacharu$,vt eftLuc.iQ.8.vcrc pcenitentiar teftimo-
Jiumediditjcumdixitad Dominii, Eccedimidium
°onorum mcorum do paupcribus, etfi quid ali-
°uem defraudaui,reddoquadruplum. Hinc natum
eft illud dictum , Pcccatum non remittitur, nifi a-
°latum rcftituatur. Quod didtum vnam tantum cx-
Ccptionem habct,videlicet impoffibiliratem. Nam
inopia impedit,quo minus poffit reftitui, animus
v°ientis , & ferio rcfipifccotis acceptus eft Deo , vt
kJtronis,qui in cruce pcenitentiam egit. Extrcmus
omnia occulta rcuelabit, difcernctquc inter fi-
ctam & veram pcenitentiam.

Corporalis poena variaeft, perbella,pcr oppref-
»ones tyrannicas,per noua grauamina, per peftcm,
aliofquc morbos infinitos. Sed quis plagas, qua: di-
u,"itusinfcrunturproptcr idololatriam,& fupcrfti-
1?'M>i.l,0nes mag'cas,cnumerare poteit?
^fidei. ^cquitur quarta caufa permiffionis diuina; , quar
probatio fidci,cumqua fcmper coniundtacft o-
^ °edientia crga Dcum.

j* uitcN ^r°batio fidei,qua?pcrmiffionediuinafir, habct
s< caufasnunc internas, nunc extcrnas. Internar funt
muhiplicc<,vt dubitationes fubindcorictesin ani-
j^hominum de prouidcntia Dci, dcpromiffioni-
Us & comminationibus diuinis. Item diah>gifmi
ll!?tn«. ^' ^''"w*7«carnis,confcientia: trepidario, dclpcra-
*i0 ^c.Extern^ caufae funt innumerabiles,iuter quas
unt doftrina? Darmoniorum, quibus omnes magt-
^artcsfubiiciuntur , itcm corruptela» in doctrin.i,
h*rcfes , fchifmata , diffidia do&orum in Ecclcfn,
Perfidiafratrum, impunitas fceleruro gralTantium,
Profpcrimpiorum fuccelTus,vtTurcarum,Papifta
rum,& aliorum multorum Tyrannorum perfcqucn
tlUrr» Ecclcfiam,paucitascredentium,deformitas &
°Ppreffio Ecclefiar,defectio plurimorum afide.Sed
Sjftj^ 4ui» poteft orania cnumerare,

- ^eprobatione fidei , quac fit pcr magicas impo-
Ufas,loquitur Auguftinus, cum ait ; /V ec mttHm efi
JHodhocpermtttt: 'Detu^vt tllt^ut hocaudtwu &vtdety
V^enturquafide [unt apudDeum. Hanc fuam fcn-
^tiain confirmat Augultinus lrge Dei, quareft
Ucutcron.ij.i.Si furrexerit in mcdiotui Propheta,
*Utqui fomnium fe dicat vidifte, ( Hic vna fpecie
0rnncs vamtatis-artes comprcbondit ) & prardixerit

A G I A. £22

fignum & euenerit quod locutus eft,& dixerit tibi,
eamus & fequamur Deos alicnos,non audies verba
eius,quia tentat vos Dcus , vt palam fiat vtrum dili-
gatis Deu,an non.Hac Dei Irgc primum docemur, Le isDci
qudd non ex eucntuifed ex rcgula voluntatis Dei de colidct"
faciendis & caucndis iudicandum fir. Sccundo do-tio
cemur , quod fidcre diuinationibus msgicis & dili-
gereDeum itarcpugnenr,vt in eodcm cffchon pof-
lint. Qui vidit diuinationibus magicis,quibus Vni-
uerfum gcnus intelligitur Dcum non diligit, & c6-
tra,qui Deum diligit 3bominat r prohibiras aDeo
vanitatcs.Ratio huius cft. Qui Dcum diligit non fi-
mulate, is Dcofoli viua fiducia adhseret, amore illx
iungitur, inomnibus illi parcrcpromptus cft, im-
pcrata facit,prohibita & damnata a Dco cauet , ho-
ftibus eius aducrfatur. Brcuitcr, ipfum timct,& ab
co folo expe&at falntem , bona corporis & animse,
iuxta eius vcrbum & ordinemab illo conOitutum.
Harcomnia ita coniundafunt , vt a dilcdione Dci
feparari non poffint.Sunt enim eius efTcntialcS pro*
prictates.Quicunque crgo putant fe fimul & Dcurn
^"'gct« poife , & fidcre magorum impofturis, mi-
ferc fillurjtur)faiuteov gratia Dei cxcidunr. Tcrtio Cur Dcos
docemur hac lege,cur Deus pcrmittu , vt tales im- *Jlcrat
poftoresin mundo furgant,& in ext< rno etiam Coe- ae°s'
tuEcclcfu inueniantur,nimiru vt rcntetnos Deus,
quopalam fiat vtrum diligamuscum an non. Ten-
tatio crgo ha?c probationis eft,qua videlicet fidci 8c
obedientiar noitrar conftantia probctur. Ita enim
jo habetur Dcut.8.2. Tentauit te Dominus, vt fcircs
quid habcrcs in cordetuo , vtrum obf< ruaturuscf-
fcspraeceptaeius an non.Vt ergo olim Dcus popu-
lum fuum 40. annis variis modis tentauit in dcfcr -
to,vt palam ficrcr,quar cfTet fidcs & obedicntia po r
puli erga Dcwm , ita quoquc hodie multa permittit
ficri mala in Ecclcfia , intcr qua? non infimum lo-
cum malcfica» arrcs occupanr,quibus non tentat.an
finceri cius fimus cultorcs necne.Tcntatio ergo,qua DeTema
Deus nos probat,vt caufam habctcharitatem , qua ^°"e^ci
Dcusnoscomplecutur: Ita finis eius cft noftriadh. 1
bonuminfiruifcio.Contra vcro Diabolus homine
tetat cx odio,vt ipfum a Deo optimo abdudu pcr~
dar. Ideo tcntatio Diaboli recTte fcduftionis dici-
tur,vt Dci probationis.Diffcrunt crgo tcntatioDci
& Diaboli cauffis & finibus, quemadmodum mdi-
cauimus. Vt enim Dcus femper falutcm quarritho-
minumrlta Diabolus corundem pcrditioncm. Hoc
enim folum Satan quserit , hoc ab initio qujEfitit,^
infincmvfque quaerct, vt fidcm promiflionum &
metum commin.itionum diuinaru hominibus cx-
cutiar,quo cos a?ternarum poeuarum focios habcar.
Tantacft c.Us ncquicia,tantaque pcrdcndi homines
ad imaginem Dci conditos,libido; Vulgo dicitur,
Fehx cjuemfiiciunt aUenapcrtCHla cautttrn. Si crgo fc- AdmonU
licesefic volumus,abicctionc plurimarum gmtiurt) 4° ad
fapiamus,nc S.u,ina? cum fuis impofti»ris,quas Deus X^l
permittit probandf fidci noftrar caufa , locum fa-
ciamUJ.Cum crgo vd vidcmus vcl audimus Diabr -
lum in hoc mundo fuis fdlacijs tanquam pcdicis
quibusdam alligatos tenere multos , non rcntemus
Deum,non ncgc mus ipfius vcrita^cm & potcntlarh,
non corrig.imus ipfius vcrbum & ordinationcm,
non fimuscirnilitcr ft curiin profpens, nondefpe-
remus in calamitatibus,fed retincamus fidem & bo-
nam confcicntiam,confugiamus ad preces,pctamus
nos diumitus Ifjjertri a Diaboli infidiis , inftar leo-
nis rugicntis & circumeuiuis & quarrentjs qucm
deuorcr , qui tamcn plus non potelt quamilliafa-
pientiffimo,optimo & potentiffimo D<*o pcrmitri-
tur. Quod cx co apparct , quod nc Cyniphes qui-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

A D M O N

dcm fjjis incantationibui magi Pharaonis facere po
tucrint , vnde coacti funt dicerc Pharaoni: digitus
pci cfthioEx quo intclligi datur,vt Auguftinus tc-
flacur lib>3-dc tnnitate,cap.7.A/> ipfdsautdem tranf-
grejfores Angelos^ acrcas potejtatcsytn tmarn tjhrn cali-
gtnem , tancjuam in ptis gencris carccrem , ab tl/ttu fubii-
inis dtherex puritatis habttattone dctrufaiypcr<juas rnagi-
cx artes pojfnntyOHtcciHid poffum^valcrc ali^utd^ntft da-
Poteftas tedtjuptrpotefl&tt- Datur autcm,vel adfhUcndos fklia-
cur dzmo f&->fiCH*1 M *s£gyptios , & tn ipfos ettam magos data eft,
nibus con vt tn eorurn Iptrttuhtn fedutlione vtderentur admtrandha
cjutbui fiebunt a Det vcrttatc damnandt , vcl ad admo-
nendos fide/esync talc altqutdfacerc pro magno deftdcret,
propter cjuod tttam fcrtptura autonute funt prodtta , vel
ad t xerctndam , probandam,mantft(ktndamque thftorum
pattenttam. Ncefuc cmm parua vifibihum mtraculorum
potentia.fob cuncba cjua habebaU amtfit & fiUos^tpfim
corporu fimtatern.T^ec tdeo putandurn efit(iu tranfgref-
foribm Angelis ad nutum ftruv e hanc vtftbtltum rerum
matrrtamffid Deo pottmaquo htcpotefias datur^uan-
tum tn fitbttmi & fptrituah fede tncommurncabt/ts iudt-
caU.N am er damnatis tnufuis^cttam tn metaUta}feruiut
agua & tgnts & terra , vt fnctant inde (jmdvolum , (ed
ej na ntumjbntu r.Ha-cAuguftinus.
J<j.P«- Ex hisconcludirnus etiamquod illa pcrmiffio
gnV/cQc11 non pi!§net cum prouidcntia Dei , qua ipfe omnia
iusproui fua modcratur fapientia in fuam gloriam. Non e-
dcima. Qim temcre pcrmittit ifta rieri , tanquam non cura-
ret humana, vt Epicurei opinantur , fcd rnbct f x
ptrmiflionis caufas iuftiffimas , qua* ad ipfiusglo-
riam manifeftandam hominibus faci mt. Has pro-
inde q^iacuor caulTas pcrmiffionis diuina? , quas re-
citauimus,cum quailtionibusfupra a nobis decilis,
optarcm diligentcr inculcari hominibus nrarfcrtim
hoctempore pcriculofo , quo pedetcntim irrepere
magicastcnebras , ad obfcurandani Euangelij lu-
ccrn, ccrnimus.

issii

R A M AGICI

fuperftitionis.
i~$Tfi autemgcncra magica? Superftitio-
fejnisplurima numcrantura. multis,qu£
d ignorare laudabilius qutm fcire iudi-

.Vi^^J|co : tamen vt vanitatem magicam
magis deteftcmur, caueamufque ftudiofius , ne
laqueis Diaboli inuoluamur,ca tantum gcncra,qua?
fupra , ex lS.Op.Dcut.rccitauimus, definitionibus
& Exemplis dcclarabimus, qucmadmodum antea
promifim js.Snnt autcm ha?c genera,Diuinatio,Pr£
ftigtum, Aug\irium,Malcficium , Incantatio, Inter
rogitio Pyth'mis,M3gia fpecialis, cV Nccromantia.
Hncomnia alia , quocunquc appcllantur nomine
refcrantur.

Scopus hu
iusrrarta-

DE DIVIN ATIONE

Magica.

^lcut Prophctariim in Ecclefia pra*di(5tiones a
j5 Dco fuerunt.-(Nam fandi Dei homines adi fpi
ritu Dci locuti funt,vt Petrus tenatur,i.i.n.)Sic di-
uinatio magica a Diabolo cft.Diaboluscniminftar
fimia» Deum imitari conatur, prarterita (fcd occul-
ta)rcuclando,c\: futur3 prxdiccndo. Quod quidcm
AnDiabo facit Diabolus,no vt profit,fed vt obfit hominibus.
li v«c Vcrumpriufquamdediuinatione magica dica-
prSnt rau$,quaeftio dilucnda cft,Num Diaboli vere futura
iiecnc. prsfciant necne? cum vidcaturproprium Dei cfle

Eius ort*

finis.

ITIO W

futura pr^uidcre & prxfcire.Refpondco,maxirnurn ^
difcrimcn cfTe intcr prxfcicntiam Dei & praefcien-
tiam malignorumfpintuum. Deus praefcit omnia a,onem.
infuo conlilioaetcrno , & omnia futura videt tan-
quam prafcniia. Diaboli vero aliis modis variis &
pr^cipne quinquc futura pr^fciunt.

Primb , Diaboli ca prarfciunt & prajnunciant ffrjjt
intcrregati a m>ig:s , ck qua? iplimct peiiicerc nao- ^ ^
liuntur , & qua?,vt fiant,per homines procutabunt.
Pcrmittit enim Dcus impuris fpiritibus ,idqueiu- pr?
Ito fuo iudic o,vt acrem,aquaro,terram,frugeJ,cl"
bum,potuni inficiant , vnde morbi,pcftts. annon»
caritas,aliaque fcquuntur intommoda. Praeterea»
qua; malis hominibus , quos iam noruntfibi addi-
ctoj fuggertrc acque pcrfuadtrc volunt,vt diffiJ'3»
lites moucanr,cofdcm ad cardcs , ad bcllum inflam"
inabunr,prsenunciare polTunt.Talja igitur,q iando-
quidem ipfa procufare Diaboli fatagunt , inirurn
noncft fi taalicubi cucnturapra?dicant,cum &: b^-
mines quae ipfi tactrc dccreueruut , aliis non dith*
cultcr prardicnnt.

Sicundo , haud raro ca prafnunctant Diaboli c-
uentura , quorum caufas naturales paratas vident. s««
Pofitis namque caufis naturalibus, fcrc (emperfe-
quuntur tftcctus. Non crgo mirum eft, iiDuboU
talia,interrogati a magis,praenunciant , cum & nie-
dici & «igncola* frpcnumero quazdam cx certis au-
lis fcquutura praeuidcnt. An non in animalib.brutis>
occulta quaedam vis conlidcrari potcft, vndehomi-
bcs cx moribus CQirun) & actionibus pluuias , tetn-
pcitate,& multa alia cuentura pra*fciunt.Cum igitur
maligni fpiritus naturalium caulfarum & cffcciuum
diligcntiffimi funt obferuatores,& longiffima tern-
ponsexpcnentia funt edodi , procul omni dubio
pofluntdeomnibus huiufmodi ccrtiffime pronun-
ciare. Quidmirum'eft igitur,fi dc his effrtfibus»
q'ii naturalium cauiTarum virtute cueniunt, frequcn
ter ad votum magorum vaticinia cdank? , J(il}fil

Tertio,Da*moncs fcire polTunt ca, qua? iam ah- Tertl
cubi vclin remotiffimis locis parata funt, vcl ficri
incipiunt. Nam cum fint fumma acrimonia fenfus»
& incomparabili cclcritate motus pr^diti, perfacile
eftipfis cV citiflimc fcntirc , qu^ prg manibus funt,
& cclerrimc quouispenctrare , cV: quarcunque hinc
indcfiunt explorare , cxplorata quocunque libuerit
pcrferrc pofiint. Quarcunquc ergo in alio loco vel
remotiffimc diffito, parata vel inchoata funt , rny-
ftis fuis,hoc cft,magis aperiunt. Hi rurfus populo
patcfaciunt,& futura pra:nunciant,vt vatcs habcan-
cur,& praedicentur diuini.Quo magis idonei ad de-
cipiendos homincs tfrkiantur. Nam cum cius locl
homines, vbi vaticinium cditur poft aliquantum
tcmpusdcprehendunt cuentum vaticinio rcfpo°'
dtrc,cos qui hoc prsrdixcrunt diuino fpiritu l°c*~
tos cile cxiltimant,c6fquc tanquam kgatos D'1 **"
fpiciunt,admirantur, colunt : illifquc fidcm
quoquerebus adhibent,vndeomncsfuperftitioncs>
cum rcligiofe^turo magicar,originem traxcrunt» ;

Neque tamen fenticndum eft,qu6d acrimoniaCogjtj«j
fenfus,cogitationcs & affcftus hominum intimos»
percipiantdacmones. Scriptumeft enim,Ego Do- po0 &
minus fcrutans corda & probans renes: & in Ccti- tun^
pturafa-peprardicaturDeus Kafboyunc. Scd figna
folummodo,& voces,& fermones, & gcfti?s corp0*
rum , quibus mentis cogitata & affc&us intimi afe
quo modo indicantur,obfcruant , atque ex his aluf*
que concurrentibus indiciis, conicduras faciunt.

Quarto, nunciant intcrdum futura DarmoneSi
c]uj alicubi a fantflo aliquo Propheta,vcl bono quo-
piam Angclo pra?dida clTe acceperunt: ncquaqu»m

tamcn

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

D E MAGIl

^mcn vulgb nota, aut apud alios eunlgata. Atque
^aquod aliorum cft , profuo fillacitc r vendicant
& °ftentant,indeque fibi laudem & gloriam aucu
P*ntur,dum fuis miniftris ea patcfaciunt , vt in ad-
mirationc vulgo habcantur , quo decipiant cffica-
cius. . Auguiiinus fcribit Damones fut cultu* ruirtam
Vr*dixij[ejdc}tte vt & juam dmtmtatem homintbus com-
^t5 Tn<nd*rcnty$) culpamhomimitn» defcftortbtu trtbuerent.
Qu n.o,D^ moncs farpcnumero praidicere fututa
*ud*nt,etiamn ncc ccrti quicquam, necconiecTuras
na«cant,cx quo fit , vt haud raro curpitt r fallantur.
Atque hoc faciunt Darmones, non folum quando
'ntcrponi poffunt impedimcnta, quibus imputabi
lUr > quod fucceiTus non rcfponderit : vcrumetiam,
^uando eos quibus confulunt fillcfc & perdere ftu-
^ofc volunt. Auguftmusait: Falluntftpcftndtofhl-
en<*^&inutda voiumate, <jua hommum errore Utnntur*
fedneapud cultores fuos pondtts autortrans amtrrantj,
%<**gmt,vt tntcrpreitbu* fms fignorumcfue fuorum con-
A^bigyj U®0rtbus culpa trtbuatur^uando vel deceptt frertnt vel
^*toenrttt. Hucpertinent illaobliqua , & tortuofa re-
,,C«U. fponfa Dj-monurn .qualia Delphis & aliis rcddita
iur>t. Crcrfis rcx Lydorum ambicns regnum Perfa
rum, mittit lcgatos cum ampliffimis muneribus
*pelphos intcrrogatum,num Crcefus aduerfus Per-
^sexpeditionem facercr:qui lioc rcfponfum rctule-
runt, St Qrceftu arma Perfis infrat,, magnatn impermm
'•"''«.Hocauditorefponfoita ehto animu factus
C,r-Crcefus', vtomnino conciperet fpcm fe eucrfu
fUm regnum Cyri. Sed huic fpci non refpondd c-
Uentus, eucrtit quidem regnum magnu, non Cyri,
lcd fuum ipfius. Atque ita ambiguitate onculi de-
Ceptuseft,&culpa non vati, fed cius interpreti eft
Vibuta.Huic non cft diffimile quod Pyrrho rcfpon-
lurn eihAto te ASactda %omanos vtncete poJfe.Quod
refponfum,& devictoriaPyrrhi,& de victoria Ro-
Jjfnb^norum accipi poteft. Huiufm di .«mbiguis &
kijjjj>*t0rtuofis refponfis vtuntur Da:mones duabus dt
%.v° Cauffis.Nunc quia non poffunt pratdicere vera cum
*jjtura omnia iint in manu Dci.Nunc ftudio fallen-
ou Nulla cnim re magis delectantur Darmonrs,
Suam fallacia,qua hominesa Deo abducant & per
ant, His ita expofitis de diuinat one magica di
jW. c«mus. i
fti* ^'ninatio magtca eft , qua> fine rcuclatione diui-
°a% & abfquecauflis naturalibus , vel occul'a inda-
B3t> velfutura inuefiigat , precaminibus conceptis,
°^certis ccremoniis adhibitis. Sine reucljtione di
u,ria dico , vt difcernam inter Sanctorum & Pro
Pn^tarum predictiones(quarum vtcaufa eft 'pirirus
^hriftiin Prophetis,ita finis cmendatio, & falus ho
^num , gloriaquc Dei ) & praidtctiont s magrcas,
Suarum autor elt Diabolus, & finis interitus homi-
Urn & nominis Dci facrilega prophanatio. Pra?te
Ca abfqUe caufis naturalibus addo , ne vidcar im-
S% P.r°bare Aftrologiam , ab omnibus, (doncc manfe-
tj^lw tntra^uoslimites)merit61audandam. Harc cnim
lAcoll'gitnecciTari6, alia probabilitcr. Necefla
r,° c°Higir,quando cx neccllariis caufis neccflarios
errcctus concludit, vt cumcclipfcs Solis & Lun$
^GclTario fituras colligit. H -iurmodi condufio i-
eo nece(fariaeft,quia cxordine diuino,fcu cx Phy
lc* ncceffitate pendet , vnde demonfti atio ipfa fu~
^^tur, Probabilitcr colligit, citm cx probabilibus
^rncrfturis condudit,id elt , quando ex caufis par-
Jlcularibus, quaeab aliis occultis cuiffis inrcrdum
lrnpediri pofTunt,colligit efYectus futuros qui Htpc
^>dem,etfi non fempcr,eucniunt. Hucprardidio
0c« tempeftatum , pluuiarutn , ficcitatis , vcntorum

$26*

: hinc

,nunc 1

pirantium : itcm morborum
^iJVuiW^&c. Expcricntia quoquc hominum , qui Coir/lu.ro
non funtartificc s.multa obfcruata funt & vt pluri-
mum eueniunt.Expareliis, att rra rcmota,confuc prudcntd
tomagis apparcnte, nautar diuinant tcmpeftatcs. S.Jgtieo
Huc ctiam pcrtinent conic<5tura? Medicorum
Agricohrum,qui ex fignis aliquid eucnturum pra:-
nunciantfine fuperftitione. Matth.i6.2.Dominus
ait,Facto vcfperc dicitis,f(rcnum eritjrubicundum
eft enim ccelum. Et mane,hodie tempcftates,rubc-
feit cnim triftc coelum.Multa qnoq; figna obferua-
ta funt,cx quibus non ineptc colligunt cfFcdta ana-
loga(dc diuinis lignis hic nihil dico,qua? fc ai tori-
tatediuina tuentur, vt ciim Dominus dicit , Erunc
figna in Sole & Liina,&c.)Ex auium quoquegtfri-
bus obfcruatas conicctfras dc pluniis & fitcitati-
bus non improbamus. Multi ex arTcctionibus cor-
porum , in quorum nim cro cgo fum , tcmpcftatcs Prrdi&io
prsedicere pofTum > & vix falb ntur. Nec mirum c! ."ee^cx af-

(iiK&xdouu indicia qusedam imprelfa c(fc ^oruir^j
quas in hoc vafto mundo eueniunt. Doctor Pctrus
Palbdius, laudatiffima; mcmoriar , olim Epifcopus
Sidandia? vigilantiffimus,& Profcftor Thcologiac
in hac Academia cclcbcrrimus.cx muhorum anno-
rum obfcruatione , potuit ex loco corporis affccto
pr?dicerc cx qua plaga cceli tcmpcftatcs crant ven-
cura» & raro fallebuur. Nccphyfiognomica dam-
n3mus,qua:inclinationcsad vuia &vn tutcs notant.
Hrc cum non fit necefiaria^pofTint viciofgindina-»
tiones corrigi,vt de Socrate lcgimus , & bona: im-
pediri acccfforio malo. Sed fdix illccft', & vcrd
fortunatus,qui timet Dominum ,&mifcrqui non
timet,qualemcunq-, habeat horofcopum & phyfio-
gnomiam , ctiamfi in finu fortuna» geftetur ac
ludat.

Definicione diuinationis ita cxpofita & declara-
ta , cius modos videamus. Fit cnim magica diuina- Mod. qut
tio multis modis,vt per fomnia , per fortcs,pcr fi-tuor diui-
gna.per rt fponfa. His quatuor modis multar fpc- na,ionii'
cit s fubiiciuntur. Scd nos brcuitcr modos enume-
racos cxponcmus , & fpccics quafdam indicabimus,
idque eo confilio , vt apparcat quomodo Diabolus
omne. fcre crcaturas Dci fois polluat fcetoribus,
ncc aprophanisncca facris abftincns, vt homincs
in mortem & damnationem prarcipitet.

Pr.mt sergomodusdiuinationis magicar fltper
fomnia.Hic diftingucnda funt fomniorum ocncra> 1 Per t°m
vt qua? magica vocamusfcparentur ab aliisrSuma- nia
mus autem diftinclioncm a cauffis efflcieniibus , vt
alia fint fomnia,eu^sa,alia Phyfica,alia fortuita>
alia Diabolica.

etotvdnM cft, diuinitus infpirata fomnia funt,
cum Dcus iri fomnis cucnturum aliquid apcrtc.vcl Diuinitu,
non cuenturum,faciendum vcl deuitandum dcnun^ inijpirata.
c t.Etf^pc figuris quibufdamtcgitur. Huius gc-
ueris fucie fomnia lofcph demanipulis & ftcllis.
Item Prophc-rarum, quibus Dominus pcr fomnia
locutus cfl. Hiic pcrrinct illud Prophctie Iocl 2. i$>
Eftundam dc Spiritu mco fupcr omncm carncm &
luucnes v;fioncs videbunt,& Scnes fompia fomnia-
bunt.Hisaffinceftfomnium, cum in fomno quid
pcrdiem fibi euenturum fit pra^fagiat mens ho-
minis.

Phyfica fomnia feu naturali3,fum,quorum caufTa
eft m ipfa hominis natura. Sunt cnim fomnia intc- N*wm<
norcs animi acfius in fpiritibus ccrebri , corpore a ,ia"
fomno occupato. Dormicnte enim corpore non
confopituranimus.Ha?cautemPhyficafomnia pro
numorum vaporumque differentia variant , cuius

Q^iiij.

ADMONITIO

928

Diaboli •
ca, tripli
cis gcne-

«cgttla
ue fSniis

ratio lia?c eftj vt Lodouicus Viucs fcribit : Spiritus
acordeveUui a fontc fuppcditantur capiti , itaque
& illorum fpiruuum.cv vaporum, vnde fpirituste-
nuantur,qualitatcm fepenumcro rcferunt fomnia,
corum pociffimqm cjui in ca via occurrunt fpiritui
afccndcnti, ncmpe in gurturc aut pc&orc,aut quo
alio locojCLimquc halitusaaffi fcnforium commu-
nc pcr auicccm occupcnt,non poteft id dc fcnlibus
rcccc ludicarc, nccdc fcnfuura a&ion-.bus ,coque
cum quidineftin gutture humidar pituitae,vifa ob-
ucrfanrur de aqua: Cu quid fanguinis,de fanguine:
Si atr^biiis,dc nbus trillibus :Sin flau£,rixis& li-
tibus. Hinc fit quod alia vidcnt fanguinci,alia cho-
lcrici,alia phlegmatici.alia melanchoIici.Vndecum
in morbis humorcs perturbantur , vifa fiunt farpe
luxta prxdominantium humorum qualitates. Quia
ergo fomnia funt figm humorum vaporumquc
tanquam crTcchisfuarum cauflarum,medici illisad-
moncntur, & interdum conic&uray vel de mortc,
vcl dc vita argrotorum capiunt.

Forcuita fomnia voco , qua? cxquauis occafionc
caulfim habcnt , id quod Salomon Ecclef.j.z.indi-
car,cum ait , Somnium cx multitudine occupatio-
nis fit.EtSyracides.eap.^.^.Spectrum fomniorum
cx imaginc rci alicuius cxiftit,iicut ex facic aduerfa
faciei fimulacrum. Nam qucmadmodum in corpo-
reperfpicuo ac pellucido , vt in aqua ac fpeculo,i
magines refcruntur eorum , qua; e regione collo-
cantur,vt confimilis vultus forma figuraque in fpc-
culo reddatur,cx obie&u afpcSuq uc vultus contra
pofici-.Itain fomniis phantafia, imaginatioquc in-
rbrmat intelleetui, ca qux in fcnfus cxtcrncs fo
lcnc incurrcre. Huc \l\ud }<LyPIens humanajued optatj
iurn vigilat, fpcratJrfcr fimnutn cernit idipfiim. Vt pi -
fcatorauarus ,apudThcocritum, aurcum fomniat
pifcem. Studiofus , qua? diurno tempore vrgilans
excrcuit,no<5r.urno fomnia videt.Atque faspe eaqu^
vigilans intclligere non potuit,dormicns dcprchcn
dit. Anima enim fuis miniftris fcnfibus foporatis
fpcculans , fibi foli rimatur arcana, quibus maiori
dcfiderio nagrat,difcftquc fomno,prius fxpc nega-
ta. Aliquis diurno tcmpore farpc multa diucifa vi-
det,caque mcntc concepit fcparatim. Hinc conce-
ptus mixti in arca mcmoria; refcruati, intcr fc pu-
gnant,quos quia phmtafia Jifc rncrc nequit,quid-
dam ex multis conceptibus conflatum & in vnum
rcdactum nafcitur.Atque ita, Turptter atrum defimt
inpi/ccmmu/icrfirmofijuperne. Q^i cigono&ufo
mniat,ea qua? fupcrioribus dubusvcl oculiv vidc
rit,vcl anima ngitaucrit,in menwiam r< uocet , vi
dcatque num indc monftrofum illud fomnij confla-
tum fit.

Diabolicorum fomnioru triplcx genus cft. Pri-
mum cum Dinbolus ingcrit aliquid dormicnti-
bus immcdiatc finepaclo interccdcntciSecundum,
ciim Dubolusad vora illorum quipa&i funt cum
illo,iliquid dormicntibus reuelat. Tertium, cum
magi fua arre ficiunt , vt homines fomnicnt quod
ipfi volunr.Hxc omnia quia a Diabolo proficifcun
turpcrniciofa^c mala funt, quare illis nullo patfto
crcdcndum eft : ctiamfi haud raro rcfpondcateuen-
rus.Nam horum finiSjqualcmcunquc cxrcrnam fpc
cicm !ubcnr,fcmpcr rnalus eft, quare a finibus funt
iudicanda.

De primogcncrc tcneatur ha;c rcgula. Si fom-
niuad ;il quid hiciendum,quod eft lcgc Dci prohi-
bitii fuadet,abf ^ue omni dubio Diabolicum clt,i-
deoque mcrito fugitndum, non fccus atquc vox
Satanae,quiprimosnoftrosparcntes deccpit. Hu

ius generis fomniis multi decepti funt,qJ°rurn
quasdam exempla fubiicimus. ,^

Auguftinuslib.4.capite 2c5.de ciuitate Deipul"ExC
chrumexemplum adducit. Dicit qucndam rufti'
cum Romanumfuifie, Titum Latinum nomine»
cui mandacumeft in fomnoin fcnatum nunciare,
vt ludi fcenici inftaurcntur, qui cum poftera die iuf
fafacere non eflet aufus , fecunda noGte feuerius
imperatum eft , & amifit filium, qui imperata non
fccit. Tertia nodeidcm imperatumeft,qoi cum
non obtempcraret, incidit in morbum acrern &
horribilcm. Titus crgo cx amicotum confilio ad
magiftratum rem dctuiit,arque in letftica allatus cit
in fenatum, cxpofitoque fomnio , & rccepta vale-
tudinc,pcdibus fuis fanus abfccffit. Tanto ftupe"'
cftus fenatus miraculo,quadruplicata pecunia ludos
cenfuit inftaurari. m ^ ..

Rcfcrtur de q uodam milite qui deperibat quan- acmf"'
dam honcftam foeminam,cuius pudicitiar quotidie
variis blanditiis infidiabatur.Cum autcm voti com
pos fieri non pofTet, reludante pudica fcemina , li-
tabac Diabolo,vt is fibi in hac re auxilio effct. Dia-
bolus ergo quadam no<5te dormienti offert (otn~
nium quod fcrmina illa , quam perdite amabat,ad
fe vcnirct , fpontc ingrederetur lcduro, atque eum
amplexa fit. Ille viciffim, occafionem optatam na-
<ftus, fatisfacit fua:libidini , fed mane euigilans ia-
cct deportatus a Satana inturpiffimo coeno,extra
vrbcm,amplc<5tcns & ofculans cadauer afini fcedif'
fimi vt turpiora taccam. Hoc fpectaculum haud
dubic iucundum fuit Diabolo,& dignum tali amo-
re. Etprofecio mirandumeftmilitcs adeognaui-
tcrmilitare Satana: poft taatam ignominiam ho~
mini fui ordinis faciara. Scd quid non facit auri f*-
cra fames? # ^.^.

Narraturde quodamfcuifarpe apparucruntDi*"
boli,quosipfe putabat Deiangclosefle ) qui fom-
niauitfc audirc Chriftumclara vocc mandantem»
vt fe in puteum proiiceret.Obtemperat mifer fom-
nio,c\: fe in puteum proiicit. Nccdubium eft mul-
tosqui fibi ipfis manusadfcrunt ,huiufmodi fom-
niis deludi. {^

Iohannes Papa fomniauit , per rniflas dcfundo- ^
_ m animas a purgatorio libcrari, & fc audiuifle
Da?moncsplangentes 8c lugentes dumperMi"*5
&exequias funcralcs criperentur fibi anima?.
hoc fomnio nata eft abominatio oblationis in Mi»'*
fa Papiftica.pro viuis & mortuis. . Ij^fi.

Birgitta llla Suctica multa fomniade Beata vir-4^
gine inuocanda habuit : Vnde confirmabatur in I-
dololarria.Huiufmodi fomnia ex Diabolo fuifle
finc facile dignofcitur. Rcgoi*

De fccundo genere hxc fit rcgula.-Qui petit futu del
rorum rcuelationem a Diaboloin fomno, Diabo- re
li minifter elt,& qui crcdit fomniatori,Deo renun- ^li£o^
ciat,fidem abiicit,& fe Satanse fubiicit. RegUjj

Dctertiogcnerc, quia dormicns fcire non p°~ Jc }.g«ne
tcftan magicaartc fomnium libi obuerfetur nec- rc-
ne,videatfincm,id eft,adquid vcl hortetur ,vclde*
hortcturfomnium , caueatque nc quid contra Dcl
mandata tentcr. Breuitcr, fudicium ex prirnai^'
gula petat. Huius gcneris fomnij vnum r xemplu111 £<cfl,pi4
uotatu uigniffimum afcribam. Ncflancbus Mag^5 infigne.
olim rcx ^tgypti in Macedoniam , rcgnantc Phi-
lippo,venicns,Philofophiam profclfusarrc fu^
fccit, vtOlympias, vxor Philippi rcgis Macedo-
num, ex qua poftca natus eft Alcxandcr Mf-
gnus , fomniaret fe nupturam Ioui HammorU»
& cr co ccncepturam filium. Occafio huius

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

92p

D E M A G I A.

mipoftura; fic habet. Ne&anebus Magus poftquam
a,iquantifperin Macedonia Philofophiam ( cuius
P Jrs Migica tum tcmporis habcbatur) profcfliis ef-
ktjob pcritiam vaticinandi>vocatur ab Olympiadc,
*: «pTa ab eo difcat , quidde ft fit randem futurum.
Jvumorenim fparfus erat, quodPhilippusrex, O-
tympiade abic&a,ad alias nuptias animum applica-
rtc« Cum ergo accerfitus vcniflct Nc<ftancbus,in-
ferrog.it ipfum rcgina de rumore, defeabiicienda
*parfo,cui lllc rcfpondens,affirmat rumorem mini-
me vanum eiTe:fed addit modum quo pcriculum e-
uitiri poffit, vt autem fraudi locum taccrct impurus
^agus,ait fe,cum adhucin ytgypto cffct, oraculum
^ccepifTtjVt Regina: alicui viam parata fibi pericula
«uadendi monftrarct,& addit,fortetu illa regina es.
*lUautem fpe conccptt cx oraculoMagi , quarrit
Su*nam fit illa via. Iupiter,ait,illc Hammon te a-
jtlar»& cupittuuraamplcxum,vt cxco concipias fi-
hum,cjui tc ab ifto periculo diuornj libcrabit. His
"j&ismfceditMagus &cfficit fua artc , vtOlym
V1** fequenti no&e dormicns fomnict fe conceptu-
r*m cx louc Hammone , quod etiam fomnium,co
demtcmpore Philippo marito qui aberat in bcllo,
eadcm arte offertur.Hic Oly mpias vcrbis Magi do •
fomnio confirmata , maximopere cxpetir,vt
euentus aliquando fpei refpondear. Vocat ergo fc •
S^entidic Nec5fcanebum Magum OIympias,qua?rit
Sue ab eo tempus quando expcctandus ht louis
Hammonis concubitus. Is refpondcns iubct,vt rc
8'nathalamum paret,lc<5fcum adornet, in quem tan
tum fponfum recipiat , & addit forc , vt Himmon
Veniat in forma Draconis habens caput & cornu.'
'apri. Hoc audito, rcgina tcrretur dicitque fc nor.
*udere cum tali fponfo congredi. At Ne&ancbus:
, inquit , timcs , para mihi le&um in tao thabmo
Propetuu, egoefriciam vtfis ex*raomne pcricu
jum.Foemina riimis credula ( Quod enim volumus,
«bentcr crcdimus)obtcmperat Mago , inftruit tha-
larnum,adornatledum quam poffit pulcherrime,
& pone collocat Mago lcdum. Vcfperi igitur itur
cubitum,regina ornatacx vncr,a in fuo le&o fecom*
ponit. Ncctanebusautem inco qui prope cratpa
^us.Egrcffis igitur miniftris & foribus daufis, Ne
«ancbus non negligit occafionem. Prseftigiis fi-
°iuidem cffccit magicis, vt non ftnc magno totius
*ul* motu ipfeapparuerittanqua draco , capitc &
J°rnibus caprinis. Qifid hic Olympias? Exiftimat
louern Ham moncm cfTe , iuxta prsedi&ioncm Ma-
^•tecipit eum in lc<5tum,amplc&itur nouum fpon-
,um,concipit,& tandem filium parit, qucm Philip-
pus Alexandrumnomina^. Atque hane ob cauiTam
Vulgo fparfum cft quodAlexandcr fuerit Iouis Ham
f^onis filius , cum fuerit cx matre adultcra,& mago
ltT1poftorc natus. Sed impoftor ifte pccnas fuae ne-
jJUlti* paucospoft annos iufias dcdit. Namcum
^lexander filius adoleuilfct , & a Ne&jncbo mago
p Patreclcmenta artis mag cae didicifict .accidit vt

ubno&emfuo more Magifter & Difcipulus exi
rent , afcenderentque in montcm qucndam praeru-
Pturn,nonproculabaula, quocurn vcnilTcnt, Ale-
xandera tcrgoacccdcns magiftrum fuum eximpro-
u^o vi impcllit in praecipitium , qui adco ccruicem
p faxum illidit,vt mori fuerit ci nccciTe. Cu n iam

ethali ic^u ceruicis afflidus conquercrctur , cur
Alcxander feciiTct , Alexandcr lnfultans iaccn-

'» ait : Conquerendum tibi potius dcartctua eft,
*ju*m cs profeiTus,quippe nefcius quid tibi impen-
^rethu mi, nunc refupinus quar cceli funtfruftra

ltliaris, vtqui hocpr^cipitium pr*fcire 5cpra»ui-

^^rcnonpotueris. Cui NaiSanebuj : Nuliamor-

9)0

fatumfuga eft. Etaddit, Cum ad-

ralium contra

hucin^Cgypto cffem , prarfcmi , quod aiiquando a
propno fiho ciTem interficjenduj. Quid, inquit
Alexander , meus nePatertu cs? Hicctim Nccta-
ncbus Aicxandro quomodo fugilfct cx >£gVpto,eX
rcge philofophus faftus, & quomodo m-trii ipfiuj
complexu fuilTct potitus,cxpofuiifct, mor.tur infc-
!ix,nuncapudinfcros pra;mia fuse arr.s rtportans.
Hoc fpedaculum iucunciiffimum fuiifc Sattn* nort
elt d«bium:c]ui non vult niii intcritum corum , qui
fibi funt additti.Timeamus ergo Deum, rogcmuf-
quc cum vt a talibus illufionibus Diabolicis nos cle
mcntcr tucatur.

Secundus modus diuinationis magica? fit pcrII>Per^
fortcs. Vocabulum fortis varic^ accipitur. Pnmo te$-
propartefeuportioncqusealicuicedit , vtin har-
reditatibus aut in aliis quibufuis rcbi;s. Sccundo, ^VfiiSft
fors iurifconfultis fignificatTc x*9^««k vdcorumcau.
quarfunta duobus vclpluribus lociis collara com-
'nunis negociationis gratia : vel pecuniarum qust
funt ad vluram datsc. Ttrtio , notat pcr metony-
miam figna exarbitrio confortium acccpta , quibus
|[elresinterconfoitcs diuiduntur, & vocatur vulgp
fors diuiforia : vcl aftiones & officia certa attribu-

ntur perfonis , per fortes defignatis : & appcllatur i {
lors confultoria. Hse fortes riiuiforia inquam &
confultoria , fi excluditur fuperllitio , hcitsc funt &
nterdum nccciTarisc. Quarto, accipitur fors pro
Jiuiniratis fpccie,& vocatur fors diuinatoria, & in-
cerdum fortilcgium. Fitautcmhsec fors multis mo- Sortlsdi-
Jis,quorum quidam ludicri & iocu!arcs funt iinc uinatorii
fuperuitionc j quidam magici > & vcrbo Dci da- JT1 n'°"
mnari;

i. Ludicri funt qui ioco & voluptatis gratia tan- Ludicii.
tum fiunt: quibus nihil ferio tribuitur,vt fi iu-
beam vt aliquis librum aperiat , & eligat vcrfum
quotum vclit, & cgo indc aliquid ci cucnturum
ioco pronuncio,& illc ioco accipit. Vcrumfi c-
ucncnt quodiocoexforte ludicra prardiaum cft,
mhil tamen ilii forti cft tnbuendum , fed aiiis cauf-
lis. Erafmus Roterodamus, cui multum familia- Exemplu,
ris fuit Ioanncs Bibliopcgus , nationc Danus,
qut exulabat cum Clirilticrno I I. Olim Rcgc
Daniari fcmel ioco iuflit , vtBibliopcgus culcro a^
pcrirctlibrum IiiadosHomcri , & indicaret quo-
tum verfum latcns dextri eligerer. B:bliopcgus E-
rafmoobtcmperat: Libruni cultro apcrit , nomt-
natquotum verfum cligat . Qiio fafto Erafmns
!oco prsedixit Bibliopcguna prardiuitem vxorcm
ducluruiu, fed malam,quam tandcm propter im-
probitatem efTet dcfcrturus. Huic prardiaioni c-
uentus tiiftifiimus refpondit, quam tamen aliam
cauftam habuiifc ncceffe cft. ScdDiaboluS fo-rtc
hunccuentumprocuraiiit,vt viam (ibi faccrct , ad
confirmandas huiufmodi pr*di&ionum vanirates.

Sortcs iMagica: funt , ctim aliquid fcrio fit ab ho- m^o,
minibus pcrfortcs , vt carum eucnru confidera-
toidquod occultumeratinnotekat. Ad hbcge-
nusdiuinationis multa refcrunt , Vtfunt. Protra-
ctiones pun(ftorum , Taxillorum iadus incanta^
ti , Subitus in rem aliquam oculorum intuitus,
Occurfus hominis vcl bcftia? , vtlcporisex im~
prouifo , fortuiri errorcs. Vt Auguftus iudica-
bat mah ominis cfie , fi illifiniftcr calceus dcx-
tcro pedi inducercrur. Huius farina: cft , fi vi-
num & fal m principio mcnfar cffunditur. 1!-
lud cmm boni, hoc mali ominis cfTc vulgopu^
tatur. ° r

Nouimus nobilem & dodum iuuenem , qui
iemel cafu eucrtit falinum,, qudd aiHdcntes mali

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

A D M O

hominis clTe dicebant. Suadcbant ergo vt ifto die
fibicaueret. Scd quid fa<5tum eft? Eodemdievul-
nusacccpit, ex quo poft paucos dics morr.uuse{r.
Hoc homicidium abfquc omni dubio procura-
uitDiabolus, permittcnte Deo , vt ifta opiniofu
perftitiofa conhrmaretur in animis eorufn , qui
tum aderant,cum falinum eft cuerfum. Nam vt
fxpiffime poft cucrfum falem fcquuntur laita : Ita
poft crfufionem vini,homicidia & alia flagitia.Qua-
re nihil omnino yel falis effufioni vtl vini tribuen-
dum eft.

VariaSot Suntqui ftipulas colligunt imparis longitudi-
c*«?mnis ' vnde diuinant brcuitatcm & longitudinem
pia. ■ vitae. Nam , qui claufis oculis cafu longiorem ac
cipit , longioris vita; fore pra»dicatur quam qui brc-
uiorem accipit. Sed quid quaefo vanius huiufmo-
di praediftionc? Huc pertinct, fi quis aliquidcon
ftituit agcndum cum conditione , qua? nihil ad rem
facit. Vtfiquisproponcretfeiteraliquod ingref-
furum ccrto tcmporc , fi v etula fibi portam exeun^
ti non occurrcrtt,quae fane conditio,ncc caufla, nec
cftoftus eft , ncc diuinitus gubernatur : ncc fignum
eft , natura aut ordinatione , cur itcr profpcrum
vel aduerfum cflct futnrum. Scd huiufmodi fibi va
nihominesfingunt,qui fuperftr.ionum nugamcn-
tis delectantur. Breuiter , omnis obferuatio qua-
rumuis notarum, quarum nulla ratio cur ita obfcr-
ucntur in naturafubeft,hucrcfcrctur. Qoaliamo-
nachi Mai^iar nonimpcriti plurima cumulant, &
forulc gio fubiiciunt. Nos autem brcui hac admo-
ritione contenti fimus, & difccrnamus ludicras,
vtiles, & ncceflariasfortcs , qua? diuinitus gubcr-
nantur, iuxta illud : Sortes iri finum roittuntur,
fcd aDomino temperantur. Ab illicitis,& Ma
gicis,nc imperite omnes fortes cum quibufdam
damnemus, qui cum audiunt fortilcgium damna
ri , fortcsin vuiucrfum damnatas putant, impcri-
te fub gcnere non diftributoomncs fpecies con-
cludcntcs.

1 crtius modus diuinationis Magicas fit per fi-
gna. Hunc modum nonnulli fortibus fubiiciunt,
iedcgoidco ftparatim fignapono, vt diftinclius
difccrnam intcr ea qua: manifcfta opcra Diaboli
funt, & aliaquscfortunac & fato fupeiftitiofe tri-
buuntur. Signa hoc locovoco , non qua? fabri-
can^ur a Magis : yt Characleres, Cruccs, Imagi-
ncs &c. Scd ea , qna* ad precamina & exorcifmos
fiuc incantationes Magicorum , in quibufdam rc-
b.'s inaniraatis ad hoc adh.bitisapparent operante
Diabolo.

VideCS- Huiufmodi fisfna , fiapparcntin quauisterre-
DGafna «n matefia,ars diuinandi y^auaj/na. dicitur.M m vn-
ris vc\x gujbus Magorum, owxciuurria.. Sunt enim magi q ji
vlriis di- mterrogati deautoribus facinorisalicuiusdiuinant
uinatio- cx infpedionc vnguium propriorum , in quibus
buJT^Diabolus^d vota magorum facit apparerc imagi-
nes corum dc quibus interrogantur. 1'em inferro
polito aut lapidc , fimiles imagtnes ad vota ma-
gorum fiepe apparent. Vulgo fcrc notum eft,
quod inquircntes thcfauros abfconditos , adhi-
bcant Cruyftallum , in quo fuaarte maligna fa-
ciunt , vc apparcat pucro inrpicientiChryltallum
locus inquofitthcfmrus,fedpaucos exiftimo in-
dc diuites .faclos cflc. Si in aqua apparcant figna,
vocatur vS^omva. Admifcciit interdum magi
cruorem human mi aquae & incantationibus fuis
efficiunt,vt imagines hominumde quibus inter-
rogantur in aquis appjrcant, quas oftcndunt in-
tcrrogantibus . Hurh nura fanguinem ideo ad-
dunt, quia putant Da?mones dclc&ari fanguinc

I.Pcrfi-
gna.

N I T I O 9?

quod quidem credo , vt crTundatur , nonvtcon-
fcruetur. Intcrdum liqucfadum plumbum in a-
quam mittunt , in quod Diaboli imprimunt ima-
gincs corumde quibus interrogantur. NonnulU
chartulas plures,in quibusnomina fufpeclorum fcri
pta funt,inclufas argilla in aquam mittunt , vnde <U
uinant de rcbusablatis. Si inaerc, aeromantia,n m
ignc, pyromantia. Atque itaDiabolus omnibus e-
lementis Dei ad luas impofturas abutitur. Sed quis
poteft cnumerare omnes impofturas Satanx» q0*
fubiftis quatuor gcneribus contincntur? Scd dc
omnibus hoc Auguftini dictum tencatun.gf"'?'1"*
Damones frciunt verbis yfiguri6,fignis , protraihontw*
ajpettibuwfr huiufmoM, totum *d ludificationcm factunt
hominum. . Detig"1''

Porro, quoniam hoc loco agimus de dimna- (vjc&
tione , qux fit per figna quae monftrant ea ^
quibus dubitabatur , merito quacri hic poteft oc
(ignis quibufdam ,qua? non tiunt Magica artc,ctli
fupcrftitiofe , fed fua fpontc fine ccrcmoniis &
precaminibus , quibus mtcrdum quodlatuit ma~
nifeftatur. t Exjpj2.

Olim in Noruegia &inaliismultislocis, cum
quaiftio agcretur de homicidio aut adulterio >^3.n"
dcns ferrum dabatur fufpetfto in manumrQua: fi
laefa manfit, iudicabatur innocens qui fufpcclus e-
rat. At li laedebatur manus, vt reus condemnaba-
tur. Eodcm pertinet exploratio quas alicubi ne-
bit per feruentem & bullientem aquam . Inno"
cens finc ladionc manum inaquam impofuit , n.0'Re^|io.
cens vero Ixfionem fenfit. Dc vtraquc exploratio-
ne , vidclicct, pcr candcns fcrrum , & feruentem a-
quamfci.ndum cfl, quodneutra fit approbanda.
Nam duo horrenda peccata hic concurrunt , vide-
licet , teraeraria tentatio Dei , & pcruerfio ordiois
diuini. Redeergoin decrcto dicitur cap.i.quasft» tl0#
4. Cap. Confuluilii . ^(am firri candenm vel aq»*
firuentii exammatione confijflonem extorjfteri a quolt-
bu ^[acrinon ce-jfint canones. Et quodfintloTUTnp*-
trum documento fincitum non efl , fupcrfltttofi adtnuen-
tioneprdfumendumnonef, Spontanea enim co»fijfiorte>
veltefltam approbatwierfubltcata dehch puntenda fi^'
Occulta verotf- tncogntta tlit fum reltnquenda , qutfil^
nouit corda filiorum hominum. Ali*<\a*'

Qnxritur prarterea de vfitata exploratione ,cum
perpetrati homicidij autorignoratur,qua iubctur P1^^-
qui fufpeftus eft, manum cadaueri mortui impO' cmy
nerc. Hic fi vel cx vulncre accepto , velexore aut
naribus cadaucris cruor manat,reus condemna-
tur qui manum appofuit. At fi non effluit fafl-
guisad contadum,tanquam innocens dimittitur.^^
ligo fane optarem hanc explorationem , vcl omni"
no non ficri. Nam eft & fuperftitiofa , & cofltr*
ordinem diuinum . Vel fieri non fcrio , hoc
eft , non vt certum indc petatur dc fado argumcfl"*
tum , fed vt ifto pacto ehciatur fpontanea confei*
fio. Sed quid dico? Res ferias in timore Dci *u~ *[0.
xta ordincm diuinum agi prarftaret. Hic forte a-
liquis mihi obiicict fanguinem Abclis , clamantem
vindidam dcterra. Refpondco , lfte damor ti^
hil aliud fuit quam terribilis morfus confcient-'* m
Caino,propter fratricidium perpetratum. Talefl1
clamorem audiunt in Confcientiafua omncs hoifl»'
cida?,vel faltem in agonc mortis audituri funt.

Ridiculum pranerca & fuperftitiofum iud
nouum illud inuentum , quo fcemina M?e~* if^
propter Magiam imponitur in aquaro » nef^10 H
quomodo ligatis manibus & pedibus. Hic fi 1,00
(ubraergitur, qua; eratfufpeda,fcclus non clcrfle"-
to aquac,fed ignis cxpiadum cffe colligunt.At fi *ut>^

oPe>*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

933

D E M A G I A.

Hoc inctentum

f?lo

^rgiturjVtinnocens dimittitur,
« 'uperftitiofum, & ludibrium Satana?,prorfus da-
mnoproptercauflas quas paulo anrea ex dccretis
a^uximus. Quod autem fomniant de pcenae gene-
rc>vanumcommentumefl. Liber eriim r.linquitur
niagiftratui puniendi modus , fiuc peraquam >fiue
Per >gnem , fiue per gladiuro , modb puniat & non
indulgcat fceleribus ignauia , aut intempeftiua mi-
'cticordia,in focietatis humancedetrimentum.
*fa»s!r ^arCus modus diuinationisMagicar fit perre
'Ponfi , qUae <jat Djabolus , vel per viuos homincs,
Vel per laruas monuorum hominum, Vtruraque
§cnusdamnat Deusinfua lege fupra anobis reci-
u*aex cap.18.Deut. Priuscum ait,Non fit cjui in
terroget Pythonem,& fexmoa locum occupat, Po-
iterius cum ajt ,Ncc quxrcnsa mortuis,& octa-
... uoIoco ponitur. Scd de his duobus gcncnbusbre-
Sd2Ultcrdicemus. Quorum prius dicitur refponfum
P« Pythonem.Pytho nomen cft ferpcntis, quem ia
fuis confccit Apollo , vndc & ipfc Pythius eft
d'ctus. Er,quoniamApolio Pythiusa facto dcno-
minatus , celcbris erat proptcr oracula, nomcn W-
tranilitum eft ad fignificanduro diuinatorem
fpintum.quo afHati prardicebanc futura.lpfi autcm
S^jhocfpiuitu corrcptierant vocabancur Py h n -
C'-Nam cum Pythiaoracuia prjrVicbantur Do> o-
n*is & Ammona?is,vcl Crceio tefte,tran{Lrum tft
n°mcn a fpccie ad gcnus pcr Sy luc.iochcn. Ex quo
*actum cft vt foeminse,qu«e corr<pta? Davnionio rt~
'ponfa dabant,dicte fint Pyihonicc.PUuuh s tf
hfrnatolim Pythonicosappcllatos fuilfc \yy.*ti\*>
^.quafidicas vcntriloquos> q:od nomen tiabect
70.interprctes Leu.1.19 *r> \v***K*$»m* \yye.r&*v»%w->
n°n fequemini vcntriloquos,id eit Pythone u Hmc
facile eft intelligere quid fignificct jn Mofc Py-
J^onern intcrrogare , vidclicet quod Pythonem
lnterrogare fit Pythoniifam , id cft , quamhbet
^gam interrogare , qua? per fpiritt.m immun-
durn,qucmfamiliarera habet,dat refponfa. Huiuf
^ifpiritumciccit Paulus e puella , vt cft Acto
> mra ,6.17.18. f
%S°f A*tcrum g^nus diuinationis quod fi? per relpon-
''«ettjcum laruarmortuorum ad prccamina magica,
Jumano cruorc adhibito,apparent & dantrcfpon
'a*Vocatur autcm hzec impolturawxtfuflu?»* , quam
^arro allatam effe a Pcrfisteftatur , qua&ipfum
Numam,&poftea Pythagoram Philofophum v
fotn fuitTe commemorat.Huius impofturar mt nti<
"fi.Samuelis 2&. vbi ad petitionem Saulis Pytho-
Stja.niffa producit laruam Samuelis,qucm S iul interro
2J "ongat de futuro eucntu.Nullo entm pafto putandun

xit> clamansqucrtrdiepoftPaulum&eius focios.I-
fti homines ferui Dei e-celfi func ,qui a/inunciant
vobis viarafalutis , tamtn Paulus hoc raolefte fe-
rebat. Quarc& ciecit a puclla Pyrhoncm, fignifi-
cans quod ne vcritas quidcoa fit audienda a Dia-
bolis.

D E

? R v£ S T I
magicis.

G I I S

Jjjk

~.-ro eucntu. rsuiio enun pacto putan
quodipfum Samuelem impura fcemina a mor-
tuisexcitaucrit- Solius enim Dcieft mortuoscxci-
tarcjfed laruam arte Satana: reprefcntantcm imagi
ne Samuelcm in mcdium produxit. Ncc obitat
quod fcriptura cam laruam Samuelem nominet,
^niafolcnt imaginesrcrum earum nominibus ap-
PcUari,qUarum funt imagtncs,qucm3dmodum A-j-
g^ftinus in huius quseftionis deciiione tcftatur.Etfi
au*em Diabolus ita intcrrogatus inttrdum dat vcra
rt'fponfa , vt h^c Samuelis larua vcra prjdixit & dc
m°rtcSaulis & de mortc filiorura eiusuamcn con-
||l,um ipfiU| eft,non vt veritati patrocinetur,fed vt
n°rnines, qui ipfum interrogant paulatim fuis la-
^eisinuoluat, doncc cos totos pofledcrit. Ideo
^hriftus Daemoncs ( aiTcuerantcs illam magnam
Vcfi'atcm,Tu cs Chriftus filius Dci ) filereiuffit,vt
°°sdoccret vcritatem a Diabolo nec querendam,
^audiendam cfle. Idem nos docet Pauli ia£tum
Aftorum 16.17.18.Nara tametfi Pythoniffa vcra di-

DuinationiMagiczfubiicitMofcs pr*frigiasHar-
magicas , quarum Mercurius dicitur cflc in uentor .
uentor. Sunt autem praeftig'x duplices, videIicct,^otup11
Circulatoriac & Magicx. llla? propter incptias dc r circuU
ridendaefunt,dequibusnos hic tion agimus: Hs tont-
proptcrimpietatem daronanda; & detcltanda; funi.
Suntcnimpracftig;a: iliufiones Diabolicx , quibus MjS'c?-
oculihumaniita llluduntur , & quafi prarl rmgun"Pra:ft- ia:
tur.vt obiedum oculis aliud vidcatur efle quam rc- torcs^ui»
uerafit, vnde Prarftigiatores magici dicuntut, qut
rem aliquam oculis obiectam arte Magica rautare
videntur.Nam reuera non mutant, fcd oculos prae-
itringunt, vt mutata videatur. Non enim potefl:
Diabolus crcaturas Dei re ipfa tranfmutare ,-fcd
tantum humanis fcnlibus illudcrc , quemadmodum
fupracx Auguftino docuiraus. Nulloigitur pacto
lcredcndumeft Diabolostransformare rerUrrrhatu-
°jias, & mutjre rcrum fpecies. Proindc cum quaer:
folet,numSagac& vcnefica» mulicrcsnodu ad ccr- formatio-
taloca conueniant , transformatis corporibus &«cJaSaI*
i.onuiucntur,ccrto ftatucndum cfl illufioncm Dia-
bolorum efle, qui & illarum & corum quibus oc-
currcre vidcntur,oculos prjefiringunt , vt putcnt fe
vidcrequod nufquam eft. Vidctur quidem hocfa-
g s ipfis, fed reuera eft Diabolorum illufio, Impo*
nunccnimifti callidi hoftcs mifcrorum fcnfibu$,
vt credant omnia reuera agi,quae nihil funt nifi fpe-
dtra quaedam & prarftigiar.Q^od fi Prarftigiator cir-
culator oculorum aciem ita praeftringcre potcft , vt
homincsaliquid fieri putent,quod nonfit: Qurd
nonpoterit illenequam fpiritus, qui millc aitiitx
eft? Ha? fpirituales ncquitia: funt principis, cui po-
tcftas cftaeris, agentisin filiis contumaciar & im-
piis. Sed age quardam harum prarftigiarum cxempla
vid.amus.Omittofabulasdcfociis VJyfiis,qui mu-
tati dicuntur in beftias, apros, lconcs &c. Itcm de
fociisDiomedis,qui in aues verfi fcruntur. Nacta- ixVmpli»#
nebus Magus, cuius antca meminimus, cum Phi-
hppus rcx Macedonum,nonparumdubitarctanO
ly mpias vxor concepiffet ab Ioue Hammone,aut ab
alio,vt Oiympiadem a fufpicione libcrarct,fuis Ma
gicis pra?ftigiiscffecit , vtciimiam fcdcrcnt ambo
Philippus & Olympias in celcbri conuiuio , multii
fatrapispra?fcntibus , fpectrum quoddam magno
cum impctu vcntorum in forma draconis veniretio
aulam conuimj,accedcret Olympiadcm, cimqueo-
lcularctur : Quem illa vicillim eft arnplcxa & ofcu-
bta. Quo facto ad horasahquot in aquilam routa-»
cur & auolat.His prseiiigiis dcceptus Philippus,cre-
didit verccxloucconcepiife Olympiadcm, ac ita
placatuscft.

Ad fanctum Macharium in deferto morantem, AHud e*-
venerunt parcntes cuiufdam virginis , quam amife-
rant, fictamen quod putarenccam in vaccameiTc
conuerfam, quia non poterant aliam quam vaccae
formam viderc. Adducenres igiturfiliara ad Ma^
chariu , rogabant orationcm ab ipfo a4 Dcum fie-*
ri , vt reftitueretur ei humana forma. Hoc audieaf

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

. ?,5 A W M O N I T 130

Macharias, intyuit >i Virgiacm *ideo norr vaccam.
Habcbat oculos fpinitnak«,id^O Satan non poterat
fuisprajftigiisipfum fallerc,vt parentcs cVriliam,
quorum oailisfic illuferat fpiritus nequam, qi 6d
iuraflent vere hoc gcri,q<jod ipfts ob ocuios verfa-
batur.Oranteautcm Machariopro virginc,non vr
humanam f{)cciem , quam nunquam amiferat > rcci-
peret,fcd vt Deushac. iliufioncm DiaWi ab eaau-
terret,apcrti funt oculi parcntum & filix, cognoue-
Tettium runtquc hoctotum, quodipfis videbatur ferio ge-
Txcmpia. rj, ludibrium mcrum Satan* fuifte. Refertur e-
tiam hiftoria dc quodam /£gyptio,qui cum vcfano
amorealtcrius vxorisardcret, accedit magurh, i-
pfum rogat numcnta pccunia vt fua arte cxcitct o-
uium intcr coniugcs,faciitquc diuortium intcr Ma
rituu? & FcEminam quam depcribat. Magus crgo
fuispr*(tigiiserTecit , vt pulcherrima fcemina verfa
in cquam vidcretur,quam cernens M.iritus in lctfto
fuo cubantcniyturbaturjfurgitjrcm proponiteidem
Macnano.q-.ii fimi|i modo vtparcntcs & puellam a
prarHigiis Satana? libcrauit. Ciimtanta fitaftutia&
potcntia Satanar in ludificandis fenfibus hominum,
quid .putas illum faccre vt mentcs priftigiiifuis il-
ludat,vthomincs pcrdat? Abhuiufuiodi Diaboli--
cis prxfligiis origincm ducit,Inuocatio fjnctorum,
Hur.garorium, & -inilTa papiftka proviuis & mor~
Quartum tuis,adco « rcs,cb tandcm vcnerit, yt fi quisalium
cxcmpia. vdict e mcdio lublatujfacrificulu conuenirer, nume
rata pecunia vt mifsi muffitaret, quam vocant,^*-
• fw'fW,pro viuo tanquam iam mortuus cfict. Et far»
pe cxpefhtioni,procurantc Satana,euentus rcfpon-
dcbat, ncc pudct Pontificiosin fuisfcriptis buiuf-
r modi cxcmplareferrc.

Etfiautem praeftigium & fafcinum fignificatio-
ne conuenire videntur, ex quo fit vt fzpe promif-
cue vfurpcntur a fcriptoribus : tamcn paulo latius
patct fafcini nomcn. Nam duplcx eft fafcinum , vi-
TupkK delicct Natura malignum & Maeicura.
tiitun iNatura malignum eit, quod non tam volunta-
WdiignS. riumeftquam peculiaris naturasin quibufdam ho-
minibus & beftiis. Fit autcm hoc fafcinum alias vi-
fu,aliiis vocc,a!ias tactu,alias donationc.

Trcemi- ^ * CUm ^°^mrno^° afpc£luSnocet,vt fce-

b« mcn.minar mcnftruofar afpectu fpccula vitianr. Bafili.

ftlrUO/f" icus vifu peftilenti extin£>uithcibas,nccat arborcs,
3'fiauli- * . a.4 ii i. .

fti< corrumpitauras,ita vt in acrenulla alitum impunc
tranfuolct.

jLupi. Fcrunt hominem a lupo praruifum fubito con-
ftcrnari &: voccm amittcrc , atquc vice verfa, i\ ho
4-Quarun mo prius lupum vidcrit,cum eadem pati. I-crtur in
damuiic Sardinia fceminas cfic,qux fi irata: aliquem afpexe
rintjvifupcrimant.Sunt ctiam homincs quidama-
dco malignar naturc;,vt rcccs natis afpeftu noceant.
Quo illud Virgilij perth\cvu\jfcic qttis teneros oculis
mihi fh.fcinat^ agnos .Nam vt arcu fagitta magno im-
petu in fcopum fcrtur : ItaVirus oculorum mali
gnorum.rem obic&am pcnctrat ciquc nocct. Nul -
j. ocul«.^^UDUimeftinficiintcrdum oculosex lippitudinc
ru cgxotioculorum aliorum. Eiaculantur enim oculi l;ppi
tiuui. fpiritusPeftilcntes:quibusaliorumoculi larduntur,
iuxtaillud Ouidij.

*T)e fafc
no.

0 k

Aphrica hominum familias eiTejqua? voce &lingu*
effaftinant cx quadam naturse malignitate , qu,£ ,l
impenfius fortc budaucrint pulchras arbores,feg?"
tcs lactioreSjinfantes amceniores , egrcgios cqi>oS>
canesgencrofoj,pccudes paftu &cu1tu opimas,Hac-
cefcanc paulacim Sc cmonantnr . Erapud nosfuflfi
qui non r. runt fuos equos aut canes impcnfiu* jal1"
dapi,pra;fcrtim ab iisquorum dubia cli amiciti**
Putantcnim mali ominiscffe. Quod etfi fa^pecX '
perientia comprobamr , vclim tamen pios niin1'
mum tribuere huic rei , cum fupcrltitione n°n ca'
reat. j Tift*

Tadufit, cum parum aufpieati homines fcetllS
recensmatos attinguot.Sut cnim mulieres,quaf pue"
mlos fafcinant folo contadu , & muki furculos
^cplantulas contadu lafdunt,vt moriantur.

Donarione fcu munerc nonnulli criam l^dun-^,
tur , vt cum parum aufpicata? foemina? reccns natll
lac pra?bcnt,aut etiam inimici homines aliqui^ do-
nantfuisaduerfariis. Eft enim veriffimum dicturn» ^
Inimicorumdonanoccnt, id quod Aiax fuo nialo Mgj^
agnouit,incumbens ln gladium fibi ab Hectore ho- a
tte donatum. Verum cft , inquit<prouerbium,qu°*
dicitur:Hoitium donanondona,fc<i noxar.

Magicum fafcinum eft, cum vcl fenfus hom»-
num prxltringuntur, vt aliudputent-fe vidcrc, au-
dire,palparc,quamreueraeit. Cuius rei fupra c%~
empladcdimus,vclcumcorpustotum mali artibus
Iadit»r,vttandcmad extremam maciem deucnias
adeo vt totum percat,vcl cum mcntcs hominum >rA
ligmtur,capiuntur & inficiuntur magicis veibis, vc
homincscompotes mcntis non finr, fcd quodai*n-
modo ftupefcant,cx quo fitiVt prapoftcre dc rc bus
fuisiudiccnt.Nam voluptuaria quadam titillationc
permnlfi , pciicula & incommoda fua non intclli"
gunt,fed cxiftimant fc cflc lelices Sc a magno errp-
relibcratos. Hinc tranftulit Paulus vocabulum ta-
fcini ad Gal 3-i.vbi inquit:0 ftulti Galata?, quis vos
fafcinauit vtnon credcretis veritati? Vtergoiafci-
num magicum ftupidos facit : Ita fpiritualc ^*"73^
rcddit. Scd vidc qux in locum Pauli Lutherus »o-
notauit.

Voce .

D»m (peeTnnt hfoi ocuUJ&duntur & ipfi,
^lnltajue corporibus tranfuione nocent^»

Verifimile cft crgo etiam virus animi per fpiri-
tus vifiuoscontagionc animi infcctos , tffundi ali
quando in alios homines , prcefcrtim fi conucrfatio
fueritdiuturnior.

Voce fit,cum pcftifcra laudatione rebus aliquid
incommodi acccdic . Solinus fcribit quafdam in

D B ^AVGVRIO.

TErtio loco Mofcs augurium & aufpicium f°'
nir,vidclicet cum diuinatio pcriturcx auiu ge
ftibus feu garritu . Apud omncs aquila fauftum ^c- ^fn,^
cciTum ligmficauit , volan$,citra laborem , faofii»^ t»^1*'
mum,fcdens,fauftum,fednon finc labore. Contra
cornixcornicansinfauitum fignum habctur. Qil°
illud Virgilij pertinct.

Stpe fimftra caua pr&dtxit ab ilice cornix*

Corui crocitantes , aut noctua? cncubantes fupr3 JSJ»
domos , mortem alicuius vulgi iudicio pratnufl-
ciant.Buboncs fimilitcr bubulantcs infaufti otnl'
nis funt,iuxtaillud, •

Jgnauw bubo dirum mortalibw omen.

Itcm:

Bnbulats horrendumfirali carmineHnbo.
H umanogenert tnfiia fkm ferens.
Pica auis in vicinoloco , vel fupra domum can-
tillans , hofpites nouos aduenturos putatur fi'
gnificare , & fane fxpc euentus rcfpondet > *
farpc non.Huiufmodi omnia auguria tutilTimum eft

afpcr-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

937

D £ MACI A;

^pernariitanquam UtdibrM Diaboli. Quod etiam
gentilis Poeta fccit,cura de occifo vatc fic fcribit:

4uflui tamen at*gur*° potuitdepetlere pe/fem.
J*4«. Quid cnim vanius eft quam ad regendas noftras
Uo- actiones, & expcdandos cucntus actionum noftra-
turcobfcruare in quam partemaues volitcnt, aut
^uomodo aut vbi garriant ? Huius fuperftitionis
ctiam cft infpectio cxtorum animalium, cuius vani-
tatem Dux quidam Athenienfis fcite reprehcndit.
Nara cum Prufias rcx ncgarct fe audcre pugnare,
<]u6d cxta prohibcrent,rcfpondit, At ti^inquit,ca-
riinculsc vituiina? mauis quam Imperatori veteri cre
derc ? . Proinde laudandum iudico refponfum
Hcctorisquodeft lliados i2.qui ciim Polydamasex
volatuaqnite vnguibustcncntis fcrpentem prxdi-
«rct augurium contra Troianos eflcrefpondit , U
'iiw& ifaty duwd^At «kATATftf. Optimum augu-
***m n& pugnarc pro patria.

5*
s

QVarto loco in Mofefcquititr : ftcqucmalefi- ,
ois , fcilicet fit iriter vos. Malcfici in gencrc '
dicunturomncs, qui quouis modo aliisnocent & •
malcraciuntmiuuc. Et maleficium dicitur, quic- I
Sufd improbc committitur. Hinc ad certum ge- j
nus nomen transfertur y.*77|o£iu), vt malefici dican- 1
^nrartium magicarum periti , qui fuis aitibus adj
guiduis vtuntuf & maleftcium idc;n fit quod magia i
inainfamis. Tertio abhocgcnerc rurfusadccr-
^j. tamfpcciemgcnerifubiedam transfcrtur, vt hoc\
^altfc ^oco« Spccialitcr enim hie malefici dicuntur pro-
pter facinbrum deteftandam ibominationem , qui
•artemawicahominibus , animalibus aut frugibus
^aligrie noccnt , aut eas dc loco in loCum transfe-
H*c runt i quorum facinus dcteftandum maleficium a
Mofc nomiriatur. Admodum familiare cft male-
$ ncis imagincs cetcas , filisper omriia membra fra-
' ftis,eorum hominum facere, quibus nocerc volurit.
Has imagines bantizatas , & aliis cercmoniisconfe-
Ctatasjin locum lecrctum feponunt,vt artc fua affii-
gant inimicos pro arbitrio. Sicnim Volunt ma-
nnm inimici torqucri , pungunt vcl incendunt ma-
num ccrca: ima^inis. Si volunt claudum ficri,vul-
ncrant vcl inccndnnt pcdem alterum. Si volunt
Cl>m capite laborarc , pulfant velinccndunt caput.
Hk Diabolus,permittente Dco, ad precamina mi-
kficornm promptus adeft & cxequitur,quatenus il-
n' \ Dco pcrmittitur, vt miniftcr,impcrata vencfi-
corum.

Venefica,pecunia vcl largitiofiibus corrupta, ad-
Jput viro potcntiam mafculam & cxiftimat fein
fnamcuftodiam rcpoiicrc virile membrum. Ef-
^clusfanefxpevotis rcfpondere videtur, Diabolo
adhibcntc vcncno viresclam cneruante. Eadcm
ri""f s cum volct reftituit codcm miniftrante. Ve-
rnm quodipfa putat fc habcrc in cuftodia aliquid,
*fcm pr*ftiginm Diabolicum eft. Huc Philtrum per-
Si^m ^nct. Sed fcicndum cft duplcx clfe Philtrum , v-
j. num Katurale & laudabile : Alterum Magicum & 6o
^4le ^amnabilcquod huius loci eft. Philtrum naturalc
c^ cum honcfti morcs , pietas & probitas aliquem
ad amorcm honcftum inuitant. Vnde Mcnanders
^ Philtrum opttmum boni mores funt.

Magicum Philtrum cft , quicquidamoris conci-
"andi gratia artc Magica paratur,fiucfit poculu,fiuc
rcsalia,fiuc nuda incantatio, quaimpurusamor, feu
P°tius furor, conciliatur-.Iuxta ilJud Ouidij-

Philtrafiocent Animisfjintqiic furoris habtntc

Vtpecora inimicorum moriantur , ven efice \vt- pjf,^ffi
fodiuntin terram, ncfcio quasimagunculas & inc^ -jtfA
ptias,in quibus prorfu* nulla vis eftper fead noccri-
dum animalibus.

Saga,acceptasaquaplcnasfcopas,leuat in altum, Aiiud.
cxcutit aquam in aerem vt pluuiam efficiat. Hic fac-
pe Da?mon prxfto cft dc impcrata excquitur.

MaleficapacT:amercedemdatnaut^ nodos, qui- Alxuj.
bus ventus excitatur pro ipiius arbitrio. Et refertur
nefcio de qua anicula, qua? dcdit cuidam in funicu-
lo trcs nodos: Soluto primo,inquit , Habebis aercm
placidum.Si fccundum folucris, habebis fortiorem.
Sitertium,caue tibi.Tempcfias cnim erit.Quidnara
fcriptor hac arte nobilitat Noruagicas fceminas.
Huius gencris maleficij mcminit Virgilius cum ait:

Hac ficarminibus promittit foluere mentes,
QitM vult^ft aliit dnraftmrr. ittere citrar.
Stftercaquam plwiiis,& vertcre fydera retro:
S"b ycdibus tcrram>& drjcendere montibusornos:

Sunt qui mallcis malcftcis pculos furum abfentiu AUmt
& ignotorumcxcutiunt, multo furibus dctcriorcs:
Digni fane,qui pro vno oculo binos amittcrct. Sed
de maleficiis fatis;

I) E I N C A N T AT 10 N E.

ETli Heb'ra?a vox latius patct & in bonam par- ^ork\^
tem intcrdum accipitur :Tamen Latinum vcr-
bum incantarc, cft in pcrfonam aut in rcm quamli-
betcarminealiquidmoliri,fra:terriaturam & Con-
tra ordincm diuinurn . Vt pra?pofitione In motas in
rem aut pcrfoham defignaturlta verbo Canto mo-
dus agcndi fignificatur. Prastcr naturamdico, quia
nullacfficacitas per fe eftinverbis (cu carminibus
incantatorum, id quod fupra infccundaqu^tftionc,
demonftrauimus . Contra ordincm diuinum ad-
do,quianon folum pugnat incantatio cum natu-
ra& primo prarceptoj vcrumetiam pcculiari legc
Dciprohibetur>&: damnatur, tanquam resDeo abo
minabilis,quemadmodum fupra dcclaratum eft.

Verbo cxcantandi effedus incantatronis fignifi- Der.ei
catur.Ex*cantare enim eft incantamcntis cxpugnarc Son^
& fupcrare pro voto rem velpcrfonam in quam in-
cantatio dirigitur. Intcrdum tamen promifcue po-
nitur incantare pro excantarc.

Porro duplex cft incantatio. ■ Nuda vna,qua? fo- Duplc*
lis vcrbis pcra^itur. Altcra veftita geftibus & cc- jj"nta^
remoniis magicis , dc quibus fupra monuimus.
Quod apud gentcs ignaras Dci fuerit incantationis
vfus multa tcftantur teftimonia , qua? fupra attigi-
mus.Virgi!ius ait:

Carmina vel ccelo pojfunt deducere Lunam,
T)ucuc ab vrbe domum mea (armina, dueite Dd-
pbnim.

Dicintur autem omnia illa carminibus,id eft,in-
cantationc ficr:,in quibus vcrba,carmina , precatio-
ncs , imprecationes, &: adiurationes contraordr-
nationemdiuinamadhibentur. Ncc intcrcft fiue
facrafint verba , fiue profana , qua? adhibentuf.
Nam vcrbumDei profanatur , quoticscontracius
vcrum vfum , de quo fupra diximus , vfurpatur.
Hic mcritoquxripoteftdcincantationcfcrpentum Dc
obltrucntiumaurcs ad Voccsincantatorum,cuius&
poeta: & fcripturameminerunt.

R. j.

mcjm,
tatioue
fetpctvi
tum.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

93^

Vijnliusi

Vrividiu in ptatU cantando rtimpit.it anguls
* EtOuid.

ics obtu<
rant in-
. cantamc
tis.

Vtperemrumpo verbis rjr carminefkucei.

InPfal.^.ha-c verbafunt : Furor illis fecundum
fimilitudincm fcrpentis , ficut afpidis furda? obtu-
rantis aures fuas nc cxaudiat voces incantantium &
vcncfici incantantis,fapientcr. Atque ita non fo-
lum apudprofanos fcriptores,vcrumctiam apud fa
cros cclcbre eft carminibus recitatis cogi fcrpentcs
& afpidcs,vt virus ponant & manfuefcanr, no quod
in carminibus recitatis fit vlla vis.fcd quia Diabolus
fc miniftrum incantatoribus pra-bct, vt homincs ln
Cur fcr- ^"uos laqueos pertrahat.
petes au- Scd non immeritd miretur aliquis quod icrpcn-
tes&afpides obturcntaures, ncaudiant incanta-
mcnta. Nam fi non audirent>nullius cflcnt cffica-
cia>. Hinc aliquis fic forte colligit. Si obturatio
aurium in ferpcntibus & afpidibus cft naturalis,pro-
fe&o incantationes ipfas efle naturales verifimilc
eft,cum effeclus naturalis fit caufT* naturalis. Re
fpondco. Scrpcntcs & afpides ncquaquam funt
naturacdo&i,vtobftruat&obturent aures advo
ces incantantium , fcd idcm quicfficax eft in carmi
nibusincantatorumpro fuo arbitrio facit , vt fcr-
pentcs aurcs obturcnt,vcl non,vt ita pcrfuadcat ho-
minibus in fola pronunciationc & auditionc vcrbi
inclTc efHcaciam , quopaulatim cripiat hominibusj
vcrum vcrbi Dei vfum, nccfruftranocconatur Sa-
tan. Hodicenim multos videmus, qui audiuntj
verbum & putantfe opcra?prctium facerc vcrbum |
audicndo, etiamfi ncc credant ncc viuant fetun-!
dum vcrburh. Scd pij norunt regulam. Beati qui V
audiunt vcrbum Dci,& cuftodiunt illud.Namaudi-
tum & non cuftoditum mortualitcra cft.

ADMONITIO 940

ftificaucris,qu3c fane habct,proh dolor,& vfuin Ion
<nun>& laborcm plurimum. Cumhacjinquam,* "
ceris,tibi,6 Iambliche,affurgemus,& laudcmtuen-
dx veritatis tribuemus. ^g^M

Verum quid tibi,6 Iambliche, hoftis & ^crlccu-
t ir nominis Chrifti,& plurimorum fimplicium ho-
minum fcductor,vt deficcrent a Chrifto,accidit. A»
non tibi ipfi cxitioars tua quam prsdicas fuxt t c
brcuitcr hiftoriam adfcribemus , in qua videre
quam aftute diabolushominibus infidiatur,: vcfl"*-

DS iMAGlA STSCIALI.

Magia no
men ge-
nerale.

Spccialis,

SEptimo loco Mofcs magiam , vidclicct fpccia- j
lcm ponit. Alioqui enim magia complc&itur j
omnesartesdamnatas &prohibitasa Molcinlege
quam fupra adfcripfimus.Eft autem Magia fpecialis ^
nen illa,qua? nocct hominibus,aut aliis rebus dam- 1
num & nocumentum inrert,fed qua? prodefle vide-
tur.Ita cnim Suidas difcernes inter JWskv, \uey*m &
^stp.wec/i/ctyjait^ct-) ua. cft inuocatio Darmonum bcnc-
ficorum ad aliquid conficicndum bonum. ywTiia. fit
pcr coa&ioncm mortuorum ctiam intiocationc:<?*c-
fjLAKua. vcncficium , fit cum aliquid alicui porrigitur
fumcndumore, quod mortemfit allaturum ccrtis
incantamcntispra-paratum.HaecSuidas. Sedvencfi
Jamblici ci nomcn poftca ad totum gcnus tranfrcrtur.
Magxopi- Qnoniam autem magia ha?c fpccialis ad aliquid
conficicndum bonum, vt aiunt,ordinatur,Iambli-
chusbencficisDaemonibusnimium tribncns, non
Hefutttio vu^ eam accn^a"»ne dum condcmnari. Ita enim ait:
ciuitfem. Non oportct artcm totam accufari tot feculis vfu &
magnb labore comprobatam. Scd vbi, 6 Iambli-
chc,probaueris Damionas cflc bcncficos? Id nun-
quam potcris,nifi mcl vcncno tinclum bonnm di-
xeris.Vbi oftcndcris inuocationcm Dxmonum fta
rcpolTccum vcraReligionc?non facics, doncchoc
oraculum ftcterit,Dominum Deum tuum adorabis
& illum folum coles:& vbi monftraucris omnia qii£
habent multommfcculorum vium, & magno fiun^ J
labore cfle licita,quod tunc praftabis, quando viti.
©mnia,qux indc vfquc a principio praeualucrc , iu-

quam ~.

rimorum fanguis cffundatur. Scribuntfub Valcn
impcratore Libanium Sophiftam & lambhchnni
alectryomantiam(ideft, diuinationem per.gallurn

allinaceum)fccilTc, inquirctes qius mregno ValC Mew
tifuccelTurus eflct.Eft autcrri aleftry omant^vtrd^
tur,huiufmodi.Litcrs 24. Grqcx pulueri infcribun-
t ir&harum vnicuique tritici aut hordei,granuiu
mponitur. Dcinde galtus dimittitur , carininibus
juibufdam intcrim & incantamentisr recitatis^
animaduertitur a quibus elementis grana c*?l?h
qux coniunda idquod qu?rcbatur oft.encTunt.
i^itur,cuinLibaniusl& Iamblichrr^ fcci{Tcnt,ccrnc-
bant gallum granumprimum cx :^,altcrum cx fctcr- .
tium cx o,quartum cx /,(umfi(Tc , quo ficbat ft^
biguaha?cciTct fignificatio djoACum vel Thcodp -
us,vcl Thcodotus,vcl Thcodulus , vcl Tl?c(od^
fignificari vidcretur. Eius rei ccrtior rachis y -
lcns,muhos iis nominibus vocatos, obfufpicionc
intcrcmit,& ipfos diuinatorcs inquiliuit.Quo cir
Iamblichus crudelitatcm eius mctucns vcncno
haufto vitam fibiadcmit. ob***
Sed vidcor mihi audire quid noftri obiiciant'^^
Difcrimcn clamitant pcrmagnum cfTe inter ^^Jn!'
comm magiam $c ^yiuy { vthoneftiori vocabu 0
vtamuOChriftianorum : illi enim Da?monas , n
fanftos inuocat. Illi profanis , hi facris verbis vj-
t inturilli characlcras ignotos,hi fignaculum cruci^ ^
vfurpant. Vide quasfo aftutiam Satanx, pingcnt ^
fuas impofturas pictatis fuco. Quantum cnim a
inuocationemattinct, nihilplanc intereft. Na
fiuc Darmonas inuoces, fiuc fandos,a Dco dcfcci^
fti,cuius folius cultus eft inuocatio. Si addis Chr1^
fti nomen & facra Dci verba , item fignaculum cru
cis rem totam polluis abufu , vt qui nec mandatu n
necpromifiioncm, fed interdidum & coininin*
tioncm habeat. In charaderibus , quale Icu ^
qucfunt, nulla eft efficacia nec natura , ncc
dinationc diuina, quemadmodumfupra demo
ftratum eft. _ ^

Verum, vtvanitas illorum qui pictatcm Pr "^a^'
tcndunt manifcftiorfiat,exemplum quod Tn paP3 ^ £
vlitatiflimum eft , adiiciamus. Si quis inquwnt» p,^
laboratEpilcpfia, &aliquis interuenicnsinla^ ^
rantis aurem clamauerit:Baltha(ar,Melchior& ^ "
fpar te fancnt , mox virtute huius vocis fanaba F
aegrotus. An non obfccro perindc cft , ac "^5?^
manifcfte Da?monas inuocaret ? Hoc prorc a
fatebitur quifquis vel ad limen pictatis clcmcnta
lutaucrit. Scdquid ampiius faciunt ? Vtl^
rus reddatur aduerfus Epilepfiam qui fic Mag,ce.
fanatus, iubent clim alligare ad collum nom
trium rcgum, Balthafar, Mclchior & Cafpar» vn
hoslcpidos vcrfus fabricamnt. , nf

Catfarfert <JWyrrham,<JWclchior Thut, tB*W'F *
Aurum.

Hac tria tjui (ecumportarit nominareguin,

Soluitur a morbo Domini pietate caduco.
Hic coniungunt Bclial & Chriftum, intcr qu^
nunquam conueniet. Confundantur igitur ol^n\

t-im.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Hi DE M

Sui fub quauls fpccie a Deo ad non ordinata & il-
hcita mcdia confugiunr. Quicunque hic quarrunt
*u%iaquibusfecxcufent,qua?runt nrarcipitia vn-
dead poftremum dciicicntur in infernum. Qui
Crgo Dcum vere timcnt,nihil tcntcnt,auod vel ma-
nifeftc contra Dcum eft ,v el de quo iuita dubitatio

ciTc

potcrit.

J »*u Sed quid,inquies,dicis de annulo, quo dicitur cu
tt^^"ra" Epilcpfia ? In AngliaenimantclucemEuan-
to*. gelij illic ortam,crcditum & exploratum' fcribitur,
4u°d fi annulus fieret ex auro,a rcgc Angli£,dic quc
Vocant Parafccucs,oblatofuper cruccm,valerct cop
traEpilcpfiam , fi laborantis digito imponeretur.
Profccto non dubito Diabolum hoc fuo miraculo
fcftm V?luiflc confirmare idololatriam,& ligni crucis im-
*»Q»l. Pllmadorationemin hominum perniciem. Ncc
Jjj, plus tribuo fafto rcgis Gallix. Fcrtur cnim quoci
" quis Struma laborans vcnirct ad regem Galliae &
'jexattingerctiegrotum&dixcrit : Rcx te tetigit,
^eustefanat,moxfanetur .Qiiid enimhoc aliud eft
^uam ludibrium Satana? ? Scd vtrobiouc & in An
gua,&inGalliaadlucem Euangelij iftas Diaboli-
ca* tcnebras euanuifle crcdo. Sedde hisfatisfu-
Perque.

CONCLVSIO.

'pti TjAclenus dc fupcrflitionc Magica diximus,
Xquanudicauimusdignaelfe commemoratio-
ncvdquc in hunc fincm , vt pij admoniti dcteften
Jur,cxccrcntur ac fugiant omncs illicitas artes a Dia
°olo in mundum inucctas , vt hominibus fcientiam
klutis vcram adimat, & in ipfius locum fuas impo-
^uras & laqueos fubftituat, in contumeliam Dei &
111 horninum ccrtiflimum intcritum. Nunc coroni-
disioco paucaadiicicmus.

. J- Gcncralem initructionem, qua quifque cru-
«iatur,quomodo fe armet aduerfus magicas impo-
^urasjtradcmus.

H. Confilium dabimus miniftris Euangelij,
Suomodo cum Magis agcnt , vteos ab errore Ak
reuocent.

uL Magi(tratuipia?fcribemus quidfisqui po-
tCrit,bona confcicntia,cum huiufmodi triftes cafus
°fferuntur.

<D B 'P Rl M O.

Tfi inftrudio gencralis, quaquifqucerudia-
-^-/tur quomodo fe aduerfus Magicas impoftu-
ras armet, admodum facilis eft , & li vno vcrbo di-
*eris vnam pictatcm <tKt^ApuA/.oy cfle omnium ma-
^ l°rurn,totumdixcris : tamen vt plenior fit inftru-
^Ojdiftinclius agemus. Qukquid cnim diOincte
traditur, citius percipitur, perfcctius ccgnofcitur,
^elius rctinetur & fuauius recolitur. Ante omnia
Crgo tcncndaefi hec rcgulatanquamfundametum.
Omne malum aut culpc. eft, aut ex culpa. Malum
^ culpce , peccatum eft : Malum ex culpa pcenx dici-
tUr' Quod culpa fit hominis propria, nemo,vt o-
pinor , inficiabitur. Nam illorum dogma , qu^
^eum autorcm peccati faciunt,noftrse ccclcfue ma
§uo confcnfu & iuftiflime detcftant

o-'"-' ^umcniu oc luiiunmc uci.ciuini.uf. Quod au-
Jeui malum ex culpa,feu propter culpam fit a folo
~co, confirmatur dicto Domini,quod eft Amos $.
Nunqurd crit malum in ciuitate quod Dominus
n°nrecerit? Hoc autcm malum Dominus facit,
^unc efficacitcr,nunc yj1 fvryawiv id eft,permifliue,
*cd nunq^uam iniuftc. Veriffimum cft enim cu

AGIA. 94*

iufdam patris dictum. I^ee natura Dei nocerc jmc-
qtiam tmufte poteft, nec natura *Det nocere ihtttfte yuetn-
cjuam pttitnr. Et Scncea vcrc ait: N emo/inefno vitio
mtfereft. 1 .

Ex hac regula tanquam ex immotO ^rincipioco- ^iotilbuS
dudatpiusapudanimum fuum, quod nccDiaboli, «Sarana
nec Magi,ncc alij homines poffint fibi noccre citra J^/Js"*
culpam,quam Dominusiufto fuo iudicio, & pater- htis,qui^
na mifcricordia punlt. Ideolob , cum Diaboh.s ^°^an<
ipfc corpori morbum , familia? necem , & fortunis
vim pcr Chald^os intuliffet,ait:Sit nomen Domini
bencdicflum.Dominus dedit,DominusabfttiIft. Et
addit,Etiamfi me occiderit,in i^fum fpcrabo. Ncc
diffimulat peccatum fuum , cum agflofcit red^mto-
rcm. Sciuitergolob , ncc Chaldxosfuis artibus,
nec Diabolum lua malitia fibi nocerc potuiffc , fine
fapicnti Dci corlfilio, iufto iudicio , & patcrna mi-
fcncordia.

At hlc forteobiecerit aliquisj Aoei citra culfam OBuMd.
occiditur afratre : Baptifta innoccns trucidaturab .
Hcrode. Re^fpondco. Nec Abcl ; nec lohannes T^oilJ
culpa carebant digna eo mortis gencre,quo funt af-
ictti. Tamctfienimpcrfoncercfpedu, &Abcl&
Iohannes innocenscrat corim iuditio humano, ta-
men refpecftu naturse vitiofa?, rterque reus ei at co-
ram Dco & dignUs pccna t Si ergo pcrfonam
rcfpicis perfe, Scyj^tA fuit. Si naturam, rtuapiot
iufta.SiCain,& Herodem,crudelis & iniufta tyran-
nis. Si Deum , iudicium & mifcticordia. Si cc-
clefiam, exemplum fortunas ecclcfictotius in hac
vita.

Hacregula firmifiimc in animd conftituta pfo- CbhdVu.
ximum eft , vt a culpaabftineat qui in malum pro- tutiffiinsl.
pterculpam incurrere nolit.Naffipropter iniquita-
tcscorripit Dominus hominem Pfalm.59.T2. Et
quia impoffibile eft,vt Nazianzcrius ait : Homincm
effc & non peccare , quatuor facienda' funt< Tri- i.AM-
OT«w,Summacuracauendafunt peccata voluntaria, rcndun*..
leu contumaciar , quibus excutitur Spintus ianctus, conrumir.
amittitur fidcs,vaftatur confcicrttia , & homo aucr- cibu**
fus a Dco Satanar fc mancipit, rurfus fubiectus ma-
ledidioni diuina?,& morti asternasdonec rcfipifcat.
Ex f|iiof fit , vt Satanas in eo fit efficax, ad Ephcf.2j
Dttnde pcccata qua; ex ignofantia & infirmitate a^*n«-
quotidie etiam z fan&iffimis eoinmittuntur, vCra
pcenitcntia, qiurnititur mcrito pretiofi fancuinis mcritan*
r\ n- 1 2 r • j- B j Chtitti

Chniti,eluendaiuntjquorum quotidieex mandato confugi^

Domini remifiioncm petimus. Huc illud Iohannis <fc"««
pertinet,i.Ioann.2.i.Si quis ptccaucHt, aduoeatum
liabcmus apud Patrem Iefum Chriftum iuftum^ &
ipfe cft propiciatio pro peccatis noftris , & rion pro
noftris tantiim y fed pro totius mundi^ Tertto^i- j.Atdeth
dcntibus precibus pugnandum eft contra Diabo^
lum & eius membra. Nam nulla re ita Diabolus p^ca»-
; erretur & repellitur a nobis,atque oratione arden-^
ti,qu£ a pio peclore proficifcitur.Sieut enim mufca,
quantumuis magna fuent,ab olla fcrucnte fugit:ita
Diabolus fugitab hominecuiuscorardet vera Dei
inuocatione qua dco arctius iungitur. Atque hoc
vult Iacobus cum ait : Subditi cftote dco, & refi-
ftiteDiabolo, & fugiet avobis. Quarthinhunc tttni&ctt
modum animo tuocompofitOjfubiiciestcfapicn-Vf?01*^
tiinmac optimiratnsprouidentiac, nixtaverbum e- ftraco^-
ius(omnibus curiofis carnisdubitationibus& quae- »"te»^
ftionibus exclufis^in verotimore, inuocatione,gra-
tiarum aftione & obedientia,cum in cruce , tum in
tota vitajcertus,qu6d ^riHnas huius vite/ exceptura fit
tande fempiterna felicitas,que nuqua artibus Satan^
aut vllis aliis aduerlis mterrumpi aut minui potcau
R. ij-

943 ADMONITIO

Hinc futurum eft, vt feras patientcr quacunquc ra
tione Dcus tuamfidcm explorare velit^crto tibi
pcrfuadcns,quod iuxtaregulamPauli: Omnia dili
gcntibus Dcum cooperantur in bonum,Rom.8.27.
Hxcregula, dulcifsima promifsione, quar eft Efaiar
54.io.confirmatur-.Montcs mouebuntur, & colles
contremifccnt, mifericordiaaute mcanon recedet a
tc, nec fcedus pacis mcx mouebitur, dicit miferator
tuus Dominus.Hinc videtur cxtruxifTeTertullianus
dulcifiimumilluddictumdepatientia : Adeofatis
idoneuspatietiaefequeftcrcft Deus,fi iniunamde-
pofuerispcnes eum, vltor eft:Si damnum, reftitutor
eft:Si mortem, rcfufcitator eft.

944

2) £ S 6 CV N D 0.

QVidfacietpiusEuangelijminifter, cum fibi

Mlnitter # m y \q mtiti. j»iu;> a-<.««*"£j — t -

Ecdcfix i^UqnisMaaica-impietatis reus ofFcrtur?Antc
2«S? o^Wcalcbit, nc lancitushumana. ratioms vllum
SSS: peccatumpoderet. Nam omnc pcccatum quatenus
IS. fnfc confideratur,Pendendumcftmenfuraeius,in ;
quem pcccatur.Cum ergo Deus fit inhnitus,caueat
miniftcr Dci ne vllum peccatum cum Dei mandato
j.Pecca- pucmanstanquamvilereputet. Quapropter omne
IZmeft peccatum magorum , quantumuis leuc vidcatur co-
horre.- ram hominibus,horrendam abominationem coram
dum' Dco, fccdam profanationem nominis Dei , turpcm
dcfeaionem a Deo ad hoftem eius diabolum,& di-
nandam paai,cum Deo in baptifmo imti, violatio-
nem autoritate verbiDci munitus, audader & gra-
uitcr pronunciabit. ....
z.Difcer- £)cindc quantum ad pcrfonas magicx impietatis
Sdper- rcas attinctmon cft par ratio.Difcerned.im & cnim
inter eos , qui fimplicitate quadam & pietatis pra?-
tcxtu,inalicuius,vtputant, commodumfuam ^«p-
>/*rcxcrcent; & eos qui malitia pcccant , vt alus
obfint.

inm.

>tarua Qioniam autem qui fimplicitatequadam & pic-
gJJ^. tatis pnctextu , vtalicuifuaartecommodcnt, Ma-

da ell

giam excrcent,pietatem practendunt , dicuntque le
Eono confilio,ac bona intcntione permotos, facere
quicquid faciunt,non vt noceant alicui,fed vt opem
afflictis fcrant , quod Charitatis eft opus.fHarc fiint
fcre,quar in fui dcfcnlionem adrcrunt Magi, qui fua
fe artc opcm ferre afflidis ciamitant,& propterea fe
extra omnem culpam effe cxiftimant). Hanclaruam
pictatis & caritatisdetrahet ipfis minifterEuangclij,
idquc hocpafto. Antc omnia grauiter refutabit
iftam impiam opinionem,docebitquc mhil pictatis
nomine ccnfendum e{fe,quod dcftituitur claro ver-
bo,& expreflb mandato Dei ; nullum confilium ui-
dicandum eiTc bonum , quod cum ordinc diuino &
confilio Dei pugnar, nullam intentionem bonitatis
laude ornari dcbere , qux rcgulx Chriftianifmi ad^
uerfetur.& nullum charitatis opus diccndum, quod
corpori valetudinem , & anima* pcrnicicm adfcrat
Harcgrauitcrfuntinculcanda, &fcripturis conhr-
4-Magni. mandaatq;demoftranda. Dcinde rcfutataopinio-
catte«?nc,quafuamimpietatem palliarunt Magi , peccati
geianda! q,od commhTum eft Magica fuperftitione magni- 6o
tudo & dcformitas exaggcranda eft , & oftenden-
dum ifta quatuor mala quae modo rccitauimus , vi-
dclicct , horrcndam abominationcm coram Deo,
fcedam profanationcm nominis diuini , turpcm dc-
feaionemaDco, & dcteftandam pafti, cumDeo
initi in baptifmo,violationem,in ifto pcccato con-
currerc,vtut leue coram hominibus videatur.
Vcrumfiquishicobiecerit, nimisgraucm fen-

tentiam ferri in eos,qui ex errore peccant. R^P°""
dco . Peccatum ex crrore cft duplex. Vnurn
quodnon pu^nat cum fundamento , nec hdem ex*
cutit,qualialunt multac omifiiones & infirmitatcs,
Aliudquodexdiamctro pugnat cumfundamcnt t
atque illud euertit, qualc eltpeccatum eorum ma-
gorum, quife pietatis prartextu excufant. F1
cnim promiffionum diuinarum fuffocat in coi
bus,cum eorum qui exercent magiam,tum lllorum»
quiartcmagorumcurari videntur. . . Q1&.

Tcrtiohis ita confcct.is,grauiter,vt rcquint diui-
ni min ifterij maicftas, confilium ex re prxfenti ca- ^
piendum eft. Nam in iftum modum detraCta O'
nx opinionispietatffque larua & monftratapecca
enormitatc,aut cmendationempromittunt qui p
carunt , aut manent pertinaces infua opin»on .
& pro hac ergo diuerfitate cum ilfis agcndun

erit. ([\%Q2?*r
Sipromittit cmcndationcm, qui fimphcitate d<yi„^

abreptus erat in fupcrftitionem magicam , & r<x e^
I inftructus verboDci, tangitur vero dolore coi jati^J
propter peccatum a fc commiftum, hortabitur e ^?0
' minifter Euangelij ad pcenitentiam, monftrabit
tiam fuperabundare pcccat.im , oftendet bonitat
Dei & clementiam non volentis mortcm P^cca >
ris,fed conucrfionem vt viuat. Si hic peccator
mittitconfolationcm, & crigitur diuinisprom -
fionibus, confirmandus eft in eo propofito» &
monendus ne ferurfusin laqueos Diaboli ob ^
terrenacommodapertrahifinat, & fignifican^11
eft illi,quam pcriculofum fit peccatum vcrc agn *
tum itcrare. Nam inde paulatim dedolcntia que
dam nafcitur. Atque ita inftruclum & admonitui
in pace gratiis Deo acl:is,abirc iubeat. ^ Regui».

Vcrum quia fadum ipfum aut publice notui ^
eft,aut non,teneaturha? rcguk,cxlege charitatis cx gg^
ex verbis Domini,Matth.i8.extructe. . no»-

Prima,fi publice notum fuit fa&um, publice
niftcr verbi declaret pcccantis conueriionem >
tollatur fcandalum , dcprecctur nomine rei culf^ .
apudEcclefiam,petctprecesad Deum proeo ne^»
vt in pofterum caueat Diaboli infidias : in°n^
quoque totum coetum,vt vigilet & oret,ne quis
lidiisDiabolicircumuentus,gratiaexcidat.

Secunda,fi facrum publice non innotuit,chant ^
fuader,vt minifterEuangehj deliftum fratris tcga •
Hoc enim modo & fcandalum vitatur,& fam*
ximi confulitur. Atquc hoc eft quod Dominus v
cum ait : Si peccaucrit in te , id eft,te confcio>na ^
tuusjvade & corripc eum inter te & ipfum folum.
teaudiucrit>lucratuseris fratrem tuum. i\CcTerti°cr
Atfi manet pertinax in fuo propofito . . icgj^
vult rcfipifcere , minifter verbi regulam Vom^
fequatur & adiungatfibi^num atque ^tctmri^
rum grauem , voce'tque reum , vtorationc*
drina, admonitione,& obiurgatione con.uinC tlir
dcfuocrrorc. Qupdficonuictus fcfipuerit,ag ^
cum illc,iuxta regulas quas modo tradidimus- ^
fi contumax efTeperrexcrit, excommunication^
ricndus eft,vtpudorcfuffufus t mdem fiipi2t' Q
rum fi non corrigitur cxcommunicationc , J H, ^
brcuiffimotcmporis fpacio ( Nam morapericu ^
habet,ne alij contagionc polluantur)res detera «
miniftro vcrbi , ad politicum magiftratum > vtjjcrC
que tabula? cuftodem , cuius orficium eft tq ^
fcandala,vcl exilio , vel pcenis corporalibus , «
prsefertim,qui funt infanabiles. .

Expofuimus hadenus noftnim confiliuni ^ x*
qui fimplicitate quadam & obtentu PlCtat!S
gia vtuntur, in commodum, vt aiunt , 3"°^cn-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*45

& oftedimus quomodotcum Ulis agendum fit, quo
ftnentur. lam vno verbo dc iis qui illicitis arti-
bus, hominibus, animantibus, autftugibus dam-
na inferunt , dicemus. His conuictis lcgitime de
^ofacinore,gladius politicus ncn parcct. Crudelis
^ftenim mifcricordia, in multorum damnum vni
parcere. Quarc dictum Bcrnhardi iuftifsimum eft:
Melius eft vt pereat vnus quam vnitas.

CaEtcrum,quiaminiftcr vcrbi, falutcm animse mi
feri

quarret* vfitato in noftris ccclcfiis ordineagat
fcifiii" cum reo.Hoc eft Primhm inculcct rco,dc quo fume-
fcti tUru>Pplicium5magnitudinem.&enormitatem pcc
cati fui, quam fi agnofcit, crigatur promifsionibus,
vt fupra monuimus. Dcindc dc fupplicio quod fu-
^inebit ex fcntctia magiflratus docebitur.Primum,
quodillud fupplicium ncquaquam lit expiatio pec-
cati fui coram Deo.(Hic cnim vna mors Chrifti lo-
cumhabet)fcdiuftavindicta, quart magiftratus ex
mandato Dci exercetin eos,qui humanam focietate
fcclerate laefcrunt , & fcandalo graui ccclefiam Dci
Vulneraucrunt.Satiffit igitur non Dco pcr illud fup-
Plicium,fc^l hominibus felummodo^ui teli crant.
Vtmde fupplicio afficicndus admoncbitur^quod ta-
ttetfi fupplicium quod fuftincbit , ex fentcntia ma-
ftratus,iufta pcena fit propeccato^tamcfiat facnhciu
^cogratum,modo teperetur fide,obcdicntia& pa-
ticntia. Na fides qua accipit rcmif' ionc peccatorum \
obcdietia,qua fc Dco & lcgibus fubijcit , & patien-
tia,qua forti fcrt animo fcpropter fuum pcccatum
Puniri,notantfupplicij conditionem,idqueex mera
oonitate Dei, vt cultus Dco gratus euadat ex gratia, ;
Suodiua natura iuftum fupplicium crat,iuxta illud;
Wal.51.19. Sacrificium Dco gratum Spiritus contri-
°ulatus,cor contritum & humiliatum Deus non dc-
fpicies:huc exepium latronis qui cum Chrifto pro-
Pter fua malefada cruci affixus cft , pemnet. Hic
cnim fidc adiunxit fc Chrifto,vocc claraiuftum efle
^uumfupplicium agnouit, atquciiaDco & lcgibus
°btcmpcrans,paticntci pcenarrt quam merucrat^nV
ftinuit,non dubitans de promiffionc Chrifti,qui fi-
bi dixcrat : Hodie mccum eris in paradifo. Quod ^
crgo Latroni natura fua iufta pcenaerat, conuerfum ,«y
cft pcenitcnti 111 magnum gaudium. Nam & in me- f
Qio fupplicio Spiritus Chrifti afnftemia conrortatus
eft,& moricntisanimaacrucispatibulo, in paradi-
lutn bcata & immortalis eftingrcfla. At finiftriLa-
tronisfupplicium, quia non erat tempcratum fidc,
°bedientia ctpaticnria, non fuit facrificiura Dco
gratum, fcdDiabolo iucundiffimum fpe&aculum,
Suieffufionc fanguinis humani mirum in modum
dclechtur. Temb doccbitur reus de confilio Dei,
volentis ipfum in manus magiftratus venire , & ab
eo puniri propter fua facinora. In hoc Dei confi-
lio,duofunt obfcruanda & rco diligentiffime incul
canda , vidclicct Mifcricordia Dci & Iudicium Dei.
Mifcricordix quidcm cft , qu6d Deus facinor.-fum
%plicio inuitarcadfcriam pcenitentia velir. Mul
^osfacinorofos cum duccrcnturadlocum fupphcij
audiuimus dixiffc.Si Dcus me in manus magiftratus
puniendum propter mea fcclcra n<m tradidifiet,
aftum fuiftct de mca falute , omnino in pecca-
tis meis fuiffem mortuus , a:ternum damnandus.
Nunc autem ^ratias ago Dco meo,qui ex fua magna
^ifericordia mc adfupplicium vocat , vt ifto pacto
me conuertat,& conucrfum fanet . Excmpla mini
^ris verbi notafunt.Iudicij vcrb eft,quo Deus pro-
Ptcrconferuandam&tucndam humanam focieta-
tcm,& ccclcfum,hancdifciplinam vclit conferuari,
Vt qui publiccpcccarunt, publice ctiam pcenas luat,
^iccnimrationc minuuntur fcandala,tranqiullitas

DE MAGIA. 9tf

confcruaturjioneftas dcfcnditur,& pietaspropaga-

turinter homines.

n e r e rt 1 0.

TErtio loco propofui me dicturum aliquid de Dcoffi.
officioChriftiani magiftratus feu Iudicis , nc |j° J^gj
quid faciat in iudicando contra confcictiam, & quia giihatus
nunc dc magicis fuperftitionibus agitur, triaordinc ^us;Ma*
facicmus.

Priraum refutabimus corum crrorcm,qui iudiciu
dcrcbus magicis ad politicum magiftratum pcrti-
nercncgant.

Deinde dc accufationc & eius variis modis qua?-
dam attingemus,vt iudex dc hac rc admonitus, dili-
gcntius de fuo officio cogitct.

Poflremo qualem oportcateiTe iudicem, ciufquc
fentcntiambrcuifiime cxponcmus.

Error corum qui iudicium de rebus magicis
ad politicum magiftratum , fcu iudiccm pertincrc d" 'rc^"
negant,nimis craifus eft , & indigna piis mcntibus. magicis
Noncnim intelligunt ifti magiftratum dfle cufto- jjjf^
dcni vtriufque tabulse. Non pcrpcndunt cur iudiccs giftramm
in f:ripturis,Dij,Patrcs,& Paftorcscognominentur. l?tniIieu
Quo qua?fo pertinebit diuini iTominis communica-
fio,nili vt admoncat iudiccm fcu magiftratum po-
liticum , vt cogitct fummam & primam curam libi
efic dcberc \q\x rcligionis tradcnda? , confcruandx
& pr(?pagandx,inter homines?Iara autcm cura vcra
religio,nili deftructa falfa rcligionc tradi,confcruari
& propagari non poffit,quis non vidct piorura 1 e -
gum & piincipum,Iiocc!t,fummorum iudicum of-
ricium cflc fuperftitioncs omnes,intcr quas vcl pii-
mumlocuv occupant impofturae Magica? , lcgibus
& pccnistollcre? Eodcm pcrtinetpatrum & pafto-
rum appellatio,dc qua alias diximus. Huc non in-
cptircrercs duo illa Platonis praiccpta,quorum Ci-
cero mcminit. Vnum:Quodqui pra*fiint rcipubli-
ca?,vtilitatem ciuium fictueantur,vt quicquid agant
ad cam referant,obliti commodorum fuorum. Al-
tcrum, vt totum corpus rcipublica? procurcnt, ne*
dum aliquam partem tuentur , rcliquas dcfcrant.
lam vero qui negant ad iudicem politicum perti-
nerc iudicium de rcbus raagicis, nonc tacite vtilita-
temciuium,& procurationcm totius corporis rci-
publicse ad Magiftratum pcrtincrc inficiantur ? Si
quis obiecerit , nullamlcgcm dc iftis rcbus cflc la- ,
tam in hoc rcgno , audiat voccm Dci omnibus hu-
manis legibus anteponendam-.Exod.zz.i8. Malefi-
cara nc patieris viuere. 1. Audiat lcgcs Impcra-
torias,qu2e idera feucrc irapcrant. Sciat confuctudi-
nem longam huius regni, cum vcrbo Dci & cum
rcligioforum imperatorum legibus congruentem»
vim legis habere.Sed quid multis? Magiftratuspra?-
cipuu raunus abolet,qui illius lcgibus & poenis,ma-
nifcftam nominis diuini profanationem cocrccndi
adimit.

Accufatio fccundo loco fequitur, dc qua idco di- Acc^
cam,quiainterdura iudiccs,etfi norunt flagitia qua? tioncsin
committuntuntamcufecxcufant quo minus in fla- magos,

• • r -i * ' vj " r» /*- vcncncos,

gltiolosanimaduertant, proptcrcaquod nulluslit gcsazas,
qui accufctltacnira admoniti dc fno oihcio refpon onaUscf.
dcrc folcnt. Verum hic fciendum cft,quod tria fint
accufandi gencra. Primum , cum publica larna
aliqucm notat & accufat. Sccundum , ciirain rc-
publica bcnc conftituta, ccnfores morum ad magi-
ftratum dcfcrunt , qua? corrigcnda & punicnda
iudicant» Tertium , ciim priuatim Ufus accu-
R. iij.

947

ADMONITIO D

94*

fitioncm inftituitcoram legitimo Iudice.Qiiantum
autcmadaccufationcm, quae rit pcrpubiicam fa-
mam attinet,fciat Chrif tianus Iudcx fuum officium
efie in Rcnublica i quod eft boni patris in familia.
Quid hic facit bonus Patcr? Si kima pcruencrit ad i-
pfim elTe in fua familia hunc vcl illum quinequiter.
agit,nonne ftatim omnibus modis inquirit, nccdc-
fmit inquirere,doncc ad veram rei cognitionem ve-
nerit ? Atquc ita,quantum in fe cft, dc fua domo
fcandalum tollit. Si hoc facit Patcrfamilias in vna
domo , multo magisChriftiani Iudiciserit, & \>rx-
fcrtim fummi,qui Pater patrije appellari gaudct, in-
quifitioncm fcriam facere, vt tandem cognofcat ve-
rane fit publica fama,an non,vt tollat fcandala qui-
busmultiorfcnduntur. Omitto breuitatis gratia
cxcmpla. De aliis duobus accufationum gcncri
bus nihil op.:s eft dicere, nili vt fecundum lcges in-
ftituanrur & detcrmincntur,audita vtraquclitigan
tium partc.iuxta illud Senccx dictum. Qui fiatuit
alicmid,partc inaudita altera ,a:quum licct ftatucrit,
haud arquus eft.Dcinde vt litigantiu,hoc cft,accufa-
toris & rci ofhcium bft tantummodo oftendcrc rcm
itacffc,vel non effc:fic fachim , vel non fachim cfTc:
ita folius iudicis cft rem vcl factum iuftum vcl iniu-
ftum cognofcerc,& pronunciare,& non difccrc a li-
tigantib:;s.

Q. {• Castcmm, qualem rcquiro iudicem brcuiffime
o$bn™t accipitc. Iudexfitfapicns,vtlegcmintelligat. Sit
cfle iudi- bonus,vt calumniasauerfetur. Sitprudens, vt lc-
ccm" gcm rectc ad cauffim accommodet. Potens,vttle-
linqi cntes coerccre & innocentes dcfenderepofiit
SittimcnsDci, nequicquamcx priuatis affectibu"
agat,quo polluat confcientiam fuam , fcd omnia ad
gloriamDei, &vtilitatem rcipublica*, cui prcecft,
referatjvt & nomen Dci , & paftoris , 6* patris pic
tueatur. Breuiter, cogitetfe miniftrum Dci eife,vt
cxcrccat non fuum fcd Dei iudicium. Qui cnim fuu
cx artcctibus excrcet iudicium, cxpcritur aliquando
verum dixifle Poetam qui ait,

lZ <J'J KoLKcOf JtKd.T»f <TZ ^Tsif UzTiTCttd. JlKd.Td.

: Anpce. Porro quia Iudcx cxcrcet non fuum fcd Dei iudi-
busfanfi- ciuimcuius rcgula Lcx eft,dua? quseftiones fe hic of-
rasiudici fcrunt.Vna,an liceat magiftratuialiquando rco co-
hcTa""6 tra Icgem apcrtam pcccanti parcerc,an non?Altera,
an c^r/xcictjqu^cum vcrbislcgis piignat, fit cuiufuis
Iudicis nccne?

Dc prima qua?ftionc,vidcIicet,an liccat Iudici,dc-
linquenti contra legcm parccre an non. Haec tcnca-
tur rcgula : Qu^ando cxtrcma voluntas lcgis patitur
mitigationem,& qui pcccauit, poteft cmendari linc
grauiori pcena , & focietas humana non periculofc
icandalo offcnditur,potcft Iudcx Chriftianus exen>
plo Dci(cuius vice in iudicando fungitur ) vcl miti-
garepccnam,vclparccre omnino rco,modofuppli
citcr petat veniam , & feriam promittat emenda-
tioncm.

Hxcrcgulacopulatiuccft accipienda. Nam fi
mul oportcthncm,feucxtrcmam voluntatcm legis
fquas abfque omni dubio eft pia focietatis humanx
confcruatio)conditionem pcccantis, & totumrei-
publica; corpus intucri. His enim fimul collatis &
conlidcratis,ficilc intclligat prudens Iudex,quando
Iufticia,& quando Mifcricordia fitvtcndum. Ex-
cmplis breuitatis gratia fupcrfedco.

De altcra quarftione, an Zhux*** , quac cum verbis
1 lcdspujmat, fit cuiufuisludicis nccnc ? Sunt e-

a.An

uis Iudici ,

cxamin lC£lSpU£n

& lono, mni Iudices fupremi , lntcrmcdij ,& lnhmi feu po-
^°0cr[j-cpularcs. Si ludcx qui cft infimi ordinis ZhuKa&v
fo,iudica- admittit,hoc cft,fi non iudicat 1 ccundum *» p«tcV lc-

rcliccat.

E M A G I A.

gis,fed,vt putat,fecundum J /*W*v,pcriculo feinuo-
luit,&calumniatoribusfecxponit,ideo f:c agat,no
ftatim puniat iuxta vcrba legis , fed cauflam defcrat
adfupremumludiccm, cuius folius eft iegcm ac-
commodarc ad cauffam.eamquc intcrpretan, i'dquc
cum cxconftdcratione finis vltimi legis,tum excir-
cumftantiarum, perfonarum & rcrum cxaminatio-
nc. Atque hoc facict quando voluntas legiftatoris
cum vcrbis lcgis prudcnti ludici videtur p.:gnarc,
alioqui non. Nam fi mcns legis & T;.pr V concur-
runt,nullus locus &icixiia, rclinquitur. Hanc
y.:ttt)i idco effe fupremi iudicisdixi, quia isfolus viua
Lcx fuorum cft ciuium , cuireliquosomncs parere
oportct.

Porro in fententiafercnda, intcr fupremum IttWl
cem & fubordinatuirwtencndum cft hoc difcriincn»
Suprcmus Iudexpoteft in ferenda fentcntia proba-
bilcs coniccturas cx multis fignis congeftas, fcquU
Signorum cnim;plurium collatione certificatur
dicis confcienti3,vt dc qualitate caufTa? non dubiter'
Defignis ergo rectc a Pocta dicitur : Qiia:hnon
profunt fingula,multaiuuant. At fubordinatus Iu-
dcx debet habere vel fpontaneam confefsioncm rei»
velteftcsfufficicntes, dcquorum fide nonh^fitar»
Atque hxc cauffa eft, cur cauffa? dubia? fuprcmo lu-
dici referuentur.Siquidcm fubordinatus Iudex non
confcicntia fua: tcftimonio contcntus cffc clebct»
fcdteftium quorum fidcs digna eft, afieueratione»
iuramcnto folenni adhibito,opus habet.

APPEN DIX,

Q^V I N CLV E CONSILIA-

RIIS PESSIMIS.

Quinquc funt Confiliarij iniqui,qui cum admit-
tuntur, cumfuisfufTragiis, ad fercndam dc quaui?
caufa fentcntiam,a6tum crit de a?quitate.

Horum nomina funt:

i. Beneuolentia*
z. Odium.

3. Contemus.

4. <jMctHi.

5. Spes.

Hi enim fiepc pcrucrtunt iudicium,hoc cft, iuft1"
ficantimpium & condemnant iuftum.

1. 2W/ok»/i*,fontem f*pe abfoluit vcl con^
lcgcs manifcflas, vel lcgibus Sycophantia dcpraiaa-
tis & iniquiflime detortis. Ideo Nazianzenusrect^
(\\c\tyBenenolentiamf£pefacerevtJudtcem verttas v
fogiatyvel calumnm obruatnr. Hic Iudex cogitetq"1^
faciat, cumDeuminiqu^fententix tcftem ^5?^
Non enim fuam , fcd Dci fcntentiam pronuntia 1
Iudex. Cum lgitur contraDeum pronuntiat>n
tam Iudcx quam Iudas ccnfcndus cft.

2. Odium infontcm fa?pe condcmnat fimili mo
do,hoc eft,aut contra lcgem manifeftam,aut "eP^'
uatis lcgibus. Quidcnim non audet odium »
rori inuetcrato fimile ? De his duobus inl<^^
confiliarlis , Deus hanc fcrt ^11^11"31^^,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

949 DE C O

£&iam,cap.T.23. Quiiuftificat impium & condem-
^>uft.um,vtcrquc cft abominatio coram.Domino
™ec minim eft,cum & mens eorum fit polluta ma-
kfentcntia , & confcientia contaminata malo pro-
P°fito,contra naturam fidei Chriftiana?, cV dilcclio- .
^em fraternam , fine quibus homincs truftra, de
^hriftianifmo gloriantur.

3« ContemtM & ream & pauperem negligit.Rcum
quidem vt indignum , cuius magna habeatur ratio,
iiue damnctur, fiucabfoluatur : Pauperem vero, vt
ladignum,cuius nominc Iudex moleuiam in exami-
Jandacaufa fibifumat.Narratur hiftoria de quadam
tofcmina pauperc , qua? affccla iniuriaa quodam ci-
Ulumfuorum, venitadRcgem, conqueritur de in-
^uriafibi fach. Rexautem accinclnsitineri , refpon-
det,fibi otium non cfTeiftam controuerfiam audire:
c«i mulier, Eftne tibi otium vt Rexfis & falutcris?
Hoc audito,Rcx incipit cogitarc de Rcgis officio , &
vocato aduerfirio mulieris, & auditis vtrinqucpar-
tibus , mulierem infontem pronunciat. Si hoc fccit
IudexEthnicus,quidfaciet Chriftianus? j

4 Mettu dcclinat pcricula. Iudiccs cnim,pra?ci-
P«e qui fi.mt plcbeij ordinis, cum non pomant fufti-'
ncre potentum iram, fa?pe non tam in gratiam co-
^mpro quibus inuiti iudicant, quam vt ipfi vitcnt
pericula,peruertunt iudicium.O quanta eft ha?c im-
pietas,pluS hominem quam Dcum timcrc! Magis
^etuere pulucris & cineris indignationcm , quam
^am Dci !

5 ty#,quintus Confiliarius iniquus, cum fib

N I V G I O.

95o

amicos conciliarc ccgitat,placcntia pronunciat ; ex
quofit » Vt iuftuscaufa cxcidat & contra cum pro-
nuncictur. Norunt fortcTudiccs ip(i,non cflfc huius
rci rara excmpla. Cum antiquas Icgcs fibi ad: crfarL
vidcntjConfugiuntadnouas. Si hx aducrfanu r , in-
tcrprctationcm qua?runt,ncn cx Lcgiflatoris mcn-
te,lcd ex priuatisaffcctibus, quos in iudicium adtc-
runt.

Vt autem Chriftianus Iudex non det locum iftis
iniquis Confiliarijs , cxiftimct cx vcrbo Dci quan-
tafit grauitas peccati Iudicis, aliquem infcnicui
condcmnantis,& quanta pcena iftud pcccatum a-
liquando cxcipiat. Nam qui aliqucm iniufte con-.
demnat , primum quaivum in fc cft , Dcum homi-.
cidamfacit. Deinde fcipfum abominabilcm rcd-
dit coram Deo , vaftata confcientia & exculia fidc»,
Adhasc, quando innoccntem iniufte condemnat,
notam ipfi infamia? poft mortem inurit , quar m-
famia tranfit in familiam , & aliosamkos. Prae-.
terea focietatem humanam , quam conferuare de-
beret, fcede Iacerat , dum eius partem aliquam in-
iufte dcftruit. Poftrcm6,vt triftitiam adfert bonis.
Dci Angelis,quos Deus hominibus attribuit cu-
ftodesrlta exhilarat Diabolos , qui homicidijs aliif-
quc iniuftis fcntentijs deleftantur. Hoc fi cogita*-
rcnt Iudices ,non facilc pcrfonarum acceptio eos a
rccto abripcrct , nec fe focios facerent malignorunV
fpirituum , qui nulla re magis dclectantur, quam (l
videant homincs in mutuam pcrniciem incum-
bere.

DE CONIVGIO.

Res funt appellationes pra:cipua?,qui-
IjMp^bus copula coniugalis apud Latinos
H pfe'' hgnificatur,vidcIicct,Nuptiar,Coniu-
:f\ WstQ gium , & Matrimonium : quae appel-
fiWSBw lationes,tamctfi non rc,rationc tamcn
^uadam diffcrunt, fingukcque conn gcs de officio
^onent.

' N dicuntur a gcftu fponfa? . Nam fponfa,
* CUl^indomum fponfi duccrctur, velabat fac: cm, &
"ammco,hoccft,velaminc matronali, vulturn & ca-
put veluti quadam nubc obtcxit , iVque in fignum
cafti pudoris , Jibcralis fubicftionis, firmi prop
ltl»quod fponfa ftatucret fubtcctum f< Yv. s mariti
^!egerc, eiufque folius thoro contcnta cffc. Ex quo
ac*um cft, vt harc copula, nuptia? cV connr.bium di-
eatur, ctfi poftca voxnuptiarum apud folas ccrcmo-
Jjiugjj nias & folennitatcs nuptialcs remanferit.
^ft Con*u&uan appellatur z iugo,co q '6d coniugcs
^ili iugo,pariquc iun&os cffe oportcat, f«u quod

LlBELLVS DE CONIVGIO, REPVDIO,

ET DIVORTIO.

IN GRzAThvtM VRATRVM, I JrniCES

caufirnm manmonuiliwrn tn Regnis <Dam& & N ornegtt conftttuti
furit , corfcriptHi a

NICOLAO HEMMINGIO D.

fint eiufdcm iugi confortcs. Quo lymbolo indica-
tur,quodparem conatum,curam,amorcin ftudium-
que in confortibus cffc deccat,vtque mutuis offi-
cijs, paribufquc obfequijs coniuges fc complcctan- .
tur , domum regant & adminiftrent. Huc rcfpcxit
Sapiens , cum de impari coniugio dicerct : Bootyy/ov
tocmvjWcx yljj» hoc eft , Mulicr mala cft tan-

quam iugum bouis inftabilc, vt quod hue illue agi-
rctur inconftans.

^JMatrtmonium , quare dicatur maritalis copula? Matrims
intelligcmus,!: cur ficultates quas liberis relinquunt jft»
parcntcs, patrimonij nomcn acceperint , cognouc- niamak»
rimus. Cum crgo non fit dubium , facultatcs , quas copuU
parcntes liberis rclinquunt , cx eo didas effe patri-
monium,quod potifsimum patris induftria, labcre,
& folicitudine fint acquifita: fequitur matrimo-
niu dici ab induftria,laborc & folicitudine matris,in
paricndis, foucndis, curandis & educandisprolibus:
quae pignora , tanqium ccnifsimaamoris rnutui , 6c
mJilfoIubilis copula? argumcnta, nominantur. Ta-
mctfi autcm fepc contingit, vt coniuges abfque
prolibus viuant . tamen dcnominatio recte a con-
lilio & propofito contrahentium defumta cft,c\:
non ab cucntu qui cft inccrtus. Atquc hadenusus
appcilationibus.

R. ihj.

9J*

DE CONIVGIO.

95*

Vndepcn Porro cum Vniuerfa dc coniugio do&rina , pcn-
det doftri j t a|j ejus iuftadcfinitionc,cxvcrbo Deire&e e<-

na aecon - .. «<• •

iugio. tructa,in principio dchnitione coniugij tracla.Ucm-
dc, quoniamin definitionisanalyli, orfcrcnt fc om-
nia , qiue dc coniugio vtilitcr dici poflunt , ca quo-
quc pertractabimus, qua poffumus fumma pcrfpi-
cuitatc,diligcntia, ac fidc. Dcindc,dc rcpudijs & di-
uortijsdicturi.

^of^ple fctf, autem Iurifconfulti & Canonifta? fuas ha-
!ugio feS bent definitiones eruditas & bonas , quas in dccla-
55 rationc dcfinitionis,quam dabimus,pcr occafionem
attingeinus : tamcn hac vicc nobis placct paulo ple-
niorem dcfinitioncm , ab ipfo Mofc, qui primus dc
coniugiocx ore Dci fcripfit, defumtam,proponcre.
Hiccrgocapitefccundo Gencf.hanc definitionem
coniujrij nobis funpcditat.

DSFINITIO CONIVGIL
Conivgivm cft diuinitus ordmata, vnius
maris 8c vnius fceminar,legitime confenticntium,in
vnam carncm,mutui adiutorij caufa coniuctio. Harc
ddfinitio plcnacft, in qua ncc quicquam rcdundat,
necquicquam dcfidcratur. Omnibuscnim partibus
iufta: dcfinitionis conftat. Quare non dubium cft,
quin quicquid dc coniugio vtilitcr dici poftit,ex hac
dcfinitionctanquam cx fonte fluat.

s/4N<sALTSIS D S F I-
nuionls.

Hanc definitioncm, fi rctcxuerimus in fuas,ex
quibus contexta cft, partes quinquc inucnicmus,
quas diftinctc proponemus & declarabimus.

7Vj«w,quifnam fit coniugij autor.

Secnnda^x fit coniugij materia.

7Vr/<4,qu3e fit coniugij caufa efriciens.

Qutrta^ux fit coniugi j torma.

^?«/*tt,quis fit finis coniugij.

D H P R I M A.

De vm ipfum autorem, conciliatorcm, & ap
probatorem cflc coniugij , prima dcfinitionis pars
t. a»is G« oftcndit , & ex fccundo cap. Gcnef. manifcftum eft.
autor con £x nac definitionis partc tanquam cximmoto prin-
1U8'J* cipio, vt raulta extruuntur m laudcs coniugij : ita
multi pcrniciofi crrorcs , quibus nonnulli deforma
runthancDciordinationcm, clarifsime reftitantur
Quid cnim, quarfo , laudabihus cftc potcft , quam a
Deo elTc profcAum ? Quis cft,qui opus Dci accufa
rc,& ordinationi ipfius quicquam detraherc aude-
bit,nifi ab impuro dxmonio impulfus?

Primum itaquc, cum coniugium praedicatur elTc
ordinatio diuina,neceflc cft,vt coniugij ftatum,fan-
Coniugi) cbim &: bonum efle fateamur : cum certum fit,nihil
ft.itusbo-nififancl:um & bonum , manarc pofteafanclitatis
!hMe£?& bonitatisfontc Dco. Iscnim & coniugium fa
exiniUtu picnter inucnit , & vtiliter ordinauit, ldquc nonin
cunftan " P^111111» ^ m bonum corum, qui coniugio pie co-
uil colli-pulantur, &: in fuam gloriam , qucmadmodum cx
gitur. circnnftantijsinftituti coniugij promtum eft colli-
gcre. i. Inparadyfoenimfanclifsimolocoinitium
cccpit coniugium,idque ante lapfum primorum con
iu«nim. Proindc nullo pacto fcnticndum cft , quod
coniugium fit ordinatum in pcenam.Non cnim pce-
naprarccdityfed fequitur culpam. 2. Cccptum cft
coniugium intcr fanctifsimos homincs Adam & E
uam , tum alicnos ab omni labc & pcccato. 3. Ip'e
Dcus fancto fponfo fan&am copulauit fponfam , 8c
copulatis bcncdixit, tanquam fuae fandtifsimse ordi-
nationi. 4. Ncquc hxc bcncdiclio ad pcrfonas il-
las folummodo,quar tum prefcntes aderant,refcrer.-
daeit,vcrumetiam adipCam Dci ordinationem in

omnes pofteros Adsr. Tame.fi autem poftea aftu^,-
Satanar fubintrauit pcccatum in mundum, quo orn-uo
ncs homines natura polluti funt : tamen fanciitas
coniugij, vt ordinationis Dei,perpetua eft. Pcc~
.catum quidem polluit contrahcntcs : ordinatio-
nem tamcn Dei non vitiat. Huc refpiciens A-
poftolus,Hcb.i3.4. Honorabile fcu prcciofum cit
coniugtum in omnibus , & thorus immaculatus.
Hkprofcdo Apoftolus, &coniugium honorabi-
Ie fanftumque vult habcri : & ipfum thorum » n°c
eft, congrcifum piorum coniugum , immaculatum,
hoc cft,("ancl:um,ccnfcri poftulat. Quis, qua?fo»mof-
talium,in hacclarifsima veritatc non acquiefcit, qul
vcrbumDci in aliquo locohabct?

Sit proindehocantcomnia infixum animis no-c^T
ftris aducrfus omncs, qui velminimum dctractum wuDI (r
volunt huic Dci ordinationi", quod coniugium non gjo^
fit immunditia,'fcd res fanfta, immaculata, precio- aj^sr
fa , omnibus hominibus & ftatibushominum c?°"*^Sj
ccfla. Qu.od q«i ncgant ,Deum abfque omni dubio n^;iJ.
autorem maloruin tacite ftatuunt, quicquidverbistet ^
fimulent. . ^

Tacianus, a quo fuumvcncnum fuxereEncrati-TaC^*
ta;,nuptias vocztTopvz7a.y , j9o:*V , uZcQ^^ £9iM>).w*> no *
cft, fcortationcm, corruptionem,

fcelus,abonuna;
tione. Et addit,Nihil planc differrc matrimonium »
fcortatione , nec quenquam faluan pofte , qui con
iugium fitamplexus , adco quod nec Adam quidc
ipliusfcntcntia fit faluatus. Quis non cxhorrcK
id hanc blafphemiam ? (>iis non videt iftam bia-
phcmam vocem , manifcftc pugnare cum ycrita
Dci , quam propofuimus ? Quis non intclligit UU
purum iftum nebuloncm, confufionem a V\*
lo inucctam, confunderc cum ordinatione Dcl . *
Quare non immerito Paulus, dc ipfo Sc O *
dcm farinx haercticispra;diccns, vocat illorum a
rores,doilrinas Dannoniorum^i.Timoth^*1: ^

Fuerunt multi , qui tamctfi primas nuptias .^'jjjj
cunquc fcrcbant,de fccundis tamen varic iudica- ^.jrfltf
bant. Quidam enimcas prorfus damnabant. Non-fcoft***
nulli,vt Athenagoras, »-tWjw 4uo/^s/*ydcfiniueru
Scdhorum vanitatem fuoloco videbimus. xio&^

Pontificij, etfi coniugium ipfum non vident
bmnare, ^Nam illud titulo Sacramcnti ornant ) _
mcn cum vfum coniugij coniunclum cife cum p
cato,fabulantur,rc ipfa cum Encratitis fcntiun 1
Quis cnim rem probaucrit , cuius vfus improbetl >
quaqucvtinon liceat fine pcccato ? Scd quona 'fBajJJ
quacfo, nituntur fundamento? Coniugcs, inquiun
mutua concupifcentia ardcnt , fmc qua opus gc ^
rationis iacet : Concupifcentia autcm pcccatum ^
vt carnis opus. Proindc vfus coniugalis cum P ^^£^
cato coniundus cft. Scd falluntur & fallunt Pap^
fia?,cum non difccrnunt intcr concupifccntiaiu
dinatam, imo creatam a Dco, & concupifccnti'
rucntem contra ordinem diuinum. Nos auteiU
vcrbo Dci nouimus , difccrncndum cfi*c nltc^Culti
cupifcentiam honcftorum coniugum, c\vx y
autorcm habet , & concupifccntiam carnis !
vitiofitatis naturse, qua» limitcs ordinationis *J£
nx tranfgreditur , qualis eft perdite & contra 0
nem diuinum fe amantium.Dcinde carnis opus
plex eft,licitum & illicitum.Licitum, quod non fjr
gnat cum ordinatione Dci , ncc aducrfatur char ' ^
ti Dei aut proximi. Illicitum autcm, quod nUlC.jj$:
uerfatur.Nec iuuat caufam eorum di&uml>au^ca-
Eccein iniquitatibus conccptus fum, & in f ■
tis conccpit me matcr mca. Non cnim re3:e ^
runt , Dauid cft conceptus in peccato :Erg° ^
plcxus piorum coniugum cft peccatuuu Na m^^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

95j t>E

perfuadebunt, quod Dauid hic transferat culpam
fatn in matrcm,& non conqueratur potius de con-
^gione& reatutotius humanar natura: , propaga-
lf ab vno Adam ? Nullo proinde modo, opus gene-
rationis in fanttis coniugibus pollutum effe pro-
riunciat Dauitr, neque ftatus coniugalis ab eo car-
pitur,ncqu'e congrdfus piorum coniugum, qui fit
» timortTDei , taxatur. Eft enim fancta Dei ordi-
natio, & opus Dco acceptum. Senfus proinde ver-
Wum Dauidishiceft,In iniquitatibus conceptus
fum, id eft , mox in conceptione fui pollutus com-
touni naturae vitio , & in peccatis concepit mc ma-
ter mea,id cft, cum concipercr in v.tero matris mex,
fareus,idquecxiufto Dei iudicio. Proptervnius
«nim peccatum,rea eftfa&a totahumana natura,
R.om.5.

^Scij, C*terum,cum Papa fuis facrificulis legem perpe-
JT». tuiccclibatus opponit,tametfi multa videtur cumu-
^hrcargumenta, quibus fimpliciores feducit, codem
tamcn quo Tacianus & Encratita: fundameto mti-
tur.Omnia enim argumenta Papz de coelibatu ia-
«rdotum hinc fltmnt, qubd tacite ftatuat coniu-
gium e(Te rem prophanain, & immundam. Quod vt
chnuspateat, argumenta Innocentij I II. ml"or-
mas diale&icas retcxta proponam, vt nuditas Baby-
lonica; meretricis confpiciatur. Habetur autem In-
nocentij decrctum,

diftinctione 8i.capitc Propofut-
quo capitc Innocentius fecutus veftigia Sincij,
tanquam principium fibi fumit ad abolcnda conm-
gia faccrdotum,quod coniugium fit rcs prophana &
irnmunda. Quod etfiverbis non dicit, ex confecu-
h tionetamenargumentorumipfiusfcquitur.
«£°G- Propofitio probanda in nominato capite harc eft:
Saccrdotes non debent eflc coniuges. Hancpropo-
fitionem confirmat ordinc,his argumentis.
W T>rimum, Coniuges funt incontmcntes. Sacerdo-
*y«tes non debent e(Te incontinentes. Igitur Saccrdo-
f««coStesnon debent cffe coniuges. **#.Etfi fateor in-
5S Ueniri q«ofdam incontincntcsconiugcs,quahs eit
^uuo.maxima ccelibum turba : tamcn non rede culpa ho-
^ minum transfcrtur in rcm , qua homines & rccte &
male vtipoffunt.DeindcPaulus cx fpintuDci pro- 4>
nunciat, coniugium effe remedium aduerfus mcon-
^incntiam, i.Corinth.7. Quis crgo credet Innoccn- ^
rio,qui cx fpiritu Montani contrarium docet?

Stcundnm, Leuitici Saccrdotes abftinebant eo
anno a coniugibus, quo facra in templo adminiftra-
W:Ergo Chriftiani Sacerdotes , qui fempcr in
tcmplofacrificant^debent fempcr abftinere. Idcir-i
c° prorfus l coniugio alieni effe debent. %e(p. In
h°c argumcnto multa funt vitia.Primum,non pof
funtPapiftx docere, quod Lcuitici Saccrdotes, toto
tempore vicis fux abftinuerint ab vxoribus. Debih
igiturfundamento nituntur. Deinde in hoc peccat
^rgumcntum , quod id quod omnibus Chriftianis
eft communcproprium facerdotum effe nugatur.
Verumfi dc Mifsis intelligunt,ficutireuerafaciunt,
uouimus MiiTam illorum horrcndam cffe propha-
nationem , & non minus cxecrandam , quam Sodo-
miticamabominationem. .

Terttum , Quicunquc fcruiunt iugiter tacris obla-
tionibus, puri & ab omni labe purgati cffe dcbcnt.
Sacerdotes iumtcrfcruiunt facris oblationibus: Igi-
tur facerdotcs puri & ab omni labe purgati effe dc-
bent.Exquofequitur,Sacerdotcs non dcbere effe

CCNIVGIO.

contraPapam dicerc , matrimohlum cfle rcrri faii-
difsimam^

^«4r/«w,Saccrdotes debenteffc fanc"ti.Coniugei
non funt fancii. E^o Sacerdotcs non xlcbcnt cife
coniuges. Reffon. Hqc argumentum extruit Papa
ex verbis Domini, Leuit. 20.25". Sancti eftotc, quo-
niam ego fan&us fum. Gloffator hoc loco contra
Papam argumcntatur , ab autwritate Niccnrc Syno -
di. Contra eft, inquit , Niccna Synodus, qua: cafti-
tatera dsncludit cffc concubitum cum propria v-
xorc.

Qutntum-, Qiiibufcunque facrificandi & orandi

coniugalcm', fanctum & immaculatum effe pro-
^unciat. Gloffator Decrcti multb rcdius, quiaudci

iuge offkium cft, fempcr abftincbunt a coniugi-
bus. Sacerdotibus iuge facrificandi & orandi ofti-
cium eft. Igitur Sacerdotes non debcnt effe con-
inges. Reffon. Hoc argumentum re ipfa conucnit
cum fecundo & tertio. Sed & maior & minor falfi
eft. Nam vt multi fancti coniugcs fucre& funt, qui
&fcmperorabant,&vera facrificia quotidic ofte-
rebant : ita non faccrdotum tantiim cft^ vcras ho-
ftias offerre , fed omnium piorum , fiue fint coniu-
gesjfiuecelibes. OrTerrc autem in Miffa Papiftica
Filium Dei, (hoc cnim Papifta? officium iuge facri-
ficulorum definiunt )non eft officium,fed contra
officium , cum fit meraabominatio a Dco damna-
ta. Sed deidolo Papiftico,vide quaeannotauimusin
Pfalm.84.

Sextum, Contaminati Carnali concupifcentia non
cxaudiuntur.Sacerdotes debcnt cxaudiri.Igitur non
debent contaminari carnali concupifcentia. Hinc
vult inferre Innocentius, Sacerdotes debere cffc cc-
libes, quafi omncs coniugeseffcnt corttaminati car-
nali concupifccntia. Reffon.tioc argumentum pc-
tunt cx verbis Pauli, Tit.1.15. Omnia munda mun-
dis,pollutis autem & inhdelibus nihil eft mun-
dum,quorum & mens & confcicntia polluta cft.
Quis hic non agnofcitMontsni fpiritum , qui pol-
lutum pronunciat , quod Spiritus fancTus fanclurri
effe afjfirmat. Deinde, maligne torquct rcrba Pauli
adfuam Sodomiticam caftitatem.Ncque cnim Pau-
lus eo in loco confcrt inter fe celibes & coniugcs,
fedimpios Iudaeos ( delectum ciborum fuperftitio^
fedocentes ) & pios ex gentibus conuerfos. Illorum
mentem pollutam ait : atqueideoomnem illorum
cibum immundum concludit : horumautcm mcn-
tem mundam affirmat, atque adeb omnem cibum
eorum mundum pronunciat , fiuc iint coniugcs, fi-
ue celibes. Deindc, dc exauditionc dico i quod vni-
cum habeamus Sacerdotem , quem fcimus cxaudi-
tum effe, Iefum Chriftum, cuius intcrccfsione om-
nes qui cx fidc inuocant, exaudiuntur, fiue fint con-
iuges, fiue celibcs. Quis non ex hoc argumento in-
telligit , quid fcntiat Innocentius de coniugibus*
quorum & mentcm & confeicntiam pollutam effe
Uibindicat ? Im6 nifi fic fentit ,>nulla eft confccutio-
nis argumenti ipfiusncccfsitas.

Septimum^ Qui in carne funt , Deo placere non
poffunt . Coniugcs funt in carne. Igitur conjuges
Dco placere non poffunt. Sacerdotes itaquccum
debeant placere Deo,non poffunt effc coniuges.
%eff>on. Huc renitcntem & lnuitum obtorto collo
trahunt Apoftolum,cuius verbaharc funt,Rom.8.8i
Quiautcmfuntincarne,Dcoplacerc non poffunt:
Vos autem non eftis in carnc, fed in fpiritu. Quis
non riferit incptias iftius Pontificis? qui ita verba
pauli accipit, quafi diftinguerct intcr coniugcs &
Sacerdotes , vt coniuges chcantur in carne effc , Sa-
cerdotes autem in fpiritu : cuius Vanitas indigna eft
jrefponfo. Nemo cnim tam rudis crit, qui vel clc-
mcnta rcligionis didicit , qui non intelhgat , Papara

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

95)

DE CONIVGIO.

iftum luderc, qtiod ita in alienum fcnfum vcrba A-
poftoli torcjuet. Paulus vult, homincs iuftiricatos fi-
de feruirc Deo pcr iuftitiam,& non indulgercvi-
tiofitati naturse ad perpetrandam iniuftitiam : vt ef-
fe in carne, fit nihila'iud,quam obedire carni in
concupifccntijs damnatis a Deo,& efle in fpiritu,
fit, fpirituifidefcfubmittcrcpcr nouam obcdicn-
tiam.

Pra?terha?c feptcmargumenta Innoccntij & Si-
ricij habcnt & alia,quorum praecipua attingam.

Ochuum^ Qji ducit vxorcm , ca qux fitnt mundi,
curat, i.Corinth. 7.35. Saccrdos non debet curarc
quarfunt mundi , fed qux funt Dci. Igitur Sacerdos
hon dcbet vxorem duccre. Reffon. Maior compa-
ratiuc accipienda eft. Qui ducit vxorem , curat qua:
funt mimdi,fcilicct , plus quam celcbs habcns do-
numcaftitatis. Namcclcbs non habcns donumca-
ftitatis , non tam curat qus funt mundi , quam qutf
funt immunda.Ad minorem dico.Sacerdos non dc-
bct curarc qua: funt mundi,quatcnus impediunt ip-
fius miniftcrium , & auocant a confcfsionc tempo-
rc pcrfccutionis,qualetum fuit,cum Paulus hxc
fcribcrct.

Nonum^ Saccrdotum ftatus dcbet cflc pcrfcctior.
Cclibatus cft perfcctior coniugio. Igitur Saccrdo-
tesnon dcbent eflfc coniugcs. %effon. Primum di-
co , perfe&ionem ftatus Chriftianorum'non pofi-
tam efle in vita: gcnerc, fed inanimo & propoiito,
videlicct,cum'homo pius obedientiarn crga Dcum,
omnibus rcbus mundi, atque adc6 proprix vita? aw-
tcponit,fiue fit coniugiatus , fiue cclcb». Dcindc
quantum ad minorcra attinct,dico, coniugium nc -
quaquam poftponcndum cflc cclibatui , proptcr
pcrfe&ionismcritum.Non cnim Abraham poftpo-
ncndus cft Ioanni, quia illc maritus, hic cclcbs fint.
Condudo itaquc , cclibatum non cflfe mcliorem
coniugio,£tVx«<-,fed t/,1ioc eft, non bonitate ope-
ris, fcd vfu , idque ncc fcmpcr , ncc in omnibus , fcd
folummodo in ijs , qui donum habent continentix.
Hanc c(Tc fcntentiam Pauli non ncgabit,qui textum
infpcxcrit.

Argumc- Porr6,tamctfi cx ijs quce haitcnus diximus, pate-
pwlatur5 rccxiflimo, quam fit impium intcrdichim , quo Sa-
coniugiu ccrdotes arccntur a nuptijs : tamcn vt fortius pre-
«c"eS«S marmir ^ducrfarij , & habcant pij prxcones Euan-
ertc nbc gc!ij,quo fuas confcientias aduerfus impia Paparum
rum. Jecrcta muniant, qua»dam argumcnta notabo , qui-
bus nuptias Saccrdotibus Iibcras eife diuino iure
dcmonftrabimus, & cum Dco pugnarc omnes, qui
imponunt perpctui celibatus iugum vllihominum
ordini.

Anomi, Primum, Quod fanclum cft, honorabile, & im-
nibus c6-maculatum, nullis ordinibus aut ftatibus hominum
buStii.m" e^ imcitllm' Quomodo enim illicitum , quodfan-
(ftum cft ? Quomodo illicitum, quod cft honorabi-
Ic? Quomodo illicitum, quod eft immaculatumr
T^eque cnim prophanat quod eft fan&um, nequc
vitiat quodcfthonorabilc, ncqucpolluit, quodcft
immaculatum. Cum igitur Spiritus fanclus,con
iu^ium fanctum, honorabile , & immaculatum efle
affirmct , ficuti fupra a nobis demonftratum eft.
Quis fana? mcntis audebit fc Spiritui fancto op-
ponerc? &: arccrc Saccrdotcs a nuptijs,tanquam eo-
rum ftatu indignis , nifi impuro Montani fpiritu
fuerit agitatus?
A parti. Secundum , Autor Epiftolae ad Hcbrsos clare cV
uciau!"" difcrte ponit particulam" vniucrfalcm,cum affirmat,
nuptia-; IrmZrt in omnibus,eflc honorabiles.Hicne-
ceftc cft , vt rctincamus particulam vniucrfalcm &
wm apphccmus,& omnibus hominibus aptis ad

coniugium,& omnibuspartibus co.ningij.Cmn lp>*
tur Papa autoritatcm Apoilolicam mentitus^excip11
facerdotes,fatis oftendit fc non

Apoftolico/cdapo-
ftatico fpirituRcgi.Nammaniicftacontradicrio clt»
honorabilcs cffe nuptias inter omnes, cV non eilc
honorabiles inter Sacerdotes. Quicunqueergo
tuit Dco obediendum cfle magis quam homini, A-
poftolum & nonapoftatamiequendum cffe fciat.
Grxcus fcholiaftcs admodum clcgantcr vniucrfalcfl*
particulam partibus coniugij accommodat : T//^^l
inquit, *v nslvt 1 5 auQ-^Ck ly t«t« (J/j iu> uiut Tifxi& i 4

interprctatio inciudit priorem,& omncm exceptio*r
nem,quam Papifta* atTcrrc poflunt,cucrtit. :

Ttrtium, Epifcopum , inquit doctor gentium» °5 A.
portet irrepreheniibilcm elfc, vnius vxoris niar1* pogoU-
tum, &c. Si crgo habere vnam vxorem carct rcpre-
hcnfione, quicunque Sacerdotibus intcrdicit nu-
ptias, Paulo fe opponit , vt qui reprchcndat, qllD
Paulus non reprchcndcndum cflc pronunciat,atquc
adco Dcum in Paulo loqucntcm contcmnit.Ptoin-
dc CMm Spiritus fanclus in Paulo nuptias Epifcop°-
rum probat,vt irreprehcn!:bilcs,quis ferctSiricnnn,
Nicolaum , Innoccntium, aut alios Papas, Montam
fpiritu afflatos , fibi legcm cclibatus tanquam HSf
ceflTariam imponere? Innoccntius Papa hoc argu*
mentum cx Paulo defumtum eluderc conatur, cum
ait : Sed fortc,inquit,hoc fibi licere crcdet,quia lcrl*
ptum eftrVnius vxoris virum.Non dixit hoc,vtpcr*
mancat in concupifccntia gcncrandi, fcd proptcr
incontmentiam futuram , hoc cft, proptcr incpntl*
nentiamquam mctucbat Apoftolus. Sed quis noB
videt Papam fc fuo gladio confodere ? Kam <t P3U"
lus, meruens futuram incontincntiam, vult Epnc0"
pum cffc vnius vxoris virum,cur non Papa idcm pe"
riculummetult? Alij,vt rciert Gra?cus fcholiaites»
dicunt,vnius vxoris,id cft,vnius Ecclcfix,oportet t-
pifcopum,hoc eft,faccrdotcm cflc, fcdpudcndo cr-
rore. Nam Paulus in eo loco, non loquitur dc or -

rfo-

loqu

cio Epifcopi, fcd dc conditione fcu qualitatc pci
nar Epifcopi. AjnJnj,:

Quartum, Omnis qui continere fc non potc*Jw
mandato Dci , per Paulum loquentis , & vocatur &
obligatur ad corriugium. Vnuiquifque, inquitjpt0- P10
ptcr fornicationcm ( fcilicet vitandam ) propri^m
vxorcm habcat,& vnaquxquc fuum virum.ycr°u.
ifcra imperantiseft, & non libcrum pcrmittentis*
Hoc mandatum ciim (It vniucrfalc , nullam pror
cxceptioncm admittit. Siuc ergo fit Sacerdos» '1
Monachus,qui vritur, hoc cft, vincitur a flammis
bidinum , ita vt fcortationem aut aliam inimun K
ticm ncfandam mcditctur , Deo potius qaamhor
mini obcdicntiadcbet, nc contcpto hocDei ma
to , in laqueos Diaboli , proptcr incontincntia ^
fuam incidat. Fit cnim violcntacontincntia vt p
rimum laqueus Satana? , quo inuoluuntur hornin
vt tandem ruant in vai'ias concupifccntias»a° ^
prorfus a Deo dcficiant ad impuras & damnatas
bidines : qucmadmodum vidcre eft in rcgno 1
tificio,in quo lupanaria prarfcruntur honcitis ^
ptijs , vt manifeftum cft in illo , quod iacTabatur
Papiftis,tempore Valdrici Auguftani:Honcftn's c^
inquiunt,pluribus occulte implicari,quam aPcl tC^«
in hominum vultu & confcicntia cum vnaligarl,r
appTfl» ffiy&v&xrif ov. t i

Quintum ,NicenaSynodus, etfi indinauit in cc 'faieSfJJ
batum Sacerdotum : tamen audita fententia ' ^*2^
phnutij,proconiugio Sacerdotumpronunciaint. ^
enim ( vt do&ifsimus Gallus hiftoriam rccita^ )l
adis Syn©dalibu« fcriptum cft -lnmcdia Ep1 c"^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

957

t) E C O

porum turba, diuinus Paphnutius magna vocc cla
tnans : Ne , inquit , aggrauate Sacerdotum iugum,
furn honoratar fint iq omnibus nuptia?, & cubile
Impollutum,ne potius iftafumme cxach fcucritate,
netrimentumEcclefia; afTeratis. Ncc'cnim omnes
tuenda? ifti rationi vitae ab omnibus iftiufmodi aftc-
&ibus alienae pares efle poifunt.Nec quifqr.am^opi-
nor>Caftitatcm fcruabit, fi vxores fuis maritis priucn
tur.Aio vero,honeftam ctiam caftitatem eflc,cuiuf-
^ue cum lcgitima vxorc concubitum.Hsec Paphnu-
tlus,in cuius fentcntiam itum eft a toto confilio,

foHsi k*fw»,Exempla laudatorum Sacerdotum, in ve-

r u. ~ • « i _ i ^

*cn & nouoTcftamcnto , vim regulae habent, pra»
^ Jfttim cum fcripturis congruant.Recte igitur Sync-

fms afErmat , fe non dimiffurum vxorcm , cmam &
Deus,& Lex,& Epiicopi in manus tradidnfent.
j^Hfli SeptimHnhChri&us Matthsi i9.vult omncs reme-
diuinitusdato,hoceft,coniugiovti, nifi qucs
jel natura incptos ad coniugium procreauit, vel ca-
m impotentesreddidit, velgratiacontinentes fe-
cit.Qui plures cximunt a lcge coniugij , Chriftoad-
uerfantur,& eius doaHnam conantur corrigcre.
^jt Porro cum Papiftae fe hifce folidis rationibus a-
C^de6 vrgeri animaduerterunt , vt caufa prorfus ceci-
videantur,aliaviaaggrcdiuntur, & nouistech-
nis conantur Saeerdotum celibatum ftabilire. Ad
Suatuorenimconrugiunt , vt ipfi putant tutifsima
ptaefidia.vidcjicct,autoritatem Ecclefias,votum,mc -
titum, & confuetudinem longam, damantes, tcm-
poribus mutari decreta, & difciplina? lcges, prout
^ommodum videatur gubcrnatoribus . Ifta praefidia
« expugnauerimus,nihil erit rcliquum preter pcrtj-
l4 naciam , quo fe recipiant cclibatus defenfores.
^Xl?* Primum ergo aiunt, fe fateri, nuptias olim fuiiTc
^ tusacerdotibus,ficutialijs,liberas,acnune ijfdem au-
toritate fummi Pontificis imperatum effc, vt a nu-
ptijsabftineant.Huic imperio clamaiit neceffeeffc
Parere , prsefertim cum Papa habeat iurifdiclioncm
fupra omnes reges, atque adco fupra Imperatorem
jpfum.Ita enim Bonauentura nugatur.Hic primum
"Jlosinterrogo,num liccat hominiceconomo,quof-
^m excluderc abco,ad quod Deus patcrfamilias
J?ft omnes liberum habcre acceflum ? Nam fi hoc
"ccbit.ceconomus crit fuprapatremfamilias, quo
niHil eft di^u abfordlus. Deinde, manifefte iurifdi-
^tonis eminentiam mentiuntur, cxtra expreflum
^zi verbum. Nam illi obtcmpcrandum cft, non
propter cminentiam hominis, fcd proptcr autorita-
*crn Dei.Cum igiturpoteftas Ecclefiaftica ab ipfo
^ci verbo dcpendcat tota , dico non liccrc cuiquam
111 Ecclefiale<*es condere,quae vcrbo Dei,Apoftolo-
rnm dccretis°, & purioris Eedefiae inftitutis rcpu-
^ant.Prastcrea & hoc addo,fi Papa tam facile cafti-
t^tem dare quam impcrare poflet,non tamen dcbe-
fet legem celibatus condere neceffariam , fed relin-
5Ucrehocin cuiufuis arbitrio , propter multiplices
diaboli infidias.Fieri enim poteft.vt quilongo tcm-
P°re continens vixit, acccdentc kgc, tcntctur ac fu-
Pcretur acarne,atquc ita ruat in laqueos diaboli.
Nam vt cft in vcrficu\o\ Nttimnrin vttttumfemper^u
fimifiue negata. Eft cnim continentia pcrpctua non
n°minis opus,fcdfingulare Dei donum, vt Chriftcs
*lt:Nonomnes capiunt verbum iftud,fed quibus
datum eft. Cum igitur Chriftusipfe, incontinenti-
ous cclibatum impcrare noluerit,neq; Papa vel alius
^tfquam hoc faccre dcbuit.Fateor quidem,bonum
^jjc vxorem non attingere , fcilicet illi cui collatum
e^ continentia; donum, fed fimul dico, bonum effe
Vxoremattingcre,fcilicet illi, qui donum continen-
nonhabet. Namhic regulam habet, quara fe-

\*IVGlO. 958

quatur, modo non vclit in laqufos diatoli mcidcrc.
Vnufquifque propterfornicationcm,propriam vxo
rem habeat,& vnaqujequcfuum virum.

Dc voto quod obijciurit,facile rcfcllitur. Vota.in- 2-V6t»&
quiunt,funt fcruanda.Scriptum cft cnim,Pfal.76.i2.
Voucte & rcddite Domino Dco veftro. Item Pau-
lusaflirmat damnari viduas,quae poft votum ccliba-
tus fa&'jm,fectantur nuptias. Qum igitur Saccrdo-
tes celibatum^crpctuum voucrunt, dcbentmancrc
pcrpctuo cclibcs. %e(pon. Difccrnendum e(fc intcr R<*P6Go
votapin& impia.lllapropter mandatum Dci fcr-
uanda funt,ha?c quia coritra mandatum Dci pu-
gnant,non funt fetuanda. Viduarum* quarum Pau-
lus meminitjvotumfuit pium, Vt qucd ex charitate
profedum, finem habuerit curam paupcrum fan-
clorum. Sacrificulorum autCm & Monialium im-
pium eft,vt quod ex crrorc profectum in finem ma-
ium tendat.Vouent cnim Saccrdotcs, Vt mcnto ce~
libatus Deum (ibi debitorcm faciant , vt Dcum co- ,
lant abominatione Miffa* , & ma"ndatis hominum,
contra apertum intcrdiftum Dci apud Prophetam,
& Chrilti apud Euangeliftas : Fruftii me colunt
mandatis hominum.

De votis igitur tericatur harc rcgula : Kullum vo- dc^e^
tum raturri haberi debct,cum homo vouet quod 01 *
Dcus improbat. Hinc illa hypothcfis Bcrnardi, Re-
fcinde fidem in mnlis promiffis : in turpi voto rnata decre-
tum.lLt Canon luris , ln tnalis promiffis ^fidemnon ex-
pedtt obferuari. Ratio rcgula» eft : (Jui prarftat quod Rat,cs
mpie vouit fine iuramentoj duplicat fcclus , quia &
pie Vouit,&impie votum praeftitit. Qu^i vcro
prarftat , quod impie vo\iit , interpofito iuramcnto*
triplicat malum : quia & impie vouit^ & impie iura-
uit, & impie quod vouit prarftitit , vt Herodcs. Si-
quidcm iuramentum non dcbct cff<z injquitatis vin-
culum.

Demerito, hoc intcr alia afFcrurit: Chriftus, in- 3« Mctit&i
quiunt, laudat cos, qui caftrauCrunt fc proptcr glo-
riam Dei, id eft, iuxta Papifticnm fpiritum, qui vo-
uerunt caftitatcm,vt mereantur regnum Dei. 7{e/p. Rcfpoft*
Verba Chrifti agnofco , fed interpretationem vt
impiam & blafphemam in Chriftum,repudio. Non
cnim,iuxta Chrifti fentcntiam , caftrare fe dicun-
tur, qui volunt ccelum mereri celibatus dignitatc,
fedqui cum habcant donum caftitatis , vt vterque
Ioannes, Baptifta & Apoftolus, abftinent a nuptijs
propter regnum Dei propagandum fme diftradio-
ne,per prsedicationem Euangelij: id quod ex in-
jenti amorc propagandi Euangelium Chrifti pro-
cclum cft, cum adhuc nori elfent conftituta? Ec-
clelia; & diftinctx Parochia?. At nunc poftquam fin-
gulis Ecdefijs praefecti funt Parochi , & Epifcopi
dicecefibus additi, vtilius & laudabilius cefeo mini-1
ftros Euangelij efte maritos , cum vt honeftate fa-
niliae ofnent minifterium fuum , aliifque coniugi-
bus fmt bono excmplo , & veluti viucndi norma,
tum vt minus fint cxpofiti laqucis Satanae : proptcr
quascaufas nollcm paftorts,adhuc a:tate robufta, &
falua valetudine.viuere cclibcs.

Quod arTerunt de Confuetudine & prarfcriptione jeJ^*
temporis , nihil cos iuuat. Nam ncque femper cb-
tinuit ea confuetudo , ncc apud omnes. Siquidem RcfP5fio*
ncc Graecse Ecdefise, nec Rhutenicar vnquam lcgcm
cclibatus Sacerdotum admifemnt. Deinde confue-
tudinis difFcrentia duplex eft. Eft enim confuetu-
do sequa , quce a iure dependet , & habct iuftam ra-
tionem. Eft confuetudo iniqua, quaecumiure pu-
gnat , & nulla iufta ratione riititur , qualis eft,quarri
hic prxtendunt Papiftae , de qua Chryfoftomus irl
in hunc modum loquitur : Non confkttndo qu& irri-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

— -

pfitimpediri dehcttfuo min' veritas prAttaleat & vincau
7\[a confuetudo longa fine verttate^vetufias erroris eft.YLt
Tcrtullianu$ ait : V eritati nemo prxfcibere poteft ,non
jpattum annorum, non patrocinia perfonarum , non priui-
legia nationum : (juia (fhriHusrfut in aternum manet,ve-
fitatem fe,non confuetudmem cognominauit. Et Cypria-
nus : Non hominis confuetudwern [e -/ui oportet, fed Dei
veritatem.

Atque hactcnus dichim fit de prima dcfinitionis
parte, in quaconiugium affirmauimus, efle ordina-
tioncm Dei fanchm,& de quarftionibus cum ea
coniunctis. Nam ftantc hac dcfmitionis partc in-
concufla, omncs aducrfr fcntcntix corruunt. Cu-
iuflibct cnim rci, vna cft tantum vcritas, quae oppo-
nenda cft tanquam murus omnium aducrfariorum
rationibus quantumuis fubtilibus & acutis. Nunc
ad fCcundam noftrar dcfmitionis partcm vcniamus.

Qo.

SECVNDA PARTE DE-

FINIT ION 1S CONIVCII,

Materia Secunda pars dcfinitionis Mofaicx , continet ma-
coniugij. tcrjam coniucii. Diximus cnim coniucium cflcv-
mina. niUs maris, & vnius rccmmx. hx quo iequitur , non
dcbcrc eflc in vno coniugio vcl vnum marcm &
plurcs fceminas , vcl vnam fceminam & plurcs ma-
rcs. Siquidcm inftitutionis vox cft : Et crunt duo in
carnem vnam.Hanc inftitutionem,aliquando colla-
pfam , reuocat Dominus , atque eam fua: Ecdefia?
commcndat,Matth.i9.5.

Cum hac coniugij inftitutione ruignat Polyga-
gamia, non quaquis fuccefsiue*, pnorc vxore mor-
tua,fccundam ducit,& hac mortua,tertiam, &c. fc J
qua quis, vcl vno tcmpore plures habct vxores , vel
vna non legitime abiccta^aliam viucntc priorc ducit
roiyga- $um crg° tria p^lygamiac gcncra , quorum pri-
*diui.mumlicitumcft,rclimia autcmduo pugnant cum
coniugij inftitutionc. Dchis tribus polygamiar gc-
neribus ordine diccmus.

De primo polygamUgenere*

sccundx Wmum polygamiar gcnus eft , vt diximus , cum
nupti», quis vna vxorc mortua, aut legitimc pcr fcntentiam
quatennt .iudicis cxclufa, aliam ducit. Hoc g -nus polygamiar
in omnibusdamnabant Cathari, & Montaniltar: in
facerdotibus non fcrcbant Papift^in alijs,honeftam
cflcfconationcmmcnticbantur.Athcnagoras,vtfu-
pra attigimus , in apologia pro Chriftianis coram
Antoninis,«ui'^ pH%*ua iteratum coniugium pro- I
nunciabat. Horum omnium fcntentias vanifsimas '
cflc clarifsimis rationibns oftcndcmus.
Tundame Etfi autem multa contorquent argumcnta, qui
tum eorfi fccundas nuptias damnant : tamcn hoc eft prarci-
das i"U pllllin iilorum fundamcntum : Quod Dcus coniun-
ptias di- xit, homo nc fcparet. Hoc fi cucrterimus , non ma •
nanc' gnopcre curanda funtlcuiora qua? afferunt. Colli-
gum autcm hoc modo-Quod Dcus coniunxit,homo
nc fcparct.Igitur nc mortc quiclem ( aiunt) foluitur
Kefpdfio. coniugij vinculum. Primum rcfpondcoad antccc-
dcns, quodilli cohtra mcntem Chrifti interpretan-
tur. Ncqueenim hocdicto ncgatur fcparationcm
fieri poflc , fcd folummodo vctatur, ne quis vxorem
abijciat,fcilicct illegitime.Scnfus crgo eft : Ne fcpa-
rct,id cft, non dcbct fcpararc. Hoftes autem fecun-
darum nuptiarum atquc adco Papiftar ifti, ficacci-
piunt : Homo non fcparet,hoc cft, homo nullus po-
tcft fcpararc. Quod igitUr Chriftus dc mre intclli-
git,i!lidefa&o intcrprctantur. Quod Chriftus de
orricio,illi tanquam dc eo quod flcri non potcft, ac-
cipiunt. Quod dcniquc Chriljus homini marito

CONIVGIO.

prdEcipit,hoc extedunt ad qucmuis nomincm^QH0
quam vitiofum fit,ncmo non videt, nifi qui fjj» Z*?f
'(iT6> pro p* %w(ri *> imperite accipiat, cum illud 1
prohibcntis,hoc ncgantis. Exhis vidcmusconfcc^
tioncm argumenti vitiofam cfle. Etfi cnim n°n
portet vt homo fcparct, quod Deus coniunxit : .ta*
mcn fieri potcft fcparatio , vcl mortc altcrius inter-
ucnicntc,vel fado lcgitimo diuortio.Quotics eni
duo vno ligantur vinculo, iuluitur vterquc altcru-
tro quouis modo foluto. Huius rei tcftcm ^cnljjj
ApoftoIum,quiait: Mulicr viuenti viro alligatac1
lcge,fcd fi mortuus fuerit vircins, libcra cft 'Vt ,lU'
ba{alteri.Adha?c,Chri(lusait:Siquis vxorcm ^
mifcnt cxtra rationcm fornicationis,cV: aliam duN
rit, mcechatur. Ergo fi quis dimifcritvxorempr0"
ptcr fornicationis rationem , & aliam duxcrit ? n°n
mcechatur . Soluitur ergo coniugium non mm11^
diuortio,quam morte. Hmc falfum cflcnindamcn-
tumha:rcticorum,cx quoextruunt fccllndasmlpt,
licitas non eflc,manifcftumeft:qifandoquidcmvin-
culum coniugij rumpitur, vel curri ahcr c'onlUgu,
moritur,vcl cumalteruter legitime ^cp^raturab^

tero proptcr crimen alterius. SolutO igitur vinCui
liberam eft viucnti, vcl alioqui iudicis fentcntia ai>-

foluto,alias fectnri nuptias, modo in Domino, ali<^
qui Paulus non reclc dicerct , Iuniorcs viuuas vd
nubcre,i.Tim«$.i4. l&fL
Quanquam autcm Papifta?,quantum ad fummam ^tc?
reiattinet,hocipfo fundamento nituntur-' taincna-ju^
liud qua?runt fua; opinionis fulcimcntum. Omitto
quod, ante legem latam dc cclibatu facerdotum»
pcrmiferintfacerdoti virginem duccrc,fedilla vnot-
tua,non liccrc itcrarc miptias, proptcr excellentcm
honoremfacerdotum,& dignitatcm, vt ait Epipj11'
nius.Ha?c enim vanitas pcrfccuanefcit, euerfo tun-
damcnto,de fccundis nuptijs damnatis» Sccunajf»
inquiunt , nuptix , non funt facramcntalcs. f vl *
qusefo,nrincipium Papifticum.)Cur non funtfacra'
mentales? Quoniam,inquiunt, non funt vna? vnius*
(pneclara,fidijs placet, principij dcmonftratio.)
quid hinc concludunt? Ergo,inquiunt,fccunda? nU
43 ptise nonhabentplcnam Chrifti & Ecclclix coniu'
1 gij (igniflcationem , cx quo fcquitur cas non c"e
cramcntales. Hoc pra-cipuum Papiftarum ^un
mcntum cft , ex quo Concludunt , fccundas nuptt
parumhoneftas,& Chriftianis non fatis dignas» ^dp
Verum,vtftudiofihoc argumentum rectius ^JpJ
(bluant, placetillud fubtilius proponcrc. Solar v *4jj^
nuptise funt probanda%qu$ funt facramcntum Ch^- <*p
fti & Ecclclia:. Primar nuptia: folummodofunt ,3"
cramcntum Chrifti & Eccleli.e. Igitur folar prim^
nuptia* funtprobanda?. Proindc cumfecundre nu-
ptise non funt facramcntum Chrifti & Eccleh^» .
quse non fmt vnar vnius , fed plurium, non vidcn
probanda?. Ad maiorcmiquam dicunt efle Pauli> rc
fpondeo, & dico Paulum nequaquam afHrmare c
mgium cflefacramentum gratia; & noui Tcftamcn
ti,ficutiilli falfb fomniant, fed folummodo il ,u
fpiritualis Chrifti & Ecclcfue coniundionis, vclu
imagincmquandamin coniugali copula cxtarc »
que vt coniu^csad mutuum amorcm cxcmplo C
Iti & Ecclefiar cxcitct. Dcinde minorem propo
tionem nego. Non cnim minus fccunda: nupti ♦
tertia?,quarta»,quintar,fextar, cVc. funt iftius fpirjtu^
lis copular myftcrium, quam pnmar. Nam illud qu J
minorem fulciunt cft dcbile. Non , inquiunt,iun^
vnar vnius , quafi vcro qui fecundam ducit , non
arquc vna caro cum illa , licut fuit cum priorc , dui
viucret. Pcrperam prartcrea faciunt Papiftar» cu ^
quod Paulus in gcncrc dixit, dc quouis coniug

uan$,crl

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuesr LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

stfi DE CONIVGIO.

trans^ihtaJ primas nuptias tantunw
°id0. S-.ib.icriis hoc modo fundamctis Montaniftarum
^"«en^Papiftarum^vidcamus quibus rationibus noftra

; • -r***«uui,vidcamus quibd.s rationibus no:
*a^"nitatur fcntentia»qui & fecundas, & tertias,& quar-
*as : adde ctiam, il ficri poflct, centefimas probamus
nuptias, Non enimtam fpcctandum cft, quishoc
Ve'» Ulud dixerit, quam cxpcndendum quibiu ratio-
n^ws id quod dcfcnditur, nitatur & confirmetur.
Argumcnta itaquc,quibus itcratse nuptia? licita? efte
Pr°bantur,ha?c intcr multa funt prarcipua.
^ftna X Exdcm caufa',& ijdcmfincs,fimtinbonis &
5 pjjshominibus coniugij fuccefsiuc iterati: qua? cau-
fi & qui fincs fufre primarum nuptiarum,quas fan-
&as & honorabilcs elTc demonftrauimus.Quarc nc- \
ceflc eft,vt fatcamur itcratas nuptias,fiue fucrint fc- i
cundaj, fiuc tertiar, &c. ciTcfanctas, honeftas, & ho- !
norabilcs. Nam vt prxmae nuptiae mutui adiutorij :
^aufa ( cuius partes funt plurcs, licuti fuo loco docc - 1
bimus) pcrlcgitimum confcnfum promittuntur & j
incuntur : ita & fecundx,tcrtia: & quartac, &c. Nul- h
!° «nim modo fingcndae funt alix caufic honcfti con j
jugij iterati, quam fuere primi, ncc alij fincs. Pro- !
Wc cum quaelibet actio , fua natura meuia fiue in- |
^ffcrens, acaufis cfhcicntibus & finalibus qualita- j
ternbonitatis vcl malitix mutuetur , ftultifsimc fa- i
$uat,qui itcratis nuptijs piorum hominum.vcl mi- j
nimum honoris dctra&um volunt. Erafmus qui-
dcm dicit,Monogamia? applauditur,polygamia to~ 1
^ratur.-Scd angcu Dci & pij omncs, qui ordinatio
n« Dci fanctas honorandas clTc norunt, non folum
aPplauduntcaftisnuptijs , liuc fucrint prima?» fiuc
•uccefsiue" itcratx , fcd ctiam fuis prccibus iuuant &
caftitatis tcftimQiiio ornanti

His addo , quod intcrdum finis iterati comugij,
etfiin gcnerc ht idcm qui fuit primi : tamcn vehc-
^entior, ^rauior, & fanctior videtur , propter eir-
cunftantias graucs,honcftas & famftas : familiafidc-
ntcr regitur, pucri pie educantur, coniiliurn dome-
ftjcum expetitur, in aduerfa valctudine diligens , fi-
^Suc cuftodia fublcuat,focictatis folatium iuuat,
Pia& fan&a dcDeo colloquia cxhilarant, mutux j
*u"inonitiones , exhortationes & confolationcs pcr- U
^piuntur. Cum igitur & caufa? & fincs & circun- 1
ft^ntiae itcrati coxuugij fint graues & honeftx & fan -
^incmo iurc huiufmodi nuptias rcprchenderit,
^juibus Deus bcncdicit,angeli applaudunt , & fan&i
^icongratulantur. Idco A •g^ftinusin hacc Pauli
Vcfba : Si dormicrit vircius , fcribcns , rcfte fentit,
Clun ait : Non 4tcttsfpoftoItt*,i>el/ecHndaf , vel tjuar- 1
ta*Mecmbis defmtcndHm <•/?, cjuod nondefmiuit Ayosio-
*"*<Vnde nec vllas debeo damnare nupttas, nec eis vere-
tondtam tnfirre numerofr atti ; Idcm , N nptia non t*n-
Vrim* (imtinftitHt* diuinitiu,& benedttlA a Dorni-
. n*<>fed eriam fecundx, <y tcrtta.

x U. Quod vcrb^ Dci ncc exprefse , ncc i.nplici-
teeft prohibitum,ncquaquam velutillicitumdam-
nandum cft,vcl vt miniftris Euangchj , tanquam il-
lornm exccllcnti honorc indignum intcrdiccndum,
Pr*fertim cum gubcrnatores Ecclcfiarum habeant
folu-mmodo poteftatcm «tdificandi Ecdcfiam , iux-
ta verbum Dci , & non deftrucndi ,fiue prxter , fiue
contra vcrbuimpernouaslegesquacpoflunt fieri la-
JjUci confcicntiarum,in multarum animarum certif-
"mum interitum.Cum ergo ne vnum quidem iota3
exverboDcipofsint Papiftx arfcrrc dc prohibitio-
nefecundarum nuptiarum, contra officium faciunr,
ne quid durius dicam, cum lcgem condunt de abft
ncndo vel afccundis,vel tertijs , vel quartis, aliifquc
W nuptijsfucccfsiucitcratis.
" ' ' 1 1 1. Quod fcriptura rcquirit,clarcque & dife

>6*

tcapprobat,hocDeusrcquiiit & app.cbat. Nunc
autem fcriptura & requirit & approbat fcctindas uu
ptias. Volo,inrjuitPaulus, iuniorcs viduas nubcre*
Ergo Dcus cas &: retjuirit & approbat.Proindc nul-
lusdebctlcge hun:ana a fccuudi^arccri nuptijs.

1111« Quod in prcbatis cxcmpjj.s cft laudabi- qj,afturt:;
lc,non cft in gcncrcillicitum. Cutn crgo Abraham
iam fencx duxit Cethuram mortua Sara,non cft im-
probandum fifilij patris vcftigijs iniiftant,p:ar(er-
tim cum excmplum ccmgruat cum regiila.

V. Hac vox Dei, Gcncf.2.18. Na..ii cft bonum quinrur^
hprainem eflcfouim, hoc eft,abfquc vxorisadiuto -
rio,fcu cxtra coniugium,vniucrfalis cft.Pcrtinct igi-
turctiamadcos,quorum vxorcs vel mortuar funt,

vcl propter crimcn cieciar per fententiam iudicis
Dcum timcntis. .

VI. Neccfsitas vitandx fcortationis , omnci"""*1
qui non habcnt continentix donum , obligat ad o-
bcdicntiam huiusmandati. Proptcr fornicationcm
vnufquifquc habeat fuam vxorem, & vnaquzquc
fuum virum. Si crgo aliquis amillapriorc vxorc vri-
tur,hoc prxccpto obligatur ad quxrcndas nouas nu-
ptiai.Hucillnd ^pxiimi,Qma£grUud\m /emper t on
julendnm eft, propterea fi contigertt prtmo pnmrt contn-
%io,/i vokteri: fecttndai velterttai mrt nuptia* , nnllnm

de tllu peccatum habcbtt,fi eat cafti /Sruauerit.

Porro ciim hxc ccrtifsima fint , & lucc mcndiana Saranx o-
clariora,merito mirantur muLti,quid moutrir Pa- ^'"^;
piftas,cur tam abiectc iudicarint de nuptijs, prxfer-
tim itcratis , cafquc tandem prorfus fuis mtcrdixe-
rint facrificulis. Hoc cx fingulari calliditatc cV mali-
tia Saranx profe&um effe non eft dubinm. Vidcbat
cnim impurus iftc fpiritus , fc hac rationc , fcu lcgc,
pcrpctui cclibatus pofie totum terrarum orbcul
netandis libidmibus,quibus curfus Euangclij nnpc-
dirctur,implcrc.Nam ctim facordotcs rcctorcs alio-
rum, & vcluti morum cenforcs conitricli Irgc cch-
batus,proptcrmcontin«ntiamrucrent in varias li-
bidincs,non dubitabat fimilcm damnatx vcncris
peftcm inuafurum alios :

Sciltcetin vulgw manmt exempla regentum.
Hac fpc minimcfruftratus eft Satanas, qucmad-
modum viderc cft hodie in toto rcgno Pontificio.

Huc accefsit infatiabilis Paparum &: Epifcopo- Pondtlci:
rumauaritia^ quiputarunt bona Ecclcuallica con- D*"J""
fcruari melius & augcriper cclibes faccrdotes,quam ecnbarus./
per maritos. Itacnim PapaGclafius Cethcgo, pa-
>:ricio Syracufana: vrbis relcripfit, cum petcrctur E-
pifcopus vir coniugnus,vt cft in dccrctis diftinct.28*
capitc,dc Syracufanaf. Ibi enim aperte Papa latetur,
fc annum diftuliflc ordinationcm cius qui clcctus
Ciat,proptcrea quod haberet fuperftitem adhuc vxo-
rcm,& hberos cx ca natos,^r fuos, inquit, Fcc/e/ia-
ikcafilctperichtartfubftantta.

Ad ha;c propofitum Satanafe & auaritiam Epifco- "/Ki
pjrum plurimumadiuuit hypocrif?seorum, qui &
virginitatis laudcm vitlgocaptabant, & meritum cx
votocclibatus venabantur. Ex quo favftum eft, vt &
corpora & anim* fecrfim,& vtraquc fimul venerint
in Satana? poteftatem, pcr legcm cclibatus fiiccrdo-
tum. Sicjuidcmcorporaipfa,per libidines,animas
per auaritiam, & vtra^uc iimul pcr hypocrifim dia-
bolo obtulerc in maximam ruinam vcr* religioniv
& Ecclefia: Chrifti, quemadmodum rcs ipfa clanf-
fime docct.

De (ecttndo polygamUgenere.

S f. c v n d v k poly^amia? gcnus eft , cum vnus
' vircodem tcmporc & limul , plures habct vxorcs,
vel ciim vna foemina fimul pluribus eftnupta viris,

$. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

9*3 D E CONI VGIO.

Sunt qui hanc polygamtam probant,! camquc ni- 1
tuntur ftabilire fahclorum quorundam cxcmplis,
•qui lcguntur fuiftc polygami, habentcsfim.il plurcs
vxores.

RCr>6iio Vcrura vitiosc adducunt excmpla particularia,
contra vniucrfalcm rcgulam.Nam tum dcninrn' Va
lcnt cxcnipla, quando curn vniucrfali rcg h con-
gruunt , & nulla monftrari diuerlitatis ratto potcft.
Quarc reeti a lurifconfultis dicitur: Non excmplis,
fedlcgibus iudicandum cft. Difccrncndum cft igi-
tur intcr vniucrfalcm rcg-ilam & cxtraordinanos
cafus , quorum eft pcculiaris ratio. Excmpli gratia,
Regula vniucrfalis in lcgc Mofis erat,Ncmo ducat
vxorcm fratris fui.Nam huiufmodi nuptia? funt in-
ccftuol*. Nihilomintis tamcn in certo cafu , ob pc-
culiarcm caufim , Dcus ,qui cft f ipra omnes lcgcs,
mandat, vt ft quismoriatur finc fcmine, fratcr fu-
pcrftcs ei femenexcitct , quod & antc Lcgem vfita
tumfuit>& poftca noualege fancitum cft. Abra-
ham promtifsima vohmtate Dco mandantc afcen-
dit montcm, ligat filium, imponit in rogum, ftrin-
gitgladiuinvt madct filium :quar ipiitisprompti-
tudo magnopcreDeo placuit , & pfo ta<5to rcputa-
batur. Q^iodexempmmcumalij imitafcritur, hor- I
ribiliter pcccarunt , non difccrncntcs -inter vniuer- !
falcm rcgulam : Non occides, &: peculiarcm ratio-
ncm ficti Abraham. Ad cundcm modum iudican-
dum cft dc propolita quadtionc. Rcgula vniucrfalis
cft •• Erunt duo in carncm vnam. Specialis cafus fuit
patrum polygamia, quar pcculiarem rationemha-
buit. Dcus cnim in populo. Ifraelitico ad polyga-
miam conniucbat , vt praftanda? fuae fidei, de inhu-
mcrabili multitudinc, cx paucifsimis oritura:,quen-
dam aditum hocpacto iibi faccrct.'Non ergo turpis
libidinis cxplcnda: gratia, fed prolis tollcnda? caufa,
patrcs polygami fucrcHic proinde locum habct re-
gula Iuris^In aigumcnttim trahi ncqucunt , qua?
propternecefsitarem aliquando funt conccfla.Alias
rationes eorum qui defendunt hoc polygamia? gc-
nus omitto,vt qua? indigna? iint refutatione. Sunt e
nim ex Vcneris fchola adducte.Quare ijs prxtcritis
firmas demonftrationes afcribam,quibus ilta impu-
ra polvgamia funditus cucrtitur. .
prlmade- I. Conirgij inftitutio , ad quam Chriftus nos
t "adu" reuocat Matthaei 19. tahtum duas peffbnas in vno
poiyga" coniugio admittit. Eft autcrn hxc inftitutio : Data
lniam. cft vna Eua vrii Adam , & commendatum eft exem
plum toti poftcritati hac lcgc: Erunt duo in carncm
vnam. Hanc cnim Icgcm Chriftus & Apoftolus Pau
lifs accommodant ad omnium artatum coniugia.
Ergo contrahanc inftittitioncm , & conrra hanc Ic-
gcm coniugij pcrpetiiam fucrit, fi velvnus virfi
mul habueritpluresvxores, vcl vna fcemina pluri
bus fimul viris nupfcrit. Hxc ratio vcl fola omnibus
pijsabfquc dubio fatisfacit. Pij enim non ftSlta? ra
tionis argutias , fcd luccrnam vcrbi Dei fequuntur
iuxta illud i Luccfna pedibus mcisvcrbum tuum,
Pfalm.119.

secunda. 1 1. Vnum debere vnius efTc , 8f non plurcs in
vno coniugio, ipfa natura nos docct, & ipfo opificio
corporum marrs & fcemina?, & perfectionc gcnera-
tionis oftendit. Perfieiturenim generatio cx duo-
rum corporum complexu.

1 1 1. Maximus- & intcgerrimus amor dcbct cf-
fcconiugum intcr fcfe. Solidus amor cVrex omn
partc sequalis cft,maximus&: intcgcrrirnus. Igitur
coniugum amor folidus & cx omni partc xqualis
cfledcbet. NuncautCm natura duce intclligimus,
duorum tantuminter fc amorcm polfe effc folidum^
& cx omni partc a?qualcm, vt qui armnlation^ ca-

Tcrtia.

rcat, & non duorum aut plurium ad vnum. In hunc ^
cnim semulatio cadit,qui reddit amorcm Iangnith°-
rcm, & insequalem. Igitur naturali inftinctu c6 du-
cimur,vt iudicemus iocietatcm coniugalem cx dtii-
bus Iolummodoperfonis, videIicet, mafculo & rce-
mina debcre conftarc. Harc naturx lux , cuin co°"
grtiatcum prima coniugij inftittitione & pcrpctua
icge.debetnobis giatifsima clfe. m ^

1 1 1 1. Societas coniugalis sequalcm obligatio-Qi!-1
ncm coniugtrm requirit , quantum ad vfum corpo-
rum attirict.Nunc autem cum vcl vnus maritusplU'
rcs habct vxores, vel vna fcemina plures habet mari-
tos , non poteft fcruari in obligatione a?qualitas.
Ciim ergo huiufmodi ina?qualitas fit contra natti-
ram; fi plures perfonje quam duse in vno copulcntur

V. . Rc<5ta ratio in omnibus fanis dietat , quoa
ncmo dcbcat feobligareadaliquid cui parcffc nc-
qucat. Iam autem fieri non potcft, vt vnus vir pcrJ-
quc obligari pofsit plurib.;s vxoribus,ficuti vni jo*1,
Qunrc cum natura pugnat vnitts viri cum plunDLlS
vxoribus copula.

V I. Pax domcftica eft fumma coniugum fceh-se**
citas, vt difcordia fumma mifcria. Vciiimhxcp^
domcftica conferuari non poteft, fi vnus fhantu*
plurcshabct vxores. Ficri enim nequit, quin zcU>
quodam mulicrculie aducrfusfc mutuo innammcn-
tur,vndc iurgta,conuitia,ncgligentia in officijs pr^'
ftandisjbrcuite^rjtotius familiae perturbatio,& cycr-
(iotandcm,quibus malis quid quaefo poteftene i^
fcriuS? Cum igitur natura pacem domefticam poft^
lct,polygamix manfcfte aduerfatur. Ase^

VII. Ius natura? cft,vt ncmo ficiataltcri,qu°a
libi nolit ficri. Ciim crgo maritus nolit vxorem
fuam pluribus mifccri viiis, dcbct & ipfe vna vxorc
contcntus crTe.Cum autcrn hoc ius analogum viol*-
tur,vis fit lcgi natura',& iniuria altcri coniuguni- o^4°*

VIII. Chriftus apertifsime> pronunci;it cum
mcechari,qui omiffavxore^exccpta ratipne fornica-
tionis, aliamducat.Ergo prohibct Chriftuspolvg1'
mia.n. Nam fi plurcs fimul habere vxorcs licerct»
nequaquam committerct adulterium quifqnam» 3"
liam duccndo , fiucpriorCm rcpudiarct, fiue minus»
Hisrationibns munit: aducrfus polygamia; defcn-
forcs,corum fallaccs concluliunculas contcmnamuS'

Dctertiopolygami&genere. pe^01*
. Tbrti.vm polygamiargenusfequiturjdcquOutf.
quid fit nidicandum',cx proxima rationc,qua cucrti-
mus polygamiam fccundi gcncris , fatis cuidentcr
conftat. DixSmus autcm fupra , tertium polygArnl3;
gcnus eftc,fi quis priore vxorenon legitimcicp'arJ-
taaltcram ducat,quodcum quisfcccrit,nianifcftc a"
dultcrium committic, iuxta hanc Chrifti fcntcn-
tiam,Matthxi 19-9-Si quis vxorcm dimifcrit cxtra .a-
d dtenj rationem,cV duxcritaliam,mcechatur,&-'
cit cam mcechari, fi fcilicct altcri nupferit. Proindc»
& ykdimittcns vxorem;iion obrationem adultcnj»
& vxor dimiifa, fi alias nuptias qucerunt, adultcrium
committunt. An idcm fcntiendum fit deiiloj^ ^
eam in vxotcmjiucit, cum qua confucuit v-^.c^s
manto, variant fentcntia? dociorum. Iurifconful^
quidam ait : Id quod initio vitiofum eftj non P?tC
tra^tu temporis coniialefccrc. Seddchacqua:ftion
mfra plenius dicemus.

7)6 TE-KjTI-ji TA'J{T£

defmittanu comttgi].

Tertio loco in coniugij definitionc ^S^^g!^'

mi confcnfus mcminimus^ qui cft vcluti qua^ Ilt

contr^*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

■'«"ptii,

9^5 D E C O N

coniugalis anima. Sinc enim legitimo confenfu nu-
ptia: riteficrincqueunt.Siquidem confcnfusprimus
cft adnuptias ^radus. Confcnfus quidcm c(t,quan-
<}o plures idem & fcntiunt & volunt , vt ad confcn-
Juiii requirantur duo», vidclicet, iudicium & vo-
Wtas. Lcgitimus vcro eft reAus & laudabilis,vidc-
^cct, qui com voluntatc Dci, cum iure natura? , cum
honeltis hominu conftitutionibus, cum honcftatc
^ p« PUDUCa>cum ordinc decenti,& dccorocongruit.
**< * Spcctatur autcm hic confcnfus & in fponfalibus,
H*uV&iruiuptijs,vt illefit pactionui defuturo coniugio,
nic autem de prxfenti. Confcnfus enim in fponlali -
°us eft caufa difponcns ad nuptias futuras. Ideo rc-
&e dicitur,Sponfalia clfc promifsiones dc accipicn-
. davxorc,qualibufainquctandemvcrbisfiant.Con-
^enfus in n 'ptijs eft caufa crnciens coniugium , quj
dicitur confenfus cohabitationis , & indiuiduam vi-
t*confuetudinc«i rctinendi, Idcirco rede alfcritur,
nuptias efle quibus accipitur vxor,& ratificatur pro-
mifsio prius racta. Longe cnim aliud eft promittere
Suam iacere, &longe aliter iudicandum eft dc pro-
«ufsisnuptijs , quam dc ratificatis & confummatis.
Qiiaproptcrverediftum clfc cxiftimo de confcnfu
tyonialinm: Confenfus caufa eft nuptiarum, fcd
n°n tota. Et rurfus vcrc dicitur: Confenfus iacit
coniugium, cum dc confenfu, qui in nuptijs fit , lo-
^uimur.

p Quoniam autcm confcnfum coniugalem grauif -
lll"nuni,fanctifsimum,& rcligiofifsimum cfle opor-
*• tet, vt qui contrahunt,vcre ftatuere pofsint fe a Deo
coniungi & copulari , vt Adam & Eua a Dco con-
luncti funt : ncccfle eft diligcntcr pcrpcndere , qua-
^conditioncslegitimusnuptiarum confcnfus re-
<^fi <Iumit,ne quid in tantare pcccetur.

Kcvuiiruntur igitur ad lcgitimum confenfum
plnrcs conditioncs^quas recitabo, & funt fex prarci-
pua:.Dcbct cnim lcgitimusconfcnfus cllc,
I. L'citxa.
z. Ho^eslut.

InfftlS,

Liber.
Plentu.
Smcertu.

;q"J»c* t. Licitus, nc tiat contra Dci & natura? legem,
ncuecontrahoneftashominum coftitutijnes. Nam
confenfusquifitcontravolnntatem Dei & natura»
lcgem,pro nullo habcndus eft. Dc humanis confti-
^utionibjSjcft cxcepticdc qua fuo loco diceinns.

i. Honeftus,ncfitintcrdifsimilesinorib..s,gc-
ncre, fcrtuna, reiigione, pcrfonas, aut etiam contra

3-
4«
5-
6.

Jioneftatem publicam.

3- luftus , nc fit clandcftimis , & contra eorum
voluntatcm, in quorum potcftatc, vcl vtcrquecon-
trahcntium,vcl altcr fuerit. Huius iuftitia? rationem
reddidit Iuftinianus, cimi ait : Nam hoc fieri dcberc
& ciuilis & naturalis ratio fuadct,in tantum vt iaflfus
parcntis praeccderedcbcat.

4. Libcr , ne quis vcl coactus mctu aut minis,
Vclpcllcctus promifsionibLis,p<-omittat vcrbis,quod
aniuio improbet.

5- Plenus,nc fit vel ambiguus vel turbatus, carco
amorc aut temulentia. Ratio crgo in re tanti mo-
^ncnti in confilium adhibenda cil,& non affcctus fi-
ne ratione.

6« Sinccrus,nc altcr alterum vllo dolo aut men-
<kciocircum.ucniat.Dc hisfex conditionibus lcgiti-
1111 contraftus ordinc dicemus.Etfi autcm requirun-
turonmcshx c6ditioncs,vt cotraausfit legitimus,
^onfimttamcn ciufdc omncs ponderis. Aliaremm
^mpediunt nuptias,fi non aflunt.Alia- grauita tem &

I V G I O. 966

circunfpectionem in tanti ponderis contraclurefpi-
ciunt.

Prirna conditiotconfen(us.
Cons ensvs lcgitimus debct eflc licitus , ra-
tioneperfonarumcontrahentium, nc videlicetper- JiJI&Ufc
fona? contrahcntes fe attingant confanguinitate autfimtarc-
alfinitatc in gradibus prohibitis , quas & Mofes re-
citat Leuit.iS. & Imperator libro primo Inftitutio-
num, titulo de nuptijs, & omncs fani tacito naturae
confenfuagnofcunt.Hoc ergo loco diccndum no-
bis eritprimum deconfanguinitate. Dcinde dc affi-
nitate.

DE CONSANGVINITATE.

U Quid confinguimtds.

X* j^HAconfingHintorumA^tlUtiQnes*

3. LtneA confwgmnitatt*.

4. Grad.a CQnfxngutnitatis*

5. Snppfttatio gradnum.

6. Lega diutns. de prohtbitU gradibm.
7» Cau/aprohibtttonts.

8. Leges humana de tmerdtllU nuptijS*
9- H umana prohtbttionis ratto.

Hifce veluti elcmentisdextrd explicatis,nihi1 re-
liquum erit,vt fpero , quad in hacparte delidcrabi-
mus.

U Qttid ConfinguinitM?
Quandoquidcm ftipcs, confanguinitatis origo & Dc ^Af^
caufa exiftit:primum dc ftipite nobis.dicendum eft, *
fine qno nec de lineis , ncc dc gradibus recic iudi-
cabimus.

Eft itaque Stipes quaritnmacfnoitnim inftitutumquid fit,
attinet,perfona, a qua alij traxerunt origincm. Mc-
taphora fumta a ftipite,hoc e/l, a trunco. Vt eriini a
ftipitc viuo i« tcrrain dcrTxo , plures rami, ciufdem
cijm flipitc natur2,pullulant : ita ab vno patrc plu-
res generantur,qui patris originem fapiunt.

Porro quadruplex ftipesclt. Primus, communis
omnium. Sccundus,communis multorum. Tcrtius, piexT911*"
communis duorum tantum . Quartus, fuus cuique
proprius feu fingufaris.

Communis omnium ftipes cft Adam. Siquidem Commu-
ab hoc vno traximus origincm omnes,adeoque vni- ni* omniS
ucrfum hominum gcnus ab eo propagatum,non ali-
ter quam a trunco rami.Quare & natura ipfius con-
fortes fumus omncs.Hinc confanguinitas omnium
liominum communis nafcitur,qua omnes propaga"-
ti ab vno Adam, natura? vinculo iunfH , atque adca
nobis tnuicem actcrna lcgc deuindi fumus : quade
caufa quilibet homo alteri cuiuis proximus dicitur.
Hinc manat prseceptmn illud diuinum & naturale:
Diliges proximum tuum ficut teipfum. Diciturau-
tem ha?c communis confanguinitasnaturalis.

Stipes multorum communis efl, a quo multi dc- cSmun»
fccndunt, & ad quem fuam origincm multi refe- mult<>"*
runt. Vt Ifrael eft ftipes communis multorum. Dc
hoc enim vt gcncris fui autore gloriantur Ifraeli-
tx omnes.Duodccim Patriarcha: ftipites funt,a qui-
bus duodecim propagatarfunt tribus. Vt Rubcni-
ra? aRuben , Beniamita? a Bcniamin, &c. Ad eun-
dem modumab >€aco i€acidar,Dardanidar a Dar-
dano. Ab Herculc Hcraclida*, Romulrdx a Romulo
propagantur. In hoc rcgno Danix multa? funt no-
t?ilifsima; familise, ad quarum ftipites, hoc cft, auto-
res familiarum , fuam plurimi originem reuocant,
cognomina ab illisfe obtinere non paru gloriantcs.
Nequeenim contemnenda eft gloria a bonis & for-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

<,67 DE CONIVGIO.

tibusnatum ctfc, mod6 maiorum indolcm fapias;&
avirtutc progcnitorum non dcgcncrcs. Vthicfti-
pcs recte familiarum dicitur ! ita cognatio eorum
gcncris cognatib appellabitur.
comuni* Communis duorum ftipcs eft , quem duo folum-
daorum. moci0 mter fc collati communem agnofcunt , & ad

quem vt communcm patrcm fc retcrunt.
singnlaris Suus cuique proprius ftipcs eft,qui non eft pluri-
bus eodem refpcctucommunis,fcdvni tantum pro
prius,qucmadmodum videre cft in hoc Schemate.
S C H E M A.

A B R A H A M.

JfmiiU Ifi*?*
Nabaioth. lacob.
Cedar. ludu.

Schematis j^ic Ccdarhabctfuum propium ftipitem , vide-
expUcariolicet,Nabaioth.SimilitcrNabaioth habct proprium
ftipitem,nempc Ifmaclcm : & Ifmacl proprium fti-j
pitcm ao-nofcit Abrahamum. Ad eundcm modum
ab alterapartc Iudashabct proprium ftipitem , Ia.-
cobum,Iaccb Ifaachum, Ifaac Abrahamum. Verum
fiilli quifunt in latcribus oppolitis, intcr feconfc-
runtur, communemftipitem habcnt Abrahamum,
cumquc propinquUm.Ccdar igitur & ludas intcr fc
collati, communemhabcnt ftipitem, Abrahamum.
Quarccum dc corum cognatione qu3eritur,ad A-
brahamum communcmltipitcm rccurrcndum cft.
Vocatur hic ftipcs commums & propinquus , & co-
* gnatio,gcncrali vocabulo confanguinitas.

De primo & vltimo genere ftipitis & confan-
guraitatis , non cft prsefentis inftituti difputare , fed
fccundum & tcrtium,quorum ratio habctur in con-
ciliandis nuptijs , ad noftrum inftitutum pcrtincnt.
Ex his promtum cft intelligere,vfitatam confangui-
nitatis definitioncm,qua? fcquitur.
Confan- Confaneuinitas cft vinculum pcrfonarum,ab co-
actinitio. dem ftipitc delccndcntium , carnali propagationc
contractum.Siquidcm confanguinitas dicitura com
muni fanguinc,vt qux fit quali vnius & eiufdcm fan
guiniscommunio.
Diuifio. Ha?c confanguinitas generali quoque vocabulo
cognatio. appellatur,quam latius cxtcndunt, & in
trcs fpccies diuidunt, videlicet , naturalcm, ciuilem,
& fpiritualem.

Naturalis. Naturalis cognatio cft , qua? per generationem
contrahitur, & fubdiuiditur in agnationein& co-
gnationcm fpccialcm.

Ciuilis. Ciuilis cognatio cft.qu^ pcr adoptioncm contra-
hitur, vtcumhomincmalicnum, vcl faltemremo-
tiorcm a fmguine mco in filium aut ncpotcm ado-
pto.

spiritua- Spiritualis cognatio eft duplcx, vna communis
*»■• omnibusvcrc Chriftianis. Huiusenim virtute iun-
cti fumus omnes eodcm Chrifti fpiritu. Ecdefia-
ftica quam compatcrnitatcm vocant. Dc hifcc dua-
bus poftenoribus cognatjonibus quid fit fcntien-
dum,fuo loco vidcbimus.

z. Qup Confinguincorum appcllationest
Kuo gcnc Consan gvinei dicuntur omncs,qui quo-
**• uis modo fe fanguine attingunt. Horum duo funt
vehiti prima gcnera. Confimguineorum enim qui-
Agnati. dam agnati , quidam cognati dicuntur. Agnati qui-
dcm funt mihi, qui melanguinc paterno attingunt.
Cognat». Cognati vcro, qui mihi fanguine materno iuncti
funt:tamctfi intcrdupromifcuevtriq; latius acccpto
vocabulo, cognati dicuntur. Horum alia atquc alia
habitudo cft, vtcxcorum definitionibus & com~

paratione patebit. , . «• Agn*iii"

A<mati mei in re&a linea fi furfum afpicio, ru^.jr
funf. Proxime l patre meo , hoc eft, in fecundo gra- gj
du,cft Auus patcrnus, patns mci pater : Auia patcr-
napatris mci mzter, (Fadermoder : Eltermutter,9aer,
qrofmutter. ) In tertio Proauus paternus aui mei
tcr: ( Oldefhder: Obcreltervater. ) Proauia paterna a-
uia? meae maten {Ofdefhders modcr.ObcrcltcrmHtt*-)
In quarto Abauus patcrnus proaui mci pater : ( 5**-
refhder.Vorelterelter vater. ) Abauia patcrna , pr°a7
vl\x mese matcr. In quinto, Attauus patcrnus , abau
patenAttauiapatcrna, abaui mater. In fexto,Trt-
tauus patcrnus,attaui pater : Tritauia patcrna,atta
mater. Hucvfque afcendendo afilioad Tritauum»
generali nominc parcntes dicuntur & progenito-
resj ( Foreldre : Voreltern. ) Qui vcro fupra hos iunt'
communi appellationc maiorcs dicuntur: tamct i
fiepcmrmero, omnes qui funt fupra nos quouis gra-
du,dicantur \xii\ot<zs&Olding+£ltemedtrvprfi<en.)

Sed vt clarius ha?c confpiciantur , fchemata pro- tiopcr
ponamus,qua? omniaob oculos ponent. Vcrum?
quia ftrpe vnus plures perfonas pro eius diueiiaco
paratione ad alios , fuftinet, fingamus eum vocaJJ
I a n vm. Vt enim Ianus bifrons fmgcbatur,
qui&retrorfum & antrorfum fpeclaret : ita nop1
Ianus lit , qui nunc ad fuperiorcs , nunc ad inicri
rcs,nunc ad cos,qui font ad latcra,rcfpiciat.

SCHEMA.

^ f Tritauw paternw.
( Tritauia patern*.
( Attauus paternus.
* ( Attauia paterna.

J Abauus paternus.
^ 1 Aba::iapatema.
i J cProaHtlS paternus.
■* "i Proauiapaterna*
j Auuspaternus,
*| Auiapaterna.

i Pater.

I a N v s.

Ianus Inc fungimr vice filij, & quia non periic^
nitur ad Auum, nifi pcr patrcm, primo loco ]?a'
trempofuimus , etfi non agnatus, fedpater dicitur-
Illi autcm qui funt fupia patrem furfum , agnati o»"
cuntur , quorum gradus diftinguunt numcri app0'
fiti. . fj i»

In tranfucrfa lineafifurfum afpicit Ianus, ag°atI^i^
Gint illi patruus, {¥arbrodcr:Vetter. ) Amita, ( F*r~ V**
fosler: *S^/?JSuprahos patruus magnus, (Fadersftr' ^
broder. Grofuettcr. ) Amita magna, ( Fadcrsfarfoster'
Grosbafi.) Supra hos patruus maior,& amitarnaior'
ltem patruus moximus,& amitamaxima.

S C H E M A.
j Tatruus maximus.
) Amttamaxtma.
j Patmusmaior.
^ 1 Amitamaior.

J Tatruus magnus.
y 1 Amitamagna*
2 j Patrufu.
| Amita.

Pater

I A N V S.

Hic Ianus etiara filij locum obtinct, l quo a^dp^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

969 D E

tru»m non peruenies , nifi per patrem tranfeas , ex
Suo fit, Yt patruus iit a Iano in fecundo gradu, iicuti
n°tanumeriindicat*
ij^- P°rrb li in tranfucrfa linea dcorfum a patruo de-
J^^/Picis^iic ordinabis Sclicma.

S C H E M A.

I. Patcr. 1. Tatruns.

I a N V S. 3. Patruifili-u.

4. Patrut nepos.

5. Patrui pronepos*

6. Patrui abnepos.

7. pAtrui atnepos.

8. /^/rw/ trinepos.

Hic etiam patrem appofui,quiaper illum tranfi-
turad agnatos lani , qui funt deorfum in tranfuerfa

JJ»ppcl Porr6cognatorum,hoceft,eorumquinosattin-
§"nt materno fanguine , eardcm funt appcllationes,
Su* agnatorum, folo Epitheto mutato. Vt Auus
j^ternus^matns patcr. Auia matcrna,matris mater.
* r°auus matcrnus,proauia materna,& i:c dc cetcri.s,
SCHEMA.

C T ritautu materntu.
1 T ntauia materna.
£ Attautu maternus.
^ v. Attamamaierna.

C Abauni materniu.
^ l Abauiamaterna.

iProaum maternus.
Proauta materna.

SAuvu materntu.
Juia materna.
\ cJZfater.

1 A N V 5.

Porro in tranfucrfa linca furfum efi Auunculus,
(Morbroderohem)MuGrtcra, (aJMorfofler : ^Afuhm.)
& njpra hos proauunculus, feu auunculus maior,
^Kyliorjoslers fkder-.Gros ohem. )promatcrtcra,feu ma-
tcrtcra rnaior, (Aforfislers moder.Gros muhm.) Auun-
Cllhis maximns, (Morfoslers oldefader: Obcrohem.)
t&atertera maxima, ( Morfiilers oldtmoder : Obtr

' 0

S C H L M A.

f Aumculw maximtu.

[ ^jMatcrteramaxma.

\ Auunculus maior,/eu proauunculu/.

I ^farertcra maior,fii promdtcrtcra.

c ^funnculm magnui.

j Matcnera magna.

{ Aumcultu.

\ Matertcra. •,

CONIVGIO: 910

Qui vero infrahosfuntjMathufalemjLlmechjNoe,
Sem,&c.pcfteri Ada? nominantur.

Comparantur autem feu rclatiue opponuntur Compata-
perpendiculariter patei & filius}auus & ncpos, pro- tio ^01
aaus & pronepos, abauus & abnepos , attauus & at-
nepos,tritauus & trinepos,maiores & pofteri.

Addamus fchcma ciim afcendentium,tum dcfcen
dentium in reclalinea.

55*

Mater 1
Unvs.

Ianus non potcft venire ad auurtculum & mater '
tcram, nifi tranfierit pcr matrem, ideo aufiduius ef?
ln fecundo gradu.

Porroquidcfccndunt re<3£& perpendicularili-
nca,fic ordinantur : Ianus 1. filius tilia.. 2..nepos ne-
ptis. 3. proncpos proncptis. 4. abncpos abncptis.
5-atneposatneptis. 6. trincpos trincptis.Hiomncs
£enerali nomine libcri dicuntur. Qui vei 6 rnfra hos
^nt,poftcri nominantur. Vt Adae filius Scth,nepos
^nos, proncpos Cain, abnepos Malalehcl , atne-
Iareth,trinepos Enoch,atc]ue hilibcri dicuntur.

SCHEMA.
Maiores.
6. Tritautnytritahiai
5. AttauUi,attauia.
4. Abautu^abauta.
3. ProautUiVroAMfi
2. Atsui^auia.
i. Pater.
I I a n v s.

1. FtliiUy&fili*.
Nepos & ntptis.
cProncposproneytis*
•-4- Abneposabnepns.

5. tsftnepos & atncptu.

6. Trinepos cjr trincptts.

T>os1cri.

Hic Janus lurfugp fpcc^tans^fvlium refert,dcorfum
vcro patrcm. Numerus app^fitus & comparatio-
ncm fuperiorum & infetiorum,& gradus aiccnden-
tium & c:cfcchc!entium indicat. Linea a lano fur-
L*um vcrfusreda afccndentium dicitur.At linca a la-
110 dcorfurn vcrfus appcllatur rcda dcfcendentium.
Sed paulo poft de liricis dicetuf.

Ccetcrum in tranfucrfis lineis sequaiibus oppo-
nunt r rclatiue, proximc a Iano Frater & Fratcr, 0pp0fitw
Frater & Soror , boror & Soror. Infra hos fratrum in iranf-
libcri , qui ii nat|funt ex duobus fratribus mafculis, JJ"^1'^
patmclcSiiFarbroderfinTiersHruiUr kindcr.) dicutur. iu!us!<lU4
Si funt cx duobus ftatribus mafculo & fcemi-
na , ille ccnfobrinus hic amitinus dicitur. At
11 filij duarum ll rorum fiint, confobrini dicuntur,
(Syskenborn : Gestbvwsler Vindcr.) Infra hos Sobri-
ni,(2V ' cchfiSysVct.born-.neihft gcfchvuisler\inderyoder%
■/cfchvviiletneffe. ) Sobrinoru filij noftra lingua di-
cuntur, (Fbrsle frender: neih gefchvviiltr vnterktnder,
odcrygefchvviiier^vnterneffe.)

SCH E
B.

M A.

A B. C.

Frater. Soror. j Soror. Soror»
Confibr.Ammnus. Confibr.Confobru
Sobrtnus.Sobrinus. l Sobrinm. Sobrin,

Frater. Frater.
PatrueLpatrucl.
Sobrwtts.Sobrin,

Poft hos S(;brinomm filij , nepotes , pronepotcs,
&c.Idem iudicium fit defcemellis.

In lincatna?qnali quomodo fiat comparatio, o-Com$it*
ftcndit fequcns fchema.

SCHEMA,

I A N V S.

Tctrus. I. Paulus.
facobur. 2. Andrcas.

tio in Ji- ]
nca in*-'
'jualu

Marcus.
Lucas.
Prcbus.
Albcrtnt.

3. %obertus.

4. Ionas.

5. Chrtsliernnf*

6. I oannes.

h Pctrus vocabit Andream fratris filium , Ro-»
bertum ^ptris nepotcm. Ionam fratris pronepo-
tem.Chrifticrnum fratris abnepotem.Ioannem fra*
tris atnepotera,

$. ii>

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

99S

2. IacobusvocabitPaulum patruum. Robertum
patruclis filium. Ionam patruclis ncpotem. Chri-
fticmum patruclis proncpotcm. Ioannem patruclis
abncpotcm.

3. Marcus vocabit Paulum patruum magnum,
(Fadersfhrbroder:GrofHetter.)\ndreim Sobrino pro-
piorem.Ionam Sobrini filium.Chriftiernum SoDri-
ni ncpotem.Ioannem Sobrini proncpotcm.

4. Lucas vocabit Paulum patruum maiorem
( Stnoldefadert broder : Oberuetter. ) Andrcam patrui
maioris filium. Robcrtum patrui maioris nepotem,
Ionam (qui eft in arquali gradu) patrui maiorispro-
nepotcm.Chriftiernum patrui maioris abnepotcm,
Ioanncm patrui maioris atncpotem.

5. Probus vocabit Paulum patruum maximum,
( Oldefaders fkrbroder .Voreher oberuetter.) Andream
patrui maximi filium . Robertum patrui maximi
nepotem.Ionam patrui maximi proncpotem.Chri-
ftiernum patrui maximi abncpotem.

6". Albertus vocabit Paulum patrui maximi pa-
trem. Andream filium patris maximi patrui.atquc
ita ordine defcendcndo,adncpotes,pronepotes,&c.
patris patrui maximi.

Ab altero latcrc codcm prorfus modo inftituen-
da eft comparatio.

S C H E M A.

I A N V S.

DE CONlVGIO. 996

Prima comparatio cognatorum,eft furfum verfu* xj"^.
perpendiculariter,vtfilij ad patrem,patris ad auuiu» ^u
aui ad proauum, proaui ad abauum , abaui ad atta-
uum,attauiad tritauum,hincad maiores.Linea qu3e
cx hac comparatione nafcitur,dicitur afccndentium»
quse hoc modo dcfinitur.

Linca afccndentium eft, quar furfum vcrfus rcd}
tendit,hoceft, quando numcrando afcendimusah-
lioadpatrcm,ab hoc ad auum vfqucad tritauum»
tritaui patrcm & auum,ceterofque quibus non fuflt
pcculiaria vocabula.

Anna.
I

Petrus.
I

Ionas.

1. Paulus. I. Martha.

loannts.

CUndiui.

I*tobut.
I

Trobus.

1. Annavocabitloanncm fratrisfilium.Claudium
fratris ncpotem. Iacobum fororis filium. Probum
fororis nepotem.

2. PetrusvocabitPaulum auunculum.f AzWro-
der : ohem. ) Martham matcrtcram , ( tMorfiiler:
Muhm. ) Ioanncm confobrinum, ( Morbroder Son.)
( cui ipfe vicifsim eft amitinus. Eft cnim Anna ami-
taloannis.) Iacobumfimilitcrvocabit petrus con-
fobrinum, cui ipfc vicifsim dicitur cffe confcbrinus.
AtClaudium& probum conf brinorum filiosap-
pcllabit pctrus, qucm ipfi Yicifsim fobrino prjorcm
agnofccnt.

3. Ionas paulum Auia; fratrcmagnofcit, & Mar-
tham auia; fororcm , Ioanncm fobnno propiorcm,
ctfi Ioanncs Ionam amitini filium nominat. Idcm
Ionas falutatlacobum fobrino propiorem, ctfi Ia-
cobuslonamconfobrini filium nominat.

3. Linea Confanguinttatis.
fcationo- Ordines cognationum vfitatc lineae dicun-
jninU. tur. Definitur autem linca, quantum ad noftrum

propofitum attinet,hocmodo.
Bcfinitio Linca cft ordinata collcctiopcrfonarum confim-
**• guinitate coniunctarum ab codcm ftipite defcen-

dentium , diuerfos continens gradus , numcros di-

ftinguens.

Metaphorafumta videtura lincis fabrorum. Vt
enim illi lineas pingunt , quarum ductum in ardifi-
cando fcquuntur, nc aberrcnt : ita in cognatortim
examinc, ordines co^natorum defcribimus, quos
cum intucmur,& gradibus & numcro,abfque omni
errore cos difcernimus.
Dmcien- LmCarum differentia? ex diuerfitatecomparatio-
niscognatorum inter fc fumuntur. Quare ciim hxc
comparatioingeneieiit triplcx,erit& triplex ltnca.

Secunda comparatio cognatorum dcorfum verfu*
perpcndicularitcr vergit , vtpotc a patre ad filium > «j
filio ad nepotcm , a nepote ad pronepotem , hinc ad
abncpotcm,atncpotem,trinepotcm.Ex hac compa-
rationc nafcitur linca dcfccndentium, quac hoc m°'
dodcfinitur.

Linca defcendentium eft,qux dcorfum vcrfusrc-
clatendit,hoc cft,cum numcrando progredimura
patre ad filium,ab hoc ad ncpotcm , deinde ad pr0"
nepotem,&c. "

Tertta comparatio cognatorum cft , quando ^^c»-
duobus fratribus ( quorum communis ftipcs eftpa-
ter) tanquam proprijs ftipitibus defccnditur > quaiC$
fmit fratrum filij, fratrum ncpotes , fratrum prone-
potes,abnepotcs, atncpotcs,trincpotcs, &c E* hac
comparationc hnear latcrales fcu parallcla? nafcun-
tur,qua?definiunturhoc modo.

Lincxlaterales funt,quse ex duobus oppofiti$Ia"
30 teralibus nunc furfum,nunc deorfum fpectant.

Vcrtim cum cognati,qui adiftum modum ^
fcendunt, ab oppolitis lateribus fe mutuo refpi-TrlI1u«{
ciunt, nafcitur linca , qua: tranfuerfa dicitur , cacjue 6
vcl a?qualis vcl inxqualis.Namfiarquediftant ?cx~*%^
fona» , qua: in lateribus oppofitis ponuntur a com-
muniftipite,tranfucrfaa?qualisdicitur.Atfiina:qua-

litcr, tranfucrfainsequalisappellatur.Scd omnia 1»
hoc fchemate clarius confpiciuntur.

S C H E M A.
Patrum maximw.^ ^Abamu. f^Amita maxima.
Patrutu maior. j Proautu. \^4rnitamaior.
Tatruw magnus . | tAuw. ] zArnita magna.
Patrum. J Pater. \Amita.

I A N V S.

Ftlius. 1 FWtu. f FiHm»

Nepos. I Nepos. I Nepos.

Pronepos. \Pronepos. J Pronepos.

Abnepos. ( Abnepos. ] Abnepos.

Atnepos. j Atncpos. j Atncpos.

Trtnepos. J Trinepos. 1 Trtnepos.
Ab A furfum.vcrfus ad Abauum, &c. cftlinca rc'
Cta afcendcntium : a B, deorfum vfquc ad trineP0"
tem,&c. eft rc&a linea dcfccndentiuin,reliquar flin^
lateralcs,qua: cum inter fe conferuntur,in tranlucr'
fas xquales &: inarqualcs diuiduntur, qi.cmadm
dum cx ijs conftat^qua: fupra diximus dc linca tran -
uerfa.

4. Gradus Confitnguinitatii.
G R a d v s aliterabalijsdcfiniturjurifconfuit15^»
nihil aliud eft gradus , quam generatio , vt graduum
ordo fit gcnerationu fcnes. Canoniftis autc gradu$
cft habitudo pcrfonarum diftantium , qua cogno-
fcitur , quota diftantia perfona? inter fc dirfcrunt»
hoc eft, Gradus eft intcruallum , quo cognofcitur
perfonarum ( qux in quacftionem veniunt ) int°r

fcpropm-

197

h kpropinquitas & diftantia.

DE CONIVGIO.

%iuT* Metaphora autem iumta eft a gradibus fcalarum,
feu locorum prodiuium. Vt enim in fcalis & locis
procliuibus aproximo graduin proximum, atque
^aordine pro<*redimur, donecperuencrimus quo
^ndimus: Ita hicgradatim perfcriem gcncratio-
nnm ducimur a proximo in proximum , qui ab eo
nafcitur,atque ltadeinceps, donec ad cum vcnia-
J«aop tur,cjuem quaErebamus.

fcriJJV P°rro cum gradus fimpliciter a Iurifconfultis
Jnfcon.* pro gencratione acciprtur , duplex eft eius confide-
ratio. Aut enim refpicit plures ab codem ftipite im-
mediate ortos fme refpeclu vlterioris prcgrciTus.
Vtcum alacob plures filij videlicet Ruben,Sime6,
Leuijludasmafcuntur: hic quia funt tres gcneratio-
ncs,tres quoque gradus effe ftatuuntur.Sed ha?c con
fidcratio gradui.m ad noftrum inftitutum parum
a<*modum facit.Aut fpectatur gradus , prout ordine
^ rcmotiorcs per intermcdios progrcdimur , cum
videlicet alij ab a)iisprogignuntur,& quafi pergra-
^saliosatque aliosdefccndunt, Vt cum aTharc
nafcitur Abraham , ab hoc Ifaach , ab hoc Iacob,ab
a ^ noc Ruben , vt Abraham fif a Thare in pnmo gra- xo
dujfaachin fecudo,Iacob in tertio,Ruben m quar- '
to. Atquchicrcfpectusgraduum & gcnerationum
folummodo habetur a Canoniftis, cumagiturdc
nuptiis. Ob quam caufam dodifiimi quidam viri
potiusretincnt definitionem Canoniftarum, quia
congruit ad nuptiarum argumentum , quam lurif-
c^nfultorum,qu* latiuspatct,& eorum inftitutoo-
ptime congruit , vt qui de haercditatibus &tutclis
difr

9$i

Jibusnumerantgradus, vt in re&a afcendcntib.&
dcfcendentibus. Nam vt gcnerationes,ita & gradus
numcrant,atqucprimum gradum tribuunt ci , qui
proximus eft illi,de quo quserituriuxta regulam co-
rum : Cum quaeritur quo gradu qua?que pcrfona fit>
ab eo incipiendum eft, dcCuius cognatione quse-
ritur.

S C H E M A.
Ianvs.

isfnna*

Pdulm.

Berta.

Andreas.

Ai^rcus»

Robcrtus,

Lucas.

t '

fonas*
I

Probus.

Chrifliernus.

dunm.

putent

lt 5« Suvputatio^

?»£°nia 1 N L i n e i s retftfe afccndcntium & dcfccnden »c

tiumnullum planc eft difcrimen intcr fupputatio-
55? nemLerralem& Canonicam.Namiuxta Iurifcon^ ,
^Vt.fultos & Canonicos computandx funt perfon»

mcdixtfi qua? funt)inter illas dc quibus mizritur,cx

quarum numero graduum fupputatio lnlhtuitur,

hoc modo.

Si nulla fit pcrfona mcdia intcr pcrfonas, de qui-
°us quamt ..r,erunt in primo gradu, vt Abraham &
Ifaach defcendcnde , lfaach & Abraham afcendcn-
Uo,hoc cft,patcr & filius in primo gradu,fiucafccn-
das. fme defccndas. Vcrum fi intcr eas perfonas,
ue quibus quaeritur , aliae fuerint intcrmedia? perfo-
mc,numerenturomnes perfpnac , hoc eft,& mediar
& extremfc,& tot emcrgent gradus, quotfunt pcr-
fonx vna demta. Hinc regulaCanonicaTnlincis
tectisafcendentium & dcfcendcntium,tot funt gra-
<hs, quotfunt pcrfonaevnademta. Vtfi quxras
<*e Tharc & Iuda , numcra pcrfonas intermedias &
c«rcmas,& habcbis quinque perfonas. Nam m-
lcrThare& Iudam funt Abraham, Ifaac& Iacob,
Jtcs perfomccxtrems funt du*,videlicet , Thare&
^das. Coniunftae crgo funt quinque , vt Thare,
Abraham , lfaach , lacob, Iudas. Ent cr-o ludas
'uxta rcgulam in quarto gradu a Tharc dclccnden-
<lo,&Tharcfimilitcrafccndendp aludain quarto
gradu crit.Idcm fit de aliis iudicium

Sed

-~ quaire in regu*» ^ — —

&na pcr fc gradum non facit , fed cjuatcnus clt ab

gcnerata. Qiiarc concinniushic loqui vidcntur
Wifperiti,cum dicunf.Numcra generaticn-cs(fcili-
cetprogrcdiendoordinead rcmotiores ) & gradus
ftumerafti.Scd Canonica rcgula rcfte inteilccta, ni
nilhabetincommiodi.

In lineis collatcralib. variant Iurifconfulti & Ca
^onift^.Iurifconfulti cnim cadcm ratione mlatcra-

la additur vna demta?Q£ia per-

Hk fi quarratur, quo gradu Marcrs diftet a Iona> suppnu-
iubet Iurifconfultus , vtordinca Marco afcendas» «»o totf-
(Nam deilloquaftio cft)& per ftipitem tranfcas» confuit*
vndc defccndas in aliud latus ordinc & gradatira
ad Ionam. A Marco igitur in primo gradu eft Ber
ta,in fecundo Anna,in tcrtio Ianus,in quartoPau-
lus, in quintoAndreas,in fcxto Robcrtus , in fcpti-
mo lonas. Diftat ergo Marcus a Iona in fcptimo
gradu,cx Iurifconfultorumfententia. Eodcm mo-
dodc aliis omnibus abfque omni difcrimine iudi-
candum ci\,

Etfiautcm hcec fupputatlo Iurifperitorum vcra
eft & accommodata illorum vfibus, prarfertim cum
de tutelis , fucccffionibus & haercditatibus difputa-
tur : tamencumdenuptiisagitur,planeotiofacft.
Quid cnim muerit ad conciliandas nuptias inter
Annam & Chrifticrnum,qu6dinter fcfexto diftcnt
gradu, cum Annafit Chrifticrnoloco matris. Eft
cnim cius amita maxima. Quare neceflario hk alia
inftituenda eft fupputatio,qualis eft Canonicorum.

Supputatiograduum Canonica hoc pado infti- fupputa*
tuitur. Primum viricndum eit, vtrum pcrion3E,deni{Um«i
quibus qua?ritur,diftent a communi ftipitc a?quali-
tcrvcl ina*qualiter. (Ncquerefertfiuehoc explorcs
defcendendoacommuni ftipite iuxta natura? ordi-
ncm,fiuc afccndendo iuxta cognitionis noftr^ viam,
id qu^dideo dico,ncalTcntiamur illis, qui damnant
Canonicos, eo quod velint a ftipitc communi in-
choandam clfe fupputationem.)

Si arqualitcr ambo diftant a communi ftipite , co
gradu coniungendi funt,quo diftant a ftipitc,ex quo
fit,vt quoto gradu vterlibet eorum diftet a commu*
ni ftipitc,co gradu intcr fe quoquc ludi fint. Hinc
rcgulaCanonica , In linca tranfuerfasequali quoto
gradu diftat vna pcrfona a communi ftipitc , co et-
iam altcra alteri iungitur. Fratres crgo iuxta hanc
f lpputationcm funt in primo gradu. Vt Nachor &
Abnham , quorum communis ftipcs,hoc eft,patcr,
cft Thare. Patruclcs iunguntur in fccundo gradu.
Sobrini in tertio. Sobrinorum filij in quarto, & ita
ordinead alios procedcndum eft , vtin propofito
fchcmate Anna & Paulus funt in primo gradu.Ber-
ta & Andreas in fccundo. Marcus & Robcrtus in
tci tio. Lucas & Ionasinquaito. Probus& Chri-
ftiernusin quinto.

Porro fi pcrfona?,de quibus qu*ritur,in linea in- *8"*J?
TCjaali a communi ftipitediftant vt frater & frarris ni$ cano-
fli ,Sobrinopropior& Sobrina, Sobrinus& Sobrinica:
n! ima:graduinomen ab coqui remotiorcft a com-
muni ftipitc,tribuunt Canonici , id quod vtilifiimo
S. iiij.

971

DE CONIVGIO.

91°

confilio factum cft. Kam cum lege cauiflent gcnc-
rali,ne vlli matrimonio copularentur intra gradum
quintum,quceftio fa?pc ofrcrcbatur,an,cum vnus cf-
ict in fecundo vcl tercio,altcr in quinto gradu ake-
rius latcris,licite contrahercnt ncc ne?HazC quarftio
foluitur,cum gradui imequalitcr diftantium a ftipi-
tc,nomcn triouitur arcmotiore. Sicrgo qua?ritur,
An Berta & CHriftiernus,vt mancamus in propofi
tofchematc, poflint connubio iungi,refpondetur.
. . qubd poflint,quia funt in quinto gradu.
tertio gra Noftris lcgibus Ecclefiafticis cautum eft , nc vlh
du conianm tertio gradu copulcntur. Orrercbantur duo in
!Tamc"ConfiftorioRofchildcnfi , quorumillein quaito,
legibus hoec autcm in tertio gradu fuit. Hic iudiccs rcLtc ex
ftfckpJi. rcgula Canonicapronunciarunt,cosnon contra le
hibit». gem noftram,qua: vetat contractus coniugalcs ficri
in tertio gradu,fachiros , fi contrahcrent , vt qui in
quarto gradu ccnfcrentur cffc. Atquc hinc rcgula
illa approbata a doctis cxtrucra cft,quar eft in dccrc
tis : Cotiatcralium in linca inaequali, quoto ^radu
remotior diftat a communi ft ipite , toto diftant in-
tcr fc,hoc cft,Quoto gradu rcmotior diftat a comu
ni ftipite,codem etiam a quolibct pcr aliain lincam
dcfcendcntium diftat. Hxc rcgula vcriflima &
ccrtiiiima cft,modo accipiatur iinc calumnia & So-
phiftica,eo fcnfu quo tradita cft. Ncquc cnim rc-
gula hoc vult,vt ftatuamus fimplicitcr , a fc inuicem
perarque diftare eos,quorum vnus eft in fecundo,&
alter in quinto gradu altcrius latcris. Sed vt quan-
tum ad ius connubialis contra&us attinet, acquc di-
lftare cenfeantur. Significatur igitur rcgula ifta, fu-
peruacaneumcfie, difputarc dc dcfccndcntibus in
altcralinea,id cft,deiis , quifuntpoftcriorcs primo
gradu a ftipite? modo in altcrius fratrislinca is dc
quo quceritur, in quinto fit a commuoi ftipitc gra-
du. Vt fi vnus fucrit in quolibct gradu dcfccndcn -
tium ab vno Jaterc, alter vcro inquinto, Canonici
refte iuxta rcgulam traditam nuptias cjncedunt.
Obieftio» Namambo cenfcntur in quintogradu.

Vcrum quidam contra hanc rcguhm , fcd muti-
latam,hoc modo infurgunt : Qjoto gradu dift at rc-
motior aftipitc,toto interfediftant. Siharcrcgu-
la vcra eft,^aiunt)Ianus qui eft in quinto gradu, po^
teft ducerc Annam amitam maximam,

S C H E M A.
Pavlvs.

jinna, lacobns.

Andreas.
Jon as
Petrtts,
Jantss.

Scd cum amna maxima fit Iano loco matrifjpro-
fccto contra Icgcm natura? fucrit Ianum & Annam
connubip iungi j idquod GloiTographus iiccre ex
rcgulamale intellcctaftatuit. Putat cnim cogna-
tioncm Pauli in Iano defiiiTc,hoc cft , non cxtcndi
cbgnationcm vltra atncpotes. Sed error,vt fit,crro-
Rcrponfi* rem parit. Quid crgo diccndum ? Rcgula inregr.t
cft infpicicnda,ha?c vidclicct ': Quoto gradu rcmo-
tior diftat a communi ftipi te,eodem etiam a quc li-
bet,per aliam lineam defccndentium diftat.Si ergo
Anna dcfccndit pcr lincam alterius Iateris, rcuc
concludunt , quircgulam impugnant. Atfinon
dcfcendit, nulla cft iJlorum conclufio , vt qua: cum
rcgula qua nituntur > pi.gnet. Quisenim qua?fo
rcrc dixcrit , Annam ab altcro Jatere aftipitc def-
«cndti c? Kam fi Annam confideres refpeCtu ftipi-

ris, Annonin redalinea, afcendentium iniieniturt
Recta enim linea a liha ad patrem afcendnur, vt rt-
cifiim a patrc ad filiam,pej pendicularitcr defcenui-
tur. At ii refpicias Annam rcfpectu defccndcntiujn
a laterc,nequaquam in numero dcfcendcntium «us
latcriscenfenda eft,cu miit ftipes dcfcendcntium ^
co laterc,5i filius eiusprimusdefccndcntium > Nc-
pos fecundus, Pronepostcrtius,atque ita dcinccp*»
Proinde Anna & Iacobus , neque refpeclu jnutuo»
neq;c6parateadftipitcmdicutur Jateralcsjfedprc»'
ptcraliud, hoc eft,qUiafun;t ftipitcscoliajtcral^1111'
exquibus Iatcrales dcfccndunt. Ejc quo.-.fa^uin
eft,qu6d quidam ex veteribus,fjHos corum,qw iunt
primi in oppofitislineis, in prima-generationc p?-
iuerint. Cum crgo dicicur in rcgula a quolib^
pcr aliam lineam defcendentium , is qui cft proM"
.mus ftipiti,manifefte excjuditur,vt qui a ftip»te r<?'
cta linea defcendat,a quo prognati dcfccndvU qui-
dcm rc<ffo linea,fcd larerales dicuntur , quia opPp-
nuntur aducrfo lateri. Non crgo cx hac rcgub ic-
quitcr,quod Ianus pofitt Annam duccrc. Non c-
nim cil in numero dcfcendcntium, fi latcra oppoit-
ta rcfpicis. Atque ita vidcmus rcgulam accotn-
modatam inftituto ecrum,qui ipfam primi tradidc-
runr,cx omni parte conftantem cV firmam cnre,rn°'"
4o non ab cius vcro fcnfu,qucm vcl ipfa gramn^""
ca fnppeditat,difcedamus.

Ca:tcrum cum rwrcregulavulgo mutilata allcga- g^if ij
tur hoc modo:Quoto gradu remotior diftat a com" p*25
muni ftipite,toto gradu intcr fc diftant , 8c gen(;r*~ cX^
lius quam voluerunt,qui ijlam tradidcrunt , accipi-
tur, vidctur fane fua gcneralitatc primum etiam
gradumaltcrius latcrisa ftipitc eommuni comple"
cti,ex quo fachim eft,quod multi hanc rcgulam im-
pugnauerint.Exem plum efto,

Tharf..

Sara.

Hrc quiaSaradiftatfccundogradu aftipitc com-
munijAbraha: iunaa cft fecundo gradu. Hoc cx-
cmplum fancliflima* mcmoriai pra-ccptor nofter
Philippus Mclaclhon ponit, ncquetamcn rcgub ita
acccpta,modo commoda adhibcatur intcrprctatio*
.'alfa crit. Ncquaquam cnim vult harc rcgula,vt3:-
qualitcraftipitc vcl intcr fe diftarc putctur remo-
tior a ftipite & vieinior ftipiti,quod quidcm fcnt»re
abfurdiflimum effct. Scd hoc folummodo vult rcgU
!a, qubdremotior a ftipitc non propius attingat
quemlibet eorum , qui ab altero Jatcrc defccndunt»
qnam ftipitem ipfum. Ponamus cxcmpli gratiahoc
fchema.

Pavl vs.

/4nnct.
Tetrns.

lacobks.
ylndreas.
lonas.

Hic Ionas,qui eft in tertio gradu,non propius at-
tingit Petrum viciniorcm ftipiti,vidclicct in fecun-
do gradu, quam ftipitcm iplum. Ncc idcm Io,l3J
nropius attingit Annam, quareft in primo gia"u.a
itipitc,quam ipfum (ripitem, ctfi Icnas eft in tctW
gradu.Quod tamcn fufpicari quis poflet, ciim AnnJ
& Iacobusfmtin vno gradu a ftipitc, ncmpe FrI'
mo. Vult crgo rcgula , vt difcernamus inter gr^'
dumfimplicem & djplicatum. Breuitcr, Si expcn1'
mus verbum diflat,vt res ipfa poftulaic vidcturper
remotionemjfeu negati^nera contrarij, vt diftat»P^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

fife

977 D E C O

futurpro non propius attingit , regula nihilhabct
^commodi, tametfi fatius cfteam rcuocaread ple-
"lorem iilam regalam , & indc cius interpretationc
fctere.Scd haec piacuit brcuitcr adiiccrc,nc rcgulam
j^ani trurtCatam,tanquam abfi.irdiffimam cnm qui~
«ufdam abiiciamus, cum poffit commoda intcrprc-
tationc adhibita recte dcfcndi,& vtilitcr retincri.
******* ^orro S.U5C hactenus diximus , de regulis illis ti i-
t*kZa* lls Canonicorum , qua? fcruiunt fupputationi gra-
^um,e6 tantum refcrri voIo,vt recte cas iuxta Ca-
n°nicorum fcntcntiam intelligamus, & accommo-
dernus legibiis diuinis & humanis,delicitis & illi-
£itis nuptiis,ad quas modo n~bis tranfcundum cft.
6. L E G E S 7) I V I N D E

p robibitisgra dtbus.
Quoniam Dcus homincm ad imagincm fuam
* 50ndidit,vult hanc imaginem in homine lucere.Hu
JjJ^m iusqusdamlincamentafunt virtutes, quar in Deo
V 014 *unt pcrfediflimapjinter quas pdmum locura,mod6
recleiudicauerimus,occupatcaftitas,qu2P in fcriptu-
f»s ftnctitas fepenumcro appellatur, ad quam Deus
jpfcinuitat,cum air.Sandi eftote, quia cgo fanelus
Ab hac enim vt manant cauerx i ita quoquc
ad candem tuendam & cdnfcruandam rcferuntur
°«-mes. Ex quo factum cft , vt Gra?ei caftitatcm
aptiflimis vocabulis,nunc a forma *>oT>iT^,nunc cu-
ffrbkl* ab crTectu nominent. Nam qucmadmo-
^umcorpus hominis in cburnco fepulchro condi-
tunijnon putrefccre putatursita anima hominis, do-
nccin veracaftitate manet, aputrcdinc vitiorum
llnmunis ef},& tutaconferuatur. Vt crgo riomi-
*4fo ncs nanc virtutcm hominis exccllentiadignifiimam
magis expctcrcnt,amarent,tuerentur, Deus lcgem
^«a. c°niugiorum & in natura irhprcffit , & poftea ean-
^cin fuo tcftimonio confirmauit,quam multe; etiam
Darbara; nationcs ignara? Dci agnouerunt , tametfi,
Proh dolor!inueniuntur,qi'i omni cxutahumanita-
tc i a diabolo impulfi,tanquam phrcnctici aducrfus
uanc lcgem fcrantur. Scd hi non tam hormnes
Ab^ . ^uamimmanesbcftix dicimerentur. Huc accef-
Hji J^crunt Impcratomm Conftitutiones, Epifcoporum
li^H^ccrcta, >&nationum inftituta, quibuslex natcrx
^^t0 impreffa , decaftisconiugiis fulcitur, munitur&
confcruatur,ne homincs inftar beiuarum in obfcce-
n;*sruantlibidincs,quibus imago Dei veluti indu-
fta abolctur,pentquc. Hinc iacile eft iudicare , in
Jjuanto prctio fint apud Dcum caftaconiugia, qui-
oiistot iimites prefixi funt,vt lcx natura? , tcftimo-
nium Dci,reliCTioforum lmpciatorum Conftitutio-
nes> Sanctioncs Epifcoporum,& nationum inftitu-
la> de quibus ordine dicemus , ac primum dc legc
natura: & teftimonio Dci,quononnoualcx condi-
tln*,fed olim mcntibus hominum imprcfla repctitur
& dcclaratur.

Quantum igitur ad lcgcmdiuinam , (qna?cadcm
Qc^natura;eft)attfnet, obfcruandum cft imprimis, a
sa,(lUftri!m nuptiis Dcus vclit nos abftincre^ Vult
ailtem nos abftincrc ab iis , qui nos proxime attin-
gl,nt confanguinitate & affinitate , quorum certos
^tadus limitcfqucftatuit,& addiditpncnas , fi cpis
noslimites contumaciter tranfgrediatur, idqueid-
co,ne vel i«T!10rantia boni,vel pcrucrfitate mali,hac
J^gem violaremus.Dicamus crgo primum dc prohi-
"itionc graduum,iuxta legcm Dci & natura?.
Inprohibitionc^raduumpropinquitatisfeuco-
iL,tjJc Jf^initatii, triaiunt nobis ordinc cxverboDci
^ fpcclanda,vidclicct,lex gcneralis , definitio propin-
^uitatis,& dcclaratiovtriufque.

Lex vniuerfalis,cx qua particularcs fluunt, inLc-
v«ico ad vcrbum hasc cft3cap.j3.c^.

N I V G I O; £7&

Virvir adornnem propinfAtattmcarnisfH& tioftap-
proptntjuabuis.

Id cft,non appropinquabitis vnufquifquc ad pro- E*pofit?d
pinquitatcm carnis fuse,hoc cft,Latinaphrafi,nemo £sSuin*
ad propinquam carnis fuae acccdat , id cft , dncat in
vxorcm,& cum ea rem habcat,feu,ncmo iungat fibi
propinquitatem camis fuse. Hanc legem,qua? caput
eftparticularium prohibitionum, fi recle intellcxc-
rimus,facilis erit omnium alianimlegumiqux ex ca
concluduntur,intclligentia.

Primum ergo in hac lcgc obferuandum eft , qu6
pcrtincat particula vniuerfalis. Dcindc quod non
dicat lcx,ncmo acccdat ad proximam fuam aut con-
fanguincam fuamifcd ad propinquitatcm carnis fu^:
feu vt propriiftimc rcddiderc fcptuaginta interpre-
tes>^9rvix~a* ffaoyjf a,vT*, hoc cft ,domefticam car-
nis fua».

Propinquitas autcm carnis mcar eft, qux me fine
interuallo attingit , ldquevcl fupcrne vel infcrne,
vel dextra aut finiftra , hoceft, ad latera : fupra me
proximc funt pater & mater. Adlatcra,hoccft,dcx-
tra & ilniftra,fratrcs & forores. Infra me proximc
funt filius & filia.Ergo hac lcgc gcnerali prohibcn-
turparentcs & libcri contrahcrc,& cx confcqucnti*
omncs qui in illorum loco funt. Item fratres & fo-
rorcs.Reliquis legc Dci libcrum relinquitur.

Poteft ergo,inquies,auus cujn nepti contrahcre?
Nullopacto. Ideo adieci qui in horum locofunu
Nam fi non licctfiliae patrinubcre, multo minus li-
ccbit ncpti auo nubere,qui illi patfis loco cft.Siqui-
dem maior reucrcntia naturar inftinflu dcbctur&
cxhibctur remotioribus parcntibus , quam propin-
quis. Si crgo non licet contrahcrc cum proximis in
reftalinca, nequc cum rcmotioribus liccbit , quo-
rum reuerentia maior eft, & dilcCtio arctior i ncuti
ftorga in omnibus bonis teftatur, & cxpcrientia
confirmat.Ecce,totum negotium de prohibitis gra-
dibus conlanguinitatis.hac vniucrfalis legis expofi-
ticne expcdiuimus , & potcft hxc expofitio pru-
dcntioribus, ouantum quidcmadlegcm diuinam at
tinct , fatisfaccrc.

Hancnoftram lcgis gcncralis enarrationcm, cla-
riffimeconfirmat dcfinitio propinquitatis a. Mofe, Confirmi
Lcuit.ii.2. tradita, vbi in hanc fcntcntiam loquitur 1^*^'
Mofes.Super anima nullus(fcilicct Sacerdotum)con propinqai
taminetur in populis fuis , nifi fuperpropinquitate ^ofeJct^
fua,hoceft,ptopinquofuo, ncmpe fupcr matrc fua, dita.
& fuper patrc fuo,& fuper filio fuo,& fuper filiafua,
& fuperiratrc fuo, & fupcrforore fua.Sub hacenu-
mcrationecontinentur& illi,quiin horum numcro
funt. An non ha?c definitio propinquitatis,per o-
mniacongruitcum enarratione noftra? Proximus
enimfuprame eft pater & matcr, proximus iuxta
meeft frater & foror. Proximus infra mceft fi-
lius & filia.Patrueles ergo confobrini, confobrinus
& amitina fub hac legc non comprchcnduntur*
Nam patruclis mca , confobrina mca, aut amitinaj
non funt mihi proxime}rrequc fupra me,ncque iux-
ta mc, nequeinfra me. Proindc Jcgc diuina non
cogor ab illarum nuptiis nbftincrc , fed dc huma-
nis legibus fuo loco dicemUs,quas ncmo pius corj-
tcmferit.

MaximiUarrusImpcratorpatruelemfuaro invxo- M**imt-
rem duxit,quae restametf; impcritcs offendit, ta- Jj""^
men culpa caruit: Nam princfpcjlheque communi Jiam ?xo-
lcge i nifiquanturn ad luftitiam attinct, vtnemini r* duxit*
contralcges fislt iniuriii,tencntur,neque iliorum fa-
c~ta, moooal>eonon fintprbhibita, transferenda
funt adimitationcm , pranertiffrtum fubditi aliam
lcgem habcant , cui cos propter publicum bonum

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

979 D E

obedirc oportct. Quod eigo licuit Maximiliano,
non ftatim licebit cuiuis nobili aut plcbcio in Ro-
manoimpcrio. Scdhac dc rc infra. copiofiusdiccn-
dum erit.

Porro cum lcx gcncralis vctat copulari propin-
in^^ord?- 4uos qualcs funt parcntcs & libcri,& qui in illorum
ne paren- numcro funt , itcm fratres & fororcs,fcicndum eft,
lioTum^ce ^1" nam m orc^mc parcntum , & qui in numcro fi-
fcndi finr. liorum habcndi fint.

In ordine parcntum funt,& qui funt iuxtaparcn
tes,feuadlatcraparcntum tranfucrfa & asquali li-
nca,& quifunt rccta linca fupraparcntes. Ad latcra
quidcm patris mci funt patruus & amita:Matris vc
rb,auunculus & matcrtcra.Supraverb parcntesfunt
patris & matris rcfpechi , auusauia , proauuspro
auia , abauus abauia , &o Dc his tradmt regu-
lam:Prohibitioafcendcntium & dcfccndentium in
rcc1alineaeftperepctua.Adduntqucfacctc,Si hodic
viucret Adam,in cclibatu illi forc viuendum.Vcrum
alij in quinto gradu rcdire ius contrahcndi contcn
dunt,fed potius corum fcntcntia probanda cft , qui
perpetuam prohibitionem elTe malunt.

In ordinc filiorum funt omncs,qui funt in cadcm
linea defccndentc , hoc eft, omncs qui recta linca a
ftipitc defcendunt,item omncs qui a fratrc mco &
forore mca nafcuntur. Nam cgo,frater mcus,& fo-
ror vna caro fumus.

Similiter in tranfucrfalineaab Amita & mater-
terafurfum afcendendo , perpctua quoquc cft pro-
hibitio. Amita enim & matertcra,caetcr2ecuie dein- jo
dcpcrfone; afccndcntcs,cumnepotibus,alhfquc de- 5
fccntibus comparata?,corum parentum , quibus ar-

qualilineatranfucrfaadiunguntur,vicem obtincnt.
Id quodin patmclibus,amitinis & confobrinisnul- j
lum locum habcr. Similiter dcfccndendo a fratris &
fororis filia, perpetuacft prohibitio , quiacompn-
ratx inter fe, parcntum & filiorum vice fungun-j
tur. Quarc laudandus cft Paulus Iurifconfultus, i
quitcmpore Alcxandri Impcratoris vixit , qui ius;
gcntium cflc docct,hanc dc qua loquimur pr©hibi- '
tionem. Sororis, inquit, proncptcmnonpoiTum
vxorem duccre , quoniam parcntis locoilli fum.
Eft cnim prohibitio,vt diximus,vniucrfalis,non fo-
lum intcr afcendcntcs & dcfcendcntcs in recta li-
nca,vcrum etiam in tranfucrfis lineis, intcr cos qui
parcntum & libcrorum loco funt.

Iam venicmus ad declarationcm vtriufque , hoc
eft, lcgis gcncralis & dcfinitionis propinquitatis,
hoc cft , adparticularesfcu fpeciales lcgcs , qua* cx
communi Icgc concluduntur , qucmadmodum dc-
clarabimtis.

CONIVGIO. 9*° ti

Pccnagemina violatoribus huius legis -«fcbctur. Jjjp
Vna corporalis,nempc mors, Altcra fpccialis,viaC-
licet malcdictio. Nam fi qui violat noucrcx tho-
rum,morictur,& crit maledict.us,, multb magis qui
hanc legem tranfgreditur.

SECVNDA L E X SPE-
cialis.

Pudorem (ororis tutflia patris tw , autflia matrts tu^
qu* genita eft domi> vel genita efi firis , rionre-
uelabis.

H v i v s Iegis eadem ratio eft qua? fupcrioris- V
cnimnihil propinquius eftfiliae &filio, fi furfuin
fpectcs,quam patcr & matcrata fi ad latera refpicis»
nullum intcruallum inter fratres & fororcs,huc imt
natiab vtrifquc patrc &matrc, fiucab alterutro.
Eodcm modo ergo concluditur ha?clex a gencran»
vt prima.

Porro f -ris & domi nafci alij aliter intcrpretatur.
Quibufdam enim domi nafci cft lcgitimc nafci,roris
autemillegitimc. Aliis \ patrenafci ab alia vxo-
re, eft domi nafci, ex matre nafci cxalioviro, ci
forisnafci. • ' jk

Dc peena corporali violata? huius legis Mofc> I°* JJJuf-*
quitur Leu.20.17.cum ait,Si quisaccepcrit foroiem
fuam riliam patris fui, occidetur in confpectu popu~
li.Spiritualis pccna? mcminit idcm Moles Dcut.i/*
2,2.Maledictus qui dormit cum fororc fua»

TERTIA LEX SPECIAT ^'
Pudorem nepotis tui aut neptU tux non renclabit* _p

Hoc cft, Auianon nubct ncpoti, nccauusnc-
ptem in vxorem ducct.Ratio lcgis cft> qubd auus&
auia parcntum loco funt,vt nepos & neptis libcro-
rum.Qui tamctfi fc proximc non attingunt , tamcn
maiorem rcucrcntiam ncpjs auocxhibct,quam P3"
tri, &auus ncpotem arctiore dilcctionis
complcclitur,quam filium. t,

Pcena' ergo tranfgrclToribus huiu* lcgis ; cafdcifl
proponutur,qua? vio^oi ibuspnmas lcgi^ fpccialis-
Q^V ARTA LEX SPEGlALls-

Tudorem amiu tux non dtf.ooperits. ^
Ratio lcgiscft,qubdamita iit loco matris, vt*fV
qua- ad latus fit patri. Cum igitur fratris filius an*!'
tam duccrc prohibctur,amita quoquc illi prohibc-

Fotuio.

P R I M A L E X SPECIALIS.
Txdorem pairis tui ejr matrU tut non difcooperies.

Hoc cft,filiapatrinoa nubct,nec filius matrcm
in vxorem ducet,fcu quodidcm cft,pater non ducct
filiam in vxorem , ncc matcr filio nubet. Nullus
cnim limcs eft inter has pcrfonas, proxime enim fe
attingunt.Conduditur igitur haec lcx generali lcgc,
vtfpecicsafuogencre, fcu hypothciis a fua thefi.
Homo ad proximam {v.x carnis non accedet. Ma-
tcr & filia funt filio & patri proxim^.Quarc ncc pa-
tcr filiam,iiec filius matrem 111 vxorem ducct. Ha?c
]ex comprehcndit etiam eos , qui loco parentum &
filioruin funt. Kcclc igitur Iurjfcpniultus;Nuptia?
non pofliintcontrahi intcreos,qui parcnrum & li-
bcrorum funt numcro3fmc proximi, fiuc rcmorio-
rcs gradus fpcctcntur.

, tur nubcrc. Nam fi fratris tilius non potcft duce
! rc amitam,profcctb , ncc fratris filia potcft nubcre
! patruofuo,aut auunculo,ncc frater fratris filia, uec
9 ncptcm,ncc proncptcm. Nam cuius filiam dnccrc
non poifum , nec cius ncptcm , proncptcm abnc-
; ptcm,atncptcm,trincptcm , &c. licctmihi duccic»
'; Siquidem cuicunquclccminac nonlicctmihi iu'De"
j re,cam non liccbit mihi in vxorem duccrc , & c°.n'
j tra,quam non hcct mihi duccrc, ci non liccbit iu"11
nubcre. Vtrinque cnim cadcm cft ratio. Cu»4-
ergo non licct fcemin^nubcrc auunculo aut patruo»
non liccbit profcdoauunculoautpatruo,riliaJi\10''
rorisaut fratris fui duccrc. Nam cum vnapcrfo113

prohibetur,rcliqus omncs, qua: funt in parig1

-adu,

cum illis prohiben|ur. Siquidcm ex iis,qux vctan-
tur,ccrtanormadeiis,quarnon cxprcffc ponuntur»
pctcndacft.

Q^VINTA L E X S P E C I A L I

Pudorem matertera tu£ non difcooperies* e

Hvivs Iegisratiocx fuperius dictis mani^
eft.Eft cnim matertera loco matris,vt quar illi a£* la'
tus,hoc cft,in tranfueda Unea arquali fit proxiin^ ^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

D E 'CO NIVGI O.

^"mma Hisquinque legibus prohibetur omnis confan-
ftomU Su'ncorum inccftuofus coitus. Qui aiitem fub his
fpi ^c8^Dus ncn continentur , iurc diuino propter con-
^40** fonguinitatcm non vctantur nuptias contr ahere.Scd
hicomnia propo/itis fchematibus oculis fubiicic-
"Mis.Primum enim Schcma fimplcx crit , cx verbis
nudis Mofis defumtum. Altcrum ex confecutionis

ncccfiitatc extructur.

P R I M V M.
zJMattrtera.

S C H E M A
•dmita. ^JMater.
Soror. Ianvs.

Ftlta.

Neptis.

Hic Ian v s prima legc a matris & filiae : Secunda
afororis:Tertia aneptis : Quarta ab amitae :Quinta
^iatertera? nuptiis arcetur.

-AherHmfchcma ex confecmionis necejfitate extruUum.

&c.
maxima.
maior.
niagna,
-dnitta.

cVc.
t/ibauia.
Proauia.
slma.
Mater.

&c.

maxima.
maior.
magna.
Matertera»

•982

Hiclofcphpatrai filam in vxorcm chicit , quod conciifa-
ncquamiam fcciffetvir fanctus & iuftus , fi contra 'Cf^Z
lcgcm Dei hiiiTetpatruclcm ducerc. Q^od autcm fephi »-
Eh diciturpatcrlofeph aLuca, qui tamcn patruus

Soror. Ianvs- Frater.

Ftita. Filta. Ftlta.

^(cpttt. Ncptif. Ncptir.

Prontptis. Proncptis.1 Troncptis.
&c. cfrc. &c.

^anvs procus nullam ex his fceminis potcft in
Vxorem ducere. Nam qua» fupra illum funt,matrcs
^nfcntur.Qusc infra illum perpcndiculariter , filia
*unt. Iisquse a forore Iani & fratrc ciufdcm dcfcen-
«unt,ipfelanus eftpatris k>co, qui cum fororcfua
ynaeft caro.Idcm iudicium fit dc fcEinina qua?ren-
tc nuptias,quae fimilitcr abftinebit ab iis, qui fimili
^odofeattingunt. "

Liccbitergoperleges diuinas patruclcs , amiti-
nos>confobrinos,c\: qui funtinfra ilIos,matrimonio
jungi. fsjon cnim funt fibi proximi fanguinc. Nam
ln*es tranfucrfus intcrponitur intcr iptbs& ftipi-
tcm,ncc parcntum & libcrorum loco funt. In ho-
turn igitur nuptiis, .quantum actlegcs diuinas atti-
nct , licet exemplaTanclorum firie pcccato bona
confcicntia imitari. Quatenus autem lcgibus hu-
^nis obligcmur,& qua cxccptione , fuo loco do-
CCD>mus.

Fxemplo finblorum.

B A THVEL.

Rcbccca. Laban.
Iacob. Rachel.

Hic Iacob filiam aumttuli in vxorem duxit.
lofue 15.
Iaphvne.

Caleb. Ccena*.
Axa. Othoniel.

H?C Othonicl patrui fiiiam ducit in vxorc. Quod
lnitrimonhimiplcIofue lcgis diuina? fan&iffimus
^os &^pnciliat & probat.

sAttnd ejuod Phtlipptii pontt.
Math an.

Jacob.
Jofiph.

MOTHt.

pfius fiiifle videur,id fit morcfcriptura?,quo maio- & Lucam^
rcs minorum patrcs ccnfcntur. Quod autcm Euan-
gcliftaMatthar.is, Iacob fuiffc filium Mathan affir-
mat.&LucasElifuiiTcfilium eiufde Mathan tefta-
tur,idideofacl:ume(i,vrcognatioIofcph & Mari*
intelligatur,vt cum Iofcph dcfccndat a Oauidis pro-
fapia,intclligatur Maria ab eadcm defcendifle.

Si iam licuit lofcpho duccrc patrui filiam. Si li-
cuit Othonicl idcm faccr'c,& fi licuit lacobo auun-
culi Ifiliam perlegcm diuinam in vxorcm ducerc,
cur non MaximilianO Impcratori patrui fui Caroli
V.fiIiam,hoceft,fuam patruclcm,duccre in vxojcni
licerc^t? Nam pranerquam quod huiufmodi con-
tracl:usconiugalis , vidcIicct,natoru cx duobus fra-
tribus,non fit prohibitus,habctprobata fandorum
excmpla, & aprobationcm Mofis & Iofuc,qui hu-
iufmodi nnptias & conciliaucrunt & approbaucrut.
De Mofeenim lcgitur vltimo Numcrorum capitc,
vbi Maacha,Tcrfa,Egla,Melcha,& Noa filiis patrui
fui approbantc Mofc nupferunt. Delofue lcgitur
in eius hbro cap.15.vt paulo antea mcminimus.

Siquisautemobiiciat, non tamfpcaandum ciTc obicftio
quid hceat,quam quid honcftum fit , & habcndam de c°niuJ
cffcrationem publicx hortcftatis, hunc viciffim in-
tcrrogo, Qiiisnam honeftatis maiorcmrationcm,clcm' ,d .
quam ipfc Dcus omnis honcftatis fons & autor ha- $
berc potuciit ? SicrgoDcushochoncfium iudi-ducit.
cat,tuquis cs, qui hoc intcr minus honcfta nnmc-
ras ? Loquorautcm dc diuinis lcgibus, dchuma-
nis autcm quid fit fcnticndum , quos obligcnt &
quatcnus,paulopdft dicam.

7 Cauft interditlarum nuptiarum in certis gra-
dibtu.

Cvm non dubium fit omnia ofTiCra Chnftiano- Quatftiov
rumfubhisduabus lcgibus : Dilige Dcum ex tpto
CDrde & dihge proximum tuum vt teipfum , conti- . ,
neri^merito hic qua?ritur , quomodo prohibitioncs
nuptiarum intcr ccrtas pcrfonas fub his legibus con-
tincantur. Nam filcgeprohibitionis obligamur,
qui lcgib. Mofiicis cxemtifumus,nccc{fe eft, vtca
prohibitio fub altcra harum rcrum contincatur:
prjefcrtim ciim Dominus folam dilectionis lcgcm
nobiscommcndct, & omnia in ca contincri affir-
met. Adhancqusftionem ita rcfpoudco : Dua3RCfPofio,
funt caufa? prohibitionis diuina? vidclicct naturalis
fanguinisrcucrcritia, & dilcctionis rnterhomines
propa^gatio. Naturalis fanguinis reuerentia cft, caufapn-
quam homincs fibi.mutuo iuxta naturx lcf7cm& ma-
mandatudcbcnt b fineuinis propinquitatc.Libcri parermim
progenitorihHis fuis debentfumrriam reucrcntiam,'& Ubcro-
& qu6 furit rcmotiores , co maiorem. Sunt cnim ™? Jfjj
progcnitores liberis loco Dci, vf feaindum Dcum citx.
ipfos honorent. Proinde oportet, Vt in omni vita
libcri paremes fuos tanquam dcqs quofdam fufpi-
ciant. Cum crgo coniugcs dcbcnt cife parcs , ctfi
non conditionccontngali tamcn amorc, rcucrcntia
& dignitatccontra fanguir.is reucrcntiam fTcrct , fi
parcntcs cum libcris connubio copuldrcntur. Nam
fi pater filiam duccret,camqnc fibi fociam adiunge-
ret, ipfcquidcinfuam emincntiairi & di^iitatcm
contra natufx ordinem & lcgcm/Dci dcponerct &
contcmncrct. Illa vero reucrcntiam paternam rtia- '
"tali commutarct. Et quoniam vxor marito vt <
capiti iurc natura? fubiecta efTc dcbct , contra natu-
ram faccret matcr,fi filio nubcrct. Similitcr fifrusJ

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*8j

D E

ttum Sc
ftrorum.

Altcra
tauli.

maternam reuercntlam maritali commutarct con-
tra natarac ordincm. Brcuitcr,ius naturj? dietat,ma-
iorcm debcri rcucrcntiam parcntibus, quamconiu-
gibus. Ex his manifcftc concluditur,qubdlcx pro-
hibensnuptias parcntum cum libcris , contincatur
fub quarto pneccptp, & fub communi dilcctionis
item fra- proximi capite.Eadem naturx lcx fratrcs cum foro-
rib.connubio iungi vctat,et(i lnc ratio obfcurior cft.
Vidctur autcm ordini natur* non congrucrc, vt qui
iam fanguinc vnum furtt,faedere maritali iungantur,
ncqucreucrcntia fratcrna in maritalcm contra na-
turx ordincm tranfformanda cft. Idco Augufti-
nus m-.Ntfcio quomodoineflhumanavcrecundU <}utd-
dam natitrale.vt cut debet caufi propinjuttaiisverecun-
dumhonorern, abea contincat. Hucacccdit tacitirs
naturz confcnfus in omnibus fanis hommibus , cx
quo fa&um cft.qubd ctiam cthnici ignan Dci,pne-
fcrtim philofophi Grxci & Romam,nuptias parcn-
tum cumlibcris, & fratrum cum foronbus mceftas
iudicarint.

AltcracaufaprohhVtarum nuptiarum m gradi-
b° ccrtis eftcaritatis intcr homincs propagatio. Lcx
cro-o dilcctionis vctat quicquid impcdit caritatis
mutua inrcr homincs propagationem , & praecipit,
quod eam latiffimc intcr homincs ad focictatcm na-
tos dirfundit,hoc cft,quod aliis vcibis dici folct.Lcx
natur? ea di&at,qua: faciunt ad confcruationem na-
turar, & vetat impcdicntia naturae conferuationcm,
Nuncautcmnuptiarcum propinquis amorcm intcr ,
hominesin anguftum cogunt & impediunt , quo j
minusfc latiflimc amorintcr homines dimmdat: j
Etcontra,nuptia'cum rcmotioribus inita? amorcm 1
inter homincs latifhmc fpargunt , & veluti fugicn-
tem reuocant. Quarc & focictas humana ftabilitur,
& mcolumitas confcriiatur. Proindc vt illj nu-
ptia: lcgc naturae & dilcctionis prohibcntur , ita hx
piTcipiuntur. Siquidcm focictas hominum amore
coit,amicitia firmatur, officiis mutuiscontinuatur,
nuptiis fouctur, dilatatur & confcruatur. Id quod
Dcus atquc omni dubio his lcgibus dc nnptiis
voluit.

Scdvideoquid obiiciant, qui noftrar fcntcntiae
aducrfant ir. Lcx naturx,inquiunt,cft immutabilis.
Si crgo Hcuit aliquando cum proximis matrimonio
iungi,vidctur prohibitio noncfTc lcgis natura: , fed
politicx ordinationis in Rcpublica Mofiica. Rc-
Rrfponfio fpondco. Lcx natura: duplicitcr confidcratur. A-

tcr ailtin ,;. , - ~ r 'i i

aioncrn. iias emm lcx natura? lic diatur , *?ta<w icu oxac , hoc
cft,fimplicitcr,& cxomnipartc, vt Dcuscolcndus
eft,honorandi funt parentcs,natifunt educandi, pa-
rcntum & libcrorum nuptiat funt incefta?. Ha?c lex
natura* pjtaric cft immutabilis. Alias dicitur lcx natu-
rx xstTtf T/,fcu T/v-.f i'y^5t,vidclicct , cumnaturafinem
intuctur, qui cft incolumitas humanas focictatis &
confcniatio. Hsc lcx natura* , ctfi qub ad fincm
mutabilis non cfttamcn (\ modum, quo ad rincm
pcrucnitur,rcfpicis, cft mutabilis. Lcxnaturaein
cxordio' mundi rcquircbat proximorum nuptjas,
vt fratrum cum fororibus, vthomines multiplica-
rcntur. Iam cadcm Lcx naturar , humano gcncrc
multiplicato,& latc fparfo , prohibct proximorum 6o
nuptias in linciscertis & gradibus proptcr eundcm
fincm,videlicet, vt homincs inter fc focictate coalc-
fcant,& finnis amicitiae fcedcribus iungantur , fcr
pcntc in plurcs caritatc pcr affinitates. Ciccro aif.
Ipfi ch *rttMgenerUhumanitfuatota domm coniugio £r
jkrpe coniungtrur , ferpit fenfimforas cognationibutyrt-
muwytum affjnitatibiu. Et Auguftinus : Habita eil
ratto rethffima charitaiisyvthominc4 , quibus ejfet vttlu
Q- hones/.i concordU duierfirHmncceJJithdinum. vincults

CONIVGIO. 9^

\ netterentur,nec vms in vna multiu hAbcret , fid finil'li
(Pargeretur in fingulor,ac fic adfociale vitam dtbge»»^
colltgendam plunmx plnrtmes obttnertnt.V 'chtit ergo
tura,vt necefjithdinu vinculum in mtdtos diffitfis conw^
otU^ntsn tntra eofdem p.virtef rnancntibu* tfff^^S
neclerct. Hanc naturx kgcn, vtfit inuiolabihs:
Deus fua vocc conlirmauic,& difcrtc eam pertincic
ad omncs nationcs pronunciat,Leu.i8.

Obicftio.

8. LSGES H V M A N dE
prohibitione certorumgradHum.

Le 6 E s humana? de nuptiis funt triplices Portti-
ficiar,Impcratoriar,& Nati.mum propri.r. fcjj*^

Pontifici.rlcgcs Chrifti fponfim non obhg^- cl '
Namcum Pontifex litvcrus Antichriftus, ilHus le-
gibus non potcftfcfubiiccrc Chrifti fponfa , ^
Chrifto perfidc rcpudiato.lncp tifsima cft &ttaff&
Bonaucntura «miwjtf Papalcm extollens,nititi'r»
Dicit cnim Dcum dcdiiTc Pctro iurifdictioncm J11;
pra omncs Rcgcs& lmpcratorein ipfum. I^
ftandum cflc Papa: lcgibus, qui PctrofucccTsit.
oraticnc Bonauenturx nihil vanius, nihil mcnd^
cius,nihil contumcliollusfingipotuit. Chnftlis(;'
nimEcclcfixMonarcha vult rcgcsgcntium domi-
nari in mundo,& non fuos.Et Pctrus Apoftolorurn
coripharu&prohibct, ne quis dominium in hxredi-
tatcm Dei,hoc cft,in Ecclcfiam fibi vcndicct. Non
igitur dare Petro claues rcgni ccelorum, & Petrum
haberc iurifdictionem , feu autoritatem fupra rcgcs
mundi & Impcratorcs,idemfunt,ctim hec duo D°-
minus adeb cxactc diftinguat. Non cft proinde,
quod moueamur autoritatc Papar , quar planc nulJa
cft tn Ecclcfiam Dci. Prartcrca, fi rationcm, qi,a
lcx pontiHcia dc intcrdidis nuptiis nititur,cxaminc-
mus, xnuemcmuscam ridiculam cflc & incptam.
Quatuor,inquiunt , funf humorcs in humano cor-
porc , & in his totidcm clcmcuta. Idco nbA hcet
nuptias coire intra c]uartum gradum , 3"f^ ^
ro humorum aut elcmcntorum in humano cor-
porc plus ficcict ad prohibitionem nuptianim»
quam numcrus paitium anni autportarum Nihj^ "
lim duriorcs fuerunt, ciim intraleptimum grad»»11 ^
nuptias non admittcrcnt, propterea quod fcptcin
(iuxta illos)numercntur artates mimdi. Qua' IeX .: '
cnrdcliflima fuitjita cius ratio ftultiftima. Cum ig1"
tur lcgcspontificixdcgradib. prohibitisnec
ntatc.ncc rationc nituntur , non luntnobisvt Wl
lcgcs obtrudcnda?. , ^

Impcratoriarlcgcsdeprohibitis certis gradlD»iJWr
graues & honeftar funt. Nituntur cnim autortt* ^
fummi Monarchse , & honcftis rationibus fu jc,ul1'
tur. Has lcges dico obligarc cos,qui funt ^
mano impcrio,& non alios. Qucmadmodum crg^
nos Dani non fumus fub Impcratorc, fcd Cutr
prio tcge:ita no legibus Impcratoris,fcd nP^rJ V
cipis lcgibus parcrc dcbemus. Quilibet cnim
magiftratui,& nonalienocx mandato Dci obcoJ
tiaimquar cum pictate ftarc poteft,dcbct. Pra'te^
lcges Impcratorum fa?pe variarunt. Antc 1 |lC.otjc-
fiumnihiladicccrant Impcraroriar leges diuinis
^ibus.TheodofiusprohiDuit^nepatruclcs , fr3trl! ^
Hberi matrimonio iungcrcntur,quam Icgem hlcCC t
forcsmrfusabolciicrunt.' u -t

Propri^ nationum legcs funt,quas nationcstia % ftof^
pcculiares,quariK>n ftintfub Romanoimperio. * ■'^.
quc ha? in nonnullis locis magis funt confuctuain
laudabilcs,q'.iam lcgcs, nifi quodconfuctudo ^(,r^;*
modo laudabilis fucrit, vim legis obtincat»

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

98j DECONIVGIO

icgibus fme confuetudinibus in quibufdam regnis
abftinetur a tertio gradu,vtrinque inclufiue. Rurfui
aiibiaquarto iimihtcringlufiuc , mxta fupputatio-
ncrnCanonicam.

o. Ratio humarr* prohibitionis,
jt Impcratoria? & nanonum lcgcs honcft.fsinaas ra*-
^un$tiones prohibitionis nupiarum in ccrtis gradi-
^oiia^115 af''gnant. Viderunt cnim iapientifsimi gubcr-
^Ub. nator^ s ad quartum vTque gradum durarc amicitiam
inter homines , proptcr vinculamamoris naturalc,
Suoconfanguinei inter fc deuin&i funt. Ideo puta-
runt vfquc ad hunc gradum nbn fu j)crftitiofe,fcd ob
politicum rincm , abftincndum elfe a nuptiis. Rur-
fusquoniam viderunt illam naturalem amicitiam,
veiuti fugcrc in quarto , & in rcliquis inferioribus
gradibu/, concedebant nonnulii nuptias in quarto,
"lultiin quinto,& infcrioribusgradibus vtamichia
^odammodo fugieas reuocaretur, vtqueiftopa-
^ocharitasintcrhomines ipargeretur la:ius,& plu-
rcsamicafocietatc iungcrcntur. Kam poftquacha-
r»tas ad paucosarTectuum vicio & fcclcrc contrahi
ccepit,rurius per connubia cam dirfundi m plurimcs
kpienterftataerunt nationum gubernatores. Vncic
Vhi\o:Cormu6ia cum cxteris.nouas contHnthoncsficiur.

»falodttcr,0res ejuamconfangutmtas. Et Ciccro arhr-
^nat charitatem ad plurimos fcrpcrc afunitatibus.
Etfiautem hanc honeftifsimam rationcm cffc mdi-
c°>nolim tajncn in ca rcgulam gencralem figerc,
»cdhabendam cfTc rationem publici boni , & ad il-
){. W accommodandas cifc lcgcs.

Primum igitur iudico.recte difccrni intcr illuflrcs
perfonas,prxfertim cas.pcncs quas fummarcrum
eft>& alias. Eft cnim plane indignum communibus
lcgibus principes conuringerc,vt nullis inrebus eis
^icquam,quod tamcn ficri pofsit finc oflenlione
^ei & iniuria fubditorum,concedatur,nili quod m
fimis cerdonibus & baiulis cx lcgc communi concc
^tur^cum tamcn mitltis priuatis propter fingulari;
^ rem publicain & Ecclefiam merita iuftcconce-
duntur priuile<na.Necomnium in vllabenc confti-
^tarcpubhcaeadcm eft prarogatiua, idquodpro-
fecto omnem ordincm tolleret,& barbaricam *V*r
^ inuehtret,qua nihil humano generi magis nc-
2*^* ^iirn eife poterit.Inter illuftrcs igitur pcrfonas nu-
H ptiiconccdiiuftcpoflunt in omnibus gradibi s di-
uinitus non prohibitis ,potifsimum cuminde bonii
Publicum fpcrctur.Nam fi idem finis monftraripo-
lcrit conce.sionis nuptiarum in illuftribus perfo-
ni*»qui cft prohibitionis in aliis,poterit & conceffio
f^prohibitio Jimulftarc finc vlia legis communis in
iuria. Nam vt concefsio non pugnans cum vcrbo
^eijvcrcritfxpc in publicum bonum in illuftribus
Pcrfonis : ita p^rohibitio humanaindiisad bonum
publicum rcfcrtur.Non igitur intcr ie pugnant con-
cefsio & prohibitio.cum finibus conucniant. Hanc
cbcaufamconccdiporTunt iiluftribns pcrfonisnu-
ftiae in gradibus diuino i'»rc non prohibitis,prasfcr-
9m cum contractushuiufmodi , vt diximus , vidctur
!n bonum publicum ccdcrc. Nullaenimlex Dci
1(* vetat , nec voluntas communis lcgis alia cifc po
tcn.Siquidem omnis lex iufta bonum pubhcum iibi
Ptoponit, vt finemvltimum, quem cum aflecuta
. %rit,libi fatisfaclum cffe iudicat,ctiam.fi ij p»Z«" lc~
Slff* ojs aHud videtur poftulare. In napatu recun-itur ad
difpCnfationcm ? qUSe non potcit ficri, nifi per cum,
Penesquemcft fumma rcrum, quam difpcnfatio-

parere,& nihil inquii ere ln ca qux principcs faciunt
praeterlcgcmcommunem, pmcrtim cum ncc Ie-
gcm Dci violant.ncc vjlam fuis fubditis fuo facto
iniuriam infcrunt , fed potius bonu publicu fpcdat.

Ca;terum,etfieorum,qui in fecundo gradu zquali Qu d er-
funt,& Curum qui infra eos collocantur,fiucaq;iaIi, ?^>*( »^
fiueinxquab' lincamupriavverbo Dei prohibit» non SSl^S
funtitamen optandum eiTet io aliis omnibus, pr.rter t«.
illuO.res perfonas,idquc proptfer finem a nobis pofi-
tum,prohibitioncmhumanam feruari, qua cauctur,
ne qui contrahant in primo, fccundo, & terrio gra-
dibuWferuata & fupputatione Canonica. Non cnim
tam fpeckandum cft,quid liccatfimplicitcr,quam id
quodcxpcdiat faciatquc ad humanz focietatis con-
icruationem & incolumitatem. Nam fi idcm per-
mittcrctur aliis quibufuis, quod illuftribuspcrfonis
proptcr certas caufasconccditur, faJi-iones metuen-
da?ciTent,ex quibus pcriculum immincret, nc po-
tcntiores inftar pifcium paulatim deuoratent mi-
nus potentes. , ^ ...

Porro quiaizpeaccidit, vt vnus volentinm con co„langu|
trahcre fit in tcrtio gi adu,alter in quarto.vellcm ta neorum
l:s non arceri a nuptiis,fcdreputari vtrunq; in quar
to gi adu,iuxta vctcrem rr g ilam : Quoto gradurc-
mptior diftat i communi iHpite , eo inter lc diftant.
Hoc ehim modo & charitas fc ad plures diffunderct,
& non prorlus alicniafanguinc , in bona mortuo-
rum inuolarent.Vnde fepc rnagna: inimicitixoriu-
turin focictatis humanx dctrimcntum.

Amonarchaautem vcllcm caucri, necontra has
!cgcs connuDiales vllam pcrmifsionem autn-laxa-
tionem admitterot.Difpcnfitioncs enim,maxime fl
crcbrae fucrint,faciunt vt lcges paulatim viiefcant,&
tandcm penitus intcrcidant.

DE AFFINITATE.
Diximvs fuprapropinquitatcm carnis , & affihi-
tatcm lmpedire ttuptias.Dc propinquitatecarnis lia
ctcnus difputauimus, quantumratioinftituti noftri
poftulat. Nunc idco breuius dc affinitat e dicemus,
quia earcs, cxiis qua! diximus,magna ex parte pen-
dct.Excutiantur autem hsec ordine.
I, Qutetffiues.

z. N ermia cr comparationes afjhiuni.

3. RiguU i.:diaj.

4. Leges probihtionis*

nemp
oe M.

apa, tanquam fummus in Chriftianorum or-
onarcha fibi vindicat,& difpenfat cum iis , qui
Pccuniam numerant. Subditorum autcm noncft
^penfarc cumfuisprincipibus, fcd iis fubcfte &

/. Quinatn dtcuntur afflnes?

Affines dicanturnon maritus & vxor. Abhis P«C<&
cnim affinitas oritur -fed qui necefsitudine quadam ptx°*
copulantur matrimonio iunctis , proptcrfolas nup-
tias.Nam vt cognui ipfius viri neceisitudinc affini-
tatis mulieri iunguntur, ita cognati ipfius mulitris
ncciffitudincaffinitatisviro copulantur. Siquidem
qui ciufdem cognationis proximae non crant , noua
hac ncccfsitudinc ncdtuntur,vt non minus fint inter
fe deuini^i^quam fi cfient cognati.Eft crgo affinitas
duarum cognationum necefsitudo ,quafi finibus & Afmiu^
ccrtis punctrs contracla.Metaphora fumta cft ab iis, J^dctin1-
quorum agri vicinis finibusfunt coniundi. Qucm-Rat'0»»»
admodum enim illi,quorum agri finibus fe contin-mlms*
gunt,proptcr coniunctos agrorum fincs , aftincs di-
cuntur: itacognatio viri, quse cft Yeluti ager di-
ftin<5tus , & cognatio mulieris , quae eft vt alter a^er
diftinctus ante nuptias , finibus, hoc eft, manto
& vxore , per nuptias copulantur , ideoque fic
iua&i , afrlnes dicuntur. Dicuntur^ergo ipfius

T. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

9*7

D E C ONIVGIO.

o?8

viri cognati , affines mulicres- & ipfius mulieris co-
gnati , affines appcllantur viri , proptercaquod duae:
cognationcs intcr fe pcr nuptias copulcntur, & v-
Affinita- traque ad akcrins cognation s fincm accedat. Affi-
tis ratio. nitatis autcm huius ratio cft : qudd maritus & vxor
lint vna caro:cx quo fit , vt cognati ipfius mariti fint
vxori affincs:& cognati ipfius vxoris fint marito af-
fines , vtaltcr ab alterius cognatis, quantum ad nu-
ptias attinet, abftincrc dcbcat, tanquam a prdpriis.
Sunt enim noua quadam nccefiitudinc,vidclicet af-
finitatis , mix non cft deterior cjuam cognationis:
coniuncH.

Liraitcs. Et qucmadmodum non omnes partcs vicinorum
/ agrorum finibus copulantur , fcd in certis duntaxat
locis ita confanguinci vxoris,& confanguinci mari-
ti,tanquam agrorum diftincte partes,non copulan-
tur rcfpectu mutuo,fcd folummodo refpeclu,eorum
qui conubio iunfti funt.Quarc intcr confanguincos
viri , & confanguincos mulicris, nuila cft necefsitu-
donuptiasimpcdiens : fcd folummodo intcr con-
fanguincos viri,& mulicris,& inter confanguineos
mulieris & viru.Sed dc hac rc infra,diccndum erit-

Owga. Porro & hoc tcncndum cft , qu6d affinitas iuxta
legcs ciuilesjfolummodo cx nuptiis nafcatur: fcd fc
cundum ius pontificium,ex quocunque coitu. Lc
gcs cnim ciuilcs tantum honcftatis & necefsitudi-
liisnccclfarixhabuerc rationem. Iusautem ponti-
ficium fuis canonibus mixtioncs promifcuas caucrc
voluit-

2. Nomina& Comparatio-
ncs affinmm.

Fiis gamvs nunc fponfum, nunc fponfam in huc
modum loqui.

i . S o c e r m c u s, min mands tller huHruisfhdcr-.mttn
fchvveher.JSocrus mca,f min mands tilcr huflruis mo-
der.mcin Schvvitger.) His opponunturgencr meus,
( mtn daaters mandmein Eidtm.JSc nurus mea, (min
Sons huslruc,eller Sonnequcn.mcin Schnur.)

z. Socer magnus,feu profocer meus,(wj» mands
§\ltr huslrnU fhrfadtr : Sltcr Schvvthtr yodcrGrof-
fchyveher.) Socrus magna, fcu profocrus mca,( mtn
madscller huflrui* mormoder.Slter Schvvtgerjdcr Gros
fchvviger.)H'is opponutur progcner meus,(ww» daa-
tcr bartis mandwntd £tdc) & pronurus mea ,) mtn (on
fins hus~bu,eller daatcr fins huflru:vntcrSchnur.

3- Vitricus mcus,(min Steffader-.mctn Stieffuater.)
Noucrca. mci,-min Steffmodcr.mein Stieffmuttcr.) His
opponuntur,rrcuignus mcus, (min Stejffin:metn Stt-
ejffihn.(t\ Pia»uigna mca,(»w« Steffdaater:mein Stieffi
tochter.

4. Lcuir meus , (min mands TZroder : meins mans

7? rudcrjHcin Schvvager.) Glos mca, (min mands Sy-
fier.mcins rnans fchvves~terymein Schwegcrin. His op-

ponuntur,Sororius mcus, (mtnSyslcrs mand : metner
fchvvesler man.mctnfchvvager.) cVfratria mca,min

Hroders Huslru . (mtmts brudern vveib , mein fchvve-

gerin.)

Hx funt pnrcipua? appcllationfslatina^vel fi pla-
cetlatine ha*c cfrcrre,loquaturfponfusin hunc mo-
dum,Soccr cft vxoris mcx pater,& ego illi «rcncr.So
cer magnus,vxoris mca? auus , ego ilhus fiim proge-
ncr:& c conuerfo, Patcr mcus vxoris mear focer eft,
h.rc illi nurus.Et auus meus,foccr magnus fiue pro-
focer cft vxori mea?,illa illi pronurus. Jtcm prdfo-
crus mihi vxoris mcx auiacft, & cgo illi progener.
Et retro, matcr mca vxoris mese focrus eft , illa nujc
nurus. Et auia mca vxori mcx focrus magna eft , &

, eft vxons

vxor illi prdnurus.Preuignrs autem meus, c
mcx filius,ex alio viro natus,cgo illi vitricus. Et co~
tra,vxor mca libcris mcis aliunde fufceptis r.oucrc*
dicitur : libcri mei illi preuigni funt. Frater meus
lcuir eft vxori mea\soror mea illi glos cit. Duorurn
fratrurh vxores intcrfc dvtflipf vocantur. sororiu5
meus vxoris mea? frater. Fratria autcm mca , fratris
mci vxor.Ha?c fcre ex Erafmo.

3. jReguU iudicij.

I. Vir abftincbit ab vxoris cognatis , vt a pr°- ftie*
priis. similiter mulier abftinebit amariti cognatis»
tanquam a fuis.

Huius regula» fundamentum eft:Qupd maritus &
vxor vna fmt caro- Ciim igitur ego & vxor mca vn»
caro fimus, ab ipfius cognatis,tanquam a ir,eis ,
ftincbo , & illa vicifsim amcis , tanquam a propriis*
Ex quofequitur.Eofdem gradusaffinitatisqui con-
funguinitatis prohibitos effc.

II. Virnonpoteftcam ducere, cui libinubere^^
non licet,ncc mulicr ei nubere, qui fcnon potcft du
ccrc. iCum igitur noucrca mca cft vna caro cum p3"

tre meo , non poteft mihi nubcrc, quare & cgo ab-
ftincboab illa,tanquam 3 matrc.similiter quoniam
vitricus meus vna caro cft cum matre mea , non po-
tcft mc ducere , quarc & cgo ab illo abftincbo , vt a
patrcproprio.

III. Cognati ipfius viri, & cognati ipfius muhe-^^
ris affinitatislcgc non prohibcntur contrahere.Poi'
funt igitur duo viri,qui funt patcr & filius,cum dua-
bus fceminis,quse funt matcr & filia,contrahcre. Ite
duo viri qui funt fratres , cum duabus fceminis quar
funt fororcs,licite contrahunt. Item vir vxore fu3
mortua,poteftducerc cam,qua? nupfcratfratri vxo-
risfua? iam mortuo.Item mariti filius cx alia vxore»
& vxoris filia cx alio marito , vel contra , matrimo-
nium rectc contrahunt.

Porro,ct(i in Papatu olim numerarunttria affinj-
tatis gcnera impedicntianuptias , hodie tamenpr1""
mum folummodo nuptias impedire recle affirnvant»
Difcernuntur autcm affinitatis gencra iuxta hanc
rcgulam : Pcrfona addita pcrfonajper carnis copu-
lam,mutat genus affinicatis,& non gradum. si ergo
quisfucrit mihi in pnmo graducognationis,vtpotc
filius,& duxcrit vxorcm,ilia fcemina crit mihi in ^
mo gradu affinitatis,?c in primogenerc. si mortuo
filip mcoaliuscamduxcrit, iscritmihi fimiliterU1
primo affinitatis gradu,fed in fecudo genere.Veruni
ii idcm aliam mulicrem cognouerit, ea eritm»11
quoque in primo^radu affinitatis, fed in tertiogc-
ncrc.Pcrfona fiquidcm addita perfonf,non gradum»
fed gcnusfolummodo affinitatis mutat.

Eademeft prorfusfupputandi gradus affinitatlS
ratio,qua? cft cognationis. Filiuseftmihi in prim°
gradu ccgnationis,eigo nurus mea crit mihi inpr1'
mogradu affinitatis.Ncposeft mihi in fccundogr3'
du cognationis , crgo pronurus mcaeft mihi fim"1'
ter in fecundo gradu affinitatis. Fratcr & fororfrnt
mihi in primo gradu cognationis, ergo sororius
meus & fratria mca funt mihiin primoaffinitatlS
gradu,atque (ic dc casteris.

4. LEGES PROHIBITIONI*

GRADVVM AFFlNITATIS.

/. Noucrca tut pudorcm nereuelabi*. ^

RATioIegisefhPater tuus &noucrca tua vn*rr^a
eft caro,vt pater tuus & mater tua fucrc. Proindcvt
a matre propna ita & noucrca tua abftinct>lS*

Con-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

9*9 D E C O

Conduditur autem hxc lex ex prlma regn!a,hbc pa
&o, Nouerca mca cicbet abftintre a confanguincis
nuritifui,hoc eft.patris mei.Igitur non licetiili,mi-
ni nubere.Proinde neque mihl Hcebit , eam in vxo-
fcm ducere.

Poena corporalis violata?huius legis efl mors. Mo
ricndo,inquit, morientur ambo , ianguis eorum fu-
per eos.S^ *r»'Wtf,Deute.27.2o.Malemftus qai dor-
mit cum vxore patris fui. Huius inccftus meminit
Paulusi.Cor.^.i.

//. Pudorem ficrw tua non
rtuclabis.

K k ti o legis cx prima regula dependet. Deinde
Socrus matris loco eft,vt leges ctiam affirmat.

Pcena corporalts Lcuit.io.u.haec eftunorte moria-
turambo.S^'rir«<i/^,Dcu.27.23 Maledictus qui cum
&cru fua rcm habet.

/ / /. Pudorem vxoris patrui tui
non rcuelabis.

Ratio le<*is:Cum vxcr patrui mei debeat abftK
nereaconfanguineismaritifui,non pcteft nubcre
rnihi,qui fum^filius fratris mariti ipfius : Q^are nec
mihi eam in vxorem duccrc liccbit,vt parct cx ftcu-
<k regula.Prancrta vxor patrui eft mihi loco amire-
nocclr^mnumeroparentum. Jgiturnon minus ab
llliabftinebo,quamab amita. Ex hac Jege fcquitur,
qu6d ab vxore mei auunculi dcbcam abftinere.Sunt
cnimpatrui mei vxor & auuneulimeivxdr, inpari
•gradu.

/ / / /. Tudorem vxoris fratris tui
non reuclabis.
tUf 10 lcgis:Vxor mea dcbctabftinere acogna-
tis meisjgitur abftincbit l fratrc meo,& frater mc-
us vicifsim ab ca abftinebit. Lcx ergo hzc nititur
prftna & fecunda rcgula, Leuit 20.20. Ratio huius
^gis adiicitur hoc modo : Vir qui acccpeht vxorem
fratris fui,fcelus cft,pudorem fratrisfui reuelauit.or-
°us erit. Et Imperator in CodiccrFratris vxorem d 1
Ccndi, vel duabus fororibus cohiungendi pCnitus
^centiam fubmouemus, ncc diffoluto quoqi.o mo-
^ doconiugio. - !

* Vcrum huic legi duo vidcntur aduerfari,exeplum
(^con videlicet & lex contraria. Extrhjplum eft Gen. 38. de
|k le-filiis Iuda? patriarchae, qui fucceiiiue candcm fcemi
.nimThamarinvxoremduxerunt.. Confuetudo c-
^im erat, vt fi maritus cx vxorC non gigneref * co
S«f * mortuo»rrater iuperfte3:eandem duccrct , vt cxcita-
|S«iI!.ret mortuo fratri fcmen.Sed diximus fupra,excmpla
non prsebere firma argumenta , finc gcncrali regula.
' V. ^cx contraria'eftDeutcronom.25.$. Quando habi
taucrintfratrcs rirhul , & vnus ex cis abfque liberis
^ortuus fucrrt, vxordefuncti nonnubctalteri , fcd
acc1^ict eam fratcrcius,& fufcitabit feme fratri fno,
'^trimccTcnitum cx ca filium,nomine fratris dcfun
H0G0 ^Ppellabitj^t-nbri drlcatur nomen eius^cx Ifrael.
H ^ ^pondc , Difce^nendum .efffcinter ^crri ger
neralem "', 'bH^.cirrinesobligaW&Tpccfalci^, cmje ad
P^ucos pcrtmcr^-fjpccialis cnim rex^uarn adduxi-
^sifcmmmotlo rotum habctin tifvt certo , Ih po
Pulo cmrj,&^rp1rter fii^ularcm finem,ficut circu-
^antixl^is cTknisfmc indicant. Quare qui con-
ira gcn t rafem ic^e^Vi fc cerit.in ceft urri com mi ttit, &
^eo& natAlrar,ftr.D^pbrl^ft• -

V. Svrorrm vXoris tut non ac
,: J J-';* i{Wpffs4xorem.
si fi5crexinlplfert?& obfcure ponitiir tri M o-
^rAnch ciris clarirTiiha-ratio eft, & ex primaregula
^^pcndtti^uarrt tradidimus,& exquartalfege, quam
gfitti pofuimus,cuidcnter concluditur. Nam fi non
ucctvni fc£min«duobusfratiibus nuberc»profe^6

VxorpA-

trui.
Vxor fta.

Vxor auun-

cnli.
Soror vxoris*

NIVGI0: P5>3

nec licebit vni viro,duas forores in vxores dticere,
SEXTA LEX.
V I . Pudo*cm nurm tua non
rcucUbis.

Ratio lcgiseft,Vxor filij mei,qua?nuruseft mi
hi,dcbet abftiiiCre d me patre maiiti fui. Ergo rilio
mco mortuo , non liccbit mihi eam, iam viduam,iri
vxorc duccre.Fluiteniin & ha:c]ex a fecundaregula*
^Paena corporalts violatae huius lcgis , Leuit. 20. 12.
haecadditurVirqui dormicrit cum nurufua, morte
intcrfkiantur amoo ipfi,fcelus feccrunt,fanguis eo-
rumliipcr c^s.

S C H E M A.
Ncuerca $0-

CTU4,

Ianvs»
Nuru4.
*Prauigna.

Ftliaprauign*. ?
N cpttspr&Hign&.

Ha? foeminar nominatim in affinitate recenlcn-
tur prohibita: , excepta vxorc auunculi , qux tameri
fub tcrtia continctur legc. Nam cum prohibeor ma
trimonio iungi cum vxoie patrui mei,profect6 non
licebit mihi in vxorcm ducerc viduam auuculi mei.
Nam prorfuspari gradu & iinea vtraque , videlicet
vxorpatrui,& vxor auunculi \ me attingunt alfinita-
tis iure.

Hactenus de legibns cognationis- & afhnitatis, .
quantum quidem ad nuptias attiner • cum cx verbo A>**J~ct
Dci»tum.ex iure humano difputauimus. ln verbo.Ast/<WVfi
Dci darifsime inucnimus deccm & ftptcmfcemi-
nas rccenferi, cumquibns prohibcmur matiimonio
iungi^quae t\ir\t,MAter>Filta>SorbriAuia-, Neptisy A-
mita,MatcrtcrayN onerca-, Socrw , Vxor patrut , Vxor
autmculiyV xorfratrta,Soror vxoris,PrantgnaiFt/ta ftitr
utgntyN cptis prcaign&^TSlurw. Qua? autem ex confc-
cutionis nccefsitatc prohibentur,ex regulis,quas fti-
pra tradidimus,pater,

Porr^practerconfanguinitatem & affinitatem-,nuNupti3r£
mciantur plura nuptiarum impcdimenta apud Iu-imPedi-
rifconfultos & Canonicos^vtfuntPublicxhoncfta- mcnt*-
tis iufticiajadoptio» cognatio fpiritualis , votum,or-
do>&C

Fubltct honeP atis iufticiam definiuntpropinqui- r.rubiice
tatcm exfponfalibus Dtiris& ccrtis prouenicntem, ^etfaat'*
roburtrahentem ex Lcclcliar inftitutione> proptcr
eius honcftatem.Hanc aiunt impcdire nuptias, curit
confanguineisfponfa:, ante Ccnfummatum matri-
n:onium defunc~tse. Ianus fidcm dat Berta! de futuris
nuptiis,Bcrta moiitur ante nuptias. Hic quacritur,
num liceat Iano Berta? matrem,aut fororcm, aut fi-
liam in vxorem dnccrc. CanonininVgant. Dicunt
enimiufticiam publicy honcftatis huiufmodi nup-
rias non pCrmittercqux publicse honcftatis iufticia,
roburtrahitexEcclefia: conft]tuticnc. Vcriim Aato*ri4 ,
oppono ifti robori Ecclcila?pontificia? robur Chri- iudiciurrf
ftiana? libertatis,quo excrhti funt legiBus Antichri-
fti,omnes qui in Cnriftumcredunt.Siquidcm Jongc
alia cft horicftas fponfa? Chrifti.qnam meretricis Ba°
bylonicar,qu3e externo fuco humanarum traditionfi1
fc piogit.Pra?terea Auguftinus redc ZltlHa mu/ier.cu
c;ua commixtio fexus non docctttr fntffc , nen pertinct ad
rnatrimoniufn. Nihiligitur vetat quo minus Ianus co-
< rahat cumBert* defuncl:af matre,vel forore, vel fi-
ha,vel quauis a!ia ex eius cognatione.Verum fi fpo-
ialibus accefsiftet copula carnis ante nuptias,afhni-
ratis legc a cognatis Berta; abftincrc debercr .
- T. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

991

DE CONIVGIO.

.99*

•x Ado- -Adoytio iuxta leges quoque Caefareas impedit nu-
ptio. ptias.Nam pcr adoptionem parcntum & liberorum
loco cenfcntur,qui adoptat,& qui adoptantur. Huic
lcgi oportctcos parcrc,qui funt T'b Romano Im-
pcrio,alij ifta lcgc non obligantur.Nam ncque fun-
darnetituri] habet in iurc diuino,aut naturali, fcd fo-
lummodo habita cft ratio politici boni , non ita late
fe extendentis.

, Spiricua *n Codice Impcratorcs volunuSpiritualemCogna-
ii$ cogna- tioncm^ux initur baptifmo intcrtcftcs & cos qui ba
tio- ptizantur,connubiaimpcdirc. Vcrumiftalex nulla
ratione nititur. Quare ratione quidem nullos obli-
gat.Autoritate vcro folaobligat cos , qui magiftratu
agnofcunt Caifarem,tamctfiillalexnontam Carfa-
ris quam Papar.cenfcnda eft , in cuius gratiam C*far
iftam Icgcm in Codicem vidcturtranftulifTe.
De voto & ordine fupra a nobis dictum eft,&c.

Secunda conditio confenfut.

Sit Hone Se cvnd A,quam rcquirimus in confcnfu, condi-
ftus" tio eft,vt fit honcftus.Eft autem confenfus honcftus
ciim circumftantiarum,pe'rfonarum,familianim,oi-
dinis, dignitatis, & officij ratio habctur,& quah 3;-
qualitas,quantum ad dccorum poiiticum attinct,fpc
cTatur. Qui huius honcftatis rationcm non habct,
non folum male fuis rebus confulit, verumetiam
ipfam naturam & Dei ordinationem ingratus con-
iLatio. " tcmnit.Nihil cnim tam expetit cuiufquc rci natura,
quam fibi fimiic, nihii abominatur xque & dcuitat
quam difsimile.Dcusquoqucqui omnia ordinepul
cherrimo difpofuit,vult, vt in vita & moribus deco-
rum non ncgligamus.Honeftus proinde vir,nuptias
qua»rcns,abltineat ab inhonefta fcemina,in dignita-
te conftitutus ab infamidibcr a fcrua,illuftris ab ob-
fcura,fua familia,ordine,dignitate,officio indigna.

Quorum igitur intereft difpicerc de aliorum nu-
ptiis,in hacrc prudcntiam adhibcant,caueantque ne
ca?co amore & iuucnili impetunuptiaj contracta*,
vcl claritatem familia?, vel dignitatem o.dinis , vel
officij cminentiam maculent. Et fi quando talis co-
fenfus tcmcraric accclTerit , auroritate cogent, qui
poteftatem habcnt , vt qui confenfcrunt , afuo tc-
mcrario promiffo , rcadhuc intcgra , hoc eft , an-
tcnuptias vcl carnalem copulam,difcedant. Eft e-
nim huiufmodi temcrarius confenfus contra Deum,
qui vultromniahoncftc ficri & ordinate. Quapro-
pter, etiamli quisfc iuramcnto aftrinxerit fcemina'
irr>pari,potcft icontradu redius edocTus dcccderc.
Nunquam enim placueris Dco , fi praftes quod te-
mieraric iurafticontraDci voluntatem. Tenearur
eirgo regula iuris:Non eft obligatorium, contra bo-
nos mores praeftitum iuramentum.

T.trtiaconditioconftnfti.

Jitiuftus. Tertia lcgitimi confcnfus conditio cft, vt fit
*a«» iuftus.Requirit autcm iufticia, vt libcri debitum ho
norenareddanr,parcntibus,& parcntcs fuprum libc-
rorumfancTam curamgcrant, Hacc enim^analoga pa
rentum & liberorum ofhciafunt.Qui ergo clam,hoc
ejft?infciis parentibus^aut iisqui corumyiccfungun
tur,contrahit niiptias,contra iufticiam facit,atque a-
dco lcgis diuinae tranfgrcfTor eft. Parentes qui non
cogitant de honcftis fuqrum libcrorum nuptiis,im-
memprc^ funt offlcij fui,ncc cogitant fc.yoluntatcm
in hacre vilipendere. 1. Cum igitur libcri non
funt fui iuris , non liccteis dandeftinas fcctari nu-
pti3s,contra Dei voluntatem & natura? Icgem , Ho-
^o^J* norapatrem & matrcm,vt tibi bcnefit. 2. Atouilu
pJcx? " ftinianusIrp,pcrator ri6permittit filiisfamilias vxo-

Kegula.'

. es ducere citra parentum autoritatem , idque putat
naturali fimul & ciuili rationecongruerc. 3. TfJ"
cco Ethnicorum exempla qu# vel ex poetariun Jcrl-
ptisnotaeflepoflunt. Achilles apud Homerum»?»
Iliados non vult fine patris fui cofcnfu , nc regis QUjr
dcm filiam in vxorem ducere. Andromacha apud Eu
ripidem,cum ipfius nuptia?petuntur, refpondit»pa~
tris fuiefTe,fponfaliumfuorum curamhabcrc.4-Ex~
pcrientia prauerea teftatur,nuptias fine hoc iufto co-
fenfu initas,infeliccs efTe,vt qua: fint a Deo maled*'
<5tar& damnata% 5. Prxtereo quodapud hone-
ftas gentes,qui fine confenfu parcntum vcl duxerut
vel nupfcrunt,meruerint abdicationem. Simo 1 c"
rcntianusparatabdicationcm, patris nomen recu-
fans,quod Pamphilus clam ipfo duxilTct vxorcm- ^
Ciim Canonici contendunt confenfilm liberoru
denuptiisnon polTe irritumfieri reluctantibus pa-IOI.
rentum,falfum clTe vcl hinc conuincitur. Dcus ne
f)bi quidem vel vnius duntaxat diei iciunium filns'
famil:asvoucre,ncfcio patre,permifit,necj^ucgratuni
fivouiftcnt ,habcrevoluit, & fcilicct prohct,vt nli*
inconfulto patre,patris poteftate excmta, addicat
connubio alieno viro3vt iam relido patre inuito, v-
na fit cum illo caro. 1. Etfi autcm non licet libf"
ris citra parcntum autoritatem nuptias contraherft
tamen parentcs nullo pacTo debent cogcrc liberos
adnuptias quas odcrunt,fcd illorum cofenfum quac-
rerc,vt Genef.24.57 .rogatur puella? confenfus- Vo-
ccmus,inquiunt,pucllam,& quarramus os eius. Sic
ergo talis temperatura , vt ncc maiorum fpcrnatur
autoritas,ncc Iibcrispereat fua libertas.

Quarta conditio confcnfus*

Deb et pra-terealegitimus confenfus effc liber?
idque & iudicio & voluntate./a^rto quidem,vt qul
confentit,fano iudicio,fine crrore hocfaciat. Nam
qui erratjiudicio fallitur.Qu_i fallitur iudicio,oo pu-
re confcntit.Qai non pure confcntit, non vcre pro-
mittit.Quicquid enim impedit caufam, impcdit : et-
iam cftectum. Voluntate vero , vt quodfano iudicio
probatum eft,libera voluntate, eaquc pura & no tur
bata aftccTibus, approbctur. Non cft i^itur libcf
confenfus , cum velimpuberes, velfuriolifpondcnt
nuptias,neque cum quis ca-co amore & vino captu*
contrahit,multo minus, cum quiin alienapoteftatc
elt,autoritate & minis corum > in quorum potcftate
cft,cogitur. Hinc rcgula: Sponfalia,pcr vim & me"nc^
tum contracta,nullaiunt.

Quinta conditioconfcnfM. ,^«<
Oportet etiam legitimum confenfum cfle plc *
num,idquc & vcrbis vtrinque,& repromifsionc mu
tua.Verba carcant omni f uco,fint clara & pcrfplCU.3'
Si autem conditio additur , fit honcfta,grauis, vtil"*
Futiles conditioncsproculabunt a Chriftianorum
pactis. .^romi^io liquidem nup;iaruin,yel eft f1111- "\ ■*
plcx & abfoluta , velhabet conitionem anncxam»
Simplex & ai>folutus confenfusalias £t promiisl°"'
nc nuda,ahas data arrha,alias annulo firinatur>mtcr'
dum iuramentum accedit>quod tamcnnon facit lia
uam obligationcm,fedfactam confirmat. Promnsia
qua? habet conditioncm anncxam,variat pro
fitate conditionis. Eft autem conditiohoneftavc
inhonefta.Si honcfta fuerit conditio.ftante coditm'
ncftat obligatio, & promifsio, pifi impedimcntum
iuftumintcl•ucneri^Silnhoneftafueritconditio>p^(,
nulla eft habenda.Procul cnim abcflc ab ordin.uio-
ne Dei oportet inhoneftas & turpcs conditioncs-,

Sexta conditio confenfus.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

99?

D E C O N I V G i d;

^fiac^ Pcllrcmd requiritur,vt confenfus fit fincerus, hoc
*• 'cft,purus,finc omni dolo & fraudc , nc altcr alterum
circumucniat mendacio» lactet iaetantia & vanis
promifsionibus. Nam rctccla fraude vel difceditur.
torpxtera pactionc » vcl nuptia: fi fecuta? fucrint , c-
tantinfi\aues,& totavitainiucunda & molcfta.Nu-
cluam cnim commoda,& cx tui animi fententia vte
Tl* ea,quam tu ad tc fraudc pellexeris. Naturacnim
J-Um a quo fumus falfi,vt hoftem odimus, nihilqic
"umano ingcnio inuifius , quam fruitrari fpc atque
Cxpectatione tanquam debito. Hucrefcro condi-
ttoncs tacitas intcr honeftas pcrfonas,videlicct inte-
gntatis feruatae,& fidei coniugalis fcruanda?,qua: no
Cxprimuntur verbis,finiftrae fufpicionis, aut mali ®-
minisvitandi gratia.

994

QV A R T A

FINITIOMIS

P ARTE

CONlVGll-

D E-

Q^\rto loco in dcfinitionc mcminimus for-
m* coniugij , qua? cftlegitima vnius maris , & vnius
fominje in vnam camem coniunctio.Qui enim an~
tcconiugium duo crant,pcr nuptias vna fiunt caro,
<. & veluti vnus homo. Cum autcm in carncm vnam
JJ^ dicitur,vna caro eft intelligenda. Porro caro homi-
n<-m figniricat,vtrumque cx Hebra?i fcrmonis pro-
prictate. Itaquc qui prius duo crant homincs con
glutinati matrimonio, riuntvnus. Ha?c vnio coniu-
Sum, tn prima coniugij infHtutionc pulchcrrime
Pirigitur , ad quam piduram pios coniugcs afpiccrc
°portet, vt rcde de vinculo coni.gali cogitent.
^madmodum enim Adam vnus eftconditus,&
Cx eius latcrc fumta eft fcemina , tanquam pars eius-
& poftca rurfus a Dco pcr nuptias coniuncti funt:ita
mas & foemina contrahcntcs ln vnam carnem tan-
S^am in vnum Adamum coalefcunt , vt iam non vt
^ ^o,feci vduti vnus homo ccnfcantur. Ex quo fc-
JjJS, ^u»tur,tantam mariti & vxoris in coniugio eiTcne-
cc^tudinem , quanta pot: rit elTe maxima , adeo vt
"^ecefsitudincm, quarcft inter parentes & liberos
jongc fuperet. Siquidcm vnam carncm in conivigio
VCl1 i cft fumma vniri aniinorum & corporum con
ll,nctionc. Ariftotcles ex fentcntia Pythagore ami-
k 5Um defmit c(Te cuique alterum ipfum.Sed dcus co-
J^gcm definit cftc cuique cundem ipfum. Eftpro-
mdcduplex vnio coniugum honc>torum, vnaani-
morum,altcra corporum. Qucmadmodum enim a-
nimorum confcnfiis lcgitimusexduobusanimis V-
numreddit: ita corporum Iegitima coniun&io cx
duobus corporibus vnum cificit. Etfi autcm ex hhc
^nionesequalitas coniugum quodammodoconclu-
^ltUr:tamen pares non funt , nifi impar fit viro fcc-
mina: Qiicmadmodum feftiucliifit Martialis Epi-
8rammatc:
Inferior matrona fito fiu Sexte,maritof
N on ^lirerfiuntfuerntna vi^uepares.
^ p4u. ^orro cumPaulusaffirmat:eum qui adharret fcor-
^pluto , Vrum ^er- carnem cam fc^rto, & ad id proban-
uumadducit verba cx Gcncfi,de prima coniugij in-
ntutione:Et erunt duoin carncm vnam ,non vult
Ornicariumconcubitum arquare cum coniugali co
Pula,qU;e eft ordinatio Dei ,fcdeum vt horrendam
c°nfufioncm or<jinis diuini,inue«5tam a diabolo,da-
^"'"it.Etfi autcm commixtio fcortatoris & fcorti, v-
nain carnem facit , Ct fimilitudinem mixtionis cor-
P°rumfolummodoattcndimus:tamen in coniugio
Cogitanda cft longc diucrfifsima & animorum &
c°rporum copulatioivt qua: a Dcofit, Deo placcat,

naturae congruat , lcgibusapprobetur , vt bonaDei
ordinatio & focictas fanda. Paulus ergo in confu-
fionem Chriftianorum,quifcortationem fcctaban-
tur,italo>quitur.

Carterdm ex hac coniugij forma quinqne conclu iS^^
duntur hvpothcfc.s,quarum ntp Hcatio , mulinra co- S«
iugij excellcntiam & dignitatem commcndat & il-
luftrat.

L Vir&vxorvnaairofunt,!^
intcr virum & cognatas vxoris, & inter vxorcm & coniu-
co^natos viri,maximaeft. Tantum cnim vi:;culum 'tc^e's
coniugalisvnio, vtaltcr lnalrcrumfc transfcrat, torum
altcrcum alrero totus coha:rcat , quali ciufdcm &cjs,f4':
fubftnnrir partifeps. Hinc eft quodiubeamur le^cUlUm

Dci,non minusabftincre aco^natis coniu^un

» qua

a propriis.Coniugcs cnim cum fint vna caro,qui at-
tingit matrem , aut fororcm , aut filiam vxoris (u&
proximamcarnisfiia:attingit,& inccllum commit-
tit.Solaautem animorumconinn;^io, quar/piritua-
lis cft vel maxima, & amorquantumuisardensnon
impcdit contractum coniugalcm cum hominibus
qu;bufuis. NcccfTccftigiturconiunftioncm maris
& *cemina? maximam effc. Proindc admoncat Uxc
vrio coniugcs mutua? ncccfsitudinis, vt cogitcflt ca
quamlibet a!iarh vel maximam fupcrarc. ° sccund*.

II. Vir & mulier funt vua caro. Ei go ius cor- ms conia
norum .-equalccft vtriufquc in altcrius corpus.Vin-guI\
culum igitur hoc coniugalc facit, vt neutcr coniugu
nisfui ccrporis habcat,leJaltcraItcnus. Quod nori
fitvinculo cuiuf^is alterius neccfsitudinis. Ita cnim
Paulus ait: Marims ftii corporis potcftatcm non ha-

bet , fi.d mulicr, 8c mulicr fui corporis potcftatcm
non habet,fedvir. Quarc? Qu^ia vtrumquecft alte-
rius , & vtrnnque eft vnum.Eft cnim corpus vxoris,
corpus viri,&corpusviri,cor|)us vxoris,& vtrunouc
vnum corpus. Dcbct crgo vir vxori dcbiram bcnc-
uolentiam redderc,fimilitcr cV vxor viro.H^c dcbita
bcneuolentia eft corporum vfus mutuus in coniu-
gio. Ex hac hypothefi lcqtiitur, polygamiam & ad-
ultcrium cum lcgc natur.T pugnarc.

III. Vir & vxor funt vna caro.Tgitur firmiflimu fS&j •
&m(olubileoportctcfrecoiiiugalcvinculum. Do-Je conia-
minus intcrrogatus dc diuortiis , cx hdc vnionc ma- gii vinea*
fculi & fcemina? in vnam carnem,non folucndum11*"1,
cffc coniugium rcfponderErunt, inquit, duo in vna
carilemJtem: Quod Dominus coniunxit , homo nc
:cparet4jatM9.4.&c.Hic Dominus non ncgat vin-
culum coniugalc folui pofTe, fed folummodo de of-

ficio mariti contra leuitatcm Iud£orum,qui quauii"
dc caufa diuortia fecertint.loquitur. Prohibet enim
nc maritusfoluat , quod Deus coniunxit, neuc ho-
mo, qui alteri homini fcederc coniugali iunctiis eft,
adulttrio diuidat fc ab co, ci-iiunxit fe corinubio,
aut vllara ob caufam abiiciat carne fuam.contra Dci CbiftJ dl

rnandatum.Cocluditur autem brcuifsim^ refpofum ftum ci
Chrifti hoc modo : Coniuges funt vna caro cx Dci 1

ordinationerigiturvinculumconiugijdcbet a vo-
bis habcri facrofanchim & inuiolabife. Proindc non
dcbet maritus quamlibet ob caufam vxorcm dimit-
tere,datoillilibcllorepudij. Ha-c veraeft fcntentia
refponfionis Domini , qui non loquitur dc homine
iudicc , vice Dei in iudicando fungcnte.& punicnte
ordmis.diuini Confiifiontm, fed de homine , qui al-
terivinculoconiugij iunclus cft, nc ipfc foluat vin-
culum,quodDeusvuItciTeinfo!ubjle. Verum curri
altcrutcrconiugum difccdit a matrimonij ltge, co-
tra ordmationcm Dcipeccat,& foluitquod Deus
lolui prohibuit.

Porro qui ex dido Domini contendunt vin- SSS-

T» iij. ftarum xC

/utati«

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

99>

DE CONIVGIO.

996

cuiam coniugij indiffolubilc cfle actu , non difcer-
ttunt inter prarcepta Dci & dccrcta Dei. Praeccpta
Dci violari ab hominibus pofiunt : Dccrcta autcm
Dei nunquam ab hominibus mutabuntur. Prxccp-
tumcft,non occidcs. HocprJcccptumfaspe violatur
contra Dci voluntatcm,qui non prajcipit, nifi quod
vult fieri. Sic hoc loco,homo nc ieparct, prscccptum
eft,quodtriftifsime ab hominibus violatur. Nam fi
dccrctum eflct,mutari non potfctone ab ipfo quidcm
Dco,qui mutabilisnoneft, nequeab hominc, qui
cjccrcta mutare non potcft. Qins enim voluntati
eiusreftitit? Vcrumnc quiddubij auditoribus rc-
linquatur de di&o Domini , quod dicimus clTc non
dcccrncntis,fcd prohibentis,qu;eftionem Pharifaso-
rum cum refponfo Domini confcramus. Pharifan 1.
taquc tcntantes Domintim quacrunt, num liccatdi-
mitterc vxorem quamuisob caufam.Adhancinter
rogationem Dominus cx forma coniugij rcfpondct
hocmodo.An noninquit legiftis,quod qui recitho
mincm,mafculttm & fccminam fccit cos. Hmc in
fertcxmodo inftituti coniugij:Propterea rclinquet
homo patrcm & matrcm , & agglutinabitur vxor
fu3c,& qui duo eran*,crunt in vnam carnem, hoc c»1
ficiit dcnuo vna caro,fcu vnus homo,vt vnus ab mi-
tio crcatus crat,vt cflet vulclicct lignum copule; co
iu<*alis in totapoilcritatc.Ex lvjcfundamento,& ex
hac conclufione infcrt Dominus pra?ceptum , quod
opponit leuitati Ittdarcrum , qui quamlibct ob cau
fam fuas abicccrunt vxorcs , & ait : Quod ei go Deus
coniunxit,homo nc feparet,u»£»p<£'™,hoc eft,Quia
Dcus coniunxit coniuges,& vult eos manere coniu-
clos , cgo precipio vobis,ne quis fcparet,quod Dcus
vult vnum mancrc. Quod fi quis fccerit, fiuc leui a-
tcfiue malitia , abfquc iufta caufa, in Dcjm pcccat.
Cum i<*itur vnio & fcparatio intcr fc pugnant, & co
iuges mnt vnum,igitur non funt fcparandi. Hinc pa
tct,quod propofuimusjvinculum coniugalc ex ordi-
natione & mandato Dci cflc indiuolubilc. Huc rc-
fpexerunt,qui definiucrunt coniugium efle legitima
mafculi & fccminz coniunctioncm,indiuiduam vitf
confuetudincm retincntcm.Nemo enim fapiens co-
trahit matrimonium , nili hocanimo , vt toto vitx
tcmporc fit indiffolubilc.

IIII. Vir&vxorfuntvnacaro. Igiturvir&v-
§T mJ[. xor fc mutuo amorc complccti debcnt.SicPaulus ad
tuo amo- Ephcf.5.28. nccefsitatem mutuz dilcctionis coniu-
gum?niU" gum cx hoc ^0ntc deriuauit:Viri,inquit, dcbent di-
ligcrc vxorcs fuas vt corpora fua. Qiii cnim vxorcm
diligit.fcipfum diligit.Nulluscnimfuamipfius car-
nem odio habuit,imb cnutrit & fouct eam , ficut &
Chri ftus Ecclcfiam.Rationcm fubiungit Paulus , ex
forma coniugij pctitam,cum inquitPropter hoc re-
linqucthomo patrcm & matrem,& adhzrcbit vxo-
rifuje,& crunt duo in carncm vnam. Ncruusproin-
dcargumcnti Paulini cft :Maritus &vxorfunt caro
vna,qua nihil potcft eitc coniundius : Ergo ipfa lex
natura rcquirit,vt coniuges fc mutuo ament. Eft c-
Symbolu nim contra naturam,fi quis fcipfum odcrit. Huius
huius a* mutua? dilectionis fymbolu in facris Itinonis apud
^0"** i€gyptiosconfpiciebatur.Ita cnimait Eufcbiusli.3.
de praparationc Ettangelica:Qiii lunoni facrificant,
bilcm in facris non adhibcnt,fcd eam iuxta aram in-
fodiunt.Nam quoniam viri & mulieres , id eft, con
iugcs coniunctam f gnificant vitam,care oftedirttr,
abfqucira,& odio,& amantudinc matrimcniu elTc
oportcrc , fcd loco irx bcneuolcntiam, pro odio a-
morcm,& pro amaritudinc humanitatcm efTe decct.
Idco Sapicns dicit : Tria mc cxhilarant , & coram
Deofimul& hominibus condccorant, concordia

ratrum,amicitia prop
benc confenticntcs.

r intcr

quorum,vir & vxor 1

Clemcns Alexandrinus dc optimo vitae gcncre au hulu^»- ^
ferens,hos fcnariosdc mutua coniugam bencuolcn-mo
tiarecitat:«;^u$":V,8Typ3tvftf , « vKxTtxKtiPif roffZrot uX*

hoc clt , nec AwrHmftrt
trnpcrtum,nec opum dchcis. tam prasiames habent voih
ptates , quamboni vin bcncnolentta tnslay pj pwfrw*"*
mtmn* martttftudtofnt.

■ ^iv-£infl •

Porro naturalis ille amor,quo coniugum coraa ftabii^

iiuntur,quoqucconiugcs mutuocouidu cum q'
dam fuauitate fruuntur , multo fit ftabilior , ca"lor'
fimctior,fi viua fidc , vcro amorc & timore Dei tan-
^uam fundamcnto triplicato nititurHicamorcon-
iugalis cft veluti furculus quidam,qui animis coniu-
gum timentium Deum inferitur cogitationc ordi-
nationis diuina^quam Dcus vultamari,& in honorc
erTc,fulcitur in cordibtis omni virtutum gcncre , au-
efcit piis exercitiis, irrigatur rore ccelcfti> idc »
oratia Spiritus fancti , per veram Dci inuocatio-
nem, vtaduerfus tempeftatesincidentes fitiniino-
bilis. Pelliturenim diaboIus,qui huic ordinationi
Dci infidiatur , precibtis ardcntibus & gratiarum ^Tp^^j.
dionc. Deniqucfructificat domi& foris. D0"11
quidcm amicam,beneuolam & dulccm conucria-
tionemparit.Item officiorum sequale ftudium>Pr0*
lis,fi qua datur,fan<ftam educationem, ovpv&JcM ,n-
ftar mcmbrorum ciufdem corporis.E-r/yjts/et^quacr-
rata in vitam incidcntia teguntur.Breuitcr,hfc amor.
coniugalis caftiiTimos morcs in tota vita gign|c' ^?1
funt vclutinouum philtrum amorisconiugalis»1 *
quc cfricacifsimum,iuxta hosMcnandri vcrlus'.

tns. ttto&u %'iKrpov Ivyvdium tpcV©-

T«T0/.stT0tXpotT5/V*v/ Qb£ tiCtft-V yw».

Hoc cft , moresplacidi & benigniverttm funt philtrUTn^
sjuo multer vtrum in Amorc fiU retinet , & v*r mii~

herem.

bud

Foris ver6 amor coiugalis gignit honcftam aPu
omncs famam , tcitimonium mutuum fanctajcon-
ucrfationis,mifericordiam erga infericrcs, comita-
tem crga parcs,honorcm erga fuperiorcs. Breuiter>
iufticiam erga omnes.Sed deofficiis coniugum,0!11
ex vno amoris fontc manant,alias copiofius. , Qojo**

V. Maritus & vxor funt vana caro.Igitur maj^
tus & vxor iuris diuini & humani confortcs efle d -
bcnt. Hinc mrifconfultns partem dcfinitionis m^co^
trimonij cxtruit,cumait:Matrimonium eft coninn
ctio maris & fceminafjconfortium omnis vitx, "iu "
ni & humani iuris communicatio. Etfi autem com^
municatio diuini & humaniiuris , inter accidcnta-
rias coiugij circumftantias,qua? a rc ipfa dilHnguun^-
tur,numeranda cft:tamen eam fapienter adicctam
fe a Iurifconfulto iudico. Qualis cnim , qu*f°?e^_ JJii* *
vitar focietas , vbi vel dilpar rcligio,vel diucrfa viue ^
di rcgulafuerit ? ProfcCco firma & ftabilisanimo^ifr
rum coniunclio,qualem in coniugio rcquirim ^
ntinquam erit mtcr cos, qui

diucrfamfectanturre'
ligioncm-Canonem proindc,quo cauctrr , nc Cn
ftianus ducat alicnam a fua rcligione , la'»do.Qi'a
tum autcm mali in coniugiotimendum fit a di
fitatcrcligionis, vidit fanctiflimamatrona R(°cc .
ctim diccret , Gencf.27.46. Siacceperit Iac bv*°^
rem de ftirpc tcrrx huius,nolo viuerc. Et Dom"11
Exod.34.i6.a'f.Ncc vxorem de filiabtis ecrum
pics filiis tuis.Ratio cft, nc diucrfitas rcligionis p ^
ucrtat animum mariti , & ncfobolcs inter dit;cr

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest ttC.
Images reproduced by courtesy of the Royal tibrary, Copenhage
tN 857 2° copy 2

997 de :o

rdigiones educa*a,omne rcligione tacite auerfctur:
Qupd quide cft initiu & caputextremx mifcriaf.Etfi
autem Paulus i. Cor.7. prebat coniugium fidclis &
infidclis,videlicct contrac5tum,cum ambo adhuc in
fidcles eflent:(dicit cnim huiufmodi coniugium fan
ctihcari pcrfidelcm)tamen difluadet,ne ridclis cum
lnfidcli nuptias ineat. Nam cinn pracipit Chriftia-
nis,vt fugiant conucrfationem cum infidelibus,ma-
nifcfte gencrali dicto vetat,nc hdelis fc matrimonio
inngatcuminfideli. Nolitc, inquit,i.Cor.6.i4iiu-
gumduccrecuminfidelibus. Quod enim confir-
tium luftitia? cum iniuftitia? & quse communio luci
cum tcncbris ? & qux concordia Chiifto cum Be-
hal?aut quae pars fidcli cum infidcli? & qua? confen-
fiotcmploDeicum fimulachris? Etfi ergo Paulus
pon vult fidclcm vxoremab Ethnico difccdere,nifi
illerccufct conuichim: tamen non permltiitmu-
jicri libera?,iamque Chriftum profefta?, nubcre , nifi
in Domino , hoc cft , Cux religionis viro. Iohannes
prohibct, nc falutemus quidem cos , qui alienam a
Chriftircligione doctnilAm arferunt,& fcilicet pro-
baret , fi pius matrimonio cum infideli mngcretur?
Breuiter , pij cft declinare a malo,t>rudcntis praca-
uere- pericula,fand:i a prophano abftinci e , fapientis
*licno malofapercinfaniin ignem fc fponte conii-
cerc.Samfon fortis crat:Salomon fapiens.Achab po-
^esjfed a mulicribus diuerfie religionis decepti funt.
^chacquadtione vidc qtise annotauimus ad finem
fccunda? Epiftola; Iohannis.

D E CLVINTA PARTE D E-

FINITIONIS CONIVGII.

DE F I N £.

^inm . Qvint a definitionisnoftrse Pars mcminit finis
^toiia inftituti a Deo coniugij. Eft cnim coniugium infti
tutu mutuiadiutorij caufi.Itaeniminftitutiohabef
Non eftbonumhominem elTcfclum,fedfaciamus
ei adiutorium coram ipfo. Nam cum creator rcrum
£)eus,fit& optimus & fapientifsimus, fierinon po-
teft, quin omnia crcauerit adbonosfincs > & cum
rationalis crcatura, rcliquas crcaturas dignitate &
giadu fupcrct,dubitandum non cft,quin eam condi-
ff, ^crit ad optimum fincm, cui coniugium dcftinatur.
Sf^^tautem memoria? difcentium confulamus, in huc
*H>j. niodum placet fines coniugij ex obicclorum diuer-
fitate diftinguere,i.vt alius finis fit coniugij, fi ipfos
coniuges , & eorum familiam fcerfum , confidere-
^us.i.alius,fi ad Ecclefiam & Rcmpublicam.3. alius
^cniquc,fi ad Deum ipfum refpcxcrimus : qucm o-
nmia proptcr fuam gloriam condidifle ccftum eft*
JS», F In l $ coniugij,fi ipfos coniugcs,& eorum fa
vt$h ^*01 rcfpicimus, quadruplcx eft,videlicet, vwI&m.
JJsu,.' *5 ■»«7w> oik*[U , > inuu Sed de fingulis breuitcr di-
i^gjj- cemus.

JWJ 2unfo«* et familiaris cft amica focic tas, ad quam
• * ^ominem conditum efle etiam Ariftotcles intellc-
xit» Nunc autem cum nulla focictas iucundior eflc
pofsit, & magis amica, quam picrum coniugum
intcrfc, nemofana? mentis inficiabitur,coniuga-
Wi focietatcin reliquis omnibus antcponcndam
c^c- Atque ideo Deus primoshomines coniugali
focietate,idque vinculo infolubili coniunxit, vt ipfo
k&o teftaretur, hanc c(fc prarcipuam focietatem.
^ijam autcm dulcis fit ha?c focictas,nemo vel cogi
tare poteft,nifi ipfe expertus fucrit., Veriim quonia
n*cfanc"ta focictas Dco cft gratiftima,& hominibus
c°niugalifcedere iuncrisfuauifr.;iia,diabolus, hoftis
0rdinationis diuina:,nihil non facit , vt hanc focie-

NIVGIO. 998

tatem turbct,& infuaucm.reddat. Quarccohiugum
piorum officium fuerit ,prccibus afsiduis fe inlidiis
diaboli opponere,& rogarc Dcum, vt lpfe fuam or-
dinationcmcaftifsimorum angclorum prxfidiptu-
catur.

dyvWK, caftitas cft,qua? in hac corrupta natura vix
feruaripotcft,nifiinfancl:oconiugio. Jdco Paulus ^0^3*
dicit : Propter fornicationcm vnufquifque habeat
fuam vxorcm,& vnaquseque fuurn virum.Item,No-
lite fraudare vos inuicem , nifi foite ex confcnfu ad
tep! s,nctcntct vosSathanas, proptcr incontincntia
veitram.SignificatPaulushis verbis thorum imma-
culatum , hoc cit , congreftiun honcftorum coniu-
gum eflc caftitatcm,quaincontinentia & immundi-
tia cauctur.

Paphnutius etiam eoncubitum Cum propria Vxo-
re ccd^abJjlxi^ eft,caftitatcm nominat. Veriim quo-
niam diaboli:s,autor omnis turpitudinis & immun-
dicici,fola immundicia dclectatur , omnia tentat , vt
caftitatem honeftorum coniugum , turpifsimo aiic-
n« libidinis cceno contaminct. Quam ob caufam
indc vfqucab iuitio coiugibus infidiatus eft,& quo-
tidicobiicitmultas occaiicnes , quibus vt laqueis
ccnftringeic honeftos coniuges conatur,vt vifti ta-
uem alicno amorc caftitatem coniugalcm contami-
ncnt,& iliicitosfcquantur amorcs.Quarc & hicim-
primis vigilandum cft piisconiugibus, ne diaboli
iniidiis locum faciant.

OiKKf^fcdulitas eft^in tucnda & conferuanda do- 'url 1^3
mo,feu diligcns cura & euftodia domus & familias. ft«dia Fa-
Sinc hac fcdulitatc focietas coniugalis incolumis. cf- roiIiJt*
fe nequit.Vbi cnim ncgligitur domus,ibi ruinam fc-
qui ncccfle cft.Hunc fincm coniugij rcquiiit Paulus,
cum iubeat matronas ciTc *ix*p*f ad Tit.2.5. Tamctfi
autcm ou^Uhxc ad vtrumquc , hoc eft, ad maritum
& vxorem , pertinet , vt Clemcns Aleicandrinus tc-
ftatur,diccns:Vxorem viro datam eifc,vt fit CwdvTJr
^XBpWjhoc eft,foeia & adiutrix ih tuenda & confcr-
uandarefarniliari:tamcn Paulushoc potifsimum v-
xori tribuit,vt qua? afsiduefe domi contincat- Nam
cum maritus Cxpc foris agitjnifi vxor fit ohvfc & 0im-
vou./yJ.hoc cft , fcdula in curanda familia , quo omnia
redc domi agantur , peregrinante marito , non diu
mancbit familiafalua. Laudantur igitur mulieres
induftria?,& c'/x«fw,a Solomone: inquit , timensDo-
minum , ipfa laudabitur. Date ci de fruSu manuum
fuarum,& laudcnt cam in portis opera eius.Prouer.

31.30.

4. LibeM

nnvit eopcrtinet( quatenusramiham propnam tum pro-
coniugcs coniiderant ) vt harredcs habcant , quibus CI«ati,»>
bonafua poft mortem relinquant » quiqueeorum
nomcn in memoria fempircrna conferucnt. Hunc
fincm ctim fibi proponunt pij coniug;es, regulam
Chrifti tcneant.videlicet: Quseriteprimiimregnufn
Dci,& iuftitiam eius,& catcraadiicicnturvobis.No
ci go cumulcnt coniugcs opcs quouis modo , per fas
& ncfas,vt ditent fuds ha?rcdcs,fcd iufle quserant be-
ncdiclionem a Domino , in timorcDci bfrlcium
gnauiterprxftantes.Sciant fruftra felaborai cfruftra
vigilarcfruftra domum cuftodircnifi Dominus earri
a:dificauerit.Atqueha:funtpartcsprimifinisconiu-
gij,cum videlicet ipfos coniugesper fe confidcra-
mus,quaru prima animi coniugu fociantur: Sccunda
corpora cafta fcruantur . Tcrtiaincolumirasdomus
cuftoditunQuarta nomen & mcmoria piorum con-
iugum ad pofteritatem propagatur.

Si Ecclcfiam & Rempuohcam refpicimus ,finisSecu«das
coniugij cib vtfeminariu fit Reipublicc? & Ecclefif. fp^ftu10'
Ccrtum enim eft,Deum conferuarc & tucri coniu- ciefix ^
gia propter Ecdefiam & Rcmpublicam , vt indcIcij?,ib"
T. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

999

£)E REPVDIIS.

iooo

prodcant vtilcs tcclcfia? & Rcipublica? ciues. Hu-
ius finis Plato mcminit in 6-dc legibus cum ait : x?*
't duyiyvf qvfifof a.vTiyji7^dLi^ toliJ a,- W&hn Y.ctTAhunrov-
li , *.u ttJ y}snt?irct< &v& ct.v]x <s^/ ifovtu. hoc eft,
Oportet operam dare naturx verpetuo cor.fcrtitmdajclin-
qnendofiUos filiorum , fcmpcrquc pro fe Dco cultores
tradcrc.Et pauld poft : 5 ivwld. 1/1 r^ovj n.f <r<ti-

A "atJ-jXat^rfVjp h&v.ixdjtl.'])* lJ ovjctf j.KKoif l\ ctJ.hSdV

Hoc eft , Oportet generare
& educare Uberos , vt vitam tarquam lampadcm trada-
mus afysltjub fmt pofi altos,ejut Deum lcgitirne colant.
AdhuncfinemPaulusrcfpiciens, hortatur coniu-
gcs,vt pucros fuos inftituant in difciplina & admo-
nitionc Domini.Nam nili rcctafucrit cducatio , 111-
hil bonifpcrandum cft dc iis, qui cducantur. Qui
enim malc cducatur,fxpc fiunt fordcs in EccleiiaA
pcrnicioii ciucs in Republica.
Tcrtius fi Finis coniugij , fi Deum immcdiate refpicimus,
"ftSta eftj vt coniuges fciant fc coniundos efle , vt ci , qui
KI>C U' fcconiunxit dco, grati ftnt,vt vna Dcum laudent,
celcbrent,predicent,dc eius opcribus & prouidcn-
tia mifccant colloquia , fimul Dcum inuoccnt , & fc
inuiccmhortcntur adtimorcm Dci, fc mutuocon-
folcntur,& fi quid afpcri incidcrit in vita,{pc foturae
refurredtionis & xtcxnx glorix,qucomnibus Dcum
timcntibus propoiita ejt,cogitcnt faum coniugium
ima^incm eiTc quandam illius arcana» ccpulx Chri-
fti & Ecclcfia:,qu£ copula hic inchoatur tidc,amore,
& nouaobcdientia:Inauernaautem vita confum-
mabitur.

Porro corum fententiam , qui finem coniugij di
mT?quUo cut ciTc,vt lit facramctu admiradeillius copuleChri-
niodo in- fti & Ecclclisehacrationerccipio, modo patiantur
tcll.gfdus omnia Corporata cife Sacramenta qujedam rerum
arcanarum. Siquidcm nihil corporatum a Deo con-
ditum cft , quodnon habcat aliquam comparatio-
ncmadrcsarcanas & inuifibiles. Coniu^ium cnim
propric non eft Sacramcntum , hoc cft , non cft Sa-
cramcntnm inftitutionepcculiari , fcd folummodo
naturali imaginc. Eft cnim coniugium qusedam
imag^ nuptiarum Chrifti , & cius fponfa? Eccldia?.
Narnvtconiuges copulantur fpiritualitcr fidc&a-
moreconiugali , & corporalitcr mixtionc fcxuum:
itaChriftus&Eccleiiaipiritualitcr quidem fidc &
charitatc, corporaliter vcro naturac conformitatc
copulantur. Exquo racbim eft,quod Ecclclia dica-
tur caro dc carnc Chrifti,& os dc ofsibus eius.Atquc
hactenus dc coniugio dictum efto.

Rcpudii
ic diuo

HActenvs diximusdeconiugio, ordinatio-
ne Dci fimcta , vt nobis diuinif-.s commcnda-
ui uugo. tur.Nunc rCfht,vt de iis , qua? prartcr ordinationcm
Dci cxhominimiculpa,proh dolorlcontmgunt, di-
camus,quxfunt duo,videlitet, Repudium & diuor
tium.Illudleuius,hoctriftiuscft.Non quidcm quod
is pcccet,qui vcl iuftis de caufis rcpudiat cam,cui nu
ptias promifit, vel qui ob coniugis flagitium diuor-
tiumfacit. Culpacnimnon in pcrfona innocentc,
fcd in rca hxrc'r,tamet(i ficri intcrdum poteft, quc-
admodum infradiccmus,vt rcpudium fiatintcrdum
cum honcfta perfona,proptcr graucs caufis3in fpon-
filibus non animaducrfas.

Intcrrcpudiumc\: diuortium hoc cft difcrimcn,
T>iiccim€ Rcpudinmdicitur, cum vel vtcrquc , vel altcrutcr
^dciini promillasrecufatnuptias,&itaapaaiorie difccdi-

. r.Diuortiumautem fit,cum coningium confuni-
matum,propter alrerius coniugum culpam, dinmi-
tur. Saepe tamcn repudium ctiam diuortium c°llJ"
plcctitur,fcd nos hoc hico difcernamus rcpudium cC
diuortium,vt dictum cft. . -itaet*1*

Prartereavtplurimum intcreft intcr fponfaha & ufqoe«j»
nuptiasntaintcrcaufas rcpudij cx' diuortijMiiaximu ^
cffc difcrimcn, fcicndum eft. Vetuftas, vt ait Phi-
lippus , nominat fponfajia tantum cas promil^10'
ncs,in quibus fiunt pacta dc futuro coniugio. Vt c-
nim fponfus & fponfa a fpondcndo, id cft , promit-
tcndo,nomcn habet:ita rponfalia folummodo pro-
mittunt conitigum,quod nuptiae perficiunt. Atque
hinccft, quod Chriftiani lmpcratorcs pactioncm
matrimonij non antca habcndam indiifolubilcm
ccnfuerunt , quam cum ducta fponfa domum , m!P'
tiarum fcftiuitas cft celcbrata. Quod tamcn ltaac-
cipicndum cft,fi fola matrimonijpromifiio fit racta,
& non etiam carnalis congrciTus acccfferit. Kam B
pcft fponfaliafcquaturcopulaante nuptiarum
lcnnitatcm,volcntc fponfa,vcrctunc efficitur pcrrc-
dum matrimonium. Tamctfi autcm dcfponf* ap-
peHantur intcrdum vxorcs, vt in illo : Si quisfpon-
fam altcrius in agro opprcfferit , mortc morittuft
quiavxorcmaltcriusviolauit tamen reipfanon iunt
vxoresjeditadicuntur proptcr promifiioncrn
clam,cV: fpcm futuri coniugij.Coniugium fiquidcm
quod propric iic dicitur, ciim mulicr iungitur viro»
a dcfponktione quidem incipit,fed traditione pef-
hcitur.Vnde hoc difci imcn natum cftyvt illud in-^J*
tum,hoc ratum & confummatumdicatur coniugm»
Ita cnim Auguftinus zwNon dubium eji iHam fnuli*'
rtmnonpertinere admatrimonium* tumtjua commixtt*
fcxus non docetur fuiJJ Jr.Huc accedit,qubd virgo dcipo
fa non velct caput antc nuptias , quo fac"to iigninca-
tur cam nondum venifTe in poteftatcm viri. Cano-
nifta: Iibcrum volunt cffc dcfponfx vouerc rcligi°~
nem,vcl inuitofponfo.fcdhoc non permittuntvxo-
ri,reluCtante marito. Qiiare oftcndunt 8c iph » ma'
gnum cflc difcrimen intcr fponfalia & nuptias.

Poi ro hos duos giadus , videlicet fponfalia cV nu- QQ^'r
ptias,placuit fapicntibus gubcrnatoribus ad con-
fummationcm coniugij ordinarcvt intcrmcdio » tc-
porc, hoccft jintcrfpcnfalia&rnuptiasomnia diw- ^
gentius inquirercntur,nc locus fraudi effet vllus. & ^iw*
vt maior circumfpectio adhibeatur» rcdcin hoc rc- inteer.
gno conflitutum cft,vt antc nuptias trinadenuncia"* suii*
tio in folenni Ecclclia* ccctu (interpofita fempcrie-
ptimana integra ) prscccdat , cum hac. admonitionC>
i vt ii quis habeat>quod conftitutas nuptias iufte im-
; pcdire poftit , hoc iignificet maturc ante diem nup-
i tiis diclum,cum adhucres intcgraiit. Harc dcnun-
i ciatio cum admonitione plancridiculacifct & inu
| tilis, fi folus confenfus, quo fit promifsio , confun*1^
mar^tconiugium.Cumigiti:rcbiiciturexiure C3-

nonicc,confcnfus facit nuptias,R

cfpt)ndendiimcit,ob^,>
'hocverumcflcdcconfcnfu promittentis , & ftatim ^di^
accipicntis dcfponfam in fua.Nam hic confeniusco
habitationis &: carnalis copula? cft. Non autcm vcru
eft, dcconfcnfu promittcntis folummodo rutura*
nuptias.Idco Iurifconfultus quidam ait : Cornera
cohabitandi,&indiuiduam vitae confuctudincm rC'
tinendi,facitconiugium. Confenfus igitur prom^*
tcntistantum,etiamaccedente iureiurando nont*"
cit matrimonium. Ideo fupradiximus ex fcholan1" ^
corum fentcntia-.Confenfum crTecauffam matrimo- Co
nij,fed nOn totam. Eft enim confenfus,vt illi aiu^tt g
caufa , vt fiat matrimonium , non vt fit: Inter q-i^
gradu & nuptUs, qux fijnt fecundus gradus pcrnClt^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

^oi D E R E

maJrimonium,poffunt varia caque iufta, promifla*
^mnuptiarumimpcdimcnta tncidere. Medium
proinde tcmpus inter fponfalia & nuptias reli&um
V&Bo. ^ vtriqueparti^vt diligentius inquirant , num ali-
^Jm> Qjuid fit aut ofTeratur , quod confummationem ma-
tnmonijiufteimpediat.Cum his nonpugnatforma
pactionis quain hoc regno vtifblcmus in honeftis
'ponfalibus.Ita enim qua:ritur:Vishanchabcre inv-
Xorem? Vis hunc habere in maritum ? & refpondc-
tl*r,volo.Nam ha?c voluntas intentionis eft,qua ani-
^usinclinatad futuras nuptias»non traditionis,qua
altcr alteri fe totum tradit,vt iam vnum fint,vna ha-
»itcnt,cV indiuiduam vita» confuctudinem retineat.
^cquehisaduerfatur dtctum Domini i Qitos Dcus
c niunxit,homo ne feparet.Nam Chriftus loquitur
^e coniundis lcgitime,qui confummatoiam matri-
monio,in vnum hominemconucnerunt. Siquidem
non derepudio defponf*, fcd de diuortio iufta; vxo
ns>& intcrrogatus erat,& hoc rcfponfum dedit Do-
<&S2 minus.

Iam ad iudices veniamus.Cum repudium permit
tl pctitur , pius & fapicns itidcx ante omnia grauiter
Pcrpendat & difpiciat , quod vtile fit Ecclefise , quid
c°mmodum reipub1icar,quidquefaciat adpiam con
lu9jUm concordiam.Et contra, Qgid vel Ecclefia.- &
& Reipublica: officcre,hoceft,quid Ecclefiam fcan-
<klo ofrendcre,quidqucRempublicam ledere,qui'd-
Suepriuatamvitam potcftredderc molcftam. His
*nim tribus.hoc eft,Ecclcfiaf Reipublicae, & priuata?1
"miliaf deftinatur coniugium. .Quare ft fapiens iu-
prxuiderit aliquid pcriculi,vcl Ecclefi£,vel Rei-
publicae , vcl priuatae familia? imminere ex coactis
miptiis, fua prudcntia imminenti malo oCcurrat.
Siquidem coacta matrimonia malos exitus habcre
f°lcnt.Hac regula in animis iudicum concepta , fa-
cilius fucrit quafuis repudij caufas excutere , diiudi-
c*re,& bona confcientia determinarc Na cum Pau-
Uls dicit, ageris defeparationc coniugum radpaccm
n°s vocauit Deus,iudcx fecurehoc dichim, vt rcgu-
fom iudicij,fequi poteft , pra:fertim cum de repudiis
agitur.

d e c av s i s x e 7 r d 1 1.

Cvm qua*riturrcpudium,aut pcccatum cftin co-
^cnfu corum,qui promiferunt nuptias,aut intcr pcr-
^°nas , poft paitionem nuptiarum aliquid interue
^itquod vel iure confummationem coniugtj im-
Pcdit,vcl vtrumque contrahcntium, aut alterum of-
fencht.

In confenfu pcccacur,vcl cum alteruf cr ncgat co-
|5nfum,vel alioqui contra conditioncs legitimi co-
t. ^ ^enfus,pa6lio dc nuptiis fa&a eft.
& ' Quando negatur confenfus ab Vno , & ab altcro
c'am efle fa&us afTcritur , querendum cft,an inter-
ucnerit carnalis capula, nec ne. Si intcrucnerit car-
nalis copula , quarrendum eft, an foeminar fama an-
tcafueritilkefa,nec ne. Si inrerucnit carnaliscopu-
la>& fema fcemina? corriprefTa? anteaftiir honefta,
^moncdus eft qui accu&tur Violata» fidei data»,gra-
^tera iudicc, vt cogrfet quantum peccatum fitfi-
^em fallere,pr3efertim cum videatur -confirmata clTe
^athali copula,& frotc prole. Si perftiterit reus m
negando, nolirh tamen ipfum ftatim abfolui , prop-
^tipfius confcientiam, aiiiudexconfulere dcbcr.
*fam qiii clam ^romifrt , & copula poftea confum-
niauit promifsionem , viuetin perpetuo adulterio,
n^ala cum confcientia,fi alteram,priorc viuente, du-
^erit^etiamfi fuerit libcratus pcr iudiccm,mcndacio
^cccptum.Quare iri hoc cafu iudicarem confultum
«fle , feq^ui confiliani Grcgorij, qui pra^cipit , vt is?

PVDIO,

Io6£

quiinflc^aturpromifsionem factam de nuptiis, fep-
tima cognatorum , aut aliorum honcUorum virord
manu fc purget. Qtiod cum fcccrit , rudcx illum li-
bcrum pronunciabit, impofita fcortationis mulcta.
Vcrum fi vcl infamis fuit fccmina antca, vcl non clk
ftcuta copula , coiiftamcr negans paitionem dc nu-
ptiis interuenifle , fine iuramento liber dimitta-
tur.

Ca:terum,fi vtcrquc fatetur confenfumja ciuo al- Dc cxafni
ter cupit difcedere , cxaminandus eft confenfus , an nc conicii
fucrit lcgitimus, hoc eft,licitus, honeftus,iuftus,li- fus*
bcr,plcnus,fincerus.

Si non fuit licitus confenfus,fedillicitus, vt qui fa $. ilIlci-
cfus fit contra gradus cognationis & affiniratis, lege tus.
Deiprohibitos,pro nullo habebitur. Addo etiam,li
fuit initus contrahumanas lcges,etfi diuortiumnon
iuftc facit-tamen repudium rccte feccrit.

Si confcnfus non fuit honeftus,temerarius omni- neftuih°
no cft ittdicanduSjatque adeo pro nullo habcndus,e-
tiamfi iuramentum interuenerit. Etfi enim graue
peccatum eft,non prxftare,quod iuraftiaamcn cer-
tum eft , grauius adhuc peccari,fi impleas , quod tc-
mcre iurafti.Tcncatur crgo regula: In malis prmijjis
re/cinde fidem.lnftuito voto tnuta decreium.Won honc-
neftum confenfum dico , qui vel petenti rcpudium,
vel familia? ipfius , vcl ordini& dignitati congruit.
Deusenim vulthominem,qucmad honcftatem co-
didit,honeftatis & ordinisamantcm cfle, & vult fin
gulosfuum ftatum & dignitatem in timorc Domini
tueri & confcruare. Plura de hoc gcncrc confcnfus
fupra diximus.

Si confenfus non fuitiuftus, hoc cft,fi promifsio fa™1**
de nuptiis facfa cft contra illorum voluntatem , in
quorum potcftate funt illi , qui pacifcuntur dc nup-
tiis,poteft pcr iudiccm refcindi tanquam iniuftus,fi-
uefecuta fit carnalis copula,fiuc non , nili alitcr pa-
rentes,aut illi qui in parentum loCo funt,perfuadcri
pofTunt.Pontificia autcm conftitutio contra prbnu-
ciat , ncmpe ratum effe matrimonium , quod infciis
etiam& inuitis parcntibus contraAum fit pcrver-
baprxfentistemporis.Ad quamconftitutionem E-
rafmus in hunc modum rclpondct : Hic, inquit, vfu
vemt Lcgiflatori,quodferuntHcrculi,cui dumvntj
cornu difTccuilfe Acheloo fluuio , magis etiam intu-
mefcens ex alia parte minitaretur amnis,im6 fit , vt
pro refe&o vno hydrar capitc plura fuppullulenr.
Non enimfolum vcrum eft,quod dicitur: Ex malis
moribus nafci bonas lcgcs , verumetiam cx optimis
lcgibus hominu peruerfitas gignit mores pcfsimos.
Ojpinor aute humanu cfle decrctum> folo confcnfu
coire matrimonium,vt qui lcgcm pro rationc tcm-
porum ftatuit , pofsit candem prorationctemporu!
vel abrogare vcl moderari. Atque iam nunc ex hac
lege QuodadolcfccntcsbcnC natos,quodpuclias e-
tiamfummo loco natas vidimus , & videmus impli-
cari infauftis pe*rplcxifqucc6iugiis, ingcnti luchipa
rcntu &: propinquoru, nonnunqua & fummo Rci-
public.-E difcriminc.Harc Erafmus,qt i mollius Papa
tractat.Ego dico Prseceptttm Dci Honorapatrem &
matrcm,vtbene tibi fit,anteponendum eiic confti-
tutioni Antichrifti.Nunquam enim Dcusiftud ma-
trimonium probaucrit,quod coiit contra fuum ma-
datttm. Quarenunquam rata habcndafurit,ncque
fponfalia,neque matrimonia,contrac*ainuitis & re-
luctantibus parentibus.

Si confcnfus non fuit libcr,fed vel coa6his,vel co- finTiudf*
rum,qui pcr astatcm aut morbumfano dcfi ituun- cio& v°-
tur iudicio,uon cft habcndus pro confenfu. Locum lunutc'
cnim no habct confenfus,vbi mctus,vcl coacfib, vcl

DE REPVDIO.

1004

crroriudicij intercedit- Nccrve refvrt.cumdc repu-
dio agitur,fiuc coactio fuit abfoluta,uoe cft, pcr vim
cxternam facU , iiue conditionara per minas , vnde
nietus.Ncquc liber cft confcnfus, quando mentis vi
gorin iudicado,quafi inficitur mero aut caeco amo-
re. Vt cnim radicc viciata veneno arbor non pro -
fcrt bonum fructum : ita mcnsvino & amore infc-
c"la,nonfane iudicat. Pefsimienim& imprudcntif-
iimi funt coniiliarij Amor & vinum. Quarc fi quis
ebrius promifit, cuius fobrium pcenitet , potefta
promifsionedifccderc,& a iudice abfolui. Si iater-
uencrit copula carnalis,cbrij cum amata fcemina,for
te etiam cbria.qux affirmat & probat coram iudice,
per vanoshomines, vtlenoncs & fceminas infamcs,
promifsioncm coniugalcm compreflam praeccffifle,
nihilominus fcortatio,& non coniugium habebitur.
Quare iudextales fcortationispcena: fubiickt.
Si confcnfus non fui: plcnus, hc c eft , clarjs ver-
Si nopcr bis & pcrfpicuis exprciTus , non obligat fimplicitcr,
fpicui5ver r ^ x aiiquapartc vidclicct cum libidinofusaliquis
fus. promtfiionibusoblcuris,qu2e pcfiunt plurcsinter-
pretationcs lnfidioic rcciperc,eafquc fimplex virgo,
aut vidua honcilae fama: de coimigio vere promillc
intciligit,virginem a :t viduam lactcr, atquc ita dc-
ccptam corrurnpat.Hic profccto iudico pronuncia -
dum clfe pro pcrfona decepta , hoc vidclicet modo,
vt dcceptor,vcl cam quam blauditiis pertraxit ad co
cubitum, in vxorcmdi c-.t, vel fiadhoc induciper
iudiccm ncnpofsit, mulra ftupratoris puniatur,v
fatisfiat & magiftratui,& petfonae larfjt*.
Si c6traetusu5 futr finccrus,hoc eft, fi quisautdo
Siaolofus ms aut crror c}aris vcrbis fubcrat,ciiius gencns fut:n
quis metitur perfona, fortuna,conditi~nem, quali
tatem-Tot cnun erroris genera,cum dc nuptiis agi
tur,numerant Canonici.
Exerarl* Pcrfma mcntitur, quifc alium fingit quam cll,
vt fi quis dicerct fc Scnatoris filiu,cum fit carnificu.

Fortunam mentitur,qui fe di :itcm iactat,vt ftul-
ri prcci faccrcfolcnt,cumfit paupcrrimus.

Conditionem mentitur,cum qms nobilem fe di-
ca^,quicftplebeius.

Q^alitatcm mentitur, fi quishoncftum (x piardi
tat,& probum , ciim fit inhoncftus & improbus. S
quis vtrse rcligionis fcetatorem fc aftinret , cum f t
harrcticus. Si qua Cc pro virginc fpondet , ciim fu
corrupta. Si quis vel qua moroum celat fuumantt-
fponlalia,qui ante nuptias dcprehcnditur.Hic iudcx
fcquatur Canonem-.Fraus & dolusnemini dcbent pa
trocinari.Item,Ncmo dcbet lucrum dcfuo dolo rc-
fcegula. portarc

Porro fipoft lcgitimum confcnfum aliquid inter
pcrfonas, quae pactsfunt dcnuptiis, intcruencrit,
Secundt qiJOj 0£cn,^t , hac via proccdendum cffe iudico , vt
ter perfo- pr imum auoiatur , an vtcrquc cupiat a pactione dif-
BM» cedcre,aut altcrutcr tantum.

Si vterquc cupita paftione difcedcrc, iudex gra-
sivterquc mtcr icconciliationi(modo fpcs fit.rt tranquille co
cupitipahabitcntrcconciliati) dctoperam.Verum fipcrfua-
fccdcrcdl" non ponrunt»vt confummcnt promifsionem le-
gitimc factam,iudcx qua?rat,an c- pula Carnalis exce
perit fponfalia, necne. si copula carnalis non
accefsit p ft fponfalia, vclim iucficcm non magno-
pcre clTc folicttum , dc caufis offenfa? intcruenicnti-
bus.Scd,ne quid detcrius ex coactis nuptiis eueniat,
pcrmittcrc rcfcindi contraclum,vt impcrfcctum,ita
tamen,vt iuftaspcenas fidei non feruatse, rationefor
tunarum Sc conditionis,li:ant.Atfi forte copula in-
tcruenit,matrimonium confummatum efl,c\: pcrti-
net qiKTftio iam non adrcpudiu,fed ad diuortium,
Quarc nonliccbit cis cxtrarationem fcrnicationis

a pactione difcedcre,quam copula confirmauerunt.
Hoc rcfcriptum fuit a Grcgorio JX.& lmperatorum
approbaturlegibus. jiiWt

Sin autem altcruter alegitimo confenfu antc nn- ^
ptias cupit difcccerc, iudex rationes audiatmutats
voluntatis,quar fi talcs fucnnt, vt vcl merito orTen-
dant,vel vitar confi;Ctudincm reddere pofsint mole-
ftam & infuauem , poteft iudex difccfsionema pa-
Aione pcrmittere,li cartcra falcafunt.

Canoniftar in hcc ordine primo loco ponunthuc
cafum.Si alteruter poft fponfalia, ma rimonio non- «•
dum completo , rotam recerit, hoc cftimonafticam
vitam elcgeritjfolutam aiunt promifsionem. Qi'11
icilicet nondum erfeclifunt vnacaro, complctofci-
icet matrimonio.Etli autem nos votum iftud, vt co
tra Deum fufceptum,pronuIlo habemus , ii.cuti iu-
pra oftcndimus,hoc tamen ex Canonc ifto collig»-
mus,quod Grcgorius non voluerit folo confenfu ra-
tum elTe coniugium antc nuptias.

Si quis honeflc vixit antclegitimum confenium? t.Ca.r>
ita vt nullocrimine publicc fit notatus, fcd poue^
in infamiam ob quodlibet flagitium incideritjpot^
honcfta? pcrfonar & innoccnti, folutio pacti, moco
peratur antc nuptias,concedi.

Si altcruter in graucm morbum & tctrum mcl' jCafufc
lcrit,vt in lepram^gallicamfcabiejcpilepf am,phrC"
nefin,potcft fanus a pa<5to difcedere, prarfertim fi c0
f ula non intcruenit.. Neqi.eenim poteft quifquam
b^na confcicntia illud lmplerc matrimonium , aU ?
vti fine abominationc non pofsit , quin cV fc ipfllfrt
& cxteros perdat, quin & libcrosadperpetuammi-EjeJ5j!-
fcriamcV commune Reipub. detrimentum gjpn^t*
Ante annos 4o.ciuis erat Curonar cpilcpfia jaboras#
Hic vxorem duxit & ex ca duodecim prolcs fuftulit»

in quibus omnibuspat^rnusmorbus vt liaercditarius
ha?(it.An non praelljtiflct htc ab iltapactionedifcc|-
fiftePEosigiturjqui huiufmodi tetrts abominandif-

.]uc morbis laborant , ita vellcm c(Tc aflcctos , vt fic
vitx rationcs inircnt , vt cclibes viucre poffent
dclicl:e,neinl:ortuniumeorumad multos pcruad^-
rct,fcd fc vnis ccncludcretur. Quam cnim dulciisl'
mum cftgcnuilTc,tam eft accrbifsimum ndffAC^
ros graui morbo afBidos , qucm f*pc optarcnt P*"
1 cntcs,fleri fi ppflct , in fe tranflatum potius , ifu^m
cum in libcris fuis tanto cumdolorc afpicerc. Vc^
lcm profcctojvt legc cauerctur,nc vIlisjqui-aK^1^
nandis , hxrcditariis , & incurabilibus morbis labo-r
rant,pcrmittcrcntur nuptiar,pra:fcrtjm cum videan-
tur diirinitusad cclibatum vocari , quibus Dom111^
ademcrit matrimonii,cx bonaconfcicntiaexcrccn-
di^potcftatem. , . ^

Si quis vel oculum pcrdat,vel nafum amittat, vcl +•
ci quicquam turpius eucniat, Canones cV legc-s^cr-
mitttmt altcri a pactionc nuptiarum difcedere.u n°
interucnitcopula.

Si fupei uciu rit affinitas fcrnicaria,hpc cft,f> ^ '
fuscognoucrit aliquam cx cognatis fpcnf^r fu* V*
prohibitis gradibus , f.ue diumis fiue humanis
bus,etiamfi fponfanon cupit repudium, refcind^n .
eft pactio cum priore inita^noti /irje animaducrfi011^
in cum,qui fidcm priori datatrrinonfcruauit.

Pcrmittunturctiam nuptia?,, fccundum C^o^1^ 6.o^
& lfg^s,virginvautfcemin^,.(^fponi«i fiisquicum
f a contraxit de futuris nuptiis ^iutjtus inuitafpol1'*
peregrinetur.Nam illicdolus mbe&videtur.Vc^
hictcpus bicnijpr3rfcribiydim,niii forte graU^rCj
caufac moram iitam nonferant,dc qi ibus prucic»
iudex viderit. :
Siquis poft contra^a fponfalia cum vna (cu^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ico) D E

quarem non habuit) cum alia contraxcrit, & cum ea
nufce^tur^puniatur^rauiusjaliisin terrorem, ne ta
facile refcindant datam fidcm,& lmpunitas fcclcris
niiiltis occafio fit pcccandi: Scd mancat cum fccun-
^coquod cum eaconfummauerit promiflum ma
£nmonium,cmod tamcn vix felix & expers moleftie^
Wftatuo.

Ex his repudijcafibus iudicari poteft dcmultis
^iisjquivcl lub his contincntur, vel hisnonmul-
turnfunt difsimiles.

DIVORTIO. ihc$

pore diuerfifsimafEira*orum,Pharifa?onim,cx Sadu-
ca?orum fecta? , qua? non folum intcr fe diifidebant,
verumetiam plcnquc omnes coniunctis animis &
ftudiisfc Chnfto opponcbant. Necjue dciucrunt iri
ifto populo, cum ha?c qusftio Domino oppcnere-
tur,qui fanctis Dei non minus aducrfati funt , cjuam
Mahometifta? hodie Chriftianis aducifintur. Hmc
videmus& Auguftinum,& alios,alioqui viros opti-
mos & doctifsimos,dcbili niri fundamcnto.
- Verumqui rcfponfum Chrifti Syncchdochicos
accipiunt,non deltituuntur firmis rationibus. Pri- fcnte*"»#

^iftif.

DIVORTIIS.

SIcvt diuortia triftiora & grauiora funt quam
iepudia:ita etiam maior cura in iudice n»quiri-
tUr> ne diuortiacontraDcivoluntatem, autfaciat,
aut approbct in ccrtifsimam corum pcrniciem, qui
non iuftis dc caufis diuorria faciunt.
a Sententiar doctorum hac in re multum variant.
^Suntenim qui vnamfolummodo caufam diuortij
agnofcunt.2.Sunt qui duas admittunt.j.Non defunt
Su| tres iuftas diuortij caufas efle tradunt. 4. Multi
^incjue enumerant. 5. Alij adhuc multo plurcs.
^re etfi m tanta varietate viderc, quid fit lequen-
^m, diffkile eft: tamen cxpenlis rationibus fingu-
l°nim , quid nobis videatur tutifsimum , oftendc-

J^*aicj Quivnam folummodo caufam diuortii confti-
tj^' tUunt,nempc adulterium , verbo Chrifti clarifsimo
%iitf feniti aiunt,Dominirs interrogatus Matt.io.4.Num
nceathomini dimittere vxorem quamuis ob caufam
fetyondct:An non legiftis, quod qui fecit homincm
a pnncipio,mafculum & fceminam fecit eos. Et di-
Xlt'H uius caufa rclinquet homo patrem & matrem,
& adhserebit vxorifur , & crunt duo in carncm v-
nam.Quapropter non amplius funt duo, fed caro v-
na« Ex hoc fundamento infcrt hanc refponfio-
nem ad quxftionem propofitam : Quicunque di-
nuferit vxorem fuam,nifi ob fornicationcm , & du-
?efit aliam , mcechatur. In his darifsimis vcrbis
lnfiftunt, nuUam aliam admittcntes rationem di-
uortij.

JjC* . Verumcumhisobiicitur: Paulusprarter fornica-
^onemjcaufam diuortij aliamponit , 1. Corinth.7.
nempe infidclis dcfertionem , hoc cft, cum infidelis
defcrit & difcedit malitiofe a pio coniuge. Hic alij
aliter refpondent.Auguftinusdicit: Infidelitate cfle
a^ulterij quoddam gcnus , atquc ideo includi in rc-
T°nfione Chrifti,quali verb Chriftus cflet interro-

* 8atus de folo diuortio inter coniugcs , & non dc di-
u°rtio illo fpirituali,intcr Dcum & homincm.Qua-
Ali re illa dilutio plane puerilis eft , & ridicula , & indi-
gna Auguftino.Alij videntur fbircm acu, vtaiunt,
tctigifl'e,ac illud vidifle,quod nemo antcipfos vide-
re potuerit. Dicunt cnim , optimc conuenire inter
^hriftum,& Paulum,in diuortij caufis, modo ha:c
jdhibeatur diftinctio,quod aliud coniugium par, a-
'lud impar fit. Chriftus , mquiunt, de paii coniugjo
!nterrogatus,rcfpondet , & vnam caufam diuortij in
c°facitmempeadultcrium- Paulusautcm intciro-
^ltUsae impari coniugio,fimiliterrefpondct, vnam
ts^i0.Caukm in co diuortij efle , videlicet, rcligionis im-
Paritatem. Quafi vcro Chriftus de gcnerc vniucrfo
lntcrrogatus,hac vcrborum forma: Num licct homi
ni dc quauis caufa dimittcre vxorcm , dc fpccie vna
refpondiflet,& non ad qua?ftioncm,vt erat propofi-
U; At Iudari omnes,inquiunt, fucrunt paris religio-
n^Vcrumhoc falfifsimum cft.Fuerunt enim co tc-

explica-

mum enim a gencrc tancjuam a principio coi;clu- tio.qua
dunt.Mofcs,inquiunt,Dcutcro.24.i. cb rem turpcm d'uor»ii
pcrmittit diuortium , & cxcmplum rci turpis ponit ^""eTob'
adulterium.Liccbitigitur ob alias rcs turpes,& cum caufas, Po
infamiaconiundas, hcridiuortia , vt funt parrici- ^"p^Ji
dium,venenum,proditio,vit:cinfidiaj,furtum. Ad tur.
hocconfirmandum,tcftimoniumPauliadducunt: Si
infidclis difcedit, difccdat, Non eft alligatus fratcr
aut fororin huiufmodi.Ecce,inquiunt, Paulus difcr
te,pra?ter fornicationcm , dcfcrtionem caufam facit
diuortij.Nam fi defcrta pcrfonanon cft alligatade-
fertori,profe(ft6 non mccchatur, fi nubet in Domi-
no.Vbi enim nullum eft vinculum , ibi Jibertas eft,'
ad nouas quarrendas nuptias. Iam ex hac Pauli fen-
tentia , vnum ex duobus fcqui ncceffc cft , videlicct,
vcl paulum Chriftoadi.crfari, cuiushaud dubic fpi-
ntu dictante,& fcnpfit,& locutus eft:vcl Chrifti vcr
ba accipicnda efTc Syncchdochicos , vt fub vna ccrra
fpccic,morc fciipturarum , gcnus contincatur , fub
quo confimilcs fpccics,quoadfccleiis graiiitatem
attinet,contineantur. Vcrum cum ficri non potcft,
vt paulusChrifto fit contrarius,abfquc omni dubio
Chriftus fub fornicationis nomine intelligit ctiam
crimina, qua? grauitate fornicationem vel arquant
vcletiamlupcrant.pius&honeftus maritusnon mu
nustriftaturex vencficio,parricidio, & facrilcgio v-
xoris,&c.quam cx adulterio. Quomodo autcm hoc
dilcmna folui pofsit finc fophiftica,non vidco. Huc
etiam vel maxime facere putant quarftioncm a pha-
rifarispropofitam.Interrogantenim pharifxi, an li-
ccat quauis de caufa ( vt vlitatum tum erat apud Iu-
daros ) vxorem dimittere. Ad hanc quxftioncm, Do
mini refponfionem diri^endam efle ccntendunt, vt
fit eius fenfus:Non licet vxorem dimitterc quauis de
cauffa veftro morc , fcd oportet grauifsimas effe cau
fas,qualis eft fcortatio,vt fcortatio fit pofita folum-
modo exempli caufa. Hoc pmerea confirmari cxi-
ftimant teftimonio Matthari , qui ex verbis Domini
licfcribit cap.5.31. Didum eftantiquis.-Quieunque
dimifcrit vxorem fuam,det illi libellum repudij : fed
ego dicovobis, quicunque dimifcrit vxorem fuam
'jsrcc.c^.T Va 'yozropw&^hoc eft,pra»ter rationem adulte-
rij,facit eam mcechari.Hic non nopvtiA folum, fcd
y& TifYu&f cxcipitur. Cum ergo fignificat ra-
tionem & proportionem , quid vetat Chrifti verba
fic interpretari:Quidimifcritvxorcm fuam, nifiob
caufam,qua: cam rationem criminis habct,vt fcorta-
tioncm a?quct,ac proportionem quandam , quo ad
fcelerisgrauitatemattinet, cum fcortationchabcat.
Hancfcntcntiam multi pijlmpcratoresfccuti vidc-
tur , qui multa crimina infuis lcgibuscnumcrant,
proptcrqua» diuortia admittunt.

Suntautcm ha:c Iuftiniani Impcratotis vcrba in Confirma
Codi cc: Sicut emrn Jine iufta caujfa d/Jfolui matrimrma tio ab aa-
iusloltmitcprohibemtu: ita aduerfi tteceffltate prejfum\ol{tAtc
velprejfam{^uamuii infhufto,a:tawen necejfario auxtlio ^ria?"**0
euptrnw libcrari.Si qu& igitur marttum fuum adu/terum>
aut homictdam > autvenefkum, aut certe contranoilrum

lb0y D E DIVORTIO.

imperium aliquid molientem , velfalfitatis crimine con-
demnatumjnucnertv.Si fepulchrorum dtjfolutortm\St fa-
€ris &dtbtu ahquid fubtrahcntcm : Si latronern vcl latronv.
fujcepto-em,vel abatlorem^vel plagtarium, vclad conte-
tum fuijomufve fu£>ipfa insftciente cum impudtcis mu
liertbus.f ejttbdcttam cafias exafjerat) coitumineuntcm-
Si fua vua veneno,aut gUdto, aut alio jimili modo infidi-
antemSt verberibtts ( yu& tngenuts altena (itnt )uffiaen-
tentfe probauerit : tnnc repudi) auxilio vthncccjfartam ci
permittimus Itbertatem. V 'ir tjtiopie pa>t ftne ctaudctur-,
nec licebit eifine caufis apertttti dejignatts,proprtarn re-
pudia>e iugalem.H\.\c\.\{\uc Impcrator.

Ambrofius affirmat,liccrc mulicri a viro difccdc

IQOS

Cattft diuortii vjitatd.

£ioeAaT.°rcde tribuscaulis.Vna,fiadultcrfueritmaritus. Al-
broiii tcra,ii apoftata,quantum ad rcligionem.Tcrtia,h v-
xorcper libidinem abuti voluent,& iuftum natnra-
.le'mque e ius vfum inuertere. Sed non rec~tc condu-
dit Ambroilusjcum iubcat mulicrcm mancrcinnu-
ptam,proptcrcaqubd ci non liceat,quod viro,quod
profectb failiffimum eft , quantum quidcm ad cau-
fas diuortij,& libcrtatcm nouas qua?rendi nupv ias at
tinct Re&ifsime enim a fcholafticis dicitur.Conm-
ges adpariaiudicantur,quantum quidem ad thoru.
Itcm:Vbi par cft ratio,par dcbct ellc iudicium.
Car.onifta:,vt ex his vcrfibus liquct , multo plurcs
/ Cano- jjuortn caufas fcCerc , aux tamen omnes non funt
dicus. probandaMicuti cx partc lupra dcc!arauim»s , & m-
fra dcclarabimus.Vcrfjs autcm hi funt,

£rror)condttioivotumicogn4tioicrimen',
Cultwi dtlparttas^v/SyordoJtgamen^honesias,
Stjis affinis,fiforte coire nejutbis:
H&c focianda vetant,connubia iuncia rctratiant.

In his verfibus, duodccim numcrantur impedi
mcnta matrimonij,qux & vctant contrahcnda,& d:
rimunt contra&a. t. Error/cilicet perfona\ Vt
cum lacobo Liapro Rachcl in lectum traditur.i.Co
ditio,fcilieetfcruitutis. Vt ii quis contrahcrct aim
fcrua,qux fe liberam diccbat.j. Votum , fcilicct rcli-
gionis,feu monachatus. 4. Cognatio, quam tripli-
cem faciunt,naturalem,fpiritualcm,lcgalem.5. Cri-
mcn,videlicct,ii quis gladio vel vencno mariru tol-
leret,vt eius viduam m vxorem duccre pofsct. 5.Cul-
tusdifpaiitas , vt ii Chriftianus Iudseam duccret.
7. Vis fcu violentia,vidclicct,fi quis cogat fcemi-
nam,vt iibi nubat. 8. Ordo,icilicctiaccr, vt fi
.quis fubordinatus fucritin fubdiaconum,& fupra.
9. Ligamcn,hoc cft,ii quis ligatus cft vni, non po-
teftalteram ducere. 10. Honcftas,hoc eft,publi-
cx honeftatis iufticia.Hac cnim cauctur, vt aiunt,nc
quis contrahat cum ccgnatisfponfr fua?, ii illa mo-
riatur ante nuptias.i2.1mpotcntia,hoc cft , inhabili-
.tas corporum ad vfum coniugij.

Quid igitur,dicataliquis, in tanta opinionum di-
ucriitatefcqucndum cftPNon eft diflicilc,ex iis qua?
diximus, vidcrc, qua; iit fcntcntia vcrifsima , & quid
pofsitiudcxbona confcirntia fcqui. Non cft du-
bium,Chriftum fub fpccic vna , totum gcnus com
prchendiflc,qucmadmodumrirmis argumcntis o-
ftendimus.Vcrum Iongiori difputationc omiifa,dc-
fcendamusadiuftasdiuortij caufis, hacvna diftin-
ctione obieruata:Qua:dam funt vcraconiugia, quas-
dam vidcnturconiugia,& non funt. In ilforum di-
uortiis tutifsimum cftfcqui Chrifti regulam rcctc
intellcctam.In his minus cR pcriculi.
Methodus Y* autcm omnia diftinctius cxpliccntur , pri-
mum proponcmus '& cxplicabimus fcx caufas di-
uortij viitatas. Dcindc quofdam cafusfubiicicmus,
quos ad ccrtas rcgulas cxaminabimus.

I. Adultcrium.

II. Malitiofa dcfcrtio.

III. Inhabilitas corpcru: ad vfum matrimomj»
II II. Error.

V. Violcntia.

VI. Impictas.

Prima caufa dinorfij.
P u 1 m a caufa diuortij,caquc iuftifskna, cft adul- aA&^
tcrium. Vcriim hic antc omnia coniideranduin clt, ^m
qubdperfona lapfa in adulterium , aut femcl fortc caoia <f*.
atquc itcrum lapfa eft, iinc infamia publica y Sutilc- uor0''
plorata: malitia: cft,& proftituitfe cum inramia p^-
blica.Si ferael fortc aut iterum lapfa eft , & fpcs ^P"
parctjVtadmonitacaftc viuat,fuadercm vt innoccns
perfuna pcccatum Kapfx condonaret , & i" giatiam
rccipcrct>qub tcgcrctur malum domus fua?, & fc?c~ ?et(0ta
lircturftandalu. At fi ita rcapcifona vita inflituit, 2duuej
vt nihil nifi domus contaiv,iuatio cum fcandalo , &
peftimaaliis cxcmpla ab ipfa pofsint cxpcctai i , om- raWia»
nino abiicicnda eft,vel magiftratus autoritate. H»c
cnimlocumhabct dictum Solomonis 18.23. Qinr^"
tinct adnltcram,ftultus cft,& iniquus. Itcm Syra,;n'
15.35.Si duftum manus tua? non fcquitur , a corpore
tuo rcfcinde cam,& da ci libcllum rcpudij.Et Chr}''
foftomus,Sic«f crudelis efi & iniquturfui caftam dtmtt-
tufic fhtmu e-r tnicjuturfui retmet meretricem.cP^°n,it
enim turpimdtnis efl^ui celat crimen vxoris. HcrniCj»
lifcipulus Pauli,fic ait: Stfciuertt vir vxoremfuam *<*
ulterturn commtfiffei& eanon agitpoenitentiam , fedp^
manet tn fuo vmoyretu erttpeccan vxoris^ partueps a
ulterijipfiHsficamretineat. s CJ0& Jis

Diuortium autemin hcc cafu ideb fit, quiacu"1.^^
adulter vel adultera fit vna cato cum ca pcrfona,qua tjlt
ibutitur,definit eiTe vna caro cum ea pcrfona,cui 1^'
cla crat matrimonio. Siquidcm malitiufc icparauit»
cjuod Dcus fanctc coniunxerat. Nam vt matrinio-
nium ex duobus vnum facit.-itaadultcrium cam co-
pulam ncfliriedinrccat,& vnitatcm diuidit. |> • 0

Tametii autcm,vtiam dictum eft,adulterium eI J^JJ*
perfeiufta caufidiuortij rtamcn circiimftantiarin'piJe^

T)c irntis
dinottii

tcrdum incidere poftuntiqua* diuortium iiiftchnpf'- &
diunt.Quarc hic ncmo dcbet propria autoritate ap-
licercperfonam in adul.tcriodcprc'hcnfam,i'cd iudi-
cis fcntentiam poftulabit,vt cxaminctur caufa cum
niiscircumftantiis.Huc igitur qualisdcbcat eflc iu
risprocciTus,qualccxamcn inftitucndum,quomo
fcntcntiaterenda, quidquc dcdamnata perfona U
ftatucndum,adiiciam. A^i0
Cum igitur petitur diuortium ficri,innoccns Pe^r40
fona fiftat coram iudicc perfonam rcam.fed prius U'
tcris pi^fecti coniiftorij Icgitime citatam>WM^ 3°'
tc fcxtam fcptimanam,priufquam fcntentia icratup
vt rcaperfona fpacium difpicicndi , qua? fuanicai-1 ■
conccrnunt,habcat.Hoc modo citatam & confti^
tam coran: iudicibus,firmis tcftimoniisadulterij re.
60 am conuiricct,fiuc pcrfona quaf accufatur,negct cri
men,quod obiicitur,iiue non. Sa?pc cnim ficrl T°f
teft,vt pcrfona,qux accufatur adultcrij,mcntiatu/ c.
adultcrij ream , ldqncvt vcl ifto pacto a ^url?,j|
coniuge liberan pofsit , vel ctiam vt noccatiu
perfonje , cpm qua confucuifTe fe dicat,vcl
uis de caufa. Nam innumera: funt iniquit3t.^
infidia?. Niillo igitur mrdo fatis eritiudicibus»
cuti quidam exiitimant , h* rca pcrfona dcfc^P
tcftimonium fcrat. Quod & lcgccautum ^11^
dicitur : Alleganti propriamturpitudtnem non e/f cie^
dendum. Poftulet er^o iudcx ab actorc ch'*

S5S

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

DE DIVORTIO.

^oneatcllimonii , quse ctiam iureiurando confir- •
^nturjvt certo conftct , nullum calumnijs , aut
^ctta, ^"^cio locum dari.

Sl* #/>er*°na quse firmis tcftimonijs conui&a eft dc
^eo, a«ulterio,non ftatim damnandaeft,fed iudcx,priul
^uam diuortij fcntcntia feret, duplcx inftituetexa
: Vnum actoris, alterum rcse pcrfonce. Ab a&o-
j"e qu^ret , num ipfe fit alicnus a crimine , num ha-
catteflimonium magiftratus fui , cVpaftoris, de
Uainnocentia.Nam illum mundum cfle oportet,
Sjnalterum pruptcr immunditiem abijccre dccrc-
Ult« Quod fi actor fuam innocentiam teftimonio
JPagiftratus fui , & paftoris probauerit,& deprehen
ustucrit eorum tcltimonio innoccns,iudcx fc ver-
tptadream pcrfonam cxaminandam. Ficricnim
P°teft,cju6d rea perfona , & conui&a de adulterio,
nabeataliquid occultum,quod accufatori obijciat,
^iia4uodiuortium impediri poteft.
55*^ Veriim , vtad ccrtacapita omnia reuocemus,ea
gejobJ.Ua: frquuntur , diuortium in hoc cafu impc

^•nij. • . mttm > fi is , qui diuortium pctit proptcr con-
lug'sadulterium, eodcm fcclcre concaminatusde-
Prencnditur , non permittctur diuortium , modo
Parratio fcelerisfit. Huius fentcncia; iuftiflima ra-
g° eft« Nam cum rea perfona ob Tnrpttudtnem fa-
/ Cxcludi pctitur , fcquitur , non abijciendam efTc
*que fcelerato. Nthil imamus efi , ait Augufti-
s > <}uam caufa forntcationis dtmmere vxorem ,/itpfe
■ ar'tus conuinaturformcari.Et Erafmus aic : ^JMari-
* «dttUcr non habet tus dmertendi ab adultera , yuam
,.CHttirnpudicttiam. Huc facit, qubd coniugcsiu-
'Ccntur ad paria , quantum ad thorum attinet.
°n igitur poteft vir,qui fidcm non fcruat , vcl
Cogcrc vxorera vt feruct,vcl eam ob adultcrium
^cludcre.

^ \' ^1' *ncluie$ > aiter coniugum vitam corrigit
Ple & cafte viucndo , eluitque maculam pcenitetia:
^ iter verb manet inemendabilis,& quotidie magis
^Uumcrgit in adulteiij ccenum , facicndum efl?

Urn is,qui yitam correxit, debct rctincre perfo-
^ lnmcmedabilem ,cura perpetuo fuae domus dc
c^Corc\^e^uaquam.Nam hic parratio fcclcris 116
^vQiiienim vitamcorrexitj&emendauit pic &
. tc viuendo,habetur apud Deum & Ecclcliam
^ocens.Quare pius m3giftratus , poteri: illu fen-
^.Utiadiuortijlibcrareab inemendabili & inc^ra-
lrnembro,fecutus excmplum periti medici , qui
c a.ffecla mebra in humano corpore curat , quod
t ratl°ncm admittit,fouct,&conferuat: quodau-
01 putrcfcit indics magis magisquc,& infanabilc
^errnanet, abfcindit , ne fanatum & reftitutfi mem-

Urn (irnul cum incurabilipereat.
XQf\ecHn^um > Si maritus proftituit vxorem,non po
c 'n.a^u'terJlfn exdudcre, cum ipfefceleris autor
p ll* Quid eniminiquius eft , quam vindictam
tor>re eiuscr'mmisi cums Pr^cipuus cs au-
a • ^roftitutionis rationem habct exdufio no-
tjUrna, cuitj miferafcemina fugiens fa?uitiam mari-
,Cogituralicnum te&um quserere , eie&a domo a
p aPt0»MaritH enim qui hocfacit,iudico no minus
^ratc °gerc,quam fi vxorexdufa, & quodam-
rc° a°fcifla a raarito , fcortatione fc poliuc-

nu p vxorcrcdiditvirura defun&um, &

aH 1 » non dcbet a marito reuerfo proptcj
tia 1Umab'jci.Nonenimmalitia,fed ignoran-
^ Pcccauit. Quare & iuftum cenfeo , vt maritu-
niin gf atiam recipiat. Vcrum fi maritus abfui-
r °Ptcr infamefacliutnj&pofteajreconciliaturma

giftratui,reuertitur,& repetit vxorem , non cft co-
gcnda honcfta fcemina,vt ad infamem maritum re-
deat,fedmaneatapud pcfteriorem,pra?fertimfi ve-
niaimpetrata aiudice,nupfit.

Quartum , Si cognitafuit ab aliquo , qucm pro-
prium maritum fuifle crcdidit , non culpa,fed crror
eft iudicandus.

Quintum , Si mulier vi comprefTa eft , non debet
ob iniuriam,quce pafla cft,puniri.Non cnim qui pa
titur,fed qtiifacit iniuriam,puniendus cft.

5^v/«waddunt Canoniflar, Si maritus,poftquarn
culpam vxorisdeprehendit, cumca confueuit ,lo-
co rcconciliationis habebitur, adcb vt perierit ma-
rito infomi ius omne dimittcndi adukeram. At e-
go non video,cur cuiquam fraudi dcbeat efle fua cle
mentia, qui femel atque itcrum ignofcit confiten-
ti,& emendationem polliccnti,& redintegrata gra-
tia non abftinet ab vxore , ne praebeat occafionem
relabendi,curis, velutifautoralienae nequitia?, fpo
liatur iure dimittendi , fit compererit inemenda-
bilcm.

Poftquamautem omniaadiftum modum dili- iudicisin
gentifsime examinauit iudex, & dcprehendit,ado-
rem non iufle culpari,nec vllam conforti fus euide
tem pra?bui(Te caufam ad pcccandum , difpicict
iudex, num hortatio ad condonationem iniuriar,
yiddicer, vt pcrfona quar ofFcndit,rccipiatur rurfus
indomum innocentis,fitereecclefiar , rcipublicie,
& perfona; olfcnfa; , nec ne. Si videtur cfle locus c-
JQ mcndationi, & conditio pcrfona? ofTenfa? hoc fcrre
' poteft,hoc cft,fi perfonainnocens priuatam vitam
dcgit, &ad fun&ionem aliquam honcflam in re-
publicaaut Ecdefia parura idonea vidctur, po-
tcft iudex hortan innocentem , vt condonct ofrcn-
fam, & rccipiat rurfus in fua promittcntcm cmen
dationem & fupplicitcrpetcntem vcniam , fcd non
cogetautoritatc. Nam ii hoc faceret , contra iti-
ftitiam faccrct, & boni iudicis officio non fun-
geretur.

Vcrum fiinnoccns pcrfonain dignitate aliqua iudicis
eft conftituta,hoc eft,fi vcl fungitur aliquo fublimi
ofTicio in Ecck fia aut Rcpublica,vd fungi aliquan-
do poterit,non patictur iudexreconciliationem fie
ri, ita vt rurfus rca perfona iungatur ci quam offen-
dit , tantum abcft,vt ad eam hortetur. Nam ea reco
ciliatio & cohabitatio rcdderet innoccntcm inido-
neum ad publici munerisfuncTioncm , vt in qucm
infamiaconfortis rcdundarct, non fine iniuria &
damno Ecclcfia? & Rcipublica?. Triflc cxemplum ExcmpUSl
huiufmodi cafus vidimus anno 1^47« Namcum
virpius,& pra?clarum in Ecdefia Dci organon,
vellet ftupratamab alio coniugem retincrc, Rex i-
pfe Chriftianus , eiusnominis tertius,cum fcnatu
rcgni,& Academia?, prudentcr cogitantes, quidin-
de incommodi fcquerctur , compulerunt cptimum
virum , etfi valde reludantem , vt rcam pcrfo-
nam dimitteret , ne ipfe , qui innoccns erat,
redderctur fundioni , qua fumma cumlaudcfun-
gebatur , inutilis. Non crgo dcbet iudex hor-
ari ad iterandam cohabitationem : fi viderit cam
vei rcipublics , vel Ecclefia? nocituram : fed po-
tius fua autoritate cam impedire , optimi Regis
exemplo.

Porrb cum reconciliatio , & iterata cohabita- Scmcntia
tio locum non habet, iudex fcntentia diuortij gra- dlttwl1''
uit-r,vt vicarium Dei decet,pronunciabit.ac inno-
centi perfona? libcrum faciet,feaandi alias nuptias:
quandccunque vclit.nullo termino pr$fcripto,mo-
db inDomino.

Sed quid dc liberis hatis , aut conceptisantc lata

V j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

rou

DE DIVORTIO.

ICII

tururn.

Quantum autem ad ream pcrfonam attinet,fi
ioiftratus ciuilis ea morti non adiudicat, id quod

mirc

ceat.

iudicisfententiam, &quidderea pcrfona ftatuen-
di»m?Sic ne illi omnis fpes nouarum nuptiarum adi
mcnda?Depriorihuuis quxfiionis parte Canoncs
& lcges rede fentiunr,dc pofteriori minime.
De Ubc- Qjantumautcmadlibcrosattinet, iuxta lcgcs&
xis antc Canones , lceitimi habebuntur in coniueio nati, &

adulterm . i D r • ■ r c n °

natisquidConccptilatam ientcntiam , nili torte ex tcmpore
conrtitue natiuitatis colligi potcft adulterinus foetus , vt fi
um* maritus tcmpore conceptionis abfuiiTe probatur,
hoc cft , intcgris duodccim mcnfibus ante partum.
Nequc dcbet probrum parctum liberis obijci,mo-
do ipil improbi non fint. Vnde Chryfoftomus:
Qttt vtrtutc propria decoratttf , parentum fuorum oppro-
bri]snondedecoratnr.Et Hieronymus:N onin femtm-
fasfcd tn viluntate nafcentts , caufa vitiorum efi atque
vtrtHtttm.

Adulterte

Pcrf°dTt n>3g1»"

ITnout merito facere deberet , multi ex patrbus iudica
eeniugiu runt>Cam indignam clTe nouo coniugio,qu*tam ti
' " crilege ordinationem Dci violalTct , & vinculum,
quod Dominusipfeligiuerat, tam perfide rupiflet,
Fateor cquidem indignam clfc, fcd rnifcricordia:
Domini multa? funt, quscfaciunt, vt obliuifcatui
pcccatorum eorum , qui fe ad illum in vcra pceni
tentiaconuertunt. Quarc itulico non prorfus rca
pcrfona? & pcenitenti adimenda elTc fpem noui c6
iugi j.Sed propter difciplina in Eccleiia fcruada, tria
facicnda funt.Primum cxploranda cft rear pcrfonae
fcria pcenitentia,idque ad ccrtu tempus,prout vide
bitur ludici furficerc^habira rationc infir mitatis, &
infidiaru diaboli. Detnde prohibcbitur rca perfona
nc illini.bat quife polluit adultcrio , excepta cau
fa, quam infra indicabimus. Nam qii vel duci
quapolluitadulcerio,fiue viucnte viro,fiue mortuo
adultcrium continuare videtur. IJeo Lex re&e
dixit KQtUtis ducatin vxorem-><juamadnl<erio pol-
itat. Idcm quoquc Auguftinus fentit. Ncque huic
fentcntize rccte oppomtur Dauidis exemplum.Non
enim ad exempla , fcd ad lcgcs vita inftitucnda eft
nifi cxcmplacum legibus congruant. Terttb iube
bitur rea pcrfona , fi alias quarnt nuptias, mutart
locum > & eo fc confcrre, vbi ipfius turpitudo no
innotuit.Hauc difciplinam vti^em eiTeiudico , quse
etiam feniatur in ducatu Saxonico,& in alijs Ec-
clefijs reformatis. Nifi cnim haec difciplina ferid
fcruetur , breui omnia adultcrijs plena erunt.Quar
optarcm,vt magiftratus,cui a Deo gladius traditu
c(t,in vindirftam malorumoperum , in hac rc fuu;
fjceret orTicium.
obicclio Q^idam huicconcciTioni, qua concedimus rea?
"o rci>onpcr^onarnouas nuptias , opponunt diclum Pauli.i
fio. Cor.y.Vxor a viro nc feparttur. A: fi (c parata fue
rit,mancat innupta. paulus bic non loquiturd
mu iere,qua? cogitur fentcntia iudicisa viro,pro

ter adulterium difcedere:ieddc volutaria mulieri

ponit,hifce verbis:Si infidclis difccdit , difcc^t-
Non eft enim feruituti fubicdus fratcr anr forori^
huiufmodi.HicPaulus loquitur de coiugio , 'n qu^
alterconiugum fidclis eft,altcr infidchs. Nam qul^
fuaferatPaulusmefidelis infidelcm coniugem, ™0'
doconfehtiat fccum habitare,dimittat, pottrat
modo interrogare : Quid faciet igitur fidclis,h in-
fidclis fe defcrit ? Rcfpondct ApoitolusrSi iondeli
difcedit , difcedar,hoc eft,pius arquo animo fertfi
° infidelis fe deferir. Rationcm rcgula? fubioogj^
Non eft enim fcruituti fubie&us fratcr aut foror
huiufmodi, hoc eft, Siacciderit infidclibus
monio iunrftis , vt eorum alter , poft initum mal
moniu,fidclis erTiciatur,altcr vero mancat Pcr.tin^a
in fua infidelitate,atqueinfuper odio religionJS» u^
fponte piam pcrfonam dcfcrat,non eft feruituti u
ledus frater aut foror , hoc eft , fidelis perfona d I -
fcrta,libcra eft a vinculo coniugij. Si libcra, cer>
nouas fcc^ari nuptias,ci non denegabitur. _ c:"

Porrb qui putant Paulum aduerfari Chrifto,ncc ^gj

a viro defefiione , propterimpanentiam , aut alias
moleftins domefticas , quac farpc incidunt. Graccu
fcholiaftes redc reftringit hoc di(ftum cu ait : « «

irrorCa- Quod autem Canonifts putent innocentem fol
nonifta. uj) & rcam perfonam mancrc ligatam , falfum eft. 6°
Non cnim manet ligatio,nifi maneant qui ligantur.
Si crgo maritus folutus clt legitimc , non manct v-
xor ligata marito. Nam alioqui maritus fimul liga
tus elTcr.Sed de folurionc vinculi coniugalis, in pri
ma tra&atus huius parte,plura diximus.

Secunda caufa diuortij.
«Sfa Sccandam caufam diuortij Paulusi.Corinth.7.

Chrifti, nec Pauli verba retfte perpendunt
ftusloquiturdeabijcientetemcre coniugein, qu
minime Iicerc atTirmat. At Paulus loquitur de pj^
fona iniufte deferta,cui magiftratus opcm fcrrc -
ber,vt poifit pic & tranquillc viucre, quod fit, dun
ci nouas nuptias conccdit.Breuitcr , Chriftus locj
tur dc facicnte diuortium : Paulus autem de Pa|L
tcdiuortium. Sentcntiam illorum , qui idco exi j
mantPaulumpronunciare, dcfcrtam pcrfonam
bcram efle,quia infidclitas eft fpecics fcorratiof^»
& eorum opinionem :qui Chnftum aiunt dc parI^
Paulum verodeimpari loqui coniugio, fupr^ fC'
futaui. ..

Hanc fpecicm dcfertionis Luthcrus,&
cellentesTheologi,rccl:ifsiir,e ad gcnus,hoc c
quamlibct malitiofam defcrtionc transterunr,vi ^
licer,cum quis tsedio velodio pia» & honcft* vX^
risdifcedit,non coadc,fcd fua fpotc ,vtalio stor
amoresfecretur,liucfortunas qua?rat.Ratioaute ^
cur cx fpecic genus concludunt, ha?c cft , PaULU.S'0l
Timo.5.ait:Siquisfuorum , & maximcdom"^' _
rum curam non habct , fidem negauit,& eft ,ori
li detenor.Qui autem dcferit vxorc piam, ffU I0 *
defcrit maritum pium , non fuorum domcIiic
rutamhabet. Proindefidem abnegauit , & ,n
deli eft deterior.b m fi talis defertor eft infidcU tf^
-crior , prof-fto muho minus cxpedandus elt> <\
limpliciter infidelis. Nam pcrhdia infidclcm iup
,-at.Hiicfacit quod Pauluscaufam Hbcrationis co -
iugis fidelis,a fcruitutc coniugis infidclis , non
tott infidehtarem difccdentis,(Nam fupra ?r°?U
ciaui , infidclitaicm non cflc iuftam diuortij ca
fam)fcd difatfutt infidclis. Prartcrcanon d*Xl?be
ef>,pitm & horteftam fceminam dcfirtam,i«Jne 1
rari a dcfirtorc,quifc afuo corpore abfcio^1'^ ^
litiofe fpoliat lurc corporis fui. Qu^a? rcs p'° 1 ^
honefiar fcemingnon minus triftis tft,
terium mariti praefcntis.Idr m iudicandu cit

ro,fi vxor cum fimili malitia defcruerir.

Porro cum innocens perfona & dcferta conq '
ritur fe defertam efl'e,& non poiTe cal! e extra cofl ^ fgjj^
gium viuercpcrat a iudice poteftate,nouas qoae^j '„
di nuptias,quam poreftatem ci conccdat iudcx, naP^
hifccconditionibus. Prtm n» dcfcrtas ptrfon^ rrl f - lC
nium expectandi dcfcrtorem prasfcribatur. rl ^
poteft,vt defenor interea temporis anJ.m]?r-
t , & du&us pcenitentia , rcdcat ad
tam. Deindehoc tcmpore exa&o, tribus vic»
in publico placito surct defctta perfona dc» ^

cnim
nutet

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*»3 DE DIVORTIO. 1014

,confentiunt,cu vnus fa!Iit,alrcr crrat > falllt impo-
tens,enratpotens.Ciim ergo Deus nec fallacia, ncc
crrorcm probat,non eft dicendus cos coniunxifle.
Projnde iudex,fi mtcllcxerit ex prcbationibus, in-
curabilc vitium cfle, mox declarabit fuo tcfimo-
nio,non fuifle matrimonium, Veriimfi fpcs fit ru-E*teptio.
rationis,triennium ftatuatur,in quo paticnrcr expc
deturcuratio ,qu-B fifruftra tentata Eicrit , iudcx
pronunciabit coniugium nullum fuiflc, & 1 bcrum
raciet fanar perfona? alias quaerere nuptias, quocun-
quetcmpore voluerit.

Si fublecutum cft vitium poft nuptias , & poft i.si fub.
complcxum maritalem coniugum, nullo pado pcr
mittendu cft diuortiu:Cum nullos ob morbosinci nuptias.
dentcs,poft nuptias deceat coiugcs a coiugio con-
lummato difcedcre.Fortuna enimafflida,fi abfit
culpa,patienter in coniugio fercnda eft.

Atfiquis velferro fcipfum cjftrauit poft nti- . An fitin
prias,vclplurmacis feludo Vcncris inutilc rcddi- curabili».
■iit,vthomicida magiftratui puniendustradatur.vc
diuortio pcrgladiu ra&o,fanseperfona? confilatur.

Sialtcr fuit confcius lnfinnitatis alteriusante 4.Analtc
nuptias,cocantur firmil habitare, & alia officia fibi " Par.lc
mutuo pradtare. Nam perfona conicia vitij , alte-
rius,abfquedubiofraudem nicditata cft, quajfraus
non debct illi prodeffe, fi poftca diuortium pe-
nt.

Porro quantumad inhabilitatcm fcemina? atti- ' e. .
nct,li elt pcrpctua,tallacia & errorruir,itaqucnuilu nzinhabi
matrimoniu. Si vcl aetate vel arte inhabilitas corri-'llta'e
gipoteft , cum patientia expectanda cft curario deidu.
tficnnitam. Verum fi inhabilitas in fcemina fccu-
a cft nuptias poft maritalcm congreflum cx rrior-
bo aliquo,a:quo animo eft fcrcnda,qucmadmddum
de viro diximus.

Porrd nc fallatur iudex , non erit contcntus fim-
plici narratione,fiue vtcrquefateatur inhabihta e,
de quaalterconiugumconqueritur, fiuealterfolu-
modo. Nam vt non eft credcndum alleganti pro-
priamturpitudincmritanec crcdenda cft inhabili-
Tcrtiadiuorti) caufa. +0 tascorporum,finefirmaprobatione,qua:perhone-

ftas matronasinftituctur, fi de fcemina agitur, per
iuramcntum vero & externa figna probabilia, fi de
viro dubitacur.Harc fint ita caftis cafte dic5ta: ab irri
puris fermonibus monachorum volcs abftinui , qui
craffiusde hifce rebus loquuntur , quam vt dcceat
humanum pudorem.

ferncitari. Poft ha?c , fi comparcre nolit defertorv
n?c per literas aut nuncium certiorem reddidcrit
^lertamdereditufuo, veniat deferta adiudiccm
tripIiciteftimonio munita. i. quod vixerit ho
neite & modcite,& cum marito,a quo nunc eft de-
lerta , & toto dcfertionis tcmpore. z. quod
tr>ennium poft dcfertionem fit exa&um. 2. tcr-
n* citationis in publico placito. His ita ordine gc-
examinatis, fumma cum dillgentia & graui
tate, iudexfaciatinnoceti & dcfcrta? perfona? facul
tatem nubendi alij,cui vult in Domino. Idem iud
ciumfit viriamul erc deferti.

Cacterum,fi fcemina morofc & proterue cum
J^tia eo,a qU0 fe defcrtam conqueritur,vixifle conuinci-
sfto lUr>vt illa quidem malitia vicifTchic vero impaticn
f,a vic^us eftc vidcatur , iubeatur adhuc alterun
trienniumexpcct3re, inpcenam fuae adticrfus ma
ritUm conturnacia?.Hanccnim pcenam, fua morofi
tatecVproteruia,iuftiflimam meruic.HuCtcmpore,
"0c eft,duplicato triennio, lapfo, fi continere non
Poteft,fiat ei,proptcr deteriora cauenda , nubcndi
]Su? aCultas'

Wle k a sVcrtlrT1 fce^103 teftimonium habet , fe placi-
^ioiJs ^umanitcr & cafte cum maritopra;fente vixiffc,
fJJP°»c ^.P°neaipfodefertionis tcpore,hocc!',intra trien
HfeW ?*Um *^u<i»quo defertor expedadus erat, fe polluit
^uof, '(Ortatione,nolim iudicem ei nuptias permittere in
fa ciuitate aut prouincia , vbi fe polluit , fed vt iu
Deat eam alio proficifci,vbi minus nota eft, illfcque
nubere in Domino,fi continere nequit.

Q^iid fi fccmina,quct cafte & placide cum maritfj
"cfcrtore vixit, cxacto triennio, quo expcdandus
erat defertor,humanainfirmitatc lapfa ( praefertinj
curn iam defpcrarit de rcditu dcfcrtoris ) pcccarir?
Hic putomifericordiamrequircrc, vt inhrmitatis
Jfculicbrisfubeatur ratio , & permittatur ei porius
ft°neftenubere, quam impure viuerc in certifsi-
animse fuas interitum. Idcm iudicium lit dc
manco defcrtore.

Nr^. . ^habilitascorporum ad vfum matrimonij, ter-
^diuortij ciufa eft,& poterit harc mhabilif as elfe,
^'ri mafculo,&in fccmina, vt Confiitorijs no-
Ik luuieft.

Jnhabilitas viri plures poteft habere caufas. Alij
eril,u natura funt Eunuchi, hoc eft, incpti ad coni»
8luni, dcquibus Chriltus Matth.io. Alij voluntat.
Ufit fac^i Eunuchi,vt Origenes,qui feipfum ca-
tilTc dicitur. Alij in morbo longo inhabilicaten-
C°ntraxerunt. Nonnulli per violentiam factifum
lnidonci. Interdum ctiam,ctfi rariflime, occurrunt
cnntrario malo laborantes , exquo inhabiles funr
a? vfum coniugij. Nonnunquam fafcino & venefi-
«•t^. C,° a^coinh<bilesredduntur viri ,vtnunquamla
< u.naripoffinr.Fceminc;inhab;litasoccuUioreft, vidc
.lCet>cum congrcflum viri propter natur* vitiu, au-
l ^"rabilem morbum ferre,vel omnino non,vel no
^Jfi in nne valetudinis periculo poteft.
NSl* . Qifantum autera ad inhabilitatem viri attinei
J^e P Urafuntordineiudiciperpcndenda. Pr$m .m> ai
Pr*CeiTcrit nuptias.Srcw//^»? , an fit fubfecuti nu
*/la**T"wM»a»,an fit curabilis. Qytrtttm , an eius rc
Ullerfucrit confcia ante nuptias.Pro hac enim v^
letatc variabunt & iudicum fentcntia».

5l inhabilitasin mafculo prarceffit nuptias , in
libtCr^ coniu6'j,vt vocant» peccatum eft, & poteft
erari pcrfona fana,quae diuortium petit. Non c-
Unfuitveruconiugium. Siquidcm non legitimc

4,s«

Qu&ta cjuft dinortij.

Errorem propofuimus, qu artam diuortij caufam '
flc , cuiusaliquoticsfupra meminimus.De hoc tc-
icnda eft reg;ila : Errantis volmtas nttlla. Canoniftg
in hocargumento,vt antca quoque monuimus,qua
Irupliccm crroremfaciunt,vidclicct,perfonx,con- Quadru-
ditionis, fortunse, qualitatis : quorum duos prio- plcx.
res , vidclicct perfona? & conditionis , ad fubftan-
tiam,reliquosautem , vidclicet fortuna: & qualita-
tis,adaccidentia matrimonij rcfcrunt. Subltantia?,
aiunt,partes funt matcria,vidclicet pcrfona: ipfar co
trahcntes,& forma,vidclicct,ipfa matrimonij obli-
gatio confummata. Error ergo in pcrfona ( vt il- p"r°nz'
livolunOvitiat matrimonium,vt materia : Error in c&Uifc.
conditione, vitiatconiugium,vtforma:vt cumpu- j.isu
tatur efle libcr, qui pcft nuptias deprchcnditur efle
feruus. Propter hos crrores dirimunt Canoniftar
marrimonium , non autcm propter crrorem for- Fortun*«
tunar , vt fi quis iadtet fe Crcefum», cum fit Codrus,
nec qnalitatis,cum pro virginc nubit,quse cft corru
pta.Ego autem matrimonio iam confummato illis Qualira-
alTentiorjqui propter qualitatis crrorem , vidclicet, tis."

V ij.

io i5

cum , qux pro virginc habcbatur , corrupta eft dc-

rniii
clV

Ridieula

Gratiai

Canoni prcheni'a,polTe dinmi matrimonium ftatuut. Nam
Sjrdtcf fiue vitiata fuit ante fponfalia,fiuepoft fpofalia,fed
^uaii- ante nuptias, cxdufionis fcntentiam merctur. Sie
tcilitur? nim ante fponfaiia fuit corrupta,fiue fpotc, fiue per
vim,& nihilominus vt virgo pa&a cft de futuris nu
pujs , naudulcnter fponium fefellit , & fponfus
inanifcfto errore deceptus eft,putans virginem,qu$
fuit cor rupta.Liccbit igitur honetto viro etiam ma
trimonioconfummatoconqueridefraude & erro-
rc,&potcttiudcxillumhbcrare,qui tam turpitcr
dcceptus efl (modo alioqui fit hoacftus)idque pro-
pYer rurpHfimam fraudem, & manifcftum errorem.
A:fipoitfponfalia,fedantc nuptias eft corrupta,
tuncli id fponte fadum eft,ab aduhenj cnmine
non eft alicna , vt qua: tam facrum fcedus de pro-
iffis nuptijs pcrfidc violauerit , Quare etiam par
,vtac]uicerijfententias fubiaceat. At fi pervim
compreffam fe dicat,confentaneu non cft,cum antc
nuptias de tanta iniuria non fit conquefta. Etfi au-
tem probarc poffct,vi fe comprcffam effc: tamen a
fraudis vitio non libcratur, qux vim fibi illata ta-
cuit.Breuitcr igitur in hunc modu concludo, Si vcl
firmis teftimonijs,vel ex vtero pre^nate,vel ex par-
tus tcmporc fuiffe corrupta,quae pro virgine nupfit,
pctje^it noneftus vir agcre coBtra corruptam tan
quam adulteram,& diuortium petere , prxfertim
cura Deusiubeat illam vt adulteram puniri, Dcut.
21. ii. & poteftinnoccns pcrfona alias nuptiasin
Domino qusererc.
Q|td, inquict aliquis,dicendura eft de diftinctio
diitinftio ne Gratiani , qui ahum errorc fubftantix,quo fol-
rctutatur uitur matrimomum , alium accidentiumj, quo non
foluitur matrimonium,cffe dicit? Profe&b in tanta
rc nimis ridiculc dialccticis argutijs nugatur Gra-
tianus.Qiis cnim vnquam iurc dixcrit,magis pcrti-
ncre vel ad fubftantiam perfonae libcrtatem & fer-
uitutcm,quam diuitias,virtutes,& v<tia?An no hxc
omnia funt in perfonis accidcntia ? Tu putas hunc
effeliberum , qui cft fcruus, atquc ideo in fubftan-
tia erratum dicisf An non prorfus fimili modo crra
tur,fi putas hanc clTe virginem , qua? eft mcrctrix?
Profeclo vtrobiquc crratur in accidentib. Nam fi-
ue quis hbcr fit,fiue fcruus , fiuc diucs,fiuc paupcr,
fiucvirgo,fiuc mcrctrixjfalua manct fubflatia per-
Inftantia fonae,& crror folumodo cft in qualitate. Similkudi
per iirniii nes quas adfcrt Gratianus dc agro vendito Marccl
lo,& occupaco poftca a Paulo,qui fc Marccllu mcn
^"titugeft-.Etdcaurichalco oblato pro auro proraif-
fo:Ire dc prxlatura tenui,qua quis putauit cfle diui
tcnv.Et de vinca,quam putauit efle vbcrrimam,qua?
tamen ftcrilis inuentaeft,nihil plane ad rem faciut.
Cxcusenun cft, qui non maximam diffimilitudi-
nisrationcra hic eflc vidct. Quare Gratiano ha?c
triaoppono:Primura,Errantis voluntas nulla. Sc-
cundum,contracl:us bonse fidei, cuidolus dedit cau
fam,ipfo iurc nullus. Tertium , lex diuina exprcfsc
pcrmittit eiufmodi itupratara deferere , & raandat
eam obrui Iapidibus.

QiiintA diuortij caufit.

Vtolctia.

Qaintam diuortij caufam diximus effe violetiam,
de qua,priufquam meum confilium dabo, afcribarr
Philippi Mclanchthonis fanftilfima! mcmorix fcn
c/ua"h.tcntiam,cuius vciba in libcllo de coniugio hast
M.ianch-funt :Cum rextusMatth. 19« tantum faciatmen-
idum.U" tionemadultcrij,valdc pugnant aliqui,n6poffcfie-
ridiuortia, proptcr faeuitiam & infidias vitar ftru-
aas.Sed in codice lcx Theodofij.qua cxiftimo gra-

DE DIVORTIO.

idcliberationepiorum fcr!ptam,vt tunc tyW
iuortiarcftringeretadccrtos cafus, conccdit

jnepta.
iclluur.

diuor^.» .v* &

uortiura ctiam in his caiibus.Etfi autcm ahqui reij
ciunt hanc legem , & contcndunt ca ;.b E^gf^
diffentirc-.tamenhinonrcdc intelhgunt dlK f u
lcgis & Euangelij.Et cum exprcffe dicat Domiou ■
In politia Mofi diuortia permiffa effe , propter ^u-
ritiam cordis , fignificat aliam cffc gubcrnati
nem hominum fanabilium,qui funt membra
CiXi & volunt obtemperare Euangelio , aham fO\'
tiam impiorum & contumaciu,qui fr^nos kgu pJ
nolunt. Siquiseft igitur talis maritus,qui i*» "
tiam in coniugem cxercet , & admonitus a PaH°
bus,non dcfinit furere,& domcftica? Eccleiiae ni
cationemturbare, & vxorem ita cnidehtcr trac
rc,vtvitainpericulofir,hiccertemagiftratuspo l

tici imperio cohcrcendus eft , qui non folum vitaj
perfonac innoccntis tueri dcbet, fcd etiam dcbct : c-
ius confcicntiz confulcrc , nc fra^a dolore & tTUBr
gnatioac tandem abijciat inuocationem , aut 3 ]'
quid iniufte faciat,vt dicitur : Furor fit lx& te?n]^
paticntia.ln cocafu in pcrfona crudeli non pcr»'
ncnte ad Ecclefiam,magiftratus pohticus I heodo-

fij lcgc vti pofle videtur Imperia politica vu
Deus honoricfle bonis,& terrori malis.Vuh Dcu
tegieos,quorum mores funt fine fcelcre. Vult ci
concedi paccm ad inuocatione, ad cducatione , a
inftitutionemfoboli,s.Vultlatroncs reprimi» «uc
domi,fiue foris latrocinia cxcrccnt. N6 ^c^unlVl^
quam in imperijs homincs contumaccs, iniuu»
aro/^o/,exerccntesin fuos iniuftam fscuitiam,qualcs^ffl
nominat Dominus in hac concionc duros co rdc. ien^
Haftenus vcrba Philippi rctulimus.Huius vin icn- v
tcntiam vidcmus cffc,vt innocenti perfona; fuccur- pl-
ratur diuortio,& habcatur confcienti^ ipfiusratio,
hoceft ,vt pcrmittatur illi nubere, fi contincreK
nonpotcft. Nunc brcuiter noftrum fubijcienius
confilium. [ ft

Cum maritus, vt!co,omni depofira pietatc & fto,o*r
huraanitarc , cum vxorc habitat,tyranicc & crttde ce0te f
liter verbis & vcrbcribus eam tractans, adeo vt rn|- tc*
fcramulicr vitar fua? mctuat:Hic iudcx primu dm-
genter,quantum fieri poteft , inquirct faruitia: c»u
fiis. Deindc ijs , fi fic ri poteft, cognitis , reconciha-
tioni grauiter ftudebit. Tum fi periculum vidctur
iraraincrc innocenti,eximet eara pcriculo non n
uortio,fcd feparationedomeftica,idquc ad tricn-
nium,ne quid deteriusfiat. Pra?fertim ctim natura
doccat,eosnon poffe aut debcre cohabitare , i"tra
^uoscontinuafuntdifsidia: & cffct profecto crudc
Icjpericlitanti non fubucnire.Tricnij memini,qulS
c^ntum temporis vclim ttibui ftudio rcconcil»aM
nis. Vcrum fi fruftratanto tcmporc reconcihatI
tcntatur,iuftum fiat diuortium,& innoecns ab » im-
pari libererur iugo.Et cum non dubiu fit huinim
Ji violentia mulieri pia: & honeft^ multo rr'^°ra
effc,quam fi maritus adulteriu comitterct, &
cificc perrr.ittcret viuereffuaderem innocctis con
fcientia» confulcndum effe nouis nuptijs,modo coj
«increnonpoflit,autcius vita-ratio alioqui mari0 ^JJJpti"
•uxilium poftularet. Canoaesita ftatuunt, qu3° c°
fxuitia viri tanta eft,vt vxor no pofsit fccure cu
iinevita? periculo vcffari,ac ne quidem pra:ltlt.
furficicnti cautionc , tum matrimoniu iurc fepafar''
quoadthoram attinct.Sed duriorcs funr Canon * nnp^Jj*
tum non innocentil confcientirconfulant. Q°a
Impcratoris & Philippi fentcntiam Canon»o«
ferendam cffciudico. Nam cum Chriftusnon co^-
Hgit , fed cxcufat Mofen , qui propter ^ur,t,^nl
icordis pei mifu diuortia fieri , excuftndus eft i*.^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

[°7 D E D I V

P'usmagiftratushodie,qi]i fuccurrit tyrannide&'
flu"iainiuftapreffis.
i*itx ^iquisobieccrit di&umPauli: Vxora viro non
Moio ^cedat.Quod fi difcefferir,maneat innupta,autre-
Hc^^-^ncilictur viro.Rcfpondeo.aliud cficloqui devo-
^ntaria & temcraria difccfsione , de qua Paulus a-
SjNaliud dc coafta & nccefiaria,qualis ca eft,de qua
™c agimus , vbi locus rcconciliationi nullus rclin-
quitur.

Csetcrum crudcli ifti leoni,omnem fpcm noua-
'Uru nuptiarum adcmtam velim,prarfertim viuente
J*fa parte,fiue in matrimonio, fiue extra matrimo-
J!lu jn.Huiufmodi cnim pcena iuft c infligitur beftia:
**uienti , & violento , qui Dei ordinationem adco
proteruc pedib.conculcat.
? Si obiicitur,non pofTe euro continerei igitur con
1 Cedendumefle illi remcdium diuinitusordinatum,
hoc«ft,coniugium. Refpondeo,magiftratus officiu
^jipfius libidini mederi,idque eo rcmedio, quod
^cus morbo tyrannidis &violenti* curando defti -
nauit,hoc eft.gladio.
Qus ha&enus diximus,ficaccipi volo , fi fcemina

'Pfaoilpa carer.Nam fi atque fa?uit in maritu vcrbe
** "h.cV verbisiudico feparatione ficri dcbere, omni

tye nouarum nuptiaruVnfq; ademta,vt vel ifto pa
in grattam mutuam redirc cogantur

Sexta diuortij caufa.
JJ*u» Sextam diiiortijcaufampropofuimusefTeimpie-
°t««ni.tatetn in bcurri.Harc imriietas in Deum cum p*rt!
nac» ftudio & indcfcflo conatu pcrtrahendi piam
coniugem in eandcm impictatem Coniund:a j iufte
A(,infi ^trlmoniumfoluir', quemadmodum ddcebimuy.
S i!^anc impietatem diftinguo ab infidelitatr, de qua
J- ^ulusloquitur i.Cor.y.n.cum ait:Si quis frater v-

X(5rcm habet infidelem,& hec confentit habitare cu
!,lo>ne dimittat illam. Et fi qua mulicr habet virum
lnfidclcm, & hicconfentit habitare cum illa,nedi-
^ittat eum.Huius praeccpti feu confilij paulo infra
rationcm fubiungit Apoftolus, hifce vcrbis : Vnde
*nim nofti mulier , an virum faluum facias?aut vn-
de nofti vir,an mulicrcm faluam facias? Infidelitas,
jjf cjua hic Paulusloquitur,cft eius,qui nondum dir
^citChriftum.nccilli nomcn dedit, dequo tamcn
*PC* eft,vt audito & cognito Euangelio , conuerta-
JUr>& fiat membru Chrifti. Ab co qui talis eft, Pau
Jjjsnonvult mulierem difcedcre, fed manerecum
,llo>hacfcilicetfpe,vtfana doarina & fanda con-
... ^erfatione eum ad Dominum conucrtat,quo faluus
k ^nat.Atimpietas,de quahic loquitur,eft veldcficie-
l,sprorfus areligionc Chnftiana,vel ruentis inhav
Pjjp pcrnrciofam,qua? tamctfi externam Chrifti co
tcffioncm retinct, fidci tamen fundamentum euer-
lJt. Eftcrgo duplcx impictas ha?c , videlicet&n>r*^*
. *Wefis&
^ ^0?-^ cft blafphemia in Spiritum fanftum, vi-
^hcet^cum quis a vcra religionc,qua imbutus crat
Pcrfidcdeficit,& Chrifto non folum renunciat,ve-
rilrn ctiam rum in fuis membris pcrfequitur,adeo
*tnihil illi fitcarins, nihil optabilius, qucm poflc
Iccum omnes z Chrifto auertcre,in eorum certiffi-
damnationcm, & in Chrifti contemtum. An
n°n putas honcftam & piam coniugem, potius fcr-
fc vcllc millc in marito adultcria, qua hanc incura-
^cm blafphcmiam , curo arterna maledidione &
damnationeconiun6tam? Abfcindit enim fe talis
?P°ftata a corpore Chrifti,in quo folo eft falus; co-
U?°gh fe Satan* hofti Chrifti,ac infuper ftudet per-
Vnaciter & indefelTe piam coniugcm pertrahcrc in
Uamblafphemiam. Quid hic facict pia fcemjna;

0 R T I O. ^8

profc6t6 fi proptcr infidias vita» ftru&as, licct di- Autoris
uertere a violento marito , muho mngis liccbit ab Wntia
eo difcedere,qui anima perderc conatur,cuius mul-
to maiore curam pios oportet habcre , quam fortu-
naru & corporum fuorum.Paulus z. Cor. 6. 14. di-
cit. Ne fitis iun&i cum infidelibus. Qua? enim eft
participatio iuftitiae cum iniquitatc? aut quie focie-
tas lucicum tenebris^? Quis autem confcnlusChri-
fti cumBclial?autqua? parsfideli cfi infidcli? Quis
autcmconfcnfustemplo Dci cum ldoiis? Cumi-
[gitur dehocimpictatis generc,hoc cft,de vKy&sfa
feu vniuerfali defe&ionc a Chrifto , -& dc pertinaci
; ftudio conatuque fc abdi cendi a Chnfto , conque-
| ritur altcr coniugum , iudex cognira ventate poteft
'piam& innoccntempcrfonara (tntenria diuortijli

1 bcrarc,prsefcrtim cum huiufmodl apoftata? diabo-
lico fpiritu agitentur,adco vt qui pic dccrcuit viuc-
rc,& perfeuerare in vera rcligkmc, non polfitfine
periculo falutis fua?. - HatreGs,

Altcrumiropietatis gcrjuscft haercfisj qu* no c ft
' vniucrfalisdefdfttD2;Cliiiftiar\4 rtligionc.fed tan-
j tum alicuius falfi rfbgmatis eleftio & dcfenfio.^c
! harrcfis aut cft in tundamchto, hoc cft , contra ar-
'ticulosfidcidiredetautnoneft in.fundarocnto , vt
(qusepofsitftarecum articults fidci.Ptindf harrefis
quse eft in fundamcnto, vcl cft cuf abilis , vcl pcrn-
nax. Si cft curabilis, cxpcdanda cft paticntcr cmen
I datio. At fi eft pcrtinax, hoc cft itfi curari non po-
! tcft,vt qux quotidie fiat pcruicacior , radicem egir,
i vt cuelli non pofsit : de hac pTGeccptum Pauli ad
Titum 3. 1®. tcncatur : Hsercticum hominem poft
vnam & altcram admonitioncm caue. Si ergo ma- Autoris
ritusaliquistalisfucrit,& conatujc pcrtinaciter & entcmia
indefcffc coniugcm in luum errorsm pertraherc,&
illa metuit,ncinfirmitatcpaulatim vida labafcat,
vclim eam mature fc ad iudicem confcrte, ac petcre
liberacioncmaprarfenti pcriculo. Hanc (cifi Cano
nifta?tantum faciunt fcparationcm in hoc cafu,
quoadthoruattinet)libcrarc potefl iudcx pcr fen-
tcntiam diuortij , permiffa facultatc nubcndi poft
rricnnitl.Vcrum li hic magifiratus gladio faccrct di
uortium,non folum innoccnti,vcrum ctiam Ecclc-
fia» Dei,& focietati humanJb mclius.cofulerct.Extat
cnim mandatum Dei Dcut. ij.i.quod qui loquatur
auerfioncm a Domino Dco, intcrficiatur , vt malu
tollatur dc mcdio populi Dci.

Quod fi autcm maritus impia dogmata ample-
xus, non conatur vxorem fecum in crrorcm perdu-
ccrc,mancatipfaapud maritum,& lugeat mariti fui
miferiam. Idem iudico , fi labitur in harrciin ma-
ritus,qua non cuercitur fundamentum.

CASVS VARII.

QVarritur nonnunquam , num is,qui habet v-
xorem propriam , & interca cum vxo^isfuse Dc ince.
fororc,aut quauis ali3,quam ei non licuit per lcgem ftuofi c0-
\ Dei & naturse attingerc, concumbat, num debeat lugl°*
propterea in pofterum ampkxum vxoris propriz,
tanquam inceftum fugcre, necne ? Haecquasfiio
nullum locumhabet., vbi magiftratus fuum facit
officium,& pcena capitis punit adultcrum & ince-
ftum.Vcrum vbi pcr ncgligcntiam magiftratus rco
parcitur,& vxor,quod iure polTet, non pctit diuor-
tium,fciendu eft,quod affimtas fuperucnicns , ma-
trimonium confummatum nondirimat. Eftenim
regula iuris:Fa<Su lcgitime retradari non dcbet, li-
cet poftea cafus eueniat , quod non potuit inchoa-
ri.Vcrumfihocaccidiffctintcrfponialia& nuptias,
V. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*oi9 C A S V S

ab vtraque abftincre debuiffet. Scholaftici hic
diftin&ione fingunt, & dicunt,huiufmodi inccftu
maritu amittere ius petendi ab vxoredebitum, ne
quaqua tamen liccrcipfi, petcnti dcbitum ncgare.
Iniuflum enim foret puniri vxorem, propter pecca
tum mariti. Hoc quide rede a fcbolafticis dicitur,
quod non liceat marito vxori dcbitum negare.Nam
hoc illi ex obligatione diuina,naturali,& ciuilide-
bct.Verum priorem partem fententiae fcholaftico-
rum corrigendam iudico,& dico, qu6d poft recon-
ciliationem cum vxoreofYenfa,iusluum integrure
cipiat maritus.Ncque etiim tanta vis illigitima; co-
iun&ionis cffc debct,vtproptcrea vfus confumma-
ti matrimonij impediatur,nifi forte parsorfenfa fe-
parationem poftulet.Idem iudicium fit de fcemina,
iimilicer peccante»

Alivs.

Dceoqui Q."atritiir, fi quispoft defponfam fibi vnam,alti
defponfa ram ducitin vxorcm,numdcbeatredireaddefpon<
ft» 3?" k^^d rctinere eam,quam poft fponfalia cum prio
dudtu* re<fuxit?Hic multi perniciofo crrore implicantur,
vxo«eni. cfum non difcernuntinterconfenfum feu promif-
fionem de futuris nuptiis,& iuftum feuconfumma
tum matrimonium. Exquo fit, vtfarpe male fcpa-
rent , quos coniunftos efle decerct : & coniungant
pcffime,quos feparatos cffe prcjftaret. Atq; ita fe co
ram Deo alieni peccati rcos faciunt, du autores fiut
adulterioru. Hic crgo tutiffimu crit fequi hancdi-
ftinctione: Siquis rem habuit cum defponfa ,con-
fummauit matrimonium , & adulterium commifit
altcram ducendo. Quare reli&a adultcra debet re
dire ad propriam,modo illa velit adulterum in gra-
tiam recipere. Neq; enim cogi dcbet, vt eura rcci-
piat.Atfi non habuit confuetudincm cum defponfa
difccfsit apromiffione fa<5ta priori , duccns folcn-
nitcr alteram,quam retincbit,defponfa a promifsio
neabfoluta. (Hocautem ita accipi vclim,fi ha?c
poftcrior ignara fnt pactionis cum priore inita*,
Nam fi fciuit fecontrahcrecum fponfo altcrius,in<
iufie fccit: Qnare iufte ab eo fc-parabitur , & redibit
ad eam,cui-prius fi lem dcdit. ) Sed dicct forte ali-
Obicdio ^jj. j jeo iubctur re(]uc ad priorem , vt ifto modo
Ref 'f Pun*atur ipfius tcmcritas.Rcfpondeo,Non oporte-
p° lo' re pcenam duplicare malitiam,fed iufte punire pec-
catum. Quarepotius fuaderem,talcs remictendos
effe ad magiftratum policicum, quipotcftatem ha-
bet,vel mulcta pecuniaria,vcl pbgis,vel carcercjvel
exilio faedifragos puniendi.

Non dubitofore, qui hanc noftram fentcnriam
Aiuobic ^jnt improbaluri. Diccntenim,iuftitiam poftulare,
vt fidcs priori data , fcruetur.His ita rcfponfum vo
Refpofio. Io:Si hic caijus^ cje q*»o agimus , vt par eft, reuoce-
tur ad iuftitiae norraam,(tabit profeclo nofira fcn-
tentia. I-jftiiia fiquidcm requirit,vt qui alretum la?
lit,compcnfet iniuriam.Iam autem defponfie potcft
fatis§en iudicio bonorum virorum, vt non conque
ratur deiniuria fibi ficta abeo , cuifide dedir, etiafi
diiccdat ipfe a paflionc. Du&a? autcm domum &
paffx raaritalem congrcflum pofl folcnnitatem nu-
ptiarum non potclt fatisficri,fi dimittatur a marito.
Nam virginitas amiffa reftitui ncquit , ncque infa-
mia vlla pccunia ajquat.Deindc quia minus raalum
refpcdu maioris mah bonitatis quaJam rationem
habere vidttur, minor profc&o iniuria cedet maio-
ri.Nunc autem minor iniuriacft difcedcrea pactio
nenuptiarum antc confummatum matriraonium,
quam poft confummatum matrimonium, deflora-
ta virginc rnatrimonij vinculum foluere. Quare

V A R II.

dubitare non poffum , quin peccent contra De^
iuftitiam,& omnem aequitatcm,qui fecus m hoc c
fuiudicant, vtqui adulteria & iniufta diuortia ap-
probcnt.

Ativs.

Qu2eritur,fialter coiugum poft nuptias in rn° - ^.oto
bum contagiofum incidat, vt congreffus marita^ ? i^;,.
non careat periculo, num liceat diuortium cr. %p
Bucerus hic durior eft, vt in muhis, qux funt hu
argumenti. Sed hoc firmifsimc tcnendum efrv ro "
tunam non punicndam elfe, fi abfitculpa.
nulla calamitas, quantumuis magna& n^rLCI! a[
qua? inter viuemes accidit ( fi abfit culpa) dilic <
coniugium.Difcernendum eftenim accurateij^
ea, qu« funt pcr fc culpx , & quat non (unt cu P >
fcd pcena; folummodo iudiciabumano , qu* $
fuas latentcs caufas apud Deum habent- ^
oportet coniuges patienter ferre, & fe inuiccm
quam propriamcarnemfouere.Quantumautcrn ^
amplexum connubialemattinet,facile,modoDcU^
timeat, & fevere ament, intcreos couenict. U£ ^
enim amat aliquem, & nihilominus vultipfunl1
certifsimum periculum conijcerc?

A l i v s.

Frcquens & htc cafus prctyonitur in confifi°rnS' J^jS
Foemina fi promifsionem

denuptiisiaaam,&Pro^^
pter fpcratas nuptias admifsifte marc , taqua tfptlU ^f;7
maritum, a quo nunc dcfcritur , conqucritur. "lCuiant«J
fi rcus fatctur faftum , & inficiatur promifsioncoi,
iudex diligenter inquiret dc faraa fcemina? , qu3nS fl'uiTui{*
fuerit,antequam a viro,de quo conqucritur , corn-
prcffacft.Etfihoneftafuifle deprehenditur, iud<*
Jc ad ftupratorem conucrtet, eique grauiter exp0"*
nct,quamDeodifpliceat mendacium, cumhomi-
nis pcrpctua infamia coniundum , vt quod a?quCt
criminc homicidium , & quam horrenda: pcfn*
mcndacibus diuinitus immincant. Dcinde fcrl£>
hortabitur rcum , vt eam , «juam promifsionib. pef
duxit ad ftuprum,in vxorem ducat.Qui fi ita admo-
nitus , pcrftiterit in negando conftans , iudex co-
getipfum ,vtfcnon promififfe iuramento con«r-
met,idque non fuo tantum, fed feptem viris adm-
bitis,vel ex cognationc,fi habcri poffunr,vel cx aJiJ
qui teftimonium pietatis& honeftatis habent. k
hoc iuramentum pra:ftabitur in publico placito co-
ram iudice politico, Quo facto,ad iudiccro £cc. K^
a:ticum redibit purgatus, quiipfum pronunci*

iabit
tinct»

liberum , quanrum ad humanum iudicium attin »
cum hacadmoniiioncjvt fciatfe vindicem Dc"na'

biturum,fi periutio fcfellir. . ifo<e0<l

Atfircus fatctur faaum,& nulla promif$i° ^ftfP^.
nuptiiselt inteipofita,<cd fimplcx virgo
illcaa , admifit Onpratorem , quid hic facicndurn-
Lex Dei mandat , vt eam quam violauit , ducat "
iotet. Imperatoria vcro vtaut ducat , autdotc •
Scd qui Chrifliani cfle & nominari volunt » nl"
mium laxant frgna libidinibus, dum relinquont
m ftupratoris potcflate , vclit ne cam duccrc a
dotarc,iicc ne , quam lhiprauit. Quodprof^
Jolendumeft inter Chriftianos fieri. Naro vt cor-
rigatur, noncft fpcrandum , prefertim vbihicma*
gnatum quoridianus lufus eft, quoru arbitrio lcgc
rogintur & abrogantur. Vellcm proftdo mag1* r^
tum hic ad minimum cogcre ftupratores » ac^ c _
candum cum dotc eas quas ftuprarunt , Et abrog ■
re legcm,bono quidem confilio lata,dc mulc^s no

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

CASVS
Ucr« marcarum , pra?fertira cura videat magiftratus
Cllentum fua? cxpc&ationi non refpondere.Putauit
Cnim,vt iflo pado refrenaretur libido in puellis,nc
lamfacilefeproftituerenr.

A l ivy.

5, . Jncidit&hiccafusrquidamdormitcum vxorc
fHoiubJ cn"s mariti.illa concipit& parit.Maritus reuer-
^SVXo. • CJC Partu adultcrium deprehcndit,& pcr fenten
fciJi^^n^iudicum dimittit vxorem,& ducitaliam. Hic
^iian^^ritur, an is qui polluit abfentis vxorcm , poflit
Srjdu.rell?lm & lc'gltlll)e dimiffam ducere? Rcfpondeo:
*Qui hocfacit, vidcturcontinuare adultcrium, nifi
*°«e ha?c tria concurrant : Si prarcedat publica pce
nitcntia : Sicum polluta proflcifcatur in locum,
vbifacium ignoratur: Si amore fobohs natac,&
vt cam , quam fcduxit, in via reducat , ne in peius
ruat. Tuncenim iudico coniugium forclegiti
lI1um,quo vti potcrunt bona confcicntia. Verum ifi
Jplo amorc libidinis hoc facit, cjuem cx mutua co
f"etudinc contraxcrant , & iunguntur coniugio,
a(lulterium plane continuat, vbicunquc loco habi-
tcnt. £t j)cus {Xpe teftatur huiufmoui nuptias fi-
01 difpiiccrcjdum iinit talcs ruere in reprobura fcn
, vtpoft coniugium infeliciterinitum,infelici-
terviuant,aded vtalter alterius afpectumferre ne
«Jucat.

A L I V s.

^aud nrb & hic cafus oftertur.Ebrius & libidi-
^tpo neexcarcatus muenis, vt optato potiatur amore,
intidatudemcbrisE virgini aut fceminac deconiugio:
Jcs plcrunqucper Lcnas & Lenones agitur, poitea
mbrius pcenitcntia dudtus,difccdere a promiffionc
*upit,accufatur,fiftituriniudicio,producunturte-
"c* fidei datar. Q^id hic diccndum ? Vinum & a-
m°rpci"fimi funt confilianj.Lenae & Lenones,dia-
c°ni diaboli,nihilo meliores.Quid enim,quefo,in-
interadolefccntcu. cbrium, & mentecaptu?
Q"id racntis babct fcemina,cui Baccho iun&a Ve-
ni|Siconduplicauit inianiam.?udi6 vt Mimus noin-
cP*e vidcatur dixilTV: Amarc & fapere vix Deo con
Ceditur.Anior enim & vinum io hominis potefta-
tcfunt antccjuam bibat : poftquam verb biberir,
lPfc eft illorum poiTeffionis & mancipij.Dico crgo
^uod tnalc conglutinauit vinu , quod temeritas,
quodc^cusamor, quod male pcr lenas & lenoncs,
iu°s diaconos, coniunxerat diabolus, hoc pcr fuos
m,niftros ntc dirimat Deus. Ncque enim fentien
rl1,n c!>,eos a Dco coniundos efle, qui malecon-
'Unft, funt.Nam vr Dcus tantum coniungit , qnod
'cctcconiungitur : ita idcm Dcus pcr fuos mini-
«ros rcCic dinmit,quod male coniunctum erat.

A L I V s.

Qpa?ritur quoque, an is qui repudiataob aliaro
^jj4q 'jtofam , quam ob fornicationem duxerit , fit mce-
^jh^ cnus,ncc nc?)Nam ex verbis Chrifti ccrtum eft,no
JiJJ f e. mcechum , qui eiedam propter adnlterium
5"0Rtfpondeo ? Chriftus qutdem videtur eum,
***«!t ^Uc,t eic<Sam ob aliam caufam,quamob adul-
tcru,m, moechum pronunciarc. Itacnim aitiQui
Cunquc rcpudiatam ettra caufam ftupri duxeiit ,
^^chatur. Sed idcm dicit : Non eft bonum homi-
ncm^flefoium:Idcm poenitentcs in gratiam rcci-
Pu;Dico ergo.Qui ducit repudiaram in fraude pri-
°ris coniugij , mcxchatur, mancnte adhuc cclibe,

VARII. lon
qui iniufte vxorem abiecit. Hoc enim tempore
fpes reconciliationisaliqua reliqua eifc vidcbatur.
Et in hac fententiam verba Chrifti accipicnda fun*.
Verum poftquam is qui rcpudiauit iniulte vxorcm,
duxitaliam, omni fpe rcconciiiationis cxclufa? a-
demta, vinculum rupit coni> gij. Quare ts non mce
chariputanduscft,qui derclicltam fufcipit.Nam dt-
mifla iniuftenunclibcrata cft pcr adulterium ma-
riti, quod ipfe,aliam vxorcm ducendo ,priori il!e-
gitimedimiifa, commifit: vt iam non fit adulura,
(i nubjt alij in Domino , ucc ipfc adultcr , qui eam
ducit:Nihilominus tamcn vclimrcmad iudiccm
fupremum dcfcrri.vitandi fcandali caufa,& vt fit fe
curior innocens pcrfona.

Sed quideft dicendum.fi maritus,qui abiccit v-
xorcm fine caufa,manet cclcbs ? Tcn^bit exclufa
reconciliationcm tricnnium , qua? fi interca reditu
ad maritum impetrare non potcft, conqucratur de
iniuria fibi fa&a coram magillratu politico Si aute
magiflratus rco parcit, innoccns fcrat iniuriam pa-
tienter,mutet locum,proflcifcatur in tcrram,vbi no
ta non cft, exponat pio paftori iniuriam fibi facia,
petat infirmitatis fu^ ratione haberi.Hic paftor co-
fulcnsconfcientiseatflicta? mulicris,poicnt eam hor
t^ri ad nuptias aliasmc inrirmita:c victa , ruat in li-
bidincs,aut alia horrcnda fcclera , & tandcm in de-
fpcrationem , atquc ita pcrcat, cui fuccurri potcrat,
pcrmifsione no^i coniugi j. Neqj ccnfendus cft a-
dulter,qui eam ducit , pra?fcrtim cum ncc in fraudc
prioris coniugij id facit,ncc vlla rccociliationis fpcs
reliqua vidcbatur.

A l i v s.

Incidit& hicca/uslnud rar6. Aliquis ducit vxo- /niiccat
rem,& duda vxorcfurtum committit,aut aiiud fa-vxo^*r

. o. i s taauto fa

cinus, cum perpetua lntamia comunctum , adco vt cinorofo
homincshonefti,eum mcnfar & mappar, vt dici fo- dJ'e"a,(J
ler,confortcra non patiantur. Rcus autcm , vt non confugla
vcniatin manus magiftratus,& infami fupplicioaf- tianiirc.
ficiatur,fuga fibi confulit.Quid hic facict honclta&
nnoccns foemina ? Ccrtum cft hanc difccfsioncm
mariti,defertioncm non cllc voluntariam , (cd coa-
dam,atq; idco dcfcrtionis prsctextu innoccnti no
fuccurritur.Quidcigo/Non cft dubium,quin piac
& honeftae foemina: talis cafus fit multo tnflior,
quamfi coniunx adultcrium commififlct. Duriffi-
ma prarterca lcx fucrit, i'i iubearur innocens fcdibus
inccrtis inramem & vagabundum quarrcre. Durum
quox]', eflet , fi continere ncqnit,mancre innuptam.
Etfiautcm lex Theodoflj lmpcratoris fanctiffimi
(quam fcqui fummus magiftratus abfquc fcclcrc po
teft)hic abfuluit innoccniem pcrfona : tamcn pro-
pter roultas caufas hoc Cvjnfilium non inutileiudi-
caucrim. Scdcat innoccns pcifona annos quinquc
(quod tempus fummus magifttatus potcll fuoarbi-
tno modcrari,vt fit vcl breuius vcl longius ) lugeat
nfortuniu coiugis, viuat hon< fle & pudice.Exa&o
aute quinqu». nnio,vcniat ad hidicc, pctat f i ar infir-
mitatis rationcm habcri. Hic ix fuptrionb. icgulis
ftatuo,iudice poftc innoccnti & honcfta; perionar
slias nuptias conccdere, fcd rc prius comunicata cu
fupremo magiftratu,vcl cius vicario,vt fccurior rcd
datur pcrfon» innoccns. Nam & is qui ob fua infa-
tnia abiit,ciuilitcr mortuus cft,& fuo fcclere, quod
Deus ligauerat,abrupiiTe vidctur.

Sed quidJi poit quinqucnniu rcdicrit maritus in
gratia cum magiflratu?An potcrit iuftercpetcre v-
xcrem,quar w alij nupfit? Si innoces pcrfona nupfit
fine iudicis ordinarij fcntentia, & autoritate fuprc-
roi magiftratus, dcbct profccio vel rcdirc adprio-
f V. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

io£3 C A S V S

rem maritum,vcl manereinnupta.Nequc enimco-
gi debct ad cohabitandum cum infami. Hoc tamen
ita accipi velim,qood fummus magiftratus , vt dixi,
in hoc cafuTheodofijlcgem fequi poffit,pra:fertim
cum facinusperpetratum arquetcnmine fornicatio
nem,(i non fuperet. Ego folummodo -h£c expono,
qnid velim ficri a iudicibus fubordinatis,qui confi-
Itoriis prarfunt. Verum fi cx fentcntia iudicis ordi-
narij,& ex permifsione fnmmi magiftratus , elapfo
quinquennio,contnxir,non debet ad priore redire,
fed manere apud pofteriorem. Nam Deus odit co-
fulionem Iibidinum,& vagas comixtiones. Verum
hic prarrtartt, facinorofum & mfamem dignis pce-
nis fubiiccre , ne rcucrfus innocenti molcftus cfleti
& fcandaloplures orTenderct.

A l i v s.

Q^d ccn Inrerdum fit , quod maritus deferta vxore in alia
dVhs ?«. terram proficifcatur,atq; illic vxorem ducat. Quid
minisqu? hic iudicandum cft de fcemina,quar illi nubit?Cer
busTJ! tu™ eft,qu6d nubat alieno,& non fuo.Eft ne igitur
bunt. adultera ccnfenda.vt ille adulter ? Defertor ille ve-
re adultcr cft: fed decepta non eft pro adultera ha-
benda , donec fciat fe cum alieno viro habitare
Verum, mox vbi refcluerit fe alicnoviro nupfiffc,
& nihilominus adultero mifccatur,iudicabitur adul
tcra. Antca cnim excufibat igncratia & error,adeo
vtnec confcientia ipftus vulncrari , nec fama ipfius
periclitari debcar. Itacnim Auguftinus re&e defi
nit^cum ait : Si viygonupfirit nefctevstvtro aheno , hoc
fifemper nefctat,nun<fuam ex hocadidtera erit. S» autem
fctat,iam ex hoc aditltera rjfe inciptttex yuo fctcns% cu a -
lieno cubauerit. Stcut entrn tn ture prtdtornm , tam dtu
ywfytte bona fidcipojfefforrectfjimc dtcituryauam dtu fe
Voffidere tgnorat ahenum. Cnm vcro fctuerit, nec ab a
1 Itenapojfejfionc rcceffcrttjtunc maUfideipcrhtbetur, tunc
iufrc tntufiiu vocabitur. Hactcnus Aguftinus. Idcn
mdicium ftt dc m.ifculoji duxcrit , quam non fctuit
alienam ciTc. Dcbct ergo iudcx,vbi fraus innotue-
rir, innocentcm pcrfonam Lbcrare , ac ipfiusinno-
ccntiam fuo tcftimonio declarare. Indigniffimum
cnimforct, & contra omncm iullitiam & arquitatc
notam in&mias innocenti inurerc, autvllampce-
nam infiigcrc,vt q.iar putarit fc Deo obcdite,cum
iuxta ordinnioncm iplius nubcret. Hinc fequitur,
quod in eo coniugio liberi fufccpti lcgitimi habcj-
tur,& quod iufturn fit,vt dcccpta perfona non frau
detur bonis,quar illi vt legitimar vxori cuin fuis li-
beris dcbetur r rcliqua bonorum partcccdenterilli,
fub cuius dominio adultcr cft. At dofcrtor ille,de-
ccptor & impurus adultcr,dignus eft, qui fuppliciis
iui*is fubiiciatur,nc alij cxcplo dctcriorcsfiant.Ne-
quc enim licct m3giftratui,vice Dci fungenti, tali-
bus impoftoribus parccrc:quod li fcccrit , reus crit
aheni pcccJti,& autor fcandali.

Qjtd fi deferta nubit , antequam ca quar alicno
nuplit,rcfciuerit fc alicno nupfilTe?Abftineat atho-
ro alieni , rem dcfcrat ad iudicem confiftorianum.
Hic magiftratui politico rcm cxponar,pctatque, vt
propter gloriam Dei , & conferuandam focictatcm
humanam contemtorem ordinis diuini puniat. Ve-
riim ii hic magiftratus politicus ncgligecior fuerit.
fortc pccuniajiutaliquoarfcctu corruptus, hoc do
con(ilium,vt decepta & innoccns pcrfona petat di-
uortium proptcr confcientiam fuam. Nequaquam
cnim exiftimo,huiufmodi coniugium finc vaftatio-
neconfcientia: confiftere poflc.

Anvs.

Nuper & hic cafus mihi propofitus cft. Quidam

V ARIT. 10:4

homicidiumcommifir,&nevenirct in manusma-CLi-
giftratusvindicishomicidij aufugit,nec fcitur,qu wliimi
fe recepit. Vxor cius iuuencula integrum **?.*'
uit triennium,quar poftquam nunc dc mariti rcdi ^
defperat,petit infirmitatis fuar ra' ionem habcri per
alias nuptias.Verum quia non fuir mihi expolitu
homicidij genus,ad quarftionem fimpliciterrclp0
dcre non potui.Nam cum thcfcs,qua? infinitat fu,u'
non ferunt refponfione fimpliccm , circumftantj^
quibusvcluti veftiuntur hypothefes , inquircn
funt. Ha? cnim farpc mutant adlionum qualitates-
Quam ob rem ad diftin&iones dcfcenden Jum cr\h
negcneris amplitudine dccepti, decnus refponli»
quae fingularibus nullo pacto conueniant. Hic
iudicOjdiftindionem huiufmodi adhibendam eM*
Homicidium dequo quarritur , aut fiit iuuoJunta-
rium,aut voluntarium. Si inuoluntarium fuit,pfotf
. (fto extra culpam eft,qui metu pcena? aufugit. Ju"u
igitur erit,vtvxor vcl quaerat rnaritum , vcl maneat
innupta,dtplorans-& mariti & fuam miferiam.
conqueritur fecontincrc non poflc, fugiat ocium
cum Pcnclope,oret,laboret,iciuner, fugiat occal»0-
nes pcccandi,contincat fedomi, nec admittatleucs
homines in colloquium. Nullo enim pado R«f"
ei nouasquaererc nuptias , viuentc marito, vtqui
non fponte , fed coac5tus mctu citra fuam eulp^m
peregrinetur. At fi homicidium voluntarium tuit,
&cum infamia coniuncl:um,nolim vxorcm infontc
maritum infamem & vagabundum qua»rere,fed e^"
afto quinquennio,fi continere non potefhnec fe 3"
lerc finc mariti auxilio , nubcrc in Domino , idqiie
non fine vcnia impctrara a fummo magiftratu, ql,t
a confiftorianis admonitus de fceminar infirtintatc
& neccffitate,poteft bona cofcienria nooas nuptias
illi concedere, maxrmc G probatur efte honcffa &
innocens.Sin autem homicidium factum fineinra-
mia eft,vt fi quis in iufto confV&u aduerfarium oC-
ciditjfedeat rxor fcptcnnium. Et fiinterea non<°
gnoucrit vbi fit maritus,nec ipfc ei fcripfcrir,vc1tm-
mdiccs coufiftorianos rem defeiread fupremu ma
giftratum,hoc cft,ad principem ipfum , qui potcft»
Jaris literis , facere ipfi facultatem nubcndi in D°"
mino,ne mifcra in pcriculum vcniat , & tandcm m
dcfpcrationem,proptcr fuam incontincntia. Q±°a
autem velim rem dcfcrri ad fuprcmum gubernato-
rcm,idco ficio,vt qui eam ducit in vxorem,fit fccU-
rior,nealtcr forte aliquando reuerfus , negotium
illifaciat.

A l 1 v s.

Quarritur, fi maritus quifpiam in longinquas re- ^bfjjj
gioncs profccl:us,conienrientcvxore, diutius *Q*Q*S*

ferit,quam conuenerat intcr ipfum & coniuge.qui^ fSt&?
fit ftatuendum de vxoredomi rcmanente ? HtcCa, ^&p*
fus non eft pro dcfcrtionc habcndus. Eft enim ab ^o^'
eo diuerfifsimus.Quare & hic alitcr ftatucdum,qua
dc malitiofa dcfertione. Primum itaque caufa pr0' f
fcflionis cxaminanda eft,quae vel ncccflaria, velv-
tilis,vcl temcraria cflc potcrir.Pro harum caufarum
diucrfitate, de longiori mora abfcntis mariti iu^1'
candumcft. NecefTariam caufam

profcclionis v '

co, cum aliquis cogitur fupeiioris mandato obedi-
rc,forte militiar vel legationis caufa. Vtilem &c0%
cum rei f smiliaris augendx gratia maritus ad fet€'
grinas terras proficifcitur. Temerariam nomin0»
cum hominesleues militiam non neccflariam fe"
quuntur, fcd tantum vtotientuf , & liberius mtCf
fuar farinar homines viuant.

Siig1'

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

^ C A S V S

S» igitur necefTaria caufa eft emanfionis,vxor ex-
Pectet maritum ad vita? tcrminum, nifi ccrtos de
morte rumorcs audiueritab horainibus non leui-
bus,(ed fide dignis. Poflunt cnim multa! caulTa? in-
ci-tre diuturnioris emanfionis , vt funt morbi, ca-
r^uitasjpofits infidisE,bclla,&c.

Si vtihs caufa eft abientise,vt fi maritus mercatus
gratiaabfucrit , velim vxorem patienter expedare
reditum adlcptenniuin, modo abfens maritus in-
^rdum fcripferit, & fuse mora» rationcm reddide-
"t-Vcrum U nihiltanto tempore fcripfcrit , confu-
}« vxor confiftorianos,& examinata caufa, mittant
illam , fi vel cgcftatc cogirur , vel infirmitatc vinci-
lur>ad fuprcmum mag:ftratum , qui poteft illifua
autoritatc nubcndi veniam eonccderc.
Venfimile cnim cft,eum,qui feptennium abfuit ab
Vxore,c amque non i eddidit dc fua mora ccrtiorem,
qubd vcl fcclcturalienos amores , vel alibi pedcm
nxerit,al,amque vxorem duxerit.

At (i temeraria fuit profectio, nilulque fcripferit
v*on maritus tricnnium,dcfertor eft habcndus, vt
Su» fcctetur alicnos amores. Quarc vclim fcemina:
dtfcrte. nou»s nuptias conccdi, cxa&o quinqucnio:
Scdiepcr cofiftonanoscomunicata principi,cuius
P^rrnilsionc & autoritate munita nubere potcrir.

* A l i v s.

Parentes promittunt iuueni nuptias filiar , cjuas
p fccufat, rilia promittit alteri iuueni nuptias re-
4^'°- p 8'ntibus parentibus,& cum eo rem haber,vt con
"^^mmatum videatur matrimonium, quaeritur vtri
JJ^St. norum nubet filia? Rcfpondeo : ficut non licuit pa-
fcntibus,relu<5hnte filia,promittere alicui ipfius nu
P^ias fimpjiclter.ita non licuit filia? plenc in nuptias
aiicuiu$ confentire citra parentum confcnfum. Si
ergo coaetus confenfusnon faeitconiugium,tnult6
^inus nullus. Libera eft ergo a primo , quianon
COnfcnfit. Libera eft a fecundo,quia contra autori-
tatem parentum contraxit.Nam verbum Dei Num.
3o.vota & iuramenta fada a puellis.qux funt in pa
rC,ntUm poteftatc,irrita pronunciat,fi parentes,mox
VDiintellcxerint vota & iuramentafatia, reclaraa-
Uerint.Voti enim nomen non mcretur,quodin pa-
rentumdedecusalibcris nuncupatur. Nam Deus
Pfxcipit liberis , vt colant parentcs. Si crgo votum
Ij§um Dcoa virgine cft infirmum fineparentum
c°nfenfu,mult0 minus erit firma promifsio homini
la$a" fine parentum confenfu. Nec iuuat puellam,
SiUodconcubitu voluerit confirmare, quod ftulte
Pfomiferat. Non enimlcgitimus fuit, fed fornica-
riUsconcubitus.

Quid ergo fict, inquies, dc co, qui clam defpon-
ldrn ncfciis parcntibus lluprauit ? Contra hunc pa-
'cntcsfponfa? tanquam contra raptorem agerepof-
unt>niii malint io promifsioncm fiiise confcntirc,
6,1 Permittere matnmonium confummari.

^criim fi virgo tantum promifit alteri rclu&an-
?«>u$ parentibus, & cum co rcm non habuit , velim
'P.fern propter difsidia inter procos abftinere ab v-
lriufquenuptiis, in pcenam fuae aduerfus parentes
c°ntumaciar, & tcmcritatis,quod finc confenfu pa-
rcnrum alicui fidcm dare de nuptiis aufa fir.
^ui, .Quid dicendufn , fi pater vidua? iuuencularpro-
^^'italitui nuptiasfili*,iUa vero alteri ? Hic ra
ta erit promifsio viduar.Eft cnim fui iurisjNum.^o.
*eiiu$tamcn faceret vidua, fiparentum confilio
^arer«,modo prudens & vtile videretur.
« Sfic A L i v s.

5jS, Quaritur, an vir nobilis, qui ex vxore nobili nu-

* Wi -^ofcm fobolc fuftulit, vxore mortua poffit cum

' ' 'gnobili fccmina matrimonium contrahere hac con

V A R I I.

1026*

ditionc,vt libcri vxoris prioris in bonoru, maxime li matti-
immobilium hsrcditatcm fuccedant, quo nomcn ^JJJ^
fimilia? conferuari poffit.Jgnobilis vcro cum fuis li poffit."6
bcris fit contenta bonoru mobilium partc iuxta ho
neftum inter contrahcntcs contradu,qucm cogna-
ti & amici probant& obfignant/Refpondeo,Con-
fcruatio familiarum eft vtilis ad tucndum ftatum &
dccus Reipublicar.Jnfirmitati hominum clt confu-
lendum.Confcicntiaru cft habcnda ratio.Bonorum
prxtcrea communicatio a:qualis non cft^le fubltan
cia raatrimonij.Ncc huiufmodi contradus eft con-
tralcgem Dci.Ncccaret probatiscxcmplis. Quare
iudicoid liocrc,ita t mcn vtautoritasfic approbatio
fupremi magiftratusac confinfus liberorum & co-
gnatoru acccdat : Incaturquc contra&us conubialis
non in angulis coram vno atquc altero,fed folcnni-
tcr in conlpcctu Ecclcfi3e,ad hoc vocatis cx cogna-
tis& amicis muhis:Et vt coniiet mundo lcgitimum
cffcconiugium non concubinatum: Et vt homincs
fciantlibcroscx eoconiugio natos lcgitimos cfle.
Vidcmus multosabitinere a fecundii nupti samo-
re libcrorum cxpriori coniugiofufceptorum. Scd
quam btnc oonlulant fua: coicientia? cxpcrientia in
jgonc moriis docct,& triflifsimus cucntus in cxtre-
mo die omnibus creaturis oftcdet. Statuo ergo in-
hnutati hirmana: hoc paao,vt oftcdim us,confulen
dum crlc nc'intcrifipaturprcccs,neuchominespau
latim itainaoluantur laqucis diaboli,vt poftca cum
maxime vclint,cxtricarc fc non pofsint.Nam cofue
tudine longa pcccandi pcccatum ita firmatur,vt fiat
vcluti necclsitas quardam , vt rcuocare gradum non
pofsis,id qeod potifsimum in libidinibus cernicur.

Idem iudicandum eft,(i quis vitio corporislabo-
raret,vt vel 116 auderc t nuptias petere alicuius ex no
bihfumilia,vcl mctuerct,nc vitium fibi cxprobrarc-
tur, fed conc'ubinatum magidratus ferre non debet
in vllo hominum ftatu , modofidclis miniltcr Dei
cflcvelit.Nam fcandalumhuiufmodiplurimum Ec
delia inficeret,'& ad imirationcm multos inuitarct.
A L I V s.

Si mafculus illicitam & ncfaiidam Vcnete, qua-
lisinlcalia & Rulsia cft vfitata5fectatur, iuftifsimc £fdta«
ab honefta vxorc ciimittitur. Simihtcr fi mulierfe tia*
fubicccrit execrabili contra natura libitiini indigna
cft,quar poftea thoro coniugali eatfdeat. Vcrum ih
his rcgnis,fit Dco^ratia,ifia nefanda fcelera rariffi-
me auaiuntur. Lt li quando audiuntur,& probatur,
magiitratus ita anifnaducrtit in rcos,vtrcs ad con-
fiftoria non pcrucniat.

A x 1 v s.

Si mulicr abortiuu procurat,nut fi vir cogit vxo- iuftinUn»
re,vt pharnwco fumpto abortiat,iufie petitur,&fcp dluoItu*
tcntia iudic w ficri potcft diuortiu. Sed re prius cui-
dcntcr probata,ne patcat caluniis locus. Hoc enim
facinus fccleilu & exccrabilc excedit omne infideli-
tatc,& omne adulteriu,&pugnat cu fine ordinatio-
nis Dei.Si ergo innotcs pcrfona iufte liberatur dU
uortij fenreuaub adultcro,Si a vioIeto,Si ab Apofta
ta,S"i a dcfcr&ore,multo magis hbcrabitur ab co,qui
omnes iftos fuperat crudeiuatc &immanitate,vt qui
ipfi diaboloadhaereat,aDcifamilia prorfusalienus>
(^uado autetaliscafuscoliftorialis proponitur, vc-
limeosadmx>ncrcpoliticu magifiratu,vt huiufmo-
di piacula e mcdio tollat,ne vel alij inuitetur cxcplo
vel tota Refpub.vnius ob noxa muiaetur. Et profc
do magnu dedccus forct,fi magiftratus hic vcl pccu
nij,vcl vllo-afFedlu fe corrupi finerer. Simile iu-
dicium fiat defcemina , qua? mentitur fe grauidam,
& poftea fuppofito partu & alieno marituiafallit.

F I N I S.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1027

ENARRATIO

PSALMI VIGESIMI

TI, SCRIPTA
A

KHCOLAO H E M M I NGlO»

Q_V I N-

N 0 B 1 L / , P 1 0 A € Sk^ P 1 E 7^T I V l R 0 , M\^d G N 0
Gofcht, Domino de Horhy , vtteri amico fuo , falutem & henedictionem
a communi Saluatore Domino noflro Iefu chrifto
precatur.

Va tvor funtgenera hominum,quiex caftris Sathanefubindeeru*

ptiones in Ecclefiam Dei faciunt, vt funt TyrannijSophifta^Hypocrit^

&Epicurei. Aduerfushos nifimuniamurfpiritualibus armis>magnum

profefto non tam fortunarum huius vitx, quam ammarum noftrarum &

falutispcriculum erit metuendum. Nam tametfi non vnomodo agglC~

diuntur Ecclefiam,vnum tamcn fcopum habent,vt Ecclefia Dei oppret'

fa ipii dominentur , regnumque Satanae late multumque propagctur at-

quedilatetur. Tyranni,quorumanimi potentia, diuitiis fucceisibLifque

rerum fottunatisluxuriant, velfuperbeinfultant EcclefiaeDei exprobrantes ipficrucis ig110'

miniam,vel aperta vi graiTantes in £cclcfiam,multorum fan&orum fanguine madcnt.Sophi'

ftse &c fycophantse fapientiahuius mundi timidi dottrina: Ecclefias aftute infidiantur, quo ea

vel deprauata vel abolita opprimatur Ecclefia,cuius vita verbum Dei exiftit.Hi arte quadam

plane Satanica fundamcntum Ecclefia? occultis cuniculis fubruere moIiuntur,nunc hunc ^rC1

culum fidcinoftra: vel corrumpentes,velomnino demolientes,nunc illum:& quo purior rue-

ritdo&rina,ed plures Satan emittit Sycophantas &: Sophiftas , vt limpidifiimos fontes Ifraeli*

fud cccno conquinet. Hypocritse vcro cultui Ecclefia: moliuntur infidias. Hi non hoftes £c~

clefia?,fed ciucs & amici nominari volunt : quam ob caufam incautoscitius obruunt quam a~

perti hoftes. Veriisime enim dicitur.-Tuta frequenfque via cft per amici fallere nomen. NaI11

cum Hypocritae alienam fuftinent perfonamfan&itatis larua te&am, ouile Chrifti fubruunt,

&: tanquam lupi rapaccs oues Chrifti difpergunt &: dilaniant. Epicurri non funt vnius g£-

neris.Et fi omnes voluptatem tanquam finem bonorum fe&antur.Sunt cnim quidam manire'

fteimprobi,quibus fummum bonum iudicatur omnibus flagitiorumgeneribusdelician»^

cum nullam tama? aut nominis ia&uram pertimefcunt,tanquam porci volutabro omnium icC

lerum fc fponte inuoluunt. Sunt alij quibus vrbana qua:dam honeftas propoiita eft,hi furn"

mam voluptatem elTedicunt,nomen&:gloriam apudhomines obtinere, necvolunt viden

ct3-ioj3Ced pij & religiofi,audiunc verbum,vtuntur Sacramentis,&: multa faciunt prarclare. V e-

rum in hos quadrat verficulus ille quem inZenocratem dixiiTe Ariftotclem Athena?us refert*

X&piejbw Aict,yv&)<ppwcfl,iXHMt**H?TJ*' Tria enim fubillaexterna larua ciuilitatis grauia pcc~

cata fouent : volwptates fuas prasferunt voluntati Dei , fecurc viuunt , fa?pe magiftri fui veiti

giis infiftentes prophanas voccs de religione cum voluptate audiunt:que. res multos inhxt110*

euertit &: alienat a Chrifto.

Aduerfus ha:c quatuor gencra hoftiu Ecclefia? pios armatos eiTe oportct.-idque no carnal1'

bus,fed fpiritualibus armis.Sed quse funt illa fpiritLialia arma?Ha:c moftrant viri confil'ari( W

clefise Quinam funtilli viri cofiliarij>Oracula Deiritaenim Dauidregius ille Propheta inqu1^

Pfal. ii9.Teftimonia tua gaudiu mcu,&: viri confiliarij mei. Dicuntur aute oracula Dei fan#°

ru confiliarij,cum quiamonftrant fan&is magnu illu cofiliariu Filium Dei,qui dat menti bo*1*

confiliajn rcbusdubiis,&: regit eas fuo fpiritu,tum quia teftantur dc voluntate Dei erga Ef c.

jian^

ic29 DEDICATORIA. 1030

"icuius rcfugium & propugnator &: faluator eft.Horu confiliariotum confiliu ingchcrehoc
^> vt fide prius purificatis cordibus noftris, opponamus omnibus hoftibus noftris nome Do-
toini, hoc cft,inuocatione Dei ex viua fide &: conftanti manante.Nam vt Salomon ait, Turris
&rti(Iima nomen Domini,ad hanc confugiet iuftus & faluabitur. ita Iohannes teftatur,Ha?c
cftviaoriaqux vincit mundu fidcs veftra. Hucpertinetdelcriptioarmatur2BSacl:oru,Ephe.^.
vbi Paulus hortaturfandos,vt tota armaturam DeialTumant , quopoifint refifteretepore ad-
uerk>, &: omnibus pcra&is ftarc: &: quia quasda eft analogia reru corporalium & fpintualium,
vuk nos exemplo militum mundi munitos effe , & nobis feptcm genera armoru commcndat
hifce vcrbis:State igitur lumbis circumcin&is vcritate,&: induti thorace iuftitia?,calceatis pe-
dibusprseparatione Euangelij pacis, adhascaiTumptofcuto fidei, quopoisitisomniaiacula
mali illius ignataextinguercgaleamquefalutarcmaccipite^gladium ipirituale,hoceft,ver
bum Dci,omniobfecratione&: deprecatione orantesperfpiritum. Ha?c pulchernmaexpli-
car-ioarmaturx Dei eft,cuiusvfum ex collationcintelligimus hocmodo. Vtlumbi mundani
tailitisjin qmbus potifsime corporis vires funt , cingulo hrmantur ne inter pugnandum miles
tabatunita animus veritate Dei firmandus eft , ne diabolus nos dubitantes achaditantcs faci-
lius profternat,&: trucidct. Vt militis mundani pe&us munit thorax,itainnocentia vitae fcu
luftitia hominis animum conferuat,ne tcla diaboli cor penetrent,ac religionem inficiant fuo
vcneno. Vt pedcs militis mundani calceis feu tibialibus muniuntur,vt inoffenfo gradu 111 ho -
ftem feratur.-ita Chriftiani militis eft fe pra^parare Euangelio pacis, quo tutuseile poffit,cum
re&4 in hoftem fertur. Vt totum corpus militis mundani obtentu fcuti tutum rcdditur a telis
aduerfarij.ita fide viua &: indubirata animus Chriftiani vndcquaque cuftoditur &c protcgitur.
Scu vt fcutum aduerfarioru telis obiicitur.-iic vera fides omni tentationu gcneri opponitur. Vt
Caput mundani militis galea munitu in tuto cft:ita fpes promifla: falutis omni inlultuidiaboli
cft opponenda.Vt miles mundanus hoftem in fe irruentc repellit gladio.- ita Chriftianus vcr-
D°DeiSatanamadorientercpellere dcbet.Vtmilcs mundanus in periculoiloripugna in ca-
faa imperatoris fui fc recipit.-ita Chriftianus ad orutiohem confugit , qusc vt turris rortifsima
°Pponcnda cft poteftati diaboli. Hoc roodo Paulus vult Chriftianos imitari milites munda-
nos aduerfus omnia genera hoftiumquos habet Ecclciia, quorum fummus dux &: imperator
cftSatanas.

Cseterumquia non fatis eftfcireprxcepta rei militaris, &noui{rcqu-busarmis opus fit,
Miaccedat vfus&: experientia, quas in imitatione fita eft, pernecelTarium eft vr Chriftia-
nus milcs proponat fibi eorum exempla,quorum virtus in hoc mihtia? gencrc cft laudata. Etfi
autcm hiftoria Eccleiia; plurimahabetexempla,&: apoftolus nonnulla Heb.n.recitat : tamcn
vnum Dauidemideoantefero reliquis , quianonfolumeius narranturprxlia &: vi&oria;,vc-
rumetiam quia nobis vfum armoru fpiritualium aduerfus omne genns hoftm explicat, &: vcr-
Dls & exemplo fuo commendat.-queadmodum totus liber Pfalmorum teftis eft. Nam hic hber
non folumtriumphos Dauidisaduerfus omnis generis hoftcs narrat, vcrumctiamipiritualia
^auidis ftratagemata exponit &:aliis imitanda proponir. Age paucis videamus quomodo pro-
*%*t fan&us Athleta Dauid quatuor illa gcnera hoftium qua: propofuimus.

Aducrfus fseuitiam Tyrannoru opponit fidem, &: fe coniblatur fpe futura? hberationis , &:
tragico exitu hoftium. Deus deftruet te,inquit,in £tcrnum,contcret tc, &: cucllct te de taber-
naculo,&: radicc tuam de terra viuentium:vidtbunt iufti,&: timebunt,&: fuper eum ridebunt/
eccehomo quinonpofuit Deum fortitudineiuam, iedfpcrauit lnnuiltitudinediuitiaruiiia-
rum,&: pranialuit in iniquitate fua.Egoauteiicut florens in domo Dei , fperaui in mifcricor-
u>a Deijn 2ternum&: in feculum feculi.-Pfal. p.Hocplanediuinumcltftratagema.Tyrannus
rretus potentia &: diuitiis adoritur Dauidem, Dauid fe aducrfus ipfum armat fpc falutis &: 111-
tcn'tu fuperbi hoftis , &: fuperior euadit. Sophiftis opponit Dauid veritatcm promifsionum
^luinaru,qucmadmodum Pfal.ii9.teftatur,&:alij muki.Hypocritas &: Sycophantas contcnit,
^ fe vcrbo Dci ad uerfus cos rcgi pctit,fimul imprecans ilhs iuftam pccnam, vt fi non conucr-
tantur,pcrcant. Epicureis quibus infipicntiam tribuit,opponit vcrbum &: promiilione Dci,
Sua: fallere non poteft. Breuiter aduerfus omnes hoftes vcrbo, fide, fpe,orationc pugnat,id
^od in Pfalmorum hbro clarifsime videre Jicet.Qui liber propterea gratior dcbtt omnibus
ciTc,quia&: regulas militias vitxque Chnftiana:continet, &:exeplain quibus regulx ran-
Suam intabula pinguntur^habet.Qu^icunque igitur peritiam rei militarisChriftiana: afTequi
cupit,hunc librum legat,hunc meditetur,hunc veriet nodurna diurnaque manu,feque in o-
111 ni periculorum fpiritualiu 6c corporalium genere ad Dauidis excmplum componat . Hoc e-
n,rn qui fcccrit,mirabilem frudum fui labons reportabit, &: Satana viclo in cxtremo die \xius
cum Dauidctriumphauit.

Vcrum quia Pfalmi nonnullipropterphrafes Hebraicas &: Propheticas vidcturobfcurio-
tCs)Iaudandacft induftriaeoru, quienarrationesin Pfalmos fcripierunt , &:obfcuriora dida

collatio-

epistola;

collacione clariorum illuftrarunt.Et tametri fatis fuperque ih Pfalmos Dauidicos lcripturn vi-
acnpofsit:tamenquiaDeusvultvt fingulipro doniscollatisornemusminiftcnum tuang
lij,&edamus teftimoma noftr* fidei approbemus Eccleiiae pium confenfum , fumpu mmj
cnarrandum Pfalmum vigefimum quincu, quem Dauid fenex compofuit, & tradidit canto
bus fuis cancndum in templo. Et vt poftec a vulgo facilius percipi , mxta ordinem literaiu
phabeti Hcbraici Pfalmushic eftcompoficus , qui camecfi plurimis faluberrimis iententiis
rcfertus.tamen duo pociflimum funt in co fpeftanda .-exaggeracio peccaci,& amphcudo n
ncordise Dci. Vtcnimexaggcratio peccati racitvtin nos iplos dcfcendamus,ac nos agnoi «•
mus reos cora Deo:ita amphtudo immcnfae mifericordix Dei nos erigic3& confolacur,ne pc
catoru mole prefsi frangamur defperatione , fed cum Dauide leucmus animas noftras a ,
bcrnati Sc confcruari, retineamus fidem & bona confcicntiam , lemper cogitantes nanc au
cifsima fentenciamiOmnes qui te expeftant non confundentur.Confundentur P^uarl^
tes fine caufa,hoc eft,omnes Tyranni,Sycophancz,Hypocric2 U Epicurei,quantuuis viau
tur fcclices efle in hoc mundo , tamen in extremo examinc confundentur , quando nlius u
iudex iuftus abfque perfonaru rcfpeftu iudicabit orbem : tunc enim apparebit glona Ecclein
Chrifti,qusEinhocmundoconrepra& vilis cenfetur: tuncnimisfera pcenitentiaagnolcen
fuam ftulcitiam Ecdefii hoftes, & cum donari videbunc credentes ccelcfti gloria &jmmorC_
li tate,
habuimuss
bamusinla.—

inter fanftcs.Ergo errauimus a via vcricatis,& iuftici* lumen no luxic, & iol incclligcnci*
eft orrus nobis.LaiTati fumus in via iniquitatis & perdicionis, & ambulabamus deierca inuia,
viamautcm Domini ignorauimus.Quid nobisprofuic fupcrbia?auc diuiciacum iaftanciaqui
conculic nobisJcranfieiunc omnia ilia canquam vmbra,& c.Hec confeffio lmpiorum eric in cx-
tremo dic,quandocoram tribunaliChriftipudcfienc» 4

Porro enarrationem in hunc vigefimum.quintum Pfalmum fub tuo nomine,yir optimc,i
lucem prodirc volui , ldquc potiffimum tribus de cauiis.-quarum prima cft , vt te qui pro cua
fingulari'piccatc'dclcdaris mulcuro Pfalmorii rcdtacfohe,magis lricitcmi&quafifpoiicecu -
renticalcar addam. Etfi autem omnisetati leftio Pfalmorum cft vcilifsimarcamen fenibusgra '
tior cfle debec propter maiorem certamintrm fpiritualium experienciam, & confolationes y-
beriores,quas Itinc haurirc poiTunt fenes» Secunda caufa eft , vc alijj tuo cxemplo moueancur
ad noftram enarrationem Icgcndam : quam fpero ipfis vtilem fore, modo pium pefttfs ad ie-
dtioncmadfcrant.Tcrtia caufa eft,vt egofalrem aliquod iudiciurri animi meierga tc dedarem
hoc fcripto:qui mihi & fcmpcr pie fau2ci,& honefte de me meifque laboribus iudicaftiRogo
igitur vt hanc qualemcunque fignificationem animi mei erga te graca manu fufcipias.Ego VI-
cifsim, quod par eft femper te tuofque plurimi faciam. Vale ex Mufiro noftro,vna cum v-
xore cua Cacharina Blomme fccmina nobili & honcfta , & hberis. Hafniar,primo Maty
Anno 1566'

PSALMVS XXV.

AD te Domine leuaui animam meam.
Dcm memjn tc /j>craui,non confuridar,
nec l&tabuntur inimm mei fuper me.
Etiam ornnes expettantes tc non erubefcCnt, c-
rubefcentprduaricantes temere.
1 VUstuas,Domine^dcmonltra mihi,femitas
tttits doceme.
Dirige me in vcritatc ttta , & doce me : quo>
ritam tu es Dem falutls rne&je expetlaui
tota dic

' Reminifcerc miferationumtuarumiDomine,&
miftricordiarum,quoniam a feculo funt.
Dclicla iuuentutis meA.&tranfgrepones mcts
nc mcmincris ^fecundum mifericordil tuam

memento mei tn propter bonitatem tu^t
Dominc.

S Bonrn, & reclm Dominttsypropterea docebff

peccatorcs in via.
p Dtriget affitfosin mdkto , doccbit affliM5

vias [itas.

10 Vniuerf& vU Domini mijcricordia &

cttHodientibm teHamentum eim,dr tefttffl0'
nia eim.

/I Propter nomen tuum,Dowine,propiciaberisptc
cato meo,quom*m multum efl.

12 Quis efihomoqui timet Dominum ? doccol

cttm viam quam cligat.

13 {^dnjfna cim in bonis commorabitur, &[ernen

etus

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

35 P S A L

eius haredttabitterram.
*4 Secrctum Dominitimentibus eu,cjrtes7am*n

tum fuum manifcHabit illis.
!5 Oculi me i femp er ad \ehouah:quia iffe educet

de laqueo pedes meos.
16 Refpiceadme & mifereremeiy quoniamvni-

ctts dr afflicfus fum cgo.
J7 ^fflicfiones cordis mei aucJafunt : ab angu-

ftijsmeis educme.
lS Vide affliclionem meam & lahorem meum^

&parce omntbus peccatis meis.
*9 Vtde inimicos meos,quonia multiplicati funt^

& odto iniquo oderuntme.
29 Cuslodt animam meam & liberame.nepude

fiam^quoniamfperauiin te.
** ^ntegritas & aquitas conferuabunt me>quo-

nt i m cxpeffaui te,
l* Redtme Deuslfraelemjxomnibmtribulatio-

nibusfuis.

A V <JME N T V iJM.

Pfalmus hic magna ex parte eft precatorius;Pre-
c*tur cnim Dauid Dominum,vt vias fuas (e docear
Vtpeccatisignofcat , vta perfcquemibus fe^Iibe-
fet,vtcjue totum Ifraelem, hoc eit, omncs creden-
le*tandemredimat.

DISTOSITIO.

Septem partes funt huius vicefimi quinti Pfalrai.
^'Waeft exordium aptilTimurn •• nam vt vere pre-
^atium aftecrus dcfcribit,ofteditque quo nitantur
fundamento inter precandum fidclcs:Ita quoque
^uorum prcces non exaudiantur indicat, & hoc fa-
Clt m tribus primis vcrfibus.

Sw«n^4,precatio eft,qua fc & a Deo regi doceri-
que prccatur,& petit veniam peccatorum prsecipuc
Illllentutis,idque,4.5.6.7.vcrfibus.

Tcma^cH praedicatio bonitatis , & mifericordia?
^eirqua excitatur & alitur fiducia intcr precadum-
Vcrfibus 8.9.& io.

Q*4rfa,( -ft rcpctitio petitionis venia?.-qua precan-
Us affectus ardentior redditur,vcrfu II.

^/w^defcriptio eft fcelicitatiseorum,qui'dtum
Vcre timent:hoc eft, vcra religione colunt:qua?(ane
jcfcripri0 merito excitabithoraincs ad pictatis ftu
dium,vcrfibus 12. 13.14.

5W4,pctitiocft liberationis a pracfcntibus pcri-
culis,in quibus vcrfabatur perfequente fe Saule, ver
llrjUsi<;.i6.i7.iS.iQ.2o.2i.

^eptimayc{\ gcneralisprccatio pro rcdcmptiont
t0tius Ifraclis,id eft,Ecdefi*,verfu 22.

EX EG ESI S C VM
obferuatione dofiri-
narum.

r L4d te Domine leuaui animam meam.

? ^etu mem in te fperauu non confundar , nec

Utabuntur tnt mici mei fuperme.
3 &iamomnesexpecJantes teno» erubefcent,

M I XX V. ioj4
erubefcentprmarkantcs tcmere.

PrimaPfalmi ipars eft,vidclicet exordinm, quoo ]
fumitur a profemone fidei propter promiiTionem,
quam fidesintcr precandum inruetur. Nara vr fine
promiflione nihii habct oratio quo nitatur, ita fine
fidcpromifTio,hominis culpa,fit irrita.

Iam altius vcrba pctpcndamus,quo mclius cxem j
plo Dmidisad rcue inuocandum erudiamur.

Primum dirigit Dauid orarioucm fuajn ad ipfum
Detirn,cogitans haud dubie mandatum Dei,& pro
miflionem : videlicct quod Dcus propterpromif-
fum Mefliam exaudirc vclit. Nam vt mandato obli
gamur ad cultuin inuocationis,ira promifTionccti-
gimur interprecandum , & fiduciam concip;mus
deimpetrandisijs, qu# nobisfunt falutaria. Nos
proindeDauidisexemplonon fanctos, nonangc-
los,aut vllam creaturam,fcd Deum ipfum inuocc-
mus frcti raandato &promiflione : & opponamns
infirmitati noftra?,& indignati potentiam 6V di-
gnitatem Domini noftri Ic fu Chnfti. Dtindc cum
diciti AnintAm meam lekauhtigmtizat vcram inuoca-
tioncm non clfc clamorem vocis,fed cordis gcmi-
tum & eleuationcm anima? ad Dcum ipfum. Proin-
dcanimahominisprccantis,non dtbet efle inhis
rebus immerfa,no debet terrenis rebus niti , fed at-
tolli dcbct fupra omncs crcaturas, & ad ipfum Dc-
um lcuari.Non eni^ii fatis cftleuare manus , fed o-
portct eum manibus cor ipfum lcuare,vt oratio fiat
in vcritate, & non in hypocrifi, Vndc Icrcmias,
Threnorum 3.41. Lcuemuscordanoftra cum mani
bus noftrisad Deum in ccelos.Pfal. 145 t8. Prope
eftDominusomnibus inuocantibus eu invcritatr.

Sed quomodoanimahominis lcuatuxad Deum?
Duabus velutialis :quarum vnaeft cogitatio mifc-
ricordiaj Dei raandantis cuhu inuocationis , pro-
mittcntisfe cxauditurum inuocantcs , & rcquircn-
tisgratitudincm,iuxtaPfal. 50. ^.Inuoca mc in die
anguftiar,cruam tc,& hononficabii mc.Hic prartcr
mandatum,& promiflionem mcminit Dauid grati
tudinis.Ioan.15.7. Si manfcritis in me, & verba mca
in vobis manfcrint,quodcunque volucritis pctctis,
& fiet vobis. Non crgofufTicit intueri mandatum
& promifTionem, nifi limul adfcras piura propoll-
tum.Nam qui confcicntia & ^^uiica peccadi orat,
fruftra verba fundit. Qiiare in Pfalmo. 66.18. dici-
rur:Iniquitatem fi afpexiffem cordc meo, non cxau
diflct Dominusi.Iohan. 3.20. Sicornoftrum non
con^etnnct nos,fiduciam habcmus ad Dt u,& quic
quid p«.tic« imus accipicmus ab co.Et Iacob. 4.3. Pe
citis & non accipitis,cb quod male petatis,vt in vo-
luptatc s \cP. ras infumatis.Obtcpercraus igitur Pau
lo,qui in hunc modum 2. Timoth. 2.19. ait, De-
cedat ab iniquitate omnis qui^nuocat nomcn
Domini.

Altcra alaeftfiducia medi3toris Domini noflri
Iefu Chrifti ,qui hanc dulcilfimam promiiTionem
apudfuosdcpofuit difcipulos, Io.16.23. Quicquid
pctientis \ atrc I nomine mco,dabit vobis.Hfc pro
milfiodulciirima eft:in qua duo potiiTimu funt ob
feruanda , vidclicet fignum vniucrfile ( Qujcquid)
& inuocationis modus {innotmne mco).

Vniuerfalispromiflio reftringenda eft ad certum
genus,ficuti eam interprctatur loh.i.Ioh.5.14. cuin
quit,Quicquid peticrimus fccudu voluntate eius^au
ditnosmequaquacnim dccet probos filios aliquid
a patrefuo pcterc, quod ipfius aducrfatur paternz
voluntati.Vtautcm aducrfatur voluntati patcrna?,
fi filius fcorpioncm aut ferpentem petat,td eft, rcra
noxiam quouis modo, cV contra voluntati patti T.ae

X. j.

1. Deurt
prccatur.-

» Verx in
uocario-
nis de-
fcriptio.

Locus de
leuatione
animz ad

Deuui.hv
hoc rria
coniidcra

Ala- anr-
mt.

Vniusr

falis pro-
ruifiiu.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

iojj ENARR ATIO

praegratii eft fi filius rcs fibi vtiles & falutares pctat:
Ita fe res habet cu patre noftro ccelcfti.Si cnimyquid
petamus contra gloria patris,& cotra falute noftra,
non exaudit nos,fed melius nobis profpicit,dat pa-
nem non lapidem,dat ouum & non fcorpione. Brc
uiter,quicquid petimusquod vergit in ipfius glo-
riam,& noilram falutem , hoc vere impctramus per
mediatorem noftrum Iefum Chriftum. Etfi exaudi
tionis ratio no fcmpcr expccTationi noftrae & ftulto
inuoca- carnis iudicio rcfpondct.

Inuocationis modus additur in promiflione : cu

ro?

Monitio-
ncs.

^00^ inquit,in nomine meo, id cft, in agnitione & fidu
cia mci. Agnicio harc confiftit in noticia naturarum
diuinje& humanasinChri(lo,vidclicetqu6d& ve-
rus Deus fit & ver* homo,in perfona: vnitate , & in
rcdeptionis ofTicio,hoc eft,facerdotio setcrno. Fi-
ducia ex agnitione depedet,videlicet cum homo ve
rc ftatuit hunc Chriftum Deum & homincm arter-
num facerdotem fuum redemptorcm elTe,& inter-
pellatorem apud patrem,& omnino talem fibi forc
qualis in Euangclio nominatur,id eft , praedicatur.
Nomen enim relatione habct ad vcrbum , quod de
Chrifto praedicatur.Hic inuocationis modus dilige
tcr obfcruanduseft.Nam & docTrinam multiplice,
& admonitiones falutarcs, & confolationcs effica-
ccscontinet.

undtur0do Dodrina eft quadruplex. i. docet exdudendam
chin*. cfTe a noftris precibus dignitatem noftra, quae ora
nino nulli eft.i.feponcndam effe hypocrifin »qua
omnis acTio inficitur.^.dcponendam eflc prophana
& Ethnicam gloriationem,& iacTatione meritoru,
qualis fuit Mcnelai, cxprobrantis Ioui hecatombas
quas illi obtulit.4.difcrime intcr Chriftianam Ora
. tionem & omnium aliarum fccTarum. Nam Chri
ftianaoratio nititur fiducia mcdiatoris, qucmpro
phani homines non agnofcunt.

Monitioncs funt quodadmcneat nos hicprecan
di modus noftrae ca?citatis.Nam cum perendu fit in
nomrnc Chrifti,n6 potcft elTe dubium quin maxi
ma fintilla,qu^pefi necetfe lit.Oc. los ergo a'rerire
oportet,& dihgetc r circumfpiccrc quc; pub!ice,quas
priuatim nobis molefta fint,qua?intern3,qua:cxter
na,qua? corporalia & quar fpiritualia dcfiderecur, v
in omniboshisad ckmentifsimu patre per mcdia-
torcm noftrurn Icfum Chriftum confugtamus.
ConfoU- Confolationcs funt quod hic modus precadi co
loletur muocantes aducrlus duo inuocationis maxi
ttia impedimenta,diffide*ntia carnale, & proprjain-
dignitatcm.Nam nifi fiducia mediatoris intel^reca
duta niteremur,carnalis noftra difTiclctia,quji%uget
memoria multipliciu pcccatoru, nos a prccado ab-
fterrerct- & faciie omncs fi ccubercmus profi rati
cogitatione nolrar indignitatisrqui pcr nos indigni
fumusTvr prodca*nus in confpe&u Dei , fcd fiducia
roediatoris his malis medetur.Nam & carnale difTi-
dentiam vincir, cV dignitatc non fuam, fcd Chrift
ia<5tat.Huc illud Paul pertinetad Rom.5. i.PcrBdc
picem habcmus cu Deo perdominum noftrum Ic
fum Chriftum,per q uem ctiam habemus acccfTum
per fidem in gratiam hanc in qua ftamus.

Cum his optirne congruit refpofum Domini da
tumSamaritance I0l1a.4 23.ita enim ainVcnit hora,
& nuuc eft,quando viri adoratores adorabut pnrc
' iu fpiritu & veritite. Na pater tales quarrit , qui ho
norant ipfum.Sarnarttana mulier putabn ex ldci di
gnitate pcndcrc orationis cfTicacia. Dicit enim:pa-
trcs noftri in montehoc adorauerut ,& vos diciti'
quod Ierofolymis cft locus vbi oporteat orare. Al>
hac opinionercuocatChriftus mulierc,&proponit
«i verfi adoradi modu,vidc!icct quod oporteat adc

rarcpatre(adque ncmini patct aercflftis nifi pcr
lium>infpiritu & v.critate. Infpiritu quidc hoc el »
fiducia viua in Dcum,qua? fiducia cft motus a Sp-
ritu fando excitatus,& nititur mcdiatoris in^^115,
In Veritatever6,hoc eft,finccre & fine hypocuM
non aliud verba foncnt quam cor intus diclct.

Exhis liqaido coftarc cxiftimo,quam neceflarie
fint ifta» duxalae:cogitatio mandantis & promittcn
tis Dci cum conditione gratitudinis rctcrtnda: be*
nefacTori:& fiducia mcdiatoris : quibus anima no-
ftraad Deum lcuanda eft , vt oratio noftf.a nut>tS
penetret,Deo placeat,& exaudiatur.

Ha&cnus de primo verfu,fequitur fecundus. rejg
Beu4 mew in te fperaui , non confundar , n« rio.

Ut&buntur inimici mei fuperme.
Cum dicit Pfalmifta,D^ wm,fiduciae ptfl*'
ris vox eft,quasfa?pe Paulo in vfu fuit.Tamctfi aute ft^^
vnus cft Deus Iudaeorum & Gcntiu , adcoq; totios
mundi:tamc peculiariter Deus dicitur Deus Eccl«-
fiie,propter pcculiare promiflione, in quaEccK »3
qui viuu membru exi!lit,potcft fibi applicarc qu°
eft comune toti corpori. Ncquc tamcn alijs adimit
hoc pacTo,dum fibi vcndicat quod c5mune cft: J1^
per fidem cuilibet propriu ita efficitur, vt alijs nmi
dctrahatur.Quare vttotiusEcclefiar vox eft>DeuS
nofter,& pater noftcr,ita fingulis pijs recTe c%c°Tn
de dicerelicct,Deus meus& pater meus. Hi"ccI
quod DeusdicaturDeus Abrahajfaac, Iacob»cx'C-
Ha?c aute vox no in orc nafcitur, fed ex intimo cor
disafTccl:u,& plcna in dcu fiduciaerupir,vnde fcqul
tur,/« tclferaui^hoc eft , in tota hac caufa aducrius
aducrfariu mcil Saulem 116 confugi ad humana pr^
fidia, fed tua promiflione & bonitate frctus hacTcn
fui tutus:quare adhuc fpem habeo, vt fub tua prot^
dionepeififta incolumis: atquc hoc cft quodft biu ^
glt-.T^on cortfnndaTjnec Utabuntur inimici mei fu$*, ine' ^u$.
Jn vcrbo confusdendi metalepfis eft. Cofc q' enf c
nim pro antecedentc ponitur.Siquidem cofundi »
cuntur qui fua fpefruftrati alijsfunt ridiculo» vnde
fit vt inrc afTiciantur|)udorc, fuisque inimicispr*~
bcant infultandi occafione.Sfnfus ergb cft: fpc mca
minime fruftrabor,cum tu fisDeusmeus, inqucm»
vt femper,in hac caufa propterpromifTionc mihi ra
cTam,fperaui:ita & nunc fpcro. Obfeructur igitu5
hoc Enthymcma.Deus meus in te fpcro, crgo noc°
fundar,ergon5 lartabfuurinimici mci foptr mc>ta'
qt-aaDco abicd* cffcm. Paulus vidctur cx hoc tn"
hymemate codufiflc illud memorabileAxioma a
Ro.^.j.Spcsnon cofund.t.Rcacenim colJigit11^^,^
go fpcro& no c6fudar,ergo fpes mea n5 c6fudet°r;a ^
Vcrum hk difcernendum eft intcr rcs de quibuJ ^
xtantpromifTiones vniuerfalcs, vel pcrfonalcs ,
nsdeq ibus non cxtant promiflioncs in fpcClC'
quilcs /unt potifTimum quar ad hanc vitam pcrtl'p'
ncnt,finc fingularibus promiflionibus.In illis ur'
ma eft conclufio in fpccie,inhis autcm in gcntr^
cantum. . ^ff^00

Cu Iob dicit c3p.r3.i^.Etiafi occidcrit me> wtJP
rperabo,ad vniucrfalcpromilTionercfpicit dela "
te animse.Ite cu ait,cap.i9.23.Scio quod 1 edempt0^
me' viuir,nihil omnino aliud valt diccre,qua qu°
hicDauid dicit,Dc, mcsin tcfpcro^nS confun^V
cjuafidiceret:etfi aute nuc in corporc crucior,cott-
nor ab vXore, & alijs amicis,iiCco vlccrofus , & c
tco vermibus,priuatus fum poiTefTionibs ^,'
tan.c quia in tc fpero,no cofundar.Prom.ifif11 ff
omnibustimentibustefilutc,quam cxpecTotrnCt1 ^
enim non potes.Trcs viri in Chaldca,iuiTi adorar

ftatua Regis,hac freti fiduciaardetem camin11 c°n

temnum-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

rc>37 P S A L M I

tCrlmunt:ftatuut enim Deu verace efle,qui immar-
ceflibilem poft hanc vitam promiferat fuis cultori-
buscoronamjtcfi dicerent in caminumcoijciendi:
Deusnofterintefperauimus, non confundcmur.
nam in cxtremo falte dic,fi hic no placuerit tibi nos
Cr»peredcpcriculo, apparebit qu6d noftra fiducia
nonfuerit vana:quando Tyrani ifti qui hicnos co
n*ntur perdere,tradentur Diabolis arternu crucian
di-Exempla huiufmodi fiduciar plurima fuppeditat
^cclefiaftica hiftoria,o.ius le&io hunc praecipuum
fructuadfcrt,quod no folum exeropla iudici)& mi
^ricordiae Dei nobis ponit ob oculos, verueti& for
titudinis,patientiar (ub cruce,cof. iTionis^&fiducia?
in Dcu habcat teftimonia. De quo frudu cxeploru
syracidcs in hanc fententia loquitur capite Hi.Ref
pjciteait in pnfca retro fecula,& cofiderateq ;i*fua
!« t)omino fixii fiducia & pudorearTedus eft? Quis
?> timorecius pcrmanfit & Futt dereliftus ? Quis eu
inuocauit& fuit ab eo fpretus? Narh mifencors &
c|emes eft Dominus.fummaequc turo mifericordia?
tnm patientia?,qui & peccata rcmittit,& falutcm ad
fctt in affiidionis tempore;

Abrahamo &eius poftcritati promittitur terra
Canai,qua promiiTione fretus Abraham egreditur
detcrra Chaldea,& poftea multis annis v.«gaturfi~
nccertis fedibus,intcrdu famcm,intcrdum aha cx-
pcritur inc6moda,idq; multis annis,nihilominus ta
^cn firmiterexpromitfionis fide concludit fuum
^menoccupaturum terram Canaa.Pr&mittitur illi
^mcn in quo benedicerentur omnes gentes.at ipfc
landem & fe erTejtu & vxore Iterile < xperitur,crcdi

d't tame promittetiDeo,vnde di&u cft de ipfo:Cie
didit AbrahaDeo,& lmputatu cft illi ad luftitiam.
P°ir6 cum iam illi natus elTct filius Ifaac, dc quo e-
fat fadx promilTiones, iubetur ipfum maCtare,ob~
ler^perat mandatcparat rogu,ligat filium, rirtngit
8^iuinfiliu,fedintus in corderetinct hoc Enthy
^ema-.Ego te Deusexpe&o, ergo nonconfundar.
^ornififti mihi femcn in hoc Ifaac, igirur non fru-
ftrabor mea fpe. Nam priufquam tuum vcrfeum fal
Kmaftatus filius prodibit viuus de igni,vt tua ftet
fifmapromifsio.

Siniili fiducia hic Dauid condudit.Eleaus erat a
"eo in fucceiforem Saulis^inundus erat a Prophe-
ta ^x mandato Dei in rcge,fcd quid fit?S<rpe de vi
ta periclitatur in aula Saulis , cogitur ad proplunas
gtntes fe recipere,ab amicis fiepe proditur,fcd taroe
inhisangultijs&grauiflimis tentationibus conclu
^Deusmeusin tefpcro,ergo noi conf mdar, at-
*lUc ita ex fi ie promitfionum vniuerfalium & perfo
nalium,res promiiTain fpecic conduditur firmafi-
k ^ucia,quac non fallit fpcrantem.
«5;. Vcrumquantutnadres huius vita?attinet,dequi
5 non extant promitTiones in fpecic, fides coclu-

N** dit gcnus,& non fpccie.Dauid ciim eicdus effet de
k °rcgnoafilio Abfolonc,cuSadochfacerdote locjues
f^.Sam.^.Reduc arcaDciin ciuitare , fi forre
^uenia gratia in oculis Domini, rcftituat me/aciat
mc viderc ea,& habitaculu eius. Et , fi fic dixe-
[it,no places mihi,ego parat* fum,fjciat mihi quod
o°num eft in oculis fuis.Quia hic Da,.id no hjbuit
PtomiiTioncreduaionisin regnu, quo erat cxutus 6o
Ptopri» Culpa,fiducia habet no m fpecic, vt rcftitua |
lrUr rcg'a? dignitati,fed in genere, vt Deus fe no de-
^rat,fed clementcrtucatur.Eftenim fiduciac vox,
faciat mihi quod bonum eft in oculis fuis. Sciuit e-
.nirn Deum promififlc refipifcentibus veniam,ex cu
. ^promiiTtonisfideharcvoxerumpebar.
r,tt« Simili modo & nosin rcbusfperftatibus ad^hac

« oimui moao a nosiu i^"» 'rLtul ~r —

v'tam precantescondudamusexpromiflione tauo

X X V. 1038
ris Dei erga pcenitentes , quod fi no eo modo cjuo
cupirausnos cxaudiat^certiffime tame faciet quod
nobis bonu & coroodum erit fuoiudicio , qui non
poteft fperantcs in fe derclinquere, fiducia in illum
nunquam quenquam fefcllit.

j Eriam omnes exfeftAftteste no» erubefcettt>
erubefcentfr&uAric&ntes temere.
Porronequisputet fingulare priuihgiu fauco ifc"^"
rum elTe tali fiducia cofiftcrcfcquirUr in tcrtio ver- poGtio.
fu fundamcntu quo he_c fiducia nititur.Ita eriim ait:
Stiam omnesexptttantes tenon erubefcent.T>\xit in fu-
periori vcrfu:Ego fperaui,ergo non confi/ndar:iam A.Etiolc-
huius fiduciac caulam rcddit , tra fercnshvpothcfin 8l**
ad thefin,taquara ad cortfultJtidnc, cx qua caufj de
finitio depedet.Efaiae 49.1pfe Deus reuocat Ecclc-
fia a cogitationib* mudanis ad hoc fundamentu fcu
confultatione.Ira enim ait : Et erunt rcges nutric ij
tui,& reginas eoru nutrices tuar.Proni in tcrra incuir
uabuntfefet.bi, & puluer5pedum tuorulmget:&
fcies quod ego Iehoua,quia non pudefiet cxpcdan
tes me.Nota diftributioms Omnis , qua vtitur Pfal-
mifta,no folum ad omnes ftatus,& quafuis hominu
c6ditiones,fed adomniaindiuiduain hunaana na-
turareferenda eft.Hoc igiturfundametum feupnn
cipium omnibuspijsin confpc&u clTe debet, qi od
elt vt dixi,veluti confultatio quasdam , ad quam flu-
duantis animus confugict, vt non fuccumbat teta-
tionum varietatc,fed inuiftus potius perfiftat aduer
fusomnes tentationeS quibus infeftatur ,& ad dif-
fidentiamfolicitatur.

Si caro aduerfustcfurrexerit,examma eortuum, Doftrin»
ac vidc an vlla fcintilla fidci ibi latitet, fi fenferis fi \\
dei fcintillam,implora Spiritum Dei quo magis ex- n*"™
citetur , atq; ita excitata fide aduerfus carnc ex hac
cofultatione infurgito:Nulli cxpedantes Deum e-
rubefcent,(hoc eft,apprehcdetes promilTiones Dei
verafide,etexpe<5hntesfalutem veirafidc, non fru-
ftrabuntur fua fpe ) Ergo expe&d Deum, & certif-
fime ftatuo ipfiu* promiiTiones ratas fore , hon igi-
tur confundar.

Ad eundem modum in alijs te"tationibus faciett
dum eft,& prarcipueinagone mortis. Tunc cnim
omnium maxime praxis huius confultationiserit
ncccfTaria.

Cgcerura ne quis feipfum fpeftro fidei fallat,ob CoBfif-
feruandaeft antithefis,qu* fundameto fiduciac op-"3^'
ponhury\de\icct,erHbe/centpr£UAricantesiemere. Ex li.
tiac enim antithefi per locum acontrarijs facile mo
. rari poteft,vbi vera fides in corde habitct , & vbi
•pcctrum fidei fc tantum in oculos ingerat. Naduo
^encrahominum hic notantur: quorum alij verarri
fidem habenr,alij fpecfirofidcifafcinatur.llli no e-
ubefcent:hiautem erubefcet,id eft, vanafua fp; la
ftaticonfundcntur. Expettantes tenon crubefcet.Wlt
quum expedantes Dcum & prseuaricantes , oppo-
)untur,dcbct obfcurior pars perdariore cxplicari,
3c ab ea velnti luce mutuari.Quoniam igitur no cft
nfricile iudicare,quinam dicantur praruaricantes,ex
eo petemus definitionem eorum, qui vcre Deu ex-
v>eftant,& non pudeficnt.Sunt autc abfq; omni du-
bio praruaricantcs temcrcqui cu a Deo dcfecerunt|
non verentur ncc Deu,nec Iiomines offendcrc , ta-
nietfi nu lo dano aut iniuria lacelTiti. Eft enim illis
ptrinde fiuebenefiuc m3le faciut,adeo fecurefine
(enfu peccati,& iudicij Dei viuut. Verbu Hebraicu
Habogedim a vefte fumptuYidetur,que_ facile indui ro€rc^ui.
ur & cxuitur.Vt igitur veftis qua quis vtitur facilc
exuitur,itaillitemcreexuut fideerga Deu,& ami-
citiam erga homines,vt que aate amarunt,iam ftnc

X» ij»

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ic39 E X P O

caufa,id eft,nulla hcefTiti iniuria odio profcqunn-
tur.hoc fenfu videtur Icrcmias vfus hoc verboThre
norum.i.i.vbi ita ait,Omnes amici eius fpreuerunt
eam,& fa&iTunt' ci in inimicos. In Hebrso cft Ba-
gedu,quod verbu,vtdixi,a vefte funi^tu eft,ac fi di
impioru ceret Propheta:qui prius vfi funt amiciua Ierufale,
hypotypo jam eam amicjtiam exuerunt , poftqua Ierufale vi-
cla ab hpftibus iacet,& calamitatib' plurimis obrui
tur. Trtuadcantcs jgitur temcre eriint cjui fcietes&
volcntes peccant,viuuntq; finc pcenitentia.Hos di-
cit Propheta confundi feu pudefieri,quod fanc mi-
rum noneft,quiafpe&rumfidcitantu habet, &no
viuamfidem. Viua enim fides nuilo modo ftarepo
teft cum mala confcicntia.Rcpulfa enim confcietia,
vt Paulus loquitur,n*ufragtum fidci fit.
ope,ra fi- £ft igicur firma demoftratio in Thcologia, Quo
inriacitta rumcunque opcra funt impia & mala, illi quoq; im
tisfunt pij>mali,& vacuifidefunt.OperaNcronis funtim-
^*ftipia&mala.Ergo Neroimpius & mal' fide'q;vacus
eft. No enim fufHcit oris proicfTio,nifi fa&a rcfpon
dcnt verbis.Nam ad Titiu fcribit PaulusrDcu pro-
fitetur fc fcire,fcd fa&is ncgat,cu fint abominabiles
& immorigeri,& ad omnc opus bonu reprobi. Ex
hisigitur manifeftu eft,quina dicantur pra?uarican-
testemerejquib" opponutur expettates Dominumy\t
ixpcftan quino praeuaricetur temere,id cft,qui talcs funt, vt
tes Deu. ^ qco n5 deficiant,nec fcictcs nec volcntcs pcccct,
fcd retineant fide & bonatn confcicntia,pcccatu fu
giant,& habeat perpetub proarrcfin rc&e bencq-, a-
gcndi,ne vel Deu que timct offcndat, vel homines
lsdant,quos vt mcbra corporis eiufde coplcftun-
tur.Quihuiufmodi funt,habent vcra & viuafidcm,
quorum fpcs non cofundct.de hifcc Pfa.i^o.y.loqui
tur cum inquir.Expe&etlfracl Dominu, quia cum
Domino cft mifericordia,& multa apud cu rcdcm-
ptio.Hiergofolipoftuntfubfumere fub principio
datorNulliexpccTtantcsDominu fruftrabuntur fua
fpe:EgoDauid expe&o Dcu. Ergo nequaqua fru-
*o& do- ftrabor mea fpe.Precatui* igitur Dcu adhibcat haC
ftrina. regulam,qua nulla certior efTe potcft:Si odis pccca
tum,fi confugis ad mifericordia,fi habcs ^ai^iv
re&e ficiendi,fi propofitu peccandi in animo nullu
remanct,viua fidc habcs,& potcs audac"ter in Chri
fto cx hoc principib aduerfus Satana, mundum &
carncm concludere:Expeftantcs Dcu non confu n-
dentur,EgocxpcctoDeu.Ergo no confundar.Co-
tra aute Ci non tangcris fenfu pcccati,fi propofitum
habes peccandi,fpecl:ru tantu habes fidei.Quare fru
ftra fundamento hoc niteris, quia intcr praruarican
tes cefcris,quoruoratiocftabominatio cora Dco.
Praruaricantibus Dcu tcmcrc, adiungo hypocritas,
quoni vita etfi videtur fan£h,& morcs inculpati, ta
mcnquiafuisvirtutibusfidut,& collocat faluris fi-
ducjam in meritis,a via refta errant, ac fpoliit Chri
ftum dcbito honorcquarc & illoril prcccs funt irri
ta:.De his lcge 6.capuc Matthsi.
EpUogus, Ha<5];cnus de primaparte Pfalmt diximus,iabrc-
puffocii. uiterdodiinasfeulocoshuius capitis notabimus.
P*** Sunt autemhilociprascipui.

Primtu^d quem prccibus fit confugiendu , nepe
ad I>eu ipfum, cui foli inuocationis cultus debctur.

5^«»^,definitiopise orationis , vidclicct quod
fit«leuatioanima?adDeum ex fiducia promiffio-
num diuinarum.

Ttfr/iw,qu6d vere Deus exaudiat inuocantes iu-
xta fuas promiifiones.

^*ww,quod illi foU orarc re&e po(Tint,qui agut
pcenitentiam,&abiecerunt propofitum peccandi.

Duinttuy quodhypocrita: & crirainofi orare non
poflmt.

SITIO.

Corre-
ftio.

SBC FNVA

4 VI S tuas JDomine dcmonsirx mihifcmf

tas tuasdocemc.

5 Dirigi me in vcr.it Ate tua , & doce me : tfuo-

niAm tu es Deus falutis me*, te expecto
totsdie.

6 Reminifceremiferationum tuarum Domint,

ejr mifericordiarum tuarum , quoniama
feculofunt.

7 Delitta iuuentutis me* & tranfgreftonesmt'

as nememinerisjecundum miftricordiam
tuam memento mei tu frofter bomtatcm
tuam Domine.

/£cfecundaPfaImipars precatio eft ardetu-
fima.Vt enim in prima parte preparauit leac 1 paiti
prccandu Dauid,cocepta in Deu fiducia, ex
ftonibus diuinis:Ita in hac fccuda partc ardctiii;"1
prccatur fe a Deo doceri,dirigi,& fibi ignofci, l^qi
non fua ob mcrita , fed ob Dei mifcricoidiam ^u»
pcrpetuo durat:bxcprecationisfumma cft. ^un
altiusfingula pcrpendamus. Vft^

Primiim dkit,vtas tuas Dornine demonslra ntibh j«g^
vel ad verbum ex Hcbrseo : vtas tuat notas miht fm p
ve\facrnefcire vtastuas.Vt autem qua» fint viar Dei
planiusintelligatur,vfushuius vocis,vi?,in fcriptu-
risnobiscxplicanduscft.Viaigitur proprie eit qua a
iturdeloco in locum: hinc mctaphorice translcr-
tur vocabulum,vt via fit vita» ratio,infiitutu,& nl0S
acl:ionu,ex quo natar funt ha? loquendi formula::Via
hominis-via Dci,via mortis,via vitar, via iuftorum,
via pcccatoru.Haec etfi fac lima funt obferuata me-
taphora,tamen placet ea fufius declarare , ac primu ^
de via hominis,& dcindc de vijs Domini dicemus. »vnU<

Via hominis in gencre eft ratio inftitutioq; Vltf
hominisquam viuit, vnde omncsadie natiuitatis
ad extremu vfque ad viatores,hofpites,& percgrini
dicimur,& dicitur via propter terroinu a quo, mc-
d;um,& tcrminu ad quem. Nam hac via itur ab hac
vita per a5i iones vel ad mortem,vel vitam. Si ma~
la; funt actioncs,per cas itur ad rnortcm,fi pi$»a^ vi
tam.Non quod opera&actiones noftra? mcrcatur
vitam,fcd quia funt via vitar,feu, vt Bernhardus lo-
quitur,0pc^4 nostra nonfunt caufa regnandhfed vtare*
gni. Fulgentius hoc modo : Vtta homtnis vta etut>
cjui rnalc vm%u viam tenet erroris , ejui ber.e vtutt , v***1
gradttur veritatis. Hi nc patct quod via hominis lit
duplex,vna vita?,altcra mortis-.illa iuftoru, hasc pcc-
catorurn a Dauidcappcllatur.

Iuftorum via duplcx eft,vna fidei,altera obedicn »- rUfll4
tia?.Fidci via Chriftus eft, qua? fola fubducit homi-
ncs in ccel&.hUc illud ChriltitEgo fum via, vcritas,
& vitarqui ergo in Chrifto per fide manct,no abcr-
rat,quia in via cft:nofallitur,quia in veritate cftmo
moritur,quia in vitaeft. EtCyrillus, Vta fantt*&
pura (jua itur ad fupremam ciuttatem Chrtslm efi*

Obe-

dientiar via eft conformatio vitae hominis ad volun
tatem Dei iuxta ipfius voluntate,quantu id quidem
in hac naturse imbecillitate fieri potcft.hinc fut ha:c
fcriptura» dida:In pra»ceptis meis ambulate.Et:
tiimmaculati in via,qui ambulant inlcgeDomim:
hoc eft,qui hanc viuut vita,ea faciunt,qua: do#rin*
cceleftisprsrcipit atque mandat. Et reuerti & auef-
ti:vtreuertimini ad me.Reucrtatur vnufquifq*,3^13

«Mt P S A L M I

fija mala,& auertatur a via fua impia. Haec iuftorum
yia & hominis dicitur & Dei, hominis quidem qua
tenus in ea ambulat,Dei verb quatenus aDco prar-
•ffcCatocePta eft eique placer.

- - j. Peccatorum via carnis via dicitur, cum ex diffide ;
tiahomo male viuit cotra voluntatcm Dei.Hec via [
mulcis verbis dcfcribitur ad R6.I.& 2 .Pfa.14.ad E- j
phe.^.ad Gal.5.& aliis multis fcripturae locis, quos :
breuitatis gratia pra?tereo,& tantiim annotabo via-
nim peccatorum ordines,qui funt tres: quorum fin
typecc, naDent 4-gradus.

[Jtte, Inprimoordinefunthigradus:Cogitatio reiil-j
^c"*-2«arTe<aus cogitationc irritatus. 3. cofcnfus ab !

S«uuj |affectu exortus.4.adio confentientis.

jj* In fecundo ordine eft i.mala confcicntia, quae fe-
Suituracl:ioncmprauam,vtfumusincendium.2.c6 (
leptus Dei,quo ipfius maieftas nihili fit. 3. Idolatria :
fe" Epicurifmus , conteptus Dei iuftiflima pcena. j
4-vniuerfalis iniuftitia, qua fit vt homines prarcipi- 1
l«ruanttanquamphrcneticiin omnia fbgitiaad- 10
nerfus Deum,aducrfus homines, & aduerfus homi-
nisdignttatem.
In tertio ordine i.eft mens reproba, qua? peruer-
iudicio dc omnibus rebus iudicat,atque adeb om
nem rcligionc m dubium vocat,vt legimus de Pon
^ificeRomano Paulo Quarto.i.Mentem reprobam
fcquituraV^*^ feu dedolefia, videlicetcum ho
mmi,vt Paulus loquitur,cauterio refccatur confcie-
tli'$> Hanc A^dLKynfiav fequitur finalis impcenitcn-
lia.4.huiusfruc1:usinagoncmortis eft defperatio:
Sua nihil triftius,nihil accrbius cogitari poteft , atq;
n* funt v ix peccatorum,qua; deducunt homincs ad
*ternoscruciatus.

I Iam per antithcfin ordines viarum iuftorum,co-

. ; «jto rurnquc gradus ordinemus.

* I In primo ordine erunt,i. pia cogitatio. 2. affc&us
; - cogirationirefpondens.3.c6fenius voluntatis pius
4«a6tio cogruens cu cogicatione,afTe&u,& eofenfu.

Infecundoordincerunt.i.bona confciemia dul-
cifsima fencdutis nutrix(vt ait Pindarus)i.arderior
amor Dei.^.purus cultusDci. 4. vniuerfalisiuftitia,
S^a in omnibus ftuclet reCtc picque agere.

In tertio ordine erunt.i.mens rede docta,& quo
l>dic crefcens in fapicntia & prudcntia fpirituali. 2.
dolor ob quelibct vel mini:ru lapfum per ignoran-
tJa &infirmitate comilfum.^.pcrpetuum fan&itatis
^udiu.4.gaudiu fpiritus inenarrabile , quo in Deo
Piusacquicfcit,& ci-rto expcCtat fincm fidci, qui cft
^lus animaru.Hsefunt iuftorum vise , & bcatiqui
ambulat in iis.Quicunq. crgo falutis fuas cogitatio
ne tangitur,rchnquat via mortis,& quserat via vit«e
Pet Icfum Chriftum,ncc ob peccata comifTa defpe-
ret>na fcripru cft Eze.^j.ii.Iropietas impij non no-
Cebit ei in quacuq. die couerfus fuerit ab impietatc
fua.

Hinc ctia intclligi pot cur via interdu pro quauis
^cta,vocationc,morc,confuctudine,conftitutoac-
c,piatur,ouemadraodum ina&is Apoftolicis vidc-
fccft.

Placct & hoc annotarc, qubd Theologi diftin
£uant viam a fcmita.Per viam quidem mandata ea
peragcnda intelligentcs,qua: vniuerfo gcneri mor
talium datafunt , qualia funt ea qua3 in Decalogo
Prarcipiuntur. Pcr femitam verb qux huic vel illi
^DoPcrfonc^ex officij conditione prscipiuntur.

Vias Domininon vno modoaccipiuntur,nainter
; -v ^u prarcepta & promiffioncs Dci,viaz Domini dicun
t^: ^vtinpraefentiPfalmOjViastuasDominefac mc
l0kire. Item,Facraeviarcinveriratetua. Interdurr
affctitus Dei , voluntatera & raorem agcndi figni

XXV. 1041

ficant,vt cum hic dicitur: Vniuerfse via? Domini mi
fericordia & vcritas.ltc Pfal.145.17. Iuftus eft Do-
minus in omnib.viis fuis,& mifericors in omnibus
operib.fuis. Interdu coformationem vitse homints
iuxta volutatem Dci,qua? in ipfius vcrbo nobis co-
mcndatur,vt cum dicitur Gen.18.19.Scio cj> pra?ce-
pturus fisfiliis tuis vt cultadiat vias Domini, & fa-
ciant iudiciu & mifericordia.Hoc pado in homini
bus piis viae Domini funt fides,fpes,charitas,patic5-
tia,iuftitia,mifericordia,veritas , & aliar virtutcs ex
fide & timore Dei manantcs,quse vt prascipiuntur a
Deo,itailli fummeplacent.

Hisde vfu vocabuli breuitcr indicatis redeamus Quidhic
ad textum. Vias te^(inquit) Domine dcmonftra mihi.
hic via: Domini fignificant promiftiones&manda- prcccs rc
ta Domini , quse requirunt fidcm & obedientiam. Pet»"-
Nam fcire promiffiones,& tcncre madata fine fide
& obedientije ftudio, obligat hominem ad maiora
fupplicia,iuxta illud Domini didu, Seruus fcies vo
luntatem Domini, & non faciens vapulabit plagis
multis.Quare cum petit Dauid inftrui in viis Domi
ni,fimulpetit fidcm & prsftandi facultatcm. • j

Porrocumter candcm precatione repetit , Hcet Icfcrulur.
diucrfis verbis,ncccfTe eft magnas huius prccationis
caufas fubeiTe.Primum enim didtyiastuM^Dominc
dcmonftrA mihi:dc\ndc;Scmitas tuas doce me. Tum:rZ>f caufx ha
ngemeinveritate tffa}& doceme.Q^x omnia eandem l"s repc»
omninb fententiam habent,&refcrri dtbentad trcstloms'
primas pctitioncs Dominica; orationis.Nam nome
Deifaftificatur cfficacinoticia Dci. Regno Dei per
fidem aggregamur : & obedientiac ftudio voluntati
Dci refpondcre conamun Efficax autem notitia fi-
gnificatur vocabulo veritatis.Na Hebr^is vcrba no
titiar per fyncchdoche fepe fimul fignificataffectus
fequentes notitia.hinc eft cp Emetb , quo verbo hic
vtitur Dauid,fignificct non tantum verbum Dei ve
rum & immoti', & promitfiones gratia?certiflimas,
verumetiam firmum aiTenfum verbi, & promiffio-
num diuinaru,fide,cum qua fide coniun&a eft obe-
dietia erga Dcum cum bbno propofito.Opponitur
proinde vcritas no foliim opinionib. & mendaciis
omniu hominum & diabolorum,verumctia hypo-
crifi cum fidei tum opcrura.Is proindc dirigitur in
veritateDci,cuicerto perf^afum cft dc infallibili ve
ritatc verbi Dei,cuique ex fide hoc vnicu m votis eft
vt fua vitam & mores ad regulam veritaris compo-
nat,crefcatq-,quotidic in omni cognitione& fcnfu. 1>Cogni_
Quarfuntcaufarhuius ardcntiftimar prccationis tionis mi
toticsiteratae?Etfi multa! huiusrcicaufss funt,tame fcri* ^J"
nostres potiffimum notabimus.harum prima cfi: ccfiitas.
homo fuo carnali iudicio rcliCt9, nthil recte iudicat
dc Deo-nihil ccrti nouit dc voluntatc Dcijfed inftar
arundinis nunc hucnucillucopinionib.impcllitur,
id quod fatis oftendut furores pUirimaru fcdaru,&
hacreticoru.Homocnim v^-Vno percipit ea qua?
funt Spiritus Dei.Vt igitur non circuferamur quo-
uis vento doctrin^,& sgitemur variis opinionib.o-
pus eft nobis doclrina ccelefti,qu2e fola omni erro-
recaret,quar fola nos ducitad facrarium Dei,vbi&^ ^
ipfum dcu & ipfius volutate cognofcanius. Secuda tas iriini.1
caufacft,vt tcftetur Dauid opuseflcin Ecclcfia vo- ft«ij.
ce docentiu & magifterio Spiritus fandi,qui ad ex-
ternam verbi praedicationc cfficax eft. Na cum ho-
no voce docetur externa, & Spiritus fanrflus do&ri
na in cordecfficaccm facit , Thcodidactos dicitur.
No vult ergo Dauid vt more Enthufiaftaru & Ana-
baptiftarum quasramusreuelationes extra verbum,
quafi illi cenfendi efTcntTheodidadi,qui contepto
miniftcrio verbi perafflatus nefcioquos furere vi jjj"1^
cjeatur.Tertia caufa eft neceffitas. Nam vt folar vix um.

X.iij.

Quinti
vcrficuli
explica-
tio.

Salus
quid.

l043 E N A R

Domini, quse monftranturfn Propheticis & Apo-
ftolicis fcriptis,funt viae ad vitam & falutcm:ita fine
noticia harum viarum re&aproperant homines per
viam erroris ad certiflimum intcritum.
Doftrina, Hinc ergo patet & quo in loco habere nos opor-
tcac minifterium vcrbi , & quo affe&u erga cos dc-
ceat nos elTe praeditos,qui ha$ vias in fcholis & tera
plis monftrant,& qua animi proptitudine par fit vt
vcrbum Dei audiamus,fine quo vias Domini igno-
rare necefle eft.Hoc proinde Dauidis cxeplum mc-
rito monere debcret no folum regcs & principes,vt
& ipfi peterent fe doceri vias Domini,& conferuari
puritatc doarina: in fcholis & in teplis,veruetia pa-
trcsfamiliasomnes, vt hanc curapotiffirnum habc-
ret,vt fui liberi in viis Domini rcde inftituercntur,
ac vitara fuam ad norma viarum Domini formarct.

Sequitur ratio petitionis: Quoniam tu es Dctufa-
lutis mea , te expe&aui omni die.Uxc ratio petitionis
fumpta eft a finefpei,qua: ex noticia viarum Domi-
ni & promifsionum diuinaru nafcitur:& habet fco-
pum falutcm,cuiusautoremDeumagnofcit. Kim
Deus falutis meae.nihil aliud eft,quam Deus qui eft
author & dator falutis meae,fiue Deus faluator mc*.
Q^iid fignificetur exp*cdandi vocabulo fupra in pri
ma partc Pfairaidi&u eft,videlicet quod expe&atio
fit certa fiducia diuinarum proraiffionum,quae fidu
cia nota piorum cft , & habet femper coniundum
propoVmim pic re&equc agedi. Per falutcm hic in-
telligittum falutcm corporis, tum aeternam animar
& corporis falutem, qua nequaqaam fruftrabuntur
qui promilTionis fidem vfque ad finem rctinent.
Huius col Huius falutis collatio cum damnatione, in quam
iatio cum iufto Dei iudicio omnes non conuerfi incurrcnt, vt
^'utio* meritoin nobisexcitare deberet amorc verbi Dei,
fidem,patientia, dile&ionem Dei & proximi atque
alias virtutes,ita contra,impios aut ad pcenitentiam
impellere debcret , qua rcdiret a fuis viis peruerfis,
autmctiVimpendecisiuftifsimi iudicijipfis incutc
ret.Na vt finis fidei & obedictiae ex fidc praeftitc eft
benedictio Dci falufq; animae & corpori,ita diffidc
tiae & inobedietiae cx ca nate^ finis eft maledi&io, &
ad aeccrna morcem condenatio,quae fanc mors non
erit fcnfus cxpcrs & priuatio vit$ natur$,quod haud
dubie omnes impij optarct,fcd cft pcrpctuus anim$
&corporiscrucutus,& priuatio vitas,gratiac &.glo
rif bcacoru\quae eft Deus ipfe.vnde Auguftinus:Sir-
ut vita corporis anima e(l , ita vita anima Dew efi. Stcut
corpm exfptrat # amittit animam, fic anima ex/piratdit
MmittitDcii.Dem amtjfm mors animjtyanirna amijfa mors
corpqris.Kmc ergo manifeftum efl, quanta curafalu-
tis confequendae hominilpus efle deberet.

Scxtus verfus cxordium cofolitorium habetpe
ficuii1 Vc" titionis remifsionis peccatoru , quae fequiturjn fe-
pofuio. ptimo.Exordiolum &\Rcmmt[ccrc mi/erationu tuaru
Dominet& mi/ericordtaru tuarum qu<t a feculo [unt. Hic
rurfjs fundamcntu fiducia? fternit,vndc erigiturin-
ter precandum animus. naexcogitatione mifericor
dife Dci concipirur fidcs,k& conhrmatur fiducia re-
rniffionis peccatoru,cum aic: qu&afeculo font, fcnfus
Mifcricor eft,vt cxprimitur Pfal.io^.i^.Mifericordia Domini
ftJ^eUab aeterno vfq; ad xternum fupcr timentes eu. Ex-
tendit cnim fc mifcricordia Deiad omnesomnium
artatum homines.feu vt Canticum virginis habet,in
prog-mies progenierum , fcilicet eorum, qui timent
DeQ,& adipfumconfugiunt vcra fidc.Qiiareno eft
cj> quifqua fc dc eorum numcro eximat, quos Dcus
dccxcuit faluare, fed potius feincludatin vniuerfa-
lepromifsionem mifericordiae,quaDeus omnes,vt
Syracides loquitur,c6plefftiturhomines,neq; quif
quamcft quinon fit cipertus argumentabonitatis

fcculo
funt,

R A T I O I044c
Dei eiga fe,vndc Iob non exiguam in fua calarni"tc
confolationehabet:Manus,inquit,tua: finxerut rn *

& feccrut mc omni cx parte,&difperdis m«?fl£C'^
tutc Iob in maxirao ludu fuit , & horrendis te»
tionib.concutiebatur cius animus, tamen rcco
priora bcncficia Dei fibi pra:ftita fuftentat fc*« P»
latimio co praeteritoru beneficiorum cogitatio
crcfcit fides. Ad eudem modu & nos reuocerous :i
memoriaDei prifca bcneficia, & prarcipuc 9?°* .
in luce editis pcr baptifmu obfignaucrit gratia Si
fericordia,a quo fcedcre non recedet icruata conui-
tione,ex parte hominu , quam padio rcquint. qu
perfe&c bonus cft.Na^ £yaabi<rL» h« * 9

Omne bonum «qualcm natura habet.Proindch?
firmifsima demonftntio cft dc fauorc Dei & »ct)
uolentia erga nos.Ha<aenus mihi Deus multa tern-
poralia&fpiritualiacontulitbencficia.
in pofterum mihi bencfaciet.H^c coclufio fidci ci •
quiautemfidecarcnt,fuapteculpapereunt;Narn -

Deus mifericors eftcrga omnes fidcles , itaW»
iudexomniumimpiorum erit. 0,peD»if<

Porro cum petit vt Deus reminifcatur i&l** '
W^eteft.Deus enim reucraomniura pr^tcritorurn, tm.
pra:fcntiu,&futuroruperfeaiffimamhabetnoticia,

adc6 vt nullius obliuifci poffit,cum o»nia fint nu-
da&apertacoraoculis eius. Verum hacformai -
quedi vfus eft Dauid proptcr homincs, qui putai>
Deu oblitu fuiffe jpmiffionu, quas Dauidi de rcgn
feccrat.Poffumns ct dicere metalepfin efTc,qua ant
cedes pro cofequctc ponitur. Vt enim nouiiTc jpap
probare,ita reminifci pro cura gerere,tueri,& f^ m
mifericordia coferuatc at^ue adeo faluator Ponlt^rj

Petitio remiffionis peccatorum fequitur: <D*b 5epliiri_
imientutis mc*>& tranfgrejfioncs meas ncmemincrujh0 fjfr£
efUgnofce p?ccatis meis cum originali,tum actu - e»p
libus omnibus.Vt aute rccordari pcccatorum cR ea petjf,o
imputarc &punire:Ita no recordari,fcu no memini grat» '
fe eft peccata delere,tegere,& codonare.Sic Dorni-
nus apud Efaia loquitur cap.43.25.Ego cgo ium ipi^
qui dcleo praeaaricationes tuas propter me,&peCC
torCi tuoruno recordabor.Hic delerepcccata &
cordari pcccatoru opponuntur , vndc colligitur 9
non rccordari feu meminhTe accipiatur per ™et*lcl
pfin pro delerc& codonarcpeccatu. Meminit aute^ceaia.
hic Dauid dnpliciu peccatoru:aliaiuuctutis dclict^^^.
nominat,alia appellat trafgreffiones.DirTerunt aut^ ^
haeccaufis efricientibus potiffimum. Nadclicta a
ignorantia & infirmitatc proficifcuntur,fub quo % ^
nercoriginale colloco,vtpotefontem •liotfi. Tf» *
greffiones funtpeccataquae fcicntcs & volentes i co-
mittimus. Etfi autc vtrfiq; gcnus fua natura ^^*1.?
ad pcena,tamen permagnum eft difcrimcn. Dc h
enim feu peccata ignorantiae & infirmitatis nec n
cxtinguunt,nec fpiritu fan^tum cxcutiunt,nec con-
fcientia vaflant in renatis, qucadmodum ea ?e^fl tft *
faciunt quae fcicntes & volentes comittimus. H,n^ ^mt
eft Paulus aliud peccatum rcgnans appellat, al«u
non regnas,fed domitu & veluti freno fpiritus iuD-
icftum.Ne regnet, inquit,peccatum in mortali v -
ftro corpore,vt obediacis pcccato in cupiditatib.c
poris.Eft erg6 regnans peccatu,cum volutas
nis (e fubmittit peccato ad obediendu concupnce
r iis corporis.No regnans aute^ cjuado voluntas bo
minis opponit fe imperio pcccati, & non obtcp^
cocupifcedis corporis , fed reluclatur pcr fpi^fl?
dei.Etfi autc omne peccatu volutariu regnas dicit
tame tria funt peccatoru genera , qu^ pcr exccllc
pcccata dici poffunt.de quibus Sapiens in hac fcn ca<(ii
tialoquiturjEccl.23.21.Duo fut hominu genera qu^
pcccata multipiicat. Tertiu ctiaquod irairnp01.^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1045 P S A L M I

Aoima seftuans tanquam ardens ignis , qui non ex-
tlnguitur donec abfumatur: homo fcortator in cor~
P°tc carnis fua: non conqnicfcit donec igne accen-
^fitiquiuis ciuibus fuauis eft homini fcortatori,no
ceflabit donec intercat.*tu thori fui homo temera-
tor fic animo fecu cogitans,cjuis me videt / tenebris
cifcufcptus fum,parietib* occultus, necquifquame
v,dct.quidna mctua? peccata mea non curat ahiffi-
ni"s.HiC Sapies tria dominantiu peccatoru genera
rccitat, Primi generis funt praua: animi cupiditates
*ftuantes,vt ira,odiu,auaritia,an,bitio,& carterae im
fnoderatc; affe<5tiones,que_ in anirao hominis veluti
ln fWnace acccnfac funt.Secundi generis funt libidi
ne* omnes cofuetar extra coiugiu , qua? indies ma
g s magifq; veluti flama quaeda exardcfcunt. Tertij
i^neris eft eorum qui declinant a thoro legitimo,&
fc ad alienas conuertunt.Hajc tria dominantiu pec-
catoru genera cu coparantur igni & incedio feu fla
m* ardcnti, nequaqua extingui poffunt , nifi vcrbo
^ci & Spiritu fan&o reprimantur.

m? 4e L*Porro vt mai' in n0Dis CxCltetur Pecca" °diu,duo
J^pecnic afcriba.Primu ex Paulo caufas peccatoru anno-
tabo,quoprudetiusmedicinaadhiberi poffit.Dein
^que; mala in peccatirationecocurruntindicabo,
Vthorum malorura cogitationc apeccando magis
lCl abfterreamur.

^totfi Caufa? peccatoruadEphe.2.i.&c. hifce verbis e-
fc^ne. nuraerat PaulustEt vos couiuificauit qui eratis mor
jui in deli&is & peccatis , in quibus aliquindo am-
Di|lafiis fecundum feculu m mundi huius,fccundum
Principem poteftatem aeris fpintus nuc operitis in
^liis cotumacia?, in quibus & nos omnes verfati fu-
^us aliquando,in cocupifcentiis carnis noftrar , fa-
c'entcs voluntatem carnis & cogitationu. In hifce
^»uliverbis,fi ea diligentius examinaucrimus,habc
^us caufaspeccatorum omnium graflantiu in hac
I ir *ita»quas iuxtaconfecutionisordinem digeram.
I • pfimaigitur peccatorum caufaeft^V/S^a/at^xof,
*<»dcft,carn?s concupifcentia, videlicet originalis &
Pafsiua,quae etiampeccatum Originalediciturii^c
°mnis mali prima radix cft , & omnium viciorum
^atcrfcecundiffima.
'^ij ^ccunda caufa eft <ti<Lmn t*t a-<*pxsV,hoc cft,viciof^
JS^, ^atura; praua cogitatio & ratiocinatio, videlicet cu
ca cju^ carn j placet,ratiocinamur excupiditatis prin
c,piis contra rectse rationis di&amen. N a cum JW-
H*j<to£icAm fumit fibi hoc principium monftratu
*° innata cocupifcentia:Que; dele6tat,qua?q; nature
fuauiafunt,funt expetcda & fectada: horao mifere
deceptusin omnia voluptatu genera veluti prjcipi-
tatur,nihil, aut paru cogitans de horoinis excelletia
^dignitate,fedfcedefe infra viliffimasbeftiasabii
cics:hinc Epicuri fchola initiu ccepit, quar vtina no
Phtres haberet difcipulos quam Cnrifti fchola. Etfi
•utc fuerunt Philofophi excelletes,vt Socrates,Pla-
lo> Ariftoles,Plutarchus,& alij plurimi,qui fchoiam
^picuri condemnarunt,taraen paru efTecerunt,quia
nec origine.nec remediu mali humane; natuV^ innati
n°uerunt. Multi quide ex fcintillis hominib.infitis
jje honeftis & turpibus noueriint,cj> illa his fint prse-
rerenda , tamen eucntus docuit qi.am mifere dcccr
P i finr.Na nemo inter eos Philofophos fuit,qui no
ahquo fingulari flagitio fuerit confpurcatus.

Tcrtii caufa eft $0 mua r~t rotpx V , id eft , voluntas

na Carnis,hoc eftj^cup-.cr/f & cofenfus,in ea,quf to //«!-
"'"t/* V concludit ex concupifcentia; principiis. haec
yoluntas confummatio peccati eft.atq;ita videmus
^uomodofc habeatin peccati rationepartes animx
^*»Wr/»i»& cf£T/xj):illa quidem vim cogitaidi&ratio-
cinadi habet, fed propter cocupifcentiainnata cf ca

XXV. 1046
& ignara cft,don ec a Domino illuminetur , ac do-
ceatur.hf c in appetedo pofita eft,fed proptcr origi-
nale malu,eft immoderata &difl"oluta,ni(ia Domi-
no regatur &cotineatur.Quia aute ex his duabus fa-
cultatib.peccataomnia manat,Sapies meritb prcca-
tur in huc modu,Ecd.23.2. Quis cali igatione cogi-
tationi mea; adhibeat, & cordi mco fapiete inftitu-
tione,neignorantiar mea? multiplicetur, & peccata
mca pcrniciofam acceffione faciat?Quod aute cafti-
gatione cogitationi adhibcn cupit Sapicns,ratio eft
quiahanc prima adualis pcccati caufam agente a-
gnofcit.Dcindequia homo non poteft faciliusfei-
pfum cocnofcerc,qua ex cogitatione propria,& fut
animi cofcietia , hinc eft cj> in alio loco Sapics dicit,
Eccl.27.5.6. Queadmodum fortesin exculfocribro
remanet:ita fpurcitia hominis in cogitationc ipfius.
Fornax probat vafa figuli, homo vero in cogitatio-
ne probabitur.

Quarta caufa diav t« xcV^«t«t« feculu mundi hui', 4.rCcDii
hoceft,moreshominufccleratiffimi.Nihilenim ma mundiha
gis mouct qua multoru exepla,pra?fertim in dctcrio
re parte.Vnde rcde ab Agapeto didu eft » k*x» av-
rfiti* nroYnpKtc Voix^ hoc eft, mala confuetudo malitia»
pabulumeft.

Quinta eft princeps aeris , qui & multas occafio- 5-Prin-
nes & multa fcandala obiicit hominibus,vt eos pra: ccPsaeli»
cipitct in foucam exitij.

Has caufas ciim pij cogitant , armabunt fe fpiri-

tione con
cuitunt.

tualibusarmis aduerfus mundu,carne,& Sathana,& qUi
fimul cogitabunt quata mala peccatu,prxfertim vo pec«tir«

. . if 1 f ■ „l - r> . . tionecon

luntariu iecu adterat,qua; cogitatio no paru tacit ad
rctincdos homincs in timorc Dei. Etfi aute profun
difsimum pelagus malorum in peccatis exiftit , ta-
men eaad quinq; Capita reuocarc conabor.

Primu,Pcccatu hominis fupra modu diabolo,vt
pote eiusautori,gratueft,qui facit pcccatu, no folu homfnJj.
facit voluntate Diaboli,vt Chriftusteftatur,vcruc-
tia circumgeftat charaftere eius in fignum defectio
nisa Dco , & obfequij crga Diabolum .* qua re non
paru dcledatur Satan,qui vt Auguflinus ait , /emper
praua docet,rjr tHrptbus ^«if/.Quantuaute hoc ma-
Ium fit,quamq; indiguu homine ad Dei imagine co
dito,nemo fatis cogitare potcft,nedu verbis cloqui.

Secundum cum primo coniundum eft , viddicct l<Dei mi
q> pecc.atum grauiuimc Deum orTendat, qui prohi- gcftas vi«
bet,odit,& abominatur peccatu.Na homo per pec- Uu
catum non folum proditoriea Deo dcficit, & eius
lege contenit , verumetia nefarie fe in caftra hoftis
Dci recipit, qua turpiffima ingratitudinenihil tri-
ftius eflepoteft,hanc ingratitudine exaggerat JMo-
fes Deut. 52.15. cum ita ait:Dcum qui te genuit , dc-
reliquifti,& oblitus es Domini creatoris tui.

Tertium nocet comittenti. Primu cnim homo,%. Homi-
qui fciens & volens peccat,gratia quahabuit antc co
miflum pcccatu, amittit, & quidquid vnquam boni
fecit,in fumma obliuione venit apud Deu. Ita enim
ait Ezcchiel.Si auerterit fe iuftusa iuftitia fua,& fe-
cerit imquitate, omnes iuititise quas fccit obliuioni
tradentur. Deinde pcccadi cofuctudo paulatim ex-
carcat homii.e,atque adeo ipfum inefcat & decipU,
vt nec videat cp reaum eft, nec fentiat hamii Diabo
li,quo ad morte trahitur. Na falla deledatione cupi
ditatc auget,&ftulta ratiocinationc ratione eucrtit,
vt homo tande fiat ficut mulus & afinus , in quibus
non eft intellc£tus,& dc peccato in peccatu ruat, vt
fequens peccatu fit antccedetis pcena. Redtiffime er
go monet Sapiens,Ecclc.n.z.cu inquit,tanqua a co
fpedtuferpentisfugepeccatu, nafi pror^ius accelfe-
ris,mordebic te.Hoc didum oftedit quam periculo
fa & pcrniciofa fit pcccandi confuctudo & cutinua-
X. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

' *°47

nuatio.Nam coparat peccatum venenatifiimofer-
Penti,cuius rnorfus pernicie adferre potcft. Proin -
^cre&e Auguftinus- Omnia feminaria voluptatis
Jenenum puta.Et Bernhardus: Experta voluptas ii-
*cnter rcpctiturjcpetita blandttur,confuetudo iigat,ratto
fopitur,aty. tta ex confuetudtne peccandi yuodamodofit
ncccffitas. Vnde Salom6,Prou.i.22. In iniquitate fua
capitur impius,& funibus peccati fui conftringetur
Et quidc alius ait:Praua confuetudo eft veluti lepra
inueterata,qua» vix curari poteft, adharc quicquid fa
cit vel domi vel foris,vel iri politica aut Ecclefiafti-
ca,feu oeconomica adroiniftrationc homo pcccatis
indulgensj&ruens dc peccato in peccatu,eft aut pla
ne noxiu,aut prorfus inutile.Queadmodtx Efaias co
parat opera impioru ouis afpidu & telis arancaru.
Quid dica de amarifsimo fine hominis,qui malicio
fe peccatis indulget, decedet enim ab hac vita mala
cu concupifcetia,qua poena quid triftius elTe poteft?
Et poftca seternis fuppliciis tradetur a iuftiffimo iu-
dice.Vndc Archilochus tiJ? Wftr+pxu y.(ya, toV w.m
fpcovT*. JYW? ilfoixuCtrSdu /.*y.o7t , hoc cft, vnu noui &
illud quide magnum,malefa&a malefa&ori grauif-
fimis compenfatum iri malis.
*. Scanda Quartu,pcccatu fua contagionc inficitetia alio«,
lum. vnde Mcdea dicit.-Ingrcflus malarum fceminarum
' ad mc etiam me deteriorem fecerunt. Vt enim qui
pice contaminatus eft,contaminat quicquid attige-
rit:ita homo malus &pcccati pice fordidus,eosqui-
buscum conucrfatur, fcedat.
j. Abomi Quintum peccatum in fe abominabileeft, quia
cati.°PCC e^ lnVgoSathanar,& turpc,quouis cceno & fterqui
iiiio rcedius.Hinc Petrus peccatorcs porcis compa
rat,quia in pcccato veluti in ftercore fcediffimo vo
kitan»ur.2.Per. 2. 22.

Has caufas,&ha»c mala qua: fecu adfert pcccatum
cogitcmus,nobifq; di&u putcmus, Dominus fa-
nato a fe dicit lohan-5.14.Eccc fanus fa&us es , iam
amplius noli peccare , nc quid dcteriustibicontin-
gat.Vulnus enim iteratu tardius fanatur,&Chriftus
Lucarn. 16. aitdefpiritu malo egrefTo abhomine,
quireuerfus afTumpfit fecu alios fcpte fpiritusne-
quiorcs fe, & facta funt nouiffima iftius hominis
pciora prioribus.
R«io pe Ratiopetitionisremiffionispeccatorufcquitur,
mmionis c^^XV'^ecm^^xfifieordtaiuamcrnentojnei tupropter
pcccato- bonitatemtUA Dotntne. Hec ratio fumitur ab afTectu
mm. ■ Deicrgahominesipfuminuocantes:mcmcto mei,
inquit,hoc cft,curam mei habc, tanqua patcr filij,
tucrcignofce peccatis , quia mifericors es & bonus
hx dux virtutcs, viddicet mifcricordia & bonitas
ftint veluti radij quida diuinse efftntix feu efTcntia-
Mifcricor ^ ^onitatis Dei crga homines.Mifcricordia , Hc-
UiaDei. braris Chefed, eftpatcrnus arTc&us Deierga homi-
pes,na in gencre lignificat rtfylub illa pietatis,qua pa
rcntes naturalitcr tanguntur crga !ibcros,&viciffim
libcri erga parcntcs,hinc ad Dcii trasfcrtur,& u Pau
lo dicitur ^.^S^/^cui9 effccV bonit3S eft, hoc eft,
bcnignitas , qua» apud Paulum rotatbr-^cvrar , vi_
dclicct citm Deus cx ftorga patcrna bcncfeck homi
ni,ac eum benignc fouet.
Prrcipui Ialocos huius fecunda» partis Pfalmi affigncmus.
dipaais1 ^«^«Vias Domini,id eft, voluntate,promiffio
nes,& mandata Domini rationis lumine cerni non
poffe.Nam fi ccrnerentur luminc rationis,non pc-
tcret Dauid cas fibi monftrari diuinitus.

SecundiUiUcum ipfum I* ^minib- fuas viaspatcfa-
ccre,& in iis homincs dcduc».rene aberrent.Napeti
tio oftefionis viaru Domini nititur fide jpmiffionis.

T<rm«*,Deu eoru qui in fc fperant,faluatorc efle
vnicil. Nacu Deusdicitur Dcus falutis , fignificatur

ENARRATIO

104»

quod iuxta rcgulam dccreti fui falutem prarftet.
^uarttts .Mifcricordia Dci nullis daudi ztatu tcr-
minis,fedfeextendere inomncs& fuperomneso"
mniu a?tatu homines,qui ad ipfum in vericate c6ru-
giut,hoc eni fignificatur cu inquit:que; a feculofunt*
QujntmyDcn paratu cffe ad ignofccndu omnibuij
iis,quicx verafideveniapetunt,apudDeuenim no
cft rspwao »!/*,vt enim erat paratus ad ignofccndu
Dauidi petenti;ita & aliis petentibus ignofcit.
Sextusfromtzu Dei accepta ferenda cfTc omnia cu
moda,quse in hac vita & in futura nobis cotingunt.
Dauid enim hic ad Dcum vt fontem omnis bonita-
tis confugit.

S<rpr/ww,DeumnonaliterarTe<fi:um clTcerga ho-
minespcenitcntes,quam pius pater erga tcntrrima
prolcmaffc&us eft, idquodhoc lococx attributis
Dei colligitur.Vndc monemur noftri officij , vt il-
lura fimili profequamur ftorga.

TERTIA PARS
P S A L M I.
$ T3 0/2t4s & refift* Domimts proptert/t doce-
JLJ bitp eccatores i» via .

9 Viriget affiicJos in iudicio^docebit affliftos vtf
fuas.

10 VniuerfavU Domini mifericordia & V#%m
tas,& cuftodientibtts teftamentum eius > & te'
ftimonia eius.

Hxc tcrtia Pfalmi pars pra-dicat bonitatem
mifericordiam Dci, vt cius cogitatione fidcscxci^ tlS,
tur,& confirmeturanimus prccantis. Supra pctilC
Dauid fibi monftrari & oftcndi vias Dominijp^^
fibi ignofcirhic a natura Dci rationem fua?. precatjo
nis pctit.Dcus cft bonus,crgo crrantibus vjaw n>0"
ftrabit.Deus eft mifcricors & verax in fuis promij;
fis,ergo poenitcntibus ignofcct,atq; ha?c fumma cft
huius partis Pfalmi,iam propius fingula afpiciamu*' vffr£o£*
Primum tribuitDeo duo Epithcta , cum iDquit-' ui isf&
Hiriiu & retlus Z)ow»>7f«:quorum prius caufa, P°%" p?bjj[
rius effe&us cft.Bonus dicitur Deus efTeritia,pcrfe- .„« 1X1
ftione,originc& caufa.ElIentia bon'cft Dcus,quia
cft cflCntialis quarda bonitas.Perfcdionc bonus eft»
quia is folus abfolute eft bonus.Originc bonus cft
quia eft fons omnis bonitatis in creaturis. Caufa ^e
niq-, bonus eft,quia cft caufa omnis boni in natura,
vt Pjrto rcde dicit.Eft enim,vt idem ait,^/^ bp-
noru omnifi,;r/a/7.©- vero maloru. Cum aute D^uS
ita bonus fit,nihil poteft ab co proficifci nifi 9 b° .
nu eft,malu enim diuinae naturat aduerfatur.Dein- JJ-pc^
dc^etitu dicitur,hoc eft,non dcflcdcns a rcfto J%Jg*
hanc ycl in ilhtn partcm propter perfona , fcd con-
ftans iuxta rcgula fui decrcti arterna, quar rcgula eu»
cj? vniuerfalitcr trafcatur peccatis hominu,vniuerfa-
litcr quoq; rc-cipiat in'gra'ria pcenijcnacs, atcij ita fef
uat a?qulitate iuxta rcgul^ abfq. perfonaru accep110.
nc.-Q^uod fi no faceret,ina?qualiselTct,atq. adco ini
quus,& iniHftus,quodfine a bonitatc cius alicnif» jnati0
mum eft.Rcaeigitur Dauidcxeocj; bonus fitcV<iu^
*° rcaus infert zpropterca doccbitpecmorcsin vta : hoc qu^-
eft,wonftrabit peccatoribusviareda , quacft v«af3C m*
falutis;Na qui Vete bonus eft & redus , cupitali0^'1'
fibi fimilesfieri.Ciim igitur Dcusfitoptimus 3e *c'
cTiffimus,non potcft alitcrficri,quam vtomniabo-
na & rcdacfTc vclit, hinc cft quod Dcus fuum vcr-
bun) cmittat in vniuerfum orbem, quo verbo p«c;
catoribus reftam falutis viam monftrat, quam fi n0
ingrcdiuntur homincs,fuapte culpa pereun^ing1"3'
ti Deo,qui illis rec5lam viam monftrauit.

io49

Porro vt diftinguat Dauid inter peccatores con-
tumaces & pcenitentes, applicat promifsiones pce-
nitentibus hifce verbis: Dmget affitttos in iudtcio>do-
«ktaffUaosviaf fnasjhoc eft,quia Deus bonus eft &
rcctus,fuo more agit cum affli&is,id eft,pcenitenti-
bus,feU vt Chriflus loquitur, pauperibus fpiritu,at-
<lUceos fuas viasdoccbit reuocando eos aberrore
a<* veram fcientiamfalutisper remifsionem pecca-
torum propter vifcera mifcricordise fuse : atque ita
Ppfterior pars vcrfus , interprctatio cft prioris par-
tis,feQ definitio iudicij Dei in afflictos, hoceft,in
pauperes fp\ritu,quos Chriftus pronunciat effc bea
tos, proptcrea quod eorum fit rcgniim. ccelorum.
Sed qui fit quod paupcrcs dicantur qui pofsidcnt rc
gnum ccelorum? Natura fua & fenfus (unt pauper-
rimi. Gritia autem Dei funtditifsimi, idque cu:m
Propter fidcm,qua in praefentr vita Chriftum pofsi-
^nt , tum propter fpcm quam habcnt dc occupan-
do promiflo regno, qua? fane fpcs nequaquam con-
fandet eos. Vt autem de iudicio Dci hunc vcrfum
exponercm,& non de iudicio affli&orum,interpre
, tatioaddita me monuir. '

S£;de Porro vocis huius,iudicij , vfus in fcripturis eft
varius,quem explicarefadliusnobis erit,fiprimum
Pfoponamus diltin&ionem a fubiecftis petitam,
Vt deindc membra diftinftionis delinitionibusjl-
Ua4. jaftrcmus.

%oe; Diftinftioharc fit.Iudicium aliud Dci dicitur, a-
hud hominis.Iudicium Dei propria & naturali,hoc
eft>prima fignificationc eft lententia diuina, qua i-
P f e D e u s , vt 1 u ft i i s i m u s i u d ei , a 1 i o s q u i d c m v t f o n it
te$ damnat & punit , alios vero vt irifontes abfoluit
&libcrat.In hoc iudicio caufarum& non pcrfona-
™rn ratio habetur:quare fcmper hoc iudicium iuftif
fiinum efl .Iudicium Dci triplex cHc inuenitur:aliud
enim generale,aliud particularc,aliud finaledicitur:
^"«uit, ^od etiam vniuerfale vocant.

Gencrale iudicium Dci eft,quod Dcus omnes ho
rnincs propter peccatum primorum parentum fub-
lecit morti & damnationi.Ab huius iudicij damna-
toriafententia liberantur pcr Chriftum quotquot
^im. *n ipfum Crediderint,Rom.5.8.9.&c.

Particulare in gencrc eft conltans fententie diui-
**in verbo reuclatc executio>cum in puniendo iu-
j£ > tum in liberando mifcricorditer. Cum ergo
Peus punit Pharaonem,& liberat Mofcn,vtrumq$
iudicium Dei cftrnam dum pnnit Pharaonem , exe-
^nitur fuam fcntcntiam , quam vcrbo rcuclauit dc
Poenacontumacia?. Dum Mofenliberat, excquitur
*°am fcntentiamvcrbo rcoelatam, vidclicct quod
^'fericordia fua ornct &circumdct timentes fc,fcu,
Vt,oquitur hicDauid, affli<5tos dirigat in iudicio
'Uo>hoc eft,doccat cos vias fuas inxta fuam promif
fipncm. Brcuitcr hociudicinm Dei eft mosagen-
d»Dco familiaris & vfitatus iuxta ipfius vcrbum.

igiturinuocantes afflidos cxaudit , cum op-
Preffos libcm, cum dcducit adinfcros & reducit,
CUrn Ecclcfiam cruci fubiicit,ctim expedat hoftium
Q P^nitentiam, breuitercum fecundum fuas promif-
^U.Joncsagit , iudicia cxercere dicitur Dominus/ Ab
^K!! ,cfignificatione varic transfertur vocabulu
U <jicij,& in varia fignificata deducitur. Nam inter^
^um totam iudfcis Dei gubernationem, adminiftra
^foncm & funftionemjade^que ipfum adniiniftrar-
t,0nisius fignificat, ldque per Syriecdochen, qua
P^rtis nominc intcrdum totum comprehenditur,
Vt- in hoc dicfto,Pfalm.72.i.Deus iudicium tuum re-
& da,& iuftitiam tuam filio regis. Jnterdum rurfus
[Jontoti, fedtotiusfingulis fubie<ftis partibus tri-
^^iturcademfigura: hinceft quod iudicium Dei

PSALMI XXV. 1050
nunc fignificet ordinationem,Prouerb.i6\n.Rcgu-
la & ftatera iudicium funt Domini , nunc conftitu-
tiones &legcs.Exodi.n.i.Hc;c funt iudicia que_ pro*
pones eis. Nnnc quodlibet verburo Dci,vt in Pfal.
147.20. Iudicia fua manifcftauit cis.Nunc opera ver
boexada,Leuit.i8.4.Iudicia meafacietis,hoc eft,o-
pera qua? vobis mandaui.Nunc prsemium obcdien-
tiae,nunc pcenam contumacisc.

Finale iudicium,quod vniuerfale vocant,cxerce- rsnalc;
bit filius Dei in extrcmo die , iuxta formam quam
ipfeprarfcribit Matth.25.

Iudicium hominis, quiahomo inconftans cft, n.iudicia
nonpoteft vna conftanti dcflnitione claudi. Qua- ^101»1»»*-
readhibitadiftindioncconabimur rcm illuftrare.
Sit ergo iudicium hominis, aut hominis de alio ho
mine,vel de alia quauis re,aut hominis intra fe & dc
feipfo.

Iudicium hominis dehomine eft rurfus duplex. ladiciidc
Nam vel eft hominis iudicis de homine in iudicium inJu^kLfc
addu6to,vcl hominis non iuducis de hominc,aut a- J^Jj^
liaquauisre cxtra iudicium. Iudicium hominis iu- u 1C1U™'
dicis cft fententia in iudicio p rolata, qua iudex ho-
minem vcl abfoluit,vel damnat. Hoc, ciim caufa-
rum ratio iuxta Iegis fententiam habctur, iufttim
eft.Contra vero , cum ncglcftis caufis perfona? ra-
tio habetur, iniuftum cft. Hinc in varia fignificata
dcducitur vocabulum, vt nunc fignificettotam iu-
dicis &magi{iratus fun<Sionem,nunc quaflibet eius
partes & officia , vt funt ordinationcs magiftratus,
conftitutioncsJegeSjCafus incidentes,id eft,caulTar,
& pcen^quibusafficiuntur damnati, vt cum dicitur
qtiorum iudicium iuftum eft,item, qui rcfiftuntpo
teiiati,iudicium fibi acquirunt. Ha?c fignificata per
tropos,Synechdochen,mctonymiam & metalcpfin
vertuntur.

Iudicium hominis non iudicis de homine vel de iudiciura
alia quauis rc,cft fententia hominis vcl concepta a- homin»
nimo tantum, vcl concepta & prolata fimul,fiue re- pnuatI*
dafit,fiueiniqua,

Iudicium hominisintra fe, veldefeipfo, variat iudicium
pro animi affccftione hominis:hinc cft quod hoc ge- homims
nusiudicij alias vcrum &rcclum,aliashypocriticum c cipo
& falfum fit. Vcrum eft & rcctum,cum fecUndum vcrum.
resipfas & qualitatcsaniminoftriatquea<5tionesde
nobis ipfis iudicium fcrimus.Hoc reddimurpaupe
res fpiritu,hoc compellimurad Chriftumthuius iu-
dicij pulchcrrimam piduram licct in Publicano ccr
ncre. Hinc transfertur vocabulum cum ad caufas,
tum ad eflfccta , atquc adco ad acHones ipfas , quje
funt fuga pcccatijftudium ir-ftitia? , & pia opcratio,
vt cum diciturrfcci iudicium & iuftitiam , hoc cft,
declinaui a malo & fcci bonum,fcu vitaui prohibi-
ta & fcci mandata.

Hypocriticumfeu falfum iudicium cft,quO iudi- faifura.
camus de nobis ipfis partim ex collationc noftri
cum aliis,partim ex larua extcrnorum opernm.Hu-
ius iudicij cxemplu habemus in Pharifaro , qui cum
intucrcrtir Puhlicanum,& fua opera cogitaret,fciu
(tum putabatjcum alicna n-<ifcria,tumfua,vt ipfi vi-
debatur,iuftiria. Hoc iudicij generc hominesred-
duntur fupcrbi,hoc efi,a Chnftb alienantur , atque
adeo in damnationem incurrunt.Hactcnus de figni
ficationibus prsecipuis huius Yocis iudicij,iam vnde
digreffi fumus reucrtamur.

Diriget afjU&os in iudicio,hoc eft,afHi<5to* fua com Applica-
plcftctur mifcri cordia,t dfquc libcrabit.Ita cnim fo SC°IU10"
lctcum afflidis fuam opcm impIorantibusagcre,id rfoaddi-
^uod fcquenti verfu clarius cxplicat,cum ait: Vniucr ^j^-19
ft vidt, Domini mifericordia & vcrita*., hoc eft , Deus
feropcr cx mifcricordia recipit in gratiam afflidos,

vt euen-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

■

1051 E N A R

vt euentuspromifsionieius refpondcat, quod cum
fit,& mifcricors & verax in fuis promifsiseiTed e-
prehenditur, atqueita vt mifericordia arYe&um pa-
ternum exprimit: nam vtitur hic voce Chefed» qua
ftorga paterna fignificatur, vt fupra docuimus : Ita
veritas promifsionum infallibile complementum
rrotar. Eftcnim veritas Dei incommutabilis &
ihjmota.

Qui fi^int Verum quia multi fua culpapercuntiufto Dei
diL^diuil iudicio,fubiungit Dauid modum applicationis mi*-
rx patti- fericordia? diuinse ciim inquit : Cuslodtenttbus tefl*-
***** mentHm ei(a,dr tejhmoni&tius. Hanc fententiam bea-
ta virgo in fuo Cantico exprcfsit hifce verbis. Luc.
i.50.Mifcricofdia cius in omnes setatcstimentibus
ipfum &Chriftusait,Ioan.8.3i.Si maferitisin fermo
ne meo,vere difcipuli mei eritis,& cognofceris vcri
tatc,& veritas vosliberabit.Proindeferuareteftime
tum feu pa&u &teftiraonia Dei, cft timere Deum,
& manerc in veritate,id eft,ex fide ipfum Deum co
Teftam*. |cre# jsjara teftamcntum feupa&um Dei eft fti-
5u?d.Del pulatio inter Deum & homincm,videlicct quod vt
Deus faiutem & vitam promittit , atqueadco rcci-
pithominemin fuam tutclam : Itahomo feDeo
per fidem committit > atquc illi obedientiara pro-
mittit iuxta ipfius mandata : quaj ideo teftimonia
t>ei dicuntur,quia de eius vo!untatcteftantur.Ha?c
Emscon- proindeconditio pac"H imprimis obferuandacft,&
^110' re&e diftinguenda a conditione lcgali.Nam lcgalis
conditio impletionem legis exa&am & perpetuam
requirit.Vnde fit,quod nemo lege faluaripoiTit.At
ea conditio quae eft Euangc lij,eft ficci gratuitj pro-
mifjionis, cui obedientia noua coniun&a cft , qu*
eft fidei veluti radius quidara. Nam a fidc non po-
tcft feparari fpiritus Cnrifti,qui autor & effector eft
nouse obedientiae , non illius quidcm plcnar, quam
Lex requirit,fcd inchoatae tantum , qua: placet pro-
pterfidem, qua homo iuftus confiftit coram Deo.
Etfi autem vtrumque fimul requiritur a parte ho
minis, fides & obedientia noua, tamcn fide fola ni
timur, de qua tcftimonium fcrt ipfa obcdienti?,
non erg6 pa<ftum dcquo loquitur Dauid , eli
Legis impletio , fcd fidcs a qua obedicntia erga
Deurrij manat. Sed de hac re paulo poft plura di-
ccmus.

Locus dc Etfiautcm nemo potcft, vt Sapicns teftatur,mi-
dia Dci. lericordiasDominienarrare , tamen vtililsimum,
imb maxime neceiTarium eil,quae vcrbo Dei nobis
de mifericordia Dci comraendantur,cognofccrc,
ciim vtfidcsnoftrahabeatquo fulciatur intot ten-
tationum & malorum procellis,tum vt in nobis au-
geaturerga Deum mifcricordiarumgratitudo & o-
aiu&h« beclientia m tota vita.Vt autc hsec do&rina de mifi
te^ pat ricordia Dei perfpicue a nobis tradatur, diftinclius
dc ca dicemus. Nam vt Bcrnhardus rede ait,quod
particulatim diftinc"t.ufucrit,legitur dulcius,& me-
lius confcruatur.Scx igitur vcluti membra huius do
ctrinse ordine tra&abimus.

I. Rcpetam definitionem,qua? erit velutibafu
& fundamentum eorum,qua; fcquentur.

II. Aliquot di&a Scripturae colligam , quibus
mifericordia Dei nobis clarc commendatur.

III. Figuras fcu typos & cxempla eiufdcm mi-
fcricordia?Dci adiungam , vt di&a quafi intabulis
pi&a reddantur dulciora.

IIII. Q«am late pateat,quidque efficiat hf c mi
fericordia dicemus , nc nos Stoica do&rina de par-
, ticularitate perturbet.

V. Verum vfum cognita: mifericordia: Dei
adiiciam,quo nobis tanto bono frui liceat.

VI. De abufu deteftando mifcricordia: Dei

R A T IO IC52
admonebo,vt cotineamuT in timof e Dei,& ne cu#
prophano mundo thefaurizemus nobis iram.

2) E T^IMO.

Deusfingulari confiliomultarum rerum fpirit^poie»»
lium&cceleftium imagines quafdam in crcaturH flu^
pinxerat , vt ipfis aliquo modo dc duccremur in co- ^ ;
gitationem diuinarum rerum & ccelefiium. N»01»*1-
plurima corporalia funr, qua? quadam analog»a n0.s
ducunt in adyta fapientia» diuinar. Ita enim placuit
optimo Deo noftras ruditati & infantiar confulcrc! SoJ>
Sol hic afpedabilis cft: fignum quoddam , & vclutl
myftcrium Solis inuifibilis Icfu Chrifti. Radij foW-
res bonitatis & mifericordiar Dei efficaciam notat,
qui fpargitin vniuerfum orbem fuae bonitatisvir-^
tutcm. Hic ighis vifibilis figurat Spiritus fanai ^
cfficaciam in cordibus credentium. Contugi"*" giw*1
cft myftcrium arcanse copul? Chrifti & Ecclch*>&
multafuntalia huiufmodi. Vtigitur fuumquoq°e
arfec^tum crga homines Dominus pingerct , aliqu°
modo indidit humanse natura? quandam huiu5 fCl
imagincm. Nam r>ty* illa naturalis, feu intimus:ell„
amor in vifccribus parentum erga

liberosjcftimag0^^
animi feu afte&us Patris ccelcltis crga homines , *
quodipfe nomine,fa<5to,& exemplo dcdarat.

VulcappellarjDeus mifcricordiarum,vult nomi-
nari mifencors & miferator.Sic cnim de feipfo cla/
mat,Exod.34.6.It houa,Ieboua fortis,mifericors *
miferator,tardus ad iram,& multus mifcricordia^
veritatc. Hic ipfe Dominus fe rachum &(ha*,ti*n
vocat,hoc clf,roifericordem inftar matris erga fobo
lcm,& miferatorem feu beneficum , idque cx mera
gratia fine hominis merito& dignitate , quod c
plane munificentiar regia.Icremia? ^.n.Qpi wn^1'
cors fum,ait Ichou. :hi'c nomen C/>*//^ponitur,qu°
(ignificatur,vt fupra didum eft,paterna ftorga
prolem. Hocigitur nomcn,milericors,cii patcrn*
pietatiserga prolem propria appcllatio. Proincic
ciim in nominc communicatDominus, non vult^
rc cftealienus. Deinde faclo hunc ipfum affeC^uin
coprobat.Qjj* enim poteft cifc maior ftorga.quarfl
filium proprium darc pro rcdimendis nobis,terquC
^uaterquc mifcris hominibus?

Exemplum m.itris mulieris proponit nobis rfl tirc^
Efaia,cap.4Q.i5.Nunquid obliuifcctur mulier infan ptlf.
tis (ui,ita vt non mifcreaturfilij vteri fui,& f« l^f0'
blita fucrit,non tamen obliuifcar tui.Hic Domin"5
:nifcricordiam fuam erga homincs confert ftorg*
inatcrna?,imbeam multis modisanteponir. l*nlf%.
nsquasdi&a funt definitionem mifericordi^ t>cl
crga homineicxtruamus. f

Mifericordia ergb Dei erga homines cfl pius at gpS
fectus in Deo,quo Deus patcrne mundum complc'

ditur propter Filium, quoque vt parens fuarn pr°/
lem,ita ipfc humanum gcnus tencrrime diligif ,ar '
citurquc cius mifcria.adcb vt potius Filium in rno
rcm dari voluerit pro illo redimcdo,quam vt iplu
inpeccatis fuis pcriret. Huc illud Pauli pcrtinef*
Rom.5.8.Commcndat Deus crga nos fuam charita-
tem,id eft,mifcricordiam & paternam ftorgamjq02
nos intime diligtt,qubd ciim adhuc eflemus pe cc«-
tores.Chriftus pro nobis mortuus eft. Huc & rIlua
Ioinnis pertincr^cap.^.vcrf.KJ.Sic Deus dilexit muf|
dum,vtFilium fuum vnigenitu darct,vt omnis q
credit in eum non pereat, fed habcat vita arternam»
Hanc mifcricordiam,hunc pium afFe&um Vd cr^
homincs Paulusdulciffima voce avcpw** c*?%
fit,Tit.$.4.quam Plato dcfinit cffe ^
stVdocaW , id eft. habiium bcncfacicndi homin't,u '

Vcrur0

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

P S A L M

Verum cum hanc Apoftolus Deo tribuit, afTe&io-
jjcra iilam paternam Dei notat, qua homines pro-
frguitur^non propter illorum dignitatem, fed pro-
pter vnigcnitum Filium Iefum Chriftum,que con-
Jituit propitiatorem , vt locus foret mifericordia?.
*uftitiacnim Dei non permittcbat fieri reconcilia-
Honem fine iufta compcnfatione iniuria?. Dedit
proindc filium quo fatisfaccrct iuftitia?, vt Iocus cf-
^tmifcricordiaE.

D E S E C V T^D O.

*• Inter oracula dc mifeficordia Dei primum
^Tca, occurrit vox Dei ad Mofen Exodi.34.6. Et tranfies
' '0' Ien°uaantcA'Iofcn clamauit:Iehoua,Iehoua,fortis,
^ifcricorscV mifcrator, tardusad iram , & multus
JiMfericordia & veritatcferuans mifcricordiam mil
lll)t»s, aufcrens lniquitatcm & praruaricationes &
P*ccatum.

2- Deuterono^i.DeusmifericorscftJehoua
Deus tuus non derelmquct re, nec difperdet tc,nc-
^eobliuifcetur pa&i patrum tuorum,de quo iura-
uit iHis(fciliccc fi reuerfus fucris ad Iehouam Deum
tUurn>& parucris voci illius.)

3« Deutcroii.7.9. Scics quod lehoua Deus tuus
cftDeus,Deus fidelis,cuftodiens pa&um & mifcri-
J°rdiam diligcntib s fc,& cu(todientibti«; prseccpta
Jua vfquc ad millc gcnerationes. lbidem:Cuftodiat
^nouaDcus tuus tibi pa&um & mifericordiam, de
9u*iurauit Patribus tuis. In Pfalmis plurima funt
*rncomia mifericordix Dei , cx quibus pauca a-
fcnbam.

4- PfaImo86.5. TuDominc bonus &parccns,
& multus mifericordia omnibus lnuocantibus tc.
Ibide

m, 15. Et tu Dominc es mifericors & clcmens,
&longus adiram , & multus mifericordia & ve
r»ate.

, 5- Pfal.103.4.6*. n.MifericorscV miferatorle
n°«a,longui ira & multus mifericordia,non in fecu
lufticorttendir, nec in feculum fcruat iram,non le-
5Unilupeccatanoftta^cii nobis , nequc fccundum
ln>quitatcs noftras retnbuit nobis. Quoniam fecun
«um altitudinem cceli fuper tefram fbborauit mife
r,*-ordiam fuam fuper timcntcs fc. Quantum Jiftat
°r»ens aboccidentc,diftare f,cit a nobisprauarica-
^oncs noii ras.Quomodo milcratur Pater nliorum,
miferctur Ichoua timentium fc.

6* Pfal.iiy.i.LaudatcDbmmumomnesgentes,
^ collaudatc cum omncs populi, qiioniam Confir-
cft fuper nos mifcricurdia eius, & vcritas do-
^rti rnanet in arrernum.

7- Pfal.n8.5.Magnaeft f; pcr ccelos mifericor-
* 3 tua,& vfquc ad nubes vcritas tua.

8« Pfal.^.S.Mifcricbrs &mi'fcratorDominus,
tardusadirarn, & multum mifcikors. BohusDo-
minus omnibus, & mifcfationes eius fuper otnnia
°Pfraeius.

'9- Pfal.i^g.Longum texitur Encomion fniferi-
c°rdia* Dci ,in q o Pfalm > firguli verfuS claudun-
turhochemiftichio : cjuoniam jn anernum mifcfi-
Cordiaeius.Scd quid muhis ? Tbtus Pfaimorum 1i
cr nihil aliud cft , quam bonitatis & mifcricbrdia
^P^dicatio.

j ,l0« Efaia: 54,io.Montcs comoucbunti>r,& col-
Cs cbntremifccnt,mifcricordia auicm mea non rc-
^^etate & fcedus pacis mtz non commouebitur,
1Clt fniferator tuus Ithoua.

*h Ibidcm : In momcnto \fx abfcondi Facicm
^iDad momentuadte, atin mifericordia fempi
lCl,1a miftfius fumtui,dixit redeptoctuuslchoua.

I XXV. 1054

12. Efaia?.55.7. Derelinquat impius viam fuam>
&vir iniquus cogitationes fuas , reucrtaturquc
ad Dominum, & mifcrebitur eius , & ad Dcum oo-
ftrum,quoniam multuseft mifericordia adremit-
tcndum.

13. Icre^.iz.Thrcnorum.Mifcricordig Domini
funt,quod non fimus confumpti, quia non dcfcce-
runt mifericordia? cius.

14. Itcm, verf.32. Nam fi dolore arTctcrit , mi-
fercbitur fccundum multitudincm mifericordia-
rumfuarum.

15. Iohelis 2.9. Conuertiminiad Ichoua oeum
vcftrum, quia mifericors eft & mifciator , lon-
ganimis & multa- mifcricordia? , & pccnitet fupcr
malum.

16. Iona:4.2.ScioquodtuDcusclemens &mi-
ferator cs,patiens & muli£ milcrationis.

Brcuitcr,omnes conciones Prophetarum quibus
inuitant homines ad pcenitcntia& conucrfioncm,
funt Encomiamifericordia- Dcirnam Dei mifertcot
dia cft Fundamcntum poeniteniia:. In nouo Tcfta-
mcnto funt harc intcr alia multa.

1. In Cantico virginis Luc* 2.50.Mifericordia **™£a
cius in omncs gencrationcs tiracntibus ipfum. t0,

2. Ad.Corinth.2.1.3. Benediftus Deus & Pater
Domini hoiiri Iefu Chrifti,Pater mifcricordiarum,
oc Dcusomnisconfolaiionis.

3 Ad Ephef. 2. 4. dcus diucs cft in miferi-
cordia.

4. Pctri 1. 3. Benedictus dcus & Pater Domini
noitri Iefu Chnlii , qui fecundum magnam mifcri-
cordiam fuam regenuit nos in fpem viunm.

5. Ad Titum 3.5 .Quando bcnignitas &
Ztmtte apparuit laluatori Dci,non cx opcribus iu-
Ititia- qua: fccimus nos, fcd fccundum fuam mifcii-
cordiam fcruauitaos.

d s r e 7^r 1 o.

Iam figuras & exempla mjfcricordia* Det vidca- Figurx
mus,quo dicla qua? recitauimus,tanquam in tabulis ^IJ^o,
exprcfTa confpiciantur. Nalra enim ratio d jccndi a.t Dei.
accommodatior cft , quam cum dida de rcbus,ceu
rcgulae accommodcntur exemplis , & excmpla
regulis.

Omnium pulcherrima imago afTc ftus Paterni i jiliu*
Dei etga homines Luca? 1511.& c.in p irabola dcpio pt0 lgus'
digo fuio nobis proponitur. Qui filiuspoftquarh
bmnia turpiter difsipafl"et,ad Pattcm rcucrtitur,fo-
labonitatispatcrna? cognatiohe frctus. Exiftimai.it
cnim fe patcrna vifccra fua mifcria poffc pcrmouc-
read mifericoc diam,quod & fadum eft. Nam tum
atihuc abeffetlonge; vidit cum Patcr ipflus , ac mi-
(cria mbtus accurrit,in(idit in collum filij,ofculatus
cft eum.Eccc quomodo in Patrc mifcricordia' atTe-
cftus exercitatur erg<i pcenitcntcm Filium.Vox Filij
^ctrtitentisconcutit patctna vifccra, Fihus fatvctur
feindlgnum clTc,vt pio filio habeatur,regat vt in nu
nicroferuorum ccnfcatur.Sed qtiid PatcrPlubet pri
mum llolam adferri,mactat vitulUiri faginatu,cho-
rum Congfcgar, aduocat amicos , facit cpulum ma-
grtunT.Quarc?Quia hit Filius mcus,inquit,mortuus
fuerat,& reuixit,pericrat,& inucntus cft. Hic Fi-
lius prodigus typus eft peccatoris , Patcr occurrcns Typie»»
&: eum amplcxusimago Dci Patris eft , qui non fc-
cus afficitur crga poenitcntem peccatbrcm , quam
Patcr optimus eiga rcfipifccntcm filiam & implo-
rantem gratiam. Hic nulla metitafuntin Filio ni-
fi morti$,quam vt deuitct,ad Patrcm confugit. Sic
quilibct peccator fccum circumfert mcrita mortis,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

io55

ENARRATIO

fed fi pcrpocnitcntiamad clcmentifiimura patrcm
redierit, vitaminucniet,&redeuntipateroccurret,
in cuius occurfu confolatio eft,&in complexu fum-
ma clementia & mifericof dia. Ha?c proinde pi-
ftura dulciffima eft,in qua paternus animus Dci er~
ga homines tanquam in imaginc reprtefcntatur,&
commcndatur.Pharifximurmurabant,qu6dChri-
ftus peccatorcs reciperet & vefccrctur eum iis. Sed
Chriftus hac pi&ura animum caeleftis Patris deda-
rans , corum coarguit vanitatem. lam cum in 'xo
Dco non fit vrpfwaoto^M. , nullus quantumuis c-
normis peccator efie poteft , qui non recipiatur
in gratiam,modb ad mifcricordiam patcrnam con-
fugerit.

etdSr1' Huic petf*imilis & ille eft » de perdiu °ue'

p" ua' quamnonaginta noucm reliftis in deferto paftor
qua-ritfolicitus, & inuentamimponit humeriscum
gaudio, venicnfquc domum conuocat amicos &
vicinos , acdiciteis: Congratulamini mihi,nam
inueni oucm,qua? perierat. Dico vobis ait Domi-
nus, Luc. 15.7. Ita gaudium erit in coelo fupervno
peccatore refipHcente. Gaudeamui trgoy ait Ambro-
iius ^uoniam ouis tll^uapemrat tn Jidam>lcuatur tn
Chrtslo.

chmaDa-a Eodem pertinct parabola dc drachma amiita,
nuik. quam mulier accenfa lucequa?rit & fupcr inucnta
la?tatur. Mulier hsec Deum figurat,Lumen acccn-
Explica- fum prxdicationem Euangeiii ,Drachma hominem

tio typt * . O * 1

fcu para- in quo crat imago Dei lnfculpta. Non medtocrts , ait
bolx. Ambrofius , h&cdrachma c/rytn qua Princtpis e(ifigura.
H*c figura luto peccati obdu<5ta , a Chrifto rurfus
rcparatur in iis , qui fc inueniri permittunt , id eft,
qui vocantem Chrifturr, & inuirantem ad pcenitcn
tiam audiunt.Sic cn m dicitAlmh.Q.ij.non vcni vo
catum iuftos,fcd peccatores ad panit. ntiam. Item
venite adme omncs , qui laboratis & on.rati cftis,
cgo reficiam vos.Matth.u.28.
Excmpla- Hifce typis fubiiciamus cxemr 1 i, nter que_ primum
Eua3"1 locum occuPat mifcricordia Adamo & Luae exhibi-

* ua" ta. Hos cnim ttii maximos peccatorcs , qui pro-

ditorie a Dco fuo crcatore dcfecerunt,Deus cx mc-
ra fua mifcricordia erexit , data promiffione de fe-
mine contrituro caput Scrpentis, qusefanc miferi-
cordia non pertinet ad folum Adam autEuam, fed
ad totumgcuushumanum. Quod vt in Adamo la-
pfum eft , ita etiam in Chrifto gratiae & mifericor-
dix promifsioncm acccpit. Huc pcrtinet illudPai-
li., Rom. 11. 32. Condufit Dcus omnia fub pecca-
to , vt cmnium mifcreatur. Hic ApoftoLs vt vm-
uerfalem reatum facit , itactiam vniucrfalcm mife-
ricordiam.Nam particula vniucrfalis Sc di(tribuen&
ajquelatcin vtroque mcmbro accip cnda cft,U
feiamusDeuni mifericordem efie ergi omncs.nou
minus quam fuit crga primutn parcntem noftrum,
in quor.ei facri fumuscV concluiifub pcccatum.'hoc
multis declaratur cxcmplis.Nulli cnim vnquam.qui
veniam peccatorum petiucrunt,pafii funt repulfan .
Si peccjtum magnum cft , mifei icordia pixdicatui
magna:fi multum, tnifcrationes Dei inhnitse funt:
fi antiquum, mifericordia Dci ab aettrno cft:fi no-
uum,nouc; funt mifcricord z Domini quolibct ma-

* D«i<i- nt: hiftoria vetus & noua infinitis cxcmplisabuuat.

Dauid prarftantcm ciucm nciarie prodidit c* vxo
rcm ciu> ncquiter ftuprauit,fed confugicns ad mifc-
fcsAIanaf ricorJiam Dci veniam impetrat.

Mmafics poft eftufum Prophetarum f«nguinem,
poltinftitutum idolorum turpiffimum cultuin , &
poftquam repleuiifct totam lcrufalcm omni ini
quitatc , capitur ab hoftc,coniicitur in carccrem,
in caiccre ficciit genua fua coram Dco, confugit ac

mifcricordiara , & in gratiam recipitur , ql,antu
uis ipfius pcccata fuperarunt,vt ipic fatctur,aren
aris. .
Latro in crucc pendens audit : Hodie mecum c-
ris in Paradifo. Veriim ne prolixior fim in cnume-
rationc cxemplorum , verba Bernhardi afcriba _>
quifiliumDeialloquitur inhuncmodum : om ^
no proptermanfuetudinem , cjus.de te pr&dtcatur , ci!)H^
mta poftte Domtne fefuyaudtentes^uod wn$ma*J^
perem,peccatoremnon horreas , nonhorruiihconpt ^
tem Latronem , non lachrymantem peccatriccm> n°
Cananxam fupphcantem , non deprehenfam adulte' ' .
nonfedtntem tn telonio , non fupphcantempubltcanu ^
non negantem cttfapulum , non ptrfecutortm "'A^
rum Taulum* non tpfes cructfixorcstuos. Et P^.
poft applicans exempla^ zt&v Quamobrem 1»'^
pro peccaeis compuntttu eftrtt, & fittt tuflttiam^reaat
tetfuitufttfcas tmpium , & folam iufttficatta perfidtm
pacemhabtbttad Dturn.hxc iIle.Breuitcr,nullus vi^
quam inucntus fuit pcccator , cui petenti gratia n '
gata cft.Stat enim firmura & immotum Hocprin -
pium,Cor contritum &humiiiatum,Dcus,non
fpicis.Pfal.51. 10.

D £ QJf A %J O.

Quam late pateat mifericordia Dei, quidue cffi- Da
ciat, didum eiTet fatis in fccundo & tcrtio men^PJ^e/
bro , nifi hoftcs quidam gratisc rem in anguftum ^
arduracogerent. Noluntcnim gratiam &nii c'
ricordiam Dci patere omnibus , fed quibu iua^
cantum dcftinari. Q^iid autcmhis opponcndu^
fit,primum quid mifcricordia Dci cfficiat , bre ^
tcrcx fummatimperftrinxcro, monftrabo.. ^ivn^
vcrbo dixero, mifericordia Dci omnia nobis don •
ri,cum quaj ad prxfcntcm vitam, tum qua: ad tu
ramgloriam pcrtinent,rcm totam quidem exp
diant, fed nont^m explicarc omnia intelligcntu/
Vctcrcs Thcoiogi fummatim hacdocci t • M»lcr ^
cordia Domini,inquiunt,vifitat & infptrat , vt tan^
gamucdolore peccati , vtf^giamusad mift'r^or
tiiam. Vnde Bernhardus ; Vifitautt & tmm*t#fi
cormeum^ vt amara fitrtnt , qua mthtprim crant d»"1
Vtfitautt me , vt vnlotra meorum fentirem pccCator**^
Expcctat pcenitcntidm, iuxta illud ad Rom.--4
ignoras qubd benignitas' Dei teinuitct ad pre?
tentiam. Huc illud B<.rnhardipcrtintt:£»^w^
nigna grfuauu mifericordta tua , ego peccabettn cT^
dtjfimulubas , non contmtbam mt a ftelertbu» lH
ftaiebas te a vtrbertbut. Suftcniat conu«.rfos & c°
quan tulcit, nc prorfus dcficiant. Pf.ilmus. ?^'\!\-
Nifi.Dominus a xilium mihi fu.iTct, brcti baPp ^
taifct in filentiu anima mca. Hinc eft quod T ht° ' ^
logt q .adruplicim modum miitritordix Dcl '
ciant : Vt iitinfpirans , praeucnicns, concomn*
& fubfequens hac fai c difiintHione modorum ?»?
fericorciijeDci,nihil aliud volunt , quam PrinC*~
pium , progrcflum , medium & confummationc
iniugo.io falutis foli mifcricordia: Dei tnbuen
tiTc A' guftinus in bunc modum de clrcain
«iftricoidiaj Dci fcribit, Oftutrts mtttfutdCv
,tut» incamauit mft mtfencordia Dtt? Quid fabt* *
M&rd miftrta , mfi fila clementta ^ 0 beata wfa"*'^
ita , 9«* fala commerctum nolbra falutis agnoutt. 1
limmtjtricordta ad Deum Dtngxt hommtm , f°^a
Deum deducit homtnem , haceftfola medtatrix a1it1
Cos coufoiat.Jy hxc dtfiunttos cop; /at, htc foU P*Zj
humtltans , hommem fubltmat. O quam p**fH,t ^
defienfio , vt noftra ejfet gloriofa affumptto. O grarl
mtfertcordta , infinttay Tu fola potutHi trahere ^eU i9

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

t0J7 P S A L M I

Dtmdecoelo ad terram> & nos de exilio ad regnum eU
iere'0 magnum mifertcordta vinculumtfuo ^Detu Itgan
v°hu potutt , & horno Itgatus vtncula tntquttatU dt-
r*mptt. O homo fi tuam confiderares mifenam & ope-
ra Dci crga te , non tnuenirts ntfi mtfertcordiam. tJMt-
Jtrtcordta esl fi fiage/lat 'Deui , vt emendet , fi a peccatu
P*r tftbuUttonem iherat ,fi hypocrttas & tyrannos re-
Zn*r* ptrmttttt.HxQ Auguitinus.Si quis autem vclit '
c*a&ius vidcrc , quid faciat mifcricordia Dci , fe-
^Phim infpiciat,fcipfum ex3minet,conferat prarteri
jacumprsefentlbus & prarfentiacu prarteritis,quod
1 ;eccrit,vere didturus eft cum Dauide , mifericor-
diaDomini abyflus multa.ltem,MifericordiaDo-
^m,niplenaeftterra.

. ^orr6 quoufque (e extendat mifericordiaDei, fa
* ,!<u$um effct,nifi hoitibus mifcricordie; Dei cflct
Je'pondcndum.Nos ex vcrbo Dei affirmamus mi-

ericordiam Dei extcndere fe ad omnes omnium a>
tatutnhomines,hoceft,Dcumex mcrafua bonitate
0rnnibus offerregratiam,& velle omnium falutem
e^gratuitafua mifcricordia. Nec vllumhominem
3(1 cmam damnationem creaiTe. Immo u cnim cft,
^uod dicit Sapiens : Deus no cft author mortis,nec
*,r°rum interitu dele&atur. Vcrum hic antiquus
Crpens hoftis humani gencns Sophirtica fua cona-
^Urnobis aliud perfuadere, & occulte hominibus
S^fc Clt ^e,Perali°nis occafionem, cum negat gratia
* ^ifcricordiam Dei vniuerfoh i

'■'■iL

j. -••^iituraiara uci vniucruicm eiTe. Scd Diabo
pCa\S°phifticar quatuoropponamus.i. Miilionem
M m mundum , vt faluaret quod pcrtcrat. 2. Pro
i"'onem vniuerfalem , quaomnibus & fingolis
ttertur gratia & mifericordia : Proc!amate(au Do
m,r»us) Euangclium omni crcaturar. 3.ManJat;im
n,llcrfalc,quoomnes& fingub iubentur Chriftu
^dirc&incumcredcrc. 4. Obfignationem gra-
14 ^niuerfalem, quar gcntibus omnibusoffertur
e* "landato Chrifti, qui iubet baptizuri omnes ge-
re$«Vcruin q\ia de his quatuor in commetarijs no-
tris,nEpi(toiaad Ephe. dictum eft capiteprimo,
°ol° bicprolixiot eife.

Q^od autem multi damnantur , ideo fit , quia

^ujti non agnofcunt veritatem Dei , multi dextera
C1 "bi porre&am apprehcndcre noiunt, multi vo
ntcrr» Chriftum audire recufant. Contemnunt
fc t 3n ua*um Dci,3bijciunr gratiam, propter hanc co
aj111*^3111 iaftiiTimo Dei iudicio damnfitur.Quem-
m°du cnimhic folafpeftab:lisomnibi.s]ucet, cV
. Ur*fuain omniafpargit radios dariratis fuar,fed
cJarncn,qui fugit Soiem,vcl oculos aucrtit.aut car-
P$cft»lucis Solarisnon fit paniccps, cuius culpa?
frdf^ ^01^s,clu* * nciT)ine retrahit fuos radios,
fua propria proteruia, qua Solem auerfatur : ad
j.nclem modum Deus,apud quem e'» mifcricor-
j15 cV copiofaredcptio,fuum verbum in totu mun
bUs*1 Ctll'tut:>iUDct vc audiant Fihum , offert omni-
VcS.Eratiam Vcrbo & Sacramenris.Vcrum hic, qui
inrf UrnDei contemnunt& obedirerecufant , vult
dj Uacontumaciaperirciune,quoscx mifericor-
Donitatelaluos voluiffei.Terrenus patervult,
fed natura,i ^Dcros ^u°s beatos & fclices fore j
nj cum hacconditionc, fi boni& probi fucrint.j
(jjtnLCOntumaces& incorrigibiles h^reditate exclui
Vuj Cxmundanusiuftus & bonus fuos fubditos'*
fu l0,r>ncs incolumcs cV faluos cfle , fed pcr Legis
Uer ° eruantl3m » iuxta cuius prarfcriptum vi-
^°lubditosoportet. Verum fi quis pctulantia
^ ^ern contempfcrit , vult cum Rcx perire, vel dc
^et quem alioqui, (i lcgis obferuans fuif-

Cq » voluiflet faluum & felicem : Sic etiam Deus

XXV. X058

voluilfet , fi fuo verbo obtemperaiTent. Et vt
bonus artifex finem fui operis ob oculos habct,
dum aliquod opus molitur. Sed fi quod vas fra-
dum fuerit , illud abijcit, aut fi ficn poteft» de
nouo facit. Sic & Dcus fincm , creationis ho-
minis intuetur , vidtlicet vt homo fir templum
Dei , illum celebrans. Verum fi homo Deo non
obtemperat , aut abijcitur a Dco , aut cxprda-
tur poenitentia , qua quafi nouus prodit homo
10 Nemo proinde Deum accufet, fi pcrit. Nemo
hoc fatis tribuat , fed potius fuo faruo iudicio
afcribat , quo mortem anteponit vitar, & infer-
num cceIo. Et cogitet vnufquifque nullum pec-
catum grauius cflc , quam Dcum inarqualcm pu-
tare , atque idco recufare pcenitcntiam & de-
fperare de venia. Obietftiones aduerfariorum
non eft quod moremur , poftquam nobisdcve-
ritateDei immotaconftat.

D E Qjr I 2(T 0.

Vfus dodriha; de mifericordia Dei , etfi
multiplex atquc ade6 in tota vita eiusque par- D* qwn-
tibus omnibus perpetuus eft , tamen quo nobis^1^.
dulcius frui liceat hoc tanto bono , quofdam v-n«mifexi
fus recitabo, & potilTimum quinque , qui funtcordis-
ctiam prarcipui.

Primus in conuerfione peccatoris confpi-
citur.

Secundus in prccaticne.
Tcrtius in quotidiana pcenitentia.
Quartus , in cxtcrna hurainum conuerfa-

tione.

Qointusin agonemortis, in quo animaran1-
chora quaedam facra exiltit , mifcricordia; Dei co-
gitatio.

Primus vfus cft in conuerfione peccatoris ad T-
Deum-.quarconuerfioficnnullo modo poteft fin. fop""»
mifericordiar Dei noticia , quar fundamcntum elt,t*w
verar & falutarisconuerfion s. Cu.n homo accufa- Dcura*
tur a Lege , proptcr fuam t ranfgrcflionem, venit in
uoticiam pcccati:ex noticia pcccati vcnir in cogni-
:ionem iufti iudicij Dci inpeccatores. Ex hacco-
gnitionc omnino in deipcrationem ruit,fi fola Le-
gem intuc3tur.Nam Lcx ipfa omne homine abfq;
qmni rxceptione obligat,vel ad obedientiam, qua;
m hac vita impotfibilis cft, vcl ad pccnam , quar cft
nalediCtio,iuxta hanc Legis damnatoriam fentcn-
tiam:Malcdi<5tus omnis,qui non fccerit ea,qua; fcri
pM funt in Lcge Domini Deur.27.26.

De conut rfionehominisad Deumper fidem in Hfcopui
Chriifum 1 inilagit Lex , vtquariram& non mi(e^clt noti-
ricordiam opcr tur.Opus cft igitur noticia miferi- ^fj'
cordixDei ad pcenitentiam fcu conucrfioncm,qu^ ocipet
fanenoticiaEuaneelij propriacft. Nam Euangc- f^c'
!ium monflrat nobis Ch -iftu,in quo nos d.ligic Pa- ^
tcr,ac mifericordiaplancpaternacopleclitur. Huc
Jifcrimen intcr Legis noticiam & Euagelij clarifsi -
me oftenditur Ezcch. 53.10.11. vbi populus poftqua .
accufarusefta ProphetapropterLcgis diuinar tran
fgreiTioncm,inhancdcfpcrationis vocem crupit:
Iniquitates noftrar &peccata noflra fupernos funt,
ciinipfisnos tabefcimus , quomodo ergo viuere
potcnmus? Dic ad eos , ait Dominus ad Propheta:
Viuo ego , nolo mortem peccatoris , fed magis vt
conuertatur ac viuat. Hic darc duo videmus , pri-
mum,quodex Legisdodrihanofit perfe initium

Y. j.

io59

conucrfionis, ffed per accidens ) verum defpcra-
tionis potiUs.Deinde qu6d ex noticia voluntas Dei
nolentis mortem peccarorfe, fed vitam volentis,i-
nitium capiat falutaris couerfio.Similc exemplu vi-
demus in Adis Apoftolicis capite 2. Poftqua enim
Petrus longa concionc accufalTet peccatum Iudseo-
rum,qui occiderunt Cliriftum , aiquc eos primse &
fecundse Tabula? rcos peregiiTec, veniunt in cogni-
tionem peccati iuftique iudicij Dei, adeo vt copun-
cti corde in dcfpcrationis pcriculum inciderinc , id
quodexipforum verbis patet. Dicunt enim Petro
& alijs Apo(iolis,Quid faciemus viri fratres?ac fi di
cerenr.nos ex concionc Pctri intelligimus nos reos
c(rc,atqueadc6nosiuftedamnari agnofcimus, nec
videmusvllum erTugium,quin itl damnationis ma-
lum incurramus,quid ergo nobis confilij datis? huc
vfquc cocione Legis perdudi funt Iudaei. fed quid
ad hoc PecrusP/^Tstvj/i^Tejinquit^hoc eft, pcenicen-
tiam agitc,feu conuertimini,& baptizctur vnufquif
que vcfti um in nominc Iefu in remiiTionem pecca-
torum:hsec concio longe alia eft , quam prior fuit.
Inpriorinonfadacft pcenitentise & conuerfionis
mentio,fedpoftquam mallco Legis corda eorum
(untpulfata, aperitur lllis thefaurus mifericordise,
& iubenturrefipifcere.Nara Chriftusillis proponi
tur,in quo & Pater placatus cft , & recipitin gratia
ex mifcricordia omnes vere pcenitentes feu reiipif-
ccntes. Brcuiter, VoxLegis malcdiaos pronuciat
tranfgreflbrcsomnes fine exccpcione.Scd Euancc
lium rcftringit Legis fentcntia.cum inquit, NiU e-
geritis pcenitentiam,hoc eft,nifi per fidem conucr-
li fueritis,freti bonitate & mifcricordia Dei propter
& Chriftum.Hocdifcrimen intcr praedicatione Lcgis

Legis —

, Euingchj arguentispeccata & prsedicationcm conuerlionis
dllcame'obfcruaturinomnibusProphcticis & Apoftolicis
concionibus.Summa huc redit,quod ex Lcgc fit no
ticia peccati,irae & mortis. ExLuangclio autcnoti
cia iufticia?,gratiaf fcu mifericordia? & vire^fine qua
noticia conucrfio inchoari non poteft , ?el in hunc
modu:iniquitatu noticia , quse elt ex Lcgis praedica
tionc,ad compuncTioncm impellit. Cognitio aute
fcedcris( cuius fponfor cft Chnftus E*ominus)quap
„ cft mifcricordiaf promifl* cognitio, ad conucrfio-
adXc6ucUr nem inniiac.Ex hifce patct.quelocum Lcx in iprae-
fionepr* Jicationeconuerfiomshibct: non prsechcat ipfam
patat' conuerfioncm, fed tantum ad conticrfionc pra-pa-
rat.Dumhominuminiquitatem ponit ob oculos,
cifquc cominatur seternas pcenas proptcr tranfgrei
fioneLegisdiuina:,iuxtaillud Icremiar Thrcnoru
1. i^.Prophetae tui non apcricbant tibi peccata cua,
rUanSCdo vt tc 3(1 pcenitentiam prouocarem.Hic vidcmus a-
AnZJ- perte diftingii Lcgcm & conucrfionis do&rina, vt
ueriioms ^ftjnarQ & finc.tllam iram oftendit vcterrorein-
* S"U? cutiat.Hxcgratia proponit, vt atcrrore libcret.V-
trumque pulchcrrime pingitur Luc. 15.11.in Acola-
fto,hic primufame magiltra fentit fuu malum. h*
Excmplfi. noslcgemagiftraintelligimusnoftra damnationc.
Ddndcfpes mclioris fortuna?,fi ad patre rcdicrit,a
nimurefipifcctiiuuenidedit. Itanos cogitatione
mifericordif,quam nobis praedicat Euangchum,re
uocamur a defperatione ad refipifccntiam. Pro-
inde qucmadmodum hic iuuenis patcrni afTe&us
fiJucia , ad quaerendam conciliationem erig -
tur : Ita nobis conuerfionis fit initium oportct
diuinse mifericordise agnitio , quae nos ad bene
fpcrandum cxcitec. Ambrofius : 1S(tmo pcent-
tentiam agere poteft , ntft qui jferat indulgentiam.
Hanc autem nemo poteft fpcrarc , nifi qm Dc-
um mifericordem efie agnofcit.Auguftinus: Non

ENARR ATIO lC&>

folum cttm agitttr poemtentia , verum etiam vt *g*
tnr , Dei mtfericordia efl necefarta. Ex b»sPajC
puto,quisfit vfus mifcricordiar Dei inpcenitcnt
feu conuerfione pcccatoris.

Porro quia dicimus mifericordiam Dei CJU^ A*jJ
pceoitentiae elTe,&hanc praedicart in Euangcho» * r ^
nonin Lege,funtqui noftram fentcntiam coucl e- ug»
re conantur , affirmantes lcgis efle praedicare poeD» ggj,
tentiam , quam Prophctse conuerfionem nomina ,
&nonEuangelij: Et nituntur hoc potiftimurn tuo
darftento: Lex accufat peccatum , igitur prafdic
pcenitentiam. Sed falluntur , cum idcm p-"0^
clTe accufare peccatum,& prxdicare pcenitcntJam*
nam h*c differuncvt dtftinatum & fanis,vt pi^P^
ratio neceflaria ad rcm,& res ipfa. Lcx enim dua^-
cufat pcccatum,vulnus oftendit & mortem pr°P
nic,vc nobis mediti manusfiat gratior & aceeptio •
hoc cx fupcrioribus clarc patet.

Vfus varius vocabuli pcenitcntiac difputacion^ t J, >
locum fccit.quare vt fine errorc refpondeamus a - jp»
uerfarijs,vfus vocabuli explicandus cft.Larinum v
cabulum pceniccncia , & pnfai* Grarcum, quo v
funt Euangcliftse , multum dirTcrunt. Pce^CjJl
ctae enim vox proprijflime difplicentiam fact»
gnificat,qualiscflcpottftin omni hominc»que
pcenitet fui fadi, liue ob turpitudincm ciusji»11
ob pcenam quse faCtum iiftc comitatur > »,u.
quamcunquc aliam ob caufam. Inhacpropna ^
gnificationeplcrunque Dod;oresEcclciia?han<: 1
cem pcenitentia; accipiunt , rcfpicientcs au»7*^
vocabuli potius , quam ad vocabulum Gra?cu
y/ST*ywv. Etfi autem fateor hanc pcenitcnciam ne-
ccflariam clfc ad conuerfionem,ncgo tamen ip>a^
conuerfionem in ea ficam ciTc.Nam poccii
nitencia ctiam ctfe in impijs , vt Cain, Iuda & W '
Hocpcenitentisegenusfola Lex directe & pr(^P ^
prsedicat.DirccTe & proprie dico,quia Euangeliu

> .1 A _ ' - ». C~+ .,r InX

pcraccidcnspeccatu arguit & accufat,vc lux cene-
bras , virtus vitium, vita morcem , pulchra curp »

^c. Lcx vcro proprie & dire&e ,quod cum ne&

thcro & Philippo rcprehcnditur , vt Legis

>nrcmptor. Quare & Antinomus a Luthero1" \ .
minatuscft.Sciantprwindc ftudiofiin tota ilM »^
fputacione Lucheri concra Antinomos pceniten^
vocabulum non pro conucrfione , qua? ptr**0'
citur ,& redditur a veteri intcrprete P^"1"!1^!
accipi , fcd pro diTpliccntia facTi > quam contrlofl„
ncm vocant. Csetcrum quia hscc pcenitentia c
critionisvia e!t ad conuerfionem , & pra*Paf .

/r._:_ ci^^ftlris fcr«Pt0

quardam neccflaria, placuit Ecdcfiafticis fcr>P ^
ribuspcrSynecdochem vocabulum vfurparc t
complectatur pccnitcntia, cum dolorcm x antCop.
dcntem , qui excitacur pcr Lcgcm , tuta .
ucrfioncm ipfam , qux eft fidci
prscdicationcm , & ftudium nouaf obcdi e
quod cum conuerfione coniun&um eft. .
enim poteft Spiritus fidei elTe fine motlDUS.icp- r**£
ritualibns , qui fi nt inchoacio nouse obc ^ cJc. -'
cise. Hinc cft , q <6d tresparccspcenitcntiaf ^
mcrent , videlicet , Contritionem , Fidem>oi
uamobedicntiam.

Contritio ipfa per fe fine fide non eft bonU^ jn
pus Deoplacens % fcd eft pcen* quoddam in^eDtC

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

5t>M«ti;:

«06*1 P S A L M I

mcntcfibimale confcia, vtin Cain,Iuda & alijsi
mu"is.Immotum enira ftathoc principium: Im-
PolTibilc eft Deo placere fine fidc.Heb.li.6.Et quic
Suid no eft ex fide p.-ccatu eft.Ro. 14.23. Veruvbi ad
cwhicrne aceeffcrit fpcs venia-feu fidcsper pra?di~
cationem Euangelij , Contntio fit facrificium Deo
§ratiffimum,iuxta illud.Pfal. 51.19. Sacrificium Dco
^pirituscontnbulatus,cor conrritum & humiliatu
^eus non dcfpicis.Et Efaiae 66. 2.Ad quem rcfpicia
a*fl ad pauperculu & contritura fpiritum.Et Chri-
Mattb.j.j.Bcati pjupercsfpiritu.Cuhacconc-
*ione contrinonis & fidei feu conuerfionis, coiun
^rneltetiam ftudiumnouae obedietia?,iuxta pre-
ceptaDecalogi,quod fancftudtum placet proptcr
udemfinequanullavera obedientia inchoari po-
tcft,atqUeitaEcclefiafticiDO<5toresfaepe vocabulu
poenitentia3perSynecdochcmaccipiunt,adquado
Cendam pertinet totum Ecclefi* minifterium.nam
C0^tritio per Legem excitatur,fides cx auditu Euan
§el>j nafcitur,noua obcdientia ab vcraque do&rina
dePender,nempe Legis & Euagelij.nam vt Lex do-
cet,qua: opera Deus rcquirit:Ita Euangelium often
h*m dit Su°modo inchoantur & placent.
ijjjj»- Tertiocft,& pcenitentia quaidam quotidiana&
' Pc*petuafan&orum. nam cum iuxta di&u Sapien-
t,$>fcptiesindiecadit iuftus & refurgit , opus eft
^otidianaagnitionepeccatorum&fide , quafta
tuiturremitti peccata. Hinc Hieronymus: Septtes
*ndte cadtt tusim , St tufltis , cjuomodo cadtt ? St cadtt,
lnonjod* tuslustSed tufti vocabuUm non amittttrfuiper
Pvnitenttam fcmper refurgtt. Huc pcrtinet oratio
^nctorum : Remittenobis debita noftra. Sed di-
^ernendumeft interpeccata, quibus excutitur fi
^Si&cumquibusfides ftarc potcft. Peccata vo-
*untaria& contra con(cientiam commifia, fidcm
0rnnino extinguut , & Spiiitum fandum excutiut,
ata,ueade6homincmdenouoobligant ad atternas
P^oasjnifi rurfus conuertatur.Pcccata multaigno
rar,tia?,qua! a nobis 116 cogitantibus committuntur
nec Spiritum fan&um excutiunt , nec fidem extin-
8uunt,fed remittuntur fanctis propter Filium. Pro
pter ha?c pcccata opus eft perpetua pceniteniia,qua?
^bfoluitur mortihcatione & viuificatione>' de qua
lt{fif.Copiofe Paulus difputat Roma.6.
SJJr1 H*T*W/ot,quam non fatis apto vocabulo reddunt
i& P°initentiam, nonnulli re&ius refipifcentiam, non
*' nabetnomenpropric adifpliccntia fa&i, fcda mu-
tationementis,quaBc{tconuerfio ad Dcum perfi-
in Icfum Chriftum. nam fidefola homo fe ad
^cnmconuertit, & hancobcaufara Iohanncs E
Uangelifta , quoties de conuerfionc agit , vtitur vo-
Ca°ulo fidei.Hebrgi couerfionisvocabulo vfi funt,

rcflexus,fed mcntismutatio,fcilicetper fidecn in
SratuitampromiiTionem remiffionis peccatorum,
atSue ideo dicuntur Euangelifta: prxdicare pceni-
ler»tiam in rcmittionem pcccatorum. Et Chriftus
a»t:Oporret in nominemeo prxdicari y/a*vcta.vihoc
e^»conuerfionem,&remiiTioncm peccatorum om
D'busgentibus,atque iM;OT*ro'* feu conuerfio& re
^iffio pcccatorum coiuncta funt, vt fciatur vtrum
S^j&quod ofFcratEuangelium,&quinam capa-
Cesfintbeneficiorum Euangelij. Forma igiturpce-
SKd y^01'2 falutariscum fit conuerfio pcr fidem,re&if
* r,me & proprijfsime dcfinitur Euangelium effc vni-
Uerfalis pra?dicatio pcenitentia: & remiffionis pec-
c^orum. Qui autcm contendunt praedicationcm
P^nitentia: , qu* eft conucrfio pcr fidcmad Legc

XXV. »0*2
rcferendam effctollunt prxcipuam confolatione
Euangelij , videlicet , quod Euangelium concione-
turde vniuerfali gratia & mifcricordia Dci , cuius
omncs poenitcntcs , hoc cft , conuerfi vere reddun
tur participcs.Nam cum dicit Chriftus Luc.i4.47.
Oportetin nomine meo pra?dicari y.ira.ycta.v &iic-

niflionem pcccatoru in omncs gentcs,fumma con
folatio proponitur in particula vniucrfali & didri-
butiua,fiquidcm cum omnibus madat prasdicari in
nomine fuo pcenitentiam,crTcrt omnibusremiiTib-
nem pcccatorum , cum qua coniunfta cftiuftifi-
catio , donatio Spiritus fanfti,& inchoatio vita:
terna?.

Quod autcm quidam afFirmant//47avo/ctv aliquan-
do fignificare difpUccntiam fafti, qualis cffc poteft
inimpijs,idnonnego,fed tan umcius propriam
fignificationcm dckndo, qua: eft in Euangehcia
hiftorijs , & in aftis Apoftolicis, qua Apoftali red-
diderunt voccm Hebraicam Thcfcuba , id eft, con-
ucrfioncm.

Exhisconftareputo veriffimum cffe quod pro-
pofuimus, vidclicet , quod mifericordia fitfunda- tionis fu
mentum pcenitentiac feu conuerfionis. Dcinde, PJ^j^
quod immota fit dcfinitio Euangclij , cum dcfini- Antino.
tur effe vniucrfalis prsedicatio pcenitentia? & remif- mo$.
fionis pcccatorumin nomine Chrifii. Praeterca
quod Lcgi Dei tribucndus fit locus & ante conuer-
fioncm , vt homo prarparetur , vt Icrcmias loqui-
tur , ad pcenitcntiam : & poft conuerfionem , vt (it
normanoua: vita: & obedicnti.e Dei cx fide pra;-
ftandse.Danamus igitur Antinomos,qi,iLcgis prae-
dicationi in Ecclciia nullum locum relinquunt.

Secundus vfus cogmr* mifcricordia? Dei in ora- il
tionibusfandorumlocumhabct,nullus enim vn- JJJgj;
quam orare Deum refte potcft, nifi qui ftatuit Dcu aorum.
mifericordemcffc, & pbcatum proptcr Filiu. Per
hunc cnim vt patrcs vcteris Tcftamcnti , ita & nos
habemusacccffiim ad Patrem. Hocipfum Domi-
nus indicat, in forma precandi,quam fuis comracn
dauit difcipulis : ita enim iubet, vt dicamus: Pa-
ter nofter,quiesinccelis,&c. harc paterna com-
pellatio milcricordix Dei cft cotifeffio, qua inter
precandum nitimur , & fimul includit fiduciam Me ^P1*-
diatoris. Exempla plurima in fcripturis fe offerur.
Dauid in plerifque Pfalmis fidem fuam erigitfidu-
cia mifericordias , & vt alios locos omittara,ita prc
caturin Pfalmo 5i.2.Miferere mei neus , fecundum
mif.ricordiam tuam,& fccundum multitudinc mi-
ferationum tuarum dcle iniquitatem meam. Salo-
mon orans pro fapientia impetranda,ita incipit» Sa
picntiarc;. Deuspatrumac Domincmifericordiar.
Daniel capitc 9.4. &c. Et Obfecro Domine Deus
rragne& tcrribilis, cuftodies paftu & mifericordia
diligctibus te.Et rurfus,Tibi Domino Deo noftro
milericordia & propitiatio,quia receffimus ate.Ite:
Ncque in iuftificationibus noftris profternimus 311
te facicm tuam , fed in miftrationibustuis multis.
E.tvt fignificct Dinicl , fe intueii olim ptomiffum
Semen bcncdiftum , cum meminit mifericordiatj
addit in prccatione,vt fe exaudiat propter Iehoua,
hoccft,propter Chriftum vcrum Deum,qui ordina
toaDeo tempore humanam aflumpfit naturam in
vnionem pcrfonalcm. Hxc fiducia diuina? mifc-
ricordia: , vt eft confcfflo propria? miferiar : ita etia
efficaxeft Chrifti mediatorisagnitio: namquotief-
cunque patres mcminerunt mifcricordia?,cogitant
fimul de caufa , quae cft promiffio Scminis benedi-
fti,in quo bcncdicendae erant omnes gentes. Nos
proindc oraturi rcfpiciamusad Patrem mifericor-
diarum , & agnofcamus Chriftum mcdiatorcm,

Y. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ro63 ENARR

iimulque deplorcmus ex animo noftram miferiam,
quod fi fccerimus,vcre fentiemus auxilium intem-
porc opporruno.Turci,Iudaei obftinati,aliaeq; pro-
phanse gcntcs,quia non 3gnofunt Filium,ncquaqua
itatuerc poffunt,qu6d Dcus exaudiat pcccatorcs cx
fideinuocanres. Quarcnon vere orare poiTunt ,e-
tiamfi longifTimis prccationibus & crebris fcfati-
gant.

Tcrtius vfuscognitse mifericordia? Dei inquo-
tidiana pcenitentia fcntitur. Nam cum fan<5ti,quae

tit

uoti<
na^poeni-

■

cft infirmitas carnis , quotidie labuntur,quotidiana
indulgentia opushabcnt.Harcautem in folamife-
ricordia propcer Chriftum quserenda cft. Multum
dclinquimus propter ignorantiam,multum per nc-
gligetiam,multum per infirmitatcm, neque eft qui
ic immunem & tutum a pcccato ad momentu ocu-
li' ftatuerc polTit,a quo rcfurgere non valemus, nifi
Deus ipfe Pater milcricordiarum ex bonitate fuam
porrexcrit dextram.De hac repulchre fcribit Augu
ftinus,cuiushxcfunt verba: Domtne confiteor vt do~
cutsltrne^thtlaltndfum , <juam vniuerfa vanitas , & :
vmbra mortts , & abyjjtv qu&dam tenebrofa , & tetra
inanis ejr vacua , qu& firte tua beneditlione non gcrmi-
natjrutlum quoque nonficit , nijt conf.tfionem , f>ecca -
turn , & rnortem. Si cjutd boni vntjuam habut , a tc re-
cepty q .icqmdbonihabco , titurn e(l , vel atehabeo. Si
qnandoftett , per tefteti.St qunndo cectdi ,per mececi-
dtj er fernpertn luto tacuijfem , nifi tu me erextjfes^
femper ctctu futjfem , ntfi tu me illumtnaffes , quando
cectdt , nunauam furrextffem , mft ui miht mar.um por-
rexijjes. Posl<jnam ctiam me erexislt , femper ceci
Aijfcm , mfitu me fusltnutjfes ,fepius perijjfem , ntft tu
rnegttbernajfes. Stcfemper Womtne , ftc femper gra-
tia tua er rnifericordta tua praaenttmc , Itberans rne ab
ornntbiu rnalts 9faluans a prtterttts , jujcttans apufen-
%ibm , ejrmumensa futuris , prxcidens etiam awe me
lacjneos peccatorum , toUensoccaftones &caufasy <juta ni
fitutf- hoc mthtfictjfes , omnU mundt peccata fectjfem,
yuomamfcto Domme , yuhdnullnm peccatumeft, ejnod
vnjuamfcccrtt homo , yuod non pojjlt facere alter ho-
rno. Hjec Aug iftmi confclfio fatis luculcntcr o-
itcndit , quam fit necciLria cogitatio immenfx*0
mifericordia; Dei propter Chriirum , in quoti-
diana fan&orum puenitcntia. Quoticfcunque igi-
tur fcntimus infirmitatcm noftram & facilcs in
pcccatalapfus, cogitcmus & pradic^mus miferi-
cordiam Dei , qui femper paratus^ft ad ignofcen-
dum,quincmini daudit vifcera mifericordiac fuar,
modoadmifencordiamconfugerimusin vero ti-
more& pnfcctocordc, finc hypocrifr adferentes
pium & fanctumpropofitum dccaucndis in poftc-
rum peccatis conrra confcientiam.

Qjartus vfuscognitie mifericordiae Dci in imi-
tatione pofitus cft, & confpicitur in cxtcrna homi-
naconucr num COnucrfationc. Nam hxc , quomodo agcn-
°" dumfitcum proximis noftris , nos monct. Dc qua
rc Chriftus Dominus nobis hanc rcgulam tradidit:
Eftote mifericordcs,ficut & patcr vcftcr mifcricors
clt. Ecalibi : Diligitc vos inuiccm , ficut cgo di-
lcxi vos. Auguftinus : O ft dtltgenter conftdcremtu mt-
fertcordtam Det tn nobtsMbemus miferendtformam. Et
paulb pbttftudeamus igtturfatresjum vtutmus> mtfe- 6o
rtcordtamrapere. Ctbetur a tiobts efuriens, velhatur a
nobtsnudns yrectptatur a ncbts peregrinus , confoletur
pernos puptllns , vtfetetttr a nobts tnfirmus , fepeltatur
a nobis defrnlius. Isia enirnfunt opera mtfertcordU , de
qutbns mtcrrogan debcmiis tn dtc noutjftmo. Bernhar-
dus: flleojfert facnfictum ^ui facit mifencordtam.
QuiinalterHmmtJericors nonfuerit, nonpotefttnuentre

A T I O 1054

» mifcricordtam. Breuiter cum Deus pater vultfuos
filiosfeimitari , ncroo poteft deDeo Patreg o-
nari, nifi qui Patris mifcricordiam conatur im»a
ri. Hocautemvtvalcamiis,indigemusnntcnc
dia, quainnobispcrfpiritum fuum cxcitet
pictatis & mifericordias crga proximum ac -

Quintusvfus&poftrcmus cognitaj ^iferic^^: r'
dia?Deiinagonemortis confpicitur.namcum ont
° medici manus , nec amicorura opcra ad ruuandurr B(tf0i
eftidonea,fo)aDcimiftric6rdia rehqua eit, ta
quamanchorafacra, hanc ciim fidciis miuit in tc ^
tationismare ,folatium experitur inerTabile. tn
eniro opponit omni tentationum gcnen,hanc
tiobijcit,hacfretus Diabolo & interno.inl^un;
adeovtiam exhalaturus animam non dubitct
fan<5toIobdicere,Scio qubd redemptor ineuSdc.
uit,cVin nouiflimodicrcfurgam,& cum ' •
no timtbo millia hoftiura circundantiummc.
io.25.pfal.3.7. . a

Quanquam autcm mors ipfa per fe horrcnoa
cV ipfifsima peccati imago , tamcn ijs omnibus,q^
fidcm Chrifti habent , vere cft prcciofa .tu" 4
illiusaculeusper raortem Chnfti eft rctuius ,
fomnus potius,quam mors iudicctur,uimqul i

Imicatio
&extcr-

finis aerumnarum>ra;fcntis vita?. Bcrnhardui s
cit , quod vita 6V caufa mortem prcciofam rcdu •
Finis enim vitac bene adae non potcft m i f
gloriofus.Cmfa quoquc mortis arftimaHda cit:nalti
iiquispro defcniione vcritatis moritur, vt mu
martyres fcccrunt , vcre mors ipiius prcciola t j
qua vcritas Dci quodammodo obfignatur.

Mcmini quondam nobilcm matronam,cum i^^

viderctur morti vicina cfle , aftantibus & ll,geI1^
bus dixifle/am ego magis , quam ante vnquaga -
deo. Mox enim futurum cft , vt vida moitc cc^
fpe(5tuJeiufi1luatorismcifru.:r. Cum autemalta^
tt s mirarcntur fortitudincm animi,quedam nl^truj
na fubiccit,qui fit,quod tu njortcm no metuas- q
fiibsDciadco exhorruit , c|uod fanguintas gut^
fudaucrit ? cui illa ve'uti triumphin* refpoi^ •
QuodfiliusDcifaluator meus Iefus Chrillftuf ^
horruerit mortcm , prof.do mirum non cit :
totius mundi pcccata in fe receperar,iram Dci ^
nUir', cV tancpam reus omnium peccatorum P^."^
luit.Egoautcm ctim cx mifcricordia Dci rcrni
nem peccatoru habeam,& veftira fim Cbriitl iu
cia,quid timcbo ? Chriftus meus eft vidor mor j
quomodo cgo fuccumberem?Huiufmodi ^TV^
in mcdia concipitur morte , cx cogitatione rni _
cordixDei propter Chriitum. Eit autem harc ^
morifndi oprima. Qiti enim ita moritur , non g \
ftat mortem,fcd vt Chriftus dicit , tranfit de i»w
. id vita.Hincartem meditari oportet pcr tota ^
vt cuni res poftulauerit,tanquam Gigas inuictu
morti opponas, non tua tamen frctus potcntiai
potentia Chrifti , qui vitfor eft morris, non pr
tantum,fcdpro toto corpore,hoc cft,pro omn
ijs,aui Chriito pct fidcminft runtur.

2> £ S E X T O. ^

Duofuntpraccipua vitia fccurorum n°ro,%fi'jpciy
qoi viuunt prout affedibus rapiuntur. ^0"0!.^^ nii^
dentia! , Alteruin temeritatisieu audacif -D ,ttl^nl) dl^f M
tia, qua Deum mendacij quodammodo accu ^ fiaeJJti*(
cxclufifunta familiaDei. Tcmeritate, qua
fecurc contemnunt,ruunt prarcipircs in SuacUIJcju-
lera tanquam phrcnctici : vtroque viciointC a£jus
ditur via ad vcram fapicntjam , ciua: PritnuS^rvjt^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

10*5 P S A L M I

gradus vita? eft. Dicit cnim Sapiens: In animam
/:7:<v3vnon intrabitfapicntia. Sapientiaautcm ha:c
conftat rccto intclle&u dc rcbus falutis , & motu
c°rdis cogrucnte cum intellectu afFe&uque ad Deu
c°lendum iuxta ipfiuspra?ccpta. Etfi autem huiuf-
m°di homincs facpius vcrbo Dei admonetur, aliff-
Suerebus,vtrefipifcant,manenttamen pla?rique in
*ua diffidentia pcrtinaces & tcmeritate fua Deu gra
uuTime tentant,prorogantes tempus, quo refipifce-
rc fibi proponunt,ftulte freti mifericordia,quamfu-
perbe contemnunt. Putant enim fatis elTe, fi extre-
raum halitum poenitentiae agendas rcferuarint.Huc
^ifericordia? Dci abufum grauitcr taxat Syracides
nifce verbis.n.i.&c. Ne dicas,mifcricordia Dei piu
rima eftjmultitudinepeccatorum meoru mihiigno
fetam enim ira,quam mifericordia aDeopropc-
rabit,ac fuper fcclcratos furor eius requiefcit.Ne i-
gitur diffcras conucrti ad Deum,fubit6 enim ira Do
mini erumpit,& cum fccurus eris,profligaberis, at-
4?e in tempore vltionis peribis,& mrfus: Si pccca-
"i fili,ncpergaspeccare,fed prb deli&iscommiifis
deprecare,tanquamaconfpe<auferpentisfugepec-
c*tum,na fi propius accefferis , mordebit tc. Quam
Pcriculofa & perniciofa fit peccandi confuctudo ac
continuatio comparatione oftendit Sapiens: Corrr
Pa«*at enim peccaturo vcnenatiffimo ferpenti.Nam
vt huius morfus pernici6 folum adferre potcft , ita
^orfus fiue aculeus mortis cft ipfum peccatu.Hor-
taturigiturSapiensa<lpcenitentiam , vidclicetvta
Pfrpetratis pcccatis abftineamus, & in pofteru no-
D*s caueamus a peccato.Cum his congruit admoni-
l|o Auguftini,qui in libro dc falutaribus documen
tisinter ca?terafcribit,inhunc modunv Clementiffi-
tow Dominuiconfugienttbu* adpaenitcntiamignofcttjed
n* de mifericordia tamen ficurt extfiamusjvt pcccatis pec
Cataaugcamtu , neq ue dtcamus , donec viget sttas carnis
noftr<z concupifcentias exerceamus, &pofircmo infenettu
tttnalorum poenitentiam agamus. Pius emm efi^Dommm
& "tifericorsj nec vltra fkcinorum nafiroru recordabttur.
*dern dXibVSpcrando decipttur^uidtctt \ TZontu efi Do-
itontujnifertcors esl Deusfaciam cjHodmthtplacet,auod
HfotyUxem babenas, cupUttatibufjuemeis tmpleam de-
fideriaanimdt. met : Quare hoci <juia mtfencors es~t Dcus,
^nfuctUA efi Deus.ht rurfus: immittit^Dtabolus fecuri-
tttcm , vt inferat perdtttonem , neque denumerari poffint
fuantos hdLc tnanis Ifei vmbra deceperie. Er rurfus,j94-
^"rfuando habemut temput mtfericordta,non nobis blan
^Umur^nonnosdcmtttamus, non dtcamus >femper parcit
■b**<ycccefcct heri , ejr peperctt^Deus ,facte & hodte,&
t>*rcit Deusfactam & cr*t>& parcet Deus.Attcndts ad
^ftricordiam & non times iudtctum,[i vis cantare mtfe
rtc°rdiam,iudiciu intelltge , quia ideo parcit,vt corrigas,
'^^vtinmAltgnitatepermaneaf.

C*terum neinnoftram perniciem cu plerifque
V du aPutamur & nos Dci mifericordia,ac nobis thefau-
jSjj r,zemus iram in die ir* , nonnulla argumenta colli-
g3>quse nos ab abufu mifericordie; Dei reuocabunt,
Su* nos contincbunt in timorc Dci, & qua: nos ad
! V Dcenitentiamveram maturandam inuitabunt.
• , Primum,incertus vitar terminus.nemo enim no-
Jjjt qua hofa , quo momento , aut quomodo fit fibi
"'"cmigrandum : Hxc incertitudo meritonosad
jj^turandam pcenitcntiam excitare dcberet. Chri-
^^shortaturus difcipulosad vigilantiam, hinc pe-
lllargumentum cumaitjMarc.ij.S^. Vigilate& ora
^cjuia nefcitis neque horam nequc diem.Et Luca?
^•i6.cVc. proponitDominus parabolam dcdiuite
lccm-o & procraftinante poenitentiam: hominis,in-
^u"> cuiufdam diuitis vberiores frudus ager attu-

X X V; ^ s

lit, itaquecogitabat apudfcdiccns: Quidfacian^
quod non habeam quo congrcgcm frudus meo- ?
Et dixit,hoc faciam,deftruam horrca mca,& maio-
ra ardificabo , atque illuc congregabo frudus mcos,
& bona mea , & dicarn anima? mea? : Anima habcs
multa bona repofitain annos multos, reqoiefcc,co-
mede,bibe,obleftarc: Dixit autem ci Deus: O ft-ul -
te,hac nocrte repctam animam tuam abs te, quar ve-
r6 parafti cuius eruntPIta cft,qui thefaurizat (ibi,nec
eftin Deodiucs.Hincpoftca infert Dominus, quin
potius quarrite regnum Dei &c. Item : Beati ftrui,
poftquam vcnerit Dominus inucnit eos vigilantes.
Item-.Eftoteparati, quia qua hora non putatis, Fi-
lius hominis veniet.Et Auguftinus ait: Largitur ttbi
Deus fpatium correttionis , fcdtu plus amas dttattoriem,
tjuam emendationem,cxpettosy& demifericordU Deitt-
biplurimapollicerisy yuafiillc , cjui ttbiperpcenirentiam
promifit (alutem , pYomifiru ttbt longam vitam , vndef is
ejuid pariat crafltnus dtes ? Retle dicis in corde ruo , cum.
i° me corrcxeroJDeus mihi omniapeccata mea dtmttta.T^
\gare noripoffumus cjuod corretlis ac conuerfts Deus tndul
\^gentiam promifit. T^atn tn <juo Propheta mthi Legis, quta
.promifit *Dcus correttoindulgcntiam,num mthilegistfuta
j promifit tibi longam vitam ? Hac proinde incertitudo ter -
mini vitx nos admoncatmaturanddL pocnitentifi , ne ctttus
opinione nojfra impingamusf vt leremtas lojuitur)ad mon
tes caltginofosyat!jue tta obruarnur iufio Det tud cto. M ul
ttf.ierHnt^uifperauerunt fe vitamprorogare pojfead/c'
netlutem,fed tn medto fenetlutts flore occubuerunt-.Multi
(juietumfintm vit<t expetlarunt , fedin extlto perterunt,
Multi ex notis & amtcis propofuerunt fibtfolatia m ago-
ne mortts, fcdtnter hoslcs mtfereperierunt. Multtpollt-
citifunt fibi tem>us,<jU0 tn letlo decumbentes tngem fce-
rent & refiptfcerent , fed fitbttb ex hac vtta erepttfunt.
Sencca pulcherrimc monet, ciim ait: hutc tran-
ejutllitati confidere,mometo mare cuertitur, & eodem dte,
vbiluferuntnauigtaforbentur. Breuiter : Cum nemo
fciat , num fpiritum per nares cmifTum reuocarc
poffit , ftultiffime agunt , qui cum contumelia Dei
procraftinant pcenitentiam,ac fi temporis momcn-
ta in fuis habcrcnt manibus.

Sccundum,thefaurusplurimorum fcelcrum, ira? z.Thcfau
Dei , & pcenarum perniciofiffimus procraftinatio- "j/"1,^
nepaenitentise colligitur. Vnde Paulus Rom; 2. 8. D«,&poc
Secundum duritiem tuam & cor pcenitere ncfciu, narum'
thefaurizas tibi iram in die irar. Pcccatum cnim,
quod per pcenitentiam non opprimitur, moxfuo
pondere in aliud trahit , de hoc rurfus in aliud, do-
nec immcnfus peccatorum cumulus conftruatur,&
vtpeffimaradix non cuulfa eterra perpetuo crcfcit
& magis germinat- Ita etiam peccatum , cum ci in-
dulgcs, vires nouas quotidie acquirit , donec maxi -
mum peccatorum diluuium fupcruencrit.Nam qui
hoc pa&o mifcricordia Dei abutitur , in Deum cft
iniquus, vt qui Diabolo ftatuit longiori tempore
fcruire , quam Deo , Angelos ofTendit. Na m vt hi
Igaudentde impiorum poenitcntia , itahaud dubie
triftaptur dc illorura impcenitentia. Dolent enim
quodtam nobihs creaturaDci fuaptc fit peritura
culpa.In fcipfum crudclis eft , vult enimpotius cffc
malusquambonus, velpotius efie infirmus quam
fanus , vel feruus potius fcfle Satanae , quam li-
bertus Chrifti , vcl potius paupcr effe, quamdi-
ues. Breuiter : vult potius perire quam faluari , qua
fane crudelitate nulla alia maior eiTe poteft. Ta-
ceoquodin creaturas Dei fit iniurius , vndcPau-
lusdicit, creaturamingemifcere, quod fe abutan-
turimpij. Oedipus intellcdo inceftu cum propria
matre commiffo fibiipfi oculos cruit , vt vehftd

Y.iij.

io67 E N A R R

pacto fugcrctconfpectum Solis, qui infpc&orfuit
tancifcelcris.Cur infinita animalia pcrierunt in di-
luuio? Nonne propter peccata hominum?an no ma
ledic"ta pronunciatur tota terra propter peccata pri
morum parcntum?Non fecus hodie iniuria fit ma-
xiraa creaiuris Deiab iis omnibus,quiillis vrumur,.
non in glonamcrcatoris, fedad propriam libidinc

Abalic- exP^en(^am*

ratio mt Tcrtiu,abalienatio mentis a Deo & finalis indu-
& ra"°*^am Suo diutius diftertur pcenitentia, cb red
xnduutio ditur difticilior. Nam vt in morbo corporis fe rcs
habet:Ira & in morbo anima?,qui eft peccatu. Qiio
cnim diffcrturmcdicinacorporisdiutius,eofit mor
similc bus pcficulofior & difhcilius curatur. Irao mterdu
cx diuturnitate incurabilis cuadit.Ita morb* anim*
pairlathu crefcit vt cancer, donec totum hominem
occupauerit.Siquide poftqua. confuetudinc pcccan
di anima callum induxit, veluti cancro quodam cor
npitur,ex quo fit vt paulatim malum fcrpat, doncc
intcritum adfcrat.Huc illud Iob pertinet.-op.io.ii.
OlTa eius implebuntur vitiis adolefcentias iuar,& cu
eo in puluere dormient.Et illud Salomonis. Prou.
22.6. Adolcfccns ambulans iuxta viam fuam etia cu
fenucrit non recedet ab ea.Et illud Ieremiav3.23.Si
mutare poteft v£thiops pellem fua,& pardus macu-
las fuas,vos etiam poteftis benefacere cum feceritis
malum.Huc congruit Iuucnalis verficulus: Confuetu
do malt tenet infinabtle vulnta. Confuctudo enim diu
turna altcra fit natura,vnde fit yt multi peccandi co
fuetudinequandam peccandi neceffitate fibj.accer-
fant.Hoc igitur malu,hoc pc riculu indurationis mc
rito nos comoueread maturanda pcenitetia dcbct.
4 csfcie- Quartum,confcientia mala,qua nihil grauius,ni-
tia mah. hil trtfi ius,nihil miferius. Hanc tefte fuorum fccle-
rum coguntur fecum circumferre,qui peccati cceno
oble&antur. De confcientia? malo patres in hanc
fcntentiam loquuntur.'Formidolofares eft impro-
bitas proprio tcfte conui&a,h3eccomprciTa confcie
tia fcmpcr malum prsefagit.Nam vt Bernhardus ait:
tJMala confcientia debttorum noflrorum ipfi teflU eft,tpfi
iudex,ipfi tortor,ip(a accu/at,ip(atudicat,tpfipunit,tpla
damnat. H#c ctiamfi ad tempusrefcda fuerit taqua
cautcrio,tamcn aliquando prodibit,& fi non antca,
faltem in agonc mortis inltar mille teftium aftabit,
accufabit,damnabit,punict. Eft fiquidcm confcien
tia mala diuinum quoddam teftimonium animis ho
minum imprcflum de futuroincotumaccs iudicio,
& de pcenis,quas iuftc lucnt contumaccs.

Quintum,fcandalum,& rcatus alicni peccati.Eft
autem in fcandalo duplcx malum , videlicet fa&um
& exemplum.Vt fa&o pcr fc violatur Lex Dei , ita
cxemplo proximus la?ditur proptcr imitationem.
Hinc iilud,>r>^sf iV^9;>^Chrifti,Mat.i8.6.7. vx
hominipcr quera fcandalum vcnit. Etrur(us,qui
ofTenderit vnum ex paruis ittis , qui in me crcdunt,
prarftitcrit illi, vt fufpcndatur mola afinaria in col-
lum cius,& demergatur in profundum maris. Pau-
lus pronunciat in Chriftum pcccarc & perdcre in-
firmos fratres, qui adiaphoris cum fcandalo vtitur.
Rom. 14.10.& i.Cor.8.13. Quid fentienduro dc eo
eft,qui vcl erronea do<5trina,vclimproba vita mul-
tos in pernicicm adducit?quod tanta graflcntur fcc-
lerain mundo hodie,an non inde proucnit,qubd
vnus putct fibi licere,quod videt alium facere?qucm
mox alius imitatur,& hunc alius,donec fcabie vni»
membri , totum corpusfcre Ecclefia? infe&um de-
formatur.

«. Priua- Scxtum,priuatio bonorum,quoru foli fan&i in
Jinffpiri Ecclefia funt participes,donec enim homo fine pce
tuaiium. nitenjtia viuit,gaudio Spiritus fan&i caret, confcie-

s.Scanda-
lum.

ATIO. W

;ti*pace.<leftituitur , confolationibus Spintua^
priuatur;Brcuitcr,communium Ecclefi* bonc .
nequaquam particcps effe po.teft, quicunq; lcicn
volcns ruit contra confcientiam. . . pe ; 1

Septimum,dclitisc Satan^.Quemadmodu.m cn
Angeli in ccelo gaudent fupcr homincm agentc p
nitentiam:Sic Satanas fummis dclitiis , & veluti -
cundifsimisvoiuptatibuspcrfunditur,curn non?' t
pr«fertim eos,quiChrifto dcderunt nomina,vi
fine pcenitentia viucre.Sunt enim pcccata honii t
vtcjuidara ex Patribus ytiiu*%iv i&W?- f?*ff^v* p ^

- Odauum , cogitatio tragicorum exeropl°r ^ ^ ^
plurimorum hominum , qui a Deo ob contuina
funtabic&iin aEternas poenas, in quorum nurn ium-
funt,Cain,Pharao,Saul,Achitophel,Iudas,Iulian

& infiniti alij. Deterreant, inquit Auguftinus, 1 J
vos ab hac perfrafione tnmmerabiles pofulhftb
rttate nudi & vacut fonis,& malU plent ex hac l*cep

Nonura,Cogitatio etiam h?c animum fubcat'^^ J^!
pccnitentia fit non tam opus hominis , quaro
Dci. Quod fi cotcmpferis dum l Deo tibi oticT.,'
mctuen.dum cft, vt fuas margaritas fa^pius iui»
obiiciat. .

Decimum,Conditio fera? pcenitcntia!: dici en
redc fokt,Sera pcenitentia rar6 vera. Ncquaquan
enim ispcenitentiam agcrc cenfcnduseft, quj P° \*uio
quam peccare non poteft,pcenitcntiam fimulat. &. VCI»
Auguftinus a\t,Pcenttentia,qu& k moriente tantutn p •
tttur,ttmeo ne ipfa mortatur,

Has deccm rationes colligcre placuit,quarum ^
gitatio nosretinebit in timore Dei , ne abutam^
mifericordia! Dci magnitudine , in noflram pr^^
priam perniciem.Maturemus igitur PaI"lcnt^e(J
dumadhucintcgravaletudincfumus, dcmus V
gloriam antequam tencbrefcat, & antequam otre
dantpedcsnoftriadmontescaliginofos.

1. Deus,cum fit bonus, nullius mali cft author,c
fed omnis potius fons boni & origo.

2. / I Deus , cum fit redus, noDT/wfffiwoAjrtf/w eit
equalis omnibus,iuxta regulam dccrcti fui.

3. Dci proprium eft afflidis opem ferre,atq; erra-
tibus viara monftrare falutis. . r f

4. Deus vt mifericors eft,ita & vcrax,promiiia
uansiuxta padi conditioncm.

CLV ARTA PARS
PSALMI.

11 T3 Rotter nomen tuum Domine frofieUbeTtS
JL feecAto meo,quomam multum tfl>

Hic vcrfus quartam huiusPfalmi partem coTi^^
net,qu3e eft repetitio petitionis venise , & rcmii 1
nis peccatorum. Qua? ideoadhibetur,vt prccant
affcdusjfidefque magis accendatur. .

In hac prccatione duo funt obferuanda. Prim jsPJrf«$
precationis forma.Secundum , ratio propofiti0 au^,.
duplex. Prccationisformacft, propiciare pecd
meo , fcu condona mihi peccata mea. Conue 0,a.
prorfushac formacumea, quara Dominusno
cominendat Matth.6.i2.Rcmitte nobis ^eD'ta.nu$
Itra.Et cum precatione Publicani : Deus propiti
cftomihipeccatori.Luc.18.13.
' In hac propitiatione plura funt fpedanda, yi
licet,figura9veritas,fidcs, & quae cumfide rermi*1
nispcccatorum coniunecafunt.

Figura

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1069

Figura huius remiffionis fucrunt omnia facrificia
diuinitus in Lege Dei ordinata,& prascipue ea, qua?
Propiciatoria nominabamur proptcr fignificatio-
nern.Hajc figura doeet nullum peccatum eflc , cjuod
n°n rcmittatur,modopropiciatio peccati pctatur.
^arn facrificia expiatoria omnisgeneris pcccatoru
°rdinata erant in Lege Mofis.
, Veritas eft Chrifti victima,quae efficax eft ad ex-
P^nda omnia peccata quantumuis enormia. Ita e-
nim Iohancs ait: Sanguis lcfu Chrifti cmundat nos
a° omni pcccato. Non eft igitur quod quis vllum
pcccatu inexpiabilc putet,cuius codonatio pctitur,
Fides remttsionispeccatorum accipit pctitam co
""nationem.Eftautem harc fides notitia,expetitio,
& fiducia promilTa; mifericordiaf & venia? propter
^hrifturrK £t cft conucrfionisfeu falutaris pccnitcn
^formajCjuamprasceditpeccatiagnitio & conrn
j ad. tlo'quemadmodumfupracopiofe dedaratum cft.
Cum fide remifsionis peccacorum coiun&a funt
8ratia&donumGratia eft ipfaiuftificatio, hoccft,
^redcntispcrfona; abfolutio apeccato^imputatio iu
^'«ac Cbrifti , & acceptatio gratuita ad vitam a?ter-
narn.De hac gratia loquitur fan&us Paulus,Rom.5.
1<5«Gratia cx multisdelictis in iuftificationem. Do-
"Urn eft ipfa donatio Spiritus fancti, qua horno iu-
"ificatusrtgcneraturfeu fanctificatur,hoc cft,mor-
llficaturcV viuificatur,vt pond fit noua crcatura, vi
^atcjue iuxta voluntatem Dei : Scu vt alibi loq.iitur
Scr'ptura,vttimeat Deum.Hicenim finispropiti
llonis nffignatur Pialmo i^a.zf.vbi ita dicitur: apud
t& tePropitiatioeftiVttimearis.
Htxjjj Rationibus duabus propofitio fulchur , quarum
Jjofitio V°a prxcedir,altera fcquitur.Prior eft, ^Propternome
lt*t*m Domine. Hoc nomen,vt includit aliquid , ita
Ctiarnaliquidexcludit. Includit trcscaufas rcmif-
fionis pcccatorum, quarum prima c :,impulfiua,
VidelicetpromiiTiogratuita.-Promifit enira Deus
* Veniampcccatorum omnibusad gratiam conf g-c

PSALMI XXV.

tur ab eo , qui petiturus eft veniam.

U5.

Hanc promiffionem nunquam rcuocabir^
quia verax eft & conftans in fuis promifsis. Sccunda
Cau(Ta cft efficiens ,videlicet bonitas & mifcncor-
^13- Nam cum bonus fit,benefacere non ceflat , &
CUrn fit mi(ericors,tangiturrcuera noftra calamita-
s } i£' & iuxta promiffiones lapfis manum porrigit.
1 ^ertla caufa eft finis,ifquc duplex:priorgloria Dei.
Pr*dicatur enimbonitas Dei recipientis peccato-
'csin gratiam , & ab Angelis bonis&ab homini
Us«Pofterior,vt iuftificetur in fcrmonibus fuis, &
Vlncat cum iudicetur , hoc cft , vt praidicetur 'ipfius
Veritas,qu6d feruetpromilTa, & verc exaudiat , re-
ClpiaMiberct inuocantcs. Exdudit ha»c ratio om-
n!a humana Infyiy^a. & T(^Juerk a caufis remifsio-
^peccatorum. Nam cum propternomcn fuum
^ominuspcccau rcmittit , fequitur profedonos
1 nc.c ^critis noftris,nec oper'bus,nec paffionibus rc
^ior ^i/fioncm mercri. Poftcrior ratio his verbis cx-
Primitur: f^oniammnltume[i. Mirabilis fane vi-
dct-ur ha?c ratio : ignofce inquit,pcccato meo:Q<)a-
rc? quia multumcft, vbi cnim multitudo peccato-
^ > ibi rcquiritur etiam copiofa mifc icordia,
rat'a enim,vt Paulus toquitur, Rom.5. 20. cxupc
Jat peccatum. Ncmo igltur defpcret ob pcccatoru
Uorum multitudincm , fed confiteatur Deoftrio
c°rdc pcccata fua,& fperct in Domino, apud qucm
elt niifericordia & copiofa redemptio.
tfS»^ • fine humanis mcritis fiat peccati re-

^iffio propter promiffionem Dei, bonitatem&
^oriam. *

J ^uod pcccati confcffio coram Deo requira-

QY I N T A
P S A L

P A R S
M I.

QVis efihomo^qui timet Dominum ? Do-
■ cebit eum viam,quam eligat.
/3 ^yinima eim in bonis commorabitur, rjr femen

e 'w h&reditabit terram.
14 Secretum Domini timenttbm eum^& teftame»
tum fuum manifefiabit illis.

Hxc pars Pfalmi continct dcfcriptioncm fcelu summt,
citatis corum , qui timcnt Dcum , & vcra rcligio-
ne colunt. Haec defcriptio arfcftibus excitandis de-
ftinatur.Orditur autcm Dauid hanc defcriptioncm
ab admiratione per exdamationcm & interrogatio
ncm.^w; c/f, inquir, homo ejtuttmet fehouam} Quafi ExordiS.
diccrcr, O quam felix eft iftc homo , 6 quam bca-
tuscft qui Domirium timer, & cum rcligiofe colir.
Dum cnim nofipfos intuemur , cxtremc mifcri fu-
mus proprer pcccata, fcd cum propitjatorem alpU
cimus,C)cum timentes3peccatis!:IiD'eramur,& om-
ni fclicitatisgenere donamur. '

Admirationi hufc fubiicit quatuor genera fceli-
citatis corum rjul timcrit Deum, qusc funt , vera fa-
piemia,la?ticia fpiritualis,bcnedicl:io feminis fcu po
ftcrit?.tis,& myftcriorum Dci, & pacti diuini viuus
in cordc fcnfus. Dc his vbi nonnulla dixero , dc ti-
morc Dci plcnam inftructioncm adfcribam.

Docebiteum viarn cjvam eltgat. Hrc prima pars fe-
licitatis timentium Deum cft. Deus timentem fc p*|™fJ,lci
vera ornabic fapientia,atque hoc eft quod Dauid a-E pio-
libi,& Salomon poft illumait: Initium fapientix ti ri!:vcr.ala
mor Domini,Quanta fic autcm huius fapicntise vis, pientu*
Syracidcs oftcnditcum fapicntiam introducit lo-
quentem hifce verbis : ty&fsMfy tyd-irt-cuof x<(Xjv xj

zAnimaetHiinbonis morabitur. Sccunda felici-
tatis pars timentium Dcum, fpiritualis qugdam la:- plncoi-
ticia eaque perpetua ( Morandi enim vocabulo co- Senti».
ftantia& perpctuitas fignificatur ) hxc la»ticia cft
pax Confcicntia?,gaudium Spiritus fandi, & alij iu-
cundi motus cxcitatiin corde pcr Spiritum fanclu,
quifuntquidam guftus aeternorum bonorum, qui
bus frucmur ih a?tcrna vita,& funt vcluti arrha qu£-
dam qua Deus nos donatin certitudinem promiflx
h^-reditatis.

EtSemenemshtreditabitterram. Ha?c cft tertia Tcl/^
pars fclicitatis timentium Deum , de pofteritatc ^luYvt
eorum,cui promittitur harreditas, id eft, tuta habi-
tatio in terra, & commoda fruitio rcrum , qua: cx
terra proueniunr.nam ha?rcditatis voce intclligitur
gcnus cum adiundis. Quia igitur praecipuum ius
rcrum cx harreditate eft,plenam fcriptura polfefho-
nem , & prarcipuum vtcndi ius harreditatcm appel-
lat. Poftcffio autcmharc non tam in kt>'th quam in
^paVtt pofita cft, & habet annexam dupliccm condi-
trmcm feu promiffionem. Vnam fi poKcri non
degencrauerint a fan<ftorum parcntum virtute. Al-
tcram,fi poflcffio harc non habcat maitis periculum,
quamcommodum , vnde fit,vt nonpauci piorum
liberi non degcncrantcs abripiantur ab hac vita.
NamitaDeus promi^tit pccnitcntibus vita? diutur
nitatem & commoda,modo mclius bonum & pcr-
fedtius non impcdiatur.

Siquis obiiciat impiorum poftentatcm etiam
Y. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*©7* E N A

impiam faepe hxrcditarcterranvdiftinguo, vtfupra. 1
iuu rx;?3/i'& inter >p^/v.Na tales etfi videntur poifi
dcrc tcrram, tamcn cius rertf vfum no hibent,vnde
ijfpc fit,quo fuerinthomines ditiores, eo fint ctiam
mifcnorcs.Vnde Efaia? 3.1. Ecce Dominator Icho-
uacxcrcituum aufereta lerufiilem orane robur pa-
nis & acjuacvt Propheta hic diftinguit inter panem
& robur panis,ita intcr pofllffioncm terrae & cius
verum & lcgitimum vfum diftinguendum iudi-
co.

Ojyjcta:r, Secretum Domini timcntibut eum,& manifeftauit illis

fcnlusgr* _ n r i- •

tiiDci. tejUmentnm (Httm. H«ec quarta pars eit rcelicitatis
timcntium Deum , vidclicet viuus in corde fen-
fus myfterij & pacti Dei. Myfterium fcu fecrc-
tum & pa&um idemfuntrc , fed rationc diftin-
guuntur. Myftcrium dicitur , quia ignotum cft
carni& fanguini. Animalis enim homo.(inquit
Paulus) non percipit ea , quaj funt Spiritus Dci.
Pactum vcr6 propter ftipulationcm , quarinter
Deum& hominem intercefsit. Hoc pulchciri-
me oftenditur Genefis 17. 4. vbi Dominus ita
ait: Eccepa<5tum meum tecum,&c. Huicpro
rnifsioni refbondet in Abrahamo fidcs, qua ipfc
rccumbitia tad;am fibi promiffionem. Huius foe-
dcris ratio defcribitur fufius Icremise 31. 31. &
Hebrar. 8. 8. &c. In hunc modum : Ecce dies ve-
nient , dicit Ichoua , & feriam cum domo Ifracl &
cum domo Iuda foedus nouum , non fecundum
pa&um, quod pepigicum patribus eorum in die
qua apprehendimanurn eorum, vt educcrem eos
<ic ccrra y£gypti, quia ipfi irritum fcccrunt pa&um
meum,& ego Dominus fum eorum , dixit Iehoua.
Sed iftud eftfcedus, quodferiam cum Ifrael ,.di-
xit Ichoua, Dabo lcgem mcam in mcdio corum,&
in cordc corum dcfcribam cam(fcilicct digito mco
qui cft Spiritus fan&us ) ncc doccbit vnufquifque
vltra proximum fuum,& vn jfqi:ifquc fratrcm fuu,
diccndo: cognofcite lchoua. Omncs. n. cogno-
fcent mc a minimo illorum vfquc ad maximum co-
rum,quia propkiabor iniqtiitati eorum , & peccati
eorum non rccordabor amplius. Hoc pa6tum Chri
ftus rcfufcitatus a mortuis fuis difc.ipulis in mcmo-
riam reuocat,cum incjuit , Ioann. 20. 17. Afcendo
aJDeum mcum &adDeum vcftrum, ad patrcm
meum & patrcm veftrum. Summa huc rcdit,
quod Deus vclit noftcr pater cfte remittendono
bis peccata , & acceptando nos ad vitam artcrnan
propter Chriftum mcdiatorcm & reconciliatorem,
& nosdebcamus eiTc ipfius populus,vera fiducia
iliiadhxrendo&obediendo. Quare nequaquam
participcs huius foedcris funt , qui vacui timore
Dci vinunt prout cxcis & fcrocibus abripiuntur af-
frVctibus. HicTocuspoftularet, vt aliquid dicere-
tur dcdifcriminc noui & veterisfcederis feu tcfta-
menti, vcrum quia de hoc difcriminc in Enchi
ridio noftro fitis di&ura cft , hic tanrum afcribam
vcrba Clemcntis Stromatcon 8. Vt vetus tllud
tejfamenturn, inquit,<&wi;i<i IejHoperafitura pr&cinue
rityttanoHHmfafki pradtcauerit , vttllud veritatemin
tmagintbns texerttsita hocprajentem oftenderit tHius pra
dtUtonum veritatem , hutus effettus aperit & credt fr-
cit.

Locus,de Chriftus mittens fuos difcipulos ad oucs perdi-

TimoK tasdomuslfracl, interalia prasccpta etiahoc dcdit:
Dcu ,, , * -j

Nolitc timere eos , qui corpus occidunt , animam

vcroaon poiTunt occidere. Sed potius timete cum,

qui poteft & corpus & animam pcrdcre in gehen-

na, Hic Chriftus duo gcncra timoris facit , vnuro

quidero quo homines mctuimus, alterum vero quo

Dcum timemus.

R.RATIO i^2^
Timor quo homines mctuimus eft duplcx >vl"
delicct,redus & peruerfus. Re&us naturalis & Pr* <
ceptusadeoque bonus & laudabilis eft, cumlcrU
dominos Iuos,& hberi parentes fuos cum reueren- ^
tia timent. Peruerfus, hominum timor eft » de qu
hicChriftus loquitur, qui nos a recla via abduclt'
quique facit vt mctu mali,quod videtur impcn"cr
cceleftia terrenis , falutem animse incolumitati cof'
porispoftponamus. Hoctimorc fradi multi orn-
nibus actatibusconfcffionem abiecerunt. Tiol0l

Timoris quo Dcum timemus plurcs funt mooi*
Eftenimtimor fcruitutis, de quo Paulus Rom- • ^
15. Non accepiftis fpiritum feruitutis , rurfus i« u/ [;$,
morem,fed accepiitisfpiritum adoptionis filioru>
pcr qucmclamamusabba Patcr. Hic Paulus qucnr
dam tiraorem feruitutis facit, cuius quidem autno^
eft Spiritus fandus,qucm Spiritum dicimur accipe'
rc,cum in animis noftris eft efficax. Is igitur qj}1*
praedicatione Legis falutem quidem proponit , »c
addita duriffima & plane impoffibili conditionc
nihilnifi timorcm pcxnaein animispoteft cicre » vt
quafi Ccrui iram domtni magna cum anxietate & P
uidaconfcicntiahominesexpeclcnt. Hicergo ti-
mor eft fine fide, & reaiffime feruilis dicitur, q«*
nihilaliud cft , quam ractus cruciatus proptcr pcC'
cata commifla. De boc timoris gcnere loquitu
Syracides, cap.36. 2. Timorem tuum immir^0'
mnibus gentibus quae te non requirunt. H^11"
mor aut pcrducit & impcllit homincs ad pcenitcn-
tiara, qua ratione rcctc initium fapientia: dicituO
aut ad defpcrationem adigit, & odium Dei paritj y
dclicetcum confcientia vida mole peccatifuccu' Ev<: r '
bir, quare nihil fane triftius. Dauid timore pce°? orPo11
adducitur ad pcenitentiam , fed Saul ad defpc^10"
nem. Petrus metupcena? obncgatum Chriitu
plorat & impellitur ad iraplorandam veniam. ^c
Iudas dcfperans de yenia fe fufpcndit. MiJgda^11^
timore pcense ducitur ad Chriftum , fcd multi , v
Cain, Iudas,Iulianus &c. mctu iudicij dcfperation
perierunt. Ett proinde hic timor feruilis, qul w
culparreftcdicitur , primusgradus advitam>mo^
db eovtdecet recl:e vtamur. Huc pertinet ijlu
Prou.14.2 7. Timor Domini fons vitse , vt declmc

a ruina mortis.

Eft & timor filialis,quieft eiufdem Spirituseffe-
ftus in conuerfis. Hic autem timor filialis e ft 0 u^
rus colendi Deum affcdus cum humili fubicCti0"
nc, reucrcntia & amore , cumquc fcrio ftudio orn-
mnem offcnfam Dci vitandi coniu

naus,Iofue 24-

i^.Timete Deu & feruiteeiperfefto cordeatq',v^
riffimojhic poftcrius mebrum prioris eft interpre-
tatio fiue definitio.Huius timoris filtalispartcsiun ^
duar,vidclicct,Timor cultus,&timor culpx.Timo^ ^
cultus cft,quo Dco fubieclti illu reucramur & J1^2." ^o»
mus exhibentesilli ex vcrafiducia dcbitu cultu. 1 cuip*
mor culpar cft , quo caucmus ne Dcum ^atr.em
dulciffimum ofTcndamus. Etfi autcm fcruus eti* ^
tivnetne Dominum fuum offendat , tamen m3^1
nium cft difcrimen inrer feruum timentcm > &
lium.Seruus cnim timet Dominum fuum vt crU
lem cumlatente odio. Filiift autem patrem iuu ,
dulciffimum genitorem cum amorc & reuerenti*
timet, nihil enim charius habet , quam vt patri 1 pc^ f$&f
omniaplaceat.Huius timoris filialis plurima 'un ^l*.
pratconia in facro Dei verbo,ex quibus pauca afcr*'
bamus.^Pfa.io.io. Timor Domini purus pcrrna"C-
infeculu feculi. Diciturautemhictimor purus^
fubie&o & ab efft <5tu : nam vtin puris,id cft'11
purificatis cft : Itain puritatc & fan&itatcfide ^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

io73

P S A L M

rctinet,ne cum impuro mundo fe omni turpicudini
P! oft ittlfrnt. Timor enim Doroini, vt Salomon ait,
Pfoucrb.8.i3.odic malum.Et Syracides,Ecclef.i.27.
TimorDominiexpellit pcccatum. Vtigicurini-
tjum fuperbia?,vr loquicur Syrach,cap.io.i4.eft dc-
*e&io hominis a Domino, acque a crcatore fuo cor
auerfio.Ita vnus timor Dei eft,qui nos in obfer-
Uantia preceptorum Dci atque in omni fancta fubie
^ionecontincrcpotcft. Syrach. 25.13. &c. Magnus
eft> qui adeptus eit fapientiam , fed cimente Domi-
num nemo maior eft.ltem.Timor Dominiclarita-
lefuperat omnia. Item, Q^ii timet Dominum nihil
lrcpidabu, &non pauebit, ciim ipfc eft fpcs eius.
Timentis Dominum beata cft anima cius. Item,fa-
Cjhates & virtutcs cxalcant cor, & fuper h*c timor
Dorriini.Timori Doroini nihil decft.Timor Domi
ni ficut paradifus bcncdictionis.Pfal.m.7-cxtat ho
"»011 timentis Dcum hxc commcndatio, quod ab
auditionc mala non timebit , quia paratum cor eius
{jdcns Domino. Confirmatum cor eius non time-
bitidoncc vidcat in holi ibus fuis quod optat.Breui-
tcr > vt omnis boni fons cum in hac vita, tum m fu-
luta cft timor Dominirlta omnis mali fcatungo eft
Deum non tirnere.iuxta illud Svracidae,^. 4. Nifi
Sui$ fe in timore Pei ftudioiecontinuerit,cit6 eucr
teturdomus cius.
'l^u. ^«/,quod timentes Dcum cjiuinitus docean-
tur>hocettefficaciterper Spiritum fan&umin viis
^omini crudiantur.

Sccundus, quod fumma fcelicitas hominis,atquc
'deohominis fummum bonum ficumfitin timorc
^omini.

T<mitu , qu6d timentes Deum indics in ccelcfti fa-
Picntia proficiant.
Vuartus, quodtimorcDei vacuiprorfus ignari

nnUrcana?Dei fapientiar.

SEXTA PARS.

*3 r^\Culi mei f tmper ad Iehouam , quia ipfe
V>J cducetdi laqueopedes meos.

16 Re/pke adme,& miferere mehquoniam vni~
eus & affliffus fum ego.

17 rffltcJiones cordis mei aucfafunt, ab angu-
ftitsmeis educme.

U Vtde affliciionem meam&laborem meum, &
parce omnibuspeccatis meis.

1 9 Ptde inimicos meos^quoniam multiplicati funt
& odio iniquooderuntme.

20 Cuftodi ammam meam , & Hbera me , nepu
defiam,quoniam fperaui in te.

21 IntegritM & squita: conferuabunt me , quo-
naim expeftaui te.

kni accommodat Dauid petitionem generalem
Pr?fentibus fuis periculis,in quibus vcrfabatur per-
kqucntc ipfum Saule, ac primo loco parat fibi adi-
tumad orandum nouo exordiolo , in quo&geftus
^rantis & affe&us exprimitur : Demde faepius ean-
^cmpropofitioncm repctir,vt m3gis tn fe excitctur
exaudicndi fiducia. Poftea collationem inftituit in
S,, tcr fittmcaufam & aduerfariorum.
^ v *k Geftus & affccT:us orantis hifce vcrbis often

f^*Oculimetfemperad Iehoutmjcilicet fufpiciut
,c» funr eredi.Solemus enim & oculos & manus eo
Ulr,gcrc, vndc cxpedaraus auxilium , atque ideo |

I XXV. «074

fubiidt:f*M ipfe edttcet de lajueo pedes meos.Wo*. eft, &fficfe"s'
liberabit me e periculo,in quo fum.Dire&iomt igi-
tur oculorum lignificatur totcntifsimua orantis af-
fec5lus, qui nititur promiffionis fiducia. Vt igitur
promifsto offcrt auxilium:Ita fides oblatu auxiiium
intuctur:vnde accenditur precatis afFectus.Laqueus
infidias & clancularias inimicorum machinas notat:
roctaphora fumpta a vcnantium laqucis,quibus oc-
culte fcris ftruunt infidias.

6. %?fpice ad rne^ & mtferere rnei , cjuia. vnicui & ^rcciti(J4
affittui fum «go.Propolitio precationis & ciufdem ra ratio.Uld
tio dulciffima, qua: nititur hoc principio infallibili
& immoto.Dcus dcftitutos &: afflidos fe cx fidc in
uocantcs rcfpicit,eorumquc mifcrctur. Obferuan- Doftrin«-
dum cft hocloco gcnus crucis: quo farpiffimc Dcus
fuos folctcxcrcere.Nameos non folum multisop-
pugnandos obiicit.vcrumctiam amicorum & proxi
morum ope dcft tuit & folatio,& fimul affligipcr-
mittit,tdquefacit paterno plane animo, vtoos do-
ccat,quod vt cxtra fc nihil lit mfi pcriculu & malum
cxpec;randum:ita a fc on.nis falus,benedic5lio & au-
xilium dcpendeat. Nos igitur li q.iando in (imilia
pericula incidcrimuSjimiicmur Dauide, ftatuamuf-
quc,qti6dDcus no alitcr fit affc&us erga nos,quam
ftlit crga Dauidem , modo fimili fiducia ad ipfum
cofugCiimus.Nam Dcus pcrfonarum acceptor non

ft,fcd caufas iuftiffimedifccrnit.
1 7 AfflillioTics coi dis mei aui.U funt , ab angusliis Qfccrda. ^
meis educme.Hic vcrfus querela & precatione abfol ^reca
uitur.Qucrcla eft maximamon cnim tam ob crucia-

us corporis gemit Dauid , quam ob cordis angu-
ftias.Nam dum corpus fotis prcmitur,animus intus
pcrturbatur cogitationc pcccati. Norunt cnim pij

ruccm externam peccatorum latcntium cfTcpce-
nam.Quoties igitur pij affliguntur,veniunt in cogi
rationem fuorum pcccatorum, non vt molc pecca-
corum obruantur, fed vt precibus ad Dc-um confu-
giant,qui vnus potcft mcleftiffima & grauiffimam
lcuarc farcinam & dcponcre. Qnarc mox fcquitur
precatio,^ angusliis meis educme.Hoc cft,libera me DuPlcx
ab opprobrio & pcrfccutionefeu crnce. Hoc loco Sn°gu£tu.
cogitemus duos modos cflc, quibus filij Dti in hoc
mundo cxercentur,opprobrium videlicet,& crucia
tus.Sapicntia? 2.19. Contumclia& opprobrioeum
cxaminemus. i.Timoth.4.10. In hoc laboramus,&
probris afficimur quia fperamusin Deo viucnte.

18. Vide rfflilhonem mtam , labortm rneum, &
parce ornmbm peccatis mets.

Hic aperte fatetur Da uid fe fuis ncccaris mcruif- De caufi*
le pra;lcincs atliictioncs, qua: vt muigentur, rcmil- nura> _H
fioncm peccatorum pctu : Nam hic cft ordore&if-
lmusjprimum omnium rcmiffio pcccatorum peten
daeft,hac impctrata cor mundum cft efFcLtu." Cor-
dc purificato , rc<fto ordine pctitur pcena? vel miti-
gatio, vel condonatio. Nam vt in corporc fanan-
do:ita in animae morbo primum caufa roali remo-
uendaeft.

19. Vtde immicos meos , yuoniam multiplicati funt,
qt odio imcjHo odernnt me.

Exagg^rat pcricula fuaDauidab hoftium fuo- Pcricu,°*
rum multitudinc & truculcntia, c\niCi diccrct. Etfi phfica^tio.
autcm coram re Deus reus fum,& hac, qua prcmor,
crucem fum meritus, tamcn inimici mci non habet
iuftamcaufam cur mc pcrfcquantur. Mcntiuntur
me rcgnu tyrannice affc&atc, fed tu fcis,quod man
dato tuo in rcgem inunclus fum, propter quam cau
fam tyrannico odio mepcrfcquuntur.

Dauid hoc locotypumEcclcfiacgerif vt enim i- banid £c
pfeiniufte traducitur ab inimicis fuis 6Vodioim- ckr,x tjr"
placabili grauatur:lta EcclcfiaDcipcrpctuo ia j^ox

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

io75

nmmlo hoftes hibet,qui {eperfCquuntur,alias plu-
res,aiiasp3Uciores.
cicUx$EC Sancautem criagenera hoftium Ecclefia: prancr
Epicureos, videliccc Sophifta? , Hypocrita? & Ty-
ranni. Sophilta: dodrinam inuadunt, vt ca vel a-
boltta, vel dcprauata, Ecclcfi* corpus paulatim
collabatur. Hypocrita: fi&a fanctimonia & fuper-
llitione infidias ftruunt. Tyranni aperta vi graf-
fantur & fanguine Ecclcfiam cxtinguere ftudent.
Buntmen Sciamd facienclum Ecclcfias I Primum omnium
u. confolabitur fcpromifsioncChrifti dicentis: Por-
tar inferorum non praeualcbuncaduerfuscam.Dein
d? contraS >phiftas cuebitur do&rina: puritatem,
cauebitquenefundamcntum fubruatur. Hypocri-
tis opponct dictum Chrifti : Frultra colunt me do-
centcs do&rinam hommum. Contra Tyrannos
exemplo Dmidisad preces confugict ( magisenim
proftcrnuntur Tyranni in mundo prccibus quam
vllis gladiis) Nam ratio cx fide fafta tutiffimum cft
•fylum Chriftianorum contra tyrannos &hoftes 20
Ecdcfix.Vere enim a Salomone di&um cft,Turris
fortiflima nomen Domini,ad hanc confugiet iuftus
& faluabitur.Prouerb.18.10.
cK^adT Porrotenenda cft ratio re&e orandi aduerfus i-
aducifus' njmicos . namcum Chriftus iubet pro inimiciso-
inimic«s. rarCj& Dauid plenus Spiritu fancfto contra inimicos
oratjiiecctfc cit , & difcriminainimicorum tenerc, !
& difcerncrc precandi modos. Sunt autem inimi- !
ci vcl caufje tantum , vcl perfona: noftra* tantiim, ■
vcl vtriufque fimul funt hoftcs. Si funt hoftcs cau-
f*,hoc eft, vcrse do&rina? quam profitcmur, orabi- j
mus Deum vc cueatur caufam aducrfus hoflcs , &
eos vel conucrtat fi funt cmcndabilcs , vcl eucrtat, (
fifunt obftinati & inemendabiles. Sifunthoftes
pcrfonaj noftraryuit a nobis funt lzfi, & iuxta rcgu-
lam Chrifti petenda eft vcnia , & iniuria illis a no-
bis fa&acompenfanda efi. Autnon funtanobis
la»fi,& orandum pro iis , vt ex hoftibus amici fiant,
aut fiid ficri non poteft, petcnda eft diuinitus de-
fcnfio aduerfus corum truculcntiam. Sifuntho-
ftcs vtriufque,hoc eft,& caufac iufta: & perfona; no
ftrx, excmpluin Chrifti pro regula nobis fcquen-
dum eft,qui orauit pro hoftibus dodrina;,& pcrfo-
nxfuae cmendabihbus , & contra inemcndabilcs
vindidtam petiit.

20 . Cuftodt animam meam & Ubera metnc confm-
oar^Homarn fpcraut tn te.

Hic verfuscongruitcum fccundo,&conftatIlc-
ihorico Enthymcmate, quodmutato ordinchoc
modo Dialectice concluditur : Ego Dauid fpero in
te Deus:crg6 cuftodianimam mcam, id eft, dcfcn-
dc vitam meam,& libera meab aduerfarijs mcis,ne
fruftraci»sfpcfuccumbam,& jpfi fuper mc laetcntur
& triumphent.Principium quo nititur huiusEnthy
mcmatis antecedens fupra cxpreftum eft in tcrtio
vcrfu hifce vcrbi,:Etiam omucscxpectantcs tc non
erubefccnr,crubcfcent pr^uaricantes temercScd dc
hoc principio vide cpar fupra annotauimus in tcr-
tium verfum.

II. Integritai rj djuitas confcruabunt mcrfuoniam 60
fperaui in te.

Ha?c oratio plcna fiduci* eft. Opponic enim
Dauid fuam innoccntiam criminationi hoftium,
qui illum criminabancur ranquam alienas rci arfc-
ftitorem : fcd huic criminationi opponit , vtdixi
fuam intcgritatem & a?quitatcm. Intcgritas eft
finccritas , qua fibi confcius fuit Dauid nullius doli
aut fraudis. j£quitas,integritatis erfcctus feu fru&us
eft.Hec cnim cauct nc noceat proximo,fcd vt om-
nia potius in ipfius commodum conucrtat. Qubd

ENARRATIO I0J'

autemhacfuainnocentiafola non nitatur Dau^'

indicat fubiecla ratio.Quonia , inquit,fpcraui w tc'

CoramDco igitur nititur Dauid fiducia promi-

fionis &remifsionis pcccatorum,& promifsi rcgn 1 1

rcrum cum hoftesfuos intuctur, bonitate caulx c

fuftentat&confolatur.

Hoclocoilluftredifcrimcninterconfolationeminter^

Philofophicam & Chriftianam obfcruandum cit. ^phiI,
Summaconfolatio Philofophica inrebus aduer uSfop^
10 eft,cum quis fibi bene confcius patitur iniufl.c, quJ
fane confolatio mixta cft haud raro cogitaiionc »r^
Dci. Qucmadmcujum vel in illoOuidi) apparCt'.
N ecTAcritiyanarn pattris,fednumtms tram.Bft ali^Hi
magms crimen abejfe malts. Qiiantum enim ab a »
qua parce leuatur dolor in hominibus non conucr-
fis cum videntur iniuftc pati,tantum ab alccrap3/'
cc augetur & crcfcic cogitatione irati numinis- ^ L '
rum confolatio Chriftiana in rcbus aducrfis non
tantiim bonicatc caufze nititur , fed fiducia proini -
(ionum diuinarum: qua affliftus & ftatuithb»re'
milfum elfe peccatum :9 &Deum non vtiudiccm
aut tyrannum metuit,fed vt patrcm potius bcmg11
fimum & clcmcntifsimum agnofcit , vndcccrcam
fpem concipit defutura libcratione. e*co>P:*

Pompeius fjgicns Carfarem , partim difturbatoi
partim occifo cxcrcitu , fuam caufam iuftiorcm I0"
ilfe non dubitat,cuius cogitatione nonnihil f^ f°r'
te fuftentac, verura quia ignarus diuinaru fuic pr0'
miffionum, incidit mifcr in cogitationcm prOUl"
dentixDei, & tandem ratiocinatur nulIampiar)C
elle prouidentiam , ex eo , quod Iulius in detcf
caufa fc iuftiorem dcfcpdentem viccrit. At D'lUlt
variis obie cftis periculis non foliim innoccntia iu*
fc fu(ientat,vcrumctiam idquc multo magts ccg|ta
tionc prouidcntiae Dei , qucm ftatuit veicpecc311'
tem fe cxauditurum , & tandem de laqucis noKi»
crcpturum.

Si quis forte obiicit,Dauid fretus bc ni tate cauia: g
fua?, Icuiusferrccruccm potuit, fed quid dicendutn u*»^

Trecitio-
nis rcpe-
tirio ne-
ceflaru-

Fidei au- '
dacia.

crit de ca crucc, quam quis fibi fua culpaaccer:
an hic afflic5t

Sus fub ciucii onere dcfpcrubitPCcrtum
quidcm cft,quod cum Dauide non poffit diccre,m-
tcgritas &9quitasconfcruabunt me.Num crgo curu
Cain clamabir,Maior eft iniquitas mca,qi'am pr0P
ciatiorNum cx impaticntia dictt,malcdidta fit no**
in qua natusfum? Nunquidcum Sauledcfperabn-
aut cum Iuda & Achitophel fe ftranguhbit? Abfinc
h^ cogitationcs procul ab humanis pectoribus.Sun
cnim via; quardam & aditus ad infcrni portas,quaTe
omnibus hominibus fummopere cauenclx funt,
quantumuis vel maximi peccatores fucrint, quan-
tumuis vclarcnam m aris peccatorum con.ro mu
titudo cxccdat. Quid ergo hic facicndum ^°^10.^
qui fibiipfi cruccm fua culpa mifcrc impofuic?^ 1 1
difficiliori morbo corporis opus cft prxft -nticri re-
mediotltain hac confcicntiae luAa cum peccato -
pus eft efhcaciori r*cmcdio,opus cft faniori confi'»^
nc confcicntia peccati fradtus homo ruat cum niu
tis in defperationem & arternum exitium. Vc aU^
tcm confi io fano &rcmedio falucari fine ommcr^
rore vti afflidus poffic , hacc nouem ordine » vc pa
eft,cogirabit. _

Primum omnium prclTus crucc ob ccrta pccCJta JJ1,,!'^
non hypocriticc extenuabit peccatum , nec c l^e^t
tionepeccatifui cum peccatis aliorum fcfallet»tc
potius examinabit feipfum &fuam iniquitatem ]*n~ lt
cibus non fillacibus pondcrabit. Cogitabit quis ,,c
is quem orTendit, nempc Dcus*iuftus iudex> u,l!.c
nihil laterc poteit.Cogitabit quisfii is,qucm u{iC°^
dk,ncrope hcrmo feu potius vmbra hominism2'^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

io77

J°n cft dignus , vt re&e mcminit Cicero , nomine
n°minis , cjui vnum totum diem velit effein volu-
Pr«e, Suid dicemus de iis, qui toto fcre temporc fe
*pSJ *n volutabro peccati inuoluit ? Cogitabit peccati
^o<i. fui cnormitate,turpitudinem,magnitudinem,mul-
HttJJj ^udinem^hacccum re&e e.ftimat peccator,qui iam
• :;.-c:;e.aliquanQ fingularcm crucem impolitam fibifentit,
ci lachrymje crumpunt , atque adeo totus homo in
anima& corpore horrendis cruciatibus afficitur.
Huius rei rnulcas imagines otfert Pfalrnorum lect-io
Cxquibus vnam pro multis adducam ex Pfalmo 38.
3-vbi Dauid lta fuos dolorcs ac pauores ob peccatu
^'fcnbitiQnoniam fagitia? tuac infixa: funt mihi, &
JP*nus tua premit mc,non eft fanitas in carne mea a
"cie irae tua:,non cft pax offibus meis a facie pecca-
^rummcorum. Quoniam iniquitatcs mca: fupcr-
prcffac funt caput meum,& ficut onus graue grauate
funt fupcr mc, putruerunt & corrupta funt vulncra
^apropterinfipientiam mcam. Depreffus fum &
Curuatusvalde, tota die contriftatus lngredicbar,
^noniam lumbi mei impleti funt plaga,& non cft fa
nitas in carne mea.Rcfolutus fum & concuffus val-
de>rugicbamagemitu cordis mei.Item,cor meum
fenfup3lpitationem,dcrclinquit mc virtus^mca , & .
jumen oculorum meoru non eft mccum.Hic Dauid
»0 fua perfona pingit afTe&us & cruciatus hominu, .
<lui vera mcnfurafua peccata ponderant.Non enim
vt Hypocrita? & fecuri asftimat pcccata fua proprio j
fenfu &iudicio,fcdDei potius offenfi maieitate,pec |

turpitudinc,& poenis peccato debitis iuxra Lc- 30
& kntentiam.Etfi aute huiufmodi motus rari funt
,n mundanis hominibus , quales fuerunt in Dauidc
& Ezechia: tamcn neccffc cft , vt qui affligitur pro-
Plerpeccata fua,tangatur vero dolore ob pcccatum
W hypocrifi.Cauendus eft hoc loco crror Papifta-
fum , qui huiufmodi dolorem conccptum propter
Pcccata mercri vcniam docet. Nam tametfi hic do-
lot pra-cedit vcniae petitioncm , tamcn ncquaquam
cft caufa propniationis feu veniae. Quarc hic ncmo
^fperare dcbct,fi tantos dolores ac pauorcs no fen
J5ritin fe,quanti fuerunt in multisheroicis fandis,
kddoleat quod Deum ofFenderit,odio habcat pec-
lA4ipt^catum,quo crucem fibiaccerfiuit.
5j°ne, Secund6,ne fenticns dolorcm inferni ob peccati
^JJ* m.agnitudincdefperctiniitispauoribus ,cogitabit
^m.asProrniffi0nes Dei de gratuita peccatorum codona-
tioncvniucrfaleseffe.Idem enim Dominusomniu,
v*aitpaulus , diues in omnes qui inuocant ipfum
^om.io.n.Nolo mortem (ait Dominus, Ezcch.33
^Oirnpij^fcd vr conuertatur ac viuat.Et Chriftusait
*°an.6.3o.4o.Haec eft voluntas Patris mti, qui mi
Jl me , vt omnis qui vidit Eilium & credit in eum,
|*at>eat vitam aeternam.Matth.18.14.Sic non cft vo-
J^ntaspatris meivt percat vnus &c. 1. Timoth. 2. 4.
"eJsvult omneshomines faluos fieri&ad agnitio
neni veritatis vcnirc. i.Pet.31.9. Deus loganimis eO
cr8a nos,non volcns vllos perire,fcd omnes ad pce
"itentiam rccipcre.Et diuus Bernardus AwProdut*
lkc'*nadmt/cri confolattonem.magnumtonfiltunt ab &ter
»0 tn finu Aternitatts , yuod nohtvtdelicei Deta mortem
Peccatoris^dmagts vt conuertatnr acviuat.Hcwo igi-
lurabhac promiffione vniucrfali fe exdufura pu-
tet>Nam qui hoc facir,nouo rcatu fe inuoluit,vt qui
i<^it ^euni mcndaccm in promiffis faciat.
^de4n Tcrtiolococogitabit dc mandato Dei vniuerfa-
jj-vtcnim promiflio eft vniucrfalis, ita etiam man-
^datumDei^quod mandat nobis conuerfionem) om
.nes homints cx aecjuo obligat. Cum ergoaudimus
'n prophetis hanc vocem: Conucrnmini ad me filij
horninum.Itcm, Rcucrtatur vnufquifque a via fua

PSALMI X X V. 107S

mala,cogitemus illam voce ad omnes mortales per-
tincrc,& hoc Dei mandatum omncs obligare,vel ad
obedientiam veladpcenam contumacia;. Proindc
cum cruceprefTus propterfua peccata audit hanc
votem Dci, caueat ne hoc vcrbum Dci contemnat.
Filius Dci hoc ipfum fimilitcr mandat omnibus &
praccipue oneratis cV laborantibus.Ita cnim aif.Ve-
nite ad me omnes qui laboratis & oncrati cftis, ego
refocillabo vos,&inuenietis rcquiem animabus ve-
ilris. Vcnitcnim , vtipfcdc fe teftatur , vt faluet
quod pcricrat.Nemo ergo magnitudinc & turpitu-
diltc fui peccati abfterrcatur , quo minus Dei fe vo-
cantis mandato obtemperet.

Quarto,Ne peccati cnormitas nos impediat,quo +
minusmandato Dei obtempcremus, cogitetur av £j£e
Tfcyquod propeccatis mundi perfoUtum eft. hocamplcfti-
enim toVf^ cum precij fit infinhi, ficri non poteft vt
peccatum alicuius fit ta m cnorme, vt non qucat tan
to prccio rcdimi eius pcena.Cain defpcrans clamar,
Maior eft iniquitas mca quam vcnia >tJMcntivU> ait
Auguftinus, oCain. JMawr entmeft Dctmifcrtcordia
ejuatn ommum peccatorum mtfcrta,

Quinto,Cogitcntur exempla maximorum pecca-
torum,qui lunt recepri. Quis vnquam maior pecca rtifcricor

tor fuit quam Adam?At hic in gratiam rcceptu J , yt d^m funt
fuo cxemplo doccat , nemincm tantum peccafie, co cquu
quin recipiatur in grariam,modo ad mifcricordiam
confugerir.Q^iid non Manaffcs dcfignauii?fed gra-
tiaDci eius peccata abforpta funt. Peccatrix apud
Lucam fide eft lilia Dci effccla. Latro in cruce pce-
nitcnsaudit hanc dulciffimam vocem : Hodiceris
mecu in Paradifo.PauIus dc fcipfo fcribit, Veniam
confequutusfum , vt in meoftcndcrct lcfusChri-
ftusomncm longanimitatcrr,vt cffcm excmplar iis
qui credituri cffcntipfi in vitam xtcrnam. Huc&
vocatio gcntium pcrtinct. m 6Lffcftlli

Sexto,ln cogitationc horum, id cft promiffionis ^itiliu s
vniucrfalis,mandati vniuerfalis,pretijpcrfoluti pro fanfti.
mundipeccatis,& excmplorum peccatorum, qui in
gratiam rcccpti funt,concipitur igniculus fidci ope
rante Spiritu lando & cfhcaci in vcrbo iuxtaordi-
nationem Dci.

Septimo, Fide ccncepta petenda eft peccatorum 7- Prccc$
venia: in hac precationc paulatim crcfcit & augetur
fides , doncc ccrta fiducia ftatuat pcccator , pecca-
tum fibi remiffum cffe. s Cmcij

Oaaa©,Vcniapeccati impetrata,pctendaeftcru

cis mitigatio,quar fi non aufcrtur proifus, aut miti-
gatur vllo modo,tamen vcre fit,fi patientia tempe-
retur,facrificium Deo gratKfimum. Sic obcdicntia
fub crucc,quam fibiDauid adultcrio& homicidio
acccrfiuitjfit facrificiu. Vnde ipfc canit, Sacrificium
DcoSpirituiContnbitlatus.Cor contritum & humi
hatum Dcus non defpicis. Ad hunc ctiam modum
Latronis dcbitum fupplicium,g'atum per obedicn-
ijm ex fiderediiitur facnficium. Breuitcr quaeuis
crux fiue fir commerita/iue non,vbi temperatur fi-
dc& obedicria,iacrificiu dicitur Deo gratiflimum
etfi natura lua peccati pcena eft.

Nono&vltimo, Accedat gratiarum aftio cum
pio propofno omnem orTenfara Dci in pofterum
cauendi.Vt cnim gratiarum adio cft agnitio iudicij
& mifericordiac Dei punientis nos paterno animo:
Ira pium propofirum teftimonium ffl Spiritus fan-
di de vera conuerfione & fide. ,„ m

1. VeraDci muocatio tutiffimum afylum eft pa°ms^
aducrfus omnc genus malorum.

2. Proprium Dci etl mifereri afflidorum fe in-
uocantium.

3. Externa crux intcrni peccati poena eft.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ENARRATIO

1080

Liberatio a malis quibufuis inchoanda eft ape-

titione remiffionis peccatorom.
Ecdefia femper habet hoftes,c]ui fe implacabili

perfcquuntur odio.
Mcns fibi confcia re&i,& fiducia in Deum for-

tiffima func aduerfus hoftes prasfidia.

SEPTIMA PARS.

22 T3 Bdime Deus Jfraelem ex omnibus tribn-
XV Utionibusfuis,

sunim* Ab hypothefi ad thefin tranfir. Ha&enus enim
pro feipfo, vt membro Ecdefiae orauir.nunc preca-
tur redemptioncm totius Ifraelis,id eft,vcrx Ecde-
fia? Dei.

fcccfcfia Sed qux eft ratio huius appellationis? cur Ecde-
cur ifracl fia jfraeiis nomine appellaturPNomcn Ifracl impo-
dmtUI' fitum cft Patriarchar Iacob ab euentu , vt legimus
Gene.32.28. Cum autem r>eus non hominum more
nominahominibusimponit, fedrem ipfamfimul
confert,vt certo refpondeat euentus,opera?prctium
eft altius perpendere rationem huius nominis,&cur
totiEcdefiaetribuatur.
iacob cur Nominishuius Ifraelis impofitionem prxceffit
cft ifracl. grauiffiraa tetatio in Iacobo.Timuit cnim valde nc
afratre Efau cum vxoribus &liberis tollercture
medio proprcr ercptam olim benedic"tioncm,& iu
primogeniturar. Deinde in tematione ardentiffi me
precatur,acDeuea via aggreditur , qua fciretipfum
vinci poiTe,vt feinuocantem exaudirct,& eprarfen
tibuspericulislibcraret. Nam vrget promiffionc?
Dei.ita cnim air-Dcus patris mei Abraham,& Deus
patris mei Kaac. Dominc cjui dixifti ad me, Reuer
tere ad ternm tuam , & cognationem tuam , & bc
nefaciam tibi. Poft orationem accingit fe itincri
ac nofte tota lutfhtur cum Angelo & przeualet , •
cjuoeuentu Angelus mutat nomcn Iacob , diccm
Non Iacob vltradicctur nomcn tuum, fed Jfraci
quia princeps fuilli, cum Dco& cum hocninibus
prarualebis.

Iacob

I Eft ergo Ifraei iuxta etymon vi&or Dei,fcu pr»4 p» #
lceps Dei,fic didus-, quia heroice cum Deo pugna-m-
uit,&pr«ualait. Praedarum fane viaoriac genu >
cum homo puluis & cinis sum Deo lu&atur, & rc~
portat vi&oriam. Iam non obfcurum cft videre»
:ur hoc nomen Ifrael EcclefiseDci tribuatur. IacoD
typusfuitEcclefiae totius, & pracclarum eiuidem
ncmbrum.Vt ergo ille tentatur,orat, ludaturcum
Deo,vincit & reportat benedictioncm :ita Ecclciia
Dei in hoc mundo tentatur variis modis * in tenta-
•one orat , in orationc lu&atur , vincit & reportat
^encdi&ionem. Hoc ergo exerorjlum imitantiir 0-
incs fiiij promifsionis, id eft , veri Ifraelita? , fijPc~
ant & vincunt Deum non carnalibus armis,fed ar-
nis ab ipfo Deo porre&is.Nam fpiritum fidei m r
>fisexcitat, perqucm promiffionibus ipfius cre-
lunt,ftatuuntque eum tam veracem elTe, vt rnentin
lon poffit,tam potentem effe, vt promitfa praeftaw
>ofsit,& tam bonum , vt certifsime velit quod pa-
crne promifitadirnplerc, Vcri proindc Ifraelitas
um demum cenfebimur , cjuando fide firmi & ror-
es in promiffionibus diuinis accjuiefcemus , & ea~
iem fide omne genus tcntationum fuperabimus.
^iiotics igitur legimus Ecdefiam Dci lfraehsn°-
nine defignari , cogitemus & lu&am in tentatio-
ie grauifsimam fuftinere Ecclcfiam , & modum VI-
torise , cjui cft fidcs promifsionis. Ita enim ait
loanaes : Hasceft vi&oria qux vincit mundum,
idesveftra. iad^

1. Qu6d Ecdcfia in hoc mundo fit fubiefta ^p^"
cruci.

2. Quod orandum fit pro Ecclefiae libcia-
tione.

3. Quod Ecdefia tandem fit reportatura vicw-

VSVS TOTIVS
Pfalmi.

Cum te pr<tte> iti turbat mens confcUfatti,
Imoloranda ubteji grattalarga Dei<

F I N I S,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ENARRATIO

PSALMI OCTVAGESIMI

Q_V A R T I.
MVLTA EAQ^VE IMPRIMIS C O G N I T V N j

CESSARIA, TEXITVR REFVTATIO £ R R O

Iudaeorum , furoris Mahometiftarum,vaniratis Epicureorum , idoli Pap:
ftarum: Exponitur ratio Sacerdotij Chrifti , & facrificiorum Ec-
clelia: : monftratur viaa fempiternamiferia, ad perpe-
tuam beatitudinem &: coniundionem hominis
cumDeo,qua? cft finis &: conditi &: re-
dempti humanigeneris.

E R R O R I S

»i-

NlCOLAVS H E H M"I K G I T S<

GENEROSO AC UW A G N I F I C O VIRO S A P I E T^T I Ay
pietatCyir virtute excellenti D.Petro Oxe Dominode Gijfelfelda,MagiftropaUtij,
ejr Regis & regni DanU drc dignijMmo^qmfumo atcfue prttdentif/mOj
Domtno ac Patrono fuoperpetuk obferuantia co/cndopacem,
falutem, (trjanclum rerumfttcccffum precaiur.

Va n t je fint tcnebra? humanarum mentiumdeDeo ,& proiiidentia,
generofeac magnificevir,tcftanturnonfolum philofophorunr fc£be fe-
re infinit£,verum etiam trjftiifima fecuritas in plerifque hominibus , qtii
vita &:moribus teftantur ieaut nullum numcn agnolccre, autexiftima-
re Deumf vt Homerus)apud nefcio quos ./Ethiopcs dcliciari, vc i;on va-
cet illi rerum humanarum curam habere.Tanra eft caligo, tanta vanitas
hominum fecuta lapfum primorum parcntum , &: poftea confi/mataj
partim praua cducatione , partim exemplis hominum , qui fapientia &s
prtuteviderfturcarceris antecellere.Hxctriftiffitna cahgonon poteft aliter difpelli quam peif
^cem verbi Domini. Hucpertinerilla rntcrrcgatio &: refponfio Dauidis Pial.119.9-In quO
^ndam faciet adoJefcentior viam fuam?In cuftodiendo fcrmones tuos.Tamtum qualis eft a-
^°le(ccntia,talis eftfenecrAis,vtSolomonait,fequiturtotam vita hominis immundiffimam
fineverboDei,quod Iblummedetur viciis noftris. Immundities autcmilla qua? in toto*
nilmano gencrc harrct, donec diuinicus pcr verbum Dei abluatuc , non clbtam corporalis la-
kes quim fpiritualis &: interna.-cuius partes plures funt. Qiiarum prima, ( qua? eft caula alia-
tum)cft ignoratio veri &: boni: qua? denfiflimis confertitr tenebris , &: cseeitati pcrfimilis eft,
^uatotaanimahominis veluci deformemonftrum in rcnebris palpicat. Sccunda, efthaberc
ertoneamde rebus diuinis opinionem,eamqnctanquam euidcntiflTimam vcritatem ampledK
&exofcu!ari. Qualis fuit plcrorumque philofophorum , &: hasrecicorum ,quicum mordicus
t1Jerentur conceptas derebus diuinisopiniones,in precipitium damnacionisrucrunr.Qu.-fre
^uid qua?fo triftius eiTe poceft? Tertia eft IfAiro^Q Myttr/ric. , hoc cft, cogicario prauisafFc&ibus
0c)noxia.Vtenim mens maleeft informata: ca arrec-tus mentis prauoiudicio excicatus , rapi-
*Ur& ferturin peflima quxquc. Quarca eftconfentire pcccato: qucm confenfum fcq iitur
"°rrenda colluuies omnium fcclerum(dc quibus Paulus difputat,Rom. 1. ) doncc homo in fcni

Z. j.

i*% EPISTOLA

piccrnam miferiam demergacur.Ab his triftifTimis macuKscmundacur animahomihis pcrkm
pidifsimos rontcs faluacoris,id eft,per vcrbum Dei.Decuius verbi Deiefhcacialoquicur PW«
19 ,8.in iunctentciuiam,Lex Dominicft immaculata,recreat anim .s Teftimonium D.cft fr
dele,S.ip:cntia prxftac paruulis.MadaraD.func reda,la?cificac cor:pra?ceptu D.cft lucidfrulu-
rpinat ocuIos.Hoc cncomiu verbi Dei,ccii brcue,(i verba fpecl:es,tamencopiofiftimu cfl, ti do-
chinas &r cofolacioncs qua? in co lacet euoluis.Quod encomiu iurc opponendu cft omnib. W"
riotis iudrciis Epicurcorum,politicorum,hypocritarum,&:rycophatarum.Huius encomi;oclo
iunt partcs,quar mire difcernunc intcr verbum Dei,&: Philofophicas fcu humanas doctrinas-

Prima,lex,inquic,Domini eft immaculata.Hoc eft vcrbum Dei,&: in fc purum eft, vc quod
a purifiimo fonce Deo manac,&:purosefficic eos,qui cicredunr.humana aucedo&rina qu-uv
cumuis nicida&: fplcndida apparcc,ramen non ex omni parce eft munda , nec mundos efficfo
Socratica Philofophia,quam Plato exornauir,pcimu,iure fuo, locum inrer phtlofophoru do-
ttrinas hbi vedicare -videtur,qua? profe&oeth plurimas bonas &: rectas fcntecias de Deo, pro^
uiden:ia,&: finchominis,continet,actamen curpiftimoarnoconcaminacur, cum promiicuas
libidincs fcgibus approbat Placo,&: excmplo fuo turpiora quam qua? a nobis funt diccnda co-
probac.Quare cum Socrates &: Plato animam hominis purgare conantur ab vna parce, ab z\"
tcra eam fcedant abominandis lcelcribus.Sed verbum Dci fcu vox Euagelij vt eft ex omni par-
te puru,itaex omni parteanimam hominis,qui Euangelium viui fide recipit , immacularain
cx perfe&am reddic.liberatenim eam ab crroneis opinionibus,imbuic vcris fcntcnciis: cxcicac
pet fpiritum Chriftiaflecltus puros.Quibuscum alTencicur voluntas aetiones inceriorcs U e* '
tcriorcs tanquam riuuli puriftimi ex foncc purittimo manant.

Secunda-, rccreac,inquic,animas. animz hominum fiti quadam grauiffimaarcr, ncc po/Tunt
recreari aut refici priufquam pocancur falucanbus fontibus lfrae! , hoc cft verbo Euangclij.
fubindeconfcientiafcelcrumtitim hancauget , quam folus Euangehj liquormitigat&: collic»
cuanimaeo pcrfnndicur.De hac aquaZacharias Prophecaloquicur cum ait,cap.i4.8. Eceric
in dicilla,exibunc aqua?viua: de lerufale.hoceft fctmo Euagelij qui eftammarhominis , quod
fitienti eftaqua limpidiftima.Dch.ac DominusIoan.4.i4.ait. Qui bibcric ex aqua, quamego
dabo ci,non licict in a?cernum.Sed aqua,quam cgo dabo ei, fiet in eo fons aqua? fahentis in vi-
tam aeccrnam.

T<rr//>,teftimonium Domini cft fidelc.Hoc cft, Verbum Dei eft teftimonium minime falla*
de voluntate Dcierga homincs. Vtcnim vox legis teftatut quod Deus tincdifcriminc &c pel'~
fonatum ac nationumacceptione vclicomncs concumaccs perfcueiances in fua concumacia,
&: non agences pcenicenciam abiicere cum diabolis holbbus Dei in a:ternas tencbras & p02"
nasilta vox Euangclij tcftacur,quod Deus velit propter filium omnes homines quantuuis ma
ximis & horrendis pcccatis contaminatos recipercin gratiam,vc zccrnacbcaticudinis fcnban-
rur hxredcs.modo Euangelio crediderinc, &: vma fide in fihum Dci,qni dcdic feipfum om-rW
'^ypropeccacis mundi,recubuerinc.Propcer hancimmotam regulam volnntacis Dei,quxno
bis vcrbo Dci commendatur,verbu Dei dicitur fidele,&: vcrbum Euangclij,Veriras,vt cu.m oir
cirur, Veriras hberabit vos.Na Euangclium quod eft vcrbum vcricacis, Chriftum iiberatorem
ofrerr.-Dcquofcriptum dhSifilius vos liberos rcddidcrit,verc liberi cftis.Ioan. 8.32.56.

^4r/4, Sapientiam prxftac paruulis.Sapiencts huius mundi nihilre&cincelligunc dcDeo
8c" eius voluntate,nihilfciuntfolidi de eius cpenbus,qux funt(vc pra:cipuareferam)fap«enti;l
in condicione hominis,iuft jcia in lapiu hominis,miicricordia in reparacioriehominis, mileri'
cordiflima bonitas in conucrtione peccatoris.Ignorant difcrimcn familia; Dci,&: aliarum f>
darum.ignorant viam euadendx xtcrncemiferix,&: obtinendx fempicern;c bcaticudinis:ig»°
rant modum cokndi Deum, qui in timorc Dei , qui fummafapientiaprxdicatur,maximae*
p. rtc titus cft.Verumhancfapientiam voxEuangelij prseftacparuulis. Cum incerim maximi
Sipoccnciftimiin mundofuaiefapicnciacuextunt miferc. NaimmotuftabitDominidicl:um
apudleremiam S.p.Vcrbum Dci proiccerunt,quidproderit eis fapicntia?

^////^./jMandara Domini funt recla.Hocdiccum opponendumeftcabulis Parcarum , quaS
ara;Zenonis famiha.Significatcnim hocdictum Dcu minimeeiTcz^jaTyDAw^Ztt», [cd xq^l
lcm omntbusiuxcadecrcti fui rcgula.Vultreueraomniu hominumfalutcm,fed peragnicionc
veritacis.Tuxca illud.Dcus vultomnes homines faluos fieri, &: ad agnitioncm vcritacis venirc*
Vult ctiam omnes non retipifcences,tine <z&&<ro™to-^,'ct7xternum perire.

^v//i.La:cihcanccor.Hicefredus Euangelij fummum bonumeft inhac vica. NuJla docln'n*
humana medcri vulneribus confcicntix nouic. Qui enim alicuius grauis fcelerislibiconfcillS
cft',nodc dicque fecum teftcm &: accufacricem confcienciam circumferc.-quam nulla pM°fp
phia fanare poceft.Verum fola vox Euangelij auxiliarc p^rmacum &:prxfentifiimumremc"
dium confcientix fiucKC applicat,dum Chriftum mortuu pro peccacis noftris,&: rcfurcitactim
propceciuftificacionc noftri ccftacur : Dum Chriftum finem legis pronuciac in lufticiam 6tn&

credend-

io% DEDICATORI A. joS6

crcdenti : Dum Chriftum omnes laborantes inuitare tcftatur vt ad fe tanquam ad medicum
veniant , quibus omnibus pollicctur fanitatem camquegratis.Hic enim,vt A uguftinus pie &C
rc&e ait,noftra deli&a fua delicla fecit,vt fua iuftitiam noftram iufticiam facerer. Cur» igicur
confcientice noftrse afpergutur fanguine Chrifti,(quod ht cu in ipfum credimus, jmundantur,
vnde mirabilisqusedamincordeiequiturla^titia. VtcuDauidedicamus ,Cormeum &: caro
mca cxultantin Deo viuo.

Septimx , Praeceptum Domini eft lucidum feu purum. Hoc opponendum eft Papiftis qui
Satanicis quibufdam ftrophis inuoluunt verbum Dci,vthomines abeius leeboneabftcTrcant.
I^icunt literam hoc eft vt illi falfc interpretantur,litcralem feu grammaticum fenfum, cu ta-
^en fit vcriffimus , occidere : &: fpiritum,hoc cftallegoricam interpretationc approbacam a
^pa viuificarc.Vcruhic Spiritus San&us in Dauidecontrariumaffirmar, du verbum Dei cfTe
lucidum,claru & purum pronunciac ; quod quide vcriftimum eft quantum ad ea quse ad fun-
damentum pertinent,&: funt omnino ad falutcm neceffaria.

OttAHd, llluminatoculos,hoc di&um indicat,naturam hominullne verbo Dci illuminan*
teca:cam elic,vt qua: circunaferat tenebras , vidclicetdubitationemde Dco, fecuritatcm car-
nalcmjdifridentiam^falfaminuocationemanimi dubitantis &: fugicntis Dcu, &:aliosmotus
abcrrantes a lege Dei innumerabilcs.Sed hanc cexitate non mtclligit mundus, imo fe miratur
&magnifacitpropterexiguam vmbram externse difciplinx. Eccleiia vcrovocc vcrbi Dci
comonefac~ta agnofcic &: dcplorat fua mala,&: pecit a Deo nouam luce, iuftitiam & viram. Ia
hacpeticione&:medicationc Euangelij magis magifque illuminantur oculi mcntis, &: cxcu-
tiuntur tencbrse , adeo vt fol ipfe iuftkig Chriftus,oriatur clare in cordibus noftris: cuius luce
deducimur a fempitcrnamifcnain xternavita &: beaticudinc.Ad huncfuauifiimum fruclum
Vcrbi diuini refpiciens Dauid,haud immerito cxclamacincodcm Pfalmo,Deiiderabilia fuper
aurumte fuperobrizumroulcum,&:dulcioramclle&: fauo. Et Pfa.119.In viateftimoniorum
tuoru dele&atus fum,(icut fupcr ocs diuitias. Huc accurrit fcntiens reccrtorum fuoiu mclc,vc
cxonerecur peccacbru farcina,vccft in Pf.130.L4.De profundis clamaui ad ce Dominc, quia a-
pudtepropitiacioeft. Hucafflitlus&icrucepreftusfeconferc iuxcaillud,P f iio.Kaxeftcon-
folatio mea in afflictione mea , qudd verbum ruum viuificat me. Huc in hecis &: profpcris ic
recipic.Via,inquk,madatorum cucurri cu dilatarcs cor meu.Huc dubius &: inops coniilij tan-
Suamadconfiliarioscurritiuxtaillud. Teftimonia tuagaudiummcum, & viri confil a; ij mei.
Hinca£curuscuregibus&:pocencibus mundiconfiliu peciciuxca di&um .-loquardc tcftimo-
^iistuis inconfpcttu regu , &: non confundar.Hincfearmacaduerfuscrucisfcandalum , ne
frangacur animo , videns impioru profpericace. Mei,inquit,pene moti funt pedes,penc effufi
funtgrefTusmej.Quia zelaui fuper iniquos paceillorum videns,&c. Cogicabam vt fcire hoc,
*ed difficilc erat in oculis meis,donec irc.n in fan&uarium Dci &: aniroaduertcrc in nouiffima
corum.Vcrumtamen inlubrico pofuifti cosdeiecifti cos in inteiitu. Hinc m morcis articulo
Vita quejiuit,iuxta illud.In ^iemu non obliuifcar ftatutorum tuorum,quia in ipiis viuifkas me*
^xternu verbumtuuDominepermanetinccclo.Navita&: fcelicirasqua: vcrbo prcmittitur
^cernum durabic.Breuicer ex hoc verbo Dauid modum euadenda: fempitcrria: mileria?, &: ob?
^inenda? nunquam finicnda: fccliciratis 6c beatitudmis adquamhomo piimumcreatuscft , &6
deinde per Chriftum redemptus nouit.

Cu tanta Cit puritas diuini vcrbi,tata ncce(Hcas,tanta vtilicas,tanta gloria,ta fuauis fruftusj
vt nos Deo fummo bono iungat,in quo iternuerimus beati,nadi flne conditionis noftre^im-
primis laudandifuntquipartefuaru racultatii,&: opii confcrunt inconferuatione,& propaga-
tione vcrbi Dei in Ecclcfia. Rc6be .n.pcrpcndunt hunc fcopu omnibus hominibus,& fingulis
pro fua conditionc &: ftatu propofitu ciTe,vt orncnt gloria Dei. Quod profetto illi pra: ca:tcris
^ciunt prarclare , qui miniftcriu verbi in fcholis &: in teplis conferuarc ftudcnt. Qua autctu,
Magnifice vir,in hac re fueris fempcr diligens norunt multi,&: tcilantur,quos hodie,&: ih hac
^anica Academia,&: in extcris fcholis hbcraliter foucs,&: tuis faculcatibus in ftudiis fuftctas,
vc fcmper iinc in Eccleiiis his Danicis ulonei miniftri,qui pura Euangclijdodrina fonent.Eft
^utehic verusamor patria:,nonfoluipfam,dunosin caviuimus , ornare : fed etiadareopera
vtipfam meliorerelinquamus poftcris noftris.Sapientes laudant iufiurandu Atticu in quo in-
ter aliafunc hcc verba.ct^y^ Jlj^x^hpav^^^o^hK^ AtPv^,^ ^TUT^Mm^rlw -mvtifdt.
^ ihcLvQzo <s$^<M<m , 7rMio J$ tyji xpetv. Hoc eft pugnabo aute &: pro facris &: prophanis, &:
folus & cu multis,&: patria non deceriore pofteris crada,fcd ampliorc 3c mcliore. Quanco ma-
gisnos hocdececqui cenfcmurciucs Ecclefia: Chrifti laudatiliimx patria: pioru,cuiusdecus
^uitoclariuseftquafgit Attica:regionis,ciuanuncbarbaries Turcica occiipat.Proindcmul-
to maior gloria eft , hanc laudatilfima patria fccclefia Dci tradere pofteris non dctcriorc , fcd
arnpliore &: meliore.-quod illi faciunt qui ftudia vcrse doftrinx &: bonaru at tiu fuis opibus ad -
iuuant &: promouent.Talis conacus fuic in D,auidc cu cancrec fe amarc patria propter Ecclef %

rog/ E PISTOLA

quxin ca tuit.-propter domu,inquit,Domini Dci noftri quaerabona tibiPfa.122.9. Hancdo-
mu hoc cft Ecclcfiam Dci prsetulit palatiis fplendidiftimis princip um mundi Pfal.84. V biatfi
Melior eft dics vna in atriis tuis qua millealibi. Elegiabie&us cfTe in domo Dei mci ,rnagi*
quam ftabitarein tabcrnaculisimpiorum. Hunc Pfalmum 84. quia continec infigne enco-
ftirbn Ecclefijg Dei,inuitat ad amorcm verbi,proponiccommoda,monftrac gloriam Ecclfl»*»
&r oftenditfcopumipfi propofitum , videliceca:rernambeacitudinem , placuit hoc praeterito
anno in noftra fdhoh publicc cnarrare , vt inuitarem iuucncucem adamorem,le&ionem,&
mcdicationcm veibi crclcftis , quodeft vt faculaardens quaducimur deiiifce cenebnsin ad-
mirabilcm lucem Dei>& artcrnam vitam. Vtautcm Innc cnarrationem , quamhoc praeterico
anno in Pf.jty.eonfcripferam,tibi vir gcncrofe&magnificenuncuparenon dubitarem , non
folum fumma cua adeo fingolaris in liceras &: liceratos voluncas , ( quam voluntaccm cupio
omnibus fprc notiffimam )me adduxic : vcrumetiamtuain memcolque benericia,iurelii°
hoc poftularunt , vt aliquod faltem pignus gratitudmis mex apud tuam magnificenciam rc-
poncrcm. Quod vcarqui bomqueconfulas cciamacqueetiam rogo.Quodfi quis folam opC"
ris noftri mole f£e&et,fcio nihileflc quod tua vidcatur magnificentia dignum.Sin verd & am-
miim mcum , ipiius argumentum rei , neminem forc arbitror , qui meam hanc dcdicatio-
nem (it improbaturus. Ha*cergomidominefpecl:ato,&:rDe,quohactenusfauoreescomplC'
xus,complectere.Egoprofectodabo opera,vttuo fauore non indignus videar. Vale integera-
nimo,corporeo4 fpiritu,vna cum vxore tua D.Metta Rofenkrantz,fceminanobiliftimao^ca-
ftiflima,ftlia Herois prxftantifiimi D.OlaiRofenkrantZjbquitis Aurati,D.de V Vali,olim fe-
natoris Regni Dania: fapientiliimi, ob pietatem,iu.ftitiam,a:quicaccm,liberalicatem,clemen-
tiam,humanitatcm,comitatcm alialquc virtutes peneinnumeras , perpctuamemoria &lau*
dcdigniflimi.Exmufa?o noftro,2".Martij.Anno 1569. C^ui eft annusa condito mundo 5 f
exquomanifcftumcft,nosinpoftrcmaartatismundipartem,qiKcfexto die creationis rerum
fignificatur,incidillc.Nam cum fcx miliia annorum , quibus mundi a*tas , iuxta traditione do-
mus Elia?,menfuratur,refpondet icx dicbus creationis rerunviiquidem mille anni coram Dco
vtdies vnus2.Pct.3.8. & ex fexto millcnario elapli funt anni 559. apparetnos in tempuspo-
meridianum vltima* dici mundi incidifte. Quod proreftd tempus iure nos admonere debct
maioris vigilantia? , prxfertim cum poft clariflimum folcm lucencis Euangelij , idque in ipio
meridieexcrcmi diei mundi, quo repurgata cft doctrina Ecclefi^ per Lucherum, Philippunv
& alios pios Sc dodos viros,paulatim appropinquac vcfpera & tcnebra:.Quarc cum difcipulis
Dominifcriocordc prccemur,

Vejpera iam venit,nobifcum Chrifte maneto,
Extingut htccm nec patiare tuam.
Et obtcmpcrcmus Prophccar-qui ait , DateDomino Dco veftrogloriaantequam tenebre-
fcat,cVantequaofTcndantpcdcsveftriaJmontes caliginofos. Deusnosin vera pietate con-
fcruccquocandcm Sabbatum illud cxoptatifrmuir ^quocScxpcclamus^ncbis infalute, beatitu-
dinem 6c requiq fempitcrna illucefcat pcr Icfum Chriftu mcdiatore noftru vnicu,cui cum Pa*
crc &: Spiritu Sancto fic laus honor,gloria in omncm auernitatcm.v^/?p*.

ANTITHESIS VAN£ GLORU MVNDI

C A P N I (

Mortalium iucttnditas
Volucris & fcndula
Mouetur inflar turbims
<$uem ntx mouctfedula.
Qttid ergo confiditis inglorui

& vcr<t gloru fidelium.

H E M M 1 N G^I V S.

Fidelium iocunditas
Perennis)Qt gloria,
Manebit inflarltban
£>uam vis tegit ccelica.
Quidergo non fidimus in numine*

PSALMVS L X X X I I I I. %

QPkrn dtlctfa tabernacula ttta Dom ine Ze- nidum fibi.vbiponatfullos fuosy altaria tud T>0'

baotb. minc zcbaoth^rex meu6,& Dcus mcus.

2 . Concupifot, & dcficit anima mea in atria 4' Beat* f habttautin domo tua.perpct*9

, Domini .cormeum^cy caromea exttltauerunt in laudabunt tc. •

Deo viuo. 5. Eeatus vir cui tufortitudo es , & incordt

v Etcnim pa(ferinttenitdomtw,& hirundo ciusfemitdtu*.

«. 8»

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

»89 P S A L M I L X X X

6- Qui trittjft per vallcm lachrymarum j ^

f°»tcfo^cert}loenediclionib.coronabiturdocJor.

7- Vsrgnnt de vicioria in vtcioriam ,vtap-
f*reat in ztoji Dcus.

8 • Domine Dem Zebaoth exaudi orationem
^am^anribus percipe Detts lacob.

9' Vroteclor npsicr ajpice Deus & rejpice in
Udemchrifiitui.-

'O- Quia melior elidies vna inatrits tuis
fupermillu, Elegi abiettm e(fe in domo Dei mei,
nagis quamhabttare in tabernaculis impiorum.

u> Quia fol cjrfcutum Dominm Dcmgra-
tiarn & gloriam dabit Dominus : non priuabit bo-
fts cos qui ambulant in innocentia.

M. Domine zebaoth,beatm homo quiconfi-
dit in te.

Hic Pfalmus infigne Ecclefiz Dei przconium
c°ntinct : quz , vt eft Dco dilc&iffima , ita in folo
Dco acquiefcit, hunccelebrat,confitctur>inuocat.
H°c vnum in votis haber,vt Deo pcrpctuo fruatur:
b''PoG 10 & fummc fclix & beatiffima exilik.

* ( jVatuor partes huius Pfalmi fhtui poflunt,
^-STuarum tingulz plures docxrinas continent.
iuntautcm hz partcs. Trima* dcfcriptio Ecclcfiz,
S.u* cjuatuor prtmis vcrfibus abfoluitur. Secunda
cond tio doctorum Ecclefiz,quz continetur tr.bus
^■fibus^vidclicct 5. 6. 7. 7V/*4,precatio,qua pctit
^uid defenfionem & conferuationcm Ecdefiz,
^dditis pulcherrimis rationibus, quibus excellentia
^•cclcfiajjck dignitas ob oculos ponitur , ldque ver-
°us9»ioi.i. ^Quarta, eft daufulafeu epiphoncma
pcr admirationccn, in qua veram cauflam beatitu-
^fio, "!n,sEcclefiz monftrat c(Tc firraam ia Deum fidu-
ti, *P<>- Clam,idque verfu poftrercto.
^ptiu° ^ P°rr6,occafio huius pfalmi vidctur fuilTe cxilium
Pauidis,perfcqncnte ipfum filio Abfolone : quod
•^laneexilium

vnum fuit ex deccm i'Iis plag s quibus
punituni eft adulterium , & homicidium Dauidis.
^arn vt plurima pccatain vno i!lo facto Dauidis
c°ncurrcbant: itanon vnaplaga fed multis caftiga
tu« eft:vidclicet 1. Amiffione Spirirus SancU 2.Gra
^^firooconfcientiz volnerc. 5. Opprefiionc Tha-
^rfiliz.4.Amanfilijfui.5.RtbcllioneAbfolonis
*luj» 6-E*il;o dupltci,videlicet a rcgno & ab Eccle-
la* 7'Contaminarione vxorum, fandtarum matro
narum.8.Ciuium defeaione.^.Trifti interitu filij-
l0-Inramia.H tiufmodienim plagis iufliffime pu-
*JJW eft defeCiio a Deo,receptio ad diabolum hoftc
proditio exercitus Dei,homicidium infontis
cJuis,raptus,contaminatio fui, abufus alieni corpo
'Jsnon fine confcientiz vaftatione,hypocrifis,fcan
«alum&tyr3nnisin officio fibi diuini:us commif-
lo« Cum autem in exilio abtfiet Dauid, & non li
c°rct ipfi In fummo fefto conucnire ad tabernacu-
•um in quo erat arca domini, illicquc orare & facri
"care,anxius&triftiscogitar difcrimen inter Ec-
c °fiam in qua publice colitur & inuocatur Dcu$,&
auosccctus hominum. quorumcunque Dcum non
^mentium,fifnulcjue fpiritu prophetico altiuseue-
eft in contcmplatione Ecclc fiz ChriiH fub no
u°teftamento : cuius vmbra quzdam fuit taberna-
Cl5luni vctus, vt cpiftola ad Hcbrzos teftatur. Inl
"°c cxilio & in hac cogitationcfpiritu prophetico

1099

1 nnpetu fcrtur,6V in admira-

1 1 1 1.

illuftrata magno animi i

tionem felicitatis vcrz Ecclefir(in qua hbcre inuo-
catur &coliturDeus) c\ in confideiatione fuz mi-
fcriz,vt cui non pateataditus in Ecclcfiam Dci , &
incaetum hominum Deum colcntium :pcrindcac
fi quis noftrorum in Turcas viucret aliafue propha
nasgentesjhauddubicaltiuscogitaret de felicitatc
verz Ecclefiz & iudicarct eos feliciffimos eftc, qui -
bus intcgrum eftcertis & ftatutistemporibuscon-
ucnirecumaliis piis,ad audiendum vcrbum Dci,ad
precandum,ad vtendum facramentis.

Nos proinde admoniti Dauidis exulantis ob Dofttin*,
fua pcccata excmplo , difcamus cautiorcs cfie
alicno damno,caucamus ne nollris fcelcribus cx-
cludamus nos a ccetu fanftorum : vcra & fcria poe-
nitcntia anteuertamus vindictam Dei,qi»am immi-
nerc noftris ceruicib. tumultus bcllici, diflcnfioncs
in religione, & graflantiainfinita fccleramanifefic
oftendunt.Quotics igitur lcgimus hunc Pfalmum,
cogitemusvrrumque, hoc clt fclicitatem Ecclefiz,
in qua doctrina ccelcftis incorrupte traditur, &
Deus colitur veris cultibus : & mifcriam eorum
quibus non liceat cum aliis piis in Ecclcfia fancto-
rjm Deum cclcbrnrc.

Porro fiuehic Pfalmus abipfo Dauide fcriptus Quis ati-
fit , & trad^tus fihis Chorz fit fcript^s nominc Da- thor-
uidis&decantatus,vtincertumcft ipfis Hcbrxis:
ita nosin dubio rclin«j!tamus. Satis cft enim n jbis
Spiritum Chrifii , verom Pfalmi huius autorcm
3gnofcerc,& fcriptum clfe ad inftruftioncm & con
folationcm iioUftU

EXEGESIS, CVM
rcruacionc dodrinarum.

De prima par:e.

O B-

PRimapars Pfjlmijquzabfoluitur quatnor pri- Samma
mis vcrfibi'.s,r. dMcernit vcram EcdcfiaiD ab fim*
aliisccetibushominum.z.moftrat vnde fitEcchfia. r*mi*
5-quam chara fit Deo. ^.ouo illa viciflim in atfcclu
&animo fit erga Deum. 5«vbi quzratur. 6.quze-
ius norz. 7.quam fit fclix. 8.quo cultu potiffimurti
Deum colat.^.quod fit pcrpetuo manfura.id cft ina
mortals.Iam vcrfus huius partis ordine vidcanjus,
& hngulaquz fignauimus copiofius ^xcuttamus.

I. Quam dilecm tabtrnacula tua Domir.e zjebaodi. QilT -v°-
Hic primum indicat Pfalmifta & quz fit vera Eccle t5t»33
fia,& vndefit,&quamcharafit Dco. Vcra Ecclcfia Hccicll
eft cuius architecrus eft dominus zcbaoth , quam t •
pfeintimeamar.Vcrum vt apcrtius omnia excutian
turtriafuntnobis ordine cxplicanda.Primum quid rartespri
fic Dominusillezebaoih^hoceft cxcrcituum,cuius mi. verU^
hic fit mentio.Dcinde cum mtilti ccetas hominum, CUil"
hique diuerfiffimi , fibi Ecclcliz titulum vfurpcnr,
accurate djfpicicndum crit , quinam ccetus fibi fal-
fo hunc titulum vcndiccnt , & quznam fit vera Ec-
clcfia.TertibjCurnamEccUfia vera adcb amabilis
^ (it & chara Dco,fiuc dommo <cbaoth.

^ Quiseftcrgo illcdominus zebaorh? Cur buoc j>^jfnS
titulum fibi vcndicat? & quiscH huius rei cogni- zXoi^h*
tzvfu>? Qutd fitilic Dominuszcbaoth ,cuius hic
meminit Pfalmifta,cx nonnullis fcripturz locis col-
ligemus.i.Sara.vio.Dauid crcfcendo crcuit, fuitq;
DominusDcus zcbaoih cum eo: &Pfalmo 5.9.6.
Ettu Domine Deus zcbaoth. Hzc duo tcfiimonia
doccnt, fi modo Hrbraicum tcxtum confulamusj
quod ille Dcttsquieft vnus in cflentia, & trinus in
pcrfonis fit iHc Domhus zcbaoth.Nam primo lc-

Z. iij.

io*i ENAU

co ponitur prop.tium nomcn Dei ab cflentia cias
fumptum,vi iclicct Ichoua pofteriore nomcn plu
ralc Elohim , quo figniricatur pluralitas perfona-
rum , qu.T funt patcr , & filius, & Spiritus San&us.
Vcrum nc plures pcrfonas cogitemus quamtrcs,
Efaias nos docct cap.^.3. cum ait, Et Scraphirn da^
mabant alrcr alteri dicentes", fanctus , fanctus ,fan-
clus lehoua z baoth. Eft proinde hic titulus pro-
prius totias trinitatis. Vei um, quia altcra pcrfona
in diuinitate , videlicct artcrnus Kop< fcu filius Dei,
mifla cft ad frangcndas vircs dhboli, & ad rcdimen
dum gcnus humanum, tnbuitur hicauguftus titn*
lus iili in mul-islocis, vtinPfalmo 24.8. Quis
eftifte rexgloria? Ichoua zebaoth eft rcx gloriar.
Hic abfquc omni dubio rex gloriofus Chriftus cu-
ius typus erat arca fcedcris,(ignificabatur. Et inE-
faia dicitur, Dominus zcbaoth habitare in Zion
quodccrtedeChriftointelligendum eft. Tribuit
autcm fcnptura Chriflo hunc auguftum titulum,
quiaille cft fammus imperator in cruitateDei ad-
ucrfus ciuitatem Diaboli , id cft in Ecclefia aduer-
fusdubolumix mundum fiquidem ipfe cft folus
coeleftium & terrcfirium copiarucaput , & dux, vt
potcniiffimus,ita & opi:imus.Quarc in Pfalmo 24.
8. Dcus fortis in prxlic dicitur. Kon cnimocio-
fus cft, fcd ftrenuc pugnatrnon cadif,fcd vincitmon
fugit fed triumphat : idque non fibi,fed toti ciuita-
ti Dci: atquc idco ei in Pfalmo 72.io.fummus ho-
nor tribuitur , Bcncdi&um fit nomcn gloriar eius
in fcculum, & replcatur maieftate eius vniucr-
fa tcrra.

Neque idco fibi adiungit cxercitus, quafi ipfe flt
imbcllis aut imbccillus,fcd quia foam gloriam quo-
dammodo vult communicarc cxercitibus fuij.
Quinam ^ed quinam funt ili exercitus? Primoloco &
Sli^JSi ordine funt fpiritus illi ccelcftcs , qui cx miniftc-
1. Angcli. rio quod regi fuo prabcnt , Angcli nuncupantur.
Omncs cnim funt adminiftratorcs fpiritus , inquit
Paulus Hebr.i 14. proptcr cos qui ha?redrtatcm ac-
cipiunt faluti*. Quamdiu cnim durat curfushuius
acui,Angcli funt & famulantur in negocio regni
Chrifti , id quod tamen non eft naturx illorum fi-
nis , fed fiinctio tcmporaria : poft iudicium autem
cum elcdis Dci , plcniffima parta viftoria xrer-
num triumphabunt beati. Numcrum illotum &
mun-isncmo meliusexprcflerit, quam Daniel qui
vidit. Millia.inquit , millium miniftrabunt <i , &
dccics ccntena tr.illia a dcxtcris eius. Dan-7.10.Dc
liuius Dominizcbaoth : & angclorum cius pugna
& vi&oria in Apocalvpfi fcribitur in luinc modum,
capitcii. 7. Michad & angeli cius pra?liabantur
cum draconc,& draco pugnabat, & angc li eius , &
non valucrunt, nequelocus eft inucntus iliorum
amplius in ccelo,& proicduseft dracoillc magnus,
ferpcns antiquus qui vocatur Diabolus , & Satanas,
qui fcducit vniuerfum orbcm>& proicctus cft in
tcrram , & angeli cius cum eo miffi funt. Et audiui
vocem magnam in ccelo dicentcm , Nunc facta cft
falus & virtus in rcgno Chrifti nollri , & poteftas
Dci cius : quii proicctuseft accufator fratrum no-
ftrorum , qui accufjbat illos antc confpectura Dei
noftri die acno&c: cVipfi vicerunt cum proptcr
fanguincm agni& propter vcrbum tcftimonij fui.
Eft autem Micincl,qucm hic duccm bclli facit , fi-
lius Dci Dominus noftcr Iefus Chriftt s, vt cx Da-
nielc & nominis ctymologia iudicari potcft : dici-
turenim Midiacl , quafi quis vt Dcus. Angcli igi-
tur fequentcs ducrum & aufpicium Michaclis, id
1 Pi> <Io- c^ E>omini zcbaoth,fnnt fpiritus cccleftcs.
aJL. Dcindc in ordinc fccundo horum cxcrcitnum

A T I O

funtpij Doctores,btliigcrantcscumrcgno draco*
nis,hoc cftDiaboli & cum Angclis iplius , id ei;
defenforibus idolorum & blafphcmiarum. Q»»»I*,
fucrunt Mofcs,Iofeph,Daniei,Prophct£,Apoftol'>
& multipij miniftri vcrbi omnibus tcinponbui
m Ecclcfia.Horum arma non funt carnalia, fed Ip»*
ritualia. Ica cnim Paulus ait, 2.Corinth.io. 4'
cundum carnembellum non gcrimus , arma cnim
militiae noftra; non funt carnalia , fed D^i potclta-
tevalida , ad fubuerfioncm munitionum , duro ra-
tiocinationes euertimus , omnemque fubliroita-
tcm, quar cxtollitur aducrfus cognitionem Dct >
captiuam dr.cimus omnem cogitationem adobe-
dicndum Chrifto,hoc cft, armapiorum doCto-
rum funtinEcclcfii , ipfum vcrbum Dci » Spir»tuS
Sandns in verbo cfficax , & ardcns precatio. „ jjjjjj

In tcrtio ordinecxc rcituum Domini funt p«J ^rei
auditores verbi: qui pro gloria Dci, & ipforuro
propria falute, bcllum gerunt aducrfus carnem,
peccatum, mundum,diabolum. Horum pugna X
& armatura defccibitur ad Eph. fcos,6. 12. 8fc.hilce
verbis. Qi^oniam non cfi nobis luCta aduerfus car-
nem & fanguinem,fed aduerfus principatus, aaucr"
fuspotcftatcs, aduerfus rcdorcl mundi »enebra-
rumfcculihuius , aducrfus fpiricualcs nequiciasin
ccclcftibus.

Proptcreaaccipite totam armaturam Dci » vC
poffitis refiftcre in dic malo , & omntbus pcracn*
ftarc. Stateigitur fupcrcinfti lumbos vcritatc:
duti thoraccm iuftitia?)Calceati pcdcs prcparatione
Euangchj pfcis : fupcr omnia a

flumcnusfcuturo
fidei , quo poffitis omnia maligni tcla cxtinguerc
&galeam falutis accipite, &gUdium fpiritus, qi'1
e(i verbum Dci:pcromnem prccationcm & ora-
tionem omni tempore precantes in fpiritu.Vcl bre"
uius,vt ahbi Paulus, r. Timotb.i. 18. Milita honc-
(fam mtlitiam rctincns fidcm &: bonam confcien'
tiam. Quara qui repulerunt nauf sgium ndei
fccerunt. ^iafffl

Inquarto ordine funt fingnli in fua vocatione. jn
Militat quilibct Chrifto , cum ea quar funt fuiofh- **• '
cij , grauiter in timorc Dci facit:docentc$ igltur*
difcentcs in fcholiscum officiumpie&fcduldpT
ftanr,militcs Domini zebaoth funt. Atqucita dca-
liis vocationibus quibufuis,quar habcnt man^atuf0
Dci,iudicandum. ( f

Huc adde,fi placet, quintum ordincm,vidclicetcccM^
excrcitum fcu militiam ccelefiem , hoc elt folerrb
lunam & ftellas,qua» ideo dicuntur cxcrcitus Chn-
ftiducis , quia fuo quodam modo arguunt tcne^
bras , enarrant gloriam Chrifti,& fuo vcluti exein-
plo angclos & homincs ad perpctuo glorificadurn
Dcum inuitant. . v6,<«r

Porro eorum qua; hacjtenus diximus deDorni ^JcX&
nozebaoth, eius pugna , exercitibus,& triumpho>do^
duplcx vfus eft , vt enim pios militantcs fub duce p, ,
Chriftoconfirmant,confolantur,animant: itairo-jjii.»''1"*
pios deiiciunt , terrcnt,confundunt : quare nos ad-
moniti adiungamus nos fide & obcdientia du
ci Chrifto , ac vcra animorum purirate caft1''1"
mis illis fpiritibus, ccrti qu6d qui in fancta na
miiitia militaucrit honcftam miluiam in fide& bo
na confcicntia , fit rcportaturus coronam imrnar
celfibilcm quam nobis dux noftcr& ipnfiiwt Cnr
fius Dominus promifit.Nam vt vi&oria ccrra con;
fiftitin fanguineagni & vcrbo teflimonij : iia I*1.1
hoc fanguinc afpcrfi fucrint,quod rit cum in Chn-
fturo crcditur iuxta vcrbum teftimonij, vcre victo- ^ r.t>
riam confcquentur.

Iamcum multi ccetus hominum kbi EccU^ u

ritulu^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

PSALMI LXXXHII.

1094

titulum vfurpant,hoc enim fccundo loco a nobis
propoficum eft ,) acurate difpiciendum erit,qui-
'nam ccetus falfo fibi hunc ticulum attribuant, &
S^nam fit vera Ecdefia Dei,vtaliis ccetibus re-
hclis nos vcre Ecclefia» Dei adiungamus. Iudgei
putantes Mcffiam,quem adhucfruftra. expe&ant,
'd fc folos pcrtincre, fupcrbe omnes ccetus alios
c°ntemnunt , & fc veram Ecdcfiam Dei eiTe iacrti-
tant. Mahomctifta: feu Turcac , propter Domi-
nium,quod ampliffimum habent in orbe tcrrarum,
f|bi Ecclcfise tkulum vendicant. Mofcouitae fimi-
liter gloriantur fe Ecdcfiam Dci efle. Romanus
P°ntifcx fc cum fuis Ecdefiam Dci catholicam ef-
^ferro & igni dcfendit.Epicurei nullam plare rcli
g:onem curant , nifi qu« feruiac illorum voluputi-
°us& qujeti.

CONTRA IVD£OS.

CEDcC I ^ter Iudacorum plerofque & nos controucrfia
C1'ieft deMcffia: aqi.o qui abcrrat abfque omni
dubio cxtraEcdcfiam cft fub rcgno Satan^. Nos
autem edo&i&conui&i verbo Dei & tcfthnoniis
<humislefum Maria: Virginis filium, natum Beth-
^jio. lehctn inciuitatc Dauid luxta vaticinia Propheta-
^cVti rUrn anno mundi 3962. regnanre Cafare Auguflo,
{jM«il& poftea palTum fub Pontio Pilato verum Mef
^«cJJc * ^cum vcrum & hominem , vcrum mediato
jj«(ii4 6creni Dei & hominum ,atqueadco vnicumSaluato
^?'*rern agnofcimu<, confitemur , vcneramur , & coli-
V, rrius. Hunc multi exludans agnouerunt tum,&
Coluerunt , dc quo Iofcphus lib.18.cap. 4. Eodem
^mpore fuiclcfus , vir fapiens, fi tamcn virum fas
efteum dicere , crat mirabilium operum patrator
& Doc5tor eorum qui libentcr vera fufcipiunt, plu-
nmofque tam de Iudaris quam dc gcntibus fe&a-
tQres habuit. Chriftushicer3t,quem accufatum a
fioftrse gcntis principibus Pilatus cum addixiflci
cruci, nihilominusnon deltiterunt eum diligcre,
<]uiab initio coepcrant. Apparuit enim eis tertia
die viuus, ita vt diuinitus de co hoc & alia multa
JJiranda pra»dixerunt,& vfqucin hodicrnum Chri-
"ianorum genus ab hoc denominatum nondefi-
j Clt" Vcrumplurimi Iudarorum vc tunc,ita & hodic
?Cr* *"uidia mon>hunc Iefum v.rura Meffiam no-
^otes/kjfcum non agnofcunt. Quorumalij ncgmtom-
ninoMeffiai-nadhucvcniiTe,aliis fcriptutis & va-
liciniisdetempore aduentus Mcffi* conui&i fa-
Jcntur quidem Mcfiiam veniflc, & natum cflefub
"erodc, fed occultari propter peccata populi , id-
vt alij dicunt ih Zion cum Angelis : vt alij, vl
tra montes Cafpios : vt alij , per orbem mendicarc,
Pfoditurum fe cum Deo erit vifum. Nam ciim tam
ifiulta Prophctarum vaticinia in tcmpus il -
jud congruerent , pcrfuafiffimum fuit Do&ibribus
*«da?ii deratis illius , Meffiam tum eflc vcnturum.
v nde fa&um eft quod muhi cx occafione tcmpo-
r's Meffiam fe cite funt proTffi, cumante illud
tcmpusnemo hoctcntijTct. lnter illos fuit Iudas
M^liheus, Iofcph Bcn/ara, qui fub Mcflia? nomine
aufuseft aduerfus Adrianum Carfarera rebcllarc,
Cumquc ludxorum pleriquc funt fcc<iti , fcd cxitus
Vanitatem ipfius patefecir.Similiter fcarcozbas Dux
re' «nilitaris pcritus , qui propter victorias crcbras
Crcditus cft Meffias:in qua opinione diu perfeucra
tUr*i cft,quoufque & illum Adriinus proprer fcele-
ra puniuit. Pr^terco cos de quibus Felix Iud^a:
Pr*fes fumpfit fupplicium. Promptum eiiim crat

co tempore ; quod fignatum fuit a Prophctis vt na-
fceretur Mcffias fub fpecie Meffia? feduc^erc popu-
lum , praefcrtim cum non aliam ob cauflam vcntu-
rum Melfiam putarct,quam vt armis fubiiccret fi-
bi rcliquas nationcs. Quo factto , ipfi abundarcnt
omnigenere voluptatum,& rerum omniumabun-
dantia reduclis in terram patriam promiflam lf-
raclitis qui fupcrcflcnt. Hanc craflam cum habeant Refufa-
opinionemludsei de fine aducntus Mcffise « planc JJ^jjJj^1"
non dirferunt a porcis& lconibus : quorum illis « de Mef
fumma Yofoptas clt in volutabro libidinum foedc fe fia.
contaminarchis vero porcntcr alias beftias fuppri-
mercvt foli dominari videantur. Horum pcltilen-
tiffimum crrorem tota Scriprura damnat. Nam v-
niuerfa fcriptura te.ftatur Mcffiam apparirurum,
non vt gcrat bella ciim hominibus , vt Hcrculcs a-
liquis, aut Alexandcr magnus : fcd vt iuxta prirnam
promifiioncm ferpentem antiquum inuadar,pcc-
catum &raortemabolcat,reparct imaginem Dci
in hominc, qua? per pcccatum crat abohta,ac fuos,
id cft fidelcs , donet «trcrna iuftitia & immortalita-
tc,vtita perfcda chantare Dco iuncTi fint bcati &
pcrfecTi : in qua re hominis finis vci us & proprius
confiftit.

Cartcrum vt nos magis muniamur aduerfus im -
poftores IudeoSjChriito Domino obtempercmus*
qui ait,Ioan.5.ScrutaminiScripturas:illi funt qux
teftimonium pcr hibcnt dc me. Et Pctrus , habe-
mus firmiorem prophcticum fcrmoncm, cui benc-
facitis attcndcntcs quafi luccrns luccnti incaligi-
nofc loco. Verum quo folidius & firmius errorem
Iudaicum rcfelUmusin vnius argumcnti comple-
xum totam rcm lndudamns hoc modo.

Is folus abfquc omni dubio ac verifiimo verius,
atquc adco omnium confcflione cft Mcffias vcrus SctTm
& vnicus , in qucm omnia Prophetarum vaticiuia
concurrunr,cuic]u- ioli conuenit quicquid de Mcf- ^[J|a cer
fia prxdidum clt a Snndis Dei Prophetis, Mofc & torcs.
aliis. In Ietum \Unx Virginis filium concurrunt
omnium Prophetantm vaticinia, & huic foli Icfu
conuenitquicquid dcMeffiapra?dicTum cft a San-
cTisDciProphctisMofe& aliis. trgo folus lcfus
Maria» Virginis filius eft Mcffias vcrus & vnicus.

Maior ab omnibus recipitur: dc minorc,qua: cft
xeWv-W inter nos & Iudaros contrauc rtitur : quani
fi probaucrimusjcrror Iudjeorum patcfict , & no-
ftra fides confirmabitur.

Quoniam autem Auguftinus dicit, Fimitas Ifiafi *rS»""**
in eo efl, qtti* omma tjnt euenernnt w Chrtfto pradicfa Jj'0.pr

brcuiter oftcnclcmus quomodo oracula Pro-
phetarum vni Icfu Chrifto ac foli conucniunt &
non alij cuiquc. Dcincic rcfutabimus ea qu£ catci
Iudari nobis obiiciunt.

Natus cft Icfus Chriftus rcgnantcfcarfare Ai'go- sr.maprd
fto in Bcthiccm ciuitatc Dauid , 1 cafliffima Vitgi- baUomi-
ne. Hic ( vt Lucas Euangclifta rcfcrt ) tcmpas nati
.McT{iaf,Iocus,matcr,& genus indicantur,& refpon-
dent vaticiniis Prophctarum.

1. Tempus a lacob Parriarcha fignatum fuit: Tcmpus»
Gcnef.49.10. non auferetiir fceptrum dc Iuda &
lcgiflafor de fccmorc cius doncc vcniat Siloi& ipfc
cnt expcdatio gentium , Danicl,Q.24. Scptuaginta
hcbdomadcsabbrcuiatjefunt fupcr populum tuu*
&fupravibun fanctam tuani ; vt finiamr prruari-
catio , & cbfignctur pacTum, & fiat propitiatio prd
inlquitate,& adducatur luftitia fempiternp, & im-
plcaturvifio &Prophctia,& vngatur fanftus fan-
aorum. Scito igitm & confidcrato ab exitu fermb-
nisjvtiterumarjificetur lcrufalem vfqne ad Chri-
ltuntduccni hcbdomadcs Aptcm. £t m11>domar

Adorato

19$.

1095 ' ENAR

des fcxaginta Joat erunt, & rurfus aedificibuntur
platcce &: jr.uri in anguftia temporum , & poft heb
domades fexagtrita duas occidetur Chriftus , &
non erit eius populus qui eum negaturus eft , &
'confirmabit teltamentum multis hcbdomada vna,
& in dimidio hcbdomadis ccflabit Jjoftia & facri-
ficium. Hsrc Prophetia Danielis maxime illuftris
cft,qux tempus aduentus Mcflia? clarifiime po-
nit ob oculos : hcbdomas vna fcptem annosconti-
ner. Ergo 69. faciunt annos 483. tot cnim funt
anniab cxifu krmonis de reasdificanda lerufalem
vfque adBiptifmum Chrifti. Deinde in dimidio
hebdomadis Chriftus concionatuseft & paflus.Po-
ftea interiectis plus minus 40. annis , fecuta eft de-
letio politix mofaicx , iuxta Prophet.r vatici-
nium.Computationem eorum lege in commenta-
riis Philippi in Danielem,in Functio & Galatino.

2. Locus Bcthlcem , vbinatus eft Chriflus
longc ante monftratus fuit a Miche» Prophcta , ca.
4.2.diccnte,EttuB»thlecmEphrata parum cftvt
hs demillibtuIjdj.Extc enim mihi egredietur qui
fit dominator in lfrail , & cgreflus eius ab initio a
dicbus arternitatis.

3. Qjoda virginc nafccretur pndi&um fuit
ab Efaia > 7.14. qui ait , Dominus ipfe dabit v-obis
ficrnum,Eccc virgo crit prargnans & parturicns fi
lium , & vocabittir nomcn eius Emanuel. Icrcmiac
3t.i2. Nouum creabic Deus fupcr tcrram : foemi-
na circumdabit virum , id eft , Virgo Maria Chri-
ftum perfectum fipientia in vtcro virginco circum-
dabit. Quod Eiaias fignum vocat , hoc Icrc-
mias nouum. Num inauditum fuit Virgine parert?

4. Genus cx quo nafcercuir fignificaturin eo,
curu irent Bethlecm,vt defcriberentur & ccnferen.
tur. Nam quifque ibat in fuara ciuitatcm. Ciim
igitur Iofeph & Muia ibantin ciuitnem Dauid^
tcftanrur fc ex profapia Dauidica clTe.Ita enim pro-
miifum cratDiuidi, vt Chriftus nafceretur ex fc-
minc cius. Dc fructu,inquit, vcntris tui ponam fu-
per fedcm tnam.

5. Nato Chrifto , magi vcnicntcs cx Perfia de-
ferurit aurum , thus , & mvrrham iuxta vaticinium
Efair. DcSaba venicnt, aurum, & thus dcferent,
& laudcs Icho'ta? annunciabunt. Duclu ftella» pcr
omerunt magi ad locum vbi crat matcr Maria &
l-)fcph cum puero Icfu dequa ftclla pra*dic~tum eft
a Bjla^m numt 10 24. 17. Orictur fttTla ex Iacob,
& confurgct virga cx Ifracl. Hoc vaticinium ma
gos fciuifle verifimile eft , & vifa ftclla cogitafle eu
adeflc quem figurabat. Puer o&auo dic circumci-
fus cft t voluit cnim fublegeeflc, vt cos qui fub
lcge crant redimcrct , & appellatus eft Iefus, id
cit faluator: ciuo nomine officium McffiaHndica-
tur,vt nature diuina & humana nominc Emanuclis.

6. Huius & nomen & typum vidcmus prarccf
fiflc inlefufilio Nun.Quemadmodum enim Iefus
filius Nunpopulum Iudaicum in terram promif
fionis corporalem &temporjlcm introduxit : ita
Icfus Chriftus , vcrus lefus . c. faluator , pios omnes
inasternam illam& cxlefttm patriam introducet,
vt vmbrje refpondeat vcritas.

7. Poft dics 40.oblatus eft in templo ficut An-
gclus promifcrat,2. 8. Et veniet dcfidcrium om
nium gentium •, & implcbo domum hanc gloria,
dixit Dominus zebaoth. Maior crit gloria domus
huius nouiffima:,quam primae : huic prophetia? in-
telUxit Simeo refpondere euentum , cum ita canit,
Lumen ad rcuelationem gentium,cV gloriam plebis
tuT IfracI.Luc.2.52.

. 8. Abdu&us eft Pucr a Parcntibus in /£gy- I

R A T I O

ptum ad Herodis faruitiam deuitandam , vbi man-
litad mortcm Hcrodis, vt quemadmod^m pueri-
tia corporalis IfracTis, hoc eit populi Ifraelitici tt*-
fccntis.llicin/£gyptocltrranfa£ta, fic& fpiritoa-
lis Ifratiiis tranfigcretur. Et quemadmodum ex
gypto vocatuseit Ifracl corporalis ad terram libcr-
tatis corporum , ita vocaretur ctiam IfraeT fpintua*
Iis ad libertatem animorum.

Ofca: iT.i.dicitur,pucr
Ifrael , & cum dilcxi , & cx /€gypro vocaui fil«um
meum.Sihoc didum eft de vero Ifraelc iseft Chn-
ftus : fin de carnali , figura cft qus habct vim Pro*
phctiar. Huc & illud Efaise,i6.i. pe rtinet, Mirre a"
gnum dorninatoris tcrrar,dcpctra dcfcrti ad moo
tem filia? Zto.n. . . Hjbitr

Rcucrfus Icfus cum parentibus , habitanir ^
cumillisin Nazaret in Galilca. Vnde & Nazarcnus
appellatus cft : in quo Simfonis imagincm explc-
uir,qui Samfon vita & adibus fuis Chriftum Iudai;
cop opulorepra?fentabat. Hinc Angclus Domim
ad cius parcntcs miflus priufqna nafcerctur iuffit et-
fc Nazararum Domini. Et apud Efaiam IUI» ^^re'
dietur virga de fcmine IclTe , & nazcr de radicibus
crefcct. ln Nazaret igicur habitarc voluit Domi-
nus, vt fciremus hunc elfe vcrum nazcr fcu naza-
rarutn fandtim fandorum , & iuftitiae florem ger"
mcnquc Dauidis,quod fan&ificat fidclcs.

10. Annos duodecim natus, in fefto Pafcba? f'^ed:
fccndit cum Matre & lofeph Icrofoly mam,fedct in cuin.
racdio dodorum, quos & audit doccntcs, & inter-
rogasquod omnesqui illum audiuerunt , admirati
funt fupcr imclligentia & rcfponfis eius. Hicvo*
'uit Meffias in pueritia ^idhucradios quofdam (u*

diuinitatis fpargere,vc reipfa iudicarcnt Iudxi p|u
qoam humanum aliquid ineo latcrc,vtquc cogtta-
rcnt dcProphcticomuncre Meffix. Dequointcr
aliosEfaias in hunc modum de Meffia loquens,ca-
pite 61. 1. Ad EuangelizanJum mifit me.Et quia pi"
fchaf^uitinftitutum, nonfolum vt rcuocarent lu-
da;i in mcmoriam tranfitum fuorum maiorumpcr
mare rubrum duce Mofe,verum ctiam vt Do<5torcs
admoncrcntpopulum de fpirituali pafcha , I. tra„n~
fitua rcgnodiiboli in rcgnum Dci duce Mfl"*1
non dubium cft quin h^c difputatio fitagitataintef
Chriftum & Doctorcs tllos , vndc illa admiratio &
ftupor in illis extitit. Voluit ctiam

Chriftus hoc

fuo facto adhoc in pucritia doccrc quid cos deceat
qui Chriftum fcqui dccrcucrunr. Vt cnim ille fc^et
in templo,itavult fuosinrcbus facris conquiefccrc»
& ad difccndum animum traquillum cunsadferre* Vit* S**

11. Dcindc a 12. anno vfque ad 50. fubicctus c ^
rat parentibus , proficicns fjpicntia, a:tate,& gr^"
tia apud Deum & Homines. Atquc ita tota cius vi-
tainterpauperes & homincs fimpliccs &dcmim>
corde rranfada tft,atque hoc eft quod dicit Efaia^
capite 6i.i.Ad annunciandum manfuetis mifit mc:
illi enim gratiorcs fcmpcr facrunt Dco, hoceft lc
gibus St monitis diuinis accipicndis aptiores,qu«ini
de opib.&potctia turgidi,vcl de literis aut ingcnio»

12. Cura iamingreiTus cifet aonum aitatisjo.Io'
hanncs Zacharia? filius mandato diuinitus acccpt°»
de baptifmo pa:nitcntia:,vt pra?curforprodit& cla
mat : poenitcntiam agitc : appropinquat enim Rc'
gnum ccelorum,parare viam Domino. Atque ho<t,fc^"1
eft quod pra?diftum erat per Prophera Malachiam, ei*
c.J.i.Ecccego mittonuncium mcum & prarparabit
viam ante facicm mcam,& ftatimvenict ad tetn-
plum fuum dominator,quem vos quaritis , & An-
gclus tcftamcnti qucm vqs optatisx eccc vcnit di*
cit Iehoua zcbaoth.

13. Poftca baptizatur l Iohanne,6V Spiritus San-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

I097 P S A L M I

ctus dcfcenciit fupcreum tanquam columba. Ita
cnim in typo prceccffit. Mofes refcrt, Gcncf.8.iz.
^•cinnTama naui columbam rediiifc advcfpcram,
^Uiliffein roftro ramumoliua? pacis fymbolum.
^ndcNoe intcllcxit Domini iram cflc fcdatam,
*Crrarnqueexoncratam fludibus. Adeundem mo
<"jrti tcilatur hic columba eumadelfe per quem pa-
tr,siraplacatacft,iuxta vocem patris, Hiccftfil us
T ^usdilcctusper qucm placatusfurr,Mat.5.i7.
k leJl . Quodautem ttntnur a. Diabclo rcfpon-
V ^et prsedicliioni in generc fjlrcm. Et tu infi Jiabcris
calc:nco eius , vidclicct fcminis mulicris. Itnnat
4 >. dics & no&cs , fcdfigara prgcccflic in Mofc &
Elia.

J^wu }5> Tribus fcquentibus annis regnum fuum au-
k^" T^tur , doccndo , & miracula edcndo mxta vati-
ciniom prjphct« Efaia-, Cap.6i.i. Spiritus Domi-
°i Ithouxfnpcrme, coquod v»xcrit Ichoua mc,
innuociandum manfuetis milit mc, vulliga-
j"em contritos cordc , & praedicarcm captiuis li-
DCrtatem, & vin&is apcrtioncm carceris, vt prar-
^carem annum bcneplacitum Ichoue_> & dicm vl-
TionisDconoftro, vtconfolarer omncs lugcntes,
v5PoneremlugentibusZion , daremque cis glo
ri*m pro cinere olcum gaudij pro lu&u , palhum
^udisproSpiritu conftii&o ". & vocabuntur arbo
rcs iuftitia: , plantatio Domini , vt gloiificcr. I-
dcm cap.35. 4'Dicitc ftultis cordc , cotifortamini,
nctimeatis : ccceDominus vcftcrcum vltionc ve-
jVct* cV videbitis rctributionem Dei,ipfc venia &
wluos faciet nos , tunc fcilicct cum vencrit apcrien-
turoculi citcorum > & aurcs furdorum patebunt>
tL'icfaIictficutccruus claudus ,&r laudabit Jingu:.
5*511« Quidpotuitmanifeftius dicide doctrinacV
^'raculis MeffiaJ ? Propheta quafi digito monftrat
Pcrfonam MefTia: certifiimis fignis : ac miferi Iu
^UrTectuumfuorum tcmpeftatibus abrcpti vcri
tatcmnon agnofcunt. Ad ha-ciigna monftrantia
Mc-ffiam, mittitduosdifcipuloslohanncs quiqua-
^coant ab co , tu es qui vcnturus cs an alium cxpc-
ttarnus? Euntes,inquit,rcnunciate Iohanni qua
*llditK , & vidctis , cceci vidcnt , chudi ambulant ,
leprofi mundantur, furdi audiunt , mortui rcfur-
Sunt , paupercs Euangclizanrur. Hinc illa admira
tio in cocco,Ioh.5).$o.mii-ab;Iecft; vos nefcire vndc
. !t>& tamcn aperuic ocdos meos.
Nnx Appropinquantcfupplicij tempore , quod
*■ * ^atrcerat illi dccrctum lcrofolymas cft ingrcf-
us afcllo ve&us, cui obuiam proccffit magna ho-
^inum mulrirudo & rcgiaillum Pompa cxcepr,
dc Hu°cftillud Zicharia;o. 9. Exulta Hlia Zion,
cccc rcx tuus vcnit tibi manfuttus, fedcns fupcr
Junam, Venicnti acclamant pucri Hcbrsorum,
tratis in via ramis palmarum, infignum pcrpc-
^urn duraturi regni,Hoffianna filio Dauit',benedi
7|u* qui venit in nomine Domini, Hoffianna in
"'tif(imiSt Hocqudtiue lcg^mus praidictum cflfp in
»ilnion8. 25. Hofnanna Dominc , da foeliccm
Uccc(ruin , bcnedictus qui vcnit in nominc Domi-
n,,ornatcfeftumfrondib. vfquc ad cornua altaris.
^nt( l7* Pridic quam patcrctur agnoph ifc iuxta lc-
"^o. Rern co.T»efto, cceni inftituit coipons & fanguinis
u,:c.»ius figuri,Paulotefte,i.Corinth.io.i.&c.pra?
^iht in «nanna & in petra cx qua aqua fluxit in dc-

Dcindc poft longam conditionem , coram
''Cqnilis,^ prccationem, vt Adam in horto dcfc
C!t a l^co, itaChriftusin horto proditur a pro
Prio difcipulo Iuda acceptis 30. argcntcis : quod
*nc non ucuenim vaticin.ia. Nam vi Doeg pto-

L X X X I I I 1. J05?8

ditorDauidis fuit typus pi oditoris Iudz: itaZi-
charias merccdis acccptaf mcminir , cap.11.12. Ec
appcnderuntmcrcedemmeam 3. argcmeis , 6V di-
lit Dominus ad mc , proiice Ulos in thcfaura-
rios ad magnificcntiam glorie qua piaecionatusfum
ab eis.

18. Mox captusdefcriturab omnibusfuis. De
quo Zaclmrias,i3.7.0gladicfufcitarciupcr pafto-
rem&fupervirumfocij mci dicit Dominus : pcr-
cutiam paltorcm & dilpergcntur grcp,t s.

19. Poft capriuitatcm fwcutac func irrifioncs, h^&T/-
confputaciones,allapa: , contumtlia?, t% vcxaiidries X{l'tlon**»
aliar dc quibusEluias 50.6,Corpus mcum dcdi pcr-
cuticntibus,ck genas meas vcllcntibus ,fdcicm mea

non abfcondi ab ignominiis & fputo. c t.fi

20. Aduscft deindcinlignum fcucruccm.A li- xio&ex-
gno cnim farpccxtititapud patres fdus : im.igo & ina,,itio
vaticmium ligni huius fuit inarcaNoe,in ligno pto^clca
quod Mofcs iaiecit in aquas amariffnnss, quo iuie- «oribS.
cto fadas funtaquae dulciiiima:. Perpulchre profe-
c^opingitur hacfigoravinus crucis Chiifti. Vt e-

nim amariflima? aquaf,iniecto ligno racta: fuiu dul-
cifiimar , fic nihil non fic nobis m hac vita fuauiffi-
mum , fi lignum crucis Chrifti, id eft fidcs in Chri-
Itum crucirixum addatur tanquam condimcnrura:
Scdmulto iliiiftrior figura eftinligno in quofu-
ipcnfus fuit arncus ftrpens. Qucmadmodum cnim
Mofcs ex mandato Dei arneum fcrpentcm in lt-
gno fufpcnfum,in dcferto pofuit fublimcm & con-
(picuura vniuerio Ifracli , ad rr medium corum qui
tiTcnt alcrpentibus lethalitcr fauciati: ita Chrifhs
clcuatus eit in ligno,& quafi oftcnfus vniucrfis
gcntibus , ad falutcm intuentium & confidcntium,
qui crant lethalitcr ab antiquo fcrpentc Diabolo
vulncrati. Sufpenditurcrgo in lignum ChiiftusjS:
ht maledidum vt nos a fcrpentis malcdidione vin:
dicet , quam is per pcccatum in homints inuexir.I-
deo fcriptueft, malcdidus omnis qui pcpendit in
ligno, hocmodo Paulus typum vcritati accommo-
datadGalat.5.13.

Hic humanitus Chrifti abieaiffima vifa eft,& ho- Abic<i1(,
minib.inhmar conditionis infcrior , ita vt abfterriu
& pudcfadi fugcra propinqui ,ac ncccifaiij.de hoc
pradidum cft Pfalmo 21.7. Ego autcm fumvcr-
mis & non homo, opprobrium hominum & ab-
lcctio plcbis, & in Pfalmo 88.ip.Fugafti a mc no-
tos meos, pofjifti mc aborainatioiu m illis,procui
auertifti a mc amicum & notos mcos in um bm:
vfqueadeo formofiftimus omnium virotum rem-
jo pore i)Io,gratiam omnem pulchritudinis Imifo
vt dithcillimum effctiliuin cognofccre, qucmad-
roodumEfaias 52.13.14.15 pra-dncrat. Eccc inttl-
ligct kruus meus,fxditabitur & leuabitur, & fubli-
miscrit vaIdc:qucmadmodumadmiratifuni fupcr
lllumraulnquodadcocorruptuseiTct nra- viro a-
fpec^us t.us , & forma eiuspr2. filiis hominum,
Irc alpergct gcntcs multas , fupcr cum ciaudcnt
rcges osiuumiu quibusnoncit hairatum , vidc-
nnt , & qui non audiucrunt intellcxcrunt. Etca-
^11^55.2.3. Noncfteiforma ncquc dccor^ & vi-
dimus eum , Sc non erat afpcdus , defpcdus cft, &
abtedusintcrvinos, vir dolorum & cxpcrtus in-
(irmitarcm, & cjyafi abfconditiis vultus cius , &
Jcfpcctus vnde noh rcputauim::s cum.Vidc quam
perfpic. cprrrdixirProprn-taforc vtludfi contcm-
nCrentMcifiim propter deforraitattm fupplicm
cuius iphaucoicierant.

POntificcs & Principcs populi magna conui- C01»"»»'*
tia & fubfannati0ncs moris capitibus icccrunt in £2 *"
Efum cruci atfixum Gcut pradixit Ofeai, 7.15.

Quctcla.

Spiritiis

tohm -

datio.

Sufpcnfio
intcr Ja-
tioncs.

10^9 E N A R

Ego redemi eos , & ipfi locuti funt contra me
mcndacia. Et Pfalmo 22.Aperucrunt fupcr me os
fuum , ficut Ijeo rapicns & rugicns. Itcm circum-
dedcrunt tne cancs, concilium malignantium ob-
fedit me. Et Pfalmo 35. 16. Subfannauerunt me
fubfjnnationc , frcmucrunt fupcr me dentibus
fuis.

Lucrii.pc Demanibus autemDomini , & delatcrelancea

du ,&c nia ✓>..,»• ... » r • • J

nnuconfi conhxo Zachanas praedixit, cap.12.10. Aipicient ad
X1° mc qucm conrixerunt. Et in Pf.22.i7.fodeiunt ma-
nus meas cVpedcs meos.

Iri acerbifiimis cruciatibus clamat, Deus meus,
Deus mcus cur dcreliquifti me? id quod longe
antca per Dauidcm praediclum fuit Pf.22j.Qui Pfal
mus quafi cpitome quardam eft hiftoria: paffionis
Domini.

ExlialaturuWrimamverbis Dauidisqui cius ty-
pumgeflit, vfus eft. In manustuas Dominccom-
mcndofpiritum mcnm, vt eftin Pf.31.cj.

Quod fufpenfus fit inter latroncs , ctiam fignifi -
CatutS futt ab Efaia dicentc cap.53.12.Et cum fccle-
fatis repotatus cft.
Prccatio £)c precationc Chrifti pro fuis crucifixoribus
^lBU,upr±monct quoqvTC codem capite. Ipfe pecca-
tum multorum tulxt , & pro prseuaricatoribus
orauir.

Miracuia Moriente Iefu obdu<5tumeft ccelum tcncbris
iumoite. c;rcjtcr mcridiem tanquam fi fol deficerct,cum ef-
fettamenlunaquinta dccima,id cft plena.

Tremuit ingenti motu terta iuxta vaticinium
Iohclis , capite 3. 16. Sol & Luna obtencbrati funt,
& ftclla: fplcndorcm fuum retraxerunt , & Do-
minus dc Zion rugict , & ab Icrofolymis mit-
\ tet voccmfuam, & contrcmifcent cceli & ter-

ra. Et Amos 8. 9. Et critin dicilla dicit Do-
minus Deus , occumbere faciam folem in mc-
ridie , & tcncbrefcere faciam terram in dic lu-
minis.

SppH«ia Crucifixus cft Dominus cxtra portam , qucm-
um. p0Iadmodum hoftia illaqusrad purgationem & fan-
dificationem popu!> extra caftra deducebatur a
multitudinc filiorum Ifraelis, vteftNumcro 19.2.
&c.Vacca cnim rufain confpcctu omnium mada-
batur,cx cuius fanguine , cineribus & aqua ficbant
cmundationes.
f^li*** Ad cclcritatcm fupplicij Domini , (qui captus
upp a,'de no&e, & adpontifices du&us ,poftridiemanc
raptus ad tribunaTryrarfidis, Sub mcridiem eftcruci
afrixus)pcrtinet figura agni phafa?.Vnde & Chriftus
fxpe agnns dicitur.
Coiiatio Vcriim ouo magts apparcatquomodo vmbrac
tfriunf corpus , & figuras veritas refpondeat, fingula fin-
gulis confcramus ; fiquidem agnus illc pafchalis,
plurimum habet fimiiitudinis cum fcruatore no-
ftro Icfu, fcd vt vmbra cum corpore , & figura
cum veritctc.

1. Vt ergo agnus illc Iudaicus erat mafculusv
niusanni, tinc macula: ita Chriftus adultus vir &
intcgcr,crac finc peccato.

2. Vt fangrineagni phafa? intin&a: forcs ha-
bicatorem a plaga tucbantur : ita omnes quorum
confcientia: afperguntur fanguinc Chrifti agni ira-
macuhti , a plaga pcccati , qua? cft damnatio, crunt
immuncs.

3. Vt nihil cratex agno phafa? cdendum cru-
dum , nec aqua coctum,fed igne affatum ; Iia nulla
Dominici corporis parsnoneft ingentibus dolo-
ris facibus afla & exufta.

4. Vt filij Ifracl vorauerunt agnum Pafcha-
lemcelcritcrcumla&ucisagrcftibus feu herbis a-

R A T I O IT0°

maris : Ita animo amariffimo Chriftum neci dedc-
runtluda?i,idquecum fummafcftinationc.

5. Vt agnus Phafa? immolatus eft a cuntfa mul
titudine filiorum Ifraelis:lta quod factum eft Chn-
ftolcrofolymis, confilio & voluntate pontihcurn
& proccrum fine dubio fa&um videtur ab vniucrio
Ifraelcpauciffimis quibufdam exccpfis.

6. Vt mandato Dei cautum erat ne os frange-
rent in agno phafe : Ita tamctfi clauis confixa: funt
manus & pedcs Chrifti , & latus hafta perforatum,
os tamen confrnctum in eo non cft.

7. Vt nemo vcfccbatur ex agno phafx immun-
dus & incircumcifus tantum : ita animuspurgatuS;
& receptus pcr fidcm in familiam

Dei,folusfpir«"

tualiter infalutem vefcitur carne Chrifti agni pu-
rifiimi.

8. Vcis diemerrfis primi immolatus cft agnUS
ille phafa; cx marftiato Dei : Ita Chriftus vcrus ilie
Dei agnus,codem dic mcnfis eiufdcm,patre ita or-
dinante immolatus eft.

9. Vt fcmel in anno mactabatur agnus pni"
fa? : Sic fcnul & non fi*pius immolari debuit fimis
Dei, quod etiam figuratum erat per ingrefTurn
fummi facerdotis in adytum propitiatorij

in anno. .

10. Poftrcmo, quemadmodum agnipbaf^ *"
crificium gratum fuit Domino , & poit illud rc du-
dus eft pcpulusex i€gypto : Ita per Chrifti hcll"~
cium rccunciliatum cit Dco liumanum gcnus , oC
ex Diaboljca captiuitate affcrtum in libcrtatcm*
Huius magni facrificij , huius fandificationis,& Pa"
cificationis figura? , fcu vaticinia potius, fuere \*"
crificia patrum,vt Abcl, Noc , Abrahae : #P£'
ftcra omnia Aaronica : fcd alia clarius , alia oo-
fcurius ficrificium hoc magnum propiciationis "-
gurabunr. 5epflItr

11. Dcpofitus dc cruce fitus cft in fepulchro, u.
de quo eft in Pfalmo 88. 4. 5. &c. Obruta eft m*:
lis anima mca, tVvitamcaad fcpulchrum perue-
nit, annumcratus fum iis qui defccnduntin Iac*um>
fui ficut vir cui nulla cft fortitudo , inter morruos
liber , quales funt dormicntes in fcpulchris,& qu£"
rum non amplius cft memoria , qui a manu ituaa
fciffifunt , & pofuiflimeinhcu iofcr:ori,in tcac
bris profundis. Manfit corpus Chrifti in fePu *"
chro ea parte dici fcxti qua iam incipiebat cffe fa '
batum vacantc abopcribus populolfraclitico:h>n^
fabbatum totum intcgrum,quo finito multnm m*i
ne refurrcxit, vt man ifcftum faceret fc Iudaicur»
fabbatum fecum confepcliuiiTe, & rediifle ad v,t3"^
nouam vi&a morte, atquc rctcrefynagoga re ^.^
infepulchro,nouaqueEcclefiaexcitata & confti-
tuta: idcirco Dominus antc mortem fuam non a
rogauitlcgem Mofaicam , quod nondum fabbatum
detulerat fecum in mortem & fcpulturam. QH0^
autcm non effct Dominus in monumeto diu man-
furus,Dauid cecincrat in Pfalmo i6.9.io.Caro me^
fidcnrcr conquicfcct :quoniamnon relinques*01
mam meam in infcrno, nec pcrmittes vt ianct

tuus videatcorruptionem. tLefc*'

12. Illuccntcautcm die primo fcptimanar ,
quem nosDominicum appellamus,reduxit fcmcc ^
pfe in lucem,& vitam,qua? fuit lux noftra , & rf .
redio a mortc fempiterna.Huius& refurre#i°ni
Dominica? figura pra?ceffit in Iona PropheM>cV *'
pcrtura vaticinium cft in Ofca,cap.6.r.2.vbi cx pff^
fona Ecclcfiz Chriftianar dicitur , Venite
tamur ad Ichouam , quia ipfc rapuit & fanauit 00 >
percuffit & alligauit nos , viuificabit nos poft dJ^
dies,dic tcrtia fufcitabit nos,&v:ucmus in cofp^

ClU5>

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*W10

nci P S A L M I L

e,us , cfiicicmur fapientes vt fequamur & agnofca-
^«sDominum.

23« Confirmatadifcipulis fua refurredione
ttulus variifque modismandat baptizari &doccri
ooincs gentcs pcenitentiam , &rcmiffioncm pcc-
"torum in fuo nomine.- Et itacomplcta eftPro
pHecia Iobdc vocatione gentium ,qui ait, Is erit
cxpcchtio gcntium . Hanc ob caufam toties inui-
tantur gentes ad laudadum & praedicandum Deum
Pfalmis & Prophetir, , vt Pfalmo 117. 1. Laudatc
^oruinum omncs gentes, & prardicateeum om-
ncs populi , quoniam praeualuic crga nos miferi-
cordia Dci , & veritas Domini manet in xter-
num.

H* Hocmandatodifcipulis commendato 40.
poftrefurrectionem die afccndit ad Ccelum , ad
patrcm fuum, ad cuius dcxteram fcdct in om-
ncssetcrnitatcs. Vnde ad difcipulos fuos & in fc-
SU-entem deinde Ecdefiam mifit Spiritum San-
ftum magiftrum & gubcrnatorcm . Dc hac a
fcefionc canit Pfilmus Q8.iQ.hifcc verbis,Afccndi-
in altum,triumphafli dc captiuitate,accepifti do-
naprohominibus.

25- Dcfcffionc autem ad dextcram Patris i-
dern PfalmiftaPfalmono.i.ficait.Dixit Domi-
«us Domino mco,fede a dexrcris mcis. D.cxte-
w 3utcm patris funt pra?cipuaillius bona, bcati
tudo, cl.-mcntia, bonitas, munificcnria , in quibus
Chriiius fCuCC difpcnfator, & diftributor, & rc-
gnum ilUus & liberalitas tantorum bonorum , cft
*upcr fan^tas , & bcatas mcntcs Angclicas & hu~
nianas,dc quoin Pfalmoi6.5. Dominus pars har
^ditatis mcx & calicis mci , tu es qui fuftcntas
narreditatem meam, funes ccciderunt mihi in a-
n)ecnis id eft na&us fum ha?reditatcm amcenam,e-
^ tenim hacreditas prarclara eft mihi.
$K g *6\ Porrd,quantumad Spiritum San&um at-
^netjioctcncndumeft. Spirirus Sanftus perpe-
juo quiticm apudEcdcfiam manct, ctfi inuifibi.

Ad Apoftolos autcm dccimo dicpoftafccn- 4«
ll°nemDomini ,hoceft5o. a rcfurrcdtionc mif-
*us cftconfpicuui in linguis igneis , vt totimnn-
5*°- cjuafi hocmaieftatis fuae figillo Dominus zc-
b*orh, id eftjefus Chriftus , vcritatem infallibilem
^utEuangelij obfignaretj idcjuod longcantea pra:-
uifurn fuit a, loele Propheca , qui capitc z.i8. fic ait,
^tcritpoft hoc,(ide!t ,poftquam acccpcrit Ifrael
^Qv^orcm iullitia?, vtquas ille docucrit & rccor-
dcntur homincs & intelliganr , ) effundam Spiri-
Jnm meum fupcr omnem carncm > & Propheta-
^untfihj veftri & filia: veftras, fcncs vcftri iomnia
^°mniabunt , iuucncs ycftri vifiones vidcbunt.
Huic Prophctia: dariffime cuentus refpondet £0.
*le arcfurrcftioncDomini . Super omnem enim
Carncm effufus eft Spiritus Doroini 1 non fingula-
f»ni fed gencratim luper Iudaeos, gentilrs , iencs,
^uenes , viros ., fceminas , fcruos , ubcros,r,udes,c-
ruditos,&c. Et Efaias 54.13. Vniucrli fllij tui erunt
do<5ti a Iehoua & rnujtiplicabit pacem hliorum
tuoruni. Olimhomo homini faciebat fe autorcm,
ducem, & magiitrum pietatis vt patet in Philofo-
Pms > quorum abj almm hominis fincm efte ad
HUem fuinmo ftudio dcbcrent contcndcre ftatue-
rur»t:NUnc vcro,etfi homo homincm docct cultum
^ei, nonfuara tamcn fed diuinam tfle doctrinam

HloPr°fitetUr'

1»

7« Apoftoli Domini acccpto Spiritu S.mcffo,

UcJ^i- aoctrina ccelefti cx madato Chufti collcgerunt Ec
clefia,& dodrina ftupcndis miraculis iuxta Chrifti
proinifiione coniirmaucrunt : id c$ 6oo,annis antca

x x x 1 1 1 1 m

ab Efaia Prophcta przediclum fuit,qui ita ait cap.8.
18. Ecce cgo & pucri quos dedit mihi Dominus vt
fint figna & portenta in Ifriel , a Domino zcbaoth
qui habitat in monte Zion. Quod qua?fo porten-
tum maius?quod fignum euidentiu*?quamapofto-
Uipfi & ecrum opera , pauciffimi numero,im-
bcllcs,imbecilli, atque impcriti edidcrunt mira-
cula ft upcnda , & conuertunt ad fe & fuaro rcligio-
nem ora atque ingcnia hominum. Hi funt fllij
qui Ecclcfias dati funt pro antiquis patribus ficut
Pfalmifta ait , pro patribus tuis crunt tibi filij,con-
ftitucs eos principes in vniuerfa terra. Pfalm.45;
18. Cum principcsnominat ratio rcgni fpcdanda
eft, Ciim igitur Chrifti rcgnum verbo adminiftra-
tur, principcs funt qui vcrbo & ccelcfti doftrina
regnum Chrifii adminiftrant. Etfi autcm Ecclcfia
patrcs , primofque extruclores & principes habuit
cx Iuda;is,tpfa tamcn potiffimurn cx gentibus con*
gregata cft ,exgrege illo ftc?ili prorfus & inutili,
De quo Efaias,54.i.&c.Lauda fterilis qua? non par^
turiebas, prorumpein laudem & exulta quae non
parturicbas, quia plures funt filij defolarae quam
maritata?, dixitlchoua, dilata loeum tabcrniculi
& cortinas tabernaculorum tuorum extende, nc
prohibcas , prolonga funiculos tuos, & d.iuos
tuos confolida : ad dcxtcram enim & finiftram di-
latabcris ,fcmen quoque tuum gentes hxrcditatc
accipient, & ciuitatcs dcfolatas inhabitabit. Idcm
capitc 60. 15. procoquod fuiftidcrelida & cxofjj
&non erat qui tranfiret pcrte, ponamte in glo-
riam pcrpctunm , & gaudium genfrationis. Et in-
fra yerficulo 11. parua familia crit in roille, & par-
m familia crit in gentem fortcm.Ego Ichoua tc m-
pore fuo aecelcrare taciam illud.

29. Chriftus praedixit fore vt aufcrrctur a Iu- fuj^o/a.
darisrcgnum Dci ,& darttur gcnti facienti fruvSus
eo dignos. Hoc vt iam complctum elfc vide-
mus,itaolimpraidic:tum ab Efaia Prophcta fuiffc
Icgimus, qui lic ait capite r55*i.&ci Qua»fitus fum
abiisqui antca non mc intcrrogabant : inucntus
fum ab iis qui non quaircbant mc. dixi , Jiccc cgo,
ecccego., odgcntcm non vocatam nominc.meo,
expandi m?nus tota dic ad populum peiuerfum qui
gradiuntur pcr viam non bonam , poft cogitatio-
nes fuas ad populum nequam ,quiad iracundiarrt
prouocant mc ante faciem mcam femper.ldem ad-
huc clarius. Si fucrit numcrus filiorum Ifracl vt a-
rcna maris , rcliquixrantum falusE ficnt.Vidc Pau-
lum Rom.p.io.if.

Hadenus,vt opinor,fatis confirmauimus mino- Summao-
rem propofita: demonftrationis , & oftcndimus ^"penlo
brcuiter & fimplicitcr quomodo omnia complc- rum llUJE
ta funtin Icfu , Maria? filio quai a Mofc & Prophc {-^"du.
tisprardicta fuerunt dc Mcftia j atque hoc eft»quod iu<lz»&
in Iohannedicitur, Lcxpcr Mofem data cft, Gra-
th autcm & vcritas pcr Icfum Chriftum factaeft;
hoccft,quar Mofcs figuris adumbrauit, & Pro-
pheta? vaticiniispraedixcrunt, Chriftus in vcritatc
compleuit. Sumroaomniurn hucredit,quod le-
fusMariarfiliuslit Mcffiasidcft Prophctai rcx &
facerdos . Propheta , de quo Mofes , Deut.i8.)8.
Prophctam c mcdio tui.e fratribus tuis vt cgo fum
(ufcitauit tibi Iehoua Deus tuus ,illum audictisi
Rcx,de quo Pialmus fccund»is,6» Ego conftirui
Rcgcm mcum fuper Zion montcm fandum mcu>
Saccrdos , de quo Pialmus 110. 4. Tu cs Saccr-
dos in «rernum fcctndum ordinem Mclchife-
dcch.B^ neficia huius Mcffi^ & eoruapplicatio pro-
ponuntur Pfalm.2. 11. hoc vcrfu , Bcati oiTinc» qui
confidunt in co.

indxom Iamcumtanta pertinacia & malicia fit Iudao-
«i"&Cob- rum pherorumque , quod vclint potius ad clariffi-
icftioncs mam lucem carcutire quam admittcre veritatem
fomchri DeijdeMeffiaexhibitoDomino noftro Iefu Chri-
itumtihQ fto, volo paucis diluere qua» ifti falfo , maliciofe
& fmiofe obiiciunt. Negam illi- non fine magnis
Aiefiiam conuitiis minorem fundamenti noftri:& tnenda
noArum. cjtcr djcunt conlra propriam confcicntiam mul
ta Prophecarum vaticinia de Mcffta promifTo non
scccpiffe flnem in Icfu Mar sefilio. Obiiciunt e
nim quatuor. Primum dctempore aduentus Mef-
iia?. Sccundumdeforma rcgni. Tertium de loco
fceptri. Quartum de populo , praeter hxc vt detra
hant Euangclij fcriptoribus fidcm , dicunt eos pu
gnantia fcribcre.
obieftio Vt autem perfuadeant fcductores ifti mifcris
chriSre hominibus imprimis caput petunt , .& negantDo-
ft»rrccii0C- minum noftrum Icfum Chriftum refurrcxiffe a
ncm- mortuis, vbiad hocmendacium rcfpondero, di
luam ordine ifta quatuorqua: obiiciunt vna cum
criminibus qmbufdam qua? mcndacitcr Domino
noftro impifgunt. Clamttcnt ifti hoftes Dci , ad
Hefiira- rauim vfqueChriftum Dominum non refurrexif
feamortuis. Sed quis quaefo adeo flultus eft,vt ci-
tiuscredat hoftibus quam amicis? Qwis adcoine
ptusfidempotius habeat mulfs malis , quam pau-
cis" bonis? Vtrimaiorem fidcm merentur , illi ne
qui mera inuidia moti conuitia commulant, &
mcndacia , omni fcclerum gencre contamina-
ti? An illiqui fanditate , & innoccntia vitac con-
fpicui vcritatcmDeiproprio fanguinc obfignaue-
runt? vtcr dignior fideeft , Spiritus neSatanasin
obduratisludaus, AnSpiritus Chrilli q*i vifibili
tcftimonio 50. die a rcfurrectionc Domini tefla
tuscftde Chrifti rcfurrc&ionc ,regno,& potcn-
tia ? Qua? cft infania , maioretn fidcm adhibcrc
conficlis mcndaciis Iudarorum , quam operibus
diuinis Chrifti , quibus Apoftoli confirmabant
rcfurrcdioncm Domini? Quid mulcis? fcpul-
chruro , difcipuli , Angcli , ex hoftibus multi , cx-
lum,tcrra,Spiritus Sancrus, cfhcacii Chrifli in cor-
dibus iuftorum, confcruatio Ecdefia: aduerfustot
fjrorcs diabolorum & hominum, rcfianturDo-
minum noftrum Icfum Chriftum vcrc a mortuis
rcfurrcxilTe. Quarc cxecremur impudi htiffimum
ludaeorum mendacium, & cxpectcmus de ccelo
Saluatorcm,qucm nunc redemptorcm vcncramur
Iofum Chriftum.
*d+.pre Ia m ad illa quatuor , quae dicunt non comple-

dseorQob ta' c^c 'n lc*" » tlUfm nos Meffiam agnofcimus
icftioncs & colimus», veniamus : quse quatuor fatemur
icfponfio. de Meffta prsedicta effe a fanctis Dei Prophctis,
quos ncphaseft vllius mendacij arguere.

PrUu* Primtimcreoquodobiiciunt cft detemporead-
obieftio. «* rr \ .

uentus Mcffia?.

' Verus Meflias , inquiunt , veniet in nouifft-

misdiebus,

Iefus tlle , qucm Vos pro Mcffia agnofcitif ,muT
tum antcucrtitnouifftmos dics. Nam ante 1567.
annos cft narus.

Proinde Icfus ille vefter,non eft Mcffias.

Maiorcm probant difro Efira? Propheta? qui ita
de temporc Mcffia* capite 2.1. ait. Et erit in no
uiffimis dicbus , pra?paratus crit mons Domus
Rc/>oCc.Jehoua?. Videhic quam turpiter ca:ci ludari im-
pinguntcontraregulam qnamipfi ponunt vcriffi-
mam,hanc videlicet, Qui nonaducrtit quodfu-
pra & infra inlibris fcribitur, is pcrucrtit verba
Dciviucnris. Si hic contuliflent Prophetiam E-
faia? cum Daniclis prajdidione , in qua veluti digi -

ENARRATIO iro*

to clariffimis verbis indicatur tcmpus aduentus
MctTta? , longc aliter nouiflimos dies dcfiniuifTeflt-
Dies triplicncr accipi folet . Primum quidem pr° ph, &
temporequo fol cft fupcr horizontem noflruno.ii^
quem aflr momi diem artificialcm vocant . Secun-
do , capitur diespro fpacio 24. horaru ab ortu W-
lis ad ortum , quem naturalem dicm appellant.
Tertib, pro aliquo ordinato , & decrcto tcmpo-
ei alicui ccrtae dcilinato, vt farpiffime aPJ!^Dies
jhctas. Cum ioitur dicit Propheca in nouinV ^

re rei

Prophctas. Cum igitur dicit Propheca in nouii"" uifiiay
mis dicbus , notat cxtrema tempora , id eft » *ta V*
tem mundi poftrcmam, non tam ccrta quadarn
& dcfctipta annorum fupputatione ,quam fep1"
ratione rerum in tcmpore geftarum a fuperiori"
bus artatibus diflindam. Sic Eliasin triatcmpo-
ra feu trcs astatcs mundum diftinguit cum ait.
millia annorum mundus , & itcrum deftruetur*
Juo milliainanitatis: duo millia lcgis : duo m«-
lia dierum Mcflia?, proindc poftrcmum tcmpuS
mundi Hliae cft duorum annorum millium ff^
cium. Vide Chronica Philippi. Dcinde nouilU-
mi dics non raroapud Prophctas fignificanr. cx-
tremumrcmpus rcgni Iudaici & gcnris in Palat-
Mina. Scnfis naque Prophet* hic cft , Erit in no-
uiffimis dicbus, non mundani ccmporis, quibus
cnim ^ratia profuiifet tam diu<iilaia ? certep*u~
ciffimis. fcd m vltimisdiebus Prophetia?, regni»
& Sacerdoiij» quac tria celTauerunt pcraclo fjcnD-
cio Chrifti. Vunum proinde cft commentum $Br
darorum , &contra confcientiam eorumexcogtta-
tum de tempore Mcffiar.Sed hoc tantummodo fin'
guntad illudcndumeosqui non noruntmorcmfcf1^^
ptura; in diftingucndis tcmporibus. obi^

11. Sccundum quod obiiciunt fumitur a forrna
regni Mcffiaepromiffi , quam non conucnire Chr1"
flonoftro impudenter contendunt. Sub Meffia*
aiunt, nullacrunt bclla ,nec tntcrhomincs, ncc xn-
ter beflias terrx , fed vbique pax fumma,montibus
cerrac pafiim dcprcffis,& clcuatis vallibus vt omnu
fint atqua &plana. Sed hoc non. vidcmus factutn'
adhucnondum igitur venit Meflias. In confirm*-
cionc maioris adducunt multa Prophctarum di^
c)a,qualiafunt hxc : Efaia?2. 4. conflabunt , fciH"
cetTub Meffia , gladios fuos in Ugoncs, & Ianceas
f iasinfalccs. Nonleuabit gens contra gentem gla-
dium & amplius belligetare non nitcntur.Idem»
capite 11.6.&C. Ambulabit lupus cum agno, &
pardus cum hoedo accubabit, & vitultis & catulus
leonis, iumcntum & bubalus fimul,& puerpaf-
uulus ducct eos , & vacca & vrfa pafccntur , »*
mulaccubabuntprolescorum, & lco ficutbos co-
itiedet paleam , & dclcdabitur lactens fupcr fora-
men afpidis, & fuper caucrnam reguli ablacTatus
manum fuam extendet, non noccbunt , & ^10.11
perimcnt in vniuerfo montc fancto eius , q^u
replcta eft terra fcicntia Domini , ficutaqua rfl«-
ris inundantis. In eandcm fententiam Michc3«
4-cap. Addit etiam Efaias , humiliabuntur mon-
tes, & valles extollentur. Ex his &buiufmod<
aliis multis vaticiniis de fo^rrta regni Meffia? con-
cludunt Iuda;icaeci & ftulti quod lefus Maris V»f
ginis filius non fit verus »He Meffias a Propl^f^^^C*
promiflus. Scd his primum opponamus irnmo-
tumfundamentum , ex quo concludcmus quod ea
qua? corporalitcr tribuuntur Meffia: dcbeantfpi"
rttualitcr accipi pcr comparationcm rerumtcrre-
narum & fpiritualium. Fundamentumautcmhoc
eft , regnuro Meffiap non eft terrenum , fcd ccelcv*
& fpirituale : quod ex prima promifiione fa<-*a
de Mcffia vtnturo intelligi potcft. Kam Mf

fia<

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

noy P S A t M I L

fias promittitur adfuturus qui deftruat rcgnum
^i-boli. Ita cnim habet prima promifiio, Gcnef.

Semcn mulicris conterct caput Serpentis : id
«ftMeffias deftruet opcra Diaboli , videlicct pec~
catum & mortcm, &reftituct homini imaginem
^ci,quampeccando amiferat. Hoccft , vt Da-
niel interpretatur, capitc 9,24.adducct fcmpitcr
n>aiiuftitiam& benedictioncm iis qui fc Rcgcm
agnouerint. Atquc ideo fcriptum eft in fcmine tuo
bcncdicentur omnes cognationes tcrra», Genef.
11.18.22. £x hoc fundamento firmiffime condu-
diturqubdquicquidafan&isDci Prophetis prse-
di<5tum fit de regno Meffiar ad fimihtudinem mun-
daniregni, debcat accommodari per comparatio

fti congrucntem,hoc eft fpiritualcm , tamquc in
iis & lntcr cos qui Chriftum vera fideinfe rcci
piunt. Ha?cpax fpiritualis iignificatur concordia
bcftiarum dc qua Prophetae loquuntur. Nam iu
dicarc McRisb clfc mutare naturas rcrum , vt Lco
deponat fcrociam , afpis & regulus vcncnucn , ni
m J infulfum cft. Significant crgo Prophetae fub
bisfiguris homines qui lconina funt ferocia , au-
dacia,crudclitate, fi mgum Chrifti lcne & mollc
fuperceruices fuas recipiant, hoccft Chrifti do-
^rinam admittant , & fide in illum recumbant,
exuant naturam & morcs leonmos , habitent qu c-
lc& concorditcr cum ouibus,hoc cft cum manfuc-
tis & fimpiicibus, indu&aque per fidem Chnfti
cbaritate mutua , montes,hoc eft , procercs populi,
depofita fuperbia, infimis patiantur fe adxquari.
Quodautem non fitfutura mundana pax fub Mcf-
qualem Iudaeifomniant, teftatur Pfalmusno,
*■ de Meffia fcriptus vbi inter csetcra dicitur , Do-
mmare in medio inimicorum tuorum , id quod
vidcmus in Chriftoimpleri, qui intcr faruiffimo
noftesfuoshabetEcclefiamquamtuetur & defcn
dit aduerfus omnium hominum & diabolorum fu-
rores.Firmum enim ftat hoc vaticini um,Scmcn Ser
Pcntis infidiabiturcalcaneo cius, idcft: Meffia? &
^cclcfiacGcn.3.15.

Tertium quod obiiciunt Iudjei cft locus fceptri,
noc eft rcgni,feu aulae regiar Mcfiia?.
t Meffias, inquiunt, habebit regiuxn fuum pala-
llum in montcZion.

Sed Iefus qucm vos Mcffiam agnofcitis , ne tan-
^Uum quidem ibi poflidct.

Igiturlcfusillenon eft promiiTus Mcffias.
Maiorcm probant di&o Pfalmi fecundi. Ego
conftitui regem mcum fuper Zion montem fan-
^um meum. Et Micheae capite 4. 1. Erit mons fci-
ncet Zton domus Iehoua?, coniluentque ad eum
Populi. Hic rurfus miferi Iudaei corporalitcr in-
,telligunt, quod ratio rcgni Meffia; conuincit in
temgendum efle fpirituahtcr. MonsZion Ecclc-
fi»ni Chnfti figniticat myfticctqnc idco mons Zion
dicitur,quiaibiregnumMefiise fumit initium, iu-
Xla di&um Efaiae,cap.2.3. Qjiia dc Zion lex,& vcr-
bum Iehouxdelerufalem. Eft enim phrails fcri-
pturae totu m dcnominare ab origine , vt totus po-
pulus Iudaicus dicitur IfracT proptcr originem , eo
iriodo Ziondiciturregia Mcfiiae , quiaibi aufpica
tn$ cft fuum regnum Mcflias. Deinde vt Icrufa-
*cm cft duplex, tcrrena & fpiritualis: ita&Zion
^rrenus, quo adumbratur coeleftis , quia cit rc-
giaMeffia? Domininoftri lefu Chrifti. Quod au-
**ni corporalitcr intelligi non poftit vaticinium
*^*uidis fcu Micheae de montc Zion , & ciuitate Ic-

X X X I I I I. , no6

rufalcm terrcna, manifcfte oftendit praedicTio Da- %
nicliscapitco. 26. qui ait : Ciuitattm vcro & fan-
cUarium deftruet populus ducis venturi , id eft ex-
ercitusyefpafianiimperatoris, & fims crit inun-
datio , & poft finem bclli dcfinita fcu decrcta vafti-
tas. Cum huic praedi&ioni dc pcrpttua vaftitate
vrbislerufalem rcfpondeat cucntus , fatis manife-
fta eft vanitas Iudaeorum, qui rcgiam Mcffix in ter-
rcno montc Zion collocanr.

Quartum , quod vcfani Iudaei obiiciunt,eft dc
populo Meffia?, quem dicunt iftinullum alium cflc tiicftic.
poiie, quim Ifratlem carnalem. Huncfolumpu-
tant ciTcpcculium Mcfsiae. Huic foli contendunt
factas cflj promifiioncs.Scd mifcre & fallunt & fal- Refp5ctf,
luntur. Erat,fateor, populus Ifraeliticus etiam
carnalis prse aliis nationibus clc^tus , & peculiaris
populusDeidiclus. Sed curnam quefo ? Num ob
merica & dignitatem ipfius ? nequaquam. Sed yc
eifet certus populus cuftos dodrina? cceleitis, in »
^uo&ex quo nafceretur Meffias,propterhancdi-
gnitatem Dci didum cft a Dauide , Pfalmo 147.20.
Non fecit taliteromni nationi ,&iudicia fua non
manifeftauit cis. Quid? an Deus mutato confilio^
rcieclis IudaHs, aiTumpfit gentes idololatras ? Con-
filium Dei ftatimmobilc, cft enim conftantifsi-
mus in fuis promifsis : fed habetannexam condi-
tionemfidci & obcdientia». Propter incrcdulita-
ccm igitur abicdi funt Iudaei. Dei enim vcrbum
fprcuerunt, & comumacitcr Meffiam fibi mifTurri
rcieccrunt :quod fatie Yaticinia Prophttarum non
filuerunt. Quid eft quod Efaias ait , capite 10.22.
Si fuerit populus tuus IfraeT quaii arena maris , rc-
liquia? conucrtentur ex eo. QJid hoc vaticinio a-
pcrtius? An non cucntus pracdidioni manifcfte
rcipondct ? fed qui iit quod non conucrtantur?
Cuius hoc fit culpa ? audiamus cundcm Prophe-
tam dicentem,capitc CT5. 2. Tota dic expandi ma-
nus meas ad populum contumaccm & contradi-
centcm. Sed vnde iJla contumacia? non aliundc
quam quod impegerint ofTenfi pcrfona Mcfsiar,
quodidem Prophcia videbat futurura. Sic enim
ait, capitc 28.16. Ecce pono in Ziun 1 ;pidcm ofTen-
lionis, cVpctram fcandali , &omnis quicredit in
eum non pudefiet.Rcfpondeo igitur ad obiedio-
nem. IfratT cft populus Mcfsix , quod vcrifsimum
eft dc vero Jfraclc , qui cft non cartns , fcd promif-
fionis. Promiflionis autcm Ifrael eft omnis qui
crcdit : quod fcriptura variis typis indicat. Ifmael
& Jfaac nati funtcxcodem patrc Abraliamo. Efau
& Iacob cxeodcm patrclfaac. Scd vt Ifaac & Ia-
cobproptcr pron)iisionem rcputantur pro femi-
ne , nuila habita praerogatiuae carnis rationc : ita o-
mnisqui crcdit promiisioni reputatur pro fcminc*
iicut Paulus Roman.9. 10. 11. capitibus proli»e &
clare difputat. Naminiftis tribus capitrbus idem
jrgumentum tradat Apoftolus , quod nos hic at-
tingimus. Qn_are remitto auditorcs ad Paulumj
qui valitlis argumentis refutat crroneam dcfinitio-
ucm Ifraclis, & confirmat vcram, quaeolim ad-1-
umbrata crat in Veteri Tcfiamcnto. Yndc con-
dudit Apoftolus nullum eiTe difcrimcn , nullam
diftinftionem Iudaei & Grarci. Idem cnim Do-
minus eft diues in omnes qui inuocant ipfum. O-
mnis enim quicunque inuocauerit nomen Domini
faluus erit . Nullo igitur habito nationum aut
pcrfonarum rvfpectu, Dcus fine perfonarum ac^
ccptionelibcralis cfttnomnes. Eftfiquidemnon
folum Deus Iudacorum, fed etiam gentium, qui
vt omnes contumaccs rciicit , ita omnes confu-
gientcs ad fc rccipit rncra mifericordia,iuxta re-
Aa. j.

iio7 , E N A R

# gulam immotam fui £terni decreti. Quodautem
gentes ailumenda* etant in locum contumacium
Iudxorum Ofeas prafdixit , capite r. 10. Vocabo
plcbem meam non plebem meam , & non dile
&am dilcctam , & erit pro eo quod dicebatur eis,
non populus mcus vos , dicetur eis Filij Dei viuen-
tis. Quod autcm Iudafi obiiciunt dccrucisigno
minia,qua offenduntur , fatis rcfutatum cft fupra
tcftimoniis Prophctarum,vbi dcpafsione Dommi
gloriofa vidoria,refurrcdionc,&'afccnfionc in coe
De auto- lum actum efl \i
eS" fn- Q^oddetrahant incrcduli Iuda?i Euangeliftis fi-
ft^ru^adi. dem , dicantquc cos pugnantia fcribere, ex eodcm,
^nt*Ti cIuote!iquailloriln'1 nugamenta, impictatis camo
ucem. *ft«it. Nunquam enim difcrcpant Euangelifta? in
fundamentoautfummarerum,fed tantum incir-
cumftantiisapparctdifcrcpamia. Vcrum vt dilu-
cidius ad obicctionem Iudarorum refpondcam,ver-
' ba Ludo lici viuis ex fecundo libro de veritate fi-
dciadfcribam. At , inquit , quatuor illi ( fcilicct
Euangchfta: ) nonnunquam inter fe dilTcntiunt?
Huic qusftioni rcfpondet Iohannes Chryfofto-
mus : Pafua tntefdum in EuangeltU dijjidenttx argu-
rnentum prxbent verimtis >ne ex compofito videantur
/crtpfijfe , fi per omnta confcnttrent. Futt l ohannes n/l-
pofioltu Ephefieodem tempore , cfuo etiamTauliu: al-er
tnmen nuilam ifi fuU SpifiolU de altero menttonem fizctt>
necmuhum conuentebant & colLocjuebantur , poftauam
Jatis erant ab Jpiritu Dei edollt^ tn^ruUt £7* cjuafi arma-
tt , ne de communicatn fintentia eX confilto vtdc retur an-
ntmciare Chrtfium-.fid ex tpfiw Chrtftt dotlrtna & mont-
tis caleftibui. Ergo in fundamentis & fumma ni-
hil difcrcpant , nciupe Chriftum efle Dei filium
natumde Maria Virginc , cdidifle miracula mgen-
tia,docuilfe contcmptum rerum mundi huiusfi-
duciam & charicatcm crga Dcum & homines , vo
calfe cun&os mortalcs ad icmpiternam ftclicita
tem, paflum, mortuum, furrex fle, afcendiflcad
ccelos, fcdere ad dcxteram patris fui , vcnturum
Iudicem hominum vniucrforum.Ha?c,vna voce,v -
n3 fcntemiaconftantcr rcfcriinr, & doccnt.Difcre-
pant quandoquein circumftantiis ,quasgra»ci ^a-
tatni nominant , qua? rei iummam non variant.Hic
aftrictius rem narrat, illefuiius : hic pcrhibetfana-
tos d jos , alter trcs : vnus in egrcilu porta?, alius in
ingreffu. Quod illa de caofa iarpc eucnit, quod eft
tanta miraculorum Chiifti mulcitudo,vt quaefum
iliuerfa , nos tamen proptcr aliquam inter fc fimi
litudinem cadcm cfleexiftimemus, cundcm in mo-
dum vfu vcnit in diftis & fententiis doctrina% Ea-
dcm dixit Dominus variis locis , variis vcrbis. Hic
t rcfert qua? dixit hoc modo , ille qua; illo in loco

paulb diuerfe , colligunt , videlicet ccntones con
cionum,& verborum Chrifti qua? ad inftitutionem
& falutcm noftram facercnt.
Crimina Scquuntur crimina quar Chrifto noftro fanctif
abimpiis fimo 6c innoccntiifimo , impudentifiime & ncfa-
chxict in °^iic'unt ludaei afflati a diabolo omnis mcnda-
cynieft^ cij patre,funt autcm hxccrimina quae Chrifto no-
ftro obiiciunt.

Primum(vt aiunt,)quod fcceric fc Dei filium pa-
trixqualcm.

Sccundum , qubd ad vcncrationem alcerius Dei
homincs adhortatus fucrit.

Tcrtium , quod lcgem Aiofi datam abrogarit.
Quartum , qu6d contradixcrit patrum tradi-
tionibus.

Quintum,qu6d violaoerit Sabbatum.
Sextum,qu6d dixcric fc poiletcmplum Dci fol-
ucrc,& triuuo illud reardificarc.

R A T I O 1108

Septimum , qu6d dafmonia eicccrit in principc
da?moniorum.

Eccequantum faciat inuidia^quantum menspf •
uerfa,vbihomines inprofundum malicia: dcnicr
fi funt , quis pius non videt iftos miferos puluercSi
qui Deobelluminferre moliuntur , digmorcs e
commifcrationequam refutatiortePRefpondeapu
tamen breuiffime ad fingula. , . ^^jpri^

Quantum ad primum attinet , fateamur quo^ crjB1^
filium Dei profeiTus fit , & fc arqualem patri telt^^
tusfit. Sedquifnam compos mentis crimen e '
dixerit veritatem fateri ? nam fi hoccrimcnc »
mendacium ccrte res erit laudabilis: qubd ccr.c
conceiTerit nemo , qui legem naturar in aliqu° 1o*
co habeat. An non Prophetaf pafllm in fcriptu"5
^ribuuntxMeriir nomen diuinum Iehoua?? A» n0"
Efaias aic capite Co.r.z. Super te orietur Ichou*» 8
gloria eius fupcr tc apparebtt? Huc pertincc ctiam
Iercmiar didum, capitc 23.6. Hoc eft nomcn qu<>
vocabunteum, Ichoua Juilitia noftra. Dominu
ipfeexPfalmoiio.i.oftenditMcffiam nonfoluni
hominem debere cifc , fed etiam Dcum cuni1^
quit. Dixit Dominus Domino mco , fedcaaex-
ccris meis. Verum error ludseorum ina^mana-
uit, quod non intclligerent ofticiura Meffi* e
placare iram Dci , fuftinerc pcenam peccatorurn
totius generis humani , eife vbiquc praf fcntcm > in
cuericorda, exaudirc gemicus muocantium : ^1',^
fane opcra non funt vllius pura: creatura? aut ri-
nita? naturar . Scd de hac re alibi copiofius ui-

imus. . sM5**

Secundum devcnerat;one altrriusDei vt rccen
cft inucntumIudaforum,itafaliiftimum eft. Njn^
ad hunc vtrum &verumDeum, qui dederat po
pulo U gcm , & cereraonias , & cduxerat populum
de terra /Egypti , folum inuocandum & cokndum
inuitauit & verbo & exemplo. Sed hoc otrcndit
ludaeosqubdhunc verum Dcum Patrem fuum vo-
cauerit,quod fi negaflet ipfis fimilis fuiifct, hoc ci
mcndax. . . T(r

Tcrtiumqubdobiiciuntifticft abrogatio
Mofaica?,inquomanifefte mentiuntur. NarniU*
folus & legem implcuit , & corruptclas PhariUo-
rum corrcxit,& fcmper vfquc ad mortcm crucistuit
legi fubicdus. ' sd<P*

Quartum quod dicunt illum contradixiile pa- tai»
trumcraditionibus veriflimum eft. Scdquale quas-
fo crimcn eft impictatem rcprchendcrc ? fupcf-

ftitionem damnare? ac contradicere iis qux r
o nifcftc pugnantcum vcrbo Dei? Qualecrirtien e
perucriam Pharifa:orum opinionem damnare qua
anreponunt humanas traditiones mandatis Dei*
praffcrtim cum Dominusipfe dicat. Arnbulatein
prseceptis meis, & non in prxceptis patrum ve-
ftrorum. An non Dominus apud Prophetam ait,
Ifai.29. 15. Fruftra me colunt doccntcs mandata
hominum? Verumha?cvna caufa fuit & prarcipua
quod IefumMeffiamcruci affixennt, mctuentes
ne, abolitis traditionibus , ipfi venirent in con-
temptumapudpopulum, & non parum decedc-
retdeautoritate,atqucitapaulatim facultarcs mi-
nuerentur. Ad<Plt'

Qiiintum crimen eft quod dicunt Dominum
noftrum Sabbatum violaiTe , quod ctiam fal»»^
mum eft. Nam vt vera quies fabbati cft ociari a
peccatis & acquifecerc in Dco : ita vcra opera iun
qua? faciunt ad abokndum peccatum & ad illu"
itrandam gloriam Dei. Qualia fucrunt opcra iJ
narionis , qu^ in fabbatis peregit.Nequc er.im p°'
tcft fieri cxcclientius opus , quara hominis lurnnj

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Hop

P S A L M I

*4f<

lepti.

"cceffitati op£ fcrrc.Si fanrirehomineinfabbatono
l 1 » igitur interficere liccbit? Afinum in putcum
Japfuindic fabbati cxtrahcre licet, & non licebit
iaoba:o hominem vcrbo & diuina virtutc fanarc?
^dcalumniandipetulantia in ifto populooullum
Aikn^ nec finer/i nec modum habec.

Sextum crimcn quod obiiciunt, eft quod dixerit:
c§° poifum deltruere Templum hoc , & triduo rc-
^ificarcillud. Occafio huius didi fuir. Iudaei pe-
l/JCrfnt %num aliquod aChrifto fiducise & potc-
lat*s ipHus, ipfc vero morc cuna Prophetarum o-
^nium, tumfuojdcmonftracillis fignum non fri-
uolum,non tcmporarium,aut humile,quale illi pc-
tcbant,fcd magnum,admirandum,fcmpitcrnum dc
fefurrcctionc fui corporis , futura triduo poft eius
mortem quod quidem corpus vcrius & appofitius
cracTemplum Dei , quam faxeum illud lcrofoly.
rnitanum.Mamineocorporeproprius & praefcn
t^snumen habitat.

Septimumcrimenquodobiiciunt Domino no
"ro eft.quod dicant ipfumciectfie dxmonia in no-
^Jnc Bcclz.bub priocipis djemonicrum, quod cri
rncn ipfe Dominus validis argumentis a fe depulir.
l^^-iz.&Luc.u.

Jj^iii i. ^-*tcrum priufquam indicabo quomodo perfi
^ « Iudxi miracula Chrifti fugillant,volo bfeuiffime
,n^icarequidfibi vclint miracula diuina. Dcindc
paucisafcribere notas quibus diuina miracula Chri-
*">& fan&orum diftinguuntur a fi&is mi'acu!is,
^gorum & dsemonum.Nam dennon vt qui Deum
°°it & nos z Deo vcllet auertete, omnia quarcun-
SUe p°teft pcr fe & miniftrosfuos magos diuina
ar&ulacur,& tanro accuratius miracula : quod viuet
Carn rem maxime ad potentiam diuinama accede
re qua; eft fupra naturam. Itaquc vt eft viribus fuis
naturalibuspotentior quam homo, tum virium &
& facultatis natura? rcrum confultior , facilc fcnfus
« noftros illudit ad nos fallendos & abducendos a
Cnt- J^ro» Miracula diuina funt que Dcum authore ha
bent, quarideo miracula dicuntur,quiain admira-
^onem adducunt homincs. Primu cnim adducum
n°mincs in admirationem diuinse potentia? pcr
l^j^^^mcduntur miracula.Secundo,exdiuina poten
i5**pU° !la C01hgunt homincs perfonam edcntcm miracn -
^&aDeoeife mi(Tam,& adferrc diuinam do&ii-
nam: cui confirmandae adhibcntur miracula ,tan-
°iu^m euidentiffima? dcmonitrationes . Tertio,
c* hac confideratione concipitur fidcs doftrina? in
j^ntc ctiamfi captum rationis cxcedit doftinx fu-
"1'rnitas . Quarto.ex fidc do&rinas nafcitur in cor-
<jefiducta promiflionis bonortim,quce doiftrinaof-
Crt.Quint6,qui credunt do&rina* & fiduciam pro-
^iffionishabcntjDcum dilig int & glorificant. At-
SUe ita miraculis quafi manuducuntur ad finem
fonditionis fuse , qua: cft focietatem habcre cum
Pco>& in co perpetuam beatitudinem obtincn
ln°rnnia»ternitate. Scxt6,quiaomne fignum fi-
8natialicuius fignum eft , quarrit fides analogiam,
& comparationcm figni & figniti , & cx terrenis
c<*leftia,& ex vifibiltbus fpiritualia per compara-
^onem corum intcr fefe colligit. Namomniami-
J^cula diuina,Chrifti prasfcrtim , habcnt fpiritualcs
n8nificationes:qua? vt apte accommodentur , ad
clariores fcriptura? fententias , & illuftria cxempla
reuocabuntur,vt fpiritualis interprctatio fit analo
H; Safidci,confentiatcum axiomatis primis noftra? re
ngionis,atqueadeo habeat illuftriaexempla qui-
J^tiuusrestanquampingitur.
| V4** Ratio autem cur Chriftus & fan^i fnam doari*
Q*m miraculis hominibus voluerint obfignarcharc

L X X X I I I I, III0
eft. Congruebat admodam fidem qn* eft de re-
bus qua: excedunt intelligentiam humanam , con-
hrman per ea qua? funt fupra naturam , & contra v-
fitatum natur? curfum , vt cum viderent homines
ocuhs cxterms ea ficri qua: fuperarent porxntiam
natura-. excitarenturad videndum oculis intcrnis
& mcntis,hoceftadcredcndumcaqu9 funt fupra
rationera. Vt crgo quar rationi fubicdafunt dc-
monftrationibus indigent , vt fides illis indubitata
habcatur i ita diuina & coeleftia miraculistanquara
dcmonftrationibusquibufdam diuinis fidem mc*
rentur.

Curautcm hodie nonfiant miracula incurren-
tia in oculos hominum Auguflinus indicat ctim non ftant
ai t» Nec Mtracula tjk in nofira icmpora durare pemif tadcai m*
(a (unt , ne animw (emper vifibilia qtureret cr eornm wcttla*
confuetudtnefrigefceretgenus humanum , quorumnoui-
: ite flagrautt. N cc iamnobU dubtumeffe dcb&t %U ejft
ocdendum <jui cnm ea pradtcarent , cjua pauci affequun-
tur/e lamen (ecjutndos populis perjuadere potnerunt.

Ha&enus dc diuinis miraculis gencratim dixi- j^te^
mus , iam ad notas vcniamus , quibus diuina mira-
cula a diabolicis, & vera a fictis difiinguuntur. «"laafata
Sunt autem fcx pra-cipug nota?) videlicet vcritas fling^ 4
cilentia?, vis, modusa<5rionis,caufaetficiens ,cau- tut.
ld mouens ante rem,& finis. Ad has notas tanquam
adljpideslydiGsexaminanda funt miracula, tum
Chrifti & fan&orum , nempc diuina, tum fi&a
& diabolica , qualia funt magorum 6c incanta-
rorum. ^ ..

Primumigitur. Sp e <5h n da eft veritas efTentiar. cflcntu!*
Omnia Chritti miracula habcnt veritatem eflcnti^,
lioc eit reuera talia funt qualia videntur. Lazarus
quatriduum iacuit in fcpulchro , & iam foetcbar,
quarc abfquc omni dubio mortuus erar, quod igi-
curChriltus hunc excitat a mortuis vcrum mira-
culumruit. Nam cxcicatus vcre vixit , comcdit &
Jibit cV multi cx Iuda-isqui illum norant ftupe-
bant,fuper miraculo. Ncc defuerunt qui infidias
ftruxerunt vita^Lazari, vt ita vcl obfcurarcnt , vel
ncgarent facftum.Vcrum igitur miraculum fuit. Sed
miracula diabolorum & magorum fiut vcl per prc^-
ftigias & illufionem oculorum, qualia fucrunt qux
ohm in Epidauro accidcrunt & alibi,vcl pcr occuU
tam & naturalem magiam. Diabolus enim qui na-
turas rcrum , & virtutcs exadtifiime nouit , potcfl
occulte applicarc , vel herbas, vel lapidcs , quorum
crTec5lus ab ignaris pro miraculo habctur,et(i fit na-
turar operatio.

Secunda nota , qua vera a fidis.miraculis difcer- * Vis ipfa
nuntur,cft Vis ipfa qua fiunt: quc| fi potentiamna- 1ua fiul'
tur^fuperat, vcre diuina cft , & miracula ita fada
Dominum naturc autorcra habcnt. H^c vis diuina
multis modis fe contemplandam in miraculis San- T . f
ftorum,& Chriftiexhibct. Primum in ipfaacftio-
nc vt folem fifti,vel rcrro agi ab occidcnte in orics.
Hominem fupcr tumtnrcs vndas dcambulare , vel-
uti fuper folidam tcrram idquod a ChriftoDo-
minofadum elTelcgimus. Secund6,in fubic&o a- ^
<5tionis,yt cf co reddi lumen , mortuo vitam. Lu - ™£to.
men cnim & vitam natura poteft tribucrejfed non
CfCO &mortuoquodaChrifto faftum eft. Ter- in.rdin*
tio,in ordinc quoquc ac rationc qua fiunt , vtfubi- atttaa^JJ
co ftcrni vcntum,& mare turbatum, rcpente fanari U
egrum.Lcgimus autem Chriftum impcraiTe vcntis,
| mari , tempeftati , qu^ mox paruerunt illi , & fepe
vcl nutu,& fubito fanalTc Icprofos & alios.Qnarto, inagittf;
I in agente vt infpicere hominum cogitata , quod eft
{ folius diuine potenti^.Quotics qucfo legimus Chri
ftumvidifll cogitationcsjnuncdiicipulorum.nunc Ininftr*'

. •• mcnwi.
Aa. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ini E N A R

aduerfariorii? Quinto inftrumento, vt luto fanare
carcitatem, cum fecundum naturani Iuti eft potius
<a?citatcm efficerc,fcd lutum adhibuit Dominus in
fanado cxco, vt ipfafanatio appireret profe&aciTe
non a natura, fcd a natura? Dominc». Atque ita om-
nisgcneris prodigia a Chriftofa&a funt, vtficui
vnum illorum,vtfunthominumracni:es diuerGi-
fima!,vel fufpe&um efler,vel non plenc fatisfaceret,
Ouavimi ac^mu ^unt tam mu^* & varia, vt iam oranis dubi-
xaTuia^dia tandi materia & occafio fit fublata : adeo vt nemo
fian" ^ubitare poffit diuina potcntia eflc edita miracula
a ' Chrifti. Scd ncc diabolus,ncc vlla alia potentia
finita talia miracula poteft cdcrc. Etfi autem mul-
ta vidcntur miracula , reucra tamen miracula non
funt. Propterca quod vi naturx fiant. Herbavi-
delicet autalia quapiam readhibita, quam diabo-
luspoteft occulte adhibere. Proinde multa fiunt
quac funt peritis naturx cognita,& abimpcritis
pro miraculis habentur: qualia funt qua? peream
magiam fiunt qua: naturalis dicitur, ficuti fupra
quoque monuimus.
aftuS* Sequitur tertianota ,modus vidclicet aclionis,
alias Chriftus folo iuflu facit miracula, vt fe oftcn-
dcrct regem naturae, [alias inuocationc vt indica-
ret a quo haberct omnia , & vtcalumniar eorum
occurreret qui in Beelzcbub principc dxmonio-
rum darmonia illum aiebantcxpcllcre. Alias re a-
liquaadhibita, vt luto vcl fputo , vt oftcndcrct
qucmadmodum Dcus opcrctur nunc pcr mcdia,
nuncfinemediis, nunc rcpugnantibus mcdiis, a-
Iias attadu veftis,alias manuimpofita , alias abfens
folonutu. Veriim prarftigia: diabolorum qua? ha-
bent fpeciem miraculorum fiunt incptiffimis mo-
dis, & plane ridiculis , vt facile agnofcatur autor.
Nam dacmon , ne quisea natura? potentia fierifu-
fpicetur ,iubctadhiberi verba a realieniflima ,vt
fi equus fanandus fit dicatur,Mare eft falfum , & in
hyeme congelatum , aut aliquid abfurdius. Intcr-
dum lupus illc induit pcllcm agninam.Vult addi
verba ex facris litcris. Vult vcrfum aliquem Pfalte-
rij rccitari, vultappcndi collo fcntcntiam quam-
piam ex fan&o Chrifii Euangclio , aut rccitari mif-
fara vei miflas ,interdum vult ponifubfacro lin-
teo fabas aut alias rcs, fcd quis potcft omncsiftas
nugas commemorarc quaf mancipiis Satanaj notio-
ra funt quam piis?
4. Caufa Quarta nota , cft caufa cfficicns , Chriftus nun-
«flicicns. qUam occafionem cdendi miracula captauit , fed
fempervfuscft oblata. Non ad vfum artis fuarcc;
pittempusaut locum ,fed dubito femper& pr.o rc
oblata. Veriim diaboli & prarftigiatorcs ad fuas
fraudes quatrunt tcmpus,& locum opportunum,&
fuas habcnt ccrtas prjeparationes. Dcindc Chri-
ftus vcra fan&itate pollens cdidit miracula , & per
fc&perfuos difcipulos innoccntes & Deum vcrc
colcntes: veriim diabolus fua ficfta miracula edit
per flagitiofos , pcr confcelcratos , maleficos , im-
puroshomincs , pcr magos,pcr lamias, per homi-
nes pcrditos , quos ncmo dubitarc potcft impoftu-
ram facerc.

s.Caufa Quinta nota eft caufa moucns antc rcm. Filius
Dei, & fancti Dcihomincs vtilitarcm fuam, aur
commoda nunquam fpecfr,auerunt , fcd aliorum , vt
apparerct non illos gloriar fuar feruirc in miraculis,
fedadduci ad hoc appiobatione fiducia? corum q^i
petercnt , vt homincs fibi & Deo fidem habci e af-
fnefacerent. Sed magi miniftri Satanae , vcl quie
ftum qu*runt , vcl ludicrum aliquod , autrifum,
aut leut m admirationem ad delectadum, aut ctiam
terrendum.

moucns
aatc icra

R A T I O IIU6

Sextanotafinis eft.Chriftus nullum vnquarn rni
raculum cgit corporale, quodnon magnas fignin-
cariones haberet fpirituales : de quibus Theolog0*
rum hbrifunt refcrri.Sedpra?ftigia:diabolorum 0-
ftcntationis vanae finibus clauduntur.

Haec brcuiter monuiflc de notis vcrorum, &c n"
cftorum miraculorum fatis fit , vtconftct quanta
lit Iudaeorum vanitas qui non vcrenturfuis calurn-
niisfidemmiraculisChrifti detrahcrc contra pro*
priamconfcientiam. E ; .

Quodautcm ludari expectantes olim McCfa™
impingcrent in ipfius pcrfonam & offenderentur pgkj
adeo vt illum non agnofccrent prasfentcm , etiam £ ?
a Prophctislonge antea prc?jictum fuit , vt cum c>j;/.
videamus euentum refpondcre vaticiniis , mun a-
mus animos noftros aduerfus calumnias Iudxorum
hominum perditiffimorum , & extremc cxecre-
murillorum deteltadam contumaciam,cum Efaj»'
diceret,capite 10.22.Si fucrit numcrus Filiorum »-
rael vt arenamaris, reliquiae faluacerunt. Nonne
fatis aperte indicauit fore , vt dcficerent Iudfi i
Meffia,fcu potius vt Mefliam non agnofcerent»
in quo folocftfalus.

Cum idcm capitc5.i.&c.air, Vinea fac5ta eft d»Ie-
do meo in cornu filio olei,& fepiuit cam & lapides
elegit cx illa & plantauit vineam electam , & a?dih-
cauit turrim in medio eius, & torcular extruxitin
ea & expectauit vt faccret vuas & fecit labrulca"»
Nunc ergo habitatores Icrufalem & viri Iuda,h'di"
cateinter mc & vineam meam. An non hsec Pr°*
phet^ verba , manifelre & bonitatem Dei ^rgi
ludgos, & cotumaciam Iudeorum aduerfus Deum>
ob quam erant abiiciendi indicant ? Ex vtroquc
conduditur illorum elcc^tioncm & falutem condi-
tionatam fuilfc : vt quar non penderet ex preroga-
tiua carnis , fcd ex conditione fidci. Cum idem ca-
pitc8.ij.ait>Dominum excrcituum ipium fandih-
cate , & ipfe pauor veftcr , & ipfe terror vcftcr , &
erit vobis infandificationem,in lapidem autern
offcnfionis & in petiam fcandali duabus domibus
Ifraei in laqueum & ruinam habitantibus lcrula-
lem , & offendunt cx iis plurimi , & cadent & con-
terentur , & irrcticntur cV: capientur.Nonne & huic
prgdiciioni clariffime cucntus ? Et cum ider» moX
tubiungit,vcrficuloi6.Liga teftimonium, fignale-
gcm in difcipulis meis, nonne fatis pcripicue dc
difcipulis Domini loquitur, quos infra fore Ifraeli
in portentum pr£dicit,refpodet? Et rurfus cum air?
20. v. Adlcgem magis & tcftimonium , quo^ il
non dixciint mxta vcrbum hoc , non erit cis matu-
tina lux. Nonne hic conditioncm falutis adipi-
fcendar proponit Propheta quam contempturos
plcrofquc lud^orum , omncs Prophete Deiatte-
ftantui? Scdquare hoc fa&um elt ? Profeaonon
ex confilio Dei mittcntis Meffiam, & per illum in-
uitantis omnes ad ialuteui: fcd ex malitia corurn
qui offenfi in pcrfona Meffi^ , ipfum recipere rccu-
Urunt , propterca quod non fuerit iliis fimilis , hoc
clt auarus,ambitiofus,voluptuarius:(Sempcrenirn
inimica virtutibus vicia funt , & optimi quique ab
improbis tanquam ex probanf.bus afpiciuntur)
quod non fplcuducrit byffo, ferico,auro , argcnto,
gemmis:quod noncomitati fuerint illumlateln-
tcs& purpurati: quod non promiferit delicias ,
oblectamenta corpons : quod non armis vicin»5
nationes opprc &mt : quod non creauerit ipfo$ ^
ces & fatrapas nationum mundi. Brcuiter qn^cft.
fpiritualis rcgni ipfius fpiritualem rplcndorem non gjfij
agnouerint. (gjjj
Haacnus fatis oftcndimus vanitatero ludf orum &°

qui

P S A L M I

Sui voluptatibus muridi dedit:,verum Meffiam Ie-
^fumChriftum Mari? Virginis filium nonagno-
fcunt, atqueidcofalfofepopulum Dci nominant,
& Ecclefiaj Dei titulum vendicant. Nos autem
curn ta habeamus circumpofitam nubcm tcftium,
Vt ctim Apoftolo Ioquamur,Hcbr.i2.i.deponamus
omnc pondus & circumftans nos peccatum , & pcr
Paticntiam curramuspropoiitum nobis ccrtamen,
*fp 'cientcs inautoremfidei & confummatorem Ic-
iutn. Hunc expe&cmus de ccelo iudicaturum vi-
uos & mortuos , qui transfigurabit noftra con-
tcmpta corpora , &eareddct conformia fuo glo-
riofo corpori, idque ca potcntia quarpoteft fibi
°ninia fubiicere. Huic vnico Meffia-filio DeijV-
"acum patre &Spiritu San&ofit honor,virtus,&
gloria in faecula fasculorum & in omni zternitate.
Amcn .

CONTRA MAHO-
metiftas.

ff^ut I ^metfi.furores Mahometici fatisper fepro-
%• ,0" ■** dunt autorem diabolum : tamen ,quiaindies
^agis magifquc crcfcit illa colluuics, clccrefcit pie-
5as in multis , quivcre pij babere quamcflema-
unr > & firpe inter Epicureos incpte de rcligione
^putatur , placet admoncrc iuniorcs de fccta Ma-
n°me:ica, vtcum intellignnt qualis fit, eam cxc-
^rcntur mapis,ac fugiant non fecus atquc diabo-
lumi(>fum.

Vtautem diflin&ius hac de re dicamus,phcct
n*c ordineexaminare. i. Qualisprarcefleritprav
^onitio Prophetarumde hacfccla. n. Quatfue-
cius occafio. 111. Quis autor. ini. Qui
,Qcij huius impofturz. v. Quis modus propa
gandi&ftabiliendiregni. vi. Quzleges. v 1 1.
Qu*nam fabulz admifceantur Mahomcticis im-
P°fturis. viii. Qualem Paradifum promittat
luis. i x< Quibus dcmonflrationibus impietas
Mahomcti refcllatur. x. Quibus confolationibus
^unicndi fmtanimi adueiiusfurores diaboliadeo
j^lit SraflTaittis in genere humano.

. Etfi autem plures Prophetz dc Mahomctica im-
j^nir p,etatc & tyrannidc vaticinati funt : tamcn hic fo-
tiJ«u arn przdiciionem Danicliscx capite 7. 7.recitabi-
^ mus, qua; cft valde llluftris , & maxi me congruit ad
f^mpusquo ccEpit ifta impictas & tyrannis. Poft
aitDaniel , vidcbam in vifione nofturna, &
Cccebcftia quarta tcrnbilis & horrenda , & arma
ta 'ngcnti robore, habcns dentes ferrcos & ma-
8n°s, comedens atquecomminuci s, & rcliquias
pedibus fuis conculcans. Diffimilis autcm erat aliis
cflilsquas antc cam videram , & habcbat cornua
deccm. Hiircnus Danicl de quarta monarchia,
"°c cft , Romana, dc cius crudclitare, & regnis dc-
eern illi fubiectis. Sequitur vaticinium dc regno
^fohometico hiCcc vcrbis. Confiderabam cornua:
^cccc cornu aliud paruulum ortum efl de medio
e°rum & triade cornibus primis cuulfa funt a facic
eius,3c ecce oculi quafi oculi hominis crant in cor-
nu ifto, & os loquens grandia. Etinfra. Beftia
quarta rcgnum quartum critin tcrra , &conculca-
J5 & comminuct eam . Porro cornua decem i-
pnus rcgni decem regeserunt, &ahus confurget
poft cos , & ipfe potentiorcrit prionbus & fcrmo
nes contra exccllum loquetur , & fan&os ahiffinv
eontcret, & putabit quod poffit mutarctempora
lcgcs. Hactenus Danicl: euius pr^didlioni e-

l x x x 1 n t Hif

«entus manifefte refpondct. hlam Anno Chrifti
6^3. impcranre Heraclio, Mahomctus feditioncm
mouit,& ftatim coniunxcrunt Saraceni feu Ara-
bcs has trcs regiones , >£gyptum , Syria m , & A-
phricam. Quz funt illa tna cornua euulfa dede-
cem illis cornibus quartz beftiar. Et tribuit Da<
niclhuic cornu paruuloideft Mahometico regno
quatuornotas exquibus agnofci poteft. Quarum
Prima cft lcx noua pugnans cum lege D<si. Oculi e-
nim fignificant legem aftute cogitaram. Secunda
nota elt blafphemia aduerfus cxcelfum , hoc eft
Chriflum. Nam os loquens contra verum Dcumj
(Ignihcat blafphemias contra filium Dei. Tertia
nota cft fzuitia in Ecclefiam. Et fan&os(inquit)al-
tiffimi conteret. Quarta notacft conatus delcndi
Euangelium,&Ecdcliam,Putabit(inquiOquod pof
lit mutare tcmpora & leges.

Hanc Prophetiam voluit Dtimihus exrare in con
firmationem piorum aduerfus furores Mahometi-
cos : vt cum vidcrent euentu refpondere predictio-
ni,nonimpingerent ob fcandalum tanfz perfccu-
tionis,& tantzdcfcdionisab Ecclefia vcra. Nos
proinde prcmoniti hac prscdiiftione Prophetica,
confirmemus animos noitros aduerfus impietatem
& tyrannidem Mahometicam , cum vidcamus a-
deoclare przdictioni refpondifte euentum. Exti-
terunt cnim ordinc iuxta Prophetiam quatuor mo
narchiz : nuncdominatur gens inimica Dco, quz
palam delet fcripta Prophetica cV Apoftolica.

Quzfuitoccafiohuiusnoui rcgni mchoanc.'i ? 0cci'
Quisautor? quifooj? Mahometcs pnma ztate Au-
ob paopcrtatcm exercuit latrocinia , tum nadus o- tcI-
pulentas nuptias , militauit fub Heraclio intcr po -
puiares fuos Arabes.In ca militia occafionem prin-
cipatus &c potcntic; inuemt. Nam cum Arabcs irati 1111 So'
Hcradio ob ncgatum ftipendium,& rcligionis di-
ucrfitatem,diircnfioncm ab eo fccit.Hic fc ordini-
busiratorum militum admifcuit, eorumquc ani-
mosaduerfiis imperatorem cxacuit cV in ckfedtio-
ne confirmauir. Tum creatus eft a quadam partc
militum dux militum Mahometcs,quemadmodum
ij folcntinomni fcditionecxtblIi,quipraua multi-
tudinis confilia comprobant, potcnte'fque & prin.
cipcs infcdaiuur. Humilitatem gencris,virzprio-
ris fordcs & morbumf laborabat enim cpilcpfia feu
caduco morbo) muhi innouoduce a pcrnaban-
tur. Ipfeautem vtabifto contcmptu fe vindica-
ret , quod eft apud ltolidam plebcm ficillimum
itque efficaciffimum , diuinitatcm fuis aclibus prcj-
tendit , fingens fc cum Dco habcre colloquia , ac
cum loqucrcturcum Dco, rapi extra fc,atquc ita fi-
milem cpileptico vidcn.Quarc non fe amplius du -
cem & principcm miiitari fauore clcdum, fcd Pro-
phctam& nuncium Dei omnipotcntis mentirba-
tur , vt obtentu diuinitatis omncs haberct ditfto o -
bedicntcs. Vertjm quia crat ipfe illitcratus pror-
fiis, adiunxit fibimagiftros & confultorcs duos
Chnitianos , Sergium Arianum,& Iohanncm Nc-
ftorianum , tcrtius mox acccffit ludcus Thalmudi-
fta. Horum vnufquifquc fuam tuebarur fectam.
Vnde Mahomctcsratus fe non foluro fociis grati-
ficaturum ,fcdetiampeJlc(fturum fjciiius adie 0-
mncs nationes , omma complexus cfl :Hoc cft,per-
tmaciam Arianam , crrorcm Ncftorianuai &
nugas Thalmudicas. Vndecircumcifionem a Iu-
d?o : purgariones vari.is & quafi baptifmata a Chri-
itianis; & cum Sergio diuinintcm Chriiii ncga-
uit. Iamautcmalijerant idolorum cultorcs ; Ahj
erantintinairantum&imbuti lcuiter Crcriftiani-
imo , qm vt difceflcsant a Romano impcratorc, in

Aa. i;j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

inj ENARRATIO

odium illius nihil fuit illt promptius quam renun-
ciirc religioni , quam illc tucretur. Perindcatque
decem tribus Ifracl cum dcfeciflent a domo Da-
uidis ad Roboam.paternam legem fpreuerunt, & a
cultu Deivniusadinuocationem dxraonum tran-
fierunt.

Moduspropagandi & ftabiliendi rcgnt hic fuit
gitio°& Mahomctae , quem didiccrat a fuis magiftris. Di -
confitma- cebat Dcum primo humano generi miliife Mofen,
S10' ^eindc Chriltum Iefum , inftruftos facuhate pro-
digiorum. Homines autcm illisnon le prxbuifle
obfequcntes. Statuifle igiturMahometem mitte-
refinemiraculis armatum, vtquosnon mouiflent
miracula , cogercnt arma , fe efle poftremum nun-
cium,ncc futurum pofteaalium:pra:dic1:um aChn-
i\o in Euangclio,pr«nunciatum luce admirabili
quae ab Eua pcr fucccffionem generts in oranes mi«
licres tranficrit vfqu^ad matrem fuam.Videaftu
tiam nebulonisMahometae,quiaconfciuserat fibj
quod no habcret donum illud ccelefte edendi mira-
cula ,quod ent in promptu , miflum fe efle fingit
ferro munuum. Atquiarmatus hic vi&useft alt-
quando , & luculentum vulnus in ore accepit , vn-
de molares aliquot dentcs amiftt , & in roifam cft
deie&us , & vi&us turpiter , & quidem cum pridie
vi&oria fibi & fuis exoraculo ccelefti protnimTet.
Quinctiam cum adhuc clTet latro , carfus fa-pe eft a
Drianitis : quoruni camelos inuadebat Mecha re
deuntes. Et ciuitasilla qusenunceumadorat, ca
pitisaliquandoeum damnauit, vtlatronem perni-
ciofum,& prasmium propofuit , ft quis in potcfta
tcm vcl viuum , vel mortuum redigeret. Hic miles
Dci (fiDiis placet)latroprimum, mox fcditiolus
miles,&transfuga,tumdux cxercitus dcfc&oris,
pcrfuadct lcuibus hominibus hoftibus ver$ rciigto-
nisfenuncium Dci cfle , cx quo videre cftquanta
ftt potentia diaboli in eis quiveritatem Dei non
admittunt. Vndc eft quod adhuc hodie armis Ma-
hometicis &Turcicis blafphemiasaduerfus Dcum
iuxta Danielis vaticinium dcfcndat ille aduerfarius
Dci.

n.Lcgcs. Sequicur de legibus Mahometa? , qua: partim
politicae, partim cxreraonia» feu cultus funt , ied
cx eis pauciffimas attingam cx quibus facile erit iu-
dicare de castcris. Primum Arabibus fuis,ideft,
hominibus egenis,& raptoviuerc afluetis , rapi-
nas permittit , & vltionum legcs fancit.Infcicntem
(inquit)iniurias & moleftias confimilibus malis af-
ficite. Idcm dicit , qui occidit inimicum vcl occi-
diturab inimicoParadifum ingrcditur. Pcrmittit
multas vxorcs ftbi habcre. Diuortium lcui dc cau-
fa , & rcditioncm in domum pcrfacilem.Quid quc-
fo magis pugnat cum natura , quam huiufmodt lc-
ges , modo leges dicendar ftnt conflitutionesqua?
legem naturar omnibus communemperuertunt ?
Deinde quafdam lcgcs quar faciunt ad concordiam
& beneuolentiaminter homines fouendam. Man-
dat eleemofynas , & pollicetur liberalitcr dantibus
Paradifum , modo etiam fortiter pugnauerint ad-
ucrfus hoftes , mandat mul&as pro dcli&is dari
paupcribus, fcd honcfta: lcgi impietatcm afluit,
videljcet qu6d ea re mcrcantur remiffioncm pcc-
Cttemo- catornm. Caercmoniashabet,lotioncs&circum-
*** ciflonem , quinquies in die cogit fuos in tcmpla o-
raturo.s. Scd hypocrifis ifta nihil iuuat cumdefti-
tuuntur propiciatorio , fine quo nullus eft ad neum
acceiTus,iubetabftineriavino & afuillacarne.Ha-
clcnusclclegibus.
vit Fabu- Eabulr quas admifcet , tanquam myfteria, pluf-
U' quam. rTd tcul* & aniles funt, cx quibus quatuor rc-

cttabo , vt ex illis de altis iudicemus tnnquam dc ^
vnguibus , vt dici (olet, leoncm. Narrat Mihon^*
tcs , miles ille Dei fe duftu Angcli Gabrielis aiceri-
dilfe in ccelum,vt frucretur colloquio Dci. ^
primum occurrit ei Angelus decies millenis vicinu
maior mundo vniuerfo. Cui imploranti fuam m-
terccfftonem apud Deum , quem offendat , vcniarn
impetrauit : quo facjto Deus manum fuam fupc.
Mahomctcm impofuit , vnde tantam frigortsvim
fenfit,vt hxc ad dorfi quoque medullam PeDetra^
Deum autcm vedari ab oclo Angelis in fella gei **"
toriaait,cuiuscaputca cffe magnitudine nugat >
vtauiculacelerrimi volatus nonpoflctab vna aure
adalteram volaremilleannis. . .

Alterafabulahuicftmilis, qua interdiaum vim Sccuaa.
nititur, hxceft: Erant, inquit , Angeli duo 1^«
Horroth & Marroth , mifft olim a Deo de c«i»s
interram .gubernando & inftruendo generi nii-
mano tributi , his intcrdiftis , ne occiderent aut in-
iufte iudicarent,nec vinum bibcrent , multoica-
que tempore ftc habiti vt noti eiTent iudtces in W
to orbe, vcnitad eosquodamdiemulierprar cun-
dis fceminispulcherrima, caufam habens aducr-
fus maritum: quae vtfuse caufaraccommodarct iu-
dices , quadam die inuitauitad prandiu : quibus e-
pulantibus , ipfa epulas & pocula vini apponit ,ad-
tbt miniftrans, offcrt crebro, inftat vt fumant.
Quid plura? vicerunt blanditiar muheris , mc'
briati poculis in hofpitem formofam incalue-
runt , ( en caliitatcm angelorum Mahometis) victi
concubitum petierunt , fpondet condttione, ^111-
modo alter verbum doceat , per quod afcendefe
in ccelum foleant , altcrperquoddefcendcrtt. 1 *~
cet conditio , cum ergo didiciflet, elcuata eft iubi-
:6 &afcendit in ccelos,quod cum vidiflet Deus, cx-
plorata caufa pofuiteam luciferum , ita pulchcrri-
mamintcrftcllasvtfucrat inter muJicres, ilhs in
iudicium cuocatis propofuit eisDcus vt eligeren

poenas farculi huius, vel alterius, elcgerunt hanf.
Sufpeniiigitur funt pcr cathenasfcrrcas dcmiil'*
capitibus inputeoBchil vfqueaddicm iudicj. ^

dc caufa interdictus eft vini vfus Mahometi* iecta-
toribus,neinfimilcpericulumincidant. -xtri*

Eiufdemmonctareft fabulade caufa interdicta*
fuillac carnis. Cumanimantes, inquit , omncs e -
fent in ArcaNoe, Elcphantus excreuit , inde n«-
tuseft porcus, qui roftro repando vertebat "er
cus, vnde natus eitMus : qui ftupas quibus tabu
lae nauis erant compadar arrodebat. Hinc terror $
irgens Noc : a quo Dominus confultus artulit tem
mcdium dcploratis rcbus. Iuffit vt Noe* feriret
leoncm in fronte, ex leoneconcitato felis proli'
liit per nares. lsmurem venatuseft> & libera»
uit genushumanum a tanto difcriminc . H^c cau-
fa iliagrauis fuit quare cfus fuillx carnis Saraccnis
cft interdidus. ^

Huc addamus fabellam de extremo iudicio. Df Qi
hoc,inquit , mandabit Deus Angclo mortis , vt o-
mnem creaturam fpiritum habentem interimat,
tam Angelosomnesquam omncs diabolos , °m-
nefque homines, oues ,

pifces,beluas&pecora,
vt omnia ftnt mortua prarter Dcum. Poft harc vo-
cabitAngclum mortis dicens.O Adriel eftnc qui^
fupcrftcsexomni creaturamca? Dicct, nihilDo-
mine mi, prxter me feruum tuum imbecillem,tunC
dicct illi Dcus , quoniam omnem meam crcaturarn
occidifti , abi hinc inter Paradifum & infcrnum,
poftrcmooccideteipfum & morere. Abiit inice**;
lix atquc in pr^fcripto interuallo proiectus hum
alisfuis inuolutus, fuffocauit fcipfura cum taot<>

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Mi? P S A L M I

^ugiciT,quo& coeleftcsfpiritus& terrcnaanimalia,
viuercnc,exanimarct. Stabit dcinde totus mun
duj vacuus pcr 40. annos. i-Poft hsec ccelum &
tenam pugno contincns Deus fic dicct. Vbi nunc
Rcges, Principcs & potcntes fseculi huius? Cu-
lus eft rcgnum , imperium , & rerum potentia? di-
c»e fi vcndici cftis , & his verbis tcr rcpetitis , Sc-
raphuclem fufcieabit, dicctque ei, Accipc tubam
"anc & dtfcende inlerufalem & clange , tunc Se-
«phuel acccpta tuba , cuius longitudo cft iriiro
ris 5°- vlnarum > ftans in Ierufalcm, infufRabic
tubam , & efflabit ex tuba omnes aniroas iuftas
qua? euolantes in omnem terram , quaequead cor
pora vbicunque fint difpcrgcnrur , atque ad pri
mumhunc fonitum omnia olTa congregabuntur.
"Tranfa&is^o. annis iterum fonabit , ad qucm fo-
nitum ofia carnem affument. Atquc indc poft 40.
annos cum tertio fonucrit, omncs animae fuis cor-
Poribus induentur. Hoc fa£to igms ab occidentc
•uccenfus omnes crcaturas Ierofolymam Jgitabit,
S110 cutn omnes peruenerint, ccffabit. Hic ergo
cumpcr 40. annos infudorefuo nataucrint , ex-
pcftantcs iudicium , appellabunt Adam diccntcs:
P^tcradquid nosgenuifti rantis tormcntis at->ue
tniferiis? Iane pater fiiiosfub incerto inter fpem,
& mctum fluctuarc patcris? patcr intcrpella Dcum,
Vt planc riniat de nobis quicquid intcr Paradifum
& infcrnum fa&urus eft. Rcfpondebit Adam, O
fihj fcitis quod fuadentc diabolo , Dei prarccpto
inobcdiens fui,idcirco ite ad Noc.conucrfi ad Noe
diccnt , Intcrccde pro nobis, clec~tc Dei pater Noe.
^cfpondcbit,fcciquod potui , faluauivos in di-
luuio. Hic mihi nihil fupereft ofricij. Scditcad
Abraham. Appellabuntergo Abraham diccntcs,
pater fidei & famftitatis, Abraham , refpice nos mi-
fcros & miferere : quibus Abraham , quid mc pe-
ticis? Non recolicis quod diu vagabundus, ido-
lolatra , incircumcifus erraucrim?non fufricio , fcd
appellate Mofcn. Appellabunt Mofen dicentcs,
t>ile&e Dei nuncie & Propheta, famulc Dci , audi
nos. Refpondebit,quem.ippellatis? Nonne vo-
«>is legem dedi , earoque miraculis confirmaui , ncc
tanien credidiftis? Si mihi credidifletis , facerem
quodpoftulatis,fcd icc ad Icfum Chriftum.Con-
Uerfi ad Chriftum dicent, lcfuChriftc, fpiritus
ycrbum , & virtus Dci , moueat te pictas tua, &
mtercede pro nobis. Tunc dicet cis Chriftus,
quod a me petitis ipfi amififtis. Miflus quidem
v°bis fui in virtutc Dei , & verbo veritatis , & ab
errafti$ , & me poftquam ego prfcdicaflem vobis^
^eumvcftrum intcrfeciflis, hic itaque beneficium
™eum amififtis,fcd itead vltimum Prophetarum
Mahomctcm, ad quem conuerfi dicent,0 nun
cie fidelis & amice Dei, quam male quidempec
cauimus,qu6d tibi non crcdidimus , cxaudi nos
pie Propheta , fpcs vna fuperftes. Nara poft te
^°n eftin quo fperabimus. Exaudi nos potentia
a Deo collata. Aderit itaquc Gibricl , necimpo
tcntemfiBet amicum fuum , proccdent focij an
te faciem Dei, dicetque eis Dcus, fcio ad quid
ycnitis, abfit itaquc vt fidelis mci nuncij votum in
^naliquocaflem.

Hic ergo pontefa&o fuper infernum, aderit
JJatera qua libratis vniufcuiufque factis ambulabuc
|uperpontem, fan&iergo tranfibunt, damnatiin
lnfrrnum decident. Dabiturliber cuique de fuis
*&ibus , & iudicium durabit 5000. annorunv tunc
jy*ahometesdicetDeo,Domine,omnes ifti rc&a
«cie librum hunc accipere propcrarunt. Poftre

L X X X I I I I. 1118

mo mutabitur mors in arietem & adducetur intcr
Paradifum &infernum. vm.PawU
^ Paradifus quemfujspromittit Mahometes,por-^sc^;
cis magis conuenit quam hominibusad imagincm
Deiconditis. Paradifi,inquit, folumaureum,fma-
ragdis & hyacinthis crcbro interpofitis eft diftin-
aum, omni fruaifcra confitum arbore , decur-
tentibus per amcena flucntis,: quorum alia quidem
Iac,alia mel album, aliavinum puriffimum fun-
dunt, veflientur illic omni colore pratcr nigro.
Primus cibusin menfa crit iecur pifcis Albis bufi>
nullos cric cdcndi,& bibcndi, & amplcxandi fce-
minasfinis. H«ec fciuit ifte ncbulo gratafore ftul-
tis militibus , quivcnere& vino nunquam fatian-
tur. Huiufmodi fabellis incptiffimis plcnus cft
Alchoranus , fcdhaspaucas adfcripfi, vtvanitate
' ttius nebulonis deprehcnfa ardenrius prcccmur
Dcum nefinatiftum agyrtam & Iatroncm graflari
in Ecclefiam fuam,fcd vtnoftrimifercatur & non
puniat nos fecundum multicudinem peccatorum
noftrorum. Seprate*

^ Qui fit, cum adeo hxc ridicula fint & ftulta,
quod cordaci homincsin Turcia non dcficiant ab
'fto nugatore? Quatuor vcluti vallis fuam lcgcm
iepiuitdeccptor,neadituspatcretad eam fubuer^
tendam. Primum,iubct eos intcrfici qui Alcho-
rano contradicunt. Secundum, vetat cum homi-
inbus diuerfz fcda; in difputatione congredi. l er-
ium , prohibet ne credanc cuiqua nifi Alchorano»
Quartum, mandat vt fegregent fcprcrfus ab aliis,
& dicant, Mihi lcx mca , tibi tua , vos ab co quod
ipfeopcror eflis libcri,cgo viciffim ab eo quod
vos opcramini. Ad harc , vt omnem metum da-
mnationis excutiat fuis , dicit vnumqucmque fua
lcge fcruari ( pranerquam fi quis ab Althorano
deicifcat ad aliam legem ) Iudarum Mofis lcgct
Chriflianumlcgc Euangclij : & Sancenum lege
Mahometis. Hoc cum fitfriuolum & falfum,no-
lo hic fufiusdifputare, firma & immota ftat fen-
rcntia. Qui non creditin filium ira Dci manetfu
pcreum.Ioan.3.36.

Etli autem fatis oftenfum eft quanta fit fed* Ma 'dJXl
homcticje vanitas,tamcn ad maiorem confirmatio- tion.« a<*
nem animorum alfcribam dcmoftrationes feptcm, Ju Mahu
quibusfuror Mahomcticus cuidcnciffime rcfelli- metictm.
cur.Sunc aucem hx dcmonftracioncs,

Prima^Vox Dci in Daniclc, rcgnum & cultum
Mahomcticum aducrfus Dcum & fan.&os pronun-
ciat oriturum,proindc non cft dubium quin iftafe-
cH fita diabolo.

5rcW4,Impoffibilc eft iftum coctnm effe Ecde-
fiamDei,qui cx profcflb rciicit fcripta Prophcti-
ca & Apoftolica, quae habent diuina teftimonia ea-
qucplurima. Hoc cum Aiahomctes facit,ficri non
poteft vt cius rcligio fit diuina.

Tertta . Impoflibile cft illas lcges a Deo efTe qu*
pra?cipiuntrapinas,qua?tucntur libidines,& quaC
promifcuam vcnercm concedunt , id quod faciunt
Mahomctica; legcs.

Quaua. Impoflibilceftillam religioncm 1 Deo
cflre,quarfummum bonum , feu fincm bonoru po-
nit in deliciis cibi,potus, & in rc vcncrea,quod ma-
nifeftc facic Mahomeccs.

gHinta.Ilh fola cft vera rcligio quar media mon -
Ifratquibus homo ad veram beamudinem peruc-
nire potcft,c|uaque homo quafi vnum fit cum Dco,
rcparata ineoimaginc Dci ad quam cft conditus,
quodnon facitlcx Mahometica.
Scxta, Quicquid ex fraude or^tur, tyrannidc,5c
Aa. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Ijtiones
adu. futO'
rem
tuni

m9 B N A R

armis dcfcmlitur ,$l tendit in pernicicm generis hu
maoi , non habet Deum autorem, quid aliud quajfo
inuenirc cft in Mahomett?

Septtma. Snz\c]ui(Cima religio eft veriffima & o-
ptima , cjuas habet omnium temporum confenfum,
& teftimonia Mofis, Proplictarum , Chrifti & A-
poftolorum. Scd cum hac ex diametro pugnat
pcftis Mahometica ante ooo.annos nata , & crucn-
tisarmis propagata , quarc non dubium eft quin
rubeateum autorem qui primos noftros parentcs
dcccpit fophiftica , & in has miferias demerfit ge-
nus humanum , vndc emcrgcre non poteft nifi ap-
prehcndat dextcram Dei,hoc eft nifi in Icfura Chri
ftum vnicum mcdiatorem fide rccumbat.
jt.Coofo- Poftremoloco confolationes aducrfus furorcs
" ' Z*o- Mahometicos , & potcntiamTurcicam cogitandz
Turci funt.Haru prima fumenda eft ex Prophctia qua Da
nicl fubiungit vaticinto de Mahomctico rcgno. Rc
gnG>inquit,& potelbs,& magmficaia rcgni fub o-
mniccclodabuturpopulofanaorualLiffim^cu^rc
gnum fcmpitcrnum eft,& omncs reges feruiem
ciatqueobcdicnt. Hac prophctia fignificat Dcus
fandos poft zrumnas huius vita? habituros arter-
num & ccelcfte rcgnum adco vt omnia fubiician-
tur illi : atque tunc futurum , vt omnia ccele-
ftia,terreftria, & infcrna,y,cnua fle&ant Chrifto,
idquc velfponte, vt filij » vcl coafti vtfcrui. Nam
quicquid eft rerum,agnofcat Icfum Chriftum fu-
prcmum Dominum cfle. Cum crgo videmus e-
uentumrcfpondifle pra^li&ionibus aliis Danielis
Propheta? , non dubitcmus de huius prophetis e-
uentu , qui adhuc expe&atur de gloru Ecdcfiar.

Sccunda confolatio petatur cx doftrina Euan-
gcl.j , quae oftcndit Ecclcfiam fubieftam cflc cruci
in hac vita , fecundura illud , Iudicium a domo Dei
incipit. Nam in hac vita conftlio Dci filij Dei
caftigantur,idqucpropter varias caufas quas po-
ftea vidcbimus.

Tertiaconfolatio pctatur ab exemplo Chrifti,
qui cum in hac vitacum hominibus verfatus eft,
variis modis aflli&us eft , fcd victor tandcm cuafit,
& per mortcm inucnit vitam.Hucfanctorum cxcm
pla ctiam referenda funt.

Quarta confolatio pctatur ab vfu pcrfecutionis
& nTceflttatc crutts , fcd dc his rurfus dicctur in e-
narrationc fcxti verfus.

R A T 1 O IU°

daica.Infandos ctiam concubitus cum bcftiis nori
improbant. Si qua ergo Ecclefia eft apud eos tan-
quam in exilio latitat. Narrant mcrcatores o^
blia rccens conucrfa cflc in illcrum lingtam, *
ferri apud eos qui confcffionem Auguftanam am-
plectuntur ? Vnde fpcs eft , vt paulatim purgetur
tllic dodrina , & emendcntur mores pra-fertim
ciim & ipfi longiores nauigationcs fufcipiunt»
quam fuperioribusannis, & rnulti pcregrini ad
pfos veniunt mercandi gratia. Vnde fperandum
eftvt paulatimadducanturChrifto per pios mer-
catores, quorum opera Deus mirabilittr doetri-
nam Euangelij propagare ccepit htfcc extremis
temporibus.

C O N T R A MOSCO^
uicas •

; Jy^Ofcouitae , etfi Icfum Marix Virginis filium

Mofcour

peXio- JL.V -Lvcrum cfle Meftiam non dibttant, & agno
ncs- fcunt Conftantinopolitanum Patriarcham , & in
nonnullis rcftius fcntiunt , quam Papifta? , ( nam
pontiftci Romano obiiciunt dcfctf ionem a fcptcm
primi» fynodis) tamcn puritatem dodrinx Euan-
gclij amiferunt, & vcrum cultum Dei ignorant,
fanctos inuocant , & praecipuc Nicolaum quen-
dim :multa Monacharum, & Monachorum mo-
naftcria habent. Incptis quibufdam caercmonns
remiCfioncm pcccatorum alliganr. Coram imagi-
nibus, & ftatuis fupcrftiriolc procumbunt , &
mtfltas legcs habcnt pugnantes cum lcge naturar
& dccalogo . Et fi autcm Baptifmum admini-
ftrant fine falc & fputo : tamen poftca lotioncs va-
riastanquam Baptifmata adhibent certis tempo-
nbusanni, fupcrftitione plufquam Ethnica & lu-

CONTRA PA

P I S T A S.

ta infra in tcrtio verfu dicetur dc tnp»" bre-u,iJ«
atuEcclefieinhacvita, vidclicet tranqui^ ftnp»*
lo, turbato,& cxtlio : Itemde notis externis » «
internis proprietatibus vera: Ecclcfia: : Hanc diipU'

Qvia

tationem aduerfus Papiftas in illurh locutn rrti-
ciam , vbi oftcndam formam regni Papiftici ex dia-
metro puenare cu forma regni Chrifti.-doiftrina le-

gis,Euangeltj, & cultus Dei in Papatu .depraui-
tam : Sacramcnta partim mutihta , partim fcedata
humanistraditionibus -nouaetiam quxdam inue-
cla contra fcripturam : Catrcmonias non paucas
ltultas,& incptas rcceptas elTe & prxferri verbo
Dci: difciplinam quoque cleri, & Ecclch*planc
collapfam efle, Brcuiter omnia plena efle execran»
disfuperftitionibus,&idololatricis cultibus,vt :ne-
mo finepollutione poftit fcillorum focietatiacl-
iungcrc.

CONTRA EPICVREOS.

EPicureiomncm tacite apud fe derident reh- ^lti,
gionem : quibus Deus huius mundi per pr*-
Ihgtasftm&dolos fafcinauit corda. picunt non
aliter gubernari populos rcligionis fpecie, quam e-
quos frcno & calcanbus, cumque m vfum folum- ^tf
modoconducibilcm eflereligionem. VeriVn hoc tui-
nequaquam rcligionis vim , & naturam tollit> ic
confirmat potius. Oftendit cnim a Dco cfle rcl»-
gionisrcfpedum humanis pcdoribus in(itum:vC
velfola rcligionis fpecie homincsducantur, iicut obieaio-
facievirtutis & artc prudentiar. Quod fl quis dicat
fineprudentia regi coetus hominum,& contincn ^s»*
nonpofle, quidconfequitur ? An idco pruden-
tiam efleomnino nihil i quis ficcolligat? Imopo-
tius prudentiim clTe magnam ingenij humani virm
luccm,facultatcm . Itaqueeft naturalishominipiC'
tas ,fed humana ignorantia, vt rc&x prudentia?»
aliifque artibus , & virtutibus aliquid admilcea^
praui , & ignorantia? : ita & religioni quo illa in ttr
perftitionera fxpc degencrat. Proinde Cicero re-
aecumaitlibrode legibus, i. Nulla gens ncqu
tam immanfueta , ncque tam fera quc^ non , ctiam
ignorat qualem habere Deum deceat , tamen n -
bendum fciat . Qtiid dicam de domeftico tel c
qucm omnes fecutn circumfcrunt confcicntia^
Certe huius vis tanta eft , vt vel inuitum
cogat fatcri Deum efle qui velit ccrta obcdicn-
tia coli. Hxc teftatur Deum vindicem l«cl *
rum eflc , ctiara poft hanc vitam- Piato

r bit mul-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

P S A L M I
bit multo* cum bcne valcantridicula iudicare o-
rnnia qua? narrantur dc inferis , vcrum moritu-
r°s , confcientia admonente, vchemcntcr turba-
ri , & angi , omnia vita? anteactx in rucmoriam rc-
Yij uocantcs.

f:ier.tCl*n Tanta cft vis confcientia? ctiam in fceleratiffi-
^icfti- misliominibus , praefertim cum ipfij moriendum
*mJ[. Hoc fane confcientia» teftimonium abfque o-
mnidubio iudicium Dei eft quinoftris mcntibus
lrnpreffit rcligionis afTe&ura , qui eo pcrtinet vt
Dco iundti beati cfficiamur: in qucm finem & con -
E?iCQreo ™tf primum,& dcinderedemptifumus.
Jffidicu. c Hanc confcientia; vim cum non poflint inficiari
| ««ftVc fPlcure'»^a"um miferi ncfcio quod quceruntcx
«5jgiuu™ "^ulade Lazaro,qucm Dominus quatriduo mor-
tuum cxcitauit. Mcnriuntur Lazarum rogatumab
arnicis,vt ftatu anima; fuae cum cadauer ipfius in fc-
pulchro iaceret,fibi narraret.Is aut promifir,vt fabu
,5da lantur , fL» reli&urum poft mortem librum , in

ft ^uem omnta fcriberct, quaefibinota eflcnt dea-

nimarum ftatu poft mortem. Qiiid multis? fin-
gunt Lazaro mortuohbrumpromifTum repcrtum
fflcquicum cuolucrctur , ne litcra quidcm vnica
ineo repcrtaeft. Ex quo colligunt , hoc eft cx fa-
D"la fabulam animas vcl pcrireciim corponbus,
vel alto foporc opprimi, vt nihil planc fcntiant
n<-dum fciantquicquam. Hoc amuieto vim con-
ftientise reftingucre conantur Epicurci, prarfer-
tim Papa quem dicunthuius libri cuftodem cfle,
& multi ex Cardinalibus , & Epifcopispapalibus, |jo
Su- non carent obfcquentibus difcipulis , pra»fcr-
tim intcr eos qui vel voiuptatibus , diuitiis, & ho-
noribus huius mundi fafcmati vcllent animaspe-
Hi **fecum corppribus, ne aliquando iuftas fuorum
Nqia Cc]erurn pcenas luerent . Sed horum incptias va-
".^^me confutat fcriptura , in qua primum occur-
**Ne jlt creati° animac hominis,qus ad Dei fimilitu

^mor- dinem creata eft : qua fimihtudine abfque omni
^fe(pV^ubio prjeter conformitatcm cum Dcoimmorta-
£Mitas animac fignificatur : quae non vt corpus ex
puluere terras cit , fed fpiraculum Dci, vtfcriptu-
ra loquitur. Vndc Epiftola ad Hebraeos capitc
,2«9* difcernitintcr'parcntcscarnishuius , & pa-
*rem fpirituum Deum.Deinde Chriftus hortatur
»uos ne timeant cos qui occiduntcorpus , animam
autem occidcre non poifunt : fed eum timeant,
°iui ciun occiderit corpus , animam poteft mit-
tere in gehcnnaro ignis. An non apcrte innuit
^•animam fupereiTepoft mortem?Sed huius ftatus
y^riat pro ratione perfonac credetis,vel no credetis:
Jd quod Dominus in Lazaro , & diuite epulonc
fnanifefteoftcndit. Quorum illius anima in finu
A Abrahx , huius vero in tormcntts * expe<5tant diem
"judicij. Exeoquod dicitur Lazarus clfeinfinuA-
braha? , primum fignificatur hoc geftu quod Laza-
rus fucrit per fidcra filius Abrahar. filijenim in
P^entum finibus geftarifolent* Secundo, quod
f-azarui viuat , ibueatur , & periucundc habeat, vt
^'•ans in hnu paterno . Tertio, quod fit in co-
"cm bcatitudinii ftatu , & loco cum patrc Abraha-
nio. Quan6,qu6d fitmutuus quidam amor, if-
3Uc fummus intcrfe animJrum quicfcentium in
hnu Abrah». Omncs cnira fratcrno aroore copu-
Ut* funt.

Hoc ipfum docct didum Domini ad latronem,
"°die , mquit , cris mecum in Paradifo ,quod pro-
Ic<^6 non cft animam perire aut fopin, fcd icli
Cc'n clTc,^ fuam felicitatcm fentirc , ctfi non-
uuni plcnam glonam fit adcpta. Chriftus Matth.
*l»3*»docet Abrah» > Ifaac > & iacob animas Viue

L X X X I I I I. ii22

re : cum dicit Deum Abraham , Ifaac,& Iacob non
eiie Dcum mortuorum.rcd viuorum.

Quid eft quod Petrus dicit Chriftum olim pr«-
dicaffefpintibusquifucruntin carcerc? i. Pctr.5.
ip. Tempore Noe fpiritus Chrifti concionaba-
tur hominibus , quorum animas teftatur Petrus
nunc in carcere efte. Idem Petrus affirmat finem
ndeieiTefalutem animarum. i.Petr.i. 9. Hscpro-
icaofalus ncc mors ciTepoteft,, necaltus vctcrnus.
Ncc obfcurum cft quod Pauius ait, Philip.j.af
Cupio migrare i & ciTe cum Chrifto.Solomon , in
vltimocapiteEcclcfiaftisvcrficulo feptimo , clarii
verbis ait, Doncc reuertatur puluis in terram vn-
de erat, & fpiritusredeat ad Deum qui dcditil-
lum: Quipropterea ab Apoftolo patt r fpirituum
dicitur. Hebr.12.9. Huc iliud in fapientia Solomo-
nis , capite 2.1. Iuftorum anima: in mami Dci funr,
nec attingit cas cruciatus.Cum hoc congruir Pfai-
mi 116. 15. didum Preciofa in confpedu Domini
mors fanftorum eius. Et Srephanus plenus Spiritu
Sanclo , Domine lcfu fufcipe ipiritum mcum Act.
7-59-

Porro cum obiiciunt vnum iudicium fore in ©Weftio-
quo reddctur merces bonis , & fuppiicium ira- ^offf^
probis , fatcmur verum quidem hoc cfle , fcd non W.
exeofequi animas fandorum & impiorum mori
cum corporibus , aut fopiri vfque ad extremum
diem. Etfi enim anima; fanctorum in Paradifo
funt, & animae impiorum in tormcntis, ficut cx
fupcrioribus patet , tamen necplcna gloria pio-
rum animabus,ncc condignu fupplicium contin-
git impiis ante exrrcmum iudicium. Chrifofto-
mus, de AbelcV Noe loquensait, PrAUenerunt nds
tnvertamimhus ,/cd non pnuememin corwis. Quja v -
num efl defimtum tempu* ommum coronarum. Augu-
ftinus multis in !ocis fccreta receptacula dcfcribit,
quibus anim* piorum contineantur , doncc coro-
nam & plcnam gloriam recipjant : cum intcrirh
rcprobi pcenasiuant cxpcaantes iufti iudicijpce-
nam.Non igitur pugnantharc inter fe , finctorum
animasinccelo eflecum Chrilto , & impiorum in
tormentis, & fore vniuerfaie iudicium , vbi ple-
niffima gloria rcdderur p;is , & attcrna fupplicia
lmpiis , poflquam animje rurfus induerint cor-
pora.

Verum cfim hifcc & fimilibus argumentis con- Alia oM
uincuntur Epicurci dc vita animarum poft mor- ^,0'de-
tcra , non tamen quicfcunt , fed pcrgunt qua?rcre, Lnlti
« vrgent, vthbiquidcm vidctur, grauircr. lu- bll$*
dai, mquiunt, aifcuerant ritui illos iuos a Deo
cfle. Saraccni, maior pars humani genc ris, fuo»
prarfcrunt. Mofcoui^ fuam rcligioncm vita , &
ianguinerucntur. Papiftar praerogatiua & fuccef-
iionc gaudcnt , vndc fc quidcm Catholitcs, c.Ttc-
ros vcro hzrcticos appdlare non crubefcunt . Vos
Luthcrani vcftram tuemini religioncm , ncquc ln-
tervosoptime conucnit. Quid iacicndi.m in hac
coniufionc opinionum? quibus aiTurgcndum ?
VanitatcmludarorumiSaraccnorum,^ Mofco.i- RcfcsW
tarum fatisoftcndimus. Quantum autcm ad Pa-
pittas & nosatrinct,audi vtrofquc, confcr, per-
penderationcsvtrorumque,vidcquinamhauriun>
dc tontibus ialuatons , & qui de lacunis purridis
humani celcbn : tum inucnics facile ve rum , & re-
(5te ludicandi facuiratcm. Vcum fi hoc tibi mo-
Icftius vifumiu,r.t, fotdcfccquantum velisintuis
lordibus : quid lucn tandem f.s reporratums vide-
ns. txitum tuum vidc fi pJacet ih Pfalmis 37. &: -j.
Q^od autcm variant opimonibus multi intcr nos.
non euertit veritatcm fundamenti quod plxnque

■

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1123

ENARRATIO

1124

omncs vnanimitcr tuentur.Atque haec contra Epi-
cur-os dicta fuftkiant , neque cnim libuitpluri-
bus cumporcis agerc. Quareme rurfus conuerto
adhomines.

DE VERA ECCLESIA.

Altcrurac /lVxnameft vera Ecdefia? Tabernacula Do~
d* V*»" ubaoth. , vt noitcr Pfalmus definit. Hoc

priifVe, eft Ecclefia vera ea eft quz a Domino zcbaoth eft,
fusPfaiB,irCgitur ,9 & defenditur, qua* Dominum zebaoth
*4' audit , cique adhirct & obtcmpcrat , quar Dcroi-
num z.baoth in fc habitantem habct , quar verfatur
in pcregrinationc & migratione , tcndens m pa-
triam fequcndo ducem fuum Chriftum , hxc : ita
coniuncta funt & ex primo concluduntur , vt a fe
Dcfinitio inuiccm diuclli non poffinr.Primum crgo vera Ec-
clefiaeuaDomino zcbaoth. Nam iple per ver-
«■xpiica- ^ bum fuum , in quo cffkaxeft , colligitubi cx gcne-
TchumanoEcclc(wm,iuxcaillua,Mjrc.i6.i5.j^i-
tc inMundum vniuerfum, & prardicate Euangt-
lium omni crcaturz , qui crcdiderit & baptizatus
fucritfaluuserit, qui vero non crediderit conde-
mnabitur. Nam cum cxtra Ecdcham non fit fa-
lus, vcrbo Euangclij euocantur homincs fine di-
llinaione nationum , & perfonarum c regno tcne
brarum in rcgnum lucis , id eft Eccletiam , & rcct-
piuntur fidc , cui additur externum fignum Bapti
fmustanquam m&iim militarc , quo admoncKU*
dc purgationequsiit per Spiritum Sancturo ar
cano quodam modo qucmadmodum Dominw
docetlohan.$. De fan&ificatione. meditanda pci
totamvitam, dc cruce & gloriaEcclefia?, dcmor-
te & refurrec~tione a mortuis , & de vcro Dco qu
eftpatcr , & filius & fpiritus fandus , qucm veruiii
Deum & vnicum , receptiin Ecclefiam colere vc-
riscultibus& hicinterris, & poil rtfurrc&ionem
in omnixtcrnitatedebcnt.Harc vcraEcclLfiainE,-
piftola prima Iohan. & in Symbolo Apoftolico di-
citur , mvmU a}iay> hoc cft focictas fan&oru, id cft
omnium hominum qui fanctifieati funtinChrifto
Itfu pcrSpiritum fai-dum.
confirma Ha?c fanftificatio tum demum fit quando verbo
Vmpio a- Euangehj crcdimus, ac fiducia viua in Dominum
biahaHji.;2cbaoth, hoceft in Itfum Chriftum rccumbimus,
Quo J autem harc ratio verar Ecclefia* fit , pulchcr-
rimo Abrahami patris noftri cxcmplo dcclarari
poteft. Is enim cum efTct in Chaldara , audit vocem
Domini , illi obtempcrat , de Hur Chaldarorum &
de mcdio idololatrix vocatus , fe a prophano mun-
do, fcntcntia , voluntatc, fidc , obcdicntia crga
Deum& confeffione feiungit & feparat. Huic rci
aptiflimc rcfpondetappellatio Ecdcfia? . Nam vt
a nomi- Ecdefia diccbatur Graxis ccetus ciuiu voce praico
nc tccic- nis de rcliqua turba vocatus ad audiendum fenten-
tiam fcnatus : Ita Apoftolis Ecclefia Chrifti dici-
tur ccetus hominum vocepre-conum vcrbi cuoca-
tus eregno Satanx,vt Chrittum audiat, fcquatur,
& fc fciungat , ac fc parct a turba prophana , & col-
luuionc mundi, fententia,voluntate,hdc,obcdien-
tiacrgaDeum>& confeffionc.

Qnicunque igitur fe a prophanitate mundi fciun
gtt» & fidc Chrifto fe adiungit cum propofito obe-
dienti* vera?, ciuiseft Ecclefia: & particeps om-
nium bonorum Chrifti.
Ciucs Ec- Etfi autem magna cft imbecillitas omnium ho
tlcfi^qui. minum , & multa? in omnibus fanetis fuboriuntur
fiattrnula? vicioforum afTeduum contra quos fpiri

tu pugnant : tamcn in Ecdcfia Dci manct , c\ kn
dus txiftit quifquis rctinet fidem , & bonam con-
fcientiamfcubonumpropofitum. Nam vt valta »
confcicntia, naufragiu fit fidei.ita reteta bona cpr
fcientia retinetur & fidcs , qua poffidemus theia»
rum longe maximum, vidclicet iuftitiam Cnf1
qua Dco placcmus. Nec eft hic cogitandum dilCl*r
mcn vllum , nationum , perfonarum , aut ^""^j
Fidcs enim omnes «quales facit , quo ad V** .
attinet.Tamctfi autem dona funt diuerfa & diiii"1
lia.tamcnvnitxtiEcclefixfcruiuntomnia. ni&a*

Hxc vnitas verae Ecdefia! cx multis,& varns gen ^
tibuscollcdatanquam in vnam domum feufamj-
liam,pulchcrrimc adumbratur punico malo cui a -
ie&um cft tinrinnabuiu. Sicvtcnim in malo pu"
nico vnoexterius cortice multa interius grana v-
niuntur,ficinnumerosfahase Ecclcfiar populos v-
nitas fidei contr git,qui intcr fefc coherent vera ch*
ntatcctfi donis & vocationibus fintdiftincti. I w-
tinnabulum adie&um vocem prardicantium Euan-
geliumfignificat,per quam colliguntur Ec«iC«»
membra velutiin vnum corpus. . f ccU(lt

Hsec vera Ecclefia cum fit tabernaculum Domi- ^ . .
oi zcbaoth ab eo quoque regitur & defcnditur , ad-
co vt :nkrorum portar.id elt , confilia,infidix & op '
pugnationcs diabolorum & hominum,non poitin t

piaeualercaducrfuseam.Eftquidem Ecclcfia pttl»-
lux grex , fi maximam illam colluuionero diabolo-
rum & hominum nequam refpitis,fcd immotus ta-
men perftat aducrfus omnem vim & potcftatem
aduerfariorum fuorura. Ncquccnim ideo aboletur
Eccldia quia muiti ciues Ecclefiar trucidantur, &
vjriis fuppliciis africiuntur,fed in ipfa mortc triunr
phum aguntdumrctinent fidem & confefiioncm.
Nam mors illorum prcciofa eft in conlpectuDo-
mini,vt qua* aditus fit ad aiternam foelicitatcm.Kc-
dc igitur Auguftinuscumait,S4:r«/< homina wft*iC,~
tcr fcltces fint.tJWartyra autem ftltcitermftUces erarfc»
Srant cmm adtempm mjclices^fed Atcrnumftlica&™)zS
capitc 2Q.6.Confert Ecclcfiam infular. Vt cnim
fulainmaripofita,etfi f^peftibortis fiuiffimistcm-
pcftatibus,&proceltisconcutitur , perfiftittamen
:nuid;a,quiaDeus mari tcrminupofuir>intra qucm
(e continebir. Sic Ecclefia variis tempcftatibus im-
pulfafccuraconfiftetjDomino zebaotheam detcn-
dcntc,& protcgentc,qui noxi perroittet perfccuto-?
ribus vltra perftqui Ecclefia quam illa fcrre queat»
& vtile ei fit.Qu^otics igitur audimus tyrannos mun
di Ecclcfiam,& multos ex ciuibgs Ecdcfia- trucida-
re,confolemur nos hac cogitatione , quod D0,n1^
nus zcbaoth non dcfcrat fuum tabernaculum qu°.
ipfefixit, fcdilludfuadiuinapotentia& praefen"»
tucatur,acfimul prcccmur huncDominum vtn°n
finat nos tcntari vltra quam ferrc poffimus.

Hajcprxtcrea Ecckfia, vt verbo E>ci toW***»*
eft ita perpetuo illud ipfum verbum retincbit iyn- cjj^
cere fine omni corruptela.Scit folum Chriftum aU" iu.
dicndum cflc in miniftns Euangelii. Atquc hoc cl

Euangelij. Atquc
quod ipfc Dominus ait,Iohan. 10.4.5. ^ucs nlC?

cem meam audiunt, & non nouerunt vocem

aiie-

.. Hsec eft infignis nota qua Ecclefia Chril^
ab aliis ccetibusdiftinguitur. Quaadmoncmur
fugiarous pfeudoChriftos , & pfeudoprophctas no
fccus atque diabolum ipfum. Nam diaboli fempe^
idcm fcopus eft,videlicet vt contempta voce
pfum audiamus.Vt cnim primis noitris parentit» ^
infidiatuscftfophiftica & deprauatione vcrbi D^1*
ita perpetuo Ecclcf.ftruit infidias cade via &JT10(V>*
Quareimprimis noftra refcrt audirc folavocc Paj
ris noftri,c6tepta ahenoru voce,per quos diabol

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

P S A L M I

^uur. Cum igiturPapiftae iubentvtfcaudiamus,
^pondeamus nobis maJjri a Chrifto paftorcno-
'tro,vtfu3m folius vocem audiamus,caquefola cfl-
tentifiinus.H3EC vox paftoris noftriin Propheticis,
& Apoftolicisfcriptis continctur non obfcure, fed
perlpjcue quoad fundamcntum falutis noftra? atti-
nct« Cum Papa iubet tc fan&os inuocare, fugc tan-
<l'Jam a ferpentequi primos noftros parcntes fuo
mcndacio coniccit in mortcm. Nam pugnat curn
v°cc paftoris noftri qui ait , Dominu Deum tuum
ttmcbis & iili foli feruies. Itcm,inuocame indie
tribulationis tux » atque ita de cancris. Mcns enim
P'3 nunquam quiefcit, nifi hanc vocem audiuerir,
Dc0 ^ VCf^ noucr'c'narc dicit Dominus zcbaoth*
•pct, Ha?c Ecdefia , quia fola vocem Domini 2cbaoth
audit,illi quoq; foli adha?rct,& obtcperat, alij alios
^^giftrosicquunturjahj mundanis diuitiis & volu-
ptatibus adhaerent: non pauci affc&uum fuorum
tCiT)pcftaiibus abripiuntur , vt non mngnopere Ec-
jkuatnChrifti curent. At Ecdefia ipfa omncs the-
«uros diuitiarum fibi in folo Chrifto pofsidet , cui
proptcrca foli adhjeret , & obtemperat : fcit fibi a
^agiftro fjo di&um efle, Matth. 23. S.Nolite vo-
c*n Rabbi fupcr terram, quia magilter vefter vnus
^ft Chriftus. Huicigiturfoliadha?ret iuxtavocem
£cclefia? in Pfalmo73. 28. Mihi autem adharrerc
u^o bonum eft, pofui in Deo Domino fpe meam,
Vtannunciem omnia opcra cius. At cinn alij qui
n°nfunt in Ecdcfia Dci, cum ccrto damnationis
u* periculo alios fcquuntur magiftros , fcfe a Dco
IT»ag!S magifque alienant,vt in eodcm Plalmo dici-
jUr> vcrficulo 27. Eccc qui elongant fc ate pcri
**fte » cVperdes omnes qui fornicantur a te. Scd
Snrd3Uid cft*dha?rere Domino «baoth ? ,Eft ipfi fide
^ponfari,fpc,confeffione & obedientia iuxta vei-
coniungi. Nara vt fideeum recipimus , vt
^Ponfum noitrum chariffimum , & ci adiungimur:
Jtafpc & confeffione in co perfiftimus tanquam
Jnchora; innixi firmiffima*. Vndc in eius laudcs
Icnmur, omnia obedientia? erga ipfum poftponcn-
tes- Cum igiturpij ob confcflionem Euangclij co-
guntur fcdes mutarc, atquc vidcnt foctunas fuas in
Ptriculum vocari , hinc petant confolationem ,
^nontam fpe&ent prajfentcm miferiam , quam
^turum euentu cumq; la?tiffimum,modo coftanter
lQ fide & confeflione perltiterint , cogitent fore
^nacn iuftum , in quo , vc adhxrentes Deo fide,
J* confcffione.fenticnt veram vocem efle Pfalmi-
dicentis , Mihi adharcrc Dco bonum cft, ita
ahenantcs fc a Dco dirfcrentia , & confcflionis
'bnegatione , fe mifcrrimos cffc clarnitabunt. Co-
Sjtt?nt confeffioriem neceffariam elfe, iuxtaillud,
v-ordc creditur ad iuftitiam, ore autem fit con-

feffi

l0 ad falutcm Ronlan. io.vcrficulo 10. Cogi-
*Crjt mandatum Dei cfle ferium , fugitc idola. 1.

lo;

an.5.2i.

Adha?c,quia harc vcra Ecdcfia tabcrnaculum
^ominizebaoth exiftit,habet profc&o Dominum
\ioiu feoaoth in fc hahitantem , quarcnon immcrito
jn Scripturis tcmplum Deidicitur. Huc illud
auli i.Corinth.3.16. An ncfcitis quod Tcmplum
e» eftis , & fpiritus Dei habitat in vobis? Si qur
J^fcm Tcmplum Dci violauerit,difpcrdet illum
eus. Tcmplum enim Dei fan&um elr. , quod
"Svos. rjinc ergo colligcndum quanta fit glo-
ffi*' f\ ^cchfia? , & quanta puritas in ea rcquiratur.
ll< /^i-am fencte^ Deum colere deceat , cV quanta? pce
* nianeanteos quihoc Dci templum prophana
^er)nt. Eft proftcto ingens Ecclcfia? gloria quou
^P^ntia diuina,hoceft, vcrbum Dci fit ei eoncre

Quata pb

L X X X I I I I, lll6

ditum, quod cxaudiatur a Deo, quod perpetuo
conf.ructurdiuinitus , quod multis diuims libe-
rationibus inuicla pcrftiterit , quod vaticiniis &
miraculis claruerit , quod multis heroicis virtuti-
bus cxcellucHt , quod fit h^resinfcripta vitararter-
nx. Qjanta fit ha?c gloria ncmo fatis admirabi-
tuf. Verum hanc gloriam multis modis foocrat
qu6d diuina illa maieftas,Pater & Filius & Spiritus
Sandus rdit cor hominis credcmis fibi in Tem-
plum eligere & confccrare , illicque habitare iuxta
promifljonem Chrifti Iohann.14.23. Si quis dih>
gitme fermonem meum feruabit , & Patcr meus
diligetcum , &ad eum veriiemus & roanfioncm a-
pud cun\ facicmus. Vidc quantum diftrimcn ell
mtcrEcclefiam Dci,& aliosccetus. Eccldia Dci
cft Templum Dei , alij ccetus rcuera funt Diabolo-
rum habitacula. Vt ergo illo nihil iucundius , ni-
h.l purius, nihil mclius , nihil fanctius : ita his ni-
hil triftius , nihil fcedius , nihil pcrniciofius , nihil
prophani js. Non igitur immerito Dauid cum ma-
gna admiratione canit Pfalmo 87.3. Gloriofa dida
funt de te ciuitjs Dci. Ha?c cogitatio gloria? Ec-
clefia: merito omncs homincsexcitare dtberet , vc
fc Ecclcfia? Dei adiungerenr. Scd (proh dolor )
tanta eft ta?citas , tuntus ftupor humanorum cor-
dium,quod pauciffimi huiusEcclefia: glona pcrnao
ucantur,& pk.rtmi voIuptatibus,delicns,diuitiis &
honoribus velutiinefcaci,ad huius gloria? fpicndo-
rem carcutiant.

Quantarcquiraturin Ecclefia puritas ex copa- «'" —
tet quod fit & dicatur Tcmplum Dci fanduin. Vt
cnimTcmplum manu faclum , Deoque dieatum, iia.
ab idolis& quauis immundicie purum cfle opor-
^et , vtin eo conucniituradpure colendum Dcum
ex fidc iuxta Dei vcrbum , qua de caufa Chriftus c-
lecitcmentcs & vendcntes eTemplo.lcrcfolyn.i-
tano, diccns Marc.n.iy.Domus mca . domus o-
rationis vocabitur : ira quilibet Chriftianus vt fi:
templum Dci famftum , dcbet fcgregari a propha-
nitate gcntium , vt nullus fit in illo locus idolonun
autimmundiciar, Vt omncsvircs animi& corpo,
riVconfentiantin vcroDcicultu & fyncera animi
aftedione crga Dcum. Brcuiter vt in vcra pccni-
tentiafeproftcrnatcoram dco , iiducia promiffio-
nisgratuit* fc crigat , atquc itapiepcr mortifica-
tionem carnis , & viuihcationcm fpiritus quot:die ..
pergat , dortcc ad mctam pcruenerit. Etii aUtem Sifc
nemopurus omninoa pcccato cffe potcrit in hacfanftiliu-
vira , vt fupra quoquc attigi.tamcn quifquis rctinct ff m*"
tidcm & bonam confcientiam purus & findus
coram bco cenfctur , fdque duplici modo. Primo
imputarionc fanditatis Chrilii , dcmdc inchoa-
1 lonc obcdienti* , vndc fit , vt refpedtu impiorum
& itnpcenitentium.pijcoram dco habcnturfan-
aiffitm, & puriffimi, &planc abfque omni ma-
cula, &rugaperfeai. Nam Deus rcl.quias pcccati
non illis impurat.ftd eos intuetur vt funt vcititi &
ornati luftitia filij fui Icfu Chrifti.
hw 1 cfem Ecdcfia fit Templum Dei fanaum,he- De cuIm
,c ccfrariocuItusDeo in co przftandus cft , ifque pu- MtelS
rus&fanaus. Eftautem cultusDei opus diuini- ±{li*u*
tus prsccptum, facfhim ex fide in gioriam Dci prin
cipalitcr. Vtigiturhiccultus fit purus& fandus : Opusfit
rcquirit^t primum vt opus cultus fit fandum , hoc ^4"*
eft diumo verbo pr^fcriptum , mdlis infcdum vel
humams vd Diabolicis addiramenris.jta cnim Do-
minus apud Ezcchiclem cap.20.18.3it, In prarceptis
meis ambujatff , & non inprarceptis pa[rum vc-
rorum. Quodautemopera abhominibusimpc-
«Jta non fint cultus per fc , docet Efaias cum ait,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

iu7 E N A R

capite 19.13. Fruftrume colunt docentes do&rinas
mandata hominum,& Paulus manifcfte damnat o-
mncst^xo^wf/ctf.Coloir. 2.25. Hinc crgo immo-
ram regulam concludamus. Nullus cultus Deo
acceptus eft, nifi qucm ipfe ordinat & nobis fuo
vcrbo commendat. Dcindead purum & fan&um
t.Animus cultum requiritur vt animus operantis ( mens &
gcr*°JjjS confcicntia ) itpurus & fanctus. Nam cumani-
t puru . ^ impurus , abominabilc coram Deo eft ,
quidquid feceris, quantumuis infpeciem fandtif-
fimunl vidcatur opus exactum legediuina, & quan-
tumuis eius vfus maximus fit inter homines iuxta
iliudadTit.1.15. Omniaquidcmpurapuris, con
taminatis vero & infidelibus nihil purum , fcd pol-
luta cft eorum & mens & confcientia , Deum pro-
fitentur fe cognofcere , fcd opcribus negant, vt qui
funt abominabilcs & c ontumaces , & ad omne O-
pus bonum rcprobi. Quod autem mens hominis
purareddaturfidemaniTeftum eft. Nam fide , vt
5it Apoftolus purificantur corda , non quod ea vis
fit fidci , fed quia fide applicatur fanguis Chrifti
cuius afperfione purificantur confcicntiae noftras
aTiniso-amortuis operibus. Terti6,requiritur ad puri&
pcrisiit SandicultusDcirationcm,vtfinis operis (itfan-
SauOus. & pUrus>vidclicctcum (inc omni hypocrifi,
fimplicicordeproponistibi gloriam Dei , id eft,
fi ideo facias quod facis , quia hoc Deus pra:cepit
tibi,quem cupis mente , afFectu , voluntate & tota
vita glorificare. Opus fic factum eftcultus Dci
purus & fanctus. Et tamctfiopus ipfum faepc ex
teVnum cft , & humilc in oculis hominum : Tamcn
fpiritualis Dti cultus eft quia non eft opus carnis
fed Spiritus, qui fibi propofitam habet gloriam
Dei. Quod autem non fint euafuri pornam qui
Templum hocDciSan&um violauerint, oftendit
ha»c comminatio Apoftolica , Corinth.^.iy.Si quis
violatTemplumDci dcftruet ipfum Dcus.Violatur
ooib.rao autem hoc Templum , idolis , & immundicie , hoc
diTtcm- cftjcrronea doctrina , fuperftitiofis cultibus , fchif-
JioUmrCl mate» morum improbitate, atque prophanitate,
qui vnius horum reus fuerit, Templuro Deivio-
lat . Quid ergo dicemus de Papa qui dodrinam E-
uangelij obruit fomniis Monachorum : qui infini-
tas iuperftitioncs inuchit in Ecclefiam quifecta
rum monafticarum niultitudinc fcindit Ecclcfia;
vnitatem, qui laxata difciplina cleri ad monftro
fas libidincs conniuet, atqueadco aliis cxcmplum
cft omnis impuritatis.
E dcfcft CumEcclcfia tabernaculorum nomine fignifi
taberna- catur3idmonemur profe<5to dc ipfius percgrinatio
«fqux" ne & migrationc ab vno loco in alium , donec in
doXriM vcram patriam venerit. Vt cnim caftrcnfia taber-
cie^cft nacula huc& illuctransferuntur: ita Ecclcfia Dei
inhic vita, non habet tranquillam & firmamfe-
dem , fcd fubinde fedes mutare cogitur. Haec pc-
rcgnnatio, qua quidem omnis homo,vt ait,Augu
flinus , in hac vita peregrinus exiftit , admonet nos
peccati quod huius percgrinationis caufa cft. Nam
proptcr peccatum eie<5ti fumus cum noftris primis
parcntibus a Paradifo in terram in qua pcrrgrina-
mur, tranflati proindc fu mus a Ierufalem,id eft,vi-
fione & fruitione pacis,in Babyloniam,id cft,in con
fufioncm & exilium,in quo percgrc oberramus.
Etfi autcm omnes perogrini fumus , tamcn non elt
omnium eadcm conditio. Suntenim quidam ex
Duogene tra vjam jn parriam, quidam in refta via. Nam qu
"oium?1 non credit , ncc in patria cft,ncc in via. Quiautcm
peregrinatur , & per fidem ambulat,nondum cft in
patria , fed iam eft in via. Atquc hoc eft quod Apo- J
ftolu$ait,Hcbr.i5.i4. Nonhabcmushic manentero)

R A T l O u2*

ciuitatemjed futuraminquirimus. Vtigitur eos,
qui fubinde mutant loca in pcregrinationibus -
portet multa txdia deuorare & multas expcrirl » -
riascitaEcclefiaDei in hoc mundo non eritaiie^
naab infidiis,& iniuriis hominum , & DiaDO;°rU
donecinhis vmbrofis huius vitsvallibus obcrra-
uerit.Caute igitur verfandum cft in hac peregrina
tionc,& caucndz funt iniidi* dodnnxy prophaoi- cg rj
tas morum,admiratio nouitatis,ne.iilecebris rnan-dj>
dicapti obliuifcamur patriae , eamquccxibo poi -
ponamus, ficuti multi feccrunt Cxiisqui olmiaD-
du&i in exilium Babylonicum , vnde poftea IP P '
ttiam redire contempferunt. In omnibus duns
aduerfis confolcmur nos fpe reditus in patriam , £
tamctfi corporc hic percgrinamur,animo tan?en ^
mus in coelo apud Ducem noftrum,& vt Paulus ^
monet Vhil^.io.mKiTivua, noftrum fit in ccelo vd
expedamusferuatorem iefum Chriftum, & i€i '
musEcclcfiamin hac peregrinatione ProU1.de?"
Dei regi,ilJi profpici diuinitus,ne furoribus diaD
lorum & hominura obruta pereat.Quemadroodum
cnim Deus tabernaculis fui populi adfuit 10
to,populumque fuum miraculofc aluit & d'tetk(Y '
ita Chriftus dux noftcr perpctuo fuae Ecclcfias adc-
rit iuxca ipfius promiflioncm, Ero vobifcum viq
ad confummationcmfa?culi.Mat.28.2o.

Porrb cum Ecdefia in peregrinatione, & tenaa pu^
.n terram patrum,hoc eft in ccelcftem Ieufalcna»0
portet vt in hac difficili pcregrrnatione reda fuuff » ^ctf
duccm fcquacur,vt cius duclu tandem perueniat *e" *
licitcr qub tcndit. Vtcnim dux populiDci M°ic*
Ifraclitas ex >€gyptoper marc rubrum cduxit, c*
poft illum Iofua populum in terram promiiTarn m*
troduxit. Sicfolus IcfusChriftus Ecclefiam f^m
in cceleftem patriam eft introduaurus,quemadmo-
dum ipfe de fc tcftatur,cum ait,Ioan.i4.6.EgO
Via, Vcritas , & Vita. Etfiautcm Auguftinus noc ve^
didjmDominiconcinncintcrprctari videturcum
ait,rw non errans.Vcrttas nonMcnsy itnnon defictcs-
Vt& excmploSUerttas in promijfoy Vka, in pr&mio : tame
quia vbcrrimam doftrinam & confolationem 1 con-
tinct harc afleucratio cam paulo clarius & copioli"
cxplanabo.Sunt autem tria ha»c accuratc difting0^
da , Via, Veritas,Vita , quibus primum llgnificatu
in generc quod Chnftus folus lit initium,mediurn»
& confummationoftrx falutis, & bcatitudims a
quam tendimus.Proinde nec opera prejcedentia PT
dem,ncc cum fidc coniunda,nec fidem confequen-
tia funt mcrita falutis & beatitudinis.Dcinde in"P
cicmodus exScripturis colligendus cft,videlicct
quomodo Chriftus fit Via,quomodo Veritas,quo-
niodo Vita.Quomodo ergo Via eft Chriftus?£t : do tm
clrina)& mento,& excmplo.Doarinaquidem,do-Doaiifl»'
ccndo nos falutaria iuxta illud Ioan.r.i8.Deum ne-
mo vidit vnqua,filius vnigenitus qui eft in finu p*>
tris enarrabit nobis. i.Cor.i^o.fadus eft nobis ia-
pientia a Deo.Hic enim astcrnus Dei filius fempe
adfuitEcdefiac,& Spiritufuo Prophctas,vt PctrU
tefiatur,de feipfo inftruxit. Proindc qui in doftrin
Chrifti manct,in via falutis manet. Qui a doCtnn^
Chrifti aberrat in viam gehcnnae incurrit. Sit igitu
vnicum noftrum ftudium fynceritatem doarin^
Euangelij compleai & tucn,pofthabitis ornnibiJ
periculis, vitse & fortunarum.Sciamus veraccm c
qui dicit , Qui perdiderir animam fuaro proptcr m
&Euangelium, faluam facit cam. tiU&

Quomodo clt via merito? Quia ipfe i°lu
obcdientia crucis a peccatis nos expiat , & °^
bcdicntiam fuam qua legem impleuitimputat, v^

iufti ccfeamur coraDco,ac fi nos ipfi lege impieu» -

fernuS'

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

H29 P S A L M I

*cmus. Atque hoe cft quod Pauliis ait, Rom.10.4.
Chriftus cit impletio lcgis in iuftitiam omni credcn
l>>hoc eft,Omnis qui credit,habet quo i lex requirit,
nempc iuftitiam a Chrifto quidem prxftitam,led fi-
bi ex gratia imputatam,id quod Apoftohis pcr col-
lationcm copiofc cxplicat R0.5a6.vbi fummam fcn
tcntix hifcc vcrbis complcxus eft. Sicuti pcr inobe-
dientia vnius hominis pcccatorcs coftituti funt mul
tiita pcr obcdientiam vnius,iufti conftitucntur mul
ti.Et Auguftinus ait in candem fententiam , Delttta
*u>ftrafi<adeltttafear,vtiu{iriiam fiarn noHram iuflt- (
tiam faceret. Huius meriti Chrifti vcrc fiunt parii-
cipes qui fuapeccataagnofcunt,& dcplorant,& cohi
giimt in vcraconucrfionc ad mifericordia Dci quam
promifcue omnibus orfcrt Euangeliuni crcdctibus. I
Na crcdcns cxpiatur a peccatis virtutc facrificij Chri :
fo> donaturiuftitiaChrifti, &acccptaturgratisad|
vitam xterna,hoc eft,vt vno verbo dica, iuitiricatur. i
Nihil cnim aliud cft iuftificatio quam crcdcntis ho- 1
jpinis abfolutio a pcccato, imputatio iuftitic Chri- !
fti>& acccptatiogratuitaad vitam seternam propter ,
Chriftu. Quicunqucautcm huic Chrifti mciito fuu ^
a(fuit,taquamiuftificationis vcl partem,vcl caufam,
Vt'l complcmcntum,a via felutis dcflcctit,iuxta illud
Pauli ad R6.10.3. Ignorantcs iuftitiam Dci & fuam ,
S^rcntcs ftatuere,iuftiti* Dci non funt fubiec5ti.Fi
niscnimlegis Chriftus in iuftitiam omni credenti.
Proinde mancamus in via mcriti Chrifti,ne cum in- j
crcdulis Iude^is & impiisPapiftis iuftitia & falutc cx- ;

k cidamus. |

^M>- Quomodo cft via cxcmplo ? Scipfum ftatucndo 1
pietatis normam,iuxta illud.Excmplum dcdi vobis, \
v* <juemadmodum fcci vobis,& vos faciatis. Itcm
diligite vos inuice licutego dilcxi vos. Ego fum lux
mundi,qui fequitur me no ambulat in tcncbris, fed
Habcbitlumen vitx.Ioan.io.i.f.itf.&c. Scquitur au-
tcm Chriftum qui & doctrinam ipfius ample&itur,
& merito ipfius nititur , & exemplum Chrifti tan-
^uamlumcn vitxfibiproponit. Doctrina proinde
mentem illuminat Chriftus, vtpatrcm monftrct.
Mcrito iudificat.Excmplo vitx normam prxfcribit, 4°

ita Vt iuftiflime vnica via falutis,& beatitudinis dici me-

C*etircatur.

^ Qnomodo Chriftus Vcritas cft ? Completionc
C^- Prophctiarum,conftantia prominroru,& vcrg libcr-

kti^' tatis donationc. Primum cnim copleta funt in ipfo
°mniaProphctarnm vaticinia &figurx vctcristc-
ftimenti.Iuxtaillud I0han.Li7.Lcx pcrMofen data
Sitij ^g^tia & vcritas pcr Tcfum Chriftu facra cft.Hoc
^J^iflo. clt quac Mofes figuris adumbrauit, Chriftus vcritatc
complcuit.Deindcconftantcr fuas promifiioncsfcr
uat,vndc d-UvJn dicitur, promifit fc adfuturum Ec-
cIcfix,& fuarn prxfentiam teftatur mirabili Ecclcfie^
c°nfernationc in tct furoribus Diabolorum & ho-
Ia minum. Promifit fore vt port* infcrorum non f nt
pntualiturx aducrfusEcelcfiam,quam promiflione
K °* c<*nftanterferuat.Vcritasquoqueeft vera libertatis.
donatione.Hucillud dictu Domini.Ioh.8.ji. Si vos
^nanfcritis in fermone meo,cognofcctis vcritatcm,
& veritas libcrabit vos.Hoc cft,ex feruis pcccati vos
hberos Dci filios faciet, vt peccatum amplius in vos
nullum habeat ius.Atq; hoc eft quod in eodem ca.v.
;6«dicitur.Si filius vos libcrauit, verc libcri eritis.Li-
.Jcratautc filius cum homine fuo fpiritudonet,iuxta
* Vbi Spiritus Domini,ibi libcrtas.i.Cor.S.17-
Qupmodo Chriftus vita cft?Rcgcncrando,fancti-
^cando,& glorificando. Regencrando quidem,quia
PttSpiritum foxm nos regencrat in nouos homi-
^cs Nam cum crcdimus, nafcimur Filij Dei arcano

LXXXIIIl. 11$

quoda arBatu,& operatione Spiritus Chrifti, iuxta it
ludloh.i.ii.Dedit fyffH» vtfilii Dcifierentqui crc-
dunt in nomcn eius. ihm* hoc in loco non tam po-'
tcftatcm quam dignitatem lignificat.quare Nonnus
rcctiflime reddidit tptttUu Tty.w> id eft,Cceleftcm ho
norem fcu dignitatem.Quomodo autem fiat hxc no
ua Spiritualis natiuitas docct Chriftus Ioh.3.8. cum
ait. Vcntus qub vult fpirat,& fonu eius audis,fed ne-
fcis vnde veniat,aut quo vadat:Ita eft omnis qui gc-
nitus cft a Spiritu,E^!oc cft.Vt venti ratio non perci-
pitur,nifi cx fpiratione & fono : ita re^cneratio no-
ttriikoccultomodocumcredimiis, fcd percipitur
cx vi & cftectu Spiritus Sancti in hominc rcgenito.'
Huias noux rcgencrationis cfricax fymbolum cft:
Baptifmus.Porro hic cogitanda cft collatio inter vi-
ta natura' & vita gratia-,vt magis cxcitemur ad amo-
rcm vitaegratix.Vita naturje,cxiguae mciuuraj di-
mcnfione continetur,fcd vita gratiar cft immortali-
tatis inchoatio.Vt imago figuras & non rcs habctri-
ta prrefens vita nihil habct perpctuum,nihil ftabile.
VndcPaulus ait,i.Cor.7.3i.Pr^icritfigurahuiusfc-
culi, habctenim prarfcns vita celcrrimas mutatio-
ncs.Vcrum vita gratiar qua filij Deifumus,rcs habct
manentcs perpctuas & ftabiles. Praffcns vita naturar
dicitur,fcdvitam gratia»Dcivitacfte teftatur Apo-
ftoh;s,pra:fcns vita cxclufa cft e Paradifo,at vita gra-
tix ingrefta eft in fpirituale Paradifum,quarc de no- sanft.ifi-
uo caucndx ftint infidix , ne rurfus.a ferpcnte anti- «ndo, .
quo dcccpii Paradifo cxcludamur. Deindc Chriftus
cft vita fan£tificando,nam regcniti in dies magis ma
gifquc virtute mortis & refurrcctionis Chrifti mor-
tificantur carnc,& viuificantur Spiiitu.Sic cnim do^
cct Apoftolus Rom.^.3. cum ait.An ignoratis quoJ
quicunqueBaptifati in Chriftumlefum,in mortcm
cius Baptifati fumus. Confcpulti igitur cum eo fu-
mus pcr Baptifmain mortcm,vt qucmadmodu ex-
citatus eft Chriftus ex mortuis in gloriam P««^
&nosin nouitate vitx ambulcmus. Qiiodigitur
mortificaturinnobis caro,virtutcfit mortis Chrifti:
quod viuificatur Spiritus, efficacia fit rcfurrcdionis?
Chrifti-Hxc mortificatio & viuificatio partcs funt
fanotificationis, ad quam nos vocatos cftc tcftatur
Apoftolus,i.ThciT.4.3.Hxc fanctificatio fcu fcpara-
tio hominis a prophanitatc gcntium,pcr mortifica-
tioncm carnis,& coniundio ciufdem cum Dco per
viuificationcm Spirituseft renouatio feureparatio
imaginis Dci in hominc.Quarc vt imago Cxfaris in
nummo monct quid debeatur Cxfari:ita hxc Dci i- Giojjf;^
m.igo monet quid homo hanc Dci imagincm gercs do»
debeat Deo.Poftrcmo diciturvitaglorificando.Na
fiapotcntia nos cxcitabit, & cxcitatos donabitim-
mortalitatisgloria.Nam Chrifti bcneficium vtruq;
cft,videlicet,cxcitatio mortuorum,& donatio xtcr-
nx vitx,in qua ipfi conformes crimus in omnixter-
nitatc.Hxc conformitasEcclcficcum Chrifto, quar
eft c niunv!:i:io,& vnio ipfius cu Dco,cft pcrfeclia ho
minisbeatitudo,atq; adeofinis hominis. Nafifinia
hominis eft quodperfec"ru homincm,& bcatum rcd
dit,ita vt nihil illi defit,nihil dcficiat , & ea de caufa
nominaturfinis,quiaad vltimum & perfcdiflimurn»
pertinct,profecl:o ftatus hominis perfe&iffimusin
xternavita, eritillacum Chrifto conformitas, in
quohomo accjuiefcet in omni xternitate beatus.
Ciim in hunc finem Dcus condidcrit homincm,
vult abfque omni dubio omnem homincm, hurc
fincmconfcqui ,iuxtaillud , Dcus vult omncshb-
mines faluos ficri , & qnia vult fincm , vult e-
tiam media ad finem. Quarc Apoftolus addit^
Deus vult omnes ad agnitionem veritat $ vcni-
JBb. j.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

nji E N A R R A

re.Nam flnehoc niedio nemo finem aflcqui potcft. f
Cum igitur huic fini deftinatur miniflerium Euan-
gclij, quisnon videtquam iitncccflarium, quam
diuinum, quamamabilc ? Hunc finem qui fibi
vcrcproponit,non facile abfterrcbitur a conreffio-
nc vllis tyrannorum minis, & perfccutionibus.
Hec dc vcra Ecclcfia dicta fufficiantJh tcrtium ver-
fum dicetur voletc Dco dc triplici Ecclefia:ftatu,vi-
delicctiuftojturbat ,& cxilio. Itc denotis intcinis
& cxtcrnis vcrae EcclefiaUn fcxtum verfum dc cru-
ce & confolatione Ecclefiac fub crucc.
Terti* Scquitur quod tertio loco propofui,cur vidclicct
&fcUi Ecclclia adeo fit dilccta & amabilis Domino zc-
cxpoiitio- baoth. Huius amoris caufa non in nobis fnndatur,
fedin ipfo Domino zebaoth, qucmadmodumPau-
cur Ecdc ius j:pllciuS fcribens ait,cap.i.6.Dilcxit nos in dile-
turaSeo &e>& Dcus Patcr hanc vocc fonat dc ccelo , Hiccft
filius meus dile&us in quo mihi coplacai,Matt.3.i7.
Omnis crgo qui in Chrifto cft per fide dilcctus cft
Deo, & amabilis efficitur communicata fibi boni-
tatc,id cft,iuftitia, & pukhritudinc,id eft,fan&itate
Chrifti.Nam hax duo,bonitas & pulchritudo, alli-
ciunt animos in amorem fui. Dilccta proinde Deo
eft Ecclefia in dilecto , hoc eft , propter focietatem
quam habet ecclcfiacum Chrifto.Vt autem intclli-
gatur qualisnamfitilla focictas cum Chrifto , cb
quam Ecclcfia Dco rcdditur adcd amabilis, tcncndi
funt gradus focietatis hominum cum Chrifto Dco
& homine.

Duplex fo Eft autem in vniucrfum duplex focietas hominnm
cietas ho- cum Chrifto.Vna non falutaris.Salutaris altera.
ZTchn Non falutans focictatis modi funt tres./>w/w,na
ito. turac tantum, qua vidclicct coiungutur homines cu
la^fct Chrifto fola natura* humanarcommunionc, vt gcn-
ius funt 3. tcs omnes ignara? Chrifti,Iudaei infidelcs, & Turcar.
modl' Secundtts, natura? & cxternae profefsionis tantum:
Cum vltrafocietatcm naturale acceditprofefsio rc^
ligionis Chriftiana? extcrna,huiufmodi eft impioru
qui fc Chriftianos fimulant. Tertitu eft nature. extcr-
na:profcflionis,cV'Sacramcntalistantum.H9cfocic.
tas hvpocritarum cft,qni laruam fan&itatis habcnt
finc viua in Chriftum fiducia.
Saluta- Salutaris focictas cum Chrifto eft quahomines
funtK«S Tociantur Chrifto communicato fpiritu,& applicatis
moJi!tCS bcncficiis mcdiatoris, & huius funt tres modi. Pri
ro^.natura? & interna* coniun&ionis tantum. Hac
coniuncti funt Chrifto,qui in Cluiftum crcdut, fcd
latcnt,vt multi in Turcia & Papatu. Secundtu cft na
tursB,intcrna? coniunctionis,& profeflionis cxVrna?
taturmtalisfuit Cornclijante fufceptum baptifmu.
T ertim eft naturx , intcrna? coniun&ionis , externa;
profcfiionis & facramcntalis fimul. Hic perfe&iffi
mus eft,qualis cft pioru in Ecclcfiis bencconftitutis.

Hxc focietas Ecdefie cum Chrifto facit vt fit Do
mino zcbaoth longe dilcctiflima.Quare non imme-
rito Dauidper admiratione canit. Quam dilccta ta-
bcrnacula tuaDomine zebaoth!& BalaaNum.14.5.
Quam pukhra tabcrnacula tua Iacob,& tentoria tua
' IfracllVt vallcs nemorofe,ficut horti omafluuiumj
vt tabernacula q'.^ fixit Dcus & non homo.Cum e-
nimProphcta cxtcrna illa tabernacula oculis cor-
^poreis intuerctur,Prophctico Spiritu contcmplatus
eft pulchritudine Ecdeuae Chriiti qua? vere pulchra
& amabilis Dco cft,proptcrconiucl:ionem iui cum
"Chrifto,in quoomncsquicrcdut,& iufti, & fancti,
& Dco dilecti funt,abundantes fpiritualibus bonis,
& expcctantcs bcatam hereditatem,cuius nunc cer-
tifsimum arrabonem habcnt fpiritum fanctum.
Docldna. Cum haec focictas cu Dco in Chrifto,& pcr Chri-

T I O n*

I ftum,fit finis bonorum, atquc adeb fum mum bonu
1 hominis,par cft vt Ulud m fummo prctio habeam •
atque adco antcp.mamus omnibus rcbus mun »
quantumuisprctiofis & charis. Hk crgo rcquiritu
fumma cautio,ne vel noftraculpa,vel alienaamitt -
mus illud. Noftra culpa amittitur quando fegnelt -
mus,vel in ledioneA meditationc vcrbhvcl in cx-
ercitiis pictatis,vt in inuocationc,gratiaru aaion »
vfu facrametorum,&c. Tum cnim paulatim fpintu
fidci cxtinguitur,& homohac focietate ^1^"^
pitcr. Alicna culpa amittitur quando vel fophntic ^
vcl hyp-Dcrifi,vel tyrannidc.vel perucrfitate multit
dinis vcl fcandalis quibufuis vi^ti abiicimus con.e -
iionem,& huius diuinae focietatis vinculu rupim»-»
atque potius multos malos imitari quam paucos
nos proponimus. Cogirctur igitur pcriculum ami -
fionis huius tanti boni.Multi cnim fucrut, qui
hanc focictatem non ea cura qua deccbat tucrent »
prorfuscacxcidcrut,& nunqua ad cam rcuerfi iun .
Vt Cain,Iudas,Saul.Cogitctur quam triftis frt (oci
tas hominis cum Diabolo cui etern? pcen? propoi 1 -
tx funt.Ex his intclligi poteft cur Dauid tanto deii-
derio tabernaculorum Domini Zcbaoth tencatu ,
qucmadmodum in fecundo verfu fcquitur.
2 Concuptfcit & deficit anirna mea in atria Dor»M »
cor meum & caro mea exultauerunt in Deo vttto. ^
Quo affeau Ecclcfiam erga Deum cftc oporteat- pe^
docetur hoc verfu. Hic enim Dauidfuo cxemplo do ^
cct,quam ardcnter expetere deceat focietatem cum
Ecclcfia Dci,vt vera & fpirituali exultatione in
viuo exultemus. Vide pulcherrimum ordinem cau-
fa?,cflfcctus,& finis.Primusvcrfus fummumboiium
>° nobis proponit,videlicct focictatc cu Dco ipfo >
fecundus fummi boni cupiditatem in illuflri cxcp 0
nobis commcndat.Natura enim ita coparati fum" 1»
vt ad bonum cognitum prona mentc rapiamur j
adfummumbonumfummoimpctu fcramur, qu
illofruiliccat,qua:fruitiofiniseft & cognitioniso-
cupiditatis.In Pf.n9.f9pc hoc ingcns defiderium VOr
dicatpfalmiftaciuuaitjlnviatcltimoniorumtuor^

dclcctatusfum,licutfupcr omnes diuitias. Itc,tel 1-
monia tua gaudium meum.Item contrita cft anim^
meapra? defiderio crgaprarceptatua omni tcmp0
rc.Itcm,oculi mei dcficiunt in falutare tuum>& in •
loquium iuftitix tu^.Hoc Pfal.4i.i.pulcherrima p1^
ctura exprimit cum ait , Quemadmodum deiidcr
ceruus ad fontes aquarum, ita dcfiderat anima m
ad tc Deus.Sitiuit anima mca ad Dcum , Deum »
uum.Quandoveniam &vidcbofacicm Dci?Sicut -
giturccruus, in ve^atione fugicns infeftatus cani^
bus^longoque curfu & fiti fatigatus,auidiflimcapP
tit viuos laticesdta animus Dauidis cum iam in ep
lio effet,auidifiime expetiit focietatem cum ^cC^'
fia Dei,in quafonabatverbum,fiebantpreces,&

crificia. Naiu fons ille viuus eft veibum &cl™ _
vera vita,& viua? confolationes hauriutur.Ex cn* ^
nis humanis nulla ncc vita,nec folida confolatio pe^
ti poteft. Attcdamus igiturdiligenter or^inem^xJi

— r — o — : o . . nriedi

mum enim notitia prxcedirignoti enim,vt reu

citur,nulla cupido. Dcinde ex notitia concnp nC^j'

tia nafcitur,qua? non cft carnis,fed Spiritus feu n ej

Tertio harc concupifccntia mcdiis idoneis fcrtur a^

fincm acquirendum,pofsidendum, retinendum» ^jdqp^

fruendum.Hic vnufquifque cxaminet cor fuum» ta

quam ad regulam fcu amuffim minime fallacem»

tali defidcrio , qualehic defcribiturardeat ncc ne»

qubdfifcnferit fe nonarderehoc fancto defidcn0

focietatisEcclcfia?,qugeftfummumbonu,lux qu?

dam iiuus deficit,hoc cft,no rectc mtelligit quam !

amabil15

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

P S A L. LXXXIIH.

»5f

^abilisilia focictas fancToru in Deo& inter fc.Lu-
men igitur quarat cjub mcns illuftrari pofiit,& cor
dis dehderiu excitari, & fugiat tcncbras ignorantia-
& malitia?. At fi fcnferit hoc ardens dciideriu,Spiri-
lufanctofc moucri fiatuat,& hoc delidcrium mcdi-
tationcverbi & precationcardenti in fc excitct,quo
magis magifqueaidea',& folus illc dclidcrctur qui
f°lus deiidcrium implerc potcft vt ita ad proprij
foi"'

J* tapi, r°ntis origincm omnis, quam acccpimus gratia rc
^ieuucrtatur. Cupiditas liquidcm homini naturalitcr
ineft,vt quod bonum fibicflc credit expetatyfequa-
turque^adeptus vero retincat & conferuet. Bo-
autcm hominis vcru & folidu eft Dcus ipfe , ita-
^ue vfque ad Dcu concupifccndum fc cxtcndit , qui
^uonia eftimmenfus,fitvt ctiam cupiditatis noftia?
kxitasfo^men&mcc.re alia cxplcri qucat praser-
,.<jti*tji Uc^fo^ibidcrnu fiftit & quicfcit.Hec cupi-
<toa*etf<iu omnihomineinefTe deberet : tamen in
n« *antum pura eft,&,fartcT;a , quoru corda luce Dei
iHuftrata funt,& purgati afTedus. huic fancTa? cupi-
«iitati ciu-a quxdam,& folicitudo Spiritus adeft,vt &
alTequamiirquodconcupilcimus, & vt retineamus,
nietus,ca'utip,& fortitudo animiaducrfusinuaden
Hjuw **a nocumenta. .

ScdquidcftquoddicitPC^^^d-^'^ Hic
%ktt defectus non eft ce(Tantis,fcdarthclantis.N6 eft fcg- •
nefcer»tis,fed ardentis.Nunqua cnim ita expleri po- |
teft haic fanda cupiditas in hac vita,quin fitiat adhuc ;
f°ntem vitae.Scmpcr cnim hxc Ecclefi.e vox crit,
^.i.&c.Eccc Deusfaluator mcusjconfidam & n n ;
timcbo , quia fonitudo mea & laus mea Dominus, f
& fecTus eft mihi m falutcm.Haurietis aquas de foii
tibus faluatoris,& dicctis in illa dic,Confitcmini Do j
mino & inuocatc nomcn cius.Atquc idco fubiungit
pfelm ifta. Cor meum & caro mea exultAueruntin Deo :
^«o.Quid^an no corhominis pcrucrfum eft ab in- 1
»tio>Annon caro contaminata ? Cor homiriisante j
fcgencrationc'eft perucrfum , lapideu & duru id cft
iaobcdiens,vt non ccdat monitis diuinis. Caro fimi
liter antc rcgcncratione cft officina omnis gcncris
maloru arTcctuu, quibus fuppcditat inftrumentaad
Suxuis fcelcra pcrpetrada.Q^am autcmhasrc fint vc-
r*,duobus tcftimoniis fcriptura? claru facia. Quoru
jjt* ho^^ius docebit quales rcuera fimus fineregcneratio-
J^n.nis gratia,poftcrius huiusrci caufas aflignabit.Q.ua-
S^-ta autc fimus docet Pau.cx pfalmo R6.$.ii.&ocum
ait.Non cft iuftus quifqua,non eft intelligens, Non
cft icquircns Deu,omncs declinaucrunt,iimul inu-
*iles fadi funt.non eft qui faciat bonu.Ratio autcm
curtalcs fimus cxprimiturad Ephe.^.Teftificor,
inquit,in Domino,vt ianon ambuletis ficut gentes
ambulant in vanitate cordis eorum,tcnebris obfcu-
f^tu habentes intc!lcctu,alienati a vita Dci per igno
rantia qux eft in ipfis, proptcr obduraf ioncm cordis
Poru.Cordis obdurationc vocat cxtremu ftuporcm,
videUcct quod non tangantur homincs fenfu fuoru
^ol^celerCnec afpircnt ad mcliora.Verum poft regene-
^tionc cu manu Dci reformatu eft cor,hoc cft, no-
num a Deo creatu,& purgatu ride,iuxta illud Daui-
^Pf.^i.n.Cor mundu crea in mc Dcus , & Spiritu
rectu innoua in vifceribus mcis,fit carncum , id cft,
molle fcu obedicns,& ccdit monitis diuinis,fitaftc-
ctuu nouorum fedes,& imprimis timoris Dei,& lf-
titiae fcu exultationis. Vndc in Pf.i.ii.dicitur,Scruitc
I>omino in timorc,& cxultatc ei cum trcmorc.T:
mor hic eft filialis,fandus,& purus. Exultatio vero
spiritus.Vbi autcm hunc in modum dilatatur cor &
c*ultat,ifladilatatio,& exultatio in totucorpus ve
^ti diffunditur.Na cum cor principiu fit virtutis vi-
lalis,cxquo in modumfiftularum multiplices vsn*

pcr omnccorpuscalidu Spirltu fcruentcmquc dif-
fiindunt,non miru cft,illodilatato , vt fit in gaudio
ad amplectendu obieclu, fpiritus vitales fubtiliorcs
dilFundi pcr corpns totum , vnde in corpore L-etitiz
figna apparent.Nam,vt contiadto corde, & retento
fpiritu vitali,vtfitm mcefticia, reliquutotum cor-
pus maie africiturCrndeillud^Pf.^.^.^. Anima mea
turbata eft,turbatafunt omnia ofia mca)Ita dilatato
corde,& difFufis fpiritibus , exhilaratur totumcor-
pus.Vnde Solomo,Prou.i7.22.Cor lxtum pro mc- ,
dicina cft,Spiritus triftis exficcat oiTa.

Porro quiaccrdis & carnis vocabulanon eodcm Cor&ca-
mooV>accipiunturinfcripturis,placet corum figni- r^^tfi'
ficata huc aflcriberc. Nam cum varic accipiuntur vo gm cu
cabula.ea fignificatiofemper eligcnda eft,quam fcn
tcntia & loci pcriftafis poftulat.

Cor igitur tribus modis in fcriptura accipitur.Pri- Cor«U«
mum cnim propric vt eft vnum cx vifceribus iliudqi ^l^'
nobilifsimum vt quod fit vita? principium , & fons
io primum viuens,& vltimum moriens.Vis cnim vita-
lis,yt ait Auguftinus,eft in cordc,qux ad tempcran-
dum feruorecordis,aercm hauriendo atque rcddcn-
do,& vita & falutem toti corpori tribuit. Acre nam-

m pcr totu corpus lm-

quc p;:ro,fanguinepurificatu
pellit per vcnas pulfatilcs quae artcrix vocantur. Se-
i:und6,accipitur mcronymicws. N^ quonia ccr ani-
mx receptaculum eft,accipitur pro ipfa anima , pro
cius proprietatibus & motibus,vt funt ratio, volun-
tas,cognitio,ingcniu,confilium,prudctia.Vndccor-
dati hominesdicutur,qui ingcnic,prudentia,& me-
te valcnt.Tertio,accipitur mevaphoricos pro mcdio
cuiufquereiiitem pro abftrufo &arcanc.Siuc igitur
fubftantia cordis,huc inhabitantc mcntc,fiuc natu-
ralcs proprictates cius fpcc~tcs,Dcu autorcm habct,a
quo profcclo nihil mali conditum eft cum fit opti-
mus.Vernm abcrrantes motus in corde vitiufi funt,
qui non t>cu autore habcnt,fcd voluntariarhominis
dcfectionc a Dco.Dcus Sapientifiimus.ita condidit
homines,vt haberent facultatc quxrendincceiTaria,
virtute appetendieadc>& vim tucndi fuum lTatum.
Vndefunt tres illae virtutes:Aor/s-/^,^^>t7;>cv.) & Zv- ^cor^hc»
fjLitti) qua? fane virtutcs pcrfe & fuicreationc bona: minis fir
funt;fed ex acccdcnte moibo facta? funt maLr : vndc ^at a*
corhominis & pcrueifum & malum facpiffimc in
fcriprurisdicitur,id quod fanc hoc modoht.Primu,
quando cor hominis falfa & crronca doclrina infici-
tur.Secundccum dcftituitur vcra cognitionc. Tcr-
tiojCum arTcctibus turbatur impuris. Qiiart6,cum
alTentitur pcccato,& cius concupifcctiis obfcquitur>
impurum eft & grauiffimis vcluti morbis afFccTum,
fcu vt brcuius dicam, Cor pcrucrfum & malum fit,
quando morbo opinionis prauas corripitur,& tcpe-
ftate arTccTuum aduerfus recTam ratione impcllitur.
Vnde infinita mala tanquam Symptomataqua»dam
crupunt.Vcrum cum rcformatur cormanu Dei,libe d^°*J£
ratur ab iftis fonticis morbis,& nouum cfficitur,n6 & bonum
quide mutationc fubftantiae,fcd qualkatis , fiucha- cfricuur.
bitus,vnde puru & bonum cfficitur. Hoc autem fit
cum verbumDeiauditur,ciim fidcs ex vcrbo conci-
pitur pcr operatione Spiritus fancTi, qui in verbo cft
cfficax.Na fidc purificantur corda.Ex quo fit vt pul-
lulantibus afFeCubus refiftamus & indics meliorcs-
reddamur, adco vt hoc vnicuin votishabcamus,vt
nos Deoapprobemus,tale eor petit Dauida Deo,
cum inquit,Pf.5i.i2.cor mundum creain me Deus>
& Spiritum firmum innouain vifceribus meis.Tale
correquirit ctia Iercmias,cum aitcap.^.^.Innouate
nobis nouale,& nefeminctisfuperfpinas.Circucidi
mini Domino>& amouete pra?putia cordis, hoc eft*
Bb. ij-

"35

EN ARRATIO

1130

innouemini & efhciamini noua crcatura, abicto -
quc vctcri homine induatis nouum , qui renouatur
in agnitioneDei, qui iuxta Dcum conditus cft in iu
ftitia & fanclitate veritatis : Cor igitur nouale & a-
grum dicit capacem diuini verbi , quod Domini fe -
men cxiftit,quodnon eft petricofum , quod non lu-
tuIentum,neq;fpinofum,hoceft,curis & folicitudi-
nibus huius feculi impeditum vt fit locus femini cce
lcfti. Huiufmodi Ezechicl & vniim & carncum vo-
cat cap.11.19 Et dabo eis cor vnum & Spiritum no-
uum dabo in vifceribus eorum , & amoucbo cor la-
pideum de carne eorum,& dabo eis cor carneu. Hic
corvnum vocat,quod foli Deo adhseret,& feruit,&
non Deo ac mamonjefcu idolis,aut curis huius mu-
di,vt quod non claudicctin vtramquc parte. Vt lgi-
tur ex deprauatione natura» habemus cor lapideum,
id eft,impiu & ad verbu Deiduru, quod corruptio-
nem non admittit,ficut lapis Adamas non ccdit per-
cuticnti,& hoc dcfignant Lapide.r tabula? Mofis.ita
cor carncum,cor fcquax,obedies & credulum cft, in
quo verbum Dei imprimitur & manet,vt ia Deo o- 1
bedire fit ftudiu vnicum. Vnde corde carere dicutur
qui intcllcctu & prudetia & obfcquediftudio dcfti-
tuti funt, & prarcipites fequuntur defideria carnis. 1
Cum er^o Daurd hic dicit cor fuum cxultare in Deo \
viuo ,' loquitur dc corde nouo & a Dco per gratiam
Kemcdia creato m nQua creatione.Porr6,ne cor noftru libe- ,
tum.PCCCa ratum a fonticis iftis morbis & nouum ia facfcu,rur-
fus in cofdc morbos incurrat occupari pcrpetuo de-
bet his tribus.Mcditatione,qua? eft occultx veritatis
ftudiolainucftigatio.Cotemplatione,qua?cftperfpi|
cuae veritatis iucunda admiratio.vnde Pf-34.9' Gu- !.
ftatc& vidctequoniamfuauiscft Dominus. Et A-
ftione virtutis,que. eft pietatis crga Deu,puritatis in
priuata vita,iuftitiaf fcu charitatis crgaproximos, &
dnWntia? in officio prxftando feu vocatione.
CirPis.*.a Carnis vocabulu ctia in fcripturis varie accipitur.
«M.gm " Nam wwr^nw proprie & phyfice fignificatcarneam
maflam que^ fignificatio cft vulgo nota,vt alia eft ca-
ro hominu,alia volucru , alia pifciu. Secundh^ev fy-
ncedochcn,totum animal fignificat , vt ciim dicitur
omnisanimafuitinarca Noc,id cft,omnis generis
animalia,hinc eft qubd farpe pro hominc accipiatur
limilitcrperfynecdochcn.T^fw,pcr mctonymiam
fignificatqualitatcm hominis aducntitiam poft la-
pfum primorum parcntum,id cft , quicquid fine re-
gencrationisgratia cft in homine , vt cum dicitur,
Quod naturneft cx carnc,caro eft, ltcm caro & fim-
guis non intrabitin rcgnum ccelorum. Significatur
ergo carnis vocabulo viciofitas natura? carniadhse-
rcns ex contagione pcccati originis.^«<irr<7 ,fignifi-
cat extcrnam rcrum fpccicm fcu apparentiam , vt in
illo di cto.Vos iudicatis fccundum carnCm. Quinto,
fignificat conditionc & ftatu huius vite» vt cum Pau
lus dicit,Quod in carnc viuo,in fide viuo filij Dci.

lamcircumftantiainpfalmo rcquirit primam &
propriam lignificationcm:Cor7»ww,id cfttotusani
mus Spiritu Dei rcgeneratus,cr caro mea , id cft cor-
Cut deus ^ws^exultant in Deo viuo. Epithcton Viui non fine
uus.tur V1 finjrulari cmphafi adicdam cft. Nam hoc cpithcto

diiccrniturvcrusDcusabidolisgcntium, qua: ncc '6o
viuunt ncc vitam & falutc conferunt- Deindc ab o-
mnibus rcbus mundi qua? incerta? funt,vt fauor ho-
minu.Vnde fcribitur in Pf.i46\3.&c.Nolite cofide-
rcinprincipibus,autfiliishominuin quibus nocft
falus.Exibit Spiritus cius,& reucrtetur in tcrrafua.
jn illa die pcribunt omncs cogitationes eius.Beatus
cuius Dcus Iacob adiutor cius,fpes eius in Domino
Deoipfius. HicopponitDeum Iacob viuum fcm-
per hominibusqui & mori poflunt>& quomm yo-

untates funt inconftantes,adco vt qui in illis conti

\ lunk..w

dit,fuper incerto a»dificat fundamcnto. Deus a
cum & femper viuit,& nunquam mutaturfallcre
potcft,quareincoexultarctutifiimumcft, & ~
: us,i.adTira.6.i7. prarcipit diuitibus ne fpcrent m
mccrtis diuitiis,fcd in Dco viuente.Hicctiam Pau~
lus opponit viuentcm Deum caducis diuitiis.Breui-
ter Deus omnibusrcbus creatis opponitur, perPe
tu6 viuens.In hoc ergo qui fperat & exultat, nequ*-
quamconfundetur.Nos igitur exemplo D**?^1 J«Jjg
ctione,meditationc, contcmplationc,prccationc,a-i?uir
liifque pic:atis exercitiis cxcitemus nos,vt vcre cui
Dauide fentiamus hanc fpiritualem exultatipnem
tum in mcntc, tum in cordc noftro,nec cum Pr"a
mur prius dcfinamus quam fentiatiir Spiritualis na-c
exultatio.Dauid in cxilio deridetur ab hoft^^lui ^
pcenas morifm peccatorum =Ts tameh fti4>fe^clefl
irje dci non quicfcit prccado,donec fcntiat hac Sp1
ritualem lxtitiam qua fc in fux/zrumnis contolatUT»
Iob vlcerofus a propria vxore contemptus,& irrl "
ab amicis pcrfufus hoc Spirituali gaudio fc conio a^
tur,vndc in hac voccm erumpit.Scio quodrcdcpt _
meus viuit.Hanclztitia omnibustcmponbuslan^
Dci martyrcs cxternis fuppliciis oppofuerunt quo
cxeplis & nos crudiamur vt verc cumillisfentiam
in nobis habitare Spiritum lztificateqa.Nam vt rc^-
cte ait Bernhai dus. Habitau in corpore annnump^'
bant vitales motus : H abitare in anima Spirttum p?0* . *
vita Spiritualis.Hums Spiritualis vhx pars eft ?TX^
pua fentirc l^titiam Spiritualem in Deo viuo pcr I *
fum Chriftum,vcram Ecdcfise vitam. *
3. Etcnim pajfer inuenit domum , ejr hirundo ni^^'
bi vbtponat pullos fuas^altaria tna Domine z.ebaoth, rt
meus & Detu mem . r«

Hic docetur vbi quarratur vera Ecdefia, quar »nt * jjfrf
eius notar,quaIifquc cofeftio.Huius vcrfus fenfus id-
eo obfcurior cft,quia particulz fimilitudinis fcu co-
parationis omiflar fiint , cjuod cft vfitatum Hcbrxi^-
Sic ergo comrlcamus comparationcm. Vt pafler &-
hirundo,alia:que aues , (pofuit cnim fpecies pro gc-
nerc)a?dificant fibi certosnidosin quibus cxdudut,
pafcunt,& fouetpullosfuosJta tu Dominezebaoth
ftatuifti tua altaria tanquam nidulos, in quibus ver-
bo,fpiritu,facramcntis & difciplina,gcneras, nutris,
foucs,& dcfcndistuos pullos,hoc eft pics.Hac crg0
coparationc fignificatur nonfolum arTcc^tus Dom1-
ni zcbaoth crga Ecclcfiam, qnemaffcftum Chriftu$
ipfc fibiaccommodat Matt.23.37.cum inquit, Q^P"
tics volui congregare filios tuos ficut gallina con^rc
gat pull s fuos,& noluifti? Verum etia quod quiJ 1-
bct.cui falus cordi cft , debeat fe adiungcre nidulis
Dci,hoc cft ccetui piorum,v bipublicu cft miniltc- ^
riuvcrbi. Pcr altaria cnim fynccdochic^s intelhg^
publicu Ecclcfic miniftcriu,quod eft vifibilis Eccle-
i\x certiflima nota. Significat proinde Dauid illulT1
catum eflc veram Ecclefiam, in quo funt docen^cs
& difcentcs verbum Dci,in quo ccremonix diuin1^
tus inftituta? funt in vfu , & Dcus iuxta verbum luu
colitur & publica fidci fit confeffio.Nam ha:c vcrba
rcx meus & Deus meus funt vox confeffionis &
ducis. vbi proinde ha?c funt,illic abfquc omni dubio
eft Eccleliavcra,& fanclorum focietas. trip1^
Verum,ncquis hic efret,fciendu eft quod in BctP
vita triplcx fit Ecdciia? ftatus. Videlicet iuftus,tur- ^ jj*
batus,& cxilium. Iuftus ftatus conftat ordine iufto»
poteftatc lcgitima,& autoritate.Ordo duplcx eft 1 ,
delicet pcrfonaru & actionu.Prior eft que hic prim3 Qtic
parte facimus iufti ftatus Ecclcfix.Pofterior ad potC te^Jjj
ftate & autoritatem pcrtinct.Dica igitur hic dc or J.$ pf«r
dine perfonaru in rcgno Chrifti , quod cft Ucdv* &

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

P^S A L.

Sui fane ordo quo magis acccdit ad forma primitiiut
tcdcfiae , co eft meiior & innocentior s & quo ma-
gis rccedit a fimplicitate illa vetcri,ed cft detcrior &
noccntior.Primum igituriuftiffimoordine prdide:
in hcc Spirituali imperio & rcgno Clirifti vnus mo-
narcha,vidclicet Iefus Chriftus , qui a patrc acceptu
Eioj regnum fuo vcrbo & Spiritu adminiftrar.Huius mc
Nfc narchx rcgnum eft Eccle(<a,hoc cft ccet us omnium
credentiu pcr vniucrfum orbe,qui quamuis late di-
fperfi fint,pulchcrrima tamcn fymmerria coharrcnt,
^ vnam familiam Dci,& vnum corpus conftituant,
fpiritu Chrifti,charitatc mutua,donorum & ofricio
runj communicationc,facramcntoru vfu, confefiio-
nc&cultu vnius Dci compachtm & coagmcntatu.
Vndetanta ffVfAjfd^ut exiftit in hoc corpore,vt alij a-
M?bt» liorum & lanis & triftibus africiantur.Pra?rcrea cum
nic ccctus vcrbo Dci regitur, duo funt in co gcnera
nomimim,videlicet miniflri verbi , & horum audi-
^res.Hi cum fe mutuo atque parcntcs & libtri vc-
neratur,& colut,bcne & rccte fe habctEcclcfiaefta-
tus. Na & hic caucntur veibi corruptela?,& mutuus
amorfchifmata non admittit. Verum in rniniftris
Dt^.vcrbi femper fuit & cft magnadiucrlicas,pro dono-
h««ic*rum & vocationum dirTerentia.Chriftus cnim afcc-
**• dens in altu deditdorta hominibus,alios Apoltolos,
alios Prophctas,aliosdoctores& Paftores,qui tam-
etfi eiufdem poteftatis,quoad iurifdidionc fpii itua-
lem attinet,fucrint,plurimu tame dignitatc,& fun-
ctionis frradu dirTcrebat. Paulusgradu dignitatis &
ordine Timothco & Tito fupcrior erat.Timotheus
gradu&ordinercliquosEphcfinae vrbis prefbyte-
ros excelluirquos omnes Panlus in Aclis Epifcop> s
vocat.Haec prxlatura vtiliffma fuit Ecclcfie,fieri e-
nim n6 potcft,vt quicquam rc<5te agatur.vbi omnes
pafesdignitate & ordinc volunt eiTe,fcd iuxta di&ii

£cdefia fecuta tcmpora apoftolorumfparfo la-
^ius Euangelio,& conititutis Ecclefiis inft ituit pro
comodofio ordine miniftroru,& ordinauit Patriar
<:lias^quonun munus erat curarc,vt Epifcopi cuiufq;
dicecefcos lcctc cligeretur,& ordinarentur,vt fuurr
niunus Epifcopi fmguli probe adminiftrarent , vt
cuique Epifcopo fuus dcrusfuaquc plcbsin his qu£
Dominifunt pieobfequcrcnturiOrdinauit praner-
ea chorcpifcopo9 ,quos luitinus^«'W*f,nos pra>
pofitos nominamus.Hi fucrunt Epifcopisadditi co-
adiutores. Aclhec ordinauit paftores fcu parochos,&
catcchetas.atque harcfuitpuriorisEcelefiar ordina-
lio , quam reformat* Ecclefiar magnaex parte ho-
die reuocant, quatcnus fibi cOmmodiim efTc videa
lur , repudiata tyrannide Paparum , qui a tcnv
P0rePhcceimperatcrisius& impcrium in Ecdc
«am Dci contra mandatum Chnfti & cxepia Apo
ftcloru fibi f:crilcgcvfurpaucrunt,id quodpropri;
notam Antichrifti forc nonnulli cx fanctis patribus
cum Apoftokxpaulo prodiderunt. Nam ab eo tem-.
pcre omnes Pap.xvnam candcmque pcrfonam fu-
iHnucrunt, vtqui cadem larua tccti f.b nomine
S»ft,. ^nriftijChrifti Euangclium abolcrc conantur.
j,1 *«c!c Poteftasquamfea.ndam partati fccimus iufti fta
S^o auSLEcclcfar^ftfacultas Ecclcfi*,a Chnfto^c ;llata,
§ Ntc^l1^ adminiftratiiriuxta verbu Dei, & vtilc piamqs
*' "Conftitutioncm piorum gubcrnatorum.Na h^c po-
teftas cft eorum qux conftitutafunt in totiuscorpo
*k Ecdefiar x dificationcm.Harc vt a Chrifto eft, tta
Vcrbo Chrifti nitatur,& iuxta verbum excrceatur in
^lutcm & ardificationcm totius Ecclefi? neccfle eft.
!deo Paulus ait, Data eft nobis potefhs non ad dc-
>0,«flJS ^rucl:ionem. ,. . .

■ Haec potcftas duplex cft.Videlicct ordinata & m-

l xxxni r. M

rifdiCtionis.Ordinaaeft quscceitam regilam aged/
habet,quam fempcr fequuntur mimftn euangeiij m
iufto ccclcfia: ftatu,nec requiruiit deliberationc, aut
fenatusecclcCafticifcntentiam , fcd iuxta prjcfcri-
ptam regulam,ccclefiam adminiflrant. Hsc prardi-
cantes Euangelium recipiuntin Ecdefiam eos qui
ad Euangelij pr^dicationem conuertuntur,& Chri-
fto monarchar Ecdcfia? dant nomina , iuxta hoc
Chrifti mandatum. Ite in mundum vniuerfum &
prxdicatc Euangelium omni creaturar,qui credidc-
rit & baptizatus fuerit faluus ei it,qui vero non ctc-
diderit codcnahitur.Marc.j6.15.Huc &illud dictum
Domini ad Petrum,Dabo tibi claues regni Cccloru,
& quodcunquc ligaucris in tcrra, erit in ccelis liga-
tum,& quodrunquc folucris in tcrra , crit folutum
in ccciis.Matth.16.18.

Sed qi ^namfuntiftajclaues?Hedauesregnicce- Dc cUu;.
lorum abfqucomni dubio funt quibusregnum cce- hu» rcgu»
orura apcritur& clauditur. Apcririautcm & clau- clloxum-
ii rcgnum cceloru predicationc Euangclii omnibus
piis in confoffo eft qui credunt verbis Chrifti qui ait
Matth.28.19. Data eft mihi omnis potc&as in ccelo
& in tcrra,euntes crgo,doCetc omncs gcntcs.Et Io-
han.zo.zi.&c.Sicut mifit n,epater& cgomittovcs
& cum hzc dixiflct infufftauit in eos,& dixit, Quo-
rucunquc rcmiferitis pcccata,remittetur eis,& quc-
rucunque retinucritis retenta funt.Quomodo ape-
riunt & claudunt?Rcmittendo & retinedo pcccata.
Quomodo rcmittnnt & rctinent peccata? Prardica-
do conuerfionc & remiffionepeccaroruin nomine
Chrifti.Miniftriproin.dc Euangclij quantu in fe clt
aperiunt regnu cceloru & rcmittunt peccata nomi-
neeius cuiuslcgationc funguntur,quando prasdicat
Euangcliu.Verum fi auditores credunt predicatic-
ni Euangelijaperitureisrcgnuccelorum & rcmit-
tuntur cis peccata,non a miniftris fed ab ipfo Domi
no,cuius nomine miniftri annunciant rcmiftioncm
pcccatorum. At fi auditorcs credcrc rccufcnt,dicun-
tur miniftri clandere regnum ccelorum , & rctinere
pcccataidqueproptereuentum,non ex confilio ec-
rum quo vellcnt libenter omnes fuos-auditorcs crc-
dcre Euangclio & faluari. . ,

Hic poteftas Chrifti miniftrisEuangelii concrc-
dita rectiftlme & aptifsime fymbolo clauium figni—
Hcatur.Nam vt ccnilitutis ceconomis in familia tra
dunturclaucsjVtadminiftrent Dominum, apcriant
& daudar,t,non pro fuo fcd propatrisfamibas arbi*
triorlta miniftris Euangelii data" cft pctcftas^peric-
di&claudcndiregnumccelorum iuxra mandatum
& pra:icriptum patrisfamilias Chrifti.Sunt cnim ce-
conomi,non patrcsfarailias, non Dominij-fcd fcrt.i»*
atqnc ideo debent exprxfcripto Donimora. omnia1
idminiftrare.Atqihanc ob cadfam Panlt^ miniftro*
Euangelij ceconoraos myfteriorura D6iappellat, in
uibus hoc folum rcquintur,vt fint fideks.Brcuitcr
f .rnnm huc redit.Claues Ecdcfia? funt verbiirh & fi-
dcs. Yt cniiri Pra?dicatio vcrbi Dei dc remiffione
pcceatoru impetranda per Chriftu vna dauis eft ad
apcriendu & clandcndu regnu ccelorum, (Hec vna
dauis duplicc vfum habct. Vnu ex fua narura qu^ eft Dupftrf
aperii e rcgnu cceloru.AJteru ex culpa audi^oruqua?
eft claudere regnum coeloruin, atque ideo' Chriftus
ipfc aliisquidem eft odor mortis in mortcm,aliis vc
ro odor vita? in vitam.Vcrum vt odor vita* eft fua na
tura,ita bdor mortis hominum vitio qt i Euangclio
credere nolunt.Eft proindercipfa vnaclauisfcd du
plexvfu. ) Ita qui credit Euangclio pcr efficaciam
Spiritus Sancti adiungitfidcm qua? eft veluti altcra
clauis rcgni ceelorum. His duabus clauibus re-
duditur rcgnum ccdoru,& impetratur condonatio
Bb. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Ligare
quid*

Solucre.

foteftas

iurifdi-
Itionis.

In tribu
poiita.

n39 ENARRATIO

vfus cla- pcccatorum.Porro vt Chriftus, Petrus , Philippus,
uium. £0hanncs,Paulus & cxtcri Apoftoli,nunc multis fi-
mul,nunc vnifcorfumaccommodarunt hanc clauc
Itapij miniftrivcrbi & publice & priuatim hanc po
teftatcm vfurpare poflTunt apcriedi & claudcndi re-
gnum ccelorum , hoc eftligandi & foluendi pecca-
ta. Vt cnim ligatio hxc,cft hominis,non credcntis
E'iangelio,fcdfcruientis pcccato & Diabolo, adiu-
dicatio ad mortcm & damnationem nifi fiat conuer
fiolta folutio eft hominis,credentis Euagclio , libc
ratio a triftiftimafcruitute pcccati & Diaboli,& do-
natiocxoptatiffimelibcrtatisin Chrifto Iefu^vtiam
liber a morte & damnationc feruiat Deo per iufti-
tia in omni arternitatc bcatus. Hinc patet,& quam
fit fublimishxc poteftas,& quod nonitt alligata ho
minibusvt Papa putat.fed minifterio verbi, & quod
huicpoteftatiordinarium regimen Ecclefix fubii-
ciatur,quatenus Ecclcha docirina, facramcntis,cxre
moniis & difcipUna rcgatur.

Potcftas iurifdictaonis etft maxima ex parte a po-
teftatcclauiumdcpendet,tamenquia requirit deli-
bcrationem & confultationcm propter caufarum,
quxoffcruntur,circumftantias varias,qux vniuerfi-
libus rcmilis comprchendi non poflunt,cam a prio-
riquxordinariacftdiftinguo. Eftautc hxcpotcftas
quam iurifdi&ionis appello,in trib.pofita, videlicct
in verx doctrinx approbatione.in falfx doctrin^ im-
probatione & Ecclcfiafticx difciplinx modcratione. j
Quod autem Ecclefia catholica , & eius membra J
^PP«ri fmgulahabcnt poteftatem cognofccndi & appro-
dXiinx. badi doctrina m anifeftum cft. Nam & Chriftus in- !
uitat ad fc omnes vt a fe difcant,& Apoftoli mittunt j
vt doceant,& Dcus requirit fcrib notitiam fui verbi, 1
fine qua falus contingcre ncquit. Sacrilcgi proindc i
funtPapiftx quilaicos arcenta lcAione facrorum '
librorum,& intcrdicuntnefacra biblia vulgo noto
idiomate cxcudantur,& legantunqua in re profccto
declarant fc crudeliflimos hoftes eflc falutis homi-
num,quibus merito lamcntabilc illud cpiphthegma
tcrrorcm incutcre dcbcrct quod eft Lucx 11.51. Vx
vobis lcgifpcritis qui fufttiliftis clauem fcientix,ipfi
non introiftis,& eos quiintroibat prohibuiftis.Hxc
obiurqatiopertinetadomncs omnium temporum
Phari!xos,qui fibi docendi ius vendicant , fcd intc-
rim vct am viam ad Chriftum corrumpcndo do&ri-
nam intcrcludunt ex mcra malitia & odio planc
Diabolico.

improba- 2- Secunda pars iurifdi&ionis Ecclefixeft po-
tio taifx teftas improbandi & reiicicndi falfam &erroneam
doftnn*. d0clrinam tanquam inucntum dxmoniorum. Idco
Chriftusait Matth.7.i5.Caucte a falfts Prophctis.&
Lucx n.i.Cauete a fermento Pharifxorum, & Pau-
l*s ad Gal.t.8.Si quis aliud Euangclium docuerit a-
nathema fit.Ncc patrocinatur Papiftis , vt illi autu-
mant,dictum Domini,Matth.23.2. Supcrcathedram
Mofis fcdcnt Scribx & Pharifxi, omnia igitur qux-
cunquc iuiTcrint vos ficerc,facite. Nam alibiidem
Dominusaitdeiifdem Pharifxis,Sinitc illos, quia
cxcifuntduccscxcorum. Matth.15.14. ex quo duo
concludam.Vnum qu6daudicndifmt,quatenus fu-
pcr cathcdram Mofisfcdcant,hoc cft, quatcnus do-
clrinam Mofis incorruptam adferat. Altcrum quod
omnia dicia quibus mandatur nobis obedientia er-
gaprxpofitos & do&ores Ecclcfix implicitam ha-
beant conditioncm,vidclicct quod fit illis obcdien-
dum, modo ca prxcipiant qux Dominus illis com-
mcndauit,id cft,audiendi funt modo Dominus per
cosloquatur, & non antiquus illc fcrpens qui no-
ftros primos parcntcs fcduxit.Hoc ipfum vuk & di-
ctum DominiLuc.io.i6,Qui vpsaudit(fc. mea vcr-
ba fonantes)me audit.

H4a

Tcrtia pars iurifdidionis eft difciplina,qu« eftpe ^
! dagogia qua homines m Eccleham Dei recepti re-
o-untur & coercent,atquc adco ad pietatem, iuititia,
modeftiam,& ad alias virtutes affuefiut, nc quid co-
mittatur Chriftiana profcflione indignum, icu » ^
brcuiusdicam,Difciplina, quam nunc^/«'«°')nlin^
T3t/c-:uo-/v,vocant,eft vitx morumque inftitutio & a -
fucfadio ad pietatcm, honeftatem & innoccntiam»
cum interior tum extcrior.Interior metis, affectuu»
& voluntatis eft.Extcrior,linguam,geftus , &*ac tyj*
gubernat. Sunt autcm dux partes huius difciplm** dw p»r*
Videlicct dircctio & corrcctio. Diredio eft qux in tc*^
rcda via homines rcgit,ducitquc. Atquehxcdirc-
clio fieri debet ad regulam verbi diuinhad lcgcs pio*
rumgubernatorum: adlaudabiliaexempla. Rcgu a
diuini vcrbi,quid fugiendum, quidque expetcndum
fit & agendum docet.^Hancregulam proponit cate-
chcfispuerorum qux multis concionibus Propnc"
tarum & Apoftolorum fufius explicatur.Lcges pio-
rum gubernatorum accomodat re^ula,prout maM-
mc cxpedirc videtur,iuxta xtatu difcrimina & yoca-
tionu.Vndc alij canoncs de clcri,alij dc populi diui
plina fcripti funt.Laudabilia exepla funt veluti PlCt?
regulx lcgum.Na quod regula diuini verbi^& lcoc
defcribunt atquc menti orTcrunt,hoc in excplis nlu
ftribus quodamodo fubiicitur oculisrquare

Chnitus

ait,Exemplu dedi vobis.Et Paulus, Imitatores Del
eftote,quemadmodu filij chariffnni, & ambulatein
dilcctionc.H^cergo perfecriflima docendi ratio elt»
cum id quod rcgulis traditur in exeplis monftratur-
quare laudandi funt qui ita viuunt vt docent , rnodo
rcclc doccant & viuant. Ita cnim

Eufebiuslaudatu-
rus Origenem dicebat : Hic e(iqni viutt vt
tur , & l9<jmtut vtviuit. ^ coi^

Corredio eft qux aberrantcs a via in recK via re-
uocat.Fit autem hec corrcciio indicatione,cxhorta-
tione,obiurgatione,comminationc,& pcenis. Non
quod hxc omnia in omni correclionc adhibeantur-
Sed vt is qui aberrauit arTeclus cft.Si enim indicatio-
ne erroris & cxhortatione emendatur,non erit opus
aliis remediis. Vcriim hic prudentes morum cenio -
rcs dabunt operam vt omni correcHone cluceat pa-
tcrnus animus,& non crudclis fcueritas.Na vt illc 2"
more crgacorrcctorcs auget, ita hxc odiu & contu-
macia parit,vt Ambrolius ^t.Qutcrudelttcr ctfog4'
tw vel wcrepatur, nec tncrepationem /u/ciptt necf^Hte' ;j
Vcrum fi quis nec indicatione erroris & exhortatio- &JeiiX.
ne,ncc obiurgationc,aut cominatione emcndan po
j teft,afperiora rcmedia tentanda funt,hoc eft , pcena
o iuxtadod:rinaEuangelijcxplorandu eft,an reuoca-
| ri poflit in via qui aberrauit. Poena aute hxc duplc*
eft,vidclicct excommunicationis in flagitiofe viue-
tes,& anathematis in pertinaces hxreticos. jjteo*'
Sed de excommunicatione primo loco dicamus, ^tr
qux cum adhiberi potcft ad xdificationc,prudcnter ao-
& grauitcr ciim fummacommifcrationc cxercencia
eft,fcntentia prius in reum contumace lata a gubcr-
natoribus difcipliux. Veriim hic fingulans cautio
adhibenda cft,ne ita eucllas zizania vt fimul & TrS$ &
cum dcftruas.Potcft aute hoc caucri fi confidcretuj ^
fincs cxc6municationis,quifunt tres. Primus,ne cu
Deicontumclia inter Chriftianosferatur qui turpc
& flagitiofam vita degit.Secundus,nc aflidua malo-
ru confuctudine boni etia corrumpantur,modicurn
enim fcrmentu totam maffam corrHfit^cni^]n
lapfus pudore fulfufus tandc reiipifcat & reconciljf'
tur Ecdefix. Hi tres fincs xdihcationem Ecclen^
fibi propofitam habent & vnioncm , quarc dil^
genter videndum eft quando cxcommunicatio
ardificat, & quando non xdificat. Nam fi deftr^
magis quam xdificat omnino ab ca abftincdum ci '

4*.

1141 * PSALMI

Vndc Auguftinus loquens de cxcommunicationis
re ncjio ait : Ftat boc vhi pertculnm fchtfmatu nullum
*ft>eradtcand* fu it z.iz,ania,modo tnucum vna non cttcl-
k*r.PlLlra de excommunieatione & rcccptione la-
pn" tratris in Eccleham legantur , m libeilo dc Pa-
ftore5& in Enchiridio.

Anathcma tantum cxercendum eft in hxreticos
pertinaces, hoc eft , corruptores Euangelij, qui ali-
quotics admoniti,pcrtinaciter defenduiu fuos erro-
res,nec volunt reHpifcere.Hi quia *i/T5>c*7oixp/7!>/funt,
YtPaulusloquitur,acorporc Chrifti,id eft,Ecclefia,
prorfus abfcin Jendi funt,ne plures illorum cotagto-
^»n»thcne ir»ficiantur,atquc ita piulatim deftruatur regnum
^tcft^Chrifti.Quod autemharcpcena in hxreticosexcrce-
nu- ri pofsit & dcbeat,confirmat primum Pauli condu-
phcata tcftificatio ad Galat.i ,i8.Etiamfi nos aut An-
gelusde ccelo euangelizet vobis praeter idquod e-
uangelizauimus vobis,anathema fit. Vt antca dixi-
^usjctiam nunc iterum dico,fi quis vobis euangcli-
zet pra-tcr id quod acccpiftis , anathema fit. Dcindc
prxceptum Pauli eodcm pertinet, Tit.3.io.Ha*rcti-
cum hominem poft vnam atque alteram admom-
tionem dcuita , fciesquod eucrfus fit qui huiufmodi
cft, & peccet,vt qui fuoptc iudicio fit condemnatus.
Huc & illud loannis in fecunda pcrtinet : Si quis vc-
E nit ad vos, & hanc doctrinam non adfert , nolite re-
^ cipere eum in domum , nec aue ei dixeritis. H ;c &
excmpla patrum pertinent, qui Arrium, Sabellium,
Mancm,& alios anathematc pcrcuflerunt. Vt autem
Wpcenagraiiifsima rccte adnibcatur, caucdum cft
Wrrmh ne temere & cx affedibus re non prius ex-
a&ifsime cxaminata& cognita cxereeaturin inno-
ccntes:quod cum fit,non tam ligat cos qui innoccn-
ter feriuntur, quam eos qui iniuftc anathcma exer-
cent.Nam cum Deus foluit quod homo ligat , non
eftpertimcfcendahominis temeritas. Siq udem &
Chnftus pra»dixit fore , vt Pharifri cxcludcrent do-
centes Euan^eliunv.qucmadmodum Papa Antichn-
ftus hodie facit.Is enim non ciaculatur fuum fulmcn
anathematis in haereticos,fcdin eos qui finccrc Pro-
phetica & Apoftolicafcripta tuentur: In eos qui lo-
lo fanguinc Chrifti docent hominum peccata cxpia-
n;In eos qui non inuocant fanctos-.In eos qui ni:ga-
mcntaPapzomnianonrccipiunt. Brcuiter, mcos
qui Papam loco Dci non adorant, id cft , in cos qui
non prjcferunt traditiones papales mandatis Dei.
Non funt proinde magis metuendi anathematifmi
f apales,quam fi amator aliquis turpis omnes fuas vc
tercs amicas & adulteras anathemate fcrire vellct,
qua!,iam contemto meretricio amore,& adultcrinis
x . complcxibus fprctis,honeftis oblcaantur nuptijs.
CBlft'- Cum poteftateconiundaeftautoritas^auam ter-
St^ tiam iufti ft atus Ecclcfi? partcm fcci.Huic fubijciunt
C c*n. duas res,vidclicet traditioncm, & mtcrprctationcm
^-rcripturc.Traditio Papiftis fignificat lcgcs,quas Pa-
pa?,Epifcopi,& pra?lati Ecclclix pratcr vcrbumDei,
L f*pe etiam cotra verbum Dci,obtrudunt. Vt ai tcm
• Wfuam autoritatcmftabilirc & munire vidcan-
* tur verbo Dei , adducunt & diaum Pauh &< cxcm-
plum Apoftolorum.DiJtum Pauli hoc eft,2.Thel.i.
15-Tenete traditiones quas didiciftis, vcl per lcrmo-
nemvel per Epiftolam noftram.Excmplum Apo-
ftolorum adducunt, qui prarcipiunt gentibus, vt ab-
fancantab idolothytis,fjrTocato & iangumcAdt.15.
^.Hinc duo coUigunt Papifta%Vnum quodhabcat
autoritatcm condcndi traditiones quas voliint,quoci
populus debeat ipfis obcdictiam. Quid autem his ht
v tefpondcndum apparcbit,cum cx dedarationc voca-
u>uli traditionis, tum exdiftinaionerituu. Dicamus
ttfti^ igitur primum de vfuTOcabuli traditionis. Isam A-

Lxxxnir. 114«

poftolis & fan&is patribus logc alius vfus huius vo-
^abuli fuit quam Papiftis, qucmadmodum cx coIlar
tioneScripturaru claru facicmus. Paulus 1. Cor.15.3,
Tradidi,inquit,vobisimprimisquod & acccpi,quod
Chriftus mortuus cft pro pcccatis noftris fccundum
fcripturas.Et i.Cor.n.ij.Ego enim acccpi a Domino
quod & tradidi vobis, quod Iefi.s Chrifh s in ca no-
ctc qua traditus eft.acccpit panem,&c.Mat.i5 2.Cur
difcipuli tuitranfgrcdiutur traditioncsfcniorum?cx
his tcftimonijs tripliccm cflc traditionem cocludo.
Primam docl:rinx:mcdiam diuinaru ccrcmoniarum: Trlplcz
vltimam rituum humanorum.Traditio doctrina? cft "a*1"'^»
Legis & Euagelij, & illorum quse cum illis coiuncla ^ Dofld.
funt.H.Tc quia mandatum Dci habet,ab hominibus ^x. ° "
mutari non debet.Tradino ccrcmoniaru diuinarum ^ ^
eft Baptifmi & ccenz Dominica- in nouo Tcftamc- ^on"re5*
to,qux fimilitcr autoritate Chrifti nititur , quarc &
illa immutabilis.Traditio rituum humanorum coti-
net canoncs varios,ciim dc ceremonijs,tum de difci- Ium.
plina cleri & populi.HjEC mutari potcft pro comodo
Ecclefis,& iudicio gubernatorum.Ircnxus lib^.fx-
pctraditionis vocabjlo vtitur, pro doclrina qua A-
poftoli acceptam a Domino tradidcrut auditoribus
fuis:& vocat idem autor,Symbolum Apoftolicu tra-
ditionem Apoftoloru. Iam autem cum iuxta doclri-
nam Pauli, Ecclefiahabcatautoritatcm ordinadi ri-
tus qui faciut ad a»dificationcm,(ita enim ait: Nobis
data cft poteftas ad a»dificationem.Itcm omnia fiant

t**iv X) -W^wu&W, id eft,ordinate & dccore)pof- De mQra.
funt pij gubernatoics ordinare ritus decori & crdi- tionc n-
nis caufa.Dccori quidc finis duplcx crif. Vnus,vt cx- Iuuul*
citemuriftisadminiculisad piefatc. Altcr.vt modc-
ftia & grauitas in pietatis tractationc cluccat. Ordi-
nisvcrotriplexcrit finis. Primus, vt prsefidentcs &
pr^cones Euagclij habcant ccrtam agcndi rcgulam.
Sccudus,vt auditorcs aiTuefiat ad obcdicntiam & di-
fciplinam. Tcrtius,vt bcne copofito Ecclcfia?ftatu,
paci & cocordi§ confulatur.Debet ctiam populuS in
hac rc gubernatoribus Ecclcliarum obcdictiam, icd
cum certis exccptionibus. Plura cnim in traditioni- q^h cii
bus humanis cauenda funt. 1. Ne pugnent traditio- "^"^™
nes cumanalogiafidei,neuc abducataChrifto,qua-t"0"fbis
les funt ritus pleriq; Papales, vt dc inuocatione fan- humamj.
ftom,dcprophanationc mitTaru^denundinis indul-
getiarum, de circumgcftatione & adorationc panis,
dc luftrali aqua,de rofarijs,dc cofccrationibus varijs,
dc nugameto purg.-;torij>& infinitis alijs nugis & im
p jfturis Diabolicis. In his cxcufat pios fupcrioris au
toritas, qu^ iubet vt fugiamus idola. 2. Nepr^fcran
tur dodrine ccelcfti & ritibus di;:inis,quc idmodum
& olim a Pharif^is fadum eft,vt habetur Marc 7.13.
Irritum facitis mandatum Dei vt traditioncs vcftras
fcruetis,& hodic fitmanifcftc a Papiftis.Sicuticlarif
fime in pcenis apparet, quibus tranfgreiTores madati
Dei & traditionum papalium puniutur.Sciatur itaq;
quod vt diuin^traditiones nos obligat madato Dci
adperpctuam obedientiamutahumanx traditioncs
ccdit libcrtati Chriftianse cxtra cafum fcadali. 3. Nc
ad filutc putentur neceiTaria?,neuc pro cultu Dci ha
beitur pcr fe,& cx opere operato,vt loquutur. 4. Ne
fub aL<fjct?'?Ix{ pretextu venenu propinct. Na vt funt
Papift^vafri,ea quf fpeciofa vidctur,amplificant, &
celant hamu l^thifcrum fub efcamcllita. Clamitant
nonnulli exPapiftis fuam milTam,nec madatam,ncc
prohibita cffc vcrbo Dci, idcoq; libera & pie a fan-
ctispatribus inftituta in memoria facrificij Chrifti.
Veriim fub ifta ijuappa vcrborum, talquam fub vcftc
quadam,idolum abominancru tegunt,dc quo fuo lo-
co diccmus. Proinde prudeter videndum eft, quado^
vcra decori &drdinis ratio habeatur ad f dificationc.

Bb. iiij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

Cuomo
doT

1143 ENARR

i)e intcr- v-Intcrpretatio fcriptura?,quam autoritati fubiiciut,
prcratio- cum lit donum Dci libcrrimum , vt quod conferat
tie faipm Qomjlu:s cu] vult,no poteft huirana autoritate ccr-
to hominu ordini ailigari. Qii^admodii cnim Dcus
oIim,non contulit tantum ordinarijs Epifcopis va-
ticinandi fpiritu,imo paucifsimi illoru eo dono erat
ornatiurec tribui Lemtica?,verurn multos in alijs tri-
bubus vatidicofpiritu claros fccir.Ita Filius Dei non
Qnibus vu^ uocdonum ordinarix fuccefsioni alligatu cfle,
damx. fcd illud confert quibus vult. In caftris Hebrxorum
nuciatum cft quod Hcldad & Mcdad vaticinaretur.
hoc cum a?greferrct Iofua feruus Molis, rogauit do-
minfi fuu vc hoc prohibcrct.Scd quid Mofcs? Quid,
inquit,i'mularis pro mc? Quis tribuct,vt omnis po
pulus Dci prophetet,& det eis Deus fpiritum fuum?
Num.n.15. D >nu proindc Dci pcculiarc eft fpiritus
prophetise,& intcrprctatio vcrbi diuini.Hoc oonum
confert Deus nur.cimmcdiatc,nunc mediate. Cum
hoc donu immcdiate largitur, intcr miracula cenfcn
dum cft.Cum autcm mcdiatc,ordinarium donu Dci
eftrquod confert pic inuocatibus,& laborantibus, &
auget in ijs qui illo in gloriam Dei rccte vtutur. Ve-
rura hic tria obferuanda fi.int.Primum qu6d tametfi
hoc donum fiepe confcrtur multis,ncmo tamcn fibi
autoritatem fumat docendi in Ecclclia finc vocatio-
ne lcgitima.Nihil enim fceliciter ccdit,vbi homincs
fine vocatione legitima irrumpunt in munus docen
di,& curruntncminc Vocantc. Quod fi quidamho-
die factiofi cogitarcnt,minus eflet turbarum in Ec-
clefia Dci.Sccundum, quod pcnes totam Ecclcliam
& lingula eius membra fit autoritas , vt fupra quoqi
memini,probandi fpiritus. Ita cnim ait Apoftolus:
Probate fpiritus num a Dco fmt.i.Ioan.4.1. Tcrtiii,
quodnon omnia dicla intcrprctu fint eiufdcm pon
deris.Nam alia intcrprctum dicta funt probabilia,a-
loftorum lia demonftrata, alia cum principij; pugnantia. Pro-
Ecclciia: babiliaproptcr autoritatem corum qui eapronun-
iuomodo 9'arunt,tantifpc/rctineri poflunt,doncc trahatur in
lcgcnda malamrconfeqiicntiam. Quod cum fi t,autoritas hu
& ISau mananondebctnoscogerc,vtdifccdamusamani-
plcn *" fcftaveritatc.Demonitrata,hoceft,qua:cuidcntifsi-
me colliguntur& dernonftrantur cx verbo Dci,non
fecus recipicnda fiint quam qua? Dcus orc fuo pro-
nunciauit.Nameorumvcritas orvcrbo Deipcndct.
Huiufmodi funt Symbolum Apoftolicum, Niccnu,
Ambrofianum,Athanafianum,& multa alia.Pugna-
tia cum principijs non fccus fugicdafunt,quam vox
ferpcntis,qua ^ccepti]funtprimi parctcsnoftri.Hu-
iusgcncris funt plurimorum haTcticorum dicta , &
plurimaPapalium decrcta & placita. Ha:c vt dctc-
ftemur tanquam anathcmata.diuina autoritate com
pellimunmodo lcrio vobis pictas fit cordi.
Denotis Hadcuus de partibus iufti ftatus Ecclelia?, cuius
iuilifti- cxtcrnas notas»3u€ mD nifcc "ihus partibi:s claudu-
tus Ecde- tur,ock> numcratLutherus, in libcllo cui titulum fe
tu Loth Clt ^C Concilijs.Harum prima eft vox incorrupta de
tu utw pijj[0 Dci, finecuiusnotitia Ecclcfiavcra nullo mo-
do vci cxiftcrc vel agnofci poteft.Secun Ja,vcms vfus
Baptifmi,qui cft vcluti ianua,pcr quam homincs vi-
fibiliter introducuturin familiam Dci. Tcrtja.Icgi-
tirnus vfusccengDominicciuxtainftitutionc Chri-
fti.Qwarta,vfus clauium,iuxta ordinaricnem Chrifi1 i
per qucm Ecclcfia fuam cxcrit potcftatcm: Ctim vcl
pr^dicntionc crcdentcs in rcgnum coclonim recipit:
Vcl difciplina filios immorigeros caftigat : Vcl etia
rcfipircetes rurfus in gratiamrecipit. Quinta,ius vo-
candi miniftros & confccrandi per impofition?ma-
nuuvn,qui nobis vt miniftri impcrtiunt vcrbum,Ba-
ptifmuin, Crenam, & abfolutionem. Scxta,pubiica
oratio, gratiarum aclio , & cclcbraiio Dei in ccetu

ATIO «44

fanctorum. Septima, Crux. hac cnim noia tanquam
tciTcra quadam ideo vult Dominus notari £ios » vt
iiant conformesimagini Filij eias.Nam quos decrc-
uit olim glorh°icare,eos cjucc pra^parat,iuxta illud,>
Tim.i.iz.Si cum co patimur,cum illo quocjucgloi1-
ficabimur. Oc^aua, multaofiicia charitatisinter dc>~
mcfticos Eccleliac , quibus declarant fc codem \fPir
tu Chrifti duci,& incandem tendcrepatriamw

Turbatus Ecclefii llatus, cft vbi velcofunduntur ii.t»^
& comifccntur ofticia ciuilium & Ecdefiaftjcorurn fix ,t|lU5.
gubcrnatonim.Vcl prelidentesfi:munt fibiimpcriu
in clcrum Domini,contra intcrdidu Pctri.Vel ccn-
cordia fchifmatis violatur:vcl Ecclefiahxrcfibus ta-
quam tepeftatibus concutiturrvel laxatur difciphua,
& impcditur, vel proptcr potcntiam peccatium» V*f
propterigi>auiam & timoregi bernatorum difciph-
nar.Hicpioru cft deftere Eccleiia? vulnera,agnokere
comunem inhrmitatem & pcccata,ac petcre nutig^
donem pcenaru a Dco ardctifsimis prccibus, vt iplf-
reprimat furoresdiabolorum & hominu,qui£cc^c"
f\x Dci inhdiantur,vt eam vel prorfus opprin^N vci
fahcm turbet.Confoletur ctiam fccxcmplisiancto-
rummultorum,quifimilcm fortunim cxperti fuut»
Sciat Dcum permitterehuiufmoditurbas cxcitari,vt
probentur eleJtijtaquam igni quodam,vt Petrus lo-
quitur.Intueantur hiftoriam Ecclefia? omniuni tern
porum.Nam vt Satanas noftrisprimispaicntjbus m
Paradifo,ita in Ecclefia fcmper pijs infidiatur,cxcitat
fcancjala & horribilcs cofufiones,atq;pcrfcciitiones«
Eft.n.implacabile bcllu intcr rcgnu Chrifti & rcgm»
Diaboli5iuxtadiclum,Gcne.j.i5.Inimicitiasponani

interte & muliercm,&femen tuum,& fcmcn illiv^
ipfum conterct caput tuum , & ta iniidiaberis calca-
neo cius. Nccaudiantur Anabaptiftx & Staphylus,
qui negant Ecdefiam veram cftc in qua funt hc-rcics
& fchilmata,& mcres pugnates cum Euangelio* N*
SiPaulusmamfeftc corum vanitate oftcndit,qui Ec-
clefiam Corinthiacam fanctam appcllat: in cuius ta-
mcn cxtcrno ccetu fuerunt haTcfcs horribilcs, fchii-
mata nocetifsima,&, multa mortua mcbra.Et Chn-
ftusipfc Ecclefia cofert fagcna? in mari mifchi qua
& mali & boni pifces capiufur.lte agro in quo & rrt
ticu&zizaniaproueniunt.Ncc Iudasfur & proditor
impcdiuit,qup min^crTct Ecclefia Apoftoloru cat •

Exilium Ecclciia: cft, cum pij vel funt,& viunt v-jit ^
bi pv blica Cliriftianifmi confcfsio non admittitur.^. '
Vrel violeiitcrabducunturin caIoca,vbi CUridi no-
meuinuifum cft.Hcc e\ilium,ctfi triftifsima res cft>
tamcn cum cqgitatur illa interna focictas cum trini-
tate & cum omnibus fan&is,mirabilcm confolatio-
ncm pcicipiunt pij. Quibus tametfi afpcrrimum vt-
detur non conucrfiui cum un&is & cumilli^ c6mu-
nicare in Sacramentis & communibus precibus rta-
ncn huic triHifsimo vulneri opponunt letitian; {Pff
itus,qui cxultant & fc criguntin aducntfiFilij J^f^!
queincxpeclant Rcdemprorem & cofi.mmatorem
falutis.Dcindc vt in huiufmodi exilio pofsint fancti
cxcmpio Iofeph & Danielis obirc mr.nia ciuilia^g^
i crcmagiftratu & feruirc prophanis hominibus ?
corundcm cxcmplo caucbunt,nc vcl cultu f.:perni"
tiofo fefc polluant, vel impuritatc prophanorum }}°
minum fe contaminenr, vel vlla arte diabolica fc %
fcinari permittjantvVt ita fafcinati in laqueos diaboii
incidant.Trcsfocij DaniclisRcgi tyranno&prC"
phano feruiunt , illique in rcbus politicis obtenipc-
rant.Scd cumiubcntur fupcrbi tyrani ftatuam ado-
raru, malunt in ardentcm caminum conijci, quam
confefsionem abijccrc.Sic DanielpotiMS voluit m»t-
ti in fpecutn lcpnum , quam vel vno die inuccatio-
nemveri Dei mtcrmittere. Anteomnia petant ar

dentibus

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*45 P S A L M I

«icntibus prccibus,fidei r bur & conflatiam: fciant-
^ue in quouis cxiiio vel durifsimo , nullum efleafy-
W tutius & firmius , quam nomcn Domini, id cft,
feriam Dci inuocationcm. Ita cnim Salomon ait,
Prouer.iS.io.Turris fortifsima nomcn Domini , ad
hancconfugietiuftus,&faluabitur.
Jkjjjj P orrb quia Pfalmifta hoc loco altarium metione
'oniam. facit,vbi Deus pios quafi pullos excludit atqs fouet,
Wctj ^ a^tar^a deftinaturfacrificijs, volo huc adijcere no-
' nulb de facrificijs potiffimu , idqj propter Papiftas,
.^uiexhoc loco Pfalmi, patrocinium quserunt fuis
rniflaticis aris , quas pij fciunt non efle aliud , quam
diabolicam prophanationem facrificij vnius Chrifti,
^ui vnico fuo facrificio fcmclpera&o, fan&os in x-
tcrnum cofummauit. Vt autcm diftin ctius dc facri-
ficijs dkimns.Trimum de facrificijs Iudeorum.SM'*»
^de facrificijsprophanaru getiu.Tfrttfdeidolo pa-
piftico,hoc eft mifla, quam facrificium efl"c definiut.
Q**rth & vltimo, dc Chriftianoru facrificijs dicam.

5*«

2>£ SACRIFICIIS irDveoT^rM.

^Tvdxiexmandato Dci duo habuerunt altaria in

fanftaciuitatc Ierufalcm,ncc licuitillis alibi, qua
Ierufalem haberc vlla altaria. Horum vnum ftlit vi-
ftimarum.id eft.holocauftorum cVhoftiarum, & vo
cabatur altare holocaufti. Altcrum, thymiamatis feu
fuffitus,& vocabaturaltare mcenfi. Vtrumque alta-
readumbrabatChriftum. Namvt altare holocaufti
adumbrabat Chnftum vt expiatorem pcccati:itaal-
tare incenfi figurabat cundemChriftum,vt precato-
rcm & interceflorcm. Nam thymiama fymbolum
fuit prccationis,vcl Dauide tefte , qui ait Pfal.141.2.
Dirif atur oratio mea ficut incefum in cofpectu tuo.
^leuatio manuum mearum taquam facrificium vc-
fpertinu. Cum enim Dauid vir faii&us pulfos in cxi-
lium,non potcrat intereflefacrihcijs quefiebant Ie-
rofolymis , loco thymiamatis dedicat Dco fandas
prcces qu£ ideo thymiamatis fymbolo fignifican-
I tur,quia preces non valent,nifi metis pio affecf.u fur-
(i^afumleuantur. Scdomifsisaltaribus,defacrificijsIu-
53t deprum dicamus,i'dq; ordinc.7Vimwn,dcfinitionem
^So trademus.Z>«w^,caufas enumerabimus.T*ra,gene -
raprscipuanotabimus .Poftremo loco,nonnulla,fed
i ^jUd gencratim,dc fymbolica ratione aflcribemus.
l* Definitiohaecfif.Sacrificialudaeorumfucruntri-
tus diuinitus ordinati , ofFercndi Dco donaria & vi-
&imas:idque vel ad placandum ofFenfum Deum,vcl
ad tcftificandum cultum & religionem.Et ha?c non
placebantper fc cx opcreoperato,vt vocat,fcd pro-
ptcr fidcm offcrcntium , & cogitationem fpiritualis
fignificationis.Qupd autcm ifti ritus fucrint diuini-
tus ordinati, probat apertum mandatum Dei farpif-
fimcrcpctitum in Exodo & Lcuitico, & teftimonia
quibusDcus tcftatus eft fc acccptarc hunc cultum.
Etfi autem ante Mofen non extat mandatum Dci a-
pcrtum dc facrificijs,tamen fuiflc Deo accepta a pijs
facta teftiturpiorum exempla,vnde colligcreprom-
Ptifsimu cft fuiffe prarcepta, etfi non manifcfto vcr-
00 proditum cft. Deindc acccptatio diuina confir-
mat iftos ritus habuiflc Dcum autorem, non pcr-
mittendo, fcd praecipiendo. Nam quatcr igni cceli-
4ft tus delapfo , acccnfa fucrunt fandorum facrificia,
'^Pcife tluoa' *"anc euidcntifsimum tcftimonium fuit appro-
e bationis diuinar. Quod autem non placcbant ifta fa-
crificiapcrfe,facileintclligipotcft.(Quis enimfana?
mentis exiftimabit Dcum cardc , fanguinc & nidore
animalium incenforum placari, fcd cx fide ofFeren-
tium & proptcr cogitationem fpiritualis fignifica-
tionis^teftatur multa Prophetaru dicta. Dauid Pfal-
mo 5i.i8.Quoniam no vis facrilicium,nec daboa ho*

LXXXIIIL 124^

locauftum tibi non placet.& alibijPfalm.^o.y. Ho-
locauftum &facrificium pro pcccato non poftulafti.
Et rurfus,Pfal.50.7.&c.Audi populc &loquar Ifrael,
& teftificabor aducrfus tc.Ichoua Dcus tuus ego ftf.
Non fuper facrificia tua arguam te , nec fuper holo-
caufta tua,quod no fucrunt coram me fcmper. Non
accipiam de domo tua iuucncum.& de feptis tuis hir
cos.Ieremiasquoque ait,cap.7.2i.&c.Viuo ego cfccit
Dominus,qu6d de facrificiis & holocauftis no man-
daui patrib.vcftris, ex quo die cduxi cos dc tcrra y£-
gypti & vfquc in hunc dic.Nunquid prrcepi patrib.
veftris exeuntibus ex/£gypto, vt ofFcrrent mihi ho-
locaufla atqucfacrificium?Et Efaias,cap.i.io.&c.au-
dite vcrbu Domini-principcs Sodoma?,Auribus pcr
cipelcgc Dei veftri populus Hcmorrhacoru. quor-
fum mihioffcrtis multitudine vcff rarum viclima-
rum,dicit Dominus?Satur fum.Holocaufta arietum^
& adipcm bubulorum,,fanguinciH vitulorum,agno-
rum,& hircorum nolui.Cum in confpcdum mcum
venirctis, quis ha?c de manu veftra rcquifiuit?Vt fi a-
tria rr*eaconculcaretis,ne pergatis fimilarum facrifi-
cia offerrc. Suffitus abominatio mihi cft. Haec Pro-
phetarum didta vidcntur pugnare cu mandato,quod
totics in Lcuitico occurrit,atque adeo totum Aaro-
nicu faccrdotium cum altaribusdamnarc. Vt autem ConciHj.
has antilogias cocilicmus,tria tcftimonia & duo cxc tioIoc^5
phexfcripturisin mcdium adduccmus, qux- omnc
antilogiam manifcftc tollent.Solomon, Proucrb.15.
8.fic ait, Sacrificium impiorum cft abominatio Do-
mino.Dauid Pfal.^o.itf.dixitimpio.Quid tibi vte-
narres ftatuta mca &affumas pactum mcum in os
tuu.tu vero odifti difciplina & proiccifti vcrba meat
poft tc.Et Efaias poft rcprchcfas viclimas fui populi
fubiungit,cap.i.i<£. Lauamini,mundi eftotc, aufcrte
maliciaopcrum veftroru.definite mala facercdifcite
benc facerc,quxritc iudicium,dirigite opprcflum,iu
dicatc pupillo,& iudicatc vidua% Ha?c teftimonia cla
riffime oftcdunt reprobatas fiiifTciftius populi vidti-
masproptcrimmudicie cordis, & iniuftitiaaducrfus
homincs:feu proptcr pcruerfam fiducia &fcelcratam
vita. Vt cnim hypocrita? facrificia fua coram Dco in
compenfatione ofFercbant: Ita flagitiofi putabant fe
fan<5tificarifuisimmolationibus,tamctfi nullo fcnfu
fuorum peccatorum tangebantur. Cum igitur Deus
iuflerit ofFerri facrificia, vt eflcnt pictatis cxcrcitiaj
oportuit fanc ofFercntcs pcenitcntia & fidem adfer-
re,fine quibus non mirum cft facrificia abominaticv-
ncsappcllari.Cain &Abcl ofFerut facrificia,fcd Dcus
rcfpcxitad Abel & muneracius, id cft, facrificia : ad
Cain vero non refpexit.Quare ita? Quia Abcl fidcm j
in Mefsiam,quem adubrabat facrificium ipfius,attu-
lit. Vndc & obcdietia ipfius in facrificando placuit.
Cain vcro fide vacuus,& fretus fuiopcris dignitatc*
facrificauit.Qiiare non mirum eft,Dcum ad ipfius o-
blationcm non refpexiffe. Sumahuc redit, Quod fa-
crificiumfide coditum placuit vt ping^e, gratumq;:
fine vcro finc,vt ficcum & ingratum difplicuit. Ve-
rum omnium clarifsime Dauid Pfilm.5r. 10. docct,
quandofacrificiaviftimarum placet.Itacnim ait,Sa-
crificium Dco fpirituscontribulatus, cor contritum
& humiliatum Dcus nondcfpicics.Huc moxfubiuri
gcns,Tunc acceptabis facrificia iuftiti2E,oblationcm
& holocaufta , tunc imponcnt fupcr altare tuum vi-
tulos.Hoc fit crgo omnisboni opcris principiumi
vt proficifcatur cx cordc fidc purificato,linc quo om
ncopus, quantumuisin fpccicm fanctifsimum abo-
minatio eft coram Dco-Haec copiofius dixi,proptcr
quofdam cx patribus , qui non latis recte intellec^is
Dauidis & Efiine vcrbis Porphyrio confcntiunt , qui
impijfsime traduxit facrificia ludxorum, qux trant

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

«47 ENARRA

ln vfu ftate adhuc rcpub.Mofis. Vemm,vt patres ex-
tufaret aliquo modo ifta ficrificia Iudaica, dixerunt,
Deumnequaquam ca pr £cepi(Te,fed pcrmifilTc tan-
tum,vt effent folummodoimpedimcnta Cultus ido-
lolatriei,in qucm populus Ifraetiticus prociiuis erat.
1 L Cauf$ Iam caulas facntidorum ludaicorum ordine vi-
facri&io- deamus, quCmadmodum a nobis fecundo loco pro-
«orm». poijtum eit.Prima l^itur cauia occurrit,imperans,vt
i- impc- Deus ipfc,qui ciim ht iapietifsimus,,non fine fapien
"ns* tifsimo confilio iftum facrificandi ritum imperauit
& ordinauit. Cui cum puluis.& cinis fe opponit , &
obijcit multas abfurditates.nos fimus conteti fapien
tifsimo confilio Dci , quod opponamus non folum
*M(* Porphyrio, vcrum etiam omnibus diabolis&
hominibus,qui audent ftultz fuc. rationis dcliria op-
poncrc fapientie^ Dci.Sciamus vcrum cflc dictu Pau-
]i qui ait,??^*carnisinimicitia eft aducrfus Dcum.
Ex hac caufa impcrate fcicbant, qui intcr Iuda?os pij
fucrunt,& facriiicia fuaplacere Deo,cum cx fide fie-
rcnt in gloriam Dci,cum vcra mcditationc fpiritua-
lis fignificationis, & fc obligatos clfc ad obcdietiam
vfque dum vcniret Chriftus, quemilloru adumbra-
bant facrificia,& qui fuo facrificio vnico & perfecto
imponcret finem omnibus typicis ficrificijs.Vcrum
©bieftio.ciimludari hodie obijciunt nobis facrificia fua non
debcrc abolcri, cum Deus fit immutabilis. Refpon-
deo,manente decreti caufa &coditione,manet Deus
c po 10. jpempCr conftans & immutabilis. Caufa matcrialis fa
crificiorumIudaicorum,fuitvelfru&us terra», vcla-
nimalia munda,qux' ccrtis notis abimmudisdiftin-
guuntur in Lciiitico. Cautum ctiam erat,ne velfer-
mentum,vcl mcl adhiberent facrificaturi,fcd vt om-
nc facrificium fale condirent. Voluit enim legiflator
Deus,vt & ipfumautoremomnium,cumeorumque
ex tcrrisproueniuntjtumanimalium qu£gignuntur
agnofccrent,& ab eo bcncdiciionem petercnt,& ad
2. rofma- ip^us gloriam vfum omnium rcfcrret.Formalis cau-
T«s. fa fuit ipfe facrificandi modus,qui quoniam varius c -
rat,16gum forct illum hic profequi. Quare lectorem
?. Finalis ad Lcuiticum rcmitto.Fincs inftitutorum facrificio
quadru- furri huVc quatuor, quorum primus fuit, vt populus
p CX* in idololatriam pronus,ab ea rcuocaretur hilce cxcr-
citijs.Sccuius,vt populus Dei in vnius Dci cultu rc-
tincrctur, & quotidianam habcret excrcedx pietatis
occafioncm. Tcrrius,vt populus habcrct typu futuri
facrificij Chrifti.Qjartus,vt cx cogitationc futuri fa
criricij Chrifti,admoncrcturIuda:i dcgrauitate fuo-
rum pcccatorum: qua? cum non poterant cxpiari fan
guinc hircorum & taurorum,fciient opus cfte ad vc-
ram expiatione pcccati,fanguinc immaculati Agni,
id cft,fcminis promifsi,feu Mefsia? : qui folus optra
diaboli,peccatum & mortcm abolcrc,& Patrcm of-
fenfum placarc nouit. Dcinde, vt in hac cogitatione
confugeret ad mifcricordiam Dci,propofitam in fc-
mine prgdicto,ac fidc rccuberent iu idem femen,glo
rificantesDeum,mente,cordc,voluntate,ac tota vi-
ta.qui fua immenfi bonitatc & fapicntifsimo confi-
lio,voluit ifto modohumanum gcnus redimere. Sic
affecti olim facrificarunt patres, AbchNoe.Abraha,
I{aac,Iac.)b,Mofcs,Dauid,Salom6,Elias,& alij mul-
ti qui Dcum vere timuerut.Hi cnim fciucrut Dcum
ifto cxterno opere per fenon placari,fcd fidem & a-
nimum rcfpicerc orferentium. Vcrum alij vt hypo-
pocritar & flagitiofi in ifto populo, putarunt Dcum
fpectarc externum opus,atquc ifto placari tanquam
expiatorio pcccati,quarc Dominus illorum facrificia
& abominabilia, & afc nunquam requilitatcftatur.
III. Ge- Tcrtio loco genera veterum facrificioru fcquuii-
te"mefa- tlir» quorum hxc prima & fumma diuifio cft. Qiiod
flrificio» aliud dicebatur cxpiationis, olab dichim,& holocau

T I cr T!48

ftum.Fiebat hoc pro pcccato quada expiationis Ipc-
cie.Non enim rcucra cxpiabat peccatum,red IpW "
modo adumbrauit expiationcm futuram per vnicu
facrificium Chrifti. Hoc totum clcnatu in alta.rC^fi
fumcbatur igni.quo facl:o,adumbrabatur quoa C .
ftus faccrdos & hoftia dcberet in aram crucis eleu
ri, & charitatisignicremaripropcccarisnoftris» - ^
ilud fuit tcftificationis^o^/? dictu: ricbat en m D ^
vcl caufa fupplicationis , vcl gratiarum actionis , ^
alioqui exercenda: pictatis gratia,quod ^j^fPii
principali fine ^^;r/«;V,vt illud prius '
propitiatorium, propter f gnificationcm diccba *
Significabat enim,vt Paulus lntcrprctaturjcxp^ ^
nem futura per Chrifti fanguine.Itaenim ait, R° *
3.24. Quem propofuit Dcus propitiatorium perli-
dem in fanguine cius. Quscunque alir rcccnfcntttf
fpccics,hisgencribusfubijciuntur. j fX&tf*

De fymbolica fignificatione facrificiomm veteru, ^Mt*^
epiftola ad Hebraros in genei e dccet,quod omnia a- «fjj^
dumbrarent facrificium vnicum Iefu Chrifti» fynfc*
peraclo, reliqua omnia vt typka ceflare debuerunt. u°-
Infpccieautcm hucquardam affcribemus^prefenirn
ea qux nos quafi manu duccre pomint , ac fpiritna"le
inftructionemvit^morumq;. Primum igitur occur ^pl
rit faecrdotum confccratio, quorum munus crat vi-,j0.
Ctimas offerrcjhis quatuorerant facicnda.i. Aqua,c
ablucrc debebant : qua re fignilicatum cft,quod ipl»
natura immundielTcnt, mundandi fpintuali aqua,
quam Chriftus fummus ficerdos folus afpcrgit : cu-
ius efficax fymbolum eft Baptifmus. % Dcbcbat ve-
ftes inducre,non fuas,fed facerdotales,id quod adum
brabat innocentiam Chrifti,qua mundati,iplius ian
guine veftiti, iufti & forroofi coram Deo apparcnt.
3. Vngcbatur, qua vndionc fignificabatur fpiritua-
lisvnctio,quacrcdcntes,in ProphctasxRcgcs,& fp1'
ritualcsfacerdotcsvnguntur, quaquc doccnturern-
cacitcrdc virtutc bcneficiorum Chrifti. 4. Impjc-
bant manusjhoc cft,facnficabant.Siquidem tum aC'
mum placct obcdicntia, quando a purgatis hdc, vc-
ftitis iuftitia Chrifti, vnctis fpiritu Dci prarftatur*
Ciim autcm Dco orTcrebantur holocaufta,admonc-
bantur etia vt fcipfos Dco fpiritualiterofferrct.quoobb^
refpcxit Paulus ad Rom.12.1. Ciim offcrebatur par-
tes animaliu,vidclicet,rcnes, hcpar,adipcs:quar par-
tcs maxime fcruiunt concupifcentijs, admonebatur
de mactandis concupifcentijs prauis,vt fe totos pco
in obfcquium addicerent, Diuifio quoque anima- Xg*^
lium,vt reclefecarent verbum Dci , illiidquc apph-
carent pro hominis conditionc, eos adm jncbat : U
quodPaulus indicaie videtur,cum iubet ff^^K
verbum Dci.De altaris duplicis lignificationefupra fj^cf
diximus. Nequc prcetereundum clf cautum fu j"c,n^ 1 ft^'
fcrmcntum vel mel adhiberent in fuis facrificijs» icd
omnem viJtimam fale afpcrgcrent.Vt cnimfcnnen »
tum monet excludcdam clTemalitiamiuxtaApofto-
li doctrinam,& mcl hypocrifm dcponcdamutafaH|-
gnificat omnc opuscodiri dcbcrc fpirituali prudctia
ride,&inuocationc, alioqui minime foreacccptum.
Plura notauimus de hifcc reb.us in Epift.ad Hcbr.

DE SjtCTtjFlClIS GENTirrf*' ^jt

PRiufquamadfacnficiagentium veniamus,que- pe ,a^#
dam dicemus de Dijs gentium,corumqnc van^^,
feftis, vt nos indecogitcmus, quam

horrcndapcena

fitcaecitas dcficicntium a Deo,& quam magnum t
incffabile bcneficium fit habcre vcrbum Dei , qu°
nobis verum Deum monftrat , & praefcribit vcflin]
Dei cultum-quo ducamur per regnum gratix Cr.r *
fti in hac viUidoneQ ad vitam,hoc eft,gloriofani \w

morta-1

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

iJ49 PSALMI

rnortalitatem peruencrimus', vbi crimus corifbrmes
Chrifto Domino in omni xtcrnitatc. Qux confor-
rhitas reparatio eft imaginis Dci in nobis,& finis vl-
timus noftra? creationis , & rcparationis pcr Filium
Dei mediatorem noftrum vnicum.Gcnef.3u50.Me-
^initfcripturaDeorum gentium, vbi Laban genc-
ro fii0 dicit,Quare ruratus es Deos meos?Vnde faci-
* cft conijccrc, quod obfcurato promifsionis verbo
apudpofteros Noe, mox fucccflcrit deorii fictitio-
rum inuentio & cultus. Nam cum nulla gens,vt Ci-
cero ait,nequc tam immanfiicta, ncque tam fcra fit,
<l'ia*no etiamfi ignoretqualcm habcre DcQ deccat,
amiftb vcro fibiDco & ciusverbo, fittitios deosfa-
bricauerunr.quam rcm Paulus pcenamncglccti vcri
^ei pronunciat ad Rom.i.2i«cum ait,Qoia cum co-
gnouerunt Deum, non ficut Deum glorificauerunt:
ledeuanuerut in cogitationibus fuis,- idcft,in ratio-
cinationibus,& obfcuratum cft cor infipienseorum,
putantes enim feeffe fapietes,ftulti facti funt,& mu
tauerunt gloriam immortalis Dei,infimilitudinem
imaginis corruptibilis hominis , & volucriu & qua-
drupcdum,& fcrpcntum,propter quod tradidit lllos
^eus m concupifccntias cordis eorum,in immundi-
tiem,vt contumclijsafficiant corpora fua in femcti-
pfis,qui comutaueruntvcritatem Dci in medacium,
& coluerunt,vcncratique funt creatura potius quam
creatorcni, qni cft laudandus in fecula. E(t proindc
iaololatria & inuctio fictitioru numinu delcrti vcri
^eiiuftifsima pcena Atquchoc cft,quod idam Apo
ftolusaitfcribcnsThcflaloniccnfib.2.i.ii.Idc6 mit
^etillis Dcus efficaciam erroris vt credant menda
cio,& iudicentur omncs qui non credidcrunt vcri-
tati,fed confcnfcrunt iniquitati.

Ha&enus dc occafionc & caufa idololatrie gcntiu,
' n»nc dc Dijs-earum varijs nonnulla afcnbemus.Po-
fteri Noc homines crafsi & rudes. no Deum crcato
fem rerum & «nibernatorem vencrati funt, fed quar
intuitu pulchra atq; admirabilia,aut vtilia deprehcn
derut iudicio illo fuo hcbetifsimo ac tardifsimo, pro
<% habuerunt.Is error a parcntibus manauit in po-
fteros,& au&us indics magnas dc vetuftatc vircs ac-
Ccpit.Cui aetates infccuta?nefas exiftimauerunt rcpu
gnare.Nam pofteri maioribus fuis tanquamfilij pa-
fentibus eam fe reuerentiam ccnfent dcbcre:perindc
atc[ue multi hodie a Papiftica religione propter reue
*entiam erga maiorcs fuos dcficerc nolunt. Ergo alij
Propter fpecic & magnitudinem ccelos,fydcra, folc,
Lnnam & clcmenta adorarunt tanquam Dcos.AIij
annlialia bruta a cpjibus aliquid comoditatis accepe
Wtiii Dcorum numcrum rctulerut. Sicut j£gyptij
"Oucs,feles,& ibcs. Alij homines honoribus diuinis,
velobbcncficiam,vel ob mctum atque affcntatione
arfcccrunt. Alij impuriffimos da:mones Dci loco ha-
but.'runt.AIijpallorem,alij paujrcm.febrim, & alia
huiufmodipro diis habjcrc. Hxcomnia magna &
frwferrima humani gencris calamitatc in Deoru nu-
lncrumatque cxiftimationc vcncrunt.Vcru m vt de
nominibus tantum infcnatum Dcorum alfumptis
dicamusdioc extrcma? infimia? fuit , quod non ta di-
gnitatc virtum quam nobilitatc criminum fclcCtos
fibiinDcos elcgcrut, vt voluptuarios, la^cir-iiTimos
pelliconcs,adulteros,inccftis matrum,fororum,filia
mmamplcxibusimpudcntiflime pollutos. Patrcm
t>eorum nunctauro,nunc aquilx,nunccygno, nunc
Vellerc aurco diftimulatum,c6que pacto admiftis foe
rniniscommifccri fingunt.Mercurium fermonis prx
"dem inhircum,quci optata potirctur Venere, aiiit
rnutatum . Quid refcram Pythci Apollinis ardores.
^aphnifquc virginis tempcrantiam? Quid eundem
Apollinem Lauri truncum prarcupidis brachiis am

LXXXIIII.

1158

plcctcntcm ? Quid a PJutonc raptam Profcrpinam?
Quid crrores Cercris matris?

His diis infeftus humano gencri Diabolus feftos De cor£
dics,foIenncs ca^remonias,popuIariaque conuiuia ce dicbus m
lebrari inftituit, fuis quaequcnomimbus tituhTque fti,<
infignita.IouiPanthea,HereaIunoni, Minerua? Pa-
nathenca,Baccho patnDionyfia,CereriElcufynia &
Tcfmophoria, Apollini Delia & Pythia, Hermca
Mcrcuno , Pofidonia Ncptuno , Hcrculi Hcraclca,
.£fclcpia & Panafia vtfculapio. In his Deorum con-
uiuiis omnia flagitiorum gcncra perpetrabantur , &
immodico vinofcadco ingurgitabat,vtfequente die
grauiflima crapula laborarent,&qui alias cbrietatem
damnarunt infeftis Dcorum candem tanquam opus
fanctum defendcrunt.Atque indeGrxcis nomen e-
brictatis manauit,.^rj» cnim dicitur quafi y.n<t io duW
id eft, poft facrificia, ac propter dolorem ex crapula
proximus dies a fefto diccbatur /yTrirJ n.Vnde nomen
tranflatum cft ad tcmpus vindit^ra? , ob fcelera prius
commiffa.Alia qua? in iftis conuiuijs flebant propter
turpitudincm,pudct rcfcrre : quarc ad facrificia ipfa
vcniamus.

Qnj.dam dijs fuis thus adolcbant,nonnulIi vinu & d« horS
herbas:poftea fucccflfu teporisimmolarunt nuncin-fac«fi«n^
tcgros ouium grcges,nunc ccntcnos boues,vndeno
mcn ;/.*7cu.S)t apudHomerum.Fuerunt quietiainte-
gra armentaboum dijs fuis facrificauerunt.Tande ad
numanas hoftias,impulfu homicid^diabolijquiora-
culis fuis humanas mcntes feduxit,vetum eft. Vt au-
tem eo magis dctcftemur diabolicas illas fraudcs , &
caucamus infidias ftudiofius, qua»dam excpla de hu-
manis hoft ijs adijciam.Qua fane infania non vnus a-
liquis homcnon vna natio,fcd plerarq; nationcs or-
bis tcrrarum impulfe funt,vt Dcum humanis hoftijs
placari arbitrarcntur. Diogencs, vtait Thcophilus, ^0^**"*
perfuafit Iibcris,vt fuos parcntcs in facrificijs mada- "^0*"
rent, & carncs eorum in vcntres demittcrcnt. Apud
Ghecos in anniuerfaria celcbritate Bacchi viuos ho -
mincs facrificare mos erat. Lacedxmonij Marti hu-
manas obtulerc vid:imas:ijdem ficut & alij tempore
famis vcl bclli ad humanas vi&imas, tanqua ad extrc
ma refugia confugcrunt. Vnde cum Eumolpus rex
Thracum,cum magno venilfct exercitu in Grarcia,
rex Grecoru,timens fibi & fuis, nuncios mifit audi-
t ;ros oraculum A.pollinis,id cft,impuri daemonis,&:-
pctituros rationem qua placari poflet numen offen-
fum.Quibusoraculu rcfp jndit, litationc filia? rcgiae
iram diuina placari, modo eamparentes macfarent,
priufquam cum hoftccongrederctur. Hocrefponfo
delato ad Erechtheu rcgcm,atqi eius coniugem Pra-
xitheam,non cunctant tr, fed moxfiliacmdeliter ma
ctatam dxmoni ofTcrut: quo facto congrediuntur cu
hofte,ac illum ex patria pellut. Ariftodemus fimili-
terfiliam fuam vnica propatrie falute madauit. A-
riftomencs Mifeni* Ioui vno facrificio madaffe^oo.
homines proditur.Herodij & Cretefes hominem e-
pulisgrauatu,acpueros impuberes, feftisdiebus Sa-
rurno maclarunt.Phcenices & Carthaginefcsinfan-
:es patriciorum ornatu regio dccoratos Saturno im-
:no!auerut,qui cum vi^i ab AgatocIe,propter hanc
crudelcm obiationem intermiffam, vtplacarcntnu-
men,vna vicdoo. nobilium filios darmonio mada-
runt. Romani Saturnu & Latialem Touem humana
hoftiafepl

acarearbitrabantur, eorumq; fimulachra
humano fanguinc afpcrgebant. In panthc, ftatis
dicbus macfabaturhi-manahoftia. Britannislongo
tcmpore mos inoleuerat, vtin fuppiicationibus ca-
ptiuorum fanguine dijs litarent. Galli bcllo affccti
ad humanas viclimas confugerunt. Germani etiam
ritu barbarico Mercurio humano cruore litare reli-

bfi ENARRATIO

giofsimum putarut. Cimbriquoqjnoxioshomincs
feruatos,fudibus affixos,dijs pro hoftijs dabant.Am-
monita?viciniIuda?orumfilios & filias immolauc-
runtidoloMoloch-quod quidam cx Hebra-is dicunt
fuiflc imagincm concauam cx xtq factam , in quam
pucri includebantur, vt fubicCto ignc in honorem
Dci concrcmarcntur.Apudalios vicinos populos,a-
lio ritu'iftudfacrificium pcragcbatur.Nam cxtructis
duobus rogis ac inccnfis , filios fuos & filias impule-
runt in flammamignis : atque tranlirc & rctrafircin
fiamma tam diu copulcrunt,doncc fpiritum cxhala-
rent. Himc barbaricum ritum imitati (unt Achas &
. Manaflc reges Iudaeorum , ldquc cxeplo Mcfa regis
toe&ci* Moabitaru.nihil morantcs intcrdictum manifeftum
hoircnda,cjUOd eft Leuit.i8.& ao.quamimmanitatcm damnat [
Luuiu.5 vox t)ei lcrcmia: 7.30. vbi fic fcribitur: iEdificaucrut |
cxcelfa Tophet,qua: cft in vallc filiorum Hinnon,ad ;
conflagrandum filios fuos & filias fuas tn igni-.quod j
non mandaui,& non afccndit fupcr cor mcum. Exi- |
ftimabant enim impij hypocrita:,qu6d fi Dco place- 1
rent vituli in holocauftum, multo magis placerct ci
in holocauftum oblatio libcroru fuorum.Et,fi Deus ;
dclectatus cft obcdictia Abraha: qui obtulit filiu fuu
Ifaacquomodo non dclcctaretur ctia noftroru libc-
roru oblationc?atq; ita carca fua intelligctia,auli funt
. corrigcre manifcftu mandatum Dci, quod vctat di-
fertis vcrbis immolarc idolo Moloch dc fcminc fuo.
Dofthna ^ed quid hinc difccndum?Duo hinc difcamus.V-
num,quata fit tyrannis diaboli in humanum genus,
quantxq; fmt humanaru mcntmm tcncbrae,cum lu-
ce vcrbi Dcidcftituutur: tuncenim ab vnaidolola-
triain aliam,ab vno flagitio in aliud feruntur homi-
ncs , donec omni iniuftitia & impictatc cxcxcati &
dcmentati,delcAcntur in fuisfordibus,id quod fanc
eft horribilispcena deicctionis aDco & ab eiusvcr-
bo.AItcrum,vt nos qui per vcrbum Dci ab illa tyra-
nide diaboli liberati fumus,& a dcnlifsimis ignoran
tixtcnebris cmcrfimus,'perpetu6 Deum pro tanto
bcneficio cclcbremus:ro<7cmufqueipfum nenos in
priftinas tencbras vcl fimilcs labi finat. Nam iuxta
Pauli doctrinam, ijs qui nolunt crcdcrc vcritati , dat
Deus efricaciam iliuiionis, vt crcdant mcndacio , &
tradantur inrcprobam mcntcm.

Otigo fa-

eerdotij

papiitici.

DE SACKIFICIIS
Tap&arum.

PApatus fcu rcgnum Antichrifti fuos habet fa-
cerdotes qui facrificijs pcragendis mauguran-
tur : non quidc iuxta inftitutioncm Chrifti,& excm-
pla Apoftolorum,fcd partim/suM^'* vcterispopu-
Ii,partim etlmico ritu.Nam ab vtrifque,hoc eit,a po
pulo Iudaico & prophanis getibus,mutuati funt que
{i\x fabula? maximc fcruirc arbitiabatur.Dicam ita
quc li dcinaugurationc faccrdotum pontificiorum.
2. Dc facrificio Papiftico fiuc mifia. 3. Dc alijs qui-
bufdam queadiaphora & media cxiftimari poflunt.
i.Detum Saccrdos Papiftis cft pcrfona,vn&ura & rafura di-
giiratione flincla ab a!ijs,ordinata ad immolandum Chriftum,
iommCpa- & aa* oftercndum preces & vota in milfa pro viuis &
piititori mortuis,&alijsquibufuisncccfsita:ibus. Quodau-
tcm hxc fit ratio faccrdotis pontificij , teftaturtotus
papatus:Canon miflir, & vcrborum forma quafolct
mitrati Epifcopifuos inaujrurarc facrificos. Damus.
inquiunt, tibi poteftatc ortcrcndi placabilcs hoftias.
id c(t,expiatorias. Hinc cft quod ifti iactent , fc inter
Deura & homincs eiTeintcrmcdiatorcs:Quibus da
tacftpoteftasficrificandiproviuis& mortuis. ttic
fi,iuxta proucrbium , fcaphara fcapham,& ligonem
iigoncrn clTc volumus,profcclo faccrdos papifticus

Jcrdos tn aeternum fecudumordincm Mclchifcdcc •
Et Epiftola ad Hcbrceos , vnum Icfum Chnitum a-
gnofcit faccrdotcm, qui fuo vno facrificio in *tcin .
confummauitfacrificados, & proptcr pcrfettionrc
ncgatillum opus habere fuccclfonbus , yt typiO -
ccrdotes,vctcris populi habucrunt.Proindc non <>~
lum deftitutum eft faccrdotium Papifticum vcrD
Dci & teftimonio purioris Ecdcfia:,vcrum 1 cmnJ^
diamctro pujmat cum faccrdotio Chrifti. Grcgor
papa dicit, V& nobU ftmgredimur abfiuefonuu , hoc
fi tafcimui nos ejfe pailores , & intereafumw c*nes m f -
Nthtlemmmtnm tolierabtle efl, quamcen/ertW0"
m Ecclefia , yu i non locjuttur^) cutu* vox clare non rj^
natin adificattonem poputt. His verbis Gregonus ~
commodatfiguram vctcvis tcftamcnti ad nouum -
ftamcntum. Vt enim in vcftitu (accrdotaU iucru ^
tintinabula,& difcrte cxprimitur apud Molcn,n ^
ccrdos prodeat abfque fonitu: ita vult GrcS°r^SnU?
ccrdotcs fuos non mutos cflc, fcd doccre. Hacte
quidcm rcde Gregorius,fcd averofonitu abcrrau .
Vtenim tintinabula lcgalisfaccrdotisDcum aut
rcm habucrc: ita non futticict facerdotibus Grcg £
habcreosapcrtum & expofitum ad omncs doccn^
dos , nifi autoritate Dei fonitus nitatur : hoc clt, 1
pura docti ina adferatur,fiuc,vt Malachias
quitur,fuciit lcx vcritatis in orc cius. Atquc hoc
quod Dominus dicit Ezcchicl.3.17. Accipics dc
meo vcrbum,& annunciabis illis cx mc,ncqucpa^
30 tur Dominus,vt partem de fuo vcrbo, & partem
fomnijs humanis adfcrant dodorcs, qurh coinnlr'
fccntcs triticum & palcam:fcd vult fuum ioUU* * ~
bum fine mixtura palca: audiri. Itacnim ait lcr • *
28.Quid palex ad ti iticum ? Prophcta qui _r°mnl"
habct,annuncict fomnium : & qui habct ^1'1110"^
mcum,loquaturfcrmonem mcum vcr^lC^lXl\c
Deus & dcfinit ius facerdotum.Ac fi diccrcr.Prop
tas & facerdotes non conftitui,vt promilcuc hoc
illudadfcrant,& pro cultu obtrudatEcclcfia::ic
4 jpurum Dci vcrbum,& cifltum qucm verbu ?rX o[~
bit,tucantur.Vt enim purum Dci vcrbu tritrco co^
parat : ita palcx,quicquid homincs proprio ing ^
excogitat.Si hxc lex Dci & hxc limitatio '^^^
dotalis obligat omncs,ficut verc bWigat,moftrct •
bis Papa vllum verbu in Prophcticis & APolt°^3
fcriptis dc faccrdotu fuorii vnctione, rafura,po.
te immolandi Chriftu pro viuis & mortuis, & e F
plicandis meritis (an^orurn.Si hoc non potclt l
facere pcrfpicua doclrina finc fophiftica , ProtCc"
non tcncmur ipfius legibus,ncc ipfius fucrihcos t

nicmu$'

quam mcdiatores intcr Dcu & homincs rcqpxcw*^

Sed habent communc rcfugium : Dicunt cnu y^\f
priuatas miifas bona intentioncgubcrnatorum V
clcli.c infl itutas cife,& iam longo.yiti compr^pan
atque adco nuraculis confirmatas. Quahvcro
nx intciitionivllusfit lcc.is,vbinon pr^L cct
navcrbiDei. Imoquadruplici rcatu ft

oluunt»

*x intcntionc fua,quam dicunt bonam,li"C vcr^
boinftituunt cultus. Primum cnim fiunr rci uc

aionis aDco. Nam ab hoc mandatoDci dcfia^^

In prxceptis meis ambulate,& non in prarc-ptlS p

trum vcftrorum.Ezech.20.18. Itcm,Fruftra me c^

lunt mandatis hominum. Efaiar 29.13. Deindc m ^

mcritatis vitium incurrunt.Quid enim cft magis

merarium, quamcotra madatum Dci aul^cl cCU-fsj-

inftitucrc?Tcrtio,fupcrbia pcccatjtjua Dcy grau .

me ofFcnditur,ac fi ipfc no fatis fciret, quibus cu .

bus coli vclit.Poftremo cxemplo noccnt.Kairi [jL ,

cuiotu11^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

jjuotidie alije atque alix fuperfiitiones oriutur.Nam
nominesexempl > fiunt audaciores ad cumulandos
cultus ethnico more.Deantiquitate dico,quod mala
t>e,rir confl,etudo,et(i antiquifsima, non firerrorisvctu-
gumif. Ka&Miraculaquz fiebantin mifsis, non dubium eft
niifle praftigias diaboli,volentis ifta rationc confir-
mare idololatricumcultum in pcrniciem hominum.
Nos proinde verbo & mandato Dei , quod nobis a-
jjendoregula cffc dcbet,obtemperantcs, Papam ip-
fumcum fuisnugis & diabolicis inuentis, tanquam
snathema fugiamus : prarferrim cum faccrdote no-
ftro vnico Chrifto, cum fuo seterno faccrdotio fprc-
to, nouum quoddam faccrdotium in contumcliam
Chrifti quaeftus gratia fingat.
c" papiftl Verum quo resfiat dilucidior,videamus quale-
f*ci cmif^m ^crificium papiftarum , vt inde etiam exa-
Wto."^u,s ^e facerdotibus fiat iudicium. Priufquam autc
definiamusfacrificium papifticum, hoc eftmiflam,
oportet diligenter difccrncrc,intcr ipfam mifl*am,&
fticum cxtemum quo pingitur. Vt enim mcrctrix
corpus vcnale habens ad omne lafciuiam & immun
^iciem,fuco fe pingit,annulis & gemis fe omat, ve-
ftefquepreciofas induit, vt hifce veluti illccebrisa-
matores fibi qua;rat,corumquc facuitatesexhauriat:
mcretrix illa Babylonica, quam milfam vocant,
tanquam auro & gcmmis ornata prodit , dum non ■
nullas facras cx verbo Dci adhibctlccliones, & can-

1 SacTifi

^onesjquibus facilc decipit rudiorcs & incautos,qui
putat externo ornatu dccepti,caftifsimam virgincm
j^fejqua? eft impurifsiraa meretrix,dua? fuis amatori-
"Us plus nocct,quam vlla turpifsima merctrix. Nam
yt lmpudes merctrix vencream lucem corpori ama-
*°ris fui fa?pe affricat- ita Babylonicum iftud fcu Ro-
^animi fcortum, animae hominis amatoris lucm in-
fert pcftilentifsimam,cui manus medica medcri ne-
1uit, nifiabiurato lcnonchuius merctricij qua?ftus
**apa,& agnita mcretricis huius turpitudinc mature
adhibcatur-mcdicus Chriftus, qui folus vulncribus
Confcientix mederi nouit. Proinde non hserendum
cft in extcrno omatu miflar, fcd animo cogitandum
cftaltius, qualis rcuciafit in fc ornatu dctracto, quo

PSALMI LXXXIIII. ri54

dicuntab Apoftolis,manifefti mendacij afguunt fu«
Grcgoriu,quem magnu nominant. Is enim canone
confaicinatu eflearhrmat a fcholaftico nefcio quo.
Si dicunt aChrifto,pr fcrat Euangeliftaru tcftimo-
nia qui actoru & dictoru Chriftilocirpletifsimi funt
tcftcs.Quarroprxtcrcanum cano ifte fit pars do&ri
na? Ecclefia? nec nc?Si pars doctrina? eft,cur ncfas cf-
fe iudicat clara voce ipfum pronficiarcquo audiatur
ab ccclcfia?Si non eft pars dodtrina? ccelcftis,cur ma
gis feuiut papifta? in cos qui canonc reijciut, qua in
pclliconcsjinc^ftosjadultcros^homicidasjjpditores?
Sed manifefta ratio eft , quia fuas traditiones velmi-
nimas antcponut mandatis Dci.Si crgo canon iftc,
nec cft ab apoftolis,ncc ab ipfo Chrifto, nec eft pars
doctrina? Ecclcfia^profccto impij funt qui illu £c-
clefia? Dci obtrudunt,quafi in eo cardo cultus diuini
verterctur.Ego autc dubitarc non poflum canoneni
iftu a Diabolo inuectil ellc in Ecclefia qui omnis i-
I dololatria? & fuperftitionis autoreft.Na murmurcu
Igefticulationibus fuis ineptiflimis multo proprius
incantationi & nefandis gentiufacris qua Cnrifti in- awotU
j ftitutocoucnit.Dica ergo clare quidde canonefcn- iudicium.
| tia,& primG dico,quodncc fit ncceurarius,quianul-^ci^on?!
I lo verbo Dei cft pra?ceptus:nec vtilis , quia no facit
|ada?dificatione;nec adiaphorus , quiamanifeftepu-
'gnatcilinftituto Chrifti. Scd eftfacrilcgus. Spoliat
cnim Chriftu hon ore mediatoris,fiquidc is folus cft
& expiator peccati pcr fuum vnicum facrificium , &
| mediator vnicus inter Deum & hominesrquem ho-
^ norem transfcrt canon m hominem facrificu. Eft
cauponarius,quia qua?ftus gratia eftinuetus, & pro-
30 ptcr eande caufam a papiftis hodie defenditur.Eft a-
nimaru proditor,quia occidit eos qui in cu collocat
liduciam:eft cccnar Dominicxproph.matio & ab> ,li
tio,nam nihil omnino retinet de inftitutione Chrj,-

; fti.Eft

quoq; magicus,quia per munffuratione qum

1 t /1 : e. o. r.rn_-

q; verboru,Hoceftcnim corpus meu,& fufflatione
anthelitus facrifici in pane,elementorum fieri tranf-
fu bftantiatione fingit.Prarterca eft idololatricus. Na
iftis quinq; verbisproIatis,'facrificuspanem adorat,
& mox populo circumftati adoradum exhibet. Atq;
cnm fooliata fucrit, nihil ca dcprchendetur turpius, 43 ita in loco Dei, fruftulum panis euehunt multo ma-

iori mpieiate, quam Nabuchodonofor, qui ftatuam
erectam adorari prarcepit.

Ha?c breuiter de canone a nobis fint dida^nuncxKom^
ordinerecitabimus rationcs quibus oftcdctur,quan- no mUT*.
ta fit in mifla prophanatio & impictas. j Eftcul-

/V/roa,horrcndaimpietaseft &facrilega audacia, tus ^„^1
conftituerc cultum in Ecclefia fine madato Dei. Eft turus lip*

jihilabominabiliusjiiihil dcnique nocentiusgcneri
numano. Hac admonitione prannoniti, dcfiniamus
^ miiTam Papiftica qualis in fc eft,amoto omni fuco.
f ^^Ia Papiftis cft &: facrificitim & facramentum:
ium quidem cum orTertur afacerdotc,fungen
n vice mediatoris inter Dcum & populum in falutc

P°puli : hoc cft, in expiationem pcccatoru pro viuis
& mortuis,cV: ad aliasquafuis res impctradas. Sacra-
J^ntum vcto dum epulu,cx panc,vino, & aqra con
fc&umja folo facriiko dcuoratur-Non cnim hoc Io-
c° ago dc mifla,in qua particula? aliquot panis popu
^diftribuunturfineparticipationeincantaticalicis.
"xc dcfinitio miifa? , collcctacft partim cx canonc
«lifl^quo illis nihil eft facratius,partim cx fcholafti-
Smi c°rum commentarijs^ quos illi doclrinae Prophctice
^ & Apoftolics praeferunt.Dicunt autem miflam dici
^uafi tranfmiflam, c6 quodpopulus per (accrdotem
S1" mcdiatoris vice fungitur inter Deum & homi-
ncs,preccs & vota,& oblationes tranfmittat. Quam
norrcnda ignominia hic Filius Dei cum fuo faccr-
^otio afficiatur,ncmo fatis iftimare poteft.
SiJ.'. . Verum quia fine indicationc,iuniores non intel-
ilgnnt quantum fit impietatis in mifla ifta papifiica,
Pnmum dc canone milfx pauca dicam. Deinde col-
ugam rationcs cx quibus apparebit milTx iftius pro-

n°nis,in quo myftcrium miflje papiftic^ pofitu eft.Si

, '•^P"anitas,& abominatio.Primu igitur qua?ro a pon-
tificijs a quonam habcant iftum ritum mufsitadi ca
ftonis,»

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

enim talis audacia,defecHoaDeo,cuiusfo!ius verbu JJek
lumen vita: eft,iuxta illud Dauidis, Pfal.no. Lucerna
pcdibus meis, verbum tuum, & lumcn femitis meis.
Ex patris fui diclo Salomon , hoc proucrbium cx-
truxit. Mandatum Lucerna eft, & lex lux. Pro-
indc vbi non eft mandatum Dci, a rccla via abcrra-
tur. Vbi non lcx Deiymcrx funt tenebrx. Huc &
primum pra^ceptum pertinet. Non habcbis Decs
alienos coram mc. Proinde Dci folius eft,aquo
pendcre omnem creaturam oportet , cultus fui
modum pra^fcribcre. Dauid igitur hoc pra:ccpto
edoclus rccte precatur cum ait. Dirige me in vc-
ritate tua & docemc,quiatu es Deus mcus,& falua-
tor meus.Itcm fruftra me coluht mandatis hominu.
Suntigiruromniahumana inucnta onera non ne-
ccflaria, vt qua* autoritati diuina: detrahat.Ite,Qiiic-
quidnon fit ex fide peccatum cft: fides enim verbi fl
dcseft. Vbicrgoverbum non eft,animus hominis
ruftraftatuitDeoplaccre.Item non facietis finguli
quod libi rectum videtur.Et E2ech.20.18. In prxce-
ptis mcis ambulate & n6 in prseceptis patru veftro-
Cc j.

ENA RRATIO

»55

ru, hifcc dicYis & multisalijs c6firmatur,quod pro-
pofuimus.Ifta aute mifla in qua hngitur oblatio fic-
ri pro viuis & mortuis, non f lum non habct man-
datum Dci,quod neceflario requiritur in cultus diui-
ni rationc , fed ex diametro cum Chrifti inftitutione
pugnat,qui iubet,vt viui accipiant, comedant, & bi
bant,idque faciat in commcmorationcm. Hzc ratio
omnib. pijs fufficere deberet, praefcrtim ijs qui fciut
Prophetas fcrio danare caecitatem hominum infti
tuentium cultus in Ecclefufine mandato Dci. Hoc
fundamcntum fecit diaortium inter Luthcru & Pa-
pam. Hoc fundamentum liberat omnium pioru con
fcietias, qui alenoncRomano deficiut,& conmgiut
ad caftifsimum fpofum Fiiium Dei Dominum no-
ftrum Icfum Chrifttim. Hoc fundamcntum rulci t &
confolatur fanctos,dumexilia,cruccm, probra, fpo
liationem fortunarum propter confcfsionc vcr? do
ctrin* coguntur fuftinerc,quibus nimis impudentcr
obijcitur longa cofuetudo,& maioru autontas. Ve-
ritati cnim(vt mquitTertullianus)ncmo prefcribere
potcft,non fpatia tcmporum, non patrociniaperfo-
narum,non priuilegium regionum.Quia Dominus
noftcrChriftus,qiumanet in anernum, veritatem
fe,non confuctudincm,cognominauit.

Sccunda, exccrandaimpictas eft, & abominanda
cusSgion3 contumclia in Filium Dci,trasfcrre inhominem fa-
Soiicim-crifiCLim eam gloriam, quam ccelcftis Pater vult eflc
pr°ii vfu*r- vnius Icfu Chrifti.Hoc autem fitt in mifla ifta papi-
F«. ftica. Gloriam enim orTcrendi hoftiam expiatoriam
pro peccatis hominum viuorum & mortuorum im-
purus facrificus in fc transfcrt, quando fe orTerre pro
viuis & mortuis gloriatur.Namin hocinaugurantur
potificij facrifici,qucmadmodum fupra a nobis dc-
monftratum eft.Iam autem cum Pater ccelcftis vult
vt homincs anernam fui fanctificatione rcponant in
vnica Chrifti oblatione.(Ita enim ait fpiritus Dci in
epift.ad Hebreos, cap.lo.i2.&c. Hicautem, fcilicet
Chriftusfacerdos,vnam propcccatis orTcrens hoftia,
in fempiternum iedctaddexteraDci,dec£teroex-
pe&ans, doncc ponantur inimici ehis fcabcllum pe-
dumcius.Vnacnim oblatione confummauit inar-
tcrnum fanctificandos.Itcm,Chriftus afsiftcns pon-
tifcxjpcr proprium fanguinem intrauit femel in fan
c~tuarium,a?tcrnam rcdcmptionem inucniens. Item,
Quato majris fanguis Chrifti,qui pcr fpiritum xtcr-
num femctipfum obtulit immaculatum Deo, cmun
dabit confcientiam vcftram ab operibus mortuis, ad
fcruiendum Deoviucnti? Quisno vidctexccradam
impictatcm eflc,& abominandam contumcliam fic-
ri Filio Dci,a facrifico, qui hanc Chrifti gloriam vel
ex parte minima in fe transfert.
fi T*rfi4,Spiritus fanchis in Paulo dicit, i.Tim.2.5.
wsfpoUatVnuseft mcdiator Dei & hominum, homolefus
chhftum Chriftus, quidcditfcipfum prctium redemptionis
nsoftido pro omnibus. ln hoc Pauli dicto duo funt. Pri-
mum, aflertioqua Chriftus mediator inter Deum
& homines omnes ftatuitur. Secundum , afler-
tionis ratio: quia vidclicet hic vnus Chriftus & folus
dedit fc pretium rcdemptionis pro omnibus. Vult
itvique Paulus hasfaccrdotij Chrifti partcs,videlicet
ficrificium, quod hfc vocat dWtMtf ov, & interccfsio-
nem ita coniungi , vt a fe iuuicem diuelli non pof-
fint. Vt ergo folus Iefus eft faccrdos, qui fuo vnico
facrificio cxpiat peccatum ita folus etiam cft mcdia-
tor, perqucm vnicum nobisad patrem patetaccef-
fus. Nam interccfsio pcndct cx merito facrificij,
ouarc non potcft intercefsio in alium trasferri quam
in eum,cuius cft facrificium cxpiatoriu facere. Cum
igitar hic intercefsionis honor tribuitur homini fa-
crifico,fumma iniuria fitFilio Dei. Hoc autem fa-
ciunt Papiftse infuo fifto facrificio.Nam non folum

1156

in fe expiationis honorem transfcrunt,verumetiani
interccfsionis officiu.quod fimilitcr folius clt Uin- Ioiadi^
fti facrilegc fibi vfurpant.Haec enim cft illorum ora-
tio in mifla: OJfertmm pr&clare matejian tua dem
donis & datis.bosham puram* bofltam fanchm, hosttam
immaCHlatam>panan fintlum vtta ttcrn^& cahcetnj*^
lutis perpctua, fuper qu* propttio ac (creno vultu respj-
cerc digncris,& accepta babcrcftcutt acccpta babcre »-
gnattu csmHnerapuerithtiuslt Abcly & •ficrifictum pa~
triarcba noslrt Abraba , & cjuod ttbi obtultt jUmmusja-
cerdostutis MeicbtfdecbyfinaumficrtficiumytrnmacHj
latam boiliam ,(uppltces terogamus , omntpotens Deu**
tttbe hxc perftm pcr manum [anlli Angclt mtnjuait
mcaltaretuHrn,8cc. Et fupra in eodem miflar arcano,
fan<5tis'mortuis eundcm honorcm tribuunt, cui
eorum meritis & precibus , pctit facrifkus c?""a J
vt muniamurdiuinseprotecl:ionisauxilio. viaei
hic gcminam impictatem coniungi. Nam non o-
lum facrificum intercefforem ftatuunt, qui mtitu
dignitate facrificij fui: vcrumetiam ApoftolorumCv
Martyrum precibus & meritis petunt concedi,vt -
uinitus protegantur.Tametfi autcnl fubiungunt,p
Dominum noftrum Iefum Chriftum : tamen apcr-
tifsime fuam impictatem produnt,cum facrinci) -
gnitate,& meritisfan&orum,

fenitimanfleltisver'?apifcIi
bisteftantur. Verumcum Papiftx obijciunt, 1 ia'd^
lum adhortari, vt alij pro alijs orent , & intercedant. rcra
Refpondeo, quodfancti orent & intercedant pro ic
inuicem, non freti fua dignitate aut meritis , fed di-
gnitate & merito vnici mediatoris noftri Icfu Cnfl-
fti. Papifta? autcm, dum fanclos mediatores faciunt,
intelligunt patronos, qui fua dignitatc & meritis,
nobis Patris coeleftis gratiam mereantur. Hoc elt c-
nim vulgare interipfos principium,homincs viucn-
tes in terris,patronisopus habcre in ccelis: propter-
ca quod ipfi indigni fint,qui per fc apparcant m con
fpedu Dei.Quo fane dido,pra>terquam quod Chri-
ftum mediatorem, fuo honorc fpoliant, triphci im- »Bo«.
pictate fe inuoluunt. Primum enim , dum mortuos - ^
viuorum interceflbres ftatuunt,excurrunt extra vcr- ^ti£'
bi Dei limites,ac ftulto impetu ferutur in pcrnicio-F»«
fas tenebras,& m afpcra tartarorum prsecipitia.Vn-
de rcuocare gradus,fuperafqueeuaderead auras,hoc
opus,hic labor eft. Quanta autem hax fit propnani-
tas.foli pij intclligunt, qui tcnebras cfle norunt, v 1
fax verbi Dei non pnTtenditur, qui abominandae e
fciuntqu^Dcusnon fanciuit :quiaSatanaprofici c^
cogitant,quecunque puuis & cinis fingit in rchgi°-
ne iine moftratorcverboDei. Deindccum docent,
nitcndu efle fandtoru meritis,difcedunt a vcro iaUi"
tis fundamento, & aliud fragile falutis fundamcnt
fibi querut cxtra verbum Dci.Nam cum nullus mo
talium fuopte merito falutcm fit adeptus , £erJ nQti
potcft, vtfanaorum merita alijs in falutem cc<?a^
qua!tamenmerita,Papafingitthefaurum E^clc
e{Tc,quem difpenfat non gratis,fed proutnumeran ,
qui Papam thefaurarium Ecclcfix agnofcut.Tertio,
cuintales fi&itios patronos fibi fabricat,altiusin t -
ncbras immcrguntur. Na difcedunt a primo pra-c
pto,& fanclos facrilega audacia inuocant, ^mPu!
diabolo , qui fan(5torum inuocationem in n11111^1^
inucxit,idque ob has caufas. Primum , vt Chriltu
fuo honore fpoliaret. Dcinde , vt fandos ignomin^
afficeret. Poftrem6,vt idololatras qui fanctos inuo-
cant,olimfocioshabeatajternarumpcenarum- Mj^

^«4r/4,miflapapiftica ad turpifsimum qu^ »u
cft proftituta. Nam non folum pro animarum rc t*^
demptionc e purgatorio miflas vendunt : vcrum*-
tiamvenales eas proftituunt ad quiduis impetran
dum.in qua rcpluriraa fcelera concurrunf- mlorU^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1157

PSALMI LXXXIIII.

1158

nonulla commcmorabo,vt perfccto odio pcrfcqua-
*>i. tnur impurifsimu miflarum que^um.Primum cnim
^ hiccjuacftus pugnatcum fundamcnto lalutis noftra»,
quod cft gratuita mifcricordia. Gratia,inquit,faluati
«ftis per fidem,& hoc no ex vobis,fcd Dci donu cft:
&onexoperibus,nequis glorietur>Ephc.2.8.Deinde
ccenam Dominica abolet.Quis cnim adco cxcus cft,
vt non videat alienifsimum effe a Chrifti cccna que-
ftum impurum ex ea captarc, quam ccena Dominus
voluh efle airwili dulcifsimam fui intimi amoris cr-
gaEcclefiam, & teftimonium rcdcptionis Ecclefia?
per mortem fuam, quam rcdcmptionem gratuitam
fatfponfe dilev5t? in fua ccenaobf gnat.Tertib,hoc
quaeftus aucupium euei tit vaticmia prophetarum de
teneficijs mediatoris noui teftamenti.Omnes fitien
tcs,ait Efiias cap.55.i.veniteadauluas,& qui non hu-
betisargentum propcratccmitc & comedite.Veni-
& cmite abfq; omni pretio vinu & lac. Per aoua,
vinum,& lac,intelligit propheta beneficia Euagclij,
^ua» pronunciat eflc gratuita.Qticmadmodum enim
pane,vino,aqua, & lacte nutriuntur corpora noftra:
ita anima; noftra? dodrina Euangclij,Spiritu fanfto,
Sacrametis,& alijs Chrifti donis ^ratuitis, nutriutur
& fuftentantur. Q^iarto, nudinatio miflx papifticx,
miferos homines incbriat carnaii fidncia. Nam nu
incratoprccio,proficla cxpia ione tanqua ctficacif-
fimo pharmaco putat fe repcllcrc omnes noxas, idqs
^nefide & pcenitetia & quia fc emptis mifsis,arma-
fos aducrfus diabolum & mortem confidunt, multo
hcetius pcccarc pcrgunt,& indics obftinarioi es red-
Uutur.Quinto,hic miflarum qua:ftus purgatorij fun-
^mentum eft.Nara quo magis venales haberct mif
^s,docuerunt facrifici purgatori-.m animarumcfle
poft mortcm^in quo anima? mortuoru detinercntur,
<iotiec fatis e maculis peccatoru in vita comiflbrum
purgata: effent. Quare eis,qui vcl feipfos, velfuos a-
niicosmortuosab.igne pur^atorij hbcrari cuperet,
niifTae vcnales curabatur,quibus rcdimi finxcrut pce-
naspurgatorij.Hincfupra modum auctum eft,vt vo
^ntjpatrimoniu Pctri.Hinc cft quodfaailtatcs mi-
^rorum hominu a veris hzredibus ad facrihcos &
^nonachos tranflata» fint.Sexto, hic quaMuis miliati-
Cus& impofturalcnonis Romani ncruus eft Pana
tUs» hoc eit rcgni antichrifti. Quarcnon miram eft,
Suodadcb fcrocitcr dimiccnt Papiita? pro fuis aris.
Metuunt cnim magnum periculum fuis tocis imini-
hcte,fi arx cxpugnata? fuerint.

Quinta abominanda idololatria eft loco Chrifti
Vitj A^orarc panem.Nam,vt fupra quoq; attigimus,facri-
' ficus poft muflitatione hiftoric; dc inftitutione ccene
*doratipfe primus panc,& mox cunde leuat,vt ado-
rctur a populo.Papiftis cnim perfuafii eftvirtutc muf
j»tatoru vcrboru inftituta? cccne,fieri clemcntorum,

, h°c eft panis & vini, tranflubftatiationc in corpus&
tHb.fingmncrn Domini,q'iar proftituunt adoranda , fed

ibaptilmo reqi
*JU* dum afpcrgitur iuxta inftitutionem Chrifti, ra
^onem facramenti habet,& vcre cum illa aqua adeft
arcanomodo fanguis Chrifti,quo homo intcrnus
arjluitur a peccatis,adcoqucipfumChriftu induit:Ita
ln ccena Domini requiritur, vt maneat fubftatia pa-
nis & vini,qua! dum porrigunttir & fumuntur iuxta
lnflitutionc Chnfti,rationcmfacramcnti habent,&
Ver^ cum pane & vino adfunt arcano modo corpus
^ fuiguis Domini,quibus homo intcrnusalitur,to-
^Clur,& reficitur. Ante ergo vfum ordinatu non ha-
"^ntmagis rationcm facramcnti panis & vinu, qua
aHua baptifmi. Proinde fimilis furor eft adorare pa-

nem & vinum,ac fi quis adoraret aquam aipergenda
inhominem baptizandlim,vel afperfam & referuata
adorationis ergo.Quod aute Papiftar recitationi ver
borum ccenx tnbuant virtutem tranffubftantiandif
(vt cum illis Ioquar)elementa, a Magis potius & in-
cantatoribus didicerunt quam a Chrifto.Is enim fo-
luselt quitua diuina potentia efficaxeft in ccena, &
manibusminiftrorumcommunicantibus iuxta mfti
tutionem fuam porrigit fuum vcru corpgs,&.vcrum
fanguinem nobis plane infcrutabili modo. Cxici u Dc. Confe
quod in reformatis Ecdefi js alta voce & vulgari lin- ^3"0115,
gua hiftoriam inftitutx ccena? pronuncient miniftri
Euangelij,idfaciuntnon vtvirtus aliquacx rccitatio
ne illa tranfeat in elementa : fcd alioqui fariciiifimo
& vtiliflimoconfilio. Nam nihil pijscordibus dul-
ciuseflefciunt,quamaudircipfamhiftoriam inftitu
tx ccena*,quac caufas inftitutionis continct , & com-
mendat ipfis. dukilfmiam awoy^rV inter Chriftum &
ipfius Eccleliam. Proinde vt papiftae muflitando a-
pudfe verba ccense facrilegium maximum commit- y
tunt occultando doclrinam Euangelij, cuius fumma
in hiftoria inftitutae ccenae eontinetur : Ita minime
fcrcncium, fcd potius fuftibus cocrccndum iudica-
rcm, fiquis vellct coenam Dominicam celebrari fine
recitationc hiftoria? Vel ex Euangeliftis, vel ex Paulo obiefti(^
petitse.Hic forte aliquisinfurget, & dicetin celebra ni$ exPu-
tioneccenxin reformatis Ecclefijs panem vnlgoa-catig*
dorari non minus quam in papatu. Ad hoc fic refpo
deo,fi quis panem & calicem m noftris Ecclclijs ado
ratjhaeretadhuc m papiftico errore,aquo per pios
Euangelij miniftros eflet reuocandus. Dcindc di-3
ftinguo inter cultum panis & reuerentiam animi cr-
ga maieftatcm Chrifti prsefcntis in coena , quam rc-
ucrentiam teftarrlUr genu flexione, & cxternis cor-
poris gcftibus, dum in cccna? cclcbiatione occupa-
mur,vthancrcucrentiamlicitam & piam, &aPau--
lo Apoftolo nobis commendatam iudicouta cultum
panis & vini impium & prophanuin e(Tc ftatuo : Cil
quia mandatum non habet , finc quo mcns pia nihii
irt rcligione ftatuit : Tum quia tcmerariacft, vt quas
non fit contenta co facramcnti vfu quem Dominus
poftulat*

SextA^ contra inftitutionem & naturam ccene Do e-Uulh^
minicaseft quodvnusfeorfim epuluhabcat abolita c?In.mu
comumcationc.Ita enirn Paulus ait,coucnientib. vo fa:quod
bis in vnu,non cft caena Dominicacomcdcre. Vnuf n.anifc<&
quifq; enim propfiam ccena praefumit ededo.Dcin- infufutlo
de vt ncmini fibi ipfi baptifmu conferre Hcet:ita nec ni Coen*-,
facrifico licitu crit fibipnuatim & foH,Dominicam
coena inftrucrc.Si igitur no eft ccena Dominica ifta
priuata epulatio,profe&6 truftra. gloriafitur facrifici
fc quinqsverbiscorpus Chrifti dccoelo in aram fua
detrahcre. Nam Chrifti corpus & fanguis ibi folu-
modo adcft vbi feruatur Chrifti inftitutio, & iuxta
inftitutionecoirimunieatio.Necefle eftigitur vt ad
minimum fit qui porrigat,& qui accipiat.

Septima, huius miffa: prefidio regnu Antichrifti a 7 MiflV
Satana credum augetur & confirmatur. Nam om- pjpjafc"1
n um impiorum cultuum quibusregnum Antichri- coiumna»
ftifulcitur orTicina cft mifla.Quxideo fallitfccurius
quia rormam habct afua natura alieniflima.Spccio.
fifsima enim apparct,cu nihil fit ca abominabilius.

0#*«*,appIicatio mifla? pro mortuis, vt libcrcn-
turapurgatorio,planc Diabolicum inucntu cft.Na* DeaPPfi
ncmini fit remifsio fine propria fide.Cotumelia igi- " monuf
t r Chriftum africiunt , qui fincrunt oblationcmil- cx Purg**

, x r • -r^ • J * torio i-

lam meren mortuis remiisioncm. Dcinac,qui cx 8„c
hac vita difccdunt, vcl in fide difcedunt , vel fine fi- rcntur.
dc Si in fide, beati funt, iuxta illud, Apocal. 14.13.
Beati qui in Domino moriuntur. Et Pctrus dicit»
Cc. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ii 52

Finem fidci eflc falutem animarum. i. Pet.1.9. At fi
iinc fine,firma ftat fcntentia Chrifti,Qui non credit
in Filium,iraDci manet fuper eum, Ioan.3.36. Du-
plcx proindc vita cft, videlicet vitse fcu falutis , qua:
eft credcntium:& mortis feu danationis,que cft om-
niumqui in Chriftum crcderc in vita recufarunt.
Vbi ergo purgatorium, cx quoanima: pretio miiTa-
rum rcdimuntur?

obiefHo- C*tcrum,tamctfi veritas de idololatrica mifla Pa
piftarum Ecclefia: Dci non eft incognita,tamen Pa-

m,lf*- pilta? ne videatur caufa cadcre,tres vcluti clypeos no
b:s obijciunt. Primum cnim factum Melchifedech
proferunt.Deinde oppOnunt locum Malachise de fa
crificio futuro intergctcs,cum fimilibus.Tertio,di-
gnitatem populi noui Teftamenti amplificant : fcd
quantum valeant fingula,breuitcrvidcamus.Fachim

1 FaAum Melchifedech a quo petunt Papifta? caufa? patroci-

J££hifc nium,hoc mododefcnbitur,Gcn.i4.i8. Et Melchi-
fedech rex Salem protulitpanem & vinum, & hicfa
ccrdos Dci altifsimi,& benedixit ci,& ait : Benedi-
ctus Abraham Deoaltifsimo.Hincinrcrut impudcn
tcr quod oporteat facrificos ofTcrreDco pane & vi-

~ c -r nuin in hoftias placabiles.No profe&o mcliori con-

Relpoho, r „ . v *r ir r»t -i- n •

quatuor fequctia,quam h quis lta colligerct: Philippus eit m
mcmbris Hifpania,ercro marc eft dulcc. Primu enim corrupte
leguntobtulit pro protuht,& pro copulatiua parti-
cula,&,lcgut cnim. Quo facTo teftantur, quc habeat
magiftrum,nepc diabolum, corruptorem& calum
niatorem verbi diuini. Deindc perperam diftinguu
componenda,& coponunt diftingucnda.Duo cnim
funt membra diftincla narrationis in Mofe.Prius eft
de Rege & regio fafto. Pofterius de faccrdotc & fa-
ccrdotis facto. Melchifedech rex Salcm protulit pa-
nc & vinum,habes Regem & regiu factum. Et ipfe
fuitfacerdos Dci altifsimi,benedixitqueei habcsfa-
cerdotcm,& faccrdotis factum. Quod crgoMelchi-
fedech protulerit pancm & vinumJibcraJitatis regie
fuit,qua voluit cxcrcitu Abrahf dcfatigatum refocil
lare. Quod autem benedixerit Abraha?,facerdotalis
muneris crat : nam faccrdotu eft bcnedicere populo
Dci,Num.f5.23.Terti6,fciunt Papifta? cx Epiftola ad
Hebr.Melchifcdech non fuiflctypu facerdotu papa-
lium,f ed afsimilatum fuiflc Filio Dei, idq; iuxta mo
dum certum. Tu es,ait Patcr ad Filium, iacerdos x-
tcrnus fecundum ordinem Mclchifedech,Pfal.iio.4.
Iam fi dicut fe cfle facerdotcs ad modum Mclchifc-
dcch,faciilt fe fucccflbres Chrifti in faccrdotio, quc
Spiritus fanctus in Epift.ad Hebraos affirmat,habe-
re faccrdotium wmsfdCxJof, vt quod fucccfsionc ad a-
lium non tranfeat,& qucm Patcr intcrpofitoiureiu-
rando teftatur , nullum habiturum fucccflbrcm , fed
ipfum folum manfurum anernum facerdotem.Ita c-
nim habet Pfal.110.4. Iurauit Dominus & non pce-
nitcbit cum,tu cs ficcrdos in ancrnumfccildum or-
dincm Mclchifcdcch. Quarto, ccrtifsimo ccrtius eft,
Spiritum fanctum in Epift.ad Hcbra?os nequaquam
prxtcrmifilTc , fi quid myftcrij dc facrificio panis &
vini in nouo Tcftamcnto latuiflet in fa&o Melchi-
fcdech, Nam cxacte & diftincte enumerat Spiritus
fancTus conditiones quibus Mclchifcdcch afsimila-
tus fuit Filio Dei xtcrno noftro facerdoti,
De autori n*s rati°nibus euidentifsimc conftat,qu6d Pa-
tatc vcte; pifta: perperam detorqucant factum Mclchifcdcch,
rurapatiuadfuum idolum ftabilicndum. Ncc moramurquod
in fuam fentetiam adducant qua:dam patrum dida,
qui acccptum crrorem a maioribus fuis,tradiderunt
poftcris.Nulla enim humana autoritas tatacft, quin
ccdat voci diuina: : nec longa & erronea confuetudo
aliud eft , quam erroris vetuftas. Cui merito veritas
Dei elt pra?ferenda.Thec.doretus, qucm vnum om-

ENARRATIO 1160

nibus fcholaftixis fcriptoribus pra-fcrcndum iudico»
cxpendensvcrba Epift.ad Hcbra-os, itaaitin cap.a-
Si tgitur & ficerdotiim yttod e{i ex le^e fidem acceptt, &
ficerdos ejui efifecundum ordtnem Melchtfedech obtuW
ficrtficium? & effecit vt alia ficrificia non ejfent necej
ria.CurnouiTeslamentt ficerdotes myflicarn hv7*^f
(eu ficrificium peragunt ? Sedclatum efi tjs qui r
diuinis funt erudtti , nos non altud ficrifictum offerre^
illiw vntvu & fifataris memortam peragere.Hxc Thco-
doretus.Scd pofterior ems adiabolo feduaa,cx rna-
le intellectis patrum dittis, fabricauerunt idolum
mifla». 1 , ioan

Malachia? locus,quem pro fua fententia ftabilien-
da adducunt, hic eft cx cap.i.n. In omni loco facrin-
cium ofFerturnomini meo,atq-, oblatio munda,qnia
magnum eft nomen meum in gentibus.Ex hoc Ivla-'
lachia; dicto & fimilibus ( quale eft illud Ezech. 40-
Sacrificium orTerte Domino lcgitimum & ?€t?^"
tuum.)conantur Papifta? fuum miflaticum facrin- Rej-f 5^.
cium ftabilirc. Verum hanc colleclionem vel puci 1
qui elementa dialedices dcguftarunt,riferint. Qyis
cnim fcrat hanc coIle<5tionem,animaliafunt inforo-
Ergo cft ibi Chimcra : Imo quod adhuc abfiirdius
cft,exgencre non diftributo inferunt monftrum»
ncc auditum,ncc antca vifum a quoquam.Argumen
ti autcm Prophctici vis hxc eft : Propheta; pra?di-
cunt forc in gcntibus facrificiuin,& in omni loco tu
turam ( blationcm mundam i igiturgentcsconuer-
Cx pcr prardicationcm Euangelij,habcbunt facrincia
& oblationcs. Vcrum qualianam fint illa facrihcia>
qualcfquc oblationes,non ab hominibus,fcd a Deo>
& ab ijs qui teftimonium Dci in fc loqucns habent>
difccndum eft. Sed dehac rcpoftca dicemus , vbi a-
gctur defacrificijs Chriftianorum. pig01''
Tertium quod obiiciunt Papifta?,eft dignitaspo-t;s ^«li

puli noui Tcftamcnti. Ad hanc dignitatcm aftruen- «ou^
dam , adducunt Papifta: multa fcriptura: teftimonia,
& potifsimumduodictaexfccundo prioris epift0-
lae Pctri. Ad qucm acccdcntcs lapidcm viuum> & 'P 1
veluti viui lapides asdificcmini domus fpiritualisj J1'
ccrdotium fan&um , adorTcrcndum fpiritualcs h°-
ftiasacccptasDeopcrlcfum Chriftum. Et mox »«
eodcm capite: Vos autcm genus elcftum, rcgale la-
cerdotium,gens fancla,populus in acquifitionem,vc
virtutcs annuncictis illius qui Cxtencbris vosvo-
«imTln admirabilem fuam lucem.Ex his & fin»»1'^
busdidis rccle quidcm colligunt Papifta? dignita-
tcm populi noui Teftamcnti : vitiose inferunt pro-
pterea rcquiri milTaticosfacrificos, qui offcruntl*"
crificium placabile pro viuis & mortuis.

Nam Pc-

trus hicalloquiturnonfacrificos.fcd totum Deipo-
pulum,viros,fccminas,virgincs,fcncs, iuuenes & "J-
rantcs,quos omnes dignaturfaccrdotum honore, v
qui faccrdotio fungantur ad ofTcrendum fpiritualc
hoftias acccptas Dcopcrlcfum Chriftum. SnglC"
omncs Chriftiani funt faccrdotes,vt orTcrat Deo P
ftias acccptas , profccTo aliud cft faccrdotium Chri^
ftianorum omnib. comunc, & aliud Papift^ru 'l/1.0
folis rafis & vnctis ad orTcrendas hoftjas PlacabJi"
committitur finc mandato Dei,im6 cotra aperti
fcripturas.Quando crgo Papiftg fic colligut > di-
as populi noui Tcftametilonge maior cftjCjua^
populi vcteris Teftamenti : proindc requiritur
Chriftiani quoq; habcant facrificia,eaque auguu^
vcteribus,alioqui deteriorisconditioniseiTcnt,qua ^
vel gentes prophane fuenint,vcl Iudari fub vctcri
ge.Cocedo dignitatem efTeamplifsimam.D0^1? • C6c^
auguftiora efle facrificia,fed milsa cfle fiicrificiu gig>
ftianoru ex dignitatisprarro^atiua, nequa^ ^Jf^lrffr
Cu itaqj & firmisrationibus oftedimus ml^a

mas

gnitas pop

H5i

PSALMI LXXXIIII.

n5s

piftica? vanitatem atque prophanitatem, &leuita-
tem clypcorum quos nobisooijciunt dem^nftraui-
musTeliquum eft,vt illorum impietatem fugiamus,
^nquam fcrpcntcm , qui primis noitris parcntibus
autor fuit vt tentarcnt Deum,corrigcndo lpfius man
datum. Eft cnim tentare Deum nihil aliud,quain
fprctis vcrbo,ordinationc, & vocationc , aliudqua»-
^ere fiducia proprise fipicntia?, quod magis placet. Id
quod Papiftx feccrunt, excogitando milfam pro vi-
uis»& mortuis,qua fuum rcgnum ftabiliri, & digni -
tatem opefqjfuorum facrihcjrum augcri ftatuerut.
lil ht Nunc breuiter,vt promifimus,de ijs qu£ aihpho-
J^ho. ra& mediahaberi poflunt,dicamus. Neq; cnim om-
nia qua» in Papatu obfcruantur,impiafunt gcnere,vt
J^otu^necclfario omnia fint fugicnda. Prcccs matutinsc &
^ vefpertina?,qux de temporc,vt vocat,inftituta? funt,
conftant Pfalmis & lcctionibus cx facris fcripturis
defumptis.Quarc pius in Papatu habitans, his inter-
e(Tepoteft,ill2efa confcicntia,modo pcriculum fcan-
dali vitari pofsit, & caucatur collufionis cum aduer-
farijs fufpiciomeque enim ita Scyllam fugiedam cuc
iudico,vt in Charibdim incidas. Na cxtrema harc cx
*quo fugicnda funt, vidclicct Papiftica impictas, &
£picuri{nu fufpicio. Na qui fcmpcr fogit ccetus ho-
minum, vbi fiunt prcccs ab Ecclclia , non tam papi-
fticam impictatem fugcrc,quam cpicurifmum fcda-
fividetur. Quarc velim pios in papatu habitantcs,
interdum interefle precibus matutinis & vcfpcrti-
n« , praucrtim ijs in quibus ncc fit inuocatio mor-
tuorum, nec panis adorandus cxhibetur, que.nad-
modum fit in fcftis fanctorum,& in fummis fcftis,vt
yocant, in quibus ctiam thuris fuffitus coram ftatuis
ventilatur.

Quantum autcm ad baptifmum infantum atti-
net,duo facienda funt pijs. Cordc improbcnt nugas
Papifticas, quibus contaminatur quodammodo ba-
ptifinus & reuercntcr inftitutioncm Chriftimedi-
tentur.Quod!ctim fit,puto pios excufari,qui vel fuos
liberos baptizari finunt in papatu , vel alioqui acce-
dunt vt teftes ad baptifma infantum. Quia illicali-
4l'idremanct de inftitutionc Chrifti.
!Siira Qnid hic diccndum eft de mifta, in qua fit dift ri-
«e^fic butio panis & vinirAn quia aliquid in ea remanet dc
Scfntt"inftitutionc Chrifti,licebit pio homini reclte edocto
SJjJ' de idolo miflatico intercfle & communicare cum a-
^J^" lijs ? Nam fi ideo baptifmo papiftarum multis addi-
^"xiu' tamentis contaminato licct adelfc , quia ibi aliquid
rcmanet de inftitutionc Chrifti, cur no eadem ratio
yalebit in ccena? communicationc? Ha?c quseftio,etl»
admodum difficilisapparct, tamcn id quod mihi vi-
deturapcrtc dicam. Iudicium rclinquensEcclefie,
W cft, vcrc pijs , praefcrtim ijs qui cruccm experti
umt,& intratcloruiaclusvcrfati. Primiunigitur di-
ftinguo inter milfam , & communionem in papatu.
Nam tantum difcrimcn ftatuo intcr miflam & com
munioncm illam folcnncm quse celcbratur inpapa-
*u die pafchatos, quantu cft inter ccelum & internu.
fiquidcm in milfa plane nihil remanet de inftitutio-
*eChrifti.Quarc vt mifTam impiam iudico,ide6que
%icndam tanquam idnlum Diaboli:ita quod rema
octdeinftitutione Chriftijfmctum pronuncio.Ne-
phas cnim eft putare,rcm tatam pendere a dignitate
miniftrorum. Quoniain reucra diucrfifsimi funt a-
^us,Miffa papiftica, & comunio feu ccena. Nam fi-
Bita mifla Papa?,inchoatur ccena Chrifti. Dcbct igi-
*ur pius in papatuhabitans, fugere idolum minae, &
Nc^ potcft modo caucatur fcandalum,& collufionis cum
Sj^ne ^uerlarijs fufpicio»intcreffccomunicationi, & cum
^ci,elcctis Dei, qualcs multi latcnt abfquc dubio in pa-
*' P*tu,communicarc Quid?An crgo liccbit commu-

nicare fub altera,vt vocant,fpccie?An non excludufl
t ir laici a facro poculo fanguinis Domini?Ex noftri»
nonpauciputantes Confecrationem (vt vocant) ficri
rccitationc vci-borum,de inftitutione ccena?, grauif-
fimumpeccatum iudicant, fi quis fub altcra fpccie
communicet.Sacnfici fimiliter mihiftri ccena? in pa-
patu, putant laicos non fore panicipes calicis Do-
mini, ;b candem caufam, videlicet , quod verba non
funt mufsitata fuper calicem, ex quopropinatur lai-
cis.Quare putant vinum eiTe fine prefcntia fanguinis
Domini.Quodfific effet,hoc eft, fi res tanta pcnde-
ret a rccitationc verborum , potius quam a Chrifto>
quipra:fens in fuaccenaporrigirfacramentum cor-
poris& fanguinisfui, nequaquam vcllcm pium ho-
minem in papatucommunicaie. Hoscum habemus
aduerfarios, videlicet domcfticos & extraneos,diffi-
cile cft aliquid fine oftcnfionc pronunciare, dicam
tamcn quodfentiam.

Primiim omnium tencndum cf^,qu6d confecrare De con^
non lit,vtPapiftx putant,& quidam fcmipapifta! o- cutione»
pinanrur,pronunciatione praefcriptorumfcu conce-
ptorum vcrborum mjgico more, rcm conununem,
lcu non facram,facram facere. Scd confecrarc, verif-
lunccft rem quampiam a communi vfu fcparare,at-
quc eandem lacro vfui diuinitus ordinato applicare
cum Dei laudc & gratiarum actione. Hanc defini-
tionem firmam cfle intclligit , qui vim confecrandi
verbi kadosh apud Hebraros , cum ritu confccrandi
vcteri contukrit,quique fadum Chrifti inftitucntis
ccenam , & doctrinam Pauli de bcnediftione panis
& carlicis fimul perpendcrir. Citm ergohxc res non
pcndct ncc cx verborum virtute,necimpcditur ma-
litiahominum inuidetium pijs ptrticipationem ca-
licis, fed pcndet cx mandato & mftitutione Chrini*
quiiuxtafuam promilsione vultintcrcfteccctui pio-
ruminuocantium ipfum, co^itantium'& agnofccn-
tium bcneficia mortis & refurrcctionis ipfius , non
dubitoquin pij in papatu.participationcm corporis
& fanguinispcrcipiant, tamctfiincantatio papiftica
caliccm fcedat.Nam & qui fandificat Filius Dci cft,
& qui porrigit manibusminiftrorum, corpus & fan
guincm fuum Filius Dci cft, cuius diuinam poten-
tiam , & immcnfambonitatem, nec impcditerror
hominum,nec malitia inuidorum fupprimentium
rccitationcm de inftituta ccena,frangit.

At obijciataliquis: Qui fimul communicant , idDecom-
faciunt,vt fint vnum in Chrifto.Ita cnim Paulusait munio"«J

C, _ . . . cum iis

cnntn. 10.17. Quoniam vt vnus panis , lta vnum qui vcn

corpus multi fumus.Omncs qui dc vno pane & vno We caceV

caliceparticipamus. Papiftaj autcmqui fidcm non

adfcrunt , extra Chiifti corpus funt : ncmo cnim in

Chrifto eft,nifiperfidcm.Proindc videtur non licc-

recumPapiftis communicarc. Rcfpondco, dupli-

ccm elfe communioncm in cccna.Quarum vna cft,

fidclis animx.& Chrifti.de qua idem Apoftolus,Ca-

lix bencdiciionis cui bcnedicimus , nonne commu-

nicatio fanguinis Chrilli eft ? & panis quem frangi-

mus,nonne corporis Domini communicatio cft?

Huiuscommunicationis vcrcfunt participcs qui fi-

dcm fecum adfcrunt ad facram ccenam. Altcra com-

munio, que pcndct a priori, eft fratrum communi- :T

cantium intcr fcfc.H.inc fuiclium communionem *

impedirncc impictas miniftri , ncc fi vnus aut altcr

ludasadfuciit. Namcft fpiritualis communio,qua?

eftpiorum omnium iub vno capitc , ctiam occulto-

rum in papatu, qualcs haud dubio multi funt. Vc-

riim,hic rurfus moneo caucndam eflc hypocrifin,

vel limulatam abncgationcm confefsionis.

Quid fi quis adeo abhorreat a Papatu, QjL*ftW

vt nulio pac^o commujiicare audcat in rcsno

Cc iij*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

116*3

Papae? An non liic pio patrifarnilias,qui habct piam
vxorcm,& rcjti inftituta familiam,licebit priuatim
in fua domo fibi & fuis ccenam D jminicainftruere,
necne?Erunt fortafle qui dicet non licerc,proptcrca
quod adminiftratio facramentorum pcrtincat ad pu
blicum minifteriu.Ab his rurfus quarro,an non com
municarint olim in primitiua Ecclefia multi, ante-
quam ordinarium & publicuinftitutum eft minifte
rium,& antequam tepla funt erecfcuin quib :s publi
Kcfpofio. c^ conuetumeft ? Ego auidenon dubito,multorum
' piorum ciuium domos fuiffc trpla, in qiubus pij pa-
tresfamilns cum fuis familijs inftruxerut ccena Do-
minicam,& fe mutua do&rina & cofolatione erexe
runt.Diftinguo igitur interreae coftitutam Ecclc-
fiam,& intercaptiuitate & exilium, vbi pubhcegraf
fatur in pios.Illic volo publico mmifterio nihil dctra
hi,fed omnia fieriiuxtaordinationcm beneinftitute
Ecclefiae. Hic aute, id eft in captiiiitateEcclel-a^ feu
exilio fub Turca & Papa,ftatuo cxcufari pios,fi ian-
aoruminprimitiua Ecclefia imitentur cxempla.

Hanc noftram fcntetiam de vfu ccena? Dominicac
in Papatu breuiter afcripfimus,in qua fi quis aliquid
defideret,cupio amice admoneri.Nam pijs omnibus
qLii non tamanticipatisopinionibus,quam moftra-
„ xx vcritati acquiefcunt,non folum hanc noftram fcn
tentiam^verumedam quicquidvnquaa mc fcriptum
eft,aut forte fcribetur,fubijcio.Quare amantcr rogo,
ne quis praecipitet iudiciu, fcd rationcs mcas, & ad-
ucrfariorum inter fe conferat. Qjod fi quis fecerit,
fpcro ipfum fcntentiam noftram non improbatu-
rum.Rogo autcm Deum Patrem Domini.noftri Ic-
fu Chrifti, vt men-cs noftras illuminet fualuce, &
furores diabolomm & hominum perfequentium fa
nam dodrinam rcprimat , & nos in vera pictatc,per
& propter Chriftum conferuet,vt ipfum in omni x-
ternitatc celebremus,Amcn.

ENARRATIO

lummo Chriftianorum,videamus quarfuerit necelsi
:as facerdotis,qua? perfonse conditio.& quifnarn VX*
Ncccfsitas facerdotis hinc arftimetur.Nos omncsei-
fc peccatores,reofq; aetcrne mortis,cum propter pa-

f 1 i r o i i r4»,A.ni,-n (jD no-

D E S A CI^I F I C I I S
£hrifttanorum.

Duo facrl

ficia Chii
ltianoru.

Propitia-
touum-

[i /^Hriftiani,qui fincere Chriftum profitentur,ha
• V^/bcnt ctiam fua facrificia.Vnum videlicet pro
piciatorium. Altcrum rj^ap/r/xoV. Vtrumque nomen
fortitumcftabcffeclibus fcu finibus. Propitiatoriu
facrificinm habcnt Chriftiani,non quidcm a fc offe
rcndum,fed pro feoblatii afurnmo facerdote & mc-
diatorc Icfu Chrifto.Chriftus enim faccrdos femct-
ipfum in facrificium propitiatoriu pro omnibus tra-
tradidit, vt placato Patre, credcntcs fan&ificarentur
«"ionis" m *ternum Pcr ipfum. E v%afsrwb facrificiu eft qua:
' libct obcdicntia a pijs pirxftita Dco , qua vt agno-
fcunt Deum omnis boni fontem & autorcm: ita te-
ftantur fuam crga ipfum gratitudinem.
Dc facrifi Vt autem hxc doclrina de facnficijs Chriftiano
cio propi- rum foli Ecclcfia? Dci nota , rCcClus intelligatur, &
nobis magis dulccfcat,volodiftind;ius de vtroq-, ge-
ncre diccrc.A/~4W c/uod particulatimtvt aitBernardus,
disltnHnm fitcrtt, legitur dulcius & melius conferuatur.
In facrificio igitur propitiatorio fcu cxpiatorioplu-
ra fpcctanda Uint,que facicnt ad cius perfpicuam ex-
Partci. plicationem.Quarc i.dc facerdote qui hoc facrificiu
offcrt dicam. 2. Dc facerdotio eiufq; partibus.3.De
fcedcrc. Eft cnim omnis facerdos alicuius fcedcris
fponfor. 4. De facrificij huius applicanone. 5. Dc
pcrpctuo huiusfacrificij vfuin confcientia,in vita,&
in morce.

SSgfiS SACERVOTE.
doti^"" *n cxPncatione P"m^ nuius membri de facerdotc

tiatorio
locus-

ftr
tr*

cntum primorum dcre&ionem a Deo,tum ob n°^
ftram propria.n culpam & reatu in confeflo elt_ l
quod& pceneaiuftifsimo Dcoimpofit.^& vox Dei»
& confcientia cuiufque tcftatur. Jam a :tem vmim ex
duobus neceifariu omnino fuit. Aut enim nobis : ae-
ternum pcreundum erat,aut reconciliatio cum
orfenfo ineunda.Verum,quia reconciliatioiu<iaeil
debuit,nc quid dccederet iuftitiar diuine,non potuic
fieri iine compenfatione iniuria? Deo faclar.Ha:^ au-
tem compefatio neccifario ficri debuit per ahquc^
ncdiatorcm.Vt qucmadmodum vnus Adam conic--
cit nos omncs in mortcm & danationcm fija culpa-
ita aliquis eifct qui fuo merito nos Deo oflenio re-
cociharct, fa^a iniurise copenfationc. Qui autcm ica
inter Deu offcnfum & homines offcndentes elt mc-
diator,faccrdos nominatur.lta enim Epiftola ad Hc*
bra?oshabct,cap.5.i. Omnis facerdos ex hominibus
aifumptus,pro hominibuscoitituitur in ijs quae i«n
pud Deum agenda,vt offerat dona, & facrifacia pro
^eccati&Exhis euidcntifsime patct,quamnierit nc-
ccffarius facerdos, ad.ineundam recoiiciliationcin
noftri cum Dco offenfo. ^ . p qo*

Scd quis talem faccrdotem dare potuit, cum cotu
genus humanum fit reum , & nullus in toto gcnerJ:
humano pro feipfo fatisfacere, nedum pro alijs poi- Jo0<jiu»
fit;Dcus fapicntifsimu conf lium,quodhomodaie
no potuit.protulit.Nam mifericordi^ ipfius fuit IW-
fcreri fua? creaturar.Sapietise, nc finc ad quem condi-
taerat,cxcideret.Potetia?,ne fincrct Diabolumpec*
petuam excrcere tyrannidem in creaturam ad fcam
imaginem conditam.Deniq; iuftitiar,ne fineret pec-
catum impunitum. Protulit ergo cofilium Deus ia-
pientifsimum,per quod & fumma fapicntiam,& irn
mcnfam mifericordiam,& infinitam potentia,&
ftitiamabfolutifsimam dedarauit. Quoniam itaqu^
maior fuit ira Dei in peccatores , quales fumus om-
ncs natura,fiquidem natura fumus tilij ira? > quam vt
cam ftiftinere pofsit purus homo, & iuftitia tamen
Dci requirebat , vt vnus aliquis in

humano gencre^^
vita? autor effct,ficut vnus mortis fuit,dedit igitur ta ^
lcm facerdote,qui potuit,quia Deus:& dcbuit, *luia JJjJ*
homo. Vnus vtiq; de humano gcnere, fcgregatus ta-
men a peccatoribus, hoc eft iuftus : alioqui minime
idoneus dato m ineri. Ita enim ait Dcus Genef.3^5*
Semen mulicrisconteretcaput ferpetis , ideftjcon-
fenfu totius fcriptura? approbantc,aeternus Dei hbui
aifumet humanam natura, in vnioncm perfona4em>
hoc eft, vt Deus & homo fit vna pcrfona, mcdiator
feu faccrdos inter Dcum & homines , qui caufa ho-
nin imin fe fufcepta, pcenam luet homimbus dc-
bitam, ac homines, imputata ipfis fua iuftitia, cum
Dco reconciliabit.Vnde Auguftinus: SanandtnQW*
'm/erit conuententtor alttu modus non futtrfuam p*rPaJ
fsonem fbrtfit.Is enim,vt idem ait, delithnoflrafu* "C-
Uch frctt , v t wfittiam nofham fuam iufitttam ftcertt»
Conditio proinde facerdotis fuo merito nos Dco
;cconciliantis duplcx requirebatur.Naturarum vna>
altera qualitatis. Conditio naturarum,quod hic 110-
ftcr facerdos dcbucritciTeDeus & homo,vna pcrfo-
ia,alioqui mcdiatorciTe non potuiftet. Vt enim i>ia
nerna diuinitatc Patri, ita nobis huma -:\x natur^
bcietateconiungi dcbuit. Filius proinde Dei> vc illt
\mbrofius, affumpta carne homo natus eft > vt rnc-
liator Dei & hominum , homo effet Iefus Chriftus*
Oportuit ergo vt ex vtroq; mediator eiTet,vt vtruq»

reconciliaret. £x Deo quidem vt cum ipfo colloo111

poflcc

1165

P S A L. L X X X 1 1 1 1.

1166

poffct & intercedcrc , ex humario generc vcro vt &
debitor cffct,& habcrct quod offcrrct. Vndc Epift.
adHebraEos,cap.2.i4. particcps factus cft camis&
^nguinis , vt per mcrtem abolcret cum qui mortis
habcbat imperium,hoc eft diabolum, & liberos rcd
deret quotquot per omnem vitam obnoxij erant fer
uituti. Itcm dcbuitper omniafratribus afsimilari,
vt mifcricors effct,& fidclis facerdos in his qua? apud
Oeumforentagenda,ad expiandum pcccata populi.
Nam ex eo quod tentarctur,poteft & iis qui tcntan
turfuccurrerc.

lt«equJ* Haftcnm dcconditione naturarum diuina?,& hu-
1** £ 'manse faccrdotis noftri:Iam dc qualitate perfona?,de
Jjjj* <]Ua eadcm Epiftola ad Hcb.in hunc modum,cap.7.

wSctU l6t Talis aecebat vt nofter en*et mmmu* faccrdos,
^nctus,innocens,impollutus, fegregatusa peccato-
ribus,& excclfiorcasdis fa<5his,qui no habuit ncccf-
fitatetn quotidie prius pro fuis deli&is hoftias offcr-
redcindc pro populi. Sed dc hac qualitatc in expli-
cationc facerdotij plurafcorTerent dicenda.Quod au
tcm Icfus Mari* Virginis filius fit vcrus Mefiias ad-
coque facerdos & mediator nobis a Deo promiffus
& datus,fupra oftendimus,hanc immotam dcmon-
ftrationem opponentcs Iudaris.

Isfolusabfque omni dubio, ac verifsimo vcrius,
atquc adeo omnium confcfsionc cft Meffias verus &
vnicus,ade6que facerdos,& mediator,in que omnia
Pfophetarum vaticinia concurrunt, cuique foli con-
l,enit quicquid de Meftia predictum eftafan&is Dei
^rophctisjMofe & aliis. * '
In Icfumautem Maria»filium concurrunt omnia
Prophctaru vaticinia,& huic foli Icfu couenit quic- '
Suid dc Mefsia dictum eft afan&is Dci Prophetis \
Mofc&aliis. i
Ergo folus Icfus Marie_ Virginis filius cft Mefsias, '
verns & vnicus adeoque faccrdos , & Mediator
loftcr. '. j

Minorcm qua» eft tpritfa* confirmauimus fupra, |
vbi rcfutauimus Iudaeorum vanitatc de Mcfsia. Vi-
dcantur qua? annotauimus in primum huius Pfalmi
Vcrfum aduerfus Iudasos.

*D E SACERDOTIO
etufifue farttbw.

SAcerdotium noui tcftameti cft minifterium di-
ujnitusordinatum&fancitum in quofummus
&a;ternus facerdos Dcus & homo Icfus Chriftus
confirmatus iurciurandodiuino,annunciat & confer
uat doctrinam euangelij dc remiftionepeccatorum,
offert fc ipfum per fpiritum asternum in facrificium
piaculare,fcu propitiatorium,quo & expiat peccatu,
& fatisfacit iuftitia? Dci pro peccatoribus,placat ira
£>ei, meretur gratia & Spiritu farictu omnib.crcde-
tibus in nomen eius,& orat afsidue pro Eccleiia , &
Cxauditunvt excuffo iugodiaboli hoftis humani gc-
Heris , & reparata imagine Dei in nobis amiffa pcr
peccatum,fancl:ificemur in artcrnu,atquc adeo beati
viuamus , Chrifto faccrdoti conformes in omni x-
U^. tcrnitate.

S?J!; Hsc dcfinitio cum ex iis qu£ diximus de faccrdo-
te,tum ex totius fcripturar confcnfu & prafertim ex
cpift.adHebr.de facerdotio Chrifticollccta cft.Sed
lingulse partes huius definitionis,vt vberrimam do-
^trinam & confolationcm contincnt,italongiorcm
explicationcm poftulant.Suntautemtrcspartes fa-
cerdotij Chrifti in dcfinitionc expreffa?,videlicet do
#rinaEuangelij,facrificium,&oratio feu intercef-
fio.Atque harum fingula» perfe&iflima; funt & effi-
^acifiima;, ita vt nec quicquam vel in ipfis delidere-

tur,vel fitinfirmumadfaluandum. Virtusbnim o-
mnis harum partium pcndet a maicftatc ficcrdotis
noftri Chrifti,in quonecfapictiam,nccbv>niratem>
ncc puritatcm,ncc voluntatcm,nccpotcntiam quis
dcfiderarepoterit.Dehis ergo tribus partibus ordi-
ne dicemus.

Prima parscft annunciatio Euangelij , fine qua u Anrm-:.
nos miferi & ca?ci peccatorcsnihil fauoris & gratia? ciatioeul
a Deo fperare poffumus.Nam iine ha : Euangclij do gcl1^
ctrina trilHfiimis inuoluimur tcnebris & pcccatoru
noftror:im maguitudine,multitudinc, & turpitudi-
i nc,vcl iudicio proprie confcientig condemnati pro-
I fternimur,vtplane defpcrare fit nccefle.Siquidem & pCccat<
I Iex Deiiram minaturlegenon facicntibus. (Harce- paaitti
1 nim legis iudiciaria fcntentia eft : Maledichis omnis
| qui non manferit in omhibus qua? fcriptafunt in le
j gc)Et confcieri tia,qua? cft teftimonium iudicij futu-
! ri,nos coram tribunali Dci reos peragit. Et calami-
tateshumanigenerisiuftilfimam effeiram Dci te-
ftantur. Et hornbilistyrannis diaboli inhumanum
genus,atque multi tragici cafus omnibus tempori-
bus, quamhorrcndarcsfit peccatum conuincunt,
Tacco bella tacco figna ih ccelo,tcrra & mari tefta-
tia furorcm(vt cu Propheta loquar)ir2 diuina?. Harc
omnia funt veluti pradudiaxterna: mifciix corum
qui non conucrtunturad pra?dicationem Euangclij.
His omnibus malis medctur facerdos nofter , modo
eius medicinam tanquam Phrcnctici non refpueri-
mus cu furiofo & ca?co mundo.Is cnim c iinu patris
profert fuauiftimam dodrinam Euangehj dc rcmif-
lionc peccatorum:quibusremifiis & abolitis ncc Jcx
in nobis habet quod condenet,ncc diabolus & mors
quicquam iuris in nos obtinent.Hxc doclrina Eua-
gelij myfterium dicitur abfconditum a fapientibusy
huius mundi,atquc ftultitia ab illis iudicatur. Scd
miftns&afrliclispcccatoribus fipicntia eftDei,cui
per ftultam prxdicationem crucifixi Chrifti placuit
fcruare credentcs.Vide i.Cor.i.i8.2i.24.&c.

Quarnam igitur,& qualis iit ha?c dochina Euange QiLInaf»
lij brcuiter explicandum eft , quo nobis ha*c pais fit4do<ft^
faccrdotij Chrifti fiat dulcior.Chriftus Lucar 24.46. na E.u*a- ,
fummam rcihis verbis proponit. Oportct pra?dicarigclu"
innominemeo pcenitentiam feu conucrfionem &
remifsionempeccatoru inter omnes getcs. Proinde •
Euangelium eft annunciatio Vniuerfalis remifiio-
nis peccatorum qu^ contingit omnibus iis qui con-
ucrtuntur,idquc propter nomcn Chrifti, id eft pro-
pter merita Clirifti.Etfi autem hajc definitio fumma
reLvt dixi,continct,tamen,vt magisagnofcatur ma-
gnitudo bcneficij faccrdotis noftn Chrifti,ampliore
; delinitionem affcnbam.Euangelium cft vniucrfalis Dcfiniti*,
| prxdicatio facerdotis noftri Chrifti , in qua annun-
i ciatur liberatio ab ira Dei, a malediaione legis , &
danatione 2tcrna»& prodamatur remiflio peccato-
I rum falus,& vita aeternacredentibus in filium ,pro-
pter eiufdem merita,fecundum promiffionem olim
patnbus factam, vt pcrpctuo gloria bonitatis Dci,
pracdicetur, vtqueporro dignos frudus Euangelio
edathomines per Chriftu libcrati,tandcmque vita
a?tetna fruantur. Ha:c definitioEuangelij ex vanis . Dcfinl-
fcripturae locis collectadocct Euangeiium verc bo- pjicatio."
num & laetum effe nuncium,fine quo in ^terna mi-
fcria nobis cffet pereundum.Huius dcfinitionis me-
bra quia alibi a nobis & multis explicata f int, nolo
longiorc oraticnc pcrfcqui. Summa huc redirquod
natura fumus miferi,condemnati>fcrui. Gratia au-
tem,quam Euangeliumannuciat,bcati, iufti,Iibcri,
& haercdes vita: a;tcrnx perlcfum Cliriftum. Hanc
doctrinam Euangelij ipfefilius Dciprotulit efinu
patris, & campropofuit primisnoftrisparcntibL S,
Cc. iii).

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

li6f

ENARRATIO

k*8

poft triftifiimum illorum lapfum in laqueos diabo-
li.ltacnim ait,Gen.3.i5. Semcn mulicris contcrct
caput ferpcntis. Hanc fonuit per minifterium Noc
antc diluuium.Pctrus cnim affirmatji.j.io. Chriftu
Fpiritu prardicaffe iftishominibus tepore Noe quo-
rum fpiritus nunc detincnt ar in carcerc proptcr con
tumaccm rebellioncm aducrfusfpiritu Chrifti ipfis
prardicantcm.Hanc poilca pcr Prophetas,vt ide Pe-
trus teftatur,protulit Hancpoft humanam naturam
afliimptatribus annis cum dimidio praedicauit. Hac
per Apoftolos in vniucrfum oibcm annunciari man
dauit, cniam & fubfcqucntibus fignis confirmauit.
Pcr hanc docTrinam,vt fcmpcr confcruauit : ita ho-
die confcruat,& deindc vfque ad rinem mundicon-
feruabit Ecdefiam aducrfus infcrorum portas. Be
ncdicct ei,& dabitfpiritumfancTum & vitam a»ter
nam omnibus huic dodrinx crcdcntibus. Verum
contrahorrcndadamnatio omnibus illis imminct,
qui huic docTrina: fignis,portcntis, variis virtutibus,
- & vifibili donatime fpiriti^s fancti, confirmatE fidc
no adhibuerint.Si cnim fcrmc,vt ait Epift.ad Hebr.
ca.2.2.pcr Angelcs dich s,factus eft firmus,& omnis
pra:uaricatio,& inobcdientiaaccepitiuftam meicc-
dis retributionenv.quomodonos emigiemus fitan-
tam neglcxerimus falutem? Caucamusproindc,vt
cadem Epiftola monet,ne pcrfluamus.
i. sacrifi- Sccunda pars faccrdotij Chrifti eft facrificium.Sa-
cium' crificiumautcm Chrifti, aliasgcncralitcr accipitur,
in gcncrc alias pccuIiaritcr.Cum gcneraliter accipitur, com-
plcctitur quicquid Chriftus facerdos noftra faluti
gratiafecitjcV patri obtulit. Vt funt cius opera o
nmia,ObedientiaperfecTalcgis, Paflio & mors vo
luntaria,& interccffio apud patrcm affidua.Quod au
tcm obcdietia erga lege fit huius facrificij pars qua--
dam,ex eo patet quod ea nos coram patre iuftos fa-
cit.De paffione & mortc Epiftola ad Hebrxos con-
cionatur , cumaffirmat Chriftum fe obtuliflepio
pcccatis noftris & fanguinc fuo purificaflc confcicn
tias noftras.Intercefsio & p; eces cap.5.1. ad Hcbr.o-
blationes dicuntur.Iraenim ait,In dicbus carnis fuar
prcces fupplicationefq; ci qui poterat fcruare ipfum
a mortCjCum clamore valido & lachrymis obtulit.
Hac cnim tria , vidclicct cbcdientia lcgis pcrfccta,
Paffio,& interccffio,a fc mutuo ordinc quodam ta-
quam cftecTa a fuis caufis & contra dependcnt.Nam
ex co qu6dfancTus,impollutus, atquc adeo pcrie
ctifsime i.iftus fccundum lcgcm fuerit,valuit volun
taria obedicntia ipfius in crucc ad cxpianda omnia
hominum peccata,& quia obcdicns patri fuit vfque
ad mcrtem criicis. valcnt prcccs ipfius pro Ecclefia
in pcrpctuum,qui ideo folus intcrccfTor eft,quia fo-
lus fc dcdit in pretiu rcdcmptionis pro omnibus, vt
Paulus teflatur.i.Tim.J.tf.Hec confccutio feu c lli-
gario meritorum Chrifti pulchcrrime confpicitur in
noftri fancTificationc. Merito cnim mcrtis fua ,ita
cxpiat pcccatum no(iru,vt non amplius,mod6 crc-
didcrimus,rci apparcamus in confpccTu patris,ficut
dc eo pradixit Efaias,cap.^. 4. Vcrc languores no-
ftros ipfc tulit,& dolores noftros ipfe portauit.Ite,i-
pfe vulneratuscftproptcriniquitatcs noflras, attri-
tus eft propter fcelcra noftra.Merito cbedientice lc
gis nos veftit,vt iufti appareamus coram Dco,n6 no
itra,fcd ipliusiuftitianobis imputata. Itacnim Pau-
Tus ait ad Rom.5.19. Quemadmodum vnius inobe-
dicntia multi pcccatorcs conftituti funtdta obcdien-
tia vnius multi conftituenturiufti.Vtrumque mcri-
tum vidclicctpaffionis & obcdicntia; lcgis complc-
eTitur Paulus ctim ait,Gal.44 5. Chriftus facTus cft
fub lcgc,vt eos qui fub lcgc crant rcdimeret. Nam
cum duplex fit fcntcntialegisVna malcdicTionis &

mortis ex lcge non implcta,in qnam fentcntiani m-
currimus propterpeccatunvAltera bcnedictionis»!
cft,iuftiti£e&vitac:Quaiuftitiaexcidimuspcrpccca-

tum,neceife fuit vt & malcdictioncm lcgis cum caa
fa,id eft peccatis noftns in fe rccipcret,pro nobis ja-
ctus maledictus & morti obnexius.Sic cnim PW?!
ait,Gal.5.i3. Chriftus nos rcJemit ex maledictione
lcgis,factus pronobis malcdictum feu exccratiOrVt
bencdicTionem legisnobis rcftitucrct : quam ncbis
mcruit fua pcrfecta obcdientia crga lcgcmfubqu*
factuscftn 11 pro fc,fedpro nobis. Atquchocvjilt
Paulus cum ait,Rom.io.4. Chriftus cft implctiole-
^is in iuftitiam omni crcdcnti. Quia autem huius

pn.pter^.

rum prccum & intcrccffionis nobis aditum facit a<
patrcm.vt Paulusad Rom.8.52.ait.Quis accufabit e-
lcdosDei ? Chriliuseft quiinterccdirpronobis.
CumigiturChriftus dicitur ofFerre patri fua .nicri-
ta,intclJigaturgencialcfacrificiuChrifti quodcoti-
nct hoc triplcx mcritum, videlicet obcdientix kgis,
paffionis,& prccum. intf'*

Alias facrificium Chriftiaccipitur peculiaritcr pro
paftione& mortcipfius, qua: Paflio &mors vni-
cum facrifi^ium expiationis cft:cuius typi fuerunt ia
crinciavettrispopuli , & fingulari modo id quocl
propitia:orium vocabatur , propter huius artcrni&
cxpiatorij facrilicij Chrifti adumbrationcm.Verum
quiade vmbris fupra dicTum cft , vbi vanitatem Iu-
da^orum adhuccxpetTantium McnTam oftcndimusi.
hic folummodo diccmus dc facrificio Chrifti , quod
expiatorium fcu propitiatonum a fuo crTccTu nomi-
nat fcriptura , quodrectcin hunc modumdefiniri
potcft. safrlfi£if
Paflio Domini noftri Icfu Chrifti xtcrni facerdo- e<piaro-
tis,eft facrificiu propitiatoriu in quo filius Dci gter- ri
nus,homo facTus,& a^tcrnus faccrdos apatre confti-
tutus fcipfum , obedicndo patri in paflione, vfqucfijxiu»'
| ad mortem crucis,pcrartcrnum (piriturn obtulit a:-
I terno patri in ara crucis , maledidionem lcgis vcrc
fubiens,vt ifta fua vna & pcrfccTifsima oblationc fa-
tisfaccret iufticice Dci pro culpa & pcena humani gc
ncris,placaretiram Dciiu(iifsima& mercretur hac
vnica viciima omnibus qui in ipfum crcdiderunt»
inde vfquca crcatione mundi , & credituri funt vi-
qucad rinem mui di^tcrnam fimcTificationcmjhoc
elt liberationcm a malcdicticnc legis,gratiam , be-
nedictionem,vitam & falutem a-tcrnam, vt Chrift°
conforn.cs in omni arternitatc Deum prxdicent.
Hanc totam dcfmiticncm complccTitur Chrift"5
his pauciffimis vcrbisT0an.17.19.Ego pro iis f.mcti-
fico mcipfum vt ipfi fint fancTifkati in a-tcrnum-Scct
fpiritrs lanctus iia cpiftola ad Hcb cam fufifsimc cx-
plicar,!- cgo in vni m vcluti corpus quxfparfimlc-
gutur in ca Epiftola coegi,vt fimul quafi vno intui-
tu hocadmirandum opus intucamur,& aliquomo-
do aftimemusmagnitudinem bcncficij, & gi"atl *}"
mus Dco pro hac immcnfa mifericordia nobis m
Chrifto cxhibita. *

Auguftinus libro 4. de trinitate dicit quatuor m pcfi^
omni facrificio fpecTanda cffe. r. Vidclicet a<?ft°tioo*r
ojferatur ficrtfcium. 2. C iofferawr. 3. Quid offcra-
tur. 4. Pro ejHibiu vjfcratnr. Qux quaturr in noflra
ctiam definitioneexpreflc Donutur&diftincTe- ^'"^Jj
fertenim filius Dei homofacTus,& ab ipfo Deo pa- <Wpfr
treajternusconftitutnsfacerdos. Hic etcnim faccr-
dos vt folus fancTus & iuftus & cxcelfior ccelis cfcx*
potuit folus facrificium in arternum perfectu orfcr-
re. Na cx co quod homo crat iuftus, licuit ei cavfw

communem

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

communcminfc reclpcrc : pra?fertim cum vnusin
humano gcncre reliquam poiteritatem fecum pcr-
didilTet.Ex eo quod cxcclfior ccelis erat, videlicet vc
nis Dcus,potcns fuit ad offcrcndum facrificium ta-
le,quod & perfeftum e(fet,& in perpetuum cfficax.
Deiridc ex: eo,qudd vna perfona crat,omnia facta i-
pfius in fan&ifiima fua humanitatc puriffima funt,&
infiniti pretij.

j£D5°f- Cui facerdos hic offcrt?Dco ipfi. Huic cnim foli
* debebatur facrificium, quo fatisficrct ipfius iuftitia?,
cui foli pcccaucrunt parctcs noftri, & nos cum ipfis,
Vtdanatoria fcntetia lcgis abolita de maledidionC
*terna,benedictionis stcrnae ipfius mcrito fieremus
Ktad Participes.

Qiiid hic facerdos Dco offcrt?Fihus Dci artcrnus
faccrdos femetipfum patri obtulit in ara crucis,no-
ftramcaufam.i.pcccatu&pcenain fe rccipicns.Epi
ftolaenim ad Heb. tcftatur Filium Dci faftu fuiflc
participc carnis & fanguinis, vt habcret quod offer-
rct.Et Auguftinus akiQuid tam congruenter affumere-
turabhominibm^uodpr^o tis offcrretnrtfuam humana ^
care}& <j(itd tam aptu immolationi huic cjuam caro mor- ^
talis}£t qHid tam mundum pro mmdanis vitiis mortalm
qukm fine contagione v(!a,caro nata in vrero & exvtero
virginali ? St <juid tamgrate & ojferri & fuftpipoffet, \
qukm caro facrifiaj noslri , corpus effettum ftcerdotts

Vh noflrt*

^ifcn Porro quiahoftia omnis in veteri lcge pnmum
Jj^i debuit fcparari ab aliis rebus ciufdem gcneris. z. ap-
U plicariarsc,impofitafaccrdotis manu-. 5. imraolari
iuperaranv.^.h reclc ficbat iuxta lcge, acccpta Dco
erat hoftia.Videamus quomodo hec quatuor noftrc
Hoftige con<miunt. Primum crgo hsec noftra hoftia
Chriftus fcSrcgatus crat a reliquis hominibus non
natura,qua*!liis coniunclum cffe oportuit,fcd puri-
tate,integritate,& excellentia,quibus cartcros homi
ncs antccelluit.Sccundo,applicabaturaltari pcr fum
mamobcdicntiamconfccratusDco. Oblatuscft c-
nimquiavoluit.Terti6,immolabatur fuper altarc,
fufpenfusinlignumcrucis, portansfupcr caput fuu
. noftram caufam, id eft pcccatum & pcenam pcccati,
hoc eft,iram Dei & malcdictionem.Hoc ohm adu-

Watum fuit m hirco,fupcr cuius caput Aaron(con-
fefluspriusfua pcccata,& populilfraclitici)poncbat
fuadcli&aj&vmuerfadcli&a filiorum Ifrael, qucm
poftca in tcrram vaftam cum deli&is demittcbat fe-
risdilaniandumpcrvirumad id paratum.Huius ty-
pi vcritas in Chrifto vcriffimc complcta cft.Nam,vt
Propheta ait.Efai.53. 6. Dominus pofuit fuper cum
omnesiniquitatcsnoftras. Itcm iniquitatcs corum
ipfc portauit. Sic Paulus typum Chrifto accomodat
cumait,2.Cor.5.2i. Euqui non nouit peccatufecit
peccatu,vt nos fiercmus iufticia Dciin eo.Itc,2.Gal.
3-iS.Chriftusredcmitnosde cxecratione lcgis , fa-
ctus pro nobis exccratio.Scriptum cft enim , Male-
dichis omnis qui pcndct in ligno. Dcindc vt hircus
illetypicusindcfertum dimittitura feris dilanian-
dus:Ita Chriftus fceleratis hominibus Scribis,& Pha
rifa?is,& gcntibus,principis fui Diabolimadatis ob~
tcmpcrantibus, traditur interficicndus propterpec-
catanoftra&pccnam corum tanquapropriaipfius
fuiflcnt luit. Hic accurate diftinguendum cft intcr
Jtct Vmbram & vcritatem.Hirco impofita crant pcccata
filiorumIfrac!,fcdintypotantum.At Chrifto vcre
^Uta" impofita funt pcccata totius mundi.Ncque hictro-
• pus vllus admittendus eft.Nam in hoc pofita eft to-
ta aoftra fpcs , in hoc apparct charitas Dei infinita,
d4hquc in hoc fita cft falus noftra , qu6d Dcus no-
fter vcrc & finc tropo cffudcrit omncm iram fuam
infiliurafuum,tanquam rcum omnium pcccatoru

PSALMI LXXXIIIT. u78

mundi,qui vcre & fine tropo faJlus eft execratio, vt
nos vere & fine tropo ab execratione liberaret. Na
alioqui fi fida fuiftet ira Dci , ficla etiam fuiffet fiJiJ
obedicntia, & ficlafpes gloriar quani expeftamus»
Confiderandus proinde eft Chrimis cum ijs quali-
tatibusquas habet non in fcfe,fed ex imputatione,
pro mediatoris officio quodvltro fubiit , vtnos vi-
ciffim eadem prorfus ratione,id cft pcr imputatione
eorum qua? ipfius funt propria, fatisfaclionc fcilicct
iuftitia? & fandificationis , iuftificati & fandificati,
fiamus ipfius fratrcs,ac eiufdem regni h^redcs.Qiiar
t6,hortiaChriftusficritcpcracl:ain aracrucis, pla-
cuit patri & accepta fuit,adco vt cius vis ad faluandu
omnes credentcs perpetuo duret.

Quartum quodAuguftinus rcquirit in omnifa- 4. pfa.
crificioeftcircumftantiacorumpro quibus offera- ^JJ^
tur.Adquod Paulus refpondct hifcc vcrbis,i.TimO.
2.6.Dcdit feipfum eSrf/hirfof , id cft,pretium redcm-
tionisproomnibus. Et lohannes. EcceagnusDei
qui tollit peccata mundi.Iohan.1.29.

Porr6pra?terha?c quatuor qua? Auguftinus in no- aVik pai-
flrofacrificio requirit, alia quatuor ex cpiftolaad t(:s.dc<?*
Hcb.adiccimus m noftra dcrmitione.Vidclicct mo- facrifici|
dum oblationis,pcrpctuam Yirtutcm, rationem ap^- chrifti.
plicationis,&: finem vltimum notitise & fiducisehu-
ms facrificij. Modus eft quod obtulcrit fe Chriftus ^odus
per xternum fpiritum.Ita enimaitEpiftolaadHeb. °bUti<i<
Quanto magis fanguis Chrifti qui perfpiritum £tcr
num fcipfum obtulit immaculatum Dco, purgabit
confcicntiam noftram a mortuis opcribus. Spiritus
ajterniappcllatione diuinitatiscum humanitatc co-
iunclar cfhcacitatem infinitam intelligit,qua? totuni
hocfacrificium gubcrnauit,ex quo faclumcft quod
iftc fmguis,quia fanguis crat eius hominis qui ctia
vcrus Deus crat, viuificaplanc virtutc prxditusfit,
qua virtute vt nos condidit , ita ctiam inftaurare
potuit. Proptcr hunc oblationis modum Deus
dicitur mortuus & acquififle fibi Ecclefiam fuo
fanguine. VtPaulus Actor. 20. teftatur cum ait.
Attendite vobis , & vniuerfo grcgi , in quo vos
fpiritus fandus pofuit Epifcopos ad pafccndam Ec-
clefiam Dei, quamacquifiuit fanguincfuo. Hinc *"u"a*
ergo eft quod addidimus dc perpetua ficrificij vir-
tutc dc qua ad Hcb. Vna oblationc pcrfccit in per-
petuu fanctificandos : Ita pcr proprium fanguincm
intrauit fcmel in fancl:uarium,a:tcrnam rcdemptio-

nem
dem

na6tus.Dc applicationc qua? fit pcr verbum,fi- ^auo ap-
& facramcnta , & dc finc vltimo facrificij Chri ^&X"

nis&fi-
nis vlti-
mus.

fti poftca diccmus fuo loco.

Porrohicpaulifperfiftcnduscft gradus , & plura rDi„refSI-0
alta mentc cogitanda funt. Vidclicct, r. Quanta dcmifc-
mifcria fit hominum,in quam incurrerunt ProPtcr & Del
peccata. 2. Quam ingens ira Dci, offcnfi pcccatis mifcri-
hominu,fucrit. 3. Quam rurfus magna mifcricor- cordia*

Dci. 4. Quam incffabilis obedicntia filij Dci.
5. Qiiam horrenda pccna,quam fuftinuit filius Dci.

Quam inxftimabilis & incomparabilis prctij fit
mors filij Dci,qua» vnacpponitur tanquam fatisfa-
cl:ioomniumhominumpeccatis& mifcriis. 7. Et
contra quam triftisingratitudo maximse partis hu-
manigencris,nonagnofcentishoc admiradum Dci
opus,vidclicet facrificium Chrifti.

Mifcriam hominum finc Chrifti facrificio confi- {'^/""J*
dcrare oportet,de qua Iob.14.1 Homo natus de mu- cxtraChii
liere breui viucns tempore replctur multis mifcriis. ttum"
Auguftinus definit miferiam humanam effc copiam
kribulyionls,& inopiam confolationis,quando quis
multifaric patitur,& ancminereleuatur. Homcrus
exclamans affirmat nihilhomine calamitofius cffe
aut mifcrius. Sed is tantum calamitates & miferiks

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhac
LN 857 2° copy 2

ENARRATIO

& tragfcos cafus quibus obnoxij funt homines in
hacvita cogitat. Nam nccprincipium,nec gradus,
nec finem miferijc humanx nouit.
Principia Principium vnde orta & propagata eft mifcria ge
huius »i. nerjs humani , nemo nouit nifi verbo Dei edo&us.
Hocverbum principium omnis miferia? refert ad
Diabolum,& peccatum primorum parcntum, & e-
iufdcm pcccati in omnc pofteritate propagatione.
De qua re Paulus clarifsimc docct ad Ro.5.Et Efaias
ait,ca.64.5.Cecidimus quafifolmm viiiuerii,& ini-
quitates noftra? quafi vcntus abftulerunt nos.
Gradm. Gradus miferia* humame funt multi,& triftifsimi.

Quorum primus cft dcploranda feparatio a. Deo.
Scparatio Efaias59.£. Iniquitates veftrze dimferun: intci vos,
iDc°' & Deum veftrum , & pcccata vcftra abfcondcrunt
faciem eius a vobis.Quanta iit hxc miferia ncmofa-
tis cogitauerit. Quid enim triftius clTc potcft quam
feparariaDeo,&excludiafonte omnis boni,abo-
mni bcnedictione & falutc?
coniun- Secundus miferia: humana? gradus cft coniunctio Jio,
ftiohomi hominis cum Diabolo mcdace & homicida,& fubii-
Mi cum c- |p(]us lcgibus,que funt mortis & damnationis.Pcr
Dubo o. ^ gradus prophanatur templum , quod per
crcationcm confccratum crat Dco,& aboletur ima-
go D ci ad quam conditus crat homo.
Homo Hinc tertius gradus miferia; humane; fequitur.Vi-
tcmpiuia Jeiicct quod homo,qui antca crat templum Dci, ia
Uiaboli- hanc mifcriam inciderit qu6d "'t templum Dia-
b oli,in quo diab,;lus colitur operibus propriis,fcili-
cct mcndacio & homiciiio,cx quibus infinita fcelc-
rum cateruaprorumpit. ,
Molesca- Quartus gradus miferia? humana; eft moles cala-
«mitatu- mitatum fpiritualium & corporalium , quibus prc-
miturgenushumanum, vt funt tentationcs multi-
plices,morbivarij,& tragici cafus,quibus obnoxium |
eft humanum gcnus.Nulla cnim calamitas tanta eft, :
in quam homo non poffit incidcrc Vndc proucr- :
bium. Ncfcis quid fcrus vefpcr vchat. Itcm,aut fu- j
Ewmpla mus^autfuimusja-.itpoiTumuscftcquodhic cft. Ex
calamiu- mult{s cxcmplis pauca adfcram. Adonibcfcc regio [
manawm^plcndorc&ornatu f.iperbus , qui , ampuratisma-
nuu,pcdumquc digitis miferrimc vixit-Intcritus Ic-
fabclis omnibus cft noti s.Alcibiadcs nobilitate ex-
imius,diuitiis abudans,forma pr^ftatifiimus, fauore
Ciuium fupcrbus,fummo impcrio clarus,vi&oriis no
paucisilluftris.Scdquidfittandc? danatur,in exiliu
mittitur,bonis fpoliatur,odio patria? grauatur,& ta-
dem violcnta mortc fuccubit.Cepio Scruilius pnr-
turx fplcndore,triumphi claritatc,confulatus digni-
tatc,maximipontificis faccrdotio cxccllcs,atque ad
eo in tanto prctio habitus eft,vt fcnatus Romani pa-
tronus dicerctur.Scd huic fplendori fortuna: no rc-
fpondetcataftrophevita?,qua? fuit mifcrrima. Na in
vincula coniectus,&carnifici punicdustraditur, q:.i
carnifex funeftis fuis manibus cor Ccpionis excm-
ptQ de corpore laccrat,& in fcalis fufpedit» quod ma
gno cum horrore totius fori Romaniconfpectu eft.
Bclifarius Iuftiniani archiftrategus poft multas pre-
claras victoriasjinuidia opprimitur,Donis fpoliatur,
oculis priuatur,& in tcplo Sophia? pancm quotidie
memlicarecogitur,hac oratione vfus ad pre.tereutes.
Panc Belifario date,qucm virtus cxtulit,inuidia op-
preflk.Quid dica de Herode,qui nitidus crat auro &
gemis,fplendore rcgio fuperbus crat?Nonne gemis
vermiculi fuccelTerunt,quos fua carnc pauit , donec
fu.'tore & cruciatu & defpcratione vichis expirauit?
Prancrco Alcxandru Magnu,Ca?farc,Marium,Pom
pciii,Catonc,Ciccronc,& multos alios, quorumca-
fus,quanta fit mifeiia humani generis, oftendunt : a
cjuibus ncmo fe tutum fore polliccri poteft, dum in

hac vitafpirat. Quare Sencca refte monet cum ait,
Ncmo confidat nimium fecundis. m Coflt

Quintusgradusmiferixhuman* cft confc^***
fcelcris,que;plus animamtorquetjquam vlluscarni-
fex pofsit corpus torquerc.Hxc Ctn ad tempus dor-
mire videtur,tamen ante obitum, vt Plato ait i ex-
pergifcitur. wiL~
Sextus gradus miferiaru humani genens elt mois defpCl4.
ipfa cum defperationeconiunaa.qua: ighorantibus uonc
J C.hriftumeftmiferrima,&aditusquidam ada-tcr-
nam damnationem. 4 fini$ hir

Sed quisna finis eft miferia? hominum no agno- .us ^fe
fccntiu Chriftu?Finis cft,vt.ita dica,infinitus,femper rift
fibi conftas,nulli vicifsitudini aut permutationi ob-
noxius. Na poft mortc,& poft iudicium extremum
fucccditmiicris huius vitjc triaiftima cataftroph«
vidclicctfempitcrnu opprobriu,perpctuus cruciatus
in confcicntia,anima & corporc,Societas cuimmu-
dis fpiritibus in obfcurisflamis,in tencbris exterio-
ribus,cxtraomncluceDci. Dc opprobrio locmitur
Danicl cum ait,ca.n.2.alij fcilicet impij,n(m ad Dcu
per fidcconuerlLeuigilabunt ad opprobriu & abo-
minationefempitcrna.Decruciatu fempiterno, cC
focictatcciim impuris fpiritibus loquitur Dominus,
Matt.ca.25.4i.proponens fcntcntiam iudiciaria cx-
trcmi iudicij,Difceditc a mc maledicti in igncm^"
tcrnum,qui paratus eft diabolo & Angelis cllis*^e
cruciatu confcicntiar intclligc Efaiam qui ait,ca.6o.
24. Vermis eorum non morietur.Etfi autem in hanc
tantam mifcria totum humanu genus conicitum «
propterpcccatu,ramen Ecdefia Dei fola ex his rnilc
riis eludtatur.Na vt peccatu ipfius,quod caufa eft na
ru mifcriaru,expiatum cft morte ChriftiJtaSpintus
fanttus confolator in cruce adeft, &morscorporis
eftaditus ad xternam. fcelicitatem, quare pretioia
diciturmorsfandorumPfal.n6.16. »-<^n[!

Ex miferiar magnitudinc & varietate,quar eft pce fitj^
na pcccati,intclligi aliquo modo poteft quata fit ira
Dei in eos qui non conuertuntur. Na cum Deus clt
iuftus,& iudiciu cius fecundu vcritatem, vt loquitur
Paulus^nccciTc cft ira & vindida in Deo,refpondc-
rciuftitic.Hoc cft vt non fit maior pcena,quam ruit
peccatu,nunc autc pcena eft grauifiima & infimta»
Qiiarc ncceife cft offcnfam fuiife infinita,vt qua inn
nitu bonu offcnfum fucrit.Non igitur fallacibus lan
cibuspondcranda cft pcccati quantitas,fcd adiuftam

libra appendcnda cft.Na plurima in peccato concur ^gj^
rut mala propter qua? Dcus merit6 irafcitur, vt lun* ti**^
conteptus maieftatis Dci,fuperba cotumacia aduer- pai

. fus lcgcDci,indignifilmaimaginisDciad quamho
i mo crat conditus,confpurcatio & induclio,imitatio
| Satanae hoftis Dci,improba proditio,& defeclio aca
| ftris Dci,& quafi coniuratio qucdam cum Diabohs»
! atq; intoierabilis ingratitudo, & obliuio turpiffima
; bcneficioru Deicrgagenushumanum. Nullu cm11}
vnqua peccatu folum fuit , fed quodque longiisim3
! fceleru catena fccu trahit. Vt viderc cft in lapfu prl'
j morum parcntum,& aliorum qui volcntcs & fckn-
1 tcs,ruuntaduerfus mandata Dci. ^ tiVtC?.

I Ex hac pcccati iufta podcrationc plura fcquutur. fi c0£'
°:- u QuodiufiifsimafintiraDei quifcmpitcrna milc- dc»ft
ria punit pcccatu in iis qui nonconuertutur ad Dcu ^t^-
pcr fidc 111 Iefum Chriftu.i.Quod dendcant iuftitia
& iuftifsima ira Dei,qui doccnthomincs contritio-
ncconfefiionc & fatisfadionc mcrericondonatio-
nc pcccatorum coram tribunali Dci.Taceo eos q"1
quxdam peccata ta lcuis pondcris effc autumant, vt
afpcrgillo aqugc lufl ralis cxcutiantur. Prsetcreo 2L^"
los qui emptis indulgentiis,aut mifsis, pcccata recli-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

n7j

P S A L. L X X X 1 1 1 1.

n?4

nii migantur,quibus nugis papifticu regnu auctum
fft»fulcitur & conferuatur in contumeha rilij Dei,&
*n ccrtifjfimu intf ritu infinitarum animaru-^.Expcc
«tiiufta pcndcratione fequitur & hoc, Qvpd nulla
puracrcatura potuerit fatisracere iuftitie Dci,& co-
penfare offcni.im,& reftituerehomine priftinarfce.
hcitati,c|uacxciderat propterpeccatum.Quareopor
tuit filium Dei aiTumpta humana natura,noftra cau
&m in fc reciperc,& fatisfaccrc inftitiac Dei.Etli au-
tem haec ira Dei vt oftendimus, maxima cft,tamen
tcperatur mifciicordia,vt Abacuc Prophctaait, ca.3.
2« Inira mifericordia?recordaris. Et Theodoretus.
^oprtum cft Dci, mtfcticordU temperamcnto mittgarc
'^^'Seddehacmifcricordianunc dicendu crit.
>uf,t examen mifcriac humana* & ire; Dci cogita-

Njfc- da eft immcnfa mifcricordia Dei,quej eft conuerfio-
nis noftrse adDeu fundamentu.Dicitur autem Dcus
^ifcricors,nonquodperturbationibusobnoxius fit,
& doloribus vt homo,fed quia ex mera fua bonitatc
& dilc&ioncmifcrise humanse fuccurrit. Mifericor-
dia enim Dei ex amorc profluit, amor autcm ex fi-
f ^ rnilitudinequamhomohabctcumDeo, formatus
ht^^adipfius fimilitudincm & imaginem.Hxc Deimi-
Ntufe.fericordiaer^a homines multis modis in fcripturis
5** pingitur, & variis comparationib is cius visnobis
^Jte. couicndatur.Trnw«w cofertur pietati materna? erga
^ncrrima prole.Ita enim Efaias aitjca.49.15. Num-
Slliobliuifci poteft mulier infantc , vt non miferea-
tl'r filij vteri fui?Etfi illa obliuifcatur,cgo tamen 116
°bliui{lartui.Et in Pf.io^.i^.confertur patcrna? ftor
g^.Sicut,incjuit,miferetur pater filiis fuis, fic mifer-
tus cft Dominus timentibus ipfum. Ab hoc affectu
pio parentu erga libjercs nomcn habct mifericordia
apudHebreos.QuarcZacharias Luc.i.78.vifcera mi
i.A!>. fcricordix nominauit,vt vim hebraica? vocis & affe-
JjjLj &um mifcrcntis Dei exprimeret.S^««A confertur
5*^- Hsec Dei mifericordia montibus & vallibus apud E-
^iam,ca.54.io.cum dicitur , Montcs commouebun-
lur,& qolles contremifcent,mifericordia autem mea
!• non recedct a te , & fcedus pacis mea> non mouebi
^Uf-tiir,dicit miferator tuus Dominus. T ertib confertur
Jbm^mplitudini terra?,vt in Pf.53.5.dicitur,Mifericordia
^omini plenaeft terra.^«rr*,confemiraltitudini
lJPtci CQeu*P^io3.Secudu altitudine cccli a terra roborauit
^°*E>eus miferieordia fua fuper timentes fe.^«i;tf0,c6
jtf ^ertur ornatui regij folij.Efaiae i6\5.Parabitur feu or-

So£* ^tiuQj.^bitur mifericordia folium,& fedebit fuper illud in
Veritatc.5tfA:/o,confcrtur pluuiofj nubi in tepore fic-
^atis.Syracides 35.26.Speciofa mifcricordiaDei in
temporetribulationis,quafiimbres pluuise intem-
pore ficcitatis. Septtmb> confertur fcuto:fcu militari
Pr£fidio,pfalmo 103.4. Qui rcdimit de foucavitam
tuam qui coronat temifericordia& miferationibus,
id eft,vndicjue cingit. Et pf.13.vt fcuto,bona volun-
jte»»tate coronabis eum. OBaub, prafertur vitse ipfi qua
V^" nihil mclius aut dulcius iudicatur,Pf.63 4-Melior eft
^mifericordiatuaquam vita. iV<?n^,pra?fcrturomrli-
**• ^usciteris opcribus Dei Pf.145.9. Bonus Dominus
H0 yn'ucrfis,& miferationcseiusfuperomnia opera e-
*us-i)*«wo,confcrtur ipfi diuinae maieftati.ltacnim
ait Syracides,cap.2-25. cte » piy*kvTl™ iwn xtgk^ to t-
«wv.id eft, Vt eft eius maieftas,fic & mifcricor-
^ia ipfius. Acfi diceretjn Dco fumma maicftas cft
CQm pari mifcricordia crniuncla i quarum illa facit
; Vt omnia pofsit,hsec vt velit fuos conferuare.
uJlJ^ Hanc mifericordiam immenfam , etfi multis ar-
' ^^g^nientiscommcndatnobisDominus, tamcn hoc
*** 0rrmium maximum cft,quod dederitfilium. Iohan.
3«i<5.Sic Dcus dilcxit mundum ,vt filium fuum vni

genitum daret,vtomnisqui crcditin cum,ncn pcr-
cat,fed habcat vitam a?tcrnam.Rom.5 8. Comn cn~
dat Deus fuam charitatcm crga ncs quod cum adhuc
crTcmuspcccatores, idcft non coni crii ad Deum,
Chriftus pro nobis mortuus eft.Ad Ro.8.3i.Prcprio
lilio non pcpercit, fcdpronobis omnibus tradidit
illum.Quidmultis? Nulla creatura potcftfatis hanc
Dci mifcricordiam cx bonitatc & intima dilcctionc
manantem pra?dicare.Sapicntia mundi non tangitur
mifcricordia erga criminofos,fcd crgainfortunatosj
& eos qui indigne videntur affligi.lta enim ait Cice
ro, Eorum mtfereri oportet^ui propter fortttnam no pro-
pter crtmen in mi/ertisfnnt Scd fapicntia Dei fuccurrit
mifcricordiacriminolis,& maxime flagitiofis,m<-db
rcfipifcant. Gratia cnim ex mifericcrdia manans a-
bundat fupra pcccatum. Et Auguftinus ait. tJMatot
eft mifcricordta DctrfMm om> ittm peccatorum tmferta.
Non igitur fine magna caufa hortatur Dauid nos ad
praedicandum Deum prcptcrhanc immenfam mi-
fcricordia Pf.ii7.i.2.Laudatcinquit. Dominum o-»
mncs gcntes,& laudateeum omncs populi. Qii^onia
confirmata eft: fupernos mifericordiaeius,& veritas
Domini manct in a?ternum.

Sed hic non immerito aliquis obiiciet& dicetmi Dc mi&
fcricordiam Dci magnam quidem eiTc,fcd habere ^1^*
impoflibilem conditioncm annexam. Ita enim ipfc tainiegc,
Dominus qui mcntirincquit,ait Exod.20.6. Faciam tui
mifericcrdiam in millia iis qui diligunt me,& cullo- 6*
diunt prx-ccpta mea Ha?c Dei promiflio extra Chri-
ftum irrita planc cft quia conditio addita eft impof-
fibilis.Nemo enim lcgcm mandatorum Dei fuis vi-
ribuspraeftare poteft,fed in Chrifto pofsibilis eft ,&
crficaxin millegcneiationesChrifti.ideft in omncs
qui filij Dei in Chriftonafcuntur.Nam vt ipfeeftfi-
nislegis in iuftitiam omni credenti,Ro.io.4. Ita in
'pfo promifiTiones omncs funt(etiam & ame) vt Pau
lus loquitur,2.Cor.i.20. Hucdidum illudExodi ca.
54.6.refertur. Dominator,Dominus,Deus miferi-
cors & clcmcns,& multa? miferationis,ac verax , qui
cuftodit mifericordiam in millia auferens iniquita-
tem,prfuaricationem,& peccatummec dubitandum
cft,Dcum cum hanc faceret promiffionem , fignifi-
caffe & Chriftum fore implerorem legis, & ad cun-
dem currcndum cife omnibus qui mifericordiapro-
miiTam expetunt, vtquemadtnodum impletioncm
lcgis in illo inuenirent : lta etiam promiflionis mi- Mifcri*
fcricordias fiercnt participcs.Habet proindc harc mi dcUoh-
fericordiar promiflioaliam conditioncm ex lege ex- ditio d«-
tra Chriftum,vidclicct implcnd^ legis,aliam in Chri plc*>
fto,videlicct fidei qua obtinetur finis lcgis quae cft
iufticia.Qu_i crgo crcdunt,habcnt quod lex requirit,
videlicetiufticiam.Vnde promifsio mifcricordist fit
illis rata&firma: atquehcccft illud pactum de quo
loquitur pfalmus 25.10. Vniuerfa» vise Domini mife-
ricordia& veritas c.ftodicntibus teftamcntu cius.
hoccft,vt Pf.^i.io.interprctatur. Spcrantemin Do-
mino mifericordiacircuiriflabit. Mifericordiapro-
indcDei adregulamiufticia? moderati r, cum exhi-
bcturconuerfis. Nam hsciutticisDciperpetuare- ^S^1*
gula eft,Quod vt contumaces omncs abfqj mi^eri-pc^pet,U,
cordiavelit damnare : Itapcenitcntcs omncs exim-
mcnfa mifericordia vclit fakare.Harc regula iuftitiar
Dei cogitada eft,quotiesin pfalmis leghnusDauide
orareDcum,vtfecxaudiat, proptcrfuam iuftitiam,
triacnim fimul cogitat, videlicc t promiffionem mi-
fericordia», & remifsioncm peccatorum gratuitam,
& pretium quo fatisfit iuftitia? Dei vidclicet vicftima
rilij ( Eft: cnim iniuftus qui captiuum non dimittit,
acccpto > ^t:w)& mcrito iuftitix in Chrifto? quo nos

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

U75

EN ARR ATIO

1176

iuftificamur coram Dco,qui fidc ad Dcum conucr-
timur. Vnde fit,vt fi non cxaudiret poenitentcs , &
remittcret eis peccata,iniuftus eflct, vt qui faceret co
tra regulam fua: iuftitia? , qui negaret promiflionem
fuam,qui prctiu non acceptaret,qi ique iuftitiam fi-
iij,quanobis gratiam meruit,non rcfpicerct. Dauid
promde poft adulterium,homicidium, & proditio-
nem exercitus Dci , pctit ex fidc mifericordiam, &
remiflionem peccatorum,& intcr aliasrationcs,hac
quoqueaddit,Pfal.5i.6\ vt iuftificeris in fcrmonibus
tuis,idcft,vthomincstciuftum fateatur proptcr lcr
monum tuorum conftantiam , quibus fcrmonibus
promififti refipifccntibus vcniam.
efabiir *uxta mifcricordiam patris cogitandum cft,quan
obcdictia tafucritobedicntia filij volcntis in fe recipcrc cau-
filij Dci. fam noftram,& fuftinerc iram Dci,vt nos ab aetcrna
morte libcraret.Dc hac obcdientia Paulus Philip.2.
6.&c.fic fcribit.Qiii cum etfet in forma Dei,non ra-
pinam arbitratus cft fe eflc sequalc Dco,fed ipfc fefe
exinaniuit formam ferui afliimcns,in fimilitudinem
hominum fa£tus,& habitu repertus vt homo. Hu-
miliauit fcipfum factus obediens vfque ad mortem,
mortcm autem crucis.Hic Paulusdocet deincffabi-
li obedicntia filij Dei,& quia ajqualium no eft pro-
pric obcdicntia,fed inferiorum erga fuperiorcs , o-
ftendit Paulus quomodo filiuseiufdem efientia?&
potcftatis cum patrc humiliaucrit fe , afllimpta hu- j
m ana natura , in qua factus eft obcdiens patri vfque !
ad mortem crucis.Et Epiflola ad Hebrasos cap.10.4. !
&c.cx Pf.40.Quia impoflibilc eft fanguinc tauroru i
& hircorum auferri pcccata.idco ingreciiensin mu-
dum dixit,Hoftiam & oblationcm non voluifti,Cor '
pusautem aptafti mihi:holocautomata propeccato
non probafti. Tunc dixi,Ego vcniofin capite libri
fcriptum eft dc me)vt faciam Deus voluntatem tua.
Ef.53.n.Oblatus eft,quia voluit.
ConciUa- Sed quomodo cum hac obcdicntia ftarc poteft tri
ru°m°fpe- Pucata ^ prccatio in hortoPMatt.26.39. Patcr mi fi
cic tcnus pofsibilc cft,tranfcat a mc calix ifte,vcruntamcn no
pugnan- yt egQ voi0jfe£j vt tu vis.Harc oratio vidctur fignifi-
carc diucrfam fuifle filij voluntatcm a patris volun-
tate&planc contrariam. Nampatcrvoluit filium
calicem biberc,quem illi paraucrat.Filius autcm pc-
tit vt ifte calix a fc tranfeat,fi poflit.Haec cbicctio fo
luitur ex vctbis Domini qug mnt mfra in eodem ca.
Spiritiis quidc promptus cft,fed caro infirma. Qucd
crgo non voluit exinfirmitatccarnis, quac mortcm
naturaliter & fine vitioreformidat, hoc voluit cx
promptitudine fpiritus quapatri femper obediens
Kiit.Sic & Cyrillrs diftinguit cum ait. Qucdautem
rion voluntaria quodammodo fiterit crucis pajjio CbrisJo.
Voluntaria autem proptervoluntatem patris, & propter
noslrarn (alutem ex precatione eiw fhcile dtfces • Pater^fi
fieri patett, tranfeat a me caltx ifte. eadem enim ratio-
ne cjua verbum Dei Deus eft , & ipfi natura/iter vi~
ta, nemoambiget (juodnullo modo mortem firmidauit.
Cafo autem fkSlui permtttit carn^vt fua patiatur^ id-
eo vt vere bomo prafentem iavt m tanuis rmrtern ex-
pauefcit. *

Hicaliafjboriturqua»ftio. Quidnam orandoer-
go profccit Chriflus ? Refpondct epiftolaadHcbr.
ca.5.7.Exauditus eft a metu,fiquidem fublatis dolo-
ribus mortis,fupcrior cuafit in lucta.

Huius obedicntia? admirandce filij Dei fructus eft
ti* chii- iuftificatio noftri,adcoque falus aetcrna.ad R0.5.1Q.
Qiiemadmodum pcr inobedientiam vnius hominis
muJti conftitutifunt pcccatores : itaper vnius obe-
dientiam iufti conftitucntur multi. Hanc obcdien-
tiam extollcns Apoftolus ait, codem ca.tf.y.v.Chri-
ftusjciim adhuc cflcmus infirmi,in tcmporepro im

QOatftio.

Irurtus
obcdien-

piis mortuus eft,vix cnim pro iuftoaliquis morituP
luper bono forte quis audet mori.

Sed nulla lmgua elocjui, nulla mens cogitare po- to^
teft,quantafuciitha?cobedicntiatilij Dei dcriuantis
in fc iram Dei,& fubftituentis fc in locu ncftrum,vt
noftras pcenas luerct,qub nos faluarcmur.Factus cl ^
cnim malediclum pro nobis vt nos a malcdictionc
cripcrct.2.Corin.5.2i.cum qui non nouit peccatumi
fccit pcccatum,vt nos ficremus mftitia Dci in ipi<\

Cum cbedientiaconfidereturpcena? grauitas,qua uiMtep*
filiusDei pronobisfuftinuit, videlicct m animo & ^.qj^
in corporc,& contume!ia in perfonam. Animi dolo- ri|ftiouif
res tcftatur Dominus cum ait.Matth.26 38. Tnitis PIoUot*
cft anima mca vfque ad mortem,hoc cft, ipfa mortc
gratiior cft dolor animi quem patior.De hoc mgen'
ti dolore Pf i8.5.quoqueintclligenduscftin quoci
citur inperfona Cnrifti, Dolorcs infcrni circumdc-
derunt mc,pra?occupauerunt me laquei mortis» V o-
cat aute inferni dolores,lethales dolores,vt qui tan-
ti fint,vt penc enecent hominem , & in fcpulchrum
detrudant. De hifcc ingentibus animi angoribus i«
Chriftoplura teftimonia excuangcliftis adducam.
Marcus i4.cap.53.ait,ccepitquecxpauefccrc, & mce-
rore affici. Lucas autem cap. 22.44. oftcndit hgi10
euidcntifimo quam anxius fuerit , ciim pr^ dolorc
animi grumos fanguinis fudaret.Ita enim ait. An"-
xietate correptus prolixius orabat,& erat fudor eius
ficutguttz fanguinis decurrentis in terram-Conien-
taneum enim eft,vt quemadmodu mors cius oinni
morte fuerit accrbior,fccundum fcnfumcorporis:ita
reformidationem omnium amarifsimam fuiflc in a*-
nimo.Atque vt immenfa charitas nihilo tecit mitio-
rem fenfum mortisitanihil mitigauit dc reformida-
tionis accrbuate, quas tanta fuit, vt Angcli etia cor-
roboratione opus h^bucrit. Nam, vt Lucas ait,ap>-
paruit ei Angclus de ccclo,corroborans cum : n*^1""
dem diuinitas quicfccbat,quo vcrc fcntirct Chriitus
onus fibi impofitij,& vcrc angerctur prciTus ira Dei
propter peccatum non fuum,fcd noftrum < qi-i0^ $t
men fuum fecit rccipiendo in fc noftram caufam-tc
Irenarus 2L\\..Quemadmodum fidtbomovt tentaretur.lt*
etiamverbum vt glortficaretur. Stquiefcebat ejttider^
verbitm dum tentareturycrucifigeretur^ rmrtem obiret,
homini autem aderat dum vinceret,/ufiineret,rejitrgeref>
cf; incoelos fifcenderet, ' tfxtr

Verum quia diuina Chrifti gloria videturindignu tFerfrrtj-
cife,quod tanto pauore, & mcefl icia correptus fuc- tion»^
rit faluator nofter,multi interpreteshic querunt ef- *g
fugia,& fingunt tropos quibus mollire conatnrnar- ch»^
rationesEuangcIiftarum , prardictioncs Dauidis& td*
Efaia:.Quorum illcait,dol ;ribus infcrni Dominum
fuiflccircumdatum:Hicaffirmat eumvcrc lan^uo-
rcs noftros portaflc. Scd nobis luccrna fit vcrbum
Dei.Nam fi nos timoris & mcefticia? Chrifti pudct,
effluet,& peribit rcdcmptio noftri. Vcrum corum
interprctum qui hic qncrunt tropos,vanitate often-
dit Ambrofiusfcribens in hunclocum Luca? 22.4-
Pater,fi tu vis tranfeat a mccalix ifte. Itacnim ait.
HarcntpUrifue boc loco qut tnjhciamfaluatoris a^ar".
gumentum inoltta potitu aprinctpto , ejuam fufceptA aA
tempus infirmttatU inclinant^ naturalis fenfttm cupwf
reteryuerc fententia, E?o autemnon folum excufandurn
non puto,/cd etiam nufcjUam magis pietatem eiui , rnaie-
Slatemejue demiror.Minus cnim contuleratmibi-,nfimeti
fufcepijfet affeElumSrgo pro me doluit^ni pro fe nthilb*
buit cjuod doleret^feaueUrata delechtione dtuinitattS
xterna,tadio mea infirmitatis afficitur.Sufceptt enim trt-
sliciam meam^vt mihi [uam Uticiam largiretur, & v*fy"
giis noftri,defcendit vfaue ad mortis arumna, vt nos^t*
vcftigw rettocarei ad vitam.Cotifidenter ergo tritf«*ain

r>omtflt>

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

P S A LMI

nmwo, cjuia crucem pudtco. S%f«« cmmfpectem in~
tarnattoms fufcepttlfed verttate. Debutt ergo do/ore f tf
ctpere , vtvtnceret triiltttam.non excluderet. ^ejue e-
ntm habent fortttttdtnts laudem, ejutftuporem magts vul-
nerumtulerint, cjuamdolorem. HaiScnus Ambrofius.
Angorisprcinde & ingcntium dolorum in animo
Chrifticaufa fuitconfcientiafcclcnim omnium ho-
minum ,quorum reamm in fe rcccpcrat , iamiam a
|. difcipulotradendusin manushoftium:
SSS, His doloribusanimiaccedunt grauifiima? affli-

fpineam,i.._

pcrfona tota fert probra,irriiioncs,f uxafmos , & ta-
metfi diuinitas pati non potuit contumclia tamcn
^neam refertur , quia humanam naturam in vnionC
Perfonalem aiTumpfcrat. Ha? pcenx grauifsima. an-
fforanimi,cruciatus corporis ,& contumeliain per-
ionamChrifti funt teftimonia:Pfimum,itiftici_. Dci
cui his pcenis fatisfaftum eft pro pcccatis totius mu-
ai.Deindc mifcncordio. Deiqtii cx intimoamoreh-
hum dcdit pro nobis in has pcenas,ne genus huma-
num totum pcriret , quod condidcrat ad fuam ima-
ginem-.tum obcdientiaz filij erga patrem , & amons
«ufdcm crga nos,quibusfocietatc humanas natura.
coniungi voluit vthas prohumano gcncre fuftinc.-
ret pcenas quae tum demum nobis fitint dulciiiimar»
&falutares qtiando in ipfum viua fidc recumbimus.
%. Quam inarftimabilis prccij iit mors Chnfti dih

- lcdiaaducr-

Renter expendendum eft.Nam hinc rcm<
Sjj ius omnia vulnera qua? confcientiis noftris pcccatu

C^. infligitpetendafunt.VndcAtguftinus. Infptcevul
L»era pendcntts.fanguincmmortentts, pretiUredtmentts,
caputhabettnclmatumadofculandum, brachia extenfi
«damplexandum,corpus expofttumad redimendum.Btc
^antaftnt cogitateMdnfhtera cordts veslri appendu
tcMLotns vobisfigatur in cordc^ui lottupro vobufatp-
*H.;*m<__.PaulusadR6.5.c6fert Ada &Chnitu m-
tcr fc.Ab Ada quide dicit propagatfi eflc pcccatu m
danatione.AChrifto vcrb gratiain iuftificationc vi
tx.Si vnius,inquit, deli&o mors regnauitpc.r ynum;
multo magis quiabundantiagratiac, & donu lufti-
cieaccipiut,in vitaregnabut perynu Iefum Chriftu.
Quod ergo tam inacftimabilis precij ftt obcdictia &
mors Chnfti cx eo cft, quodhomo qui paffus eft>iit
etia vnigcnitus Dci filius,vcrus Dcus.Na cx illa indi
mdua,incffabili& adoranda diuina: naturx& huma
nsvnioncvtDeus &homofit vnus Chnftus, feu
vnaperfcna,eftdignitas, precium,_-Piimatio,meri-'
tumque infinitumomnium actionum & padionum |so
Chrifti.Re&e proindc canlt Ecclcfia./>/_ verusejia-
gnus qui abiluhtpeccata mmdt^ui mortem noslram mo-
riendo defhuxiu& vitam refurgendo reparauit.Et Am-
brobus.Tantumfuttpeccatumnoslrum > vtfiluart tton
potfemusntftvmgenitttsVetfitti* morereturpro nobtsde
ktortbtu mortts.Cum igitur dicitur,filius hominis rc-
dcmitnos pcr mcritum pafsionisfuas, opusinfimti
prccij & valoris nominatur , videlicct opus filij ho-
minis qui cft Dcus.Cum dicitur mors Chriiti cit ia
. tisfadio, precium immenfum proponitur nempc
fifta hominisquieftvnieenitusfiliusDei.Etiiautcm di

I '

q^.-cn uummis quieit vnig-m.wai"""*'^

Ncw ^nitas nec paiTa cft nec mortua. (Quomodo emm

S*a.;i fieri poteft vt immutabile patiatur,&immortalc mo
ftDcus, 1

aaf-

natur?)Tamcn perfona a-tcrna quae cft Dcus , paiTa
cft^nonquidcmin diuina, fedin humana naturaaf-
fumpta qux pati potuit.IdeoPaulusdicit, Ad.20.28.
Dcum fibi acquifiuiiTc Ecclefiam fangumc fuo. Et
Petrus i.4.i.affirmatChriftumpaifumcffccarne, id
tCi,in humana natura anima & corporc. Et Epiftola
adHeb.2.i4.ideodicit filium Dei participem fadu
■foiffc carnis & fanguinis vt pcr mortem cum oc

L XX XI III. 117S

ftrucret qui mortis habcbatimpcrium>impatibilcm
tjuidcm diuinitatenr.patibilcm vcro carncm apcrte"
(ignificans,& cttm pari non pofTct diuina nattira, ai-
fumpfcrit eam qua? pati potuit.Et Thcodorstus ait.
Ideo carnefn afjumpftt vt perpattbtle td quod efl impati-
btlepaffionem fiisltneret.P roptcr vnioncm ergo natu- Cur prf;
rarum diuina. & humana? lri vnaperfona, prccium tium xr.ot
& mcritum pafsionis Chrifti cft infinitum , tcmpo- "ft^J^-
re,valore>& efficacia.Si enim tbmpus rcfpicis , exte- tfi & quo«
dit fe ad omnia fxcula , ad omncs omnium hominti ^0^0,
gcnerationes. Si valorem attcndis fufficicns cft ad
cxpianda omnium hominum pcccata.Si dcnique ef-
ficaciam , vis eius in omnibus qui audiurit Euange-
lium& fideconuertuntuf ,confpicitur,& ancmine
rctrahitur. Nam pcrindc cfficax fuit mors Chrifti
adabolendapcccata Adam & Eua?,atquc Petri &
Pauli,& aliorum qui poft Chi iftum cxhibitum fuc-
runt.Atquc hoc vult Apocalypfis cap.13.8. vbi dici-
tur Agnusoccifusaboriginc mundi.Poftquam ergo
pnrhi partntcs noftri crcdidcriint huic promifsio-
ni,Gcnef.j.i5.Semen mulierisconteretc.iput fcrpe-
tis , virtutem mortis Chrifti qua: iam deftinata erat
vt ficret in finefecii-crum , itiilificati, fandifi^ati &
icdempti furit a mortc artcrna , hac fidc & Iob fc 111
fummis mifcriis erexit cum diccrct j cap.' 0.25. Scio
quocfrcdemptor meus viuit.Et de Abraham fcriptu
cft>Gcnef.i5.6.& Rom.4.3.Credidit Abraham Dcc,
& imputatum cft ei ad iufticiam , & Dauid adulrc-
riutn fuum & homicidium ftatuit mcrito far.guinis
Chrifti cxpiari cum diccrct.Pfalm.51. 9. Afpcrgc me
Domine HyiTopo & mundabor. Quarc & alibi ait,
Pfal.ijo.-f.ApudDominum mifcricordia,& copiofa
apud ipfum redemptio.Copiofa certe quia plane in-
cxhauftaJ& nullius teporis aut vaToris tcfminis clau-
ditur.Extcndit igitur fe virtus mortis Chrifti ad om
nia tempora,ad omncs xtatcs , & fufficicns eft ado-.
mnia omnium hominum pcccata dclenda. Quia eft
mors hominis non cuiufuis , fcd eius qui vnigenittis
cft Dci filius,vcrus Dcus.traditus in mortcm prono
bisvt Paulusait,Rom.8.3i.Proprio filio non pcper-
cit,fcd pro nobis ommbus tradidit etim.

Vidimus vtcunque quanti fit precij mors filij Dei 7.De iri«
& pro quibus palTus iit Chriftus Dominus gloria.,i_ J"^^^"
cxaducrfo cogitctur triftiffima,(proh dolor!)ingra- mx parrrt'
titudo,maxima: partis ^cneris humani. Siquidcm Iu genenshtt
da:i,Turc3f, & multa: prophana; gcntcs Cnnitino-
mcn ne fcrre quidem poiTunt. 1. ludari ctcnim inui-
dia,auaritia & ambitionc obca*cati, bcncficiu Chri-
fti malcficium intci prctantur.2.Turc£ furonbtis Ma
hometicis abfcptiquafi phrenetici feruriturad dele .
dum Chrifti nomcn.3.Mult_- batbarse gcntcs vctu-
ftate crroristanquam inueterata lcpra polluti voce
Euangclij non fcrunt.^.Alij ftib nominc Chrifti, &
religionis pra»textu Diabolo militant,& conatur fari
guine fanctorum curfum Euangclij impcdircvt Pa-
pa,Ca*rdina]cs,Epifcopi mitrati,abbatcs,breuitcr to
tacolluuics Antichriftianircgni.5. Mi^lti invtram-
qucauremfcctircdormiunt cxpcc5tantc_ eucntum.vt
victrici patri aiTurgant.Qui tametfi Euangclici audi
ri volunt,& defcnforcs verse religionis nominari; ta-
*» men reueraa'---:o/funt> vt quihonoribtis, potentia,

opibus & voluptatibus mctiaiitur fcclicitatcm ho- »
minis.Intcr hos tamctfi quidam tcgunt cxtcrna ciui P
litate quaii laruaquadam animiprophanitatem: plu
rimi tamen corum vcrius Ncroncm& Hcliogabalu,'

quam Chriftum > a quo nomcn habcnt , imitantr.r.
Dchac fummamundi ingratitudinc loquitur Do-
minusapudEfaiam,cap.i.vcrf.2.3. Filios cnutriui
mihi , ipfi autcm fpreuerunt me, & contiincit
cos cife bcftiis roinus gratos ciim fubiungit,

Dd. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

H79

ENPARRATIO

1186

Cognouit bos poflefforem fuum , & af nus prazfcpc
Dominifui. Ifracl autem menon cognouit. Hanc
etiam ingratitudincm deplorat Dominus cum ait,
Mat.23.37.Quoties volui cdgregare te,vt gallinaco-
gregat pullos fuos,& noluitti.ltem cum ait.Mat.10.
i<5.Multi fut vocati,pauci vero cle&i: Quo fane dicto
Dominus & immcnfam mifcricprdii Dci vocatis o
mnes ad agnitione filij fui , vt falute" per ipfum con
fcquanturcommendat, & intolerabilem ca*citatcm
atque ingratitudine plurimoruhominum taxat, qui
veluti furiofi in mcdicu falutem cofcrentcm manus
coniiciunt , & tanquam in hofte inuadunt , mortem
& conuicia pro vita ccetefti honore oblato rcpende-
tes.Hxc ingratitudo 1 6 maior eft,quo maius elt be-
neficium qiiod contemnitur. Quare venffime digna
cft «eterno odio caftifsimorum Angelorum & ele-
dorum Dci.Paucifsimi funt fi rcfpicis colluuiu or-
bis tcrrarum , qui beneficia Chriih, ve «quurn eft,
a?ftimant.Quis qusfo hanc phrenefin UtH lachrymis
profequi poterit?
pe UPfu, Scd nccciTe eft aliquid detcftandi mali clle quod
Adamigra nominem conditum ad lmaginem Dei a tanto bono
■"^1 aa malum.avita ad mortcm.abamicoadhoftem , a.
faluatorc ad pcrdrorem , afalutead damnationem,
breuitcr a Dco fontc omnis boni,iufticia?,vitar, falu-
tis,honoris:id diabolum autore omnis mali,iniufti-
ci*,mortis,damnationis,& perpctue. ignomini* ab-
ducat. Vcrum hoc malum quod multiplex fane cft
cseca caro non videt. Etfi auteminterdum veluti per'
tranfcnnamcius quafi vmbram quadamccrntt:mox
tamcn illius obliuifcitur , vt qui in fpcculo fuam fa-
ciem cft conteplatus.Id quodfancimpnmisdolcn-
dum cft.Nam primus gradus,vt di- i folct,ad fanitate
eft nouitTe morbum.Siquide morbi noticiaadqux-
redum medicum eos inuitu quibus fanitas eft curar.
Nos i<*iturvt in curationc morborum periti mcdi-
ci faciunt,qu2ramus caufas tanti mali, vt illis cogni-
tis,& mcdicus quarratur , & remediu malo adhibca-
tur.Inueftigabimus proinde caufas vfitate ingratitu-
dinis hominu , & ex aduerfo illis opponemus reme-
dia quibus fuccurri poterit communi morbo , vt ita
cxcolla ione redius & cognofcantur & difcernan-
turcontrariorttm effc&uum contrariae caufx.
Scx eaufr PaullIS EpheGis fcribens,ca.2.2.3.ciim huius mali,
tamimali tu omniu aliornm fceleru ui mundo graflantium fex

cnumerat caufas,quas ordine exponemi s.
t Caro, Primacaufacftquamipfecarnemvocat,ideft,vi-
couJp» tiu corruptar natura: in omnibus hominibus poft la-
natur*. pfum Ads.Hoc vicium eft inftar fontis foetidi,aquo $„
vapores peftilcntes exhahnt. Vnde omncs hominu
cogitationes,omnia confilia,& actioncs inficiuntur,
& tanquam vencno lethali corrumpuntur. Hic fons
ctft totus occludi non poteft,quin fubinde cbulliat
tamen eius curfus quantum ficri potcft, eft reprime
dus,quod fit hoc pa&o.Audicndum eft Euangelium
*cme<iiu chrifti)CUi cum credimus, donamur fpiritu fancV,
qiiifonsnoiuisincordchominisexifiit, vndc pura
aq. afaliens in viram arternam manat. Exhocenim
nouo fontcquorcprimitur curfus fcetidi illius fon-
tis quem habcmusex natura: vicio, manant cogita-
tioncs , confilia , & actionestanquam riuuli a fonte
pcrcnni.

ionCaUpi! Sccunda caufa mali ingratitudinis cft concupifce-
fccntia. tiacarnis,quavidelicctcarofeu peccatum originis
efficax cft ad produccndospefiimos fniLtus. Huius
c mcupifcentice vim omncs mortalesin fecxperiu-
turctfidiucrfimode. Et eft vtriuulusa fontc pro-
fluens,& quariiis obuia fuo fcetorc inficicns. Huic
^cmcdii opponitur concupifccntia fpiritus:qux a fpiritu fan-

do, quo conucrfi donati funt, tanquam noulosr^
nat fuauiffimus,vnde cogitationes &aaionc$ye
vircnt & genninant. Scd dc opcribus concupu
ti3ccarms& frudibus concupifccntix fpirltusj D
<.caput ad Galatas. C^1

Tertia caufa ingratitudinis, aliorumque fcclcrum
cft //*Wcarnis,id eft cogitatio, vidchcet , cm*C^
gitatiocxcitataaconcupifcentia ratiocinari ,
R...^— i:i j- ^„„c roncupifccntia

cumafuoprincipio, ideft carnc & concurfcet^
cius non difcedit, no potcft ca qua? Dei funt lapcr •
Huiccxaducrfoopponitur//ctW*fpiritus»clua P RcjnCd
ftolus ad Rom.8.6.<?^W* fpiritus nominat.Hcc
Ko/otfpirituscumfumita fuo fonte tanquam a pnn-
cipiofus ratibcinationis fundamcnta , non pot
almd ratiocinando condudcre,quam quod ut ipu -
tui Dei,quem fcmper ob oculos habct.

bcdicn-

Quarta caufa ingratitudinis noOrac ac inol
tix crga Deum cft voluntas camis & cogitationum. r ^
vt Paulus loquitur. Hxc molitur vt confequatur ^
e6qucfruaturquod//*w/*vt cxpctcndumfualit.i
in hac voluntatccft pro*refis&*>^ cuius hm$«
W«k id cft vfus rei expctitac.Etfi autem voluntasr -
tionis interdum carnis ratiocinationi rcclamat^ta
f^pifiime impetu quodam carnisabripitur,non icc
atque nauicula ab 3ducrfis vndis rcnitete nauta,pr°x
pellitur. Hxc ctenimvoluntascarnis alio nomine
Philofophis,im6 & a Paulo amor fui dicitur qui ei^
amor corporis ccecus, inconfultus,ferus,perniaoiu
f.bi & aliis:quemSocratcs,primum mali fontcig0 »
rans,caput,& or gine omniu maloru appellat.Qu?p
pe charitatc mutua tollir,vnde in generc humano o*
mnia mala nafcuntur,du huius inftin&u quzrunto-
pes,potcntiam,honorcs voluptatcs: In quibus lum-
ma hominis fcelicitate collocant.Huic volutati car- R{fflC(iia
nis &c©gitationu opponitur voluntas ipiritus,quar-
ta bonarum a&ionum caufa : qua? imperat contraria
carni & cius voluntati. Harcvoluntasfpiritusetiam
amor fui dici potcrit,fed rcdus & laudabilis , qui no
carnis fcnfum,fed fpiritus iudiciu fequiturHic amo
fui rcdus & laudabilis homine impellit, vt conctur,
laboret, magnis precibus petat & contendat, vt tv-
cellctifsimanoftriparsmcnsipfaverapictate,& Vlt"2
tutibus excolatur,idque in hunc finem,vt PCO* uiP*j
mo bono iungatur, in quo folo fumma hominis ice
licitascftfita.Hocdifcrimeinterduplicem amorcr»
fui docet faluator,Matth.i6.25.Qui odit,inquit, ani-
mam fuam ( nihil illi tn rebus iftis fortuitis & pcri-
turis indulgendo)is vereamat,& faluam cupit.U^
vcro amat ( indulgendo ) is odit,& vult Perclltam,3^
nimamfuam.Vtergoduplexeft amorfuiita & o Ui
duplexfuieft. Vnum,fecundum metisiudicium rc-
(5tum , quo carnis illrcebras abducentes nos a De ^
auerfamur. Altcrum ex ^mprudentia carnis, °Poap£.
fpiritus funt,vcrar virtutis, pietatis,& honeftatis
pernamur. Ulttd fan<ftum& falutare, hoc propna-
num & perniciofum cft. ^ / fef^

Qiiinta caufa contumacixhominum eft *V#V « * g»
/M«-rjTX,vtloquitur Paulus,hoccft peruerfi mudi n°set.
res,infinitafcandala& omnium flagitiorum innume
nbiliacxempla.H2ECpraua mundi confuetudo, om-
nis iniquitatis,nequitiar, & perucrl tatispabulurn
cft:quo mulri etiam intereosqui Deum decrcucru
timere,abripiutur,vt ferociat, & cotra Deuferantur»
Hinctantusconteptus Euagelij arguctisiftas tenc-
bras in omnibus ftatibus hominum confpicitur hin
fccleratiflimi parewmorcs.-pe&ima natoru c^at1^

L"»

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

81 PSALMl

tai dum homines muItitudinem,autoritatem, po
tcmiamcorumquifcelerate viuunt intuentur , ex-
cufant fe excmplo, ficuti illi fccerunt ciui cotempto
ititu Chnfti m Noe,tandem in diluuio iuftas fce -
um fuorum pcenas lucrunt.H^c fcelera meretur,
f homines reproba mentepuniantur, vt Paulus lo-
»itur,Rom.i.28. Tradidit illos Dcus in rcprobam
nientem.Iuxtacomminationcm lcgis,qua? eft Dcut.
*8.i8. Percuticntur amentia & ccecitate & ftuporc
cordis.Nam homincs defcrti a Deo propter peccan-
di confuetudincm ita paulatim dementantur, excx-
canmr,& ftuporc cordispercutiuntur,vtplane dedo
leant,& tradantfclafciuia?.vtPaulusloqiiitur,vtho-
nefta turpia , bona mala , falutaria lcthalia,&.contra
iudicent. Qua pcena nulla grauior cogitari poteft.
Cum ergo vidcmus maximam paitem mundiruc-
re quaii pra-cipitem in omnia fcelera , cogitcmus de
ttiagnitudineiraDci^quifuo luftiffimo iudicio per-
mittit,vt contumacia hominum huiulmodi amentia
puniatur.De quaamentia Paulus fcribit, cum ait, 2.
^ Thcf.2^i.Quiaveritaticrcdcrerecufarunt,dcdit illis

illulionem erroris,vt credcrent mendacio.Et horrc-
dumeftimprimis quod ifta pcena etiam in poftcris
h*reat,iuxta didum Solomonis,Prou.i7.i3.Qui red
<lit malum probono non reccdct malum dedomo
cius.Cumigitur videmus hominGS inhoc fcclcrum
volutabro delc£ari,auei femur miquitatis excmpla,
^«ii^ opponatnusperuerilshominum moribus caftifli-
-morum fpirituum obedientiam , & fanctorum cxc-
pla,Qui nihil duxerunt in vita iucundius, nihil anti-
^uiusjiiihil meliusfide,& obcdientia, quibus Dco
*ungimur.& caucat vnufquifquene fallacibus carnis
coniiliis capiatur-Sunt enim cjui proponunt,fcd ftul
lifsimc,fc vellc tandcm antc mortcm rcfipifcerc, no
c^gitantes confuetudine nimia pcccatum ficri quafi
^turalc. Nam,vtait Auguft. Dum confoetudint non
rtfijttturfitncccfsttas. Et poeta. Scro mtdtcina paratur,
Cum mala pcr longas ccnualueremoras.
' hin. % Sextacontumaciavhumana? cauia & graflantium
!&|js»*n mundo fcekrumcft princeps aei<s huius,vt Apo-
^wftolus loquitur,hoc cft diabolus. Hic fingulis caufis
°bedicntiar fupenus a nobis recitatis adcit <£ty?<L™
i^M;/*v©-.Nam viciatar carni fc infinuat,& concu-
pifccntias obiectis &venenisexcitat,& cogitationes
c^rnis iuuat,& voluntatem mouet,& fceleratos ho
^inum mores mirabilibus technis & infidiis auget,
fuum rcgnum latius fpargat , atque Chrifti re-
^ paulatimabolcat. Huic principi aeris cx ad-

aueifo ppponiturprinceps Ecclefiae , ccelis excclfior
I^orninus ille zebabth,a quo funt caufae piaru actio-
<*>um fupraanobis pofitae.Nam ipfe dat Spiritu\fan-
•^UjConcupifccntiam fpiritus fouct,ccgitationc con
&mat, voluntatcm confcruat,&fanctorum exepla
H^. . .fuumquc ipfius proprium pra? aliis nobis imitadum
\^e<^ proponit.Vel vt brcuius dicam. Fidc9 in Iefum Chri
ftum viua catholiciim rcmcdium cft aducrfusomnc
-^ttundi ncquitiam,& pcruerfitatem.Eft cnim victo
*U,yt aitlchannesini.cap.5.4. quae vi; cit mundum,
Jfides noftra. Hacctcnim pofsidetur Chnftus vi&or
tcncbrarum-Hac obtinctur fpiritus nouus quo refi-
ftimus carni. Hac totum pcccati corpus conficimus
& tnortificamus.Hac deniquc in omni anguftiacon
^ugimusad nomcn Domini,id cft,inuocatione*Dci,
afyium tutiffimum,ad quod confugietiuftu$ , & fal
M*^ uabitur.

^ifti Tcrtiapars facerdotij Chrifti eft eius intercefilo
pfo Ecclcfia,& fingulis eius membris. Nam vt folus
Chriftus legis fententia perfecti iuftus eft , & folus
kipfumdeditprccium rcdemptionis pro omnibus:
folus ita cft mcdiator intcrccfsionis,fic|uideiTi inter-

LXXXIIlI. 118*

ccfsio pendet ex merito iufticia? , & ex prccio dato
in redemptionem. Atqueidco Paulils ait,i. Timo-
thei cap.2.verf.5. Vnus eft mcdiator Dci & homi-
num , homo Jefus Chriftus ,qui dcdit feipfum prc-
cium redemptionis pro omnibus. In hunc locum
Theodoretus lta fcrihh.Fntu es~l conciltator pacisy cjui
ca cjtta erat intcr (e dtfiuntla&dtslatia cotunxit.Chrifiu
wtem hominem nominauit , quoniam vocautttntcrcejfo-
rem->homo enim fitfttts fuit intercejfor. £ t quem&dmodum
fuiduos cjuoffnam mantts mterfe confsrentes vult recon-
ciltare fe medtum tnterponens , & hunc cjuidem dexterai
llumvcro (iniilra tenens, ad amtcttiam deducit & con-
tungit : I ta ipfe chm dtuintm naruramhumanx vntjjfet^
inutolabtlcm,& ejua dtjfolui nonpotcslypacem cociltautt.
Et Rom.8.34 Qiiiseft qui condemnet? Chriftus eft
qui mortuus eft imo vero qui ctiam excitatus cft,
qui ctiam eft ad dcxtcram patris,qui etiam intcrpel- ^
lat pro nobis. Hic opponit Apoftolus codemnatio-
ni intcrcefsionem Chrifti fedentisad dcxteram Pa-
tris,& interccdentis pr > Ecclefafua,& fingulisEc-
clcii.E mcmbiis.Etad Hcb.7.24. Hicautcm proptc-
rea quod^anet in etcrnum perpetuum habct iaccr-
dotium,vnde & feruarc in arternu poteft cos qui ac-^
ccdunt per ipfum ad beum , femper viuens vt inter-
pcl!ctpro eis.Sicut ergo vis obedietiaelcgis in Chri-
fto,& precium pafsioilis,infiniti funt valoris& me-
ritijita ipfius mterccfsio multo efrlcacifsima eft&
nfiniti precij. Quarc ficri non poteft quin exaudia-
turproomnibus,-proquibus interccdit. Interccdit
autcm potifsimum proiis, qui fua membra cffecti
funt per fidem. Veriim in hoc eft difcrimen , quod
cum in hac vita erat » obfercator legis fuerit , & vna
oblationc femel factat fandificandos in artcrnum
confumauit.Sed adhuc intercedit pro nobis apud pa
trcm,vta?ternus Ecclcfia;facerdos. ltaenim Iohan-
ncs 2.cap.i.vcr.2.ait.Si pcccaucrimus,aduocatumha
bemusapud Patrem Iefum Chriftum iuftum.Intcr-•
ceditergo Chnftus hodie &femperpro Ecclefa,cu
ius intercefsio nititur merito iutticiae eius, & precio
pro redemptione dato. Atque hoc vult Iohannes
cum iuftum nominat.

Caneru bic quinque fe offcnint confideranda,qua? J^y^
hancpartcfacerdotij Chrifti de intercefsione nobis n"Cchri"
illuftriorem rcddent.Primum,quod Chriftus inuo- fti-
candus fit dupliciter, vidclicct vt dator bonorum cu dusdfvt'
patre & Spiritufanclo.Cum enimiubcmurinuoea-verusdeus
re Deuxri1& Chriftus verusDeus^ eiTenti^maiefta- & ^iprft^c'
tis,& potentie ciufdcm cum patre eft,& Spiritufan- ian^o.
(flo,vcre colendus eft vt Dcus.Cum ergo dicitur, d6
minum Deuna tuum adorabis,& ipfum folum colcs,
cultus & adoratio pr2tipitur,qua? eft Dei vnius qui-
dem in ciTentja,tiini vero in pcrfonis. Nam cum ef-
fentia diuinitatis.Vna fit numero & indiuifibilis,ne-
cclTe cft cultum qui Dco tribuitur pcrtincre ad per-
fonas quse funt vnius & ciufde CiTentiaj.Deindc quia
operadiuinitatisad cxtra, vt loquitur Auguftmus<
funtindiuifa, fequitur cultum inuocationis indiui-
fum cfle.Harc vnius Dei,qui eft Pater,& filius,& Spi
ritus fanclus , adoratio nititurpatrocinio mediato^
ris,fine quo nullus patet ad Dcum acceiTus. Dcinde^"0*^
inuocandus eft Chriftus vt mediator , & intci ceflor, mediatoi^
vtpropter ipfiim cxaudiamur,ac vt ipfc fit pronobis
dcprecator apud astcn C Patrem, & vt iple perferat
noftro s gemitus & prtces ad aternu patre iuxta di^-
ctu,Pfal.i 10.4. Tu cs facerdos in a?ternu fecundu or
dine Melchizedech. Pic igitur dicitur Filj Dei inter-
cedepromeapud ^tcrnu Patre. Egoin tuo nomine
peto, vt tkaPatre petas, & deturmihi.Eufcbius.Iib.
lO.Eccleiiaftica; hiftorix. Magnm vniucrfie Ecclefit
pontifexjipje lefm vfligcntm DcifHtHitbenefragramcm
Dd. ij«

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1183

odorem , & incvuentas, ft) incorporeas hoftias precum ab
omnxbm Uto vultu , ac fuptnis mambns acciptens, cdeflt
patri,& Deo omnium creatttrarum offcrt,pnmtu ipfeado
rans,& folns patri dtgnum trtbuens honorem: detnde nobis
omnibns placatum manerc, & propicium femperprecans.
<£uare di- Porro cum fancti feoriim inuocant pcrfonas tri-
iUucVein- nitatjs nunc patrcm nunc filium.nunc Spiritum fan

uocamus 7 r ... ■ r • r i-

ratrcm,8c dum, qucmadmodu Phi] ippus mluis formulis prc-
riiium & n(ji 0ftcndit.non fcindunt effcntix diuinx indiui-

Spiritum r >-l .

fanftum. iibilem iimphcitatcm , ncc vnam pcrionam cxclu-
dunt,dum nominant aliam: fed & vnitatcm diumi-
tatis agnofcunt,quia norunt foluin Deum inuocan-
dum effe,& perfonarum difiinctioncm atque arqua-
litatem fatentur, & proprietatcs perfonarum m fa-
hitis noftra: ncgocioperagendo diftincfca veneratur.
HincprimitiuaEcclcfiadircxit inuocatione adtres
pcrfonas tr initatis in hac formula prccznduKyrte e-
/eyfon,Chrifleeleyfon,Kyrte eleyfin.T r\?\c* ergo con-
feflio Ecclclia: eft in ifta precandi rormula.Prima cft
muirprc- vnitatis diuiriar effcntiar contra Grarcos & barbaros,
candi ex- culi multitudinem Dcoruminucxerunt. Secunda eft
pofitio. j^iQ^iQnis pcrfonarum , & arqualitatis carundem
in vna diuina cffentia cotra Arrium & multos alios.
Tertia eft diftinctionis proprictatum , pcifonarum
diuinarum in falutis noftra? myftcrio pcragcndo. Ta
metii cnim rccte dicitur opera diuinitatis ad cxtra,
id eft in crcaturis , funt mdmifa, tamen proprictatcs
perfonarum non funt confundenda?,pater faluat, fi-
lius faluat,Spiritus fan&us faluat. En indiuifa opcra
trinitatis tn faluando,fed patcrfaluat tradendo filiu,
filius faluat obedicndo patri,patiendo & interccdc-
do, Spiritus fancTus faluat regcncrando , & fandiri-
cando.Sunt crgo proprietatcs diftinda? in eodem o-
pere faluationis.De his crgo maximis rebus admonet
nos diftinctxinuocationes,patris,& filij, & Spiritus
fancti.Qui autem hodie iftas formulas fugillant,ye-
ncnum fub animo occultant,& tacite vel diftinctio-
hc\3l srqualitate perfonaru inuadunt, vel propricta-
tcs perfonaru infalutis noftrae myfterio confundut.
Sccund6,hic confiderandumeftquomodo Chri-
I L Anv- ^us gt nicdiator & intcrcciTor, an fecundum huma-
vuiufque nam naturam tantum,aut diuinam tantum , aut fc-
natur* cundum vtramquc iimul. Magifter fcntetiarum lib.
ciSus $.dift.iQ Et noftra xtatc Stacarus Italus, dicunt Chri
litnofter ftu effe mcdiatorem fccundu hamanam natura tan-
xncdutor. Ofiander autcm fccundum diuinam. Verun
hic neccffario & antc omnia ha?c rcgula tcnenda cft.
Kegula. Qi.loa- nomina officij Chrifti competantncc diuin*
natura? fcorfum,ncc humana» feorium , fcd toti per-
fonx,qu« eft Deus & homo.Nam ideo affumpiit ri-
lius Dcihumanam naturam , vtipfe d«*rfy»w@- fil-
uatorcrTctfccundum vtraque natura. DeindeEpi-
ftola ad Heb.tribuit Chrifto facerdotium fecundum
vtramquc naturam. Etfi autcm folummodo in hu-
mana natura cft paffus & mortuus,& virtutc diuina*
naturx cft victor mortis:tamen redcmptionis bene-
ficium,cuius pars eft intercefsio, totius perfona? eft,
alioqui diuina illa perfona»nunquam atTumpiiiret hu
manamnaturamin vnionem perfonalcm. Verum
obieftio- cum obiicitur.Nemo eft mediator fui ipiius- Ite ne-
itan" mo cft deprccator apud fe ipfum. Rcfponiio perfpi-
cua eft,Ha?c vera funt eodem refpectu , & vbi vnica
eft perfona. Sed hic difccrni oportet inter mittcntc
diuinitarem,& rilium miifum.Filiusin quatummif-
fus cfr,cft faccrdos.Ergo & mcdiator & interceiTor.
Miifa proindc perfona mediatnx eft apud mittentc
diuinitatem.Hucaccedunttcftimonia patrum.Chry
foftomus ita ait: Net hemo tantttmeffe mediator potutf-
fettfuiacum Deocol/otjuimedtatoremoportebat. Cyril
i ws-.Sflautem Chrtslns mediator Dei & hominum : ^nta

EMARRATIO Il84

in eovno Detts & homo comunguntur. Ambrofius: M
medtator Det rjr homtnum ejfet , horno eft C hrtsltts lej
non ftne diutnttate,<fuia in Deo homoerat:ejr Deustfi
mtnejut ex vtroyue effet mediatof.

Tertio,hic fcicndum eft,quod per intcrceiuonem wgga

can.
Kelpofio.

Chrifti,tum demum habeamus acccflum ad p atrem, ^Q^o
quando in gratia perfidem ftamus.Siquidem ^f^^,
pretendunt intercefiioncm ChriftiA fruftra glorw-
tur de colloquio cum Deo,qui fidc vacui iunt. Op°
tct cnim,vt membra Chrifti fint, qui Deum ritc m-
uocarc volunt.Ideo Paulus ait Rom^.luftih"» P
fidem pacemhabemuscumDcdper Dominumno-
ftrum lefum Chnftum,per quem & acceffum haDe-
musfidcin gratiamhanc,in qua ftamus. t^llH
Quart6,iciendum eft quodfandorum prcces, ia- ^ora Df
eo acceptx fint cora Deo quia Chrifti facerdotis ni- g^. .0
tuntur intercctTione. Nam cum alij pro alus mtcr- ter^r
cedunt,non mcrito fua? iufticias , non precio rcdcp
tionis afefolutorfcd mcrito iufticiae Chrifti, & pr ■'
cio ab illo perfolutojfrcti inuocant.Idco ipfc ^1^
16.23. Quicquid pctieritis patre in nomine meo
bitvobisJn nomine meo,hoccft,frcti mcritomeo,
& intercefsionc mea. Hucpertinct compellatio 1^
Dominica oratione , in qua lic compellamus patre,
Patcr nofter.Vt enim patris appcllatio admonet no
Chrift i in quo fumus pcr fidem filij Dei, & is noitcr
patenita pronomcn Noftcr admonet nos fidei,vt -
duciaiilij inuoccmuspatrcm,non freti noftradigni^
tatc aut meritis.Ob hac caufam Apoftolusait,Het>r.
7.2 4.25. Accedimuspcr ipfum adDeum : Ipfecnim
femper viucns intercedit pro nobis. Quotiefcunqii
igiturprccarivolumus,huiuscompellationiscauia ■

cogitemus, vt & vere ftatuamus nos placere ProP^
filium,& abfque omni dubio crcdamus nos cxaudj
ri proptcrintercefiioncfilij, cuius mebra fumus pe
fide.Proindc qui fidem hanc no adferunt, intcr pre-
candum fruftra verba fundunt. Nam cis rtulUus ac-
ccffus ad Patrcm patet. Viderint itaquc quid faciant,
qui contra verbum Dei aliis patronis fidunt.

Qiiint6,quia filius Dci pcrpetuuseftfaccrdos qui v> c&
intercedit pro Ecdcfia in quouis lapfumo ad patro- ftos»^
nos alios, fcd ad Chriftum folum tanquam vnicum ^
patronu & firmifiimafalutis anchora cofugicdu cit. tor.
Idco Iohancs Apoftolus ait,in i.ca.2.Siquispcccauc
rit,aduocatu habemus apud patre Icfum Chriftu nr-
ftii,& ipfe eft propitiatio pro peccitis noftris.V crum
huc aduocatutucdemurecleaccedimus pro impc-
trandapeccatoru venia, quado peccati nos pcenitet,
qnado nos in Chriftu propiciatorcm & intcrcclior
non iimulata fide rccumbimus , quado propommu
quod in poftcru vclimus cx Dei gratia vita emedar »
quando abiicimus cx animo propofitu peccadi. n*
nifi coiumfta fuerint,f"ruftra de patrono Chrifto g
riaris. Sunt qui fepuros fore confidunt, frin finnm^^t
paftoris alicuius fua pcccata crTudcrint:funt forte ctyn*
ia intcrpaftorcs,q:iifuis magicisabfolutionibus au-
tumat fe pcccatorcs exonerare poiTe. Sed vtnq; IO?^
diflime crrant.

Nam&f lusChriflusexpiatorpcc-
catoru cft, in que ii non collocaueris viua fiduciam»
quae habctquatuorconditiones illas a nobis mo
enumcratas,fruftra tc in facerdotis finum exoneras^
Et folusChriftus cft qui abfoluit a peccatis,queji "
acccffcris perfide moricris in peccatistuis. At tu d ^
mumvtiliseritfaccrdotisabfolutio,quado verapce^
nitentiafeucouerfioneconfeilio temperatur.A^lu 0

hxcfaccrdotis abfolutio,nihil aliud eft, quam
lutionis quse fit in ccelo pcr faccrdotem noftrum A
fum Chriftum , tcftificatio. Atquc ideo Do^1'
nus dicit, Matth." 18. 18. Quicquid folucritis 1*

terra

05 <*

u*s P S A L M r

terra,erit folutum in ccelis. Proinde abfolutio qua?
fit per miniftrum Euangelij pendet ex fidc eius qui
abfolutionem pctit, non cx mcrito vcl confcfsionis,
velpronunciationisquorumcunquc verborum.Hic
locusrcquircrct confutationem corum quialios ad-
Uocatos deligut,quam vnnm Chriftum. Scd qtiia ifta
vefaniafupra recitata cft, vbi cgimus de facrificiis pa
piftarum,nolo eam hic plunbusrcfutarc. Hxc fmt
dicta de tribus partibus facerdotiis Chrifti,vidcliccr
de do&rina,defaciificio,& dc interccffione. (X x
adiecimusin definitionefaccrdotij , de conferuatio-
neminiftcrij^de remifsionepeccatorum, de dona-
tionc Spiritus fancti,de vita a?terna, non tam partes
funt faccrdotij Chrifti , quam fru&us multo dulcif-
fimi.

III.

DE FOEDERE SEV
T efiamento.

Quia facerdos omnis,vt ait Epiftola ad Hcbrxos
5*£ c^.i.alicuius foederis fponfor cft ( neceiTe eft cnim,
Se,,5 vt certapactio ftatuatur , fccundum quammcdiator
^ inter partes diflidcntes ftatuat , vt fit firma pax & a-
micitia intcr Dcum & homincs) Habct ctiam no-
ftcr faccrdos Chriftus,certum foedus.Vt enim facer-
dos Leuiticus habuit fuum faccrdotium,& certG fcc-
dus faccrdotio anncxum : ita faccrdos Chriftus , cui
ceiTeruntLcuitici faccrdotcs cum fuo facrificio & fae-
derc , habet fuum facerdotium , & ccrtum fcedus fa-
«erdotio annexum.Tranflato enim facerdotio, vt ait
epiftola ad Hcbra?os,eap.9.i6. &c. tranflatio fit fce-
Qeris fcu tcftamenti. Itcm , ob id noui fcederis me-
diator en\vt mortc interccdente, ad rcdcmptioncm
earum prseuaricationum qua? fucrant fub priori tc-
ftamcnto,ij qui vocatifunt,promifiioncm accipiant
«tcrna? harrcditatis.Nam vbi tcftamentum eft, mors
interccdatncceiTeeft tcftatoris. Tcftametum enim
*atum eft in mortuisrquandoquidcm nondum valet
domviuit tcftator.Vndc ne priusquidem illud abf-
que fanguine dedicatum fuit. Cum cnim Mofes o-
mnc prlccptum iuxtalegcm cxpofuiflet omni po-
pulofumtofanguinevitulorum& hircorum , cum
aqua & lanacoccina & hyiTopo,fimul & ipfum libru
& totumpopulumafpcriitdiccns, Hic cftfanguis
teftamcnti,quod mandauit vcbis Dcus. Ex his vcr-
bis Apoftoli promptum cft colligcrcquod vt prius,
idefb vetus teilamentum.cft foedus annexum facer
^otio Aaronico , fancitum fanguinc bruti animalis:
quo Deus obligatfc populo ludaico,ad dandum il-
li terram Canaan poflidendam,modb conditbncm,
<JUse eft implctio lcgis Mofaica?,feruauerint: Ita no-
uum teftamcntum , eft foedus anncxum facerdotio
Chrifti,fancitum fanguine Chrflh, qua dcus fc ob-
tigat ad rcmittenda pcccata,& ad dandam cadeftem,
& perpetuam in cadis harcditatcm , fcd cum concii-
tionc fidci,cuius gcrmanus fruduseft fyncera obe-
dientia erga Dcum. Etfi autem folis vocatis,id eft
crcdcntibus ratum eft hoc fcedustamcn ne putcmus
Patres antc cxhibitum Chriftumfuifle expertesgra- <0
tisenouifccderis, illuftrior & magis diftinda huius
doctrina: imprimis cognitu ncccflaris cxplicatio
k requiritur.

fc^. Ante omnia igiturfirmiffimetenedum cft, quod
Jjfcfij* omnibus tcmponbus indc vfque a lapfu primorum
5^tc parcntum cadem fuerit,& flt ratio confcqucndae fa-
hitis, & vitx a-terna* , videlicet per vnicum faccrdo-
V* tcm Chriftum,cuiosiufticise efficiuntur participes
{Jifi; quotquot inipfumcredidcrint, atque ideoinipfo
t^S faluantur.Quapropter quantum ad cxpiationem pec
lUni cati attinct,& falutem confequcndam vnu eft fccdus,
feu tcftamentum Dei pcrpetuum, quo fe Deus obh-

L X X X 1 1 1 1. 11Z6

^atadremittendumpeccataomnibus qui ad Chri-
tum confugerint. Etii autem huius faedens de re-
nifsione peccatorum,fl verbum hoc Ipectes, nulla fa
cta cft mentio, antequam Dominus hoc fcedus cum
Abrahamo pcpigit : tamen res ipfx qua* ad fubftan-
tiam huius fcederis pertinent,femper patribus ctiam
antediluuium notifsima' erant. Rcs autem voco pro
...ifsionem reparationis pcr Chriftum & fidcm hu-
ius promifsionis. Nam promifsio in t)eo, 6c fides in
homine,lunt huius fcedcris partcs, vt ita dicam fub-
itantialcs. Pactio intcr Dcum & Abrahamum ha?c
fuit Gcncf.i7.7.Statuam,ait Dominus, paCtum mcu
intcr mc & tc, intcrquc femcn tuum polt te in gcne-
rationibus fuis fcedcrc fcmpitcrno,vt fiin fcilicct ti-
bi in Deum, & fcmini tuo poft tc, & paulo antca iri
codcmcapite prarccdit iufiurahdum Dci: Eccc ego,
& ponam pactum meum tccura » hoc cft, tam verc,
atque ipfcvcre cxifto,ponampactum meum &c.

Hic primum conflderanda eft materiafeu funda-Idem ^
mcntum huius fcederis,vidclicet promiffum femcn: j™
cuius folius mcrito , & intercefsione fit pacihcatio^"^de
intcr Dcum & homines.Quicquid igitur Deus pro- hs.
mittit falutarc,iatum eft in filio , qui noscum pJtrc
1 ecociliauit.Erat Deus in Chrifto,ait Paulus,2.Cor.
5.19. murfdum fibi reconcilians:nonimputansillis
peccataipforum , & pofuit in nobis verbum rccon-
iliationis.Atque hanc ob caufam , hoc fcedus ab E-
faia pacis fcedus dicitur.

Secundo cogitanda efl luc maxime miranda rvyxa.- Dei char?
1J.Ctt.9tf Dci qua ipla diuina maieftas infra fuam die- "* Cid*
nitatem dcmittitieex mera benignitate &?/Xi vJ «-<jUe foe* t
?/a.rationc human^ fragilitatis habita,quod non fo-i«e.
lum promittat iimpliciter gratuitam benedictionc
mifcris & perditis peccatoribus : vcrumetiam quod
fccifdem fcedere obftrmgat , vt fciamus ipiiusvo-
luntatcm patcrnam eflc erga rios.

T rmo,cogitanda cft immutabilitas, & conftantia ^uFiu-
feu perpetuitas huius fcederis iurcinrando fanciti. reiurandcf
Vnde Epiftola ad Hcbra*os,cap.6.ij.Dcus pollicitus fi°"lwin-
Abraha?, cum nonpofletpcr quenquam maiorc iu-
rarciurauitperfemetipfum diccns,Nifi bcncdicen-
do benedicam tibi,& multiplicado multiplicabo tc.
Et caufam fubiungit dieens. Qua in rc volcns cx fu-
perabundanti Dcus haredibus prohiiffionis oftcn-
dcre immutabilitatem confilij fui,fidciufsitiurciura-
do,vt per duas res immobiles, in quibus ficri non po
tcft,vt Dcus mentiatur, vliidamconfolationem ha-
bcamus qui confugimus ad tenendapropofitafpcm.

Quayio , perpcndcndaeft amplitudofcedens cum Ioedus^.
Abrahamo initi,videlicct quod ad fcmen Abrahse fe ?Zcinur*
cxtcndat,idoue in fempiternu. Sed quodna cft iftud ^"aA-
fcmen Abraha:?Paulus adRoman.^.Item 9-Item ad
Galatasj.Dcfinit vcrum fcmcn Abrahf erTe omncs, fymine.r.
vndccunquc oriundi, qui inilftunt veftigiis fidci A-^^JJ^
brahx,hoc eft,omnibus qwi crcduntpromifsioni gracft.
tiar quemadmodum Abraham fccit.

£>uintocum hocfiuedusinitum cum Abrahamo&
fcmin c eiusfempitcrnum dicitur,fignificatur quod f^^"^
Deus immortalitatcm dct fuis confcederatis.Nam fi vnicu*
pcrircmuspcr mortem,nullopacto ftaret pcrpctui-fcopus"
tas fcederis.

Huicfcedcri Dci cx altcrapartc rcfpondet fides
Abrahf,& fcminis cius.Nam cum Dcus fe nobis foe
dcrc obftringit addartdam falutcm , fimul nos obli-
gat ad fidem,& nouam obcdicntiam qux a fidc fepa
rari ncquit-Atque idco Dominus dicitAmbrahamo:
Ambula coram me , fcilicet fidc, & efto perfec~tus,id
cft iincerc me colito, & obedientiam crga meom-
nibusrebiisantcponito. Hancobedicntiam exfidc
declarauit Abraham cum paratus eiTet promptifsima
pd. U).

Early European Books, Copyright © 20 1 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

u$7

ENARRATIO

1188

voluntate ad machndu fitiu fuum Ifaac dilcclu,quo I
illi nihil in m.indo dulcius efft potuit,ad mandatii
Dei.Gcn.22.Ex quopr jmptum eft colligere conatu
voluntatisjlau icmperrrcrionisap id Deu ob inerc.
Typi & Porro vt hoc xtcrnum fcedus Dci cu Ecclefia ha-
facMmeta bct fundamctum & matcriam fcmen promilfum-.ita
fadeas. var[ls typis 0lim adumbratum,tandem Chrifti adue-
tu in mundum co.npietum cft, & per ciufdcm fan-
guinemconfirmatum:incuiusarternam mcmoriam
& cjnfirmationc baptifmus& Ccena Dominicain-
ftituta funt.Ni vt baptifmus cft ftipulatio b onar co
fcicntif cum Dec,qua? nititur fanguinc Chrifti,quo
purgaturamortuisopenbus : Ita Ccena Dominica
eft fcederis eiufdem dc redemtione noftrifanguinc

Chriltifancitacomcmoratio, qiiapr p

er calix noui

icrderis . teftamenti,feu foederis caiix dicitur.Rectifsime pro-
J||j dcfi- indedcfinicrishocseternum Deifcedus, fi dixens,il
ludeifcpa&ionem pacificationis intcr Dcum & ho
mines,in quafit mutuaobligatio Dei& hominum,
Dei quidem promit-cntis, intcrpofito iurciurando,
remilsionepeccatorum, &vkam aetcrnam propter
menta Chrifti, culus fanguine conhrmatur hoc fce-
dus:hom\num vero promifsioncm fide accipicntiu,
promittentium & praeftantium ex fide obedicntia.
Curdupli Hisinhunc modum conftitutis dc a-ternofee-
tllmcmi- dere Dci.quauritur cur d: plicis fcederis fcu teitameti
niticripru mcmincrit fcriptura: videlicct veteris & noui. Ita
cnim Dominusapudlercmiamloquitur, ca.3i.3i.&
autor Epiftoke ad Hebrxos cap.8.8. codem funda
mento nititur.Eccc dics venicnt , dicit Dominus,&
fcriam cum Ifrael & domo Iuda paclum nouum,
non fccundum fcedus quod pepigi cum pairibus co-
rum in die quaapprchendi manumeorum, vt cdu-
ccrcm cosetcrra-^gyptj. Sediftud eft fcedus meu,
quodferiamcumdomo Iiracl,poft dics illos dicit
lchoua, dabo lcgcm meam in medio eorum , & in
cordecorum infcribam cam. Eterocis in Deum,
& ipfi erut mihi in populu,nec docebunt vltra vnuf-
quifquc proximum fuum dicendo , cognofcite Do-
mtnum ; omncs cnim cognofcent mea minimo eo-
rum , vfquead maximum eorum, dicitlehoua; quia
propitiaboriniquitatibus corum, & pcccati eorum
non rccordabor amplius. Hic Prophcta diferte du-
plicis fcederis mentionem facit , videlicet vcteris &
noui.Similiter& Paulus Galat.4. dicit Agaramfer-
uam adumbrafTe montcm Sinai, & Saram liberam
figuram fuiffe celcftis Ierufalem,& addit hifce figni-
ficari duo tcitamenta i vnum quidcm in feruitutem
gcncrans,alterum vero in libcrtatem. Vt crgo vetus
teftamewtum Aga.^gcneranti in feruitutem:itano-
uum Sara? gencranti in Iibertatem comparatur. Ex
his fcriptura: locis clare habemus duo tcftamcta ra-
que diuerfa.Quorum vctus fuit mutua obligatioDci
vctuste- & populi Ifraclirici, Dci quidem promittcntis pof-
ft^cntu,fcfiioncmtcrra?Canaan : populi vcro obligantis fc
ad obedientiam Dcopraeftandam iuxtalegcm Mo-
fis,cuius vt extcrna tcftificatio erat fanguis animalis
quo afpergcbatur populus : ita finis vltimus erat , vt
in hoccerto populo confcruaretur memoria promif
fionis gratise vfquc ad aducntum Meffia: qui ex hoc
populo nafccrcttir.
Nonum Scd noui teftamenti longe alia ratio eft , quem-
tcftamen-ac}mc)(lLim ortendimus, & vcrba Prophcta» clarifii-
tum,<iuid- m s jeciarant quaf altius intn fyiciamus. Vt au-
tem vcrba Prophcta? rectius intelligamus, tenendu
cftquodtriplex fit tempus noui tcftamenti. Vi-
Triplcx e- deticct promiffi,exhibiti,& complcti. 1. Tcmpm
ius tepub. promifsi noui tcftamenti durauit a prima promif-
*-fl0Ulifl* fionedcfeminc mulieris vfque ad Chriftum cxhi-
bitum,&madatumin ara cruciscuiusfanguinecd-

r.Exbi

firmatum cfthoc nouum fcedus,cuius virtute falua-
ti funt omnes quotquot promiflioni crcdiderunt, v
fancti patriarcha:,Propheta:jreges,& multi alij- >e
obftat quod Apoftolus dicat teftamentum mualt-
dum etTe.viuente adhuc teliatore.Na teftator Cnfl-
ftus a prima faclapromifsiorte, mortuus cft,deftina-
tione diuina.Vnde Apocalypfis ait,cap.i3.8- *?"u*
occifus eft ab initio mundi. Virtute proinde pallio-
nis & mortis Chrifti, Adam, Abel, Scth, & alij om-
nes crcdetes ante exhibitum Chriftum faluati lunt.
de hoc tcmpore promifsi teOamcnti no loq utur

remias.2.Tepus cxhibititeftamcntifuit tepus mor
tis & paflionis Domini , quod extcndit fe vl^ue a
confummationem fxculi.In hoc tcmpus & nos mci-
dimus qui crcdimus in exhibitum Mefliam,hcut p3-
tresinpromiiTum,ctfi quantum ad noticiam
attinet , multo clariornobis, quam illis luxafruli.t.
Nam vt vmbra, & illuftris imago diftcrunt : Ita nr>:
ftra clara noticia dc Chrifto pott cxhibitum Chriitu
diftat ab vmbra vctcris populi. Vtrique tamcn po-
puloper^qucfalutariscft. Tcmpuscompletitcita-
mcnti eritpoft rcfurrectionem mortuorum , vbi ni •
omncma?ternitatem fxuctuhuius admirandi rcede-
ris frucmur.Tunc cnim non vmbra, non imago, le
ipfa res , hoc eft,redcmtio & falus pcr Chriftum cx-
hibebitur.Dchoc duplici tempore, vidclicet, exhi-
biti teftamcntiin hacvita,& complendi in vitafter-
na loquitur leremias. lam verba Propheta? vidca-
mus. Infcribam,inquit,legemmeam invifcera co-
rum. Qusenam quarlo eft iftalex? Qualis infcnptio.
Lcx in gcnerc iuxtaHebrseorum idiotifmum>hgnl~
ficat cjuamlibct doctrinam.Quarc iuxtaloci circum-
ftantiam iignificatio cuilibet loco apta adhibenda
eft. Zacharias proinde Baptifta? pater, ncbis hic iuc-
currit cum ait dc Iohanne filio, LUC.1.76.&C Et tu
pucr Prophcta altiflimi vocabcris,pra?ibis enim an-
tc fiicicm Domini parare vias eius. Ad dandam
cntiam falutis plcbi eius , in remiflionem pecca^"
rum corum,per vifccra mifericorcHa: Dei noftri- Dc
haclcge, hoc cft dc fcicntiafalutis , deremifuonc
peccatorum perfanguinem Chrifti abfque omni du
bio loquitur Propheta,fic enim ait. Omnes cogno-
fccnt me , quod autcmhocintelligendum fitde vo-
luntatisDci cognitione,ipfe fatis oftendit ha.'c vcrn
fubiungcns. C^bja inquitpropiciabor iniquitati eo-
rum,& peccati corum non memor cro amplius*

Hahcmus quse lcx fit dc qua loquitur Propheta» ^f %
Scd qualis nam eft huius lcgis infcriptic?Ha?cinfcri- ,cglJ &
ptio non eft noticia velociofa,vcl damnans. Sed eitinV*
noticia cum fiducia efficaci in cordibus , qua ftatu'-
mus & fcntimus Deum propitium c(fenobis,remir
fis pcccatis propter merita faccrdotis Chrifti» quaq;
cxcitcntur in nobis motus fpiritus congruentes legi
Dei.ExquocfFecl:ufpiritusappelht rab Apoftolo,
atque ita inchoatur in homine obedientia lcgis-Hf c
fiducia , & hic viuusfcnfus in cordibus crcdcntium»
eft infcriptio legis pcr digitum Dei,id cft. per Spnf1"
tumfanftum^adprxdicationrm Euangehj. Vtenim
lapidcse tabulae adumbrant fummam humani cordis
duriciem,a qua corhominis non rcgcnerati lapidc
denominatur,Eze.io.i2.& 36:ita cordis infcriptio no
tat cor mollius fadum e(Te vi Spiritus fancti ad pra?-
dicationem Euangelij,vt in eo tanquam in nouata-
bula Euangelij gratia infculpi poffit. Atquc adeo
ipfa qua: perpetua n . rma vitx piorum efTe debct,ex ^
quo carncum cor drnominatur. Vndc Dominus a- >o^p
pudProphetam. Aufcram de vobis corlapid.um 5 1
dabovobiscorcarneum. -

Sedhic fortcaliquisnon immcrito qua:ret,an i]t ^t*1'*'
aliquod difcrimen intcr nouum teftamentum 8ch^'^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

n89 P S A L M I

angelium?Vidcti<.r cnim exiisqua? diximus,proeo
dem accipi vtrumque. Ad hanc quarftionem ita ref
pondendum cft.Nouumteftamentum & Euangeliu
idefuntrcipfa& fubiecto , fcd ratione diucrfa funt.
Kequidem & fubiedo idem funtquia vtrumquccft
predicatio dc Chrifto & vita arterna comparanda per
Chriftu.Ratione vero diucrfa funt,quiaEuageliu cx
co dicitur,quod titIa?ta,bonaque annunciatio defa-
lute obtinenda pcr Chriftum.Teftamcntum autem
dicitur, quod dcus non contentus jfimplici promif-
fionc.fcd pacto etia,& fcedercf interpolito iureiura-
) fe nobis obligat.Vt fciamus & immobilc dccrc-
tum Dei,dc falutcper Chriftum cofequenda, & nos
vicifsim Deo per fidem obligari. Eft enim fides al-
tcrapar9padi,videlicet ex partehominis. Na in o-
mni foede:c,vt fupra quoquc <iict.um eft, mutua? pa-
ctioncs & lcgcs requiruntur.Ide dicedu eft de vcteri
teftamento,& lege Mofaica.Hinc prxterea intelligi
potcf>,cu Svjripturadiuiditurin Lcgcm & Euageliu,
«liftin&ionem fumi a rebus fubiectis : cum autcm in
vctus & nouum teftamentum,difFerentias peti a cir-
Cuftantiis rcrumfubieftaru. At cum facri libri quos
vocamus vetus & nouum teltamentu , dicuntur hoc
nomine, ex confuetudinc, fit potius, quam ex rebus
fubiectis,nilifyncedochen effe dicas. Vndc Auguft.
hb.2 .rctraclat.^* autem dixiy his ^Mbris tesiamcnti
vetcris terminatur autoritat,ex confuetudinerfua iam lo-
jnttur Scclefia-yVcttu teHamentum appedaut. ApoUolui
autem non vtdetnr appellare tesiamentum vetns mfiauod
datum e/iin monte Sma. Quai e idcm Aug.lib.3 ad Bo
nifacium dicitrectius inftrumenta diciquam tefta-
^fco mCnta'vt illud vetus,hoc nouum dicatur.
J. 4LUg°u. Huc addam etiam quxftionem ex Auguftino,cu-
ius ha?c funt verba. Qttomodo vettu appeliatur-, ynod
poji 4.30. annosfaftum eji per zJMoftn , qt nouum dicitur
juod ante tot annos fklium cfiad Abraharn ? Reuelatio-
nes confidcranturin his nominibns , & non tnttitutiones.
^euclatio veteris teslamcnti per tJMofcn fkch t(i. 'Sed
reuclatio nouifhch, efipcr Chrtfinm , cum cfi mamftfiattn
«» carnc.injno apparuit iuslitta Det.Deindc quia vctw
teltamentum pernnet ad homintm vetcremfa tjuo neceffe
tfthormnem inciperc.N ouum antem adhominem nouum,
a ejuo debct homo ex vetufiate tranfire,ide6que in illo funt
promtjfaterrena^in isloprornijfa caelefha.

Porro cum Apoftolus dicit vetus teftamentum
*^Me° ailt\°iuatlim ^ pcr nouum, & vetus fit datu in mo-
£»br0g* te Sina, vbi & dccalogus promulgatus cft: Hic qua?ri
poteft de decalogo , num ille quoque fit fublatus vt
pars vctcris teftamenti? Ad hancquxftioncm ita re-
fpondco.Quatenus decalogus cft pars legis Mofaica?
n>os nequaquam ob!igat,fed quatenus seternam nor-
mamroluntatis Dcicontinct,perpetu6 durat : que-
admodu multaaliaquse inMofeiunt naturalia. Vc-
riim in dccalogo cft fpectandus duplcx vfus,iuxta ra
tioncmduplicis ftatushominis. Nam fitcmpusho-
rninis antc rcuclationcm Chrifti in homine,hoc eft,
antciuftificationem hominis pcrfidem Chrifti re-
fpicis, vt ipfchomo vctus dicitur , qui obligatur aut
ad obcdicntiam pcrfc&am decalogi, aut ad pcenam,
queadmoduDominus fupcrbo iurifpcritodicit.si vis
ingrediad vitam,fcruamandata: Itadecalogus ana-
logia quadam vetcri tcftamento fubiici poteft.Nam
psedagogia quardam cft ad Chriftum, vt vetus tefta-
mentum,hominem accufans,& damnans , quod no
^ti»' habcat iufticiam quam requirit lex , vnde homo im-

tfi^ pcllitur ad quserendum Chriftum , qui cft finis lcgis

ntfrfse. in iufticiam omni credenti.Hoc fenlu Paulus Iegcm

moralem nouo teftamento cpponit,2.Corinth.3. At
: fi tPmpus hominis poft rcuelationem Chrifti in ho-

minc attendis , yt ipfc homo nouus eft cftedus , ita

1— -

L X X X I II L ngo

decalogus norma eft vita; noui hominis , quse nun-
quam abolcbitur. Cuius obedientia mchoarapla-
cet,quia pcrfona placet proptcr Chrifturmcuius obe
iicntia legi prseftita crcdcnti imputatur. DiCczimi-
lam ex didis concludamus difcrimina noui &vc- na vctcii*
tens teftamcnti. Qua? tametfi refpedu vltimi finis, ? foui.
cum vtrumquc rclpiciat tanquam fcopum vltimum, ti.
rcconciliationem &pacificatione.hominiscum Deo
n diffcruntrtamen fi intermedios fines & circum-
iiantias rcfpicimus,vctus teftamentum prcecedit re-
uelatione noui.Si mcdiatorcs,vctus pcrfamulu Mo-
fcn,nouum perfilium Icfum Chriftum adminiftra-
tum eft.Si difpenfationis modum , vetus vmbratile
fuit : nouum ipfam rcrum imagincm habet. Vmbra
& typus fuit libcratio ifraelisex feruitute ^Egypti
opprefto Pharaonc.Vcritas eft libcratio crcdcntium
a feruitutc pcccati viclo diabolo. Vmbra fuit in-
trodudio Ifraclis in terram Canaan & ciufdcm terr^
poffeffio. Vcritas eft introdudlio Ifraelis fpiritualis
in cielum,eiufqiic ha?reditaria poffeffio. Vmbra fuit
lcgiflatioin monteSinapcrMofcn. Vcritas eft vcr-
bum quod prodiit dc Sion pcr Chriftum. Vmbra
hait Jex intabulislapidcis icripta. Vcritas cft lcx
Dci fcripta in cordibus hominum digito Dci. Vm-
bra fuit miniftcrium mortis.Veritas cft miniftcrium
fpiritus & vita?. Dcnique, vt vno verbo dicam, Vm-
brx htcruntMofaica omnia, politia , faccrdotium,
purgationes , facrific;a,& ca?tera. Veriras eft Icfus
Chriftus,facerdos a:tcmuscum fuis bcncficiis,fiuc,vt
dicamus cum Auguftino & Ambrofio,quorum qui-
dem Auguftinus ait ,In tefiamento vetert cfi occultatio
noui.in nouo mamftslatio vcteris.hem>vettis cfi imtmm}
N ouumfifis, Ambrofms vcr6 ait, T eslamentum dtci-
tur^cfuia fanguine dcdicatum cfi, vetw in typo , videhcet
per [angninem bruti animalismouum in veritate, vidcli-
cetper fanguincm l efu Chrisli. Ha?c de foedcre anncxo
facerdotio Chrifti, adhibita collationc cum vetcri
fcederc,copiofiusdiximus,quia& vetcres & mulri ex
reccntibus fcriptoribus in hocargumcnto multum
variant. Nos autcm fpcramus & pcrfpicue hanc do-
ctrinam propofuifle , & nihil a luce vcrbi Dei de-
flexiflc.

IIII.

DE APPLICATIONE.

APplicatio facrificij Chrifti fit vcrbo,fit & fa-
cramento:fcd diuerfimodc. Siquidcm vcrbo,
quod cordi infcribitur per Spiritum fanc"tum,vt ma-
nu Dei orlcrtur.Fide, concepta ex verbo pcr Spiritu
fanchim,tanquam manu hominis accipitur. Sacra-
rncnto dcnique quafi fignaculo Dci obfio-natur. Na
qui verbo Euangelij, quo orTcrtur bcncficium facri-
hcij Chrifii crcdit:fidc,quse eft opusin homine,non
natur^, fed gratia? , accipit Chriftum totum cum fuis
bencficiis,qua? bencficia obfignantur facramentis:
quemadmodum diuinus Apoftolus Paulus docet.
Hincapparct quanta litminiftcrij vcibincccfsitas,
Jvt quod ordinatum fitdiuinitus , vthuncthezaurum, Vcr>«m
nobis offerat.Hoc eft quod Dominus ait,Mat.28.io. °ci'
& Marc i6.i5.prxdicate Euangelium omni creatur^ .
Item,docctc omncs gentcs. Hoc miniftcrium quafii
pcr manus Apoftoli tradiderunt poftcris , & ab illis
ad nos perucnit , nec abolebitur doncc hic mundus
ftctcrit , quantumuis Satanas rabiofe perfcquatur
omncs qui finccrcfonant vocem Euangclij. proindc
noft rum cft,modo nobis falus curx fit,verbum hoc
audire, cognofccrc, amare, meditari per omncm vi-
tam, iuxtaquc illud credcre & faccie, vt tandem ad
optatum beatitudinis fcopum perueniamus. Non
enim fruftra Dauid in iniciofuorum carminum,qua;

Dd. iiij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest ttC
Images reproduced by courtesy of the Royal tibrary, Copenhage
LN 857 2° copy 2

1I0I ENARRATIO

Dco cecinit,in hunc modum canit, Pfal.l.l. Beatus
qui in lege, id eft , doc^rina Domini, mcditatur dic
ac noctcSed quare btatus?quia meditatio verbi duo
facit. Primum vt ncc coniilia impiorum audias , nec
m viampeccatofum ingrediaris , nec catlicdram ir-
riforum afccndas. Alterum, vt efriciaris tanquam ar-
tor plantata iuxta decurfus aquarum lympidifsima-
rum,quse fructificabit in tcmporefuo, doncc ad
ipfam beatitudinem peruencris, quarc additur in
Pfalmo z.u.Bcati omnes qui ctfnfidunt in co. Con-
tra vero vbi hoc Domini verbum non ainatur^ non
auditur,non vcrfatur in afsidua meditationc,no iux-
ta ilUdcrcditur&agitur, homo paulatim lmpio-
rum confiliis inuoluitur , in viam peccatorum abri-
pitur,& ht tandcm blafphemus in Deum,& m om-
nem rehgioncm,& plane in epicurifmum ruit, adco
vt dicat m corde fuo non eflc Deum , ctiamli lmgua
mcndax aliud loquatur. Atquc ita rit tanquam arbor
in fcedinimis fcetoribus & diabolico camo plantata
ad fructihcandum morti,& damnationi, mxta Pfal-
mi i^i.dictum, corrupti funt & abominabiles iadi
funt in ftudiis fuis.Mequcid immerito.Nam contc-
ptushuiusvcrbi, quo Chriftus ipfc nobis fcipfum
offcrt , fupra modum oftendit Deum , atque ideo &
iplis contcmptoribus,& frpifsimc pofteriseoruir,
pcenas etiam adfert , csEcitatcm feu 1 eprobam men-
tcm, omncm iniufticiam & turpitudinem, vt Paulu
Rom.i.prolixc docet.Etidcm Apoftolus.2.Thcffal
2.ii.u.ait.Quia crcdere vcritati noluerunt,dabis il-
lis illufioneerroris,vtcredant mendacio.Huic Pauh
vaticinio dc pccna contemptorum vcrbi refpondct
cuentus in multisnationibus, vt ipfe Chriftus & A-
poftoli predicarunt. s

Ncque Turcica arma aliud funt,quam tcftimo
niairatiDeiproptercontemptumfui veibi. Simus
crgo nos cautiores aliorum damno , ac magnifacia-
mus bcneficium Dei , qui tradidit nobis fuum ver-
bum incorruptum , quo ipfe nobis oftert hanc im-
mcnfam gratiam & bencfkium facrihcij rilij fui,cu-
ius mcrito libcramur aiure pcccati & mortis,& do
namur aeternaiufticia& gloria.
a.Fidcs. Secundo loco in apphcatione facrificij Chrifti in
adultis requiritur fides cuiufq; propria.vt enim ver-
bum orfert,itafides, qua: eft cx auditu vcrbi, rccipit
Chriftum totum cum fuis meritis omnibus, ftatuit-
, quc rcmitti fibi pcccata prop:er victimam filij Dei,

IdcoinfymboloChriftianodicitur, Crcdo remif-
fioncm pcccatorum , hoc cft,noui , & firmiter mihi
pcrfuadeo, qubd Dcus vclit iuxta fuampromifsione
me vcrc recipcrc in gratiam propter victimam &
obcdicntiam filij, non amplius pcccata mihi impu-
tare,fcd eaplane dclcre & condonare, adcoque coru
in pcrpctuum obliuifci. Eft enim fidcs non vacillans
Definitio opinio,fcd ccrta noticia promiffionis gratuitar,& fir
fidci. 1TU fiduciaremifsionis peccatorumpropter Chriftu.
Hxc fidcs,quantum ad eius certitudincm attinct,ni
titur & claris fcriptura? teftimoniis , & parabolis , &

ter cxempla illuftrifumum cft Latromscui omn^
pcccata remuTafunt, fme pr*cedentibus
quentibus meritis.Omitto Dauidcm,Manaiien.i
trum,Paulum,Magdalenam,& alios.

Cumhacfide remifuonis pcccatorum duop c -
pctuo coniutictafunt quauametfi a fide remul»°j}
peccatorum lunt diucrfa , tamcn ab ca nunquam 7
parari poffunt. Hxc autem funt, vt cum Apolto
Paulo loquamur,gratia& donum, de quibus* diitm-
ctius dicam , vt ccgitetur quantum b jnum fit n
gratuitae remiffionis peccatorum. Gratii
Gratia cft hoc locoipfaiuftificatiohominiscre'^

dcntis.qux a caufi nomen habet.Ita cnim ait Pauiu
Rom.5.i5.&c. vbiconfertiAterfepeccatum& gra-
tianvludicium cx vno in condemnationem, Orati
autem ex multis dcliftis in iuftificationcm. Etiicu
perdelictumvniusinomneshomines m condcm-
nationem,fic periuftitiam vnius in omnes hominc
in iuftificationem vira*. Cum fide ergo remiitionis
pcccatorum coniuncta eftgratia,quaiuftificamui cv
acceptamur coram Dco,qu* ommain definitioncir i, (ug
iuftificationis induduntur,cum iuftificatio

ULUI IX uaua 11.11^1111«. iv..imvi».w , j , -

cxemplis approbatis. Quantum ad fiduciam vcro, in
folo Chrifti mcritoacquicfcit.Pauius poft Dauidcm
ait, Rom. 4.6*. Pfil. 52.1. Bcati quorum rcmiiTa? funt
iniquitates,& quorum tecta funt peccata.Beatus cui
Dominus non imputauit pcccatum.Et Chriftus ait,
Matth.Q.i-Confidc fili,remittuntur tibi pcccata tua.
Et archifynagog ) Dominus ait , Tantum crede. Et
mulicri Cananca?,fidcs tua tc faluauit. Intcrmultas
parabolas, pra* ca;tcris illuftris cft, qua; elt Matth.18.
dc co qui dcbuit dcccm millia talcntdrtinv> qui cum
non habcrct quod folueret , totum debitum illi ex
gratia rcmiffum cft.Huc & Ula parabola Lucx 7. de
daobas crcditoribus.Itcm Luca; 17.dc Acolafto.In-

l LIJ 11 1 lU^t l. H-ll 1 IO lllk. luui' u <■ *■>•• , viun ^

cffccrcdentispcrfona> in Chriftum abfolutio a pcc-
cato,imputatio iuftitiar Chrifti, & acccptatio ad vi-
tam artcrnam gratis proptcr Chriftum. Cum dico
propterChriftu,includofolius Chiifti merita» fcW
autemimputatioiuftitix Chrifti.forma cft iuftinca
tionis noltri corain dco : tamcii quia nccelTano hXQ
tria bcncficia in iuftiiicationc noftri cohxrent , ea in
definitioniscomplcxum inclufi. ^ Adtf^

Quicunqucveloperum iuftitiam feclantur, vel«^r
ex fidc & operibus fimul componunt iuftitiam, vcr- ^ruflJfc
bum Deiperucrtut. Nam opcrum & fideiiuftitiam
iic difcernit Paulus ad Philipp.j 8.9.Qu_a- mihi luO»
crat,cacxiftimaui propter Chriftum iaJturam,q|»^
ctiam omniacxiftimo lacluram cffc, proptcr cmine
tiamcognitionis Chrifti Iefu Domini mei, propter
qucm omnium iacluramfcci , vt Chriftum luciita-
ciam,& inucniar in ipfo , non habens meam iuftitia
qux cx lcge eft,fcd que eft per fidcm Chrifti qu? m-
quam ex Deo eft iuftitia in fidc. Quid quefo darius
dici potuit? Comparat hic Paulus duas iuftitias UJr
tcr fc.Vnam dicit effe propriam hominis, quam ca-
demlegis uiftitiam appellat:hominis quidem , q^a-
tcnus eam homo pra-ftare nitit:ir,etfi eam nunquam
perfecleprxftarc potcri t : Legis vero quia a lcgc rc-
quintur.Altei am ex Dco cffe tradit , & pcr fidc ob-
tineri,ex Deo quidem, quiacam Deushominicjr
gratia imputat , & acceptam habet. Per fidcm vero
Chrifti quia fidc obtinetur, quafcilicet Chriftusita
t itur effc fims lcgis in iufticiam omni credeti. rU$
duas iufticias ita facit mtcr fc contrarias , vt ftare ii-
mul nequeant.Nam qul ex opcnbus legis iufticiam»
quac6fiftitccraDeo,qu9rit,iuftici'a?fidci cxperseU-
& contra qui fideiiufticianititur,feex lege iuftificarl
nni.umeftatuit.Etii aute vna iufticia eft, qux fitadt
m perfeda legis obedientia rtamcn propter iuftin-
cationis modum diuerfum,duplex dicitur. Aliter e-
nim legis obedientiaiuftificatur , qui ipfc lcge prac-
ftat,& operibus fuislcgcm implet,quod folus Chri-
ftus fccit.AIitcr lcgis obcdicntia iuftus ccnfctur, qu^
nonipfepr2eftatlegcm,fcd crcdit inChriftumqu»
lcgem impleuit , vtlcgis obcdicntiaa Chrifto favt»
fibi imputcturadiuftitiam : vt fic habeat quod lct
requirit,nempe iuftitiam legis , adeoque cum iuj»r ^
tia vitam.Eftproinde difcrimen in obtinendo *u. • JiffjL
tiam legis.Aliterenim eam obtinct qui facit, alitcr ^
qui credit.Quodautem nemo mortalium pofsit cam
obtincre faciendo,fed folummodo credendo , docct
Apoftolus Paulus prolixis difputationibus,prefcrtini

in^P1:

Ma,

ftt fi.

XiQ$ P S A L

in Epiftolis ad Rom.adGala.ad Ephef.vt mirum vi-
deatur homines adco pcruicaces effe , vt audcant fc
manifrftx Dci veritati opponere. Quid darius dici
potuit? Arbitramur hominem iuftificari tide abfque
operibus leois,fcilicet anobis fadis. Qjid apertius?
& iufticia eft exlege, Chriftus fruftra mortuus cft.
Quiddiftinftius? Nonex opcribus,fedperfidem>do
num Dci cft,ne quis glorietur. Quid denique abfo-
lutius? Chriftus eft finis legis in iufticiam omni crc-
deti:hoc eft,Chriftus ita adimpltuit lcgem, vt iuftus
fit ipfius obcdicntia omnis qui credit. Item Euan-
gclium eft potentia m falutcm omni credenti.Iuftus
«nim ex fidcfuaviuit.In hac manifcftifsima vcritatc
acquiefcamus,&relinquamusfophiftis fuas ftrophas
quibus & femifereinuoluunt, vt vcritatem ccrnere
non pofsint,& alios pcrniciofe feducunt, qui eorum
niagiftcrio fepermittunt.
e°* Quicomponuntiufticiam exfide & operibus fi-
mul,taquam cx partibus,maiorem applaufum habet
fi- ab indoctis,prxfertim politicis hominib.igoans Eu-
^ngelij.Sed horu errore vnico Pauli dicio , tanquam
*W ccelefti fulminc profterncmus. Ignorantcs,ait, Rom-
lo.j.iufticiam Dci f id eft fidei iufticia ) & fuam (fci-
hcet exlege)qua:rcntesftatuere, iufticixDci non
funt fubiecti,hoc eft, non funt capaces iufticia? fidei,
qui fimul ex lege quxrunt iufticiam. Finis cnim le-
gis(id eft confummatio & pcrfe&io)eft Chriftusad
iufticiam omni credcnti. Fidcs proindc fola omnc
meritum , & opera omniahumana excludit a caufis
iuftificationisnoftrx coramDeo, & folo Chnfto
nititur, quilcgis obcdientiam credenti imputat, vt
habeat quod lex requirit,ncmpe iufticiam , id quod
& hoc Pauliargumentumad Galat.j.n.u.apcrtifii-
me conduditvQuod autem in lege nemo iuftificatur
apudDcum manifeftum eft , quia iuftus ex fide vi-
uit.Lex autem non eft exfidc , fed qui f eccrit ea ho
^fti*.1110 viuetineis.

h*&- " Quodautcmaducrfarijproducunt proiua cauia
^'^ftabilicndaaducrfusnos Apoftoium lacobum,id ta-
ciunt fuo more.Na ncglecto totius fcriptura? , & o-
mniumfanctorum,Molis, Prophctarum,Chnfti &
Apoftolorumconftantifsimo confcnfu, ambiguum
dictum aducrfus nos mfidiose torquent. Cuius fen-
fum fi peterent ex fcriptionis occafione, & finc, in-
telli<TCrcnt Iacobum non difputarc de iuftificatione
noftri coram Deo , fed dc iuftificationis dcclaratio-
necoramhominibiis,aduerfus hypocritas qui fua fi-
cla& mortuafidc,feupotiusfpectro fidei putarunt
fe iuftos,& intcrim fe omni generc nequitiarum &
"fcelerum contaminauerunt.Cum igitur ncc fidei vo
cabulum,nec iuftiricationis vox, eodem modo acci-
^ pmntur ab Apoftolis Paulo & Iacobo, fpiritui Dci
^oj* fe opponunt,qui in illorum didis «V7/a<>w quarrut.
^o!* Producunt&aiiadiAa,vtde mercede& remunera-
•tioe bonoru operu, de reddedo Vnicuiq; iuxtaopera
4b»de beatitudine quar promittitur pauperibus fpi-
*itu,mitibus, pacificis, patientibus perfecutione &c.
Sed ilh di&a & fimilia non aducriantur noftra? fen- ^
tentia-,fi quis recte diftinxerit inter caufas,& effcda '
m(xificatioois,& qualitatcsiuftificatorum. Naafiud
«ft loqui de mercedc obedicntia?,& de qualitate co-
rum qui iam iufti fidc funttaliud de caufis rei.hoc cft
iuftificationis.Item aliudeft loqui,vtBcrnhardi vcr-
bis vtamur, de caufaregnandi,aliudde via rcgni.Ite
•aliud eft loqui dc principiis eflcntise rei alicuius, a-
liud decognitionisprincipiis. 1 1

V„ . Venim,vt clypcum nobis opponunt dichim Do-
jSu mini,Matth.i9.l7- Si vis ad vitam ingrcdi ferua ma-
PUwtio data,hoc eft,legem imple. Refpondeo , Chriftus re-
ctifsimam viam vit* monftrat obfcruationcm man-

Ml L X X XI III.

u*4

datorum,feu legis impletione. Veruin quia per nos
ftat,quo minuspra?ftemus legem Dei, Chriiius cre-
denti factus eft impletio legis in iufticiam. Atque
hoceft quodidem Paulus dicit ad Rom.3 jo.Legcin
ftabilimusper fidcm»quia videlicet obtinemus crc-
dendo quod lex rcquirit,ncmpc iufticiam.

Donum quod diximus coniunctum effe cum fide
remifsionis peccatorum, eft ddnatio Spiritus fancti: <jU^j°nUtt*
.juohomcfolafidc iuftificatus,rcgencratur, fcu fan
ftificatur.Id eft mortificatur,& viuificatur, adcoquc
fit nouus homo, qui ftatuit vitamfuam ad normam
voluntatis Dci, quantum id quidcm ficripotcft co-
ponere.Donum igitur hoc,noux vitx& obedicntia;
caufa eft,& inchoatio. Neque cnim idco iuftifica-
mur fide gratis,vtiam porto viuamus pcccato.fcd vt
liberati a peccato fcruiamus Deoin iufticia & fan-
cfcitate,omnibus diebus vita? noftrx.Hunc fiquidem
finem fcientiae falutis de remifsione pcccatorum,per
vifeera mifericordiar Dei noftri ftatuitZacharias in
fuo cantico.Luc.l.73-Hunc finem iuftiricationis po-
nit Paulus ad Rom. 6. vbi euidcntifsimis rationibus
oftenditcum iuftificatione coniunclam clfefanCti-
ficationem. Atquc ha?c fint breuiter di<5ta de gratia
iuftificationis & dono fanctificationis, qua? fmt cii
nderemiisionis pcccatorum coniundta nec ab ea ma
gis diuelli poifunt quam calor ab igni, & radius a fo
le-Vnde apparet iniuriam ficri nobis a Papiftis ciim Papiftic*.
dicunt nos aboleie bona opcra , & laxarc frena ho- jSjjf
minibus , quia dicimus homincs fola fidc iuftificari.
N6 enim intelligunt ncs difcernere inter bencficiu
Chriftiproprium,& noftrum dcbitum officiu,quod
cum fide remifsionis peccatorum coniuncrum cft.
Sed de iuftificatione plura diccmus volentc Deo in
poftrcmumhuiusPfalmiverfum , diftindis ordini-
busteftimoniorum quac m hac controuerfia agita-
ri folent.

Tertium locum in applicationc facrificij Chrifti
tribuimusfacramentis , quxnon folum vt verbum *• 5Jcr*;
offeruntmeritaChriftifacerdotis: verum etiam Vtmcilta*

gnacula obfignant , modo merita Chrifti cordibus
imprefla teneantur fide. Vt enim finc ridc vcrbii no
applicat merita Chrifti : ita fme fidc ( loquor de ad-
ultis ) facramcnta nihil conlcrunt. Sunt autcm duo
ficramentaqua? ChriftusfuseEcclcfi2e commendat,
videlicet Baptifmus& Ccena Domini: quorum illc ^p^™^
initiationis Chnftianifmi facramcntum eft,ideoque ca 1
fcmeltantum fumitur vt Chriftus pro nobis femel
mortuus eft.Vt enimbaptifmus eft mortis, fepultu-
ra?,& refurredionis Chrifti efficax fymbolum-ita cft
facramentum foederis,quod Deus cum baptizato iu-
git,dc purgatione pcccatorum & reconciliatione no
ftri fada perChriftum. Item poenitentia? & crucis
teffcra , atqueadco refurredionis futura: tcftimo-
nium.H.rc,vidclicet Ccena Domini,confirmationis Coenae
Chriftianifmi & conferuationisfacrametum eft, ad- I1"6»"*"
eoquecommcmoratio foederis fancitiper fanguine
Chrifti.Pra?tercacibus quoin corpore Chrifti fpiri-
tualiter nutrimurquam obcaufam ciuS vi'uis#eque-
tior effe debet.Summahuc redit,QU€>d facramentum
nouiteftamenti fit & teftimonhim externum fcede-
risde gratuita reconciliationc noftri cum Deoper
facrificium Chrifti:& fidci & pictatis populi Deier-
gaipfum teftiiicatio & obligatio.

D E PERPETVO SA.CRl-

ficif Chrtttt vfu.

Etfi autcm vfus facrificij Chrifti magna exparte vru$tl^
in applicatione confpicitur;tamcn cfficacia & yirtus pkx.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

H95

ENARRATIO

tpfius fc oflferunt magis cum veluti ad praxin reuo 1
catur noticia.Ha:c praxis locum habebit in confcic-
tia cuiufquc, in toto vitse curfu,& in mortisagonc.
v incoA-Confcientiacuiufque hominis lcthali vulnere faucia
fcientia. cft,donec fanatur applicationc mcdicinae , quam fo-
lus Chriftus medicus adhibet , pcr verbum fuum &
fpiiitum. Quam ob caufamfe etiam animarum me-
Scnfapecdicumnominat. Cumcrgo confcicntn pcrcellitur
cati pcr cogitationc peccati,fananda cft fide facririci j Chri-
*ulfa' fti;quse fi viua fucrit, pcrfundit confcicntiam fuauif
iimo quodam balfamo fpiritus , quo (anatur & rcd-
ditur tranquilla, vtqua? antea turbata & triftis fflit,
ia lit iucunda & la?ta,& vcluti cxultct incrucc Chii
fti.Vnde illaexultantis confcientia; vcx in Bernhar-
do, De remijfione^i\(\\\iupeccatorum teneo valtdtflimum
argurnentum^ Domtnicam pafjionem , vcx fiqwdcm fin-
gutnts ettu inualwt multo plturfuam vox farguinis AbeU
clamans tn cordtbm elelhram remifftonern omntttm pec-
catorum.T radttiu enim cjl propte? peccata noflra. Nec
dubtum efi ejutn potenttor cjr efficactor fit morstlltm tn bo-
mtmtfuam peccata noslra tn malum. HuLfmodi con-
fcicntia nec lcgis minis frangitur , ( fcir cnim fe fub
le<*e non cffe,fed fub gratia ) necDiabolifuggcftio-
nibus ccdit, ((iquidem principem mundi huius con-
demnatum eflenouit,)necrationisargumcntis tur-
batur.( nouit cnim potentiam eiusqui promifit, cui
& gloriamtribuit.) Breuiterin Chrifto fecura qui-
efcit,cxpedans plcnam rcdemptionem pcr aduentu
filij Dci,qui transfigurabit noltra contempta corpc-
ra,vt iint conformia iplius gloriofo corpori in om-
ni aeternitate. Vndeautem fit tanta fiducia fanata» &
tranquillx confcientiae docet Epiftolaad Heb. 13.18.
Conlidimus, inquit , quia bonam confcientiam ha-
bemus in omnibus rccte volentcs conucrfari. Vt er-
go caufa & fundamentum bona* confcicntia? eft, no
noftra dignitas:natura cnim fumus peccatores & in-
digni non mcritum.quia nullu mcntum nifi mortis
habemus ex nobisipfis: non virtus vlla noftra , quia
omnes iufticia: noltrx funt vt vannus menftruatar
mulieris : fcd fola fiducia Chrifti purgantis eam fuo
fanguine a mortuis operibus pcr.qucm pacem habe-
Dcfidcrio mus cum Dco:Ita cius propofitum cft velle in om-
accc*ftU? nibus,cum omnibus & in omnibus actionibus rede
conucrfari,dcdinando vidclicet quod malum cft,&
faciendo quod bonum cft. Semper enim meditatur
nouitatcm vitaunChrifto Iefu, femper odiohabet
tunicam qu«e a carne commaculata eft,femper dele-
. c^tatur candida illa vcftc quam in baptifmo induit.
Quotquotenim baptizatifumus, Chriftum induL
mus.Id.quod Dauid-fcrfpintum vidit cum cancrct ,
, Lauabis me & fupra niuc dealbabor , ornatu fcilicet
eiufticia? Melsia? tanquam veftc candidifiima, purga-
tus prius a pcccatis pcrfanguinem ipfius.Ex hactide
& confcientia dcleti peccati nafciturin Dauide ftu-
i dium reCti iuxcaiillud.Inchnaui cormeum adfacie-
da ftatuta tua in xternum. Et Paulus inquit, Milita
honefta. militia retinens fidc & bonam confcientia.
tius vi«° In vitar curfu vfus facnficij Chrilti confpi-
curfu. citur maxjmus & fuauifsimus, cum in aduerfis , tum
icrfis. ad ni profpcris,lova0»er:is , cjuidem nullu eft efficacius
remedium^mi»ni iacriricium ChnftiNam vtaduer-
.fitasadmonct tcpticcati tui,vcl latcntisvel manifc-
fH:icafacrificium ChrHH •fidc apprehcnfum , & dc
rcmiflione peccatorum te ccrtificat, vndc oritur co-
folatio fpiritualis in omni afflictionc , & de confor-
mitatc elcclorum cum filio Dci.Nam ita placuit fa-
picntise Dei quod velitTuos elc&os conformes fieri
filio fuojcum in crircejtum in gloria.Huc iliud Pau-
Ji»2.Tim.2.i2.Si vna cum Chrifto patimur, vna cum
illo rcgnabimus.Hucper.tinetimitatio exepli Chri-
fti m cruce^quod Petius hifce vcrbis nobis commf-

dat. ChriftuspaiTuscftpro nobis,relinqucnsnobis
cxemplum,vtinfequamini vcftigiaiplius. Vidc q
in hunc locum annotauimus i.Pet.2.

In profperismaius eft periculum.Licctenimper-^
multosfrangit aducrfitas,tamcn multb plures cxto
lit profperitas,iuxn p octam. Luxuriant anirni rtbf
plerumcjue fecmdis. Item, Nefcta mens hominumfet*
(ortifjuefutHr^ Et feruare modum rebmfublatafecun-
du. Quid hic faciet pius? Quatuor facict. Primum, ^
xfTimetreshuius fxculi qua? profpcrar videntur : cv gj^,
& vidcatqualcs fint in fc.Secundo.pcrpendat quam
periculofa fit rcrum profperarum poiTefsio,vbi vca
pietateanimusnon cft imbutus.Tcrtio.con^erat o-
mnia huius mundi commoda cum ca foelicitatc,qul
Chriftus nobis comparauit fua mortc. Quarto, pcr-
pcndat, vtru vtilius fithis mundi rcbus affliicrecum

periculoanima?, quam iisrenunciare, fircspoftul*
propter Chriftum.Cum igitur caro noftra proipcris wjgj
rebus titillatur , & veluti indomitus equus fcrocirc
incipit, cogitet pius , primum, quam iit profpentas uo»»>'.
huius mundi ftuxa,caduca,mortalis, tcmporalis, vo-
latica, tranfitona, qua multi abundantcs rcucra iunt
miferrimi.Secundo , cogitct eam plushabere dece-
ptionis,quam deledationis. Eft enim voluptas qu^
inde nafcitur veluti ferpens, interfccloranimi , iu>
perbus & vanus confultor , fpiritus folicitudims oC
crapula!. Hic ferpcns in profundifsimis animi recci-
fibuslatens^nihil quarit nifi vt occidat.Hincapparet
quod muito periculofioranimo fitrcsprofpera,qua
aducrfa corpori.Tertio, cogitct pius tantum c^c^"
ucra dUcriminis inter fcehcitatem quam Chnftus
fuis proponit,6V mundi profperitatem, quantumeit
momentum tcmporis ad a?ternitatem,inter mortcm
&:vitam,infcr mi<eriam&l)catitudinem.Navtpi*o-
fperitas huius vite,baculo arundineo nititur.Ita pro-
miiTafccIicitasinChriftoveritatfl Dci conftanufii-
ma fulcitur , vt fieri non pofsit vt ca fruftrentur qui
in timore Dci pcrfcucrant vfquc ad fincm. Quarto»
pius ex his colligat , multo vtilius elTc &. bcatius re-
nunciarc his caducis rcbus, quatcnus cumpictatc cc
confeflione ven? doctrin* ftare non polTunt , quarrt
proptcrillas fe pcriculo anima? obiicere.Brcuiter,nt
hij efhcacius erit,ne fcelicifuccciTu efTeramur,& aD^
ducamur aDco, quam cogitare humiliationemnJill
Dci in cruce,qui ideo humiliatus cft , vt nos exaltct
modo inhac vitafubpotcntimanu Dci nos humi-
liauerimus,& non puduerit nos crucis Chrifti* Nartt
& omnis qui fc exal tat humiliabitur,& qui fc humi-
liat exakabitur. Caucndumcftproindenecaro no-
ftra fclici rcrum fucceifu, nos vcluti efcaquadam ca*
ptos fallat & occidat. Nam fcrpens ille q^ui Euam
fcduxit calliditate fua,occafioncm quamuis arripit»
vtnos aChri(Toabducat,& potifsimahominis Pgt*?
inuadit,vt eam fcslici rerum fucceiTu euertat. Vn^e
illud Pauli,i.Cor.i.26.Vidcte vocationem veftra rra
tres , quod non multi fiipientes fccundum carnftrrH
non multi potentesinon mukinobiles-His ennntJCi
bus rebus potentia,fapicntia,& nobilitAe, (^x qui-
bus nafcitur & voluptas corporis , & fuperbia ani-
mi) quoru adcptidne ftultifc fcelices& beatos pu*"
tant,abutitur Diabolusin perniciehominii. Qi?^
huic tentationiopponito crucem Chriftu fac ^ua
omnis fapicntia ftulticia eft : Omnis potentia,infir-
mitas: Omnis nobilitas ignominia, & omnis voht-
ptas efca mortb eiV Nam ifta omnia,quibus rouitP
amaritudinis annexum eft,terminantur cum hac Sflr
ta.Si ergo qua?ris veram fapicntia,vei a potetiam»v5"
ra nobilitatem,vcram voluptatem & gloriam > ea 111
folo Chrifto querito,& inuenies,in quo omncs-th<-
fauri cgeleftium bojjorum funt abfconditi.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

gtt*

iiJ.:

H97 P S A L M

fconj11 In mortis denique articulo afpectus facerdoth
t^w"Chrifti cumfuo facrificiotollit omnemmctumor-
tis,tacitque vt non magis formides mortcm > quam
fornnum fuauiffimum. Vndefit vt pius mortem
expctat no n (ccus atque tranfitum ex his miferiis ad
vitam immortalem. Tunc demum verum efle fen-
tiasdi&um Domini,Ioan.8.52. Quifermone meu
feruaucrit>non guftabit mortem in jetcrnum. Hinc
illaalacritas inmultis Martyribus qui Chriftum no
mortuum folum,fcd rediuiuum cogitariit,cuius vir-
tute nos refurgemusad immortalitatem , & animae
ftoftrse interea,hoc eft,vfquead extremum diem,ccc
leftibus gaudiis fruetur cum caftiffimis fpiritibus,ac
tum demu iunc"te corporibus confpechi Dei,& glo-
ria,immortalitatisperpetuo fruentur.Quare non im
rnerito Apocalypfls ait, ca.14.13. Beati qui in DOmi-
£0 monuntur.Et Dauid,Pfal.n6.i5. preciofa in con-
ipeftu Domini morsfan&orum eius. Hactenusdi-
*imus de propitiatorio facrificio Chriftianorum.at-
HUe de iis quce ad eius pcrfpicuam declarationem fa-
ccre vidcbantur. Nunc breuitcr de altero Chriftia-
norum facrificio quod Eucharifticun nominant fpi
ritu Chrifti afpirantc,dicemus.

DE EVCHARISTICO
Ckriflianorum ficrificio.

PEtrus Apoftolus, c.2.prioris epi.v.o.accomodat
couerfis ex Iudseis & gcntibus promifsione do-
miniquajeftExod.io.tf.Inhancfcntcntiam. Si au-
diueritis vocem mcam,& cuftodieritis padtum meu
eritis mihi pcculium de cu&is popuIis.M ea eft enim
°mnis terra, & vos critis mihi in regnum facerdota-
le,& gens fan&a,populus acquifitionis (id eft pecu-
liu>) vt virtutes annuncietis eius qui de tenebris vos
vocauit in admirabilem fuam lucem. Ex hifcc verbis
vtaliapr3eterea,manifeftumeft, quod omnesChri-
» ftiani Unt facerdotcs ad offercndum Deo facrificia
5Sl mlaudem& gloriam ipfius.Primumitaqueomniu
; EJ tenendum eft , quod quemadmodum natura fumus
^ peccatorcs,& filij irje:Itanofttis viribus,dignitatc, &
mcrito nihil plane apud Deum obtinere pofsimus.
f^uare vt vnico facrificio Chrifti reconciliati fumus:
^taipfius gratiaordinamurinfaccrdotcs, illique con
frcramur ad nos noftraque omniaDei gloriae dedica-
^a. Haec autcm inauguratio noftri in facerdotes &
°rdinatio,quia planc ipiritualis eft & interna, perfi-
citur arcano quodam modcqui qualis fit ex compa-
ratione veritatis ad vmbra aliquo modo oftendi po-
teft. Vt igitur-exLeuitica tribu futuri facerdotes pri-
I S*». mumhuabantcorporaaqua:Secundo,inducbantve

^o.- mum lauabant corporaaqua^ccunuu, maueD;
S^^&uinitus imperatas:Tertio, vngebat capitafua.
^ri. Quarto , implebant manus:Ita futuri faccrdotes m
ltf nouo teftamento fpiritualitcr ordinantur. Primum
enim ehriftus fummus facerdos lauat nos aqua & fa-
guine.purgat nos ( inquitPaulus Ephef.^.zo'.) laua-
cro aqua? per verbum ( fcilicct inftitucntis Dci & or
«linantisbaptifmumj Etlohannes in Apocalypfi,
cap.i.6. Dilexit nos & lauit nos a peccatis noftris in
Gmguine fuo,& fecit reges & faccrdotes Deo & pa-
tri fuo.Deinde idcm Chriftus veftibus nos ornat fpi
ritualib\is,qua» Leuiticis illis vcftibus multo funt ca
^idiores.Nam Chriftiinnoccntiam vt candidifsima
Vcftem induunt Chriftiani.Sic cnim Panlusait, R6.

Anncfcitis quod quicunquc baptizati fumus
^hriftum induimus?Hunc induti apparemuscandi-
<n coram Deo,hoc eft iufti & fan&i. De hoc indu-
rn#nto loquitur Pfalmus 132.9. cum ait, Sacordotes
*ius induanturiuftitiam,& fan&ieiusexultent.Ter-
*io,rnguumur non extcrno olco & caduco, vt Leui-

I LXXXlIlt I198

tici facerdotes , fed interno , ipirituali,& immortali,
de quo Pauius 2.Corinth.i.2i. Qui confirmat nos in
Chrifto> qui vnxitnos Deuseft, & qui fignauitnos,
& dedit pignus fpiritus in cordibus noftns. Ex hac chriftft-
vn&ione qua Chriftus nos vngit.Chriftiani dicimur ^Jndcdi
& facerdotes,imo & reges& Prophetae.Huiusfpiri-
tualis vndtionis mira vis eft.Nam vt olci, quo vnge-
banturvcteres faccrdotes,naturaeft luccrc &ardere:
ita Spiritusfanctus , quo nos in facerdotcs vngimur
illuminat mentem & inflammat cor , vt & mens in-
relligat qux bona & falutariafunt, & cor eadcm ar-
dentifsimc appetat.Hoc aurem fit , cum ex pradica-
tioneverbi fide conccpta toti rapimur inadmira-
tionem mifcricordia? magni Dei, qui nosetenebris
in admirabilem fuam luccm vocat.Poftrem6,implet
manus , hoccft, fe paratos fiftunt adorrerendum
Deo. Namampliusfuiiuris nort funt,confccrati
Deo fibi viuere definent , & omnes vitae a&ioncs
dcftinabunt in obfequium Dei-

Hoc modo ordinati facerdotes habemus etiam pa p,^ j^.
(5tum certum inter Deum & nos initum, quod quale ««r Deard
fit ex verbis Malachis oftendam.Sunt aute ha?c Pro- frf™*'^
pheta? verba,cap.2.5.&c Pachim meum hrit cum eo m Teit^
vitae,& pacis,dedique ea illi ob timorem. Timuit e- mcn,L
nim mc, & a facic nominis mei contritus ipfe. Lex
veritatis fuitin orceius. Inpace& sequitate ambu-
lauit mecum , & multos reuocauitab iniquitate.
Labiaenim facerdotis cuftodiunt fcientiam, & lcge
requirunt exore eius. Quia legatus Domini exerci-
tuumeft.Etfi autem Propheta hic loquitur dcLcui-
ticis facerdotibusrtamcn rectifsime accommodatur
Chriftianis omnibus , qui longe digniores coram
Deo funt facerdotes, vtpotc regales, quam Leuitici
fucrunt. Ex Prophctse verbis haec pacli ratio conclu-
ditur. Vt Dominus vitam & pacem promittit : ita
timorem ex fide vicifTim poftulat. Vt cnim in omni
pa&o eft mutua obligatio,ita & hic Deus promittit
pacem & vitam,quseduoopponutur irx Dei,& mor
tia»ternar. Veriim partes pafti apartc noftra plures
hic ponuntur quse tamc natura funt coiun&se. Qua- norum oV
rumprima, efttimor Dei fincerus cxfidenatus, defi«w«.
quo loquitur Propheta cum ait,Pfal.ni.io. Initium
fjpientia? timor Domini. Item , timor Dei fandus
manet in fxculum fa^culi. Secunda , Lcx vcritatis in
ore eius,hoc cft,dodtrina vera,fanda,& pura. Tam-
etfi autem non omnes Chriftianihabentpublicum
munus docendirtamcn cognitio do<5trina*>atque co-'
fefsio omnibus Chriftianis neceifaria eft. Tcrtia^m-
quitas non eft inuenta in labiis eius, hoc eft: , falfam
& fucatam dodrinara fugit, atqueadeo vt peftem
deteftatur quicquid dodrinse cx ore Domini non
haufit.Ideo Dominns dicit omnibus, Cauetc a falfis
Prophetis. Quarta, in pace&aequkateambulauit.
Hoceftjftuduu vitam fuam componeread nonnam
iuftici?e mea?feruado paccm & a?quitatem cum pro-
ximis.Hancpartcmfcederis Chriitus& Apoftoli o-
mnibus Chriftianisaccommodant.^«w/4,& multos
reuocauitab iniquitate,fcilicet,vcrbo,facl:o, & exc-
plo, quod eife Chriftianorum omnium ncmonon
agnofcit.Breuitervt Dcuspromittit vitam & pace,
ita nos illi obligamur fide & obedientia.

Porrocum facerdotio hoc Chriftianorum.plura^.
coniuncra funt quar ad eius dignitatem & excellen- faccrdotii
tiam cognofcendam faciunt.Pra?cipua vero funt qt^chrifti*.
Pctrus cnumerat.Vidclicet quod Chriftiani fint do-
mus fpiritualisjfandum & regalefacerdotium , ge-
nus elechim,gens fancla,& pcculmm Dei , & quod
omnium maximum cft , quod fint & vocentur filij
Dei-Dchac fumma dignitate Chriftianonimloqui-

tar

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1199

Itici dcfi

Kationo-
unnis.

tur Iohanncs cum ait,cap.M2.Dedit illis qui in no-
men cius credunt hanc dignitatem , vt fint filij Dei,
quamfententiamvere & elcgantcr reddidit Non
nushifce verlibus:

O vpcf.YW VCtVTtJfft [JtJctY J nfrtd.r* T/V-mV,

Ttxrct 3i*yiViTtip&' etH £)mvtI& e/.y.uctv.
Hoc cft,vt verbum verbo rcddani,
Ccelefli cunttosvno donauit bonore-,
Vtpatrts Atermgnaufmt atcjue vocentut.
Poftiint. honos,quem ncmo fatis pra?dicauerit,mento

nos abomni turpitudine lndigna tcmploDei,indi-
gnarcgalibus facerdotibus,indignagcnte fancta,in-
digna peculio Dei , adcoque hlus Dei , reuocare , &
nosadcuitumDei, & adofterendas hoftias fempcr
Dco acceptas perlefum Chriftum inuitarcdcba.
Hoc cnim confecratio noftri in facerdotcs fuo iure
poftulat.Siquidcm facerdotes fumus vt facrificia of-
feramus, non mudem propiciatoria , quod eft folius
noftri fummiiacerdotis Iefu ChriftufedEucharifti-
ca,eaqueperpccua,iuxtailludEzcchielis 45.13. Sa-
crificium Deo legitimum,iugc & pcrpetuum. Non
er<'o vt Leuitici certis diebus , & certis horis ofTere-
bant iuxta legem Mofi, & poftca ad tcmpus cxpccta
bant viccm fuam iuxta ordinationcm Ecclefial .icam
Dauidisita Chriftiani facerdotes,intermittantfacri
ficia , fed fempcr & indefmentcr implctas habcbunt
manus,& facrificabunt Dcopcrpctuafacrificia.
Safrifici) Quid eft facriticium Eucharifticon ? Sacrificium
^Hr.^fi Eucharifticu Chriftianorum cft omnis a&io,& paf-
fio diuinitus impcrata,feparataaprophanis mundi
actiombus & pafsionibus fide , qua ctiam tanquam
fale condita, Spiritu fan&o tanquam igni ccelcfti ac-
ccnditur&fanclificatur, atquc mcrito Chrifti Dco
acccpta fit in gloiiam Dci pcr eundem Iefum Chri-
ftum.Diciturautcmhocfacrificium Eucharifti on a
fine proprio,quia eft obla-io nofira- gratitudinis.Si-
quidem rcconciliati Dco per piaculare facrificium
Chrifti ofrcrimus ei obcdientiam noftram, honora-
mus,& laudamus ipfum,pcrpctu6que illi gratias ag;
mus.Nam Chtiftus fidc apprchenfus, dat Spiritum
fanctum qui crcat in nobis nouum cor , & ipiritum
fpotancu,vt hac noftra gratitudine Deo ofTeramus-
. . Cur autcm obcdicntia noftra dicatur facrificium
*'UorcI"opcr£prccium cft pcrpedcrc. Na huiusappcllationis
explicatioacrcs ftimuloshabct ad excitandum in nc
bis ftudium obcdicnti^.Dicuntur itaque opera Chn
Curopenftianorum facrificia comparationc quadam ad vete-
ciuiiUa ris populi facrihcia. Nam vt illa mandabantur diui-
«°nuT f°-nitus facerdotibus,dcligcbantur,applicabantur,fan-
criticia. clificabantur,atquc adco acccpta eranttita ln noftris
facrificiis rcquiritur mandatum,delectus,applicatio,
fancli(icatio,ccacceptiodiuina, I. In vetcri tefta-
f^fitifi mcnto non liccbat oftcrrc fucm , aut vllum aliud le-
ciju Lc- ctc immundum animal: fcd tantum munda iuxta lc-
ivreJd? gcm* ItaopcraquxChnftiani oftcrent,non erunt
tium col-immunda,ideft,vclopcralcgc Dci prohibita.vcl hy
latx" pccritica, velfupcrftitiofa: fcd diuinitus mandata.
Idco dicitDominusapud Prophetam. lnprsccptis
meis ambulatc. II. Vt agnus purus qui offerri de-
buit fcgrrgabatur areliquo gregc: Ita fide noftra o-
pera debcnt fciungi a prophanorum hominum opc-
ribuseiufdcm gcneiis- Pharifcus dcdit elecmofyna,
& Cornclius aulicus:fcd iftius immunda crat , huius
autcm munda: vt quse feparata fucrit a Pharifaei Elee-
mofyna per fnlem. III. Vt victima c: remonia-
lis applicabaturaraninpofitafaccrdotis manu.itano
ftra opera applicabuntur ara? Chrifto , cuius contra-
<5tu fantfificantur. IIII. vt illa vcterafacnficiacrc-
mab.inturigne ccelcfti,& fanctificabantur , adcoquc
acccpta etanuta noftra facrificia mcrito Chrifti,in

ENARRATIO 1100

I ccnfa Spiritu fanfto , ccelefti lgnc fanaificantur , &
' funtacceptapropterChnftumvtPetrus ait. Nain
cumomnisnoftraobedx«ntiacft imperfctta, &\
quouis opcre partim omiitcndo partim committe-
dodclinquimus: fnunq.-am enim integra & plcn

eft noftra obedientia ) ficri non poteft vt per le ac-

cepta fint nourafacnficia. Quarc vt Chniti mcrito

fanaificatunita ctiam per Chriftum , vt Petrus ait,

acccpta funt.Nam Chriftus noftrx obcdientia: gra

tiamconciliatj&mcrcturvt noftra obedicntiacui ^ p:<

in cruce,tum in lege facrificij laudem ha"beat. No*? ^0 .

ergo acceptafuntnoftrafacrlficiapraftantia: nieri-

to , fcd proptcr Chriftum in quo Deus arftimat no- ^

ftra opcra, vt ca tanquam gratiflima facrificiaaccc-

ptet.Nam vt hoftia viciofa vctcris populi quar pcr cr

rorem ad aram pcruenit,& attigit altarc, non nuita-

batur mcliorc.fedcorrectafanctaquc habebatui cc^

racl u loci fanc^f i:ita noftra opcra , etfi multum viti;

habeant,munda tamen,& apta ad hoftiam W<$m

deoqueacceptam redduntur contadu ara? noltr*,^

hoc cftChriftiqui contadus fit per fidem. Etli au- g ^

tem fumma dodrin* de facrificiis Chriftianorum ^ttfif

iis quae dicta funt intclligi potclt tamcn quo rcs na

c1arior,particulatim de eifdem dicemus, vt ordo eo-

rum & confecutio confpiciatur.

Prmum inter lacrificia Chriftianomm locum ha- &m

bct oblatio noftri qux fit in baptifmo, & reipofldct ^

ablutioni qua? fiebat in confccrationc Lcuiticorum

facerdotum. Nam per baptifmum feparamur vi»bi-

Htcr & facramcntalitcr a prophano mundo,applica-

nui Deo,imponimuraltari Iefu Chrifto, fanctihca-

nurrenunciandoSathana;,& operibuseius, &Pr°', <

m*ttcndo Deo obfequium in ipfius gloriam.S^*^ P«]

loco,in adultis fequitur veluti iugis qu^da oblatio &

porpetua , qua nos ipfos totos,& noftra omnia Deo

ofTcrimus. De hoc facrificio loquitur Paulus ad Ro*

n.i.vbi fic ait, Obfecro vos fratres pcr mifcrationes

Dei,vt fiftatis corpora veftra ( ld cft vos totos, ) »0-

ftiam viuam,fanctam,accep:am Deo,rationalem cui

tunveftrum, & ne configurcmini fxculoilti» lc

transformemini pcr renouationcm mentis vcltra?»

vtprobctis quid fit volutas Dci bona,accepta & pcr-

fecta. Hic PauluspulchcrnmcexpHcat quid holo-^

cautomata vetera adumbrant. Vt enim holocauto-

mata igni facro tota adolebantur,fic per Spiritu ian- p».^

Cuum ignem dminum totcs ci emari Deo animos no

ftros nccciTc eft,vt quicquid eft carnis & mundi pau-

latim abolcatur , atque vcluti in mortuos redigatur

cincrcs,& quicquid cft fpiritus & metis , vi ilhus ig'

nis ccelici vcre fpirituale & ccelcfte reddatur. HoC

ctiam adumbrabatur intci diclo cfus porci,& Boacca-

cfione pccudum.Nam vt porcus immundiciem no

tat,aquaabftincndumeft,& maaatarpecudes bclui

nas affecKones maclandas adumbrarunttita rcnoua-

da eft mcns , & voluntas vt probct , appetat, & aga

qua? funt oeo placita. Quia autcm omne facrificium

Chriftianorum dcbct fide tanquam falc condirif'

imponi in aram id cft Chriftum,idco Paulus luibtt;

catis fidc commcndat hoc facrificij gcnus. Attcn?Yi

tur hoclocoquam concinne huc quadret facrinc;

nome,& quam appofite paulusilludapplicat.i.^^

quirit fcparationem noftri per fidem a prpP^0.1

gentibus cum ait,Nc cofiguremini feculoifti.^^yi'

nos applicari Deo cum ait , Sed transfigureminipe

nouitatcm meds veftra?, qua? trasfiguratio fit fpirltU

rcnouationis.3. Vult vt fiftamus nos hoftiam vlll^n

fuper altare noftrum vnicum quod eft Chriftus. ^

vt vnu tantu altare facrificioru fuit in terrcna leru-

falenvita in ccelefti fimiliter vnu eft,fuper quod. ° fi

rimus quando niumiy:mcritoChrifti,vt fo^^*

noltrum

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

P S A L M I L X X X 1 1 I I.

°ftrum fanctum;& Deo acceptum id quod quar-
tolocoinfacriHcijsnoftrisrequirifupra docuim*,
Sed quzenam caufa eft cur Deus hoc facrificij ge-
tee^ «us a nobis poftulet ? Neccfle eft vt mortem quam
jjpo.nobis peccata intulerunt nos viciflim peccatis infe-
ramus virtute mortis Chrifti, atq; in nobis ipfis pra
u°s affectus occidamus. Nam fi Chriftus fic noftri
ci"fa mori voluit,quanto magis dcbemus nos in e-
lusgratiam hocfacrificiuanimo propenfo offcrrer"
Qjpd mortu^cft ait Apoftol9,Ro.6.io.pcccato mor
tuus eft femehquod aute viuit, viuit Deo:ita & vos
exi(timate mortuos cfic pcccato , vt viuatis Deo in
Chrifto.Harc mors peccati>a Chrifto nomina-
turabnegatio noftri,aPaulo hoftia.Quaautem hoc
facrificij genus fit neccffariu. indicat Dominus ciim
ait>Si quis vult poft mc venire,abncget feipfum , &
t0Uat crucem fuam quotidic & fequatur me.Matth

E\ T"ffm«wlocuminterfacrificia Chriftianoru tn-
°u° facrificio laudis : quod a fuperioribus feparari
n°n debet.de quopfal^o.ij.Sacrificium laudis ho-
norificabit me.ltcmjmmola Deo facrificiu laudis.
^s't. EtOfeasi^.Soluemus vitulos labiorum noftro-
rum.Eft autem facrificium laudis cu Deum omnis
D°nifontemagnofcimus,cum iplum vita? innocen
tl*& confeffionelaudamus & celebramus.Quo fa-
crificij genereadimitur carniomnis gloria meriti,
^pientia?,iufticia?,potentise , &c.& foli Deo tribui-
tUr«Hoc laudis faciificiura tum demum rite fit,qua
^°lausilla,a Iaudequa Pharifeus Deum laudat, fe-
paratur per fidem,& pcr candem adducitur Deo,&
ltT1Ponitur altari noftro,hoc eft,nititur meritoChri
JlJy.Jt^Vnde & accepta Deo cft,& grata. Partem huius
^crificij feci confefTionera fidei,pra?fertim tempo-
reperfecutionis,quai confefTio propter quatuornc
Ccflaria eft.i.vt honoretur Deus. 2. vt vcritas dcfen
^tur.3. vtpijexemploconfirmentur. 4' vtinfidc
les conftantiapiorum moti conucrtantur ad Deu
& *aluentur:propter has caufas Paulus pronunciat,
I ^re fieri confcffioncm ad falutem.

.Q«4r/eloco , collccetur facrificium inuocatio
• nts)quod fignificabatur thymiamate veteris legis,
^cut Dauid interpretatur cuminquit,Pfalm. 141.2.
^ifigaturoratio mea, ficutincenfum in confpe&u
tu°:eleuatio manuum mearum ficut facrificium
^eipcrtinum.Et Iohannes io Apocal.5. 8. Seniores
na°cbant phialas plenas thymiamatis qu£ funt pre-
Ces fanctorum. Et Micheas. 6. 6\Quid dignum of-
fr-ram Domino ?Curuabo gcnu Dco cxcelfo. In-
u°catioproindequa:fitinagnitione & fiducia filij
^e»»dicitur facrificium omni thymiamate fragran-
tius.Sacrificij nomen idco Chriftianorum orationi
°iuadrat,quiafidcfeparaturab orationibus Iudseo-
ruin, Mahomctifbrum , & Prophanarum getium
& pcr eandem adducitur & fiftitur Deo , & impo-
nituralrari Chrifto,dum eius merito nititur*, &
Crcmatur ardcnti fpiritus affe&u. Vnde & acccpta
j. ^tDeo.&exauditur.
S £ Quinto loco fuccedat facrificium pcenitentiV
' - ^ Nam cum fandi quotidic labuntur opus habet quo
tidiana pcenitentia,qua & agnofcuntfuos lapfus,&
c°nfugiunt rurfus fide ad propitiatorium & conan
tllr in pofterum fc ab omni macula confcruarc. Sic
kauidcommiflo adulterio pcenitctiam agit, offcrt
^co facrificiuro fpiritus contriti & cordis humilia-
t!-Ita enim ait Pfal.51. 19. Sacrificium Deo fpiritus
c°ntribulatus, corcontritum & humiliatum non
^etpicies.EtEfaias,cap. 57.15. habitans cumcon-
trito, & humili fpiritu.Itcm,cap.66.2. ad quem re
Ticiam nifi ad miferum & contritu fpiritu, & tre-

roentcm ad fcrmoncs meos ? hanc ccntritiono
humiliationem internam intclligo, vidclicet cum
vere tangimur fenfupeccati , & vere humiliamur
fub potenti manu Dei , qui peccatis noftris commi
natur iram & maledictionem. Hanc verbi Dei vir-
tutcm dupiici collatione oftendit Ieremias Prophe
ta,capit. 23.29. Nunquid verba mea quafi ignisaic
Dominus, & quafi mallcuscontercns pctram?Por~
roha?c contritio cordis &humiliatio tum demum
fit facrificium quo Deus honorc afficitur , quando
fide fcparatur a dolore mudi qualis fuit Cain, A chi
tophel,Iuda?,& eade arar Chrifto imponitur > c.uus
meritofanctificatur & fitacccpta, vtin DauiJ^ ccr
nimus.Hic enim in medijs pauoiibnsfidead iiiife-
ricordiacofugit, &ftatuit pcccatu rcmiflu proptcr
viftima Chrifti.Hoc facrificij genus omnib^mifcris
peccatoribus qui raagnitudine fuoru peccatoru ve
re afficiuntur,vberrima cofolationc proponit.Nam
cum monetDco gratu eifccor contritu, & humilia
tu,perindeatq; facrificiu bonae fr3grantiar , clartfli-
me fignificat & Dcograta efTe pcenitecia noftra , &
ferio pcenitentiam requirerc,& quod vclit pcenitc -
tcs omncs in gratia reciperc.Caucamus crgo nc cu
Cain dicamus,Maior cft iniquitas mea , quam pro*
piciatio.Scd potius cum Auguftino qui ait. tMcn-
ttrts Cuin : maior cft cmm mif ericordta Dci , quam om-
nwmpeccatorummiferia. Proindc ofTcramus Dco fa-
crificium cordis contriti & humiliati ,contriti qui-
dem malleo lcgis,humiliati ve/o fub porcnri manu
Dei,&ftatuamusDeum vereignofcere omnibuspce
nitcndbus propter /nerita Chrilti.

S^/«wlacriricijgenus fit obedientia in cruce& gj^"^
quauis affli^ione extcrni,hzc obedientia etiam fa dicntix
crificij tituloornatur,vt fciamus eaDco gratiftima fubcrucc'
cife.Vt cnim obedicntia Chrifti in crucefuit facri-
ficiu Deogratu:ita noftra obedictiain quauisaffti-
c^ione Deo placcr,non pcr fe, fed propter f^de qua
fcparatur afupplicijs impioru,imporiituraras Chri
fto,cuius contadu fandificatur, & fit accepta nco.
Sic Iob fua afflictionc fcparat fidc ab afflictionibus
impij mudi,& fiftit ea Deo pcr eande. Atqj fuper al
tarc Chriftu ca immolat du Chrifti mcrito nititur,
quod fe fcciife apcrte teftatur cu inquit, cap. 19. 25.
Scio cp redeptor meus viuit , qua: vox fidei eft , qua
tanqua fale condita fuit obedientia Iob fub cruce. Sacri{.

Septtmum facrificium piorumfit iufticia?, iuxtail ciumiufti
lud Pfal.4.6.S3crificate facrificiu iufticix.Per infti lix-
ciaaute intelligo vniucrfilc! iufticia & particulare,
quibuscoi incolumitati cofulitur.Mifcricordia an-
teponitDomin' facrificuslcg3lib, cu ait, Qk.6.6.
Mifericordia volo & no facrificiu.EtEpift. ad He.
c.i3.i6.Bcncficctia?aute &comunionis noliteobli-
iifci,talib9 cnim hoftijs Delccrtatur Dt9. Cafcitas Io
i cph huic gencri fubijcitur.Iofeph enim fua caftitate
fcparat a caftitate Zenocratis pcr fidc,& per cade fi
frit eam Deo,& fale fidci condita ponit fupcr altare
Chriftum.Vnde & fanctificatur,& acccpta fit Dco
&orn3t jringentibuspraimiis.

OcTauum locum occupat facrificium vocationis ^glTw,
cuiufque. Nam cum vocatio cniufquc legitima cxer tioms.
cctur gnauitcr ex fide in gloriam Dei,& vtilitatem
proximorum , pars iufticia? efi quam Deus digna-
tur facrificii titulo. Scipio pugnat pro patria, pug-
gnat & Dauid pro patria,fcd Dauid feparat fua bcl-
la fibi diuinitus demandata a Scipionis bello per
fidem,& ftatuitfuos militares labores propter pro-
miffum MefTiam gratos,& acccptos Deo cfTc.

Prarter enumerata facrificioru gcnera q funt om S^f^fe
nibuus Chriftianis cuiufcunqjfint ordinis & ftat*co miniflri»
munia,vnu eftrcliquu,miniftris Euagelii peculiarc. ku»gd,i-

lic. j.

iio3 ENARR

Dc quo Paui*ju R0.15. 15.16. &c.ficait,Datacft mihi
£r*na vt fim miniftcr Euigclij Chrifti apudgentts,
facrificas Euang.liu Dei,vt ftat oblatio gentiu acce
pta& fanfhhcata pcr Spiritu fanctu. HicPaui9ailu
dens ad myftcria veteris populi,quar a facerdotib.Le
uiticisperagcbatur, dicitfe «wffctff Euangeliu Dei.
Hoc eit,fe faceidote in Euangelij minifterio facit,
du vidclicc: audicntcs Euangeliu abducit a propha
niratc mu Ji,Tubij cic Dco,imponit fuper alrareChri
ftii cuius fanguine purificatur,obcdietia iiiftificatur
fpiritu fan&ihcaturjVtcoru oblatio fitaccepta Deo
perlefum Chriftu.Cu aute eade ratio fit omniumt
Doftrin* niftrbru m E jang -lij, & idc fcopus, videlicct addu-
& adruo ccrc hominesad Chriiiurelicta prophanitate mudi^
EcdeG? vt per SpiritG fanftu fanaificentur , quo fiat illoru \
paftorcs. oblatio (afta,& Deo acccpta per Chriftu,manifeft u
eft qubd faccrdotes aptiflVme dicatur,quo titulo &
ipfiadmoncnturdedignitate fuiminiftcrij-.de effica
cia vcrbi,defortitudineanimi & colUtia qua>in ta
augufto ofTicio rcquiritur,& auditores vberrimam
confolatjone accipiunt,dum intelligunt fuam obe-
dicntia erga Euangeliu ornari facrificij titulo. Vn -
de quagrata fit peccatoru conuerfio ad Deu facile
Mlniftri intelligitur.Quotics crgo miniftri Euangelij per fa
vcrTScr nam dodrina vel conuertunt horaines infidelesad
dotcs. Chriftu, vcl errantes reuocant,vel lapfos erigut vcl
pcrtinaccs couincunt,vel fomnolcntos & tardoscx
ckac,facerdotio Dci fungutur,& iufle meretur dici
facerdotes.Q ii vt Lcuitici facerdotcs fub vno fumo
Ciccrdote:ita fub vno Chrifto,vnico placatorio no-
ftro faccrdote myfteria facra peragut doceces Euan
geliii Chrifh.Cgteru tu demu digni funt hoc augu-
ito titulo cum & do&rma fana,& vita fanda regnu
diiboli inuadunt,& templu Dci extruunt. Na non
folum miniftroru Dei eft voce docere, vcruetia fan
ctis morib.alijs pnrluccrc , vttanquam duobuslu-
minaribus prajtcnfis vidclicet finccritate do&rinz,
&innocentia morum cducant homines e rcgnotc
ncbxarum,in regnumlucis. Dcbcntigicur veriratc
Euangclij voce docerc , & eandcm monftrare fan-
clitate vitie.vt foris obijciatur oculis in excmplo,
Aducrfus qUod vocc tranfmittitur ad animum.Nam ciirn re-
maiiVmo Acquidem docent,& vica nonrefpondet dodrin^
hbus dc- horribilibus pcccatis fe inuoluunt.Exponunt enim
Juodrtn- Euang.dium Chrifti lu Jibrio hoftium: ipfum Chri
ccrado- ftumderidcnt:docentcsalio§fe;pfos condemnant:
?S£ „► confolantcsaiiosfcipfosdcijciunt.cominatesocci
dunt*& cumforma gregis elle deberent luem llhs
pcrniciofifsimam affricant. Praetereo grauifTimam
obiurgationcm qua? eft in Pf1l.50.16.qua ipfj Domi
nus propTianosdo&ores verbi grauilTime obiurgat.
Sunt autem hxc Pfilmi vcrba.Impio aute dixit Do
miuus.Q^re tti cnarras ftatutj me3,& aftumis tella
iTU'n:um meumper ostuuin. Tu Ycro odiiti difci-
phnim mwm,& proiecifti fcrmones meos retror
fum. Cogitent proindequi luc facro minifterio
funguntur,&quiadilludaliquando vocandi funt,
qua graues rjtiones fmt Deo reddituri, fi obliti ho
norisquo diuinitus ornatifunt, n6 fecerint officiu
. fuu fidcliter,fincere doccdo,& fin&c viuedo,& co j
tra quod oinadi fint olim maximis pr£mijs,fi eafe-|
dulitate,& pictate qua par eli officio fuo perfuncfH
fuerintiuxtailludDanielisu.}. Qui doctf fucrint
fulgebut quafi fpledor firmameti, & qui ad iulticia
erudierint maltos,qtufi ftelia? in perpetuasajterni-
tatcs.

4 Beati e/'4t habitant in domo tua perpettto laudabnt te.
Pirtcs Hic verfus cria docet.Primu quod Ecclefia Dci

'C" V" ^xt k'lix & • ^eata'Sccuo^u»Suo cu^co P^wflimu Deu
celebraredcbeatEcclefia. Terdum quodEcdefia

ATIO

fit perpctua & immortalis manfora.Qnod cum p"-
moconiunaum eft. Quoniam autcm de domo
Dei( qus eftEcclefia) fupra diximus m primum
verfum , nolo hic eadcm copiofiusrepetere. j Deiea

Vcrum quia htc verfus proponit fummum bo- ^ltltoii
num,ad quod natura? inftinctu afpirat homo(quod nu
Philofophi coftanti cofenfu 5W vocant ,theo
logi nunc fceiicitatem , nunc bcatitudincm , ) \»>€l
hic qua?dam in medium adferrede vera homin «
beatitudineiad quam & primum conditus eft ,& e
inderedemptus. Id qliod & formatio noftriadi-
maginem Dei , & inftauratio eiufdem imaginis Perc6ie«^
Chriftummanifeft^ indicat. Etfi autem omncsQ^
confentiunt perfcdiffimuro humana? naturx 1™'
tum eiusfinemefle, quem vbi nada fuerit Pcrt.e[
da & bcataccnfetur -.Tamen in definicndo ptrte-
anTimoftatu hominis,in quopofita eft eius ?e2'w£
titudo horribiliter erratum efta plerifque philoio lowj
phorum. Quare diuerfifsimae & inconftantcs lunt
eaderePhilofophorum fententis: qua? omnes ft-
mul concident praeter vnam Platonis,vbi vera bea-
tudinis definitionemtradidcrimus , & monftrau»-
rimus cui rei potilTin.um natus fit homo.

Cum mifer , & bcatus opponuntur, dubitari no Bcaj^
poteft, quin is recte & vere bcatus dicatur,qui non ^
folum experseft omnis moleftiar,ac doloris,vacat-
que mctu impendentis mali cuiufuis, vcrumctiam
qui ita abundat bonorum copia , vt Yiihil defiderct
amplius,ccrtus dcbonorum quibus abundat , per"
petua polTelfione ac fruitione.Ha?c definitio abfo-
\utz & perfeftce bcatitudinis cft ad quam & qul
ccndit rcCtocurfu beatus ob euetum dicitur.Ex ^iCw$tf^
dcfinitioncpatet , quod Dcus primum vere & Pcr
febeatusfit.Namvt isper feexpcrs eft omnis nii- £eaS be»
feria?,metuque maii vacat,ita omni bono ab undat. fUi CH-
( Eft enimipfe efTentialis quaedam bonitas , *vt*p«
Tf> V vA<uy.wM , vt Plato loquitur , ) nec metuit mu
cationcm vllam. Secundo loco , quia Deus finxic
hom nem ad imagincm fuam,vulteam pcrcom-
municationcm & participationem fua: bcatitudinis^^
beatumelTc. Qucmadmodum enim in pracftanti bsaioJ
coipore forma principalis qua-dara , & primaria in ^'pb*e<o-
viuenti vercque fubfiftentifacile eft:fecundum vc- tUaini»
rum locum ab hac obtinct id,q jod ad imitacioncm pc-
eius in imagine atque fimulachro oftenditur : Ita
natura humana, qua?eft efFigies & imago fupernaf
bcatitudinis, optime habct cum huius beatitudinis
poiTeirioncfruitur rquaj fanenon cft caduca ,vola-
cica,tempor2ria , fed conftans , perpetua, immorta^.jbtf
1 s. Rc&c proindedefiniesfinehominisefTe quo^ va^J^
illum perfedum & beatum rcddit. Cuius finis co-
ditiones plures fu r,t, vc proprius fit homini , vt toti neJ.
conueniat,vt praeter illum nihil dcfideretur , vtex*
pers fitom: is molefti», vi fit perpetuus,ne timca^
tur quod aufcrri poffit. Inhocfinefitam cfle vcra
hominis beatitudinem ex vcrbo Dci , quod tefta-
cur homtnem creatum ad imaginem Dei,& inpara
diCb collocatum,manitcltum eft. Id quod etiam na
turalisappctitusoftenditin omnib. Namomnes, ^jt^
v.t ait Cicero , beati efTe volumus.Verum cum pri- ne
mi noftriparcnteslibera fua voluntate pe£carunt, t*£&p
obtemperantes diabolo, excidimus in illis & cu il- ^
lis hac beatitudine.pcccatu enim, vt ait Efaias,ca.
59.i.diuifitintcr vos & Deum veftrum per peccn-
cum,proindc fadi fumus c beatis extreme mifef'»
atquc adeo cxci , vt per nos non videamus , 3Ut
intclligamus perfectum humana? natura» ftatum
ad quem condita fuit. Vnde tot difputationes
carcorum- Philofophorum de "

IWI UllJJUiav'»-

fine bonorum
omni

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

uo5 P S A L M I

***pe! °mnibus aitatibus extittre. Quare Deus ex immefa
Sf* ^bonitate mifertus noftri mifit filium fuu,effen-
wjj001 tialem fuam imaginem , vt pcr illum recuperemus
imacinem ad quam conditi eramas.Monftrat enim
hic hlius viam,qua ad beatitudinem amiflam rcdire
uceat,rcparata imagine Dei in nobis: qua vt Iohan
nesloquitur,conformesDeo erimus in otnni arter
oitate coniun&i fummo bono ncmpe Deo ipfi , in
<juo qui cxtiterit abfq; omni dubio fepiterne beat*
«rit,id eftabfqjomnidolore, & metu maliabuda
bitbonitate & gloria quib* nuqua fpoliari poterit.
°bl«ftio. Quid?an no Domin* aitPMat.^.Beati qui luget.

Beati qui perfccutione patiuntur. Cette vbi lu&us
E & perfecutio,ibi quoquc moleftia eft,ibi boni ino -
njfe pia,&metusmaiorismali.Difcernendum eftinter
viambeatitudinis, & eiufdem plenara fruitionem.
Dum in tcrris verfamur in via iumus, vel fcmpiter-
nar miferia: , vel artcrna: beatitudinis, refufcitatis ta
dem corporibuserimusvclajtemiim miferi, vel
ternum beati.Vnde vita» noftrac ratio ve! beata vel
, rnifera dicitur propter cuentum. Quamobcaufam
nulla verior beatitudo huius vita? eft,quam qua? in-
cipit fempiternam bcatitudinem,& nulla verior mi
fcria,quam quse ducit ad atternam miferiam. Cum
igitur Chriltus dicit,Beati qui lugct, Beati qui per-
fecutionem patiuntur proptcr me, loquitur de ijs
4ui in via funt ad fempiterna m beatitudine , qua o-
plene fruentur, quando regnabunt vnacufilio
£>eiinccelo,cu quo paflifuntin terris.Hinc prora-
Ptum cft colligere quid fibi velint locutiones in qui
bus beati prgdicantur homines pij,videlicet quia in
v>a funt & tendunt ad veram beatitudincm qua hic
incipinnt. Vnde Dauid,Pfal.n.9.i.Beati immacula
ti in via.PofTunt autem doccndi gratia quatuor gra
dus huius viaeftatui,de quibus ordine agemus.
^tBu, Primus , habere & audire verbum Dei , hoc eft
Sdk lcSem& Euangelium Iefu Chrifti. Illa doccmur
9u*m miferi fimus pr°ptcr peccatum quod diuifit
internos & Deum nottrum fontem omnis boni:
Hocquam beatifuturi fnnus,ti verbo monftranti
Chriftum vnicam beatitudinis viam aufcultaueri-
mus. 5jne hoc gradu nemini quantumur fapicn-
*i>quantumuis potenti,quantumuis nobili, quam-
tumuis diuiti,quantumuis delicijs& voluptatibus
*bundanti,lictbit fpeculam bcatitudinis attingere.
Cu ergo Dominus dicit,Luc.n.i8. Beati qui audiu
verbuDei,& cuftodiut illud.Et Dauid,P(.i.2.B^atv
^ui meditaturlegem Domini die ac noftc, Item
Pfalm. 119. 2. beati qui fcrutan^r teitimonia eiu^
mtoto corde exquirunt eum, hunc bcatitudinis
, gfadum primum monflrant.
J Jj*U . Sit fane magna laus Philofophiac & fapientiae hu
£ Ch? *Us mundi. Quid tamen eft , fi conferatur cum hoc
^ v^rboqUodnos ducit ad fempiternam beatitudi-
nem?Phiiofophia & fapientia mundiquid quarf.
aliad poteft quam vtcunque regerc hanc caduca vi-
tam,quam natura» vocamus,qua: admodum exigua
temporisdimenftone continetur? Veru fapientia
cceleftis vitam gratiae monftrat , quat eft immorta-
*is,& fempiternse beatitudinis inchoatio, hinc crgo
m6ftretur & aeftimetur do&rina Ecclefia;,qua? om-
nibuj monftrat viam arterna; vita?& beatitudinis.
Veruhic ratio humanaimpingit , cum cnimvidet
multaspopulorurn nationes hoc tempore careiv
v«rbo,fingit parcarum tabulas , & fomnijs Stoicis
abripitur,vt contra verbum Dei ftatuat Deum effe
190^wayo\>.W>fK,& non velle omniu falute,fed pauco
rutantu. Hoc cu Pauloobijceretur,ita refpondit.
^Tonncaudiuerut?atquiinomneterraexiuit fonus
c°ru)& in fines orbis terraru verbaeoru.Euangcliu

L X X X 1 1 1 I. 120$

ergo fonuit per totum orbem terrarum : quo facxo
teftatus eft Deus quod omniu hominu falutcm fe-
rio velit.At hodie multi non haber.t , non audiunt
Euangelium? Verum quidcm hoc eit. Sed huius rei
rationem habcs Matth. 21.45. ^bi Dominus ita ait,
Auferetur a vobis regnum Dei , & dabitur genti
facientifru&useius. Caufa hic exprimitur apcrte,
fumma ingratitudo hominum crga Deum. Ciim
cnim llle falutcm orTert , ifti vicifiim miniftris eius
riecem infcrunt , & Chriftum contumelia afficiunt.
Quarc iufte eos punit auferendo ingratis falutis
medium. Non crgo nationes populorum qua» ca-
rcntverbo Euangelij docebunt nos parcarumta-
bulasexarare, fed potius ha»c duo : Primum ,vt
cogitemus maximam iram Dei efle in contem-
ptores Euangclij, vnde fit, vt faspe finat vcrbum
fuum prorfusauferri ingratis , & illorum pofteris
quifimulcum parcntibus fouent impietatera. Al-
terum, vt cautiores fadi aliorum cxemplw fimus
Dco grati pro fuo Euangelio , edenrcs dignos Eu-
angelio frudus, quod nifi fcccrimus» fimul & for-
ti^ grauioresfubibimus pcenas , id quod monet pa-
rabola de vinea, Matth. 21.41. Qiiomodo autem
muniendifiot animi noftri aduerfus Stoicasima-
ginationesdeparticularitate alibi a* nobis didum
eftprarfertim adRomanos.9. EtEphef. 1. Ncque
tamen hoc itaintelligi volo quafi verbura fimplici-
terfitgradus ad bcatitudinem, fcd cum adiunfto,
videlicet cum vcrbo crcditur. Nifi enim veibo au~
dito creditur , vox Euangclij fit nobis odor mortis.
Id cft , via ad fempiternam mifcriam, non quidem
fua natura , fed noftrapte culpa , & detcftanda in-
gratitudine. Quod autcm noticia verbi & fidu,cia
inprimo gradu coniungenda fint indicat Domi-
nusciimait,Ioann.i7.3. Hxctit vitaaetcrni , vt a-
gnofcant te vcrumDeum , & IfC m efTc Chriftum
quem mifilii. Nam agnitio u notitiam exYeibo,
ic fiduciam confequentem notitiam comple&i-
tur. Ideo curadicitur, Beati quiaudiunt verbum
Dei, accipiendum eft cum conditione fidci. Cur
autem fint beati audientes verbum & credcntes do-
cet Paulus Romanor.4. cum cx Pfalm. 32. fic ait,
Beati quorum remifla: funt iniquitates. Qui fic?
Q^ioniam qui credunt verbo Dci ofterenti gratui-
tam reconciliationem habent remiffionem pecca-
corum. qui habent remiffionem peccatorum funt
iufti.Iufti autem viuent vcl lcgis fcntentia astemam
vitam,quam hic inchoant. Viuentcs a?ternam vitam
funtbcati. Proinde qui credunt Euangclio , funt
bcati,vt qui in re&a via iam fint,& ab beatitudinem
tendant.

Secundus, per obedientiam crga Deum in via secundua
progredi,iuxtaregulam verbi,& fpiritum fidei. De y^^bcz
hocgradu loquitur Dauid cum ait Pfal. 112.1. Bcatus utudinc.
virquitimctDominum, & in mandatiseius volet*
nimis.Item,Pfal.HQ.i. beati immaculati in via , qui
smbulant in lcge Domini. Et Dominus Matth.5.5.
Beati mites,beati pacifici,beati mundo cordc,beati
mifcricordcs.Hslocutiones non caufas bcatitudi-
nis vt papifta? autumant, contincnt, fcdqualitatcs
& ftudia eorum qui iam fide fadi funt hxrcdes re-
gni Deijdefcribunt.Ea enim fidei natura cft , quod
nos in quibus cft, excitct ad prarftandam Dco obe-
dientiam.Seu,vt Paulus loquitur,ad feruicndu Dco
per iuftitiam,poftquam onus pcccati a nobis fubla-
tum eft , & iuftifacti fumus iuftitia Chrifti , qui eft
impletio legis in i«ftitiam omni crcdcnti. Perpcra
igitur faciut Papiftaj cum non re^te cum Paulo di-
ftinguunt inter beneficium Chrifti proprium , &
obfcquium noftrum debitum . Ita enim Paulus
I I 1 Ee.ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

no7 ENAR

aicad Ephcf.:.8.o.i8.Gratia eftis faluati per fidem,
& hoc non cx vobis, Dei donum eft , non ex ope-
ribus, ne quis glorietur. Ha&enus de benencio
Chrifti proprio, fequitur de noltro debito ofti-
cio, & eiuseaufa: Ipfius enim fa&ura fumuscrea
ti in Chrifto Icfu adbona opera qua? praeparauit
Dcus vt in illis ambulcmus-.quid quajfo apertius di
cipoterit?

Tcrtias Tertius,tre re<5ta,cu res poftulat,per valle lachry
f "dad maru.Siquide vt in aftis Apoftolicis dicitur.ca. 14.
beaticadi Z1 .per multas afflictiones oportet mtrare in regnu
nem- Dei. Et Paul9 2. Ti.$.u.Oes qui volut pic viuere in
Chrifto,perfecutione patictur.Fieri proinde nopot
quin pii tcndentes ad veram beatitudme,multa in-
comoda fuftinere cogantur.Dc hoc gradu loquitur
Iob qut ait,cap.5.i7.Bcatus vir qui cornpitur a Do-
mino.Incrcpatione crgo omnipotctts ne reprobcs,
quia ipfe vulnerat & medetur,&man eius fanabut.
Na,vt Paulusait,i.Cor.n.32.cuiudicamur a Dotm
no corripimur,nc cu hoc mundo condcnemur. Et
Chriftus,Mat.5.io.n.beati qui pcrfecutione patiun
tur propter iulticia. Beati eritis cu conuiciati vobis
fuerint homines. Caufam fubulgit,Quia fcilicet il-
loru eft regnu coeloru.ad quod tcadunt dum patien
ter ferentes cruce fequutur Chriuu:qu? crux ncqua
quam cft caufa regnandi , fcd via tantum regni per

Chriftum.

Qiurtus Qnartus^curfum huius vitcpie cohcere vfq; ad ex-
f4dad tremum vit* halitum.De hoc gradu loquitur Do-
bcatitudiminuscuait,Mat.24.i3.QJi perfcueraucnt vfq; ad
ncm" finc.hic faluus erit,id eft beatus. Et ln Apocah pli,
cap.14.13.Beau qui in Domino moriuntur.Monun
tur aute in Domino,qui in fide,& inuocationc Do-
mini hinc difcedunt. Cuius fidei finis,vt Pctrus att,
i.i.o.cftfalus anim>ru.Hincpcrfpicuucftqiomnib
fuperiortbus eradib9 tribuatur bcatitudo cu coditio
neperfeucranti* vfq; ad fine.Ideo Paul ait, Col.i.
ijJk non dimoueamini a fpe Euagehj. Et Domin
apud Iohanne,cap.i5.7-Si manfcritis m me,& vcrba
mea in vobis manferint.Et ad Hcb. 3. 14. participcs
fafti fumus Chrifti,fi modo pcrccpta fiducia vfque
ad fine firma teneamus.H» gradus funt via? vita?, &
& fcmpiterne- beatitudinis,quia continet nos m via
ad ChiirtG,qui viacft vnica beatitudinis.Qm igitur
rcaaviaingreditur^quireaapergit.quircetacofi-
cit die ac nofte in aduerfis,& profpcns curfu hui vi
tae ad propofita bcatitudine,beatus dicitur propter
_ . .cuentum^quiaadbeatitudinemreaatcndit.
,udinc Porro extiiidis corporibus,anim? iuftoru vfq5 ad
0 cxtrcmum iudiciu recipiuntur mimfteno Angelo-
rum in Paradifum,vt lbi fint cu Chrifto beata?, iu-
xta promi(Tionc,Lu.23.43. Hodicerismecu in Para
difo.Hinc votu illud Pauli,Phi].i.2$. Cupio dilio-
lui,& eflc cu Chrifto.Et vox in Apocalypli,c.i4.i$.
Beati qui in Domino moriutur. Etia dicit Ipintus,
quonia rcq iiefcut a laboribus fuis, & opera coru fc
quuntur eos.Etfi aute hejc ineffabilis bcatitudo ani-
maru cftttamc non cft plena. Quia plcna beatitudo
no eft part s,fed totius humana: naturar.vt fuprao-
ftedimus,qualis erit in cxtremo die, rcfufcitatis cor
poribus ob qua caufam extremu quodda iudiciu di
uinitus decrctu cft,in quo hxc plcna bcatitudo con
fereturfancTiis.Sanaiigiturquoru corporain pul-
ueredormiut,acccperut quidem fingulas ftolas,fed
no vcftientur duplicib9, donec & nos veftiamur cu
illis.Stolaprimacft ipfa foelicitas,& requiesanims
ru in Chrifto.Secuda vero erit immortalitas & glo
riacorporu,qua:conformiaerunt gloriofo corpo
ri Chrifti in omni*ternitate,Phii.5.2i.Atq; ita de-

Bcatim-

«ftra
cociis.

r atio

mum perfede bcati erimus iunfti r>eoLfumnl3eoinC
noperfedoamorc&reformatain nobis ij tf(|.
Dci,ad qua primum ccmditi fumus, & dcinae
pti.In hac imagine fulgcbit pcffeda mftitia, ,£
cta fanaitas,perfcda hbertas, perfefta tapiet^
fc fta claritas & gloria.huc refpexit ^auid cum
rer,Pfal.i7.i5'Satiaborcu euigilauero ad iifflj
nc tua.Nulla enim crit hic in terra facictas. la q« do
& Solomo teftatur c^ ait,Ec.i8.No f«ura^ur,^cat *
vifu, nec auris auditu implctur.Quo difto jign
Solom6,nihil fufficerc homini priufqua ad ^c!U!jg
ueniat,eo fruatur,inq; eofalicitasacquieicat.
eft fiquidc homini appctitio diuinit^ndita,vt
bonu illi fufticiat preter fummu-.quod cu na«
rit,in eoacquiefcit iumc bcai». Vndepcrfeftiiii»
hominis ftatus crit afterna bcatitudo, qua hic
ris inchoamus,& in «terna vita poflidebimus p
ctam. Huc illud Profperi diftu,F«/«r4 vu* *eW*
beatefemptterna &fempiteme f>aat4,vh eft "rtaJe
tatfecHfa tr^mll^trZqmUamcHdita*^
ttemafxkcuM.vbi eftamorperfecl^mr nnUns. ni »1 ^
beatitudinis ftatus in vifione Iohani oblatus eit btlUo
Apocalypfi,cap.2i.2.&c. Vidit enim fanAa ciuitt u ^
lcrufalc tanqua fpofam ornata viro fuo Chriit o , ^
qua ncq; luftus,neq; damor,neq; mors erit,ieOg
dium,paX>quics,vitaq-, fcmpiterna,cuius muri ex xv
pidc preciofo,ipfa auru mundu, templu cius uc
omnipotcns & agnus,daritas Dei illuminat ea, ^
lucerna cius agnus.Non egebut lumme lucerna*,n
q; lumine folis,quonia Domin*Dcus illuminat cos,

facie Dei intucbutur,& rwamc eius in frootib.mi^
ptugcret.Harcimago verae beatitudinis,quajxP '
damus,repraefentatio eft tenuis,no plcna , fcd ta
proponitur , vt nos magis cxcitet in eius dclldc" |
vtq; re&a m pietatis ftadio curram9, donec ad rn
promiife bcatitudinisperueniam*. Vcrc enim 1 a*i*
Uls poft Efaiaait i.Cor.2.9.0culus no vjdifcPcW
ris audiuit,necin cor hominis afcenderut,qu? PJV
parauit Deus ijs qui diligQt ipfu.Et 1.C0.13.U;
nimus nunc per fpcculu m scgnimatc, tuc : aute ^rac
ad facie cerncmus.Viuamus crgo nos cx hdc ln ip. go^.
ritu ambulemus.Quasfurfum funt quacramus, Ici .'utl0.
nus hanc vitam peregrinationem eilc .- in q"a in
altcram fempiicrnam tcndimus. Obliuifcamur eo-
rum qu* a tergo funt, ad ea vcro qux a fronte iunt
contendamus , fcopum vcrfusferamur, ad palrnam
fuperna; vocationis Dci pcr Chriftum Iefum. Co-
gitemusnullumpoffe excogitari malum ^peftilcn-
^ius, aut execrabilius qaam pcr peccatum a De° j*'
parari, perenni beatitudinis fontead pernicion -
fimam conucrti miferiam, & a dulciiTima vitain a-
cerbiflimatn mortem. pb»10/^.

Exhis iam promptum crit vanitatem Pniio- ^e
fophorum redarguere , qui fccus quam nos honii-J.0^
nis bcatitudinem definiunt. Nam fi vera horni"
nis beatitudo eft pcrf.difsimus eius ftatus , in q"0
nccquicquam miferia?eft , aut timetur , nrc qu»c-
.juam bonidefideratur aut vnquam dcciTe potc-
rit, qualiseritinartcrna vita ad quam hic in tcrri*
pietatcproperamus, profedo orones toto cceio
errant , qui vllis rcbus huius vita; beatitu<linem,c*
finem hominis vltimum & proprium metiuntur»
quocunque tandem magiftro vtuntur. Nam pu»"
uis & cinis, imo nihil funt , fi conferuntur ad eum
magiftrum nempe Deunuin cuius folias verba nos
iurauimus

Epicurus, Dux Epicureorum iucundiiii^*
vita finem metitur. Supremum enim bonum *°"JJpti^
Jamyoluptatem corporis,qu* in dclicijs cibi &■ f6j»ij" .

l pOtU$relfJi

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

o9 P S A L M I

potus,& rebus venercis fita eft, docuit. Sed quibus
vfuselt magiftris Epicurus?Pecoribus. Voluptate e
nim ideo afferuit fummu bonu,cj> eam vnam befti*
e*petcrent & fequerentur. Sed Epicurus nec acutc
fatis aut recle vfus eft magifterio befliarum,qucad-
niodum eft a Stoicis reprehenfus.neq.enim volupta
lcm primum expetunt belua»,fed fui conferuatione.
Hinc voluptate veluti rationi confentaneam. Qua
autc indignum fit homine impuru hoc Epicuri dog
toa nemo non videt, qui vcl comuni fenfu prarditus
«ft. Quidcnimqu3efoeftc^a:que& vigorementis
debilitct , & robur corporis infringat , vt voluptas
corporis naturas lcges exccdcns ? Quippe vires oes
«orporis & mentis opere,& labore vegetatur.Ocio
aute&dcliciis voluptatislangucfcunr.Vtreaifsime
fitdi&uaquoda, voluptatem coporisnihil aliud ef
. ff,quadulceperniciecarnisfequi.Siquide volupta-
tinaturaliterconiunctus eft dokTr.Gorruptionis e-
nim,qu^ quide eft dolor,voluptas qu* fenfibus pcr
cipitur,eft caufa.Vndc Ciccro & Solomon ea iuftif
fimc mcretrici coparant. Cicero enim voluptate in
confilio virtutu cflc perfimilem aitmerctnci m cce
tu matronaru,blanditiis enira fuis perniciem homi
ni adfert.Solomo Pro^.Fauus diitillas labia merc
tricis,nouiflima autem cius amara funt ficut abfyn-
thiij.Nam vt apcs prirao mel perfundunt, & proti-
nusaculcopungunr: ita voluptas corporis, ( cuius
modostresfaciunt Epicurei,Dclicate cbmedere,fua
uiter bibere& rcra veneream exerccre.Rcliquaau-
te quse his feruiunt,vt quae vel oculos, vel aures de-
mulceant,vclcorpus irritcnt quouis modoadvolu
ptatis vfum vocant mfx&htu ) pr* fc fert fpccie ^
t>oni,dum fuis animum titillat lllecebris. Sed demu
pcenitudinem grauiffima adfcrt- Nam non folum
Verbum Dci voluptate corporis danat,vt pernicio-
fiflirnahomini.verumetiafaniorcsphilofophi.Anti
ftencs enim voluptate corporis fummum malu ap-
pellauit.Critolaus peripatcticus non modo fummu
malum:fcd multorum infuper ahorum malot u cau-
&m & origin6diditabat.ArchitasTarentinus,rcfc
renteCiccronc, dicitnullam c3pitaliorem pcftem
quam voluptatcm corporis a narura datam efle ho-
niinibus.Voluptas enim impcdit confilium,rationi
inimica,& mcntis pcrftringit oculos. Ncc habet vl
lum cum virtutecommcrcium. Ariftoteles volupta
tem corpDris magis,concnirc pecudi, quam homini
dicebat.Rationes omncs quas habct familiaEpicun
pro ftabilicndahominisbcatitudinein voluptatein
hlfai & ridiculxfunt iis,qui norunt ex iis que_ perfi
ciunt naturam,non cx iis quas dcftruunr, natura? fi
nem & ftatum perfc&um fpccliandum eflr.Rcmit-
tamus crgoEpicurum ad porcos fuos magiftros,ieu
ad procosPcnclopcs,aquibusfuam Philofophiam
«hdiciflcvidetur, & mcmincrimus di&i Syracidav
V voluptatibus rcfiftit coronat vita fuam.

S?£0 Pindarus Dux Lyricoru fuis principibus adulatus
V. ita dcfinit beatitudincm hominis.Sciat fc nadu eflc
aDeobeatitudinemquihabet cumdiuitiis gloria.
Nam homininonconcedituralufpeculam pcdib.
attingcrc.Scd cum diuitia: res externae fint,& glona
vana,& mutationib.fubindeobnoxia,quemqna?fo
Poterunt beatum efficere ? prsfcrtim cum mifcr fit
°mnis qui metuit vllum malum.

Simonides Pocta ait optimG cfle homini vt bcne
▼aleat.Proximu vt bona fit forma.Tertiu vt finc do
'< "uulofitdiues.Hicetiam fenfuu potiusquarationis rc
magiftcrio cft vfus.Q^od aute talis no fit bca
tus,vcl ex eo manifeftum eft,cj>obnoxius ficfortune.
viciffnudini,quam &timct.

Ariftotclcs Dux Pcripneticorum vfus eit popu-
lo magiftro^magno crroris Patrono, & perucrfo yc

LXXXIIII. l2l02*ri(to

ri intcrprete.Hicquiderefte cum Stoicisfceda vo- t;ics,fura
luptate Epicurireiccit,tanqua pccudi magis qua ho fjj6^"1*
mini congruentc:Sed duo alia bonorfi genera quae-.^c cmili
rit cum fanioribus e" vulgo:in qnibus non fine errc* & come_
re collocat bcatitudine hominis. Vnu ciuile vocat,
altcrum cotemplationis. His addit tria gencra bo- xcfciiimr
norurn tanquam <tvu-z{:'/,'7*, videlicct animi, cor-
poris,& externa. His vcroindigere ait Vtrumq; vU
delicet ciuilcm & contemplantcm,fed magis ciuile,
conteplantem vero minus. Drinde collocat bcati-
tudinem,ciuili« quidein Yirtute, conteplantis vero
incontemplationc.HocciHnaaione mentis celfif
fima:fcdvtraq. profperis rcbusornari & augcri,ad-
uerfis obfcurari,& diminui,& fxpe etiam tolli.Hac
Ariftbtelis opinionem maximis argumcntis Stoici
agitarunt, & quod bona nominaret quar non elTent
talia, & quodextcrna momeci aliquid adferrent ad
bcatitudinem,prxfertim cum ipfc perfcftionem il-
lius in animo collocaftct , quod fi illic cft perfeaa,
nonpotcruntrcs cxterna? illam mutare,quz: ad ani
mumnon pcitingcnt. Scd iplcanimus prout de re-
bus extemis ftatuerit.Quid multis? Cum Ariftote-
lica bcatitudo contraria eft pictati noftrjf,atq.ade6
reda? rationi.quis eam vt vcram recipiatrQuafjque.-
fo,virtuspcrfeda finepietatcPQu^ conteplatio non
crronea line luce vcrbi cceleftis? qua? bona fortunac
non funt momentanca & incertaPProfefto fi amit-
ti bcata vita,vt rcfte CicerO air,poteft,beata efte n5
potcft.Quifempcr metuit mutationem, expers do-
loris non cft.Vidcrit crgo Ariftotelcs qualis fit bca
titudoquam fuo ciuiji & cont^planti pollicetur.
Taccoquodlonge aliud fit finis naturar humanar,
quara fun&ionis homini ad tcmpus impofirss.

In libro Iob, variis locis , quinq; numcrantur in
quibnsfapicntcs huins mundi furoma beatitudine
collocantrvidelicctin libcrorum multitudinc,in o-
pum abundantij,in bona corporis valctudine,in z-
dificiorum magnificctia: in nominis celcbritate.
Harcfi Gmul coniunguntur,bcatu putantur homin£
rcdderc.Sed quia qui his abundant,intcr fpe & me-
tufufpcnfi funt,vcrefunt mifcrrimi. Sepcr cnim ti-
mcnt nc quid a mari accedat & mutetur fortuna? fa-
cies,quarc mifcra cft,vt ita dica, illorum bcatitudo,
qu32 tot cafibus obnoxia eft, & cuius finis eft fempi
tcrna miferia, quemadmodum docct pfal. 37. & 73.
Horuomnium vanharc vcl hoc vnico argumento
cucrterelicebit. Nihilcfttam magnu,ra cumulatu
in hac vita, quod fufficiat eiqui amplius requirit,
iuxtaillud Scneca? , Fortuna multis nimium dedit,
nemini fatis.Immcrgc tc voluptatibus, abundadc-
liciisjvinceSardanapalurojfupera Epicurum , aliud
quiddam flagitabit animus impurus. Congerc qua-
tum vis opu. Vincc Croefos,fupera CralTos , aliquid
adliuc dclidc rabit anim us ti us.Qiiantumuis profcr
imperij metas , vt vd vniucrfum orbcm fubegcris,
alius quacretur orbis qucm fupercs.In carrcris omni
bus aut non affcquimur quaniu volumus,cj? imme-
fa? fint cupiditatcs:aut pcenitct alfecutos: & vt plu-
rimum fortunam blandam excipit vel*aliquis tri-
Itis cafus,vcl conlcicntia mordax. Ncc quicquam
tam fortunatum eft in luc vita,quin ci multum ma-
li &amari fit admixtum vt verilfinic dixcrit Pinda
rus, h vd.f tffdXc? khuoIcl civ J i^o,id cft,vnum bonu cu
adeft,duo incommoda habet coniuncla.Et Apulci*
infloridis,Vbi vbcr,ibi tubcr.

Socratcs,que fuperioribus omnibus Philofophis
pra?fercndu iudico,non pecudcs, no populu ftultu, 5. pjato-
n6Crcefos,necvllosquiin hacvitavidetur fortunari
fedipfa naturafecut* duce,no in hac vita collocada deiumo
eftc hominis beatitudine,fed in altera ftatuit argume b^no-
Ee. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

EN ARR ATIO

co vfus. Naturalis appetitus,cui deftinaturcognitio non
eft vanus. jOmnes autem homines naturaliter beatitudi-
g nem expetunt.Igicur hic appetitus non eft vanus. Vcrum
«ulli hanc beatitudinem a,fiequuntur inhacvita. Nihil
enim in hac-vita homincm perfedtu reddit.alibi eft igi-
turqux renda.Hactenus rectiffime Socrates:excuius fen-
tentja Plato difcipulus eius nunc contemplationemop-
tiun., vt viam adbeatitudinem : nunc amorem &imita-
tionem Dei finem hominis facit & fummum bonum , vt
in quo fumma hominis beatitudo confiftat. Tametfi aute
proxime ad ve.ritatem accedunt Socrates &Plato:tamen
quia fcinttllula illa veritatis faepe opipiombus & difpu-
tationibus obruicur,vt veluti in coenum fubmerfa efle vi
deatunhos agnofcamus ingens Dei beneficium,qui ver-
bo fuo nobis viam monftrat,tum ad notitiam verae beati
tudinis, tum ad eiuspcrpetuam pofleffionem& fruirio
nem.Verbum enim Dei monftrat nobis vnicu illud mar-
garitum,fummum illud bonum in quo humanus acquie-
fcit animusxuius dulcedinemqui femel guftarit,(degu-
ftatur enim & in hac vita,etiamfi non ad plenfi, ) is pro-
tinus omnia ifta raftidit , quae miferum vulgus & poten-
tesmunditantoperemirantur. Verumvt adhuiusboni
tutiffima fruitionem perueniatur,id fola pietas,cuius gra
dus fupra aOignauimus,praeftar:qux nos mire Deocopu-
lat,& ita copu!at,vt vnum efficiamur cum eo5iIli vidcuri
coformes in omni ^ternitate.In qua vitafupra oftedimus
fummam hominis beatitudine pofitam efle. Contra ma-
los & incredulos impietas ipfa a Deo fegregat,vt a fum-
mo bono alienati Diaboli mebrisaggregentur.Breuiter:
vt beatuseft populus cuius Dominus Deuseiuseft: ita
miferrimus eft quifme Deo eft,etiamfi fortuna videacur
ipfum in finu fouere. Nam qu6 blandior eft fortuna , eo
fallacior,& quem nimium fouet ftultum facit.

Haec poftquam de beatitudine diximus , redeamus ad
pfalmiverba. Beatiy\u<\utt-,c]uthabttant indorno tua. Sed
quare beati? Quia inceperunt fempiternam illam beati-
tudinem ad quarn tendunt,& ad quam primum creati,&
. deinde redempti funt.
Huntqui Sed quinam habitant in domo Dei?Per peccatum ex-
habitant clufi fumus omnes domo Dei cum parentibus noftris A-
in domo ^jam & Eua:fed ftde promiffionis rurfus in eam introdu-
Dcl' cimur,vocati per vocem Euangelij, & eius pofleflio no-
bis facramentistaquam iigillis diuinisobfignatur,donec
nos in fcedere perftamus, id eft in fide & obedicntia er-
£a Deum. Et quia magna eft imbecillitas noftra , vnde fit
vt vel fepties in die iuftus cadat , difcernedu eft intcr ea
peccata qu$ nos no excludut de domo Dei,&ea quf nos
expelltit& feparatafamiliaDei,Satan:rque regno fubii
ciut.Multaefuntinfirmitatesiniaais.-multioriuturpraui
affedtus ; faepe delinquunt ignoiatia; fed donec retinent
fidem & bonam confcientia manent in domomon vt do
meftici Dei tantum , fed etiam vt lapides viui cx quibus
domus extru&a eft. At cum peccant volentes & fcientes:
vaftantconfcientiam,&faciunt naufragium fidei, atque
adeo eiiciutur a familia Dei fpirituali, donec redeat per
pcenitentia. Nam tanta eft bonitas Dei & mifericordia,
■ quodpcenitetib.omnib. femper pateat haec Dei domus.
_ . Quoniam autem haec domus Dei, eft templum in quo
m Dci. Deus coli vult,ideo Dauid nominat praecipuii cultu cum
ziuPerpentoLiudabuntte.Vt autem haec laus Dei funda-
mentu habet bonitaie & miiericordiam Dei iuxta dictu
Pfalmi.ii8.i.ConfiteminiDominoquoniabonus,quonia
in jcternum mifericordiaeius. (Bonitati & mifericordia?
fubiiciuntur omnia opera,omnia beneficia,omnelq.pro-
milTiones Dei,vt ex Pfal.ii>colligere promptum eft. Ita
cofiftit in vera notioia Dei,in cogitationemirabihu Dei,
in firma fiducia promifiionum diuinarum , ui vera obe-
dientia,in inuocatione,in praedicationebonitatis & mi-
fericordiaeDei,inconfetfione, &c. Non ergolausDeo
praeftari poteft,nifi ab habitatoribus domus lpfius, ld eft
verc piis, quorum laus fola Deo grata & iucunda eftrcu-
ius aures no ad os, vt Auguftinus loquitur,fed ad cor,no
ad linguam,fed ad vita laudatoris patet. Proinde nequa-
quam Iaudatur Deus ab impiis , quia aliud fonat lingua,
aliud indicatvita:necabhypocritis,quiafacies animi,vt
ica dica , coeno quoda abominabili propnae laudis fceda-
u eft,& tub praetextu laudis Dei propria laude quxrunt:

,DeQlaU

nec a mercenariis,qui ventrem fuu potius quam
dat.Sed tantum ab iis qui ex fide viuunr,quoru o
gitationes & aftiones bonae,funt laudesDerVnde Au*
fcnus. Qnicautd emuMne age,&Iauda(ft T>eum . fer,
• Quod aute opela Dei.Sol, Luna, ftellx , pifccs rn^
rulgiTra,&t Jnitrua dicfuur Uudare Deu,metonym i* a*^
quia homines dd laudandu Deu excitant fua pulchr tu
ne,&multiplici vtilitate qua inde percipmnt homm , •
Quod cymbalis , tympanis , & varia mufica ^u^aD"
DTus in veteri teftamento, vc fxpe in pialmis
fymbolicufuit. Na concentu dulci & harmonia ionor
dodtrina fincera,& moribus piis laudatu eflc Deu in . ^^.
uo teftamento adubrat.Organa & miifica m teplis^ - a ^

c miniftc; ^ cinti»
u,& non ^ impediunt:Sed his detrahaturludaica perfu* n
3 de opinione cultus.Ide iudiciu efto de cationib-L

ftianoru retineantur,quatenus «n^_&igjjg ^ ^

nu,<

fio de opinione culcus.Ide iudiciu elto de «cio.i----- plis
moru & ledionib. aliis in templis. Porro cum Pfahnus «
dicit,^^,fignificatEcclefiaperpctuomanfma. c cc

tamen vt ex hac vita transferatur ad immortalitatis g
ria, & iungatur fummo bono,in quo etia beata erit
mniwernitate.Atq.hic eft finis religionis noft«.qu| »
la reducit nos ad origine a qua egrefli fumus : loli i r c
tuit nosperfeaioni & beaticudini, vttra quam ninu
fideiabimus-.quandoquidem hoc demum eit pern
beari,vnumquodque finem cui condicum eft nancncb
in eodem quiefcere,opcimeque habere. .nf-al*
Vfus proinde huius verfus eric ^^^}J__fc^ ^

patre in Chrifto Iefu per fpititfi S. ex verbo o
gnofcere ftudeamus,vt in eius domuper fidenosinci
mus,atq.in ea maneamus:vt Deu que nouimus & m 4"-
credimus corde & opere laudemus,laudata amemUJ'
matu exprimamus,atq.imitemur,atq. imitates eode rr
mur,vt fruentes immortali beatitudine potiamur:vc -
nique immortnles & beati etfefti, in fummo bono perp
tuo acquiefcamus, canetes Deo cuomnib.electis jpuu ,
perpetuos hymnos. Haec aeterni Dei fepiterna celebran
coniunftahabebit puriffima,fancliffimam, & dulc,"!,
voluptateMuxt,a Pfalmi ^.didtu-.exultabit Iacob, K%
tabitur Ifrael.Et Pfal. i6.n. Deleftationes ad dextera i tu
in perpetuu. Seauubs, vt fumamus hinc conlolatione
in quauis cruce & affliclioe,ex eo quod & in domo L;e
fimus,& quod beati Spiritus fanfti teftimonio pronucic-
munquantuuis videamur mundo extrcme mileri. wa
de prwerita fequetur claralucis reuelatio. Beatitudin
proindepromiffio fit nobis remedij locoaduerins acc
bitate crucis.T^^qubd qui extra hac domu Dellu '
quantumuisabundat,pulcherrimaliberorumultituttii >

diuitiaru copia,externa pace,fcelici reru lucccilu,atq
adeo humanis oculis videantur beatiffimi , tame ium
miferi funt, vt qui rccla properent ad fempiternam m
riam.Vnde nec Epicurus,ncc Zeno,nec Anftoreles iu_
vindicabit familiam, quam vana beatitudinis fpe mii
rimeladhuerunt. ;

d e"s ecvnda pa rtepsalmi. SuinT,.

oEcunda pars Pfalmi que abfoluitur tribus verfibu***
^delicec5.6.&7.dcfcribitconditionedoaoraEcclei?-

Sunt autem fex membra huius defcriptionis.Pfi«i«w» $ (ea ^
forcitudine & armisquib. munitos eiTe decet doCto* ^
Ecclefix. Sec:tndum,<\uo animo & ftudio par fit njinut
riu Ecclefieaccedere. Tertium^uod per vallem lacn r
marum Cnt tranfituri in propagando & dilatando tc0
Dei. Quartum, allegorica pidtura miniftrorum ve •
P««Sr«»,ptomiflio benedidcionis, & fucceflus in m«n
ftcTio.Sm«W,caufa finalis huius fuccelfus. Vt apPare
quodminifteriumverbi,praefentia & potentia Dei m

clefia conferuetur.

5 Beam vvr cui tu Fortttudo es.

Hoc primum dcfcriptionis membrum ^oc^orcSn^jas

fie aduerfus regnum diaboli & omnes inferorum por ^
armat.Cuius rei perfpicuum exemplum in AP°^ p^an

nitur,quos Chriftus mifit in mundum praedicarum fcu
gelium. Mifit enin^ infantes ad difcrtiflimos & elo°«ubc|
tiffimos,fimplicesadaftutos,jnermesadarmatos,im

les ad bellicofos,inopes ad imperium populi RomanJ'
populos aliosditifsimos, placjdos a^ra^°^m^rift'i

ftes: camcn hi fuperiores euadunt , & regnum

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

lUO'

13 PSALMI L

«iffimeextendunt,adeb quodinomnem terram breui
tcmpore exierit fonus eorum in fines terrarum.Sed vnde
hoctantum robur?A Deo ipfo,qui femper in minifterio j
verbi efficax eft.Potentia enim Dei armati pugnam cum
mundo ingrefti funt,vnde Paulus ^.Corin.10.4. Arma mi-
litiaenoftrae non carnalia funt, fed Dei poceftate valida, ;
dum ratiocinationes euertimus,omneq-, fublimitateque; |
cxtollitur aduerfus cognitione Dei, & captiua ducimus
omne cogitatione ad obediedu Chrifto. Hac fortitudine
muniti miniftriEuangelii praeualent portis inferoru.Qua
°b caufam bcati pronunciantur propter infallibile beati
tudinis fpc,qua & ipfi habent,& moftrant aliis. Hanc for
titudine Deus onibus teporibus confert miniftris Eccle-
fo.Hanc Dominus cotulit difcipulis cu ait,loa.io.i2.&c.
Accipite Spiritum fandt.quorucunqjremifejritis peccat.i,
temittuntur eis,&quorucunq. retinueritis,retenta funt.
£ft proinde Spiritus fanct. fortitudo illa qua miniftvi ver
°imunitiaudent fe opponere portis inferorum.Hocfpi-
ritus Dei robur,&animos dodtoru reddit confidentes,&
verbo efficacitace cnbuit,vc efricax fit in cordibus audie-
tiumEuangelium.Teftatur eciam hoc fpirirus robur do-
^rinam Ecclefiae non cotnencitia eife, fed vere diuinam.
£ft enim ingens miraculum,quod totus mundus,& poce
tiffimum illud imperium Romanum non potuerint pau-
cifiimos ilbs Domini difcipulos impedire , quin fparfe-
r*nc femen Euangelij per orbe terrarum Martinus Luthe
rus.fanctiffim? memoriae,annos 4^.hoc fpiritus robore ar
matus impeno Romano & toti regno Ancichrifti fe op- ,
pofuit:& rametfi fol us fuit Lutherus in principio , & ha- j
buit tam potentes hoftes,quorum antefignanus fuit Dux ;
tenebraru diabolus,tamen ita prxualuit cp ne pilu quide
capitis ipfius tota potentia diaboli, & rabies Ancichriiti
attingere potuerit. Tanta eft fortitudo qua Dominus
faosarmar miniftros.
««flica. Quid?An oes miniftri Euangelij habentSpiritum fan-
JjSpiri. ftum?An no(proh dolor)multorfi vira partim ambitiofa
l,Co& eft'Partim flagitiofa? Qijid Spiritus fandt.habet comune
cum ambitione & rlagitiis?Difceinendum eft inter mini
fterium ipfum,& miniftros qui miuifterio funguntur. In
minifteriofemperefficaciteradeft Spiritus findtus.Siqui
q> in pane eft vis qua alimur, hoc in verbo eft Spiritus
frndt.quo mouemur adcredendu,quoq. re talcimur. Ita
enimdecreuitpatercoeleftis q>velit cu verbo & inver-;
^o praefente & efficace eiTe fpiritum filii.Hinc eft q> mini L
^rinoui teftamenti ab Apoftolo dicantur miniftnnonj
literae fed fpiritus-i-C or.v^.Quicunq. ergo refiftit verbo j
£nagelij,aquocuq.tade pdicatur fiue digno fiue indigno,
spiritui fandto refiftit.Non .n. pendet tata res vel a digni
late,vel ab indignitate miniltroru.Praedicat ludas,pra:di
cat Si Petrus , baptizat vterq. Sed verbum & baptiimus
Chrifti funt,in quibus fpiritus ipfius eft efficax.Poteft &

hr- 1 " ' - J /l; — ' --*■

-•••«« 111111,111 ijuiuuj ij"'""' "r . "* w . *

^fcnft- ^0c modo rcfponderi ad quaeftione,q» oes praecones ver
^ci^bi redte docentesEuangelium habeant Spiritum fandtU:
i, JJS, fed diuerfimode. Na quorum vira refpondet dodtrinae ha
^»2b- ^ent ^pjritum vt dodtore &fandtificatore fimul. At fi vita
1 docfrinae non refpondent,habent quide Spiritum fandt. j
lNla Vt cio<a°re'>&' non vt fandtificatorem : Mq. culpa proprtf j
qui Spiritui fandto c6tumacitevrefiitunc.Mofesfandifii-|
mus habuit Spiritum fandtum vt vaticinatore & fandtifi i
Catorefimul. Quia queadmodum vaticinia ipfiusfuere^
veriflima5ita vita eius erat fancliffima. Balaaautehabuitj
'piritum vaticinantem & docente, qui vere fuit Spiritus j
lanclus.Sed non habuit Spiritum fandlificantem.Na am- 1
°>tiofus & auarus fuit,qui propterea ab afina,in qua fede
Dat,eft reprehenftrt.Petrus habirt Spiritum fandtu & do'
cente & fandtificante,quia vita eius congrucbat cum fin j
ccritate doarinz. Atludas,quia auarus 6Vfur fuit.habuit 6c

Su»deSpiritu fandtum vtdodtore,non aute vt fandtifica
\. tore.Quia fpiritui auaritiae,id eft Satanae magis obediuit
^ti, SUa fpiritui Dei. Porro quantum ad fpintu docente atti
-.D"> JSido net fciendu eft,q> vt duplex eft vocatio,videlicet imme-
jtoft* U* diata&mediata:Itaduplexeftprobatiofpiritusdocetis.

Ma fi vocatio eft immediata,hoc eft per ipfum Deu,& Ie
^'m Chriftu, & no per homines ordinarfo more , qualis
f'»«t Prophetaru& Apoftoloru.fpiritus docens abfq. oni
d|Jbio eft ipfe fpiritus fandt9,qui cu verax fit,eius dodtri-
na etiam vera.firma & diuina eft3 vt cui nulii errores fint

XXXI III. 111. i

admixti.Habetetiarniracula diuinaquibu&dodtrinf ven
tas obfignatur. At fi vocatio eft mediata,probadi funt fpi
ritus,nu a Deo fint,& tantifper agnofcendus eft Spiritus
fandtus docere,donec a voce Euagelij,a Prophetis, Chri
fto & Apoftolis tradita,non difceditur.Anathcma fit igi-
tur nobis oportet q, aliud Euageliu praedicat,qua q> Apo
ftoli ex mandatoChriftipraedicauerunt,& habetteftimo
niu a Prophetis.> Proinde fruftra praetenditur autoritas
Spiritus fandti,vbi a voce Euangelii fit defedtio.

Etm corde eitisfemiu tua. Hoc fecundfi defcriptionis h.Quoa-
membru de animo & ltudio miniftroruEuangelij,ad co- nim0 ac-
gnitionedodtrine cceleftis,adfenfumeiufde in cqrde,& bcamus1*
addiredtionefeuregula, quapraecones verbi populufibi ad mini-
comiiTum regat,refertur.Primum igitur requiritur in do ftc >l Lc*
dtoribusEcclefi^cognitiododtrint^ cceleftis.Ciuae dodtri tk IX'
na ideo femitafeuvia Deidicitur, quia homini eft taqua
via a Deo ftrata, & moftrata qua itur a morte ad vita , ab
hui'mudi ^runis ad beata immortalitate.In pceptismeis,
ait Dominus apud Propheta ambulate.Ite,pfal.n9.i-Beati
qui ambulant in lege Domini.Porio cognitio huius vif ,
id eft cceleftis dodtrinae, alias infunditur occulto afflatu, Dupic3t
& fecreta quada infpiratione diuinitus finehominis la- ratio co-
bore & cura,vt in prophetis & Apoftolis videre eft. Alias ^0"^
acquiritur labore & cura hominis,huius laboris due funt
partes,quaru prima & praecipua cft ardens & affidua Dei
inuocatio,vt ipfe dirigat nos in fua veritate , ipfe doceat
nos , ipfe illuminet oculos metis noftrae,nifi enim Domi ScxreqU;
nus ^dificauerit domu,in vanu Iaborant qui aedificant ea. rumur m
Secunda pars eft acre doftrinx cceleftis ftudiu.ad 9 ftu- ^JJ**'
diu vt redte inftituantur homines fex ordine requirutur, ft*dio?
de quibus breuiter dicemus.

/Vz;»«,Ledtio fcripturae aifidua, ad quarequiritur lin- Lcclio
guaru,quib9 fcriptura nobis tradita eft,cognitio:fine qua teripturx
ncc genusfermonis,nec phrafes intelligi poirunt.Recj,ri-
tur dialedtica , vt ordo & feries rerum percipiatur.Req,-
ritur & aliaru artiu cognitio,& praecipue phyfices. Hoc
aftiduaeledtionisftudiu comendac PaulusTimotheo, cu
ait,Attendeledtioni.

Secundum^ txcipuoxn dodtrinecceleftis capitu nota- LoeicS.
tio&ordinario,fine qua ledtionis labor paru admodu pro JJJ"* j.
deft.Siquide vt in omnib.difciplinis&artibus neceffaria ci.
eft haec curaad folidam cognitionem : Ita etiam in facra
fcriptura parum admodum promouebit qui prxcipua re-
ligionis capita non obferuat,atque omnia quae legit tan-
quam ad proprias clafTes vocat.

Terttum eft axiomatum & fententiarum communiu Axioma
obferuatio,quae funt vtregulae & thefes,ex quibus fume- ta&ex*
tur iudicium cum de rebus dubiis quaeritur, queadmodu p,a'
rhetores iudiciu de hypothefib.& caufis quaerunt ex thc-
fibus,quas ideo confultationes vocant. Hucfacit etiam
exemplorum obferuatio ,exquibus faepiffime petuntur
rerum controuerfarum determinationes.

Quartum , Firma iuperiorum omnium apud animum
conieiuatio,vt cu opusfit , exthefauro memoriaedepro- Memoria
mi poffint.

£htintum>5Mei*> qua veluti vno metis intuitu vniuer-
fam icriptura coteplamur. Hac coferimus fimilia & difti- Mcdlta
milia.Hae Ju}T/\oy<t( cociliamus.Hac definitiones,hac di-
uifiones,diftindtiocs,interpretationes obfcuroru dictoru
rimamur,atq.adeo^V»»«ACorporis dodtrinae coponimus.

Sextum,zp£pJbtn f,id eft traditio maiorum.Hxc indicat
quid fandti patres de qualibet re fenferint.Hcx -o^JJ^oif fi Patrum
demonftrata fucrit ex verbo Dei, autoritate & p5dus ex lc
verbo habet.Ideo ampledtimur firma fidc fymbola,Nice-
nu,Athanafianu,Ambrofianu,& dicitur Apoftolicu^a
funt euidentes demoftrationes ex verbo Dei. Veru fi dc-
monftrata non fueric traditio.tunc eft vel contra vcrbum
& ea dereftabimur tanquam ferpencis vocem que Euam
feduxit.Vel eil przcer verbu,& ea recipimus propcer au-
thoritacccoru qui ira tradiderunc , donec ab hoftib.ve-
rae dodtrinx crahacur in malam confequentiam.

Cu .laccognicionecceleftis dodtrinf coiudtus eifc dc Cofciea
bet,vt in omnibus.ita & in miniftris Euangelij, fenfus vi »«a p«i
uus in corde. Sine quo dodtrina nihil plane prodeft ; fed fcJcntli
obeit magis-.idque hominis vicio, hic viuus lenlus elt fi- milCr»r.
dei,& alioi um motuu congruentiu cum le^e Dei , quos
excicat SpirkTandt.in credctib.Et dicirur hicfenfusfc-

Ee. iiij-

■

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Similc.

it<5 EN ARRATIO

mita Dei,quia vt Dcus illum poftulat , ita nos Dcu
per eundcm acccdimus,ciq; iungimur.Hec proindc
duo , hoc eft cognitioncm & fenfum fimul rcquirit
Paulus-cu irafcribit Philippefib.cap.1.9. Illud oro,
vt charitas vcftra magis ac magis abudet in cogni-
tionc omnfque fcnfu,vt probctis vtilior3,vt fitis fin
ccri & «iWpotfXOTo/ in dielefu Chrifti, pleni frucTibus
iuftitiseper Iefum Chriftu ad gloria. &laudcDei.
Finis proinde cognitionis cft vt iudicemus, cxplo-
remus,& approbemus qux funt vtiliora, & prasftan
tiora.Scnfui fubiicitur finceritas qu*cft bona con
fcicntia cora Deo,innoccntia vita?, nc fimus vlli of-
fendicnlo,& plenitudo frucTuum iuftitiarfidei, qui
proficifcuntur ex gratia Icfu Chrifti , & tcndunt in
Adu a Uude&gloriaDei. Sihic viuusfenfuscumcogni-
ftor«P qui tionc docTrina. ccelcftis in do&orib. Ecclcfia? non
fiagitioic fuerit,nihil illis in mundo triftiuj eiTc potcft. Nam
Tmunt* cumaccufant aliorur>eccata,feipfos codenat. Curn
aliosconfolatione crigunt, feipfos deiiciuntrcum
alios monet, fcipfos cofundunt. Brcuiter quicquid
in miniftcrio fibi comilTo faciunt,propria danatio-
neobfignant. Sut enim perfimiles fabris arca? Noe.
Na vt illi, cxtrucTa arca in qua Noc cu famiiia ferua
tus cft,io diluuio pericrut.ita hi feruatis illisqui vcr
bo ab ipfis prardicato credidcrut,peribut in d:luuio
ignis gehennae.Cogitet igitur cum qui funt in mini
fterio,tu qui ad illud afpirat,quam grauis pcena illis
immineat,fi fenfus in corde &,vita docTrinc no ref-
ponderir.&contra quanta gloria illis propofita fit,fi
vtraque manu,hoc eft doctrina &cxeplo Ecclcfiam
Chrifti a?dificant,de qua gloria poftca dicctur.
Debent praeterea docTorcs Ecclefia? hominibus
SorCs°Ec erratibus fcmitas Domini monftrare , qua ob caufa
cicfir du Huccs grcgis in fcripruris dicuntur, vt praecutes do-
tocS! arina & vit..,via parcnt,& alios ad fequcdu animer.
cap 6J.10. apUj Hfaia dicitur,via facite populo mco,cal-
cate,calcatcfemita,bp dcscoll gite ex lapide,cxalta
te fignu ad popnlos.Scia. jptndc pcones verbi, cp vt
alios bonse vitae cxeplo , cV linccra docTrina antccc-
dcrc dcbeat:Ita oporteat eos primos periclirari.-vn-
defeqturin Qnitrafit per V*llt Ucrymarn.Hoc
}. De afflitertiudcfcriptionis mebru comoncfacit p.oucsvcr
"^«cdno5 oi ^e Pcrici,i° & difficultatc in miniftcrio. Na cos
lcibi™ trafituroseffeaffirmat pcr valle lachrvm*ru,hoc eft
jppagaturos rcgnu Dci no finc maximis pfecutioib.
Na ca rabicsclt diiboli & mebroru ci*, vt toto im-
petuferatur in pios vcrbi miniftros,vt flumine fan-
guirris eoru curfum Euang.impcdiat,atq; adeo Ec-
clcf.aboleant: fed fpc fua fruftrahutur.Fortior.n.cft
q. a parte miniftroru verbi ftat5cJoes infcroru portf.
Si Deus,aitApoftor,R6.8.3o.jp nobis,cp cotra nos?
Porro hac allegorica locutione fupfit Dauid ab oc-
cafione pfenti.Na cu in cxilio eiTct,& vidcret quata
cu difticultatc in fcftis diuinit9 ordinatis populus a-
fcederet Ierofolyma facrificatur',oculis fpiritualib.
viditcorupericula & dura c5ditionc,q,regnu Chri
fti effent oli jppagaturi.Eft crgo hic fcnfus,vt popu
lusDcip fitictcs vallcs,& ob id ad flctu poti' & la-
scnfu» fechrymasacccdetesqadgaudiihjpficifccbatur Icro
ptimi vcr folyma in fummis fcftis facrificaturus: ita DocTores
Ccu]i* Eccle.Apoftoli & alij,p varias afflidiones,tentatio
ncs &pfecutiones, tanquap valles ficcas fpargunt
Euangdiu oblaturi Deo populos qui Euagelio obte
ft . pcrant.Qiianta fucrit pfccutio Pauli, vt de hoc vno
cxcpli caufa dica,Hcet videre z.Cor. ir.Sciant ergo
miniftri Euagelij fe non ad voluptatcs &deliciasvo
cari,fedad ingetiaccrtamina,& ccrtiffima pericula,
& quo magis fecuri efTc vidctur,eo jppi* fut infidiar.
Diabol*.n.hoftis eft Ecclc.quare eius fundatores &
architc^tosprimuadoritur,vtillisepprcffis Eccl.fa
cilius tyranide & medacio fubruat. Porr6,quia de

1:10

cruce miniftroril vcrbi atq; adeo totius Eccle.fing^ ^
ioruq-, mebrorucius dicTu eft al as& a n°blS^ •
multis,hic tantu diffcretias crucis a finib.futas fn^

ba,&fingulis fubiicia cofolationcs & remedia.
aut Crux vt in Ecclcfia accipitur ha?c vox <\mLC\.
quouis modo cruciat & affligit fiuc intus,fiue tor.is'Cri]I|
Et numeratur eius difTercti« quatuor a ^n^'^yr quid-
fupta::videlicet,^vTpoy(/r*/%r/)T///«p^ {fhfiffWy . %
[x&eiatyrofiukors^&c (tafiift v {vmdekors. AvTf^ in f£ ™£g
nere eft ptiu datu & folutu rcdeptione a captiu - i4
tate.Et quia duplex cft captiuitas,videlicct corpor cbr^
lis & fpintuaiis, duplex erit & \irp» , videhcet : cor- ;P
porale,& fpirituale.Sed in Ecclefia potiffimu de P
rituali loquimur,cpdefinitur cfie crux qof «"^'P"^
& irrogatur pcena arterna & cul pa humani gc "
ris cxpiada. Er foli' Iefu Chrifti cruciat9 ois lU&W
morte crucis. Hic.n.caufa noftra in fe fufcipies W
pcenas,n6 pro fuis.fed # noftris dclicTis. Vt nooi
^imputetunn debita? pcnse & culpar folutionem,^^
«> pretiu redetionis, vt no amplius rci habcantur
les,nec captiui teneantur a Diabolo jpptcr Pecca '
fed fint iufli,liberi,& arternu beati.De hoc 5ruclS£0
ncrc loquitur Dominus cu ait:Mar.io.45. F"1US.
minis no vcnit vt fibi adminiftraretur, led vt mi ■
ftraret,& daret anima fua Hfopt jp multis, & "a e "
peret homines a poteftatc diaboliifoluto puo W *
que homo offenderat.Na homo per peccatu & vc
& diabolo obligatus erat,fcd diucrfimodc. PolW;
n.culpa fua dcu offcnderat,& ab eo dcfccerat, ia
eft captiu' diabolimo vt iudicis,fed vt tortoris,idq»
iuftiffimoDei iudicio jpptcr offenfa inipfum corn^
fam.Deinde quoad pcena,homo obligatus cra\?. c
tanquaiudici & parti offenfa?.Hanc pcena fuullt -
lius Dei,& redcmit nos a mortis& danationis »cn
tia,foluto redeptionis ptio.Atq.idco dicitur iang
nc fuu obtuliflc dco in ptiu redetionis. Et hanc o
caufa Paul. 110 dicitChnftQredemifTe nos a Diabo^
poteftatc, fed eripuifTeapoteftate Diaboli tanclU^
manu tortoris. Sed de hoc crucis gencrefupradiXf-^ (U.
m',& oftcdim' quatas cofolationcs in quauis atWr
ctione hinc haui lat fidelcs. T///^(qua Plato dl^ P^,

oy)Eft cruxquaq.siuftepatirurJc0fit P

:iTe wwt aJ Snfau dy.sK*c< . ,

jpcertis fcclcrib.vidclicct,cu pcena lofiaJpjpo|tJ1° gg,,
refpodct culp^.Hac vocc vfus eft autor Lpift°,a? a^
Hcb.ca.10.29.vbi ait,^«peycf £^/mriffVTdu rip*fi**i u
ccrbiorc dign» cefebitui fupplicio.Chriltus pen^.
in crucc>.J7i:-//foluit,latronesaur qui alatcr ibJ L
fti pcdebantT/'-w:iotv fuftincbar,i.pcena <\va dcb{
legib.jp malcfactisfuis.DchacloquiturEzcc. ca«7j
8.Sccundu via eoru facia cis, & fccundu iudicia iu ^
caboeos,& fcient quia ego Dominus.H^c jiy*&P^
rogaturvelmt^iatepcr hominc,v<*l '^^c^.^ ^fM
Deuipfum.Sedquidfac:edu crithomini SuliP J pi<jS
tis delidis plccTitur?quatuor ordine faciet.i.ln fJS
bolomcndaciu &homicidiu perpcndet.2.'In'c,P . Zo^ff

pcccatu& mifcria podcrabit.j.In Deo iudicu 5f
fcricord a vcncrabitur. 4. In Euangclio confiliu pc
auxilium quarrot. ^ n 1 p'a'

Primu,in diabolo mcndaciu & tyrannide pcrpc. #p
det,qui vt primos noftros parcntes mcndacio occ^
ditrita nunc omni momento medacio & tyranm
infidiatur ton humano generi. Na vt Pctr. ait , 1°
ca-5.8.circuit vt lco rugies, quaerens qucm dcuor ^
Quairit quide oes,fed eos tantu deuorar,quos m
dacij laqucis inuoluerit.Perpetuo cnim conatur ^
pur* iftc fpirit' alios oes impuros fecu reddere. ^
te mcndaci & erronea docTrina inficit. Cor pr^ ^
affecTuu tcpcftatibus commouct. Voluntaten^E
cTro vtilitatisfafcinat.Deniq. totahominis vita »

gitiis confpurcarc nititur,vt horainem tan

dcm ^
riiua-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Iii7 P S A L M I

ritualiter occifum,focium xtemx damnationis ha
bcat.Hax cogitatio ftudij maligni iftius fpiritiis ho
ftisDei & humani gencris odium pcccati cxcitabit,
&abominationem turpitudinis eius in animisho-
lr»inumpariet.
o. Sccund6,in feipfo peccatum & mifcriam arquis
../^ lancibus pondcrabit , cogitabnque miferiam quam
patitur eile peccati commeritampcenam,& cx mife
«2 magnitudine «ftimabit peccati enormitatem,
*urpicudinera,& mulcitudinem. Cogitabit fe pec-
catofuoofFendifTe fummum & infinuum bonum
Vndc concludet calamitatem pratfentem efle viam
ad fempitcrnam mifenam,nifi aliunde fuccurratur.
in hac cogitatione totus homo contremifcit.Cuius
rciimagines multasoffert Pfalmorum le&io, ex
Suibus vnam pro multis adfcram cx PfalmojS.Vbi
£>auid fuos dolores ac pauorcs ob peccatum defcri
nitinhunc modum. Quoniamfagitta: tua? infixa?
funt mihi,& manus tua premit mc Non eft fani-
las in carne mea a facie ir* tua?, non eft pax in offi-
busmeisafacic peccatorum meorum. Quoniam
inicjuitates mex fupcrgrerT* funt caput meum, &
hcut onus grauc grauatas funt fuper me,putruerunt
^corruptafunt vulnera mea propter inhpientiam
meam,deprelTus fum,& curuatus valdc,tota die con
tfiftatus ingrediebar. Quoniamlumbi meiimplc-
tifu' -tplagj,& noneftfanitasincarnemca. Rcfo-
lutusfum& contuilus valde, rugiebam a gemitu
Cordis mei. Item:cor meum fenlit palpitationem,
^rclinquit me virtus mea, & lumcn oculoru meo
rum noneft mecum. HicDauidinfuaperfonapin
§Kaifcc~tus& cruciatushominum , qui iuftalancc
*uapeccataponderant.Non cnim vt hvpocrit*&
^curijeftimantpeccata fua proprio fenlu &iudi-
cio:fcd Dei potius offenfi maieitate , peccati turpi
tudinc,& pcenispcccato dcbitisiuxta Icgisfenten
tiam. Etli autcm huiufmodi raotus rari funt in
t^undanis hominibus, cjuales fuerunt in Dauide &
£Zcchia,tamcn neccfle cft, vt quiaffligitur pi opter
Ccrta peccata,tangatur vero doloreob peccatum fi
ne hypocrili Caucndus eft hoc loco crror papifta-
rum , qui huiuimodi dolorem conccptum propter
P^ccatamercri vcniam docent. Nam tamcth hic
dolor prarcedit veniar petitionem: taraen nequa-
SUam cft caufa propiciationis feu veniar. Verum qui
Jn hac ponderationc peccati & mifena? periiilit , &
n°n vlcra progreditur,abforbetur defperatione , vt
Cain,Saul,Iud4S,& multi alij.

Terti6,in Dco iudicium & mifericordiam vene-
f- bitur. Iudicij quidem Dci iuftiisimi cit in omni-
"Ushominibus peccata punirc. Mifericordia? verb
Punirc , non vt perdat, fcd vt iaiuet, modo medici-
nam non contcmpfcrimus.Iudicij cft paulatim gra-
a'bus pcenarum hominem peccantem caftigarc, do
nec ad cxtremum vcncrit, Et quia fe medicum ani-
tnarum profitctur , lmitatur quaii perito.s mcdicos.
Su» ln fanando ccrtos gr.idus medicinseadhibenda?
Iaciunt. Initium furaunt a lcnioribus : & li parum
fucccfterit primus conatus, aiperiora rcmcdia vul-
nefi adhibcnt. Et vt Hippocratcs ait,Quofcunquc
^orbos medicamenta non fanant, ferrura fanat:
^uos ferrum non fanat , ignis fanat : quos vero
jgnis non fanat, hos fcito mcurabiles ciTc. Sic
J^cus fcclcra hominum , nunc vcrbo accufat , fi
n°c non iuuat,morbis,infamia, carccre domat. Si
ncc|uc hoc proficit,acccndit in animis hotninum iu
^cij ignem , & eos percellit metu aeternorum cru-
Cla^ium, fi nequc hoc pa&o cancrum illorurn fana-
Ucr,'t , rclinquit cos vt incurabiles, &traditeosin
ftprobam mcntcm,vt nec reCtumiudiciurahabeat

L X X X I 1 1 1- 12lS

de rebus,ncc vllo dolore, proptcr ccenum pcccato-
rum ,inquovoluuntur, afficiantur. Breuiter Deus
punit iudicio,vt mifericordia faluet. Hoc eft quod
Efatasait,Alienumopusfacit,vtfaciatfuum.Id cft,
occidit'&mortificat,vtviuificet&faluct.Hociudi-
cium,& hanc mifericordiam Dei coniungit Dauid,
quoticsdefuis peccatis conqueritur, vtvidcreeft
Pfalmo 5i.Et in aliis multis,& prsefertim in Pfalmis
quos vocant pcenitentiales.

InverboEuangelij quarrat confilium &rcme- 4.tu*n-
dia. Latro pcndens a dextro latere Chrifti agnofcit ge!ij con'
fuumpcccatum & miferiam, fentit diaboli mcnda- medit^"
cium & tyrannidem , iudicium quoque Dei iuftum
vcneratur. Ita enim ait pendens in cruce , Pro no-
ftris facinoribus nos iufte patimur, digna faftis re-
cipimus. Adharc mifericordiam Dei pra?dicat con~
fugiensad Chnftumquem intucbatur madcntem
fanguine & confpurcatum fputis militum:qucm ta-
menagnofcit medicum & faluatorem mundi , & in
quem credens fanatur a morbo anima?,etfi non libc
raturapcena corporis. Audit tamen hanc dulcif-
fimam vocem,Hodie mecum cris in paradifo. Ad
cundem modum omnes qui cum latronc in fuis fup
pliciis commeritis fc ad Chriftum conuertunt,reci-
piuntur& fanantur, quanturauis ininfinitum rei
iint,& peccata corum fuperent numerum arene ma
ns,qucmadmodum Manaffcs de fuis peccatis tcfta-
tus eit .Nam vt mifericordia Dei in Chrifio eft
mfinita,& \thpot immeil &infiniti pretij eft: Ita me-
dicus Chriftus,qui affirrnat fe venifTe vt fcruct quod
perierar,omnibus fe offert promifcue,cmnes vocat
(ine difcrimine ad panitentiam. Ira cnim ait,
Matth.11.28. Venitead meomnes quilaboratis &
onerati eftis,& cgo rcficiam vos. Hic vocat omnes
Iaborantes & onuftos,quantumuis infinitis fceleri-
bus,& nullosexcludit,fed omnes admittit ad pcEni-
tentiam , & omnes fecuraturumrecipit, quifeilli
committunt,eiufquc opcm cum latrone implorant.
Nam primum tollitcruciscaufam videlicct pecca-
tum,Cum homo ad vocem Euangelijpcenitcntiam
<gu,cum poenitcntis confcicntiam afpergit fangui-
ne fuo,ac abluit eam a mortuis operibus , fimulque
'pcenitenti imputat fuam iuftitiam , vteaiuftus in
confpe&u Dci apparcat, etfipcenaspeccati fui luit
coram mundo. Hic fimulaffli&ionempr*fentem
mitigatinterna confolationc per fpiritum fuum,&
additroburanimi , vt commerkam cruccm paticn-
ter tcrar,quod cum fit,crux prarfens ,quantumuis a-
bominabilis cft coram oculis hominum,quantwm-
uis iuftifsimaeftpccna, tamen fit facrificium Deo
longe gratiisimum , vt vidcmus in latrone & Daui-
dc.Latro pkditur pro fuis enormibus facinoribus.
Dauid poenas adultcrij & homicidij patitur. Sed &
iatro fuam crucem a crucc finiftri latronis,& Dauid
fuam crucem a Saulis fupplicio fupcrat fpiritu con-
tritionis. Et cum eam cruci Chrifti , tanquamarar
applicat,confecratur,& fit hoftia Dco longe gratif-
hma.de hoc crucis gcnerc videplura in annotatio-
nibus noitris in Pfalmum 25.

Acx/.u*<r«tcftcrux,nonqua purjitur certaculpa,fcd De "uce
qua fit probatio & exploratio fidci & conifantix in p?oba»ur!
confeftione. H*c Jwuan*. ritdiuerfirsimis modis,
adeo vt ccrtis generibus facile concludi non poffit.
Nunccnimaduerfis, nunc profpcris, nunc intcrne, VlIiae'
nunc externc fit hxc fidci cxploratio. Abraham gcne*
tentatur cxilio, fame,periculo vxoris,dilationc pro E«pJum
mifsifeminis,ftcrilitatevxors,mandato ma<2andi S,/"^"
rilium vnicum Ifaac quem fua: vita: pra?tulit. Hrc
omnia vidcbantur cx diametro pugnare cumilla
magnifica promifsione terrae Canaan, k femiais

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

lofcphi.

Iobi.

121» E N A R R

multiplicandi inftar arenxmaris. Sedquomodo
elu&acur Abraharn, & fit fuperior in hifce grauifsi-
mis tentationibus?Fide fola. Hac enim vt Deum ve
racem> ita tam potentem efle vt promifla praftare
poflet,ftatuu.Hac dedit gloriam Deo.Hac occurrit
ordini naturae.Hac prartulit obedientia erga Deum
vita: filij. Hac fe in quauis calamitate fuftentauit.
Iofeph tcntatur & afiniftris & a dextris: afiniftris
quidem fratrum inuidia, exilio, feruitute, illecebris
adultcra»,carcere,&c. A dextris vero dono interpre 10
tandi fomnia,dignitate,fauorc regio,cminentia fu-
pra fatrapas,& dtxteritate in tota gubernatione.Sed
redta pergit necad finiftram nec addextram decli-
nans , fola fidc perfiltens immobilis. Iob fimiliter
& in aduerfis & profpcris tentatur. Pri mum fcelici
rerum fucccflu,libcrorum copia,opum abundantia,
amicorum prarftantia. Dcinde fubitanea raorte
liberorum , fpoliatione fortunarum , vlccre pcffi-
mo vermibus fcatente,vxoris maledicar petulantia,
amicorum dcfc<aione. Hifceia&atusproccllis fan-
cfcifsimuslob, tametfi interdum vacillareeft vifus,
taraen fidc fe erexit,& oppofuitpraefentibuse/um-
nis vitam illam beatam, & gloriam,quam fuis pro-
mifit qui mentiri nequit. Scio, inquit, cap. 19.25.
quod rcdemptor raeus viuit & in nouifsimo die re-
iurgam.Atquehoceftquodloannes ait,in i.Epift.
cap.4.verf-4. Quod natum eft cx Deo vincit mun-
dum,vt Mtteftimonium(ficutBernhardus loquitur)
cceleftis generationis. Harc exploratio fidei con-
ferrur explorationi auri,Sapient.3.6. Vt aurum igne
probatur: ita homines probantur in fornace atfli-
aionis. Er Pctrus,i. Pct.i.y.Per varias tentationes
atfefti,vtT«/ow^oV fidei veftra? fiat multopreciofius
auro. Vt enim igni exploratur aurum, an purum fit
necne.-ita cruccfides exploratur anfitfine fcoria
Anfine hypocrifcos.
mincspa Qi^ ? an non iudicium Dci eft fecundum veri-
nisaffliga tatem?Qua? eft iuftitia affligcrc homincs finc culpa?
tuliDcoEtfi crux interdum fine culpa fpcciali comingir,
nunquam tamcn fic fine caufa.Nam habct haec crux
probationis caufas plures,cafque grauifsimas videli-
cet explorationem fidei,excitationem cordis ad in
uocandum Deum , mcditationem diuinorum clo-
quiorum , fcufum praefentix diuinse in cruce, con-
Dcvtiiiu templationcm astcrnarbeatitudinis , praeferuatio-
J"rum,S nem a grauioribus malis.Tametfi igitur crux per fc
eft mala,tamen,quia fanat & vcnena prohibct vtilis
eft,vt autor Epiftolar ad Hebr. docet,cap.n. Nam
vt myrrha , tamctfi acris & amara eft , tamcn fanat
vulnera , & prohibet putrcfa&ionem : ita crox fan-
ctorumetficarniinfuauiseft & molefta,tamen ne-
quaquameft exitialis, fcd falutaris potius. Et vt 1-
qua? quae crant amarifsimse in Marah, intccto ligno
fa#a»funt dulciffimar, fic nulla noncruxfan&is in
hac vita fit fuauifsima, fi lignum cruds Chrifti adda
tur,ceu condimcntum.Idem fi auferatur,aroariffime;
fiunt aquar , nec poflunt guftari.Id cft , quaruis crux
pcraccrba, & intolerabilis , nifi cruce Ctrifti veluti
tempcretur,cxempla plurimahuius ^cx/aa-cri^flegan
De «uce tur in u.cap.Epiftolae ad Hcbia?os.
qua tctu- M<tf:7t/>/oy eft crux qua tcftimonium redditur veri-
idS^etatidoclinn^Euangclij ,cuiusfiniseft, vtillatan-
riuti. quam veritatis Dci figillo plurcs inuitentur ad am-
ple&endam religionem.Chriftianam. Augufti-
nus nominis rationem in Pfalmum 119. fcribens.fic
explicat, T esiimonia Guccmartyrianuncupantur, quo
verbo iam vttmur pro Latino. Vnde illos cjui propter te-
fiimonium ChrifH diuerfis pajfionibus humiliati funt , ejr
v/que ad mortem pro veritate ccr$arutynon tesles, ejuauU
duo»'odi l***ni vtiquepojfcmu4,fcd Gracc martyrtsapptllamtu.

A T I O 12:0

Sunt autem duo modi quibus filij Dci in hoc rnun
do exercentur,opprobrium & cruciatus.Sapient.c *
z.io.Contumelia&cruciatu eum examinemus.bt •
Timoth.4.10. In hoc laboramus & perfecutionem
patimur,& probris afficimur,quia fperamus m De foBa
viuente. Quid boni ex mirtyrio fanftorum Pr0U*"
ni»t,perpulchre explicat Theodoretus,cvim &i v
cjuondam rubttt tllc cjuem vidtt Mofes , ardore ignu non
efi abfumptut : ita nec Chriflianos tmptorum bellts pttttos
tela hofltlta confumferunt , quin potitu ficut Itgnatorttu*
fyluam ctdcnttbw mulio plures pullulant propagtnes a
radicibuiy yuarn funt rami qut

nctdunturutanunccjtto-
ejuepijs ejuampluribus intcrfctti* multo plurcs fX"~

Sunile.

Aliudii-
juiie.

uottdie

addoOrtnam Suangety acccdebant, cruorcjue Cdforu cor-
porumirrigatio qucidam eratfiouis in

Scclcfiaemergcntt'

bm piantults. Maftyr ergo cumpatttur.nonfolMF*'
vtait Ambro(i\is,patttur,/edetiam<?utltbet. Stbtentm
patitur adprammm,cutltbet ad exemplumfibt ad rtauUt
cutltbetadfanitatem. .

Etfi autcra vnus timor Dei caufa eft futficicr»5
cur martyrc* adeo forti animo fupplicia perferant.
(Na hoc prxftare timor Dei debet , vt omnes alios
timores contcmnamus, exemplo Apoftolorum V
mini qui primum acriter csefi flagcllis nor idolent,
fed gaudent,non triftantur fed exultant.quod dign
habiti Gnt pro nomine Iefu contumeliam pati^ ) M'
men veteres quatuor martynj caufas hoc modo nu-
merant. i.Charitas Chrifii imperat. 2. Fortitudo mttum
vtncit.i. Ftdes confirmat animum.^P attentia fuftintt. QgJ*

Verum ego harc ordine in martyre requiro.i.rT- iu^,
mam doftrinx Ecdcfia: notitiam & demonfirati0'
nem.2. Viuamin Chriftum fiduciam. 3- Conft*"^
tem dodrinar confeffionem & dcfenfioncm. 4«f 0
titudinem animi in ferendacruce. 5. Obedientia^
feo patientiam fub cruce . 6. Inuidam fpem.7«ln"
uocationem Dei , cui vna cum caufa animam com-
mendare debet. Qua? omnia in Stephano proto^A
tyre ccrnutur.Ne^K* enimpoJfuntyv tzit AuguftinuS»
habere martyrumvitam , qut Chrislianorum non habtn^
■vitamycum martyrem non fictat poena fid caufa. N° cr-
go Anabaptiftarum & pertinacium hasreticoru
pcenaeft martyrion,fed iudum fupplicium Deo ^
legibus dcbitum. Quod autem multi phanatici iWj g -^r
trepide accedant ad fupplicia,ideo fit quod decept! iatr^r
fint a Satana qui fuppliciis eorum erroneas opinjP"
nes confirmare molitur in deftruftionem Eccle»?. .^.
Quareredecaufafufccpti martyrij perpcndatur,ne
prarftigiis diabolicis illudamur & fafdnemur. N°n
enim pcrfecutionem pati, non teneri, non flage»*"^
ri,non indudi , non occidi laus eft , fed habere cau-
fam bonam.hoc laus eft.Laus enim cft in caufae bo-
nitate, non inpcena? acerbitate. Neque ego vc»171
quenquam proptercoccptam aliquam opinio1^.1^
non pugnantem cum fundamento fc periculo obij"
cere , prarfertim fi piorum fententias couenientm
in fundamento funt diuerfae, quse poffunt taroenl ^
reimmoto fundamento,id eftarticulis fidei. ^ ,e0uo,t

Hic forte aliquis iudiciorum Dei fcrutator qo^'fuoJ
rat, quifiat quod Dcus iuftiflimus finat fuot Wn* tMjJ^.
dos, quos intime amat , tam horrendis roodis lacc- ^
rari,tantifque contumdiis affici & dcformari,idqu tl,
a Satana & cius membris ? Hic non oculus ration»s»
fcd fidci aperiendus eft:Non fcnfui carnis, fed fcfl'
fus fpiritus Dci confulendus eft, vt veritatem ip
clare cernamus,fciamufque nihil fan&is Dei acci
rc abfque prouidentia eius,fub cuius vmbraculc» *c'
guntur. Fateor cquidem diabolo pulchrum cflc 1P
daculum Abelem trucidari a fratre : Danielcm ot>"
iici leonibus:Iobum fpoliari fortunis,& fcatcre v
mibus-Stephanum lapidibus obrui» atquc adco ^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

PSALMI L X X X 1 1 1 1.

1222

°s omncs cruciatu & probro intcrfici : Scd fatcor
^1'iocjuc Deo.qui prcciofam morte fan&orum fj.im
^ tcftatur,longe pulchriuscfle fpetftacultim. Non
^idem in fe,fed propter eucntum. Vterquc igitur
lJeus& diabolus volunt fan&orum fupplicia, at no
c°dem,fed diucrfiffimo afFc<5tu & confilio. Siquide
^cus cx bonitatc pcrmittit affligi fan<5tos fuos,dia-
bolus ex maliciaeos pcrfequitur. Deus vt coronen
tur>diabo!us vt cofundmtur.Dcus vt pater,diabo'us
vt tvrannus & carnifcx.Dcus in fua gloria, diabolus
»n fuam ipfius cofufionem.Dehis caufis Auguftinus
Ir* Hunc \\\o<\\.\m.Vnufquifcjue malut apudfe habet vo
Untatemnocendt.vt autempojfit nocere,non habet m fa
pofcftate.vtveltttam retu eft , vtpoffit occuita dtfpenfa-
ttone prouidenttds. Det.In ahumpermtttitur adpoenam.in
*ltumpermtttttu,r ad probattonem. inaltum permntttur
*d coronam.Ad pcenam , yuomodo permijfifunt eex> sp/Aa/
%d e^ahemgcn^capcrc populu Ifraekjuia peccauerat in
2>enm. Adprobationem , permtffm eft dtaboUu tn I ob.^
Probatu* efi autem Iobiconfufus eft dtabolut. Ad corona
**rb permtjfi funt perfecutores in martyres. Multis pro
indc modis fcliciores funt martyrcs in fuis tormen
lis>qi!am potentiffimi monarchz in fuis delitiis,o-
pibus,honoribus & voluptatibus.Qu.od etiam tcfta
lur Auguftinus cumait ,SacuIt homtncs infthcitcrfili-
*es>*JM*rtyrcsftltciter tnfilices erant.Erant entm ad tem
T*t* infihces.fidAtcrnum beatulnxti illud Domini di-
Surn,Matth.5.io. Bcati qui perfecutionem patiun-
^urpiopter mc. Hic cuentus martyrum pulcherri-
1^3 imigirie in Pfal. n6. defcribitur. Qui feminant
lnlachrymis,in exultatione mctent,euntes eunt , &
flcntcsportant prctiofum femen , vcnicntes autem
Venient portantes manipulos fuos. Atque hinccft
1uod fandi Dei martyrcs mcntcm & oculosrefe
Iant non modo ad tcmpus fationis , & ad diaboli
Confilii]m, volcntis Ecclcfiam Dci fluminibus fan-
guifuisprorfusobrucrc , fcd multo magis adlartif-
fimum tempus, quo manipuli cum exultatione col
"gentur,&ad adorandam prouidentiam Dci vo
)entis hoc pacto fuo fapicntiffimo confilio fanftos
mhac vitacxerceri,vt fiantconformes filio fuo & iri
Crucc,& in gloria.Vndc fandi Dci martyrcs in mc-
dio cruchtuum fe erigunt. Sciut enim,quemadmo-
dum fcribitur 2.Cor./f. Quod leue momcntum tri-
DlJUtionis huius adfcrat pondus artcrna* glona?: &
Suod,vt eft in Epiftola ad H, br. cap. 12. Caftigatio
adferat exercitatisfru&um pacificum iuftitia;. Huc
^Ja exhortatio Petri pcrtiner , Tanquam commu-
^cantes paffionibus Chrifti gaudete , vt & in reuc-
ktione gloriae eius gaudeatis exultantes. Huius pro
^identix Dci cogitatione mumamus animwno-
ftfosaduerfusfcandalum crucis,& cogitcmui dee-
Ucntu lstiffimo. Videiicct quod qui in hoc mondo
^rant Chrifto tefiimonium fint futuri cum Chri-
^oaiternum beati.

Quarri praetcrea potcO quo cultu martyres fint
c°lcndi,pfxfcrtim curn videamus templa ere&a cl-
quibus martyrum & aliorum fan&orum nomina
ftmt impofita,& fcfta ordinata in ipforum honorcm
^ cultum?Ad hanc quaeftionem cx Cyrillo calum-
nias Iuliani rcfellente,ficrefpondeo. Santlosmarty-
rcs non Deos cffc dtcimu4,neque adorarc confueutrnut.Lau
damui autem 40S fummis honoribut , qued pro verttate
ftrcnuc cenarwit^ fidet ftncentatem fcrUarunt.TLt Au-
8uftinus, TVomdeo proponunturnobisfantlorum exem
PU vt ab eis iijhficemuryfedvt eos tmnantes ab eorum iu
^ficatore nos cjHoquc tufttficarifciamui. & proindevel
len)pla eriguntur fub nominibus martyrum, ycl fc-
[uinitKUuntur in ipforum memoriam , non rcpre-
"eado, modoiftanon fiantcultus caufa, fedpro-

ro «<*

pter rctinendam memoriam corum & commemo-
randam hiftoriam , vt alij Deo gratias agant pro il-
lorum conftantia, & imitentur excmpla, fi quando
neccfsitas id poftulare videbitur. Fabulse plane & fz**fa*
impofturcB funtquartraduntur a monachis : Marty dcmarty-
rcsin hora martyrij petiiflTe a Dco , vt quicunquc J^JJefo
fuarpaffionis mtmorcsfnnt, cV ieiuniis ac fcriis fe
colunt,a morbis certis libcrcncur. Quibusmcn-
daciis nih 1 impudentiusdici potcft. Nim fi id pc-
tiilfent fandimartyrcsblafphctni omnino fuiftcnt Martyrcj
inDcum. Frngunt quoquc Papiftae martyresDci noncflc
proptcr trescaufasinuocandos cfle.Qaarum prima U^oca11"
cft noftn inopia.Secund3 martyrum gloria. Tercia
Dei reucrcntia. Sed ha? putrida? rationcs omnes
proftcrnuntur quafi fulmine diuino hoc Domini
di(fi:o,Mjtth.4.Dominum Deum tuum adorabis,&
ipfumfolum colcs.Siergo inopia te prermt,imitare
Dauidcm qui ait,Pfalm.i2i.2.Auxilium meum a do
mino quifecit ccelum &tcrram.Njm hoc ell Do-
mini diftumjPfal.50.15. Inuoca mein dietribula-
tionis.Et veritas ipfa air,Ioann.i6.23.Quitquid pe-
tieritispatrem in nomine mco dabit vobis. Quod
autem dicunt gloriam fandorum innotefcere pcr
inuocationcm illorum , dum videlicctimpetramus
qwod pctimuspereorum fuftag^ia r mamfefta blaf-
phemia,& contumelia eft in filium Dci , arqucadco
turpiffima idololatt ia , quam omncs fancli abomi-
nantur.Necraagisfirmuro eit quod dicunt reueren
tiamerga Deurn poltularc vt peccator qui Deura
offendcrat non Deumipfum compcllet finepatro-
no:quafi vcro non fufhccrct patronus illc,que h ^be
mus in ccelo, Icfu Chriftus iuUus.lta enim Ioannes
ait.i.Ioan.2.i.Si quis peccaucrit aduocatu habemus
apud patrem Iefum Chriftum iuftum, & ipfc propi
ciatio clt pro pcccatis noftris, no pro noftris tantu,
fed pro totius mundi. Proinde papifta? & dccipiunc
& decipiuntur a Satana, qui fanclorum cultum in*
uexit in mundum, videlicet vt officium mcdiatoris
noftri vnici Icfu Chriiti,vcl prorfusaboIcrct,vcl fal
tem obfcuraret, vt fan<5tosDeiignominiaatficcrct,
vtqueidololatras fanftorum cuhores fociosarter-
norum fuppliciorum habcret. Omiftis crgo fabu vfus me.
lis & prarftigiis diaboJijfanctorum cxcmpla in om- morieian
ni virtutis genere imitemur,pra?paremus nos ad dif- chJSu
crimina pro vcritatcDei fubeundaquam diu fupcr martyra.
hanc tcrram militamus.Hunc vcrum vfum e(Te me-
moria? fandorum teftaturetiam Auguftinus tum
ait, tAderudtendumDeipopulum nuUor. m efivtthor
forma ejuam martyrumtvaltdtora funt txempla fuam ver
ba,efr pim efitpere docere quarn voce.

Quarri eriam folcr,an licear cuiquam fe oppone- An Iiceat
retyrannis defendentibus idolajpracfcrtim cumiu- cuiqui fe
bcantur Chrifliani etiam obedire difcolis?Ita enim °PPoncr«

, . n . . . tyranms

I^ctrus air,i.Pct.2.i8. Subditi cltote ln omm timore defendcn.
Dorninis vcl;ris,non tantum bonis& modeftis,fed tibusiao
difcolis & iniquis. Pracc ptum hoc Apoftoli,quo
lubemur obedire etiam difcohs , non ira accipien-
dum eft,v]uod oporreat nos obedire tpfis contra fa-
lutem noUram,fed tantifper ci\ iis obtcmperadum,
donccprscipiiint alit caquse honcl'a funt,aut ca ccr
te quse licct iriicjua funt,non r^mcn reddunt nos im
pios-, fed affl«cHos tantum. Ideo Polycarpus ait,
Magtslratut tnbuendut cft honor cjuinon eft reltgtont
contranw. Si ergo praecipit vt contra religionem
faciasRefponde cum Petro,Magis eft obtemperan
dufnDeo quam ho m inibus.Siquidem ideo obtepe-
ramus Mugiftratui,quiaDeus hoc pr^cipit.Quare (i
quid mandat quodDcus prohtbuir,raadato fuperio
ris nempe Dei excufantur,&liberatur ab obligatio-
ne inferioris, nempe hominis quatumuis potentis.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

rum ver-
bi

1223 EN ARR ATIO

Dupiex yerum hicfcieiidumeftquod dupltx fit modus

modusop . . * . _ *, ,. .. . ,

p .ncdi fc opponendi lc tyranms. Vnius cum tubditi impia de
tyrannis- ^rcta detrcctant , vt tres illi viri apud Daniclcm a-
dorarcftatuamtyranni rccufarunt,& potius volui-
runtin ardentcm fornaccm mitti quain inipio de-
•creto obedire. Narn hoc mandarum Dci , l:ugite
idola , obligatomnishomines cuiufcunquc fucrint
llatusautordinis.Alrcr modus opponendi fe tyran-
niscftcum fubditi ad arma confugiunt > quibus in-
iufta dccrtu a fe dcpcllunt.
f bd^t?" Hicquafritur num fubditis rcltgionis dtfenden-
impudc- da»gratia, liceat feopponere magiftratui » & armis
wetaar- jmp,a Jccr€U prohiberePHic diftingio inter fubdi-
bc^rohl tos quifunt fub fuprcrao aliquo capite,fiueregc,<i-
uc imperatore, iiue quouis raonarcha. AliJ c-
nirn funt fubditi fimpliciier. Alij funt magiftratus
proximi a fummo raagiftratu , crai vocantur po-
pularesmagiftratus, qualcs olim Ephori apud La-
cedamones, Dcmarchas apud Athcmenfts , & a-
pud Romanos Tribuni plcbis , hodie feptem-
uiri cle&orcs in Romano imperio, fcnatoresin
regnis fuprerai, & regibus proximi. Hi quia funt
erdinati a Deo , Primura vt fint cuftodcs primtf &
fecund* tabtrla?, quantum quidcm ad harc duo atti-
ntt.vt maneat verae dodrinar profeiilo, & vt ferue-
tur honefta difciplina-.Dcinde vt moderentur &re-
frgnent,(i res poftular,monarcharum &regum libi-
dinemftatuentium aliquid contra leges & religio
ncm poffunt & debcntprimum contiliis,quantum
qjtdcm ficripotefl jopponcrefe iyrannis,& fua fa-
picntiaimpedircillorum ftultos conatus. Veriimfi
cofiliii rjpientibus nihil iffccerinr,fed magis irrita-
uerint tvrannos, debcnt armis tucri piosfubdi-
tos,& idolatollere,& vtram religionemipfis refti-
rucrcquod fi non fcccrint,fraudulcntcr faciunto-
pusfuum. Eujraetfi Ecclcfia non propagatur ar-
mis,tamen cxter na vis qu* fit contra vcram rcligio
nem a tyrannisj poteft per magiftratum qui eft mc
dius intcr fummum caput,& priuatos homiucs,ar-
mis repelli. Id quod & natura di&ar, & ratio of-
ficij popularismagiftratuspoftulat,& exemplafan-
dorunicomprobant.Sit igitur di&um Domini ma
giftratui & modcratori fupremi capitis in confpe-
ctu.Redd te quaf funt Caefaris Cxfari , & qu* funr
DciDeo.Matth. 22.21.
4 •Allego- £( fonternfodit. Hoc quartum defcriptionis mem-
raXT brum doctorum Ecclefiz,allcgorica pi&ura cft of-
miniitro- ficij miniftrorum verbi. Harc dulciffimaalltgoria
de pluribusrcbusnosadmonet. Piimum enim nos
raittit ad ipfum fontcm,ncmpc Dcum ipfum.Dic -
tur autem Dcusfons,&quodaftipfoomne bonum
habeat, & quod inde communicet crcaturis abfquc
omni lactura fua. Nam Dcus miniftrat omnibus,
nulliscgens,nihiIqu.caquoquam rccip ens.Dc hoc
fonteloquitur pfaimus42.3. Sitiuitad Dcumfon
tem viuuraanima raea.Et Icrerria: 2.13. Duo ma!a
fccitp ->puius meus. Mc dercliquerunt fohtema
quarviua;, & feccrunt fibi ciftcrnas difsipatas qi\s
continerenon valcntaquas. Et Dominus in E an-
gcliofefontem vocat.Ioan.4.14. AquaautenTma
nanscxhoc fonte,eft ipfa donatio Spiritus fancti.
Vnde Propheta loel,cap.i.i8. Eftundain de fpiritu
mco fupcr omncm carnem : & ipfadocfcrina Euan-
gelica fcu promifsio Chrifti. Ux vtre falutares
aquae funt,quibus animas jeftuantes & affli&a: con-
fcienti* rcfrigerantur. Eft autera doclrina Ula non
inflans,fedfpiritualis,8ccoripfumfimulrefrigeras
acupiditatibus firculi, &inflammans amoreDci.
Has falutares aquas Petrus vcrba vitx xtcxnx rocat
cum ait.Ioan.6.68.Domine ad qucm ibimus/Ycrba

131+

vita,Xtcrna:habes. VndcChriftus inApocalypfi?
cap.216. Egofiuentidabodefonteaquaeviuxg
tis. Vt autcm hsrc aqua viua oifertur pcr Euangeu
pr^dicationcm.ita fidc hauritur & fumitur
lud Domini diftum Ioan. 6. 55. Qui crcdit in n
non fitiet in xtcrnum. Huc illud Efaiae dittumpei

udiodefonti-

tinet,C3p.i2.5.haurictisaquascum gaud

bus faluatons,& dicetis in die illa.Confitcimni .uo
mino&inuocate nomcn eius. Dcinde figninca
homincs plane cffe immundos & ficcos nifi lrrigan-
tur aquis huius fontis & potantur.Quia nemo,vt ai
Bernhardus,mundus eft a forde,neceffarnis eit om-
nibusfons mifericordiar,& pari voto ad hu"cJ°"
tem Noc,Daniel,& Iob, properarc debent.Et u
minus,Ioan.4.i4.Quibibcrit cx aqua,quam ego
boci,non fitittinstemum. Dehacaquapra!dix
& Zacharias cap J4.8. Et crit in die iUa exibunt a
qua^ viua? de Ierufalem, hoc cft dodrina? Euangeu-
cxfcrmoquicumprofeaus fitcxladxa & Ieruia-
lem.difleminatus eft poftea in omnem terram. 1 1-
ti6, auocat nos l lacunis & ciftcrnis qus vcl aquan
nullam habent,vcl fi habcnt,eft lutofa & immunda,
atque adco vencnis infeda. Hoc eft,auocat no$ au
huraanis & diabolicis dodrinis, quacfuo vencn
haurientcs cnecant. r . . j

Porro Dauid in hac allegorica piftura relpicit a
typum minifterij Euangtlij, quz proponitur ^c •
z.io.Vbifonsdicituraccendiffedclocovoluptatw»
&irrigaffe vniuerfam fuperficiem tcrra;. Cnrn1
Dominus viuus illc fons fepultus eft in tcrra,fcd a -
ccnditdecorde tcrrz viuus&fons vitx vt.Gm"Crt
1 crr« fuperficiem irrigaret.id cft,omnes qui nabiu
fuper tcrram aquis dulcifsimis fui Euangclij recrc -
■ :t, vt non fitiant in aeternum. Deindc refpexit a
tontcm illum aqua?, qui fluxit de durifsima pctra, cc
(cqucbaturpopulum. Qux pctra vt Apoftolusd -
cc(,i.Corrath.io.4. typus erat Chrifti.CuiuslqU*
adLmbrabantdulciffimuEuangelijliquorem.lc
n6,refpicitadconditioncm hominum fui farculi <j
rcmotius habitabat a Icrufalem.Hi cnim per vall
(iccasproficifccbanturlcrufalem in fummjsrelti^
& in itintrc magno cum labore fodcrunt tetT*™9. i
iquam inucmrcnt fedadae fiti.Quare vidcbat D*u 1
p.rfpiricum fignificari maximum laborem niin 1 -
t:rorum qui non frae maximis moleftiis &m?.? s
tionibus haurirent aquas de fontibus falutis,quin
fiticntcs falurem refocillarent.

Cerce benedicliombw cotonab%twr Dotior»

PergHntdevtttorUinvittoriam. . .5profl^,:

Hocquartumdefcrip^
oromiffioncm bcn cdidionis didorurn Eccleiia?»^
fucccffusmminiftcri^romi
vbcrrimam, itaconfohtioncm dultiifimam con
nct. Doarinaefl quod minifterium vcrbi futuru»^
fit ettTcax.De hac etficacia vcrbi loquitur ^31^'^
5vio.cumait, Qiicmadmodum deicendit irnncr
n x decoeh.,& illuc no vltra reucrtitur,fed incbri

tcrram , & conciptrc eam facit & gcrminare, & ^
lcmen fercnti & panem comedenti.Sic crit vei
mcum , quod egredietur de orc mco, non rcUcrtQ^
turad mc vacuura,fcd facietqusecunque volu>,Pr^~
ipcrabitur in iis ad quos mifi illud. Quafi dic >
Vcrbum promiflionis quod cx meo mandato pr "
Jicabitis, feraper efficax erit. Vt cnirn pluuif qu
ineoiuffu tcrram irrigant, & fcecundam faciunt?
cxpaucisfeminibustantam meiTcm agricol^ co
gant, vt non folum inde cum fua familia viuanr,v^-
rura ctiam fcmcn in fcqucnrem annum habcant. ^
& fcmc vcrbi mei efficax eritj&profpcrabitunvtc^
piofiffimum fructum ferainatores vcrbi rcfcran '
r ficni

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

H25 PS ALMI

Deindc cum addit, Pergunt devibloria in vitloriam ,
^gnificat do&orcs Ecciefia: habituros qui ipfis ad-
UcHabuntur,quibustamenfuperioreserunt virtutc
^"i>quafuntarmati.

Porrohoftcs cum quibus cofligunt milites Ec-
» Eu» defix hoc eft prjecones verbi, funt diaboIus,& eius
farellites, tyranni,fophifta:>liypocrita:, & Epicurei.
aduerfus hos hoftes prodeunt in certamen miniftri
ijj,^ Euangclij armis fpiritualibus armati. Dequibus
* armisfupra diximus.Diabolus infidiatur do&rinae
& vit«e miniftrorum verbi, vt vel altero vel vtro-
Sue modo noseucrtat. Contra hunc hoftempu

LX XX III L

1225

gnandum erit finccritate dodrina: , innocentia vi-

^•iQa- l5> &ardcntiinuocarionc Domini zcbaoth. Subdi
'-l ti eftote Deo : Rcfiftite diabolo, & fugiet a vobis
I«cob. 4. 7. Vtautem fubditus eft Deo qui ipfius
vcrbo credit,& iuxta verbum viuir.ita diabolo
refiftit verbum & vitam inuadentiqui retinet fin-
Ceritatcm do&rina:, viuit innocenter& ardenter
Deum inuocat. Veriim cum hoc illi non fuccedit,
hoc eft, ft nec do&rinam nec vitam corrumpere po
teft,fugit & fc vi&um agnofcir. Et quia potentior
^ultoefthomine, promiiTio hacc imo cordi infi-
gendacft, Et fugiet a vobis,id eft, nihil vobis no-
ce°it , non cuertet vos fuis technis , doncc in fide
^anferitis fundati. Fides enim vi&oria mundi
cft>id eft,diaboli & omnium fatcllitum eius. Veru
Su»a irreconciliabile cft bcllum inter Satanam &
Chrifti Ecclefiam,omniu maxlme armatos nos eiTc
°P°ttct,quando videturfugifle. Nonenim fugit
quafi defperabundus dc pugna, fed vt alia via in pu
gnam ex infidijs redeat inftruetior.Nam vt eftvafcr
^calhd^^tque multorumannorum cxperietia do-
&us:ita nunc hac,nunc illa via miniftros Euangelij
?doritur,& f^pe magnam cladem facit,vt videre elt
m harreticis omnium tcmporum,inter quosfuere
^ulti viri do&ifsimi & pij>fed rctibus Satan$ & ar-
gumentis rationis carca? irritati & exc«cati occu-
kuerunt.Qiiarefortitcr milites Dei & duccs Eccle
5* Chriftiftabuntinacieaduerfus diabolu,fub ve-
*illo Chrifti,rctinendo fide & bona cofcientia:per
°nine orationc & obfccratione orantcs omni tepo
fc in fpiritu,& in ipfo vigilantes omni fedulitate,vt
ipfis dctur fcrmo in apertione oris cu fiducia, vt no
.* l^^aciant myftcriu Dciproquolegationefugutur.
Tyranni hoftcs dodtrina?,tametfi miniftros Eua-
8elij rabiofeperfequuntur,&multos iugulant &e
nicdiotolluntttamcn nontam vincunt quam vin-
cuntur.Nam vt potiorpars corum,v«delicetanim'
turpibusaffc&ibusfuccumbit vic1:us:ita animgfan
c^orumin medijs cruciatibus ttiumphant exultan-
:»mci. tcs* Siquidem & conftanti gloria: propofita? ex
N P<-'&ationefcconfolantur , & miferam ruinamty-
J^nnorum fe perfcqucntium oculofidei intuentur.

qua ruina Dauid pfalm.^. fic canit. Deus de
ftruet tc in aetcrnum , contcrct te & cuellet te de
tabcrnaculo, & radicem tuam dc tcrra viuentium.
Vidcbunt iufti & timcbunt , & fuper cum ridebut.
£cce homo qui non pofuit Deum fortitudincm
^uam,fed fpcrauitin multitudine diuitiaru fuarurr,
& ptaeualuit in iniquitate fua. S^o autem ficut olea
«orensin domo Dcifperauiin mifcricordia Deiin
*ternum, & in feculum feculi. Nero igitur iugulas
Paulum Apoftolum miferrimc fupcratur aSatana,
cuius inftin<5tu Apoftolum perfequitur & occidit:
Sed Paulusbcncdidionibus coronatur,&pergitde
^icStori i in vicTtoria.Nam no foliim corona iufticia?
3 iufto iudicc donatur, vcrumena fanguis ipfiusfit
tancjua irrigatio quardam agri Dominici, vnde ma
gis magisquc Ecclefia?plantula; germinant.

Vcrum hic qujeftio defugafe orYert. Numtem- pcfuga
poreperfecutionisiiceatpijs doctoribus Ecclefia? c"tfe"J.e"
fuga fibi confulere,vt euadant manus tyrannorum, locus.
prajfertimcum contraria in fpcciem & di&a&c-
xcmplain fcripturisoccurrant?Dicta ha?cin fpe-
ciem puenant. Si perfecuti vos fuerint in vna D»ftora
ciuitate, rugite m aiiam. tt, mercenarius iugit rum lpc_
cum vidit lupum vcnientem. Excmpla. Chri- ^ l^vs
ftusfugit in ^gyptum. Paulus demiiTus pcr cor-
bem fugitperfcqucntiom manus. Contra vcrb&Jatio.
Chriftus & Paulu5,atquc adeo infiniti martyres &
docT:orcsEcclcfia! fc fpontc in manus perfcquen-
tium tradiderunt.Horum diclorum & exemploru
AVTiKoyiA facile tonciliatur, confideratis caufis.
Qui fugiendo quarrit quae fua funt,& ncn quar funt
Iefu Chrifthin culpa cft. Contra vcro qui fugiendo
qua:rit quar Chrifti funt,& non quar funt fua, cxtra
culpamcft,Vnde Auguftinus:Stfr*«/ Dei nonpeccat
fi fecefferit in *lwm locnm videns farwemperfeyuenttum
fe,aut yuarentiuM in malum antmam f .am , modo oues
pailori in coelo fedenti orationxbus commendat , fe autem
tnvtilitatem eorumfugtendoferuat.hx. his contrarium Obicftio
videturprsceptum Domini , Matth. io.28.Nolite,
inquit,timereeos, qui occidunt corpus , animam
autem non poiTunt occiderc.Iam autcm quid qux-
foaliud cft fuga quamanimi timor? Si crgo pro-
hibctur timor,pi ohibctur & fuga.Rcfpondco.Co- Rcfpon-
prehcnfus a tyranno dcbcs contcmncrc mortc iu- dco'
xta prseceptum Domini , Nolitc timcrc cos qui oc
cidunt corpus. Non comprehenfus debcs fugerC
perfcqucntcm, non tam tui quam ouium cauTa, mo
do fuga tua non fit ouium proditio. Pcrfccutorcm
cnim qui prouocat facit: corrigit qui dedinat.Qua
re ha?c Auguftini diftinclio libro Epilfolarum,
Epiftola 180. tenendaeft : Trementc perfecutione
fngiendum ef fhrt/ft miniilrts , quando tbt aut plebs
Chrtslt non faertt cui minislretur, aut etiam fitertt, t$r
potesl implertper alos neceffarinm mtntBerium , ejutbus
non efi eademfugiendt caufa. Citrn autem plebs manet^
mtnifhi omnes fngiunt \mtntsleriumcjuc fubtrahtturrfuid
erit nifi mercenariorumfnga dumnabtltsrfutbus no efi ch-
radeoutbus > Vcrum fi tyranni perfequntur promi- £l«a qux
fcue omnes miniftros Euangelij , & parcunt plebi, 10"
quid tum faciendum crit? Ad hanc quaiflioncm
rtfpondet Auguftinus, quod fada precatione for- J0cfpon'
te fcgregentur qui fugiant , quiquc remaneant. Na
hac rationc confulitur Ecclefia? prarfenti,& in futu-
rum illi profpicitur,vt non femtl trucidatis Eccle-
fiar doftoribus ipfa deftituatur miniPicrio.

Sophiftsc & fycophantse fapientia huius mundi f^&Vy
inflati doftoribus Ecclefiaeaftutiflime infidiantur. cophats.
Horum fcopus cft vt fontibus Ifracl vcl obrutis,vel
turbatis, hoc eft, vt doctrina ccelcfti vcl prorfusa-
bolita, vcl humanis & diabolicis dodrinis dcpra.
uata,Ecdefia,cuiusvitaeft puritas verbi Dei, op_
primatur. Horumars fophiftica re<5te confertur
morofai fceminac , quam quicohibet ventos cohi-
bet , & oleum rnanu rctincrc conatur , vt Solomon
ait. Eft enim fophiflica infinita. Vnde fit vt
qui vclit omniafophifmata refutare , perinde fa-
ciat ac fi vcntos rcti cspere vclit.Quid ergo facicn-
dum?quomodo aduerfus fophiftas pugnadu? pafto Qyomo
res Ecclcfia» qui in hac lufta vicrtor;a quarrut, debet do vinc*
ante omnia firma teftimonia & pcrfpicuade fingu- tur'
Iis doc?trina? capitib' tenere,a quibus fc no finet ab-
duci vlla fophiftica,quibus multu profuerit fi in ve
radialeclic» redcinftituti fuerint.Sccudo,dcbct ar
denti prccatione a Dcoprecari, vt ipfe fuo vcrbo
virtutem aduei fus fophifticcn largiri dignetur , ne
vcritas antiqui ferpentis fpiris implicita fuffo-

Ff. j.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

I2.27 ENARRATIO

cetur , id eft,nc fophiftica vel prorfus euertatur, vel
faltcm deprauetur.Tertio improprias loquendi for
mas,& Ecclefia; inufitatas^quasPaulusx*/^^/^ vo
cat, vitabunt, contenti fimplicitate orationis quam
veritas amat. Quarto , fi ita inftructi non pof-
funt tamen ad omniafophifmata refpondere acute
fint contenti firoplicitate doclrinse quse cxprimi-
tur daris dictis , & confenticntibus fcripturas tefti-
moniis confirmatur. Hoc modo inftru&i mini-
ftriEuangelij non difficillime reportabunt victo-
Excmpia riamaducrfuslubriciferpentis calliditatem. Cuius
iniignc. rd puichcrrimun! exeroplum ex Ecclcfiaftica? hifto
rise libroi3.adfcribam,fccutus vfitatam verfioncm.
Quantam ( inquit ) habeat vtrtutem fidei fimpltcttas
ettam ex his <jua intbigesla referuntur agnofctmus. Ete-
ntm cum pro ftudio reltgiofi imperatoris ex omni terrafi-
terdotesVetcoijjfent ,opwione cornmoti phtlofopbt <juo-
cjue & dtaletltct valdt nobiles & opultnttjfimi conue-
ntrunt , in <jutbm cjutdam infignis in arte dtaletltca per
dies fingulos conptltu fummt certaminis cum Spifco-
pisnotlris, vtrisin dtaletltca non improb abtliter eru-
dttis , mouebat. Etfiebat, ingens jpetlacnlum conue-
nienttbus ad audiendum dotlis & Itteratis vtrts , nec ta-
menvllo genere Thtlofopbus concludt a cjuocjuam potc-
rataut conHringi* tanta enim dtcendiarte ebietlis <ju<t-
Slionibus occurrebat , vt vbi maxime vtderetur att> ttlus
vtlut anguis lubricus Iaberetur. Sed vt ottenderet
Deus, <jubd non in fermone regnum Dei ,Jedin virtute
<onfiHtt , <juidam ex confejfortbus fimpltctj]im& natura,
& ntbdaltud fciens quam lefum ChriHum & hmc cru-
cifixum , tnter c&teros audttores Eptfcopus aderat. Q*i
cum vtdiffet pbtfofopbum tnfultantem noflris , ejr callt-
de fe dtfputattonts arte iatlantem , pofcit ab omntbus
locum. <Att fe velle paucis curn phtlofopho tfto collo-
<jur. Tum verb noftri,qut fimpltcitatem viri & tmpert
tiam fermonts noucrantfaucre & veluti pudorem cjuen -
dampaticceperunt , neforte apud calltdos homtnes ri-
fut exponeretur fantla fimpitatas , perftttit tamen fe-
nior , hinc moutt fermonis exordtum.In nomineyin<}Utt
IefuCbrtftt, Pbtlofophe,audi <jua vera funt.T>eusvnus
eft , tjiiifccit caelum & terram , <juljue homini cjuem de
terrdt Itmo firmauerar fptntum dedtt, vmuerfa qua vtde-
tur&non videntur vtrtute Verbtfuicreauit^&fptri-
tusfutfantltficatione firmauit.Hocverbum ac faptentta
quem nos filturn dtctmts , humanos mifira tus^ errores tx
vtrgtne nafcttur , tt) ptr pafstontm mortts a perpetua
nos morte Itberautt , ac refurretltont fua aternam
nobis contultt vttam^uem & expetlamuc tudicem om-
mumcjuAgerimvueffeventurum. Credis hoc tta effe
philofopbe ? At tlle velut fi nun<juam vllum fermonem
contradtcendt dtdtctjfet , tta obsJupefaftus virt:tte dtClo-
rum wttus ad omnta boc folurn potntt rtfpondere , ttafi
bi vtderi , nec altud verum effe cjuam cjuod dixerat.
Tumfenior. St bxc , in jutt , ita effe credis , fnrge &
fecfueremeadDemomcum, & hutus fidei fignaculam
fifctpe. Etpbtlofophns comerfns ad dtfctp .los /aos,
& ad tos ejui audtendtgratia conuenerant , A udtte m
cjuit , O eruditi vtrt , donec verbts mecum res gttta tfl,
verba verbis oppofui, & qua dtcebantur dtcendiarte
fubutrti ^vbivtroproverbtsvtrtus procejfit ex ore dt
centis , non potuerunt refislere verba vtrtuti , nec bomo
aduerfari potutt Deo. Et tdeofi <juu veslrum potutt
in hts cju* dtlla funtfentire quafenfifcdat Chrtfto>w \{
feauaturbuncfentm tn <juo locutus eftDeus.Uxc nilto
riapulchre docet cpibus armis viaoria aduerfus
fophiftas acquiri poterit , nernpe ceru fundamenti
dodrinzperfuafionc feu demonftratione , iimpli
citate orationis,& trdenti voto, vtDcus fuc > ver-
bo robur tribuat , acfi ipfc illud fuofandiflimo
oreprofcrret.

Vthypocritzfabularum adores perfonati non ,
agnofcunt effe cfui funt , fcd alienam perfonam m- wx
duunt&repre>ntanr,fcu,vt Auguftinus lcquuu*'
qui tcgunt fub pcrfona quod funt , & oftcnrant in
pcrfona quod non funt:ita fcriptura tranflato voca-
bulo , propter fimilitudinem, eos hypocntas voea
qui extcrnis gcftibus & fadis pro fanfti* fe vcncn-
tant,cum interim animuseorum fit Pr0 ,uS.ia
impius. Hoc,eft cum extcrnus homo ouis Placia^
apparet, cuminternus fit lupus rapax. Hac e»»
imagine Chriftus hypocritas dodtores depinsK
Matth.7,Hinc hypocnfis extcrna pictatis iimuia-
tiofubanimo profano & impio. Duplex proincie
eftiniquitasin hypocrifi,videlicet impictas & men
dacium,qnarcetiamduplicitcrdamnantur, vide
cet vt impij aduerfus Deum, & medaces coram no-
minibus. Conuenit proinde reaiffimedictum »-
lud AriftotelisdeXenocratein hypocritas : ^'^^
£yvAtrff*t ptdo-iutrT*. Hiquia non hoftes le
ciucs , non inimici fcd amici , non cxtranei lcd do-
mcftici Ecclefia; haberi volunt, imperitiores & mi-
nuscautoscitiusobruuntquamapertiholtcs. V

riiTime enim dicitur , T uta frccjucnfijue viaeflper*'
mtctfatlerenomen.Quanvim autem damni nyPocr '
tx Ecclcfix intulerint omnibus temponbus hilto-
rixEcclcfi* abundc docent. Nam cum pugnant
cxternafuperftitione, & caercmonijs, quibus ma-
ximamoueturimperitaplcbccula , & cum lupcr-
ftioncmfuam palliant iciunijs , orationibus pro-
lixis,cIeemofynis,&ficta faciei triftitia, doctn-
nam iuftificationis gratuita? inuadunt , eamque ve-
luti fafcinis quibufdam obfcurare volunt, vt videre ^
eft inomniummonachorumfcais. Athuichypo
crifi opponcnda cft prudcns fimplicitas, qllJLc?ltf
vcri cognitione,amore boni,& pia aaione. Deind
quantum ficripoteft detrahcnda eft doccndo hy-
pocritis larua,vt lupus,qucm tegunt , appareat , v
lordes confpiciaiitur , vt fraus detegatur. Dcniqu
vt impietasintcrnaprodatur,quo difcant omne
non in extcrnis ritibus , non in ca»rcmonij$, non 1
fucau facicfedinanimivera pietatc fituroellere-
gnum Dci. - i(a

Epicurci quoque infultant doarina: tctleiiz 5M
camque pcrfLquuntur,voluptates, diuiti^s , & g °"
kiam mundi voluntati Dci,coeleftjbus opibus,&
ternae fandorum gloria; praeferentes.Obiiciunt tc
clcfisecrucisCrihifcandalum robijciunt PauClt.^
tcm vere crcdenttum Euangclio-obijciunt fplcn
rcm regni pontificijtubijciunt fapientiam adueria-
tiorum:obijciunthaerefcs&fchifmata,quibusdila-

ceraturEcclefia.Scdhorum fannas facflc contern- ^ ^
nit qui reac didicit Iefum Chriftum , & qui beati- ptf-
tudinemhominis non mctitur dolofa humanar ia-
pientia: mcnfura,fed veritate doarina: cceleftis , «
eucntu feu exitu vtrorumquc,hoc efi, pioru&
piorum.Dequocuentu legantur pfalmi 37-
Quoniam cum his aduerfarijs congrediuntur
clcfixdoaores, quorum munitiones armisfpiritu
iibusdcmoliuntur,&franguntvircs aducrfarioru,
dicuntur pergere de vidiona in vi&oriam. ^

Porro ex dodrina dc qua nunc di&um elt conc
diturconfolariodulc.ffima,quafe crigant miniitri
verbiinconfliaucumenumeratis boflibus. 1 Tl"pfr
mum cnim fc cxeoconfolabuntur, quod no fuarn»
fed Dei caufam agant.Secundo , quod non carna 1-
bus armis,fed cceleftibus muniti in certamen pr0J
deant.Tertib,quod habeant praEfcntem rcgeml*
duccm fubquo militancvidclicet Chriftum ipl»1^
qui viaorcfttotiusregnitencbrarum.Quarto,rcj
fpiciant ad coronam iufticia? ipfis propofitam3^

ni* PSALMI

Agonothete Chrifto immarcefcibile.Quinto,qudd
pugna? cataftrophe fit futura Iastiifima & periucun-
da,in qua Deus ipfe fe prarfentcm exhibebit, de qua
rc fequiturin deicriptione.

vt appareat Deus in zjon.

* Hocfextum & poftremum defcriptionis pra»fen
ipitis membrum continet caufam finalem victoria?
militum Ecclcfia?,videlicet vt Deus fua? Ecclefia! de
fenfor & cuftos praefcns agnofcatur iuxta promifsio
hem.Non prseualebunt aduerfus eam port^ infero-
rum, hucprecatio illa pertinetquse eftin Pfalmo
D5«t. Non nobis Domine non nobis , fed nomini
tuodagloriam , fupcr mifcricordia tua & veritate,
Quare dicent gentes,vbi eft Deus eorum? Ac fi di
Cat> Iftam blafphemiam hominura negantiumte
habere curara Ecdefiae tua> reprime,ajdito teftimo-
nio prarfentiar tua; in Ecclefia. Etfi autemDeus
fuam prajfentiam in toto mundo teftatur proui-
denth , gubernatione , & conferuatione naturar re-
tum, tamen peculiaribus quibufdam raodis fe prae-
fentem in Ecclefia , & in fingolis fan&is exhibet,
videlicetconfertiationem mini, erij verbi &facra-
mentorum , habitatione ia fanctis pcr fidem, con-
^imofolationeinterna.defenfione miraculofa aduerfus
furores diabolorum & hominum. Dehac prarfentia
teftanturfequentiatcft1moniaNum.14.13.At audi-
e nt £gypt ij quod eduxeris in virtute tua populum
iftumde medio eorum dicentque habitatori terrae
huius , & quod tu Domine oculo ad oculum v fus
fis.Iofue.3.10. Scietisqubd Dominus Deusviuens
in mcdio veftri fit. 1. Rcgtl. 18.36. Vt fciant omncs
S"ifunt in terra quod fu Deus in Ifrael. Efaias 37.
2o« Et nunc DomincDeus noftcr faluanosdema
nu Sennacherib , vt cognofcant omnia rcgna terra?

Siet ^UO(^ tu ^°^us f,s Dominus.

Harc prasfentia Dei in Ecclefia duplicem finem
bjjj^ propofitum habet. Quorum vnus ad domelticos
^ Ecdefiajcalterad extraneos&prophanos pertinet,
Quantumautem ad pios feudomefticos fidei atti-
net,hic finis eft prarfentia? Dei in Ecdefia, videlicct
Vt pij confirmcntur in fidc, vt gratias agat Dco fub
cuius vmbraculo fecuri funt,vc viuant in timorc
I)ei in cuius confpe&u ambulant , vt iub cruce
E>eum qnem habcnt praefentem inuocenc, vt pcr pa
ticntiam expc&ent victoriam aducrfus diabolum
& mundum.Hinc illa fiducia? plena confolatio,Nu,
*4- 9. Dominus nobifcum eft , nolite metucre.
Quantum autem ad extrancos & prophanos ipectat
^icfiniscftprarfentiseDci in Ecclefia , vt fevelad-
iungant vera: Ecclefiar perpcenitentiam , abnegata
°mni profanitate & impietatc : Vel , fi hoc non fe-
5erint,vt habe3ntproprias confcientias telles fua?
iuftiflimaicondemnationis. Nam futurum efttan-
demvtiuxta pfalmi 85. 18. di&um ,Erubefcant &
conturbencur in fcculum feculi,& confundantur &
Percant,& cognofcant quodnomen tibi Dominus,
^uodquefolus fisaltirfimus fuper omnem terram,
& vtpfalmus 52. habet,Dcftruet tc in finem&e
u^Het te & migrare te faciet de tabernaculo tuo , &
radiccm tuam deterra viuentium detrahet , vide
°unt iufti,& ridcbunt diccntes. Ecce homo qui no
pofuit Dcum adiutorem fuum, fed fperauit in mul
l'tudine diuitiarum fuarum,& pra»ualuit in vanita
l?fua. Nullum igitur excogitari poteft malum
Peftilcntiusaut cxitialius quarn per peccatuaDeo
^eparari , aperenni omniura bonorura fontc ad pcr
niciodiTimam couerti malorum camennam, adu.
cifsima vita m acerbifsimam mortem, deniquea v
r* beatitudine ad fcmpitcrnam miferiam.

L X X X 1 1 1 L

1230

TERTIA PARS.

TErtia parspfalmiprccatiocftinqua petitDa
uid dcfenfionem Ecclefix , & abfoluitur hxc
pars8.o.io.& n.verfibus, &conftat propofitione
& coufirmatione:de quibus ordine diccmus.

Domine Dens Zebaoth exaudi orationem meam,
aunbus^ercipe fieusfacob.

Harc precationis propofitio duabus rationibus Propofi.
fulcitur,quarum priorprzcedit, alterafequiturpro
pofitionem.Noricnimfolent petitiones fimplici- tiones.
ter & nudeproponi, fcd farpius veftiuiltur argu-
mentis fuaforijs,fa?pc cpithetts rei qua: petitur ap-
pofitisornantur,vtmagismoueant. Prior ratiofeu |:a^P°tS
compellatiocontinetur hifcc verbis: Domtne Dens
Zcbaothy fumitur afacultate, quafi dicat , Cumtu
fis Dominus ille Zcbaoth omnipoterts,cui riihil po
teftrefiftere,fedomnia tuoceduilt imperio, facilli-
mum tibi fuerit Ecclefiam tuam aduerfus omnis ge
heris hoftes confcruare & tiieri. Quarc rogo vt
hanc tuampotentiam exerasin Ecclehae dcfenlio-
neaduerfus rabicni diabclorum & hominum,qui
partim ex iniidijs , partim aperto marte Ecdcfiam
tuam aggrediutitur. Pofterior ratio qua vcftitur Jat^ft^**
& fulcitur peticio hxc eft,DcusIacob. Ha?c ra- federe
tio a voluntate Dei erga Ecclefiam fumitur. Nam Dci»
cum Iacob meminit, rcfpicit ad promifTionem fa-
ctim Iacob nepoti Abrahae & (emini eius,ideft,
omnibus qui ride promiftionis recipiuntur in fa-
miham Iacob, hoc cft , m Ecclefiam.Eft autcm pro
milfio fada Iacob fundata in benedido leminc Ie-
fu Chrifto,quare perinde eft ac fi dixiffet , Auribm
percipeorationem meam propter Domihum mc-
diatorcmnoftrumlefumChri «unl. Dortiina-

Has duas caufas in omni inuocationenoftra intu
camur,quaru prior docct quod D-us poffit prasftarc
qusepetimus,alteraquod velit, idque propter pro-

1 rr 1 L1 r r • - Cofirma-

miiiionem paternam. Has iplas cauias coniungit ,ioabea-
Dominus in forma prccandi quam fuiscommcn- dcm pre-
dat difcipulis , cum ait , Precantcs dicite, Pater no- ""^fo1
fter qui es in coelis.Nam ctim dicitur, Pater nofter,
iignificaturpaternaDei voluntas crga filios fuos,
hoc eft,credentesomnes. Cura veroaaditur. Qui
csinccelis, mdicatur Maieftas diuina & potentia
qua potcft quicquid vulr. Vultautem orania quar
promifir. Promifl'10 enim voluntariaeft & gratui-Alia d^
a.Ex his prarterea duo colliguntur. Primum quod atini.
foli illi redte & cfficaciter orare pofTunt, qui habent
promiffionem , hoc eft, qui crcdunt.Dcinde^ quod
orationis vis non ex dignitate hominis pendeat,
fcd cx bonitate Dei promittentis fc exauditurum
inuocantcs cxfide promilVionis. Dc Domino ze-
baoth , dcpugna ipfius , cxercitibus,& triumphis,
vide qua: annotauimus in primum huius pialmi
vprfum.

p ProtcRor nosler , afpicc 'Dcus , & refptce in
factem Chrtslt ttti.

Petitionisrcpetitio eft fimiliter veftita duabus Summa.
rationibus,quarum prior connnet vtraquc fup- rio-
rcm , cft enim & a potcntia & voluntate Dci fum-
pta.Nam cum dicit. Proteclor fcu clypee nos7cr>8t.
potentiam qua poteft , & voluntatem qua vult
Deus iuuarc infinuat. Cum aurem addit, rcjpi-
ce tn factem Qlonsli tni : Ratio fimiliter a virtute
promiffionis fumitur. Nam ciim Deus Da-

F. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

uidem in regcmfui populi vngeret, fimul proroifit
ipfi auxilium qooties-ex fkle iftuocaret. Vnde in
Pfalmo^i.y.Tuesrefugium mcum in tribulatio-
nc.Co^fpr^a^rae vt fcruatus lauderote. huiufmodi
func dicft iplurima in pfalmis.
Appiica- "' Porrohicratio redcaccommodatur cuihbet
tiodoau pio in fuaicgitima vocatione. Nam vt Dauidfuit
nX' diuinitus vocatus ad regnu?atque ideo petit a Deo
defenfiQn.c vtiuam ordinatjouem tueatur : ita qui-
libet lcgitimc vocatusad quamuis fun£r.ionem iiue
po!iricam

fiueEcclefiafticam,ftatuetdiuinitusvo-
cation^f^aameffcatqucideoDeum velle luam
ordinaqbnem tucri,& inuocantes ex fide «addire.
Hac cohfolationc carent quj f\maiones cpaiubet
inuadpnt bcr fraudem finc legitima vocattonc.
10, ^Oh^ rneltor ejl Xes vna inatrijs iuts fiper mtUta.
, , .Mgtalufl^s ejffin domo iiiama^fiam habttare tn
>i&*i*akernacHlts wptoxnrn. . .

Ratio propofiuonis proximx , rcfpice in facicm
m3' Chnft?tjuj$>c elt,fac vt ego qui a te furo in rcgem
crcatus rcltituar dignitati mez regi*. Etfi autc pof
fcmin hocmcocxilio fauorem vicinorum regum
mihi conciliarcac cum illis habitare & fuauitcr yi-
ucrc:tamcn>lurisfacio Ecclcfiam Dci , vbi verbu
Dci fonat, & iuxta verbum Dci hunt preces & «-
criricia,quam palatia rcgum. Atque ita omnino af
• fcausTu^mqubimaliminfimum&vihffimummi-
miterium in EcdcfiaDciobirequam florcrcopi-
. rb^s^potcntia^honoribus^&voluptatibus extraEc-
clefiamin palatiis impiorum regum,qui Dcu lfrae
lisnonagnofcunt& inuoca.it. Hicproindc locus
Bcftrina aocet quantum fit decuseiTcciucm Ecclciix Dei,
efi^^cb vt pptius viliiT.ma fundio in Ecclcfia Dnflt
lccicfcr cxpetcnda,quam fummagloria rcgum & pnncipu
Dci- mundi, qui extra familiam Dei vcl fcruiunt ido-
lis,vcl prwrfus funt cydopcs, nullum numen pretcr
CurDa- vcntrcm agnofccntes.Sed vnde hic affcdus m ian-
^scft aimmoregeDauidc?Ratio huiusaffeftus noncer
nitur ocults corporcis fcd fidei tanturo,nec difcitur
in aulis & pal itiis rcgnu mudi,fcd in faduario Dei-
vt ipfc Dauid teftatur, Pfal. 73.16.17.&C.CU mquiu
Comtabavt fcirc,hoc fcilicet(cur Ecdcfia premitur
CiUcc&impii florcnt J fcdmfficilc cratinoculis
mcisdoncc irein fan&uaiiuDei&animaducrtcrc
innouiffimaeorum. Siquidem in lubrico pofuifti
cor,& deicc,iftieos,in intcritum. Qucmodo tafti
Cunt in dcfolationcm?Quam fubito dcfeccrunt?Pe-
rjcrunt proptcr iniquitatcm fuam , fcd cgo fempcr
tecum,tcnuifti manum dexteram meam, & in con-
filio tuo dcduxifti mc,& cum gloria fufcepifti me.
Dauidigiturocuhsfideinon lolum intuetur^glo-
riamEcclefiar, &futuram beatitudincm ciumEc-
clefi*,vcrumaiam cogitat de trift iflimo exitu coiv
qai Deum in Ecclclia non inuocant.De vtroq; hoc
eft dc gloria Ecclcfiz & cxitu impiorum canit ipfc
Dauidin'Lmncmodu,Pfal.73.27.28.Ecccquielon-
.gantjfe a tc pcribunt, pcrdes omncs qui formcatur
abs tflMihiautem adhfcrcre Dco bonum eft,ponc
re in Domino Deo fpcm meam, vt annuncicm om
nes laudcstuas in portis filiar Sion.

2S« & Scd ^ caurjE eft ^u6(i Placri(luc P.otcntcSiD

la^cntcs mundo&fapicntcsnonanimaduertant innouiiii-
raondlhamafua. qub reclius vitam inftituant ? Huius rei
iUnimad0ntrcs caufi numerantur a Paulo , vidclicct mentis
ucmnt. vanitas • c2Ecitas intelligenti* , & obduratio cordis.
Vanitas mcntisftcit vt caquac velntipcr fommum
honefta iudicantur eligcnda mox fine frudu eua-
nefcat .Cxcitas intelligcnar tranfuerfos eos rapit, vt
ex principiis honefti in natura impreffis nihil nifi er
loresfcquitur.Obduratio cordis facit vt nullo timo

ENARRATIO m rnvcrc.

reDci tagantur.Vndefit,vtreproba *•
bonis fucata bona «npledanwr , .
falfas,pro vera gloria inanem , pro
buspecuinas &&feediffimas , pro vera potcntu «n
nemParrogantiam. Dc hac
obduratione loquitur Dom.nus ^««^J^
cap.4.^StultuspoPdusmeusmenon

Cap. 4.22. MUitUS popuiua 111«-«- # "f . .

filfjinfipicntcs fum&vccordcs, Op.cntc lun •
facicndum mala.bcnc autcm f.ccrc nc fc,unt. V
ctiam fit.vt iuxta didum Solomoois,lstcntur
malc fcccrint,& exultcnt in rcbus pcflimis. US {.
Efaias hmentabilcm voccm V^t acclamat cua »
auit,cap.5.zi. Vxvobis qui fapicntcs cft s ,» oco^
vcftris & coram vobis prudctcs. Nam .

rum Epicurse, contcmnunt ,ram Dei.iui» v
tibus indulgcn.cs , vcl qu.a non putant D«»
vcl quia, fi vcl maxime (it Dcus , non putant ,u
iralci cum fit clcmcntiffimus. Vcl fi '"^'am
mora induci. obliuioncm.Scd hanc van ffima» ^
nitatcm dics cxtrcmus in confpeau ommum «

turaru m,diabolorum,Angelorum,& ^-WJ^
futabit. Etconfcientia qua:cft telhs futurnuu, j
manifcftiffimc illorum vanitatcm "guu> &

lantininnocentia. AJffi-eia.

Reddit rationcm cur potius eligat abiect 11 g
mus effc in domo Domini,id eft in Lcclc ia , quam
fummisfruivoluptatibus & dcliciis in tabcrnac -
lis impiorum. Sumiturautem hxc *tloloS,aa°
numerationc bonorum feu commodorum q
foliciuesEcclcfizpercipiunt, quibufquc ex

non modocarent, fed contrariis ^tinuoWu^
tur.Quarcperantithefiniiluftrandafunr,vtvtr^

que appareat, vidclicct & quantum fic dccus t.cc
lU& contra quanta fit miferia corum qui iuot

tra^mt^numfeucommodumEc^
quod ipfc Deus in ea fit tanquam fol lucidil iimus, d
id quod refero & ad claram notitiam Dei, & ad
£tus congruentes cum notitia,& ad multiphccs co
folationes quas pij concipiunt pcr ^utotionc^ ^
iusfolis. Vtcnimexfolehoc
do lux.calor , & radi j quibus °^nia/Limfic3n'Urlc_
foucntur.ita ex Deo, qui cftfol inuifibilis& tcci
Ctx fplendor,id eft dara Dei notitia , eft calor » u^
eft,ttfeausfpc,fidc,dilcaioncardentcs,&radiJ^u
funtmnltiplicesconfolationcs quibus anima tiu
lis viuificatur,fouetur, & cxhilaratur. Hic fol vt »
oientibus Dcum oritur:Ita negligentibus,pcrnJCio
rc viucntibus & fccuris occidit. Caucndum proi
Jc eft fummopcrc,nc pi j finant hunc folcm tibi o siJDje.
fcurari& occultari. Nam vt hic fol afpcaabilis »
vifus fucritaegrotoin fomnus occultariautobic
rari,pericu.lum eft inftarc,vt ait Hippocratcs,a?gr
tocert.ffimammortemr.itafi fol nofter ^hrui
obfcuratur nobis abolita vcl corrupta doCtr1"/
mors anims ccrtiftlma impendct. Hoc crgo 1
quia defticuumuromncs qui (unt cxtra tccicii
Dci,non poffunt non cffc mifcrrimi. Naro & ™ \l '
ncbris ignorantix denfiftimis palpitant carci
icrn3riDei,& horrenda animorum confternati
rfc percelluntur , dim fe pcccatum in illorum con~
fcientiis prodit. Etfi autem in multis confcientia v
luti cauterio adufta videatur,ac fi cflct expers omm
,fcrifuspcccati,eapcrgifceturtamcnii|agonerno - ^

Itis & mifcram animam in defperationcm adiget. ^gft
! Secundum commodum Hcclefis eft quod ip^c ^
Dcus qui fol cft,fit ci quoque loco fcuti quo cingu-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1235 P S A L M I

tur,defenduntur,& tuti funt Ecclefie; domeftici ad-
uerfus regnu tenebraru.De hoc fcuto loquitur pfal
mus5.12.13.cum ait, Lastabuntur omnes qui fperant
in te,in aeternum exultabunt &habitabis ineis,&
glonabuntur in te omnes qui diligunt nomen tuu.
Quoniam tu benedices iufto Domine,vt fcuto bo-
na» voluntatis coronas nos.& pfal. 18.36. Et dedifti
mihi fcutum falutis tuae,&dextera tua fuftentat me.
Ita enim Deo beneplacitum eft quod non folufuos
corona bona» fua: voluntatis cingere velit,verume-
tiam perpetua benedi&ione felices effe. Cum Pau-
lus fcribitEphef.eap.6.13. alTumite fcutum fidei quo
poffitis omnia iacula maligni illius ignita extingue
re,fignificat tum demum nos cingi fidei clypeo,qua
do fidem inconculTam doftrina? cum fiducia mifcri-
cordia: & bona confcientia retinentes , militamu s
honeftam militiam. Hocfcutoquia carent hoftcs
Dci,quid quxfo poterit illis efle miferius ? Siquidc
in eos rex tenebrarum plenum obtinet imperium,
&eos devno fcelerein aliud praecipitat , doneci-
pfos funditus perdidcrit.
iGrati5 Tcrtium& quartum commoda funt Gratia &
^Qeus Gloria.Ita enim ait, Gratiam qt Gloriamdabit Domt-
nw. Gratia eft fauor Dei rcmittetis peccatum cre-
dentibus propter mortem filij,& ornantis Ecclefia
vefte mundiffima quar eft Chrifti obedientia fcu iu
ftitia.Hacgratiaquia placent fideles, non pofTunt
non efTc fclices & beati. At qui funt extra Ecclefiam
4Gtotu. huius gratias falutaris expertes funt , rei & damnati
propterfuam iniquitatem.Gloria eft adoptionisa-
deptio,Spiritus fanfti inhabitatio, & aeterna: bcati-
tudinis haercditaria poffeffio.Verum qui funt extra
Ecclefiam mancipia funt Sathanse, Spiritu fathanse
agitantur,& fempiternce ignominia? referuantur.
•Stec" Qaitotum bonum feu commodum Ecdefia? quo
d!«c bl*carent imp;jcftdequoaitpf.lmifta,A^*prtWir£0
Jjc°fcit- nis eos qutambnlanttn innocentia. Hic ex fructu iudi-
*>ni,MSp| cium fitdcarbore.Arborcnimbonaprofert bonu
Jjjiib. &vtilemfrudum.Contraveroputrisarbornonpo
^°iPtM teftnifi noxium & infuauem fructum producere.
Ambjlareininnoccntia feu in integritate , fiue in
perfc&ione ( voce cnim Hebraicam qua hicvtitur
pfalmifta,fa:pe perfedionis vocabulo reddunt in-
terprctes)eft cum homo fidc iuftificatus anteponit
obcdientiam ergi Dcum omnibus rebus mudi vel
fuauiffimis.Harcdefinitioprobati poteft ex n.cap.
Skx Genef. Eft autem duplex perfectio Chriftiana vi-
fe> ° delicct imputationis & obedientias. Perfedus impu
^ ' *" tatione eft qui credit in Iefum Chriftum iuxta illud,
Rom.TO.4. Chriftus cft perfe&io lcgis in iuftitiam
omni credcnti.Perfcdus obedientia eft qui obcdic
tiam crga Deum omnibus rebus mundi anteponic
Neq; tamen hzc perfc&io eft confummatio operis
iuxtarcgulam lcgis,fcdcft in voluntate propofitu,
conatus,& ftudium quo quisquotidie vlteriuspro-
greditur ad pcrfe&ionem.Hoc ftudium approbatio
ne diuina perfc&um dicitur. Quod autem ad volun
tatem & cordis affcdum & ftudium rcferenda fit
hajcperfectio Chriftiana teftantur fequentiatefti-
monia. 10^24.14. Timetc Dominum & feruitc
Domino cordc pcrie&o. i.paral.i8.Q.£t tu Solomo
ferui Deo corde pcrfe&o.Hoc fe feciffe tcftatur Eze
chias apud Efa.38. cap.^.ciim ait,obfecro Iehoua,re
cordarequarfo quod ambulaucrim coram tein veri
tate & corde perfecto,& quod bonum eft in oculis
tuisfecerim,hancperfe£Honem requirit Paulus cu
ait,i.Ti,m.i.i8.iQ.Milita honeftam rrilitiam retines
fidem & bonam confcientiam.Fide enim obtinetur
obedicntia Chrifti quar eft pcrfcciio Icgis.Confcie
tia obedicndi alacritare conferuatur,qua pius antc

LXXXIill.

ponit omnibus rebus obcdientiam crga Deum,eifi
eam iuxta regulam lcgis prseftare non poffit.

Porro cum plalmifta att, Non priuabit boms eos tcd<Dc^*
quiambulantininnocentia, Scntchtia intcliigcn- J^^j^' e
daeftderemunerationeobcdicntiaecx fidepraefti- xIb.fuoxa
tse.Nonenimhicloquiturdecaufis falutis , fed dc
effe&u fidei qua iuftificati faluamur. Itaque retcxe-
da eft hxc fententia & fimiles,qualesplurime_ occur
runt in fcriptura,in hunc modum.Qui ambulant iri
innocentia non priuabuntur bonis,quare ita? Qi)ia
ambulantes in innoccntia crcdunt. Credentcs aute
funt iufti Chrifti iuftitia fibi imputata.Iuftis propo-
nitur vita & omnium bonorum abundantia,adco vc
nihil illis dcfideretur ad plenam bcatitudinem.Pro
inde qui ambulant in innocentia non priuabuntur
bonis.Eodem modo fimilcs fententia? retexenda:
funt,vt ducamur ab cfTedu proprio ad caufam pro-
priam & rurfus concludamus ex caufa propria alia
efFc&a adiun&a &confcqucntia,vt cum dicitur,Bca
*° ti qui pcrfccutionem patiuntur propter Chrifti co-
feffionem, non hic fit mcntio caufa? beatitudinis,
fed cffcctus fidei,& eius quod neceflario fidcm con
fcquitur.Quarc ita cxplicanda eft fententia. Bcati
funt iqui perfecutionem proptcr Chrifti confcffio-
ne patiuncur.Qui fic ? Qijia credunt. Eft enim fidei
cffectus proprius confellio fidei tcmpore perfccu-
tionis.Verum credentes iufti fuiit obcdientia Chri
fti,iufti autcm viuunt & funt bcati fpe zictnx felici
tatis.Proinde qui patiuntur perfecutionem propter
confeffione Chrifti funt bcati.Loquitur autcm hcc
modo fcripturaduas ob catifas.Primum vt fiat iudi-
ciumdevera & viua fidc cxfuis naturalibuspropric ^"JjjJ
tatibus,ne vidclicct laruam fidci fcu fpcdrum pro mium
vera fideampledamur. Dcindcvt nospromiffioneP10?0"^'
remuncrationis obedientia! excitcmur ad alacnus cx fidc
praeftandum officium,& non fcgnefcamus proptcr p">fc£is
difficultatesquseplurimeincidunt, & multos red-
dunt laguidiorcs.Vcru dc hoc loco fupra copiofius
diximus,vbi pcrftrinximus crrorcs pontificioru qui
perpcra confundunt caufas &cfrccta,& fajpe cx qua-
litatibus,affe(ftibus,& actionibus fandoru, faciunt
caufas iuftificationis & falutis, quoru crrores euer-
tit pretiu mediatoris noftri vnici. Na ex diametro
cummerito mortis Chrifti pugnat omne humanii
mcritu cu negotium iuftificationis agitur.Porro cu
impij qui hasrcnt in fuis peccatis, militantcs fub fa-
tana hifcebonisquibus fola Ecdefia fruitur,priua-
buntur,nihil fanepotcrit mifcrius efTc quam vagari
cxtra Ecclefiam Dci , & ferri de peccato in pcccatu
donec ruatur in fcrapiternam miferiam.

■

QVARTA
pfalmt

P ARS

QVartapars Pfalmi Epiphonema eftper ad- summa.
mirationcm,in qua veram caufam bcatitudi-
nis Ecclefia» monlirat tlTe firmam in Deo fiduciam.
12 Domtnc Zcbaoth\ TlcatHs Homo <jui confidit
60 in tc.

Hactenus ex qualitatibus,affedibus , & aci ioni - Caufabea
bus variis otlcndit quinam fint ciucs Ecclefia: , qui titudmis.
bus propofita eft beatitudo & falus.Nunc autem in Plorura-
hocepiphoncmateipfam caufam iuftificationis &
beatitudinisclare ponit oboculos, videlicet fidu-
ciamin mifericordiam Deiquacin foloChrifto ra-
ta eft.Beatus,inquit,homo qui confiditin te. Ha?c JJ^J"
fiducia ex notitia nafcitur iuxta didu Pfalmi: confi-
dec in te q. noucrut nome tuu,quonia no dereliqui-
Ff. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

n35

E N ARRATIO

n>6

Sedquare beatuscftquij

<^rc ftiquarentestcDominc,

ofufconfi co nfidit in Dominum? Quia vitx aetcrn* eft Uztcs.
*t in Do Qnarc attcrnse vitse haercsPQuia eft iuiV.Cur iuftus?'
rci"0, Quia in Chrifto eft,& a Chrifto habct cj> lex rcq,rit,
ncpe iuftitia,iuxta iliud,R6.io.4.Chriftus cft finis le
gis in iuflitia omni credeti.Fiducia proindc pedet a
promiffionc gratuit» mifericordise. Gratuita mi-
fcricordiadependct a paternabonitatc.Paternabo
nitas fundatur in mcrito filii,meritum filij eft ^rpov
pro peccatis totius mundi,quod *Zrrf* fidc applica- (l
similc. turhomini. Vt cnira remediu fine applicationc ad •
locum affe&um,nullam vtilitatc argroto adfert : ita
promiffio mifcricordia: gratuita? inChrifto Iefu etii ;
pcr fc vera & rata cft,tarocn homini fine fidc qua fit :
applicatio non prodcft. Neq; tamcn cxiftimandum
SfideV eltapplicationeperfidemfieri proptcr eius men-
iuftificat. tum,autdignitate,fcd proptcrlefum Chriitu,quem
fide apprehendit homo , vt eius fanguine a pcccato
purgetur , vt eius iuftitia donetur , & fit Deo acce-
ptus, Nam lex nihil habct quod in credentibus ac- j10
cufet: quia habent iurtitiam,qua ipfa requirit, cuiq;
vitam promittit. Canerum poftquahomo fideiufti
ficatus cft,debet ex virtute fpiritus fidei viuere.Fie-
ri enim non poteft vt homo fimul & vere credat,
&viuatfecundumcarne. QuarePaulus adRom.8.
io.ait,SiChriftusin vobis eft, corpusquidcm mor
tuumcft propterpeccatu,Spiritusaute vitaeftpro-
pter iuftificationem- Hic Apoftolus,cffectum dupli
"cem Chrifti in nobis habitantis pcr fidem, ponit,vi
delicct mortificationc & viuificationcm. Vbicunq.
igiturviua&falutaris fidcs cft,ibifunt quoq. eius
naturales proprietatcs, atque inde eft quod fcriptu
ra fsepius iudiciumfidei facit ex eius proprictatibus:
idque ideo nc quis fc fpcdro fidci ftUat. Vt crgo
ridcs fi- corp0rjs Vltam cx eius motu dignofcimus, ita & fi

b« moc- dci vitam cx operibus bonis percipimus.Scd intcr
tua eft. ea accurate caucndum eft, ne ipfam fide qua appre-
henditur Chriftus vcl cum proprictatibus ipfius co-
fundamus,vcl cum qualitatibus,affc(5libus,aut ac"tio
nibus iuftificatorum mifceamus. Qui enim hoc fa-
ciunt.dcctrini gratuitae iuftificationis pcrucrtunt.
PorroFtebraica vox,qua hoc loco fignificatur fidu-
lidcivox cia, dubitationi opponitur, & declaratur pluribus
cxphca- voCjDlls api:fd paulum inter quas funt har, t*jy%*>tu
%Xn' mensconuincla firmiffimis rationibus de veritatc
Dci,^cquit fcit. £rftWi*,qua animus credenris oppo
nit fe omnibus obftaculis fidei feu tcntationibus.
-5r^po?opi*,qua pleno curfu piusfertur in bcatitudi
nisportum.^o^»3-KConfidentia,cx qua nafcitur
^i-.»7i*. Has ob caufas confcrtur fidcs cinctorio re
num,Efaia?ii.5.ScutoadEphcfios6.io.Symbolo dc
fponfationis^Ofcse 2.20. Auro quod igneproba
tur,i.Petr.i.7.

Deiuflificationc.

Quandoquidcm Dauid hoc loco , eos qui con
foVus dc fidunt in Deo beatos elTe pronunciat,& nemo bea
iuftifica. tus e{fe p0tcrit,nifi idem iuftus fucrit(nam idco crc
JSSJri*" dcntcs funt bcati,quia iufti-.fiquidcm ncmini vnqua
coment» Contigir,aut contingetbeatitudo finciuftiria, quar

Itut4ddi~ iuft'tia caL'k vit3e atmJe atlco falutis & vcr* Dcat.itu
Ut* dinis exiftiO libet huc breuem do&rina: dc iuftifi
cationehominiscoram Dco,declarationem adiun
gere.Etfi aurcm harc do&rina iuftificationis perf-
picue traditur, & in fcholis, & in templis huius rc-
gnittaraen quia fubindc tcnebrae admifcentur huic
clariffim3eluci,pra;fertimapoliticis hominibus&
hvpocritis:quorum illi quide foro ciuili fe accomo-
dantes, raetiuntur iuftitiamcnfurarationis:hive

. v laruam iuftitia? induentes, iufti fancti haben vo-
lunt: Neutri ergorede norunt difcerncre »"!crC^
fcripturse teftiraonia,qua? ^pprie agunt de iuftifica-
tioniscaufis, &aliadida quae alio funt rekrencia,
prout circuftantiar locorum & analogia fidci poil
lat:Voloquatuor ordines tcftimoniorum fcripio-
r*,qu2e folentin hac materia agitari,proponerf:> n
de clariffime patebit,quaena fit vera fcntcntia Ecde
fi^ Dci,de iuftificatione hominis coram Deo,&quo
in loco habenda fit obcdientia piorum erga Dcuru. ^
Suntautcm hi ordines teftimoniorum. ■ tcti**u
PrimnsAc fummo iure lcgis, iuxta normam lulti- de iufti»
tiz diuinas.

SeeundHi,de dulciffima irmw* Euangclij, fccun-
dum proraiffionem gratia-. ..

r^/^defruc^ibusfideipropriis & neceflanis,
atq. adeo de proprietatibus, qnalitatibus,& aftiom
bus iuftificatorum.

QuArtni^ mercede& rcmuncrationebonorurn

opcrum,iuxta promiffiones diuinas. Hoc difcrmii-
neteftimoniorura cognito,facile erit iudicare dc
totahacdo<arina.

Dt primsordine*

Primus ordo agit de fummo iure lcgis iuxta nor- sa^
mam iuftitia? diuinae,qu« ipfa lex cft.Eft aute iurn- ^
mu iuslegis diuinar,ncmini vita & falutc,nili quiut
legisfententia pcrfede iuftus.conferre: fcd oes imc
difcrimine malcdidioni, ira: Dei, & arternis pcenis
adiudicare,qui non prxftiterint lcgi pura , perkcta,
& pcrpctuam obedientiam.Hoc ius legis,in promn v
fionibus& cominationibuslcgiDei additis, cotine
tur.Et fumma redit ad ha?c duo dida Mofis.maledi ^
dusomnis qui non permanferit in omnibus qu£
unt in libro U gis,vt faciat ca. Et,qui fecerit

fcripta funtin libro kg ,

ea homo,viuct in cis. Hoc cft, vt Dcus con Jcmnat
hgis tranfgrelTorera,ita legis implctorcm iuftmcar»
, Nam vtcondcmnarc,cftDeum,accufanteMofeieu

+°j lege propria hominis confcicntia attcftantc, homi-
ne legis tranfgrciTorera reu dicere,iniuftum proru-
ci^rcac morti asternacvt malcdi<5lum a Dco, adiu-
dicarc:ita iuftificare legaliter tft Deum, dcfcndente
Mofe fcu lege & propna hominis ( ofciet ia cxcufan
te,homincm lcgis impletorcm,innoccntcm diccrc,
iuftum pronunciare,ac vit3C2terna?,vt bcnedi#urn ^oir
a Deo,adiudicarc, idq. ex pafto diuino.His ita CO- gC^
ftitutis,demonftrationem propona, vndc conftabit .«Jjp*
nemincm mortalium,poft lapfum primorum pare-
tum,lcgalireriuftificari poiTecoram tribunali Dei,
exccpto vno Iefu Chrifto,qui Deus & homo eft,pn
rusab omni pcccato,& perfede iuftusfccundura le
gem.Eftautem hxc dcraonftratio.

QuicunquelcgcmDei perfcdc implet ■> irltn5 gg^
eftlcge,& hasres vita: a-rernaeex pado diuino. Et gjji
contra, qui lcgera no implcucrit,maledidus eft,ira^ n)J.
Dci,& ceternis pcenis fubiectus, iuxta lcgis fcntcn-
tiam.

Sed nemo mortalium poft lapfum primorum pa
rcntum cxccpto vno Chrifto,inucntus cft, qui ltge
diuinara implcre potuit.

Igitur nemo iuftus legis fententia & ha?rcs vitat
arternse ex paclo diuino nifi vnus Icfus Chriftus,qui
folusliberacotagione pcccati.pcrfccrc kgcrapre-
ftirit:fed omnes alii praner ipfum natura funt malc-
diclioni>irx Dei & ancmispcenis fubiccli.

Maior conduditurcx fummo iurclcgis,hoc cft>
cx promiffionibus , & comminationibus legis di-
uinar. Hanc omncs pariter recipiunt , vt cx verbo
Dci dcrnonftratam.Sed minor eft nftrtpmr, Nam Pe

bgiani

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

«37 PSALMI
mi &Papifta;,minorem,vtfalfamreiiciunt.Sed
non codem vtrique fundamento nituntur.Pelegius
Sui3 pcccatum originis fuftulit, & docuit peccatum
'tfpoftcros Adae,non propagationc: fed imitatione
f°)uinmodo,tranfmitti:tantum tribuit humanis vi-
tibusjcjuod homincs perfe naturalibus viribus pof
fmt impltrc lcgcm Dci,& bonorum opcrum meri-
l's>accjuitcrc vitam arternam. Et quia falfo putauit
Chriitum hominem tantum cfTc, & nihilominus
' gipcrfcccjni prarftitiiTe obedicntiam , condufit
Htatio0^^ alios homincs,fi velinr, legcm implere poffe,
iufc» JJ^cos eacj; iuftificari & faluari. Sed quam dcbilc,imo fal-
tioac '^*fumfitfundamentuPclagij,fcriptura multisinlocis
cuidcnter oftendit. Quod enim dicit peccata in po
ftcros Adae,imitationc tantum tranfmitt!,falfiffimu
cft5idquodPaulLisclartflime docetad Rom.5. Vbi
bocipfum argumcntum trafht, videlicet,quod no
imitatione,fed propagationcrei fumus: pcrvnum,
mquit,hominem,peccatum in mundum intrauit,ac
pcr pcccatum mors,& fic in oroncs homincs mors
peruafit,quia omnes pcccauerunt. Item , regnauit
^nors ab Ada vfque ad Mofen,in eos quoq; qui non
Pcccauerunt ad fimilitudine tranfgrcffionis Adam.
Annon hoc dicl:um,cx dhmetropugnat, cumfen-
^niiaPclagij.quiimitationetantum trafmitti pec-
catum autumat? Itcm vniusdeli&o , multi mortui
funt,id eft,omnes prop3gati ab Adam,iuxta comu-
ncrn nafccndilcgem.Rurfus,per vnum qui peccauc
«t,venerat mors & condenatio ex vno delido ad
Ccndemnatione\ Item,per vnius deliclum mors re-
gna.iir,per vnum. Ircm,per vnius dcli&u propaga-
tumeftmalum in omncs homines ad condenatio-
ne,& pcr mobedientiam vnius hominispeccatores
conftituti funt multi. Qjid his diftis apertius? Da-
^id quoq. ait,pfal.5i.7.Ecce in iniquitatibus conce-
ptus fu m,& in pcccatis cocepit me mater mea. Hic
«onloquiturDauidde aliquo parentum pcccato,
quafi opus coniugalc cffet peccatum , quod conftat
efle ordinationc Dci fanda & legitimarfed de con-
lagione, qua omnes polluti & concipimur & nafci-
^urjpropterprimorum parcntum lapfum,in quib
lota humana natura corrupta eft & rea.Ideo Paulus
dick ad Eph.L^.Eramus natura fllij irse ficut & cae-
^ti.Sublato igiturfundamcnto Pcl.igij , fua fpontc
ruit *dificium,quod fupcr eo cxtruxcrat.Cum ergo
f,c colligk Pelagius: nos nafcimur fine peccato ori-
ginis,& imitatione fola peccantis Adam, efificimur
rci,igitur natura; viribus pofTumus legem prsftare:
conitantiflime ncgandum cft antecedens , vt quod
Pugnct cum totius fcripturz & omnium ortodoxo-
rum perpctuo confenfu.Qjod autem dicit idcm Pe
l3gius,Chriftum tantum hominem fuiffe,& nihilo-
fninusprarftitiifc lcgi plenam obedicntiam , atquc
ideo ca?tero5 etiam idem prat(tare poifc,friuolu cft,
& totius fcripturae confcnfu euertiturmam tota fcri
Ptura Chriftum Deum & hominem nobis comen-
nVfaluatore vnicum prardicat,infpe<5t.orem cordiu
agnofcit,& vbiquc prsefcntcm fatetur.

Papiftre , qui minorem noftrae dcmonftrationis
Sant,alio nituntur fundamento, nempe falfa de-
^initionc lcgis diuinx. .Nam cum Pharifaris putant
^gcm tantum cohibcrc manum , vt loquuntur , &
rtquirercfolummodo cxtcrna ciuiliaopera,qua: cu
^uunt homines,dicuntcos iuftosficri coramDeo
L & mererifua obedientia vitam anernam ,abolito
Peccato originis pcr mortcm Chrifti. Vndeiufti-
",l0 ficationem impii definiunt effe remiflionem pccca-
r°rum , & confummationem bonorum operum
Q^ain autem vana & futilis fit harc papiftaru nuga-
fa, primum lcx ipfa , que, prohibet cocupifcctiam,

Lxxxiin. v$z

coarguit.Deinde PaulusRom. 17. 4. Confcrtlegis
naturam,& hominum,vt qux fibi maxime aduerfen
tur:fcimus,inquit, quod lcx fpiritualis fit, ego aute
carnalis. Q110 dido iignificat Paulus hominem car-
nalem non poife,quatcnus carnalis cft, priftare le-
gifpiritualem obedientiam. Vocatautcm Paulus,
carnalem hominem quem alias 4^/x "v appellat,
quifpiritum non habet, vtludasintcrpretatur, hoc
cft,non renatum per fpiritum fanctum. Adharc,lex
ipfa,requirit diledionem Dei & proximi pcrfcda,
"> puram & pcrpetuam : quac fane dilcciio non eft ex-

jternum& ciuilc opus,fed intcrnum & fpirituale,re
quircnspuriffimos affcftus, quales in hominibus
non rcnatis nequaquam inucniuntur.Poftremo,in-
terprctatio Chrifti quam ipfe opponit Pharifajis
Mjtth.5.fatisrcfutatPapiftarumcommentum.

Porr6,oftenfo errore Pelagij & Papiftarum, qua ftration;
tuor firmas demor»ftrationcs,ex Paulo colliga, qui- ^b a^
busconfirmaboaiTumptione noftra;demonftratio m"rijparrl"
nis:videlicer,qubdncmo mortalium poflitlegiDei gumcnti

, perfcdamobedicntiam pra:ftare.

j Primafumituracommuni naturx humanx pra- : Ac5mll
; uitatc.Omnesenim a natiuitate,immundi & rei fu- ninaturg
j raus. Nuncautem,cumeximpuro& fcetido fon-
Itcnonpoteft nifi impurus & foetidus riuus raanarc,
ficri non poteft,vt immundus homo, mundam &
puram pra»ftct obedicntiam.Ita cnim Solomon ait,
I Eccicf.7.2i.Profc#6 non eft quifqua in tcrra qui fa
ciat bonu,& non peccet.Iob 14.4. Quis dabit mun-
dum de immundorne vnus quide,rcilicct,excipitur.
Nam omncs de mafti peccatricc proucnimus.Non
enim poteft cftcctus prarftantior eiTe fua caufa , fir-
ma ftatigitur hsec demonftratio. Qtiicunque funt Dcraon-
immundi,mundam obcdientiam prxftare non pof- ftr»tio-
funt.Omnes homines naturafunt immundi,prseter
vnumChriftu, quiex comuni lege nafcentium ex-
emptus eft.Igitur nulli poifunt mudam obcdientii
Kgt Dei praeftarc.

Secunda fumitur ab vniucrfali experietia, fcu poe ,.Ab vni
na rcatus in omnibushominibus.Quicunquc mor- ueifahex
ti,quz eft poena violata: tcgis diuina;,fubiacent,pra? Pc,Kmia
uaricatores lcgis diuina; funt: alioqui Deus iniuftus
iudex effetjVt qui punircr infontcs.Nunc aute Pau-
lus dicit,fcimusquodiudicium Dcifit fccundil vc-
ritatcm.Sed omnes homincs,morti,vt pccna: viola^
ta? legisfubiaccnt,id quod omnium homtnum tri-
ftiffima experientia, omnibus temporibus tellatur.
Proindeomnes homines prseuarieatorcslcgis diui
nx funr.Quomodoergo iuftilegeeiTe potcrunt?

TcttiafumiturcxfcripturaE tcftimoniis^qu^ funt , A fcr}
ipfavox Dei,in pfal.Mofc, Prophetis, Euangelicis ptutxtc
& Apoftolicis fcriptis. In Mofe fcriptum cft Gc. ftimon,,g
6.5.Vidit Deus quodmulta malitia hominum effet Exveteri
in terra,& omne figmentu cogitationucordis ipfo tt^am#a
rum,tantummodo malu eftct. En iuftitir humanae
fontem.Iob 9.z.Vcre fcio quod ita fit,& quoirrodo
iuftificabit fchomo cuin Deo.fi volucnt contende-
re cu eo,non potcrit ei refpondere vnum pro mil-
lc.Ide,fiiuftificare me volucro, osmeuu codenabit
me.Et pfal.i4.i.z.corruptifunt,& abominabilcs fa-
<5t,i funt in ftudiis fuis,non cft qui faciat bonum, no
cft vfq; ad vnum. Ite , Dominus dc coelo profpcxit
fuper filios hominum vt videat an fit mtclliges auc
requirensDeum,omncs dcclinauerunt,iimul inuti-
les fafti funt,non eft qui faciat bonum, non eft vfq.
ad vnu.Et pfal.1g.13.Dclidaquisintelligit.Et pfal.
1^.3. Si iniquitatcs obferuaueris , 6 Domine , quis
ftabit,id cft,quis fubfiftetin confpedutuo ? Igitur
Dauid pfal.i43.2.precatur in hunc modu.No intrcs
in iudiciu cum fcruo tuo, quia non iuftificabitur in
Ff. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

EN ARRATIO

confpe&u tuo omnis viucs.Et Solom6,Prou.20.Q.
quis poteft dicerc,mundum eft cot meu,purus fum
apcccato? Efaia? 64.6. Facii fumus vt immundus
oes nos,& quafi veftimentum pollutu omncsiufti-
tiae noftra?,& dccidimus vclut folium,& iniquitates
noftrae tanqua ventus abft ulerunt nos. Prxdicatio
Exnouo poenitentix in Euangeliis,teftimoniu eft reatus to-
teftamcn tius gcneris humani.Et Dominusait,Ioa 3.6\cj> na-
t0* tum cft ex carne,caro cft. Ex Epiftolis Apoftoloru
vnum tantu teftimoniu ex Paulo afcriba, qui ita ait
ad Rom. 3. Antca,inquit, probauimus & Iudaros &
Gra-cos omnes cffc fub pcccato,ficut fcriptu eft.No
cftiuftus,nc vnus quidem,non cft qui mtelligit, no
eft qui e*quirat Deum,omnesdcficxcrur, fimuhn-
utilcs fjfti funt,non eft qui excrceat bonitatem,non
eft vfq- ad vnum.Sepulchrum apcrtum guttur eoru,
linguis fuis ad dolum vfi funr, venenum afpidu fub
labiiseorum,quorumosdiris cV amarulentia pleni-
eft,vcloces pedes eorum ad cffundendum fanguinc"
contritio & calamitas in viis eon',& viam pads no
cognoucrunt,noneft timor Dci coiam oculis eo-
rum.Ex his & iimilibus teftimoniis, manifeftecon
ciuditur noftra propolitio, vidclicct quod ncmo k
gem Deiperfecteimpleat.
4 a necet Quarta fumitur , a neceffitate & fine mediatoris
fiutc &fi dati inter Deum & homincs.Si cnim homo fuis na-
nc *}ati tui alibus viribus leeem Dei implerc potuifft t,roe-
lis. diatore ncquaqua opus habuiiiet, fiquide >pie k g'S
operibusfui(fctiuftus,& ex pado Dei vitam fcter-
naobtinuitfet.Eftautc pa&u Dehquifcccrit ea ho-
mo,viuet in eis. Nunc autem cuhomo opus habct
mediatorc & reconciliatore,profedto legis ti agref
for cft,reus,iniuftus,maledi6t'.Vniuerfa igitur fcri-
ptura,quae continet,vd promifiione>el exhibirio-
nc Mcffia-.argui thumanu gcnus tranfgrdfionis , &
mittit ad mediatorc\piacatoi e,& intctcetfore. Arc,;
hinc Paulus pctit argumentum ad GaU.2i.cum m-
quit,fipcrlegcm cfiiulutia, Chriftus frufira mor-
tuus eft,hoc cft filius Dei fruftra,humana natura ai
fumpta,humiliauit fe vfq. ad morte crucis, fi homo
ex Uge iuftificari potcrit: cum idco filius Dci f<cti,s
fit homo,vtabolcat pcccatum,adducat iuftitia fem-
pitern5,ac in illo adoptemur in filios Dci. Accipia
Papifla? hoc loco lcgem pro qnacnnq. partc lllas li-
bitumfuerit:tameneadevis confecutionis erit.Siue
enimperlcgem moralc,fiucper radiciale , fiueper
carrcmonialcm,fiue pcr omncs fin ul, fiue pcr fingu
laseft iuftitia,fcquitur idem abfurdum,videlicet, cj,
Chriftusfruftrafitmortuus.Sifruftra mortuusiru-
ftra & natus,& omnia ipfius bencficia iacent. Hifce
quatuor cuidentifsimis rationibus confirmatur fen-
tcntia Ecdcfix ftatucntis cum vniucrfa fcriptura,
ncminem opcribus legis iuftificari poflc,quia ncmo
lcgi,punm,pcrfeftam &pcrpetuam obcdicntiam
p:xftat.

De vfu ie Porr6,cum hoc ita fc habear,videlicet, quod ne
gis.locus. mopoflitlegem Deiimplcrc, & exopcribus legis
iuftificaiicoram Dco,quarri foler,quifna fit vfus tc-
gis? Ncceffe eft enim fateri lege non fruftra effe la-
tam.Ad hanc quadtionc itarcfpondendu efr.Etfi lc
gis operibus nullus iuftificatur cora Deo co , <j> nc-
mo lcgi fatisfaciat:tamen cius vfus eft multiphx,qui
pro conditione ftatus hominu fpe&andus eft.Omit
to cxtcrnu & politicum vfum, qui eft morcs extcr^
nos,difciplinacum lcgc congruente regere:Siquide
nuncagimus devfu lcgis in confcientia hominis co
ram tribunali Dei.Antc ergo iuftificatione & rege-
i.Amte re nerationem, hic vfus eft lcgis in confcientia homi
ncln.""0 nis.videlicet,cj> doceat,accufet,damnet.Docet quid
faciendum,& quid fugiendum fit illi , qui vitam pcr

Eft mul-
tiplcx.

lcgem quzrit. Accufat tranfgrcfforem , reum 1
nunciat & damnat.Idq; in hunc fincm vt »gn"° ^
cato,confidcratairaDci,&proprumiicria,Fobii

tor quarrat ex gratia, cj, naturz viribus cx g
nere non vale?. Atq; ,la lcx fit homini fauc.o oa
fio quaercndi medicum Chriftum: Atq; nac o
nediciturlcxpaedagogus ad Chriftum. Huc
Pauli ad Gah3.22.Deus concluGtomnia i^ P
to,vt promiffio detur credentibus cx hdc.ri \
docct Dominus parabola quada dc dcbitorc 1
18. Vbi rcx quifpiam iuftc dcbitum,dccics inllic ^
lcntorum,;i fcruo cxigit,quem fciuit non dlc ^
do,ctfi iure debuit : fed ideo hoc facit , vt lero
gnofccns fuam inopiam,ad gratiam Domini ^
giat,quo totius dcbiti condonationc impetre • ^
parabola pingitur vfus legis diuinar in Con c
hominum,ante gratuitam totius debiti, iux
pr^fcriptum,condonationcm&iufiificationc.

enim hic dcbitor nihil foluit cx debito, fed gr ^

condonatione percepit:ita lex in luftihcatio n

plane ociofa cft, vt quae nec ciafa^ccpars W h*«| adcP^

noftr^quatenusanobisfiat. Ar poft luftitjcation,

adeptam,legis vfus fpiritualis cft,vt quas ad homltuf

fpiritualem pertineat,normamq-, fpmtu al is « c

Dci przfcribat. Atque ita promiflioncs lcgis n ^

rata;infidelibusperChriftum. . rcfteWe**^*

His m hunc modum cognitis , non erit diti c
arguraenta eorum rcfellercqui ex operibus lcgw c ^
tcndunthomincsiuftificaricoram Dco.i.Cum g
tur obiiciunt cx Mofcqui fccerit ea homo , viue
eis:igitur operib. Iegis iuftificatur homo-; Rdpo
neganda eft confcquentiavNcquaqua cnim *ltl 1
dum cft exprarccptis Dei,quid valcat hoiWcci ^
requiratfummum iuslcgis,feu iuftitia DcVJtag ^
tanoOrainopia,confugiamusadmifcricordiarr^aobie^
fertim curo conftet,nemine lcgc implcre poilc.
raagis adhuc vrgenr,ac Domini didum nobis om
ciunr.fi visad vitam ingredi,fcrua ^adata.Hj»| >
cluduntobieruationcm mandatoru Dci, iuftihcar ^

atquc adco faluari homincs.Sed qd vclit Domin
hoc pra:cc p'o,docet ipfc parabola Mat.i8.cuius iu

>ra mcminimus.Vt cnim illic exigit rcx a luo a
1 orc d : cies millc talcnta,&non habcnti quod ioiw
led confugienti ad mifericordia condonat totu ^
bitum.ita Dorainus ait fuperbo hypocrit»»» v,s ^
vitam ingredi,ferua madata,vt hyprocrita m ide
fcendcns,agnofceret fuas fordcs & inopiam , aC 1
confi^gcret ad vcniam-.quod fi fccifiet, audiuiflct ^
peccatriccLuca: 7.48.remiiTa funt tibi peccata ^tu 1 •
Eft ergo fatendu,^ via vita: xtcrnx iuftiffima&
aiXfima, & a Mofe , & a Chrifto pronuncietur c^
obfcruatio mandatoruDei:fed pernos Ibt, quo
nus,ea via,etfi recliflima vitam ingrediamur. Na
conditio nobis planc cft impoffibilis , qucadmofl
fupradcmonftratum eft.Ex prgccptis igiturnon
cluditur/effet5tus,quianon (cruatur conditio, qi
cft,fi legcm feccris,fcd potius defcftus omnium
minumtvt sgnito defedu noftro , confugiamus a
gratia.Atq.hxceftdoctrinaPauli Apoftoh de vi
iigisanteconueifione:perlegem,inquit,Rom.7-r
cft agnitio pcccati,neq. hxc agnitiopeccati eo pc -
tinet,vt in pcccatis neftris moriamur/ed vt quas ^
mus Chriftum,ficuti Paulus ait Rom.11.32- C°nC£C
fit omnia fub contumacia,vt omniu mifcreatur.
Gal.3.22.Conclufit fcriptura,omnia fub peccato,v^
^pmiffio ex fidc lefu Chrifti dctur credctib'.Pro»n
de ideorequiritur lcgis obferuatio ad iuftitia,vt
gnofcam' nos nihil habcreiuftiti^ncc in no^nC$
a nobis:& vt fidc confugiaro9 ad Chnftu,q eft nn1
lc gis,in iuftitia omni credcti de qua re dicendu en •

*nion

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1141

PSALMI LXXXIIII-

DE SECVNDO
ordine.

jjj»- Secundus ordo tcftimoniorum fcriptuTS, dc iu
ftificatione hominis coram Deo,eft Euangelicus,in
quodulciffima fciaxy*, iuxta promifsionem gratia?,
peccatoribuspcenitentibus proponitur: videlicet,
^uodChriftus Iefus vcnit in mundum peccatores
faluos faccre,ficuti ipfe Dominus ait,Matth.Q.-3.vc-
ni vocatum pcccatores ad pcenitcntiam,id eft con~ j*
uerfione: idque iuxta promiffiones patribus fa&as,
Stwn& Ecdefi3e Dei ftupendis mifaculis commendatas.
^onc Priufquam autcm exponamfententiam vcre; Ec-
^«fiKCclefix de hac caufa,diluam iftorum opinioncm,qui
^iufti cum Pharifaeis , iuftitiam Chriftianam componunt
^Chri ex operibus & fide tanquam ex caufisfeu partibus,
N^neipforum prariudicium vera? fentcntia? obftarevi-
deatur. Eft fiquidcm admodum plaufibilis politicis
Hominibus,& ignaris Euangelij,ifta copulatio legis
&Euangclij , feu operum & fidei,in iuftificationc l0
hominis coram Dco. Jtaenim dicunr.debitores ■
fumuslcgis, agnofcimus in nobis magnumdefe-
&um,qucm fupplct Chriftus. Quare nos faciamus
quantumpoMumus: reliquum aChrifto petamus.
Atqueita partem iuftitiae tribuunt propriisoperi-
°us & mcritis: partcm vcro,meritis Chrifti.ita,vt a-
lijplusde meritis Chrifti participcnt , alijminus,
prout vel ipfi abundant operibus vel deficiunt.Q^i
ficfentiunt, reucragratiaChrifti excidunt,vt facri-
!egi,qui partem officij Chriiti,quod eftfaluarc, fibi 30
arrogantcr vendicant.Quibus tota fcriptura,& con
fcnfus totius vcr* Ecclefia,*,aduerfatur. Scd hoc lo-
co tantum iis opponamus Paulum Apoftolum do-
&orem gentium, quiinmultis locis conrra iftam
Pharifaicam opinionem difputat. Vc ad Rom.3.21.
Inftitia Dci manifeftata eft fine legc. EtadRom.
4-i3.Non per legem promiffio Abrahar, aut femini
eius conrigit,vt ha?res mundi cfTct:fed per iuftitiam
fidei. Si cnim qni ex lcge funt, haeredes funt,ina-
nis fafta cft promiflio.Hic Apoftolus clariffime iu-
"ificationem adimit lcgi atque adeo,omnibus opc-
*ibus,&tribuit eam foli fidei,doccns promiffionem
t>ei eflc irritam , & fidcm inane commentum,fi vl-
lis opcribus iuftificcmur coram Dco,hoc cft,fi ope-
ra lcgis fint vcl caufar ,vel partes iultificationis no-
ftra? coram Deo. Ad Roro.io.^.Ignorantes iufti-
tiamDei & fuam qua?rentes fiatucre , iuftitire Dci
non funt fubiecti.Et capite n.6.opponit gratiam &
°pera in caufa falutis,ita vt fimul ftare non pofsinr,
yt caufx vcl partes iuftiti* feu falutis. Si ex gratia,
inquit,iam non ex operibus. alioqui gratia non eft
gratia.Si vcro ex operibus,iam non cx gratia:alioqui
°pus non tffct opus.Nam,vt Auguftinusair,£rvi/M
ffinuilo modo, cjha non eftgratmta omni modo. Huc &
illud ad Ephe.2.8.o.Grana eftis faluati per fidem,&
hoc non ex vobis , Deidonum eft,& non ex operi-
bus,ne quis glorictur. An quicquam potuit dici
«Urhis ? Non dicit hic Paulus cum Papiftis,ex fide
& operibus: fed excludit opcra, vt gratia fit gratia,
vt falus fit donum , vt ncmo glorictur coram Deo,
tanquam aliquid meriti adfercos, quo motusDcus,
ipf'«m iuftificer.Hanc gloriationem etiam ad Rom.
3 *6.Exciudit Apoftolus, vbi ait, Vbi eft ergo gro-
riatio?Exclufaeft.Per quam legem?fac*torum?non,
fcd per legem fidt i. Arbitramur igitur iuftificari ho
^inem per fidem.abfque operibus legis. Exhis,lu-
eeclarius eflc cxiftimo , errareeos.qui compingunt
iuftftiam Chriftianam , cx fide& opcnbos fimul,
^anquam cx caufis fiuc partibus.Porro,iis qui liccn-
tiampeccandi venanturcx gratuita iuftificationc,

cfpondcbitur , volente Deo, in tertio ordinetc-
ftimoniorum.

Nunc autem , monftratis erroribus de Zhtii&iei
Euangelij , dilucide tradam,& exponam quse fit ve- 7er*iu?«
ra lultincandi ratio lccundum vcrbum Dci , hoc tuangcii-
cft, Euangelium. Eft itaque iuftificare iuxta Eu- « ^«?-
angelium , Deum, intercedente faccrdotc Chrifto, c ,£I<>*
hominem credentem,a reatu agnito abfolutum,at-
que a maledi<5tione lcgis redemptum , liberum di-
cere,propter w/r/>«ri mediatorc folutum,iuftum cf-
ficerc,mcdiatoris iuftitia illi imputata.dcniquc vita;
attcrnae,vt filium diledum in dilecto,gratis propter
Chriftum mcdiatoremadiudicare. Vt crgoaliquis Tn»ad iu
fit iuftus coram Dco , requirunturtria. Primum, ncmncccf
vc abfolutus a pcccato,& redemptus a malcdidione fcia.
legis,libcrfit. Sccundum,vt habeat iulHtiam, qua
iuftus reuera fit & cenfeatur. Tertium, vt iuitus
erTci5tus,adoptetur in filium,fitque Deo acceptus &
Charus,vtdileClusindilcdo. Hxcbona conferre
ncmopoteft,nifi Dcus.atqueideo iuftitiaChriftia-
norura,nunc Dci iuftitia dicitur, quia ipfe Deus eft
qui iuftificatmunc Chrifti,quia Chriili propria obc
dientia noftra fit iuftitia,dum nobis imputatunnuc
fidei, quia gratuitaeft, vtquaefide apprehenditur,
cum creditur euangelio. Ideo Dominus ait, Luc.
24.47. oportetprsedicariin nomine meo conner
fioncm & remifdonem peccatorum omnibus gen- R
tibus. Remiffio peccatorum , eft ipfa abfolutio a pCCCatoiu,
reatu,& redcmptio a malcdidione lcgis.Huic rcmif '«iuid-
fioni coniunda funt reliqua duo , vidclicct iuftitia,
& adoptio feu acceptatio gratuita ad vitamacter-
nam. Huc & didum Angeli ad virginero, Matth.
i.zi. Vocabirur nomcn eiuslefus,quia ipfe faluabit
populum fuumapcccatiseorum. Hic vna voce fal-
uanonis,omnia mediatoris beneficia intclliguntur.
Scd de his particulatim diccmus, vt queadmodum
hsec beneficia Chrifti nobiscontingunt,diilin<5lius
& clarius intelligatur.

Primum itaqucremiffionem peccatorum accipi- ^°™n°f£
mus,vt Paulusait,pcr fanguincm Chnfti.Obedien fi0 pccca»
tia enim Chrifti in cruce elt prctium quo fatisfactu torura-
cft iuftitiaiDci pro pcccatis omnium corum,qui per
fidcm conuertuntur. Ita enim Paulus ait Rom. 5.
24.Qucm(fcilicet Chriflum) propofuit Deus propi
tiatorem,per fidem in fanguine eius. Eft igitur me-
rirum fanguinis Chrifii, cxpiatio peccatorum , qui
fanguis idco fufficicnsAvTpoy efi,quia eft fanguis filij
Dci.Idco in Acliis cap.20.28. dicitur Deus acquifi-
uifle fibi Ecclefiam fanguine fuo. Quod aotcm is
qui habct rcmiflionem pcccatorum, id eft,qui abfo
lutus eft a rcatu pcccati , fit & rcdcmptus a malcdi-
ctione legis , & donitus libertatc filiorum Dci , te-
ftantur ha?c difta. Galat.3.13. Chriftus nos redemic
de maledictione lcgis,fa(5tus pro nobis maledi&um;
Item , Ioann.8.34.3cT. qui facit peccatum, fcruus cft
peccati:at fi filius vos libcros reddiderit, vcre libcri
eritis. Quicunquc igitur alij cuicunque rci,pr^ter
fanguinem Chriiti , tnbuunt vel minimum mcri-
tum cxpiationis pcccatorum , prophanant fangui-
nem Chrifti,&extcnuant meritum mortis Domini:
cuius meriti turn demu cfficimur participes, quan-
do credimus in Iefum CKriftum. Ideo Paulusair,
per fidem in fanguinc eius, id cft,cura homo intel-
Iefta promiffionc gratiar, vcre ftatuit peccatum fibi"
remiiTum e(Te,propter fanguinem Chrifti,vere par-
ticcps eft mcriti mortis Domini,per quod a pecca-
risabfolutuscft,a damnationc lccis rcdemptus,& a . _
leruitute peccati & diaboh liber. cum remir

Cum remiffione peccatorum, coniunda eft iufti fione ?cc~
tia,qua crcden* iuftificatur, id eft, vcre fit & ccnfe-^°^,co*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1243 E N

tur iuftus coram Deo. Atqueharc iuftitia alterum
beneficium Chrifti eft.in iuftificatione noftri. Eft
autem ha:c iuftitia nihil aliud , quam perfe&a legis
impletio a Chrifto quidem fa&a,fed nobis creden-
tibus donata, & imputata. Sic enim Paulus ait ad
Rom.10.4. Chriftus eft finis lcgis in iuftitiam omni
crcdenti,id cft,omnis qui crcdit,habet quod lex re-
quirit, nempe iuftitiam. Non quidem a fcfactam,
fed fibi imputatam. Ad Rom.4.5.Et qui non opera-
tur>fcd credit in eum qui iuftificat impium > impu-
tatur fides eius ad iuftitiam. Quod autem ha:c iu-
ftitia,qu£ nobis imputatur , fit Chrifti obedientia,
teftatur collatio Paulina ad Rom.5.15). Quemadmo
dum,inquit,vnius (Adam)inobedicntia,multi con-
ftituti funt peccatores:ita pcr vnius Chrifti obedien
tiam;multiconftituenturiufti,id eft,quotquotcre-
diderint. Et 2. Cor.5.2i. Eum qui non nouitpecca-
tum , fecit peccatum vt nos fiercmus iuftitia Dei in
co,id eft, Chriftusfaftus eftpeccatum pronobis,
hoceft,peccator,nempeex omnium peccatorum
noftrorum reatu ipfi imputato«vt nos fiercmus iufti
apud Deum:& quidemiufticia,non nobis inhaeren-
tc:fcd quse, cum in Chrifto fit,nobis per fide a Deo
imputatur. Sic ergo fumus iuftitia Dci in ipfo , vt
ille eft peccatum in nobis , nempc cx imputatione.
Atque noc eft quod Augufl inus ait : N ottra dcltfta,
fua delttta fecityvt fuam iuttittamitioftram tuftttiamface-
rtt. Cum his confentiunt Mofes , Pfalmi, & Pro-
phetar.Mofcs ait,Gcnef.3.i5. fcmen mulicris conte-
ret caput ferpcntis. Item, Genef.12.18.22. bcnedi
centur in femine tuofid eft Chrifto)omnes cogna-
tiones terrar. Hsc benediftio non poteft efic finc
remi(fionepeccatorum,Iuftitia &approbationc di
uina. Si ergo benedi&io per Chriftum , per illun
quoque erit liberatio a maledictione, per remiftio
nera peccatorum,imputationem iuftitia?,& accepta
tionem diuinam. Pfal. 22.32. Annunciabunt iufti
tiam eius (Chrifti) populo,hoc eft, Ecclcfia prxdi
cabitnon iuftitiam humanam per cpcra autcere-
monias:fcd iuftitiam Chrifti,qua: omni credcnti im
putabitur ad iuftitiara.Efaia3.53.11.In fcientia fuaiu
ftificabit ipfe iuftus feruus racus moltos , & iniqui
tates corum ipfe portabit. Hoc teftimonium illu
ftre efhdocct peccata expiari victima Chrifti: docet
Chriftum iuftura , alios fua iuftitia iuftos efficcrc:
docet applicationem fieri,pcr fcientiam ipfius Chri
fti, hoc eft,per efficacem notitiam Chrifti. Eft au-
tem cfficax notitia,quando mentis notitia: adiungi
tur fiducia in cordc. Hier.23.6.Hoc eft nomcn quo
vocabunt eum , Dominus iuftitia noftra. Hic Pro
pheta & diuinitatcm Chrifti pracdicat : & nos iuiti
tia ipfms iuftificari pronunciat- Dc applicatione
loquitur idem Propheta,cap.i7.7. Bcnedictusho
mo,qui confidit in Domino,& erit Dominus fidu
cia eius. Confidit autem in Domino , qui ftatuit fe
ipfius iuftitia niftificatum placcre Deo. Nam obc-
dientia Chrifti,Dei &hominis,perfediffima imple-
tio leeis diuina? eft:qus idco omnibus fufficit,quia
cft iuftitia hominis,qui cft Dcus. Hoc indicat Pro-
luftitiano phcta cum aif.Iehoua cft iuftitia noftra. Tenendum
ftra coram eft jgltur tQto pe&ore,qu6d luftitia, qua fumus iu-
Dco^m . cQram QeQ non ^t jn nobjs qualitas aliqua , aut
arfcio:fed obedicntia Chrifti,qua? credentibus impu
taturad iuftitiam.Ica Paulus difcrtifsime difiinguii
inter iuftitiam humanam & Chrifti,ad Philip.3.^.9
Omnia duco,inquit, pro excremcntis,vt Chriftum
lucrifaciam & comperiar in eo non habens meam
iuftitiam , qua? eft ex lege : fcd eam,quat eft per fi
dem Chrifti, hoceft, iuftitiam qua: eft ex Deo
pcrfidcm.

A R R A T I O I244

\ Iam,fi remifsionem peccatorum habemus,& lU"J^(i*

ftitiam pcr fidem , videficet perfe£iffima iuftitiaul> fCCC^

qua* eft Chriftilefu , profedo non aroplius
fub<lamnatorialegisfcntentia,videlicet,rnaled»ctus

omnis qui non feccrit omnia quse fcripta funt in U-
brolegis. Atque hoc eft quod Paulus ait , non m-
mus fub lege(fcilicet damnante^W f"D gratia|
licet iuftificante)Quare?quia ficutper vniusCfcilic^
Adar)dcliaum vertit,fcilicet rcatus in omnes homi*
ncs, incondcmr/ationem:fic &pcr vnius {(c\Me
Chrifti)iuftitiam venit,fcilicctgratia,in omnesho-
mines in iuftificationero.Rom.5.18. Hoc eft,»cu
Adx pcccatum , caufa cft condemnationis ad zter-
nam mortem:ita Chrifti iuftitia caufa eft iuftinca"
tionis ad aeternam vitam» Nulla proinde,vt ldcm
Pauius ait, Rom. 8. 1. condemnatio eft ii«>qul lunJ
in Chrifto Iefu. Nam libcri funt aiurepeccati *
mortis per liberatorem Chriftum. t Adopti0

Tcrtium , quod requiri diximus, vt homo iuftus in
cenfeatur coram Deo,eft vt Chrifti iuftitia oroatus, De .
adoptetur in filium &acceptetur ad vitam eternarn»
Nam , vt fide obtinet remiffiontm peccatorum ot
iuftitiam:ita ctiam cadem fidc,adoptionis ius,&
gnitatem filiorum Dei confequimur, iuxtijlw
loannis. 1. 11. Dedtt poteftatem filios Deifieri>us
qui credunt in nomcn eius. Hoceft,contulit hunc
cceleftcm honorcm credentibus vt fint & cenfcan*
tur filij Dci.EtPaulus,Rom.8.i5. NonaccepiltlS
fpirituro feruitutisiterum ad timorem:fcd fpiritum
adoptionis,in quo damamus abba pater. Iplcau-
tem fpiritus teltimonium rcddit cum fpiritu no^
ftro , quod fimus filij Dei:quod fi filij , etiam na!j5.'"
des,ha?redes quidemDei,coha»redes autem Chni»1;

Potro,ha:c adoptio noftri fpe&atur dupliciter,v»
delicet, vt cft inchoata inhacvita per fidcm & Vt A
confummubitur refukitatis corporibus. Vtraqu^^apitfJ9
haEcadoptio,h ,berfuam gloriam. Perinchoatam fidc*
enim adoptionem habemus pacem cum Deo q»35
cft,&rcconciliatio noftri cumDeo, & tranquifta
confcientu m Chrifto Icfu : habtmus accelfum ad
Dcum, pcr Dominum noftrum lefum Chriltum.
Hjbemus firmam fiduciam , quod noftri, vt nlio
rum curam itahabeat Dcus,vt omnia cooperentur
nobisin bonum, etiam ea qua? vidcntur afpcra.vn-
de fi:,quod lancti,velin cruccquaconformcsrea-
'iuntur rilio Dci vnigenito, glorientur iuxta illu
PaulijRom^.j.gloriamurin tribulationibus,fcierJ"
tes quod tribulatio paticntiam operatur , paticntu
autem probationem , probatio vero fpem, fpeS aU-
tem non confundir,quia Dcus diligit nos. Dc con-
fummanda adoptione noftri loquitur Paulus a
Rom.8.22. Nosipfi apud nos gemimus adoptio-
n.m expcclantcs redemptionem corporis noftn»
Hanc redemptioncm corporum,paulo antea in co-
dem Capitc, dcfinit ApoftoluseiTe libertatcm %\°~
riar filiorum Dci, hoc eft,plcnam gloriam , quahU)
Dei,ab omni malo liberi, dulciffimo fruentur con-
fpedu Dci in omni artcrnitate beati. De hac gl°-
rias expedatione loquitur etiam Apoftolus a
Roa1.5-2.cum ait, Gloriamur in fpe gloriar filjorum
Dei. Cum hac adoptione,qua: confummabitur 1»
extremo iudicio,coniunda erit iuftitiaformili5>°iul
conformes crimus Deo in a?tcrna vita : quam >U*"T
tiam Apoftolus nos expedare affirmat , cum aita
Gal.5.5. Nosfpirituexfidc fpem iuftitiae cxpe«fta""
mus. Qualis autcm futura fit illa iuftitia, explicat
Ioannes i.Ioann.3.2. cum ait.Scimus quod cum ap-
parucrit,^imiles ei erimus,id cft,fandi,iufti,cafti # ^fii^.
bcatiin omniarternitate. ( . ijgjj,

Exiisquajhadcnus dc ioftificatione hominis,fiDl

compoi

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

PSALMI LXXXIUI.

»45

compofitionis methodo, congefsimus , hsec defini-
lio cxtruitur. Iuftificatio hominis coram Deo, eft
hominis credentis abfolutio a. peccato,imputatio iu
ttitia» Chrifti, & acceptatio ad vitam arternam gra-
tispropter Chriftum.

Iam vt plenior fit ha?c iuftificationis noftri expo-
fitio,ordine caufas,fed breuifsime,videamus.Caufa
igitur pra?parans eft prajdicatio legis,quae facit vt a-
gnofcamus & fentiamus noftram inopiam,&iuftam
condemnationem,quem fenfum Paulus vocat fpiri-
tumtimoris, quiaad prardicationem lcgis excitatur
in hominibus pcr Spiritum fanctum. Petrus in
Adis (uos contnbulcs ludaeos die Pentecoftes,reos
peragit violatae vtriufque tabula: : vndeconcipitur
inipfis fpiritustimoris,hoc eft,ingens dolor & cor
discontritio,feu compundio propter fua peccata.
Hospofieaperplexos & dubios atque defperantcs
iubct conuerti & baptizariin nomine Chrifti , id
quod concio fuit Euangclij. Conucrfio autem haec
nt per fidem , quam homines concipiunt per Spiri-
tumfandum, quando audiunt Euangelium. Hac
fidc concipitur totus Chriftus,qui nobis natus eft a
t>eo,fapicntia,tuftitia,fanaificatio,&redemptio,vt
qui gloriatur , in Domino glorietur.cumque in o
mniseternitatepr*dicet. Atque harc cflillafcientia
falutisa fapicntibus huius mundi abfcondita, & re
UelataEcclefiarper verbum Euangelij.

R D I N E.

1246

D E TERTIO O
Fru&us Iuftitia: fidei, ctfi nunquam feparandus,

Sfidei diligcntiffime tamen,ab ipfa iuftificatione noftn di
ftinguendus eft. Nam aliud eft bcneficium Chrifti
^JiCproprium, quod folafide obtinemus : aliud obfc-
^ quium noftrum debitum,quod ex fide,per quam rc
generamur , & nafciraur filij Dci, tanquarn frudu>
ex arborc,nafcitur. Vnde, vt de atbore ex fruftu,
ita de fide viua , ex eius naturalibus propnetat lbus
6t iudicium. Ex quo fit, vt in hoc ordine tellimo
niorum,Iuftificandi verbum , aliud fignificet,quam
in fuperioribus ordinibus. NamHic luftificare,
fignificat iuftum oftcndere & dcclarare. Vcinla-
cobi EpiftoIa,homo dicitur iuftificari opcribus : co
quod per opera oftenditur & dcclaratur cfle iuftus.
Ht fspifsiroe in fcripturis pronuncuntur beati,qui
honis operibusincumbunt: non quod bona opera
fint caufseaut meritabeatitudinis:fed quiafuntcer
ta indicia fua: caufa?, hoc eft, fidei feu fpiritus fidei.
Qui enim ducuntur fpiritu Dci,hi funt filij Dei.At-
quehinc eft quod Dominus dicatapud Matth.ca.5.
^eati mites, beati mifcricordcs, bcati pacifici,beati
patientes. Hae enim virtutes,fi germanae funt & non
larua? virtutum , proficifcuntur cx fidc, qua apprc-
ncnaituriuflitia, & funt certiffima? notse filioi um
Dei,cx quibus adoptio demonftratur. Tenend;
cft igitur harc regula. Cum crrccta diucrfa , parite
pendcnt ex vna eadcmque caufa , valet confequcn-
tia abvno cffedu ad alium,propter communem de-
pendentiam. Luc* 7. 47- dicitur de peccatrice, re
niiftafuntilli peccata multa,quia dilcxit multiim.
Quoniamautem vtrumque,hoc eft,rcmiffio pcct^
torum,& dilcaio, pendent ex fide,tanquam a caufr
propria , valct confequentia a dileCtione ad remif-
nonem pcccatorum proptcrcommunem dependcn
H^- tiam. Sophiiise qui putant Chriftum a caufa ad
< U tfFc<5tumdefcendcre,&faccredileaionemcaufam
temifsvonis peccatorum,peruertunt fentcntia Chn
fli.-quemadmodumexparabola quan Dominusin
n^cdium adducit, manifcftum cft. Eranr, inquit,
dno dcbitores cuidam crcditori , quoruni vnus de-
^batdcnarios quingcntos,alter vero qunquagmta

Cum autem non haberent quod foluercnt, condo-
nauit vtrifque,vter igitur horum dic,eum plus dile-
xit?Refpondens Simon dixit, exiftimo quod is,cui
plus donauit. Deinde mulieri dixit , fidcs tua te
faluam fecit,vade in pace. Nonne hic Dominus a-
perte condonationem peccatorum anteccdcre di-
ledionem indicat,&vtramquc,hoc eft,condonatio-
nem & dilcctionem pcndcre exfidc, tanquamex
propria caufa?Sa?pe etenim tribuuntur eidem caufe
effeda,quorum aliaaliorum funt confequetia,qua*
tamen ad fuam propriam caufam refcrri debent, ne
fiat caufarum & efTeauum confufio. Huc pertinct
regula Auguftini , Quottes^tnfcrtpturu.occurmnt^^
Utufmodtloca, cjUAVtdeantur tttshttam trtbuereopert~lit
bvu,frettandum tflcjmnarn ex fundamento prcfictfcuntur.
Cumque ea nafcuntur ex fidc, ti radtct funt adfcnbenda:
Exempli gratia, beatus qui intclligit fuper egenum
& pauperem , in dic malo hberabit cum Dominus.
Hic nequaquam ftatuitur mifericordia crga cgenos
& paupercscaufa beatitudinis.Eft cnim mifericor-
dia particulare opus quo non fatisfit lcgi diuing.Sed
ideo fic loquiturDauid,proptereaquod cffcCtus cer
tiffimum fuaccaufa: indicium exiftit.Ideb crgo mi-
fcricors erga egenos cft beatus,quia credit. Iam au-
tem quia fidc placet,placet & opus,non cx fui pcrfe
ctione : fed ex diuina dignatione,quia perfona non
-ft fub lcge,fcd fub gratia.

Q :6d autem ncceiTc fit opera,qua; Deo placebut, Necereeft
prohcifci ex fide, manifcftum eft. Nam quicquid ccnuaDc6
non fit ex fidc,peccatum eft,Rom.i4.23.Impof(ibi- proficifci
lecftplacercDeofinefidc. Hebr.11.6. & Dominus cxbdc'
pfe ait fine me nihil poteftis facere Iohan. 15. Sicut
c nim palmes non poteft frudum faccre, nifi in vite
manfcrit:itahomo nihil potefi falutarepreftare, ni
ii in Chrifto per fidcm fuerit. Naante regrncratio-
ncm,malas arborcs fumus, quarum frudus non po-
tcritciTenifimalus, Marth.7. 18. Filij ira? fumus &
mortui peccatis,ad Eph.2.3.Carofumus,cuius $pov»~
y.oc inimicitia cft aducrfus Deu,ad Rom.8.7.Anima
lcsfumus,qui non percipimusqu^ funt fpiritusDci
i.Corinth.2.i4.QLicquid ergo Deut promittit bo-
na facientibus,ncccffeeft illud promitti , non pro-
mifcue omnibus :fed tantumfilijs obedientibus ex
fide.Nam cumitifti fidc placent, frudus iufticia: fi-
dci,hoceft,bonaoperanecciTari6 edunt, quarnon
poifunt magis a fidei iuhicia feparari,quam prcprie
ras naturahs a fuo fubiefto.Idcirco, vt a fubicdi a-
licuius fubfiftenria ad eius proprieratem natura- RfguIa<
iem,perpetuo valet conf quentia : & contra, pofita
proprictate,necefleeft {ubieflum cxiftcre: itapofi-
i fide iuftificantein hominc, nccctfario ponuntur
!»ona opcra qua: funt proprietafcs fpiritus fidei. Ec
rurfus pofitis bonis operibus,necefie eft fidem po-
i,a qua manant.Et contra, vt fublato fubiedotoU
iunturproprietatcs.-ita vbicunquc non eft fidcs,nec
funt bona opera.Et vbi non funt b<»na opera,neque
fides cxiftit corum efTeCtrix.ldeo Paulus ait,i. Tim.
1.18.19. niilita honcftam militiam, retinens fidem &
bonam co: fcientiam,qua quidam repulfa, circa fi-
Jcm naufragium fecerunr. Qnorics proinde pro-
miffioncs adiongi videnrur bonis operibus, recur-
cndumcftad radicem & fundamentum, vidclicct
fidcm. Nam vt duo fint principia rerum , vnum vt
fint.altcrum vt cognofcantur: itafides vtprincipiix
cxiftentia?,facit vt fii iuftus.Operaautem,vtprinci-
pium cognitionisjfaciut vt cognofcaris iuftus. Ideo
Dominus in cxtrcmo die proponct principium
cognitionis iufticix fidei , quod incurret in oculos
omnium cre3turarum.Ita enim dicct, vt eft Matth.
25.Venitcbenedifti patris mei,& pofiidetercgnum

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

quadru-
plcx.

m4 7 E N A R R

vobn paratum a. cottftitutkme mudi. Efuriui enim,
& dediftis mihi maducarc:fitiui,& dediftis mihi bi-
bererhofpes fui,&coilegiftis mcnudusfui,&operui
ftis me:infirmus eram, & vifitaftfs mc: in carccrc c-
ram,& veniftis ad me.Htc Dominus non vuit opera
mifericordiae erga fua mtbra, eflc mcrita regnicoe-
leftis : icd ex certis indiciis oftendit filios Dei, qui-
busregnum Dei conferetur gratis propter Chri-
ftum,(ine omnibus humanis meritis. Ita cnim Pau-
lusait.Rom.6.23.Gratiaautem Dci, vita aeternain
dSftri Chrifto Iefu Domino noftro. Etfi autem ex his que
aa dc bo- hi&cnus diximus,non difficile erit iudicare , quo-
? $pajifl£ modo noftra doftrina de bonis operibus, a Papilta
cumcom rum commentis diffcrat:tamcn,vt diftin&ius & par
™n'tsdlfticulatim hoc difcrimen confpiciatur > nonnulla
huc adiiciam.idque duabus dc caufis. Primum,
vtoftendam quanta fit vanitas eorum, qui cum
audiunt, &nos,& Papiftas requirere bona ope-
ra,putant non efleinter nos rcrum certamina, fed
vcrborum folummodo , cx fupcrbo contradiccndi
ftudio orta.Qua profe&o re fatis oftendunt fe plane
nihil intclligere , dc hac tanti momenti comroucr-
fia,in qua cardo falutis noftraz vcrtitur. Deinde,vt
pi/auditoresdehac caufa & neceiTaria doarinare-
ctcinftituantur,habeantque in promptu quid re-
fp ondendum fit iis, qui noftram fententiam conuel
lere conatur,eamque fine ratione,v*l ex malitia mc-
ra,vel forte ignorantia crafla,calumniantur.
Difcrimen £ft Uaque difcrimen inter nos & Papiftas,dc bo-
nis operibus,in quatuor pofitumtvidelicet,in mate
ria opcrum,in caufsis efficientibus , in forma, & ln
finibus. Hoc fi claris rationibus oftendcrimus,ne-
mo non fatebitur.modo veritati potius rei,quam va
nitatimentisfuac cedereveiit, nos iuftis de caufis
moucri ad hoc ccrtamen.
». Matcria prjmum crgo difcrimcn,cx matcria operum fumi
opcrum. fur Sic}uidcm pap^ac prarcipua opera & culcus col
locant in humanis Traditionibus,quas anteponunt
madatis Det: quae tame trauitiones partim iunt fuo
genere indirferetcs, vt ftata ieiunia,cantiones nonul
U:fed vfu & finc fiunt impix. Quia in iis fiducia col
locant,dum putant <c ill.ru obferuatione mercri re-
miffionepeccatoru.Partim funt fupcrltitiofa? & pl^
ne Ethniia;,vt cofccratio aqua:,ignis,herbaru,can-
deiaru, cum lnfinitis aliis huiuimodi nugis, quibus
ctiam virnabolendipecc*ta , & fugandi dsmoncs
tribuut.Partim funt manifeftc irr,pia:,vt que ex dia-
metropugneutcum madatisDei:vt inuocatio fan-
&orum,nudinatio muTaru.cultus ftatuaru, circum-
u°PAnt"° gcftatio cVadoratio panis.Has &fimiles traditioncs,
shti&i- 1 tcrro & igni tuentur Papilta?, parti aut nihil curates
tranfgreiliones mandatoru Dei , quod in ipfis pce
nis cernitur.Nam multo atrocius punitur in pap u
conteptus raifise idololatrica:,quam adulterium aut
inccitus. Multo maius fhgitium cft Papiftis vcfci car
nibus dic veneris,quam trucidare hominem quouis
die.Qu* rcs fatis oftendit Papiftas anteponere fuas
traditiones mandatis Dci:id quod proprianota cft
Aiuichriftt.Nam vt fcntentiam Chrifti contra Pha-
rifxos latam, videlicct, fruftra mocolunt mandatis
hominu,contenunt:itatemcrearrogantfibi3utori-
tatem condendi leges in Ecclefia Dci:quod fane ni-
hil aliud cft, quam extollere fe fupra Dcum,qui iibi
foli vendicat autoritate codcndi lcges in fuo regno.
At nos fubiicimus nos Deo , cuius mandata rcgulas
bonorumoperum,& iudicamus,& doccmus.Man-
data autem hominu & traditioncs cultum Dci non
agnofcimus:feddo6trinampotiusdarmonioru,cum
Paulo Apoftolo,pronunciamus.Hocenim Dei ma-
datum,quod eft apud Eaechielcm cap.i oa8.antcfc-

A T I O r Jn

rimus autoritati omnium homsnum & ange o
In pr*ceptis,inquit,meis ambuhte,& non in P
ptis , patrum veftrorum. Ex his lud.cet pius U «
vtrum Papiftisan nobis cedendum fit.cum d r «
ria fiue fubftantia bonorum opcru agitur.tg \ Y
fed6 neminem puto adco mfanum clk'Y\"°'
tiusiudicetobteperandumeifeDeo,quUal'^
poteft,qua hominibus qui & fallere,&
V Secundumdifcrimenexcaufis cfccicnt.buspcti^
tur.Papift^ bona opera,cum Pelagianis,cx imc :
bitrio proficifci autuman". Docec enim quo a n ^
nes ante regenerationem puris naturalibus vi ^
poffint bona opcra facere, qux merita COI1BrU.den.
cant,ilh'fque mereri gratiaro:quorum error e
tibus rationibus cx verbo Dci pctitis, ;uP.ra'e'0-
tus eft.Nosautcm,cum Chnito.Piophetis cVAl
ftolis, affirmamus nulla bona opera, vt cultus ^ ^
fieri poflcanteregcnerationisgratiam. Chri
nim dicit , Ioann.i5^-rine me n.hil potcftis tacc ^
Mofes & Propheta? cor hommis natura prauui
pronunciant. Paulusad Philip.l.6. Confido, qu ^
qui ccEpitinvolv.sbonumopus,perhcict v q
d.cm Iefu Chriftt.Item cap.2.15. Dcus ert qui opcr
:ur in vobis & vclle & f erficcre pro bona volut ^
Harc dida manifcfte teftantur,bonaopera pron ^
cifci no ex natura,fed ex gratia:quod quomodona , r^.
breuiterdcclarab.mus.Trianaque rcquiruntura „.
virtutis,fiuc boni opcris adionem:videhcet,menti
iudicium,voluntasi& conatus fcu vircs. Mcntisiu-
10 dicium Dcus fua luce, hoc eft,verbo,in quo ethcax
eft Spiritus fanftus, illuftraf.vt intelligamus & qu»
Deo placenr, & quae difpliccnt:quorum quacda lum
ma in decalogo proponitur, & fuhus omnia dcci
rantur in Prophcticis & Apoftolicisfcnptis. Atqu
hoc eft,quod Dauid ait, Pfahno. Lucerna pediDu
mcis verbum tuum. Sccund6,voluntatcm ex mai
bonafacit,dum eam fuo fptritu , in regeneratis,rc
nouat.Volunus,vt ipfa eft naturalis facultas,quali-
tatc in fe nulla habcr.fed talis omnino fit,quale ei ,
illud>quod amplc&itur.Si bonum,bona:contra ve-
r6,f.ma]um,mala. Q^arc redte definitur a Damal-
ccno, Q(4od vluntas tpfa fit naturrfed varm modu vet
lejterjwZ efi.El Chrifoitomus:^»/^ *#* eltno^
& mn*t*>& eft k T>eo.Hui*6 autem.vehlltus ret volun-
tas noftra eft,& rrofiri tudtcif.hoc efi.non natur^fed pf
/ow*.Nunc autem,ciim variat ftatus perfonaf,variar^
quoque qualitatcm voluntatis,neceifc eft.Quod au-
tempcifona fit impia,inimica Deo,feruapeccati,v
4u^b ducatur fcnfu carnis,& non inrcllig^q"* J"n
fpiritus Dci,ante regeneratione", fuperius deinoltr
cum cit.Quare,non dubium eft,quin voluntaj per-
fonse non iullificats fit mala.hoc eftiitejfiM*0*™
Dco,fcfua peccathtametil Hbcrc agit,& non coacic.
Kam fpontc fua mab pr? bonis ehgit.Hcc ho™11"
voluntas,antercgcncratione,omnino vcllctDeu
fua peccata aut vindicare non poiTe,3ut nolle,aut c
ncfcirc.Vult crgo cum non eflc Dcum:quc,q^tU
in ipfa eft,vult eum aut impotentem , aut lniuitu ,
aut infcium. Crcdulis plane & omnino cxecranua
malitia , qua? Dei potentiam, mftitiam, fapientiam
pcriredefiderat. . , ^0\^

Caetetum,quoniam in iuftifitationc homo Iim
regeneratur, &fitnouacreaturain Chrifto Iefu:Pr°P^
huius noui ftatus ratione,voluntas perfona: qiialita-11
tcm accipit nouam : vt qua; ante regencratione rui^
mala,ferua pcccati, inimica Deo:iam fit bona,hbc~
ra,amicaDeo , vtquaiipfius prsceptis deleftetu ^
Nam illuminata mcnteper verbum, & ^iirinc*
corde per fidem,voluntas imperat ea qu^e mcntis
numiuiiciumfuadct, & ad qu* puriafttaus

■

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

n49 P S A L M I

uent.Vt ergo homo regeneratus,noua creatura eft:
iu Yoluntas nouihominis de nouo crcatur per fpi-
ritumfancihtm , quemadmodum & Dauid indicat,
cumiit, Pfal.51.12.cor mundum creain meDeus,&
fpiritum firmum innoua in vifceribus meis.Per cor
intelLigtt,& affc&us puros,& voluntatc purisaffe&i
bus obtemperantem. Per fpiritum firmu intelligit
voluntatis tpirtr & propofitum in bono. Quod
crgo voluntas fiat de mala,bona , Spiritus Dei opus
eft: quse bona eftccta libere agit ( etfi ex gratia )
&noncoa&c: alioqui roluntas non cffet volun-
tas.

Jjjttm re Tertio loco,rcformato iam iudicio mentis, per
ll9% verbum,& innouata voluntate per Spiritum fan&u
vires cjuoque paulatim reftituuntur & crcfcunt,pro
fidei mcnfura, vt qu*dam Deo grata facerc inci-
piamus : tamctfi legi , iuxta eius rigorem tn hac vi-
ta,nunquam fatisfacere valemus. Harum virium re
paratio fit virtute mortis,fcpultur*, & refurre&io-
nisChriftiin fidelibus. Hzc virtus Chnfti pingi-
tur quodammodo in baptifmo noftro, quemadmo
dumPaulusdocctRo.6. Porro cum perfona mfta
exfideretinet bonam confcientiam , & meditatur
quotidianum profedum,boni confulitur defcdus.
3. w Non cnim

eftfublege,fedfubgratia.

*nuo. Tertium difcrimcn intcr Papiftas & nos de bo-
nis opcribus,fumitur-a forma. Nam llh opus bonu
iudicant , cum fit cxterne quod prscipitur. Non e-
nim aliud requirut ad boni operis rationem , quam
*&ioncmipfam.Nosvcr6 cum Auguftino pronu-
ciamus,opus tum demum bonum dici & cenferi,
cum id quod pra?cipirur, eo modo fit , quo fieri de
bct.fecundum mcntcm praecipientis.Dat Pharifa?-
ushypocritacleemofynam: dat ctiam publicanus
iam luftificatus elecmofynam.IUius,hoc eft, Phan-
cleemofynam Papifta? dcfiniunt bonum opus
ellc-.cumtamenfitabominabiliscoram Deo. Nos
vero publicani elcemofynam bonum opus pronun
Ciamus:nonlolumquiapra?ceptaeft,fed etia, quia
cx fidcqua mftificatus eft publkanus , fit in gloria
Dei. Effproindeformabonioperis, cum opus a
Deo prarceptum,fit aperfona fide luftificata, m glo
riam Dei prmcipaliter. Et opus ita fa&um , fiue in-
ternum, liue externum iit , cultus Dci fpiruuahs

V»iaexiftit.

!H*n Porr6,qu6d ciuilia qusdara opcra , etiarn ab ijs
, qui non funt fide iuftificati , funt vtilia &
profunt multis,atquc ideo bona cenfentur : conce-
do ifta boria dici , & effc,fcd v(a & non cultu. Na
quicquid facit impurus,impurum eft,& abominsbi
le coram Deo.Et cum huiufmodi opera interdum
ornat Deus praemijs , hoc propter vfum facit : non
IK qubd fint cuitus illi placens,aut bona pcr fe.

Quartum , in quo nos a Papiftis diffenumus m
'do&nnabonumopcrum^ft finiumdiucrfitas. Illi
enim alios fincs bonorum opcrura ftatuunt , quatn
nos,quiduaamvcrbiDcifcquimur. Aiunt enim
'cffr 1

1 fupra m pi_

reri gratiam ante iuftificationem vlla opera , ex eo
manifcftum eft , quod mala arbor non poffit ederc
bonum fruftum. Quid ergo quaefo poteft homo no
rcnatus, cum fit impius,impurus,nihil intelligcns,
inutilis , mcreri impuris openbus ? Deinde, h ho^
mo iuftificatur operibus coram Deo, neceffe elt
vt hoc fiat , vel quia implet tocam legem, iuxta nor
mam diuinz iuftici*:vcl proptcr particularem ccr-
t* lcgis obedientiara.Sed vtruraque falfum eit : na

LXXXIIIL 1250

vtanteaanobis dcmonftratum eft,nemo morta-
Jiu lege diuinaimplcrepotcft,nec ante conuerfio
nem,nec poft.Deinde,particulari facto nemine iu-
ftificari manifeftu cft,cu quia no cft irhpletio legis,
quae rcquiritur ad iufticia legis: tu quia qui in vno
labitur,vt Iacobus ait,omniu reus cft . Cu ergo nec
tota lege,nec parte iuftificari quifqua potcftffruftra
contcnduntPapifta», fincrh lcgiscffe , vthomihcs
proprijs operbus iuftificentur coram I>co.
Nos3utemidco docemusbona opcra ficienda ef- Bonaope
fe,vtfideiuftifjcatiDeodebitum obfcquium pra.- wjjjjj »r
ftemus, tanquam filij charifsimo patri.Vt inuenia-
mur viui palmitcs,& fruclificantes ,in vcravitc,
mseeft Chriftus Icfus. Vt horaines videant no-
itra bona opcra, Dcum glorificent, & cxemplo in-
uitentur* Vt per opcra bona in recto curfu diriga-
mur in portum bcatitudinis. Vt bonis opcribus,
tnnquam ccrtilTima nota filiorum Dci,oftcndamus
nos hoftcs diaboli cfle,qucm in baptifmo abiurani
mus.Vt augeamus gaudium angclorQ in ccelo , qui
hominum pcenitentia , & fandimonia vitar dcle-
aantur.Vtexoperibusagnofcamur & declaremur
vere iufti : hoc cft,vt non decipiamur fpcclro fidci,
idquod hypocritis euenire folct , qucmadmodum
lacobus cap.2. oftcndit , cui iuftificari fignificat a-
gnofci & dcclarari iuftum coram hominibus. Abra
ham credidit &fidcs cius imputata cftei ad iufticia
coram Deo. Verum cum ex mandato Dei , prom-
ptus fuit,ad mactan Jum vnicura filiurn, obfcquen-
di ftudio dedaratus cft iuftus, non folum alijs , ve-
rumctiam fibi ipfi. Nam viua fidcs hanc habct
indolem,quod obedicntiarn erga Dcum anteponat
omnibus rcbus mundi,vel chariffimis , vt in Abra-
hamo videmus.Quicuque crgo fic aftectus eft,quod
nihil liabeat magis in votis,quam Dco obedire , Sc
obedientiam erga ipfum omnibus alijs rcbus pra?-
ferre,habet certiffimum indicium viuar fidci , & in-
habitantis in fe Spiritus Chrifti quo agitatur. Qui
cnim aguntur Spiritu Dei,vt Paulus ait, hi funt filij
Dei,fcilicet pcr fidcm,cuius vera nota cft motus il-
le fpiritus,quo moueraur ad praeftandam Deo obe-
dientiam fumma cum proptitudinc-.tametfi fcmper
luclam carnisaduerfus fpiritum fcntimus,qua» fane
lucla,inhacvitanunquamccffabit. sSmad'-
Summa difcriminis huius , huc rcdit. Papifta? opc- fcnminis<
ra falutis merita & caufas faciunt.Nos ea intcr cffe-
aafidei&fruaus iufticia? fidci, cum Paulo, nu-
meramus. Papiftae in opcribus collocantiufticiar
pcrfe&ionem : nos cainchoatam obedientiam,pla-
centem Deo propter pcrfonam fideiuftam, defini-
mus , quae obcdicntia a gratuita iuftificatione non
magisfcpararipotcft, quam naturalis proprietas a
fuo fubiedo , vt calor ab igni , ficuti fupra often-
ium cft.1

D E Q^V A R T O O R-
dtne.

Quartusordo, vtpropofuimus, cft de merccde
& remuncrationc bonoru operum , iuxta promif-
fiones diuinas,quas pij,extra iuftificatione,licitc in
tuentur,& fide cxpectant quse promittuntur , ficut
Mofcs fcribitur fide expedaffe remuncr.nionem.

Porr6,mcrces promittitur pro operibusbonis
alias fimpliciter cuiuis homini:alias definita & fpe-
cialls huic vcl illi homini pro particulari opere,
quod cft obedicntia in recerta.Vtautc dehuiufmo
di promiffionibus,comunibus & fpecialibus dextrc
& fine crroreiudiccmus,principium hoc tenendu

Gg- j.

De mer-
cede bo-
noru opo
rum.

rromiflT*
mercedis
diftinftio

Fundamd
tum hu-
iusdo*
ftiui*.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

n-i ENAR

eft:vidclicet,quod omnes promiiTioncs cxtra Chri
ftum fint irrita».Na,fi omncs promilfioncs in Chri-
fto Iefu,vt Paulusait,funt (etja & amen)id eft, rata?
& firma2:fequitur,nullas promiffioncs cxtra Chri-
ftum eiTeratas & firmas.Ex quo & hoc conduditur,
nullam obcdientiam extra Chriftum , mcreri mer-
ccdem. Hoc fundamcnto ia&o, dicamus depro-
miiTionibus mcrcedis , iuxta diftin&ionem a no-
bis propofitam.

Cum itaque merccs promittitur fimpliciter , feu
in gencrccuiuis homini,pro operibus bonis , vt cu
i1oPWQ «iicicuriii p(almis,& in Paulo reddet vnicuique iu-
ia quibus xta opcra fua : accommodabitur promilTio per di-
niso^cn-- ftin&ioncm.Habet cnim huiufmodipromiflio du-
bus pro- pliccm refpe&um.Aut enim ad non renatos, aut ad
mittxtur. rcnatos,refe/ri debct.Si non renatis,'qui funt extra
Chrillum,accommodatur ex principio a nobis po
fito,fequitur cam ncc ratam, nec firmam ciTe quare
ad primum ordincm tcftimoniorum refcrtur. Nam
proponit iudicium lcgi$,depra?mijsbonorum opc
rum. Verum qnia coditio anncxaeft impoffibilis,
ncmpc:qui feccrit ea homo,viuct in eis:fieri no po-
tcft quin danatoria? lcgis fcntctia?,vidclicet, maledi
ctus omnis,qai no fecerit ca, qua? fcripta funt in li-
bro lcgis,no rcnatos fubijciat:tatu abeft,vt falutarc
pra?miuindcexpc&ethominesno renati.At fi rena
tishuiufmodi jpmiflio accomodatur, in Chrifto fit
rata&firma> inquo oes promifTiones funtEtiam
& Amen.

Mcrccs, $ed jllc plura ordinc cxpendenda funt. Prirnum

s °\ quod rigor legis fit renatis fublatus:qui rigor in tri

perib pio *

rumpro- bus conLiftit. Videlicet,qu6d obedietia no placeat,
iJuomV nifipcrfe<5ta:quodvita non promirtatur , nifi lcgi
do cxpen fjtisfacicntibus:quod damnatio dcnuncictur tranf-
dcnda. grcfl['oribus vcl in minimo. Dcindc cogitadum cft,
quod homo iam crcdens , placeat Deo , vt dilc&us
in dilec5to,& cft hzres vita? asterna? propter iufticia
Chrifti,iiliimputatam ,quae eft via vita? & falutis,
iuxta hanc fentcntiam Pauli , Chriftus cft finis legis
in iufticiam omni credcnti.Rom. 10. 4. Tertio lo-
co cogitandum eft,qu6d Deus a credente homine,
&fibiaccepto per Chriftum Icfum , obcdicntiam
requirat.ac vt bcnignifTimus patcr promittat ci mcr
ccdem norr cx dcbito propter bonitatem , feu pre-
cium opcris:fed cxgratia propter bonitatem pa*er-
nam, qua complcctitur perfonam credentcm in
Chnfto Icfu. Quarto,cogitandum eft, quod opcra
fic facta exfide,fint tcftimonia fidci , non alitcr
quam proprij efTcftus fue caufsr funt certiifima in-
dicia. Atquc idco , dicitur Dominus fccundum
opcra reddcre merccdcm : vtcum dicitur a Paulo,
rcddet vnicuiquc fccundu opcra fua:qu;e opcra ve-
ra indicia funt fidci,& ccrtiiTima tcftimonia timo
ris Dei.Horum operum idco fict mcntio in cxtrc-
modic,vt totacreatura de iufticia Domini in iudi-
cando,teftari poflu.At fi dcfinita & fpccialis pro-
milTio fit obedientia? in re certa(vt cum Tobias ait
cap.u.Q.Elcemofynaa mortelibcrat,& ipfa eftque;
purgat peccata , & facit inuenirc mifericordia & vi-
tam arternam.Et Danielis 4. 24.pcccata tua elecmo
fynis redime , & miquitatcs tuas mifcricordiapau-
perunvid enim fanitas erit pro errore tuoj tenenda
eft ha?cregula,qua?dependct a principio quod fu-
fccguU. pra pofuimus.Dc fa&o particulari,vel cxqualitate
faduvclcxqualitateperfona! iudicandum erit. Si
ex qualitate facrtt indituetur iudicium , ccrtiflimum
eft,quod nullum hominis factu,fiuc multiplex fit,fi
ue particulare,fatisfaciat lcgi Dci,vt in primo ordi-
nedemonftrauimus.-quarc nec iufticiam, nec vi-
tim mereri poteft. At fi cx qualitate perfonae de fa-

RATIO llp

<5toiudicandumerit, VafUbit iudicium ?r0^
dantperfonx.Nam pcrfona operans, autndemru
bet,autnon habet. Si fidem habct petfona cpc~
rans, placet ipfius optis acundumlcgern Dci raa
&imputatuririiuftitiam, hoc cft , ccnfctur .ultum
proptcrea qu6d placcat Deo proptcr pcrfonam. V e
rum,fi perfona operans fidem non habct , ticri non
poteftvtopus placcat, donec fteter-it haec reguB
Pauli,Ro.i4.25.Quicquid n6 fit cx fide, eft pcccatu.

Atqueideodiligentcrconfiderandum clt^q»
per fe valcant bona opcra , & quo in loco habcnda
fintrefpcau perfonarum opcrantium. P« Ic
valcnt,nihilmcrentur:quianofum legis impletio.
Anteiufticiafidei funt W Paulus loquitur,

& abominationcs. Verum poft ftabilitam hdei m-
fticiam,nona fuo merito acftimationem nabenc
bonaopera:fedagratuita bonitate Dei recipicn«$
opera propter perfonam fide placcntcm : qua quid
rationc,imputantur in iufticiam,id eft,cefentur iu-
fta:vtfcribiturdczcloPhine2e transfodientis kor-
tatorcs:Pf.io6.3i.& mcrcntur pr3emia,vt Pauiusio-
zo quitur,&inhacvita,& infutura.i.Tim.4.8. Iama
dicT;um Tobia? redeamus,dc quo primu dico,quo
corruptiflime legatur in vetcri tranftatione , quam
paulo antea adduxi.Ex grxco fic legendu cft, Elee-
mofynafcubencficcntiavindicat4 morte omnq,
pcccatum purgat,facientes eleemofynas & iufticias
rcplebuntur vita.Harc fentcntia non potefl accom -
modariPharifafoaut vlli homini non renato.Nam>
vt eft particulare dpus clcemofyna , quat hic praedi-
catunitain non rcnatis multis modis eft contami-
nata.Ergoaccommodabiturrenatis : atillihabent
remiflionem peccatorum gratisproptcr Chnftum,
cuius fanguine purgati funt ab omni iniquitate,
Sed cxtrcma particula in difto Tobia?,videlicet re-
plebutur vita,id eft longa & diuturna vita pcrfruc-
tur , indicat , qtiod non loauatur Tobias de purga-
tionepeccati coram Deo:fed in hac vita tantum co
ram hominibus : apud quos prasdicantur boni & iu
fti,qui funtbenigni & liberalcs erga egenos. Idem
fit iudicium de dido Daniclis , quod fic intcgre ex
Hebra?o lcgitur: peccata tua iufticia redime,& mi-
quitates tuas mifcratione panperum , ecce erit lon-
gitudo feu prod uaiopacistuar, ideft, profperita-
tis & felicitatis in rcgno tuo. Hic ncccfle cft Danie
lcm Iocpi dc fru&ibus poenitentia;,qui funt cernlli
ma indicia fidci & timoris Dci & mercntur mitig*
tionempccnarum & profperum rerum fuccciTufli
ingubernatione domeftica & politica. ld quod
fignificatDanielciimair,Eccc erklongitudo tua,
& produdio pacis tux.Brcuiter , omnes fcntenti»
vbicunquelcgunturin diuinis fcripturis , dc bonis
operibus , accipi dcbcntiuxta fuam periftafin , ^
proutrespoftulat,his quatuor ordinibus tcftinio-
niorum accommodande funt. At, qui hos ordincs
confundun^/cripturam peruertunt , & fangumern
fihj Dci pedibusconculcanf.cum opcribustribue-
rc conantur, quodeft folius filijDei, mediatori$
noftri Icfu Chrifti,cui cum Patre & Spiritu SanCto
fit honor , laus & gloria , in fecula feculorum , & 1,1
omni sctcrnitatc, */{men.

Tobi*

tui-

Vfus Pfalmi.

Vt morttm vites miferamiVitAmque beatam
Ofoineaf, Qhrislo iung£re>viue Dco.

FORMA PRECANDI
gtneralis.

Omnipotcns, arterne, veriiTime Dcus Pater D°"
* mi^1

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

U53 P S A L Ml

^im&faluatorisnoftrilefu Chrifti, conditor cce-
H & terrae, vna cum filiotuo IefuChrifto, & Spi-
rito fan&o,agimus tibi gratiastoto pecl:ore , quod
immenfa milcricordia te nobispatefecifti miflb fi-
liolcfu Chrifto,& prolato arcano &admirado de-
cretodeVedemptione generis humani , & colligis
tibi aiternam Ecclcfiam per mihifterium Euangelij
&SpiritLm fandum, & prxbeshofpitia Ecclefiae,
& rcs vitse fuftentationi ncccflarias.Hsec & alia be-
neficia confitemur vcrirTime tua dona cflc,& abs te
nobispropter Filium tribui & confcruari.

Confitemur etiam multis nos pcccatis multi-
pliciter pollutos effe,& vcris atquc ardentibus dolo
ribus cordis dcploramus,quod contra normam iu-
fUcia» tuar peccauerimus,ac precamur , vt conuertas
nbs ad te,& condones nobis omnia peccata noftra,
propter dile&um filium tuum Iefum Chriftum , &
& Spiritufancto tuo acccndas in nobis veram fide
& verara obedientiam , & regas nos , vt ficut fcrie
nobis propofitum eft,auxiiio tuo emendemus vita,
& tibi obcdiamus.

Oramusetiam , propter Iefum Chriftumfilium
tuumdiledum, vt inter nos&in his rcgionibus
perpetuo tibicolligas Ecdetiam, & ln e? puncatem
Veraedoftrinx conferucs, vt tc vera inuocatione
colamus , & tibi obediamus , & in omni seccrnita
tecelcbremus& oiligamus. . ..dhancrcm largiaris
Ecdefi* fideles Jo&ores & Paftores, qui re<5ta do-
cendo , & exemplo pisc vitar gloriam tuam illuttret
&profint Ecclefix.

Oramusetiam, proptcrlefum Chriftum filium
tuum dile<5tum,vt in his terris largiaris piam > falu-
tarem,&tranquillamgubernationcmA' Rcgem no
ftrum ac rcgni Confiharios & Senatores tuearis, ac
Spiritu fancto tuo regas, vttota ipforum guberna^
tio feruiatgloria?tuse,& ipfis fubditis fit tranquilla
&falutaris. Confirmcs ctiam omnes pios Reges,
Principes&Nobiles in propofito tuam gloriam,
vcram do<5t,rinam,& honcftatcm difciplina? confcr
Uandi. Etiam Magiftratus huius vrbis clementer
gubcrncs ac tuearis.Precamur etiam,vt res terrena
Icentes (quaslargiris, vt inhac vita gcnus huma-
flum fuftentctur & te inuocct(foueas ac protcgas,&
panem quotidianum benigne nobis prxbeas. Ec
°iuia tibi notaeft ingens imbecillitasn^ftra , & pro
^ififti te magnitudinem ux aduerfus peccatum te-
pcraturum mifcricordia proptcr intcrcciTionem
dilc&i filij tuijoramus vt pcena?, quasmcrito fufti-
^musjclementcr mitigcs, & affiiftos omnes,qui tc
inUocant,confolerisSpiritu fan£lotuo,vt in vera fi
^e & vcra inuocationc maneant conftantes , & in
°mni arternitate mifericordiam tuam cclebrent
tsfrnen.

ORATIO AD CHRISTVM.

DulcifTime Dominclefu Chrifte fili Dci,fine
lua gratiamens noftra denlilTimis orfunditur te-
nebris. Affcctusomnes in flammas cupiditatum
^runtur. Voluntas mcntis caligine inuoluta affc
^uum impctu abripitur: denique omnes a&iones
noflraj interiorcs & cxtcriores, a norma voluntatis
ttJ£ longc aberrant. Tcncbras igitur mentis no-
ftf* allato verbi tui lumine dulcifsime Icfu Chriftc
difcute. Cupiditatum flammasgratis tug fontibus

LX XX II II. i2j4
clementcr cxtingue. Vbluntatem tua manu refor-
matam,tuo fanfto impplle fpiritu,vt quae mcns illu
minata re<5te monftrat: quae arTc&us noui cordis
pie fuadent : ea & volunras alacritcr imperer,& ora
nes vircsanimi &corporis voluntatem impcrio ob-
temperantes,ftudiofe.excquantur.Tu enim foluses
nofter propiciator,nofrcr K x , rioftra fortitudo &
virt9,noftra vnica fpos,vnica faius,vnica via,& vita
seterna. Te inuoco,dulciiTime lefu Chrifte,vt nobis
aiTiftas, ne vcl feducti.a falfis prophetis,vel pcllc&i
apropriacarne , vel perfuafia Diabolo, vel abducti
prauis hominum moribus & cxemplis , vcl etia of-
fenfi fcandalis., relabamur inpriflinas tencbns , &
& aberrcmus a tc via vita? «tcrnar. Deduc obfecro,
nos,fili Dei,in lumine vultus tui,futtinc nos, qui es
dextera Dei Patris,ne-concidamus: dirige nos, qu6
tandem,te duce,perueniamus re&aad gloriamim-
mortalitatis,quam promififti fpcratibus in te, dul-
ciiTimcIcfu C!irifte.TibiIaus,confeffio& gloriain
fecula feculorum.-^w^.

PRECANDI FORMV-
la pro perfonapropria,

Dulciitime Domine Icfu Chrifte , te inuoco : tu
cnim luxmea es, tu vita , tu falus , tu Deus meus
viuus,pater mcus fanftus , Deus meus pius , magi-
fter meus viuus, paflor meus bonus , adiutor meus
optiraus. Tedcprccor, tibi fupplico, tc rogo , vc
pcr teambulcm,ad tcperucniam, in te rcquicfcam,
fac vt per tuum auxilium fanc5te,pie,& re<5te viuam.
mentis mca? tcncbras difcute , cwgitationcs prauas
cohibe , afTe&uum malorum flaramas cxtinguc,
voluritatem peruerfam tuo reprimeimpcrio, ac lu-
ce tua mcntem illuftra ; cogitationes pias fifggere,
affcftus bonos accendc,& voluntatcm meamad te
conuertervt qua; tu vis, vclim & ego,Pra?tcrca,cum
corpus meum domicilium fit animse mcae, fac que-
fo , vt illud tuo auxilio caftum & mundum confer-
uem : quo anima purgata in corpore mundo ha-
bitet, quo integer lim,anima,fpiritu & corpore , &
& te perpctuo in corpore , & in anima meaglorifi-
ccmi Tibi paftori meo ,ac foli Dco, cumPatre &
Spiritu San6to fit bencdictio & gloria, & fapicntia,
& gratiarum adio,honor & virtus,& robur in fecu
lafcculorum,Amen,Amcn.Fiat,Fiat.

PRECANDI FORMV-
la pro familia. *

Quoniam nulla domus nifi te , Domine Iefu
Chriftcconferuantc ftare potcft :tefupplex rogo,
vt domum meam,vxorcm,libcros,& farniliam, tua
protecTione conferuare digneris.Da,quxfo, vt cgo
& vxor mea,liberi , actota familia fccundum tuam
voluntatcm,finguli noftrum officium faciamus.
Cum cnim tu nos p«fcis,nihil nobis dccfl. Cum tu
nos rcgis,fecurifumus,& nemo nobis nocerepo-
teft.Cum tu nos laborantes adiuuas/ructum labo-
rum pcrcipimus vberrimum. Nobis ;gitur adeffe
digneris : pelle Diabolos , hoftcs ordinationis tuar:
da nobis cuftodes fan<5tos tuos angelos:ac rege nos
fempcr tuo fpiritu,vt pcrpctuo tc ifl hac vita , & ia
futura celebremus, Amen,Amen.Fiat, Eiat.

F I N I S.

Gg. ij,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

HISTORIA ^

DOMINI IESV CHRISTI DEI ET.HO-
MINIS, REGIS COELI ET TERRl MAXIMI ET
inuiaifsimi , vnici Ecclefia: Dei Monarcha: , fummi a:ternique Sacerdotis , ducis de Bet \-
lehem illuftrifl"imi , ttiumphatotis regni tenebrarumglorioiifsimi , ac datotis vita: a:tetn
liberalifsimhex principio Euangelij Iohannis.

p El Nicolavm Hhmmincivm

Hahes in hoc commentario,pie leffffr,pr*ter hipriam Dominipracipua noBrd religionis captt*
fimplicifime expltcata , wi cum refutattone multorum errorum, vtmagic*
artis , & aliarum fuperstitionum & abufuum.

0 RT^K^iT ISSICHO VIRO DOCTRIN^, PIET^TE,
fapientiaprastanti, D. Iohanni Albertio, Epifcofo Selandu vtgtlanttft-
mo,acin Regia Academia Hafnienfif acratiftmaTheoUgit
frofejforidoc7tftmo,fratri fuo gratiam
& pacem precatur.

^SAPIENTERa veteri Poeta Menandto diftu cft: «<» J\yy « *
<t,o7< iu*oia« 1j»t. Nibil enim eft mclius , nihil dulcius , mhil ianct.us
(incera hominum intet fe concordia. Quam autem verc hoc dicatur, n
i fblumratiote£tadiaat,verumetiamomnium fanorum hominum pr
i densteftaturexperientia. Quidomusnonfelixiudicatur.in quacon
i iueumanimosdulcisconnetiitconcordia?Qux refpublica nonai"
*d&tf£g^%7%?<& tut beatiffima , cuius ciues mutua fe complcduntuf beneuoletia; 0°°
nam, qKSnum tapina: hoftium & prad, expofitum fu.tfc proditut , in quo g^rn3t
rum & fubditorum tranqui«« fuit o Wttfa Tartatorum R« quidam morgs
lifs duodecim fagittas totidcm in fafcem ligatas trad.cbt, vt frangerenwlhs autem fru ha c
nant.bus/oluiefs.uffit.atqueftangHingulas. b^^)"^**; £■
cotdes, fitmum fuctitacftaMe .-^^^

Atque ta profefto eft vt ille ait,Concotd.a parua: res crefcunt, d.fcotd.a magnz AfcbunJ
Qu]d,qua:fo,diccmusdcEcclefiar An non fchuius inco um.tatem vna ^^urconcordm
AVnon omnia Ecclefia: mctnbtamutuis intet feoffkns char.tate Sl concotd.a coh^enc
continentur i Refte igitur Paulus ait , Vinculum petfcft.on.s eft char.tas. Aud.amus V**

bonum Sc quam iucundum,habitarefrattes vnanimes. Eft ficut vnguentum opt.mum lup
caput,defcendens fupet barbam Aar on : quod defccndfc fupcr oram veft.mentorum ems ^
ficut tos Hetmon qui defccnd.t fupet montes S.on. Quoiuam .U.c pta:cep.t Iehoua bene
diftioncm,&:vitamvfqueinfcculum. „„„„„,,„>, Prin-

AnvllusApellesexptcffiusmagifque^
cipio in admirationem excitatis aud.torum animis , concotd.am opt.mam dfc & : lucund .1
mam,qu6 cius dciidetio animipiotum magis inflamrnentur , affitmat. Dcmde «nd«n^
gtant.otem ac fuauiorembalfamo UIo odoratiisimo.quo Reges ohmtt Sacctdotes vngeb-

EPISTO LA. 125S
tur,pronunciat:& pulcherrime indicac vnde proficifci vera & pia concordia debcar. Vngue-
tum inquiceifufum in capuc Aaronis,decapiceinbarbam,defucin reliquum corpus,ac can-
dem in ora veftimencorum ftillac. Sedquidfibi vulc quod Aaronis pociffimum meminic Re-
gius Propheca ? Hoc co percinec,vc veluci fymbolo quodam illuftri doccat,vnde fit vera? con-
cordi2Eorigo,videlicec apioinreligioneconfcnfu.Inhacenimcum doctorcs concordes func,
ipfa concordia; vis etia ad alios manac,non fecus acque balfamu erTufum in capuc paulatim di-
ftillatinbarba,&indein reliquucorpus,donecinextremamoram veftimencoru dimanaue-
ric. vc fic vel infirmis mebris fua afpiret fragantia. Vt ergo balfamum fuaui quada volupcace co
tu perfundens corpus,omnia eius mebra reficitac vires roborat.-itafan&a concordia a Do£co
nbus manans,cotu Ecclefia? corpus diuina quada & fancla volupcace perhindi.t,ac fingula eius
mebra mirifice oble&ac. Neq. hac dulciffima imagine concencus eft Dauid,fed addic alia,C6
cordiam rori ccelefti coparans.Sicuci enim ros cceleftis cerra arcnte reficit,cxhilarat,ac fcecun
dat:itapia&: fan&a cocordia,adocentibus ad auditores promanans , ccelefti quodarorengac
animos,&: velutiad fuauiffimos pietatis fru&us cocipiendos &edendos fcraccsreddit. Neq.
niiru eft ita fcecunda elTe concordia.Nam,vc Dauid fubiungic,illic mandauit Dominus bene-
diclione & vica vfq. in feculu.Quis fru&us vbcrior eiTe poceft fanto cocordia:?Dominus mic-
tit in concordes benedictione,qua eos feliccs reddiccuracque non folu vc ibi eft vcra fracerni
tassomnes fuabeneficentiafruantur,verumetia vt perpetua vicabeatigaudeanc.

Sed quorfum( inquies )hxci ifta fane ideo a me dida cogites,chariiTime frater,velim, vt nos
gratitudiniserga Deuadmoneant,qui gubernatores Ecclcfiaru Danicaru&: doctores rcligio-
nis in fcholis &: teplis 26.annos fere ica deuinxerat, vt fummu adhuc cucantur in do&rina reli-
gionisconfenium,acomnesveluti vnoanimoinutilibusdifputacionibus&: cocentionibus ni-
hiladxdificationc facientibus renunciarint ; non fecus ac fi alius alium hoc Pindarico verfu a
difcordia &c contentione dehortaretur/ea ttoM^U f&?& &ou. Quid quxfo fpirauit fan
ftum iUud peclus D.Petri Palladrj prauer pacem &concordiam.Quid tuauiifimus D. Iohaii-
nes Seningius?Quidgrauiffimus illc &: fincerusTheologus D.Iohanncs Machabeus Alpinas?
Quid Francifcus Vormordus Epifcopus olim Scania: ? Quid M. lohannes Sclauus Epifcopus
aliquando Ripcnfis?Quid M.Iacobus Schningius Vibergenfis olim antiftes? Quid M.Geor-
giuspra?ful Othonienfis?Quid D.Olaus Chryfoftomus , &: poft eum M. Laurentius* Nicolai
Ripenfis,Vendalenfium Ecclefiarum aliquando gubernatorcs.^Quid Nicolaus Palladius , qui
Scanicas Ecclefiasmultos annos rexit? Annon hiomnesad concordia&: pacedulciflima na
ti efle videbantur?qui nunc omnes tade iuxta promiffione Dei in porcu illu beacu vitx xtemu
duraturx peruenerunt,vbi nunc confpe&u fili; Dei beaci fruuncur,&: abfque dubio nobis op-
tant,qua illi ardentiffimis animis coluere,concordia,quanq. veluti lapade nobis, qui adhuc fu-
perftites fumus,tradiderunc,vceafande,illoruexeplocolamus , quod& exDei gratia adhuc
facimus.Quid enim charius habet M.Chilianus qui nunc Vibergenfcs Ecclcfias regit pia con-
cordia?QuidM.Laurentius Bartholomei Epifcopus Arhuficnfis paci&: tranquillitati Eccle-
fiaruanteponitrQuiddicadcM.GeorgioMartini,qui olim nofter paftor fuit, nunc vero Ven
dalenfes Ecclefias gubernat?Quiddc M.Tycone Afmundo,quicum hic Paftor elTet &: Profef-
for,legitime vocatuscft adgubcrnationc Ecclefiarum Scanicarum? Quid deM.Nicolao Caf-
pare Ecclefiaru Fyonicaru rectore? Quid de noftro M.Paulo Mathise,quide profeiTorehuius
ichola? diligetifiimo factus eft infpeftor Ecclefiaru Ripenfium vigilanciffimus?Hi viri &C mul-
ti alij,quoru nobis olim confuecudo iucunditfima fuic,fummum &: do&rinas & animorumno
bifcum,vc fracrcs decet,confenfum colunc.Plena ctenim &c iufta cocordia,voluntatum &: do-
tlrinx confenfu conftar.

Hanc cocordia noftris Ecclefiis graculor,& oro Dcum pacrem Domini noftri Iefu Chrifti,
vt ea noftrarum Ecclcfiaru fcelicicas fic perpecua,ne Satan aliqiiod virus eiiomat, quo hanc fa
ctam concordiam inficiar,vt infctta tande diftbluatur. Hoc iraq. vt caueatur ornnibus viribus
conandumcft,idq.potiffimum nobis quibus munusdocendi in fcholis & Ecclefiis comiftum
eft,& fingulari prudentia opus eft &: piis votis,vt mature occurratur initiis & occafionibus hx
refeon &: fchifmacum,quibus vnicas Ecclefia? curbacur &: fcindirur. Sarpe initia vidimus incen
diorum,fed ftatim diuina gratiaper ptudentes gubernatoresreftincla funr.Vnusatq.alteralm
de huc aduenientes, Anabaptiftaru veiieno nonnullos inficere attentarunt.Sed mox dolo pro
dito magiftratus vigilantia funt coerciti. Adfuerunt &: hic hofpices quida , qui ob ceremonias
noftraru Ecclefiaru orTenfi,fe a publico coctu Ecclefia? noftra? excluferunt , fed eoru fchifmati
nullus cordatus locum fecit.Bieuiter,ea fuit haftenus gubernacorum prudens vjgilantia,quod
fuborientiahxrefeon &:fchifmatum feminamox eradicarinr. Verum quidnunc Satan moli-
turfquia ea non fucceffit via,alia aggreditur , qu6 fanda noftraiu Ecclefiarum concordiain-
uadat ac diiToluat.Reuocat cnim iam multis annis fepultum artificium vetus,quo puritatedo
^rinaicaleftisantcdiluuium iafecic, acmagicis artibus velutiimpuroimpuriifimi pedons

Gg. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i6o

1159 H I S T O R t A

halitupaulatimquorundamanimis affiareconatur,vtdocl:rina pura ifto Satanico foetorepol
luatur. Huic malo nifi mature occutratur,magna plaga eft pcrtimefcenda. Vt ergo ipfe Ec-
clefiis noftris in hac renon deeflem , fumfi enarrandum principiu Euangelij lohannis , quo
interaliafacra Dei vcrbamalcficiabutuntur,vt hacoccafione non folum praecipuacapitado-
drina» Ecclefiarum noftrarurepetere,verumetia vt errore iftum Satanicumcum aliis abuh-
bus verbi Dei & fignorum refellere, oftenderemque vcra religioneDeicum iftaEthnica &
Satanica fuperftitione &: idolomania ftare non poife. Nam ea fane aliud non eft,qua aperta no
minis Dei blafphemia,atquc id adeo in hunc fine a me fa&u eft, vt fratres,qui forte haec funt le
&uri,fecordateiftis Diabolicis artibus opponant,quas Methodius narrat poftcris Cain aDiabo
ol traditas ejle,vt i fto pa&o limpidiffimos verbi Dei fontes turbaret faltem.

Habes confiliu m meuchariffime frater,cur hancenarratione aggrelTus fim.-nunc aute qua*
re has pagellasfubtuonominein luceedi voluerim,breuiteraccipe. Primumnaemouit,quou
eadoctrina^cceleftis capita ,qua? in his pagcllis explicantur, femper conftantervna defendi-
mus,&: fumma fide in noftra Schola &. in teplis docuimus, docebimufque quam diu hoc Deo
vifum fuerit. Deinde qu6d in idoloril & artiu magicaru danatione quam in hoc libello adieci
comunia,6c pericula,& laboresfuere.Adhsec fpero fratribus hxc lecturis haud mgraturn fo-
re viderc in nobis manere illibata fan&a illam a maioribus tradita in religione concordia , &
animorum coniun£tione,quam iam totos viginti annos illsefam aluimus & fouimus, idque in
cadc republicaliterariaviucntes:inquamihialiquotiesin Philofophiciseifque variis lectioni-
bus fucceffifti.donec a piiffimo Rege Chriftiano tibi etia profeffio Thcologica poft obitu pi£
memorise D.IohannisMachaba:idemandataiit,inquomunereitagrauiter& piete gerebas,
qu6daRegenoftroD.Fredericofecundo,inlocumD.PetriPalladij ad gubernandas Eccle-
fias Selandicas,Scnatu Schoke noftrae approbante,fis fuffc&us. Ex quo fa&um eft,vt tametu
duplex labor tuis humeris fit impofitus:in vtroque tamen ita te moderate geras, vt nihil anti-
quius,nihil fandius,nihil dulcius pia &: fan&a fratruconcordiahabcre videaris. Huc accedit,
quodaliquod demeocrgateanimopubliccextare teftimonium cupia. Rogo igitur vt hanc
animi mei erga te fignificatione,eo accipias animo quo a me eft profe&a. Vale frater Charii-
ilme vna cum ecclefiola domeftica,hoc eft,cum vxorc tua Catharina fcemina caftiffima, opti-
mi viri D.Andrea?Iohannisolim concionatoris Malmogenfis facundiffimi Sc conftantifunu
filia,& liberis chariflimis,quos, vt facis , in timore Dommi educerc pcrge. Precor Deum pa~
tre, vtficut ha&enus fecit,ita in pofterum quoque nos veris concordise vinculis pietate & cha-
ritatecontineat. Amen. Hafnia, ipfodie quo celebraturfeftum caftiftimorum Spirituinu»
Anno ij62.

HISTORIA REGIS M A-
ximi &: inuidiffimi Iefu Chrifti filij
Dci. cVc. Exprimo
Cap. Iohan.
***

7^ Principio eratverbum,& verbnm
> eratapud Deum , & Deus eratverbu.

j§ Hoc erat in principio apud Deum. Om

nia per ipfumfatfafunt, ty fwe ipfo faclum ett m
hil quodfacJum efl. In ipfo vita erat, ejr vita erat
lux bomwum^fy lux in tenebris lucet^fa tenebrd
tam non coprehenderunt .Fuit homo miffus a Deo,
cui nomen lohannes.Hic venitin tettimonium3vt
tejlificaretur de lumine,vt oes crederent per eum
Non eratille lux illafed vt tettificaretur de luce
Erat lux vera,qu* illuminat omnem homine ve-
niente in hunc mundu.ln mundo erat}rjr mundu<
peripfttm fafius eft,&mundus eum noncognouit.
Infua venit^ fui eumnonreceperunt.guotquot

* aute receperunteuydedit eis potettate-, vtfilij
fiantjis fcilicet qui creduntin nomen ciw> qM no
ex fanguinibus}ncq. ex voluntate carnis^eq- 1*
voluntate viri fed ex Deo mti funt. & verburrt
carofaclum ejt,ey habitauit in nobis , & vidim&
gloria eius,gloriamtanquamvnigemti a VAtrt,
plenumgratia & veritate.

H.TcEuangelica narratio continethiftoria,qua~ ^fui^
lis alia ncc fublimior,ncc jpfundior, ncc vtilior, ticc ^ijjj
magnificcntior clfe potclt. y€terna cnim astcrni vcr «ajrl
bi ab xtcrno patre n3tiuitatc narrar, & idem verbu
m teporc faclum hominc afleucratrvt fit a?ternu vcr
bii & humana natura a verbo aifumta, vna pcrfona»
Jcus Sc homo in duabus naturis ita vnitus , vt ct»
naturaz confufa» non fint,vna tamen arterna perfon* Sfl0Jmi'
exiftat,& non dux perfonarrqua» vna pcrfonafccu°
dum diuinitatem,a»ternus arterni Dci efl filius:f<^cu-
dumhnmanitatem,intcporefilius honainis & dici-
tur & eftrnon tamen funt duo filij,fed vt vna perfo
na,ita vnusfilius. , V1-U5.

Etfi autehascfublimis fapientia a creatura fa«s
intelligi nequit:tame ideo nobis comendatur,vt J>c
ncficia Dci & mediatoris noftri lefu Chrifti cogite
mus,&agamus gratias arterno Deo,ciui voluit arter-
num fuu filium hominefieri, vt nos homines De°s
efriccret,& diuiu«e naturar participes. ,

loci

»<JX I E S V

L O C I T R E S.

*• Defcriptio diuinar naturar seterni verbi.

2« Narratio depraecurforelohanne.

3- Expofitio aduentus afterni verbi in mundum.

fcft

P»iodi

D E P R I M O.
fn principto erat verbum^ verbum erat apud Deum
& Deus erat verburn.Hec erat in principio apud Deum.
Omnia per tpfumfittla funt^ tffinc ipfi jhttum efl nihtl,
fuod fztttum e/K In tpfo vtta erat^tfr vtta erat lux homi~
num-. &lHX tn tcncbrU lucet, & tencbra eam non compre
henderunt.

HHarceft dcfcriptio diuina? natura» arterni ver
bi: in qua pluribus Euangelifta rcfpondct
^mtuj^sftiombus. Si cnim quasri*,quando erat verbu?
Rcfpondet,/» prtncipio erat verbum. Si quarris, vbi
erat vcrbum? Refpondct, Et verbu erat apud Deum.
Si quzris vltra, Quid er3t vcrbum? Refpondet , Et
•Deus erat vcrbum.Si quseris, Quando vcrbum crat
apud Deum? Refpondct, Hoc eratinprincipto apud
Deum.Si qua*ris,Quid egcrit hoc verbum.?Rcfpon-
det, Omnia pcr tpfum fittla funt, ft)fineipfi fittlum eft
nibilfuodfittMmeft. Siquteris, Quae fit huius vcrbi
vis & cfficacia in creaturis? Refpondet , ln ipfi vita
"atrfua vita & lux hominum eft. Si quaeris , Vbina
ucet illa lux ? Rcfpondet,/» tenebris lucet. Si qua?-
is,Quomodo fit quod hanc lucem non percipiant
iomines?Rcfpondet, Et tenebra camron comprehen-
derunt. His quacftionibus refpondet Iohannes mi-
ra breuitatc,de quibus figillatim dicamus, fed brc-
uiffime.

I^ncl. in principio erat verbum.

tacloco. Hic qua:ritur quid principium , & quid verbum
fit. Principium hoc loco temporis initium(quo cce
pitDeusres creare) fignificarcex principio primse
Epiftolse Iohannisapparet,vbi exponit, Inprinci-
pio idcm effc quod a principio.Ita cnim ait: Quod
erataprincipio. Significatergo Euangelifta hoc
dirfto, filium Deiiam extitifTe, antcquam rerum
creatarum &temporis vllum efTct initium. Etob-
feruandum in primis eft, vt monet Ambrofius,
quod Apoftolus non dicat , ln principio fa&um
eft vcrbum , fed in principio erat verbum. Qua-
re huius vcrbi initium nullum eft. Si cnim erat hoc
VerbumcumDeus initium faceret creandiquicquid
cftconditum, vtique ancrnum eft: fi a>ternum,crea
turanoneft: fi non creatura , vtique creator. Hoc
Verbum creator, erat , hoc eft , fubfiftebat: vofcafftt
enim vcrbi , & anerna eius a patre gencratio initio
cUrfi caret,ideoqueaHieremia Iehoua,&in i. Apocal.
Setbu5'""dicitur.

Sedcurhicxtcrnus Dei filiu* verbum appclla-
tur? Hic primiim quotupliciter dicatur vcrbum,
v«rba . kcinde curfiliusDei verbum appellctur , & quod
JVib Verbum fignificet perfonam fubfiftentem,explican-
^ dumeft.

Vcrbumdiciturtribus modis. Primum enim cft
Vcrbuminternum,Graece hfy& IvJtdi™ , quod eft
reialicuiusinanimo perceptio , feufcrmo mente a
potentia cognofcente comprehenfus. Deinde eft
fonus ex ore hominis proccdens,aliquid fignificans
& moxinacrem cuanefcens. Praiterea eft verbi fo-
nantis&euanefcentis fignificatio mente audientis
concepta.

vttbu Prima & tertia verbi acceptio in hoc con"e~
5°fc*u niut,quomodo vtraque in mente fit:fed in eo diftc-
;n runt,quomodo prima ex potentia cognofcente,ter-
^it, tia ex fono nafcitur.

CHRISTL 1*6*2

i Harc funt fignificata vcrbi , quorum vnum ob fi-
militudinemaliquam ad filium Dci transferri , vt
dicatur vcrbum feuAo}©-,neceiTc eft. Nonpoftre-
mum fignificatum: quiaifto modo non vnum cfTct
vcrbumDei, fed pene infinita. Quicquid cnim ex
vocalipraedicationcdigncde Deoinmenrc homi-
nis concipitur, verbum Dei dicitur. De hoc verbi
genere loquitur Dominus, cum inquitjoan.^.y. Si
vcrba meain vobis manferint.Ncc medium fignifi-
catum vcrbi quadratad hoc noftrum propofitum.
Quia hoc modo plurima etiam verba Dci crunt.Sic
dicunturdecemlcgisverba,dumper os hominis cf
feruntur,& corum fonus in aerem euanefcit. Reli-
qua eft ergo prima verbi acceptio , qua: eft rei ali- Difcrim.
cuius in mcte perceptio nata cx porctia cognofcctc. «JJ^
Harcacccptioverbiproptcr fimihtudinem qua- buDC1&
dam attribuitur arterno Dci filio.Vcrum hic magnu hommi.
difcrimen eft intcr noftrum vcrbum,& hoc Dei vcr
bum. Noftrumenira verbum ?V^67cunternum,
accidens cft in nobis,& in tcmporc nafcitur. At cu
in Deum nullum cadit accidcns,ncccfTc cft hoc ver-
bum Dei fateri elfe faiSfv vV^W>erTcntialc &
fubfiftcns,non tranficnsmon cuanefcens , non acci- XmMm-

, , dinis cx.

dentale,non tempore natum. piicatio.

Ex hisratio tranflata: fignificationis verbi adfi-
lium Dci aecernumjVtcunque intclligi poteft. Vc e-
nim in hominibus a potcntia cognofcente gignitur Fiiiusquo
verbum intcrnum.Ita filius cftartcrni patris imago, modo *-

• . 4 . rr tcrnu ac-

cogitationcab aitcrno gcnita, communicata cilen- tcrniPa
tia.Atquc haeceftprima & potiffimaratio,cur filius tnsvcrbu
Dciasternusdicatur hiry& feu verbum ctfi poftea
plures rationes addi poiTunt.Carterum quia vetuftas
piaftudiofis grata eifc debet, refcram primumtx
Bafilio Magno quid fcnferc vetercs dc hac appclla-
tionc. Is enim in quadam Homilia pagina 200. ita
ait : Ata. ti hSyQ-yiva J HfcS? \ti U tk v« «fWA^u ±id. ti
KoyQ-, oTt iymfi*. A/ct ti hi) ©- , crt e/x^v t« yv-

r,W©-, oKov ivUvtu cTf«xvt)>' t:V yftoi&ean*i Hoc cftj
Propter cjuid verbum dicitur: vt oftendatur tjuod cx men
te procedat. Propter <fuid verbum ? Quia citra pcrpeffio-
nern natus efl.Tropter cjwd verbum ? Quia imago gem-
toris eftytotum in fetpfo exhtbens venttorem.

Hadenus oftcnfaelt ratio curhhusDei dicatur dlcltuI
^5>©-,idque refpedu patiis tantum.Dicitur quoquc \4: o<
hoy& fiuc verbum refpcfflu noftri,quia patrem in rc ref^u
uelationc Euangclij nobis oftcndit,iuxta illud, Ioa. no1 n*
1.18. Ncmo patrem vidir vnquam , fcd filius qui eft
in finu patris,nobis reuclauit,fcilicct,Patrem. Itcm
Qui videt me,videt & Patrem.I0an.14. 9.

Vtranque appellationis huius rationem coniun-
gitNazianzenus^cum ita ait:Acp©- irtcvroH ty+i*ffr

rlv TatTepot , Ui TTf®' VY,V Ao^@-, CV (jL VOV J IX TO ttToAlf W

yiYVWaf , otAAct X) To cvvzplf to $ l&yy vtfaiot. Hoc eft i
Filius Dei dicttur *r'y&> qutaftc fe habet adTatrem,
ficut admemem verbumynonfolum propterca, quod eius
generatto Jit cttraperpefftonem: Verumetiam propter con-
tunllionemycjr juod enunctet patris voluntatem. H#c
fobrie fciamus de hac appellatione,qua? quodammo
do filij arterni gcnerationc nobis infinuat :quaquia
ncmofatis intelligerc potcft, didum Nazianzeni
ample&amur,qui ira ait, Dei generatto plentio honore-
tur^magnum eftdidictjfe ejuodgenitus fit.

Porro cum hic Ac>©~ Dei rcuclat nobis vcrbum ^cxueiui
Euangelij, & vbi illu i verbum vt fcmen incorru- refutfuw
ptibile & ccelcftc mcntibus noftris conceptum fue-
ritmafcimur & nos filii Dei,qui ge^labimus imagine
naturalisfilii rcparatamin nobis per fpiritum Dci.
Ad quam fane* imaginem primi noftri parentes con
ditierant. Exhisquoque patetquod verbum Dei
oCnZfif y hoc cft > fubftantialc, non fignificet, ficut
C g. iiij*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

n6$

HISTORIA

2*4

Ariani & Seruetusnugantur , confilium aut pro-
mitfioncm Dei,fed vcre perfonam fubfiftente:id cj>
ctiam fequentia confirmant. Nam cum drcit , om-
nia peripfumfactafunt, &, caro fa£tus eft-1

euertitur validiflimis rationibus Arianorum & Ser-
uetihxrefis.Non enim per promiffionem condita
Funt omnia,fcd pcrfiliuro.Nec confilium, necpro
roiffiocaro fa&a cft,fedfilius.

Etverbumerat apud Deum. ,

biftinftio Vt P"ma aflcrtio Euangeliftae arternitatem ver-
perlbna- bi nobis commendat : Ita haec fecunda , diftin&io- ,
itt£t£b nem pcrfonalcm & fubfiftentiam rcalem in diuinis j
perfonisaftruit,cum enim dicitur : Et verbwn erat
apudDeum , fignificat filium a patre differre fubfi- 1
ftcntia perfonali.Etfi autem non cft aliud pater qua j
filius, cadem eft enim vtriu% oWi*, tamen filius a-
lius cft i Patre , quia pater & filius non eft vna per
fona,fedfiliusapatris perfona eftpcrfona diftin-
&a, pcrfe fubfiitens.

Et DeusErat verbufn.

tiltentia
realis

7« hiyz.

A ficrtio
Deiratis
aternae

7» Ag; ■<;,

IIH.
Aeterni-

HsECtertiaaflcrtio manifefie proniinciat verbu
illud anernum , quod erat in principio , quod erat
apudDeum,efie verumDeum. Nam in hac oratio-
ne,& DeuscratoAsV©-^'^©- hoc eft,verbura,fub
ie&um eft,& Deus pra:dicatum.

* Huc acccrfantur teftimonia quibus diuinitas hu-
ius vcrbi astcrni confirmetur , quz cgo foleo quin-
quecapitibus fubijccre , comprehcniis hoc diiti-
cho.

Di&um,cultus,opus,confetfio,muncra:quinq;hec
Naturas Chrifti cognofcendas tibi monftranu

Hoc erat in principio apud Deurri.

Repetit primam & fecundam aiTertionem, ea~
fquc in vnam coniungit , vt & a?ternitatcm Vcrbi,
& diftin&ionem eius pcrfonalem apatre doccaf
t« Kp pu jt aulcm ncceiTaria haec rc pctitio , ne quis cx v-
^rfonaiis nitatc& fimplicitate naturx diuina? cum Sabcllio
di.ftinftio inducerct vnitatcm perfonre. Etncquiscum Ar-
aPatre. rjanjsjn tcmpore Eictam pcrfonarum difiin&io-
nem multiplicara fubftantia diuina aifereret. Vtra-
sabeiliui que hserefis hac apoftolica aiTertione rcfellitur. Si
Kfeiiun.S cmm crat ao'}©- in principio apud Deum , certe di-
tur. " ftin&a perfonacft a Patre. Et , fi erat in principio
apud Deum , non in tempore pcrfonarum fa&a cft
diftinctio. £t,fi erat apud Dcum,& fJfy ©~ e-
rat Deus,naturaeadcm & eflentiacit patris & filij
non mulciplicata , Vc in rebus crcatis , fed eadcm
numcro. Aliud cnim fieri prohibet natura? diuinae
fimplicitas.

Omniaper ipfum fatla funt> & fine ipfe fatlumeft
nihd qHod faclum eft.
_ v*. Harc quinra aiTcrrio diuinitarem & xternit.itcm

Dcitatis , • v i • r i • -i

^tcmitt- vcrbi , cum ab iphs verbi operibus , tum a rerum
tli qux iunt , conditionc& ordinc. Omnta per ipfurn
™^\faclafunt.1rioc fanc diuinae potcntiae eft. Etftnetpfo
acationc f^^eftmhtl qttod fitlun ef}. Hoc dicto feparatur
&difpoii hoc verbum a creaturis omnibus. Nam omncs crea
niu^criT turx m temporc fa&se funt. Huc illud Iuftini Mar-
crcataru- tyris ? Qutccjuid cft rerum , aut eftfailum , aut non fi
tlum. Stfatlum , cocptt ahcfttando fieri : at fi non fitlum,
vthly®- Dei,atervHm ejfe necejfe tft. T^uncautem cum
dtcrnumeffcfolt Deo comicntat , hJft* kuncDeivtfa-
teamur aternum oportet.

Porro quod hic Euangelifta generatim dicit,
Paulus ad ColoiT.15.16. pulcherrima cnumerationc

profequitur , ita enim ait,Qji eft imago D« in •
fpiaii, primogenitus omnis creatura-. ^zmJf
cum omnia qua. in ccelis funt , & quz in terra V»
bilia & inuifibilia,fiuethroni,iiuedominatione ,
ue principatus,fiuepoteftates,omniapcr ipium, *

in ipfum creata funt. , u Ari

Quod autem Aiiani prxpofnioncm , per,ao ^
fam inftrumentllemreferunt,vtifto V*&°wx€P ^
litatem perfonarum inducant,facile rcrclhtur. r
tcr enim creiit pcrM>cv,vt per fapientiarfi , iuai •
Qu,are potius ad efficientem caufam retcrendum
quod hicdicitur. Vcrum hunc nodum elegan
fim£ foluit Bafilius Magnus,in libro dc Spintu
do,cap1.5.& o.

In ipfo vita erat.

Vt quinta afTcrtio diuinitatcm Chrifti a:
exoperibus creationis-.itahxc fcxtaidem con
ditcxprouidentix&conferuation s rerum bci tio^^
ficio,m tpfo ( inquit) erat, vtta , hoc cft,pcr * >>» . "«
vi& cfficacia vcrbi crat vita cundis animantiD^ •
Hxcvitanonefteftentiavcrbi,fed cfficicntia , q
xtcrnus *:'>©- &cit , vt rcs in fuo confcrucntur
tu&ordine*

6 1 vita erat lux hominum.

ftt

VtfcxtaaiTertioomnem vim & efficaciam W
creaturis eiTe a verbo illoaeterno , quod cft Deus,
aftruit:Itahaecfeptimaaflertio,hypothcfin quanda
fextae contineti Nam in ea agit dc ccrto quodam »0. ^
creaturse ccncrc,nempe dc hominibus. ln horum
b ., ■ • 1 1 j «, ;«^frabi-

, vt
fferuit A prottJ-

uod

enim mentibus:vcrbum illud astcrnum & incr
leaccendit lucem rationis & intelligcntia: : <T
quidem opus plane diuinum eft. Hsc lux dcftinata
ianeeftnoticiseDeiaceiuscclebrationi, fed nube
quadam caliginofa obduda eft , atque ideo iut>-
ljcitur.

£ t lux in tenebris lucet, & tencbra eam noncomprf
henderunt. I°<J5$

Qualis illalux remaneat in hac corrupta natura .^mr
oftenditurtf.&Q.artcrtionibus: manct quide
fcdmox tcnebris inuoluitur, quae tenebrs irnPe"0Um-
diunt,quo minus hominesad nuncA^d' lucisdu-
du pcrucniant.Hoc autem qualc fit breuiter exph-
candumtft.Hominesluceillavident quidcm Deu
cfle, eumque colendum agnofcunt •• vident mali &
boni difcrimen , fcd ha?c lux priufquam ad adione
veniat,pcccatorum tenebris obruitur:qucmadmo-
dum ApoftolusadRoma.i.clare oftendit. Primum
enim itaait: To>K«cKVT«8jBmanifeftum erat in Mlff*
Deus enim illis manift ilauir.Nam cx virtute & cn*
cacia a;tcrni verbi promanauit in homines.Dcinde
addit caufam impcdita: huius lucis,cum inquitA a'
ni fa<5ti funt hominesin cogitationibus vcl difcc-
ptationibus fuis,& obtenebratum cft defipicns co(
corum,qui cinn fc profitcrcntur efle fapientcs,ituJ-
ci fadi funt. Qjid bk a poftolus aliud vulr , quarn *
quod nofter Euangehfta afterit dn ma>t, Et loi * *gW
cencbrislucet , &tcncbr£eeam non comprchende- cC
runt.Proptereaquod homincs in hac corrupta na-
turaillamlucem infeluccntcm non pcrcipiu"r,no ponp^
confequntur, atque adcb non agnofcunt. Apoft°~ p^f{>
lusfimiliter fateturlucem quandam principi°rUlT1
ic Dco,& eius cultu in hominibus cftc-.fcd eandem
frirmat tcncbris eiTe inuolutam , adco vtctim a
wpdfyr vcntum fuerit , videatur euancfccre. Cun*
enim hominesafua, quam habent ab anerno
>&) luce aberrant, ( nam fuis difccptationibus lU'
cem obruunt , & ab ea plane deficiunt ) m,u^

fupcr-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1265 I E S V C H R

^pcrftitionum praftigias excogitant. Huiusrci
Caufani Apoftolus facic naffwdtoQot , hoc eft>
'•w ac coi-nprehcndendum & colligendum ex luce
principiorum , quae vcra & ccrtafunt > minimea-
pt*m. Exth< fibusenim, qujefunt luxquaedam in
mcntcpcrpcram extruunthvpothefcs,deficientcs a
communibusnotitiis.
dttfio. Proinde hic locus clare docct , neminempoCfc
perucmre ad falutarem Dci notitiam perrationis
Wermquae rationis lux,ctfi a Chrifto cxiftit, tamen
D tencbrarum,quae naruram corruptam occupant,in-
Ju. exterucntu opprimitur. Notandum eft igiturdifcri-
nicn duplicis lucis,quara anernus Ae>©- hominibus
communicat. Prior in natura refulget,idcoque na-
turahs dicitur. Altera naturam collapfam releuat &
initaurat, idcdque lux gratise dicitunquse accendi-
lur in homine pcr Spiritum fan&um,dum praidica-
tur Euangclium.

I S T I.

1266

D E

N D O

Fwt homo mtjfusa Deo, cuinomen Joannes.hicvenit
*n teslimontnmyvt tesltficaretnr de lummc>vt omnes
vtderent per eum.T^on erat lux %lU,(ed vt tesltficaretur
de Ittce,

De praecurforc domini hicquinquc narrantur
k Nomcn prajcurforis. II. Diuina miffio fcu
kgatio. III. Deftinatio. IIII. Lcgationis
finis. V. Difcnmcn inter pcrcuflorem & Chri-
ftum dominum^cuiuspraecufor fuit.Dehis quinque
°rdine pauca diccnda lunt.

De primo.

N mCn Praecurforis Domini nomen loannes, quod non
^rfo. excafu,non ex confilio humano,non cxfamilia,fed
^rimc ex mandato Deiacccpit.Elt autem imprimis difcer
^umnendum mterea nommaquse hominibus tribuun-
tur ab hominibus, & ea quas Dcus fuo mandato iu-
bet attribui. Illa cnim vcl ex affe&u aliquo,vel ca-
fu,vcl propterfamiliam tribuuntur , nec quicquam
ccrti de pcrfona promittunt. Hxc vero perfonarum
officia & eucntus notant, &funt plerunque vcluti
Hu*dam muncrispublici fymbola.

Qubdautcm mandato Dei, nomen Ioannesprz-
curfori Domini fit inditum, docetur Lucae. 1.14. &
°ominis rationem pater Zacharias infuo cantico
cxplicat,dum in hunc modum de illo canit.verf.76.
£ttu puer,prophetaaltiflimi vocaberis, praeibis e-
nimantcfaciem Domini parare viascius. Ad dan-
damfcientiam falutis populo eius,in rcmiiiioncm
peccatorum fuorum. Per vifcera mifericordia:
Deinoftri.

Qjia igitur prarco futurus crat vifcerum miferi
5^ cordist Dci noftri , ad dandam fcu-niiam filutis,

5**

annesdiduseft.Sonatautem loannesgramm feu
gratiofum,Hebraice loch*r.an>\ chanan, quod figni :
ficat gratificari & g. atia aliqucm prof. qui , feu gi
tuito beneficium pra?ftare , & (emper exctufioncm 60
dignitatis & mcriti babet. Recte ergo & refpectu
perfonar,&ratione miniltcr j,nominau-s ^ft h c le-
gitusloannes. Nam 6V pcrfona ipfnls gratiofa erat
apud Deum,& officium lptius f it grau* & n«ift ri
cordiseDei miniltcrium. Ctirn aucemin huiuslo-
cum omncs miniftri Euangelij fuccedunt, hums
pra?curforisnomine admom acur de fuo raioifterio.

J)e fccundo.

lllina SecundoloconajrratEuangelifta huncloannem

t;na.

fuiffea Dco miiTum,hicplura occurrunt pcrpcnden e'JS niif-
da:vt,prophetise pra:ccdcntcs,promiflio conceptio- $°Jt?ill
nis,concio Angelideipfo,patnsZacharia? reftimo- luscircu-
nium,praeparatio loannis ad tatam kgaiioncm,Vox Xinux.
Dci & mandatum ad Ioannem in ddtrto,qi ibusac
cedit & Chrifti tcftimonium.

Prophetias ex Malach.^.i.fic Efaia? ^o.^.adducit Prima'
Marcus:Quorum ille quidcm ita ait, Eccc cgo rait-
to Angclum meum antc facicm tuam,& pra:parabit
viam tuam antc te. Efaiasvero, Vox cldmantis m
deferto , paratc Yiam Domini,& retftas facite fcmi-
taseius.

Promifsio conccptionis & concio Angeli de Sccund<*
Ioannchabetur,Lucxi.i3.&c.Vbi in hunc modum
Angelus Domini Zachariam alloquitur , Ne timeas
Zacharia > quoniam oratio tua eft exaudita , & vxor
tua Elizabet parict filium tibi, & vocabis nomcn e-
iusloannem, & erit gaudiumtibi & cxultatio , &
multiin natiuitate ciusgaudcbunt. Eritcnimma-
gnus coram Domino. Vinum & ficeram nequa-
quambibet, & Spiritu fancto replcbitur adhuc cx
vtcro matris fuae.Lt multos filiorum lfracl conuer-
cet ad Dominum Deum ipforum , & ipfeprarcedec
eum m fpiritu & virtute Eliae.

Patrh Zachariz teftimonium paulo ante adduxi ex Tert««-
ipliuscantico. Ettu pucr,Prophetaaltifsimi voca-
beris,&c.

Prarparatio Ioannis ad hanc legationem diuinam ^111'
etiam aLuca dcfcribitur.Primiim enim dicit,vinum
& liccram non bibet. Dcindc,Spiritu fancto replc-
bitur. Item, & crat in dcfcrto ad eum diem, quo (c
oftenderetapud Ifraelcm.Itcm.Matth.j.cX: Marci u
lcribitur habuiftc veftem ex pilis camelorum,& 20-
nampelliceam circa lumbos fuos, cui cibus crant
locuita?,& mcl fylueftrc. Hac pra»paratione fignifi-
catur miniitros Euangclij non vocari ad dclicias hu
ius mundijfed ad labores & ccrtamina.

Vox Dci & mandatum fuper Ioannem in defer Quinta.
tohabctur Luca?3« 23. Factum eft vcrbum Domini
ad Ioannem filium Zacharix in deferto. Vcnit igi-
cur in omncm rcgionem circumiaccntcm prardi-
cans Baptifmum pcenitcntia! in remiffioncm pccca
torum.Quare verbum illud Domini, continet man
datum quo Ioanncs iubctur inchoare Euangclij
pra:dicationem, quam vocant BjpufmumpcenitLn
tii 111 remifiionem pecca orum.

Chnft! tcftimonium dc ioanne narratur Matth. Sextit
li.io.il. vbi intcr aiia Dominus ditit loannem plus
cife quam p(ophctam,Cv intcr natos muherum non
furrcx fi maiorcm loannc Baptiita. Didunt
quOqde MaLchije^.i. Ecce mitto Angclum mcum:
i >anni accommOcUt , quem Ioannem propter
fpiritum & virturcm in minifterio Eham elTe
pronuntiat.

Haclenus de miffione diuina Ioannis: vndedi- DoAtio*.
Icaiuus & nos cxpcCtandam elfead minifterium
baleiije diuinam vocjtionem . Qui enim currit
abfquc mittcntc, iu vanum currit , & operam
lurj;.

Verum fciendum eft, diuinam ad minifterium Loa» it
i:u3i^d<j vocationem duplicem clTe: nempc im- 1n^lici

1 !• n • < r\ . doctrin».

.)ediacani,qualjj tuit Prophetarom,Apoltoiorum,
& loannis: £t mediatam , qusefit per Ecclefiam,
(hie per magiftratura pium , fiue per alios quibus
hoc ne«r Jtium vel a magiftratu pio,vcl ab Ecclcfia
dcmandaum cft.

De tertio.

j.Adiu!d

Cuiri j r'ni'a lrga:ioloannitfucrit, cxponit dfftinat
EiUngeiuw hi^ vcrbis. gjjj J

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

V67

H I S T

Hic venit in teflimonium : vt tefltficaretur de lumine.
Duo dicit.Primum,qubd Ioannes fucrit in tefti-
monium mifTus. Deindetcftimonijfummapropo-
nitur,qua; eft teitificari de lumine,hoceft,de;Chri-
fto veroluminc. Cum Chriftum teftatur lumeeffc,

Dodrina. fignificat & mundum totum fine Chrifto in tcne-
bras fubmcrfum eife , & Chriftum folum elTe lumi-
nis falutarisautorcm.
c^iistio Hic obferucmus quam pulchre haec Euangeliftae

diftorum verbaconucniant cum prophetiis. Efaiascap.6o.i.

liftiTun ait,Surge illuminare Hicrufalem , quia venit lumen

Propheu- tuum)& gloria Domini fuper te orta eft. Et paulo
pbft mterpreucur hoc lumen,inquiens,Supertc au
tem orietur Dominus,& gloria cius in te videbitur.
Huius glori* ctiam meminit Ioanncs , vt infra au-
diemus,vbi dicit>& gloriam eius vidimus.Pfalm.36.
Apud te eft fons vitae & in luminc tuo videbimus lu
mcn.In luminc tuo,id eft,in Chrifto,videbimus lu
men, id eft, confequemur vcram Dei notitiam &
,. felicitatcm.

ftx "unt1" Euangeliftse, quac in Prophctis narrantur dclu-
Propheu- mine,ad Cluiltujm rcferunt,& ad eiusEuangehum.
rum imer Zacrucias m fUo cantico ait , Vifitafti nos oricns cx
ptetC5' alto, vt appareac iis quifunt in tcncbris,& in vmbra
mortis fedent.ad dingcndos pedes noftros in viam
pacis. Hic duo obfcrua,antithefin orientis feu lu-
nnnis,tenebrarumque & vmbrae raortis, & luminis
vfum.Tencbra: notant ignorantiam & cahmitatcs.
Vmbra mortis,cxtremum intcritum. Proinde lu-
men & falutarem Dci fcicntiam & falutem figniri
cat. Vfus luminis cft , vt dirigat nos in viam pacis:
hoc cft , in cam viam qua: ad vcram fclicitatcm du-
cit.Pacis cnim appcllatione Hcbrsei,eum flatum in-
tclligunt, in quo quismerito fe felicem & beatum
iudicet.

Quam autem late fe extendat huius luminis vir-
tus,ligniricac Simcon,cum inquit,Luc.2.Lumen ad
rcucUtioncm gentium,& glonam plcbis tug Ifracl.
Hac cnim uiitnbutionc iignificat Chrilium lu-
men, vt folis huius afpccubilis , illuccfccre to-
ti mundo, fdque pcr p:a:dicationcm Euangclij.
Qui autem nori illuminantur , fua culpa nolentes
lumcn acciptrc, in tcncbris & vmbra monis pcreut.

*De quarto.

#rii.rini» Quartofequitur finis teftimonij Ioannis, & di-
kgatio- uinae ipfius Ugationis. Ita cnim ait Euangelifta, Vt
ws* omnes credercnt /vr*a7»:fcilicet,Ioannem & pradic

tioncm Ioannis.
vtomncs Inhocdi&o diligentcr obfcructur fignum vni-
«edcict. ucrfaie> Omnes. Quod conrinct & dodnnam vti
liftimam,& confolationcm dulcifsimam. Ductnna
hxc cft,quoi Euangclium fit vniucrfalis concio fa-
lutis acquircnda? per fidcm.Kam quia Deus vult o-
mncs homincs faluosfieri,& ad agnitioncm vcrita-
tis vcnircpioponit vcrbum, quo omncs promifcue
finc omni cxceptioncad fidem inuitancur.Quicun-
quc ergo Euangelij voci credunt,habent certamfa
lutis promifsioncm, quaniullo eucrtitur Stoico fa-
to. H*c cnim doCtrina vniuerfalis gratise exdudit
omnemStoicam fatalium iibrorum neccfsitatcm.
Namfifinis legationis Baptu se eft vt omnes cre-
dantperipfum.fierinullo raodo potcft vt certode-
crcco &confiliocrcationis ftatucritfe vcllc maxi-
mamhumanigenerispartcm ccrtc;damnationifub-
iicere.Nam ciim voluntas Dei fit, vt omnes crcdat,
& finis fidci fit falus animarum,quis non videt con -
filium Dci efTe & voluntatcm antccedentem,vt ho-
min.cs ad ipfius iraaginem conditi faluentur?

ORIA «f w

Confolatiodulciffimacftinhoc figno vniceiia g
li,0«/i*r,qua fuperatur tcntatio qua: vel « ind«gn»
tate vel peccatorum multitudine nafa pot era ^
Cum enim dicit , omncs , non eft hic vllareftncti ,
contra verbura imaginanda. Leproius itaque non ^
fugiatChriftum quia indignys eft. Magdalcna*
Manaffcs non defperent , propterea quod fint rna-
gnipeccatores,fcd fe potius includant in hanc vrn-
ucrfalis grati* promifsionem,non finant fe vlla to-
phiftica , vlla crucc , vlla diuinitus illata plaga , vii
peccatorumcocitatione abhac vniuerialiprornu-
fione auclii. Imo potius quiduis patiantur, quarn
vt vanamefleftatuanthanc Spiritus t™ai\?cV}l
qua omnibus promifcue offertur mifencordia o: 1
lus. Intueantur pretium inaeftimabile falutis , quo
clt victima filn Dei , qux fane vidima ncquaquam
cft perada pro quibufdam feledis de magno nurnc
ro hominibusrfed pro toto mundo. Ita enim ait
uangelifta noftcr. Eccc agnus Dci,qui tolltt P"-
catamundi.

Non eft ergo quod quis defperct ob peccati rna-
gnitudincm,mod6adChriftum,qucmDeusnobis

propofuitpropiciatorium in fanguine ipfius con iu-
giat. Eius cnim facrificio cxpiamur,cius luititia uo
namur , eius fandificatione rcgencramur in nouos
homines,vt ius peccati in nos abolcatur, qui lumus
in Chrifto,& non fccundum carncm viuimus , ica
fecundum fpiritum. Promiflio cnim gratw,qu*
(fi Deum refpicis)cft vniuerfalis, rcquirit conditio-
nem fidei,feu conucrfionis,id quod multis fcnptu-
rx probatur teftimoniis.Chriftus clare inquit, Ni»

poenitcntiam cgcritis, omncs iimul pcribitis. Qi!1
credideri:,faluabitur : qui vcro non crcdiderit,con-
dcmnabitur. Et Paulus ait,Si mod6 in fide fund l-
ti perftiteritis. Qui perfeuerauerit in finemjhic
faluus erit. , Adm01*'

Caueamusigitur ncnoflra diffidentia exduda- ti0.
mus nos a gratia,qua: vt omnibus promiscuc ofrer-
turrlta a foiis credcntibus accipitur in falutem. 51
ergo ad confilium Dci,ad hoftiae prctium , ad man-
datum praedicationis refpicias,verc gratia vniuerfa-

lis eft: at fi ad eucntum refpicias,hominum vitio fit
parricularis. dqCI^

Porro hic finislcgcuionisBaptiftae etiam ad om-
ncs Euangclij miniftros pertinct, quorumhoc cit
munus, vttcftimoniumpcrhibcantdcluminc» yt
omncscrcdant per ipfos. Proinde ftudeant mini-
Iri Euangelij, vt & voce ,& vita duces fint fuis au-
litoribus au fidem,& adfidei frudus cum omm
pictate & paticntia edendos.

Dequinto.

Sequitur difcrimen inter pratcurforem loannem,
& Chriftum luccm.

Non erat ille luxfcd vt tcflificaretur dc luce. trat
lux vera , qu& illummat omnem homincm vemcntctn tn
bunc mundnm. .

Cum & pijfin quorum numero non infimum lo
cum obtinet Baptifta, dc quo hicagitur) lux dican-
tur in fcriptura,&Chriftus ipfe lux iit & dicatur: di-
fcrimcntencndumcft. DcApoftolis teftaturDo-
minus,cuminquit,Mnth.5.i4.Vos eftislux mundi.
De omnibus pns Paulus ad Ephc.5.8. Eratis ohm
tenebraf,nunc autcm lux in Domino.

Pij omnes funt lux dupiici modo.TV/ra^quia vt"
ra lucc illuftrantur in fefc,quod fit in vcra pccnitcn
tia ad prsedicationem Euangclij. Dum enim Euan-
gelium pr*edicatur , illuminantur homines fulgore
radiorumChrifti, quos aternus ille fol Chnft"5

fpargit

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*h I E S V C

fyargit in cirda fidelium per Spiritum fanftum.
^ttundo, pij dicuntur lux, quia aliis vita & moribus
prslucent , aded vt fceleratorum vitam fua lucc
a«"guant.

Prioris lucis finis eft,vt ipfi fideles re&a dirigan-
turin viam filutis.Pofterioris,vtalij homines non-
dum conuerfi,videant fidclium lucem,corura excm
p'o refipifcant, ac Deum cceleltcm patrem glori-
ficcnt. Huc illud Domini dicTum. Sic luceat lux
veftracoram hominibus, vt vidcant vcftra bona
°pera , & glorificcnt patrem veftrum , cjui in cce -

^«geiij Porro mini(lriEuangclijpeculiaritcrZ«A*dicun
tur,(luia Euangelium regni Dci,vt facem cjuandam
ardentem,hominibus prarfcrunt,ad mundi tcncbras
Mcuticndas. Qnj crgo miniftrorum titulo gau-
dcre v0lunt,triplici luce fplendere dcbent. Prtmum
cr>im oportet eos notitia Euangefij & fide in Chri-
ftum viua,per fpiritum fan&um lucere,quo ipfi a fa
lutis via non abcrrenr. Deinde, exemplo fuo audi-
l°res dirigerein viamfalutis, vt fuis auditoribus
Pius minilter cumPaulo dicerc poffit,i.Corinth.ii.
i-Eftote imitatorcs mei ficut ego Chrifti. Tertto,
pura Euangelij pr*dicatione luccre , ac tenebras i-
gnorantise hominum difcutcre. Miniftri autcm qui
inh3Cpoftrema luce videntur hatrcre , ac tantum
voce & lingua Euangelium fonant,quoties aliis hac
lucem prgtcndUnr,totics fibiipfis maledi&ionis funt
pra:cones,doncc & ipfi refipifcant. Dum cnim aliis
f{?gnum coeiorum apcriunt,fibiipfis daudunt.Qua-
remerit6 qui huiufmodi funt, comparanturfabris
arcar ^oc , qui cum arcam aedificaflcnt, in qua
Noecum familiafuafcruatus cft , in diluuio mifcre
{jj^ Perierunt.

Haftenus dc Ioanne , de omnibus piis & mi-
^^niftris Euangelij dictum eft , vidclicct quomo-
^icj^b lux dicantur ,&quarum rerum eos admoneat
lucis appellatio.Iam fequitur differcntia interChri
ftum luccm & Ioannem,qui ctiam lucis nomcn for-
titus cft.

Dc Ioanne quidam ita ait,3y<w erat ille lux. Dc
Chrifto vcvb,Eratlux vera,cju& tllutninat omnem ho-
"jinem venientem inhuncmundum , Duplicem hk dif-
terentiam ponit,qua Chriftus lux,ab aliis qui lux di-
Cuntur,diltinguitur.
,/tr* Pfima eft,quod Chriftus fit lux vera. Epitheton
^«"amonopponitur falfa?,vt aliqua lux falfa dica-
tur.-fed fubftantiam & naturam notat:vt dicaturlux
Verajtanquam cx fcipfa,& pcr fe refulgens:cum pio-
tumluxfitaliunde^Chriftus crgo lux dicitur fub
^antiacV natura:pij autem grat>a.Chriftus luxdici
^«auf lUr °r'gine,pij autem pnrticipatione.
Jj^lu! Sccunda difTcrentia eft , qu6d Chriftus fit caufa
0rnnU jueis,8c fplendoris in mundo.Nam illuminat
Cytinquit) omnem homincm venicntcm in hunc
rnundum. De huius lucis ratione in primo loco
Hu*dam fupra dicfca funrin 7-& 8.aflcrtionibus.Lo
qnirur enim hic Euangclifta non de lucc Euangclij,
deluce comraunijVidclicet , quod Chriftus fua?
lucis radios diffundat in totum genus humanum.
^'am quod homines ratione ac intelligentia prsdi-
tSdifcrimcn honcftorum & turpium vidcant/ ex
Chrifto luce prouenit.De qua re fupra dicTum eft.

D E TERTIO LOCO.

15^ mundo e-at , & mttndus per ipfum faftus eft, q)
mundus eum r.on cogneutt.ln fua vtmt,&fui eum non
%tc<pcYmt.QuotqHQt autem receperunt eunhdcdtt pote-

H R I S T I. 1270

fiatcm,vt filij Deifiantjis fcilicet, qui credunt in nomen
eitu,<jui non exfangutnibiu , nesjuc ex voluntate carnisy
KC<jue cx votuntatc vtrt,fed ex 7)eo nattfimt.Et verbum
caro fattum eft, qt habitauit in nobrs, & vidtrnvugloriam
eittsygloriam tanquam vnigeniti a Paire , plenum gratU
cr vcntatis*

Hic Euangelifta incipit hiftoriam aduentus x- ad"lCnr"$a
tcrni verbi in mundum,pcr humana: natura? afllim- & incat-
tioncm,cxponere.Quar fane hirtoria fiue mylterij JJ"^?
profunditatcm,fiuc pcrfona? maieftatcm , fiue diui- '
nae gratiac magnitudinem, fiue angclorum 8c homi-
num digniffimam admirationcm refpicis, omnes a-
iias hiftorias facile fuperat. Hiftoria creationis ma- ^ius Prat-
gnaquidem &admirabilis cft ,fcd in hac bonitas amia*
Dei,mifcricordia,iuftiiia, fapientia & veritas magis
confpiciuntur. Quarc piorum clt & rcclc difcere
hanc hiftoriam,& eadcm pie vti , cum in gloria Dci
excmplo caftiffimorum fpirituum , t.tim in pro-
prium commodum & falutcm.

Conftatautcm harc expofitio fcu nnrratio fcx ve f<^embr*
luti membris, quorum cxplicatio valde illuftrabit
articulum incarnationis Chrifti,& multas vtilcs do
ctrinas & admonitioncs continet. Mernbraautem
narrationis huius harc funt.

I. Qjcrela dc ingratitudine mundrnon agnof-
ccntisa:ternum verbum, quod hominum caufa af-
fumpfit humanam naturam.

I L Benchcij , quod mundo orTertur perincar-
natum verbum,fignificatio.

III. Difcrimen intcr fpiritualem filiorum
Dei natiuitaiem & alias propagationcs & fuccef-
fiones.

II II. Modusaduenientishuiusgterni verbiin
mundum.

V. Reuelatio feu manifeftatio gloriae, qua
arternus /0; Q- homo factus,filius Dci declaratur.

V I. Plenitudo grati* & vcritatis,qua: reucla-
turin hoc ao;«o homine fado.

Ha^cfex hiftoriar membra,eo quo propofnafunt
ordine,quam poflum fimpliciffime explicabo.

De primo Membro.

Grauiffima qucrelaeft,qua conqueriturEuange- r.Dei».
lifta setcrnum ao>cv fuifTe in mundo,fed non a mun- ^"1^",^
do fuiiTe agnitum:& vcniiTe ad fjos , & a fuis non noiTagnd
e(Te reccptum. Ita cnim ait,/« mundo eraty & rratndvu {^1*""
per tpfumfatlus eft,& mundm eum non cognoutt : tnfua ca^matum
vemt^fut eumnon receperunt. Hac impia ingrati-
tudine, quodmalum excogit3ri poteft atrocius?
Creator vcnit ad crcaturam, fed contemnitur. Sal- AmP,ifi-
uator ad perditum mundum , fcd non rccipitur. cau°"
Tantum potelt virus Satanac quo mundus totus in-
fcduseft al jpfu primorum parentum. Huiusim- ingratitu
manisingratitudiniscxiggcrandxgratiajEuangeli-^' ca*
fta diftnbutionem adhibct. Primum enim dicit, ?1 '
mundum cum non agnouirTc. Dcindc addit cum a
fuisnonciTereccptum,vt fignificet,& gentcs & Iu-
dcosquicius populus pcculiaris diccbantur, hoc
fcedo ingratitudiuis vitio taboraflejquod fuum crca
corem&faluatorem nonagnouerint.Grauequidcm
fcclus fuit,quod mundus,hoc cft,gcntes non agno-
ucrint filium Dci : fed intolerabilc omnino , quod
quos elcgerat in peculium , quos adeb multis, imo
infinitis bcneficiis ornaucrat, non ipfum agnoue-
rint. imoperftupenda miracula agnitum non re-
ccperint.

Similis querda eft apud Ifaiam ca.i.Bosagnofcit ^dxoA
poflefTorem fuum,afinus prarfepe dominifui.Ifrael l"^"1'
autem me non cognouit.De hac ingratitudineplu-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1271

HISTORIA

1271

rirr.a in Pfalmis extant vaticinia>: vt in 2.& 22.1n 2.
prardicit de furiis irapiorum aduerfus Chriftum.In
22.quomodo illum exceperint fLgellis & cruce.
Dofoina. Hinc ergo primum docemur, Chriftum ncqua-
quam vllis nottris prarccdcntibus meritisprouoca-
tum,defcendi(Tc de ccelo,& affumfiiTe hanc noftram
mafiam. Deinde quod omnia humana mcrita hac
iuftiffima querela eucrtantur. Quare admoneamur
nos.qui Chrifto dcdimus noraina,gratitudinis erga
filium Dthnc nos cum impio mudo &ingratiffimis
Iud*eis abijciat, Admonearaur quoq; inuocationis
qua a Deopctamus, vt ipfe noftras mentes expur-
gct,& donet nobis nouumcor,«purgatuab antiquo
ferpentis veneno, quo maxima pnrs mundi infedta,
fecura iacet in fuispeccatis,& no agnofcit hoc fum-
mum benefkium , quod in hac hiitoria nobis pro-
ponitur.

Adha?c optimi patris noftri exemplo, excitcmur ad
praeftanda hominibus beneficia,no abftcrriti ab hoc
debito & pio officio, vfitatahominum ingratimdi
ne,qu* iam forte maior eft,quam vnquara alias fuif
fe videtur. Quandoergo experimur ingratitudme
eorum,de quibus optimc meriti fumus , duo facia-
mus. Pnmum agnofcarausiuftam eflepcenam qua
nosingrati Deo, ab ingratis hominibus patimur.
Deinde agentespcenitentia, cofolemur nos exeplo
filij Dci,qui tanta pro multis ingratis paifus eft.

Dcfecundo ^JMembro.
n.TWfi- Secundum membru continetur his verbis. Quot- 30
inundo°of yHOt atttem receperunt eum , dedit ets potcftutem>vr fiUj 1
fcnurper Det fien nt.ijs quicreduntin nomen eius. His vtr-
incarnam b,s brcuifiime narratur bcneficiu m, quod Chnftus

vcrbum,!! . » 1

gnificatio aducniens in mundura fecum apporut: quod eit da
repoteftatem filios Deifieri,omn bns ^ui in 'pfum
crcdiderint.In hac breui narrationc pluia obferua
da occurrunt.

h^iu^nar ^r,fr,um emm nlc aiTeritur, donum Chrifti ciTe fi-
xauonis. lios Dci fieri.Z>*Wr,eos qul filij Dei efficiuntur,ho
norcm, quo nullus maior crcatur* contingcrc po-
teft,tonfequi. Tkwj, hoc donum & hunc honorem
ommbuspromifcue orTcrri hom\mbus.jpoftremo,ad
optionem hanc admirandam & diuinam , fieriper
fidcm. Horum fmgula,pia & fingulari meditationt
digna funt.Nam & fummam Euangclij, & coniola-
tionesjfoli Eccltfia? notas, dulciffimas continent.
Adoptio Primii m itaq; curo dicit. Dedtt eis poieftatem fiUos
nmnDcT DetfiertS\gn\hcat ad oprionera no' ri, idco^uc faiu
eit tem,r«eruin Chrifti clTe donum,& nequa^uam no
ftrum opus aur meritum. Nam fi dedir,no perfolur
pro operc vt dcbitum , fcd donauit ex gratia. Ira p-
nim mter fe pjgnant donum & debitum,vr dceo.lt
tertio fimpliciter &vcre dici non poffim.Vndc h^.
immota apud Paulum, a repugnantibus cft ratioci
natio Rom.n.6".Si gratiJ,non amplius ex operib s;
alioqui gratia non amplius fitgratisrfi cxoperib' s
nonamplius eft gratia,alioqui opus non amphus ci
opus.Hgc confecutio adeo firma & neceflaria cft,vi
E"or!sPanullafophiftica refelli poffir. Quare quoti saudi

piftlCl dC ,r. - r i • • - lr i -

meritiso- mus adoptione lalutu, vita aeteruam ciie douu Dc
uerfio ° ln Chrifto:fciamuseucrtiomniahumana merira, &
e °* omnes omniu hominum & dijbolorura dotftrinas,
qui noftram falutem cx mcntis opcrum homii.un
pcnderc doccnt,ronrra dariftima Prophetarum, \
poftolorum & Chrifti oracula. Qjalia inter muha
hsec funt pauca. Ofea? 13.9. Pcrditio tua cx tc Ifracl,
t^p^urx**0 metantummodoauxilium tuum.
doftnnx Ifaiar 55.i.Omncs fitientcs vcnite ad aquis,& qoi
"tcftf-Unon habetisargcntum,properatc,emite, comcdir -
moniij. venite. Emite abfque argento, & abfquc vlla com

mutatione vinum & lac Hic Ifaias Propheticis h
guris magnificam commendat nobis bonitatc v< »
quat fefe erga nos copiofe cftufuraerat fubngn
C!irifti:penes qucm,omncs thefauri graria: D^IC"
potiti funt.Primum innitat omncs,nulli habita pcr'
fonarum rationc. Hanc vniuerfalem inuitation^nn
duabus rcbusopponamus, videlicet indignitati ©c
particularitati. Dcindcaddit, fitientes, oilcndeos
quar fit vera prasparatio ad recipiendam hanc gra"
tiam. Nam qui turget inani operum hducia ,
fibi videtur,idtdquc Chrifto locum non dat : qu^ m
admodum viderccli in Pharifa?is omnium tcrrp°-
rum.Contra,quifentiuntfuam fitim, vt Magdaje-
na,Publicanus,'Latro,Ha!morrhcufa &c.magno dc^

(iderio accul runt,vt fitim fuam, fontc aquac fajien-
tisin vitam 2ternam,extinguant.Quodcurn nt,ini
plctjr diauniDominijMatt. 5.6. Beatiqui cfurw
& iitiunt iuitinam,quoniam ipfi faturabuntur. t
Vr auicm hanc famcm & fpiritualcm fitim KntI^
mu>, proponitur nobislex, quar dcducir nosin co
gnuiuDLm Deo dcbitae obcdicntia?. Ex hac cogni-
u»)ne in cognitionem inobcdicnt aj,hoceft,peC^a .
noitri.Ex hac rurfus in cognitionem irf Dciiuh1
mar.Tum ex huius irae iuftiffima? cogninone »n icn
fu u inaltdidionis&artcrna? damnationis,quam
quitur defpcratio.Qjoru fitis hoc pado excitara e
his, ne «ibiorbeantur defpcrationc, proponitur du i -
ciiiima muitatio ad aquas falutares,qu2C inuitatn
per Euang lij prardicationem , quar eft pcenitentif»
hoc cfl cunuerfionis hominis pcr fidem in Icfuni
Chriftum. Prar erea addit, Emitefineargenco,noC
cir, gr jtisaccipite.Nam additio, iine argcnto, ipc^
tifitam vcrbi pracccdcr tis fignifitationem ad gc
nui reuocat,iyiutdothe Hebrseis vfitatiffima. °"
ttrem6,Viui& ladisfymbolo omnia comprehen-
dir,quy a j fpiritualcm vitam neccilaria funt. Rat|°
fymboli hjec cft. Qucmadroodum vino & lactein
hac vira nutrimur:ita animse noftra: doctrinat
angelij,Spiritu fan&o,& aliis donis fpirituahbusin
o ipinruali Chriili rtgno aluntur.

Paulusad Rom 6.25.Donum Dei vita artcrnain
Chriito Icfu Domino noftro. Ad Ephef.2.8.Gratia
tftis fjluati pcr fidc,& hoc no ex v

obis,Dcidonu. ^
Huiufmodi tcftimonia confirmant doCtrinam
Euangdij dc gratui a /alutc:confutant aduerfari°s»
iioc tii luilitiunos omnium tcmporum:& conl°la
tur affiicios & fitieotcs aquas falutares. Qtarc non
efl icw.ircr prsetercundum qu6d Euangehtta"oDl
uaemtne it. t o$

Deiruit,Euangcliftamagnum & cximiumhono- •
rem cflc definit.hanc in fihos Dci adoptionern./^ gj^
d t, inquit, potefiatem gra?ce i^^iflO-.qua vocc lignm'
c.tur & potcftaj tk honor.Poceitas quidem,4ua ln-
pcriorcs fumus raundo,iuxta illud,i.Ioan.5.4» H^c
eft viCtori 1 quiE vincit mundum, fides vciira. ^0'
norvcro, quofubitcl:i Lmus abignominiacxtre-
ma,ad fu mmam gloriam, vt filij Dci iam fimus,"*-
beamufque min ftros & cuftodes Aogclos. Att]Uc
idco Noonus redtiit if^mrltfuv , hoc eft , cceleftcnl
honorecn,vt hunc eximium honorcm,qucm orft'r.
Ejangelium,difting(jat a vano huius mudi &intCIEjth"r^
turohonorc.Honormundi,fiue verusfit,fiuefalfu$»tio^

inftabilis^moraentaneus & imperfedus cft.Nam vC JJ^r <
rus quidcm , cjui ob virtutcra & rcs pra?dare gc"a.s F0^
alicuirnbuitu-,inuidia!hominu multifquepericuh5
txpofitus el>.Ex quo fit quod maxime ob virtutern
& res prartlirc geihis honorati , iibi magis ab in«-
diis malorum timeanr. Vc Scipio ille AphricanuSi
quiconfaitoperdifficili bello fecundo Punico - ^
vicloHantbaltjCcflitiisquifu^ virtutiinuidcrut-'^

extra

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1273 I E S V C H

cxtra patriamfvt Auguftinus narrat )quam libera-
u't>rnortuus eft.Falfus vero qui ex horainum adula
tione dcpendct , non homini ob virtutem , aut res
pteclare geftas tribuitur, fed vel propter diuitias:
iuxuilludPoetar.

(uria paupcribus claufa cft,dat cenfits honores,
I ndegrauis iudex,tndc feuertu cqucs.

Vel propter potentiam redditur : vnde illud A-
treiapud Senecam. Maximumhoc regni bonum,
9*odfacladoniint cogitur populn* fui , yuamferre, tam
hudarc. Idem.

Laus vera,(fr humiiifapt contingit viro.
Non mftpotenttfalfa.Quod nolunt,velint.

Sed huiusfalfihonoriscataftrophe eftignomi-
nia.Nam etfi fepulchro dauditur corpus:tamen fce
lcrum fcetor poft funeraperpetuo remanet.

Con ra autem,hic cceleitis honor, vt habet firmif
fimum fundamcntom,ita roaxime folidus cxiftit.
Nam vt mudi honor & gloria in hac vitailluftrior,
°bfcuratut poft funcra: lta hic honor in hoc fcculo
°bfcurior,poft mortem maxime claret.Vtrunq; vi-
j . ^erecftindiuiteEpuloncj&inpaupere Lazaro.
SJ*1 Vocatur autem hic honor Cceleftis, ciim quia a
. cceleiii patre Deo eft, tum quia arternum in ccelo
ina durabit. Proinde nos qui hunc honorem adepti fu-
mus,admoneamur gratitudinis erga Dcum : ccelc
ftia mcditemur:caucamus ne noftro vitio , hoc ho-
nore rurfusturpitcr excidamus:cogitemusquidnos
deccat,quibus tantus honor contigit,v: filij Dei ce
fcamur.Hunc itaque honorem magnifaciamus: de-
gamus vitamtatohonore digna:cxiftimemus nihil
fcedius aut turpius tfTc,quam tanto honore negle-
$o redire ad priftinam ignominiam,& dare macu-
: 1 bus Ianyvt cum Syracidc loquar)in tantamgloriam.
C5t:«ur. PranereaEuangelifta difcrte docct hoc donum
Chrifti,& hunc adoptionis honorem promifcue
°fferri omnibus.Ita cnim *\\,Quotquotrcccperum e «,
Atdttpotesiaiem filtos Detfien. Hucillud ad Tttum,
z«n. Apparuit gratia Dci faiutaris omnibus homi-
^ibus.Dc hac vniuerfali gratia fupra in quarto me-
^rofccundi lociquacdum dicta iunt.Quare hic tan
tum quxdam admonedi gratia adijcia. Nemo cnim
fatis explicare potcft, quati thcfauri mifericordia? &
gratiselateantin huiufmodi vniucrfalibus promif-
f,na-lionibus.Dcmus crgo operam vt ijs refte vtamur in
gloriam Dci,& nuftra falutem. Quod tiim demum
fict,vbi nos in vniucrfaicm promifTionem conclu-
ferimus, & earo(vt anteaadmonui ) particularitati
Stoice,ac indignitati noftra? oppcfuenmus,viueus
in vcra pcenitcntia,& timorc D«:i, ptrpetuo bonitaj
temDciin Chrifto prsedicanus: & ahos noftro c-
Ad t xcmplo adhanc gratiam inuitantes.
C^* Cajtcru '.T) hac vniucrfalis gratie. promiiTione,abu
Uintur non pauci,vt qui indc cjrnalcm fccuritatem
quaerunt,& totam vitam fine pccnitentia tranfigut,
putantes fatis cflc ii cxtrcmum halitum pcenitentia:
agcndaereferuaucrint. Hunc abuKim mifericordise
Dei Syracides reprchcdit his verbis. Eccl.5.9. Nc di
cas mifericordia Domini plurima cft , multuudine
peccatoru meoru mihi ignofcit.Ta cnim ira, quam
Hu^ «nifericordia a Deo properabit : ac fuper fceleratos
Turor eius requicfcet.Ne igitur differas conuerti ad
t)ominum,ncc diem cx die ducas. Subito enim ira
t)ominicrumpct,&cufecurus cris profligabcris,
atqucintemporevltionis pcnbis.Hisconfcntiunt
h*c Auguftini verba,in libro de faIutarib'docume

R I S T I. '274
us.Clcmentiffimus,\nyj\t , 'Dominut confiigiem.bns ad
pcenitentiam ignofcit. Sed ne dt mtfertcovdta Domini
tanium fecurt cxts~iamus,vt peccatts peccata atgeewus:
necjiie dtcamus , donec vtgct dttat , r.ottrat carnts concti-
otfcentias exerceamus , efr poftrcmo in jenetlutc , malcrn
nosirorttm pcenitentiam «g«mus. PtuS efi etfim 'Dotmnus

mtfertcors , nec vUraftctnorumrioftrorv.m recoraabt-
tur. Ha&enus AuguiTinus.

Ne igitur & nos abutamur hac dulciiTima vniucr j^"*5j!*
falis gratia: promiifionc , hfcc deccm nobis fempcr v ltx rmc
fintinconfpedu. dltI™e-

I. Incertttudo vitA. Ncmo cnim nouit oua ho- ^ ^
ra,autquo momento, & quo mcdio fit fibi hinc tiont,
migrandum. Atquc ideo Dominus fuos dlTcipulos ^JiM|
hortaturad vigilantiam , hifcc verbis,M.ir.i^33. Vi ^crtuu"
gilatc(inquit)& oratcquia ncfcitis dkm ncq; hor5.
Et diuiti in Euangclio dicitur,Lucii.2b. hac noclc
repetentanimatuam.Sics contcmtor vcrbi & mi-
nifterij,cauenec6temtorismcrccdeaccipias. Amc Excmplii.
viginti annos,vt dc multis cxeplis vnu refera , ctim
quidablafphemus, tantopcre contemfiflct vcrbum
Dei& miniftros verbi,' quod ctia pala miniflcnum
deriferit,contigit quod ide fcmcltempluingreirus,
concionantem e fuggeflu parochum murmure, &
omnibus corporis geftibus dcrifcrit.cui tamen pius
concionatornihilrcfpondct , fed lacite vindidam
Deo rclinqucns,pcrgit conftantcr m Tua concionc.
Scd qui J fit ? impius iftc videns farerdotc nihil fuas
curarc incpcias,cgrcditur de teplo, & mox tcgula e
templi tecio lapfa intcrficitur impius.

1. T hefaurus plurtmorum fcehrurn pcriculoGiu- Scejcrum
musprocraftinationc pcenitcntiae colligitur. VndcThcfau-
Paulus , Rom. 2. 5. Sccundum duriticm tuam cx ru$-
corpcenitcre ncfcium, thcfauxizas tibiipfi iram in
dieira?. t^eccatum enim quodperpoenitentiam n5
opprimitur , mox fuo pondcrc in aliud trahit. De
hocrurfusin aliud,donecimmenfa pecctorum ca-
tenacfficiatur. Vt enim pcfsima radix non euulfa simiJe.
dc terra,perpetuo gcrminat:ita pcccatu , cui indul-
ges,nouas viresquotidieacquirit:& maximus pcc-
catorum cumulus efficitur.

3. jibahenatio mentis a Dco,& induratio t ex quo j lnduri-
fit , vtquo diutius difTertur pcenitcntia , co redda- t10-

tur difficilior. Nam , vt in morbo corporis , quo simtles
diutiusdifTcrturmcdicina, co fit morbus periculo
fior & difTiciliuscuratur,im6 intcrdum cx diuturni
ratc incurabilis rcdditur:ita in morbo animi com-
tingit.Nam poftquam confuetudine peccandi ani-
nius callum induxit, veluti cancro quodam corri-
pitur.Exquo fit vt malum paulatim fcrpat , doncc
interitum adfcrat.Rede proinde a Marco Eremita
d ctum cft:Vittorummetkodus ,rete eft mulvplex : ejuo Aliud.
cjuiparticuimm irnpltcttus c(i ,fi neglexertt , omnibus
membris conshtngitur. Hic proinde locum habet il-
lud Poctae.

Qu* non efi hodie,cras minusaptuserit*

4. Ira Dei procraftinationc pcenitentie; accen- 4 -iraDei.
ditur. Exquofit farpifsimc , quod Deus homines
impcenitentes in reprobum fcnfum tradat , vt mi-

nime probanda probent,ac tandcm cordium fuoru
cogitationibus dcccpti pereanr.

5. Scandalum,quo alij ofTcnduntur, qui te viue- $. Darum
reiinc pcenitcntia animaducrtunt. Hoc fcanda-formalu.
Ium grauiflimas mcrctur pcenastficutiDomin' ipfe

in Euangclio oftcndit,Mat. 18.6.7. Va?,inquicns,ho
mini per que fcedalu venit.Et rurfus,Quifquis ofTc
derit vnura cx paruis iflis,qui in me credunt,pr^fti-
terit illi vt fufpcdatur mola afinaria in collu ci* & de
mergaturin^pfudu rnaris.Et Pa,Ro.i4.i5.i9.2i.dicit
Hh; j;

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

6. Mors
luuia:.

T1?5 PSALMI

in Chriftum peccare,& perdcreinfirmos fratreseu
qui adiaphoris cum lcadalo vtitur.Q^iid igitur fcn-
ticndum de illo,qui mala vita ac impia conucrfatio
ne & exemplo,multos in perniciem adducit?
a 6. Sxclufa a commumone bonorum ,quorum foli
fancti in Ecclcfia funt participes. Doncc enim ho-
mo fine pcenitcntia viuit , gaudio fpiritus carct,co-
fcicntix pace deftituitur , fpiritualibus confolatio-
nibuspriimur,necpoteftalios inEcclefu fuisiu-
uarc prccibus.

7. satanx ^ 'Deltcta S*/4tf<f.Quemadmodum enim angc
dcW" li in ccelo gaudcnt fuper homincagente pcenitcn-
liamrfic Satanas fummis dclicijs & vcluti lucundii-
fimisvoluptatibusperfruitur, cum homines, pra?-
fcrtim eosqui Chrifto dederunt nomina, vidcat
fmepcenitcntiaviucrc. Suntenim pcccata homi-
num,vt quidam cx patribus dixit, lv*%* P^f

* Repro- Jmu-WW. ....

boruin in 8. Cogitatio tragicorum exerr^lorum m plurimis
tcntus* hominibus,qui aDeoobcontumaciam funt abie

<fti in arternas pcenas:vt Cain,Pharao,Saul,Achuo-

phcl,Iudas,& infinitialij.
©Panite p. Cogitatioetiamh2Canimumfubeat,quod
£VCd * Poenitentta non fit opus hominis , fed donumDcv
tnf? a' qUodficontemferis,dumaDcotibiotTertur,me-

tuendum eft vt fuas margaritas farpius fuibus obi j-

ciat. .
xo.sera io. Conditio fcra poenitentU. Dici enim rcctc
P«nitetiafojct;fera panilcmia raro vera.Neq; enim isredc
rarovcra. panicentiam agCreccnfendus eft,qui poftqua pec-

care non po(Tit,pcenitcntiam fimulat.
Do^rina His ltaquc admoniti,cum gratitudine animi fum-
ma,amplcaamur vniucrfalcm gratie. promiflio-
nem:ac ad vocem Euangelij ferio agamus pcenitcn-
tiam:& mature,vt filij Dei,cum fandis omnibus &
caftifTimis fpimibus glorificernus Deum mente,
lingua,vita & operibus: quo tandcm larii, reti-
nentes fidem, & bonam confcicntiam , migremus
hincadccetumiliumbeatorumfpiritui.m,truamur
que confuetudine Dei & fanftorum omniu in om-
ni ajternitatc.

4.' Adop- Poftrcmum , quod in hoc fccundo mcmbro ob-
dXiSm°feruandumdiximus,eftadoptionis modus. Dedtt
( i nquit ) potelUtem vt fiHj Det fierent , ijs <jui credunt
tnnomcn etus. Q*}hu% vcrbis EuangcliltaapertiiTimc
docct,adoptiuncm nofiri in filios Dci, pcr fidem
ficri-.quacrcdimus in nomcn anerni acj «, qui cft
filius virginis.Rationem itaque fi Jei,qaa fic h*c ad
miranda & cxpetcnda adoptio cxpliccmus.
\ FidesCbrtfttana , qua in filios Dci adoptamur,
eft noticia & alTenfus promitfi! & expctita* mifcri-
eordis , adcoquc falutis proptcr Chriftum,& in ea
dcm promiiTam mifericordiam firmafiducia.
Analyfis Hsc dcfinitio confirmatur , & npertis oraculis
dcfinmo Dcj,&illuftribusexemplis,vt Abrahae &aliorum.
Verum vt hax dcfinitio clarius demonftrari pof-
fn,cam in partes fuas , monftrato obiefto , & fun-
damcntis, quibus fingulx partcs nitantur, rctcxc-

rc volo. .
partespr* $unc autcm quatuor huius dchnitionis partcs:
£ipttX* quz omncs idem habet obicCtum.Prima eft ntticia.
Secunda , JJfenfus.Tctth , Expetmo. Quarta, Ftdu-
cia. Nos primum de obicclo nonnulla dicamus»
obieftu inquodha^omncsfidcipartcs in ucntur.Eft autcm
£»mC communeharum partium obicdum , mfertcordta
partium. Dct in Chrifto promiffa : m quo Chrifto nospa-
ter ccclcftis rcgencrat, adoptat,iuftificat,fanaificat:
breuiter,faluat & donac aetcrna vita. Hocobie-
Nomftcn aumab Apoftolo noftro indicatur hifce vcrbis:
JaSf1 ' credunt in nomen cius. Nomen autem habct

QuisCh»

LXXXIIH. ^

relationem ad prsdicationem Euangclij ae
fto. Vult ergo Apoftolus,vtinChr,ftum ^
mus, eum vidclicet , quem proponit 1 tuf>
gelium , & talem , qualis in Euangelio no £
noceft,pr,dicatu, ^^^^^
quem propomt Euangehum ? clt *'c" rc_tibus lio
Dei : clt femen mulieris pnmis noitns parcn pitur.
promiflum : eft Meffias prsdidus a l^°Phe"S,r_:
ille dominator gcntium, quem fignauerun :fagu
cft illc filius virginis natus in Bcthlehem: CV i»
ftoisqui ftupendis & diuims miracuhs iuam °
gnauit doftrinam : qui poltquam pafius , .mor . fi
& refufcitatuseH, afcenditin ccelum, dedit ^p
fandum vifibili forma,fcdctad dcxteram patiis»
de venturus eft iudicatum viuos & mortuos. ^
Qualifnat» hic nominatur & pr*d,catur in Eu»n g
gelio? Prtmum ptardicatur vcrus & artcrnusDcu g
QuarequiinChriftumcredit,in vcrum
mTm Deum crcdit. Et Dctnde p^dicatur & dcc
raturvcrus homo.Quare quiin Chnftum crcdi t,
hominem crcdit qui eft Deus,r crtto, n°ml"at"'
nus Chriftus , atquc ideo quicunque in 'P'"jn
dit,in campcrfonamcrcdir,qu« cft Dcus&hom
feu,vt Gra-ci loquuntur.qu* eft ^M^- S^u
nominatur & pracdicaturfaluator ««entium.^
que proindein ip fum credidcrit,faluabitur.n
faluationis officium indicatur,& vanjs huiuspei
na?appellationibus,& plurimis fcnpturx tcitin?

iidei ve-
ix dcfini-

niis:im6tota fcriptura hunc vnicum fcopum i
vt doceat Chriftu Dominum faluatore credentiurn
cffc.Hic finis cft,cur mifericors pater huncluum
Hu in mudu miferit.Fidclisfinquit V*d-l~lui aw
eft fermo,& omni approbatione dignus,cf cnr
Iefus venit in mundum,vt pcccatorcs laluet. n
harc eft illa fcientia falutis,qua Zacharias caint tm

fuum lohanncm annunciaturum,in rfralll'ontTp
catorum, per vifcera mifericordia: Dei noltri. ^ •

1,77 Bzc fint breuiter fignata de fidci obicfiOi
iampartesfidei qoas propofuimus , cxpliccm ^ -dcp ..

Prima pars fidei cft T^otttia. Nam cum hdes yc je-
bum Dci intueatur,nccefiario eius vcrbi ^1u,r*1
intellcctus. Adam audiens hoc vcrbum Ge^O-
mcn mulicris conteret caputferpcntismotitiam i
ius vcrbi,& auribus tV mentc perccpit. Abranp
vocatus de Vr ChaldeOrum,audiuit vcrbum , &
Dcustuus,5< feminis tui poft te.Genc.i7.7*
Ltcm , in fcm;ne tuo bcncdicentur omnes gcntcs.
Verbumhoc & auribus& mente pcrceptum circu-
fert Abraha,m.Nicodemus,cum audiret a Domin i
L0.3.16.S1C Deus dilexit mimdu,quod Fihu fuu vn
aenitum dcdcrit,vt omn's quicredit in eu non f c -
?at,fcd habeat vita a?tema:lntellexit hanc magn»n-
cam promiiTioncm,& ciusnoticiam mece^cpccfi »
quam apnd fc meditatus cft. H?morrheufa audit*
huius dulcifsimsinuitationisDomini, MatJt* •
Vcn.tc ad me omncs,qui laboratis, & oncrati elt ^
cpo rcficia vosmoricia mentecoferuat.Latro intc ■ -
ligit Chrifti promif ione,Lu.23.43.Hodie mecu "
ns in Paradifo. Ad eunde modu hodic quicuq;
uabitur.idcm vcrbu dc agno Dei abolente pcccat
mudi,nouifledcbct:finequofidcsfalutansinchoa

ri nequtt.Hlt enim hstc n Jticia,vcluti clcmentu
dei orcfine primum. ' , \~j£mt&£4

Huic noticia; confequenda? feruit miniltcriu» 0^
verbi, diligens leaio,interpretatio,meditatio; A ' ie<l

metfi autcm hoc verbum breue admodu & facil^
tcllcftuvidctuwueratameriplurimaadeius ■
urcmnoticiarcquirutur.OportctcnimocsartiC -

los fidei cu fuis caufis & circuftantijs cognitos^ n

.iiit I

JHt)!

u77 I E S V

bcrcQaare inepti funt,qui exiftimant fatis efle ad
rationem plenam huius noticiar,ex qua extruitur fi-
<les,tenerc vnam atque altera promifltone de Chri-
fto.Ignorantcnim do&rinam Ecclefia? veluti cate-
nam quandam efle,in qua pars vna alteri ita coha:-
5tf{ ret,vtomncspartes afe mutuo dependcant.
5 Secunda pars fidci,eft ajfenfusiyio aflentimur no
ficia?,& eam vt ccrtifTimam ftatuimus. Hic affcrifus
ideo grsece wvytaYtA^f dicitur , quia mens noftra
cum intelle&a fcntentia vcrbi confentit adeo, vt
*1U00- vcrbum fonat , ratum & firmum effe non du-
^ bicet. Hicaffcnfusduplexeffe depreheditur. Nam
cum fponte aliquis affcntitur ijs quas dicuntur,fpon
taneus eft affenfus : contra , fi rationibus firmis
conui£tamens,approbat vcrbum ,affenfus merito
violentus dicitur. Atquc ided huic affenfui roboran
do,feruiunt primum miracula diuina, vt Nicodem*
auditaDomini verba nouit,& fccu circurert : admi-
Hm. rabundus-.fed cum ftupcnda Chrifti fafca vidir , af-
Jf h«c fenfus fit firmus & im motus.Huc ctiam aha teftimo
niapcrtinenr,vt prophetiarum cuentus, coferuatio
Ecclefi*,confeflionestot Martyrum omniutempo
rum,confenfus Mofis,Prophetaru & Apoftolorum
ineademdodtina. Adhzc Spiritus fanausobfi-
gnatveritatem Dci in cordibus hominum, vt ye-
lintnolint fateantur dodrinam cceleftem verinj-
mameffe.

Hxc igitur omnia euidentiffimam doctnna: cce-
leftis dcmonftrationem fuppeditantiadeo vt horm-
ncs,obftinata malicia& Diabolico veneno node-
mentati,hanc demonftratione intuentes,acquiefcat
pleno affenfurac delirameca IudaiCa,Ethnica& Mo
taPe hometicaexecrcntur,n6ampliusrlu6tuatesopinio
^infpt." nib.Vcru,qui hoc modo norunt dodrina faiutis,ac
itacouidi funt,vtaffenfum prarbeat velint nolint,
fed nihilominus veritati rcfift ut,obftinata , vt dixi,
malicia,& Diabolico vcncno dementati, aperte Spi
ritui fando refiftut,& in fpiritu fanctu peccare c6
uincunturrquod fcelus fuis ludaeis Mophanus obie-
cit Ado.7.5i.Quare qui talesfunt,etfi . viuunt,h.inc
externam,vt ita dicam,vita:tamen iudicio Dei mor
tui funt,pcenis anernis addidi. Hinc ergo apparct,
quod etfi noticia verbi , & eius firmus altnfus fint
partesfidei,& velutiprima ciusquaedam elementa:
nontamenfidemiuftificantem conftituant. Nam
communis adhuc eil cmn pijs , tum impijs: quem-
admodum hiftoria Euangelica fatis in ijs oflen-
dit, quibus Chriftus blafphemiam in Spiritum fan-
&eu . ftum obiecic.

Expentio , tcnh fidei pars & vcluti elementum
fequitur. Huic pluradeitinantur.Primum «eyrps-
^■W omnia,qualiafunt haec,Venite filij,tiraorem
Domini doccbo vos.Pfal.3412.»

Itcm,Mat.n.28.Venite ad meomnes quihbora-
tis,& onerati eftis,ego rcficia vos. Dcinde comina-
tiones mortis setcrn*, quam vox Dci minatur om-
nibus.quinoncoucrtuntur. Adha?c fenfusira? Dei
horrend* in peccatores , in quo eft guftus quida co
merit* damnationi<:vnde oritur 111 corde pauor,&
operante fpiritu Dei,in corde expctitur menarrabi
Hb.gcmitib*remiffio peccatoru.In qua expetitione,
homo per fpiritu fan&u regeneratur ac luftificatur,
conccpta in mcdiatorem fiducia. Exempla huius cx
pctitas rcmiffionis & fiduci*, confpiciuntur m Da-
^ uidc,Publicano,Latroc,Magdalena & multis ahjs.
<Uwta F^«cMitaque, quam quartam partem conlti-
tui,eit fidei iuftificantisabfolutio & confummatio.
,c. Huic ftabilicnd* feruiunt Sacramenta , Baptifmus
i. >-&ccenaDomini.Seruiunt preces & perpetua 01 c-
" tatisexcrcitia: quxfuntvelutirosquidamcceleltis,

CHRI STI. u73

quo diuina illa plantula,fiducia in CIiriftum,rigatur>
fouetur,alitur & crcfcit. Vndc fit t harc fiducia ita
rigata,&fota paulatim adolcfcat. Hinchypoftafis
illa &^A>»p9?op/fltoriuntur , vcluti pulcherrimi fidei cius
flores.Hypoftafis quidcm , qua fides inuida op po-
nit fe omnibus pcriculis,fuftinet omnia,tentanoni-
buscarnis,mundi & Satane; nequaquam ccdit:-?^-
Wid. vero,qua fertur plcno impctu recl:a adthronu
Dei,facit ne fides vllis fiuclibus fe impcdiri finat,
doncc inportumfalutis peruenerit. Huius hypo- Excpl*.
ftafeos & 7rA»^op/W plurima excmpla in fanclis Dei
Martyribuscofpiciuntur, & imprimisilluftria funt
Latroni4,& Stcphani. Huiufmodi exemplis Eccle-
fiafticahiftoriaplenaeft.

Etfiautcmquaehadenusdcfidedifta funt,vtcun DDftrih«
quenobisfidcirationem explicare videntur-.ramcn £c.fideiu
triaadhucadiiciam.Pr^Hwcnim^contra Pjp Itas C6nrma-
immotis rationibus ofiedam, quod fides iuftificans tiofltvfw.
fit fiducia.Deinde, conuincam fola hac fiducia iufti
ficari & regenerari hpminem.T*rfi0,qua?dam de cf-
fe&ibus fidei addam,qu6 plenior fidci dodrina ha
beatur.

Quantum ad priraum attinct, firmiflimas ratio- Papifticx
ncscolligam,quibus& Papiftarum <°rror,qui fidcm h«efcos
tantumhiftorijcnoticiam eiTe volunt,rcfcflctur , & £uetadVe
quod fides iuftificans fit viua in promifTioncm gra
tuita! falutis fiducia,dcmonftrabitur. Rationes au- 1.
tem h* funt. ^loni-
Prima.lph Grammatica & propria vocis fignifi- 1. vocis fi
catio,non hiftoriae fed fiducia? con^ruit , vt in illo gnificatio
Phocylidis^Atta/^^/nv^oXuVpox^H^o^/A^ : hoc
ell, Populo nccrcdas , ne confidas vulgo , nam in-
conftanseft,modo hoc mbdo illudprobat&ira-
probat fineiudicio.

Secunda. Synonyma idem conuincunt : vt funt, iSjraony
Confidere.vt in illo,PfaI.2.n.Bcati omnes qui con- ma*
ridunt in ipfum.nct??»3-/«t,confidentia feu fiducia. Tli-
-roAws , Ephe.3.i2.fiducia.Hypoftafis,certa promif-
fionis fiducia , qualis in cocffe folct, qui iiurcptdei
pcriculuimminensfe fupcraturu Confidit, & ftatuit
fe fcopu pfixu aiTecuturu.Itaaccipitur vox hypofta
fis Pf.4o.i.z.Cor.9.4.& 11.17.HC.3.14.& 11. 1. Ex qui
buslocis colligitur , cj> fidcs fit impcrtcrrita animi
fubfiftentia,qua cjuis rci promifla: ccrtitudinc fret%
eucntu fine hasfitationc expe£tat,imo vt ia praEfen- , .
tem ampIe6titur.rrA»po^op;ct tribuitur fidei , ad Rom.
^.ii.Qu^are non dubium cft,quin coplcdatur fidu-
ciam.Eft enimTffA^ipp/st certa pcrfuafio , quo quis
vclutiplcnocurfuad metam contendit.

T ertia. Exempla illuftrium hominum qui credi- *enip a*
dilTe in fcripturis perhibentur , & praidicantur. Vt
Abrahami,Iairi,Hscmorrheufa!,Peccatricis, Lucaf xbranr,
Latronis , &c. Fidcs Abrahar defcribitur ad Roma.
4.18. Qui contra fpem fub fpecredidit:hoc eft, vbi
nulla rationi affulfit fpcs,nixus tamen promhTioni-
bus Dei crcdidit Abraham.

Quare fidcs Abrahae fuit certa fiducia diuinarum
promiflionum,quar fiducia fenfui & iudicio carnis
fefeoppofuit.Nam cumAbraham ftatuerit verbu
Dci fuifle quod iibi proponebatur, & ccrt6 fciret i-
pfum Deum veracem eiTe, expetijt promifla bona,
cocepitque in promiffione fiduciam ccrtam,& non
vacillantcm opinionem.Hoc ipfum Gencfeos 15. 1.
6.in eodc dcclaratur exeplo.Nam illic quid fignifi-
cet verbii credidit,& promifsio & confolatio indi-
cant.Noli(inquit)timereAbraham, cgo protcdor
tuus &mcrccs tua magna nimis. In hac dulciflima
confolatione & promifsione tcftatur Deus fe pro-
pitium efle Abrahamo : teftatur fe defenforcm, ad-
iutorem,& faluatoremeius fore.Hancpromifllonc
I Hh. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1279

HISTORIA

1:80

H*moi<
ihcufj.

intuens Abraham vcre confidit, &ftatuit fe in gra-
tiam recipi. Vndedeeodiftum eft,credidit Abra-
ham Deo & imputatum eft illi ad iufticia. Hinc ma
nifcfte patet quod fides Abrahae non fuerit tantum
hiftoriae noticia,fed etiam,idque proprijfsime,viua
&ccrtain promiffionem diuinam fiducia.
Iairus ait,Mar.$.2Z,Dominc filia mea modo defun
&aeft,fcd veni&imponemanutuafuperca,& vi
uet.Hxc oratio fidei eft,qua? no folueft noticia hi
ftoria? de Chrifto ,quod poiTit mortuos quos vult
cxcitare,fed etiam viua fiducia,quod vclit. Ideo di-
citrlmpone manum tuam fuper eam,haec eftpreca.
tio pro filia.Et viuet,hsec eft viuae fiduciae to*.

Hxmorrheufa cu m ait,Mat.o.2i.Si tetigero tan-
tum fimbriam veftimenti cius, falua ero.Hzc ora
tio fidci eft,qua; vt duo tribuit Chrifto, videlicct
uod & poffit & quod velit fe iuuare:ita in eu viua
ducia rccumbit,qua & iuftificata eft ipfa , & quod
pctijt impetrauit.
Pe*att». Peccatrix,Luc2 7.38.48.accedit Chriftu, rigat pc
ci5' des eius hchy mis fuii, abftergit capillis , ofculatur
pedes Domini,& audit a Domino : fidcs tua te fal
uam fecit,vadc in pacc.Quis hic non videt fidci no
rnine fignificari fiduciam?Nam & eftc&us fidei , &
Chrifti didura,quse fuerit ratio fidei Peccatricis fa
tis oftendunt.

Latroms. Latro in cruce dicit,Luc.2j.42.Memento mei Do
mine cum venerisin rcgnum tuum. Hanc latronis
orationem fuifle fidci,hoc eft,firme- in Chriftu fidu
cix conuincitrefponfum Dominid'cetis:hodie me
cumerisin paradifo.Huiufmodi plurima fidei exe
placum in vctcri,tu in nouo teftameto & Ecdcfia?
hiftoria habcntur,& multa in Epiftola ad Hebraros
rccitantur:qua;oinniafitis docent , quod fidesno
fit tantum hiftoria; noticia & afTcnfus,fed ctiam ex
Pidci Pct^0 grali*>& i° eadem firma fiducia.

Idiunfta. Quarta^idci proprie adiun&a^fimiliter condu-
duntriiem effe fiduciam.Chnftus habitat in cordi-
bus fidelium pcrfidcm , fide accedimus adDeura
fideiuftificamur, fide rcgeneramur , crcdenti om-
nia funt pofTibilia. Quomodo poteftis, aitDomi-
nus , credcre qui gloriam a vobis inuicem accipi
tis,& gloriam qua? a folo Dco cft,non qiueritis?

j.oppofi- ^«^Rom.^.i.^.io.Fidesopponiturdubitatio

u< ni de euentu rei promiflar. Igitur fignificat fir-
mam fiduciam : nam hac fola dubitatio euerti-
tur.

t.Kcl&u- Sexta. Mutua rclatio inter fidem & promifTione.

Promiffio non folum pra?dicat gratiam, verum-
etiam eamprTcrt: crgo fidcs non tantum nouiffe
debct promiffionem , fcd ctiam certo fibi pollicc-
ri , 4116 J Deus fit vere prarftiturus quodpromittit.
Qui autem hanc non habet fiduciam,Deum mcnda
cem facit.quo fcclere nullum maius eft.

S^ttwM.Teftimonium Ecclcfia?. Sancti enim pa-
tres vnanimi confcnfu fidem efTe fiduciam tcftan-
tur.Auguftinus confert fide manut non aridar , fed
viuasfcntit igitur fidcm fiducia effe. B.*rnhardus ita
loc^vitur. Prtmumfocera radix far.tta fidci m tcrrahu
mani cordis plantatttr^ati tnfcrttur ramttfculus ilie fantU
arboris timor Domini , yui dtcttur imtium/apientit.fom
hoc incipit & cttm tllo afcendit , vfcjue ad plenitudtnem
lumints.Hlc poma ftnt^uibmamma reficitur. H«ec Bcr
nhardi vcrba fatis indieant, quid fcnferit fanclus
ille pater dc fide. Verum de patrum teftimonij$r
plura in proximo mcmbro dicentur.

His feptem rationibus , tanquam demonftratio-
nibus quibufdam cuidentiflimis, conuincimusfide
non tantumfigoificare noticiam hiftoria: & affcnfu

tse»

7-Tcfti
moniu
dcfiz.

vcrumetiam promiflse gratiar expetitionem &fi<*u"
am. r
Iam oftendcndum eft,qu6d hac fola iufttficefn*
ac rcgeneremur in nouam creaturam. Rationesa foU fide
tem quibus hoc euidcnter probari poteft,ordine
itabo,ac numeris diftinguamrquo & darius per p
ciantur,& tenacius memoria teneantur. .

Prima. Marci 5.36. Dominus confirmaturus ar- jc^
chifynagogum Iairum dicit ci : ne metuas , tan:Uvt
crcde. Hic cxceptiua particula difcrte additur ,

intelligatur quod promifl*io falutis , fola accip«"£
fidc,& non pendeat ex vlla opcris noftri digr»,tat
aut merito. j Jjj

Secunda. Periphrafis particularexdufiua:, vt PrtJic0i,
Gal. 2. 16. vbi Paulus dicit homincs non iultihcari:
nifi fide & addit exprcfse,abfquc operibus.

Tertta. Collcaioncs fortilfima: , petitar cx
(ftis de iuftificatione , quales inter multas
funt. . • dei^

i.Aao.io.42.HiceftdedaratusaDeo iudex

uorum & mortuorum:huic ommcs ProP^ctf ^
monium perhibet,quod omnis qui credit in ipfu »
accipiatremiffionem peccatorum pcr nomcnei •

I I. Aaor.13 38.Notum fit vobis viri fratres,q uoa
per huc vobis remiifio peccatorum annunciatur, ^
ab omnibus quibus non potuiftis in LegeMo
iuftificari , in hoc omnis qui crcdit iuftificatu •

III. Aftor.i5;8.Cognitor cordium Dcus,tcfti^°^

nium perhibuit ipfis,cum daret ijs Spiriturn ian^

«flum , quemadmodum & nobis , & nihil difcreU1^

inter nos & ipfos,fide purificans corda coru •

IIII.AdRomi.16.17. Euangdium eft Pot£.nt^
Dci in faIutemomnicredenti,cumIuda;o,tuOr^

coriufticia enim Dci cx co reuelatur ex fide in n »
& vt fcriptum cft,iuftus cxfide viuet. . n-

V. AdRom.3.20.&c.Ex operibuslegis non iu«
ficabiturvllacarocoram ipfo,pcrlcgeenim cog
tiopeccati cft.Nuncautc linclcge iuftitiaDei m
nifcfta cftjtcftimonium habensin lcge& Pr°P nC'
tis.Iufticia aute Dei,pcr fideIcfuChrifti,inomn ^
5c fuper omncs credentcs.Et pnulo poft , Iu ^n
rriur gratis pfius gratia pcr redeptionem quar cl .
Chnfto Icfu,quempropofuit Deus proptfi*torl^
pcr fidcm in eius fanguinc. Et rurfus , - \rbitram
igitur fide iuftificari hominem abfque opcrib. lcg

VI. Rom.4.3.&c.cxGcn.i5.Credidit AbrahaDco
& imputatumcftilliadiuftitiam. Item, Opcranti
iion imputatur mcrccs exgratia,fcd datur c%<*f
bito. ArnorLopcrantijfed crcdcnti in eum qunu-
ftificat impiuvn.imputarur fides ciusad iufticia. tX
eodcmcapite.Si qui cx lcgefunt harreiles, inanisdt
facftafides&irritapromifllo. Etpaulo p6ft. Idco
cxfidevt fccundum gratiam, quofirma fitpromn-
fio omni femini.

V I I. Et Roma.5.T9. Quemadmodum pcr inobc^
dicntiam vnius hominis , peccatorcs funt mulii;
fic pcr obcdicntiam vnius, iufti conftituctur mulrl

VIII. Itera,c.io.5.49.io.n.IgnoratcsDei iuft»t,a
&propriam iufticiam quaercntcs ftabilire,iuftic,a?
Dei non fucrunt fubicdi.Finis cnim lcgis Chr»tuS,
in iufticiam omni credenti.Ite,Si credidcris in cor-
de tuo,quod Deus illum excitarita morruis, faluu*
eris,cordecnimcrcditur ad iufticiam , ore autern
fit confcifio ad falutcm. Dicit enim fcriptura-om-
nis qui crcdir in ipfum,non pudefiet.

IX. Coni.3o.3i.Chriftusfaauscft nobis fapicrl/
tia a Deo,iufticia & fandlrficatio,& redetio,vt quC'
admodufcriptu cft,qui gloriatur,in Do. glorictuf'

X- 2.Cor. 5.21. Eum qui non nouit pcccaturn*
pro nobis peccatura fccit, vt nosfiercmus iuJW"

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ijbk

X2S1 IESV CHRISTI.

& Deiin ipfo. X I. Ad Gala.2.16. Non iuftificatir
homo ex opcribus legis, nifi pcr fidcm Iefu Chnfti,
& nos in Chriftum Iefum credidimus,vt iuftificarc
mur ex fide Chrifti,& non ex operibus lcgis. Qja-
propternoniuftificabitur ex operibus Icgis omnis
taro.Et in fine cap.21.Si per legcra eft iuftitia,Chri-
ftus vtiquc fruftra mortuus eft.

XII. Item in j.y.Scitote quod qui ex fide funt , hi 1
font filij Abrahae.Itcm^o.Qui cx fide funt benedicu-
tur cum fidcli Abrahamo. Item,io.Quicunqj exo xo
peribuslegisfunt,fub maledi&ione funt. Scriptum
fft enim : XII. Maledi&us omnis qui non manferit
jn omnibusjqua? fcripta funt in lege.Item,i i.Quod
inlegenemo iuftificaturapud Dcum,manifeftueft,
juia iuftus ex fifc viuet:at lex non eft cx fide,fed qui
reccrit ea homo viuct in eis. Item,2z.Conclufit fcri
ptura omnia fub peccarum,vt promifsio ex fidc Ie-
iu Chrifli dareturcredentibus. XIII. Ad Ephcf.2.8.
Gratiacftis faluati per fidcm(& hocnon ex vobis
Dei donum eft)non ex opcribus , ne quis glorietur.
xUn.A£jphilip.3.6.7.8.9.Paulus defeloquitur hoc
^odo^iuxtaiufticiam quaeeft exlegefuiirrcprehen
^bilis.fcdquar mihi erant lucra,ha?c exiftimaui pro
Pl<*Chriftum detrimentum , imo enam cxilHmo
°mnia detrimentuin ciT<*,proptir cxccllentem co
gnitionelefuChrifti Dom ni mei,proptcr que om
niuiadura palT.isfum,ik reputo omnn rciectamen
*a»vtChiiftulucrifacia,& inueniar in co,non habcs
,uftitiam meam quar cx lcg< eft, fed eam qufc ex fi-
delefd Chrifti, quar e(t ci Deo iufticia per fidem
x v.Ad Titum 3.4. Qyadobenignitas & viKcLvZperTria.
aPparuit faluatoris noltri Dei,non ex operibus iu-

ftisqua? &c.

Exhis tcftimoniis immota confcquentia fequi
tur,quomodo & opera decaufis luftificationis ex-
cludanti:r,& quomodo Sola fide iuftificetur omnis
qui crcdic.

5£ Q?art<*- Iudarorum exemplum folius fidci effe iu
^"ftitiamaperte docetad Rom.10.3. Apoftoluscnim
pronunci it propterea ludaros non fuifle iuftiiias fi
deifubiectos,qu apropriami-ftitiam vnacura fidci
juftitta voluerunr ftabilire. Paulus ad Phi ip. 3. 7.8.
Jdem fuo exem^lo comprobat, afTcrit enim le vtut
Cr«t irr. prchenfibilis in lege coram hominibus,om
niarepjtaffc veluti oxv£v.A*,vt eam iuftitiam qua?
cft a Deo per fidem confequatunfignificansfuri no
poffe,vt fides & opera fimul iuftinar partes aut cau-
kftjtuantur.

Qj^nt*. Ncceffitas , caque quadruplex. 1. nccef-
**K fitas confutandi corrupcelas , quas inucxit pjparus
e*cacozdia Philofophica in do&rinam de iuihfica
lione. 2. Ncccffitas vmdicandi honorcm Chrilti,
CL1i(oliredemtio noftri,gloria & vi&oria fup«.r Sa
^na debetur. 3. Neceffitas confolandi afflict^m
confcientiam & lu&antem cum defperatione. Nam
«Jui ftatuit iuftificationem ex operibus & fidc fimul
pendcre, tanqua ex eius caufis : nunquam veram in
corde confolationem fentiet : imo in ogone mortis
Ppccatorum confcientia terrirus defpenbit. 4. Ne- 6
Ceffitas difccrnendi legis iuftitiam,& iuftitiam Eua
§clij.Illa cnim opcrum eft,quam ncmo prxtcr vnu
•^hriftum cft confecutus. haec fidei eft & omriibus
credentibus gratis proptcr Chriftu imputatur.Hoc
difcrimen diiertc traditur in Epiftolis Pauli ad R6.
J£«iliUsGalat.Ephe.cV ad Philippenfes.
5j**t Vtilitas difccrnendi inter caufas & efVt <5ta

^^iuft^^ajjQ^j^injgrarborem&frudumJntcr efficie
:;im & dcclarationemrinter iuftificationem vitx,&
n'5, hominiscoram hominibus. Gratia Dcij &aut^

Chrifti,funtcauf« iuftificationispropn«:quaf qui-
dem iuftitia,vt verbo cx Ipiritu offcrturrita fola fide
ob!ataaccipitur,vfu Sacracnentorum corfirmanda.
Fru&us iuttificationis eft noua vita: qua? dcclarat iu
ftificationem vitas , & oftendit homincm coram
hominibus iuftum elTc. Scd de hac rc poftca
plura.

Stptima. VoxEcclcfiae & confeffio. Prarcipui e- 7. Vox &
nim intcr patres dare prortunciant tola fide homi- confe">
nemiuftificari. Eccler,iK-

Gennadius , Gra?cus Pauliinterpres, ita ait, A/xct/-
oavvnyoL? X; 70 Tr/riWAi hoc clt , luftitia cft vcl

credere tantum.

Bafiltus in orationcdchumilitate,vt omhem glo
rianditollat materiam enumcrationem eorum facit
quac hominibus gloriandi materiam fuppcditarc vi
dcntur: & vbi ad iuflitiam Chriftijnam vehtum
eft , ita fua lingua ait : [tJm tfi J ihai ccCvyl k t^aa.ifna.t
caxT* y &K\ tyya $ fff {i cVrec lcxviiv J /XAicffw» (
tstrti Jt ^v» , T>> itt ^pyrcV JiKmuy^ov. Hoc eft,
Non ob iuftitiam aliquis extollitur fuam»fcd nouit
& leindigcreiuftitia , & fola in Chriftum fide iu-
ftificari.

tAmbropHS. Iuftificati funt gratis,quia nihil ope-
rantes,ncque vicem reddenrcs, folafide iuftificati
funt. Idem: Maniftft^ beati funt, quibus fine labofc
vel opere aliquo remittuntur iniquitates,& peccata
tcguntur,nullaab his requifita pcenitcntiae opera,
niii tantum vt credant. Hic autor fupcr Epiftolam
ad Rom.farpiffimc rcpetit particuLm SoJa:& difer-
te dicit fine operibus Mofis & riatura:,Sola fide.

^/?4»^yT«J.Nuncplane demonftrat fidtm ipfam
vel folam,iuftificandi in fe haberc virtutrm.

T/>r^i/4^r»/.Demonftrati0quod Icx malcdi&os
faciar, fides autero benedicat. oftcndit iam nunccp
& fides fola iuftificat,& non lex.

Iam reftat cxtremum quod propofuirhusmcmpe Tcr»ia
vt nonnihil deerTerft.is fidei dicamus.* quar vt certiHi par^de cf
I ma viuap fideiindicia facile oftendent,& qux fii fa- fcaisfidei
40 lutaris fidcs,qua fola iuftificari homincm aiTcrimus
& qua: iit mortua & hypocritica , qua: in orc locum
h«bet tantum,& non in corde:quemadmodum ope
raeorum teftantur,qua? vt fruftusarborem , ita illa
indolcm fidei fcquuntur.

Quoniam autem fupra didum eft fatis,qua ratio Qua
ne iuftificet fides,vidclicet quod non fit vel caufaef ncfcc
fcctrix iuftiti<e,vel pars eiuldem,matcria aut forma, ^6"1
vel qualitas,qua iufti fumuscoram Deo & accepri:
fcd tantuminftrumentum recipiens,hoc eO, quoap
prehendimus tanquam manu quadam iuftitia Chri-
fti,quar nobis orfcrturper prsedicationcm Euangc-
lii, in quo fpiritus fandus eft cfficax,& opcratur,
hoc inltrumenturn videlicet fidcm , qua accipitur
gratia reconciliationis)& fit adoptio:hic tantum de certaeffe
idei cfFocHis in iuftificatis agam ,qua? tametfi mul- rtorafidei
iplicii f,-nt& varia,&pene innumerabilia : ea ta- 8cncr*'
mcn conabor certis fubijcere gencribas, quib.om-
nia contineri vidcbuntur. Harc gencra,vt memo-
riae difcentium feruiam , numeris in huric modura
lifcerno.

Primum. Fidcs viua & falutaris renunciat Sata-
lar , aceius imperio & operibus , idque cordc,pro Jt Fidesie
reffione & externis actionibus. Corde ,dum fi nunciatfa
Iclis animus aucrfatur Satanam , vt hoftem & e-tan?'
usimperata cxtremeodit. Profdfionc, dum voce
coram angelis & hominib* tcftatur fe a Sarana defc Extemis
:iiTe,atq;eiuscaftra reliquifTe.Externis adionib. du*ftlonik'
vita & moribuspugnantibus cumvita& moribus
fcruorum Satana: dcfedioncab co & abiurationcm
Hh. iij.

ratlo

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i. Fides,
tota in
Deu recu
b:

Exeplura
in Abra-
haiuo-

5. Fides
eonfcicn
tiampa-
caram &
fccuram
icddit.

4 Pides
g.iudiuna

m H I S T

decl >rat.Ha?c omnia c6:inrntur illo Pauli ad Ephe.
5.n.dicto,Nec6mercium habueritis cum operibus
lnfrugiferis tenebrarum/ed potiusarguite. Dcin-
dc qui.i Chriftus & Satan hoftes funt fowtrfet : nc-
mo potcft deChrifto gloriari,nifi quitotus Satanaj
rcnunciauit , ac to is vinbus fe ipfuis regno oppo-
nit,fub vexillo Chrifti militans.Hinc facile iudica
re eft,quam fmtprocul afide iuftificantc,qui adhuc
Sat-ina: & pcccati imperio fponte fubiedti funt.

Sscundum. Fidcs viua & falutaris Deo dat nome,
citis imperata fe facluram promiuit, atq; eiusope
ribus die ac no&c delectatur: corde purificato De-
um agnofcit,inuocat,amat , ab coomnia falutaria
fperat.Contra,odit quicquid Dci verbo interdictu
intcMigit,arque eius gloriae aduerfatur. Profeffione
teflatur fe hunc Deum, qui eft pater domini noftri
Iofu Chrifti,folum venerari, cui & gloria veritatis
tribuit.non hsefitans quin prarlhre poffit poten ter
cfax fapienter decreuit,& ex gratia promifit. Bre
uitcr,vt filiusdileduscorde, lingua & opere erga
Deum, vt erga patrem chariffimu aftc&us eft fide-
lisanimus.in cuius fe confpe&u perpetuo verfari
cogitat.tt quoniam Dcus lumen eft, ambulat pius
in lumine,tanquam filius ltjcis, vt Paulus ad Ephe.
5-8.docet. Atq; adco in hoc lumine ita ambulat,vt
obedientiam erga Deum prarfcrat omnibus rebus
mundi,ciiam dulciffimis,& chariffimis. Huius fub-
ierftronis pij animi erga Deum, illuflre habcmus e-
xemplum in patre noftro Abrahamorcuius nos ve-
ftigiis inliltere oportct,modo vere de co patre glo
riaii volucrimus. Hicpater nofter Abrahacn para-
tus fcribitur,mandante dominojdilcctum fuum fi-
lium Ifaac in holocauftum onvrre ? quo filio nihil
fcni pitri dulctus,nihil charius,nihil prcciofiuscflc
potuitrq icm tamcn ad mandatum Dci maftare pa
ratusfuit. Qua rc fignificauit fc obcdicntiam erga
Deum prjefcrrc omnibus rebus mundi chariffimis
& dulciffimis.Hinc patcr,quam vana fi- multorum
' gloriuio , qui fidcm quidcm iaciant, Abrahamum
fuum patrcm cfle gloriantur : cum tamcn ne mini-
mum aftcctum ad mandatum Dciiugulare volunt.
Dcusvult vt obedicntiam rrga fe omnibus rebus
mundi anrcponas , fcd aflv&us malus contra fua-
dcr : cuifi mdul fcris , facilc te dcdarasne micam
quidemfidci Abr<ihamica? habcre , dc quatamen
impudentcr gloriaris. Cogitetcrgo vnufquifque
apud fc,ac fe ipfe non hypocriticc cxaminet,non
dolofis lancibuscor fuum cxpcndat: cuius fi ani-
m js Dco(vt dirftum eft) adhserct, fi ddcdatur man
datis Dci,h nihil mngis in votU habct quam impe-
ritaa Deb prarftare , fi naturalcm imbccilliraiem
dcplorat, qua impcditui qi>6 minuscbedire Deo
pofiit,glorictur in Domino , acpctat vt lioc di-
,yinum donum indics magis magifque augeatur.
At fi contrarium fenferit , & confcientia ipiius ar-
guerit ipfum,f*iat fc viua in £)eum fiducia nequa-
qnam pra?ditutn effc: ftdadhuc fub vcxillo Satanar
militare,& pcccati inhabitantis impcrata facere,
ctiips ftipendium cft mors artcrna.

T ertium , Fides viua & fahuaris homincm pie
fccurum fucit,iuxta illud, 2. Paralip. 20.20.Crcdite
in Domino Dco veftro, & fccuri etitis. Haecfecu-
ritas in tranquillrtatc confcientiae fita eft. Nam
cum fidcsopcratorfcnfum r.conciliarionis in cor-
dibus ho-minum: confcienti* , antca turbata pccca-
torumfcnfu, pacata & tranquilla rcdditur. Hmc
illa Pauli Tcilonnz: Si Chriftus eft qui iuftificat,quis
cft qui condemnat?Sccurum proinde de falutc fides
credentem facit.

Qutrtum, Fidcs viua & falutaris exultationem

O R t A 1:84
fpiritus operatur.-iuxta illud, i\ Petri i.S.Crcdente* h^
autem exultabitis laetitia inenarrabili. Unc" pl
eft inchoatio beata; vitar,quac confummabit _:r p°| rii
refurredioncmcorporum. Hanc la»tici^m ip,rl
tus,Paulus pronunciat cffcrcgnum Chrifti- Ro[V"
14.17. Nam eft tcftimonium vidoriae Chrifti fuper
Satanain, qtii fub morte & damnatione cap»u0$
tenet omnes , qui non funtadDeumfidc conucr-
(i. Ad hanc fpiritualcm exultationcm hortatur
Ecdcfiam regius Propheta , idquein lccis quam
plurimis. Pfalm^.n.i^.Lartentur omncs fpcrant^s
in te,2etcrnum tripudient & protcgas eos. Exuuct
in te qui diligunt nomen tuum. Quoniam tu bc-
nedicisiuftodomine,& vclutifcuto beneuolentu
coronabis eum. Pfalm. 9. 3. Lajtabor & exultabo
in te,pfallam nominituoahifsime. Pfalm.ji-11-^'
taminiinDomino & cxultate iu'H , cV gloriamini
omnesre&i corde. Plalm. 33. 1. Exultate iiiftl »n
Domino, redisdecora eftlauda:io. Pfalm. io5-3-
Lsetetur cor quatrcntium Dominum. Pfal.95*1** c.
nitecxultcmus Domino , iubilemus Deo falutari
noftro , praroccupcmusfjcicm ciusin confefliOBCi
in Pfalmis iubilemus ei. Hxc fpii itualis & vera Uf-
ticia,guftusarternar vitar,potiffimum fentitur in ic-
ria & ardenti inuocationc , ficuti cx Pfalmis patct,
& piorum cxpericntia tcftatur.

Quintum, Fides viua & falutaris paticntiam luD 5 ^ieDtii
cruce opcratur. Hinccft quod Paulus 2. ThefTa. y ££cf*
4-Fidem & paticntiam coniungat. Nam cx patien- pint-
tia affli&ionum virtus fidci dcclaratur. lta enim
ait, Gratiasagere debemus Deo femper de vobis
fratres, vt par eft , quod vchementcr augcfcit fides
vcftra,&exubcrat mutua vcftra omnium charita5
cuiufq; in altcrum,ade6 vt nos ipfi dc vobis gl°rlc~
mur in Ecclefiis Dei,dcpatientia veftra,& fidc, iu"
pcr omnibus pcrfecutionibus v».ftris & aifliclioni-
bus quasfuftinctis. Harc fidcs non (olum opcratur
paricntiam fub cruce,vt /am diftum eft: vcrumetia
glonationcm.Ira enim ait ApoftoluSjRom^.i-^f'
(uftificati igitur cx fide pacera habcmus erga Dcu,
per Dominum noftrum Icfum Chriftum, perquem
& acceflum obrinuimus ad gratiam hanc in qua i»a
mus,& gloriamur fub fpc glorias nci:nec id folum,
vcriim etiam gloriamur in afflifftionibus. Hinc ; cit
quod autor Epiftolae ad Hcbraros,cap.io 34- uicat
fandosrapinam bonorum fuorum cum gaudio fu-
ftinuiflc. Quoties igitur cruce prcmimur , exctc-
turfides,quar excitata paticntiam opcratur : idque ^
hoc modo. 1. pcrfuadcat nobis fides Dcum pla-
catum eflc,pcccato expiato fanguine Chrifti. 2.per- u
fuad^a' n )bis cruccm non impofitam cffc nobis,vt
fiib illa co.lapfi pcrt amus: fed potius, vt proba \Or
rcs rcddanuir,sc inuicti aducrfus omnia Satana: te-
la. Itaenim Pe:rusait,in i.cap. 1.6.7. Paululum niic
pcr var as tentationcs afrcc"ti,vt exploratio fidci vc-
(ira,muIto preciofior exploratione auri,quod perit
& tamcn pcr ignera txploratur, compcriatur vobis
cifelaudi,& glorix,& honori. 3. Fides pcrfuadeat
cruccprcffis certiffirnam cfle propofitam Iibcratio
nem,qua omncs filij Dci libcrabuntur ita , vt null*
vnquam fit illis amplius pcrtimefccnda afflic^i0,
Nam Chi iftus vidor Satana?,fuo gloriofo aduentu
mortemabolcbit,& abfterget fandorum fuorum
lachrymasin pcrpctuum.

Sextumt Viua & falutaris fidcs fuam v m & effi- 6 Fj*J.
caciam,ctiam erga proximos noftros dcclarat , etfi
non fimili modo.Primum cnim erga ciufdcm fidei n1,nu-
Confortes,vim fuam exerit. Dcinde in g. nere fe cx- «» *•
tcndit ad quofuis mortales , prarponit ergo fideles
cartcris mortalibus, ctfi omnibus ftudet beneface-

re.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

I E S V

r?« Hic ordo comendatur nobis ad Galat.6.10. hif- (
c<- verbis,dum tempus habemus operemur bonum
crga omnes , praecipue vcro erga domefticos fidei. |
krga hos opcratur fidcs concordiam in Chrifto &
^utuano coniun&ionem. Huc pertinet adhortatio
p4»li ad Rom.n.Ephcf. 4-& i.Cor.i2.Vbi Apofto
lusconfert Ecdefiam corpori, in quo funt diuerfa
^"idcrn membra,fed vt vnoChnfti fpiritu viuifica-
tur & virtutem accipiunt:itaconiuncl:is viribuscor
pusincolumcconfeiuabunr,& fe muruis officiis fo
uebunt. Hinc cft quod Paulus aflerit dilectionem
SU3P cx fide nafcitur,efle vinculu perfc&ionis.Nam
h*c coniungit membra,facitque vt fingula fuum lo
cum & officium tucantur.
7. Fides Septimum, Viua & falutaris fides operatur piam
JJfoiici cV faixfta in vocationc cuiufque folicitudine. Nam
uC»m vt<l;ffidentiacthnicam &proph:n am folicitudincm
bone 0. gtgnit, & caro fsepe etiamin fanftis limitestranf-
grediturrita fides Chriftianam & fanftam curam gi-
g'iir,& fpiritusfeunouushomofecarni& diffidcn
l»a> oppon-t.Cuiufmodi pia famftaq; cura , quam a
6Jc proficifd diximus, cum teftimoniis fcriptura?,
Hiuo 1 :irn fanaorum exemplis nobis commendatur. Ad
e" ^°m.ii.8.Qui pra?cft,in folicitudine. 1. ad Timot.
5*8.Si cjnis faorum& maxime domefticorum cura
non habct,fidcm abncgauir,& eft infideli deterior.
Abraham,lfaac, lacob,piam fuarfamilie curamha
hucrunt.Iofcph feptem annorum pro rcgno /£gy-
pt» & Ecclefia* feminario quod illic erat , curam in
frrecepefat. Mofcs quadraginta annis non finc ma
xima folicitudinc populum contumacem in dcfer-
*o rcxir. Danicl in Bjbylone , & multi pij reges, &
Prophetar in populo Dci , tanta non gefll-runt fine
toagna cura.Paulus quoquc 2.Corin.n.28. Colofs.

I. ad ThciTal.2.Q.fuainfolicitudinera pro Ec-
clcfia teftatur. Sic pij reges pro fuis rcgnis: pij pa-
tresfamiliasprofuisdomcfticis: finceri Euangclij
Pr*cone#,pro fuis auditoribus-.fideles prarccptoros
Pro fuis difcipulis:breuitcr,finguli in fua vocatione
fanfram quaudam ex fidc manantcm folicitudine,
haberefoletK.Vtautem ha?c fan&acura nonconta
niinctur ethnica diffidentia eadem fidcs cfficit,que;
Fcrpcru6 non folum mandatum Dci imuetur &
prouidcntiam, verumctiam fuam curam & (olicitu
dinem voluntati Dci fubiicit,eamq; ad gloriam ip-
fius dirigit,cuius bonitate in omnibus fuis afcioni-
b^s nititur.

Otlauum, Viua & falutaris fides ctiam promiffio

^»dbe Donorum iu Dac vita re%ic,c* Vnde de
JJJ'ftl0-a<lHebraros,cap.n.26.fcribitur,Q»refpexit ad rcmu
^po nerationem.Qooties crg6 Dominus promittit hoc
vcl illud fibi obedienti , fides hanc promiffione in-
tucbitur & cxpeclabir pr-emij largicione jpmhTam.
Cftrtj it.iq;piuslegit Mut. 10. 41.42. hancChrilti ap
niiffionerQui recipit Prophcta in nomine Prophe-
*<e»mercede ProphetaMCcipiet:&qui recipitiuitum
ir» liominc hifti,mcrcede iufti accipict: & quicunq;
dedent vni ex minimis his,calicem aqua! frigida; in
nominc difcipuIi.Amen dico vobis nequaqua per-
det mcrcede fua:debet ea promiffione fidc intuen
& cxpe&are promifTam mercede,non <jp ea pius fit
^eritus dignitate obcdicntia? fuse: na cum difcipul
Chrifti omnia fecerinr,agnofcunt fc inutilcs fcruos
cfle,& nihil fecilfe quod non dcbucrint: fed fretus
Donitate Dci promittentis,cui ita placuit fua in tko
D's coronare dona.Huc illud i.ad Timo.ca^.S.Pic
tas ad omnia valet , habet enim promiffione prar-
fcntis vitar & futurar.Harc proindc fidcs rcmunera-
^onis^cxcitet nos ad maiore erga Dcu obedicnna.
Nonum, Viua & falutaris fidcs nihil vnqugm te-

C H R I S T I.

tat aut aggreditur , de quo confcicntia dubitat flu-
duatuc. Q^icquid enim fit,vcl errante.vel dubi'an
te,vcl rcpugnante confcicnria,id fidcs vcra peccatu
efle agnofcit:atque ideo cauct,ncquid tetet dc quo
non habcat vcrbu Dci, certiflimam agendi rcgula.
Huc illud Pauli ad Kom.i^.^.iyM.fQ-tviJiuvl nshw-
v, id eft,Vnufquifquclit plene ccrtus in fuo
fcnfu,fcu, Nemo quicquam agatcontra confcien-
tiam, ncmo fjciat quod dubitat lici:umnc fit an
non.

Ha:c falutaris fidei vis refurat opinionem eorum Aduer-
qui hoctextu Euangelico , vcl olim abufi funt , vd
hodic abutuntur,ipfum indudcndo, fiuc in psnno, magua».
fiue in argento, iiue in auro,ac mcollo ciicumge-
ftantes,quo fint aduerfus Satanatutiorcs hoc muni
ti pra:lidio:quoiu fjpcrftitio Vahdis rationibus re-
fcllipotcft.Naqui hoc ficiunt. 1. contenunt Dcu,
nam tcmeraric hanc fuperftionc,& cultu idololatri
cu prsecepto Dci anteponunt.Is cnim itaait: Nc fa
ciatis finguli quod fibi rcdum vu!ctur.ltem,in j ra^
ccptis meis ambulatc. 2. Confcientia errante im-
pingunt,vndc ifta fupcrftitio in certiffima illis rui-
namccdit. 3. Confirmantin aliis fupcrliitioneirij
exeplo noccnr.quod fane multo grauius fcelus cft
qua vulgoxftimatur. 4. Sacrilcge tribuunt chara
dcribus iitcrarum cfficacia,qua re prophanos lorii
legos & magicos facile arquant. Kam vt viua fidcs
fta:uit verbu Dei auditum,intelled:u & creditu cfri
cax eflc: itafcriptu & circugcftu fupcrftitiofe mor
tuaagnofcitliteram. 5. Auocat harc fupcrftitio ho
mincs a vcro & falutari vfu h'!ius fancftifsimi Eua-
gclij,qui eft vr credamus fyncero corde & credetcs
falucmur. In locu huias vcri vfus Diaboius obtrufit
mundo hanc fuperftitione & idololatria,vt credant
homincs virtuce quanda occulta incfle charaderi-
buslitcrai u huius Euangclij conrra fcbrim , contra
incantationcs & Satana: infidias.Quicunqi crgo hac
fuperftitionetcnctur , fidc viuam & vcramabiccir,
gratia excidit,Satanae & non Chrifti ftruus clTe con
lincitur

LOCVS DE MALEFICIIS
& $ncanuttombn4.

DE Malcficiis &incantationibus quarftionem,
mihi a claro & nobili viro propofitam , cum ^J^uj
(ua foluti one afcribcre l.ber,cuius fane dctermina- an male-
tioadmodum nccclTaria cft , hoctempore potifsi- fant^0'.n
mum,quo oiabolus fuas vctcrcs artes itcrum ad ob rcs fcrcn
rucndam Euangclij lucem renouat.Q ia?ftio autcm ^"J^1"

h CC eft. nccnc,
Vtrnm maleficiy hoc efty tjtti incMtationibm verbortty

aut charattcrtbns,/et* tmagtnibui^aut aliis rebut fuperftt-

ttosc in hoc adhibitis, homtntbm vel prodejfe , vel nocere

putantnryant ettam qut altud cjutduis arte magtca mol% -

untur.fint ferendt tn Chrtfttano catu nec ne}

Vt autem ad hanc qua-ftioncm folide & fineerro Refpon-

rcrcfpondcatur,ha: quinq. quxliiones ordine per fe^"£*

pendenda? & excutienda; vidcntur. qUc.

1 . Qjtafnerit ongo tncantattonum.

z. An reuera. tncantattonesfint efficaces.

5, Cur Deas pcrmtttat tslts dtaboltcis arttbtu altquid
fieri.

4 . Qu* prohtbttio extet in fcriptura.

5. (frauttas peccatt magtca artts.

Ex harum quaeftionum declarationcpatcbit re-
fponfioad qusftionem propofitam.

Peprtma.

Etfi vt Augiiftinus rdcrt , & Epiphanius tefta-
Hh. iiij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

u87

m origotur , Zoroaftres Rex Ba&rianorum » qui tcmpore
incanu- Nini Babylonici regis vixit,fertur artis magicaf au-
tionum. tor f*ui{fej tamen Mcthodius in fuis reuelationibus
verius magicam artem ad autore Diabolum refert-
qui filiis Cain temporc Iared, qui fcxtus ab Adam
fuit,iftasartes tradidit.Ita enim ait Methodius.,/4»-
m autcrn $qo.Iartd,furrexcrnnt virt maU artistnuen
totesjmqM,& omnt neejuttiapleni ex filtis Cam , vtlo-
bethyTholucel filij Lamec, qut c&ctti fitt, tjui ejr Ca*n*n~
terficit: auorum domwatus Dtabolm.conuerttt eos pofiea
tn omnem magicarn artem.Hxc Methodius.
curcxo) Eftautem minime dubitandum Satanam iftas ma
guat* * ledi&as arces excogitaxTe , vt ita paulatim obrucret
satana. fujs foetoribus fontem verbi Dei limpidiffxmum,&
abolcret verum vnius Dei cultu,fuperftitionibus&
impofturis in eius locum fubftitutis.Nam & huius
rci fpecimen ftatim poft conditos homines in para
difo edidit , ac primos noftros parentes aggreflus,
cos ab obedientia verbi Dei fophiftica deprauatio-
nc abduxit,fccitq- vt Deo renuncianrcs,fibi aufcul-
tarent,cuiusrei pcenas graui(Timas,cum tota fua po
fteritate luerunt:& prorfus aeternum periiffcnt,ni-
fi Dcus ex mifcricordia proptcr filium , cos noua
promiffione feminis erexiflet.

Castcrum diligentiffxme hic cogitanda eft tuaujy
>./*,& aftutiffimum,pernicioffimumq.artificium Sa
tanar , qui vt tegat fraudes & infidias : veluti fimia
Deum imitatur in propaganda fua peruerfa rcligio
ne,& cultu nefario. Nam,vt Deus ad verum & falu
tarcmfuicultum comendandum hominibus, prac-
termiracula,& diuinaopera,quibus veritas do&ri-
n£ coeleftis obfignatur, vtitur tnbus inftrumcntis:
Verbo , quod in Prophcticis & Apoftolicis litcris
continetur: Sacramentis , fuo mandato nobiscom-
mendatis,quaeSacramcntafunt veluti afpe&abilcs
qusedam conciones,& Spiriru,qi\o Deus ipfc efficix
eft in pra?dicatione verbi,&in yfu Sacramentorum:
Ita Diabolus,quem Paulus Deum huius mundi , id
eft,infidclium omnium,vocat,practcr fi&a miracu-
la & praeftigias,qua!ibus Papatus fuit plcnus,habet
fuum vcrbum,habet fua(vt iic dicam) Sjcramenta,
habet & fpiritum,quo efhcai cft in fuo verbo & Sa
cramentis. Verbum Satanseft, partim fophifticj
verbi Dci deprauatio,partim tracjitio hominu pu-
gnans cum verbo,partim fupcrltitiofa verboru cer
torum conccptio,cui vis aliqua proptcr rccitatione
tribuitur , qualis in magicis incantationibus cerni-
tnr. Sacramenta Satanae funt non vnius gcneris , vt
chara&eres certi,figurae,imagines,& quarumcunq.
rerum,vt falis,tcrrae,aqua?,pilorum,cranioru mor-
tuoruhominum,oflium,&c.abufus. Sptritw Satanse
cll,quo efficax eft in fuo vcrbo & fuis Sacramcntis,
xn pernicicm corum qui fc finunt ab illo cotra Deu
impeiji, pluris facicntes rnendacium Satanae quam
Dei veriratem.

In hos filios contumaciae, plcnu imperium habct
^tanx Satan,vt Paulus tcliatur.ctfi non rarb boniratc Dci,
fcopm. conatus cjus impeditur. Nulla enim re magis Satan
delcftatur,quam vt homincsabducat in contemtu
Dei,& vtimitationcquadam Dcifub angcli fpccie
hominesinomne fuperllitionis gcnus , praecipitet,
qu6 mifere tandem cum ipfo pcrcant. Nec ob sla
caufam,magicas impietatcs in mundu inucxifle ccn
fcndus cft Satan,quam vt religione quadam,fed pcr
uerfa,hominum animos occupct,nc verae & faluta-
ris rcligionis fint cultorcs,& faluentur : illo folo cu
fuis angclis in astcrnos cruciatus conicfto. Poftqua
enim fatis intellcxit malignus ille,fe non poffe ho-
minibus perfuadere omnem religioncm & cultum
abiiciendum effe ( habct enim omnes homines vel

HISTORIA *f

maximebarbari.vtteftatui Ciccro , quendam ,rc
gionisfcnfum,quoxntclliguntDcumcolcnduei

x^dque natura duce)confugtt ad id,quod F?*™*%
erat, & inlocum veri& falutaris cultus , »Ilu* *
pcrniciofum fubftituif.fubquo omnis m3g,ca!,
biDeiprophanatioj&fuperftitio continetur. n
bemusbreuiter quaefit origo magica: impietJ i
quis autor,& ad quam metam colhmet.Sequitur
cunda quseftio.

De fecunda. r . M

Poftquam oftenfum eft,Satanam hoftem a»^
humani generis veruefle,& vnxcum autorem n '6 i ?rio*
carum ar!ium,adeoq-, omnis fuperftitionis,qui hnc g
omniafuaconfilia deftinat,omncs dolos & mac
nas dirigit,vt homines a Deo pcr ld.<?1?Uir!.alD itur
ficientes , in sctcmos cruciatus conixcxat , ieq
quxftio: , rd.

An reuera fint efficaces tncantationes magtc^cw
tteresifignattones.figuraytmagtnesi&c.necrici _ itfi»9

Refpondeo fxmpliciter & darc,malcfico$ tcu im
gos fuis viribus & cfricacia omnino nihil poiic.lN
iaenimvisautefficaciarccitationi verborum co
ceptorum,charaaeribus,imaginibusauthguris,« •

ineft:fcd Diabolus,cum quo pactum feccrunt mai
fici,vt confirmet homines in errore,multa ad m
tatxones magicas operatur,quod hinc facilc coli g
poteft.Chalda:i,Arcades,i£gyptij,lndi,& ahj multi

populi,non fecus atque noftra: malefica? mu,'crc^
lse faciunt,incantationibus vfi funt. Scd conftat
uerfas efle incantationum formas, aliaqae °mn.in
vcroa. llli enim,cum Chriftum & eius Euangeiiu
ignorarent,alias omnino incantandi formas hibue~
runt, quam mancipia Satanac apud nos : qui diuin
verbo & Chrifti nomine, facris Euangelij verbis cc
Sacramentis diuinis,Baptifmo & pane ccense dom
nics?,abutuntur:qua re fe decuplo dctcriores e
Chaldseis & Arcadibus declarat.Chaldari enim
tana:verbo& malorum fpirituum copellatxonc v
funtmoftri vcro Dei verbo & Chrifti nominc blai-
pheme ad fuas nug3s Diabolicas abututur. Chald
vfi funt olim confcinomantia,hoc eft, diuinatxone,
in qua cribrum adhibcbatur,tanquam Sacramentu
Satanar,quotics dc re aliqua furto ablata, quzreba-
tur.Noftrxmalcfica:fimilemconfcinomant]a,cun

de furtis qua:ritur,adhibcre folent , etfi cadem cum s
Chaldacis in diuinationis myfterio , verba non na-*^,
bent:id quod omnino neccffarium exTet,fi qua ver- (ci^>
bis conceptis inciTet efficacia.Sacrificuli noftrx rna- 1»
lefici,cum cofcinomantia vtuntur,verba ex Pfalmo
50.fupracribrum muffitant. Sividebas furem,cur-
reb3scum co. Qux fane vcrba nihil ad illud propo-
fitumfaciunt. Namineo loco Dauid pcrftnngi1
malum xniquar cupiditatis habendi in illis,qu» Fe i -
lis adiungunt,quipcrfas& nefasopcscumularc co

tcndunt. . . u()^

Hinc manifeftum eft , quod nec in veibis , ncc m ^ ^
facramentis,hoc eft cribro & clauc fit virtus diuina tuJ ^
tionis dercbusablatis: fed in Satana, qui homincs
lfto pacto fibi obnoxios reddit,vt abutantur Dex vc^
bo in propriam pcrnicicm.Nihil enim Satan» mcu
dius effe poteft,quam vt homines contra verbu o^
impellat in varias fuperftitiones,& vcrbiabufus.N^ ^jf0t
nulla falus cft cxtra vcrbi Dei veril vfum : qui xn ni J pfv
quatuor fitus cft.Primu,vt rcde inftruat mentes n°
ftras de Deo vero,& eius cuitu,atq. aliis rcbus ad U
lute hominu ordine pertinentibus.Deindc, vt iuxta
verbufiduciainDeumcollocemus. Tum , vt cx -
ducia,fperemuspromifTa. Poftremb vt agamus &
viuamusxuxtaverbum. Si enimin hoc vfu yer
manferxmus conftantes vfqucad finem , falui cfi-
mus. Qui vcro contra feccrit, Dcum tentat , qucm

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

rJ?9 I E S V C

Hi'arat;0 mucniet feucrum iu cficem in extrcmo die, nifi raa-
t«« fi" tur^ pocnitentiam egerit. Poftremo & hinc patet,fa
*cir«io-§arum & malcficorum incantationcs per feineffi-
caces efTe , quia , vt teftatur Auguftinus , poftquam
vslgo innotuerint conccpta incantatorum verba,
no amplius rccitata vim habent. Nam diabolus vul
go innotefcerc fua myfteria non patitur,ne appa-
reat cordatis hominibus, quam fint ridicula , atque
itaipfccumfuareligione in contemptum veniat.

T)e tertia.

Cumhomincs audiunt incantationes illas, qu*
^iper- Satanaitiautorcm habcnt, nunc infcrre fcgetibus
C?tfa" damnum,nunc hominibus nocere-.mox querunt cur
iftaDeus pcrmittat, cur Deus fenon opponatfata-
lefp5Go "a?,cur finat fuum nomen ifto pa<5to inter homines
' blafphemariPRefpondcoJn promptu ratio eft.Pau-
luscnim 2.Thefla.i.rcfpondct,his verbis,Quia cre-
dere nolucrunt ventati,dcdit illisDcus efficaccm er
rorcm, vt credcrct medacio.Mcndacium autem eft,
cum omnis abufus verbi Dei,contra ipfius volunta-
tem,tum omnium diabolorum & hominum inuen-
ta,qu«e aliquam impietatem & fuperftitionem rann
latio. obrrudunt. ,

Permittitur itaque diabolo eatenus hominibus
in rebus & corporibus nocercquatenus peccata no
ftra ha»c raercntur:& quatcnus Dcus hoc illi ad pro-
bandam aliorum fidcm pcrmittit. Sic cnim bcatus
Augultinus fcntit,cum ait : N ecmirumqtibdhoc per-
mittit Deiu.vt UU rjut hoc audtunt & vident , probentur
jgjj^ ?tia fidefmtapud £)<r«w.S<:ntcntiam hanc confirmat
fmctus illc pitcr voce Dci Deuter.ij.i.Si furrexcrit
|0 mcdio tut Propheta,aut qui fomnium fe dicat vi
diffe,& prx dixent fignum,& euenerit quol locurus
eG,& dixerit tibi.Eamus & lequamur deos alicnos,
no audics verba eius,quia tentat vos Deus,vt palam
fiat viruaidiligatis Dcum an non. Noncnim aliud
vultSatan fuis magicis artibus & pefiiferis impo-
fturis, quam vt illis adhxrentes homines a vcro Dci
verbo dcficiant paulatim-.donec prorfus Deo &eius
fan&o Euangelio rcnunciauerint, fibi quidcm lpfis
m certam pernicicm,aliis autem in maximum fcan

'1i

dalu

leftio' At hic quidam vtarguti efTe videantur,obiiciunt
hocmodo: Sanitas corporis donumDei eft & rcs

bona.Quare quauis ratione li amitfa fuerir, eam re
cuperarelicct, etfi diabolica arte cft ablm faniras,
cur no liccbit eandem diabolica arte rcpetere? Sunt
ctiam qui his multo duriora & magis impia, impu-
Hofio.roore eru<5tant,in contumcliam Euangelij Chrifti.
Verumhisrcfpondcat Auguftinushifcc vcrbis:^*
fine ftluatorefalutem vulthabere^&fme verafipientta
afhmat fe prudentem fiert poffe,non fanwfed ager , non
prttdeHsfcd jhltiu tn Agntudme laborabtt, & in c&cttate
noxtafiultu» & demens permanebit. At protndeomnu
incjHifmo & omnu curatio, qua 4 migicis arttbtu expert-
*r ^ turymors potius efidueda quam vtta.Hzc Auguftin us.
"* K*** Cuicunque crgo falus & vita arterna cura? eft , is

quicquidf:"cir,iuxtaconfilium Pauli,in nomineDo
mini Icfu Chrifti faciar,& ab co faniratem petat, &
adhibeat ordinaria remcdia,non tcnret Deum , qui
multa pcr Satanam permittit fieri , vt f jorum fidem
explorct, vtquc omncs qui Satanae verbo & Sacra
mentis fe rcgi permittunr , contempto Deo & eius
Verbo,2tcrnumpcrcant.Ncquecft quodquifquam
exiftimet fc vna pofTe & Deo & Satanar adh*rerc.
Nulla cnim eft conuentio Dci&Belial: &Elias
impio Achab &ciusaula: adcdquetoti populo di-
cit , i.Recr.iS 21. Vfqtiequo claudicatis m duas par-
tcs : fi Dominus eft Deus, fequimini cum : fi autcm

H R I S T I. 1290

Baal, fequimini illum. Prasterea Deuscum fit ze-
lotcs non patttur fuse glorix vcl minimam portiun-
culam diabolo tribui.

Dcejuarta,

Quarta quaftio eft de prohibitione. Etfl autem Magic?ar
ex fuperionbus fatis mamrcltum eit magicasartcs bcntura
& a Dco damnatas clTc , & eos qui iftis artibus in Dco.
contumcliam Dci vtuntur, indignos eftc vt hunc fo
lem afpiciant:tamcn pauca tcfttmonia prohibitionis
afcribam : ex quibus etiam intelligi poteft,quam fit
res Dco inuifa magica impictas. Primum Dcca- Tcftimo-
logi prarceptum & fccundum fcucrc mandant fidu-
ciam in folum Deum,& prohibcnt omnem in alias
quafuisresfiduciam,pra:tcrcadamnat omnem vcr-
bi & nominis Dei prophanationcm. Non habcbis,
inquit,Dcos alienos coram mc.Non vfurpabis no-
men Domini Dci tui in vanum. Lcuit.19.31.N0n
declinetis ad magos , ncc ab ariolis aliquid (cifcite-
mini , vt polluamini pcr cos. Hoc dicto Domini
cum magi ipfi,tum qui illorum opera vtuntur, pol-
luti&rei pcraguntur. Leuit.20.6. Animam.quae
declinauerit ad magos & ariolos , & fornicata tue-
rit cum eis , ponam faciem mcam contra eam & in»
ccrfitiamcam de mediopopuli. Hoc Domini man-
datum tria continet. Primum fignificat ipfam ma-
giam abominabilem cftc coram Dco.Deinde,dare
uronuntiat cos qui artibus magicis vtuntur , fpiri-
cualcscfle fornicatorcs, vtquiaDeo tanquam vero
marito defcccruntad turpifsimum mccchum dia-
bolum. Tcrti6,aperte indicat Deus,qu6d vclit &
magos ipfos , & cos qui corum opcra vtuntur, tolli
de mcdio populi fui , fdquc pcr m.giftratum.
Dcutero«i8.ii.Nc lit malcficus, ncc incantator, ne-
que qui Pythoncs confulat. Exod. 22.18. Maleficam
ue patiaris viucre. Hasclcx ideo maleficar, in fcc-
minino meminit,quiafempcr in omnibus nationi-
bus,ad id vitium proniorcs fuerunt foemina? quam
viri:ficuti ctiam in hoc regno compcrtum eft.Hifcc
fcripturarteftimoniis fatis conuincitur, quod om-
nis magica fiipcrftitio , quantumuis leuis videatur
tjram hominjbus.fit horrcnda idololatria &a vero
Dco dcfcCtio. Omnia proinde fcripturae pronun-
ciata quar idoiolatriam damnant , fimul omncs ma-
gicas luperftitioncs condemnant.

De ejumta.

Exhisetiam quanta fit grauitas pcccati magica? Grjnira»
fuperftitionisintclligttur. Eft enim magica fupcr- J^*ft
'titio , vtut leuis videtur hominibus,veri Dciabiu- pcritmo-
ratio:proph *na , cthnica & diabolica fupcrftitio,e- "1S-
ucrfio Euangclij,p3d:to cum fatana,abncgatio fidci
Chriftiana». Breuiter, Eft rcnunciare vcro Deo &
eius verbo, & adhasrcre fatana? eiufquc impoftu^is,
atque adeo plane ex hominc Diabolum fieri.

%effonfio ad Qtttsiionem.

Refnonfioad pronofirarj quaeftionem ex ditftis J^Q**
£icilhmccolligitur.Q^iidcnim,qua:lo,indigniusc;l, & poiiria
quam in coetu Ecclcfiar & in hominum confortio, ciicicnii
fjrre cum qui magicis fuperftitionibus fe Dci ho- ^01*
ilcm efte profitctur? Scio longe alitcr fcntirc& di-
ccre eos,qui hifcc fuperftitionibus addidti funt,fcd
refpondet illts Paulus. Vcrbis quidem profitentur
Deuin,fed fadis ncgant , abominabiles & ad omne
opus bonum reprobi. Nullo proindc pado fc-
rcndi funt homines , quicunque diuino nominc ad
quaflibet incantationcs maj^icas fiue prodeffe fc

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhac
LN 857 2° copy 2

r~?t H I S T

velle dicunt.fnre nocere volu'nt,abutuntur. Non e-
nim talem Deumhabemus, qui contra fuum ipfius
verbum,contra gloriam fuam,contra Euangelium.
inpcrniciemhominum huiufmodi diabolics im-
pictati patrocinari poteft.
Magiftta- Magiftratus igitur ciuilis iuxta lcgem Dei in Exo
c?q i°n ma do.22. i8.maleficam non patieril viuere:iuxta legem
kficoi & imperatoriamin Codice,& fccundum rcccptam &
roalcfic,is probatam lcgcm huius rcgni :Breuiter, iuxra con-
luctudinem omnium gentium , potcft & dcbet , fi
modo rcaeofficio fibi diuinitus commiflo fungi
VcIit,iudiciumDominiinblafphemosexcrccre,k-
ucrius animaduertere in maleficos & roalcficas,cof-
quecmedio tollcre, neper illos nomen Domini
blafphcmctur. Quicunque contra facit,fiuc mi.cn-
cordia, fciat crudclcm cffc mifcricordiam qu* pau-
cis malis parcit in multorii pcrnicicm : fiuc propter
pcrfonas aut pecunias , fciai fe rcgulam a Domino
fudicibus przfcriptam contumaciter tranf gredi,at-
queidco incidere in manum Dei,& rcum hcn ciuf-
dem blafphemix. Nam non folum communicat a -
lienis pcccatis, propter quz & reus fit coram Deo,
& verbum Dei pro nihilo habet.verum ctiam vt in-
fidclispaftor,& perfidus Rcipub.fuaeadminiftrator
fua negligentia & officij dcfertione , fuos ad caftra
fatanaftransfugerepermittit,quo fanefado nihila-
trociusexcogitari potcft. Quapropter roagiftratus
ciuilis,vtcultos vtriufque tabul*,quantumad extcr
nam difciplinam attinet,debcr omne blafphemiam
nominisdiuini zclofanfto punire, acftuderevti-
pfe fuis fubditis omnis virtutis, pietatis & honetta-
tis fit cxcmplarvt fubditi eum intuentcs habeant
vitae honeftifsimz formam , quam tuto in gloriam
Dciimitari potcrunt.
camio Cscterum hanc admonitioncm adiectam volo,nc
Ihionc^magiftratus quidteroere faciat, ac re non fatis c>-
ccflTaria. plorata & coj>nita fanguincm lnnoccntem in pro-
priampernicicm eftundarmeue ex aftedu priuato,
fed cx amore iullitiac iudiciuui. non fuum , fcd Do-
mini in nocentes cxcrceat.

Harcfuntquxhoctempore incidcrunt dequa>
ftionc propofita,alias fufius fi hasc non videbuntur
fufrkerccandem declarabo.
Aducrfas Hic quoquc impingunt Exorciite qui virtutc
iXOIci- pronunciationis vcrborum , cxinimant fe fatanam
expellere,aut vencna fcrpcntum incfficacia reddcre.
Firmacnim & immota cft ha:c Pauli fcntcntia,2.
Cor.3.6.1itera occiditjfpiritus autem viuificat. Do-
ctrina cnim crcdita falutaris eft,pronunciata autcm
aut fcripta,fine viua fiducia,mortua litcra eft & oc-
cidit,idque non fua natura,fcd hominum culpa,qu,
litera abutuntur.Vt itaque magicum cffe ccrtiffin e
mihi perfuadeo,(i quis virtute conceptorum vcrbc
rumputatfeDa-monemfugarepollcquahbufcun
quefignisaut ccremoniis adhibitis.ita pium ciTe&
heroicj fpiritus rcftimonium pronuncio.fi quis hdjfi
& inuocationeDcifrctus,infultatdiabolo,atquc
cum de fuo domicilio expcllit.

Hoc enim intcr miracula numero , quibus Dcus
fuam przfentiam aliqnando tcftatur. Quemadmo
dum olim in ludara , & poftea in primiuua Ecclcfia
factum conftat.Vcium alligarc hanc virtutem rafu-
racaut vndurx papiftic* , aut alioqui ordini mi-
niftrorum verbi , prorfus cft ftultum : cum fit hdci
flagrantis opus peculiarc,non ftatusaut ordims ho

minum. #■'»•«
Aduerfiii pra.tei:e^ etiam contra naturam fidci lmpingunt

K#c£- qui cruci* figur* fiue digitis fignatx , fiue fcriptz,
cafignum j*ue ex jj no 2\\^e materia fabncata: , vim ahquarr
uXT vcl contra morbos, vel contra Dzmones tribuunt.

O R 1 A n91

Narn nec natura,ncc ordinatio*e
efficaces. Nulla enim extat huius figura, pro mii
Quareomninofupcrftitiofum, & "npium * a.
ciT figno vim aliquam occultam & virtutcm

^oHicetneergbpiohomi
fienare?lic£t nc figuram crucis fculptam aurp w^,
habere?licet quidem , modo bpa^W
cet.fi vt fymbolo quod te dcChrift. ™*°™££0
ncat.figura crucisvtari.dicct, ficruccm iHam
teffcr* Chriftiani mffiti. habeas, qua te teftarts «
profiteris hoftem diaboli effe & men,b!or.u™"jn)i
Quare minime improbo fignum crucis imi ■
iVomi & pcdori in4tis,dum Bapt.zatur, modo
fiat folummodo in fignum nour ittius inaugu» .
nis,q<)abaptiZa.usChriftocruc1fixodatnomc^6.

fe fub ipfius vexillo milita.urum prom.tm. L.ce
llludcrucis fignumvt ^tXTiz ha-

riale ob oculosponas.
bcts.fi veluti triumphalefi-gnumvia.
erigas. Contra , non licct vt cruccm cr.gas , ora
qua te profternas adoraturus. Na.n hoc spette
pugnat cum primo pr«cccpto,& cum oratic »n m t«
ma i Domino prifcripta. Non licct vr
.liquam contra morbos aut d.abolurr, t"b«««^
licet rcligionis & cultus grat.a .n veft.bus c.rcun
fcrre cru !em;quemadmodum Monach. qu.dam U
ciunt. Nam h^cc on.nia fupcrft.t.on.s labc inteO
funt.Qi.bd autcm quidam cx fand.s patr.bus,^ Au
guftinus , Epiphaniu, , & Athanaf.us hgnaculc ur»
cis mu.tum v.ucbantur tribucrcnd dcxt. « .uxt»c
modos.quos licitos cffe dixi.accipicndum e t. ^
pratcra,h)cctiamdcli»quuntqu.luftral.aquj:i^

qui ccre.sfacr.s,qui fali facra.o.qui vnguentispap l ^ f
lticis & olco pap.ftico,& ceremom.s alns fupcrW pllu.*
tiolis & nugatoriis, ahquam cfficac.am contta «rt
bum Dci trrbu.,nt.Qui cnim hoc faciunt.non folW»
Ocum tentant, vcrumctiam id comm.t.unt ,a q

viua & falutaris fidcs totaabhorret. H^cen.m vox
fidci cft , luccrna pcdibus mcis vcrbum HmM
men femiti. mcis. lutaui & ftatu.cuftodirc ud. a
iuliiti* tua:.Cum itaque fidcs vera n.h.l ten««con
tra & pra-tcr vcrbum Dei.pij no fccusa.quc peiun
fugiant magicasfuperftitioncs,&pap.ft.cas lM*£
tauonesuc linant feregi ducique ccelefti luccrn .
qus cft vox Dci tradita in Propheticis & Apoito.i

cisfcriptis. ■■Un-,'f'%
i)«im«m.Viua & falutaris fides in morte p.) nc >^
minis Chrilto tradit animam , certb ftatucns hncm b. „,
fidei.falutemeffeanim*. Hincilla inuiaaan.rn.^cf
cnftantiain mul.is Martyribus.qui fub cruce ine- «0.
narrabili gaudioexultarut.Huc illud Petr.Jnquem
.rocib noS viden.cs.fed credcntcs cxultat.s mcnar-
rabilig^udio&gloriofo, fcrenrcs finem faoei v
(h^ falutemanimaruma.Pctr.i.8.9. Quen.ad.no

1 ^:.:^ ^^.l,im nriillSiV»

umenimStephanus intentis in ccelum oculis,
dit Moriam Dci & lcfura ftantem « d«tns Dc» £
cum obrueretur laPidibus,dixit, hd.J^0^1]
IefufufcipeSpiritummeum:ita quihbet pius in

cone raortis, oculis fidei gloriam Dei mtuctur i ,
Chrinum pontificcm,interPellantem apud patrc

pro fe,oculis fidei ccrnit. Atque ita ex fide \
trcmDomini noftri Iefu Chrifti inuocat, l^tufque
mimamChrifto tradit cum Dauidc inquicns.l ia«5
In manus tuas Dominc commedo fpintum meB»
Hoc caudium in agone mortis, aculeum mortis
retudet,vtmigratiodehacvitalomn^PotiusduK

fimus, qua mors terribilis Chnft lanis cfie v.dc«u , .

Huncdulciffimumfideifalutans fructum doti ^
aa Antichrifti inuadit,ac obrucre medacio con^tu

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1293 I E S V C H

Nam poft difcelTutn aniraa: a corporc, ftatuit impie
jgneiii quendam purgatorium efle,quo anim^ raor
tuorum purgentur,luentes pcenas pro minimis cr-
ratis ^usc in vita contigerunt. Huic vaniffimo erro-
ri>vera in Chriftum fidcs infultat. Hxc cnim nouit
purgationem pcccati non aliunde pctendam effe,
quam ex vno Chrifti fanguinercuius purgationis ef
ficax fymbolum cft Bapcifmus. Hxc nouit verum
etfc didum. Apoc.14.13. Beati mortui qui ln Domi-
n° moriunrur,quia cx eo quiefcent a laboribus fuis.
Harc Chrifto vcritatis laudem tribuir,qui air, Ioan.
5^4. Quicredit in cumqui mifit me,in iudicium
Ron veniet,fcd tranfibit de mortc ad vitam.Hax no
uittantum duas viascflc,vnam vita? aeterna?,alteram
mortis 2tern2,iuxta illud Chrifti, Ioan.5.29. Qui
honaegcrunt, prodibunt in refurrc&ionem vita?:
Qui vero mala egerunt.in refurre&ionem condcmr
nationis. Cum erg6 hic Chriftus tantum duasvias
conftituit,fidcs facile tertiam illa contemnct.quam
pjpa commentus cft. Secura itaque fides de fua falu
le>cum gaudio de hac vita migrat , ac Chrifto ani-
^arum Epifcopo animam commendat.

De tertio Membro,

J;, Difcrimen inter fpiritualera natiuitatcm filio-
£*»t- rurn Dei, & alias propagationes & fucceffiones, in-
^catur his vcrbis.^w non exfingMnibw^ue ex vo-
hntatc cArrm , ncque cx voluntate vtri , fed a Dco natt
*>$iifkm' Vtitur autem hac feiun&ione Euangclifta , vt
difFvTcnti* confpiciantur intcr fpiritualem fllio-
rum Dci generationem,& alias propagationes.Po-
nitautcmquatuor propagationis g^nera : quorum
tria,vt terrena,feiungit a quarto,quod eft fpiritualc.
Haec gencraitadiftinguit. 1. Ex fanguimbus. 2.
Exvoiuntate carnis. 3. Ex voluntate viri. 4.
Ex Deo pronuntiat.Haec quia breuius,ideo'que ob-
fcuriusdicta videntur, definitionibus & exemplis

declarandafunt.
JJ2 S Vrimum itaque gcnus , eft nafci ex fanguinibus,
%i* hoc eft, Tuumgenus per longa feriem ad fan&os pa-
tresreferrc, donccadipfum patriarcham Abraha-
^u deueniatur.Hoc fignificari plurali vocc, cx fan-
guinibus,non cft dubium,fi confiliu Apoftoli con-
^dercmus, qui Iuda?orum arrogantiam hoc dicto
taxat.IUicnimproptcreaqu6d duccrent gencalo-
, .fi*» giam inde vfque ab Abrahamo, putaruntad fe per-

,t0$ tinere folos,quicquid Deus olim patribus promife-

jSli"1 rat,folo hoc noraine,quod patreshabef ent fanctos.

it cbl4' Hincilla Iudarorum aduerfus Chriftum gloriatio.

Ioan.8.59. Pater nofter Abraham cft. Quos Domi
nusrefutat propofito diffimili ftudio Abrahae , &
coru qai de Abrahamo gloriabatur,hifcc verbis.Si
filij Abraha? tfletis , opera vriquc Abrahse faccrctis:
fignificans idem quodhtc Ioannes docct,nihil quic-
quam iuuare maiorum ftcmmata , fine maiorum fi-
de.Hoc ipfum grauiffimisargumcntis adftruit Pau-
Jus Rom.9.Propofitis variis typis & excmplis. Abra
nam (inquir ) habuit duos filios,lfmaelem & Ifaac:
Suorum illc pr?teritus,hic vero pro femine reputa-
tus eft.hm fi gratia fuitfet alhgata fcmini,aut fangui
i»i Abrahami,! qualis fuiffet vcriufque ratio. Iicob
duos ex Rebecca genuit.quorum alter tantum filius
iacobi coram Dco eft reputatus. Non ergo fpin-
lualis natiuitas cx fanguinibus dependet, fed cx gra
Nonenim carnisfed promiffionis filij funt
taredes.

. Q^id ? nihilne ergo eft natum elTc ex fandi* pa-

l^tribusPEftquidempermuUum.Primumenimintan

"^- tJsfanftorum, harrcdcsfunt promiffionispatnbus.

fc-

R I S T L 12^4

facrse.Eft autem ha?c promiffio. Ero Deus tuus Sc
fcminis tui poft te in fcmpitcrnum. Haec fanc pro-
miftio ad fcmen Abrahat pcrtinet ( vt apcrtedocet
Apoftolus adGal j.) non folum carnalc,verumetia
adeosqui infiftunt veftigiis patris noftri Abrahar.
Quemadmodum ad R0111.4.& Gal.^.docctur. Hsec
itaquepromiffio, vt olim obfignabatur circumci-
fione carnis.ita hodiefacro obfignatur baptifmate*
pcr quod noftri infantes publice Chrifto inangura-
o! tur,idque proptcr promiffionis virtutem,non pro-
pter carnalcm propagationcm,(Naturaenim,aitA-
poftolus.fumusfilij irs,ficuti & illi^fed proptcr fpi
ritualem promiffioncm,cuius infantcs Chiiftiano-
rum funt participcs.

Quodautem Pauluspronunciat Chriftianorum giiP^-
pueros fandos cfTe , non ad natura referendum eft, ftianoru
ac (i peccatum originis nullum fit in fanclorum in- pucri fan
fantibus,qucmadmbdum infulfe ex Pauli dicto col- i4nta^c "
ligunt Anabaptift«:fed ad gratiam tegentem pecca-
ta propter promiflionem.Verum quantum ad adul-
tosattmet,promi(fio Abrahamo fadaannexa con-
ditionem habet. Nam tantifpcr pertinet harcpro-
miffioad fanftorum pofteros, quatenus liberieo-
rum adulti,in fancl:orum fide perfiftunt,feu vt Pau-
lus loquitur, Donee infiflunt veftigiis patris noftri
Abraham. Infantes crgo Iudajorum olim, & hodie
Chriftianorum,immatura mortc difcedentes falua-
ti funt. Contra,adulti qui fidem promiffionis abii-
ciunr,fua damnantur culpa.Non iraque pendct ado
ptio fpiritualis ex feminibus,hoc eft,ex longa gcne-
ris fucceffione, qua homincs ordine fuam genealo-
giam texutjcamquead fjndos auos, proauos,trita-
uos,&tandcm adAbrahamum ipfumrefcrunt.

Secundum Genus propagationis, eft nafci ex vo-2 Natiui.
luntate carnis.V ocat autcm volutatcm carnis,haud tascx yo-
dubienaturalem ad gignendam concupifcentiam,
qua:inmaribus & fceminis eft naturalitcr. Exhoc
nafci filios regni Dei capaces,ipfe Dominus Ioan.3.
6.negat,ciim inquit,quod natu eft ex carnc caro eft,
hoc eft , vitiofum & reum propter lapfura primo-
rumparentum, aauibus fimul cum naturapropa-
gaturpeccatum in totam poftcritatcm , iuxta illud
Pauli,Rom.5.i2. Quemadmodum per vnum homi-
nem peccatu in mundum intrauit , & per peccatum
mors,& fic in omnes hominesmors peruafit. Non
crgo mirum eft,cum nihil adferimus exvteronifi
carnalem naturam, nos omnes naturaliter exularc a
regno Dei,& ccelefti vita priuatos,manerc fub mor
tis feruitute.pra?fcrtim cum nemo pofsit in regnum
Dei ingrcdi,nifi fit fpiritualis-quemadmodum Do-
minus Nicodemum docet, Ioan.3.6'. vbi quid caro
fit,ex antithefi facile eft colligcrc.Nam carncm fpi-
ritui opponit.Spiritus erg j cum integrum.rectum,
fanctum,fyncerum fignificat, fcquitur carnis voca-
bulo fignificaricorruptum,pcruerfum,pollutum &
inquinatum:qualis eft tota hominis natura, fine re-
gencrationis graria.

Mcns itaque noftra & ratio corrupta , peruerfa,
polluta,inquinata eft,quia carnalis:omnes cordisaf
fcctus praui & reprobi funt,quia carnalcs: Voluntas
contumax &peruerfa,quia cai nalis:a<ftioncs omnes
inrcriores & cxreriorcs polluta? &coraminata? funt,
quia carnales.Breuitcr,totus homo fimul & corpo-
re& anima qnantus quantus eft pollutus & inqui-
natus nafcitur,quia carnalis.Ex hac carnalis propa-
gationis condirione,Ioannes condudit filios capa-
ccsregni coelorum non nafci ex voluntatc carni^
fecundu comunc natura? curfum.Naquis dabit mu-
du,ex immudo coceptu femine?Iob.i4.4.Et Dauid
inquitjPfal.^i.y.In pcccatis cocepit me mater rnea.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i29l5 H I S T

MiUiaAra Porro dim hxc vnica ratio , quam Chriftus affi
nonis o- gnat, cur ex voluntate carnisnon nafcamur idonci
iiaiur ex aj capcfccncjum re^num Dei,videlicct quod quic-
quidnatum htexcarne caro ht: mento hoc loco
quasri poteft,num vt corpus,ita anima etiam,pra?ci-
puanoftripars,fitcxcarncpropagata. Nam fi ide6
cdro fumus,quiacx carne nafcimur, profecto vidc-
tur aninu gigni ex humana fobole. Ea enim praeci-
pua noliri pars eft,in qua potiffimum pcccatum o-
riginis fedem habcreputatur.
odgimT1 Rcfpondeo, peccatum originistranfmitti in po-
qua rario fteros,idque nec rationc anima?,nec ratione corpo-
mimmr. "s> kd ^tiohe propagationis ab vno Adamo.Nam
in poAc- quou in perfona vniusAdae totum gcnus humanum
ro5, corruptum fuitmo tam cx genitura proucnit.quam
Ci iulta Dci vindi&a, qui, ficut in vno homine nos
omncs ornauerat,ita omnes merito fuis donisfpo-
1 lauit.Quarc non tam vnufquifquc noftrum a paren
tibusfuis vitium & reatumcontrahit,quam omncs
pariter in vno Adam corrupti & rei fumusw Q^ia
itatim poft eius dcfc&ionem,Deus quod naturg hu
Kcfpofio- manar dcdcrat abftulit.Hoc apcrte Paulus docetin
msc6Hr- joco qUem antea adfcripfimus. Ibi enim non dicit
m*tU)' pcccatum Adae propagari in Scth,deinde peccatum
Seth dcriuan in Enos,& huius rurfus in Chcnan,&
ita ordine ad alios : fed dicit, ab vno Adam propa-
gari in omnes:adcb vt nafcantur rilij irae , non pro
pter genituram,quam trahunt a iuis parentibus:fcd
propter corruptionem & reatum Adami, in quo o
mnes nos lapfifumus,&fpoliari donis,ficuti di&um
cit.Hinc itaque eft, quod caro fit,hoc eft,carnem fa
piat,quicquid excarnc natum cft.

Caiterum, quod anima rationalis ex traduce non
ori3tur,multa: {unt firmiffimcT rationcs: tnceo Phi-
.- lofophos,Arittotclcm, Ciceroncm, & Macrobium,
STim^Ii & omncsferc (excipio Epicurcos) qui animam cx-
iicx na- irinfccUs-acccderc docuerunt, conui&i eius admi'
um. PU" randisadidnibus , quae cx carnaii fcmine cffenon
poifuntrtateo Theologos vetcrcsfete omncs,inur
quos Naaianzenus ita lituKtlidAr&wkovd^fyflvu*
eV-TBcr:. VeLPXDf tsxsu anua,7lQ-,i/!.(J.^07irtav oKho

Rationes Pra?ter Philofophorum cV Thcologorum vcte-

nim teftimonia,fubiectas rationcs habeo.
i. Acrea- .Pr/»»*. Creatio primi hominis docct quaenam fit
llimis.ho*anima;hdminisorigo. Dcusenim primumcorpus
hbminisexterra plafmauit. Deinde in formatum
Corpus infpirauit fpiraculum vita?. Itaenim textus
ait,& iriPpirauitin f.ciem cius fpiraculum vitc^.H^c
hominisprimi formatio,quai aiciiquorum animan
tium crearione,hacinfpiratione ammas difkrt,qu3r
fitaniirtetxig > fatis docet.*vidclicet , quod Domi-
nus in corpusformatum,iuxta fua? crearionis ordi-
nem,ariimam creet;& in corpus infundat.Hinc Au-
crj t\in^i.tnAdfam exemplum datum eft,vt ex eo intelh-
S«1icfiita^'w fma '<ir* firm*tH™ corpiu aeciptt <«wra4w.Nequc
tio. C contra valct obic&io eorum qui dicunf.fi fic cft,
Dcum coopcrariadulteris.Nam Dcus naturaeactio
ncm fiiftenrar,& iuuat,non autc hominu malitiam.
\ A crci Seiunda. Cum DeusEuam ccofta Adaeaedificaf-
I0"c lJ?fct,Adam dixit , hoc os cx ofiibus mcis , & caro de
carne mca:non autem addit,& anima dc anima mca.
Hoc argumento ita motus cft Auguftinus, vt dite-
ret,df Adarn coftamfnblatam legimus , nontamenant
mamnaram ex anima. Scd fi coita fecum habuit ani-
a ubcr mjrn;iam non nata QttJcd dctrafta in partem.
mtionc"- Tertia. Gubcrnatio & conferuatio humani ge-
humani ncrjs jfjem Vldetur confirmare. Nam ira ait Pfal.55.
SCneUS' 15. Qiiiflnxit figillatimcordaeorum,hoc eft,ani-
mas.Zachanxu.J.formansfpiritumhominisin mc

Aducrfus
coru fen-
tcHtiam
qui ratio

O R I A 1296
dio eius.Efiia? 44 24. Sic dicit DominusDeus tjui
fecit te,& finxittcin vtero. a <*cp»«

Qnarta. Anima? & corporis fcparatio hoc ip^m
conhrmat.Corpus enim in pulucrcm redigitur.^p' m .:■>
ritus autem,id eft, anima viuit immortalis. ^301.1
de feminc humano eifet anima,corruptioni haud du
bie foret obnoxia. Hucillud Ecclciiaftis i^?7*
Rcucrtatur puluisin. tcrram fuam vndc crat,& If"
ritusredeat ad Dcum,qui dedit illum. An non nic
manifefte Solomon dliam anima?,aliam corporis o-
rigincm cifc docct?fatis crgo reiutat eorum opi-
nioncm qui animam cx traduce cffc volunr.
: Quinta. Idemnatura animz teftatur, quaf cftin-
diuihbilis&fimplcx. Cum ergoad traduaionem ra
rcquiritur decifio, qua? in rcm ipiritualcm & impar
nbilcm cadcrc non potcft: ncquaquam hominis a-
i>im.!extraduce orin cenfcnda eft. $.Abf<fc

Sexta. Effcda aoimai qu* funtpra?ftantiora &no ftiJ *fr
biliora, quam vt a corporea materia oriri putentur. m*-
NiHal enim quod ratiocinandi vim habet , nnu
quod pra?terita tcntt & futura prxuidct , pote^ a
matcria fcminis corporci onginem ducerc Hac
Jcmonitrationc motus Arifto. in 2. dc animalibus,
animamrationalcm9«ct9:Kaccedcre affirmat. -.Afif*

5^r/i»4. Signum euidcns quod ex legcDci,Ep°- cJ]ege
di 2i.2i.c*c.fumitur. lbi enim fichabetur. Siquis p+
percuffcric mulicrcm in vtcro habcntem & abor-
tiuerit,fi formatum fuit,dct animam pro anima :^i
autcm informatum,mulctetur ptcunia. J-Jtcprce^f
(inquit Auguiiinus ) nonejfe amrnam ante formam*
lcaque h i3m formato corpori datur, non in conce-
ptu corporis nafciturcum fcminc deriuata. Nam
li ciim fcminc anima cxiftit cx anima, multa: anim^
^uotidie pcrcunt, cum femcn ftuxu quodam non
proficit nanuicati.

Eit &>»liud fignumpTobabile, quodNazianze-
nus rtcitat liis ver bisi y^ivf Ifxav iynuv ^ cU vA&i'1^

y.c-y HfiKj 'o.i $*Kibtf*y4yiA*f. . , j^b &

Ottaua. Abiurdi vitatio. Si anima hominis ori- futJ^f,u
cur ex traduce : autex fcmine vtriufque fimul, hoc ti«
eftmaris & fceminarraut cx femine muiicris tan-
um : aut cx fcmine viri tantum oritur. Non au-
:em ex feminqjivtriufquc , quia tunC anima ciic
compofita. -.^junc autem inter omnes conuenit
cam cffc (implicem, ideoque immorralcm. N°n cx
Temine fceiaina?-, quia excmplum & Ad* &
repugnar. f>tinde nati potius fceminis quam vi-
ris^alcr.ibereotur, repugnante fcript^ura. N°nf*
femineviri, quia cum hoc pugnat ordo exempli3
Deo dati ( vi inquit Auguftinus ) illud enim cxem-
plum , quod corpus formatum acccperic animam»
docet. Qucmadmodum idem autor oftendit c^
c-ip.21. Exodi. Quare rclinquitur animam nequfl'
quam oriri cx traducc , fcd infundendo crc*
ri, & crcandomfundi , vt patcr Auguftinus \0'
quitur.

H.-ec de originc animae dicere hoc loco opera'Pre
cium iudicaui , vt ftudiofi in proptu habcant hrma
rationes , quibus vcterum fentcntiam, camquc yc-
riffimam tucri pofiint , contra quorundam opin10
nem,quae nititur dcbili fundamcnto, quod fupfa c"
ucrtimus. ' ni.^'

Tertium gcnus propagationis, cft effe natum cx uitiie*(t
vol.inratc viri, hocad potcntiam & nobilitatem rc' ro*
ferendum tffe non dubito.Docct itaquehis vcr bi vl
Ioannes, non inde capaccs regni ccelorum tt^r
homincs, quod ex potcntibus & nobilibus iuX'
ta mundum iint nati , Pfalm. 4^.3. Yt filij Ad^m

vocantu*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

xi974 I E S V-'

vocantur vulgnrcs homines:Ita filij virimobilcs, in-
c'yti & potentes inxta mundum appellantur. fcfa 2.
^ 9*Indiuatus cft homo<& humiliatus cft vir , hoc eftj
1Diplebeij & nobiles ldoliskonorem oxhibcht.jHacer
go Prophctica phrafu fignifieat Iohanncs , n n cfff
vd potentiar,vcl nobilitatis, nafci capaces re^ni cce
lorum.Hocproindelohnnnisdictum & conlblatur,
&monet.Confc;laturquidcmhuniiIes & plcbeios,
ne ideb fc putent minus idoneoseffead capeffen-
dum regntim c«lorum,quiain mrtndoftmt contcm
ti,deprcfft & abiccti. Monct vero potcr.tes & nobi-
tajnc fua potentia &: nobiHtare fretr, iibi ipfiopi-
nione citius,exitium accerfant.
"'t Ka. Quartum gcnus propagationis,dc quo hic potiffi-
Jg»«*munVagit Euangelifta, eft ex Deo hafci. Nafc:
autem ex Deo > cft perfidcm comungi cum Chnfto
vnigenito Dci filio, in quo nos adoptamurin filios.
Navn ideo crcdcntes dicuntur filij Dei , cjuia funt
membra vnigcniti filij Dei perfidem.
jg»i,De ' Etfi autem fupra,aliquoties Spiritualem hanc rr-
^"Stjf Sencrationemattigi : tamen cjuia hic locus poliulat
^te. vt dcca copiofius dicatur, hoc ordine ncnnullaafcri
bjj'' ^m.Primitmy caufas regcrierationis inquira. Deinde,
A^yfi«.Pai'tespropowam.T*wdefinitionem colligam. To-
ttea notas rcgcneratorum recitabo. Poshemo, fincs
, ^pintualisrcgenerationisadiiciam.
'^SS* Quantu itaque ad Spiritualis rcgenerationis cau-
"^cij,. attinct, fcicndum eft quod fcriptura varias rege-
nerationis caufas rccitet. Nunc ehim a Dco nafci
dici mur,vt in prsefenti loco. Intcrdum a Sjaritu re-
nafci,vt Iohan.3.5. Aliquando pervcrbum.interdum
pcr fidcm.i.Pet.1.23. Aliqnando pcr Baptifmum,vt
£phef.5.26\Tit$.5. Interdumque miniftris Eiian-
gelij ha?c vis videtur triboi. Has caufas fi non dili-
gcntcr & prudentcr diftinxerimus,multis & magnis
lrnplicabimur crroribus. Quare eas imprimis diitin-
Ruamus,vt intclligatur quemlocum quejibet harum
h . lortiatur in rcgcnerationis myftcrio.

Primum itaquc dicimur a Deo nafci: quod etfi ad
totam trinitatem pertinct:-non tarhcnadfingulas
pcrlonas eodcm modo rercrtur. Re&equidem di-
citur,Patcr regcncrat, Filius regenerat,Spiritusfan-
&us regenerat. Sednon cft cadcm perfonarum pro-
prietas in hoc diuino opere,imo vt in creatione con
^ currit aLtio Patris,Filij,& Spiriius fan<5ti,fcd diuerii-
hiode,ita etiamhic.Vt ergo Deus patercrcauit mu-
^ * durn pcr Filium , in Spiritu fancto;ita Patcr pcr Fi-
u\im in Spiritu fancto regencrat hominem. Pater
°" vtiqueautor &fonsefthuiusnoua»natiuitatis. Fi-
hus medntm eft & meritum.Virtute cnim mortis cV
Jspi^fefurreftionis Chrifti in conuerfione rcgencratio
^o, mchoatur. Spiritusfandusintusvimfuamexcritin
cordibus hominum, & paulatim perficithanc rege-
ncrationcm. Habemusvcrum rcgeneratiooisfonte
& autorem. Vcrum quia Deus mediis vtitur ad hu
>Qsgencrationisopus,idcirco dicimurnunc verbo,
nunc fidc,nunc baptifmc,nunc per miniftros Euan-
^ gclij regcncrari.

«tVt^ ^ec* ^l110 $z&oVerbo rcgignimur? Vcrbum a Pe-
J*fct° tr° nouac huius natiuitatis femc incorrupnbile pra?
dicatur.LPet.1.25. Huiusfcminis vis,ipfc Spiritus
I^ci efc,cjui in vcrbo praedicato cft efficax. Hoc vcr-
^u.m cum apprchcndimus fidc,dicimur renafci. Has
trcs caufis,hoc eft,7)?»f»» verbum,t\ fidem coniungit
Pctrus,i.Pctr. 1.3.23. his vcrbis, Bcncdictus Deus &
Patcr Domini noftri Icfu Chrifti,qui fccundum mul
tam fuam mifcricordiam rcgcnuit nos in fpcm vita?,
pcr rcfurrcc"tioncm Icfu Chrifti , in h.Trcditatem in-
corruptibilcm & incontaminatam & immarcefiibi-
fcm rcpofitam in ccelis crga vos,qui virtutc Dci cu-

lcm

CHRJSTI. ntf

ftodimini per fidcm iiVfahitetti. Et ponca,:Regc-
mtrhbn v\ fertHhccorrnptili , fcd mconupttbih p*r.
fcrnTonem vnientis Dt i & manentis in «terntim.oe
tideaitEuangelifianoftcr.Dcdit poteiiatem vt fi1i|
Dei fierent , quotquotcreduht in mbmen cius. "Vt
crgo Petrus femen hitins nduje^rcgeheratkjms vcr-
birrh Dei ftaturt:ita lohafmes^eiii fcquirit, cjua ifl
cepto ferhine noua ha*c fit naritiitas. Narhhifi acce^
deretfides,vi fpirituScificacK-m vcrbo/riuHA vhcjnS
ficret rcgcnefatfo;'' : • » : '

Fit itacjue ha?c regeneratiohoc modo. 1 Cfcirarido ^fa'6'
Spirttus fancti virtutefidesad pra»Acati'one\Ti vcrbi
inriihditur cordihominis jtjcailto & arcario qhcxiS,
nobifquc prorfus; iricognito modo, rejgi^riitur'ho-
m'o,ac fidc iam donatus, vitio confcicntiarfcnfu nori
adoptionis modo gratiam,fcdetiamviteriouitateiii
apprehcndit*

Hunc modutn regcnerationis cum ignoraret Ni-
codemus, Dominus ipfum-eleg(1nti fimilitudine in-
ftitr>it,cumin hunc modumait,Ioa.^8. Vent jsquo'
vult fpirat,&fonu crnsaHdis: fcdnefcisvnde ventari.
aut cjuci vadat. Ita ei^bmnistjiu gcnitus eft 3 Spiri-
tu«Hoc cft, Qucmadihodum ignoraturVnde veniat
aut vadat ventus,cuius tamerifonusfcntitiirdum fpi
rattita modtis regcnerationis n<;ftr£epcrSpiritufan-
clum,eft nobis reconditus. Sed moxvbi regenitifu-
mus,vis & crTccrjns Spiritus fanc^i in nobis f egenitft
fe profert. jsJam riurir^Spiritus mptus & ftatus in
cordi bus rcgenitcrum tfi fides.Harc enifn fitlcs fpiri
tualis feminis fructus eft , cV^Veluti vis.^ua fentitur
regcncratio. Proincie qu6d Deii^mcra fua mileri*-
cordia per Spiritum ob meritum Cftrifti cffidt j hoc
verbum orfert , ac fidcs ipfa rec^ptitrri cffc dc4
darat. - ' ••

Qi:id ergo dicendum de Baptifmo hul dicitur Ia-raptif-
uacrum regcnerationis?Dicimur rerrafci per Baptif- mu$,quai
mum,quando per Spiritum renalcirhur,qui Spirltus fc"fu ,dl"

is afpcctabiitSacramento teftatur cV obftgriat uacrum
1 cnafcentiam , & ablutionem animstpcr fanguinem t;6ene;
Chrifti. Surit autem dno iri Baptifmo 4 figrtiim & x*tloml*
res. Signum cft aquacum cxternaablutione iuxta
nftitutionem Domini. Reseft ablutio ariirii* per
fanguinem Chrifti.

Reftant Miniftri , qui etiam dicuritur rcgenerare Miniftriii
homincs.i.Corint.4.i5.ait Apoftolus, In Chrifto «gcnc^
Icfu pcr Euangelium vos genui,Gal.4.i.Filioli quos lUi p«-
itcrum parturio,doncc formetur in nobis Chriftus. u"t"rbtI"
Quomodo quefo hoc ihteliigendumPhum idem tri-
buitut mortaii homini,quod immortali Deo? Tri-
buitur Vtiquc,fed diuerfimode.Deus autor eft , mi-
niftcr tantum tt fcruus mifiiftrat, iacit enim fcmcri
in cordahominum per pra?dicationcmEuangelii:in
quo cft cificax Spiritus ianclus. Sine ergo Dco mi-
niftcr nihil potelt,imo organon cft inutile* Verum
cum Spiritus fanctiis per miniftrum operaturjtribui
tur etficacia miniftro,vt externo inftfumcnto.

Caufas & earum dirtcrentias inquifiuimus,fcqi:i- H^k*
tur vt partcs cftentialcs rcgcnerationis fcrutcmur. gcncra-
Chryfoftomus duas rcgcncrationis partes facit , vna tIonis*
iuftificationem,aiteram fandificationcm . luftifica-
tioncm fideapprehendimus, cui natura coniun&a Itjftific
cft fandificatio. ! tion,sa"

Huiuspartesfunt mortificdtiocV viuificatio. P*lcs-
Morttf.catto cft comunjo &: f cictas mortis Chri-
fti,qua cor pus pcccati crucifigi tur , & ccdditur: idq;
pcr vcram contri iorrcm , paticntiam,& tcmpcran-
tiam. Cartci um hums mortificationis gradus fpe-

Ctandifimt. qu^qua-

u Eft mentis e rrores de" Deo,de prouidentia,dc J,"01 h£
promiiiionibus & minis , adeoquc dc Dci natura, du*.

Ii. j.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhac
LN 857 2° copy 2

#99

HlSTORl A

1300

& cultu eorrigerccV prorfus iudicio cirnis & toti c-
ius pfwAfMtrt m rebusfalutis rcnunciare.Eft cnim, vt
Paulus teftaturj^iwaAcarnisinimicitia apud Dcii.
Rom.8.7.

2. Eft motus crrantes & aftccius inordinatos
reprimere>ac veluti frjsno quodaminhibcre:quos
motus Paulus metaphoncemembravetcrishomi-
nis nominat. Nam vctus homo ,hoc cft,ratio & vo
luntas deprauata,no (< ci;:. ius motibus vtitur ad iuas
aSiones perficicndas, quam hic extcrnus homo fuis
vti mebris confucuit adfuas adiones peragcndas.

3. Eft voluntatcm aducrfam fpiritu rcfrcnarc,
nc ampliusaduerfusDeu iit rcbcllis &: contumax.

4. Eft membris cxtcrnis impcrarc , hoc eft,
lingu«,pedibusoculis & alijs membrisimpcrare,nc
peccatrici naturar,vt autca,aufcultcnt.

luViuIfi Viutficatio,ch nouce vitae manantis cx virtutc
«nccu- rcfufcitati Chnfti , pcr Spiritum rcgencrationis,
i"sdu: cxcitatio. Dicitur autem hxc viuihcatio , noua
Siflbnftio vita,quiacftfupcrnaturalis , atcmenoua cuiufdam
& Ggnifi- "crwurac. Ha^c cjiftinguitur ab vniuerfuli vita qus
tipk "Ul motu duntaxat & fenfu conftat,cuiusquoquc parti-
cipcs funt bcftia^Dittinguitur pretcrca a vita huma-
na qua fllij Adae fumus.

Quare non immerito noua dicitur- Habet ctiam
& aliasappclIationes,navitagratiaj,vitaDci,& vita
Chrifti dicitur. Vitagratta dicitur quia gratisclcctis
communicatur.KiM Det pcr cxccllcntiatn,feu vt vo
cant,/ijtr'£;o^>J,quod tum dcmum Deus proprie in
nobis viueredicitur , &nosciusvita frui, quando
fuo Spiritu nos agit ad fpiritualcs actiones pertcie
dzs.Vtta Chrtsh yt Galat.i-io.Viuo autcmnon am
pliuscgo,fcdviuitin mc Chriftus.Quod mox cxpo-
nit,cum inquit, Quod autcm nunc in carne viuo,in
fideviuoiihj Dci.

Pcrrb Chnftus viuit in fidclibus duplicitcr.Vno
modo quando nobis communicat fuam iuftitiam
Altero,cum nos Spintu fuo gubcrnat , fandirica~,a-
uioncs dirigit. Prior modus ad iuftitiae imputatio-
ncm:poftcrior ad rcgcncrationcm dc qua hic agitur
pcrtinet.

Exhispatetqua: fit viuificationis ratio: iam cius
lifica- gradusex antitheli graduum mortificationis iacilc
qwtnot. mtelliguntur. Vt igitur mortificationis quatuor gra
dus conftituimus,ncmpc mcntis,afFcctui:m , volun-
tatis,& cxternorummembrorumcorporis : Ita hic
eofdem ftatuimus,vt fit viuificatio mcntis arTeduu,
voluntatis& externarumactionum. 1. Viufcatio
mcntU in eo iita cft , vt dcpofita vanitatc & crrorc,
mens ita vcra intelligentia rcrum diuinaru dc Deo,
de cultu Dei,dc falutis myftcrio fit illuftrata , & ita
fpiritu Dei ccrtificata, vt non amplius iv.cns noftra
fluctuet > & quouis vento doCtrinx circumieratur.
Dc hac mctis viuificatione loquitur Paulus cum in-
quitEphcf.4.23.Rcnouaminifpiritu mcntis vcftr^.
2. Vwificarto affettuum eft eorundcm purgatio, qua
fit, nc affectcmus aut appctamus quod lcge Dei 110
bis vctitum cft. Haec rcprcf o affechium in timorc
Dci fundatur,ac abfoluitur vcra poenitentia & abne
«;ationc noftri. 5. Vtwficatto volunraris eft c> n
uerfio voluntatis ad Deum,qua fit vt impercmus n
bis ea, qu3B Dcusf a lcgc nohis prxccpit. 4. Vtut
ficatio externarum dttonum^co(\^\i in obedicntia iv.c"
brorum intcriorum & extcriorum crga Dcum.Hi-
clenus partcs rcgenerationis cxpofuimus > nunc iu-
ftam dermitioncm colligamus.
m Rcgc- Re{encrutio,xt cx dictis colligitur, cft mortificatio
cisdcfi- vctcnshominis& iormatio noui, adimagincm uci
ni»o. pCr Spiritu fanctum cx vi mortis,fepulturae & rcfur-
rcctionis Chrifti manans,fcu,vt brcuius dica. Regc

De vita
Gktiftl

Ul !)'- •.' •

Ctadus

viui

tionis

neratio cft fpiritualis natiuitas quabomines nafcuO
tur rilij Dci,quotquot credunt in nomcn lefu Cmi~
fti.in his definitionibus fit mcntio cauf^cfricicntis,
materiar,formar& inftrun.enti. Effickns eft
patcr,qui fecundum magnam fuam mifc ricorojani
rcgcncrat nos.i.Pct.l. xMatcria Chriftus eft. F°r:
maeft ipfa renafcentia & fanaificatio. Inftrumenta
eftfidcs.Scd dchisfupra. ^ 1111 N#-

Notae rcgcncrationis quinque numcraripofluntv
Prtma cft vcra Chrifti cognitio , qua non i<Mf#»**
notitiam Chriftihilloricam,fed etiam firmainin i;
pfum liduciam,compleaitur.Hec eft,inquit
nus,vita ccterna,vttc cc-gnofcant vcrum Dcumv
qucm mififti lefum Chnitum.

Secnnda^nmx coniunda,cft duci SpintU Chr
fti. Quid«cuntur,inquit Pauh:s,Spiritu ChriiU, hi
funt cius. .

T^rw,cft arrhabo harrcditatis SpiritusfanCtus.l-
ta enim ait Paulus,i.Corint.i Et dedit arrhaboncm
Spiritusin cordibus veftris.Gal.4. Quiacftis hhj,c-
mifit Dcus Spiritum filij fui in corda veftra,claman-
tcm abba paicr.

Quarta , cft afiidua Spiritusadncrfus carncm pu-
gna,& eiufdcmSpiritusfupcrcarnc victoria. t
gumta,c& paucntia fubcrucc.exfpclibcrationis
:ertaconccpta.

Sed dicat aliquiscquis mortalium velfanctifltmo- jgij
rum patrum talis inuentus eft , hoc cft , lta re- rcgei»J
genitus in hac vita? Omncs fancti in fcipfos a^cen-d»JjJJ
Jentes,fcntiunt prccul dubio in fc, quod nosfcntt- bBflbfr
mus,hoc cft magnam infirmitatcm. Nemo enim lta J
rcgcnitus fuit in hac vita , quin adhuc opus habcat
incremetis»PauIus iuftiricatus & rcgcnitus dcfe con
qucritur dicens,Rom.7.24. O meinfceliccm,qtti$
uberabit mc dc corporc mortis huius ? gratias ago
Deo pcr Iefum Chriftum. Vides hic duo in Paulo.
Primumcft agnitiocV; conlcflioinfirmitatis & »m-
perfcdionis in hac vita,cum deplorationc huius m*
li.Sccundum cft gratiarum actio,quaDco gratiaJ > a-
git pcr Iefum Chnftum,qui teftatur Paulum nihl-
^ominusbcncipcraircdc Chrifto lcfu rcformatorc
imaginisDei in nobis. ^

Exhis manifcftum relinquitur, quod hoc °RUSn«s^
Dei rcgcncratic,non pcrficiaturin nobis codcm Jjji co«
quo inchoatur,fcd paulatim augcfcit ad modam n- fcff,one
!ci cukifquc , & quotidianis incrcmcntis ad fincm pet^
paulatim perducatur.Nemo cnim vnquam repertus
cft , qui iuam carnem penitus crucifixito: fcitat°7
tum fpiritus impcriofubiccit : vt in conullapcccati
vis fuerit reliqua,quac ipfum moleftaret. Ncmo vn-
quam inucntus cft , qui ita Spiritu viuificatus futt,
quique ita fe totum acarnis concupifcentijs vlIldl
cauit:vt plcnum Spiritui impcrium, line molcftia c£
quotidianapugnafucrit. Hcctcftantur multi e^f0"Con6r*.
rcsin omnibus fandtis. Hoctcftatur omniu fancto- J^otr
rum prccatio, qua quotidianos lapfusdcprccantur.p|{j.
Hoc gemitus crebcr in lcctifsimis Dci organis con-
uincit. Dauid grauifsimas fuas tentationcs habuit,*
^uotidiana ignorantic dclicta dcplorauif. ab occuj- ^
tis ( inquit ) mcis munda me Dorainc. Hinc faci c £
conftat pugnam affiduam carnis & Spiritus maniu-
raminnobis,donccinhac mortalitatis conditione
nobis mancndum crit. p
Pius proindc qui fcntit fuam infirmitatcm in nUf jjjj,»»
modum fc componat. 1. Si Chriftianus quis vcrc ^iif«\
eft,oportct vtvere fentiat fignum

aliquodcomm11' Pu»|;
nionis mortis,& rcfurreciionis Chrifti:cuius com- ^Jpci^
munionis fructus eftcrucifixio carnis, &: viuificat10 ^cti**
Spiritus.Ncc hxccommunioideonullacft, /lfC !" '*
quias carnis adhuc in ic viucre fcntiat,fi Spiritus p
inum impciium ncndum obtincat,vt finc cotum-c-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

BUJB*

iooC

1301 I E S V

carnis,Iibcre feratur in Dci obfequiu:modo afliduc
^uantumfieri potcft currat, doncc ad mctam pcr-
uentmn fuerit.

l- Cum Paulo deplorabit hanc captiuitatem,&
piis votis optabit , vt ab cafceliciter tandem iuxta
voluntatcm Dci Iiberari pofiit.

3« In dies conabitur,vt maiora incremeta faciat,
& adolefcatin Chrifto. Vt cibo vcrbo Dei & facra-
tifiima coena , corpore & fanguinc Ghrifti rccreetur
& foueatur.

4« Nunquam indulgebit oarni,fed ftatim fub-
orientcs afFeclus meditatione vcrbi Dei & oratio-
ne iugulabit. Ex his facile vfus regenerationis con-
T-0uofi.fPicitur-'

^rcge. Relk]uum cftvt define regencrationis nonnihil
1^°- dicam,qui cft duplex:propinquus & vltimus . TVo-
^opin.jpw^weft^vtnonamplius feruiamus pcccato , fed
iuftitixuta vt noftra vita,ftudia, actioncs intcriores,
& exteriorcs ad Chrifti gloriam rcfcrantur , qui
Chrifti imaginem aliqua tcnui imitatione rereri-
mus. Quatcnus cnim rcnati fumus,illi limiles dici-
niur.Quatenusadhuc vctus homofcntitur,non rena
^fumusmccChrifto fimilcs. Quare pcrpetub vigi-
landum,vt indics vetcrcm hommcm magis magif-
l*hi. ^ue mortificcmus.

^ Vliwini finis regcncrationis eft,vt rccuperata in-
tcgrcimagineDeijinomni xtcrnitate Deum prx-
dicemus,frucntcs xterna vita,pcrpctua & xterna le-
ticia,fummaquc dilectionc,in xtcrna regni Dei hx-
reditatc:in quatandemabfoluctur fpiritualis noftri
rcgencratio, vbi non amplius moleftabimur vitiofx
carnis concupifcentiis. Deinde & corpus noftrum
regenerabitur. Nam vt Paulus inquit, corruptibile
hocinduct incorruptibilitatem, adco vt no amplius
geramus imaginem primiAdami, qui eft dcterra
terrenus,fcdfecundi,qui eft de ccelo coelcftis, atquc
ita Dco conformes fimus in omni xternitate, iuxta
illud Iohannis,in i.cpift.cap.3.2.Charifiimi,filij Dci
f-unus,& nondum apparuit, quid crimus. Scimus
^uoniam cum apparucrit , qubdfimilcs ei erimus,
Suoniam vidcbimus eum ficuti eft,& omnis qui ha
Wfi. ct na"c fpc in eo,purificat fc, ficuti ille fan&us eft.
jH>u0. Ex hac dodrina fluit neccflitas bonorum operu,
Sucniadmodum Paulus Ro.6.Pctrus primo & fecu-
JJenera..do in priori Epiftola,Et ipfc Dominus Ioann.J.fatis
*^*m tcftantur.Qui enim fieri poteft,vtnoua vita fitabfq,
fuis proprictatibus , & aclionibus fibi conuenicnti-
bus? Quiccnque crgo habenas carni laxant, necefii-
^atcrn bonorum operum cx:cnuantcs, non pcrpcn-
dunt qux fit rcgcncrationis vis,fine qua,tefte Chri-
fto,nemo re^ni ccelorum capax e(Te poteft.

DS QJfA%^TO MSM-BRO. j
Quartum mcmbrum , modum aducntusxtcrni

tentii»
vetcrutn
oonfirma-

Hi,^ Verbi in mundum cxponit:Itaenim inquit , £tver
Siu^ fam carofatlum e(iyejr hibitauit in nobis.Sed quid eft:
Verbumcarofactum cft? £/?,vt Auguftinusloqui-
tur, Filitu Dei,fi/itu hominis eftfattus, naturam fufci-
piendo nofiram^ non mutando fuam : per qttod & nobis
f**am recipientibtts ea potesfas daretur , vt qui eramus
^ominei.filij Deifieremus. Idem libro i3.de Trinitate,
verba Euangcliitx cxponcns,ait:/« verbo intelligove-
7t*m Deifikumjn carne agnofco verumhomintsfilium, t£
"^uncjue (imtilm vna perfona Dei rjr hommisy inejfabtii
SyatU largitate contunclum.Affumfxt crgo xtcrnus h£- ,
naturam humanam , non perfonam humanam. !
^am vnatantiim eftpcrfona xtcrna, qux huma-
nam naturam aflumfit in vnionem perfonalem.

Q.uantaautcm hxc fucrit filij Dei humiliatio,no-
ftricaufafLifccpta,ncmo fatis admirari poteft. De
^iahumiliationePaulusad Philipp.2.his verbislo-

CHRISTI. Qot

quiturQui cum effet in rorma DeJ , don duxit rapi-
nam parcm efle cum Deo,fed ipfe fe inaniuit,forma
ferui fumta,fimilis hominibus fa6tus,& iaabitu com
pertus vt homo.

Mac antitheii veriftimefignificatur, quod forma
Dei , ao> j> xterno per naturam & effentiam compe-
tat,& qubd forma ferui , tantiim fit ab illo affumta
in vnionem hypoftaticam feuperfonalem. Non er-
go vt funt dux naturx,ita dux perfonx:fed vna tan-
tum perfonaxtcma, a quanatura humanaaffumta
eft,vt hxc perfona fit & verus Deus,& vcrus homo.

Cxtcrum quoniamhodiefuntquidam, quicum Adu<?ffu«
Eutychctolluntdiuinx & humanx naturx d&nrSduL2
mina,&me etiam traducunt, qui conftanter rctinco «atura-
fcntcntiam Ecclcfix, de veritate humanx naturx in Jj"^!?
Chrifto : Huc libet antiquitatis quxdam teftimonia Tina toi-
afcribere,vt & ivTjyj'(ov7ct( admoneam fui crroris, &
meam confefsioncm niti fcripturx fanctx & patrum ftmtatio,
autoritate oftendam.Primum itaque producam te ^ntenti
ftimonia ex Auguftino.

Auguftinus Epiflola57.Dardanofciibens ita ait: £u uft.
7fyl$ itaejue dubttare tbinunc effe hominem Chnftwn «"quin*"
/ cfumwde venturus c(i , memorititaHe recole & fidelt- 1ue tcft*i
terreneCh tsfianam confejfionem , quoniam refurfextt }**QM'
mortuis,afcendtt in cee/umjedct addcxteram patris ,nec
altunde ejuam tnde venturvu esl ad vtuos mortuofane iu -
dtcandos.Et ftc venwrus cfi^ illa angelica voce tefiantet
auemadmodum trc vtfns esl in ccelum , id eft^ tn eadem
camisforma ataue fubfhntia , cuiprofeclo tmmortalttatc
dedtt,naturam non abflultt.Secundum hancformam non
ejiputandus vbiauc dtffufuJ.Cauendu esl enim>ne tta dtui
nitate afiruamm homtnU,vtveritate corporis auferampu.
T^on csl aute confequensjjt quodin Deo eslyita fit vbi-
quc vt Dcm, N arn & de nobis veraciffima fcrtptura di -
ciuqnod in tllo viutmw.mohcmur fumvu \nec tamcn,fi-
cut tlie vbtquefumusyfed aliter homo ille in Deo^uomam
aliter & Detu ille tn homine proprto quodam ejr ftngnlari
modo.Vna enim perfona Dem & homo efi , & vtrunque
esl vntu Chrislw lefus.vbique pertd quod Detu est* in
cceh autem per id quod homo.

2. Idcm infra in eadem EpiftoIa.2V4w fiatia b
c orum tolle corporibui-, mfquam erunt, & quia nufquam
eruntynecerunt.Tolleipfe corpora qualttatibus corporum,
non erit vbiftnt^ ideo neceffe efi vt non fint.

3. ldem in fine eiufdem Epiftolx. Chriflum aute
Dominum nos~lrum>vnigcnitum Deifiltum aqualem pa-
friiCundemquc hominufiliumrfM mator efi pater^ vbi-
quc totumprafentem ejfe non duhitcs tanquam Dcum, &
m eodem templo Dei effc tanquam inhabitantem Deum9
er in loco aliquo ccclt proptcr veri corporis modum.

4. Idem tra&atus^o.inloan.i.Sf^HMidw ve*
rum efi quod att.S cce ego vobtfcum fum vfquead covfum
mationemfeculv.tf abyt,<*r htc efi^ redi^t^nos non de-
feruit.corpus enimfuum tntultt catio, mateslatem non ab-
(iiiltt mundo.

5. Idcminlibro de agone Chriftiano. %«/
audiamusy qui negant tale corpus Domini refurrexiffc,
qualepofitum efi m monumento. Si emm tale non fiajfet,
non ipfe dtxtjfet pofi refurretlionem dtfapu/ts, palpate &
vtdaeyquoniamSptrttHiofa & carnemnonhabet , ftcut
me videtu habere Sacrilegu efienim credere Domtnn no
fi/uycum ipfefit verttas.in ahquofatjfe mentttu. Necnos
moucar,qubd claufis osltis fubttb eum appamtffc dtfcipu-
lu fcriptum efi , vt propterea ncgcmu* ilUdfutffccorpus
humanum, quia contra naturam huius corporis videmus
1 Uud pcr claufa oslta intrarc. Omma enim pojftbtlia funt
T)eo:na tt) ambulare fuper aquas , contra naturam huiut
corporis cffe mantfeslum esl,& tarne non folum tpfe <Do-
mmus antepaffionem ambulauit, fed ctiamTctrum am-
bularefent.

ii. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i3°3

chrifti Hxc Auguftinidictafatis oftendunt, queTuerit
corpus fancti illius patris fcntentia dc vcritate corporis Do
tioconti" mini,vidclicct,qu6dnondifFundaturperomnia lo-
nctur iux ca cum diuinitatc,ncc commutata fitin naturam t»
ta VCI\ KoyvScd quodcircumfcriptum mancat & certofpa-

corpons . ■ .* • ■ i n i

uigduin. tio contineatur mxta ven corpons modum,vt llle lo

quitur,hoc cft,quiacft verumcorpus humanum.
c pri ni Cyprianus fupcrIohan:lib.6.cap.i4.fc/7c<imw4^-
7 "a * ucrtcndum,tjubd erfi corporU fiti prafentiam htncf. bdu
xerit.maieflate tamen dmtnitatts fewtper adefi, ftcut tpfe
a difcipulis abituruspolhcetur.Scce vobtfumfurn omm-
bm diebm vfauead confummationem fecult.ldcm \1b.9
fuper Iohan.c.2i. Credere autem oportet fide/es,jubd lt
cetanobU corpore abfitfjirtutc tamen eitu omnia & nos
gubernariyadefieauefemper tpfum omntbw , ? ui eum dt,
itgunt. y
Cyxilli, Cyrillus in dialogis dc ti initate lib.2.S* verefetlto-
nem ft) partitionemdtuinanatura rectperet,tntelltgeretur
& corpus.Si autem hoc, & in loco ommno , & in magnt-^
tudine rjr in tjuantitate,& fi caderct in eam tjuantit04,no
effugeret circumfcrtpttonem. Hic fanchis patcr pro dc-
monftrationefirmifiimahabet : Sicorpus eft, er-
s.o eft in locorcrgo eft circumfcriptum, vt ne diuina
quidem natura excipienda fucrit, fi corporea eflet.
Vigiiij, Vigilius vir cruditiflimus & fan6tifiimus,qui flo-
tpifcopi ruit ante mille annos,in hunc modum aduerfus Eu-
i^kchrl tychcn fcribit : Deifilius fecundumhumanttatemfuam
fii mar- recejfit a nobis,fecundum ditinitate fitarn ait nobts-.Eccc
ty"5' el° vobifcumfkm omnibus diebtts vfijue ad confummatio-
nem fecult. Si nobtfcum eslrfuomodo atttycnient dia,
fuand) defideretis dtemvnum filij hominis & non vide-
bttU.Sed & nobtfcum efi,ft) non cfi nobtfcum.Quia tjuos
relttjuit <£• a quibus dtfiedtt humanitatcfua,non relitjuit,
non deferuit dtuinitate fua. Per firmam enim ferui,
ejuam abfiulit a nobistn coelum,abfens efinobU :per for-
mam Dei qua non recedtt k nobU in terrU,prafens efi no-
bU : tamen& pretfcns & abfens ipfe vnu4 tdemtjue eft
nobU.

Idcm lib.4. Deindefiverbi & carnis vna natura efi,
quomodo cum verbum vbfyue fitftonvbique inueniatur

caro. Isfancjue ejuando in terrafuit^non erat vtitjue in
coelo. Et nunccjuia in ccelo cJi,non efi vtttjue tn terra , &
in tantum non efi vt fecundum ipfam Chrifbtm fpc
Uemm venturum de ccelo,cjuem fecundum verbum nobifi
cum efft credimus in terra.Igiturfecundum vos,autver-
bum cum carne fua loco continetur , aut caro cum verbo
vttjue cstyQuomodo vna natura contrarium tjuid & dt~
uerfum non rectpit in feipfSDtuerfum efiautem & longe
dtfftmtle circumfcrtbi loco , & vbicjue effe,ejr cjuia verbu
vbicjue efi,caro autem eiiu vbttjue non efi.apparetvnum
cunderncjuc Chrifium vtrtufijue cffc natura, & cffe cjuide
vbitjuejecundum naturam diuinttatis fu<t, & loco conti-
nenfecundum naturam humanttatis fna,creatum ejfe,in-
itium non habe*e,mortt fubtacere, & morinonpoffc, tjuod
vnum tllt efi ex natura verbt,tjua Dem efi,aliud ex natu-
ra carnis tjua idem Dem homo efi.lgitur vnut Det f.lim,
idemcfue homtnU fatlm f/imhabet tnittu ex natura car-
nis fttjt , & non efi creatus per naturam diuinitatts fud\
ctrcurnfcribttur loco pernaturam carnisfua, & loconon
Gclafu. capitur pernaturam dtuinitasU fua,

Sanchis Gclafius aducrfus tutychcn & Neftoriu.
Si &fub(iantia tjrfirma homtnis Iefu Chrt(H hac trans-
fufione confumta eH{loqutturemmaduerfus eos , qut hu-
manam naturam tn diutnam transfnfam ejfefalso opinati
fitnt)cfuisesl,qttem vidit ad dexteram vtrtutts slante fan
tlus Stephanus? Quts horntnU fitit** venturm eft ad iud*-
candosvtnos & mortuos}QjiU erit quem vtdebunt>tn que
compunxtrunt} Abolttum efi omne myflerium, vacuatu
efl refolutumcjue,vt dtftum efi, tjuod abfit,omne Sacra-
mentwm.falfwnque crtt,ejuod att tpfe Saluator.palpate tt)
vtdctcrfuta Sptrttus ojja & carncm nm habct , ficut mc

HISTORIA J3°4

vtdetU habentem.Et certe hocpoft refur/ettionem dixih
talU iam dtxtt^ualts cum dtfctpuits per quadragmta it*
conuerfatm efl conuefcens,& cohabitans cum eti-.T^u»
xtt ,qualU afcendtt tn caUos.TalU dixtt^ualU protntfj**
efiindeeffeventurus. , iLttv:*

Iuftinus Martyr in cxpofitione fidci. M^ ^V^

fC?icx,iv<foyja.TZ ao>«. i. Corpm qutdem manet &ryn*4
nec corpus 'Deus efi :faflum autem efi dtutn*. matejlatts
parttceps,non naturarfuta tpfi verbo ita vtfum efi.

Grcgorius Nazianzenus aducrfus Apollinarium,
Epift.I. Ow <f « yif t.V tZvxcerrov £»»^£0^ T*f 3wt»t@'>
aK\ Iw aL, -f etVTsV SoyyMT /^Q^V* HftTtpoY (J$fJ cvk cLlZft»-
Tov,atAAflt 3?oV wsr y.ovoytr», icj mQ*^Wi*P*y* ^T**^*
^Jtca. crauttTQ^' ^trki T£>.h Ji Kj ch$pi*zrov , /»£?'tfXj»^«VT*
\z§£ th <rarnfta.( tk ppivtym* Y\d£»Tov erafxjitinctdti Zsirf*"

T l, TfifiyftLTTOV ffflucLT/iiizkJcyptLTrTOY HViVtJULT}, T tLUT "

yttov Xj ipcLViov,'fd(j^fjor voi/j^ov^afnT^v xj eLj^&>ptroviv
\ <t.v5pe#iTU tSclvt&Kj o\<& dytyuTrQ^ dvcvrKtLoS*
1 vsro ¥ cLuttTia.v. Hoc eft. Neque entm hominem a Det-
tate feparamusfedvnu & eundem profitemur.prtus <jut"
dem non horntnem,fed deum & filtum vmgenttuin, tscje-
culU omntbm antitjuiorem , a corpore rebufijue omntbus
corporeU purum & fecreturn.tn finc autem ettam hotnw**
propter falutern noftram affumptum,carnepajfibtlern->de*"
tatetmpaffibtlem,corpore circumfcriptum,jptrttu{ .1. de*~
tate ) inc trcumfcriptum,terrenum eundem & ccelefiern^
fibdem & inutfibtlem,comprehenfibilem & tncomprehen-
fibilemivt percundem totum homtnem fimul ac Deum to-
tm homo,tn pcccatum lapfits refingatur. ^?*
Damafccnus libro tertio de fide, ca. 7. 2/ft/xpfa**'

ffUUCLTtXjZf^X» ffVttKKlTcLI.X) SitXck \f$.V 4<sfcr>f StTT©"'?* ^W.W"*

'ffcLptx.THVoyifjtic- Tri; ff Apx: s AvnyT» d^ypd^a cLvrv ^iO^1'

ht&^irlV&k^Ktt&j {% ckov fitodr (Jy*p Portcf

i@^,a.KKcL X) «ty^peiw©- ) i) «A@- cLV^porrQ^ TiKaQr >
oKovJt ccvapv7H&'. k u'vov ydp dlvSpamQ-', clKKc. xj Svf • !•
Corpore mtnuitur & contrahitur: Deitatis autem rationC
circumfcriptionem omnem refpuit.N eque ewm ipfitv ca"
ro vna cum Deitate, au<e ab omni circumfcriptione retno-
ta efi,fe porrigit q) extendtt.Ergo totm tjuide Dem ptf-
fefim efi,atnonitem in totum *Dem : {netjut enimfil*^
Dem,fed etiam homo)totufaue item homo perfeliui^tno
item in totum homo.l^on enim duntaxat horno , fed etttin
Dem efi.

Harc tcftimonia fatis d. ccnt, quidfcnferit pia vc-
tuftas dc vcritate corpcris Chrifti,quod & ante mof
tc& poft refurrcctioncm,reucra circumfcriptum ci
& lococlauditur, id quod rccjuirit vcritas corpon$^
Etfi autem ego ex articulis fidci,& cx ea ratione qua
fumitDominus aproprictatibus corporis hurnan*
& rcpugnantibusSpiritus,cumait,Luc.24. SpifJfU?
carnc & ofla no habct,f cuti vidctis mehabcre, i*zl
ud me conlirmatns fum ! tamcn proptcr quofdarn ^
oluiPatrum tcft»" flboni»

apucl mc conhrmatus Ium ; tamcn t
fratrcs qui hic vacillare vidcntur,volu

monia afcribcrc. Cum quibus confentit etiam ^n- (c&J^
ctiflimx memoriac Philippus Melancthon
fupcr Epiftolani ad Col-cap.^.his vcrbis. Hic rn^tA jion^
infignes rnateria continentur.Declaratto arrtculorn Sjrn-
bolv.Afcendttin cotslos,fedet addextram Det patru, &c' %\c^
Item, tjua fint proprtetates glorificati corporU. Itcrn» gjjjj.
Quomodo dtcatur : Chnfius efl m vobts, Chrtflu* efl v*** pe A^'
veflra.Acprtrnum dedtilo: Afcendit in cczlu.Quomodoiioe''
h<ec congruunt? Alibt dtcttur, Ftltm tjui eft tn finu patrts-
Itcm Iohan.3. PittHA horntnU tjui eflin ccelo. Rchpt-^-
deo./w Symbolo intclltgatur dtSium vt fonat litera , C 1
corpore & de corpora/t locattone. ACcendit,frthcet c°r '
poralt q) phyfica locattone,\n cae\um,tdcfi,tn locurn
leflem,vbtcunt}ue efi,tjUta htc nonfunr fixgenda allcgorid'
\fcQnfio,f'tit vtfibt/U & corperalts, qt femperttafi7*'
Qftttotaantttjuitas , Chrtfium corpora/t locattone ^
itpto ioco ejfe (rbicnnque vulh& flfecnfio corporahsfilC'

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

iM I E S V C

*fi furfum. Idco Taulns in hoc capite locum tlium nomi
nat^Surfum. At in propefittone : Filius qui eft in coeio,
d&um wtelltpa-ur commumcaitone I diomatum. Ar> <gh
Jtmper e(i tn ccelo^ttamfi corporali locattone corpus ej} m
Virginc,

H&c narratto exprejfa eflin enanattone Symbolirfu*
legitur in Ubrts Cj priant etfi altbt infcrtptto ejty Enarra-
tto Ruffini. Afccndit ad cceIos,non vbi verbum Dcus
antea non fuerat,quippe qui crat fcmpcr in ccelo,&
nianebat cu patrefed vbi verbu caro factu, antca no
fedebat,id ett, vbi corpus antca non habucrat cor-
poralelocationc. Sic Augusltnm h^uitur^ cttantur
verbain Longobardo Hb.i.ifHnft.H- N6 dimilitpatre
Chriftus,cumvcnit inhrmior,vbiqstotus,vbiqspcr-
feftus.Deindc additur formafermonis, vbiq>totus,
fed non totum. Altj conctnniu» locuttfitnt. Tropofttto
t>*ra efl commumcattone IdtomatumyChriftus vbtcjue e(i.
Athanajius Jic locjuttur de tntarnatione verbi. Ac:q-
non colligatus eft corpori.fed ipfe corpus continct,
vt & in eo iit,& extra omnia, & in finu patris , ne-
°,ue cum fit in omnibus, fit pars aliorum,fedomnia
vitam,fuftentationemque ab ipfo accipiunt.
*«<u£ Vt autem de localt afcenftonc natura humana dtttum
P> Afcendit ad ccelos:/M de exaltatione natura hutna-
na fuper omnes creaturasjiftum e/iScdct ad dcxtera m
patris,w hic Taulus inautt: Vbi cft ad dextera dci fc-
dcs.^4i> Chnflum ejfe & auiii aa> Aextera Det,id eflyno
vt beati angeli & homtnes futfum fttnt: ftd exaltatm fw
pra angclos, tn tlla arcana luce Dei regnant cum patre,
vfa & tamen corpus Ucaliter altcubt efl fecundum veri corpo

*ts modu.vt Augufttnus tnautt. Et h<t propofittones: C hri
ftus in vobiseft, Ego in eis , Veniemus ad eum &
manfionem apud eum facicmus,&e. mttUigantur co-
Mtntcatione ldtomatu. Btde hac prafentia Ftlijinpra-
iuattone Euangeli) & i» fantltr, neceffe eft Ecclefiamfi
dclttererudiri, vtagnofcamm Dominumnoftrum Iefum
Chri(lumadeJfe£ccUfi*,&eJfecaDutomnia tn ornmbus
. P*r/ki«fj.Haaenus Ph.Mclanthon.
5g? Cum hs.c aftcrimus , putant quidam fratrcs me
£n*fc« °Ppugnare prxfentiam Chrifti in ccenarqua in re fit
? J^ri- mihi non leuis iniuria.Nam mea fcripta tcftatur me
* agnofcere veram pra*fentiam Chrifti in ccena, iuxta
verba inftitutionis:Hoc cft corpus meum,quod pro
vobis datur. Hic eft fanguis qui pro vobis efTundi-
tur.Etfi enim non rccipio transfufionem cum Euty
che,ncc cum quibufda fratribus vbiquitatenvtamcn
conftanter profiteor vere adeffe totum Chriftum in
ccena , ac manibus miniftrorumporrigi verum cor-
pus & vcrum fanguincm. Cum verum dieo,fen-
tioilludipfumcorpus quod pependitin cruce dari,
fentio illum ipfum fanguinem qui cfTufus eft in
remifilonem pcccatorum porrigi : non tropico fcd
Vero modo , quo corpus potcft efTe cibus,& fanguis
potus animis credentium.2V>* entm iatus efl hic obu*
ad ruinat huius viu{xt loquitur Bernhardus^ ua va~
por c(i ad modtcum parcnsjed ad aternam vtram an>m*

conferendam.

Haaenusdcfententiavcrb-rumEuangelifts, la
? oujeftio cxplicanda,curhomo fieri voluent acterni.s
«2^* /0>©-. Qu2eftioautcmha?cGcnefcos3 i$. foluitur,
^ ibi cnim Dominus ait, Semen muliens c mteret ca-
put ferpcntis, quar verbaEuangelifta nofterinpn-
, mafuaEpiftolacxplicans,ca.3.8.ait,Chriftusappa-
' ruit vt deftmat opcra Diaboli. Dcftruit autem Chn
ftus Diaboli opera dup!icitcr,mcrito videlicet & ef
ficacia. Merito quidem quia mcretur nobis remif
fionem peccatomm, imputationem iufticia?,dona-
tioncmSpiritusfancti,& vitam arternam. Efhcacia
vcro, ciimaeternusPatcr&Filius effundunt Spin-

L-

HRISTI. no6

tum fanctum in cdrda crcdentium, & fit corifolatio
per Spintum fanctum in cordibuscrcdentium , &
Iseticia inenarrabilis orituracquiefcens m Deo, qvx
Ixticia eft teftificntio,qu6d fimus in gratia , & quod
imusercpti exinferis. Cum hac conlblaiione con-
iunda fimul eft vera inuocatio»ei«iqup nt quod Spi-
ritus fanclus apud Prophetam nonir-iictur Spiritus
precum. Atquehaxeft inchoatio nouas obedien-
tijt & fenfusregenerationisin cordibus piorum. Su-
ma huc redit, quod filiusDci fitfactss, ftliusliomi-
nis,vt fit mediator placans Dcum,atque omnibus in
fe credentibusiufticiam & fali.temadferat.

Scd curoportuit mediatorcm bunc efTeDcum & Cur me-
hominem? opomiir

I. oftcndam necclTaHum ftiifTe vt mtdiator ef- jjj^-
fetDcus. II. Vtvcruseffct & naturalish OmO- ntujj
1 1 £ Qiiod oportucrit mcdiatorem cfle vnum, id
eft,vnam perfonam & non duas.

Qiiantum ltaque ad priraum noflrar partitionis^»^.
caput attinet,videlicet quod nccc(Tc fiicrit mcdiato- proptcx
rem c(Te Deum, caufe funt perfpicuae & imprimis J^^1
obfcruandar.Nam & doctrinam fummam & confo- diatorem
lationcm vberrimam contincnt- Rccitabo igitur ^ ^efi.
quinque caufas.

Pr«»4.Peccati infihita malkia eft,ideoqucinfini- i-infini-

T /* . " - "* J .* •••• fl * i** r tusieatu*

tusrcatus. Inhnitum cnim&fummum bonum or- pCCCatl.
fcndit atque eius gloriam l*dit.Hoc proindc pccca-
tum* aut infinitis pceniserat puniendum , lic cnim,
iufficia Dei cfflagntat : aut expiandum crat fatisfa-
ctione. Vetum quiaha?cfatisfaaio debuit cffc prc-
cium infinit^ boiiitatis^aequiualensmon potuit ab
vlla,imo nc ab omnibus crcatutis ficri.Quarc ncccf-
fc fuitexpiatorem peccati Deum cifc. Hffcccniide- rofttin**
ratio commonefacit nos dc duabus rcbus*videlicct,
de magnitudine peccatiiirxque Dci proptcr pccca-
tum,& deamorc Dcicrgagenus humanum :horri-
bilcm cnim fuiffe magnitudinem pcccatihincpa-
ter,quod expiari non potueritmifi Dcusficrct victi-
ma.Etii autem pcfenae triftiflima; in gcncrc humano*
aliquo modo quantum malum iit pcccatum oftcn-
dunf.tamcn hoc tcftimoniu multo cft illuftrius.Nc-
cefle eft enimhorre^dum malum eflfe peccatum,cuni
nulla creatura potucrit ciTe prctiurh fuflicicnsad a-
bolendum tanti mali reatum.' Magnitudo fimilitcr
amoris in aEtcrno Patrc,Filio, & Spiritu fancto crga
gcnus humanum hk confpicitur.Patcr filio fuo non
pepcrcit , fed voluit eum fubiici pcenis vtnos redi*
meret.Filius volens & obedics patri,facl;us eft vidi-
ma,reatum peccati in fe dcriuas.Spiritus fandus ipfe
vult in cordibus reconciliatorum habi^re & morus
diuinae voluntati congruentcs in nobis acccnderc.

Sicunda. Nulla crcata p ,tentia fola pptuit fuftif- i.\tz Dei
nerciram Dei. & in tanta magnitudinc dolorum ?ondus
Dco vcrctnbuerc laudem luUitiar.Huiuscauiaj con fum.
fidcratio admoncatnosiuftiticC Dei. Nam in pcena Doft«n4.
quae dcbct cileplacatio,oportet punienti tribui lau-
dem iuftitia*.

T ^«^Nullacrcatapotctiapotuitvinccrc morte, j.Morti»
& reddcre nobis iufticia & vita a:tcrna. Hoc itaqre «boiitio
cum fitproprium mcdiatoris,neceiTc/uit mcdiato- t^rn"re!,
rem cfTc Dcum.Nam omnipotcntis natura? eft vin flimtio.
ccrc mortcm, & reddere vitam & iuftiriam x-
ternam.

Quarta. NecciTe eft mediatorem ciTe perpctuum 4 perPe-
c jftodem Ecdei1x,omnibus temporibus eam cxau- j.u^a ^«le
Jiente,& prefentem fandis vbiquc,ficut vcrc adfuit (ho!°te'
Mofi & Populo in defcrto.Quemadmodu & Paulus
ad.Cor.tcftatur.Et deinde femperEcclefiar adcft&
Ii. iij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

i3°7

protegit immcdiate^uixtadi&u : Ncmb raput oucs
mcas de manibus mcis.Ha»c cfle diuine^ naturc pro
pria manifcftum eft.
y. omniu Q^Jnta. Mcdiator debuit eflfe K*j>/ /o>v«riK,vt vide-
Vxtadi- repoflct gemitus cordium & intnna fanctorum fu-
tto. fpiria.Hoc cum tantum cogruat diuinae naturae : nc
ccfle fuit vt mediator eflet Deus.

Hae quinquerationcsclarifsime docet, quarc nc
ccfTe fucritmcdiatorcm cife Dcum. Et c.mfutant
Hfrcticosqui Chrifti diuinam natura impugnant,

HISTORIA *r

ris.reftitueret imaginem Deiin mbi*.

3. Si non eflet mediator vna perfona , opera rc-
iemtionis in humana natura perada, nequaquaru
cflcnt fufticiens precium pro peccato,quo infinitura
bonum eit laefum. Affumlit crgo fcternus Dci hlms
iuimanam naturamin vnioncm hypoilaticani,vto-
pera in humana natura pcracta, inhnita? fierent vtf-

nonintelligcntcs orficium mcdiatorisrnc

iidc-

rantcs magnitudinem peccati,quod non potuit fini
ta victima cxpiari.
II. Ctuf* Iam cur necefle fucrit mediatorc cflfe homincm,
'•^r°Plerdiccndum eft,& caufas quinque rccitabo.
?u1tSme-r Tmw.NeceiTariu crat,vt inobcdicntia commiflTa
diatorcm jn carne noftra, in eadcm firciretur. Nam hoc con-
n«m. °mIgrucbat ordini iufticia: diuinx,vt cum gcnus huma-
num primum pcccaflct in vno Adamtaliquis in hu-
mano gencreapeccato immunis, pcenam folucrct,
qua: cflcc precium pro'c*tcris.Idco cnim venic Do-
minus noftcr reuerahomo, vcluti pcrfonam ipfius
Ada: rcfcrcns, cuius ctiam nomcn illi tribuitLtr : vt
pccnam pcccatiin carnc,in qua admiiTum fuerat,
perfolucrct.

S*w^4>Hcbrse.2.i4.hifce verbis exponitur. Qtio-
niam pucri participcs funt carnis & fanguinis : tpfc
quoque coniimiliter particeps fa&us eft eonindcm,
vt pcrmortem abolerct eum, qui mortis habcbat
impcrium,hoc eft,DiaboIum.

Ter ri<*,ciufdem autorisad Hebrse. eft cap. 2.17.
Congruum fuit,inquit,eum pcr omnia fratribus af-
fimilari, vt mifcricors eflct & fidclis pontifcx, in his
qua? apud Deum forent agcnda,ad cxpiandum pcc-
catum populi.

Quarta. Ncccflc fuit mediatorem humana natu-
ranobisfociari atque coniungi. Nam nifi illcfratcr
nofter eflfet verus homo,no Hcremus per illius com
municationcm fiTij Dci.Hincfingularem confola-
tionem dcducit autor Epiftola? ad Hebraosjaffir-
mansnosnon habcre aduocatum, qui infirmitates
noftras fuftincrc non pofsit: cum ipfe eodcm modo
fuerit tentatus, pcr omnia nobis fimilis fadcus dem-
to peccato.

^«Wd.Rcfurrcction is noftra? virtus & cflficacia
Vnica enim fpes quam dc refurrcccionc corporum
habcmus,eft quodChriftus carnem noftram affii
ferit. Nam caroquamnunccorruptioni obnoxiam
circumferimus, iam fufcitata eftin Chrifto,& in
poflefsioncm rcgni cneloru ingrefla,ibiquc immor
talis eft facla. Virtute igitur focietatis quam ha
bemus cum Chrifto,excitabimur in extremo die, &
donabimurctiam fccundum carnem immortalitatc
Hinc patct quam ncceflarium fucrit mcdiatorcm
eflchominem.

eaufx^cut Rcftat vt dicamus , cur oportuerit mediatorcm
oportuit cflfc vnam pcrfonam , cuius rci caufas trcsafiiena

tncdiato- 1 b

remeflc DimilS.

vnam i. Vnis mcdiator Dci & hominum homo Icfu
perionam Chriftus.Hsec \ox,vn$u , ad perfonam & nequaqu;'.
ad naturas rcferenda cft.

2. Hic vnus mediator coniunctus & Deo & ho
mini cfTedcbuit quadam nccefsitare. Deo ergo qri
offenfus erat noftro pcccato,vct a diuinitatc coniun
ctus crat.Imo cadcm numero diuinitas fimplicifsi-
macumpatre& fpiritu fmcco, homini vero vera
humanitatcfociatus, vt poflfct coniungerc aducrfas
partcs focictate quam habuit cum vtrifq;. Huc illud
Athanafij, Cnngruebat filium affumere humanam natu-
ramjvthxc perfonarfHt esl fubflanttalis tmago aterntpa

CUtlS* r • *rCui M

Ex hac itaque indiuidua vnione nattirse diuinse <x i0» do*

humanx in vna perfona cft dignitas infinita, pcyc" nr<
dio abfolutifsima , & inarftimabilc prccium fan-
guinis, mortis, atque adco omnium actionum &
pafsionum Chnfti infandifsima eius humanitate.

Indc cft potentia & virtus delcndx iniquitatis,
dcftrucnda? mortis, & potcftas remittendi pcccatd,
viuiricandi & faluandi credentes. [ ■

Etii autcm Chriftus in fola carne paffus eftitameOtfP-
paflioperfona!tribuitur,proptcrillam arcciiTnnam ?et(o^
duarum naturarum vnionem in vna pcrfona. E*tn 0
quofit, vtomniain Chrifto habcantur diuina, im-
mcnfa, ina-ftimabilia & faluifica opcra & bcnehcia
rcdcmtionis,hoccft,reconciliationis,iuftificatioin;'»
renouationis,& seternse vitse. ^ . ^0

Hincquoquefacilc intelligi poteft,cur caro Chri- fj cit0
fti dicatur viuifica,& cibusseteinae vitaeCur Chrifti chrijj
mors fit fatisfaclio plcnaria pro pcccato : Cur obe-
dientia Chriftiiit noftra iuftitia:Cur filiusJiominis &c
rcmittat pcccatum pcr mentum pafiionis fuar.Narn
hxc ideo funt tanti prctij, quia funt opcra filij homi ^^,»
nis qui cft Deus.Atquc ita manifeftum eft,opcra rc- del0ur
demtionis non efTc diuinse naturse tantum, vt rixa- mj.^Bt
tur Ofiandernec natura? humana? feorfim,vt Stanca pCtlofl«-
rus contcnditrfedperfonf Chrifti in duabus naturis.

Cum itaquc Chriftus dicitur mcdiator, non ad na
turam hac vel illam feoriinvfed ad perfona omnino cbn^
rcfcrendu eft.Vcrucumdicitur Filius Dei eft mor-ftuB,e-
tuus,ad naturam humanam,non addiuina rcfcrcndu aiato1'
ft,ctfi prctium a diuinitate dependet. Difccrncndu
cft enim intcr appel!ationes,qua; naturaru propric- vc^a.
tates fignificant#& cas qua: officium concernunt. m^0^

1. Dcus,omnipotens,omnifcius,immcnfus, in- q"« J
finitus^funtproprietatcsdiuinjenaturar, quse nullo P^peo
paAo humanar naturse in abftrado attribui polTunt.
Homo,crefccns,fatigatus,edcns,bibens, dormiens»
lachrymans,fanguine fudis, flagellatus , vulncratus,
funt proprictatcs humanse natura?, qua? nullo pzdo
diuinse natursc in abftrado tribui polTunt.

2. Vertim appellationcs officij,vt mediator » w~
cerdos,rcdemtor,faluator , paftor &c. nominafunc
officij,ideoquc perfonse,& nonnaturse fcorfim attri
buuntur.

3. Etfi autem difcernendum eft intcr idiomata
naturarumtamcn quia Chriftus vna perfona eft,co-
municantur proprietatcs naturarum , idque in con-
:reto tantum,quo fignificatur perfona.non in abftra
ito,quonaturse notantur & non perfona. Rccc^
proinde dicunuSi Filius virginiscondiditcccluni &
terramiquiafiliusvirginiscftDcus. Et rurfusreccc
dicitur,FiliusDcieftpaflus ; quia filius Dei cft ho-
mo.Non autem rccte dicitur,humanitas cft diuini-
tasraut natura diuina cfl paifa.Chriftus enim(vt Pc-

*3 trus ait) paflTus cft in carnc,hoccft,in narura hurna-
na,qux moii potuit.Et Irena?us ait.Chriftus crucin-
xus& mortuuseft,quiefccnte vetbo,vtcrucifigi> W •
moripofTct. ' J*>
D S QV I N TO M £ M*B R C
Quintum membrum his continctur vet bistBtf^ h y&^
dtmus glortarn tuu , glortam tanejuam vntv"1*" a^°vei
patre. Gloriam hic proculdubio intclligit
hannes.qua & Chrifli diuinitas,& Mcflia! fubh-da^

mitas

toti
rfoo*

;fuO«

iui

So9 I E S V C

nitas dcclarata eft,& veluti oculis hominu fubiedJ.
Nam cum hanc dicit fe vidiilc , fignificat eam diui-
nis facfis dedaratam & oftcnfam cfle,ita vt vere con
nincerenturfpedatores,& ipfum cflevcrum Deum,
& olim promilTum Mcfsiam, cjui futurus Crat repa-
ratorgcncns humani. ParticulaT*»?»**», w.n eft
impropnctatis aut fimilitudinis nota,fed vcra? ac fo-
lida? approbationis dcfignatio. Vt m illo Pauli, E-
phef.^.H.Tanquam filij lucis ambulate.Signiticat cr-
go Ioanncs , confpcctam fuiiTe in Chrilto gloriam,
qua? filio Dei congrueret,folidumquc effct diuini-
tatisteftimonium.

Etfi autem ad hanc Chrifti gloriam hdmihibus
patefaciendam, factunt omnia miranda fadaDei in
Ecclefia,inde vfque a promifsione feminis primaita-
mcn hic Euangclifta potifsimikm loquitur de ea glo
ri* Chrifti patefadioncquam confpexere difcipuli.
. Petrus, in 2.cap.i. verf.17.18. prioris fccundo, de hac
Chrifti gloria ita loquitur , Infpedorcs fadi fumus
maieftatis illius. AccepitenimaDeo Patrehonore xo
& gloriam,vocc perlataad ipfum a magnifica gloria,
Huiufmodi: Hiccft Filius meusdiledus, in quo pla-
catus fum. Et hanc vocem audiuimus dc ccelo alla-
tam,quando cum illo eramus in monte fancto.^

u,quuil'4U cuin — —

Tametfi autem pnccipue, vt dixi ,EuangcliIta de
» hoc mirando fado loquitur, quo Deus ccciitus fua
^ ^ui. voce tcftatus eft hunc homincm Maria? filium,fuum

^ iirV^uo<llie etfe: tamen prodeft in confpedu ha- :

Sj^riftibcre ctiam alios modos quibusgloria diuinitatis
Cp^Chrifti in hoc mundo comprobatacft.

Sunt autem hi modi prxcipui ex Euangclica hi-
ftoria fi gnati.

1. Annunciatio&conccptio.

2. 1 eftimonium Magoru, & ftella dux itincris.

3. Vita» innocentia.

4. Dodrina?fubhmitas.

5. Miraculavaria.

<S. Teftimonium Patris in Baptifmo , apertum
ccelum,& apparitioSpiritusfancti.

7. Transfiguratio 111 monte , vbi cum Mofc &
Helia przfentibustribus difcipulis,eft collocutus.

8. Miniftcriu Angclorum, quiillum tentatum
confolati funt.

9. Tcftimonium diuinum in cius morte, quo
conuidus Ccnturio in hanc voccm prorupit , Vere
eratis homo Filius Dci.

10. Triumphus fupcr mortc & Diabolo,pcr glo
riofam ipfius refurredionem.

11. Afccnfio in ccelum afpedabilis.

12. Mifsio Spiritus fandi fuper Apoftolcs,dcci-
mo dic poft afccnfionem.

12. Miracula pcr Apoftolos, qui dc eo tcftati
funt,edita.

14. Miranda Ecclefie conferuatjo,in tantis Dia-
bolorum & hominum ruroribus.
llil>a. Harum partium n-anifeftata? gloria? Chrifti de-
claratio,h!cunJifsimacft& vtilifsima ad confiman-
dam fidcm noftram in hunc Dci fiiinm , qui iam in
gloria maidktis fcdes,efficax eft in electis.pcr fuum
vcrbum& Spiritum fandum . defendit Ecclcfiam,
excitatfynccros dodores,arcct Diabolos, quostan-
dem fubijcict pedibus fuis, acEcclcfia? fuar commu-
nicabit fuam gloi ia:n,quando clccti omnes in omni
*ternitatc crunt confortcs diuina* ipfius natura? , &
conformcs ipfi. Atquc lta pcrcipicrtt iucunditates,
quc funt in dextcra eius in perpetuum,Pfal.i6".n.
De Jexto membro.

"^OiV Sextum membrum his cflfcrtur verbisi Plenumgra
ti* &vtritam,t\oc eft, actemus a?terni Patris,

H R I 5 T T. 1318

horno verusiadus, plenitudinem gratia? & vtritatis
ln mundum attulit.De qua plcnitudinc,vt Euange-
lifta ait,nos omnes acccpimus.Etfi autem ha?c vcrba
plana in fe videtur,perfpicua cft enim corum fignifi
tatio:tamen pluracontincnt,quam prima frontcvi-
dcnturpollicen. Nos itaquc eorum interpretatio-
nem non aliundc pctamus,quam ex vttbis Euangc-
lifta?,qui paulo polt clarc* indicat,quid gratie^ & quid
vcritatis vocabulo intelligi velit , vbi vtrunquc op-
ponit Lcgi,dicens : Lex per Mofcn dara eu\gratia &
vcritas per Iefum Chriftum . Nequc cnim dubium
eft,quin gratia & veritas vtroque in loco,eodem ac-
cipiatur modo.

Cum itaquc Lcx opponitur grati^ & veritati,nc- Gratla
cclTe cft vt accipiatur diucrfimode.Alitcr enim cum *{m&>
gratia: opponitur,alitcr cum veritati>accipitur.Qiiid
autera lit G>4«*,obfcurum non eft.Nam opponitur
&mbrito noftro,& irz Dci.Ell enim fauor Dci,quo
Deus nos complectiturin Filio, finenoftro merito,
& gratuita bonitas qua nobis remittit peccatum, &
gratis acccptat credentcs ad vitam anernam.

Proinde Lcx, vt opponitur gratiac , fignificat mi- Ux Gr«~
nas lcgales, maledictionem & lram Dci , qna? Mofis jj« °PP j
rainilterio populo proponcbantur , a quibus ccrte a
ncmofuis viribus & meritis libcrari potuit.Nam o-
mnes huius Icgis damnatoriae fenten.iac eramus ob-
noxij,Deutcr.27.26.Maledictus omnisquinon man
fcrit m omnibus qua? fcripta ftuit in lioro legis. Ve-
nit itaque a?ternusAc^@-,& contra iram, & maledi-
ctioncm legis propolitam a Mofcadlert plcnam gra
tiam,pcdcctam rcconciliationcm, & fauorcm aucr-
m Patrisomnibus tn Chfiftum viua fiduciarccum-
bcntibus.

Hoc ipfum teftaturDiuus AuguftifttiSj cumin-
quiteymm Dei fihtu tdemjue filtut hcmtnis, vmu homi~
ms fihtujdemqtie Det filttu.Non duo fiHj Dem & homo^
(edvntu Dei filttu , Detu Jine tnitto, horno A certo inttio.
Hic omnino grandtter & euidentef DeigrattA commen-
datur. Qutdenim natura humana m QoriTlomerutt , vt
in vnttatemperfinA vntctfiUj DeijinguUriter ejfet ajfum-
ptatQus, bonavcluntaitn humana naturapr&cefjiilCu-
ttubont propofitt jiudtum} Qua bona opera practjfere?
qutbtu mereretur tile homo ,vtvna fieret perfona cum
Deo}T{un<jutd antea fittthomo, q) hoc et ftngitlare bene-
ficium prailttum efiyvt fmgulartter promercretttr Dcum?
Nempe ex ftto homo effe ccepit,non altud cceptt efje ejuam
Det filtus,& hoc vnicxu tt) propttr Deum verbum , 7 uod
ttlo (itfceptoycaro fitftum efovttque Dcua, vt ejuemadmo-
dum efi vnapcrjona cjutlibet homo , antma fctltcet ratto-
nalts grcaro: Itafit Chrtflu* vna perfina verbum (fr ho-
mo.Vnde natura humana tantag/cria, nullU pracedentt-
bui mtrttu,fine dubitattone gratutta : nifi cjuta rnagna ht(
cjrfila Detgratiafideltter & fobrte confideranrtbiu eut-
denreroftendttur, vt intelligant homines per eandem gra-
ttamfeiuflificari a peccatu,per<juam fitcium eft,vthomo
Chrtslw nullum ptfjit habere peccatum .

Ha?c Augutiini intcrpretatio, plenitudincm gra-
tia? Chrifti,de qua hic E':angelifta concionatur, no-
bisfidelifsimccommendat,& ftenditmcra Chri-
ftigratia, fineomni humano merito credentcsfal-
uan : vt lcx Moiis, hoc eft , Lex damnans hon am-
plius teneat nos captiuos,qui irr Chrifto Iefu fumus
pcr fidem.

Hactenus de gratia, vt opponitur lcgi Mofis. Sc- Lc» ver1?-
quitur de vcritatc, quae legi pcr M fcn Jata? cpponi- jj"1 °pp°"
tur, nonquidemmentientiautfallcntijfcd vmbris a,4m
ventatem figuranti, vt ablata ( inquit Augi ftinus)
obferuatione vmbrarum , ejuod promtjfum erat ex fide
fDetpr*fentarctur. Qunm ergo vcritas opponiuir lc- <^l**
gi pcr Mofcn data?, vt lex Mofis fignificat vmbras &
Ii. iiij. k

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

prsdictiones de Chrifto : ita veritas notat ipfum
Chriftum & complementum promifsionum , qux
patribus olira funt fa&x*
&mfecUjf Caeterumquia veritas hoc loco opponiturvm-
tiscoiia- bris & prxnuntiationibus dc Chrifto & eiusEuan-
tio geliO: operarprecium effe cxiftimo, huc nonnulla
adfcribere, vt conftet quomodo Mofes & Prophetae
vmbris & prardictionibus , hanc veriratem , hoc eft,
Chriftumeiufq;Euangclium delincarut:qu6 nobis
vmbrarum & vcritatis collatio fidemaugcat de mc-
diatorc noftro Chrifto,atque eius falutanEuagelio.
Quib.mo Facta cft autem hxc adumbratio feu riguratio
bnutft"1 aU0DUS moais » ncmpc Signii & Dtttu. Dc vtrnque
veritas. ordinc dicendum cft.

Signis tri Signa itaque quibus adumbrata eft ha*c vcritas,
phcibus. hoceft,Chriftus & eiusEuangelium,funtintriplici
difcriminc.Alia cnim Sacrificia,alia Sacramcn:a,alia
Typi dicuntur.
tStcrifi. in Sacrtfictft fpe cfcanda funt duo: analogia & vfus,
mubu nobis pulchre vcritatem, id eft, Chriftum & e-

ipcftan- ius Euangelium adumbrant. Analogia cft compara-
Anaiogia tio quasdamfvmbolica vmbrx ad yeritatem : qua? a-
duplex. nalogia duplcx in facrificijs veteris teftamenti con-
fideranda venit. Prior quod mactario & oblatio cu-
iufque victima: mortcm Chrifti & eius pro peccato
fatisfactioncm adumbret. Vnde etiam haud obfcu-
re refurrcftio Chrifti & triumphus innuitur. Ne-
quaquam enim cxpiatoria fuilfct Chrifti victima , fi
Chriftus mortc victus non reuixiifet . Pofterior,
quod mactatio & occifioanimalis, adumbrabat na-
turam humanammortipropter peccatum deftina-
tamfuiifc i atque inde non potuiife liberari > nifi in-
tercedente victima aliqua expiatk;ria,
vftis,in Vfus facrificiorum vcrus & lcgitimus,in his qua-
?cUb"scon tuorfituserat. i. Pij ofFerentesadmonebantur liio-
iiftcus. rum peccatorum,qua ratione victima erat illis vclu-
ti quxdam afpectabilis Iegis diuinae concio.Hinc eft
quodHebra?. 10. dicitur, commemorationcmpcc-
catorum factam futffe in facrificijs. 2. Pij oftc-
rentes reuocabant in memoriam promilfam filij
Dei victimam, qua: erat futura expiatoria & fa-
tisfactoria pro peccato . Hanc igitur promifTam
victimam pij oppfmebant magnitudini fuorum pec
catorum. 3. Exvhuius expiatoriae victimae , quae
ficret perChriftum,cogitatione accendebatur fides
in mediatoiem,qua fide patres iuftificati,& regene-
tati funt in nouos homincs. 4. Hac fide iuftificati
& regcncratipatrcs,nouam obedientiam Dco prae-
ftiterunt.

Sic Abraham intucns fuum facrificium , primum
peccatorcm fe agnofcit. Dcinde viclimam , vt vm-
bramChrifti intuetur. Tum cogitationc promiflje
vicTtima» accenditur fidcs in co.Poftrcmo cx hac fidc
itacbedientiam Deo prxftat , vt obcdientiim erga
Dcum omnibus rebus mundi anteponat vt apparet
in eo, quod promptifsimusfuciit, mandante Deo,
vnigenitum filium fuum Ifaac immolare.

Caxcrum hypocntse,hoc vero vfu ncglecl:o,in ex-
terno opere,in quo & cultum Dei collocarunt, hx~
rcbant.Vndefcriptumeft,Gcn.4.4 5.Refpexit Do-
minus ad Abcl & ad munera eius.Ad Cain autenon
refpcxit.Significas munera placere propter Abelem,
& non Abclcm pr:)pter muncra,hoc cft,facrificia.

Atqrc hoc elt quod Dominus apud Efaiam cap.i.
U.&c.tcftatur,cum ait : Quo mihi multitudinem vi
climarum veftrarum?dicit Dominus.Holocaufta a-
rictum & adipcm pinguiu, & finguinem vitulorum,
agnorum,& hircoru nolui.Cum veneritis antc con -
fpe£him mcum , quisquajfiuit hacc demanibus ve-
ftrisjvtambularctis in atrijs mcis? Nc offcratis vltra

HTSTORI A W

facrifieiu fruftra,incenfum cft abominatio mihi,&c!
Huius rei caufam fubiungit Dominus, dicens: Iniqul
enim funt ccetusvcftri.

Non ergo placcbant facrificia vetera in hypocrl~
tis & impcenitcntibus,qui nec fymbolum intelligc'
bant,necvcrum vfum habcbant : fcd folummodo m
extcrna ac~tione occupabantur,& putabant fc mere-
ri remifsionem peccatorum,& ficri iuftos operc (vt
aiunt) opcrato. Horum errorcm omnibus artatibus
diuinitus excitati Propheta? taxarunt. Ha&enus dc
facrificijs,fequitur de facramentis. !iCtr
In SAcrameniK,qua\n fucrunt, circuncifio, ngnus ^cnt„.
phafc,afperfiofanguinis,lotiones, &c. gencraum
quidem fpectentur, mandatum Dei , res externa,
promifsio & fides 1 quac quatuor in quolibet Sacra-
mento rcquiruntur. Spcciatim veio, fymbolafmgu'
lorum & vfus.

Pra?putij carnis pracifio, fignificabat vetercm na- &
turam in regeneratione,virtutc mortis Chrifti i rele- vfu,
candam effe, & figura erat fpiritualis circuncihonis, gJJ:
dcqua Paulus adPhili.^.ait: Nos circuncifio fumus, llorum»»

Exem-
plum.

Oppofi-

quffpiritu Deum colimus, & gloriamur in Chrifto cran^
Icfu,& non in carneconfidimus.

Agnus phafe manducatus,Chriftum fide & fpinta
edendum, quo fpiritualitcr viuamus adumbrabat:
quem typum ipfe Dominus Ioan.6.explicat.

Afpcrfiofanguinisvitula:, figutabat afperfioncm
fanguinis Chrifti , quo a pcccatis purgantur fidcles.
Ita enim hoc lymbolum explicat Pctrus in i.prions-
Lotioncs codcm pertinebant. Nam &ablutio-
nemqua?fierct per fanguinem Chrifti figurabant,
& fanctificationem per Spiritumfanftum adumbra-
bant : vt interim taceam , eas ablutiones ctiam no-
ftrum baptifma prafiguraffc. Vfus horum facramcn
torum in pijs prorfus idcm fuit, qucm facrificiorum
fuifTc admonui. Jflfr.

Tcrtium genus fignorum quibusadumbrabatur ?lSloi£
vcriras, hoc cft, Chnftus & eius Euangelium Tfl0- wg^,
Tutn eft , quorum duse funt formae. Nam quidam or-
dinarij,quidam hiftorici rc&e appellantur.Ordina-
rij a tcmporc fumunt diffcrentiam : nam alij perpe-
tui,alij temporarij funt. orf^
Perpetuustypus Chrifti& Ecclefix,efth2C mun- perpct*
di admiranda ftrudura & adminiftratio,qucmad-
modumDauid Pfalm.i9.pulchre oftendit.Totus c- M„ntla*
nim hic mundus eft typus rcgni Chrifti, in quo fol ^
ipfe,Chriftum folem iufiitia? fignat.Vt cnim folhic
afpeclabilis permcat ccelum, & fuos radios mittit W
omnis tcrrx partcs,atq; res nafccntcs viuificat & f°"
uet:itaChriftusfoliuftiti^,vtaMalachianominatur,

fue virtutis radios mittit in

Ecclefiam,quibusEcdc-
fia viuificatur & fouetur, vt fit noua crcatura , fpirl"
tuales actiones exerccs.Luna & Stclle,Apoftolos ip-
fos & alios pios fuo quofquc ordine & gradu notant.
Flunc typu intucns Apoftolus, non dubitauit cx hoc
Pfalmo tcftimoniu dcpromcrc,quo confirmat Euan
gLlium latcpcrorbefparfum effc.Ita enimait Rom»
10.18. An non audiucrunt? atqui in omnem terraai
exiuit fonus eorum,& in fines orbis vciba eorum* TcDifr
Temporanj typifuerunt qui durabant cum P°"rarijtJf.'
litia Mofaica , quales fuerunt, vt ex multis pauca re- 0
feram,facerdotium Aaronicum,regnum, arcatefta-
mcnti,&c. us$cf
In faccrdotioquatuorpotifsimiim fpcd;anda oC"aoti^
currunt,qua?adumbrant nobisChriftum & Ecde- qnuJ%<*
fiam,& ea qux in Ecdcfia gerutur,vt funt:ordo,vn-oCcttIrU,,
ifio,veftesfacra?,& confecrandi ritus. 1. Ordo typuS
cratChrifti & Apoftolorum. Vt enim fummusfr-
cerdos erat vmbra veri ficcrdotisChrifti : itacajtcri
inferioris orc'inis facerdotes,notabant Apoftolos.Et

vt fummuS

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

gt3 I E S V CHRIS

vt fummus faccrdos femel in anno ingredicbatur tn
fanctum fanctorum, portanspeccatapopuli in hgu-
tttltaChriftos femc! obtulitfc in vcntatc propo-
pclo,&vnaoblationecofummauit fanctos m pcr-
pctuum,cuius ructi,tcltcs fucrut Apoftoli. Huncty-
pum copiose explicat ejpiftola ad Hcbraeos. t. Vn-
tlit typus fuit fpiritualisolci,quo Chnftus vnctus eft
in fammum faccrdotcm>& quo iPfe fuos,in fpiritua-
lesrcaes & faccrdotes confecrat.Prxtereafuitetiam
typus°fpiritualis la-titix fanctorum,quam habent ex
inhabitatione fpiritus fancti. Hinc oleum lxticixin
Pfalmo dicitur. 3. Vcfies ficrt& innocentiam Ghri-
fti,puritatcmquc in ipfius fanctifsima humanitate,&
CmOitatem Ecclefixadumbrabant.Huc illud Daui-
dis Saccrdotcs tui induant iuftitiam,& fandi tui cx-
ultent. 4. Con/ecrandt ritus ctiam myfticam figm-
ficationcm habuit, in quo quatuor potifsimum he-
bant. Primum enim confccrandi xn facerdotes, cor-
pusaquamunda abluere dcbcbant. Deindcindue-
bantveftcs facras. Tum vngcbant capita.J*>ftremo
implcbant manus. • r

JPMica- h rc q-atuor adumbrant eos quos Chriftus in fa-
cerdoti) cofortium fibi affumit.Ii emm pnmum dc-
bentconfcientiasfuasablucrcapcccatcru fordibus,

1% fanguinc Chnfti, qui figuratur Baptrfmate no-
ftro.Deinde induent vcftes facras, id cftXhnfti m-
ftimm,qua coram Dco confiftunt. Tum vngent ca- ;
pira,hoc eft, donati Spintu fancto exultabut gaudio ,
coram Chrifto fuo, atq; ei fe uUent fpintuales reges
& facerdotcs. Poftremo implcbunt manus, hoc eft, ;
confecrati iam Deo ipfihoftias veras,viuas,fPintua-
» les&acceptasDeoorTcrentperChnft^Iefum. |
B8S Regnura Mofaicum Eccleham Chnftifignrat, m ;
qua Chriftus folus Monarcha wn*«& prefi**,
cui populus Chriftianus iuxta leges fibi prxfcnptas
feruh. In hoc rcgno Mofaico multx funt particula- ,
rcs vmbrc Chriftl & regni cius fpiritualis.Et,vt alias ,
omittam , obfcruandum imprimis cft decretum , , dc (
fratris mortui fmc libcris vidua, quam legc tcneba-
tur duccre fuperftcsfratcr:Etprohibitio cib.rum ^
certorum animalium. Has duas vmbras breuiter at-
tineam,&cumvcritatisluccconferam.

Fratrcs duo quoru prior moritur finc hbcm , po-
K£ fterior autcm fratri fcmcn excitat, typi funt Adarm
S»*ic?& Chrifti.Adammoriturfinclibcris,hoceft,non ge
ncrat Dco filLs,fcd moritar cum fuis carnalibus h-
liis,& rclinouit vxorcm vidua,hoc eft, genus hiima-
num ftcrilc & infacundum.quatum . quidcm adfpi-
ritualcm fobolem attinet.Huic : fratn mortuo fecun-
dus Adam femcn excitat,dum femme incorrupnbili
vcrbo Dci,gcncrat filios,non carnales quidcm illos,
fed fpiritualcs:non ad mortem,fed ad vitam : non ad
rcrum caducarum polTcfsionem , fcd ad ccelcftis &
xtcrnx «*lori* hxreditatcm.Sed de hac fpintuali ge-

•Ltiu* Eiw» n

ncrati: ncfiipridiitumcit.
bV Prohibitio c.borurn, fpir.tuabs coditioniscorum
* quos Chriflusin fearii famiham afc.fc.t.aaumbrar.o
?uit.Nam aliqua nroprictas an.mal.s cu.ufq; a cu.us
cmprohTbcb^t,,PrIuo«.admoncbatfug,edumcffc

t.,te adubrabatur.Exempi, grat.a: Caro fmlU mtcr-
in Chrifti rcSno impnntatem cam. ouam fu.bus v.-

ItSan-Samadumbrat.Na.nift.auesvt,

crudcliores funt in minores : ita in fublimia volant,
humilia & ima dclpicicntcs.Prohibitio Miiui,rapa-
citatem fugiendam figurat.Interdictum animalium,
qua? fiipcr manibus fuis gradiuntur, notat crudclita-
tem & ferocitatcm abelfe, dcberc a fpirituali Chri-
itiregno.

Plura de huiufmodi legalibus prohibitionibus
legantur m Lcuitico , & vt cognofcatur qi;arum re-
rum cauendarum nos admoneat fingulorum prohi-
bitio : adhibeantur in confilium qui dc naturis ani-
malium fcripferunt,& imprimis Procopiusfophifta,
qui multa erudite fcripfit de his rcbus,in commen-
tarijs fuis in Leuit.

Arcateftamenti,fimilitcr Chrifti typus fuit.Nam l*"^
mylteria que latebat in arca,vt ait Procopius^repr^-
fentarunt {ermonem Dci.Ligna arc^ non fentiebant
vllam putredinem : corpus Chrifti nullam experie-
! batur corruptione.Arca inaurata fuit : corpus Chri-
I fti, diuinitate & fanditate fplendidum. Auro coru-
ro fcant veftes,annuli,& omnia qusc ad arcam pertinct,
in Chrifti Ecclcfia omnia bonitate & fplcndorc glo
rik Chrifti vcluti rutilant.Baiuli geftant arcam,prg-
concs Euangclij voce fua Chriftum portant. Oper-
culum arc<e , quocl dicebatur propitiatorium, virtu-
tcm fanguinis Chrifti adumbrabat. Ita enim Paulus
hunctypum cxplicans ait,Qucm proPofuit Deus
proPitiatorium Pcr fidem in iPfius fanguine,Rom.3.
24.Huc&illud 1. Ioan.2.a.Et ipfe eft propitiatio
pro Pecc itis noftris.Nam ficuti lamina illa aurea qug
proPiciatorium dicebatur,tcgcbat arcam,in qua Lex
crat cum fua aPPcndicc de maledictione, quam mi-
naturomnibus tranfgrelToribus : Ita fanguisChri-
Ui tccrit n- ftra pcccata,vt non amplius Prodcantin
confpcttum Dei : imo tecta , abolita & expurgata
lint-Huc illud Dauidis,Pfal.32.i.Beati quorum tecta
funt peccata.

Hxc fint breuiter de arcateftamcnti difta. Omit-
to inccnfum iuge,orationis Chriftiane ciufq^perpe-^^
tua?fymbolum: omitto candelabra,quibusprecones
vcrbi figurabantur: omitto luminaria, diuini verbi
adumbracula:omitto innumera alia.qua? pxdagogi-
ca quaedam rcrum fpiritualium fymbola fucre.

Hadcnus pauca de typis ordinarijs diximus,vt ali- j^f^
quomodo oltendcremuscollationcm intervmbras

qui Chri-

Mofaicas & vcritatem Euangehj : iam nonnulla dc y"™uand^"
typis hiftoricis attingam: inter quos hi pra?ciPui oc-
currunt. Adam, Melchifedech, Ifa ^clacob, Iofeph,
Iofua,Gedeon,Samfon,Dauid,Ionas,&c.

t. Quemadmodum Adam primushomo adima- * Adan».
jo ginem Dci conditus, quod ad humanam hanc natu-
ram & vitam attinet,fic folus erat, vt nemo reperire-
tur ex crcaturis omnibus.fiue Angelis,fiuc beftijs,cu
ius acccfsionc genus humanum multiplicari porTef-
fic & Chriftus vcra illa & expreffa imago Dei,quan-
tum ad ccelcftem vitam & ad fcelicitatem acternam
pcrtinct, foluserat, nec quifqtiam ex toto humanb
<rencre, imo nc ex Angelorim cjuidem ordine erat^
cuius confortio pari ac conforrhi,filiorum Dei mul^
titudo procrearetur.Quare ficuti peus Adamum no
luit permanerefolum , quemhurrrani generis caput
conitituerat .ita & filium fuum Chriftum , non eft
paffus clTc fo!um,quem ab apterridefec7brum niulti-
tudini caput & principcm deftinauerat.vt pofsit di-
ccre, Ego & p.iCri quos dedit mihi Deus: atque iti
ad faluandorum pertingere multitudincm. a. Dein-
de Adam dormicns & itcru excitatus,typus fuit mo-
rituri & reuicruri Chrifti,& vt Adam poft foporerh
furgcnSjEuam de latere ibo formirim ngnouit •• ita
Chriftus a mortc rcfurgcns, ex vulhcre lateris fui ae-
dificauit Ecdcfiam. 3. Pra?terc» vt AdamfolusfJb

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

HISTORIA

reattf, coniecit totam fuam pofteritatem in damna
tionem:ita Chriftus foius cit autor iuitificationis &
vita%

t J4ekhi- Meichifidec qui fimul & Rcx fuit & Sacerdos,infi
fiedcc gniseratChriftiregis&faccrdotis typus. i. Vtillc
rex Salem diccbatunita hic vci c & nunquam intcr-
moriturc; pacis Rcx eft.Nc n enim tenenam,fed cce
lcftcm pacem adfert. 2. Vt illc cx eo nomcn habet
quod fit Rex iuftiti^ita hic fcmpiternam adducit iu-
ititiam,qua veluti ftola candidifsima fua ornat fpon
fam. 3. Vtillcregialiberalitateobtulit Abrahamo,
poftpugnamcumregibus quinq; ,pancm & vinum
in defertofitahic omnibus Abrahami fiiijs, poft pu-
gnam cum rcge tencbrarum & pcccatorum, profert
cceleftemrefocillationem,ac iam fatigatos,fpiritua-
li rcficit nutrimcnto. 4. Vt illc fiiccrdos eratDci
altifsimiqui Abrahamobcncdixit^itahic folus fa-
ccrdos eft ille fummus, quifilijs Abrarue bcnedicit:
eofque arternum bcatos rcduit.
Bxpiica- Hunc Chrifti typu attingit quide Dauid,Pfal.no,
tio huius 4. vbi ita in fpiritu Chriftu alloqi;itur,Tu es faccr-
,Jpl' dos ancrnus fccundum ordincm Mclchifedec.fed E-
pift.ad Hebr.cundem copiose profcquitur, & inplu
nb.iscircunftantijseum Chrifto accommodat.
Aducrfus Quodautem Papifta? etypo Melchifedechi ofte-
«in* bl ™tiS Pancm & vmum Abrahamo, fuum milfaticum
timem a"facrificium co j robarecontcndunt,fixdifsimus crror
papiftaru cft, I# Coafundunt rcgnum& faccrdotium Melchi-
argumen- ^j^i.pro^lit; quidem pancm& vinum,vt Rcx ll-
bcralis , fed bcnedixit vt facerdos Dci altifsimi. 2.
Vim faciunt Grammatica::non cnim ibi eft,obtulit,
hoc eft, facrificauit , vt intcrprctantur Papifta: , fed
protulit,feu fecit produci,feu aduehi. 3. P ra?:er-
ea impij funt in fanctum virum Dci Melchifedcchu,
*" quem apertc criminisidololatriereumpcragunt.Na
ii Melchifcdcchus obtulit Abrahamo facrificiu panis
&vini,profcctoimpiusfuitidololatra,cum foli Deo
fit orTerendum. 4. Poftremd, fan&ifsimo patri A-
braliamo, notamfacrilcgij inurunt, quiiibi diuinos
honorcs vfurpauit : pcrmittens fibi a Melchifedccho
ofterri facrificium : quod ne Angcli quidem fibi of-
fcrripafsi funt.Iudicum 13.16.

Ifiac varijs modis adubrabat Chriftum. I. Natus
eft Ifaac matrc non fcrua,fcd hbera: & Chriftus non
ex Hagar,aut alia cthnica fcemina: fed ex Sara libera
fecundum carnem natus cftxarncm cnim cx feminc
promifsionis accepit- 2. Ifaac natus cft pcr miraculu,
praner vires natura? ex nonagenaria matrc. Chriftus
quoq; pra?ter naturaecurfum miraculose e Virgine
natus cft. 3. lfaac poft prxccdetcs promifsioncs mul
tis annis expechtus, tandcm in fcnectutc, parentum
natus eft.Chriftus conlimili modo diu antc promif-
fus & expectatus, in fenc&utc Ifraelis fccudum car-
nem natus eft. 4. Ifaac vnicus fuit Sarx libcra? filius,
ideoq; vnicus patcrnorum b onorum ha^rc.Chriftus
ynigenitus tam Patris fccundum diuinitatem, quam
matrisfecundum,hwmanitatem,a Dco ha?res eft con
ftitutus omnium bonorum. 5. Ifaac predicatur a fcr-
110 Abraha: ad hoc mifto , vt nuptias llli conciliarct.
Chriftus prardicatur ab Apoftolis feruis Dei in hoc
mifsis,vt illi Ecclciiam defponfent.6. Ifaac fuit patn
volcnti fe imn^olarc abcdies.Chriftus fuo a'terno Pa
tri vfqjad mort.em crucis eft obfecutus. 7. Ifaac im-
pofitus eft rogo vt mactandus immolaretur , fed in-
columis euaiit. Chriftus impofitus arx crucis vcrc
mortuus cft,fcd tcrtio die reuixit & morte ita euafit,
vt non moriatur vltra. 8. In Ifaaco facta eft promif-
fio feminis Abrahamo.Li Chrifto vis cft gencratio-
nis filiorum Dci- Breuiter, Abraham, Ifiiac & Sara
tnyftice rcgnum Chrifti adumbrant: iicuti Ifmael &

3.lfaac.

Hagarludaicara gcntem figurant.

Jacob Patriarcha cum fuafamilia,multis varijsq-lC
modis Chnftum ac ipiius Ecclcfiam adubrat. 1. *a'
cob itcfingrcditurfolus, relictis parentibus,domo>
amicis.Chriihis de ccelo dcfcedit, & non habet quo
caput fuum inclinct, cuius quoq; Ecclcfia in fua pc-
rcgrinationc,ncquaquam crucis eft expcrs. 2. IaCC
fatig-itus ac pranietus tcnebris, antcquam ad ainic°s
vcnit quo iter inftituit,in lapidem recumbit. Fioclcs
fatigati varijs tetationibus, in hac vita pcrcgrinatcs,
in Chriftumlapidcm viuum rccumbunt , fupcr quo
rcfocillantur a laboribus pcregrinationis fua% 3. 1»
cob in fomnis viditfcalam ftantcm fupcr tcrr5,cuiuscobvi(jli
cacumen ccelu tetigit, vidit angelos Dei defccndcn-jn^ffl*
tcs & afcendentes pcr cam,& Dominu innixum fca
la? diccntem fibi,Ego fum Dcus Abraham, Ifaac pa-
tristui.Etpaulo pbft,Bencdicetur in te & in fcmi"c
tuo omnes tribus tcna?.An non hic pulchrc, ctii X-
niginaticc,adumbratur rcgnum ChnftiPan non hoc
praiclarum vifum & admirandilcontinet myfterium
reparationis noftri?Hancitat]; vmbram Moiis,pau-
lofulius cum Chrifti vcritatc cofcramus. Scala itaq;
a Patriarchavifa,Chriftil figurat. Scala mcdiatrix cit
coniungcns locum infcrnum & iupcrnum.Scalain-
fcrnc quidcm tcrram, fupernc vcro ccelum attingit-
Quid harc fibi volut?Chnftus folus mcdiator cit,qui
coniungit Dcum & homincs. Tcrram cceIo>ccelum
tcrrc ct>niugit.Homincs angelis,angeloshominibus
conciliat.Per Chi iftu foluni afcefus in ccelum patct,
vtipfe teftatur Ioan.^ i^.Ncmoafccndit in cceluniii
qui dcfccditjFilius hominis,qui cft in coelo.Ite,Egc>
fum via,&c.Ioa. 14.6. Chfiftus fupcrneconiun^itur
ccelo,id eft, Deus eft dc Dco natus, infcrne coniun"
giturcu tcrra,vcra humanitatcaiTumpta.Angclipc'r
Icalam hanc afcedunt & dcfcedunt,hoc cft,pra?cones
vcrbi adducut in ccelum innitetcs fcalcad cft,crcdcn
tcs in Chriftum, claudut ccelum ijsqui abfq; hac v-
nica fcala ccelu confccnderc moliiitur.Pcr hac igitur
fcalam,qui cft Chriftus mcdiator, cofcendut omncs
clccti.Parata eft ha^cfcala, ad fincm vfo; mundi, pcr
quam folam via eft ad arbore vitar,a qua pcr pcccatu
excluii fucramus,ncc vni tatum tcrr^ loco innititur,
fed bafisillius lic eil dilatata, vt quocunq; totius or-
bis loco conliftatjcopia illius ad afcendendu habcas.
AfccdimusphacfcalaadDcufupcrnc illiinnitcntc.

Sed quomodo quxfo afccndimus?Afccdimus pn-
mum corde per fide,quo corde afccnfio fit,V4iioftra
conucrfatio iit in coelo.Vndc Paulus Philip.^.-O.no
ftra conucrfatio cft in ccelo.Afccndimus dcinde ge-
mitibusjfufpirijs & precationibus noftris,quas ad cce
leftem patriam pcr fcalam Chriftu perfcrimus , du
Patrcm in illius nominc inuocamns. Afccdimus qua
do corporc hoc mortali libcrati, animam Deo P^tn
per Chnftum rcddimus. Afccdcmus tandcm & cor-
pore & anima,quado amortuis cxcitati rapiemurin
nubibus obuiam Chrifto. Fufius hanc viiioncm cx-
plicat Auguftinus,Iib.ia.contra Fauftum Manichcu-
4. Iacob duas fororcs in vxores ducit. Chriftus
duospopulosGetiles & Iudeosinfuamfamilia rcci*
pit,& vtrofqitanqua fponfam fibi dcfpodet. Vtraq;
vxor Iacob fit fcecuda.fcd non eodem omnino tcm-
porc.Vterq; populus Chrifto parit, fed iuxta difpen
fationem diuina. 5.Qu6dautem venit Iacobadlor-
dancm,& tranfmifsis omnibus ipfe folus rem
luctabatur cum viro vfquc dum vcniret aurora , non
caret myftcrio./<ifo^(inquit Auguftinus)wi7^ ceBtt"
ckitionejudxorum populnmfiguraHttAngelut ejui cum eo
lutbabatur^ typii (aluatoris Dominipraftrebat. LucTatuf
lacobcum Angelo^uiapopulut Iuddoru lnehturus cfat
cum Chrislo.rincebatlacob Angel^HialHddorHrn^o'

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

I E S V

fhim Chrifium vftfue admor/e perfecuturus erat,& $nia
nontotus ludxortm populus tnfideits extitit Chrtslo ,fed
*on parua rm/tttudo tn nomtne ems l.gttur credtdtffeudeo
^Ange/us tetigit fcemur I acob , cjr daudtcare c<xptt:pes
emrnxlletn juo c/audtcabatjuddos qui tn ChriHumnon
credtdcruntfigttrabat,tUevero quifinus remarfu,tllorum
typkmgcffu (jut [hrtstum cD>*minum receperut. Bcnedi-
ftionis quam pctit Iacob ab Angclo,f?gnificatio eft,
quod Cln iftus veris Ifraelitis benedictioncm & fa-
lutemadfcrct : qui Chriftus fola fiderctinctur, nca
nobis difcedat priufquam nos cceleftibus bcncdi-
crionibusdonauerit. Multa f nt alia typicain Iaco-
bo Patriarcha,quar breuitatis gratia omitto.

lofiph, vt alios Iacobi filios taccam , varijs modis
Chriftumrcprarfcntat. i. Iofcph accufat fratrcspro-
ptcr impia illorG facta.Chrift us Iudtfis fuam impic-
tate exprobrat. 2. Iofeph cxponitur a fratribus.Chri
ftus a iuo populo 'reijcitur. 3. Tunica preciofa lo-
fcphtingiturfanguinchcedi,&mittiturpatri.Chn-
fti caftifsimum corpus proprio fanguine tmgitur, & to
fit Patri hoiiia. 4. Iofeph vcnditur viginti argcteis. I 1
Chriftus a Iuda difcipulo pro pectinia proditur Iu- |
d*is. 5. Iofcph foliritatus ab impura fcemina,caftus i
manet.Chriftus tctatus a Satana,vi£tor euafit. 6. Io- j
fcph innoccns, in carccrcm conijcitur. Chnftusin |
mortiscarccrc inclufus,tenctur. 7. Jofeph egreditur
gloriosc de carccrc. Chriftus cgreditur hbcr dc fc-
pulchro,pcr gloriofim fuam relurredioncm.

8. Iofcph cgreflus de carccre,accipit a Pharaone
totius £gVpti potcftatem,vt ad os eius cibaretur o -
mnis pop"ulus,eiTcntq; ipfi fubiefta.cum in domo rc :
gia,tum in vniucrfa £gypto,folo Pharaonc exccpto
qui ipf, fubiccit omnia. Chriftus victor mortis acci-
pit a Deo poteftate,vt illi omnia fubie&a fint in crc
lo & in terra. 9. Iofcph annulo regio,vcfte byfsina,
cctorqueaurcaornatur, & prartercacurni regali vc-
hitur prseconc claniante.Chriftus poteftatcm & au-
toritatem a Patrc acccpit : qua? poteftas annuli fym- '

C H R I S T|t q£

j pugnat contrahoftespopuli Dci,etSfq; vincit.Chri-
| ih\s pugnat aducrfus peccata,eaque aboicr. 6. Ichc -
fu<i lapidibus de ccelo mifsis m hoftcs, fit fi pcrior.
Chriftus diuinis miraculis fc victorc Satanx dccia-
rat. 7. Iehofua Ift aeiitascarnalcsin ha?rcditaic ter-
rcnam induxit. Chriftus Ifraelitasfpiritualcs iai hx-
rcditatcmccelcOem introducit. 8. lchofua carnali-
bus Iuda*is diftribuit tcrram Canaam. Chriftus fpi-
ritualibuslfraelitis fecognofccntibus,cceIeftem hx-
rediratcm diftribuit,vt iradiarrcditatc ccelefti acqui-
fita, ab omnibus laboribus liberati , rcquic fruantur
a:terna,& perpetuo gaudeant fabbatifmo.

Gedeon quoq;Chnftum adubrauit.Erii autemhu- ?• Gci*°
ius viii errata haudlcnia in fcripturis lcgunttir. nihil
tamen vcwt quo mintis Chrifti typum gciat.Kctjuo
enim omnia qua? typis tribuuntur, antitvpdaccora-
modari dcbent, fcd ca folummodo qax congruunt.
1. Primum crgo Gedcon in hoc repracfentauit Chri-
ftum, quod qucmadmodum Gcdeon , Oreb & Seth
principes Mldianitarum, cum ipfis Madianitis tru-
cidauic , atquc ita populum a fei uitute Iibcjauit : ita
Chriftus Diabolum & infcrnum fupcrat , ac fuos in
priftinam libcrtatcm vcndicat.

Auguftinus de Gcdconcharc ex Ambrof o addu-
CLt CornmotHsak^oraculo Gcdcon/um aud:Jfct$uodde-
ficienttbtu /tcetpopHiorumrntuibtu,m vno vtro Dommu
plebemfuam ab hoSrtbtu Lweraret, obtultt hoedum capra-
rum^citttu carnes (ecundum pracepta ^ngelty & azyma
fupfa petram pofmt^ea ture perfitdity fua jemelvtvtrgA
cacuminc quam z/ingchu Dei gerebat, contigit^ de petra
tgnis erupit^atejue tta ficrtficium yuod ojferebatur abfum-
ptnrn cfi,Quo indtcto Aeciaraturn vidctur^uod petra tUa
typum habuertt corpom Chrislt, ^uia fcriptum e(i 2 Btbe-
bant de confecjucnti eos petray peira atticrn crat Chrtslus .
cfuod vtiejue non ad dtutnitattmctus^ fed ad carnem rela •
tum cfl, qitt ftttentium corda populorum, perennt rtuo fui
fangutnts tnundauit.Iam tunc tgitur in myslerto declara-
tumcfitfuia Dcrntnus Iefits tn carne fitatottus mudt pet~
catacTucifixus abolertt. N ' ec filum deltfla fhllorum>/ed

bolo fenihcatunaccepit fpledorem glon?>& diuims

fuis miraculi$,& vcctf Patris ad illum Pcrlata,Hic cft cttam cuptdttates ammarum. Caroemm hotdt adcu>pam
Icctus Hicfplendoromni vcftcbyfsi- n fatiircjertHryius*dtUcccbrat cuptdttatumftcut fcrtptum

Filius meus dilcclus.Hic fpl

na&torquibus aureisfplendidior cft. Currus quo
Chriftus circumuchitur,miniftcrium Euangclij cft.
Priconium eft vox prardicantium Euangeliumjquo
prsconio omnes admonct , vt Filium Dei adoran-
^csjgenua cordis flcctant.

1 10. Omitto fomnium Iofeph de Sole & Luna,&
^ndecim Stcllis cum adoraturis , quod vere coplctu
eft in noftro Infcph,id eft Chrifto,poft rcfurrcctio-
ncm, quando Maria mater & Iofeph, patris muncrc
funaus,& vndccim difcipuli cum adorarunt,quo rc-
fyexifle videtur Pfalm.148. Laudate eum Sol & Lu-
na,laudate cum omnes Steliar,& lumcn.Hec Augu-
ftinus.

^Ce, • lehofua^ntez dictus Hofca,nouum nomc a Mofe
accepit,pra?pofita veteri nomini prima tctragramati
litci-a Iod,vt qui antca dicebatur Hofea, nunc leho-
fua dicatur,vt vel ipfo noinine Iefum figuret. L No-
mcn itaq; hoc nouum,adubrationem quadam Chn-
fti habet , qui Dcus & homo cft, ac fui populi verus
faIuator:vt qui a pcrditifsimo ftatu fuos vindicet,at-
queillisfalutcm impertiat. 2. Iehofuafuccedit Mofi
ac recrit populu Dci, Mofc mortuo. Chiiftus iucce-
dit lc|i,ac mortualcge fidelcs fuo Spiritu regit.j.Ic-
hofua per Iordanc traducit Ifraelitas,quod prarftarc
Mofesnequaquam potuit.Chriftus a morte traducit
fuos ad vitam,quod lex prseftarcncquaquam potuit.
4- Iehofua elcgit viros fortcs & ftrcnuos ad debellan
dum Ama!cch.ChrifbM cligit ApoftoJos ad dcbclla-
dosprincipcs& potcftatcs tcnebrarum. 5. Ieholua

efi:Quia concupiuit populus cuptdttatem pcjfimam,rjr dt-
xerunt , Quis nos ctbabit C4rne ? Quod autem oltcndtt
z/ingelus vtrgam,cjr tettgttpetramy de cjita ignu cxtjt, 0-
ftendtt cjuod caro Domint Sptrttu rep/eta diutno , peccatd
omnta humana condtttonis exurefrt. Haclenus Augiu-
ftinus ad vcrbum ex Ambrofio.

2. Vcllus pranerca Gcdconis, myfterium magnu
continet.Primum fuit rosin folo vellercad petitio-
ncm Gedeonis,rcliqua tcrra in circuitu ficca. Dcin-
devcllere ficco,rosfuit intotatcrra. />r^M»i(.vtaic
Chryfoftomus)adumbratpopu/um Iudaicu filum futffe
cultorem Dei, reliejuo mttndo manente in fua tmptetatei
Seeundurn> vt populum I udaicu in totum abicctffe cuitum
Deinotat : tta figurabat cu/tum *Deiper pradtcattonem
Aposlolorum dtuulgandam futffe pcr totum terrarum or -
bem.yellus enim fymb jlum facrificioru fuit , & rcs
efficaciam Spiritus notat, qui ad prardicationcm E-
uangclij cft efficax in ijs qui conucrtuntur.

S amson prsterca Chriftum multis modis adum ».Samfo*
brat, dcquo Ai guftinus in huncmodum loquitur.
Samfin<ftatres dile&jfimiyChrtttuffifiguraui;? erum mi-
lot dtcere vidcor,fed cottmto occurrtt cogitdttbus.Et Chrt-
fius vmcttur biandittjs muiiebrtbu*} Ec Chrtfius (juomodo
intelltgttnr ad meretrtcc intrare potutjfe} Deinde & Ch*t-
fius captie nudatur.capillo raditur^vmutc ffoitatur, allt-
gatur,excacatur,t(Iudttur > Euigtla fides, attende tjutd ftt
Chrifius,non fiium cfutd ficertt, fedettam ejuid pajfus Jit
Chrtslus.Qutd fiaiioperatus efivt firtu,pajfus efi vtin-
firmuj, In vno mteUtgovtrHmcjue, vtdeo firtuhdtncw fily ,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Dc yvideo infirmimtem filij hominis. Accedtt & altud,
yuta Chriftus totus , cjuomodoeum fcriptura commendaty
&caput & corpm eft. Stctiti EccleJU caput eft Chrtftut-
tta Chrislt corpuA Ecclefta eft. Habet ergo Ecclefia in
fi jbrtes-,h.tbettnfirmos>habet iuftosyhabet & tniuflos^mo'
do corpiu Chrtsli quodtuftis area eft, poftea horreu ertt>
tamen cum areaeft^non recnfit pajeas juflinere-» cum te-
ptts aduenerittreponet trittcum & a pal&is figregabtt.

1. Quttdam ergo ftctt Samjon ex perjona capttis: qu&-
dam ex perfona corporis: totum autem experjhta Chrtfti.
ln eo cnimcfuodvtrtutcs & miracula operatus eft Sam-
fin,caput Scclefta Chrtftum figmficabat. Ineo entm cjuod
prudenter ftctt, illorum ejut tn Ecclefta infle vtuunt, tma
ginemgejjit. Vbt jorte prauentus eft & mcaute cgit, eosy
qnt in Ecdefta peccatores fitrtt figuramt.

2 . Merctr ix ynam Samjon tn coniugium fumtt-, S c-
clefia cfttfu* ante agmttonem vntm Deiycum idolisfirni-
cata fuir.fuam pofiea fibi Chrtftus adtunxtt. Poftquam
autem ab eo tlLuminata fidem fufceptt , ettam hoc rneruit,
vt per eum filutis [acramenta cognofceret y*& ab eodern
reuelaretur eimysreria ctzlefttumjetretjrrum.iyam ejua-
ftto ipfi^ut conttnet.Dc cdcntc exiitft cibus & de for-
ti corella cft dulcedo s fmd altud fignificat cjuam Chri-
ftuma mortuis refitrgentem? Dc edcntc Vttfy , td eftde
morte cju& cunEta deuoratatj3 confimtti cxiuit cibus ilLe
ejuidtcttiSgo jum panis viuus tjut de ccelo defcendy.cjuem
humana exacerbauit tntjHtras , ei^ue acett &jeiiis ama-
ritudinem propmauit , aujs ab eo plebs gentturn vita dul-
cedtnem conutrfi fifcepit,ac fic de mortut leonU orcM eft I
de ChrifH morte cjui accubans dormtutt vt leo , apum , td
eftyChrtsliatJorum.extutt examen.

5. Qupd autem dicit : Non inucniffetis propofi-
tionem mcam,nifi aralfctis in vitula mea. Hacvttu
Ia,id efty Ecclefia reuelata fibt a vtro [uoficreta fidci my-
jieria trtnitatis , rcjurretttonis, iudictfy pariter & regnt tn
fines tcrr& & Apofiolorumdoilrtnafitt) pr&dtcattoncvul-
gauit,&inteiltgcnttbu* at% cognofcenttbus aterna vttst
pramia repromtfir.

4. Secjuttur 4«/^».-iratus cft Samfon , quia duxit
fxdaiis vxorcm cius. Sodalis ifie omnium harettcorum
figuramgcjftt.tjMjgnum (ccretnm eftfratres mei :N a h&-
rcttciejui Ecclejiam diuiferunryvxorem domimfut duce-
re er abducere voluernnr. De Ecclefia enim & de Eua-
geltis exieruntrfuttmptetaris adultcrto Scclejiam , ideft^
Chrttlt corpHsm panem fuam conantur tnuadere. Vnde
fidtlts tlie femtutf amicm dominic<tfponf*,loquitur. De-
fpondt emm vos vni viro virginem caslam exhtberi Chri-
jfo.VUeamut mysltrium.l ste Samfon ejutd fectt ojfenjus?
ceptt entrn vuJpes,ideft-,aduheranresjodales,de ifuibtu di~
cttnrin cantico canticor:-.m,Capite nobisvu/pes paruufas
extermtnantes vineas. Qtttdeft,captte} id eft, comprehen-
dtte,conuinciteyConfittatey ne exterminentur Scciefiaftic*
vinea. Quid eft Alindvutpes capcre>mji hxreticos diuinst
tegis autorttate reuinctreydr fincktrum fcrtpturarum te-
fttmoniistvelttti yutbufdam vtncttltsy a!l>gare atq, conftrin
gerc? Vulpes capit,ligatis caudis,igne apponit. Qutd
Jibi volunt aud.t vulptum colttgata} cattda vulpium qutd
fnnt,ntfiposte<tora hxreticorum^ui prtrna habent magna
er bUnda & deceprorta opera , pofteriora ligatajdcfti
damvata cr in igttem tn fine traheriayvt eorum frutlut c?
ackt confumantrfut fiisfedufttonibus acquiefcxnt.

5. Etpau'o ^^cVbifurrcxit^medianocteexiuit,
abftalit portasciuitatis ipfius cumfcris, & eafdcm
portas in cacuminc montis pofuit. Ab allophyiis te-
neri non potuir.Portas ciuttatis cjutbtu admeretrtcem in-
irauitabflulityff; tn mnnte leuauit.Qutd eft hofitnftrnun*
ejr amorem mulieris vtrunque fcrtptura coniungit. I nftmt
tgnem tenebat domus meretrtcts. Pro tnferis ponttur,
domus merctrtcis : relVe pro iftfi ris ponitur cjuia ne-
mtnem repellttyomnemtmtaptcm adfe trahtt.Agnofcimu*
huloco rcdcmtort* nostrt opera. Poftquamfynagoga ad

HIST ORIA

quam veneratyafe per Dubolumfeparata tflyP0^"*
eum decaluautty td efty tn loco calu«rta t ructfixit ,ad trfr
defcendit & tmmtct cuflodtebant locum dorwentuf* &?
fepuichrum,& capere volebant^uem vtdere rtonpot"*;

Illc autem dormiebat ibi , hoctdco dtxtt , qwfiV*
mortuus crat.St dtStum ^,mcdia nocte fiuiexit^W'"
gnificauit^uia tn fecretofurrextt : aperte entmp^ eJ '
jdlts autem dtfctpulis certis Qutbufdam refirrextffe m
ntfiftatm eft. Ergo ejuod tntrauttyomnes vtderunt^a
furrexit pauci cognouerunt , tenuerunr, & pdpaHW''*'
Tollit tamen portas ciuitatis,*^, auftrtportas trfr~,
ni.Qutdeft portas inftrnt toUere:ntft morits tmpertumre-
mouere}rectptebar entm>non remtttebat. Qutd autemjtctt
Domtnus fefus ChrtfluSyablatts portts rnorm? Mcf^
in eacumcn montis.iVo«i>»w entmeum & rtfirrcvf
fty & in coelos afcendtff >.

6. Qnid eft autern quod & 111 capillis virtutcm M
bebat?er hoc fratres diltgenter aduerttte. fTtrtutcm non
habuitin mariu>non tn pede>noritn petlorcy non tntpjota-
pttefed m captUtsjn crtmbur. Quid funt captlJt ? f »'«
coma ? er nosvidcmust & tntcrrogatus aApw01^
reffondtt nobts. Coma velamentum eft, & tn vclatncntQ
Chrtftus habebat vmutem , quando vmbra veterts legts
eum tegebant. Cum ergo Samfontn velamento erat-> «wa
in Chrtfio aliud videbaturyaltud tnteihgebatur.

7. Qutd fibi autem vultytjuod prodttum eftftcretum
& decaluatus cft Sarnfin ? contemta eftlex , & p*fF"* er
Chrtftus. Chrtftum entm non occtderent , fi legem non con-
temftffent.N amnouerant & tpfi, «uod eis Chrfturnrton
Itcebatoccidcrcdcebant iudtct , nobts nonltcetinterf.cer*
cjuenauam.Decaluatm cftSamfomrcttelatafunt conden}**
remotumeftvelamentum , & ChrtftM yut latebat app*~
ruit.CaptlJt autem redtutut,caput ttexum veflterunty <jW*
ludainecrefurgenrem Chnftum agnofcerevoluerunt. _

8. Fuit cjuidem in molendino,f .it czcatus, f uit
in domo carccris.Domus carcerts veimolendtnum ,
bor efthuiutfecuh. Sxcacnttoatttem Samfon tlJos indtcat,
ejut tnfidelttate cacati, Chnftum ncc vtrtutes operantem*
nec afcendentem ad cceleftta cognouerunt. facttas quoq**
Samfon yuam tntulerunt , cacttatem I udtorum ftgnfr*'
batyChrtflus aute a lud&ts & copreher fiu ejh& occtfW-

9. Adduxcrunt autem eum inimici,vt llluderct
ci.Iamhictmaginemcructs attendtte. Sxpanfas entrn^
manus ad duas colurnnas, yuafi ad duo Itgna crttcts extcn
dttfid aduerfirios Juos tnteremptos opprejfity&iU*wpaJ
fio tnterfttfto fuftn efiperfe<juemtum,&tdcofcriptura co •
cludtt.Vhucs mortuusoccidit,quam viuusocciderat»
JSf am hoc myfiertum in Domtno nofbro fefu Chnfto v*Plt~
tumeft.Redemttoncmnofrram cjuamtpfevtuus cehbrA-
ueratymorruus confimmauerat.Hxc Auguftinus.

DauidquoquenuncChriftum, nunc Ecclcuam9
adumbrat.i.Dauid inter fucs fratrcs pra? cartcris co-
tcmtibilis vidcbatur. Chriftus afuisIud*isSaiiiari-
tanus appcllatur. 2. Dauid pugnanscum Goliatn»
Chriftum contra Diabolum pugnantem ligurat»
Dauid folus adolcfcens,paruus, incrmis , vno lapi-
dis ichi proftrauit Goliath gigantem, magnum, ro-
j buftum,armis tcrribilem,ingcntique turba munitu.
| Chriftus folus & pro nihilo fere habitus a fuis, Di*-
bolum illum magnum,robuftum,armifque terribiJe
! proftrauit,totaque hoftis caftra turbauit, & fugauif
I Quid autcm aliud petracontra Goliath(inquit Au-
' guttinus) manu Dauid mi(Ta,quam Chriftum cxK-
; mine Dauid nafciturumcontra Diabolu fignihcat.
1 3»Dauid vna pugna qua proftrauit Goliath, gloriam
I fccuritatemquercgno, regi,& populocon.parault»
^Chriftus proftrato Diabolo gloriam regiccelorum
& fccuritatem fuo populoa»tcrnamacquifiuit.4-t^
uid pcrfecutione a Saule & eius rcgno patitur C hn
llusa Diabolo & ciusminiftris potifiab. princip»b*

&rcgit>a*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

& regibus,qui contra eum confilia inicrunt» illudi-
tur,& tidem cruci atf igitur. Dauid a Doe<* pro-
ditur. Chriftusaluda proprio difcipulo t.aditurin
manus hoftium. 6> Dauidmortuo Saulc, Rcxa-
gnofcitur. Chriftus victamorte, Rexrcgum & Do-
minus dominantium praedicatur.

7. De Dauidc typum Chrifti gercte , Cyrillus in
hunc modu fcribit : Quod hicbutusprofitltonis CbrisJi
adgetes, & fiibtctitonis cartt per dolirinam £ uangcltcam
*d fidcm,figura txpofcttur tn i.hb.Regum admodum apta
9ccurrit,offerturj3legentibus,vbiDauidtn regno Ifrael
& Iudaffobtlttusyre%tonem Aloab.PaUslinos, rjrvniucr
fim [dumaalegitur(ubegttfeftbt,atr, inferuttutem redc-
gi(fe:<jUodpUnein(inuabat Cbrisiu^ui verus eflDauid,
& manu firtts,vuttu% dcfidtrabtlts,po(iannuctatu per to
taludaa Euagtltit.acccptu^/pirttualt regnu, traftjfe ad
getes,vt filtos Dei qut erat dtsferfi congregartt in vnum.

8. Gefsit pranerea Dauid typu Ecclcfia? Chrifti.
frauid varijs erat obiccfcus difcriminibas in hac vita.
Ecclcfia Chrifti nunqnam fecura eft a perfccutionu
& tcntationum procellis,doncc in hac vita pcregri- 1
netur. Scd vt Dauid clypeo nominis Domini euafit
victor:itaEcclefia armis fpiritualibus fit faperior.
Dauid fiepe imbeciliitate lapfus eft,atque iterum a-
gcns pce;iitetiam,in gratiam eft reccptus. Singuh in
Hccleiia frpe labuntur,fcd rurfus manu Dei ei igun-
tur,dum pcccatorum pcenitctiam agunt, & fcno ad
Chrifti gratiam eonfugiunt.Et ficut Dcus de Daui-
tle dicitjnucni virum fecundum cor me.mv. ita cce
lcilisj patcr fmgulos in Ecclefia ridclcs charos habct
in dilccto.Etlfenim multis modis rei fumus: tamcn
placcmusin Chrifto,cius veftiti iuftitia. Licctenim
fecunducor Dci non erat, quod Dauid pcccauit ta
me fccundu cor Dei fuit,quod Dauid r>cr pcenitccia
ad veniam confugiu Pfalmi Dauidici,fa:pifsime no-
bis Dauidem proponunt, ttunc Chnfti, nunc Eccle
fi* typum gerentcm,i'dquc cum in afflictione & cru

, ce,tumingloria&liberatione*
£ *>1* Solomonem rilium Dauidis piancreo* qui & noirii-
Oe ipfo,quod fi interpreteris,paclficum fonat: & re-
gni adminiftratione & ftructura tcmpli > Chriftum
adumbrat.

^ Unas Propheta etiam fuiflfe typus Chrifti lcgitur,
quemadmodum ipfc Dominus Matth.12. tcltatur.
De hoc Auguftinus,confcrcns vmbram cum verita-
feiih hunc modum loquitur.^«^Cinquit)/^*r^w/
^odTrepbttam belua tlla deuoratum tertta dte viuum
*<ddtdtt:cura nobts^u£ritur,cUmhoc Chrtflus txponat}
G tncrarto,incjuit,praua & adultera fignnm ^uxrtt, &fi-
inum non dabttur ei,mfifignwn lons, Prophet&. Stcute-
nim Ionas futt $n vtntu ceti tribus diebus & tnbus no-
thbus,fic erit Ftliut hominis in corde terr<t trtbus dtebus,
& tribus noEltbus. 1« Sicutad conuertendos Ninrui-
tas degcntibus mifliis erat Ionas: fic Dominus Iefus
in hunc mundum ad praedicandum gemibus vcnit a
Patre miiTus. 2. Vt mare(quo fignihcatur hic mim-
dus) turbatu eft proptcrIona:ita & hic nnindus tur-
baturproptcrpraedicationem Chnfti. 3. Sicut lonas
P»o hisqui tcmpeftate pcriclttabantur , oraoit : ita
Chriftus pro his qui in hocfcculo rluctuant.
Et Eufebius:^!/; lonas perditum detur,nauf ag& na-
periculum non (edatur \ fic&non Itberatur Ecxlefia,
»ifi Chrisli morte faluetur. Sicut I enat ex naui in aluum
ceti proietlus eflha (%ri(ius de Itgno crucU in fepulchrum,
velin mortis profundnm conietlus cfl.

Et Ambrofius : C&rerum,vt Ion<£ fignum typus Do-
ninicapaffionis fnf.ua ctiamgrautum qua lndxi commt-
faintjtfitficatioptccatorumefi.

Hcce fmt brcuitcr dc pcrfonis dicta, quzChri-

1ESV CHRISTt 1J12

ftum & eius Ecclefiam obfcurius adumbrarunt^Sunt huiothi
etiam res alix hiftorica?, qua? etiam Chriftum atquc qua cKxi
cius regnum reprarfentant : qualcs funt , vt ex multis &™*t*
paucas rcferam, arborvita?, crcatiolucis, arca Noe, gnum re-
traniitusper mare rubrum & pcr Iordanem , petra P1^0™*'
in defcrto,Manna , ferpcns a^ncus, &c. de his breui-
tcr dicam5vt collatio vmbrx & veritatis clarius cort-
fpiciatur.

^Arbor viu confideretur & hiftotice & myfticc. ■ Atioi
Hiftoriccarborvitxjfuit facramcntum immortali- vit*.
tatis,quam obtinuiffent perpctuo primi parentcs
cum fua pofteritate, fi in cultu Dci perftkiflent, &
mandatum non violafient » comcfto vctitae arboris
fructu. Hoc ita c(Tc fatis indicatf Dorainus ipfc, cum
poft lapfum intercludit Adam & Eua? tiam «ld arr
borem vitar,nccomedcntcs viuant*

Huc accedat tcftimonium Auguftini j qui ita ait:
Dt ligno autem viu propttua gufhbatur j nc mors cis
vndtquaqut (ubrtperetyvel fenetlutc defilH, decurfis
ttmporum jpattjs tmtrirtnt, tartyiiam catera effent ali-
mento, t/JudSacrarhento. Atque hic vfus ligni vitae hi-
ftoricus fuit,in corporali paradifo.

Myfticc autem arbor vitx adumbrabat fapien-
riam Dci,de qua fcriptum eft : Lignum vita? eft om-
nibus ample&entibuseumjfeu, vt Auguftinus e-
uam intctprctatur, Ltgnum viu eflfanUum Jantlorumj
Vtpqut Cbrtflus ipfe,jut nobis a Deo natus tfl ftptentta. *
Hxc Auguftini intcrprctatio , Confirmatur tcfti-
monioloannis, Apocal.22.ji. Vbi in hunc modum
dcfpirituali lerufalem loquitur. Jn medio plateae e-
ius, & exvtraque partefluminis lignum vita?, adfc-
rens frudus duodecim, pcr menfes fingulos reddenS
fructum fuum , & folja ligni ad fanitatem gcntium.
Horum verborum fcnfus hic eft ; In mcdio plateae
ciuitatis,id cft ECcIefia*,'quac eft Chrrfti rcgnum , cft
arbor vits, hoc eft, Chriftus ipfe mortis dcftni(5tor.
Huiusenim vita? facti. participes, permancnt im-
mortalcs. Nam in ipfoyit^e origoeft^imQipfc vi-
uentium vitacfr. Huiusarbdris palmites funt Pro-
pheta?, Appftoli, Euaneeliftai Dddores, Paftorcs,'
perpetuo virentcs, & Jfrudu^ vberrimos& immar-
cefsibiles,cum doctrina: pur^ tum vitar fanctar , pcr
fingulos menfes,hoc eft,ince(Tanter,quamdiu hic vi-
uunt,pro(erentes: quibusfruf>ibus, ihter fcculi hu-
iusarrumnas& varios labores , recreatur vita fide-
lium. Huius arboris folia dicit Ioannes conferread
fanitatcm gentium, videlicct, vt guftatis dulcifsimx
arboris frudibus & agnitis rcdcmptoris bcneficijs
gentcs fanats Dcum prjedicent , bcata immortali-
tate donata?;

Prarterea, vtparadifus tcrrenus adumbrat vitam
bcatorumpoft iudicium:ita arbor vita? , figura cft
beat£ immortalitatis, qua donabuntur credcntes,
quando fruentur perpctuo Chrifti conlpectu &
beatorum fpirituum.

Porro vt in Paradjfo non folum fuit ai bor vita?,
vcrumetiam arbor fcicntiar boni & mali, qua? arbor TdtntLi
probationis qitoddam facramcntum crat.Vt itaque
hatcarbor fuit in corporaliparadrfo vcluti quoddam "^1,
probationis facramentum ; ita in ECclefiahac mili-
tante, qui contumaciter Ckrifti vocem contcm-
nunt olim pfopria cxpcrientia doccbuntur yquam
fancta .fit resobcdicntia, & contfi quam deteflanda
fitinobcdientiacontumax,> qiise facit vt ab arborc
vita: contumac.es exeludantur.

Quid prohrbet huC afcriberc pukherrirrjam iirra- Para<j^.
ginem bcati Machafij dc fpirituali Paradifo? Qucad fus.
m9dum(in(]uit)fecrcta coftlta Deiprofficiuthi exopert-
bus manifislisftc ex his <jua fiut ab anima,el6<juiafcriptH
u Itcet inttlltgeteMot atttenon onwmcapiut.Cum igstaf

Kk. j.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

fcrtpturam audierls enarrantem'<juA pernnentad Para-
dtfum,ad Adamum,ad firpentem, ommbus ajfeflionibus
femottsyad cor tuum conuene antmum,& reperies Para-
dtfum,ncmpe verbum Deiidelefkitionem autem cju& per-
cipitur in eo,parttcipationem Sptrttus Janftt.arborem vi
ta,ipfum ChriBum viu autorern : Serpentem cjuocjue vo
luptatem carnalem,cjujt propter covutUurn ejuem habet
nobtfcum, irrep'tt,& dolosc nos prouocat adguTiandum de
ltgno,hoc efi,de curis hutus vtta, <jui cjmdemferpens per
inobedientiam intertmir. Vt igitur Adam exp^fus efi,
cjuiaguilauit de Ugno fcientU : ita ejm terrcn* (aitunt &
impticantur curis hmusvtu , nonrcuertenta ad a^borem
viu hfum Chrislum, permanere nonpoffunt m Taradi-
fo verbi Dei.Quocirca tubet fcrtptura, vnurncjuencjue ho
minem, omni cusiodta feruare corfuum , vt conferuanstn
eo verbum tanejuam Paradtfum ffiuatur deleckitione &
gratia,nec audiat ferpentem tntu* fe implicantem & con-
fulentem <ju& fhciunc ad carnis defideria perfictenda,vnd<
omnium malorum coduuies manat.
♦ Creatio Creatio lucisnon caret myfterio , quod Apofto--
iucis. lus cxplicare videtur 2.Corint.4.6.vbi ait: Quoniam
Deus qui dixit,vt e tcnebrislux fplendefccret : is cft
qui fplenduit in cordibus no(tris,ad prxbendum lu-
men co<mitionisin facic Icfu Chrifti. Hic Apofto-
lus ignorantiamfccutamlapfum primorum paren-
tum confert tenebris,que crantantc crcationem lu-
cis*& lucem quaspoft tcnebras crcata cft,coparat E-
uan^clio Iefu Chrifti,qui nobis veluti faciem Chri-
ftj proponit ob oculos.Huiufmodi ergo e(t applica-
tio.Quemadmodum Dcus vcrbo fuo luccm creauit,
quafi e tenebris erutam : ita fpiritualiter nos illumi-
nat lucc Euangelij, qui antca in dcnfifsimistencbris
vcluti fcpulti cramus. Huc quoque Petrus refpexilTe
videtur, cum ait 2. Petr.i. 19. Habemus firmiorcm
Propheticum fcrmoncm, cuibenefacitis attendetcs
quafi luccrna? luccnti in caliginofo loco, donec dies
iiluccfcat & lucifcr oriaturin cordibus noftris.

Arcam Noe fuiffe typum baptifmatis.tcftatur Pc-
trus i.Petr.5.20. cumait,In Arcapaucaeanima?, hoc
eft,o&o,feruata? funt in aqua,cui nunc corrcfpondcs
exemplarbaptifmi nos quoque fcruat.Hoc loco Ar-
ca Noc non comparatur cum veritate ipfa,cuius vc-
ritatis typus quoddam cxcmplar eft-. fcd cum fecun-
dario eiufdcm rci & vcritatis typo feu cxeplar. Nam
& libcratio illa in diluuio & baptifmus adumbrant
vnam& eandem veritatem,vidcliccr, Ecclcfije libc-
rationem,fan&iflcationem,& cmerfioncm epeccati
& mortis gurgitc. Vt igitur liberatio in diluuio fiiit
typus baptifmiita baptifmus eft typus rcdcmptionis
noftra? pcr Chriftum. Vcrum, in hoc difcrimcn eft,
quod arca Ittl fucrit typus cxhibendi redcmptoris,
baptifmus vcro cxhibiti.

Summa proindc huc rcdit: Qucmadmodum Noe
vitam adcptus cft per mortcm,cum in arca non fecus
atquc in fcpulchro inclufus fuit, & toto mundo pe-
rcutc,feruatus e(t cum cxiguafamilia:fic hodie mor-
tificatio, quar in baptifmo riguratur, nobis ingrelTus
eft in vitam& vt falus non contigitNoenih* inclufi
in Arca,& ab alijshominibus prophanis fcparato:ita
ncc nobis falus fpcranda cft, nili in arca Ecclefia? in-
clufis,& a mundo fcgrcgatis.
<s. Tranfi- Tranfitum pcr marc rubrum,fimilitcr Paulus ba-
tus Per ptifmocomparat:ficuti & nubcm qua? protcgcbat
fcrum!"*" Ifraelitas ab x(iu folis in dcfcrto. Ita etiam ait 1.C0
rinth.io.i.NoIo autc vos ignorare,fratres, quod pa-
trcs noftri fub nubc fucrunt,& omnes mare tranhc-

H l S T O R I A r^

in dcferto protexerit Ifraclitasafcruorefolistq^
nubes typus fuit prarfentiar Dei apud faos,quacoS
protegit & defendit,peccato vrete & nccate anima»
Huic ergo nubi corrcfpodet baptifm* noftcr,in qrO
Chrifto, vcluti vmbraculo quoda, tcgimur aducriuS
a?ftum peccati. Similitcr teporalc bcncficium ruH5
quod Mofcs pcr marc rubru traduxcrit Ifraelitas, vt
cuadcrcnt manus Pharaonis cos perfcquctis.Stu h':c
traduAio teporalis , fuit typus fpiritualis traduclio-
nis noftri e regno Diaboli:cui typo noftcr ctiam ba
ptifmus ex aduerfo refpondet,& clarius pingit quo
obfcurius tranfitus per marc rubrum adumbiauit.
Nccaliudvulttranfitusperlordanem. ^ 1 -.pe"1'8

y. Arca

Nohx.

Petram in dcferto,de qua bibebat patrcs, V^Uck^

runt, & omnes per Mofcn baptizati funt in nube &
in mari. Hic Paulus tcporalia bcnericia cxhibita po-
pulo Ifraclitico, typos fuifle artcrnorum & fpiritua-
lium tcftatur.Tcporale bcneticium fuit,quod nul?es ,

Chriftum fuiffe pronunciat;quatenus videlicct Chn
ftum adumbrabat.Bibcbant,inquit,e fpirituali, qu«
eosconfequebatur,petra: petra autcm eratChriuus*
Auguftinus hunctypumhifccverbis expoan.Tetra
autem erat Chriftus, cjuod vtt^ non ad dimmtatem dtu*
fed ad carnem relatum eft: cjua fuicntium tordapop*"**
perenni riuo fui finguinie tnundauit. fam tunc igtwr**
myslerio declaratum efi,cjma Dominus J efus tn carnef»*
totiusmundi peccata abolerer,nec folum dcltctu frbofHfrty
fed ettam cuptditates animorum.

Eft quoque memorabile quod idem AugnfBiH»*
de hac pctra refcrat,typum Ecclefia? accomodans,/?'
^ir,inquit, de petra popnlns , vrfiatim bellum tnyt c»t*
Amalech. Videtef/atru, tjutaposleacjuam cjutfjuam de
petra biberttjdcft, Chrtfh ficramemafufceperit, necefje
efitlltad pugnam procedere.T am dtu entrn ahjuts Dt<*~
bolum contra fe pugnantem non fenttet , cjuam dtu oper*
illius exercerc voluerit:cjui verb tllum reltcjuerir,& dep*
tra btbens ChrtHum feaut elegerit,neceffe efi vt iliumpa -
tiatur infislu,cMitflo tudicto voluent praponere ChrtiM-
Quifquis ergo Chrifto coniungitur , non ad dei-
tias, non ad voluptates , fcd ad prarlium pra?parctur.
quia omncs qui volunt pie viuere in Chrifto, pcrlc-
cutionempatientur.

Mana diuinitus populo datum in dcfcrto, PauluS
confertccena? Dominica?,cuiusquidetypus erat. Na
corporahs ifta maducatio, fpiritualis maducationis,
us vc- 40 quam maducarunt qui fidem adfercbant in dcferto,
' fymbolfi fuit: & limul noftram fpiritualcm & lacra-
mcntakm maducationcm in Chrifti Ecdcfia adum-
brauit.Cumautcm Paulus dicit,omnes candcmno-
bifcum efcam ediife,(ignificat facramata Iud^oruin,
non faifte nuda figna,fed habuiife vcritatcm coniun
cliam. Eundcm quidem cibum fpiritualcm edcbant,
& cundem fpiritualempotum potabant: fed in mo-
do poft Chriftum exhsbitum, difcrimen eft. Noitra
enim manducatio & noftra potio fubftantialis ci 9
illorum tantum fuit fpiritualis. .

Scrpcs a!neus quem Domini iuffu erexit MoCcs lfl
defcrto,ctia Chrifti typum gefsinqucadmodum ipic
Dominus teftaturjloan^.i^.^.ciim inquit:Sicut ex-
altauit Mofcs fcrpcntcm in defcrto,fic oportct cxal-
tari Filium hominis,vt omnis qui credit in eum,noU-
pereat,fed habeat vitam xtcrnam. Quid tunc,m Au-
^uftinus,!» deferto fattumftt,nouimus.Serpentum morft^
lus mnlti mortebatur,tunc populus peccatafua confi erth
per Mcfen deprecatus efiDeum,vt hoc ab eit vtrus aufe-
rat.Ac fu Mofet expracepto Dowint exaltanit tn dcftrto
xneum ferpentem, admonuir^populnm, vttllum exalta-
tum cjuifyuu aferpente morderetur attenderet,hoc facte7t
tes.finabantnrcontinuo. Qutd efl exaltatus ferpens, tflj^
mors Chrtsii, eo fgmfcandt modo, cjuo per ejfctentem *
auod efficttur, figmficatur> A frpente cjuippe mors **f
nir,cjut peccatum , cjuo mort mereretur, homtniperfiar'
Dominus autem tn camem fiam,non peccaturn tfarfi^
tn fe , tancjuam venenum ferpentts : fed tantum tranflt' t
mortem, vt ejfct in ftmifitudtrie carntspetcati p«na fi*(

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

lESV

ctiha. fnde in carne peccati & culpa filueretur &pae-
•la.Sicut ergo tnnc aut consfnciebat exaltatum firpentem ,
W k ven*no(anabatur,&a morteltberabatur: fic nuc <jui
eonfirrnatur fimtlttudtm mortts Chrtsh per fidem bapttf-
mwnaue, & a peccato per msltficationem, & arnorteper
refitrretfionern hberatur , hoc entm efi cjuod att : V t omnis
9«» credtt tn eum,non pereatyfed babeat vttam aternam.
Vt enim ferpens * neus tn It^no pofitus , venena viuorum
ferpenrum fuperautt : fic Chnilusin cruce fiiffienfus &
tnortuns , anttcfua Dtaboli venena refirmxtt , $ ornnct
<}Ht ab eo percujjifreruntitnfc fide tntuentes Itberautt.
Uil ■ Hactenus-de vmbris egimus , quibus Chriftus &
»odo,Cad° c™s regnum adumbrabatur,quas vmbrasfignis tan-
Jjfcwio quam gencrafubiccimu>,atq; ca diuifimus in facrifi-
t igf cia.facramenta & typos, eofq; ordinarios & hiftori
g ti&ii cos,perfonaru &rerum.Reftat & alter modus,qucm
Sjf- propofuimus,qui in fermonc prophctico dc Chrifto
^con. pbfjtus eft, quem Propheticum fermone Petrus con
fK>uibi- ■' ■ - - ' • ' »~ — o-:-*A—

Stu f«tluccrna:fplcndenti incaligi

lofo loco. Primum
«*>T'- itqucvideamus quidM)fes dcthrifto dtcat.Dein-
dc iuftam partitionem circunftantiarum propona-
mus,eamquc dcclaremus. *
J*»c«- Primaitaquc concio dc Chrifto^habctnrGcnc^.
S^fJ- I5.hifcc verbis, Inimicitias pona inier te ( alloquitur
Dominus fcrpctcm pra:fcnte Adamo)& muliercm
& inter femen tuum,& femen illius ipfum conteret
caput t u,& tu infidiaberis calcaneo eius.H.mc pro -
mifsioncm, Adam, Abcl,Scth & alij patres ante dilu
uium diligentfoime pcrpedcrunt,acex ca fummam
hauferunt fapientiam. i. Hinc enim facile conclu-
fcrunt,duo potctifsimarcgna c(Tc, nempc Chrifti &
Satana:,lon«cdiuerfifsimisftudijsoccjpata:eaquca-
deo fibi mutuoaducrfari, vtnulla vnquam intcr eos
ftabiliripofletconcordia. a. Dcindc etfi crcdentes
huicpromifsioni ftatucrunt ccrto Chnftum promif
fum,roreSatanaevictore:tamcnpcrpctuamimminc
re Ecdcfie in hoc m ando pcrfccutione intcllexerut,
idqj aSatana& mebriscius.s.Turcgni vtnufquead-
miniftrationcm cogitauerunt,vidchcct, q»odvt Sa
tanfuum ftabilirct rcgnum pcccato,inalcdiitione,
& mortc : ita Chriftus eius hoftis & viftor luftitia,
bencdictionc,&vitacrTetregnaturus. 4:Adhechaud
dubic fapictifsimi homincsratiocinati lunt ,non pol
fc purum homincm viccorcm Diaboli fieri : cum ei
conftarct Diabolum omnibus reliquis crcatuns po-
tcntiorcm,& callidiorcm eife" t quarc aliundc ctiam
ortumhabere ftatuerunt Mcfsiam, quam a muhcris
fcminc.Hinc abfque dubio Mcfsiam Dcum rore in
*cllcxcr'unt, vt qni poflct Satanam vincere, & vitam
«crnam fuis donai e. Hac fublimi fiipietia fc rccrca
runt patrcs antc diluuium,& fcridein hunc humani
feeneris rcparatorem erexcrunt. Huius promifsionis
fummam loanncs Apoftolus hifcc vcrbis proponit,
Uoan.3.8. Chriftus apparuitvtdcftruat opcraDia-
boli.Latet quidcm plura myfteria m hac prima pro-
. mifiione.vt faccrdotij,mortis& refurrcctionis Do-
mini,cxtrcmi iudicijtfcd ea brcuitatis gratia oinuto.
>Wa H«c promifsio rcpetita cft poft diluuiu,cum Deus
<??vocaret Abraham dc Vr Chalcteorum.Bcncdicen-
;>l« tur,dicit Dominus ad Abraham,in te omnes cogna-
t.i^-tioncsterrse.Gencfii.S.In tc dicit,propter femen ab
Abrahamo nafciturum , ficut ipfcDominus Gencl.
2u8.fc interpretatur, vbi rcpctit promiisionem &
ait:Bencdicenturin fcminc tuo omncs gentes terrar.
Hec promifsio rurfus rcpctitur,& comcndatur liaa-
co Gen.26.4.Benediceturinfeminc tuo omnes gcn

tes tcrre.Et iteru Gen.18.14.Ipft I^obo propomtur.
Bencdicentur,dicit Dominus,in te & in femine tuo
cuncta? tribus tcrrac. . rtTXrtn,i

In hac promifsione totics repetita eade proponu-

CHRISTL W6

tur,etiialijs verbis^quae habet primapromiisio facla
Adamo. 1. Semen promifTum opponitur Satana» &
ciusrcgno. a. Promittitur huic femini victoria,qi!se
vi<floria voce>benedictionis figniricatur. Opponitur
cnim bcncdictio malcdicl:ioni,in quam propter pec .
catum primi parentcs incidcrnnt>&peccati rcgno.
5. Oftenditur quinam fint futuri huiua victoria» par-
ticipcs, nimirum omncs gentes , qujL- in hoc femine
per fidem inucniuntur.Nam vt Aorabamo crcdentir
proinifsionijimputata eft fides ei.us in iuftitiam : itar;
& rcliquis qui crcdiderinthuic ptomifsioni , impu-.
tabitur iideseorum rn iuftitiam* Hienim promif-
fionis huius FiU;,hoeeft,h2eredes dicuntur, Rom.4.

13.& ad Galat.3.29.

Qupd autcm Chnftui iit femen illud Abral>a?/
promiirum,PaulusadGalat.3.i6.teftatur,vbiait: A- .
brahai didx funt promifsioncs, & fcmini cius : non ^
dicit,& fcminibus,vt de muhis,fcd vt dc vno,& fe- ♦
mini tuo,qui cft Chriftusv

Ha?c promifsio rcnouatur per Patriarcham Ia-
cob Genef*.49.hifceverbis: Nonaufcretur fceptrm«
dc Iuda,& dux dc fcemore eius, doncc vcniat Siloh,
hoccft,vtreddiditChaldeusintCrprcs,donecveniat ,
Mcfsias cuius eft regnum,& ipfe crit expectatio gen
tium. VocatUr autem hic Mcfsias Siloh, quia non ex
viri & mulicris comixtione nafci debuit, fed cx Vir- ,
gincmatrq, qua;ex fcmine Abrahas ducerct origi-
nem.Prxtcrca hoc teftimonium rcfutat Iuda?os,qui
adhuc Mcfsiam fruftri expeclant:& confirmat voca-
tioncm gentium ad gratiam Euangelij , quam fuis .
communicaturus erat Mefsias. . .

Hjec fint in gensre dicla dc promiiTo Mefsia* hoc cd^
eft, dc Chrifto Domino. Veium vt certus fit nobis fceidaex-
ordo oraculoramPropheticorum dc ipfo,fex circun-
ftantias propona,eafq; Propheticis didis illuftrabo. hs pro-
Sunt autem ha? circunftantia? : pcrfona,officium,ad- jJy^ftL
uentus,a£ta,bcneficiorum applicatio & frudus.

Perfonaa?tcrnaeft7 in qua confidcrcntumatura? »• Dcper-
& ortus.Natura? dux funt, diuina & humana.Ortus ft°qUxdu
fecundum naturam diuinam ab artcrno cft finc prin- abus natu
cipio.Sccundum humanam autem in tcmporc eft. tis colUt*
Naturam diuinam Chrifti,Prophetce hifec didis, Natura <fi
vt cx multis pauca attingam,aftruunt. mtt*%

1. Gcnf.i.ln principiocreauitDcus ccelu&ter-
ram,dixitqi Deus :Fiat lux, & facta cft lux. Et panlo
poft:Spirittis fcrcbatur fupcraqua«.Hic primumha-
bcmus vnitatem diuinx naturx. Deinde trcs diftin-
ctaspcrfonas,Patrcnv-'>M',& Spiritufandum ^neq;
cnim folus cft Pater,fcd dicit vcrbum, quod vcrbuni
erat apud ipfum in principio , vt fupra dcdaratu eft.
Additur pofica tcrtia perfonaSpintusfanctus,qui v-
na cusn Patre & a 'y* res creat,& crcatas fuftentat.

1. In hunc modu etiam Dauid dictu Mofis intel-
ligitjCum inquit Pfal.^j.^.Vcrbo Domini cceli crea-
ti iunt, & fpintu oris cius omnis virtus eoru. In quo
dido coplectitur Dauid vnu Deum creatorem om-
nium,& fatetur tres perfonas:Dominu,Verbu & Spi
ritum.Hanc etia interprctationcm cofirmat Euagc-
lifianoftcr in principio primi capitis, qucmadmo-
dum fupra dcclaratum eft.

3. Pfal.L7.Tu cs Filius meusjego hodie genui te.
Hoc dicto Epiftola ad Hebrseos cap. 1.5. Chrifti di-
uinitatem probat.

4. Pfalm.4$.7.Sedcs tuaDeus in feculum fcculi,
virga regni tui,&c.Hic Dauid agit de regrio Chrifti,
quem Deumnominat.

5. Pfal.68.5. Iehoua nomcn illi,exultatc in con-
ipedu eius.

6. Efaia? 9.6. Vocabitur npmcn cius admirabi-
lis,confiliarius,Dcus fortis.

Kk. ij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

W HISTORIA

7. Efais 54.5.Tchoua cxcrcituum nomen cius, &
redcniptor tuus lanctus Ifrael , Dcus omnis tcrra*
vocabitur.

8. Hicrcmiara^.^. Hoceft nornen quod voca-
bunt cum,Ichouaiuftificator noftcr.

Hanc Chrifti diuinitatcm, orhcium quoq; eius &
Cultus condudum.Si iuftificator cft, ft vicl:or Satanae
eft>fiPatcranern«aitiseft, fi inuocandus cft,cftvtiqj
Deus.Pfal.97.7,tribuitci cultum inuocationis, cum
inquit, Adorabunt cum omncs rcgcs tcrra;, omncs
gentes fcruiet eUEx ImiKis Pfalmi teftimonio ita con
cludit Fulgcntius.S' Ft/tus ficundum diuinitatem vnm
Detu cum Patre nonejf&t^vmvu cum eo natura vtif, non
Jutjfef.Etfinatur* alteritu ejfetfme dubitcreaturacjjet.
Siautem creatura efjeufirwedum ci fanttarum fcriptura-
rum autoritas non tuberet.fid potitaprohiberet. I n prtmo
tnm Deealogi madatoyficut vnim Dei cultura (eruitufcjs
mttmfc&tjfimeprtcipitnr-.ita omni crcatwcdt adoratio ac
firuitwa fideltbtu exhibendatvehcmenttffmeprohibetur.
Ha?c de natura diuina Chrifti dicWufficiant.
Natrna Humanam aute naturam afl umedam ruiilc a K-.yt*
humana, a:terno,comprobant omnia teftimonia, quie prcdi-
«x viigi. CCDant Chriftum nafciturum cx fcminc mulicris, A-
"C* brahami & Dauidis,cuius generisfupranonulla rfe-
cenfuimus. Quod autcm nafci dcbuCrit de Virginc,
qucmadmodum hiftoriaEuangclica faetum cfle dc-
monftrat,inter multaha?c funt tcftimonia.

1. Gcnc.^.i^.promittitur fcme mulicris non viri.

2. Genef.49.io.promittitur Siloh , id eft, rilius
mftlicris.

3. Efa.^.T^.clarius adhuc cxtat vaticiniu dc Vir-
gincparitura.Itaenimait Propheta,EcceVirgo pr£-
ghans pariet filium,& vocabitur nomc cius Emma-
nucl. Hoc EfaicE teftimoniu non folum docet Chri-
ftum nafciturum cx Virgine : verumctiam coplccti-
tur vtramq; naturam Chrifti.Nam cum dicit Mefsia
vocandum Emmanucl,fignificat quide Mefsiam vna
pcrfona cfle, fcd intcrim quoq; conftarc duabus na-
tuns,diuina & humana.Hoccnimvultquodait,Vo
cabitur nomcn cius Emmanucl,id cft,Dcus nobifcu,
leu Dcus & homo,ftuevtGrzeciaptius loquuntur,
QUv2p6Kr&, vt Virgo mater recte, proprie & Dci &
hominis matcr dicatur , qui Deus & homo vna cft
pcrfona.

yerfona Vtranquc (Imilitcr naturam & vnitatcm pcrfonc
cxduabus complcctitur Michcas his verbis cap-5.2.Et tu Beth-
J"nusrisc5 khcm Ephrataparuula cs, vt fis in millibus Iuda : ex
te mihi cgredictur,vt fit dominator in Ifrael,&egref
fus cius ab initio a diebus fcculi. Qiiod autcm Mat-
tharas vertit,Nequaquam minima cs in principibus
Iuda,rcfpicit non ad quantitatcm,fed ad dignitatem
& celebritate Bcthlchcm, proptcr natum Chriftum
Dominu.Quc ciim Micheas pi ophctarcc minor fuit,
qiuim vt annumerari intcr vrbes millium Tuda digna
habcretur.Q^od autcm Prophctafubiugit,Egreifus
ciusab initio,a diebus fcculi,diligcntcr obfcruandu
cft. Cotinct cnim illuftre tcftimonium dcdiuina &
humana natura Chrifti.Primu cnim dicitjEgrcflus c
ius,Hcbraice Moztothafm pluralinumcro:quo due
natune in Chrifto fignihcatur, diuina & humana.Cu
addit, Ab initio, indicat incarnatione Chrifti, qui ia
ab initio mundi promifltis fuit,vt fuo teporcfecun
dum carncmnafccrctur.Cumfubiungit,adiebusfc-
culi,Hcbraifmus cft,qui hoc modo rccte explicatur.
a dicbus fcculi,i.antc fecula,hoc cft, antc mudu codi
' tum.Hac crgo particula lignificat Propheta,cmana-

tionem illa xterni Filij ab a?terno Patrc antefecula,
Haclenus dcarterna Chrifti pcrfona,qui iuxta va-
ticiniaprophetarumjdcbuitaftiimcrehumananatu-
tcatis noftris. His Pro-

wm,vt ricrct victima pro p^cai

132&

p^hetarum vaticinijs pulcherrimc rcCpondct cuetu^
ficuti teftatur Euangelica hiftoria , & Paulus '
4.4.Quando venic plenitudotcpons,cmilit Dcu^ Jh
lSum fuum natum ex muliere , tadu fiib *cg€> vt co
qui fub lege erant rcdimeret,vt adoptcmur innlios* ch|ifti

(jtfictttm Mclsix promifsi etiam aMofe& PrQ-qaieftte
phetis defcribitur , cjui pronunciaucrunt Chriftum ^eU*'
forc Regcra noftTum,faccrdotem,doctorcm, magi-.
ftrum, lumcn gentium, rcconciliatorcm, mcdiato-
rem,redemptorcm,& fummum iudicem.

De regio titulo,teftatur inter multa,fcquenwa.
oracuIa.Pfal.2.6.7.8.Ego aute coftitui Rcgcmcum,
fupcr Sion montcm fanctum mcum,nairabo decrc-1
tiun-Dominus dixit ad mc,Filius mcus cs tu,cgo ho
die gcnui tc.PoftuIa a mc,& dabo tibi gcntcs hxrc-
ditatem tuam,& poftefsioncm tua terminos terra*.

2. Pfal.45.7. Thronus tuus Deus in feculum fc-
culi,lccptrum regni lut directum:dilcxifti iuititiam
& odifti impietatem.

3. Pfalm.72.1. Dcus iudicium tuum da Regi» &
iuftitiam tuam filio Rcgis.

4. Danielis 2.44. ln dicbus rcgnorum illorum»
fufcitabit Dcus cceli rcgnu,quod in xternu non dii-
fipabitur,& regnum eiusaitcri populo nontradc-
tur,comminuct autcm & confumet vniuerfa regna
ha:c,fed ipfum ftabit m arternum.

5. Zachar.^.o.Exultafilia Sion,iubila filialeru-
falcm:cccc Rcx tuus venict tibi iuftus & faluator.

Efai.e 9.6.Pucr natus cft nobis,rilius datus cft
nobis,cuius principatus fupcr humcru cius,& voca-
bituradmirabilis,cofiliarius,Dcus fortis,Patcr ctcr-
nitatis,princeps pacis,vt multiplicetur impcrium &
pacis nullus finis,fuper folium Dauid & fuper regnu
cius fcdcbit , vt confirmct illud & corroborct in iu-
dicio & iuftitia amodo & vfquc in fcmpiternum.

7. E/cchiclis 3 7.25.24.Erunt mihi populus,& C-
ro eis Deus,& fcruus meus Dauid Rcx fuper cos , &
paftor vnus erit omnium eorum. tiu»^'

Regnum Chrifti dcfcribitur Efaix2.i.&c. In po- gnUlB.
Itrcmis dicbus cuenict, vt fit mons domus Domim
folideconftitutusin capite montium,& eleucturfu
pra temc cclfitudincs, & flucnt ad cum omnes gen-
tes,& ibunt populi multi & dicent: Venitc,afccnda-
mus ad montcm Domini, & domum Dci IaCob»&
docebitnos de vijsfuis,gradiemurq; infcmitis eius.
Nam de Sion exibit lex, & verbu Dei de Ierufalem-
Et iudicabit intcr gentcs, & arguet populos multos,
& contundent gladios fuos in ligones,& lanccas luas
in falccs. Ncc lcuabit dcindc gens contra gentcm
gladium,& non inftituetur pofthac ad bellum. Dp-
mus Iacob vcnite & ambulcmus in lucc Ichouae.

Sceptrum huiusRcgis.cft vox Euangelij. SjS»'

1. Pfal.110.2. Sccptrum fortitudinis tux cmittct ¥
Dominus cx Sion , quod Efiias vidctur cxplicarc,
cum inquit cap.2.3. De Sion cxibitlex, & vcrbum
Domini dc Icrufalcm.

2. Huius fccptri mcminit etiam Pfal.45.7* Yt1
vocaturfceptrum direclionis , quia fubditos dinglC
in fcmitisRegis,quod fccptrum Dauid Pfal.2.9.co-
parat fcrrco fccptro rcgum huius mundi. Quemad-
modum cnim regcs mudi,fua poteftate rrgia& ar-
mis cogunt gentcs,vt dicto obcdianttita noftcr Re^
Chriftus Dominus,praedicationc Euangelij facit, v|
gentes erudiantur,acferuiant libi in timorc,& cxul*
:ent cum trcmorc.

3. Efaise 11. 4. Vindicabit paupcrcs per iufti-
tiam, & iudicabit in scquitatc fccundum aflRiAos
errat,terram pcrcutict fccptro oris fui, & fpintu wi
biorum fuorum pcrcutiet impium. ^

Dc Saccrdotio Chrifti,inter alia hf c habcnt Pro-

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

m9 IESV

pheta?. i. Pf;nU4.IuraiiitDomirinr,&non
poenitcbit eum, tu csSaccrdos in seternum^fecun-
dum ordincm Mclchifedec.

2. i.Sam.2. 21. Sufcitabo mihi facerdotem , qui
iuxta cor meum & animam mcam faciet.
D^Ui. Do&or praeterea & magifter prsedicatur Mefsias
a?rophetis,Iohclis 2.23.F1I19 Zion exultate prf gau-
dio in Domino Deo veftrO \ quia doctprem iuftitix
dcdit vobis. Hinc eft quod Efaias Chriftum appcllat
lumcn gentium,vt qui cunctos fua doctrina & lpiri-
tu illuminet.Efa.49.6.
i- Reconciliatonmediator, rcdemptor, faluator^fa:-
lc" pifsime pradicatur Chnftus a Prophctis.

1. Efaiar 5i.5-Prope eft iuftus meus, egreflus fal-
uator meus, falus mea in fcmpitcrnum crit, & iufti-
titia mca non dcficict.

2. Efaix 52.io.Parauit Dominus brachmm fuum
fanctum in oculis bmniu gentium, & vidcbunt om
ft£S fines tcrrx falutare Dcinoftri.

3. Efaia: 43.11. Ego fum, cgo fum Dominus , &
abfquc me non cft faiuator.

4. - Efaiae 54.5. Dominabitur tui quiifecit te, no-
mcn eius Iehoua , & redemptor tuus fan&us Ifrael
Deus omnis terrse vocabitur.

5. Efux5p.20.lis quifunt in Sion vcnict redcm
ptor,c<: ijs qui rcdcunt ab iniquitate in Iacob.
" 6". Ofcse 13.14.De manu mortis liberabo tc,& dc
mortc redimam tc.Mors,vbi eft mors tua ? Infcrnc,
vbicftpcrditiotua?

fe* Appellatur & Paftor multis in locis. 1. Pfalm.
100.3. Venitc adoremus & genua fle&amus, & pro-
cidamus coram DominO,;qui fccit nos, quia ipfe cft
Dcus nofter,& nos populus pafcu* cius,& oucs grc-
gis cius.

2. Efaix 40. 11. Sicut Paftor fuum gregem pa-
fcit, in brachio fuo congrcgabit agnos , & m finum
fuum tcncbit,fcetas ipfe portabit.

3. Hiercmix 31.10.Qui difperfit Ifrac'l,congrcga-
bitcum,& cuftodietcumficut paftor grcgem fuum.
Redcmit cnim Dominus Iacob,& dc manu potcn-
tiorislibcrauit eum.

4. Ezcchiel. 37.24. Erunt mihi populus, & cro
ipfis Dcus,& fcruus mcus Dauid rex fuper eos,& Pa-
ftor vnus erit omnium eorum.

*Me« Quod Chriftus mturus effct fummus Iudcx in re-
gno Dei,indicatur Pfal.9.7-Pai*ai,it Dominus in iu-
dicio thronum fuum,& ipfe iudicabit populos in iu-
ftitia. Hxc lint brcuitcrdc officio & eius partibus
di-fta.

5i A4. Aducntus Chrifti a Prophetis quoque prenuncia-
tus eft Jn hoc proedictio , modus & tcmpus fpetfen-
tur.Etfi autem tcftimonia fupra adduaa,predictio-
nem aducntus Mcfsice in mundum contincnt : ta-
menhoc locopauca, caquc clarilsima vaticima, de
Mcfsia? promifsione adijciam.

1. Dcutcr.i8.i5.Mofcs ad populum loq ltur hoc
modo: Prophetam dc gentc tua & dc iratribus tuis,
ficut mc, fufcitabit tibi Dominus Deus tuus , ipfum
audics. Qui autem verbaeius qu* loquetur in no-
minc mco,audire noluerit,cgo vltorexiftam. Hanc
prophctiam Petrus Aft.3.22.23. Chnftoaccommo-
dat , & addit Prophct* vcrbis hanc dcclarationcm.
Kiturum cft vt omnis anima qua? non audient Pro-
phctam illum,exterminetur populo Dci.

2. In 2 .Sam.7.i2.&c.Nathan Prophcta hanc ip-
fam promifsioncm rcpctcns ait,Cum complcti iue-
rint dics tui(alloquitur autcm ProphctaDauidc re-
gem)& dormieris cum patribus tuis,fufcitabo ieme
tuum poft tc , quod cgrcdictur de vtero tuo , & fir-
mabo rcgnum eius. Ipfcsdificabit domum nomini

CFIRISTt 1330
I me*o,& ftabiliam thronum regni eius vfcjile in Cem-
pi'ernum,ero ci in patrem , & ipfe erit mihi in filiu.
Rtc promifsio rcpctitur in Pfal.132.10. Iurauit Do-
minus Dauid vcntatem,& nOn fruftrabitur cum: dc
fructu ventris tui ponam fuperfcdcm tuam.

3. Hu<i rcfpcxit Efaias,cap.n.i. Egrcdictur ( in-
quit) virga de radice Iefle,& ftos dc radicc cius afccn
dct,& rcquiefcct fupCrcum Spintus Domini.

Modus aduetus* Mefsiae fimiliter a Prophctis pro- r>c modd
nunciatus cft,qui memincrut duplicis aduetus.Prio- J^^u*
risquidcmhumiriationis.Pofteri6risVeio)gloric& 1
maicftatis. Dc priore, qua? hiimiliationis tuit , hxc j
funt intcr multa Prophctarum vaticinia.

tj ZachariaE; 9.9.io.n.Exuha filia Sion, iubila fi- Aduentu*
lia Icrufalcm,ccce Rex tuus Vcnicttibi iuftus,& fal-
uator,ipfe pauper,& afccJensfuper afinam,& fupcr
pullum filium. afinac. Nam difpcrgam quadrigam cx
Ephr«aim,& equum dc Iefufalcm,& difsipabitur ar-
cusbclli,& loquctur.paccm gcntibus,& potcftas c-
ius a marr admare, & a flnminibus vfquc ad fincs
terrx.Tu quoque lnfanguineteftamcnti tui, cmid-
Iti vinctos tuos, & de lacu in cjuo non cft aqua. Hoc
oraculum concionatur de humiliaductu Chrifti fc-
cundum carncrnicui tamcn fpirituale impcrium tn-
bnit^vt difcrimen ftatuat perfpicuum intcr rcgnum
Chrifti,& regna-prdnci^um.mundi.Illc cxrcrne hu-
milis & paupcr apparet : fed jntus latent lmmcnfac
diuiti3e,& fumimus gloriaTplcdor.Hi cxtefnc fplcn-
dcnt,fed iritus.nonjoii» puluis & cinis funt. Ille fpi-
ritualiter dominaturin cordibus fuorumrhi tantum
rcbus externis & perituris impcrarc pofllmt.

2. Hicrcm.i4.7.&c. Domine,multa? funt auer-
fiories noftrce.tibi peccauiniu^, Cxpectatio Ifracl fal-
uatornofterirtt.empore tribulationis. Quare quaft
colonus futurus es irt terra, quafi Viator inclinans ad
mancndum: quare futurus cs vchfti vir vagus & for-
tis,quinon potefl faluarc.Tu autem in nobis es Do-
mine,& homen tuiim inuoeatu eftfupcrnos,ne dc-
rclinquas nofr.Haec prophetia, ficuti ca fandi patrcs
rede interpretantur, tcftatur, Chriftum taquam ad-
uenam & peregrinumobambulaturuin terris.Huic
prophctia? & cuctus rcfpodit:Filius hominis (inquit
ipfc de fe)no habet qub indinct caput fuu.Luc.9.58.

De Tcmpore aduentus,duo tanttim adducam va- ve tfpp-
ticinia, vnum Iacobi Patriarchar j altcrum Daniclis. ^sa^^r;
Iacob Patriarchatepus aduentus Mefsix,Gcnef.49. ^i.
lo.indicat his verbis:Non auferetur fccptrum dc Iu-
da,&dux fiuc magiftcr dc fcemorc cius.donec vcnict
Siloh. In hoc vaticinio clarifsimc iridicatur tcmpus,
quo expectandus erat Mefsias. Diligctcr autcm ob-
fcruandum cft, quod duplicis hic poteftatis mentio
fiat,nempe rcgice & iudiciari£.Sceptri nomine,regia
potcftas (ignificatur. Ducis fiuc magiftri Hcbraice
5^/rr^^^iudiciaria potcftas,quas cratfeptuaginta
virorum,quos Mofes otdinauit,-Num.ii.24.$c dice-
batur Sanbedrinjonc a Greca voce wiS ptov.Ex prc -
phetia autem hac dcpromitur demonftratio huiuf-
modi de aducntu Chrifti priori.Si eo tempore Chri <
ftus omnino venturus crat,cum fimul & regia potc-
ftas & iudicandi autoritas,pcnitusapudIud^os defi-
cerent^eum veniffe ante mille quingcntos & trigin-
ta annos ccrtifsimum cft. Nam & longe ante reg 1
poteftas amifta crat , & iudicandi autoritas prorfus
defecit quadragefimo fcrmeanno , ante tcmpli fc-
cundi cuerfioncm,ideft,eo anno quo Chriftus Dc-
minus pauus elt. Quod autem tumtemporisamifc-
rant iudiciariam poteftatem,pritcr hiftoham tcfta-
turipforum tcftimonium,qui Pilatodicunt,non li-
cctnobis intcrficere qucnquam. Plura dehoc argi^
mento lcgc apud Galatinum.

Kk. iij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

Explic*-
tio pro'
phetix

&V -HIST

Danlclis 9.24. &c. Scptuaginta hcbdomades ab 1
JintaPhcb breuiata: funt fuper populum tuum , & fimer vrbem
domadib. fan&am tuam,vt cofummetur prfieuaricatio,& finem
Scicm** accipiat peccatu, & deleatur iniquitas,& adducatur
iuftitia fempitcrna, & implcatur vifio, & prophetia,
& vngatur fan&us fanctorum.Scito ergo & aiimad-
uerte ab cxitufermonis.vidclicet, quod iteram rcae-
dificabitur Ierufalcm vfquc ad Chriftum ducem,hcb
domadcs fcptem funt,& hcbdomadesfexagiritaduc,
& rurfusxdificabitur platea & muriin ahgaftiatem
porum.Et poft hebdomades fexaginta duas occide
tnr Chriftus,& non erit populus<]ui cjm ne^aturus
cft,& populus ducis veniet,ciuitatcmque &Ianctua*
rium difsipabit , & finis eius vaftitas , & poft finem
bciliftatutadefolatio. Confirmabit autempachim
multis hebdomadavna,& indimidio hebdomadis
dcficiet hoHa & facrificium. Et eritin templo abo-
minatio defolationis,& vfque adconfummationem
& finem pcrfeuerabit dcfolatio.

Ha?c Daniclis Prophctiactiamaperte contra Iu-
deos concludit Chriftnm apparuiifc antc annos mil-
KrieU» lc quingcntos & v tra.Nam cum cxhibcn Chnftum
adhuc ftantc rcpublica Mofaica oportucnt , & lam
collapfa ea rcpublica,a-ini vltra millc quingcntos c-
lapfi fint,manifcftu eftcrrare Iudaros, quiadhucna-
fciturumMcfsiam expeclant.Hebdomadcs hoc loco-
alitcr accipi non poffunr, quam Leuit.15.8. Vbi vna
hebdomas facit fcptcm annos t quare decem hebdo-
madcscruntanni feptuaginta, & 70. hebdomadcs
tacicnt annos quadringcntos nonaginta : quorum
finis inciditintempus Pcntccoftcs proxime fecuta*
pafsioncm Domini.
suppnta- Ql»s r,t cx'tus fennonis,a quo mchoanda eft fup-
tio hcbdo putatio hebdomadum] Daniclis , facile lntelligetur,
madum. mQ^Q tQtam propnCtiam coniidercmus,ac cius par-
tcs coniun^amus. Non cnim tantum dicit ab exitu
fermonis,vidclicetquod ardificabitur lerufalcm , fed
paulo poftaddit,& rurfusxdificabitur.Ergo non ab
vo exitu fermonisinchoandacftfupputatio,quando
cdificatio eft impcdita,vt contigit poft edichim Cy-
ri : fed ab co,quado non eft impcdita. Quarc hoc mo
do prophctia intclligeda cft.Ab cxitu fermonis,fci-
licetDci pcrHagg.rum& Zachariam.Efdr.5.i.& 6".
i4.Hag.M.& i.i.Zach.i.i.HocannocxaCti ficrunt
70.anni a dcftructionc Icrufalcm, poft quos inftau-
randum erat tcplum iuxta vaticinium Icrcmiae, cap.
25.11. Philippuscrgo recte orditur ab cxitu fcrmo-
rns,non Cyri rcgis,fcd Dci pcr Haggarum & Zacha-
riam,qui contigit anno 2.Lugimani, a quo anno vf-
quc ad mortcm Alcxandri,fccundum Metafthcncm,
annifunti45.AddanturiuxtaPhiloncm amorte A-
Icxandri vfquc ad 39. Hcrodis annum, quo natus cft
Chriftus, annitrcccnti&dcccm. Hisaddantur tri-
«-rinta ad Baptifmum Chrifti : quibus fimul compu-
tatis emergiit anni 485.Suntigitur iuxtavaticinium
Dmiclis ad Chrifti baptifmiim , fcxaginta noucm
hcbdomadcs & dimidia.Et in dimidio vltima?,id eft,
triumannorum& dimidij fpatio, Chriftus publicc
concionatus cft, cdidit miracula , interfectus cft,&
rcfuiTCxit.Atquc ita in Pcntccoftc proxima poft rc-
furrcitioncm,finis hcbdomadum Danielis eft. Vidc
Chronica Philippi.
tttt. a- Acta Chrifti fcquuntur, vt praenunciata funt a
Aa chri- pr0phetis. Hic confidercntur miracula, do&rina &
ttl' benefacl:a,conuerfatio,mors,refurrcjrio,triumphus.
Miucuia 4i Miracula ruerunt & fignum iamexhibiti Mef-
' fia-,& teftiflcatio dc do&rina. Dc his in hunc modu
prardixit Efaias cap.tf.^&c Deus ipfc vcnict & fal-
uabit nos.Tunc apcrientur oculi caecoru,& aurcs fur
dorum patebut:tunc falict daudus ficut ccruus, & a-

O KliA l&

pertaeritlingua mutorum* Hiriccft.quod Chrift"5
quarrettbus difcipulis Ioams an Mcfsias clTct,dixcri:r:
Matth.n.4.Renunciatc loani qua: auditis &
carci vifum recipiurit,olaudi ambulant, lcprofi mw
dantur,& furdi audiut,mortui cxcitatur,&.pWPcrcS
euangclizatur.Hinc etiam eft,quod cecus fanitat* rc-
fticutus,Ioan;9.30.Iud?is diceribus fc ignorarc vnjlc
lefus eiTct,refpondcrit 1 Hoe rrtihi mirabiJc efr,^o4
vos ncfcitis vhdt fit, & tfamen aperuit mihl oculos^
quafi cUccro:,faoituiplius aam rcfpodcat vaticiniot-
faia;,merit6 vos docere debcret,hiac Iefum quimihi
oculos aperuit,MefsiamciTe olim promiflum; ' '

2. Summa doarina» & bcncfactorUm C.hrifti a- j^gj
dcoque flnis aduetusipfius* pramuciatur Efaia? 6f.i« cia-
i.&ahis verbis i Spiritus Domini fuper mgfo quod
vnxerit me,adannunciadum humilibus miftt mc,yt
mcderer cotritis corde,& pfaedicarem.-capth'is mP1"
gcntiam,& claudis apertionc: vt piedicaremannum
placabilc Domini & diem vltionis Dci noft rijyt W
folarer omncs lugctcs,vt poncrem foitjtudincmin-
gctibus in Sion,vt darcm eis coronam pro cincrc,o-
feum gaiidij pro ludu,palliu laudis profpiritu incc-
rorisi& vocabuturin ca fortes mftitiar, piatatio Po-
mini ad glonficadum. HoCvaticinium in fummao-
(tcndit dodrina Chr^fti co pertinere, vt adfcrat rc-
mcdiu aducrfus pcccatu & lcgis danationcm,vt pcc-
cato dclcto,& danationc abolita,humilcs,cotriti,ca-
ptiui,claudi,lugetes,hoc eft,pcertitetcs& confugicn
tcs ad ChriftUjCternaimmortalitatisgloria donctur.

Efiise 42.5.Hsec dicit Dominus Dcus , crcans cce-
los,& cxtcndens eos,firmans tcrram & qua? gcrmi-
nent ex ca, dans flatum populo qui cft fupcr cam, &
fpiritum calcantibus cam. Ego Dominus vocaui te
in iuftitia,& apprchendi manum tuam & faluauitc*
& dedi te in fcedus populi , in lucem gcntium, yt a-
pcrircs oculcs cxcorum , & educcrcs dc conclufione
vinclum dc domo carceris , fcdcntcs in tcncbris. Et
rurfus idem Propheta cap.49-i. & c. Audite inful£>&:
attcnditcpopuli delongc. Dominus ab vtcrovoca-
ott mc,dc ventrc matris mcx recordatus eft nominis
mei, & pofuit os meum quafi gladium acutum, vm-
bra manus fuar protexit mc,& pofuit me ficut fagjt-
tam elcaam m pharctra abfcpndit me,& dixit mihi,
feruus meus cs tu Ifracl,quia in te glorificabor. & c-
godixi,invacuumlaboraai ,&vane fortitudinem
mcam confumfi,quamuis mdicium meum cum E>o-
mino,& opus mcum cum Dco meo.Et nuc ha?c di-
cit Dominus,formas mc ex vterofcruum fibi, vt rc-
ducam Iacob ad cum, & nclfrael emcdio tollatur.
Hinc dorificatus fum in oculis Domini,& Deus
meus facluseft fortitudo mca,& dixit: Parum cftvt
fis mihi feruus ad fufcitandas tribus Iacob & rcli-
quias Ifrael conucrtendas: fcd dedi tein lucem gcn-
tium,vt fis falus mca ad cxtremum terrae.

Hoc vaticinium b.cncficia Chrifti ergaEcclcfiam
proponit, & dare prxdicit Ecclefiam congrcgadam
clTeex Iudaris&gentib s,idqucpcrpra:dicationcm
EuangcIij,quod Euangclium ab crfectu lumcn gcn-
tium vocat.Ad hanc prophctiam refpexit fanctus
le Simeon in fuo cantico,vbi ita canit:Lumcn ad rc-
uelationemgentium,&gloriam plcbis tus I^1'
Quod parafti antcfacicm omniumpopulorum.H^
propfactia complcri ccepit dato Apofi olis hoc maii-
dato :|Itc in mundum vniucrfum , & proclamate t-
...a<yclium omni crcatura? Qiii crcdidcrit & baptiza-
cusfucrit, faluus erit. Atque hoc cft quod Prophcta
dixit,vt fis falus mea vfquead extremu terrar.Eft cr'
<rofummabencficiorum Chrifti,adferrefalutem JJs'Coou^
^iui propterfua peccata pcrditi crant & damnati. - HogJ
?. Coucrfatio & vita Chnfti qualis crat futura,ctia c

a Pro-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

2**

IE.S V

a frophetis przdictum fuit-Ifaias cap 42.i.2,&cEc- /
ccipruus mcus, fufcipiam cum, electus meus,com~
placuit fibi in illo anima mca, dcdi fpiritum mcum
fiipercu, iudicium gcntibusprofcret,non clamabit
ncque accipict pcrfonam, nequcaudietur vox foris.
Cakmum quaflatum non conterct, & linum fumi-
^ans^-non extinguct,in vcritate educct iudicium,
non erit trifhs, ncquc turbulcntes, donccponetin
^aiudicium & lege cius infulz cxpcctabunt. Hic
g«aphicc przdicitur cjualis futiira erit Chrifti con
ucrfatio & vita,nempe humana & mitifsiina, vt qui
fummo amoris affe&u omnes efTct aftec~turus,vt nc-
mo ab illo abhorreret,fed omncs potius confolatio-
ncm & opcm accipcrent. Huic prophetiz rcfpon-
dct dukifiima illa inuitatio^quaomnesad fcvocat
Matth.n.i8.Venite ad me omncs qui laboratis & o-
ncratieliis, cgo refocillabo vcs. Teftiseftcjuoque
Euagelica hiftoria,quz tcftatur Chriftum huinanif-
f me exccprffe omnes, & ncrmnem contcmfuTe qui
fuam implorauit opem, ncminem territaffc minis,
ncminem rcpuluTe quin faftus fit voti copos, quc-
admodum plura cxeplaEuangclicz hiftoriz;docet.

4. Pakio praetcrca Chrifji :& Mors przdicitur
a Prophetis, quorum pauca quzdam teftimonia cxe1
pli gratia afcribam, idquc potifsimum ex Pfalmis &
Ifaia.Pfaimus 22.adc6 graphjcc dcfcribit pafsioncm :
Chrifti Domini,vt narrare potius rem gcftam vide- j
atur,quam przdicere futuram. Incipit autem a q.uc- j
rela Chrifti in crucc . Dcus meus, Dcus mcu >,quare ;
uereliquifti me.Et infra.Egovermisfum & nonho II
mo,opProbrium hominum & contcmtio plcbis, p- .
mnes vidcntcs me-fubfannant me, diftcndunt labia, <
mouent caput. An non hiftoria huicprophetiz cla- 1
«fsime refpondit ? Pepcndit in crucc contctifsimus
&vixapparcbatin lpfo hominisforma,deridcntfu- !
fpcnfum, moucnt caput & fle&untgcnuadKentcs,, 1
Auc rcx iudzorum , confidit in Dominum liberct
e«m,eripiet eum quoniam complacct fibi in eo. Et
infra, verfu 13. Aperucrunt aducrfum mc osfuum,
ficut leo rapicns & rugiens.Hzc completa funt cum
in domibus P6tihcum>H*rodis & in prztorio,tum
poftea donec in crucc cxpirauit.Dc perforandis ma-
nibus fequitur vaticjnium,Pcrfodcrunt manus mc-
as,&pcdcs mcos, & diliifioncm veftimentorum: di-
nidunt ycftimenta mca fibi,& fuper tunica mea mi-
feruntfortem. Pfal . 6o.22.przter alia mcminit etia
fcllis & aceti, quodilli militese(Tent exhibituribi-
bcndum m cruce. Poftremo mcminit Pfalmus
commcndationisanimx Chrifti in manus patris.In
manus tuas dominc commendo Spiritum mcum.

lfaia? 53.2.3. &c.Non crat forma ci nequc dccor,a-
fpeximusautcmeum,fcdnon erat afpci5tus,& non
dcfiderauimus eu vidcre : defpectus fuit & reiecius
intcr viros, vir dolorum & expertus infirmitatcm,
& vduti abfconiio facici ab co, dcfpe&us inqua fuit
& no reputauimus eum-Et infra. Nos rcputauimus
eum plagisafreSum,percufTum a Deo, & humilia-
tum.Et rurlus.Oppremis fuit & ipfeaffliaus & non
apcruit os fuum,ficut agnus ad mactattonem dudus
eft,& vclutouis, coram tondcntc,obmutuit,neca-
peruit os fuum. Quid apcrtius hac prophctia em? po
tcft ? an non hiftoria Euangclica-eam verifsime co-
pletam cffc conuincit . Cur autem hanc cotumelio-
fam mortem pati volucrit Dominus, fupta didurn
cft,cum dc finc aducntus cius in mundum ageretur
c]uare hic tantum pauca cx eodem lfaias capitcattin-
gam, qtn nobis fruCtum pafsionis Domini ponunt
ob oculos.Vcrc lagp.orcs noftros ipfe tulit,& d«,lo-
res noftros ipfc portauit(id cft, rcatu noftrum Iuit)
omncs nos ficut oucs errauimus, vnufqmfquc ad via

C H R I S T T;

ft.am declinauir, & Iehcua coniccit m illum iniqui-
tatcsomnium noftrum.Et rurfus. Proptcrfcclus po
puli mci pcrcufsi eum.Itcm,Sacrificium pro dclicto
anima eius.Huc fructum mortisDomini, brcui ad-
modum aphorifmo complcctitur Paulus, cu inquit,
2.Corin.5.2i.Eum qui non nouit pcccatum fccit pcc
catum,vt nos fiercmus iufticia Dei in ipfo. "

5. Rcfurrcclionis Dominiplurimz funt Pro- Rcfurrc.
phcticz concioncs,q«iarum paucas attingam.pni6.8. ^cilIi*
&c.Pofui Dominii in confpcctu mco fcmpcr.Quo-
niam a dcxtris mcis cft,non moucbor, idcirco lzta-
tum cft cor mcum,& cxultauit gloria mca ,'quin &
caro mca requicfcet in fpc,quoniam noderclinques
animam mcam ininfcrno,ncc pcrmittcs fanctu tuu
vidcrc corrupti.;ne:n, Noram mihi facies fcmitam
vitz, abundantiamleticiarum vujtum tuum, iucun-
ditatcsquzfuntmdcxtratuainpcipctuu.His vcr-
kis Dauidis Pctrus Aaorum 2.25.confirmat refurrc-
ctionc Chrifti, ^d.ebi.idc fieripriufquam caro ipfius n
putrcfceret in fepulchro. Etli autem corpus Chrifti
iaccnsin fcpulchro cxpers fcnfus &.dolorisfuit> ta-
mcn a corruptionc./uit libcrum,iux:a hoc vaticiniu,
& cxcitatum cft tcrtio die , quoviuusdc fcpulchro
piodii^ Doiminus^atquciioc cft quod Pctrus aitQuc
Deus fufcitaujtifUutis dploribus mortis.hoc eft,qi c
Dcus cripuit a morte doloribusplena, non quodin
mortc ipfa fit fcnfus,fed quia non finc doh-iibus in-
gcntibus anima difccdat dc corporc , poft cuius de-
ceffum mortuum rclinquitur corpus cxpcrs fenfus
& mocus animalis. ..

Quod autcm quidam noftro fcculo cx vcrbis Da- Adu.er-
dis & Pctri nouum dogma antcam Ecclcfia inaiij- rorcmco-
di um fabricaii Conati funt,vidclicct animam Chri- ^im^
Iti apud infcros a Diabolis paifam fuiffe co tcrnpo- chim^
rc,quo corpus iacuit cxaiiimein fepulciirotctfifriuo ^'5^.
lum cft,tamen vt yidcantur aliquo fundamcnto n:.ti boit» paf-
trcs podisinu^m-fuiidagmatis rationes adfcnnt.Prf s^^/%
/»4.Pctrus a^cit^quemfufcitauitDcM.s folutis dolori-
bus mortis. Ergo fenfit dolorcs vfquc ad refurrc-
&ioneam,idquenon in corpore cxanimi , fed in ani-
ma apud inferos. Sccwda. Non dcrelinques anima
meam in inferqo. Ergoanima Chrifti apud inferos
paffa eft,alioqui opus non habuiffct opitulatorc>qui
fe eripcrct de infcrnoiTrr/w. Si Chrifti anima non
cftpafTa apudinfcros, non critplcna ipfiuspro no-
bis fatisfaclio.

Rcfpondco ad primam, & confcquentiam nego. Prim*
Nam antecedcntis hic fenfuseft. Dcus cxcitansfiliu ^s,erffj."
foluit cum ab imperio mortis , quam mortcm non ut»o.
JO' finc magnis doloribus expcrtuS eft. Deindccum
| mors ipfa nihil aliud videretur , quam ipforum cru-
j ciatuumac dolorum victoria, adeoqucplenum im-
1 pcrium : Chriftus mcrito tum demum dolorcs iftos
' mortifcros fupcraffe dicitur, cfi m mortuus mortcm'
' vicit,vt in zternum cum fuis Dco viuat.

Adfecundam , dico fimilitcr cohfequentiam fal- Scai"d*
fam cfTc.Scnfus vcrborum cft.Non dcreliniues cor- diiuitu'2
pus meum mancrc mortuum in fcpulchro.Hanc in-
tcrpretationem rcquirit fcopus concionis Pcrri,& i-
pfcHcbraifmus cam comprobar.Na vt Nephcf,qi\o
vocabulo vfuS eft Dauid , fzpc corpus cxanimc no-
tit,vt Lcu.i9.2i.Num.5.6.9.ka St&to/ fepulchrum v-
fu fcfiptur^ fignificat,cx co dictum quod femper vi-
Jeatur rn*aa cadauera poftulare.

Tertia ratio codcm Iaborat vitio. Namfi animz Tertiare-
Chrifti pafsio apud infcros,ad plcnam rcquiritur fa- feUitur*
tisfatfticncm pro pcccatis nofiris, profeclo corpiis
quoquc ijfdepcenis fubieclumcffcoportuit. S:qui-
dem noftrum corpus non minusobnoxium f;;ir pce
nis stcrnis quam animanoftra. Quid vcrd cu Chri-
Kk. iiij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

HISTORIAIESV C H R I S T I.

ruvrios fudarct,cum fc ( | fruftus vcro falutisVoce notat ar. Huc & illnd 1«»'

uftificabit fcruus meus inuttos»

153 T

ftus paucret, cumfanguinis _
a Dco dcrclidtum clamarct, no luebat ipfius anima
pcenas pcccatis noftris dcbitas? N6 cft itdtjue fas.afc-
bitrari Chriftum poftquamfcmcl Spir|tum emiiit,
iefcfr m vl^s dolofibus fuiflc vcrfatum-
fu^ohtitU Quantum autcm ad dcfcenfum Chrifti ad inferos
aduneros attinct,crcdcndu cft iuxta fymboli vcrba, cum vcre
Jintcitia. dcfccndiflc ad infcros,non quidem vt ibi puniretur,
fed vt fc vict )rem mortis & inferni dcclararct,vt de~
fccnfus Chrifti ad irifci os , non ad h imiliati- >ncm,
fcdadglorificationem &vLtoriam Chrifti rctcra
tur.Plura tcftimonia de rcfurrcctione Domini non
afcribo,fcdhoc tantum admoneo,quod omnes pro-
mifsiones deChrifti seterno regno& perpctuofa-
ccrdotio,contineant in ferefurrectionis nccefsitate.
Quicnim fieret "Vt isqui ccrta morte tollcretur c
mcdio,rcgnare po(Tctxtcrnum,nili a mortuis refur-
, gcrct?

tlmTth Triumphus fequitur qui etiam in Pfalmis &

inProphctis pramunciatusfuit.Pf.68.i9.Afccndifti
in altuln captiuafticaptiuitatem,accepifti donapn.
hominibus HarCverba Pauhis ad Ejphe.4.8.accom-
modat ad triumphum Chrifti , qi:o fupcr pcccato &
reqno Satana: triumphans afccndit in ccclum, & fc-
dct ad dcxteram patns in awjuali gloria & maicftatc.
Tcftinionium & effe&us huius triumphi cll mifsio
Spiritus fancti, fupcr Apoftolos in dic Pentecoftcs,
de qua Iohcl Prophcta 111 hunc praedixit modum,ca
• 2.z8.Erit in vltimis tcmporibus & effundam de Spi-
ritu meo fuper omnem carncm,& prophetabunt fi-
lij vcftri,& riliar vcftrse.Et paulo poft idem Prophc-
ta fructum huius triumphi fubiungit.Et futurum vt
quicunquc inuocauerit nomen Domini faluus flat.
ciorum In partitionc noftra fcquitur.^f »*yfrwr*« Chrtftt
chrifti aP applicatio & ftutku. Hanc applicationem licri
fmftw & pcr fidcm multa teftimoniaoftendunt.Pf.i.n.Bcat
omncs qui confidunt inipfum-Pfal. 84.13. Domine
Zcbaoth,bcatus eft homo qui confidit in te.Vtrum-
qucdicium & inftrumetum quonobis applicamus
bcncficia mcdiatoris,& fru&um continct. Inftru-
mctum cftfiducia,fructusautcm beatitudo, hoc eft,
beataimmortalitas.Vtrunque etiam Iohel comple-
d:itur,cap.2.32.cum inquit- Omnisqui inuocauerit
nomcn Domini , faluus crit.In hoc dicto fides e fuo
proprio cffectu , qui cft inuocatioDci > defignatur*,

53. In fcientiafua !

Scientia fidem qaa? oritur ex noticia & abca depen-
dct,notat.Iuftificationis vox pcr Synccdochen
tcm ipfam & beatitudincm comprchcridit.Sutcniift
dua»falutispartes,iuftificatio& glorificatio.
45.2z.Conuertimini ad me, & falui critis omncs hr
nes terra».

Hic fimilitcr & fides-inftrumentum & falus
das coniunguntur.Cmn his di&is Prophcticis nfkr
ta congruunt in nouo tcftamcto,qua: qiiianota fnAt
omitto.

Porrb fruftus plenus triumphi Chrifti tum dcmu
percipictur,vbi Domirius venetfit ad iudicium cxci-
tatis mortuis , & omnes inimicos Tuos pofiferit tc*-
bdlum pcdum fuorumPf.iio.i.Tunc eritm doriabn
immortalitate & aetcrnabcatitudinc , omncs qui in
fccrcdiderunt.

De hoc iudicio triumphali pauca ex Prbphetis tc- g^JJj*
ftimonia afcribam.Zacharia? i4-5.1bi tunc veniet le-
houa Deus mcus,& omncs fancti cum eo.Pf.9-8-Pa"
rauit in iudicio thronum fuum.If.45.i3.Pcr mcmct-
ipfum iuraui.cgrcdietur de orc mco iuftitie vcrbum?
& non reuertctur , quia mihi curuabunt omnia gc-
nua.Pf.62. 13. Tu rcddcs vnicuique fecundum opcra
fua.Cum his prophetiis conucniunt dicta ChriftiA'
Apoftolorum. Matth.24.& 2d.Luc.i7.Iohan.5.R0-
i4.2.Cor.5.i.adThc(f.4.i.Pet.3. i^DelP

Hociudicio pcrado videbimus,iuxta Pfi7# faCie xte*1
Chriftiin iuftitia,& fatiabimur cumeuigilauerimuSpi0^
ad fimilitudincm cius,hoc cft,vt lohannes & Paul»s ,n
interpretantur,erimusconformes filio Dci.Primum
quo adanimam iuftitia& innocentia. Deus cnnl^J'
rit omnia in omnibus.Deinde quo ad corpora.
faluator quem expcclamus dc ccelo aduecurumj re
det noftra corpora conformia fuo ^loriofo corpori»
idquccapotcntia quapoteft fibi fubiicere vniuerla.
Atque dcindc cclebrabimus perpctuum Sabbathurn
in omni aetcrriitate pcr Iefum Chriftum,Rcgem,S*
ccrdotem., & faluatorem noftrum vnicum,cuicum
Patre & Spiritu fanclio fit bcnedictio,& gloria,&
pientia,& gratiarum actio,& honor,& virtus,& r°"
bur in fecula fcculorum,Amen.

P OSTILLA

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1337

POSTILLA S E V ENARRA T I O E V A

GELIORVM, Q_V JE I N DOMINICIS D I E-

bus,&: in fcftis San£torum,vfitate in Ecclefiis Dci proponuntur,
in eratiam piorum Miniftrorum Euangelij confcripta,
P E R

Nicolavm Hemmingivi^.

PRAEFIXA EST EIVSDEM C 0 M M 0 2{_E F A C T I 0 D
Ministros Verbi,de perpetuo EcclefiA chrifti confenfu in doftrina & vero cultu
Dei,ne opimonum varietate, & fettarum multiiudme offtnfi,vel
confefionemabiiciant>vel fegnins officium faciant.

OMT^IBVS SERVIS DEI ET MINISTRIS IESV CHRh
fityin inclytis Regnis Dania ac 7^oruegii,fuisfratribtis in Christo dileclis,gratiam,miferi-
cordiam,&pacem,a Deo patre,dr Domino nofiro lefu Christo,optat Nicolam Hem-
mingius,minifter Euangelij in ^Academia Haffnienft.

\ Ro d e s t imprimis obferuare , chariflimi fr atres,perpctuum Cathoiica? Ec-
[ clefix Chrifti confenfum in do&rina &: vero Dei cultu.-prxfcrtim m hac ma
xima opinionum varietate, qua? facit,vt multi rion peftimi arjgan tur animis,
\ dubitantcs,cuinam ccetui fc fociosadiungant.Narh dumalijaliummagiftril
: ia&antfde cuius fapientia &: pietate gloriantur non fine aliorum contemtu,
quos tanquam ex alto defpiciunt)fit, vt cxco ludicio proco arTectu, qutf
qiiaiquam lllis aut fauereintelligunt,aut aduerfari , eius eruditionem &: pietatem sftimcnt.
Hincnafcunturfimultates,finiftra3fu^ furfuni
deorfum omnia mifcentur.Ex qua reduplex incommodumfvt alia taccam)nafcitur.Nam &:
Euangelijhoftesinfua pcrtinaciaimpietate'que confirmantur , & infirmiorcs aciroperitio-
res,qui magis propenfi ad amplexandam veritatcm erant,non parum perturbantur, rhiftuan-
tcs&: inccrti^quibusfepotiiTimumpartibusadiungant.Intcr quos nonpauciquafinihil certi
de tota rcligionc tradi ftatuiue poflit,n6 modo de omnibus eius partibus,fcd etiam de omni-
bus religionibus dubitare incipiunt.fclic noftrum officiu eft,fratres diledi,&: precibus noftris
&: admonitionibus iuuare infirmos,ne hac turba &: co iuuione opinionum ofrcnfi,ruant prar-
cipites in certum interitum. Huic malo potiflimum mcdetur perpetua Catholica? Ecclefia:
confcnfusin do&rina &: vcro Dei cultu obferuatio.Vt enim vnus eft tantum Deus.-ita &: vnat
a:terna,conftans &£ minimefallax Dei vcritas,vna rcligio vera,vnafides,vna rccle viucdi re-
gula,&:vnaChrifti Ecclefia,qua?folavcrum colendi Dcum modunouit. Huius Ecclefixqui
non eft ciuis,gratia &: falute excidit,quantumuis magnos fc habere mngiftroS gloriatur.Con-
tra,qui in hoc ccetu Dcum fpiritu & ventate colic,gratia? &: (alutis bxres eft , ctiafi bubulcum
ttiagiftrum habcat. Non cnim haec res pcndet ab hominis vcl digrtitate,vei indignitaterfed &
magifterio fpiritns Chrifti,qui fuum purum vcrbum &: fincerum nobis vit^ &: falutis regulam
efle voluit.In quo verbo,&: cultu verbo tradito,fummus fuit omnium fan&orum Patriarcha-
rumantc diluuium&: poft diluuium,Prophetarum,Apoftolorum,atqueadco omnium pioru
confen(us:quorumdo6tt inam&:cultum fi nos vcrcrctineamusrpofTumus iurein Chnftoglo
riari,quod fimusciuesEcclefia2lefu Chrifti,eriamfi totus mundusnoscxofoshabeat, &: tan~
quam harreticos execretur. Volo igitur,fratres,de hoc perpetuo confenfu nonnulla diccre , vc
certo nobis conftet,an in eo confenfu Cathohcae Ecclefia: fimus,nec neiaut aduerfarij noftri,
qui,cumiacl:antfuosmagiftros(quos Patres vocant)fcrro &: igne curlum doanna?Prophcti-
C3?& Apoftolicxintercludereconantur.Inhuiusargumentitradatione multa faneconcur-
^unt,qua!huctanquamadfcopum collimat.Hicenim nccefTarioqu2ritur,quifnam fit ortus
Vera; reli^ionis:quxcertitudo:qu3ntusconfcniusomniumaEtatum EccleiisE in eadem dodri-
naiquibul artibus Satan vcram religionem oppugnare folcat:denique , qua prudentia pi> ad-;

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

1339

EPISTOLA. vAQi
uerfus Satana? infidias &: fraudes vti debcanc:ne,quemadmodum primi Parentes fecerunt,h-
namus nos m^cutAhoymq a fontibus falutis ad cifternas Diaboli , humanas traditiones &«3*-
Ao^fM<^«ow abduci.

A quo autem ortum habeat vera religio,attingendum non eiTet,nifi tanrus fuifTer olim , &
idie etfet hominum & Diabolorum furor , quodaufi finc religiones inftituere proc^cofu*
rationis fenfu,quas ferro & igne tuentur,ac eam religionem,qua? a folo Deo cft, perfequutur,
vt vaticinium comprobent , quodcditum fuicde femine ferpentis morfuro calcaricum Semi-
ms muTicfjs.TTis multo recTius iudicauit prophanus Socrares , qui cum apud X ehophblitem
incerrogaretur,qua:nam eiTet vera rcligio,rcfpondit ea,e(Tc,quam lpfe Deos inftiruic.Na cum
Dominus clnfc apud Prophctam dicic,fe abominari docTnnam &: cultus hominu,excra omnc
controucrfiam fit nobis,quod vcra atque perpctuo conftans religio ab ipfo anerno Deo ortu
habeat. Apollo Pythiusab Athenicnfibus interrogacus,quas pocillimurcligionesrenerenc,rc-
fpondic,eas,qua: etTenc in more maiorum.Cum rurfus obiiccrenc,morcm maiorum ftfpe mu-
tatum eile,ait,optimum fequendum.Nam,vc aic Hefiodus,^©- %£<^*e^^.Adeundem
modum hodicaduerfarij antiquitatem iacTant,authoris vera^religtonisnomine fuppreilp,qui
potius cum Socrate refpondere,quam cumimpuro Darmone deberenc. Nam vtSatan,ita&
jlli antiquicacis authoritate ad ftabiliendos errores abutuntur.Veaim quidcm eftantiquimma
religionem optimam eftc,modo ab optimo Deo ortum habeat,&: non ab antiquo ferpete, qui
a principio fuam rcligionem in mundum ex diametro cum diuina rcligione pugnantem mue
xcrac. Quare difcernendum eft incer duplicem anciquicatem. Vna enim ad Dcum:alcera ad
Satana retertur.Prior lllaantiquitatum omnium loge vetuftiffima eft,vtqua: ncc principium
nec fincm habeat.Ex hac vetuftifsimaantiquitate prodjit veritas Dei,qua docetur , quamam
(k vera religio,cui confirmanda: Deus miranda teftimonia addidicqu? eftent veluti perpetua
quxdam&anthenticafighTa vericatisdmina?.Pofterioreft,qua: principium habuit, &: flnem
habicura eft.Ex ca prodiit omnis fupetftitio &:Impictas. Vtraquc ha?c antiquitas habct fuos
propagatores veluti Patriarchas quofdam,quos pofteriores Patres appcilarunt,dequibus no
parum gloriatur.Papifbe femper in ore habec Patrcs:in omni concrouerfia de docTrina &: cul-
tu Deiadeos canquaad cxcrema anchoramconfugiunt.Nos quoque Patres agnofcimus:fed
inter nos &: illos ingens cft difcrimen. Nos enim eos Patres profitemur,qui a Deo accepram
religionem fideliter tradiderunt pofteris,vtfunt Patriarcha:,fancTi Reges,Prophct£,Chrifrus
ipfe& Apoftoli.hosfolosPatres veneramur,a quorum fentencia difccdere , faluce excidere
iudicamus.De Patribus,qui tempora Apoftolorum fccuti funt,iudicamus iuxta regulam Arn
brofij : Nos noua omnia,qu& Chrtftus non docuitjure damnamus:cjuia fidelibus via Chriftus cft. Si
igitur Chriftus non docuit quod docemus,& nos id deteftabile iudicemus.Ec iuxta hanc Pau
hrcgulam,Si quis aliud Euangelium docueric , anachema fic Ifti autem , vt fucum faciant
flmplicioribus , interrogandumetfe dicuncdefemicis antiquis , non effelimites antiquos
tranfgredicndos,quos fixerunc Pacres 6V: maiores noftri. Quod fi id minimc licere in agro-
rumfimbus cercumcft , quantominus id liccre in rcligionis limitibus iudicabitur ? Ve-
rum , nos limites / quos fixit author religionis Deus : quos acccptos diuinitus tueban-
tur Uncti Patriarcha,* &: Apoftoli : a quibus apros &: lupos inuicra animi fortitudine repule-
runcfancTi martyresfinterquosprimumlocumobtinetfancTus Abel)deniquequos filius Dci
fuo prctiofo fanguineftatuit,nontranfgredimur:fcdintraillos manemusconftantes. Acn-
ncs,quosanciquus ferpenscnm fuafobolefixic,cranfgredimur,incra quosnon nifi mera dam-
nacioclauditur.Re]igionemigicurvcramadDeum,qui anciquus dierum dcnominatur a Da-
nicle,rcferimus. Vnde conftabir,&: eam antiquiuTmam elfe, & fui autoris naturam ingenium-
oue referre.Quare vt conftanciffimaeft femper-.ica fui perpecuo fimilis exiftic.
X Scd quamam illa eft Gbi perpetuo conftans religio,qus eius fumma,quar partes ? vox Dei SC
fjgnum voci additum veram religionis&cultus Deinormam prcEfcribic.Scmper enimDeo in
morc fuic,fuam volutatcm verbo,&: extcrno aliquo figno hominibus patefacere.Quod enim
vcrbum auribus ingerit,vt ad mentem tranfmittatur,idem fignum oculis afpiciendum propo
nir,vt velutiper feneftraslux qusedam in animum transfundatur.-vt vox&fignum firduplex
verbum,vocale&: afpedabile,quorum finis &:fcopus vnus eft:fcd figni intc.pretatio fcmper c
verbo fblo petcnda eft.Harc qualiafunt,quinquc cempora,quibus Deus prxcipue fua voccm
fonuic &: figna cdidic,apertifsime docebunt.-vt funt ftatus ante lapfum,tempus promifTc rcpa-
rationis:tempus repctitx promifsionis tcmpus reipublicx Mofaicavacdeniquetempus com-
plctx promifsionis,exhibicoIefuChrifto Dominonoftro.Hifcequinque cemporibus eadem
fuilTc religionem & fibi per omnia conftancem,voce Dei &: fignis diuinis eft oftendendum.

Ante lapfum quando Adam otnatus ecacimagine Dei,Deus homini &: vcrbum cradiderat
&: fignum.Verbum rcquirebac nociciam Dei , & obedienciara erga ipfum prohibebac ne quia
tentarechomo concra Dei incerdicTu fub cominacione pcena; : habebat etiam verbu promif-

fioncm

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

>l4i EPISTOL A: *34*

fioncm immortalitatis,quam promiiTionem fide amplcclcbatur Adam:&arbor vita?,vc afpe-
ctabilc verbum,t'dem pcr oculos io mentem transrudir.Qux omnia eo fpe&abant, vt Adam tf
maginem Dei canquam in fpecuio rcprslentans, Deum perpecuo coleret & cclebrarct: Ex
his conftac,quod vera rcligio ante lapfum hominis fucrit purus culcus Dei iuxca Dei verbum,
cuius rcgulaerac verbum & fignum.Parccs fueruncagnicio Dci,fidcs promiilx immortalica-
tis,obedicntiacrga Dcum,interior & exterior.Finis,repra?fentarc imagmem Dci , ac eu pra>
dicarc & celcbrare.Et fuic in eo ftatu cultus Dei perfectiflimus , qualis cft futurus poft rcfur-
re&ioncm,iii(i quod tum non quidcm fubftancia,fed gradibus futurus eft multo plenior. Hic
cultus Dei,qualis eft phmo homini prxfcriptus,a nobis ctiam poft lapfum requiritur.Ncque
vllamutatio fa&acft in cultus ratione.Sed horribilis deprauatiofecutacft in coto humano ge
«erepoft lapfum primorumParentum,vthunccultum plenc pra:ftare,im6 ne ipfum inchoa-
repoflitquifquam , nifiad arboremvicx , qua: eft letus Chriftus j ci accciTus pacefaftus
fuerit. \ • ;

Lapfoigitur gencre humano in primis Parentibus,Deus rurlus fuam voluntatem patcfecic
verbo & iigno:vndcdifcitur,quo cultupoftlapfum volucritcoli. Verbo reprchendit tranf-
greflionem fui mandati. verbo promiftionem edidit de Melfia,qui homo f a&us folueret Kxi^ov
pro reatu Adx,& reftitueret homini imaginem Dci,quam peccando amilcrat.Sjgnum adiccit
Vcrbo,quod erat veluci afpe&abilis quxda concio de Mcflia.Hoc autcm lignum crat ma&atio
& oblatio pccorum & frugum terra?.Ex his fequicur,quod poft lapfum Deus requirac omnino
fimiicm cu)tumcumco,quifuicantelapfum,licecfuisgradibus eam perfeclionem no habeac,
quamancelapfum habuic.Requiritenim hk Dcusagnitioncm fui,requirit agnitionenoftri
peccati,requnit a^nitioncm Chrifti, qui cft loco arboris.vitse,qua? erat iri Paradifo:rcquirit fi-
demMcliia:,requiritex fideobedientiam,vtpaulatimmagis magifquein hominc rcparetur
imago Dei per Chriftum,hoc eft,vt in mete rcfulgeat firma Dci notitia,in anima fanciitas i &
omnibus viribus obedicnriaex prxfcnpto verbi prxftanda.Hxc breuicer verbo & ligno indi-
cancurin principio Molis.Niohm ciTraMio) xpftV-wv^^ToW x) l/^7i'e*^&GtaSr7«c,yt Pla~
tonis vcrbis vcar.Melius & fohdiuserudiebantur breuibus Aphonfmis&Symbolis,quam nos*
longis concionibus.Fuicenimolimeadocendiratiocum Theologis > tum Philofophis com-
rriunis & familiaris,vtid quodbreuibus Aphorifmis proponeret,idem ccrtis fignificarent fym-
bolis.Lapfo hominehic Aphorifmus propoficusvoccDei eftiSemenmulieriscontereccapuc
ferpentis .Symbolum,quod quadam imagine idem iignihcabat,fuit oblatio diuinitus Patribus
commendata.

Abel itaque cum fuas offcrret vi£timas,in Aphorifmum propofitum refpiciebat,& oftcrens
hxccogitabat.Primum mortcm vidimxintuens,admonebacurdemorce, in quam incidcrac
genus humanum propcer peccatum : vnde haud dubie ingens dolor in animo cius cxcicacus-
eft.Deinde incuens fanguinem viccima?,admonebacur fa&se promifsionis de Mefsia.cuius mc«
rito & inccrceflione placari iram Dei iuxta promiflionem ftatuit,vnde & cdnfolario in corde
nata eft,& fldes,qua Deo acceptus fuit per Iefum Chriftum. Hac fide iuftificatus fola, veram
fanditatcmiuxtavocemDeimeditatuseft,Dcum pra:dicans & laudans proptcr iuftitiam &:
mifcricordiam.AtqueitaAbel,imagine Deiin fequodammodo rcparata,vcrumcultum Deo
Pr2ftitit,quem cultum pofteamortefuaconfirmauit.Nam cu Cain frater & hypocrita ipfum
a confelTione promifti Seminis & vero cultu auocarc ftuderer,potius mortem oppetere voluic
quam in impium fratris decretum confentire,lignin*cans hac fua conftancia, quod is demum
vere Dcu colat,qui obedicntiaerga Dcum,& Chrifticonfefiionem omnibus rcbus mundi,at-
queadeo vit2ipli,quanihilhomini carius elTe folet,anteponat. Exhoc ergo verbo & figno,
primis parentibus poftlapfum tradito,apparet,quodeadem religiofuerit eorum poftlapfum,
qu^antclapfum ciat.Etii autemquajdam circumftantia? cxternje accetferunt propter depra-
uationem nacure,& promiftioncm reparationis,tamcn fubftancia cultus Dei eadem manebar,
atque ad eundem finem tendebat,licet imperfedius.Hic cultus Dei purus durauit in Eccletia,
qua: fuit pcrexigua,vfqueaddiluuium,hoccft,annosmi)le lexccncos quinquagintafex.Nam
Caini pofteritas carnalitcr promiflionem intelligens,pcr(ecuca eft vcram Ecclefiarrj:fibi Eccle
fixciculumvfurpauit:vcrumcultum Deiin prophanam hypocriiin &f«pcrftitionem commu
tauit.Porro cum hvpocriiin & fupcrfti tionem cum aliis horrcndis fcclcribus diluuio puniuif-
fet Dominus,Noha:verbo&fymbolo verum Dci culcum ltcrum commendatmon nouuqui-
^cm,fedprorluseundem,quemabinitioinftitucrat.Verumcnmhuc hypocnfi& fupcrftitio^
nckphcc & Cham tyrannidc profligaifet,maniit in fola familia Parharche Sem.Is enim refte
intcllii;enspromiiiionem&eiusSymbolum,Deumex fidccoluit clqueobcdiint,quernadmo-
dum Abel&Nohefecerunt.Etfiautem&verbum& Symbolum traditum primis Piretibus,

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

1343 EPISTOLA. *S44

Deusimpium mundumdiluuio perdiditfet propter defedione a vero & puro cultuDci,pr°"
mifit Nohae &: eius pofteritati,fe poftea mundum diluuio non pcrditurum. Huic promiffioni
fymbolum,nempcarcum ccelcftem,adiecit,quierat promiffionisquoddam/w^o^sv. Arcu
itaque qui in nubibus apparere folet,verbi fui nota infcripfit Deus , vt quafi iigillo promifuJ111
illud fuum ratum fore confirmaret,quo fe non folum Deum Nohae,ciufque poftcritatis, cuius
fe in fidem chentelamque contulerant,futurum receperac.-verum eciam fe deinceps hormncs
nunquam aquaruminundacionibus deleturum. Hoc igicur fymbolum intuens Nohc & Sem,
exemplofandi Abelis,Dco vcrum&: fpiritualem culcum exhibuerunt.

Sequicur Abrahami aecas vfque ad cempora Mofis , qua aetate idcm cultus &: vocc Dci &
nouo fymbolo Pattiarchis eft commendatus.Nam decrefcenteiam fapientia, qux fuit in pn*
misparentibus,vt verboclariori,icafymbolo euidenciori opuserat. Vexbum igitur Abralu-
mo propofitum fuit hoc:Benediecntur in femine tuo omncs cognationes terrar.Sy mbolu ver
bo additum crat Circumcifio genitalis mebri in mafculis. Vt ergo verbo docuic,vcruque cul-
tum rcquiiiuitrlta fymbolo idcm fecit,quod erat dodrin£&: cultus figillum. Cum cnim ait,
Benediccntur in fcmine cuo,tria apercilTime infinuar.quorum primum eft repetitio accuiacio-
nis tocius genet is humani proptcr peccatum &: defedionem a Deo. Nam cum promitcit bc-
nedidione,fignificat eos in maledidione hasrere, quse maledidio peruafit in homines omnes
cum peccato. Alterum cft repeticio promiflionis feminis & benchciorum eius , quod Adamo
didum erat fub his verbis:Semenmulieris conteretcaputferpentis.Id quodhiciignificantio-
ri vocc bencdidionis exprimitur.Nam benedictionis voce figmficatur fauor Dei , reconcilia-
tio,remifiio peccatorum,&. iuftitia propter Chnftum,qu.emadmodu Paulus, Moiis inccrpres,
cxponic.Tertium eft indicacio noftra? imbecillicatis,quod noftris viribus non polsimus bene-
didionem nancifci:ied oportercnos eam obtinerefldein femen promhTum. Hanc fidcm A~
brahse fecuta cft obedicncia in cota cius vita,iuxta pra:cepcum:ambula coram mc &: efto pcf"
fectus,quam obedienciam fandus Patriarcha declarauit vidima fllij. Quaci cnim fecerit obc-
dientiam crga Deu,ex eo apparet,quod pocius volueric vnigenicum filiu Ifaac , que genuerat
infenedutc,cuitam magnifica: promifiioncscranrfada?, admandatum Deimadare, quam
abobcdientia erga Dcum rccedcre.Symbolum veroaddituma vcrbo interpretationem mu-
tuari dcbet.Nihil enim aliud Symbolu eft,qua afpedabile verbu.Tria proinde fymbolu ponit
oboculos.Nempenaciuicacc noftram carnale eftecorrupca.Deinde promifTum eiTefemejpc*
quod natura reparabitur.Tu circumfione carnis fignificari circumcifioncm cordis , qua am-
putaturignorantia Dei,affeduum impuritas,&: cordis contumacia:vt nouus homonafcatur,
geftans imaginem Dei,in verafandiute & iuftitia.Ecce quam aptequadrant hxccum prio-
ribus.Vox quidem mutatur Jed fignificatio manet.Hecin verbo & infymbolo varietas huma-
nx imbecillitati i'eruit,&: ignoranci^ noftras medetur.-non aliquam nouacolendi Deu rationc
pr2efctibit,quemadmodum carnalefemen Abrahae autumauit.Nam quemadmodum Cainita?
hypocrifin.-reiedo purointellcdu verbi& fymboli,amplexati,perfecutifunt Abclem &:imi*
tatoresfideiiplius.italfmaclitx inhceracircumcifionish5erentes,fpiritu ncgledo, pcrfecuti
func verosfilios Abraha::exquo fadum eft , quod vcrus cultus apud pauciffimos remanfe-
ric. Namcum exularent in ^Egypto Patres , fola familiaIofeph,mortuo Patriarchalacob,
verum culcum recinuit,qui cum poft eius morce tantum non extindus eflcc,Deus nato Mofc
in iEgypco,& agenteiam 8o.annum,apromifiionefada Abraha? j4o.anno, verbil icerupro-
milfionis rcpccit:muka addit figna,&,vc conferu.uccur culcus vcrus , crexit regnu &: facerdo-
tiu.Tametii autem idcm verbu &: idcm iignu Mofi commcndat,quod ante Patriarchis com-
mendarat : tamen longiores conciones & plura infuper figna adhibet prout cius setatis ratio
poftulabat Qua: omniaad cundem fcopum collimabant, &: cundem cultu Dei fpiritualem ho
minibiis commendabant.Nam in defercof vt prxteream rubum ardentem , &: columnas ignis
&:nubis)Man,Petra, &:Serpensameus, vt fymbola dodrina: &cultus Dci proponcbantur:
quajcria lignificabant Chriftum olim promiiTum.Manenim,Paulo intcrprete,fignificabat cr
bu fpiritualc,quo noui homines,perChriftufadialuntur in Chrifti rcgno.Pecrafigurabatpo-
tum fpiritualem,quo crcdences reficiuntur.Scrpens fufpenfus adumbrabat Chriftu fufpende-
dumin aram crucis pro peccacis mundi.-quemadmodum ipfcChriftus fymbolum hoc incer-
pretatur.Intuitus in ferpcntem ameum typus erat fidei,qua homines iuftificaci 6c viuificati co
ram Dcoambulant,&: ad perfedionem afpirant- Verum poftqua populus in terra promiffam,
clu? typus crat cceleftis patria;,incrodudus erar,plura adhuc hgna voluci afpedabiles cociones
ci propofitse funt,ex quibus pauca quedam attingam : na omnia perfequi inftituta breuitas no
pcrmictit.Tota quidem rcfpub.fignificat Ecclcfiam:faccrdociu &: regnum figurant Chrifturn,
qui facerdotio fuo placat iram Pacris iuxtapromiffionem primam,&: fuo regno deftruit regnu

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

l34y EPISTOL A.

Diaboli, peccacum&:mottem:&r vtroquereparatimaginem Dei in homihe3ad quam hom<*
eratcreacus,vcica rurfus ornacus imagineDei,veraobcdientiaiprumcolataccelebrer.

Ceremonixmult£funtaddita?,quarum fpiricualis fignificatio primam promiffioncm ex-
plicacaccultumDeilpiritualemcommcndat. Verum quiamulta: func, paucas cafqueillu-
ftnores cligam,&: brcuiter excuciam. Sacerdotisornatus , annuaoblaciofummi facerdotis,
arca fcederis,agnus phafe,fanguinis afperfio,baptifma,quotidiana?oblationes,i]ngularemha
buere rerum fpiritualium iignificacioncm , qua? omnes dulces habent mediracioncs de Me-
diatoris conditionibus &: piorum officio. Sacerdosfummus laminamin froncc& veftes mun-
das geftauir.Lamina aurea diumitatem Chrifti figmficabac.vcftis vero munda bumanitatem ;
fedmundam &: puram abomni peccaco.Quod autem facerdos femel in anno incrauit in San-
&a San£torum,rypus fuit Saccrdocis Chnfti, qui vna oblationc confummarct fanitificandos.
HocapertcExod.28;38.indicatur,vbiDominusait:vtfitei placatus Dominus. Dcindeveftes
Sacerdotis figurant fanftitatem,qua ornatos vult eiTe fuos faccrdote-s Dominus, quemadmo-
dum Dauid Mofis interpres exponit,cum ait,Pfal .131.9. Sacerdotes tui induantur iufticia,&:
fancti cui exultenc. Arca focderis fignificac populum Dei,cu quo expreflo verbo pa&um fecit
Dominus.Tnhacarcafucrunttabulxlegis,qua:tegebantur in arcalamina aurea:qua renihil
aliud ii<mificacum fuic,quam quod habet prima promiffio,Semen mulieris conterec caput fcr-
pentis,nifi quod fymbolum dulcius rem cxprimic. Tabuke enim decalogi in arca teguntur au-
tealamina,qu2C dicitur propiciatorium. Hoc eft,Chriftus,qui cft propiciatio pro pcccacis no-
ftris,tcgit m Ecclcfia peccata hominum,aduerfus iram &: horrendum iudiciu Dei,qurd quejb
hoceft aliud,quamfemenmulieris contcrctcaput ferpentis ? Ita hunctypum explicac Moiis
incerpres Paulus Rom.3. Iuftificamur gracis per illius gratiam,pet redempcionem qua? eft i n
ChriftoIcfu,quempropofuicDcuspropiciatoriumperfidcm in fanguineeius. VtenimPon-
tifex Hebrzorum folebat femel fingulo quoque anno propiciatotium imbuere fanguine cu
in Sancla fanctorum ingrcderetur.ltafummus nofter pontitex Icfus Chriftus fcmcl obtulit fc
Patri pro peccatis mundi,&: auernam rcdemtionem reperit. Agnus Phafe habuit etiam figni-
ficationcm fymbolicam , quaprimapromiOio veluti viuis colonbus depingebatur.-cuius cy-
pum cxplicat Paulus,cum ait.i.Corj.y.Et Phafe noftrum immolatus eft Chriftus. Quod au-
teni ^e agnus de grcgefumebatur,innucbat Chnftum carncm noftram a{Tumfiire,& infirmi-
tatescarnisnoftrxculiiTc&pcromnianobifcum (imilitertentatumabfque pcccato , vt nos
quoque cocleftes,qui terreni, fpiricuales,qui carnales fumus,rcdderec. Quod auccm de Agno
dicitur-Immolabitqueeumvniuerfamulticudofiliorum lfrael, fignificatur non propter v-
num& alterumobiiiTeChriftum : fed propter Eccleiiam, hoceft,propcertotumcorpusfcri-
ptorum in libro virx.Sanguinis afpcrfio apertamhabet fignificationcm.Symbolum emm fuin
ianguinis Chrifti,efFufi in ara crucis,quo afpcrfe confcientia: noftre. mundantur a mortuis o-
penbus,quemadmodum cvpum hunc a*tor Epiftolz ad Hebrxo^ pie explicac. Eodem perci-
nent baptifmata & quotidianx oblationes.Figurabant enim hxc in genere ciim purgationem
illam,qua Chnftus abmic & cmundat nos ab omni iniquitate,tum fanftitatem veram, quacre-
dentes 01 nantur,vt iam imaginem Dei rcprsfentare incipianc in gloriam & laudem Dci. Hxc
lcgiscypicafuerunc fymbolicas interprctationes primaepromilfionis, quas qui mcellcxcrunc
cum Adam,Abele,Sech,Enoch,Noha,Abraham,&:c.vcrum cuicum & fpiricualcmDcoexhi-
buerunc,nondiffimilem quo ad fubftanciam culcus attinet , fed omnino iimilem,im6 eudem.
Sedquidhicfit?Sicuc Cainitxpromiifionemcarnalicer incellexerunc, &cx fymboloaddictf
fecerunc culcum pcr fe.-ica hicmaxima pars Iudasorum , omifto fpiricu^liccramadmiracaeft,
cultum Dei pofucrunc in iftis excernis ncibus fi nc fide: quem errorcm taxat grauifsime Do-
minus apud Prophctam If.1.11. vbiait : Quo mihi multitudinem viaimarum veftrarum,dicic
Dominus>& paulo poft:Ne oiferatis vltra iacnficia fruftia,incenfum abominatio eft mihi. Ec
huius rei cauiTam mox fubiungic.cum aitJniqui funt coetus vcftri,calendas vcftras & folemni-
tatesveftrasoditanimamea.Hisverbisiignificat Dcus,non ita fe infticuilTcccrcmonias,quaii
cas vt cultum rcquircrcc fpiricualcm,fed vc in iis populus fe ad piecacem exercerec : obfirma-
rccquefidemfuam,magifqueacmagisfcfeinpuro culcu Dei concinercc.Vcrum vcnacurafu-
Pcrfticiofi func homincs,maxima pars per hypocriiin abdufta cft a vero ceremoniarum vfu,ac
inearum obferuationeproram & puppim,vtaiunt,iu*falutis collocarunc, quorum errorem
mifsi Prophecsccum arguercnc, rapci func ad fupphcia tanquam in lcgem Dei blaiphemi. Ex
his patct fummum fuifte confenfum ipforum>qui in repub.Mofis vixerunt,cum in do£tnna tu
in cultu cum fandis Pacribus ance diluuium & poft diluuium,vfque ad vocacioncm Moiis, &:
a Mofc vfque ad Chriftum.Quid enim hic requiritur pr^ccr agnitioncm pcccati,fide in Chri
ftum , muocationem,fanaitatem,obedientiam,& alias vircutes , qua? ad reparandam imagi:
nera Dci in nobis canquam partes requiruncur?

Ll- }.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1347 EPISTOLA. *348

Reftat poftremaxtas , qua *of©- arternus iuxta vaticinia affumfit femen mulieris, hoc cft»
naturam humanam,vt contererec caput ferpentis ,hoceft,vtIoannesini.epift.cap.3.8.inter
pretatur,deftruerec opera Diaboli Hic Mofis &: Prophetarum incerpres&: complctor, cun-
dcm cultum Dei iam fere collapfum verbo &: fymbolis reftituit, iuffic prsedicari pcenitcntiam
& remiffionem peccatorum,credences in fe ornat fuaiufticia,donac Spiritu lan&o , excicac 10
iis motus congruentes legi &: voluntati Dei : breuiter , reparat imaginem Dei,ad quam pr1-
mus homoconditus erar,iubec vc icaluceatlumennoftrum,vt glorificerur Pacernoftcrcuele-
ftis. Hunc eundem cultum fuis difcipulis commendat, quem; ipii voce &: vita docuerunt &
exprcflerunt. Verum vt perpetuo hunc cultum conferuaret Ecclefia, verbum ccrtum tradi-
dit,ac verbo duo externa veluti figilla appofuit,Baptifmum &: ccenam Domini.Vcrbum pn*
mam promiffionem clarius interprccacur.Signafuncafpe&abiles qua^dam conciones,qu£ide
quod verbumdocenc&:otTerunc. Scdquid flt?Vtolim Cainitae,Camic3E,& Pfeudoifraelic*
vcrbum corruperunc,8c ei carnali fua ftulticia humana fomnia aftuebant.ita hypocrita? a ver
bo deficientes,in hac poftrema mundi a?tate,culcum Dei confpurcarunt,donec ha?recicorum
furiis&: regno Antichriftidodrinarurfus ferecum veris cultibus , facramentis parrim con-
fpurcatishumanistraditionibus, partimmutilatisobrutaiit. Canerum ance 40. fcreannos
excicatus Propheca Dei beacus Lutherus,refticuic do&rinam &: culcum vecerem,quem & prl
mi noftri Parences acceperanc a Deo,&: Chriftus fuac Ecclefiaj commendarac. Atque hunc ve
rum &: pcrpetuum cultum Dei ciTe,quem noftra Ecclefia hodictuetur,clarifsimc intelligJtis>
quiipfumad normam Patriarcharum &: Ecclefia? Apoftolica?retert. Sed quid nobis accidit?
ldem fanequod primis parentibus,quod Abrahamicis,quodEcclefia? ApoftolicsE.Diaboluse-
nim coco impecu ruic ad pcrdendum Euangelium &: vcrum cultum Dei abolendum: atqueia
noftra aecace furioiius agir,quia nouic exiguum fibi reftare tcmpus , quo liceac ei in Ecclcuam
Chriftifa?uire.Quibusautemtechnisifte aduerfarius Chriftiad deiendam finccram doctri-
nam &:verum cultum vtatur,resipfahodie palamloquitur.Primum enim regnum, illudquo
amplifsimum,nempe Turcicum erexit,quod palam blafphemat nomen Chrifti. Deinde aliud
regnum, quod Papatum vbcant,ftatuir : quodetfi non proflretur fepalam aduerfari ChrifiV
fingulari tamcn dolo &: fraude regnu Chrifti inuadit,do£rrinam corrumpic,facramenca con-
taminac,breuicer,verum culcum Dei peruercic.Papa enim,minifterij ciculo primatu alfecutus,
omne fuperftitionis &: idololatri-e genus in mundu inucxit, adco vt poft nacos homines nulla
vnquam fic audica violencior incolerabiiiorque cy rannis, nullumque exciteric idolomania: ge
nus,quo grauior irrogaca fir maieftati diuina? iniuria, &: quo Chriftianorum hominum men-
tes prodigiofius finc fafcinacar.Pofteaquaaucem hac ex parce fuas fraudes deprchenfas cogno
uic Satan,non agic inducias,fed fua,' impiccacis miniftros conquiric,quales funt Libei tini, A-
nabaptifta?,Seruetiani, Antinomi&: alij,qui docrrina repurgatam &: facramenta rurfus fu?
impuro roftro fcedarc conancur. Ac vero cum hifcc fuis conatibus animaduertit fe non poilc
curfum Euangelij,&: puri culcus Deiimpedire,aggredicur alia via , qua inceftinisdiffidiis di-
ftrahacac hoftilircr incer fecommiccac illos ipfos,quosanimaduercic leriam prxca?ccris medi-
tari Ecclefie; ac vcrxreligionis refticucionem,nc fcilicec coniunctis ftudiis &: confiliis hoctam
prxclarum opus vnanimcs moliantur. Pra?cerea fubinde quofdam c caftris Chrifti exturbat?
qui Apoftata? fa&i grauiffimum damnum Eccldia: inferunc : incer quos funt , qui nouam ra-
tionem conciliandi odium purx dofcrina? apud innrmos &: impericiores cxcogicanc. Colli*
gunc enim antinomias in dictis corum , quorum opera Deus eft vfus in hac extrcma fene#a
mundi ad repurgandam fuam Ecclefiam : cum tamcn in nulla parte fundamenti do<ftrina?j£
culcus Dei poffinc vllam vcram Ancilogiam monftrare3vtuc fc in mille formas Procei ifti tras"
forment. His machinamentisSatana; vidcmuseftectumeiTe,quodobftinatiiintra6ti confir-
matioresin fua fuperfticionc : infirmiores ac imbecilliores magna ex parce fuccumbanr,
cum piorum omnium ingenci dolore:&: hifi Chriftus acceleraueric fuum aduencum,mccuen-
dum cft,ne rurfus fuperioribus cencbris plerique inuoluancur. Quid nobis quarfo hic facien-
dum cft,fracres?Cauenda:func infidixSacana?:refpiciendum eftad exemplamaiorum, Abelis»
Abrah*B,Prophccarum , Chrifti, Apoftolorum : horum ccecui in doc"trina,culcu,inuocatione
nosadiungamus : non turbcmur multitudinchoftium nonmoueatnos numerus transfuga'
rum.-non trangamur animo in cruce &: xrumnis, quas pios perferre in hoc mundo neceffe eft-
Non tantum reipiciamus adhumilitatcm Ecclcfia?,quxin hac vitahumiliiacecconremca:fed
cciam incueamur Chriftum criumphancem,quieos , quosconformes fibi facic inhacvita,o^
limbcataimmorcalitatisgloria donaturus eft,modo conftantes perfeuerauerint vfquead finc-
Meminerimus grauiffima? fencetia? Chrifti:Vigilace&orace,neincrecis in cenracione. Qu°^
vobisfinquit)dico,omnibusdico.Teracmudus : folicitat carorturbanthxrcticoru agmina:of*
fcndunt doctrinae &c moru fcandala:fuciles fuperboru hominu rixa» moleftat:aduerfus ha?c o-
mniapr^fidiu tutilTimu eftinuocatio Dei.No enim fruftra dicitSalom6|Pro.i8.io.Turris fov-

cifTun^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

549 EPISTOL A. W

ti!rimanomenDomini,adcamconfugict iuftus& faluabitur. In inuocacionenoftrarcfpicia-
musad EcclefiamProphecicam & Af oftolicam^&muniamus animosnoftrosaducrfus Maho
meticas & Papifticas idolomanias &: hxreticorum cw*;uWc. S*pe cogitemus quam nrrois Sc
immocis fundamentis nitatur Ecclefix perpetua doftrina,&: conftans hcciefix Catholicz cul
tus Vemant vobis in mentcm patefadionis diuinz , quibus Deus iuam voluntatcm homim-
buspatefecicquando locutus eft cum fandis Patriarchis & Prophetis : quamfuam volunca-
tem multis ftupendis miraculis conflrmauit,cum m veteri,tum in nouo teftamento. Afpicia-
mus dulciffimum confenfum Mofis,Prophecarum,Chrifti, Apoftolorum in do£tnna&: cultu:
incitcmuradconfcfsioncmcxcmplototMartyrum,quicum Abel protomartyiedodnnani
cceleftem fuo fanguinc confirmarunt. Abftineamus a futilibus difpucacionibus , qmbus vm-
culum pacis,quod eft dilcftio,foluicur*& magis piz vit* ftudeamus , quam argutis & inunli-
busdifputaciombus, exquibusquid maliorcum iitin Eccldia.nonfincmagnodolorcanimi
coeito Etii aute his regnis eft fumma(nt Deo gracia)adhuc traquilhtas & omnibus Lcclefiis
Pius confenfus:tame pietas fuadet,vt afficiamur eorum calamitate,qui hodie affliguntur pro-
pter quotundam intempeftiuas rixas,quibus multorum principum & aliorum animi vuhie-
rantur Verumcumhismalis mederinon potfumus,confugiamusad illum,quiioIuspotclto-
mnia * Oraceigiturcumroca Ecclcfia Chrifti arternumDeum Patrem Domini noftn Iciu
Chrifti,vt fibi Ecclefiam in hac vita colligac , & in ea puritacem dodrinx , & verum

conferuet-vtipfumverecolamus , &in omni zternicate celebremusacdiligamus. Orate,
vt<rubernetfuofpirituregemDominumnoftrum clcmentifsimum , D.Fndcncum eiusno-
minis fecundum,qui vt Patri fanctifsimo in regnum1 fuccefsic : ita paternarum vircucum hx-
res exiftic verifsimus-non folum iuftitix & squitatis amantifsimus Princeps,vcrum ctiam bc
clefiarum fcholarumque fautor & patronus optimus,imo nucncius fidelifsimus. Orate , vc
Chnftus fuofpirituregatregni Confiliarios , & alios nobilcs & gubernacores Ecclcfiarum,
policiarum,fcholarum,&: Oeconomiarum , addacque ipfis ammum, gloriam Dei , vcram do-

ftrinam & honeftatcm difciplinae confcruandi , vt tranquillam & quietam vicam dcgamus
cum omni piecace Sc honeftace.Orace pro omnibus regni ftatibus , vc omnes dulci concordia
coalefcanc ficalij aliosfubleuenc,vcmaiorcscogitent,infcriorcscohxrcdcs rcgni Deifccum

futuros vt inferiores fuperionbus obcdianc in Domino, vc Paulus przcipit: vt ica dulciiiima
harmonia ordinum in hoc regno confticuca,pacifice & cranquille viuamus. Orate,aduerfus
hoftes Regis &c regni. Orate, vt Chriftus impetus Satanx reprimat , ac largiacur hcclciiae
dodores& paftores in veradoctrina&pietate concordes, qui refta doccndo cxemplopi*
vitar doriarn Dei illuftrenc:qu6 candem plene omnes retcfta facie gloriam Domini,vt m fpe-
culo confpiciences,in eandem imaginem cransformentur a gloriain gloriam, ficut a Domini

lam feUq uum eft,vt nonmhil dicam dc meo coniilio , cur videiicet has in Euangelica Do-
minicaliacnarrationcs ediderim inlucem. Antequatuordecim annos priuatim domcft^
cismeisdifcipulisdiaauiqua.damfcholiainEuangcha Dominicaha, quo eorum ftudiahac
opcllanonnihiliuuarem,nihilomninocogitansdecdendo. Scd quidfiequ* paucisdifci-
pulis diaataerant,multiscommunicantur:&: dum animaduerti lftaauide amultisexpcti, ea
nonnihil ante fcxcnnium auxi. lam vcr6 piorum quorundam paftorum preces me impule-
runt vt publicarem&inlucememitterem.Quarccumhic labortotus deftinatusntpiisEu-
aneelir mimfttis,mihi vifum eft fub nomine vtftro,chariisimi fracres, hunc meum laborcm in
lucem emiccere Quod ii quis frudus ad vos inde perueneric, Deo gratias agice,& me De0
veftris commendateprecibus. Hoc vnum ftudiosccuraui , vtdodrinam Cachohc* Ecclc-
fixpuraproponercmfquame^ fchola Witcbcrgcm(iSvlcwxL.annos& adhuciincere cuecur,
przftantifsimivirihuiusSchol^profcfforcs, D Iohannes Maccabxus Alphinas , D.Petrus
Palladius,D. Iohannes Seningius , D.Olaus Chryfoftomus(qui omnes lam ui Dom.no quic-
fcunt exocaantes plenam hberationem pcr aduencum filij Dcijtradidcrunt. In hoc confcnfu
perfiftimus&nos,quiillisinomciofucccfsinuisinha^ : &fcrio oramusDeum, Vtin

hor ronfenfu viuamus &c rooriamur. Non cnim dubitamus,qu,n hic fic confenfus perpetuus
^^MPMc^^ ^mP-- Domini noftrilcfu Chnfti, vc
nos fuo Spiricu coniungac,vc vnum in ipfc fimus.Bene & fehciter in Chnfto valete. Hafniar,
30 .Martij, Anno a Chrifto nato 15 6 1 .

U ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

13 f1

E N ARR ATIO

135*

Tria in

finr;iilis
fcihs con t

DOMINIC A PRIMA
aduentus, Matchan 11.

f appropinejMajfent Hicrofolymis, &
vcniffcnt Hethphage admontem Oltuaru^
tunc lefm mtfit duos dtfctpulos^dtcens eis,
A\\lteincai~lellumtfuod contra voses~iy &
jtylflatim inuenietis jQfnam alligatamjt) pul
lum cumcafoluite & adductie mthi.Et fi quis vobts alt-
quid dixeritydicite, Dominus his opus habet,& conje&im
emittet eos.Hoc autem totumfatlum eil , vt adtmplere-
tur^uod diclum esl per ^Ptephetamydtcentem-.Dictte filis,
Ston , Ecce Rex tum ventt ttbi manfuetM, fedens fupra
Jlfinum &pullumfiliumrubiugalis.£mtci autem dtfci-
pulhfecerunt ficut pr<tceperat iliis Icfus. Et adduxerum
Afinam & pulLum^ impofucrunt fupcr illos veftimenta
fuay& etmfiiperilla collocarmt. Tlurtma autcmturba
sirauerunt veflimenta fua invia.Alij verb cadebant ra-
mos de arbortbuiy& slernebant in via, Porrb> turba cjua
pracedebant,& qtttt feejuebantur-iclamabant dtcentcstHo
fitnna Eilio Dauid^benedtBus qui ventt tn nomine T>o-
mtni^ Hofanna in altifftmis.

ENARRATIO TEXTVS.
Cum hoc de aciuentu Domini fcftum lit omniu '
primumordine,quod in Ecclcfia celebratur, opera?
lidcranda. precium eft,vt admoncamur, qux in fingulis feftis
ipectanda fint, neautcumimpio&prophanomun
do cis in cotumeliam Dei abutamur,aut minus pie,
quam par eft,cadem celebremus no fine multorum
fcandalo. Sunt autcm in vniuerfum tria in fingulis
feftis confideranda. U Hiftoria,qua: fefti fundamc-
tumeft. 2. bencficiu,cuiusHiftoria meminit.3. fe-
fti vcrus legitimufque vfus. Vt enim hiftoria mente
erudititabeneficium Dei,cuius memoriam confir-
mat hiftoria,fidcm alit & confirmatex qua fidegra-
titud > manat,qux Deum proaccepto bencficio ce-
lebrat mentc, vocc,confcfsione,& moribus : in qua
gr.ititudinc vcrus fefti vfus confpicitur.
Apphca- nxc crj1 Gmnibusfeftisaccomodanda funt.Quarc
cum hocfeftum fit inftitutum dc Aduentu Domini,
hiftoria Aducntus, quse ad conceptionem,natiuita-
tcm,do£hinam & facta Chrifti,pra?cipuos articulos
noftri Symboli , pertinet , difcenda cft, beneficium
Dci, quod cft per Sacrificium cxpiatorium faluare
perditam ouem, eft recolcndum:illa mens erudien-
da,hoc fides alenda & confirmanda cft, vt inde me-
tis gratitudo nafcatur,qua Deum,qui filium dare di-
gnatus eft, mente, voce,confefsione & moribusce-
Parres lcbrcmus. Porro vt nobis pnrfens feftum rcddatur
mcthodi. cum m gloriam tum in noftri inftruclionem
vti!ius,trcs locos ordinc tractabo,quifunt:

1. De aduentn Domini.

2. 'Defcriptio Regis Chrisli & eites Regni.

3. De ctutbui hktus Regii ^eorum efficto , atque adeb
de vero vfit (Jrfalutari medttatione /iduentus Domtm.

D E P R I M O.
Quo magis & certiuscrudiamur in Dei laudem,
& noftrifaUitarern inftructionem de Aduentu Do-
mini-noftri Iefu Chrifti, fcx circumftantias cum di-
uoBcrnardo pefandas in co prseponamus, qua? funt:
I. Quisfitqui vcniat. 2. Vnde. 5. quo. 4. adquid.
5. quando. 6. &qua.
TiliusDci \ Vcnit fec jndumGabrielistefrimoniumaltiiTi-
vcmt, mi Filius,a?qualis altiff mo patri in vcra dignitate.
Hinc difcanius q-ianta fit cius Maieftas , dignitas &
poientia.Vcnit Semen mulicris,vcrus homo defc-
mine Abraham & Da.ud, iuxta oracula Propheta-
■rum,& teftimonia Apoftolorum: minor Patre in vc
ralmmaaicatcEx quo difcamus,qua natur^ fccicta-

te nobis coniumflus fit: vt ad cum acccdere no per-
timefcamus.Venit crgo Chnftus,qui idem Deus eft
verus,& homo verus, vna perfona in duab usnaturrs
fubfiftens, qui & potcft faluare, quia Dcus : & yult»
quia naturam noftram alTumlit , vt pro nobis
ma ficret.

II. Vndevenit?coelo venit,e finu Patris venit, quiEcd»
omnia implet,& vbique inuifibiiiter adcft : venit &

in vtero virginis,conccptus Spiritus fan6H opcra,nu
tritur fanguine virginis,nafcitur,educatur , circum-
ciditur,&c.

III. Qupvenit? in mundum venit,qui perip^J^11
fadus eft,inpropriavenit,& fui eum non reccperut,
vcnit in inferiores partes terra?. Atquchoc cftfine
controuerlia magnum illud myftcrium,de quo Apo
ftolus i.Tim.3.i6.Deus manifefi atus cft in cai nc,iu-
ftificatus eft in fpiritu,c6fpechis cftab Angelis,pr«-
dicatus a gcntibus3fides illi habita cft in mundo,fur-
fum reccptus in gloriam.

IJH. Ad quid venit ? Cauffas Aduetus Domini in v^ef
mudu,vox Deipra?nuciat:Typi figurat:oracula Pro- opc»1^
phetaru clamant:verba& facta aducnientis D°niini j»^*
comprobant 1 Apoftolica teftantur prxconia:aco- J-uaB1pi-
mnium fmdorum lasta confitetur Ecclefia. "l^eT

VoxDciad Serpcntcm fuit,Gen.i.i5.Semen mu-cl
lieris conteret caput tuum,quod Apoftolus cxplicas
aif.i.Ioa.3.8.Chriftus apparuit,vt deftruat opera Dia
bolirhuius vocis fententiam ffpe fanclis patribusi-
dem Dcus inculcauit,& potifsimum Abi ahamo di-
ccns Gen.i2.& 22. In feminc tuo benedicetur omncs
gentes. Ex his crgo intclligitur, quod propterduo
adnencrit Chriftus:Primum,vt dcftrueret operaDia
boli.Alterum,vt benedidionem adduceret fuper fi-
liosAbraha?,ho6eft,fupcromnes, cjui Chriftum 6-
de recepcrint,ficuti Ab^aham fecit.Nam cum Adam
fc,& totain pofteritate,fuo lapfuregno Satana: ma-
cipaffet,ac in maledidionem commeritam coiecif-
fet,requircbat iuftitia Dei,vt aut commeritas pcenas
luercmus,aut fatisfacerct aliquis in genere humano
iuftitix Dci vcrum cu nullafinita potetia potuit Dia
bolufuperare,& Deu iratuplacarc,prodiitfiliusDei
dc arcanafuafede,venit in mundu,fit homo, noftra
caufaminferecipit,deftruitrcgnum Diaboli, acira
Patris placat,factus pro nobis victima & faccrdos.

Hoc ipmm multi fi^urant typi:vt facrificia patru»
agnus phafe,afpcrfio ianguinis vacca? rufar fupcrpo-
pulu,atq; adeo Arca fcederis, totum facrificium Aa-
ronicu cum omnibus fuis ritibus & ceremonijs.

Oracula Prophetarum innumera has ipfascaufas
Aducntus Domini cofentientibus fufTragijs clamat:
vt Efaiae 53.4-Vcrc languoresnoftrostulit,& dolo-
res noftros portauit,ipfe vulncratus eft propter prf-
uaricationes noftras,& attritus eftpropter iniqui-
tates noftras.Dominus coniecit in illum iniquitates
omnium noftrum .'Huiufmodifunt plurima tefti-
monia Prophetarum,qua? breuitatis caiiiTa omitto.

Vcrba & facla Chrifti aduenientisidem compro-
bant. Venite,inquit, ad me omncs,qui laboratis 8c
onerati eftis,& cgo vosrefocilIabo.Matth.n-28.Ite,
Qui credit in me no peribit,fcd vita arterna habcbit«
Ioan.6.47.Ite,Ioa.i7.i9.Pro iisfanclifico mcipfum*
hoc eft,me hoftia Deo Pai ri ofFero pf 6 ipforu pecca
tis expiandis:quod no folum multa miracula,qua? fc
cit,quibufqueopera Diaboli deftruxit, conuincunt,
vcrumetia mors ipfa,& ea fccuta gloriofa vidoria.

Apoftolicateilimonia quis poteft numerarc??^11
lus dixit,Ro.4.25. Mortu5 eft pro peccatis noftris,c\:
refurrexit propter iuftificatione noftri. Idc fcribit,2.
Cor.5.2i.Eu qui no nouit peccatum fecit pcccatu,vt
nosfieremusiuftitia Deiin ipfo.Ioa.Bap.clamatJo'
an.i.2p,EcccagausDei quitollitpeccatamudi.I^h*

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

Apoilolus in i.Ep.cap.i.7.Iefus Chriftus purgat nos
abomni iniquitate noftra. ldcfummam benchcio-
rucn Chrifti compkdcWcribit:Chriftus apparuit,
Vtdcltmat opcra Diaboli.i Ioan.3.8.

Deniqj vmuerfa Chrift i Ecclclia has ipfas Adue-
tus Chrilti caufas larta per Spintu Chrifti cofitetur,
itacanensTu ad liberandum fufcepturus hominem,
nonhorruiftivirginisvteru.Tu deuiaomortis acu-
wore leo,apcruifticrcdcntibusrcgnacccllorum,&c.
^m- V. Vcrum fi de tcpore qucris,rcfpondct Apofto-
^ lus Paulus-.Poftquam venit plenitudo teporis,emifit
Deus fiiium fuum natum cx mulierc,faaum fub Lc
gc,vt cos qui crant legi fubnoxi j redimeret , vt ado-
ptionem filioru rccipcremus.Venit crgo ncc fcnus,
nec tardius quam vcnirc debuit.Dehoc aductus Do

«catnis v L Vnum reitat,via viticucw^ r-

hecquoque diligenter requircnda,vtpofsimus rcaa
eioccurere.Sicut itaquc ad opcrandam falutem no-
ftra venit femel in camc vifibilis-.ita quotidicadfal-
uandas animas fingulorum vbicunque cius verbum
coeitatur,lcKitur,pra:dicatur,infpirituvcnit, & m
m&ilis:imSillicfemperadeft,iuxtapromfsionem
Ero vobifcum vfquc ad confummationc fecuh. At-
que tum rurfus apparebit vifibilis ludcx viuoru &
mortuorum,vt qui ipfum antca afpcrnabantur ■ mc-
dicum & faluatorcm,tum fentiant iudicem,& luoru
fcclcrum vindicem iuftiflimunv.de quo aduetu pro-
ximadicDominicapluraaudiemus. Atquc hocpa
cto dc Aducntu Domini breuitcr dichim Ut.
DE SECVNDO,
Sccundus locus,qucm continet textus Euangclij:
, S*>$habct defcriptionem RcgisChrifti,atque cius rcgni,
qu* dcfcriptio confirmatur Zachari* teftimonio,
quod adducit Euangclifta,vt fciamui hanc pompam
non temereinftitutam-.fcdcx voluntateDci & c >n-
filio arcano Trinitatis longe antca prxnunciatam
ka fuiirC.Multa emm h*c p6pa nos docet de conditio-
**** nibus regis Chrifti,& eius regni. fnmmcmm hsc
Chrifti pompa cquitantis in lcrufalcm difcnmcn fa
cit mtcr Chrtftum regem,& mfidi regcs, corumquc
diucrfa rcena.Satis enim arguitha:c contcmta popa
quod Chrlftus ncc mundanus Rcx fit,nec regm cius
adminiftratio fit mundana:Nam Rcges mundi,vt a
fuismaanificia-ftimentur^fplendideprnantur : ita
regnorum mundanorum adminiftratiolplcndorem
& magnificum requirit apparatum. Secundo do-
cet h*chiftoria,quodfub hac vili popa latcat omni-
potcntia & diuinitas quedam.Nam cum ajt,Soluite
& adducitc mihi.ltc:Dominus his opus habcrltcm:
Confeftimdimittet eos,fignificat ChnftusRcx no-
fter , fe diuina fua virtute omnia , quar vult, crhccrc
poffcatqucadeohominum corda& voluntates m
fua haberc manu. _ v , .

Etfi igitur rcgnum Chrifti in hoc mundo apparet
contcmubilc Tamcn fi Rcgis potctiam & diuimta-
tem rcfpicis,nihil coauguftius,nihil potcntius,nihil
dcniquegloriofius.
fea»il Porro vaticinium Prophctx tria continct.pwwiw»
» exhortationcm ad Ecclcfiam iam deicctam & planc
^10 confternata, L*tarc,inquit,& cxulta fiha Sion.Hin
docemur,quod ad deicdos & coftematos,planequc
contritos fpiritu pertincat Euangelium. Detndeco-
unrr Ur,r ™ir inium mandatu Dci, vt huic rcgi ho-

EVANGELIORVM. *3f4

illepromiiTus Rcx,de quo tot extant teftimonia,qui
reftituet regnum Dei,quod Diabblus inuart,ac pc£
cato perdidit.Hunc regem manfuctum & mitem ef-
fe dicit,vt eum non fugiamustanquam crudelem ty
ranum:fedpotiusplena cum fiducia accedamus,pc-
tamufque ab eo promiifam falutem. Qiiod autem
cum paupere efte pr^dicat,id ad prsefcntis vita? con-
ditionem referendum cft : quia ideo paupcr effe vo-
luit,vt nos Spiritu paupercs ditet, & anernum bcet-
D E T E R T I O.

Huius Rcgis ciuesfub pcrfona difcfpuloru Chri-cin«
fti&turbx defcributur,quosnosimitari debemus,teSnl*
mod6 intcr ciues rcgni Chrifti ccnferi vclimus. L cu Eorum
difcipulis Chrifto adducamus Afinum:hoc eft , nos, o^iuw
quibus miniftcrium vcrbi deman4atum eft. omnia,
quse nobis prxcepta funt , in gloriam Chrifti & eius
regni propagationem faciemus. II. Veftimcnta no
ftra fternemus fupcr Afinam : id quod tum dcmum
faciemus,quando facultatcs nofirasad confcruatio-
ncmminifterij cbnfercmus. III- Ramos quoquc
ca?demusdearboribus,& obiiciemus Chnfto : hoc
e(r,Chriftum prsedicabimus , & agnofccmus pcrpe-
tuum Rcgem : cuius rcgnum perpetuo inftarpalma?
florerc optabimus,vtnullis operibusajrumnaru hu-
ius mundi fuccubat.IIII. Clamabimus Hofanna:hoc
cft,ex fidcinuccabimusj&confitcbimifrhuc Rcge,
ccrti quod eius rcgum fit benedi&um in cxcellis.

Hinc iam brcuitcr colligamus,quis fit vcrus vfus, vfus »
&falutarismeditatio huius fefti de falutari Chrifti^Vul
Aduetu. Primum itaque ftudeamus vt hic Rcx ad nos fefti.
veniat.Quomodohocfit? Verapoenitentia accerfi-
tur,fola fidc retinetur,puro cultu dclectatur. Deinde
admoneamur gratitudinis,vt ipfum mente,vocc,co-
fcflionc,& moribus celcbremus:qui noftra cauiTa ad
nos venit:qui fadus homo dedit feipfu pio peccatis
noftris,vt eriperet nos dc prsfenti feculo malc,iux-
ta voluntatem Dci & Patns rfoftri:Cui gloria in fe-
cula fcculorum,Amcn.

magium pra:ftemus,qucmadmodum fccundusquo-
quc Pfalmus hortatur,cum aif.Ofculamini fihu_7V
n^contincthocvaticiniumdefcnptionem^
quod fit Rex Ecclcfix promiflus.
fi diccretjhic cft undcm

quc Pfalmus 1

Chnfti, nimirum
Ecoe,ait,Rcx tuus vcnit:ac

DOMINICA SECVNDA
aduentus,euangelium Luca: 21.

E%unt figna in Solt>& Luna,& Stellis^ in terru
nnxictasgenttum perdeffcrationcmscfinanrc ma-
ri,&flt&u,extabcfcmtbu6hominibwprA timorc & cxpe
ckitionc eorurn^Hdt /uperucnicnt orbitertarum. Navtr-
tu ta coelorum mouebunjur. £t tum vtdebunt Filium bo-
minisvemcntem in nube cumpotcftatc & gloria magna.
Hii autcmjieriinciptentibusfufpictte & attolltte capitA
veflratfuoniam appropiwjuat redemtto veftra. Etdtxif
eisftmtlttudincmVtdctc ficnm & ornnes arbores,cH pro-
trudunt tam gcmmas,ccrncntcs->ex vobis ipfisfiittsy ejnod
tam tnfiet aHas.Ita & vos^cum vidcritis h*cfieri,ft irote9
efuodinfiet regnum Dei.ssfmen dicovobis-,non prateribit
ttas hac,anteyuam omniafhEh, fiieriTtt. Ccelum clr terrx
tranfibunt,vcrba autem mea non tranfibunt. Qauete aute
vobisfne cfttandograuctur corda veflra crapula & ebrie**
tate,& curis butus vitst, & (uperueniat in vos repentina)
dics tlUjancjuam lacjucut enim fuverueniet in omnes, qui
fedent fuper faciem omnis terra. Vtgilate ergo omni tem~
poretorantesyvt digni habeamint fitgerc ifia omnia, quA
futura funtydr fiare ante Ftlium horninu,

ENARRATIO TEXTVS.

Quemadmodu proximodie Dominico Ecdcfia Deftcfu«-
memoria Aduetus Chrifti in carne recoluitrlta ha?c ^jjj^
Euagelica lectio de fecudo ipfius aduentu traclat,&
pertinet ad Articulu fidei noftra?, quo mente & ore
confitemur eundc Dominum,qui prius venit,vt ef-
fct Mediator& Saluator infc credentium, Yenturu
Li. iij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhac
LN 857 2° copy 2

OccaGo

huius co

cionis.

Biftribu-
tio.

13J) ENARRA

;id iudicandum viuos & momios:vt illi,qui Chriflu
in hac vitareccpcrunt, & Saluatorcm ag.noucrunt,
sctcrna donentur vita,rcfufcitatis corpoiibus& qui
cu fpreucrunt,indulgcntcs fuis affecr.ib.in cotume-
liam Dci, dignis cruciatibus afficiantnr «ternu.Co
ftituanturautcmhuius Euagclicelectionis trcsloci.
/. De Aducmu ChriHt ad iudtctum.

II . Vfiu frutlm pY&montttonis de eode Aduentu.

I II . Exhortatio Chrtslt ad dtfcipulos* vt fint paratt
ftne impedtmcntis.

D E P R I M O.
Occafione huic concioni dc Aducntu Chrifti ad
iudicium,pra:buitcolloquium Chrifti& difcipulo-
rum ciusdc tcmploHierofolymitano. Na cum ad-
mirarenturdifcipulioinatumtemplijipfe Dominus
rcfpondit,forc vt ita vaftaretur aliquando, nc relin-
querctur lapisfuper lapidcm.Hoc audietes difcipu-
Ii,intcrrogant dc tempore.Quibus rcfpodcns, figna
qua? praeccderent cxcidium Hierofi ■lymitanu cxpo-
fiiit,illos confirmans,nc animum defponderent pro-
ptcr immincntia mala:hinc occafioncfumta tranfit
ad vniuerfale & fupremum iudicium , & quar figna
illud lintprarceflura cnumcrat.

Verum quo omnia ncbis fiantilluftriora,primum
circumftantias quinque,quas textus coplcctitur, cx-i
aminabimus. Dcindc ipfum iudicium cx fcripturis
defcribcmus.

ftantUf1™ Circumftantiarumitaquc TRIMA cfttempo-'
Tcmpo. 1 is.Tcmpus cnim monftrat a fignis, & comparatio- '
ris.cums confirmat.Sunt autem plura fignoru genera,quz
quintupli Aducntum Dominiad ludiciumprjeccdunt.
™> Primnm in Solc,& Luna,& ftcllis cofpicitur,quod
qualc fit futurum,Maic.i3.ca.his vcibis explicat-Sol
obtcncbrabitur,hoc eft,erunt frequentes Solis ecli-
pfcs: & Luna non dabit fplcndorcmfuum , dum vi-
dclicetpatiturccliplin:& ftellxccelo decident , hoc
cft,vidcbutur dccidcrc.Huius gcncris f\^na pra?tcr-
ijfle quam plurima, ha?c noftra tcftatur &*tas. Nun-
quam cnim tot c5tigcrc vcl Solis vcl Luna? cclipfcs. ;

Secundum fignum immincntis iudicij,eft anxictas [
gcntium pra- ckfpcrationc , hoc cft,vt Matthaeus &
Marcus interprctantur:Infurgct gens contra gente,
& rcgnum contra rcgnum,ncc crit locus tutus a bel-
lis. An non huiusgcncrisfignis plcnum elTc mun-
dum,tcftaturhic dies?

Terttf gcncris figna funt maris , fluchuim , acris,
tcmpcftatum,horrcndorumtumultuum, & inufita-
torum quorundam & vchcmetium vcntoru. An no
& huiusgcncris fignanoftra artasvidit qua plurima?

Quartumgcnus fignorurh cx fecundo & tcrtio
raanat , quod cft cxtabcfccntia pra- timorc & cxpc
clationc corum,qux fupcrucnicnt oibi tcrrarum.

Qutntum gcnusivirtutcs ccclorum mouebuntur,
hoc cft,crunt inufitati afpectus in ccelo , & in tcrris
tcrramotus. Brcuitcr,CocUim & tcrra irati iudicis
facicm quodammodorcfcrent,vt peccatorcs iftis irc;
Dci fignis moti,agant poenitcntiam^ & conucrtan-
tur ad Dominum.

Ha?c figna in hunc modum ad cxtrcmum iudiciu
applicat L>ominiis:Vidctc ficum & omncs arborcs,
cum iam cmifcrint folia,vos eas ccrnentcs, cx vobis
ipfis cognofcitis,quod iam prope fit cftastfta & vos
cum vidcritis hxc ficri,agnofcite,qubd propc fit re-
enum Dci.Nam ha?c figna c crcaturis omnibus,quc
flirfum ac dcorfum fcruntur,erunt vcluti pra?cones,
quorum vocc citabuntur homincs ad hornbilc illud
tribunal,qui hic in mundo lafciuicntcs fuam ipforu
falurcm ncglexcrunt, & vcluti cbrij Chriftum falu-
tis a : i to r c m co n t c m fcr u n t .

Prarer ha?c quintuplicia figna, quorum textus
mcmimt,funt & aiia Matth.24.Marc.i$.2.Thcfla.2.

T I O

Dan.2.& 7. Apoc.i y.qua? omnia funt veluti quxdam
afpcctabiies conciones de pcenitentia, quibus Deus
inuitat homines,vt cofogiant ad hlium fuu Domi-
num noftrum Iefum Ch: iftum,in quo f.Jo faluseli'

Sfcww^circumftaria eft,quod is.qui eftriliusDeioni$fr«
Sc hominis,Iefus Chriftus,fit futurus nidcx. Vnde pij «slU £
& impij habcnt quod difcant. Pij quidcm.vtfciant
illum futurum iudicem,qui omnibus in fc credcnti-
bus vitam aftcrnam promiferat addito iureiurando:
Amen dico vobis,Omnis qui crcdit in mc non pen-
bit,fcd habcbit vitam eternam.Harcpromiilio iura-
mcnto confirmata ncquaquam fallcre potcft-lmpij
vcr6,vtvel agant pcenitentiam , relicta lmpiorum
colluuic,cv ita dc falute per Chriftu parra gaudcant,
vcl meminerintj hunc qucm rcnuerunt faluatorem,
adiudicaturum ipfosxternis cruciatibus,vt tum dc-
mum cum fuo magno malo difcant,quamlithorrcn
dum in manusDci viucntis incidcrc. 2

T^r//4circumftantia eft,quod fit veturus in nubcdo>
gloriofus & trcmcndus,non fcruus,vt antca,fcd Do
minustnon iudicandus,fcd iudicaturus : non iam m-
uitaturushomincsadpcenitcntiam,fed impoenitcn-
tcs anernis pcenis puniturus ldquc vt iudcx iuftus.

Quarta circumftantia, qubd fit vcnturus potcns,
cum poteftate & gloria magna,vnde difccndu,quod
& poflit damnarc rcbclles,& valcat stcrna vita do-
nare credentcs.

Quinta circumftantia,cau{Tam Aducntus Chrifti4-^'
id iudiciu(quantum quide ad pios attinct)cxprimit-
Appropinquat redctio vcftra,qua voce Chriftus indi
cat no fore,vtEcclcfia bcnc in hoc mudo fithabitu-
ramon cnim potcft antca a natiuitatc huius mudi h-
berari.Ita fignificat complemcntu bcncficioru Chri
fti crga Ecclcfia,eiTe plena redcmtio^ic ab omnibus
nalis cum qua coniuncta eft perfec"ta fruitio aeterni
Dei cum artcrna la?titia.Ha?c ergo pertincnt ad pio-
rum confolatione. Vcriim,quantu ad impios attinct,
ifte dies Aducntus Domini erit dics ira: & calamita-
tis,non liberationis:ca!iginis & tenebrarum,non lu-
cis:mceroris,non la-titiaj cxitij^non falutis.

Cxterum iudicij forma,Matt.25.his vcrbis dcfcri-
bitur. TUaffi)
Cum autcm vcncrit filiushominis in Maicftatfifti**'
fua,& omncs Angcli cum co,tunc fcdpbit fupcr fcde
Maicftatis,& congrcg ibutur apud cu omncs gctcs,
& fcparabit cas ab inuicc,licut Paftor fcgregar ores
ab hoedis,& ftatuct ouesquide a dcxtrisfuis, hoedos
autc a finiftris.Tunc dicct Rex iis,qui a dextris erut:
Vcnitebencdicti Patris mci & pofsidetc rcgnii vo-
bisparatu iiconftitutionc mudi.Efuriui cnim,& dc-
diftis mihi manduc arc,&c.& iis, qui a finiftris crur,
dicet:Difccdirc a me maledicti in igne aeternum,qui
paratas cft Diabolo & Angelis eius.Efuriui cnim^
non dcdiftis mihi manducare.&c. Atque ita impij if
buntinfuppliciufempiternuu ftivcroin vitaaeter-
na.Et in Apoc.io.n.Sedcbit luper thronu magnum
candidum,a cuius confpcctu fugitterra& ccclum»&
mortui magni & pufilli ftabut m confpcdu thron*
& tunc apcrictur liber vita, & libri confcientiaru,&
iudicabuturcx his^qua^ fcriptalunt in libris,fecundu
opcra ipforum qui bona cgerunt-.ibunt in vitam ar-
tcrnam:qui vcro mala,iu igncm xtcrnum.i

Porro in fcntetia Iudicij duo fpeftada funt. A par- *J|JP
tc Dei bencdictio:a parte hominum,bonaopcra.Cu
dicit.Vcnitc bencdicli patris mei,fignificat cos gia-
tisfiluari proptcr Chriftu,qucm fide rcccperunt.Na
in folo Chrifto bcncdicuntur homines,in gratia Dci
recipiuntur,& gratis iuftificantur.Vcrum cu ad bo-
na operaprouocat,id facit Dominus,non quod Imt
caufTefalutis-fcd propter aliascauiTas,ncpc quia fimt
tcftimonia vcrs fidci & timoris Dci.Dcindc, vt co-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

pefatione a«rurnnaru,qiias ferunt in hac vita, propo-
fita,magis cos adpie fmftcque viucndum cxcitct.
D E SECVNDO.
Jjj.P*- Cur Chriftus prarmonuerit fuos de fuo adiudiciu
SSJJ^ Aduentu,explicar,cu jii ait: Citm h&C fieri inapient,
?m°'u- jpicirey(? attolltte captta vestra. Haecomnia lignaad-
moncbjnt-nos perpetua? cuiufdam:pccnitentia? in
hac vita. fed quid nos facimus ? Videmus ccruicibus
noftris immincre dicm cxtremum:nihilominus pa
nitentiam dirfcrimus , indulgemus noftris affectus.
Qitid faciunt nobiles ? quid principes ? quid do&i?
quid indoai?quidciucs?quidruftici?quiddeniquc
fere omnes ? Quis fcrio de hac Chnfti prxmonitio-
necogitatfpluris facimuspraedium rufticanu, quam
RegnumDci -.imo quis non huius vitar commoda
vel perexigua anteponit faluti animaf ?

D E T E R T I O.
Quia Chriftus preuidit,quibus malis miindus ef-
Co?' fctinundaturus fubfui Adi,entustcpus,exhortatio-
riem inuituitvt cum vitcnt.qus tum maxima mun-
dipartem afalute promifla cxdudunf.tum fc itrc-
nuos pra:bcant milites, qui vigiHjs & precationibus
pucmet contrahunc mundum,fub vexilhs vnius Icfu
Chrifti. Quo autcm ad vtrumq; fmt paratiores, in-
terpomt rationes: nam & diem iftum rcpctc iuper-
ucnturumait,& ifto parto eos omnia cuafuros ma-
la,& conftitucndoscoram Dei Filio pronunciat.
fint Ait crgo : Attendtte vobis ipfis* nejuando grauenw
corda vestra crapula & ebrietate , & curU hmmmimdt.
Harc funt er^o vitanda,crapula, cbrietas, & cura hu-
iusmundi,impia fciUcct & prophana, qua> fidcm
Chrifti extinguit. His malis cum omncs mundi or-
dincs implicari & inuolui manitcftifsimum l.t , co
maais hzc Chrifti exhortatio in cofpectu nobis cflc
dcb°et,ne mundi malis moribus deccpti pcreamus.
fi« Dcinde, ciim fubiungit Dominus . figtlate omrn
tempore deprecantes, docct quibus rcbus occupan eos
oportcat, qui fuperuentura mala cupiunt cftugere.
Requirit in fumma fuga malorum, & ardcns bono-
rum ftudium vtrumque coniungit Apoltolus ad 1 1-
theu,c.^.i2.fcribcns: Abncgantcs omncm impieta-
te,& mundanasconcupifccntias,fobne,iufte,& pic
viuamus inhoc feculo,expectantcsbeatamfpem, &
aducntum glorix magni Dci, cui fit laus, impcrium
& "loriainVccuIa fcculorum,Amcn

DOMINICA TERTIA

uentuSjEuangclium Matthau n.

IOanncsautem cum audtffet in carcere fiffa Chrifti
miljis duobtu dtfctpulis futs , dixtt M : Th es tUt ?«'
ventxtrm eft,an alterum expechmtrtEt reffondens lefii
dtxitVhs Jte rjr renunciate loanm ea^ua auditis & vi-
dettshctvifumrepptunt^cUttdiambulh.leproftmun

dantur, & firdi andtunt, mortuiexcitantur, & paupercs
Utum acctptunt Euangeltj nunotum Et beatmeft
]hU nonfi!ericojfenf«tn me. £»nttbus autemtlJ,, cvptt
lefa dtcere turb* de loanne.Qttid txtjsltsm dcfcrtum vt
vtderet^mnarundincm^ua agitatur a vento} Age,
«tttd eXHftxvt vidcrettstnum homhem molltbus vefttbu*
ImUlumlEccctfHtmolltagcJhnti mdom>bus regum funt.
Adquidextsltsvtdere^numTrophcmf Ccriedtcovo-
excelUnttorem Prophem.Htc tftcmmJt iHofcrt-
ptum eft,£cce ego mttto nucium meum ante fhctem tuam,
qm pr&paraturtu eflvtam tuam ante tt.

ENARRATIO T E X T V S.
Hoc Euangclium dcfcnbit nobis rcgnum Chn-
l&Mdqj dcpUgft Pr°PriiS fUlS ^™h«S>V™tUm

EVANGELIORVM. Sr^S

fcilicet ad cxtcrnam eius formam , qua? m oculos in-
c.irrit,attinct.Nam fi cius arcanam vim rcfpicis ridci
oculis, cft longe fplcdidifsimum & glorioiif»imum.
Hic itaq- folummodo dc cius externa fpccic agitur,
Prxcurfor incarceratur.Vndc moncmur,qubd Chn
fti Rcgnum fub crucc fit conftitutumrmittuntur di-
fcipuli dubitantcs,fcd ad Chriftum /blum. Chriftus
Rcx ipfe intcr paupcres, caecos,furdos, lcprofos vcr-
fatur. Illi curantnr, & rccipiunt Isctum falutis nun-
cium,quodmundipotcntes,nobiIcs,& fapictcs con-
tcmnunt. Brcuiter, vt hoc Euangclium Rcgnunt
Chriftidcpingititaconfirmat Ioannisminiftcrium,
& Chriftum vcrum cffe Mcfsiam promilfum pa-'
tribus ccrtis indicijs cuincit. Vcrura vbcrioris do-'
(5trin32caufa,pra?fcnsEiiangclium in quatuor locos
diftribuatur.Qui funt,

/. Et firsy cr ofjicium minislrorum verbi indicafur.
I /. Interrogatio loannis.
III. %csfonfio Chrtslt.
1 1 1 /. Sncomtum & land ttio I oa nnis.

D E P R I M O.
Ioannes autcm cum audtffet tn vtnculU opera Chrisli, g»»^
adipfttm mittitduos de dtfciptilis /«fef.Ioannes vinculisbl.
confhi&us, fortcm miniftrorum vcrbi cxcmplo fuo
docct:Et idcm difcipulos fuos ad Chriftum mittcns,
vcrum officium miniftrorum verbi oftcndit. Dcv-
troquc igitur ordinc dicam,ac primum dc forte co-
rum in hac vita.

Ioanncshortaturhomincs ad pcenitcntiam,& ac-
cufat fcclcra.Scd quid illi cucnit?Hoc docct hiftoria,
Matth.14.IHic cnim narratur, qiibd, cum Ioanes rc-
prchendilfet Herodem,ac dixiflct,non liccre ipfi ha-
bcrc vxorcm fratris fui, coniedus fitin carcciem,ac
tadcm fupplicio capitis afFccl:us.lftud praunium re-
tulit fan^tus Baptifta ab impio tyrano. Nam:qucm-SimiIflU
admodum medicus, fi furiofi hominis vulnus attin-
git,illudquc curare conatur,non aliud expeclarc po-
tcft, quam vt furiofus in lc manus conucrtat, ac ma-
lum pro bono reddat : ad cundcm mo duiri minifter
vcrbi,fi hominis impij, & potifsimum tyrani alicu-
ius pcccatum rcprchcndit,vt agat pccnitctiam,& fa-
nctur a peccati plaga, non aliud cxpectct, quam mi-
nas,maledi£la,mortcm.Quam autcm vcrum hoc fit,
•1011 folum Ioannis exeplum docct:vcrumctiam to-
tius Ecdefue hiftoria, cumvctcris, tum noui Tefta-
menti.Hinc tot martyres clarcnt,hinc tot Prophcta-
rum neces, hinc Apoftoloruperfecutio, Pauli truci-
datio,Petri crucifixio,& alia atqi alia aliorum fuppli-
cia:qua: nos comoncfaciunt dc fortc fanctoru mini-
ftrorum in hac vita.Scd fcelix eft crux, qua Chriftus
prxclaram pronunciat-Bcata crux,qua? cft via ad ve-
ram & diuturnam victoriam per Chriftum Icfum.

Quarc non dcbcnt miniftri Euagclij proptcr pcr- ofilciunr
fecutioncm ccffarc in ofTicio : fcd loannis cxemplo",-^ (i_
ncitati,ftrcnue faccrcofricium: quodin hispotifsi- mmfit*
mum litum cft. 1. Vt pra?diccnt Chriftum,& mon-
ftrcnt Agnum tollcntem peccata mundi. 2. Arguat
peccata.Sunt cnim organa Spiritus fancti,qui mun-
dum pcr ipfos peccati arguit, ficutin Ioannc vidc-
mus. 3. Pia,fanctaque fiiavita minifterium fuum
orncnt. 4. Minas mundi cum Ioanne contcmnant,
parati ad fcrcnda potius quxuis fupplicia , quam vt
in ofticio ccflatores cflc vidcantur. 5. Si contigcrit
eis in carcercm mitti,& rapiad fupplicia proptcr of
ficium rite prxftitum, quid hicfacient ?ncgabunt
Chriftum?Minime.Scd ad Chriflum difcipulos mit-
tcnt, non mctuentes cos , qui corpus occidere tan-
tum poffunt : fed potius eum , qui vt perdcic corpus
& animam,itafaluarcvtrunquepoteft.Hcc fintbre-
uitcr dc primo loco dicta.

LL iiij.

AD-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*359

EN ARRATIO

i$6o

D E SECVNDO.
Tnes ille cjin venturtu eft,an alium expccTnmui? Huic
u?occa- legationi & intcrrogationi occalioncm pra?buit cr-
ror difcipulorum Ioannis dc xMefsia •. Illi cnim par-
tim externa facie Chrifti ofFenfi(ficut apparct cx rc-
fponfione Domini)partimamore Magiftri decepti,
exiftimabant loannemMefsiam eflfe.Hunc errorcm
Vtadimatdifcipulis fuis Ioanncs,mittit eos adChri-
ftum,vt intcrroget illum, sitnc ipfe Mefsias, an alius
adhuc lit expeCtandus , vtque ifto pacto dictis & fa-
&is Chriftijplcnius crudiretnr dc Chrifto,c|uodipfc
fit verus Mefsias, & non Ioanncs. Non crgo mittit
difclpulos fuos ad Chnftum , quod dubitct ipfe dc
Chrifto, fed vt dubitantium difcipulorum laluti con
fiilat.Difcamus igitur nos a Ioanne humilitcr dc no-
bisfcntirc, nequidnobisarrogantertribuamus :di-
fcamus a difcipulis,obedientiam prasftare fupcriori-
bus noftris,& potifsimum ijs,qui nosrcctaadChri-
ftumvoce&vita mittunt.

D E T E R T I O.
Sed quid rcfpondct Chriftns ? Suntes renunciate
Ioannt,<}H£ audttis & vtdetis. Cxci vident, claudt am-
hulanty leprofi mundantur, furdi audtunt , mortui refkr-
gunt,paupercs £uangeltz.antur: & beattu efi^ui non Jue-
ritfcandaltz.atw in me.
Refpofio- Hoc rcfponfum quatuor continet : figna indubi-
nis partcs tato monftrantia vcrum Mcfsiam,imaginem Eccle-
Ctx iri hac vita,ad quos Euangelium pertineat, & ad-
monitionem,ne quis ofFendaturextcrna facie Chri -
fti,atque cius Ecclcfia?.
i. icfum Probatio,qu6d ipfe Icfus fit verus Mefsias,hec cft.
effc vcru Qincunq; fua virtute caecis vifuni pra?bct,claudis rc-
Mc uin. ^ incedcnditacultatcm,lcprofis fanationcm,furdis
auditum,mortuisvita,& pauperibus,hoc cft,contri-
tis & anxijs confcientijs proptcr fcnfum peccati,an-
nuciat EuageIiu,isabfqucomni dubio vcrus eft Mef
fias.Na Efaias ita dc Mefsia vaticinatur cap.35.4.Pu-
iillanimes c6fortamini,nolite timere, ecce Deus ve-
fter vltionc adducct rctributionis. Dcus ipfe vcnict,
& faluabit nos.Vndc illum cognofccmi:s?Rcfp6det
Prophcta,Tuncapcricntur oculi caecorum, & aurcs
furdorum patcbut:& falict,vcluti ccruus,cla'..dus: &
apertse erfitlinguse mutorum.Idem,Spiritus Domi-
ni fuper me,co quod vnxit me ad euagclizandu pau-
peribus,vt mederer cotritis cor.ic,& prsedicarem ca-
ptiuis libcrtatem,& claulis apcrtioncm.Cum igitur
me vidctis,iuxta Prophctarum vaticinia,ifta preftarc
mea virtute,cur me non agnofcitis Mcfsiam ? Atque
ita Chriftus hac demonftratione fe vcrum Mefsiam
efte conuincit,& fuum officium clTe docct,mifcris &
afflictis opcmfcrrc.
*. imago Imago prajtereaEcclcfia?,& Rcgni Chrifti his con
IcdcG*. fpicitur,cotcpta coram mudo auditorcs Chrifti funt
pauperes,2groti & contepti coram mudo.His Chri-
ftus annunciat falutis via, & mcdctur illoru morbis.
Et queadmodurn tum fanabat corporu morbos, ita
hodic pcccatoru confcictias pcccato vulneratas fanat
& affert letitia cordibus fpirituale: id quod verc fen-
tiut,qui in vera inuocationc voccm Euagclij audiut.
3. Adquos Cum dicit, Paupcrcs Euangclizantur, oftcndit ad
EuanScliSquofnam pcrtineat Euaqclium : nimirumad paupe-

pcrtmcat. 1 . X ° , 1 r

rcs,hoc elt, contntos cordc ob pcccatorumluorum
fceditatem. Vnde in Pfal.51.19. Sacrificiu Deo fpiri-
tuscontribulatus, corcontritu & humiliatum Deus
non defpicics.Ite alius Pfalmus 147.3.0^1 fanat con-
tritos cordc.Et Efaias 57.15. Deus habitat cum con-
trito & humilifpiritu,vt viuificetfpirituhumilium,
& viuificetcorcontritorum.Adeos igiturfolos per-
tinct Euagclium,qui fcntiunt fua peccata, dolcnt &
cxpauefcunt iudicium Dci , & abijciuntpropofitum

pcccandi.Eft proinde Euangelium tera annunciatio
dc rcmifsione pcccatorum, & cdfolatio in cordcper
vcrbum & Spiritum faiu tum,qua? ad illos folos pcr-
tinct,qui agunt pcenitcntiam & credunt Euangeho»
accipiunt remifsioncm peccatorum,donantur lulti-
tia Chrifti,qua illis imputata, tanquam iufti app»rct
in confpectu Dci, donantur Spiritu fan&o, & ia,n
nouacrcaturain Chrifto erfecli,incipiuntDeo cx h-
de obedire, & quotidie fatagunt, vt in omni cogm-
tionc & fcufu abundent,P hilippcn.i. 4 De f(ic

Admonitio Domini : 'Beatus ejui in me offenfos non dalo.
/W^>Priihum fignificat,Ioannisdifcipulos oftcnfos
fuifle in pcrfona Chrifti. Deinde in generc monet
omncs,ne extcrna facieregni Chrifti oftcndantur.vt
velnon rccipiant Euangclium , vcl receptum reij-
ciant , quemadmodum multi omnibus temporibus
orfcnduntur. Cicero fua xtate adeo offcnfus cft fa>
uitutc populiDei, quod nolueritdoutrina Ecclelia^
reciperc.Suacuiq;,inquit,ciuitati religio,L^li^'ft;no
ftra nobis-.ftantibus HierofoIymis,pacatifq; Iudaeis»
tamen iftoru religio facroru, a fplcdore huius impc-
rij grauitatc nominis noftri,maioru inftitutis abhor
rebat nuc veio hoc magis,quod illa gens,quid dcim
pcrio noftro fcntirct,oitcdit armis,qua chara dijs un
mortalib. clfet,docuit,cj> eft viicla,qu6d elocata,&c* pap.ftjrg

Hxc quatuor hodie ctiam Papiftae iaitant:Splen- & fctbnr
dorcm,grauitatcm nominis,inftitutamaioru,&do- coj"^
minium. Vcrum Chriftus hic monct, ne iftis laruis
inamus nos decipi:fcd potius adiugamus nos pufil-
lo & cotemto grcgi, qui vocc paftoris Chrifti audit.
Multo enim confultius eft, cum Noa & paucis alijs
Arcam intrare,& adiluuij periculo liberari , quani
cum maxima & floretifsima parte mudi pcrire. Me-
lius cft cu vlccrofo Lazaro in finu Abraha: gaudcre,
quamcum diuitc epuloneinfcrni tormetis cruciari»

DE Q.VARTO. c^t*

JUis abeumtbtuyt oepit Iefus dtcere ad turbat de foan- ^ lQi<_
ne : Qutdexijslisin defertum videre? &c. Hoc Ioannis njs,
encomium co pertinct,vt ipfaturbamagnifaciatmi
niftcrium Ioannis, ac ipfiusvoci tanquam cceleni
crcdat. Coniungit autem Chriftus in hoc cncomio
omnia,quar probum Apoftolum dccent,& commcn fc A
dat illam a quatuor virtutibus. Primum , a conftan- ftann4*
tia : Confcrtenim ipfum rupi immobili , qux non
agitatur a vcnns, inftar arundinis. Num arundtnem*
ejtu agitatur a vento,extjftts videre ? quafi diccrct,ne-
quaquam talis cft Ioannes:Sed inlKar firma: rupis
potius , qua? nullis tempeftatibus & fluclibus ccdit.
I )ebct crgo verus Euangclij prarco , ncc terrorc Ko-
minum , nec fauorc a ventate defledcrc : id quod,
proh dolorlnimis multi faciunt hodie. , z. A

Deinde, commendat Ioannem a vitxgencre, v> gc»clC'
delicct,quod agat vitam non mollem , vtadulatores
aulici:non fplcndorcm qua?rit,vt quigratiam homi-
num venantur, fcd vitam dcgit , fuo muncrc & fun-
clioncdignamtquxnccinuocationem Deiimpedit,
ncc ipfum in officio languentcm rcddit. Hoc in gpr
nerc ctiam ad omnes vcrbi miniftros pcrtinet = vt ita
viuant,nc vel mollities in moribus confpiciatur , vcl
alijs vanis rebus impediantur , quo minus otficiuni
faciant. ,. Abei'

Tcrti6,commcncat Ioanncm ab cxccllcntia pro- cdgj»
phctia?:preponitenim ipfum omnib.aiijsProphctis. jjjfiegjj
Quart6,commendat cum alcgationc qua fungi- tion^.
tm.Hic efi enim,de ejuo fcrtptum efi-.Ecce ego mi to j4n-j*W
gelum meum ante fitciem tuam, ejui praparabtt viam
ante te. Eft ergo Ioanncs lcgatus Mcfsia: & prasCUf-
for,quiRcgi aduenienti viam parat prxdicatione
pcenitentix. Huius exemp!um fuo quodam
imitari debent miniftri Euaneelij : dcbent Chrift°

pararc

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

E VANGFIIORVM,

~arare viam^Iebent Chrifto adducerc homincs: dc
cnt vnicam monftrare falutis viam Chriftum Ie
fum,cui honor & <*loria in fecula feculorum,Amen

l}6z

DOMINICA Q^VARTA A D-
uentus,Euangelium Ioan. L

HOe efi teflimonium loannis , quando mifirunt lu-
dxi ab Hierofilymis ficerdotes & Lcuitas , vt in-
unogarent eum.Tu yuis es?£c conftjftu efiy & non nega-
Mt. St confijfas eftytnquienst Non fum ego Chrislm. Et
interrogauerunt eum, Quid ergo> H eltas cs tu> St dixit:
Nonfiim.Estu Propbetit tlle>£t resJ>ondttyN on. Dtxe-
tunt ergo eiyQuis &yVt reffonfkm demus ijs> aui mifirunt
vos} Qwd dtcts de tc ipfi ? Atty Ego vox clamantU in de -
firto/Dtrigiteviam Dormniftcut dtxit Sfatas Prophetn.
£ t^ut mijfi fuerant , erantex Tharifitis. Et mterrogaue-
runt eur/iy ac dixerunt ei : Cur ergo bapti^My (i tu non cs
Chrisltuy ncejuc Heliaf, nequeTropheta iOe ? 7{erfondtt
eis loannes dtcens : Ego bapitz^o a<jua , fid in medio ve- ,*«
firttm Jbt^uemvosnefcitis.Ipfi efi^ui cumme fcquere-
tur, antecejfit me : cuiuinm fum dignu*yvt foluamcom-
giam calcUmtntt.Hac in Hethabara fnchx fitnt trans I or-
danemyvbi Ioannes baptiz.abat.

ENARRATIO TEXTVS.

Occafio huius Euangclij ha?c fuit. Pharifa-i audr
uerant,qu6dIoannes inftituerct nouam docendi ra
tionem, & inuehcretceremonias nouas, idqucfinc
autoritatc P6tificum:qu6d iuberet pararc viam Do-
mino: quodreciperct ad Baptifma totam Iudaram:
qu6d clamaret adeffe promimim Regem & Mef-
fiam.His rebus auditis,Pharifau moti mittunt ad ip-
fum in defertum nuncios,interrogatu qua autoritate
id faciat.Id fecerunt,non quod ipfius doclrina? aurcs
prxbere cuperet:fed potius ideojVt Chriftu,& ipfum
perderetrvt lucrofas ceremonias rctinere poiTent : vt
que fuam autoritate.nulla habita ratione falutis po-
puli fibi comifsi,retineret : quorum exemplum ftre-
nue fatis noftri Papiftse fibi imitandum proponunt.

Summa autem hsec eft,quod interrogant Ioancm,
an fit Chriftus.Ille autcm, vt vcrus Chrifti minifter,
Chrifto teftimonium pra?buit , & iufsit cos dirigcrc
viam Domini, fuam vocatione tacite confirmas elfc
diuinam.Doccdi gratia,tres fint loci huius Euagelij.

Teffimonium Ioannis de Chrisio.
Defcriptto loannisyadeojue omnis pij minifbri ver
bi Dei.

Quidfttparare viam Domini.

D E P R I M O.

In teftimonio Ioannis fex confideranda funt.
Qiu mittuntur:& cur mittuntur.Mittunturaute
^«ftiGi ^harifei a Pharifxisfanctifsimi in fpecic,a fanclifsi-
mis : qui vidcbantur fibi cife columna? Ecclelia? Dci
qui habuerunt prserogatiuamfucccfsionis : qui titu-
Jum Ecclcliai fibifolis arripuerunt. Scd ecce,qui ca-
pita Ecclcfia: vidcbantur, hoftes funt Chrifti. Vnd(
difcamus ncc titulis , nccfuccefsionibus : fed foli di-
uinarvocicredcndum effc. Obfcrucmus quoquear-
tem Satanicam, quam a fuo Magiftro didiccrant hi
Pharifiei:non cnim hi interrogat,quod faueant Chri
fto aut Ioanni , vt videri volunt : fcd vt pcrdant v-
trunqucvt ferpcns in paradifo fecit.
1 1 1. Cui datur tcftimonium? Chrifto. Quis dat tc-
ft,0. ftimonium?Ioannes.Hinc duo difcc:Primum, quod
de minifterium veibi dcbcat hunc fcopum habcre, vt
8' Chrifto pcrhitcat teftimonium. Sccundura , quod

1 ars Chriftiana i!t,contra Satana? technaspura Chrifti
confcfsionc niti.

III. Coraiv quibus datur teftimonium ? Coram JjjjjJ|j!?
mundo & hoftibus Chrifti.Vnde difccndu cft,quod
dcbeatpiusconfiteri Chriftum coram toto mundo,
cum dilcrimine fama», rerum, & vitae : ad quodcum
promifsio,tum comminatio nos inuitabunt.Promif
lio cft : Qui confcflus hicrit mc coram hominibus,
confitcbor& ego illum coram Patrc meo ccelefti.
Comminatio: Quemcunque puducrit mei coram
hominibus, cnis & mc pudebit coram Patre mco
ccelcfti.

II II. Summatcfti monij Ioannis de Chnfto ha^c videlicet
cft,quod Chriftus <it homo, quod fit Dcus, quod fit chiiftum
verus Mcfsias^remifTor pcccad. Nam cum diciiyl pfe f^1*" '
efi ejuipofime venturu* ryftindicat ipfius vcram huma-
nitatcm.Cum vcro addit,^ft« ante rne |^i>,ipfius diui-
nitatem fatetur.Atcum ^:<sJMedsui autemveilrifie-
tttytjuem vos »<»y?/«V,Refpondet ad queftionem,& le-
fum Mefsiam eifc pronunciat.Baptifmi lauacru,con-
cionatur Mcfsia: officium effc^pcccatum remittere.

V. Vfus & fructus huius teftimonij , quod nos de- vfu».
bcamus teftimonio Ioannis crcdcre, & Chriftum
amplecl:i, verum peccatorum remirTorem , qui fan-
guine fuonos lauit a pcccatis : cuius rci efficax fi-
gnum,Baptifmum nobis contulit:de quo alias.

V I. Pharifei funt imago perfonatorum Chriftia- Hypocri.
norum, id eft Hypocritai um , qui non pofTunt ferre migo.1"
vcrxpietatis doctrinam:fedfinguntfe pios externis
moribus, fe fanctifsimos fimulant , fed aliam perfo-
nam intus gerunt: inde eft, qnod talcs hypocritaj di-

*9 cantur.Nam vt hypocrita^in fabulisfunt,qui perfo-
nas abfcntes habitu & geftu externo reprsefentantr
Ita Pharifa:i,pietatisabfentis laruam tantumcon-
fpicicndam prcebent. Vndc hypoaitx funt dicti, vt
qui, etfi reuera in corde fint impij ,foris tamen fan-
difsimi appareant.

DE SECVNDO.
Ego fum vox clamantis in deferto. Primumy loannes rohannf»
dcfinit omnes Prophetas, Apoftolos & miniftrcs^ raini"

L« Nir f j^ nj r • ftrorum

verbi,quod nnt vox. Sccundoy quodnon litvoxina- vcrbi dc-
48 nis,fed clamantis,id eft,pr£dicantis.T**Yw,in dcferrfcriPtio'
to,ideft,in mundo vniuerfo. Quartb ,admonentur
auditores dignitatis illius vocis. Eft enim non vox
hominis fed Dci damantis, &c. Quintby quod Ioa-
ncs allcgat Efaia: teftimonium. Nihil cnim pius con
cionatorarYcrrc dcbet, fine teftimonio facrarum li-
terarum.Teftimonium autem pra?fens, defumptunt
I eft ex cap.40.3. Sextb, admoncntur quoquc concio-
natorcs,ne Deo tribuant alienam Vocem. Qui enirri
id faciunt,non Dci miniftrifunt, fcdDiaboli flagcl-
la:quos non fecus atque lupos fugcre decet.

D E T E R T I O.

Parareviam Domino eft, eodemloanneBaptifta^

. pararevia

autore^pcenitcntiam agere : ncc fine magna cauia eft domino.
Ioanncs vfus hac figura loquendi,qu£proprie perti-
netad regnamundana. Solcnt cnim regibus aduen-
turis wix prasparari , quo accedere pofsint fine peri-
culo & orFcdiculo.Hcc ipfeEfaias exponit, ciim ait*
Omnis valliscxaltabitur,& omnis mons & collis hu
miliabitur,& erit prxruptu in reditudinem,& loca
coflagrofa in planiciem.Ha?c fpiritualiter intelligen
dafunt,dc impcdimentis omnibus interioribus &
exterioribus,qua? nnpediunt, quo minus Rex nofter impedi-
Chriftus adnos Veniat.Interioraimpedimcntafi.;nt, mcnM'
ignoratio Dei,cupiditatcs,prauitas, ftulta confiden-
tia,&c.Exteriora impedimenta funt, fcadala omnia,
qua? obijcit Satan in doctrina, Sacramento & mori^
bus. Verum,Yt breuius dicam, Montes (id cft, quic-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ENARR

Qnomodo qmd ahum eft in mtindo ) deftruendi funt concionc
wiicnda. legis. Vallcs,id cft,qui fpiritu contriti funt,attollcn-
diftmtpraidicatione Euangclij. Scntcs,idcft, mala
vitajprauiaffejlus funt amputandi noua obcdicntia,
& ftudio formandi vitam iccudum verbum Dci : at-
Quid hic ^\VIC vt^ fiat,requiritur L vt fmt qui clamcnt in dc-
icquira- ferto. 2. Opus eft fana doctrina,quae eft lucerna pre-
tur. ^ parantium viam 3. Requiritur, vtaduenienteDo-
mino, id eft, luccnte in cordibus noftris gratia Dci,
prxbeamus nosobfequentes pcrvcra poenitcntiam,
& cxhibcamus nos ciues Dci,homagiti Chrifto Do
mino prseftantes. 4. Offcramus munera & vitulos
labiorum noftrorum , id eft , confcfsionem , idque
mente,voce,confcfsionc & moribus.
confirma Verum quia ha?cintclligi non poiTunt fine cxcm-
uoab cxe plorum appofitione: brcuitcr fcntcntiam Prophcta?
pl,s* & Ioannis declarabimus cxemplis. Summa concio-
nis Ioannisfuit:A"itepceniteritiam,& crediteEuan
gelio,hoc cft,qtiod cx Efaia dicit , Parate viam Do~
MpGusio mini,Quomodo id fccit?Motcs deprefsit.Nam ctim
anms Ba- videret multos ex Pharifris & Saducads vcnirc ab ba
ptilU* ptifmum fnum, dixit cis: Progcnics vipcrarum,quis
demonftrauit vobis fugcrc a vcntura ira? Nolitc di-
cere intra vos , Patrem habcmus Abraham. Dico e-
nim vobis,quodpoteft Dcusde lapidibus iftisfufci-
tare filios Abraha?. lam enim fccuris ad radiccm ar-
boris pofita cft.Omnis arbor,qua? non fru&um bo-
num facit,cxcidetur,& in igncm mittetur.Videhic,
quomodo Ioanncs monteshumiliet. 1. Cumvocat
eos progcnicm vipcranim , taxat illorum cor pra-
uum,fanguinis cupidum,& ingratum. 2. Tollit cau
fam, de qua maximegloriabantur. Ex co enim fu-
pcrbicbant, quod crantfilij Abrahae. Sedhoc nihil
prodelfeait. Nam Dcusnon cft pcrfonarum accc-
ptormeque cnim qui cxcarnalifemine Abrah^funt,
mox filij ftint: fed qui Abraham imitantur fide & o-
bcdientia,h^funt cius filij,qucmadmodum Chriftus
apud Ioannemtcftatur: eos filiosDiaboli appellans,
qui fc filios Abraha: cflc gloriabantur. 3. Commi-
nationcm addit nifi rcfipifcant: Sccftris^mqu.iuad ra-
dtccmarborispofit* cfl. Hoc cft,vltio diuina non pro-
cul abcft, vt omnis arbor mala cxcidatur, & in igne
mittattir. Ita & alij miniftri vci bi, montes dcmoliri
debcnt, monftratispeccatishomintim, fublata glo-
fiationis materia, & propofitis pcenis ,quse omncs
qui non conucrtuntur, mancnt. Dcindc vallcs cxal-
tabunt: quomodo id ? Quemadmodum Ioannes fe-
cit, monftrato Chrifto, diccns : Eccc agnus Dci, qui
tpflit pcccata mundi. Cum dicit,Eccc, inuitat ad fi-
dcm: ctim addit^Aguus Dei qui tollit peccata mun-
di : rcconciliationis matcria exprimit.Tertio,fcntes
amputat, cum ait , Agitcfructus dignos pcenitctia.

Similc cxcmplum in Nathan propheta habcmus.
l.montem dciccit»hoc eft, hyprocrilin inDauide,
qui commifTo adulterio & homicidio fccure vixit,
tanquam rc bcnc gcfta ldquc propofita parabola de
dtiobusviris,quorum vnus crat Paupcr, alter diues.
Ditics habcbat oues & boues plurimas : paupcr aute
nihilhabcbat.nili vnicam oticm,quam emerat,& nu
trierat,& qtur creucrat apud cucum filijs cius, fimul
de panc iliius comcdens, & dc calicc eius bibcns, &
in finu cius dormicns,cratque illi ficut filia.Sed cum
pcrcgrinus ad diuitcm veniffet, accepit hanc paupe-
ris oucm diucs,& fuo hofpiti appofuit, parcens fuis.
Cumhoc Dauid audirct,indignatuscft dices, Filius
mortis cft qui fccit hoc.RcfponditNathan-.Tu esil-
le vir. Vriam Hethcum occidifti gladio, & vxorem
eins acccpifti in vxorem tibi.Ecce cgo,art Dominus,
fufcitabo aducrfus tc malum. En quomodo Nathan
cxprobrct Dauidi pcccatum,tollit materiam gloria

i Natha-
»11.

A T 1 O ¥

tionis,neputetfenon puniendum,-fl6 quodRex ht-
& comminatur illi pccnas. Hic deiedus cft ma-
gnus ille mons,& hypocrifis. 2. Vcrum cum animad
ucrtitNathanDauidemdeieaum & iaccntem,adco
vt diceret cu magno eiulatu: Ego peccaui Doniino.
vallem hanc fubleuat,diccns:Dominus traftulit pcc-
catu tuu,no morieris.Deindc fentes quoq;amputat,
du propofita pcena mortc filij ,cotinct cu in of jcio. ^ pctlit

Ad eundem modum Pctrus in Actis, h concione
lcgis criftas Iudxomm dcprimit, & motcs humiliat»
peccatu illis inculcat,docet nihil prodeffc, quod fint
de pofteritate Abrahac,proponitc6minationcs pce-
narum ,nifi refipifcant. 2. Mox vbi auditcoscom-
pun&os cordc,& pcccati confcientia deiecl:os,crigit
eos rurfus propofito Chrifto , in cuiusnomen iubet
eos baptizari. 3. Deinde quoquc cauet ne fcntes
fuccrefcant,inhortanseosadpcenitentiam: , . p«i-

Ha?c cxempla funt illuftria , & ad primi hominis
conuerfionem congruunt. Superbit Adam fccutus
nouum doctorem Diabolum. Hunc primum Dcus
proftcrnit obiurgationc, propofita peccati magm-
tudinc : mox dciectum erigit , data promifsione lc-
minis,quoderat contriturumcaputferpentis. ^ $cbu^

SimiliterDominus fupcrbos Pharifios humiliat,
afflictam Magdalenam exaltat , atque ad piam fan-
Aamque hortatur vitam,dicens : Fides tua tefaluam
fecif.vadc in pacc • poA"8*

Cajterum mini(tri vcrbi, qui hoc vcrbo non de-*™itt'
primunt motcs,non attollunt valles, necfcntes am-
putant,non ficut Dci,fcd vt Diaboli & ventris man-
cipia faciunt. Multi quidcm in gcncrc dcdamitant
contraadultcria,inccftus,vfuras & alia vitia. Sed pau
ci funt,qui in os crimina obijciunt, vt Ioancs Hero- <
di,Pharif2eis& Hypocritis:vt Chriftusfuisauditori-
bus : vt Ambrofius Theodofio. Quarc hoc non fa-
ciunt?Partim,quia vere non cogitant cuius vice fun-
guntur . partim, quia metuunt fux vitx & fortunis-
Verum , contrahanc carcitatem & timiditatcm op-
ponant vocationis fu^ mandatum & promifsionem,
qua Chriftus promifit fc affuturum fuis fcruis, & h-
bi imputat facT:um,quicquid ipfius fit miniftris.Pre-
tcrea, Ce confirmabunt Ioannis & aliorum fancto-
rum miniftrorum conftantia & exemplo , fubindc-
que Deum prccabuntur,vt fibi animum addat,vt ea-
racercaudeant,qu2e ipfius interfint glori^cui honor
in fecula fcculorum, Amcn.

IN FESTO NATIVITA-
tis Chrifti,Euangclium Lucae 2.

EXijtdecrctumk Ctfirc Auguslo^ vi ccnfcrctuTto^
ttu orbis. H&c def crtptio prima fhcfa cjlpr&jideSj-
rU Cyrcnio. Et ibant omnes^m profitercnturjn (itm autf--
<fuc ciuitatem. A fcend.it autcm & lofeph a GaIiUa,dc 0*
uitate Naz.areth,in Iudaamjn cimtatcm Dauid, qu* v0
catHr3ethlehemy eb cjuod ejfa de domo cjr frrniUa D*-
md:vt proficrctHrcum MariaydeIfonfata[ibi vxoretf**
erat prtgnans. Accidit autem cum efjent tbi> cont-
pletifunl dics partendi. Et peperit fiUumfuHmprimogen^
tumyac fhfcijs cum inuoluit>rcclinauit<jue cum inprafeph
fuodnov cjfet eis locw in diucrfom. Stpaslorcs eranttrf
regione eadem vtgtLntcs> & excubantes cxeubias nofte*
fuper gregemfHumirjr cccc Angelxu Dominiaf}iritillisi&
claritas Domini circumfilfit Ulos\rjjr timuerunt timore rn*
vno. Et dtxit illts Angelu*:N e timcatis.Ecce enim ann^
cio vobis gaudium magnumrfuod futurumcfi totipop^0'
ejuianatu* eflvobis hodie Seruatory ejui cfl Chrisius Uo~
minusiin ciuitate Dauid.Et hoc vobisfignum : Imenict^
infhntem fhfcijt inuolutH^pofitum tn prxfepi. £ t fubttb f*-
cfa eft cmn Angclo mHltitudo rmlttia caleilis laudanr*^

D(#m

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhac
LN 857 2° copy 2

EVANGELIORVM.

T<66\

Deum & ciicenthm : Gforia in attifimls Deo, actn terra
Pax,hominibu4 bona voluntas.

ENARRATIO TEXTVS.
Atticuii Hasc hiftoria cft confirmatio Articuli noftri Sym-
Jj« «x^boli, qui cft natus cx Maria virgine. Qui Articulus
6t^tc°o^nouamnatiuitatcmproponit, qua* antiquam, & A-
* Wiu. damicam , & corruptam fanctificat in ijs omnibus,
qui hunc Chriftum fidc apprehcndunt. Et tamen fi
hicarticulus denatiuitate Chrifti , vclpueris Chri-
ftianis dcbctefTe notifsimusrtamen magnasob cau-
fas certum ei feftum ab Ecciefia dcputatu eft: vti ni-
mirum hiftoria cum fuis circumftantijs explicetur &
difcatur: non tatum vt oblectemur pulchcrrima hu-
ius hiftorie_ narratione:fed multo magis,vt tn cofcicn
tijs confirmandis & crigcndis, huius fummi articuli
vfus confpiciatur.Non enim facra* hiftoria? legcrida:
funt vt humane,fed vt vfum earum perpctuo cogite-
mus & excrceamus,ad nos docendos, inftituedos,&
confoladostvtquc perlcaionem fcripturarum fpem
**i duo habeamus.Porro Iocos duos tantum coftituamus,in
quibus plurimi aiij,vt patebit,delitcfcunt,& funt hi:
/. Hifloria Chrifti nati , cnm ptis circunjkntijS &
membis.

I U V[u% & praxis huiw hiilorit.

D E P R I M O.
LTtPa, I. In hiftoria nouem mcmbra confideremus,quo
rurn primum eft dc tepore. Natus cft Chriftus poft
Romam conditam 70o.anno,a mudo condito 3952-
a Chrifto nato ad hodiernum diem nuc cxpleti funt
anni 1580. Sed cur EuaVdifta adco perfpicue memi-
cu, dc4nitteporis,dccrcti Ca?iaris,ducis Cyrcnij? Trcs funt
Jriptu,Tcaufx.TWM4,vaticinia Prophetica. Suntautcm vati-
Hucil cinia dc vcnturo Chrifto duplicia.AIia enim fimpli-
citer,fme certi teporis prarfcriptionc.venturum Mcf
fiam annunciant:qualiafunt,Gcnef.5.i5.Scmen mu-
lieris conteret caput Scrpcntis.Item,Gcnef.i2.& 22.
Bencdiccntur in fcmine tuo omnes gentes.Elaia? 7.
Eccc virgo cocipict,&c.Dauid,Pfal.iio.i.Dixit Do-
minusDomino meo,&c.Balaam, Numcr.24.17. Ex
Iacob orietur ftella. Alia vaticinia tempus & annum
pafsionis,& regniChrifti praedicunt. Iacob, Genef.
49.10. Nonaufereturfceptrumdcluda, donecve-
niat Zilo, id cft,filius cius, fcilicet mulicris : ac fi di-
cat Semen mulieris,quod eft promiffum, vt dcftruat
opera Diaboii,tum demum veniet, vbi fccptrum de
Iuda ablatum fucrit. Cumergo hicLucas memjnit
Augufti,tributi,& pcrcgrini duci$,fignificat iamiam
adeffc tepus,in quo nafci Chnftum oportuerit, iux-
tavaticiniumlacob. Danicl quoqueannum crucifi-
gendiChrifti & refurgendi cxprefsit cap.9.25. 8cc.
Scias ergo & intelligis , quod ab exitu fermonis, dc
reducendo populo,& a?dificandaHierufalcm, vfquc
ad Chriftum duccm hcbdomadx feptem , & hcbdo-
madsefcxaginta due:poft hebdomadas vcr6 fexagin-
ta duas occidctur Chriftus:& vna hcbdomada.robo-
rabit pa&um multis , & in dimidia hcbdomada cef-
fare faciet facrificium. .
Hel>do Hicclare Danicl praedicittcmpus occidedi Chri-
^ Dafti.Scdtriahicfuntobfcruanda. 1. Qind hcbdoma
tU4* da. 2. Qiiando inchoanda f ipputatio. 3. Cur 70.
hebdomadasintresordinesdigerat.

1. Hcbdomada in hoc loco intclhgcnda clt, non de
dierum hebdomada,fcd annorum: vt vna hebdoma-
da 7.annos cort tincat,& 70.hcbdomad* annos 490.

2. Sed quadoinchoadafupputatio?Ab cxitu fermo-
nis,hoceft,abeo tempore, quo prxdixit Ieremias
forc,vt liberarctur populus a captiuitatc Babyloni-
ca,i.captiuitatisfcra anno20. 3. Diuidit przterea
hebdomadas in trcspartes, propterres diuerfis tem
poribus gcftas.primum, in 7.hcbdomadas :nam per

| id tcmpus,hoc eft,4Q.anrios manferunt adhuc Iudse
in captiuitatc fua Babylonica.Dcindc ln 62. hcbdo-
madibus,hoc cft, annis 350/inftaurata fuit Hicrufa-
lcm,mansitquc populus illic. Poftrcmo, hcbdoma-
da vltima Chriftus baptizatns fuit,pra?dicauit,mira-
culaedidit , actandcm pronoftra faliitc paflus eft.
Paffus autem fuit setatis33.anno.Harc fi cofcras cum
hiftorijs,inucnics Lucam iuxta hanc computatio-
ncm,tcmpus nafccntis Chrifti fignafTc.

Secunda caufa, vt ludari c.onfundantur, qui adhuc
Mefsiaiti cxpeclant,prorfus dclata iam multis fccu-
lispolitiaMofaica.

T ertia caufa,vt nosfumus certi, cj> verc fit natus
& cxhibitus Chriftus, qucolim Dcus promifitforc
liberatorem gencris humani e faucibus ferpentis.

Sccundum dc loco. Nafcctur in Bcthlchcm, & in 1 x Locu>
pcrcgrinationc. In Bcthlehem quidem, propter va-
ticiniUm Michece, quod allegat Matthxus cap.2. ex
Michea? ^.cap. In percgrinatione vero , vt fignifice-
tur,Ecclefiam Chrifti in hoc mundo in percgrina-
tionibus manfura,idqi non fine contcptu & perfccu-
tionc.Idcm Ioannes indicat,ter rcpetcndo-eande fcn
tcntianr.Tenebra? eum non apprehederunf mundus
eum non cogncuit :fui eum non receperunt. ex his
confcquitur,Rcgnum Chrifti non efic mundanum.

Tertiumdeparentibus.Secundum humanitatcm *• Par 1 *t
nafcitur in coiugio quidem-.fcd ex Virgine,ctiius rei
grauifsimjecaula? funt. Prima, eft promifsio, Semcn
mtilieris conterct caput fcrpentis. Item,Ecce Virgo
pregnanspariet filium.Srcww^eft necefsitas.Ncmo
enim natus fccundum natura: curfum, eft iinc labe
& peccato. Ergo debuit Mefsias ex Virginis fangui-
ne,fine femine virili per Spiritum fanctum concipi,
vtcfTet purusab omni labcpeccati , ficut verumE-
manuclcm Deum & homincm dccuit.

QuartumyC^m^. Chriftus verus Dcus & vefns homo 4 Pe*fP
eft?Ex primo capite Ioannis , difcendum cft dc diui- na*
nitate Chrifti, & explicandac cifainftatia? tcmporis,
modi,rei,loci,faffi, caufe. Si itaque quxris : quando
fuit Chriftus fecudum diuinitatem?Refpodct Ioan-
nesJn principio erat verbum,id cft,verbum fuit an-
te initium omnium creararum rcrum. Non cft igi-
tur creatura Chriftus.Si quserisrquomodo fuit ? Rc-
fpondet:Et vcrbum erat apud Deum: crgo alia per-
fona eft a Dco Patre. Si quxris, quid fuit ? Refpon-
det: Et vorbum crat Dcus - qno di&o fignificatur,'
quod vnafit cffentia diuina Si qua?ris-.quid cgit?Rc-
fpondct;Omnia per ipfum factafunt.Si qua:ris,quici
agit? Rcfpondet : Illuminat omnem homincm ve-
nicntem in hunc mundum.Si qu^risrquo venit?Rc-
fpondct:In mundu venit,in fua vcnit.Si quaeris:quo-
modo venit?Refpondet:Verbum carofaclum eft.Si
qu.erisrcur venit?Refpondet:Vt daret poteftatem fi-
lios Dei fieri,ouotguot in ipfum credunt.Si qua*ris:
quando vcnit f Rcipondet i fuit homo miffus a Deo»
cui nomen erat Ioannes,&c.Ha?c breuiter mcminif-
fc dc diuinitatc Chrifti profuerit.

Quintum^ decunabulis Chrifti, qua? nihil aliud, 5<ran«K*
quam mundi conteptum & paupertatem cxtrcmam Ia chrilW
<ignificant,quam paupertatemChriftus expeiiri vo-
luit , vt nos diuitcs rcddcrct. In ha?c cunabula infpi-
ciant arrogantes,ac deponant faftum: huc infpiciant
paupcrcs,ac definat dcfperare, taquam ob pauperta-
tem fpreti. Obferuadus cft hic abufus omniu renim
conditaru a Deo.Bethlchc fcruitlucroDiucrforium
hofpitibus ChriftusRex inftabulu reijcitur omniu
rcrum Dominus. Sic & hodie Ecclefia fpernitur, du
impij abundant opibus,honoribus & potentia.

SexrumAc apparitionibus Angcloru:qui i.tcftan- 6: AW*J
tur adeffc Dominu. 2. ipfii daritate oftendunt,qua- gciorum.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest ttC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

i3<v ENARRATIO

lis lit Rcx recens natus Chriftus. 3. qualia fmt eius \
bendicia,& qualis indc Deo rcddatur gloria.hymno
Ucclarant.

Condd Septimumydc cocione Angcli ad paftorcs.2Vfl///f ti-
Angch mere.£ccc cnim cuangclti.o vobis gaudtum magnumrfnod
f ' erit ommpopufoy cjuta natus ejl vobis hodie Saluato' , qw
efl Chrtslu* Dommtu in ctuttate Dauid. £/ hoc vobis fi-
gnurn, InuemetUinfkntempanni^ tnuolutum pofttumtn
pra/epio.

Hxc concio omnium,qua: vnquam antca in mun

do factc funt, cft exccllcntifsima , cuius partcs funt

plurimx. Trtma. Iubcnt Angcli vt paftorcs non ti-

mcantrqua reoftcndunt Chriftum aducni(fe,vt tol-

lat malediftionem lcgis,& pcccatum , propter quod

vcait in homincs maicdictio.S<?f»»^concio Euan-

gelij:A.nnunciovobis gaudium magnum. Cum ma

gnum dicit,diftinguithoc a mudi gaudio, quoddu-

rat ad breuc tempus , & dcbili fundamcnto nititur.

Verum hoc gaudium quod Angcli annunciant, Ma

gnum dickur quatuor dc caulis. 1. Proptcr matcna,

.quar majma eft, ncpe rcconciliatio noftri cum Dco.

2. Proptcrdiuturnitatcm & ftabilitatcm: pcrpctuo

cnimdurat& manct conftans. 5. Proptciea quod

ad paucostatumnopcrtinet,fcdadomjicsqui hanc

annunciatione gaudij fide rccipiut.4. Quia fpintua

lc cft,pcrtincs ad totitis kominisfalutc. Ter r/*.caufj

& materiahuius gaudij.Quia,inquit,hodie vobis na

rus cft Saluator, qui cft Chriftus Dominus. Quarta.

monftratlocum, In ciuitatc, inquit, Dauid, hoc cft:

Bethlchcm. Qutnta. hgnu vcrbo additur. Ait cnim,

hoc crit vobis ugnum : inucnictis infantcm , pannis

inuolutum, pofitum in pra;fcpio. HoC lignu duo fa-

cit. 1. Dcducit eos rccti adpuerum, ncipfum qu*-

rcntcs abcrrcnt. Etfi cnim omncs matrcs inucluunt

pannis fuos infantcs,tamcn in prxfcpijs non ponut.

2. Difccrnit Rcgnu huius pueri a rcgnis huius mun-

di. Nam rcgna raundi externum fplcdorcm habcnt:

atquc hx funt partcs concionis Angelica'.

%. NArini O itauum, dc natiuitatc Chrifti. Rcuelatur pafto

tas chn- ribus.Vndc duo difccnda funt. 1. Chrifti rcgnu non

1U- c(Tc mudanum. 1. Chrifti rcgnumpertincrc adpau

percs,iuxta illud,Paupercs Euangelizantur.

« catmi Nonum,de carmine Angclico,qiiodeft:<j loriatn

Angcloiu. excelfisDco^tn terra pax^hominibus bona volunt as .Wxc

concio miro compendio complcclitur fructum Do-

minicx natiuitatis , qua? in tribus conliftit. 1. Deo

redditur gloria. 2. Paxfit hominibus. 3. Bonavo

luntas Dci crgahomincs declaratur.

5jo. Primum ergo, cum Angcli dicunt , Gloria in ex

bui cclfis Deo:lignificant quod ncmo pofsit Dco veram

gloria tribuerc fmc cognitionc Chrifti.Homo enim

crat conditus in hanc rinem,vtDco coditorigloriam

tribucret: fcd per lapfum primorum parentumfactu

cft,vt nec rcdeagnoucrit Dcum, nccglorificaucrit.

Scd queris:quid eft Dco gloriam tribucrc?Tnbucrc

alicui gloriam nihil aliud cft,quam alicui vcram vir-

tutem tribucrc.Vt ciim Rcx aliquis iufte, fapicntcr,

fortitcr,clcmcrttcr agit,tnbuitur ipfi \ fubditis glo-

ria,hoc elft/ubditi iplius facta approbat, ac cum iin-

/w- a ^ularibcncuolentiaipfum prxdicant.Proindcfimili
Quomodoo - - . r. • r - , r - o

modo Deo tnbuiturglona,quado agnolcutur & ve

refcntiuntur iplius virtutes,fapientia, iuftitia, forti-

tudo,mifericordia,vcritas,&alia?.

SapicntiaDci iri co confpicitur, qu6d homincm,
qucin condidcratin fuam gloriam, rcparatrurfus, vt
imagincm, quam pcr pcccatum pcrdiderat,per Fi-
lium fuum,natumcx Virginc,rccupcret: ac ita glo-
riam fapicntix Dco tribuit.

Iuftitia pcruidctur cx eo,qu6d homincm,qui pec
caucrat,nolucrit in gratiam rccipcrc linc compenfa-

Deo f»!o
11] tnT
tuc.

Ij^8

tione iniuris.Nam cum aut hominem actcrnum pc-
rirc ob fuum peccatum nccclfc crat, aut aliqucni m
humano gcnerc fatisfacerc Dco oportcbat, qui W-
ftincrct poenas pro toto generc humano,Dcus dedit
Filium, qui afliimfit humanam naturam , in qua la-
tisfccit iuftitie Dci.Quarc laus iuftitix mcrito Dco>
Chrifto Domino nato,tribucnda cft.

Fortitudinis commcdatio cft, quod fcrpcntcm
cius fcmc,pcr Chriftum fupcraucrit,atq;adco ipfius
rcgnum dcleuerit,quatum quidem ad omncs cos at-
tinct,qui hunc natum Icfum fidc apprchcndcrint»

Mifcricordia in corelucct,quod humanum genus
pcrditum & opprcflum tyranidc Diaboli, & ingcn-
tibus a:runis & calamitatibus,mortc,infcrno,&: dain
nationc,pcr Filium,& proptcr Filium in gratia rcci-
piat. Hrc Dei mifcricoruia, ©mniaopcra Dci cxcc-
dit, quapcrpctuocV Angeli boni, & homincs cketi
pra:dicabunt,im6 Diaboli ctiam inuiti agnofccnt.

Vcritas in eo patcrit, quod promifsionu antiqtia"
rum mcmor, exhibcat qr.od olim promilit. Lapfc
cnim in pcccatum primis parctibus,promifit fcmcn
mulieris , quod crat contriturum caput ferpcntis.
hanc promifsioncm nunc implet dato Filio.

Pr:;ptcr has crgo virtutcs, Dco gloria tribucnda
cfta'dq; potifsimum ab ijs,qui fcntiuntipfius bcncn-
cia.Haec gloria tum dcmum ei tvibuitur,cu I. agn°"
'cimus hoc Dei mirandum bencficium. 2. cumFi-
lium fide amplectimur. 3. cum mente,vocc,conl:cf-
fionc 5c monbus Dcum pncdicamus. 4. cum quain
plurimosad agnitioncm Dciinuitamus.

Dcindc cum dicunt Angcli : In terra pax,noutnr
pra?cipuum bcnehciu Chnfti, propter quod in mun d0t
dum venit,nimirum vt pax fierct intcr Dcum &: bo-
mincm.Hacc pax cft mutuus confcnfus Dci &r homi-
num: Dci quidem rccipicntis homincs in gratiam
propter Filium : Homiuum vcro,fide accipicntium,
oblatum benehcium cum gratiaruma6tionc,ac pcr-
petuaanimi gratitudinc.Huius pacis dulcifsimi funt rruclftS'
fru&us ? Accclfus ad Dcum,gaudium Spiritus,bona
c jnfcicntia,l^tus de hac vita cxitus.Hancpacem tur-
bant pcccata contra confcietiam,fecuritas,ncglc<5his
vcrbi.Qiiare non fecus,quam pcftcs fugienda funt.

Poftrcmo loco addunt : Homimbtu bona voluntas, Hon»^
Hoccft, poftquam Dcus hominibus pcr Chriftum ^l^t
econciliatus eft,fauct ipfis,& vcra paternaquc nty» partici-
ipfos coplectitur, taquamcharifsimos libcros, quospe««
fibi adoptatos in Chrifto charos habct. De hoc bc-
neplacito etiam loquitur Dauidin Pfilm^.ij.QiL0-
niam tu benediccs iufto Dominc , (icut fcuto bcnc-
placito muniseum. Cum Dauid hoc loco bcncpla-
citum Dci confcrt fcuto,monftrat cius vcrum vfum
& fructum.Significat enim,quod fauor Dci fit nobis
vicc clypci , quo munimur aducrfus impugnantiuni
nos tcla. Diabolus fua ignita in nos tcla vibrat : fcd
hoc fcuto tuti fumus.Atquc ita dc alijs.

DE SECVNDO.
Vfiu duplcx eft.Gencralisjquiextotahiftoriapc-^
titur,& fpecialis,quipctiturcx fingulis partibus,£/*~
teralis ei go eft , vt difcamus noftrum vcrum Salua-
corem Dcum & homincm cx Virginc natum reci-
pcrc & amplecti , opponcndo cum omnibus milc-
rijs noftris,pcccato,morti, malcdictioni, irae DcioC
tnferno : ccrti, quod hic Filius Dei & Maria? fit , fc-
cundum vaticinium Efaia?,Nobis natus & nobis da-
tus. Idquc vt fit iuftitia & falus omni in ipfurn cfc~ ^0^*'

dcnti. Specialts vfus eft multiplcx. ^Primut , vt a p^ ta^

rcntibas Chriftiobcdicntiam crga magiftratum di-
fcamus.S^»^*«>vt apaftoribus difcamus obtcmpc'
rarc tcftimonijs dc Chrifto , Chriftum quajrere , &
rcduc ad opcra vocationis. Terttw t\t^b Angchs

difcanius

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ti*

i,69 E V A N G

vtab Angdisdifcamu?. t Annunciare Chriftum
ignotis: vnde omnes pij miniftri verbi confolari
fe poterunt in minifterio , quod idem doceant,
quodantca pcr tantos hcroicos Spiritus traditum
elh 2. Difcamutab Angclis & Paftoribus. confef-
fioncmhiiiusChrifii. j-Difcamus glorificare Dcu,
&cam Angcliscanerc, Gloria in altifiimis Deo,
cui fu honor & gloria in fecula feculoium , Aracn.

FERIA S E C V.N D A N
tiuitatis Chrifti» Euangclium
Mauh.23.

A-

ECce tgo mitto ad vos Prephetas , & fipicntcs , #
fcrtbas , & tllorttm altcjucs occtdetis \ cructfigerifa
& tUorum nonnulLos fiagellabttts tn Synagogis vefiris ,
ftrpcjuemini de ciuttate in itwtzitem>vt vcmaU fupet
vos omnis fangms iuftM^ui ejfufiu efi fuperterramfa fin
gutne Abel tufti yvf ,ue ad fingutnem Zacharufify BaU
chu^uem occtdi/its mter T emplum & Altare. Arnen
dtcovobis iventcnt, htc omma fupcr generattonem t-
Jhm. Hterufilem , Hterufilem^ua occtdis Prophetas,
bptdas eos , fm ad te mijfifunt , cjuottcs volut congre-
gare fltostuos cjuemadmodumGalltna tongregat, pullos
juosfitb aUs,&nolttijit ? Eccc rcltncjuctur vobtsdomm
vefira deferta. Dico enirn vobi<>haudquaquarn mevtde-
bttis pofihac , donec dtcatis , rB:ncdilitis qui venitin no-
rnme 'Domtnt.

ENARRATIO TEXTVS.

T)Riufquamacccdamus ad textus enarrationcm
Sonut. X quia hic dies diuo Stcphano dicatus cft,dicam
fi»Bcde* 4uarc fandorum fefta in Ecclefia Dei celebrari fo-
bt*ntw! leant: &quidnobis in exemplo diui Stephani fpc-
c^andum fit.

Fefta cclebrantur in Ecclefia Deinon Ethnico
morc ficuti apud Papiftas , vt fandos patronos &
intcrccffores inuocemus , id quod non poteft fieri
fine horrendo facrilcgio & cocempru Filij Dci.Scd
funt multajalia?grauiflim* cauiTr, curquorundam
fandorumfefta in Ecdefiis nollris retmeri fit vti-
lc,& funt potiffimum fex.

Prtmay vtpcrpctua hiftoria Ecdcfia? afpiciatur,
liJthSd- 4U3B nobis & vnx rcgll!a c^e dcbct > & admonitio
prouidentta Dci. Si cnim hiftoriss prophano-
Sar> rum hominum,in quibusalicuius virtutis larua ap-
paruit,iucundum eft legilfe : multo iucundius crit
profcc~to,eoru hiftorias legcre, in quibus viuac ve-
rarum virtutum iccmes refuiferunr, vt in Paulo,Pc-
tro , Maria , Stephano , Magdjlena,latrone, & aliis
mulris.

Seeunda, vt teftimonia dc do&rind , de miniftc
rio docendi,& dc Ecdcfia confidcrcntur.Sunt cnim
edita miracula , fa&as funt miranda? vocationcs ad
minifi erium Ecclefia; , illuftrata cft dodrina per v-
niucrfam Ecclefiam. In his teftimoniis pulchcrri
mum eft videre perpetuum confenfum vcrejEccle
fiarin fcriptis Prophcticis, Apoftolicis & in Sym
bolis,&diiudicarcintcr veram dodtnnam Ecdc-
fiar & omnium tcmporum corruptclas , mcndacia,
& impofturas.

Terna^z Deus celebrctur, & ei gratiar agaritur,
quod fe patcfccent,tradideht dodrinam, oftcnde
ritpraefentiam fuam in Ecclcfia,& nos ciucs fccerir
<ciuscretus,quihabct uftimonia vcrx Ecclefise &
Vericultus.

Quatta , vt exempla confirmenthdem noitram:

ELIOUM. 1370

cum lcgimus ipfos cxauditos & auditos effe diuini-
tus, vtin Pfelmp$4.7. dicitur,Iitepaupcr clama-
uit ad Dominum , & Dominus cxaudiuit cum : fl-
duciam coheipiraus, vt & rios inuocanrcs iuuet^ Sic
ergo vnufq uilque nofiriim ftatuat & apud fe colli-
gat : xMagdalenam,Latronem, Paulum,pcenitentcs
recepit in gratiam,non obtlantibus corum enormi
bus peccatis , quibus Deum antea oftendcrant , igi -
tur & ego ad cundcm Dominum confugiam, vt me
in gratiam rccipiat. Pctrum poli horrcndum laJ
pfum veniadignatuseft : Ergo & ego lapfus non
defperabo. Elt enim fempcr iibi cohiians & dbi fi-
mihs,ntc cft pcrlonarum acccptio apud cum.

Qutnta^si^to yocationc finguli lan&orum ex-
emplaimitcmur.Paulus non fradusell pi rfrcutio-
num mole , fed conftanter Euangclium docuit,cu-
ius exemplum imitentur miniltri vcrbi. Iohjnncs
non veritus eft Herodis minas : quare pius concio-
natoriplius cxcmplo djfcat mundi furorcs conrc-
mnere. Abraham ex fide fancie inflituitfuam do-
mum,in vcro timore Dei & inuocatione : ah hoc
crgo difcant omncspij patresfamilias,& fic aha cx-
cmpla accommodentur.

$txtA%s% fandtorum dulcis fit apud nos memoria,
& Uudetur eorum vn tus , quod donis Dci bene vfi
fint,quod lint domicilia Dci , & tcftes de eo , quod
fintomatiingentibus virtutibus, quod fint nobis
viua cxcmpla conucrfionisjfidei, pcertitcntia^cdn-
ftantia-,paticntia! & aliarum virtutum.

Hae icxcaufa? funt grauiffimae, prbpter quas fk
memona fandorum , cxemplo veteris Ecclcfiar rc-
tinctur,& eoru tella celebrantur.Qua cum ita fiant,
omnia in gloriam Dei & noftram lpforum falutcm
cedunt.

lam pauca de Stcphano diccnda funt,in cuius hi
ftoriahuscircumftan;ias cogitemus. Rcligionem, [^ft"^
oifkium in Ecdefia , defenfionem fuse religionis, pl»?»»-
circumftantiaminconfeffione, inuocationem Chri
iti,confolationem,& vitaeexitum.

%cltgto Stepham. Stcphanus fuit Chrifiiahus,
virplcnus hdc& Spiritu Sancto, plenus gratia &
fortuudine. Vbi enim vera fides , lbi Spimus Sai -
(ftust quomaiora incrcmenta iides capit,co magis fe
piafcntcm teflatur Spiritus Sancl:us, acccndens mo
tus incordibuscongrucntescum lcge Dci.Contra,
vbi Spiiitusbanctus non fcutitur t iii«.3\-, ibi rtcque
hdem veram adcficimanifciiumeii.Habcmi s c rgo
hic,quod in Stephano imitcmur,ncmpe fidem cffi-
caccm,cuiteftimonium prarbet Spintus Sandus:
nonimitantur fidcm Stcphani , qui eam in orc ha-
bcnt, & interim inuoluuntur prauis cupidiratibu*,
& ruunt quocunque ca?ci afTedos cos abripium.

2. Ojfctum Stephant inEcclefia fuit paupcribuS
miniftrare& fcruare thcfaurum Ecclcfiac in vfum,
fandorum paupcrum : in quo officio non dubium
elteum fedulum fuiifc. Nam habuit Spiritum San-
dum gubcrnatarem,vcr.im fidem & charitatcm, a-
gendi rcgubm. Hunc crgo iibi proponant pati->c'-
rum curatorcs & Diaconi. Primum afiVnnt fidem',
finc quinulla ddigcntia, & nullum officium rite
fieri poteil.Deinde in adminiftratione dcclnrantfe
regiSpirituSancto^ne veldurius paupt r< s cxcipiatj
veladgrariimhomiuum bonadifpenfcnc , vcl tor-
pcanc 111 c fhcio,vel etiam f urcnttir ipfi,vcl quod v.*-
re paupcrum eit transferant in aliosrfed omncm fi-
Jcm JO officio prajltcnr , co^itantes Dcum fu* ad-

miniftrationisinfpcd"vrcm : ftaturntrs quod mrm-
bra Chtifti iiut , q> orum cum ipfis dcraandara <■{).-
vcre fcnt entes templa Dci elle, qnibus prafiftt
funt, vtut paupertate,morbis & vlcrribus fcateanc
Mm. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ii7i EN ARRATIO

5. Quomodo definderit religionem qua profeflus
eft Stephanus,oftendit6. & 7.cap.Actorum. Non
in periculo abiicit confvffionem : non diffimulat,
vt multi,fed conftans eft &fortisfua: rcligionis
propugnator: non ipfum impedit multitudo fe-
ctarum,qua? tum erant plurimas : non frangitur au-
ftoritate Pharifaeorum ac fummorum virorum in
Iudara , fed fecTis fe fortitcr opponens , folus impe-
tum totius populi fuftinet , & longa orationc fuam
rcligioncrn defendit : quod exemplum nos quoque
iraitemur.

Covftantia eitu in confeffione inde apparet,

quod non minis, non ex communicatione,non la-
pidatione abfterreatur a confcffionc : fcd vt inui-
ctus milcs , cofeffioncm in mediis periculis retinct.
Hoc nobisquoque in cxemplum propofitum eft.

5. Inuocatio Chrifti ,cumiam obrutus lapidibus
iacet , oftendit finem , & tcftatur dc vera charitate
.huius viri.Intercedit enim pro fuis interfecToribus,
nequc fru ftra pro ilhs intcrceffit. Nam Paulus, qui
cuftos erat vcftium eorum, qui Stcphanum lapida-
bant,poftea conucrfus eft.

6. Confolatio in hac inuocatione fcntitur. Nam
filium Dei,pro quo ifta fuftinuit,vidit ftantem a de-
xtrisDei pro fe interpellantem , qua confolatione
poene acerbitas non parum mitigata eft:hunc fi nos
in nollra cruceimitemur , vere fentiemus praefens
Dci auxilium,confo!antis nos fuo fmcto Spiritu.

7. Sxttu4viu%pftm la?tiffirr>us fuit. Nam m hac
precationc: Domine I efit fufiipe lpirttummcum,cxy\vi-
uit & obdormiuit in Domino. Atq; ita ipfe curfum
confummauit, fidem fcruauit,ac iam coronam,vt
ftrcnuusvidor,cumgloriaobtinct. Hunc ergo &
nos morituri nobis proponamus.

Sunfe & Nunc tcxtura Euangelij videamus,cuius fumma
\\onU C° ^Chriftusprxdixitpericula miniftrorum vcrbi,
cluifti. & comminatur pcenas pcrfccutoribus. Nos docen-
di caufa quatuor locos tracTabimus,qui funt:

i572

pcr fuos morbum. Illi contra morbum non agno-
fcunt:quarc & Mcdicum contemnunt, & eiuskga-
tos perfcquuntur.

Grauiu*

DE SECVNO.
Vt veniat, fitper vos omnis finguis iufius > f «*' cffufu* pecj*^
eftfuper terram a finguine Abei tuftt, &c. Quam gr* ■
uitcr peccent pc rfecutores Ecclcfiar,oftendit : Dku
cnim cos forc reos totius fanguinis fan&oruni ,
qui vnquam erTufuseft , non fecus atquc ipli f«3
manu omncs pios & fancTos, atque adeo ipfum
Chriftum trucidaifcnt. Nam inter omncs impios
qu^dam impietatis cognatio eft,que_ facit pcenas 2-
quc graues,& rcatum aequalcm.

T E R T I O.

D E

Tr&dtttto perficuttonis mimftrorum verbi,

2. Sxaggeratio peccdtiperfccutorum.

3. Commtnatio pccna.

4. Exprobratio tngratitudinis eorum , qui Chriftum

muitantem fi ad poenitentiam rejpuunr.

VE P R I M O.

Pradiftio Scce ego mitto ad vos Prophetas & fipientts & fcri
liomsmi ex tllus occtdctisi& crucifigetis & ex tllts flagella-

niftroru bitis infynagogis veftris.Hoc loquitur Chriftus ad Iu-
dxos, qui tum vidcbantur ipfa Dci Ecclefia efte, &

vcrbi.

Amen dico vobis,venient h<tc omnia fupergeneratto ^
nemtJhm.Hnc tametfi propric dicunturde pcrfccu-
toribusluda7is:tanacn in vniuerfumad omnesEc-
clefiae pcrfccutorcs pertinent. Iuramentum quod
interponit Dominus , nos docct duo. Primum,
quodimpij vere aliquando rapiantur ad fupplicia,
vtut diu din\ rri vidcatur iudicium. Deinde , quo i
pij.qui pcrfecutionem patiuntur , aliquando glo-
riofe liberentur, traditis fuis hoftibus pcrpetuis
fuppliciis : Vnde difcant pij non fuccenfere impiis
pcrfecutoribus, fed pocius commiferatione fuper
lllorum certa damnationc tangi , & pro illis inter-
cedere, vt Dominus eos conucrtat, nc omnes dam-
ncntur : quemadmodum Stcphanusfecit» Ytfupra
audiuimus.

D E

Cotnin,"

Q^V A R T O.

Hierufialem,Hterufilcm , 7 u* occtdis Trophetas, ip$*6*
&c. Hascvcrba Chrifti compcllantis Hicrufalcm^suH0
primum exprobrationem habent.Deindearfedum
Chrifti erga cos dcclarant. Tum fignificant , quod
fua propria culpa pcrcant. Poftremo pcenam com-
minantur.

1. Cum cnim dicit : Quoties voluite congrcgau*
exprobrat ingratitudincm , quod nec oblaturo be-
neficiumreciperc volucrint , nec fua» falutis ylUn»
rationem habuerint , tantum abeft , vt benefadto-
ris liberahtatcm agnouerint,aut ei grati fuennt. V-
tinam non magna pars eorum , qui hodie audiunt
Euangelium,illiseilctfimilis: idquod fanefuis de-
clarantfrudibu*. % i&ilf

z. ArTectum fuumerga ipfos dcclarat Domi- fcft||ll
nus , dum fc gallina? confert,qug fuos pullos intime
fignificar,quanta rabie perfequcntur aliquado fuos 50' amat , & nihil non agit, quo eos ab inimicis auibus
lcgatos, Prophctas & Apoitolos. Mittit quidem tueatur.Abfit a piis cordibusjcntire , Chriftum a-

egatos, Prophetas & Apoitolos. Mittit qut
Deus fuum verbum, vt falucntur rccipientes vcr-
bum,ciquc fidem adhibcntes:quod autcm indc qui-
dam fiant detcriores,hoc non Dco,fed malicia? ho-
minum imputandum cft,qui Deum trahcntcm per
Caufx hu vcrDum ^c<lm nolunt.Cur autem perfequantur im-
iuspcrfe- pij Apoftolos,explicat Dominus Matth.io. vbi ait,
cimonis. Etcritisodioomnibushominibuspropter nomcn
mcum. Ioan.ifj.Scd venit hora,vt quifquis vos in-
tcrfecerit,arbitrctur fe cultum praeftare Deo,c3: h^c 60
facient vobis,quia no nouerunt Patrem nequc me.
HiccaufTam ponit , curimpij ita inpiosinfaniant,
videlicet quod Deum ignorenr.quae Dei ignoratio
facit,vt ipfi parricidx putent fc facras vicTimas of-
ferreDeOjCumfideles occidunt. Atqucadco ruunt
ignorantes Deum inhypocrifin, ex hypocrifi , in
parricidium,doncc complcucrint mcnfuras fcclcru
fuorum.Quid crgofacit Chriftus? Venit ad ^gro-
tos : illi , vt phrenetici , in Chriftum fc conuertunt,
quem de medio fublatum cupiunt. Monftrat ille

pud fe aliud ftatuiiTe dc Iudajis voluntate aliqua ar
cana, quam quod lachrymis & ore tcftatus eft.
Nam horrendum eft,cogitare in Chrifto contradi-
ctorias voluntates eiTcqui ipfe daranat cor duplext
Vere igitur illorum falutem voluit, iuxta dictum
Prophetar, nolo mortem peccatoris,fed vt conucr-
tatur&viuat. .^,
3. Tertio loco,cum ait Dominus , & noluiftt,f ^'^c
perte teftatur Iudaros fua culpa periifTe, & repu- rcUnt-
gnalTe Chrifto cx propria malitia ,qui eisfalurem
obtulit. Non dicit,& Deus noluit leciperc ingra-
tiam,fed tu noluifti. Quare hinc duo difcamu?.
Primum,vtcautiorcsfacTi Iudsorum damno, vcr-
bo Dei prsebeamus aures , & inuitanti Chrifto ooi
obfequentesprsebeamus, ncc reludemur Spiritui
Sancto,qui voluntatcs omnium mouet, qui au-
diunt Euangclium. Alterum, quod , quicunquc
vcrbum audientes, ei non obtemperant , pcreant
fua culpa , quorum interitus & danjnatio non afcri*

benda

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

575 E V A N G E L

bcnda vlli fato.aut voluntati arcanc. Dci,quafi quo-
fundam falutcm non vcllet.
2?£ 4- Qnarto,cumfubiungit: Eccerelin^ucturvo^
domtu vefira defirta. Hasc pcena* comminatio,
C'-m' etfi in fpccic pcrtinct ad Iudaros perfecurorcs , qui-
bus vaftationem minatur rcligionis , politiarum &
Oeconomiarum : in genere tamcn ad omnes perfe-
cutores Euangelij pcrtinet. Comminatur autem
illis, vtaliqui faltem cx ipfis refipifcant. Nam o-
mnes Prophetia? comminationcs habent tacitam
conditioncm, fcilicet, nifi egeritis pcenitentiam:
ficutin Niniuitis videmus, & Chriftum audimus
conteftantcm,his verbis : Nifi pcenitentiam egeri-
. tis,omnes fimiliccrperibitiSjLuc.ij.S. ^

Simus crgo admoniti hac comminatione , vt
nos , mado vclimus efTugerc iram Dci , feriam aga-
rnus pcenitcntiam,&Chnftum faluatorem noftrum
vcris gcmitibus implorcmus, vt nosverafidc &
inuocationcconferuct, cuicum Deo Patrc& Spi-
ritu Sando fit laus, honor & gloriain fcculafecu-
lorum Amcn.

FERIA TERTIA
uitatis Domini,
lohann.21.

N A T I-

2 011

DlxitlefuPetro-. Secjuereme. Conuerfiu Pctrtu
vtdtttllumdtfcipulum» cjuem dtbgebat, lefitiyfi-
qucntcm , cjui & rccubuit tn Coena fuper pettus etm , &
di yit: Dorntne,quis c(l tlle^ui te tradtt} H unc ergo cum
vidtjfa Tetrmjtxtt lefu ; Domine,htcautem ejmde Dt-
xttct Iefiu-.Stveltm cummanere donec vemam^utdad
te>tu me feejuerc. Extttergofermo ijte intcr fiatres , ejuod
dtfcipulm ittt non moreretur.Et non dtxerat ei I efiu: non
mortetur-.fedyfteum velim manere^donecveniam^uid ad
fe? Htc e(i dtfctpulm tlle^ui tefltmoniumperhtbet de hts,
&firipfit hxcy&fiimus qwd vemm c[i tefitmomum
etas.

ENARRATIO TEXTVS.

I Cvmma huiusEuangdij eft : Poftquim Chriftus
Otcrinterrogaflet Pecrum anfe amarct, mandat
illi vt fc fcquatur, fignificans,quod fe fua morte cf-
fet glorificaturus. Praeterea corre&o crrore Petri,
Euangclifta aliorum difcipulorum fcnfum corrigit,
qui male intelligentcs vcrba Domini,putarunt fal-
fo , Iohannem non moriturum. Poftremo aflerit,
J„tei> Euangelium a Iohannc fcriptum cle Chrifto, verum
efle. Porro huiusEuangclij quatuor conftituantur
loci , qui funt:

1. Colloejmum Chrifti & Petri,& mandatum Chri-
fii)Vt Petrus fe fcejuatHr.

2. Vt vocatto cuijue fua commendatur: Ita damna -
tur curiofttM.

3. Corrett*0 erroris difcipalorum orti ex male intel-
lettis verbis Domini.

4. CofWtd'"0 Buangelij * lohannefcripti.

D E P R I M O.
C^JS' EtcumhocdixiJfa.dtxitPetro-.Seejuereme. Quia
^tutct* Petruster negauit Chriftum, voluit Dominus ter-
5^*' naconfeffione eum in fuum ftatum & Apoftola-
tum reftituere.Nam par erat , vt qui toties negaflet
fuum Dominum , hac ratione & veluti difciplina
caftigarctur,acprobarctur, & vt nota fieret eius
conuerfio. Triaautem funt, qua? hic cum Perroa-
gi&Dominus. 1. Ter illum interrogac , an fc a-
met : cui Petrus ter quoquc refpondct , vt hac cer-

IORVM. 1374

na canfeffione apudalios ternam ncgationem ab-
lueret,acinfuum ita lucum rcftituerccur. Deinde
tcrcommcndat illi Apoftolatus officium , diccns,
Pafce oues meas,hoc cft , efto Apoftolus meus,qui
docftrina Euangelij, Sacramcntis, & fanctavita*
mihi congreges outs- Habemus hic munus Apo-
ftolatus , adtoque oinnium miniftrorum verbi,eflc
pafcere oues Chnfti. Deinde Metaphora ouium
fignificatur , qualifnam fit coetus llle hominum,qui
ouium appdlatione fignificatur.Primiim ergo qu^-
dam de palccndi ratione:Deinde dc ouibus quejdam
hic diccndafunt.

Chnitus pafcit, & Apoftoli,aliique miniftri ver- ^J0**
bipafcunc:lednonhmilisomniurn ratio cft.Chri & Pafta-
ftus enim vtDorainus j ouiumpaftor, Apolioli vt "s fc"lc
ferui : Chnltusintus iuo Spiritu, Apoitoli extcino
minifterio. Nam eosquiferitate morum vrfi aut
Lconcs crant , cicurant , intus Domino pcr Spiri-
tum fuum operanre: acita in ouile Chriiti,hoc eftj
in rcgnum Chrifti introducunt : ldque aahibitis
clauibus Ecclcfise Chriiii,a Chrifto vcro pallore ciaUetj
datis. Suntautemhacdauesaliarnullae, qui-ra ver-
bu& fidcs:vcrbum adhibct minifter,fiJcm ad prg-
dicationcm vcrbi intus adhibet Spifitus Chriiti.
Nam pracdicatio vcrbi Dci , de peccatorum remif-
fioneunpetranda per Chriftum vnica clauiseftad
apcriendum regnum coslorum. Quod fiis,qui au-
dit, adiungat ctiam vcram fidcm,& Euangclio ve-
readfciitiatur, acccdit ctiam clauis altera : his dua-
bus dauibus rcduditur regnum ccelorum, & im-
pctratur condonatio pcccatorum. Hocitacflco-
itendit lcgatio Chrifti , in qua , quod pcr clanc* fi-
gurate dicitur, claris & fignificantibus vcrbis cx-
primicur cum ait, Euntes pr^dicate Euangelium o-
mni crcutura?.Eccc habes priorem clauem. Vcrum
cumaddit, Qui credident , faluus erit,alteram o-
ltenditclaucm.Sunt crgo har dua; claues,vcrbum &
fides, quibusrecluditur rcgnum ccelorum. Ycr-
bumapplicatur foris pcrminiftrum •* fedvirtute
Spintusreccptum gignit pcr fidcm,qua intratur in
ouile Chrifti.

Dcindc cum paftorcs intromifcrint ones in oui-
le Chriiti,debent eas pafccre vcrbo & Sacramentis
aberrantesab ouili,pc io,hoc cft , obiurgationibus
reuocabunt: laboranrcs & a?grotas confolationi-
busrefocillabunt 1 & fempcr excubias agcnt circa
gregcmiuum, nelupi veniant &difrumpant ouilc>
& difperganc oucs. Hzcomnia commifit Domi-
nus ?ctro atquc aliis Apoftolis , imo omnibus mi-
niftrisEuangelij ,quandodixitPetro , Paiteoues
meas.

Scd cur oues appellat, quos Chrifto adducunt A- fj^'^*
poftoli? Trescaulfas potilfimuminuenio : quarum pdUnwr",
prtma eft,quod manfuctos eifc oporteat,quiChrifto
dant nomina. Non enimdecet cos,quiin Chrifti
familia cenfcri volunt,imitari truculcntiam lconu,
rapacitatem luporum , aftutias vulpium , libidi-
nem hircorum , fordcs porcorum,aut alios ferino«
affcdus exprimcre.

5«««^4cauftacft,qu6d quemadmodum oues
luipaftorisvocem norunt , &alicnam rcfugiunt*
Itapijfolum Chriftum dodorcm agnofcent , &
eos,qui eius vocem fonant > audicnt, &nonalic$
quantumuis raagni nominis , imo ctiamfi fuerint
Angeli deccelo.

Icrtia cauflacft , quod qucmadmbdum oucs
fuum paftorcm^quocunque iuerit, fcquuntur : Ita
p»j Chriftum, m via s in cruce , in gloria fcqui dc-
bcbuntjipfiusvitam vitae regulam intucbuntur, i-
pfius cruccm per patientiam , quoties opus eft , fu-
Mm. ij.

i 9

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

E N A R

ftincbunt , ac poftca coius ln cruce focij erant,glo-
rijequoquccrunr participes ,quemadmodum Pau-
lus ait:Si cum illo patimur,vna etiam cum illo glo-
rsficabimur. Hincergo pij vcrbi miniftri difcant
re -tc pafcere gregem Chrilti. Et oucs fint manfuc
tz:audiant fuipaftoris vnicam vocem: cumque fe-
quantur in vi a»& crucc & gloria.
prxdiftio 1 crium, quod agit hic Chriftus, cfl quod Pctro
dc Pcui fignificat , quali mortis gcnere fit Deum glorifica-
mortc- turus, cum ait:C«w» ejfes tuntor^ctngebas te,& tbas qub
volcbas : cum autem Jenuerts^exrendes manus tuast(fr a-
hns te ctnget , er transfiret quonolcs. Significatur his
verbis , quod Pctrus ob Chrifti confeftionem dc-
beat aliquando crucis fupplicium fubire:quod Irc-
narus & plcriquc vctcrum teftantur Romae fa(5tum
efle regnantc Keronc. Tamctfi de hac re iufta po-
tcft eflc dubitatio.

His fubiungit Chriftus mandatum fuum ad
Pctrum, & iubet vtfefequatur ,non amplius ab-
iiciac confefftonem, ficut antca , fed ftrenue vfquc
ad mortem fe inuictum militem Chrifti praftcf
hoc vnufquifquc noftrum libi di&um putct.

DE SECVNDO.

Quxftio (cnuetfns ePetrusividit illum dtfcipulum , quem di-
vTcutiobbgebatj Iefus,Jequentem,qut &rccubuitin Qaena fuper
i chrifto peitus etus : hunc ergo cum vtdtjfet, dtctt Pctrus feju:
luvvocz Domtnctbtc autem qutdlCui Iefus:Si eum veltm manere
tio autcj donec ventam,quid ad te?tumefequere.Pcttus audiens
mrmenda aDomino, qudd cfletaliquando fubiturus , Chrifti
nominc , durum fupplicium , non tam quid fibifa-
cicndum pra»fcribitur fpeclat,quam cft folicitus dc
aliis: eft quidem paratus ad fcrendam crucem Chri-
fti nomine : fcd interim accedit cx infirmitate car-
nis qua:dam curiofitas,qua ea inueftigat , qua: ad fc
non ipectant. Tantaenim hominum imbccillitas
cft , vt femper in noftris aduerfis refpiciamus ad a-
liorum felicitatcm quarc facimus ipfi nobis cru
cem accrbiorcm & difficiliorcm. Libentcr velle-
mus,nealij nobis cffcntfcliciores. Dulce enim,
iuxtaproucrbium ,communc naufragium. Veriim
cum Dominus hanc curiofitatem taxat in Petro,
fciamushanc reprchenfionem ad nos quoque per-
tincrc. Vtautemiftud in Apoftolo corrigat , ait:
Quid ad tc ? mc fcquere,quafi dicat : Noli rcfpice-
rc ad aliorum fclicitatcm,fed potius hoc fpe&a , vt
tuum ofricium facias, ac fcras quicquid tibi Domi-
nus fcrcndum impofucrit.Ita vult Dominus, vt no-
ftram curemus vocationcm in timore Domini: no
vult, vtputemus nos infcliciorcs cffc , 0 alij nobis
videntur feliciores. Nam quarlibet vocatio fuam ha
bet adiundam crucem, quce fcrenda eft a?quo ani-
mo.Omne:s,inquit Paulus,2.Timot.$.i2.qui volunt
pic viucrc in Chrifto, perfccutioncm patientur:
ncmo ergo , modo pius, cxpcrs crucis cnt. Quarc
curiofitate prophanaabie&a,vnufquifque maneat
in vocationc,qua vocatus cft.Sit quietus,& propria
agat,iuxta Pauli confilium.i.Theflal.4.iJ. Quietos
vult nos elfc , ne inftar hominutn prophanorum tn
alicnis ncgociis nimium occupemur : qucmadmo-
dum multihodie faciunt. Vult nos propria agere,
f hoc eft, vult vnumqucmque , quae fua; vocationis
invocati1© func,curarc. Vt autcm id fieri poffir,quinquc funt
nib. fpe-inquaque vocationc fpe&anda. i. Vocatio dc-
*' bet eflclegiyma. 2. Fidcs & charitas dcbcnt efle
adionum regulaj in vocationc. 5. Si quid aduerfi
in vocatione contigerit , confolationcm petas e
confcientia lcgitimae vocationis. 4. Vocationem
ad gloriam Dei & Ecdcfia: Chrifti commodum rc-
fcrcs. 5. Quia nihil fclicitcr in vocationc abfque

RATIO

bcnediflionc diuina fuccedit,Deus rogimlus eft»vt
manus auxiliatrices adhibeat. Hoc fi fcceris in vc-
ro timore Dei , fenties fanc tuam vocationcm
non inutilemEcdcfise Deifore.

D E T E R T I O.

Erroi

Exiit inter fratret fermofluod dtfiipulus illt »on mo- fciptti0iu.
reretur. Videquam facilis eft in errorem lapfu««
Chriftus dicit:Si eum volo manerc, quid ad te?Di-
fcipuliautem hoc intellcxcrunt , quali fine condi-
tionc dixiflet:Voloillum manere cV non mori,do- Do.^;jni
ncc veniam.Hic crgo admonemur diligcntix in Ic-
cftione facrorum librorum,ne alicrta,quam qua: di-
cuntur illinc extrUamus. Ample(flamur itaquc qu*
clara & perfpicua funt : quae cum conditione , atot
obfcurcdicunrur,confcramus cum cUrio.ribus lo-
cis- & lmplorcmus Dcum , vt nobis detclauem vc-
ra? fcientiar , qtio intclligamus ca fine errore,qus
ooftrae falutis ihtcrfunt : a qujeftionibus inutilibus,
nihil ftcientibus ad acdificationem , abftincamus,
fcientes hanc fimplicitatem gratam Deo , iuxta ch;-
<ftum:Altioratc nc queftcris.

D E Q^V A R T O.

IpfeEuangclifta claudit fuum Euangclium, di ^10^
cens: H ic efi dtfctpulus ifte.qut perhtbtt tcjitmontit de htt gjj^
dr fcrtbtthdLC^ fitmusy qubd veru efi ttfitmonium ctus.
Hxc eft vcluti quardam obfignatio Euangelij a Io-
hanncfcripti , cum dicit.Scimi.s,fignificat Euangc-
Iium efle cert im,vcrum & infallibile.Hoc Euangc-
liumvocat ttftimonium, quiadc Chrifto & cius
bencficiis tcftatur. In quem autcm fincrn fuum E-
uangelium fcripferit Iohannes , cxponit ipfe in hne
capitis 20 cum ait , Ha?c autem fcripta funt, vt cre-
damus , quod Iefus eft Chriftus ille Filius Dci , Sc
vt crcdcntes vitam habeatis pcr nomen cius. Eft cr-
go duplex finis Etiangelij:nempc noticia Iefu Chri
Iti , & falus pcr fiduciam in ipfum, Cui gloria in fc-
cula, Amcn.

DOMINICA INFRA
dauam natiuitatis Chrifti,
Luc.2.

O-

ET erant Pater & *JMater eius mirantes fuper hts,
qua dtcebanturde tllo.Et benedtxit illts Stmeon>&
drxtt ad Manam matrem eius , Eccepofttus eflhtc ad
rumarn-, &tn re/urretltonem multorum tn ffraeiy e-r t#
fignum cut contradtcttur. Quin e*r tuarn tpftus ammam
penttrabtt gladius^vt reteganturexmultus c ordtbut cogt-
tationes.Sterat, ^/inna Prophettjfa filta Phanuel de tri-
bu sAfer.H&c procejferat, in multam atatem^vtxerat,
cum vtro annts feptem a virginttate fud. Et hxc vtdua
annorum ferme oclogmta quatuortjH<t non dtfiedebaL> dt
templotietuniit acdeprecationtbus [eruiensdte ac noftc
&h&ceadem horafuperuentens^vtcijftm confitebatur Do
mtnojejrlojuebatur de tllo omnibus qui expecTubant re-
demptionem Hterofilymu. Et vt perficerunt ornnta ficun
dum Legem Domtnt, reuerfifunttn Gahlaa in ctuitatem
fuaNd^areth Puerdutem jfuccrefiebaL, >corroboraba~
turqut JpirttUiCjr implebaturjapienttay & grdtia Det tr
ratjuperillum.

ENARRATIO TEXTVS.

HOc Euangclium eft pars rcrum gcftarum,die Surt,ni^
purifkationis beatar virginis inTcmplo,{%ft- c5cl°Di
quam parentes Iefu fecundum lcgcni Mofi obtU'

iiflenc

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

l a

E V A N G

Ment & confticuulcnt puerum coram Domino.
Elfcaurcmfumma huiusparcis,quod Simeo & An-
na tcftimonium dcnt Chrifto , & agnofcant illum
rVg?m &' Meftiam promiflurr>:cui lmpiusquidem
mitndusfcfe oppofituruf cft in proprium malum:
pii vcro amplrchliur ipfumlibi in rcfurrcclionem
&falurem.C6ftituamusautcm trcs locos,qui funt:

1. Admiratwparentumleftt.

2. Tejimomum Stmeonts^ & Anns. de Chrifio.

3. ss4'gHmentum bttmanltatss Chtjti.
D E P R I M O.

cfcntnm Parcntum Chrifti admiratio oftendir,quod ratio
*fitL nihii pcrciplat rerum diuinarum. Dcbcmus ergo
voci Deicrcdcre, c-amque admirari , potius quam
abncgarc. Admirantur autcm quod Deus nunc
f "cundum fuum seternum ac arcanum confilium mi
fcnc Mcfliam.qucm tot Propheta? Patriarchx,& Rc
gcs cxpc&aucrant. Admirantur tcftimonium An-
gdicum,admirantur fenis Simconis voccm , qua e-
tiam in fideconlirm.»nturfolidius.

Hcc admiratio fancta quardjm eft cogitatio,
quareuciencer conlidcrant& amplectuntur Spiri-
tus Sancti vaticinium : vnde magis magifquc in
Chriiii cognitione proficiunt.Hoc cxcmplum 00
^iina 4uocll,c proponcndum cft. Non mox repudia-
' bimas,qua: ratio non capir: fcd fancta cum admira-
tioncamplcctidcbemus diuina oracula : & vt fides
nollra noua capiat incremeiua , omnia adminicula
cx Prophctiis, ex miraculis,ab cxemplis, ab omni-
bus dcnique rebus coUigcmus in maiorcm admi-
•rationem. Nam illc dcmum in fchola Chriftibene
profccit , qui quoiidic cum augmcnto fidei magis
H u naagifque admiratur.

Suo?nio. Porrb lolephhicdiciturpatcrChrifti, eoqubd
{Jpl*t Maria fucrit ci defponfata , & quod Iofeph rnanda-
lku tumDci habueritcurandi huncpuerum & eiusma-
trcm , & quia putacus eft vulgo eilc pitcr Chrifti.
Paulusdicit adHebr.quod Cliriflus eft &vitt7wp & i~
jw.«'vap,id clt,fine patrc & finc matrc.Sinc patre qui-
dcm fccundum natiuitarem carnalcm. Sinematrc
vcro cft,fi.Ctindum natiuiratcm illam admirabi-
lcm & a?iernam, quafiiius Deinatus fit a Pat:c
fine matreab aeterno : de qua natiuitate princi-
pium Euangclij concionatur , ficuti nuper auui-
uimus.

DE SECVNDO.
i In teftimonioSimconis quatuor confidcranda

nJVo. funr. fyrtmum , benedicit eis : qua rc Simeon de-
*9»u"ckr»t fuum arfcdum crga Chriftu & eius regnum,
Jjpiefti- nimirum quod cupiat bene huius noui Regis nouo
rcgno .-atqnc hoc fecit Simcon confuetudine fan-
^ncdi-^orum Putriarcharum , qui folcbanc fenes benc
pretariiunioribus. Eftenim benedicerc Htbraica
phrafi nihil aliud , quam feliccm fnccciT.un optarc
acbonaprccari. Hiuc iinguli difcamus, primum
Chftftom conliccii.Deindc eius rcgno bcne preca-
ti,quod pertinet ad fccundum pratceptum, & ad fc-
cundam pctitionem.
»>to ^vr»OT,quod confidcrandumeftin teftimonio
c" Simeonisjdt vaticinium , quod duo complectitur.
i.Quod Chriftus fu futurusmukis in ruina,vt in i-
pfum tmptngentes cadant muhi & pereant , non i-
pfiusculpa , fcd ipiorum , quihonc Chriftum am-
plc&i nolunt. Sed quarfct aliquis,Quomodo Cjui
ftus pofitus (itinruinam incrcdulis , qui iamfunt
perdiu? Bispcreuntimpij. Primum propria infi
dclitate func pcrditi. Deindc, quia oblatafalute fe
vltro priuant. Perinde cnim eft , ac ftquis ob fur-
tu-m cftet adiudicatus morti fcmcl , & dcindc regis

E L I G R V M. 1:78

filium pro fc intercedentem,cor.fpucrct, fprcta per
illum oblata libcrationc. Hic mcritb bispcrditus
dici poflcr, cum ob proprium funum , tum qujjli-
bcratorem fuum afpernarecur in mains fupplicium,
Q^amuisergoomncsimpios, quiChiilti nomen
non audiucrunt , ccrtus mahct infidelitatis fujc in-
tcritus : tamen illi , qui fcientcs 2c volcntcs Chri-
ftum rcfpuunt , fccuodam ruinam fcntient , & gra-
uius punicntur. Scruus cnim fciens votuntatem
Domini& nonfaciens, vapulabit plagis pluribus:
mitiusergo eritTurcis & tthnicii in extremo dic
quam illis , hifi egerint pcenitentiam. II. Quod
idcm Chriftus fit futurus rcfurrcdio mi lrorum
in Ifracl, id eft , libcratio a pcccato , donatio iu-
fticix,refurrectioil morcc, & hxredltas omnium
bcnorum. .

T erttum,(\ubd confideraridiim cft in Simconis JitioJJ2
teftimonio, cft Apoftrophc ad viigincm matrem vir^inj
Chrifti.cui praedicit crucem & pcrfccutioncm , di- a 'anJ
cen s : £t tuarn tp/ius aniwam pertranfibtt gUdiw. Hsec
vcrba etijmfi propricad Mariam pcrtmcani:tamcn
communiter ad totam Ecclciiam, cuius typum gef
fit , rcfcrendafunt. Maria opushabuit hacadmo-
nitione propter duo :Primum vt hoc Spiricus San-
dri oraculo admonita , componcrct fe ad fuftincn-
dos triftcs cuentus , cum viderct filium fuum maie
cxcipi a fuis ,ac tandem in cr uccm fufpendi. Dein-
dc, vt ita munitaaducrfjs futuros iplultus , nihi-
lominus certa BducJa exult3ret, quod tandcm ip-
fius filiuscftct futurus fuorum hollium vicJtor- hac
freta fidUcia aftitit cruci , forti animo ipfius glorio-
funi triumphum expc<5tans. Deinde ha:c vcrba ad
Ecclefiam totam pcrtinent. Hoc cnim vatit-i-
nio in Jicnur , quod ipfa Ecclefia fit in hoc muri-
do fututi fub Cruce , & fimul excrnplo virginis earri
erigit.

^uarttimyc\uod in hocSimeonis teftimonio con-Statu?Ec
fiderandurn cft, quod Simcon dicit , difccptatio- cicfi«Pi.
nes ex multorum cordibus reueland-s: qua voce fi rtutam" *
gnificat fore muhos1 , qni apcrte fc dcchrabunt c f-
le hoftcs chrifii , &* rurfus quichriftum confite-
b intur vfquead o:trcma prricula & fanguinis (f-
rufionem. Primum nos confolctur aducrfus fcan-
daluni crucis. Alterum in ndbis fiduriam alat.

Inteftimonio Annacduo confidcranda funt. Teftimo.
Primum ,profopographia perfonar Annar, quam niuAnnx.
commendata Prophctico fpiriru, idcft, cogiu- "tpr?lc'1"
tionc rcrum fpiritualium fcu rcgni chrifti a paicn-
tibus,aba!tatc,aca(Htate,afcduhtate precandi. i.Fiuspcr

Harc eo pertinct , vt fan<5riffima? matrojiar maio- fona^
rcm autoritatcm concilicnt , vt plus vni fancia? ma-
trona;credamus,quam maxima: Pharifa^orum cV: Sa
cerdotum turba: , qui hunc chriiium non agno-
fcunr.

Imitemur igituf nos potius paucos pios , quarri
innumeramimpiorum turbam, qus tuangd uni
pcrfequitur . Obfcruemus quoque hic lmagt-
nem Ecclcfiar chrifti , qua? cft grcx pufdlus , non
pra?fcrcns fplendorcm mundi , fcd faccm vcrbi
ccelcftis.

Altcrurri cft corifeftio Ann*,qua? rria contihct. , Eias c5

1. Qu6d cum Simconc confitetur chriftum , & tcfiiat»e.
fimul melodia aliqua thriliflm prxdicabat • vnde

pij difcint , vt ic 111 ,tuo hortcntur ad piardicandas
laudcs Dei.

2. Docct populum . cciTamibus enim Scribis
& Phartfaris , mulicr fanda prodit , & loquitur dc
illo omrtibus,qui expcctabanc rcdcmptioncm iri
Hierufalcm.

3. Apcrtc chriftum Av7f»T^ & Rcdcmptorcni

Mm.iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Increme-
tu luima-
nx nattir?
Icfachn-
ih.

Curitma-
tio ab cx-
cuiplo.

AJmoni
tio.

agnofcit. Intellexit cnim iftum infjntem fuifte
Scmen iilud promilTum, qood contriturum cifct
caput fcrpcntis,ac itahominem perditum cnpc-
ret e rcgno Diabolf1.

D E TERTIO.

^Pnerului autcmcrefcebaij & roborafatur Spiritu,
implebarur<jue faptentia^ gratia Dei erat> fitpertUum.
Huc cft,Qiicmadmodum pncrlcfus xtatc progref-
fus cft : Ita diuina natura in ipfo ps cxcruit.ac indies
fnagis maeiTque prohciebat fapientia , & vna cum
x:uc crcucrunt in co animi dotcs. Verum quia di-
uinitaii nihil poteft accedcrc, manifeftum eft, hxc
ad humanam pcrtinere naturam. Qucmadmodum
enim corporc adolcuit paulatim:ita fccundum ani-
marn incjies magis magifque dotcs animi creue-
runt. Ncquehoca Chriflo alicnum cft, qui no-
flri caufii formam fcrui afTumpfit , in qua cxinani-
tus fuit. Nam vtpropternos cxinanitus fuit: ita
rui fus paulatim crcuit , donccin fuam gloriam i-
terum pcr fc rcTurrcdioncm ingreftus eft. Ncquc
hocfaitum cft fine noftra doclrina & admonitio-
nc. Doccmur enim , illum ideo crcuiiTc,vt nos de
plcnitudine cius accipiamus gnriam pro gratia.
Admoncmur & ncs cxemplo I ilij Dri , vr pcrpe-
tuis incrcmcntis ftudcamus, vt indics magisma-
gifcjucabur.demusin vera Dei cogniiionc & omni
icnlu : vt & vcro iudicio & afTectu prohcmus quae
fintpia, fan&a & honcita , & vcrosfidei fructus
quotidic cdamus : fed ita vt dics fcqucns preccdcn-
tcm fuperct. Nam qui non progrcditur incogni-
tioneDci,5c fenfu pietatis, ipfe rctrogrcditur , ac
iri eo paulatim cxtinguitur fidcs,&ita rurfus in
tordc j p fi u s fcpelitur Chriftus,acitcrum in pccca-
ta contraconfcicntiam ruit. Excmplum habcmus
in Daoidc.Is cnim fapicntia fpirituali fupra omncs
fux actatis homincs profcccrat, & gratia Dci crat
cum illo.Scd quidfacium cft? Factuscft fcdensin
fuo regali fjiio paulo languidior. Exting-.icbatur
paulatim illc ardor & zclos gloris Dci ,qui fuit in
lllo , dum contra Goliad pugnauit & eum vicit : &
cum in pcriculis Yerfabatur quotidie pcrfcqucnte
ipfumSaule. Cluid indc factum cft ? Confpicitur
inulicr dccora & pulchra : aftc&us cxcitantur fine
vllo impcdimciitc. Ardor cnim fpiritus iam pror-
.fusfriguit:voluntas ccdit aft\:cTui,ac dcinde ruit in
pcccatum contra confcicntiam comroitTo adultc-
rio,cui moxaddidit optiroiciuisparricidium : quae
fcclera poftea per intcgrum annum hypocrifi tcxit,
ctfi fimulauit quidem pictatcm , qua: iaSp;ri u De.
abfcntccxulabat.

I { jiumiodi funt multaalla cxcmpla,que moricnt
nos,vt pucrum Icfum hic imitcmur. ls crcuit fa-
picntia,& gratia Dci crar fupcr lllum : nos quoque
crcfcamus fapicntia falutari, &: rogcmus fontem
fapicnrice Icfum,vt dc fua plcnitudinc nobi> largia-
tur : ita futurum cft,vt gratia Dci , quam obtine-
mus per & proptcr Chriftum , fupcr nosmancat.
Vtenim gratia Dci foh facit, vt in donis fpiritua-
libus facumus quotidic progrcftus : Itaretinctur
gratia & manet , quando ipii non torpemus , fcd
itrcnue laboramus,vt gratiam acccpiflcfruftra non
vidcamur.

I Iuc pertinct illud Pa'uli:Spiritu nolitc extingue-
rc.Sufcitada funt igitur- dona Dci ctcbris excrcitiis,
vt indics magis proficiamus in glorfam Dci Patris,
Fili/ & SpintitsSanfti.CuifoliDcofithonor,glo-
riain fecula fcculorum,Amcn.

EN ARRATIO

DIE CIRCVMCISIONIS
Domini , Euangdium,
Luc. 2.

ET pofautm confummati funt diet otloyvt circumct ■
dercturpuer , vocatu efinomen eitti lefut, cjuodvo
catumeiau ab Angelo^rinfquaminvtero conitpercM'

ENARRATIO TEXTVS.

HOc fcftum dc-Ci-cnmcifione Domini.trcs ob
cauftas in Ucdcfuinftitutum t{[.Q»»tvwpn
W4cft,vtfciatur Hiiioria. Secundayvt beiicficium
Dei crgagenus hojnanum,quod Hiftoria commcn
datjintciliguur.T ertia^t bcncficio diuino recte v-
camur,cum inDei gloriam,turoin noftram falutctn
& aliorum ardificatioocm.

j. Hiftoria eft,quod Chriftus Dominus dic
octauo a fua natiuirate carnali,iuxta lcgem Mofis dt
circurhcifus, Qc nomen eiquodab Angclo pr^di-
cTum rr^t,fit inditum,vocatufque fit Ielus.

2. Bencficium,quod Hiftoria commendar,eft»
quod pro nobis id factum fit,qucmadmodum Vm-
lus docet,Factus eft fub lege,vt cos,qui fub lcgc e-
rant,rcdimcrct.GaIat.4.4.5.

3. Vfus denique in his confiftit,vt cognito bc
ncficio,Dco grati iimus , noftram fidemhoc Ti-
cto confirmemus, ac cxcmplo Dei P atris cV Fi«»)
ipfius Ic/u Chrifti ftudeamus de omnibus bcne
mcrcri. Porro , vt harc nobis informandis dc
hoc beneficio cfiic«icius fcruiant duos locos tracTa-
bo,Qu,i fum:

U cDc Circumcifionc.

1, De (uakiffimo nomme fefu.

D E P R I M O.

Vt hancdcCircumcifionc diftin<5Hus JnteHi-
gamus dodrinam,hsc ordine nobis explicanda vi •
dentur. 1. Quoaiodo Deus foleat homincm de
fuainftitucrc volutatc. 2. Quolis res fuerit Cir-
cumcifio il!a carn3lis,quaequc in illa iint fpctfan Ja«
j. Vndc conftabit Sacramentorum cum veteris,
tiira noui Teftamcnti ratio. 4. Cur Chriftus fit
circumcifus. 5. Qux fit fpiritualis illa circum-
cifio, fine qua filus nemini vnquam contigir.

Deusante lapfum , & poft lapfum , antc Icgcrn,
fub lcgc,& poft Chriftum exjiibitum , fempcr foli-
tus clt hominemdc fua voluntate daabus inftituc
rt rebus ; vna pcrceptibili mente , ahcra pcrcc-pti-
bilifenfujvt id,quod mentiorTerturintelligendum>
quodammodo lenfibusexternis percipiatur: lta vo
luit Dcus cLmcntiffimus humana» confulcre imbc-
cillitati. Mcnti vcrbum proponit , per quod fuam
voluntatcm homini patcfccit : fenfibus figna afpe-
cTabilia , quac ibi docent vifibiliter , quod vcrba io-
nant & mcnti oftvrunt.Homincm formatum Deus
in Paradifo pofuit, ci vcrbum fua: voluntatis tcfti-
monium dedit:vcrbo adiccit duplex ilgnumcx"
rernum,ncmpc atborem vita? , & arborem fcien-
v.£ boni & mali. Poft lapfum hominis dcdit pro-
miffioneni Scminis , cui figna externa facrificia a J-
iecit. Superato diluuio, prorailfionem vocc pro-
pofuit , ac eius fignum arcum ccelcftem fccit. A-
brahamo fic promiffio Seminis , cui promiffio01
fignum circumcifionis in prrpctuam rei mcrrio'
riam adiecit. Promifit liberationem de fcruitute
^gyptiaca^quam & prxftitit , fcd hanc promiffio-
ncm agno Phafc oblignauit. Mofi promiffioncm

commcu-

Bencfi^*

Me»bfJ
priof»*

i.QBS

do W

0$°

tuCfC,e
lun",f

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1581

EVAN GELIORVM

1382,

rutio;

commcndiuit,rcdadditovclutifigiUo tcftamento
fanguinis vaccxrurTx. Tandem Deus dat Fihum,
& pcr illum promittit cr^dentibus vnamartcrnam,
quun pron.iUioncm duobus auguftiffimis Sacra-
mciuis, B>ptifmo & Ccena Domini , confirmauit.
Brcuiter,fcmpcr fuo vcrbo pominus aliquod cxtcr-
num adiicerc tcftimonium fo!ct,vt & mente & fen
fu,quafipa'pemus,qua?fitciuscrgi nos voluntas.
C^icquid tnira abhominc percipitur, id rit aut
mcntc atit feofu, aut vtroque limul. Vcrum Dcus,
vtccrtiorcs fimus de noftra falutc, vcrbummcn-
ti, fi<;numcxternum fcnlibus proponit, & nihil
non facitf quod ad noftram falutem facere iudi-
catur. AcQUcita Dcus hominem de fua volunta
te infticuerc folcr. .
^Decir. HociacTofundaroento,qualenamfignum Fuerir
K** .circumcilio illa carnalis & afpcctabilis , tJcile mtd-
U$' ligitur,modo vcrbum,cui hoc fignum additum cft
in mcdium producamus. Nam fignum mhilaliud
eft, qium piomiflionis , qux vcrbo cr.nnnetur,
efflcax quoddam Symbolum & authentica obh-
gnatio. ' . . .r

5? &*- (V0 Jnam eft igitur verbum , cui circumciho
Sen- additur? DominusGcnc-f.i7.4-&c.promifit,fcfo
re Dcum Abraharoi & Seminis eius : & requint ab
Abrahamo fi Jcm huius promiffionis , & vt ambu-
letcoramfc, & fit pcrfechis, hoc eft , vt omnia
poitpomt obedientiae crga fc.rctinens fidcm & bo -
nam confcientiam. Huic promiffioni & mutuo pa-
£0 ipfc Deus cxtcrnam circumcifionem adiecit , vt
in carne Abraha: teftimonium eftlt mutui inter
Dcum & Abrahamumfcedcris. Ait enim Domi-
nus-.hoc c{tpa&um,quod obferuabitis inter mc
cVvos,&feroentuum poftte. Circumcidctur in
tcr vos omnc maf:ulinum ,& circumctdetis car-
ncm prarputijveltn, vt (itinlignum rceJcnsimcr
me&vosAc

fc*fH Videmus ergo hic promiffionem prscedcrc,
mandatum figni fcqui , fignum perfcribi , & hdem
promiffionis , iuxta Pauh rationcm, exigi. Vndc
colligitur in circurocifione eiTc quatuor : promil-
fionem , mandatum Dci , fignum afpcclabile , & h-
dem promiffionis, quam neceflario requinc pro-
miffio. Atquchicquatuorin Circumctdone funt
fpetfanda , qu« in ciufdem dcnnitione indudi dc-
bcnt hoc modo:
efi«itio. Circumcifio carnalis mandataa Dco, cltrclc-
cViopraiputij virilis mcmbri , quo Dcus fuiim pa-
cTumcum hominr initium confirmat,& vicifhm
homo hoc dinini faubris tcftimonio conrirmatus fe
viua riduciaerigit. QuarcPaulus Circumcilionem
ep&liS*. , id eft , fignaculum iuftitise fidei appcllat,
Roman.4.n.Eit cnimveluti extcrna promiffioim
degratuicofauore Dei obfignatio.Eadem de caufU
Stephanus in Aftis, cap.7-«. Circumcifioncm te
itamentum appellat. Quia crgo promiffio nccetta^
rio praecedit,& fidesfcquitur, quannpromiffione
refpicit, mutuumcrit fcedus Circumcifio,Dei qui
dem promirtcntis,&hominisfidcpromiiTam gra
tiamrecipicntis, qus promiffionis fides hgno cx
tcrno confirmatur . Atquc h*c cft Circumcifionis
vera ratio.

IamduoneceiTario adiicienda funt : vnum , cur
infeminali membro illud fignumelVe volucrit Do-
minus.Alterum,qu*rcetiamnuiic noqduret, cura
id promiHio fit setcrna. '
2^2, PraciGpcius mcmbri, quod eftgcnitura? inftru-
*IscCsmcr,tum, ficnihcat primiitn totarn nacuram no-
lio- ftram vt eft propagataab Adam , corruptam elTe.
Deindc fignificat caudcm amputandam & refccan-

dam. Caro cnim & farguis noh poffunt iutrare
in rc gnum ccelorum. Terrio , figmfkabat ventu -
rum tftc Semen promiftum, iqaod afFcrrct uouam
natiuitarem, qua homrncs nafccrentur hlij Dei.At-
queita fi gencralem rationcm Circupicilionis fpc-
ctcs,efttdlimonium & obfignatio graiia?, fi Sym-
bolum, eft natura? deprauatx & mundanae nota,
fi externam hbmintim focictatem , cft fignum feu
telfcra, quo Ecdclia a prophattiscctabusdifccr-
nitur.

Scd quare etiam nunc hon durat Circumcifio, abi(>g*«.
cum promiffio nondum cciTauit ? quia vnum fi-
gnabatur pcr Circumcifioncm cxh.bcndum , quod
iam exhibitumcft, ncmpe Semcn mulicris, qu od
eft Chriftus Dominus dc purilfimo vagmis fan^
guine narus. Qtiare etfircs promilTa m.mct , fi-
gnum tamen Circumcifionis mutatum clt in Ba-
pfifmum:vt ficuti Circumcifio flgurabat vcnti;-
rum,ita Bantifmustcftetur exhibitum Chriftum,
Q^areadhucquicircumcidi vult, Chriftum vcniu-
rum cxpcc5tat,& non crcdit exhibitum. ^ ^

Ex his,qu3e iam de Circumcilionc dixi ,£icilc eft t;one Sa;
iudicarc, qua»fic Sacramentorum ,cum noui,tum cramcntd
vctcri Tcftamenti ratio. Vt enim in circumcifio r^vcnc0"|
ne quatuor concurrunt : promiffio , mandatum dc Tcftame
figno , ligni vfus, & fides promiflionis : ita in om- tu
ni Sacramcnti ratione cadem concurrere nccctle
eft vtSacramentum diuinura fitfignum vifibilc,
mandatura & inftitutum aDco.quo , vt Deus crgl
homincm fuatcftatur promiffioncm : ita homo ac-
cipicns fignum, vicifsim fuam crga Dcum fidem
profitctur , camque vfu figni & cogitationc con-
rirmar. Vcrum in fignisfiogulis fpectanda eft fin-
gularis analogia fignorum ad fcs fignatas , vt aquae
in B ptifmo analogia ad rcm fignaram hrc cft,
qucmadnjodum foris homincm abluit ab cxtcrnis
fordibus : ita chrilli fanguis intus abluit confcicn-
tias noftras a morti>is operibus. Atquc ita dcaliii»

Scd cur Chriftus circumcifus eft , cum fit cxtra 4.Cur cit
riumcrum pcccatorum ? Hoc Paulus Galatis fcri- canKifi»
bcns cxponit,cum air,cap.^..4. Qi^ando vcnit plo- Cius 1
nitudo temporismifit Dcus Hlium fuum natum tx
mulierc, taftum fub lcgc, vt cos>qui fub lcgeoraot,
rcdimerct. Quarc vt natus cft proptcr nos j ita Sc
circumcifus : ncque voluit Citcumcifionem abolc-
rc ante fuam in arca crucis peractam vnSimarmqua
re tcltatus cfi,Circumcilloncm Sacramcntum fui0e
dininitus inftitutum.

Iam pauCa adiicicnda funt dc fpirituali Circum }vcfyhi
cifione,qu2e vocatui in Scriptura Circumcilio cor- tuaii cir-
dis in fpiritu , non manu facta,qua: fignificaturpcr CUCI onc'
illam cxtcrnam, vt res inuifibiiis pcr rem afpcda-
bilem. Dehac pra?cipitDominus,Dcut.io.i6.Cir-
cumciditepra-puriumcordis vcftri,& ccruiceft>ve-
ftram : ne indurctis amphus. Scd Paulus ?d Pfiilip*
3 5.omniumiuculentiffimehanc fpiritunlem dtft-
nit CirCumcifibncm , cum air:Nos circumcifio fu-
mus, quiSpiritum Dei colimus, & gloriamur in
Chrillo,&non fhcarBe confidcnrcs. InhisPauli A^iuai
vcrbis funt duofpcainda : cau^j ; fcu cfTccTns, fcu
adiua Circumcifio, & pafliua.Cauira cft ipfc Chn-
ftus,atque adco aftiuaCircuincilio eft , qua filius
ampuiac quicquid cft peccati ^. malediccionis ki
nobis , qu*e circiimcifio fentitur in omnibus piis o -
mnium artatunii ErTccTus fcu pafs ua Circuwicifio
eft, quarenatiamputant indics m.7gisac magis re-
liquiaspcccati , 8c ftudent noua; vi..T, omnfbivs vi^
ciis,quantum ficri potcft, ampi»tati$. Vcrum Pju-
lusopcimo ordine diiiribuit efTectus:& tre.sftaiioir.
1. Vccohmus Deinn fpiricu. 2. Vtgloricmur in
Mm. iiij.

■ itijcir
cumctliti,-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Chrifto.j.Vcabiiciamusfiduciam carnis abnegan
do nos ipfos.Vlcimo loco poficusprimus cx ordi-
nc confcqiicuti^ : qucm fccundusfcquitur,& hunc
qui in primo loco ponicur.
Dodliina. Proindenoscircumcidcrcoportctomnia mem-
bra cum inteiiora,tum cxteriora: Intcriora,vt font,
mcns.cor , voluntas. Akns circumcidcndaeft ab-
iectioneerroris, & yt ru Dcinotitia:a cordeviciofi
afTcctus ampucari dtbent: voluntas, conucrfione
ad Djum. f.xtcriora : vt funt a.irts, oculi , labia,
morcs, &C vt iaui non amplius deprauats natura:
obfecjuium prasftcnt : fed Spiritui rcgencrationis
obteinpcrtnr.

DE SECVNDO.
Dcnomi- Nomina folcbant imponi pucris in circumci
iionc.,p°fl ^0nc » ^curi haptizatis nunc imponuntur : Tunc
c]uidem,vtclTcnt Circumcifionis tcftimonia: nunc
vcro vc fint Baptifmi collaci iigna. Quarc quoties
noftra nomina audimus , dtbcmus reuocare in
memoriam fccdus , quod cum Deoin Baptifmo
iniuimus.

More igrtur aHorum pucrorum , Chrifto impo
firam eft nomen m Circumcifionc , tU vocatu* tit
Icfus.

Ratiolm- Solita autcm imnoni funt infantibus nomina ,
litionis. vel e* arbitrio hominum : ldquc nunc cx cognatio
ne , nunc cx virtutc clarorum hominum , nunc cx
cafu , nunc cx afFccfru : vcl cx mandaro Dei : idquc
non (inc aliqua fignificationc rei vel prxt crita*, vel
futurar. Nam Dcus qui falli nequit,nun frufixa im-
ponit hominibus nomina.
Curfilius Clir e,'S°^hus virginis Icfus cft nominatus?Pro-
virginis Ptcr otficiqm quod in mundocrat habiturus. Sic
tTeiTie enim 'lu.ffa Dei AnSclus ait,Matth.i.2i. Vocabis no
tus. mcn ciuslcfum , quia populum fuum liberabit a
prccatis corum.Icfus cnim Sa'uator cft.Angelus ad-
Jecit faluandi gcnus , nimirum a peccato:ergo a
morte,damnationc,ira Dci,inferno:crgo placat Pa
trcm,rcftituit im.iginem Dci , & donat xtcrna vi
ta crcdcntes.Ha?c cnim omnia coniun&a funt curr,
pcccati condonatione . Veium vt vfum huius no-
vfm no- ram s Icfu ccrriorcm tcncamus, adquatuor partcs
nunis. cumreuocabo. r

Pnma cft, cjuod acmonent nospcrditos elTe fine
hoc Iefu,id cft,Sa!uatore.Qaarc nos peccati admo
ncr & pcenitcnrii.

Seeunda t^Mod monftrct nobis falutis fontcm.
Nam qui faluari vuh,hinc bauriat ncccff. cft.Quart
nosfidciin huncSaluatorem admoncmur.

T«rw,quod fir noftra confolatio cpntra dcfpc-
rJtioncm,m3gnitudinempeccati,ind'gni?aten^,par-
ticularitatem,pomitiam & vircs Dhboh:hinc hy-
poftafis fidci nafcitur.

fQnarta , admbrict nos obedientia?, cV gratitudi-
nisy nc noftra culpa 'falutc pcr ipfum parta cxcida-
mus.C;ui gloria in fccula feculorum,Amcn.

ENARRATIO

D I E E P I P H A N 1 AL D O-
mini, Euangclium,
Mutth. 2.

CVmautemnatwcfJet leftsin^Bethlehem ciuitate
ludtx, , ttmpo.tbw Hercdts %egts : Ecce *JM*gt
ah Orieme accefferttnt Hterofo!yr*am , dicentes , Vbt ejf
tlle^tiinatw cjfRcx IultirwAVtdimw enm tUiw jfel-
lam in Orienre , <j- acceffimw zt adorcmw eurn.A.idttu
autem his Heredes 'Kex itirbanu e/fy & tota Hterofily^
-norum vrfocnmtiiO) & conticc.iiisommbw pontifictbia ,

& Scrtbii popHlt^percos.tnttti efteos,ibi Cbriftn» ndfctfi"
tur. AttUi dixerumer.ln^B thleheyrt lndta. 5»r en>m
fcnptnm ejf per Prophe&m£t tu B thtcbcm tcfa f**^t
nsqttajham mimma esi»ter prtnctpes luda: £x ie enj*
mtht prodt ttrw efi dux , futgubernaturw e/f popaltttn
meum Ifrael. Tttm Herodes ctarn accerfitis M-tgu acc"
rata percfutftuu ub tllis^uo temporc ftcUa apparutjfet. E t
tujfs tre tn 'Betij/ehem dtxtt , Proftili tUnc, accuraic tn-
cjutnte de puero. Vbt vero tnueneritU^ermnciate tnihi^
vt & ego veni&w QT adorcm tUum. At tlli audto rege
projechlitnt:& ecce jhlU^narn viderant tn Orten ctpr^'
ccdcbatstllosydonec progreffafkiret (itpralocum , in
erat ptter.CHmaurem vidijfentfteliamgauifi JitnrgauJio
rnagno va/de.Et mgrtjji domum^tnuenerwapuerum cnm
Maria matrc ctw^dr projfratt , adorauerum tlU**h& a-
pertps thcfauris fuis obtulerunt et rnunera , Aur*w &
Tbw cr tiMyr/harn : & oraculo admonin m fomnts , ne
reuertercntttr ad HcTodcm ,per altam vtam rctierfi fitat»
tn regtonem fuam.

ENARRATIO TEXTVS.

HOc fcllum vocacur in Eccltfia Epij hania Do
•nini, hoc tlt , appantiones Domini. l'>i>lt*
quamenim dtaduentu & natiuitatc Domini fcfta fcctpiPba
ccicbrata funt ab Ecclcfia , vifum fuit fan<5ti$ patri- mx-
bus hoc etiam ftftum addcre, vt doccrent Eccit-
Gatn de variis Domini in carnc apparitionibuS.Qna-
druplicem autcni rationcm aflignanr , cur hoc fcr
ftum Epiphania vocant, quarum piima cft,quod
hoc die apparucrit Magis* qua?rcmibus Chnitum
ductuftelhc. Stcunda, quoahoc die rcuolutisz?»
annisab cius natiuitJtc , apparucrit cius glona m
Baptifmopcr tcftimonium Patns dc ccelo fonan-
tis , Hic eft Filius mcus dilcdus: & per vifibilcni
>piiicus Sandi fupcr eum apparitioncm. Ttrtia»
quod eodcm dieclapfoaBaptifmo anno apparuit
ipfius gloria in nuptiis, dum vertit aquam in vi-
num. Quarta, quod^i. ajtatisfuaranno rurfus ap *
i uerit gloria ipfius , dum quinque millia hominum
faturauit panibus f ptem. Ha? omnes apparitiones
eo p-rtincnt, vt cx Chriftum probcnt vtrum Mef-
iiani tk Saluatorem in fecrcdentium, & in nobis
COnfirment Hduciam : vt certo itaruamus nos fjiu-
tcrn pcr ipfum confccuturos. Atquc harc de rationc;
iefti, nuncad ipfutn Euangeliura accedamus, quod
cohtihec Hiftoriam primi gcneris apparicionum
Chrifti :nimirum quomodo Magisapparucrichoc
cft, Ethnicis , vc (ciamus Cliriftum cum /uis bene-
ficiis ad Ethnicos quoque pertinerc, Eft autcm fum-
mahuius narrationis Euangelica:, quod Magive-
nc.inc Hicrofolymam , quxfitum rcccns natum
cgom. Scd cum illum non illic lnucniftent pro-
tcCti fintjfecuti ductum ftcila?,qug cos pra?ccdebat,
Joncc vcncrunt Bethlt hcm, vbi inuentum pucrum
honorabant, & orTciebant muncra : quofacrodi-
jinKUsadmonitiperaliam viain reucrli funtinrc-
gionem fuam.Duos locos in hoc Euangclio tracta-
bimus.qiii funt:

h Htjhrta cum fitis circumfkntiis & doclrinis , <jH&
fitntplurtmx.

2 . Vfw kiftoria, & JJ>tri:ualis figmficatio obUtionis
Migorum.

D E PRIMO. Hi&2&
Pr*fentis hiftoria; circumftantix funt mulrar,
qaarum hngula? peculiarcs contincnt dodrinas U
admonitioncs.

Naio Chrtjfo tn B<tiilehem temportbw Herodis^ve-
niunt Magi ab Ortcnte.vt adoremrecens natit %eocm.

Hic tria veniunt perpcndendajtempus^Vhcol-um
conditiojcV rinis aducntus.

Tcmpus

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1385 E V A N G E

Tempus fignificatur , cum dicttur Temporibm
HeroAts : cefTauerat enim fceptrum a Iud3 , & iuxca
vaticinia Chriftus nafci dcbuit.Ha?c collatio vatici-
niorum dc natiuitatc Chrifti & tempore,quo natus
cft,confutat Iudaros, qui ipfum adhuc cxpe&ant:
ita piorum fidem confirmat , vt ccrto fibi pcrfua-
dcant huncipfum effe vcrum Meffiam, quem Magi
quaerunt.

Mjgorum conditio,quod fucrint non ex Iud$is:
fcdcx gentibus. Vndc difcimus, quod htc nouus
Rex,natus in Bcthlehem,ctiam ad gentes pcrtineat
qusMdgorum exemplo moncntur, vt Chriftura
quarrant &adorenr.

Magi pra?tcrca diccbantur \ qua appcllatione eo-
rum dignitas& officij exccllcntia fignificatur.Efte-
nim Magus Hcbraica vox , & dicitur a mcditando
& docendo,qua: duo ad Rcgcs & facerdotcs potif-
fimumfpc&arunt. Vnde Pcrf* fuos Rcgcs & Sa-
ccrdotcs Magos appellarunt. Quid hinc doceraur?
Chriftus in prxfepi redinatus iacct contcmptus a

r . fuo populo.

MagiveroabEthnicisoriundi veniunt, vt ado-

^'"rent^qua re fignificatur , quod etfiregnum Chrifti
non fit dc hoc mundo,e{fe tamcnregnum maguifi
cum & gloriofum.imo coelefte , quod multt agno-
fcent non orfcnfi cius externa & humili coram mun
do fpecie.

S*cK«^circumnantiaeft, quod Magi veniant
I Iierofolymam,&: illic quarrant rccens natum Chri
ftum.Iudxi qui libros Prophcticos in manibus ha-
bucrunt, quibufque commtda erant uracula Dci,
ftcrtunt fecuri,Chriftum non qnserunt : fcd il!i,qui
corum iudicio ad Ecclefiam Dci non pcrtincbant,
Susrunt.Sed vbi?In rcgia ciuitate Hicrufalcm: qu6
cum veniflent , & nihil dc hoc Rcge audirent , non
parum quaiTata eft illorum fides: nihilominus tamc
fe figno erigunt.Dicunt enim:vidimus cius ftcllam.
Didicerant hauddubie ex reliquiis fcholf Danielis,
quando Chriftus cffct nafciturus,talis ftella tempus
. nafcentis fignificarat.

feno Tertta circumftantia eft diligcnter confideran-
da:nammonfttatqualisrexfitChriftus. Vtcmm
pra?fepe,in quo iacuit, arguit rcgnum ipfius non cf-
fedehocmundo :Ita ftcllade ccelo apparenscce-
lcftem illum eifcregem docet.Etquemadmodum
pra?fepe docet ipfum humilem efle, in mundi con-
fpe&u : Ita ftella huius regni Maieftatcm afpi
cicndam proponit , in fidei noftrse profc&um , nc
cum nobis contemptibilem prauus & malignus gen
tis fua: dcfpectus rcddat: qux gcns adhuc inf^ai
gnorantia pcrfeuerans Chriftum perfcquitur.

Quidam hicqua?runt, qualifnam fucrit ftclla, &
alijaliudfemiunt,fedhoc manifeftum eft , quod
tribus proprictatibus ab aliis perpctuis l>cll s difre-
rat,ncmpcfitu, motu & fplendorc. Sttus , quod
f uerit in mfima acris regione , alioqui ccrtum iter
proficifcentibus monftrare non potuiflcr. Motus,
quod noncircularitermouebatur : fcd rcctapro-
grena eft , vt dux vix non fecus atque columba nu-
bis& lgnis, antepopulum cxcumem dc ^gypto
proceflit.Splcndor quoque difTcrentiam facit : quia
aha: ftellar noftu tantum micant , hxc ctiam mter-
diu cluxit.Non ergo fuit naturalis & perpetua ftel-
laqualcsfum, quac in firroamcnto funt. Qjid er-
go, Comctancfuit? Simiiis q udcm Cometa: ap-
parct fuifle : fcd Angelum Dei fuifle non dubnim
cft,qucmadmodum Epiphanius tcftatur. Hicenim
apparuitinformaftclls,vt& Chrifli rcgnum o-
ftendcret ccelefte, & ipfum Chriftumveram ttei /
larn & facem pr*dicaret , qni hominem folus a tc-

LIORVM. 1386

nebrarum regno in fuum gloribfum regnum intro-
ducit prxtenfa fui Verbi facc, &illultrante ipfiu*
Spiritu corda hominum , vnde Zacharias Chriitum
appellat Orientem ex alto , illuminantem cos , qui
fedentinvmbramortis. Et Iohannes , 1. Eratlux
vera,quaeilluminat omnem hominem vcnientem
in hunc mundum.

Quarta circumftantia eft de Herode,& tota ciui- Hcrodis
ta/cHierufalem. Herodesturbatur & tota Hieto- £"4"°-
folyma cum co.Hcrodes metuitregnum^a fe tranf- noru cott
latum iri in recens Uatum Rcgem. Non cnim in- diti01
tellcxit Chrifti rcgnum forc ccelcfte, & non dc hoc
mundo : vndeEcclefia canit: Hoftis Hcrodesquid
timcs,non adimit tetrcftria , qui regna dat cccle-
ftia. Hierofolymitanorum ingratitudo & ofcitan-
tia notatur,quita?dio malorum fracfti» abieceranc
iamfpem rcdemptionis & falutis promiila? . Po-
tius voluerunt cum impio Hctode lub feruitute vi-
uerc , quam nouum Rcgem , qui artcrnam libcrta-
temadferret , rccipcrc. Scd ea efthominura dc-
prauata natura, quod fatius iudicent rcttncre a-
liquam tranquillitatcm carnis , quam cum a-
liquo periculo Chriftum autorcm falutis re-
cipcrc.

Quinta concilium Hcrodii & Saccrdotum con- Concilia
tinct, cumProphetia Micheae Propheta;. Hero- meroib-
dcs^alioqui rcligionis & Prophetiarum contem- 1yraitan5*
ptor, iam turbatus , vbi Cliriitus nafceretur , quae-
rit. Nam audita interrogatione Magoruin , mox
coniicit rcgcm iilum , de quo quaerunt , Mdliam
effe, olim diuinitus promiffum : fed quid Saccr-
dotes? SinceracxScnpturarcfpondcnt, producto
in medium Michc*etcftimonio,quitamcn poftca
fc furiofe toti Scripturx oppofucrunt. Scriptura e-
nim magnifaciuntimpij, doncc fuis aftccttbus ad-
uerfari non vidctur , icd quando pcccatum accufat,
quandocriftas deprimit,quando mortcm & dam-
nationem proponit : quando dcnique aliquid con-
tra receptos mores , dodrinam , & traditioncs tcn*
tatur,ibi moxfremunt impij, nonamplius agno-
fciturChriftus, iam blafphcmus appcllatur. Papi-
ftas noitri hodicfatenrnrnobifcum Chriftum vni~
genitum Filium Dci eflc , aiiumpfiire naruram hu-
manam , vnam cfTeperfonam fubfiftentem in dua-
busnaturis :vcrum vbi ventum eft ad Chrifti offi-
cium,&: dicimus lllum ciTc folum Icfum, folum
Chriltum, hoceft,folum Saluatorcm, folum Pon-
tificem & intcrccfforem , 8c ncmincm faluari pof-
fe , nifi qui fola in illum fide iuftificatus ftierit : Hlc
fremunt,quia illorum morcs, dodrina 6V tradi-
tioncsnon poiTunt ftarccumhoc Chrifti officio:
idcopartira corrumpunt Scripturas, partim abii-
ciunt , & eos ,qui Chriftum doccnt fincerc & pu-
rc, gladio & igne perfcquuntur , qucmadmodum
Scnbae & Saccrdotcs , qui hic primum cum Simco-
nc& Annafinccrc refpondcrunt > poftca tanquam
phrcnetici lidcmChrifti abiiccrunt, & cum cum
fuis miniftris pcrfecuti funt* Atque ita non fatis
cft , fi Papiftxcum finccris Dodoribusin primis
principiis conucniant : fcd oportet cfte in toto fun-
damcnto & omnibus fidci articulis conftatem con-
fenfum. Non crgo fcrutemur verba ad cius perdi-
tionem , ficuti H^rodcs fecit : non negligentcr , vt
Scribae & Pharifjei , qui monftrant quidcm viam:
(edquam ipfi non ambulanf.qui fimiles fucrunt
fabns Arcae Nohar , quam cum ardificafllnt , ipfi
pcrierunti Nohc autcm cum fuiseit faluatus, iic-
uti hk Magi faluati funt, pcrditis Scribis & Saccr-
dotibus. Sed fcrutemur Scripturam cum Simcone,
Anna,Maria & aliis,qui inde falutern adepti funt.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

t #7 E N A R

vatiriuij iam paucis Prophetiam Micbca? videamus. Ita
wpliS cn» m ait : ^ tH Hethlehem m tefris fud<t,ne^Ha^uam
minima es inter duces Ittd*. Ex te enim extbit Dux, qut
pafcet populnm meurn ffrael, ejr egrejfus enu ab tnitto a
dftffu* Aternitatts. Hoc M chcar tcftimonium multa
de Chrifto docct. r. Locum natiuitatis eius mon-
ftrat. 2. Eiusofficiumdocet,quodcftDomina-
torefn agcre in IfraeJ adpafcendum populum fuu.
3. Incarnationem eius , qua verus homo fit natus,
oftcndit. Nam cum dicit : */Jb mitio , indicat in-
carnationem Chrifti , qui iam ab initio mundi pro-
milTusfuit , vtfuotempore fccundum carnemna-
fceretur. 4. Ciiin ait , ^yidtebus aternitatis, figni-
ticat eius diuinam naturam , qua antc conditum
mundumfuit. 5. Qubd vna perfona fit in duabus
naturis fubfift<ms. Cum cnim ait: Egrejfusjeu egref-
fiones eius , nomcn plurale ad naturam diuinam &
humanam pcrtinct : Singulare, Stus , perfonej vnita-
rcm fubindicat. Atque ita videmus Prophctam pre/
cipuos noftra; fidci articulos coniunxiffe, qui fufnis
abaiiis enarramur.
Aftatia s'xta circumftantia eft de aftutia Herodis , qui,
"crodis. cum prudcntcr fc egifle putat , maxime defipit.
Non cft cnim prudcntia , non cft aftutia , non cft
confilium aduerfusDominum : dam rocat Magos,
tanquam vnacum Ulil natum rcgem amplecterc-
tur:quserit tempus apparitionis itcllas, quafi indc
certior dc Mcffia ficri vcllct : iubet vt , cum inuenc-
rint puerum, fibi renuncient : acfivnacum ipfis
eundem adorarccuperet. Ecce quantum hic fudat
vulpes Hcrodcs , fcd confiiium,quod crat in hac rf
praecipuum, ncc ipfcnec Iudau fccuti funt. Si ho-
noris gratia per aliquot viros deduxiifet Magos,fa-
cillima ratio fuiflct ad inueniendum infantem: fed
Deus illorum confilia infatuauir. Hodic , imo
multis annis, quarfiucrunt Papiftar perdcre reli-
gionem t fcd ita Dominus infatuauit illorum con-
iilia, quod nc vnum quidcm hominem Lutherum
potucrint pcrdere.Hinc difcamus qu6d Dcus fit cu
ftos Ecdefiar,& confilia impioru m perdat iuxta Pf.
primum.

oblatlo Septima circumftantia cft de oblationc Mago-
Hiioxu. rum,qUi Chriftoinuento,rcgiIudxorum obtulc-
runtmuncra,Aurum,Thus ,& Myrrham : munera
fane,quorum illa terra fcrtilis era*. Hic duo difca-
mus. Pnmum,quodnos, qui Chrifto homagium
praefhmus,dcbemus aliquid de noftris facultatibus
confcrreadconferuationcin miniftcnj. Altcrum,
de prouidentia Dci,qui ifto munere voluit tanqua
viatico ad cxilium profpiccre puero recens nato,&
parcntibus cius: vnde difcamus quod Deus nolit
iuam Eccleuam defcrere.
Beucvflo OcTaua cireumflantia , quod Magi in fomnis
adfuos. adrrjonitjjperaliam viam rcuerfi fint in regioncm
fuam:qua rc & Herodes delufus eft , & Deus deda-
rauit, quod fuorum ctiam dormientium curam
habcat.

DE SECVNDO.
Singula; circumftantia: huius hiftoriaraliquam
vfus do- do&rinam fuppeditant Ecclefias, ficuti vidimus:
ftiijii. nuncautem quantum ad vfum gcneralem attinet,
duo difcamus a Magis : quorum prius cft, quaercre
Chriftumduftu ftcllar. Altcrum inuento Chrifto
muncra offerre. Du<5tum ftellar cum ipfis fcquimur,
quando nobis luccrnam pcdibus noftris,folum vcr
bumDei,proponimus, & cum in verbo fuoquarri-
mus.Inuento Chrifto munera orTerimus cum Ma-
gis,Aurum,Thus,& Myrrham,quando A*rum,hoc
cft , puram fidem & caftam vitam :Thus , id cft,
confcffioncm, inuocationem.gratiarum a&ioncm:

R A T I O ^88

Myrrham,id eft,patxentiam fub cruce & afrliaionc,
cxhibcmus. Pra?cerea,orTeremus Mariar, id
clefia? Chrifti,& minifterio verbi, & Iofeph,id eit,
iis qui prasfunt Eccicfiar,muncra:hoc elt promoue-
bimus minifterium totis viribus & ficultatibus, vt
quam optime habeat Ecckiia in hoc mundoper
Chriftum Icfum Dominum noftrum,cui glona
m fecula,Amcn.

DOMINICA PRIMA
poit Epiphaniara,
Luc. 2.

ET cum fnftui effet \efus annorum duodecim, afcen-
dentib. tllts Hiero(al)rnam ftcundnm cdfuetudmem
dte* frJ}t,confummar/fjue dtebus^cum redirenttllhreman-
fttpher lefus Hterofolymis , & non cognouerunt parentes
etui.Ctterum rati ettm effe m comttatu , vcnerunt tttnert
dtei.er recjutrebant eum tnter cognatos ejr inter notos. £t
cltm non inuemjfent eum,reuerfi junt Htcrofolymam.qutf
rcntcs eum.Et acctdtt,poJi tridtittm,inuencrunt tlL*m ff
dentem tn medw 'Dofcrum audtentc t/hs, & interrogan-
tem eos.Stupebantautem omnesflut eum audtebant,juper
tntelltgentta cr refponfs etWy & vifo eo admtratt funt.tt
dtxtt rnatcreiHS ad illum, Ftlt, curfeciftt nobis ftc ? Scct
Tater imt* tt) ego dolentes qu&rcbamus te. Et att adtllos,
Qutd eji quod ^rebatis me ? An nefctebatts , $uod m
>ots,qtu Patris metfunt,oportci me effe\ Etillt non tntej-
lexerunt fermonem ,<juern locutus ejitpfisy & defcenatt
curn eiSjVenit^ue NaZjtretlherd^Ht fubditus tlhs. M*"
ter autem eius conferuabat, verba omnia hac tn corde
(uo.Etlefus profciebat,faptentta,0' &tate,& gratta *-
pud Deum cjr homtnes.

ENARRATIO TEXTVS.

HIc tf xtus pars eft Hiftoriar dc geftis Chrifti,& iuS
continet quid egerit duodecimo fua: artatisnjs-
uino,videlicet , quod fpecime quoddam fua: voca-
cionis exhibuerit,difputando & diiTerendo cum le-
gisdodoribus.Quidautem egerit Dominus atem-
pore , quo oblatus fit in templo , vfque ad duode-
cimum annura,& quid deindea 12.ad50.ferc , facr*
Hiftoria non mcminit ,quare id fcire noftra non
intereft : fufficit cnim nobis , ifta cognofcerc , qu^e
Dcus voluit patefacere,vt quae nos crudiunt in Dei
cognitionc & vera pietate. Illis igitur omiffis,quae
ociofi Monachi fciipfcrunt dcinfantia & puerili*-
cate Chriili, Euangclium pracfens iuxta gratiam,
quam Dominus dedcrit,explicabimus.

Eft autem fumma huius Hiftoriar.Chriftus dup^
dccim annos natus,cum parentibusfuis in fefto Pa-
fchatosproficifcitur Hicrofolymam, qui inreditu
amilTus requiritur,inucnitur inter dodores,& a pa^
rcntibusrcprehenfus, defendit fe fuperioris roan-
dato,nempeDei,quod oportucrit fe ipfius ncgocia
curare , atquc ita defcendit cum illis , eft fubditusf
proficit fapientia, astate , gratia apud Deum & ho-
mines.

1. SxemplumTofeph:tJPHarUi& ChrijH,pojici{ctn-
tium Hitrofoiymam, nobtsproponitur.

2. T etojio Maria &JoJeph ex amiffione Jefu ptttTf
5. Qura tjr officium partntum trga,ltbcros: et ItbtfO -

rurn victffim obedientta erga parentes.

4. Proftclus Chrtfit tn faptcntia^tatt etgratitt-

D E P R I M O.

Et cu fktlut effet annorii duodecim, afcendtntib. j^V
Hitrofolyma Jecunduconfuetudtnem dtttfe/it.Hk prirr»u
quardam de fcftis Iudarorum funt admonenda. Dc'
"inde exemplum Iofeph,Maria: & pueri fpe&aJum.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

fc ftfti

1589

EVAN GELIVM.

1590

nflituic varia &mul-

;c0me.

s in vetcritcftimento
tiplicia fefta , vt populum fuum dc pr*ftitis beneh-
ciisadmoncret,erudiret rudes , & omncs in vcro
■IXi culcu continerct. Verum non omnia fcfta e-
wntjEque folcnnia. Quotidiemane& vefperi fie-
bant facrificia. Singulis feptimanis , ftptima dies
Ccbbris crat.Habebant finguli menfcs pcculiare fc-
ftum.Tria prasterca folennia fefta fingulis celebra
. banturannis.

qloti Qjyotidie mane & vcfpcri ficbant oblationcs in
memoriam artcrni cultus debiti Deo , addebantur
precesa piis, reuocabantin memoriam promifiio
nem Seminis,in quam fide intuebantur in omnibus
misoblationibus. Inhuiuslocum Ecclefia fubfti
tuit matutinas & vcfpcrtinas prcccs.

Septimo quoque die hebdomadis memoria ce
lcbrabatur creationis rcrum , adhibitisfacrificiis &
gratiarumaftione, in cuius locum Ecdetla fubfti-
tuit dicm primumfeptimana?,inmemoriamfecun-
d*creationis,hoceft,rcgenerationis,qu£h>pcr rc
furre&ionem Domini , qu* primo die hcb Joma
disconrigit: atque ideo ab Ecclefia Apoftolica ifte
mcsjDominicus dictus cft.

Singulis menGbus in exordiis menfium , hoc eft
inNcomenia feftum celebrabatur in memoriam
conferuationis. Namcum vidercnt lunam femper
fcruare ordinarios motus & illuminationes , volul
Deus, vtpro toto gubernationis beneficio gratis
Deo agcrentur: atque ideo hoc fcftum Neomcnio •
rum inftituit. Hoc feftum etfi Chriflianos non o-
bligat:tamcnnon minus nos «ratosefle opportet
E>eo,quam pij Iudaufuerunt.

Singulis annis tria folennia fefta habcbant , qua?
Cn^funtjPafchajPentecofte^Scenopegia.Pafchaeratin-
ftitutum in memoriam liberationis ab /£gyptio-
rum fcruitutc.Pentecofte,in memoriam datae legis
inmonteSina. Sccnopegiain memoriam habica-
tionis populiin dcferto quadraginta annis in taber
naculis,vt hac ceremoniareuocarcnt totum bene-
ficium liberationisab j€gypto in memoriam. In
locumhorum trium feftorum Iudaicorum , fub-
ftituit Ecclefia Pafcha in mcmoriamrcfurreaionis
Domini, qui nos deferuitute Diaboli libcrauit:
Pcntecoftcn in memoriam confirmationis Euan-
gelij per vifibilem cxhibitioncm Spiritus Sanfti, &
miraculofa linguarum dona: Et natalitia Domini
W> . m mcmoriam dati & exhibiti Chrifti.
^cium Porro in tribus illis (olennibus & annuis felhs,
' debebant omnes mafculini fexus venire Hierufalem
iuxta legem Mofis : cui lcgi hic Iofeph & puer Ielus
fe fubiiciunt , cum vc lcgi fatisfaccrcnt , tum vt juo
excmplo nos excitarcnt ad reuerentiam erga mini-
fterium & pias ceremonias , quas ideo feruare pios
decet , quia funt Pxdagogia qusdam & difciplma
ad conferuandam rcligioncm vtilis.

Veru difcernendueit intcr ceremonias diuina au
toritate inftitutas,& eas que. grauiratis& ordinis cau
fainftitutsfunt iurcdiuinc Adillaru obfcruacio-
nem obligamur.Requiric enim a nobis Chnftus, vt
baptizemur fineuli fcmel,vt facra ipdus Ccena par-
ticipcmus fa-pe,vc eius verbum affidue audiamustat
human* ceremonia? non ita obligant , modoabut
concumacia,concemptus & fcandalum.
tl"a. Qucmadmodum igiturhic audimus Manam,Io
fcph,& pucrum Icfum fcfta , cercmonias Iudaicas,
fingulari rdieionc obferuafiv.ita nos difcamus ma-
gnifacere ceremonias noftras, & illislibenterin-
terefle,ac alios noftros bono excraplo ad obedien-
tiam & piecatera inuicare.

DE SECVNDO.

Con{ummaufcjHt dicbu* , cum redtrenty remanfitpuer Tentatia
tn Hierufilcm ,&c Hic incipic Euangelifta defcri- ™ ^"i
berc cencationem Maria: & Iofcph:in qua centacio- ^cu&^-
ne quatuor funt circumftantije penfandce. Trtma ti«.
recitat aliquot occalioneshuijs tentationis. Secnn-
^itenrationem ipfam, & crucem Iofcph &Mariae
dcfcnbit. Tertta fa&um illorum in hac tcntatione
exponit. jQnartn confolationem habet. , q^te

'Frtma occafio indicatur his wcxb\s\%eman(it ytter iefus mi
Jefatn Hierufilem. Qbarc,inquies,oon fignificauit JjJ^1."11
parentibus? Primum,vc figniricarct fe non effc tan
tum Mariaj filium:fed Dei quoquc quod plus cft : 1-
dcoque non tam parcntcm matrem , quam artcr- Doftrina,
numPatrem rtfpexit. Deindc,vt fuo exemplo do-
ceatpueros, non expedtandum cfle confiiium pa-
rentum,vbi obcdientia Deo prarftanda agitur. Deo
enim plus quam Parentibus debetur . Tcrti6,vt pa-
rentcs fuos maioris diligentix admoncar, atquea-
dco omncs quiliberos habent,vt diuinitus com-
miftum dcpofitum obfcruarent diligcntius. Quar-
t6,vcipfi,Maria&Iofepb,difciplina hac caftigaco^
ria admoniti,cogitarenc ferio,qualefnam fua nacu-
ra cflcnc : nempe ignaui & fcgncs , non pcr omnia
fuo fatisfacicntes ofhcio. a Ne y j

S?c<»/;^,indicatur occafio,cum dicitur: Et non co- Jja e*a*n
gnouerunt parcnta eitu. Hic taxatur apertenegligen- mmlcfii.
ciaparentum Ic fu ,qiiac ncgligentia fuit non leue
peccatum:vndenccleuiscruxtxtitit in corde Vir-
ginis, fenfitpartcm gladij fuum cor tetigiffc, cuius
duodecimo anno antea mentionem feccratfandus
Simeon. Cogitabat tantum thefaurum commif-
fum libi a Dco, vt illum obferuaret: contulit fiim-
mam mifcriam cum mifcriaEuae.Nam vt illagenus
humanum \ Diabolo fcduda perdidit,ita virgoex-
iftimauic fe fua negligentia amifiiTc mundo promif-
fum faluatorcm.

Tertia occafio tcntationis & crucis indicatur
lCitur: txijttmantes tpjurn ejje m comttatuycx ne- ftm^
gligentia enim crror nafcitur. Iam ipfa fatis dura
ctntatio & crux fequitur.Quserentes lefum intcgro
triduo,ipfum non inueniunr. AmilTus non inueni-
tur intcr cognator,grauis crux.Amiflus non inucni-
tur mter notos: grauior crux. Qu^ fitus 11 iduo uon
inuenitur grauilfima crux.

Quarta,icd quid faciunt in hac accrbiffima cruce Jlo^°
mceitiffimus Iofeph, afdifliffima virgo? Rcdeunt
Hierufalem, ingrcdiuntur templum , inueniunt a-
miifum inter dodorcs fcderucm & difputantem.
Hic rurfusconctpiunt confolationem , & tanquam
e tcuebris iniei ni libcrantnr,vifo puero Icfu.

Hsec in noftram dodrinam & confolationem
fcripta funt-.non enim aliter nobis acciditin noftra Do"nh**
tentatione& crucc. Amittitur Chriftus thcfaurus
noftcr preciofus. Qtise occafio? Ncgligentia : non
audimus verbum,non inuccamus,raro Sacramento
Coenac vtimur,innullis deniquc pietatisftudiis nos
exercemus.Hanc negligcntiam fcquitur crror,labi-
mur cx vno peccato m aliudicx vna hsercfi in aliam*
Hinc tandcm na(citur mala confcientia , quaepa-
rit defperationcm.Quid in his arrumnis faciendum?
quarrendus eftChriftus,hic folus hifce malis mede-
ri potcft. At vbi quaefo qua:rendus eft?inter cogna-
tos & notos noftros?nequaquam.Vbi ergo?In fan-
<5taciuitate Hicrufalcm , id eft , in Ecclciia. Apud
quofnam? Apud eos qui verbum habent.hic vbi a-
miiTum Chriftum inucneris, rctinendus eft fide»
inuocatione, & fan^tis monbui;nc nos rurfus defc^

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

i59i E N A R

ra:,& nosamiiToChrifto percamus,ficut Iudasfecit.

D E T E R T 1 O.

£o paren Qs!?* fa&um Iofeph & Maria? monct nos de cu-
tum'& ra & otficio porencum erga liberos : fimilitcr fa

ra^locos ^um Pllcr* Jclus monct officio puerorum &
obedicntia erga parcntes, de vtroque ideo bre-
uius dicam,quiadc ea re folet in Catcchcfi dili-
gentius doccri.

Quanrumigiturad parentes attinct, has fequen-
tcs admonitioncs ncccrTarias efle iudico.
t.Farentu Prtmum cogitcnt parcntcs,fc idco gcncrarc libe-
«tficia er ros , vt libcri nati lint ciucs Ecclcfia:, ac Dcum vnk
tls. libe" cum ipfiscolant , & vbi ipfi obdormierint in Do-
mino , Dci cultorcs fuoloco relinquant. Vtinam
non pauci eifent,qui hoc ferio cogitarcnt.

Detnde, flatuant fc omncm operam pcrdituros,
nifi pucros fuos in timore Domini cducauerint,
& fa?pc opcm diuinam imploraucrint , contra tot
infidias, quas Diabolus itruit tenera: setati. Au
dimus mulcos conqucri de inobcdicntia puero-
rum fuorum : fed animaducrtant , quod diuini-
tus puniantur , quod vclint fuos pucros probos cf-
liccrc finc bcnedictionc Domini , quam raro fcrio
implorarunt.

Tertto, cogitent, quam nobilis res fit pucr,
quem ipfc Dominus in vtcro matris formauk 5 a-
luit,in luccm produxit , donauit corporc & anima,
vt ipfum Dcum archctypum tanquam in tabella
rcfcrat.

Qtarto , fciamha?cordine curandacfTe. Cor-
pori debem nutrimcntum , cducationem, vcftes,&
aliquando virgas , vt libcros in of hcio contincant.
Animaedebcnc doclrinam, cam duplicem, picta
tis & ciuilitatis , illa bonam conlcicntiam apud
Dcum obtincnt , hac bonam famam coram homi
nibus confequuntur. His enim duabus rebus potif-
fimum in hac vita fludcrc dcbcmus. Paulus vtram-
que complcclitur ,cuin ait : Parentcs cducate libe-
rosin difciplina& corrcptione Domini. Confir-
maturTobkc facto , qui filium fuum inltitucns ar:
Omnibus diebus vitse tua» mcntc hibcto Dcum,
caue nepeccato confentias. Hic primum pictatis
ftudium commendat filio. Dcindc ne confcntiat
peccato ,hocefi,ne aufcultct eis, qui fc ad pcccan-
dum inuitant. Requirit crgo a filio fanctam quan-
dam ciuilitatcm.

P oftremb ,i.oo\tcnt parentrg, qr.am mulracumu-
lcnt pcccata & committanc , qui, vt par efiSnon fa-
ciunt officium in cducandis liberis fuis. i. Naturar
legem violant,qua? omnibus diftat officium fuum
cflc,pic& honcfte prolem educarc. i. Contra
Dcum pcccant : mandatum cnim Dci & autorita-
tcm contcmnunt. Is enim cum iubet pichoneflc •
que liberos educari , conteraptor Dci cft ,quiim-
pcrata rccufat. 3. Contra dignitatem fuam.
Dcus enim parentes loco quodammodofuo vult
eflc, quantum ad cxtrrnam difciplinam attinct:
fed hancdignitatem vilipcndunt , qui officium nc-
gligunt.

Hsecpeccata multiplices pcena? fequuntur fpiri-
tuales & corporalcs,in ipfis parentibus & in libcris,
atque adco in tota pofteritatc.
oohbero Iampuerorum officium crga parcntes quale fit,
rnergapa Iefu pueri cxemplum euidenter docet:adco vt non
rentcs. magnopere fit neceflariu aliundc prarccpta petere.

Primitm afcendie Hierufalcm cum parcntibus,
vndc difcant boni pucri cum parentibus Dcum co-
lere , ac facros ccerus amatc, ac reuerentcr intcrelic
ccrcmoniis Ecclcfia:.

R A T I O

£>nW*difputat , quxrit , audit:hinc ncftri pue»i
difcant qucerere qua? ignorant , difputare dc dubj»»
& audire recta dicentes. Quamuisautcm ChriltuS
non difputauit, de quo dubitauit : non qtia;»"»1»
quod ignorauif. non audiuit rectius doccntes : ta-
men exemplum nobis prodcft.Dtbcrent ergo pue-
ri pij,rcuerii domum , cum parentibus difputare > 1
quid dubij haberent dc rebus auditis,&c.

'Pr&tcrea Chriftus parentes,cognatos,notospro-
ptcr verbum Dci amittit : hinc noi • ri quoquc pucri
difcant, pluris Deumfacere, quam carnaUs parcn-
tes,in maiori prccio haberc veibum Dei viui,quam
editftaparcntum. „

Poftremo, Chriftus redit cum parenribus , & elt
illis fubiectus. Hinc pueri noftri difcant reuercrl
parentcs , ac eis obtemperare omnibus quar pia &
honefta funt. Hx virtutcs puerorum , *t bab*nt
magnificaspromiffioncs de bono fucaflu in hac
vita :ita viciacum his virtutibus pugnantia 10 puc-
rishabcnt comminationcs & pccnas grauifumas,
quar etiam axi pofteritatem eorum ic cxteiidunr-
Nam vt plurimum nrpotes vcluti h.ireditatc a<.ci-
piuntmaiorum vicia.

D E V ARTO. \

Quia de quarto loco nonnulla dic abhinc o«5t«^ nient0
uo dictafuntjtantiun vnum & alterum verbum di" CW
cam. Iuxta diuinam naturam Chriftus non creicc-
bat setate , fapicntia & gratia : fed iuxta huma-
nam naturam , quam , quia vcram aifumpfir , m ea
creuit siace , fapicntia ckgratia. Cuius txetnphini
vtinam imitaremur,vt cum setare , fapicmia & gra
tiacoramDeo& hominibus accrcfccremus. ffpc
autem vt fiat,doncc nobis Chnftus,cui gloria in ic-
cula fccuiorum,Amcn.

DOMINICA II. POST E-
piphaniam , tuangclium
lohan. 1.

ET d:e tertia nvpti* fiebant in
tnater Iefutbt. Vocaim eftauiem & Iefud ac dr
fcipult eitu admtyttat. Et vbt deftctjfet vtnum,dixtt ma-
eer I efu ad eum.V tmm non habent.Dtxtt ei I efus, Q^t(*
m.ht tecurn eft muitert nondumvcntt horamea. Dt*1*
rnater eitu mtntftris'.Quodcuncjue dixertt vobis fncite.E--
rant avtcm tbi /apidea hydria fex pojiu , /Fcundumpurt'
ficationcm ludxomm , captemes fingttU metrctat binat
aut terna*. Dtxtt cisfcfmjmpiete hydrtas aqua. &
tmpleuerunt eas vfyue ad frmmum.Et dtxtt eif,Infiitidt-
te rmnc<> {yftrte architrtcltno: & tulcrunt. Poftyuam au -
tcm guftafjet archttrtcluiHs aquam in vinum verfurn , Wf?
(juc /ctra,vnde ejfct, fed mtmftrt fciebantrfui haufcran*
atjuam^vocatj ffonfum^cj dtxit et.Omnis homo prxrno lo-
cobonum vtnumpontt, & cum tnebriatt fiierint , tunc *»
yuod deterim eft.T u feruasli bonum vtnum vftjuc ad hoC
temppu.Hoc edidit tnuiumftgnorum Ufu m Cana Gali"
Udt , er mamfifkuitglortam fuam , <y crcdtdcrunttn eurn

dtfcipult CtHA.

ENARRATIO TEXTVS.

HOc Euangelium pars eft hiftoria? Chrifli , in
qua fuam gloriam in nuptiis manifeftam rcd- fi«.
didit. Nam vini miracu!o,& fuam natuia diuinam
declarat,& officium infinuac , & vcritatem fux do-
c5trinaj,tanquam diuino quodam figillo , obhgnf r*
Naturam quidem luam diuinam eo dcclarat , quo
naturam rerum verbo permutat:ad ipfiusenim ma'
datum aqua fit vinum. Officium vero ofledir,quo

implo-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

«593 E V A N G E L

fcflat. Nam ncquis dcccrtitudine do&rim? ipfius,
Ru« ccelcftis eft , dubitet, diuinum edit opus,quod
^oJtrina? teftimonium rcddit.-vndc difcipuli cius i:i
fidc c MiHrmantur.

Loci autcm , quos in hac concione tra&abimus,
wunt quatuor. •
i. Denuptiatumfolennitate.

'De tpfd coniugto iam imto & confirmato.
J. De prajenti mtraculo xum (uis circumfkintiis.
4» De exemplis z it&rfut hinc [umipojfunt.

D E P R I M O.
beij10 Denuptiisdiccurus,h;ecordincdicam. 1. In^
SU*'Jsu? tcr cjuas pcrfonas , natura &pietas noptias ap-
probct. 2. Q^ta viafuturi cofliuges debeant nu-
ptias a^gredi. 3. Qualis confcnfos , & quorum cf
fcdebear. 4. Cur in ccetu Ecclefiar publico ftipu-
lationem publicam fieri conueniat. 5- Qualecon-

re- U*Umm ni,Pl"'c c^c deccar.
^untur lo perfonis matrimoniumineuntibus fpeclanda
JJ^Perfo funtquatuor,cognatio,affinitas, rcligio, & natura
*on?fiSn ^es v>rcs>cjua; in coniugio reqoiruntur. Quantum
,,l»bus. adcognationera &affinitatcmattinct,arcendi f nt
a matrimohio , qui fe inuicem attingunt gradibus
contanguinitatis & affinitatisin Leuitico prohibi
tis. Praecerca etiam violdre gradus , a magiftratu
ciuili prohibitos , nequaquam licct. Quid autcm
m rcgionc ficri cxpcdiat , fa&um Abraha? aliorum
que fjn6torum>interdi<5cum P.iuli,prricuta, imo in
mulris horrendi lapfus oftendunt. Abrahamctim
fuo Ifaaco vxorcm deligere conftituic, mandauic

f^rocuratori domus fua? EIiezcr,vt non accipcrct fi
io fuo dc filiabus Cananaeorum : fcd abiret ad
cognattonem fuam , & inde acciperet vxorcm filio
fuo Ifaac. Sciuit cnim Abraham , quantum mali in
familiapariatdifparrelgio. Hinc cnim contentio-
nes,hinc blafphemia?,hinc impedimenta cultus &
iouocationis Dci. Interdictum Paulieft , ne du-
■camus iugum cum infidtlibus: quod non folum
<le dodrina intclligendum cft, fcd dcomni vita?
confuetudine. Qui tetigcrit picem , inquit Salo-
nion,coinquinabitur ab ea. Ncquc cnim firri po-
tcft, vt quieum impio conuerfctur , non aliquid
labis ipfe etiam contrahat. Pericula & multi hor-
tendi lapfus ex difpari coniugio fcquitur , teftis Sa
lomon eft , qui prophanarum muKcrum conui&u
faftus eft idololatra:Teftis cft Achab,qui impia: Ic
zabclis conlilio adeo furit,quod Prophctas Dei tru
cidare non veritus fit , ac tandtm in arrernum cxi
tium:tantum poteft impicC mulieris malitia. His
*ccedatpuerorum educatio , quae lcgitima cfie nc-
q'Jit,quandoparcntcs diuerfam col.int rcligioncm.
Aim enim aut pueri omnino prophani fiunt , om-
uis rcligionis contcmptorcs, aut hypocritar, eum
proptcralterum parentum,quod fentiunt, confite
H non audent. Quarto requirit in perfonis, quar
contrahent mitrimonium , nc altcra altcrara fallat,
cum vd morbo & frigiditate exluufta» fint vires,
v-l alioqui in natura dcfe<ftus fit , vt quis ad ma-
trimoiiij bencuolentiam rcddcndam non ruerit
idoneus.

^,am » T,a funiri coniuges dcbeant nuptias ag-
SicoS arc<»' , docent cxempla , pictas & honcftas. Harc e-
l^Me. nimtria fimuldoctnt, quod non a lcuitate, vtfar
N °g* Pe fit,non inter pocula,non a libidine inchoandus
**• ht contradus. Abraham pctitfuofilio coniugem,
P-irentes Rebeccae confcntiunt. Poftea quarritur
pueltaconfenfus, Sc Ifaaccam in vxorcm ducit.Ia-
cob fcruit Laban longo tcmpore, parcntes puellar
rfc nuptiis folicitat,quorum voluntati acccdit virgi-

I O R V M. i#|

nis pudicus confchfus. Pietas quoque eadem fua-
det.Nam vt quartum prarceptum pr^cipit honorari
parentcs.ita vult etian),vc hic honor parentibus dc -
feratur, vtdc nuptiisliberorum ftatuant , vtque li-
beri nihil in hac rc tentent cum contumelia paren-
tum. Hoccriam ipfum omnibus didat natura, vt
honcfta fit hrc copula,qua; nonnifi pcr mortem fi-
niriautdiflblui poteft.

Poftquam autem hac via omnia Icgitimc tcnra- 3
ta funt , propius rcm acccdcre oportct , & audien- coftnfni
dus mutuuscontrahentium confcnfus, qui aiini- * 1uorf
mc coaaus cfie debct , fcd libcr , vt ncutra pars fe bc«dC'
coadam diccrc iurc poffit. Quancjuam cnim a pa-
rcntibus rcctc fit initium , tamcn parenttbus non
licctinuitos cogcrc. Nam prarterquam quod co-
a&um matrimonium non ht vcre matrimonium,
accedit hoc mali, quodraro in talibus rcs bcnc
fuccedat.

Curautcm in ccetu Eccleliazftipulationem pa- ^tncd^
blice fieri conueniat, quatuor funt caufl'ar. 1. Vt ^ ^"'^
fciant qui conrrahunt , hunc ftatum in Ecdcfia lo- utio k«i
cum haberc. 2. Vt voce miniftri inftituantur fu- debe«.
turi coniugcsin hocfui coniugij aufpicio. 3. Vt
ccftis (itEcclcfia ilipulationisfadtejne cumfcan-
dalo viuant, ac fi contubcrnium potius cftct, quarri
coniugium. 4. Vt iuuenturpublicc prccibus to-
tius EccIcfia:,quo inccptum matrimonium ccdat in
glonam Dci,ipfis in commodum,adcoque toti Ec-
clefia; in edificationem pcrpiam in fancto coniugio
conucrfationcm.

Reftatvtdcconuiuionuptialibrcuitcraliquiddi-j.^c^
carur , in quo quid abcfie quidquc adefte oportcat, uium nu-
confidcrandum eft.AbeiTc omnino oporteta Chri- f^^"
ftianis nuptiis. 1. Crapulam. 2. Supcrbiam. 3. e CCM
[mmodicos fumptus.. 4. Turpcs & fcurriies
fermones, quales folenteflc impudicorum tibici-
num. 3. lmpcdimentumpietatis, nc vidclicet co
tempore indulgcant conuiuio , quando facra in
templis fiunt, vndc Deus offenditur , proximirs
fcandalizatur, &multiseft occafio lapfus. Con-
tra,adelfcdcbcnt. 1. Pietas. 1. Honcfta hilaritas.
3. Sanfb colloquia. 4. Crcbra votaj vt Deus hunc
fuum ttatumfua benediafonc fecundct. Hxc e-
nim Icgimus in fanctorum nuptiis fuilTc vfitata,
quareetiam Deus fua bonitate huiufmodi nuptias
cftprofecutts.

D E s E C V N D O.
.^Poftquam iam dc nuptiis quajdam fignauimus, ^bcu$ d*
brcuiter nunc de ipfo inito & confirmato matri- niT™
monio ttOnnuIIa adiiciam , & tantum duo faciam.
Primum cauftas finalcs coniugij commemorabo:
Dcinde quibus virtutibus confuctudo coniugalis a-
mabilis & d.jlcis tcdditur, exponam.

Caulfas finalesmatrimonij quatuor efle omnci
pij norunt.Qjarum/?r;^ cft mutuum adiutorium. « .ftus «u
Nam , cum Salomon dicit, Vx foli , fignificat mu- fx finatcfc
tuum adiutorium & focietatcm neccifariam elfc, t .
quomcliua&trancjuillius arrumnas huiuSvitSt fe-
ramus. Propter hanc cauflam pofTunt contrahere
matnmonium fcnes , quorum corpus cfFcetum eft,
vtgignere non poffint.

Secund* caufla cft,procreatio fobolis. Vult cnirrl
Deus lfto pafto huin.inum gcnus fcruari. Atq; ideo Proctea-
ad primos parentes dixit,Crcfcite & moltiplicami tio f-00-
ni,& repletcterram.Gen.1.28. lis

Tema cauft, clt , vt (it Ecdcfia domcftica , in
qua parentes, tanquam Ptophcta;, digniratc Pro-
pheticafuntornati, vt fuos libcros deDeo cV rcli
gione doceant,& hbcri tanquam plantol« quai-
Nn. j.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

Vitario
lcortatio

Conhigu
confuctu-
do quib.
modis
dulccfcac-

Miraculi
< ircuftan

r Tcpus.

. EN AR

dam, perpctpa doclrin* & cxhortationibus irri-
gentur , vttandem fiant arborcs dulcifiimum fru-
ftum fidci produccntcs.

Q*arta cauffa eft vit.-.tio fcortationis in hac corru
pta & deprauata natura : ita cnim ait Paulus>i.Cor.
7.2. Proprcr fomicationem vnufquifque vxorem
fuam Iiabcat. Eft enim coniugium rcmedium con-
tra impuriifimum fcortatioms & adulterij fcclus,
in quo multa & horrcnda fcclcra concurrunt. Pri
mum enira contumax violatio lcgis diuinaz eft. 2.
Lcgis naturalis cft perucrfio. Lcgum ciuilium
turp:s & fceda tranTgreffio. 4. Rcgcnerationis cce
num eft. 5. Plagium cft hoircndnm : nonenim
noftri iuris fumus,fed cius qui fuo prcciofo fangui-
nenosredemit. 6. Rcfurrtclionis dehoncftamen
tumcft. Quidcnim fccdius eft , quam turpiflimo
fcclcrcfcedarccorpus,quodoIimad atcrnam re-
ftlfget gloriam. 7. Eft horrcnda tempti Dcipro-
phanatio. i.Corinth.o.ig.Cum autcm hictotpec-
cata concurranr,noncftquodquifquammanus vl-
triccs Dci fe cuafurum putct.

Canerum confuetudo coniugum amabilis &
dttlcis redditur hifcc quinqucPiecatc,virtute, mu-
tua &hciKi'(*j mutuo amore,& vtriiique fedulo & pic
prxftito otficio.

1. Pictas iure primum Iocum tcnct. Nulla enim
fhbilis & firma amicitiaeft, nili aDco ortum ha-
bcat:quarc pictatcm prcluccrc nccciTc cft:cum enim
coniugcs dccreucrunt Dco obedirc , omnia ppftca
fnciliora fiant.

2. Virtus & morum probiras inrcr coniugcs,
mutuam oblc&ationem parit. H*c enim cum cx-
crc:turconfuctudincm vitx rcdciit amabiliorcm.

5. Mutua ^:<V<Jet,qua aequi bonique confuli
mus altcr altcrius tnores & crrorcs,omnino cft nc-
cctTaria.Nam in hac imbccillitate naturz multa cr
rataincidunt,quse nifi mutuacondonationetegan-
tur,horrcndi tumultus oricntur.

4. Mutuus amor cx pictate crtum habcns cV ve-
ra virtutc facit , vt non nimis acutc in aliorum vi-
tiaintrofpiciamuwfcd multa aut non animaducrti-
mus autfi animaJucrtitnus, amorc tcgimus-.operit
cnim multitudinem peLcatorum charttas.

5. Officium vtrinque pic & fcdulo prarftitum
iugum leuc& fuaucrcddit. Cum enimconiuges fc
mucuo animaducrtunt.&vidcnt parcm di.igentiam
in officicfic & fua jor confuctud »,& magis vtrin-
que excitantur ad ofliciaprsllanda, vt altcr altcn
sequalia reddat.

Hiecquinquc vbi non adfunt , viur confuctudo
omnium acerbiffima cft,imo ipfa morc duri< r.Qua
re pij dcnt Operam , vt hae virtutcs pcrpctuo in fua
vita confpiciautur.

D E T E R T I O.

Explicatis locis, qui prcbuerunt occafionem
huic miraculojiunc ipfum miracuium cum iuis cir-
cumftantiisvidcamus. Sunt autcm circumftantiae
plurcs , vt funt tempus, occafio , intcrceffio matris,
& refponfio, apparatus miraculi , miraculum i
pfum , confirmatio miraculi , vfus & firudus ciuf
dcm.

Tempusnotatur, quod & tcrtio die, cx quo 10
Galiteam pcrucncrit, faftum fit ,& omniuro pri-
mummiraculorum,qua: Dominus edidit , fucnt.
Tcmpusigiturmonct, vt fingulari diligcntia hoc
miraculum pcrpcndamus.

Occafio miraculi quadruplcx c textu colligi po
teft.i.Ipfo nupticC in Cana cclebratje.*. Matiislcfu

R A T I O l&

muitatioad nupt^s.j.D.fe&us vini.^.Cor virg"»ls
id iuuandum promptillimum. .imsrtef

Defiaemeiguur vmo,<JM.uer Iefitad filintn dtctU
l^tnum non habent. Cut Itjw, Qntd rrnht tecurn ej> 0»'
Iterfnondum ventthoramea. Matcr quidcm hocdlClt
vcl commiferatio^iscaufa, vcJ vt Fliius opeo» M*1
prafcnti ncccffitaii, quacunque tandcm rationv
fcd Chriftus matridurius rcfpondet : idque niaxi-
masob caufavNon hic dignatur eam matrismulo- +
fcd mulicrcm fimpliciter eam appcllat. Deindcau:
quid mihttecum? nondum enim vcnit hora mca.
Dominus hic longius profpicit : vidct enim , <\ux
fuperftitiones ali^uando "crant oriturx de inuoca-
tionc Marisvirginis.Videtq.iod,quaf propriaci-
fent Dei & mcdiatoris,in illam imp:c cuVnt tranl-
laturi. Quarehocduiiori refponfo pcrp«uam &
grauemdoclrinam omrnbusfeculis traditiineim-
modicusfanctorum cultusfui ofricij honorem ob^
fcuref.atqueidco mitre propriam in vulgarcm mu
lierum ordincm cog.t. Non crgo de caufa lcui pa-
trcm ita alloquitur: Quid mihi tccum ? fed vt mter
fuumofricium & macrcm, adcoquc alios fanc^os
difccrnat.Non vult partiri ofricium,quod fuum clt
proprium , & matri pactcm attribucrc : lcd fibi W«
vcndicatfaluntonsofticium. Impic crgo ftipcriti-
tiofi virgincm falutarunt reginam cceli,iduocat3m
vitam,dulcedincm,matrcm gmia?,atqueade6 fjlu"
tcmmundi. Nullaenimpars redcmptionis Man35
afcribcnda eft. Qu^od autem addir , nondum vcnic
hora mca,duo infiiuiat,nempcfc ncquaquam inco-
gitantia vcl torporc ceiTaffe , & iibi rcm cur* f utu-
ram,vbi opportunitas fe ofTcicr. :

Qjid hie matcr Icfu? juodcHnque, ait miniftris, t ,, , .
dtxertt vobts^ frcite: hoc ad apparatum miraculiper cuii-
tinct :concipittandem materbonamfpcm,vtpr*-
fenti neccffiuti fuccurrat filius. Quod autcm dicit
injniftris : Qaicquid iulferit vobis faccrc,ficite,no-
bis fuppedicat gcncralcm dodrinam inEcclefia»
cuius& typus ^mcmbtura cft bcata viigo. Qtua
crgo Ecclciiahinc clifcic ? vt cum beata virginc iu-
bcat miniltris adcocjue omnibus Chriftianis , »t
Chrifto obtcmpcrent faciendo quicquidillc iui-
(crit, vtut parum racioni confcncancum eflc Vi-
dcatur. . . ' yy*.

IamDominus oblataopportunitate iubetrmm- ^ jpluflI.
firisyvi hydriasM eft,vafa aquariafcx, quar illic crant
dcftinata purgationi fuperiiitiofac Iadacorum, qoa'
rum fmgula; capicbant binas aut tcrnas raetrctas,
hoceftjomnesfimulcircitcr fcxAmervini captC-
bant,hasinquam hydnasiubec Doroinus implff*'
c}ua vfcjue ad fumrnum: ^uofklh ittbet dart Arcbtirtch'
no. Namarcana virtute Chrifti, vinumiam erat,
quod modo fuit aqui:quod cum guftaffct Arch«H ? Miflfa
clinus,dicitfponfo:Ow«fef homo pnmumbonumvtnum (lCo^x
pomt , & cum mebrtatt fuertnt, tum tdquod eftdnertm: u*
T u antem (eruafti bonum vinumvjque adhuc. Hoc au-
Jitum cli ad comfirmationcm miraculi, tcftatur c-
nimArchitriclinus,hoc vinum mulco nobilius fui*-
fe quam id quo ancca vfi funt. . tj»1^

lamfequitur vfus &frucl:us miraculi. Et mam- .
yr/^«t/(inquitEuangeliib)|/^ww fuam, crcredtde-
runttneurndtj tpulieius. Dciiinatum igicurerat hoc
miraculum duabus rcbus , ncmpe maniteftand*
Chnfti gloriar,& fidci difcipulorum confirmanda:'
Qiixcunque cnim miraculi muodooftcndic Chn-
ftus,totidcmdiuinaj eius gloriarteftimonia fucrur,
cVtotidcmdodtrina; ipfius ac riJci in auditoribus
obfignationes. .0>f

Hiceftcrgo verus vfus miraculorum Chril"» D^1
vt cius gloria Uluftrata,& pcr illa vcvlud authenrica

figilla

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

E V A N G E L I O R

figtUa confirmata ipmw doarina,in ipfuro viua fi-
dScia rccumbamus.At miracula,qu* vclobfcurant
gloriam chrifti , vel fidem extinguunt , Pr*itigi*
Diaboli(unr,aquibus, vt nobis caueamus, monct

l)ominus\Iatth.24-S'ir?cnt'incluit,PrCudochrl
& NcodoprOpht**,& dabunt figna & magna pro-
d^eia :ita vt in errorcm inducantur, fi heri poliit,e-
tiam Elcai,Ecccpra^lix!tobis. Nemoergocre
dat miraculis,nifi qua; gloriamChnfti mamreitant,
& veram iu ipfum fidem alunt & confirmant.

V M.

D E Q^V ARTO.

;»iushu Q nain hocEuangelio multarum pcrfonarum fit
{?J - meodo,nonc qutd doftrin* & admonitioms a fin
*^tina guhspetcndumfitbreuitcroftciidatn. #

1. Primum igitur ab omnibus hil conuiuis di-
uscxcmplum frugalis hilaritaus , modo abfit
s & infaniatdc quare in primo ioco plura diUa

iitum rc

>nio cx. luuui» -

*. • 1 ,!,.,nnin

cipcrc m no

icamusexcmp
luxus

funt. ,
' A fponfo & fponfa difcamus Cfc

in nolt ra conuiuia , quod demum fit ! quan-
do ia timorc D«j& cum gratiarum a^.onc vt.mur
donis Dci ad honeftam hilaritatem,& rclmquimus
domi cos, qui non funt inuitati.

3. A miraculo difcant fponfus & fPonfa*quod
fi Ghriftus ab ipfis ad nupttas inuitetur, mutaturus
fitaquam in vinum,hoc eft,omniaamara in dulcia
conuertct.cos profequetur fua bencdictionc , adco
vtnihilfit ipfisdefuturum.

4. A Chftfto difcamus pro noftris facultatibus
iuuare fponfum & fponfam, hoc cft , Ecclcfiam
ornarc , quibufcunque id tanjem potenmus

modis: . r _ r

5. A Chrifto rurfus rcs,qu* in abufu & fupcr
ftkiortc fucrunt , trapsfcrrc ad bonum piumquc v -
fum,vt gloria: Dci & Ecclefiz inadifacationcm fcr
uiant. Hydriz hic feruierunt fupettiuom Iudaic*.-
fcd Chriftus cis vtitur ad illuftrandam fuam g'o- 4,
riam & a-diftcationem Ecclcfi*. Ita bona Ecclciia- ,
ftica,qu* olim crant in abufu , nunc in mcliorem
vfum conucrti dcbcrent.

6*. A Maria difcamus affici aliorum commile-
ratione & inopia,& inuocare Dcum>vt paupcnbus
fua adiU bcnedidionc.

7. Ab Architriclino difcamus purgatis menti-
bus Chrifti fa-fta approbare.

8. Aminiltris difcamus Chnfto lubcnti opc-
ras obtcmpcrarc, & non tain fpectare quid i jbeat,
quamfacere quodiubeat.

9. A Chriito , Maria & difcipulis fimul , diica-
mus familiaritatera cum omnibus colere,boni con-
fulereillorum tcnuiratem : difcamusctiam paupe-
rum honeftas nuptias noftra prarfcntia honorare, &

1«. facultatibus , cum res poftulat luuare.

DOMINICA TERTIA POST
Epiphaniam, Euangelium
Matth. 8.

CVm defcendiffet autem de monte , (ecuta funteum
turb&muiu. €t ecce leprofm accedens adora-
uiteum dtccns : 'Dorninc.fi velis, potcs me mundare pro-
tenfacjue manu tettgtttllum , dtctns : Volo , mundm e-
fh : ac protinpu rnundata fittt tllim lepra. St di-
xit illt Jefits : Vidc, ne cut dixeris , fed abi , ojiende tc
fummo Sacerdoti>& offer munus^uod frjjk offerre ^JMo -
fes m tefitmontum ipfis. Porro cum tngrejf m finjfct I eftts
Capernaum.adiic eum Centurto ob/ecram eum>$) duens:
Dominc.fhmulnA mem dccttmbttdomiparalyttcw, acgra
uiter difcruciatur. Et dtxtt illt lefut: Ego cum venero me -
deborillt.Strejjiondens Centwto dtxtt,Domtnhnor. frm
tdoneus^vt tcttum menm fitbeat.Imo tantum dic verbitm,
& (anabtiurfhmuU meus. ISfam & ego fum homo alte-
rttu poteftatt fubdilm , & babeo fitb rne mi/ttes , & dtcd
buic,vade,ejr vadttt& alteriyventi(jventt,& firuo meo,
fke hocs& fhcit.Htc autem cum audtffvt lefiu ^admira-
tm efiydr att feyuenttbw fe.Amen dico vobisyne in Jfratl
cjwdem tantumfideircperi.Dico autemvobtsrfuhdmul-
n ab Ortente & Occtdente venturi funt, & accumbcnt
c tm Abraham, & Jfaac, cr laccb,tnregno ccelorumr fi-
lij vero regni eitcientur in tencbras extertorcs,illtc erit plo
ratus ejr ffridor dentmm & dixtt fefm Ccnturionr.tAbh
cr auemadmodum credtsy ttn fiat, ttbijgr finm cfifhmu-
lus eim tn hora tlla.

ENARRATIO TEXTVS.

Suitla nu

Hoc Euangclium proponit nobis affecfrum Chp j"*h,fto'
fti crga gcnus humanum , & praccipuc crga eos,qui
ad fe m anxictate & cruce confugiunt. Quod cnim
vcrbispromifit, diccns, Matth. 11.28. Venitead me
omncs,qui laboratis & oncrati eftis ,& cgc rcficiam
vos, & inuenietis requiem animabus veltiis : id hic
facflo declarat. Nam poftquam in monte Patris ver
bumdocui{Tct,dcfcendit,& operc quod docuit co-
plct,fuam docTtrinam miraculis confirmans.Duo fi-
quidcm miracula hic edit : vcrbo fanat lcprofum, vru,
madato abfcntcmCcnturionisfilium curar.Horum
rairaculorum vfus eit , & vt Chriftum vcrum Mcf-
fiam eiTccomprobcnt, & cundem vcllc afilictis fe
inuocantibusopcm fcrrcteftentur,non fccus atquc
huic leprofo & Centurioni fc inuocantibus opcm
tulit.Cartcriim quo nobis praefcntia miracula ad ma
iorem inftruaionem feruiant,quatuor locos tra^ta
boquifunt:

U Generalis doUrtna de omnibm miracu/is fmfc ParteS.
2. De leprofi er eius curatione ctrcumslanttis.
5 . De ethnico Qentnnmc,etm fide , & cura pro fh-
raulo.

4. Laudatio fidei huim ethnici.

D E PRIMO.
Quia Enangclica hiftoria multa miracula Chri- l0cus M
fti,quibus fuam gloriam manifeftaudo&rinam co- miucafai

Hzc copiofius diximus de hoc Euangclio.quia
hxc matcria,Quani continct, non n.ft femcl in anno

ttaftati folc, DUi dc ,„ fm^A fidcm m auditotibus augct.con.inct, vo-

mon.o,oftend. V^VSSS^S^nM I 1» brcuem & genctaJem dodtinam ttadete, cuius
latio fexti prxcepti. Expoim miraculum cumiui

circumftantiis,& quid doarinar & admomtionis
exempla pcrfonarum in hoc Euangclio nobis com
mendent. Deus autem pater Domini noftn Iciu
Chrifti det nobisfuam gratiam, vt hocmiraculo
confirmati , Dco Patri , Chrifto,& Spiritui Sando
veram tribuamus gloriam invcrotimorc Dci &
ndccuifoli immortali& viuo D,;o i.rhonor, gio-
na & imperium in omnia fccula fcculorum,
Amen.

vfus crit in omnibus particularibus miraculis Chri-
fti.Cur autem Dominusaddat fuo fermoni miracu-
j la, proximo die Dominico diclum eft , & iam fta-
I tim brcuiter in principio repetij. Vcriim vt plenarn
i do&rinam miraculorum habf amus,plura funt ex-
I cutienda , qua» vt in ccrtum daudanrur numerum, q^^^
quinque qujeftionibus omnia fubiiciam. Qiiar per- qu?ih0-
fona,quifines,quismodus,& quis vfus,curque ho- nci-
dic non edantur miracula.

Nn. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

nibus*

1399 E N

: De pet- Pcrfone_ funt triplices.Primura morbis & tyran-
iomu nideDiaboli opprefix. Dcinde fpe&atores mira-
culorum.Poftremo Chriftus rairacula edens.

Finesfunt plures. 1. VtChriftus fuam gloriam
manifeftet.2.Vt do&rinam fuam obfignet.j.Vt ho-
minum fides confirmetur, qui miracula ccrnunt. 4.
Vt Deus glorificetur vifis ipfius ftupendis operi-
bus.5-Vt paulatim regnu Diabolideftruatur. Qua;-
cunquc miracula eduntur contra hos fines,damnan-
tur vt pra?ftigia» Diaboli,Mat. 24.26.
}.De me- Modus varius eftmunc enim folo verbo edit mi-
Uo' racula,vt hic:nunc,vt prccium fuum corporis oftcn
dat,manum applicat : nunc ad Deum prarmifla gra
tiarum adionc : nunc fola virtute fine verbo , vt a-
quam in vinum conuertit. Ad hunc modum etiam
pertinet fidcs eius , qui miraculo iuuatur, vt in hoc
Euangclio lcgitur.
4,vfus. Vfus triplcx , vt miraculofe fanatus non amphus
peccct:vt fpe&atores fiduciam defanatore conci-
pianr.vtque nos,qui miracula Domini legimus,de
gloriaChrifti,& dc doctrina confirmemur,fimul fi-
dem in ipfum concipiamus, qubd non fecus erga
nos affectus fit,quam fuit erga illos.
? An mira Sed cur iam nulla miracula fiunt?Cejcus plane eft,
culaiam qUj nu\la miracula hodie confpicit. Ecdefia Chri-
nullafui. ^ ex]gUU$ grex, quem diabolusRcxtencbra-
rum,& Papa Antichriftus pcrfequuntur , & omncs
neruosintcndunteo ,vtveram Chnfti rcligionem
cxtinguant : id tamen nonpoflunt. VnumLuthc-
rum totus mundus perfequebatur : fcd pilum dc ca-
piteipfius non retigcrunt.Quare miraculofe" ipfum
atque adeopufillumfuum grcgem defendit Dcus,
Ha?c prxfentia Dci in Ecclcfia fatis miraculofa eft:
vt non alia miracula quarrcre fit ncccfle.Deinde mi-
racula & virtutesfanationum corporum , & vifibi-
lesdonationesSpiritus Sandi folummodo in pri
mttiua Ecclefia cdebantur , vt in perpetuura in o
mnempoftcritatem Chriftigloriam,doarinam &
noftram fidem confirmarent. Quoruro vfus apud
nos eft,vtfciamus, eafuifleauthentica qusedam fi-
gilla,quibusDeusfuam doftrinam inpcrpetuu
confirmatam& obfignatam voluit.

DE SECVNDO.
In lcprofo qui fanatur , fpeftcntur fcx : Infirmi
Joiffrt. tas , perfon* conditio , fides , inuocatio,paticntia
confeflio.

Infirmitas leprofi pcena peccati eft: quare ipfum
irx diuinseadmonct, & iufti Dei iudicij. Eft enim
omnis crux , omniscalamitas, & quicquid aduerfi
nobis in hac vita accidit , veluti concio quaedam di
uina , qua Deus accnfat peccatum, oftendit fuam i
ram : quam Deus iuftiffimam iram cum homo co
gitat ferio , finc cogitatione Chrifti , in defperatio-
nem ruit:vndc fa?pe fit,vt homo vel fibi manus af
fcrat,vel paulatim tabcfcat dolore. Confcientia e
nim peccati nunquam , vcl ad momentum vllum
tranquillum finit. Hoc vno dedarcmus exemplo
Oedipus rex Thcbanus,ortain fuo regrao peftilcn
tia,cogitat aliquod atrox fcelus a fc vel fuis perpe
tratumelTe. VocatTirefiam faccrdotem : iubct vt
fuaaugurandi arte monftrct autorem tam atrocis
fceleris,propterquodtota rcfpublicaadeo grauipe
ftilentiainfeftetur. Dcprchcndit ergo Oedipus fe-
iprum&nonalium iftud graue fcclus perpetraiTe.
Suftulerat enim de propria matre , quam ignarus in
vxorcm duxerat,liberos. Nam pucr expofitus eft a

Sarcntibus,vc intcrimeretur.fed paftor,cui hoc ma
atum erat,parcit pucro eleganti^qui tandcm vir fa-
dus bella geffit proT hebanis feliciter,& pro rc be~

conlidcia*
da.

ilnfirmi
«as.

ARR ATIO ^00

ne gefta ei regnam tradiderunt,&regina Iocaftatn
invxoremdedcrunt:ducit ergoignarus propriacn ,
matrem in vxorem.Poftquam autem hoc peccatum
Oedipoinnotuitpcrfacerdotem,& confpexit to-
tum regnum grauiffima pefte infeftari propter iuu
faaum,dciraDeicogitat. Huius cogitatione adi-
gitur in defpcrationem. In hacdefperationc pri"
mum adimit fibi oculos,nc hunc folem afpiciat.De-
indc confcientia fccleris excarnificatus , magno eiu-
latu iubct vt aftantes a fc difccdant,ne vcl vmbra fua
noceat bonis.Poftea fugiens a rcgno,vixit caecus &
mendicus,donec defpcratione abforptus, penit.
Mater Iocafta peccati confcientia impaticns dolo-
ris,mox,v^rtnnotuitculpa,fibi vitam laqueo hm-
uit. Adeohorrendum & fcedum malum eft pecca-
tum, quando homo illudcordis oculis verc 10-
tuetur. r . cpii

Perfon? lcprofse conditio admodum dura tuu. ^
nam fcparatimacoetu populi Dei illum viuerc o-
portuit.Quo ingcnti dolore haud dubie multi con-
tabuerunt.Na non folum a focietatc hominu fucruc
exclufi-.verumetiaconfolatione per vcrbipr?dicat«o
ne deltituti erar.Prarterea quinq; notis crant ab ahis
hominib.difTinai,qu$ res noparum auxit dolorem.
Prima nota, veflimentum diflblutum & diflccturo.
Secunda, Caput detcftum. Tertia , os coopertum.
Quarta,habhatiofemotaabhominum conluetudi-
nc. Quinta,publicaproclamatio,qua immundu*
proclamabatur , vt indignus , qui inter lfraditaf
in populo Dci vcrfaretur.Atque ha?c conditio tuit
huius leprofi:his malis fi no accciTiflct fides in Chri
ftum,prorfus dolore fuit extindus.

Accedit ergo Chriftum , concipit fidem,&iF^-
tamctfi fcnfit fe damnationem meruiflc , tamen
liberali promiffionc Chrifti fc erigit. Audiucrat
haud dubic hanc vocem Chrifti: Vcnite ad me om-
nesquilaboratis&oncratieftis. Audiuerat haud-
dubie a Iohanne de Chrifto : Eccc Agnus Dei qui
tollit pcccata mundi. Leprofus ergo hic cogm-
to mcdico , fpem fanitatis concipit , ccrta fiducia m
Chriftum recumbens. .

Ex hac fide Chriftum inuocat: eft enim ndcit»
germanus fruftusinuocatio, vt quxfine fidefieri
nequit,iuxta illud, Qu^omodo inuocabunt,in quem
non crediderunt?Rom.io.i4. ^

Vcrumininuocatione fingularepaticntias ex- 5;»*
emplum proponitur. Aitenim Chrifto lcprofus,
Domine>fivuyotu me w«n^rr.Quemadroodum Da~
uid expulfusregno,cum conditione petiit fe refti-
tui,fi ita Deo bonum vidcretur: Ita hic leprofus hoc
beneficium corporalc relinquit in manu Domini,
qui mclius nouit,quar nobis expediut,qua nos ipfi» ^

Haec practerca oratio infigne confeflionis Chri-
fliexemplumhaber. Scribse & Pharifaei pcrfeque-
bantur eos,qui Chriftum confitebantur : fcd hic
pauper contemptus leprofus vel frementibus pnn-
cipibus& facerdotibusChriftum confitetur, fta-
tuit Chriftum omnipotentem efle, adeoque verum
Mefiiam : cuius conftantcm confelTioncm & nos I-
mitari decet. . .

Um leprofi huius curatio fpedada eft,in qua plu- wj^Ji
res funt circumftantis examinandar,quarum Cin^a-^cit^
\x peculiarcs doc"trinas habent-Manu corpus lepro- fla""*'
fitangir.promittit alacriter quod pctit leprofus,
vcrbo iubet eum mundu effe^effec^usjhoc eft.mun-
datioaleprafequitur continuo: mundato dat tri-
plcx pra?ccptum:vt neminidicat:vtoftcndatfcfacer
doti:vt offcrat munus lecundum legem. ^ ^,»11*

Manusextcnfio &attaduscorporis lcprofi im- ttie^
mipfa? eratiat & bonitatis Chrifti fymbolum fuit»

quo

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1401

E V A N G E

|uo fafto mirum inmodum lepreii fidcra auxtr.
hm cum videb.it Filium Dci,non folum non ab
horruiffciflftar aliorum hominum a fuo colloquio:
♦cfum ctiam fuam immunditiem manu tctigiHc,
fingulariSpiritusgaudioeftperfufus.
fi0IOmif Cum hoc conta&u coniungitnr promilfio i \ o
lo. Leprofusait,fivis.Chriftusvolorcfp6dct.Hinc
apud fe leprofus conclufit,fc mox fanatum im
*m&*. Promiffioni add.t , Mundtts e/hiquz vocc fuam
diuinim potcntiam dedarat,confirmat doftrinam,
tk fidem in fpeftatoribus &Hiftoriac lcftoribus au-
' g-t:vclle cnim Chrifti facerc cftromnia qus voluit
in ccelo & in tcrra fccit. H*c Chrifti potentia con-
folabitur nos aducrfus potentiam Diaboli.&c. _
«fcaai Et conMtm effmundara lepra eim. Hoc ipfum rtti
raculum eft&bencficium crga leprofum : quo be
£ lc- neficio tanquam fy mbolo quodam notat : quod IS
paratusfitadpurgandos omnesa fuafpintuali le
pra,quiad ipfum tide accedunt.

Mandata fcquuntur,primum ne lcprofus euiquam
dicit • huic maridato zeio quodam prardtcandi bc-
ncficii Chrifii lcprofus non obtemperat , in qua rc
nonparum peccanit. Dcbcbtt cmm non grat.as
rcfcrrebenefaaoriiuxta fuum fcnfom.»fcd obedien
tiam potius,quanullumaliudChnftoacceptius eft
facrificium.

Sccundum & tcrtium mahdatum fcquuntur:? a-
de, oflende te Sacerdott,& tffer\ mmim tuum m teflimo
mum tpfis.Hoc fccit Chrittus , vt lcgi Mofis hoc pa-
€to fctisficrct, in qna committitur Sacerdotibus
iudicium dc lepra , vt infectos dccoetu rciiciant , &
fanatos recipiant publico fuo tcftimonio. Qnod
au^morTcrrc fanati iubentur, ideo fadum eit , vt
iftaoblatio ciTct fymbolum gratitudinis iddrum,
q.jifanitatem adepti cifcnt crga Dcum.

Papift*, qui cx hoc loco confelTtoncm auncula
f*tZrc rem extruunt,cum enumerationc pcccatoru , ilulti
" funt & foeda deprauant f.ripturam,eam in alienum
fcnfum dctorqucntes . De confcffionc , quam nos
rctincmusinnoftris Ecclefiis, aUsdicendumdl.

D E TERTIO.

5iS Hiftoriacouhens bencficium Centurioni exhi-
Jj^W bitu , plurimas doclrinas.quas numcris diftinguam
^ quo meliustcneripoffint,habct.
§2" *• Obfernandaeft imago duplicis populi Iudaib
tES6* &Ethnici.Primu fanatur Iud*u3.Dcindc E thnicus:
vndcdocemur,bcneficia Chriiti p/omifcuc ad om-
ncsperririerc-.noncflediftirtctionemludii & Grf-
ci.Vt enim omnes peccaueruht & egcnt gloria Dei:
itaomnibusChnftusfuum bcncficium oftert fide
rccipiendum,

J^fcea 2. Ditierfaconditioludari & Ethnici norica-
^fonUrctdoarina.Iudafus crat paupcr, Ethnicus diucs:
,CceP^. non ergo Chriftus refpcaum liabct prxfcntis for
tuna:, non coriiemnit ptupefero, non rciicit diuitS.
Iudxus erat pkbcius,nobilis vcro Cchturio, in re
cnocrno Chrifti non haberit rationem maiorum
itcmmata , fed in Chriftum fides, qua omnes , iiuc
nob.lcsiiucigiiobilcs,FilijDci nafcuiitur. Iudams
erat in mundo cOnrrmptus,Ceriturio aulicus hono-
rarus:fed cx fidc aeftimat Dominus , quis iit apud ie
r honorattor. c
r^Qcxt 5> iam exc^rcirmfTantiis qusramus,qualis ruc
ricfides Ccnturioni^ . quod Ethnicus fueiit extra
populum Dc. pco.liarcm^fatis hnmiliat ipfum* Poi
fct quidcm gloriari apud hommcs de Ccriturtatus
dmtoitat>,fc3 h*c gloriatio nullum locum habet a-
pudDcum. Namvtait apud Hieremiam Domt-
rius,qui glotiatur,in mc glonctur,qui facio milcri-

L I O R V M. 140^

cordiam,iudicium cV: iufticiam. Non ergo Ccntu-
rio fihc pocnuentia acccdit Chriftum,fcd agnita fua
mtfcria , opem Chrifti implorat pro famulo, idque
ex vera fidc,qua rc ipfius ctiam charitas crga proxi-
mum dcclaracur.Cum autcm dicit : Non (umdtgntUy
vt inttes in dornum meam.ltcm.-TantkmdicvnMm ver~
burn,& fanabitur pner rheM, & fe pcccatorcm facctur,
& Chriftum diuina natura prseditum agnofcir, in
qucm & credit.At cum fuBiungit,^/^ & ego bom»
(urn fub poteflxte conflitutH4,&c. iignificat quam facile
fitChriftodiuina virtute etiam abfenccs iuuare fo-
lo vcrbo & voluntate , cum ipfe fit homo fub alicna
potcftate conftitutus,poi[it hmulij prefcribcre quc^
facienda,& ipfi imperata laciunt.

4. Hicquiftiooriturdealicnafidc. Cchturio J^lief*
credit,fcd famulus eius Fanatur , vnde ccrtam hanc
dodrinam colligimus , quod pij fua fidc poffint a-
Ilis impetrarc corporjlia b.ncficia.fed an aliquis a-
licna fide filuiri pofHt falute xterna , quaeftio apud
Chriftianos nulla elt.Nam illi fciunt ncmiriem fal-
uarifinc propria fide , quas quidcm acquiri potcll.
cum pij pro aliis orant,vt Deus iplislargiatur fidc-

DE QVARTO,
In hoc prxconio fidei Ethnici plurafunt confi- ^r5on;>
deranda.i.Admonitio Chrifti,qUf ad eius humani- iudsCc^tii
tatcm rcfcrtur. IndcatenimaffcctLishuraanos, fed rfooi
fine pcccato. 2. Iurat fc non inueniffc tantam fidcm tc*'
in Iiracl.Iudxi cnim non folum verbum, verum e-
tiam figna requircbant: fed hic Echnicus roodicum
dodririse guftum cum haberct,folo vcrbo cft con-
tentus.Mariscfidcsperfed orerat,fedcx perfcdio-
ii inftruclione, & certioribus Sc pluribus fignis:
maior eft igitnr Centurionis fides fccuridum ali-
quam partcm,nori fecundum abfolutam fidci ratio-
ncm. 3. Doccmur hoc loco, quod o£orteat fidem
crcfcerccV quotidiana incrementa fumere. 4. Do-
cet hic Chriftus dc vocntioncgcntium,vt ipix cutn
Abraham, Ifaac & Iacob colligantur in vnam Ec-
ckfiam pcr fidcm in Chriftum. 5. Pra?didio rcie-
ctionis Iudazorum propter fuam incredulitatcm>
cum intcrminatione paenar. 6. Cum dicit Centu-
rioni,^' adejiat ttbt zt credtdtftiXtgnificzt omnia pof
libilia crcdenti,qucmadmodum Chriftus ahbi tcfta
tur.Cui honor &gloria in fccula fecpIorum,Amen,

1«

DOMINICA I I I I. P O S T
Epiphaniam, Euangclium
Matth. 8.

ET cumingreffpu effet lefus nauim , ftcutifunt, eum
difctpuli fht:& ecce rnotus magnus ftilhts esl in m*~
ri.aJeo vi nauts opertretnr a fluUtbus , tpfe vero dormte-
bat.. Et acctdentes dtfcipuh cxcttaucrnnt tllum,diceutcs,
Domtncfcrua rios pcrimus.£tdtxit HBs: Qitid timidi c-
slis,extgua pradittfiducia ? Tunc excitatus increpauit
ventos &m*re ,ejr fhch eft irancjuillitAS magna. Porro
hominss admirabantur^dicentes.Qualis efthtiCfHM tenti
quoquc <t) rhare obediunt %Ui.

ENARRATIO TEXTV?.

HOcEuangcliurt rnrfus indolem Chrifti rid- Siima hai
bisponit oboculos,qu£cft fuis adcire in pcri ««hifto.
culis,c6fqueiuuare,fccundum Pialmi 9i.i5.didum.
Tecum fumin tribulatfonibus. Iteir» Pfalm.^o. 15.
Inuoca mc in dic tnbulationis,cxaudiam te, & ho-
norificabis me. Ad euttdem modum Apoftoloru
exemplum hic docet,quid in pcriculis fit facicndui
Nn. iij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

140; E N A R

vidclicct vt cum ApoOolis Chriftum noftra hde
cxcitemus,quo nobis pcceimbus opem fcrat. Haec
clcautem fumma Euangclij,quod Chriftus,pericli-
tantibus difcipulis innaui prae tempcftate fubitb
orca,cxcitatus incrcpet mare,& ventum,vndc tran-
quillitas magna fccuu cll,& admiratio in fpectat o-
ribu*. Locos autcm trcs tractabimus,quifunt:
Partes. *• VariettU tentztiowvnpforum in hoc mundo.

2. Hiflom. pra/entis cxpltcttto cnm fiiis circumftnn-

tttt*

3. Pulthcrrima imago Eccle/ix Chrifti in boc mudo.

D E P R I M O.
Quiahoc Euangclumi mcminit tentationis in
TSitC.nnn,volobreuiter indicare tcntationum gcncra,
nib- fHo-quibushomines folicitantur: ldque adco,vt agnitis
tam- pcriculis,qua? nos vndique circumftant, fimus vigi-
lantiorcs,nctemationibusfraft,i abiiciamuscon-
fcffioncmacgratiacxcidimus. Sicutenim Chrifti
difcipuli intcr maris rluftus tencabantur de vita: tta
finguli Chriftiani , omni fcre hora falutis fu£ nau^
fragium timcre dcbent.
Tentatio- Tcntationum gcncra funt mulca.aut cnim tenta-
nu gcucra. tjQ [)CUill autdrem habet , aut i Diabolo profici-
fcicur.aucab hominibus venir, aut in ipfoqui ten
taturcaufam habec,aut rcs circumftantes moleftat.
1 Tcnta- Dcustcntat, vt nobisipfis reddamurprobatio-
tio Dci. res-.non eniin ccntat,vt fciar,qucm nihil latcc: fcd vt
fcircnosfaciat,quantumin pictacc profeccrimus.
EttcntacDeusin moribus , & in doCtrina,& infi-
inmoiib. gnis irar.In moribus tcntauit Abraharo,quifido luf
iit eum mactare filium fuum vnigcnitum Ifaac in
holocauftum. Veriim Abraham obcdiendo Dco in
readeodura&diirici!i,faauscft fibi ipfi probatior,
&viditverum fue. fidcifrudu, praferrcobediccia
erga Deum omnibus rcbus mundi. Sic hodie pij
diuinitus tentantur,dum mandatis Dci propofitis,
omnium virtutum morumque rcgulis ccrtiffimis
probatiorcs fibi rcdduntur pcr fpontaneam obc
dicntiam.At contraqui fcicntcs & vohntcs ruunt
in peccata,& fuccurabunt tentationi, fiunt reiira?
Dci,donec reiipifcant.
ir.doftri. Dcindeindochina quoquetcntat nos Dcus,
na. quando pcrmictit pfeudoprophctas veuire, & va
ria logmatacrronea proponcrc,dc quo rcntacionis
gcnereloquiturMofts Dcnt.i3.fc Si furrcxeric in
mcdio cui Piopheta , aut qui fomnum fc vidifle di-
cat,& prauiixent fignum atquc portentum , 6V euc-
nerit quod locutus eit,& dixcric tibi, Eamus & fc
quamur Deos alicnos , & fcruiamus lis ( hoc cft , fi
nouummodumcoIendiDcum inftituat ) non au-
dies vcrba Propheta? illius & fomniatoris,quia tcn
tat vos Dominus Deus vcfter,vt palam fiat , vtrum
diligatis cum an non,in toto corde, & in tota ani
maveftra. Hsc tcntatio Deoafcribitur , quatcnus
probationis cft , & non fcdudionis. Ad eundem
modum hodie dat nobisverbum ,fcd permittito
riri hxrefcs plurimas , vtco pafto nos tentet pro-
bctque an illum vere cx viua finccraque fidc diiiga-
mus.Aliquando in fignis tentatDominus, dum in
iu Cgnis. cccjO)tcrra>mari)i10rrcllaafu2irac figna proponit,
qua* figna mirum in modum piorum aniraos con-
cutiunt. Dchoc tentandi gcncre loquitur Mofcs
Exod.2o.Nolitc timercvt cnimtentaret vos,vcnit
Dcus , & vt terror lllius tllct in vobis, & non pec-
carctis.

rTcutio Diabolustentatdefcaioneadoarina prarfum-
i>iaooli. ptione in officio,idololatricis cultibus,& multis a-

liis raodis dc quibus uicendum cft Dorainica fccun

da quadrageiima:.

R A T I O i4C4vho^

Hominescum hoftcs,tum amici tentant dos vj KnUU0.
riis modis.doarina^hypocrif^excmplo, conlilio»
promiffionccomminatione. 4.mtcrfll

Inucnic cciam homo in fe ipfo,a quibus tcntatu , tentauo.
vt funt pcccatura hircditarium. Deinde muiti atte-
&us indc pullulantes,qui nos folicitant , vt aliqma
contra Dcum tcnt.cmus. Tcntatur interdum no-
mo l doribus aut animi autcorporis, qualcslun
pulchntudo,robur,ingcnium,artificium, &c Hoc
tcntationisgcnere qui fuperari nolit , cogitct om-
nia diuinitus eifc collata in Dci gloriam & aliorum

commodum. 5.T2»:-:»
Rcsquoquc circumftantcsfjrpcpiorum mentcs cjtcrna>
tentanc & perturbaut, quarum quardam antc nos
funt,vt quae immincnt : qusedatn poit, vt qua: pr*-
tcrierunt : quzdam a dextris , v: qux mctinda lun .
quaedamafiniUns.vtquastriiHaexiftunt.Aiucnos,

morsminatur,iudicuun Dd horrcndum cxcruciar,
infernus os patens habct. Poft nos feu rctrc, a tcrgo
funt przterita pcccata , quar confcientiam hominis
cruciant. A dextris funt diuitix,honorcs,potc ntia,
quaMnultoshomincsineu-rnum exitium pra:cipi-
picant.A finiilns funtpaupcrtas, probra,contcm-
ptusinfamiajpciiculainterrajmarijdomi^ons. ^ w9
Hxc tentationumgcnerafuntgrauiiiima , qu^ ^ bl «
fuperantur fidc , inuocatione , crebris fufpir.is ad u*>£
Deum pro auxilio,morum innocctia,brcuitcr,per- [ur
pctua,fcriaque pcenitcntia. Ha»c de tcntatione yo -
lui hoc loco diccre,vt nos excitemur advigilanciam
& precationcm,nc intremus in tcntationem.

D E SECVNDO,

Inhuiusmiraculihiftoriafequentes funt cfo^-^g

derandae circumftantiar.

L Tentariofidei.Difcipulihabcntfccuminna-

ui Dominum,atque idco nauigant fecunu^fed hzc
fccuritas non ita diucurna fuir.uam tempeitacc orta
nauis fludibus obruitur-.vndc fadum cit,vt qui pau
16 antea fecuri nimium fuerunt,iaro flucftibus mans
defperabundi obiiciantur.Quarc nemo nimium ti-
datfecundis;fcdin rcbus fccundis mctuat. f chrifti/5

z. In hoc periculo grauiffimo Chnftus dormi- nuJ>
uit,cum vt vireslabonbus fatigatas fumnorccrea-
ret ac reficerct,tum vc difcipulorum fidem cxplora-
rct,nonquodipfc fcrutacor cordium c^uicqaami-
enoraric:led vt ipfifibi difcipuli fierent notiorcs.
Praetereaetiamideo Dominum dormiiTc creden-
dumeft,vtindifcipulis maiorfides excitaretur, &
maiore timcrc paculfi difcipuli , Chriftum vc-
hementius inuocarent,ac maximo pcriculo in prae-
fcnsauxiliummaioris faccrent. Nam fi Chriitus
vigilaiTct, opcm laborantibus , vt in graui penculo,
fuafponte,finedifcipulorumprecibus,tuliiiet. htn
autem omnia,qua; ad noftram funt falutem ncccfla-
ria,ex fua bonitatc & paterno crga fuos atTedu da-
re paracus cft,non tamen nifi rogatus darc folet.tlt
enim oratio ordinarium inftrumentum ad impe-
f randa omnia,qucc nobis a Dco ncceifaria funt : ul-
quc ca dccaulla:vt ipfum quidem verurp Dcum
crcatorem & fontcm omnis boni vcncremur, nos
vcro impotcntcs crcaturas ( vt qua: fine Deo ncc
quicquamhabemus,ncc quicquam valemus) agno-
fcamus. % FiJei ti-

3. Prax's fidci Wc confpicitur. Fides enim non
eft ociofus affenfus aut cogitatio.fed cft fortij gigas
qui vicit mundum,vt Iohannes inqnici.Iohan.6.4.
Harceft victoria , quae vicit mundum ,fides veftrat
vincit quidem fides : fcd pcr vi6lorem qucm pofii^
dct.Hajc $des habet mundum hoftem,hoc elt,pec-
catum . raortem , Diabolum , pericula?carncm. A

parte

Fidcs tcft
ta'ot.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

140J

E V A N GELIORV

partrpcccatiftatl«,confcientin,dcfperatio.Apar.
v- fi lci ftat Euangelium , facrificium Chrifti , cert.i
fiducia.Curncrgofuofulminc,lumo,igne,vapori
bustonitni tc adorir.ir lex , accipiat hdes Euangc-
^^lium^iUudcjue lcgi opponat.Cum crgo lc*dicat,0
C mnisquinonfcccritoroniaq.ixfrripta funt m h-
bro Wis,maledi6tus eft : oppone Euangclium, O-
mnisudicrcdit in Filium, habet vitam astcrnam.
jfea*i Mors cum minetur mortcm , oppone ct mortis
t:aL viaorcm Icfom Chriftum, qui morti vift* expro-
bran? ait,vbi mors acuieus tuus ? vbi 6 inferne vi-
ftoria tua? idcm apud lohanncm ait.Qui credit in
me,non guftabit nottcm in artcrnum: fed tranfibit
a morte ad vita.Mors igitur homini vtilis eft : nam
cft tantum tranfitus ad meliore m vitam, tatumab
cft vt piis formidabilis cfte dcbeat.

Diabolusquidcm accufit,& magnum catalogum
facinorum t«ir,fcd opponc ipfi Chrifti fcntcnuam
deipfo,quiait>Iohann.i6.it. Princcpshuius mundi
iam iudicatus eft.Et illud Pauli Rom.b.32. Deus eft
qui iuftincat,quis eft qui condemnet? h obucit no
bisiniuiiiciimnoftram,rcfpondcamuscumPaulo>
Eum qui non nouit pcccatum , fccit peccatum ,
nos ficremus iufticia Dci in ipfo. i Qof.^U
AJ» pcti Pericula fimiiiter pcccatinos coirguunt : Sunt
tttU cnim vclutl concio iudicij Dci de peccato. Refpon-
de , iudicium a Dei domo incipcrc , & Dominum
omncm filium quem recipit caftigarc: idquc m bo-

. numfilii. r :

BJOtt- Carofolidtataddcrpcrationcm: fcd tn carncm
' fubiicito fpritui,& dic , ipfius itidicium hic nullum
habere locum : atque ita mille occurrunt,qua: ialu-
. temnoftramimpcdircvolunr.
H?** PotuitergoNero,pcccato,legi,morti, carm ita
exprobrare?ncquaquam.Nam foii Filij D« hoc 1«
habent.alij tcnentur captiui fub peccato,quia tcrui
funt pcccati, vt qui pcccatum facianr, tllis indulgcn-
do aduerfus Spiritum,imo fpiritu cxdncto prorfus.
Quicunquc ergo vult pcccato,lt gi,morti,Dubolo,
carni,&c. exprobrare, vidcat an fcntiat vera pceni-
tentiam,videat an habcat fidcro & bonam confcicn
tiam. Deniqucvidcatanitalitcompofitus , quod
omniavitaecommodapoftponat obcdtenti* erga
Dcum,abiefto peccandi propolito.
C|«riftire 4. Chriftusduo rcprehenditindifcipulis.Pn-
Ptchifio-mtim,pufillanimitatem,quianon debcbant timere
co pr3cfcnte:cuiuscum tot miracula vidillent, racile
didiciiTcpotuerunr,cum non pcrire poifc,cui Chn-
flusprsfensadeft. Deindefidei paruitatcm , quia
non crediderunt eum poftc tantum dorraiendo,
quantum vigilando , tantum mari , quantum terra,
u qui terrae erat & maris crcator. j g

^homo ^ yt autem dormiendo dedarauitfe homine
eU$* efle : ita hic impcrando vcntis fc Deum clTe docct :
vtrumque feruit fidci noftrae tcnuitati. Humanitas
cnim voluntatcm crga nos , diuinitas vcro faculta-
tem docer,quaeduo ad omncm adionem proaireti-

D camreqniruntur. . ,

Wnna. ^ Chriftus,vtbreuitercomplcftar,hachtfto-

ria oftendit,fc vcrc vellc falutem hominum,& pr?

fcrtim eorum,qui fc inuocant.Nam vt vult fc in pc

riculis a nobisinuocari: itietiam vu!t paternum

fuumerga nos affcdurn, dum a penculo hberat:

declarare.

D E TERTIO.

*****

Hxc allecoriacft fuauiffima : pingitur enim hU
fort&imagoEcdcfi*. Marc cft Mundus. NauH

M. 140,6*
cft Ecclcfu. Ventus cft Diabottis :piusccetuscrc-
dcntium difcipuli funt. Chriftus eft vcritas,Euan-
gclium fidcs.

Primum hic obfcrua,3ntcquam Chriftus cum di-
fcipulis in nauira ingreditur,marc tranquillum eft>
hoc eft , m.undus fccurc ftcrtit in fuis peccatis. Vc-
rum poft ingreiTum Chrifli in nauim,cxcitatur tcm
pcftas valida,adco vt nnuis vidcatur obrui. Sed
quid? Adeft quiimperet mari & vcntis Chriftus
Dominus : hinc ergo primum difcamtis,extrahanc
nauiculam, ideft,Ecclcfiam non efle fal»tcro. Ve-
rum hic diligcntcr fpectandum , ne hoftilem na-
uim pro vcra agnofcamus . Hoftilis nauis foris
quidemeft ornatior, intus capacior.- fed habet ve
ra nauis fuum ornatum interius,& multd augultio-
rem habet gubcrnatorcm Spiritum fancrum,habct
nauclcros omncs pios, habcr vcrbum Dci , Sa-
cramcnta in vero vfu , obcdicntiam erga mini-
fterium , his thcfauris contenta cft Uxc nauis in
tantisfluclibus.

2. Obferuetur qubd ha*c nauis non vcrfctur in ^^J*
tranquillo mari: lcd turbctur fluftibus , qui ipfam gj^^
huc illuc impellunt : quod veriffimum cffe ipfa
mundi hiftorta docct. Dcuscondito mundo , hanc
nauiculam in medio pofait." vcrum Diabobs ho-
ftisfilij Dei,mox illam turbauit procellis: poftca
mifcrandis modis ia&ata eft vfquc ad tempora
Nohx , poftNohae ad Abrahamum: indcadtera-
poraMolis : tum ad Chriftum , qui , vt hanc na-
i° uira faluarct, vcnit in mundum. Neque adhuc coil-
quieucrunt flu^tus eius. Sed qusenam caufa eft,
cur mundus hanc pauiculam ferre ncqueat? quia
Ecclefta mundi operaarguit,hoc eft,mundi fapiet.-s
Ituiticiac accufat: iultos pcccari rcos pcragit:di-
litcs non beat ,{ed infcliccs & miferospronunciat4
nifi pictas vera diuitiis prgfit moderatrix. Atque
hoc eftquod Chriftus promifit forc,cum ait,Ioan*
6.8.Spiricus Sanftus mt.ndum peccati,iufticiar, iu^
dicij arguct.Quid peccauit Abel inCain,qui ipfum
horrende occidir?Refpondet Iohanncs:Opera cius
fjerunt bona , & fratris mala. Quid Nohae?
Qoid Icremias? Qiiid Efaias? Qmd Chriitus?
denique quid tot faucli Martyres iudc vfque ab
initiomundi? mundum -de tcncbris ad luccra dc-
duccre voluerunt > vt renunciatis mundanis concu-
pifcentiis , pic, honefte , iufteque homincs in
mundo viucrcnr. Hmc gratiam mundus fuis be-
nefac^oribus rcferrc folec : fludibus cnim vulc
ubrucre eos : Ced non fuccedunt illi omnia ex
voto : non poteft nauiculam hanc funditus pcr-
dere : nam ex fanguine Manyrum noui nafcuntur
Martyrcs.

Difcamus igitur hanc fandam aduerfus fcanda- Do^n"«-
lum perfccutionis & paucitatis artc m . Si offcn-
dit tc iactatio nauis , refpicc ad Chriftum , qui prf
fens in naui adeft. Si paucitas te turbat, rcfpicc
ad Arcam Nohae , ad Sodomitas , ad rcliquum
mundum totum : ea quaj funt optima nunquam
placucrunt , nifi pauciffirois* Ecclefia in princi-
pio exigua fuit : in medio maxima: in fine icarur-
fus cxigua eritj vtvidcatur opcrta fluftibus, ma-
licia Diaboli,prauis dodrinis diemoniorum,& fcc-
leratis moribus.

Difcamus proindc in his flucTibus exitare Chri-
flum noftra inuocatione , qui a fua naui nunquam
abcft • fcdcam Spiritu Sancio , verbo , Sacramcn-
tis , difciplina gubernat : Cuivna cum Patre &
Spiritu San<5co, honor & gloria fit in fccula fecu^
lorum,Amcn.

Nn. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1407

ENARRATIO

D O M INICA CLV I N T A P O ST
Epiphaniam, Euangelium,
Matfh. 13.

Liam p 1 rabolam propofuit ets,ditens : ^AffimilA
- tum ejt regmtm cctlorurn hornini feminanti bonum
jernen in agro fuoyfeddormienttbus homintbtu* venit tllitti
tnimictu , & fernmamr zjz.anta inter trittcum , abutaue.
Cam autem germinajfet hcrba,& frutlum ftctjfet,tuncap
parueruntz.tz.anta. Accedentes autem ferut patrtsfhmi-
iiastdtxerunt tlk, Dormncyionnc bonum fcmen femmaras
in agro tno , vnde igtturhabet z.iz.ania? lilc vero dixtt
iliis : Intmtcus homo fvcit.Serui autem dixerunt tlli:V is t-
gitur abeamus & colltgamiu ea>^/ie ille dtxir,nontne dum
collgatis ziz.ania^eradtcetis curn tllis ftmul & trtticum : 1
ftmte parttercrefcere vtrayuc vfaM mejfem^&in tepore j
mejfis dicam rnejfortbni.Colltgtte primumz,tzjinia,&cot-
ligate ea tn fkfciculos ad comburendum ea : trtttcum vero \
congregats tn horreitrn meum.

ENARRATIO TEXTVS.
Occafio Occafionem huic Euangelio prarbucfluntau-

SSST* <foores Chrifti,quorumalij fucrunt Hypocritar,qui j
fibitamen non parum placucrunt , quod accenfe-
rcntur gregi Chrifti. Alij fucrunt finccri & boni:
fcdquia viderunt contufam bonorum cum malis '
fimul mixturam,non parum turbjbantur illoru men
tes.Vt ergo & illos fuse hypocrifcos & pcenaeolim
fccutura; admonerct,& hos,propofita futura fcpa-
ratione & mcrcedc,ad conftantiam & infracftam fi-
duciamcrigeret,hanc proponic parabolam. Cuius
hicfenfu$cft,quod bonis mali pcrmifti clTedebeat
in Ecdefia , donec hic mundus ftetcrit , qui in fine
fcculi funt a fe inuiccm feparandi , vt piis merccs,
impiis vcro commerita rcddatur pcena. Pertinet
proindc hoc Euangclium co,vt hypocritas terrcat,
acpropofita pcena inuiretad pcenitentianv& con^
folctur pios , eofque adtolerantiam malorum ar-
mct.Porro loci huiusEuangelij quatuor funt.
Quale fitregnum Qmftt in hoc mundv.
2 . De bofitbiu hutut regm.
5. Oratto dfcipulornm Chrifli contra hofics , & cur

Detis patiaturhoflcstn Ecc/efia.
4. De pcE?:if hofiium Chrtjiii& pruniis piorum.

D E P R J M O.

Regnl Rcgnum ccelorum variain Scriptura fignificat.

Chrifti (i-c

143S
hoc

rriclTcm

cft, confummationem feculi. in hac ugnificitidnl
capiturregnum ccclorumin hoc prarfenti Euange-
lio:de quo regno nunc pauca cx prarfcnti Parabola
dkzm.Stmit* eji regnurn coelorum homtnt, ejui (crntnautt

— dt Chri

bonumfernen inagro (uo^c.Homo feminans

Pjites,

^tfj^Trimum enimcum Iohanncs dicit.-Agitepccnitcn-U' Ecdcfiar Dciin hoc mundo. Vndeprimum docc-
tiam ; appropinquatenim regnum ccelorum, non mur,quodEcdcfia non fitopusho

ftus,verus Dcus,& vcrus Homo. Agcr eft rnundus:
fcmen funt filij regni. Horum trium finguli plura

^OCCnt* • ChriAu<

Primum enim , cum Chriftus dicitur feminator,
harcfignificantur. 1. Quanta fit Ecdefiar dignitas, wt
quarautoremhabetfilium Dei. ?-. Quod fapicntes
mundinon feminent F.cclcfiam.idenimfoliusChri
fti cft : qua re ncc fapicntia mundi conferuatur. >•
Quod officium Chnfti fit fcminare , hoc eft, docc
rc iuftitiam& falutcm xtcmam. 4. Quod nullus
poffit fcmen bonum fieri,id clt,iuftificari & innona
riad vitam actcrnam,fine Chrifto fcminatore.

Dcinde cum Chnfti ager dicatur mundus, plura cha.
nobis cogitanda offcruniur. U Quod non v- h.
num aliquodrcgnum mundi,non Italia , non Grar-
cia,non Iudo:a,non dcnique vlla natio fub folepot-
fit fibi foli vendicare , qu6d fit ager Domini : nam
^totus mundus cftager ille, in quem fuum femen
conticit Chnltus fcminator. Quare vt nulla natio,
adccique nullus homo potcft iure conqueri,fc dc re
gno ccelorum cxclufumefte : ira nuliuspopuluspo
tcrithanc gloriirafibi foli , vt dixi , vendic^re. u
Hincconfpicitur, quod immcnfa fit Dci mileri-
cordia oftcrentis omnibus per vafium orbem Chri-
ili bcneficia.hoc cft,fipientiam,iuftificationem,fan
aificationcm & rcdcmptioncm. 3. Cur agcr dica-
tur.obfcruandum. Nam hic Metaphora fignifica-
tur,quod cultura iiz neceftiria.Nam vt agcr hic pr^-
dicatione pcenitentia; eftarandus: Ita ianguine &
fpiritu Chrifti irrigindus efi,alioquin fcmen fufto-
catur & perit. , EolfcM

Semen eft hic & id quod feminatur , & id quod fctoen.
crefcit.Quid feminatur? Euangelium Chrifti>q«oa
vt offert gratuitam remiffionem peccatorum: ita
iugcm requirit pcenitentiam. Hoc femen,id eft,E-
uangclium Chnfti,ager excipit fide:fed Spiriru San
do fouetur & confcruatur , nc obrutum tempclta-
tibus,carne,& cruce intermoriatur,& pereat.Dcin-
defemen dicitur id,quod e femine nafcitur, ncmpc
triticum ipfum,hoc cft filij Dei. Eft enim verbum
Dei feu Euangcliu,femen illud incorruptibile, quo
renafcimurin filiosDei. uc\t(ie*
Hacc ergo defcriptio cft regni ccclorum, id cft> lcIiptio.

cft aliud regnum ccelorum , quam vitar nouitas,qua
pJj,tzno Deus nosinitaurac in fpcm beatar immortalitatis.
Nam crcptos c feruitutc pcccati & mortis , fibi nos
vendicat,vc in tcrra pcrcgrinantes ccelcftcm vitam
iamfidcpoffidcamus. Cum ergo dicit , appropin-
quat regnum ccelorum, fignificat rcftitutionem ad
bcatam vitam,adeocjuc vcram & aeternam fclicitate
r.Eumge jn Chrifto proponit. Deinde fignificat ipfum Chri-

rainisalius,quam
filij Dei.Quare vanus eft Papa,cum gloriatur fe hu-
ius Ecdcfiai ferainatorem efie.Deinde,quod huma-
nisdoclrinis non sedificetur Ecdcfia:fed tantum I*
uagclio lefu Chrilti.quod qui purum docent , coo-
pcranj funt Chrilti fcminatoris.

D E.SECVNDO.

h Harc paraboh docct , quod regnum Chrifti ve hofljj
ftii*uanceUum%u'ociucsinr?^ ccelorumag- 60 lit fuos habiturum hoftes, quemadmodum etiam ^.[5;

grcgantur, vtcum dicicDominus: Rcgnum ccclo
;.Pixcon ruraintra voscft.T^mofigniticatfructupra:dicati
fcicimx. Euangehj jn cordibus pioru,atquc tunc clt,vt Pau-

lusRom.i4.dcfinit,iutticin,g:iudium fpiritus,& pax
4.vitax- in confcienciis noftris. ^?«^«fignificat ipfam fu-
rcrna. curam fclicitatcm in arterna vita poft iudicium , vt

cum Chriftus promittit fore,vc multi ab orientc &

occidente vcniant & accumbanr cum Abraham,
s.Ecdcfia. Tfaac& Tacob in rcgno crcloru m. ^9*0/0 ipfam vifi-

bilcm Ecclcfiam fignificat inhoc mundo, in qua

prima promiffio habet Gcn.3.15. Semen fcrpentis
infidiabicurfemini mulicris. Hoc quamverum fir,
docet Ecclefie Hiftoria inde a promiffione Seminis
in hunc vfque diem.Vbi eft Abcl,ibi eft ctiam ali-
quis Cain. vbi Ifaac,ibi etiam Ifmael : vbi Iacob, ibl
etiam Efau aliquis: vbi Dauid,ibiSaul:vbi ChritU|S>
ibi Iuclas:vbi Paulus,ibi Nero aliquis, ncc cft quod
aliud fperemus^perpetuo cnim Satanas infidiabitur
Ecclefix Chri(ti,quam aut prorfus abolerc,aut pr^-
uis dowtrinii & monbus contaminare conatur.

2. Sed

kip
Chr

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

E VANGELIORVM.

1409

2. Sedquandoveniunthoftes? Cumhomincs
^ dormiunt,vcnit inimicus homo,& fcminat zizania.
Hoc fomno cum miniftri vcrbi, tum auditorcs ta-
xantur.Miniftriverbi dormiredicuntur, cum non
fideliterfaciuntofficium, docendo, quz falutana
funt: monendo eos.qui fcgniores videnturrobiur-
gando eos,quos viderint non reda via mccderead
veritatem Euangelij:confolando pauidas confcien-
tias : & confutando erronea dogmata,qu? cum iun-
damento,hoc eft,articulis fidci pugnant. Auditores
quoque dormire dicuntur,cum vcl fegmter verbum
audiunt: vel frigent & paulatim dehciunt,quemad-
modum hodic videmus multos faccre.Cum ita dor
miunt homines , venit inimicus homo,idque ideo,
quia hoftis Chrift i cft,cuius rcgnu m,hoc efi,Eccle
fiam vaftare cupit,& fuum regnum dilatarc menda.
cio& homicidio. .
%id * 3. Qi?id facit inimicus homo? feminat in agro
Si * DominiTQuid? L Falfam & hweticim dodnnam
pugnantem cum articulis fidei:Idque ccrpit in Para
utfo& deincepsomnibus*tatibus. Vbicunque c-
nim vcra & linceraEuagelij dodrina predicatur ib
quoque hic inimicus adeft , vt fontes faluatons ve
ncnoinficiat,ne homincs cx rontibus puns faluato-
risfalutcmhauriant. a. Seminat verbi conteniptu
ultis. Ex his feminib. nafcuntur zizania,id cir,
,lijnequam,vtfunt i.Hypocritz. 2. Sophiftac. 3-
Tyranni. 4.Blafphemi. 5.Scclcratl :atquehi om-
ncs coniunais copiis, Ecdcfiam, hoc eft, pufillum
iilumChriftigregemoppugnant.

4 Sedquidcft quoddicit, lnimicum nomi
nem iacTozizaniorum fcminein agro Dominiabi
re?an Diabolus ab Hypocritis, Sophiftis, 1 yranms
difcedit?Nullo paao:fcd ideo abirc dicitur. quia a-
liam perfonam induir.non vult vidcri hoftis-.ied fp
ritus Dei,& angelus lucis:quemadmodum in Ana
baptiftisviderc cft, qui iadant quidcm fpintum
*oaiini.Dei&arcanas reuelationcs, cum tamcn mensba-
tanzprsftigiisfallantur.

Atqueita hic fccundus locus pnmum docet,
duod Ecdefia habeat fuos hoftes etiam m medio a-
gro , hoc cft,in externa focietate EccleGaa.Monet
nealTentiamurhoftibus. 3. Difcamus hoftesavc
ris ciuibus Ecclefiz difcernere. 4. Monet ne nos
exemplo multorum aut dcficiamus ab Ecdefia pror
fus,aut orrendamur calamitate Ecdcfia?,qu* in hac
vita hoftium iniuriis cxpofita cft.
|L > D E T E R T I O.

Ciota Serui patremfamilias acccdunt & dicunt
XhV5 Ify™* bonumfcmenfemmafit in a{
accefTum feruorum ad patremfj
pratio piorum pro Ecdefiacontra fedas & fcanda
UinEcclcfia. Pij enim vt perpetuo precantur bo
rja & faiutaria Ecclefiar,ita dcprecantur mala & no
ciua,id quod in Pfalmis Dauidicis pafhm vidcre I'
cct.Pfalm.122.6. Rogate,inqutt,qu* ad paccm fu
Icrufalem : ita profperentur dihgcntes te. Contra
hoftes confundantur,ait,& pereanc,qui volunt mi-
hi malum.Pfalm.7o.3.Item Pfalm.y.iyConucrta-
tur labor eius in caput eius, atque in verticem eius
„ iniquitas ipfius dcfcendat.

SS^- Sed quomodo ftarc hoc potcft cum Chrifti prs-
"tfi ccpco,qui iubet,vt orcmus pro maledicent.bus no-
bis,&iniuriam nobisfacientibus? Oratio Ecclcfiar
contra hoftes habet fcmpcr anncxam conditioncm
pccnitentis & conuerfionis , Eft cnim fenfus.vt aut
conucrtatur per pcenitentiam,aut confundantur_&
Pereant,neperpctu6 blafphemiasin Deum crcpct,
&fanftisDeifintmolefti. Orandum cft crgo pro
hoftibus vt conucrtantur , quod li non conuertan-

1410

tur,orandum eft contra cos,vt cofundantur,fruftra
ti fuis tonfiliis,quibus ftruunt Ecclefue Chrifti in-
fidias.

Visne,inquiunt Famuli, vt camus & eradicemus oration-*
ca?quibus aitjnonrfcd finite vtraquc crefcerc,ne for j-^Vx-
te colhgentes zizania, eradicetis fimul & triti-£oQti«
cum.Primum hic fciendum cft , quod Chriftiis nc-
que dc paftorum , neque magiftratuum officio dif-
ferat,fed tantum offendiculum tollit , quo turban-
tur infirmi , dum vident in Ecclefia multos elfe im-
puros. Paitoribus enim commiiTus eft gladius fpi-
ritualis ,quo feparant impuros ab Ecclcfia, dum
eos excommunicant, quo pudore offufi tandem ^
refipifcant, & boni eorum contagione nbn coirl-
quinetur.Magiftratui eft ctiam gladius cbmmifluSj
(ed fecularis,vt vocant,quo turbatores humana: fo-
cietatispunit & eiicit. Quanquam autcm paftores
& magiltratus vel maxime fedulo fcccrint ofticium»
tamen ita hunqiiam purgabunt Ecclefiam quin ali-
quac feces impurat do&rinar & praua; vitae rema-
, quod cum vidcmus , non dcbcmus ofTendi-"
Imoniti hac parabola ; purgare quantum pof-
fumus , reliqua Deo committcntcs. Noh cnirn
Chriftus hoc di&o indulget alendis fordibus in
Ecdefia. : fcd tantum fiddes fuos hortatur, ne ani-
mo deficiant , cum malos fecum ferre cogantur.
Ex hoc ergo loco collig3mus. 1. Quanta fit mi- 1
fcricordiaDei,qui tam patienter malos in Ecclefia
fert,vtagant pcenitcntiam. i, Quod his confole-
murnos contra fcandalum paucitatis obcdicntiu
Euangelio. 3. Quod confutcntur Anabaptifta?,qui
negant illum ca-tum Ecclefiam cftb, in quofunt
multi fcclerati.

D E QJ/ A R T O.

Et in tempore meffit dicam meforibm : Colligite pri- Jonc^ *
mum z.iz„ama,& collteate ea tn fnfcicutos ad comburen- hpplicii»

, » 6 1 1 ,a ltnpioru

dum-t mticumvero ccngregatem horreummeum. HlC itcm ^

concionaturdc fcparatione piorum ab impiis, quac p>oru t\-

cft futura inconfummatione fcculi. Dcinde prac-ll"ute%

dicitfore, vt impij puniantur :Pij vero aggrc^en-

tur in regnum Dei. Quemadmodum cnim zizania

colliguntur & igni mandantur: triticum vero colli-

gitur & inhorrcum feruandum rcponitur: ita in

fincfcculifuturum eft, vt impij tradantur a?tcrnis

pcenis cruciandi,pij vcro libcrentur & doncntur f -

ternaevitac poiTcftione. Hoc fine parabola Chri-

ftus Matth.25. ita exprimit in fententia extremi iu-

dicij , vbi impiis dicturus eft:Ite vos maledidi in i-

gncm anernum.Piis vero: Venite bcnedicli Patris

mei , & poffidete rcgnum vobis paratum ab initio.

In fumma,Impiislata duplcx poena nominatur ma- p«m \m

lcdidio,& ignis 3?ternus,quia enim contcmpfcrunt tl0tma"

beneficium Chrifti gratuito fibioblatum , malcdi-

dioni omnium creaturarum fubiicientur^qu^ pcena

qua fit horrenda,nulla lingua explicare potelt. De-

mde dupliti punicntur igni,ncmpe malar confcien-

tia:,cuius ingens cruciatus nunquam finictur: & i-

gne corpus vrente & non confumcntc: nam scternis

60 pccnis corpus deftinatum, perpetuum ignemfen-

tiet. Siha?c ferib cogitarcmUs,nonita frigidieffe-

mus in rebusfalutis noftrae.

In fententiapiorum duplex proponitur pra?- , Pioram

mium, ncmpebenedictio paterna,& regniDei ha»- Prsnjiun,:

reditas : illa opponitur maledic^ioni , harc aeternis

pcenis. Duplcx ergoargumentum hinclumamus.

Vnum a pcenis impiorum. Alterum a prarmiis iu-

ftorum,vtrunque efficax eft(modo rite cogitctur^

ad operandum in nobis timorem Dei &vcram pctf- *\

petuannquc pcenitcntiam.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

. i4u ' E N A R R

scoruspa Hoc crj^o pacto totahxc parabolahunc habet
taboix. ^COpU(T) • vt rdinquat impius vitam fuam qua pec-
cat , rclinquat iniquus cogitacionem fuam , qua dc
rcmiriione peccatorum defperat,& fccundum Pro-
pheta? dictum,conucrtatuf ad Dominum,qaia mul
tuscftad ignofccndum. In hoc multo nihildecft,
fedeftinco omnipoteps mifcricordia & miferU
cors omnjpotentia,cui gloria in fccula, Amcn.

DOMINICA SEP TVAGE-
fima», Euangclium,
Matth. 20.

Slmile efi regnum ccc!orumhomini patrifhmilias , <ju{
exiit primo fiatim dthiculo ad conducendos ope-
rarios in vineam fitam. Conuentione autem fhtki cim
operarits in finqulos dics denario,mtfit eos in vtneamfita.
rjr egrefftu ctrctter horam tertiarnyvidtt ahos fiantes m fi-
ro octofis , QTtllts dixit: fte & vosin vineum meam , &
yuodcHcjtie uiftumfierit dabo vobis.IUi autem abtcrunr.
Rttrfum autem exnt ctrctter fixtum nonam horam, &
ftcit fimihter. Ctrcavndecimarn vero exitt^ej; tnucmt a-
Itos jiantcs ociofis^ac dixtt tllis - Cur htcfiatis totum diem
ectofi> Dtcunt er.juta nemo nos conduxir. Dictt iUUxA-
bite &vos tn vineam meam , cr qntcqntd ferit tu,'?um,
aceiptetts.Cumautemvefperafhch efct^dtctt Dcmtnm
vtnet procuratort fuo:Vocaoperancs , & reddetlUs rner-
-cedcm t inctptens apofiferms vfjtte ad prirnos. Et cum
vemffent , qui circa vndectmam horam venerant , acce-
perunt fingnlt denarmm.V enten:cs a.item C-pnmi , ar-
bttrati funtrfuod plus effent accepturi , rjr accepernnt tpf
quoquc ftngult dcnartum. Et cnm acceptjfent, mwmttra
bant aducrfits patremfimittas , dtcentes.Hi nowfimt v
nam horarn fierunt in operc,& illos parcs nob<s jeet/h , cju:
portahtmus pondtu dtet & tjium. ^At ille refpondens>dt-
xtv^Amtce nonfhcio tibt tnturum.T^onne denarto patln*
es mea.rr? T olLe quod tuum f ,7,er abt. V olo atttern hutc
'nowfjirno dare ficut crttbt. z/fn non hcct mihi fitcere
quod volo tn rebta mets } An ocultu tutts maltu efirfnod
ego bonus fimlSic noutffimi eruttt primi,cjr pnmi rnwfft
rm.Multt entrn funt vocati , panct vero eletti.

ENARRATIO TEXTVS.
Hxc paraboh imagincm Ecclcfise nobis ob o-
Tarabola: culosponit. Nam in ca oftenditur , quo m odo ir
fcmus. Eccleiia,qua: vmeae confcrtur , agitur. Quemad-
modum cnim opcrarij fc habcnt advincam: ficfe
habenthominesad Ecclefiam. Opcrarij autcm in
vineam , alij maturius, alij ferius vocantur : alij
multu diiic];:alijpariimbreufquclaborant tempo-
rc:(ic hominum alij citius.alij tardius prredicatione
Euangclij Ecclefia: aggrcgantur : alij minus , alij
magis laborant. Pra?tcrea,vt paterfamilias aliis ex
condudo dat mcrcedem diurnam, aliis cx gratia
tantundcm : ad eundem modum cce'cfHs Patcr a»-
q«c in omncs munificus cft , qui in Ecclcfia fua la~
borant.Dcinde vr paterfamibas fuperbos & contu-
maccs abireiubct, & eos , qui ipfius librralitatem
boni confulunt,fouct:Ita Deus Pater , eos qui qua:-
runt mcrcedem opcrum , reiicit, cumeos, qui cx
gratuitaipfius beneuolcntia pendent , anerna do-
nat vita.Atque ita fcnfus huius Euangelij ci"t,quod
ncmo dcbcat fuis opcribus vel fulere , fi funt mul-
ta:vcl dcfpcrarc,fi funt nulla:fed tantum ex bonita-
tc Dci pcndcat,ambulans m timore Domini. Por-
10 loci trcs conflitui poifunt.
*m*u |j QuodqttiltbetChrtftiamticondutlHsfitinvineam
DominiyVt laboret.

z. G eneralts dvttrin* de bonis opertbtts & mercedt-
bm bonorum operum.

A T I O 1412

5. De ditlo Chrfii:S\c erunt nouiffimi primi, &
ptimi nouifiimi.-Mula sut vocati, pauci vero electi.

DE PRIMO. EfiPfl

. ... \cur vintf

Ecclefia Dci fa^pe in fcripturis vinea Domini di- atliuuU
citur:idqiieprimum , quia Dominus eam elegit, & tdC
dignatuseit foedere gratia? & setcrna? ialutis, mnu:
merifque bcneficiisprofccutuseif, plantauit & co-
luit.Tota Ecclefia viuea c(l:(inguli autcm Chriitia-
ni palmites funt,qui & alia rationc operarij dicun-
tur. 2. Hrc appellatio oftcndit, quanti Domi-
nusfuam Ecclciiam xllimet : nulla cnim polkfno
vinea preciofior cft. Nam nulla plus opera: & a(d-
duihboris flagitat. Cum Ecclcfiam vincam
fuam appcllat Dominus , fuam curam & folicitudi-
ncm crga nos commcndat. 4. Siguificat ha;c ap-
pellatio n os affiduo cultu & continua cura in -ige-
re , & nuntim a Domino adhibcri oportcre, fi vc-
ros& fruduofos pilmitcs haberc vclit. Qaod
qui in Ecclefiam rccepti funt , debcant tru&um
bonum producerc. Vt cnim non labrufcas,fcd vuas
vini palmitcs producum:ica Chriitiani non carnis,
fedfpintusopirafjcient. 0.

Iam quomodo quilibc-t Chnftianus Itl vinea JJo (^uiii-
mini laborare dcbcat ipcaandum eft. Vt enim '".^^*
vinea varia funt officia : alins cnim planrat, alius vineiPo-
rigar,aliusputat,alijs all:gat,altus pcdamcnta po-rnimlabo
mt,aliusfodir,aliusterran] Oercorat:lta in Ecckiia ^
Jiuerfa? vocationes Sc ofticu,pro quortim varicta-
tcinEccIcfia laborandum ,ft. Dominus ordinat
iingulis labores fuos pro fua voluntate,vni dat fal-
ccm,alijligonem,alij culrrum iiue feciirim:Ita alius
concionacor cft,alius niagiftratus,alius pareriami-
lias* aliusin fchola Doctor, alius difcipulus,alius

ittlfcXj&C.

Veium hic quilibetin fuo laboretria fpc&abit.
i.An fuuslabor fit vtilisin vinea& mandatusapa-
trofamilias. 2.Quid vit.uium fit inter laborandum.
5. Quid quomodoque faciendum.

An labor tuus iit vtilis & mandatus a patrefami-
lnu,fciasex duobus,pra;cepto nimirum & vocatio- ^„»11**
ue.PraEccptumhabcuOmnishbor qbi adhanc vi-n«ndatu*

• - j 1 r 1 r „a Dco'

neam pl.intandam,ngandam,touendam,conicruan
dam facit,hoc eft,labor qui gloria? Dei , asdificatio-
ni Ecclefia; & hofpitiis Ecclefia? , id cft, politiis&
Oeconomiis dcfcrnit, diuinitus pra?ceptus eit in
prima tabula,& in quarto prarcepto. Dcinde non
fufhcit hborcm prarceptum effe,nifi legitima fit vo
catio facTta ad hborandum. Qui enirn hbi fumit la-
borcmin vinca finc vocationc , tcmcrarius eft > &
nullum frud:um cdir.

Inter hborandum vitare oportet. i.Ne fupcr- ^^"^J
bias,(i plus quam alius , aut etia melius tibilaborare
vidcans. 2. Ne fpcdes mercedem oper* pracftitae:
fedprarceptumpatrisfamilias, qui vthbores in vi-
nca tc collocauit. 3. Ne m inus laborantes conrcm-
nas.^.Ne murmures contra patremfamilias,fi libe-
ralis vidctur in eos,qui te minus laboraffc videtur.

Quid intcr hborandum fpectandum & affidue ^Q^j!
cogitandum? Primum vnumquemquc cogitarco- a"
portct , fe non ad ocium , fed ad laborcm mtrodu-
dumeifcin vintam Domini. Nullus enimin vi-
ucaDomini relictuseft locus fegniciei aut torpo-
ri:nullus fine patrisfamilias orTen(ionc,quod fibi in-
iundum cft,in aliu rciicerc pottft. Qiiare ftrcnuela
boret,quiin hancvincam introdu&us cft,(inefrau-
de.Nam maledidus eft,qui facit opus Qomini frau
dulcnter. 2. lnter laborandum cogitet fc ftare in
confpe&u Dommi , qui oon folum videt cxter-

nas a-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

tN 857 2° copy 2

1413 E V A N G E

iijs a&iones , fed ctiam fecreta coruium, & cx cor-
disafre&u opus asftimat, potiusquam cx opcris
cffe&u. 3. Hxc Doroini infpeftio ad folicire a-
gcn ium , iaborantem fuiicitabit , vt alacri animo
Jeltum & pondus dici fcrat. 4. Solabonitaspatrif-
famil.a< Dei przcipicntis laborcm fpcctanda eft:
foU inuirabit ad ftrenue prarftandum officium, 5.
Vbi omnia fcceris , diccs teinutilem feruum cllc.
Nam li vel fupcrbias,quod prior veneris in vincam
Domini.vcl contemnas alios ,quitcminus labo-
ralfc vidcantur, vcl murmurcs contra patrcmfami-
has, qui xquc libcralis cft inaliosarqocin tc,au-
dies : „y4mice , non fkcio tibi miuriam , nonnedenauo
paliiu es mecnmttolle yuod tuum eft,& abi. ny4n non li-
cet qmd volofkcere in meU ? An oculu* tma maliu eft,
quodegobonmfum} Tria hic taxantur in murmura-
tionc. 1. Quod confidat dignitati fui laboris. 2.
Qjod liberalitatem in patrcfamilias non admirc-
tur &pra?dic;t,fcdculpet potius. 3. Quod in-
uideat aliis hberalis patrisfamilias benignitatem.
Talts funt omnes, qui iuftitiam cx opcribusfc-
ctantur vacui rlde.

D E S E C V«N D O.
>artes d0 Vt doctrinam de bonis operibus diftin&ius in-
£u dctell»gamus ,triafuntnobis pcrpendenda.7r<w«w,
ubos.opc qua? rcquirantur ad boni operis rationcm. Deinde,
qua» fiut caufl* bonorum operum. Tertto,Cut
Dcusadeo multas& prarclaras promiffioncs adie-
ceritbonis opcnbus,cur ea mcrccdc dignetur.
'9?* rc Quanrum ad primum attirtet, quicunquc requi-
""boS mntur, vt aliquod opus ab hominc fadum mcrito
Jjpetis ra* bonum dici pofiit. i. Prarccptjm. 2. Spiritus
l0l>CQl" Chrifti. 5. Fidcs- 4. Finisvcrus. 5. Gratiaqua
j boniconfuliturdcfectu*.

t{ceft5- 1. Quod autem adboni operis rationem re-
quiratur prtceptum , manifcftum eft cxhis quatuor:
ex conditione noftra , cx, mandato , cx prohibitio-
ne , ex cultus diuini rationc. Noftra conduto eft,
quod fimusferui Dei,& is Dominus Deus noftcr.
cjuare vt ipfius eft pra^ciperc nobis facicnda:ita no-
ftrum cft ipfius voluntatem fcqui , tanquam rcgu-
lamccrtiffimamofricij noftii. JanulocctffW^
tum Ezcch. 20.19. In prarceptis raeis ambulatc, &
iudicia mca cuftoditc,& facitcca. Ifa. 48.17. Ego
Dominus Dcustuus ducens te vtilia, ambulare tc
facicns in via qua ambulas.Ezech.33. 7. Spcculato-
rem dedi te domui Ifrael.audies ex ore mco fermo-
nem,& artnunciabis ciscxme. Prohibitio cft mani-
fcfta Deut.12.8. Non facietis finguii quod fibi re-
clum videtur.Ezech.20.18.In praeccpiis parrum ve-
itrorum nolite incedere. Cu^tHf &et rAlt0 requirit,vt
opus plus placear,(it prarccptum. Vnde Dominus
pronunciat Matth.15 8. fc fruftra coli mandars &'
doctrinis horainum. Et Efaia: 29.13. Vnura cx fia-
gitiis nominatur,proptcr qu.>: mala miuaturpopu-
lo fuo Dommus , quod colucrint ipfum mandatis
horainum.Q^iare Paulus oranem \^%K^»o^iaj» ma
nifcftc damnar. ColoflU.iS.cVc.

I Iinc crgo patct, quod ad boni operis rationem
rcquiratur prarceptum Dei.Sitcrgo verbum Domi
hi luccrna noftra , qua nobis prxiuccat in omnibus
riollris actionibus.

2. Rcquiruntur ad boni operis rati#ncm Spiri-
tui CAr^/.Q^icunqucenim fpiritu Dci agunturi hi
funt filij Dei. Spirituscarnis commaculac opusa-
dcb vt qui in carne Cinc , Deo placi rc non poftint.
Opus clt ergo fpiritu regencrantc nos in nouos ho
mines,(ine quo nec nos,nrc opera noftra placcnt

3. Reqniritur f/^Fide triim pcrfona rccon

L I O R V M. 14T4

ciliatur Dco & fit iuftarprnptcr fidcm C^rgo placrnt
quoque opcra.Nam finc ride impollibiJe eft place-.
rc Dco.Qu^icquid enim non fu cx fide,peccatu eft.

4. RequiriturF/w^z/^^» ad opcris bonitatcm, ^!* rC
quemadmodum hxc vciba Auguftini teftantur :
Noueris(inquit)non ofKcii«jfcd hnibus a viciis di-
fcernendas elTe virtutcs : officium autem cft , quod
faciehdumeft :fmis vcro proptcr quod facicndum
cft.Cum ltaque facir aliquid homo, vbi pcccarc pc>
videturji non propter hoc facir,proptcr quod face-
redebet , peccare cOnuincitur : cllc autem fincrri
vltimum omnium acftionum nolirarum glonam

Dei dccct» cui multi ahj fi-pc fubordinahtur.

5. Ad boni opcris rationem requiritur^r4/#4> Grar.^
qua boni cohfulitur defcc5tus.Namtamctfi hdeiu- DcK
itificatus non fatisfacit lcgi Dci , im6 fentitmul-

tas maculas in omnibus iuis opcribus : tamcn ipli us
opera vcreplaccnt Deo , & quod cfi in illis vicium
tegit gratia.

Ifta crgo quinque rcquiruntur ad boni opens ra n. Qa«
tionem , finc quibus opus nequaquam coram Dco jj"1^"^
borlum dici potcft : hunc quod fccundo loco pro- 0'pcrum.
mifi iCiuflisreCitabo, quse nosad bcne agcndum
promoucbunt,&funt in vniucrfum tres, Neccfii-
tas,Dignitas,Pra;mium.

N cceffitat quintuplex eft:mandati,dcbiti,f]dci re- \*e"%:
tinendar,vitationis pcrnarum,& conueifionis. mples.

1. Eil mandatum Dci,cui omnes cteatura? ratio -
nalcs obedire debent. Et I^aulus ait.Harc eft volun-
tas Dci,finc5tificatio vcftra.i.Thef.4.3.

2. Z>r^>ttn»,dequo Rom.8.12. Dcbitorcs fumus
Dci,non carnis : non enini fumusnollri iurls, icd
ciusqui rcdemit nosfuo prcciofo fanguine.

3. Ftdcfiqux rctinenncquit , vbipeccatis con-
tra confcicntiam induIgemus.Vndc Paulus, i.Tim.
5.8. Si quisfuorum & maxime dotnefticornm cu-
ram non habet,fidem abncgauit & infidcH dctcrior
cft. Milita militiam honcftam , hnbcnsfidcm c*c
bonam confcientiam.i.Tim. 1.1^.20.

4. Vttario poenarum.V ^roptcr iniquitatcs, inq iit
Dauid,corripis filtos homirtum. 510.7.8.

5. Conuerfio. Viuo cgo , dicit l^dtriinus, nolo
mortcm peccatoris : fcd vt conucrtatur & viuat.
Cumenim fit conuerfio , homo vijificatur 2c rc-
generatur in nouum homineih.vt iam fpiritu facU
carnis mortificct.Rom.8.1?.

Secunda cauffa bonorum opcrum cft dxgnitXu ■■ Digiii-
Nam iuftificati funt Filij Dci : funt tcmplum Dtitas"
fanc5tum :funt rcgcs & faccrdotcs, vnfti a $piritu
Sandto,quiindutiiuftitiam ,Dcum mcntc, vocc,
confeffionc& moribus,pr.edicarc dcbeht.

Tertia caufia eft , pramium, hoc eft, tbmpenfatiQ1*^111'
patienti* , & obcdicntia: crcdcntium crga Dcum.
NamDeus promittic prsemium , quod nos ex fide
c *pe&arc dcbemus,non nitentes operibus a nobis
prarftitis : fed promiffionibus gratuitis. Ita Mofei
Hebr.it.a6,legttur rcfpcxiifcad remuncrationcm.
Cumergo Dcs promittit remunerationem duo
facicmus. Primum noftrioperis indignitatcm 8cm
imperfeaioncm agnofcamus. Dcihdc Dcum pro-
mittentem in fuispromiffis vcraccm ftat«iamus,fre
ti prornittcntis bonitatc , non operis dignitate.

PerpendcnduinCTtioIcco propofui, cur deus
adiecenc promiffiontS boni$ opcribus, & curca
mcrccde dignctur. Huius rci cauifx potiffimum
funt qyinquc.

Prtmai vt fint tcftimoniaprouidenti* Dei. Vnlt iu Cl,r
cmm fciri Dcus & bona corporaliarcs efte ab ipfo hciVptt
creatas,& non cafu fpargi, fed ab ipfo Ecclefi^ dari ?ifiion«
&c<prifcruari, iuxta didum: Efuricntes impleuit iS^°pC

1415

bonis,& diuitcs mmifitinanes.Luc.T.53.

Srcunda,vt fint teftimonh, quodvclit Dcus c-
riarn in hac vita fcruare Ecclcfiam ; vndc 1. Tim. 4.
S. Pietas habct promifsioncs prarfentis vitse &
futura?.

Tcrtia, quia Dcus vult & neccffitatcm corpora
fera ene commoncfadionem dc (idc,inuocationc,
fpc,gratiarum aftionc,& vult ha?c bona fide peti,&
expcctari pcr paticntiam.

.Onarta vt finl commoncfactiones de promiffio-
nc giitisc.IJcncficiacnim corporalia fidclibus funt
grarar obfignatio.

^w/te,quia Deus vult vtrumque ficri : cvEcclc-
fum effc fubiectam cruci, & intcr ipfa pcricula fcr-
uari in hac vira. Vtrumquc Efaia?3J. 20. indicatur:
Domine Dcus noftcr faluanos dc manu Zcnache
rib,vtcognofcant omniarcgna tcrra? ,quodtu fo-
lus fis Dominus.

D E P R 1 M O.

semcmif Scntcntia,qin banc parabolam daudit Dominus,
Chrfffr. diligcntcrobfcrnanda ci\:StcnouiJfimi erttntprtmt^(y

primi tiotnjfimi. Qu arc ? nJMulti emm funt vocathpau-

tivcro elelli.

Piopofi- Huiusfcnrcntijpropofitio, quce cflparodoxon
rationi,vt crigit pufillanimcsagnofccntcs luam in
firmitatcm:itaHypocritasfupcrbos,tumcntcs opi-
nionciufticia: & fanc~Htatis,dciicit,& vcluti diuino
quodam fulmine proftcrnir. Sed qui luntprimi?
qui nouiffimi? Piimiapudfcipfosfua opinionc &
opcrum fuorum xftimationc,erunt nouiffimi apud
Deum,id cft,nulhus precij,imo homines fcrtentia
Dci damnari.

Nouifsimi apud feipfos iunt , qui fcrio agno-
fcunt fuam vilitatem & infirmitatcm , vt qui nihi'
fentiant fe habcrc mcriti,hi erunt primi apud Deu,
hoc cft,Deoacccpti , modo firma fidc in Chriftum
mcdiatorem rccumbant.

fUtio. Ratio fentcntiae huiu s , zJMulti fum vocati,pauci
vero eleffi, duo docct. Ynum,quanta fit bonitas &
mifcricordia Dei vocantis omnes ad agnitionem
fui filij pcr Euangclium. Alterum,quanta fit ingra
titudo hominum, c quibus adco pauci inucniun-
tur , qui funt clccfti , hoc cft, (inceri, pij, & agentes
pcvnitcntiam fcriam : funt pauci, qui fuisopcribus,
adcoquc fibi totis rcnunciant , & ioli Dco fidunt,
cum mcnte , vocc , confcfsionc & moribus glori

Doftrina. ficantcs. Ha:c ergo fentc ntia nos primum moner,
vt agnofcamns bcncficium Dci , qui nos vocat pcr
Euangclium. Sccundo , vt dctclremur ingratitu-
dincm mundi , non acccptantis oblata bcneficia
Tcrti6,vt iungamus nos poenitentia , fidc & ve
ra inuocatione illispaucis , qui finccre Euange-
lium recipiunt ingloriamDci,cuihonorin fecula,
Amen.

DOMINICA SEXAGE-
fimae , Euangelium
Luc.8.

Vm autem turba plartma conueniret , er e (ingulis
Jciuttattbus properarent ad eum , dixtt per fimtli-
rudtnem : Exitt qw fementcm fkcicbat, , ad femtnandum
femen/uum. Et inter fcminandnm altud cectcbt ctrca
vtam, dr comulcatum efi^J volttcres cce/i comedutiUud.
£t alind cecidit fuper petram,rjr enatum arutt, ejuta non
habebat humorcm. Etaliud cccidtt inter ffinas, cjr fimul

E N ARRATIO

1416

cnata fpintfuffvcauerunt i/Jud. Et atiud cecidit in tend
bonam,& enatum fecitfruflumcentnplum. H*cdiccns,
clamabat' Qui habet aures ad audtcndum,audutts. J*"
rerrogabant autem eum dtfctpuli cim->dicentcs: Qu£ cffet
tfk parabola? At tlle drxit : Vobis datum efi noffc my/it*
rta regnt Dei , ctteris autem pet parabo/as , vt viden-
tes non videant , & audtentes non tnte/hgant. S/r autent
htc parabola -.Semen eflfermo Det. Qui autem iuxta
viam, bi (unt, cjut attdtunt,deinde ventt diabolus, & tol-
Ut fermonem de corde eorumjte credentes (cruevtttr.N am
yuifupra petr*m,{untij.qui cumaHdterut^cttmgaudtoftt-
fciptunt (ermonern , ejr ht radtces non habent,<?ut ad tetn-
pm crediwtj in tempore tentattonis rcccdun?. Q^od
autem infpinas cecidiuhi (unt^ui attdierunt, & foltcttu-
dtnibus ejr diuitiis ac voluptatibu» vita euntes , frffocan -
tur , nec reflrunt f utlum.Quod autem m bonam terram*
ht/unt yCjutincorde honefio acbono audientes fcrmonttn
retinent^fiutlum adfirunt per paticntiam,

ENARRATIO TEXTVS.

HOc Euangclium continet pukhram imagi- Sa»**^
ncm Ecclcfia? militantis in hoc mundo,& na- p
(centis ex incorruptibili femine verbo Dci,in cuius
vifibiliccctu quales,& quam multipliccs fint au-
diiorcs, feminis naturalis fimilitudine depingit.
Idcm enim cuenirc femini coelefti teftatur , quod
fcmini naturali, iafto in tcrram , accidere foler.
Nam vt non omne fcrt frucftum ,quod abagricola
in rcrram iicitur : fed vix quarta pars : ita vcrburn
Dci h,abct varios auditores , in quorum pauciifinais
fjlutarem producit frucTtum. Loci cres funt.

1. ParaboU explicatio. P*rtcJ'

2 . G cncra auditorum verbi Dei.

5. 'De ditto Domini: Qui habct aurcs ad audien-
dum, audiat.

D E P R I M O.

CaufTg cur Dominus in parabolis locutus fitCur
turbis plures funt. r. Prima eife poteft prardi- "'^fc
cl:io Propherarum. Prophcta: ctcnim pra»dixerunt locut'^'
fore , vt Chriftus aducniensin parabolis eiTct do-
cturus. Fuitautcm antiquifsima docendi ratio pa-
rabolis & fymbolis doccrc. 2. Quiahocgcnus
docendi mirificeinoculos , & animos hominum
incurrit. 5. Quiaquzc huiufmodi irnaginibus &
fymbolis traduntur , memoriam iuuant , vt docrri-
na per ifta , veluti fymbola,ad poftcritatcra om-
ncra tranfmittatur . 4. Parabola? quoque du-
riores obiurgationcs molliunt, & velo quodam te-
gunt , vt minus orfendant : poftea autcm animo
pcrccptar & intelleda; erudiunt, & idem quod pcr-
fpicua doctrina efficiunt , & interira ncmincm tra-
ducunt.

Porro parteshuius parabola» funt:Scminator,Se- Huius p*
raen,Frudus,Tcrra. raboi?p*r

Semmator Deus eft , qui tametfi perhomines ^"i-^JJ
menin tcrram mitrit: amen ipfe vnaadcft & opc- tor» c
ratur ; ciuarc miniftri vcrbi coadiutores Dci dicun-
tur tquonomine fignificatur vtrunque , fcilicct,
quod & Deus fuo modo operatur , & homincs CP*
opcratores fuaoperam Dcocollocant. Hlc duodi-:
fcamus. Primum cfle preciofum & nobilc femcn:
videmusenim in mundo qtio picclariusfuitfemen
eo prudentiorcs & peritiores adhiberi , qui fcmen
in terram iaciunt , Si rcges mundi diccrcntur

adhibitis

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1417

EVANGE LIO RVE

*4*9

adhibitis fapicntibus mundi,hoc femen in terra mir
tcrc, omncs admirarcntur: omncs fingulari cura cu-
perent hoc fcmen cognofcere i fcd hic iam adcft fe-
minator Deus,adfunt Occonomi myfteiiorumDci
Cjuarc necetfc eft,& fcriam & n<,bilem imprimis hac
efle fatione.Alteru,quodhincdifcamus cft.magnum
flagitium e(Te graunTirruTque pcenisplectcndum-vel
huius feminatoris Dei femen mtcrram , ideft,in cor
prius aratro lcgis prarparaturn.non rccipcrc: vel recc
ptun6maximoCultu,folicitud:nc,acdili^cntiafouc
revt crtfcat,quo feminatorigrauifiimufcrat frudu
Semeneft ipfum vcrbum Dei,non hom.nis,quod
femeFiliusDcivnigcnitusattulitc iinu l'atris,hoc
femen viuum eft,quare fifru&iim aliquado no pro-
ferrc vidctur,nonfeminis,fedtcrra:cuipa cft. Hocfc
men qui vcl viciant,vt harrctici racium:vcl furfocat,
Vt hypccritar,vcl vi opprimunt, vt tyranm: vel adukt-
rium fubftituunt,vt Papift*: fcntient ohm lufti Dei
ira,qui vt fcmen puru dedit, itaide puru & minime
viciatu vult feruari,quod apud fua Ecclefia depoluit
in thcfauns Prophetaru & Apoftol .ru rccoditum.
^ftus, Frudus qucm hoc fcmen producit,ieminis,vt de-
&en- cet,naturam imitatur, poftquam cxcreuit. Pnmum
Hon" enim exeo in terram iacto,nafcitur pccnitentia,hoc
'ptta- ib,litx prioris fceleratx mutatio. qucmadmodum
cnim nobilc aliquod femcn,terra? vifccnbus concc-
ptum, fua virtutc fufTocat vrticas, qu* prius terra oc
cuparuntita hoc femen herbas malas, quas in cordc
hominisfcminauitDiabolus,hoccft, peccatafuffo-
cat vera contritionc, vt non amplius vt antea rru&u
fcrant lcthalcm ad damnationcm.Dcinde hoc femc
vna cum falutari pcenitentia producit fidem, cuus
fru&us eft Dcogratifiimus -cxhacfide tanquaro e
fpica proueniunt fcminathoc cft fllij Dei,iuxta illud,
Qui crcdunt,dcdithanc dignitatcm , vt filij Dei fie-
rcnt.Ioan.i.u. Hi,vtinquit Pctrus in i.cap.i.rcnat
iTunt, non ex corruptibili fenune, fed mcorrupnb: B>
pcr fcrmone viuentis Dci & manete in xternu.Filii
Dci itacxfemincincorruptibili Deinati, proferuiv
fuum fructum, ncmpe bona opera & patientia,qui
bus vfquc ad melTem agcr Domini fcecundus rk ret.
N&. Terra,quxfemcn iftud excipit , eft quicunque in
^vexbi. EccicnavMribilireccp us/eDeicultorcmprohtetur,
verbum Dci agnofcit & auribus audit.Natura, om-
ncs fumus maledicti.Pcr Chrifti Euageliu vocamur,
vt rcddamurterra Dco placcns,femcn vitarexcipics,
& frucf us cdcns. At Soli in Chriftum credentes &
fpiritu adoptionis donati hos fructus profcrunt.
DESECVNDO.
Gencr Ex fcminis conditionc iacli in terram,genera au-
55*5 ditorum vcrbi Dei quatuof colligere eft.Seme cnim
^iDtu iacCum in terram , aut non eoncipitur terra? vifceri-
"bus,aut concipitur cum frudu, £ d mox fhcccfcente
&pcreuntc,a.:tconcipiturcum fruchidurante vf-
quc ad meflem,atquc ha*c varictas ex conditione ter
ro prouenit,nam ii in viam caditfcmemnon agit ra-
diccm,fcdaut conculcaturpcdibus.autavolucribus
dcuoratur.Si in petricofa loca cadit,quia in altum ra
diccs non mittit,cnatum mox perit:fi mter fpmas ca
dit,a fpinis mffocatum moritur flne Vtilitate. Si in
terra bona iaftum fucrir,frudu ferttftimque copio-
fu. Hmc cife quatuor auditoru gencra,mcmircite Do
minus concludit,de qnbus n-mc ordmediccndu eft.
t^, .. Primum Auditorum gcnushoc modo parabokfi-
* pccc,- gnificatur cecidu fttoerviam^ concu>catu efi.

!eVaUvi€'P^rabolaa Domino ita cxphcatur. Qut ficusvtamM
ftnt^uiaudtunt.detnde vemt Dtabolus,& toUtt verbum
decordeeorum.necredentesfalmfiant. In haccxphca-
tione multa concurrunt diligcntcr pcrpcndenda.i.
Qus cauflafit,quod non fcratfruaum,nimiru quia
teTra dura & ficca cft,hoc eft,corda audientium funt

faxea Sc dura,adeo vt vetbo noncedant. Durcfcunt
autem cordapcccadi confuetudinc,impunitatis fpey
cogitatiombus Epicureis,cxemplispeccantium infi-
nitis,& Diaboli dolis.Quod autem Dominus ait,fer-
monem feminari in cordibus eorum,pcrinde eft, ac
fi dicat , vicio hominum & prauitatc fieri, quod de
cordeauditorum eripiatur. Deoproindc iniuriam
faciunt , qui illi fuam damnationem alfcribunt. Illc
cnim in omncs mifericors.is feme mittit in terram,
hoc eft,mittit qui Euangclium doceant: fed hominu
culpa euenit,quod fine fruiitu conculcetur.2.Dilige-
ter obfcruandumeft, quod Diabolusdicatur venire
& tollercfcrmonemdecordcrvndccolhgimus.hunc
falutis noftra? hoftem,vt fationis tempore folcnt fa-
melic? auts,fimul ac prodit in mcdi.im doctrina,in-
ftare & irrumperc ad cam rapicndam,priufquam hu
more c6ccpto germinet: hoc .Satanx perpetuum ftu
dium efTchiftoriaomnium temporum docet.ac Pe-
trus teftatur,cum ait: cum tanquam Leonem rugie-
tcm quxrcre qucm deuoi et. Sicuti enim primis no-
ftris parcntibus aduerfatus eft:i'dquc per vcrbi diuini
ablationem de cordc ipforum:ita hodic fimili ftudio
incumbit: vt vcrbum prcdicatu infrucluofum apud
auditcrrcs mancat.j.Elt obfcruandum,quod Euangc
lium fit falutis praedicatio. Nam eu dicit , Diabolum
tollere vcrbum dc eordibus auditorum,nefalui fiat,
fatis indicat,Yertuim Dei noftr? falutideftinatu cifc.
4-Obfcruanda eft hic m.igna fidci laus , dum noftras
falutis cauflaapertavoce Chrifti hic vocatur,vt cre-
detes,inquit,falui flant. Quemadmodum enim falus
minifterio Euangelijhominibus ofreitur.Ita fola fi-
de recipitur oblata falus & retirietur. Vndc Apofto-
lus,Rom.i.i5.Euangeliumeft potentia Dei in falu-
temomnicrcdcnti.5. Vt magnanoftraingratitudo
taxatur,qui falutem oblatam per verbum contemni-
mus:Itacxecrandus cft eorum error>quiyeibo voca-
li fuam virtutem adimere eonantuf,qui fane Diaboli
organa funt ad impediendam hominum falutcm.

Secundum auditorum genus hac parabola rtotatur. 1 ^,lnl^#
Altud cectdtt juperpetram^ enatumcxarutfj ejutanon chiirti
habuithumcrtm. Parabolaa Domino cxplicatur his^S*^'1,
vcrbis.Nam yui/uper petram^hifnrtt^ut cum audterint
(ufctpiunL, cumgaudiojermonem: hi tamen radkes non ha)
bentrfui ad tempus credunt> tempore tentationis rcce~
^«flf.dum crux non prcmit & pcrfccutio,non infimu
locum in Ecclefia habent vcrum vbi perfccutio ori-
tur propter Euangclium , fuccumbunt, & in ipfls fi-
dcs emoritur finefrudlurhuius gencris auditoresfut*
proh dolorlplurimi. Cum primum in hoc rcgno re-
purgata doctrinaEuangelij eflet,plurimi vififuntEu
angclium ferio complecli: fcd cum vidcrent avnicc*
offendi cumanimaducrterent non parum fua»auto-
1 itati apudPapiftas dccederc,& iam prcffius eos erux
tangeret, obliti dulccdinis Euagelij,quod cum gau-
dio prius fufceperant,ab eo turpitcrcum ignominia
fumma & animarum fuarum horrcndo interitu dif-
cedunt miferi, quibus fatius fuiflet nurtquam bonii
Euangelij guflafle, quam vt cum tanta ignominia
gratia & falute rurfus excidcrent.

Tertinm audirorum genHsparaboJa haepingitur: Et aliudceci- ?. pjlij B*
iit inttr fpinas & fimul enar/tfpitt* fnffoctHermt illud. p arabolam Do ius lcculi.
minus iocerprcuns , a-t: Quod atutminfeinas ctiidit.hifunt, qui au-
dierunt, & afolicitudinibu* & diuitijt ac yoluptatibu* yita eumes , fuf.
fi)cantur,ntcreftruntfru£ltm,ln hac explicationc Domtni plurafunt
confideranda. 1. Quod hoc genus hominu: . fucric idoncum ad
fbuendum intos fcmcnrcm,hoc eft, quod vera pcenircmia Hnt ad
d ominum conuerfi , crcdant & amcnt verbum Dci.i. Qvod ali-
unde prouenjat corruptio fcminis , hoc cft , verbi Dci in cordc
hominis feminati, ncmpe a fpinie. Quemadmodum femcn bo
natcrra conccptum ,enatum farpe fpinarum complcxu corrum-
pitur vt prorfus pereat ante mcflem:Ita multi in principio pij «o-
lentes Oeum > fpinis ante finem vitz fuifocantur,fpiniS) inquani,
folititudiaumydiuUurum,fi< Toluptatum.

Oo. j.

4 m

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

I419 E N A

*.Obfcruadum hlc cft,quod Dominu* hic ponat tria
lafpina- gencrafpinarum,qua: iementem ccelcitem,poitqua
iuiu. m culnium amirrexit,fuitocant:vt funtfolicitudincs,
feu curse huius fcculi,vt Matthcus habet,diuitia:,feu,
vt Matthxus & Marcus habcnt, deceptio diuitiarum
& voluptates vitx.

Cum ergo has funt fpinx, quibus verbum Dci fif
focatur,& nemo noftrum fit,qui non ingcnti fpina-
rum copia & quafi dcnfa fylua refcrtus fit, danda cft
opera , vt fi fpinas ipfas omnino cucllcre non pofii-
mus:faltem aculeos lpfarumrccundamus, ne diuina
femcntem confodiant & perdant.
Hcmcdia Quantum igiturad Primumfpinarum gcnus at-
tinet,ita rctundctur,fi toti huic mundo cum fuis co-
CHpifccntiis renuncicmus , & vtamur hocmundo
tanquam non vtcntesqucmadmodu monct Paulus.

Secundum gcnus non noccbit,fi Dauidis,Pfal.62.
li.confilio vii fucrimus,qui ait,Si (fiuitiae afrluut,no-
li cor apponcre.Itcm Pauli,qui ait,i.Tim.6.i7.Pra:-
cipc diuitibus in hoc fcculo,nc fupcrbiant, nc fpcrct
in diuitiarum incertitudine:fed in Dco viucnte, qui
prxbet nobis abundeomnia ad fruitioncm: fed vt
bcneagant, & diuitescftcftudeantinbonisopcri-
bus,& iintliberales crga alios.

Tcrtium gcnusfpinarum,voluptatis vitacft, quse
in deliciis,pompa,gloria mundi,dclicatiscibis & vc-
ftibus, & rebus Vcncrcis pofitafunt-' qux omnes &
finguli femen diuinumfurTocant,vtfrudum vitx e-
ternae produccre ncqueat.Has ergo fpinas diligcnter s
caucant,quibtis falus setcrna cura? eft.
Omnes Qrartum gcnus auditoru hac parabola? parte no-

Seftt tatL1 r: ?l altH^ fimen cec'^tr in terram bonam , & dedit
bumEa. fruftttm emergentem atcfuc crefcentem , & attulit vnum
auduJn- triginUy &vnum fexaginta, & vnum centum.Exph catur
tcs. p irabola a Domino his vcrbis: Quodautem tn terram
bonam cecidtt,ij [unt, <jui corde bono & bentgno audien-
tesfermonemrettnent, &frullum ajferunt tnpattentta.
Doftiina. In hac cxplicatione quinqucobfcruanda funt , quse
bonam tcrram,in quam iachim cft fcmcn Domini,
definiunt.i. Eft cordc bono & bcnigno rcciperc fe-
mcn,& vcrb im audirc.2.Retinereicmcn,id eft,non
obiiuifci vcrbi au diti , fed illud perpetuo meditari.3.
Eft fructum faccre in vera pictatc,iaiiclitatc, chari-
tate & vocationis mtincre.^Quodhu: fructu in pa-
ticntia fcrrc oportcat , nc vidclicet vllis rebus iina-
mus a fidc,& fru&u produccndo nos abduci.^.Quod
non omnes a;quc multum fruftus profcrat. ait cnim
Dominus:vnum triginta.vnum fexaginta» vnum cc-
turmhoc eft,qui credunt Euangelio,pro menfura fi-
£"confo- ^ru^ificailt'alij plus^alij minus.Hoc in fru&ibus
lati" difcrimcn docct & confolatur: docet quidcm , quod
femcn Dci non dcbcat c(Tc infrugifcrum , modo fa-
lutare ipfum nobis efle cupiam.*s : confolaturvcro
eos,qui benigno & bono funt corde,& multum frii-
&us cupiunt produccre in horrcum Dci: fcntiunt ta
mcn fcviribus dcftitui,& no poiTe fcxagcfimum aut
centclimum prouentum redderc. Hi non defpon-
dcant animum. Nam patcrfamilias etiam inferiores
dignatur fuo honore & bonitatis elogio.
^orta' Quifquis crgo fusc falutisamans cit, ftudeat fru-
ctum facere , pro fuae vocationis rationc : & quando
fc parum produccrc animaducrtit, petat opem a Pa-
trefamilias,& in ipfius confidat bonitatem, qui non
abiicitcum,qui vcl minimum fructumprofert.
D E TERTIO.
Explica- Dum h&c diceret^it YLu3.ngc\ifta*excIamans alta vo
foitciitij. cg > ait: Qm habet aures ad audiendum, audtat. Quo-
niam autcm cxclamat Dominus,fignificatur & ipfius
affedus crga homines, quod cupiat eos faluos heri^

R R A T I O *4**

& hominum furditas ad audi?ndum ca q us
funt.Deinde cum ait , Qui habet aurcs ad audiendu,
audiat.haudobfcure indicat, fc duo generaauditoru
habere,quorum quidam funt furdi,non qucd no au-
diant externis auribus:fed quod in intimacordis no
reponant , quf audiunt. Huius gcneris auditorum
quanta fit copia, doccnt fcelcrati morcs multorum,
qui fide in ore habct finc Iructu omni,in vita & mo-
ribusjquidamfuntauriti , quod auribus cxtcrnis ca-
piunt,in intima cordis reponunt,frudu feminis pro ^
mcnfura fidei producentes. Vcriim fcicndum, nc-
mincm fua induftria libi aures, quibus fructuoie vcr
bum Dei audirc pofiit,formarc & aptare , fed opor-
tereaures jpfas aDomino perforari.Cum enim vcr-
bum foris in auribus fonat , adeft Spiritus fanctus 111
verbocfficax,qui aurcs cordis aperit ad audiendum>
& rccipicndum verbum , modo ipfi noftra malic^
fpirituiapericnti non rcluctcmur.Tamctfi enimio-
lus Dominus aures aperire potcft,& omnibus fe pa-
ratum cxhibet , tamen illis folis apcriuntur , qui fua
contumacia Domino non rcfiftunt. Quare noftrum Admoni-
cft pcrpetuis fufpiriis adDominum clamarc,vt aures tw
noitras aperiat,corda praeparet» affec^us purgct , quo
v^rbum audiamus in nolfram falutem & gloria Dei>
Cuihonor& gloria in fecula,Amen.

DOMINICA Q^VINQVA-
gcfini2e,Euangclium Matt.5.

TVnc autem accedit Iefiu a Cj aliUa adl ordane ad
Iohanncm,vt bapttzjirctur ab tllo.At lohannes pro
hibcbatiUuvhdttens, <JMthtopM efi, vt abs te bapttz.er*
# tu venis ad me.Refyondcns autem efu*,dixtt ad illn:
Omitte nunc,fic enim decet nos, vt compleamus omnem t*
jltctam.T uncommit tlium.Et 'Baptiz.atu* lefus > afccn-
dtt prottnm ab acjua:& ecce aperti fint illi casli , tt) vtdtt
Spmtum Det defcendcntcm tanijuam coiutnbam , &ve~
nientem fuper ipJum.Et ecce vox de ccelu, dtcens : H ic e(t
Filim meui dtletfutjn yuo rnthi bene complacttum eft.

ENARRATIO TEXTVS. Exor<tf>
Hoc Fcftum inftitutu eft in Ecclefiis noftns pro- JgJJ
pter hiftoriam Baptifmi Chrifti,qu3e hiftoria preci • Baptjj*1
puum factum,quod vnquam in mundo contigit,co- Clui »
tinct,ncque vnquam contingct. priufquam Chrilfu
viderimus venientcm in nubibus cum Angelis fuis
potcftatc magna.Si crgo dcledat nos maiorum He^
roum hiftoria, habcmus hic maximi hcrois hilf oria,
quae non folum fua iucunditatc obleclat animos lc-
gcntium : verumetiam folaplura commoda aftcrr,
quam omncs Hiftorix mundi afferre poflunt.Priuf-
quam autcm accedimus ad huiusHiftorix expofi-
titmcm,dua? nobis funt dilucndse quseftiones. Qua-
rum prior cft,curnam hoc fclium in Ecclefiafticano
ftrarumEccleiiarum ordinationc fitinftitutum. Po DejjjJ',
fterior,cur hoc temporc anni potius quam alio. Ad ^ba;
priorcm quaeftioncm r^fpondeo.Hiftoria Chrifti te iusjj1^^
xitur proptcr noftram falutem,idco voluit etiam Ec ^Jis
clcfiaiiica ordinatioin Dania hanc potifiimam hi-
ftoris partem non omittere:Sed ccrto tempore an-
ni cam proponere. pco^''
Ad poftcriorcm dico,quodhoctempore coucniat nc tt*&r
maxime' eam hiftoriam tra(5tare:idque duabus decau uoDlS
(is.Primum propter ordinem & feric Hiftoiiar. Ha-
denus cnim ordine audiuimus,ude natiuitatcDomi
ni.2.de Circumcifionc.3. de apparitionc. 4. de oh\z~
tione eius in tcmplo.^.de difputationc eius in teplc, ^tiaf bi-
cum agerct n.annum. Qiiid autem cgerit a duodc- ft^J^s
cimo anno vfque ad29-nihil fcriptu eii.niii quod fuc ^1"
ritfubiedusfuispaicntibus.6.dcBaptifmo cius,q111

«eapw

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4lt EVANGELIORVM.

hoc anni temporc oprime recitatur.y.fequitur dcie
iunio8.detcntatione.Q. de docrrina & miraculis.io.
dcpafiione.il. dcrcfuncctionc. il. de afccnfinne in
ccelum. 13.de mifsione Spiritus fancti , qua Chrifti
doctnna confinnata ctt. 14. fcquuntur rcliquo tcm-
pore anni concioncs varia>,in quibus bcnericia Chn
IliEccldia: commcndantur , proponuntur pietatis
excmpla, muitantur homines adpiam fanctamque
vitam. 15. dc iudicio extremo, & pra?miis piorum &
pcenis impiorum.Haec funt precipua mcmbra hifto-
risE Chrifti,qu.T optimo ordincpro vt rcs geft* funt
finaulisannisinnoftris Eccleiiistractantur.Eft pr?-
ter?a aliacaufa, cur hoc anni temporc de Baptiimo
Chrifti aait noftra Eccleiia , nimirumvt doceatur,
qualcnam vcftimentum dcccat Chnftianoscontra
Diabolicum illum & Ethnicum furorem , & dcbac-
chandi ritum,qualis haacnus in rfojbh in muitis lo
cis Chriftiani orbis,non fine graui 1 Dei orrcnla. A t-
quc h*c dc prarfenti fefto dicta furhciant. Loci trcs.
/ . H ttfona -Btpttfmi Chrtfthcum [Uic ctrcumslanttts.

II, Vfa HtftorU tn £cclefia.

III. Noftrt baptifmi ratto & vfts.
7 D E P R I M O.

In Baptifmo Domini plurcs funt perpcdends cir
cumftantiar,& potifsimuml^qumquc. k Qux pcr-
JfiS fons hic aaant.i.Locus.3.Colloquium Chrifti& Io
2*. hannis.4.B°aptizatio Chnfti. 5. Euentus, feu ,d quod
5 ^contigitbaptizatoDomino.Dchis quinquc circum-
ftantiis ordine dicam.

I. Tttnc vcnit fefus a GaltUa ad I ohannem. Hic
duas pcrfonashabemus,Iohanem,qui in fpirituHe-
li* miffus ctat ad prarparandam viam Domim. Vn-
de patcreiusZachariasfpiritu prophctico dc co di-
xk adhuc infante,Luc.z.Ettu puer Prophcta altilh-
mivocaberis:pr*ibis cnim antcfaciem Dominipa
rare vias cius. Ea de caufa Chrift. s mfe pronunciat,
lohannem plus quam Prophetam cflc,& quo nulius
maiot de mulierenatus fi t. Dcindehabemushical-
tcram pcrfonam,nempcipfum Chriftum, Dcum &
homincm.Adfunt ergo hic du* pcrfonx.qiubus ni-
hilpraedariushabcthicmundvis viuuerf.s.Iohannes
fiiit fummus Prophcta Dci.Chriftus cterm Dei *ter
nus Filius: quorum quia & fumma dignitas & auto-
ritas exiftit,nobis hic inf.nuatur quanta fit & digm-
tas & autoritas Baptifmi , qui a Deo prcf eftus celc-
tratur pcr eos,quibus nihil habct mundus eximium

mlfi* XJenitadlordanem. Hiclocus fignatur cele-
bratiBaptifmi. Iordanisnon frultra meminitEuan-
"clifta.viiltcnim,vtadmiraculaquarolimin Iorda- 50
ne conti^erunt refpiciamus,vt inde nos colligamus,
qua: fit vTs & efficacia Baptifmi fpiritualis.

Primum itaque occurrit miraculum,quod conti-
it, cumpopulus ducelofuaingredcrcturintcrram

1422

SromiiTam.lof3.i6.i7.NamIordaniSfluuiuscontra
naturam aqu* ab-altcraparte ftctit vt murus,pr*bu-
itquc populo Dei iter,vt ficci* tranfiret pedibus, fe-
cutus arcam Domini,quam faccrdotes Dei prsfere-
bant ante populum.Ifto typo (ignificatum cft,nos c
rc-no Satanein rcgnumDei transtern per bapt.fmu
prSccdentc Chrifto,qui vcra propitiatioris arca eft .

Hclias pallio diuifit Iordancm,2.Reg.8 ii.actraf-
Srefius fluuiumin coelum ftbueo^us clt.Naaman ^
rus lcprofusablutus in Iordane ad uflnm Propheta:
fanitatieftrcftitutus. Vt autcm Hclia rfactum tian
fitum in coelum Per Baptifmum fieh adumbrat ; ita
KaamanSyripurgatio fpintualcm pcr Baptifmum
ficri mundationem apcccato figurat. Na quod ^ns
fiJurat Baptifmus,idintus fua virtutc operaturDo-
mLs.CumigiturmcfitIordanismcnuc,mcmine-

rLmuscfipiritualitcrdc Baptifmo noftro fignificct.

III. At lohonnes piohtbebat tllnm^dtcens Aitht 0-
pus eftyVt abs te bapttzer^ tu vcnts admc} Rcff>ondens CoJIe-
autem \eftu->dtxtt ad t/lnm.Omttte nnncftc entm decetnos J"'"^
vt compleamm omnem tuslmamytunc ov.tttit %Uum. ln 8c lohwi-
hoccolloquio plurafuntfpectanda mcmbra. Primum9*
dc prohibitione , qua Chriftum obnixe prohibebat
& oratione & manu.Duo quidem hic diligcntcrper
pendit Iohanncs,fed tertium negligit. Perpcndit fc
indignum efle qui foluat corrigiam calceorum Chri
fti,ncdum eius nudum corpus abluat. oeindc pcrpe-
dit,qu6d Chriftus fit immunis a peccato,atque ldeo
mdicat ipfum non indigere Baptifmo > vt co ablua-
tur in fignumpcenitentia?.Tertium,vt dixi,ncglcxit,
ncpe quod eflct & fui officij,& officij Chrifti. Dc-
bebat cnim officium lntucri , & non mdignitatem
fuje perfon3e*Dcbcbat iudicare Chriftum no aUqnid
moliri pofle,quod non fpectaret ad ofHciumMccna-
dons.Atquc idco auditaChrifto.Owi>/r^«»r,//f cmm
decetnos tmplere omntmiuUitiam* Tu miflus cs vt ba
ptizcs: cgo autem veni vt baptizatis falutem conre-
ram,faciamus ergo vterque quod nos dccct.

Hic ergo tria a Iohanedifcamus.i.agnofcere nos
indignos cflc,quibus vllum tri Ecclcliaminiftcrium
committatur.z.agnofcere Chriftum eum cifc,qui fo
[9 a raaculis pcccatinos abluere valet.j.madatoChri
lU obcdirc in noftra vocationc,non impcdicnte nos
ndignitatenoftra j fedvrgente offieium mandato
Domini.

IIII. Et baftizAtus Iefus. Hie ajternusFilius
Dei,fan&us,immaculams,purusa pcccatis, & cxccl-
fior ccelis.baptizatur.sed cur baptizatur? plurcs pof-
funt afiignancauftac. Primum cninf voluit pcr baptif chnfti.
mum inaug rari minifterio uei, cV hoc quafi fcedcre
oftendere,fe miniftrum oei elTc. Secundo, vt Baptif- Caufie''
mus cxternus cflet figura mortis .fcpultura? & rcfur-
redionis fuje-vndc & fuam paftionem Baptifmi no-
mine defignauit.Cum filiis Zcbedsti refpodcrctMat-
theji vicefimojdiccs^oteftis baptizan Baptifmo,quo
cgobaptizor?T^r/w vtfac^tificaras relinqueret aquas
omnibus baptizandismon enim sacramtnta Ecclc-
Cix confccrantur murmure aacerdotis, tanquam ma
gicaincantationesrfcdfacramentorum conhciturco
fecratio inftituti6nc,faCto,p'romifsionibus Chrifti,
acnoftra obedientia crga ipfum.^w^r/^Baptifmum
communcm nobifcum habcre voluit,ceu certifsimu
vnionis & focictatis,quam nobifciim habcre digna-
tus eftjtcftimonium & pignus. Vnde Paulus probat,
nos eflc filios Dci , qui chriftum pcr baptifmum in-
duimus.Quotquot,inquit,baptizati eftis , Chriftum
induiftis.^»Mro,ipfc faccrc voluit, quod omnibusfa
ccrc impcrauit,quemadmodumait Auguftinus. op-
timeenim isdocet,& impcrat, qui fuscdoclrinx ty-
pus cft,& impcrata primus facit.

V. Euentusconfidcrctur.T^amquar contigcrut
baptizato Chrifto & orante , funt omnium maxima ^''^f
mn acula,qua: vnquam contigcrunt.i. Aperitur ccehh baptizat»
quare fignificatur , & quod folus Chriftus fit via ln ^r^te
cceium, qucminduimusin Baptifmo,& quod cccluc " °*
claufnm maneatomnibus, qui Chriftum viamvni-
cam in coelum non agnofcanr. 1. Vidit spiritu
Dei defccndentem quafi coIumbam,& fcdcntem fu-
pcr cum. Hxcdulcifsimaimago eft bencficiorum
Chrifti.Nosomnesindiluuio pcc^ati perdici cramus:
fedChriftus vcnit nobisarca, quinosin fc rccipit
diluuio,in cuius tcftimonium venitcoluba, &qui-
efcitfupereum.Huiusreitypus crat ArcaNoha?,&
columbaquamemifit, qusereucrfi ramum olca; in
orehabuit,in fignum ficcatidiluuij : ItahicSpiritus
fanctus.in fpecie columbf apparey,tcnis cft aoforpti

Oo. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Do&rina. r

diluuij r>eccaK>rum:fcdin fola Arca cft falus,hoc cft,
\n EcclefiaChrifti,vbi Spiritusfanctus habitat.^.Au
dita eft vox dc coelo dicens : Hic efl Ftlttu rnetu dtle-
tttutftr cjucm placatn* Jum. Ecce hic audimus Patrcm
tceleftcm praeconem Euangelij elTe. Qnidquaefo po
ccftadmirabilius eiTc: quid magis ftupcndum ? 6 de-
ploranda carcitas hominumio deteftandafurditas!
Pater cceleftis fonat fuum Euangelium de ccelo , &
nos crci non intucmur ccclum , nos furdi non audi-
mus voccm doccntis!SedquidqLia:fo docet? Htcefl,
inquit, FUttu mctu ddctttu. £n tcftimonium Patris de
Filio,huiccrcde,fi falustibi curac cft, is natura cft h-
lius,nos gratia. Ideo dilcctum appellat, non quod
nos dilecti non hmusTedin dilccto , in quo folonos
charos habct: illupropter fe amat,nos vtro propter
illam. Natura cnim fumus filij ira,Eph.2.3.per Chri-
ftum verc adoptamur in filios. Vndcfequitur in
concionc Dchlnquo complacitum eft mihi , ideft,
per que-n {um placatus, & humano gcneri reconci-
liatus.Hic tria funt alto animo pcrpcndcndai.Quod
fine Chrifto Deusfitnobis iratus,idqucproptcr pcc
catum,quo Deum oftcndimus. i. Quod folus Chri-
ftus fit i cconciliatio noftri:lpfc cnim cft propiciatio
pro pcccato.Saguiscnim Icfu Chriftipurgat nos ab
omni iniquitatc 3. Quodhapc patcrna bencuolcntia
& reconciliatio fit fidc accipienda , ac Baptifmo ob-
fignanda. Hanc fidcm fequi debet noua obcdicntia
& ai atitudo erga Dcum.Ecce habcsfummam Eua-
gclij, ad quam in omni vita& mortishoia refpicere
debcmusmon enimaliiindcfolidaconfcientia? con-
fclatio fumi poteft. Atquc haec fint breuiter dicta dc
narratione Euangelica.

DE SECVNDO.
Etfi vfus ex iis qua: dicta funt facile colligi poteft
vAis hu- tamen qusedam hic capita rccitabo.-PriTwawi crgo fcia
nx mus> quodnofterBaptifmushicconfecrctur& fan-
ctefi* ctificetur aqua Baptifmiper Chriftu, qua aqua ba-
ptizari dignatus elt. Deindc totum fpcctaculum no-
bis ob oculos,taquam in imagineEcclcfiam Chrifti
dcpingit,hic confpicitur Iohancs doctor in Ecdcfia:
vbi cnim vcrbum Dei non cft, ibi non auditur do-
ccntis vox,illic Ecclefia monftrari non poteft.Dein-
dc Chriftus baptizatun a benc enim inftituta Ecclc-
fia vfus Sacramcntorum abeiTe non potcft. Tertio,
Chriftus baptizatus orat , cuiusexemplum membra
ipfius imitcntur, & Deo vcrum cultum ex fide pra?-
ftcnt. Quarto, Filius ftat in medio : vox Patris lonat
dc ccelo.Spiritus fandus requiefcit fupcr Baptizatu.
idcm rcucrahodic fit in noftra Ecclcfia. Deus enim .
Patcr,Filius,& Spiritus fanctus,fua» Ecclcfia:adeft,&
pcr vocem pra?dicantium tcftatur fuam bcneuolen-
tiam crgaChrifti Ecclcfiam. Pcr Filij pncfcntia tc-
ftatur,qu6d nosin filios adoptaucrit , & pcrSpiritu
fuu tum tcftatur fc gubcrnarc Ecclcfiam fuam:vndc
& nos hancfiduciam concipiamus, quodportxin-
fcrorum non fint pranialiturx aduerfus cam.
D E T E R T I O.
Pleraqucquaeadnoftrum Baptifmum pertincnt,
funt in fupcrioribus locis cxplicata. Quare breuiter
quaedim attingam , qnse prarcipuefcire ncceffarium
eft,atque duo dicam quale fignum Baptifmus,& que
lit vcra eius mcditatio.

Qialc crgo fignnm cft Baptifmus? 1. Eft tc-
ftimonium 2ratiar,ciufque & cxhibitas, & applicatv
lefitfi- oaptizato, nimirumquod Dcus lit 1II1 placatusper
gaum. Chriftum, quod fane teftimonium rcquirit fidem.
Dcindc cftiymbolum hoc fignum, quodquadpm ra
tioncdocet. Eft enim fignum virtutis fpiritualis
Chriftimimirum quodChriftus fua mortCjfcpultura^

ENARRATIO «4*4

& refurreAionc fit noftri liberatio a morte , fcpu ~
chro,& donator vitsea?ternae. 2. F.ft fymbolumvit ^
nouaecoram Dco,qucmadm<>du Paulus Rom.6-34!
docet his vcibis: Quotquot baptizati fumus in Chrl
ftum lcfum,in mortem eius baptizati fumus. Con-
fepulti igitur fumus cum ipfo pcr Baptifmii in mor-
tem,vt qucmadmodu Chriftus cxcitatus cft cx mor-
tuis,ita& nos in nouitate vitce ambuIcmus.^.Coram
hominibuseft tefTcra quarda profcfi:onis,qua telta-
mur nos efte mcmbra Chrifti& hoftcs Diaboloru.
Meditatio pia Baptifmi in his rebus pofita cft. faa»«'
Trimum ftatuere oportet, quod Baptifmus nofter lU
fit firmiffimaquardamobfignatio, &Sacramcnto-
rum noftra? reconciliationiscum Dco.

2)w'»^,Baptifmus dcbet nobis eflfc pcrpctua que-
dam admonitio, quod hjec reconciliatio lit facla per
fanguinem , mortcm,fepulturam ac rcfurredionem
Chrifti.^

T crttot admoncbitnos mortificationiscarnis, K
viuificatioms fpiritus,adcoquc pcrpctuz in hoc mu-
do pcenitctiie, & futura?per Chriftu glorificationis.

^«<ir^,admoncbit nos, quodrcgcncrationisbc-
neficium fitdonum & opus totiusTrinitatis? m cu-
ius nominc baptizamur,vt ipfi adha?rcamus» ac coia-
muspcrtotam vitam , cuihonor& gloria, infeCUW
feculorum,Amcn.

Koftri
Baptif.ni
ratio <k
TlUii.

».Baprt

fn,

DOMINICA PRIMA I N

q«adragefima,Euangelium Mat.4.

TVnc Iefut fub&uttw foitin deprtum aSpiritu >vt
tentaretftrk dtabolo. Et cumteiunajfet di&quadra
ginta ac notles quadragintaytnndem efitrijt. 8 1 accedens
ad cum tencator, dtxtt : Stfilitu Dei cs-> iubc vt lapidefh*
panu fiant. At tUc rcffondcns, dtxit: Scrtptum cft,Nort
folo pane vitlurw eflbomo,fid omni vcrbo cjuod cgrcditur
pcr os Deu Tunc ajfnmtt tllum Dtabolm in finfiam ci-
uitatem^ flatuit eum (upcrpinnacuhtmtemplt,dicttqut
illr.Si Fiiim Dci es,pr*c\pita tc deorfitm. Nam fcriptum
efl , AngclU fitu mandaturiu cfldc tc,ac mantbus tollcnt
tcy nequando imptngas in lapidem pedem tuum.Dixit
IeJus-.Rurfu* fcriptum efl, 7\(on tentabis 'Dominum Dc*
tuum.'f\urfum ajfumtt illum Dtabolns in monttm txccl-
fum valde,& commonttrat ei omnta rcgna mundt d; glo~
riam illorum,& dtcit tllt :H&c omnix dabo tibi,fi proftrar
tHS adoraucris me.Tunc dictt tUt IefusyAbi Satanayfcf*~
ptum efl enimSDominum Deum tuum adorabis , & tUum^
filttm colcs.Tunc dtmittit tllum Diabolns, & ecce,Ang*b
acccdcbant ac mtniilrabant ci.

ENARRATIO TEXTVS.
Quemadmodum proximo dic Dominico audi- Hi&on*
uimus hiftoria Baptifmi Chnfti, in qua maxima? res to*0*'
conrincntur: ita hocEuangclium etiam partemhi-
ftoria? Chrifticontinet,vidclicet deeius ieiunio&
& tcntatione.-quibus rcbus Dcus fingularifapicntia
fuum Filium humiliari voluit»& oftenderc, quam ve
rum fit,quod olim pra?dixit:nimirum quod vt fcrpts
infidiaturus clfet calcanco Seminis mulieris,hoc eft,
quod Chrifti perfona: ac eius regno effet Satan po-
fiturus inlidias(idquodha?chiftoriavenffimu elfe
oftendit)ita idem Semcn contriturum cffet caput
ferpentis. Cuius rci fpecimen quoddam in hac hi-
ftoria videmus. Ha»c omnia eo refercnda funt , vt
& Chrifti ob^dientiam fub crucc difcamus , & fcia- parlCfc
mus qualem clypeum oportcat opponere tentatio-
nibus & iaculis Diaboli.Loci duo:
/. De Ietunio.
II. De Tentationc.

D E P R I M O. fi(
In hoc loco duo f^ectanda funt.Primum quamam

fit ra^

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

1415

fu ratio iciunij in genere. Dcindequid fentienduir
fit de Chrilti iciunio in fpecie.
itiimiam Iciunium citabftincntiaadtempusa cibo & po-
3 tu,qua corpus arrligitur & veluti mortificatur. Et
eft triplex:lndirTerens,pium,& impium.

Indifrercns iciunium cft , cum vcl pra? mopia vcl
^Svalctiidiniscaiilia,velingcnti ahquoanimi mcerore
fctC11*- abftinetur a cibo & potu. Hocpcr fc nccplacet ncc
difplicet Dco,verum prout fidcs & paticntia adf ac-
rint,placere & difpliccrc putandum cft.

Iciuniumpium,Chriftianum, & acccptum Deo,
cft abftincntia non folum a cibo & potu,qua corpus
premitur & momficatur: verumetiam ab ommbus
aliis rcbus,qu* carni vllam voluptatcm ad.crre pof-
funt , eb pcrtinens, vtplcnum iit fpintus imperium
per vcram pcenitcntiam,piam orationem, & fenam
renunciationcm omnium iniunarum,quibus proxi-
mus lardi potcft. Nam corpons arflidio pcr leiunm,
eft fymbolum mocroris animi proptcr pcccatum , &
tcltimoniumvcrxpccnitct^.Huiusfincsfunt(pro-
ptcr quos & acccptum eft ) trcs. Mortihcatio carms:
Excitatiofpiritus: & intcnlius omnis pictatisftudiu.
Huiufmodifuit iciuniu Pauli,cuius meminiti.Cor.
6.& certe dcbcrent pij homincs bn&Q leumio tepe
fpiritu excitarcnccarnisconcupiicctns fuccuberct.
Jiieta Eftautcmhocfanaum&Chriftianumieiunium
5? du* duplex.-priuatum & folcnne. Priuatum eft.quod
h^tumquisfuafpontel:biimponit, vcl pictatis exeitand*
cauffaf qualcvtfspeallas, itapotifiimum antcia-
cram fynaxin , a quolibct Chnftiano , cuius caro hac
caftiaatione indiget,inftitui vellcm ) vcl orficij noui
capcTfcndieratia, vt fequis co prxparetad mcdira-
tioncm ofn~cij,orctque vt Dchs aufpiciis fui munms
propitius afpirct:huiufmodi fuit o hm rciunium Mo-
fis in montc>& Hcli* m dcferto,& leiunium Chn-
fti in deferto,cuius hic fit mcntio.Solcnnc iciunium
pium & Chnftianum eft , quod Magiftratus pius,
fiuc gubernatorcs Ecclefiarum indicunt,vcl vt prx-
fcns malum , vt peftis, gladius, fecWeditioncs,&c.
verapcrnitentia& inuocatione dci tollatur aut mi-
tiCetur:vel vt mala.quzob peccatagraiTantiaimmi-
nere vidcntur,caueantur.Huius gencns lemma a fan
ctisrecnbus& Prophctisfcpeindidafunt,quce dco
fucrunt erata proptcr pccnitcntiarn,fidem, inuoca-
tioncm,charitatcm,mcditationembcata: Vltas, & hu
iufmodi alia,quz in Chriftiano ieiunio adcffc folct,
& omnino debcnt. Dc hoc duphci leiunio, priuato
& foleonwtenenda cft hxc regula, quod vt priuatum
libcrum cft in arbitrio cuiufque pofitum : ita folen-
ncmandatomagiftratus, charitatis lcgc, &publici
commodi neceffitate obligat, quare iliud contuma-
citer violarc grandc peccatum cft.

Impiumfcu Phanfaicum iciunium, eftabftmcn-
^acertocibigcncre, quarputatur cultus Deicflc
pcrfc,& rcs Dcogrataproptcrip{umopus,ideoquc
incntoria. Quafi vcro dcus morarctur cxtcrna opc-
ra,vbi confcicntia cft impura: & iciunium pcrfc cf-
fct in coPcnercopcrum,qnx Dcoimmcdute & fim
pliciter probantur,qucmadmodum ea, qu« ;in lcge
fua,hoc cft,Dccalogo przfcribit , & non potius cflct \
cxternum quoddam cxcrcitium, & quaedam corpo-
ralis cxercitatio, alium lincm fpccrans , nimirum vt
pamitcnti*,drationi,carni domandar.charitati, mc-
oitationi bcata* vitae lubferuiat.Mcrito crgo Prophe
tx huiufmodi hypocritica iciunia damnant: in quib.

EVANGELIORVM. Hi6

in duogcnera, vt vnumftatum, aliud arbitrarium sp:~~.
dicatur. Statum ordinarium cft, & cci tx> tcmporc
anniaffixum, qualc apud papiftds quadragefimale
iciunium,vt vocant,& ieiunium quatuortemporum
Apoftolorum,quibus fuffragia Apoftolorum cmcrc
voluerunt,& ciufmodi plurima,m quibus nihil pra^-

4 m

. In»pium
^ttuimn. tia a (

plunma horrenda (cclcra concurrunt: vt opmio cul-
is,fiducia opcris,ncccrsitas,coactio , deledus cibo-
QncceiTanus',modusieiunadi,quovcl porcifagina-

tus.
rii

tn,P'iiciu ripofsin

t mcditatio fraudis & iniuri? proximorum.
Potcft autcm hbc iciunium Phaniaicum duudi

ter meramfupcrftitioncm & multipiiccm impieta-
tem excrcucrunt.Arbitrarium ieiunium,eft quodali ^Jj"*"
quisarbitriofuo ,cjuoDcum fbi dcbitorcm faciat,
dcligit: qualcilliusfuit,qui ia<5tabi;ndus in oratione
fua ad Dominum ait.Ieiuno bis in Sabbato , vbi fuu
eiunium vt opusfanctum & meritorium, pra?dicat,
ac Dcum admonet,ne eius obliuifcatur- ,

Ha?cfuitdiCtaingenercdeieiunio , nunc pauca c^^*
deChrifliieiunioaciiicia.DehocitaaitEuangclifta: ivmo fpe
Tuncdhtlui tftlefn4indefirtumafiiritn> vttentaretur ^t.m.
a Dmbolo, & cumicinnatfet cjuadragmtaAtcbni & jua- Tcmpus.
dragintanottib.poflcA «/«r^.Hicprimfi t^pns notatur,
nimirum cpftatim a Baptifmo ieiunauerit.Dcindc no Locus>
taturlocus,nepedcfertu.3.Modus ieiunij,yidelicet cp ModuJ>
quadraginta dicbus& noctibus abfq; omni cibo vixc
rit. 4.DMiraculum,quod&tantotcmporcpotuciit g|Jaggj
abfquecibo viucre, & quod non efuricrit tanto fpa- tillfail-
cio-nam non fenlit famcm ,-priufquam quadraginta junauiu
dics & totidcm nocrtcsprajterierant.

Sed cur Chriftushoc fccit? 1. Vt hoc miraculo
tcftaretur de fua diuina potcntia.2.PrOptcr figuram.
Mofcs cnim typus Chrifti , in monte ieiunauit qua-
dragmtadies & totidcm noctcs.3. Vt fatisfaceretpro
gulaprimorumparcntum & noftri.^.Propter voca
tiORCm. Hoc enim vfitatum Deo cft, cum vclit ali-
quem arduo officio praefici , iiciiti in Mofe & Hclia
videmus. 5. Vt efletexemplum nobis,vt nosfobnj
pcrpetuo in timorc Domini viuamus. vfiis ht£

Eft igitur vfus iciunij Chrifti agnofcendus,qui cft ^-/"^
multipkx:i.Vtcogitcmus quantum fucrit humilia-
tus Filius Dei. 2. Vt cxemplo Filij Dci fobria? ora-
tioni ftudcamus. 3. Vt illi gratiasagamus,qui noftro
nominc tantum iciunium fuftinuit.

Dcinde ab altera partc caucndus cft abufus , ne vi- afc
delicet abutamurhoc fan^o Chriftiieiunio , quod
rit,fi vel pra?ccptum vniucrfale faciamus ex hocChri
ftifactorvcl putemus nosficri participes leiunijChri
fti per noftrum fichim iciunium : vel fufpiccmur ie-
iunium noftrum peccatorum rcmiflioncm mereriy
ex opcre opcrato , f cuti Thomas Aquinasfacrilc^
docct;Vel iudicemus cum Ambrofio hoC quadrageli-
malc ieiunium a Pontihcibus Ecclcfix impofitu, cf-
■ feneccfiitatis, ita vt ncmo pius- habeatur, nifi qui
hoc iciunium fcruarit.Ha: omncsopiniones pugnat
cx diametrocum ipfo fideifundamcnto,quodeft,fo
lius Chrifti merito faluari crcdentcs. ObleflJ^
At dicunt , Omnis Chrifti actio noftra eft inftru- D^CJ^'
dio. Is autcm iciunauit quadraginta dies : crgo nos plkartia.
dcbcmus hoc factum Chrifti imitari. Vcrum quide
cft. quoddicunt, omnis Chrifti actio noftra cft in-
lhuctio,fcd non cft verum,qucd omnisChrifti actio
fit nobis imitanda,id quod ex actionum Chrifti dif-
fcrentiis manifeftum cft.Sunt enim a&ioncs Chrifti
alia? moralcstalia: miraculofaralia' peculiares. Mora-
lcs vitam ac morcsnoflros inftruunt .Eft cnim ipfc
perfectiflimum virtutum excmplar.Miraculofc , in-
tcrquash :c iciunium numcro,mcntem noftram de
veritate doctrina? Chrifti informant & confirmant.
pcculiarcsfcu piacularcsfunt,qua?adredcmtionis &
expiationis bcncficium pcninent. Hac falutis fidu-
ciam in nobis foucbunt & alcnt. Atque ita omnis
Chiiftiadio eft quidcm noftrainftrudio, fcdnon
omnis imitanda,fed tantum qua? ad morcs & vitanr-
iuxtalegis decalogi pra?fcriptum pcnincnt.

Oo. iij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

142.7

ENARRATIO

1^2-

Tartcs
trcs.

Licetne ergo leiuniumqiiadrngetimalc leiunarc?

Dcieiu- ,. i r • 7- ■ r

nio qua- licct,modoicrucnt_r ln eo conditioncs , quas lupra
dragcfuna dixit in fancto & Chriftiano iciunio feruadascfle.
Et fane aperte fatcor ifto tcmpore irngulari fobrie-
tate opus cfTe, ad mcditandum benericium redctio-
nis,quodtumfoletinnoftrisEcclchisquotidie prb-
poni in cnarrationcpaQionis Domiriicar: fcdcoactio
& ncccftitas abefle dcbent.

DE SECVNDO.
Accedens adcum tentator,&c. In his Chrifti tcnta
^°ntaStioC viderclicet:Primum,quanta fit audacia Sa-

ncChiUti tan_,& ftudiumeiusaddeftrucnduregnum Chrifti.
Nam nc Filio quidem Deipepercit,fed cum accedit,
tentat:& quemadmodum regnum DeiinParadifo
inuafit& fuperioreft faclus ■ Ita nouum Paradifum
regnum Chrifti molitur dcftruere,ac cius regein tc-
lis tentationum adoritur. Deindehic licct videre.
quam iit humiliatus Filius Dei, vt non folum iit af-
flichis iciuniis , verumetiam tentationibus Satanae
iit pctitus.

C_ierum,vtnos hinc falutarcm inftruc-ionem
accipiamus,Primum de tetationibus Chrifti dicam.
Dcinde quare fit tcntatus. Poftremo , quidnobis
dovtrina? & confolationis fit pctendum ex tcntatio-
nibus Chrifti.

In f ngulis tentationibus Chrifti, qu„ tres hic nu
fpcftanda merantur,quatuor fpe_ccmus.i.Qu„ occafio.2.Ten-
ia Gngulu tationis mod.us.3.Tetationisfinis.4.Modus vi&orie.

tenuuo- _ _j T 1

nibus. Quantum ltaquc ad pnmam attinet tentationeir.

Occafio C^US occa^l° n^ce Euangelilt_ verbis indicatur i 6t
cum teiunaffct yuadragtnta dtebu* gr quadragtnta noth-
bnsrfofita e/urt/t.Eccc qualem occafionem na_tus cft.
Chriftusieiunat, parat feadofficiumcapeflendum:
fcd Satan aliud molitur,& ex bono factoChrifti eius
pcrdendi materiam captat. Hoc perpetuumSa-
tana? ftudium fuit,vt & bcncfactisfanctorum &pec
catis abutatur illis in perniciem: fcd nouit Domi-
nus qui funt fui, & potcft eos c tcntationc eri-
pcrc.

Tcntationfs modusfcquitur, ait enim tcntaton
St filws Dci cs,dtc vt laptdes iilt pancsfiant:¥ims huius
tcntationis fuit,Chrifto pcrfuadcre,periculum face-
re,an Dcusmiraculo fuam diuinitatcm comprobare
vcllet:quodii non faccrct, vtfufpicaretur Dominus
fe Dco cur„ non efle.Pugnat ergoh^c tentatio cum
prouidentia Dei, qua Deus fuis prouidet omnia,que
iunt iplis ad falutem & pr_fentcm vitam neccflaria.

Modus vi&orise fcquitur.Cw refjondens^dixit: Scrt
ptum eft^ <lS{on injolo pane vtuitioomo,jtd in omni vtrbo,
quodprocedtt dc ore Dei. Hic vidcmus in vcrbo Dci
victoriam cfle fitam aduerfus Satanain. Satan vult
perfuaderc Chrifto,quod (it pcriturus,nifi ex lapidi-
bus panes faciat:fcd Chriftus ncgathominem viue-
refolo panc fcu cibo corporali.Cibus cnim non nu-
trit,n!(i acccdat bcnedidtio diuina,aqua panis robur
capit,fcr*iptum cft enim, Comedent & non fatura-
btintur. Scripturamautcm huc adductam aChrifto
habcs Dcut.-.^.Qiio in loco confolatur Mofespopu
lum in dcfcrto , vbi non erat panis . fcd Deus Manna
de ccelo dedit,& aquam dc pctra.Hanc promiffionc
Chrittus fibi atqtie omnibus piis applicat:iigniticans
forc,vt in mcdio famis Deus fuis litadfuturus,& nc-
ccflaria fuppeditaturus. Huius promiffionis exem-
pla habemus in Ifraelitis,Hclia,Elifa?o,Mofe, & hic
in Chrifto.HucilludProphcte,Pfa.37.io.Non con-
fundentur m tempore malo,& in diebus famis fatu-
rabuntur.H_c promif(io,cum ad nos qUoque perti-
„eat,a. ripienda cft fide,& opponenda cft Satan„,ne

Modas,
K_Ut

Vi.orix
modus.

nostentatione famis euertat. Atque h_c de priir.a-
tcntationc Chrifli & cius vfu fmt breuiter dicta. Sc«
cundafcquitur. Secund«
' Occalio fecundz tentationis hifcevcrbis dcfcri- tJK aiio-
bitur.T unc ajfumftt eum 'Dtabolm tn janchimctHttatttn^ jhs
Q) jktutt cum jitpra ptnnacuium templt. Eccc occalio- 6o"
ncm , ecceartificium Satana? aui cx re quahbct pcr-
dcndi materiam petit.

Modus tcntationis additur.Si Ftlius Dei tu es^mit- Modus-
te te deorfurn-.fcrtptutn cjlenim,Angtlis jitts rnanddbtt de
te , & tnmambHi tolient te , nc jorte offendas ad laptdem
pedemtuhm.V\m\ vt Chriftus tcntarct aliquid totia fiai~
vocationcm,ac itain ic iram Dei prouocaret,qucm-
admodum primi parentes feccrunt. Nam poftquam
vidit malignus itt c,quod Chriftus icriptura fc ei igit,
conatur fcripturam mendaciis fuis inuoli crc. Pial-
mus illc,92.u.que citat Satan,loquitur de prouidetia
Dci,qu6d velit Deus quemhbct piii in fuis viis , hoc
eft , mfuo vit„ gencrc & v o catione legitima cofcr-
uare: non pr„cipit, vt aliquid tcmcrarie fi.ciamus viflorIX
contra vocationcm. Sedquomodo Chriltushoc Sa- bjoJus.
tan_ telum ignitum extinxit?Verbo.Ait enim^K»'"
fnttjlfcrtptHm, Non tentabU DomtnumDcum tuunt.
H_c habemus Deut.6.i6. vbi tentare Dcum fignifi- Qui& fit
cataliquid audere perdifridctiai^,(iue in rtbus pro- gJJJJ
fperis,fiuc aduedis:quare talis tentatio aducrfatur fi- 1
dci & Dci timori.Qui cnim in rebi.s profpcrisfccu-
rusviuit,& dcponit timorem Dei,iscerto tctat Dcu
contraprimum pneccprum.Rurfus quiin caJamito-
J° iis mccumbit,quafi Dcus nullam noftri curam gerc-
rct,ctiain tcntat Deum vocado in dubium cius^pru-
mifsiones.Ecclcfia hodie vexatur cruce,& cxpentur
foris pugnam & intus terrorcmjiic ctrtcnon eft te-
tandus Dcus non cft diccnduni,ii fumus eius popu-
lus,fi vcrum eft hocEuangclium , quod profitemur,
cur crgonon hoctcmporcnos iuuat? cur hoftibus
omnia tam profpere fuccederc permittit?hic fortitcr
cum Chrifto dicamus, Non tentabis Dominum
Deum tuum.Scquitur tertia tentatio.

Tcrtia? tentationis occafio hifce verbis indicatur. Terti*
/ terum ajfumfttevtm Dtaboltts tn montem excelfumvaide, "c"^!
& oslcndttct omnia regna mundt & gloriam tllorum.Vi-
de,in primatentationc abufus cft crucc Chrifti ad
ipfum tentandum:nunc illa regna mundi proponit,
vt illorum gloria perftringatui ncruat contraDeum.
Tcntatio h_c cft./_ ac omma d*bo tibtyfi cadens adorar Mo(Jus.
ueris w^.Finis fuit,vtChriftus ricrct idololatra:fcd co finis ^
tra . hanc tentatione victoria potitur Dominus. Pri-
mum,rcpellcndo Satanam,qui aufus eft fibi arroga-
re diuinos honorcs.Dcindc pcrfodiendo ipfum gla-
dioDci,diccns:fcriptum cft, Dominum DeumtuumA-
dorabts,&t//t folt feruies.Wxc fcriptura habetur Deut.
6-i3«m qtia duo funt:pra?ceptio & prohibitio. Prxci-
pit cnim,vt vnum Dcum adoremus, & ei fcruiainus
diuinis cultibi's,iuxta primam Tabulam : prohibet
vt vllis crcaturis iftum honore tribuamus, iiuc Dia-
bolis,(iuehominibus,liueangelis.Sithec regulano-
bis perpctuo in confpectu adlierfus omnes Papifta-
rum dolos. ^

Scd cur tcntatuscft Chriftiis?i.Vt nos tentati fcia- t^"urs eft
mus noshabcre Pontiricem per omnia tcntatum- ct-iftu**
Deinde, vt nos eius exemplum erudiat , nc iinamus
Diabolu vllisrcbusnos auocare avero timore Dci.
Cu ergo vult nobis perfuadcre.quod non Hmus Deo
cure,quandopremimurcruce & multis aerumnisre-
fpiciamusadfilium Dei, & g!adio,quo ipfe vfuseft,
reprimamus hoftem. Cum nos folicitat, vt aliquid
tentemuscontravocationem,vndeconiici pof(imuS
in falutis & vitar difcrime,opponamu$ gladium Dt i-
*>, CuiH

RHb

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1429

Cum magnis pra?miis nos inuitat ad ldololatna, ca-
«eamus nc iftii hamis nos in naflam damnationis
pcrtrahat.Breuiter,in tota vita laboremus,& crcfca-
mus in vcra Dci cosmitione, & muniamur aduerfiis
Satanam pra-fcntiaFilij Dei, cui viftdri noftrovna
cu Patre & Spintu fancto fit gloria in fccula,Amen.

EVANGELIORVM.

1430

DOMINICA S E C V N D A I N

quadragefima,Euangelium Matth.15.

ET digreffus illinc lefus, feceffitin partcs Tyri & St-
donu.Eteccemulier Cananaa,c;m afimbm iliie ve
nerat.clamabat ad tUum dicens , ^Adtfererc mei Domine
filt Dautdjli* mea mtferc a Dtmonio agttatur. Ille vero
non reffondtt ei verbum.Et accedentcs dtfctpuh etut , ro-
gabant tllum dtcentcs , Mttte tUam^am clamat po(i nos.
Attlle refpondensJtxtvNonfum rnffm.ntftad ouesper-
dttas domu* Ifraeltttca.IUa vero vcr.tt & adorautt cum,
dicens,Domme,fuccurre mM. Attllercsfondcns , dtxtr:
Non efthoneflumfumerepanemfiltorum , & obijcere ca-
tcllU.Htc autem reffondtt: Certe Domtrfietentm cateUt
tduntdcmicuw* cadunt dcmenfaVomf orumfuorum.
Tuncrcfpondtm Ief^dtxit tllr.o mulier^magna eflfida
tua.Ftatttbificutvts. Etfanm fiat filta etus cx eo tem-

i ^ENARR ATIO TEXTVS.
2'i£l Hoc Euangelium ad nos gentes prarcipi c pcrti-
net.Exemplum enim huius muheris Ethnica? , gen-
tesrecipidocet.Namvteam inuocantem recepit &
iuuit : ita nos quoque vult recipcrc, non enim apud
Dominum eft acccptio pcrfonarum,vt & Petrus ait,
Ad. 1 o 34.10 veritatc comperio,quod non fit perio-
nanlm acccptor Deus : fed in omni gentr, qtn ti mct
Dominum & operatur iufticiam, acceptus cftilli.
Eft autem hoc immotnm decretum Dci, quod vt o-
mnes impoenitentcs abiiciat & • ^mnet: ita quicun-
oue a-untpccnitentiam,&exrldepeum inuocant,
pcr mcdiatorem vnicum Iefum Chriftum recipian
tur,& folabonitate Dci falucntur. Cuius decrcti ex-
cmplumvidemusin hac muliere, quaefub crucein-
uocar,exauditur,& fide iuftificata faluatur , luxta il-
ludIocIis,cap.i.32. Omnisquiinuocaucnt nomen
Domini,faluus erit.Loci trcs.
/. pH*fttver*& falntarispoemtentta.

II. 0" Cbrifiut hanc mulierem repulerit.

III. Vtua ima?o vera Ecclefu.
D E P R I M O.

. Omnino neceffarium eft recle doccri homines dc
^», de vera pcenitentiaxa cnim nifi adfuerit, ncmo faluan

f.,s ptoba

Knitcr" potcft:ideo dica clarc & diftinctje , 1. quid fit falutans
pcenitetia}2.quomodofiat.3.quib.abfoluaturpartib.

^finitio. Chriftiana & falutaris pcenitcntia abfque omni
dubio,eft conucrfio hominis ad Dcum,vt fiar noua
creatura,iuxtaipfiusvoluntatcm, quantum ricnpo-
teft,m hac infirmitatc viuens.Vel,vt clarius dica, fa;
lutaris pccnitcntia cft vcrus dolor de ofTcnfa Dci , cu
voto ac fpe venix proptcr victimam filij Dci,& vo-
luntatc,lingularique ftudio omnc nofthac pcccatum
vitandi,Dc6quetotam vitam pofthac approbandi.
ocfinitio- Hancc.ffeveramdcfinitionemfalutarispceniten-

ti*,vnico Ezechiclis tcftimonio oftendi poteft. Hic *»
cnim Prophctacap.i8.itaait,3o.3i.Conucrtimini &
agite pcenitentiam ab omnibus miquitatibus vc-
ftris,& non crit vobis in ruinam iniquitas : proncitc
a vobis cmncs iniquitatcs vcftras: & facitc vcbis cor
nouum & fpiritum nouum. ;

Hoc teftimonio tria continentur.pnmum dt m-
uitatio adpcenitcntiam.Ncmo,inquit Dominus,ve-
nitadmc, nifiquc.m patertraxcrit. Secundumeft
promifsio non crit vobis in ruinam iniquitas. Tcr-
tiu cft pamitcntiz dcfcnPtio:Agite,inquit,?ccnitcn

riam. Vultnos ergo dolcicde dfTcnfa Dei. Proiicite
a vobi*; omnes iniquitates vcflras : crgo fu^ani & o-
dium pcccati rcquirit.Cu ait,Conuenimim ad Dcu,
iidcm requirit, fine qua nemo ad Deum conuerti po
tcft,fide enim , vt inquit Paulus, accclfum habcmus
ad Deum.Prarterca cum additur,facite vcbh cor ho-
uum & fpirittim nouum, vt noua fimcs crcatura po-
ftulat,iuxta Dei voluntateni iviuchtes. Hinccoiifici^ *3"
tur,quod vera& falutarispcenitentia fitdolorverns
de offcnfa Dci,cu voto ac fpe vcnra;,arcemiq', ftudiq
omne pcccatum vitandi,ac Deo-in poftcium tctam
vitam approbadi.Hoc in illuftri exeplo clai ius vidc- Confirma
amns.Dauid poft horrendum lapfuiii in adultcrium J^^J^
& homicidium , pcenitcntiam agit iuxta fqrmam iri exemplit-
pfalm.5i.exprcIfam.Primum ait,-Mifciere mei Deus
fecundu magnam mifericordiam*triam. Hic & dolet
ob fuam mifcriam,qu( d Deum adeoindigne offcn-
derit ,&agnofcitDeum miferieordeifij vndc votum
& fpes in eo extitit,ac viua in^MefiiaWriducia. Qvl^
tusautcmfueritdolor,quaiitaqucfidesi qiiafifpcra- 1 ,
uit dolorem,idem pfalmus muitis verbis indicat. cu
autem additin eodcmpfalmo',Spiritum nouum crca
in vifceribus meis,fe noua crcaturam fieri optat- Hu
iufmodi muItafuntexcmplaiVt Adam,Manafi s,pe-
rri, Latrois, Magdalense, &c. c]u* rios cogitare opor
tet, vt illorum cxcmplo & erudiamur de vcra pceni-
tentia, & fcriam pccnitcnriam cum illis agamuS".

Etfi autem cx ijs, qua? diximus, mediocriterirrtel Aiia con-
ligi poteft, quomodo fiat vera pcenitentia: tamen il
lud diftinclius declarare volo: rrihil Cnim hbmini miS»
rris neceffarium eft,quam vtverapcenitcntia recoh-'dcclara
cihctur dco &laluctur.vt igitnr lciamusquomoctoJ tiun,PaB-
verapcenitcntiaagatur,obferuandaiimt fcptepuda/nitentiat.
r. NoticiaDei requircntis obcdientiam. Ha?cfu- ^"tu
miturcx Decalogo. Egofu DcminusDeustuus,qui
cduxi te de terra /Egypti,&c. Hic rcqiiirit dcus sg-*
nitionem fui : deindc fcquiturqualcm obcdicntiam
poftulct:Non habebis ncosalicnos coram me. Tcr-
tius:comminationcsaddit?eteftantur, quod damnct
inobedientiaiiT.Vifitans^ ait) inquitatcm patrum iri
filios,in tcrtiam &quartam gCncrationcm. po-
ftrcmo etiam de dco f.icndum eft, quod fit mifcri-
corSjfccundumvccemEuangelij. Antequam igitur
ad vcram pcenitentiam pateataditus,rcquiritur no-
ticia Dei requirentis obedicntiam , iudicantis & da-
nantis ferio inobedientia, & rurfus miferentis & rc-
cipicntis peccatores in gratiam propter mcdiatore.

2. Hanc notitiam fequi debet cxamcn fa(3o- £"™ena<J
ru noftroru ad lcgem Dei, &fingula prarceptafeor-^g^pei
fim fut confiderada.Primu crgo m hoc cxamine vi-
dc an Deum habcas cui foli fidas,an ipfu timeas , an
ames,an totisviribuscolas,an ipfiusnome tibi fit fa
crofmc"tu,an ipfumpr^dicesjCelebreSjinuoces, que-
dmodum primar tabulxpra?ceptapraecipi:mt. Adi
eundcm modum examen inftituendum eft in fecun
da Tabula dc proximo, &c. Ex hoc examine venies
in cognitione tua? turpitudinis,& iuft^ damnationis
proptcr Dci orTenfam huiufmodi cxame anobis rc-
quirit, quoties fcriptura nos hortatur ad paniretia.

Hoc examinc inito ex agnitionepeccati,& iudi- Paoor jn
cij Dci,oritur vchemcnspauorin confcientia» quem conf«ieu"«
pauorcm augcntciicumftantra:iudfcij Dei,qua:funt
prxfentes caIamitates,tyranisdiaboli,infernalespce
nse-mors a?terna& damnatio.
4. In hpc ingcnti pauore,nifi fides fuccurreret, in-
finiti homines pcriient.Kam m hcc pauore, ex co-
tcplatione mifericordix Dci promifla? proptei Chri-
ftum,ccncipitur fiducia rcmiffionis pcccatorum.At-
queitahomo tanquam cx infcrno cluctatur, & ap-
prehcndu: manum Filij Dei, qui fc ex infcrno cripit.

Oo. riij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

143*

ENARR ATIO

i432

Spes vc
mx.

Hic mens promifsioncs Dci cogi tat,intuetur Filium
Dei pcndente in crucc pfro tuis & mcis pcccatis. Au
dit voce Ioclis confolationeplcniflimam,Conucrti-
mini ad Dominum Deum vcftrum,quia gratiofus &
nufencors eft, tardus ad iram, & velox ad pietatem,
& parcensfuper malitia. Haruni promifsionum ex-
cmplaconhderentur,vtnos iftis confirmcmus.
5. Cognita hac Dci mifencordia,peccator cocipit
fpcm vcnia?,& incipit palam fuum dcplorarc pccca-
tum, confitctur Dcoiuam turpitudine, & coniugit
fcria oratione,& ardcnti cordc ad mifericordia Dei.
luftifica- QiL* noc Pa&° per hos gradus afcendit:Primum
tio. agnofccns Deum,ipfius nidicium & mifcricordiam,
ficutiiamexpofitumeft,ishacfiducia abfoluitur a
peccato fuo,& iuftificatur coram Dco,non fua iufti-
cia,fed Chrifti,cjiue omni crcdcnti imputatur. Nam
vcranoftri iuftiiicatio cft crcdcntis pcrfona? in Chn
ftum abfolutio apeccato,imputatio iufticia? Chrifti,
acceptatio ad vitam a?tcrna gratis proptcrChriftum.
Nouaobc 7* luftificatus fide & adoptatus in rilium & rcge-
dxentia. ncratus agit gratias Deo, cclcbrat Deum , & totam

vitamin poftcrum cmcndat.
Expodtio Vcrum vt narc clarius a nobis intclligi poftint,prc-
fupcriora ponam cxcmplum falutaris poenitentie.de quaaudi-
i Manai"- n.js ^ fumam ManaiTem rcgem Iuda, in cuius poe
liscxcm- 7r ' . 1 • r ■

plo. nitentiafalutari Iuec omnia conipiciuntur , quem-

admodum in ipfius orationeapparet.

Prtrnitm cnim cuminquit, Dominc omnipotens,
Dcus patrum noftrorumAbraham,& Ifaac,& Iacob,
qucm omncs paucnt & trcmunt a vultu virtutis tu$,
& mfuftcntabilis cft ira comminati nis tujc fupei
pcccatorcs,immefa vero & imperueftigabilis mifen-
cordia promiftionis tu«e,quoniam tu es Dominus al
tiffimus,graticfus,mifericors, & multum mifcrcns,
& pcenitcns fupcr maliciis hominum. In his verbis
Manafsis,efti.AgnitioDci.2.Dcbita: obedientiej te-
ftificatio. 3. Iudicij diuini in pcccatores conleflio.
4.Mifericordix noticia& pradicatio.

Deinde Cccundum fequitur, vidclicet examen fa-
ctorum Manaflis ad normam legis,ita cnim ait,Pec-
caui fuper numerum arcna: maris, multiphcata: funt
iniquitates mca? Dominc.

Terttb, quantus pauor fucrit in corde ipfius oftcn-
dit,cum ait,Et nofum dignus intueri & alpicereai-
titudinem cceli pra: multitudine iniquitatu mearu.

^«4rrfl,inhispauoribiiscrigitfe cogitationc mi-
fericordix,& ait:Et nucflcSo genucordis mei prc-
cans ad tc Dominc , quipromiiifti pcenitentiam &
rcmifiioncm pcccatorum qui pcccauerunt tibi.

^«/«/Ojfequitur venia? prccatio. Quare peto ro-
gans tCjRcmittc mihi Domincremittc mihi , & ne
i\ mul pcrdas mc cum iniquitatibus mcis, ncque in
xtcrnum iratus rcfcrues mala mihi , quiatute Dcus,
Dcus,inquam,pcenitentium, & in mc oftentas om-
ncm bonitatcm tuam.

Sextb,hxc precatus ftatuit fe exauditum & fuftifi-
catum:quare & addit Quia indignum fal jabis mc fc-
cundummagnam mifericordiam tuam.Hic Manaf-
fcs iuftus fidefactus,noua eft creatura.

Septtmo , hanc gratuitam iuftificationem fcquitur
cmcndatioin tota vita. Vndcfequiturin ipfius ora-
tionc, Et laudabo te femper omnibus dicbus Yitar
mcx , quoniam telaudat omnis virtus coelorum , &
tibi cft gloria in farcula feculorum, Amen.
Ai ude Hancrationem agcndipcenitentiam omncsfan-
plum. CXC femper funt fccuti.Dauid agnofcit dcu, agnofcit
iudicium Dci,agnofcit mifcricordiam,fuum ta&um
e\aminat,pauct ob pcccatum : crigit fe fiducia mifc-
ricordia?, prccatur vcniam, iuftificatur fide,iuftifica-
tusDcumcclebrat.Hajc in Pfalmo 5i.conipiciuntur.

Audiuimusquid fitpcEnitcntia,& quomodo fiat,
iam quae fint eius capitalcs partes tcncndum cft , & „iteim*
numcrantur trcs,quae funt,Contritio, Fjdcs , & no-
uavita.

Ad contritibncm rcquiruntur primb tria , quar
funt agnitio Dei,examen facti,& pauor confcicntie
ob pcccatum.

Ad ridem triaproxima, cogitatio mifericordia:,
pctitio venia?,& iuftificatio.

Adnoua vitarequiritur vltimum,quod in cordis,
oris,& vite^nftitutionefecunduLegc Deiconiiftit.

DE SECVNDO, cwCW-

Scribitur in hoc Euangclio,quod Chriftus rcpulc- (tus mu-
rit hanc muliercm. Quare hoc facit ? quare dicit fc ^""J0"
tantu miiTum cffc ad oues , quar pcricrunt dc domo -
lfracl?An non lde Dominus cft,qui dkh, Venitc ad
mc omncs,qui laboratis & oncrati cftis,&c Rcfpo-
lco.Dominus hoc fccit 116 finc magnis cauflisi-Hoc
fecit vtmulieris fidcs hac mora cxcrcerctur & cre-
fccret.2.Vt efTct exemplum pietatisaducrfuspcrtina
ces Iuda?os,qui Chriftum contcmicrunt.j.Vt oftcn-
dcret DominiiSjfc vcllc vinci a nobis afiiduitatc prc-
cum noftraru.4. Vthoc cxemplo doceret prxfentcs
fpeclatorcs veram pictatis indole.Scd Dominus alia
cauiTam aflignat,cur hancmuliercm rcpulcrit: dicit
cnim,Non lum miiTus,niii adoues,qua;pcricrunt dc
domo Ifrael.Refpondto,Hoc no dicit Chriftus,qua-
fi ncgaret gentibus acccfiiim ad gratiam fuam. Fuit
cnim illa mulicr gcntilis,fed alia? cauiTa: funt. 1. Vult
hic notarc obftinatam malitiam & ingratitudincm
ludseorum , qui Chriftum peculiaritcradfc miiTum
non agnouerunt.2. Quod vcrbum Dci ipfeChriftus
ante mortem fuaprsdicarct IudaHs, & poft mortcm
darct mandatum pra:dicandi gcntibus.NaDominus
prohibucrat pra?dicarc Euangclium inter gcntes an-
te fua morte. Veru poftea cu a morte excitatus eflet,
dedithoc mandatum Apoftolis, Itcin mudumvni-
ucrfum,& prafdicatc Euangclium omni crcaturae
&c.Hoc mandatum manifefte oftendit, quod Chri-
<H beneficia ad Iudajos & gentcs pcrtincnt , hoc cft,
quod omncs ex Iudaris & gentibus, qui Chriftuni
recipiunt,& veram pcenitcntiamagunt,fint partici-
pes beneficiorum Chrifti,ita vt iplius fanguine om-
nia illorum pcccata fint abolita,& tandcm in extrc-
mo dicfurgant ad beatam immortalitatcm & vitam
£ttrnam.Vcrum qui Chriftumrccipcre rccufant,vi-
uentesabfqucpcenitcntia, illi abfquc mifericordia
jetcmis pcenis cum Diabolo punicntur- Nam iicut
Dominusfuit, eft, & crit mhericors omnibusagen-
tibus poenirentiam , abfque omni conditione perfo-
narum:ita fuit,cft, & erit implacabilisiudex corum»
quipcenitcntiam non a^unt : non moratur, fiue ii-
mus rcgcsjliuc nobiks,iiuc ciues,fiueruftici.

D E T ERTIO. .Imag0fc

Pulchci rima ima^o Ecdefix Chrifti»& finguloru c£lJse
mcmbrorum dcfcribitur in hac Canana?a mulicrc. chri^ *
Primum enim qucmadmodu harc Cananara mulicr ^ncgmbro-
obruitur calamitate: ita& totaEcclcfia & fingula iujo.
cius mebra.Hinc Paulus,2.Tim.3.n.Omncs,qui vo-
lunt pie viuere in Chrifto,perfectitioncm patientur.
Hoc Chnftus docet , cum iubct nos tollere iugum
fuum.Vult cnim Deus nos ficri conformcs fuo rilio
in afflidionibus & serumnis , qui olim fumus illi fu-
turi conformcs in gloria.Rom.8.2.EccIcfiain hisca-
lamitatibus orat ope: na nullum aliud afylum habct
Ecclefia,quam orationcm ad Dcum,qua impetratur
auxilium. 5. Chriftus videtur aucrterc aurem, dum
non ftatim impetramus quar volumus.4. Ecdcfia cx-
cmplo huius mulieris non dcfinit prccari: fcd pcrfc-
uerabit in orationc,doncc impetrauit quod pctit.

Porro

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

M53

EVANGE I IO KVti.

J434

Doftti|ia Porro fingtila membra Ecelefise hinc quod difcant
habcnt.

1. Vnufquifquenoftrumfe agnofcat Canana»um,
hoc cft,impmm & inciignum gratia Dei.

2. Clametcum hac mtiIiere,Mifcrcre,mifcrerc.
3.Si tentaris.pcrfiftetamcn huius mulicris excm-

plo;finon hodicaut crasteexaudicrit , tua» lamcn
preccs non erunt inanes,fed vcrc cxaudietur propter
Chriftum,fi ex fidchuius mulieris cxeplo oraucris.

4. A<mofce tc cancm cum hac mulierc: Ced talcm,
qui ex miciscadentibus dc mcnfa Domini fuifatu-
retur,idcdque in oratione perfiftc.

5. Futurum eft & tibi , quod huic mulieri acci-
dit quse prius canis diccbatur , mox pro rilia agnita
eft-.tanta eft mifericordia Domini,cuihonor & glo-
ria,in fecula fcculorum, Amcn.

DOMINICA TERTIA I N
quadragcfima,Euangehum Lucx 11.

ET erat eijdens Ddmontum, &illuderat tnutum.
Curncjue etcciffa Damoniumjocutut e/i muttu , &
adrntrata funt turba.Qutdam autem ex ets dtxerunt: Per
'Bcelz.cbub pnncipem damoniorum eijcit dtmonta. Et alu
icntantcsftonum dc ccelo QU&rcbantab eo. fpfi autcm cn
fctret cogitationes eorumjtxtt tit i Omne regnum aduer-
fui feipfum diuifum , defolabitur, & domusfupra domum
cadtt.QuodftSatanas quoquc aduerfns fetpfum dtutfus
eft,quomodo jkbtt regnu etus>quta dtcttis 1 per 'Beelz.cbub
tneeiicere dxmoma.Quodfi ego <Beelz.<bubpr*fidto etjcto
damonta, Ftlu veslrt cutus prafidto cuctunt ? tdeo tpfnu-
dtces veslrt emnt. Vorro fidtgtto Dei eifcto damonta,

proWo P'™'ntt ad vos reimm Det C HmPrJt? *rm?tkS
cuslodtt atrtumfuumsn pacefunt ea auapoffidet.Vbt ve
ro fbrttor eofuptrucntens vtcerir eum , vmuer/a arma etus
aufert tn autbus confidebat^ ffolta etus dt/htbutt. Qnt no
eftmecumjontra mc eji:& °m non colltgtt mccum.dtfpcr^
ftt.Cum tmrnnndus fpirttus cxterttab homtne , ambulat
pcrloca arenttajuarcns reautem, & non tnuentens, dtctt:
■JUuertarin domum meam,vnde cxtut. Eteumvenertt,
xnuenit eamfcopts mundatam at°ue ornaum , tunc vad<t
r^affumfttfeptemalios Sptritusfcumneautorestpjo , &
wfteffi habttant tbh &fiunt extrema homtnts tlltus petoru
prtmt*.Faciumeftautem,cumh*cdicerct, extollens vo-
ccmqu&damrnulterde turba , dtxittllt: ^Btatus venter
aui te portauit,& vbera cjnafuxislt.At tlle dtxtt, Q^nt-
mo&catt qui audtuntfermonem Dei , & cuslodtunt tUn.

ENARRATIO TEXTVS.

Hoc Euangclium,dilecti,darc oftendit, cur Chri
ftusvenentin hunc mundum &aiTumfcrithumana
naturanvnimirumvt&nouum rcgnum inchoarct,
& regnura Diaboli abolcret , hoc eft, quod dcus dt-
cit cfene.3.i5.Scmen mulieris conterct caput Serpe-
tis,quodlohanncsinterpretatur,cumait,i.loan.3.8.
Chriftus apparuit , vt dcftruerct opcra Diaboh , hoc
eft,rc<mum Diaboli,quod a peccato incipit,pcccato
sdificatur,damnatione stcrna abfolimur.Huius Sa-
tana; rcjmi dcftructorem dedarat fe Chriftus in hoc
Euaneclio, dum libcrathomincm obfeuum a Dia-
bolo.Nam cum Diabolum cxpclht, primum figni-
licat fe potentiorcmDiabolo cffe. Dcindefc ipiius
hoftcm dcclarat.Tum figno oftendit fc humani gc-
neris Saluatorcm.Prxtcrca oftenditur hic ingratitu-
do mundi erga fuum Saluatorern , cum imnij Iud* i
adfcribunt Satanx opera Dei.Poftremo m finehuius
Euangelij mulierclamans dat Chrifto occafionem
monifrandivcrambeatitudmem.Namaummuher
damat, Beatus vente r qui tc poruu* , Is refpondct:

f^urncn.

Oiiin im6,Bcati qui audiunt verbum t>ci , & culto-

liuntillud.Loci quatuor.

/. Dtfferentia regnt Satana & regm Chrisli.

I I. Comentio mter 1 udxos & Chrtfium 1 tn QUa ludai
eprehendunt fortfti fhclum,ip/e vero tl/ud d<ftndtt.

III. Qutdfuw.rum e[i tllis^ui Chrtflum receptum rur
fus reijctuntyobtemperantes Satan<t.

llll. Qutfitverabeatttudo & filicitas, ^egn-

■ - ■ - Chrifti &

D E PRIMO. S.tan*

differen-

f/ erai eijciensDdtmonium.Yixc vcrbaapcrte tcfta
tur duo diucrfa effe rcgna Chhfti & Satanx , & efle
maximam difFcrcntiam inter h^c dub diuerfaregna,
adeo vt nunquam inter ea conucnire pofsit.Cu ergo
Diabolus & Chriftusduo fmt potentifsimidiucrfo-
rum regnorum regcs,dc vtroquedicemus,vt ihtelli- pe Diabd
gatur,quatum mali fitin Satan± regno,& quantum JoJocus-
boni & fclicitatis iri Iefu Chrifti falutari rcgno.

De Diabolo hec quatuorpunda confideradafunt. 't ai
i.Quis fit.2.Quidfaciat.3.Curfaciat.4.CarDeusper- ^
mittat vt faciat.

Quis ergo eft? Qiianturn ad natm-am,eft creatura
Dei , ficuti Ano-cli Dci:quantum ad ftudium & pcr-
ucrfitatcm,quam ex fc habct , cft mcndax,latro,fur:
qui pcrpctuo homicidio 6z mcndacio gaudct , &: ni-
hil magis cxpctit,quam humani gencris etcrnum in-2 Quidfa'.
tcritum. Qudd talis fit Diabolus, docet fraus cius, dt,
qua primos homincs dcccpit.

Qujd facit Diabolus? Videmus ih hoc Euangclio,
quod hunc miferum hominem reddat cxcum & mu
tum. ConfideraquxfohifDiaboiicrudclcm tyran-
nidem aducifushuncmiferum.i. Auresobturat illi.
Quarc?ncverbumDei audiat.CHrhoccupit? Qtiia
fcit Diabolus primum gradum in ccelum ciTc, vcrbu
Dei audire.Nemo cnim iine auditu verbiDei vnqua
falutcm conffcutu^ cft.Eiiangehum enim,vt inquit
Paulus,Rom.i.i<$.cft potcntia t)ei infalutem omni
crcdenti 2.Cor obfidet,nc verbum ih co locum ha-
beat.Quarehoc facit?Quiafcit fincfidcqu^ cx ver-
biauditu eft,neminem iuftificari. Nam vtChriftus
dicit,ioann.3.56'. quinon crcdit,iraDci manct fupcr
eum.^.Reddit mutum. Qiiare?ne confiteatur Chri-
ftum fuum faluatorem.namfcit hcminem laluum fle
ri fine orisconfcfsionc: fic criim Paulus Rom.io.io.
ait, cordccrcdituradiufticiam, orc fit confcfiio ad
falutcm. 4. Rcddit hunc mifcrum carcum, ne vidcat.
Quare?ne videat opera Dei, enarrahtia glonam Dei,
vt Dauid tcftatur,cum ait,Pfal.i9.i. ccelienarrat glo
riam Dci,& operaeius annunciat firmamcntu. Ecce
occludit Satan huic mifero homini omnes viasfa-£a^a^
lutis.

Quare hoc facit ifte mafignus?i.Quia ipfe damna-
tus eft,& nullam falutisfpem habct.2. Odio chrifti
tanto laborat,quod ipfius rcgnum ferre no poteft.3.
Odioimplacabili aduCrfushumanum genusinflam-
matur,adeo vtcupiatomnesfccuma?tcrnum dam- Cur
nari ldeo pctrus inquitii.Pctr.5.8. Diabolus vt Lco Devsid
rugicns circumit,quaercns quem dcuoret. perroirtat

Sed cur Deus hoc pcrmitnt Satanae , vt ita nomi-
nes vexet?i.Hancpoenam noftro ptccato mcruimus.
quicquid enim nobismaliacciderit, nobisipfsad-
fcribemus,& caulfam in nobis ipfis Cjua?remus.2.Dt*
hocpermittit,vt ihtclliganius quanta fint bcneficia
Chnfti crgaEcclcfiam.nemocnim mclius inrclligit
libertatis autfanitatis commoda,quam qui alifjuan-
do carccris mala & morbi molcftias expcrtus cft.
VtChriftum inuocemus o ntraDiabolum, quifo-
lus eum fuperarcpotdft. 4. Vt fide hos adncrfus illu
muniamus,iuxta illud', cui forteis rcfiftitc in fidc.Eft

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1435

ENARRATIO

i459

tnim fides vicloria mundi,vt ait Iohannes,i. Ioha.5. j
Ha;c cft victoria quae vincit mundum,fidcs noftra.5.
Vt pra?fcntia Chrifti liberati a Satana? tyrannide, &
agnofcamus Chriftum in nobis habirare, iuxta illud
1 . R.cg.18.36". Vt fciat omnis tcrra , quod fit Deus in
Ifrael,id cft , in Ecclefia , & Deum pradigemus qui
nos liberat.

Dc Diabolo audiuimus , quisfit,quidfaciat,cur
JJ* Ecclefi* cxitio ftudeat,&cur id Dcus pcrmittat:
Nunc dcregeChriftoaudiamus,dcquo dicanvQuis
fit, cjuid faciat,& cur faciat.
©uisfit Quiseft Chriftus ? Deus & homo, aPatre antc
,.qui$ 1 . feclljanatuSjaftcrnus Dcus cum3eterno patrc & Spi

ritu fancto,quemadmodum m Symbolis cofitemur:
Defcenditdecceloproptern^ftramfalutem , & af-
lumfit humanam naturam , vt fua mortc libcrarct
hos ab a?terna morte & fjpplicio.
Quid facit? Hoc docct nos prarfens Euangelium.i.
*;t^dfaAperithuicfurdo aures.Dcindc ciicit cx illo Diabo
lum>foluit linguam,vt loqui pofiit : oc los quoqnc
apcrit.Hoc ipiiim quotidic facit in fua Ecdefia.i.A-
pcrit aures,vtaudiamus vcrbum: quicun queenim 1
Dcntcraudit verbum Dei, fciat aurcs fuas apcrtas cf
fc,& qui contra non audit vcrbum libcnter,fciat fua«>
aurcs adhuc a Satana obturatas cfle. Quai e qui non-
dumhabctaurcsadaudicndum vcrbum , conf giat
ad Chriftum,is folus apcrit.2.Cor a Di bolo liberat,
vt crcdercDofiimus.namlohannis 6.29. docet Chri
ftus,quod hdcs fit opus Dei. Ita enim ait Hic cft o-
pus Dcivt crcdatisin eumquem iplemif t. Siergc
non crcdis,adhuc diabolus occupat cor tuum : qi ai c
Chriftusadeunduseft,quifolus eumfuperarepoteft.
^.Soluit linguam,vt eum orc etiam confitcaris, prx-
dices & inuoces.
$.Cut fa- Cur autem hoc facit Chiiftus ? 1. Quia eft amans
cit* hominum, quorum naturam aflumfit , quando ho~
mo conceptus & natus eft ex virgine.2.Quia eft ho-
ftis Diaboli.^.Quia officiu eius elt,vt hoftis fui Dia-
boli rcgnum inr.adat,ipfum hoftem fpoliet, acom-
ncs in fc crcdentcs donct vita a'tcrna.
Anthhc- ^x ^s *am aPParet> quantum fit difcriminis inter
fis vttiuf- rcgnum Diaboli & Chrifti.In rcgnoDiabolieft pec
^uc regni catum & mors. In regno Chrifti cft iufticia & vita.
In regno Satana? cft danatio:in regno Chrifti eft ab-
folutio a damnatione,&falus. In regno Satana? funt
tcncbrx:in rcgno Chrifti cftlux pcrpetua. In rcgno
Satana? cft cruciatus: in rcgno Chrifticft gaudiu. In
regno Satana? confpicitur Diabolus cum damnatis
omnib is:in rcgno Chrifti Samfti fruutur confpeciu
Dci & immortalitatis gloria , per Chriftum Iefum.
Hinc ergo admoncamur , & quanto cum ftudio fu-
gicndum fit rcgnu Satana? , & quanta diligcntia co-
nandu lit, vt cmcs confHtuamiir bcati regni Chrifti.
DE SEcVNDO.
Conten- Iudasi vidcnteshoc fa&um Chrifti, tanquam lcga
iudintC&: ^atan?^e tot*s Wnbns Chrifto opponunt,& dicut:
Chiiftum 1* Beelzjebubprincipe Damontorum eijctt Damonia.Vi
' dcquanta fit mundi malitia. Dciopus Diaboloaf-
fcnbit.quo in pcccatis fuis moriatur. Quis mortaliu
tantainfaniainfurgeretaducrfus Chriftum, nififpi-
ritu Satanse excitaretur? Verum chriftus illam con-
tumclia Diaboli nequaqua fert,lcd fortiflimis argu-
mcntis iftam Diabolicam contumcliam confutat.
^ . PrimHma.rgamcnuim.NemopoteftpervnumDia-
ChrSi alium eycere. Ergo vos improbc aflcritis me in

aduer.ca nomine Beclzcbub ciiccre darmonia. Namfivnus
iudiwfi. Diakolus alij Diabolo vim faceret , & cum ciiceret,
non cflet ftabile regnum Diaboli. Nunc autem vi-
dcmus rcgnum Satana? maxime ftabile & firmum
cflc.Nam omne rcgnum contra fe diuifum , defola-

bitur.Vbicunquc enim eft difcordia,ibi certus expc-
ftandus eft interitus.

Secundum argumentum eft.Si ego in nomine *Seelz.e
bub eijcio damoma, vcslri cjuocjue filij in eodem nomine
eijctunt cUmonta, fcd hoc veftro ipforum iudicio cft
falfumrnam vos Dci virtutc illos doemonia eiicerc fa
tcmini quarc improbc facitis , cum me darmonia in
nominc Beelzcbub eiiccrc affcritis.

Tertium argumentum./« dtgm *I>eiM c ft,poten-
tia diuina eiicio darmonia. Ergo falfo Diabolo af-
fcribitis opus meum.

Quartum argumentum.Fortis a fortiori fupcratur.
Diabolus a me fupcratur. Nam illum eiicio,illius fpo
lia capio.Igitur fum illo fortior. CumfortU armatus
cuflodtt atrtum funm, in pace funt ea yux poffidet. Qu i s
eft illefortis armatus? Scrpens antiquus. cuftodit
atrium fuum,dum habitat in incrcdulis, dum homi-
num fenfus exca?cat, ne chriftum agnofcant : atquc
tum omnia qua? pofsidct,funt in pacc, quando fcili-
cetlllctverbum Dei, & fonant humana: traditio-
nes. Vcrum cum gladius ftringitur,quod eft vcrbuni
oeimiox Diaboluscogiturccdcrernam chriftus,qui
in verbo eft,potentior eft Satana.

Quintum argumen tum. Qui non ejlmecum , contra
me e}ti& ejm non colltgit mecum,dtsf>ergit.\\QQ. cft , Dia-
bjlus difiipat tcclciiam , & ego colligo Ecclcfiam,
rgo mter me & Diabolum non conucnit: quodau-
tem diabolus difiipet Eccleiiam,probat pulchcrrima
fimilitudinc.

D E TERTIO.

Cumimmundus Spiritus exierit dehomine. hoc crt, Qpinti
cum Diabolus,qui & ipfe immundus cft , & animos argumco-
hominum coinquinare multis modis folct , cxicrit |ijrffi-*
de homine,quemadmodum iam dc mifero hoc , qui nuU«
obfeffus erat,mca virtute eicdus eft.Quid tum facit?
AmbuUt pcr loca inaijuojarfuarens rejutem , fj/ non in-
uentenSidtctt.Rcuertar in domum meam vnde extui. Am
bulat per loca inaquola,id cft, per corda non irrigata
flumine S.fancri. Quid eft quod quacrat requicm 8c
non inueniat?hoc dicl:o fignificatur eius ftudiummo
enim fatis eft: ei nocuifte,niii magis noceat. Tanto
perdendi homincs ftudiolaborat,non contcntuscft
multa corda poflidere.nifi ad ca redeat, a quibus an-
tca expulfus,vnde &icit.%euertar in domum meam v»~
de extui.His vcrbis fignificatur,quod non finat inte -
tatos eos,qui fidcpurgati funt: fed conctur rurfus in
corum corda intrarc, quo eos a rcgno chrifti abdu-
cat:quod cum rit,fiuntnouifsima hominis illius pe-
ioraprioribus,quia fit de nouo hoftis chrifti,cxpel-
!it Spiritum fanctu,& grauiorcs pcenas luct,nifi rur-
fus pcr vcram pcenitcntiam ciccerit diabolum. Ob- p0fti|'fla
fcruemus crgo , quam periculofum fit iis , qui fcmcl
Chrifto dcderunt nomina , & rurfus fc iugO diaboli
fubiiciunt. HienimVt grauiftimc in spintum san-
6lumpcccant:ita etiamgrauifsima; pcenoefunt ipfis
mctuenda?. Quare qui falutis fux vlla tanguntur cu-
ra,cito rclipifcant, & ftrcnuc aduerfus satanam mi-
litcnrnc eos rurfus in pcccatoru diluuiu pra?cipitct»

DE QVARTO.

Fattumefr cum hac dtceret ,extcllcns vocem ejtudamw* tcil
multer de turbaydixttillf.Beatusventer, &c. Attlle di-citite'
xttiQntnimo, *Beatt qni audiunt verbum Dei , & cufto-
dtuntiUud. Hicprimum obferucmus diucrfa ho-
minum iudicia de verbo Dci.Quidam admirantur &
amant vcrbum,vt hsec mulier: Qu^idam male loquu-
turdevcrbo,vtilli, contra quo^ hic chriftus agit.
Na femper a principio mundi fuerunt tales auditores

verbi

7*«

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

H37

EVANGELIORVM.

143S

Jftodite
°ei.

verbi.Cain verbum contemfit:Abci amat.it. Nohc
amau.it verbum:& reliquus totus mundus contem-
iit.TemporeHicremiaepaucifsimi vcrbum Prophe
tarum rcceperuntcum rru«5hi: pleriquc ad veterem
idololatriamrcdircmaluerunt. Hinc apudlcremia
dicunt , Quando facrificauimus regine cceli ( id eft,
Solijomniafucnmt nobis profpcra : abundauimus
frumcnto,&c. Ad eundem modum noftri diciint:
quando MiiTas audiuimus,dedimus Monachis , om-
nia fuerunt in meliore precio,maior erat timor Dci
maiorque charitas. Hanc gratiam refert mundus
Deo pro fuo beneficio. Datnobis verbum falutis
nospotiusvolumushumana iomnia. Offert gratis,
nos volumus Monachorum nugis mcreri. Sed iftis
omifiis audiamusChriftum,5^inquit auiaudiut
verbum Det,& cuslodtHntiliud.Hxc pauca vcrbafunt,
& habent additam magnam promillioncm.

Quodna-n eft illud verbum Dci ? Almd ciTe non
poteft , quam quod Prophets tradidcrunt,Chnftus
fuo cofirmauit fanguine,Apoftoli dccucrut.Quod-
nam cft illud?Eius fummam habet pucnlis noitra do
dhina Catechifmus,& funt decem pwccpta , Sym-
bolum,dodrina de Sacramentis,& qua finguhs die-
bus Dominicis auditis ex Euangelio,hoc eft, vt vno
dicam verbo,quam Prophct*,Chriftus & Apoftoli
docucrunt. Hoc verbum vult audin : crgo vult mi-
niftros ete & paftores , qui hoc verbum doccre pof-
lint.Nam cum det verbum,orTerat falutem, qua? hde
ex auditu percipitur,necciTarium cft, vt fint qui hoc
verbum doceant.

Verum quia non fetts cft doccre & audire vcrbu,
nifi cuftodiatur , addit Dominus : £tc»ftodtunt tllud.
Quid eft cuftodire vcrbum? Eft verbum auditum di
fcere , retinerc,ciquc crcdcre , & ex fide Deo veram
obedicntiam przftare.Ita Abraham pater nofter fc-
cit,audiuit vcrbum,retinuit,cique obeduut,& ex fi-
de tantam obedientiam prseftitit.quod potius,man-
dante Deo,voherit fuum vnigenitum fihum macta-
rc,quam Dci praeceptum viloare. Sed quis clt mter
nos,qui Deo hanc obedientiam przftat ? fihj volu-
mus Abrahz dici, fed nolumus patnsvcftigns inii-
ftere.Quid illis promittit , qui audiunt & obediunt?
Bcati,inquit,qui audiunt verbum, & c. B cati,id eft,
lunt ab omni mifcria liberi,a peccato & damnatio
ne.Beati , ideft,donati vita & gloria setcrna,per Ie-
fura Chriftum Dominum noftrum , qui cum Patrc
& Spintu fan&o viuit vnus Deus in lecula fcculo-
rum,Amcn.

ex pifctbtu auanturn volebat. Vt autem imp)etifunt,dt~
xit dtfctpulis fuis : Colligite au&fuperfiicrun' fragmentay
ne quidpcreat. Collegerunt etgo & impleuerunt duode-
ctm cophtnos fragmentorum ex aninaue pantbu- hordca-
ceis,aui fitperfiicranr hts aui comederanfllh ergo homines
cumvtdiJfent,auod lefus ficerat ftgnum , dicebant : Hic
eftvere Prophetatlle,qut venturus tfttn tnundum. lefus
ergo cum cognouijfct qucd venturi ejfer,t, ac rapruri tp-
fum , vt fhctrentip/Hm1{egem,/ect[]ii itCmnmmonttm
ipftfoluf.

ENAltRATlO TEXTVS.
Summa huius Euangelij cft * quod Chriftus do- ppZn«+
arinam,quam tradit Mat.o^j.Primum quarritc re- *
gnum Dci & iuftitiam eius ( ld eft , Dci ) & castera
adiicicntur vobis , hic facto fuo & cxemplo confir-
mat:vtnos verbo Chrifti & miraculo eius edocti,cu
ram vcntris abiiciamus , & fequdmur Chriftum ia
defertum,eiquc omncm curtm pro nobis rciinqua-
mus,iuxta dusmandatum.Pfal.37. 5 Jaciain Domi^
num curam tuam,& ipfe tecnutrict. Vult crgo to-
tumhoc Euangelium doccrc,quod,qui verbum Dei
audiat,ament & conferucnt,non fintpcrituri fame,
quiaChriftus eorumin fecuramrecipit.Loci trcs.
1. Quod Deus habeat curam tiiorum,qut (e ftquuntur.
1 . Orcumslamtet p rxfcntis mtracuh , & **m apud nos
vfui.

3. Fattum huim tttrht volcntis (hrislum %egem crta-
rc.ltcm de Chrtslt figa.

Subi

DOMINICA LvCTARE,-
Ioan.6.

) Oft hdc abijt Itfpu trans mart GaliU^uod cft T*
beriadisy&fc^tbaturcum turbamulta^uta vidf
1 ctui figna,aut fhcttbatfuperhis qut tnfirmabantur-
,Jqt autem in montttn Ufa& tbtfcdcbat cum dtfctpfi-
lis futsJrfhbat autem PafthafifiuA dtcs ludtorum.Cum
fusluhffet eroo oculos Iefus,& vtdt/fer, ejuod multa turba
ientret adfadtcttad Pht/tppumt Vndc cmemm fanesvt
edanttni?hocautemdtcebaitentanscum:ipfecmmfcte-
bat qv.U ejfet fnUurtu. Feffondtt ei Phtltppn, Ducento-
rnm denariorum panes nonfuffciunt eis,vt vmfijuifcjue pu
JiUnm autppiam acctpiat. Dtctteivnus ex dtfapults tp-
fius Andrcas.f ater Stmonis Tetrueftputrhtc^ut habet
a iinauepanes hordeaceos,& duospjjcesfed hacausdjut
tmertammultos: Dtxttautcmlefus, Facttcvthomtncs
dtfcumbant. Rrat autemgramen multum tn co loco.DtJ-

cub,erunt crgo vtrt numcrofirmc autnqHcmtUta. Jcce
ptt autcm panes Ufm , cum^cgrattas egtfet , dtftrtbut
dtfctpultsfuis, Dtfapnhvcro dtfcHmbcnttbHs.Stmtluer &

D E PRIMO.

Qax finf

In hac prima doclrina multa perpcndcnda fe of- Jjf^bfc'
fcrunt , quorum fingulaaliquam do<5hinam & ad-uan
monitione fuppcditanttvt funt Chrifti profedio,o-
pcratio,ardor turbse ad ipfum audicndum, qnid tur-
bam moucrit, quar vtilitas indc ad tui bam pcruenc-
rit, & qtiid nosabexemplo turba? & faclo Chrifti di
fccrc debcamus.

Profedio Chrifti narratur his verbis. Abijt \eftu *• pf«>fe'
trAns mart GaliUa^uod tft Ttbtriadts. Puit autcm Ti- Chii
berias vrbs in honorem Tiberij Imperatoris ab Hc-
rode extruda apud Iordanem. In hac profedionc
Chrifti , obfcruandus eft finis & exCmplum. Finis
fuit vt latepropagaret fuumEuangelium , doftrina"
& miraculis. Excmplum cft,vt nos Chriftum imi-
tctur,quifque in fuavocatione, non parentes nobis^
fcd nocle dieque per terram , per mare, noftra» ftu-
deamus vocationi rcfponderc. Neque hoc excmplii
cft miniftris verbiimitaridum tantum, fcd omnibus
iuxfa rationem,vocationis cuiufque.

Quid in hac profcdione agit Chriftus ? Marcus
cap.6.34-dicit,Chriftum mifertum fuifreeorum,qui**g.t^*
crant ficut oucs non habctcs Paftorem, & ccepit ccs
doccrc multa , Mattnaeus addit , quod tota die fuerit
occupatus in fanandis xgrotis.Hctc quatuor offerunt
perpendcnda.i.ArTcLtus Chrifti 2. Caufa iftius afte-
ctus.j.Quales fimus fine miniftcrio verbi.4.Quis fi-
nis miniftcrij.

Cum Chriftus miferetur turba7,rhQncmur» vt co- Mirerctoi
gitcmus,quam paterne fit erga nos affcclus^vr qui notulbx"
ihis calamitatibusafficiatur : hoc en\quod Apofto-
lus dicit ad Hcbr.c4.15.N0s habcmus Pontificc, qui
poteftcompatiinfirmitatibus noftris. Curaute mi-
fcrtus fit turbae , caufa fuit qua? narratur aMaico, Caufa N
Quia erant ficuti oues,non habcntes paftorem. Scd ftiuwVc-
qualcs funt oucs ilnc paftore ? Mifcrx cxpofitsc furu ^u**
&luporum iniuriis.Cumautcm hoc jdiceret Domi-
nus,populus pcr falfos doctorcs crat abductus a vcro
Dcicultuin vaiias fupcrftitioncs ,-; quar}Lm fructus
cft animarum intcritus-qucmadmodum nos olim \xi

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1439

ENARRATIO

144°

3- Ardor
populi.

• Quid

Papatu experti fumus,vbi pro vero cultu Dei ruerut
in Hcclcliam inuccta: horredae fuperftitioncs, vtin-
uocatio fan&orum , prophanatio Sacramcntorum,
purgatorium,& alix nuga?, quae hodic vtina in mul-
<tuale$ G- torum animis non rcfiderent. Hinc crgo difcamus,
mini&c- C ^uales *int homines fine minifterio vcrbi,ncpequod
zio vwbi. hnt veluti ouesin dcferto vagantcs:vbi omni mome
ro pcriculum graue illis immincat a furibus & lupis
imo.vtvno Vcrbodicam, Vbi non eft vcrbum Dei,
Finismir ibi nulla falus. Difcamus & hic fincm miniltcrij ver
nutcn;. bi. Homines finc vcrbofunt ficuti oues vag.mtes ii-
nepaftore. Ergo vcrbum eftillis veluti ba^uluspa
ftoralis , quo homincs c deferto ad fuum paftorem
congreg:intur.Eft & veluti pabulum , quo rcfician-
tur & alantur. Eft & remedium,quo anima? noftrae
fanantur. Brcuiter cftfcmcn immortalcpcr quod re
nafcimur ad vitam a?ternam,quando vcrbo praedica-
to credimus:quanta autcm fit diuini vcrbi neccflitas
hinc facileintelligitur.

Ardor populi ad audiendum Chriftum hic ctiam
indicatur.S^v^4/«>', inquit Euangclifta, ernn multt
tudo magna:ldquc in locum dcfertum procul ab vrbi
bus,vbi ncccibus necpotuscrat.Vidcmaximum ar
doretn,quo populus gcftit Chriftum audirc,vt nul
lam curam corporis fui haberc vidcatur : hora multa
pro?teriit,inquit Marcus.

Cur autcm Chriltum itafccuta fit turba, cxplicat
moucrit! Ionanncs m hodicrno Euangclio,cum ait : Quta vt-
debant ftgna cjuafactebat. Signa autcm fucrunt cun
tcftimonia potentiardiuina? in Chrifto,tum doclri-
na? qua?dam f gnacula,& fumma? bcneuolcntia? Chn
fti erga homincs indida. Nam in horum trium co-
pitationem dcucncrunt pcriigna & miracula qua?
Dominusfccit.

Ex hoc ergo,quod harc turba fit Chriftum fccuta,
c Pct"hoc pcrccpit comodu, quodis falutis fuae cojmitio-
nem deuenentrnam cum doctiinam luam quam orc
clocuit.ftupendis miraculis colirma^it, ridcm vcibo
adhibucrunt,qua fide illi omnes falunti funt,qui vfq-3
ad rincm pcrfeucraucrunt. Dcindc & corporalia bc-
ncficia pcrccpcrunt multi:nam fanauit malehaben-
tcs,quemadmodum rcferunt alij Eua^gelifta?.
«. Quid Quomodoiihuiusturbaecxcmplucftncbisimi-
nos ab tandum? i. Hanc tuibam imitamur,fi vcrbum Dci
turbx?ic diligenteraudiamus&eicredamus, conuicti mira-
fartuchri culis Chrifti, quib;;s vcritatcm fua? dodtrina? confir-
dcbcaaiut mawit.2.Tmiubiniurctiam hanc turbam in eo,cuod
regubea Chrifto Mat.tf.^cS.tradita? obediat, ita cnim
Chriftus ait, Qua?rite primum regnum Dci & iufti-
ciam cius,& caetera adiicicntur vobis. Hic ordo cft
diligcnter ab omnibus piis obic ruandus.Prima cura
debct ciTet rcgni Dci,& iufticia? Dci. Deinde ctiam
fuo Ioco pro vocationis ratione cft laborandum. Na
ita fcriptura aitjGen.j.jo.In fudore vuJtus tui vefcc-
ris panc tuo.Et in Pfa!.i28.2.dicitur» Laborcs manuu
tuarum manducabis.Paulus cjuoque dicit, 2.TI1C1T.3.
io.Quj non laborat,non manducct. Ita laboromni-
buspra?fcribitur,fcd iuxta ratione cuiufquc, alius cft
cnim labor,paftoris. alius agricoLr, alius regis , alius
Cancellai ij & Scnatoris.Vcrum caucdum eft omni-
bus,ne ordine inuerfolaborcnt,quod faciut illi, qui
primam quidcm curam ventris habent ,poftremam
vcro mentis.Qui crgo Magiftratum gerit,fic cogitct
Mcus Chriftus dicit , primum quonitc regnum Dci
& iufticiam eius,& poftea rcliqua huic vita? neccfla-
na :huicpra?cepto mciDomini obtcmpcrabo, cer-
tua quod vcre,quod promifit, fit prceftaturus vtut ra-
tio & mundus totus obmurmuret: & hunc ordinem
a Chrifto pra?fcriptum conetur cuerterc. Deus oues
pafcit, cur mc ipii obcdientcm non pafcerct ? Dat

j. Quid
indc

Ar^tica'
tio.

corpus,cur:non veftcm?dat animanrcur non cib-.an?
dat astcrna: cur non teporalia? Q^icunque ergo piu$
cOjdebethancregulamChrifti fequi. Qua?ntcpri-
mum regnum Dei & iufticiam eius , & c*tcra auii-
cicntur vobis.Veriim, proh dolOr! multi cotra hanc
regulam peccant. Primum enim qui non folum iph Correrti*
vcrbum Dei non audiunt.fed aliis impedimeto funt,
vt non audiant,^uemadmodumimpij mariti faciut,
qui fuas vxores a verbo retinent,auaricia? fua? Cxplc-
aae gratia. Hi fuo temcrario aufu irrumpunt in offi-
cium Dci»& Chrifti pra:ceptnm maligne contenunt:
vnde quicquid agunt,male fuccedit.Primum volunt
corpori profpicerc.-Deindc, fi quando vacat , anim*
cxiguam curamhabent.Colligo,inquit aliquis, vxo-
ri mcx & liberis. Recte facis , & probo tuum ftudiu:
natura enim hoc docct>& ratio didat,vt maritus vxo
ris & prolium curam habeat,& Paulus dicit, Qui ne-
"ligit fuos,eft infideli deterionfed collige iuxta Chri
fti regulam,& huiusturba? exemplu. Primum quarrc
regnum Dci.Deindc in vocationc tua fis diiigcns.Si
aiucr fcceris:libi.ri tui non gaudebunt cx tuis labo-
ribus.Nam malcdidus labor cft tuus : & maledictus
fructus laborum tuoru critmec proderit liberis tuis»
Eft autcm hoc dictum verifsimum.Ex male qu^fitis
non gaudet tcrtius hxrcs. Expcricntia docct quod
male a parentibus parta liberi vt plurimum cum me-
retricibus,in gancis,in potationibus:in contentioni-
bus & litibus abfumcre turpiterfolcat. Quarc fi pic-
tasnobiscordi eft, Chrifti regulam & huius turbae
exemplum imitemur: quod fi fecenmus fentiemus Admonf,
uberalem manum Dei crga nos.

DE SECVNDO.

Iam vidcamusprefcntis miraculi circumfiantias, MiraCUii
qux multa? funt. i. Primu Dominus dicit Philippo: circui-
V ndt ememtu panet vt manducent ht} Cur hoc additur ft*nU*'
ab Euagelifta?//of autevt dtccbat tentans eHmJioc cft>
vt expcriretur quid haberct fidei , qui antea viderat
aquam in vinum conuerfam ciTc in Cana Galilex-
i. Sed quid rcfpondct Philippus?Ducentorum dc-
narioru panes non fufficiunt cis,vt vnufquifquc mo-
dicum accipiat. Hic Philippus immcmor miraculo-
ru n,quxantca viderat,rationcm fuamin confilium
adhibct,quafi dicerct, Magna turba cft,rcquimur ad
cam fatnrandam magna pccunia,& nos nihil fere ha
bcraus,fruilra enim de pane emedo difputatur,deli-
bcratio fruftra adhibctur,du impoflibilitas impcdit.

3. Scd venit aiius difcipulus Andreas, & dicit, pue-
so rum adefle.q :i habeat quinqucpanes hordcaceos,&

1 duos pifces,fed hxc nihil ad tantara turbain: hic di-
fcipulus etiam defpcrat.

4. Sed qnid ad ha?c Chriftus?Dicit crgo eis?Facitt>
homincs difcumbere,quafi dicat,cumhocfitimpof-
fibile veftro iudicio,vt tata turba hic confcruari pof
fir,nc fame percat:Ego qua? illis dixi & vobis, Quar-
riteprimum rcgnum Dei,& iufticiam cius,& ca?tcra
omnia adiicicntur vobis,ollendam fado meam pro-
miffionem non efle vanam, vos faltem iubetc turba:»
vt ad comcdcndum difcumbat.

5. Hic difcipuli magiflro obtemperant , & viri nu-
mcro quafi quinquc millia fe ad comedcndum com.
ponunt,cxpcctantes miraculofam faturitatcm.

6. Cum ita difcumbcrent,accepit lefus panes ill°*
quinq-, hordaceos & pifccs,ar primum fa<5ta bcncdi-
dione , & adtis gratiis, diftnbuit difcumbcntibus,
quantum volebat. Poftquam autem faturati funt»
dixit difcipulis fuis:CohVitc qua»fuperfunt fragme
ta,ne quid pereat. Et illi obtempcrantcs collcgerunt
duodecim c^phinos fragmetorum. Videtis miracu-

lufri

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i44x

EVANGELIO RVM.

1442

W, quoChriftus fuam diuinam potentiam, fu-
am promifTionem & fuum ofticium confir-

tin? Quid nos hinc difcerc debemus? Multar fane
Doftrinse hinc peti poflunt.

1. Confirmatur id quod in primo loco audi-
uimus, videlicet, quod qui Chriftum fequuntur,
non fint fameperituri , quemadmodum iam audi-
uiftis.

2. Hocmiraculo confirraatur affe&us Chrifti
erga eos qui fequuntur , de qua re etiam in prima
do&rinaaudiuimus.

3. Confirmatur hoc miraculo,quod contra ra-
tionis iudicium Chriftus pofTit iuuare,quando vult.
Nam vt regnum Chrifti & regnum mundi funt di-
uerfa : ita alia ficri poflunt in rcgno Chrifti , quam
inregno mundi. Nam quiregno Chrifti pr*fi
det,omnipotens eft, cuius vellecft ficn : Omnia
enim aux voluit, vt inquit Dauid , Pfal. 115. 5- tecit
in ccelo & in terra. Cum igitur proponit nobis
Euangclium miranda Dei opcra, de refurrcftione
mortuorum , de vita arterna , de aeternis Impiorum
pcenis,& huiusmodi alia , non adhibebimus in con
filium rationem noftram , vt ab illa quarramus,
quid ficri pofllt, fcdfolum vcrbumDci interro-
gabimus. Si enim Deus aliquid dicit , mox veniet
nobisin mcntcm eius potcntia& veiitas , quia po-
tens eft, nihil eftei impoftibile, & quia verax, quic-
quid dicit,ratum & firmum erit.Dicit enim,ccelura
&terratranfibunt, verba autem mea non tranfi-

bunt.Matth. 14.35- . s .a. c „

4. Docemur & hoc miraculo & Chrilti racto,
quod Deus res modicas piorum augerc velit fua be
nediaione. Non eniminmagna rerum copia fita
eft faturitas : fcd in benedidione Domini, qua; fo
ladiuitesfacit. Vnde Chrift is, Luc* 12.15. Non
inabundantia cuiufque vita eius ex ijs qua;poni-
det.Et Dauid Pfalmo 122.fS.Et abundantia dihgen-
tibus te.SzpifTime accidit , quod pauper aliquis ti-
mens Dcum melius pafcitur pane & olcre,quam di
uesimpiuscxprecioiisferculis & dulciffimo vino.
Pauper Lazarus mclius p.ifccbatur micis,qua? ei vix
dabantur, quam diues epulo cx fuis delicatis cibis.
Hsecditigentercogitemus finguli,ac expe<9:emus
promiflionem Domini, vt nottris laboribus bene-
dicat , & noftrum panem augcat.Is cnim iuffit ora-
rc& dicerc, Panem noftrum quotidianum da no
bishodie.

5. Adhax docct nos Chrifti fa<5tum,vt vfurpaturi
diuina beneficia gratias agamus Dco pro fuo dono
& pctamus,vt fuum donum fua benedtctione con
fecrare velit. Crcaturacnim Dei fan&ificatur pcr
verbum & orationem,quemadmoduPaulus docet,
1. Timoth.4.5.Vcrum fit,vt multi, quia non agno
fcunt diuina bcneficia,& multo minus gratias agut
datori,vel in magna rerum copia finc eecntes , vcl
mngnaprcmantur paupertate. Quare hortor vos,
vt hoc Chrifti excmplum imitcmini, quotics bonis
Dei donis vti volucntis. Atque hoc fit didu de prac
fenti miraculo.Scquitur iam tcrtius locus.

D E T E R T I O.

&5S Cum vtdtjfent ( dicit Euangclifta ) quod leftufece -
ftl Cbl * ^ropbcta, fmjm

turJefi m mundum.lefm ergo cum cognomjfet, quod ve
turt tfim , vt raperentft&faccrentfc ^gem^ugtt *f

!>id rumtnmontemipftfoltti* < , *

l°f,nJ5 HicduoproponunturcempIa.Vnum turbar.al-
^TS tcrum Chrilti.ln turba duo videmu5>Vnum, quod

fafto tur-

exmiraculo agnofcit Mefliarn,id quod recte a turba fc».
faftum cft:nam Propheta Ifaias prardixit fore, vt cu
venehtinmundum MeiTias, magna miracula effct
editurus , per quac agnofceretur. Ha&enus erg6 re-
deiudicauitturba. Alterum quod videmus intur-
ba,cfterroriudicijturbar,qua?cumvideret cx mi-
raculo Icfu elTe MelTiam , voluit eum in Regem
creare.Sed Chrifti Regnum non eft mundanum,fi-
cuti ipfe Pilato dixit, Regnum meum no eft de hoc
mundo. Voluit quidem turba grata efle Chrifto,
fed nonfecundum fcientiam fuam declarauit gra-
titudinem. Vnde nos difcamus gratitudinem
erga Deum ab hac turba:verum quiailla crrauit
infaao,nosverbumDeipro rcgula gratitudinis
ample£tamur.

Cxtcrum cum Chriftus cognouiffet imperitum FugaChri
turbaezelumvolentisfein Rcgem creare,fugit in ftiquid
montem,&non patiturfe Regem a turbacreari. ™s^°-
Quid nos hinc difcamus??nw«w,quod modo dixi,
quodregnum Chriftinonfit mundanum: Demde
quodnullum honorem cxpeterc debeamus contra
noftram vocationem. Vnufquifquefit cotentus eo
dignitatis gradu,ad quem vocatus eft , & non iniia-
dat alicnam funfHonem gloria? cupiditate. Verum
hasc tria fpeclemus quifquc in fua vocatione. 1. la-
borcmus ftrenue in timore Dei. i. Non quaeramus
vulgt !audcs,(i quid boni cgerimus.3. Hoc fit noftru
r>ropofitum,vtDco&ipfius Eccleiiac fcruiamusin
timore Dci.Qui aliteragunt,nihil rede Fatiunt,of-
fendunt Deum,fuam fuf erbia produnt, quos Deus
faepe finithbi,vt ipforum ftulticia innotefcat,ac ita
fua? arrogintia? pcenas luant. Quod ne nobis quoq;
accidat,rogemus Deum, vtnosfuo Spiritu guber-
net.Cui foli & aeterno Deo fit honcy , lauS, & gloria
in fccula feculorum,Amen.

4 w

DOMINIGA IVDICA,
Iohan. VIII.

aVU ex vobis arguci me de peccatt ? Porro fi ve-
ritatem dico,cjuatc vos non credtdtflts mibt ? Qui
ex DeoeU^verba Dei audit: Propterea vos non audtslts,
qma ex *Dco non efits. Refponderune ergo l uddi ejr di-
xerunt et : T^onne bene dwmus nos , q uod Samarttanut
es tu,& "Dimomum babcs ? Et refpondit I efm : Ego 7)*-
monium non babeo , fedcobonefio Patrem meum , & ves
ignomtnia affectflts me. Ego autern non yuvo glortam
mcam,ej} cjui ejuarat ejriudtcet. Amen dtcovobisfft
ejuts fermonem meum feruauertt , mortem non videbit tu
jtternum. Dtxerunt ergoillt Iudai-.Nunc cognouimm
<juod Dtmomum babes. Abrtbam mortuus efi & Tro-
pbeu,& tu dtcU , ejuifcrmonem meurn feruauertt , nott
guflabtt mortem m aternurn. 7\(unqmd tu maior es pa-
tre noflro Abraham , qui mortum efi , & Propbeta mor~
tm funt ? quem tetpfum facis ? ^jfondet I eftts : Si ego
glorifico.-me tpfum , glorta mea ntbtl efr. £ si pater meufy
qui glonficat me , quem vos dicitis Deumveslrumeffty
& tamen non cognomslis eum , ego autem nom eum% ejrfi
dtxero quod non nouertrn eum, ero fimtlis veslrt mtndax:
fed nom eum , & fermontm cius f truo. Abrabam pa-
ter vefter exultauit , vtvtderet diern mcum.rp vtdtt at-
quegamfits efi. *Dixerunt ergo Judai ad cum,Quinqua-
gtma annos nondurn babes , & Abrabam vidiilt} Dixit
eis lefus , ^yimen amen dtco vobis , ^/intequam Abra-
bamnafceretur,egofum. Tolltbam ergo lapides ludai%
vt iaccrent in eum, Jefui a$tcm abfconditfit , efr cxi-
uit c Ttmplo.

PP. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ENARRATIO

i444

TEXTVS.

C.ocionis

H Oc Euangelium continet fingularem do&ri
nain deChnlto5& eiufde docTrina» oppugna
tioncmper Chriili hoftes. Quemadmodur» enim
Chriftus fuam pcrronam, officram & do&rinam de
f.ndit,& monftrat vcrum faiutis fontenv.ita Iudxi
Chnili hoiies ic opponut perfone>officio,& do&n
i\s Chriiti,& contra llljm agunt tribus armis , qui
bus Satanasinde vfq; ab initio mudi vfus eft. Arma
autem illa tna ha?c iuiit-Hypocnfis ( vdvaarns hci-
J^hcJfSop!iil"tica(Kragloff)tyranis(orfervold)Ha-
bet crgo hoc Euangeiium duplicis rcgni defcriptio
ncm,vuklicet Chnfti & Satana:. Vt enim Chriftus
hic fuura rcgnum tuet ur:ita Satanx fatcllitcs fui Do
mini pahcsagunt.Verum quia noitra intcreft po-
tius quid dicat Chriftus , quam quid contra fentiat
Satanas, ex verbis Chriiti duas dodrinas huius Eua
gclij proponam,& quidad fingulas refponderiht ac
feccnnt hoftes Chnfti declarabo.Loci duo.

/. Quod qucmadmodum (hriftm fy verus Mejfias,
tta ornnis qut cum non audtt,a Deo nonfit.

II. Quodqtti verbum Chrtftt feruat , a morte aterna
/.^r*rwr.Etinhisduabuspra:cipuis huius Euange-
lij doclrinis, contentioncm intcr Chriftum & Iu
caros exponam , in qua expofitionc muita? particu
lares doctrina: fc offcrunt.

D E P R I M O.

Prirr e doclrina* partes funt duar,Vna,quod Chri

' hTitfuj ftus fit vcrus M^us* Altcra ' <r,od ^ Cnriftum
fitvenw non audi-,a Deo nonfit. De priori parte ita habet
McHias. t c x t u s : QuU ex vobis arguct me de peccato ? St vcrita
tem dtco , cjuare vos non crcditit mtht ? Do&rinam
Chrifti reprchenderunt Iudan , quia Satanas & cu'S
mini/trioderuf.t vcritatcm. Chriftus fuam doctri
nom vita? innocemia , Prophctaium teflimonijs,cV
varijs miraculis confirmauit , vt & agnofcerctur a
Iudaris verus MeiTias eiTc , & ab illis ciedcrctur
Chriftoinfatutem. Cum crgo illi inftinclu Sata
na:,odio Chiifti , & amorc fuse f.iliae doclrinaj,
quam a maionb;.s acccpt rant,fc Chrifto totisviri-
bus opponcrent . ChriitJS contra fentien5,falutem
humanam,fjam innoccntiam,doctrinam & offic u
dcfcndir,vt faltem quofdam ex fuis hoftibus lucri-
faciat Deo,* a damnatioms prardpitio icuocct.Dc
innoccntia ergo fua? perfona? primum quxrir: Quts
Atgumen (in<\u'v)ex vobis arguet me dcpeccato} quafi diceret:
tum ab m paj^ N jxj jnter vo$ aD infantia mea ita innocetcr,vt
fuTper2 nemo vcftrum poffit mc vMius peccati arguerc.Hoc
fonx. autem curoftt proprium MciTar,quarc meMelliam
olim promiiTum non agnofut;s?Nam folus Meflias
cft abfq; omni pccc- to. Cum crgo ncmo vcftrum
potcrit me peciati conuincere,ftulte facitis,qui no
lolum mc nonagnofcitis Mtlf am:vcrum etiam mc
gurncma vtptccaroremcondemnatis. Hucadditde doclri
i certhu- na fua .5, vertt*;c>h dtco vobtsycurnon creditismthi}
dortanx. quall dicat i cum doarinam raeam innoccntia vit^
tcftimonio Prophetarum, & muHs miraculis ita
vrnm cile doccam, vt vditis nolitis , eam vcran
cifc fate^nini , curnon creditis mihi ? prorfusin
fjnus cit , tm id quod vcrum cfte nouit , tanquam
falfum pcrfequttur:fed ea cft natura hominum, qui
malcinllirutus :ft a pucro,difTic«lter ab eirorere-
uocatur :adeoa tcncris aiTuefcerc multum eft. Ve-
Doftnna rum hic quida Cluifto & a Iudasis difcamus ? A
Chrifto quidcmdifcanfomnes miniftri yerbi,vita
fuarrwnftitirere,& ita docere,vt nemo quicqua ha-

mi vel in vitn,vcl5n do^rina ^rgucrepolht.
Taraetfi emra folns ChriVpurus erat ab omni pec
catoJtamencquieiusEuangehumdocere voluntc"
frudu , debent publicis cnminibus carere. ^oet
enirarefledicit: .

Tnrpe eft dottori cum culva redargmt tp/um.
Q,omodo enim,quarfo,iaccrdos potator poti cor
oresrcprehcndcrc poterit?quomodoaudobit ico
cator fcortatores & adulteros caftigarc ? quornodo
auarus auariciam?t//,y4r/^ vfuram>contenitoftiS Ittes-
Superbus,fuperbiam damnjre? In lumrnarqui alios
vultarguerc,ipfcdebet eiTe fineculpa. Qui autcm
dicunt:Facite vt doceo,& nol; tc fac< rc, vt ago,non
funt Chrifti miniftri,fedSatanar.Nam nemo docc-
rc cenfcndus e^,nifi vita exprimat quod verbis do
cet.Ita cmm Paulus docet TimotheunvEfto forma
gregis,id cft,quod voce doces,vita exprirac,vt do-
(ftnna? excmplu viuuminre confpiciant auditores
tui. i.Ti.4.u.Vnde & dc fc Paulus dicit,i.Cor. -i.i.
Eftotc imitatores mci,ficut ego Chrifti-Dcide, q;:|
audiunt Euangcliu.debent ali juid ab his Iudzis di
fccre , non quide vt cum ill s fe Chrifto & fuis do-
doribus opponanf.fed vt eoru damnatione admo-
niripcenitcntiaagant,& Chrifti bcncficio faluetur

Dealtera parte primardoarina: ira ait tcxtusM.Qu^
Qui ex Deo efl>verba 'Det audtt , propterea vosnonau- n6 aU<jic
dttis , cjuia ex <Dto non cHu. Caufam aflignat, cur Iu e«PJ
dari tam maligne dodrinam Chrifti contemferint, n
vidclicer,quod non fuerint a Deo , fcd a Snrana. N6
loquiturhic de humana natura, qua? vere aDco
eft,fed de malicia hominum , quajeft a Diabolo:
harc enim malicia facit, quod hon^ines verbum
Dcinonlibenreraudianr. Hic vnufquifque fe exa-
minet,6V de fc ipfo ftatoar,num a Dco fit aut Dia-
bolo. Qui ctenim verbum Dei libcnier audir , ha--
bet teftimonium Chrifti quod fir a Deo, ccnrra qui
verbum contemnit& pcrfcqi.itur,vcrecfta Diabo
lo,tametfi hoc libcnter non volunt audire homint s
impij.Sed qucmadmodu hic luda?i Chriftf',q^i
hoc indicauit,perftqucbantur & calumniabantur:
ira hodie miniftros Euangelij perfequuntur,qtM vo
ccillorum dcdarantur a Diabolo efle. Qiiid ergo
hic dicunt Iudxi?Refponderunt & dixerut ei: Non ob-^.
ne bcne dicimus nos,quod Samaritanus cs tu,& da:
monium habcs?Hacelt ars 5atanar , quod quando
non poteft inficiari vcritatem , confugit ad conui-
cia:ita & hodie fit,quando non pcflunt homines ne
gare,quin verbum Deifir,quo illorum impictasar-
guitur,ftatim confugiunt ad conuicia , & aliqu.d
qua?runt,quod in miniftris Euangdij reprchen-
dant. ScdquidfacithicChriflus? Rcfpondet: Sgo Qhv^e
ddmomumnon habeo ,fed hononfco Pa<rem meum , & (?v^0'
vos v-hovorailis me. Ego autem non cjuaroglortam f> c>u
e/iqutjuxrat&tttdicet. In hac refponiione Chti-
ftus primum ncgat fc habere Da?moninm , qnod
,xeoconfirmat,quod qi acrat gloriam Dct , quod
nonficiunt , quip-ida c-m l^iabolo feccrunt.D^
mdc conuicium in Iudaeos retorqucr , cum inquit:
Et vcs tnhonorailts rne , qui Deum honoro. Qui
nim cosconuicijsafTiciunt , qui Dcum honorant»
a Diabolo eos duci necciTe cft. Prarterea cum ad-
dit : Ego non aut.ro glortam meam: cfiq\ i quarit &
^ic<if,remouet a. fc inanis gloriac cupidiratcm •^ ^ep0AI^•,'
infuoofficio Patri commendar. Exhac Chniti
refponfionc, miniflri verbitria difcant: f. JUi'rl
fcquantum fieri poifit aconuicijs quibus affician-
tur, ne illorum mrniftcrium vilefcat, vbi ipfi i"
contcmtum venerint. 2. Conuiciatoribns fua
peccata obijccre,quod non tam contrahomines,
^quamcontraDeumipfumbdligerantur. 3. Suam
y gloriam

^roat
"■ortc

^Uti

ti (

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

H45

E V ANGE

glonam no qusrcre,fed Dci,& certo fibi pcrfuade-
re,quod Deus ipforum innocentiam tueatur.

DE SECVNDO.

fetba Defecunda doftrmaitafonant vcrba Domini:
C,'a tsfmen amen dico vobts , Si fuis firmonem meum fir-
^-uaHertt.mortem nonvtdebtt tn aternum. H*c veiba
W funt bene pcrpendenda, quzfummum bcncncium
ChrilU etei homincs continent , videhcct quod
quifermonem Chrilti feruauerit , ,non fit yifurus
mortemin arternum. Vcrum quo hsc mehusin-
tellieamus , volo ordine explicare quid contineanr.
Primumeniro hic obfcruandum eft luramentum
Chrifti.2. Q-^alesfimusfincChnfto.3. Quidpcr
illuroconfequl liccat. 4- Qiiomodo benehcioru
.1 ChriftiDarticipesherivaleamus.
fSt ZelJeo pcrtinet, n confirmet no. de ve
* rittte Dei contraoranes huraanas & duboUcu do
flrinas.contra fenfi.m carn.s, «<]>»<>««> contn to
tum regnum Diaboli.quod Sophift>^hyp«r &
tyrann.de coti!Ut:non en.m fier. noteft , v. Fftius
Dei fallet , qni ti.no iureiurando fidem fu? dodti-

&"q|*. famus Cne Chrido t pcr Chriftum fit vt

P«ccati,

no^deamus mortcm iri «ernumtquarefine Chri-
fto arternz mortis fumus rei.Eft autero, vt quadru-
plcxvita,ita& quadruplcx mors.

/»ri«M vita elt natur* , qua natnrahtcr in hoc mu
do viuimus. Hxc vita bona quidem pcr fe eft,quia
cft donum Dei, quod promittit in quarto praccc-
m0:fedvariatproconditione hominum. Abraha-
moquidefuitbona,quiais ea vfus cft in glor.am
Dei^Ncroni vcro fuit roal*,quia eft vfus eft,cum in
contumcliam Dci , qui eam dcdit, turo in fua ipfius
coderonatione.HukTit* natur.lt W;^^
natutalis,qu* roala quidem pcr fe eft,quia cft p«na
peccati:fedproconditionehoroinum
vt Abrahamo h*c roors Fuit tranfitnsad vi aro roe
liorem,quare ei bona fuitiita Neroni fuit lanua ge-
henna?,igiturei malacrat. , .

S*Jb vita eft pccccati,qua fclicct viuit pecca-
tuminhomine,& regnu per concupifcentias (uas
vt in omnibus impijs. Hxc perpctuo mala ctt.quia
ad damnationem tendit. Huic opp.mitur mors
peccati,qua mortificatur pccca wm in nob:* , quod
fic.quando&vcrapanitcntiaae tiraorc Dei viui-
mns.H*c mors peccati femper eft bona, quia tran-
fituseft advitam aetcrnam. .

Terrta vita eft gratt* , V* viult Chnftus in no-
bispererariam :hasc feropcr bona eft,qun cft do-
num Dei, & via ad gioriam. Huic opponitur roors
grati*,hoc eft,priuatio gratiaf.quod ht, quando re-
Ibirour in pecdtW* abijcimus fidcm.Ha.c fempe^
eftmal3,quiaeftviaadgr-hcnnam.

Qutrta vita eft v ta a?terna , qua pij viucnt cum
Dco & Angdis in zterna beatitudine harc v.ta ma-
xirr cbona eft.Huic opponitur mors aBterna.ou*
eft irterna danatio.huic morti «ternje obnoxi, funt
omncsfincChrifto.-nifienim Chnilibenefic.o l

hac morte libcrerour,erit nob.s perpetuuro p cccan
ftipcndiuro:ficut Paulus dicit ^"^.Tfsergo
fumus fmc Chnfto,hoccft,roifcri,daronati , & ru

iternx mortis. u ri<

Sed qualesper Chriftum euad.mus? Hoc Chr.
ftnsiuramentoaftruit, nim.rum quod ,b artern.
S,m"'- morte Uberati donemur «crna v.ta , W quaer.t
<ri eaudium finefine. ,iim ,,rnir

*?»■» S Quomodo Chrifti beneficiorum reddimur pa
tieipS?RerPoBd«hoc Euangehura: Awmhm»

LIORVM, 144^

dico vobis,fi cjuts fimonem me*m firuduerit-, nonytde-
btt mortemintternum. In verbo igitur Chniti ma-
gnus thefaurus eft : qui hoc fcrua;, habet Chn-
ttum,qui foluseftviaad vitam. Quid clt f ruare
verbum Chrifti ? Eft illudaudire ,.illud difccre, cicj;
credere, iuxta illud,qui credit in Filium,hibet vi-
tamarternam. Quan ? quia qui credit , iuftificatur
fide fua,hoc cft, abfoluitur a peccato, donatur iufti
tia Chrifti^&acceptaturproptcr Chriftum advi-
tam actcrnam.Quiigiturvitaro aeternam cupit,h^c
obfcruet quae iam dida funt,viuat in perpetua pce-
nitentia,audiat verbum Chrifti, ei credat , & vfque
ad mortem in fide pcrfcueret:ita futurum cft,vt h?c
naturalis mors fit llli tranfitus futuraad a-ternam

:am. ...
Sed quid Iud*i dicunt ad hanc Chrifti falutarcm iudxom
doarinam ? chriftus diar.QutcHshdterttfermonem
meum,nonvidebttmortcT*. IuJ*i refpondent : nunc
ccgnontmus quoddxmontum babes , s>bnhm mortuus
e/rdr Propheu , & tu dtcis , St cjuis firrnoncm menm
firuauertt , nonguslabttmortem m Aternum, nnntjutd tu
mMores Abraham patrenoslro ,qu. mortuus eft , &c,
juemteipfumfacis} quafi dicerent : Si fermo tuus
adco cft crFicax,vt te audientes no guftent aiternam
mortcm, fanc maior es Prophctis & Patriarcha no-
firo Abraham , qui mortui funt: fed hoc eft falfum:
non enim cs maior Abraha. Eft igitur falfum quod
dicis, qui cuftodierit ferrooncm meum, non gu-
ftabit mortem in setcrnum : quarc blafphcmus in
Dcum es, & habes da?monium.chnftus rcfpondet Rcfuti-
& ait : S/ egoglortfico me ivfum.glona mea nulla eft { fci «>°-
licet vcftro iudicio>/r P ater qut ghrtftcat me Seri-
tentia horum vciborum cft , Fillus vnigcnitus Dei
tft maior feruis Dei& FUijs Dei adoptiuis ; Ego
fumFilius Dci vnigcnitus, quemadtnodum Patcr
ipfedemetcfhturvoce fua & opcribus. Prophe-
ix autem & Abraham funt fcrui Dci & filij Dti a-
doptiui.Qoarefumego maior ,'quam Abraham tk
Prophetacmon cft ergo mirum, (1 fcrmo meus eft cf
ficaciorquamillorum. Deinde Sophiftica funt vfi:
naro quod chriftus dixit dc a-tcrna morcc , illi dc
naturali morte interpretati funt , fed malignc. Qiia Altcrum
rc chriftus pergit eos rcprehcnd. rc diccns:Sx Mxe- ^&utjf
ro cfuod non noiu eum , ero ftmilis vobts mendax. l^am blu™
vos dtcitts , vos noutffc quern nonnoutftts. Sed quid eft
noftc Deum ? eft i.lcirc quis fit , ncropc Patcr, Fi-
lius,&Spicitusfanctus.i.credcrcin illum.3. iuxta i-
pGus voluntatcm vitam inftituere. ( Tertium

Verumquialuda-i de Patrc AbrahanTo gloria- mcmbru
bantur, pergtt chriftus oftcndcre, qiiara vana fit rcfuutio
ifta iadantia, & ait : ^Abraham pater veslet exulta- m%'
uit , vt videret d.em meum , vtdtt drgauifis r/?.His vcr
bistriadocct chriftus: 1. Quod fucrit , antcquam
alTumferit humanam , naturam, nempe ab acterno,
a?ternus Deus. 2. Q^od Abraham in fc crcdidc-
rit : nam crcdcre in chriftum , cft fpirituaJitcr chri
!tum videre. Videtur autem chriftus triplicitcr.
Spiritualitertantum , vt Abraham,& nos ,qui in il- cimodo
lumcrediroiis hodic.Corporalitertantiim, vr Iudari chnftus
vidcrunt iplum,qui hic cu co colloquct>antur.l_,or-
poraliter & Spiritu3htcr fimul , vt fandi , qui cum
Chriftointcrraverfati funt,&eosqui creduntpoft
refurrcclionem mortnorum. Prima cV vltima vifio
eftfalutaris.^.DocetChriftushis verbis,quod Iud^i
non infiftant veftigijspatrisfui Abraham , de quo
adeo gloriantur.Nam Abraham agnouit Chriftu,&
in eum credidit,& gauifus cft dc co. ludxi aute nec
mChriftum crcdunt,ncc de illogaudcnt , imo po-
tius Chriftu danat,quare falfo gloraitur de Abraha-
mo.Scd quid rcfpodct ad hoc Iudei? Quinquagtnt*
Pp. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

H47

ENARRATIO

wmos nondumhabes , & Abraham vidis~ii}zc fi dicc-
rcnt : Abraharo mortuus eftante duo millia anno-
rum & vltra:non igitur ipfum videre potuifti , qui
*.efpo«- nondum fuifti. Chriftus rcfpondct '.^yimen amen
Uo chn- fa0 vofaSi anteptam Abraharn firct , ego fum. Tria
apertede Chrifto doccnt hxcverba. i. Quod
fit verus Deus. 2. Quod fit vcrushomo. 3. Quod
Deus & homo in Chnfto non fint dax pcrfonar,fed
vna tantum , diuina pcrfona , qua» humanam natu-
. . ram aflumfir,vt fieretviiftimapro mundi peccatis.
finai^di Scd qnid ad hoc Iudan? Tttlermt laptdes }vtiacerent
fputatio: in ettm.Hic dcfcribiturextremum rcfugium Satana»,
hthVco- quo^ fft vis & tyrannis. Ha&enus egeruntcontra
nJtus. Chriftum conuitijs,hypocrifi,Sophiftica: nunc tan-
dem arma capiunt.Sri Chrtslns abfcondit fe,& exitde ,
templo. Quo fa&o duo docet. Vnum quod Ecdc- j
fia diuinitus cuftodiatur aduerfus tyrannidem Dia- j
boli&mundi.Altcrum,quodnon velit fuum vcr
bum,ncc fe in fuo verbo efle apud cos,qui ipfum pa
lara perfequuntur: fedtantum apud eos,qui fercci-
piunt&amant. Huicvcro Mediatori cum Patre,
& Spiritu fan&o , fit honor , laus & gloria in fe-
£hla feculoruro,Amcn.

III

^tfenfio

144*

1 Hofanna n ■

DOMINICA
Matth.

PALMARVM-
XXI.

Arguracn
tum.

P«rtes.

Otm appropmquajfent Hierofoly-
mts^&c.

ENA.RRATIO TEXTVS.

HOc Euangeliumbis in anno legitur , nempe
Dominica prima Aduetus,& Dominica Pal
marum:fcd non eadcm de caufa.Na Dominica Ad-
ucntuslegitur,c]uia Prophetia Zachariae cocionatur
in co dc nduentu Chritti in mundum , cjui futurus
erat Rcx & Saluator in fe fperantium.Hodie autem
lcgitur propter Hiftoriam , qua» hoc die geila eft,
ncmpe fexto die antequam paterctur.

Summaautcm Euangelij eftjquod Chriftus fuper
afinam & p ullum eius addu&os per difcipulosfe-
dens,cquitauit vcrfis Hierufalem , cui populus ac-
clamabat, Hofanna filio Dauid,& palmas ftrauerut
in via & vcftes fuas.Deinde quod ingretfus eieceric
cmcntes & vcndcntes,&c.Loci funt tres.

/. Defcriptio regis Chriffi, & fegni.

II. *De ciuibus hmus regu & eorttm offtcio.

III. *De ifs qu& in templo conttgeruntt pofiquam eo

Chrtfius eftingrejfus.

D E P R I M O.

De hoc Iege Dominica prima Aduentus , qui
ibieft fecundus locus.

DE SECVNDO.
Hic fuit tertius Dominica prima Aduentusvn-
de petaturcxplicatio vfque ad paragraphum de vfu
Aducntus.

D E T E R T I O.
Tertins locus efthiftoria eorum,qua: contigerut
in templo,poftquam eb Chriftus ingreffus eft.Hejc
Hiftoria in quatuor partes diftribui poteft , q funt:

I. EiebHoementium&vendentiuminTemplo , &
eita fatliratio.

I I. Sanatio claudorum & c&corttm in tcmph.

puirorum clarnanttum j

Ito nautd.

II II. Fremitus principum /acerdotum & Scrthrum
aduerfus Chnftum.

DE PRIMA PARTE.

Narrat Euangelifta , quod Dominus ingrefTus
fit templum,& eieccrit cmcntes & vendentes.D^0
de quod cauflam fui tadti addat,cum inquit: Domus
mea domus orationts vocabitur , vos autemfectftistl-
lam jpeluncam latrom.ln fac5co tria perpedenda funt.
1. Fadioccafio. 2. Fadum ipfum. 3. Significa
tiofa&i.Occafiofaaifinc inexplebilis auaricia fa-
ccrdotum,quiideo hacc ordinarant , vt qui vcllent
offerrc , haberent ad manum venalc , quicquid cu-
percnt. Horum auariciacum fit damnanda , cauerc
fibi dcbent miniftri Euangclij, ne artes cxpilandi
plebemqu2rant:quemadmodu in Papatu factu cft>
vbi MifTas, indulgentias , & alias nugas habuerunt
venalcs in propriam &aliorum daronationcm. 2»
Perpendcndum eft Chrifti ftc5tum:na hoc fa#o te-
ftatur fe Rcgem,fummum Pontificem,& diuini cul
tus prarfidem etTc: Alioqui priuata autoritate manu
non admouilTer.fed vocetantum dolorem aniroi de
elaraflct.Hoc fadu Chrifti imitari debent & magi-
ftratus pius,& prxfides cultus diuini, ne cxtet in ic
plis Chriftianorum pollutiones cultus diuini. Ahj
quibus no eft ca autoritas,dcbet dolere, & voce tc-
ftari,cj> cultus diuini corruptelas improbct.j. Signi
ficatio huiusfadicft pcrpendenda : nam vt tcm-
plumpollutum erat.ita fignificauit fpiritualcm fo-
re templi purgationem per fuam mortem & refur-
rec5lionem gloriofam

Ckrift*

ipfum-

Dcindc in caufla huius fac5ti , qua? exprimitur

hi- Caufa* fti .

fcc vcrbis : Domus mea dornus oratiomsvocabititr ,vos
autem erc.duo difcamus. Primum quod templum
vifibile fit fedes diuini cultus. Etfi enim omnis lo-
cuscftpijs tcmplum, fiquidem licet vbique l>cunt
inuocare:tamen templum communis locus eft , in
quo conuenire & prccari,& alia,qua? ad pictatis ex-
tcrnam difciplinam attinent,cxercere oportet: Ai-
terum,vt noshabeamus tcmpla deftinata cultuidi-
uinoin honore, & feruemus ca munda ab idolis &
idoloru culf u.Veru adeo,proh dolor! adhxrct mul
tis Papiftica fupcrftitio,vt neidolu dc fuo teroplo
tolli pcrmittantjSed dc hac re alias plura.

DE SECVNDA PARTE.

Sccunda pars rcrum geftarum a Chrifto in teplo ch»^
eft,quod claudos & csecos ad fe venientes fanauit: mI
quo fado teftatur primum, quod fit verus Mcflias.
Nam ProphetaIfaiaspracdixit,vtcum venilTetMef
fias,talia miracula ederet. 2. Significat hoc faftum
officium Meffir,quodeftdeftrucre opera Satana?:
namcummorbum tollit Chriftus, caufam ctiarn
amouet^caurTa autem morbi omnis , cft peccatutn.
3. Vfum templi indicat fymbolo , quod co dcftina-
tum eflc debet,vt nos a fpiritualibus morbis purgc
mur,quod fit dum verbo,quod illic prajdicatur, crc
dimusj&crcdctesabluimura pcccatis ooftris fan-
guinelefu Chrifti, ficut Iolunnes dicit, Sanguis
Iefu Chrifti emudat nos ab omni iniquitatc. Io.i.7«

DE TERTIA PARTE.

Cum pueri damarent in templo Hofanna filio facd**
Dauid,& obiurgarcntur a Pharifa?is,Chriftus puero pietai«
rum patrocinium fumit,& eorumfadum fcripturg tu
teftimonio coprobat.Nonne le'giftis,inquit, ex orc

infan-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

EVANGELIORVM.

1449

ti infantium & la&entinm perfecifti laudem?
Da Hic habemus quod dilcamus ab vtrifq; , hoc eit
apueris&aChrifto.Apueris primu difcant noftn
pucri Chriftuagnofcere 67 praedicarc.Chnftus enim
cum dicit,rcgnum ccelorum pertinercad pueros,^
fe&o vult pucroru fide & voce laudari & celebrari,
fcd proh doioi! multi funt pueri,qui no foliim igno
rant Chriftu, verueria adeo corrupte funt educati,vt
nihilaliuddidicerinr,quam iurarc,mcntiri,turpitcr
loqui,& alias ncquitias excrcere, qui non folum ipfi
aliquando fua? neauichf dabtmt pccnas , vcrumetia
parentes ipforum a Deo punicntur,qui pucros ipfis
in pietate erudicndos dedit,adeo facrilege neglexe-
runt. Deindc difcamus a pueris Chriftum conflteri
in mcdio hoftium eius.Hic aderant Pharifa:i,&Scri-
bar prarcipui gubcrnatores Reipu.iftius,qui Chriftu
pcrfequcbantur & irafccbantur omnibus, qui Chri-
fto aliquem honore exhibuerunt.Verum hacfeui-
tianonfuntabftcrriti pueri,fed quo magisprohibc
bantur,eb magis clamabant,ea enim cft vis hdei , cj>
vbicunq; ftt,non poffit cclari , fed feroper prorum-
pat in Dei laudes.Hoc officium ab omnibus rcqui-
ritur,umaillud Pauli diau.R6.io.io. Cordecredi
tur ad iuftitUm,ore fit confeffio ad falutem.

A fafto Chriftidtfcamus primu , quod vclit cos,
qui fibi crcdunt,tueri.Deinde,quod cxeplo Chriiti,
rationevocatiGnis,debeamus innocentia aliorum
tucri,& pra?cipuc patrocinio noftro pns adeflc, ne
ab impiis opprimantur.

D E Q^V A R T O.

^piotu Fremitus principum Siccrdotum & Scribarum
■fe aduerfus Chriftum.longeantc pronunciatus fuit vo
a* aud" ce Dei & ProphetarutNa cum Deus Gen.3.i5.pra?di
CCut,rc- cit forc>vt fcrnen fcrPcntis calcaturarojitScmemu-
licris

H5°

pro'

fecuturi. —

Iudaroru aduerfusChriftu Spiritu pr*uidct,cum iait.
Quarc fremucrunt gentes,& populi mcditantur ina - j4o
nia?vcrumctia ex dicto Gcnefis promittit futurum, |
vt femen mulieris,id cft, Chriftus, & omnes in illu
credentcs fint fuperaturi Satanam & ipfius membra.
Qua autem in rc confiftat lfta vidoria,Dauid m eo-
dcm Pfalmo indicat.cum ait:Beati omncs,qui con-
fiduntin eo.Quare nosSatana» & eius mebrisrenun
cicmus , & firma fiducia recumbamus in Chriftum
v.ictorem Satana? & donatorcm xtcrnx vi,tx,cui ho
nor & gloria in fecula, Amen.

COENA DOMINI,
1. Corinth. XI.

EGo accepi a Domino, quod & tradidi vobis, <?uod
Dominx* lefu* tn eanotle, aua tradttM e/i, acceptt
panem:& pofauamgratia* cgttfet,fregtt,ac dtxu^cct-
pvc,cd>te.Boc meum efl corp^uodprovobusfragttur,
hocfhctte m mei commemorattone.Ad eundem rnodumz)
pocHlumjcralla ccena,dtcens:Uocpoculumnouum tesla
mentumeftinmeofangmne: boc fhcite auottefcunq. bt-
bcruismmet comemorattonem.Q^ottefcun^. emmcome-
dtrtttspanem hunc depoculo hoc btberttts , mortern
Dorntm annunciabttis , donec venertt. ftajuejutj-
anu edtrtt panem bunc, aut btberit de poculo Domtm

temhomofetprum^ficdepanetlloedat^^

edtt , & bibitynon dtiudicans corpus Domini.

ENARRATIO TEXTVS.

Hoc feftum idco infiitutum cft,vt hiftoricj inftitu *G™.«-
rionis Ccena» Dominicarhocdie in Ecclcfia tracte- nishums
tur,quo verushuiusfacrx Ccenaevfus intclligi pof- frcramcn
fit. Nam cum Chriftus pridie antequam pateretur,
hanc Ccenam inftitucrct, mandarum dedit difcipu-
lis,vt hanc ccena in fui conferuarent mcmoria.Qua
re neceiTe eft,magnas c\' grauc s cauias eftc,cur ncccf
farium fit huius Qcznx inftitutioncm magni faccre.
Nificnim caulTasinftitutxhuius Cocnac diligenter
perpenderimus,non poflumus fatis admirari falua-
toris noftribonitatem,quicum cffctin grauiffimo
dolorc propter immincntcm mortcm, voluit tamen
hanc inftituerc & eam commcndare Ecdefia; in fir-
mifftmum Sacramentum noftrce falutis pcr ipfum
parta?,in quo perpetuo conferuarctur fcedcns intcr
Deum & homine fanciti fanguine Chrifti memoria.
Vcrum vt nos poffimus de hacCcena diftinaius do
cere,proponam tres locos,quos hoc temporc cxph- «
cabo per Dei gratiam.Loci tres.

Infituta huitu Ccena circumflantia.&fignijicationes
vnde colligetur eiiu plena defcrtytio.
Vera & legtttmaprobatio eorum^dhac Cocna vti-

hter vti volunt.
. Verus v/us /egtttmajue meditatio huius C cen&>

DE PRIMO.

Mult* circunftantiar funt in hifloria inftitutio-
nis huius Ccsn^,quas ordinc ex tcxtu proponam. circuftan
Prima eft temporis: ita enim habent vcrba textus: ;^pus.
Dominus nofter lefus Chnftur in eanoUe qua tradebatun
Nam dic Iouis fcro,antequam die Veneris fcqucnti
crucifigcretur,hanc Ccena inftituit,vnde duo colli-
gamus.Primu,quantu ncceiTc eft fuiiTe amorc Chri-
fti crga nos,qui cum fcirct fc poftridie paiTurum,vo
luit tamcn hanc pcrpctua fuorum bencficiorum me
moriam inftitucre.Altcrum, quod huius Ccenaece-
lebratio dcbeat a nobis fieri in vcra pccnitcntia,que-
admodum poftea rurfus dicetur.

Secunda circumftantia efl dc conuiuis, qui fucrunt i.Couiu*
inhacCcena.In eaprsfuit Chriftusradcrant difcipu
liboni & mali.Boniquidcm fuerunt infirmi valde:
malus fuit folus prodiior ludas. Hinc doccmur,
quod Chriftus vclitfemper adcfTe huic Ccena! , &
quod Ccena ha?c pcrtineat ad difcipulos Chrifti,
tametfi impij quoquc fe immifcenf.ccdit tamcn hxc
Ccena illis in iudicium & damnationem , qucmad-
modum poftea rurfus dicetur.

T tfrrKjcircumftantiaeftbencdiftionis.nam accc- 3. Benedl
ptopancgratiasegit. Sifilius Dci antc vfum rcrum ai°'
agit gratias,quid nos dccet?

Quarta circumftantia cft clcmcntorumrnam panc 4.Elen.e-
& vino vfus cft in huius Coenar inftitutionc. Qucm- ,a-
admodum cnim homo externus alitur panc & vino:
ita fpiritualiter intcrnus homo alitur corporc & fan
guine chrifti.

^«wrucircumftantia cftrcrum , qna; inuifibilirer s-Resfi-
adfuntin hac ccena .*vt funt vcrum corpus & vcrus8D,fieatx*
fanguis Domini noftri Iefu chrifti.

S^wcircumftantia eftmandatum: mandatenim*- Mandi
vt Ecclefia perpetuo hunc ritum celebrandx Ccenoe tum'
rctincat:f/oc/^<:irc,inquit.

Septima circumftantia cft fcedcris noui ^hic calixi7'*atdil%'
inquit,no««»2 teftamentum eftin meo (anguine. cur au-
tcm voceturharc ccena nouum tcftamcntum,poft-
cadicetur.

Pp. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i45i

ENARRATIO EYANG.

s.Finisin 0U**a circunftantia eft finis inftituta? Ccen** qua?
lhiutio- his vctbiscxptimitur.hocfh.itejn^uitiinmeitecorda
ms* ttonern,hoc eft, quotiefcunq. vtimini hac Ccena,mc

moriam beneficiorum,id clt , Paffionis & refurre-

dionis mea? recolite,& annunciate mortem meam

donec veniam.

T^ona circunftantiaex octaua fequitwr,nimirum
canapcr Q> celcbratio huius ccenae pcrtincat ad adultos tan
tinct. tu,qui poiTunt doceri de morte Domini, & qui pu-

blicc gratias agcre pofTunt Domino pro bcneficiis

fuis.

n. Ux funr circunftantiar huius Ccena» diligenter

Jioncs"" perpendendae.Nunc qu* fint huius Ccenac fignifica
tiones oftenda.na vt agnus Pafchalis plures habuit
figuificationes in veteri teftamento: ita & ha?c facra
Chrifti Ccena,qu£ in locura Agni Pafchalisfuccef
fit. Vt ergo Agnus Pafchalis i. admonebat popu-
lu dc bencficio olim praeftito, id eft,de libcracione
aferuitutei€gyptiaca.z.C6firmabatfidcvtcntiu.3.
Adumbrabat rutura viairaaChrifti.4.Perpetuifce
deris inter Deum & homines typuserat. Ita ccena
hxc habet quoq; varias fignificationes:idq; partirn
rcfpectu prarteriti teporis,partim pra»fentis,partim
futuri,partim a?ternitatis:quas fignificationes nunc
exponaquapoffum clariffime. Dcusadfit &mihi
doccnti & vobis audientibus,vt in Dei gloriam ce-
dar,& in noftn falutarem inftru&ionem.
i Kef e- c^ %nifica"° ccena» rcfpe&u prarteriti tc

JtuVxtc poris? fi tempus prseteritum refpicimus,eft ha?c fa-
riti tcpo. cra ccena comemoratio quardam hiftorise de paffio
nc Domini , iuxta chrifti mandatum : hocfkcitein
met commernorationem. Quotiefcunquc crgo vel ipfi
accedirausad coenam, vclalioqui interfumus cce-
nx cclcbrationi,dcbcmus mcminifTc mortis,fcpul-
tur#,& refurrectionisDomini.

Qua: eft fignificatio ccena? refpe&u prsefentis tc-
S.r? Cn poris?Primu fignificat nos vniri &incorporari chri
ito, idq; fpiritualitcr. Ita cnim Paulus docct, cum
ait.-calix benedicYtonis cui bencdicimus,nonne co-
munio fanguinis chrifti eft? p3nis que frangimus,
n6nnecommunio corporis chrifti eft,hoc cft,co-
municatio corporis&fanguinisDomini facit no*
habcrequandam comunionem cum chrifto.nein-
de fignificat,nos quoq; vniri inter nos fpiritu chri-
fti,qui vna hanc ccenam comraunicamus.cuius co
municationisfymbolum vnus panis cxiftit,vt Pau-
lus teftatur,cum ait,Quoniam vnus panis,vnu cor-
pusfumusmulti. Quemadmodum enimpanisex
multis compacius cft granis:ita qui vna communi-
cant,in vnum corpus,cuius caput eft chriftus,fpiri-
tualiter coalcfcunt : atque ideo Paulus hanc chrifti
ccenam vocat communionem. Hinc quidam ex fan
c"tts Patribus ait,cccna dicitur communio : i. Quia
communicamus per ipfarn chrifto.2. Quia partici-
pamuscius carncm & diuinitatem.3 Quiacommu-
nicamns & vnimur inuiccm per ipfam.

Dcindc fignificat harc ccena nos fpiritualiter ali
& fuftentari corpore & fanguinc chriOi. Vtenim
panis & vinu corpora humana nutriunt,augent, co -
feruant,exhilarant.-ita corpus chrifii &fanguis alit,
augct, confcruat & exhilarat animas noftrasad vita
seternam,modo vera fidcs in nobis fcntiatur.

Quae eft fignificatio huius ccena? rcfpe&u futuri
j Futmi. teporis?Ha?c facra ccena fignificatjfj) virtusccorpo
ris chrifti rcfufcitati ex mortuis,noitraquoquecor
pora olim refurgent,vt fiant coformia gloriofo cor
pori chrifti.Vndc PaulusrSi chriftus rcfurrexit , &
nos furgemus,vt fruamur pcrpctua prarfentia chri-
fti corporis in omni arternitate.Vnde quidam fan-
c"H Patreshanc ccenam vocarunt viaticura,quiaad-

monebant ante mortem fumcntes hanc ccenam, 9|
chriftus ciTet in ipfis via ex his zrumms ad ztenu
bcatitudinem. , . A - ztcIni-

Quz eft fignificatio ccenar Domim refpectu ftcr
nitatis?Eftperpetuum fauorisDei crga homincste
ftimonium,nulio tcporc mutationi obnoxiu,ac pr
ptcrca vocat ipfe Dominus hanc fua Ccena nouui
ftamentum,vt cj> nulli vetuftati vnqua obnoxiu n •
to Verum vt hoc intelligatur clarius, dica breuiinrn^
quar in omni teftamento concurrant , & quonio
illa quz in omni teftamento concurrunt,etiam ni
adfintcadhaec quid fit nouum teftamcntum. Xefan*
Inomni teftamentofuntquinq;:i. tcftator qm tipaIltt.
faritTeftamentu.i.Bona qua: teftator legat.5.Vri-
pti haeredes.4.Morstcfhtoris.5. conditiones ieruaKoui te,
darafcriptisharredibus.Inhoc nouo teftamento tc ^«
ftator eft Chriftus:haereditas vitx artcrna; poHeili^
Hxrcdes funt Filij Dei,id cft,omnes qui c^dunt in
Chriftum:Morsteftatoris Chrifti intcrceffit. Nam
mortuus eft & fcpultus,& refurrexit tcrtia die.Con
ditioncsfcruand«afcriptisha;redibus funt, vt 1
Chriftu crcdant,ei'que obteperent, ac vitae mnocen
tiam tucantur vfq; ad fine,& fi lapfifucrint in pccca
tum,feriam aote mortem agant pcenitentia.Hmc
quid fit nouum Teftamentu concludamus hoc rno-
do:Nouum teftamentum eftfcedus a?ternum , lao'
citum morte tcftatoris Iefu Chrifti, de gratia Dei,
retniffionepcccatorum&donatione vitar *wnX'
promiiTa oranibus gcntibus & popuhs in Chriitum
crucifixum credentibus.

DE SECVNDO.

eilh

Jcgitirna

Paulus dkir.Vrobetfiipfnmhomo^pcdepaneh
cdat>& de Caltce bibat-.nam ?ui ederit tndtgne , attt <jni F°coarrUIfl
btbertt indtgne, indtcium fibi edit & btbtt. Hxc verba qui adc*
Pauli quatuor confirmant.i. Quod vfus Ccena: in na acce-
Ecclefia debet effe.Z. Qnod fit neccilaria ante vfum
huiusCcenarprobatio. 3. Quod indigne vfurpans
hanc Ccenam gi -juiffime peccer. 4. Qnod ha?c cce-
na tantum porrigc-ia fit iis, qui fc probare pofTunt.
De fecuqdo tanrum dicam , vidclicct quomodo v-
nufquifiuie fe probare dcbcat,qui hac Ccena vtiliter
vticupn.

Quomodo ergo dcbct fe probare , qui hac Ccena
vult vti?Hoc Paulus docct.2.cor.i3.5.his verbis:vos
ipfos jpbatc^num fitis in fide:vos ipfos probate. aii
no cognofcitis vofmctipfos,c|, chriftus fit in vobis/
Ex quibus verbis intclligitur}rj> ifta probatio in hoc
fira cft, vt vera fcntiatur fides & chrifti praefentia in
nobis,hoc cft,vtplanioribusverbis dicam-is jpbat
cft,& digne acccdit ad facram chrifti ccena,qui re-
uercnter in timorc Dei,in vcra pcenitentia , in vei a
fiducia,&cum pio propofitoad hanc ccenaacccdit:
& c6rra,qui fine reuerentia,fine timorc Dei,fine ve
ra pcenitentia,fine vera fiducia, & cupropofito pec
candiaccedit,is indigneaccedit,non diiudicans cor
pus & fanguine Domini,& fibiiudiciu manducat,
quare omnisquiacccdit hanc ccena , & habetani-
mum mancndi in fuis peccatis,is blafphemus efi,&
cum Iuda Sacramentum fumit.

Vt autc rudcs homincs no tcmere prsefumant hac
ccenaadirc,vtilis cftinftituta difciplina cofeffionis
&abfolutionisin Ecclefiis noftris.Na hxc difcipli-
na multu iuuat ad hoc,vtg,s fe legirime^pbare poffit»

V cru vt de cofcffione & abfolutionc rccte iudica
re poffimusrPrimu fciendum eft,cj> vt duplcx cft co-
fcffio:Ita & duplex abfolutio. Vna cofeifio cft cora
Deo tantum,cum videlicct quis fuum pcccatum co- ^ Confcf-
ra Deo confitetur,agnofcit \t pcccatorc,& petit ve- fio corafl»
niapropter chriftum : finetali confeffione nullus dco.
r ^ adul-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

H53

P A S S I

adultus faluatur.Sic cofelTus cft Dauid,cum inquit:
Miferere raei Deus,quia peccauitibi,neintresin iu
diciu cura feruo tuo,quia non iuftificabitur in con-
fpeftu tuo omnis viuens.Sic & Daniel confe(fus eft,
quando ait: Peccauimus,& inique egimus cum pa-
tribus noftris.Sic publicanus, quando non audebat
eleuare facie in ccelum:fedpcrcufsit pe&us fuum di
cens:Deus propicius efto mihi peccatori.Huic con-
«Wolutio feffioni refpondctabfolutio,qua:fitperfolum Deu:
& hxc fit quando homo credit promiffioni gratui-
tai.Quicunq; enim credit,eft a peccato iuftificatus,
id eft,abfolutus a peccato.Na cum peccatum fit dc-
fectus a lege & voluncate Dci , cum obligatione ad
£ternamorte& dauatione, eritprofc&o abfolutio
libcratio hominis credentis ab obligatione ad arter
na morte &danationc.Sic abfolutus eft ManafTe,Da
uid,Latro in cruce,Magdalena.Ita nos quotidic ab-
fo\uimur,quando dicimus ex vero cordercredo re-
miffioncmpeccatorura, & cum precamurex fide,
Remitte nobis debita noftra-Hoc diftum fit de pn-
mo genereconfcffionis & eiufdcm abfolutionc.
^Confcf Alia confeflio eft difciplins,cum homo confilij
^difci- do&rin* & cofirmandae fideifua: caulTaaccedit mi
niftrum Ecclefiae,agnofcit fe peccatore,pctit confo
latione.cupit erudiri verbo Dei,quo ipfaus confcic
tia tranquilla reddi pofiit. Hic minifter verbi dcbct

pW,

n,qu...,

bet vicia,que. in eo animaduertit,ipli lndicare:
oftedere ei magnitudine irx Dei aducrfus impceni
tctes;& rurfus fi cofitens dolet ob fuum peccatum,
& proraittit emendatione,debet eum cofolari prO-
*i>Llu • miffionibus Euagelij : & fi dicat fe promifhonibus
credere,debct ei mimfter chrifti nomine teftari, #
habeat Deu propiciu,& annunciare illi remifsionc
peccatoru in nomine Patris,& F.lij,& Spmtus fan-
di,cu fcria admonitione de peccato in polterum vi
tando,ne pofteriora eius hominis fiat peiora pnon
KW r bus. Atq. hxc fmt dida de fecundo, confefsionc pu
Subu. blica,\ abfolutioncquar ei refpodct.oe cofefsione
S?p,u Publica, & abfolutione publica alio tepore dicendu
cft.Ite" de cofcfsione q fit fratrib», quos oftcndim .
DE TERTIO.
Iam rcftat, vt quis fit vcrus vfus , & qu* fit huius
facra? ccemc legitima meditatio,dicamus. cumer-
. co hajc facra Chrifti Ccena,fit Sacrametum noftrar,

ificconfitetur,erudire:& fi nouit ipfum,dc-

debet

per vidima Chritti,rcdetionis,ha»c ordinc funt mc-
ditanda& fcrio «ftimanda in huius facrar ccenae
pcrceptione.

Pnwo,in mente cominationib venire dcbet caui
famortis chrifti,nempepcccatum generishumani,
Rom.4.Mortuus eft proptcr peccata noftra.Efa.53.
Pcrcuftit cum proptcr iniquitatcs nofiras.

S<rrW*,cogitandus cft finis vi&ima? Chrifti, qui
cft,vt nos rcdimerct a iure peccati & mortis.z.cor.
5-Eura qui non nouit peccatum,fecit peccatum , vt
nos fieremus iuftitia Dei in ipfo.i.Joh.i.Sanguis Ie
fu chrifti purgat nos ab omni lniqunate.Ioh.i. A-
gnusDci tollipeccatamundi.

Terno, exprzuantia huius vi<5tim* cogitandum
cft,quanta ncceiTe eft fuifte irapci aducrfus pccca-
tum:qu^nonpotuithoftiiscxpiari,n»fi hoftia filij

Dei vniceniti. ... .. _ .

Ojf^.cogitandacft raaxima mifencordiaDei,
qui vobit nos miferos peccatores m gratia recipere
propter Filij fatisfactionem.

£«»i/i,cogitandus cft inge^s amor Filj D«,qui na
tura^ humana alTumta voluit ficri viftima pro nobis,
& in fc dcriuare ira Dei,& iuftiti* oei cruqs fuppli
cio fatisfacere.H*c oronia vult nos cogitare HHus

O D O M I N I. 1454
Dci,cu iubet vt ha?c ccena fiat in fui recordatone fruftuj
Cum harc ira meditamur, cx cbntemplatione ux hlLs"™
Dci nafcitur contritio,ex cogitarione mifericordia auatib-
& piacularis vidima»,fides:cx quibus gratiaruadioj ms'
confeffio,patientia,& aliae virtes,de quibuJ hsec cce
na nos admoncr. Breuittr, vt lpfe Filius Dej nobif-
cu foedus facit,c|, nos clemenrer recipiat:Ita nos vi-
cifsim cu ipfo fcedus facimus,cj, eicredamus,& Bc-
neficia ei'grati accipiamusrcj? vt vcre faciam^donct
nobis hui9 ccena? inftitutor lefus chriftus,cui cu pi
tre&Spiritu fact.fit honor & gloria in fccula,Ame.

PASSIO DOMINI NO-
ftri Iefu Chriftijiuxta ordinem hifto-
ri2Concinnaca,ex collatione qua-
tuor huangeliftarum.

ET cum Hjmmm cecimjjent , egreffus Iefey
ibaty vt folituf erat, trans torrentem Cedron,
in montem 0 liuarum. Secuti funt autem tllum &
Dtfcipult.T unc dicit illis , Omnes vos fcandalum
patiemini in me in illa nocle.Scriptu eft evim: Ver-
cutiam paftorem^ difpergentur oues gregts Poft
quam autem furrexero,pracedam vos tn GaltUa.
refpondens autem Petrus aittlli, etfiomnes (can<-
dalum paf fifuertnt in te , ego tdmen nuncjuam
fcandalurn patiar. ^yiit illi lefus , Amen dtco tibi,
cjuod hodte in nocle hac,priufquam gallus bis ceci
nerit,ttr abnegabis me.AtilLe vehementtui dice-
batt \mo fi me oportuertt commort tibi,non te abne
gabo. Simtltter autem & omnes dtfcipult dice-
bant.

Tunc venit lefus cum illts in vilUm, qu& dici-
tur Cethfemani,vbi erat hortusjn quem introiuit
ipfe & dtfcipuli eius.Nouerat autem & Judaspro
dttoreius locum, quiafrequenter lefus conuenerat
illuccum dtfcipulis futs.Tunc lefus ait illis.-Sedete
htc donecvadam & orem illtc. Et affumptofecum
Petro rjr Iacobo & lohanne duobusftltis Zebeddi,
ccepitexpauefere,dolere,&grauttcr angi. Etdi-
ctt tllts,Triftis eft anima mea vfque ad rnorte.Ma
nete hic & vigilate mecum,orantes ne intretis in
tentattonem.EtprogreJfus pufillum ab eisferme ad
iaclum lapidis,pojttifq . gentbus,procidit infaciem
fua proftratus in terra,^ orauit,vt fi pofttbtle effet
tranfireta fe hora,dicens : Abba , Pater mi,omnU
pofsibilta funt tibifipofsibile estjranfeat a me ca-
lix ifterveruntamen non ficutego voloyfedficut tu.
Etvenit ad difcipulos^rjrrepertt eos dormientes,cjr
dicit Petro-.Simon dormis\^deo non potutjlis vna
hora vigtlare mecum ? Vigilate rjr orate,vtne in~
tretis in tentattonem. Spiritus quidem proptus efl^
fed caro infirma.Rurfus altera vice abiit ejr orauit,
dicens ; Patermi,fi non poteft hiccaltx tranfire l
me,nifibiba illumftat voluntas tua. Et reuerfm
nuenit illos iterum dormtentes. Erant enimoculi
eorum grauati,ne que fciebantquid refponderent.
Et relicJis illis , iterum abtit, ejr orauit tertib eun-
dem fermonem,dicens,Paterfi vis, transfer Cali-
cem hunc d me : verumtamen non mea voluntat,
fedtuafiat.

P p. iiij.

■

1455 P A

^dpparuit autem illi ^Angelus de ccelo confor-
tans eum. Et correptus labore ,prolixius orabat.Et
eratfudor eius ficut gutufanguinis decurrentes
in terram.Etcum furrexijjeta deprecatione,venif
fetquead dtfctpulos fuos , rcperiteos dormientes
pr& mceftitudine.Et ait illis: Dormite pofthac, ejr re
quiefcite,quid dormitis? Sufftcit. Ecce appropin-
qaauithora,(jr Fi/ius hominis traditur in manus
feccatorum. Surgite, eamus , ecce appropinquauit
qui me tradtt,orate autem ne intretis in tentatio-
nem

Etcontinuo adhuc eo loqttente,ecceIudas vnus
e dnodecim,accepta cohorte ejr miniftris a Pontifi-
cibus ac Pharifets & fenioribus ejr fcribts, antece-
dens turbammultamyventt illuc cum Uternis ac
facibus,cum gladiis ejrfuftibus. Dederatautem hic
ptoditor commune fignum illis dicens : Jguem-
cunque ofculatusfucro,is eft,comprehendite tllum,
& abducite caute. \efus itaquefciens omnia,qu&
ventura erantfuper Je,procefsitac dixit eis:quem
qu&rit&ReJponderunt eiilefum Nazarenum.Di-
cit eis \efus , Ego fum. Stabatautem ejr \udas qui
prodebat eum cum ipfis. Vt ergo dtxit eis , ego
Jumy abierttnt retrorfum rjr ceciderunt in terrarn.
Iterum ergo interrogauit eos : Quem qu&ritts?
\Ui autemdixerunt , \efum Nazarenum. Refpon-
ditJefus: Dixtvobisy quod ego Jlm. Si ergo me
quAritisftuite hos abire,vtimplereturfermoqucm
dtxerat : Ex iis qttos dedtfti mihi non perdtdi
quenquarn. Et appropinquauit lefu \udasy vt of-
cularetur eumy confejiimque accedens dixity Rab-
biyaue,ac deofculatus eft eum. Dtxitquc illi \cfus,
Amice ad quid ades ? luda , ofculo ftlium homwis
prodts \ 7unc accefferunty ejr rnanusjuas iniece-
runtinlefumy ejr comprehenderunt eum. Vide-
tes autem if,quictrca ipfum erant, quod futurum
erat,dixeruntei : Domine percutiemufne gladio?
Simon ergo Petrus , cum haberet gladium, edu-
xiteum, rjr percufsit fummi facerdotisferuum,cjr
abfcidit auriculam eius dextram. Erat autem no-
menfcruo Malchus. Refpondens autem \cfusatt,
Stmte huc vjque. Etait Petro ? Immittc gladittm
tuumin vaginam. Omnes enim qui acceperint
g/4dium,gladto peribunt. ^n putas , quod non
pojftmnunc rogare Patrcmmeum , ejr exhtbebtt
mihi plufquam duodecim legiones angelorum\ an
non bibam calicem,quemdedit mihi Pater? <£up-
modo ergo implehuntur fcriptur&l quiaftcopor
tetfteri. Etcum tetigtffet aurtcu/am feruiferua-
uit eum. ln illa autem hora dtxit \efus ad eosy
qui venerant ad fc princtpes facerdotum & magi
ftratus templi ejr feniores : Tanquam ad latro-
nem exiftis cum gladits & fuftibus ad comprehen
dendum me , quotidie apud vos fedebam docens
ifi temp/o , & non extendtftis in me manus. Sed
h&cefthora il/a vesira ejr poteftas tenebrarum,
vt impleantur fcripturst.Hoc autem totum fatfum
eft,vt complerentur fcriptur*\ Prophttarum.j unc
difcipult omnes relitto eofugerunt. Et vnm quif
pUm adolefcetulus fequebatur illum, amifttss fin

S S I o »«0

done fuper nudum,&cbprehenduntillu adoicfce-
tuli.llle verorelicia findone^nudus effugttab tllis.

Cohors igitur ejr tribunus ac mintftrt \udaorum
comprehenfum lefum /igauerunt, & abduxerunt
eum ad ^nnam primiim.^ylnnas erat focer Cai-
ph^qui eratPontifex anni illius. Eratatttem Cat-
phas is,qui confdium dedcrat lud&is,quod expedi-
retvnum hominemmoripropopulo. Etduxernnt
eum ad Caiphampontificem, id cftyprtncipem ft'
cerdotum, vbi omnes furnmt facerdotes ,ftribd &
feniores conuenerant. Sequebatur atttem Iefum
eminus Simon Petrus rjr altus dtfcipultss vfjue ad
atriumpontiftcts. Difcipulm autcmille erat notus
\ponttftci , ejr introiuit cum \efu in atrittm ponti-
\ficis. Petrusautemftabat ad oftium foris . Exiuit
I ergo difcipulus ille alter, qui erat notus pontipch
! rjrdixit oftiari<e,&introduxit Petrum.Stabant au-
| tem ferut & miniftri , quiprunas congefterant tn -
'ferius in medio auU.quiafrigus erat,£r calefacie-
: bantfe.Erat autem cum eis Cr Petrus,stans 6 caie
\faciens fe, vt videretftnem. ^ydncilla ergo fumnn
facerdotis, qu&eratoftiaria,adlumen Petrumfi
calefacientcm intuita,defixis in tllum oculis dixtt.
Et tu cum \efu eras. Num & tu ex difcipulis es ho-
minisiftius\ Atille abnegauitcoram omntbus di-
cens-.Mulier^non fum, non noui ii/um , nequejcio
quid dtcas.

Ponttfex ergo interrogauit \efum de difcipulis
fuis & de dottrina ipfius. Refpondtt ei\efus : Ego
palam locutus fum mundo. Ego femper doctti injy
nagoga (jr in temployquo omncs \udaicontteniunt
(jr in occulto locutus {um nihil. <£uid me interro-
gas\ \nterroga eosyquiaudieruntyquidlocutusfim
tpfts. Ecce hi Jiiunt qua dixerim ego. Hxc autem
cum dixiffet^vnus aftiftcns mintfirorum dedit ala-
pam \efu,dicens:Siccine refpondes pontiftcti Refpo-
dtt ei Ief us:Si male locutus Jum,tcftare de maloftn
bene^cur mec&dtslCMtferat eum Annas vinclum
xd Catpham ponttficern.

Stabatautem Stmon Petrusin veftibulo, & cale
faciebatfe. EtpuftUumpoftprimam negationem,
cum exiret ad ves~hbulum,gallus cccinit , ejr vidit
eumaltera ancillay ejr rurfum ccepitdicere iis , qui
asiabant tbi . Et hic crat cum I efu Nazareno. Di-
cunt ergo ci: Num ejr tu ex difciptdis eius es\ Et a-
lius dtxtt,rjr tu de it/is es. Etiterum negauit cttm
iurcturando,dicens:Hemoynon fum,fed neque no-
ui hominem. EtpOitpufi/ium, interttallo interietfo
fere vntus hora, , alius qutdem affirmabat cum iis
qui as~tabant,dicens:vere & tu cx illis es. Nam &
GattUus es , {jr /oquela tua te manifeftum factt.
Dicit eivnus ex feruis Pontificis, cognatus eius cu~
ius abfciderat Petrus auriculam-.Nonne ego tevi-
di in horto cum tllo \ tunc cospit execrari ac peie-
rare,non noui homine ijtum , de quo dicis.St con~
tinuo adhuc illo loquente gallus iterum cecinit, &
conuerfus Dominus intuitus eftPetrum,& recorda
tus eji Petrus verbi Domini \eftt ,qui dixeratei,
priufquam gal/us cecinerit bisjter me negabis, &
egreffus foras fleuit amare.

Vrin-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

I457 D O M I N I, 14)8

Principts auttm factrdotum & feniores&to- peregrinorum.Et innotuitfmnibus habitantibus

tum conctlium quarebant falfum teftimonium
contra lefum, vtmorti eum tradepent, & non in-
ueniebant,etiam cum multifalftteftes acceftffent,
non entm erant fatis idonea testtmonia. Noutfif \
me autevenerunt duo falfi teftes, & teftimonium \
falfum ferebant aduerfus tllum, dtcentes:Nos au- ;
diutmus eum dtcentem, Ego pojfumdiruere & di- \
ruamtemptum hoc Dei,quod eftmanibusfactum, 1
&trtbtts dtebus aliudfne mambus faftum ex- ,
truam. Et ne fcqutdem fatts idonea eranttesti-
moma itlorum.Etfurgensfummusfaccrdos tnmc
dtum, interro^abat lefum dtcens : Wjbit reffon-
des\CurtHiaduerfum te dicunttefttmonia> lefus j
autem tacebat.neque quicquamreftondebat.Rur-
fus princeps facerdotum interrogauit & dictt ttlt,
Tu es Christusfittus henedtat ? ^ddiuro te per ^
Deumvtuum,vt dtcas nobts an tufts Chrtstusfi-
Itus Det. Dtctt tllt lefus.Tu dtxiftt,egofum.Verum '
tamendtcovobts: ^modovidebittsfittum homi-
nisfedentemadextrisvirtutis Dei, & ventetem
innubtbus cceti. Tuncprinceps facerdotum ab~
fcidttvestimenta fuadtcens.-Blafphemautt, quid
infuper egcmus tefibusfEcce nunc audtftis btaf
tpbemtameius,qutdvobtsvidetur? lllt veroom-'
' nes condemnauerunt cum,dtcentes:Reus eft mor- 1
tis,Tuncviriquitenebanttefum,tltudentes ei,ex '
fueruntin factem etus,& colafhis eum Cdciderut. ■
^tuvero cum obtexiffentfactem tllwjatmas tn \
faciem ews dcderunt,maximeferui,dtcentes'.Va-
tictnare nobts Chrtfte,quts cfttlle qut tefercufttt?
Etalta multa conuitiantes dtcebant tn eum.

CMane autemfacioconuenerunt omnes prin- J
cipesfacerdotum &Scrtbd , fentorefquepopult ac 4°
totumconctltum , & tnterunt confltum aduerfus
Iefum,vt eum mortt tradercnt. Et duxerunt eum
in confdtum fuum , dtcentes:Num tu es tlle Chri-
ftus? Dtc nobis. Et att iltts,St vobts dtxero,non cre
dttis, quod fi etiam tnterrogauero3 non reftonde-
bitis mthi,neque dtmittetts . Ex hoc tempore ent
filtushomtntsfedcns a dextris virtutisDei. Dixe
runtautemomneSyTu ergo esfiltusDci? guiait
Vos dtcttis me effe. At illt dtxerunt : guid adhuc
deftderamus teltimoniurnUpft entm audtutmus ex
ore etus. Et furgens vniuerfa multttudo eorum
vvnftum abduxtt lefum a Caipha infrdtorium,
tradtdttque Pontto Pilato prdjidt.Erat autemad
huc mane.

Tuncvidens ludas , qui eumtradiderat, quod
damnatus effet.foenitentta ducius,retulittrtgin-
ta argenteof principtbus facerdotum & femori-
bus,dtcens,Peccaui trades fangutneminnoxiurn.
K^it illidtxerunt, gutdadnos ? Tu vtdebts. Et
froicttis argenteis tntemflo,rece(?tt,dr sbtens la
quco fefuftendtt.Suftenfus autem crcpuitmedttts,
Cr ejfufafuntomnia vtfctra eius. Prtncipes autem
facerdotum aCceptisargentets,dtxerunt:Non Itcet
eos mittere in corbonam, quiaprettumfangutnts
tft.Conftlioautem intto,tmerunt extlltsargenteu
mcrcede tmquttatis agrumfiguli^fcputtuum

Hicrofotym* , ttavt appelltrcturager tllejingua
ittts vernacula , Aketdama^hoc eftyager fangut-
nisjvfquc in hodiernum diem.Tunc implePttm eft>
quod dtctum eft per leremiam Vrophetam diccn-
tem: Et acceperunttriginta argenteos pretium <t-
fttmatiyquem aftimAtum emerunt a filiis lfraet,&
dederunt as in agrum figult , ficutconftitutt mihi
Dominus. lud&t autcm non tntroiuerunt in pra-
toriurn ne contaminareturjed vt ederentpafcha.
Exiuit ergo Pilatus ad eos foras^y dixit. guam
accufationemadfertts aduerfns homtnem hunc?
Reftonderunt & dtxerunt er.St. non cffethic no-
censj)audquaquam tibitradtdiffemus eum.Dicit
ergo eis Pttatus: Accipite tum vos,ryfccundum lc-
gem vcftram iudicate cttm. Dtxerunt crgo eilu
ddi: Nobis non licet interficere quenquam. Vtfcr-
molefu tmpleretur qttem dixit, fgntftcans qua
morte ejfet moriturus.

Cceperunt autem illum grauiter accuftre fum-
miftcerdotes& feniores de muttts}dicentes:Hunc
dcprehcndtmus eucrientcmgentew, acvetantem
tributa dare Cafari , & dicentemfe ChriHum rt-
gern effe.lntroiuit ergo iterum in prdtorium Ptla-
tus,dr vocans lefumjnterrogauit cum, dtcens:Tu
es ille Rex ludaorum ? Refpondtt lcfut ftans antc
eum\Atcmetipfo hoc tu dicis,an altj dtxerunt tibi
de me? Reftondtt PtUttts : Num cgo Iuda-usfum?
Gens tua ejr pontifices tradideruntte mihi , quid
fecifti?ReJpondtt \efts: Rcgnummfium non eft ex
hoc mundo. Si ex hoc mundo effet regnum mcum?
miniftri mci vtiquc decertarent , *e traderer \u-
dais. Njinc autem regnum meum nonefthine.
Dixit itaque ei Pttatus : ergo rex cs tu:ReJpondct
\efus:Tudicis^ego fum rcx. Ego tn hoc natus fum,
Cr ad hocvcnt tn mttndum^vt tcstimonittmferam
veritati. Omnis qui ex veritate c/t,audttvocem
meam.Dicit ei Ptlatus : guid eft veritas? Etcum
hoc dtxiffetfiterumprodtttad luddos, & dtcitets,
Ego nihtl inuento noxa in hoc homine. Etcum ac-
cufaretura principibus facerdotum &fe»iortbu*
nthilreftondtt.PttatU) autcm rurfus tnteirogau.it
illum dtcens.Non rtfpodes qutcqnam^ tcce quam
multa dtcunt aduerjumte teftimonia, non audts?
Et non rcfpondtt ei ad vtlum verbumjta vt mira
retur prtfes vehementer. <^4tittiinuattfcebant,
Commomt populum docens per vniuerfam \u-
daamyexorfus a Gatttda vfque ad hunclocum. Pi-
latus autem audita rnenttone Gattlda , interroga-
uit,nurn homo Gatttaus effet.Etvt cognouit,quod
adHcrodts ditionem pertineret, remiftt eum ad
Herodc,qui & ipfe Hterofotymts cratper idtepu6.

Herodes autem vifo \efu,gauifu* eftvalde.Te-
nebatur enimmulto tam tcmpore cupidttatevi-
dendi illum^eo quod audtret multa de eo,ejrfpera-
bat fe fignum altquod vifurum ab eo. \nterroga-
batautem eum multis fermonibus. ^t ipfe nihil
eirefpondcbst. Stabant autem principesfacerdo-
tum & Seribd acrttcr accufantcs eum. Spreuitau-
tem illum Herodes cum exercitibus fuis. Cumque

4 m

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i459 P A S

Utuftffet, indutum veste alba remiftt ad Pilatum.
Etfacltfuntamict interfe Pilatus & Herodes in]
eodemdte,nam antea ftmuttates tnter eos inter-
cejferant.

Pilatusautem conuocatis principihts Jtcerdo-
turn ac Magifiratib/is ejr plebe,dixttad illos : Ob-
fulishs mtbi httnc hominem quaft auertentempo-
pulum,ry ecce cgo coramvobts interrogans nul-
lum crimen tnuenio tn homine isto,ex his dequi-
bus accufatis eumfed ne Herodes qutdem. T^am
remifivosadillnm, & ecce nihddignum morte
actum est et. Emendatum ergo tilum dtrnittam.

Infestoautem neceffe habcbat & confueuerat
prafes turbs. dimtftere vnum vtncJum quemcun-
que poftutaffent. Habebant autem tunc vtncium
inftgnem,videltcetIatronem,qui dtcebatur Barra
bas,qui cum fedtUonis autortbus coniettws fuerat
tn carcerem.qutperfeditionemquandam tnctui-
tate fattamhomicidiumpatraueranr. Etcam ac
clamaffet turba,coepit flagitare,vtfaceretquemad
mcdum femper fecerat ipfis. Itaque congregatis
illts rejpondtt Pilatm \confuetudo eflvobts, vtv-
num dtmitfam vobis in Pafha.Vtrum ergo vultis
dimtttam vobis?^>arrabam,an lefum regemtllum

, aestans (bineamcoronam frpurpureum palltum.
1 Et dtctt ets:ecce homo. Cum ergo vidjfent eum
ponttfices d mintjtrt,clamabant dtcentes .uuct-
figetcructfige.Dtctteis Ptlatusuucipite eum v*S&
crucifigite. Ego entm non tnuenio in eo caufam.
Rejponderttnt et ludm: Nos legem habemmejje
cundumtegem nostram debetmori, quta EiUum
Deife fectt.Cum ergo audiffet Ptlattts huncjermo-
nem,magtstimuit. Ettngrefuseft iterurntnpra-
tormm & dicitad Iefum, vnde es tulleftts autem
refponfum non dedtt ei. Dicit ergo ei PtUtus: Mtht
non loqueristNefcis quodpotestatem habeamcru-
cifiyndi te , 6 potestatem habeam .ibfoltttndt te.
Refponditleftts:Non haberes potesiatem aduc>ju>
me v//am,ntft ttbt datum ejfet ±f»pernts,proptcr-
ea quimetradtdttttbtmatmpeccatum habet. Ex
evquitrebat Ptlatus abfoluere ettm.ludtt atttem
clamabantjicentes t St hunc abfoiueris,non es a~
mtcus C*fms. guifquis fe regemfacttjontra-
dicitCaJart.

Pilatusautem cum audiutffethuncfermonem,
produxitforas Iefum, fcditquepro tribunaUloco,
quidtctturltthoftrotos , Hebratce autemGabbata.
Eratautemparafceue pafcha horafermefexta.it

dtmtttamvobts<VarraDam,anie}umregemtuum\ :^M« c»r«r^ rT T,f t rI ^hant
lud.orum^UmtnrM \dtcttIudAts:^erexvefter.lihautemcM

propter irltdtamtradtdt^ V T^l/^

dotes, Sedcnteautemtllopro tnbunali ,mifttad
eumvxoreitts, dicens : Nihtlttbi cumiuftoillo.
Mutta enim pajfa fum hodie in fomnts propter
eum. Prtncipes autemfacerdotum & feniorcscon-
cttaueruntturbas perfuadentes vtfibt pottusdi-
mitti peterent Barrabam , Jcjum vero perderent.
Rejpondens autem pr&fes, ttit iliis : ftritm vultis
vobts e duubiu dtmtttamfEJ exclamauit ftmul v-
niuerfa turb,a dtcens-.Tolle httnc,fjr dimitte nohts
Barrabarn.Iterum autem Pilatm locutttsejt ad eos,
volens dtmtttere Iefum,& ait. Ouid igitur vultts
fstciam lefu, quem dicitis regem \udxorum ? ^it
tlli rurfumcLmauerunt omnes\Crucifige,crucifi-
ge eum.Vte autem tcrtio dixitad tllos-.guid entm
malt fecit ? T^jtilum crimen capitde comperio tn
eo. Casttgatum ergo dhnittam illum. ^tilli
magis damabant,duentes\OuCifigatur.Et ivsta-
bant , voctbm magni t poftulantes vt crucifigere-
tnr : & inualcfcebant voces eorum & fummorum
Jacerdotum.

Tttnc ergo apprehendit Pttattts lefum ejr flaget-
liutt. Mdttes autem prdfdis abduxerunt eum tn
tro in atnum.quod eftprdtorium,& conuocant ad ,
eum totam cohortem,exutumque tnduuntpurpu- j
ra ftue chlamyde coccinea, cjr pletfentes corona de \
fpinis tmponuntcapitt eim , dantque arttndtnem ,
in dcxter im eiw,&genu flexo ante cum,illuden ■
tes eicoeperunt falutare,dtcentes:^Aue rex ludso
rum.Etdabatei atapas.Etcum expuiffentin eum,
acceperunt arundinem & percttticbant caputeitts
(jr pofttisgentbusadorabantillum.

Exiuit iteru Pilatm foras, & diciteis\ Ecce ad-
duco eum vobts foras,vt cognofcatis.quod nullam
ctufam

in eo innenio. Mxit/it ergo lefus foras,

vestrurn crucifigam ? Refponderwt Ponttficcs:
Non habcmtis regem nift Cxfarem. Tunc ergo Pt-
Utt46vides,quodnihtlproficeret,fedmagistumul
tns feret,volens turb& facerefatts,adtudtcauttvt
fieret quod tilt poftuUbant.Et accepta aqtta ablutt
mantts corampoputoAnnocens egofum afangutne
hutus tuftt,vos vtdebitis. Et rtfpondens vntuer-
^ fus populus dtxit :fanguis eim fu^ernos &fuper
ftlios noftros. r
Dimtftt autem tUis Barrabam , qui propterje-
ditionem & homtctdium conieclus fuerat tn car~
cerem, quempopofcerant. lefum autem fttgelU-
tum & tltufum tradtdtt arbitrio tllorum,vt ct*r
cifigeretur.

Accipientes autcmlefum mtlites , extterunt
ettm purpurx,& mduerunt eum vefttbmproprtts,
CT abduxerunt eum baiulantemfuam crucem , vt
crttcifigeretttr. Exeuntes autem inuenerunt quen-
dam pratereuntem, hominem Cyrenaum,nomine
Simonem,veniente ex agro,patrem Alexandrt (f
Rufi. Httttc apprehendentes coegerunt,vt tolleret
crttcem em Etimpofueruntillicrttcem.vt porta-
ret pofl lefum.Sequebaturautem tllum muita tur-
bapopuliac mnlterum.qua plangebant &lamen^
tabanturettm. Conuerftis autern adilias l$f*y
xit:FtlUHierufalem nolite flerefupermefedju-
per vobis ipfts fiete & fuperfilits veftris. jg**
niam ecce vententdtes,tn qutbttsdicent-.BeatiJte-
riles ejr ventres qui nongenuerunt, ejr vbera qut
non tattauerunt. Tunc incipient dtcere rnonttbu4
cadite fupernos, ejr colttbtts,operite nos,quiafu»
httmido ligno hacftciunt, in aridoquid fietfDw
cebanturautemrjrali/duocumeofactnoroft, vt

inurfiunntur. ^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i45i D O M

Et ducunt eum in Ucum , qui dicitur Hebraice
Golgata , quod eft.fi interpreteris , caluarU loctes .
Et ibi dederunt ei acetumftue myrrhatum vinum
cumfcLlemtxtum bibere. Etcumgufiaffet, no
Luit bibere.

Et cructfixerunt eum in Golgata, &cumeo
duos latrones,vnum a dextrts,& altcrum afini-
ftris em,medtum autem \efum. Et impleta eftfcrt
ptura,quadtctt: Etcum miquis depuuttu eft.
Erat autem hora terttadumcrucifixerunt eum.
leftu autem dicebat : Pater, remttte tllis, nefctunt
enim qutdfactunt.

Scripfit autem & titulum PtLatus , id eft,infcri-
ptionem cauffd iLlim,&pofueruntfuper crucem ad
caput Jefu . Erat autem fcrtptum : 1 E s v s n a -
Zarenvs rex ivdjEorvm. Hunc ergo
tttulum multt ludAorum legerunt , quiaprope ci- *>
uttatem erat locus,vbi cructfixus eftlefus. Et erat
fcriptumltterisHebraicts , Gr&cis & Lattnis. Di-
cebant ergo Pilato ponttfices\uddorum: Noltfcri-
here,Rex ludaorumfedquod tLle dixent,Rexfum
ludaorum.Refpondtt Pdatm : Suodfcripfifcrtpfi.

CMtlttes ergo cum cructfixtjfent \ef um,accepe
runtvetttmenta etus,& fecerunt quatuorpartes,
vnicuiqtte mititi pxrtem,& tunicam. Erat autem
hac tunica tnconjuttlts , x fummo contexta per to-
tum. Dixerunt ergo tnterfe,nefcindamus eamfed
forttamurde dla cutus fit,vt finptura impleretur
qutjcribta eHperProphetam, dtcens.-Partiti funt
fibt veHtmenta , & fuper veftem mexm mife-
runt fcrtem. Sedentes autemferuabanteumibi.Et
militesqutdemhac fecerunt. EtpopuLus ftabat
fpeclxns.

Stabat autem iuxta crucemlefu mater eius , &
forormatrts eius CMxria vxorCLcoph&,& Maria
Mx gdxlenx. Cum vidijfet ergo I efus matrem ac
difitpulu m aftxntem , quem dtligebat,dicit matri
fur. Multer,eccefiLiH* tum. Deinde dtctt dtfctpuLo:
Etcematertua. Etex tlLahoraacceptt eamdifct-
p uiiu in fua. gui autem pr&tertbantjonutcia ia-
ctebant in eum;mouentes cxpita fua , & dicentes:
I'£,qui dcmoliris templum &in tribus dtebus ex-
truts.Seruatcmetipfum. StfiLius Det es,defcende
decruce. Stmtiiter & fummtfacerdote% tlludentes
tnterfefecum Scrtbts & fentoribus & populodtce-
bant.xliosferuauttfemetipfumferuarenonpoteft.
Si htc eft tlle chrifius , rex ifrxeU Hli Dei eietfus,
feruetfeipfum, defcendatque nunc de cruce.vtvi-
deamus &cred*mm et. Confiditin Deo , liberet
eum nuncf vult cum. Dixtt entm,fittus Detfum.
Idtpfumautem & latrones quicructfixterxntcum
eo exprobrabantconutciantes ei. Uludebant au-
tem ei & mtlttes accedentcs,& xcetum offerentes
ct, xtqucdicentes.-Si ttt es rex tlle \udaorum,fal-
uum te fac. V ' nus autem de hts qut pendebant
faanoroforumsonuicia dtcebxt tn eum dtcens : St
tti esChnftus, temettpfum ferua & nos. Refpon-
densxutemxlterincrepxbxteum,dtcens:Ne tu
«ntdemtimes Vcum,quodin eademdamnattone
es\ Et nos qtudem tufe , n*m dignxfaclts rectpt

I N I.

mus, hicvero, nihilmali gept. Et dicebat ad\em
Cum : Domine, memento mei, cum veneris in re-
gnum tuum. Et dtxtt iLLt \efm:^mcn dtco ttbt,
hodte mecurn eris in Paradtfo.
K_yib hora vero Jexta tenebrafacJ* funtfuper vnt-
uerfamterram^vfque ad hor&m nonam, & obfcu-
rattis eftSoL.Etcirca horam nonam clamautt ltfus
voce magna,dicens: Elijeii,lamazabathani?quod
eft,fi quts interpretetur , Dem meu* , Deus meus,
curdeferuifti me ? jgutdam autem tLLtcftantium,
cum audtutjfentydtcebant: Ecce, Heitam vocat ifte.
Sciens autem \efus , quod omnta ixmconfummata
e(fent,vt confummareturfcrtptura , dixit : Sttio.
Vas tgitur eratpofitum aceto pienum, & coniinuo
accurrens vnus ex ets,cum acceptam fpongtam im
pLcjfetaceto & hyJfopo,impojutt harundtnt, obtw
Lttque ori eim,vt biberet, & cum catert dtcebant:
Sinite,vidcamw,anveniatHeLias ad deponedum
eum.Cum ergo accepiffet lefus acetum,dtxtt.Con-
fummatum eft. Et tterum cLamauit voce magna,
dtcens : Pater,tn manustuas commendo Spintum
meum.Etcum hdc dtxiffet, incLtnato capttetradi-
ditfpiritum.

Et ecce velum templt fciffum eft medium in
duas partesj fummo vfque ad imum,&terra mo
ta eft, & petra fctjfit funt , & monumenta aperta ,
& muLta corpora fanctorum , qut dormttrantfur-
rexerunt, &egreftte monumentis poftrefurre-
clionem eitts venerunt in fanclam ctuitatem , &
xppdruerunt multis.

Centurio autem qui aHahat ex aduerfo tlli , &
quicumeo erant cuftodtentes \cfum , videntes,
juod ftc emififo ciamore expirajfet , vtfoque terrte
motu,& hts qu&fattafuerant,ttmuerunt vatde,
& gLorificauerunt Deum,dtcentes: Veie hic homo
tufttfs erat & TiHm Dei. Et omnes turbd eorum,
qui ftmuL accefferant adjpetfacutum iftud, & vi-
derant qua. conttngebant,percutientes peclora f >ta
reuertebantur.

Stabant ibiomnes notieius procul, &muiu
muLieres,qua fecutA eranteum a Galitaa, hac vt-
dentes. Inter quas erat Maria Magdalena , &
Marta lacobt parui & lofit mater,& SaLome mater
ftliorum Zebedei,qu* ettam,cum efifet tn GaliLaa,
fecutafuerant tLLum , & mintftrauerant ei, alid-
que complures , quafimuLa GaliLaaafcenderant
cum eo Ierofolymam.

ludat ergo.quoniam Parafceue erat, vt non re-
manerent tn cruce corpora Sabbato{ eratmagnus
dies ille Sabbati)rogauerunt PtLatum-» vtfrange
rentur eorum crura & tolLerentur. Venerunt
ergomtlites,& prtmi quidemfregerunt crura,&
alterius, qui cructfixus eB cum eo. ^ydd Iefum au-
temcumventffent , vt vtderunt eum iammor-
tuum,non fregerunt eim crurafed vnits militum
Lancea Latus etus fodtt, & continuo exiuitfanguu
& aqua. Et qm vidtt, teftimonium perhibuit , &
verum eftteftimomum etus. Et ille fcitquod vera.
dtcityVt & vos credatts.Tacla funt enim hdc , vt
fcriptura impLeretur, Os non comminuetis ex ee.

4 -

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

■

P A

Et rurfus alia fcriptara dtcit : Videbunt in quem
pupugerunt.

Poft hacautem cum veftera faffa ejfct,quo-
niam eratparafceue,quapracedit Sabbatum , ve-
nitlofepb Artmathienfis,oriundus ab Arimath&a
ciuitate ludaorum,vir diues,fenator,bonus & iu-
ftus, quinon confenferat confilio &fatfoeorum.
Erat enim & ipfi expetfans regnum Dei.Nam &
difcipulus erat lefu , fed occultus propter metum
Judaorum. Hicfumpta audacia ingreffus eftad Pi
latum,& petiitab eo, vt tollerct corpus Jefu.Pila-
tm autem admira tus eft,ftiam mortuus effct.Et ac
cerfuo adfe Centurtone interrogauit tlium,an iam
dudum m ort uuifuijjet. Et cognita re ex Centu-
rionc^donauitcorpus lefu ipftlofcph, iubens reddi
iUum.Et lofeph mercatus eftfindonem. Vcttit au-
tcrn & Ntcodemus, qui venetat primum adlefum
noclefircns mixturam mjrrha (jraloes,ad Ubras
ferme centum.^yiccepcruut ergo corpus Jefu depo-
fitum,dr inuolueruut illud injmdone munda,ob-
uinxcruntquc linteis cum aromattbus , ficut mos
eftlud&is fepelire. Erat autem in eo loco,vbt cruci
fixus eftjoortus , & in horto monumentum lofeph
nouum,quod is exctderatin petrajn quo nondum
quifpiam pofitus erat. Ibt ergo quia paraf euc erat
ludaorumfdrjabbatum illucefcebat , quod in pro-
pinquo efftt monumetum,pofuerunt lcfum.Et ad-
uoluto faxo ingenti ad oftium monumcnti^abierut.
Eratautemtbt Maria Magdalena,(jr Martalofc,
fcdentes contra fepulchrum,dr altamuLieres,qua
& tpfa. venerantcum [efude GaltUa , (peclantes
vbt & quemadmodum pofiittm crat corpus etus.
Reuerfavero parauerunt aromxta & vngueta,ac
fabbato quide quieuerunt ftcundum praceptum.

Poftremo autem dic, qua fiquiturpoftparajce
ucn-fConuenerunt prtnctpes Jacerdotum gr Phart-
faiad Ptlatum^dtcentes: Dominc,recordatijumus
quodimpoftor illedtxit adhucviuens , Pofltres
dies refurgam.lube ergo munlrifepulchrumvfque
in diem tcrttum, nequaxdo veniantdifiipuli etus
&furentur eum, dtcantque plebt,furrexit a mor-
tuts: Et eritnoutftimus errorpctor tllopriore. ^Ait
illis Pilatus, Habetts cuftodtam. Jte, munite ficut
fttis. lllt autem abeuntes muntcrunt fepulchrum
obfignato lapidc,adhtbttis custodtbus.

ENARRATIO TEXTVS.

fuThlfto /^Vm njllum opusfitmagisadmiradum,c]uam
xi<? pafiio- V^/opjs redcmptionis,qusE eft paffio & mors Do
r^Dorar mininoftriIefuChrifti,iuxtadidum Petriinprio
ni. ris primo,Non redempti eftis caducis rebus auro &
argetorfed preciofo fanguine agni immaculati cVin-
contaminati,nempe Iefu Chr ifti,dccct nos,charif-
fimi fratrcs & fororcs,fummo ftudio incumbere,vt
huius mirandiopcrshiftoriam cognofcamus,pr«-
fertim cum nobis comcndeturinarticulisfidei no-
ftrar,vbi profitemur nos credcrc in filium Dci Do-
minum noftrum Icfum Chriftum,qui eft paffus fub
Pontio Pilato,crucifixus & mortuus , &c. Idque in
eum finem , vt ex notitia hiftoria: in nobis fides per
Spiritum fan&um excitetur, vnde fiat , vt huius mi-
randi operis fru&us ad nos pertingar.

S S I o

14^4

Caeterum.quo diftinctws & darius dc hoc admi-
rando opere dicerc poffunus , diuidam totamdo'
(ftrinam de paffione Domini in tres locos feu arti-
cuIos,qui funr.
L Quotuplicirer Dominus eft paflus.

II. Paffionis Domini a?ftimatio & fru&us.

III. Pia & falutarismcditacioPaffionis Domini.

D E P R I M O.

Quia nos peccauimusanima & corporc&debuit e&
fieri fatisfadio pro vtroque, Dominus nofier Icfo$ 'or^*
Chriftuspaffus eft & anima & corpore.Tdcirco di- a'11
cam de vtriufque paffione, animae videlicet & cor-
porisDomini. .

Quod fit in anima paflus , teftatur ipfc & voce & | A*
figno. Voce,cum dkit,Triftis c ft anima mca vfque
ad mortem,& in cruce , Deus mcus,Deus meus, cur
deferuifti me ? Huc peninet & Prophetia Dauid, dc
Chnfto,Pfal.iS.5. Dolores infcrni circumdederunt
me,id eit,maxi-mis doloribus afficiebar.Signo tefta-
tur dolore apud fepulchru Lazari,Ioan.n.& in hor
to.Apud d pulchrum, cum cogitat tyranidc diaboli
in g^nus humanu,&generis humani miferiam.Nam
omncs dolores animi , quos pcrpelfus eft Chriftus
33.annis vfque ad morte eius,funt pars paffionu,qul
bus afficiebatur Filius Dci. In horto teftatur maxt-
ma fuiffe anirnas fuae triftitia, duro prac doloris acer-
bitate fudauerit fanguineasguttas. Naturale quide
cit,quod homo lachrymet & fudct interdu in inge-
ti dolore,audito fubitaneo malo.fcd nullusvnquam
inuenius fuit , qui fudorc fanguincu prse dolore fu-
daucrit-nemo cnim tantum dolore fuftinere poffet. frjn.

Si quaritii caitfas huius ingtntis doloris, fcitotc gf n i$ do
non vnam effe,fed multastquaru hx funt pra?cipua?: wri»

I. Cogitatio tyrannidis in humanum gcnus,&
maximse miferiaf,qua omncs homincs proptcr dcfe
dionem a Deo premebantur.

II. Cogitatio irar Dei, quam ipfe fnftinere de-
buit,propter pcccata noftra,quat in fe recepit. Ta-
metfienim iplc fuit immunis ab omni pcccato , ta-
me in ferecipit reatil pcccatoru totius mudi. Vnde
loan.ca.i. Agnus Dei toilit,id eft,in fuo corpore gc-
ftat,peccata mundi.Senfit igitur verc filius Dei iiam
Patrii-.qui fenfustantu dolorem in faniftiffimaani-
ma excitauit,quod fanguinem fudauerit.

III. Cogiratio fupplicij, quod in fandifsimo
fuo corpore mox fequcmi die fe perpcffurum praJ-
uidit,& contumelia: quaafficcretur.

IIII. Cogitatio ingratitudinis maxima: parti*
orbis terrarum. Prxuidit enim fore,quod multi fa-
picntcs, multi potcntcs , & alij omnino eflent hoc
fuumfuppliciupro illisrcdimendisfufceptum afper
naturi,imo fc & fuos pcrfecuturi: pt^uidit ctiam cp
maxima pars eorum, quiChriftianu nome portant,
fuis fcclcribus erfecturi cffent , vt hoc fuo beneficio
fc ipfi ingrati priuarcnt.Ha? quatuor caufse acerbif-
fimum dolorem in corde Chrifti excitarunt.

Hunc dolorem Domini & nos cogitare dcbe-
mus, quo ad fidem & pietatcm excitemur , ne cum
ingrato mundo pereamus.

Ha»c fint breuiter dida de anima? Chrifti crucia- , Co&'
tu:niic de corporis fupplicio dica.Ecfi enim corpo- rC'Hicdc'
ris ipfius cruciatus inccpit in prsefepi , quado m3tri fcrib»»^
Dornini nulluserat locusin diuerforio,& poftea ^P^m*4
odauaanatiuitatcfuadiefanguine in circurocifio iiis«nl0
nc cffudit:& deindc vfquead tcpus, quo viftima eft "^J^ot
faSus in ara crucis pro nobis: Hoc tamen temporc teW ridr
dica de eo fupplicio quod fuftinuit primum.Etfi au ^icct'
tcm iam cx Hiftoria, quam recitaui, facileaquouis
intelligi potcft, aua variis modisfitafflidus in fan-

aiffimo

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*4* y

EV ANGELIORVM.

146*6*

&i(Timofuo corporeDorainus:tamen quodlate m
Hiftoria fparfu m eft,in breue fummam contrtham
& diltribuam pro ratione locoru,in quibus elt affe-
ctus fuppiicio.Sunt autem haec loca:hortus, domus
Caipha?,facerdotumconciliabulu,domusHerodis,
praetorium,Golgata,hoc eft,locus extra vrbem,vbi
fumcbatur fupplicium de latronibus.

Quid paffus eft in horto?Ofculo traditus eft,ma-
nus militum in eum inie&a:funt:comprehenfus efl
& vin&us tanquam fur & latro abdudus eft,vbi &
illum omnes ipfius difcipuli deferuerunt.
£iQii Quid paffus eft in domo Caiphz ? Illuditur falfis
*' teflimonijs & couicijs obruitur, & a miniftro facer

dotis alapacaeditur.
conci- Quid patitur in concilio facerdotum?falfis tcfti-
tSuaccr- moni js erauatur,illuditur, expuitur in faciem eius,
colaphis c?ditur,obteaa facie percutitur,& mbetur
,„. vaticinari,quisillumperculfcnt»
ictt Quid patitur in domo Hcrodis?Contemtum ty-
' ranni & totius aulae ipfius, & »n extremi comemtus
tcftimonium,indutura Icfura vefte fplcndida mifit
HcrodesadPilatum.
Prxto. Quid patitur in pr*torio?Illic accufatur: produ
cunuTr aduerfus eum falfi teftcsrpctitur vt crucifiga
tur.aL militibus Pilat. induitur purpura in maiorcm
contemtum.-corona fpinca imponitur capiti iphus:
datur arundo in dcxtram cius,& genuflextone illu-
ditur hoc fcommate: Aue Rex Iudaeoru-.expuebatur
in facicm eius,dabantur illi alapz,percuticbatur fan
aiiV.mumcaputeiusfuftibus^&tandera ad petmo-
nem facerdotum & totius populi adiudicatur cruci
niortisgenericontemtiiTimo.

Quid patitur iam condcmnatus ? Imponitur nu
memipfius lignura crucis,in quod crat affigendus:
cn.cificiturintcrduos htrones , vt >pfe inter eos
maxinrefacinorofosiudicctur,crucihxo datur vi-
num myrrhatum , cum fcllc mixtum:& tandcm in
hisgrauilfimis cruciatibus moritur. Hinc apparct
quam accrbumfuppliciufuftinueritFihusDei Do
minus nofter Icfus Chriftus.
fioftnn?. Sed quarum rcrum nos admonebit fupplicij gra-
uitas?Sane multarum,& praecipue quatuor.

P^wcnimmagmtudoira? Dei aduerlus pec-
catumconfpicitur.Peccatumcnimnoftrumitapro
uocauerat iram Dei,vt non potuerit placari nifi per
filium Dci,qui humana narura alTumta noftram vi-
cemfuftinct,&fatisfacitiufticia:Dei.

Sccundo hic confpicitur fceditas peccati: Na pro
delidi qualitate fupplicia quoque variant,Latro ro
tapunitur,furpatibulo,homicidagadio,pucrdc-
linquens virga : vcriim FiliusDci turpiiT.mam mor
tem & execrabilem in Lege Dci perpc iTus eft , qu
refignificatur, quamabominabile fit peccatumir
confpcctu Dci. .

Tertto confpicitur hic humilutio Filij Dei , qui
infraomncscreaturasdeiedusfuit : qua humilu
tione teftatur amorem fuum e.ga genus humanum.
cuiusrcdimcndicaufatantafuftmuir. ^

Q^,confpicitur horrendum & imp acab, <
.7* . r 1 _r.../:u: «^i^im laluatorc

luoiwo-
fieri

lr> Dci.

f^ccati

**4i,

|'o6i

5* - Tatnetf, lu.eni nihil eft l.ic COofi

1 ametli autem ninu tit r;- „ ,

linm Dei:Nam longe ante, ^o^F*;
garata atprirdiaa ifanfiis Dei Prophet.s,vt Petr
dici n pLris primouamen lude. hoc non fecerut
vt Dei confilio obtemperarct:fed vt foo ocfao fig-
facercnt.Ea enim eft mund n.tura.quod
lera ace.bius r.prehendat.c med.o fobUto. cuput
quo liccntius pcccarc l.ceat.Hsc fint breu.ter d.aa

deprimoloco. . _ M _ n
v DESECVNDO.

Vidimus qualis fuit chrifti paftio,nunc quod le- ?ifflonis
cudolocopromifi,oftedaquaefitpaiTionis Chrifli chmu.
aelUmatio cora Dco,& quis frudus inde proucniat.

Que eft ergo cius aeftimatio cora DeoPPaflio Do D°^ra
mini noftri Iefu Chrifti eft facrificiu propiciatoriu,
in quo aeternus Filius Dei homo fadus, & Sacerdos
perpetuusaDeoconflitutus, obtulitfe per Spiri-
tum aeternu aeterno Patri,vti(ta fua pblatione pla-
caret iram Dei,& fatisfacerct pro culpa & pcena hli
mani generis,vt omncs qui tn illum crcdunt & cre-
diturifunt,pcr eundem fandificcntur ad vitamse-
ternam,iuxta illud Iohan.17.pro illis fandifico me-
ipfu.Hinc patet qu«fitaEftimatiopaiTionisDomi- Jjftw
ni,& quisfrudusinde ad noshomincs proucniat, eiu$-
modo in chrifturo viua fiducia rccumbamus.Chri-
ftus Mediator inter nos & Deum conftitutus,facn-
ficiofuo,ideft,mortc&palTione placat iram Dei,
ipfeSaccrdos fcipfum ofFert Dco,idquc vt nos a rea
tu damnationis l.beret. Vidcmus proindc quinq; ef |^ocn»
fcin hoc facrificio.i.Sacerdos eft ipfe cbnltus^.Vi facnficio
dima feuresqua. offertur eft ipfcS .cerdos.3. Dcus -^c»
cftcuihocfacrificiuoffertur. 4. MunduS cft, pro
4uo fit hxc oblatio. 5. Padum & fcedus cft , quod
narc oblatio fidelibus tantilm cedat in.falutem.

Sed qui fieri potefl,vt vnius Chrifti morsfit fatif ^
fddbria pro totius mundi peccatis?Ecce agnus Dei doL^. .
inquit Iohanncs, qgitollitpeccatamundi. nam « vni|]J
indiuidua &ineffabili vnione diuinar & huraanae na chnftj
.urae in vna pcrfonaeft dignitas,a?ftimatio & meri- fatisftftt>
tuminfinitumbmriium opcrum & paffionum Chri riapro to
!fi.Cumergodicitur,Filiushominis rcdemit nos«™p^
permcritum palTionis fu* , opus infiniti precij & ti,.
-alorisnominatur,quiaisFiliushominis , qui cft.
paiTus.etiam eft Deus.Item mors hominis eft fatis-
faaio,quia eft mors hominis qui eft Dcus.obcdie-
tia filij hominis eft noltra lufticia, quia eft obcdien
tia hominis,quicft Dcus.Ita Filius hominis rcmit-
tit peccata,quia eft Deus.Caro Chrifti cft cibus vi-
C3t,quia cft caro hominis,qui eft Deus.Tametfi au-
tcm diuina natura in Cluifto non eft palTa , fcd hu-
mana tantu,vt Petrus ait, Chriftus cft paflus carne,
tamen paiTio cft pcrfo n*:adco Vt quicquid cotumc
lia: fa&um eft humanitati Chrifti,id totum in con-
tumeliam pcrfonac cclTerit , iuxta illud : Dominum
gloriar crucifixerunt;vnde Ecclefia confitctur, Filiu
Dei palTumefTe,quiainhuraana natura aflumta eft

palTus. . *

Qua; fit arftimatio paffionis Domini coram Deo ^™*"
dictum cft,& quis fit eius frudus in genere , nunc pafrjonu
autemquofrudus palfionis Domini confpiciatur chrifli.
melius,cum in partes diilribuam , funt igitur hi
fru<flus.

Primtd,Deo prasftitacft obedientia. Philip. 2.7.
Humiliauitfcipfum,faaus obedicns vfquead mor-
tem crucis.

SccttnduSiDhbolus cft vi&us.In hoc ( inquit lo-
han.in cap.^.8.;apparuit Chriftus,vt deftruat ope-
ra Diaboli,iuxtaprima promiflione: Semcn mulic-
ris conteret caput fcrpentis.Gcn.3. 15. t.

T ertiuf,homo a pcccatis faluatus eft & iuftifica-
tus.Ecce,inquit Iohannes, agnusDei qui tollitpcc
cata mundi.Item Ro. ^.Mortuus efl propter pcc
cata noftra. 2.Cor.5.2i.Eu qui no nouit peccatu:fc-
citpeccatum, vtnosficrcmus iufticia Dci in ipfo,
hoc eft,Chriftu fecit pro peccato hoftiam,vt ipfius
iufticia nos iuftificcmur coram Dco.

^«4rr«/,arquatioIuda:orum & gentium , iuxtail-
lud Ephc2.14.Ipfe enim eft pax noftra, qui fecit ?-
traq;vnum,& intcrftitium maceriae foluens, inimi-
citias per carnem fuam,lcgcm mandatoru in dccre-

Qj>. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1467

ENARRATIO

tisaboIens,vt duos conderetin fcmet ipfum in vnu
nouum hominem , faciens paccm vt rcconciliarct
ambos io vno corpore Deo per crucem.

Quintas9Mots abolita eft,Hofex ij.i^.Eromors
tua 6 mors. Breuitcr , Chrifti vi<ftima eft noftra re-
demptio.Naraeftpreciumpcrfolutum pro nobis,
quo Deus placatuseft,homo redemtus , Diabolus
victus,atquc adeo omnia in ccelo & in tcrra vni ca-
piti Chriitofubieda funt,Ephef.i.22.

D E T E R T I O.

Mcdita-

rionis
morus
Cluiiti
partcs.

Pia&falutarismeditatio PalTionis Dominicae ad
fexparresreuocaripoteft,quas Chriftiani non tan-
tum hoc tempore : verum toto fua? vitse tcmpore
meditari dtbent. Haru enim partiu pia meditatio
non foluconfutatcos,quiinPapatu putat fe fatis-
fcciiTe ofTiciojft toties dominica oratione & faluta-
tione Angelicam recitauerint, procumbcntes cora
idoliserettis in fuperftitiofum cultu: verumetiam
mirum in modum pios confirmat & cofolatur. Pro
ponam igitur ordine fex partcs huius meditationis.
ira Dei. /V«»4,veniet vobis in mentem, quantam necefle
fit iramDcifuiiTe ob peccatumhominu,qua> no po
tuit placari vllius creaturse opere : fed nccefle fuerit
vnigenitum Filium Dei mori,quo iram Dei hac iu-
fta pro peccato fatisfadione foluta placaret.
Mifericor S ecunda9V cmct vobis in mcntem,quam immen-
diaPatris. fa & imperne ftigabilis fuerit mifcricordiaDei pa-
tris,qui potius voluerit Filium vnigenitum fuftine-
re acerbiiTimam mortem , quam genus humanura a
feconditumpcrdere.Forte cogitcsDeum potuiiTc
alia ratione genus humanii liberaiTe.Tu qui es, qui
Deum vis doccre qui potuerit?cogita de iufticiaDei
& mifcricordia fimul.Vtenim mifcricordia mouit
illum ad faluandum:ita iufticia cum mouit,vt fierct
iufta iniuriar compenfatio.Homo pcccauit , debuit
ergo aut perire,aut fatisfacercmon autem potuit pu
rus homo fatisfaccreiufticiae Dei, neq; dcbuitalius
quain homo.Sapiccia ergo Dci hic inucnit ex mife
ricordia remecfiu,vt Filius Dei ztern* ficret homo,
quo & poflct,quia Deus,& dcbcrct,quia humanam
naturamin fcrecepiiTet,fatisfjcereiufticiae Dei. Ita
in Chriftipairtoucapparct mixta cum mifcricordia
iufticia,& vtramquetemperauit fapientia.
charitas j- eYtiay\cmct in mentem fummus & incnarrabi-
lis amor Filij Dei erga gcnus humanum , qui voluit
in fe dcriuare iram Patris,ac fuftinerc tam ignomi-
niofara inortem,idquepro inimicisfuis, vt Paulus
teftatur Rom.5.

{htarta,venkt tibi in mentem vera ratio,qua ti-
nii bcne bi poific applicari fructus paflionis Dominica», vt
ficij chn tibi falutaris.Fitautem ha?c applicatio verbo, fide,
& Sicramento.Verbo offvTtur quafi manu Dei be
neficium palfionisDomini, vbi & quoties pra»dica
turEuangcltum leiu Chrifti, & miniftri verbi vicc
Dei oinnibus,qui audiunt Euangelium,frucxu paf-
fionis Domini oftcndunt. Deinde,cum ica offertur
quafi rnanu Dei bcneficium palTionis Domini, de-
bct fidc recipi quaG manu qjidem hominis,quam fi
dem Spiritusfanctusefticic in hominibusaudienci-
bus & obtempcrantibus Euangelio.Praeterca Sacra
mcnto vcroq; Baptifmo & Ccena Domini obfigna-
tur,ac eius vis& vfus tanquam in tabcllis pingitur,
quemadmodum heri audiuimus.Cum igiturrecitas
articuium fidei de paflionc Domini,firmiter ftatue
& certiiTime crede, quod pro te mortem Filius
Dei fubicrit , quod cum feceris , mortis Domini cs
particeps, adeo tota Chrifti obcdientia , tua fit ab-
folutio apeccato, & tuaiufticia.Eftaute duplcx o-

bcdicntia in Chrifto confideranda.Obedientta cru
cis,& obedientialegis,qua? eius crat pcrfecta impic
tio.Vt obcdientia crucis cft cxpiatio peccati : ita o-
bedientia lcgis nobis imputatur in iufticiam Rom.

5. 19. • /T SorsE£

puinta9Cum ita participes fumus effeat paitio- de6sgt
nisDominiperfidem,inmcntcm nobis vcniet,qua
lisnam fit fors piorum in hac vita. Quemadmodum
enim chriftus eft paiTus:Ica vult & reliquos pios
pati, vtfintconformes imaginisFilij Dei. Vncie
Paulus R6m.8. 17. Idco enim compatimur , vt vna
cum illo elorificemur. ' s

Sexta vcniet nobis in mentem,quid Chriftusa cbrtfj
nobis,quos fuo fanguine redemit , requirat. na cu ^
iamabipfo redemti fumus , dcbemus ci obedirc.
Quid vult ipfe?i.vt renuciemus hofti ipfius Diabo-
I0.2. vt fugiamus peccatu,ne rurfus fcicntes & volc
tes Deum noftrispeccatisorTendamus.^.Vt fanCti-
tati & pictati ftudcamus,& feruiamus illi in vero ti
more omrtibus diebus vitar noftra? : quod fi firccfi-
mus,finem fideireportabimus falutcm animarum
*ternam,quam donet nobis Dcus Patcr per Iefum
chriftum Dominumnoftrum,Amen.

fili/.

Ratioap-

plicatio

, HISTORIA RESVRRE-
<5tionisDomini noftri Icfu chrifti,ex
collatione quatuor Euangclifta-
rum concinnata.

CVm pr&terijjfet Sabbatum , Maria Magdalena
& alttra Mariacjua lacobt dtcttur9 & Sahme9
&loh*»na , & catera qu* curn cis erant , ? ua vcnerant
cum lefu de Galtiaayemerunt &parauerunt aromata9vt
venirent9&vngerenflefum. ^(am Sabbato quieuerant
fecundhmpracjptum.

Vcfpera autem fibbatorum, qut lucefcitin v?iamfib-
batorum9idefr9maneprofundocrepttfculo9cum adh^c ef-
(ent tenebra prtmo die Sabbatorum , ventunt exorto fole
ad monumentum9portantes qus. parauerant aromata. Et
ecce tertamotuifaUui eftmagnus9 ^Angelm enim Do-
mint defccndttde ccelo , craccedens dcuolmt laptdem ab
o$7to,(edebatque fupereum.Erat autem ajpettu* eituful-
gur,&ve$ltmcntum eiut candtdum (icutnix.Pra timore
autcm eiuA concujft funt cujtodes , & faUt funt veluti
rnortui.

MttHcres atttem dicebant ad inuiccm , Qms revoluet
wbti lapidemaboftiomonumenti ? N arn erat rnagnus
valde.Etcum rcffexijfent9vident laptdem effe rcuolutum
k monumento.Et tngrcjfa in monumentum,non inuenerut
u corpus Domint lept.Currit ergo Maria Magdalcna9 vt
hdtcnunctet. Etfatlum eft,dum multeres mente confterna-
u ejfent de hoc ejuod no tnuent/fent corpu» lefu, ecce duo
vtrt ftctcnnt tuxta tllas tn veslibwfulguranttbus. Ct*m
expawjfent atttem & dccltnarent vultum in tcrram: dtxe
runtad tllas.Qtttd ifkarita vtuentern cum mortuis}^(on
c(i htc9fed refurrexit. Recordamtni vt dtxertt vobisycum
adhuc tn GaltUa effet9dtcens^md oportuerit fittum ho-
mtnis tradt tn manm homtnum pcccatorum9&cruciJigi'>&
die tcrtto rcptrgere.Et recordata funt verboru etus & e-
qreffi. a monumentomunctauerunt poftea h&c omnia tllis
vndecim & c&tcris omntbus. Et dtcebant ad Ayoftolof
h<tc9& vtfi funt apud tllos ccu deliramentu verba tUaru9
necjuc crcdtdcrHtillis.C-i vero currit MartaMagdalena
(vtdittum esl ) venit ad Stmonem Tetrum, & ad alteru
dtfctpulurn , cjuem amabat I efus,& dtcit tUte9 Suftulerut
Dominuexmonumento,rjrne/ctmusvbt pofuerunt eum.

Surgens ergo Petrus cxyt & ille altus difctpulus,&
ncrunt ad monumetum . C urrcbat autem duo fimul9& M

ahus

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

t6s*

081

aI\pu dtfcipului prtcurrit cttiut Petro , venitque prior
ad monumentum ,&cumfe tnclinaffet , vidttpofita lin-
teamma , non tarnen tntroiutt. Ventt ergo Simon Petrtu
fequens curn, & tntrotuit tn monumentum^ vtdtt Itntca
rnmafola poftta,& fudartum quod fueratfuper caput
tim , non cum Itnteammibus pofttumfcd feparatim inuo -
lutum in vnum locum.T unc ergo introtutt & tlle alm dt
fcipklwrfut pnor venerat admonumenturn , vtditque &
credtdtt.l^ondum emm nouerant fcrtpturamrfuod opor-
tutffet eumamortutsrcfttrgere. Dtfctpult ergo abterunt
rurfiu ad femettpfos.Et Petr.mirabarur quod acciderat.

tJWarta autem fiabat admonumentum forts plordns.
Dum ergofleret tnchnauit fc tn monumetu>& vtdit duos
Angelos amtttos albts,fedentcs,vmm ad caput , & alte-
rumadpedcsytlltcvbtpofuerantcorput Iefu. Dtcunt ei
illi>CMulter quidplorail Dtcit ets-.Sujlulerunt Dominu
mcnmyncc fcto vbt pofucrunt eum.H&c cum dtxtfet> con
uerfi cft rctrorfum , & vtdtt Iefumftantem , necfctebat,
quod lefui cfetydtctt et fefu*; ^Multer qutdploras ? quc
qusrishlla extsltmas quodhortulanm effet.dtctt er.Do-
mtne fttu afporta/it eumjtctto mtht vbtpofuerts eu& ego
eu tolla'. Dtctt et Ief:Marta.Couerfi tlla dixtt ei:Kabbo
m,quod dtctrwoWagtsicr. Dictt ct I eftu-^olt me tange-
re. T^ondurnemrnafcendtad Patnmmeum. Sedvade
adfiatresmeos.&dtceisy afcendo aj^aircm mcum&
patrem veftrum, & Dcum meum & Deum veslru. H m
efttlla Marta ifMagdalena, de qua fefu eteccrat fepte
DAmoma^cut cumfunextffet apparuitprtmum>maneprt
mo dte Sabbatt.IUa autem profccla renunctauit dtfctpu-
lts,aut cum tlloftcrantjugenttbui ac flentibiu, quodvi-
dtjfet Domtnumy&eadtxtffetftbt. ettlltcHmaudtjfcnt,
tpodvtuercuac vtfus cffctab tlla,non crcdtderunt.

fngreffa. autcm multeres tn monumentum, viderunta-
Mefcentem a dextrts.amtcluftola candtda,& expatterut
Eratautcm AngclusVommi. At tllc dtctt ets : Nolt
te ttmere vos ,fcto enim quod I cfum N azarc/um, qut cru
ctfixus fuit , qutrttis. N on eft htc.furrextt entm,ftcut dt~
xtt.Ventte & vtdete Iocum,vbt pofuerunt Dommum. Et
abcnntcs cvojtctte dtfctpults etus & Petro,quodfurre-
xit a mortutsyfjr ecce pucedtt vos tn GaltUam , tlltc eu
vtdebtttsficut dtxtt vobts.Scceydtxi vobts. Et abeuntes
celeriter fugerunt a monumento cumtimore & gaudio ma
gno^ & currebantyVt renunciarent dfapulis eius . H abe-^
bat autem tllas tremor & ftupor , neque cutqua quicqua
dxcebantjimcbant entm.Cum autern iffentad renuncian
dum dtfctpulis eius^cce I efus occurrtt illts,dtcens: Aue-
te.UU autemaccefferunt & tenuerunt pedes etus,& ado
rauermt eum.Tunc atttllu lefus:N oltte ttmere, ftere-
nunctatefratribusmeis , vt eant in (jaltUam> & di me
vtdebunt.

Qua cum abvjfent , ecce ywda e cuftodibus venerunt
in ctuttatem,acrenunciauerunt prmctptbus facerdotum
ornnta qu& acctderant.Etcongrcgat cumfeniortbus.con-
ftlto habito,pecumamcoptoftm dcdernm rnthttbusjtcen
tes: Dtctte.Dtfctpult etus nottevenerunt , er furatifunt
cum r.obts dorm%enttbni.€t ft hoc audttumfnent k prtft
de.nos pcrfuadebimu* et,(t) fecuros vosfaaemus. At tllt
acceptapectwiajeceruntftcut erantdoah& dtuulgatus
eft htcfermo apud ludaos vfq»c tn hodternum dtem.

EVANGELIORVM. 1470

omnia hoc prsefens Euangelium continet.Narratur
ab Angelo,quod Chriftus refurrcxerit. H*c eft hi-
ftoriae fumma,iubentur mulieres non timerc. Et clt
fru&us huius beneBcij, ac mulieres Chriltu cxcita-
tum quserunt,quarum exemplo nobis falutaris re-
furre&ionis Domini vfus commendatur , cjuarc no
fruftra PaulusTimotheo fcribens , ait : Memento
quod Iefus Chriftus refurrcxerit a mortuis.i. Tim.
i.8.Navtdicitide Apolt.Rom.10.9. Si in cordetuo
credideris,cjuod Deus eum fufcitauit ex mortuis,fa-
luus eris.Caeterum quo nobis hic articulus fidei no Part
ftrsercddatur confirmatior, trcs locos tractaboin
in hac concionc,qui funt:
I- Quotuplex fit probatto refkrreSlionis Domini.

II. Cur tertia dte refurrexertt.

III. Quis ftt refurrttttonti Chrifhfrutlus.

E N A

RRATIO TEXTVS.

lATZT TOcFeftum fummumomnium feOorum eft,
Eii*o- in quo proponitur nob.s Aruci.r de rcfurre

Ctio ctione Domini cx mortuis,idq; tertto die,iuxta fcn
£ Ch»- pturas,qui pcr fuam gloriofam rcfurreAionem , vt
v.dortnottis.peccatsDuboliataredemptoromm
um,qui tn fe credcre non recufauertnr,fadus eft. So
!et autcm in hoc fcfto dici ex hiftorta refurredto
nis , de bcneflcio feu frudu etufdem & de vfu , qu 9

D E P R I M O;

Triplici tcftimonidrum gencre confirmatur r<? Teftini<J.
furredio Domini : nam funt teftimoni* antcceden nia rcfuf-
tia,coniunda,&confequentia, de quibus ordine rcftlonis*
dicam.

Vt anteccdetia teftimoniarefurrecYionis Domi x Anrefc
ni diligentcr expendamus,admonet Chriftus Luca? dentia.
24.44.vbi ita air,Sic fcriptu cft,& ftc oportuit Chri
ftum pati & refurgcrc tertia die , & praedicari in ip-
fius nomine poenitentiam & remifTtonem peccato-
rumomnibus gentibus. Sed vbi hoc fcriptum cft?
Ipfe refpondit,& 3it:In Mofe,Prophctis & Pfalmis
de me fcriptum eft.Protndc in Mofc , Prophetis &
Pfalmis debcmus quGercrc tcfttmonia antcccdentia
refurrcctionis Domini.

In Mofc eft duplcx genus teftimoniorum de re- ln Moft.
furrcftioneDomini.Nam&claris diftis pnnucia
tur,& figurismultis adumbratur. Clara funt hxc
di£ta,Gen.3.i5.Seme muliei is conteret caput ferp€ Dirta.
tis,id eft,Chriftus Diabolu fuperabit,quod no ficri
potuit,nift per refurrcctionem Chrifti cx mortuis:
naft Chriftus maniifTet in fcpulchro , Diabolus vi-
<florfui(Tet Chrifti. Donec enim iacuit in fepulchro
Chriftus,nulla Chrifti vidoria,id eft,nullus trium-
phus crat.Verum dum aperto fcpulchro prodijt dc
fep ulchro viuus Dominus,fe vidore Satana? & trifi
phatoremdeclarauit.Huc& iluddi(5tum pertinet:
In fcminc tuo bcncdicetur omncs getes terrar.Gc.
12.3. Vt crgo in morte maledictio:ita in vita Chrifti ■ ^
bcncdidio cofpicitur.Adubratur etia figutis in Mo fej^pf.
fe.Adadormicns & poftea excitatus,figura fuit mo
rientis & refurgcntis Chrifti.Sic enimait Augufti-
nus-.Trafigttrata eft inprotoplafta Adam Chrislt refur-
retlto.quta ftcut tlle \>oftfoporem furgens Euam de latere
fno fabricatam agnoutr.ita Chrtslw e morte refurgens, ex
vnlnere lateris fut adificauit Ecclefiam. lfaac quoque
impofitus rogo vt crcmarctur, libcratus tamcn per
Angelum , typus fuit Chriftt oblati in crucc,& po-
ftea e morte exemti virtute diuina. lofeph conie-
ctus in carccrcm , & poftea cdudus ad furomos hd
nores figurabat mortem & rcfurredionem Do-
mini.

In Prophetisquoq; funt& difta & figurardehac in fX0.
rcfurrecl:ionr,dc qua loqoitur Ifaias c.53.10. Si po- phctis.
fucrit pro pcccato anima fua, vidcbit fcmc logaruu Dlfta
& voluntas Domini in manu eius dirigetur. Danicl
apertc dicitcap.9.24.Chriftu occidcndum,& tame
perpetuo regnaturu. Hofeas quoq; dicit,c.6*.2.Ter-
tia die viuificabit nos.Figurae inter multas fuut hae:
Safon obfcratis portis clauditur in ciuitate. Domi-
nus obfignato clauditur monumeto.Safon fracttsfe
ris ,fubtraelisq;portis fccurus euadit. Chriflusru-

CLq. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

147*

ENARRATIO

147*

Inpfal-
mis.

■

2-€oniii-
Ditta.

Signa.

ptis infernt potcftatib* liber cgreditur. Sicut perit
nauis,nili lonas perditum detu-r: itapcritmun-
dus,niliChriftuspati3tur.Et ficut lonas fuit inve-
tre pifcis tnbusdicbus, &po(tcain terram ciec5tus
eft:ita Chriftus triduu in terra erat , & poftea viuus
dcfcpulchru prodijt.

In Pblmis quoq; funt teftimonia & figurse refur
tectionis Chrilti.Pfal.2.totusagit deregno & facer
dotio Chnlli.Pfal.i6.io.Non dabisfan&o tuovi-
derc corruptionem.Pfa.22.concionatur de paffione
Domini & refurre&iOne.P fal.no. 7.De torrente in
via b:bet , propterea cxaltabit caput. Idem Dauid
adumbratmonem & refurrecTionem Domini.Da-
uid toties fugiens, & tandem ad regnum cueftus,
typus fuit humiliationis Chrifti & glorificationis
per refurrcetione.Huiufmodi probationes mortis
& refurrcctionis Domini,multae funt in Mofe,Pro-
phetis & Pfalmis, fed pauca recitaui ob temporis
anguftiam. Huc accedit quod Chriftus farpifTime
prasmonuit fuos de fua mortc & rcfurre&ione.

coniuncta teftimoniafuntetiam duplicia,nem-
pc clara dicra & figna.In hoc Euangelio Angclus di
cit:Surrcxit,& non eft hic.Signum confpicitur , va-
Cuum fepulchru, terrae motus r oftendit fe Domin*
primum Magdalcnae,deindc pluribus Apoftolis,tu
5oo.fratribus, & 40.diebus cum fuisvcrfatur difci-
pulis,&tandem mulcis confpicicntibus vifibilis a-
fcenditin ccelum.
3.Confc- Confequentia tcftimonia funt etiam duplicia,
<juenda. Vox Apoftolorum,a c totius Ecclcfia» vox confitetis
Jign^' Chriftum fuum Dominum & Mediatorem.Deinde
funtfigna quoque.Internum eft fpiritus Chrifti in
cordc credcntiu.qui illis tcftimonium reddit,quod
Chriftus viuat.Extcma figna funt Baptifm9 & cce
na,nam Baprifmo figuratur mors,ftpultura, rcfur-
reftio Chnfti,vt Paulus docct Rom.6.4.ccena Do
mini quoque refurredioncm chrifti nobis com-
mcndat. His teftimonijs anteccdentibus , coniun -
<5tis & conpequentibus,qui non credir,olim videbit
iudicem in nubibus vcnturum , qucm hic in terra
oon agQouitSaluatorcm.
Curtcrtia D E S.ECVN D O.

^furie" . curtertia.diefurrcxit ? cur non diftulrt ad extre-
mum dicm,vt nos vna cum illo furgeremus? Ter-
tiadic refurrcxit primum proptcr prophetias, fuit
cnim prardidum ab Hofea prophcta, & pra?rigura-
tum in Iona,vt tercia die refurgeret.Z)«»<fe vt faris-
faceretfuis promifiionibus , proraifit enimdifci-
pulis , quodpoftquam elTct traditus gentibus,& il
lufus,ab illis occideretur, &tertia dic refurgerct.
Non autcm antcucrtit tertium diem, vt omnib. co
ftaret,com verc mortuum fuiftc Oflcndit ergo fc
iacens in fepulchro 40.horis vcrc mortuum.cur au
Currc(-urtem non dillulerit rcfurrcclionem in cxtremum
icftionc dicm,in promptu funt grauilTima: caufaj.
tatae* /V;wu,quia fcriptum crat,Pf.i6. 10. Non dabis fa
trcmum cTo tuo vi dcrc corruptioncm. Koa cnim dcbuit
diem. corpus chrifti in fcpulchro putrcfcerc. i.Quja era;
cx caRilTima* virginis fanguine factum , operantc
Spiritu fan&o. 2. Quia dum vcrfirctur in mun-
do, illud purum & incontammatum fcruauit : indi-
gnum proindc fuilfet talc corpus fieri vermium c-
fcam.

Sccunda cmb , cur non diftulit refurredionem
cft fpes noftra.Ita enim Petrus ait:Benedi&us Deus
& Pater Domini noftri Icfu Chrifti,qui regenuit
nosinfpem viuam per refurrc&ionem chrifti ex
Biortuis.r.Pct.1.2.

Terna caufla, vt eflct primus refurgentium, vt c-
nim Adam erat primus,qui apparuit in raortali cor

porcpropter peccaturmita chriftus primus dcbuit
apparere immortali corpore iuftificame & fanante
noftra corpora ab asterna mortc. „ Di(Vrimi

Tamctfi autcm omnesrcfurgcmus, & alij quicla intcrchri
prseter chriftum refurrexerunt : tamcn maximum
difcrimen eft inter Chrifti refurre&ionem & alio- rn"inUm
rum.Primum cnim Chriftus rcfurrexit proptia vir- refurre-
tute:idnemopra?terillum folum potuit vncjuam ^icnc
hccxcSDeinde alij qui excicati funt , vt filius vidua?,
filia Archifynagogi , & Lazarus,ac alij furrcxerunt
iterum mOiituri:at Chriftus rtfurrcxtt ad immor-
talitatem./Vrfto^adirfcrt Chrifii rcfurrectio ab a-
liorum refurre&ione fru&u & efficacia.Chriftus c-
nim virtutc fua excitat alios,id quod crat fignifica-
tum in horto,vbi cratfcpultus,& refurrexit iamo-
riente £o\c.Poftremo & tempore difTcrt Chriftirc-
furrc&io a noftra, Chriftus enim,vt ia oftcfumeft,
& fymbolu profitt tur,furrexit tcrtia die, nollra ve-
ro refurre&io dirTeretur ad extremu dicm.Tu cnim
apparebit seterna vita & fcmpiterna iufticia , quam
daturus eft omnibus fuis, id eft , in fe credentibus.
Hsecfintdi&a dc fecundoloco,cur Chriftus rcfur-
rexcrit tertia die, quomodo illius rcfurre&ioa nc-
ftradifferat,vtper refurrcdionem Chrifti viuam
fpem concipiamus a»terna» & incorruptibilisharre-
ditatis in coelo.

DE TERTIO.
Iam tertiuslocus dc frudu rcfurrectionis Chrifti Def^0
reftat,qui cftcopiofior & abundantior,quam vt hu
mana lingua explicari poflit.Paulus dicit omnia pcr cbri*1-
Chriftum elTe inltaurata in coelo & in terra. Primu
enim Chriftus prodicns dc fepuichro , apparct vi-
cTor , triumphator mortis,infcrni & Satana; , atque
ita fatisfacit promiftioni olim dc illo cditae , Semcn
mulieris conteret caput fcrpcntis:quod explicas Io-
hanncsaitjChrifiusapparuit vt dcfiruat opcra Di*
boli.i.Io.3.8. Veru quantum ad nos homines , pro- EftquJ-
ptcr quorum falutcm dc coelo defcendit,fa<5tus ho- ^"^J
mo , mortuus cft & rcfurrexit , quadruplex fru&us n0^u
rcfurreftionis Chrifii fpcftandus eR. Na refurre-
40 dio Chrifti,i.Eftnoftraiuftificatio.2. Eft virtus,
qua in nobis domatur pcccatum. 3. Exemplum no-
uitatisvita: & caulTa. 4.Eft cauffa noftras refurre-
cl:ionis,ciusque pignus certiflimum.De hoc quadru
plici fru<5tu ordinc dicam.

Primus itaq; frudus refurrcctionis Domini cft
iufiificatio noitri, de quo frudu Paulus Rom.4.25.^ Eftn0-
Mortuus cft propterpeccatanoftra ,& rcfurrcxtt ftraiu^
propteriufiificationem noftri.Et Daniel cap.9.24. ^00'
Auferetur iniquitas, & adduccturfempitcrna iufti-
cia.Quanriaute prccij fit hic fruclus pcrpcndendu
clt,quo nobis magis dulcefcat.Nos nafcimurin pcc
cato& rei ira?Dci. Ephcf.2.3. Nos omnes narura fi
lij ira? fumus,pcccati liipendium cft mors,Ro.6.25.
ab hac mortc pcr rtfurrc(5tione Chrifti liberamur.
nam pcr Chriltuul abfoluimur a rcatu.pcccati, atcj;
adco a morte setcrna.Hinc illud in Apocalypfi, ca.
20.6.Beat9 & fandus qui habct parte in refurrcclio
neprima, in his fecuda mors non habet potcftate,
fed crunt facerdotes Dei & Chrifii , & regnabut cu
illo. Vt enlprima morspcr Ada cft , ita refurrec~tio
prima cft pcr Chrifiu.Huc & illud, Apo.22,10. Bca
ti qui lauat ftolasfuas in fanguine agui , vt fit pote-
ftas eoru in ligno vitas,& pcr portas intret ciuitatc. _

S^Ww/fruAusref.rreciionisDominieftjq
ca fic virtus, quse in crcdentes transfunditur , qua in n°b|*
fic vt poffint a vicijs ad virtutem pergcrc.Hsec vir- d°^.
tus nobisin Baptifmo confertur & confirmaturp
ccena Domini, modo nos ipG nobis non defucri-
mus.Porro haec yirtus fentitur in ijs tantum, qui ex

immor

i-tft,

Plum
N«

■ouit
tuvi,

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

:rChri
Scalio

irre-
>ni<
ftffr

H73

,.Eft. . iramortalifemine funt regeniti.i.Pet.1.23. _

T#r/i« fruauscft exeplummamvtPaulusinquit,
54 Chriftus refurrcxit,vt nos in nouitate vitx ambulc-
SSC mus,qi,ierRoviciisfuis indulgent, qui viuunt fccle
ratc & impurc,tcftantur fuo fado,quod Chriltu co-
temnant.Cuius rcfurreftio nobis , vt vitz ncgcnd*
fpcculum propofita cft.Nam illi exiftimant Chnltu
nagcllatum,fpinis coronatum.fudine fanguine id a-
ra crucis,vt liceat ipfis indulgere ommbus furonbus
tyrannidi,fuperbiz,libidinibus,& hoc pafto, quan-
tum in fe eft,dc nouo crucifigunt Filium Dci. Nos
igitur qui non folum dici.verumetiam clTecupimus
qui dicimur,hoc cft , Chrift.ani , id cp rcs eft cogite
mus,vidclicet quod Chriftus mortuus fit pro pecca
to expiando eorum,qui illum fide recipiunt & in vc
ra prinitcntia viuunt,per mortificat.one vctcris ho-
minis, & viuificationcm noui hominis.

Quatuor funt mala , quibus grauantur homincs,
igno?antia,reatus peccati,vicia,& cocupifccntis in-
genit3E,& mctus damnationisaetcrnar. Contra igno^
rantiam Chriftus cft nobis fapientia,du nos per Eua
eeliumdocct defuaerga nos voiuntate : nifi emm
verbo Dei de volutate inftrueremur,perpetuis tenc-
bris noftra mens inuolueretur , quar tenebr* luce

^irSec^
• namipfiusobedietianobis imputatur crcdcntibus,
vt iam non pcccatorcs, fcd vt iufti in Dei confpcdtu
appareamus.

Vtue Contra vitia & concupifcentias carni ingemtas
" Chriftus cft nobis fandiricatio,dum virtutc fua? re-
furreaionis per Spiritum fandum nos luftificat.
**m- Contra mctum danationis atternaf.eftChnftus no
bisredctio. H.cquatuorChr.fti beneficia Paulus
coniungit.i.Cor.i.3o.his verbis, chnftus faSus eft
nobis a Deo fapicntia,iuftitia,fandificatio & redcm
tio,quiergo extremum & vltimum benehcium cx-
peti?,dcbct per priores , tanqua per gradus , ad illod
£rop'crare,vbi ePnim Chriftu* didlClt, dcbct^ incil*
crcderctvbi credit,dcbet ciusSpmtu fandificar», id
cft,cxcplorcfurgcntis Chrifti noua vita viucre. Hac
noua vitam tande fequetur plena liberano m cxtre-
mo iudicio,quando reddetvnicuiquc luxta frda fua
Sitergo hictcrtius fruftus refurre(5tionis Domini
dcquo modo dixi,videlicet, vt in noua vita luxta 1-
pfius exeplu viuamus.Hinc illud Pauli, Si furrcx.ftis
cum Chrifto,quz furfum funt fapitc,&c. c olof.3.1^
Ouarttt* fruftus refurreaionis Domini eft,Q> Ut «
««„■ caufla&pignus noftrs refurrcdionis, qua . animar
T mortuoru coniungentur rurfus corponbus, in fccun
52^ do chrifti Aducntu,cum vcnictiudicaturus viuos&

EVANGELIORVM. »474

furre&ionis articulo. Deinde confutandus cft crror
Iudaeorumrqui negant chrifti refurre&ionem.Tum
admonebimur de fru&u rcfurrectionis , vt pcr ca &
nos a peccato in hac vita rcfurgamus,& tandein cx-
tremodie rcfurgamusad refurre&ione vita? pcr chri
ftu Dominu noftru, cui cum Patrc & Spiritu fan&o
lit honor,laus & gloria in fccula feculorum, Amcn.

FERIA SECVNDA
fchatosjLuc.24.

P A-

mortoos. Hinc Paol. C cor.i5,prol«e d.fpotat , &
hoc argomentum traSae: chriftoa refurrex» a mor-
tu,s,ergo& noS refurgcmu$...Thef.4.HNam fi cr
dimus.cp Iefus mortuus e(l,& reforrcxu, fic & Dcu
eos.qoiobdormierunt.pereuabdoccr cum lllo. Et
iohl 28. Vcnirt horadn qua oes, qo. io fepolchris
font audrent vocE- cios & prodibom , ^qu. bon^
runt in ref.rrca.one viw , q« vero ^1? f«"unt'
,d rcfurrcft.one iudicij. H.c h« men io ■ J»g c.. i-

fcitaocrit cx morrois)(aloabcr1s,,d efl, reforgcs ad re

ln» mini: vnde primu co

ofirmandacftfidesnoftradcre-

ET ecCe dno ex illu ihant eodem dte in caflellu , yuod
abcrat (pacto sladtorumfexagtntaab Htcrufdicm,
nomtne Ematu, & tpfi confkbuUbantnr tnter fc de hts orn -
ntb.cjut accidefant. Et fkllum ctt du confhbularentur ac
dt/putarenty & ffi lefiu approptncjuans tbat, vna cum rfj
lts.Cdt.teru oculi eorum tcncbantur,nc eum agnofcerenty in
alta entm firrna apparutt eis. Et ait ad illos.Qut funt h fit
mones^uosconfmis tntervos ambulantes, & eflis tnfies}
At rejpondens vnuijut nomen Cleophas,dtxt et: Tu (ohts
peregrtnw es Hierofolymis^mtgno es^uafiiclaftnt tlltc
hts dtebtu}Qutbm tUe dtxtt:Qui}& dixemnt et.dcl efit
Naz.areno^uifiiitvir Prophetatpotens cpere & finno-
ne cora Deo & toto populo , & quomodo eum tradtderunt
fitmmi Sacerdotes & Princtpcs noftrt tn condcrnnattonem
mortisi & crucifixerunt eum. T^os autem Jperabamm cum
effe tllum^ut redemturw effet Ifracl. Atyut fupcr hs.c 0-
mnta tertttu dtesefi hodte^uo hjtc fitZla funt.Sed & rnulte
res quadam ex nobis attonttos reddtdere nos:ju£ dtluctilo
veneruwu ad monumentum , £> non inuento corpore cius,
veneruntdtcentesyfeettam vtfionem Angelorum vtdtjfe,
cjui dtcerent eum vtucre. Et abterunt yutdam corum , 7 «»
erant nobtfcum.ad monumcntum,&ita repererunt, ficuti
multeres dtxcrantjpfurn vcrb non vtdcrunt. £ t tpfiAtxtt
adeos : O ilulti & tardt corde ad credendum tn omntbuj,
cfudt locutt funt Propheta. Nonne htc oportuitpati Qon~
ttum,& tntrare in glorta fuam>.£t exo ftu a ^Jlfofi,^) om
mbut Prophetisjnterprctabatur tllis tn omntbusfcrtpturts
jua de ipfo erant.Et approptncjuaueruni caftcllo quo tbar.
Ee ipftpr& fefirebat fi longtus tre. Et ceegerunt tl/urn, dt-
centes,tJMane nobtfcum^uontam vergit advejperatn, &
tncltnatui eft dtes.£t intrautt vt muneret cum tlits.Et fh-
ttum eildum accumberet cum eis^cceptt panem^ bene
dtxtttac fregtt,& porrtgebaJtJ tllis.Et apertt fitnt ocult eo-
rum>& agnotterunt eurn>& tpfi euanuit econjpetlu eorum.
£t dtxerunt tnter /?,ZV onne cor nofhum ardebat tn nobist
durn locfueretur nobts tn vta, &apertret nobts fcrtpturM?

Et furgentes eadem hor* regteffifunt Hterofolymam^ &
inuenerunt congregatos vndectm , & eost cfmcttm tllis e-
ranr,dicentes:S»trextt Domtnus vere,& apparuttStmont.
£tipftnarrabant cjutgefla erant tn vta , & cjuomodo fitf-
fit agnituu tpfis ex fratttonc panis, nec hts 1U1 credtderunt.
Erat autem vefpera die tUo.c/ui erat vntu fabbatorum, &
1 fires erant ciaufx , vbt erant dtfctpuli Congregatt proptef
, metum lud&orum.

ENARRATIO TEXTVS.

Su mma huius Hiftoria? cft,quod Chriftus co tlie SumnJa
quo rcfurrtxcrat , apparuerit duobus difcipulis hulus &
proficifcetibus Emaus(fuit aute Emaua vicus duob. cioias.
fere milliaribus diftans a Hierufalem ) Et cum illis
dilfcrucrit de Me.fia,quos cum inftruxilTet,atque il-
lis fradione panis fe notum reddidiifct , euanuit ab
illorumoculis.Veru illi ia ccrtifa&i dc refurrtftio-
ne ipfius,mox redcunt Hierofolymas , atquc omnia
qujcacciderant,narrauerunt difcipulis vndccim. VtIaitM*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Pidci in
hrmitas.

Admira
tio.

H75

autcm nos hanc Hiftoria intelligamus facilius , cam

diftribuam in quatuor partcs,qua2 funt.

l • Qutd egerint hi duo Dtfctpu/i, antequam Chrifhu

ad eos ventret in tttrie^c.
I r . Colloauium Chriflt & dfctpulomm in via.
iii. Quid acctderit in domo,
1 1 1 1. Quid fcccrint tllt dtfctpuh inflrutli a Dorntm.

Hae pancs fingul* habcnt fuas do&rinas & admo
niti^>ncs,<juas in fingularu cxplicatione oftedemus.

D E PRIMA PARTE,
«cwfio. Duo cx illis ipfo die,quo refurrexerat Dominus
ibanr in caftellum,quod erat in fpacio ftadiorum 60.
quar faciuni fepte millia pafIuiS,& paffus quadringen
tos,hoc eft,plus minus duo milliaria. Haec occafio
fuit colloquij:& cu ita ircnt,colloqucbantur de Chri
fto.Hinc duo nos difcamus. Primu occafionem non
toegligenda eife exercenda» pietati«. Deinde vbi hac
nacii fuerimus,non eiTe alienis negotiis & friuolis in
terrumpendxin his difcipulis videmus tria.i. Signu
pietatis.i.Fidciinfirmitatem.j. Admirationem cbru
quae acciderant.

Quod de Chrifto & eius geftibus fint locuti pie,
Eoru pic- cx eo couincitur, <j> ifto fuo colloquio chriftum ad
fe alliciant. Infirmitas fidei fuit , quod tametfi antca
ProphetiaideChrifto audierant: tamen tardiores
tucrantadperfe&ecredendum/ Ita fides Chriftiana
habet fuam conceptione & fua tencritudinem , qu^
fouendaeftdonecadolefcat colloquiisde Chrifto.
Admirati funt quoq; de iis quse accideraf.nihil enim
maiori admiratione dignum eft,qua mortuum dc fc
pulchro viuum ^dire. Hec adrniratio erat mixtafpe
& mctu,feu afTenfu & dubitatione: queadmodum e
nim carnisfenfus& rationis iudicium ad dubita">du
folicitauit eos, ita igniculus fidei qui in ipfis erat,Vt
ftitit dubitationi,etfi admodum languida?.Itafit fi-
pe in Chriftianis,Caro vna cx partc adoritur,& ho-
minem in diffidentiam pertrahcre conatur. Spiritus
cx altera partc fe carni opponit,nunc languidius,nuc
fortius.Vcriim nc fuccumbat fpiritus, colloquiis dc
Doftriru. Chnfto,id cft, meditationc & audif ione Euangclij,
aliifq; piis exercitiis eft excitandus.Hoc ergo exem-
ploconfirmatur di&um Prophetae lfaia^.j. qui ait
deChrifto. Arundincm quaffatamnon pcrfringct,
neclinum fumigansextinguct,in vcritate proferet iu
dic.iu.Has duae fimilitudincs doccnt,quomodo Chri
ftus agat cum fuis in quibus aliquam pietatis fcintil-
lulam rcpcrcrit.
Quando Arundinis quaffata» fimilitudine fignificat fc nol -
chnftus lc eos,quifcmifradi funt,fran<*ere omnino & cote-

ag it cum /"II • „ /» n • ...

luis. rere,led Ieuare potius & iuitincre,vt quid boni in i-
plis crit,conferuet atqucadangcar. Hi duo difcipuli
fcmifra&i fucrunt & non procul a cafu,adeo vento
carnis agitabantunfed Chriftus nc cadant,fua fuble-
uatgratia. DeindeMctaphora lini fumigantisfumta
eft a lychnis, qui proptcr fumum quem edunt , non
extinguuntur,modo adfit qui manum admouct, ita
vbicunquc emicat aliqua pietatis fcintilla,vbi Cbri
ftusadeft & eam fouct atq;excitat,vtclarius ardeat,
ficuti in his duobus difcipulis vidcmus. Hinc maxi-
ma nobis haurienda eft confolatio. Etfi nos infirmi

C5roUtionom^ncs vaciriamusacclaudicam', tametfi iam quaf
fati autluxatifumus, tamcn nosnonftatim abiicit
quafi prorfus inutilcs,fcd diu & ferr,quoad firmiorcs
&conftantiores rcddiderit,modo horum difcipulo-
rum cxcmplum imitcmur.

DE SECVNDA PARTE
Etfhttumefl9cumfhbularcntur&' imcrfe juarcrct,

ENARRATIO

i4/6

ipfe lefm appropimjuans ibat cum illis. Hoc C hrifti jj£ ColJoq; _
dum primu confirmat promifsioneXhrifti,que; p^l0rum
vbicunq; fuerint duo vel tres congrcgui in noroine & Chufti
meo,in medio eoru fum , quod tametfi non fit cor- ta"*
poralitcrrfemper tame vere fpiritualiter,id quod hac
fua corporali praefentia vult fignificare. Hinc ergo
difcamus,de quo in priori hiftori^ huius parte adm°
nui,quod quicunq.pie de Chrifto inquirunt,apcriut
Chriftoianuaad fe iuuandos, ac ipfum dodoie fuis Do(isinl
piis cxercitiis accerfunt: ficuti cotra proph.mi horni
nesimpurisfuis fcrmonibusei ianuam , quo minus
ad fe veniat,occludunt. Hoc confirmatur no folum
hoc exeplo: verum etia. di&o Prophctae Ifaia? 66. i.
Ad quem refpiciam?nifi ad paupcrculum & contritu
fpiritu,& trementem ad fcrmones meos. No(S
Sed quid cft quod dicit Euangclifta : Octdieorum Jj^^»
tenebantur^nc cum agnofcercnt? Hincmoncmurdenora.
ftra imbccilhtate : neq. enim oculi noftri neq. aurcs
fuofunguntur officio , nifi eam facuhate cis diuina
conccfterit clementia , fi ita fc habet res cum oculis
corporcis,multo magis de oculis mentis verum eft»
Hinc tria difcamus. 1. quod nullse fint fenfwum aut Dofli'na
mcntis noftra; vires,nifi facultas illis diuinitus detur.
2. ne noftra mente & noftris fcnfibus abutamur in
contumeliam Creatoris.-quod fi fecerimus,metuen-
da eft pocna,ne omne mcnte & fcnfum nobis adi-
mat. 3. Vt ab eo petamus & iiluminationem & con-
feruationem fenluum,in ipfius gloriam.

Et ait \\\\s:Quifunt hifirmones, ejuos confcrtis ad inni
cem ambulanteS) & efiu trifles ? Harc fatis oftendunr,
quod antea d;xi , eos verfatos fuilTe inter metum &
fpem,fed tandem metum fuperalTc.Verum Domin
hic vacillantes cofirmat,quod Paulis dicit,i, cor.io.
iS-Dominus non finet vos tentari fupra id quod po-
tcftis:fcd facict cum tentatione etiam inuafionem,vt
poffitis fuftincre. Hic duo illi difcipuli fuccubuif-
fent, & illorum fidcsfuiffetcxtindatentatione, id
quod illorum triftitia te(tatur,ni(i Chriftusmox ad
ucniftet & illorum ruinam ercxiiTet:horum exemplo
& Chrifti facio,& nos confolemur & crigamus

Etrcfpondens vnus, cui nomen Cleophas, dixit: ^gjo
Tufolus peregrinus es in Hierufklem , qt non cognoutfit
<fu<t fhilafunt tn htfcc dtebtu} Miratur Cleophas,quod
lolumignorct,quod toti ciuitati notum crat,& om-
nibus,qui illuc ad fcftum Pafcha: confluxerant pere-
grini*. . coXr

Qutbtis iUe : Q«,£? De Jefu Nazareno, &c. R c fp o n
fio Clcophae quatuor habet.i.Confeffio eft dc Chri-
fto,& tcftimonium,qualis nimirum fuit.?*«(inquit)
futt Propheta>potcns in oycre & fermonc coram Dco &o-
mnipopulo.

Ha?c dcfcriptio tria dcChrifto habct.Primo loco, Con^
quod Chriftusfit Propheta,id eft, docior voluntatis m$pa
Dei a Dco miflus. Dcinde quod non fucrit vulgaris
Propheta.S^or^j in opcre & fermone, id eft, excel-
lcns vitac fanditatc & docendi facultatc. Tcrtio ad-
dnurycoram Deo & homimbui , quo flgnificatur Chri-
ftum itaProphcticu munus obiiflcquodfe fanc*te ip
omnibus gelTerit tanquafub Dci ocuIis.Harc Chrifti
confeflio raagna fuit.etfi non plcna.Pharifa?i, facer-
dotesfummi,Pilarus Herodes,Chriflu tanquablaf-
phemum occiderunt.Hi difcipulieumaDeo mifTum
teftantur,vnde nos hant hauriamus doctrina , quod
in religione non fit fcquendum potentum iudiciu:
fed verbi Deiregula.Illi ofFcnfi erant externa fpecie
Chrifti: hi vcritatcm Dei fecuti , fe quantum potue-
runt blafphemis iftis oppofucrunt.

Seeundum, quod eftin Clcqphar refponfione,eft
narratio Dominiiin qua,& aquibus fit damnatus,& ?l(iio^-
quo mortis gcnere fit affedus teftatur. Summi , in -

. quit,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

!47

evangeliorvm.

:illita-

^n.ficerdotes &principes noflriindamnationemmortu
eumtradtdermt. Hoftcs chrifti aperte pronunciat
fummos facerdotcs & principestvnde & nos monc-
mur palam accufari eos,qui Euangelium pcrfequun
tur,vtPapafacit&multityranniin orbe terrarum.
Deinde quo mortis genere fit afflidus indicat, cum
inquit.f/ cructfixerunt rwra.Quo raortis gencre nul-
lum fuitignominiofiusin mundo : quotamen non
eft abfterritus cleophas : quo minus illum pro viro
fan&o habuerit. ,
Jwrfefiio Tertit4mtauod eft in cleoph* refponfionc,eft co
Sin fcffio fidei in chriftum. T^s^^fpcrabamtuquod ,
redemtnrw Ifiael, fatetur aperte Cleophas fc
inChriftumcredercquemfummiSacerdotes occi-
derunttatque haec eft indoles vcra: fidcirqui emm fi-
de credit ad iuftitiam.ore confitetur ad falutem.
bri • Q«arf«/B,quod eft in refponfione cleoph*,cft fi-
ESilT deiimbecill.sconfirmatioexpromifsionc Chrifti,
^nfiroaa & teftimonio mulierum, vifione Angelorum,& di-
°' fcipulorum quorundam teftificatione.Nam cum ter
tium diem nominat cleophas,id facit ideo,quia do
rrinus promiferat fe tertio die refurrcfturum.Hanc
promiffionc copletam credit.etfi interfpem & me-
tum iadatur.-fed contra metum adhibet hdci rome-
ta,ne prorfus extinguatur.Quod aute corpus a mu-
lieribus non fuiffc rcpcrtum narrat, & oblatam illis
angclorum vifione indicat , & quod de fepulchro va
cuo dixerant mulicres,viuorumq. tcftimonio idcm
fuifTeprobatum, cb pertinet, vti fibi certo pcrfua-
deat Chriftum refurrcxiiTe.Ita pius homo mter fide
& metum dubius,fidci adhibet fulcimenta , & con-
tra metum pro fua virili luftatur.
Chuftire Scdquid ad h*c Dominus ? Ofiulth^^& ur-
1*^0 dtcordead credendumomntbus, <ju* locutifuntTrophe-
na> U. Hic primumfidesnoftrahabetquod aChrifto
difcat.Chriftus reprehendit quidem in ilhs difcipu
lis cum difccndi.tum credcndi tarditatem, fed non
abiicitimbecilles:fed fuo more eospotius patcrne
caftieat,& imbecilles iuuatme metu fracti,hdei igni
culuextinguant. Vcnitenim vt medicus eflct mfar-
morum, no vt infirmos terrorc occiderct.Htnc nos
difcamus,cb Chriftus non velit quenquam abncerc,
qui cxigua&imbecillefidem habet,modo eam co-
hrmari & augeri pcr verbu Dci permittat. Sed quid
reprehenditinhisduob.difcipulis?Duo.Ignorantia
feu difccndi ignauiam , & tarditatem ad credendum
Prophetis-Ignauiaimpcdiuit intellcdum : tarditas
remorata eft fidem.Etfi enim habuerunt perexigua
fidem: tamen oportuit eos maiores progreflus rccii-
fc,qui non folum ab ineuntc aetatc Prophetarum ya
ticinia dc Chnfto audiucrani , fed & ipfum chrillu
praediccntem3quo mortis genere erat atficiendus,&
quod tertia dte itcrum viuus dc fepulchro crat cgrel
furus.Hic & noftra tasatur ignauia, quia per tot an-
nos audimus Euangclium, inter quos tamen multos
inuenire eft, qui nondum didiccrunt fymbolum A -
poftolicnm , quibus admodum mctuo , nifi mature

CKrin refipifcant. , ,. . . . ,

Poftquam chriftus reprehend.t , mcipit docere,
^" ouod eft boni magiftri,ai.igitur:^ W^™«

minidocentis propof.tio eft , cu.us h.c fenfuscn
chriftus dcbuit iuxta Prophctarum vat.cn.a p.t.
mortcmcrucis.&poftcaexcitatus a mortu.s.n fua
gloriam imrare.Pa.i quidem dcbu.t propter pecca-
ta noftra:refurgerevcro prop.cr ,uflib«nonen.iio-
ftri.Rom.4. cumcrgofa.cm.n.mc chr.ftum cflc,
? iwnl^tkffirc.quod meoportuc-

&rophct7SS..:fcd^

ptune locis hoc fccit,non explicat. Non eft tamen
dubium,quin promiffionem de chrifto prirnum
Adae propofita expofuerit,quz cft : Scmen mulicris
coterct caputferpetis,& huiufmodi alias multas,qua
lesheri audiuiftis.Mofcs mandato Dei crtxita-ncu
fcrpentem in defcrto,in quem qui afpcxerunt,a fuis
fanabanturplagis:qucm typum Chriftus explicans
Iohan.3. 14-ait: Sicut Mofes exaltauit fcrpentem in
deferto,ita oportet filium hominis exaltari , vt om-
nisquicredit in eum,non pereat, fcd habcat vitam
anernam. Verum cum haec cx Mofe & Prophetis
recitat,appropinquant pagum,quo inter inftituerat, Doftrina,
& ille finxit fe longius ire , at illi cogunt eum & ro-
gant,vtapudfemaneat. Hinc nos difcamus,quo m
loco habcre debeamus eos , qui nos errantes obiur-
eant , & in viam fanar dodrina» reuocant. Non hic
rurfus obiurgant Chriftum & eum ftultum vocant:
fed agnofcunt fuam ftulticiam,& prasbent fe dociles ^
ci,quod de errore fuo & ftultitia libercntur.Harc 9- (
mnesfaciunt pij:contra,impij fremunt , & aduerfu*
eos infaniunt,qui fe in viam rcuocare conantur mo
ftrato eorura errore, ficuti nuper audiuimus Iudaeos
fccilTe.

t>E TERTIA PARTE.

Iam quid in domo geftum fit,fequitur : Etfhttum
e/?(inquitEuangclifta^«w dtfcumberet cum eu^ccepit
panem, & benedtxit ac fregtti& porrigebat eU. Et aperti
funtocuUeorum,&cognouerunteum.W\z exponit Eua-
gelifta,quod difcipuli agnoucrunt Dominum in fra
diione panismam quoticsDominus fumcbat ciburn^,
habuit & peculiarem modum precandi,& fingulare
;eftum porrigendi pancm : qu£ cum f*pe in Chri-
Xo animaducrtiiTent.agnouerunt ipfum, qui iam cx
citatus a mortuis , eundem morem fcruauit , quem
antea.Quemadmodum itaquc difcipuli hoc gcftu a-
gnouerunt Chriftum:ita nos cius exemplo difcamus
quoties panc vcfcimur,ipfi vhx autori gratiarum a-
ftionem orTcrrc,qua? nota nos a prophanis homini-
bus difcerncrct.

Porro agnitus Chriftus cuanuit ab oculis eorum: Fruftjjj
ipfi vero fuauius de eo iam colloquuntur qua 3ntca. v^bl D<
T^onne ( inquiunt ) cortiojbrum ardebat in nobt* in viay
du loyueretur nobts apertret nobis fcnpturas ? Hic ob
feruem' frucTu vcrbi Deiin hominib.EtfiauteChri
ftus iam non apparet corporaliter,&nobis loquitur,
tamcn loquitur nobis per miniftros verbi, ficur ait:
Qui vos audit,me audit. Quis cft ille fruftus ? Qui
autem vcrbum Dci auribus & corde audit , in co i-
gnis quidam inccnditiir , & incipit ardcre cor eius,
vt crgo qui hunc ardorcm in corde fuo non fentit,
quando verbum Dei au dit, habet aures,(cd non ad
audiendum,& cor,fcd non ad intclltgendum, idquc
fuo proprio vicio,quia Spiritui fando refiftit,ita qui
hunc ardorem fcntit in fuo corde, habct teftimoniu
loqucntis fpiritus Chrifti in fe, & quod vtram vi-
uamqucfidem habcat.Quarc moncmur,vt in timo-
re Dei fumma cum reucrentia & dcfiderio verbum;
Dei audiamus.

DE Q^VARTA PARTE.

£t furgenteseademboraregrejfi funt in Hierufilm, rid
& inuenerunt covgregatos vndectm , drc. Harc do cac
cent , quod ardor ille , qui in nobis ad prajdica-
tionem verbi accenditur,non fit ociofus.fcd fe mox
ctia foris oftcndat,nam qui Chriftum vcrenouit, is
Q^q. iiij.

lci effi»
cacia.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ENARRATIO

etiam cupit,vt alij ctiam Ipfum agnofcant, vt rriulti
fimul cum pracdicire poffinr.Vt talis ardor in nobis
tcccndatur,faxit Saluator noftcr Icfus Chriftus, cui
cii Patre & Spiritu fancto fit honor in fecula, Amcn.

FERIA T £ R T I A PA-
fchatos,Luc,24.

iVm autem hAclocjumtur^vcnit Ufm ipfe, dtfcum-
benttbvu tliis,& fletttin medio eorum , & diciteis:
Pax vobis.Et exprobrauit tllis incredulitate fuam &cor
dtsduricte^uodtUcjm fe vtdtjfent refurrextffe non credi
dtfjent. Expauefhtli vero & contenitt extfltmabantjejpt-
rttum vtdereSt dixit eis: Quid turbati ettis, & cogitatio
ves afcendunt tn cordtbus veflrts ? Vtdete mantu meas &
pedes mcos^uta ego ipfe fum. ComrcUatc me & videte,
cjHta (pirittu carne & offa non habehftcut me vtdetts ha-
bere.Et cu hac dixtJfet,oflendit ets manus pedes, & la-
tvu ftium.Gauififunt ergo difctpult vtfo Domino. ^Adhuc
autetliis non credenttbtu,& pugaudto miranttbus , dixtt
eis:Habetishtc alvjutdcdulijt At illtobtulermtctparte
ptfcis ajfi,& altcjuid de fruo apiario.St acccpit,& in con
fpcclu tlloru comedtt,& dixtt ad eos:Hac funt vcrba, ejua
locutpu fum ad vos,cu adhuc vobtfcu effem^uod necejfefb
ret implere omnta <?u* fcriptafunt in legc <JMofi, & Pro -
pbctus,& Pfalmis de me.Tunc apcrutt tliorit mentem , ut
intelligerentfcripturas. Et dixit eisStc fcriptum cfly &ftc
oportebat Chrtflu pati ft) refurgere a mortuts tertia dtc, &
pradtcari tn nomine eitu poenttcntiam acrcmiffioncmpec-
catorum tnomnes gentcs,initio fktlo ab Hierofilymis . V os
autcmcflts tefleshoru.Et dixit etstterum:Paxvobis. St-
cut mfit me Pater, tta & ego mitto vos.Hxc cum dtxijfet,
flauit tn eos, & dicit eis'.Accipite SptritumfanUum.Ouo -
rumcun% remtflritts pcccatajemittuntur eis:^uormncun-
que rtttnucritis,rctenta funt.

ENARRATIO TEXTVS.
Qiynta Haec cft quinta apparitio Domini ipfo die Pafcha
^patiJio tos.qua apparuit difcipulis confabulantibus de ipfo.
Primum enim apparuit Mariae Magdalena:, e qua fe
ptem eiecit daemonia.i.Apparuit mulieribus redeun
pattes. tibus a fepulchro.3.Apparuit Pc-tro.^.Clcopha: & fo
cio cius.5-Vt hic tcxtus habet,vndecim difcipulis dc
illoconfabuhntibus.Loci duo:
i . Salutatto Chnftt & tefltmonta ^uibtcs probatur eius
refurrelho.

1 1 . H^eceffitas mortis & refurretlionis Chrifth & cittfde
vfusyvidelicct cjuod oporteat tn eius norninc pr&di-
caripoenitentiam &remffioncmpeccatorurn omnt
btugentibm,

DE PRIMO.

Iefett fletit inmcdioeorum $) dtxit eis.Pax vobis. Di-
fcipulimcefti loquuntur dc Chrifto , quiillisadeft
iuxta promiffione. vbicunq; fucrinr duo vcl trcs con
gregati innominemeo,cgo cro in mcdioilloru.Etfi
enim id non femper fit corporalitcr: tamen vcre fit.
Nonenim vnquam faciet contrafua promiffionem.
Quid autem affcrtquando vcnit,oftedit eius faluta-
tio,quiahicfuosmoeftos confolatur difcipulos. Na
cum datus eft Chrilhis mceftis in confolationem,hic
pacem orfer^dicens:^^^. Haec pax, quam fuis
optat,non cft vulgaris,fcd diuinamon mundi,fed re
L«cusdc gnj Cceloram,intcr Dcum & homtnc.Verum vt nos
cSka intelligcrcpoffimus,quantum fit bonum hxc pax,
quam Chriftus fuis offert,copiofius expona, quat m
huiuspacisconfideratione concurrant; vndehuius
pacis plenam defcriptioncm colligemus.

Quia pax fancitur intcr partes diffidentcs , primu

1480

fpedandu cft,q««na fint partes diffidentes^Sunt »» 5^
te tuz:Deus & W.Deus felix & beatus eft imc ho tcs

_ ' n r. _ _ « / ^ r (TO

mine : Homo mifer & damnatus eft fine Dcc?ergo
Dcus non opus habuit, vt pace cum homine <\W*~
ret, fed horao finc pace cum Deo cxtrcme miier eit,
atq.ideo nulla re magis opus habet,qua pace cuUeo.

Deinde cu partes diffidcntes necelfe eft aliqua or- ^ojfifl.
fcnfa prarccffiiTe.Hsc oftcnfa no a Deo, fcd ab ho-
mine initiu fumir. Qii?na cft illa ofFcnfa? Pcccatum.
Hoc peccatum fuit qusedam a Deo proditoria dctc
10' dio ad Diabolura,cui fc homo fubiccit.Quanta au-
tcm fit hxc offcnfa,facile xftimare cft ex eius magm-
tudinc,multitudine,turpitudinc&po.na.Magnituao

eft,cj> creatura crcatore offendit & cotefit,qui homi-
nis fummumbonu fuit. Multitudo ex cius fruttious
fpedatur, turpitudo cx horrenda cotaminatione hu-
mani generis,qus fccuta eft hac offenfam.Pcena,ma
ledidio & danatio , vt taccam innumeras calamita-
tes & jrrumnas, quibus humanum gcnus in hac vit
tantum non oppreffum cft.

Cognita offenfa,qus fecit nos Dei hoftes , tertio ,Mcd«
Z° loco mediator c6fideradus eft, qui certe dcbuit : eflc
i talis,qui & Deu offenfum placare poiTet,& qui mata
1 iniuria iufte copenfaret.Deum offenfum creatura no
! potuit placare , iniuria copenfare Deus non dcbuit.
! Quserendus igitur fuit talis mediator , qui & potuit
pcr potentia,& debuit pcr natura. Cu talis non po-
| tuit hzbcrUtternus Dei Eilius altera perfona in trini-
tate vcnit in tnundu,& affumfit humana naturam,^
! frUm eflhomcfcftuChrtflus.Hk Iefus Chriftus conm-
' dus eft Deo patri diuinitate,& homini per humanita
3°| tem:Quarc potuit vt dcus, debuit vt homo , qui no-
ftram caufam in ferecipit.

Hic mediator copenfauit iniuria:nam noltru rea- ^
tum in fe recepit,pro quo pcenas luit in ara crucis,ac
ita fatisfecit iuftitia: Dci.Verum quia nos adhuc ma- sau
ncmus pcccato coinquinati,chriftus tota fua vita in
hoc mundo legi Dci obediuit perpetuo,plenc & perte
dcquam iuftitiam crcdentibus imputat,vt fint miti
in Dci confpeau:atq; ita viftima fua iram dci placat,
&obedientiafuanos veftit, vtiufti appareamusin

confpeclu Dei. ( a, s*ec3'

Fada compenfatione reconciliatio mter Deurn « cdii[i9.
homincminitaeft.Nam pater placatus eftpcr obe-
dientiam Eilij. . .

Vcriim quia in omnirccociliatione nccefje cit m
ter cos,qui reconciliantur, aliquod padum intercc- ^ufll*
dcre,hoc quoque in hac cum dco pace conftituta co hotai«c>
fpicitur. Nam vt cx partc Dei cft liberalis & paterna
rntfirtcordta, promtffio, iuxta illud : Ero dcus tuus , &
J feminis tui poft tc.Itcm.Hic eft filius meus diiedus
50 in quo mihi coplacui:viuo cgo,nolo mortepeccato-
ris,fcd vt coucrtatur & viuat,ita ex parte hominis elt
fides,qua paterna promifiio accipitur,quaq. adopta-
mur in fihos Dci per vnigcnitu fihu lefum Chrilturn. _ ^
Cxtcrum quia in padis adhiberi folent obfigna- f^
tioncs,neq; h? in hoc fummo pado omiffz funt.Sut
autem tripliccs obfignationes.Prima eft turamentum
chrifti-.Amen amen dico vobis,qui crcdit in me,ha-
bet vita xtcrna.Secunda eft obfignatio pcr Sacramen
M,Baptifmum & Ccena Domini,qua? funt firmifiima
padi intcrDCum & homine figilla,quse nunqua vio
labuntur,nifi homo fua culpa abiecerit fidem.Tertia
obfignatio eft arrabo Spirttus,c\ui teftimoniu dat Spi-
tuinoftro,cj> fimusfilijDci.Hucctiamillud perti-
nctz.Corinth.i.iz.Obfignauitnos, & dcdit arrabo-
nc fpiritusin cordibus noftris.Ha? funt obfignatio^-
nes & figilli,quibus pax inita inter Deum & homine
obfignatur & confirmatur,vt vera fit. f. ftjr

Prsetereamequis exiftiraethanc pacemad P^^*

i48i E V A N G E

Paucos quofdam pertlnercobftruanda eft eius pro
mulgatio,qua; eft vniucrfalis.-Chnllus enim afcefu-
rus in ccelum.mandatum dedit difcipulis,vt hac pa-
cem proclamarcnt pcr vniuerfum orbc: ita enim ait:
Itein mundGvniucrfum,& prasdicate Euangeliu o-
mni crcaturar.Pcrtinet igitur harc pax ad omnes,qui
vocem Euangelij recipiunt,& inChriftum credunt,
perfeucrates vfque in finem.Nam ita ait Dominus,
Beatus qui perfeuerauerit vfque ad finem,non eft e-
nim fatis,bene inccpific,nili quis quotidianos faciat
progrcffus.

s. FruAus Si quaeris huius graui.iima- pacis fruaus,inuenies
£" pa" plurimos in hac vita,& poft rcfurrcdionem. Inhac
l Inhac habes huius pacis beneficio , acceffnm ad Dev.m
tanquam ad Patrc clemcntiffimum pcr Icfum Chi i-
ftum.Itaenim inquitPaulus,Rom.5.i.Fidc luftifica
ti pace habemus cum Dco pcr Icfum Chrtftum, pcr
quem & acccffum habemus ad gratiam hanc, in qua
ftamus.Secundus huius pacis frutf us,eft bona cofcten
iwantca enim peccati confcientia nos vexat: verum
poftquam hanc paccm fentimus,cofcientia bona &
fcera redditur,ficuti latronis in crucc,quado audiuit,
HodiccrismccuminParadifo. Adcudcm modum
cumaudimusinEuangclioannunciari rcmilfionem
pcccatoru crcdentibus,confcientiacredentium red
ditur cranquilla.Cum hac bona confcicntia coniun-
dum eftgattdtum Sptrinu, quo effic.tur,vt in medn
afflidionibusgloricmur.vtinquit Paulus.Veru hec
gloriatio , & hoc gaudium fpiritus augetur medita-
hone verbi,oratione,vfu Sacrametorum,& alns pns
excrcitiis, Huncfrmftum & quartus fequitur,nimi-
xumfraterna dtlettto. Cum cnim intclligimus,& n
de fencimus nobis Deum communem Patrem, per
communemMcdiatorem nobis reconciliatum, in-
cipimus, nos inuicem dihgere , tanquam huius thc-
fauricommuneshzredes. Huncquartum frudum
fequitur quintus,qui cft Iztus deceffus ex vita,q«c-
admodu Simeon confpctfo autorc hoius pacis Chri
fto ait,Nunc dimittis fcruum tuum in pacc.quia vi-
dcruntoculi mei falutare tuum.
furtl;c- Poftrcfurrcaionem,huius pacis fruftus cntper-
pctuaiucundit«,pcrpctua lattitia,& fruitio confpc-
Ctus Dci,& fanctorum omniu m , qui vixerunt inde
vfqueabinitio mundi: huncfruftum nemoinhac
vitafatis cogitare poteft.
Schri PoOquamiam didum eft fufius.qu* inhac pace
tH* concurruntmunc contraham m breucm fumma fcu
defcriptionc,qu^ fu hecpax.Pax igitur inter Dcum

& hominem eit mutuus confcnfus Dei & hominis,
Dei quidem homine proprcr Chnftum in grat.am
recipientis. homin.s vero oblatam gratiam fide reci
pientis-.ac obedicntiam erga Deum ferio promittcn
tis.Hzc f.nt dida dc paccquam Chnltus hic offcrt.
non folum difcipulis vndecim qui tum adcrant:ve-
rumetiam nobis & omnibus.qui hanc volunt reci
pere,cum illis per Euangelij przd.catione offenur.
Poft hanc pac.ficam falutationem fequitur m tex:u,
quomodo f.Chnftus probauerit verc a mortuis re-

furrexiOV,& id ita pramunciatum in Mofe , Prophe-
tis,& in Pfalmis ottendit. Vcru quia de h,s d.e Paf- ac
chatos & heri audiuiftism^mc tantum de neceffitate

& vfu mortis & refarreaionis Chrifti dicam.

L I O R V M- W**

\ recnoDcifitquarftio. vbiautem hoc fcriptu fit,ad

,b • . v7 ./r n: l.l.l..;^

E S E C V N D O.

***** Stcfcriptttmefi, & ftcovortebat ^™?"' * '
U^ fHrJeamortutstertto d>e, acpradtcart tnnomtne etm
p/nttenttarn&remtftonempeccutorHm .mmtmgw

y^nutefaUo ab fcf; cft, vuit vt

gno JL>ei nt quaeuio. voiauieiu .***k>w^*»«^ scriprur*
dit inquicns:NcccfTe eft impleri omnia in lcge Mo s. »utoii-
fis,& in Prophetis,& in Pfalmis. Cum igitur quajri- *«■
rur dc falute , confulcndus eft Mofcs , kgendi funt
Prophcta?,& cognofcendi funt Pfalmi, deinde (cri-
pta Euangeliftarum & Apotlolorum. Quicquid
cum ilf is fcriptis pugnat,rcpudiandum eft,tanquam
afatana profec.um-

Quid fcriptum eft?quod oportuerit fic patiChri-
' ftum,& rcfurgcrecx mortuis ttrtio dic.Cum dicit:
Sicoportebat,nece(fitatcm mortis& rtfuireclio-
nis Chrifti indicat.

Quareergoopottebnt?i. Vtimplcretur fcriptu- Cur ».
ra,qu? mcntiri ncquit.Vt cnim Deus manct in arter
num.ita eius vcrbum m seternum manct,&Chriftu | pati & rc-
dicit Coelum & tcrra tranfibunt , vcrba autem mca lurScxe-
non tranfibunt.z.Oportcbat hoc fieri,quia ita dcus
dccrcuit. Nulloenim pado ficii potcft , vt quod
Dcus certo conftituit , non proctdat. 3. Oportcbat
Chriftum pati propter hominum rcdtmptioncm a
pcenis aeternis, quas fuispeccatis mcrutrant, mfic-
nim Chriftusfuiffct paflus, nosin peccati^ fub ira
Dei manfifTcmus.4.0portcbat Chriftum pati pro-
pter gloriam,qua poftea coronandus erat. 5-Opor-
tcbat Chriftum pati m nofti i inftru&ionc :m,& con
folationc.Is cum caput fit,dcbuit prseccderctum in
crucctum in gloria.6.0portcbat Chriftum pati, vt
figuris refponderet veritas.Multa? cnim figura: vete
»ris teftamcntimortem & rcfurredioncm Chrifti rc
prxfcntabant , de quibus didum eft dic Pafchatos.
Breuitcr,vt vno verbo omnia comple6tar,Chriftus
paffus.mortuus & extitatus cft , vt placarctur Deus
ofTcnfus,faluarerur gcnus hunianum , & deflrucrc-
cur rcgnum Diaboli.

Habcmus quanta fucrit ncccffitas mortis & refur FruAus5.
re&ionis Chrifti,iam audinmusquis fit frudus & v- vfusmoi*
fushuius admirandi operis.Id quod Dominus hifce
verbis cxpomt: Etpradicari in nornine eiH^poenitettam nis Chri-
dr remtffionempeccatorumomnibti4genttbm^^\t\s^\\- ftl"
mum colligitur,quid fit Euagclium,& quf ous fum
ma. Euangtlium elt praedicatio pccnitentif &remif
(ionispcccatorum proptcr Chriitum.Summa Euan ^Jf,'^
gelij eft , quod libcmtio a ptccatis & falus contin- &fuiuma.
gat pcr folu hfum Chriltum.Veriim vt planius no-
bis euadat,quanta bcncficia nobis offcrantur per E-
uangclium,qu3Eo.mniafubhisChrifti vcrbis latent,
pauFo copioliorcm defcriptione ex fcripturis affcra.

Euangelium cft vniucrfalis prardicatio,in qua an yicnior
nunc.atur liberatio a maledidione lccis & ir«Pei,
&proclamaturremiffio pcccau>rum,falus ac vitaa;-
erna,crcdentibus in Flium Dei,propter eiufdem vt
dimam , fecundum promiiiionci olim patribus fa-
ctas , vtpcrpetuo gloria bonitatis Dci prasd.cciur,
vtq; porro dignos Euangelio.frudus edat homincs
per Chriftu libcrati,tandcmque vita fruatur ftcrna.

]n hac dcfcriptione primum fignificatur,a quibus Dcfcri^
malis per Euangclium libcremur , nempea malcdi- Jj!^'*
aione legi$,iuxta illud Gala.j.lS.Chriftus fadus eft
pro nobis cxecrario,hoc eft , cxecratione quam nos
meruimus noftris pcccatis, is in fe rcccpir,vt nos fic
remus har cdcs iultiriae & benedidionis.Hoc etiam
tcftatur Paulus 2.Corin.5.n.vbiita ait. Eum qui no
nouit peccatum,fc-cit peccatum,vt nos ficremus iu
ifitia Dci in ipfo.Hoc eft , Chrifius qui immunis c- ^*™3]1
rat ab omni pcccato, factus eft reus pro nobisrergo aufeIt.
rede dicturo cft nobis p.er Euangclium annunciari
Hbcratione a maledicTtione lcgis. Deinde,quia cum
malcdiclione ltgis etiam ira l>ci crat coniunc^a, lf-
bcramur etiam ab ira Dci, cum credimus Euagelio.
Qui non crcckt (inquit vcritas) ira Dci manct f^pcr

4 m

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

■jfc

*4*3 E N A R

eum:proindcqui crcdit,non ampliuscftfub ira:fed
fub gratia.Iam vbi gratia regnat,nulla vis eft tyran-
nidisdiaboli,nullus liimulus mortis aetcrnac,nullus
mocus infornhab iftis crgo malis iiberationem pre.
dicat Euangclium.
Qu^fbona Scc* 4U3e bona funt qua? annunciat?Annunciat re
oticrt. miffionempeccatorum,falutem & vitam aeternam.
Nos reipcccatifumusnatura, maledicli &damnati
ad morte asttrnanv fed iamChriftus in fuo Euange-
lio annunciat nobis remiflioncm pcccatorum,falu-
tem,& vitam asternam, qua? bona nobis mcruit fua
tnorte& gloriofa refurrcCtionc.
^ us* Haberausa qu bus malis liberemur pcr Euange-
lium , &qua» boranobis offerantur per idemmunc
fcqtutui ,quibufnam c antingant ifta bona,nimirum
credcntibus in filium.Hoc multis probatur fcriptu-
r* teftimoniis.Qui credit,inquit Chriilus,habet vi-
tam aettrna.Vt hancpra?ccdit remifsio pcccatorum:
ita cum ea coniun&a eft falus. Et Pctrus dicit,fidei
noftre; finem eiTcfalutcm animarutmHoc ipfumhk 2
fignificatur cum dicitur : Oportet prardicari pceni
tentiam,qua fcilicct ob pcccatum pcrpctratum do-
lemus & confugimus ad Chriftum,qui ait,Non vc-
ni vocatum iultos, fed peccatorcs ad pcenitentiam.
Srfcu°cu 'l3ec f^quitur»cuius bcneficio tanta bona confc
ius bcne- quimur , proptcr vi£Umam Chrifti , id eft, proptcr
^10, mortem & refurrc&ioncm Chnfti. VndcPaulus
Rom.^ i^.Morruus cft proptcr pecctta noftra,& «.x
citatus proptcr iuftificationem noftri.

Et ne quis nouam do&rinam cxiftimet Euange-
lium eiTe,.idieci in definitionc,fecundum promilfio
ncm olim patribus fa&am.Nam & Adamo poft la
pfum fa&a promiflio,Gen.3.i5.& fsepcpohea repc-
rita eft,& inculcata patribus fpacio 4000.annorum,
doncc Chriftus in carncm venit.

In fineadduntur fines. i. hbcrario alcgis fcnten-
tia pcr Chriftum.i.vt liberati frudus dignos Euan-
gelio edant.^.vt prardicent hoc tantum bcneficium.
4.vttandem plenain redcmptioncm conlccjuantur
in vita arterna pcr Dominum noftrum Icium Chri-
ftum,cui cum Patrc & Spiricu fan&o fit laus,& glo
ria in fecula fcculorum, Amcn.

Quando.

laquetu
6hciu.

DOMINICA PRIMA P O S T
Paftha, Ioan.20.

CVm vejpera ejfet dieillo, qui erat vnus Sabbatoru,
tfr fores effent claufavbt dtficpuh erant corgn.gAtt
propter meturn Iudxorum,vemi I cfiut.fictttcjue m rnedto,
CT dixit eis : Pax vobis. Et cum h&c dtxtJfet,o[}endtt ets
manus ac latus fuum. GaHt[ifi*nt ergo Dtfcipult vifo Do -
mino.Dtxtt ergo eis iterum.Pax vjbis.Sicutmifitme l\\
tcrjt.ttt) tgo mittovos.fi tccujn dtxijfet<,flautt in eos^
d/cit eis : A ccipite Spiritum fi*nclum, Quorucun f*4 rerm
fieritis peccatayretn;ttmtntreisy<fuo^umcH<fke rettmtovu,
retetafiunt.Tbomas autemvniu cx dnodtcim, juidtcttur
Did) miufton erat cum eis ejuando vcntt l ejus. Dtxerut
crgo alij dtfictpuluV tdtmiu Dorninum. I lle ante dtxi- ci*'.
Nt(iv$derotnmanibw etm vefhgtum clmorum,&mu-
tarn dtgitum meurn in veiligtum clauorum^rntttam ma-
num meam tn latiu eiut, non credam. Et poji dtes otto ue -
rkm erant dtfictpuh etus intus^cjr Thomas cumeis.Venit
leftu tanuis claufis Jiettt tn medto^ & dixir.Pax vobts.
DeindedUtt Thornx : Infcr dtgttttm tuum huc , cr vide
mantis meas, tfr admoue manum tuam> £7* immitte in lattu
meum,& nolt effe incredftlw.fied credens.ReJpondit Tho
mas,& dtcit er. Domtmts metuy qt Dem m etu. Dtctt et
lefipu. Quta vtdisli me,Thomay credidtilt, beati yuinon
z iderunt , & crediderupt. Mttlta quidem & aliafigna

R A T I O H84

fectt lefiui tn confpettit dtfictpulotnm fiuorum^tid nonf»™
fcnptatn Itbro hocMc aute fcriptafiunt.vt credatts ^od
lefius Chrtilu* tlle Etltm Det cfty&vt credentes vttam
habcatis per nomen etut.

ENARRATIO TEXTVS.

Sutfl101

Hoc Euangcliu continet partcm hiftoriar, qu*m hmus *
fcripfit loanne Euangel.fta de rcfurrcaioncDonii
ni,in quaparte,vifibili & carnali prarfentia, vocc.i^
&o,& fignisteftaturDominus.feamortuisrcfurre'
xiifc:Et commendans difcipulis miniftcnum vcrbu
pra»dicat,beatos fore qui in fe credidcrint.In finc te-
xtus additur cauifa finalis totius facrx kriprurar, ita
enim inquit:Ha:c fcripta funt vt credatis , & vt cre-
dentes vitam habeatis in nomine cius. Canerum
quiafatisdi&umcft fupcriori fcptimana dcrcfurrc- ^
ttione Domini , nolo plunbus dc ca hac viceagere: pcnorib.
fed dicam dc tribus aliis locis,qui in hoc continen- conc.^
tur Euangclio. cKpitcaif-
i. De mtntfterio vcrbirf poteslate Ecclefu.
z. De Thoma confejftonc.
5. *De fine fiacra ficrtptura.

D E P R I M O.

Vcrba tcxtus de verbi miniftcrio & poteltate &porCrti*
E.clcfia; funt harc : Pax vobts.fitcut mtftt me Pater>& j^g?
ge mttto vos. Haccum dtxijfet,fiautt, ey dtxtt ets.Acct- fticli
ftte Spiruum fiwtlHm^QuprumcmtejHc remiferttts pecca-
ra9remtttnntur eis , & quofum rettmteritis , retcntafiunf
Hic habemus pauca verba,fed cfficacia, quae conti-
acntcopiofam dodrinam,quam omnes Chnftiam
• cire debent. Quare vos hortor,vt fitis attenti,quo
nanc dodrinam pcrciperc pofsitis, quo aute id fiac
commodius,diltinguam hatc vcrba, quibus minifte
num inliituitur in quatuor partes. 1. Paxvobis»
z. StcutmtfitmccPatcrjtaegovosmitto. 3. Fiautt
or dtxu : ssicctpttc Sptntum fantlum. 4. Quorum-
cnncji.e remtjerttis peccata^emtttuntur eU , & cjuorum-
CAncjue rettnuertlts,retenta finnt.De his qtiatuor parti-
ousordinedicam. Ptxl
Prima pars,nempc (alutatio,T4A: ^o^,confola- chrJfto J
t ar non folum difcipulos,qui tum aderanr,vcrume- obiara^.
ciam animum addit omnibus,qui funt & qui futuri j^JjJJJ,
funt miniftri verbiin Ecclefia.Qui miniltcriu ver- reddit E*
bi in fe rc ccpit,(tatim habcthoftcm diabolum , qui u^r'oS
pcrpctuo iplius docftrina? &vira? infidiatur.Si doctn
iam corrumpere non potcft,vita contaminare ftu-
ct,vc quod verbis docet quis,fac5tis neger.Si vicam
on poreft diabolus polluere,dodrine infidiatur,vt
»mincs Jecepci erronea dodrina, damncntur. In
aiultis & doftrinam & vkam contaminat. Deinde
.. .bct miniftcr vtrbi etiam mudum aduerfus fe, qui
!vinc tyranrnde, nunc hypocrifi, nunc fophiftica fc
adoritur,vt officio fao non refte fungatur. Quid ta
:uc miniller vcrbi in tantis periculis?Confoljbitur
Co hacChrifti voce,Pax vobis,&iimul orabitDcum,
vc fc in hac pacc contincat,ne vcl doctrina,vcl mori
us curfum Euangclij impcdiar,plnris facict paccni
Chrifti , quam omnes mtindi delicias & amicitias.
Hec fit crgo confolatio miniftrorum Euaogclij,qui
pugnare dcbcnc aducrfus diaboli infidias.inundi ty
rannidcm,hypocri(in & Sophifticen. a^S*'

Secunda parscft. Stcuttmjitme Pater,ita egomitto
z/j/.Quomodo Patermifit filium?Pater mifitfilium Cu$A^
t regnum diaboli aboleret,iuxta illud:Semen mu- hnlJ^o-
lieris conreret caput ferpentis.Ircm,Chriftus appa n-.ad» 54
ruit vtdeftruat opcradiaboli. Quid?An non folius P^^V
Chrifti eft contererc caput fcrpciitis ? An no folius ncni toi^
Chrifti eft dcftruere opera diaboh ? Vere folius

Chriiii

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

I48y E V A N G E

Chriftiefbfedinrioe tanto opere opus cft duabus
machinis:vi<5tima & do«ftrina.Chnftus eft miflus,vt
folus fua vidima iratum Patre placet, & diabolum
fuperet. Deindc quia hoc beneficiG hominibus pcr
dodri na ofFcrtur, deflruxit ctiam opus diaboli per
dodrinam.Proinde Chriftus miflus crat ad duo,ad
placandum Deum vi&ima,& ad docendu.Ad prius
illudfolus Chnftusmittiidoncus fuit:ad poftenus
hoc eft,ad docendu miffi fuerunt olim omnes Pro-
phetse,& poftca Apofloli,& homines omne$,qui le
gitirae funt vocatiad praedicandi munus.Quantum
crgo ad docendum attinet, Chnftus mntit difcipu-
« . los,quemadmodumipfe erat aPatre muTus. Hmc
na* duo colligamus.Primum difcrimen mtcr regna mu
di & Ecclelk adminiftrationem,fcu inter gubcrna -
torcs mundi & gubernatores Ecclcfiarum.Mmiftn
cnim verbi non mittuntur,vt dominentur m tcrra.-
Chriftus cnim nullum dominium fibi vendicauit,
ncc mittuntur ad pompas huius mundi, quas Chn-
ftus contcmpfif.fcd ad docendum Euangcl.um , ad
erigcndum regnum Dci,ad falutcm annunciandam
horainibus. Deindc hinc colligendura cft, qu* fit
verbi,quod praedicant vocati ad minifterium,auto:
ntas.Sicut Patcr(inquit)me mifit, ita ego vos,vt no
veftro, fcd meo nomine ioquamini. Huc illud di-
ftura Domini ad difcipulos,Luc.io.i6.Qui vos au
g&j dit,mc audit,qui vos fpcrnit,me fpernit. Hinc ha-

defi* bcnt quidoccnt verbum,confolationem.& quiau-

Sonfo1^ diunt,grauem admonitionem.Nam cum docemes
°' vcrbupiein lcgitiraa vocatione.-patiutur ahquidab
incrato mudo, habcntex coconfoianonem , quod
vicc Chrifti fungatur,& Chriftus cum illis iniunar
>ni. paciatur,qui fe iuo tcmpore vlcifcctur.Qui vero au
'°- aiuntvcrbum,admonciKurpnmumdeautontate
vcrbr.non enim fecus audirc vcrbum dcbent,quam
fi Chriftum ipfum loquentem audirent.Dcindcad-
monentur,vt pios vcrbi miniftros in precio habcat,
tanquam Chrifti legatos.Praeterca admonentur pce
ne.in quam iuito iudicio Dei incurrcnt quicunquc
vel veriura przdicatum, vcl ipfos rainiftros conte-
ncnt. Dcbcnt quoque miniitn verbi cogitare in
Hii quera eradum d.gnitatis fint euedi, ne vei dodn-

l^c6 n> puntatem inficiant,vel moribus malis a fe audi-

atur* torcs alicncnt. , 'j.

v«dc effi TERTI A pars:£r cum dtxtfct,t»fuffiaMt,& *
£Cla VCI- xttcu:AcctPttt Sptrttttm ftnclHm. Hzc verba fingula
oT^ rem doarinam continent.Nam Chriftus his vcrbi

oftcndit,vnde verbum,quod predicatur vocc min^
ftrorum,habcat fuara vim & etficaciam,qu* fanc no
inclufa eft in voce miniftri,ncc pendct ex fanditatc
&dignitate hominis:fcd omnis verbi vis & cfficaa
ex virtute fpiritus Chrifli proficifcnur. Nam cum
Mc Chriftus fufflat in difcpulos, aciubet eos acci
percSPiritumfanaum,fignificatSpir,tumfanaum
perpctuo aftutur.m miniftcrio vcrbi, Quafi dmrTct
£cce vos entis miniftri noui teftament,,qu, Eccle
fiam m.hiin mundo a^dificabitis, per prard,cation
Euangclij, &fcio quam fuis imbecillcs ad tantum
opus p eragendum, przfertim cum D«bolus,mua
dus,& ratio omniura hommum fe vobis opponei

[dit *

Quaproptcr huic vcftro miniftcrio volo ad.ffcSp
rTTum faudum.pcrquem labor vcficr e„« eito
cnim virtutc fuaVaoct.vt vcrbum mcum quod prx
dicabitis,non f.t ad vos vacuum rcd.turum.H.cvu
lcm dodrinam & admonit.oncrn colltgamu . Do
arinam quidcm.tjuod Sp.r.tusfanaus f.t al ^l.gatu
vcrbo,& vcl.t pcr illud <ffc cfhcax.C «rf^T
«, o.,; Anccirt , & qui audiunt, ie er,gun

;^ias?^^^^^^

L I O R V M-

eut& qHorumrctinHmtitsctentafHntte\s verbis inl{i bftt Ec-
tuit & fancit fpintualem lllam Lccleiiepotcitatem, IoClis.
quam vocamus poteflate c!auipm,&oitcnditur cla-
uis,qua apcritur & cbuditur regnum coelorum.

Vcrum vt ha?c vtiliffima doctrina clareab omni-
bus intelligi poffit, volo eam in qi^dam puncta di -
ftinguere,qua? funt, i. vnde fit potcftas Ecd fiafl,-
ca. 2.quid fit.3.penes quem fit. 4-& in quocofiftat.
His punclis bene intclledis,ncmo trit qui no dex-
treintclledturusfit, quamamrcs & quali.sfit pote-
ftas Ecclcfiaftica.

Vnde ergo cft ha^c poteftas ? A Dco per Icfum
Chriftum.Si enim homine fpedes, cft min,fterium eft.'
purum.AtfiChriftumfublimiselt potcftas,qua nul
la in terra maior,vcl vtil,or,vcl dignior cxiftit. Na
Chrillus fedcns ad dcxtram Patns in folio Maiefta-
tis fua?,hanc poteftatem adminiJrrat.Qui igitur hac
poteftatem contcmnit,& eius fruclu priuatur,& eft
in Filium Dei contumeliofus.

Quid cft potcftas Ecclef,3e?Eft poteftas remi ten *<*2id ^
di & retinendi pcccata,hoc cft,pr^dicandi Euangc-
lium,cui qui credit aperitur regnum cccloruro , qui
ver6 non credit,ei oftenditur clTe claufum.

Penesquemeft hsecpoteftas? PenesEcdcfiam: J^uUom
quando Petro & aliis ApoftolisDominus dedit cla
ues, apudipfam Ecclcfiam claues has depofuit , a
qua miniftrihabent daucs , tanquam ancilla claues
fua: nerat habct.

In qua re confiftit poteftas clauium ? In efficacia
Spiritus fandi , qui in verbo & pcr verbum cft effi- ICCO lt'
cax,& fidem in auditoribus verbi operatur: Jta ver-
bum cft veluti vna clauis,qua adhibet minifter ver-
bi, & fides eil altera clauis , quam adhibet Spiritus
fanc^tus, quaeclauescum adhibcntur, apenturre-
gnum ccelorum.

His ita explicatis, vcrba huius textusaltius per-
pendamus.Primumigiturcum dkuiQttorumcH^uey
filte gradu, & de hac vocc Quorumcm^uc%zo^\\.^ I.
quod promifsio gratiae fit vniuerMis.Hanc vniucr-
falcm promiflioncm opponito tentationi de parti-
cularitate, & te in vniuerfalcm promiiTionem inclu Vocii
dito.Deinde hanc voccm Quorumcun^ue multitudi %H<>rum-
ni peccatorum oppone. Cum igitur tentaris ad de- ^[«ado"
fperationem ob peccatoru tuorum multitudinem,
veniat in mentem ha?c Domini promifsio: Quorum-
c«»yH*,e£-c.Nondicit,fipauca pcccata qnis pcrpetra
ucrit,aut fi multa:neq;dicir,fi Iuda;uselt,fi Gr^cus.
nobilis,ignobilis,diucsautpauper:feddicit,^»«ri5-
c^«f.Pra!tcrea hic locus monet,quod & publice &
priuatim poffit ficri abfolutio. Sic Dcus tria millia
hominum publice abioluit. Item priuatim Corne- fac
lium,ficut & Nathan Prophcta Dauidem. Generali uau abfo
,lla abfolutionc vtuntur miniftri vcrbi,quoties Eu- lui">nc-
angclium pra:dicant.Sprciali,quando raiio ha?c po-
flulat,hoceft,quandoaliquispr,uatumcolloquium
cu miniftroverbi cxpetit,cofirmad^ fue^ fidei caulTa.

II. Ponitur in tcxtu Peccatajme aiiduo, quare
omnia peccatorum gcnera hic intclligi dcbcnt,quae
funt quatuor.i.viciolitas natura2.2.puJlulantes rami
ex mala radice.j.pcccata crrorc comrnifla.^.pecca-
ta voluntaria.Nullum peccatum eft,quod non igno
fcitur,fi venia proptcr Chiiflum petatur.

III. Verbum Remtttere obfcruandum cft , pro ^™'1^""
quo Matthaeus habt t folucrc.Iubet Dominus vt di- ruecrCqU°4.
fcipuli pcccata remittant & foluant.Rcmittant qui-

dem vt dcbitum: foluant vero vt onus praigrauaus.
Peccata fiquidem funt dcbita.quia vtdebita obligat
ad folutionem.ita peccataad fatisfadionem pcenae,
nifi fiat rcmiffio funt & onera peccata, quia vt onus
grauc portantem deprimit,vt.tandem fub eo cadat:

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

7487

ENA RRATIO

■

Kemiere

peccata

quid.

Thomx
incrcduli

ita peccafa malcdi&ionis onere & lcgis fcnrentia
oppt imunt.doncc Chriftus vencrit,&onus in fe le-
Anhomo uaucrit.Sed quid?potclhie homo pcccata foluere &
mitTcie' rcmitterc?Dcus dicitjfaiar 43.25. Ego fum,ego fum
pcccata- ipfe,qui deleo iniquitates tuas,&peccatoruruorum
non recordabor.Hoc teftimonium conuincit,quod
folus Deus remittat peccatum.Rurfus hic dicit Do
Refpofio minusQHorumcunjuepeccataremtferitis, eruntremif
fa in far/o.Kefpondeo, Chrifti di&um manifefte* in-
dicat dupliccm cffc remiflionc,vnam in tcrris a mi-
niftris vcrbiralteram in ccelo,qua? a folo Deo fit.De
Hac poftcriori loquitur Ifaias.Brcuiter, Deus vt Do
minus. miniftri vcrbi , vt ferui & nuncij rcmittunt,
qui Domini fui voluntatcm annuncianr,que_ remif-
fio fit voluntatis Dci annunciatione. Hoc probatur
Num.S.itf.vbi ita ait Dominus.Sacerdotes poncnt
nomen Domini fuper filios Ifrael , fed ipfc benedi-
cam. Soluerecrgofacerdotiscft indicareculpam a
Deo remiflam.

Sed quomodo retinct peccatai>verbo,& iuxta ver
bum,hoc eft, qusecunque peccata indicaucrint ver-
bo Dci eflfc retenta,erunt etia in ccelo.Plura de hac
re dixi in fefto Cceng Dominicat.Quare nunc ad fe-
cundum locum pergo,dc quo brcuiffime dicam.
" DE SECVNDO LOCO.
De Thoma habemus duo in hac hiftoria,ncmpc
incredulitatem & confeffionem-.incredulitatem in
dicat his verbis:2ty/i videro in manibus fijfuram clauo
rum.&c.non credam. Audiuit alios difcipulos narran
tesfe vidifTeDominu:isautem immemor omnium
praedictionum Prophetarum & Chrifti non credit.
Adeo ratio hominis in rebus falutis , fe Deo & eius
verbo opponit. Haftenus de cius incredulitate:fe
«ius fldcs quitur de cius fide & confeffione.Po/r^/ oilo iterum
&c0Bfcf- erant dtfcyuti & Thomas cum eis tnvnadomo, & vemt
Iefnt claufis tanuis,&flettttn medto eorum,tt)dtxttyPax
vobisy & dtxtt Tbomt, Infer dtgitumtuum buc, & vtde
tnanui meas,&c,& nolt ejje tncrcdulwjcd fidelis . Audi
ta voce Domini & conuictus manifclto figno, con
cipit fidem,ex qua hanc promit confeffionem, Do
tninus meus,& Deus meus.AThoma igitur duodi-
fcamus,vndcfidesfir, & qualis verafidci confeffio,
Fides cx vcrbo & figno, ficuti nos habemus Euangc
lium verifiimum Chrifti verbum,& fignaduoaugu
ftiflioia.Baptifmum & Ccenam Domini. Harcfides
conccptavcrbo & confirmata figno,vera edct con-
feffionem , qualis hsec Thomse eft , qui hic clamat,
confcnfo5- Domintu meus,& Dem mem.Hcc Thomajconfcffio.
nis Tho- fi rccte perpeditur,quatuor continet. Primum enim
mx' agnofcit Chriftum eundem homincm effcqui ante
triduum fuit occifus a ladxiSj^Demde cum Deu ap-
pcllat,eius diuinitatcm fatctur.Tum cum non duos
Dominos aut duosDeos dicat , agnofcit vnitatem
pcrfona:. Toslremh cum meus Dorainus & mcus
Dcus dicit , officium redemptionis profitetur, in
qucm & ipfe vnus rccumbit fide.

D E T E R T I O.

De «ede- Beati qui nonviderunt & credtderunt. Hxc vniucr-
tiumfcii- faiis doctrina de credentibus cft obferuanda : nam
ciutc' hicChriftus diferte pronunciat bcatos qui credunt,
ctiamfi oculis corporeis non vidcrint Chriftu. Huc
pcrtinet tota fcriptura,vt inquit.Harc autem fcripta
iunt,vc credatis,quod Iefus cft Filius Dei,&vt cre
dcntes vita habcatis in nominc eius.Finis ergo fcri-
pture_ eft vt crcdamus : finis fidei , vt credentes ha-
beamus vita a?ternam,quam donct nobisautor vita?
Iefus Chriftus,cui cum Patre,& Spiritu fan&o fit ho
nor in fecuUjAmen.

OMINICA SECVNDA
poftPafcha, Ioan. 10.

EGofumpaslorille bonus. 'Bonus paflof antmafram
dat pro outbw. CMcrcenamu autemy& nc* e"
paflor>cutm nonfunt oues propria.vtdet lupumvenietem^
ac deferit ouesf«gttcj*e,& lupus rapit ac dtfpergttoues.
Mcrcenartvu autcfugittfuia mcrcenarius eft,& ouesnon
funt tllt cur*. Egofum pajlortllc bontu, & cognofo outs
meas,& cognofcor a mets. Stcut noutt me Paier , ttaego
noui Patrem,& antmam mearn pom pro ouibtts* ht ait**
oues babeo^uA non funt cx hoc ouili , tllas cjvoque opor-
tctme adduceret& vocm mcam audtent^&fiet vnurn 0-
uiley&vnm pailor.

ENARRATIO TEXTVS.

. Curh«c

Occafio,cur hoc Euangelium proponitur in fcc- patg
clcfiahocteropore,ha!celi:Audiuimusin proximo gJT
Pafchatis fe(to,in quem finem oportueritChnftuni colidoM
pati & rcfurgere ex mortuis,nimirum vt in nomine anncN
oius prasdicaretur pcenitentia & remiffio peccatoru
omnibus gentibus.per quam przdicationc dcj|ru^.'

rctur regnum Satana?,& erigeretur rcgnum
Hoc aute cum aliter ficri non poteft , aua pcr nde
lesverbi miniftros , quosfcriptura paftores vocar»
placuicEcclefia:, hocdie proponere Euangeliude
fummo paftore IefuChrifto,dc cius cura crga oues:
idqueideo, vt fidclesverbi miniftri huius paftoris
ixemplum,in dodrina,vita cVcura pro ouibus,irm-
centur.Hac^enus de occafione cur hodic prf fcns E- JuI0jn2,
uangelium proponitur.Summa autem Euagclij cit,
quod vt Chriltusfevcrumpaftorem c(fe,&curam
habere fuarum ouium profitetur : Ita cx aducrfo lu-
pos effe tcftatur, qui ouili fuo infidiantur , quos vi-
dentes mcrcenarij fugiunt, ac oncs lupis lacerandas
rclinquunt:contra quorum pc ifidiamDominus pro
mittit fe fuas oues curaturum , & fignificat fc adhuc
dias habcre oues,quas adducet,vt fiat vnum ouile& parte5.
vnus paftor.Loci tres.

1 . De pailore Chrifto alilfcjue veris pasioribttt.

2. De lupoymercenarioj&fuga mercenarij.

3. De ouibus (hrifti,earum nota,& vnttate outlis-

D E P R I M O.

In priroo loco dc paftore Chrifto habemus duo. ^*f£
Vnu,quas fit eius indoles.Altcru quar fint eius benc quaii*P*
hcia crga Ecclcfiam.Quantu autead Chriftu pafto- ltoX-
1 em attinct,femper meminilTe dcbcmus cSfcfTionis
Thoma?,quaab hincdie odauoaudiuimus.Is enim ^eiut
cum dicit,Dominus meus & Dcus meus.Primu con natUN»lfJ
fitetur eum,quem alloquitur, eunde hominc cflc, ¥n« Pcl
qui erat crucifixus & mortuu*,que nunc vere a mor ni-
r uis refurrcxille agnofcit. 2.Confitetur eundcm ho
minem efte quoquc veru Deum.Dicit enim,&De«$
meus.3.Contitctur hunc homine &De »m vnaper-
f jnam : non enim dicit Domini mei , fed Dominus
meus.^.Confitetur hunc QeAvGp^c^perfona v nicam
qua; eft oeus & homo)cffc fuum f.duatorcm. Nani
Dominusmeus,qui mei curam habet,&Dcus meus
cft.qui me in fuam fidcm & gratiam rccipit.Confi-
tctur crgo Chriftum verum Mcftiam & Saluatorem
mundi elTe,adc6que verum illum paftore olim pr°-
miftiim.Huc Pctrus vocat Paftorcm & Epifcoputn
animarum. Hacc dixi breuiter cx confcftioneTho-
ma? de Chrifto paftorc:vt quar fit huius noftri pafto
ris indoles intelligamus. Iam verba Domini audia-^^ fc0
mus:c^o (inquit)/«w paflor bon m.Scd quid paftorbo nuJ<
nus ? Paflor bonvu ponit animam fuam pro outbtts fuis>

hoccft»

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

I4?9

E V ANGELIO R V M.

hoc eft,Paftor ille bonus eft,qui adeo fuas oues dili
git,quod potius velit mortem oppetere,quam oucs
fuaslacerationi & praeda: furu &luporu relinquere.
Hoc promiffum etiam fa&o declarauit, qui pro oui
Ch bus fuis turpiiTimam mortem eft perpcfTus.
hni pa. Habemus quantus fit amor Chrifti erga fuas o
Jkiiino. ues.Iam vt confpiciamus bcneficia,qua» ex vera bo
nitate prarftatjfimilitudine paftoris ouiumChrifto
paftorj accomodabimus. Quid crgo facitbonUso-
uium paftoi?i.Colligit oues.a.prejcedit.j.cducit eas
in pafcua. 4. pafcit eas. 5. excubias fuper cas agit.6.
regit.7.dcfcndit.8.1aefis medetur.o.errantes caltigat
virgi paftorea.10.1n fua rcducit paftor. Hxc omnia
bencficia Chriftus fpiritualiter Ecdcfia? pra»ftat.
'■Coliigit Prcw .racrgoChriftuspaftor colligit oues. Sed
tft^ quando?per prardicationcm Euangclij. Hoc ccepit
|eiimn.n faccre moxpoft lapfum primoruro parentucmNam
in fpiritu adfuit Prophetis,& multasoucs fibi col-
legit.Deindeipfevenit , vtouem perditam quxrc-
ret:& hodic dat praedicatores, qui fuo nomine col-
ligunt oues.

*lT&rn ■D^rprzceditoues. Quomodo?In crucc & in
lCap^ gloria:in cruce quidem,dum varias in hac vita a?ru-
tcdlt- nas pcrpcffus eft,quas etiam fan&os expcriri nccef-
fe cft : in gloria, dum per rcfurreftionem a mortuis
in gloriam cceleftem intrauit , quem fuo tempore
fequcntur,quotquot cius verse oucs fuerinr.
Uci*" Tertto educitcas inpafcua,inamceniffimaprata,
vt Dauid Pfalmo 23.2. loquitur .Tn pafcuis her-
bofis accubare mc facit,ad aquas refe&orias de-
ducitme.

gjfch Quarto , edudas in prata pafcit fpiritu & verbo,
Cbo. & Spiritu quidem,dum intus animu cpnfortat.Verbo

verb,dumpra;dicaturEuangelium,vndeconcipitur

fidesinhuncpaftorem.
^Wer- Qutnto, excubias fuper cas agit, & tanqua in fpe-
U cula fcdet,vt obferuet , ne quis cx infidijs oues a-

doriatur. Hoc autcm agit per fuos Angelos,per

fideles verbi miniftros , per pium Magiftratum.

Breuiter,per bonos re&orcs in familiis,politijs,ce -

conomijs.

s Ke8it. Sexto , rc»it , fcilicct Spiritu , verbo , & difci-
plina, vndcDauid : Dominus regit me, & nihil
mihi dcerit , in loco pafcuae mc ibi collocauit.
Pfalm 023.1.

Uctw- Septtmo> dcfendit,vnde Paulus,Ro.8.30. Si Deus
pro nobis,quiscontra nos?Et Dauid : Etiamfi am
bulauero in valle vmbraz monis,non timebo malu,
quiatu mecum es : Virga tua & baculus tuus ipfa
me confolata funt.
1 W Otlauo , larfis medetur , vt enim oues fjepe fpinis
& vencnisinficiuntur , quae a perito paft ore fanan-
tur : ita Chriftus paftor fuas oues fpinis malorum
morum & vencno pcftiferx dodtrinat la?fas curat &
fanat, vndc Pfalmus 147. 3. Qui fanat contritos cor
de, & alligat contritiones eoru,Ezcc.34.i5.&c.Ego
pafcam oues mcas,& ego eas accubarc faciam,quod
pcricrat rcquiram , & quod abiectu erat reducam,
& quod confra&um fucrat alligabo , & quod infir-
mum fuerat confolidabo.

2VW,crrantcs caftigat virga , dum cruce pre-
mit,acvclutic3piftruminijcit. Hoc fi non facere
bonusille pa(tor,mults huius mundi delicij s,felici
rerumfucccfluabducerenturagrcge, & f e ipfas in
ora luporum conijccrent^nde Dauid de fe inquit,
Bonum cft mihi Domine,quod humiliafti mc,vt d>
fcercmiuftificationcstuas.Pfal. i.np.
" Vl.tmo^ fua rcducit paftas.In hoc mundo Chn
ftus fuas oues colligit , pafcit, defendit , curat tan-
quam in deferto in peregrino regno : verum in ex-

1490

tremo die fuas o«es in fua reducet , hoc cfls in pa-
triam,vbi pij cum Chrifto perpctua pace & fccuri-
tatcfrucntur.

Dixi de Chrifto paftore , eius indole,cura & bc- Qjytudr
neficijs erga oues, id eft , omncs qui in fecrcdunt:
nunc aliquid adijcia depaftoribus, qui fub illo funt na& ge-
conftituti,vt curam dominici grcgis habeant. Et ncri"
optandum efTer,vt omncs doftrinam, vitam & cu-
ram erga oues haberet,qualem fummus ille paftor:
verum quia id non fit,obferuanda funt quatuor pa-
ftorum difcrimina & gcnera.

Vnum genus eft eorum , qui bene doccnt & bcnc
viuunt,exemplum fummi paftoris imitantes. Ta- ^r°"t'
lis fuit Ifaias,Hieremias, Ezcchiel & alij Prophetar.
talisfuit Paulus , Petrus , tales funt hodie omncs
pij parochi & Epifcopi,qui do&rina, vita , confef-
fione alijs praelucent.Hi a Dauide & Daniele com-
parantur ftcllis lucentibus in ccelo,vbi Chrifti Solis
seterno lumine illuftrantur.Hi,vt Paulus ait , digni
funt duplici honorc,hi sedificant ciuitate Dei vtra-
que manu.

Secundum genus eorum, eft , qui male docent & , Imp^
maleviuunt. Hi pefTimi funt,qui vtraque manu
templum Dei deftruunt , quaks multos fore his p»
ftremis tcmporibus praedixerunt Pctrus & Iudas
Apoftoli.

Tertiumgenus eorumeft,qui bene quidem do-3 VJtiofi
cent,fcd malc viuunt.Hi quod dextra manu in Ec-
clefia ardificant , finiftra rurfus dcftruunt, & funt
omnino hmilcs fabris lignarijs, qui arcam Nohf ex
truxcrunt.Hi enim alijs parantcs arcam , pcr quana
a Diluuio funt liberati,ipfi in medijs perierunt flu-
ciibus* Talis olimfuitIudas,& hodic multi inue-
niuntur.Dicunt quidcm,facitc ficut docemus,noli-
te operanoftraimitari.Dehislocutuscft Chriftus:
CumScriba»& Pharifaei fcdentin Cathedra Mo-
fis,quod dicunt,facite : nolitc facere opera illorum.
Horum damnario iufta cft:fciunt enim & doccnt fa
cienda,ipfi tamcn non faciunt , cum Turpe eft do-
cl:ori,cuBi culpa redarguit ipfum.Bernhardusigitur
beneait:Paftores debent impinguarcpecus fuis po-
tius quam alienis exemplis.

Q«*irr«wgenuseftcorum, qui malcdocent, fcd^ .HyP°*
bcne viuunt, ita vt publicis criminationibus non h«etici.
fint obnoxij. Hi hypocrita? funt , & maximuni
damnum faciunt. Nam cumhomines admirantur
cxternam morum fpcciem,facile etiam pcrtrahun-
tur , vt dodrinam ample<5tantur : vt multiexvobis
inPapatu vidiftis Monachos, qut non folum fibi
fandi vifi funt:verumetiam alijs fua bona opera vcn
Jiderunt:ita & animabus hominum & facultatibus
eoruminfidiati funt.Dixi de quatuor gcncribus pa
ftorum fcu dodorum in Ecclcfia,quorum primum
tantum laudabile cft,& Chrifti rcgnum in multoru
falutem a?dificat,idquc iuxta doftrinam & manda-
um fummi paftoris Iefu Chrifti.

DE SECVNDO LOCO.

Iam feqnitur fecundus locus de lupo & mercena De Iupo
rio,quorum ille oues Chrifti laccrat & pcrdit : hic & ™crcc
oues periclitantes in luporum faucibus relinquit. Wt}Sm
Ita enim ait tcxtus : *jMercenartus awem&qui non
eft pailor, cuim non funt oues proprU ,vMit lupum ve-
ntentem , dtmtttit eas & fugtt, & lupta raptt ac dtfpergit
oues. Hic nos fcire oportet, quisnam fit ille lupus,
dequo Dominus loquitur , & qua? fit ciusinoucs
inuadendi ratio , & quandomercenarius fugere pti
tandus fit.

Quis eft igitur lupus,de quo Dominus hic loqui-
Rr. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

2. Tyran
tudc.

?.Scanda
lis-

Dc mcr-
ccnaiio-

1491 ENAR

tui?Eft Diabolus.Is enim cuin primum homo codi
tus erat,eum adoricur,inuadit & in tcrra profternit.
ldeo hodie circumic famclicus, quJtrens qucm dc-
uoret,neque ccflabicdoncc hic mundus ftcterit.
Quomo- Quomodo quscfo inuadit oues Chrifti?Non vna
duoX. via eas adoritur,fed ei eft quadruplex inuadendi ra-
tio: vcl enim Sophiftic3,vel tyrannidc , vel fhgitijs,
vel hypocriftin oues Chrifti impctum facere con
fucuit. . .

, .... Sophifticainuadit, quando vcl vicia virtutum
cfphlllltitulisornat,vcI pro veritate Dci crrorcs ingcrit,
quo miferas oues Chrifti pcrdat. Inuocarc fanttos,
macri vitam xternam operibus, funt grauiftima vi

cia : fed ca tanquam bona opera defendit , & iic ac
multis alijs. j c .

Tyrannidc inuadit Chriftus oues , quando racit
vtvelvictuvcl praefidijs pr*fcntis vit* dcftituan.
tur,vcl aperto bcllo eos adoritur,vtEuangelij puri-
tatcm vclturbet,velprorfusaboleat.

Flaniti is & fcandalis oues Chrifti muadit, quan-
domultos pertrahic in crimina , pcr qu* excutitur
Spiritus fanaus,& homines rurfus hunt Satan* ob-
noxij.Quam multi hodie de machinaprofternfitur:
m-mo eit qui non videt, quo pado rcgnant inuidif,
obtrcftationes,potationcs,fcortationcs & alia hor
renda fcelera.Haec cum vidcmus, ccrtu tcftimoniu
h \bcmus Satanar inuadentis in ouilc Chrifti.
LiHyp°"Hypocrift etiam inuaditin ouilc Chrilii , quotics
fua cxtcrna fpecie fanaitatis grauilTima fcelera tc-
ei:, quemadmodum in Monachis olim f «dum eft,
& hodie in ijs fit , qui Pharifaifmom nondum depo
fucrunt. .

Habcraus iam quibus vijs lupus , qui cft Diabo-
lus , inuadit in ouilc Chnfti : iam dc merccnanj tu-
ga diccmus. Eft enim mcrcenarius , cuius no funt
proprie. oucs,atque ideo fugit,vidcns accclcrantem
lupum.

An non Chriftusinterdum fugit ? An #on man-
fo^licT dauit difcipulis fuis? Cum perfccut! vos fucrint in
la&ilU- Vna ciuitate,fugitein aliara.An non Paulus ipfe ru
CU3' gir,cumdcmifluscftin vrbcper murum? Iara cum
certumfit,nccChriftulupumfuifle,nec Apoftolos
rcliquosmeccffccft, vt nondequauis tugaintclli-
gendum fit,quod Dominus hic dc fuga dicit. Vcru
fcicndum cft,quod fit fuga corporis & fuga animi:
illa interdum licita cft,h*c non.Sed quznam eft a-
nimi?cum aliquis ab officio prarftando fugit,& hxc
fugaquadruplexeft.iuxtaquadruplicemh.pi mua-
fionem in ouile Chrifti.Nam quicunque veibi mi-
niftcr vlla dc cauffa fe non opponit fophihuar, tyra
nidi,flagitijs,hypocrifi , is mercenarius cft , & non
Boni pa- vcrtspaftor.Paftorerjimbonus^i.oppomt fcfoplii
ftons ma ftjC2E defendcndo vera doftrina, & reprchcndcn-
faTli,ui dolconfutandoq;faIfam,fcdmcrccnarius ad hanc
lupi rauafiohem timct , non audet defcndcre veram
^doclrinam.ncaliquiddctcrrcniscommodis amit-
tat.Q^iare vclconniuet adfalfam dottrinam,vcl U\
tem ncn vt dcbcrct reprchendit,quod cu facit , tu-
gcre dicitur,non cjuidcm corpore,fcd animo , quia
officium dcfcrit.i.Bunuspaltoropponetfc tyran
niditverum quia iuntduo paftorum gcncra,vnum
Ciuiie,altcrum Ecdefiafticum , vt ciuilis paftor ar-
m:s,iia Ecclefiafticus prccibus opponet fe luporuiv
ryrannidi.Qui hoc 116 facit,merccnarius cft,no Pa
ftor.3.Bonus paftor opponct fc fLgitijs > rcprchen
dcndo & excommunicando eos,qui fuis monb. hi
clcfiam ofTendunt,quemadmodu Iohannes reprchc
dit Herodcm,Chriftus Pharifzos, & Propheta? om
ncs fui feculi vicijs fc oppofuerunt, Diabolus ndcli
adulterium pcrfuafic,peifuafit inccftum,auanciara,

R A T I O 1493

libidines,potationcS. Hic paftor bonus non timct
homincs,fcdDcum,& hominum viciacxorhc o
carpit. Contra mcrccnnrius , de fua quicte W'1™?
nonaudetaperircos.Si reprchendit,in gencre id ra
cit,nonaudctrcos infaciem obiurgarecu Prophc-
tis,aliisque veris paftoribus. Scd poflit ahquis-ta- ^
lis mercenarius obijccrerEcce hic ium.non mgi.^f fij

anusoDiiccrc.iicct--iiit.iuiw, 0 ..,

fpondet Auguftinus : Quta ucutfit 4^ IuJI
auU timuifii. 4.Bonuspaltor opponit fchypocriu,
quando dctrahitlaruam cxtcrnorum hypocrnaru,
& oftendit quam turpis fit facics pcccan : (ed mc-
ccnarius lupum huncfugit, non audct ottcnderc
quenquam,ne in hominum odium incurrar. Quxftio-
Iamquxftio excutienda reftat, nura fuga corno- ■ foltt-
ralis fempcr fit licita. Ad quam rcfpondco : Paltor ttf
aliquis,qui de loco in locum fugit , vcl rei ™gen^
gratia, vel caedij cauiTa,vcl ob ingratitudinem hotni
nura,certcmcrccnariuseft,& non Paftor. Verurt
fi tyranni perfequuntur & infidiantur vna; al^uluS'
licct pio paftori fugere manus tyranni , vt poitea, u
id ficri poteft , rurfus magis profit viuus , quara
mortuusprodeffcpotuit: vcrum hk pictas regui*
effc debet.

DE TERTIO LOCO.

Dc o0tl}

Tcrtius locus eft de ouibus Chrifti , earum nota, ^cfc»
& quod fit vnum ouile & vnus paftor.Oues Chniti fti.
funt omncs,qui Chriftumaudiunt,& eum veluti o-
ues fequuntur,in vera fimplicitate,innocentia,ma-
fuetudinc&obedicncia. Ncque alix notar iunt
ouium Chriili,quam pietas crga Dcu , caritaserga
proxiraum, in vita puritas , & in vocationclantta c ^
qua,damcura&induftria. Quod autc dicit, feali asgj^
oucshabercquac adduccnd* lunt in ldem 1 ouilc, 11- ^
gnificat cxgentibus&Iud*isvnam eiTe fanda bc- £ccicu?-
clcfiam catholicam. Etfimul modum,quo ad-
ducantur oues , cxprimit cum ait : €t andtentvocem
meam. .

Pr*dicatio crgo Euangelij, & prardicati buan-
gelijfidesfacit,vt ouili Chrifti aggrcgerour. Qu»
cx hoc loco ftatuunt forcquod ante ludicium tatus
fit futurus confenfus in vera rcligionc,vt nullac imt
futurx hsrcfes , nulla fchifmata , toto ccelo crrant: ^
namomnia vaticinia Prophctarum cotranum do-w
cent.Et Chriftu* cum dicit.Putatisnc , cum vcnerit
filius hominis, }uod fit inuenturus fidem fuper ter-
ram.figmficat cb perfecutioncs forcvt plurimi a h-
dc deficiant,& quo propior cft dics Domini,co ma
ais feuit Diabolus,vt {•phiftica,tyrannidc,flagiti)S,
cV hypocrifipufillum Chrifti gregcm turbcf.Quarc
,ios oremus Chriftum Paftorem animarum noiua
rum,vcipfevdit nos in tantis periculis dcfcndcre
infui non.inis gloriam. C^icum Patre & Spirnu
fanftofit honor, laus & gloriain fccula, Amcn.

D O M 1 N I C A TER-
tia poft Pafcha, Io-
han. 16.

PVfdlum, & non videbttis me,& iterum pufiUum9&
vidtbttu rne , cjiti* ego vado ad Patrern. Dtxeruf
ergo cjutdarn exdifcipulis etvu tnter fe:Quid eslhoc^uod
dtcttnobtsy Pufdlnmy&nonvtdebittsme , drrurftap^
fillum , & videbttis me,& qnta ego vado ad PatrcrrtD*
cebant ergo:Qutd efl hoc^uod dtcit,p»fillum} N efctm*
yutd locjuatM.frgnoutt aute lef^ quodvcllcnt ipfum tn
terrogarerf dtctt cu\ De boc qumtis inter vos,fhod dt*

tuaj
Us,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

H93

^ufiUum, & non videbitis me,& iterum pufilium & vt-
dcbttts mc.^imen amen dtco vobu.phrabttts & lamen-
tabtmtnt vos.mundus contragaudebit^os autem moero-
re affictem.nt,fed mceror veller vertetur tngaudtHmMu
Uercum parttjobremb^uiavemt hora etus , cum
autempeperit puerum , iam non memtjett anxtetatts,pro-
Vterea/uod/audeathominemefe natum mmundo. U
vos iiitur nunc ctmdcm moerorem habetts , fid tterum vt-
debovos,&,audebttcor veftrum,& gaudtumv efirum
ncmotolla a vobtsy&tnth dte me non imerrogabttts
quicjuam.

ENARRATIO TEXTV

'«tes.

t,'ff- HocEnaneeliumpars cftconcionisChrifti.quam!
^h"uft pHdfc ante^uam P««^»S?£»
;! difcipul.s foi, , in qua conc.onc multa docu.t Nam
j cc ■ r ~ Jnrfp cruce, reiurrectione , cc
dc offico fuo, ^Xit Deindede Ecdcftadif
glorihcationcverbalccit. i^ciuu , f

fcruit , qu* Gt , & qu* fit e.US .n hoc "undofortu-
na futura : quod f.t habitura auucrfar.os , qu. cam
impugncnt-quod fide tandcm fit ^P""" °?"f

gclium pertinct.Confolatur .f ^0,'
quos maftos animaduert.t exprard.a.one iue cru

co sFv.furus,& addit pulchcrr.mam d™ «P
turicntc fimilitudincm , cum qua fi^cm foru -
nam cxpcrictur Ecclef.a.Quemadmodum «. m-
fiis pucrocraconfolationemmax.macap.tex prole
n taP: taEcclefia cluSota i pnefentis v.tx*rumms.
pTcnatandemgloriacumChriftofruc^
c.usfidevfqueadfincm conitans pcrft.ter.t. Loc.

2. \nfrmu* AP°ft°l°r»m adccquc cmmmn mot-
j. C^tccUfuinhcmund.&e^d,m£lcri>faac
UuMtMti*.

D E PRIMO.
W Demorte* refurrcaionc Chrifti^reuiusdica-
,Vfut- mus,qo.a nuper omniacop.ol.us aud.u.mus. , M,

^■v.dcb.mmc^vadcadP^cm. H.c Chnft s
1 paulb obfcurius prsdicit fuam mortcm & refu r -
aioncm. Scnfus autcm AMcum &>»» » £
bttu mc ,.hoc cft , mortuus ad tr.duum m fcpul hro
iacrbo , vt me non vidcat.s , & tntfm mcd^m i * «
dcbuu mc , hoc eft : exc.tatus a mottu.s confp.ciar
avob,squ*drag,nta dicbus antcquamv.fib.l.ter a
fccndan/m <«?»» , ftblatus nubcc confpcau v e-
ftro.Eth oc (ic[aodhcn..1«'*v*doadP*ctcm, .d

c. :,pcr mortem tranhtum facama «"«'dg^
ro.n ccclcftcm, Quid an non poft afcc.fione adcit

-'■ urEcXfit>.m6adcft , iuxta fuam prom.ff.onem,
S ontmmationem fccuh.no qu.de corpo. • -
li , odo,fcdfpiri.uali. Nam verbum D« & g «
Spirito. faocti funt fpeculu,.n quo Chr ftu vuU _
fpici : & hic afpeaus fat.s eft q.o «XStotpS
Ls.doncc ipfe ad iudic.um vtmcm.na poitea Per

'■«.admo bcd c" r d a? tnp funt cauffa: , quarum prxcipua

mantur ammi hom«num^c icquam magis e-

d, a,on,bu. ; rcfpoj • ^Jjcjt ornnia?efpo
rcxit Apofto 05, quam q eiusdiuinitate'
dcre prxdiftionibus Chrilti.vnuc

EVANGELIORVM. /494
intclligere,& cius officiu perfpicere potuerut.Dc-
inde voluit Domin' his crebris prxmonitiomb. di
fcipulorumfuorum infirmitati confu!ere,,dque eit
fidelis magiftri,vthabitaratione captus eoru,quos
docendos fufccpit,illorum ruditati crcbns mcuka
tionibus earundem rerum medeatur.3.Pr^tcrea quo
que ideo praedixit fuam mortem & refurredjonem,
quo difcpuli fcirent , eum fuam przfciuifle mortc
&refurreaionem,&libentervrqueadmortemPa-
triobtemperafle, vt nos a morte hberaret. , Hxc
Chnfticoncionobis quoque accommodanda eit:
nam non difllmile nobis accidit.Modicum abcffe a
nobis yidctur,dum nos fine confolationc rchnquit
ludantes fub cruce.Dcinde rurfus v,detur, quando
per Euangelium nos confolatur,& fui Spmtus p«-
fcntiam in noflris precibus tcftatur.

4 m

Chri-

ftus

adell

DESECVNDO.

. . , ,. Locus de

Ruditasdifcipulorum Chrifti in rcbus ralutis his jMim.
verbisdefcribiwr.P^ ^(inquiunt ; 9uoddtcu^™<>
nob^modtcum&non vtdebtm mc&uerum rnodt-
cum , & vtdebttts me , & <juta vado ad patrem , nefct~
mtu autdloquttur. Valde mirum eft quod tot,es ad-
moniti , non folum typis , figuris & afmgmat,bus:
verumetiamclarisvcrbisdemorte& reiurrcctio-
ne Domini , non tamcn intelligere potucrmt. Quf C«T. dd
huius rci caufla cft ? Duple% fane caufla ctt. \ na,
quodopiniofemel mcnte concepta , non facle e-
uellatur , przfcrtim fi altas radiccs egit. Iuda?, at-
queadeoipfidifcpuli Domini fommaruntChn-
ftiimpcriumciuilefore,vtiPfe Chriftus fummus
impcrator , fubiedo toto terrarum orbe , dom,na-
retur,atqueipfidifcipuliproxim,abeo cffcnt fu-
turi:id quod fatis filiorum Zebcdan matcr dcclm-
uit,quando pttijt i vt altcr filiorum fedcret Chrifto
adextris,alter aliniftris.Altcra cauffa , eft caligo in
totohumanogenercquafit, vt ncmopoflit q De,
fum percipcre,nifi doaorcm habcat Spint »m lan-
ftum.Hinc nos difcamus i.dcplorare hanc noftram Doftriha;
catcitatem. 2. audirc frrqucntius vcibt.m , quo ab
ifta caligine ignorantiar liberemur. 3. rogarc ip(um
Deum,vt ipfe nos doceat iuxta illud Pfal. 25« Dcduc
mein veritate tua, & doce mc,quia tu cs Dcus falu
tis mc*:bonus & redus eft Dominus,prc ptcrea do
cebit peccatores in via.Scd nobis cauendu eft,ne cu
Dominus doceat,aures cordis ad eius voce occluda
mus,qucmadmodum omncs illi faciunt , qu, vcrbu
Dei fine fruftu audiunt. Qui autem ita aures ad vo-
cem Dei occludunr,tandcm coroerentur, vt perpe-
tuo rclmquantur in fua carciratc & ignorantia.Deus
noscon(eruet,nein hanc ingratitudinis panam m
curramus,qua vidcmus multoseffe hornbilitcr pu-
nitos.Multos enim inuenias,quos fi intcrroges poit Corrc.
auditaconcioncm,quidpcrcepcrint, no habent vcr Aia.
bum quod refpondeant-.interrogati de fcrrnombus
habitis in couiuio aut »n placito,poflunt fingula re-
fcrrcira vt nc vnu quide verbu cos fugiat. Qiia? cit
ratio ? In quibufdam hoc facil naturalis ruditas de
rcbus faluris:in quibufdam autem & poena,vt audie
tesnonaudiant,& intclligcntes non intelhgam. *g"x
Quaproptcr^charifl^mi^maturcrefipifcam^imrjlore
mus opcm diuinam, & quando icntimus tardm au-
dicndi & difcendi vcrbQ Dei in nobis, mox cogite-
mus,quod Diabolusftruatnobis infidias,mox con
fugiamus ad orationcm > qua petamus a Deo , vt &
doceatnos,&fuo Spiritu faciat fuo vcrbo locum
in nobis.

D E T E R T I O.

Amendtco vobu^uod^lorabitis & flebitis vost
R r. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1495

EN AR

?c ?Ior 1 w .ndiit autem paudebir. Vot auwn contrtffabimini,

rum coa-fed msftcia vcflra vertetw tngaudium. Idem rcpeti

dttionein
iuc vita,

llcinquod paulo antedixitdefjamorte & refurrc&ion

nam figno propofito triplici , quid euenict > indi
cat , fed obfcurius. Ploratu difcipulorum fignifi-
catur mors Clirifti & fcpultura. Gaudio mundi fi-
gniticatur triumphus Iudxorum occidetium Chri-
ilum : nam illo mortuo, putabant fe fuamquc rem-
pLiblicam fecuram. At cum fubinngit, Trislicia
vcslra vcrietur tn gaudium , flgnificat fe ex mortuis
refurrecturum , vnde rurfus gaudium concipicnt
difcipuli. Hoc ipfum dedarat propofita fimilitu-
dine mulicris parturicntis , qua? quidem dum par-
turit,graues dolores fentit : vcrum poftquam pue-
rjrn natum videt ,tantum percipit gaudium,quod
doloris quem paulo antea fenfir,prorfus immemor
reddatur. Ad eundem modum difcipuli Domi
ni , mortuo & fepulto Domino , graucs dolorcs
animi fentiunt :fcd mox excitato cx mortuis Do-
mino , pra? gaudio pra?teriti doloris obliuifcentur.
Acquehoc eft, quod dicit: iterumautemvtdebovos,
cjrgaudebitcorveflrnm, quod me a mortuis excita-
tum vidcbitis C gaudtumvcslrum nemo follet a vo-
bis\ id cft, poftea non fum moriturus,vt cx mea
mortc concipiatis dolorem : fed perpetuo viuam,
& ita vos Spiritu meo de noticia Dci inftruam , vt
non amplius fit vobis opus me quicquam interro-
girc. Ita fimpliciter vidimus fcnfum textus: Nuc
autem ha?c omnia ad Ecclcfiam omniumtempo-
rum transferenda funt , qua? in hoc mundo crit fub
cruccjdum impij la?tantur:verum tandem apparen-
tcChrifto plenum &pcrfectum gaudium in omni
atcrnir3teconfcquetur.Nam iftud triduu, quo Do
minus palTus cft & cxcitatus,imago eft crucis Eccle
fia?, gjudij mundi,id cft,impiorum pcrfequentium
Chri(tum,& ipfum in fuis membris occidcntiu , &
gioriofxliberarionisEcclcfia?,qux tu futura eftple
na,quando Dominus vcnict in nubibus,cum glona
& poteftate magna,& affumct fuosad a?rcrna gau-
dia , & impios tradct Diabolo azternis pccniscru-
ciandos.

cruce Ec Cu igitur hic locus admoneat nos dc cruce Ecdc
clefi*. fia?,& ci' gloriofi libcrationeidica i. Quid lit crux
& quam varia. 2.Qua? caufi crucis. 5. Difcrimen in
ter cruccm pionim & fupplicia impiorum. 4. Quo
animopio fit crux fercnda.5. Vnde confolatio fub
crucepetcnda fit.
Crucisdc Qjid cft crux?Eftqua?uis affli&io, cuimcbraEc
finma. c\c(ix Chrilri in hoc mundo obnoxia funr. Cuius

differcntiae quadruplices effc videntur.
Fiu< «liffe j# Nam crux pij hominis vcl cftanimi doloraffl
re»u«. ^ij^j corporis , idq; vanjs de caufis:vt cx acccpto
djmno,triLii amicoru cafu,fiti,nudiratc,carcere>tor
tura.Vt,fan£tus Licob fumrnu dolore animi habuit
proptcramilTum filiu Iofeph.Iofeph corporis affli-
d:ione in carccrc expcrtus eft. Lazarus cxtra porta
diuitis farhe & corporis vlccrafcnfit,& multi pij ho
dic varijs animi & corporis excrcentur a?rumnis.

II. Vcl eft pugna accrrima carnis & fpiritus in pijs.
Nam caro fcmpcr concupifcit aducrfus fpiritu, in-
tcrdum vincit & prorfus vidctur fpiritu proftcrne-
re, vt in Dauide vidcmus,qni vin&us carnis concu
pifccntijs in pcfTima fcclcra homicidij & aduhcrij
lapTus eft,& nifi rcuocatus fuiffet ad pcenitentia,&
rurfus imperio fpiritus fuiffet fubiccta caro, ztcrnu
pcrijffet.Hinc Paulus clamat, Quis mc liberabit de
corpore mortis huius ? gratia Dei pcr Iefum Chri-
ftum.Rom..7.24.

III. Vcl eft difficultas vocationisin Oeconomia,
Polttia& Ecdefia. Quantam crucepij etiamariti

R A T I O i496

X: matronte cxpcriuntur in educadisliberis,in qua:-
rendis necclT.irijs vit^,norunt illi , qui hoc cxperti
funt.Q^i gcrunt magi(tratum,vt rcgcs,nobi!c s,co-
Cules,pr3efec5ti,n6 funt immuncs a cruce, modo alio
qui pij fint. Ita quoquc pij Epifcopi,parochi,& alij
Ecdefiarum miniftri fa?pe ex dirficultate ofticij grl
uem cxpcriuntur cruccm.

IIII. Vcl crux cft certi delicti pcena , ficuti funt
multa: caufa? calamitatu Ecclcfia? , dc quibus caufis
iam dicam. ' 3.Cauft

Qua; funt itaq; crucis Ecdefia? caufa? ? Q^acdam uu^
caufa? crucis in nobis funt:Qua?da extra nos.ln no- ^ ^
bis funttrcscaufa?crucis ,quarum prima eft pecca-
tum inhabitans,hoc eft,originalc:hocpcccatu , niU
cocrcerctur,produceret frudus exitiales.Sw»»^ e"
concupifcentia inde pullulans, tanquam flamma cx
igni,qua? fiamma,nifi aqua crucis cxtinguerctur, m
cendium inferni excitarct.TwM caufa in nobis,ft't
quotidiani lapfus,quos peccatum origmis per fuas
concupifcentias gignit.Septies,inquit SaIomon,m
die cadit iuftus & refurgit.Hos quotidianos lapfus
rcprimit crux nobis diuinitus impofita,ne cum hoc
mundo damncmur in pcccatis noftris.

Deinde funt & cxtra nos caufx crucis,fed diuerff • Estcr
NzmDeus ex paterna bonitate nos fua virga vifitat.
Quemcunq*, enim rccipit,ca(tigat , non alio aflreftu
qua bonuspater.Deinde Dtabolus infidiatur Eccle-
fix,vt in Iob videmp:Sed Deus ei limitcs praefcribit
vltraquos progrcdi non valet.Przterea mebra T>*a
boliyhoc eft,tyranni & mali homincs in mundo, qui
Ecdcfia? molcftias faciunt in hac vita. Sunt & ah*
caujfe crucis,quasomittam, &dicamde difcrimine
crucispiorum & fupplicij impiorum.

Qood cft igitur difcrimcn inter crucem pioru & 4 Difcr^
fupplicia impiorum, poftquam fa?pe tn hoc mundo ^e^u'
vidcmus pios &impios grauibus aerumnis affici ? crlic:spl0
Sunt fane multa difcrimina. rU?ioi«-
1. Primum difcrimen fumitur a caujfis efficienti-1*0
^M.Nam vt affliflio piorum proficifcitur ex pater-
no amorc Patris cceleftis crga filios fuos:ita fuppli-
cia impiorum ex ira & furore iufti Dei proueniunf»
qui fcclcratos punit,vt hoftcs & aduerfarios.

2. Sumitur acaujfis finalibus , pij cnim cruce
cxcrcentur in illorum bonum : impij : vero fuppli-
cijs afficiuntur in ipforum malum , nifi reiipi-
fcant.

3. Sumitur^ cffeUtbus. Pij cnim,vt Iob,Domi-
num bcnedicunt & inuocant fub cruce-.impij a«-
rem frcmuntaduerfus Deum & indignantur. pij e-
rudiuntur, impij confunduntur, pij probantur,im-
pij pcrturbantur,pij fubcrucefperant : impij vero
defpcrant.

4. Atempore pctitur.Pij ad breuc tempus , vt
poftca cum capitc Chrifto glorificentur : impij ve
ro perpctuo malo inuoluuntur , quorum pradens
iffl-ctjo pra?ludium cft setcrnarum pcenarum inin-
ferno.

5. A loco fumitur.Pij in hoc mundo tantum
erudiuntur : impiorum ignis nunquam exringue-
tur.hic enim mala cruciantur confcicntia,illic a?tcr
na ira Dci obruti, mnquam finicnda luent fupph-
cia.Itahabemus difcrimina cructsptorum & aftlicStio-
nis impiorummunc pauca adijciam de confolatio-
neiqua pij fub cruce erigcre dcbent. f co^°'

Vnde ergo petendaeft confolatio ? Pius quifub E^*J
cruce premitur duo confiderabit in fua afflidione,^1^
nempeiudicium & mifcricordiam. Iudicium q^i; fubciuCC'
dem,quod propterfua peccatapuniatur. ldeo Cbn
ftus dicit:Noli peccare,nc quid deteri* tibi accidat.
Mifcricordia vero,quod ideo puniatur, rt couerta-

tur

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

I497 E V A N G E

tur & agat pc*nitentiam,iuxta illud i.Corin. 11.31.
Cum iudicamur,a Doraino corripimur,nc cum hoc
mundo daranemur.Fidelis ergo cum exercctur cru
ccexpaternamifericordiaconfolationempetat.

n. Pius in cruce petct confolationem ab exem-
plis,cuiufmodi multaad Hebr.ii.rccitantur,& Pau
lus fsepe nobis proponit exemplam Chnfti,cui nos
conformes fieri oportct in cruce , vt olim cum lllo
glorificemur.Patitur enim pius cum Chrifto , tan-
quam eius membrum. Nam vt Chnftus paffus eft,
primum vt obediret Patri: deindcvt vinceret& da
naret peccatum noftrum : ica & nos Deo obedire
debemus fub cruce , & vincere & damnare peccatu
noftrummon quidera illud expiando , vt lpfc tecit,
fed mortificando. k _ "

nr. Pius confolationc petit a finibus cruc,s,non
enim caftigatur pius cruce vt percat,fed ft cocrcea-
tur,& vcluti freno quoda retineatur , ne a Deo de-

inl. Pius confolabitur fe ex prsfentia Dei : ita
enimDcus inquit,Pfal.oi.i5'Egotccum fumin tn
bulatione.Nifrenim Deus nos fua prcfcntii nn cru
cetuerctur,omninodefpondercmusanimu,&abn-

ceremus confeflionem. _ ..

v. Petetpiusconfolationem expromiffioneli-
berationis, mitigationis pcenani, & ikiIij diuini.
Clamauerunr,inquitPfalmus,Patresnoftn> & ex-

audifti eos.Pfa.22.5. .

vi. Petet pius confolationem ex collatione pr?
fentis afflidionis& future. gloriar.Illa morae-tanea
eft.-hsc *terna.H*c fint dida de cruce pioru.Deus
dct nobiscratiam^vt fub cruceDeum vera paticn-
tia glorificemus,per Iefum Chriftum Dominu no
ftrum,cui honor & gloria in fccula feculoru, Araen

L I O R V M.

i498

DOMINICA QVARTA
poftPafcha,Iohan.i6.

VAdoadenm qui mifit me,& nemo cxvobic inter-
rocratme, aubvadam. Sed qutahac locutu* fum
^mZflttHdotmpleuttcorveJhum. Sedcgovcntatcm
dtco vob^expedtt vobU.vt ego vadam.St emmnonabu
roycb-filator iUe nonveniet ad vos.Sm autem abteto.mw
tacumadvos.Etcu venerttillcarguct mundude pccca-
to, dctuftttta^&dctudicto. Depcccatoqutdcyqutanon
credunt m mc. Dc iuflttta vcrb^ia ad Tatrem vado, &
po/ihac non vtdcbttis me.De tudtcto autc, quta Prtnceps
hntus mundt tam iudtcattts eil. ^idhuc mnlta habcojua
-uobis dtcamjdnonpotette ponare nuncQum autc venc
rit iUe,qut eflSpiritw vcritattsM^ vo'in omnem ven
tatem. <Non enim lo^uetur afemetxffo, fed <ju*cunq3 au-
dicritiloqiteturi& qua jutHrafun^annuctabtt vobts. IUe
mcglortficabtt, quia dc meo acaptct &annmct*btt vo-
b^Omnta quacunq. habet Tater, mcafunt. Proptcrea
dtxt^uodde meo accipietrf annunctabit vobts.

ENARRATIO TEXTVS.

Hoc Euang.lium eft pars concionis Chrifti qua
ffiE habuit poft &enaro,Pridie quim Pater;^ra'
£*£ vt die ab hinc oftauo admonui^remonuit difcipu
los fuos de fua paffione,morte, refurreft.onc, & de
Ecclcfiz pcrfecutione, confolatione & ftatu regni
fu ;u fisPfuturae(Tetvfqueadc6^
cu liqdilTerait=idqae in eum finem, vt difcipuh con-
firmarentur in fide, & jt*ijce ««"^JJ
proptcrcrucem & fcandalainde orta
Ifta «ufia fuit etiam.huiujj
uhcuiua fumraa eft, quod Chnftus polhccatur fcc

clefueaduocatum,do&orem,& gubernatorem Spi-
ritum fan&um : vnde indicatur difcrimen inter ad-
miniftrationem regni politici & regni Chrifti.Illud
enim cxtetnis opus habct neruis,vt lcgibus, raagi-
ftratuum ordinibus,publicis poenis,&c. Hoc,ver-
bo,fpiritu,difciplina paterna & Sacramentis admi-p^tei<
niftratur.Loci tres.

Vtilttas & neceffitai abittu Chrifli ad Patrcm , m
cjuo regnum Chrtfii dcfcribitur.

II. Ouid ejjiciat Spiritm fanUut in mundo.

I I I. <De dtbto-.jMulta habco vtbts diccrc ,Jed nonpott-
flis portarc modb.

D E P R I M 0.

Vado ad cum qui mifit mc , & nemo veftrum interro-
Zat mc9quo vadis. Hoc eftmunc mca mors imminet,
& viftoru fuper mortc , quam nadus ad Patrem a-
fcendam. Quod itaobfcurc loquatur Dominus,
ideo facit, vt difcipuios excitet ad inquirendum de
fua morte & refurreaione diligentius. VerumilU
nihil minus cogitarunt,quam vt traderetur tam tur
pi morti, qucm illi Mcffiam agnoucrant ; adeo car-
cutit ratio in diuinis, repit hic in terra , non potelt
reaadereb.cceleftib9&dcregnoChrifticogitare.

^«i^inquit^.e* dixivobUsrtttttiaimplcutt cor vc- toij^
ftruvhhoc eft,quiaauditis me mentionem facere puloxUm.
mortis & crucifixionis.triftitia afficimini-nec enim
intelligitis, quid boni mea mors & rcfurrcSio fit
vobisapportatura. Sed veritatcmdtco vobis , expedtt
vobit.vt tgovadam^zCi dicat: Non cogitabitis de
raea mortc, quafide mortealterius horainb: fcd
hocfcitote,quod mea mors,mea rcfurrcdiD,& abi
tus ad Patrem fingularem vtilitatcm vobii adf eret.
Vtilitas aute hxc in fumma eft. Vt Chnftus natus,
circumcifus.oblatusiDodor fadus cft: ita ctia paf-
fuseft&excitatusex mortuis m noltram ialutem,
modo firma fiducia in illum recumbamus : vnde il-
lud Roman.io. Si in corde tuo credidcris, Deus
cxcitarit lefum ex mortuis,faluus eris. Hanc vtilita
tcm abitus Chriftus non intellexerunt di(cipuli:(cd
tantum fomniarunt de regno mundano, in quo
Chriftus vt fummus Monarcha prifiderct.

St cnim non abicro,Paraclcm no ventct ad w/,qua - £bfcntit
fi diccret,veftra caufa patiar,veftra caufa refurgam,
veftra caufa vadam ad Patrem , vt inde vobis Para- «arnem
cletum,confolatorero & aduocatum mitta.His
bisduoinnuit. Vnum,quod Ecdefia fit habitura bonuni.
hoftes in hoc mudo & quod fit exercenda cruce. Al
terum,quodin cruce & perfecutione fit habitura
confohtorcm &aduocatum Spiritum fanau,que
ipfe donabit ei.Itaenirn ait : Cum autem abtcrot mtt-
tam eumad vos.Hzc omnia e6 pcrtinent.-vt cum di-
fcipuli videant Chriftum tradi a Iuda,rapi ad fup-
plicia,codenari ad morte turpiffima , animu aliquo
modoerigat,fretihis Chrifti promiffionibus.Hinc Doftrin,
& nos petamus confolatione, quotics in regnis mu
di affligimur,& cogitemus difcrimcn intcr rcgnum
Chrifti &regnum mundi. In illo eft Spiritos fan-
dus aduocarus & confolator,quem Patcr dabit pe-
tentibus,iuxtapromiffione Chrilli:Et dabit Spiri-
tum fan&um petentibus.In hocafflidio &miicria.

DE SECVNDO.

In fecunda parte textus dicit , quid Spiritus fan- { •
&us facit in mundo.C«wt/eneri/(inquit) I^ctarguct^tat '
mundum dc peccato,& de in(htia,& deiudicio.<Depec- ftatn»
cato qmdcm^uia non crcdtdcrunt in me. Dc iuftitia vero un
quia ad Patrcm vado}& iam non videbitts meJe iudtcio
Rr. iij.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

H99 E N A R R

antcm,yuodpw?ceps huhti mwdiiam iudtcatus eft.Hxc
Chrifti vcr ta ad duo tempora referenda funt,ncm-
pe ad illud quod mox confecutum eft afcenfionem
Domini,& adreliquum totum tempus,vfq; ad con
RmPofis fummaiionemfeculi.Primumergo dicamquomo-
quod°a-S do inteliigenda fint hsec verba, rcfpeftu tcmporis,

fcenfionc „.,*,A m/-.» «.*»r»/*/Mi*rim »0- ifr^nlinn/»m Dnmini.

qUOU a - WW KKCIlIgV-llUa lllll lltvfc >v»w.j .^Yk»»» £ _ - - - ,

f"nfoon€ quod mox confecutum eft afccnfionem Domini,
moxfcca & id quo Spiritus fanftus vifibilitcr dic Penteco-
mmcft. ftesdatusell Apoftolis.i.Primum dicit,Spiritusfan
ftus arguet mundum depeccato, hoc eft , ita conuin-
cct mundum reum peccati,vt nihil habeat,quod pre_
texat.Mundus,ideft,hoftes a quibus fum reicftus,&
in cruccm adaftus,manifefte Spiritus teftimonio,ac
propria confcientia conuiftus, fatcbitur fe erraiTe,
&vchernentcr peccafle,quod in me non crediderit.
Hoc quam verum fuerit,oftedunt illi, quos Petrus
arguit homicidij. Aft.2.Hi enim couifti de fuo pec-
cno,dicunt:Quid facicmus viri fratres?ita hi ad ho
micidij confeffionemadaftifunt, & agnofcunt, fe
vehementer peccafTe,quod illum occiderint, in que
credere potius dcbuilTent.

2. Dcinde arguetmundum deiutfitia. De cuius iu
ftitia?Mundinc?Non.mundus cnim nulla veraiufti
tiahabet.Decuiuscrgoiuftitia.<T>eChriftiiuftitia.
Couincetenim Spiritusfanftuscoramudo,cp Chri
ftus vere iuftus fuerit.Hoc ira effe,ex fubiefta ratio
ne patct,Q«w,inquit,Wo ad Patrem , tframpltusno
videbitisme. Hoc eft,cum mundus aperte in Eccle-
fia fpeftabit Spiritum fanftum , per mc in vos cffu-
fum,fateri cogetur mevereiuftufuifTe, & no blaf-
phcmu& impiu,proptcrearp mc dicereDci filium.
Spiritus fanftus eniro teftabitur de mea innocentia.

3. Prseterca arguet Spiritus fanftus mundum detu-
dictotfuiaprmccps huius mundt iudtcatus <r/?.Qiiid hoc
eft?Mundus,qui mc per ludibriu Chriftum dixit,&
iuffit vt de cruce defccnderem,conuincctur pcr Spi
ritum fanftum,que dic Pentecoftcs in vos efFunda,
cj> iniqueiudicarit. Nara Spiritus fanftus Eicict , vt
reipfa intelligant & cognofcanr,me Diabolo fupc-
ratopcrrefurreftionc,iroperium excrccrc in mun^ 40
do, cum nemo vobis refiftere potcrit. Hic cft horu
verborum fcnfus , fi ea ad efficaciam Spiritus in die
Pentecoftes rcferamus.Neque tamen ad illud tem-
pus pertinent ita,quin etiam ad totum tempus vfq;
adfeculi huius confummationemreferri poffint ac
debeant,quemadmodum nunc declarabo.

Refpeftu 1. Spiritus fanctus arguet mundum dcpeccato&oc
tcpom a cft,reumoftcndctpeccati.Cuiufnampeccati?quod
fcenifonc inquit,non crcdiderunt in me. An ergonon 1 funt a-
vique ad \{a pcccata, qux arguet Spiritus fanftus,qua\m inn-
Junma'5 dditas feu non crederc in Chriftum? Sane funtin-
tumcm. finita & horrenda peccata contra primam & fccun-
dam Tabulam.Quare ergo hoc fohim pofuit?Quia
hoc mancnte,& cztcra detincntur:& hoc difceden-
tc,& cstera remittuntur. Vt ergo cum infidelitate
omnia reliqua peccata adfunt : ita vbifideseft jn
Chriffum,omniapcccataremiiTa funt.Nam credeti
promittitur vita aetcrn j,quod non ficret , fi peccata
remifta efTent. Hic ergo videmus,quam fit nccelTa-
rium in Chriftum credcre.Sed quid eft inChriftum
crederc?Eft fktucre illum eflc Pontificem & regc,
qui fua morte expiauitpcccatum , & refurreftionc
gloriofa aiduxit iuftitiam , fcu quod fuo fanguinc,
qui Deus & Homo eft,fibi Ecclefiam acquifiuerit,
ACt.20.28.Haec fidcs non eft opus hominis,fed Dci.
Non eft nata cx ratione,fed cx verbo Dei. Porro
vcrbum Dei eft duplex : Lcx & Euangelium. Lex
tollit fiduciam noftri,Euangelium operatur fiducia
Chrifti.Les enim proponit nobis iuftam voluntate
D^vidclicet vt cuftodiamus legem, alioqui volun

, AT IO . l5°'

tatc Dci damnandi.Euangcliu proponit nobis gra-
tiofam voluntate Dei,quz eft cp Deus vclit ncs re-
miffispeccatis,proPter Chriftum in gr?tia/ecjP£
re.Vt ergo cx lcgc dcuenimus in cogmtione nptt»
imbecillitatis,& cxhac in cognitionem voluntati
Dciiuftse,&iudicij,vnde& in defperatione : IWC*
noticiaEuangclij deucnimusin cogmtione rniicri-
cordiff ©ei,propter Chriftu datum vt ficretviCti-
ma,& tolleret pcccata omniu in fc credetiu.Ex hac
cognitione,operante Spiritu fanfto.cocipitur hdc ,
quaabolentur omnia peccata, & oftertur Chrn»
iuftitia,vt non amplius vt peccatorcs danemur , ica
iufti & filij Dei in confpeftu cius apparcamus:^ui-
bus & h?reditas vitac ffterna? cft ^mifta^iuxta illua»
Ioa.3.36.Quicrcdit in Filiu, habet vita^terna , q"i
ver6 incredulus eft Filio,no vidcbit vita.fcd ira Dci
manct fuper eu.Cur ita? quia in peccato foo manet,
propter o, ad pcenas ajternas obligatus eit, luxta 11
iud:Qui non credit in Filiu.iraDei manet fuper cu.
l0 Irac nomine malcdiftio & pcena cu danationc con-
iunfta,fignificatur. Hinc patetquam neceffana h-
dcs fit,& quid cfficiat.

2. SccpitvvStArguetmundum de iujttttatfmava-
do ad Patremy& ampltus non videbttts me.ttoc cft, Spi
ritus fan6 us arguet mundu , quod no fcftctur vera
iuftitia,qua coraDeo confiftere poffimus, lllaautc
iuftitia eft Chrifti,vidclicct q, ipfe vadens ad Patre,
illiceft Pontifex&interpellator pro credentibus.
Nam Chriftumpati & interpcllarc apud Patre.clt
credentium iuftitia.Sed quia hocnon ftatuit mhdc

30 lis mundus,arguitur a Spiritu fanfto. J.s cnim cfhca
citer conuincit,cp non aliundepoffit hominibus m

ftitia cotingercqua ex imputationc iuftiti^ Chnlti,
qua? tUis cotingit,quiin ipfum credur.Hxc funt no
ua & admiranda omnibus iis, qui iuftitia fidci non
intclligunt:fed fomniant fc iuftos efte , vel cxterna
obedicntia legi$,vel humanis traditionib*, vt olim
Pharifxi & hodic Papiftae faciunt.Hi no intelligut,
cp omnia opcra mundi fint long.e impefeftiora,qua
vrpontcntiaDiaboli& morte fupcrare poffint.Sed
quomodo probatur,cj> Chrifti obedicntia fit noitra
luOitia^Id probatur hrmiffimis fcripturar tcftimo-
niis.Paul.R6.5.i9.Queadmodu per inobedientia v-
nius,fcilicct Adae,pcccatores conftituti funt multi:
Ita per obedicntia vnius Chrifti,iufti conftitucntur
multi.HancChrifti iuftitia nobis imputata habe-
mus,quando in cu credimus, iuxta illud R6. 10. 10.
Corde crediturad iuftitiam.Item,cap.4.3. Crcdidit
Abraha Deo,& imputatu eft ei ad iuftitiam.Pautus
Rom.3.27. a rbitramur homine iuftificari fidc abfq;
operibus lcgis. Hoc ipfum fignificat hic Chriftus,
cumait^ArguetSpirifusfanftus^mundu de iuftitia,
quia vado ad Patrem. Hoc cft,Spiritusfanftus noo
folum me iuftu conuincct fuifTe : vcru etiamiuftitia
corum cftc,qui in me crcdidcrint,manifcftabit.

3. Prceterea fequitur: Starguet ftintus finttus mun
\ dum de tudtciorfuta Pnnccps loutus mundt iudicatus efl.
I Hoc cft,Spiritus fanftus conuincct inuito mundo,
j meSemen illud efTe,quod promifTum erar,vt conte

6o reret caput fcrpcntis,id cft,c^iudicaturu eratprinci
60 pe huius mundi: cu quo etia iudicata & danata funt
omnia cius mebra,na fi caput danatu eft,quid potc"
runtmcbra?<^arefa?uiatDiabolusc6trapiosqua-
tum velit,nihil tamen potcft.Infidiabitur quidc,fcd
non jpfternct^donec fide feruaucrimus firma & con
ftantc.Ita enim ait Iohan.Haec eft viftoria,qua? vin
cit mundu,fidcs veftra.i.Ioan.5.4.Pcr mundu figni-
ficatur ipfe Satanas, cu vniuerfa fua cohortc, ryran-
nis,Sophifti$,Hypocritis & piaculis. Na chriftusp
fuu Spiritu confudit iudiciu Satana: , qui per fuos
r fatelh-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1501

EV ANGELIOR VM

1502

fatillites condemnat Euangelium. Nonenim cur- |
fum Euangelij impedief.etiamfi id fa>piffime faccre
conaturfluminefanguinis,indevfq;abinitiomun.
di,& maximc poft refurreaioncm Chrifti.
?;^d Habemus quomodo Spiritus fandus arguat mu
£S2ft du:Nunc bre uiter videamus,quid in Ecclefia faciat.
?'n Tnmkm adeft efficax in verbo & Sacramentis. V b -
11 cunq;enim verbu Dei pure prsdicatur , & Sacra-
mentaiuxta inftitutionem Chrifti adminiftrantur,
illic adeft:& vult cife efficax in auditonbus verbi &
participantibus Sacramcta.Qui aute verbu vel ocio
(c audiunt,vcl Sacramentis vtuntur fine reucrentia,
hi fc opponut Spiritui fando,& verbi & Sacramen
ti miniftcrium confemnunt in fuum propnum ma-
lum & damnationcm. • ;

Deinde^ hic tcstus docet,adeft Sptruus fanftus
Ecclefi*,vt confo!ator,Aduocatus, Dodor verita-
tis.Nam nosinhoc mundo prcmimur vanis malis,
contra qus opus cft confolatorc, ne frad, ^aduerfis
confcffionem abiiciamus. Aduerfanus nofter Dia-
bolus quotidic nos accufat , quemadmodum Iobu
accufauit.Hic non confifteremus fine aduocato,qui
teftatur nos Deu habere propiciu.qui non velit nos
abiicerepropternoftrapeccata. modo pcenitcntia
cgcrimus. Deinde multa & profunda ignorantia la
bgoramus,vt non poffimus.quz Dei funt, intelhge-
re. Quarc opus habemus dodore S.fando, qui nos
in omnc veritatc ducet,iuxtahanc Chrifti proroil-
fione.Cum autc venerit Spiritus ventatis , docebit
vosomncm veritatem.

Venit aute S.fandus dupliciter,v,(^ihtcr & in-
ui fibiliter. Vifibiliter venit in a poftolos die Pcnte-
coftes,queadmodum fuo tepore audiemus. Inuifibi
lUcr venit in corda hominu,auando pr«dicatur E-
nanKeliu,& obfignat ventate Euangeln in cordib
audftoru De vtroq; Spiritus aduentu loquitur Chn
ftus.Nam * in Apoftolis przceffit ^^dfc-
quitur inuifibaitcr^vbicuq., ^f^f^^
*** SedquofpeaatdoarinaSpiritasfana;?^/.-

> £ Spiritus fandus candem dotfnna vos doceb.t, qua
*L eg^docui,&qua,cunq.vcnturafunt,annunc.abit

vobis.Hoc cft, quale fit meu rcgnum futuru in ha
vita & poft refurrcdionem communem, reuelabit
vobis. Etmeglortficabtt^utademeo acciptet & annun
^^.Hoccft,SPiritusS.fuoteftimonio & cf
ficaciaeloriamihiapatrc datam ftabiliet, ita vtpor
t* infcrorum nihil pr*uaiere pofhnt aduerfus re-
gnum meum, nunquam enim poterunt meam ob-
fcuraregloriam.

DE TERTIO.

Kuc reftat vt dicamus de mo^dhuc haho * «-
Sf"1» bi,m*l<Ad>cerc,fid»o» potejiUpo»arcmodo.\\oc\oco
obutunturPapift*« fi Apoftoli nonplena d0an-
"W na tradidiffent E«lefi»:idq.<n eum finem aftruunt,
v, fuas Miffa^.nuocationem fanaorum, robnun
dulcentias.aquamluftrale.&aliasAntichnftifrau-
d 2 MteUA» Cluiftus loq».«ur . Difa
pulorom captum.&de nf.rm.tate, qu^'bu«u"
ante fuam mor.e,& de dono , quod acceptur. erant
noft refurreaionem in diePen.ecoftes.Quafi d «t,
Multa d,cercm vob.s de meo regno, & myftern a-
His • fed iam nondum plene edo^i eft.s per Sp.r,-
m ouem fuo tempor^ dabo vobis , uu. ducet vc,
in omnem verita- c,id eft, .n plen.m de meo regno
m omnem vc , veritat* confecuti funt

31 p^d ptecoftcs, ouam poftea fcri-
APrtflr:LcPrunt.N>SeandLveruS^^^^

SpiritusfancltielTc veiimus ,cuicum Deo Patre &
stcrno Filio fit honor,laus & gloria in fecula fccu^
lorum,Amcn.

mus, & ea

riiSlerimus.fimodbdifcipuli

DOMINICA Q^V I N T A,
poft pafcha.Iohan.16.

AAlertyamen dico vobis^udtcuncjue petieritU Ta-
trem tn nomtne meo^dabtt vobis.Hatlenttd nonpe
tyttis quiccjHain normne meo.Pewe rt) acciptetisyvtgau
dttim veflrum pt perfetlum. Htcperprouerbia locuttufu
vobis.Vemet tempus,cum iam non per prouerbta> lcquar
vobis,fed palam de Patre meo annunctabo vobis. In tllo
dte i» norntne meo petetis.Etnon dtco vobis><?uodcgoro-
gaturwfim Patrem pro vobis.I pfe entm Tater amat vos;
cjuia vos we amajiis^ credtdtsits , yuoda Deo extue-
rtm.Sxtuta Patre , veni in rnundum , iterum reltnquo
mundnm,&vado ad Patrem.Dicunt ct dtfctpulieiunEc-
ce nunc aperte locji.eru , nec proucrbtum vttumdtct*.
?{uncfcimHS,cjuodfcts omniaynec cftis ett tibtyVt ^ts te
interroget.^Per hoc credtmui^uoda Deo extftu

ENARRATIO TEXTVS.

SapienterhocEuangcliumhodie Ecclefiar pro-^u™^:
ponitur.Cotinct enim praecipuum Chriftianorum fus huios
opus,quod & illorum proprium cft:foli enim Chri «6cioni$.
ftianihunc cultum inuocationis praeftare polTunt.
Nam poftquam proximo dic Dominico traditum
fit,quae fit vera fides, quae iufticia , quod iudicium,
breuiter,quodnam fit rcgnum chrifti, & in quibus
fitum fit:opportunc hoc die,de pr^cipuo cultu,que
ciuesregni Chrifti pr^ftarepolluntjqui eft vera Dci
inuocatio,pra?dicatur.Et quia nullu exercitiu pioru
eft magis neceflariu.qua oratio,& nu-Uu opus fit dif
ficilius,qua rede orare,volo hac concione tantu de PwteJ
oratione dicere,& quo facilius hanc dodrina intel
ligamus,duo dc oratione dicam,qu33 funt.

1 . Qutd fit Chrifliana oratioy& quotuplex*

2. Qua ftnt condttioner , qU<t w omm orattone effe
debent.

His enim duobus locis cxplicatis, fpero quod ne
mo fitfuturus, modo fedocilem prasbuerit,qui no
plane&clare intclligat,quidna fit Chriftiana ora-
tio,& qua necclTario oradi cult* a nobis requiratur.

DE PRIMO.

Qu id efl ergo Chrifitana oratio ? ^ ot atio-

Eft fupplcx clcuatio mcntis ad Deum , aliquid a nisad"fi"nj
Deopcrcntis,autproacccpiis bcncficijs gratias a- tio.
gcntis. Quod autcm fit fupplex eleuatio mcntisad q^^^
Deum,i.confirmaturDauidistcitimonio, qui pre- ito «Jefi.
caturus aii Pfil.25.1. Ad te Domine lcuaui animam nitl0nu*
meam. 2. Exforma precandi nobis a Domino
pracfcripta-.Pater nofter qui cs in ccelis. 3. Ex ge-
ftu precantium,qui folcnt oculos in ccelum leuarc
intcr prccandum.Hocigitur fcire oportet,quod no
fit tantum vocis ftrcpituS oratio.fcd quodfit clcua-
tio fupplex cordis ad Deum, cu qua fupplici cordis
clcuacion c vcrba quoquc ex ore proccdunt.

Sed quotuplexeft Chriftiana o.atio?Eftquadru- Eiu$ par-
plex.Deprecatio(^^//^ ) ^doratio ( ttlbedelffe ) «es,& . «-

r n 1 • , /• 1 trr 1 o xx- 1, rum defi-

poitulatio {faarbedelfje) & gratiarum actio. Harc nitio.
cjuatuor orationisgcnera breuiter declaraoo.

Deprecatto ergo eft fupplcx elcuatio animar ho-
minis ad Deum,qua petitur liberatio ab ijs,qug mo-
leftiam adfcrunt.Vt cum petimuS nos liberari a ty-
rannide,violentia , uiorbo, fame,& alijs, qua: nobis
afpera videntur.

Adoratto eft fupplex eleuatio animas hominis ad
R r. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1503

EMARRATIO

Vifton*

Dcum,qua beneficiunvaliquod pctimu$:vt cuiri pe-
timus incrementa fidei,dile&ionis,patientia:,cafti-
tatis,& cu petimus ea, quibus opus habemus ad hu-
ius vitae fuftentationem.

PofnlatiocH fupplcx eleuatio animae hominis ad
Deum,qua alius pro alio petit,vel omnes pro fe in-
uiccm interccdunt,vt cum oramus pro morbo labo *
rantibus,alii'fue,qui noftra preceindigcnt.

Gratiarum attto eft fupplcx elcuatio animac homi-
nisad Deum,quaDeogratiasagimus,vel pro bcne-
ficiis nobis iplis alijfue prarftitis vel pro malis nobis
alrifuc fublatis. Iam tenemus quidfit Chriftiana
oratio, & quot fint cius gencra : nunc reftat , vt de
piarorationisperpetuis circumftantiis dicamus.

DE SECVNDO.

p«pm« In omni pia precatione has quinque perpetuas
prophm proprietates & circumftantias adeffe oportet : quar
clfamic font i.arTcftus cordis in co,qui prccaturus eft.a.co-
orarionu gitatio cauiTarum,quibus ad orandum impellamur.
3.quifnam fit inuocandus.4.per quem exaudiamur.
5.quid pctcre ab optimo Deo oportcat. Na ha: cir-
cumftantiaefacient nobis difcrimen inter inanem
battologiamEthnicorum , & efficacera prccatione
piorum.Quare rogo vos chariffimi,vt diligtter has
perpetuasorationis circumftantias , & difcatis,&
perpcndatis.

x.ArTcftw prima circumflantia pif orationis eft affettm cordis,
cerdis" vt cor fit benc compofitum intcr precandum. Nam
fi honeftascxpoftulat, vtcorpusbcnecoponamus,
quando cum honoratioribus hominibus nobis erit
iermo:multo magis par eft,vt coram Deo , in con-
fpe&u Angelorum,animusnofter quam optime fit
Qu^iii efCompofitus.QualiscrgodebetcffeciusarTedus,qui
fc^ebeat cum fru&u inuocare velit? Primum omnium exuat
omnem cogitationcmpropriae gloriar,dignitatis&
meriti.Deinde vereinopiam fuam fentiat , ftatuat-
que fe prorfus omni ope deftitutum, nifi Dominus
jpfe manus auxiliatrices porrexcrit. Tum vera pce
nitentia fe coram Deo profternat. Poftrcmo fiducia
promiflionura diuinarum accendatur ad prccadu.
Qui enim vel tumet opinionc propria virtutis , vel
fuaminopiamnon fentit , vel vera pcenitentia fc
coram Deo no profternit , vel fidccaret , cum Pha-
rifaso orat,& non cum Publicano, hoc eft, non orat
vere & cfficaciter.
x. Ctufe Secnnda circumflantia cft caufarum, quibus ad o-
fcptcm. randum commoueri dcbemus. Sunt autem multa?
cauffae,ex quibus quafdam reeitabo,quo maius ora
di defiderium in nobis excitetur.

1. Mandatum Dci, cuiobcdireomnes creaturas
dccet. Inuoca me'(inquit) in dietribulationis. E<
Chrifti Apoftoli farpe ad orandum cx mandato Dei
nos inuitant.Hanc cauffara diligeter cogitarc dcbe-
mus,quas in nobis orandi affectum excitct.
Fromiffio ii. Promiffio:promifit cnim Deus fe cxauditu-
rum preccs noftras,ficuti in hoc Euangclio dicitur:
Qoicquid peticritisPatrem in nomine meo , dabit
vobis.Item in Pfalmo 50.15. Tnuoca me in die tribu-
lationis,&exaudiamte. Exaudirc liihilaliudeftqua
largiripetita.

Cl|U 111. Crux premens,id eft,fcnfus cum noftre-.tum
aliorum inopiae. Hic dcbemus circumfpicerc , quid
domi,quidforis nos premit : dcbemus pcrpcndere
periculapublica & priuata-.dcbemus anguftias Ec-
clefiar militantis in hoc mundocontra dijbolum &
cius membra cogitare.Breuiter, omnes neccffitates
vrgentes in hac vita animo cogitand* funt , quibus
adinuocandum cxcitabimur.

Manda
tum-

ttn. Eft vi&oria in tetationibus vndc Iacob.i»5»
iubemur orare,quoties tentationibus infeftamur.Et
Chriftus inquit : Orate,ne intretis in tentationem.
Non enimfacile vel infidiis diaboli,vel improbita-
te mundi,veiinftigatione viciofa? carnis fuperabi-
tur,qui fcrio & affidueorat. HincSalomon, Prou.
r8.io.Turris fortiffima nomen Domini,hoc c^»'nA
uocatioDci aducrfus omnia mala tutiflimum eft
praefidium. , rc&o*

v. Satana: variar technae,qui nobis in do£tnna& ^
in moribusinfidiatur.PaulusEphef.6.iubet nosgla
dium Spiritus,qui eft vcrbum Dei,fumere contra
Satana per omne deprecationem & orationcm.

vi. Frudus vberrimusorationis crcbrar. Nam
cofuetudo oradi nosin timoreDei & pietatecon- ftuftul.
feruat.Non enimfacile lapfui eft expofitus, qui per
petuis precibus munitus,pictatem ferio meditatur:
contra,qui orandi ftudium negligunt,variis cafibus
funtobnoxij.Pleriq; qui rapiunturad fupplicia, 1-
gnorant forroam precandia Chrifto praefcrij)tam:

& fiquinorunt, interroganti fatcntur feranu> o-
raffe. EteFi>

vii. Exempla fanc"torum,quorum prarcipua cu-
ra in vita fuit Dcom ferio inuocare. Iudaicus popu
lus terin dieorauit,mane,meridie,vcfperi. Sic&
Danielfecit,atqueadeoalij multi, quorumlauda-
tur pietas.Scd inter nos multos inucnies , qui lpco
orationisnon folum manc,mcridic,& vcfpcri : ve-
rumetiam integris no&ibus & diebus fcelera perpe
trant,vt mollepuluinar diabolo faciant , quo fecu-
rius in illorum pe&oribus quiefccre poffit.Has gra
uiffiraas cauffas ferio nos cogitareoportet, qu6 ve~
tcrnum noftrum pellamus, & ad fcrio inuocandum
excitemur. t \ E ,cUfj0

Sed quidam his caufis grauiffimis prarteritis in J 0bic-
quiunt , Deus fcit quibus indigcmus, & ipfe nobis ftio.
benc vult.Na eft nofter Pater,ergo non opus eft, vt ^
nos fatigcmus precibus.Rcfp6dco:veru quide eft># Ke p
Dcus fciat quibus indigeamus,& verc eft nofter Pa-
ter,modo eius filij fimus per fidem, ncq. idco peti-
mus,vt Deum doccamus quid ignoret. Sed rurfus
fciendum cft,<j non vult turban ordine a fcinftitu-
tu.Vt cu inftituit,cj> velit nos alerc cibo & potu, cj»
tamen poffet facere fine iftis mcdiis •• ita vult vt bo-
na,quar cum ad falutenoftrara , tum ad huius vitat
foftcntatione pertinent, impetremus precibus quac
ex fide manant.Non habetis,dicit Iacob.4.2.3.quia
non pctitis:petitis & non accipitis,quia malc pcti-
tis.Et Chrillus dicit.*DominusdabitSpiritum f»n-
du petentibus,non dicit, ociantibusaut fecure vi-
ucntibus.Petendu eft igitur, modd falutaria nobis
cupiamus. Agnofcendu eft vtrunq. & Dei bonitas,
quia paratuseft ad dandu petentibus,& noftra ino-
pia,qui ne Spiritu trahere valemus,nifi nos fuftctet.

T ertia circHmflantta^ quifnam lit inuocandus : dc
hac circumftantia non opus eflet dicere , nifi inuc- » 0^»
nirentur adhucqui fandos,nefcio quos, inuocant.
Quaredicam brcuiter de hac fummopere neceffa-
na circunftantia.Et difcr^e dico , quod folus Dens
litinuocandus. Hic folus Deus eft Pater.Filius, &
Spiritusfanctus.Filius vtide DcuscuPatre& Spiri
tu fan&o eft inuocandus. Deindeeftctia inuocan- $0\^^
dus,vt Mediator intcr nos & d?u. Quod folus Deus De^.
fitinuocandus,quatuor rationib* confirmatur,qua ^.^.f
ru prima eft madatu.Na de foloDeo inuocado macJa «o^JJ.
tu habem*. Nucautecu nihil placetDeoline fide,& P10
fides non pot effe finc verbo:feci.tur ncmine cffe in-
uocadu,nifi de quo mandatu habcmus. Secunda cft
promiffio: nulla inuocatio habct ,pmiffione>nifi qua:
fit ad Dcu,igitur ten>cre inuocam" id, cj> no eft dc .

Tertia

1505

E V A N G E

ob«e-

Tcrtiacftexcmplum,nullaexcmplafanaorumha-
bemus, qui fan&os inuocarut.Quare nos infiitamus
il oru m veftigiis , & nulli dcferamus hunc diuinum
cultum,nifi cui debetur,hoc eft,foli Deo. Quarta
ctt mamfesta prohtbttto. Dominum Dcum tuum ado
^Qocatio rabis,& lllum iolum coles.Qjare ccrtiifime tencn-
i?bA,>rn eit,quod diabolus inuexcnt inuocatione crea-
fichrifto turaiu^oceiijfanaorujproptertrcsfincs. P,tmtt?n>
vt Chriito fuum honorcm interciperct.D««^,vt i-
gnominiaafficcrct demortuosfancrtos. TrateredyWt
peril ct idololatra:, oui fanftos inuocat.Moneo vos
igitur,qui adhuc in crrore cft is,vt reiipifcatis matu-
rc,nc prxter expc&ationem incidatis in mauus Dci
viucntis. Neque iuuat,quod quidafe hoc facere ol-
cant bona intcntionc.-nam omnis intentio hominis
in rcbus falutis ctt mala , nifi qua rcg.tur verbo Dci
& Spiritu fando.Sic cnim ip4c Deus dicit,Gcn.6.5.
Prai <e funt cogitationcs hcminis a pnncipio.bt Pau
lus ciicit, Annnalis homo (id cft, qui no habet Spi-
ritum Dci >on percipit ca que funt Dci.i.Cor.ia^.

^cr quc

ptu

resj )an.9.3-*-

ft«s,in cuius nominc inuocabimus , qucadmodum
nos hodie Chriftus in Euangelio docet , tanquam,
loann.1iJ.23. Quicquid petieruis Patrem m nomine
mco,dabit vobis.Huius ergo £iducia,non noltr a Oi
gnitatc frcti, inuocabimus , certi quod Dcus pcr 1-
pfum Velitnos exaudirc. Verum quia hsc Cnriiti
fentetia cft inlignis & plena confolatione.volo cam
diltmaius explicarcnam multas admonitiones v-
tiles continct hocdidum, In wnmw meo, id cit,pro-
ptcr mc.& in agnitione & fiducia mci & multa co-
pleciitur.Nam docct,monct & cot folatur. _
htere * Quid quarfo docet? i.Exdudendam efte dignita-
fcff- tcm^oitram.Nonenimfrct, noltra dignitatc , fed
&*■ Chrifti patrocmio inuocabimus. z.Scparandam eiie
^ a Pia orftione hvpoci :i!in.Pharifeu. io fu. oratione

Nonfum,i.ni
libus
Chri

multa eloiiabatur de fua fanaitate,
cmit.v. c*ceti hom.ncs.atfeto decimas dc omn.bu
L poffideo.ieiuno bis in Sabbato.H.C : non tflChn
iti nomme i„uocauit:fed fretus (ua fand.tate.vcrba
fudi. mania po.ius ,«»»> orauit. j. Glortat.oncm
Ethn.cam dcponendam cnc.hthn.c. en.m pu.arunt
fe exaudtri.cum ipf. pr.us id a Deo mcru.nent.v.A-
gamemnon pu.auit fe cxaud.tum m ptop.erfuas
Hcc.tombas+Docei d.fcr.men .nter Chr.it.anam
ora.ionem,&»horumomn.umhommum. Sol.e-
nim fides in Chr.ftum fac.t difcnmcn mterora..o-
nem Chriftianotum &aliorum.l urc^Iud«i,fcth-
nici&f.milcs.putant le quidtm muocarc.fed reue-
ra non inuocant.qui fiduc.a Mcd.ator.s funt vacu
necagnofcuntillumUeumcifcsuteftPa.er.hmus

&Spititusfanaus.

Cuius rci monct hoc diftu m,/»
nct nos noftr* cscitatis. Nam cum Chr.Lus .ubet.
nos pctcre in nom.ne fuo.non eit dub.um,qu.n raa
gna fin. ithrfu* funt nob.s pe.cnda. Hocergo , d •
L admonitlapcriamus oculos &c,rcumip.c mu

Lt Lr.tual.U qux corporal» bona fum pctcn-
da n,b.s.& co.KrAua^malafunt dcprecanda.

Qi.omodo confolatur nos hoc d.ccum, lnn<mm
mrrfConfolaiur nos contra duo orat.on.s ^jmped -
mcntamaxima, qu^iun. f
Contra ind.gni.atem enim

ncre fuam dfgnitatcm , cum a.t : Pcwe te-omWd
mco. Contraediffiden.iam vult nos {°™e'°™l°

pctunt,quia malepctunc > «««•mv °

L I O R V M. M0*

aerem potius verbcrant battologia inani,quam cce
lum ardcnti fidei aifcdu pcnerrant. Hi non poiTunt
iufte coqueri,quod fa?pe oret,&nihil impetrct.Qiia
re ne in illoru inueniamur numero ex fide orcmus.

Qutma circumftantia ci\ dc rcbus , quas pcterc & ^uJ^
quas deprecari oportct.Rcs petendas iunt in difcri-
mine tnpIici.Vcl enim agitur gloria Dei,vcl ngitur
falus noftra, vel bona ad huius vitas commoditatem
fpcctanda aguntur.

Gloriam Dei ante omnia propagari petimus,iux Dc^ u
ta illam prccationcm Sanftificctur nomen tuum.
Verum hic non dcbemusDco modum prsfcriberc:
ipfc cnim fcit optimc,quomodo fua gloria illuftra
ri poffit:(cd vcrafiuucia pctcrc,& peifuadcrc nobis
quod nos exaudirc vclit.

Salutcm noilram etiam pctimus,fed abfque om- ^s «">-
niconditione ,quia habemus vniucrfalem promif-
fionem falutis. Omniscnim qui inuocaucrit no-
mcn Domini,hic faluus crit.

Vcrum bona,qu$ad hanc vitam faciunt,petamus ~D^Jf
cum duplici conditione,vidclicct fi vcl gloriamDci vitam la-
impctratio eius,quod petitur,non impcdit, vel no- uum-
ftram falutcm remoratur.

Ad eundcm modum mala,qua? cum his generibus
bonoru pugnant,dcprccanda funt.Primi & fccundi
gcncris maia funt dcprccada finc coditionc:at e3 ma
|a , qut^ nobis in hac vita molelta funt , deprecanda
funt cum conditione no impcdit^ glor>^ Dei &no
itrgfalutis: omnia enim glori^ Dci poltponcnck
funr. Harc fint dida de oratione.Dcus dct gratia,vt
radiccm agant in cordibus noftrispcr Icfum Chri-
ftum, cui honor &-gloria in fccula fcculoi u, Amcn*

1N DIE ASCENSIONIS
Domini, Marc.io".

Dlfcumbentibvu vndecim apparuit Ieftu,& expro-
brauit HlisincrcAulitatcm /uam^ cordis duncicm
cjnod hutfut tpfum vtdtjfent refufcttatu,non credtdtffenU
St dtcebateis-lte tn mundum vntutrfum , ft) prtdicate
Suangelium omnt crea.ur&.Qutcredtdertt & bapuz.attu
ficrityfiluns ent.Quivero non crcdtdertt,codcnwabttur,
Porro ftgna eos^ut credtdertntMcfubje^uentur.Per no
rnen meum damonia ettctentjtnguu lotjucntur nouis,fir-
pentes tollent , & fi qutdlcthale bibertnt non nocebte eis.
Super agrotosmantu imponcntjt) bene habebunt. Itaqut
Bomtnm cjutdtm,pofi(juam locutta fiitjfet ets,reccptH4 efi
in ca>lum,ft) cwfcdtt adextru Det.Illtvero egrejji prtdt
cauerunt vbtjue, Domtno cooperante^Jerrnonem confir-
mante per figna fubfiqutntta.

ENARRATIO T E X T V S.

' Hoc fcftum in Ecclefiainilitutum eft proptcr ar Hiftort*
ticulura fidei noftra*,in quo profucmur,nos credc- ■jjJJSJ1'
rein IcfumChriilum,afccndcntcm in ccclum,poft- lulIluia.
quam a fua glorioia rcfurrcCtionc 40.dicbus cu fuis
difcipulis fuiiTet conucrfatos.In boc fciio,vt in ahis
triafunt pcrpcndcnda.Primum hiftoria cum fuiscir
cumitantiis. Dcindc bcncficium,quod nobis coih-
tum cft.Poftrcmo,vcrus vfus & mcdiiatio hiftorig.
Ha?ctria fcorfcrent in enarrationehuius Euangclij:
cuius fumma cli,quod DvJtninus 40. dic a fua refur
redioneapparucnt difcipulis fuis,quibus cxprobra
ta Ulis prius increduliratc & cordis duritic.dat man
datum pr^dicadi Euangclium per orbem terrarum,
& quis fruduscx pra?dicatione eaperueniet adau-
ditores,modo Euangeliurn fide rcceperint,oftcdit.

Prasterca vt fides pratdicationi illorum habcatur,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1507

ENARRATIO

ijoS

promittitfc miraculis doftrinam confirmaturum. '

fibil

lum afcendit &

xiut uaiu mandatv» Tm^"»>»* ••• -

fedet addexteramPatris.Verumdifcipuli,mandato
Paites ha eius obtemperantes, profc&i funt prxdicatum Eu -
ius ^0"" angclium,quod Dominus fequentibus fignis confir
mauit.HxcEuangelij fumma cft.Locitres:

1 . %eprebenpo Apoftolorum.

2. Infttmio mintslerij verbt.

3 . Aficnfto Cbriflt m calum.

D E PRIMO.

mcreduii o(iadraire(ima die a refurrctlionc apparuit Difcipulis>
puSioDrum cx^bram%uc ei* incrcdulttatcm tllorum & durtttccor-
reprehcn dis,quod>hi* qm viderant cumfrrrextjfe.non credtderunt
dUUr' Duo rcprchendit in Difcipulis : Duritiem cordis &
incrcdulitatem, hoc eft , radicem & eius fru<aum.
Radixeftduritiacordis, qu*cuma1> ongineiua
tum a propria viciofitatc fumit incrementa &virey
non enim poteft homo, non afftatus Spiritu fanfto,
quicquam eorum intelligcrcqu* funt SpintusDei,
Huius pefsimx radicis fruftus funt plurimi & mali.
Primus eft , qui hic praccipue taxatur , lncredulitas,
Ex hac poftea peffimi pullulant rami, vt inobcdien -
tia erga Deum,& quicquid cft hac in vita fcelerum
& Aagitiorum.Ex quibus & radicis virtus non fup
prcffaintelligitur, & quanta incrementa lncreduh-
tasfumpfericanimaduertitur.Nam hoccft firmif-
fimum indicium,vbi peccatum rcgnat,illic mcredu
litas,veluti impcratrix,cor hominis occupat.
Doftsina pr£Cter ea nos hinc difcamus primum,vt nos lm
tnplCX' becilles,exemPlo Apoftolorum imbecillium,n6 de
fperemus.etiamfi ftatim non poffimuscaleftia my
iteria perciperc. Semper enim Ecclcfia habetfua
quardam vulnera, in qux Dominus nofter fuum vi-
num & oleum iofundit.Nec eft quod quifquam fpe
ret, fe omnem imbccillitatem pofle cxuere , donec
hoc mortale corpus geftaucrit.Verum quemadmo-
dum olim populus Dei,introdu&us in terram pro-
mifTam,habuit vicinos hoftcs Philifteos,cotra quos
perpctuum bellum geffit.ita nosin Ecclcfiam Chri
iri introdu&i , & internos & externos hoftes habc-
mus, contra quos bcllum gerendum eft nobis,ne i-
gnauia torpeamus. Altcrum,quod hic difcamus,eft,
vt ex Chrifti fado non abiicientis rudes difcipulos
& imbecilles, cogitemus, quam habeamus clemen
tem Pontificcm,qui non abiicit nos propter imbe
cillitatem , modo aliqua fidei fcintilla in nobis fue-
rir. Deinde & huius excmplo & nos difcamus de
menter & lcniter cum imbecillioribus agcre

DE SECVNDO.

inftitutio Cum Chriftusafcenfnrus in ccelum , mandatum
luZg£- dat difcipulis.diccns : Euntestn mundum vmuerfim,
ci- prddtcate Euangclium omnt crcatur*. Q*t credtdertt ejr
baptiz.atus faerttfilnu* ettt.Qut vcro non credtderit.con
demnabttur. Inftituit modum erigendi fui rcgni, &
eiusregni fructumindicat.
chrifti re Duobus modis crigitur rcgnum Chrifti : Verbo
gnu quo- & Sacramento.Eius fructus cft falus ciuium. Con-

roodo crt _ . . j _

gitm. tra,omnes qui non fucnnt m hoc regno ctues,dam-
nationisfementi^fubiiaccnt.Hicvidemusmagnum
cfle difcrimcn intcr regni mundi & rcgni Chrifti ad
miniftrationcmtnequcid mirumeft. Mundienim
regnum carnale eft : Chrifti vero fpirituale. Illud
legibus hominum: Hoc vcrbo Dci erigitur & con
feruatur. , - .

Cxtenim qnia verba Domini fingularcs doftri-
r»s continent,volo ea paulo fufius &diftw&ius ex-

plicare,quo magts animum Chrifti erga nos,& bc-
neficia Euangelij intclligamus. \^

Primiim dicit:£»w^ tn mundum vmuerfum. V taes
mandatum : mittit enim difcipulos fuos , non ad v-
nam aliquam nationem,fedad omneshomincslatc
per orbem habitantes. Hinc diuitias mifcricordtx
Dei & precium vi<5tima? Chrifti jeftimemus.Mifen-
cordia? Deiefhvt omnes,qui pcr peccatum damna-
ti erant,audiant voccm Filij Dci de falutc per Cnri-
ftum confequenda.Neque enim hoe putandum elN
quod Deus voluerit vocem Filt j hominis in vnm^r"
fo mundo fonare, vt fru&u eius maxima pars deiti-
tueretur:fed potius, vtaudientesviuerent,& ttliia-
rentur per Chriftum , modo prazdicationem Apo-
ftolicara fide recipercnt. sum^
Hoc darius explicatur vocciTrtdtcateJcu clama mandau-
f*.Quibus?Omni creatura?,hoc eft,omnibus homi-
nibus,abfque omni conditione perfonarum,natio-
num,fexuum.Eft enim Deus amas hominum,&vulc
omnium falutcm, iuxtaillud:Vult omnes homines
faluosfieri, & adagnitionem veritatis vcnire. Sed
quid dcbent Apoftoli prodamare? hoc
eft,lstum nuncium de viftis hoftibus gcneris huma
ni,qui funt peccatum,mors,diabolus & infernus:de
pace fada inter Deum & homints,dc falute xterna,
quam crcdentes in Chriftum harreditate confequen -
tur.Haec fumma eft Euangclij. verum vt ha:c ium"*
intelligatur melius , definitionem vberiorem dabo:
qua ctiam breuiter fcripturse teftimoniis dcdarabo. EuJflgtl.,
EuangcltumcH dodrina diuinitus reuelata,in qua dcfinitio.
annunciatur hberatio a peccato^maledidione & ira
Dei , & proclamatur remiffio peccatorum , falus &
vita a?terna,credentibus in Filium Dei, propter c-iul
dem FilijDei viftimam, vt bonitas & mifcricordia
Deiprxdicetur , vtquclibcrati pcr Filium fructus
Euangclio dignos ex fiducia Filij profcrant. rcfiniti9
Ha;c defimtio multa continet,qu* ordine rccen- pisanair
febimus & confirmabimus. . fis*

Trimum dixi,quod Euangelium fit dodrina diui
nitus rcuelata, id quod cx eo confirmatur, quod elt
Rom.16.25.Vbi Paulus Euangclium myfterium ab-
fconditumafeculispronunciat,quibus verbisaper-

tiffime fignificat, exhumana rationenon pendcre
Euangelium.Nunc fi ratio vllo pado potuilfet fuo
acuminehanc doctrinam perfpicere, nequaquam
myl^erium abfconditum a feculis diccndum fuiiTet.

Detnde diftum eft in dcfinitione, quod in Euan-
gelio annuncictur liberatio a peccato,maledi&ione
legis,& ira Dei.Dicit enim Daniel Propheta.cap.9»
i^.Chriftum ablaturum eifc peccatum:& Paulusma
lcdtaionemLcgis pcr Chrifti aduentum abolitarn
etTe docet. Gal.3. 13. Pater cceleftis de ccelo dicit, fe
placatumproptcr Filium. Matth.3-i7.& 17-5- ^oc
verifsimum effe expcriuntur etiam omnes pij,teiti--
monium habentes Spiritus fandi pcr quem clamat:
Abba,pater.Quod profcdo non facercntmifi certo
ftatuerentablatum peccatum.maledidioncm legis
ibolitam,& iram Dci placatam.

Tertto loco additur,quod in Euangclio proclarr.e
tur rcmiffio peccatorum , falus & vita a?terna:ita e-
nim ipfe Dominus ait Luc 24. 46. Sic fcriptum cft,
& ita oportebat Chriftum paci, & prsedicari in no-
mineeius pcenitentiam , & remiffionem peccato-
rum omnibus gentibus. Et in hodierno Euangelio
dicit,Qui crcdiderit,faluus erit. Et ipfc Dominus
dicit,Qui credit in Filium, habebit vitam arternam.
Ioann.3.36. Quid multis?vniuerfa fcripturaremif--
fionem peccatorum,falutem & vitam aeternam pol
liceturomnibusamplcdentibus Euangelium.
Veriim quia hajc bencficia non contingunt om-

nibus:

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i5c9 E V A N G E

Ca.n enim,Iucias,Saui,& multi alij pericrunt,& ho-
die.proh dolorlmagna pars mundi ruit in aetcrnum
exuium.additurindefinitione. 1

Quano loco,quod hzc bcneficia contingant cre-
dc^bus.Clare cnim dicit Dominus: Qui creditin
menonpcribit,fcdhabcbitvitama?ternam.Nequis

autrm hoc ex operum conditione pcndere cx.iti-
met,Paulus iuftiHcari hominem finc opcribus leri-
bit,& idcm pronunciac vitam arternam donum Dci
elTc pcr Icfum Chriftum, \d cft,conringcre crcden-
tibus i., Chriftum,non fuo mcrito, f,d Chnih bc-
ncficio.Rom.6.23. c.

add.tur : propter H.J De . v.d.mtni. S.c
«ihS«itP*ulu^Rom.3.i}.Per redemptionen.au»
cft io Chrifto Ie(u. Vox enim **<*p«« , qua Pau-

prenopro cap.tispoena. laieprcuui Y
Foh.it Chrilius, quando pro nobis f^"*£«*'
tum.vt nos fi.remus iull.cia Denn >pfe>£°*£,
Sex» additur:vt bonitas & rn.fcr.cord.. D«. pr*
diccntur.Quod confirmatur cxcmplo eohoiti An-
gelorum cTnen.is nato Dom.no hunc hyoinum

navolum*. Luc1.14.H0c ,dco cftc factum cx.ft.

mernus T, omncs , ,m ^ Ch'i(lum
difcant aftiif.morum Angclorum etcp ob^
utern&m.fericordi.m D«p«d.c.re, pr2fcrum
cum natura damitct rcddcndam eflc grat.am bene

*8* ™ "p "JLni in dcfinitionc Euangcl.j additur.vt fru-

ausEuangchodigno. edant libcrat. p. ,x ^Euangc-
lium.Dicifenim Paulus Ephcf.a.io. nos ,n Chr.lto

Icfucreatosad bona °f™-iaWh»!^™b?
eft Etidcm Paulus dicit.nosin lucc dcbcrcambu-
U Snm flu. lucis „lij.Eph«.5.8.Q«o»odo «mm

eV,& tamen peccati feruitute & c.us.ugo premp

bushom,n,bus,vtabncg,. somn, ,,rnp.« & hu-
D,anisdcfidc,iis,fobric,pi«,&'^^luamus,nPra;
. fcntifcculo.T,t.2.n. ,• ......c

&o*«. Cnm.jf.mrfirmiirMion.bn. oncndimi.spcr E-
uangcl.ul tolli pcccatum , m.led.a.onem ■ & ,.m
Dei!& fucccdcrc in horu locum luftnum , fahitem,
& vftam ztern.m proptcr Cbriftum.dum 10 .pfum
crcdimus,& ouod v«l,t nosDcns proptcr hoc bcnc

ficium fu.m bonitatem prard.carc .c .n tota v.ta g ; .
titudinem oftendere.fcqu.tur , Eu.ngcl.um cfle »-
cutdixi.doarin.rn diu.nitus reuela tam , ,« . qua
nunci.tur libcratio a pcec«o,m. led.&one leg>sA
ira Dci,& proclamatur iuft,ttt,Wn. & v.ta wernn,
omn.buscredcntibusinChriflum prop.cre ufd m

viaimam , v. bonit.s & m.fcricordia De,
tur,& vt libe. ati pcr Euangel.um d.gnos Eu.ngebo

frH;rdcEu.ngc.iof,n,dia,Quod.n.cm.ddi-
,urd:B,pufmofSuob:ncficiumEuangc,,.ppl,ca
,u, & obfign«nr.dic.m.lio.empore, quod&au
diuimus Domimca prima Qu.dragef.mar.

ccr-
in ici-
tam.

DETERTIO LOCO.

U fcquiturlocus, qui eft
;::gcfla^:fida:oftr,,Pancadicam,'dqu«

^ltiSSlSS^ - Arccnfto. ,

L I O R V M. i510

L rud us afccndentis Chrifti.

In defccnfu Chrifti dc ccelo in terram duo fpc-
danda funt:Donum & exemplu. uDomm quidcm, 1Hdc
quod Chriftus de coelo dcfccderit & humanam na- Jo in
turam aifumpferit,vt pcr fuam vidimam pcccata no "!
Uraexpiaret. PerChrifti enim vidimam placatus
cft Pater, &: propter Mcdiatorcm Chriftum ita hu-

, miliatum,omnes crcdentcs rccipiuntur,& funt filij
& he/cdcs Dci. Idcb enim Dominus dcfccndit de

J coelo,idcofe humiliauit & dciccit , vt nosafccndc-
rcmus ex terris ad co?los,& vt cxaltarcmur ad artcr-
nam vitam & gloriam. vcro,vt & nos dc-
fccndamus & humiliemur.i.Pctri 2.21. Chriftus paf
fus cft pro nobis,nobis relinqucrs cxcrnplum,vt fc-
quamurveftigiaeius. j ■ 2.AfCefie

Afcenfus Chrifti in coclum qualis ruent,ofl endit Sn cotJum.
fcriptura. Afcendit vifibili? er, corporali & phyhco
motu,& nubes fufccpit eum in coelum.Vnde illud:
Afccndit fupra omncs coelos, Epln f.^.io.Neque e-
nim afcendcndo humanam naturam k) diuinam
mutauit,aut ttl diffudit , vt fit vbiquc cum diui-

Frudus afccndentis Chrifti cft multiplcx, ficuti
cx variisfcripturarlociscolhgcrecft hcilc. huius af,

Prtmpu crgo frudus ef>,quod Chriftus fit trium- centioni*
phatorfuorum hoftium, qui {unt,peccatHm,roors,
diaboluSjinfcrnus.Hoscnimhoftcsdeuicit cVfupcr
cis triumphum egit, pcr fuam gloriofam afccniio-
nem. Delcuit peccatum , quando cft fattus victirr a
propcccato.DclctopcccatOjCxarmata cft mors,na
pcccatum eft aculeus mortis. Deftruda morte,dia-
jolus fuas virc s & arma amiht. Poftrcm6,quia in-
fcrnustantum cos dcuorat, qui fub pcccaro, mortc
6c diabolofunt^fcquiturChiiftumpcccatwmortis,
diabolivic5torcm,infcrnum quoque dcuiciflc.

Secundo afcendit,vt iit nobis capnr, quod in coe-
lum priusafccncrit,quod nobis viam monftret:vndc
loann.14. Ego abeo paratum vobis locum,& aflu-
mamvosadme.

Tcrttb afcendit,vt de ccelo fpargat radios fuae vir-
tutis in vniucrfum mundum. bphcf.4. 10. Afccndit
fupra omncsccelos,vt omnia lmplcat.Non ergo af-
cendit, vt abclTct : led vt przfcnti virtutc rcgat cce-
lum&terram, & adfit fua? Ecclcfiai vfqueadcon-
fummationcm fcculi.

Quetno afccndit vt det dona hominibus,Ephcf.4,
n.lplcautemdedir, aliosquidcm Apollolos, alios
Prophctas,aliosEuangelti.as,alios Dodorcs. Hoc
elt,afcendit vt fit cfficax m minifterio, illud viituti-
busadmirandiscontirmaus & obfignans mcordi-
bus hominum.

QHtntb ^fcendit , vt habeamus in ccelo aduoca-
tum.i.Ioan.i.i.Siquispcccaucrit,habemusaduoca-
tum apud Patrem , Icfum Chnftum iuftum , & ipfc
eft propiciatio pro pcccatis noftris.

Sexto afccndit,vt ad fc corda noftra rrahat,Matr.
6.ii.Vbi cft thcfaurus tuus,illic & cor tuum.Colof.
3.1.S1 furrcxiftis cum Chrilto,qu2e fuHum funt quae
rite,vbi ChrifttiS fcdct ad dcxtram Patris:dcbet cr-
go noflra conuerfatio cllcin ccelo,vbi nofter falua-
tor in gloria ft dct,cui cum Patrc & Spiritu fanclo fit
honor,laus & gloria in fccula fcculorum, Amen.

• Uiii

DOMINICA SEXTA
poft Paftha, Ioan. 16.

CVm venerit Paracletus, ejuem ego mittam vobU a
Pat> e, Sptrttu* verttatis, yut a Patre procedtt , ille
testtrnomum perhbtbtt de me. Qwn & vos teslcs e ite,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Summa
huius co
cionis.

i5it £ N A R

quta ab initio mecurn cttis» H&c locutm fum vobisyne
qutd offendamtni.Altenos k Synagoga facient vos.Sed ve
met tempus , vt ejuifcjuts inierficiei vos, vtdeatur culiurn
prtftare Deo.Eth&cfactentvobisrfuianonnouerunt Pa
trem neejuc me.Sed hxc locntusfnm vobisyvt cum vmertt
tempm ilLud^remtnifcamint eowrfubdego dtxertmvobis.
H&c autem vobis ab tmtto non dtxt^uta vobtfcttm eram.

ENARRATIO TEXTVS.

Eft & hoc Euangclium pars concionis Chrifti {
quam habuit ad dilcipulos pridic quam paterctur: j
cuius fummam nuper audiuimus. Hic autem textus j
continet promiftionem aduocati Spiritus fan&i, ;
qui aderit Ecclefise , quando ipfa ab lmpio mundo \
perfecutioncm patietur.Nam Chriftus futurum clTe j
pronunciat , vt tanta rabic ferantur aduerfus Ecde- ;
fiam impij homincs, & praefertim Iudaei, vt religio-
niseeloruant toto impetu contra pios : adeoque !
perfuadeant mundo,cultum qucndam Dei effe pios (
trucidare cofque cxtrafuos cce.useiicere.Huiusau I
tem furoris cauflam effe ait ignorantiam & carcita- 1
tem , nimirum quod nec Dei iram aduerfus pccca- |
paItes tuin agnofcant, nec beneficia Chrifti intclligant. I
Locitres.

1. offic*a Spiritus fanUi & minittrorum verbi in

Scclejia* %

2. Admonttio , ne pij fcandalo offcnfi abiiciant con-

fijftonem er fidem.

3. Dc cruce ptorum & eorum gloriofa Itbera- 30

ttone.

D E P R I M O.

ftnfto! tU &m aHtem v*wit paraclettts^uem ego mittam vobis
a Tatre^is teslabttur de mcfcd & vos tesiabimtni. Haec
verba primam doctrinam huius Euangelij conti-
nent , nimirum quod Spiritusfandus & Apoftoli,
adeoq;coru fuccetforcs dtbcant tcllari de Chrifto.
i.dc cius DeSpiritu fancto ha?c funt colligenda cxtcxtu,
quod fit vnus Dcus cum Patrc & Filio.2.quod fit di
ftincta perfona aPatre & Filio. 3. quod procedat a
Patre & Filio. 4»quod detur Ecdefif a Chrifto.Cur
autem dctur Ecdcfia? exponitur,nimirum vt fit Pa-
racletus,vt fit do&or vcriratis, vtteftetur dc Chri-
fto,de quibus officiis breuius idco dicam, quia hsec
funt repctenda die Pentecoftcs.

Cur vocatur Paraclcttss feu aduocatus? vt hacap-
pcllatione innuitur Ecdefise pcrfccutio & accufatio
liue condemnatio aprophano mundo:lta cxprefte
lignificatur,quod non fit dcfcrcnda a Chrifto tcm-
pore perfecutionis : fcd Chriftus mittat ei aduoca
tum,nempe Spiritum fan&um.
fcu^duo- Condttioncs autcm adaocati funt quatuor. 1. vr
cati condi adfit rco,id cft, ci qui vim aut iniuriam patirur ,fei;
tioncj, accufatur ab impio mundo. 2. vt caufam hominis
adcoquctotiusEcclefia? in fc recipiat tanqua fuam.
3. vt doccat & admoneat errantem , & inftruat , nc
cauffacadar. 4. vt confoletur affiictum. Proindc
cum Spiritusfan&usaduocarus dicicur,fignificatur,
qu6d titEcclcfie; patronus , caulTameius infereci-
piat, doccat ac confolctur Ecclcfiam.
Doftons Dcinde dicit textus,quod Sniritus fan&us fit fu-

vcntatis _ rt .1 ' ...

ortkium. turus Dotlor verttatts : quo nomine 1. mdicatur,
quod homincsfuopteingcnio veritatem faiutarcm
affequi non poffint. 2. quod veritatis doclrina non
fit legis,fcd euflngelij.Tegis enim dodtrinam ratio a
liquo modo fuopte ingenio intelligit. 3. quod Spi-
ritus fann&us in docetibus cVdifcentibus fit efficax.
Facit enim,vt docentes intelligant veritatem,& di-
fccntes recipiant.Prarterea admonemur,vt hunc do

2. De cius
officiij-

R A T I O Mia

dorem veritatis imploremus,vt nobis daucm facn
tiar donet,caueamufque,nc noftra impuritate ipfum
caftum Spiritum a nobis pellamus.N.im cum fii fao
dusjidcft, mundus, caitus , & fandos efflciens,
non habitat in corde impuro , id eft in eo quod in
fuisfordibus fe inuoluit , &vtfusin volutabroie
coinquinat.

Ad h*c dicit : hic Spiritw fintlus teslabttur de me:
cuius ofticij participcs etiam erunt minillri verbi. ^ tefti,

Sed quid teftatur Spiritus S. de ChriUo ? ik quid rooni0 $
de eodemteftabuntur mmilirivcrbi? Prtmhm,ieih- Sp^J
turSpiritus fanctus & miniftri vcrbi de Chiift°> ltroruffl
quod lit verus Dcus fecundum fcripturam , vnus in vcrbi.
diuinitate cum Patre & Spiritu S.iicuti nos in Sym-
bolo profitemur.Sfc«»^o, teftatur Spiritus lanciu
quod Chriftus fit vcrus homo,iuxta Syrbbolfi • Qi»
conceptus eft de Spiritu fanCto,natus cx Maria vir-
gine.7Vri«,teftatur Spiritus fandus,quod Chriftus
etfi Deus & homo : tamen vnus fit Dominus, vnus
Chriftus, vnapcrfona. qucmadmodum Symbolum
teftatur,& Chriftus ipfe dc fccum aitjIoan.^.ij.Ne
moafctnditinccelum,nifiqui defccndit de ccelo
filius hominis,qui cft in ccelo. ^»rw,teftatur Spiri
tus fandus dc Chrifti officio, quod fit Pontifex, &
Rcx.Pontifex quide, quia vidima Patrcm placauit,
quifuainterccfsione nos Dco adducit. Rexvero,
quod hoftesnoftros deuicerit, peccatum, mortem»
diabolum,infernu,& ad iudicium fit venturusiudi-
catu viuos &mortuos.Haec quatuorSpiritus tettatur
de Chrifto:hsec quatuor nobis in Symbolo de Chri
fto comedaturrHsec quatuor omnesfinceri miniftri
Dei teftabutur deChrifto,doncc venerit ad iudiciu.

DE SECVNDO.

Hac locutns (um vobistVt nonfiandaitzemini.Signi-
ficat Chriftus,in quem finem ita multum deEccle-
fia,de S.fancio, dc fua morte & refurrcdione dixe-
ritmimirum vt hisconfirmatine cum reliquo mun-
dofcandalizentur.Hxcadmonitioadmotlum necef
faria eft omnibus temporibus-.nam mundus eft ple-
fcandalis.Vx,inquit Chnftus, mundo a fcanda

— — . - — i -

lis.fignificans orauia fupplicia manerc eos , quioD
fcandalum ab Euangelio deficiunt.Vt autcm vnuf-
quifque noftrum recte iudicare poffit de fcandalo,
plenam dodrinam de fcandalo proponam.

Scandalum in genere eft quicquid impedit homi
nem arcdo Euangclij curfu:hoc eft,diaum,vel fa-
ctum,vel apparentia,vtita dicam,extcrna, quod cui
dam vclcauia, vcl occafio oftcnfionis eftvtarcdo
falutis curfu,vel impcdiatur,veldcflecl:at. ^

Huius fcandali plura funt gencra.Eft enim vnum GcnC
fcandalum,quod datum vocant. Altcrum,quod ac-
ccptum nominatur , quac qualia fint,dcfinitionibus
& cxcmplis dcclarabo.

Datura igiturfcandalum, eft quod oritur aut ex ftan£iu.
facl:o dicxouc in (c malo , aut cx ia&o didouc in fc fc
indifferecijid eft,nec bono nec malo,fed intcpeftiue
commiftb. Vtrumque grauiter prohibitum cft voce
Dei:& Chriftus pronunciat melius cfte hominc de-
aiergi in mediu maris, qua vlli cfTe fcandalo.Matih.
iS.y.Exeplafunt hi?c.Arius ncgauit diuina natura in ExcmP J>
Chrifto,qua re plurimos otFcndit,& fuit &fibi & a- TubUcu&
liis multis caufa arrcrnx danationis. Dauid fuo adul .fl £ccicj.
terio fcadalo fuit omnibus fui rcgni incolis,qui nili liaS' P°
refipuifTet,arternu periifTet. Contrahoc fcandalum
orat Salomon,cu inquit. Cuftodi me a laqueo quena
pofuerunt mihi,& a fcandalo opcrantium iniquita-
tem.Hoc fcandali gcnere maxima pars mudi offen-
fa harret in damna:ione,& quotidie multi prgcipitcs
dantur in ruinam hoc fcadalo otfenfi,cum priuatim»

turn

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1«

tum publiccPriuatim ofFendunturpuen, fcrui,con
Wuwa. iugei Pucri vident parcntcs a cultu Dei abitinere,
abftinent & ipfi = audiunt ipfos parcntcs lurare, iu-
rant & ipfieorum excploaudiunteosimpudicc lo-
bui,iUi moxexeraplum imitantur : iniquaenimte-
nacius hxrenwidcnt potantes,fallcntes,inique cum
proximis agcntcs,illi quoque vt dif cipuli.cafle artcs
difcunt.fed vxh ilHs per quos hxc fcandala fiunt. UU
cnim feminarium Ecdcfi* Chrifti turbine & tempe
Dom *• ft«c fcandalorum deiiciunt & calcant.
SJt Hoc domefticum fcandalum cft feracn ommum
malorum in mundo.Ea cnim que pucn a parentibus
difcunt,retincnt fcncs,& cadem quoquc fu< s pucros
dccct.Quareparentes qui Dcum tiraent,furaraacu
ra cauerVdebcnt,ncfuis pueris f.nt fcandalojpie ig
turloquantur, rede omniaagant , Deumcolant,&
fuos pueros ad fimile ftudium inuitet,ac eos in cor-
reptione & admonitione Domini crudiant, qucad-
modum Paulus monet,& pcrpctuo «^!^"
ius didi Chnfti,quod eft MarcLp.49.
fendcrit vnum exparuis iftis,quicredunt in mcbo-

num eflet ci potius, fi circumponerctur faxura mo-
lare circa collum cius,& proijccrctur 111 marc.
*«« Pnctcrca hoc fcandalum ctiam comraittitur,cum
gspe a raagiftratu, tum afubditis. Vt cum Hicroboa vi-
"cul». , A;*„u;n^amaria.cum ldcm

e a maeiltratu, tum ai"uuHij' • — . 1

tulumadorandum proftitu.t in Samana, cum .dem
tyrannide fanaos Dei Prophetas pcrfccutus eft. Eit
autemhocfcandalumgrauifsimu m mm.ftr.s tc-
cleila.um.cu illivel prauadodrina, vel impura v.-
ta multis pramentoccafione maleloquendi de tu-
ansetio, & pluribusinfirmis efficacem occafionem
lap°fus prxbent,vtfuntauaii,fcortatorcs,potatores,
homicids & alij,q»i fuis moribus offcndum Eccle-
fiam,qui fanc a cordatis Epifcop» depon. debcrent,
ncfuaruinapluresfccumin lapfum traherent. Ne-
que fubditi nic excufar. dcbcnt : v.demus en.m qua-
lis fit mundus,omncs corrupti funt.Qu.s no» .ebne-
tatcoffcnd.t?Quisnontemcrana.urand >«nfuet«-
dincfcandaliMt ? quotus qu.fque non al.quem la-
qucum ftruit ad offend.culum?
4 Verumquia fcandalum datum npneft : fimriex.
Aliud enim cx malo datur d.cto aut f»ao. Al.ud da-
tur ex &ao non in fe malo , fcd .ntempeft.ue/iao.
fcicndu cft qubd pritnu gcnus abfquc omn. cod.t.o
nc fuSiendumf.tomn.buS,qu,busfah1s «ernacurz
eft.Verum qnantum ad illud fcandalu att.net, quod
datur cx mdiffercnti re,non fcmpcr fugiendumdt,
o„ _ fcd hoc iuxta hominum d.fc.mcn eft agcndu. Qu -
dam hominesfuntfirmi,vtqu. .am norut Chr ft.a-
nam Ubcrtate.Quidam fum .nfirm.,qu. habent .n>-
tia religio«nS&J5on funt fatiscdoa.de Chr.ft.ana
«2 "libertatc Quida.n funt obft.nat. & mdoc.les &
contumaccs. Pr.mum gcnus non offcnd.tur viu
rerumindiffercntiumdmo potinsgaudet dc Chn-
ft,anahbcrtatc. Tcrtium genus -£^«^5^
**.a fedeosnoncurabis,funtcn.mhoftcs Chr lti. Ne

^&qlabrrr,m

«■ femulto minus abftincndum eft k ven. v.rtuti-

&-deic,mfcft.o.Nequcavcrado^

pro etnp b,inuitis etiam port.s intcrorum , «„
tt°«««ia. .} docc & profirerc.Sic cmm Chr.itus tec.t, l.c
IrophVcfic Apoflol.,adedque omnes p., omn.bus
temnorib Isoktcommunitcrdic, quod qu. redc
uTiLt eaedocct,& reaefacit , non dcbcat pro-
r i i AAJnprc ab co,quod rcctu eit. Hoc
pterfcandalum ^f^^^retiam Apoftolo-

evangeliorvm: w

fcar carnibus iq setcrnum.Ad eundcm modujin de a-
liis rcbus adiaphoris iudicandum eft. Nam in omni-
bus noftris faAis ratio mutu» charitatis, & aEdifica-
tionis habenda eft.

Veru hocdatum fcandalu,dequoiam didum eft, AUa Ai9t
habet & aliam differentiam a difcrimirrc perfonaru JS"datt"
fumta.Alise enim perfonscin aliqua dignitate coftitu apcrfona-
tx funtaliae obfcurac priuata vitam degetes.Scancia- Z^J^
lum quod datur a perfona , in aliqua dignitate con-
ftituta,multo eft e^o grauius,qua quod datur a priua-
ta perfona,quar non in dignitatealiqua cft,atquc id-
eo mereturgrauiorafupplieia,cumpropter pcrfona
ipfam,quar fuum locum , in qucm a Deo euccla cft,
comaculatjtupropterhomines alios, quibus lapfus
caufam prsbuit cfhcaciorem, fuo exemplo malo.Vt siroUc*
enimquoingcntiusfuerit faxum cadens ab altaru-
pe,c6plurafragmcritafacit : itaquo dignior fucrit
perfona,& in fublimiori dignitatis culmine confti-
tuta,co plures in lapfum fecum trahit cum cadit.V t
minifter verbi peccas ebrictatc,fcortatione,homici-
dio,aut alio flagitio,maiori offcndiculo eft, qua mi-
lcs,aulicus,aut nauta fiue rufticus,atque adco maiori
poena coercendus & puniendus eft : nam plur^ kcu
in ruinam trahit.Ad eundem modu de aliis iudican-
dum eft.Dauid in regno Iudaico,no folus adultcr & ExcmpK.
homicida eraf attaraen eiuspcccatum ob maius fcan
dalu indc ortum,in cofpedu Dei alioru delictis mul
to fuit atrocius.Quarc & grauiofibus pcenis^rarfcr-
tim corporalibus,eft punitus. Multo grauius peccat
ebriofi.s patcrfamilias,quam feruus.Naille cxcplum
domefticu cft.hic vt contcptus, no nifi ab improbis
in cxcplu trahitur.Atquc hadcnus dc dato fcadalo-

Acceptumfcandalum eft, quod aliquis fibifumit^P^
a redis ta&is aliorum, aut alijs rcbus, & eft duplcx: quid.
Humanum & Diabolicum. Humanum partim im- JJ»™55
piorum.partimpiorura cft. Impiorum quide,qua-
do impij olfenduntur aut recte iaftis pioru, aut libe
ro adiaphororum vfu , aut etiam externa Ecclefiar
forma. Nam cum impij vident crucc premi pios,&
elTe veluti reicCUmcnta in mundo,occafionem indc
maioris ruina: accipiunt iraf ij-.vt Iudaci,qui ofFende-
bantur humilitatc Chrifti & calamitate tcclcfia?,
quemadmodu hodie offenduntur multi vulncribus
Ecclefia?.Contra pijaccipiuntfcandalum,quando vi
dctirapios florcrc-.quadoEcclefia aTyrannis oppri
mitur.cum multiinnocentestrahunturad fupplicias
cum harrefibus turbari Ecclefiam animaducrtunt*
Vcrum hoc fcandalum rurfus fuperant, partim con- O^bt^

C :...r,„An.«,„;n^v,mnlic Frrlp. ******

v crum nocicanaaium iunu» iuyuu.ii) ^a» »iu ^J^^
firmantceosSpiritufandorpartimCxemplis Ecclc-
fi.e Chnfti:partim ardcntibus precib-Nec vllu prar-
ftanfius cft aducrfushuius gencris fcandala remediu,
quam opponere perpetuam cofuetudincm Dci, qui
in hoc mundo idco finit Ecclefiam fuam obrui va-
riis calamitatibus,vt olim glorificetur cum filio fuo
dilecto Domino noftro IefuChrifto*

Diabolicumfcandalu ef.,cUm hominesprepofte- niaboK-
re captant,qua?adpeccandi licentiam obtenaunt,vtcl,na*
Cham,qui abfquc dubio ita protcrue infultauit pa-
tri,vtfibi impuncpcccandilicentiaacquireret.Talcs
hodie videmus pcrmultos , qui vitiafancloru Patru
plufquam ftudiofe conquirunt,vt inccftum Loth,c-
brictatem Noha?,concubinatum Abrahac, adultcriu
& homicidiu m Dauid,pcriurium Pctri, durius iugui
quod impofuit Acgyptiis lofcph,rapinam Zach^i,vt
iine pudore ad omnem nequitiam fe proftituattimo
ex hominum vitiis quxrunt , quomodo fc obdurent
ad Dei contcmtum.Quare non immcrito hoc gcnus
fcandali Diabolicum vocatum eft vt quod calum-
niisfulcitur in contumcliam Dei.

sf. j.

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

ENARR ATIO

1516

D E TE RTIO.

Tertius locns.cft de pcrfccutionc fcu cruccEcclc
f\x . De quo loco vide fupra Dominica tertia a Pa-
fchatc.

DOMINICA PENTECO-
ftcs , Euangclium Iohan.14.

Sl fuis diltgitme,(ermonemmeumferuabit , & Patc
metu dtltget cum,& ad eum veniemtt* , &manfio-
nem apud eumfactemus. Qui non diligit mejcrmona
rneos non feruat: & fermo cjuern audttis non eft mett* , fed
ctits yui miftt me, Patris. H<tc locHttufurn vobis, ayud
vosmancs.Paraclettu auternilie^uieft Sptritus fanllus,
ejuem Spiritum mtttvt Patcr in nomine meo-flUe vos doce-
btt ommatf fnggtre* vobis omnia^uacun^ue dixi vobu.
Tacem reltnquo vobis,pacem mearn do vobis,non cjtiomo
do mundtts dat.ego do vobts. Neturbctur cor veftrum,
necjue formtdet.Jttdtftis cjuod cgo dtxi vobts , V ado,&
vemo ad vos. St dtltgcretis me^gauderetu! vttejue^uod
dtxcrtm. Fado ad T^trcm^uia Patcr mator mc efi. S t
nunc dixt vobis,priufjuamfiatyvt cumfatlumfaerit.cre-
datis. Pofthac non rnttlta loyuxr vobtfit. V ente enim prtn
ceps mundt hutus^ tn me non habet ejutcquam. Sed vt
cognofcat mundus^uod dtltgo Tatrem. Et ftcut manda-
tum dcdtt mtht ^PaterJtcfdcto.Surgtte.eamus htnc.
ENARRATIO TEXTVS.
Tcftum HocFeftum,quod Pentecoften,id eft,quinquage
pcntcco- fimam vocamus, eft inftitutum in memoriam con-
ftUutum" firmati Euangelij dic quinquagefimo a reftrrectio-
& cde- neChrifti.NSeodieDominusnoftermr.titdecce-
Ku ° lo Spiritum fandum,qui fcdct fuper Aport olos vifi-
biliter inftar flamma: ignis,qui non folum Apofto-
los in omne veritatem, iuxta promiffionem Chrifti
deducit :vcrum ctiam toti mundo confirmat.Iefum
in ccelo effc, & inde hoc ftupendo factofuam confir
rrat doctrinam.Sicut enim quinquagefimo diepoft
Pafcha Iudaicum,quod primum comedcrunt in j£~
gyptn,Iata eft Lex:& eius ccfthna magnis miracu-
lis confirmata eft, quemadmodu fcribiturExod. 19
Itapoftvcrum Paicha, id cft, poft occifum agnum
Dei,qi.i eft Iefus Chriftus,voluit Deus Euangelium
filij fui confirmarc hoc mirando fac"to,id eft,vif bili
donationc Spiritus fancti, quemadmodu in vefper
tina concione fufius audiemus.

Ia n Euangclium dulcifsimum accedamus, quod
&mvrfus cftctiampars"illius longx concionis,quam habuit
concionis Dominus adDifcipulos pridie quam pateretur. SCi
maautem tcxtus, quc audiuiftis,efl, quod Chriftus
tradat vcram notam fidci & dilc&ionisDci,& ciuf-
demfidci&dile&ionisfrudrus, nimiru vt difcipuli
fint pacatis cofcientijs pcr Spintum fan&um,qucm
promittit Patrem mimirum in fuo nomine. Monet
eriam Chriftus defua contra Satanam victona, yt
vel cx hac vi&oria cognofcat Mundi s,qua charus fit
Patri.Pcrtinent autcm ha?c omniaad confirmandos
difcipulos, ne fcandalo Crucis a confefsionc defi-
PKtes. ciant Loci quatuor.

1. Vera nota fidei & dtleUionu Dr#.
frutlns & vfus feruati verbi Dei.
Promt/fio Chrtfh de Sptritu fantto Paracleto,
De paceciuam futs promttttt Chrtslus.

2.
3-'
4-

D E PRIMO.

Verx no- Si quis diligitmejemonem mcum feruabit.Hzc ver-
t* Hdci 8c ba diligentcr obferuemus.Veram cnim notam fidei
StcT & dilectionis Dci oftcndunt. Qn diligit Chriftum,
libcntcr ipfum audit:libenter fcrnat quod audit i h
bcntcr facit quodfcruat. Hxc cnim natura coniun-

cfca funt. Videmus inter homines hunc morcm ciTe>
quod non fine t<cdio eos audiant , erga quos nono-
ptime funtarfeai.Contra nihil magisexpeti, quam
vt magis audiant cum fumma animi obfcruan-
tia eos,quos intimc amant,pra?fertim cum fciant fa-
picnter& prudcnter multafalutaria & vulia ab |l-
hsdici.

Scd quis eft fermo Chrifti? I- ^g^?anim'%^Si
ttam. lta cnim & eius pra;co Iohanncs Baptifta , & ffl4,
ipfe fuam cocionem eft orfus.Hic eius affcctus erga
nos indicatur. Nam fine pcenitentia impoffibile cft
faluari.Vnde dicit:Niii pccnitetiam cgcritis, omnes
peribitis. 2. Qrcdcre Euangelto-> hoceft, ftaticre
Chriftum fibi talem elfe , cjualisncbis pcr Euangc-
lium annunciatur,id eft,faluator, iuftificator & r£-*
demtor-Huiusfideifinis eftfalus animarum, i.Pet-i.
9.& apudlohanncm cap.$.36.Qui credit in Filium»
habct vitamarternam. 5. Ex hacfide fructum pro-
duccre. Pnmum , pietatcm erga Dcum fcu cultum
Dci. 5fCH^*w,innocentiam vit£e, cV fanclificatio-
ncm animi & corporis. Tmmw,dileci:ionem pro-
ximi manantem ex vcra fidc & finccro corde,& bo-
naconfcicntia. Qttartum^ opusvocationisfacerein
timore , in glonam Dei & vtilitatem proximi-
4. Has omnes virtutcs pattcntta vera ornat, quas cit
qusedam erga Deum fub cruce obedietia. Qui meus
vult elfe di(cipulus,inquit Dominus, tollat cruccm
fuam & fequatur me. obif^

Qiiid ? Cum tam multa requiris, an non fola fide nis
uftificamur & faluamur ? Veriim quidem cft. Scd catio.
difcernendum eft mter falutis cauifas, &• obedicn-
tiam quam requirit a fuis Deus. Sola fide iuftifica-
mur fediuftificati noui faclifumus homines,nem-
pefilij DchquiiamcxcmploPatris nouam & bea-
tam vitam dcgcie debemus. ^f
Vcrumhicquoquetenedumeft, quodvt duplex^ |*
nota eft filiorum Dei : ita etiam duplex eft nota fi- Xioi^
liorum Satanar. Nota enim filiorum Dei,alia eft in-
terna,alia extcrna.Interna efi pcenitentia,fidcs , pie-
tas,bona confcientia. Externa eft auditus verbi,&
honeftaconucrfatiointerhomines. Namvt Chri-
ftus hic indicat amorem fui verbi ad auditum, nota
effefuorum difcipulorum Ita Pctrus honeftam con-
uerfationcm rcquiritinterhomincs,vndeDeusglo-
nficari,& Ecclefiaa?dificari poffit. At notafiliorum ^fii^
Satanar internaeft,effe finc pcenitentia, finefide,fi- lUniJaU'
nepietate, mala confcicntia, impcrium malorumna:,
arTectuum.externus contemtus verbi & improba vi-
ta% Hasnotascbferuate, & vnufquifquc feipfum
examinct, vtrum fit inter filiosDei cenfendus , anAdhort»:
interfiliosSatana?. Si interfilios Satana? fcfcnferit ti0i
cffe, rcuocct quam primum gradtim,ne citius opi-
nione pra:cipitetur in iudicium.Si inter filios Dei ic
intcllexerit cfie,agat gratias Deo, pctat incremcnta
hdei,dilcc^ionis,& aliarum virtutum,petat fe confir
mariSpiritu{ancto,neSatana:tcchnisa pio fanclo-
quecuifu abducatur.

».'C<

Bioc

lio,&

litu:

tiii

DE SECVNDO.

8t Pater meus dtliget eum^& ad eum vcniemus,ft) a- ^tif*
pudeummanjionemfcciemus. bi.

Hic recitantur dulcifiimi frucius fcruati verbi
Chrifti.

Primus cft, quod Pater diligit feruantes vcrbum t v^l°
Chrifti.Habet enim cos charos in dilecto,Eph.i-8. Del'
Hocquantu fit bonu,exeo intellig; poteft,quod qui
in Chriftumnon credunt,mancnt fub iraDci, iuxta
llud,Ioan-3.36.Qu non credit in Filium, manet ira
Dcifupcr eum.Vbi iraDei cft,ibipeccatumi mois,
damnatio, infernus , diaboli tyrannis, breuiter,

omnc

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

EVANGEUORVE

omne malum.Ccntra,vbi amorDci,ibi victi hoftes
funt,ibifalus,ibiga:idiu,ibi vitaastcma.0.gitcmus
ereo de hoc primo fru&u fcruati vcrbi Cnrilh, vt e-
iulcoeitationcmagisaccedamuradamoiemvcrbi.
*'<W Stcundm fructuseft:& ad cum, inqmt, vcniemus.
tSt Quoaduentu nullushonor maior cflc potcrit. Sx
^CcSpi.Deus Patcr, Filius & Spiritus fanftus veniunt ad
- eum,oui feruat fcrmoncm Chrifti,profecto fcquitur
quod antea no vcncrint ad ipfum,fed fucrit iub L>ia
boii poteftatc,& in rcgno tenebran.m, vbi mors&
damnatio rcgnant.Magna amicitia eft,fi rcx ycnit ad
fubditu.magnushonor cftamaion vifitan : fcd huic
honori nullus alius confcn i potcft, quod Deus Pa-
ter,Deus Filius,& Deus Spiritus fanctus vemunt M
hominem diligentcm Chnftum, & feruantcm fcr-

icig

*im fan

.... moncmeius. . .

>««*•• niatadhominemferuantemfcrmouem Chr.lt>, vc-
r&m etiam faciat manfionem apud ec m,& .n eo n.a
ncat.Sienificat Chriftus hac duic.ffima prom.fi.one,
audientcsverbum Chrifti Sc illud feruantcs effc tem
pla Trinitatis,in qmbus hab.tat Pater,F. hus & Sp.-

Htusfanaus. tU*« ^Sf/JT
Dei templum d.citurtamc, finguh Chnft.an,, l.n-
gula Spiritus fanct. Tcmpla funt.Ecce quam magm-
nca cfth*: promiff.o.Si quis prom.tteret m.fero ho
mini magnum auri thefaurum , mer.to fanc gaude-
rct&exultaret, quode paupcre& m.fcrod.ues&
felix effet faSus. Vcrum h.c longe max.mus thc-
faurus promittit ur.ncmpc inhab.tat.0 Tnnitatu > in
„obis,qu? omn.b-thcfauris ;n .nfi utuprSftat.or c t.
i Sed quid focit Pater inhabitans 10 ho.n.ne ? qu.d
lUl,i0-Filius'quidSPiritusfanitus?Patcr hom.nes.n qu.b.
i 1 r . . • f.„«tlir ariuerlus ruro-

Jus Denquiquondam noncofecuti mifcricordiam,
nunc eftis mifericordiam confccuti. HtncinfcrtA-
poftolus-.Abftinete crg > a carnis cupiditatibus , quae
militant aduerfus animam,& coucrfationcm veftra
habetc honeftam inter gentes.Quotigiu r bencficia
Dci er«*anosaudimus,tot cruntnobis ftimuli ad-pie
fan&cqueviuendum. Quarccum Chriftushic tanta
promittat,& cum diuina Trinitas in credcntibus ha
bitet,dcmusoperam,vt fimus mundi & puri,quem-
admodumdecettcmplaDeieiTc : limus fpirituales
regcs,vt domincmur pcccato,& non amplius feruia-
mus ci in concupifcentiis noftris : fimus faccrdotcs,
qui Dco viuas hoftias offcramus,eumqs cx fide Chri
fti inuoccmus : fimus fan&i & fcgregati a prophanis
mudi turbis,ne in priftinas fordcs rurfus mcidamus.
TERTIO LOGC

toSa^rrn^oD^LosP.enum impe-
um «ercltSatan. ^eofdepfuaf— &
lucedocet& illuminat contra omne, • nebula som-
nium tencbrarum.Spir.tus fanftas eofde tahnto-

£es,faccrdotes,&fanctosDom.m.lnProphctasqu.-
le !qu a ca v demus ocul.s fidci noft«,que nullus
' cor^rahs oculusintucri poteft.aaud.musaur.bus 4.
fidclquSnuUaauriscorpo/ahspcrc,percpotcft.Dc

hoc P ophetico munere coconatur lohel, quemad-
„„au U.cas etia mcmin.t Aa**7 ^
Dci filii cffeai fotnns pet v.ctor.am Chr.ft., tu qu.4
virtute Chrifti dominamur mort. & .nferno. Lucx
ll.zo.difpono vobis regm.m.quemadmodum pater
difpofuit mihi. InSaccrdKCS.qu. cum cred.musm
Chriftum, habcmusius offerend. Dco facr.ficmm
laudis : habemuslibcrtatcm.nuocand.Dcum , pcr
Chriftum vnicum Mcdiatorem , & fummum , (acer-
dotem,habcmus authoritatcm doccd. verbunlD*
fcd quil.bet pro fu? vocat.on.s rat.one.ln fanctos yc
cj„m;„ rkriftumnonahterreputamur
ro,quia per fidcm m cnrntui . r ,

• r ..„»m nerfc&i lmplcuificmus. V.dc
pur.,quam fi '^^^Wfecfi obferuatio &
quam mult.phccs fructus aarcn iccu
LorverbiChnftr.nullam^orchgnras millaglo

namullum^cusm=-um^

^«^^^«^^^^t.-do^Pctrw

i.Pet ^9;&cvb. ar £££ fus fibi Dcus vt ,
faccrdotium,gens fancta pon H ^
^pnumycnmcatjvtp^ ^ lucem<

ctcncbnsvosvocautinaam» eftisoopu-!
Qui quondam cratis non popuius, nunc eltispop

V E

ParaclaiUAuremSpiritm/an^y^iiemmittitpMterSf.titM
in mmint meo+lle docebu vos 0rnnta,&c.H*c eft Chri- S. promit-
fti promifiioj qua pollitctur fuis Spintum fanctum. '
Anteaaudiuimus, qu« fit Chriftianorutn dignitas:
nuncquid cum hacdignitate connmaum fitaudia-
mus.Et quiahxc pro illorum dignitatc exphcare no
pofTumus,volumus infantum morc de finguhs, quae
hic dicuntur in hac magnifica promifsione,balb;iti-
re.Contincnt igitur hec pauci vcrba fcptcm dc Spi- capita pro
ritu fando puncta,quae brcuitcr recitabo, & ad no- miftioHii.
ftrum vfum accommodabo.Hxc enim puncta cauf-
fas miffi & dati Spiritusfartcti contincnt.
1 TViwavidiciturParacletus : hac dcappcllationc, «• N°»en
etfi nonnihil dixi die abhinc odauo,ta;ncn ca hodic uibtmm».
rcpetere forte non erit inutile;

Dicitur itaquc Ta>'ac!etu4,\\oc cft,aduocatus,vt ad-
fit afRictis,illos doccat,illos corifolctur , illoru ciuf-
fam tanquam fuam m fe recipiat,ac tand^ nos impcj
lat , vt clamemus & ex corde dicamus , Abba,Pater,i
mifererc noftri propter filium tuum , qucm nobis
faluatorem dedifti. Atque harc cft prima caufla dati
Spiritus fancti. t ■ ' - ,

Secunda cft, vt nosviuihcet , atque adco dicitur ,.pfopne,
Spiritus. Eft autem duplex vitatvna naturalis,qua
omniaanimantiaviuunt. HjEcduratadbrcuctem-
pus,naramorte tandemabforbetur. Aliavita Dci
eft,a qua dicit Paulus alienatos e(fe eos, qui non co-
gnoucrunt Chrrftum. Huius viw autor eft Spiritus
ille Chrifti,quem fuis promifit difcipulis. Hxc non
cft momentanea, fed pcrpetua, vt qux Dei anemi
propria cft. Hanc viuunt omnes qui m hlium Dci
credunt,Gal.2. r # w

Tema caulTa miffi & dati Spinjus fancti eft,vt fan
aificct.a quo effectu fandus dicitur. San&ificat au-
tem,dum in nobis fidcm opcratur,dum nos regene-
rat,dumnoftrammcntcm,arTeaus &voluntate re-
format;brcuitcr,dum cfficit,vt fimus noua? crcatur^,
iuxta Dei voluntatem viuentcs.

Qitarta cauiTa miffi & donati nobis Spiritus fan- 4 cWtfJ
ti,ctt,vt inter nos quandam confirmct charitatem, tatcm c6.
ideo a Patrc ad filios mitti dicitur.Vt enim Paterin- ^miU
timaftorga & charitatc complc.ftiturfuosfilios -.ita
nihil magis expctit,quam vt filij Patris ingenium i-
mirantes,fraternam mter fe colant charitatcm. Hoc
faccre deccteos,quiDeum communem Patrem a-
(mofcunt.Qui vero id facere rccuf mt,illi yel filij nti-
ouamfucruntjvel turpitcr a Patris irigenio dcgene-
rauerunc.

Quinta caulTa miffi Spiritus fan<5ti eft , vt ab il-,. tocet
lo diTcamus , qualitcr Patcr noftcr ccelcftis erga nos om-
nos afFedus fi t. Ideo dicit Doininus^ t docebtt vos ,a*
omntM. Qu^id ? an aliud doccbit,quam quod Pro-
S£ ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1JT9

phctx & Mofcsdocuerunt? An aliud,quam quod in 1
icriptura nobis commcndatur?Nullo pa&oEadcm
enim doccbit.An non fuflicit fcriptura? Sufficit qui-
dem,cmantum ad doctrinam attinct , non quantum
adnoftrum captum. Nam ctiamfi millies audiamus
verbum,tamen inefFicax eft,nifi ille intusdoccat-Vn
£tio enim,vtinquit Apoftolus,docct omnia.
6 chrifti Sexta cau(Ta mifsi & donati Spiritus fancti indica-
nobis «p- tur hoc dicto,/» nomtne meo , quo dicto fignificatur
P,lcat- vltimus finis donati Spiritus fancti,qui cft,vt in Chri
ftum credcntcs faluentur. Nam cum Chriftus falus
noftrafit, &Spiritus fanchis ehn nomine mitta-
tur,non eft dubium, quin noftrae falutis caulla mit-
tatur.

T.Vcrbu Septima cauffa eft , vt Chrifti fcrmonem in nobis
Dei con confirmct. llle vos,m<^mudorebit orrmta-.tllefHggeret
mat* vobU cjutcunque dtxt. Harc deSpiritu fancto in Euan
gclio nofiro,quod h dic in Ecciefia legitur, breui-
ter fignificantur, plura in Symbolo adhuc breuius
notantur,qua? funt,quod fit vcrus Deus,& quod ter-
tia perfonain diuinitatc, quod viuificet & fanftifi-
cct,& quod inilLum viua fiducia,vt in Patrem & Fi-
lium,recumberc dcbeamus. Vcrum de his plura a-
lias & quxdam nupcr audiuimus.

D E CLVARTO.
De pace Tacem meam relmquo vobis, pacem meam do vobis,
prornitdt non quomodo mundu» dat,ego do vobu. Hsecpronufsi,.
Chiiftus. Chrifti ctiam eft magninca,& maior fane quam mfi
dus intclligit.Annon dicit Chriftus,ficutinuperau-
diuimusjn mundo pre(Turam habcbitis , & vos eii-
cicnt de fynagogis £uis?Sic eH. Ideo Chriftus diftin-
guit inter dupliccm paccnrpaccm mundi , & pacem
fuam.Pax mundi,qualis fit,ncmo non intelligit. At
pax Chrifti qualis ht,filij intelligunt. Nam ea eft de
qua Euangclium fonat , dc qua prima Domimca a
Pafchatc copiosc dixi. Verum vt brcuitcr ea rcpe-
tam : PaxChriftieft rpconciliationoftri cum Deo,
rcmifsio pcccatorum,donatio Spiritus fancti, ac vita
seterna,iuxta orationcm Ecclefia?:Dcus,qui corda fi-
d jlium fancli Spiritus illuftratione docuifti , da no-
bis,quam mundus dare non poteft,pacem,& vt cor-
da noftra lint tranquilla. Hanc pacem donet nobis
Filius Dci,cui cum patre & Spiritufancto fit honor
& gloria in fecula, Amcn.

Quid fit.

FERIA

S E C V N D A
coftcs,Iohan.3.

P E N T E-

Slc Deus dtlexit mundum,vt filinm fuum vnigenitum
daret , vt omnis cjui credtt in eum,non pereat,fed ha-
beatvitam aternam. Nonenim mifit Deusfiltumfuum
in mundi*m,vt condemnet ?nundum,Jed vt feruetur mun-
dvu per eum.Qui credit in eum,non condemnatur.Qut ve
ro non cred'u,iamcondemnatus efi^uianon credtt »« no-
menvmgtmtt filij Dei.H<tc c(i autern condcmnatio^md
lux ventt in mundum,& dilexerunt homtncs magis tene-
bras efuam lncem. Erant enim opera eorum mala. Omnis
enim,fui mala agtt, odttlucem, nec venttad iucem,ne
arguantur opera ipftus. Qui autem operatur verttatem.
venit adlucem,vt confiuua fiantfafta tpfiui , quod per
Deum fintfacTa.

EN ARRATIO T E X T V S.
Summa Heri audiuimus, confirmatum efle Euangelium
cottciows Ic^u Chriftiperftupcndum miraculum, vidclicer,
"q -od mifcrit Chriftus dc coelo Spiritum fanchim
vifibili forma,qucmnon folum fenfcrunt Apo^oli,
vemmctiam viderunt omncs , qui eo die adhierunr
Hicrofolymis,cjuemadmodum narrat Lucas Acto.z

ENARRATIO

Hodie Ecdefia proponit Euangelium,in quo Chri^
ftus proponit fummam cius doctrina,ad quam con-
firmandam datus erat Spiritus fanctus in dic Pcnte-
coftes. Colloquitur autem Chriftus cum Nicode-
mo , qui fuit ex Pharifseis , & princeps Iuda?orum>
quemadmodum audiemuslatius Dominical rinita*
tis.Huic proponit Chriftusin textu,quem lcgi,filu-
tis & damnationis cauffas , monftratquc vnde lit &
falutis origo,& vnde damnatio veniat. Dicit,Chn-
Itum ideo datum e(fe,vt credcntes per ipfum faluen
tur:reliquos teftatur ha:rere in fua damnatione que-
admodum clare videbimus in textus cnarratione.
Loci: ?*Xt"

1 . Commendatio diletlionis Dei & mifericordU er-
ga homines.

2 . Instrumenlum^uo homimbus applicantur bene-
ficia Chrtslt,fignatur.

3. Confolatto ptorum contta tentattonem peccati &
iudtcif.

4. Difcrimen imer credentes & non credcnta.

D E P R I M O.
Sic Deus dtlexit mundum,vt filiumfuum vnigenitum JJ*]J'a'
dara.His paucis verbis commendatur nobis Dei di- pei.
lectio& mifericordia:idqino nudis verbis,fed facto
)mnium maximo.Non eft cnim vera dilcdi , quoc
vel in corde tantum latct,vcl in lingua fedet,fed que
cxintimocordisarTectuproficifccns, voce & fado
fe declarat.Quomodo ergo hic diligit Deus? Diligit
adeo,vt etiam Filium fuum pro mundo rcdimendo
dederit pretium redemtionis,vt fua morte, morti &
damnationi addictos redimeret De hac Dei dilc-
ctione loquiturPaulus Rom.5. Commendatnobis
fuam charitate Deus,quod,cum adhuc eifemus pec-
catores,Chriftus pro nobis mortuus fit.Et R0.8. Si
Deus pro nobisrquis contra nos ? qui etiam proprio
Filio non pepercit, fed pro nobis omnibus tradidit
cum.Quotidic maxima argumcnta charitatis Dei er
ga homines contemplamur in tota vita & rerum gu
bernatione. Verum illa charitas,qua» ita in rebus hu-
ius vitar rclucct , vix cft tenuis vmbra illius fummae
dilectionis,qua nos in filio(quem dedit in amanfsi-
mam mortem pro nobis)comple<5titur.Ha?cDci di- vephiUt
lcdiohabct fummam mifericordiam coniunftam, jJ^Sfi-
de qua in multis locis Mofes , Propheta?, & Pfalmi pturx J
concionantur,vndepaucate(>imoniadefumam, ad
nos confirmandos de voluntate Dei erga nos.Mofcs
Exod.34.6.itaait:Dominator DomineDcus miferi-
cors & clemens,& multa? miferationis,& verax, qui
cuftodis mifcricordiam in millia, qui aufers iniqui-
tatem & fcelera atquc peccata.Dcut.5.10. Ego fum
Dominns Deus tuus,faciens mifericordiam in mul-
:a millia diligentib.mc, & cuftodicntibus pra?cepta
mca.Efa.i6.5.Et prarparabitur in mifericordia foliu*
lonar 4.2. Scio enim,quia tu Deus clcmens & mife-
ricors,patics & multx miferationis, & ignofccnsfu-
pcr malitiam.DauidiPfal.^^^.Mifericordia Domini
plenaeft terra.Et Pf.103.11. Secundumaltitudinem
cceli a terra,conoborauit mifericordiam fuam fuper
timcntcs fe.Item eodemPf.i7.v. Mifericordia Do-
mini a feculo vfqueadfcculum fupcr timentes cum,
& iuftitia cius fuper filios filiorum.Item in code Pf.
V.8.9.&C. Pius & clemens Dominus,Ientus irp,&
magnus mifericordia,no fecunduiniquitates noftras
igitnobifcum,nequefecundum iniquitates noftras
retnbuit nobis s fed fccundum altitudinem cceli a
tcrra prseualuit mifericordia cius fupcr timentes eu<
Sicut mifcretur pater filiorumrita miferctur Domi-
nus timentibus eum. Huiufmodi funt multa

fcripturas

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

IJ2I

fcriptur* tcftimonia, qu* nobis d.lcclionem &TOr
fatcordiam Dei incnarrabilcm commcndar.t,& c-
iusdileaioni& mifericord-.
HO». aum & 3pPl,cationc monftrant- Amplttudoe^
_,_,<•.. .<• ■ M u;c <-<TniMir. ouodie m millia

Mon<Jus

*mpli,a. ctum «c appncatiouc r

m,fcncordix Dei in his ccrn.tur, quodfe m nulha
ST" extcndat, quod mipicat tcrram , quodexcedat ccr
lum & terram, quod Gt vclut, Paier m.fertus fiho-
rum. Efeftus en,m fe« fr-ftus ccrmtur ,n ecuuod
X pcccatum, quod .uftificct W*^^
pcena aebita abfoluat.Hec m.fcncord.a ,n fiho fun-
dataeft.quiafua vi-tima ,uft,c,_ Dc, faasfecit, &
fuaobcdLtia ergalcgem
-lic, oarauit Applicatio huius nufcricordie fit d,l,gcnt,b.
Ctim&Wu^&cul^cnt*. prsccpta
ZulZc eft,cr,dcnt,bus m Chr.ftu, qu, exfide no-
uamobcdicnti.impr_ftant.

Sed dc hac rc plura in fecundo loce dicenda lunt

S_W_^^tt^S

ncs a»nusDe,,quitolhtpeccatamundi.Item,Dcus
vu tomrcshomincsfaluoSfier,.Quot,efcunqueer-

. 4 _.f artem mundi eius cfte, Qf. fat quod

oUigat.cum ^^£5^

Fr?l o^o c Ubipfoefthanc fuam creaturam
ammo & c01P°r^° [ f.muspcccatores,n< n ab

Deus elt ommi fcfto. An non crgo funTet

vult .poteft?po eltpro cc homincs°diletfio_

nem oltcn^11;^ -J^ Placuit,inquitPaulus,i.Co

nn.i.ii.per ilult^ofito ratlonis iudicio,dicamus
dentcs.Quarcno^cpo^

cum Dauidc i.P (aU 9-L «1 Deus non fo_

tuum.Demdchocfccnd^

!ura fitomn.po«X^ Lapfum erat genus
me mifericora & lap^nt ' irebat iufticia?

humanum m PJJ^g ? n* .?udincm punire-
Certevt ^mpec^ X ^
tur gcnus humanum. . \ ^ ^

(nam eo infimtum bonu^ * genushu-

manum,vcl fieret iiii a p P ^ mfi Dcus
comoenfKionei^^

Verum quiaDeusnond^b P ^

manam naturam nlius £ , ^ omni_

EVANGELIORVM.

Dedit filium,qui diuina potentiafuperauit pcccatu,
mortem,Diabolum & infernum,quifua mifericor-
dia nos rcccpit,qui fua iuftitia Dei iuftitia? fatisfecit,
qui fua fapicntia viam falutis inuenit.

TZZe \* Deus fc no folum omni-
peccatismundi. Atquc ^ imum> maxima mlfc.
potcntemvewn^iam^ larault> Soluscnim
ricordcm&fapienufi^
illcinucnitviam,,quamniu

D E SECVNDO.
Vt omnis cjui credit in eum non pereat, fed babeat vi- Dc ;nftni
tam aternam.Hic inftrumentum proponitur,quo noJJ«toJ»
bis bcucticia Mediatoris Chrifti applicatur. Veriim ftrSB.
auiahxcverbafunt filij Dci, & pra?cipuus ftos fcu Explict-
clcnodium totius facr? fcnptur;e,volo ea f mgulatim
perpcndere,& quiddodrin-c cx lingulis vocibus fit
hauricndum,oftendam.

primum inquit:Oww. Hatc vox,ow»*f, medcturx Omnis.
duabus crrauifiimis tcntationibus,quarum vna cft de
paiticularitatt-altcra de indignitatc proptcr multi-
tudinem peccatorum.i.Multifunt,qui latcntur qui-
dcm Dcum propicium cffc multis propter Chriftu:
feddubitant,ariadfequoqucpcrtincat tantum bo-
nnm. Ha?cgrauiscft tcntatio,cui mcdetui filius Dei
hac vna vocc omnis. N am fi ad omncs fc non extcn-
dcrct bcncficium Chrifti,nequaquam dixiflct,omn«:
fcd multi,aut quidam.Dcmus crgo Chrifto laudem
veritatis,& firmiter vnufquifque ftatuat,Chrifti be-
ncficia ad fc quoque pertinerc.2.Alia txrntatio oritur
excogitationc magnitudinis peccatorum,quam au-
acnt aerumna? prarfentis vit.T.Huic quoquc medetur
Chriitus hac vocc,omnis. Noncnim dicit,omnisiu-
ftus,vel minora pcccatacommittensJfcdo??^w/-•, fcili-
cct qui in hoc vafto mundo inucnitur. Hoc confir-
matctiam pretium rcdcmtionis.Sanguis Chrifti,in-
quitlohanncs emundat nos ab omni iniquitate, id
elr,abomnico,quodanobisinique pcrpctratu cft
contralegem Dei.i.Ioan.1.7. Ncmocrgo defpcrct
proptcr magnitudincm morbi-Mcdicus Chriftus fa-
pienseft & efficax rcmedium contraomncs morbos
habct,fuam mortcm & obcdicntiam.

Dewde fcqu itur fecunda vox, Om credtt:c\ua vocc Qul cre
diftin^uiturgenus humanum in duo genera homi-
num,quorum alij crcdunt,alij non credunt.Crcdut,
qui ftatuut Chriftum fibi propicium e(Te iuxta pro-
miflionem.Non credunt,qui condemnant Euange-
lium,qui nolunt Chrifto hdcm adhibcre,hi fua cul-
pa non crcdunt. Beneficium quidem ad fe extendit^
& omnibus offertur iuxta mandatum Chrifti.fed ta-
tum a credcnbusaccipitur,iuxta mandatum & pro-
miffionem Chrifti : Euntes in mundum vniueifum,
pra.dicate Euangelium omni creaturar, qui credide-
rit,faluus erit.Eccc omnibus ofTcrturbcncficium,fcd
foli credentes illud apprehendunt , reliqui vcro fua
culpa pereunt.Tametfi enim Deus fua mifcricordia
vult omnes faluos ficrr.tamen vult iufto fuo iudicio
pcrirc incredulos,quos faluari voluifTet,fi falutem fi-
dc amplccli non rccufaffcnt.

Tertia vox cft,/» eum.ls cnim faluatur,qui in cu, ?.In cam.
id e(t,in Dci filium, verum hominem & fah atorcm
mundi,Iefum Chnftum,credit.Quid eft in eum crc-
dere?eft dcfpcrarc dc te ipfo,& omnia bona fpcrare
ab ipfo.

^«4r/4Voxfequitur,»ro^«r^.Hac vocc duo indi-4 Nolt
cantur.Primu quod omnes no credetes in Chriftum pexcat-
damnationis fcntcnti? fubiaceant.Alterum,quod fo
lius Chrifti merito homines fola fidc ab hac damna-
tionisfcntentiaabfoluantur.Eft crgohoc maximum
beneficium Euangelij , liberari a commerito exitio
& a_tcrnadamnatione.

Qutnta \o\,fed habcatvitamaternam.Hoc eft fum-j Scdha;
mum Euangelij beneficium. Mors a_terna debetur beat vita
nobis ex noftro merito:vita etcrna dcbetur nobis ex*tcIIum-
| Sf. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ENARRATIO.

1524

nobis cx Chrifti merito,modo in cum firmafiducia
vfque ad tinem recumbamus . Ex his ia firmum dif-
crimen colligcndum inter Legem & Euangelium,
inter opcra & fidem.Lcx promittit vitam aeternam,
fed facientibus legem. Vcrum quia ncmo lcgi fatif-
facere potcft,fequiturncminem per legem vitam e-
ternam confequi. Euangelium promittit vitam x-
ternamgratis omnibus, qui in Chriftum credunt,
quia Chriftuspro omnibus ijs legis iufticia? fatisfc-
cit.Fidcs igitur accipit gratuitum bencficium,quod
lexadfert cu conditionc impletse lcgis. Verum na
fti hoc bcneficium fidc , debcmus opcra faccre, non
vt illis meicamurccelu & vitam ancrnam, fed vt filij
Dei, ipfi vcram obedientiam , & noftram fidem cx
fuis opcribus dedarcmus in omni pietate & ho-
neftate.

Mifcri-

cordi
iuftitix
Deiillu-
ftris lo-
cus.

Exflic»-
tio.

D E T E R T I O.

Iferi- TVTOtf enim mifit Ftlium fuum Detss m mundum, vt
fthhe* -LN condemnet mundum : fed vt faluew mundus pe>
tpfum.Qui credit m eum.non condemnabttur.Qut auten.
non credtt,taiudicatus efi, cjuta non credtt in nomen vnt
genitifilti Det. Hxc verba tcrtium locum continent:
nempe confolationem & terrorem. Illa confolatur
crcdentes,agnofccntcs fua peccata-hoc tcrret contu
maces , qui in Chriftum nolunt credcrc. Cu autcm
dominus facile viderct,que efTct hominum infirmi-
tas,& maximeeorum, qui vcrcfcntcntia legis co-
gitant.Illienim dum audiunt mortis fentctis fub-
iaccre omncs,qui legi plenam obcdicntiam no pre-
ftant;non poffunt non "pauefcerc ad lcgis minas: hos
igitur confolatur Chriftus,& zivNon mtftt Deus Ft-
Itum fuum.vt condemnet mundum,fed vt faluetur mun-
dusperipfum. Loquitur dc primo fuo in mundu Ad-
ucntu, qui fuit adfaluandu peccatores, agentcs poe-
nitentiam. Hac enim dulci muitatione vfus eftMat,
11.28. Vcnitcadmeomnesquilaboratis& oncrati
eftis, & ego rcficiam vos.Itcm^Matt.^.ij.Non veni
vocarc iuftos :fcd peccatores ad pcenitentia. Quot
quot ergo voci Chrifti obteperant & pcenitcntiam
agunt, libcri funt a iudicio condcmnationis. Ita c-
nim ait vcritas: Qui credtt tn eum,non iudicatur, fcili-
cet iudicio condcmnationis.Harc promifsio confo-
labitur nosaducrfus legis & confcientia* fententia.
Is enim , qui vcnturus cft Iudex viuorum & mor-
tuorum,dicit clara vocc : Qui creditin cu,non iudi-
catur.Huius promifsionisfiducia aduerfus minas le-
gis, tcrrores mortis, flammas intcrni, tyrannidem
Diaboli,in hora mortis erit nobis necdlaria i non e-
nim fieri poteft,vt ipfaasterna vcritas mcntiatur- Ha
ctcnus dc confolationc credcntium.De terrorc co-
rum,qui nolunt Euangelio crcdcrc,{cquitur:jg« au
tem mn credtt,tam iudtcatus esl, cjuia non ctedtt in nome
vmgentttfiltj 'Dct. Quid?An non ergo aliud futtirum
cft iudicium?Imo adiudicandum venict filiushomi
nis fuo tcmpore, quemadmodu promifit. Quid cr-
go eft quod dicit : Iam tudtcattvM cft,condcmnatus
cft? Hoc didto oftcndit, qualcfnam fint omnesfilij
Adam finc fide,id eft,finc Chrillo mediatore, vidc-
licet quod fmt iudicati, id eft, condemnati, fcilicet
quantum ad cautfam attinet & matcriam. Caufla e-
nim & materiadamnationisin ipfis eft,q ^eft traf-
grefsio Legis duina*, & contumax rcbellio aducrfus
Deum. Pratcrcalcgisfenrcntia, olim a Deocreat-
primohomini propofita,& deinde repetitain mou
Sinai cft,quod malcdictus fit omnis,qui no obcdie-
rit Dco iuxta ipfius mandatu, ad hanc maledictio

Confola
tio.

Iudicium
in repro-

b05-

nem oblieatifunt omnes,qui 116 credunt in filtunj
Dei, quifolus eorum malcdi&ionem in fe rcccpir,
qui in fe crediderint. Hoc ita e(fe f gnificant quae
fequuntur : Hoc e(i autem tudictum, cjuod lux ventt tn
mundum, &dilexerunt homines magis tencbras <juam ln
cem.Hoc eftjdeo homines condcmnabuntur , quia
lucem filij Dci fidc no receperunt. fed potius in fua
lgnorantia pcrmancre voluerunt,idquc ideo, quia
eorumopera erant mala.

D E QV A R T O.
Omnis enim cjui male agtt,odtt luccm,ejr non venit ad rmpw-
lucem,vt non arguantur opera ettu. Fures cu turari vo-
lunt, tcntbras amant : Itahomines qui nondum ad
bencagcndum funt nati pcr fidc Chrifti, toto im-
pctu a.d male agendum fcrutur, ideo lucem Euangc
hj oderunt. Cumcontra, qui finccrc agit, benc <ibi
confcius,venit ad lucem, id cft, fua opera manifeftc
facit,non vcretur hominum confpectum.Id cfi, qui
venit ad Chrifti lucem, & eius fpiritu bcnehiccrc
didicit,is non manct diutius in ignorantia? tcnebris,
fed vt lucis filius ambulare conatur. Hinc ergo di- Dircrr.
fcamus primum differentiam inter crcdentes & no tcrrrcdeii
credcntes. Difcrimen cnim ab operibus petcdun tcs&n»»
eft,ficuti Dominus in alio locu ait,Mat.y. 17. Bona ^ cn
arbor bonumfruclum facit:Mala vcro malii produ-
citfru&um. Dcindcetia difcamus,quodlux Euan-
gelij non ferat, vt veteribus tenebris inuoluamur.
Huc tot Chrifti adhortationes & Apoftoloru. Apud
Matth^um cap.5. i6.ait Dominus Sic luccat lux vc-
ftracoram hominibus, vt glorificcnt Patrcm ccelc-
ftem-Et Paulus air, Eph.5.8. Lucis filij eftis, tanqua
inluce.ambulate. Ad eundem modum & Petrus,in
i.epift.ca.2.4. Ad quem accedentes lapidem viuum,
ab hominibusvero reprobatum,a Dco quidem ele-
clum,& honorificatu,& ipfi tanqua lapidcs viuifu-
perardificamini, domus fpiritualis, faccrdotium fan-
Ctum,offcrentcs fpiritualcs hoftias acceptas Deo .
perlefumChriftu. Nemoigitur cogitct,pcr Euan-Do<lrl
gclium datam eife liccntiam peccandi.Euangclium
a peccato liberat, quare non vult vt liberati amplius
pcccati iugo fefubmittant.Si,inquit Saluator,loan.
8.34.36.filius vosliberauerit,vcre lcberi critis. Qui
facit pcccatum,feruus eft peccati. Cum igitur libcri
limusper Iefum Chriftum, libcrtate noftra itavta-
mur, vt fimus fcrui, non peccati,fcd Dei, per Chri-
ftum Iefum Dominum noftrum, cui honor in fecu-
la,Amen.

F E R I A

TERTIA PENTE-
coftes,Iohan.io.

AMen amen dico vobts,<jui non intratper ofiium in
ftabulum outumfed afcendit altunde->tlle fur eft &
latro.Qut autem tntrat per osltum^paflor es~I outu.Huic
osliartus apertt.cjr oues vocem etusaudiunt. gt proprias
attes vocat nomtnattm^fr eductt eas. Et cum proprtas 0-
ueserntferit^ante eas vadtt , & ones tllum fecjuuntur tjuta
nouerunt vocem etuA.AUenum autem nonfecjuumur, (ed
fitgient ab eo,juia non nouerunt vocern altenorum. Hoc
prouerbtum dtxtt eis Iefits. lllt autem nen cognouerunt
cjua ejfenttfua locjueretur eis. Dtxtt ergo eis tterum Ie-
fus-.%/fm*n amen dtco vobu, Ego fum ofttum ouiu.Omnes
sjuotcjuot ante meveneruttt fiires (iint & tatronesjed noft
auaterunt oues eos.Sgofum osltum,per me fi aws tntrote-
rtt,feruabttur:& tng> edtciur,& egredtefur,&) pafcua tn-
ientet. Fur non ventt,ntfivtfuretur,ejrmaclet, ac per-
dat.Sgovero , vt vttam habeant , Q) abundantius ha-
»e*nt.

E N A R-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Scopi

*MtCS.

EVANG

ENARRATIO TEXTVS.

C60„io Heriaudiuimusdevita arterna, quamconfequi-

ct murfide Chrifti:hodie nobis monltraturvcrum o-

KS. ftiuto & oftiarius , nc quis a vcra vits stern* lanua

abcrrct , & quarrat viam illam , aut oftium per quod

ad vitam peruenire non poteft.Vt autem hunc E«an

gelii tcxtum melius inteUigamus, obfcruanda eft e-

fus occafio & fcopus,vnde fumma fcntcntix collige-

tur.Occafio feChriftus fanaint hominem cscum,

qui czcus a natiuitate fucrat, quo facto fuam decla-

lauit dininitatcm,& fe Mcfsiam ohm promiftum o-

ftendit. Verum Pharifzi & Scnb*,qui tum habeban

tur paftorcs populi Dci,oftcndcbantur,vt Qui Chn-

fto honoremMefsiz & paftoris ven promifsi mui-

debant,contra quorum impietatcm fe tuetur, & vc-

rum pahorem eVe defendit.Scopus ergo eft,vr mon

n r iArft veram Eccleham dehniar,

ftret veruin ouile, ldeii, vcra.ui

& contutat Scribas, qui fe pro vens paftonbus \ cn-
aitarunt,& fcafleritvej-rim paftorcmcfcmcuiuso-
m ■ funtquotquot auaiunt pfitf ™*m,&ft &-
quuntur,& abattenis,id cft,a falfis paftor.bus a.tcc-
aunt.Lociauofunt:
i. DefrlfispiBoritm.
i.Dt vtro p*nort& ouiti vero.

D E PRIMO.

Amen^men

vf' "m cuile omHmJtiarcendtt almnde,,Uefrre/} &Um.
Sfe Hrac(c iptio cft falfi ProPhct*,& vn.ua propo

non ingiedi per ou u ft Quicunquc igi-
ponere, quam fotam Chnftu- ^ fb_
tura Chnftoabcm , ab o iid.u.mt_tem)

'«»PU.fuspaftor. i. ^'uftS."\ft cnim Chriftus vcrus

duplicitcr «^"""^lg eam cffc qoz fola pa-
arinam fatis cftcaa f Uu m,& ^

rientc Chnfto, & vch t. \ cc ^tnintfcebStur,
d6,quianouasct,am tradin°n« ,mo

veram doctanMn iW« c011fortant,& con
doc1rinam,qua manus impiorum

ELIORVM.

Sed quid eft quod poftea in textu fequitur, Quot- Quarftio-
<juot antemevenerunt ,frr& funt & latrone*} Nonne^.^P1^
Mofes,Elias,Efaias,Hclifanis,Hieremias, Daniel, &
multi alij venerunt antc Chriilum? fi vcncrunt ante
ipfum,fueruntfures& larrones, ilcuti hicDominus
dare pronunciat. llli vcnire dicururantcChriftum,
fjui linc Chrifto vcniunt , qui fmc ipfius doctrina &
fpirituvcniuntrverumfancti Dci Propherac venc-
runtcum Chriftifpiritu & doctrina.Ergo ncn ante
Chriftumvcnerunt, ncc fueruntfures , aut latroncs:
fed veri paftorcsouilisChrifti.Hincrc&e Ai-gufti-
nus. Ch tllo vcniunttfui cu verbo Detv ^»/«»f.Ego,in-
quit, fum via, vcritas & vita. Si lpfc clt vcritas, cum
ipfo vcniunt qui veraccs fuerunt. Quotquot crgb
veniunt fnc illo,funt fircs & latroncs, id cft , ad ru-
randum& occidcndum vcniuiufpcnte. Furcs qui-
dem funt , quia quod alicnum eft, fuum cffc dicunt;
Latrones,quia & quod funr furati occidunt. Vidctc
crgo quantum periculum fit a falflsdoctoribns: O-
ucs Chi ifti llbi vcndicant, vt fures:cafdcm occidunr ,
vtlatroncs.Mcritocigo Chriftiwin Euangclio hor-
tatur omncs,vt caucant fibi a Prophctis falits,id cft,a
fallis paftoribi s,qui vcritatcm Dci non adieiaint.
DE SECVNDO.

Qui autcm intrat per oslium,paflor cfi cutum. Hic dc Wus, d«
bono paftore agit , & derinit bonum paftorem cflc,
quipcroftium intrat. Sunt autcm quatuor gcncra
bonorupaftorum.Primum cnim Deus ipfe paftor i. Dcus
fuarum ouiu dicitur,iuxta illud Hicre.i^^.Eccc cgo Juftt gjw
con^ reaabo reliquias grcgis mci de omnibus tcrns, Hx.
ad q°uas eieceram cas', cV conuertam eas ad rura fua,
& crcft:cnt,& multiplicabuntur.Ttem Pfal.23.1. Do-
minus paftor mcus , nihil mihi dcerit , in hoc loco
pafcux me collocauit. Dcinde Chriftus Dcus & ^Jjjgj
homo eft ctiam paftor verus,ficuti in hoc Euangclio eft paitot
teftatur,& nupcr audiuimifs,Ego fum paftcr bonus,
quod inde probauit,quod fuasoucs vita redimeret.
Tertium genus paftorum funt pij dodores, de qui-?. pjjdo-
busloquiturDominusapudHicremiamca.23.4.Su-^°^ac
fcitabointereos paftorcs & pafcent.Et ChriltusPe- KSi,"
trum paftorem facit3cum ait:Pafceoues meas.Quar-4- Magi-
tum ^cnus paftorum cft magiftratus ciuilis. Vndc iatus*
Dauicl rex paftor populi dicitur:& olim rcgcs pafto-
rcs populorum diccbantur.Vcrum de primo & vlti
mo genere paftorum non loquitur Dominus in hoc
Euangelio-.lcd tantum dc mcdiis generibus, koc eft,
de feipfo & aliis piis doctoribus Ecclefix:De quibus
nonnihil dicam,fed brcuius , quia nuper dc hac ma-
teria didutn eft. Bonus igitur paftor in gcncrc cft,
r. quiinrrar pcroftium,ideft,quicum Chriftovc-Boni pi-
nir,& adfcrt vcrum Euan.gclium , quemadmodum^^-
Prophcta: & Apoftoli olim icccriit,& hodic omncs notx,
quotquot iincere docent Euamgelium. 2. pafcit o-
ucsmon caduco,fed falurari pabulo , fciliccr viuifico
vcrboDei. 5. oftiarius hicapcrir,id cft,Chriftus fa
cit vt vcrbum fit efficax & proficiat ouibus ad falu-
tem. Nifi enim Chriftus apcrit,fruftra laboratur,
necores cfficacircr pafcunrur. 4. proprias oucs vo
carnominarim,hoccft,nouirfuasoucs,amar,& cura
fingulari complecl:irur.5.vadir anrecas. Q^cmodo?
doctrina,vita & cruce.Debet enim bonua paftor ef-
fe forma gregisin doclrina,vita & cruce. 6. oues illu
fcquuntur,fcilicet in doclrinf puritate , in vita: fan-
itimonia,& paticntia fub cruce. Scd quarc oues fc-
luuntur illum?i.Quia vocem eius agnofcunt.2.Qi!ia Vcrarura
ab alicno fngiunt,nam cius vccc non noucrunt. Ha rCriptio.
bemus hic dcfcriptione non foliim vcri paftoris,ve-
rumctia vcramm 0uiu,qU* in vno funt ouili fumir.i
Sf- iiij.

4 •

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Ouile

De notis
verx cc-

tpy ENARRATIO

paftoris Dci. Quid eft ouile ?Eft Ecclciia catholica.
Qnx funt oucs?omnes quivocem paftoris audiunt,
eum fequuntur,& fugiunt ab alienis paftoribus, qui
reueranon funtpaftores, fed fures & latrones. Hic
tenendae funt difFerentiae verx Ecclefix, & falfa* Ec-
clefis.Verar Ecclefias propria; nota»funt h£,quas qui
non habet,fciat fe non effe de ouili Chrifti.

Quajfunt ifta: nota: vera? Ecdefiasfeu veriouilis

Chrifti?Prima eft vox incorrupta doctrin$ ccelcftis,

ouiiis iuxta illud : Oues mea: vocem mcam audiunt. z.vfus
Chrifts. 3aptifmj integcr.5. vfus Coena: Dominica* iuxta
Chrifti inftitutionem. 4. vfus clauium iuxta manda-
tum Chrifti.^.crux.tf.mutuaouiumChrifti charitas.
7.mutua*profe inuicem prcces.8.conferuatio mini
ftcrij verbi.Har funt vcroe not? Ecclefie. Chrifti,quas
paucioribus verbis comprehendcre licet.vt difcamus
primam notam eflcouium Chrifti,incorruptam E-
uangeiij vocem.Secundam, lcgitimum vfum Sacra-
mentorum. Tcrtiam,obedicntiam erga miniftcriu
verbi. In his enim tribus contincntur oclo
quas pofui.

Thefw ap- Habemus in generc,quis fit bonus paftor,& que;
phcatio fmtveraeoues nunccaaccommodemusad exempla:
ad^cxcm- primum acj Ohriftuin fummum paftorem & cius o-
ues.Deindead alios,verbiminiftros,quifubChrifto
paftorc etiam dicuntur paftores.

Chriftus probatfebonum paftorem efle ex co,
cftvere bo quod vitam fuam ponat pro ouibus,is enim dc ccelo
J>us iiie dcfccndit,vt quercret quod perierat,vt fanaret quod

I52S

Telicitas

ouium

Chrilti.

lan^uidum erat, & confolidaret vulncra ouibus a
lupTs inihda. Hic praecefsit oues dodrinaepuritatc,
vitae innocentia & crucc. Hic pafcit oucs faluifico j«
pabulo Dei,id eft,verbo Euangclij.Hic oues crran- '
tes colligitrhic lupos pedo fuo arcet. Breuiternihil
Eius oues charius habet falute fuarum ouium.Huius ouesfunt
Abcl,Abraham, Ifaac, Iacob, Dauid, Iofeph, Anna,
Maria, Simcon,& multi alij, qui reli&o errore, vo-
ciChrifti prarbucruntaurcs, cumfequcntes in do-
ctrina, vita& cruce, quem etiam fuo tempore fe-
quentur in gloria Si enim cum illo patimur,cum il-
lo glorificabimur. Huius oues funt hodic quotquot
Euangelio credunt,& Chriftum vera confefsione &
pietatecolunt.

Quem autem fruccum oues Chrifti a fuo pafto-
rc,qui & oftium eft & oftiarius,expectabunt, Chri-
(hisoftendit,cuminquit:T*ri»r/fy*v tntroiertufal-
uabitur,& ingrcdietut & egrcdictnr, & pafcuainuentct.
Hoceft,fi quisrelictis tcnebris, me lucem fecutus
fucrit,ingredietur, fcilicct fide, & egredietur cofef-
fione,pietate& charitate,& pafcua inueniet,fcilicet
pcr vcrbum vita? in hoc mundo, & ztcrnam bcati-
tudinem in futura vita.
fij mini. Deindc funt boni Paftores omnes pij miniftri ver
ftUomodo Hui cxcmplu Chrifti in pafccndis^ouibus fequu-
Sn°t borw tur.Talis fuit Hclias,talis Hicrcmias,talis Efaias,ta-
paftoics. jes Apoftoli, tales hodie omncs,qui Chriftu fincerc
prafdicant,& oues prxcedunt doc~hina,vita, & cru-
cc,qui lupos non fugiunt,fcd arcent ab ouili Chrifti
gladio fpiritus & ardcntibus precibus.Hi etiam ha-
bcnt proprias oucs, eos quieorum voccm audiunt,
ac ipfos fequuntur in do&rina,pietate & patientia.
Quid? an non oues ad folum Chriftum pcrtinent?
Qu/rftio. Pcrtinent quidcm. Quomodo ergo dicit eas pafto-
rum cfle qui easpafcunt? Sunt paftorum ficura fpe-
ctcs: folius vero Chrifti,fi poflefsioncm & veru do-
minium.Is enim fuo preciofo fanguine fibi oues fu-
as acquifiuit. Verum quia nuper etia audiuimus co-
cionem de paftore & ouibus, nolo hic plura dicere,
fedcommcndo vosomnes fummo paftori noftro
Iefu Chrifto, cui cum Patre & Spiritu fancto fit ho-
nor & gloria in fccula, Amcn,

DOMINICA TRINITATIS,
Euangelium Iohan.3.

ERathomo ex Pharifais , T^tcodemm nomine,prin~
ceps htdxorurn. Htc venit ad Iefum notle & dictC
et,Rabbh(ctmus quod a Deo ventris Magiftcr. N emo
enim potefthac figna fztccre, qu& tn fitcis,ntfifierit Dettt
cum eo.%effondtt Ieftu, cjr dtxit ei\Amen,amen dicoti-
bhNifi ejuis natm fierit e fuptrms> non poteft videre re-
gnum Dti.Dicttad eum T^tcodemmcQuomodo poteft ho
rno nafci cum fitfenexlN um poteft in ventrem matrts (u&
tterurn tntroire ac naftt>Rtff>ondtt Yefitt^Amtn amen di~
co HbtyNtfi quis natu* fiertt ex acjua & fpiritu, non po-
tefttntrotfe in rtgnum Dti. Quodnatum efiex carne,ca-
ro cft->vr cjuod natum efl exfptritu,fpiritus eft. Ne mire^
risrfuod dixt tibhOportet vos nafci e fupernis.Spiritusvbi
vu/t fpirat , ejr vocem eius audts,fid ntfcis vnde ventah
&qnh vadatfic eft omnis cjui natus eft e fpiritu Reffodtt^
Ntcodemus,cr dixit ei:Quomodopojfunt h&cfictdReffo
dit Iefusycr dtxit ct T u es tlte ^JMagifier \fraelu,& h&c
ignoras? Arnen amtn dico tsbi,juod fctmus loauimur , &
cjuod vidtmus teflamur, & teHimomum nofhum non ac
cipitis.Si terrena dtxi vobts & non credttis,<?uomodofidt
xero vobts cceleflijycredtturt eflislNcmo afccndtt in cce-
lum,nifiefui defcendtt e coelofiltushomints qui eft in cce-
h.Etficut Mofes exaltautt fitrpentem in deftrto , ita tx~
altart oportetfilium hominis, vt omnis, qut creditin eum-%
non pereatfed habeat vitam atcrnam.

ENARRATIO TEXTVS.

Horum
oucs.

Hoc feftum merito noflri Symboli feu fideiFe-Argunic*
ftum dici potcrit. Eft enim inftitutum, vt doccatur
m Ecdcfia dc Deo, qui eft vnus & verus in eftcntia, hu?u$ c6'
trinus in perfonis,de eius erga Ecclefiam beneficiis' cio&*'
Nam poitquamfuperioribus dominicis de Chrifto,
eiusqucbeneliciis,de dilcctionc Patris mittentis Fi
lium in mundum,de mifsione Spiritusfancti ad con
firmandum ChriftiEuangelium, dichimeft :com-
modumiudicauit Ecdefiahaecomniaiimulconiun-
gerc,& de iis hoc die docere,quo breuiter in memo
riam,quaj fufius declaratafunt,rcuocentur.Proponit
autem Ecclefia hunc textum Euangelicu, que audi-
uiftis,fapienti cofilio. Nam in eo beneficia Dei erga
Ecclefiam proponuntur.Vt enim Pater Filium mit-
tit, vt fiat vidhmapro peccato, ita Spiritus fanclius
datur,qui credentes ad vitam xtcrna regenerat. Eft
ergo fummaprzfentis Euangelij, quod regeneratt
ride Chriftifint haeredcsvitae ajternaj, beneficio &
merito Chrifti,quem Pater mifit.Vt autem ccrtum
teneamus ordincm,in hac concione dicam:

partc»'

1. DenotitiaDei.
l. De fptritualt regeneratione.
3. De confolattffimoChrtflt ^#o:SicutMofes exal-
tauit fcrpentem in deferto 1 ita oportet exaltariFi-
iium hominisj&c.

D E PRIMO.
Cum nofcere Deum fit vita astcrna , opersepreci-
um eft, vt homines ad veram noticia Dei afpirent. poplf*
Eft autem noticia Dei duplex. Vna eft gcntilis, na-no»t,a
turalis,& philofophica, & ha?ceft impcrfccta. Nam K.g»fi*'
mundi fapientes , qui verbo Dei no erant inftituti, H* «^J*
inquatuorerrarunt. i.in fubftantia.2. inperfonis.peI
\. in prouidentia. 4»in voluntatc. Epicurei ab oiti-
nibus exploduntur, qui ncgarunt vllum Deum cfle.
Sapientes, qui vnum Deumfunt confefsi,errarunt
in fubftantia nam non putarunt huc e(fe Deum, qui
eft Pater,Filius, & S.fanctus. Ncc redc iudicarunt
dc pcrfonis.Prouidcntiam Dei quidam fuftulerunt,

quidam

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1529

ouidam vniucrfale ncgarunr. putarunt cnim Dcum
maximacurarcnonautcm liic tcrrena. Volunta
temDcide-n-auiitamifeiicordiaignorarutprorfus:
at quod punire velit aliquando contumaccs,propric
confcicntistcftimonioadmoncbantur.Sed vndegc
Wh«teshancqualemcunqucnoticiaDeihabueruntrpa-
•MiiU. uid&Paulusexcreaturaeashanc de Dconoticiam
habuilfe teftantur.PauIus enim Rom.i.ip.&c.aitld
quod de Deo cognofcitur.manifcftu cratiplis.Deus
enim eis manifeltauit. Nam qus eius funt inuifibi-
Uadum per rescreatas intelhguntur.ex crcationc
mundi peruidentur, a-terna fcilicet cms tum poten-
tia, tunrdiuinitas.ad hoc,vt fint ipl. inexculabdcs.
Dauid dicit Pfal.i^Cccli enarrant glor.am Dei,
&opera manuum eius annunciat hrmamentum.
Hoccft.ccelum quodvidemus oftend.tDeum opi-
ficem. Summaautemcognitioms Ph;lofoph.c*dc
S? »»• Deo huc redit.Primum homo rcs conditascontem-
1 plans huc perducitnr,vt aliqucm effe fateatur, a quo
Lc omnia fint condita,& cuius virtutc admin.ltren
turcunaa:indc ver<> ad acternam eius potent.am ac
dimnitatcm peruehaturncceflc eft. S.qu.dcmcum
qui omnia condiderit.rebus omn.bus condit.s anti-
quiore, ac proinde*ternum eflc oportet : & incr.-
dibilis iftavis,qua- tantar moh rcgcndx fufficiat, «-
cellentior f.t nccclfe eft quau.s al.a et.am pra-ftat.f.
fimavirtute. Idipfum autem cft,quod Dcum voca-
mus.qui rurfus nifi vnus f.t, certe ncque is fit.qu. o-
mniacondidcrit, nequc qui omniaadminiftret,ac
proinde nec arternus, ncque omn.poteiw, dcniquc
necDeusfucrit. Hzcfummanoticia: Deieft apud
mundi fapicntes:Cuius notici* vfus eft tnplex.Pn-
mus,vt homincs Dcum cx creatuns agnofcant.a. v,
aoni um venerentur.3.vt non colcntesDeum agn,-
tum fmt inexcufabilcs.Primus & fecundus propr.us
eftfinis noticiz Dei. Tertius e t accclfom. hom -
Sfe num culpa. Altera notic.a Dci eft ex fcr.pmra feu cx
% l t;verboDei,quZnoticiafummat,m,n fymbolo con
fe^ dnctur AtXlico, qu* eft, vt credamus effevnum
^ Dcu: vt JSamus clfc ,rcs perfonas m vna d.u.n.t -
" te:vt cognofcatur voluntas De,,& etus eiga Ecclef.a
benefic«:vt modus J ncbis in.cll.gatur, pcr que bc
ncficioru fanrte Tr.nitatis part.cpcs hcn pofs.mu

Vcrum vthw Dei noticia plcmor anobishaber.
pofsit.quatuor membra de hac faluta.i Dci notioa
proponam & explicabo:quorum pr.mum cnt con-
firmatio,quodtantum f.t vnusDeus. Secundum.o
ftcfio,quod f.nt trcsperfons.n vnadn.initate.Ter
tium,quidinf.n?ulispcrfon.s fit fpeftandu. Quar
tum,quinam fit falutaris vfus not.c.x Dci.
« /Wm.confirmatiopetcndaeftcx tcftjmonqs.
Tcftimonia autem c0„fiimant,a vnitatem Dc. fim.
ptacx MofcProphctis, Pfalmis & Apoftohc.s fcn-
ptis.Mofes Exod.ao.z.Dcut.^.a.t : Ego Dommus
Deustuua.qui eduxi te de terra /Egypt., non habc-
bisaliosDeoscorammeDcut.«.4.Aud.IfralDo-

minusDcusnoftcr Deusvnuseft. E&"*4J*>- »■
Antcme noneft formatus Deus, &poft mcnon
eri £0 fum.e-o fum Deus, & non eftabfque me
S. u\ro°r?44 o.E°go primus & nouifs.mus, & abfque
saiuator^o i-6 r OuisDcus pritcr Icho

mc non eft Deus.Pfal.ia.J-- r
uam,& quis fortis prSter Dcu noftru? Pau.i.Cor.8.
6 Scimus quod no fit alius Deus quam vnus. i.T.m;
£ :Vn seftDc'.Ha:cteftimon.a& multaal.a.vnu

lica confitetur Ecclcfia,dum ait: Credo m Deu vnu.
S«"»l»deperfonis. Elfeautem trcs pcrfonas

EVANGELIOR V M. ifed

Bernardu^ ! Scrtttnri hocimeritat efi, nojfe vero vita efi
arterna.Et Salomon,Prou.25.27.Scrutator niaicftatis
oppritnitur a gloria. Qi^arehic rationcmnollra f b
vcrbo Dei captiuam tcneamus,& fcripturx tcfti-
moniis detanto myO.crio creclamus.Cu: autcm F.c - Ratio.
clefia credattres cfle pcrfonasin vna diuina natura,
haec eft ratio: Vnus tantum cft Dcus,quod iam mul-
tis tcftimoniis probanim cft i Pater cft D»eus, Filius ^arionj,
eft Deus,Spiiitus fanctus e(t Dcus ergo Pater,"Filius probat/o
&c Spiritus fanclusvnus cft Dens. Qttod autcm Pa- S"adru-

tcr lit Deusjfimiliter filius & Spiritus fandus , pro-
batur cjuadruplicitcrn. ex clariskripturae verbis. 2.
cx opcribus. 3. cxcultu quidcbetur Parri,Filio & S.
fancto.4.cx Ecclcfia: perpetup confcnfu.

Clarafcriptur^vcrbafunt Matt.^. PatcrfonatdeTeftirr,^
ccelo-.Filius ftat in fluuio : Spiritus fjnc~tus dcfccndit »»«
vtcolumbafupcrChriftum.i.Ioa.5.7. Tres funtqui*1^** ,
teftimonium perhibentin ccelo, Pater, Vcfbum,&
Spiritus fanc5tus,& hi trcs vnum funt.

Deinde idem opera oll endunt. Pater creat,Filius ^,,.
crcat,& Spiritus fanctus creat-Patci iuftificat, filius
iuftificat,&Spiritusfanctus iuftificat ! Patcr omnia
gubernat,filius omnia gubcinat, & Spititus lanclus
omniagubcrnar.Ha-c opcracrcacioms, luftificatio-
nis,& gubcrnationis Dei funt propria. Quarc cum
ha-c Patri , Filio & Spiritui fancto communitcr tri-
buantur,diuinam corum naiuram fatcri ncccfle cft.

Idcm confirmat & cuhus. Patcr inucCatur,filius Cuhxi
inuocatur, Spiritusfanctus inuocatur. nunc ar.tcm
folus Deus inuocandus c(t, & in folum DcUir. crc-
dcrelicet.Quarc Patcr,& Filiusj & Spiritusfunaus
Deus vnus eft.

Huc & teftimonium Ecclefixpcrtinct. Hxc eft Confctv
autcm fidcs catholica, vt vnuffl Deum in Trinitate, ^s £cd'"
& Trinitatem in vnitatc vrneremur,n^ n confunde-
tesperfonas, ncc fubftantiam diuidcntes. Namalia
eft Perfona Patris,alia fiHj,alia S.fincti.

Ur.t

;SSP*
tics

^rfon;

[ihc

1.3 perionans aiiiinciio.^.ouu».).vuiuu.«ts. i^^a
ejfentia feu natura eadem eft Patris, Fili j & Spiri- e^^,,.
tus fandi.Non eft enim aliud Patcr,aliud filius,aliud
Spiritus fan&us. Nam vna eft diuina effcntia & na-
turafimplex, atcjucideo dieitur Pater elTe in Filio
&Spiritu fancto, Filiusin Patre & Spiritu fin&o,
Spiritus fandus in Patre & Filio.

Alterum, quod fpectandum cft in Trinitate, eft Pcifonsu
p<?^»*,videlicctquodalia fit perfona Patris,-alia Fi-
lij, alia Spiritus fancti. In hacperfcnarumTrini-
tatemhil eft prius,nihil pofterius,nihil maius, nihil
minustidque ncc tempore,quia omnesperfonaf funt
cocterna?:nec natura,quia omnes funt vnius & eiuf-
dem clTentixmec dignitate,quia funt coacqualcsmec
intcllcdu,quia fimul intelliguntur.

Tertium , quod eft fpcctandum in pcrfonarum Perfona-
Trinitatc,eft perfonaltt Aflintiia. Hic primum cbfcr ^siodlftia"
uandum eft,quomodo Deus acreatnris difcernatur.
Deinde, quomodo perfona» diuina: a fe inuiccm di-
ftinguantur.Diftindiones, quibi.s Deus a crcaturis tA rebu»
diftinguitur, funthar 1. invna & indiuidua natura"cau**
non multiplicata,funt tresperfonx.2.Deus eft mens
actcrna. $. Deuseftcreator. 4. Dcus cft in mundo,
& fupramundum.5.Deus eftin omni loco & in nul
lo loco. Ha? quinque proprietates foli Deo compc-
tunt,& nullicreaturae.

Perfona? a fe inuiccm diftinguuntnr duplicibus^ Afei,
proprietatib.intcriorib. & extcrioribus. lnteriorcs pfis,
rint,gigncre,nafci,proccdere. Solus Pater gignit fi-
liu folus filiusnafcitur e Patre.SolusSpiriti.sS. pro-
ccdit ab vtroq;. Extcriores prcprietates funt,mitte-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

15 3*

rc & mittLSolus Patermittit.Filius & Spiritus fan
ct.us mittuntur,fed diuerfimode. Filius miflusamim
pfit humanam naturam , in qua victima factus eft.
Mittitur Spiritus fanclus in corda, vt nouam lucem
in cordibus incendat.
©pus Tri Quartum > quod in perfonis confiderandum dixi,

nitatis.

eft optu Trmitatis. Hic obfcmanda eft regula Augu-
ftm\,Opera dtuinitatis ad extra (unt tndiut/a.fedferuata
cuiufj\pcrfinaproprtetatc.V2.icx crcat.Filiuscrcat, Spi
ritus fanctus creat.Pater rcgencrat,Filius rcgencrat,
& Spiritusfanctus regenerat.Sed Patercreat per Fi-
lium,& rescrcatas Spiritus fanclus conferuat. Pater
regenerat m Filio pcr Spiritum fanCtum.
Volunuj. Qnintum, quod coniiderandum in perfonis dixi,
' c^vo/untaijqax qualis fit,docent s I. tafta praetcrita
& prxfentia.,2. prxccpta. 3. comminationes & pro-
mifsiones legalcs. 4. wromifsioncs Euagelij. 5. cxe-
pla.6. Ao^^^L^fcu quodno.Uit acceptor per-
fonarum. Ha:c omnia fimul docent,quod Dcus
irafcatur peccatibus,& velit cos punirc & quod vc-
lit pcccatum rcmittcrc omnibus admediatorcm con
fu<nentibus,& darc cis vitam artcrnam, nulla natio-
num autpopulorum habita rationc.
4.saluta- Iam vfus rcftatqui cft multiplex. 1. Ha?c rafte
ns vfi,s formabnint iudicium noftrum de Dco. Talem enim
D°ci?iX Deum agnofccre dcbemus , qualem fc patcfccit
vcrbo& tcfti-nonio-iuxta verfculum: Scce Deum
credas cjuod de fe pradtcat ipfe. 2. H*c docent nos rc-
ctc fentirc dc crcatione , qua? c(t opus totius Trini-
tatis. 3. Rccle fcntirc dcicparatione gcncris huma- jq
ni , qus? cft ctiam opus totius Trinitatis , vtfupra
didum eft. 4. Ha-c confirmant articulos fidei no-
Itrae de Deo & Trinitatc. %. Harc nos ad recte inuo-
candum inftruunt. Inuocatio enim in hunc folum
Dcum eft dirigenda, qui cft Pater, Filius & Spintus
fanctus. 6. Nos ha:c monent,vt folicite & fancte vi-
uamus,tanquam in Dei confpcchi.Hafc fint de Deo
& Trinitatc dicta , qua. omnia in Symbolo noftro
brcuiter indicantur.

DE SECVNDO.
Iocuj, dc Nificfuis renatus fiient ex a<jua & (pirtt.t , non potefl
%"en*n-'ntrare inregn"-m Det.Hcc eft fecunda doctrina quam
uonc. propofui,qu5 vt melius intclligatur,duo funt obler-
uanda. Primum, c.unquoloquatur Chriftus. Alte-
rum, qiue rucrit huius dicti occaiio. Qjalis airtem
fucritcumquo loquutus cft Chrillus , exponit tcx-
tus.Fuit vir honeftus & nobilistfuit princeps ludeo
rum:fuit Pharifajus,qui vixitinculpatefecundum le-
cm. Occafio autcm iuit hxc : Nicodcmus venit ad
Chriftumnoctc, q.:i vt Pharifarus iudicauit fc iu-
ftum ex lcgis opciibus,facrificijs & fabbatifmisrqua-
rc mirabaturloanhem nouam doctrinam propone-
rc dc k.ftitia & Baptifmo, quam ipfc lcgis dodtor i-
gnorabat. Huius igitur iudicium prajucnit Chriftus
Funda- hoc dicto:Nift quisnatus fucrit dcnuo.no poteft in-
nientum trat e in rcgnu Dci. Adhxc verbaftupefcitNicod.
tiSnisT & ait Qttp^do poteflhomo cu fit fenex.it eru nafct} cui
Chriftus: Amen dico tibi, Ntfi yuis renatus fierit ex a-
qua& jptrim^ nonpoteft intrare tn regnum 'Dei. Hic
Chriftus dicit fc non decarnalinatiuitate, quemad-
modum eamintcllexit Nicodcmus,loqui:fed de fpi-
rituali,quam ncceiTariam efle co probat, quod prior
rtobatio noftranatiuitas eftimmunda. Quodnatum{ inquit)
• confi-10'^ tx carneycaro efl.ld eft, quicqui3 nafcitur in hac vi-
dcrationctiofitatenaturar,immundum &rcum cft,atque ideo
tiuiutis. regni Dci non cft capax.Huc addit modum regenc-
rationis:S/>ir/>*.r vti vult (pirat,& vecem eiusaudts, fed

ENARRATIO *53»

primum fcntitur, quando fpirat, tametfi nemo no-
uit vndc veniat,aut quo vadat : ita fpiritualis hxc rC-
gcnccatio , fit occulto quodam modo virtute Spin-
tus fandi, qux cum facta eft , fentitur pcr noui ho-
minisnouosmotus. .

Verum vt harc intclligamus, obferuandafunt or- ^nftra-^
gana & inftrumenta huius fpiritualis natiuitatis : 1. genera-
Semen huius natiuitatis eft verbum Euangelij,quod tioni».
annunciaturvoce miniftrorum. 2. Spiritus fan&us,
qtii in prajdicatione Euangclijeft cfficax, opcratur
(tdem , qua & aiTentimur verbo Dei , & ftatuimus,
nobis Deum elTe propitium propter Filium , & »-
mul innouat naturam ad nouam obedientiam. 3-'
Cum hxc beneficia accipiunturfide, tanquam in a-

Occafio.

x^uo q^d.»^. vnde veniat,aut ejuovadat 'ftcefi omnis qui natus
iuodo tx.efie\ • fciritu* Hoc cft, qucmadmodum ycntus tum

grum cordis , homo regcnitus mox fcntit in fc mo-
tus Spiritusfanfti:aquaforis adhibctur, tanquam fi-
gillum internse reecnerationis, & teftimonium col-
latse gratix Chrifti. Huius rcgencrationis erTcfttis
confpiciuntur in mcnte, in affe&ibus, in voluntate,
in externis operibus. Nam mcns luce Dei illuftra-
tur,affcftus purgantur,voluntas fit prompta , & o-
bcdicntianoua omniumvirium inchoatur-brcuitcr,
qui credit regcnitus cft.

DE TERTIO.

Sicutrfiofes exahauitferpentem in deferto, ita opor- ExpK<*;
tet exalrart fijtum Det , vt omnis cjui credit in eum , non praCj_
pereat.fcd habeat vtram <ttcrnatn.Hift.oYiA exaltati fer- rat huiu«
pentisin deferto cftin quarto libro Mofis , cap.u.fcBten
quam figuram hic Chriftus ad fuam perfonam ap-
plicat , dicens : Sicut Mofes exaltauit ferpcntc. Hoc
Chriftidictum multa condnct. I. Aperte teftatur,
quod lex nontollatpeccatum. Nam ft lcx tollerct
pcccatum , pon opus eiTet cxpiatione per vidimam
Chrifti. 1 1. Cur fit datus Mefsias , & cur filius Dei
aflumpfcrit naturam humanam indicat : datus cfte-
nimvt cxaltaretur incrucc,& itapcr cumfalus mun
do contingeret. III. Oftendithocdi&um,Chrifti
regnam fpiritualc eife & setcrnum. I III. Docet
qualis fit iuftitia , qua confiftimus coram Dco , feif
quomodo participes rcddamur beneficiorum Chri-
fti.videlicctcumcredimusin Chriftum exaltatum»
id cft,mortuum in ara crucis. V. Dulcifsima eftcon-
folatio hic propolita , quod gratiaha:c, quae eft in
, ccelum aditus , ofTcratur omnibus. Id q lod indicat
| vniucrfalis parricula Omnis qui credit.Nos igitur bo
nam fpem concipiamus de falute , quae omnibus of-
fertur per Iefum Chriftum,cui cum Patrc & Spiritu
fan<5to lithonor in fccula fcculorum,Amcn.

DOMINICA PRIMA POST
Trinitatis, Euangelium Luca. 16.

HOmo quidam eratdtues , induebatur^ purpufa)
& yyff°t& cpulabatnr yuotidtc jpUndtde.Eratat*
tem <juidam mendtcHSynomtne Laz.arus , tjui iacebat ad
ianuam etus llccrofus, cuptens faturart de mictr, qua ca-
debam de menfa dtmtts.Sed & canes ventebant.ac Iwge-
bant vlcera etus. Accidtt autem vt morerc'ttr mendicus,
60 & deporraretnr ab Angelts in ftnum Abraha.MortuuS
eft autem & diues,«c fepultus efl,at?ue in tartaro fublatU
ocultsfutsycum effetin tormentis,vidtt Abraham eminus,
& Lazarumin finu etus. Etipfe clamans, dixtt l Patef
Abraham , miferere meit mitte Laz.arum , vtintingat
axtremurn dtgitt fui in ajuam,ac refngeretttngua meam,
cjuta cructor tn flarnma hac.Dixit autem Abraham: Fil't
recordarerfuod receperis bona tuain vita tua, & Lazjt-
rus fimi/itermala.N unc autem hi'folatiofruitur, tuvero
cructms. Bt fuper hac omniarintcr nos & vos hiatus in~

gei.s

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1J33 E V A N G E L I O R V M.

,ens Hrmatm eft, Vt i„ r-' vlU"" *** """f"e "d v"' "°"
polfint, ne9uctiltnchuctranfiendere. Au aueem: Rogo
eroo tc Pater, vt mtttat ctim in domum patru mct, habeo
,ntm qu,niHcfratre„vt testtficetttr ,Uu,ne & tpfivemant
in hunc Uumcructatus.Ainlli Abraham.Habtnt Mo-
ftn ac Tiophetas, audiantillos. At tlle dtxtt, N ompater
Abraham, fed fi 1"is ex mortuu lerit ad eos , refipifcem.
Ait antcm i!lk Si Mofcn & Trophctat non audiunt, ne -
gue fi -jutsex mortuu refurrexent.credcnt.

ENARRATIO TEXTVS.
A Dominica Aduentus huc vfque, propof.ta eft
do:trina de fing dis articuhs hde. noilne : nunc in
2."* fcqnemib us do.nin.cs , vfque ^Dom.mcarr , Ad-
uentrs)Prcp .nitur dc m.racuhs Chnft,)& fidc. na-
turaverUuefruct.busudqueideo,vtm.raculorum
«foOrinae ..nfirmetur Euangeh, ver.tas, & doctrma
de fide , & frucUbus eius nos ad bona opera exc.te-
0, k0„„ mur.Docet autem Chriftus de
Kfc quemoi.s: i. Inte.dumen.m l.mphc. dodnna eft
& contentus, vt cum d.c.t : Eftote nufencordes , ague
2£* pcenitcntum , fac.te fructus pan.tent.a d.gnos

Interdum fuum exemplum propomt.quodfuos vult
imitari,vt cum d.c.t:D.fc.te i mc, qu.a m.t.s fum &
hum.hsco.de. }. Intcrdump ropon.t Parabolas> vt
de bono vilhco , de v.rg.n.bus decem, de fem.ne :m
terram iaclo.quales multx funt pafs.m u> tuangel -
cishiftorijs. 4- Interdum min.svt.tut vtcum d •
ctt:Nifi abimdaueritiuftitiavcftra .plufquam Scn-
barum & Pharifeorum , non intnbitis. m regnum
ccel )rum.ltem,V^vobis Scr.b*)Phar.fe.,hyPocr,-
«.&c 5- Interdum Proponit pnrm.a & panas .n
Shrfbibul cxemplis,quemadmodumhoc Euange-
Z fact Bremter, nihft non ag.t Dom.nus, vt fuos
honeftaivitiftudiofosfaciat.
S»ffimi IamaccedamusadhodiernumEUangd.m.C,.-

* d,u.tis EpulonU exemplo docet ,
neathnp.os".itaPaupetis La*ari exemplo ^ortatu
ad pietatem & honeftam v.tam .n t.more De,. Viu
ergo erit ,vt diu.tes & crudeles erga fuos prox mos
v.aeanr,tanquam in tabula, quas pumas ohm luent,
fi „on refipuW mature. Deinde vt pauperespy &
afflifii i„ hac v.ta, huius paupcns Lazari cxemplc le
eiieant,& Patienter cxpectent hbeiationem & bea-
3equ.em, fi in fide ad mottem perfeucrauennt.

L°" ^Defcriptiohuim Epuhnis,cumfiisdo£lri^s.
i. -DerJiftio Laz.ar, , cumfiis confolattontbus
y miumDemm. ■ HabentMofen & Prophe-
tas,

D £ P R I M O,

hf. ln hoc pnmojoa , , « ^

quxfunt, 1. Sc»crf, ^ufadaranationishuiusdi-
crudeles.npaupctcs. - c fa^ittnrvm
uitis. 5- vcrus vfus diuniarum
hnpiorum oaranatur,in gene

:Gtneta. Prnnum JWgg^^ ftnt duri in paupe-

res : & qu,, cum funJt in raundo. fcrc

fraS2KES2 S^rtincquinequeconfi-
rcprchcnlioctum au r raent aEcc cfic

c icpr

^,reprehcnl,oet,nnau= ^,-^ iaEcc)efie
licnequc rcmmift f ^^jfc cogltet,

fcat.

^34

Caufae damnationis huius Epulonis tibti funt di- *.C*ifil
uitiac & fplendor vefhum & dclitiar in cibis , modo JHJ?*^
tcmpcratx fuiffentiquod cx ipfo Euangclio patct.Si ius epaW
cnim diuitise fuifTent efficaccs canfje damnationis, ms'
damnatus fuilTct & Abraham : damnatusfniirct Da-
nid,& multi rcges,& alij qui diuites fuerant.Vcrum
diuitire , fplcndor & huiufmodt alia, occafio poffunt
eflc damnationis, quando vidclicct homincs iftis a-
butuntur in contumcliam Dci & contcmptum pro-
ximi,in fupcrbiam & luxum.Sed cjua? fuerunt cauf*
damnati huius Epulonis? tria horrcnda mala,quje in securi«s
textu difcrte notantur: quorum primum fuit fecuri- «»,ah£-
tas carnalis , quac habuit fccum hscc mala , ouod non
e^crit pcenitcntiam,quod nullum fcnfum iudicij 8c
irx Dci habucrit,quod nulla ciira ofticij tangerctur,
nam hsec perpctuo fecum habct carnalis fecjritas.
Alterummalum,propter quod damnarus fuit hic^S^
Epulo,crat luxus & crapula, quibuscV corporacV a-
nima; grauantur , nc qaid poisint homines dc rcbuJ
fux filutis cogitare.Tcrtium malum,quod caufafuit Nt.g|e.
damnatiEpulonis,cratnegledus Laz.iri,qux rcs fa-Aiwf»*
tis indicat, quod nullam ridem habuerit : vbi enimpcus'
fidcsvcra eft, non potcft in miferos & egenos dlc
crudclitas. Proptcr has trcs cauf.is damnatus eftE-
pulo, cuius cxemplo multi quotidie ad damnatio-
ncm certam properant,qui fuis diuitijs fecuritatem,
crapulam,&: negfe&um mcmbrorum Chrifti fo-
uent. Quarc fi nobis falus ccrdi eft , maturc rcfipi-
fcamiis,caueamufque nedonis Dei in noftram pcr-
nicicm abutamur.

Tcrtio loco ex hoc excmplo colligcndum eft per dcvcro'
contrarium,qnis fit verus vfus diuitiarum, qui vcrus vfu diui-
vfus in his quatuor clt poiitus. confer-

Primus cft , vt conferamus partcm noftrarum fa- U3tio
cultatum ad conferuatiohcm miniftenj, qucm vfum niftcri;.
confirmat 1. finis hominisreft enim homo conditus,
vt Deum agnofcat & cclcbret. Quare & bona aua?
habct,ad iuftum fincm refcrcnda uint. 2. hunc vfum
confirmant farpius repetita' mandata Dci.Deus enim
mandat , vt Ecclefiam noftris facultatibus iuucmus.
3. hunc vfum ftabiliunt piorum regum & fanctorum
cxempla, qui nihil in votis magis. habuerunt , quam
fuis diuitijs miniftcrium verbi ornirc & conferuare. % .

Contra hunc primum&pium diuitlarum vfum 2fio|^
pcccant multi : inter quos funt 1. qui fuas diuitias mumy-
conuertunt ad ruinam minifterij , qucmadmodum c"£pec"
multi tyranni olim & hodic faciunt. 2. qui aufe-
rumt bona Ecclefiaftica & fibi occupant. 5. qui cx
fuis facultatibus nihil eonferunt ad conferuandum
miniftcrium vcrbi. 4. qui vel precibus.vel artibus
alijs bona Ecdefiaftka ad fe honefto titulo transfc-
runt, quafi effent Ecclcfice miniftrii cum fint pror-
fus canes muti, quinec vnquamfcruicruntEcclefise,
aut Rcipublicaemec pcflunt vnquam feruire,ventrcs
pigri,& beftix incrtes,qui tamen Praelati, Cancnici
& Vicarij & Abbatcs falutari volunt.

Secundm vcrus & lcgitimus diuitiarum vfus cfl, chu^'{.
vt earum partem conuertamus ad conferuandam & pubJcJ."
ornandam Rempublicam,in qua viuimus. Sfit enim
Rcfpublica? Ecclcfia: hofpitia j quibus ctiam giati-
tudinem dcbemus, etiamfi alia commoda ad nos
:ion perucnirent. Contra hunc vfum multi pcccant,
vt funt: qui iufta tributa non foluunt : qui iniufta
xigunt:qui tributa non conucrtunt ad rcrumpu-
blicarum confcruationcm , fed ad luxum & crapu-
lam.

Tertiw vfus rectus & lcgitimus diuitiarum eft, vt cyecono-
vnufquifquc fuunV ftatum honefte tucatur fine f r- micl fta>
dibus. Contra qucm pcccant primiim , qui potatio-llcrs,
nibusjcomcflationibusjvcftibus fuo ftatui non con-

con-
:u4ti«^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

4. Oc fta-
tu anima-
xum poft
hanc vi-
tara-

,535 EMARR

ueniennbus fuas res abligiuiunt > quemadmodum
multifaeiunt. Deindc ctiamauari, quifordibus fuis
oblcctantur , & fuum ftatum honeftc, vt dccet, non
tuentur, qui & male vcftiuntur , & male edunt* currj
interim eorum pecuniaa?rugine corrupatur in arca.

Quartu* diuitiarum verusvfus & lcgitimus cft, vt
Partemaliquam inpaupercs erogemus * & maxime
in eos, qui cum paupertatcpietatem coniunxerunt.
£ft enim hsecpotifsima caufa,cur Dcus finit effe pau
percs inter nos,vt faciat pcriculum,an ipfius miferi-
cordiam imitari vclimus* iuxta mandatum Chrifti;
Eftote mifericordcs , ficut Pater vcftcr cccleftis mi-
(cricors eft.Contra hunc vfum etiam multi pcccant,
cum hoc diuite Epulone, cuius olim in fupplicijs e-
runtfocij,qui ipfum magiftrum crudelitatis crgae-
genos in hoc mundo fint fecuti.

Qy a r t v m fequitur,quodinEpulonisexem
plo conllderandum dixi,vidclicet, qualiTnam fit fta-
tus animarum eorum.qui ex hac vita fine fide ifcc-
dunt. Nam cum Chriftus dicit , diuitem Epuloncm
apudinferos fublatis oculis vidiffe Abrahamum e-
minus , & pctiuiffe intingi extrcmum digiti Lazari
inaquam,adrefrigerandam linguamfuam,depingit
tabulam , qua? ftatum. animarum impiorum poft
mortem rcprjefcntat, in qua harcnotantur: t. fum-
mus cruciatus & confcientise perpctuus vermis. i,
memoria crudelitatis , quam excrcuerant in mife-
ros. ^.votum recrcationis pcr eorum officia,in quos
in hac vita crudcles erant. 4. quodnon fit futurus
finistormentorum,& quod fruftra expetaturvllain
tormentis refeclio. Quod enim hic Dominus per
colloquium Epulonis & Lazari depingit propter
noftrum captum, id ipfcEpulo in fua confcicntia
fenfit , quam Dominus, qui omnia nouit , ignorare
non potuit.H^ c igitur impietatis pcena ad feria pce-
nitetiam inuitet, ne inuiti ad pcenam pcrtrahamur,

DE SECVNDO.

St eratcjuidammendiau nomine Lazarns, aui iace-
ptio^Laza &at *A ianuam cinf> vlceribus plcntu, cupiens jaturari de
xi cum micUtfu& cadebant dc menja diuitit, f$) nemo dabat. ln
fokUoni-noc Lazari cxeplo multafunt obreruanda, vnde nos
bus- & dc&rinam & confolationcm capere poterimus.

Trimum hicconfirmatur concio Petri , qui dicit
hoc'nuin- iudicium a domo Dei incipcrc : punit enim fuos in
doaffli- nac vita Dcus , vt tanquam frqno quodam rctincan-
t«ur in officio.Si enim omnia fucccierent illis ex vo-
caufis. to,ebrij facti foelici rerum fucceiTu, a pietate deflc-
<5lerentad impictatem. Vnde Mjfes depopulo Iu-
daico dixit, Exod.3 2-6. Sedit populus manducare &
bibere,& furrexit ad ludendu,hoc eft,in idololatria,
& alia fcelera lapfus eft. Qtiare memores fimus dicti
Pauli.i-Cor.n.ji. Cum iudicamur,id eft, affligimur,
a Domino corripimur, ne cum hoc mundodamne-
mur. Ad paternum igitur Dei animum refpiciamus,
quoties duris afficimur in hac vita,& crucc admoni -
titimcamus Dcum pie & innoccnter viuendo.
1 Feiici- Dcinde hoc excmplo Lazari docemur, non om-
«*» jo«? nes coram Dco miferos efle, qui in hac vita fint ca-
Srebui lamitofi : nec contra omnes placereDeo, qui in hac
cKtctnis. vitavidentur fcelices & bcati. Lazarus in hac vita
mifer fuit,fcd Dco crat charus.Epulo in hoc mundo
fcclix, fed Deo difplicebat. Quie caufa ? Lazarus ti-
muit Deum cx viua fide , Epulo autcm Deum non
timuitjfide enim vacuus erat.
j.EKem- T *rr<0,in Lazaro videmusexemplum prouidentia:
piurapro-DeijacCtcontemptus& fprctus, verum cum nunc
ic^ntl* abfque omni confolatione laccret , venerunt canes,
& linxcrunt vlcera eiustquo fignificatur,quod Deus
non finat pios iu calamitatibus obrui , quin confo-

A T I O 15$

lationcs aerumnis admifccat. Ncque enim dubium
eft , quin prouidentia Dci fa<5him iit , vt canes veiii-
rent & lingerent vlcerofum,in maiorcm damnatio-
ncm diuitis Epulonis & familia? eius. Nam familia
domini fui impietatem eft imitata , textus enim di-
cit,& nemo dabat ei.

Quario obferuemus hic communem fortem pio- 4 Coffl'
rum & impiorum.MoriturEpulc: moritur & Laza- J?""^.
rus. Mors quidem vtriquc elt communis , fed nonIUI115i
mortis eucntus. Epulo enim per mortemad mi- JJJJJJ19*
feriam tranfijt , Lazarus vero ad foclicitate peruenit.

Qutnto hic obfcruetuiyn Lazaro Angclorum mi J-^JJJ6'
niftcrium. Epulo viuum Lazarum contempfit» minirtc-
mortui animam Angeli deportant , qui in vitacon-hum.
temptus erat,in morte curatur & honoratur ab An-
gelis Dci. Nequchoc in folo Lazaro accidit, fed
quod de illo Icgimus, commune eft omnibus. Nam
vtpiorum animajDco cura?funt,itaafandis Ange-
lis in portum falutis & foelicitatis doportantur. ^

Sexro,in Lazari cxemplo videmus,qualisftatus f11^""^
animarum piorum polt hanc vitam. Deportatur poi\ han«
Lazarus in finum Abraha;. Quid cft finus Abraha?? vlUIW*
Sicuti Abraham ideopater fidelium diduseft, quia
pcnes ipfum depofitum fuit sterne vitae fcedus,quod
rideli cuftodia feruatum filijs fuis primum, deindc
cundis gentibus,quafi per manus tradidit :Filij eius
vocantUr,quicunquceiufdem promifsionis funt hf- ^
redcsata pt ft mortcm dicuntur in eius finum colli- £inu»
gi,qui eiafdem cum co fidei fruclum percipiunt.^id.
Nam quemadmodum filij,dum vcfperc ab operibus
diurnis domi congregantur,& veluti in finu paterno
fouentur , ita pij pok labores exhauftos in hac vita,
poft mortem collicuntur in beata rcquie , vbi bcne
&bearehabent vfque ad rcfurreclionem mortuo- paradi-
rum. Hic^brahxfinus vocaturctiam Paradifus, vtfui.
in illo Chrifti di&oad latroncm,Hodie eris mecum
in Paradifo:vbi eft,iuxta Pfalmum,abundantia lxti-
tiarum cx vultu Dei,& perpetuar iucuditatcs in dex-
tera eius.Breuiter,Bcati qui in Domino moriuntur,
quia pcrpetuo cum Domino eriint,& perpetuogau
diofruentur.

Porro quantum ad colloquium Abraha? & Epu~C°uJ»V
lonis attinet,fcicndum eft, quod iftaacciderunt fpi- brab«*^
ritualiter. Ita enim apud fc cogitauit Epulo in tor-£pul-li^
mentis,& tale refponfum accepit ifte in propria con
fcientia.

Septimo, obferuain Lazaro imaginem Ecclefiar inJ^JJf-
hac vita.Eft enim afflicta, & contcmnitur apotenti-miii»8'
bus&diuitibushuiusmundi. tis*

DE TERTIO.

fcntenti»

Habent Mofcn & Propheta*>audiant illos. Haec gra-
uifsima eft admonitio itnprimis vtiiis.Hoc enim di-
6to multi damnantur. AJucr^*

Primttm, damnatur omnis, qmMofen & Prophc- Athc0$.
tasnonrecipit. Nam hi dati funt diuinitus,vt ad
Deumnos ducant, & falutis viam monftrent. Qui
ergo hosnonrccipit,manctinfuadamnatione. Adui^'

Secundoy damnantur recipientes, fcd tamen pluris i0iatn*-
facientes humanas traditiones,& potius vitam infti-
tuunt iuxta pra»cepta hominum, quam iuxta pra-cc-
pta Dei, contra apertum Dei interdictum. Ita enim
ait apud Ezech.cap.20.18.In prseccptis meis ambula-
tc,& non in prseccptis patrum vcftrorum. 6fl

T *m'o,damnatur hic Gregorius Papa, Anabapti- ^jjj^»
ftx,& alij Enthufiaftse,qui nouas dc ccelo rcuelatio- 1
nes quaerunt, ac magis fumis vitiofi & melancholici
cerebri,quam voci ccelefti credunt : imo relinquunt
verbum,& prorfus abijciunt.

QuartQs difcamus hinc magnifacerc doctrinam imein**
5 Mofi,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

EVANGELIORVM.

Mofi.Prophetarum & Apoftoloriim,quc-Iucerna no
bis erat adancrnam faJutem , modo eius ductum ie-
quamur.-nullum enim habct mundus prajftantius cl:
nodium.quamveibum Dei. Hoc Dauid pluris iccit
quam aurum prarftantiMmurathcc Lazarusin mun-
do pai per,dnics erat coram Deo ? hoc lob m racdns
Jerumnisfc erexit.Quarc & nosXhanilimi, amcmus
vcrbum Dci,fciamus ciTe inftrumcntum, quo nobis
offertur thcfaurus omniura precioiiftimus Chnitus
Iefus,& per illum vita ?tcrna,quam donet nobis Pa
tcr ccclcftis per eundcm lefun> Chriftum, cui honor
& gloria infecula feculorum,A(qwm.

., . • m; aoxlouibii» •> .<

D O M 1 N I C A SiCVNDA

p9fttrinit»tis.l>f<*-*4' i

HOmc qmdam af parauerat cccnara magnam ,&v.-
caut multei,muuaue JifHxm fbum hora ceena , vt
d,cera Hmitatu . Vcmtcamaiamparamjam omn.a.

em,& neccfe m,h, ejl cx.re & vUere.llam, rogo te habc
Z eZ^arn.St alter d,x„,,«ga boum em, VUn<,HC,&
TaZobandam ,lla,rogo teMbe m eX0.fatm.et aUM
^VxoremdHxn&.deononpo^mv^rc.Acreuer-
(mliru^rcnmcamth.c Domwfuo. Tunc ,ratu>pa-

J r Ti, Aixtt lirm Cho Exi cto ,n plateas & v:cos c,-
terfztn»aai,aix'cj""'r f ,,,;„,,.

u,tatU , ac paupem ac dchla claudofjue & cacumtro-

adhucloc* efi. &*&(&*&*> **£™*t,
pc&compelleintrarcvfmpleaturdornmmca. T>,.oc-

ilmvobi^uodnemo vtrornm .lUrum.fu, vocat.fr^,

guilaiit ccenam mcam*

ENARRATIO TEXTVS.

occupari.quo minusvcnumusad ccenam, ad quam
DcrEuan<iliip*baicationcmVotamur. .»v

««. P Porro Scc iWhums parabok xuat vox cu.umarn
Pharifei in conuiuio, ad quod Chnllus crat .nutta-
tus N mcum Ch. iftus pronunc.affct, rctnbutum
rT nrcfurrcaioncuftorum us, qu.nn.t l.bcraks
cr"a paupcrcs: Phanfeus Chnft.fcrmoocm appro-
bimrus ait.Beatus qui comed.t panem ,n rcgnooel.
Veru,r Q«i» Chriftushu.tfs Phar.&., & ma*.mS
paXcnt s ludaics morcs pcrucrfos & prspoAcrfi
- ftud um " d.t . proponit hanc parabolam , m qua&
?udZu^uftan.reicaio„cm, fc g-jg
* . -%nn\t ruiusparapolxicopus&nnis

Wis&«ccpt.onem p.„? ^u.u«p P

Commtnatto pcena eorum , y« £

"p"""- de primo.

r -r :^rdia Deienza c«n«« huma-
Quantaf.t "]'f«'C3ait".NaS, nonfolum «.<
hu num.multisindicusoltci. b eficia eroatotum

mundmn,Cx pro.cip.ac nD

labilem mifcricordiam Dci teftariturr Mifciicordia
( inquit Dauid ) Domini plcna cft tcrra. Arguraen-
tum maximum huius mifericordiaE cft datus rilius,vc
mundum in cxtremam mtfcriam demeifum rcdime
rctjidquepcrfuam mortem & pafiioncm,quo homi
nes ab hac miferia Jiberati , donaicntur artcrna vita*
qua: hic ccena magna dicitur , & in Martharo nuptiac
regis : ad quam camam magnam homincs vocantur
cx mcra Dei miferkordia,qub in pa faturcntur deli-

ciis fpiritualibus in pmni aetcrnitate. circu».

Veium vt nobis magis duia fcanr lautitia? huius. ftanti*
ccenaf,circumftantias quaein textu no^antur propo- Jy}^* ™*
namfcorfum, & quiddocirina:& admonitioniscK^0 "
fmgulis petendum fit dicam. • m ■ < \ W

fnma itaque circumftantia ift «fT* a ipcdan-,1 -. D«u» in
da , cft de co,qui ad hanc ccenam mmtat U nam indo
eius aeftimatio dcpendet.Quiscr^oinftruitjianc cce
nam? Nura Rexaliquis mundanus? Non4mo ma-
"nifacienda eiTet eius rcgis libcralifcas^^ iaudc, cx^ol •
Tcnda raifcricordia,qui mifcr|s ^.-pawpcr^u^ rcgal<?
conuiuium& magni^ce inftyqc^um.na?arct.. icd
quis eii ?Dcu$ patcr calcftisjDoininiw-^JPiP^""»
& Rcx rcgum,folus diucs & lauticiis al?uodans.H|C
circumftantiabonitatis & milet m^Wi^ iteSP"
mum tcftimomum cft. v /;

SccnHda circumilantia cft^uofdhw Paterfinnilias i.Adfaiti
Deus ad ccenam inuitct. Sed qu^ico^n^ nominc fr-fj^
gnificatur?lpfum*Euarigelium,caquc omniajqux cunam.
huangelio conitipcta/unt^vt cft falus & vita setcr-
na.Vnie quanta miicricordia hkrclucct.Scd qua: raT
tio cft appelladonis ? Cur hasc tanta boria ccena di-
cuntur ? id fit fanc non iinc magnis caufts,quarum
de numcro funt.tres praecipuas. i. quia Euangclium
jeteraum gaudium,& nunquam finienda bona,pro-
mittit.Vt cnim coena in extrcma dici partc apponi-
tunlta bona,qu^ Euangclium on^crt,poft multos cx-
hauftos in airrumnis huius vka; labores, credcntibus
exmeraDci mjfcricordia donabuntur. 2. quiaiicut
vcfpera,qua,ndo.ccena,iniJruifolct, eftfinisdki : ita
a?tas> in quapcr miniftcrium prsdicationis pmnes
ad cpulas diuinae cccnar, ini:itautur,cxtrcma oft. •
quia Euangeliurn cxtrema vox D.ci /eftiin mundoij
poftquamnullaaliacft exp^ctanda: ficutccenavltW
mum in die cibum proponit. Nunquam enimalia
de ccelo fonabit vox Dei : fed ha»c ea/iem Euangcli j
vox fonabit vfque ad iudicij cxtremi diem.

Tertta circumftarrtia cft in hac vocc Magnd, quaj. Behi-
commcndantur nobis diuitlt nufericord W.D.ci : no gjg^,
cnim Deus vnum^ altcrum rcgcm &: fapie temin-
uitatadfua ccenam,fcdtotum mundum.Non pre^err
mittit paupercs , non diuites negligit, non nobil^s
cxdudit,npn rufticos aut ciues a fuo cotfaiuio arcet»
non paruos contcmnit,non magnosjfaftiditn^cd om-
ncs promiicue per orbem fparfos homin^ inuitat aa
ma^nam illam ccenam : nam tcxtus^magnamcjafr,
namcffe,& multosinuitatos teftatur- •.; ryxiziit.pi

Quurta circumftantia cft dc modo inuitationis.4.Permji
Modus cxprimitur hifcc verbis; Bt mifitjcrttum y*tfi»niftcr.u«
hora £cendtvt diceret tnmtatisHit ferui nomine. intcl- JJ*'e ^
liguntur Prophctae , Apoftoli &::omn.cs pij Dodo- niftioiu.
res,quos mdc.ab initio mundi mifrt Deusinuitatmn
ad hanc ccenam. Ad hanc ccenam ipfe Dcus Patriar-
charaNohe inuitauit.Hicinuit.atusreliquum mun-
dum vicc Dei vocauit. Dcinde cum ob fudm in-r
gratitudijiem/nundus diluuio pcriiflct , inuitatur
voce Dei Abraham ad hanc coenam^ Prxtcrca C4»m
niundi malicia creuiiTct fuper terram , vnum popn^
lum peculiaremelcgit Deus , in quo fiepe cxcitauit.
Prophcras, vt ad hanc cocnam inuifarcnt : idque
continuaujt paterfamihas , 4onec •Pfoprium.fi-

Tt. j.

* m

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

l539 ENAR

Hummifit, Domihum noftrum Icfum Chriftum, |
cjucm inuitati fufpcndcrunt in cruccm. Qui cxcita- J
tus amortuis,milit Apoftolos in vniucrfum mundu
vt ad hanc lautifsima ccena omncs gcntcs inuitarent.
Qutnta circumftantia eft dc hora ccenae.Quamam
5. omni- cft ifta hora?Tempus gratix & tcmpus gloric\Tem-
rU5Je.ll pus sratiar eft quo annuciatur hominibus libcralitas
poribus. & miiericordia patnstamihas , quod m trcs partes
diftribuitur.In promiflione,cxhibitione,cV:tcpus fc-
cutu cxhibiticmc.Promifsionis tepus fuit indcab A-
dam vfque ad Chriftum natum fere 4000. annoru.
Deindc exhibitionis tcmpus erat, dum Chriftus ipfe
in carnehic in terris verfatus eft,pra:dicauit, obtulit
fcipfumprecium rcdemtionis pro inuitatisad hanc
cccnam. Tempus fecutum exhibitioncm cft indc a
mifsione Apoftolorumin mundum vniuerfum vf-
que ad diem iudicij,in cjuo tcmpore& nosfumus,&
inuitamur ad hanc ccenam voce miniftrorum verbi.
Tempus glorif eft *tcrnitas,quando in ccelcOi glo-
riaaccubabimusnon folumcum Abraham & Uaac:
fed cum Deo Patre,Deo filio,Deo Spiritufancl:o,&
fruemur «emo gaudio & leritia in Chrifto Iefu Do
mino noftro.
Sexta circumftantia cft inuitandi forma. Venite
fitl aT*" ( inquit ) cjuiaparatafum ommaMoc eft,vt in Bapti-
Atin* de foe & Chrifti muitatione videmus : Agite pceniten-
tuJ«lio. tiam» & credite Euangclio : appropinquat cnim re-
gnum ccelorum.Haec inuitatiorequiritpcenitentia,
hoceft ,priorisvitse mutationcm, vt difcedamusa
malo,& faciamusbonum, & requirit fidem,id cft,vt
credamus hanc ccenam nobis apponi , non noftrum
ob mcritum,fed ex mera mifericordia propter Filiu,
qui nobis a Deo datus eft fapientia,iufticia, fan&ifi-
catio,rcdemtio.His enim donis & veluti veftibus fi-
lij Dei in ccenam arternar vitae intrabimus. Nam fa
pientia fua Chriftus mentcs noftras rcformat : iufti-
cia fua nos ornat, cum in eum credimus : fancrifica-
tione fua nos purificat,ac tandem rccipit in fuum cce
naculum,vbi erit perpctua rcdemtio,gloria & felici
tas.Atque haclenus de primo loco,in quo commen
datur nobis mifericordia Dei , qiue eft a progenie in
progenicm fupcromnestimentcs eum,vtvirgo ma-
ter Domini canit.

DE SECVNDO.

Sedomnes caeperuntvno animo fe cxcufirc.KccxxCaru
J.' ""J1" cnim venirc ad cccnam hanc cceleftem.Quemadmo
tiVudine dum enim fus pluris facit cccnum,in quo fc comma
Dcigr»- cl1lat,quamaurumatitprcciofasgcmmas:ita homi-
«ufTntis. nes fordibus fuis inuoluti fugiunt fplcndorem tanta?

ccenje.Qua in rc tria dcplorandafunt mala: Mifcria
Hominfi generis humani, maxima ingratitudo, & corruptum
mifcria, jttdicium.Mifcria cft,quod pcccatis & maledi&ionc
opprcffi homincs, non folum non elu&ari de fuis
malisconantur, vcrumetiam ipfis fordibus delecta-
turtantum abe'ft,vt remedium qua?rant. Atquc hoc
eft,quod Chriftus dicifrNemo venit ad mc,nifi quc
ingratiro patcr traxerit. Ingratitudo eft, quod hominesinui-
tati ad gratuitam ccenam,id cft,gratuitam liberatio-
ncm a peccato, ab ira Dci , a malcdi&ionc lcgis, ab
infcrno,a Diabolo,ad remifiioncm pcccatorum , ad
fauorcm Dei , ad iufticiam,ad ccelum,ad Deum , vt
curaillo beati viuant in omni xt-crnitate , reoifant
tamen vcnire.Qtiishancingratitudinem fatis deplo
rare potcft.Conceptum iudicium cft,quod homincs
pluris faciant finita bona,quam artcrna:pauca,quam
Cctraptfimulra: caduca, cjuam firma: terrena,quam ccelcftia:
,udieioaconfcruantia hanc vitam ad modicum tcmpus,quam
confcruamiaanimam& corpusin «tcrna vita.Stul-

R A T I O if4°

tufne iudicatur,qui prarfert lutum auro? Sanc ftul-
tifiimus,vt qui nihil rectc iudicarc poffit.multo ftul-
tior cft ,imo in inrinitum ftultifiimus , qui prxfcrt
mortem vit£,pcccatum iufticia*,infcrnum ccclo,Dia
bohtm Deo.Breuitcr , infinita mala infinitis bonis,
Hoc noftrum corruptiflimum iudiciu agnofcamus.
& pctamusnoftras mcntcsnoualucc rcrormari , vt vcfo&
rccte intclligamus,quae vcra bona funt: ordinatc ap-
pctamus,quar rectc iudicamus, & vfque ad fincm pcr
feuercmus in quaprcndis iis,qihT ordinatc appctimus

Poftquam autem hxc in gCncre dicta funt, dc mi- ^
fcria gencris humani,dc ingratitudincfumma & cor gratoruin
ruptiilimo iudicio hominumtcxtum vidcamus,quia
varios modos excufationis continct. Primum dicit: h, mina
£t omnes coeptrunt vna jententia recufire.Hoc eft,maxi- gCn<w«
ma pars mundi ingrata contemfit gratuito oblatum
bcncficium.Primus ergo dixit.-^r«w emhneceffe ha-
beo exire & vtdcre eum,rogo tcjiabc mc excuptturn. Hic f ?orefl.
defcribitur primum gcnus hominum cxcufantium tcs bw»
fe,quo fub genere omnes contincntur , qui potentia
fua frcti rccufant vcniread hanc prxclaram cccnam.
Ncquc tamen potcntia eft cfficax caufa huius cxcu-
fationis:fcdoccafiotantum m iis,qui fuam potentia
a Dco cfTc non agnofcunt, quifua potentianitutur,
hoc cft,baculo aiudinis.Nam cum peccatum, mors,
infcrnus,Diabolusinuadit, hominum potcntianon
valct:hic cnim fola potcntia valet,ncmpe Euangeliu
Chrifti, quodPaulusdcfinitelTe potcntiam Dci ad
falutem omni credcnti. Quod autem ha?c potcntia,
& agrorum porTcffio non fit efficax cauffa recufatx
huius opipara? ccena?,oftendunt excmpla.potens fuit
Dauid,&habuitagrosplurimos, potens fuit & Ne-
ro,& habuit agros. Quorum ille inuitatus ad nuptias
vcnit,hicrccufauit. QuarePQuia illc vfus cftpotcn-
tia in gloriam Dei:hic eadcm cft abufus infui intc-
ritum.Nam ca deceptus rccufauit vcnire ad hanc cce
nam. Hic crgo monemur rc&e vti agris noftris, ne
fi nt nobisimpedimento, quo minusad hanc ccelc-
ftem ccenam veniamus,exempla omitto.

Altera vero dixit : Iuga boum emi $uin<?uc ,&profi- Dil)ircS
cifcor ad probandum ca:rogo tc,babe mc cxcufitum. Hic huiu*
dcfcribitur altcrum genus hominum cxcufantium c"1"
fe,quo minusad ccenam venire pofsint: fub hocge-
ncre contincntur diuitcs huius mundi. Quid?an di-
uitia? funt caulTa? efficaccs huius rccufationis ? Nc-
quaquam. Fuit Abraham diues,fuit & Epulo diucs,
dc quo nuper audiuimus , fed Abraham non impe-
ditus eft fuis diuitiis. Nam pluris fccit hanc cccnam,
quam tcrrenas diuitias.Cotra, Epulo cbrius fuit fuis
diuitiis,atque ideo vcnirc recufauit.Sunt enim diui-
tia?,quando a malis poflidcntur, vcluti cfca, qua illc-
6ti capiuntur & necantur. Ideo Chriftus dicit cas fpi
nas eflc,& difficilc pronunciat diuitcm pofle intrare
in rcgnum ccelor um.Plato Philofophus rcc"tc dixit,
diuttias cacm ejfe fineprudentia,& acutum ccrnererfua'
do /ejuunrur prudemiam. Ita & nos pofTumus dicerc,
diuitias fpinas erTc fine pictatc , & rofas quando pie-
tatcinfcquuntur. Nampij diuitcs fuis diuitiisvcluti
rofisquibufdamornant minifterium vcrbi, ornant
Refpublicas & propriam domum. Quicunquc crgo
huius mudidiuitias habet,dct opcram ,vr earum ad-
miniftratrix fit pietas & charitas, vt in fancbs Patri-
archis & regibus, aliifque multispiis & fandis ho-
minibus videmus.

Et alius dixit : Duxivxofem , proptcrea non pfffum
venin. Hic dcfcribitur tertium genus hominumi -JjJS
rccufantium venirc ad hanc ccenam , quo fub gcnc- i»i»nci»-.
recontinentur omnes , quihuius mundi voluptati-ni*^1'
bqsdeditiEuangcliumChriftinon curant. Duccrc
i vxorcm

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1*41

EVANGELIORVM.

Vxorem non eft perfeaut malum, aut caufarccufa-
tionis,fcd tantum occalioin quibufdam,qui non rc-
devtunturdono Dci. Abraham habuit vxorem &
nfultipij , qui tamcn non proptcrca rccuiarunt ob-
temperarc Euangelio.Quai c coniugcs dent operam,
vt Chriftum fecuin habcanr,caucant nc occaiioncm
maha bonofuinant.Haftcnus audiuimus triagene-
rahominum excufantium fc.quod non vcnircnt in-
nitatiadhanc cceleftem ccenamTed ex his intelligc-
mus omnia,qus hominibus impcdimento funt , cur
Euaneelio non aufcultcnt.

5 DETERTIO.
Seruwnuerfiu domum.tmnciatpatnfhmihas aua re-
^ ]londerunt,& rurfiu mjfui multu coUctlts paupertbm &
SSS claud^iubcturcogerehomtne^vtintren^ ^otmpleatur
y hc domns conutuu. ln hac coadione nobis proponitur
^uos fummaconfolatio. Dcus enim non fo umpromit-
tit, nonf3luminuitatmultos,nonfolummandat,
fedcogit & compcllitintrarc ad ftiim ccenam. Scd
quomodocompellit?Multisfanemodis.Parcntesin
familia cogent fuosdomefticos,& difciplma doinc-
ftica alTuelacient eos,vt Chnftum audiant, Pie & fan
<fte viuant.Hincillud Pauli:Ed icate pueros m difct
plina & correptionc Domini. Magiftratus finnUtcr
coaetcdictis,Donisordinationibus,cxcmplo5ftibla-
tioneldololatri^qucmadmodu Lzechias & Theo-
dofius fcccrunt , qui inftrumenta Idololatn* fuftu-
lerunt. Omniumautem maximc mimftrorum vcr-
bi eft cocrere comminationibus & obiurgationibus,
ouemadmodum Chriftum Prophetas& Apoftolosj
feciflelegimus. ^ Q^y A R T O.

Nemo virorum tllorum, «ut vocattfucrum & reeufa-
runt vcmrcguftabuntcccnam meam. Hoc cft, omncs
^^^contemtoresEuangclijexcludentur dc yita «crna
Bu^NamiraDeimanetinomnes,qm non crcdunt in
c0?ntcm' Filium.Hxcfummacftquartiloci.
1 °IC,t Grtcnim vfus totius\odierni Euangcli, tnp lcx
eft./»mif>,vt confidcrata magnitudine mifcricordi*
I* tti. Dci,gratias agamus per Icfum Chriftum. Secundtu,
*» vt caDucamus,nc vllo prztextu nos fubducamus ab o-
bcdientia crga Euangclium.rrrr««,ne cxcmplo po-
tcntum , diuitum & voluptariorum feducamur , &
ruamusmpropnumcxitium , fcd potius totis vm-
bus dcmus opcram, vt in hanc ccelcftcm ccenam in-
cludamur,pcr Dominumnoftrumlcfum Chriltun.,
cuicum Patre & Spiritu fancto ht honor & glona
in fccula feculorum,Amen.

DOMINICA TERTIA POST

trinitatis,Luc^i5-

ACcedcbantad Ufumomncspublieani &pcccato-
r^vtaudtrent illum. EtmurmurabantPhar.fi
ac ScrMtccnt^Btcpcccatores rccipit , acctbumcapu
cum tllts. Dtcebat autem adtlhs parabolam hanc dtcens
)uis cx vobts cfihomo^ut habettentum oues , tffiper-

tt) vicwas^dicens.Gaudete mecum , ejuia inueni drachma
cjuarnperdtderam.lta dtco vobts,gaudtum ertt coraAn-
gelts Detyfitper vno pcccatore refiptfcente.

ENARRATIO TEXTVS.

Occafio hodicrni Euangclij hsec eft. Cum tanta Occafio
eflct bonitate Dominus nofter prarditus* vt neminc Pa,ab*iae*'
quantumuis afflictum & magnum pcccatoi cm fafti-
dirct , imb potius omnes adlc muitaret , iuxta illud
Matth.ii.i9. Venite ad me omnes, qui laboiatis &
oncrati eftis , & ego reficiam vus : fa£tum eft , quod
ipfi publicani , cognita hac mifencordia & bonitate,
ad eum venirent , cjuo gratiaromnibus liberalifiime
oblatx participesherent. Atque ideo Chriftus non
voluit eostantum voce confolari , fcd facto & con-
ucrfationclnuitatus proinde ab iis venit &:comcdc-
bat cumillis.idquc ea de cau(Ta,vt eos Deo Patri lu-
crifaceret,hoc eft,conuerterct eos a viis fuis pcfsimis
ad veram & falutarcm pcenitcntiam , quo a malcdi-
clionis rcatu abfoluti ha?redcs fiercnt vica: artcrnat
per Icfum Chriftum.Hoc Chriftifacl:um obferuan-
tcs Pharifa.i,vt erant fuperbi,tumcntes fuaPharifai-
ca, id cft, falfaiufticia, mnrmurajit,ac tacite Chriftu
violatx legis diuinse aCcufant.Scd quid ad ha?c Chri - Sijmm<|f.
ftusPvtrofque docct.Publicanosquidcm, quod vcne um
rit faluatum peccatorcs.Phai ifa?os vcro, cur cum pcc
catoribusconucrfctur,vndc colligitur Chrifti rcgnu
pugnare cum Pharifsorum opinione& Satanae re-
gno.Nam vt Chrifti regnum cft mifcricordia& rc-
miflio pcccatorum,adeo vt Angelrin ccelo gaudeat
fuper fingulis peccatoribus pcenitentiam agcntibus:
ita S^tana?regnum eft crudclis immanitas &pecca-
ti inundatio quaedam.Loci duo:

i. <jMurmur Phartfitorum , & cur Chriilus fit conuer • Farfe»-

fatus cum peccatortbus.
i . Docetur parabohs duabus> cnr CkriRus in hunc wm

dum vcnerit , ejr jutd nos fhcerc oporteahmodo fa-

nart vdtmus.

D E PRIMO-

Dc mui-

Appropinquabant ei publicani cjr peccatorestvt autti ra?rc th*
dirent cum,& murmurabant Scrtb* & Pharifiti, dtcin-u xolum
tes.Hic peccatores reciptt, & manducat cum tlits. Hic
proponuntur nobis duo hominum genera,& eorum
diuerfaftudia.Vnum publicanorum & pcccatorum,
qui Chriftum acccdunt,vt illum audiant,& ad iplius
ouilc aggrcgentur & falucntur. Poftquam enim au-
diucrunt Chriftum nullospeccatores reiiccrc,fed o-
mnibus gratiam,modo pcenitentiam agcre non re-
cufaient,ofieiTC,ipfum accedcrenon dubitarunt,fpe
magna falutis conccpta. Alterum Pharifxorum &
Scnbarum.Hi Chrifti factum & mifcricordiam cr-

TiJcrit vnam tX iOis, nanve ulm^tnmagwu wtm.n

,L> Et c;m ,nucncr„ c^.mpcn,, hi humtrcsfi.ot ga«-
dcn^vcmcnfjKcdomum conuocM am,cos & v.onot, d,-
ll,,,GiUdctcmtcum,lH>» xmtmoucm mcam^. fc
tSTtico vcbis,<,«odit*g'«d>»>n cr,t tncatofupcrv-

cens ti

rierat.^Dtco vobisrf^-

„, pcccatorcrcMccnttW ^«am fipcrnonagmt.no-
lcl ,«a,M«,ln,nd,gc«>f«"«<f*-/^ ™>'«

ga pcccatoresimprobarunt,atqucideo murmurarut
dicentes.Hic peccatorcs recipit & maducat cu illis.

Porro huius Pharifaici murmuris pluresfunt cauf ca'^&<em
facquarum nonnullas rccitabo,vt vidcamus,quo fpi
ritu fint locuci , ndfquc caucamus, nc fimili morbo
laborantcs aliorum falutcm impedire videamur. 1 inaidia

Prima crgo caufTacft Diaboli inuidia , qua? pro-
pria eft Diaboli & membrorum eius. Ha:c cnim eo-
rum cordibusinflxaefflcit,ncviderepofsint, Chri-
ftum & Publicanos vna conuerfari. Tanta enim in-
uidiacrga Publicanos laborarunt, quod noluerint
cos bonorum conucrfatione emcndari.Huius gene-
risPharifaji plurcsfunt hodie , quamqui Pharifseo-
rum titulum agnofcunt. ». Sujet-

Sccunda caufta murmuris fuit intolerabilis fu-bu'
perbia in Scribis& Pharifxis, qua vt canes Publi-
canos fpreuerunt, adeo vt cibum capere cumiliis,
Tt. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1543

ENARRAT 10

1544

aut domum eandem cum illis intrare recufarint.
Tertia cauffa murmuris tuit opinio iufticiae &
'caSP°" fanctitatis.Nam vt fe iuftos, nntum ex patcrnis ob-
feruatiombus&facrificiis, reliquoiquc vt iniuftos
contcmferunt ( vt ille qui ait : Non fum ficut . caetcri
peccatores,nec vt illepublicanus , ieiunobis inSab-
bato , tkc.J ita cos , qui hancfanditaris laruam non
habuerunt,ftrenue tanquam anathcmata & rcs abo-
minabilcs afpernabantur.
QuartacaulTafuit ftudium Chrifto infamia: no-
j£ * tam inurere. Nam vulgo pcrfuaderc conabantur
Chriftum talcm effe , quales cffent ilh , cum quibus
verfaretur.

Quinta cauffa foitzelus legis diuinar , fcd ralius.
zeluF5USMandatumcnimlegis fuo murmuri prxtcxuerunt,
' lex enim pra-cipit kxod.23.3S- ne conuerfentur c«m
incolisternr.Itcm Exod.ca.34.15. pratcipitur, nevn-
quam cum habitatoribus tcrrz illius amicitiam u.n-
gcrcnt , ne ipfis forct in ruinam , hoc cft, nc lllorum
praua corrupti cofuctudinc idololatrx efficerentur,
& prophani lcgis diuina? contemtores.Nam,vtPau-
lus inquit,i.Cor.5.6.modicum fcrmcntum corrum-
pit tota maffam,& vtcft in verficulo quodam: A/*r-
bidafhckt peciu totum corrumptt outle. Vt vna a huorc
altcrius liuorem contrahit,fic & malo confortioho-
mincs facile detcriores fiunt. Sicuti & Medca quo-
dam in loco dicit: zJMdarum fcemtnarum tngrejfns me
ma/amreddtdtt.Huc & illud Syrac.cap.13.1. Qui teti-
ocrit piccm,coinquinabitur ab ca & qui communi-j
cauerit fuperbo,induet fuperbiam. Itcm v.io.Om- U
nis homo fibi fimilcm fociat. Huiufmodi fcriptur*
tcftimonia multa haud dubie congefferant Pharif?i,
vt Chriftum infamarent.

Sed quid diccmus ad iftas fcripture fcntcntias?
nm%£ plera-quccxillishabent adiundas cauffas prohibit*
«toribu»cumpeccatoribusconuerfationis, & vtfummatim
vclfari' dicam, prohibent adiunfta fcriptura: teftimoma , ne
infirmi,quifaciledeterioresfieripoffunt, coucrfen-
tur cum iis,qui conuerti nolunt,ied potius m hoc to
tis incumbunt viribus, vt alios fibi nequitiae fux fo-
ciosadiungant.Primiim nonpotuit Chrifto coueni-
remon cnirn eratinfirmus,vc pcccatorum confuctu-
dine contaminari poffet.quare intcrdictum lcgis no
in illum quadrat.Dicit cnim difcrtc lex,vnde rehqua
dicta manant: nc fortc peccare te faciant m mc,ii icr
uicris diiseorum,quod tibi certc erit in fcandalu. Al
terum non conucnit in publicanos, quibuscum Do-
minushic conucrfatuslcgitur. Non enim Chnftum
volucrunt fibi fuar nequitix focium adiungere: vcru
accedcbant,vt audirent illum,& ex auditu fidcm co "
fequuti faluarehtur. Cum crgo & Chriftus motus
rtofericordia conucrfctur cum illis, vt eos adducat m
ftabulum ouium,vndc abcrrarunt: & publicani fitt-
entcs falutcm, cupiant fublcuariab onerc pcccatoru
ftiorum,quod fcnfcrut grauifsimum effe, miuflead-
UCrfus Chriftum murmurant : quos in viam reuoca-
re conatur propofitis his parabolis i vna de ccntum
ouibus,alteradc decem drachmis.
Pharifeis (imilcs.Iam cx iis, qu* dicta funt ad cri-
An Phari minationes Pharifa?orum,oritur quarftio.Nam poft
zctbS: cmam rcfponfum cft, fcripturas, qua* malcrum con:
mus- fuetudincm damnant, ad infirmospcrtmere, quarri
poteft,cum nosinfirmi fimus,quid nos facerc opor-
tcat , an omnino & perpetuo fug: rc dcbeamus Pha-
Rcfpofi rifaros.Ad hanc queftioncm refp 5ndeo:Sunt :fugit n-
pcrdlftin di,& non funt fugiendi. Imbecillcs qui confcij funt
ftioncm. fax imbecillitatis,quod videlicet funt facilcs & pro-
ni adlapfum,edocti propria expericntia.ipii fugient
conuerfationem eorum,a quibus metuunt.neillcru
piceinquinentur & fcabic inficiamur. Nam,vt dicit

Pl pr»c

qui a'»1

luftinus martyr,wwfeflw»'»«r exmalorumconfuetudtnt
fabtem <juandamfibi*c?utrtt,& multts malts fuccts 't*r
pleturMoc patrumfamiliarum,magiftratus,& mmi-
ftrorum vcrbi officiu m cft,vt caucant,nc talcs rcran-
tur , quorum conucrfatione iimplicesrcddantur Qfr
tcriores.Paterfamilias nullum feruum debet f erre in
fua familia,qui pueris fuis fit fcandalo. Magiftratus
crladiococrcebitblafphcmos. Miniftii vcrbi cbiur-
eatiombus primumcailigabunt impurosquod li ni-
hil ifta via proficiunt, dcbent eos encere dc Ecclclia
per cxcommunicationcm , vt pij & fimplices iciant,
quod fibi cauerc debcant ab iftorum couiclu. Quoa
autem huiufmodifugicndi fint, docet & hoc Pauli
didum,2.Theff.3.6. Ucnunciamus autcm vobistra-
trcs per nomcn Domini noftri Iefu Chnfti, vt iub Co„gn».
ducatis vos ab omni fratre,qui inordinatc fc gerit,cv: jo^.
non ex tradita do&rina quam accepit a nobis. Hoc
creo fit dictum infirmis,qui omnino iibi caucrc ae-
bcntabimproborum ciffortio. Verum quantLim
ad eos attinet,qui benc funt inftituti , & qui in otn,-
ciofuntpublico, quorum intereft oues errantcsaa
Chriftum adducerc:illi poffunt,imo debent nonnu-
quam cum improbis conuerfan, ficut Medicus con-
uerfnur cum a?groto, non vt ipfius «groti fcabie in-
ficiatur,fcd vt fua artc & curandi pentia eum lani.a-
ti rcftituat.Ad eundcm modum non modo licct,ve-
rumetiam necefiitasofficij & fidesin miniftns vcrbi
requirit , vt lmproborum malitiam retegant, & la-
ncnt quantum quidem ficri poteft,verum Q morbus
fucrit incurabihs.fcquentur medicorum excmplyn
& quodcurare non pofiint,amplius non curcnt, fcd
Deo totam rem cum dolorc committant.

DE ^ECVNDO.

Ouis ex vobis homo^ut hahet centum oues^c. Hac JjJJJ1^
parabola dccet Chriltus duo: Vnum,cur in mundum ti%
venerit.Altcrum,quod expriori pendet,cur conuer-
fctur cum peccatonbus, vnde fequitur confutatio
murmurantium Pharifarorum. Cur in mundum r. cj
vcncrit,doccc exemplo paftoris. Nam quemadmo- cm
dum paftor in defertum vadit,vt quarat oucm amii- da& m
fam,ita Chriftus in mundum venit, vthomincspcr nfi*
pcccatum in defcrtum abduCtos quserat. Deindc
quia officium cft Chrifti,qua?rere peccatores,vt reuo
ccntur ad ialutem , quod fanc iieri non potcft , qu»
cum eis conuerfetur, hincfcquiturimprobandu cilc
murmur Pharifaeorum aducrfus Chriftum , qui eum
alegarioncfuaabfterrcrcvoluerunt, ne fanarentur
infirmi.Aptcergoalibtteftatur.Non vcni vocare m ^
ftos,fed pcccatorcs ad pcenitentiam.H^c fummacjt **olqL
parabolx de ouibus, candcm rcm proponit pnrabola ouibu*
de mulierc quacrcntc pecuniam amiffam. lam para-
bolam de ouibus particulatim videamus , quo nobis
fiatdulcior, pcrfpcda Chnfti paftoris folicitudmc
pro nobis. -

Homo illehabens cetum oucs.Chriftus Icfus ; clt, Paft^
vcrus paftor , qui anunamfuam pro ouibus pofuit,
lohan.iQ.n.

Pcr ouem errantem intelliguntur omnes , qui ic ooisjj,
in dcfcrto vagari intelligunt.id cft, agnofcunt f - pcc
catorcs, & cupi.snt rccipi,ficuthi publicani ieccrunt. picD« tK
Agnouerunt.fe pcccatpres, audiucruntfamam dc vc cip»«
ro paftorc,atquc ideo ab illo recipi volutrunt , dum
audiunt : Vcnitcad me omncs,qui laboratis & onc-
rati cftis , cgo rrficiam vos. A tque ita tcxtus nobis
paradigma ouis crrantis proponit in publicanis , qui
vocem Clmfti audientcs ad xpfum vcniunt,ac fuum
crrorcm agnofcunt.

per nonaginta noue oues intKlige omncs homi-

nes in

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

paftor

fonaPn nesin mundo , qui cum ha>rcant in fuis pcccatis &
C«L damnationc,tamcn hoc non animaducrtunt, imo fc
'«nfctiarij i„ftos & beat. s puta^t,atquc ldeo Chriitum audire
rccufant-Putant cnimfe iulhores eiTcquam vt Chn-
fto iufto opus hib.ant.Putant le magis lanos,qua vt
Chrift i medici opera indigcant. Quod hi pcr nona-
mnta nouc oues intelligacur, ipfe textus apcrtecon-
iiincit.Nanonagintanouc oues conferuntur Scnbis
& Pharifeis.id cft,hynocritis, oiu lc mftos gloriaba-
tur. Habcmusquis iitpaftor, qu*fitouiserrans,&
qnx nonaeinta noucm non errantes. Iam videamus
i.Quando errare ccepit ouis.a.Quando vemt paftor
erraStcm quafitum. |. Quomodo .nucntam rcpor-
tet in ftabulum,fanct & pafcat. + Quid accidcnt in-

1 Uen(^andocr.oerrare ccemtouis ?
S!^0 abdu&a eft pcr lupum in defertum.Hoc eft,cum Sa-*

reuocati homines a viis fuis pdfimis funt rurfus in*
i£m* abduai ab ouili.Ita & hodie=sa.
reai ulutis via,vcl in doarma,vel m moribus flea.

SvS erranTem? Venit primum in Spiritu,idque «n fan^
*E & Patriarchis,quotiescos excitau* vt ho

Mofe,milToHelia,Helif2o,Ifa.a,&aliis multis,Dc-
SSSh hvc irne , quando aiTumfit humanam na-
turam,& eftpronobis paflus. .

Quomodo qu*rit,& quefitatr i reportat in ftabu-
lurn^u^itcrrantemouempr^icatione Euange-
Sl in Uum mbct przdicari Euangclium, & reportat in
ftab™ quando credcntes in Eccleiiam congre-
* dcfertum,& muentam ouem im
foa^harncrU , hoc cft , credemcs m fe mcr.to fuo,
crucisinEcclefiamperducit.

Qnomodo rcportatam ouem inftabulum fanat

W &S^ gr

^fanat & P, '^Arntts in fe abfoluit a reatu,& donat fi ;
Slfi^S^ H?cbeneficiaPaitons crga
ouem crrantcm maxima funt.

cidit auindo pcccator pcemtcnmm agit? Ipfi Angc
C r , HChrirpXricongratulantur.Gratulanturaute
^ithal'Chriltopanor. b homtnes

non Potcft ficri ab Hfil , qui nona«unt pcem-
tentiam IHi cnim omncs laudesDei , quantum
n fe ert , mpcdiunt. Deindc, quia videntre-
in ie cit , Bnjp^ nouorum ciuium.

gnumaugcri pcr accci ft amfivi.

Tcrtio,quia mh ^^^(itiS ho»in«
dcant rcgnun, Sat n* a J fum ^ n ima
P^nitenmm a^un ;^^en nltcntiaf an vllus
noucm iuft.,qui non llld^ [ u cft fmc c_
igitureft ^fquercc^ato? tt^ fgj |

cato? Ccrtcnul ^^^t.Sed pcccatorcsfunt
abcrrarunt & mu^Sec^orM, oui fe iuftos elTc pu-
^triplices^W

tant, & proptcrca ai fc fts eft

tentia, quodfane d ciptor ftf inQnindi_

ocat pttnitcntia.Dcin ^ pecca_

fc habere peccata,& niWio r g ^
tis,non morantes a rcufantem «gjM H ^ ^

quoquc peccatorj > 4U1 o

EVANGELIORVM, iM

eft,oderuntpcccatum,atqneidco aguntpcenitcntia,
& eonfugiuntad Chriftum. Primum& fccundum
gcnus intclligunturper nonagintanoucm: pcr ter-
tium intelligitur vna erransouis.^Jonaginta nouem £
non agcntium popnitemiam iimilitudincmrefcrunt
Scriba? & Pharifari. Publicani referunt.ouem illam
vnam errantem. Quidhjc docemur ? Maiimam effe . t .
multitudinem eoruiTl quipereum,©. mmimam ellc
qui recipitur , id eft , vix vnum cx centum. fingulis.
Hinc illa Chrifti querclaMultifunt vocati, fcd pau-
ci clecli,id cft< probi , c|ui vocanti Chrifto pcr ltium
Euangeliumobtempewt.Hocir^exe.i^lisyidcmus. . ; ^ , ,
Ante diluui.im maximapars mundifecuta eft Caf^M^tf^,
nc9»itiam,adfeo cjuodtantum oc^o ^omincs rcpertip
fint »ifti,qui pcr arcamfalua^i funt. , pcindc r,urfus«s
;pet multos anuo* MelchizedqcV & A.brah? folifuc

runt pij fe.e.Pretl5wa c* in^^wWfffiWajibus So- ,
idoma &Gomorriia&alils,foJlusLoth-cum juis filiaTj
■bus Cuafit,reUquitiproptet faycpwfr fa<#n<b° Wj,
Mfc_ntis.Nequc ftlitc'rik>4k fkt4 J^rin7>rCon^m-,
niturEuangdium,a pauciisinijs c?cipitur.Hoc efgo
perkuld admonjti agan}ius;p<^ftit^tiam,nc cumma,
xima parte irtg*atifsimi mu^ipercainus. Dominus,
ciemens eftad nos recipif ndcl^j^ngfh!?*?^3111 ^
npifcentia;m»noftra propnafalHSragitiir;, quam^CHn.
ftus omriib^ pc^catoribuscoffw .agcntibus pceni-
tenriamicuUionorinfcculajA^nen. ■ ;

DOMINI CA QJV A;RT A POST
ui nitatisXuCa? 6,

ESretf mi/ericorda ,fitiii & mtir vtTltr mlfcricbu
cfl.Nohte iudtcare& no+tiKdtctfomm.Nchte cfc
der»»arei& mn condernnabimhtifemitiite,& remttrttur
vobt/Date & &*bitHrvobi4.^**fc*rt »™**» & Con~
je>7*m,& concHpm aryke exMndAnttm , dalHtniinftnUm
cesirum.EadeM qnippe menfira, cftaftUimini rmetten-,
mralij vobU. Dicebata-tem tltk f^\U*din*m\N UWjntd
poteflcdcus e*cumd'Hcere*N onheitmbo tnjbueam cadutl
Non cjl difcipUlui fupra magifirum fuumpirjitlm autetn '
omnU nitJt fttftcHtCMag&cr Ipfum. Qutd antem vides
fzsincam m oculo fratrU tttt , trabem autern , ^ut m oculo
Dtoprioejtjion ammaduettis ? Autauornodopottt dtcete
jt/tri tuo i Frntetftne cijciam jeslucam * <?h* tn oculotu9
efisD/etnoculo tuo trabem nonvident* Hypocrtta, eyce
prtmum ttatemexocHlotHOt&tuncperqutesyrteijctas
fiilucam , qUA eft in oculofrdtrts tut.

ENARRATIO TEXTVS.

H*c Chrifti concio pertinct ad tcrtiam pcenit^ Ajg t$
tix partem.Scitis enim quod imt tres partes: Contn mai
tio Fides,& houaobedientia. Conmtio peccatum
aanofcit,dcteftatur ac fugit.Fides adChnftum con-
nTcrit,qui a peccato liberat,& crcdetesiuftihcat.No*
ua^obedientiavcrfatur lrt quatuor, quarfurtt, pietas
craaDeum, fahaimonia vitar cuiufque apudfefe*
charitas nroximl , & diligentid vocatfonis ad quarti
quifque vocatus cft.Cum autem h^ fint partes nouae
vitx,proponitChriftus in hocEuangelio cxhorta-
tionem ad charitatem erga proximumiquam hic pcr
fuas partes dcfionat , & quoniam veluri pnma eius
proles cft milericordia crga proximuhi* hortdtur
ad mifericordiam,perquam intellicit omma offi-
cia,quce nobis alij aliis in hac vita dtbcmtis. Quic-
quid enim altcr aken dcbct, cum foluent, non
amplius debet,exccpta vnacharitatc , quam ncn ita
pofTumus rcddcrcquin femper fimus debitofes. Vn
dcPaulus Romanor.13. Kihil cuiquam dcbcatu,
nifi mutuam dilcciionem. Vt autem hoc Euange- Panc».

Tt. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1547

liumclarius intelHgamus,c!uo dicam:
u Q»* fint dileEltonis feu mtfertcordia opera > aju*

bis htc cornmendjmur.
2. 0»£ fint rationeg , yutbn s Chrisiuf nos hic hortatttr

ad prxFtandam mtfertcordtam ,ideft> opera cha-

ritatis proxinro.

D E P R l M O.

enotem\ftricordei,&c. Cum filiusDei fuos difci"

ntio cum aflfcctu erga noVmuhib eflc debearftus , & quod m
^oardo-hac vita ob multas infirmitates alijaliorum opcra
ftHnttfi/^n^freant.Quodpficeptumfihodieamplcacretur,
qmThriftiani olci volant,mim^c(Tet'diiTcnfiommi,
k minus^lamitatum.VolurrtUS-ijuidcm omnes di-
fcipuli Chnft^khfe-d ftemo vult raccreqaod pfeci-
pit.' Famultrfifr^eri^fui hefi obedit,aneilla oculos
ru6shabcl intetos^rfmkremfemifltemo nemo^eft,
cnii nou itfafcis 'fuis mimudo ' fopGrioribus aufcuJtat,
quammiil^ui (i^^iaWi>aki'V6l«fl»^ioChnfto
Ded&faluatoVi of5t<»tti^rmt,qiu prOtHis pi»pendit
in CructVcV cceltfm meruit^Sed qu* cft canffa? quia
verbis tahturriTifnrOi^iani.nOn corde. Qui enim
Vere Chrfftiaim8^ft^imilfpHus in Votifchabet,quam
vt^Chrifto mo$qtfa&^6rnen & faluremhabet,ob
temr^ret.Quatclvoiffhonco, vt depofitaqlla carnali
fecuritatc Chrifto 6btemperctis,& dirfgcnterobfcr-
uetis ex hoc Euangelio,qua> officia a nobis erga pro -
ximos fioftros reciuirat.' In genere quidem requirit
dilectione ,ficuti ait id difcipulos fuoS :- Dihgitc.vos L9
inuicem, ficuti egomlexi vOs: in horcognofcent,
quoddifcipuli mei fitis,<i vos mutuo dilexyrms.Ni-
htl aliud hic requiritr, cumait : Eftote mifencorMcs.
Qui enim diligunt, mifcricordesfunt. Et qui iunt
mifcricordcs,diligant:itaipns aquam, & aquafonte
oftcndit. Vcruin ideo potius hoc loco Chriftus
vfus eft mifcricordis vocabulo , quia inaV lem verx
cUlectionis monftra.t»

Hec mifcricordia,qusc ex dileftionc proficifcitur,
& a Chidfto fuis diicipulis in hoc Euangelio com-
- mendatur, quatuor partibusconftat.-quarum prima
n*paitcsinipfocordccft, qua? cft candor & philanthropia
quxdam,quacV candidc dcpro^mo fentimus, &
* candor^emper mcliora dc ipfo fpcramus. Hunc candorem
■notat Chriftus pcr contrarij rcmqtijnem , cum in-
obicftij <\mt-Molttttudicarc.\\n*c Apoftolus1.Cor.13.Cha-
nii tacuz ritas non cogitat malu. Atquc hic fenfus primar par-
tis mifciicordiar cft.Non cft ergo quod quifqua hoc
dicto , Nolite iudicare , exiftimet tolli vel ludicium
dc difcriminc virtutum & vitiorumm hominibus,
t vcl officium patrisfamilias, pr*ceptoris,magiftratus
ciiulis& miniftrivcrbi,vcldcbitamfratcrnam cor-
rcpuoncm,quaaliusaliucrrantemin viamexman-
.dato C.hrifti rcuocarc debcf.fcd tantum libidinf ani
jni,qua fumimus nobis officium male dc aliis fentie-
di contracharitatis regulam.Quan;um enim ad uidt
cium attinct difcriminis honeftorum & turpium,
nRtA- rceula cft nobis Lex Dei firma & immota: Quicquid

mattoai-- o .... i n -i _

lutionis cnim lcx Dei dicit turpe aut honeltum, ld nos quo-
abcnun que talc iudicarc debemus. Qualis cnim eflet infcn-
ncerpm0iu fibiiitas ifta non difcernere? Debcmus ergo iudicarc
Tia,offi & difccrnCrc inter Ncronis tyrannidem, &^FabTicij
fcifri-"1 clcmcntia.-atquc ita dc c^tcris.Patresfamilias habet
plinx tu mandatum mftituendi proles fuas in difciplina &
ftictturn corrcprione Domini.Ite,Salomon vult parcntes ca^
cUihs. ftjaarcfuospucros. Et Heli Saccrdos punitus clt
proptcrea,quod,cu videretfilios fuos Ophni & Phi-
nees male fe gcrerc,cum in cultu diuino,na mcliorcs
partes ficrificiorum furati funt, tum in vita.nam li-
bidine fe contaminaruntjno eos iudicio patemo ca-

ENARRATIO *rf

fticrarit.Hinc manifcftum cft,quod didu Chniti no
toflat patrumfamilias officium , quod fanc cxcrccre
non polfunt finc iudicio,& difcriminc rectc & iccus
faaorum. Prarccptorcs pmcrea auid faccrcnt WW
iudicio? Alij cnim difcipuli funt vcibcribus cogcndi,
vt faciant officium : aliis fufficit admooitio» illorurn
ouidem ignauia caftiganda-horum vero »"d^^ia,ClL
laudanda.Hic quarfono mdicio pra-ditus eftc dcbct
pxdagot^us pius?Ncque aliter de magtftratu ludica-
dum eft-Punirc debct malos,& tuen bonc s, quod ia
ncficrinequitfineiudicio: &Deus cum approbac
magiftmtum , manifcfte mdicium eius probat , cum
f.nc iudicio ma^iftratus tantum manis fit tituius.
Miniftri verbi alios recipient in Ecclcfiam, ahcs cx-
lcludent, annonilhsconceditur mdicandifacultas.
lalioSconfoUri debcht,aliosincrepare.quod lane re--
iqmnt maenum iudicium. Qiiantum ad tratcrnam
icaftigationem attinct,manrfcfta eft prarccptio Cnn-
' ftiVMatt.i8.Sipeccaucrir frater tuus tc confcio,vaclc
& irf>ne eum intcrtc & ipfum foium. An non hic
cnilibet Chriftiano mandatur iudicandi officium.
Ita fanc cft.Quare cum Chnftus dicit.ZV oluttudica-
r*,non tollitnccc{Ttiria officiafuperiorum im hacvi-
ta , ncc cruit difciplinam Ecclefiafticam:fed tantum
cohibct pctulantiam hominum, qui vcl corrupto ui
didd,mlle deproximisfemiunt i vel citra hdem CC
chafitatemius cenforiu fibi in alios vehdicant,quoa
vicium plcriquc cum infedantur in aliis, libi impu-
nc pcrmittunt.Vix vllus fe lufte excufare potcft.

Secundaparsmifcricordia?, quam Chnftus crgaJcnigntfJ

aea
obi
nob
iuti
Pto
»n i
her

Miferi-
cordix
ChritUa

uiiutio.

Confir

proximum rcquirit , notaturhis verbis: Tfylttecon- &
demnare , quo difto requirit, vt bcnignc & amantcr «.«^
de proximo loquamur , renunciantes turpifiimo ilh
vicio,quo proni fumus de aliis male loqui,& eos 111-
noccter condcmnarc.Breuitcr vult Chriftus,vt voce
& lincrna rioftra qua-ramus proximi honeftum no-
men&incolumitatem. Pcrtinet quoquehcc dictu
ad priuatamcondemnationem, qua alius aliumcx
malitia condemnat,non ad officia magiftratus & mi
niftrorum vcrbi , qui Dei fententiam cx officio lllis
demandatam pronunciant fa:pe in malos. Sic Pctrus
Ananiam & Saphyram,vt cft in Adis Apoftoloru,c.
^.condemnauit. fic Paulus Alcxandrum & Hyme-
ncum,fic Chriilus pronunciauitfcntcntiam damna-
tionis in hypocritas , cum diccrct, Vse vobis Scribx,
Pharifa;i & Hypocrit3?:ficcum condemnamus Anti-
chriftum,pronunciamus iudiciumDci in ipfum.Scd
! i;caucatvnufquifc]uc, ncfinc vcrboDei cxpctu-
lantia potius quam vero nidicio condemnet.

Tcrtia pars mifcricordiar cft , iniuriam ei qui nos ) Co*i#
oflcndit condonarc. Hoc exigitur ex verbo Dtmitti- ggj^
te. Nam cum fint multa* mutua- oflcnfiones , quas ii c
nobis inuiccm non condonaremus , non poiTct vlla
tranquillitas cffcimo ruir.pcrctur vinculum huma-
nx focictatis.Quam hocoificium fit necclTarium o-
mnibus piis,cx prccationis forma,cjuam Chriftus no
bisproefcripfit,facilecftiudicarc, illic enimiubemur
orare: Dimitte nobis dcbita noftra, ficut & nos di-
mittimusdebitoribusnoftris. Hanc adieaionem,
ficut & nosdimittimus dcbitoribtts noftris , cfTc fu-
meneceifariam, docet parabola de debitore dccics
milletalcntorum, Matth.18. Simileeft Tinquit, rc-
gnum ccelorumhominircgi, quiponit rationcs cu
fcruis fuis. Quemadmodu cnim hic rcx fupplici fer-
uo condonauit totum debitum,gratis ex mera libc-
ralitatc:Ita Deus patcr , confugientibus in v ra pce-
nitentia ad Chriftum,condonat gratiscx mcra libc-
ralitate omnia debita,id cft, peccata. Verum ficut
rcx ille feruum ingratum & durum aduerfus con-
feruos,rcuocat ad pcenam,& qiiodantea (upplicanti

COildo-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

,Ce*i«

natio'*

Y549 EVANGELIORVM.

eBhdonamt, iam acontiimact& duro inconfcruos
rcpetit:itaDcusPatcrpoftquam rcccpit gementes
in gratiam , vultnosimitari fuuincxcmplum beni-
gnitatc crga proximum,vt ipfi in nos peccanticon-
donemus,idqi.eexemploPatriscceIeiiis.

Hic oritur obfcura quarftio. Si condonandum elt
qu«Wo- iis,quinosofFenderunt,vidcturconfequi,quodaccu
•tm,An carc q,lCnqu:lrn ob factam nobisiniuri im non hcea • .
t*£t Ad hanc quzftionem Cc refpondco.Diftmguedu cft
mum interipfam accufationem, & ld quod hoinines mali
CtoSikufiSoiii adiiciunt. Accufare quidem per fc non
cft viciofummam Paulus i. Cormth. i cT. permittit
Chr.ftianisarbitros&iudicia.DemdeEuangeli,.m
non abolct pol.ticam ordinationcm.PmcreaDcus
infuopopuloconftituit iudiccs, qui caul.am intcr
fratrem &fratrem iudicarcnt . quod iane hcr. non
fu.ltct nccefrcnih l.cu.lfet accu arc. Ccrtum eft . igi-
tur.quodaccnfare perfe, modo tefus q«,is fit , & m-
luruaffeausmo fitintcrdiaum Chnftianis Vc;um
quantum ad id.quodhommes accufat.om adi c.unt,
vt funt multi v.ciof. affca s.intcmperanna.vlc.fce-
di lib.dodnimic.tia, pertinacia & l.m.lcs, fciendu m
eft,quod ifti affcaus funt prorius abi.c.end. , rnodo
Chriftianus effe velit. Dcinde difcerncndum eft in-
«r el,qui l*fit,feu rem tuamrctmct, & dcprec -
tutculpam, & reftituit quodinmna tenebat , & m-
™2#i.tl»ft &«m tuamtct.net,& perg.tlz
dere & rem tuam occuparc Vt ilh «eprecanacon
dones.Chrifti praceptum & chantas fuadet : & huc
accufcs^c petendo non tam vindlctam.quam magi
ftratus defenf.onem , Cluiftus perm.tt.t , & mult,
&nd fuis cxempliSconfirmant.Eftpr«erca d.fcc,-
■3» nendum irttcr cum qu. te folum ortend.t , & eum

«n?De™m offendit & Ecclei am tnrbat.De .l!o mtel
Kumeft Chr.ftipr*«ptum,non dehoc. Nam
charitas Dei & prox.m.req..rit,vt quantum potcs,

dcfi* Breu.ter.vcra fides & charitas fat.s doccbunt,
qu nio Iccufarc f.t vicium,& quandoreae faaum.
^ %arta pars m.fencordis l.gnatur h.lce vcrb s.
I c'»r- DatZe) A<*><« *»*«.Hoc prsccpto ex.g.tur, : t n-
, dWnri ptoximo confilio & opcrc adfimus. Cofil.o,

ouotiesillum a reaoaberrarev.demusiopercvc-
S dando elecmofynain largius^l.as mutuando
hilariter,etiamf,fimilcofficiumabcononexpeac-
'' Nammutuarecumexpeaationcalicuius offi-

odebemus ploximo.& d. part.bus.e.us «rttt
o.mtuor videlicet: bcne fcntirc de proximo.bcnc dc
?od m oqm-rranti noxam condonare & mdigen-
"comUioV opcrcadeflemuncbrcuiter dcfccundo
locodiccmus. S£CVKD0.

Ouinouc ar<H,mctis vtitur Chriftus in hac exhor-
Quinque irc ^ ^ offica funt

Cui roife

^mi^^
«icordc, tationcaamn nnnc ordine recenfebo.

:<rc P«ftandaproximo,qu*^
* Prn.umnotatur^

cccatorcs. 5. quod ilJe cceleftis Pater ncs ex mcia
nifericordia rccipit in gratiam- 4. cjuc d ncs natura
.ilijirse eramusEj h.i.c^.v.j.quodhafcfit eiusvoju-
ras,vt filij ipfius effccti , paternum lmitemur cxem-
plum.6.vt quemadmodum-ille hobis bencfccit gra-
tis:ita & nos aliisgratis prseAemus,qu ;d nili fectri-
iius,rtorribiliter peccainns.i.contemBimus tius ma
datum.2.dfgeneramus ab ipfo.3. poJluimusnosfcc-
lenbus,qu« luntopera fihorum Satana:. 4. abiici-
mus ridem.^.proximus noftcr noftFa culpa mifcr ia-
cet,cuius miferia tangi debercmus.Hxc pcrpcndant
qui Chriftianieflevolunt.

Sccundumargumentum fumiturab vtilitate, qua: jtc cm-
ad nos ipjfos v^mt.Nolue^nc^\ixMidtcare,&rioniHdt- fu°dea^t
cabimmi: N olite condemnare^ non condemnabtrnir.i. Di cjpiums.
mmte>& dtmittetur vcbu: Date,& dabitur vcbts. Hic
partes illas mifcricordia?,quasrcq\iiritipromifsioni-
b.is fuis conflrmat.Propolitio ofricij cb.NoUtc \udt-
tr^.Promifsio mercedis , fe j confirmatio propofi-
tioiiis cftrc^ non tudicabimini^Sc fic de aliis.Senfus er-
go t\i. Qui candide de aliis fentit,is quoqv.c fentict Tcxru,
idcm fibiab aliis pra?ftari:quibcnedcaliis loquitur,
idcm expec5tabitabaliis:quicondonatbcnigne , is
inueniet facilitatem fimilem , fi is aliquando oftcn-
derit:qui confilio & opcrc indigentibus ad eft, is vi-»
cifsim indigens fcntiet auxilium,idque me erficicn-
te.Vcriim contra:qui malc fentit dealiis, ideai cx-
pectabit:qui male loquitur,male audict : qui iniuria
vindicat , initiriam patietur : qui negat confilium &
opemindigentijisquoqueindigensfruftra opemab
aliis cxpetitabit.

Tertiumargumentum his veibis proponitur/V»
cjuid votcfi cxcm ctcumduceret Nomeambo infiueam^ to°ale
cadunti Quafi diceref.Quemadmoditm ^ habet dux agunr cf.
carcus ad cscum duccndum , ita fe habct liomo male ^Jii
docens & viuensad eos quoS do»5trirta& vita duceJ moribu,
redeberet.Sed quando cascusducitcxcum , vterque >udic»am
in foueam cadit,proinde qui perperam docct & ma
le viuit,& aliis & fibi occafio cft lapfus- Vt lgitur
hoc malum vitetur » recle agendUm cft cum in do-
ctrina tum in moribus.

Quartum argumentum fignaturhis verbis. Non IIIUni;_
efidifcx^itluifHfra^jMagisirum^ferficlm autem omnis uiidChil
erttyftJitficHtmagifter enu. Boni dilciputi cxemplum m-
fui magiftriimitari debent. Proinde cum Chriftiani
funt difcipuli Chrifti,dccct vt vita* & moribus5quan-
tum quidem id heri poteft,eum expritnant.

Quintumargumentum petitur a confidcratione vchri-
prop. iorum crratorum. Qutdvidcs fislucam tn oculo
fraerity&c.T&ucz in ociUo Fratris eft erratum fratris
leue,trabs in tuo eft crratum magnum. Debct crgo
vnufquifque fuapotiusvitiaconfici-erarcqatim alie-
na,& prius ante fuam ianuamjVt dici folct , purgare.
Quocf vt vcre faciamus,donct n6bis Chtifttis,ci i cu
Patrc & Spiritu fando fit honor & gloria in fecula,
Amen.

^Portcr

«nifer

, Hcrseft. U clt, — dcbcnt enjm ;mn.
* ad ^T^^S^Mi «f. Cnm

tum mores ac

3 noftnirrl cceleftem fummc
crgo yidemus Patrcm ^
mifencordemcflc dccct circumftamjx fun( pcr.
In hoc afgumento pm omnipo

In hoc argumento y.» - M$ fo
pendendje.l. qtiodPa^t ^n nobismifcrj
i»rPI«.nu husindi2cns,o:t^" . , r:.„

omnipo
is tantam

prsftiterit mifericordiam- 4

DOMINICA CLVINTA POST

trinitatis,Luca?5.

FAUum eftautem , c«m turba tn.mineret 1 efi, vt au-
dtr<

u vurct verbum Dei* & ip/e fttbat iuxta fiagnum G ene.
zjtreth-, & vtdtt duasnauet Jktntcs ad fiagnum^tfatores
autcm de/cenderantex tlltsy& abluebam retta. I rgrejfu*
autem in vnam nauem.ejud erat Simonis, » ogamt eum , vt
a terra abduceret pufiUum.Et Jedens docebat de vaui tur~
bas. Vt cejfautt autem loejut, dtxit ad Stmoner/,:Duc in
altum,& laxate retta veslra in capturarn. Et reffondens
Smon^txttillt'tPrxceptor , pertotam nctlem /aborantes,
Tt. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ntbu cepimtts^tamen tuo iuffu Uxabo rett. Et cum hoc fi- 1
vJfent>conclu(erunt pifiiummultttudtnem coptcfim. Rutn
pebautr awem rete eorum.Et annuerunt fictjs,ejui erant
tn ahera naui^vt venirent & adtuuarem tpfis. Etvene-
funt^atcjue tmpleuerunt ambas naues, ttavtmergerentur.
Qitod cnm videret Simon Petrmy accedtt adgenua Iefu,
dicens : Dtfcede a me Domine , ejuia homo peccator fum.
Stupor entm circumdederat eum,& omnes atit cum tllo fie
rant, fitper capturapifctP.m aucs ceperant , fimhtcr aute
Jacobum <t) Iohannemfi/tos Zebcdxt, ejut erantficij Stmo
nis.St att ad Stmonem lefiu : N e metuas,pofihac homt-
nes captes. Et fubdullis tn terratn nautbus , reltttis omnt-
btu^fecutifunt eum.

textvs;

Turba auida

ENARRATIO

De occa- Occafio huius EiiangcTij harc fuit.

lione hu- yerbi Dci cft fecuta Chriftum quocunquc pcrrexit,

cionT" n ipfum audiret, in qucm cum turba vcluti incum-
beret pr* vifendi & audiendi ftu<lio,cogitur nauem
Pctri ingrcdi,atque ex ca doccre turbam. Vcrum vt

Summa. fu£E aoc^rina: fidem faciat,iuffit cis;vt rctia dcmittc-
rcnt,quiantcaconqucfti crant,fc tota illa no&c fru-
ftralaboraiTe,quodcum fccifi"cnt,magnam muhku-
dinem pifcium ccpcrunt, adeo vt ne duo quidem na
niaiapifccs caperent-Hoc miraculo confirmati fpc-
ctatorcs,& doctrinamcius rcceperut,& ipfms diui-
nam potentiam agnouerunt.Et cum Petrus miracu-
lo edo&us mettieret , crigitur a Domino , & accipit
promifsionem,quod poftea eflet futurus pifcator ho
vrus. minum.Hzc eft fumma praefentis Euangclij. qu* co
pertinet,vt non folum exemplo huius turba; docea-
mur,primum qusercndum efle rcgnum Dei, vcrum-
ctiam vt confirmemur dc potentia Chnfti.Oftcndit
cnim Chnftus,quod habcat curam fuorum,declara:
quod nemo quicquam in fuavocatione prxftarc pof
lit,nifi ipfe laboranri adfit,ac opcri vcluti manuad
hibcat,quemadmodum dicit,Ioan.i$.5. Sine me ni-
hil potcftis faccre.Et Pfalmus ny.i.ait: Nifi Domi-
nusardificaucrit domum, fruftra vigilat qui cufto-
diteam. Lociquatuor.

l. Necrjfras audtendi Verbum D« commendaturm
exenplo huita turbx , qua adeo auide Chrtftum
audtuit.

1. Imago Ecclefu, T)ol\orum,& audttorum verbi.

3. MiracuLm prtfcns,& eiut vfus.

4. Exemp lum l>c; rt cum in ca ytura p tfciumjum in a-
gnitione Chrtfliimitandum,

D E P RIMO.

De necef. Eacium efi autern , cum turba irrueret ad eum, vt ip -
Cta e Sc fitm audtrer.hxcnuplum huius turba? docct, Euange-
madoau- jju m axllfc au<Iicndum dfc. Neque enim adeo aui-
de fecuta fuiflet ha?c turba Chriftum , nifi eius do-
ctrinam fummc nccefTanam cfic intclIcxilfet.Scqui-
tur c! go Chriftum ha?c turba«na vt obfcruct ipfum,
non vt in verbis comprehendat,non vt irridcat,quc-
admodum Scriba? , Pharifa;i,& Hypocritae fccerunt,
fcd vt audiat vcrbum Domini, & falutis panc faturc
tur.Eft cnim vcrbum Dei panis cceleftis, cuius dulce
do cft fupra mcl & fauum,vt in Pfilmo 19. dicitur.
Concurrit igiturad ha?c vcrba tanquam famelici ad
cum , qui largam aliquam Elcemofynam diftribuit:
confirmaldqucn n immcrito. Quemadmodumcnim cor-
tioiOml pus faturator pane corporeo,quia eft corporeum &
ipfum, ita anima panc fpirituali , qui cft vcrbum
Dci , alitur , ipfa enim fpiritualis eft. De-
indc vtappetituscibieft flgnum fanitatis , & fafti-
dium ciufdcm,cgrotantis & languentiscorporis in-

ENARRATIO *55*

dicium eft,ita appetitus verbi Dei eft anima? bcnc fc
habentis fignum , & contra, vci bi Dei faftidiumar-
guitanimaelanguentis argritudincm. Imitari crgo ^titli
ncs dcbemus ( li nos vcrbi nci faftidium capit )eos,
qui corpore a?gro funt.Vt enimilli Medicos confu-
lunt,vtdato pharmaco conualcfcant,& cibumappe-
tant,itanos(fi vcrbum Deifaftidit& adillud nau-
fcat anima noftra)dcbcmus Chriftum medicu qua?*
rcrc noftris prccibus,vt ille animas noftras fui verbi»
hoc cft, panis falutaris capaces rcddat,nc fame verbi
Dci dcftituti pereamus. Vcrbum cnim Deieft
cibus ccelcftis , hoc cft,panis vitar,& potus , de quo
qui bibct , non fitiet in anernum. Ioan.4.

Cxterum vt cum hac turba poffimus efurire pa- Cur ^
ncm vita? , & f tire potum coeleftem, cogitanda cft ^""^n
huius cibi neceflitas , qua perfpccta,nemo non hunc t,buseft
_:i . . •/• *: £ Tr^i... : «nn ncccfla-

diciuti
vcrbiD

Caufa.

cibumcxpetct, nifi qui iuam falutcm omnino non J"^ ,,.
cura ,occ^catus & dementatusaDiabolo. ti°nes

1. NccciTeeft mori omnemanimam,qujc ad fj- quatuofc
ncm vfque dcftituetur hoc cibo ccelcfti. Nam pri-
miim vitam confequimur , quando cx verbo iiucm
concipimus.Deinde verbum eftcibus fidei,quo ipfa
alitur & nutritur. Ha?c necefhtas confirmatur Do-
mini di'Jlo:Qui non ci ediderit,morietur.Fides cnim
akundc noncft,quam ex auditti vctbi,Rom.io.i7.

2. Sinchoc cibo manct hi.mofub irjDei. Qui
non credit (inquit Chnftus ) ita Dci manct fuper
eum.Ioan.3. 36.

3. Hic cibus eft , qui confortat ad vitam asterna.
Hinc PauIusrEuangelium eft potcntia omni crcdcn-
ti aJfalutem.Rom.r.i^.

4. Vt vno vcrbo dicam, verbum Dci femen eft
incorruptibile, fic ^t Pctrus Apoftolus docct, quo
rcgignimur& nafcimurpcr gratiamhlij nei,qtii an-
tca propterprimorum parcntum pcccatum & no-
ftrum nati cramus filij ir^. Vt crgonatura nafcimur
ri!ij ira?,id eft,damnationis ad morrcm cetcrnam, ita
gratiapcrfcmcn vcrbiDei nafcimur filij gratix , id
cft,benediclionisad vitam xtcrnam. Qt;i cnim crc-
dunt,funt filij Abrahx & haredcs promifiionis.Pro-
inde fifalus animae noftrx.ii cualio mortis , irx Dei,
& damnationis,fidignitas, qua adoptamur in filios
Dei,nos moucat,fimus auidi verbi Dei, illud audia-
mus & confcrucmus,i'dque non foliim cxcmplo hu-
nis turba',vcrumetiam totius Ecclefia», qux nihil ma
gis cxpetit,quamfttiari hoc vcrbo Dci.

DE SECVNDO.
Afendens Icftts vnam nauim,in ejua fidens docuit tur- ^«S^
bam fiantem in Uttore. His verbis pulchcrrime pin- ^l^l-
gitur ftatus Ecdefia? militantis & fluctuantis in hoc tium^
mundo, in qua piciura obfcruanda funt tria : Nauis ^
ipfa,Chriftus fcdens in naui , & turba ftans in Iito-
rc. 1. Nauis ipfa adumbrat Ecclefiam. 1. Chri-
sltu notat omnes ftnccros Doclorcs, 3. Tttrba ftans
in litore f gnifkat vcrbi auditorcs. Iam qucmad-
modum nauis m man orta tempeftatc horribilitcr
conctititur,ita nihil in mundo magis conctititur qua
Ecclefia,id quod totius mundi hiftoria docct. Quam
triftis fiiit concufiio huius nauis, quando Cain fuum g^fi*
fratremocciditPDcinde in Sodoma fanctus Loth,& agitatio-
Abraham in peregrinationibus fuis.Preterca Ecclc- ncS-
fiaDei quantum cft concuiTaprimumin ^Egypto,&
dcinde 4o.annis,vttaceam deperfecutionibus, quas
Ecclefia perpeiTa eft omnibus teporibus, fub iudici-
bus,fub regibus.in captiuitate Babylonica. Et vt o-
mittam alia,denoftro temporedicam, quantum co-
cutitur Ecclefia ab iis , qui volunt citics Ecclefia: vi-
dcri,alij hrrefibus, tanquam horrendis tempcftati-
bus ab ipfo Diabolo cmiflis,in eam impetum faciut.
r ' Q^id

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

tN 857 2° copy 2

*553

Qpi : non Sacramentarij,quidnon alij Scctanj, Ana
baptifta: , libertini faciunt , vt hanc namculam Petn
cucrtant?Pontifices eam harrefeos condemnant. Iu-
d*i derident , Turcaafpernatur , ciuilis magiitratus
apud multosfcditionif eam infimulat,qucmadmodu
in hiftoria impij Achab lcgimus.qui Hche fanctiih-
moProphctxha:cverbaobiecit:An no is cs quitur-
bas Ifracl? Quiddicam denoua lnuadcndi Ecclca
rationcquamipfiinuenerunt qui Euangelici eiTe&
dici voluntPImpie & facrilcgdbona , qua: pcrtincnt
ad confcruandum minifterium verbi, conucrtunt m
pronhanosvfus. Atqucadco Satanas cum omnibus
fuis mcmbris in hoc incumbit,vt fluc^tuantcm Chn
fti Ecelefiam eucrtat, fcd fortior cft Chnftus, quam
vt porta? lnferorum aducrfus eum pramalcant.

Dixi de Ecclcf.* floduationcvndc & cjuanta hnt
miniftrorum verbi pericula facik eft intelhgerc. Vt
^cma- cnim Chriftus in naui fedet,ita & ilh maximam pe-
riculorum molem fuftinent , & multi ad grauiffima
rapiunturfupplicia. At turbaftatin litorchoceit,
maxima part auditorum funt cxtra penculum , nam
cum oritur aliquatempeftas , vcl ic occultant , vel
prorfus difccdunt. H*c fint breuiter de concufsio-
ne Ecclcfiae dicr.a.

D E T E R T I O.

>*Ko Et d,xn Domitw ad Simonem: Vucin alu.m , & ie~
€dituni- mitte retta adcapturam.T mc resjondens Stmov^att t/lt:
Maztslcr,pertotam nottcm laborantes nthil cepimm , tuo
tamen w/Jh laxabo rete.Et curn hocficttfent, concluferunt
multttndmem copiofam, &c. H*c d/criptio miracul,
eft- Petrusdefperasdepifcibus,iuiTu Chrifti dcmit-
tit rete , & cepit copiofam multitudinem, ita vt duo
nauisia eos ferre non potuerint.Etfi autcm hoc m,-
raculum editum eft , cum adconfirmandam doc^n-
nam Chrifti,tum ad fidem fpectatorum roboranda-
. r, .. .~„a~ *>A anc nnonne oertinet.

EVANGHLIORVM.

1554

nam 1

tameh fuo qubdammodoad nosquom^epertmct
Nam quicquidprzfcriptum eft, in noflram dodtn-
nam pra^fcriptum eft , vt per patientiam & conlola,
tionemfcripturarumfpemhabeamus.Djcamitaque
quomodonobisferuiatpra?fcnsmiraculum.
:«ificat 1 T Certificabit nos hoc miraculum deventate
r^E^uan^lij: cft enim vcluti authenticum figillum,
*W>- quo Deus ParcrEuangelium fihj fui obftgnat.Nam
quidquid miraculorum Chriftu$,Prophct£, Apofto-
5' vnquam ediderunt,eo fpe#ant,Vt dodrinam con-
«firment. Ita & in Marco,& in Epiftolaad Hebr*os
h. ic^musrMarcuiaitcap.i^.io. Dominuscooperatus
fcft Apcftolis , & confirmabat vcrbum fequentibus 5o

fiirnis. Ad Hebr.i.4-Do^rmaralutis c<>nfirmag cli
D°eo contefta-ntefignis & prodighs, & vanis erhca-
Chriftus tiis,& Spiritnsfanaidiftributiombus.
om. - z. HocprsefensmiracuIuconumcit,quodChn-
,m Do- ftus non folum fithomin^m terrxque Dominustfea
etiam maris : vndefides ncftrahanc concipiet fidu-
ciam , vt ftatuac niKil vel in man pofTe huic potenti
Dbmino refiftere, quin pbffit ftios potCntCr ab om-
ni periculo eriperc: ficuti Ionamftophetam cx ore
ccti enpuit fuadiuina virtute. N6h eft igitur quod
formidemus vel Diabolorum ve hominu, vel mor-
f"crudelitatem,modo viuafid>inChnftun^ » rccum
bamus.VndelohannesrHa.ceftviaoria.qua.Vincit

?Ecntfi ris noftri benediclio & incrementum ferum proue
Petrus tota nodc labora.crat . fodfriiftra.
ChriL ^uare?quia benediaionem ex fua induftna , & non

poftjam iu(Tu rCUa' CC?"

pifcium multitudincm, quo docemur , quod omnis
benedictio cx ve. bo Chnfti pcndcat. Contra hoc
pcccant quatuorgenerahominum.

Primum increduli,qui cxiftimant omnem bcnc- inctcauU
diclioncm pendtre cx proprio laborc , aduerius
quorum ftulticiam Dauid cccinit Pfalmum:Nifi Do
minus ajdificaucrit domum , fruftra vigilat qui cu-
ftoditcam.

Dcinde impij , qui cx vfuris cV malis artibus , hoc Impij.
cft,cxbenedicti6nc Satana? putant rcrum & fi bOa-
tiarum proucnirc incrcmenta:& profeclo multi vi-
dentur mde ditefcerc.Scd contra Salomon dicit:Be-
nediclio Domini diuitcs facit. Neque enim ftatim
aliquis rcctc diues dicitur,tum multa pofsidcat. A-
liud cft panis,alii.d robur panis.Multi panem habet,
& aliabona: quorum alij iis vti non poflunt , alij iis
ad luxu& fupcrbiam abutuntur-alij inde fe quotidie
ihguraiUnt'4lij funt inftrumenta libidinum & tyra-
nidis excrcenda?. Qiialis,qua?fo,h«c eft benedictio?
Contra pius qui mcdiocreshabet facultates, fuis re-
bus vtitur in gloriamD'ci,fub(idium aliorum,& prj >^
dicat datcrcm bona confcic ntia.

Tcrtium gcnus hominum,quihic peccant, eoru Vocatic.
cft.qui poftquam audicruht cx t>( nedifiione Domi- nis dcf«-
ni rerum incremcnta eftc, fiuht remiffiorcs, & ncgli
trunt fc.ar vocationis laborem, cum Dauid in Pfalmo
128. 1 . contra dicat : Beatus vir qui timet Domirium,
& in madatis eius volet nimis,laborcs manuum tua-
rum manducabisjBeatus es,& bcnc tibi crit-Hic Da
uid rcrum ordinem praefcribit agcndi. Primo loco
cft timorDei. 2. defiderium & fumma voluptasin
Dei mandato. 3. labores vocationis commendantur.
4.addlti,rpromiftio:& bcnc tibi erit. Hanc rcgu-
lamfi multi fequerentur hodic, fentircnt Domini
benediclionem. . . ,

Qnartumgcnushicpeccahtium,.eorumcft, qui
ncc Deum inuocant^ quando eius bcnedi&ione v-
tuntur : nec eius auxiliom implorant: nec agunt ipli
gratias pro fua benedidiofte.

Difcamus crgo hicex prsefcnti miraculo, & labo- Doftiifu
randum enrc,& laboris fuccefTum & bcnedidionem
afolo Deo cfTc,in quocunqueftatu aliquis fuerit. Si
quis prxfit aliisyvt-ma^iftratus,pra?fcaus,patertami
lias ita cogitct,laborem ftrcnue in timore Dei: Dcu
colam,& inuocem,vt meis laboribus adfit. Colonus
quando arat fuum agrum,quando fefhiA5t, quandb
conuchit in horrCtfm,Deumhabcat pric oculis,fciat
omijcra bencdiaionem a Domino effe, jllum ifiuo-
cct,vt fibi laboranti . adelTe vclit j &, bencdiaionem
fuam largiri:Ita ctiamconctonator faciat,doccat,'ad-K
moneat.cxhortctur.fcd iuftii Cfitifti in tirridrepei.
Scd obiicies fortc:ego officiu facio,colo agros,pra?- obit&ia
dico Euangclium,inftituo familiam,fed fruftra. Nul K
lum habctYucceffum mca induftria. DifcehicaPc-
tro quid tibi defit.pctrus laborauit fi-uftra,dt)fte8af-
fumfit Chriftum in nauem fecum.Proindc tu e*cm-
plo Petn ci cdito Chrifto,laborato , & vidcbis bcne-
dic5tioncm Domini.

Sed video ( ais ) pefsimos quorque fortunj/tifsi- AHaobie
mos efle,& contra pios fsepe yidc^o rntferrimos'.1 Re*- ^io
fpondeo.Reipice hncm. Quare hbc refppnfu'm' Da-
uidis.quodefrin Pfal.37-35.0^^a- v idi jfin^jit')

um fortcm & vircfcentem , inftrfrlai5ri vindfi, cmpiis

lmpiUn» lUl Ct'm CX YJI t .u. v. 11 n-iu , HUWJ4U11 yiiiuia,'-

&tranfiui,& eccc nohfuit,& quifulej/fti ,cV'ft6'ell,Bum
^tfCHtus. ibo^nisgloriain1pic»ruri?e^ fu-
ftids pertrahfichs.Cofttra/qui tirrictDbmihurn ndn y
c6mmouebitur in zternum.ExcmpIa habcrhujs:Vfei.
quxfo nunc funt (^igantes1 illi &<oriofi? abforpti funt .
diluuio/ Vbi dj ucsepulciPifttorn^^
tri, vbr Abraham? 'Vbi bfcuidf vbi^acrffc1!1 tis&ui?

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ENARR ATIO

In ca?lo,vbi vesa bcatitudinc fruunturhorum beati-
tudineinuitemur.

D E QV ARTO.
Qujd in Quod cum viderct Simonyroccdit adgenua Jefu , di-
Sonobls' Ctm' * mt* D°m*nMHta bomo peccator fum. H ic vi-
prq)oni 1 ^e quid Petro & fociis cius acciderit ex lfta pifcium
tui imiti captura.Petrus timet horribiliter,& iubet Chriftum
*u,n* a fe exire.Quid an non potius debuiffct diccrc: Mane
apud me Domine,vt felix fit nobis pifcatura?Pctrus
vt fe peccatorem miferum :ita Chriitum cx mi racu-
lo iuftum & diuina potentia prxditum agnofcit.
Quare & ipfeadgcnua procumbit. Cupiunt quidc
homines Dcipncfcntiam, fedmoxvbi adefleintcl-
ligitur3confcientia eos reos pcccati pcragente, fugi-
unt& timent , donec diuina voceeriguntur,&fen-
tiunt contra pcccati confcicntiam confolationcm:
cjuemadmodum hic Dominus timentem erigit, di-
ccns : Noh timerc,ab hoc tempore homines capies.
Hic non folum crigit Petrum,verumetiam eum ele
git in Apoftolum,vt fuo temporc vcrbo pradicatio-
nishomincs capiat.Nam vt pifccs reticulo:ita homi
nes verbo prardicationis capiuntur, & de maripecca
torum in Ecdefiam Chrifti colliguntur,vt non mo-
riantur: fcd vt a-tcrnum bcati viuant , pcr Chriftum
- Ie{umDominumnoftrum,cuihonor,laus,& potcn-
tia ln fccula feculorum,Amen.

DOMINICA SEXTA POST
trinitatis,Matth.5.

Dlco vobis , Nifi abundaucrit vcBra iuslicia plnf
cjuam Scrtbarum & "Thartfaorumynon potefits tn-
grcdiin regnum coelorum. Audtfits ejuoddtilumfitvete-
rtbtw.Non occides. Quifauis autem occtdertt^ obnoxiu*
trit tudtcio.At cgo dico vobis, quodfutfijuis irafctturfra
pri [uo temcre-iobnoxim erit iudtcto. Qjtcunyuc verb dt -
xcrttfratrt (uoyRacha^obnoxitu crit concilto.Qutfauis au
tcm dtxerit,fhtue,obnoxiu4 critgehenna incendto. Jtaque
fiobtuleris muntu tuum ad aram , & ilhc recordatvu fie-
rtSyfuodfiater tuvu habcat altjutd aduerfus tey rclmquc
itltc muntu tnum coram altari, & abi^rius conctlteris f a
trt tHOygr turn vcniensoffcr munus tuum. Habcto bcnc-
uolcntiam cum ad.crfarto tuo ctto-, dutn es tn via curn tllo
nequando te tradat aduerfit ius iudici, & iudex te tradat
mtniftroy& h. carccrem comjctarts. Amen dtco tibi-, non
extbis tllmc^doncc perfoluerts extremum yuadrantem.

ENARRATIO TEXTVS.

Summ» ^ic textus cft pars Concionis,quam habuitChri-
& viusco ftus in monte ad difcipulos,quos recens elegerat , in

cionis
snonre,

ex qua>vt lummatim dicam,eos docet,quod non folue
quTdefuf dx legis gratia vcnerit,fcd implendae. Et quoniam
hic^tcx- Rharifau legis interpretes peruerfc & malelegem
tils. tCX" Dcunterpretau funt , Chriltus eorum errorem cor-
rigit,ac lcgemlnterprctatur. Illi enim legis doctri-
riam adextcrna facta pertinere putarunt,c6tra,Chri
ftusad intimos animorum rcceflTus cam pcrtincrc
conuincit. Ucindc pracfcribit Chriftus m cadem con
ciorie formam tlccmofynae dandsc,ieiunijratiG>nrm
& precandi moaum. Qax omnia eo fpedant,vt ho-
mincs intcUigat,quam procul abfint a lcgisDei per
fcdione, cv.quam ncceffanus fucrit Chriftiaducn-
tus,in querri.:or£h}s qui credit^vindjcatur a iurc legis
damnationis^. ..Hic fint dicta de fumma concionis
Argnmen chrifti.quam]i'abuit in montc. Verum particula

tUm COJl" . : '*• *

eius concionis, qux hoc dic m Eccleiiaproponitur,

Nam vthi putarunt latis elte hominem manu non
occidcre:ita Chriftus no folum rcos huius legis pro-
nunciat,quihomicidium cxtcrnum committunt vC"
rumctiam omnes,qui cogitant aliquid aduerfus pro-
ximum,(icuti mox audiemus. Loci duo.

1 . Dc tnplici iufitcta, Phanfiica,Legalh 9) ChrittiartA, pattcs.

2 , Expltcatio quintt pra cepti.

cioms
jiunc

. r cx*ficutiaudiuifti.s ! rcprehcndit Pharvfaicamiulticiam,
P tcara. ^ pjopoirto lcgis qifinto pra^ccpto , oftendit quan-
tum abcnarunt in intcrprctando lc«em pliari&i,

D E PRIMO.

Nifi abundaueritiusliciaveilra plus quam Scribs-. Vtttl?\\.
rum er Phanfitorum, non intrabttis tn regnum coelorum. CiiufocU
Vthajcrite intclligamus,nccelTe cft dicerc de tripli-
ci iufticia:dc Phariiaica,quamChriftushic reprehcn-
dit. de Legali iufticia » quam Deus fua voce nobis
commendat;& dc Chriftiana iufticia,qua fola conli-
ftimus coram Dco.

pharifaica iufticia defcribitur Mat.15. cuius defcri pharifai-
ptionisha:cfuntpeculiaria capita.i.Accufant Chn-C,>
ftum:tantum abcft , vt cum rcdcmtorem agnolcant.
2-Omnia fagiut m hoc , vt fpectentur ab hominibus,
funt hypocrit£,apparcnt foris religiofi & fancti-cum
mtcrim fint hoftes Dei & omnium piorum , quos vt
rabiofi canes infectantur. 3. Irrita faciunt prjccepta
Dciproptcr traditioneshominum. Nam in locum
pra?ceptorum Dei fubftituunt mandata hominum»
vt Dcus ab lllis colatur vclit nolit.Hscc maxima co-
tumacia in Deum eft.Nam hicnon folum contem-
I nitur Deus,& plus tribuitur humanx ftultici?,quam
fapicntiseDei: vcrumctiam traditionibus humanis
ftudium pietatis erga Deum aboletur,& opcra cha-
ntatiscxtirpantur. 4. Appropinquant Deolabiis,&
coreorumlongeeftabillo. 5. Dicuntur comedcrc
uomos viduarum , dumeasfub fanctimonia? fpecic
auare ad fe pcrtrahunt. 6. Amant primos accubitus,
qua re notatur corum fuperbia.y.Claudunt rcgnuni
ccjelorum ante homines,dum falfa interprctatione le
gishomincsa fideChrifti abftrahunt. 8. Sunt iimi
les fcpulchris dealbatis,vtChriftus ait:foiis enim ap
parent fandi , intus vcro fcatcnt impuris afteclibus.
Bxemplum habemus in Pharifa-o, qui afcenditin
templum cum publicano, quinonfolum gloriatus
eft defuis bonis opcribus,iciunio & dccimis^verum-
etiam proximo fuo detraxit,ita aperte totamlcgcm
Deiprimam & fecundam tabula tranfgreflus, & ni-
hilominus putauit fc iuftum , & fuis operibus mc-
ruiffc ccelum.Exhis que; hadcnusdida funt.hanc iu
fticix Pharifaicsedefcriptioncm poflumus colligere. ^ ^f.
Iufticia Pharifaica con fift it in extcrnis moribus , va- CIiptio.
canstimore Dci & fide in Deum , qux vt a Dco pro
fuis operibus ccelum cxpcdattita ab hominibus Iar-
ua ficta: finCtitatis laudcm venatur. Non cft igitur
mirum,quod Chriflus diczv.Ntfi abundauerit iuslitia
veflra plus quam Scribantm & Phartfaorum, non tngre-
diemtnt in rcgnurn caelorum.Hec Imt dicta dc Pharifai-
ca iufticiadam dc lcgali iufticia pauca dicamus. ,

Delc gali iufticia quatuor dicam. 1. Qufdfit., ci
2. An quifquum iuftificetur lcgc. 3. Quis fit
vfuslcgis. 4. Quomodolcxcredentibusin Chri-
ftum fit abrogata.

Iuftitia legalis eft obcdientiaperfccta, pura & f Q^i^
perpctua crga legem Dci:feu eft pcrpetua & perlc-
da ciilcclio Dci & proximi.Ita enim Lex dicit:E>ili-
ges DominumDeum tuumex t»>to cordc , cx tota
anima,ex omnibus viribus, & proximum tuum ficut Dc&n\ti»
te ipfum. Nequc cnim lcx Dei,qu«e eftregula iufti- nis^F11
cix legalis, requirit extcrnam obcdicntiara^rantum, ^1"*
fedab omni homine rcquiiit perfcctam , puram &
pcrpctuam obcdicr^tiam cr^a Dcum, & fimul pro-

mittit

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

^ation(

*557

mittit vitam & falutcm obcdicntibus,& commina-
tur mortcm setcrna hanc obcdicntia non prxftat -
bus.No eft coteta externa larua,fed requirtt cor pu-
ru;affcai:scongrucntes cu lcgoDcuvoh .ntatem Pr6
tifiimamcrgaDeum. Deindcin omnibus vinbus,
intcrioribus"& cxtcrionbus planam & pcrpctuam
harmoniam congrucntcm ad voluntatem Dci. Hu-
iufmodi iufticiam a lcgc rcquiri patct cx intcrpreta-
tione Chrifti & cx illo Pauli dicto : Lcx cft fpintua-
lis,ego aurm catnalis^uir^ ergo fpintualem o-

bcdicntiam. «... * i ,

v Kcmo Habcmus qualis fit lcgis iufticia : lam fccundo o-
Sffe co quxritur, an vllus in toto humano gcncrc hac le-
^alHufticia pofsitiuftificari. Ad quam quzftionem
iimplicitcrrcfpondco, quod ncmo ynnuam poft a-
pfum Adx> extiterit prxterfolum Chnftum , qui le-
gis obcdienria cft iuftus fata coram Deo , id quod
quatuorrationibus confirmabo.
$ Prima. N itura humana eft impura & pcccati co-
tagione fedata,n5 crgo magis potcftproducere pu-
ram obedicntiam erga Dcum, quam turbulentus &
fcrdatus fons producat param & Umpidam aquam:
& quamarbor putridafconos frudus producat.Vn-
dc lcfa.64.6.clamat,Omncm iiifticiamnoftram effc
iimilemimpurifsimopanno.

Secunda.Omncs homincs cxpcnuntur , cbedien-
tiam,quam prarfUt ergalcgcm Dci, habcrc quatuor
condiuoncscumlcgcDci pugnantcs. I. hominum
obcdientia eft temporanca,fcd lcx Dci requintper-
petuam.2.cft contaminata. Impuruni enim eft cor
Lninis,vndeproficircitur.5.cftimpcrleaa:nocnim

pra:ftaturiuxtaexaaamlegisrcgulam.4- eft fucata
malis opinionib.:s. . n-

T,Jlscriptura difatcpronunciatnullum Uiflu
«ffclcge.neviumqnidem.Rom^io. EtDau.dm-
quit,P%l.U*}Si iniquintcs , obfcruauens Dominc,
^uis fuftincbit? Ite, Non n.ft.ficab.tur m «n££»
tuo ( f .iHcet opera lco.sj vllus homo pcr WW>
£™r«.Si iuftifican poflent homines ex openbu
Icais . non opus habctem» iuft.c.a Chnfti. H.nc
pjnlns GaIa.Li.Si « oper.bus.eft inft.cia, Chnftus
tVuftra mortuus eft. Eii cnim Ulc mormus propter
peccatanoftra , & cxc.tatus propter •.uftificat.oncm
noftri.Rom.4^-Hinciampatet)quodnuIlushabc-
ateamiufticiam.quamlexrcquim.

lam fcquitur tcrtia quifti o de vfu leg.s , quts fi t.
Vf.Kleois diuin* eft triplcx.fcilicet extcrnus, inter-
nus & fpiritualis. Extemm pcrt.net ad hunc cxter-
num 1, nnincm, vt honeftc in hac v.ta vmamus,
vfum habetcommuncmcumciuil.bus & huinams
lc*ibus./»«m«« pertinct ad veterem homincrvnam
no^bis lcx reuclat iram Dci monftrato peccato.S/-»»-
malU vfus pcrtinet ad nouum hommem , v« fidc m-
chocmus obcdientiam Deo prarftarefccudum fuam

, nnidem fieri potcft in hac corru-

lc"cm,quantumq"iaemiit' r c,

1 obedientia Deo grata eft proptcr fidcm

t» iti.

tlen.

pt.one.qua:

Qio.inSufcuartaqu2ftio.Cumcnimpiame„s
*eN.t icgempron.mciare malediaos omnes , qu.i

ad malcdiSiohem attmct. Chriitus enim
in fc pr o nobis,modo in Chn-

cjuidcm

maledictionem 1

malemvtionem ^ ^ Paulus,Gal.3.i5. Chn
ftum crcdimus,rccipit.Vnac i * «^fC Q

mnisqu.n^crcd.t,iF..«»'.
cum.Et.n Epiftola faeft) imiSt&.

cmundatnos ab omn. «l«q« ^ ' ft„ dcbcr£tur.
Ctione , qux nobis pto in.qmtate nonra u

E -ANGELIORV M. ij58

Atque ita habcmus brcuitcr di&um» qua?nam fit le-
galis iufticia : cjuod Icgis operibus nemo iuftificetur.
Quis fit legis vfus : & cjuatcnus lex Dci abrogata CiU
Nuncde iufticiaChriltiana pauca diccndalunt, vt
intclligamus,qua in rc Pharifaicse ptxfcrenda fit.

Iufticia Chriftiarta cft obcdicntia Chrifti,creJcn- luftiti*
ti imputata. Iuftus enim Euangclicc is dicitur, cui ^11^"
Dcus pcccata condonat , & impurat iuOiciam Filij
fui,& acceptatgratis ad vitam ^ternam. Quicuncjuc ^rp""jg
cnim credit in Chriftum , dnm arco fit non rcus , & Sil1 C '
abiniufto fitiuftusob Chrifti iufticiam libi impu-
tatam,dicitur iuftificari. Quod autcm iufticia Chri-
fti imputctur credenti jprobatur multis fcriptut^ di ^bustj*"
dis.Qui crcdit in eum cjui iuftificat impium, impu- cii«
taturfides cius ad iufticiam. Et Rom ca.5. Quem-
admodum inobcdicntia vnius hominis multi confti
tuti funt pcccatores.Ita obedicntia vnius Icfu Chri-'
fti multi conftituunturiufti. 2.Corinth.5. Eum qui
non nouit pcccatum,fccit pe<catum,vt nos ficrcmus
mfticia Dci in ipfo. Quod autcm ad hanc Euanneli-
cam iufticiam non rcquirantur opera legis,probant
muItateftimonia.Rom.5. Arbitramurhominem fi-
de iuftificari abfque operibus lcgis.Et Gal.2.Scimus
cjuod non iuftificcturhomo exoperibus lcgis,fcd ex
fidc Iefu Chrifti,cV nos in Icium Chriftu cicdimus,
vt iuftificaremur ex fide , & non ex operibus Iegis.
Hinc iam concluditur , quod iuftificatio Chriftiana efi"
(it crcdcntis perfona? in Chriftum abfolutio apccca-
to,imputatio iufticii» Chnfti,& acccptatio ad vitam
xrcrnam gratis proptcr Chriftum. . m

HsEcbrcuitcr iint dicta dc tnplici lulticia ; nuncintcr iu.
paucaadklam de difcrimine:& prmium dicam , quo-ftitiam
modo Chriftiana iufticiadifferata lcgali iufticia.Def^K.
inde quomodo a Pharifaica. gn.

Prtmum crgo difcrimcn intcr legalcm iufticiam &
Chriftianam cft, quodlcgalis cx opcribuslcgis fit:
Euangelica vero flnc operibus \cgis. Secutidum, quod
legalis fit opcrantis,& Euangelica fitcrcdcntis.T^r-
rwm,quod lcgalis no imputetur gratis,fcd fit ex me-
ritopropriarobedientiar: Euangclica vcro imputc-
tur fine mcrito propriae obedicntia?.^«4r/wz> , quod
legalis fit formalis , vt quasexiuftis actionibus ho-
minis formeturj : Euangclica vcro imjbutatiua fit ,
cum iufta?Chriftiacrioncscredcntiimputantur.

Proinde wflificart dicitur legaliter , qui ab iniufto
fitiuftusobfuam iufticiam & legis implctionem*
iuxta illud,Qui fcccrit ea homo,viuet in eis.Sed £h-
angcltce tuflifican dicitur, qui a rco fit non reus ob iu
iliciam Chrifti,qu9 fidc apprchcnditur./«/?irw lcga-
lis eftperfeclaobcdicntia hominis ergalecem Dei*
fed Chriftianafcu 8 ttangelica tHsiicta eft ooedicntia
Icfu Chrifti, imputata crcdenti. lu^Hslegaltter cft^
qui iuftc agit iuxta Icgis fcntentiam:fcd iuslus Snan-
f7tAftdicitur,cui Dcuspeccatum condonat, lmputat
iufticiam Chrifti,& acceptat ad vitam setcrnam ^ra
tis propter Chriftum. IksTificariofegafc cft approbd-
tio hominis coram Dco ob intcgritatcm & perfe-
ctionem fuar obcdientia? er|a Icgcm Dci : fed tHslifi-
catto Chrtfhana icu Euangelica, eftapprobatio ho-
miniscoram Deo ob intcgritatcm & p erfedionem
obedientiae Chnfti crga Dcum patrem.

Habemus difcrimcn inter iufticiam Chriftianam
& le^alcm.-nunc vid(?amus,qnomodo,Chriftiana iu- JJ^^
ftitia Pharifaicam iufticiam cxctdiilHxcejdit autem ftitiam
Chriftiana iufticia Pharifaicam his qttatuor : Caufa faurog^"
qualitate,effectu,fine. : pharifair

Caufa Chriftianx iuftitiar cft D.As 3 Chrifti meri- cam-
tum,& fides apprchcndcns oblatii^ b 'ncficium-fcd
caufta Pharifaica? iuftiaaeeft hypbcriiis hominis,
ignorantia iufticia? Dci,& extcrna traditionum hu-

4 m

au-
non

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

m9 ENARRATIO

manarum obfcruatio.

Qualttas iufticia? Chriftiana? cft in Chriffo obcdi-
entia & impletio lcgis:fed iuftitix Pharifaica: quali-
tas cxtcrna tantum larua cft fictae & mcntitz fancti

356*0

inonia.

Effcttut iuftitiae Chriftianx cftnouitas fpiritus,
timor Dei,vera pietas,inuocatio,vera humilitas, pa-
ticntia,& inchoata obcdicntia crga lcgcm Dci,adco
quodiuftificatus homo , nihil magis in votis habcat,
cjuam vt Deo obtcrnpcrct.Brcuiccr,fi.mma cius vo-
luptas in lcgc Domini eft, poftquam fcit damnatio-
nem fublatam eiTc Chrifti merito : fcdiuftiti* Pha-
rifaicx effedus, eft fupcrbia , gloriatio coram Dco,
fuperftitio,contemtus proximi.Brcuitcr,talis cft fru
ctus, qualis arbor. Non enim poft malaarborbonu
fructumfaccrc.

Fints mfticiar Chnftiana: cft habcrc pacemcum
Dco,acceffum ad Deu,gloriaDeo tiibucrc,& tande
vitam arternam confcqui gratis proptcr Chriftum:
fed tinis Pharifaicae mfticia: cft tipi ipii laudcm tri-
bucrc, Deo eripcrc, & apudhomincs gloriari,quam
tandcm fequetur horribilis po.na,niii fiatad Domi
num conucrfio. Hxc iam fmt dicta de triplici iu-
fticia & carum differcntiis , quas tcnere admodum
vtile eft.

D E S E C V N D O.
frxcepti, Quintum prseceptum,Non occidcs,interpretatur
dc$nc°CCi Dominus,vt Pharifa:orum falfam intcrprctationcm
fit/o vln confutct.Illi tantum putaucrunt extcrnum homici-
dium prohibcri-.at Chriftuspenitiuslcgcm mtrofpi-
cit, & triaalia addit pra*ter extcrnum homicidium.
^«^«/■^(inquit) auoddtEIum/itantt^uts.-Nonocci-
des. Qutfcjuis autem occiderttjcnebiiur tudicto , id cft,
quicunquehomincmocciderit, rtu.erit coiam lu-
diciotloquiturcnimhicdecxternohomicidio & c-
his pcena,quae eft damnatio ciuilis pcrlcgem. Iudi-
cium dicebatur,in quoTriumuiri fcdcbjnt, quando
caufarum diiudicatio crat facilis. Qui enim extcrnu
homicidium manu peipctrauit , fentcntialcgis reus
crat mortis,quam fcntentiam pauci potuerunt pro- ^
nunciare. Hic tantum loquitur dc iudicio humano
cx lcgisfententia.Iudicium enim fpirituale fatis no-
tu fuit,quod erat maledictio.Scquitur interpretatio.
At eqo dico vobis : Qui ifafatur fratrifitoscui eft tu-
homici. dtcio.Hic iram ponit lnter gcncra homicidij. Hanc
prohibcri quinto praeccpto non animaducrtunt Pha
rifaei.Quare dicwAt ego dtco w^quafi dicerct Pha-
p{yj volunt, quod folus is violct quintumpreceptu
qui manufua occidithominem : fed ego dico vcbis,
quod plus rcquiiat ifta lcx. Nam prohibct etiam
iram , qus noo proficifcitur ex iuftacaufa, & tendit
ad bonum finem.

Deinde addit & aliud peccatum qninti prajccpti:
„_i Et ejuicunquc dixeritfratrt (uo KachaM cft,qui vllo fl-
sc- gno llgnirlcatpro^^mi contcmtum , eft reus coram
idi). ponciHo.Praucrea,cjui dixcritlra^rifuo, fatue ,rcus
eit gehemia%id elV qui ccnuiciis & contumcliisob-
ruerit proximum, rcus eft legis diuinae ,atque adeo
obnpxius pccnis inf crni. Brcuiter, quinto prseccpto
prohibenturji.omnia cogitata, quibus male dcpro-
ximo cogitamus.2.omnia figna contemtus proximi.
.3, omniardictaaccrbain proximum, vtconuitia,lu
dibria.4.cxternurnhomicidium. fct contra,omnia
opera mandajptur, qua: cum his pugnant :yt candidc
iudicarc de proximo, fignis cftendere candorcm er-
ga proximum,bcnc loqui dc proximo,& cius pcrfo-
nam defcnderc & tucri aducrfus iniunam.
De amo- Caeterum vt Chriftus oftendat, quam fit neceffa-
'ni.Pr°*1 rius amorproximi , & quamfit perniciofa iniuria
qua proximui afficitur , duo conlilia, cux argu-

Ttoximi
contcm-
ptus.
nus'
mici<

menta continent,prcponit.

Vnum fumitur a damno , in quod incurrit homo
iniurius proximo coram tudicio diuino. Alterum, a
damno,in quod incidit coram iudicio humano, qui
proximumlaefit.

Prius fic habct:5i obtulcrU fnunut tuum ad altare,&c-
proponitcxemplum,quod conucniebat ifti tcmpon P1
&: lliipopulojftanteRcpublicaMofis.Eft autcmdi-
cti huius ha:c fententia.Dcus non iudicat tuum niu-
nusfibigratum&acccptum, fifratrcm tuum odis:
hocclt,nulluscultus Dco eftacceptus,qui abcoprg-
ftatur,c]uicharitate crga proximum eft vacuus. Scd
qi x cft huiusRcgulx^ratio? Dco nihilgratum cft,
quod ab cius hofte proficifcitur , &J afo, ya.o fyniyp>'<*
i »f*t. Iam autcm Iohanncs dicit: Si c]uis dixerit,dili-
go Dcum,& odit fratrem,mcndax cft. Nam dcli-
ctionis Dei fructus pcrpctuus & naturalis cft dcli-
£tio proximi.Qiii ( ait Dominus ) diligit mc , fcruat
mandata mca. Vbi crgo fructus hic non adeft,arbo«
rcm quoque abcfle certum eft. Quicunquc crgo
proximum non diligit,fruitra facrificium orTert.

Oratio in fcriptura facrificium cft,fcdfruftra oras,
fi odis proximum.Gratiarum ad:iones funt vituli la"
biorum,quos fi visDeo placere,reconciliare prius cu
proximo,& poftca ex fidc ofFerto.Crux c ft facririciu,
mod6 fidc tcmperata fucrit. Nam fine fidc cft iuftu
pcccati fupplicium.Sabbatifmus cft Deo gratus cul-
tus,fcd contaminatur proximi odio. Elccmofyna in
fcriptura dicitur facrificium boni odoris, fed Paulus
dicit:Si infumfcro totam fubftantiam in paupercs,&
,charitatemnonhabeam,nihil fum. Atqucita deo-
mni operc,quod Deus requirit,iudicandum eft. Hic
vnufquifqucfcipfum examinet,& non adhibeat do-
lofam ftateram.

Secundum fic habct /^ abefo beneuolentiam cumfrd seci^
tre tuo,cum adhuc tn via es,&c. Qui ofrendit & la?dit icSula"
proximum,incurritin manus magiftratus , & conii-
cicturin carcercm , vndenoncximetur, donec pro
damno fatisfcccrit.Quare ne hoc fiat,mature tibi rc-
conciliandus eft proximus.Cum itaque fine charita-
te & fruftra Deum colis,& in pcriculum coram Ma-
giftratu incidis,confultum cft,vt fis proximo charus.
Huc accedit fcntcntia Dci: Iudicium abfquc miferi-
cordia fentiet,qui non feccrit mifericordiam. ^Iuc
parabolapertinet dcdcbitore,cuiDominus condo-
nauit totum debitum,&c.

CaetcrumPapiftac ex hoc locofuum Purgatorium purgat0"
extruunt,dequo hodieinfuistcmplisconcionantur. l^jfc\ct
Qtiibusrefpondeo. fo.

I. In his vcrbis nulla fit mentio Purgatorij,fed car
ccris, in quem coniicitur aMagiftratu, qui proxi-
mum laeft.

II. Qui confugiuntad allcgoriam , fciant fe infir- Doer?J|>
mo niti fundamcnto. Primum cnim nulla allegoria |uu.
eft rccipienda,nifi qua? cxpieifo vcrbocofirmaripo-
tcft.2.nulla allcgoria qux pugnat cum aualogia fidei
cfTprobanda j.nullaallegoria^in quavel eftaliquid
abfurdi,vcl cx qua aliquid abfurdi fcquitur,cft admit
tcnda.Huicproindeprarcepto cum nullusfatistace-
re poflit,agamus pccnitcntia,confugiamus ad Chri-
ftum, & deinde concmur Dcoiuxta hocpra^ceptum
obedire , quantum ficri potcft per auxilium Chnfti»
cui gloria in fecula fcculorum,Amen.

DOMINICA SEPTIMA
poft trinitatis, Marci 8.

N diebm illis>CH turba admodu multa effetfiec habe-
rtt quod manducartnty acccrjitis ad fc lcfm dtfitpvli*

fuis

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

156*1

fuis^itittu - Mifericordia tangor erga turbam.qmatap.
tnduo mant.it apud me.nec babent quod edant , rj fid
mtfero tos umnostn domHmfuamydefcteetn vta.Qutdan
emm ex eu e /ongtnquo veneranu 8t retfondemnt et dt-
fapHlifuf.Fnde tshs auis porerit hic fattare pantbus t„
folttudine?EttnterrogaHtt eos-.Quotpanes habettslIUtve-
ro dtxertmt : Septem. £t pr&ceptt turbx dtfcumbere juper
terram. Et acceptts feptem pantbus, cumgmttai egtjjet,
fregitMhHt dtfctpnlts futs.vt apponerent. Stappojue
runtturbx. Et habebantptfctcules paucos, & cttmbene-
dixtjfet.iuffit appont & »os. Comcderunt autem vjatu
rattfnnt, acfuhulermtqu*. fperfuerunt fragmentorum
feptem ftortau Erant autem qut comederant jerme qua-
tuor mtttey& dtmtftt tllos.

ENARRATIO TEXTVS.
Jfj* Hoc anni temporc proponitur iftud fcuagebun*
5 quia eft mefsis . £pe .deo , vt admoncamur , quod
«** trugcs & fruclus terrz genercntur Dc, benedici.o-
ne.vnde admonebmmr grat,tud,ms crga De, m pro
ifto munere.Statuere ig.tur abfquc omn, ^uo-
nedebemus.quodDeus tcrr* nafccnna nobislar
giatur , ad huius vit* fuftcnta.ioncm , ,u.buS reue-
?enter vti debemustanquam don.s,Dci manunob.s
porrectis & dat.s.idque in Dc glor.am , prox.m. v-
Slitetem & ftatus noftr. fuftetat.onem. ^bfum-
ma EuangeUj cft, quodpmerquam quodCh nftus
hoc miracDuloprobctfeverum Mcfs.amcifepr^.-
tumdiuinapotcntia,etiamoftcndat fehabcre cu-
ram corum.qui fefequantur.iuxtaprom.fs.oncm ip-
fn.s:Qu:er.te1primum regnum De. & mftit.am ems,
& reliquaadiicienturvobis.Lootres:

i. Jgtdm ChriSit ttg* tt>s^ftfiqmntHt.
%tZt* vtcnM Dti fonu tMio.
DE p R I M O-
W CHmtHth*mHha,fftt,ntch,httc,«ucdtdtt»,&c.^

!>> hac turba tanquam in tabula oftend.tur nob.s , qua-

C £ mundo.Per multas ennn tr,bulat,ones ad tegui^ «-
leftis poirefsionemperuenireoportet.Hecturbave
nit,ndefertum,vbinoneftpan.s,fed/ameS,pe.cu

Chriftum fequi volunt.ideo non fruftraChnftus iu-
bet Luc.c,.^ qui «Ut fuus diicipuLs f
fcmcipfum , tollat cruccm fuam, & fe fe^uatur. Et
Paulus a.r,mot.5.n.OmncS qu.volunt p,e m . Chr>-
ftoviuercperfecutioncm pat.entur. Vcrum i.t Deo
gloria , fors tamcn noftra mehor eft , quam eo um,
qui in mundo beati vidcntur. Nam fin,s & exttu» e^
rit lartus.Ideo Chriftus aitdkat, qu, lugcnt.qu.a con
folationemaccipic,it,Matth.5.4; ,
Sedquzcaud cft, quod d.fcpuh Chr,[h ,nhoe
, mundo alfliganturhoc mirum non cft.Quod pt*<*

'tsasfesgKgSS

g« aducrfus oues CMj^ « iaWus ^
S^odPccrusdK^tini^^ $ detforet^coe.

nnn ^^2^^et,deu«et& pcr-

evangeliorvm:

IJ6*

potciratcjconuerti adChriftum,armat fuos fatelli cs
aducrfus tcclc{iam,vt alij eam opprgnent hypocii-
li,alij Sophiltica,alij tyrannide,alij fcandalis & fchif-
matibus, quemadmodum omnibus temporibus ie-
cerat, & hodie non ceflat, & fi aliud non potcft , co-
natur eam famc necare in deferto.

Veriim Chriftus contra regnum,cjuod fuo f bi ac- Confoirf-
quifiuit fanguine, fortitcr tuctur, dat Spiritum (an- Jr°ct"
^tjm, dat panem, excitat pks dodorcs, cjui pabulo
cceleiii eam pafcantj& in medijs periculis adcft opi-
tulator,quemadmodumha?c prxfenti facto declarat<
vfque adco furiofus Satan & rabioll hoftcs tcclcfia?,
non prxualcbunt aduerfus eum. Nam ipfe excubias
agitfupcr Ecclefia , & eamftremie tuctur. Neccft
quod cjuifcuiam alitcrcxiftimct Chriftum hodic af-
re&um effc erga fuam Ecclciiam, quam fuit erga
hancturbam.'! ametfi cnim non fempcr Ecclcfiain
fuam vifibilem miraculis dcfendit,tamen fpirituali-
terinuilibilitcrquenon minora mlraculahodic edit
m gubernanda Ecdefia. Non eft cnnn perfonarum
apud ipfum refpc&us, fcd fidci & bonas caufae. Ari
non magnum miraculum eft,quod illum vnicum v:-
ruin beatum Luthcrum , Satan & totus mundus ad-
uerfus ipfum armati, non potuerint pilum capitis c-
ius mouerc? An non magnum miraculum cft hodie,
quod Pontifex,cum florcntifsima mundi partc, non
pofsit Ecclefiam abolerc? Conatur qmdcm Papa
curfum Euangelijjflumine fanguinisMartyrumim-
pcdire : fed quo plurcs occidcrit , eo plures quafi ex
corum fanguine nafcuntur,ficut in Hifpania & Gal-
lia hodicviderceft.

M miamus crgo nos contra furores Satana:, ^'^0^13
potifsimum contrafcandalum deformitatis & pau-^"10"
pertatisEcclelia: : nec deriwiamus a Chrifto propter
vlla tcrriculamenta Satatix , ncc abijciamus confcf-
fioncm , ctiamfi famc nos in hoc dcfcrto pati fit ne-
cclTe , nec finamus nos moueri corum exemplo, qui
propter pcrfccutioncm & famem difccdunt a Chri-
tto, quemad*nodum populus ludaicusfecit, dum fa-
me & pcrfecutionibus a vicinis hoftibus premcrc-
tur. Ita cnim Hieremia: Pixphcta: contumcliosc rc-idoiol*.
ftiterunt, quemadmodum legjtur Hicrc.^.i^&c.
Sermoncm, qucm locutus es ad nos in nominc Do- tarum
mini j non audicmus ex te,fcd facicndo facicmus o- gJ^-J
mne vcrbum,quod cgreditur de ore noftro,vt facri- nou&rma
ficemus reginse cceli (id eft,Soli,) & libemus ci liba
mina , Gcuti fecimus nos & patrcs noftri in vrbibus
Iuda, & in piateis Jerufalem , & faturati fumus pani-
bus, & bene erat nobis, malumque non vidimus.
Vcriim ex eo temporc , quo cclTauimus facriiicare
rcginxcceli, & ci libare libamina , inaiguimus om -
nibus,& gladio & fameconfumpti fumus. Sed quid
refpondct illis Hieremias fandns illc Propheta>
Non ita cft, inquit, fed propter abominationes vc-
ftrasj & multa fcclcra vos punit Deus, & quod no-
lueritis ambulare in pra:ccptis Domini. Ad cun-
dcm modum hodic multos inuenics , qui ob fa-
mem, caritatem annona?i& alia incommoda, vo-
lunt daficere a Chrifto & eius Euangelio. Dicunt e-
nim : Quando habuimus Milfas , quando monachos
aluimus, quando Sinclos inuocauimus,abundaui-
mus omnibus bonis : fcd pofteaquam haec noua do-
drina venit,plurima cum illamalavenen nt^non eft
tantus timor Dei ( inquiunt ) minor cft intcr hcmi-
ncs charitas , maiora & frcqiientiora difsidia , maior
tyrannis , omnia cariora funt. Ita fe homines excu-caur, xni
fant, ne fequantur Chriftum. Sed li vis fcirc cau-*orum
fashorummalorum,egodicam. Seruus fcicns vo-3„*p™^u
luntatcm domini ( inquit Chriftus ) vapulabit pla-tur.
gis muhis . Nos feimus qtood rcctuai eft , &
Vv. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Atfcftus
Chrilti
crga juqs.

tj<$3 E N A R R

non fatimus. Ideo Dcus nos punit pluribus plagis. .
Dcinde & alixfunt caufr, ncmpetyrannisDiaboli,!
qui magis feuit in Ecdcfiam Chrifti , quam in alios
«tcetus mundiudque Dco pcrmittentc,vt probentur
electi,id eft,vt periculum faciat de ijs qui vere Chri-
fto adherent,& eumcordccolunt,& non labijs.VoS
igitur adhortorpropterChriftum & propriamve-
ftram falutcm, vt maloru hominum blafphemis vo-
cibusnon permittatis vos corrumpi,vt a Chrifto de-
riciatis, proptcrea quod oporteat illum in delertum
fcqui, vbi eft crux, vbi eft fames , vbi funt lupi , vbi
mille mortis pericula : imd potius mentcs noftras in
ccelum leuemus,vbi Chriftus fedctad dcxteram Pa-
tris in gloria ccelefti. Neque cnim alia via nos in
cceium perueniemus quam ipfc,qui eft caput,& nos
membra. Is in hac vita famem & frigus , & alia dura
pafTns cft,ha*c & nos paticntcr feramus : quod fi fe-
ccrimus,olim cumillo glorificabimur.

DE SECVNDO.
Et ait Dominus ad dtfcipulos i Mtfereor fuper turba,
ejuia ecce tam triduo (usiinent, rne,nec habent yuod man-
ducent.St fi dimtfero eos ieiunos in domum (u«m,defictent
in via.His verbis defcribitur affectus Chrifti erga tur
bam fc fequentcm. Dolct corporis famem , multo
magis putandus cft dolere anima? famcm. Nam vt
anima corpore multo eft nobilior, ita animaz famcs
multo eft perniciofior. Quid facit ergo mifericors
Dominus?Corpus alit corporali cibo,animam fpiri-
tualixorpus panc terrcno,animampane ccelefti,hoc
cft,verboDei.Hic ratio noftra,qua: vult fapere in rc-
bus diuinis,etli ftultaeft,quent:Qujd?an non Chri-

Quxftio- ftus eft Deils? Cur iSitur non ftatim edit° miracul°
nis «xpii- iWos pauit?aut finepane illosfuftcntauit? Noluit or-
CJtio" dinem naturse finc magnacaufamutare.Ordo autem
diuinitus inftitutus cft, vt queadmodum corpus pa-
ne,ita anima alatur & fuftentctur verbo Dei. Et hoc
eft quod diciturin Mofe:Non in folo pane viuitho-
mo,fed ex omni verbo quod procedit ex oreDei.No
ergo vult , vt aliquid contra hunc diuinum ordinem
cxpectcmus , fcd vt ipfius diuina mifericordia nita-
mur,expec"tites ab coauxiliumin tempore opportu-
no.Hunc diuinum ordinem fanatici inuertunt.Scri-
Exempia bitur de duobus Ercmitis, qui,cum incidiifent in la-
troncs, nec haberent quod cderent, grauem famem
funt perpefsi,quorum tadem latroncs miferti, panes
cisprebueruntcomedendu.At lllorum vnusaif-No
comcdam, nifi panis mihi diuinitus dctur. Alter ac-
ccpit cum gratiarum actione , & comedit • & paulb
poft,quiexpectauit de ccelo panem, mortuus cft fa-
mc,&*altcr euafit incolumis,qui non miraculum ex
pectauit,fed tanquam ex manu Dei fumpfit pancm
fibi a latronibus oblatum. Anabaptiftx hodic etiam
hunc ordincm inucrtunt. Chriftus iufsit praedicari
Euangclium,vt illo alatur anima tanquam pane fpi-
rituali,fcd Anabaptiltecontcmpto vcrbo,nouas re-
uektiones expcctant (inc vcrbo. Vnde fit , vt in la-
queos Diaboli incidant , qui fe conucrtjt in Ange-
lum lucis,vt eos praecipitct in damnationem-

Vt ergo ordincm diuinitus inftitutum non inucr-
tcret Chriftusjdirfcrt miraculum.Scd tandem vincit
calfo tt- affechis^quem crga fuos habct plufquam paternum.
ftimo- Nam qualis fit ChrilH affcctus erga fuos,non folum
aiitix ^ Euangclifta in hoc Euancrclio oftedit,cum dicitMi-
paribohs fertcordia comoueor crga turbam,verumetiamlJro-
illuftrata. pncta £faias cap.49.15. pulchcrrima figura oftendit:
Nunquid(inquit)obliuifci potcft matcr infantis fui,
vtnon mifereaturfilij vtcri fui?Etfiillaoblitafuerit,
e<*o tamcn non obliuifcar tui.Ecce in manibus meis
defct ipfi tc. Hunc affcJfcum Chrifti crga fuos, etiam
parabola de filioprodigo pirtgit. Quid dica dc fimi-

t-i«atx
Dci po-
tcniiz*

Anaba*
ptiltiai*
riiror tt-
fellitur.

Affertus
Chnfti

A T I O V6*

litudinibus & Darabolis?Crux Chrifti oftendit,qua-
lem Chriftus habucrit ergafuosaffedu. Ade6 enim
nos amauit adhuc hoftcs, quod ljgnominiohisimani
mortem pro nobis redimcndis fubiret.

Sed quo hscfpeCtant ? Pnmum eo, vt induamus Do&^
tiliaiem affectum erga Deum Patrem & Dominum
noftrum IcfumChriftum.Deindc,vtagnitociuscr-
ga nos amorc,nihil fit nobisin vita chanus,nihil dLil
cius, nihil preciofius, quam cius voluntati nos totos
fubijccre,ac ipfius voci obtempcrarc, in qua re con-
fifltt perfedio Chriftianain hac vita.ltale^imus pa-
trem noftrum Abrahamum fecilfcqui poftquam au <xc»^>
diffet a. Domino Ambulacoram mc, & cfto pcrtc-
cr.us,acccpit mandatuiThVt hlium fuum vnigenkum
Ifaac , quem pcpcrit ei Sara in fencclute , mactaret.
Scd quid illc?Moxvolutati Domini obcdiuit,& in-
ftruda lignoru ftrue filium ma<5tare voluit , fed An-
gelus Domini eum retraxit.Hoc facto Dominus ait
ad Abraham: Iam fcio quod timcs me. Videmus hic
in patre noftro Abraham, quo fucrit erga Deum o-
bcdicntia; ftudio, qui ne filio fuo vnigcnitoparcere
voluit,fed mactare ad mandatum Domini. Scd proh
dolor ! multos inuenics , qui ne vnum quidem affe-
ctum iuflu Deiclementifsimi Patrisiugularc volut,
tantum abcft , vt Patris Abraha? cxemplum imitari
cupiant.Praetcrea affectus Chrifti paternus crga nos,
debet nbs admonere fimilis bencuolcntisc & amo-
ris erga fratres. Excmplum dcdi vobis (inquit ) dili-
gite vos inuicem,ficut ego vos dilcxi.

DE TERTIO. ^
Miraculum hoc prxfens,quod Deus feptcm pani- Jj1^-
bus & paucis pifciculis aluit quatuor millia hominu, di <i°
eo fped:at,vt confirmet vcritatemEuagelij Chrifti, ■«••
& augeat fidem turba? pra?fentis , de quo plura iam
non dicam :fed volo nonnihil de modo rede vtcndi
donisDeiloqui,quonos excitemurad gratitudincm
ergaDeum,& rede vtamurbcncdidioneDomini.

Primum ergo hoc obfcruandum cft,quod in ma- j^inoo
nibus Chrifti orantis,& gratias agcntis Patri ccelefti eftwgj
crefcat panis : vnde doccmur omnc benediftionem .nuuoCa.
a Domino effe, quemadmodum Paulus i.Timot.4. rio^jj
4.docet,cum ait: Omnis creatura Dei bona eft. Hic ^ne.
paululum fubfifte,& cogita rcs quas habes,cibum &
potum effe Dei creatura, non tuam creaturam.Qua-
re furem agis,fi ab lnuito quicquam abftuleris,quod
facis,quotiesvteris crcaturis Dei finc gratiarum a-
ftionc & inuocar.ione Dci.Quicquid enim habes ta-
quam tuum,alienum cft & illicitum, nifi illud ab eo
petas.Hinc eft quod Chriftus doccat fuos orare: Pa-
nem noftrum quotidianu da nobishodic. Vidc hic:
Idem panis dicitur noftcr & Dci.Nofter eft,quando
laborc partus eft iufto-.Dci eft,quia ipfius eft crcatu-
ra , qua non licct .Tibi vti, nifi antea cam ab ipfo pe-
tieris.Propterea P.iulus ctiam addit: Sanftificatur e-
nrm pcr vcrbum L»ei & prccationem. San&ificatur,
id eft,eius vfus fit n.obis purus & licitus, vt ipfa crca-
tura vti pofsimus confcientia bona.

Sed quomodofancl:ificatur?pcr verbum & preca- QSSf^
tionem.Per verbum quidem fidcm intclligc, quam {-^6-
verbum requirit. Ex verbo cnim fide apprchefa duo cant^
profitcmur nos crcderc 1. Crcata effc omnia ho- £rp*eCi'
minum caufaa Domino,pro immenfaacinfinitafua ti0ne&
fapicntia. 2. NosexeorumeiTcnumero,quiiusil-
lud iuftse in reliqua animatia dominationis in Ada-
mo deperditum , per gratiam in Chrifto recepcri-
muSjVt hanc vitam tueamur,quam ipfius amplifican
da? gloria? impendamus.Hancfidci profefsionem fe-
quitur oratio, vt nobis det Dominus , vt bona c :n-
fcicntia dapibus ab ipfius manu acceptis , cum omni
timore ac reucretia frui pofsimus. Poftremo gratia-

rum

uPat<

totnm
•cnta

fumr«
ranjc

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

xj* EVANGE

rum aaione,rcp«itis etiam precibus, conuiuu no-
ftradaudcmus,itanobis fanaificanturobi.

Vcmmij.quibusnonhocpaaofana.r.canmrci-

!"»■» * b>,dupliccm iniuriam faciunt.Pr.mum en.m Deum
2£ • fpoliant fuo honorc , quem non inuocan t & agno-
- fiunt datore omniumbonom eflc.De.ndccreat ura
Dei invitaabutuntur.vndePaulus ct.c.t.Creaturam
vanitatifub.caamcfTe. A qua van.tatc Dcusapud
Ofeam c.ip.2.promittit,fc l.beraturum crcaturam.
».».„„, Etf. autcm Uc, qus iam dicia funt , fat.s moucrc
SS» nos poflunt, vt reO- vtamur creatur.s De. exemplo
Chrifti.tamenvt magisnoftrafocord.avmcat r, a-
t.oneSquafdam recitabo.qus nos commo ueb nt.

Pr Zipfe Chriftus.qm omn.a cond,d.t,peu,t &
egit gratias.quoties donis D« fu.t
tomlg.s id nos dccet faccrcqu. prorius mcnd.c. b

mus in confpeau Domim.

SecW-.pulli coruorum fuo mo» Do
minus eospafcit.VndeDau.ddiat Pfa!.i4, -9- Vo
Z m darPe cfcam pulHs coruorum .nuocannbu »
«um.Con.ns cnim pullos fuos .mplum' non ag "o
fcit oro fuis,quare eos defent : fed Dommus, nc pc
re" fvermic^is illosalit.doncc nigrefcat.tum cn.m

dilTc^am,petituribcncd.aioncmDom.n,&.

nos Chriftiani negligimus. inceoerunt _

0»a«4, Ethnici fempcr fua prand.a inccperunt a

facrtcT&in"°««0»''tametlirCaiinU0ClrCn
P0SrrEcclefiai,1dcvfqueab.ni^^

domlDci.inccep.t a b*«*f^J^f^
uocatione fuit itti 'requent.us. Nam P eob . no_
ftris , Deum inuitamus ad noftra pnndia .cu.
nor & "loria in fccula fcculorum, Amcn.

O ,

~P0MINICA Op^"7AVA
poftTrinitatis,Matth-ci 7-

^ficcritvohntatcmPatrumc^.ncahcfl.

ENARRATIO TEXTVS.

^ r i • .n.rplii duplex fuit.Vnaerat do-
>ccaCo Ocafio huius Eua. gel.) cl_p ^

ion» dnna kZrum doctorum apud Iudxos va-

minus. A tcra, ralioium a d ^rinam Mofl &

nitas , qui P-t"nrttfrolcbant.Mandat crgo om-
Jjn* Prophctarum,par im aboi 6 & ^

nibuspommus,v & £^onim.Proi„dehfc
ucant a corruptclis taltorum *
Dominus M«bcu.amm vmm me_
porumMed^

dicmamtradidcrunt,q noft Q

quidem loco P^Dcaucndarunt,monct. Summa
nam:poftea vcro.qu* ca vt f iendi fint

autcm hums ««^^Sfcii agnofi poflunt,
falfi Propto^^^ Ui/oniaprVc&io-

LIORVM.

1. <jMandatum vitandifhffos Propbetat.

2. Falfirum Provhetarum defcriptio,

3. Pramonitio ChriBi.-T^onemrtif <jui dicitmihu,
Domine, Dominejntrabitin regnum calorum-ifedquifx-
cit voluntAtem^c.

DE PRIMO.
Caucte a fhlfis Prophetif , _r*. Hoc mandatum M.ndati
Chrifti vniuerfale eft,quod ad omncs homincs pcr- $™J?
tinet, quarediligenterpcrpcndcndum cfl: &c obfer-
uandum.Veriim in hoc mandato, triafunt fpedan-
da ; Nccefhtas, obligatio,& vfus, de quibas ordmc
dicam. ^

NecefsitaS fane maioreft,quam vulgus intelligit. Jjjj**"
Nam Diabolus hoftisChrifti & humani gencris ini- ,tM'
micus,nihil non facit,vt vcl regnum Chnfti prorfusf
abolcat,vcl deformet fcandalis. Ad quod vtitur va-
rijstechnis fuo more. Aut cnim doctrinam fanam
prorfus tollerecoriatur,quemadmodum in Turcia
fccerat,aut eam corruptclis fuis deprauarc mtitur,
quemadmodum in Paradifo fecit, & poftea omni-
bustempoiibus,autSacramcnta mutilat & pcruer-
tit,ficuti in Papatu & in multis locis feccrat,aut mo-
rcs & vitam hominum fuo vcneno inficit. Scriptu-
ram igitur & fanam doclrinam inuadit , vt vnum ad
minimu ex his quatuor obtineat. 1. Vt perfuadeat
nobis, quod non (imuscurx Deo. 1. Vttcntem is
aliquid contra noftram vocationem facerc. 5. Vt
inftituamus cultum contra mandatum Dci. 4. Vt
omniaturpitudinc& iniuftitiainuoluantur. Quod-
ms horum erfecerit hoftis lftcihomincs captiuos te-

ita vcra pictas ^^T^MSfigW^ OC»
ne-fcdinvcra pccnitcntia »

ni5 nuii..iii \.iiv-*-»-i*>- ^»--7..— j

net. Nam qui Dei prouidentiam ncgat , Epicurul
da mnatus eft: qui vocationerh fuam fraudulentcr o-
bit,infideli deterior cft, qui cultum mftituit contra
Dei interdi&um. Deum contcmnit, & eft Diaboli
potius,quam Dei fcruus,qni vitam turpcm viuit,fcr~
uus eft peccati,& ftipendiarius mortis & Satanc.Scd
quidremedij eft contrahxcmala? Doctrinse puri-
tas & abftincrc a falfis Prophetis.Doclrinac cnim pu
ritas nos Deo effc curae docct , adco quod Dominus
in numero habct omnes pilos capitis noftri : eadcm
nos rctinet in inuocatione noftra,& formam veram
colendi Deum tradif. Prarterea verx fandimonia. ac
vitae inculpata? tranfigendae rcgulam continet.

Secundum,quodfpecl:andumadmonui inhocpri ^.obliga.
mo loco, eft obligatio. Quarri autem poteft, an ha?c tio'
obli^atio fit omnium,auttatum gubernatorumEc-
clefic?Multi enim putant fe excufari,fi eis obtempe-
rent,qui habeant ordinaria vocdtioneimquibus pro-
pheta Ezechiel cap.3.i7.&e.im6 fpiritus Chrifti, qui q^jHo-
in Pmpheta loquit: r,refpondet hisverbis: Specula- n,,Jcfi-
• tore dedi te domui Ifrael, & audies ex ore meo ver- riu "
bum,& annunciabis cis ex me.Siergo dixeroad iiii-inc?ntid«
pium,morte morieris.&non anriuciauerisei.nec lo- J*J~J
cutusfueris,vt auertatur a viafuaimpia,& viuat:ipfc focanc^
! impius in iniquitate fua moriefur,fanguinem autemIjtia*
eius demanu tnarcquiram.Siautem tu annunciaue-
risimpio, & illcnon fucrit conuerfus ab iniquitatc
fua,& via fua impia^ipfe quide in iniquitate fua mo-
rietur; tu autemanimam tuam liberafti. Hoc Pro-
phetx dictum fatis oftendit crrare eos, qui putat fa-
tis effc,fi fuisparochis obtcmperauerint,fiuc bene fi-
ue maledoceant. Si fic efTct, Turca. & ethnici eflfent
faluadi,quorum multi fuis obtepcrauerunt doctori-
bus.Sciendn eft igitur,obligari omnesjVt falfos Pro-
phetas fugiantjtaquam fuae falutis peftcs.Nam man-
datum Cnrifti cft manifeftum , quod hic datur om-
nibus: loquitur enim turbis. Et loan.i.Epiftola? 4.1.
ait:Necuiuis fpiritui credatis, fed probatc fpiri-
tus,an cx D«o fyit, quontam muki Pfcudoprophe-
VY. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ENARRATIO

15^8

3.Vfus
multi-
piexk

tx exicrunt in mundum. Et Chriftus dicic, Ioan.10.
27.O lics mee; vocem mcam audiunc.Sed quid hic ta-
Papiftiex tvrannus Papa?Dicic,ad fc & f. os rafos pcrtincrc
obieftio dijudicacionemdoClxina^Quidquajfo impudcncius
Jjkdllu" cogitari aut dici poteft?an non hoc eft fponfa» Chri-
fti impcrare, & dominium libi vfurparc in forterp
Domini, contra prohibicionem Petri Apoiroli, cu-
iusfuccelTorem fe cfTe gloriatur? loanncs Baptifta
dicit fe miniftrum fponfae eiTe: fed Papa vulc fponfa?
dominari. Chriftus cupit fibi fponfam fcruari ca-
ftam , fcd Papa camnefando adulterio concaminac
proponit ei doctrinas dxmoniorum,quibus adulcc-
rari difcic Paulus dicit : Dcfponfaui vos vni viro, vc
vos virginem caftam exhibeam Chrifto, i.Corin.n-
2. Hxc defponfacio fit per fidem purifsimi & caftif-
fimi verbi.SedPapa,qui le Petri iuccelforem gloria-
tur,hanc virginem milleadulcerijsconfpurcac: quan
do eam abducic abamplcxu Chrifti fponfi ad idolo-
lacrias & culcum fanctorum.

Tertivm, quod fpe&andum propofui in hoc
mimo loco, eftvfus huius prohibi.ionis : Cauete
a fa/fisTrophctis : qui vfus fane eft multiplex.

1. Ha:c prohibitio monet fore in Ecclefia falfos
doctoresquod Dominus etiam fignificauit parabo-
la de homine mictente bonum femen in agrum : &
inimico quivenit,& in cundem fcminauit zizania.
Tantaenim eft rabies Diaboli, vt nunquam quie
fcat,quin verbum Dei corrumpcrc conecur : quod
faccre ccepit , ftacim conditis primis parcntibus in
Paradifo:& hodie (proh dolor) in toto cerrarum or

bc graifatur. Hoc cUm fcimus, diligencioresnos cfte

& cauciores opoitet.

2. Excitare nos debet ad acrius vera? do&rina?
ftudium.vnde Paulus optat,vt Philippenfes crefcant
in omni cognicione. Et Chriftus dicit : Scrutamini
Scripturas, & difcicc a me. Si vos manferitis in fer-
mone raeo , vere difcipuli mci cftis , & cognofcetis
vcritatem,& veritas libcrabit vos.

5. Conuincit , quod Ecclefia & pofsit deponere
falfos doccorcs,& in eorum locum fubftituere veros
doctorcs. Fruftra cnim iuberemur a falfis Prophecis
abftinere, nifi eos deponere liceret ab officio & do-
cendi munere, & veros miniftros in eorum locum
fubftituerc.Laudandi igitur fant pij Reges& prin-
cipes,qui dc reformatione Ecclefiarum & conferua-
tionc miniftcrij vcrbifuntfoliciti.

4. Oftcndit & hxc prohibitio , quomodo fint
accipicnda vcrba corum qui docent. Si vera docent,
audicndifunt, non fccus atque Deusipfe. Itaenin
ait Dominus : Qui vos audit,mc audit : qui vos fper-
nit,mefpernit. Si falfa doccnt, funtnon fccusatque
Satan ipfe fugiendi.Nam vt Satan Euam feduxit ma-
la doc"trinauia qui falfa docet, homines a gratia Dci,
imo a regno ccelcfti dcturbant, quemadmodum in
Papatu facium effc ncmo non nouit.

DE SECVNDO.
Falforura Qui veniunt ad vos in veilitu ouium , fed intm funt
tarora ^HPl rapaces.ln huius loci dcdarationc quinque ordi-
«ieicriptione vidcbimus. 1. Vnde vcniant falfi Prophetje &
qu6. 2. Qjxfint illorumin Scriptura appellatio-
ncs:vnde periculi magnitudo intelligi potcft. 3. Que
fit cxtcrnafpecicsfalforumdoctorum. 4. Quodnam
fit illorum itudium,qua? intentio. 5. Quas habcant
notas,vnde a veris Prophctis difcerni queant.
t.vnde & 5} quxris vnde vcniut & qno? Breuiter refpodeo:
vcniun t a Satana cxcitati, idque in vincam Domini,
hoceft,in Ecclefiam. Exeplafunt multa. Inparuam
illam Ecclefiam,Adam,Eua?, Abelis,venit falfus do-
ctor Cain,qui armatus a Satana,proprium fratre tan
dcm propter diucrfam religionem occidit. Deindc

«juo ve
nianu

I multi funt fccuti falfi Propheta: vfq;ad diluuiu,quo
& ipfi falfi doctores, & ipforu difcipuli funt puniti.
Moxadiluuio rurfus Satan mifit falfos do&ores in
Ecclefiam,qui adeo vineam Domirii vaftarunt,quod
vcritas Dei folummodo manferit apud paucos quof
dam de familia Sem.Sic & poftea vfque ad Chriftum
ferpperin Ecclefiam falfi doctoresiubintrarunt, &
fepi&ime penes ipfos fuit fumma rerum adminiftra-
tiojCum politicatum Ecclcfiaftica.Refufcitato Chri-
fto,multi venerunt falfi Prophetar,& omnibus tcm-
poribus fuerunt plurimi. Papa tandem vcrus Anti-
chriftus innumcros emifit h.rrcticos,Monachos po-
tifsimum,qui miferrime Ecdcliam Chrifti falfa do-
ctrinalacerarunt.Ethodiepafsim funt falfi docto-
res. Breuitcr, vbicunque Chriftus fuum bonum fe-
men iacit in agrum,ibi Satan mox addit fuumfcmen
zizaniorum. Lhriftus igitur non fruftra hortatur , vt
caucamus a falfis Prophetis.

Scimus vnde veniant falfi doctorcs,& qu6 veniat:
iam vtpenculi magmtudo perpendatur,qua:dam extribuUR.
ipforum nominibus recitabo. 1. vocantur generaliui.
nomine falfi Propheta?,id eft,talcs qui videntur eife
veri doctores, habentes ordinariam fucceisionem &
poteftatem,& funt nihilominus mendaces,vt qui in
locum vera» doctrina?, Satanica mendacia & huma-
na fomnia fubftituut,qualcs in Papatu fuerunt mul-
ti. 2. A Ioanne Apoftolo vocaturipiritus mali,tum
qu6d a Satana , qui malus eft , fint mifsi , tum quod
fint alijs occalio mali & damnationis. 3. A Iuda A-
poftolo vocantur nubes fineaqua,fimiles Cain, Ba-
laam & Chore. Va?h ipfis,inquit,nam viam Cain in-
grcfii funt,& dedeccptione mercedis, quaacceptus
fuit Balaam,erFufi funt,& contradicijione Chora; pe
rierunt. 4. Vocantur a Paulo canes, cum quia lace-
rant verbum Dei,tum quia oues ab ipfo ouili Chrifti
arccnc. 5. Vocancur mali operarij, quia malelabo-
ranc,& finis laboriseorum eft, cum ipforum exiciu,
cum corum danatio,qui eis aufcultant. 6, Vocantur
ab Apoftolo Ioanne Antichrifti , non quod negant
Chriftum,fed quia doclrinam Chrifti peruertunt,&
vicafuaChriftoaducrfantur. 7. A Paulo vocantur
inimici crucis Chrifli,quia non tribuutfalutisprin-
cipium,mcdium & fincm vnius Chrifti mcrito, 8.1n
hoc Euangclio dicuntur lupi,fed habentcs Iaruam o-
uium,hoc eft,fimulantes fe homines manfuctos ciTe:
fed fraudibus tamcn occulte in ouile Chriftiinftar
lupi infilientesjacerances & occidentes oues Chri-
fti falfa doctrina,& fimulata fanctimonia.

Scdquar eft cxtcrna fpecics faiforum doctomm?3iE<fernj
VentHnty inquit Chriftus, mveslitu outum* Loquitur fp^
hicDominusnon in genere deomnib. malisdod:o- 0
ribus,fed tatum de vno gcnerc. Nam quida funt, qui
benedocent,& male viuLmt:quida qui maledocent,
& male viuunt.quida qui male docct,& bene viden-
tur viucrc.De hoc tertio Prophctaru gencrehic Do-
minusloquitur.Nam lcx his maximujjicft periculu.

Qaodnam eft eorum ihidium ? Hoc docct Chri- jj-JJJJ
ftus pulchra imagine,ciim eos dicit lupos efTc.Vt lu- & intcfl*
pus hoc ft .1 det,vt oues ab ouili auertat. Dcinde, vt a- tio.
bigat in fyluam.Tertio,vt deuoret & perdat:ita falfi
Propheta» oucs , id eft , pios & manfuetos homincs,
fraudibus conantur abduccre a vcra Ecclcfia, & abi-
gere in defertum,vbi non eft pabulum vcrbi Dei, vt
isdomincntur,& ad poftremutrucidentnon ta cor
pora,quam animas. Qua hoc veru fit, docet Turcia
a fuo malo Propheta dccepta: docet Papatus ab An-
tichrifto Romano in errorem prsecipitatus : docent
multa? nationes, qua? a Libertinis & Anabapciftis in
horribiles furores func abduda?.
Sed dicis-.Quomodo poffum ego rudis & impcricus

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

*s in hac opinionum varictate iudlcare, qui f.nt vcri &
£S v». qui falf. dortores? Vt pofsimus iudicare & difcerne-
reinter paftorem & lupum. Chnftus nob.slupino-
Sg^tas monftrat, &fuis proprijsnot.s fallos dodores
•!""»<• deiineat.Kc».*«r, inquit, ^<.f« tnveshm oumm.yi-
dentur.f. luruam cxternam refpicis,fanchfsimi, lmo
Angcli Dci. Verum fi laruam dctrahis, lupos agno-
fcisrPrimum,quia non fonant voccm Chr.fti,imo a-
lieno fono abducmt oucs Chrifti a vcro fuo ou.l. in
defertum.vt hominum confcientias occid.mt,& atu-
mas eorum perdant. Atque hzc : eft vna nota. Add.c
pr*terca & aliam,cu.n ait : ifMMm eorum cognofce -
hi «r.Hic diligenter cluendum eft, ne fol.a pro fru -
fiuagnofcas. Mala iriferdum arbor habct fpec.ofa
folia, & ru rfuS bona nonnunquam fructum qu.dcm
copiofum haber, fed folia non ita fpcc.ola. Sed qm-
naLfuntverrProphctarutruaus Sunttr.phce Cul
lw» tuS,doarina)moresc6tormeSdoctrm..Ve.usl o.
»«..um pheta,cultum,doCtrinam,& moreshabct mxtaptx
SSt faiptmn verb. Dei. Falfus Prophcta haba : cu -
iCltuin ab hpmin.bus cxcog.tatum,

narum trad.tionu.n , & morcs cxtcrnc qu.dcm ho-
neftos,fed meram hypocr.fm redolcntes.
D E TERTIO.
tlem„ . NonmnU ^mdict mM, Domme , Domine,,ntra-
fete*™»* llorum,^ frc,tvol«nt>temP^

C*Domini dictum duplicem dodr.na.n , connnc t v-
nam de damnandis , altcram de faluand.s. Loqu.tur
autem de .js , qui in cxtcrna Ecdefi* foc.etatc funt:
nam dc ali s non dubium eft , ,».n d-nentur. Sed
quinam damnanturrqui gloninwr dc Ch«fto,&
non faciunt voluntatem Patr.s cceleftfs. Qunam
funt illi? qui iaaant fidem quam nor . habent, id e^,
" profitentur fidem Gne pcen.tcnt.a & P.a v .ta . hos

Nam huiufmodi hornb.l.tcr pcccant. .. . Pecc ant
mendacio.quiaDeo mcntiuntur. i. C •ntumel.a,
^tZlr fanguinc Chrifti etfufo pro nob^
Lvt .ndulgcamus omnibus furcnbus ; hb.dmum
& tyran:..d.s°fcd vt dc!eaturpeccatum,& Dco fan-
ftificcmur. }. Pcccanthrto, ^**"*?*?
fuohonorc. 4. Homicid.0, qma pr.mu fe.pfos ital
faperfuaf.one,dcinde&prox,mum.)ccid..ntmalo
exemplo. ?. Prophanant tcmplumSp.r.tusfana,.
Qu.namfaU.antur?Quilac,unt voluntatcm PatW
coSeftis. Veriimhicmultiimpmgunt, 1. Qui gen-
tes faluari dicunt, qui honeftc m mundo v.uunt.
quos confutat hoc diccum, Ioan.JgS. Qut non cre-
dit,iraDcimanctfupcrcum. z. Qu.d.cunt , fua m
regulam elfc voluntatcm Dc, contra quos Chnfti s
di«t i Fruftra mc colunt , doccntes mandata homi-
num. J. Qui dicunt, legem en"c vohntatem Dei.
quod quide.n verum eft.fcd fi,qn. hanc volunratem
fLercnt,faIuarentur.tum ncmo fa uarctur eft
er-ovoluntas,quam facientcs faluantur? Chr.ftus
T T . Hiccft voluntas Patr.s.vt crc-
rclpondet 1»»^ sicenimdicit Domi-

fuos frudus,quos edunt pij pci i«
gloriainfeculafeculorum,Amcn.

E V ANGELI ORVM. i57^>

& Mt lilt: Quidhoc audio de te ? Redderationm dtffe"-
(ationis tu<t. Non enimpoterie poFlbac d ffenfire.
auttm dtfpenfitor tntra fe: Quidfrctam , quta dominus
meus aufirt a me dtfpenfittonem ? Fodere non valeoy
mendtcare erubefco. Scto quid fhciam > vt,cum amotus
juero a difpe»fiitone,rectpiant tne tn domos fuas. Conuo-
catis itajue ftngults debtiortbus domtnt fut,dtcebat primo:
Quantumdebes domino meo} Attlle dtxit: Centum batos
olei.Dixttquetllt : Acctpe cauiionem tuam , ejr fedecito,
& fcribe cjutnquaginta. Detnde altert dtxtt . Tu vero9
;tnntum debcstOut ait.Cetum choros trttict.Ait Mt,Ac-
cipe cauetonem tttamy olfcribe olhginta. Et laudamt do-
mmus dtfpenfitorem tntcjuumy yuod frudcnt?r ficflet.
Quia filij hutus feculi prudentiores funt filijs luas tn na-
tiouc fua.Et ego vobts dtco, fkcite vobts armcos tx mam-
mona tniufto, vt cum deficeritis , rtcipiant vos tn aternd
tabernacula.

DOMINICA NONA POST

Trinitatis, Lucar 16.

ENARH ATIO TEXTVS.

Hortatur Chnftus in hoc Euangelio fuos difciptt- Samm*
los ad beneficentiam erga proximum, ldque para- ptavfeuntis
bolico cxemplo , cuius fumma haec eft : Oeconomus concion»»
alicuius hominis praidiuitis eft folicitus , quid fibi a-
moto ab ofricio riat , multo ma^is Chriftiam, qui
funt OeconomiDci in varijsdonis.dcbcnt e<Te foh-
citi , quid fibi cucniat, reddita ratione, ld eft, vbi ex
hac vita cxcelferint. Verum vt Oecbnomus quxnt
amicos in mammonainiquitatis, qui fc amotum ab
officio recipiant : ita Chnftiani fuis bonis 8c doms
obftringant fibi pauperes, qui f uo teftimonio m x-
tcrnatabernaculafcrecipiant. Harc Euangclij prae-
fentiseftfumma,verumvtnobis in inftruaioiiem Partes.
vberiorem cedat,quatuor trac^abo locos.

1 . Reprehenfio abufits dortorum Dei.

2. 'BeneficentU er(ra pauperes cattfie.

3. Querela , (juod fitij hmusjecultfint prudentiorei

fitus lucis.

4. Vfus dtnttiarum, & mertU bortbrum op erum.

D E P R I M O.

Cum textus hic proponit nobis difpcnfatorem,
qui difsipauit bona domini fui, in vniuerfum rcprc- Dd repie
henditur abufus donoruni Dei. Nam quis eft,qui hcnao,
donis fibi a Dco collatis,non magna cx partc abuti-
tur?Hocqualefit,aliquot exemplis declarabimus.
E. Sapicntia data eft alicui,vtalios imperitos & ru- Excmpl*.
des iuuet ac regat confilijs, fed nurtc dolo & impo-
fturis femit. 2. Diuitia? confcrantur ad Ecclcfia?
mcmbra fouenda,at nunc inutilibus pompis & fum-
ptibas impenduntiT. 3. Lingua concelTa eft homi-
ni,vt ea vtatur id docendum,qu$ honefta & pia funt,
& ad .crcndum veritati teftimonium: fed niinc quid
ht ? maledictis,conuicijs?pcriurijs, obtrcaationibus
& blafphcmijs ancillatur. 4. Vircs collatx funt ad
iuftiti^ & rerum bonarum dcfenfioncm, at nuric ty-
rannorum praefiiia funt,quibus vtuntur ad euerten-
dam veritatem,ad euertcndas-honcftasRefpublicas.
Ad eundcm modum alia dona Dei funt in magno a-
bufu.quiabufus fane non aliude proficifcitur,quam
ex his fontibus. .

Trirnum, peccatum quod in nobis habitat , huiuf- Jf*fiflaJ
modi gcrmina producit,& quo minus fucritfpiritus 0rimx.
impcrio fubadum , eo plura mala progignit. Eft c-
nim omniummalorumcarina profundifsima , qux

in tot.im in hac vita cxpurgari nequit.

D«w<fc,ipfe Diabolus aducrfarius nofterfiticns
damnationem noftram , infidiatur horrtmibus,&
quarrit milleperdendi vias , vt rcgno Chrifti in hoc
mundo abolir.o,vcl in anguftifsimuin rcdafto , fiiurri

regnum ftabfliat.

Tum, pefsima mundi exempla , quibus incitamuf
Vv< iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

x?fi ENARRATIO

ad imitationem. Mala cnim confuetudo, vt quidarr l
ait, pabulumeft ncquitix. Et Paulus aif Exiguuml
fermentum corrumpit totam mafTam,i.Corin.5.6.

u4dhic,hoc malum etiam augct gubernatorum ne-
crligentia, qui homines non cogunt difciplina feuc-
riori ad recte facicndum officium. Veriim nos , qui
Chriftiani dici gloriamur,deberemus retineri in of-
ficio,harum rcrum cogitationc.
officij i- Mandatura Dci perpctuo rtobis in animo fi
chrirtia- XUm,commonefaccrct nos de officio.
futcs. Honeftasipfa& virtutis decus nos extimula-

ret,ncturpiterdonis Dei abuteremur,

3. ReidignitasftimuIosaddcret.Quidcnim di-
gnius filijsDci eft,quam vt fe conformehtad exem-
plum clemcntifsimi Patris?

4. Vocatio nofrra. Sumus enim vocati ad fa
ctitatcm,vt & nos fancti fimus,& fiinclius fit rerum
quas Domtnus nobis conccfsit,vfus,hacc cogitarc fe
rio dcbcmus.

DE SECVNDO.

Cum totumhoc Euangelium proponatur,vt nos
fiAnn?" bencficcntiam erga proximos noftros excitemur.
erga Pau- dic im dc bcncficentia hcc ordine.?™n«OT(caufas rc-
peres pr?. ^ta^0 } qluDus ad bcneficentiam nos excitari opor-
piu.3" tcat. Detndcy dc finibus.TwOT debcncficcntix modo

iuxta ccrtas rcgulas.
1 ca-ifx, h m lcoc magnam rationcm vidctur pro-

qaibus ' poir:rc,CLim dicit : Dihgas proximum tuum vt tcip-

1*7*

'H*c fintdictade caufis bcneficentice mutua? m-.^ines
ter homines, fcdfines qui funt ? quatuor funt prseci- hcnc t
pui: 1. gloria Dci.Hic finis mcrito filios Dci moue-
ret adbeneficentiam. z. fublctiatioindigentis pro-
ximi,qui eft caro noftra. 3. Exemplum,quo ahj I®
ficentur&inuitcntur ad fimilcm beneficcntiam. 4.
prarmium,nam Chriftus ait: Qui dcdcrit vni ex meis
difcipulis meo nomine hauftum frigidse aquar > non
Iperdet merccdem fuam,Matth.io.4i. j.Bcnrf*
I Veriim quia de bencficentia? modo quarri potelr, ccntlZ
dc eo etiam nonnihil adijcam. Salomon, Prou.5.15. w°dui*
Bibe aquam de ciftcrna tua,& flucntia de medio pu-
tci tui : fontes tui dcriuentur foras, fint tibi foli > &
non alicnus tecum. Hic tria coniungit : Pnmum, vt
ipfetuis bonis fruaris.Secundum, vt communices a-
lijs. Tcrtium , vt fis ipfcdominus tuarum faculta-
tum, non vno die omnia profiindas. Breuitcr, \ er-
bum Dci, fides, & charitas, vbi funt,rcgulz certifsi-
mx eflb pofTunt.Scd de hac re plura,vbi de vfu diui-
20 tiarum agetur.

DE TERTIO LOCO.

ccct uim.Qjafi dicat,ha?c vn a ratio eft.cur nos matuo di-
^rbcuc^ligamus^quodhomohominifitproximus.Cuius dile
ficcntiam ^fionis pulche.rimu exemplu proponiturjnSama-
ritano,qui hominem qui mcidcrat inlatrones, adco ^
folicitc & diligcntcr curauit. ( . |

Bcncficcntia igitur prxftanda cft homini ab ho-
mine,quia homo homini proxiuvis eft,i'dque multis
rationibus: 1. fatione crcationis, idem enim Deus
crcauit nos homines. Nunc videmus quanta fit in
multis animantibus pictas,quc fe mutuis officijs iu- 1
uant & alunr,vt tfl ciconijs vidcrc eft. 2. homo ho- 1
mini cftproximus rationc fimilitudinis , na omnes I
homincs ad Dci fimilitudinem conditi funt,& habet
omncs eandc humanam naturam. 3. homo homini
proximus eft ratione cominunis vitf & humanae fo-
cietatis. Atquc hsec triplcx focictatis ratio eft nobis
comunis, non folum cum omnibus Chriftianis , vc-
rumctiam cum omnibusin mundo hominibus,Eth-
nicis & Iud.eis. Vcriim Chriftianus Chriftiano pro-
ximus cft,primum rationemyfticicorporis.Nam o-
mnc-squi in Chriftum crcdimus , Chriftum indui-
mus, & cius mcmbrafumus , & ipfe caput noftrum,
& viuimuscx eodcm fmritu Chrifti.Hecfanc focic-
tatis ratio mcrito nos ad mutua officia prxftada ex-
citarct,fi ferio dc hac focietate & myftica coniud:io-
nc noftra in vno corporc cogitarcmus:tum profeclo
quemadmodum manus famulatur rcliquis mcbris,
& fibi & alijs, ita & nosproptcr hanc myfticam eo-
pulam,in vnoc^rp jrcnos mutuis oficijs profcquc-
remur.2.Chriftianus Chriftiano eft proximus ratio-
ne rcgencrationis , quia in filios Dei Patris renafci-
mur.Cum igitur fratres vtcrini in hac vita fibiinui-
ccm ofticia communicant, multo magis id nos dc-
cct,qui Deumcommuncm Patrcm interpeLlamus,
& dicimus : Patcr noftcr qui es in ccelis. 3. Chriftia-
nus Chriftianoeft proximus rationc vocationis.Na
advnitatcm fpiritus in vinculo pacis vocati fumus,
Ephef.4.v.3. 4. Chriftianus cft Chriftiano proxi-
mus ratione futuraegloria?, nam omnes ex fideean-
dem imm* >rtalitatis gloriam cxpeftamus , vbi focij
crimus in omni aetcrnitatc,Dcum vnanimitcr ccle-
brantcs.

FiHjhnitu fecuUprtident$oTcsfunt fity lucis ingene-
rattone (ua.Hxc cft querela graui fsima,quod hlij hu- de cb&
iusfecuiifintprudcntiorLs filijs lucisin gcncratio -^JJ^
nc fua. Hoc eit, homines prophani magis funt ioli- titu
citiproacquirendis tcmpoiahbus, qusc tantum fpe-
c"tantadprefentcmvitam,idq; ad bre.ie aclmodum
tcmpus.quam Chriftiani funt folkiti pro bonis cce-
leftibus acquirendis seternum duratuns.Hxc deplc-
randa fane cxcitas eft. Corpus curatur, anima ncgli-
gitur.Quam vcrumhoc Chrilli dictumfit, quisncn
vidct?Da mihirufticum, quinon magis eft folicitus
pro acquirenda poffefsionc & alenda familia, quam
Chnftianus aliquis eft pro acquiredis thefauris cce-
leftibns.Mercatornauigat mare, cxperitur multape
ricula,fa»pe magnumdamnum facit,patiturfrigus &
a?ftum,idq; non vna hora, non vno dic, non vno an-
no,fcd toto vite tempore,tantiiin vt terrenas corra-
dat polfersiones:at Chriftianus vix patitur vnius ho-
rx moram,vt verbum Deiaudiat,vt Sa:ramcntorum
diftribationi interfit. Multas horas confumunt in
nugamcntis & fabulis.vix vna horj,imo vix minima
hor.c particulavacat Deum muocare,& cum Iefu ^s
Clnifto in orationibus noftris colloqui.Sed que funt cxmi&
huius cxcitatis ca Sxi dua? funt praecipuse. Vna, qua- ca^**
& aliorum maloru caufa eftjvidelice^corruptio hu-
mana? naturiE, quae facit vt homo fit pronior ad ma-
lum, quamadbonum. Altera caufa huius csccitatis.
eft,quia bona terrcna funt fennbilia, & idco fortius
5° moacnt animum , quia bonum non mouet nifi co-
gnitum,vndcA .^diluu^InMtfiitdefiynonvtfiJilige-
: re poJfHmnsyincogmta neqHtquam. Sefibilia autem funt
j magis cognita,quamfpiritualia : quia fenfibilia funt
I co^nita pcr cxperientiam, fpiritualia tantum pcr fi-
dcm.Quid ergo faciendum eft? conabimur abunda-
rc in c jgnitionc rerum ccelcftium, qu«j ctiamabun
dcmus in eorum fcnfu. Quare Paulus optat Philip-
pcnfibus,vt abundentin cognitione & fenfu,adhoc,
vt fint (inceri & abfquc offcndiculo ad diem vfquc
Chnfti,Philip.i.9. , '

DE QVARTO.
Facite vobis amicos de mammona tniejuitatis , vt cumi^cah^
deftccntis) reciyiant vosin dterna tabernacnla. Mamo-<i,lUtl1*'
na iniquitatis dicitur,vcl quia diuitise funt irritamcn
ta malorum, velquiafunt falfa? & mendaces opi-
niones. Nam dici poffunt mammona iniquitatis,
quiainiuftefuntpartse:nam Elcemofyna exiniufte
partisDeo nonplacct. Porro duofunt nobis hcc
loco cxcuticnda. Vnum, doctrina dc diuitijs. Alte-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

l>o de di-

rarua v-

fu.

Itimz

umcXC^

M?4 EVANGEI.IORVM

Altcrum,quidfitquodaicat:C«w^«»'w>'''f'/'«'''

vesin*ttrn*tabtrn*citta- _
' T„fta. Tametli autc ante o&o fcptimanas, cum fcuan-
»eUumdcEpulone& Lazaro cxplicarcm, d.xi no-
mh.l dediuirijs: tamcn nunc brcute. .ntcgramdo-
armamdcdiuit.js rcpctam. N.h.len.m proh.bct
banam cantilenam cancre (if ius. D.cam autcm dc

diuitijstria. , ,. ■

7>rw»*w,quznamrationes acquirendarum dmi-

finis ca-riarumlicit.T f.nt. ' ,' . . ..

Stcunthtm, qualitcr nos Deus erga d.u.t.as velit

effe affeclos'. , • • - r

Ttrmm,qua diuitiarum rcftus & leg.t.muS vlus.
-*_„ Quantum itaque ad iegitimas rat.or.cs acquirc
■*££>■ di dmitias attinet, omnium/.»™»™ inchoandu eft a
■___"' «gula Chrifti,Matth.6.5J. QH*»« Pnmu rf f""m
D?. &iuft.ciam cius.Prima.gitur& przcpua cura
cffedcbcranim-.vt ilia f.t in Deo d.ucs. Dtmdt,
quiah.cvitaopus habetadm.nicul.s, '^"Dc.or-
d.nationi- q,m. poffnnt tacv.ltares, licetque .,s, qu*
ad vi.am cultumquc neccffana H,nt,qu*rend.s ope-
am darcidque non folum fanctoru exempl.s, vcru-
«lammandltoDc. connnnatur. «^««"^

d.aionem promittit P.e ^°"mih" - J'"''^ "
crum.quodnob.slaboramibusacced.t ex bcned.

' amne Dei , capicndum ett, tanquam « manu Dcu •
ncquc malisartibus vt. debemus, quibus lacultat
aliorum ad nos traha.nus: truftum prxtcrea labo is
noflntanquamiuftam merccdcm perc.pcre l.cct.In
contraa.bus abfint fraudes & tallaci- : aperte &
nmnlicitcr agamusomn.a.ea fidclitate quam ipl. ab
a ijs'vellemus rcquircre 1 fit labor ,n leg.t.ma voca-
«oncvt bona confcientia g.orur. pofs>mus, nos m
vll.us fraudcm nihil eg.lfc . j;„:,;,t.

^„nurqrnod;affeaoSnos,ffedcccatergapartas^
eidiui- uitias bteuitcrcxponam. Sifigulansenimarsadhi-

eonuertantur. Quod ncfiat,Dau.dn ,& M
murconf.lia,quorumille qu.dcm PjMmJ* "-"^
amuantd.uitix.noli c raPpone.c.H|C vero, i.l im.

'173

mini noftri Iefu Chrifti gratias dgentes, quiabun-
de fuppcditat omnia. Contra hunc quadiuphcem
vfum diuitiarum multi pcccant qlicmadmodum au-
diuimus iriEuangeliodcEpulone -hur.e & paupere
Laiaro.

Dixidcdiuitijs. Nuncreftat cyplkarc," qv.id fibi n
velit dictum.Vt cnm dcfecerttis,reetpmnt vos tn ater- ™°udp°ri,$
na Tabernactda. Nonnc folus C hriftus rccipit crc- n0SICCi-
dcntes in c«leftiaTabcrnatnla?quomodo crgo hic P*J£*J
dicitur,quod pauperes,quosfeccrim*s nobisamicos _e-nacsii»
demamhtonair,iquitatis,firit rios recc^turi in ^tei?- •
natabcrnacula? Primiim,mai!itcftum ei},Chnftu#rt -v
hcc loco dirigercffrmoncm adcredefctes. N'am in
princioiotextus ftribitur : Et dixit Irfis d>(ctpu1is
i/toiid^eft, iuftiricatis & habcfttibus VJtam aiterram
in Chrifto.Dcinde manifcftumeft & hocK}U€K.vit'a
a.tema fit donum Dci per Chriftnm Iefum.Sec|uitvvr
ei 00 alium modimi cflc,quo paupCrcscos, qui m fe
lifcrales fucnmt,recipiant in yitfern x tcrnam, quam
quo Chriftus recipit. CJr.ofnddo^go recpient ih
iternaTabcrnacnla? teftes & approbatorcs f dHno
I ftrar.nam cx fruftibrs ('e ftdc iudicant, qua fok fciirt
Ihominesfamari. Eadcm fententia aliisveibisfaye
'infcripttira proponitur.Dcus reddet^icuiqueiux-
ta opera fua,non quod ( pcra mcrcnnrur ccclum : fetl
quia funt incHcia fidei & timoi is Dei : f cut contra,
mala opcra cx incredulitatc proHcifcuntur.Simus er
go memores huius diai;& co rios excitemttsad bc-
neficcntiam er^a proximum; iivit.mtes excmplum
Chnfti faluatons noftriicai honor & glof ia in fectt-
la fcCeL)rum,Amen.

D O M I N I C A D E C 1 M A

poft trinitatis,Mitth.7.

ET vt appropinqtiatfct Ic/m tiuitati.videns eamfo
Htt/upcrtllafn,dtcens'.StcognotiiJ[e{ & tu,& ?wdc
mtllo dte tuo^ux ad pacem tnam perttnet,curares. N uc
autem abfcondua funtab ocnlls tuts.Quiavcmcnt dies in
te.dr ctrcundabunt te tnimta tui vallo, ctngent te , &
coangufiabunt te vndique , &folo acjnabum te , &fUto S

6.17. Diui )blls*cimPrl ? m rA :n Dcovi. ]i^tLmy0auodnonco(rnouert4tempHS vtfttattonu tnx.

6.17. UlUltlDUilc_UJit/i*^r"^"- -

fpercntindiuit.arumincer..tud.ne,fed .n Dco v,-
uo-El. itaque pr*cipuum,nc d.u.t.arumhuiu Iccu-
licupiditateducam.T.neijs an.mum aut fieuciam
ad.jciamus:cas a ncbis abdicare f.mus paran.quot. s
& quado Dcol.butrmfiue habcamus cas.l.uc ..s ca-
reamus, tanquam rcs caducas & ^««^«"^
& folambenedictioneDe. omn.bus rebus mund,
antcfcra,nus,abfit fallax fpcs in mcertas d.,..tias,ab-
fit funcrbia & contemtus pauperum.adf.t fpcs .n c-
uitiarum largitore.adf.t pius hum.l.fquc an.mus
■ Atquei,aDhabe,nus quomodo erga d.u.t.as nos
affea Js effc oportcat. Nunc pauca dc vcro d.u.tmu
vfu adijciam.Dixi.cum E,u,ngc.um de Epulone tra
aarem.quadruplicem effc lcg.timu diu.turum v-

" cnd,v-rc!igioni& conferu?.domm,ftcr.o vetbi.
S emm nat, (Smus, vt Dcu glor.ficemus, prolcdo
hu ei,quicquidhabemus,leru.rcdcbct. Sccund*

vfus eft •■ vt eas, in q

nFciuuM .w»

aauibusviuimusrefpiblicasiuuc-

«^OrkftcultatibiiS. Ouade cauia
ml,s& ^«^Scnt; T^vfuseft,

daaUT1C1wrfontesnoftr,,,ux.a1klomoni,conf1-

rnus vfus elV ^ CS ™QC cft)Vt ,ibcrales fimus er-

lium,dcriuentur t°«s,n operibaS:quo multi no
gapauperes,d.u.tcs,nbo..sopcr q

ltris bonis gaudeic pofsint.noDiscuu, v

tUQS am»*n icjnnt. i** r#wr» -r * f

/aptdem,eo ejuod non cognoueru tempm vtfitattonU tux.
Ettngrejfwtn Templum, coepti cticercverJemesintUoy
& ementes diccns iXu.ScriprZ e{% Domus mca domuspre-
cattonis eil,vos autem fictfiis tllamfpeluncam latronum.
St dc cebat c, uottdte tn T cmpio. Pnndpes autem Sacer-
dotum&Scrtba quarebanttllnmperdere & pnmores plc
bi4,nectnuemebM>t awdfacerent. Totm emm popultu
pendcbatab ore ett#,atma«dtrent iUum.

ENARRATIO TEXTVS.
Dus funt partcs huius Euangelij,quarum vna do P«tei fc
cet , quid cgcnt Chriftus extra ciuitatem Hicrufalc. huuit hjr,
Altcra,quidpoftquam in ciuitatem eft ventum , in «orix.
Tcmplo cgcrit. Ex ra ciuitdtem ciuitatis futu-
ram cala.mtatem dcflct , & finvul vaticinatur dc to-
tiusvrbis & populi intcritu : quarc& fuum affe-
ctumcrgagcnushumanum oOcndit,& quanta ftt i-
ra Dci m pcccatorcs non agctes peenitcn; iam clare
indicat.Deinde ingrclTus'l emplum reprehedit ab-
ufum tcmpli,ciicit cmtntes & vendetcs in tcmplc:
rcftatiLrtemplum elTc d mum orafionis, id cft,do-
mum dicatam Dco & cius cultuimec dcccre hac do-
mum prophanis ncgotiis prophanare. Sunt autcm
(vt dixi)dua: pai tes huiustexti,s:Vna,dcflctu Chri-
lti,& vaticinio ciufdem, de vaftatione vrbis & inte-
ritu populi.A!tera,dc facto Chrifti in tcmplo-Sed hg
dua;partes plurcs infclocos& dcctrinascGntinent,
quare de lis jigillatim dicam.

Vu. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Ckcun-
ttamix
prioru
locipri
inxpar
tix.

mum de
excidie
Icrufi-
lcm.

1575 ENARR
D E P R I M A PARTE,
Huius primae partis loci funt duo,qui funt:

1. Vaticinium Chifti contra ciuitatcm Hierufa-
lern,cum fuis circumslanttis.

2. Hmus partis vfa in no(ira Ecclepa,

D E P R I M O.

In hoc primo loco multa? concurrunt circumfta-
tia?,qua? funt: i. affcchis Chrifti erga gcnus huma-
num. 2. vaticinium ipfum.^.tempus vifitationis.

4. Vndcpotcrantcognofcerc tempus vifitationis.

5. Quare non cognoucrint tempus vifitationisfua?.
i.rletus 6-pcena negleda? vifitationis.y.mora vifitationis.
Chiifti. Pri mi.Vtdens Chnslut ciuttatern, fleuit fuper tllam.

Hic Chrifti fletus illuftre tcftimoniu eft mifcricor-
dia? Dei erga humanum gcnus.Nam non fccus Do-
minusnofter, quam pijfsimus paterfuorum libero-
rum,quos arque ac fe diligit, perditioncm deplorat-
Qua? fane perditio habet nullam aliam cauflam, qua
ingratitudinem erga Euangeliu. Qui enim fieri po-
tuit, vt filius Dei, qui verus homo natus in hoc mit,
vtfiavictimaaba?terna danationc genus humanu
libcrarct,non de tanta hominum ingratitudine do-
lerct,quos ad falutcm ab initio creauit , & pofti
eisProphctis&: Apoftolisad pcenitentiam reuoca-
J.Vatici- Ull>

Sccunda. Qiiiavenient diesfuper te,rjr circundabunt
tt inimici tut vallo,c*r prement te vndicjue^ ad terram
profternet te^filios tuos qui in tefunt. Hic Chrift us va
ticinatur de calamitate,que; fuperucntura erat fuper
Hierufalequ^quide calamitas 4o.anno pofteaipfis
contigit. Huius calamitatis hiftoriam diuida m trcs
partcs,quarum. i.crit afsignatio corum , quaj conti-
gerunt ante deuaftationem vrbis. 2. enumeratio
malorum qua? in obfidione cxperti funt ciues,
3. notatio calamitatis , qua? fccuta cft vrbis dire-
Quypre ptionem.

cciVcrunt Quid contigit ante deuaftationem vrbis? Multa
nCmV°" ^ane' quibus Deus iftum popul m ad pcenitentiai-p
biu reuocare voluit,vt vaticinia,ftgn 1, prodigia , pra?fa-
gia.F^awi^VthocChrifti vaticinium, dc quoau-
diuimus.cuius & Zacharias ca.ii.j.mcminit his ver-
bis.Et erit in die illa, ponam Ierufalem lapidem one
ris cunftis populis. Omnes qui elcuabunt eam lace-
randj lacerabuntur,& colligcntur aduerfus eam o-
mnia rcgna xcrrs.Trodigia quoqucprxcefferunt.In-
tegro anno apparuit cometa fuper.ciuitatem Ierufa-
Iem,rcpr;rfentans ignitum glaJium- C irrusbellici
& cquitg*in coclo vili funt concurrcre. Stgna. Iani
tcmpli noctu fponte apcrta cfhvox in tcmplo audita
eft,migremus hincmigrcmus hinc.^Pufigta.Homo
plcbcius, Iefus nomine, clamauit in plateis, vox ab
occidcnte,voxaboricntc-qui quo magis caftigaba-
tur a Magiftratu,cd magis clamauit. His vaticiniis,
prodigiis,fignis & pra?fiigiis inuitauit Dominus p
pulum Iudaicum ad pcenitcntiam, fcd fruftra:quarc
Malaquz fccuta e ft grauifsimapcena.

dioneex- ^c Pccna crg° dicamus. Primo die Azymoru in-
perti funt cepit obfidio, & perdurauit vfque adoctauum dicm
ciucs. Septembris.Mox oritur in ciuitate inteftina feditio,
qua amici & confanguinei fe mutuis vulneribus tru
cidant : cx cadaueribus mortuorum oriturgrauifsi-
mapeftis, adco vt nemortui quidem fepeliri potuc
rint. Accedit fames,qua? tanta fuit,qu6d matres pro-
prios liberos comedcrint:& vt de aliis rcbus turpif
fimistaccam,infcditionc ciuili,in qua conciderunt
duo milJiahominum,cemplumincenditur, & peni-
tus inccndio vaftatunpoftca ab hoftibus prima ciui-
latis pars capiturdcinde altera, tandcm tota ciuitas

ATIO 157*

venit in hoftium poteftatcm.

Poft obfidionem tantus contcmtus fuperati popu Q2\tny
li fuit,quod feptcm millia de nobilioribus & prarci-
puis fint deputatapublicis& feruiiibus operibus, & tisdire-
multifpectaculis publicis fint referuati. Multitudo ption<flU
intcrfcciorum pr^ter illos,quipefte perierant in ci-
uitate,fuitnonaginta feptem millium, quierant in-
fra annum i6.a militibus venditi funt.Honefte ma-
trona? & virgines ftupratx funt a militibus. Poftea
rurfus fub Domitiano noua eft orta perfccutio,nam
Domitianus inquirebat omnes, qui Dauidcm vel
Chriftum vlla propinquitate attigerunt. Harc de
pcenacorporalifecutacontemtum rilij Dei fintdi-
ch,cum-qua coniundaerat pcenafpiritualis in con-
fcientia,& tandcm cruciatus aeternus in infcrno fe-
cutuscft. tf

* Tertia. Si cognouiffes &tu >, ejr juidem in hac die. J:ifiJan<}-
Tempus vifitationis cft quo Dcusvifitat , alias ad Rii.
punicndum peccatorcs,alias ad benefacicndum piis,
ldque multis modis.Verum potiflimum tempus vi-
(itationis mif^ricordiar Dei,fuittempus predicatio-
nis Chrifti, quado & illos & totum mundum inui-
tauit ad pcenitentiam,orTerens gratiam & vitam x-
ternampcenitcntibus. Dehoc temporc Ioquitur
Dominus.

Quarta.Vnde poterant Iudari cognofccre tempus jjju(, tejn
vifitationis fua? ? Multahabucrunt prarclara argu- pus agno-
menta.i.Miraculapotentiam Chrifti manifeftarunt. f^J°*
Si,inquit,mihi non creditis, crcdite operibus meis,
illa enim de me perhibent tcftimonium. 2. Danicl
hoc vifltationis tempusapud Babylonios pra?dixit.
3. Iam tranflatum erat regnum Iuda^uxta vaticiniu
lacob,Gen.49.io.Non auferetur fceptrum de Iuda,
donec veniet Silo,id eft,Scme mulieris, qui eft Chri
ftus Dominus.4.Neoffcnderenturpaupertate Chri
fti,admoniti crant a Zacharia Propheta,qui cap.cj.Q.
ait:Ecce,Rex tuus venitt pauper.5. Tcftimonium Io
hannis de Chrifto. 6. Vox Dei Patris fupcr Chriftu
in Baptifmo & in monte.H*c & multaalia poterat
Iuda?os certificare dc Chriftiprxfcntia , & tempore
vifitationis eius.

Quarta.Sedquarenoncognouerunt tempus vi- +ctc\"
fitationis fuai,qui adeo multis fignis erant admoni- x£*Ji*
ti?Duofacrunt velamina,vnum carnale,alteru fpiri- Cauf^
tuale.C*>7M/* quidem,quiairrctiti mundi volupta-
tibus, illccebris&curis, non poterant confidcrare
ea , quar ad anima? falutem fpectant,fed cogitarunt,
ficutifcribitur Sap.2.1.2. Exiguum,& cum tasdio eft
-cmpus vitarnoftrx , & non eft refrigerium in fine
hominis,& non eft,qui agnitus fitreuerfus abinfe-
ris. Venite, fruamur|bonis qua?funt,& relinquamus
vbiquc figna la?titia?,nam ha?c eft pars noftra. Sic ir-
rctitusfuit diues Epulo , quem quidam fcribunt ci*
uem fuiiTeHierofoIymitanum , fic & ille qui dixit, '
(cum iam horrea fua plena frugibus viderct ) fruere
nuncaniinameadcliciis.Sedquidacciditilli ? In
mediis dcliciis vocatus eft ad pcena.rn.Spiritualc vero
velamen fuit,de quo hic loquitur Chriftus:Et Paulus
Ro.i Tradidit cos in reprobam mcntem:Et 2-Thcf.
i.Dedit illis cfficacem crrorem,vt credat mendacio,
jui veritati noluerunt obedire. Atque ita iuftum eft
Deiiudicium.

Scxta. Poenanegleclar vifitationis,qua» eft duplex: 5.pcrna
Carnalis & temporalis.Spiritualis & «tcrna. Ad pcc
nas temporalcs & carnalcs pcrtinet ifta horrenda Vr- nis-
bis vaftatio.Item omnes calamitates in haman« gc^
ncre , qua? calamitates nos merito admonerc debe-
rent pcenitentia?.

Scptima. CauiTa dilata? pcena?. Hanc Paulus
Roman.2.explicat,dum ait:diuitia$ bonitatis Dei & ^lXp

lon^ani-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*5 77

longanimitatem inuitare ad pctnitcnt.a. Deus en.m
tard^.s ad iram.id crt ,ad vind.ctam , idque .deo vt
nos tandem agnitis peccatis noftn* mgcm.fca.nus,
& contugianmsad Chr.ftum vcra i.duc.a.

DE SECVNDO.

fcfci». Cum Paulus dicit.Ro.^.Omne quod fcriptum
eft,in noftram doccrinam fcriptum cflc , videamus
<i«.um quisfitliuiusdoctnnsvfus.

*'r' l>rimumitaquenos,quiinChr,ftumcred.mus,&.|
h'*- fumus lerufakm Dei fancta,aud.amus; voce Chfltt.
deflentis pecca- a n >ftra,& difcamus quomodo erga
nosfitaffeaus. Deindc agnolcamustempusvihta-
tionis noftra: , quia nos v.fitau.t Deus m hoc regno
mirabUiter.Primum fuo verbcquod l fine pure -om-
nibus Ecclefiis Paniz prodamatur. Sed qma parum
fuimus Euangdio obedientcs.v.f.tamt no i bellojfa

bX^eSe^^lon^oae^.
AgamuLiu r p(Enitcntiam,prom.ttamuS emenda- 1
doSnl,a,Dnplectamu. Euangelium CtefcWer,
pie & fancte vitam inft.tuamus.vt pofhmus cuauc-
rcin die irj;.

DE SECVNDA PARTE.
■ Erwtfis inT^lum.&c.ln hac fecundahrms
SK. Euangelij partefuntquatuorcrcumftanfa: pot.fh-

>i>.eom mum cbferuandK. T„™„l„m Silo-

•*»«. /W^impiet.sPont.ficurn. TemplumSalo
S2.n- m n.s fuit ordinatum propter h*<^non vt <*-

TpT,1R~FoVodcunqioraue
XoL?de^cmPlohoc)e«

bcrnacul. tui in ccelo,& "m«ludlcr,:'f;P'CXfie-
ris.P,xterea fuit ordinatum ege,vt .ux« templu he
rent mactationesfecundum lc|em-C^C"X™t
nia fecerunt Pharifc. & Pontmces. C«». ™
enim verbum Dei.exerc erunt P~P^ "™^a
,.. imo vt ipfe Chriftus mqmt, fecerunt ex tempio
J«~ Dei^i,mcL,.atronum. . Truddanturhom.nesa
«otcm- , r, ,rf.Ut-rnnesocciforubonaadle conuer

1dunca Dretationcfcripturaemaltahominu miliia tiucida

nabeatitudinc Hincfatis N^»^"""^
Pontificcs impij b Deu,qui non folum ^ficotcm
feruntvcrbumDei, vcrumcnam aln.c
runt contemtus,contumaci*,& tadcm permuoms.
MCtt. S^,eiectio emcntium & vendcnnum d tc-
r-"plo. I. Chriftus cnim ciicit emcfitcs *J£««
fic vcn- P10* . „vrprna vi , quo facto primum teftati.r ic
dcntmm. W*rC^™ti$lwteaim*. Deindededa-
"V bare"K& p ntificcm efleiftius popnli.
rat fe vcrum Rc§c ^/nianum admoueat ad tollcn-

dam impietatcm, 4"£V ptcr idololatria

^^^lfcfi corruptclas. 3. Pr*- 6,
fcndit,&reprehc^t Pha^ ^

tcrea hxc ^gfig^ refipifceret. 4. Ad
dc tuturatemph deualtatio , r incurrcnt

h,c, Wo hoc ^^»^mplo Dei,nimlru,
omncsimpi),qu .aDl" . flllt ^ tcrmpl0 cijcicndi.
ouod a Chriuo ahTaan^^

^ftrina. Hinc pnctcrca L^lj^ nu quide manu & ex-
gubernatorcs^

tcrna vi tollcre mP^ am utare0mnc fu-

dio fpintus, hoc elt, vci uu ^ 1

evangeuorvm. Vfi

pcrftitionem, quatum quidcmfieri potefr. Sicfecit Confi^.
bcatus Theodofius,cjui omnes imagincs& idola dc g«o •»
tcmplis furtulit. Sic fccit pijfsimus princeps Iohan-
ncs Fndericus dux Saxomac. Horum cxemplu lmi-
tatus cft fanaifsimz mcmorix RcxDani.x Chriftia-
nus , eiusnominis tertius, cuius bcneficio adhuc
Scholar & Ecclefix m hoc regno gaudent.

Tertia cft dc tcmplo Dci,quod cft duplcx,manu- }.De du-
fachim feu vifibile,& fpirituale fcu non manufaftu. jJJUJJJ
Vtnmque eft domus orationis. Domus mca,inquit dcvtriut".
Chriftus,eft domus orationis. V manufhM templi j^jjjy,
prxcipucinhis pofituseft.i. vt litlocus publicus,in
quo doccatur & audiatur vcibum Dei. 2. vt illic ad-
miniftrcntur Sacramcnta. 3. vt iiiic conueniant pij ,
oraturiprocommumbusneccfsitatibus.4. vtfit lo-
cus,in quo fiat publica coniefsio religionis.Scd quid bu us'
fit in Papatu^pro vcrbo Dci traditioncs hominum
obtrudunt Prp myftcrioru Dddiftributionc,facri
lesiahorrcndifsima proponuntur,venaic habent cce
lum, milfam pro viuis & mortuis iactant , fpoliant
EccleHam Sacramentis , contamihant facramcnta
suis blafphemis additamentis, faciunt ex loco publi-
crconfefsionis Euangciij conciliabulum Jiypocri-
tarum, qui confpirant aducrfus Euangelm Chnfti.
H^c fint diCta dc manufafto tcmplo.

JVon manufattum & fpiritualc templum eft cum to Tcmpli
ta Catholica Ecclcfia, tum fingula cius membra.Ita ^«««W
cnim Pa. lus aitfcribcns Corinthiis,in i.epift.ca^.v.
i7.Ncfcitis, quodtcmplumDeifanclium fitisyos?
Imo Chriftus ipfc architectus huius tcpli ait,loa.i4.
23-Si quis fermonem mcum audit,ad cum veniemus,
& manfionemapudeum faciemus. Proindc& tota
Ecclefia,&fingulaciusmembra, tcmplum Deidi-
cuntur & funt.Hums temp'li fundamentum eft filius
Dci, fundamentum cnim aliud nCmo ponerc potefti
praeter id quod pofitum eft j quod eft lcfus ChnftuS
Dominus nofl cr.i.Cor.3 Ii-Hoc tcmplum engitur a
filio Dci,afdificatur a ProphetisjApollohsjminiftns
vcibi , a pio magiftratu , a fandis patribusfamilias,
prout Dominus fingulis dederit a?dificandi gratiam.
Hoc tcmplu purgatur & confcruatur fanguinc Chri
fti.Huius templi oftiarius eft Spiritusfand:us,quan-
do precibus & fide ianua eius pulfatur. Nequc hoc
teniplum otiofum cft.Nam in co iugis eft cclebratio
Dci,oratio perpetua,oblatione'sfand«, cultus Dei
(vt vnoverbo dicam)indefelTus,huiccnim fando v-

[Ttvnovcruo u»wnu/i"uviv — — ■

fui dkatum cft hoc fanftum Dci templum. Verum Eiufle*
homines,qui indulgcnt fuis hbidinibus,fue tyranni-
di,vfur*,fiaudibus,non folum hoc templu Dci pro-
phanant.ciedo oftiario Spiritu fando,expulfo Chri
fto architeao,verumetiam fiunt templa Satana: , in
quibusfanguisChrifti contumelia afhcitur,verbum
Dci ludibriis cxponituf,in locum piarum precu fuc-
ccdunt inuocationes fan(5lorum,exccrationcs, bla-
fphemi«,contumeliT,& vt vnodicam verbo,Iaudes
Satanx illic pcrfonant.

Sed quid nos commouebit,vt templum Dej efTe Cufi .
cupiamus?i. Dignitas. Qux enim maior gloria cft, '^?***
quam eflc tcmplum fanda? Trinitatis? 2. Vtilitas, ?ium Dei
nam hoc pado tranfitur a Satanx delubro(vbi mci a ffi^
mors & damnatiorcgnant^addomufn Dci & a?ter-
nam felicitatcm.^.Finis conditionishominis. Con-
diti enim fumus, vt fifhus templa Dei. Contra cogi
tandum eft , quam indignum fit,& quam magnum
facrile<»iu,hoc templu fccleribus vllis contaminare.
Proinde conandu totis virib. cft, vt prarftemus Dco
in fuo templo vcru cultu , & offeramus facrificia la-
biorum noftrorum,hoc eft,gratiarum adtionem, & 4. Munii
thura cordis nofti i,hoc cft,fidcm & innocentiam.

QHorta , mundus longe alitcr mdicat de iis,HaDci.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

>579

qui templaDei funtjquam verbum Dei. Mundus
iudicat pra?claros,potentcs,fapicntes , diuitcs in hoc
templum recipi,fed contrarium docct verbum Dei,
& monftrant excmpla.Tamctfi autem nullus reiici-
tur propter claritatem generis,potentiam,fapicntia,
diuitias, tamen plerunque fit , vt tales huius mundi
negotiisimpediti , minus dehoc fpirituali templo
cogitent.ExempIo funt Cain & Abel.Deinde Efau
& lacob.ItafemDerdiligitDeusinrirmos huius mu
di,vtqua?fortiafuntpudefaceret. Sed hocnosnon
moucbit. Chriftusenimdicit:Noli timcre pufille
grex,placuit enim Patri dare vobis regnum , cui pcr
Chriftum cum Spiritu fan&o fit honor in fecula fe
culorum,Amen.

DOMINICA VNDECIMA
poft trinitatis.Lucae 18.

\Sftu dixit ad cjuofdam^ui in fc confidebant, efuod ef-
lfentiuilh& asjemabantur cateros, parabolamtfiam
Vuo homines afcendebant m T cmplum.vt precaretunv-
nus Phartfxui.alter Publtcantu. Phartftut slans hac a
pud /e orabat Dcusgratias ago tibi^uod nonftmficut ca
tert homincsfraptora,intu(lhadulterh vclutettam hic Pu
blicanusjewno bistn Sabbato , dcctmas do omntum cjm*
pojfidco.Et Publtcanus procul ftans ne oculos volebatad
coelum attoUerefed percuttebat pctltufmm dtces.Deus
proptctus eilo mtht peccatori. Dtco vobis,defcendtt htctu-
sltficatus tn domum fuam magis cjUAm tlle. Quta omnis
qutfe extoUtt^hnmtltabttur. & qut fc humiliahextolletur.
ENARRATIO TEXTVS.
Occafio OccafiohuiusEuangclij fuitq odpoftqua Chri-
£Jr™ ftus docuiffet de efficacia orationis & forma orandi,
cionis, voluit etiam illuftria exempla proponei e , m qmbus
& efficacis orationis & hypocriticar oftctationis na
turam depingeret. Nam cum nemo rite orare po-
teft , nih idem fit priusiuftus cx fidc Chrifti , fit vt
multi fe iuftos putent,& propterca fe recte orare ar-
bitrentur.Quare neceffe fuit difcernere intcr vere iu
ftos,& ecs quiiuftitiam limulant. Qui enim videri

uocant. Verum quiagnitispeccatisf

ENARRATIO *5*°>

ram & caftam : qualis ab Adam prxftari potuit ante
lapfu, & qualisafanctis Angelis in ccelo praiftatur.
Quod talem deceat effc legis iufticiam,cum Moics, ncfini-
tum Chriftus docent his vcrbis : Diliges Dominum con5rm».
dcum tuum ex toto corde tuo, ex tota anima tua, ex tio.
toto robore, & omnibusviribus tuis, & proximum
tuum ficut teipfum.Deinde,quia ipfe purus,fanctus,
& caftus eft, nil poteft illi placcrc, niii purum, fan-
ctum & caftum. Et qui hanc iufticiam praeftant,foli ^
habent promifsionem legalem.Sicenim Mofes:Qui Sthom»-
feccrit ea homo,viuet in eis.Hanc obedientiam per- nu, chn-
fectam & perpetuam, qualem Lex requhit,nullus *t°^be_
homo,excepto folo Chrifto,vnquapraHUtit. Quarc d^tiam
omnes,qui fe hac legis iufticia iuftos putant, no ta- P^ct<
tum ctci funt & arrogantes^verum etiam blafphemi
inlegem Dei,quam metiunturfuo modulo, & non
voce Dei. Quod autem nullus Lcgi Dei fatisfacere
poffit , nuper dixi, & nunc breuiter idem nobis m
memoriam reuocabo.TwH«wi,noftra membra intc-
riora & cxteriora , quibus execjui obedientiam erga
10 legem dcbercmus,lunt mutila,& horrendaquadam
ataxiavitiata,itavt nihil rede exequi poffint. *Dcin-
de Lex peccati tanquam fortiffimus gigas noftra
mcmbra occupat,etiam quando renati lkmus , vt no
poflimus prarftare quae volumus. Hinc diuus Paulus
clamat,Rom.7. 6 infelix ego homo , quis liberabit
me de corpore morti obnoxio. Ite,Velle quide ad-
eft mihi,fe 1 perficercnon inuenio.Ite,No quod vo-
lobcnu,hocfacio,fcdquod non volo malu,hoc ago.
I Ita regencratipromtaquide voluntatcm habent,fed
exequendi quod volut viribus dcftituutur, adeo do-
30 mefticusnofter hoftis eftimportunus,& nos a bono
rctrahit.Quid diccmus crgo de illis, quoru voluntas
nondu eft reformata,quales funt omnes , qui nondii
funt rcgenerati?/y«r accedit quod Lex Dei fit fpiri"
tualis,nos vero carnalcs.Tta enim Paulus ia fidclis di
xit,eod.7-c.Lex fpiritualis,cgo aute carnalis vcditus
fub peccato.Hinc facile videx e cft,quod a nobis legi
debita obedientia prf ftari non poiTit.Qui enim fieri
poteft,vt caro fpintualem iuftitiam praeftet?Multas
alias & plures rationes nuper adduxi, quibus often-

'obedientiam

pcenitentiam ,

, hifidciufti effedi,
vcre orarc poffant.Ea itaque dc caufa Dominus hic
nobisprop. nit duas imagines •• quarum vnacft hy-
pocriticacorationisTaltcravcra: & piar inuccationis.
Pharifeus,qui putauit fc pium & iuftum,& non fuir,
hypocriticam orationem nobis agnofccndam prar-
bct.Contra,mifer Publicanus,profternensfecoram
Deo,& agnofcens fuas fordcs, & nihilominuscon-
fugiens ad mifericordiam, vcrx & falutaris oratio-
nis formam fuo cxemplo prssbet.

Loci trcs:

1. De iuTlttia Legis,& Tharifiica vanitatc.
z. Dc tuslttia Chrisliana & vera pcenitentta.
3. Judtctum Chrisli dcTharifto & Pnbltcano.

D E PRIMO.
Btccbat adtjuofdam , qui infeconfdebant tanyuam
ilfrWiide i^h&c-Hk neceffe eft dicere de legis iuftitia : quse
Legis. fit,quis fit eius vfus,fmis & ius. Nam inde intellice-
mus,quantum Pharifaji aberrent a vera iuftitia-
uxfit Qii^ eft lcgisiufticia?Eftperfeda obedientiaom
feMefi^nium membrorum noftrorum,intcriorum & cxte-
nitio iu- riorum,crga legcm Dei,cordis,afFecl:uum,volutatis,
gi$.l3E Lc'oris.Breuiter,omnium potcntiarum & viriumcor-
poris& animi: quam obedientiam non oportet cffe
momentaneam,fed pcrpetuam: no inanem,fed per-
fectaun& abfolutam : non contaminatam,fed pu-

« nequaquamm- di>ncmincm in hacvita perfeaamlcgiobedientiam
tis luis,agunt leria Tftarc poflc> ergQ fif.r?hk voc6 legis primu
, loh etticacitcr Oc . , ... j- • ?Mai . j:,q.1IS omnis.QMi 110 ocr

audies.Quid illa dicit?Malcdictus omnis,qui 110 pcr
manferit in omnibus,quar Tcripta funt in libro legis.
Hic audis legis fentetiam.Hac lcgis vox te humiliet
coram Deo,& prorfus profternat, vt agnofcas & fce
ditatem tuipeccati,& iuftam damnationem.

Quid hicfaciendum?PofTumusnehanclegism3- peRe^
lcdictionem decIinnre?non potes tuis viribus:quarc ^isad^a.
tibi vel pereundum eft , vel quxrendum remedium icdicti<>!
contrahanc legis damnationem, quod fane non eft nc»«
aliud, quam folus Iefus Chriftus, qui ideo vcnit in
mundu m»vt in fe maledictionem legis recipcrct, &
omncsinfecredentcsliberaret aiurcle^is, idcft,a
damnatione,quam lex minatur trafgrefloribus fuis.
Haec proindemaledictio extenditfead omnesho-
mines,qidnonaudiunt Chriftum,&veftiuntur cius
iuOitia, vtillaornatiappareant inconfpedu Dei.
Na Chriftus eft flnis legis in iuftitia omni credenti,
Ro.10.4. Hxcdelcgis iuflitiaidcoamcdictafunt,
vt oftendam quam vani fucrint Pharifari ifti , qui fc
iuftos confidcbant , & afpernabanturcarteros tan-
quam prophanos & iniuftos.

Sed quamam caufa eft , quod hic Pharifeus cum ve Ph»ri*
fuaturbaconfidatfeeffc niftum ? carcitas in caufa ^/Jfeu
tuit Adeocnimcaicus erat, quod nonviderit legis iUftiu*-
mentem , imo velamen tantum Legis vidit & non J^JJjfi
introfpexit in legis adytum , quemadmodum textus locu>.
huius Euangelij fatis indicat,ait eninr.Grattat ago tt-

btyOHta

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

iirtio*

«pita.

finc fidc

nonfim fiuti ctteri notmnafaptor* mnB*#d-
ulterwtficutbtc T Mcan^. Utcr.im igltUr lcgis VI
dit>non fPiritun> hoc eft,tantum in externis opcn -
bus h*fit,nQ fpiritualem,qucm rcquint lcx, lcnium

confiderauit. . .

Vcrumvthaxnobisclariusponantur oboculos,
videamus i.qualiaipilus opcratueriin.i.conteramus
ea cumlegc Dci.3.co!ligamus mdc. quidilli dctuent.
4.quam multis pcccatis reus conftrictus tucrit , ctii
fc iuftum coram hominibus venditaret. >.

Opcra huius Pharifei fucrunt finc hde; protecta
ex mera incredulitate & arroeantia. E cu fcriptura
apertedicit : Sinefideimpoil.bilccft placareDeu.
quis tam amcns cft,vt iftam cxternam laruam niOi-

tiamvocet? _i . • t

Opcra <n» iadat conferamus cum lcgc Dc Lc>
F. n 1 . j- _.;;.l,irM imourilnmo cor-

E V ANGELIORVM. V**.

Lcuitica tribus haberent vnde viuereht.fct Chriftus
dicit:Dignus cft mcrcenarius merccdc fua&, Non
obligabis os boui trituranth

iapec
«elcra

>-Coliata upcraquaeiacTatcumw...... — 7- a

« ■«£ requhit puram obcdientia:hic ex IfffM
fi& dc promit conuicia m Deum & W proxunu.Lcx m-
bctproximumdiligerc,isaccu(at, idciuccoramtri.

buna i Dei.Quid multi^N.l c* Dc. pMUnpto fec<
rat.An non dTmagnummon
iuftum ? non adultcrum ? lemnare & da « d ectma ?
ifta quidcm non funt contcmncnda.Scd hic Pha -
<L\ona, qux fcccrat.m.fcrc contaminaun ph.lau

„ ^SSI defuit?fons bonorumopcrum,fidcs
fcc^ftl^^r^erchar.atcmopcramr.Vb.autemhcc
22" non cft,quantumuis fpcciofumvrdctur opus.Dco t.
W'- mcn gmum cffc ncquit.tmo pot us abomtnat,o efl
coram Deo, prscipuc, quia accedit opmio luftm*,
ficuti videmus m hoc Pharifieo. .

Vidimus vndc protccta fucrint opera huws _Pha-
58? rifeU quantumaiftcnt I lcg.s
"•'«« dcfucrit • nunc quam gramter peccai it & q«m ln

hk totam pnmam tabulam violat,& tanquam Pcd.

ricoram Dco.cum «amcn fcr.ptu.n W?,
ram tc non cft innoccns.quata qusfo tec iuperb a
Ndnnc tamctf. & Dcum & ho™»«/°P'cl^a
mcn iuftu f,mulat?7V«i abufus cft tcplo Dei,quod
cra ordinatum ad dcprccanda pcccata publ.ca & p.t
uata Scd qu.d h* fic& « -nplo? F«°««"
SataifosW" totam fccundam tabulam mua-
d t ^lat^ntracharitatisnaturam.qua-pccc^

proximi aut curarc,aut tcgcre folct:qu.d fac.t ? Nm
L,inquit,^«« **» bomma,rafm,s,,mujh,»d»

tulatush^l ct . catorc pcenitentiam a-

dentm cc= o fupc r vno _P ^ fatls ar.

gcntc. Vcrum cum ^«u.a p
gUlt,cx quo fp.r.tu ^loq u.« ur U ^ f(

d. Iefu Sy"c;V^f ' rfs omnes cnim in corrcpt.onc
apcccato ncdcfpexcr s Um" ,-. ouiftat,v -
fuPmus,rdeft,
4catnecadat,in^

fe&^ Dc;emn^mum quo carnilVerocia do-
tantum dico. t^U^ tf iciunas.vt mcreans
^h^nSSS! S abominatio.Deus
aliquid ^«WSS^ traditiombus,fed iuxta
cnimnonvult cohhuman^^^^ ^ ^

legis fus rcgulam. U a> vtfacCrdotcs &

Dcusita ordinauitiniuar^

DE SECVNDO.

Qjcmadmodum in Pharifzo vidimus, qualis fit Dciufti-
iufticia Pharifaica: & cius vanitatem oftcndimus cx
colffctione ad lcgis iufticianvlta nunc fequitur fccun cus.
da doclrina dc iufticia Chriftiana, quse nobis in hoc
Publicano,tanquam in viua quadam imaginc rcprae
fcntatur. Vcru quia fcriptura duobus modis dc vir-
tutibus docet, nimiru rcgula, & cxemplo t volo pri-
mum vidcrc,quidfcriptura dicat de iulticia,Chrifti-
ana. Dcindc idcm oftendam in Publicani exemplo,
vt ita rCgula confirmctur exemplo. ^

Quantum autcm ad rcgulam iufticice Chriftianas i-ReguU
attinct,h*c funt clara diJta. Paulus Ro.3.22. Omnes
pcccaucrunt, cVpriuaturgloria Dci, iuftificamurau n«.
tcm ipfius gratia,pcr rcdcmtionem quae eft in Chri-
fto Icfu, qucmpropofuit DcuS propiciatorium per
fidem in fanguinceius. Mox in eodem capitc,v.2y.
Arbitramurhominem iuftificari fide abfquc operi-
bus lcgis.2*Cor.5.2i. Eum qui non nouit pcccatum,
fccit peccatum, vt nos ficremus iufticia Dci in ipfo.
Rom.5.19. Sicut,vnius hominis inobcdientia multi
funt conftituti pcccatorcs : ita vniusrurfus obedictia
iufti conftituuntur multi.Et dc Abrahamo,c.2;|.Cre
diditAbraham Dco, & imputatum cft eiadiufti-
ciam.Et Dauid,Pfal 32.i.Bcati quorum remilTae ini-
quitates,& tccia funt pcccata. Huiufmodifunt infi-
nita dicta in fcriptura dc iufticia Chriftiana.Sedhec
pauca propofui,vt inde generalc doctrinam dc iufti-
ciaCluiftianacolligam.

I Ex his teftimonijs colligitur, quod Chriltiana Doclrln»
iufticianon fitexoperibus, tamctfi iuflificatus iam
bene onerari incipit. Hoc crgo pnmum tencndum ft}ana iu,
cft,quod opcra excludantur ita,vt n6 Cnt huius iufti *™ «»«
cia; caufa:fed effeaus & fruftu$,vt poltea dicam. firmiffi.

a. Ex his dicris colligitur,quod Chriftian% iufti
cia non fit obcdicntia in ipiis,fed in Chrifto.

3. Quod h?c Chrifti obedicntia donetur homi-
ni,vt ca,& no fua,fit iuftus.

4. Quod quifquis crediderit, huius mltitic Chn-
fti fiat particeps,itavt illi imputctur tanquam fua.
Chriftus cnim cft finis lcgis, in lufticiam omni cre-

5. ' Quodquiapeccatoresfumus,recomciliemur
Patri per Chnftum, qucm Pater propofuit propici-

at cS^^Quod pro pcccatis crcdcntium cffufus fit fan
auisChrifti,itavtiuftici?Deifeulegisfitfatiftaau.

7. Exhis onmibuscolle&isefficitu^
iufticia Chriftiana conftct abfolutione a pcccato,
imputatWiuiHd*

tamaeternam, gratis proptcr CKriltu. Hafcelt lum-
madoarinarEcdefiar Chrifti de Chriftiana iufticia,
s^ndc cfficitur, quod Chriftiana iutlificatio fit abfj-
lutio apcccato,imputatio iufticia: Chrifti,& acccp-
tatio ad vitam artcrnam gtatis proptcr Chriftum.
Vcrum hoc praeterea tcncndum eft,quodfidcs ipfa,
quaiuftificamur,fit efficax,& producat fruaus Dco
aratifsimos pcr Iefum Chriftu. Vbi autem hic fru-
ctus non confpicitur, vix illic fidcs inuenitur. Nam
cum credimus, fimul rcnafcimur in nouos homines, n. Eneni-
vtnouam Deo obedientiampraeftemns. ^ gjj

Iam hanc ipfam doarinam dc Chriftiana iufti- chriftia-
cia videamusin excmplo Publicani. 1. ( vt textus ""re 4.
ait)ftctitalongo. Indignitate enim fua territus, daioin
non audcbat cum Pharifa-o in confpeaum maiefta gj^JJI
tis diuina: prodirc. Sic & Petrus procidens ad ge- tilia iegi*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

«8*

ENARRATI6

1584

fcentia.

vPides.

n.iaChrifti,ait:Exia mc , quia hnnopcccatorfum.
Similitcr & ccnturio : Domincnon fum dignus,vt
intres fub tcctum meum.Ha*c trcpidatio in confcic-
tiahominisoritur cxnotitialcrris,adhuius normam
cum homo fua tacta cxaminat , cogitur exdamarc,
t-Pudot. homo pcccator fum. i. non audct lcuare oculos
Hic notaturpudor Publicani ob turpitudinem pec-
5-^ontn* cati fui. 3. pcrcutit pcctus , quo fignificatur lucra
^.Refipi- cum diffidentia & dcfpcratione. 4. cum inquit,
Deus,&c.fignifrcatur adfolum Dcum confagiendu
effe pro peccatis abolcndis. Ha&enuscum peccato,
cum legis damnatione,cum difndcntia luctatus cft, j
qua lucta vcra contritio dcdaratur. Nunc fequitur
quomodo fit cluctatus ab ifto vduti infcrno. Nam
cum dicit:Z>»« propitius efto mthipeccatort , crigit fe 1
fide contra defperationem.Nam hic animo reco--
lit promifliones de Chrifto,quod Dcus velit elTe pec .
catoribus propicius, qui agentcs pcenitcntiam ad 1
Chriftum vcra fiducia conrugiunt. lllc enim eft j
propiciatio pro pcccatis noftris.Cum ita fe crigit,fi-
bi pcccatum,& Deo mifcricordiam tribuit,fca?gro-
tum agnofcit,& Dcum medicum, opponit milcri-
« luftiB- cordiamncccato,acita ftatuens Deum fibi propiciu '
«.atio- efTe iuftihcatur folafide.Ad cundem modum Daniel
fccit:Tibi Dominc iuftitia,nobis autc cofufio facici.
Eoftnna. ^tque ita ex n0c Publicano difccre poflumus pn-
mum rationem verar pcenitetiar,& iuftitia? Chriftia-
no».Na vtvcrapcenitentia eft verus dolorob pccca-
Qua!is fittum'^ta Chriftiana iuftitia cftabf)lui a peccato,cu
Jtiaou- Deu vera riduciaaccedimus,ficutifupra dixit.2. pof- ,
tio- fumus ab illo difcerc , qualis dcbcat cifc yera oratio. j
Dcbet enim ex intimo animo proficifci in timore
Dci,& nitipropiciatione, qua? eftin Chrifto Icfu.
j.dibcmus a Publicano difcerefubmilTc nos gerere
cum coram Deo,tum coram hominibus.
in phari- Viuendumne isitur cft morc Publicanorum? fa-
biicano nc lta e"» quatenus agunt pcenitentiam , qucmad-
quz fe- modum hic fccit. Vt cnim Pharifeus ifte non efi co-
fugicndf ^emriatus proptcr cxternaopera honefta,qua? fecit,
JUu. fed quia confidcbat in opcra,ita Publicanus hic non

eft laudadus ob pcccata quar feccrat,fcd propter pce ,4«
nitcntiam,qux fccuta cft.Imb habcmus ab vtroc]uc i
quod vtiliter difcamus.Cum vtroque cundum cft in I
teplum,cum vtroque agcndje funt Dco gratiae,cum
vtroqueorandu cft. A Pharifeo honcfta externa o-
pcra faccrc. A Publicano animipicratem & veram
fidem adfcrre difcamus.

D E T E R T I O.
Dci deUm ^iC0 """bu^/tMh* ^ic iuflificatut in domum (uam,

hyjjocri-

#»<wr7/*.14ichabcmusiudicium Chrifti dc Phari-
ftuTr/1* ^X0 ^ Pl,klicano.Publicanus(inquit)dcfcendcns de
rmn&° templo,in domum fuam rcdiit iuflificatus fidc.Pha
pcccatoru rifarusautem non rcdiit iuftus,fcd potius codemna-
lium^fta" fus.Hoc confirmatgcncrali fcntcntia : Quta omr.K,
tu. qutje exaltat^hnmtltabitur^ yut fe humtltat, exaltubi-
tur. Pharifarusfc cxaltauit, exiftimans fe iuftum
Iegis opcribus,qu£ nulla habuit,idco humiliatus cft
fententia damnationis.Publicanus fc humiliauit pcc
cati confcfiionc.humili inuocationc, fiduciain mi-
fcricordiam Dci pcr Chriftum,ideo exaltatuscft gra
tiaabfolutionis & gloria bcatitudinis. Huius exem-
plo vt & nos humilicmur faxit Chriftus, cui cum Pa
tre &Spiritu fancfo fit gloria in fccula,Amcn.

DOMINICA DVODECIMA
trinitatis,Marc.7.

Eftts rurfum egrediens de finibus Tyri ac Sidonis, ve-
.nit ad tnare G*ltU*,per medtos fines Dccapolu, £t

adduemt ei fttrdttmyimptdif£jue lingtu, & deprecantur
eum,vt tmponat tllt rnanum. Et cum apprehcndtfjet cum
de tnrba feorfim^mtfit dtgitos fuosin aurtculas ctuf, &
Jputo emtjfoytettgtt linguam eiw, ac fufftciens in ccelum,
ingemuity^r ait tlli:Epbata,r/uodeft , aperirc. Etftatim
aperU funt ctus aures,& folutum cft vinculti lingus. eiits,
ac loejuebatur relle.Ac pracepit tllis-,necui dicerent.Sed
<fuo magis ille eiipraccperat>hoc potius ampUus pntdtca-
banttf fupra modumftupebantjdtcentes-.^Bene omniafe-
cit,&Jurdosfecit audtre9& mtttos loquu

ENARRATIO TEXTVS. ....
HocEuangclium continetvnum ex miraculis Dod^u^
mini,quibusipfc oftendcbat potcntiam, volunta-^aJt
tem,& oflicium fuum. Potentia oftenditurin ^0'1^001^
quod imperct omnibusrebus creatis,alias mari , a"|jfmira-
lias ventis,alias Diabolis,alias morbis,vt hic.Volun cuiis.
tas indicatur ex eius promtitudine ad iuuandum, eft
cnim promtiffimus ad opem ferendam omnibus
inuocantib>isfe. Officium, quodfitfaluatoriux- ;
ta nomcn fuum,quod cft Icfus. Hscctria in lingulis^J
fcrc Chriftimiraculis conlpiciuntur, quibusnos rc-pr*fea-
clc vti difcamus.Potentia fiquidem Chrifti Domini^^.
aducrfivs mundi tyrannidem,Sophifticam & hypo-
crifin , atquc adeo aduerfus totum Satanx regnum,
vtidcbemus- Voluntatis cognitioncm opponamus
aduerfus carnis noftrarpcrucrfam voluntatem & iu-
dicium. OfEcij cogitatione muniamus nos aduer-
fus omncs Antichriftos , qui Chriftum fuo officio
fpoliare volunt.H.Tc tria,vt in fpcculo quodam con-
templari licct in prarfenti Euangelio. Hic furdus &
mutus tcnctur captiuus a Diabolo, fed quid ad hoc
Chriftus > Potcntiam fuam declarans, aperit aures
cius,& linguamfoluit inuito & repugnante Diabo-
lo. Dcindc, cum hunccalamitofum & miferum
iuuatjoftcndit fc affici eius calamitate,atque ita vo-
luntatcm fuam crga ipfum indicat.Poftremo deda-
rat officium , dum fc promtum ad hunc iuuandum
& alacrcm cxhibet. Significat enim hoc facto' mif-
fum effc fc vt affliftos & calamitofos iuuet. Habc-
mus quid Chriftus oftendat in fuis miraculis.
fumma pra?fcntisEuangehj vidcamus. Chriftus aJ
ductum furdum & mutum ad fcfanat,quofacto fi-
gniiicatur , quod Chriftus vcncrit in mundum,
ad iuuandos eos.qui ad fe veniunt,iuxta illudjoel-*'
ji.Omnis qui inuocauerit nomcn Domini,faluus e-
nt.Loci tres. rartcfc

1. Exemplum illorum^ui hmcfnrdum & mntum ad
Chriftumportant.

2 . EaRum & miraeulum ChrifH.

3 . Eruttm huiui miracult ad fp eftatorcs.

DE PRIMO.

Sxicns iterum de fintbus T>r/,e£r.Antcquam vcnia- 0cCafio
mus ad primam doclrinam, obfmianda eft pra^fcn- tain^
tis miraculi occa(io,qua:fuit profedio Chritti, & lo
cumprofcctionis.

Profcctio ipfa indicat,quam fcdulusDominus in profrj1 0
fuo officio , & quam auidc hticrit falutem nottram.
Locus oftcndit,quod etiam gentes vclit fuorum be- LoCU$.
ncllcioru fieri participes. Venit cnim quaerere quod
pcricrat.

Iam primam doclrinam vidcamus. Adducunt ei l^ot
fyrdnm & mutum^ deprecantur eum , vt imponat illt
manur. Hic duo obfcruandafunt:Primum,quid fa-
ciant hi baiuli. Deinde quid petant.Q^id faciunt? in btijjJJ
Apportant ad Chriftum furdum & mutum.His pau J-a^ha-
cis vcrbis Chriftiana vita defcribitur , quam dcf ri beep». &
ptionem rccfte intclligere noftra intercft , vt poffi- falpu
mus illoru m cxemplum dcxtrc imitari. Prtmum c-
nim Chnftum agnofcunt Meffiam. Deinde fidcm Fide^

Eids fiuO-

Lim ,na.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ijSj EVAKGELIO

inipfumhabem.vtrumque deelarant hoc h&o.
Nemo enimChriftum acceduvt Saluatorcm , »
cum inuoc.r, nifi qui la ipfo» Vt "»» »«

roo creJi., olfi qui audit»ta nemo ,nuoca,,n,fi uu,
cre Jit.Rom.io. Hac rationc fi Jes concepta ex ver
bo viw.eft Chriftianorum falui.
N * Ett ne oc.ofa fides?Non.H,c cius tr.plex : trottuJ
£* "* in J.catur. Primus eft c»fffi°, nam h.c fado & vo
ce confitentur Chriftum. Quemadmodum jcnun
corJecrednurad iufticiam, ita ore foconfeffi ic ad
falutem. SccunJus eft «»««•«. Cbnfts. Sant enim
fi Jes & inuocatio ita conne«,vt <"!u* "lo'e™?bs
igne fepares.quam eas a fe inu.cem d.uella .T crtio.
f mflu/fidei eft /r-«r«* quam h. ba.ub cor
de,opere,& ore declarant , hunc affl.aum & m.fc-

totam vitam ChAiana in .Horom
in tabella depiftam? Sed quarc hocf.aum& fc«-
ptum etl? vt ego & to habeamus exemplun p^tat
crga Dcum & ch.rit.ti. erga pro»ma.H«c dt tor

h s nos credercoportet.t-miitum cu,
ncccifc eft,eundem com h,s "f0™ £

proximum prstereahorum t«mPlp corde , o«r S
operc,diliEere& iuu.re dccct. Quodn.m , quilo,
nf. us d lectionis opus , qu.m hom.nem capt.»»»
fub Diaboli poteftate , affl.ftum & m.fcrum,* co^
ram hom.nibus fpretum cxtrcmcque contemp un |
adJuccre ad Chriftum,& tantam curam proakcna

ciues & ruftici quid iUos deceat , modo non , fru ft»
Chriftianum titulum iaftare vchr.t. V"uf.W<
pro ratione fu* fonaionis ronctu, o.^m p ur mos
Chrifto a J Jucfre , cum muocare , & fo.,cuuu,nem

^ftio Htcoriturquzluo;HKiurcuK>i fi . ■

«J« ,°?p tor.fanuortamen a Chr tto ot> ■ uk

videturergoquodhomo anena fidc Wo «t pollK
Rcfpondebo: Chtiftos .pcr.t hnguarr , rhut,,& nuo
catus d.t infirmo fiJem, qu.m nadus «nhr™«
propr.a,non aliena fiJc faluatur. Detnde difcernen
dum eft inter corporalia benefica & falutem *«-
na,rCorpor,li.Pbencficiap,i poflunt cttam ,mp
l Deo impcrare , falotem autcm non poffunt ipfi
.mPetrare,nifi ipfi qooq; P«os fidem ^cx verbo ,

u j-^-.f,nr^pfaftohorumbaiulorum&«us
* impo Haec dicta linr de racro n rinf viJca'

illi manom, nam per impofit.oncm m nuum ob
feroarunt Chriftum antea «""'^^XtVus , qua-

poftea legc Iudxis commcndata elt , * ^

R V M. I5S$
hic ritus vfquc ad tcnlpora ChriRi , qui & ipio vfus
cft, & vfum illius ad Apoitolos fuos tranfmifit.
Qaod autem manuum impofi(ioni coniunCta fuc-
rit oratio,patct ex capite 19.ver.13.Matth.vb1 fcribi-
tur,c]uod oblati fint pueri Chritio,vt manus cis im-
ponerct&oraret.

1. Habemus quam fltantiquaconfuetudo ma-
u.jum impoiltio: iam quorum fucrit aliis,imponc- ^u]ii%
rc manns videamus: id quod cx faCto Iacob & alio-
rum colligitur.Mos cnim fuit, vt maiores minoiibi
parcntcs liberis,facerdotcs populoimanus impone-
rcnt.Fuit enim folennis ccrcmoniaiquae pcncs illos
crat,quipraecmincbantautoritatc.

3. Scdqueminfincmi.ae ritus inftitutus erat? finnc^t
quintuplex finis t fcriptura colligi potcft. 1 .Quod
benedicendi fcu orandi caula factum fit, vt Matth.
19.13. & Marci 10.13.1 6.oftenditur.z. Oftcrendi cau-
fa: folcbant enimSacerdotes manus imponereca-
pitibus viaimarum.3. Sanandi gratia. Sicuti Chn -
ftus farpc fuas manus impofuit fanaturus,qui fibi of
fercbantur.4.Vt precando confcrretur Spiritus San
aus.vt in A&is Apoftolicis legimus^.In confecra-
tione miniftrorura verbi manusimponcbantur iis,
quiordinabantur ad minifterium.

4^ lam de fymbolo impofitionis manuum RaHbfyffl
nonnihiladiiciamus. Quibenedixerunt impofitis Wicr.
manibus, fungebantur vice Dei,manus fignifica-
bant auxilium& fauorcm Dei impofitio manuum
fignificabat,eum,cui imponebantur manus^effe fub
fauore & protecftione Dei,& benedici a Dco.In bc-
nediclionibus optabatur auxilium & fauor Dci : in
facrificiis hoftiac dicabantur Dco:in fanationibus
manus Dei fe cxeruit , dum fartitati rcftituit fua po-
tcntiaargrotos: fimilitcrin donationibus Spiritus
Sandi , manus fignificabant praEfentiam Dci 1 in
confecrationibus lacerdotum , hic crat4tgnificatio
impofitionis manuum,quod qui ordinabantur* di-
carcnturDeotanquamhoftia:, probarentur De0» SCniafc.
& ordinarentur ad opus diuinum. Ha?c lint dicta S^^J
deprimoloco,nepedefactohorumbaiulorum , & in priore
impofitione manuum : nos autcm obfcruemus brc [jjjr^*
uiter,quid cofirmet hic locus,quid confutet,& cuius
nosmoneat. Confirmat, quod filij Dci fpiritu Dei
ducantur,& exerccant fcpictatc& charitarc.Con-
futateos, quifidem inanem hctant fincvcrapic-
tate erga Dcum , & charitate crga proximum.Mo-
net nos,vt pr^ftemus opera fidci interna& cxtcrna,
modo vclimus intcr filios Dciccnfcri.

DE SECVMDO.

Secunda dodrina , quam propofui , cft dc fafto «^jj;
& miraculo Chrilti. Vtautem hoc fadum intclli- aq&
gamus,qu2darafuntde miraculis Chrifti obfcruan racuio
da.Propheta?JChri(lus,& Apoftoliedidcrunt mira- c tlSti'
cula,vt dodtrinam,quam docuerunt, confirmarenc
aDeo cflcA vthomincsconuiftimiraculisde ve- De
ritat^ Dei,crederertt,& crcdcntes faluarentur. Hos nmacuiii
praecipuos fines fuilTc miraculorum,oftendit lohan in«enerc'
nes Euangelifta cap.z.vbi itaait :Hoc principium
fignorum fecit Iefusin Cana Galil«ea?,& manircfta-
iK gtoriam fuam , & crcdiderunt in cum difcipuli.
Hic duo fignantur fines : glor»a Chrifti, & rides
Apoiiolorum.Gloriaautcm Chrifti potentiam di-
uinarajarreftnm erga genus humanum , & ofTicium
dodrintjqueipfius cercitudincm>compledtitur.Ve- wtf«ri<«il
rum difccrncndum eft intcr Prophcns, ApoftoJof- r4i
quc&Chriftum. Prophetje & Apoftoiifua vinutc n* *tke-
edidtrunc miracula,fed diuina Chnfti virture,cuius J2jjj3<
fpiritus pcros eorum loqucbatur.Chriftus veTofoa
propria potentiaedidit miracula.Quarc vt Prophc »
Xx. ;

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ENARRATIO

ta?& Apoftoli fuis miraculis declararunt fc fuiftc
Chri(tiferuos:ita Chriftus fuis miraculis fe Domi

Curhodie num & Deum jpforum oftcndit. Verum fi quams,

Jiiir.icult , .. l. . .

non cdun noaie non cdantur ctiam miracula a miniftris
rm- vcrbi.fcics quod miracula poftquam confirmarunt
gloriam Chrifti,& vcritatcm Dci,defuncla fintfuo
munerccjuare non amplius funt expecTanda mira-
cula,fedcontenti effcdcbemusdo&rina Prophcti-
ca & Apoftolica.quam Deus olim multis confirma-
iUini^u U*C rn*racuns- Hxc fintde miraculis dicta in gene-
locircum re* Nuncad hodiernum miraculnm defcendamus,
ftancic. jn quo funt multaf circumftanria: obferuanda?*qua-
rum fingulas fingularum doctrinam & admoni-
tionem contincnt.
fim. COt" Cbrift*** Apprehcndii eumdeturba fiorfim. Scd

quare hoc fccit? proptcr duo rfcilicct tempus & fi-
gnificationcm. Proptcrtempus quidera,quia non-
dumvoluit fuumrcgnum propagari toti mundo.
Nondum cnim pcrc^erat hoftiam , nondum frege-
fat intcrftitium , quod crat intcr Iudaros & gentes:
quod poftea facTum cft,quando armauit difcipulos
hocmandaro : Ite in mundum vniucrfum, prae-
dicatc Euangcliuomnibus gentibus.Propter figni-
ficationcm vcro,quia qui Chriftum dcfiderat mcdi-
cum,dcbet a turba malignatium difccdcrc.Nulla c-
nim cft confcnfio Chrifti cum lielial.
tos^mSt 2* Mifit digitos fuosinaurei ctut. Hocfancnon
in auicr. fruftra fachim eft.Nam & eo figno dcdarauit pre-
cium camis fua?,quam afTnmpiit,vt cius victima hu
manum genus rcftitucretur priltina? fanitati , quam
perpeccatum amifcrat , & fignificat fuum vcrbum
nec audiri nec intclligi poflV,nifi aures digito Chri-
fti apcriantur,id eft,nifi Spiritus Sanclus cordis no-
ftriaurc s aperiat.
tctigfthn ?' Et expuens tetigit linguameim. Hocfymbolo
guam. fignificat, & loquendi facultatcm a fc eflc , & quod

per media velit in Ecclefia eifc cfficax.
curfurpc Sufpcxttincoelum. Hoc gcftu fignificat fuum

l„m> animum ad patrcm ccclcftcm elcuatum efle , quem
precatus eft non folum pro hoc , fed pro omnibus
afni&is. Oratio non cft tam orisfonus, quamcor
dis fupplcx eleuatio ad Deum : quae cordis eleuatio
fymbolo oculorum fufpicientium in coelum figni-
ficatur. Vndc Dauid Pfalm.123.1. Ad tc Do nine le •
uaui oculos meos,qui habitas in ccelis.Cuius & nos
moncmur cum dicimus : Patcr nofter qui cs in
ccrlis .

5. fngemuit.Mignum certc neccfTe eft effc,pro
ptcr quod tantus hcros ingemifcat» Non crgo fo
lum inhunc mutum , quem vnico nutu libcrare a
fuo malo potcrat,refpcxit: fed tntuctur in Uxc quin
quc.i. pcccatum,quodcaufa eftomnium calarri a
tum in humano gcnere. z. in tyrannidcm Diaboli,
qui ita oppreflcrat gcnus humanum : cumquaty
rannide fe bclium initurum nouit. j.in lcgis malc
did:ionem , quam in fe rcceperat,quo nos abfolua-
mur a rcatu.^.in amariffimam fuam mortem, quam
erat pcrpefTurus pro toto humano gcnere. J.in ma-
ximar partis mundi ingratitudinem : praruidcbat c-
nimquod multi fuum beneficium cifent contem-
pturi prorfus,muiti ignauia fua eflcnt neglecfcuri:»-
deo vt minima pars mundi fua bencficia in falutcm
amplecteretur.

6. Alloquitur hunc mutum, & dicxjt : Ephatn*
^•'Wu hoccft,f»0/^mr.Non fruftra hic Marcus Hebraica

vocc vfus eff. Hacenimvoce 1. indicat Chriftus,
qua: fit fua diuina potcntia,qui verbo & impcrat,&
fjcitqua? vulcvndefides noitranon folumdc diui
xiitatcChrifti confirmatunverumetiam omnes eos
xn tuto cife intelligit, qui fub cius imperio funt,6V

Cur inge-
muit.

Cur

I588

fe cius fidci comrrtittunt. 2. hacvoce indicatur,
quanra iit verbi Dci cfficacia , pra?fertim vbi vera
nde apprehenditur. 3. quod nemo faluari poffitfi-
ne Chnfti verbo.quo imperar nobis, qua? decent a
nobis fieri.4. hoc mandato e^pmrr fignificat,quoi
voluntas hominis requiratur in falutis negoticnon
quod voluntas non reformata manu Dei poflit,auC
velit : fed ne , cum mouetur & formatur a Spiritu
San&o,Spiritui Sa \6to rcpugnet. 5. quod opus fa-
lutis fit totum Chrifli , non hominis , quemadmo-
dum Hcbraicum vocabulum indicat.

7. Et Jkittm aperta ju*t aures eiwi&fiiutum efi vin- bcbc^
culum IwgUA ctiu , e>- loquekatur recVe. Hoc ipfum chf^Bi
miraculum eft & bencficium Chrifti erga hunc af- ^tclui.
fliftum hominem. Quo miraculoindicatur,quod
adiuflum Chrifti& ad pra>dicationem Verbi ipfius
foluamura catenis Diaboli,ne amplius illisconftri Mira"^
cHteneamur.Hoc miraculum ,vt fummatim repe- JgS««
tam,confirmat quod Chriltus & poffit & vclit iu-
uare omnes afflicios,qui ad fe afTeruntur,& fuam o-
pem implorant.Deftruit eorum errorem,qui Chri
(tum tanquam fcuerum iudicem fugicntcs fancTos
inuocant. Monct pra-tcrca nos, vt in calamitatibus
conftitutiad Chrittum folum fide & inuocatione
fugiamus.

D E T E R T I O.
Etpr£cepit illis ne cui dtcerent. Quantb autem magU Jjj^
ei*pr<tctptcba£,,co magts pr&dtcabant ejr admtrabantur. ncoli
Chriftus prohibet ne parcfaccrent hoc facTum ,hu fPcfta""
ius mandato obtemperafle oportuit quare bonum, IC>'
q lod fecutum eft , non illorum inobedicntiar , fcd
Chrifti bonitati aclfcribendum eft. Voluitemm
hoc factum latere vfque ad fuam refurrcdionem.

Sed quisfrucftus manauit exhoc Chrifti mira-
culo? Primumfpeiflatores concepcrunt fidem in
Chriftum.Dcinde prardicabant hoc fafcum,& Deu
glorificabant:qua; Dei glorificatio vlrimus finis eft
omnium operum Chrifti.Sed quid eft Deum prar- ve* er^'
dicarcPDei prardieatio oritur ex noticia Dei,quac in
his fita eft : vt recfte iudices de diuina fubftantia, &
diuinis perfonis , vtftatuaseum fontem omnium
bonorum : vt ad eum per Chriftum cQnfugias
in omni neceffitatc : vtpalamtuam fidemcum his
confitearis : vt tuo exemplo prarluccas aliis , quo
multi tuo cxcmplomoti adChriftum confugiant,
cui cum Patre & Spiritu Sando fit horjorin fe-
cula, Amen.

T R I N I-

D O M I N I C A XIII.

tatis,Luca:io.

COnucrfiulcfui addtfcipuhs fiorfim , dixit: 'Beati
oculiqui vtdentyejua vos vtdetU. 7)ico entm vobis%
cjuod multt Tropheu & rcges voluerunt videre , qu* vos
videtti,&) non vtderunt , & audirc , quA vos auditis , &
non audtcrunt. £t eccc jutdam legtfperittu (urrexit^ten-
tans tllum^ dtcens : Magifier^utd fhciendo vitam atcr-
60 nam po/fidebo? At illc dtxit ad eum,m lege ejuid fcripium
efi} Quomodo iegishllcrejpondens dtxtt: Dtliges domt-
num 'Deum tuum cxtoto corde tuo^&ex tota anima tuaf
CT cx totis viribus tuis,& ex tota mentc tua:$) proximum
tuumficut te tpfum. Dtxhquc tfii %etlc refpondtfit, Hoc
fac & viues.llle autem volens tufitficare fiipfumjtxttad
l cfum .Stquisefi mcut proximw ^efpondens autem le-
fus dtxtt, Homo<juidamdefccndebat, ab Hterofihmis
tnHtertcho , & inctditinlatroncs, ejui ctiam dejfoltaue-
runt, eum vefitbus^ac vulnertbus tnfiitlU , abterunt ,fi-
mimortuo rchtlo. Atcidtt autcm vt facerdctes ejutdam

dcfcen-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

,589 EV AN G

J, cnm ,rct .uxta locum , cum accfJT*
ad c,,m,&v,Jo coMcncord,» motm <J>>&<"ed'£°*
pLn, illm in fmm.umcnmm, iux,t mimcrfi

cmdcunw t>r*tcrca .nfumpfcr,, , cgo cum rcd,cro, rc»
Vlml ToZtcrco horum trium v.deturnt, proxmu,

™J!,m,fcLrd,ami»,llum. A,t,g,tur,lUlcfm.Vadt,
&tu fhc ftmilttcr.

ENARRATIO TEXTVS,

DV*funtParteshuius Euangelij: in quatum
^ot^tChriauscumfu.sd.c-pu.sdcve
• j- A^rrtnuc in quarc eaconUItat, ni
rabcatitudine,docetqueni^ A;fn«Mtac

rcfta v a v ta» «ternar,de legc uc\9 u«-
Dc & prorimi : vbi paradigmate propofito docet,
qdsfuVoximushabcndus.Loc.quatuor.

Oua (itverabeatitudo.

cumCbrtjitrefponfionc.
Summa capita legts dmtn*.
DeparaboU, ^uadoccmr : qutsfitnobis proxt

mus.

D E P R I M O.
le fus conucrfus add.fapulosfcorpm^xu^c.ti ocult,
Jttdc^^

Hic docct Chriftus qusenam dt vera beatitudo , &
Hlc, , V m\ foiidumeaudium homims
ouodnamiitverum & lo11™ ™b . foli

^St^S!SS£SSS»

literfimul.?.fpiritualitcrtanmm»
Uterumui 3 p ^ mixima j^,

isssssssssssssst

des in Chriftum. -r.-orhri
•'•«.litcr ft

*■"»■ po:
taris
derunt

LIOR VM. i59o

&giuifus eft. Sic hodic nbs Chriftum vidcmus,
quotquot in ipfum credimus. Quod autcm, qui ita
Chrifturo vident,fint bcati,teftatur hbcdietum Do
mini ad Thomam,Ioharjn.2o.29.Bcati qui non vi-
derunt,& crcdiderurit.Nam in EuangeUo ipfum vi
dcmus,vbi facic ad facicm nobis apparet,vt Ltt ima-
ginem eiustransformcmur.

Hactenusdeprimogcncre vifionis& tius par- V "v':i;
tibus,quo Chriftus in-hoc mundo videtur. Altera in futuu
vifio fequitur,qua! eft in futura gloria, vbi, illum pcr Vlta*
fcdiffimc videbimus,& perpctua lxticia afHcicmur
frucntes ipfius dulciffimo confpectu.

4 .

3-
4-

l. Carnalitcr & fpir.tuahter l.mui vno.
:us a Magis,Maria,Simcone,Zach«,a, Za eh*o,A
oftolisj multis aliis.quorum ».ho fu.t ito W»
,r s° quU non folum Chriftum cxterms «

confP,c,tur ,n «^™ e£$u, , <,u* 1 Chriftoau-
lachrymisfuis abfterlit cap^ 1, , ,h nin

^^X^^^hMrommt

1 v . , , ,4. Sicut Mofcs cxaltauit

tatur,cumd,c,t,Iohan.3:4 ^..^ fiUunl

lerpen.em m defcr^ « P ^ nQn
homims.vtomms qn<« c viditChriftumAbcl
fcd habeat vi«m «ern^.S c v ,d ^

i„ fuo facrifico: fie %f™him\liit diem mcum,
ftus,dicens,Ioan.8.5o. AD"n.

Scd qua de caufa pronunciat bcatos (}ui Chri- fu"rt q"t!
ftum vident?Primum,quia Chriftus cft vetbum vi- bhiHhatt
tsjine quo nulla eft falus expedanda. Hacenim vi Vldcnl'
t* vcrbum ab xterna morte libcrat crcde ntcs.Nam
vt qui Chriftum non vidct,& potiffimum oculis fi-
dei, in carccrc & fub manu Diaboli manet : ita qui
Chriftum vidct , vidor eft mundi , atquc omniuin
malorum,iuxtaillud Iohannis,in i.cjp-^.^H^c cfl:
viLCoria,qu2 mundum vincit,fides vcftra. An non
videmus multos pios male in hac vita habere, & ra-
pi adgrauiffimafupplicia? Rcfponf}eo: Sunt beati nii dii«-
propter euentum.Eft cnim futura hctiffima libcra- tiy*
tio ab omnibus malis,quibus pij obruuntur in hac
vita . Ideo Chriftus dicit in Matth;i:o,cap.5.4.Beati
qui lugent,quoniam confolationem accipient.

DE SECVNDO.

Quidam lcgU interpres furrcxit , tcntans cum , & di- 2^JcJj
ccnsi^JMagiftcr^mdfictendovitamAternam pojjidcbo} fcqucdivi
tllcrcfpondtt: Dtligcs Dominum Deum r«HTO,crc.Et vt ^?1"»13-
in M*rthzo habcrur : Si vis ad vitam ingrcdi , fcrua
mandata.Vt hoc Chrifti refponfum rccte innlliga-
mus, obferuandum cft, cffc duo genera hominum>
cumquibusChriftus agit. Quidam cnim funt hy-
pocritar.quidam agunt fcriam panitentiam.Hypo- t"vp^11"
crita? , fuperbi & tumidi opioionc propriae iuthtiar, Pafto°cJc
40 putant (e non opus habere Chrifto:atque ideo eum cipicndi.
perfcquunturtnunc tentando illumtnunc calumnian
do iplius dodtrinammunc perfcqucndo ipfum. Hi
cum quzruut viam falutis , monftrat eis kgcm , &
dicit:Si vis ad vitam ingredi,fcrua mandata.Qui Vc- xe^te^.
ro poenitcntiam agunt,& qua?runt a Chrifto falutis fcetei ti
viam , non mittuntur a Chrifto ad Lcgem & Moy- doccndl*
fen,fed ad fc eos rccipit , & iubct eos m fe crcdcrc.
Quod cum faciunt,donat eis fuam iuftitiam,ne ma ^
lcdidioni Lcgis fint obnoxij. Hoc cxcmplis illu- " p
ftrabiraus. Pharifxus dc quo nupcr audiuimus, u
iuftus fibi vifuseft,fediniuftus aChriftocft pro-
nunciatus,eo q aod legis iDfticiam, quam iatli; auit,
non habuit.Contra,Publicanus qui ptccata fua fc-
cura in templum attulit,qua? illic deflet, & contugit
ad roifericordiara»iuftus defcedit jnfuam domum.
Si iuftus , vitsquoque acternas h*rcs erar. Apud i, j
Matthaeum intcrrogat Lcgifperitus Chriftum, &
dicit : Quid faciam vt poffidcam vitam aeternam?
Rcfpondit Chriftus • Si vis ad vitam ingredi , ferua
mandata. Contra mifcr Latro peccator in cruce a-
git pccnitcntiam , & ex fide inuocat Chriftum , cui
Ciirilkis dicit : Hodie mccum eris in Paradyfo , id
eft,in vitaxterna. In hoc Euacgelio accedir cti. m
Legis intcrpres , tentaturus Dominum,& ait.Quid
fjciendo vitam jetcrnam poffidcbo? Cui Dominus
refpondif.Diligcs Dominum Deum tuum,& pro-
ximum ficut tcipfum. Quod pcrindecft,sc U divif-
Ui:Si vis ad vitam ingredi , ferua mandata; At mu-
lieri peccatrici Lucae 7.50. ait : Fidcj tua tc faluam
fccittAtque ita Chriftuscum duobus gencribus ho-

Xx. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i59'i

ENARRATIO

minurn agit , pro quorum varictate monftrat re-
<5tam in ccrlum Viam.
Cm?ia ic Quare viam pcr lcgcm monftrat, cum ncmovn-

chriftm* ^lum Pcr ^am v*am Pom^ :B coelum venire? Quia
quu ncmi eft via rcctiffima in ccelum,iuxta illud : Qui fccerit
m h: tri- ra honao, viuet in cis.Hanc crgo mcnftrat Chriftus
fuis contcmptoribus. Quicunque enim Chriftum
contcmpfcritjiut peribit ajtern um,autLcgi fatisfa
cict,quod cft illi impofftbile. Dcindc cft aha via in
coeIum,qua: tanrum patct iis , qui in Chriftum, qui
cft via in ccelum,crcdunt.

D E TERTIO.

Sflma Jc
calogi.

Pjftes.

tis dcfini'
tio.

Diliges Dominum Dcum tuum ex toto corde tuo , fff
ex tota anima tua,gr ex totis virtbtu tuis, ex tota cogtta-
tione tua: C7* proximam tuum ficut tcipfumHxc eft fum
ma Legis diuinx & cpitomc Dccalogi. In vtroque
horum ptaeccptorum quatuorfunt fpe&anda. i.
Affecrus , qui ab hominc rcquiritur erga Dcum &
proximum. 2. Obie6rum,ncmpe Dcus & proxi-
mus. 5. Caufe obedientixfcu dile&ionis Dei &
proximi. 4. Modus dilectionis.
K AtfccV. ArTcftus,quem requirit Lex eft dilec"i:io,quce pla-
cere non potcft , nifi fit fincera,& carcat omni hy-
pocrifi.Nihil enim potcft placcrc Dco quod cft fu-
catum:quiaipfe eftabfque cmnifuco, fancr,us,pu-
rus & fincerus.
:.obicfla. Obiecta,hoceft,rcs circaquas verfari dcbet afTe-
dtus dilcc~r,ionis,funt Dcus & proximus.

3 Ciufz. Caufar dilc&ionis Dci & proximi proponuntur

in prxccpto.Dcus enim diligedus cft,quia eft Deus
& Dorainus nofter : proximus vcro, quia eft pro-
ximus nofter.

4 Modus. Modus dilectionis etiam cxprimitur.Dcus enim

cx toto corde,ex tota anima,ex tota cogitationecft
diligcndus:proximus cft diligendus, vt teipfum di-
ligis. Verum quxbreuiter norauimus, fufius funt
explicanda.

Dilc&iofcu charitasingencrc eftintimus af-
fectus, rcrr quampiam amantcr & bencuole com-
plcdcndi > adeovtanimus cius ftudio ardeat , cu •
pi.rquc ci quam optimc. 'Harc charitas duplex eft.
ttixiw. ^na ^ci crga crcaturam. Altcra crcatura? crga
Dcum,& alias rcs.Dci crga creaturam charitas rur
fus cft duplex.Vna vniucrfalis,qua complc&itur o-
roncm fuam creaturam , cam fuftentat & continct,
vt fuu ftatu tueatur,hxc charitas dicitur ctiam vni-
c.haritas ucrfalis mifcricordia. Altcra cft pcculiaris, qua
«catufs* DcuscxintimocordisaftcftuEcclciiam fuam chi-
ram habet in Filio:hac motus filium dedit, iuxta il-
lud,Iohan.3.i6.SicDcusdilexit mundum,vt Fiiium
fuum vnigcnitum daret hacmotus Spiritum San-
ctum donat:hac motus conferuat Ecdcfiam bicui
tcr,hxc chariras facit,vt fe totum fua» Ecdefia: do-
ncr. Huius dile&ionis Dei cogitatio confolabitur
nos contra fcntcntiam Lcgi$,contra acerbitatc cru r
cis, contra tentationcs in mortis articulo. Harc c-
tiam dilccrio Dci faci t,vt Deus caftigct fuos fili o s>
& rurfus affli&os fanct.
Chatitas De charitatc Dci erga creaturam dixi. Iam fe-
clgaDca. quitur decharitatc crcaturx crgaDeum & homi-
nes,atque res alias . H<ec di3ritascft aftc&us in-
timus, quo Dcusdiligcndus eft ab homine,& fe-
cundum Dcutn proximus,perindc vt nosipfi.Eft i-
imum°" tacluc & njEC creaturar charitas duplcx. Vna , qua
Dcum profcquimur.- altcra,qua crcaturam. Eaau-
tem charitas quacrcaturas comple&i nos decet,
plures habet gradus : quorum primus eft , quo tra- ,
trcs ncceflitudinefpiritus Chnfti nobis coniunftos

iimum.

diligimus. Secundus , quo eos , qui aliqua ncctl-
fitudinc carnali nobis dcuin&i funt»profequimur.
Tcrtius , quo reliquos ignotos amamus. Quartus,
quo inimicis bencfaccre laboramus. Quintus,quo
reliquas creaturas fingulas pro fux digniiatis ftatu
complectimur.

Quse caufar funt dileftionis Dei,feu cur Deum gg^.
diligimus? Etfi fatis ex prarccpto cognofci potefUUu*.
tamen altiuscaufas repctam & diftinguam. Dilc-
ctio itaque hominis erga Deum.- u accenditurex
memoria beneficiorum Dci erga nos, & cx cogita-
tioneimmenfas dilcdionis ipfius , qua nos proie-
quimur. 2. augcri dcbct cx viuo fcnfu fauoris Dei
erganos,quem omni momcnro cxpcrimur. 5. im-
primis inflammari dcbctcx fpc & fiducia promif-
forum bonorum.Hx caufe funt in his vctbis-.Dilige
Dominum bcum tuum.Ell Dorainus,id cft,dcfcnfor:
Deus gubcrnator & faluator:Tuus, vt omnia boiu
ab eo cxpedes. ^

Habemus vtcunquc qualisresfit diledio Dci, ^aionu
quahomoDeumdiligeredcbet. Deinde& c*ufa$Dci.
vidimus.fcd modus diledionis quis eft? is in textu
expreflus eft his vcibis: Sx toto corde tuo.ex totaani-
7/hi,ex totis vtnbttfiCX totacogitatione. Harc v ^ox ioto
tria fignificat , qua; coniuncta cifc dcbent charitati
hominis crga Dcum. Primum , quod charitas ho-
minum erga Deum dcbcat effc pcrfccla: Dcindc
puraitum pcrpctua.Ex toto ergo eorde Deum dili - Tot0[£"
gercdicuntur,quipcrfeclc,purc,&perpetu6ardentdC<1U '
dilcctione Dei.-ita vt illum folum timeant , in il-
lum folum confidanr,in folum fpem colloccnt. Ex Toraau»-
tota anima dicuntur diligcrc Deum homincs,cum 1
ipforum voluntas eius voluntati diuinar perfcde,
purc & perpctuo in omnibus refpondet : id quod
precamur fierijcum dicimus:Fiat voluntas tua. ExToti5*i4
cotis viribus diligitur,cum omnia membra interio- bus'
ra & exteriora,perfecte, purc,& perpetuo fe ad ob-
fcquendum Dco conucrtunt. Ex tota cogitationc Tomw
diligitur,cum nullum interuallum fcntitur, quo n6tlIlfllK'
diligitur Deus pure,perfecxe & fancre. Hic modus
cft folida? dilcdtionis Dci, qux in nullo mortalium
vnquam fuit poft lapfum,nifi in folo Chrifto , licet
qussdam eius tcnuia principia fintin rcnatis. Cuius
figna funt quatuor:

Pr/wKW^obedicntiam crgaDeum omnibusrcbussignjfin,
mundianrcfcrrcjiuxtaillud : Qui diligit me,pra?ce- c£*m'
pta mea fcruabir,& Parcr mcus diliget eum. vc*

Secundum,icuctcntcv intiroorc Dei facra myftc-
ria tradarc.

Terttum, cxemplo alios ad diligcndum Dcum in-
uitarc

Quartum^fam proximum propter Deum dili-
gcrc. Vbi hax quatuor concurrunt, illuftria habcs
figna inchoats charitatis erga Deum,qux indics in
rcnatis nouaincremcntafumere debcnt.

Dixi de primo capitc Legis,nempe dc dilectione Dc Jii<?;
erga Dcum,nunc de fecundo dicam, vidclicet dc di
lectione proximorum. De qua harc tria obfcrucn-
tur:Caufas diledionis,modus,& ordo. Caufa: duae lCi^
funt prxcipux: Vna mandatum Dei. Altera natura,
quia homo homini proximus eft. sJMarjdatum Dei
cft, vt diligamus alteralterum. Chriftuspraecipit:
Diligitc vosinuicem. Huic mandato nonobedi-
re grauiffimum fcelus cft. Altcra caufa eft natura,
videlicctquod homo homini fit proximus , fdque
multis modis.-Ratione creationis, ratione fimilitu-
dinis,rationc rcgencrationis,ratione comunis vite,
& ratione futurar glorix , de quibus coniundtioni*
gradibus nupcr dicxum cl\.

Quomodo eftdihgcndusproximus? Refpondet 2<moJ«5'

Domi-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

F VANGELIORVM.

modo autfmVifHue feipfum d.l.gat , a fc.pfo
"><«»• ^"aodilcaioni^nteindicatuscft.vt ma,imc
dilfgalr ufnobU fpirito Chrifti ««"f^

Dcindequi no5 >^ainc.ccff7,d,n:^ ' " m.
gunt. Tcrtio,inimic etiam d.hgend. ^ncm
fdmodum Chriftusdocct M««h.5.44.& Chnflu,
hic paradigmatc propof.to cxpl.cat. H*c fint d£a
de legisduobus capitibus.qu.bus nemmem p.««m
prxftarc obedient.am poflc rnan,feftumeft,«nu
An ,„ Perquatuorrationibus oftend,.
(q»« cft Ncquc tamcn ldco rruitra n*c icx cic p™?
tS®* Primum cnimhic doccmur, qualis fucr.t inttg"
'•')f.uftr,}rlraun; cn lapfum. Tumemm homo

"-0E° poTuUhuic g ^^ra"s7acerPe.Dcindchicintc.ligimus
au ntafitd p8raua.ionaturS,cum vidcmus quam
quantai.tdep au obcdicntia. Tum

ITcmur " : co Ji imbeciUitate & immunditia
Tftra conVlg amus adChriftum , ,oi eft pcrfeft.o
Jeri in iuftitfam omni credcnti. Ad h*c,erud.mur
augis fitfinislcgis,& quz lint fumma cap.ta rchg.o-
?« Ti«.in qn. doi «crccbimus.Poftrcm6 h.nc ad-
«nnrmor Tt coeitemus , qualis fit futura obcd.cn
rS;! Angclorum\ hominum inT.ta

tema.

mifericordtamin ilium.lLt aititli fefta :Vade &tu fkc
fimtltter.V atetur Pharifseus Samaritanum praeftitif-
fe faucio charitatis officia , idcoque proximum eius
rcde d-ci.Vndc conficitur harc rcfponfio , quod o-
mnis homo fit homini proximus.Verum vt depri-
mat fupercilium Pharifari,iubet illum ire & imitari
Simaritanum , quo di&o oftendit, Pharifarum
proculabcflfeaperfeftionclcgis. Qnarc nos Sama-
ritanum imitemur quantum polfumus per Chrifti
gratiam,cui cum Patre fuo,& Spiritu San<5to, fitho
nor,laus,&:g:oriainfcculafeculorum,Amen,

DE QVARTO.

th^ Ft\uts e(i mttu prcxim^ Cum hic Legis mterpres
fc> S!d rcfp o Zm accepHTct quam expectaumnc cor.
fufus vi/erctur taccre , opinione .uftxct* Ug £

T^t vt eliciat coniciuoucm if — o* r . .
^P-™ tlnnBamp.raboUm,S.it:' Himo^

^m, . n/s homo al.cri fit prox.mus.cor non f" "g<te^
r~nnAir- Homincsomnesl.biino.ccm iuntproxi
Z H« refponf.o Tifa foilfct & facilior & brc
^or.Hocfcci- PDominus„tcorrigcre, malam ,Ph,-
rlfcoVum & Lcgifpcritorum m^H.
enim intcrpretabanturlcgcm hoc P»^; ™«ge »
roicum toum,& odi in.m.cum tuum. Horum c go
iudicio, qoi amici crant, fibi ctiam prox.m. .ud.ca

& docetinimicosct amd.ljgendos eflc. ^
igitur de amicis conucn.t intet Chr.ftom & Ltg
p6cri,om , nam T,crquc cont«cba,ur
gendos eilc, Chriftus conaturefhcere, n Ph »
Ls inimicos .n numcro pro*.morom confi t* .tor
Omnescnim homincs aot am.c. , au t .n.m k "o
b.s funt. Amicos pro P;0?'™",^?'''^"
lud*iat pharifeus. Verum quia dc m.m.cis cft qoxlt.o,
touri" rhriftu, Dr01,onit pa?abolam hanc dc Iudno & Sa
"w koftca. Cbt ttus propon p hoft(.s „

lncVd,t,n UUs°nVcn?it bic S.m.ri,,n-. poft lo-
turfcmiuioos. Vcnit n : & non mot,

funt cos calarmute , &. ler . ^^^^ ^

e, charitatis ofbc ,^P° ( wofigit

portat ,n f^^mMtt & bcnc fooear.pro-
comhofp.te,Ttillom utjaon

mittitfcloluturum,!. q"'a » ' . vuietKr„b,

cxpofucrit.^A»^»:"^' ''^? ,„S«er-

DOMINICA XIV. TRINI-
tatis ,Luc£C 17.

F^aHmefiydum iret Jefus Hierofolymam^tanfiiat,
per medtam Samariam & GaliU«m. £t cum tngre-
deretur quendum vtcum,occurrerut eidecem vm ieprof^
qtti fieterunt procu/ytntentajuevoce dtxrrunt: Iefit pr*-
ceptor.mtfirere no/lri.Quos vt vidthdixtt i&U\I te, oslen-
dtte vos ficerdottifin.Et fhtlum eft,vt tnter eundum mir
datifintVntu auten ex %BuyVt vidtt ejuhd mundattu ef-
fct, regrejfiu eft^cum magna voctglortficans Deum. £1
proctdtt infkctem ad pedes ei»s , grattm agens ei. £t htc
erat,Samaritantu.%trpcndens autem Ufiu,dixtt\ T^on-
ne decem mundati funt}?^ouem autem tllt vfaW onfunt
rtperti <jm rediertntyvt darcntgloriam Deo, mfibtc atie-
mgena.Et att tllf.Surgeyvadcyfidcs tua te firuamr.

ENARRATIO TEXTVS.

Summa huius Euangclij eft,q_uod t^lb^|W^
vcrus Meffias , Dcus & homo , qui fola fua potenti geh,.
voluntatc potcft iuuare quos Vult.vult autem iuua-
rcomnes,quiadfcconfugiunt,quemadmodumho-
rumdccem leproforum exemplum oflendjt. Hos
enim non contcmnit,vt multi alij, fcd fuum patcr-
num erga cos animum declarat , dum inuocatcs la-
nat,& liberatamoibocum foediffimo, tum conta-
giofiffimo.Neque alitcr afFetf us cft crga vllos,quam
crga hos mifcros,modo horum excmplo ipfius opS
implorent. Difcamus c rgo & nos intuentcs in hos vfuJ>
lcprofos, qualcm habcamus Poniificem , nimirurh
nonfolumtalem qui noftris afhciatur calamitati-
bus,verumctiameum,quipotcnti fua voluntate,
quos fuam fentit implorare opcm , iuuare pofht, &
jbomnimifcriavindicarc. Qucmadmodum cnim
difcedenteshos, imoiam ablentes purgat, ita e-
tiamfi coram non afpiciatur , iuuare potcft. Quare
accedamus ad cum firma nducia in omnibus ne-
celfnatibusnoftris , certi quod fimusauxilium in-
uenturiin tempore opportuno. Harc brcuiter fink
dida de fumma & vfu huius Euangclij , cuius funt
loci tres :

u De bis decem leprops. P.ttei.

2 . CHr eoS mutat^ Domtntu ad Sacerdotcf.

3. De gratitudtne hutm Samautam , & ingratitu^
dtne noucm reliquorum.

D E P R I M O.

In primahuius Euangclij doclrina,quam de Hui.par.
leprofis propofui , hacc oidinc dicam. 1. quam .i«m«br*
contempii fuerint leprofl in pOpulo Ifraelitico.
1. quid horum fadum nos doccat. 3* quomodo
multi fpirituali lepra infecjti opus habcant medico
Chrifto. 4. Quid ex Chriftifado dc ipfius affc.
&u crga nos colligamus.

Lcprofi apud ludaeos imiHundi habcbantur , cV , cg.
indigni quiintcr IfraelitaS vcrfarentur ,xdquc pro- «epnfue-

Xx. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

J59S E N A R

fiiipoprSPtcHa:JilTl:,1l,m & conwgiofifilmum morbum,
ioniacii- quo contaminati erant , & circumfcrebant ex man
«ico. Jaco legis diuinas figna opprobrij & luctus , quibus
admonebantur fja: impietatis & ftagitiorum , pro-
co pterquejntalcm miferiam incidiflenr. Numeran-
iuSnl" tur autcm in Lcuitico quinque nota?,per quas ab a-
liis hominibus dignofcerentur, ne ipforum conta-
gionepolluerencur. Vna fuit veftis dilToluta.
tera, deteiftum caput.7V/w,os vclatum.^^iy/a^ha
bitatio ab hominum confuetudine fcparata. Quin-
ta , publica proclamatio , qua immundi prodama-
bantur,vt qui indigni elTent , qui intcr Ifraelitas
conuerfarentur. Hicfacilc eft cogitare , in quanto
dolore fuerunt,& quam mifera fuit illorum condi
tio , tamen in his malis pofiti confugiunt ad
D(.Arina Chriftum. Vndc nos remcdia contra triplicem ten

a<1u tnpli. ... r

ccrinthi
dcccm.

Humilia»
tioms.

cem tcu- tationcm colligamus, quarum prima prouenit ex co
rioncm. g'tarione mifcria? & fcedicatis pcccati noftri. Se-
r«^4exindifpofirionc noftra , quod non firnus fa-
tis compofiti ad compellandum tantum Heroa,hoc
eft , Saluatorcm noftrum Iefum Chriftum. T ertia
manat ex cogitatione meritorum,qua? nulla habere
nos animaducrtimus.Exemplo enim horum lepro-
/orum noti finamus nos his rebus abfterreri , qud
minus ad vnicum noftrum medicum & faluatorem
confugiamus.

* Quiafc Iam videamus quidhidccem Leprofi fccerint,
Cum ingfederetur ( inquic textus ) Dominu* in vicum
quendam ^occurrerunt ei decem virilcprofi ,yui ftctc-
runt a longe> or leuarunt vocem , dicenta :Icfu praceptor,
mtfererenoflru Hichabemus exemplum in lepro
lis vcrx humiliationis,fidci,inuucationis&con-
feffionis.

Qiiod ftantalongc, humiliationis fignum eft:
nam proptcr morbum fuum,& morbi caulTam pec
catum , fcinanimo profternunt coram Deo,agno
fcunt fuam miferiam,peccati turpitudinem,iultiffi
mam legis fcntentiam damnatoriam aduerfus fc:
atque ita vere humiliantur coram Deo , qua: humi-
liatio primus cft gradus ad gloriam , ficut fuperbia
primus gradus eft ad ignominiam, quod & DomU
nus ipfe teftatur, cum ait, Luc.iS.i^.Omnis qui fe
cxaltat,humiliabitur, qui autcm fc humiliat , ex
altabitur. Horum ergo cxemplum & nos imi
temur , & nos proftcrnamus in vera pceniten
tia coram Deo , quod fi fecerimus , fiet nobis
fecundum Chrifti di&um , Qui fc humiliat , ex
altabitur.

Quod accedunt Chriftum , fidei teftimonium
cft,quam cx auditu fama: ipfius habuerunr. Au-
diucrunt enim abfque omni dubio hanc dulciffi-
mam voccm Chrifti , qua tam paternc omnes ad fe
inuicat,& omnibus fuam gratiam offcrt, Matth.
ir.28.Venite ad me omnes, quilaboratis cVoncrati
eftis,& cgo rcficiam vos , & inuenictis rcquiem a-
nimabus veftris. Hanc vocem:Venite ad me omnes
quilaboratis,audiucrunt, & conceperunt fpcm, vt
fe non exduderet , qui fe omnibus benignc of-
fcrret. Quare concepta fiducia, crigunt fe , &
Chriftum acccdunt . Horum exemplo , quo pa-
terna promiffioconfirmatur, & nos excitemur ad
bene fperandum de Chrifto in omnibus noftris x-
rumnis.

inuocatio Huius fidei fru&us fequitur inuocatio. Ita enim
orant : Icfu prarceptor mifcrere noftri. In hac fua
ardentiffima oratione , primum agnofcunt fe nulla
habere merita , fcd potius horrcnua peccata. Nam
quidicit fjMtfererey nullum ia&at meritum,nullam
fentitdignitatem, imo potius confitctur fuam in-
dignitatem , & fe agnofcit indignum beneficio.

Jidci.

R A T I O 159^

Deindc in hac oratione agnofcunt Chriftum vc-
rum Meffiam eiTc vi<ftorem mortis & omnium ca-
lamitatum : agnofcunt ipfum mitem & mifcricor-
dem, quiaffli&isnon addit affli&ioncm ,fcd po-
tius medetur aiflictis&eosfanat. Hocexemplum
orandi& nos imitemur,& vere Chriftum talem
cogircmus,& inuoccmus , qualem illum in hac fua
orationc dtfct ibunt. c*nfeflj«

Habemus etiam in his leprofis cxemplum con-mSi
fcffionis , quae nunquam poteft ab oratione auelli>
^& fane confeffio Chrifti non carebat periculo co
tempore. Potentiffimi enim & fapientiffimi perfc-
qucbantur Chriftum , & confeffioncm cius pro-
hibuerunt , quemadmodum lcgimus Iohannisp»
22.&c.Vbi Pharifai.obiurgant carcum,cui vifum rc-
ftitucrat Dominus , proptcrca quod Chriftum fit
confclTus. Vcrum non lrniremur cxemplum ho-
rum leproforum. Nam tamctfi grauis videatur
affti&io , quse propter confcffionem fubcunda
cft: tamen lalus,ad quam tendit confcffio , ma-
ior&certior eft, quam vt vllis terriculamentis ab
eadcficiamus.

Dixidelepra corporali,& horum lcproforum^itcupaii.
laudabili faeto : nunc brcuitcr lcpram fpiritualem
defcribam , & eius remcdia tradam.Lepra fpiritua Quid
lis eft labes & contagio mentis , cordis & afre-
cTuum hominis: ita vt nulla pars in hominc fitpu-
ra & mUnda. Ha?c lepra habct etiam notas fuas, .
quarum/wwMeftfcparatio a, domcftitisDei,& ccc-tiasR
tu fan&orum Angclorum & hominum. Secunda
cft caput detectum,hoc cft,nuditas a donis Spiritus
Sancti , plena opprobrio, de qua apud Ezechic-
lem : Nuda cras & confufione plena. Tertia» cft
os vc!atum,hoc cft , fccdus halitus & fpiritus pefti-
fcr pcffimorum colloquiorum , qua: ex impuro
proueniunt corde. Quarta-t habitatio ab homi-
num confuetudine feparata, qualis eft diuitis Epu-
lonis , qui habitat procul a beatorum domo.^«w-
ta , publica proclamatio , hoc eft , legis male-
diclio , qua?publiceproclamatur in omnes , qui
non agunt poenitentiam 9 hoc eift , in fpiritualiter
leprofos. KemeSi
Sed quid eft remedij contra hanc lepram fpiri adu. hanc
tualem ? nulla humana arteeft: curabilis. Vnicus lePian1,
eftmcdicus, qui eam purgare potcft, quieft Ie-
fus Chriftus: ad qucm fi leprofus vcnerit , & fe co-
ram ilio humiliaucrit, inuocans eura &petensfana-
tionem,mox hicfapicntiffimus medicus, fangui-
nc fuoprimum abluit fordcs huius fpiritualis Je-
prae : deinde fuo fpirituali oleo fouet afFecta mem-
bra , donec plcne fanantur. Hic igitur adcundus
eft fidei pedibus : huius pharmacum, quod vocc
Euangelij offertur, cordis ore, id cft, fide reci-
piendum eft : & ab co impetrandum eft oleum il-
lud efficax, quo viresamiila: rcparantur:atque ca-
ucndum ita, vt hoc falutaripharmaco vcrbi Dci,
& oleo falutari Spiritus Sandi amiffis , rurfus in
lepram incurramus: quod fifecerimus, difficilior
erit poftea curatio . Nam poftquam aliquis morr
bus nimisaltasradices egit, maiori cum difficul-
tatc curatur.

DE SECVNDO.

Quos vtviditdixiteis. St ite>oflcnditc vos ficerdoti-
bw* Quos folo nutu abeuntes fanauit.hos ad faccr- ad dcec
dotes mittit : qui tametfi improbi & auari erant,ta- ^Jg/'*
men minifterio fungebacur diuinitus inftituto. Sed
quare illos ad Sacerdotes mittit? mult* & magua?
caufarfuerunt. m

Pnma>yt ita probaret fidem illorum » an fuo ver- tiil

bo &

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

M9y EVAN GELIORVM.

bo & promiffionicrederent.Solct cnim Dcusvariis
modisfuorumin fideconftantiam explorare: non
quidem in eorum damnum aut malum ! fcd vt ndcs
explorata,& vcluti igni tentationum decocta hat
probatior.Ita Abrahami fides cft explorata , dum

jntuali'

iubetur ire maaatum vnigcnitum fihum : hcexplo
rata fidcs mulicris Syrophceniff* , & multa funt
cxempla , vt Iob , Iofcph , Dauid , & aliorum om-

fcnitetii ^Wi^Vt hocfaaominiftcrium publicum di

!f0ptoba uinitus ordinatumapprobct. Habebant cnim Sa-

cerdotcsmandatumcognofccndi & mdicandi de

lepra : qui bcne purgatos recipercnt in ccetum pu-

blicum.aliis exclufis. Namfifccus feciffcr , vi-

deretur Mofaicam lcgem violare , ad quam non

foluendam , fed implendam przftandamque vc-

nera:. , . r n.

Vinuti, Tenia lia Lex & Sacerdotium fcrunt tcftimo-

S? nium de Chrifto , quemadmodum ipfe ait : Lex &
Prophet* ferunt tcftimonium de me. Nam ouod
facerdotibus iniunftum crat, vnudicarcnt dc le-
pra , accepta oblatione pro lcprofi fanati purguio
ne , typus fuit vircutis Chnfti,qui non folum dc le
pra iudicare, fcd eam cmundare poteit : idquc rro-
Sfl Qu prii corporis victima & prc ciofo ianaume.

Sacctdota1 Quarta , vt cx miraculo difcerent facerdotes ve-
WftlUfti0-readucniire Mcffiam. Sic cnim prxd.xit Efa.as,
not,. quod Chriftui fuam przfentiam declararet ftupcn-

dis miraculis , inter quz ctiam numcratur hoc,
quodczcos illuininaret, &lcprofospurgarcr.Sa.
?erdotesigitur,vifo hoc miracu lo diu.no, dcbc-
bantex prophctiaEfai^onclufilic , Icfum hlium
Marizvcrum fuiffc Mcffiam ohm Patribus pro-
muTum , prafertim cum omnes Prophcti* de ad-
uentuChriftiinhoctcmpuscoIhmarcnr.
lotudcco Ouinta,vt facerdotes hoc miraculo c^nuidi de
^«io.aduentu Chrifti veri Mcffi ?,mirtcrent fuosaudito-
rcs & populum ad Chriftum corporum & ammo-
rum med.cum peritiffimum :quod tamcn non fece
runt , ne quid fuo quarftui decederet. Habcnt
multos zmulatores hoc temporc , przfertim in

Hi2 Papatu»

Wrofori sexta , vt hi leprofi tcftimonio faccrdotum rece
8Uutudo-pti,fuamgraritudincmoftendcrent ergaDcum &

ordinariumminiftcrium.
^pifticx Cseterum praeter has vcras caufas , propter quas
mifn Chriftus hos leprofos ad facerdott s : Pap.iU
finxcruntaliam,nimirum,vt facerdot.bus conh
teamur peccata noftra,enumercmus omn.a peccata
cumomnibusfuiscircumftanriis: quod fanc im-
poffibilc eft.Tcxtum proinde hunc dctorquent I a
pift* in pcregrinum fenfum, & fua alkgoria ia-
bricant laqueos , quibus miferx confcicnt.* horri
biliterconftringuntur.Atqucita ex confolatifhmo
Euangelio confcientiarum carnihcmam rac.unt.
Quid non erRo priuata confcff.o elt ret.nenda? Eft
4me ; fcd non propter hanc allegoriam : neque
morc Papiftico , qui omnium peccatorum cnu-
merationemtanquam iudiccs cx.gunt , & negant
vllam fieri remifiionem , fi non faat plcna enume-
ratio Feccatorum,qu*nemo, vt teftatur Dauid,

- ii- • .,«M„n abeft , vt ea quis enumerare
mtclligit » tantum «dcu , 1

«efto- P°Scd qua- funt caufar , cur rctinea tur confefljo au

ploreturprofcdus. Namboni cftpalloris non fo-
lum publicc pictatis doctrinam tradere , verum e-
tiam cius ofhcium rcq.iirit, vt Pauli cxcmplo domi
expcriatur,quoufque fui auditorcs in pietate profe-
ccrint. Natninifto priuato colloquio fegnes fti-
mulis excitabit,eorum,qui mulcum profecerunt,dp
ligentiam laudabit , 6c ad firn.lem pcrfeuerantiam
cxcitabit.

Tertiat in hoc pritiato colloquio cxigitur ratio
fidei ab iis,de quorum fide ac rcligionc iuftc potcft
habcri dubitat.o.

Quartay in eocolloquio infirma? confcicntja*
doctrina,confilio & confolatione iuuantur, praefcr-
rim cum aliquo fcrupulo confcientia? perpltxa?tc-
neantur. Hi enim fibi rectc confulunt , h ad fuoS
paftoresfe rccipiunt, vt crigantur, ac confolatio-
nem c^piant.

^wiw^tametii.qui vcr^ in Chriftum credit , ab*
foluruscft apcccatd: nam cum peccatum ilt dcfc-
ctusa lcgc Dci & voluntatc , cum obligarione ad
atternam mortem 8c damnationem , abfolutus
abfque dubio eft omnis , cjui credit promiffioni
gratuita? iuxta illud t Q^ji crcdit in illum , habct vi-
tamseternamicxquo fcquitur , veram .ibfolutio-
nem eiTe liberationcm hominis crcdcntis , ab ob-
ligatione ad asternam mortcm & damnationcm,
tamen prodeft etiam omnibus priuatim audire E-
uangelium , quo annunciatur miniftri ore rcmifiio
peccatorum credentibus , & hasrcditas rcgni ccelo-'
rum.Nam tum demum aperitur regnum cctlorum,
quando Euangelium pricdicatum fide rccipitur.

w" aca quaz iuni t*ui«». , - —
SlricuUrisin noftris EccUftirfroptererul vt.l.tatcs,

fe4-^-^ato ifto colloquio inftiruantur
tCi^,vtincaiuucnum&adolcfcentumex

D E T E R T I O.

VNtu autemex UHsvidens <juod mtmdanu ejfet , t^e^ ^
regrejfu* eft tcumnagna voceglorificaris Deum, vefa gra-
efjrct:idn in juciem ante?efum,gratia6 agens.ln hoc Sa- a*
maritano videmus pulchcrrimum gratitudinis &
grariarum actionis exemplum. Vcrtim, vt nos cius
cxcitemur exemplo,dicam nonn.hil dc vera gratia-
rum aftione,hoc ord.nc. 1. qua: fir,& quas habeac
caufas.2.que ad eam rcquirantur.^.pro quibus rcbus
gratiasnosagere oporte-t.

Quantum ad primum attinct , vcra gratiarum a- tAftionii
citio elt agnitto cV: confcifio bcnthciorum acccpto- £«tiarum
rum , vnj cum gratitudine mentis & prsdicationc dchnu,°-
bonitatis t)ci. Hoc clarc inSam3rirano noftro ap- Bxempliu
paretMgnofcit fe mundatum a fua lepra : hoc publi-
ceconhrctur:ac grata mentcad Chriftum rcdit , ei
gratiasprobcneficiis agens & pnrdicans eius bo-
uitatem.Harc veragratiarum acHio habetcaufas. 1. caufx*
noticiam Dci bcncfacicntis.2.noticiam fui. 3. pcr-
ccptum benofieium. 4. affcdum ardentem ride £c
pratdicationeDei,qua; omnia videmus in hoc Sa-
maritano.Huc accedunt cxempla,quae ad hancgra-
titudinem nos excitabunt.

Habcmus quac fit gratiarum actio, & quas ha- 2:Qii* •*
beat caufasriam qu* ad eamrcquirantur vidcamus. tlnZi^*
Requiruntur autcm duo, i.virtutcs cjug nunquam a
vcragratiarumactioncfcparari pouruot.2.1cfiitimua
modusgratiarum adionis. Virtutes praicipua; funt Vixtut**
duar:veritas & iufticia : Veritas, vt candidc 8c apcr-
teagnofcitbenefaclorcm Deum(tt hkSamarita-
nus facit)ita exdudit hvpocrifin quidcm,vt non o-
rc tantum agas gratias, vt Pharifsus fccit, fcd mcn-
te & voce fimul.Mendacium quidcm,ne Dco aflcri-
bastucceftum in rebus turpibus:Yt filatro vcllet
Dcograuas agereprooptimo fpolio, ckadiritcra
Xx. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

M99 E N A R R

prolcpklo amatorc.Iuftuiacxdudit fuperbiam &|
abufum rei:& contra admonet gratitudinis , humi
liationis& inuocationis.
Moduslo Modusagendigratias & huius Samaritaoi cxem-
gitunus. ^q 3c hoc pauli dia.0j Rom j 8> Gratias ago Deo

per Iefum Cbriftum,fatis indicatur. Cum enim ait
Apoftolus,pcr Icfum Chriftum primiim fignificat,
quod in gratiarum aclione fidcs debeat prajlucere.
Dcinde,vt agnofcamus nos pcr Chriftum accepifle
bencficium. Tum,vt omniaad gloriam Dei rcjfcra-
mus.Poftremo,vt & fciamus noftram gratitudinem
per Chriftum placerc , & quod acccflum habcamus
ad Patrcm pcr cundem Iefum Chriftum,vt pro ac-
. ccptisbcncficiisgratias agamus.
blsrreb"s" Iam qu*ftio fequitur,pro quibus fint ngede gra-
a^edffmt tiar.Iob pro plagis acceptis agit gratias:hic Samari-
8ratlZ tanus pro plaga ablata agit gratias. Vndc fequitur,
quod & pro malis & pro bonis fint agenda? gratie,
fcddiuerfimodc.
rm aduer prQ malis qUijcm cum agcs gratias, vt pro cruce
&aliisa?rumnis ,quatuor facics: i. onus prcmens
adraoncbit te pcccati & poenitentias.Nam eft tcfti-
monium iudicijDei propter peccatum.a.cruccm &
quamuis aiiam calamitatem accipies tanquam opti-
mi Patris virga erudientis tc & caftigantis , ne cum
immorigcris percas. 3. pro hac paterna caftigatione
agas fcno Deo gratias. 4. fupplex petas aut libera-
tioncm «1 premcntc onerc , aut mitigationem cum
conditionc non impcdita? glorie Dei & proprie tue
falutis. ;

Pro bonisagesgratias cum pcrpctua gratnudi-
nis promiffionc. Harc de vcra gratlarum a&ionc
dictafmt.Sed proh dolor.vnusex decem rediit,alij
nouem acccpto bencficio abcunt ingrati. Vnde Do
iriuw.Nonntdecemmundatifint.&noutm vbifunO.
ExempIS non ^ft^uenm , am rediret & daret gloriam <Deo> nifi
ingratitu Wtc altentgena.Uk vides cxcmplum horrcnda: ingra-
ticudinis corum,qui rcccns acccpti bcnefici j funt o-
bliti. Talesfuntpleriquein raundo. Scdquidillis
faclum eft? exculia fide,manfcrunt in damnatione,
cum interimhic Samaritanus audit : Surge^ade,
quia fid.es tua te filuum ftcit.Hunc & nos fcquamur ad
noftrum Saluatorcm vnicum, qui eft Chriftus Do-
minus,cui cum patrc fuo&Spiritu San&o fitho-
nor,laus & gioria in fccula fcculorum, Amcn.

?ro pro-
ipcris.

A T I O i&>c

pmhabeatis his omnibtts. Quw potius auarite prtmum
regnum Det , e3r tusltttarn eius, & hac omnta adttctentur
vobis. Ne fitts tgttur fohcitt in crasrtnum, namcrafltnus
dtcs curam habebttfitipfiui.Sufficitfia dsct affttlto.

ENARRATIO TEXTVS.

Hoc Euangeliu m pars longsc iftius concionis eft,
quam Chriftus habuitcoram difcipulis fuis,Matth- BpiuscB-
5-6.& 7-cap.In qua parte auariciam & dtfhdcntiam ^uiS-
damnat: vtquae flare noti poffint cumcultuDei.
Nemo cnim{incpL\i)potcft duobus domtnis feruire. Dc-
inde multis argumcntis a prouidcntia Dci fumptis»
dehortatur a prophana& Ethnicacura rerumhu-
ius vitse,que;cura partim oriturex ignoratione pro-
uidentiar Dei,patcim ab innata diffidcntia. Poftre-
mo fuis firmam & certam regulam prarfcribit:^^-
rite pnmum regnum Dei, & catera adtictentur vobis»
Veriim ne quisignauia» hocdictumpatrocinari exi-
ftimet,addic,S*/jf/i«>*»»OT dtei maltcia fia.

Ha?cEuangehjfammaeft,nuncquofdam locos aItc5'
proponemus,qui funt:

1. Sententia Domini: Nemo poteft duobus do-
minisferuire.

Quanta ftt prouidentia & cura Dei^ro nobis.
tJMandatum rjrpromijfig Chrifii : Qurerite pri-

xnum,regnum Dci, & cartera adiicicntur

vobis.

D E TERTIO.

D O M I N I C A X V.

tatis,Matth.6.

T R I N I-

NEmo poteft duobsu Dominis firuire. aAut enim
hunc habebttodio^ aherum dtliget^aut huic ad-
h£rebtt,& alterum negliget.T^on poteftu Deo firutre.QT
inammondt.Tropterea dtco vobis>ne fitis folicttiviu ve-
first, , quid efiri fuis aut b.btturt , netjue corpori veftroy
qtttbus tndumentis vfirt. N onne antma pluris esl quam
cibtUify corpns pluris quam indumentumW 'ertite oculos
ad volattha cceli , quia non ferunt , neque metunt , ncque
eonuehunt tn horrea , (Jr Tater veiler coeleslis altt tlla.
'j\onnc vos longe pr&celhvs illa>Quis autem ex vobts fo
itcttc cogitandoypotesl addere adjtnturam fiam cubttum
vnumtAc de indumento quid fohctti eftU ? Cognofcite lt-
lia agri ejuomodo crefcantfion laborantftecjue nent , atta-
fnen dtco vobisjic Salomonem quidem tn vniuerfi glorta
fitafic amttlum fiajf \vt vnum ex hts.Qnodfigrarnen a-
cri, yuod hodtc cum Jit>cras in chbmwn mittttur , Deus
ftc veslit>*n non multo magis vebis id fkciet, 0 parttm fi-
dentcs> fttis igttur(ehctttydtcentes , tfutd edemus>aut
outd bibemustaut qutb. opertemur> N am omnia ifingen-
tcs requirunt. Noutt entm Tanr vefter coeleslts^ yuod 0-

fiot

Nemo poteil duobtu *Dominis firuire. Aut enim v- dominis
numodto habebtt.dr alterum dtltget,&c.Per quos Do- °P?°££C
mmos,quibus Chriftus dicit neminem fcruire po(- c*0. 1
fe,intelligere debemus res duas,qua; ita fibi inuiccm
funt aducrfaria? , Yt vna efle nequcant , fed vbi vna
earym fuerit,alteram cedere necelTe fit.Qualia funt
cxempli gratia,vitia & virtutes , ccelcftia & tcrrena,
caro & fpiritus , vcrus cultus Dei & idololatria,fub
qua continetur auaricia,Deus & Diabolus.De qui-
bus Paulusita pronunciat: quar eft conuenicntia^t;oco
Chrifti & Bclial? Quod autem nemo poffit huiuf- aoripofii-
modi dominis feruire , in promptu cft ratio , quia ™BSbjJ'f
contrariaimperant& exiguntafuis feruis , idcirco uu°.
fi huic obtemperas,mox facias contra alium,& con
tra . Populus Ifracl(ficuti habetur i.Rcg.18.) voluit
domino vero Dco fcruirc & Baal fimul quorum cr^
rorem colligens Hclias Propheta,ait ad cos: Vt qui"
daudicatis in duas partcs? Si Dominus cft Deus,fe-
quiraini cum,fi autem Baal,fcquimini eum,quafi di
cercf.Vos vultis duobus dominis fcruire,qui vobis
contraria impcrant, quod fieri non potelt abfquc
alterius contemptu. Nam cum Baal colitis, Deum
fcedo adulterio ofFenditis. Hoc vicium in eodem
populo reprehenditHofeas Propheta.Scd homincs
ita fibi confultum volunt.Ethnici quidcm Dcum &
Diabolum coluerunt , illum albura , hunc nigrum
pingentes,interrogaticuriftud faccrent, refpon-
derunt.Dcum colimus,vt nobis bencfaciat.Diabo-
lum vcro veneramur,ne nobis malefaciat. Ad cun- ^.°orre"
dem modum hodie quidam fupcrftitionem Papi-
fticam rctinent magna ex parte, & nihilominusver
bum Dei & veram religionem fe amplccti fimu-
lant.Hodie nosauaritia? & ventri fcruire volumus,
& fimul nos verosDei cultoresciTc gloriamur. Vc-
riim hoc fieri non poteft.Qui Diabolum colit,Deo
renunciauit.qui Papifticam idolomania ampledi- ^p^eft
tur,fontem verbi Dei turbauit,qui aeariciae feruit, peuce^'
Dei cultor elTc nequit,id cj> Dominus in hoc Euan- rc-

gelio

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ift» E V A U G E

gclio potiffimum monftrare confiitun. Quific?
QuiaPaulusTimotheofcribnis.ait: 0« volnnt
ditcfcere.incidunt in tentationes,& Uqueos D.abo
li,& dcfidcria multa &inutilia & nociua.quat mcr-
cunt homincs in intcritum & pcrduionem. Kadix
enim omnium malorum auaricia.quam qu.Jemap
petentcs abcrrarunt a fidc ,& inferocrunt fc dolo
nbus multis...Timoth.6.9.Hic Paulusgraph.ee in-
geniumauariciidepingit, cum qua cx diamctro
«t«ioa«pug«,tpietas&cultuSDei. Habent enim contra-
xios cffcaus.Quiauuitiat fcruit.inc.dlt m laqucos
•S£ Diaboli: quiDcoferuit,perrumPit iaqueos Du-
boli. Auaricia dcmergit hommem m in.cr.tum &
pcrnicicm , cultus Dei inde hberat. Auar.ua a hdc
abdncit: cultus Dci iri fide ret.net. Auat.c.a imph-
cat hominem doloribus multis : cultus Dc. toim-
ncmadztcrna gaudia introduc.t. Auarm eft ra
dix omnium malorum: cuhus De. ell lons omn.um
bonorum. Non igitur m.mmeft q»»Jc»»"»'
dicat : Nemo potcft Deo fcru.re & Mammon^r.
?»PM- Namintet fc p.lgnant, & diucrfa fcciantur ftud.a.
DcusimP,ra. vt confulas commod.s rratru .»,: fed
anaritiau.adet.vt tibi viuaS,vt m d.u«e Bfl>fcM£
demus. Deusimpcrat vt extu.s &C»lt«.b»a Urgia-
rijeeemi. Mammon.ubet.vt pcrfa & netas ra-
piasaliena. Dcus vult.vt f.s fobtius.Mammon im-
peratluxum & voluptatcs. Vcium h.c notandum
cft.quod Dominus non ncgct al.qucm pofic habc
rc diuitias,& fimul fcrui.cDco.Nam Ab.aham ha
buit dniitias , Dauid , Iofcph in ^gypto, Ezech.as,
Iofias.Theodof.us,Cornelius,& mult.al., , qu. ni-
hilominusDco feruierunt. Qu.ce? q»u . non fcr-
nierunt diuitiis, fcd di».t« ipds famulabatur. Ideo
w , Dominus difer.e dich-.^o fctf fcrmn Dco & d,-
R?' ««ir.Sen.ire d.ui.iis quid eft? Llt cor .pponere. v,
»«■ Dauid loquitur : Eft pcr fa< & ncfas opcs cumula-
rc.cftcum iniuria opes prox.m. rctmere , & non
[uxta Dci confilium iftas difpcnfare.cft d.u. tiarun,

cumulandarum gratia a

fidc & timoreDei deficc-

re, & varias cumuhndi diuitias vias quarrere.

Vc-

;stuuiuia.iu"» a -

rumcumauaritia,pra:cipua caufa f« ProP^» fo'
licitudo vcntris , Chriftui iftui caufam conatur^
ucllcrc. Imitaturenimperitosmedicos,qui cum
rhorbumaliqucm curarc inftituunt , indicato mor
bi pcriculo,radiccs & caufas morbi pnus cxpcllcrc
fatagunt.

DE SECVNDO.

t-oeus,dc

tnliri» mrpm
« illiciu r

f.u pro. non prohibct p

<"••'«• cam & prophanam. Ne ,g.t»r qu.sputct hoc l)o-
mini dkum patrocinari locord.at , d.cam pauc.
(priufquam ad argumenta venero.qu.bus nos JJo
minus vocare i prophana & . Uc.ta cura cona m I
decnralicita&illicit.- Necefle cft cn.m .hiccau-
tum clTc&diligcntcralteramabaltcra ddl.ng»e-
rc. Nam vt n»lla ma.or peil.s cft ver c»lt»s Dc ,
ouamEthnica&prophana euri &fol.c..udo , U

b«o. liciteamb»lct coram Dco in voc.no n . «. ^ cicn
dum isitur triplicem effe curam.Vnaprophanaclt

cxillis. Mcdia cftnonioluml.c. a,lcdlan«. «
neccftiria.adeo vt q»i haucnonhabcat,.mcr 8-

uu i-rr I " „rn„i, r>nliv

LIORVM,

Uis Dei multis adJiibidsargumentis, qucmadmo-
dum poftea videbimus.Harc cura prophana & pro-
hibita intcrdum carnis dicitur , cum quia cx carnis
corrupto iudicio finc fidc proricifcitur, tum quia
fcopum habct carnaicm , nimirum prafcntis vitae
quictcm & fccuritatcn^

Solicitudo,quam dixi necciTjriam^piam & fan n-ria 5^
cftam,fincquancmo potcft ccnfcri inter filios Dei, j^as "
commcndatur nobis fcriptura? teilimoniis, & mul-
tis fanftorum cxcmplis.Rom.iz. S.dicitur.Qni pr^-
cft,in folicitudinc.i.Tiinoth.5.8. Si quis fuorum &
maximc domefticorum curam non habet, fidcm pitifiA^
abncgauit, cxcftinfidcli dctcrior. Abrahanblfaac, milias.
Iacobpiamfu^efamilja: curam habucrunt. lofeph
in^£gypto feptem annorumcuram picinfcrccc-
pit adimperium Pharaonis , poftquam prardixifTct M^gia-a-
defcptcm tertilibus annis, & aliis feptcm ft crili- tTiUl*
bus, qui fcrtiles illos fequcrcntur. Danicl in Baby-
lonia, pij Rcges & Prophcta? in riop.ulo Dci non m
tanta gelfcrunt line hac ianda cura. Paulus i.Qor. Jjjjjjf
11.28. &2.ThclTaS.2.i.&c & ColoaT.2.5.i.Thcfial.2.
fuam folicitudincm pro licclcfia teftatur, lic Rcgcs
pro fuis rcgnis,Patrcsfami)ias pro fuis familiis,mi-
niftri vcrbi pro fuis auditoribus , pra?ccptorcs pro
fuis difcipulis.Breuiter,finguli in fua vocationc fan
ctam curam habere poiTunt,im6 dcbcnt, fi ntt fuo
fungi officio vclinr. Vcriim nc ha-c fancta 5i ncccf- Qux A
faria cura vllo vicio contaminctur , fcicndura ieft, J*6,^^
quinquead cam rcquiri , quorum primum eft man- tur.
datum Dei.Mcns enim pia nihil aggrcdi dcbet finc Jjf**™
mandatoDci. Honcftaigirur critvocatio, cuius 1-
pia&fanctacura cfledcbct. Deinde, curailla fan-1' 1 cs*

ctaa fidc proficifci dcbcr. Nam fincfidc Dco ni-
hilplacerc potcft. Tcrtia , quia nifi Dominus cu- j'10n^°g^
Itodierit ciuitatcm,frulira vigilat qui cuftodit eam, tiaruma-

^mpia Impia

n." ^^ri.nrcx difftdenaa &: prouidentia
tWM cura eft , qux or.t ir cx £uapge|io ho

Dcngnorantia.HJCttnnicac i. inte,»uuat 6*
diernlvocefil.iDcidamnat»r, Jw intcrd.cit». t.

dicrno voccfihj

tio fic gra
tiarun

adhibcnda eft inuocatio cv gratiarum actio. Inuo- ai0'
catio quidem,quaauxilium Uci petJinus,gratiarum
vero actio, qua fucccllum Dco tribuamus , & non
noilra? prudcntiacaut dignitati. Eftfiquidcm opti-
mum rcmcdium aducrfus folicitudinis Ethnica: ten
tationcm, precibus ardcmibus ad Dcum confugc-
re,id quod Paulus docct Philipp. 4.6.his vcrbis:Dc
nulla re foliciti litis, (cd in omni rc per precationem
Si obfecrationem cum gratiarum aclione, petitio-
nes veftraf iniiotcfcantapud Dcum. Quarto , cura 4 t ris,
noftra principalitcr dcbet tcndcrc in gloriam Dci. ^u
Etfi enim noltra: domus incolumitas fpcclari po-
tcft,tamcn principahs finis erit gloria Dei.Quinto, f$*—M*
ii parum cura noltra & labor vocis refpondcat Jub f^mu"Uo»
mittamus nos paterna? voluntati Dei in vcro timo-
rc & humilitate iuxta confilium Pctri diccntis:Hu-
miliamini fub potcnti manu Dci ,vt vos cxahct in
temporc cxaltationis , omnem folicitudincm vc-
ftram proiicicntcs in eum,quoniam ipfi cura cft dc
vobis.i.Pctr.5.7. Et Pfal.55.25. IacTa fupcr Domi-
num curam tuam , & ipfe te enutrict , cv non dabit
in±tcrnum fludluationcm iulto.

Mixta cura eft,quac partim pia apparet,partim pro "u!r^Ilxt'
phana conuincitur,vt cum curamus quidc qus offi-
cij noftri funt,id quod Deus a nobis fcrio rcquirit,
(cdproptcr inn.uam in nobis dubitationc depro-
uidcntia Dci limitcs trafgredimur,ac in officiu Dei
facrilegeirrumpimus,vtcuin patcrfamilias rede &
pieinitituit libcros,familiam fuam curat,fcd nimia
trepidatio & anxictas ad impatientiam impellit,
quando votis non rcfpondct labor& cura ipfius.
lactct igitur pius hanc curam in Domioum,& ftrc-
nuc iaciatofticiam , ncc iinat fuam piam curam E-
thnica diffidcntia confpurcari,quod abiecta Ethni-
cadiftidcntia&anxictate , pax nobis intcrnc cyn-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i6o5 E N A R

ftet,ac erga homines fimus modeftiores & manfue-
tiores,cum quibus eidem Domino feruiaraus , ex-
culTo iugo Mimmoaz & Ethnica! folicitudinis.
SC toi di- Hxc dixi de triplici folicitudine,vt fciamus,a qua
<totum & Dominus dehortctur nos in hoc Euangelio. Non
firmatio,11 enim dehortatura pia & fan<5ta cura,qualcm & ipfe
lcx argu- omnium maxime fuftinuit,fed aprophana &Ethni
p"o"-j^cca.Qujbusautemidfaciat argumentis , idnunc ex
tia Dci. tcxtu vidcbimus.Ponunturautem hic ordine fcxar-
gumenta, quibus confirmatur prouidentia & cura
Dei pro nobis,quarc decet vt Ethnicam folicitudi
nem,qua? ex ignoratione prouidcntia: Dei proflci
fcitur,abiiciamus.

1. Nonne anima plus efl <juam efca , & corptis plus
yuam vcfltmcntumlWoc eft,fi Deus id quod maius cft
iine vefira cura dcdit,quare non daret quod minus
eft,fi crgo fine veftra cura dedit animam & corpus,
cjux mjgna funt , cur no darct victum & araictum,
quib.ifta indiger,vt perfiftat & non coilabatur,prg-
fcrtim cum ipfc hsec o\\ in noftros vfus condidcrit.

2. %cfpicitc volatilta cceltrfux nonferunt, ne^ me-
tmt.tnecj3 congregant in horrea(ua,&c. Hoc eft, Pater
cttleftisalitaucscceli,qus vobis longe funtinfe-
riores,fi dignitatis gradii refpicitis.cur no vos,quos
ad imagine fuam creauit,alcret? Hoc argumeto Da
uid fe confolatur, dum inquit : Qui dat elcas pullis
coruorura inuocantibus eum.Pf.i47-o.

3. Qnisveftrutnccgitans potcftadttcere ad jhturam
fuamcubitum vnum , & devtfltmtntis (juid foltcttt efttsl
Quati dicerct , vana illa folicitudo veftra cft. Deus
dat ftaturacorporisfinctua cura,curno darct vefti
mcntum fine prophana diffidentia dc Dco, quad is
tibi adefie in tuo laborc rccufaret?

4. Conftderate Ltlta agri^uomode crcfcmt. Lilia
iu agris fuccum cx tcrra aurahunt , ita antea difpo-
nete Domino,& ita pulchre vcftiuntur,adeo vt ne
Salomon in omni gloria fua coopertus fit , ficut v-
num ex iftis.Cum hoc Dcus prseitat Liliis,qua? bre-
uimarcefcent,& comburcntur, cur non vos vcfti-
ret,quos ad aetcrnam vitam creauit?

5. Hac omniagcntes tnjuirunt.Quzb dicat,vos o-
lim morc gcntium ignari eratis prouidentiac Dei &
vacui fide,fcd nunc fdtis Deum curam pro vobis ha
bcre,curigitur Ethnica diffidcntia neceflaria vitx
quxritis?

6. Sctt Pater vcfter , ejuod his amnibtu indigeatis.
H* c diligcntcr nota.Non dicit , fcit Deus tremcn-
dus,Zelotcs,conditor cceli & terra?,vifitans iniqui-
tatem in filios,fcd dicit : Scit Patcr, quorum Pater?
vefter.Qnalis?ccelcftis.Hicquiacceltftis cft,eft &
optimus,& omnipotens,& fapientiffimus, quia o-
ptimus vult dare quae bona funt: quia omnipotcns,
potcft qus vult,darc:quia fapietiffimus,nouit quo-
modo,quid,& quando dareconueniat.

DE TERTIO.
Ex lica - pttnum regnum Dei,& iufiiciam Dei, & C£-

»io &Cpa"t ter^dticientur vobts.ln hoc breui difto Chrifti funt
teshuius dUo:Mandatum & Promiffio. Mandatum quidepi
dlftl' cft.^^ primurn regnum <Dei, & iufttciam Dei. Pro-
miffio vero:£r cttera adiicientur vobts. Primo ergo
loco mandatum videam. Dcindc promiffionem.
j-Manda- Mandatum eft , vt quseramus regnum Dci & iu-
tum' fticiam Dei.Hk quxritur qualenam flt regnu Dci,
& quse Dei iufticia. Deinde,quis quaerendi modus.
Rcgnum Dci triplcx in Scriptura eft,fcilicet poten-
tiacgratia: & §\oz\x.Potenn& rcgnum non iubct nos
qu*rere,fed graticj.vnde cft tranfitus ad regnum glo
Defn4aTd ri*,id cft ad vitam xternam. Qopdnam eft regnum
& quotu- gratU} Eftin quod ex mera gratia recipimur , dura
Flcx* credimusEuangelio. Nam Euangeliumeft veluti

R A T I O

prxconis vox, quo inuitamur ad hocregnum , de
hocloquiturChriftusLuc.17.2r. Rcgfium Deiin-
tra vos eft. Hoc ergo regnum cft gratia De ,quam
Euangelium Chrifti ofTcrt , proraiffio eft ianua,in-
troducior Spiritus San<5tus,qui nos fan£ificat,& re-
gencrat lauacro aqu^ pcr verbum.Breuiter,hoc gra
tiae rcgnum cft mifcricordia, remiffio peccatorum,
gaudium confcientia»,liberatio a regno Satanf .Quf ^
eft iufi itia Dci,quam iubct nos quasrerc? ca abfque Dci(jul(r,
omni dubio eft noua vita & obedietia, quam Deus
a filiis fuis requirir. 2.Ptom»f*

Promiffio cft, Et catera aditcieniur vobis. Hoc fio.
eft.qua: pertinent ad huius vitx fuftentationem do-
nabunturvobis. At Paulus,id quod ncmodubitat, otic 1»
fedulo quarfiuit rcgnum Dei , qui tamcn i.Corint.
il.27.conqucritur,(cfjme & fiti laborafic. Deinde
fandus Iacob lai>orat frumcnti & aliorum viftua-
lium inopia, adco quod cogatur cum tota familia
ire in y£gyptum , nc cum fuis fame pereat , videtur ^
ergo ha?c Chrifti promiffio vana efle. Rcfpondeo: c ^
PromiffioChriftinonfallit, veritas enira mentiri
nequit. Nam Chriftus,qui eft raedicus nofter,non
'gnorat quandoapponcnda,& quando detrahcnda
fint remedia. Non tam noftram imprudeutiam,
quam fuam fapicntiam confulit. Hoc proinde pro CaI
ccrco habeamus,quod fuos non defcrct. Quod au- q^°j£
cem nobis aliquando neccflaria dcfunt , multa» funt ^eic.
caufae.i.vt cxcrccamur patientia. 2.vc interdum no- fu»t.
ftra peccataiftisplagis puniantur. 3. quiafacpefu-
pcrfluaquxriraus , iufte &red:e neccflariis carc-
mus.4.propter abufum rcrum quas habemus.5.quia
nonagimusgratias. 6.quia diffidimus Dco. 7-quia
interdum bona,quac accipimus noftro ftudio & in-
duftria? magis,quam Deo donanti afcribimus.Qua-
refi volumus benedi&ionem Domini , confitea-
mtjr,& faciamus cum Propheta , qui ait : Tua funt
omnia,Domine,& quse de manu tuaaccepimus, ti-
bireddimus. Hicvtfatetur Propheta omnia Dei
eife,ita omnia inlaudemDci conuertit, quod vc
nosquoquefaciamus, donet nobis Pater.cceleftis,
pcr Icfura Chnftum, cui gloriain fecula feculo-
rum,Amcn.

DOMINICA XVI. TRINI-
tatis, Luc*7«

IEfiti ibats in ciuitatem^ua vocabatur 7^ain,& ibanf
cum eod fcipult eutt multifurbajue copiofa.Cumau-
tem appropwqnaret porta ciuitatts,ecce deftntltu eftcrc-
batur filtus vvicxs rnatris fux.Et hac vidua erat., & tur-
ba ciuttatts multa cum tlU. Quam cum vtdtff «A Domi-
nHiymtfencordia motus eft fupcrcamy dtxttqueiUt : Noli
flere.Et *cceffit>tctigit<]ue loculumSPorro qui portabant
fubftttermt.Etait :Adolefcensytibt dsco,furge> & refedtt
cjui erat. mortuus , & ccepit loaui , & dedtt tllum matri
fua.Acceptt autem omnes ttmor, & glortficabant 'Deum,
diccntes-.Prophctn magnus furrextttnter nos,&Deus vi-
fttauitplebemfuam. £t extithicrumorm vmuerfamlu-
daam de eo,& omnem finitimam regionem.

ENARRATIO TEXTVS.

PAulus ApoftolusfcribcnsRomanis,dicit,cap. sunun'*
i5.4.Qua?cunque fcripta funt , in noftram do- j^"*is
ftrinam fcripta funt, vtper patientiam & confola- ftoxi*»
tionem fcripturarum fpem habeamus.Quapropter
cum legimus hodiernum Euangelium dulciftimum
fciamus quod non folum ad illam viduam de Nain
pertineat,verumctiam ad totum genus humanum.
Cbriftus cnim in hoc Euangelio teftatur de fua

• diuina

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i6c5

E V A N G

ado no
ne«l-

diuma potcntia.de affeau fuo erga affl.aos , & dc
oraciofuo.Primumfiquideratcftaturfcpominus

omnipotcntcm cflc, dum morti , qus cft aculeus
pccca^impcrn.tJcindctcftaturfuuniaffcaumer
ga nos.dum huius mulicri$*rumnisafficitur,tcfta-
tur f«ra officium cflc,vt dcftruat opera D.aboli. I-
dco enira in mundum vcnit, quemadraodum Mo-
fcs, Prophctx, ipfe Chriftui & Apoftol, teftantur.
Hzcingcnereconflderanda funtinhoc Euange-
lio. Cafterum quo nos indc maiorcm pcrcipiamus
frudum, tres locos proponam, quos in hac concio-
nc tra&abo.

1. QuallsfitaffeBusChrinierganos.

2. frt/entis miUc*h decUratto cum futs oratm

jhntw.
5. Imagototittt generis

PRIMO-

»*>s.

Narrat Euangelifta Hiftonam de quodam ado-
lefcentcmort^

rctur,quod cum vidcret Dominus , m.fcricordu
«hotusk Nara dura hanc aflha»m muiicrem im
tuctur.altiuscogirat. Venitilliin mentcm lapfus
hu^m^ diaboli,calamitatum ma-

gnitudo? quibus humanum genus propter pecca-
tum premitur. Cogitat fuum ofticium effc.vt h«
munitionesSitans dcftruat.Vidu eniminhac mu_
licrecxcmplumhumana mifcnar.quxiplum de la-
pfu hominis & dc fuo officio admonutt.
fal.b" Duocrgocx hoc loco collig.mus. Vnum,qualc
* nosflmusfAltcrum.qualis Clmltus crga nos . No.
fumus rcuera mifcrUffliai,* ■ "£12*

mus noftris vinbus e tantis malis elud
TdT* Horao , qui vcnit , vt Gluet quod pentt
nui hic fuum atfcAum dcclarat erga genus humanu.
Meque cnim alitcr affcSus eft erga nos, c
hanc yiduam.Aflicitur huius calamitatibus,afhc,-

clu&ari.Chriftus
jluet quod periit
>a genus humanu
Neque enimSter affeSus eft erga nos, ouani . erg
hane yidu.m.Aflicitur hu.us «Um.tat.ba , afhe,
tur &noftris,h»nciuuat,vult& noMuuare. Hoc
«ft £nc,quod ApoOolus dicit , Hebrz.s fcr.ben,,
eap 4..5. Habemus pomihcem.qu. condolere po
teft noltri. infirmitat.bus. Imo ma.orcm aftcftum
rga nos habet,quam hf c vidua habet rrg.vn^
cum fuumfilium.qucmh.cplorans comuanr ad
fcpulturz locum. Ita en.m ^•1^
poteft mulier obliuiici 10&OM vteri fu,A f> °

llita fuerit.cgo non ^^^^^^ioni,
M_tf. Sedquscaufirrunthu.us.neliab.l.s
**» «„ Chrift. crga nos,qui fumusmult.s fceler.bus & lor

dibus det«dat,?certe hic nulh.m eft noftrum men(
tum,nul!aexnobiSdign.tas,fedfuntquaruor eau-

fe.quibus filius Dei mouetur, vt tsnu nos comple
aaturbcneuolentia. ~_JW

Prima eft affeftus patemus, nam .b «pf»
fumus. Proinde iure creat.oms rpfiu , 6m^ Et
tametfi nos plenosfordibus & feelenbus nou.t, a
rnSquidPdefuoinnob.sadhuereper.r,m

Lt quia hacc imab {;ominU5 venit,vt cum rur-
pcr pcccatum crat,ipf Dom ^ ^ ^

ias rcpararet , quod tit , aum ?
ruent^transformamur -n ^

tcmhoc templura

vt fimustcmplum ?T0^Q,iam,

E L l O R V M. *6o6
ramcn materia adhuc reliqua crat , cx qua Chriftus
nouum tcmplumextruerct.

Qiiarta dcftructio rfgni Satanas,adquod de- ^[pgt,t
ftrucndum Dominus in mundum vcnit , & huiLS Satan»,
deftruftionis (pecimcn quoddam editum cft hoc
miraculo. Chriftus farpc congrcftus eft cum Sata-
na: farpeillum infjgam vcrtic : quem tandem vi?
cit refurgcnsex mortuis. Harc vi(ftoria Chrifti in
cxtrcmo dieccrnCtur pcrfcda,quando extremus ho
ftium morsabolcbitur. Hae quatuor caufjB moue-
runt Dominum noftrum , vt afTumpta carne ficret
homo.& in carnc,hoc eft,in humana natura,in ani-
ma corpore paterctur pro humano gcncre.

Tamctfiautem hicChrifti affeftus nobis fope J^.g;5
commendatur vcrbo Dci,multis comprobatur mi- efl-J
raculis,atqucadeo obcdicntiaipfius filij Dci,qui o- hn&t no-
bedicnsfuit Patrivfquead morrem crucis : tamen *™™cI,~
triafunt, qua; nobis aliud perfuadere moliumur:
Lex,confcicntia, calamitatum molcs , quaobrjujr
mur in hac vita . Harcenim nos a Chrifto abicdos
clamitant.

Lex dicit \ Maledi&us omnis , qui nori perman- 1 u'-
ferit in omnibus,qua> fcripta funt in libro legis , &
nemo non eft^ qui fe non videt inflnitis modis le-
gem tranfgreflum clTc Intueamur in Euam,qua: ob
vnum praeccptum violatum maledidionis fcntcn-
tix fubiacuit.Quid nosquoties Deumoffendimus? _

Hanc lcgis fentcntiam confirmat confcitntia: tlcn
trepidatio,quae eft inftar mille teftiumifkuti in Pro
uerbio dichuryConfctcntia mtUetefles Huc illud Poc-
tx:Con(cta mens vt cutquefua e[i , tta conctptt intra Pe-
ttora pro meritis /f>e'm<?ue mctumjuefuif. Et diuus Bcr-
nardus iw.^iala confacntiadelttlorum nojhorum tpfr
teftts efaipfi tudeXfipfd tortor,ipfa carcer, ipfa accufit^
pfi iudtcatspfi damnat,. Quid,quajfo , grauius eft,
quaratalenoctediequcfuo gcftarc in pcdorc tc-
(tem? Huius cbnfcicntise teftimonio muhi vict^
fibiipfis vitam adcmcrunt, dumhanc accufantcm
& teftantem aduerfus fcferre non potuerunr, . .

Accedit moles calamitatum,qua: fcntcntiam lc- Jala° ct'a
gis & confcicntiae confirmant.Contra has trcs gra- tum.
uiffimas tentationcs,in vera pcenitcntia oppona-
muslefum Chriftum. Is venit in mundum,vt ma-
lcdictioncm legis tollcrct,peccatum abolerct,om-
nescilamitatcs credcntium in fe conucrtcrct in
gloriam,fed itatamcn , vt omnia ordinate fiant:cft
hicdefcrtum vaftum, vnde tranfeundum cftnobis
inpatriam. Populus Ifracl non ftatim vcnit in re-
quicmpromiiTam.Iofeph in ^gypto non fine car-
ceread tantam dignitatem perucnit. Chriftus nofi
finc crucc , mortc & fepultura intrauit in gloriam.
Q^iapropter & nos percruccm oportct intrare rn
gloriam. Itaenim Paulusait,2.Tim.2.n. Si patie-
mur cum illo,ctiam cura illo rcgnabimus.Qui ccr-
tamcn fugit.fruftra coronam expedat. Nemo, in-
quit Apoftolus,2.Tim.2.5.coronabitur, nifi qui Ic -
gitimecertauerit.Idem ait,Romanor.8.25.Salui fa-
di fumusfpe.Opponamus ergo malcdictioni legl|
Chriftum,qui pro nobisfadus eft maledictum.Op
ponamus confcientia» accufanti Chrittum abiolucn
tcm a pcccato.Si Filius vos(inquit)liberauenr,vere
liberi critis.Opponamus pra;fcntibus arrumnis cru-
cemChriliioc confilium Dci;qui vult nos cfl'.- coa
formcs imaginisFilij fui.Bremtcr in vera pceniten-
tia & fide confugiamus ad Thronum gratiat,Dc>mi
num noftrum iefum Chriftum. In hoc vno inue-
niemusauxihu in tempore oppprtuno. Isenim ait
omnibus in fc credcntibus : Noli timcre puiille
grex,quia placuit Patri dare vobis regnum. Atquc
Ua non GnanJus vllam rero in ccelo,<p tcrra,in m-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

E N A R

^rno,perfuadcrc nobis,quod Chriftus fit aliter affe
<ftns crgi nos,quain futt erga hinc viduam.
podrlar. Proinde hinc difcamus longe aliod Dci iudicium
eflo quam mundi. Deus & Mcdiator noftcr lefus
Chrillus non reiicit more mundi calamitofos &
miferos,fed omncs recipit,quotquotad fe veniunt,
iuxta ipfius promiffionem,Matth. 11.28. Venitead
me omnes,qui laboratis & onerati eftis , & ego re-
focillabo yos, & inuenietis requiem animabus ve-
itris. Prartercahincdifcant viduae pia?,qualem ha-
beant patronum,aduocatum,& confolatorem.Di-
fcant& hinc gubernatorcs Ecclefiarum non auer-
fari mifcros & calamitofos:difcat magiftratus, Chri
fti cxcmplo , non fpernerc,non rciicere, non dam-
nare miferos & calamitofos , fed eos amantcr po-
tius foucre & confolari.Dcinde difcamus nos mu-
tuo charitatis aftectu & ofticiis piis profcqui. Hacc
fint di&a dc prima huius Euangelij partc : Scquitur
fccunda.

DE SECVNDO.

Miracuii jn praefcntis miraculi declarationc multar circu-
cmi^fu." ftantia! funt : quarum fingulx habent fuam doftri-
circumftd nam,quarc eas ordine cum fuis doclrinis & admo-
ui$" nttiombus recitabo.

1. Popa fu Primi,C«wi effercbatur frnus , fcqutbatHrvidua ma-
n»bns. ter^ tnrba ciuitatU curn ea. Hic duo videmus:quo
rum primum cft, honor &pompafuncbris. Hone-
ftc dcmortuicorpus dcducuntad fepulturx locum*-
EKcmph. ftc & fan£tiPatres fcccrunt. Abraham honorificc
fuam vxorcm fcpcliit. loCcph cum magna turbade-
ducit funus Iacob Patriarcha?.Iacob & Efau hono-
rificepatrem Ifaac fcpeliunt. Breuitcr,apud omnes
pios magnusfuit honos fcpulturar: fdqucpropter
Canf fpem refurre&ionis corporum , & futuram immor-
' talitatis gloriam. Hoc fanctorum patrum exemplu
iraitatur Ecclefia hoc tempore : tamctfi multos in-
ucnies,quifuos mortuosabiiciunttanquam cadaue-
raporcorum. In noftris funcribus huiufmodi fo-
lennitas adhibetur : Pij pratfentes fequuntur funus,
canitur,pulfatur,prsedicatur aliquando.
EcdeCDa Qui fequuntur funus,i.fuum amorcm teftatur er-
nicarudtgj mortuum. 2. hoc fa&o cdunt cxcmplum fidei

ca fcpultu P , r o • l

ia defun-iuaede rerutrcdhone mortuorum. 3. admoncntur,
cloruht».qUOCj fao tcmpore ( quando vifum fuerit Domino)

fcquantur,& his mundi calamitatibus per mortem

valcdicant.

Deinde canitur^dque vt Pfalmispiisconfolen-
tur viui,& vt agant Dco gratias pro eo qui mortuus
eft,fi in confcflionc vcra dcccffit.

Pulfatur, non folum vt conuocetur populus ad
dcduccndum funus:verumctiam vt viui admonean-
tur tubae Dei,quain cxtremo die omnes mortui ex-
citabuntur.

Poftrcmo pra?dicatur,vt qui deducunt funus , a-
liquid do&rinae & confolationis contra mortem fe-
cum domum rcportcnt. Haec breuitcr fint dicta de
prima circumftantia , & dc pompafunebri qua: a-
pud nos fcruatur.
=. An li- Secunda, Dominm dicit vidua.T^oiifiere.Viic quav
ccat d-fic ritur,num liceat dcflere mortuos.Excmpla fan&o-
cuos?0' "rum & Scripturaflctum fuper mortuosadmittiyit
Deut.vltimo, totus populus in dcferto dcflcuit Mo
fen mortuum. Abraham defleuit Saram vxorem
fuam. Iofeph virfan&us multosdies defleuit pa
trem Iacob. Dauid luget filium Amroon. If-
CScili rac* Samuclem. Martha Lazarum. Ipfc Dominus
«ioioco- etiam deflcuit Lazarum. IcfusSyracides capite 38.
,um- I6\ait : Fili in mortuum produc lachrymas, & quafi

R A T I O 1608
dirapalTus incipe plorare , &ad iudicium conrcge
corpusipfius ,& non dcfpicias fcpulturam ipfius.
Scd Icremias capite 21.10. att : Nolite dcflere rnor-
tuos. Et Chriftus hic dicit mulicri,Noli flere. Has
antilogias Paulus conciliat i.Theflal.4.13. vbiait:
Nolite autem ignorare fratres de dormientibus , vt
non contriftemini.ficuti carterar gentcs , qua: fpem
non habent. Prohibetur ergo luftus Ethnicus , qui
nullam fpcm habet coniolationis per rcfurrc-

10 dionem mortuorum : & conceditur lu&us mo-
dcratus,qualem habcnt > quibus confolano eft pro-
pofita.

Scd dicamus brcuitcr, poftquam in confolatio- O»»^
«is mentioncmincidimus, vnde Chriftiani fe con-,"°roJnc$i0
folari pofTunt in mortc fuorum amicorum: 1. cogi-mone «-
tent voluntatem Dci,cui obtcmperandum eft.2.co- wicoru»'
gitentvniuerfalcm conditioncm. Omnibuscnim
nobis femcl moriendum eft. 3. cogitcnt iufticiam
Dei.Quid enim iuftius,qua vt qui dedit vitam, rur-
fusadfe eam rccipiat & conferuct, quando vifum
fuerit. 4. cogitcnt Dei fapientiam,qui nouit folus,
nobifne magts cxpediat viucre an mori. Multos e-
nim c medto tolltt,ne vel ipfi pciores fiant, vcl plu-
res a-rumnas in hac mortali vita pcrpctiantur. 5-co-
gitcnt mortuum liberatum effc ab omnibus a?-
lumnishuius vita*. 6.cogitcnt fruftra magnumlu-
&um fufcipi pro iis , qui luftu reuocari non pof-
funt.Ita Dauid 2.S3m.i2.fc confolatus eft.Luxit x-
grotante pucro,quo mortuo,furrexit,fc lauit & co -
mcdit.y.cogitcntjimmodice lugcntcm corporifuo
nocere,& tra in Deum peccarc. 8. cogitentnon
mortuo inuidendam immortalitatis bcatitudincm.
Bcati cnim,(aitfcripturajqui in Domino moriun-
tur. 9. cogkent rcfurrecrtionem Chrifti & noftra,
quar in extrcmo ftet die. Hsec enim cogitatio com-
mune remedium cfle debet non folum aduerfus do
lorem,quem pro mortuis concipimus/verumetiam
contraomnes calamitates animi & corporis. Vc- obieft»»'
rum obiiciet aliquis : Solatio vitajfum deftttutus,nudlJuI1?'
ergo non ipfum qui mortuus eft , fed teipfum & ia -
&uram,quam inde habes,defles. Naturale cft flcre.
Vcrum cibfed vincat gratia naturam.Hjc fint bre-
uiter in hac fccunda circumftantia addita de confo-
latione in morte charorum.

Tertia: w»g;/>Dominus loxum, in quo iacuit hic } <Taaai
mortuus:quotacluindicat fuum corpus organum chnih-
fuifle acqutrendat nobis vitas & falutis.

Quarta:loquitur adolefcenti,& ait: T tbi dico ado- 4.verbi*
le/ceps,furge.ha. ctiam puellam excitauit,vt inMarco
habetur:(ic & Lazarum quatriduanum,vt eft in Io-
hanne.Hic doccmur,quod & Chriftus fit potentior
morte,& quod verbum ipfius fit verbum vita? & fa-
lutis.

Quinta: tJMormui pttgit ad vocem Chrifti, &5 MpifU'
hoc mirandum eft. Surrexit qui erat mortuus:cce l»(lultuX'
pit mox loqui. Et Dominus dedit illum matri fua%

Sexta : ^Accepit omnes timor&glonficabant Deum, «.rmftu»
dicentes:Prophetamagnm [urrexit tn nobts> & Dcu* vi- naiMe*^
fitauit pltbern fuam , & exiit bic ferrno in vmuerfim lu-
d&am de eo. Hicduplex fru(ftus miraculi defcri-^^tiu.
bitur. Vnus attingit prapfentes auditorcs: altcr
manauit ad alios , ad quoshuius miraculi rumor
pcruenit. Pra?fcntes fpectatores hinc fidem con-
ceperunt, vnde timucrunt Deom , vcro cultu glo-
rificarunt Deum , agnouerunt Meffiam ventf-
fe , quem & confeffi funt. Deinde hic rumor Refpert1»
peruenit ad alios, qui fucrunt in Iudata , & fi - «^1*011'
nitima regione , qui & ipfi conceperunt fidem
in Meffiam.' Et hodte ifte rumor ad nos venit,

vnde

eius eft

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1609 E
vnde agnofcamus Chriftum efTe verum Meflia,effc
potentiorem morte , concipiamus in ipfumfidem:
praedicemus Deum cordcvoce, cofeffione & mori-
bustita futurum eft,vt olim laeti per ipfum ad xter-
nam vitam excitemur.

D E TERTIO.

r — 6"

fccclcfiz.

Vctbi
II eft

liiof-

juitur-

iraculi-

aof
cuun. a ni

Diuus Ambrofius imagine Ecclefie; hic propom
dicit,quar quia noftras coditiones pingit, di gna eft
cxplicatione.Vidua,inquit»fignificat Ecclefiam : a-
doiefcens mortuus quemlibet peccatorcm viuen-
tera finc pcenitentia. Locultu notat corpus peccati.
Vidua Umentaturfuumfiliummortuum.hoc eft,
Ecclefia ob impcenitetiam fceleratoru lamcntatur,
& rogat Chriftu vt ipfos moueat, & ad fepcrtrahat
fuo verbo & fpiritu.Chriftus igitur wbct, vt fiftant
Wi.Peccator enima quatuor baiuhs geftatur ad
infernum,quifunt,i.fpesdiuturniorisvitaT.2.confi-
dcratio alienz culp^.pracfumtio diuine mifericor
dia\4.adulatio focietatisprau^.Siaute visreiurgerc
' mortc peccati,necelTe eft vt audias Chriftum qui
.^bet baiulos fiftere.Primum ergo depones hducta
loneioris vit£,quia vita incertaeft,ficuti multorum
expencntia docet,& periculum in promtu eft,vt vi-
dere eft in diuite epulone. Dcindc non dcbes alie-
nam vitam tibi proponcre imitandara : fcd cxem-
plo Abraham Dco re fubijcics>confidesin illum,e-
mendabis mores.fciens quod errantium multitudo
neminem fit cxcufatura in iudtcio. Non iuuit A-
dam quod diceret,Muiier,quam dedifti mihi, dedit
mihi de arborc.j.dcpone prafumtioncm mifericor
dix Dei.Nam h*c przfumptio eft magnus Dci con
tcmtus , Rom. 4. reijce adulatores , qui te ad mala
folicitant. Quofado.recumbeinChnftum viua
fiducia, & ipfc te viuificabic ad anernam vitam,
quam donet nobis Chnftus , cui fithonor infe-
cula , Arocn.

V A N G E L I O R V M. itA

palliant virtutumlarua» itahonefta Fatfta & vcram
virtutem infamia profcindcre non verentur.Tanta
eft malitia hominum. Verum Chriftus eorum ira-
probitate nequaquam abftcrretur, (ed obtinet anti-
quum,ac officium fuum exerit in medio hoftium,
nobisrelinquensexemplu,vt in rc£t£ factis non de-
finamus progredi,etiamfi totum mudurn nobis ad-
ucrfum animaduerterimus. Mifcrum itaquc hunc Summaac
Chriftus fanat,potentiam fuam diuinam, promptif vfus.
fimam iuuandi voluntatem erga miferos*,& officiu
fuum,ob quod in mundum yenerat, declarans.De
inde veram fabbatifmi rationem explicat , & fac*to
fuo veluti definit verum fabbatifmum. Quare vt
fimularguit&Pharifieorum fuperbiam, & in fcri-

pturis infcitiam , itaad vcram humili-tatem horta-
tur.Harc dc fumma prajfcntis Euagelij. Loci autem *utK
funt tres.

1 . *De Sabbato atquc eius veris operibw.

2. De mttaculo , quo confirmatur vcru* vftu $*b-
bati.

De vera humiiitatc.

D E PRIMO.

efptffti»
idiitiu-

DOMINICA XVII. T R I N I-
tatis,Lucar.xiiij.

[ctdit vt introiret lefus in domucuiufdamptin-
__ ctpts pbarifaorum Sabbato,ad captendum ctbum.
Et ipfi obferuabant eum. Et ecce homo jutdam hydropt-
cus erat ante tllum:& rejpondens I efus, dixtt ad Legtf-
peritos & Phartfaorjtces^mltcet Sabbatofanaret At
tUt tacuerut.lpfc vero apprche/um fanautt eit acdimtftt.
Et rejpondes adtUos^dtxi^Cntus vejirum aftnusautbos
tn puteum cadtty&no con ttnuo extrahet tlLum dte Sabba
to">£tnon poterant adhtc rejfondere tUi. Dtcebat au-
tem Q) admuttatos parabolam , intendens yuomodoprt-
mosaccubttus eltgerent, dtcens ad tllos : Cuminuttatus
fuertsab altcjuo adnupttas,ne accumbas tnprtmo loco,
ncauando konoraitor teftt tnuttatus ab tUot& ventensts,
«ut te & tilum vocauttjtcat ttbtiDa hutc iocum, & tunc
tnctptat cum tubore extremurn locum tenere. Qutn po -
titu cum vocatus fuetts,vade,accumbc tn nomfstmo Iocot
vt cum venertt cjut te tnuttautt,dtcat ttbv.Amce afcen-
defperttu.Tuncerttttbtglorta coramftmui dtfcAmben-
ttbus.Quia omms^uife extollttjetjctetur , CT qutfe de-
ijCtt , extolletur,

ENARRATIO TEXTVS.

Occafio huius Euangelij fuit hzc.Chriftus a Pha
£rsc6- rifaroquodamad prandium inuitatus , obferuatu
Cl0D,S- adifcumbentibus, idque idco , vt habcant _quo
accufcnt, vclin didii , fd m fafti. Chnfti.H«
eaim cft improbitas mundi, vt qucmadmodu vma

Cum dominusSabbatoinuitatuseffet a quodam Locusde
Pharif«o,& ofterretur hydropicus quidam anteil- fabbat0>
lum,qua?rit ab illis,qui fibi plus alijs fapere videban
tur,nunquid liceat Sabbato curarc. Idco autehanc
quaeftione proponir, quia ficuti alias fcripturas fuis
corruptclis,ita etiam fabbatifmum infecerant Pha-
JO rif«ei.Veruquia quarftio cft de Sabbato, nos doftri- Metho-
nam integrara deSabbato proponemus,& quatuordus*
ordine dicemus:i. cur Deus Sabbauim inftitucrit.
2.quifnam fit verus vfus fabbatifmi Iudaici.^.qualU
noftra fcfta elTe debcat.4.de veris Ecdcfi^ ccrcmo-
nijs & earum finibus.

Cur ergo Dcus Sabbatum inftituit? Quinq; cau- xv sabbat5
fa?,pra;cipux numcrantur. ftitutucft
Harum primacft, vtefTet perpetuum fymbolum °b quin-
quietis Dei poftcreationem mundi , qnem ftx dic- }^ cai4"
bus cum omnibus fuis ornamcntis & contentis Symbolu
creauit.Harc caufa afs ignatur Genef.2.3. vbi Mofes J,uc"ns
ait Dominum praccepifle Sabbatu fandificari , quia
co die a crcatione quieuit, feptimus dies eft Sabba-
tum Domini,fcx cnim dicbusfecit Dominus Deus
ccelum & terram.

Secunda caufa inftituti Sabbati fuit,vt efTct figura ^ ^
&antitypon fabbatifmi Chrifti. Figurabat enim puTXb.
Sabbatum , quod Chriftus verum Pafcha , & noui batifmi
coeli & noua: terra? creator, rcquiefccrct in fepul- Chriftl>
chro dieSibbati,& agerct verum fabbatifmum.
Quaproptcr feuere prarcipit populo Iudaico vt Sab
batumobfcruarcnt. Etfapicntias fua! confilio in-
fcrutabili ordinauit,vt Chriflus verus agnus pafcha
lis in ipfo dic Pafchatos macl:aretur & occideretur,
& proximum Sabbatum requiefceretin fcpulchro. s mb

Terttajuit etiam inftitutum S<ibbatum, vt cffct prw,ifsio
fyrabolum promiiTionis. Promifitcnim Dcusfuo n.il zcciui
populo fabbatifmum, id eft,requiem,Iefai.i4.3. Et ci*."
erit in die illa cum requiem tibi dederit Deus ala-
bore tuo,& a cofufione tua,& a feruitutc dura, qua
anteafcruifti. Tripliccm autcm rcquiem expcda-
bitpopulus Dci. 1. A labore prxfentium serumna-
rum inhac vita. 2. A tcntationibus , quibus nos
propria cocupifcentia & Diabolus adoritur.3. A fcr-
uitutc diaboli , vt illc nunquam poflit nos redigere
in fuam feruitutem ,& durum iugura. Quarta , vt T
cffet ccrtum tempus docendi & difcendi vcrbum pt3U-
Dci , fcu vt effct tempus , in quo fieret publica ni* Publi
Rcligionis profcfsio , in qua pij confolationem ext/t^"

Yy. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1611 ENAR
ca.percnt,& rudes erudiremur adpietate.Ma.58.13.
Si YocaacrisSabbatum deiicatu, tunc delc&aberis
fupcr Domino.lob.cap. 22.26. Tunc fupcr Dmaipo
tcntcm dclicijsafrlues,& eletfjbis ad Deum facicm
tua.No cnim ad ludendu & po*andu,fed ad laudau
dum & orandi-U) Dcum inititutum eit Sabbatum,
Vndc Auguftinus vcrc dici',tali die minus malum
fubfcruo- elle arare»4u^ luderc.Qtt//;/<i,politica cft,qua? popu
lumacc. 1° D.i Dcut.5.i2.c6mcndatur hisvcrbis: Obferua
die S,ibbati,vt requicfcat feruus tuus,& ancilla tua,
& tu.Et poflca:Non facies in eo quicqua opcris,tu,
& filius,& fiiia tua,fcruus & ancilla , bos & afinus
& omne iumcntum tuum. Atque ita habemus & ve-
r>c ibro- rasC3ufas,& verumvfum Sabbati Iudaici.
giiione Etfi aute Iudaicu Sabbatu vna cu alijs ceremonijs
^vfuSab ^0flS abolitum eft & abrogatum, quantu ad fcpti-
ms dici fcp:imana? obferuationcm attinct , tamen
quantuad vfum attinet,eftpcrpetuu, vt potequod
& iuris diuini & naturalis ctt. Vt cnim Deus vult
coli & fuum verbu fonarc,ita natura di&atomnino
ncccflarium cfTe,vt fit quoddam tepus facris rcbus
dcftinatiim.Nccclfccft igtturccrtos ordinari dies,
in quibus tiant pubhci cogrefTus certis horis,& do-
ceatur difcaturquc vcrbum Dei,qu6 omnia fiant in
Ecclefia ordinate& decentcr > vt Paulus Corinth.

Infcftis docet.

Sruqux Porro in noftris feftis duo funt obferuanda.Vnu
fint vuan quid fit vitandu.Alterum, quid fit faciendum. Vi
da* tanda funttria.i.E.v/eraw/rf^r, idque ;dco,vt ani-
mustotuspoiTit vacarccultui diuino,hoc eft,vt va-
cct audirc verbum,illud ditcerc & mcditari, proin-
demagiftratus ofTtcium eftcurare, ne fcruilibus
Exccptio operibus impcdiatur cultus Dei ifto tempore. Ve-
quadru rum hic fcicndum cft,quatuor cflc exccptiones,que;
Plcx" laborantcsifto tcmpore sxcufant.i.NeceiTitas. Na
& Dominuscxcufat difcipolos fuos vellicantes fpi
cas dic feptimo,Mat.i2.i.&c 2. Vtilitas Ecchlic;,ii-
cut faccrdotcs fccerunt in dic Sabbati omnia , quae
in Ecclefia videbantur necc(Taria,n6 impcditi Sab-
bjti rehgione.^.Proximi vtilitas & falus , quare &
Dominus curat hunc hydropicum dic Sabbati.4.
Supcriorum autontas , quibus obtcmpcrandum 1
efi. Verum fupcriores caucant , nc fc fupcrio-j
rcm oftcndant, dum inferiorcs fc nimium gra-
uant.

2.Sccundum,quod vitare oportet , elt voluptua-
riavita , adcoquc omnia tenebrarum opcra , qua?
cx diametro pugnant cum fancTificatione Sabbati.
5. Tertio , vitandus eft ceremoniarumpiarum con
temptus , nc videlicct tuo , abfcntis , aut contem-
ncntis cercmonias facras, exemplo, alij detcrio-

Jbtcruan' tS fta»t-

da & fa- Hubemns quacfunt in noftris fcftis vitanda,nunc
dicVfc-11 l^iS fit videamus. Quoniam lu-

ftis. dan occupati crant in maciandis facrificijs & ofTc-
rendis , maciemus & nos ficrificia propriorum cor
porum , & ofTcramus vitulos labiorum noflro-
rum , agamus feriam pcenitentiam , glorificemus
Dcum corde , ore, confefTionc & moribus , ofTera-
rous thymiama cordis noilri, id cft, fidem & fpem,
offcramus facrificium bencficctiar, quo facrificij ge
nere(vt inquit Apoftolus ad Hcbra*os>xhilaratur
Dcus»fiinus ad dandam Ekemofynam impigii, fo
ueamus Eccletiae imbcc.llia membra , fanemu»q; ca
quatum id fieri poteft,idqucexcmploChrifti alio-
rumque fanCtorum , quifcin vens Sabbati operi-
»2*^ cxercuerunt*

iat. Rcftat vt nonnihil dicamas dc ceremonijs. Ccre
monia? funt ritus & ordinationes ad rcgendam Ec-
clcfiaiticam politiam inftituts.Ha? li fint licita: ( de

R A T I O

1612

impijsenim ceremoniis nibil dicam ) aut habcnt
raertum vcrbu Dei , vt Baptifmus & Ccrna Domi-
ni,aut faciunt reuera ad conftruandum do&rinam ^
& politiamEcclefiafticam, & funt a Senatu Ecde-^™m '
lialtico ordiuatar,vel a pio magittratu.Ha? ca?rc roo-
nia? duos habet fiues.Suntrnim ordinata? decori &
ordinis gratia.Decori partcs funt duae. Prior tft , vt
excitemur ad pictatcro lllis admihiculis. Pofurior,
vt raodcftia & grauitasin pietatis trjdationc clu-
ceat. Ordinis partcs funt trcs. 1. vt piariidentes
habeant certam rcgulam agendi. 2. vt audi ores
afluefiant ad obedicntiam & ditcipl.nam. 3. vt
benc corapofito Ecclefia? ftatu paci & tranquil-
litati confulatur. Hasc fint brcuiicr de cercmo-
nijs pijs dida , & eorum finibus & finium par-
tibus.

DE SECVNDO.

Sccunda do&rina, quam proponit hoc Euangc •
lium,eft demiraculo ,quo fanatus eft hydropicus. tis.
In hoc Euangelio funt quatuor obfcruanda : Quar
ftio,fanatio,dcfcnfiofadi,& vfus. 'ea^si
Quaeftio ab ipfo Chrifto proponitur, an liceat bat0 pt
Sabbatocurare?Adhancnihil rcfpodcnt Pharifei. zarc
5i enim ncgaiTent licerc,vifi fuiiTcnt crudelcs in mi
ferum hydropicum.Si affjrmatTcnt,trafgrcflores lc-
gis fe etTe timuitTcot. Taccnt igitur, vt cxplorcnt
quid Dominus velit faccre.Si non fanafleudixitlent
illum vel non potuiffcvel noluiflehuit afflido o-
pcm ferre.Sifanaflet,putarent fehabuifTeiufta cau-
iam accufandi Chriftum , tanquam tranfgrefforcm
Sabbati,ade6q; lcgis diuina? contemtore. Hic virin
que eft periculum.Sed Dominus no moratus illoru 2.sanat'a
Sophifticam,3pprehcndit hunc mifcrum hydropi-
cam,eum fanat mtuentibus Pharifseis, atquc (anurn
dimittit.Quo faAo,vt in principio dixi , declarauit
potcntiam,voluntatem,& ofTicium fuum.Nuncfe-
quitur tcrtio loco defcnfio facti.C«w, inquit , ve-
(t<U'n bos ant afintis in ptiteum cadit , & nen extrahttil-
Inm dte Sabbatt} Quafi dicat , aut hcet curare homi-
nem in die Sabbati , aut non licet. Si licet,cur me
ubferuatis tanquam lcgis tranfgrefTorem , fi hoc
facio ? Si non licet, cur afinos & boues feruatis vos
Jic Sabbati ? quid illi contra ? & non potcrant(in-
^uit Euangclifta ) ad haec refpondcrc. Scd quis ^^'hfl
vfus eft hydropici huius fanati a Chrifto ? D >plex. lvlsxaUr
Vnus generalts , de quo dixi , vidclicet vt hoc mi- cuh-
raculo Chriltusoftcndcrctfuam potcntiam , vo-
luntatem,officium,veritatem fua: dodrinac,& inde

uh s in fpectatoribusconfirmaretur.Alter^fM///.
Nam hichydropicus ex fua haud dubic intcmpcran

13 incidcrat iti hunc raorbum. Quare w\ nos dit' a-
inus,quod Chriftus non contcmnic co? , qui fc fua
culpa coniecerurft in morbos,modo hunc hydropi
:um imitcntur,ac pariantur fe ab illo tangi & fana-
ri,hoc cft,fi cordis aff ctu Chriftu acccdanr,fi ipfius
verbo crcdant , agant pcjenitentiam , agnofc-nt iu-
ftamiram Dci,proptcr Chrifti meritum precentur
:ulpae condonationem , & plagse aut fanationcm,
»ut mitigationem.

D E T E R T I O.

Diccbant atttcm adwuttatcs , qutprimos accubi- pe yefa
tus elegcrunt : Cum inuttatus f.crisad nuptias, ejrc. Vt hmmW*
hac parabola fuperbiam damnat : ita vcram hu- tc- loCUS"
militatcm , qua: eft rariflima virtus , docct : dc
qua hoc ordinc dicam. Vrimum , quid fit hu - Mct|10-
militas. Dcinde, quot fiut ciusgcncra. Tertio,dus.

quas

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

iruoa w

EVANGELIORVM.

qui> habeat caufaS,cum cff.cientes, tum ™Pc<"en;
«s.^r.loco.quis Gt fruftus & su*przmiaverz

0 ""Stt ad primum att.net.vt fciamu, quid I fi«
^huS dcbemusvidcrequos fcriftu» humd»
vocct.Vocat au.e Paulus hum.les.quos Chr.ft us vo
cat paupercs Spiritu.quales funt.qu, omn.s uropr»
virtutis,fapientie,& iuftieiae fiduc.a ex.naniti.quic-
qu dbon dUdllumDeureferunt.Pro.ndehum.

Ls eft v,rtus,qua verimma npftr.
ipfis vilcfcimus,omnis propr^mtut.s, fap.en,.*,
iufticiSfiduciaeainaniti,noscorapeoprofte^

ac in eo folo omnia bona pcr Chr.llu q e «

1614

ac m eo ici» — - . y . ,ena , ;„ latrone , in
luftre cxemplum eltin wiJgu.i . A„A:, u.,...
publicano.in Dauide & al.js muh.s
Lft hamUitas.de quaChril,. prom.ff.oeft .ntel-

Sgr "^^aThumC^ quotupiex fit vi

r,m Deo nos profternimus : altera , fu
minibuSnosfubmittimuS:fcdcaucndum elt, ne lu

- WuruamhumUW ^£~t£™
:^rU?:Sl'm:amuS.devcraPhumi,.tate
^ <«o cuVDeum & homine.n refpic.t. Hum.htas coram
2>fo eft verus timor Dci.ex agn.t.one noftrx mfir-

vt imitcmur.monec Paulus 1 ,
beatavi.go, Anna prophe..fli,« mulii »U|.

lam de caufis, ficut. prom.fi »«° < «m
dum eft.qu* funt fane oto ™ .

Dei. 1'rimum eo.ru P»*;/"™ ^rit humUita-
erg, Deum : tota fccunda "^«Sutn Chrilii,

irma
ris

turus fis po ft hanc v ittm mifcranum hu .

!DVteWSI«nd?m }c c tvcrmium.^^quod
lusvnjB.&tandcmcicac

Qui vere humilis eft,triplicem frUaum,primu m
coramDeo,fecundumcorarohominibus, tertium humi.ita
infeipfo,confcquctur. £soram

Cora Deo hic primus fruftus eft, quod verc hu- Dto>
milis habeat Deu in fe habitante. Vnde Ifaias 57.15.
in fando habitans , cum contrito & humili (pintu.
Et 66. i.Ad quem refpiciam,nifi ad contntum fpi-
ritu & trcmcntem ad fermones mcos. Luc. 2,. 5*.
Deus exaltat humiles.t.Pet.5.5. Dcus fupcrbis refi-
ftit,humilibusdatgratiam. ' ; coriho-

Coram hominibus pcrcipit humihs hunc rructu. minibuv
Quemadmodum fuperbus ab omnibus contemtur:
usTvere humilis ab omnibus honoratur: cum hone-
ftum nomcn & fama comitatur

tumnomcnCXtamacomudtu..

In fcipfo hos percipit humilis dulcifliroos Fruftus: . ft
i.humilitascftmatcrpudiciti^&paticnt^.i.eftvia
ad fapientiam.Proucrb.ii.Vbi eft humilitas , ibi &
fapicntia.3.cft cuftos timoris Dei & fidei.4. eft opi-
tulatrixinuo"cationis,& vcluti exaudinonis in Do-
mino conciliatrix.Pf.ioi.H.Profpexit Dominus in
orationc humiliu.5.humilitatem glona comirarur,
Matth.5.s.Beati pauperes fpiritu,quon.am ipiorum
ft regnum ccelorum.Luo 14.«. Qj?« & humil.auc-
nt,exaltabitur.Prouerb.29^3- Humilem fpintu iu-
fcipier eloria non quod humilitas ifta mereatur,led
quodiltacontingant humilibus proptcr humilita
temChrifti,cui gioria in feculalcculorum,Amen.

SCaufa
kumiU-

temerga »ol"«n.f.m\^07fcntite in «obis.quod
ferui. r«U. Conuderauo ,« ipfi s,

antc c

nu.dquidbbesdonorum.l.m.

h ^udem ^X^^Xc vtiho-
rainora dona gEceUfli , quam t«.

rem opcram <=oll°cen'„,,Pitl vis,qui,liquid gra
N5 vt Deus eft «bur p.n.W» ™q

W tum uli fi'.Atq;.B*^ ^ uCna 'V^ilnpediunt duo
vcram hum.li.atcmeff.c.un..q /paulus Ph

,maU:C°nrht.e;co-ng^-inanigtor11,fcd
l.p.i.S.a.tN.h.lexcontc cxiftiracnt exce!-

pcrhum.l.tatcmal., al.os . P ubo.
lentiores. Qu. en.m c o humilitate

funtvacui: & ■ «d»*e" fit humilitas, quo

tuplcx , & quas habc« c » ^ eiuS ?rxml)5
quartoloco promihmeu^
& germanis fru&ibus-

DOMIKICA XVIII. TRINI^
utis, Matth.21.

r^rmandt(fcnt?hmfxi^uoi ohturtffu Iefm oi^

Mwftcrwod efimandstum magnu tn UgAAaMIt-
fcDdiiesDtmn* DeumtHHmcx toto cordetm, v tn
totaamla tu+&in tota mente tua.Hoc ^PJ^m &
maanu mandam Sccundum autemfimxlc clt *™ *>*Z
JproxtmumtUHpermdcatauetetprurn.In h* d**km
rnandat» tota Lcx & Propheupendcr.t.Congregatts au
tem Phartf,tstnterrogautteos\efH4 duens:QHidvobts vt
deturde CbrMcHtm filim eftl Dicunt er.Vautd.Jtt tU
l^.Quomodoergo Dautdtn^trttuvocat eum D.mtnn>
AvcefffiDtxttDomtnm Domtnomcojde adextrtsmeu:
Donecponam tntmtcos tnos Jcabellum pedum tuorumi
St ereo Vauidvocat eum <Dominum , ^uomodo filuu t -
lu emEtnemopoterat ei rejpondere ^tcaua^ue au- :
frsfmi ^fjuam ex eo dte eum ampltus mtrrogarc.

DE TERTIO LOCO.

Hoc Euangelium continet fummam doftrin^ *^
ChriftianJr,videlicctdocirinam Lcgis & Euangehj doaii.
Pharifeus proponit quzftionem dc Lcgc, Chriltus
rurfusdcEuangelio;feddiuerfo confiho. Phari-
feus enim dc lcgc intcrrogat tentandi & calumm-
andi caufa.Chrillus autc eo animo quxrit de Luan-
Cclio,vt erratcs Iudzos & Pharifaeos dcducat in ve-
famLegis & Euangelij cognitioncm.IUi lemm quta
putarunt homincs ex kgis opcribus iultifican.Eua-
gclium conte"pferunr,putatcs non cffe opusalia do-
arinaadfalutemconfcqucndam,quamlegis,quo-.
rum errorem cofutat Ch nftus.Vide hic Chnfti bo-
nitatcm. Tametfi Phariff i ex malicia lntetrogant:
tamcn Chriftus ex ofncio refpondet,& tradit abfo -
lutam dodrina de Lege & Euangelio.Promde (um
maEuangelij eft,quod Chriftus totam lege & Pro
phetas reuocet ad ha:c duo capita,qua: funt dflcaio
* Yy. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ENARRAT IO

Partcs,

Dci,5V dilcSio proximi. Dcinde de MciTia quaerit,
hoc cft , de feipfo vt oftendat qualis fit , mmirum
Deus & homo,qui ideo promiiTus eratpatribus,vt
deftrueret operaDiaboli , & bcnediccrentur in i-
pfo omnes cognationcs terra? , quifacerdos efYe-
dusiram Dciplacaret , foluto precio pro nobis.
Loci trcs.

i . De Sad '.ctis, ijuibui Dominus os obftruxit.
i. Qu^sliode/egUfumma, & norma culm Dei
5. Qu&ftio de Meftta.

D E P R I M O.

Impiora
ingeniu.

|jt| '

C0fut.it

Horum
ltui a ra
tiocina-

Phartfti audientct, quod filentium impofuiffet Sadu -
C£is , coruicncrunt in vnum. Tametfi Pharifasi & Sa-
ducsei inter fe aduerfam rcligioncm , & diucrfas o-
pinioncs defendebant : tamcnin hoc conueniunt.
quod vtrique fe Chrifto opponant. Hcrodes &
Pilatusfuerunthoftes: vcrum inhoc conueniunt,
quodambocupiuntChriftum e mcdio fublatum.
lta impictas confpirat aduerfus Chriftum & cius
saducxo- fan&umEuangeliura.Quantum autem adid,quod
iuji im- dkit Chnftum filentium impofuiite Saduca»is,at-
cMftV tincc,fcicndumeft, quodSaducsei, qji negarunt
d«cfta& animas viuerc poft mortcm,&: fuftulerunt refur-
rc&ionem mortuorum , Chriftum impugnarunt,
vt vclfua: fententijefubfcribercc, vel exponerecur
ridcndusrudipopulo, qui ab iftis doctoribus c-
rat fedudus.Adorti funt ergo Chriftum hoc modo
Si refurrcftio mortuorum erit,multa incommoda,
muka diifidia , & magnae ablurdicates fcqucntur.
Hoc ita probare conantur. Mulier quada apud nos
fuit , qua? nupferat feptem viris , vni poft altcrunv
iamfi futuracft rcf.irreftio mortuorum , refurgct
ifta mulier,refurgent & feptcm mariti, cjuos habu-
itilla. Iamfi vnus cx illis ei adhseferit , alij moue-
bunt ei litcs , fi omnes fimui cum illa vna habitauc-
rint, nihil crit mtilicri molcftius & viris difticilius.
Cumigitur hxcabfurda fequerentur refurrectio-
nem mortuorum,malc\iiTeritur rcfurre&io mortuo
rum.Ha»c fuit eorum ratiocinatio, quorum orficiui
crac reftc populum inftituere de fpe vita? artcrna:, a
quaperfide homines auocant,& tamen iufti vidcri
volunr.Sed hisChriftus os obftruit, & itafilentium
imponit,vt conui&i verbis Chrifti,no habcat quod
Schri dicant.Hos ergo rcprehendit,c6futat & docct.Rc-
fto exci- prchcndit quod igno rent fcriptura, & tame volue-
pnntur- runt e(j-e fcripturae doctores. Confutat manifcftc
propofito exemplo:Deus eft Deus viuocu.Deus cft
Deus Abraham,Ifaac& Iacob. Ergo Abraha,Ifaac
& Iacob viuunt.Scd fi illi viuunt:viuunt aut fecun-
dum corpora,aut animasmo fccundu corpor<i,quia
illorum fepulchra noftis, igitur fccundum animas'
quas vos mori cum corporc falfo dicitis.Nunc autc
ani mae viuunt,vt fuo tcmpore redcant in corpora,
vt qui bona feccrunt in hac vitajmercedc rccipiant,
& q»i mala,luant f -pplicia iufta. Ha?c* futnma eft
confutationis.Qjid ciocet?Duo.Vnu,quod mortui
rcfurgant potentia & virtute Dci,cui nihil impofli
bilc cft.Potuit ex nihilo omnia crearc, cur non po
terit animas ad corpora reuocare, prxfcrtim cum ll
lud cV decreuent,& ipfius iufticia? cV glorie; intcdit. |
PaulusPhiI.2.ait,2o.2i.Nos cxpectamus Siluatorc 60
deccelo, Chriftum lcfum , q ii transfigurabit no-
ftra contemta corpora, vt fiant conformia gloriofo
corpori ipflus , per eam potentiam, qua poteft fibi
omniafubijccre.
Derefm- Cum igiturratio noftra incipit difputare de re-
reftionc furrcc~tione,opponamus illi quatuor: Decrctu Dei,
ft/amr"" omnipotentiara Dci,iufticiam > & gloriam Dei.

Decretu,quia ordinauk cV propofmt fc vcllc c> -
citarc mortuos.Hoc dccretu, quia Dcuscit immu-
tabilis,nunquam antiquabit.Etextanc huiusdecre-
tiquardamexempla. chriftus Dominus rcfurrcxit
amorcuis. Enoch viuus in ccelumcranslatus eir.
Helias in curru ardenti in ccelum viuus fubue-
ctus eft.

Omnipotentia opponatur rationi, qnz putat im a^mwP
pofTibilem efle refurredionem mortuoru. Si cnim
non poftit facere qux dccreuit, non eilct omnipo-
tens.Si non omnipotens,ncque Deus dici poilet. i lam>-

Iufticia eft,vt rcddat bene meritis praEmia,6V im-
pijs fupplicia.Iam videmus,quod in hac vita pijs vt
plurimum male fit,impijs vcro bcne. Scd nuc cum
iufticiaDeirequirat,vtbonisbcnefit,& malis male»
& id non fit in hac vita , neceife eft aliam vitam rc-
ftarc , in qua Deus iuxta fuas iufticiar normam pi)S
vitama:tcrnam,impijs vero infernales pcenas rcd

dat. ^.Glori*

Gloria Dei ctiam opponenda cft Sadducxorum
opinioni & rationi noft«. Deus condidit hominc
in fuam gloriam, vt fe perpetuo pracdicet & glorifi-
cct,quod fane nonficri poiTct, nifi cfiet refurrcctio
mortuorum.

Prxtercadocet Chriftus Sidduca-os dc ftatu ho- Dcftatj
minu poft refurreaionem.Non erit illic vfus coiu- ^»1^
gij, non crit procreatio fobolis.fed viuet perpetuo r»aione-
m omni ^ternitatc cafti,ficut Angeli Dei.Quare no
eft metuendum bellu inter maritos multos , qui v-
nam & eandem vxoie vnus poft aliO in hac vita ha-
buerunt.H^c fint dida de Sadduca?is,confutatione
crrorum corum,& confirmatione noftri de refurrc
ftioncmortuorum,cuius fidem in nobis confirma-
bunt,decretumDeiimmutabile,potcntia, qua fibi
omnia fubijcere poteft,iufticia, qua reddit vnicuiqj
iuxta fada fua,gloria , qua? illi redditur afanftis in
omni asternitate.

DE SECVNDO.

Qtixfti»

Procedit Phariftus , interrogat Chrislnm , quodnam dc Lcgis
fitfummum legia praceptum.DominturejfondetiDtUges fumHl1,
Dominum Dcum tumn ex toto corde tuo , ex tota antma
tua,& ex totis virtbtu tuts,hoc eft maxtmum & prirm.?*
mandatnm.Secundum e[t huic ftmtle. Dtltges proxtmum
tuurn ficut tetpfum. \n his duobus mandatts tota lex ejr
Propheupendcnt.ld eft.quicquid Prophetac& Mo-
fc s de vero cultu Dei docent,fub his duobus cnpiti-
buscontinetur.Cumiper Dominica dccimatcnia
Tnnitatis & facpe alias delege Dei dixi,quc^ fit,quis
cius vfcs,quod nemo poiTit eifatisfaccre,& quomo
do pijs fit ab-ogata,nolo hic eadc repetere, fed duo
dica.Vnu cur Chriftus fecundu mandatu dc dilige-
dojpximOjdicit fimilc cfic primo,de diligcdo Dco:
Deindc,quia Chriftus dicit , totam Legem & Pro-
phcras in his duobus madatis pcndcre , idque idco,
quiaquicquid Mofes & Prophetar docuerunt,de
cultu Dci,his cotineatur,dicam pauca dc vero cultu
Dei,vt nobis ccrta eius ratio conftet. curfecu-
Q lantum ad primum attinct,fciendum eft,quod da tabuu
fecundum prarceptu de amando proximo non dica- «U""1^
tur fimilc primo vcl ordinc,vel obic&o , vcl gradu ^Jms>
diledionis.Na ordine primu praeceptum prius eft.
Obiectum pnmi prascepti eft Dcus,vt fccudi prece
pti obie6lu eft homo proximus. Gradus diledionis
rcquirunt,vt fummu bonu maxime ameturdeindc
reliqua quoque fno ordine iuxta fua? dignitatis gra
du^.Non eft crgo fecundu primo fimile ordine ob-
iech,aut gradu dileclionis.Qnomodo ergoeft fimi JJ"*/00"
le? Primum affedu dilecl:ionis,quia vtruraq-, requi-

rit

cultu

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Hiufi

tabul*
itur

CUltus

rfi7 E V A N G E

ritpuramdileaionem.Dcinde obligatione. Nam
vtrumque no$ obligat vel ad obedientiam , vel ad
pcenam.Poftrcmoconfecutione obedientia?. Qm
enim dicitfe diligereDeum,* proximum fuuodit,
mendax eft,ait Apoftolus Iohanncs. Hoc fit brem-
tcr didum,quomodo fecundum prarceptu (it hmile
• primo dc diligendo Dcomuc de vcro cultu Dei di
cam ,quoniam de diledione Dei & proxiroi przce-
~ ptamateriamcultusDeicontincnt.
oci X Vt igitur doarina de vero Dei cultu mehus in-
teIligamus,quatuor,qu2: ad eius explicationcm fa-
ciunt ordine dicamn.tradam regulam,ad quam exi-
gendus & probandus eft cukus Dei. 2. oftenda cul-
tusDeifolidumfundamentum. 3. quodnamopus
rede dici poffit cultus Dei,aperia.4. mdicabo, qui
namhominesverumcultum Deo prxftarc poffint
His quatuor rite cognitis, conftabit nobis quamam
fit veracolendiDcum ratio. . . 1

^S^ Q.,atum ergo ad rcgulam cultus Dei attinet,hoc
ftaiuaWprogcncrali & immota reeula,quod ru.l
lus cultus Deo placeat,nifi quem ipfcinftituit.Hac
regulam non omnes recipiunt, quarc nobisett hr-
mis fundamentis munienda. Primum itaque Deu
apud Ifaiam Prophetam,cap. 29. 1+ & Chnftus m
Euaneelio Matth.i5<?. hanc regulam confirmat his
vcrbis:Fruftra me colunt.docentcs doannas roan-
;i0nc. data hominu.EtSpiritusfanausper os Pauli Col

z.23.damnatomnecultu,que homines iibihngunt
Et Dominus apudEzechicle\cap.20.i8.dicit,In pr*
ceptis meis ambulatc.Deinde impofhbile cft placc-
re Deo fine fide.Cultus autem prsftatur,vt placcat.
quare ex fide ficri eum neccffe eft,ex fide autem fie-
ri nequit,nifi habeat mandatum & man.fcftum ver-
bum? Fidescnimex verbopendct.His certiffim.s
rationibus ica confirmatur regula cultus Dei,vtqui
contradicere pcrgit,ftuhior dfe vidcatur,quam qui
negat folem exonum efie > cum fit cianffimus dies.
Hancigiturregulam firmitcr teneamus , nec fina-
muscamanobiscxcorqucrivlUfoph.ltica.
Vf„ tri. Huius reguls vfus cft multiplex: i.hac rcgula fta
«, gu hu- bilitur autoritas lcg.ftatoris.Vbi enim in repub. h

i::iC8u- bcrumeft vmcuiquccondereleges, v.lefcit auton
tas fuperioris Domini. Hanc autoritate fibi vendl
cat Dominus in prarcepto primo.cum mquit : fcgo
fumIchouaDeustuus,&c.

Secundus vfus huius rcgul* eft,quod hberet harc
reeula ab crrore,ne crremus in colcndo Deo.

Tertius eft,quod impediat fuperftitioncs & pc-
tulantiam hominum , in cxcogitandis nouis cul

U Haftenus de regula cultus Dei fit diftum, videli
cet quod nullus cultus Dei placeat , nifi quem ipic
inftituir, & de huius reguls confirmatione vfq.nuc
quodfecundoloco Propofui,breuiterdica de fun-
P . damentocultus Dei. .
«Cu r ■ Fundamentum autem hoc pofitum eft cu in co-
anitione Dei vera,tum in cogmtione noftn ipfonr
^ Cognitionem Dci cofequimur verbo & tcftimor no
^verbo addito. Vt^umq.enimnosdocet.^Deus
fitfonsomnisvirtutis,fapicn^
tis.z.quod ilU omnis gloria tribuenda fogU d
iuuandumfitpromtifsimus.4;quod vcht omnes a
fe confugere in quouis pcriculo.Cognit.one noftn
onfequLur c^ duabus rebus:cx co^dcnt.one
imaginisDei,adquaro homocreatus eft,& ex prs
fentium virium noftr.ru» *ft«».tione
tio imaginis deducit nos ad cog,tatlonen^sn,SVPor"-
ptcr qucm crcati fumus hom.nes
ftratq; ofhcium,in quo nos pe rpetu 00 ccup« 1 dc-
cet,nimirum vcrefcrremusimagincm dci in om-

L I O R V M. i^i?
ni fanftitate & puritate.iCftimatio prajfentium vi-
riumcogit nos fateri, quod ncquaqua debituofii-
cium przftarc valcamus,Pertinct igitur luec duplex
cognitio eb,vt Deo quidcomne glor a tribuamus,
nobis vcro omne gloriandi matcria adimamus, mo
ftratque nobis haec cognitio noftras fordcs & imbe
cillitates.Hisitacxplicatisdcreeula cultus Dci &
eius vero fundameto,acccda ad iJlud,quod tcrtio lo
co propofui,& clare definiam quis f.t cultus Dei. 3-CuItu.

fc.ft itaque cultus Dei opus mandatu a Deo, faftu Dci de^-
ex fidc,in cclcbrationem gloria:Dei principaliter. niUo
Hicprimumindicltur,qu^operafint cultus Dci,
nempe fola illa,qu* Deus in lege fua pra:cipit,que-
admodura ex rcgula fupra tradita clarc liquct. De-
indcadditur fidcs,vnde opus dcbct procedcre. Eft
enim illa omnis operis boni efFcftrix , idque ideo,
quia nullu opus poteft placcre Deo,nifi prius perfo
na placcat,placet aute perfona fide. Sacrificat Cain,
facrificat Abel.Vtcrquchabuit mahdatum Dci , fcd
facrificium Cain non fuit cultus Dci , ficut Abelis
fuit.Quare?quia Cain fidcm non habuit, Abcl vcro
habuit.Dant cleemofynam Cornelius &Pharifeus.
Vterque mandatum habuit, fed opus Cornclij fuit
cultusDei,quod ex fide profedtum cft. Jharifxi
vcro fuit abominatio,quia pcrfona Dco no placuit.
Duorufticiaratagros,hic Deo cultum tribuit aras
in timore Dei,expecl;ans bencdidione a beo. Altcr
non placet,quia fide & timorc Dcivacat. Vtcrq-, ta-
men habet mandatum operis. In fudore vultus tui
vefceris pane ttio.Ancilla? duzpraeftant obedientia
(ux herse forte in verrendo pauirnento,& amb^ ha-
bcnt mandatum Dci,fed illa,quae fidem ad laborerh
arTert,cultum dco rcddit, qua? vcro fidc deftituitur,
facit quidemquod debet ex officio , fed eius opus
cultus Dci dici non poteft. Praetcrea opus man-
datum,& cx fide fadum, dcbct tendere in glo-
riam Dei principalitcr. Hoc confirmatur lfaia;
teftimonio : Omncm qui inuocat nonlcn mcum,in
gloriam meam creaui cum, formaui eum,fcci eum.
Sed quid cft Deum glorificarc? ^reuitcr,eft illi om-
nem gloriam tribuere,& eumcorde, orc, confelTio-
ne,& moribuscclcbrare.

Sequitur quod quarto loco mc difturu promifi, £<ff££
fcilicet quinam polTintDco Verurri cultu pravftare. Tam Dco
Hoc tametficx fuperioribuscolligipotcft,tameil-
lud hic brcuiter dicam.Illi foli t>cG colere poffunt, ftare.
qui habet ad illum acceflum,foli autcm filij Dei ha-
bent ad illum accclTum. Qijarc illi poffunt foli Deo
vcrum cultum prarftarc.Sunt autcm filij omnes,qui
crcdunt in nomen eittS,iob'.i.U.& Hi per fidcm ac-
cciTum habct ad Patrcm,Ro.5.2.Et ea dc caufa Chri
ftus doces fuos orare,iubet dicere: Patcr noftcr qui
cs in ccelis,fignificas tantum filios inuocare polTe.
Haec dc vero cultu Dei fint dicta,cuius fumma con-
tinetur dileaione Dei,& dileftione proximi i nunc
reftat vtdicam detcrtia do&rina.

D E TERTIO.

Quidvobis ( inquit ) videturde Chrislo ^(u-wfilius QuxOio
eftWicttntei, Dautdis t^l fUiw. Pharifari putarunt ^Meffia
fciuftoseiTeLeg?,quod fivcrum fuilTet , truftfi fois ne-
ChriftuspromiiTusfuiiTcr. Sic cnim Paulus Galat. gkfto &
cap.2.2i.ait : Si iufticia cft ex Lcge , Chriftus fruftra ICIC °*
mortuus eft. Quaerit igitur Dominus de MelTia , id
cft,Chrifto , vt ea mentionc cxcitet cos ad agnofce
dum & meditandum finemlegis, &cogitandu cur
MciTias elTet promiffus. Quod fi re&e feciffent,ita
fuifTcnt ratiocinati : Mcfsias eft promifTus, vt tollat
pcccatum , ficut ipfe Ifaias tcflatur , Ipfc languores
Yy. iJji

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

*<bp E N A

noftros tulit. Gencf.12.3. In femine tuo benediccn -
tur gentes.Ergo neccffum eft,vt non tantum fit ho-
mo (ilius Dauid,verumctiam Dcus, Dominus Da-
uidis,qtfemadmodum & Pfalmusiio.tcftatur. Ex
hac raiiqcinattone & re&e de Legc,& rc&e deChn
fto iudicalTcnt , & Chriftum vt vcrum Saluatorem
fument amplexi, cui fit honorin feculafeculorum,
Amen.

DOMiNICA XIX.
nitatis, Matth. o.

TRI-

ISfus ingrejfus nanem,traiecit,acvenit infuam ciuita-
tem. Et ecce,adduxerunt illi paralyttcum in leilo de-
cumbentem. Cttmque vidijfet lefusfidem illorum,dixit pa
raljttco-.Bono animo efto filhrernittuntur tibi peccata tua.
Et ecce <jutdam e Scrtbis dicebant intrafefe,htc blafphe-
mat.Etcu vidtjfet fefus co?itaHonc$illorn,dixit\ Quate
z ot cogitatis mala in cordibus veftris^.Vtru enim eft fitci-
htudtcere,%emittuntur tibipeccata, an dtcere: Surge &
ambulaWt autem fciatistfuodpotcftatc habeat filtus ho
mtntstn terraremittendt peccata , ttmc dicitparalytico:
Surge,tolIe tmm letlum, rjr abt in domum tua. Et iUe fur-
rextt,abiit<jue in domu fua.Turba vero aua viderat,ad
miratA funt,tt) glortficanerimt Deum^ui dtdtffet potefta-
tem homtntbw.

ENARRATIO TEXTVS.

summa Hoc Euangclium continet vnum cx miraculis,
hui«U co 4U'DUS Dominus fuam potentiam, voluntatem, &
txoms™ ofriciumtcftatur,& fimul confirmat fuae do&rins
ccrtitudincm.Narratur enim in praefenti Hiftoria,
quoraodo Chriftus paralyticum fanct,quod fa&um
non cxcipiuntauditorcs codcm modo. Pharifaei c-
nim blafphcmant: turba vifo miraculo admonctur
deprxfentiaDehconfirmaturde Chrifti do&rina:
vnde non folum timorcm & fiduciam concipit,ve-
rumetiam vcros edit fidei fructus,cV prsedicat boni-
tatem Dci. Eft proinde hoc Euangelium veluti pi-
dura quaedam,inquaregnum Chtiftiin hoc mfido
depingitur* in quo funt , qui infirmos ad Chriftum
deducunt. Sunt etiam qui murmurant, vt Pharifaei,
omnibus temporibus. Suntquoque qui verc timet
Deum, eumque ob fua fa&a glorificant. Inter hos
varios auditorcs ftat in mcdio Chriftus,recipit ad fe
ventcntcs,ncmincm ob miferiam contemnit, fanat
vulnera,remittit peccata,ac fuo Spiritu fancto,vclu-
ti balfamo prccioiiftimo,liuorcs noftros mitigat &
fanar.Hxc fumma & hic fcopus eft hodierni Euan-
Partes. gelij,quod docendi caufa in tres diuidam locos.

i. i I)e iis qui hunc paralyttcum inletlo iacentem ad

Ctonftum portantyvt fanet ipfum.
I I. Murmur Phariftorum accujantium Chrtftum, &

eitu definjio,
in. Mtraculorurn Chrifttfinis ejr vftu.

D E P R I M O.

occaCo Et afcendens Itfusinnauiculam^c. Hic omniu
mlwc 1 primum animaduertcnda cftoccafio miraculi hic
a Domino editi. Chnftus,inquit, afcendit in naui-
culam,transfrctauit, &: vcnit in fuam ciuitatena , id
eft,Capernaum. Illic cnim frequcntius erat. Qua;
caufahiithuiusprofc&ionis? fuerat in terra Gerafc
norum,vbi dxmoniacum curauit,& cum daemones
petercnr,vt Gbi liccrct in porcos intrare, Dominus
annuit,& itagrex porcorum ruit in mare prssceps
& fufFocatus eft. Hoc cum vidcrcnt incola? , vcne-
runt ad Iefum rogantes ipfum , vt a fe difcederet.

RR A TIO

Pluris enim fuos fcce/unt porcos , quam Chriilum
;um fuo Euangelio:quilanehodiemuUosfccios
habcnt, quos iure vocare poiTumus Gcrafcnkas.
Duo ergo hic obferuentur. Vnum,quod nobis vi-
tandumproponitur. Alterum, quod omnibus pii$
imitandum commcndatur.Vitanda eft ingratitudo
Gerafenorum,qui pluris petafonem,quamfalutem
fccerunt.Quorum iimiles maxima pars eorum cft»
quiChriftianonominegaudent. lmitanda nobii ^1^,
proponiturinduftriaChrifti,qui quamuis occafio
nem naaus,pomeria fui rcgni dilatare ftuduit. Vt
cnim hac fua profectione ottendit,quantum homi-
num fitiatfalutcmritanobisomnibus commcndat
fuo excmplo in officio diligentiam. priniz

Iam fequitur prima huius Euangclij pars. Et ec- partJS
ceofferebant ei paralyticum tn Utto iacentem, & Videns fluajjjj*
Ie/pt*ftdemtUorum,dtxitparalyttco; Confidcfilt, %emtt- ;^un4
tuntureibi peccata tua. In hac prima huius hilto-
rias parte habemus quatuor,quas obferuare vtile hic
rit. i. Exemplumbaiulorum. 2. Paralyticus ipfc 5.
rcfpe&us Chrifti in fidem eorum.4.quomodo cxci
piatur paralyticus a Chrifto.

In baiulis ex certis indiciis prodit fe illorum fi- ^ ^
des,qua: ita ardet vbicunq; verc cft, vt nullis cineri
bus eius flammafuffocaripoffit.HaEC fides vcl indc
concepta erat , quod ipfum docentem & fonantem
prius videranr, vel ex fama, quae ad eos perucnerat
de faftis Iefu. Summa eft,quod fibi pcriuafcrint,cp
afflidos reciperet& iuuaret.Hasc viua horum bara
lorum fides quintuplicem fru&um edit.1 quoru pri-
mus eft confijfio Chrtftt, quam tum confiteri in tan-
ta hoftiurabicfuit arduu&raru.Secundus,w«ffC4W,
qua: non magis abefTe poteft a fide , quam calor ab
igni.Orania enim vota credentium, qu« nunquam
intermittuntur,funt inuocationes.Tertius, firtttudo
animi,cp fe expofuerint periculo vita? proptcr con~
feffione Chri(ti. Nam Pharifari, Scrib^ & prarcipui
homines in ifto populo pcrfcquebatur omnes, qui
Chrifto aliquid honoris tribucrenc. Quartus, dtle-
tlio proximi , qua finccrc proximum fuum complexi
funr.Quintus,/4^or er rnoleitia proptcr falutcm pro
ximi. Nam no folum portant illum, cp fuit charita-
cis intimse: verum etia tum reda ad Chriftum pro-
ptcr turbam venire non poftent.afcendunt tcctum,
cx: per tabulatum dcmittunt languentcm : quod fa-
ctum non caruit periculo. .

Quid nos hinc difcemus? Cum his baiulis vel in- ^lulT
uito raundocofiteamur Chnftfr.inuoccmus ipfum, piex.
cum pro nobis ip(is,tum pro afiis : exponamus nos
pcriculo proptcr vcriutem Euangclij,fi resitapo-
ltulauerii:intime diligamus proximu,non folurnaf
fc(5tu,fed opere etiam, & nullos dctredcmus labo-
res,modo cis prodeiTc valcamus.

^/terttm^uod in hac prima parte obfcruandum j-^o/fi
dixi,cft ipfc paralyticus, in quo tria funt obfcruan- dcratio-
da Morbus,morbicaufa,& quod fe ad Chriflu por-
tari volucrit.Morbus fuit paralyfis , qua: cft vbi al- Mo,:1,u,'
terum latus,aut dextrum , aut finiftrum, fenfum ac
motum perdit,Morbus fane grauiftimus, quo totu
60 ofificium hominis impeditur. Caufa morbi duplex:
' Vniucrfalis,quje c(t peccatum originis in omnibus
hominibus: & fpccialis , qua? ortum habuit vcl cx
intemperantia, vel a grauiori aliqua pcrturbatione
animi. Quod autcm le ad Chriftum portari volue- Affc^u».
rit,(ignificat fc fidem habere in Chriftum, quemad
modum & ipfi qui illum portarunt.

Hoc exeplum paralytici imitemur & nos. Mof-
bu noftru lnternu & externum agnofcamus,pccca-
tu noftrum tateamui , & cum hoc paralytico fina-
musnosad Chriftum vnicummedicuna portari.

T tr.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

E V AN GELIORVM.

1621

. , r Tcrtium, quod in hac prima parte confideradum
^cfeadmonui,eft,quodIcfusvideritfidemillorum,hoc
ftudfidc cft,baiulorum & paralytici.Vnde hxc difcamus: pn
mum,quofitcrganosChriftusafeau. Nonenim
aliterefterganosquamergahunc paralyticum at-
fe&us.Nam non cft perfonaru acceptor Dominus.
Deinde,quod Chriftus non tam magnitudine pec-
catorum refpiciat,quafidem.H*c impctrat a Chri-
fto falutaria anims & corpori.Quamuis autcm exi-
ftimcm huncparalyticum aliquan, fcintillula fidei
habuiffc:tamen non rcpugno , fi quis dicat baiulos
habuiifefidem,& non ipfum paralyticum. Non eft
cnim infolcns,bcneficia corpocaha , imo etiam fpi-
ritualia,impetrari alicna fide.Vt cnimaliquis fua fa-
pientia poteft efficere,vt alius euadat fapies: ita qm
credit,fua fide potcft aliis fidem impetrare. Veruro
ficut nemo eftVapiens aliena fapiena,fed iuota t ne-
mo faluatur alicna fidc,fed fua propria.Hic ergo d -
fcamus &orare pro ahis, vt gratia Dei »
gefcat,& pctercabaliis,vtfuisnos precibus Dco

commendent. Multum enim valct dcprecatio
iufti.

4- Modus
fan;

p«4r^,quodin hacprima partc fpcdandu pro-
« pofuteft modus,quo hunc paralyt.cum excepit,qui
* &e^cxprim

«eritpn
u' aninia

peccatatua. Hic duo pcrpendantur : Vnum cur ita
exceperit hunc affliaum,alteru cxci
« chri Hic paraly ticus petit libcrationcm a moruu
5SS Poris:curcgodicit,rcmilTa funttib.Peccatatua?Ma
gnsefuntprofcfto&grauescaufe.
b i. Docetmorbosftipcnd,apeccatieiTe,vtPau
lusdicit,Rom.6.23.ftipcnd«um pcccati roors. E
Chriftus Iohan.5.i4.dicit cu*la que fanaucrar.Ecce
fanus faftus es,cauc nc pofthac pecccs , ne quid de^
terius tibi eueniat.Et i.Cor.ii-Jo.Proptcr irreuere-
tervfurpatamDominiCoenam,mulutucruntmor.

tui & multiinfirmi. . ^Ar«rtri«

2. Docetvndefitinchoanda curatio corpons:
nimirum abaniroo,cuiusmacul*priusfunt cxpur
Pand*,q»am adlubcas corpori med.cinam. Scrue
mus igitur hunc in noftris morbis curandis ordine.
Primumagnofcamusmorbum.Dcindeagamuspce
mtcnttam?& pctamus proptcr Chnftum remifho-
ncm pcccatorum : tum vtamur medns ordinatis in
timore Dei,& cum gratiarum aftione : & agnofca
mus medicum miniitrum Dei efTe,qui vice Dei raa
num nobiscurandisadhibet.

z Hac oratione Pharifcos arguit, qui nec de iu
perfona,nec officio fincere iudic.rut. Scmpcr enin
funt,qui in operibus Dei quarrunt, quod cauilletur
quod nos moncbit,neofficium noitrum minusdi
ligcnter obcamus. . . , . r.

%. Hac occafionem naftus, plenius docet delu;
pcrfona.affcftu erga horoines,* officio ad quod c
rataPatrein mundum millus. ....
or3tio Iam expendamus orationcm Domini. A.t cnim

ftl c6fidc verba filii Dei funt,quare dihgentcr funt capeden-

^ dt^

eimorbusprVensperfuaderc volu.t. Vox confidc

opponendaeftmUcdiaioni.-quammala
mifcro conata cft pcrfuadere./>™mqu,t,r^.Hic
«atiafupcrabundatpeccarum:Voxrew.rrjj»«rop-
ponenda eft fumo fatifradioms meritoru & lufticie
lepis.Remittuntur,inquit,peccata: beneficium gra^
huicmifcro vocefua accommodat. Habemus
- dodrinam falutis,fcmiffionis peccatorum,
Ha?c enim benehcia

conncxa,vtafeinuicem di-

catum:abfolutum a pcccato optat in filium,& vt iu-
ftum acceptat,queiuftificauit,ctia glorificabit, col-
lata aetcrnaefalutis beatitudine.Ncc eft alia ratio vl-
Ia confcqucndi falutem, quam quse in hoc exempio
nobis commendatur.Paralyticus tria facit,agnofcit
peccatum fuum.agnofcit fe iufte puniri ob pcccatu,
confidit in filium Dei.Chriftus rurfus twa:Reroittit ■
pcccatum,adoptat ln fahum,& acceptat ad vitam x- tJO>
ternam. Tu hoc eaemplum imitare: Agnofce fcrio
pcccatum:agnofce iuftum Dei iudicium:& cofidito
in filium,& vcrc fenties,quod Chriftusfua bencfi-
cia fit tibi collaturus.Haec fint de prima huius Eua-
gelij dodrina difta.-fcquitur fecunda.

DE SECVNDO.

£t ecce widam de ScribU dixerunt intra /e, htc blaf- *Jur"}ur
pbcmar.Etcum vtdtjjct cogttattones eorum>dtxtt)Vt ejutd rum actu
coviratts mala incordtb.veftrit* HicScribaru murmur fa,ntiunv
& Chnfti refponfio docent,quomodo regnu Chri- cius dc.
fti & Satanac inter fcfe concurrant. Habemus hic fcnfio.
dub:quorum alterum eft accufatio Scribarum accu-
fantiumChriftum: Alterum cft Chrifti iuftiffima
defenfio. Accufatio fcribarum hacc fuit:Iftc blafphe-
mus eft.Quare?quia dicit fe rcmittere peccata,quod
folius Dci cft.Eft .n. vfu fcriptura: blafphcmi3,crea-
turse tribuere quod eft Dci proprium.Iam dimitte-
re peccatum eft Dci propriu,quod vel cx Ifaia con-
ftat,vbi Dominus per os prophcteait.-Ego fum,ego
furo,qui iniquitates tuas deleo propter me , & pec-
catorum tuorum non recordabor vltra. Hinc iam
immota confcquentia exiftimant fc concludere,
Chriftum blafphcmum efle,hoc modorQwicunque
fibi tribuit quod Dei cft proprium,eft blafphemus.
Iftc Iefus fibi tnbuir,quod cft dci proprium.Igitur
ifte Iefus eft blafphemus.Et profecto vera fuiftet ra
tiocinatio,fi Chnftus fuilfet Scribis fimilis, hoc cftt
fi merus homo cffet, & non dcus. Vidcte quaefo
quanco funt noftri Papiftse & monachi deteriores
his Scnbis. Scribx verbo Dci edodi , dcfendcrunt £*?jjj*de
liancpropofitioncm :Nemo poteft remittcre pec- teiiwe».
catum,nili folus Dcus.Vcrum Papiftae remiffionem
peccatorum tnbuunt fandorum meritis, miffis &
indulgentiis:qu£ non communicant gratis,fed ven-
duntmagnapro pccunia. Mirabile fane mercatoru
genus.Vcndunt quod non habent: vendunt fumos
verborurr,& accipiunt aurum, ementibus promit-
tunt ccelum,fed conferunt infernum.

Sedquid dicemus deminiltris vcrbiPRcmittunt- S^JJni"
ne illi peccatum ? Non rcmittunt ipfi , fcd annun- ftri verbt
ciant remiffionem pcccatorum omnibus, quos in- rcmittl"^
uenerint limiles huic paralyiico elle, non dant de
fuo,fed offcruntalienum mandato Chnfti,otrcrunt
remiffionem pcccatorum vocc Euangclij.Quicun-
que hanc vocem fide rccipiunr,remiffionem pecca-
torum accipiunt abfque omni dubio. Dicitenim
Chriftus:Qui vosaudit,meaudit.

Sed quid Chriftus ad hac accufationem facit?^»- chrifti
fis cogirartombw eorum dtxit: Qutd cogtraris mala tn cot dcfcnfib-
dibuiveftru} Q^iid eft facilius dicere ?Remittuntur
tibipeccata tua,an dicere , furge & ambula ? Hic
Chriftus tria facit.i.videt cogitationr s eoru , quod
e!i folius Dei. Vnde Scnba: debebant cogitafTe,
quod Chriftus plus efTct,quam mcrushomo,nemo
cnimhominum potcft alterius fcirecogitarioncs.
Solus enim fpiritus Dei fcrutatur profunda cor-
dium.2.arguit eos. Quid, inquit,cogitatismala in
cordibus vcftris ? Quafi diccrct: vosde mepcruer-
fecogitantcs peccatis. Notemuscrgo, quod malz
cogitationes lint peccata.j. llgno vifibili confirmat
Yy. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

occultamfuam diuinitatem, quafi diccrct,vos dici-
tis:Qji tribuicfibiquodcftfohus Dei,cft blafphe^
mus.Nomini enim Dci & fama: nocet.Hoc fanc ve
rumcflcfateor.Sed quod meDeumeflc non credi-
tis,erratis, quare vos blafphemi eftis,non ego. Vt
autem hoc oftcndam,& conuincam me verum Deu
efle,hunc paralycicum folo nutu fano, quod fane di
uina» eft potentia:. Si hoc poflum diuina potcntia,
cur non etiam peccata remitterem ? Qjis poteft
morbumpenitustollere,nifiqui morbi caufam tol
lit?Iamvcftris oculis videtis me morbum tollere.
Cur non etia creditis me pofleauferre peccatu mor
bi caufam,itaChriftus ad facta fua prouocat,qua? de
ipfo teftimoniura ferunt.Ita enim apud lohannem
dicit,cap.io.38.Si mihinon creditis, credite operi-
bus meis,qux tcftimoniu perhibent de mc. Ex hac
ergo fecunda dodrina tria difcamus. i.pcrpetua pu
gna cile inter regnu Chrifti & Satanje.fempcr cnim
murmuratSata,& variastechnas excogitat, vt Chri
fti regnu inuadere poffit,iuxta illud,Gen.$.i5.Tu in
fidiaberis calcaneo cius. z. Chriftu fua fapientia &
potentia fuperare potentiam & confilia Satanae, iu-
xtaillud,Prou.2i.$o.Noneftfapientia, non eft con
filifi aduerfus Dominu. 3. vt nos ei fubiiciamus , &
cu veru Deu agnofcamus & confiteamur cum om-
nibus qui in vera pcenitentia ad illum confugiunt.

DE TERTIO.

&fruft us Videntes autem turba timuerunt , efrgldrificarunt
miracuii Deum.Hic habemus erFe&u &fructu huius miraculi
ftatoies' aPu<* fpe<^atorcs>9uc fructum Euangclifta fua hifto
rta ad nos trans fert.Sacpc dc miraculis Chrifti didu
cft,ideo hic pauca dica.Chriftus hoc miraculo con-
firmauit fuam diuini potentiam.fuam patcrnam vo
luntatcmerga homines,fuum officium,^ eftfalua-
rc,ad quod cft miflus,& veritatcm fua; do&rinje ob
iignauit tanquam authentico figillo & rcgio.Dcin-
de in auditoribus conccpta eft fides,timor Dci c fi-
de manauir,& ex fide Deum glorificaucrunt corde,
vocc,confcffione & moribus. Hinc crgo & nos ifta
quatuorde Chrifto colligamus>ac vna cum his fpc-
(Satoribusconcipiamus fidem , timeamus Deum,
glorificcmufq; cum , qui cft laudandus in fccula (e-
culorum,Amen.

EN ARRATIO

teriores, ibi eritfictus & fbridor dentium,
funt vocat^pauci vero eleclt.

sJMultt emm

DOMINICA XX. P O S T
trinitatis, Matth.22.

Slmile fattumeft regnum coelorum bomini regi,qui
fecit nuptias filto fuo. Et emtfit feruos f,os} vt vocaret
tnuuatos adnupttas*& nolebantvenire. %urfum emtfit
altos feruosydicens'.Dtcite inuitatis, Ecce prandtum mcu
parautftauri & alttlia mea mailata funt^gy omnia para-
ta-iVenite adnuptias. Jtii aute neglexerunt^ abterunt,
alttu in villa fua,alius vero ad negociattone fua.l^eltqut
vero tenuerunt feruos eitut 07* contumelm ajfetlos occtde
runt. %ex aute cu audtffct,tratus eji,& mifjis cxercittbw
futstperdtdtt homtctdas tllos, crciuttatem illoru fuccendtt.
Tune ait fruisfuU-.Nuptia quidemparat& funt, fcd qut
inuttati crantfton fuerunt dtgnt. Ite ergo ad extttu via-
rum,& cjuofcuncj. inuenerttis .vocate adnuptias.Et egref
fijerui etm tn viacycongregauerunt omnes (juot<juot inue-
nerunUmalos partter ac bonos, & impletdt funt nuptU di -
fcumbenttbui.lngreffm autem Rex%vt vidcrct dfcuben-
tesyvbi vtdit ilitc hominem non veffitu vestc nuptialtyait
iUh Amtce , auomodo huc intrafii^non habensveflem nu-
ptialcmtAt ille obmututt. Tunc dtctt Rex mtnifiris : Liga
tis pedtbiu , & manibm cttufnittric eum in tcncbra* cx~

ENARRATIO TEXTVS.

Quod Chriftusperpctuo facit, id etiam in ho- Sumaj*
dierno Euagelio facit. Nam vt bonus & fidelis Pa- {Jjjji
terfuos liberos ad vitam honeftam hortatur, idquc boix.
variis modis:Ita Chriftus Dominus & Patcr futun
fecuii non vna via contentus eft,fed multas tcntat,
qub fuos in officio retineat.Alias cnim id agit bla-
dis vcrbis,vt apud Mattharum 11.28. Venite ad mc
omnes.qui laboratis & oncrati cftis,& cgo reficiam
vos.Alias paternisproraiffisjYtcum dicit.Qui vene
ritad rne,dabo illi aquam viuam.Alias muncribus,
vt cum prasfentia cofert beneficia.Alias minis,vt cu
dicit Marci 12. Vcniet & perdct colonos iftos,&da -
bit vinea fuam aliis. Ad eunde modum in hoc Euan
geliopartim minis agit, propofito paradigmatc.
Minatur enim cxtrema iis, qui recufauerint ad fuas
venire nuptias induti vcfte nuptiali, pardm promif
fionibus, quod vcnientes & ornatos vcfte nuptiali
velit magnifit e cxcipere & benc tradare. Proinde
huius Euangelij fumma cft ,quod Chriftus requi-
rat afuis vitam adeofin&a vocatione dignam, &
mineturiis horrenda fupplicia, qui in Ecdefia vi-
xerintfinc pcenitentia &fanftificationc,qua: veftis
illanuptialis eft,quam hic fponfus rcquirit.

Locirrcs: r«l"
1. ExplicatioparaboU nuptiarum.
II» Reprehenfio eiwrfui in nupttts fedetfine vefie nu-
pttali.

Y\u Quereia Chrifii: Multi funt vocati,pauci ele&i»
D E .PRIMO.

»1002 %•<■•• i ' t|i trt - /%m rr\ ' n' +

Simile fktlum eftregnum caelorumhominiregi.Wi au- PaIabolx
tcm nobis fiat dulcius prsefens Euangelium,fimili-partcse<
tudincs huius partis vidcamus,quar funt multa?. pi»*-1*-
/,«»a4,Regnum ccelorum hoc loco fignificat Eccle
liam congregatam voce Euangclij,quod a Pctro vo
catur gens fanda,& rcgium facerdotium , gcnufq;
eleclum.

Sccunda, Horoo rex fignificat Deum Patrcm cce -
leftem,qucmPaulusRcgcRegum& Dominum do
minantium appcllat.

Tertia9 Regis filius eft Dominus nofter Iefus
Chriftus,dcquo inquit:Htc eft filius mcus dile&us
inquo mihi complacui. Huncfiliu Dauidfponfum
nominat ornatum dccoro fando.

Quarta , Huic filio pater nuptiasfecit.quando no
ftra caufa eum nafci voluit ex bcata virginc, qui tan £«ic"*«
quam fponftis, vt loquitur Dauid,de thalamo fuo
procedir. Hic Ecclcfiam fibi tanquam fponfam
adiunxit,& eam ftbi defponfauit, iuxta liQKHofeac
Prophetar didum , cap. 2.10. Sponfabo te mihi in
fempitcrnum , & fponfabo te mihi in iuftitia & iu-
dicio,& in mifcricordia , & in mifcrationibus, &
fponfabote mihi in fidej&cogoofces Dominu.Ha;
nuptia?,qnantum ad humanum genus attinet , in-
choatajfunt per fponfalia,mox creatis primis homi
nibus.Deus cnim dum condidit homincm ad fui co
^nitionem & amorcm,dum ornauit primos paren-
tcs iuftitia originali,imprefla eis imaginc Dci , hacc
ponfalia cclcbrauit.Verum harc fpoialia mox funt
violat3 arribus Satanar , qui hominem ad ncfarium
adulteriu pcllcxit,vt deficcret a {uo vero fponfo ad
turpiffimum adujterum diabolum, quam iniuriam
fponfuscontemtusvltus cft , dum adulterara nu-
damftatuit,ablataimagineregis,& dctradis or—

namcn-

cipu;
Pita
«aati

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ffe, E V A N G E

namcntis nuptwlikus. Sed 6 i^^mbonm-
tem fponfi Jpon&m fibi ndemntnm &fadiflimn po
lutam redimerc ftatuit , atque >tn tht.m fpem hmus
redemptionis facit Pater .pof. data prom.ff.one fe-
minis. Tandem quando venit plemtudo tempons,
emittit Pater fuum filium, natum ex Mana yitgine,
factum fub
Lcgis erat

iplumpreciumitatuit.qi
manibus adultcri Satana:.
M^a. (y.antum autem ad f.ngulos hom.ncs att.net, |-
Sn'sm'" nitiantur per fidem & Baptifma.quemadmodum.-
p(e fponfus ait.Dcfpoiabo te mih. .n fcmp.tcrnum,
& defponfabote m.hi in iuili.ia& .ud,c.o,& m.fc-
ricordia & m.fcr»tion,bus,& dcfponfabotc m.h.m
rafti(1 . fidc.&cognofcesDo.ninum. u„a,„
*S?'i In hac dcfponfationc duo m vn.uerfum fpea.n-
"k»P™ . , yn„\n clt.paclio (ponf. , & cus promilsio.

fo. In padionc fponfi twK u» bcneuolcnm &
amorfponngra.u.tus, quo .plam foonfam abfqu,
' crito corr.pka.tur. z. hgn.fica.io du-

r:,ionrcolg?inVcr" fchriftumfponfum & Ecdc-
,rnonfam.8Dcfponfabo

nctuum. Manctigi.urpcrpetuusEcclcl.sfponfus.
rtnumcrat.o dotum,quas f»f fponfe 1»«^
fus Chr.lius,&numc.anturluc quatuor:luft.t.a,.u-
dicum.pictas , & miferatio lult.t.a propr.a fpon-
fam fuam ornat.dum rcmilf.s pccca,.s,.II, fuam ,m-
putat obcdicnnam, quafponfa decoraapparct , 5
pulchra in confpect» Patr.slponfi. Iud.co cam at
miuria vindicat.tuetur , ac crrantcm .n v.am reuo
cat. Pictatchoc cft.vcra II orga con.ugah eam am
nlcditur. Eft cnim pktai h.cchar.tascx .nt.m.sa
l m, eccffibusprom.nans.M.f.rat,on.buscandcm
p ofcquitur.dum quoud.ana condona. crra.a & c-
fus calamuatibus atficitur. Ha* quatuor fun. .n pa

aioncfponfi. ' ,..,„„, A

Verum in paSionc a parte fponfz duo funt. A
nnitio bcncficij cum cclcbra.ionc Dc», & fidc qua
Lumbi. fponfa i» fponfi pcctus,& ab co omn.a bo
l«">"'- na promifla abfque omn, djfhdcnua «Pe«£
UuTCa- hac mu.ua padione nos doar.nam.conlol. t.oo.m
& fiduciam concpiamus , nc traa. illis »duerf,sal
hoc fponfo dcficiamuS,qu. fuam fponfam nuquam
dcfcr.t.nifi illa pnor fiden. con.ug,, pcrfide v.olauc
tit.Dcindc h.c cuam difcimus, quod qu.cunque h-
dcmChrilli non habcat.nonfit Chnlh.fcd cft neta
rio adul.eho pollutus.Hmc patct, quan, vcrc d.xc
ri. Ioanncs in fua Apoc.lYpl.,«p..o.<>.Beat. q". «
ccenamagnivocatilunt. fi
" Omntl TQuinam funt inu.tatorrs ad has magmt.
casnupt.avTbfcruandum cft. Primum.caquc Ocu
*,ernusfponf, P.tcrfu. vocc .d has nuprias inn,-
,at Dcndc muiti fan* Patrcs antc d.luu.um. Polt
uu,um Nohr.Mclchilcdcch, lofcph & Mofc, ,n
*oy„ro,(anai 1'rophc,* & rcgcs ,n ,crr. , Canaan
Damcl in Iud*a.Poft hos venitParanymphus lo ,
ncs Bap,ifta, & digito monftraui, fponfum , ,oi i
ipfc cu m Apoltolis clamauu & .nu.tau.t ad has nu-
ptias,d,ccns: Vcnite.omn.a p.rara funt.

Srv^.Appirat.snupual.scftconfidcrandus.y.
enim ,n nupu,s hominum maaamur .aur,,oucs,b

uc & fe r«-I.a hic quoqnc noptiarum apparatus.n
"t u,,ur7Plc„d.d.Uimus,.panis non «"upnb.h»
L ui,,„sPdcccelo nobis appon.tur, dcquoqu, c

tialis.

fed viuusdcccEl
derit,non c
t«E.Icaenim
quam

guinc tattgacos

furit in zternum.i. potus adelt aqu? vi
^^pfcfponfusait^quisbibcntexaHua,

ego dabo,non morietur.5.corpore fuo &fan.

fltigacos nosrefociUatfponfus.4.

ornat nos

L I O R V M.

fuis veftibusjdurn ipfum perBaptifmum induimus.
Itaenim SpiritusS.aitper os Pauli>Rom.6.3.Quot-
quot baptizati funtjChriftum inducrunt. 5. bcllai ia
funt frudus de arborc vitae.vnde viics fponfa habi-
tura eft,vt nunquam moriatur. ingratim
Scptima.WXx autcm, incjuit tcxtus, rccufarunt ve- docorum
nire.QuidPQua: eft hirc ingratitudo? Inuicati nolut Jaut| funtl"
vcnirc. Quid impcdiuit eos? i.Hoftis illorum do-
mc(licus,peccatu;n inhabit.ins.Hic hoftis fuis lilcce
bris dctinct eos , quo minus ad has nuptias inuitati
vcniant.2.hoftisfponft,hoc cft,diabolus,vias occu-
pat omnes, & intcrcludit variis modis acccfTum ad
nuptias.3.negotia varia.Alius cnim villam,alius bo-
ucs,alius vxorem,a!ius aliud curat.Rdiqi.i vcro tc-
nucrunt fcruos cius & occidcrunt. Hoc vcriflimum
cfTe docet mundi hiftoria. Adhasnuptias inuicauit
Abel,fcd diaboluscmiflofuo fatcllitc Cain ,ipfum
occidit. Adhasccntum &. viginti annosinuicauit
Nohe,fcdab inuitatis dcrifus contcmnitur. Ad has
Iofcph in i£gypto inuitauit,f^d ab irr.pudica adultc-
ra accufatus |o carccrcm coniicit ur. Ad has muita-
uit Mofcs,fed multa patiturab inuitatis.Ad has nu-
ptias inuitantPatriarcha: & regesfandiffimi, fcd il
lorum vox fpcrnitur. Tandcm vcnit Paranymphus
ipfc Ioanncs,fcd ab Herode trucidatur.Ad has ir.ui
cat ipfc Sponfus filius Dci,fcd in patibulo crucis fu-
ipcnditur.Ad has inuitant Apofto)i,& dcinde om-
ues pij miniftri verbi,quos diaboltis adortus,partim
Sophiftica,partim tyiannide, parrim hypoctili, ne-
carc contendit. Adeo maxima pars mundi ingrata
ecufat ad has filij Dci nuptias vcnirc.

OclaHA.Qnid rcx ad ha£c?Pnmiim irafcitur.quod infta Dci
(ane non mirum clt.Vidit enim fc contcmni &fuas ^'JjJ^
uptias ab iis,qui quicquid habent boni,vclint no- fus Fuan-
int,ci acccptum fcrre cocuntur. 2.punit corporali- Selii con-

* r , o • ri « tempto-

tr:id quod mundus mgratus, qucm pcr diluuium iCS.
occidit Dominus,expertus eft. Hoc Sodomiticum
mccndium tcftatur : hoc excidium Hierofolymita-
num conuincit.^.punit fpiritualitcr in hac vita tene
bns & ignorantia , poM mortcm sercrnis fuppliciis.
Excmph huius pce .ar funt Grirci3,Turcia,Italia,&
maxima florentifliu-aquc pars totius orbistcrra-
rum. Hocfcrio, fcdfruflra rcfipifccns in inferno
eftaturdiues illeEpulo, qui illis actcrnis pcenis
cruciatur.

Nona. An rcx nuprias,quas inftitucrat, propter Habetde
hominumingratituoincm intcrmittit?Minime,fcd ^5^^
i: Tcruis fuis. Nuptia: quidem parara? iunr, fed qui ficiisous
crant inuitati,non crant digni. Hoc ctfi dc ingrati- P""^*1
cudine totius mundi intclligi potcft:tamen potiffi-
mum Chriftus hic agit de Iudarorum ingratitudine,
quibus hjc orationc comminatur exdulioncm a nu
ptiis filij Rcgis.

Ite ergo ad exttu* viarum, & qnofcnnyuc imcncritit^
Vocatc adnupttas. En liberalitatcm huius rcgis.Iu-
^et ad nuptias filij inuitare omnes abfque conditio-
ncgcntisA perfonarum. Loquirur enimdevoca-
tionc genrium ad Euangclium. Et diligcntcr obfcr
andum cft , quoddicit : Quofcunquc inucncritis
vocatc ad nuptias. Sed quando hoc dic5rum cft mi-
niftris fponfi ? Quando Chriftus dixit Tce in mun-
Jum vniucrfum , & prxdicatc Euangclium omni
creaturse, qui credidtrit & baptizatus fuerit , faluus
cnt,qui veronon crcdidcnt,condemnabitur.

Dectma.Ei egrcffi fcrui cius in vias, congregaue- ^^j*
runt omncs quos inucncrunt,bonos & malos,& im piftma.
pletse funt nupti^ difcumbcntibus. Hoc fadtum eft
poil diem Pcntecoftcs , poftquam armati fuerunt
Apoftoli Spintu Sando, & deinde vfqucin hunc
uiem per Euangclij miniftros.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1*27

ENA RRATIO

1628

DE SECVNDO.
Status Ec- Intrauit autcm Rcxyvtvideret difcumbentes^ viclit
j^J* vifi bomtnem non veslttum vesle nuptiali^ dicit ci:Amice,
quomodo huc mttaftifion habens veslem nuptialem} Hic
locus primum docct, quod m ccetu Ecclefie; vifibili
debeat mali comixti eife bonis, vfcjue ad cxtremum
diem.-id quodetiam paraboladezizaniisdocet.Nec
eft fperanda talis Ecclcfia in hac vita , oualem Ana-
baptifta? fingunt. Eft enim Ecclcfia periimilis agro,
in quo crefcit cum zizaniis triticum. Quemadmo-
dum enim triticum ibi manet triticum , etfi pluri
mum zizanie; fubindeoriarur:itaEcclefia fan&a ma
vSibiii* nct>tametfiquadamhabcat putrida membra. Sunt
mcrabia. quidem EccJefia? membra , quotquot profitentur
Chnftircligionemtfed alia funtviua, alia mortua.
Viua funt , qui viuaiv habentfidem. Mortuafunr,
quireligionem profitcntur fine viua inChrifturn
fiducia. Qui autem funt extra vifibilem Ecdcfiar
ccetum,hottes do&rina?,nec viua ncc mortua mem
bra funt.

mlptuu* Scquitur, quod rcx ingrciTus viderit hominem
obferuan- nonindutum vefte nuptiali.Qusenam eft iita nuptia
dusiocus. jjs vcftjs ? £joc ncccflarium eft fcirc,vt nuptiarum
Chrifti dulcedine perpctuo frui liceat. In extrcmo
die in confpe&u huius regis ftabunt duo gencra ho-
minum, quorumalij recufarunt vcnire ad hasnu-
ptias , quales funt Turcar, & impij Iuda*i, & mult*
prophanar gentes hodie. Horum nemincm habcre
veltcm nuptialem manifeliumeft , quarum tamen
multi ciuilem honeliatem amant.Quare ifta cxtt rna
ciuilitas Ariftidis, Fabricij, Fabij Maximi,Catonis,
ncquaquam cft vcftis ipfa nuptialis, quam hic requi
rit. Alij venerunt ad nuptias,hoc eft,ad praedicatio-
ncm Euangelijfc in cxtcrnum Ecclcfiae ecerum rc-
ceperunt.Verum hi non funt vniusgeneris.Quidam
cum fuis opcnbus fidunr,& putantluam turpiiudi-
nem tcftam vcftitu opcrum fuorum. An hic vcftis
nuptialis eft ? nequaquam : narc cxcluduntur a nu-
ptiis. Nemoautcm qui veftem nuprialcm arTcrt,a
nuptiis excluditur.Alij nulla habent opcra nifl ma-
la.fed gloriantur de fide,& ia&ant fe fidclcs elfc, &
hanc fuam vanam gloriarionem cxiftimant vcftem
efle nuptialcm,fed frufira. Dicit cnim Dominus de
talibus hypocritis ; Non omnis qui dicit mihi, Do-
mine , Dorainc , inrrabit in regnum ccelorum : fcd
qui Patris mei voluntatem facit,qui in ccelis eft.A-
Soli vcre jjj ver£ Credunr,hoc eft,qui mortificant carncm, &

crcacntcs . c • • •

«rftantve viuunt apiritu,agunt pcenitentiam,& lnnocennam
^^-nieditantur, hi foli vefte nuptialem habenr. Siue
puacm. ergofidemviuam,fiuefandtificationem,dixcris ve-
ftem nuptialem,non erraueris.Nam vocatio ad nu-
ptias vtfidcm, ita fandificationcm vcram requirit.
Quod autem haec fit veftis nuptialis in Abcle,Abra-
hamo, Magdalcna &aliis multis fan&is, apparet.
Neque mirum cft huiufmod viuam fidem veftem
nuptialcm eiTe. Nam qui credit,eius peccatum re-
rniflumeft, & ira Dci ablata cft , is filius Dei eft.
Nam fcriptura eft:Dcdit poteftatem filios Dci fie-
ri,quotquot credunt in nomcn cius. Qui crcdit in
eum,habet vitam seternam. Dcinde crcdcnti impu- <o
tatur iufticia Chrifti,qua homo ornatus apparet iu- '
pnanlcM ftuSin con*Pc<5iu Dei.Verum hiccauendum eft, nc
timiriSa:CCr^ruar" aliquam pro vera vcfte fumas, ideft,nc ina-
not«, nem fiduciam pro vera & viua fide iaftes.Si vis ergo
eius notas habere,fcito has efle.Vbicunque eft vcra
fides,ibi fimul adeft pcenitentia,verum odium pec-
cati.veri terrores,rurfus confolatio in corde accen-
fa perSpiritumfandum, ftudium gloria: Deipro-
mouenda; inter homines,ofrlcia charitatis,feu,vt v-
no vcrbo dicam,vera fanc3t,ificatio,que; non eft aliud

quam feparatioa prophanitate mundi pfr monifi-
cationem carnis, & applicatio ad Deum per viui fi-
cationem fpiritus. Harcfanctificatio vbicunquc cft,
in perpetua lu&a eft pofita. Nam caro militat ad-
uerfus fpiritum.Sandifica^io hex non vno perficitur
momcnto fed toto virar tcmporc crcfcit:id quod vi
ta fan&orum facile doccre poteft. Harc fint dicta de
veftc nuptiali.

Sed quid quarfo fiet eis, qui hanc vcftem non ha- nnM?0
bent? Hoctextus his verbis docet .* Ltgatis mam critarum»
btu & pedtkm eiw , mttnte eum in tenebras exterto- *'0^f*Sp
rcsjbi eritfletta &ft tdordentium. Tenebra? exterio- Fiicium-
rcs notantfupplicia & trifticias, quarfunt cxtra re-
gnum Dei^nempe in inferno.In has tencbras miflus
eft diues Epulo , & omncs, quorquot vcfte nupiiali
non inueniuntur induti,c6 coniicientur.

D E T E R T I O.

iJMuhifunt vocdtijpauxi verh e/etli. Hoc Chrifti ^'miifri
di&um duo continet, nempc pra?dicationem mife- cordi* tc
ricordiae& bonitati^Dei (qui omnes vocar ad nu- ^/cu
ptias fiiij fui,neque vllos vocarc putanduscft , quos
non vult intereftc nuptiis filij fui ) & qucrclam de
ingratitudine raaxima? panis rotius mundi! tJMuiri
(urit(\r\cpiix)voc#ti. Jufdt enim fponfus, vtApoltoli
ircnt in orbem vniuerlum , & vocarc nt ad nuptias
hos omncs,& vt fupra dixit:Vocaread nuptias quof
cunque inueneritis.5^^4ftti funt eletlt^ id tft, pauci
habcnt veftem nuptialcm.Elerfti enim dicunrur,qui
ab aliis fegregati lunt, & pra? aliis funt cximij. Ideo
Petrus dicitjChriftianoselectosefll in fanctificatio
ncmfpiritu«,id eft,vt fpiritus fint fan&i. Deus vult
quidem omnes homines faluos ficri, vt Paulus do-
cct,& parabola ha?c oftcndit,imo Chrilti voxMatt.
11.28.hoc conuincit,Venite ad me omnes,qui labo-
ratis & onerati eflis,r go reficiam vos. Hoc didum
oppon 'pius oranibus holt jbus gratia* Dci. Si ergo
Deum refpicis,Deus vult omncs hornincs faluos fie
ri,& ad cognitionem verit. tis perucnirc&vocat o-
ramsproraifcucad nuptiasiihj fui. At fi homincs
rcfpicisjpauci funt eledi,id elt,pauci auditum Euan
gelium fide recipiunt , & fpiritu fandificantur.
Quare caufa damnationis non cftin Deo,fed in no
bis ipfis quarrenda cft, Quotics volui(inquitChri-
ftus) congrcgarefiliostuos,& noluifti ? Ecceduo
hic habcs ; Chriitus voluit, lerufalcm noluir. Mo-
ncmurproinde hoc dido, quod non fatis fit audire
Euangtlium :fed obtemperareEuangelio oportct.
Nam idco prsedicatur, vt Petrusdocet, vt morti-
ficemurfecundum carncm, & viuamus fecundum
fpiricum.

Hajcfint di&a de hodierno Eoangelio : exquo Sumr
difcamus , Deum nos non ad perditionem , fcd ad dl(ioluStl
beatitudincmcrcalTe, & omniaquajad verambea-
titudiaem fpcdant gratis praeparafle. Dcindc
quod qui damnantur, fua damnentur culpa , vt qui
nolint Euangelio obtcmperare.Quare fi nobis falrs
curar efl,induamus vcftem nuptialem.&meditcmur
veram fanclificationem per Iefum Chriftum Domi
num noftrum,cui cum Patre & Spiritu fan&o fit ho
nor in fccula fcculorum,Amen.

eftvll

DOMINICA XXI.
poft Trinitatis, Ioan. 4.

E7{at quida reguliu.cuim fiiins infimabatur Caper-
nau.Hic cum audifet^uod Iefus aduemjfet aludas
tn GaliUa^abtitddcum <y rogabat eum,vt defcenderet,ac

finaret

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

EVANGE LIORVM

16,0

16*19

fanarct tpfim filtumfauid! U agcbat ammam. Dixttcrgo
lefus ad cum-Xhfi figna & protUgia vtdcrUts,no credms.
Dictt ad cumrcguUu. Dorntne , defcendc prtuftuam mo-
tmmrfiUm meL Dtcti ct hfiu : Vadcfiluu mm vmtr.
Credtt homofermom^ncm dixerat ct J efm, & tbat. f*m
autem eo dcfccndente, fcrut occurrcrunt ct, & n»nctane
runtJtccntes-.FtU* tutu vmtt. Scfcuatus eficrgo horarn
«b cu ,tn aua rncluu habutfjcr. £t dtxerunt ct, Hcn hora
fipttma rcluiuu e*m fcbru. Cognoutt ergo patcr^uod tl-
lahora eraltn ^ua dtx,Jfeefibt Ufmfhm ^Jp*'*
crcdtdutpfe , & dmnm et,u tota. Hoctterumfecundum
figmtmedtdu lcfiu^m vemffct afudaa tn OaltUam.

ENARRATIO TEXTVS.

S?°ri« Hoc £ <aneelium docet nos, quo fit in omnibus
fumnu . n oc. td& -M -.1S c ,piendum: n mirum ad
«Ufus. huiusvitaecaUmita.ibus r.gienau n

omois r^ui^felicttatisfootcm Icfum Chr.ftum.

ouod cVumKins inonct,cumait,cap.iio.Ha-jric-

pcdib as , fcd affeaibus-.non t atione , fcd hdc,acce-
5 endum eft.Oocet prztcrea hoc EuSgclium, quam

£ui adYe venir,dimittit hne confolationc Noo £
nim alitcr cllaffcftu.crgi qucnquam
hunc repium virum & aulicum dc aula Herodis.
1 non folum vcrbo confolatus cft vcrumcnam
miraculo cum iuuit. Summa proptcrcaEuangel jj in
Ham illud Iothsdiduminduditur.Omnisquiinuocaue
rit nomcn Domini/aluus cnt. Loci tres:

,. Dc humants calamttattbm , carum caufa &

tncrepat.
3. Vcrs. fdeinamra & tndoles.
Iocos ie SratauUctuejutdam^^tutnfirma^
^«niu mceiluspauT &agrotus hhus mundi calamitates

*^cat0rum:ita etiamveluti conctones r**™*?
**• iudidjdiuini.quto^^

cuti hic auhcus mceltus proptcr fih, morbum i cn t
fuum Pcccacum,& illud *^
WludIlaWap.l8a9.Anguft.acm

ifiliumalteru

5" mi rum vt bonitatcm Dci crga nos confid rcmus mc
.s.dicamqu.bu» modbDcuSpo„ffimumfoc
nosld panitcntiam inuitarc: funt autcm prarc.pu,

bcfta„ fCX.m0proponitdoarinamlcgiS) qo« tanquam in
^•""tabula pingit pccca.a noltra : oftcnd.t mc„,,Sc«-
ci.atcmMub.utioncm dc r'™*™™*'^!
miffiombu. & c6mina,,.>n,buS:ol,cnd,. arTvftuum

i„,p„r,.a,em : olUndi. ^.^^T^SS!

cnud & impuriiiimolangumei^
Cc.s,q iain pannustaDC oc y rbis,cap.64.

6.0,nn.s .uft.fi. nollra wnq» r ■

qui. noftrum P«^Aut fumus, apt fuimus, au.
lltT An»urufius,cum fuit calaraliai

puirumuielicquodluceu. ^

athhti 1IV„folum vidit

uccidtrc.vcrumetiam vidit nongentis annis triitif-
(imos nepotum fuorum lapfus?Quantus fuit crucia
tus in animo Dauidi«;,<"um ftupra hliarum, fratnci-
diafiiiorum vidn?quid dicam de paucis?omncs ho-
minesmorfumfcrpemis fcntiunt, qui morfus ahb
no fpectat,quam vtindc cognofcamus iuftiiiimum
iudicmm Dei,&- confugiamus ad vcniam pcrvctam
pcenu.naami Manffffc rabiofc iniurrcxit aducrfus
Ecckfiam Dci annis,& f? horrcndis modis con-
taminauit, nec vnquam cogitaiTet de agendn poe-
nitcntia , nifi in Babylonicum carccrcm tuiiTet ab-
duc^us , vbi anguft,ia carcei is dcdit illi lntclleaum.
Ibienimexcalamitat^m magifterio doauSjftcdit
gcnuacordis,& vcniam pcccatorum fupplcx pctit,

quam & impetrat. Tragicis
x Proponit nobis Dcus aliena cxempla.tragi- iap£bus>
cos lapfus,ot mulcorum horrcnda fupplicia, vt illis «c.inppii-
admoniti agamus pcenitctiara. Omncs enim lapfus pioIuin.
hominum , qui in hiftoriis facris & prophanis pro-
ponumur,c6pcrtincnt,vtnosoutosrcddant.Cain
lapfus in pcccatum obrutus eft aiternis poenis. Saui
deficit a Dco,& non reuerfus eft per pcenitentiam,
fed eft ira Dei oppreiTus.Multi hodie ab Euangciio
deficientes, incidunt in laqueos diaboh : vnde nun-
quam extricare fe polfunt.Quarc horum horrendis
lapfibus & triftiffimo fupplicio admoniti , agamus
mature pcenitemiam,ne Dcus iratus nos abuciat:&
funusmcmoresdiaiPoct^: Fchx, qucm Uciunc
alicna pericula cautum.

4. Concionatur aliquando Deus pcr tempefta c^tmta
te$7tcnamotum, hotrcndos afpeirus in ccelo,qua- tcrnis,OI
les vifi funt antc deftrudionem Ierufaletn:vt comc- a.narn^
tx inftar gladiorum, qualcs vidtt hac artas permul- ordina.
tos, quoruin admonitu nifi egcrimus pcenitentiam riis.
in pcenas incidcmus grauiffimas. Hoc anno,qui cft
a natiuitate Chrifti 1 5 * 1. vifus eft m ccelo vir cr uci
jffixus^habensincapitccoronam fpineam. Pluic
fanguis,& alia multa quotidie confpsciuntur. Quo-
ticsergooftcruntur nobis huiufmodi vifa iceclcitia,
fciamus Deum inuitirc nos ad pcenitentia his fym
bolis fuse irac.Cum autem Dominus dicit,Icrcm.io.
i.Nolite a fignis ccelimetuerc, vult vc agamtis pce-
nitcntiam,ne mala,quac minantur figna , nos obru-
ant. Namomnib.spcenitcntibus coopcrantur m

falutem. - . . _^

5. Propwiitur nobis mors fihj Dci,in qua Deus Ch^»IS
oftenditmaximam fuam iram aduerfus peccatum, prxdica.
&(imulmu.tatadpcemtc.itiam. Iscnimin crucc^c
«►xpandit br^chia languinc madida, & muitac cotum
m.indum ad pcenitcntiam,& offert graciam omn.b.
pcenicentiamagcntibus. Q,iicunquc ergo diftert
poenitcnt.am,conteranitfihumDci.- fuo tempore
^cenashorrendasluiturus.

6. Incettus vira? huius exitus. Vita cnim noftra vitz ^
fimilis bullae eii , & flori, qui eft in agro,qui hodic t*
rloret,crasinigncm mittitur. Huius vicat iiTibecilh-
tatem proponir nobis ctiam diuus Iacobus. Vidi-
,nus muhos,qui finc pcenitcntia vixerancfubitanea
nortecolli,adco vtlotusad pcenitcntiam non fit il

stclictus. Sccuris( inquit loli3nncs adradiccm
rborum pofna eft.Matib.3.10. Et ^alomon dicir,
Eccl.11.3-S1 cecidcrit arbor id Auftrum,aut ad aqui-
onem,in loco,in qucm ceciderit ipfa arbor,ibi ent,
J cft,?alis mdic ^bi ris,qualem te in hora mortis in-
tencrit iuftus iudca.

Ecce quot modis Dominus nos ad pcenitentiam
inuitat. Ipfe ait :Nolo monem peccatoris,fed vt
onuc rtatu[& viuac. Hanc fuam voluncatem de-
^Urat, cu<ntot modis adcopaterne ad pceniten-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

l6$i

ENA RRATIO

liam inuirat:qu*faneadpcenitcntiam muitatioad
onrnes fpe&at.
!ionw Scdf wlus <*icit,i.Corinth.i.26.Deum non mul-
rum. tos fapientcs fecundum carnem,non multos potcn
tes,non mulros pr^claro gcnere natos elcgiffc , fcd
idem dicit i.Timot.2.4. Dcus vult omnes homine*
faluos ficri. Quomodo crgo non clcgit ? Dicitur
-Dcus eos non elegifle , non quia non voluit corum
falutcm,fed proptcr cucntunvhoc e(t,quia fapien-
tia huius mundi , potentia & claritas gcneris mul-
tos inefcat & abftranit ab obedientia Euangelij.Da-
uidtuitdiues & potens: fuit ctiam diucscx potcns
Ncro : quorum ille non elt inefcatus fuis diuitiis &
potemia, vt d«.ficcrct ab Euangelio : hic vcro qui
pluris fccitprajfentcm fortunam , qu«im futurae vi-
ra?gloriam, a diuitiis fuis damnationis materiam
fumpfit.Ifaacfuitclaro gencre natus,fuit & Ifmacl
clarus.-fed non vtrique niit par fludium. lfmaele-
nim claritate fui generis contempcus promiflioncs
fpreuit : contra , llaac fide promiffionis iuftificatus
& faluatus cft. Hisexcmplisclaredocetur,quod
Dominus ncminem abiiciac proptcr dona , quarin
ipfum cumulauir. Nam potcnti^, diuitiar,darita
gcncris,bona Dei donalunt , quibusqui rcae vti
tur,telix cit:Qui vcro malc,fua culpa vcrtit fibi do
DoArma. na Dei in damnationisinltrumenttkConfiliumer
go Pauli amplc&amur , modd nobis falus cure, eft
lsenim ita dicit 1» Corinth.y.^r. Qui vtuntur hoc
rnundo.finttanquam non vtentcs. Vult Chriftian
hominis animum rcbus terrcnis non occupari, vt
nos a via recta vitac abducant. Sic nos vulc viuere
quafi fmgulis momcntis migrandum fitabhacvi-
ta. Inomnibus ergorcbus prarfentis vita? corda ha
beamus ereaa ad meditatiouem vite? cceleftis. Huc
illud Pauli,Qua?furfum funt quamte , vbi Chriftus
fcdet ad dextram Patris.Colol.3.1.

DE SECVNDO.

Dtxit lefiu ad eum 1 Ntfi ftgna & prodtgia videritisy
mcreduts. HicChriftus mcrcpat aulicum &vi-
quidnos rum,qui fuitin magnadignitate& fingulariauto-
doceac rjcate j-Jer0(jeiTlj ^uo j tamen raro recjt

fhiSjprssfcrtim cum hominesrriftcspetentes opem

ad fe venircnt. Hinc nos difcere dcbemus,non eife

adulatores aula? & dtcerc placcntia : (ed txcmplo

Chrifti vlcus tangerc , vt dolor fcntiatur, vt poitea
Quomo- r 1 » . ' i

do incre- iclicior cura adhiben pollit. Qnantum autcm ad
petDeus. hanc Chriftiincrepationemattinet, fcicndum eft,
quod incrcpct Dcus alins vt Iudcx,alias vt Patcr, vt
fic alia increpario iudiciaria, alia pattrna. Iudicia-
ria, qua vt Iudex incrcpat impcenitcntcs , vcScri
bas , Pharifajos, Hypocritas, quaiis illa apud Mn
tbarum, Vx vobisScriba? , Pharifei & hypocrira;.
Hsc horrcnda eft comminatio ietcrna; damnatio-
nis , cui fubiectas eft totus mundus, qui contcm
nit Euangclium , iuxta illud : Qui non crcdit, iam
iudicatus cft. Haec incrcpatio nos mcrito mouere
debct, vt fugiamus peccata,ne incidatuus to manus.
Deiviuenris, &noftraculpa abiccri aetcrnumpe-
rcamus. Hic leuemus oculos, ac morcs mundi
videamus.

EpUuieo* Multi aIicni a Pictatc viJcri non voIunr,fed fpe diu
imhuftio turniorisvirarprocraftinanrpoenitentiam.Multi de
cipiunturStoicisimaginationibus,& dicunt.Si fum
prardeftinatus ad vitam «ternam, non eft quod cgo
magnopere fim folicitus,fiue benefiue male agam,
Deus decretum fuum propter mea fcelera non mu-
tabit. Hxc horrcnda eft blafphcmia.Primum,quia
hoc horrcndo dido Dco fit fumma iniuria , qui ne-

mincm vult damn3ri,fed faluari, idqne per falutcm,
id cft,lcfum Chriftum , quemfidc amplecti opor-
tct-Non iuffic Dominus przdicari Euagclium huic
vclilli,fed omnibuspromifcue, & addic condirio-
nem:Qui crediderir,faluus crit, qui non crediderit,
condcmnabjtur. HocDei decrctumnullum facuro
mutabit. Proinde fic fentiendum eft , vt quemad-
modum Hec^or apudHomcrum ait:Hoc augurium
optimumeft, pugnarepro patria : itafatum mi-
nime fallaxeft, Euangclio'credere , modo falu-
tcm vclis.

Alij, quiaudiunt mifericordiam magnam ciTc,
volunt peccare-'& quado illis vifum fucrit,pceniten I10$.
tiam agcre. Ha3c cogitatio mulros proJirauit &
proftcrnit hodic.Paulus dicit:Nc feducamini:Deus
non irridctur. Quicquid fcminauerit horao , hoc
& metet.

Alij multitudincm pcccantium fibi proponunt. ^"J1*
Is(inquit)no minjs falucem fuam vcllecquam cgo* m°uititu<ii
Dcusnon tantam multitudinem perdct. Sed vidc netuobte
quid accirfcrit in diluuio. Chrilrus fpiritu per os dunt*
Nohe pra?dicauit fpiritibus, hoc eft, illis quorum a-
nimas nunc funt in carcere : fcd maxima pars orbis
terrarum Chrifti fpiritum concionantcm audirere-
cufauit, adeo quottantum octo homincs fcruati
iint. Nihilhic luuit malorum multitudo.Quinquc
ciuitatcs, quarumcapita fuerunc Sodoma & Go-
morrha,vocem Loth contcmpfcrut. Quid iuuit il-
los multitudo ? Nonneadvnum omncspericrunt,
cxccpto vno viro Loth cum duabus filiabus.^Quare
caueamus, ncnosturba peccantium a poenitcntia
impediat.-fugiamus impiorum voces,qui nosadpec
candum inuitant , meminerimus dicti Chrifti qui
mentiri nequit nifi poenitentiam cgcritis,omnes ii-
mihtcr pcnbitis.

D E T E R T I O.

St ciedtdu homo fermoni^utm dixit ei Iefitt>& ibat. De ndo
Hic primum obieruandum eft , quod Chriitus non n^jJ#
reiccerit hunc alicnum,ptoptcrca quod ipfius fidcs
crat infirma.Rcprehendu quidem fidei imbecillita-
ccm,fcd non abucit. Non enim arundinem fra&am
Jiminuic Dominus,nec linum fumigans extinguir,
cd pocius fanat & excitat. Difcipulos obiur gar ob
vacillantcm fidcm , fcd non eos tanquam indignos
aferepcllit. Nouit cnim qua: iint imbccillicates
noftrzmouit , quantis arictibus concutiatur fidcs
nollra, nouit , quod inomni homine fit dubitatio
horribilis.

Scd Philippus dicit Eunuchopetenti baptifmum, DeMob»-
Si perfe&e credideri«.Ergo fi baptifmus cofcrri ne- ?ar'^
Hiir fine pcrfccTta fidc, ntque alia fjcneficia funt ex- S 6-
pedanda. Hic funt duae qua;ftiones. Vna de dubi- dci-
iatione.Altera de pcrfcctionc fidei.Quanrum ad du
bitationcm,ita refpodeo.Fidcs eft firma & infirma:
' -d fccundum diaerfa principia.Si cnim carnem re-
cis,fubindefuboriuntur dubitariones. Sara , cui
ronnlTum fuk femcn , rj/it, & ex carnis fenfu ma-
nam dubitationem habuit. Sic Abraham & multi
fandi,quoties carnis fenfu tangutur, dubitarc non-
mhil incipiunr. Carocnim perperuo aduerfatur
piritui , nec c(l quod quifquam tantum robur fidei
xpedet , quin fubindc carnis arietibus concutia-
Vcriim fifpiritum refpicis, fidcs firmaeft,
lhil ambigit. Abraham , inquit Paulus , non
arfitauit diffidentia , co quod fuerit erTcetus, &
vxorSara fuerit fterilis & natura & artatc , fed dc-
"ir gloriaraDco, qui prarftarc polfet quojd pro-
raiferat.

Quomodo

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Deperfc-

1633

EVANGELiORV

Quomodo perfeftaeftfides? nonnequotidianis
inc^mentis indiget?E(l perftftafide., & tamen in
dieet quotidianisincrementis.Perfeaa habuit fidc
quidixit:CredoDomine fed auge hdem meam.
Hocpulcherrimahac fimilitudine oftcndi poteih
Puer reces natus eft homo perfedus.Vir adultus eft
homo perfeSus.Ita eft cum hde.Fides eft perfeda,
qux Chriftu perfeaurectpit & apprehedit,fcd op
habet quotidianis incremeas,quo abfoluta fiat iuis
partibus.Sicut puer etfi perfedus eft homo , tamen

1654

duerfus
osqui
lultitud»
cru obte

vidu & alimento indiget , quo luftam quantitatem
acquirat,ita qui credit , opu. habet perpetua medi-
tatione verbi Dei,opus habet pane coelefti,opus h,
bct potu fpirituali, quo indies noua incremcnta ac
ExcmPli- cipiar,id quod in Apoftolis videmus.Petrusfide ha
buit,quando dixit: Quo ibimus ? verba vic* habes.
Vcrum hxc Petn fidcs maiores vires habuic , & ve-
luti adulta fuit die Pentecoftes , quando Spintum
Chrifti vifibilitcr nadus prodijt in medium, &
Chrifto vna cocione tria millia hominum adduxit,
fca in cstcril quoque crcfterc debct fides. Cuius fi
fubftantia refpicis,ftatim vbi c6cepta fucrit ex vcr
bo,cft pcrfc<fta,fi verb quatitatem , quotidunis in
crementisaugefcit

fidc.

DOMINICA XXII. POST TRINI-
tatis,Matt.xviij.

Ouantumautemadaaioncs fidei attinct,pul
chcrnmeofteHdunturinhocaulico. I. Vrgethdes
huncaulicum,vtin fuis calamitatibus ad Chnltum
confugut, tanquam ad ver.ffimum & periciflimum
medicum omnium morborum & cahm.tatum,
1. Cumimpeliit, vt Chrillum inuocer, pctatque
abeoauxilium. 5- Facit , vt non ftacim Chriftum
defcrat,vbiadprimam petirionem non impetrai
quod vult,fed vt vrgeat Chnftum precando , vt 00
f nat fe afperiori refponfo tcrrcri ab eo , qiiem vni-
cum Saluatorem agSofcit.Hoc enim dum fit, impe
trat a Chrifto quod vult , vnde crefcit magis , & fit
ad pctcndum alacrior & ardentior , & edit fructus
confetf.onis & g!orificationis,ficuti hic dicitur ! £t
credtdtttpfey&domusetustota.
ftdcl pro Hinc crgo fcx fidei propnctates colhgerc hcct.
*l«utcs. quas habct perpctuas.

Trir»4, Fides nos ad Chnftum in noftns cala-
mitatibus petitum auxilium impcll.t, non nouit
Sandos quos inuocet , fcd folu m Chnftum, quem
agnofcit vnicum Mediatorem efle inter Doim &
hominem. .

SuttnAa,V\>\ Chriftum acceff.t, eum inuocat,
non fua d.gnitate , fed cius clementia & mileri-
cordia frcra. , . r

f;m4,Non fi mox non lmpetrauerit, ociou
quiefcit & dcfpondct animum , fed m orando per-

CU^n4,Impetratquodvult, vult autem quod
inDcidoriamccdcrepotcft.

Qutnta, Poftquam <mpetrauit quz voluit^mag.S;
crefcit,&iuftamquaotitatemaccipit.

Sexta yEdil fructurn confefi.onis & pr*d
u~c cl?*
fcrt

rgo difcamus noftram fa

hJd££®$& obfcruanda eft

Uoftiinj. cas Je Cornclio. Hmce

miliam ad pietatem

aflucfacere, fimus ei typus cV

forma doftrW.rudcs inlh.uamus.del.nquete cot
ripiamus.deftdcs excitemus.Breu.ter . omma fac.a-
mPus,vt ouot funt famili?,tot fint & EccUfi». Ve-
ftm qui nullam curam fam.lt^ habent.vt p.e >nft.-
rum quw .» poflfunt.fed tamutr

tuatur , fidem qu.dcm .att P
fumum fidc, habcn , & » h jftum Do

ESStSSSS £i *on> infccuUfc

m.num noftrum , cui
culorum. Amen

ASpmilatHm eft regnum calorum homini regi , jtii
volnit conferrc rattonem cumferuis fuis, Et cum
c(Bptlfet confcnc , oblatu* eft ei vmurftii debebat ci dece
rntllta talcntotum.Ctterum cum is non effct folucndo^iuf-
fit eum Dominui venundari , & vxorem eim , & ltberosy
Cr omnia <?u* habebat^ac fien folutionem.Proctdens aute
(truHt i/lciadorabat eumjtcens: Domint, cflo patt es er~
gamet(tr omnia ttbt reddam.^\4tfertm ai.tcm Domtnus
ferui illiuiiabfotmtcumi& <ts altenum remifit ei. Egrejfus
vcro feruusttle, inucnitvnum dc conferuis fuis^ut dcbe-
bat ei ccntum denaxtos , cjr tmeSla tn eummanu , obtorto
collo jrahebatjdtcens-.SoIue quod debes. St procidens con -
feruus civufogabat eumjdtcens:Efto pattens erga mc, &
omnia reddam tibi.At tllc noLebatJcd. abut , ejr coniecit
eum in catcerem^doncc rcdderet debttum.Porro cu vidif-
fent covferut eiut ejua ficbantjndoluerut valde> & vene -
runt>aperucrunt<jue Domtnofuo om na qua futla fuerae.
T unc accerftuit tllum Domtnu» fuusy & att tllhSeruefce
lefiejotum debttum tllud remtfi tibi , cum obfecraffes mc.
N onne cportmt & te mifereri conferui tut , ficut ego tui
mtfertus eram ? Et iratus 'Domtnus etus , tradtdtt eurn
tortortbusyjHOufijue redderet totum quod debebatur ftbi.
Stc & Pater meus cceleiiusfactct vobts, fi non rcmtferitis
fuo qutffuc fratrt dc cordtbus veslris dclttta tllorum.

ENARRATIO fEXTVS.

Occafio huius Euangelij fuir intcrrogatio Pctri, 0cc^
qui Chriftum interrogat , quoties remittat pcccan- huiuspa-
ti aduerfus fe fratri, an vfque fepties. Huic Domi- " 0 *
nus rcipondct : Non dico tibi vfque fcpties,fcd ad
ftptuagiesfcptcm,fcilicct peccata. Septuagics fc-
ptemfunt490.quo numero fignificatur, quodfra-
tri refipifcenti totics codon bimus ofFcnfam, quo-
ties in nos peccaucrit. 1'ofuit cnim ni:mcru finitum
pro infinito. Vcriim quia hoc durum vidcbatur Pe-
^ tro,Dominus proponit parabola,cuius harc cft fen- Summa<
tentia:Deus pater ccelcft.s codonat nobis fgpifsime
contra fc peccantibus.Quare nos quoq; fratribus re
fipifcencibus,qui nos laefcrunt,condonabimus.Per-
tinct igitur hoc Euagclium ad tertiam partem pce J^^0*
nitcnt.ar , vidclicetad nouam vitamex fidedegen- fCItUr.
dam,cuius noua? vitae qua^dam pars cft mutua erra-
torum quacincidunt,condonatio.Quoaute hajcpa-
rabola clarius intelligi pofsit , rcrum collatione in-
ftituam hoc modo. Qucmadmodu homo prasdiues Evplica-
ditorhabctfead debitorera paupcrrimum , fed coUa"io-
humiliantem fc, profternetcm fc coram crcditore, "™s??
& pctentem veniam,fic fc habet Dcus crgapcccato rcfum"
rcs humiliantes fe in vera pcenitcntia coram Deo
profterncntcs fe,& petentcs remifsioncm peccato-
rum proptcr Chriltum.Sed crcditor diucs humilia-
ti fc dcbicori debi«um condonar.Ergo Dcus pceni-
tenti ex mifcricordia condonat omnia fu a ptccata.
Iam ficur Dcus fchabct crga pcccatores farpifsime
aduerfus fc dclinquctes,fic habebit fe Chriftian* tr-
ga fratrcsfcu confcruos fuos in fc dclinqut5tcs.Pro-
inde vtDcus codonat gratis nobis crrata noftra.Ita
& nos offcnfas,quibus lt?fi fumus a fratribus,remit-
temus.Vcrum conrra,quemadmodum creditor ha-
bet fe aduerfus eum dcbitorem,cui codonauit prius^
dtbitum,& poftea cum crudclem deprchcndit ad-
ucrfus fratre fuum , fic fe habet Dcus crga cos quos
receperat prius in gratiam , & poftca deprchendic
crudclcs ergaproximum fuum.Scd creditor huiuf-
modi ingratum hominem rciiocat ad rationes red-

Zz. j.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

dcndas.Ergo & Dcus reuocat ad feucrum iudiciu,
qui f uerant duri erga proximos.Proinde,condonan
dum eft proximo,quotiefcunque aducrfus nos pcc-
Paitcs. cauerit.Loci tres.

i. V craagendipcenitentiamratio.
z . C ommendatio miftricordta 7)ei erga peccatores.
3. Officiarnutua Cbrtftianorum , condonarc &ton-
donari.

D E PRIMO,

Faraboix Parabola creditoris & debitoris pulchcrrimam
ftamii. aSen<*£ poenitentia! rationem proponit, qua no eft
aha illuftrior in toto nouo Teftamento*Quare om
ncs eius circuftamias pcrpendamus.i. Quis fit crcdi
tor.z.Qjando exigat rationem.3. Cur dcbeamus.4.
Quantum debearaus^.Quid faciendum vbi vrgea-
tur ratio.6\Quomodo fatisfiat iufticiae Dei,qua? ef-
flagitat,vt foluatur quod debetur»
i.Crcdi- Quis eft creditor?Deus Rex coeleftis.Is nosdona
tor,Deus. uit multisbonis.formauitnos ad fuam imaginem,
dcdit lucem in mcnte,re«5t.itudinem in corde, & vi-
res interiores & exteriores,quibus potuimus ei obe
dicntiara prarftare. An non hcec funt abolita per
peccata primorum parentum ? Vcrum quidem
hoceft,fed dona, qua; contulit Adam, adtotam
eius pofteritatem pertincbant. Cumergoille no-
fter parens amifit dona , & fe & nos fccum in mor-
temconiecit, proindc re&e repctit a. nobisDeus,
quod in noftro parc.ite amifimus, imo multis rao-
disnos auximus dcbit Jm , vc eius fumma na ma-
gna fit fac~h , vt nemo poffit eam folucre,etiarafi fe
& fua omnia vendat.
j.Qiynda Quando hic creditor ex*git rationem ? Etfi au-
SoBcm" ccm PerPctu° noshuius debiti admonet, tamenpo
tilTimum rationcm exigerc putandus eft. Prtmurn
quoticsnoftra confcientiapcccatinoscoarguit, &
vcluti nos ad tribunal Dei prouocat. Detnde quando
fanctus Spiritus in miniftcrio legis venit , & arguit
pcccatum,& prouocatad poenam , nifi fiat folutio.
Pra?terca,quando figna irx Dei confpiciutur, vcl in
ccelo, vcl in tcm.Adbtccui* cruceaut morbo vc-
xamur,qua? funt veluti miniftri Dei,qui nos ad fol-
uendum dcbitum vrgcnt.

Sed cur peccata vocantur debitaPQuoniam quem
admodum debita ciuilia obligac ad folutionera, ita
peccata ad fatisfadionem pcena?,nifi fiat folutio.
?Curdc- Curdcbemus?hociamdid:um cft. Dcbcm*cnim
bcmus. tantum , quanturaapud parentem noftrum Adam
depofuit,quodtotumamifimus,& infuper nouis de
bitis nos onerauimus,quotidianis tranfgreffionibus
aduerfus Dei fanctiflimam legem , illi js in nos ira
prouocantcs.

4.Quantu' Qianta c& «iebiti furoma ? Refpondec creditcr,
quod debcas decem millia talentorum , & quod tu
non habeas obolum , tanrum abeft>vt tantum dtbi-
tum vnquamfoluerc pofTis.Dccem preccpta conri-
nent debiti partes.Exigitur a te timor Dei,dilct5tio,
fiducia, patientia,in primo pra?cepto,quia hac obe-
dientiam non prxftitifti & foluifti , debespcenam.
Ica cxaminandum eft debitum in fingulis priceptrs
prima;& fecundx tabulaj , vnde magnitudo dcbiti
colligenda cft.

5 Quid fa *lu^ n^c frciendum efl?Imitari debemus ex-

cicndum cmplum huius debitoris,qui fe profternit cora fuo
?rUgc"« trcditore,fehumiliat; petit veniam, quam & confe
ratio. quitur.Hoc eft, Agnofcamus peccati magnitudinc,
dolebimus ex corde, quod non reddiderimus quod
debuimus , & conftjgiemusfiducia Chrifti ad Pa-
trem cccleftem,petcntes veniarn & condonationem

EN ARR AT IO

\6\6

niflic

dcbiti,quod cum fecerimus, habemuspron
quod velit noJ,condonatototo debito,in gratia e-
cipere.Hoc clare in prrefenti miraculo indicatur,cu
ius rei nunc aliquot excmpla proponamad nos ex-
citandos.

^ Mulier peccatrix,Luc.7.36-&c.agnofccns fuu de-
bitum,c6fugitadgratiam, & viua fiducia recumbit imtteri*
inChriftum,quam Dominusmoxpronunciat co pe«>trl*
fecutam efTe codonationcm debiti.Ita enim ait-Re- C15'
miffafunt eipeccata multa.Sedibi audirur,quia ctt'-
lcxit multum.Chriftusno cam dicit debito fatisfe-
ciffc dileftione,fed poftquam tlacta eft folutionem
debiti,dilcxit,id quod Cnrift* apertepropofita hac
parabola indicat.Nam cum Pahrifeus offenderetur,
quod Chriftus non reijceret hanc mulicre , taquam
peccatricem, & miniftcrium eiusnon improbaret
tanquj impurum,ita eius peruerfum iudicium cor-
rigit.Duo debitorcs(inquitJcrat cuidam crcditori,
vnus debcbat denarios quingentos, alter quinqua-
ginta.Cum autcmilH noncftcnt folucndo,codona-
uit vtrifqj.Horu igitur dic vterplus diligit? Rcfp5-
dens Pharifzeusdixit:Exiftimo quod iscuicodona
tum plus eft.At ille dixit ci,Re£te iudicafti/ & con-
uerfus ad mulierem,dixit Simoni,Vidcs hanc mulie
rero?Ingreffus fum in domu tuam , aquam pedibus
meis nu dedifti,hasc autem lachrymis rigauit pedes
meos,& capillis capitis fui exterfit.Ofculu mihi no
dcdifti,ha?c autem non intcrmifit deofculari pedcs
meos.Oleo caput mcum non vnxifti, hsec aute vn-
gucnto ynxit pedes meos.Cuius rei gratia dico tibi
quodremifla funt peccata eius multa, nam dilcxit
multu.Cui enim paululu rcmittitur,paululu diligit.
Dix,tautemadeam:Remiffa funt tibi peccata tua.
Hic apertevidemus,quodnai5U remiffione debiti
dilexerit.Na remilfione peccatoru debet noua obe
dieria fequi,qua; dileftiois nomine hic fignificatur. ,
Vidcamus quoq; exemplum Dauidis, m quo co- p*'*^
fpiciuntur hi duo motus,quos in peccatrice vidim',
ingcns pauor,& confolatio. Nam cum a Propheta-
Nathan arguitur de rapta coiuge altcrius,& dcnece
mariti , cxiftunt in Dauidc horrendi pauorcs pro-
pter magnitudinem dcbiti fui , quales pauores fe-
pc dcfcnbit: Non cft pax ofsibus meis a confpe<5tu
pcccatorum meorum.Agnofcitiram Dci aduerfus
peccatu m,dolet propterea quod offendit Dc u , mc-
ruit fe abijci a Deo , ficuti antc viderat horribiliter
abijci Saulem , dcnique mctuit afternas & pra*fentcs
pcenas. HicfuilTct dolorc extinc^us, nifi audiuiffet
confolationera iPropheta, vice Dei:N6 moricris,
Dominus abftulit peccatum tuum. H3C audita con-
folationc,accenditur in eo fides,q»ja apprehendcns
ibfolutionem , incipit intueri mifericordiam Dci,
& ln mediatore acquicfcit.

Nupcr audiuimus pulchcrrimum exemplumin Exfmp1*
PubliCano,qaiadeo agnouit magnitudmem fui dc- Pubhca,u
biti,quod ncc ocuios leuare fit aufuf , tamen audita
nifericordi* Dci magnitudine,erigit fe fidc, &pre
catur:Dcus propicius efto mihi pcccatori, atque ita
cotius debiti gratuitam remiiTionem accepit.

Harc exempla nobis proponamus,qu^ clare mo- %
ftrant nobis pcenitentise & remiflionis peccatorum piorun1-
dodlrinam,quod rcmilTio peccatorum fit debiti gra
tuitacondonatio,qua: illi contingit qui agitpceni-
tcntiam,& confugit ad mifcricordiam Dei propter
Chriftum.Etfi autem hec remiffio oronino gratuita
eft , fi nosrcfpkimusjtame fi Chriftum refpicimuJ,
quipropeccatisnoftrishorredafuftinuitfupplicia,
fada eft Deo fufficiens pro debito noftro folurio.

Notemus proindc Remijftonis vocem , qua? nevnifc*
velvnica multipliccm in fc continet dodrinam ni5,

I. De-

' -cc dc

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

E VANGELIORVM.

2TS! i. Deftruit doftrinam Monachorura de ..ttoA&io
?">"» mbus. Namfifaluseontingitperrerniffionemde-
SJSJ; biti. iuxta Euangelium , quis furor. eft d.eere , fa u-
tem cotingere p^opterfatisfad.onem debltl. Nam
SSS remimo & fatisfatto itainterfe pugnat, yt e.dem
nequaquamconuenire poffmt. U Oran.a merua
humanaeuertit. Quomodo enim quod gratu.tum
eft.exmerito effepoteil?APerte Paulus >nqn.t:E.
qui operatur.merces confcrtur non cx grat.a.led cx
debi.o:ei verb qui no opcratur.fed cred.t m eu, qu.
iuftificat impium,impotatur fides e.us ad .ufticiara.
Quemadmodum & Dauid inqu.t.Beat. quorura re
rniffs funt iniquitates,& quorum tefta funt pecca-
ta. J. Euertit remiff.onis nomen compcnfat.o-

ncm,quam Papifts doccnt , quz c°m.Pef?"°£°"
fieri,vtdocent,perperegrinat.oncs,.c.un. ,c eerno

rynas.Igncmquoqucpurgator., ext,ngu.t.S. en m

eftremiffum debitum.cur ?^arf deh"°;Jj;'%
mifiionisvox ianu.m graua: m.fer.s P"'"™
aperit,in agone mortis lalut.s cft portus , & omn.s
confo ationis fons.H« f.nt dida de pr.mo loco.

J638

E SECVNDO.

hir,tlC0[ Ouia hic textus de parabola crcd.tor.s , quata fit
5U0« dilcdio & m.fericordia De. erg. g"ushumanum,
V*«fa indicat.nonnihil de ea dicam.tft au.cpi duplex De.
l'- mifericordia. Vniuerfal.s vna , qua f.nit folcm fuu
|W oriri fuperbonos & malos.&jpec -bmg*" ch
* riff.mus Pater, Ecdefiam fil.j fu. ^P.1^""'^
nua Chrirtus loh. 3. i<5- Sic Deus d.Icx.t mundum,
vt fiirumfuum vnigenitum daret, vt omn, , ,0. cre
d tineum,nonpc6rca„fedhabea.v.tar; , « nam
Nullo maiori tcftimon.o potuit cceleft.s pater lua
erea nos declarare mifericord.am , quam quod de-
d<f t fihum , qui nos i commcrita damnat.one pcr
aann "UI '* 1 ,. «, daret v.tam iternam.

oirslg^uSnominarim.fcricordiam

»i prTufLra in gratiam '«ipiatur.Iacet genu s hu-
maPnumlroftra,5um&vulneratuma D.abo o ,e u
veneno.Uperinfcaum,n.h, fp.ratpr^e pecca

tum.propter quod sternis paen.s eft °bnox,um.
1" Huius miferi* caufs funt cog.tand*, qu* funt
cum peccataprimorum parentum,tum noltr? pro-
pri* forde,. Etfi enim .llorum lapfu obnox.) fumus
fcntenti* damnationis.tamen quot.d.e nou.s pecca
tis obligamur ad grauiores pcenas.
3. Philan.hropi?Dei& clemem» *'£g™« ™
manum eft cogitanda. Apparuit.mqu.t V»»**™
lanthropia & bcnignitasDc, falutari. onin.bu.ho-
minibus. Qux potuit ma.or Ph.l.nthrop.aene,
quam quod n^s n6 abiece.it propter tan.am turpi-

tudinem &foeditatem. ,,„,,n «iAima

a Cocitandum eft antilytron , hoc clt , vittima
&i , quaWriturmiferi* humans , & peccatum

verapcenuentia. f fe diuina mifericor

6. Cogi«ndomcft,quoarq fds ineat,

dia extendat,quod no . .d paac q ^ ^

vcl ad homines vmus «tat.s.ic P
teseum. I» en^m ^
Chrifti,quemconcepera^
fericordia Dei a progenie m prug

eum,id eft,omnibus qui agunt pcenitentiam.

7. Cogitandaeftperpetuagratitudointota vita
vtDeum pro tanta mifcricordia glorificemus cor-
de,orc,confe(Tione& moribus.

8. Cogitandum eft , vt foliciti fimus in tota rib-
ftravitarcgenda,nenoftraculpa tantumbonum a-
mittamus, quemadmodum hic debitor fecit.

D E TERTIO;

r • 1 J Dcort-

Tefiiam doftrina propofui de mutua condona- cio mu.
tione erratoru\qua: inciderefolent.Nam h?c coiun g*«gl
da eft cum fide remiffionis peccatorum. Sunt aute
duo cum fide remilTionis peccatoru coiunfta.nem-
pe gratia & donu.Gratia eft ipfa iuftificatio,qua ho-^
minibus credcntibus imputatur iufticia Chnfti re-
raiflls peccatii,de hac didum eft in primo loco.Do
num eft ipfa donatio Spiritus fandi^qua homo fola
fide iuftificatus fimul regeneratur , , fanftificatur;
hoceft,mortificaturcarne,& viuificatur fpintu.
Mortificatur caro , quando aboletur pcccandi con-
fuctudo,vificatur fpiritus,quando nouam obedien-
tiamDeoprarftareincipimus. Huius viuihcationis uo offcn
quxdam particula eft condonatio mutua , qua alij farum cft
alii$peccata& offenfas condonant. Qnzm fith*ctionis n"o
condonationccclTaria,hodicrnumEuagehum aptrrft« Pani
tilfimc 6ftendit,ficuti in przfatione dixi. Ch"ftus cu «•
iulTit nos precari-.Dimitte nobis debita noftra^ficut
nos dimittimus debitoribus noftris. Vult enim
Chriftus nos imirari Patris fui exemplum.

Verum funtduo gencra hominum,qui nos offcn
dunt,quidamorTcnderepergunt,& non petunt co- dcntiura-
donationem,quidam poftquam fcnfcrunt fcoffcn-
dilTcmox fupplices veniam pctunt. Quantum aute
ad illos attinct,qui pergunt otfcndcrc , ofrcnras re-
mittas hoc modo : Dcpofito vindid* aftcftu, cum
amare non defines,quinctiam bencficium repcndes
loco iniuriac,quauis de illo.vt merctur, finiftre fcn-
tis.NaracumDcushoftibus nosbene velle lubet,
non ideo protinus cxigit,vt probcmus in ipfis qua;
ipfe danat , fed tantu animos noftros vult efle pur-
gatos. At quantum ad illos attinct.qui poftquam \x
ferunt,raox veniunt & deprecantur veniam , debe-
musnos fratresin gratiam rccipere , vt deijs rede
fentiamus,fimulquc perfuafi deletam coraDeo effe
peccati eius memoriam.

Porro fciendum eft,quod duplcx oftenfio contm- De dupft
gtt inter fratres. Vna latditur fraier a fratre. Altera g^-
laeditur Ecdcfia,fcandalo vidclicct, cum quis male
viuit & agk,ctiamfi noftra? pcrfonar aut rcbus nul-
lam infcrat iniuriam.Ita lefic inceftuofus ille Ecde
fiam Corinthiacam,quem rcfipifccntcm in gratiam
f ecepit.He.c codonatio feu remimo eft duplex.i.O-
diura aducrfus eum depones.2. Dcinde cofugicnte
ad gratiam recipies , & tanqua fratrem illum com-
nlecteris , quc antea fugifti, nc ipfius maculis te in-
loluercs.Haec fint breuiter di&a de tcrtio loco, qui
requirit mutuam condonationcm incidcntium cr-
ratoruminterhomines,idquecxcmplo Patrisccelc-
ftis,qui tantum dcbitum nobis codonauit propter
Chriftum,cui gloria in iccula feculorum,Amcn.

DO^MINICA XXIII. POST TRI N I-
tatis, Matth.22.

ABeuntes Pharifti cofilium ceperunt^ vt HUfuea-
rent le(um in fermone. Etetd illum mittunt difci-
pulos (uos cu Hcrodianv,dicentes:MagilierJcmu4 tjuod
verax fis,& via Dei in veritate docc4t,neq\ cures 7»

Iz. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

«ccafio.

Sumrua.

i*59 E N A R

^ uam , non enim rejpicts perfinam homimm. Dic ergo no
bityjutdtibi vtdetur} Ltcet cenfurn dare Cafari, an non>
Cognitaautem fefiu mahcia eorum ait : Quid me tcnta-
tis hypocriu} Oslcndttcmthinumfina cenfiu. At tlU ob
tulerunt ei denartum. Et att ad illos : Cuius efi hac imago
& fubfcriptto} Dtcunt ei: Ca farU. T unc att tllis \R$ddi-
te ergo^u&funt C tfarU %C<tfari,& qu&funt Dei , Dco.
Et hts audttUymiratt funt^ omtjfo eo abterunt,

ENARRATIO TEXTVS.

Argumen > — <w _. „~

tumhu- / 1 Onfilium fan&orum Patrum, quihocEuan
vashifto- gdiumin Ecclcfia proponcndum iudicarunt
fu:t, vtcxtarct doctrina in Ecclefia de difcrimine
fpiritualis rcgni Chrifti,& regnorum mundi. De-
inde vt fcirent pij , quatenus obediendum fit poli-
tico magiftratui.

Occafio autcm huius Euangelij fuit malicia Pha-
rifseorum,qui iuxta vaticinium Dauidis confilia in-
erunt aduerfus Dominum & aducrfus Chriftum
cius , quo ipfius rcgnum euertant, & fuam fuperfti-
tionemftabiliant.

VerfaturautemtotumEuangelium in hac qua;-
ftionerlurene populus Dei extcrno & politico ma-
giftratui eflc fubiectus,& ci tributa dare & obedire
debeat.Chriftus ad hanc quseftionem ita rcfpondet
Ecclcfia ijs omnibus,quibus eft fubiecta,obed!etia
debet.Cu ergo populus Iudaicus & Deo fubiectus
fit,nam ab eo in pcculiarem populu eft electus , &
C#fari,qui armis cu fubiecit,Deo reddere quod illi
debetur,& Csefari quce funt Cefaris.dcbet.Hoc re-
fponfum eo pertinct,vt doceat Ecdefia fuam debe-
re fubiectam efle magiftratui ciuili,atq; tributa fol-
Partcs, uere,& tantifpcr obcdire, donec aliquid contra ver
bum Dei & lcgem natura? prccipiat.Loci duo.
I. Dehypocrifi &* vfitata ingratitudtne erga bene
merttos.

z. De qua&ionc Pharifcorum & de magiftratu.

D E P R I M O.
Hypocri- Tunc abeumes Phartf&t confilmm tnierunt , vt cape
Gs& m-renteum tn fermone. Hoftes Chrifti fuitfe Phari-
Ihwiilfo ^os 9 tcitatur tota Euangelica hiftoria. Et tametfi
inm- necin doctrina quicquam , nec in vita crat, quod
poterant reprehendere : tamen omncs quxrunt
occafiones , vt innoccnti fint molefti , eumque tra
ducant,tanquam qui maledoceret& maleviuerct.
Hoc perpetuum fuit hypocritarum ftudiu in mun-
do.Exemplu habcmus in Ecdefia Dci hoc dir tMo-
"ffores!C nacn» & Pharifaei Papiftici bene norunt noftra do-
c5trinam,quam docemus,ex Mofe,Prophetis& Apo
ftolorumfcriptis dcfumtam eiTe,nec aliquid haber,
quodiure reprehendere poflint in multoru piorG
miniftrorum moribus:tamcn varias excogitant ca-
lumniandi artcs,mille vias qua»runt ad abolcndum
Euangelium,potius vidercnt Turcam rcgnarc, qua
Euangclij puritatem conferuari, Vndctantara-
bics? Vndc haec malicia ? funt fatellites Satana?, qua
re non cft mirum,fi in caftra Chrifti irrumpcrc co-
nantur. Deinde hadenus fuerunt in magno pre-
caufztici°'& falutabantur fan&ifsimi Patres: nunc au-
impi*crutem detetia illorum hypocrifi vilcfcunt , & illo-
«lcUtatis- rum fupcrfticio cxplofacontcmnitur. Totas igi-
turvires intcndunt, vt curfum Euangelij cadaue-
ribus & fanguine fan&orum interdudant.Sed Dco
fitgratia, Ecclefia Chrifti cft ardificata fuper fir-
roilTima rupe , vt port£,& confilia vircsque infero-
rum aduerfus eam prxualcre nequeant.Hoc pro-
indecum fitperpctuum^ non cft mirandum,quod
hi Pharifan fuo facianjt rnore.

R A T I O 1640

VidcamusergoquibusartibusChnftircgnu in -
uadant : Euangelifta nofter quatuor UKs tribuit ar- Artc»^
tcs , quibus vtuntur prius quam manum admouci.
Prtrnum confiltttmyinc^u\x^inierunt. Eft cnim confi-
lium a&ionis fundamcntum. Conueniunt crgo, ,.confiliu
conferunt fua nefaria confilia, & quo quifquc fu in ineunt
confultando nequior,eo maiorcm laudcm rcportat.
Hoclongcantepraruidit fpiritus Chrifti in Daui-
de, quemadmodura habemus in 1. Pfah Quarc fre-
muerunt gentcs,& populi mcditati funt inania? Ve
rcinania , quia Dominus fituabat confilia corum.
Deinde notatur hic,qu6 omnia ipforum confilia
tcndcbant.^r ( inquit Euangelifta)^/?^/? eumfer- *£t°J[£
mone. Vt ita captus exponeretur ludibrio populirin- pm chii-
famaretur eius doctrina : vilcfceret autontas:vtque fc^
ad extremum raperetur ad fupplicium,vt contume-
liofusinDeum, hsereticus & maleticus. Vidcs fco-
pum confultationis Pharifaeorum.TVrr/o loco fequi
tur,qualenam inucnerintconfilium. Placuir lftisbo ?.Explor»
nis confiliarijs,vt roittercnt fuos difcipulos cum jo«s
Hcrodianis.A.ftute admodum, vt haberent prarfcn-
tes teftes, qui pofTcnt ipfum apud Herode traduce-
rc,fi quicquamdixiflet,quod aliasminus placuiftct,
Hos difcipulos egrcgic hypocrifi inftruxerut, vt cf-
fcntad fallcndum magisidonci. Nulh cnim citius
fallunt,quam qui cum externam fan&itatem & co-
mitatem fimulant,occulte fallere inftituunt.Q«wr/o Aftute
defcribitur horum hypocritarum oratio in huc mo # aduU-
durr):zJWagifler,/cimtu quodverax/is, & viam Domi- J]'^'^
ni vere doceas^ quod non fit tibi cura de altquo. Hoc m0 agut.
eft principium orationis illorum : quod fane , fi
verba fpectes , aptilTimum eft.Continet enim duo.
Primum , agnofcunt cum magiftrum , deinde tri-
buunt ei virtutes , quas habcrc oportet fidclcm
dodorem.Cumeum vcrbis agnofcunt Dominunj
volunt non hoftcs, fed amici , imo difcipuli videri,
qui magno difccndi defiderio teneantur. Cum tri-
buunt ei virtutes , quasvcrus dodor habcredc-
beat,fraudulenter fe infinuant Domino,vtnihil fibi
ab illis pcriculi elTe credat. Sed nullum cft cofilium,
nulla prudcntia aducrfus Dominum. Sed qu^nam
funt illa? virtutes , quas Chrifto tribuunt? i.cit ve- ^'Jp
ritatis ftudium : Sctmus ( inquiunO qnodveraxfis. uibut*-
2. Ccrtitudo doctxinz : rjr viam Det ( inquiunt ) in
veritate doceas. 3. conftantia & animi fortitudo:
qt non ( inquiunt ) efitibi curade rf/i^Mfl.QuarePQuia
no rcfpicis pcrfonaalicuius( & hxc eft quartavirtus)
Noenim(in(]uiam)reJpicif perfonam hominu.Wx qua-
cuor virtutes funt magna», & requirunturab omni-
busDeiminiftris.

Veritatis ftudium facit , vt excufsisignoratia: te- Harum
ncbris,vcritas illucefcat. Certitudo docftrinae facit,
ne varise dodrina? ventis,& rumorum vanitate flu- e e
ftuemuj. Conftantia c\' animi fortitudo inuicrum
in ofticio rcddit. Quod non perfonas hominum
refpiciat, Do&or cfficit vt vcritas non mctuaut
alia re fupprimatnr. Has virtutcs Dominuslo-
hanni Baptiftae tribuit .* & quod fuerit eis vcrc Exen,plu
prxditus ollcndit eftectus. Nam cum Herodes
accepilTet per vim vxorem fratris fui Philtppi,au-
dactcr illi reftitit , non vcritus perfonam ,quam
fuftinuit Herodcs. Dicit enim : Non licet tibi
habcre vxorem fratris tui : propter quod paulo
poft raptus eft ad fupplicium. Huiufmodi vir-
tutcs habuit & Helias , qui impio regi reftitir,
& apertc illi in os dixit:Tu perturbas Ifrael, &
ciomus pnris tui. Verum hoc qui non faciunt,
vcrius mcrcenarij dicendi funt , quam vcri pa-
ftores. Hacftcnus de machinis Hypocritarum ad-
hcrfus Cliriftum.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

16*41

EVANGELIORV

1642

tcsPba

DE SECVNDO.

itinca

1w<K» Qoatftio fequitur, qua ita putant fc Chriftum

*, ponecooftriii"erc,vt non habcat quo cuadat.A>r«

"Um- ^Zx^^JM^ Hk putarunt

quod neceflirio & fimplicitet •ltenim cxhis duo-

bus effet rcfponfurus, licere, aut non hcere. Si di-

xiflet licere:turbam offendiffet ,qu* muita iftud o -

nusfuftinuit.acita habuiffent ac ceflumad ip um

perdendum.deficiente ab eo turba. At fi d.xiffct no

licere : aderant Herodiani, qu. mox .llum tanquam

feditiofum rapu; ffent ad pcenam Qmd ergo ad hac

qu*ftione,n Dominu* Duo t"">P"mu™
gat cos.Deindefoluitqu^ftionem. Cogn.ta,.nqu.t

Langel.ft3,lefusnequ,ciacorum,a..:C^.dmetcn-
tatis hypoctit»? Hic experiuntur verum cffe.quod
Mi antea aduland, gratia d.xerant.non refp.c.s pcr-
tarhom,num4xlHon,sfon,tionem^hocpaao

rmn cUcnmum.C^c^ h"^liu!cL

'LLn, c4**M«h &<i»*f»!<>T><>, d<>- .Qf*-

ftio foluta cft , iuvtncc ver.tatem fccuen :Vg
^ofom nlumn andi habuennt Pharim.

Sum^ul.aprudcntiavaictcontrxDom.num.
Sed quid hec Chrift. refponf.o nos docct? Pn
T,ipl„ mum difcernit inter rcgnum C.faris & D« , id eft,
<Wl,L interrcgnamundi&Ecclcfiam. Dcinde diftmguit

S^int«tp<?f°W

W ,,.t obedientiam prxftandam cflc m vtroque re
eno,hoc ft,vt Dco fuuscultus tribuatur m fp,r«ua

dicam , quo admoncamur, quam p.c nosde mag.
ftratu femire opor.cat. Dicam igirar qu.nque dc
Widcltratu'em,rf °r &a0id fit. 1. qux condmones
M,gi(b,.magiftratu:i. vnde.&quw ut. q
<u.r,a, - boni magiftratus cffc dcbesnt. J. 4U"

$u,'quc Incs fint '^^WiSUdi-
lcnam m,giftratus ius ex.ftat .n fubd. to & fubd.
«otom bona.5.quid mapftratu. fuo debea. iubd.u
r . v„ac Pr,««B»qUod propofu. , nempe nde & qn.d l
f" m»si- m,„illrarus Paulus R6. ij.i.&c.declarat, vbi docei
talUS SftffiW* tnim(inqUit)eft pote-
ftas nifi i D«o,qux vcro funt po.eftatcs.a Deo fimt
ordina s Q.iod quidem deiurc.mpcn, .ntell.gen-
dut eft , mTn deWufione, qnx ff pe .n .mpcrns
Jropte celera hominnm cerni.ur. Dum .taquebo

rannis & lmpns > vc 1U* b

o-isi^blrTm^^oranturboni^puniun-
tur mali corporal.bus pccnis. conditionibus

bOIU ™-tur,nimirumvt Iudex b Sapientiagu-

BiiW timens ^>vcra*^ c"orem
bernet ^ff^^gSw Timor iSei efhcit,vc
^Cet'3^^ o-ibus cauHs, caue^oue ne

Deum rcfpiciat m omnit
quicquam committa* n
monet,nefalfaslcgu

qmcquam ^^^Ynterprctttionei,& f/copha

tiasadmittat.Ddiumauariciae finceritatem in iuui-
cando conferuat.Vbi cnira muncrarij iudiccs funr,
aftumeft de xquitate. Nam fi perfon* acccptio
corruptioeftiudicij, vt nullus fic squicati locus,
profcaoauaritiaefficit,vtIudcx potijs pcrfonara
quam caufam int^eatur. Q^ifquis igitur magiftratu
fungcns prccio ducituna^uum & bonum perfpice-
rc non potcft.Muncre.n.excxcantur oculi fapicntu,
& pcruertuntur vcrba iuftorum.Hinc cft quod aua^
ri iudiccsfurum focij dicntur ab Ifaia,cap. 1.23. f«J»*

Tertium,<\uod propofui dc Magi{ltatu,fuit deeius
officio,de quo nunc agam.Oftendam autcm Mogi -
ftratus officium cum tcftimoniis Scripturac , tu pcr
exemplailluftriumhominum, qui magiftratu cum
laudefundifunt. Ofhcium Magiftiatus in gcncrc x De pr}.
cft ,vtfitcuftosdiuinaErlcg'ts, hoc eft^vcras rdigip- mx tabu
nisconfcruator. Hoc autem officium tum dcmum
cxercet pius MJgiltratus,cum cxemplo Dauid:s,lo-
fia^Ezechiav.tollit idololatiiam & idololarria: oe-
cafionomvtEzcchiasxncum fcrpentcm diminuit.-
Iofias templum pui gauic a variis idolis:Mofcs vuu-
lum confregicDauid cxhorcacionibus populum ad
vcrumculcumDco pracltandum adduxit. Namfi
Mjgiltracus a Dco ordinatus eft ,vt fit miniftcr Dei
bomini inbonu,dcbctvtiq.que homini noxia vidct
viribus amoliri,nercipublic* bonu & ciuiu ialus
impediatur.z.Curabit magiQrat9 cxcpio lofiaj.vt ve
ra rcligio proponatur, conf.ructur,& ^ppagctur, lm
piis dodrinis abolitis. Quanqua autc* diftinda funt
officia Magiftratus ciuilts,&: miniftcriu vcrbi:tamc
in hoc conucnire pofiunt & dtbent , vt gloria Dci
& falutem generis huinani limui qusrant , icd ier-
uata vtriufque lcgitima rationc.hoc cft,vt Magiftra
tus ciuilis cdicto &: gladio,miniftcrautcm verbi do
arinaiexhortationcobiurgationc & comminatio-
ne,impietacem tollcrccV: gloriam Dei quxrcrc co-
nentur.S-Prxccrcaquia rcligio fine doccnubus &
difccntibus confcruari nequit,Mjgi^ratus ofhcium
eft fchoIaserigcrc,ftipcndiisconUruare, vt doccn-
tes & difcentcspiccatis ftudiis incumbere poffinc.
4.Adha-cEzcchiar & rcgis Ninius exempla com-
monefaciant magiftratum,vt vcl pra:fentem vel im
mincntem iram Dci foicnnibus ad Deum precibus
vcraque ad Dominu conuerfione aucrtcre ftudeat.
Atquehaccquidcm ad cam partem legis rcfcrcnda
funt qaae ad rcligionem potifiimum fpedat. j.De fcci

Quantum autem ad cxiernum pohticum itatum d*tabuis
attinet , idem officium cft Maciftratus boni in fua Jjg^
rcpubUca,quod honeiti patnsfamilias m fua domo,
nimirum vc qucmadmodum patcr liberos difcipli-
naregic,caftigat(oncumaccs,bonoshonore afhcit,
largicur prarmia ,brcuiccr in hoc totus incumbit,
vt fua familia quam optime conftituta videatur,ita
M.igiftracus in fua republica faccrcdcbct,vt verePa
tcrpatria dici poHic.

Verumfiquisofficia Magiltratus numerata fibi offic>um
cupiat,isfciatp/w«wMagiitratusofficiumeiTc ftu-
dium pacis,vc in cranquillitatc Deum colamus abo- ma.
licisfupcrftitionibus, quar vcram religionem cor-
rumpunt,ac pietati vcra? funt impedimento. Secun-
^magiftratus officium eft , vc finguli fua officia
redc faciant , quod ficri non poteft , nifi vbilcgum
mancat autoritas &cxccutio.Leges cnim ferrc,quas
cxccutio no fequitur,rcrupublicarum pcrnicies eft,
quarc vthoneitas lcgcs magiftrarui fcrre licet , ita
caueat oportct,ne in contcmtu m vcniat , quod fit,
quando non fec^uitur executio.T*r/ittW officium eft
vtpuniat fontcs , & infontes tueatur iuxta lcgum
prsefcriptum,& prudentcm moderationem. Ex his
facile clt CQlligcrc , quinam fint fincs magiftratus,
Zz. iij.

4 .

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

nimirum quod fit ordinatus proptcr Deumad Ec-
cleHse & Rerumpublicarum vtili;atcra, quare rcclc
dicitur,quod gubernntio,rcligio, & propria domus
~ . principi curae etfc debeant.

4.Dcmrc r _> r , .r n i •

«ugirtra- Qua^tnm,o\\Q(\ promili rne dicturum,clt dc lure
!i'tosn&b ma8utratUs m fobditos& fubditorum bona. Xe-
fubditora nophon Philofophus hanc legem tradit magiftra-
bona. tui-.Regularegi non affe&us, fcd lcxefledcbet. Vn
defcquitur,fantijrW»jris magiftratu habere in fub
ditos& iMorurh bona,quantum lcgesconfentientes
Dccaldgo &fcsgi nalurarpermittunt. Habet igitu
iusiuxta quartum pre^ceptum imperare fubditis,nc-
ccdiria officra,riim ad publicam incolumitatem,tu
al! 47ngulorutn Vtilitatem facicntia.
?.De offi- 0 ^Critat cjuod dutnto' loco propofui de officio fub
5^^'idrf br um erga'»mkgtftratum. Poteft autem officium
mm dgarffdbtlitorum crga magiftratum ad quatuor capita rc-
Sua ftU" ^hmtVtprimum fit^iuxta quartum praeccptum,ho
riorarc magiftratum,hoc eft,fufpicere & rcucrcri i-
pfum tanquam miniftrum & lcgatum Dci,ita vt ip-
fum honorcs,timcas,candide deipfo iudiccs,errara
in mcliorempartem accipias,non cum vulgo magi
ftratui dctrahas.Naid feuere prohibetur verbo Dci:
Exod.ii.28.Principi populi tui ne maledicas.Malc-
di&ionis vocc omncs calumniae & obcrc&ationes
intclliguntur.S^c««^«w,cdiftis parere cum in tribu-
tis dandis,tum in aliis quoquc rcbus , quatcnns pcr
rcligionem & lcgcm naturas liccat.Huc illud Pauli
pcrtincttTir.j.i.Admonctoillo.';, vt principibus &
potcflatibus fubditi ftnt,vt magiftratib. pareant, vt
adomnc opusbonum fintparati.Terfr«w,orarepro
migiftratu.Adhortorinquit Paulus,i. Tiro. 2. 1. vt
fTant dcprecattoncs , obfccrationcs , interpellatio-
ncs>gratiaru aftiones pro omnibus horriinibus,pro
rcgtbus,& omnibus in emincntia coftitutis,vt pla-
cfclam & quicnm vitam degamus , cum omni pie-
tate'& honeftate.^«<«r/«TO>non irr.tmpcre in parrcs
officij magiftratus,fed magiftratui cognitionem dc-
fcrrcfi quidad RcipubliceTalutem pertincre vidca-
tUr. H.fc fint dicta dc magiftratu. dcus detnobis
gratiam,vt & Dco vcrum cultum,& magiftratui no-
ftro dcbitaprxftemusofficia , pcr Icfom Chriftum
Dominum,cui gloria in fccula fcculorum, Amen.

ENARRATIO l644

tc,adcoqueomnes,quihoru,hoc cft,huius pnmans
&huius mulicris excmpload ipfumconfugiut^x-
ta illud vatictniu Ioclis dc Chrifto,cap.2.32.0mnis
qui inuocaucrit nomcn Doroini,faluus cricXuhoc
vaticinio & Chrifti verba & faCta confcntiut. Ver-
ba funt,Matth.n.i8.Venite ad mc omnes,qui labo-
ratis & onerati cftis,cgo vos rtftciaro. f acti multa
occurrunt :Ca?cos fanat,lcprofospurgat, hunc Iai-j
rum & hanc muliercm exaudit, & fe jmplorantibus
fert opcm.Hzec cft ergo fumma huius hifto: ie;,quod
Dominusduo edat miracula, fanat mulicrcm , qus
duodecim annos laboraucxat .morbo, cxcirat huius
liiri filiam,quar defuncxacrat , vtroque facco fuuro Parrtl.
crgaomncsanimum dcclarat.Loci trcs:

DOMINICA XXIIII.
nitatis, Matth. 9.

TRI-

PRimas tjuidam venit, ejr adorauit I cfum dtcens: Fi-
Uameamodo dcfiinttae&ifedveni &impone manu
tnam fitper tllam ,acviuet. Et furgens le/m fecutus eft jJ
ehm,dc dtfcipult eius. Et ecce, multer ejna fingutnis pro I
flnnio Uboranerat dnodccim annos^acccdens- a tergo, teti-
git fimbriam veflimenti tlhut , dixerat enim intra Je/e : St
tantum teitgero veftimentum iUtui,ero filna. ^yit fefut
conncrfM,vt ziditWamydtxif.Confidefi/taifidestua fil-
aamfe ficit.gt filua fkEla fitit multc* a tempore tllo. Et cu
veniffet Icftti tn adcsprimatis,vidijfetjue tibicines & tur
bam turh iltuantem,dicit illu '• Sccedite%noti enim mortua
eftaA)hfceritHla,feddormit. F.t dendebanttllum. Cum
attfew fiiiffvt eic&aturbajntrogreffvu tenuitmanumillsus,
cjr furrcxit adolefcemuli. Et emanauit rnmor hic in tota
terramtUam.

ENARRATIO TEXTVS.

Su.nmi &

vfus pr*- In hoc Euangclio dariffime cfefcribitnr,quomo-
£ri»hiV^ Dominus nofteropem fi.'rat|fu-a? Ecdefiae fubie-
<5ta?cruci. Q^cmadmodum cnim Chriftus faluator
noftcf crga hunc primatcm & hanc affti&am mu-
Iiere m cft arTeitus , fic etiam cft arTcftus crga me &

Sxemplum hnw muheris,eiu* conditio,fidct,inuoca-

tto cr finatio.
£xcmplnm lairi^ excitatio puella mortvia.
:. £)erifio,jua Chrtffui ridetur ab hofttbu* fitU.

DE PRIMO.

Iniiiftori»

Etfi primo locofit mcntio principis Iairi,qui ve-
nit ad Chrifturo,tamen prius dicam de hac mulicrc ^xpc-
paticntcfiuxura fanguinis, quia ponitur iri mcdio dc<dc.
hiftoriaedcprincipchoc.In hac itaque mulicrcqua-
tuor funt nobis perpcndendati. conditio cius. 2. fi-
dcs.5.inuocatio.4.ciufdcm a morbo.quo laborauir,
fanatio , quorum fingula fingularcm dodnnam &
admonitioncm contincnt. t «**^

Conditio mulicrishazc fui': fuit mulier fimplex c,Us,mo.
&timida,duodecim annos fluxum fanguinis pafla J^0^",!"
fuit,vnde facile cogitare eft,quam fucrit cxhaufta & ra.
imbccillis.i.Qui vno mcnfc tam graui morbo labo-
rat,fatis mifcr & affliftus cft , quid dicemus dc hac,
qua; tot amm ci\ vexata? 2. Addit Marcus, cj> multa
pafta fir a nacdicis,quorum al j nliis pharmacis mife
am cxcarnificarunr.3. Huc accedit, quod iam (uas
facultates c6fumferar,Yndein hocgrauifsimo mor-
bo ad medicitatem eratredacla , neq; tanti fumrus
cpicquam profuerunt , imo quotidic fuit detcrius.
f .Morbum hunc corporis morfus confcictiae accr-
biorcm feccrat.Nam cii lcriptura dicat,cu qui pcc-
cat contra Dominu,incidere in manus mcdici,quid
aliud potuit cogitare,quam Deum fc abicciflc.Harc
fuit huius mulicris condirio dura fatis.morbus cor-
poris,mala confcicntia,mendicitas,contcmtus. An
proptcrca cft abicCta cora Deo? An proptcrca Chri
(tus eam reiecit? Nequaquam. Vcnit cnim propter
afflictos,vpnit proptcr pcccatorcs. Nos ergo huius
mulieriscxcmpIoadmoniti,crigamus nos jn hoftris
calamitatibus,agnoicamus iuftam iram Dei aducr-
(us nos propter peccara. Audiuimus qua? fucrit con-
ditio huius mulicris/cquitur fidcs. n.fides

AcceffUrctro,& teitgtt fimbriam •uejhmenti eiut.fi te~ emS"
tigcro(€oghat)tantum vefttmetifimbriam cttuyfilua cro.
Ha?c vox fatis declarat,qualis fuerit eius fidcs. Cer-
to fibi pctfuafir, quod li tantum tangcret fimbriam
veftimcnti illius,confequcretur fa^utcm. Vndetan- vnde
ta fides?Ex vniuerfalipromiffione, quam fibiacco- r^vef
dauit.Nouit abfq; dubio hancChniti promiffione fe°ftus.
vcnitead mcomnes,&c.Hic primum tribuit Chi i- '
fto laudcm veritatis. Deinde gencralc dic^um fibi
accommodauitjhoc modo: Oinnesvocatad fc,om
nibus prromittit opem, vult omncs laborantcs rcfi •
ccreriEgofum in numcro laborantium,cgo fum ex
eaturba,quam totam ad fe vocat, vcre igitur fta-
tuo,quod mc vclit iuuare. Videmus quomodo ha?c
muiicr fidcm cxcitauit ? \wn hoe ad nos accommo-
dcmus.

i. Quo-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

>phea-

I645

tio tru

1001
■xPe-

1. Quoties tepremit crux interne vel externe,'
agnofcc iftam crucem effe veluti concione quanda,
quatua miferia&damnatiotibiob oculosponitur.
2.Deinde verbum promiffionis & excmpla mtuerc
& cogita Deu non cfTe acceptore perfonarum , fed
vellc omnium mifereri in Chrifto lcfu.3. Hac fidu-
cia Cliriftum inuoca,& ftatue illum te vcre yclle cx-
audire,& dare quod petis,nifi venenum petieris , id
eft,nifi petieris id,quod tibi nen fit vtiie , fcu quod
impediat gloriam Dei,& hocdiaum.Venitead me
omncs,tibi applica,quod cum fcccris,confolatione

fentics.

obicftio Verum ifta mulier habuit Chriftum prarf cntcm,
"isdii-x- quemoculisvidit,amcproculabtft. lfta tentatio
cltcarnis.contraquam H opponito proroiffionem
Chrifti.Eeoerovobifcum vlq; adconfummatione
feculi. l.quod Dominus Thom* dixit : Beatl qu,
crediderunt,& non viderunt.5. quod Chnftus non
iit acceptor pcrfonarum, & in aliquot cxephs dccla
rauit,cum hic e<fct pr*fens in carncquomodo vcl-
lctaecrecumrcliquisfeinuocaturis.

A t fum pcccator magnus:Credo,fed Chriftus ve-
nit in mundum pcccatores faluos facere. Ita dicit
primum ipfe,Mat.o.i$. Non vcniad vocandum m-
}tos,fcd pcccatorcs ad pccniicnuam. Hoc Paulus re
pctcnsait,i.Tim.i.i5-Certusfcrmo,&omniappro-

batione dignus^ Chriftus Icfus venit in hunc mun
dum faluos facerc peccstorcs.Ite.Tit.i.n. Appatuit
cratiafdlutarisomnibushommibus.Dcindcintue-
amur exepla mifcricordi* Dci. Adam coniecerat to
tum mundum in daranationem,fcd ag.t pceniren-
tiam.&recipitur. Paulus pcrfccutus eft fccclcltam
Chrifti,Petrus ncgauit Cli"ftu,Manai les fc horre-
dis idololatriis,&copiofoSanctor,m fanguine pol
lueratrfcd rcfipifccntcs ,n gratiam funt rcccpti Qua
re dedaratur, bu*m verum fit diftu illud apud Pro-
rheta,Lzech.i8.25-Viuo ego , nolo mortem pecca
toris,fed vt conuertatur,& viuat. Huc ill* Chriiti
aiTeucrationes : Amen amen dico vobis , qui cred.t
in me,non peribit,fed hibebit vitam attcrnam.Has
fcntentias & barc excmpla opponito cog.tationi de
pcccatorum msgnitudtnc, & fcito mifencord.a cx
cedere peccatti ,* gratiam abundare fupra delidu.
At nefcio an f.m predeflinatui: H*c grauiOima
S2S cft tentario ab ipfo Satana fto*&f&s eft apfus
wia * Adam cum fua pofteritate,nam fuimus . n illo tan
quain malTacomunihuroani gcncris. Qjisacccpit
bromiffionem?N6nneAdam?Ergoque'admoduro

ftlapfus?

quain mafTacomunihumani gcncns. Qjis
promiffioocm?N6nncAdam?Ergoquead
apfus cs in Adam,ita cum eode « promi»
iccps, modo promiffioms verbofidc adhibcre ve
.h.Dcindc claru cftPauli diftum.i. Tim.2.4. Deu
vult omncs homines Taluos ficri, & ad cognitioncm
vcritatis vcnirc. H«c facit.quod Chriftus roandatu
vniuerfale datfuis d fcipulis. Ice in mundum vniuer
fum.prcdicate Euartgclium,qui credidenr & bapti-
zatus fuerit,faluuserit.Q»i vcro.non credident,co
dcmnabitur.Marc.i6.i5-^1<$- ( . vi

. At fides eft donum Dci,quod dat f^di^^
de quam multa caroinucniu ^uibus libt iP<i -
falutem interciudit?fidcs eft Jonu Dc.,fed cmo
do cbnfertur.Proponit rib^bum , hu.c vtcredas

iubet,* in cogJione vult jgSS^SSSL
ne cum Iud.isrcfiftas Spirirui f>n*o, quou Steph.

EVANGELIORVM. 1646

tiis,potentia, voluptatibus & curis huios mudi, no-
luit Chrifto fuo paftori obedire.Quare vt iufto Dci
iudicio.ita propria culpa periit. Promiffionibus igi
tur diuinis cifq. vniuerfalibus freti, & confirmati cx
emplis,cum hac mulicre in doloribus & crucc con
fugiamus ad Chriftum , ita futurum cft, vt inucnia-
mus auxiiium in tempore opportuno.Fidcm huius
mulieris vidimusmunc, quod tertio loco in hjc mu
lierc fpeftandum dixi, videamus, videlicct qualis
fuerit huius mulicris inuocatio.

Scd tacct,loquitur apud fe , tangit tantu fimbria M"^cris
veftimenti Iefu. Nulla hic auditur oratio. Verum oiatio.
quide cftmulla orantis vcrba hic recitatur, fed funt
hicorationrs figna& orationis.cffe(aus.Signa funt,
cj, accedit,tagit rimbriam, & apud fe cogitat de eius
cicmentia,& intimo cordis voto mifericordia fibi
prseftari cxpctit. Hoc votum non fccus quam ardc-
tiffimaspreces exaudiuit Chriftus. Eftc&us funt co
folatio & fanatio. DeMofc etiam lcgimus, Exod^.
14.15.quod cum labia non viderentur inoucre,iamc
auditaDomino, quidclaroasad mc ? vndc doce- chriftia-
' mur , quod oratio, qua: nubes penctrat , non lit la- »r*£0
biorum rootus,non lit verborum fiAilsKoytA & mul- nino.
'tiloquium : fcd potius fupplex animi elcuatio ad
', Deum,qua fide Chrifti aliquid a Deo petitur, Hoc
; ctia confirmatur Dauidis teftimonio,qui ait: Ad te
Dominc lcuaui animam meam.Pfal.25.1.

Porro,quia nullus cultus maior cft, quam rc(5te
Dcum inuocarc , & oportcat pios perpetuo in hoc
cultu occupari, volo breuiter qua?dam dc redta in^
uocationc dicere. Dixi pauloante, quidfit oratio.-
nunc quas coditiones perpetub habcrc dc beat ofte
dam. Suntautcmquinq. pcrpetua; conditiones &
vcluti proprietatcs pia: orationis,quar funt, i.Quo-
modo noftcr animus compofnus elfe dcbcat adora-
dum. 2. Q.uid nos ad orandum impellat & vrgeat.
5.Quis fit a nobis muocandus. 4. Quo fundamento
frcti prodeamus in cofpe&umDei oraturi.5. Quid
fic pcccndum,& quando cum conditione , & quan-
do. fineconditione.

PnW^Anirous noftcr in hunc modum compofi x.affeftus
rus ciTc dcbct.i. Exuenda eft omnis cogitatio pro- "ipl«.
pria»gIoria;,ficut haec mulicr nihil nifi (ordcs in fc
agnouit.Deindc inopia fentiatur, quam fanc maxi-
mam harc afflifta mulier fcnfit.2.In vera pcenitcncia
homo fc proftermt coram Dco, idq. potius animo
quam corpore.Id hanc mulierem fpcifle indc appa-
ret,quod a tergo acceifcrit.j.Certafide adorandum
incendatur animus.Namnifi.cuiisccctam fidcm at-
tulerit,verbj fundir potius qua precatur.Huiufmo-
di etiam fidem hanc mulierem ad Dominum attulif
fe,cx fuperioribus manifeftum eft.

Sccunda, Caufar,quaj nosad orandum impcllent, i.Cauf*
funt multac. Hxc mulicr abfque dubio cogitauit de 1«^"
mandato Dei,in quo ferio a nobis hunc cultum re- quc.vrpa
quirir.Deindc promiffiones non ignorauit , alioqui JJJbiia*C
tanta fiduciaad orandum no prodiiffct. Quicquid
(inquit Chriftus) peticrttis ii» nomine meo , Patcr
dabit vobis. Senfu pra?terea & Diaboli tyrannidem
& fuam inopiam,vnde motaauxiliumqujcrit ab co,

videretciuitatem Ie
dixit;

nusfuisoDiccit.Chriftuscum

sS5S*SfaaasE¥S

! quifolusiuuarc poteft.Confiderauit quoque exem
«0! pla:vidit lairum Dominum inuocatfc pro filiaj valo
tudine,& multa alia exempU cogitauit. His multis
caufisaddcprccandum cltcxcitata. Proinde& nos
erigunur ad Dcohunc cultum inuocationispraeff a-
dum.i.mandato Dci.l.promiffionihus. j.cogitatio-
ne tyrannidis Diaboli. 4. fc nfu propriar milcria» &
inopiae.5.fandorum cxemplis.

Tfr«4,Quis inuocandi s? folus Deus,qui cft Pa-
tcr,Filius,& Spiritus fanc5lus:nec Angcli, ncc homi !^2Sb4m
Zz. iiij

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

pex que
Ibu quis
mcUiator

j Quidpe
tcr.Jmn.

ENARR

ncs func innocandt.Hoc enim asternu Dci mandatu
cisPfjl^o.^.lnuoca mc in dic tnbulationis. Ireni
Mur.^.io.Dominu Deu tuu adorabis,& illum folfi
colrs.lnuocarecnim creatura fumaeft idololatria,
propter qua mundus horribilicer punitur,quia ralis
idololatria in Deum fumma blafphemia cft.
^4r/4,iurequ3mtur,quo fundamcnto nixi prodea
tnus in confpc&um Dci.Nam fi nos intueamur,co-
fufio faciei noftra; nos precando abft:rrct. Deinde
fcnptura dicitjloha.o.ji. Dcus peccatorcsnon exaj
dit.Cercu eft,rp nemo fretus fua dignitate poffit o-
rare.QMarc quarrcndus cft illc vnus Mediator intcr
Dcu & hominc,Chriftus Iefus, qui fe pro nobis in-
terpellatorcm orTcrt,dum ait.Ioha.16.23. Quicquid
pcticriris Parrcm in n ominc meo,dabit vobts. Hu-
lusergo dignitate habemus acceifum ad Deum pa
trem.

Q«inta,Qmd orandum fit.Triplicia funt precan-
dj,cV triplicia dc precanda. t. gloria Dei fan&ifican
intcr homines precabimur.i.falutem anima;. 3. ne-
ceiTaria ad prasfentis vira? conferuationem,& contr
deprecabimur. 1. quicquid impedit gloriam Det.
i.quicquidaduerfitur noftra? faluti.$.quicquid no
bis in hac vita moleftum cft. Hxx ftatuamus nos
impetraturos , & pra?fcrtim quac primo & fccundo
loco ponuntur.Tertij generis bona & mala deprc-
cari oportet cum conditione non imminutar glo-
ria? Dei,aut impcditac noftra? falutis.

Q^iarcum,cp propofui dc hac muliere.eft eius fa-
natio:in qua qmd Chriftus dixerit & egerit,& quid
illi acciderit,diccndumeft. Q^iddixit Chriftus?
Confide filia : fides tua tc faluam fccit. Et hoc
cumdiceret, diuina fua virtute mulicrem fanauit
Q^idaccidit mulicri? & falua facta mulierexilla
hora.Hic habemus multa:i.quod qui crcdunt,ado
ptantur infilios,iuxta illud,lohan.i.n. Dcditpo
teftatem, vt fihj Dei fierent , quotquot creduntin
nomeneius. 2. qualisfit affe&us Chrifti in affti-
ctos. 3. quod fidcs quoduis a Dco impetrct.4.quod
Chriftus hic dcclarat fuam diuinam potentiam, o-
ftcndit voluntatem, monftrat officium ,ac vcrita-
tcm Euangclij confirmat. Dc his propter tcmpo
ris breuitatem plura non dicam.

DE SECVKDO.

In hoc Ialro primatc habcmus ctiam exemplum
fidci,inuocationis,cofcffionis & fpei. Ecceprtnceps
accefjir.Hk habesfidcm.Er*^0r»aft*> e«wHabesfidei
fructum ,inuocationcm. Haec duo confcffionem
continent. Domine , inquit.fi/ia mea modo defimtla cft-
ftdveni,& impone manum tuam fuper cam,& vtuet.YLc
ce quanta cum fpe prccarur. Nos crgo cx hoc difca
mus in noftris neccffitatibus Chriftum acccderc,il
lum cx fidc inuocare,confitcri,& ccrto ftatuere,nos
ab illo impetraruros,quar nobis falutaria funt. Sed
quid facit Chriftus?Scquitur illum, & cum veniftet
lefusindomum principis , & vidiftct tibicincs &
turbam rumultuantcm,dicebat : Recedite. Et cietla
tnrbajixit puelU: Puellafurge , crfurrcxit puelia, &
iXttt h±c farn* per vmuerfam tctram illam. Quia cir •
cumftantia; huius exempli congruunt fcrc cum
excinplo raulicrij , (ufnciant hac vice quar de mu-
licrc dixi.

DE TERTIO.

Cum Chrifius dicerct-- Pucllanon eftmortua ,fed\
rh "iftiib dorwtydertdebarit eum. Hic tria intueamur. Primum,
?rrtd« q«od mundus non folum (it ingratus erga Chriftu

Tltt.

Mulicris
faiutiu-

Doftuna

Ijims cft
cseplmn
iidei.

Inuoca-

tionis.

Confcflio

A T I O

benefa&orcmrverumctiam derideat ipfum. Qaare
hoc? quia csccus eft mudus,&ideo dc Chrifti do-
drrna & fa-5tis non poteft refte iudicare. Antmalts
homo non percipit ea,qua: funtfpiritus Dei.Caro
non nifi camem fapit. Sapientia carnis inimicitia
eft cum Dco. Nifi ergo cum mundo veitmus erra- chriftus
re&fieri derifores, audiamus Euangelium , quo inums
mens redius deoperibus Dei inftruatur.S«*fl<to> ^Jefi»
quod hic non folum intucri,fcd ctiam mirari o- fuxopcm
portct,eft,quodChriftus nihilominus pcrgat in fuo fcrt-
fanifto propofito. Non abfterrctur vcl fumma in-
gratitudine mundi,vt fuam Ecclefiam dcfcrat. Do-
minatur in medio inimicorum fuorura. Teritum%
quod hic obferuare deca,eft Chrifti exemplum. Si
ergo deridemur propter conteffione,intucamur h-
lium Dei,& conteronamus iftos dcnforcs,qui funt
Diaboli moriones.Non malitia mudi nos turbabit,
fedexemplu filiiDei nosc6folabitur,qui nobis ad-
eft iuxta fuam promiffioncm: Ego ero vobilcu vfq;
ad confummationem feculi-Huic noftro vnico Me
diatori, vna cum Patrc & Spiritu fan&Ojiit honor
&gloria,infecula feculorum,Amcn.

DOMINICA XXV. POST
trinitatis, Matth.24.

CVm videritis abominationemdefilationis^U£ dt-
ttaefta Danie/e Prophcta , ftantem in loco fancio,
aui lcgitytntclltgat. Tunc qut in fud&a [unt , fiigtant ad
montes : qut tn tetlo , non defccndat , vt tollai qutcyuam
de domo fita: & qui in agro, non rcuertatury vt tollat vc-
ftcs (itat. V* autem pragnanttbtu & Utlanttbm tn tllis
dtebtu. Oratc autem , v t nofiat figa veftra hyeme neaue
SabbaTo. Erit enim tunc afflttlto magna^ualus non fittt
ab initto mundt adhoc vfaue tctnpui» hc jue fiet. Et nifi
decurtatifuiffcnt dtestllt, non ficrct falua omnts caro.Sed
proptcreleclos decurtabuntur dies xllt. Tunc fi yuts vobts
dtxerit. 'Ecce htc (fhrtfttu^aut tlltc^nolite crcdere. Surgetit
entm Pfctidochrtfti^Tfeudoprophcta , dabuntfigna
magna& prodigta,ttavt tn crrorem tnducantur (fificrt
poJjit)ettamcletlt.Scce pradtxi vobis. St ergo dtxertnt
vobir.Ecce indeferto esl)no/tteextrc.Ecce tn penetralt-
bui,no/ttecrederc. Sicutcntm fit/gurexttab onente crap
paret vfjue ad occidemcm,tta ertt aduentm fi/ij homtnts.
Vbtcun^ue emm fiicrtt cadauer, iliic congregabuntur a~
fmU*

ENARRATIO TEXTVS.

Arguiv*-
tu & ***
priicnn*
concio-

HxcDomini cocio cotinet infignc admonitione
admodu hoc pcriculofo teporc ncceflaria. Nam cil
Paulus dicir, Rom.15. 4. Quatcnnque fcripra fur.r,
in noftram dodtrinam fcripca funr, noncft quod ui"
putcmusharc proptcrfolos Iudaos dicfra & fcrip-
pra cfTi :fed potius proptcr nos , qui iam viciniorcs
fumus extrcmo dici,quam Iudasi fuerunt. Eft aute
haec concio & pkna tcrrore & confolantifsima.Na
li impios & non agentcs pcenitentiam rcfpicis,nv'l-
la concio magis terribilis. cife potefcillis enim hor-
rendas pccnas comminatur.Sin autem ad pios & a-
gentes pccnitentia refpicis,concio harc plena eft co -
iblationc. Na his ab omnibus a?rnmnis Jrberationc
promittit. Cum ha?c,inquir, vidcriiis, lcuatc capi-
ta veftra.quia appropinquat redcmrio vcftra. Por-
rb occafio huius concionis fuit difcipulorum Chri- occaile.
fti inrcrrogatio dup!cx,qui fumta occafione cx prae
di&ione vaftationis vrbis Icrufalcm,dc qua in hoc
ipfo capitcprarccdit vaticinium ,quarfiucrunt pri-

murn

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i*49 E V A N G E

mum q«ndo id fieret. Deinde de figno .duentu,
Domini quxrunt. Ad has quzftioncs refpondet Do
2,?n»Mon vt eorum carnale defideriumo.pctebat:
fcd prout ipfe fciuit eorum mftrua.on. ad falutem
" vtileefic.Summa huiusconc.oms eft.quod Chnltus
pr^dicit tempusvaftationis Ierufalem, & monftrat
aduentus fui figna ad iudicium.Loci duo.

1. Rffponjio CknSli,&ti»fdcmpr*d<aK.

2. Hhuu dotlrin* vfiu.

D E P R I M O.

■'fpo-fi. Refponfio Chrifti habet duas partes, in quarum
-mschli' priori refpondet ad primam interrogauonem.vide
hcct qua interrogarunt dilcipuh.quando Ierufalem
vafta?etur:in polteriori ad fccundam mterrogat.o
nem , m qua quzrum d.fcipuh de aduentft Chnft,

w^Prtr^continetfign.,
— fti" tioncm vrbis Hierofolymitanz.quz multa fak enu-
""• mcrantur.non folum in tcx.u, quem audiu.ft.s.fed

feudas , v,r quidam ^gyptius , & S.mon Magu .
T.ud., Te^.Cufpio adminiitrante rempubhcam fua .t
populo,vtacciperentfi.bftant.asfu.s,&fefequeren

fur ad lordancm.lllic enim fe recpn fuo nutu d.u-
tur aa loraanc pedibus tranhrcnt, & lta

Sfit"atr&m Romanorum dccl.n,-
ailerta l.Dertat ^ Ior<Jan„ ri_

rent" Z t ft»«P«& « miraculum,eft trucida-
Pa ' pt fn 5 Te uTfequetibus falutem & rcqnicn

<_ vlu»

ta. iEgyptin. uje.uj. fu3E temeritat.s

promif.t. Vcrumllhquoqueaeiun ,
S'm<m iuftas dcd£rc prenas.S>»^W' c » Pe«o

«ssssasgg£.

pictatis larua cam indm.:dmt >gnur f* «rto«e»Ue.

H-irDffinadicnifunt, qui ad claram Euangclij lu
vosfeducat)muh^

;-;X^a?iUc;"rmorisDci,&rcuerenti?er

rcsbcllorurn.Hiiiun-n""^ Primum2000,

d*orumocc, lliis tcaos geftantes:

fabantur qu» glad,^;r7ntP Ad hxc Czfaree; iunt

truciaat, millia. Alexandri* qain

.50o. Ptolomaidcvigmt ^

guaginta millia. ^am^rit prxdi(ftio Chrifti , &
fun, Ecccquam J cr.ftcn p f obfuam

qua grauiter Pu^S;^ParnPde famc,de peftilcnm,

& tcrrzmotu.qu* contig monftrant,
nium?Hxcomniapeccataiitxu»p r

L I O R V M- 1650

fedfuerunt tantumpraeludia qosedam adillamalj,

qu£ feCUta funt. Quadru-

T erttum fignum,pcrfccutio difcipulorum. Inuifi pj^apcrru_,"
(inquit)eritis cun&»s getibus proptcr nome meum. Bs«-»tio
Hec perfecutio inccpit a ncce fandtiff,miS:cphani, jj^" 0
& poftea quotidie magis ac magis creuit. tuit au-
tcm difcipulorum Chrifti afftidio quadruplex: 1.
corporum. Nam alij flagcllabantur.-alij crucifige-
banturralij alio fupplicij gcnere afficicbantur.2.af-
,! fliftio fuit cxfcandalo dcfcctionis abEuangclio.
Multi enim perfccutionum accrbitatc fradi defece-
runtab Euangelio cum fummo dolore difcipulo-
rum Chrifti. 3. affliftio difcipulorum Chrilti fuit a
Pfcudoprophetis,quorum plurimi fucrunt ifto tem
pore , de quibus Epipharnus fcribif.vt Simoniani,
qui Simonis Magi fectatorcsfucruncqui Simon po
itca in medio vrbisRomg collapfus intcriit.Hos fe-
quuntur Menandriani, Mcnandri fectatores.Satur-
nilianilequaces: Bafiliani , qui Bafilidem quendam
imitabantur-.Nicolaitx , quiNicolai, qui crat vnuS
dc fcptem Diaconis,turpitudinem fectati funf.Gno
ftici, quorum infiniti fucrunt furorcs : taceo Ebio-
nem & Ccriathum , qui naturx diuina: in Chrifto •
hoftes fucrunt. Eccc quam multa agmina falforum
doftorum habuerunt,qui fimplicitate Euangelij fi-
lij Dci contenti elTe noluerunt.Quarta affliftio dif-
cpulorum fuit petu'.antia,contumacia & ingratitu-
do rotiuspoptrli.

puartum lignum,& prsedicabitur regni Euangc- Pr?di«.
lium ln vniuerfa tcrra m teltimonium omnibus gcn gcliiin
tibus. Hoc faflum clTe tcftaturPaulus, cum ait- An vniuerfa
non audiucrunt? atqui in omncm terram exiuit lo- teira'
nus eorum. Haftenus de fign.s praccdcn.ibus va-
ftationcm Ierufalem : nunc in tcxtu typus vaftatio-
nis fignatur : C-mvtdtntis abomtnationemdefolationis, ^* *Tl*
qu*. dttt* e(t a Damele <Propheta,ftantem tn locofantto. l\ ^
Tunccjut in luddtafitntfigiant admontes. Qjjal, dicc- folymita
ret:'l uncipfecxercitus,qui vaftaturuseft lcrufalcm11*
appropinquabir. Harc abominatio fuitfcelcrum
& idololatria? popul, Iudaici,quo totus fcre ifte po
puluserat infedus. Abominatio quidem dicitur
propterea , quod Deo,vt rcs fcediflima , difplicuit.
Defolationis abominatio diccbatur propter pce-
nam qu*e fecutaclhqu^ pcenafuit dcfolatio & vafta
tio populi Iudaici.

Hactcnus de prima rcfponfione ad priorcm di- Poftcrio-
fcipulorum quaeitionem dc vaftatione Icrufalem/fc1^^"1/
quitur refponfio ad fecundam interrogationem,que/ircunftX
fuit de Chnfti aduentu,in qua quatuor funt fpedan tix'
da. i.quod iubcat cauerc figna falfa.Si cjuts vobis dixt
rtt.Scce htc Chrtslusyaftt tlltcynoltte credere. 2.quod act-
moneat difc,pulos,nc pcr ofcitantiam fuas admoni-
tionis obliuiicantur.^f,inquit, pradtxtvobts. quafi
dicercf.Velim vos pcrpetuo huius mca? prardidio-
nis mcmores cife , neexemplo aliorum obliti mei,
abiiciatis confcffionem.^.Quod aduentus ipfius no
fir futurus in angulis mundi,aut in deferto:fcd quod
lit confpicuus toi\ terrarum orbi.S>c«f,inquit^/>#/^ttr
exttab onente , & apparet vfaue ad occidentem. tta e
rtt & adnentus fi/ij bomtnts.Non eft; ergo quod creda-
tis tllis , qui vcnicnt & mentientur Mcffia? nomen.
4. Eft clectorum collcdio ad Chriltum. Vbicunque
mquit , fuertt cadauer , tlluc congregabumur & atjutlx.
Hoc eft,quemadmodum Paulus intcrpretatur,cum
Chriftus ad iudicium venerit, obuia rapicmur Chri
fto in acrcm,& fic cum co pcrpetub crimus.

4 -

DE SECVNDO.

Applira-
tio fupc-
rionun
ad ca quat

Cumifta, quse contieereludaeis , figna fint eo- no,ftro fc-

*. . 0 ■ u . culo acci-

rum , qua; contingent m extremis diebus , m quos

mmm

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ENARRATIO

1651

nos incidimus ante a duentum Chrifti,par eft vt afpi
ciamus ea,qua: noftro feculo fiut,vt videamus quo-
modocumiftiscongruant. i.Inter fignafupra au-
diuimusprimum, quod elfent venturi , qui fc Mef
fiam effe iingcrent : cui firnilc ante paucos annos in
Germania accidit.Nam quidam Hollandus, Dauid
Gcorgius nominc, finxit fe Chriftum , qui multos
feduxit,qui poftea mortuus,&deinde effoflus &co
buftus eit. Fuerunt & alij tum ex Iuda?is,tum exa- ^
liis, qui male cum fuis fe&atoribus perierunt. 2. 10
Deinde quantum ad bella attinet & rumores bello-
rum. Turcia docet & aliae multa: nationes,quam i-
ftud fignum bcne in hoc feculum quadret , & certe
mctucndafunt adhuc grauiora* 3. Tum quanta fit
perfecutio Ecclefia? in multis rcgois , in Turch, in
Gr*cia, m Italia, Hifpania, Hollandia, quotidiani
rumoresadnosallatidocent. 4. Multa: (ubinde o-
riuntur fe&ar , maxima eft ingratitudo mundi erga
Euangelium, & corruptiffimi funt plcrorumque ^
morcs. 4. His accedit & quartum fignum aduentus \
Domini ad iudicium,quod praediceturEuangclium
invniuerfo fere orbe tcrrarum.Etfi autem id publi-
ce no fiat vbique in publico loco.tamc in omnibus
regnis mundi funt aliqui , qui Euangelium audiunt*
Curpra?dicatur?nobis in teftimonium-idque dupli j
citer.Teftimoniumenimfalutiseft,fiEuangeliocre :

„r dimus.teftimonium iuftx noftrae damnationis crit,
fi fuerimus Euangelio increduli. Vfus iam colliga-
mus praedi&ionis Chrifti.

Medit*- Pnrntu eft,de quo iam dixi,videlicct,quod ifta o-

tusCbti- mnia contigerunt nobis quoque m doctrinara , vr
inde cogicemus,quid immineat ingratiifimo mudo
ante aduentum Domini ad iudicium.
Tcccati Secundw: Hsc nobis ob oculos ponunt magnitu

dctelUno fcncm &fcedicatcm peccatorum noitrorum,&funt
veluti prejudia peenarum,quas fuftincbunt,qui non

noru fup- letttm. Admonemur hic , quae vltio lllos manet,
Jcndoh01 knSaine fan^°rum fepolluunt.Qui vos perfe-
°' quitur,inquitChriftus,mcperfequitur.Quare?Quia
propter Chrifti Euangelium & eius confeflioncm
ifta fit pcrfecutio. Nunc lztantur quidam aduerfarij
Chrifu ciim tnalefeccrint. Verum futurum ctt,vt fa
tisacerbas luant pcenas effuli fanguinis fideliunvjui
dcterra clamat ad Deum , & expetit vinuictam,
quam iuftus iudcx rcddct illis tempore fuo,iuxta il-
lud,Deut.$i.Mihi vindi&a, &ego rctribuam,tera
porc opportuno labctur pes eorum. Dominus dif-
fert pcenam,& iuxta diuitias bonitatis fuz cV longa-
nimitatis inuitat ad pcenitenttam. Non enim dele-
daturin pcrditionc peccatorum , fed mauult om-
nes r^fipi'/cere & viuere,quemadmodum ipfeapud
Prophctam tcftatur his vcrbis.Viuo ego,dicit Do-
minus,nolo mortem peccatoris,Tcd vt conuertatur
& viuat. Verum qui hac bonitate diuina abutitur,
thefaurizat fibi iram in die irz.
nxhom- puartus vfus huius przdi&ionis cft,quod admo-
pitcciam. neat nos paenitcntiz. Cnnitus , cum quidam iibi
referrenr,quomodo Pilatus mifcuifTct facrificia Iu-
dzorum fanguine, & quod turris Siloc collapfa 13.
viros occidillct, air.Nifi poenitentiam egeritis,om
ncs fimiliter peribitis. Nara affcuerat hoc non tan-
tum faSum efte propter eos,qui iftic perierunt, fed
etiam propter alios, qui eorum cafu admoniti refi-
pifcercnt. Multo raagis calamitas populi Iudaici
nosadmoncbit pcenitentiz, przfertim cum cau-
fa non fit diffimilis. Illi enim potiffimum punie-
bantur propter religionis contemptum. Quid
quzfo hic non eft fimile ? Quare admoniti cafu
ludaici populi mature refipifcaraus, ne prius o-

pinione noftra incurramus in manus Domini vi-
ucntis. Ecdc^*
Qwnttu vfus, quod ex pcrfecut ionc Ecclefia?,qu£ miuunut
tum tuit maxima,difcere dcbeamus, quod ciuesre- «r°$nraciB
gni Chriftiin hoc mundo non dcbeant florere, & £ofilfc
externo imperio mundi gaudcrc. Vt enim Eccle-
fia Chrifti non eft affixa ccrto loco , ita ipfius glo-
ria & decuspartim inconfcientia piorum eft,par-
tim in expe&atione reuelationis lefu Chrifti eft
pofita.

Sextm vfus eft,vt ciuibus regni Chrifti nosadiun ^J^.
gamus,non perfecutionum mole abfterriti a confcf
uone. Tametfi cnim omnes,qui pie in Chrifto vo-
lunt viuerc , patiantur perfecutioncm tamen Chri-
lius eos beatos effe pronunciat, quia prsefentcm af-
flidionem fequitur gloria, ad quam nulla patet via,
nifipercrucem. Veibuffl
SepttmmyW incommodo Iudaeorum & damno 11- Dcl Ccqui
muscautiores. Ne igitur crremuscum Iuda:is,fc- dum.
Jquamur lucernam vcrbi Dci. H«c cnim nos lola
tutos ab errore faccre potcft. Lucerna inquit Da-
uid , Pfalm. 119.105. pedibus meis verbum tuum , &
lumenfemitis meis.bt Paulus vult nosverburaDei
prsetcnderc tanquam faccm ardentcm. Philip.i»i5. MjlijIu.

OtUutu , vt admoncamur,vtfupcrcminentibjspcr'mini
malis opponamus veibum Dei,quod cft turris for- tjbn^^g*
tiffima.Ita enim Salomon inquit , Prou.18.10.Tur- ^„/,1.
ris fortiffimanomen Domini, ad quam confugiet dum.
iuftus,& faluabitur. Hi in curribus ( inquit Dauid
Pfalm.20.8.)hi m equis, nosautem in nominc Do-
mini inuocabimus. Eftautem nomen Domini fup-
plex oratio, qua; ex vera Chrifti fiducia proficifci-
tur,quie fiducia eft viftoria raundi. Ita cnim ait A-
poftolus , i.Ioann.5.4. Harc eft vidoria,qu3e vincit
mundum,fidesveftra. Quare fic ? Quia Chriftura
inuocat mundi vi&orem , Chriltum prsefentem
habet contra quem portx infcrorum nihil pofTunt.
Oremus crgo , nc vcl mens phanaticis opinioni-
bus inuoluatur , vcl fiducia labafcat in tantis tu-
multibus.

Nontu,vt muniamus nos etiara aducrfus fcadala, ScandnJfl*
quse funtplurima futurarqua? cura vencrint,memine u?cli
rimus dicti Chri,;i,Eccepra;dixi vobis.Neque fcan
dala illa funt futura ciufdcm generis. Alia cnim e-
runt fcandala perfecutionis,alia paucitatisconfitcn
tiumChriftum,alia defcctionis.Multi cnim prorfus
in iftis malis,quse vcmura funt,renunoabunt Chri-
fti nomini ciufque Euangelio, & rurfus fe fubiiciet
fatansermulti erunt autores diucrfarum fe&arum in
ilio cxiguo ccetu,qui Chriftum confitebuntur.Con
tra hoc muniri nos vult Chriftus:& quia mala pra?-
fcita minus noccnt,voluit Chriftusfuam Ecclefiam
de his pratmonitam elTe.

Dectrntutvt nos viucntes in timore Dei,expefte- Pic vmcn
mus aducntum Domini no^rilefu Chrifli.qui no-^chn
bis plenam redemptioncm afferet : qua: redemptio fticxpcftc
eft veluti omnium beneficioruChrifti finis,ad quam xnu''
alia beneficia deftinantur.Eli enim hic ordo bencfi
ciorum Chrifti, qui i.Cor.1.30. dcfcribitur his ver-
bisrChriitusfacluseft nobisfapietia a Deo,iuflicia,
iutiificatio,& rcdemptio,vt qui glor»atur,in Domi,
no glorietur.Sapientia nobis eft, cura nobis reuelat
voluntatcm Patris in Euangelio.Iuititia,quado cre
dentibus in Euangdio iphus iufiicia nobis imputa-
tur.Sanftificatio ht nobis, quando iuftificati dona-
mur Spiritu fancto , cuius virtute iam nouam vitam
meditamur.Tandcm erit nobis rcdemptio^quando
pcrfcdafalusnobispcr ipfum contingct, cuicum
patre & Spiritu fancto , fit honor, laus & gloria , in
(ccula feculorum, Amen.

IN FE,

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

E V A N G E L I

I N

FESTO PVRIFICA-
tionis Mariar,Euangelium,
Luc. ii.

fccmdumlcgcm MofiMiuxerm, *» H'"fL
mam,v,JiJicrcn,cum Dom.no , ft» finpmm jmgf
Domm\Omncmafiulinumadapcr,cnsvuluam,fina^
Dom,novocab,,ur,&v,darcn,hon,am,ficun^u.d

d.clum clim lcic Domwi , par ,ur,urum,au, duos puUos
^Zar mAecccMmo L H>erofol)mis,cu,nomtn

S>mcon,&bomo uUmStm &f^f^"feZ
ncm irracl,& Sp,r>,m fimHm eratfuper cum. Enc/pon-

ENARRATIO TEXTVS.

ta hoc Fefto traaatur pars hiftoriz Chtifti , vi-
d. U«, qJo»odo fit obiaL inumplo
& quomodo Simeofl vir iuau..goou«K eta n M
i* r.AliumveruMeffiam f^f^t^Z
aturura)pr.urquamvd^ocul, ,nvinas

minum , qnem cum.vl „ f 'ao carminc fuam grati-
fua,,bencdixitqac et.quo &ft «g™» * hlc

tudincmcrgaDcumoftcnd«.Dc^u^ c

reuocare in mcmoriam.qn^ haaenusa
Chrifto,vt cius pcrpctuam ^»^6°^, glo.
Audiuimus uaoue prtmum ae .

o,de ciu!

natiuitatc. Loci tres.

!. OblattoChrtHttnTemplo,

2. Simconudcfcryt^&bemdiElto.

3. Stmeonis catmen.

imma

uiius hf- (
toriz ,&

cum

prs.

ccdetibus
Chri-

habi-

D E P R I M O.

vatijcffe ^-sinvcteriTeftamen^W
'e*J ri- tus ordinauerat,idque non i1™™""^^.*
?:f-ftlficarcn,urhominc=
flituu pro taurorum & hircorum r roroons vi

E - Chri.lus ^t^aSRSSSE cuf»,
f.s. dima pcccatum cxpiarct > ieu

quarum de nutruro
i.Vtgen- Pnma
fumido- i-
iolatna diret
tm
tiu

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

Um d't cxcrcitTo gcntium idololattia impc
r,ma,yt lfto cxcrcmu k nmincs etiam barbatif-
ZST. dtrctur.Namcumomn hom.n «« to_

f,mi tanganturquadam ">'f '°nl inultUere.Ve-
- lunt fuo iudUio n,u. colcnd. Dcum^ ^ _

o, d.nau.t .pfeDcus pcn impedire,ut
titud.nc «wumSoS.trU,«« fcruiret vniDeo,
populuslud^
qu,coSde,crra^gyPotporal.aora;ftiterat.

i.Vtinter ^ "~

napietas nchciafpintu

His riti-
bus cxer
cckiui.

•fl«:his externisadminicu-
S-^'^ nrltocrttnaiictifici.
hs exerccrctur. iNcqu^

O R V M. l654
per fe cultus erant.fed tantum veri cultus excitamcn
fa.id quod ex Efaia cap. I. patct , vbi Dominus ex:
tcrna facrificia abominatur fine interna animi
pictate. .

Tertta,vt cffent publica teftimoma grauarum a-
aionis,quibus populus ifte & excitaretur & conhr-

moniagr*

miretur,teftareturque pahm fe hunc Deum colere, timdinis.
qui cos in terram Canaan introduxilfet , & miracu-
loreindefrtopauiiTet. ^trerbi
Ouarta,vt hoc pafto confirmaretur miniftenum Jiniftei5J
verbijVt miniftri cultus Dei,& facerdotcs haberent confion*-
quo alerentur.Qui feruit,inquit Paulus,altari,viuat rctur'
de altari.Et Chriftus.-Dignus eft opcrarius mercede
fua. HancconfuetudincmrctinuerunrinEcclcfia
olim,quando ad vcrbum audiendum,& ad cekbra-
tionem Sacramentorum conucn.runt.Pij contulc-
runt pro modo fuarumfacultatum aliquid ad mmi~
ftrosvcrbi&pauperes alendos, qu^ contributio
colleaa vocabatur. Hinc & dccimandi ratio

fluxit. - . -

O^M.vtiftseoblationesvctcrcseiTcnt vmbrafu ^««i

tur« vi&ima: Chrilii,& vcluti prasludmm^quo ad- & prorni^
moncrcntur de vcnturo Chrifto.Hoc pij bcne intcl fione«Tifi
lexcrunt,Abel,Nohc,Abraham.Noncnimputarut chrifto&
fefuis vidimis abolcre peccatum &mortcm ,fed cius$aCrt
confifi funt viaimaChrifti,cuius virtute & iplorum cl0'
peccata funt cxpiata. Abel,cum luas vidimas maaa
rct,fic cogitauit. i.videns fanguinem viaima?,cogi
tauit dc peccato generis humani , quod pcenam ar-
ternam meruerat.z.Profpcxit ad fign ficatum.Nam
fuam viaimam cogitauit fijuramelTcpromifh Se-
minis, hoc eft , Chnfti, qui fua viaima eflet pecca-
tum expiaturus. j.Hac cogitationc fides Abeliscon
rlrmabltur , & crcfccbat, qua & coram Deoiuft.fi-
catus eil,& placuit Dco. 4 Hinc fidem fequtbatur
aratiarum actio , & vitae nomtas. Hoc pado of-
tercntesDeo placucrunt. Hoc ht didum defacri-
ficiis vettrisTcftamenti in gcnere, nunc deea fa-
crificiorum forma dicam , cuius in hoc Luangclio
rit mentio. _

Prole nata duplcx prxcf ptum ent poljtu.Vnum De obiati
Je matre, quod fcptimanis cxtra ccetum hominum ^cPprc0ris
eftc dcberet. Altcrum dc pucro nato. De matre hoc & infantI
prxceptum crat.vt nata mafcula pro'e,cxtra ccetum n^rcce*
tiTet 37.dics,fed nata fcemclla, duplicabatur nume- naUi*
rus. Nam tum cxtra cccum publicum efte dc-
t>ui't 74-dieS. Id quod non fa^um fuit propter mu-
licris indigni atem, fed propter duas alias caufas,
ncmpe ncccfiitatem & f.gnificationcm. Neceffitas
fuit, vtiiio paao confnlejctur muhens fanitati,
qua? poft dolorcs partus habet opus quietc, quo vi-
rcs colligcrc poffit , & deberenr pij raariti imbeciL
litaiis vxoium ifto tempore rationcm habcre , &
mulieres etiam oportcret cum propter fc,tum pro-
pter alias hanc naturar legem feruare. Significatio
ruit,vtifta exclufio fignificaret , omnes natos ex
Adam proptcr pcccaturo, in quo nafcuntur , cxclu-
fos effe a Dco,& ideo opus habere cxpiatoria Chri-
ftiviama.

Alterum prarccptum erat de nato pucro , idque DenaA
uplex. Vnum gcncralc. Alterum de primoge- £«0 ?i*
nitis.

Gcneraleeratmandatum,vtexplctis dtcbus.qui- Gcn«raU.'
bus mulicr exdudcbarut a ccetu Lcclclia?,ofTcrrcn-
tur facrificia fiue pro filio , fiue pro filia,quocunque
ordine nati eiTcnt.Hoc facrificum 1. Admonebat,
quod pueri nati clTent pcccatores , & idco opus ha-
bcrent mundatione & rcmiffione peccatorum. 1.
Vtiftopaao confecrarentur Dco. 3« Vtparentes
fcirent,fe pucros generare Deo,& non fibi , aut Sa,

Spccialc.

Cur Chri
ftus oWa.
tus cSk.

i<%5 E N A R

tanx. 4.Proptcr fignificationcmj nimirum vteflent
typi oftercndi Chnfti.

Specialemandatum eratdc primogenitis,tam in
hominibus,quam in iumentis , vt orfcrrentur Deo.
I. Inmemoriam iftius magnibeneficij , quod Do-
minus,rcferuato populo Ifraelitico,perculferit pri-
mogenita i£gypti ab hominc vfquc ad pecus.2.Pro-
pter fignificationenvvidelicet quod vnigenitusDei
& primogcnitus Mariae, olimeflet offerendus pro
nobis libcrandis ab v£gypto pcccatorum. Hoc fit
dictum de lcgc & eius iignificatione, nuncad obla
tionem Chrifti veniamus.

Lcx iubct,vt omne primogenitum apericns vul-
uam,conceptum ex virili femine, lfto pa&o offera-
tur.Sed Chr ftus non crat lta humano more conce-
ptus, fcd de Spirttu fan&o crat conceptus, & naius
dc caftifiima virgine , crgo non erat obligatus lege,
vt more aliorum primogenitoruoftcrreturin Tem
plo.Rcfpondeo.Chriftus ctiam erat liber,ne conci-
pcretur & nafceretur homo , & poftea circumcide-
retur & pateretur , fed quiliber fuit , factus cft om-
ni um fcruus,vt omneslibcros facerct. Siuc, vt Au-
guftinus ait , Deut efi fatttuhomo>vt homtnes Deosfn-
ceret. Paulusdick, cum factum cflefub Legc, vt eos
qui fub Legecrant,redimeret. Idco hic primogc-
nitus ctiam in tcmplo orVerri voluit.
Qujdo fu Scd quando fuit prirnoeenitus? Nemo Vnquam
gcnitus. talis cxtitit pnmogcnitus: i.ruit pnmogcnitus diui-
na fua natura:crat cnim filius Dci seternus. Ego, in-
quit,hodic genui tc. i.humana natura fuit primogc
nitusMariaE.Nullumenimanteilium genucrat,ne-
que p6ft gcnait.5.grati.i. Primus cnim homo natus
cft,qui Dcooblatus pcr feplacuit.4.virtutc,quia cft
pnmogcnitus mortuorum. 5-vt pcr ipfum nos noui
homines nafcamur.

Praeterea obferuandum cft , quod Maria obtulc-
rit duos pullos columbarum , quo eius fignificatur
paupertas. Nam ditiores agnum orfercbant. Nos
hinc difcamus.non pudcre noftrae paupertatis.Chri
ftus paupcr nafci voluit,vt nos diuitcs faceret,modo
. ipfius diuitias grata mcnte accipcre voluerimus.

DE SECVNDO.
1 £t ecce homo erjtt in lcrufilcmycttt nomen Stmeo. Hic
dcfai"ti5 ^*3i5en:ius primum defaipcionem Simeonis,& dein
c cuptio bcnedictionem. Primum praedicatur ob iu-

ftitiam.Ita cnim intcr fuos vixit,vt abommbus vir
bonus & iuftus Gt habitus.

Non vult hxc Euangelifta,quod fuerit ita iuftus,
L iaftm..vt non opus habuerit alicna iuititia.Nam in fuo car
minc fatetur Chriftum fuum elTe Saluatorem , fed
quod vixcritinculpatc inter hommcs & hone!te,vt
qui ncmini male iccerit , fed omnibus pro viribus,
benc fcccrif.qui talis cft,a Ciceronc,im6 ab omnib'
j.Piusfcu iuttus dicitur.Prsedicatur dcindc ob pictate,timuit

timens ~. . . i r-x • •

Deum. cnim Dcum. I lmonsnominctotus cultus Dci ln
tclligitur. Qui cnim Dcum timet, vt caucat omnia
quiby ipfumorVcndi nouitma facit quicquid iili gra
tum fcnferit.Hictimor cxfidc ortum habct.Alius t
morDei eftfinefidc, quinon cft cultus Dei , talis
cft in omnibus impiis.Scmpcr enim meuiuntaducr
fusfciudicium Dei , qui potius vellcntDeum non
elTc,quam propter fua fcclcra puniri. Talis non fuit
aduentum timor,qui IH Simcone procdicatur. Nam fcquitur,
cxfeftans.quodexpe&auerit confolationcm Ifrael, quodicto
oftenditur,quod ardenti aftedtu cxpe&auerit Chri-
fti aducntum.Sciuit cnim vaticinia Iacob & Danic-
lis in iftud tcmpus refpiccrc.Quare ardcntius expc-
£Uuit , cV cupiuit fibi vitam prorogari, donec pra:-
fentem Chriftum videret. Ncquemirum cft,eum

Oblatio

Marix

^ualis.

■tanto afteclu expe&afle Chnftum. Nam crat,vt ln- fpiliW( s
!quitEuangeliita,plcnus"Spintusfancti. Tiliswn

hic fancVus vir. t

Sed quodnamfuitprsmiumhuiuspictatisPAcce

pitrefponfum aSpiritu fantto,vt non vidcret mor-
cem,pnufquam videret Chrittum Domim5m,cuius
jmpulfu venit in terriplum.Scd quid illic rccit? cum
parcntesIofeph&Manaintroduccrent pucrum,ac-
cepit cum in vlnis, & laudauit Deum.lam habet bic
fanctus fenex,quod adco ardenter pottulauit,&tcrt
Chrifto teftimonium , publice profitctur hunc le-
fum Chriftumeifc,qui Putubus crat promiflus.

HabemusquzSimeoms fucnt pictas-.nunc ipium Exeop»
nobis proponamus.Primum fcncs,dcinuc &alij di- quld nos
fcant ab illo timcre Deum.dikant iulte &fancte in- Joctat.
tcr homines viuerc,difcantChriitum rccipcrein vl
nas fuas,hoc eft,in corda fua : hunc pra:diccnt, lau-
dertt,cOufiteatur:quod fi fcccrint,ohm cum Simco-
nc mercedem copiofam in ccelis acccpturi funu

D E T E R T I O.

. Scciuitur Canticum Simeonis : Nunc dmutisfer- Cantici*
Uhtn tuttrtfDomme^fecundum verbum tuttm mpace.Hoc
canticum multis feculis lntCclciiis cani foliium eit, exp
& nos,quando funera fcpehuntur , illud ipfum ca-
nercconfucuimus. Continet enim dodrinam de
Chrifto,& docet vnde fumma confolatio fit petcn-
da, maxime cum ex hac vita nobis difccdcndum e-
rit. Quoautemhoccarmen mclius intelligamus, p. tcJ
illuddiuidamin duas partes : in quarum priori iibi iuz.
gratulatur fencx Simcon : inpoiteriori Chniti rc-
gis bcncficia erga totum mundum brcuifiime com-
plcftitur. £
Prior pars cft : T^unc dtmittis Domtr.e [cruum twtm^ ^orp0rcis
fecundttm verbitm tuum tn pace, cjuta vtderimt ocult met ocuiis ^
faiutaretuit. HicSimcon fenex fibi gratulatur,quoU f^lt-
corporeisoculis vidcrat Chriitum,quemadmodum
rc(ponfum acccperat a Spiritu fancto. Etii cnim
prius illurn vidit oculo fidei, ficut de Abrahamo ait
Dominus : Abraham vidit dicm meum , & gauifus
clt :tamcn quia acceperat a Spintu fando promif-
(ioncm, vt Chriftum prarfentem corporeis oculis
viderctantc obitum , valdc hocintuitu eft dclecta-
rus,& magno iidci robore nunC pctit libtrationem,
vtaggrcgetur ad paircsfuos ln pacc. Scd fidc acce-
pit promiilioncm, vtvidcret Chriftum Domini.
riuic offertur infans pauper, nulla cxtcrna fpecics Ext-rna
hic appare:, nifi contcmpta. An hac cxtcrna fpecic Jj^jJJIf
orTcnditur?non. Quem vidit minimum corporcis fenditui-
oculis,hunc vidit maximum fidei luminibus. quem
n forma fcrui afpexit oculo corporis humilcm,huc
nouit Rcgcn ligum , & Dominum dominantium
etfc.Ncque ignoiauit prophetiam Zacharia: dc illo,
quiait,cap.9.9.Eccc Rcx tuus vcnit pauper. Sciuit
eum non vemrc, vt occuparet rcgna mundi, fcd vc
regnu Dti daret credennbus. Hinc & nos difcamus
fcripturis crcdcre , & Chrittum &iplius Ecclcfiam
intucri,non tmtum oculis corporcis,fed multo ma
gis oculis fidci.Scd quoniam pctit fc iam dimitti,vt Jjj^j
hanc acrumnofam vitam morte comutcr,fatis often €fthutu*
dit Chriiii rt gnum non eflc huius mundi, fed actcr- nmmli.
num,quod in pace confcicntiac pofitum cft. Quafi
diccrct:Da mihi nunc,vr in pace & fclicitcr moriar.
Hinc dodrinam & confola.ioncm hauriamus. Do- I)ortnn,"
Ctrinam quidcm,quod vifio Chrifti ipiritualis, qux
fit pcr fidcai,facit,vt lactus hominis fit cxitus ab hac
vita, quia qui Chriftum ita videt ante mortcm,
qoam fcquatur luccm ad viram habet. Qui fequitur
mc<ait Dominus)r±on a.mbulat in tcncbris.Contra,

qtii

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

1657

EVANGELIORVM.

,etuf

qui Chriftu novidet.a morte prarfemis vit? tranC.
Conftu •itadjcternastenebras.Confolationevero.quia qu.
"°- Chriftum vident in articulo mortis, habent quo fc
confolentur:fciunt fe iam dimittendos efle ln pace,
fciunt fe non ituros ad tencbras.fed ad giudiuir i x-
ternum.Latro quia non folum in cruce «dtt Chn-
ftum oculis corporcis miferrime affl.aum.fed et.a
eundem oculis vidit viftorem mortis, audm.t a , Do
mino.Hodie mecum ens in paradifo.Sic Stephanus
moriturus vidit Chriftu,& fumraa cum voluptate
animi & gaudio Domino dixit.ln manus tuas Do-
mine comcndo fpiriiB racum. Adhunc rooduro &
tu,cura iara morbustegrauat.hdeafp.ee Chr.ftum
faluatorem,& ab illo pete.vt «e in pace d.m.ttat, d
eft.f.nat ab hac vita difcedcrc* m rcqu.ero omn.-
bus fidclibus promiffam in.rarc. Hxc cog.tat.o a-
cict.vt hunc raundura & praefentis v.ta : calara. a s
fort.ter con.cmnamus,& mcntem noftra confolc-
mur fpc falutis,quam nobis prom.fit qu. roet.n nc
nuit.ScquituraltcraparsCintici.

lfracl. Hicbrcuitcrduo indicantur : Vnum qus
f ntbcneficiaChrifti. Alterum, qu.bus dcftmata
fint illa bencficia. Beneficia funt, W«,la««.
gloria. SineChrifto ergo mundus .n damnat.o-
nc.tenebris & ignoraima h*ret, idquc prop «
peccatum. Naro Chriftus daranat.oncra tol it.

&rcdditfalutem : <™*"s 't^ St^l
men : ienominiam amouct, & glor.am mbu.t
^aama quxfo funthzc? fane nerao cafat.ssft.-

Efi- populis, ludxis & gent.bus-.vcru fide runtaccp.cn
fedaPOffcruntu. cnira V**^«^uut,
£ -^enira infcrutabilis De. bon.tas,fed addlturc°j,tl°'
*** Qyi credidcrit.hic faluus cr.t , qttt no ^ cred.c em,
conderanabi.ur.Quare nos , f. h*c bona cup.arous
curo Siroeonc.hunc lcfum Salua.orcro & : Dom u
in vlnas cordis noftri recipUmus.firma fiduc a in .1
luro recurobentes. Huic noftro Saluator. fit honor
& gloria,in fecula feculorum, Arocn.

E N'A R R A T I O

1658
T E X T V S.

*.tilu.,
Mtancn,

FESTO AKNVNCIA-
tionisMarix,Luc.i.

T N mcnfeaHtemfexto , mtfftu cfi Angelus Gabnel *
1 DeotnctHitatemGaltU^cHtnomcnNa^eth, ad
vtratnedcjponfatam vtro,cut nomenerat lofeph, de domo
^ladjnomenvirgtnu^arta.^^
ad cadtxtrAueorattofa^DomtnHS tccuMnedta* tn tn- ,

tcm^

.cc^cogtt.bat^altscJfctfalutatto.E^
iHs^ttmeas^arUMtaesentm^
Scce cnoptestn vtero,&partesfiltH,VVocabtsnomen\
etns lcfumls crtt magnus)& ftim alttfstmt vocabunr.

reonabltaHefHperdomHm lacob tn aternu i& regm ettu
nicrttUc^

ertt t^auandoanidl vtrnm no cognofco} Et refpondes

A,«elHsJtxttet^
tusilttfstmtobHmbrabtrttb,QHaproP^

tHrfaJclHmivocabttHrfiUt,De^

colnatatHa^tpfaconcepufil^

mcnfts e(l fextns tllt^na dtcebatHrslerths.QHta noncrtt

rta Ecccanctlla Dcmsm^at mth* featndHmverbHm
tuum. Ac dtfcefstt ab tlla Angelns.

Hoc feftum continet hiftoriam conceprionis suma h\-
lefu Chrifti , quae nunciatur virgini ab Angdo^j? ^
Dei.Olimenim3960.anno ahte hanc conctptio ne Chtt-
nem.promifit Deus Semen muiieris,quod contritu
rum erat caput ferpentis, id eft , quod dcmolituru
^ratopera Diaboli i peccatum & mortem. Huius
promifsionis memor Deus mittit Angelum fuum
adcaftifsiraam rirginem,cui annunciat, quod fit
conceptura ex Spiritu fan&o fine virili femine , &
paritura filiurn, qui fit futurus faluator mundi.Ha?c .
fummaeft hiftonar, cuius funt quinque praecipua
membra, quae funt:

I. Defcnptto Legationis.
l. SalntattO ^/ingeltca.

3. Confolatio tnrbata virgtnis»

4 . Expofitio legationis .

5. Conceptionts ratio.

D E PRIMO.

In defcriptiane huius Legationis plures funt ob- Ugu[o,
feruand* circumftantia;, quarum fingulas feorfim ni$ drcu-
con(iderabimus,quo aliquid dodrin^ ad nos con- ftantlx-
firmandosindehauriamus.

Trtma , Tempus eft./» menfe , ait , fexto , fcilicet TepmP"^
a conceptione Iohannis Baptiftar , qui iuxta vatici- tiS flgna.'
nia Prophetarumcrat futurus prsecurfor Doroini,tuna-
vtpararenthominesviam rcgi fuo aduenienti. Et
fuit 20.annus,poftquam fccptrum ablatum eft.
ita a lacob Patriarcha praedidum crat : 5\o» aufcre-
tur fceptrum de Inda , doiec ventat Stlo , id eft,mulie-
ris Srmen,quod promiffum erat primis Parentibus
Hxq igitur temporis circumftantia conuincir,hunC
filium virginis verum Mcfsiam cflc. Nam eo tem-
poreeft natus , quo eum nafciturum pra?dixit Spi-
ritus Dci in Prophetis. Deinde,quantum ad dicm
2ttinet,hoc eft memorandum, quod in eudem anni
diem incidit ma&atio agni Phafc, Conccptio Chri
Pafsio eiufdemtquo dic etiaputant fanfti pa-
trcs Adamum fuiffe creatum.Hsec commcdant no-
bis vcritatem promiifionum diuirwrum. Diftulit
diu Deus mitterc rilium poft fadam promifTionem
fed tamen manfit vcrax in fuis promifTts. Promifit
fe Filius venturum ad iudicium , fed differt : vcnret
tamcn.vbi eiplacitum fuerit.

Secunda , Legatuseft Angelus Gabriel. Qua- Cur An-
x&Prtmum , vt fcruaretur diuina ordinatio. Nam vt g^Jjj
mtea Deus (olitus erat mittcre Angelos, qui homi
nibus nunciarcnt voluntatem Dci:ira nunc mitti-
r ir Angelus,vtferuiatlalutihominum. Hoc enim
Angeloru officiu efTe docct Apoftolus ad Hebrajos
L.i.i^.D^W^quia Angelus roalus priraa? perditio-
nisfuit caufa,conucniebat,vt bonus AngtTus repa-
randae faluris primus effct nucius.Tm/fl, hoc quoq;
virgini cadifsimaeconueniebat , vtad cam caftifsi-
mus mittcreturlegatus.

Tertta,Qund hic legatusa Deo miiTusfr. Impe- MiffuiS
ratorum& rcgum legati anide expctuntur,vt fcia- Deo-
nirquid tanti principcs velint. Ecce hicfummus,
qui raittit, imperator , & magnus, qui mittitur,le-
gatus. Quarc mcritoin admirationcm excitari dc-
bemus.

Q«4irf<i,Locus,ad quem mittitur,fignatur, Mitti-
cur enim in ciuitate Galilata?, cui nomen Nazarcth. ^ocu*
Hoc ideo fadum eft,quia ita pracdidu fuit.Deindc,
Dcus oftendit fe qux humilia funt in terra refpicc-
re.Quare non cft,quod quifquam fc abiedu putet,
propterca quod vel pauper vcl abiedus fit in terra.

Aaa. j.

■■■■

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

?cifona.

1659 ENURATIO

Quivtjy ad quam perfonim mittitur , nempe ad
viroinem defponfatum viro. debuit quidem Chri-
ftus a virgine concipi , & a virgine nafci , iuxta va-
ticinia Prophc-arum. Quatuor enim hominum
in .uundum propagationts fuerunt : i.fuit folius A-
dam,qui ex hmo terrae formatus cft.2.fuit folius E-
ux,qua? e cofta Ada sdificata cft.$.fuit folius Chri-
fti,qui ex puriitima virgine natus eft. 4. communis
clt omnium aliorum hominu, qui exfeminibus raa
. rf ris & fccrainaz nafcuntur.
nus con" Coccptus eft igitur & natus ex virgine Chriftus.
ccptus & primum,quia fi cx viri & roulieris fcmine fuifTet na
vUgine!" tuVn pcccatis fuiffet conccptus & natus.Sed dccuit
eum,qui venit,vt tollcrct pcccatum,abfque pcccato
eiTe.Dcinde,vatitinijs dcbuit fatisfieri.Gen.^.^. d:
crtum erat,Scmen mulierii contcret caput ferpcntis
Gen.49.10.N6 aufcreturfccptru dcluda, donec v<
niatSiloh, id eft,eius fcilicct mulicrisfilius.Efa. 7
J4.Ecce,air,virgoprxgnanspariet filiura.Pr£tcrca;
conucnicbat ita fieri propter fignificationem fpiri-
tualis regenerationis,que; no ex volutate carnis,neq-,
cx voluntate viri,fcd ex Deo cft.Vndc Auguftinus:
Oportebat caput noshum infignt miraculo fecundum cor
pusnafci de vtrginefJtfigmficarct Jua membra fccundum
(firttum nafcitura.
Cur virgo Qll0d autem ha?c vireo fuerit viro defpofata,ha

Tucnt vi- . . o . r

rodcfpon buir etiam luascauias. Nam & hac ratione matri
fau- monij dignitas commendatur,& confultum eft pu-

dicitiar & fama» virginis,imo ctiam datus eft cuftos

virgini,quiciuscuram haberct.

Sexta, Quodlofeph fuerit de domo Dauid , id

Domus. . * 1 c " .

que lta conucnicbat,primum proptcr oracuia. ruit
enim pra»dkium,vt Chrillus adueniens nafctretur
dc profapia Dauidica,id quod iplisScribis & Phari
fa-is ignotumerat.

DE SECVNDO.

Salutatio
jiis Angc

1660

cogitat^uahfnam fttitta falntatio.Ctti Angeltu: ?V<»-
mtM jMaria^inuenisli cntmgratta apud Deum. Vide
hk quid faciatverbu Dei.Primu teiret,dtinde cofo
latur.Netimeas,inquit,qua(l dicat:N6 venio, vtti-
bi aliquidtrifte annuncie,no venio prardicaturus ira
Deiaduerfus te.Nara inuenifti gratiam apud Dcii.
Hic habemus firmam dofbinam , quo d lola gratia
Deitimorem expcllat. Rcliqua omnia adiun&cm
habenttimorem. Amici adiunftum timorem hi-
bent,ne nos defcrant , cum maxime eis opus habca
mus,fanitas timorcm habet nc perdatur , diuitia? riq
poflidcnturfine metu,nam amitvipoifunt,& amiite
dolorcm rclinquunt , potcntia timet,vt qi«e a fupe
riori vincatur , fola gratia Dci timorem expellit. c-ati*
Qui in hac eft , ipfc potcft & in vita & in mone li *"X-
berc infultare Diabolo,& omnibus eius artib. H*c aus.
gratiaquia polTidctur fide, augctur pijs txercitijs,
nobis omnibus opere/prccium eft cauere,nceam no
ftra culpa amittamus. Ea cnim amiffa , nihil cft rc-
liquum praeter turbationem confcientise & roakdi-
ctioncm.

D E QJ/ A R T O.

Secundum membrum huius Euangclicarhiftoria?
jicVcorT eft falutatio Angelica,qi.<ae eft : Auegratia plc>a,Do
fidcutio. minui tecum,be»edd}a tu tn muhertbm. H c cogite-
musdcEua prima parentc & fandtifsimi virgine
matre Iefu,& obferuemus, quam diucrfas voces au-
diucrint.Eua audiuit s Multiplicabo serumnas tuas.
/Erumna? autem maltdictionis figna funtantcfi
dem.Maria audiuit : , id eft , gaude.Et caufam
addit : Plena esgratta , id eft,Deus tc in gratiam rt
cepit}& dclegitte vnam cxtoto humano genere,
cui iing'ilarc prarftabit beneficium. Domihtu eft te-
c;<ra, hoceft ,ru habcs Deum prote&orem &falua
torem. BemdtblatH tnter mHlteres. Hoc eft , quem-
admodum Euacrat maledicta inter mulicres,imo
omnesimuliercs ejfcnt malcdidaepropter illam, ita
tu bencdi&aescxdonocx' fauore Dci. Tini enur.
idolola tantacont'gitte'ic'tas » vt Seminis promiiTt mater
trix°papi fis futura. H*c eft fententia falutationis , vnde fa-
ftirat refi»cj(e cft colligere , quam ftulti funt , qui htnc volunt
uuo' facere prccationem , qua inuorcant beatam virgi
n?m contramanifeftum vcibum Dei,quibus hoc
ditftum volo hoc tcmporc , maledidus omnis , qui
inuov.ac creaturam , & qui dctorquct fcriptura; ver-
baad ftabiliendum horrcndam idololatriam,in co
temtum filij Dci , in ignominiam fan&ifsimje virgi
nis.& in fui ccnilfimam perniciem. Qu^ando doce-
tur in Ecclefia de vera inuocatione,etiam ofteditur,
quod inuocatio lan&orum fit cultusDiabolicus, in
Ecdefiam a Diabolo inuc<flus.
Confola- D E T E R T I O.

tio turba

Ss?*" v4»ditd hac infilttAfalutatione^turbatur , & apud fe

EcceconcipiesmvterOjcjr paries filium>& vocabis
nomen eiusiefum. Hsc propofitio legationis cft,£^°0.
cuius fenfus eft , ego ex mandatoDei tibi dcnun- nis.
cio,quod fis iam matcr futura,& filium parics,
qucm vocabis Iefum. Htchaud dubic caltifsima
virgo cogitat de promiffo Scminc , audit fibi no-
mincDci dcnunciari,quod firparitura filium,quc
Iefum appcllare iubetur. Hoc nomen lejits, quod
Saluatorem fignificat,intellexit opponi malcdictio
ni&morti,in quam primiparcntcsobfuam tranf-
grcfsionem inciderat.Hoc nomc foletfufiuscxpli-
cari die Circumcifionis,quarenucad reliquapergo. ^J1^'

Hic ertt ( inquit ) magnus.\ ere magnus ., vtpotc g„uS.
filius altilTimi , verc magnus , qui potentcm Satana
vinceret,vere magnus,qui maxima darct , vcre ma-
gnus,cuiusregnum a?tcrnurn. Dabtt *//r(inquit)
Dormnus Deus fedem cDautd patrts fut , er regnabtt tn
domo lacob tn aternum,^- regm cius non erttfints. Hanc
defcriptioncm fiobfcruemus, quatuor dc Chrifto
hic dici lnueniemus. Pnmuro cnim eius veram *'irginis-
liumanitatcm indicat,cum dicit illum c?fcitumm
exvirginc. Dcinde eius diuinitatem non tacet. Di-
cit enim , Ftltu* alttfstmi vocabttur. Filius altilTimi z.TA^
eft ciufdem naturae cum ahifsimo. Tcrtio , cum Dtl*
addit, hic erttmagnmy fignifitat vnionem perfona-
lem. Etfi enim cft Dcus & horao , vna tamen DeuSac
perfonaeft, nonduae.Quartoloconotaturciusof- homo-.
ficium , quod fit lefus & jf^fA*, qui rcgnabit in arter- ^ M-^ua-
num. Quomodo de Chnlto dici potuit , quod tf- tor Ecdc
fethabiturusfcdcm Patns fui , cum ipfe dicit: Re ft«
gnum mcum non tli cx noc mundo , qucmadmo-
dum ctiaro euentus dcclarauit , & Dauidis regnum
fuitpoluica adminiftratioin luda?a? Vmbram re-
gmtenuit Dauid, hic cius filius vcricatcm regni
occupat. Regnum Dauidis fuit figura & vmbra
Chrifti , & idco vnum rtgnum dicirur vtrumquc,
quia illud cft vmbra,hoc cft vcritas eiufdem re-
gni.Dcinde , mos fcripturar eft,diuina externis reru
lmaginibus depingcre, vt noftra; infirmitati fcruiat
collatio.

D E Q^V IN T O»

Dtxitautem ^JMaria ad Angelwn : Quomodo fiet conee-
isiudy^uoniam vtrurn non cognofcocQuzCi dicerct:Quo ption,s *
inodo polTum abfquc Yiro grauida fieri coporaliter 1 '

( vt tu

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i66l

,J00

r tccle

vt tu dicis ) tum nondum cognouerim virum? Sci-
u.t «ftiffi». virgo ordinem ««*-»"^
effe, vc hominc, conc.percntur ex fem.ne T«b
& mulicbri » neque comrar.um exemplum , «d.t
aut audiuit poftcreationempr.morumparentum.
Quare hoc L rationis iud.c.um & expcr. nt.am
tWdine diuinims fanc.to fccuta , qusr, ■ ■ -Q™
modofietiftud? quomam v.r,m non cojnolco,

tZurJL^r «Z» Dr"mH'C0„ «p-onis
ceptionis decbrat Augelus,* c e^%mfi
ttansfcrt anaturaad Dcom natu s opt Qa*1*
dicerefNonconcipuscxvinl.fcm.ne,led ex tuo

cm[ne^

dam tmmundtu exttttjjcc. eft , Ioh.

tum cft caro eft , mendacium eft , vanitas eit , ion.
6 ™Non cautcm perChriftumoporti.il fien gra-

elTctmundum&immunc r & f

«- j^fflEtt*** vcrbis Angeli , fidem

Eluabcth cognata ua e t ^c wito

natura qu.dem , qu J r » ft rf

fine prole ,adco q ,od .ne g ^

Dco ordinantc & voientcv^ oarias.

o^o- firmes;vere «^^^ffiSn-W»-
£ *. Vidc hic conu.etod.nem .n De» q H

ahquodexternu ^ ^ulv olGu.cmenti per ver-f
|^feS"dpeffignaexrvr

Vfus do- hodiefuampatcr ccc" & CoePa Dominica.

E V ANGELIORVM. .l6f

ecli duo continet. Prin um vcntatcm & ccrtitudi-
nem promilforum diuinorum obflgnat. Dcinde
monetnos,vt potcntiam Dei opponamus omni
<arnisfenfui&iudicio,&ftatuamus Dcum vera-
ccmcffe, ctiamfitotarcrummachina ahud nobis
perfuadcrcmoliretucvtquedicamus cum virgi-
ocfiat fccundum verbum tuum, verbo voluntatem
reuelas,potentiavoluntatemadimples,vttibi foli
fit eloria.Peccator cs,deploias tuam mifcnam.fed tovita.
audi vcrbum voluntatis: Nolo mortcm peccatoris.
ItemrOmnisquiinuocaucrit nomcn Domimfal-
uus erit, Include in vcrbo & voluntatcm & po-
tentiam Dci,cui nihil rcfifterc potcft. Qu.ndo vi- «-«««.
cinus morti triftaris,confugito ad Chr:ftum,& au-
diverbumrBcati quiin Domino mormntur. In
hocverboconiugevoluntatem& potentiara Dti,
& certo ftatuito mortem tibi forc viam ad bcatitu-
dinem,idquePcr Chriftumlcfum Dominumno-
ftrum,cui cum Patrc & Spintu fando fit honor,
laus & gloria in fccula> Amen.

•ftrin* uc

ffi.M£ Verum in boC f^^KS* 1*4*

IN FESTO IOHANNIS B A-
ptiftx,Luc2e i.

ELizjibethA impletum efl tempus pariendi,& pepe-
rttfiltum.Et audterunt vutnt <&' cognati etwt cjuod
ma<rnifice Domtnus mtfertcordtafta vfus effet erga iUam
^ aratulabantur ei.Etfatlum eft in dte oclauo^enerunt
ad circttmctdendum puerum , & vocabant enm nou.tne
patrufutZachariam. Et re^:dens mater e.us , dtxtt:
TttlHMumJed vocabmr lohannes.Et dtxeruntad
iUam:Ncmo esl m cognaitone tua^utvocaturtjto nomt-
nc. Innuebant auttm p«tn eh^ut veUet vocart eu. Isp
poslulatis tabclltsfcripfttjtccns-lohannes efl nomen etu*
Stadmtrm fint vntuerft. jipertutn efl autemostuu
tUtco.&linguaetusy&loquebaturlaudans Deum. St
peruafit ttmor omnes vtctnos eorv.m, & per omnern mon-
tanam rtgtor.em i udds dtuulgabtntur cmnia verba k*c,
$) pojuerunt omnes , cjui audterant , in cordefuo , dtcen-
tes : Qy tdnam puer htc eritl Et manus Domtm erat cum
tlio. Et Zachartas pater ctu* repletus eft Spimu fan-
tloyprophetautt^uejtcensilaudandus Domtnus Detu
9/rael, ^uiavtfitamt & fecttredempttonem populo fuo.
Et erextt cornu falutis ncbts tndomo Dautd pnert fut.
Sicut locutus efl per os fanileruM , qui a feculo fuerunu
Prophetarum fiorum : fore vt feruaremur ab tntmtcis
nofiris, &demanuomntum<jutoderumnos. Vtvtere-
tur mtfericordta erga patres noftros , ac merr.or effet te-
flamenti fui fanili. Prastaretcjue wfmrandum , quod
mrauitad yibrahampatrem mjhum^c daret nobts, V t
fme ttmore , de manu tmmtcorum noflrorum hbtrathfcr-
utremustpficumfantlttate & tuTttcta coram tpfo,cun~
clts dtebtuvttanofira. Ettu puer Prcpheta ^ttifstmi
vocabcris,pr*tbts cmm ante factem Domtnt adparandu
vias eitu.Addandam facnttamfalutu populo ipftus, per
remtfftontmpeccatorumettu. Per vtfcera mtfericordi*
Det nofht^uibus vtfitautt nos ortes ex alto. V t tllufceret
his,<jutin tenebris & vmbra mortts fedebant,ad dtrtgcn-
dos pedes noflros tn mam pacis.Tuer autem crcfcebat, &
corroborabatur fptntu:& erat tn defertis , donec veniret
diesjuo ofiendendus erat apud lfraelttas.

ENARRATIO TEXTVS. ^

de Chri-

Etfi aute prophanaidololatria cft lnuocare San- ftunom
aos,id quod a Papiftis in fanftorum fcftis fadita-
tumcft:tamen aliquotfandorum fefta rctincrc cftinquibuf
perutile,idque multisde caulTis./V/w*, vtile admo-
dum cft,vt cognofcatur hiftoria Ecdcfiae : nam m- tincitu^
Aaa. ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Cirrum-

1663 E N A R R

de do&rinam, cofirmationem & confolatione pe-
tercpoffumus.S«v'*>/^4, dulce eft cogitare beneficia
Dei crgaEcclefiam,vnde fingularis frudtus pijsac-
ceditpedoribus.Trr/WjVtgratix Dco aganturpro
benencijs Dci erga Ecclcfia; mebra.Q«<ir/<i,vt pcr-
penfis varijs fanftorum cafibus, obfirmcmus ani-
mosnoftros aduerfus prasfentcs & futuros cafus,
quos experiri necefTe zft..Quinta,vx. fan&i fint nobis
in pcenitentia,& vi:3,culru,cofeffione,co(tamia,pa
ticntia,& alijs virtutibus,quafi exephria,ad quse no-
ftram vitam formemus. Sexta , vt pijs fufpirijs fan-
ctorum expetamusconfortium. Ha? & aliaegraues
func caufse,cur fan&orum fcfta qua?dam in Ecclefia
Horrcnda retinemus.Vtinam non abuterentur muici fancto-
ri,m frftis&alijs, ad fuas voluptates & infanias:
iohannis, quemadmodum hoc fcfto prarcipue multi abufi fut
Baptiftx in Papatu,dii in no&urnis falcationibus,amatorijs

xnpapatu .f. . .. .. ,. •

corollis, perpotationibus, ne dicamalia turpiora,
hoc fcftum celcbrarunt,quo non Deo,eius Angelis
& fan&is placuerunr.fed Satanas feruicrunt in con-
tumeliam Dei,Angdorum,&fanctorum.Harc fint
breuiter dicta dc feftis fanctorum , & eorum recto
vfu. Dc hocfcfto vnum tancum locum tra&abo,
ncmpe hiftoria Iohannis, vnde aliquot adraonitio-
bcs extruam.

DE ¥HSrO%l^ WHA^NIS
Baptifla.

Inhiftoria Iohannis Baptifta? hx perpcndantur
circumftantiar.Parentes, concepcio , natiuitas, edu
cacio,vocatio, officium,de lohanne ceftimonium
Chriiti,mors, & ea qua? circa morcem & poft mor-
tcm contigerunt.

Parentes Baptifta» fuerunt Zacharias , faccrdos,
virfanctus,&inculpata»vita?, & Elizabeth macer
fuit,vt a?tate proueda,ita pietate eximia. Dc vtrifq*,
ita teftatur Euangelifta Lucas cap.i.6.Erac iufti am
bo coram Dco,incedentes in ommbus mandatis &
iuftificationibv Domini lrreprehefibilt s, & no erac
illis rilius , eo quod efler Elizabeth fterilis,& ambo
proceiTiiTent in dieb.fuis.H2ec defcriptio continet,
qua fucrint pictate parentes Iohannis , qua vixerinc
innocentia,& quod iam fcnium adcpti folatio fene
ctutisdcftituti fuerinr , co quod Eiizabeth ftcrilis
fuerit,non folu natura , dum adhuc iuuencula erat:
vcrumetiam JEcate, cum iam anus cilet facta. Vcru
contra naturae curfum & fterilitatis incommodum
tandem cofequuntur,quod magnodefidcrio a Deo
petiuerant.Ha*c proindc circumftantia deparcnti
bus Iohannis multa docet.i.quod prcces pioru tan
dem exaudiantur.z.quod ab officio non fit difccde
dum , propterca quod diutius diffcrri poftulata vi-
dentur.Eft enim pulfandu,donec nobis grarie. oftiu
aperiatur. 3. quod affiicti in fide manentes & inno-
centiam tucntes , tandcm confolationem confe-
quantur.^.quod qui matrimonio funt copulati,de-
beant in timore Dei viuere, & irreprehclibiles eife.
5.quod miniftri verbi & ipforunxvxoresdebeant a-
lijs-praElucere in omni gencre Yirtutu. Vt enim Za
charias maricusofricij dignicatcm ornauitfanctita-
te vitse:ica Elizabcch vxor fanctam vitam & incul-
patamdegic.Sciuerunt cnim fein cum dignitatis lo
cum cueclos eiTe,vnde ipforum vita alijs magis co-
fpiccrctur.Vtinam non eflcnt multi, qui Zachariam
pridicant, &non Zachariam viuunt: verum hi fu-
uminuenient iudicium.

Sscunda -cirfcumftantia eft conceptionis , in qua
plura funt confideranda. Nam primum conccp-

t.Paren-
fcs cius-

Hlorum
pictas.

Quid hacc
circumfta
tianos do
ccac

iConcc
ptio in
qua agi-

AT I O

no Zacharia? patri fungenti fuo offlcio in Tempio
prsedicitur ab angelo:quod cu no credic fenex eilce
tus.mutus cfficitur in pcena fua: incredulit.uis. H»c

primum fc offcrt orficium fandorum Angelorum, W J"
quifuntnuncijDei,& miniftriEcdefiae Dei , vt ta
dcfcndant,& feruiant iuxta Dei voluntatc. Scd de
Angclis dicenda funt plura dic Mkhaelis.Deinde, Dc fjno.
hic obferuetur,quod Deus folcat cxaudire eos , qui re De^
officio fuo ritc fungcntes ex fide inuocat.Qui enim crSapl°
officio comiiTo non recte, quantu poteft, fungitur,
fide vacuus eft,& orare nequit. Quare nos Zachane
exemplu fequentes,& rite fung3mur noftro mune-
re,& ardenccr Deu inuocemus, vt noftris neccfiita-
tibus fuccurrar.Eft enim fuarum promiCTionum meDe omB,
mor. Prsterea hic docemur, quod Dei actio & potcnr^
confilium non impediatur impedimentis natura?. £c2obn£_
Etfi enim Zacharias erat efTcetus : Elizabcth ftcrilis culafop«-
&natura&a.tate:Dci tamen confilium proccdit, "»tis
& Elizabeth concipit iuxta decretum Dci. Hinc rc-
gulam generalem extruamus , videlicct quod nihil
decretum & coafilium Dci impcdirc polsit.Dccre-
uic morcuos excitarc,fed nacur^ hoc vidccurficri no
pofTe.Cui hic magis credendum, natursnc, an voci
Dci? Deo reddatur veritatis laus,& ccrto (tatuam%
quod qui omnipotens eft veritas, & verilTimaoinni
potentia,velit & poffit pra:ftare quicquid dccreuit.
Concipit ergo fterilis, & eftoetus fcnex fit pater ad-
uerfante natura,fed mandate natura: autore , quem
puerin vtero matris agnouit, quando adueniente
Maria poft conceptionem ad voce Angcli,in vcero De faM
exultauitin tcftimonium, quod Deus rccipiat in-^fjio
fantes & velit ab eis coli, iuxta Pfalmu : Ex ore in- Xum.
fantium & ladcntium pcrfccifti tibi laudem. Vc-
rumdehac re plura dicenda (untdie Vifnationis
beata; Virginis.

T ^fwcircumftantia eft natiuitatis , de qua in } iNatlUi-
hunc modum Lucas : Vocabis , inquit Angclusad u$.
Zachariam ^nornen etus Iohannem> & ertt gattdmm
ttbi & exultatio , & multi in natiuitate etm gaudebunt,
er cum natta ejfet Iohannes , vicini yuod acctderat Elt-
fabeth audtentes , pradicarunt mt/erkordiam Dei & Do^rina
congratniatt funt Ehwbcth*. Ha?c circumftantia ^/ia.
admonet nos gratitudinis erga Dcum pro acce-
ptis beneficijs.admonet nos cogratulationis,vc gra-
tulemur iliis , quibus Dcus bencfacit : admonet
noi ofticij piorum parentum, vt noftros iniantes
Deo commcndemus.admonet nos gaudij, quod ex
benedictione Domini percipimus, &illudadDci
gloriam refcramtis.

Quarta ,circumftantia cft educationislohannis J^'1""
Je quaEuangelifta: Puer crefcebat & confortabatur
jpirttu , & erat in deftrto , vfyue in diem oslcnfionis
futadjfacl. Et cum in deferto elfet, vt narrat
Ylattharus, habcbat vcftimcntum dc pilis Came-
I jrum , & zonam pelliceam circa lumbos fuos.
Efca autem eiuscrant locufbe , & mcl fylueftre.
Hcecefteducationis fatis afpcra? defcriptio. Quia
nkn arduum crat futurum ipfius officium , non in
delicijs crat educandus , fed potius erat afTuefacien
ius laboribus ab initio.Nam,vt ille inquit,a teneris
jffuefccre multum cft.

Sed quid nos hinc difccmus ? Monafticcnnc? ne- Triplcx
quaquam. Quidnam igitur?tria hinc difcere debe- dd^tlD^
muszfobrieratem, obedientiaraerga Deum, & af-
fjet4Ctionem.So^//«^ enira & continentia hoc Io-
hannis exemplo non folum futuris miniftris vcr-
bi,vcrumctiam omnibus Chriftianis comend3tur.
Dcinde iobedtcntia erga Dcum in noftra vocacione
comroendacurnobis Non enimpmadum eft,quod
Iohannes hoc opus & viuendi genus elcgerit , tan-

quam

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

E V A N G E

«uam fanftiuseffet indcfer.o vtaere,quam m thea-
«ohominum-.fed vocatiom obterapcrandum pu-

exemplo , « dnrionbus alfueti.nontrangamur
laborL raole,f. quando dur.ora fcrend D«
licateeducati effammat. redduntnr , Jtad n.hH
prxdare agendum f.nt ,done.,quemadtnoaum ex
Eta* S multis docer. Zonapellicea ^.rca lum
bos cius,fvmbolum erat ccrtam.n.s, quoddli tutu-
bos c.us.1) m ^ f^ S£ribiSipharlfsels, He-

cirocatio
ne & vtri
ufquc
&

tra hoc ma

rum erat mofficio
rode &aliisrceniChriftihoftibus;

,W cirJmftantia f.^^J^^

*o Dclr.cctrcumftantiaitarcribitLucas,cap.3.2. F*-
dum cft vcrbum Domini fupcr Iohanncm,Zacha-
rix filium Hoc verbumfuit vocationis, aua diui-
natrnium. nuc Hic nobis com-

n.tusvocatuScft.dmn lft„,nm .H _

nKUdltUr„™ vocc^nuc Def finc med.is, quodo-

c raodeftiz exemplumpccca„tcur.ol. , qu.

r& - «?p« .mi oS,Pvdpcr muncrum largi
»»« officia Ufiaftic. , ida«.
nonvtVeofJrui.nt , & Ecclef.am xd.f.cent,fed
vt fuo vcntri conful.nt , qu* resnon bencccde-

«or - reSevtcircumftantiaeftofficij,deqaa Lucashoc
«.ofwa. >ex"'™' Etvenitinomnemreg.onemlor-
modo.cap.j-j. ._j:r,mnaotifraum pcenitcntiae

!"em*To xclamam.sin deferto , Para.e v.ara
f° n^rl«as facite femitas cius,&c. Habemus
Domin.,& rertas ra». l aotjzet& prcdicet

pcenitentiam,vt pareiviai» ^

Dominum monftret. . fc

tiftasc tiziuit ex madato uei,n F ;

Domino viam pararet Jn hu.u
titudo, confcflio , c rnx chrifti.Hcrodcm non

conftantiffime tuebatur vfque ad mo««n.

».Tete- ^SjJSaaafi^
moinum Iohanne. .De nac circuum. .

Chriftide
lohaane. 1

vbilohannes coniectusin

vincula mittit duos

qu. vemurus fit, « *?.ttfob* «ftimonta-

nquit,in d

poft rcfponfum Chrifti .
Chriftideloh.nne. Qu.dcx.lt.s

fertumvidercr —~j&tZA +
diccrc.

* Mottis
circiitlan-
tiac.

plura Iohanms. dcsa£CC it fratris fui vV

• O«afi0fU,t JtTtiua Hoc quSa lohannc* vidit

c.t Hcrod.:Non l.cet t lohan

vfus e

i.Caufai

LIORVM,

dumamabat Iohannem : Habuit illum pro Pro^
phcta Dei, vfus cft intcrdum eius cofilio,fed poft-
quam a Iohanne taxari ccepit ipfius inceftus & im-
pura vita,ex amico fit inimicus Hcrodes,Iohanncs
in carccrcmtanquam maleficus conijcitur. Huius
Hcrodis Cxemplum multi hodie imitantur. Com-
plectuntur veros Dei fcruos,donec non offendant,
doncc vicia non carpant , fcd mox vbi morbum
indicaucrint,vtphrcncticiin medicos manus inij-
ciunt. 2

Caufa mortis fuit iuramentum Herodis. Nam
cum Hcrodcs in conuiuio vidiifet filiam Herodia-
dis faltantcm , adeo placuit Herodi puellac faltatio>
quod iurarit fe daturum quicquid petcret ctiam ad
dimidiumrcgni.Puellahocaudito, currit ad ma-
trem,interrogat quid pctat.Matcr , qu£ Iohanncm
odio profcqucbatur propter reprthenfam eius li-
bidincm ,iubct vtpetatcaput Iohannis Bnptifta?!
quod &impetrat. Nam mox mifib carnifice ob-
truncatur iohanncs , & caput illius puella» tra-
ditur.

Habemus caufam mortis Iohannis,& mortis go- 3. Morti»
nus. Ecce hic ad pucllfe pctitioncm iugulatur ma- gcnus!
ximus ille heros, quo non fuit inter natos mulie-
rum maior,iuxta Chrifti teftimonium. Hxc fane
fors cft Ecdcfiac. Hic videmus Chrifti regnum fan
guine parari & fanguine feruari.

Excmplumhocloannis omnibus finceris Chri 4 E«m^
(li minillris imitandumeft, vt vidclicet eligant plum*
}° potius mortem,quam vt ad peccata hominum con-
I niucant,ccrti quod is , qui lohannis fanguinem
tanquam oblationem gratiiTimam fufccpit, ctiam
fui curam in mediis ftammis fit habiturus , cui
fithonor, laus,conftflio,& gloria, infccula fcculo-
rum, Amcn.

4 •

FESTO VISITATIO-
nis Mari2,Luc.i.

honeftatcm , di
fratris

EXurgtns autem zJftfaris in dicbttt hU^abijt in mon*
lana cumft/hnattonctn ctuttatem 1 nda^ intrantt
%ndomum Zachatt£yac filntauit Eltzabeth. Et fhftum
ejhvt andtutt filutattonem Maru Eitzabeth , fi/tjt tn-
jhns tn vtero ettu.Et repleta ejl Sptrttu fintlo £ltz.abcth>
cxclamauttque voce magna* & dtxit : 'Bcnedtcki tu inter
multcres^ bltudtQmfikCtm vennis tui. Et vnde hod
mtht^vt veniat matcr Dorntni mct ad me? Ecce enim, vt
fhtfo cfi vox filutationts tua in aurtbw mcis , exultauit
pragaudtotnfhns in vteromeo. itbeataqua credidifiit
cjuontam perficientur ea , 7 dttfa funt ttbi a Dcmtno*
Et att Aiaria-.Magntficat antmamea Dominum.Et ex-
ultautt Iptrttmmetu^tn Deo Scrnatore meo. Quiarefie-
xttadhumtlttatemancillafiuiccce enim ex hoc beatam
me dtcent omncs generationes. Quia ficit mtht magnifica%
qut potens eil,& finllum nome ettu.Et mtfirteordta eitu
tnprogcmcm->& progemem,timenttbtu eum. Prafiittt ro-
bur per brachtum fuumydtjferfit fuperbcs cogitationecor-
dis ipfirum. Dettaxtt potentes de fidibusy rjr erexit hti-
rntles. Efitrientes impieuit bonis>& diuttes dtmtfit tnanec.
Sufceptt Ifraei puerum fuum , vt memor ejjet mtfiti-
cordta. Sicut locutus eft ad patres nofiros \ntmtrum
braham , & (emini eius tn auum. Manfit autem Ma-
ria cum illa cttctter menfcs ttes , & reuerfa esl tn do-
mum fuam. Evordii

dc doclri

ENARRATIO TEXTVS. «a

Jigttur crt

Cur fcfta de Sanftis inftituta fint in Ecclcfia cum "ion^M-
alias,tum ipfo die Iohannis Baptifta?, di&um eft. ^°or^sJn
Summaautem.e6redit,Yt habeamus excmpla pce- ci^pr<
Aaa. iij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

"Vfus prx<
fcntis hi-
ftorix.

Summa.

Partcs.

i66j E N A R

nitcntia?icV mifericordia» Dci, feu vt explicatius di- 1
c*m:Tritnum , vt cum illis lapfis non defperemusde
venia, fed afpircmus ad gratiam , fcriam pcenitcn-
tiam pcccatorum cxcmplo fanctorum agentes.Z)*
inde, n fidcm illorum imitcmur , quemadmodum
Paulus monct, Abrahami fidcm nobis coramen
dans,Romanor.4.3.&c. Tum,vt morcs San&orum
exprimerc concmur honeftcpie , & iufte viuentes,
&abncgantes omncm impietatem, & mundanas
concupifcentias , vt Paulus ad Titum docet , capi-
te 2. 12.

In hunc vfum & hocFeftum inftitutum efleco-
gitemus , non vt fanctam virginem inuocemus
quod impia eftidololatria, fcd vt habcamus , quo
& animum noftrum , & vitam informemus ad
pietarem & virtutem , excmplo huius caftiffima!
virginis.

Summaautemhuiushiftoria» eft, quod Maria
virgo , poftquam & fe cognouit ex Spiritu San&o
concepilTc , & fciuit Elizabetham cognatam iam in
fua fcnectutc prcjgnantem efle,proficifcitur ad fuam
cognatam Elizabcth , cam falutat , atque ita collo-
quunturdc co quod accidcrat, & fe mutuo confir-
mant. Q^io fa<5to , Maria , Vt fuar gratitudinis erga
Dcum fignu edcret,Pfalmumcomponit,&canit m
laudem Dci.Loci duo :

1. Htfloria viftationis,

2. Canticum vtrginis»

D E P R I M O.
In Hiftoria vifitationis quatuor praecipua* funt
fpcctanda? circumftantia:,qu3e funt:

1. ^Mutuum officium virginis & Sltzabetkt.

2. Salutatio vtrginis.

3. Eltzabetht tefttmonium de fide virgints.

4. ^M^racuUtm infkntts in vtcro matrts gefiientis.

Prima Circunftantia.

Marlx «- Exurgens ^laiia in diebrn illis , abiit in montana
ga Eiiza- cum fiftinatione tnciuitatem Iuda3& tntrauu in domum
bctham. ZacharU. Beata virgo fru&um fuae fidei pulchcrri -
mum cdit,nempe charitatis erga proximum. llla e-
nim cum iuuencula elTct, anum Elzabetham non
contemnit, fcd cum fcftinationeacccdit,vt camiu-
uct & confoletur,fic cogitans-.Eccc cfcgnata mca eft
fcnio confe<5ta,pra:tcrea etiam,quod natura denega
tum fuit, miraculo eft fcecunda facTa , eget proinde
mca opcrn,volo itaque ad eam proficifci,vt mutuis
nos confolcmur colloquiis,& vt ei miniftrem.
Doftuna. Hinc iuuenculse matronae dtfcant,quomodo cas
afTe&as efTc erga grandseuas dcceat. Maria etfi ma-
ioribus donis crat ornata, quam nulla foeminarum
in Mundo fuit,non tarncn indc fuperbit , non cogi
tat,cgone tantis donis ornata fcruircm ifti anui?
Sed potius,quod quo maior fit , & praeftantioribus
donis pollens,eo magis ad fcruiendum aliis fit ob
Confirma noxia. Iofcph tametfi fomniauit Solcm & Lunam
tioabcx- & vndecim ftelbs fe adorare , quo fomno fignifica-
emplo. batur,quo J parcntcs ipdus & fratres aliquando i-
pfum effcnt vt Doroinum vencraturi , non tamcn
inde fuperbit,fed feni parenti feruit,& cft obedicns
Ateftimoiuxta rcgulam Syracicla?, Eccl.4.7. Quanto maior
cs, eo magis tcipfc humilia in omnibus, & coram
Deo inucnies gratiam,congregaticni pauperum ar-
fabilem te facito, & fcniori humiliaanimam tuam.
Qui iuxta hanc rcgulam & Mariae exemplum vitam
AbvtiU. inltituit,vbcrrimum reportabitfrucTum.i.lnueniet

R A T I O ic<<<3
gratiamapud Deum,nam vt Deus fupcrbis rcfiftit»
lta humilibus dat gratiam. 2. Inucnict gratiam a-
pudhominej. Vt cnim omnes oderunt fuperbos,
ita humiles & affabiles amore profequuntur. 3.
merctur vt ipfe fenex erfedus honoretur a iuniori-
bus.Vt enim iuftam iudicium Dei eft,vt qui iuuc-
nis fenes contempfit,ipfe fenex contemptibilis fiat:
ita iufticia Dei elf,vt qui iuuenis reueritus eft fencs,
& eos in honore habuir,fcnex honoretur & ametur
a iuuenibus.

Difcant & hinc virgines noftrat non circum- *aDo£lt*
curfitare pcr alienas domos , non ocio indulgere,
fcd cum fcllinationepie & modcite res fuas agcrc,
nifi potiusplacucrit ipfis Dinae imitari exemplum,
quaeignorainiam domum fccum tulit , qusim bca-
t* Virginis, qu* dccus & petpetuum honeftatis
teftimonium fecum reportauit . Olim nuliusthc-
faurus pudentia virginibus erat carior , at nunc &
veftibus & geftibus omncm impudicitiam pro-
20 dunt multa?, quarum plerxque iuitasfua: impudi""
citiarpoenas luunt.

Secunda Circumfkintia.

1 • n n • S.l!ut3ftO

Sccunda circumftantia cft falutationis. NamMari*-
ingrefla domum virgo mox falutat Elizabctham.
Saiutatio amica humanitatis , humilitatis, & bcnc-
uolentia: eft tcftimonium. Salutandi formaapud
Iudasos vfitatafuit:Paxtibi,&paxhuic domui,quat
falutandi forma de multis rebusnos admonet. fcjjjjjjf
Ha?c falutandi ratio eft confcffio , qua omnem pa- iud?oru,
cem,omncm fortunam ,adcoque omnia profpera nos
a Deo eflcconfitemur. 2. Eit petitio. Qui enimuoc
fincerocorde dicit : Pnxtibi , pcrindccft, ac fi di-
ceret,Tc Pater coelciiis oro , vt huic tuam iargiare
pacem , hunctua prottftione munias aduerfus Sa-
tanam Ecciefia? tua? hoftem implacabilcm. 5. Sa-
lutatio elt adhortatio , qua hortamur quem faluta-
tamus, vtDeum inuocec, vt fc,fuam domum,libc-
ros,&c.tueatur. 4. SaJutatio & pacis precatio eft
lignificatio qusedam , quod hoftes habeamus, qui
tiobis perpetuo ftruunt infidias , vnde monemur,
ne ftertamus , fed vigilcmus , ne incautos nos op-
primant. 5. Pia ialutatio clt gratiarum aftio.
Nam cum prccamur aliis a Deo paccm, publi-
ce agnofcimus Deum efTe autorcm pacis , qucm
hac confeffionepracdicamus. Difcamus ergo ab
hac virgine mutuis falutaxionibus nos inuictm cx-
cipere.

Tertia Circumfiantia.

Terfia circumftantia eftteflimonium Elizabe Teftim»-
(ha: de fidc Virginis. Et repleta efi Spintu Sanclo Elt- lft^Z
z.abcth,& exdamauttvoce magnayac dtxit:Benedtch tu fide virgi
m:errmtlterest& benedillu* frutlut ventrts tuii&c.^Bea-™'
ta es (jUA credtdtfit , ejuomam perficientur ea , cjua dtcia,
(unttibtaDomino. Elizabeth implctur Spiritu San-
cto,a quocertificatur de conccptione virginis. Na
cumcontra naturam fit virgincm geftare vtcrum,
oportuit autorcm naturar dodorem effe gratia? Sc
doni quod contigit praiter naturam. Dcinde vte-
docta erat a S. SancTo, fidem virginis prardicat,
cum ait : 'Beata es yus. crcdtdtfti, quae brcuis fententia Doft»na«
pluradocet. 1. Omncs eflc miferos qui funt fine
fidc. 2. Quod credentibus contingat beatitudo
vera, qua; eftin Chrifto Iefu beatitudinis fonte v-
berrimo. 3. Indicatquis fit fructus fidei,cumait,
Quontamperficientur ea^ux dtcTu [untL. ttbt a 'Domtno.
Quafi dic3t.' Etiamfi omnium hominum expcrien-
tia reclamat, etiamfi natura negac, ctiamfi ratio
contra ftatuit,tarocn perficietur quoj tibi a. Do-

mino

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

EVAN GELIORVM.

i66g

mino difturo <ft, vidclicct quod virgo par.cs Fi-
liura , irctta Dei verbum.H.nc d.fcamus & nos.qu*
fn crz hdei indoles,& cxemplo virg.o.s vcrboDc.
adhibeamusfidcm.ctiamf. tota rerum natura con-
trariurn p olliceri videatur.

Quarta circumjhntia.
KratiU Adfalutationcmvirginiscxultatpuer.ihvtc-ro
SSfJ., &geft« qnodan.ad.lTc fignifacat in ^vtcro
Tn° ^virginis Mcffiam. Hocfane magnum miraculum
fcem». VWjT.a Lcr nondum in mundum cditus,natu

Eliaabcth ac Mari* confirmatu- » & ^ bon.tas Dci
erga infantes dcdaratur , oui ol.ro P»™»' f
haroo , quod vcllet ipfius Deus efle , ,8r fcnun.se-
iusin fempiternum , ib cotoptom.ffioni.Certna
dinem legem fanxit, vt mfans
cumcideretur,qu? promiffio.cum ad nos pcrt.neat,
W„,iZ & impuaenVer faciunt Anabapt,ft*,qro »o-
J.P..»M5 '3'chr ftianoruro infantes baptiaar., hoc cft, oo -
fc.wdobt unt ur ?;' eaudcre , qui grat.a: cocleft.s

pt.fmo lelunt eosobr.gnationegauaerc.q g
f""""- iuxtapromifl.onemfunth«edes. Anabapt.lW ita
aiunt-Qui audit&credit bapt.zandus cft.Int ans
vcro non audit, nec crcdere potcft, quare nutto
Baao eft baptUandus. Sed taUumur ro.fcr.. S.c
Snsdcbcre^ntcol.igcrcantoesChr.ftjanorum

habent promiff.onem , ig.tur hatc proro.ffio eft f-
pfis Baptifmo obfignanda , ficut mfant.bus Iudco-
rum obfignatafu.tcircumcf.one. Promiflioni.
verbum offert gratiaro . PromiCI.on» Sacrarocn-
wm obfignatpatiam, atfymbolo do«yquem-
j j * A% Ccena? Dominica: diCtum clt .
t::oZJ ^noKs lohannem , qui in v-
tcro matr s plenus Spiritu Sando hzres eft gra-
tero matris picn ? infrntibus , qui habent
tise communis ornnibus lnranuuu» , ^

"Obicclio promiffionem. . Pat^orfuif-

f, Chriftus eos recipi roandat : cur non b»P««»»d'-
Prccfertirocumbapt.fmus.ftarumrcrum fit qu*-

dam obfignatio.

DE SECVKDO.
«a- Maria audita orationc Elixabcth* de bcneficio
* OAtSL , videlicet quod efiet mater Meffi, fu "-
ra.fui aniroi gra.i.udinem erga Dcuro dcclarar
quem celebrat in hoc Pftlmo , cum proptcr.ngcn
Zd bencficium , quod fib. contmg.t.tum prop tcr
roifcncordiam , potcntiam &
eeterga horoincs, dum t.mentcs feex ro few»
dia in eratiam rccipit, contumaccs lulte pun.r,
&u„od8oftro prom.f.t Patribus.iam tandero verc
«- fomple t! Vfns huius Pfalmi eft , »« cogn.ta m.fe-
icZia Dei credarous: vtcogn.tapoum.a t.roca
mus- coVniu veritate fpererous.ac cxpcctcmus „m

, c r.iacrprit.Atque his dc caufis Ec
nnas caro vcl Satan iuggcnc.^t^u
q r ^iniuit.vtquotiiicin cccrupiorura

cltcmrh:ctg.nVumqcarmcn. Nunc «ingu.os

Explica-
tio para-
phuilica

jQuj* refyexit fae hkmitem «>icillatfi.£cce enim ex
hocbeatam me dicent omties generationss.
HoceftrEgo magnificeDeum praedico,& toU
gaudio perfundor,idquc fupcr Deo fdluatore meo.
Is cnim meum gaudium, qui mihi rantam praeftitit
falutem. Is rcfpcxit & gratuito fauore complexu?
cft me humilem & vilcm ancillam , qu* iam fprcta,
vilis inftar vilium feruulorum vixi: atquc ita rc-
fpexit, vtnonpofthac vilem & contemptam, vt
antea , fcd bcatam me pracdicent omncs xtates -
cui tanta gratia facta cft , vt fim matcr futura Mcf*
(la:, qui Saluaior eft meus & omnium in fc cre-
dcntium.

ExMaria» exemplo hoc difcamus. t Agno- Doftiitt*
fccrenoftram vilitatcm , & proftcrncrc nos coram
Dco in vera pcenitentia. i. Agnofccre bcneficia
Deierganos. 3. Proedicarc Dcum ob fua benefi-
cia. 4. Alios ad gratitudincm noftro xnuitarc
cxcmplo.

4 . jQuia magnifice mecum egit potens ilk cww (kn-

tlnm esl nomen.
Nulla hic iactat merita pudica virgo , rihil fuis Paraprra-
tribuit viribus , fed omnia acccpta fcrt Deo,qui fo- Jjjj^; *
lus potcns eft , & cuius folius nomcn fan<5tum cxi-
ftit,vtquod fummam mcreatur reuetcntiam. Deus
cnim quoties nominatur,dcbet ob fanclitatem pr^-
dicari,qua? rclucet in omnibus opcribus cius, iu
ingenti mifericordia,in iufto iudicio,in potcntia &
vcritate,quemadmodum particulatim virgo in fud
exponit Pfalmo.

5. Stcutpu mi/ericordia inomnes Atates parata esl

timentibi*i ipfurn.
Hic vcrfus tria docet. Primum,quod Deus fit J^^^j
mifcricors. Secundum,quam latc fe cxtcndat Dci iocus. c
mifericordia. Tcrtium,quibusilla infinita cotuin-
gat mifcricordia. DeDei mifcricordia multa funt
\ llluftria dicta & cxempla. Ero (inquit) Dcus tuus Teftimd-
j & feminis tui vfquein fcculum. Gcncf. 17.7. Item nia*
Ego fum Deus facicns mifcricordiam. Exod.zo.6;
o Et apud EfaiamjCap.54.10.Ego adfum, quia miferi-
| corsfum Dominus Dcus tuus. Et Syracides , Ecc!.
2.13. Pius & mifericors eft Dcus, & rcmittct in die
tribulatronis pcccata.Hinc Paulus Dcum vocat Pi-
trem mifcricordiarum, inquiens,2.Corinth.i.3.Be-
ncdiclus Dcus & Patcr D.noftri lefu Chrifti, Pater
mifcricordiarum , qui confolatur ncs in omni tri-
bulationenoflra. Excmpla huius declaratae mifcri- ExeniPIa
cordiae funt plurima , quorum fummum elt , quod
Filium foum vnigenitum dcderit , vt faluctur mun-
dus pcripfum.Huc illudjohan.3.16. Sic Dcus di-
lcxit mundum, vt Filium fuum vnigcnitum da-
rct , vt omnisqui creditin illum non pcrcat , fcd
habcat vitam seternam. Imagincs huius mife- Imaginc5
ricordia? funt, filius prodjgus , Samaritanus, o-
uispcrdita.

Quam late fe cxtcndit hic Dei mifcricordia? Ampiitti
Rcfpondet Virgo:/» proger.ies pr»genierum , hoc eft, do n,ifcri
m omnesa*tatcs,in omncs nationcs,iuxta illud,Pfa. ouias*
35.5-Mifericordia Dci plenacft tcrra, & PDlm.103.
i7.Mifcricordia Domini a fcculo vfqucad feculum.
lufticia Dei Adam miferia? fubiccirus eft cum tota
fua pofteritate. Mifericordia Dci Adam grati^ par
ticeps faclus cum fua pofteritatc,modo illi fua cul-
pa non acecrfiucrint libi iudicium.Huc illud Efai.r,
cap.49-6.Dedi te inluccm gcntium,vt falus iis mca
vfquead extrcmum terrs.Lt Simcon-.Lumcn quod
parafti omnibus populis. Luc.1.51.

Q^ibuscontingit ifta mifericordia? Rcfpondct Quibcon
Maria : ttmcntibtu eum. H«>c ipfum Dauid hiice at- ^'g"-
teftatur verbis, Pfalm. 103. 17. MifcricordiaDo-
Aaa, iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i6ji E N

mini a feculo vfquc in feculum fuper timentes
cum. Et rurfus : Prope timenteseum falutarc i-
pfius. Vbi ergotimorDei verus, illic& mifcri-
cordia Dci locum habet.
Timcrc Sedquis cft ifle timor Dei? Eft vera pietas
Dcu quid. & reiigio , qua funt pratditi , qui in Chriftum firma
recumbunt fiducia. Eft autem hic diligentcr obfcr
uandum inter caufam mifericordiz , & qualitatem
eorum quibus contingit. Caufa nulla eft prarter
dJbKJaM paternam in dilecfto,ficuti ipfe aittHic eft Fi-
lius meus, per quem placatus fum.Qualitas eorum;
quib. mifcricordia contingir,non eft meritu,fed no
ta flliorumDei,qui fidc iunt eftc&i fil:j, luxta il-
lud, Iohann.1.12. Dedit poteftatem , vt fierent filij
Dei,quotquot credunt in nomine eiu>. Fide fola
nafcimurfibj Dei , fed filij Dei ctfeaidebcmus, vt
filios Dei decet , in omni pictate & innocentia , &
aliis virtutibus viuere,quasbeata Virgo hic timoris
Yocabulo complcftitur.
Dc iudi- 6. Fectt potentiam in brachio fito , difperfit fuperbos
mente cordis fiti.

7. Depofwt potentes de fidci& exa/tauit humi/es.

8. Efitrientes impleutt bonts , & diuites dtmtfit i-
nanes.

Praedicat iudicium Dei in fuperbos,& mifericor
diamin humiles.Exemplainfinita prasbet facrahi-
ftoria & qnotidiana experientia.

o. Sfcepit Jfiael puerum fuumjncmor mifiricordU
fix.

10. Stcuti locutu» cfl Patnbus noftris, zAbrabamo
tyfernini eius in Aternum.
Hoc eft, Promiflionem mifcricordi* com-
plcuit Dcus miflo Filio.Eft igicur vcrjx , & ob ve-
ritatem celebrandus:cui fit laus,confc{fio , & gloria
mifericordias , potentia?,iuftitia? , vcritatis in iecula
fcculorum,Amen.

cio Dci in
fupcrbos,
& mifcri-
cordia er
ga humi-
lcfc

Veritatis
Deicele-
biario.

A R R A T I O icjt

nos,qui dcderit nobis Angelos cuftodes. Quare dc
Angclispotiffimum hoc diedocenda eit Ecclefia.
Verum,quia Euangelica le&io , qusc hodie tra&ari
folet, continet fingulares dodrinas: volo primum
textum Euangelij cxplicarc. Dcinde nonnulla de
Angelis dicere. ^
Occafioncm huic Euangelice; le&ioni prasbuit f^a3pr?-
arrogantia difcipulorum Chrifti , qui poftquam fcntisio-
Chrittus fui abitus mentionem feciflet, contcndunt cu
de primatu,quos Chrifius ab errore reuocat, & fta-
tuit puerum in mcdio corum , diccns : Nifi fueritis
ficut pueri,non intrabitis in rcgnum coelorum.De-
hortatur prarterea a fcandalo,& commendat nobis
pueros,vt ccs in Ecclcfiam recipiamus , fcientes ta-
lium cifcregnum ccelorum.Loci quatuor:

1. Dijputati 0 Apoftolornm de primatugr eorum re-* Parte*
prehtnfio.

2. Admonitio de cauendo fcandalo.

3. xJMandatum Qorifii deredpiendis pueris.

4. Angelorum natttra offianm.

I N FESTO MICHAELIS,
Euangelium,Matth.i7.

I2V^ illo temyorc>accefftrunt difcipuli ad lcfitm,dicen-
tesQuis esl maxirnus tn regno ca/orum? Staccerfi-
t»m adfe puerum lefus flatuittn medto tllorum,& dtxit:
Amen dtco vobis,Ntfi conuerfifueritis,& effciamint fic-
ut puerit non ingredtemini in regnum ccelorum. Quifquis
igttur demiferit fernetipfum , ficut efl puer iile,htc eil tlle
maximus in regno cce/orum.St qui receperttpuellum ta
lem in nomine meojnc reciptt.Qui autem offenderit vnum
de pufillts tftts^ui tn me cred»nt,expedit ci,vt fufpen-
datur mola afinaria in collum eius^ ac demergatur inpro-
fiindtm marts.Va mundo ab offendicults. T^eceffe esl e -
mm vt veniant offendicula , verumtamen va homini , per
tjuem offendiculum venit. Quod fi manus tua, vel pes
tuus objiaculo efl tibi,abfcinde eum^ proiice abs te. Bo-
num efittbi advitamingredi claudum & mutilum.potius
quam duas manus , vel duos pedes habentemjnitti in i-
gnem afernum.Et fi oculus tum offendit te , erue eum , &
proiice abs te. Bonum eil tibuvt Ufcus intres in vitam po-
tius , ejuam vt duos oculos habens, mtttaris in gehennam
ignis. Videte ne contemnatis vnum expufillis tflis. Dico
entm vobis , cfuod Angelt eorum in calts femper vident
factem patris meitfui tn eoelis eft. Vtntt entm filius homi-
nis feruare quod perierau.

CurdeAn
gclishabe
tur cocio-
ncsin Ec-
elcjja.

ENARRATIO TEXTVS.

D E P R I M O.

Ocfeftumin Ecclcfia ideo ordinatum &re-
ceptum cft,vt difcamus beneficia Dei crga

Difcipuli accedunt fefim , diccntcs,Qutfnam ma-
ximus in regno cce/orum? Hic pnmum obieruanda oc-
currit cxcitas difcipulorum Chrifti, non intelligeo
uum adhuc,qualcnam fit Chrifti regnum.Somnia-
bant fore ciuilcm adminiilrationcm , in qua Chri-
ftus,vt fummus monarcha,Difcipuli vero lpfius fub
co.tanquam duces,dominarentur toti terrarum or-
bi :ideo quaeiunt , quifnam illorum fit futurus fu m-
mus , & a Chrifto proximus. Adeo ftupcnda carci-
tas corum mcntcs fifcinauerat.

Deindc licet hic videre virus diaboli , quod fuit virusdia
etiam efficax in illis Dei organis , ncmpe difcipulis boU'
Chnfti , qui erant dcitinati Apofioli & legati regis
Chriiti in fpirituali eius regno. Qu_id facit? teterri -
mo vicio fuperbia? eos commaculat,adeo vt iam de
prim itu difputent,hoceft,quifnam eorum fit alio*
rum futurus Dominus. - '(

Quid Chriftus facitad hanc difcipulorum fuo- fjjjjgjj,
rum itultam arrogantiam? Potuit fane iuftc eos re- rcprchjBfl
iiccrc,vt fupcrbos & minime idoneos,qui fuo fpiri-110"
tuali rcgno adrainiftrando prarficeretunhoc tamen
non facit , fcd eos paternc admonet , & vt corrigic
errorem-*ita fuperbiae vicium feuere taxat. Ita enim
ait, £f cum aduocajfet pueruhtm lefus^flatuit eum in mc-
dinm corum,& d%x%t:Amen dtco vobts^nifi conuerfi freri*
tis , ejr fiatitvtpncru/i , nequayuam ingredtemini in rc*
gnum calorum. Hic excmplo & dodrina docet,qua- alesJ-
les vclit habere adminiftratorcsfui rcgni. Vult ar-J£pUios
qualitatem , quantum quidem ad animorum afte- "^uiii*
rtionem attinet: non vult, vt vnus alterum tan-
quam ex alto defpiciat:fed vt amater fint inter fe in-
uiccm arTcfti , mutuis fe profequentes officiismon
vult vt more gentium alij aliisfuperbe dominentur
in fpirituali fuo regno. Nam de rcgnis politicis alia
ratioeft. Deinde , hic facit difcrimen inter fuum
regnum & impcria mundana. Qui fummus eftPj^J^f
in regnis mundi , is ab omnibus Yult coli & mini- gnachri-
ftrari. Contra , qui vult hic fummus ciTe , debet
omnium eifc minifter, non verbis,vt Papa, fcd re- gna
uera vt Paulus , Petrus , Apoftoli, & alij finceri E-
uangclij praccones. Ita maximus in Ecdefia Chri-
fti clt , qui maxime feruit , minimus vero qui mi-
nime dominatur. Vt autem Chriftus fuos di-
fcipulos ab ifta arrogantia rcuocet , addit feue-
riffimam comminationem , dicens : 2tfifi fia-Comta*~

. ]. , ' natio.

tts vt puerult , non tngredtcmmi regnum calorum.
Sed quid cft quod velit Dominus fuos difcipu-

los cife

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

Pucrisfi-

ifti '

l6li E V A N G E

los effe fimiles puetulisi-an non Paulus {ecus docere
Ucotum videtur cura Corinthiis in hunc modum tcnbat,
\cZUo. Ne fimus pueti fenfiUus?Cht,ftus vult
nos cfTc pueris fimiles. Paulus vdlt noseffe pue-
ris d.flimiles. V.rumque vcrum eft. Debemui : e -
fe pueris fimiles, & rutius debemus effc puer.s dil-

• ^P^isfimileselTe debemus, i.Veta humiliutc
nlTl & abnegatione noftti ipforum.ficuti Dom.nus a.r. |

eftur omnis fuperb.a deponenda .lli.qu. vult Gbrl-
ftU fcipulus efl-c.Huc illud Chrifti.Qu. vult mc k-
„i, bnegec femctipfum , hoc cft.qu. vuk mcus d - ;
?cipulus effe, hum.l.ter dc fe fcnt.at , n.hd f.b. atro
Xerttibuat. »,Pueris fimUes et.mus.nmcto-
£SSS Vt enim pueri no„ P°£»»^$ j
patentcs de fnis glot.ar. mcr.t.s : Ita _ne . d. c.pu > .
Chrifti coram Dom no vlla mcrita .adare deben ,
fcdt^^feinf»te,.«,«finean»^
poffcnt. 3. Similes er.mus pucr.s a&a^e™?, •

milcserimus puetisobediend. ftudio. P""10?01
non d frtat.quak f.t quod mandat pater.fed qu.d?

vol"n»tem agcni. rcgulamfcquuntut,..cu- .
ti Abralam fecit , nfi ad mandatum Dc. paratus «- ,
rat ad maaandum nlium vnigen.tum. Non cog.ta
ui, Abraham, quid hoc OP^D-P^l""^

^"Smile. auten; .debemus effe
fedcbc- fenfibusnondumtormatis. *.w _ ftQ/fUIltrcs

napietatisincer.i&inconftantesfluctuemus.&ne

vtPaulus inquir,Ephcf.4..4-citcumferamur qnoMs
en odo^ne fcd^anaamcxhibeamus.nfanaam,

ad quam l.ot.atur nos Petrus.cum .... Quafi modo

m**?»**. Hoc diligen.er expenda.ur. . Chn
ft„. boc dido vult.vt omnes pueros amanter com

plectamut, idque ipfins nom.ne. >-Jf > °^c
•j • fnn col atum ruentpns, idiiait

ctaret hatc pcomill.o aa nu
fuos.fc tnJmJerga membra Ecc *C hr IW
Admonet de pceua quam luent ,qu. »U . idW _

«y^«^"^*^ebiretVd h*C commina^
,,r -/^Sgd^, „m facleselTemusad
oSrr.Serdchociocofequuur

Partcs
ttcshuius
icntciui^,

0 E SECVNDO

, ^ j Kf tce(te edcntmvtveniant

^^^^•'tuh,"". wi- eft pr*-

LIORVMi 1674

Stcundum eft indicatio fubobfcura caufarum fcan
dalorum. Tertium eft comminatio pcena» , quam-
luetautorfcandali.

Primum nos docet,admonet,confirmat.Docet 1. 1. Docct.
cjuid fit cuenturum, hoc eft, quod mundus fit futu-
• us plenus fcandalis. 2.quod iita fcandala fecum fint
allatura hominibus V *, hoc eft, pcenas, fub quibus
homines fupcr f e V* damabunt prae anguftiis. Eft:
autcm^a, vt BafiliusaitOpi^c/ss-i^i^.^^hoc eiV
flebilis acclamatio ,qua fuum dolorem tcftantur,
quifub crucegemunt. 3. quod Ecclcfia non lit fu-
tura tranquilla in hac vita, fed cum maxime quieta
videbitur,fubito excitabuntur tempcftates , quibus
mirum in modum concutictur.EntEcclefia m mun
do fimilis Halcyoni aui , qua: in mari oua parit , &
pullos nutrit. Ha?c nunquam fibi polliceri poteft
vnum tranquillum dicm:fedfe in omnem cuentum
parat,tranquillo mari curo fuis pullis gaudct,obor-
tam teropeftatem pcrfert fortiter, iperata tranquil-
litateanimumalens. Sic Ecclcfia eft in mundo vt
in mari , inquo gignitfibiliberos. Haec nunquam ^
fecura ciTe potelt a tempeftatibus mundi , quse (unt
falfi Prophetae,diabolus,propriacaro,prauihomi-
num morcs & cxcmpla.Hse tempcftatcs cum in Ec-
deiiam ingruunt, dcbet ipfa parata eflcin omncm
eucntum , led tadem omnia fuperabit per vi&orcm
mundi Icfum Chriftum,quem cumfide apprehen-
dimus,&: nos vidorcs mundi euadimus,iuxtaillud:
Haec eft vidoria,quar vincit mundum , fidcs veftra.
Quare harc vincit mundum? quia Chriftum habet.
i.Ioan.5.4.

Deinde, admonet nos hoc didum Chrifli,ne vel ^dme*
ipfi autores fcandalorum fimus di&o aut fado , vcl
finamusnosabducifcandalis, acrurfus relabamur
m priftinas tencbras,ac aChnfto Siluatore turpirer
dcriciamusjficuti multis hodie accidit,vbi fophiftae
& tyrannipro hia libiJine omnia furfum ac dcor-
fum verfant.

Terti6,hoc didum Chrifti nos confirmatin fide ? Confit
Chrifti. Nam cum videmus euentura praedi<aionimat*
refpondere,certificamur dc Euangelio,& confirma
turfides, necummaxima partemandi confefljo-
ncmabiiciamus.

Secundum^uod habct didum Chrifti,eft indica- lu Scanda
tio fubobfcura caufarum fcandali:iVr<:f/7> */?>inquit 1* » quoa
vtveniant/candala.Scd vndeilla neccffitas?a De6ne?tianluI*
Ncquiquam.Deus enim non eil autor maloru,nec
dclcctatur fcandalis,fed irafcitur autoribus fcandali,
ficuti pcense oftendunt.Vnde ergo?nuro z diabolo?
Vcre a di abolo. Nihil enim is aliud molitur,qua vt
Chrifti Ecdefiam fcandalis in dodrina, moribus,in
crucc cucrtai.Hic fibi adiugitSophifta$,hypocritas,
&tvrannos mundi,quos excitat,vt nihil intentatum
relinquat,quod faciat vilo raodo vel ad euertendam
vcl laccrandam Ecdcfiam , id quod hiftoria Ecde-
fise docct,antediluuium,poft diluuium, in y£gypto,
in dcfcrto,in variis perfecutionibus , fub iudicibus,
rcgibus,& ducibus,in captiuitate,poft captiuitatem
vfquead Chriftum exhibitum. Deinde poft Chri-
ftum hiftoriaEcclcfif infinitatcltimoniahabet fcan
dalorum, quibus fa^an Ecclefiam Chriiti hotribili-
tcr inuadir.

Tertium^uod Chrifti didum habet, eft commi- m. sCnt«
natio pcena:, quamautores fcandalorum fuftinc- J^f1™^'
bunt.K* bomtm (inquit)//// per cjuemfcandalum venit. fcandaio-
Sigmficar crgo fore , vt quia alij funt fcandalo, gra- Iun» autP
uiffrmispunianturpcenis. Ncc eft dubium,quin deICS'
pcenis aeternis loquatur.

Caeterum,vt diligentiu5caucamus,ne fiamusau-^/^P1»-

toresfcandali,brcuiter dicam, quaenara fcadalorum.ovu^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

i67$ E N A R

gcnera fint cauenda,qnz a fuis caufis difTerentias ac
cipiunr. Vnnm genns fcandali eft, quod oritur ex
mala do£trina,feu ex corruptelis docTrinae Ecdefie;.
Qui hoc pa&o aliis eftfcand<do , diabolum patrem
fuum imitarur,qui primoshomines hocgcnerefca-
dali euertit,Gen.3.Altcrum genus fcandali eft,quod
oritur ex malis moribus,hoc eft,cum alij in te rcfpi
cientcs tuos malos mores induunt.Qui ita fcandalo
eft hominibus,regnum fatanae extruit,& demolitur
Chrifti rcgnum , quarc fummopcrccauendum eft.
Qiotus quifquc,quaefo,hicnon dat fcandalum?Siue
adderum,(iuead populum,fiuead magiftratum,fi-
uc ad fubditos relpicis, vidcs omnia plena fcandalis
morum, adco vc non fruftra Chriftus dixiiTe videa-
tursVx rnundo afcandalts.T crtium gcnus fcandali o-
ritur ex abufu rcrum,qua* fua natura funt indifteren
tes,quod caucndum eft,nc offendantur infirmi.Ob-
ftinati & impij funt contemnendi,idqae Chrifti e-
xemplo,Plura de fcandalis alias diximus.

D E T E R T I O.

ci "ft' d y*dete ne contemnatu vnum expueris his. Dico enim
recipi€dii vobts7quod Angeli eorum in coeltsfempet vtdent fhciern
pucris. Tatrtsmei qut tnccelis efi. Hic Chriftus nobis pueros
commendat,neilIosvllopacTo orTendamus, & ra-
tionemfubnecTit ; QuiaAngeli eorum videntfa-
ciem Dei Patris,qui in ccelo elt. Hoc cft,cum tanta
curaDeuspueroscomplecTatur,vt cis Angclos cu-
ftodes dederit,non dccet,vtnos inhonoreraus. Hic
obfcruemus,quod pueri habeant Angelos cuftodcs,
qui eos aduerfus fatanam tuentur. Deinde, excitc-
mur ad gratitudinem erga Deum pro tanto bcnefi-
cio.Tum ftudcamus piis monbus cos retinere.Po-
ftrcmb caueamusnc vlla impictate au: turpitudinc
illos a nobis arceamus,qui in ccelo gaudcnt piorum
fan&itate & vitae puritate.

DE QVARTO.
Angelom Quartum,quod propofui,fuir dcAngc!is,dc quo
«aS &° rum natu" & ofticio pauca dicam , vt cum fciamu*
officium. quales cuftodes habeatEcdclia,tum intelligamus in
quanto verfcmur periculo.

Angdus eft crcatura Dci, fpiritualis, intclligcns,
potens, condita in minilterium Dci & Ecclefiar , a
<juo fua: conditionis fine quidam defecerunt, & ra
cTifunt hoftcs Ecdefia?,quidam autem non defecc
runt , fcd manferunt in fua innocentia , in qua Deo
& Ecclefias feruiunt. De quibus Epiftola ad Hc
braros itaait,cap.i.i4.Nonne omnes funt minillra-
toresfpiritus , qui minifterij caufa mittuntur pro
pter eos,qui harredcs erunt falutis.De malis Domi-
nus ait,quodSatan cum fuis lit mendax & homicida
ab initio. Ioan.8.44.EtPetrusdicit, diabolus ficut
Lco circumir , quaerens quem dcuoret. 1. Pctr. 5.8.
Hincfacilccft intelligerc, quod Eccleliain mundo
iit veluti ciuitas, quam vt Angcli boni intus dcfcn-
dunr,ira mali foris oppugnant.Cum igitur in tanto
vcrfemur difcrimine , rogcmus Dcura , vt fuis nos
Angelistucatur,cui laus,honor,Sc poteftas,in fccu-
lafeculorum,Amen.

I N F E S T O O M N I V M
fancTorum,Matt.5.

CVm vidtffct Jefus turbas , afcendit in montem9 &
cum confedijfett accefferunt ad illum dtfctpuli eiw,
ft) pofiquam apertiijfet os fuum->doccbatillos,dtcens,Bea
tipauperes fptritu, qmniam ilhrum e(l regnum calotum.

R A T I O 1676

Beati qui lugent , quoniam ipft confolationem acciptent.
'Beatt mttes , attoniam ipfi h&rcdttatem acciptent terrx.
Beati qui efuriunt & fitiunt tufiiaam , quoniam ipfif*'
turabuntur. Beati mtfertcordes, quoniam tpfi mtfe-
rtcordiam confcqucntur.Heati rmndt corde^quontam ipfi
Dcumvidebunt.Beatipactfici, quoniam ht filij Det voc.i
buntur. Beati qui perfccuttonern patiuntur proptet iufli-
ttarn, quoniam illorum eft regnum ccelorum. 'Bsati etfis,
cum probta teccrint in vos hommes, & infetlatifitetint,&
dtxerintomne malumverbum aduerfus vossncaticntes
propter me.Gaudete exultate , quontam rnerces vcslra
multaefimccelis.

ENARRATIO TEXTVS.

Fefta de fancTis in Ecclefia inftituta funt non fine Feftidj^
grauiflimis caufis,quas ordinerecenfebo , vt in no- ^/^iu
ltrumcommodum fanctorum fcftis vti poffimus. ti,wtio«

Prtma,vi cognofcatur Ecclcfia? hiftoria. Id enim var11'
valde vtilc cft:nam & inde Ecdcfia? ftatum,& quos
habuerit defcnfores &hoftes Ecclefia,inrcll'gimus.

Secttnda, vt cogitentur bcneficia Dei crga Eccle-
fi*membra. Paulus ex perfecutorcfacTuscft Apo-
ftolus.Petrus, qui Dominum fuum negarat,in gra-
tiam cft receptus. Magdalcna pcccatrix pro filiaa-
gnitaeft,dumin Chriltum fidc rccumbit. In mor-
tis articulo Chriftus fe contemplandum prarbuit
Stephano: atque ita in fingulis fancTis Dei fingula-
ria bencficia videre eft.

Tertia , vt confideratis hifce Dei beneficiiserga
fancTos, nos agarous Deogratias, quod in miferos
peccatoresconuertcntesfeadDominuiT) pcr veram
pcenitentiam fuerit adco mifcricors , & eos in gra-
tiam receperit,& totornauerit bcneficus, ac fpiritu
fuo in hoc deferto rexerit.

Quarta-i vt varij Sanctorum cafus perpendmtur
& confcrantur cum pcriculis noliri temporis.Vt o-
hmpij opprimebantur ab impi:s:ita & hodie.Olim
Sancti gaudebant fub piis gubernaronbus,& inter-
Jum iugum grauius tyrannorum cxpcrin cogeban-
,ur:ita 6c hodie. ln his calibus vanis dcbemus nos
crigere exemplo fandtorum.

QutntayVt fandos imitcmur in pcenitcntia , vita,
cuku,confcffionc,conltantia,patietia,"(5«; aliis virtu-
cibus.Dtbent crgo fancTi nobis elfe veluti cxcmpla
rcgulse vitac noltrse. Verbum Dei requirit pcenite-
iam , cultum Dei , confeffionem , patientiam: fed
ianCti Dei vcrbi huius exempla fuppeditant.

Scxta vt piis fufpiriis fanctorum experamus con-
(brtiuicquo Hberati tandem ex his anguftiis, beati
viuamuscum Chrifto in omni arrernitate : qua de
caufa Chriftus pronuciat fuos difcipulos beatos , e-
•lamfi variis seiumnis in hac vita affTgantur.Et huc Summ3
pertinct hodicrnum EuangcTium dc beatitudinibus Conci6is-
varns,ficuti nuncaudicmus : fingulas ergo beatitu-
dints ordinc detlaremus.Locus vnicus,

De beatitudme difcipulorum Chrtsli.

1. Beati pauperesfpiritu, quoniam ipforumeft Prim»^
regnum ccelorum.Hoc vcrfu oftcndit Chriftus pri- f^Ui
mum gradum ad fummas opcs. Summz opes funt ncm spl*
poiTeflio rcgui ccelorum & ztcrna; vita?. Gradus T^Je
autem eftad has opcs primus paupcrtas fpiritus,
quiacontriti & contulifentimus nosomnis lultitix
cfTeinopcs.

Quid?an non hsec paupcrtas nos exdudit e regno
ccelorum?Sicut rccTc dicitur : primus gradus cft ad
fanitarcm nouiffe morbum, quiaqui morbumno-
uit,quaerit conucnicns remedium : ita primus gra-
dus eft ad opes ccelcftes paupcrtas fpiritus,quia qui

lianc »

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

l6 E V A N G E

cfentit.quxritopes aHunde.Et ficut morbu, ; fua

natura eradus elt ad mor.cu. , ..... '■,„„..

cus itaLc paupcrtas reda ad mfcrnum m. e c
n.f. Chriftus fuas opes nob.fcum commun «„«
Non ergo diuitis nobis cont.ngunt fpir.tualcs me
Vico paupcrtans , fed beneficic .WgM '&
qucm implorandum noscog.t fenlus
ius pauperta.is. Senfus ergo hu.us loc. vMcM
cur illi fe infclices effe putcm, qu.a reuer , , nt.unt
in ammo.fe eflc omnis .uftici* »°P"'«* «^.
inopiz fcnfui f.t primus gradus, quo^ ^™™?
pcMdcft.inrcgnumcceto^^
dempcrfc&fuanatura, fcdqu.a cog.t no
qujrcrcqui folus via eft .« M**^. „
^P«mS Qualisautem P1UP"^ '^nim paupc as
fcS? tio^facilius inteUigi P-^J^^uL-
mendicitatis cft non folum fumm ^ p >
ti.mciuspubl.caprofcffiomap upcrtas p.r

non folum fumm. opum cffik"'7 ? ^umctiara

cius profcflio coram l»lu>411 r H au_

ft, r.r.fl-rxfuccurratinopia:. riarc ergu y

pehru!raeftinvUpccnhcn.ia&eXpct.tlonco-

Mo„achlP71^SrabJfifunthocloco.Nrcxeodocue-
Dominum noftrum.S. donura cft ^atrn ura,

££_ ^,M'-Hl^rmhi mag^ficitatircPugne,
«.,um. lugentcs: curo "™:™'K inKl|jK;;dum elt non
luluS.VcrumChr.ft.d.a itl ait : qui,

dc luausteroporcfc de eucn ^ ^ mun

confolationc.n accp.cn. , UU ic ct uJ
doluclu. Hicluaus «^^ ^"ft/, qu.
paupcrtatcro,part,ro ^««^ unt & explorat,
nos tanquaro ignt „pctendnm «er-

& aUafi «timuHs noscscua» P ^ ibft

T' g3°d,r,auS pcr fc cTufa eft felict.tis, fed <f*
XXn^Tchriftum.quicftautoromn,

to^fola.ion.s. f Rom.6.3.

oSB3SSg__?!p_^

quou.s lu(3u,ftd dc luctu.qu,
nondclua„mundi. :„r.UtrthtMisiurcttrrtm
*•«__ 3. 5»r-™'«.;-»B'r"'^m!„tci,faciles,hu-

•»do. man,,qn> f»°s/fffnU. *""„, 0 j Llun. rem pcrde-
adcondonandam n.una m.q fuetudo ia

rc.qu.mcontcndcre.Hxcv.r chn.

ttusf,,iScoromcnda^d.Cm ;scorde ,lcfl:D
me.qu.a m.t.s f^m'Sn."m_bcnt.Exempnim regular
fcipuli Chrifti m.tcs effe medUates fc

intueamur.Non «c"^ f mare ficcispc

tuo,rufcitarc,demones ctt.g , f ^ y. uerc>

dibus ambularc,40.d.es ^ no fum>&humilis
fed hoc dix if.D.fcitc . ■ mejqni . diWH

cordc.Hec : hum.l.t k.b« ;c Sfcet omne$>q„od
ncdc qua D^1"" YIoimCutuo8dilcxetitis.loa..3.35-
mei difclpulifitW1™1""

L I O R V M. »c7»

Sed quid promittitur mitibus? beat.tudo, idque
proptcr eucntum:n.m hercditatis iure «crram polh
dcbunt,nonquodintcrrafimusv.aur..fedprop.cr

tyPum.Tcrraenim olim proroiffa p.tr.bus , fu.t ty-
pus &figura regni cceloruro,adque .dco vcntas vm-

brs nomcn accepit. „,..., ,

Hoc loco qui abutuntur ad ft.b.l.cndum dogma Hj.efis

' fcraus.ftulti funt.nonanimadoer.entesChr.tt.eer
i1 ba. Dicit cnim cos poffeffuros iurc harcduat.s tcr-
' ram.Vbi eft illud hrred.tatis ius ? Konnc idco h^-
rcdcsfamus,quiainChr.ftograt,s acioptat.per fi.
dem?NdnncPaulus dici.,Rom.6.a3.V.ta at.crna cft
donumDei pcrlcfuro Chnftum Dommu noftrum.
Aliud cftloqui decaufis Wutis.al.ud dcnou.squa-
fcfbus eorum, qui h«r*de, fun. fal,..s.

litatibuseorum, qui nireucs „.,..

Jfiturahuntur.ChMi^un h.c v.t. nunquam ...
cxfon.ibus falutishaur.unt aquaro.quin mag-s (1 DcUcM
iantlos hic conrol».urDominus,prom,..ens to
rc,vt ,.ndcmfaturentur:cx qu. fatur.tatc fc lchccs
profitcbuntnr.Quifquis cfurit & fi U
optat. 1. Vt publici glor.ficctur Deus rcft. doa...
na.fana. vit.,& confcffione u V. pr.u.t.m f.ngu-
li .^nofcant Dcum , fidem Chr.ft. conc.p.ant , im-
pleantur Spiritu fanao.ac fanaapu.aqucv... infti
fiam Dci mediten.ur.Dc h.c f.tiet.tc loqu.tur Da-
nid Plalm 17.15- quam tum demum forc dici,, eum

pli , capit.7.16. Sandinoncfuncnt ncqucfuicnt

rJuemur Hic nobis commcndatur mifencordia cr fcricord.a

f^ucmnr.W no rhriftusfuos difcipulos non«gaproKl

ea m>feros.Vult cnim r , toum

^ • ^„r:;. mai;S4vcrumcnamatrici alio-

tmtum taneiproprns maiii»vti

rum Siferia.quoFd fane eft vcrx charitat» officum.
NcqucChriftustantum rcqoirit , vt condoleamus
arrumnis & mifcriifi aliorum.fcd opus fimul rcquint:
vult vc mifcris tranus auxiliatriccs porrgamus. Nc
autcm hominumingratitudincjrangantur, admgit
promiflioncm. Promittit cmm fore , vt qui mifcn-
cors fucrit in proximum,mifcricordiam rurfus con
fequatur.fdquc nofolumapud Dcum, vrrumctiara
.pudhomincs.Dcuspromittitmifericordibusmi-
fcricordiam,& facit etiam vt inucniamus mifcncor
diamapud homincs,dumillorum animos fleditad
benefaciendum nobis.

6 'Beati mundo corde^Honum tpp Denm vtdcbttnt. sexrus
Munditiescordishicnobiscommcndatur,^^^
ponitur duobus maximis vicns , aftuti? & libidini.ritas.
Cum onponitur aftutie,cft nmplex candor,quo agi
mus cum hominibus fmcerc & *P«" finc °"^u,s
fallcndi artibus. Hoc ergo Chrifti diaum aducrfa-
tur iudicio plerorumque hominum. Plcnquc cnirn
tumdcmumfc bcatos putant , quando alios aftute
circumuenirepoffintacfallcre : vndc & prudenti*
laudbm & lucrum venantur,& fauorcm magnorum
hominum aucnpancur.Verum Chnftus non vulr vt
fui difcipuli ita agant,fcd vt potms fint contenttfim
P!ici candorc, vt cor, manus, lingua, qnam optime
confentirevideantur. His pronvttit , vt Deum vi-
deant,in cuius vifionc fumma cft fita fel.citas. At
cUm mundities cordis opponitur libidini , eft vera
caftitas,quamPaulu* fanititate vocat ,cum inquir,
Heb.i2.i4.Pra:ftate fanditatcm, fincqua nemo vi-
Jebit Dcum. Vt enim Dcus abominatur libidincs,
itafummc dcleftarur caftitate fidelium.

7. Beatipactfict, cjuontam yfilj, D«*'e*^%!fc*
Hic magnam & raram virtutem fuis difcipuhs com Jis ftu^a
mcndat Chriftus. Pacifici funt,qui paci & traquilli-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

tati facicn,]a?6V conferuanda» ftudent.Hi quia diuer-
fumftudium yJiliis fatana? habent > tilij Dei voca-
buntur,vt qui D:i Patris exemplo pacis & tranquil
Utatis funtautores, & multosfuo hoc pacis ftudio
iuuant & oble&ant. Quemadmodum enim balfa-
mumpreciofum integram domum fuareplet fra-
grantia:ita vnusvir pacis ftudiofus magnum ccetum
diftidcntcm in concordiam reducere poteft. Non
ergo immerito Dauid concordi» & pacis ftudium
celebrat,ita canens, Pfal.133. Ecce quam bonum &
quam iucundum,habitare fratres in vnum.Sicut Yn
guentum optimum fuper caput dcfluens fuper bar-
bam , barbam Aaron , quod dcfluit per oram vefti-
mentorum eius.Sicut ro.sHermon,qui defcendit fu-
per montes. Vt enim rorc terra fcecunda redditur
benediccnteDomino.ita vbicunque funt multipa-
cisftudioil,fcecundxfuntcV felices politiar.Ecclelie;
& ceconomiae.Contra vbi non eft pacis ftudium,il
ric ariditss & ficcitas,hoc eft,fumma miferia.
graduT,Saf 8- W perfecuttonem patiuntur iuftici* cau

tiigi & fa tjHonmrn ipforum ejt regnum ccelorum. Quia maxime
Jaip» concutit inrirmorum aniraos fcandalum perfecu-
chriiiinotionis,valde commodefuos de cruceadmonct > vt
minc' non fra&i perfecutionum acerbitate abiiciant con-
feffioncm:fed potius propofitum regnum ccelorum
incueantur.cuius potiundi defiderio magis conten-
dantper tribulationes multas introire in rcgnum
ccelorum.Imitemur ergo eorum excmpla,qui dum
currunt in ftadio , refpiciunt ad pra:mium quod ab
Agonothctepropofitumeft , & ita alacrcs prope-
rant, donecad metam ventum fuerit : ltavultfuos

EN ARR^AjT 10 E V A N G.

I facere Chriftus-.non vult fegnitiam, fed infatigabile
currendi ftudium, donec ad metam regni ccelorum
perueniant.

Deinde,cum Chriftus hic vnam perfecutionis
caufara ponit , nempe iufticiam , vult vt ita vitam
inftituamus,nc pati cogamur noftra culpa, feu pro-
pter noftram iniuftitiara.Tum enim pcrfccutio eft
iufta poena,non teftimonium defcnfae iuftitia?,& ve
ritatis.Et Petrus monet,Nepatiamur vt iniufti,fcd
vt iufti,idqueexemplo Chrifti,Prophetarum,Apo-
(tolorum,& multorum martyrum.i.Pct.3.20.

Heati critUyCumconuiciattfHenntvobisi&vosperfe- Graduso-
cutifuerint , & dtxerint yuiduis mali aduerfia vosjnen- ciJatio.
tientes mea caufa. Exponit quid fit pati perfccutio-
nem proptcr iufticiam : Siconuitiati vobiv(inquit)
fucrint iniufte,fiperfecuti vosfuer nt odio Euange
lij.Si dixcrint omnc malu meticntes.Na fi verum di
xerint,non eritis beati.Si propter peccata veftra pe*
fccutionem patiemini , non contmuo eritis felices.
Nacaufa(vtinquitillc)facit martyrum,no fanguis. ^
Gaudete,inquh,& exultate , (jHoniam tnercesveffra ^'gfj'
multa eft in calts.Mctces cft copenfatio obcdientix xiofuse«»
crga Deum in perfecutione preftita?.Non hoc di&o tus-
lignificat Dominus,nos crucc mcrcri ccelum , quia
coelum eft filiorum haereditas,fed potius nos ad fe-
endam cruccm extimulat, propofita Patris clemen
ria,qui nobis compcnfationem laborum, quos fu-
ftincmus in hac vita ,pollicetur , qua? compenfatio
in crucefundata eft Domini noftri Icfu Cbnfti,cui
vna cum Patrc & Spiritu fan&o fit honor, potcflas
cV gloria,in fccula fcculorum, Amen.

SOLI DEO GLORIA.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

D E X L O CO R V M S A C K M S C R I P

IS ET KOVI TESTAMEKTl, Q_V I

T Opufculis Thcologicis,D. Hcmminglj ad dogmatum j conficmationcm
P appofifccitantur,&magnacx parcc cxphcantur.

VVMERl P Rl 0 RE S C A? V% P E RSl C V t
hmm voluminu , & column* Imcam dcjignant.

C A P.

II.

G E N E S 1 S.
V E R. C O E .
344

1.2.3

1316
35o
1394
343

3 1610
7 3SO
17 349
zo. 491
3.2.8cc- 951- 9*u
1 vf.ad» 357

C A P. V E R.

6*5

795

635

1094

I3:6
1317
r33°

E X O D V S.

15
15
«5
1S

Hll.

VI.

viii.
1 x.

XII.

XIIII.
XV.

XVII.

XV II I.

XXII.

57
4

XXIIIL
XXVI.
XXVII.
XXVIII. 14
XXXI. 30
X X X 1 1. 28
X L V III. 14
XLIX. 1«

4*3
543
547

616.617
625
634
690
H44
1164
1167
1178
1305
1327
13M
1352
1408
1449
1466
1470
331
1439
349
13'I
36I
932
354
525
123«
1505
| 1097
880
5*3
6l8
147o
547
IJIS
t243
1159
1278
619
69t
117*
1070
1381
1186
I670
456
331
543
S47
1042
330
S43
S47
618
633
1325
1243
992
1315
996
1325
H49
1079
I5*S
4*3

XHL

XI l II-
X V I 1 1.

X ix.
xx.

xxi.

XXII.

xxxii.

XX XI 111

445

593

1646

479

H97

336

1519

134

H74

330

49°

4*9

33»

1050

1296

4*1

880

946

1290

1535

34*

996

1052.K

x«74

I X

xviii-

xix.

1 5

XX.

X XI.

X X v.

XXVI-

933

593

1050

977

4*5

4*9

1290

912

1290

954

97»

Iio

488

4*9

C A P.

veR

C O L.

428

v 1 i

105?

VIIL

922

1417

1382

XII-

1413

5»

»9

169

jcnt

1.2}
1

469

921 •

37
6t

35
60

1289

I4OJ

32
46

XVI-

4*J

»4

X VI H.

1290

«5

1329

64«

5i
2

110I

xix.

329

xxiii.

489

«4

45
S<
33
13
10
3

xxiiii-

1006

«3

xxv.

989

45>

XX VII-

,6t

«79

4*5

»7

10S»

5»

41
40

687

XX VIIL

«5

641

1181

XXX.

65T

746

xxxii.

4*5

J. 39.1

1 .

1 O

V E.

I EL

10
10

746

1:29

«7

1411

33
13
6

X x 1 1 1 1.

1072

1233

V D

I C E S.

xiii.

1315

C A P.

V. '
1 X.

XIII
X I III-

XIX.

X X.

x xri.
xxx 111.

U S A M V E L I S.

N V M E R L
1159
14*7
1350
ii43
445
593
746
1129
113«
796
1095

VI.

XI.

»4

x 1 1 ii-

x x 1 1 1 1-

»7

VII.

XIII.
X V.

viii.

D E V T E R O .V O M I V M

11 II.
V.

1053

336

1^9

336

62I

1S29

329

659

XVII.
X VIII.

VIII-

13:9

1 M V

E L 1 S.

1090

*i-9

«3

J29

543

365

I037

R E C V M .

3°

1577

3?°

360

593

7 46

917

1-89

1229

143$

z. C H R O N I C O R V M.

xii. « 1

X X- 29 I2«3 <

XV III. 9 1233 «

T V R

I N

1 O B.

V I R. C O L.

17 1207

2 ' 525

2 ' 1238

15 .1036

I * 1170
4 <25
4 1238
=3 1536
2S i«7»

25 1202
2? 1219

26 1178

II 1 I067
1611

3S8

p S A L M I-

1191

1205

347

1449

«3 3

620

1326

6.7.8

1328

642

1328

1«33

»2

561

IIOI

1191

13353

III L

T* *

105

1202

1284-

«3

«73

1133

J368

VI.

3.4

««34

VII.

«7

I409.

I X.

128 +

1329

1336

476

X 1 1 1 1.

I
I

354
360

2 3

$25

1238

7.12

I V.

• "f »»•

488

x V t

147«

6;8

5*
64

»4
25
19

x V l L
X V 1 1 I.

X I X

X X.
XXII.

5.2

64
24

1100

1212

011 131
1108
1678
1176
M«4
336
1529
1233
344
1529
97
108)
$7»
1072
1238
1652
47»
1497
loyS
JS 1*33

67
14

27
44
26

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

C A P.

V{ R.

c 0 I.

L I

12-3

XXIII.

1.2 J
I

I4S9

274

IJ16

x x 1 1 1 1.

1091

XXV.

1 -

IJ«2
;l$o2

4 5

1174

' +

45*

4°

X XVI.

4'S

X XVII.

4'S

3*..

X X X I.

X X X 1 I.

511

1314

1231

n74

128 +

XXXIII.

»28 +

"73

18
40

■6 —

344

1326

129J

X X X II II.

"3S

745

347

XXXVI.

346

XXX VII.

4»7

$63

889

4
19

14*7

67 .

IJ54

XXXVIIU

1077

X X X I X.

94-

X L.

11+6

10.11

637 j

X LI t

12*3

X L V»

7.g

62o

7 *

131

7.8

I318

X L I X.

129

»1

35o

1146

S82

'$
')

58
913

1034

37
61

1402

l$OJ

1203

1201

L I.

6
7

7$
710

10
70

68$

I237

1178

1135

1-49

114S

94S

IS>

loj6

1061

1146

57
66

1201

1359

LV.

1602

lviil

V090

66
40

Ll X.

LXlfi

49S

499

1336

1419

L X 1 1 1.

U73

S4
1J

IX V.

337

L X VI.

iS
18

5*3
1034

LX VIII.

42*

S38

s
s
s

620

70S
1326

29
14

638

IIOI

1335

LXl X.

641

LX X.

I409

LXXII.

I
I

1049
1328
634

67
20
44

608

S 49

610

IOJ»I

L X X 1 1 1.

2812

1231

»7

1231

L x x v r. 12

LX X XI I L 18
LXXXIILL j

LXXXVI.

Lxxxvn.

LXXXVIII.

LXXXIX-

XCI.

XCIL

xciiu.

xcv.

xc vii.

CHL

-
I

C VI.

cx.

C XI.

c x 1 1.

cxv.

CX VI.

CXVIL

I
I

CXVIII.

CXIX.

S»

C X X I I.

104

105

c xxiii. 1

CXXVII. -
CXXVIIL-

CXXXIH.
CXXXIX.
CXLl

CXLlH

COL

H2S

958

1219

415

503

•31

133S

$57

IOJ3

343

I.26

IIOO

1098

39S

45«

478

I402

1497

4"S

ios6

I284

1327

913

1329

281

12 4

1173

IOJJ

1173

1043

1670

I2J2

1336

633

1328

43J

634

IIOl

"52

IIJ9

1182

13'$

1319

638

J47i

456

II9<

579

914

1073

I206

838

1129

.122

1197

1172

642

10J3

IICI

"74

641

1097

^°!c

I2°

394

562

4'$

1587

346

U54

I 439

361

370

J26

63S

1238

IJS7

1178

1197

1330

607

IQ9S

4°

1679

621

120>

I246

•7

«4$

361

370

Si6

123«

i$$7

1053

633

1042

1034

C A P.

CXLVI. 3
C X L V 1 1. 3

VEB.. COL.
3 »3$
1359
1489

l$6$
lo$b
U06

PROVEB.BIA.

i_4

III.

9'4

346"

1209

74?

3?9^

499

'-4

VI II.

IJ^

499'

XI.

XIIII.

1072

XV.

114-

»7

499

XVI.

$44

344

354

I0$0

XVII.

II8I

48$

II34

XVIIL

$82

I07J

IS-4

1008

XIX.

IIO

484

399

916

X X.

362

526

1239

XXII.

,067

XXIII.

S2«

X XIIIL

9'4

4-5

XXV.

«30

1530

XXIX.

1614

ECCLESIASTES.

V-

927

VII.

2 3

3$°

$2$

1238

*IL

1(22

K96

ISAI AS.

II78

64I

II46

IJU

II 46

I642

II.

II03

1318

633

II04

IIOJ

III.

»33

1232

vi.

IOJI

620

vii.

I09J

413

$43

62J

636

796

1:27

VI II.

1112

64I

IX.

337

1326

1)18

484

641

tui

1106

641

XI.

I330

633

640

■4-

1,28

I23$

1104

XII.

"13

Ui4

C A P.
Xllll.
XVI.
XIX.
XX VIIL

XXIX.

XXXVIII.
X L.

X L V 1 1 1.

XLIX.

L-L

LIL

LIII.

3
3

LVI.
L VII.

L V 1 II.
LIX.

LX.
LXI.

L X I I I I.

COL
J9I3

»73
740
641

1106

39'

1 108

I4'3

$24

J097

'33'

»359

1219

14'$

746

•23*

1266

1329

•474

6 V

133-

637

538

350

ij:9
1329
14*7
J$!9

:8+
1-9$
1333
1336

I4'3
1J32
637
1319
1670
1052
H73
IJ63
l6c$
3

1098

1319

1329

1098

638

1098

J333

H67

Il3$2

549

I 169

638

I470

632

1243

«•75

53*

1317

J329

943

10J3

H73

IJ70

IIOI

nj7

1271

1054

1224,

328

1201

1359

1611

1.71

1204

I3.9

792

1108

637

I096

1097

'331

$26

U7I

1239

i$$7
1061
1201
476"
I.72

II.
III.

IEREMIAS.

1J 1223

l» 10$2

14 36J

2 331

22 1232
21

«3

4»

6>
47

4°

5«
li
t>1

68
66

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

XVIII.

XIX.
XXI.

VII.
VI II.

V E R.

C O L.

LI.

658

1604

IJ9S

372 .

4»4

47«

vfad 14' 1415.7

6°

3»

945

842

1207

1279

842

4<S

36 J

363

4«

tst

692

4<S

l$o8

1242

O A N

N E S.

337

53«

620

4«

2- 3

Ij58

544

763

I130

1170

1199

»244

1417

: 14

545

62$

327

37*6

«57

5»

692

«7

1129

54»

1262

841

4^5

548

597

244

$26

»3

«J9

1294

39-51

1298

207

«3

IJ16"

1324

I>89

363

JO$2

4:4

U7I

3«

121

437

527

3« •

622

3<J

1434

i$oo

3«

1508

3«S

1557

108}

584

IOJ$

1223

I22 +

I°47

1253

845

848

1293

39-45.49 6i5

14»

I224

I077

35 4

611

I22J

46J

4»5

I083

1242

1294 ;

*♦

»67S

5» 1

iiy7

tv;

599

I$89 • '

70 .

329

8 ,

C A P.

XII.
XUI.

XV.

X v 1 1 1.

X x.

III.

VIII,
X.

X v.

XVI.
X^VII.

xx. i\

VB R.

C O L.

L I."

746

1097

l$o$

1124

780

221

593

t*3

841

413

I677

221

1128

I316

348

395

1578

913

1262

IU6

743

354

394

1246

1248

1034

4°

1207

$66

4°

746

583

a3 i

584

790

791

1184

1034

534

5 48

632

6%6

1206

424

*49

56"

557

1168

3«

650

I070

I13S

111]

I4O

A C 1

639

137

206

629

615

639

1334

646

653

4«

7It

36$

6 -.8

701

32 »J

1329

338

482

7I4

446

458

I38I

!277

538

791

842

1292

1122

486

$80

• 4

1429

?* ;

1280

37*

1280

363

413

335

2 3.

1207

1280

670

•7

933

f-7

869

2.3

61$

346

56 .

36$

547

C AP.

XXV-

V E R- C O L.

C A P.

VJSR.

C O L.

2t "77

710

28 1242

1244

34 l6»

368

10 48S

655
733

S T O L A A

»9

734
1167

%»m*nos.

H75

4 620

U43

8 1599

1280

11 330

»9

i$oo

16 363

547

16 6)3

V I.

1069

16 637

1.13 4

$68

16 693

855

16 141«

243

16 1280

244

16 1434

1130

17 634

"97

II 334

1626

19 *529

1677

22 921

426

21 n49

406

21 36°

478

2. 920

»75

Z% 1181

1201

2| 762

3S7

3j 912

765

4 918

376

$ 239

848

S 576

1247

1 1066

»47*

Ij 326

1509

13 33o

1678

14 484

VII.

1271

1$ 4«>3

364

1$ 759

J238

21 533

407

2» 407

897

9 526

1240

lO 1557

727

II «33

5,10

728

12 352

651

20 330

353

20 3 7*

5 2$

20 1280

«5

330

21 375

354

21 &C. 6$4

359

21 1241

357

22 1582

130O

23 63$

23 1509

18
14

VIII.

24
I

I49S

372

24 611

524

24 "4*

1244

24 "42

357

24 1314

768

26 "41

M32

27 328

1180

27 376

353

27 i$oo

246

30 1194

954

3 6$

I23S

3.4.5 «54

396

3 395

1414

3 1178

763

3 1280

»3

1414

4 398

743

5 1243

1071

3 1 i$oo

1244

II 241

$68

11 691

371

11 1381

478

12 81$

37
13

6$8

13 1X4]

1244

13 1326

1606

25 4-7

354

2$ $66

31
41

943

25 654

426-

2$ 1466

47*

25 I47l

723

2$ 116S

373

2$ 1557

412

I 372

121$

I $84

1489

1 s$$

1174

I II84

I178

I II84

327

I I48I

. 32

1168

2 I244

140$

3 U44

435

$ I036

855

8 1052

IX.

1182

« II74

337

12 1294

620

I4 601

538

i$ vf. ad 19.

918

15 544

21 {

326

16 1129

486

16 1069

72*

17 698

* i

526

4*
67

«5
59

|4«

31
17
4*

2$
7<>

35
50
43

>6
S»
44

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

V E R. C O L- L I. C A P.

»9

«3*

ii4

490

496

«34

«S

490

»34

124

VBR. C 0 L. LI. CAP,

1. AD T H E S SA L.

II U.

499

1414

396

489

'37$

»3

16 08

»4

845

»473

T H E S S A L.

L
II.

Itft

163

4.2

fel

643

I»

360

920

967

»49

3°

II8I

«5

II4I

539

U84

466

»5 44

»3

133

T I M

O T

48 1

»53

329

$53

547
1276

396

9'3

"33
1246

i4r4

«53
773
1077
337
1182
U5S
1529
«34
I.67
1170
«'5
4»4

1352

740

95*

144!

746

1»

125*

128$

41$

16$

3*3

6«

396

«34

396

499

838

»4'4

»4

960

*7o

465

Sii

II.
III.

III.
II II.

346

»7

498

•

499

Itgtf

J419

. A D T I M O T

106

47*

1606

1144

'4$

»9

4'3

S83

917

»9

1034

»37$

134*

840

J70

AD T I

T V M.

«s

954

1127

»3

363

653

1509

4°

364

1357

481

1051

1281

3»

»CS4

IX4I

A D H

eBr .

348

346

629

701

337

$3«

1091

16J8

167$

5°

1167

543*

«$

644

1198

14
14

7-9
7

2-4 2$

13
'4

1165
1177
307
1307
»207
1438
I60J
634
H64
KTff
1185
625
»'7S
553
756
478
1186
U82
1184
435
632
7«i
458
1070
JI87
816
«34
II8J
548
"7$

5»

C O L.

L r.

421

597

»4

42 4

4'S

553

I284

335

394

■*+

743

lotfi

1146

37i

1414

92J

II2I

1122

i6jt

415

952

95$

»4

1127

885

1202

«195

EPIST. IACOBI.

II.

IIII.

502

330

•97

399

328

I504

$83

1034

»22$

PETRl.
* *47»

I III.
V.

105 4

I284

1210

I23S

1284

1292

1122

H$9

1207

1297

'473

I673

395

II60

I 97

481

»7

482

1222

1510

»3

492

1122

II67

842

'323

J68O

6 2

803

1177

«7

16J

167

414

170

839

I602

475

1216

»434

167S

P E

T R. I.

412

»7

1309

615

U»3

C A P.
II.

V E R. C O L.

IIL

L
v.

VI.
VII.
XII
XIII.

XIIII.

XIX-
XX.
XXI.
XXII.

1S»7

66
3»

533

I047

773

33
}6

1077

I O A N N I S.

1510

53'

557

654

1522

'557

635

942

611

H82

1184

1314

33o

898

-7

610

«6

* 2

502

1*44

1301

356

371

424

4*5

617

1305

132$

1466

2»

64S

1034

$83

II4S

I566

1219

«404

617

1181

I272

1500

337

S9*

2S»

1530

$94

S83

4°

791

5°

553

75$

7»

337

$38

7 °S

II2S

C A L Y p S.

I"97

201

842

I578

I09 1

Il78

II87

914

842

119

2293

1207

3'-54

1625

796

»7

»472

»356

1208

>224

»322

367

»47*

62-

A P P E N D I X.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

25
«

*
4*
il

APP-ENDIX.

QVoniam D Hemmingius peculiarerh propofuit Theologi* candidatis explicationem quo-
rundVmptzcipuotum locorum es hiftoria Euangelica dcfumptorum vlnmo hbro huius volu-
ni/^rnn^Lnfam vifumeftbreuem indicem harum partium Euangeln leorfim difponcre , tum
ZTd dSeluTt Zc ftagmenta aliis adiungere, tum vt ftudiofos , qmbus cnatrado tfta Euangelica-
rZ hSoriarummagno vfui eft futura , peculiatiappend.ee iuuarcmus.

+7
'7

6i-

prior &t,Mi*rs capvt ex evangelista

defumptumjftcundus &tertiuscafitisverficulumprtmum &vltmuminclu[iue wter-
pretatum.-poftremus columnam feit paginam huius voluminis exhibet.

Ex Ioanne.

C A P. V

Ex Matthao.

^> A P.

V E R S.

C O L.

1-9.

I560.

O A r.

y E r s.

l OL>

16.

14-20.

1 500.

1-12.

I385.

15-17.

I42O.

Ex Luca.

1-11.

1414.

C O L.

1-11.

1675.

C A P.

V E R S.

20-2.6.

M5>-

26-38.

1657.

24-34.

1599.

39-56.

1666.

15-21.

1565.

57-80.

1662,

I-I3.

1398.

I-14.

1364.

Z3-27.

1402.

21.

1380.

1-8.

1619.

33-4O.

1376.

18-31.

1643.

42-51.

1388.

ii.

2-10.

1357.

I-H.

1550.

ii.

19.

IJ5I.

36-42.

1546.

13-

14-30.

1407.

11 17.

1604.

15-
18.

21-18.

1429.

4-15.

1415.

. 1-11.

1671.

10.

23*37-

1588.

18.

1634.

11.

14-28.

1433-

20.

1-16.

14011.

11.

22-32.

1653-

21.

*j.

1447-

14.

1-11.

1609.

22.

2-14.

162$.

14.

16-2.4.

1537.

21.

15.22.

1638.

15.

i-ro.

1541.

21.

34-46.

1614.

16.

i-9.

1569.

23.
24.

34-39.

1369.

16.

19-31.

1533.

15-28.

1648.

17-

11-19.

1594-

18.

9.14.

1579-

ExMarco.

19.

41-48.

M73-

21.

25-36.

1354.

Cap.

V E R s.

C OL.

24.

13-35.

H74.

3*-37-

1583.

24.

36-47.

H79.

3
3
4
6
8
10
10

14
16
16
16
16
20
21

E R S.

19-28.
I II.
I-I).
I6-2I.

46'54-
1-15.
46-59.
1-10.
11 16.
23-31.
1-4.

16-23.
13-30.

19-3'-
19-24.

O L.
I36lt

i>92.

1528.
1519.

IC29.

*437-
1442.
1514.
1488.

1515.
1510.

J497-
1491.
1502.

1483.
r337.

H 1 S T 0 R I A P A S S I O-
nis Chrifti ex collatione cjuatuor
Euangeliftarum. C0l.14.s4..

Rcfurrettionis Chrifti hiftoria ex
collatione quatuor Euangelifta-
rum. J46S.

E X P A V L O 17^
i.adCorinthios.

C a p. V E R s. C o L.
11. 23-2$. 1449.

PRIORIS TABVL^ FINIS.

Bbb. iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

ALTER INDEX SENTENTIAS NONNVLLAS

E T

OCORVM THEOLOGICORVM EXPLICA.
tioncs ex S S. Patribus appofice in hoc volumine
citatas eontinens.

Prior numerm columnam : pofferior lineam denotat.

deChriftiprsefentfcainterris 701.51 de incantationum incfficacitate, per

de confcientia & fama 4°5-47 fe 1189.4

de meritoChrifti&efficacia fidei 556.30 dc incarnstione filij Dei 1169-17

1046.21 deChriftiiuftitia 550.51 de incarnatione filij Dei 1301.55

dc Chrifto,via vitf , & veritare 1118.37 de incorruptione hominis fi a peccan-

de confecratione 662.7 doabftinuiflet 613.37

dc coniugio inito & confummato de inucntore magicarum artiu 905.61

1000.32 dciuramcnto 866.6$

de confecratione 802.20 de iuftificatione per folam fide 1282.32

de confuctudine 1181.36 de iuftificationc hominis coramDe°

de malaconfuctudine 757*43 734*47

decorrectioncfrarerna 4^7*5 deiuftitianoftraper Chriftum 1 129-9

dc non procraftinanda conuerfione deiuftitiaoperum 1146.14

1274.1 degratisDeolaudibus 1211.66

decruceaDeo nobisimpofita 824.44 deLcgisabrogatione 1310.67

deDauidis pugna 606.40 deliberi arbitnj imbecillitatc 354-27

dedebito 893.34. delignovita; 1522.16.25

/r decultuDei 742*8 de maducatione carnis Chrifti 807.54

pcintcrpretationcfcriptuw 469.16 dceffcaibus mifcric0rdi Dd l0$6<6o dcrnanvrio

de IanatypoChnfti 1521.67 dc imaginc Dci in hominc ^ demartyribus 1220.40. 1221.25

a*?*^oc"£., . „qTjL denonpetcndomagoruauxilio 912.1 dc pcrfonamediatohs 1310.33

de luftificat.one pcr foia fidcm 1282.24 ^ Dci £ ftlutc nQ_ Jc mcrccnariis

ftra 152I*49 demcritoChrifti

Agapttm.
Dc mala confuctudine

ayimbrofiiu.
De autoritate no&orum in Eccle-
fia 797*10
Decertitudine verbiDei 2339-33
De correSionibus ecclefiafticis 1140.

De martyrum cruce 1220.17

De diuortio 1007.13

De doctrina Ecclefia: 442.6

Dc Gedeone 1318.25
De imagineDeiinhomine 1055.30

De imagine Ectlefiae in filio viduat
1609.9

607.6
1184.1

H77-53
1055.22

356.16
1059.67

661.50

847.5

de lapfuDauidis
dc mediatore
de merito mortis Chrifti.
de mifericordiaDci
depeccato .
de poenitentia
de prxfentia Chrifti in ccena
de refurreftionc

de triftitia Chrifti paulo ante mortcra
1176.57

de vetcri & nouo tcftamcnto
de vifu
de vfura

Anfelmus.
De pcccito originis

jithanafius.

De Ccena

dc exercitiocorporis
dc fideChriftiana
de incanmione filij Dti
rlc mediatore
dc pcrfona mediatoris
Auguftinus

dcpermiffione Dci

141. 10
1245,26
614.12
796.4
1110.14
1170.66*
547.22

deconceptioncChrifti 422.35
de circumfcrintione corporis Chrifti
628.57

de circumfcriptionc corporis Chrifti
~oi.i6

1289.29 de miraculo Iofue

de fallacia dacmonum 925.16 demiraculis

depoteftatedaemonibuscocefla 923.3 dcmiraculis

de prardiclionibus dxmonum 925.6 de miferia humana

dedileclione 850.38 de immenfa Dei mifcricordia

deelectionc 1572.51 552.46.570.14

dcdiuortiopropteradulteriu 1009.27 de aniplitudine mifericordix Dei

dc difciplinaEcclcfise 466.42.52 1174.16

de cffe&u paffionis Chrifti 425.7 de mifcricordia Dei 1078.21

de efficacia bonorum opcrum 1211.4 de mifcricordi affe&u ergaproximum

de non procraftinanda emendatione 1063.59

vita: 10<$5*33 de modo dile&ionis & odij 857.4

de non procraftinanda vita? emenda- de natiuirate Chrifti cx virgine 423.13

c'one 576.21 denatiuitatc Chrifti cx virgine 1659.

de excsecatione & illuminatione 775. 22. & 1661.17

60 denatura humana mcdiatoris 698.17

deexcommunicationc 114. 1 de fccundis & tcrtiis nuptiis 961.47

539*19 de martyrum cxemplo 1222.48 962.23

544 46 dcfneminis quar ddcrtoribus nubunt de nuptiis illicitis intcr propinquos

. 983.11.68 * 1 *

921.64 deorationc 437*57

544.37 de °ratione verbis expreffis formata

392.64 791.68

594.23 de anim* originc 1295. 54. 64. 1296.30

de fratrum corredione 165.13 deomnipotcntia Dei 5)18.44

defusainpcrfecutionc 1226.17.33 dc operibus trinitatis 678.55

dc geftibus externis inuocantiu Deum de paflione & iuflitia Chrifti 1164.57

582.60 de veris & falfis paftoribus

dcgratia 849.1 de paftoris ele&ione

degratia 1241.53 de mcrccnariis paftoribus

603.44 defidispaftoribus

1 316.66 de fera pcenitentia

i-9°>33
101.20
488.10

454.64
108.39

698.22 I023.29

1307.69 deprobationefidci

de incarnatione filij Dei
Deampht.mifricordixDei 1202.25 dc fineoperum condderando
de amplitudine mifericordia? Dci de firmitate fidci
1065.17

dc fanclorum affli&ionibus 1221.12
dcvitaanima: 1045.46
deBaptifmo & Ccena 574*]4
dc caftitate 888.27
deccrtitudihe prophetiarum 1094.48
dedefcenfuChriftiadinfcros 426.54 de lucta Iacobi
de Chrifto & petra 1324.18.26 de Iacobi lucta

140.49
166.10

de iis <jui Baptifmo & Ceena indigne de fera pcenitentia

vtuntur 809.3 de poenitcntia? fundamcnto

dc impictate corum qui ad magos con deprjedeftinatione

fugiunt 1289.51 dcprardeftinaticne

deimputationeiufktizChrifti 721.7 deprarftigiis darmonum

H92.9
1526.12
921.22
1068.28
1050.1
412.14

772*4°
032.U
deper-

de perfona & duab. naturis Chrifti

627.50

de ferapoenitentia 578-23
de praefentia Chrifti in terris 629.23
de pretio rnortis Chrifti il77-$z
deprouidentia 345-24
de remcdiis adu.peccata in multitudi
ncmgralTantia l62'67
de rcgcncrationis gratia 349*55
de rcfurre&ionc 847.2$
de rcfurreaione Chrifti in adamo dor
mientc figurata i47°-49
defabbato 874-6
dcfabbato l6ll,7
de facramentis .241.27.48.253.31
defacramcntis 661,1
de dcfinitione facramenti «01.57
de facramentis

448.24.449-44
dc facramentalib.locutionibus 801.20
de facrificiis regalibus 597.35
dcfacrificio Il68'6°
dc faiomone & Chrifto 607.35
de fandorum vcneratione l22'*64
defarafonctypoChrifti W*fQ

defatana 10 ff

dequinqucfcnfibus 100.60.de

vifu 101.4
dcfcnfibusexternis # 898.10
de fcrpcntc arneo,qui fuitChrifti ty-

pus iSH-56
de vera fcruitutc 94-7
dc fomniis diabolicis cxemplum 928-5
dc ftatu mortuorum 787.66
deincerto vitxtermino 1066.14
deoperibustrinitatis J53l-7
devcritatehumana:naturxin Chrifto

1302

devctcri&nouoteftamcnto 1189.33.
1190.30

devoluptate 1047.3

dc Zona typo Chrifti 1321.46
B.
Bafltus.

de filio Dei>^>« arterno i*«
34

deiuftificationcpcrfolamfidem 1282.

de Cantu& vtilitate pfalmorum p7«
54-66

dc deitate Spiritus fanfti 358-26

I N D E X.

de difciplina domeftica 109.56

dc diuitiis . 835-39
dehabitatione S. Spiritusin nobis
1136.25

defide I279-59

dcformiscogitationum 99

derigorelegumciuilium 482.70

delibcroarbitrio 353-J7

dc fuorum temporum luxu 122.19

dcmethodo i°5»-55

de methodo Il63-5*

dc morte preciofa 1064.25
dc mifcricordia erga proximum 1063.
64

deoperibus 39M°

de oratione 79M°

debonispaftorib. 1490.38

depeccatooriginis 357-65

de conucrfione pcccatoris 1056.43

depra:deftinatione 773
dc remedio miferiai humana: 1224.13

deremiffionepcccatorum 552.56

de remiffione peccatorum 1 i95*5

decaufisfalutis 849.22

dc facramento Ccena» 255.56

defcandalis 821.63

deTrinitate 852.43

deTrinitatis rayftcrio 1530.1

dc via vita: aetcrna? . 1040.48

dcvoluntate 353-44

de voluptate 1047-4

dcvotis 402.6

devotis 958.26

Cajfianus»

de mcdiatore 625. 2$

demcdiatore 697.45

Cbryfoftomus .

dcautoritate quatuor eaangeliftarum

1107.20

deconfuetudine 958-7°
deEcclefia: difciplina in adminiftra-

tioncCcenac »54-44
dc diuortio propter adultcnu 1008.27

deextrcmoiudicio 1122.33

de Gedeone & Chrifto 605. 15
de libcris gcncrofis cx probrofo parcn

tenatis lolult

deraediatore 1*85.67

de faccrdotibus fuae sctatis 91.28

de focietatis humana; incommodis

dc vcritate human* naturse in chrifto
1303.8

dcvoluntateDci 231.6
Cyrillus.

de dauide typo Chrifti 2321.7
demartyribus 1221.60
demediatorc 79°-62
de mediatore 1183.69
de Veritate humanae naturas in Chrifto

1303.17 K
de via vitae seternae 1040.00
de voluntaria paffione Chrifti u75-5°
i D.

Damafcenus.
de circunfcriptionc carnis Chrifti
629.48

decircunfcriptionecarnis Chrifti702.

11 ,
decommunioneinS.Ccena 248.68
deprincipiiscogitationum 99-35
dc veritatc naturK humanae in Chrifto

1304.29
dc voluntate

1248.42

: fifdnnsv:.

dedo&oribiis ecclcfix 1140.32
delona typo Chnfti 1321.61
de inuocando mcdiatore chrifto 1182.'

69 -
de fymbolo amoris coniugalis 995.62

Eptpbanius.

dc inuocationc crcaturarum 790.5
F.

Fulgentius.

deDcitatefilii 1527.12

deviavitae 1040.49

G.
Ctlafms.

dcCoena 453-69
dc Ccena>& communionc fub vtraque *

fpecie 253.26.66
de vcritatc humana; naturje in Chri-

fto 1303.60

Gcnr;ad\us.
dc iuftificatione per fidem. 1282. 1

deambitione I03-4°
debona&malaconfcientia -62.15

demalaconfcientia 5" "-4°

demalaconfcientia 1606.32
4e cfficacia paffionis Chrifti 426;10
de manducatione corporis Chrifti
661.52

dc manducatione fpirituah carnis

Chrifti '3°4-55
dcChrifti manfuctudine ergapecca-
io56-6

dcChriftiperfecVione 549-22
dc vita & mortc Chrifti 425-$4
demifcncordiaDei 1056.48
dcmifericordiaDei io77<59
vltimo die 20^

319.40

dcveliereGedeonis 1318.48
dcvoluntate 1248.44
Qlcmens Jlexandrinus.

dcbona confcientia 4°4-45
de difcciminc veteris & noui reilame-
ti_ : lo7l-#

dc mutuo coniugum amorc 996.3

Cypriaws.
dcafccnfioneChriftiincoelos 207.13

de praefentia Chrifti in terris 629.28

de Chrifti praefcntia in tcrris 701.56

de hominum conditione 49°-*

dc pudicitia 887.40

defatisfaSione 47°-24

Gregortus.

dedamnisqua:irarafcquuntur 105.37
dc miniftrisEcclcfia? 1152.12
de modoloquendi l27-49
de peccatis contra confcientiam 757.

de^peccandi confuetudinc 920.30
dercfipifccntia? efficacia 210.1
de vitapaftorum 166.7.
de pcenis malorum paftorum 172.
11.

(jrcgorius ttiyffenus.

de laudis Pfalmorum 587.29
depfalmis 606.9

H.
Htlartus%

de dcitate filij $48.2*

Hteronymus.

de liberisgcncrofis cx probrofo parcn

tenatis 1011.15

deoratione 437*45

dc pcenitentia fan&orum 1061.27
dc rjualitate corpoiu poft refurre&io-

ncm 847.67
b

Irenaus.

dc Chrifti humana natun 544-34

de mediatorisperfona 546.22

dc filijincarnatione 698.31

demediatore 698.15

de vtracjue Chrifti natura 6^0.26

dcpaflioneChrifti 1176.41

de traditionibus 1 142.20

Iftdorus.

dcmalispromiffis 866.33
Inflmus.

de glorificata caxne Chrifti 631.46
de glorificato Chrifti corpore 701.

3°

de circumfcriptione corporis Chrifti

628.55. 701.15
de qualitate glorificati corporis Chri-

fti 629.3
de deitatc filij 1263.63
de veritate humana: naturas in Chrifto

1304.6

Lyranus.

de cftc&u vtriufque in Chrifto natu-

I N D E X.

ra; 632.17. 704.46

^JMacarius.

de comparatione rerum corporalium
& fpiritualium 660.64
de paradifo in homine 105.54
dc paradifo in homine Chriftiano 618
20

de paradifo fpirituali 1322.67

Marcus Ercmita.
de vitiorura pcricwlis 1274.50

sJMaxmus.
de impuritate mentis 96.51

tsMethodius.

de inuentoribus magicarum artium
606.45. & 1287.6

Polycarpus.
dehonore magiilratib.debito 1222.62
deofficio fubditorum crga magiftr*'
tum 824-6
Trofper.

de piorum mititia in terris 55^-3>
devitabcata *z0*'1*
S.

Scholiasles Grxcus.

dcconiugio

SynefinS.

956.10

N azianzjtnus.
de anima 1296.36
dcbencuolentiainiudicio 948.58
de circumfcriptione corporis Chrifti
255.20

decircumfcriptione corporis Chrifti

628.55

decircumfcriptione corporis Chrifti
701.15

de filio Dei , & cur dicitur hiyae 1262
50.60

de glorificata carne Chrifti 631.C7
deinfirmitatehumana 942.32
de veritate natura: humana? in Chrifto
1304.H

Nonnms.

de priuilegio cle&orum Dei 1199.4

deconiugio

Tertulltanns.

de confuetudine 5>59 3

depatientia 943- ^

Theodoretus.

demartyrio 1220.7

demediatore 1182.6

de mediatoris perfona 54^'

de mifericordia Dei U73-11

defacrificio H6o>

de vtraque Chrifti natura 69901

Theophylaftus.

de iuftificatione per folam fidem
34

V.
Vigilius.

decircumfcriptione corporis Chriff*
628.58

decircumfcriptione corporis Chrift1
7OU17

de veritate humanaenatura; in Chrm0
1303.25.

I N D I C 1 S S E C ? TLV l F I N l S

E R

T 1 V l /vTis V T iVl TER Vp A R~S A S C O N T I N E N S;
° P V S C ^i^ideoTeparareabams vdum eft.ne profana cum
facrisconfunderentur.

Numernsfrior colum»*m,alterpagi*am oftendtt.

^fchylus,dcfatoStoico&poctico
3'7-3° . 306.45

fcnfuiu^&intellcaiuar 28218
LacharfisdcConancntia 308.4?

"Tch^dcvoluputc -9,8
Ariftophanes dc cbrietate
^lllesderntcpcranuxconnu-

bus 0<46
deiuftitia

de leee naturas t / • ^

E ufd^methodusin prionb. analyticis
Sclibris dc demonftrationc 12.2.23
de magiftratu
Organifumma

defummobono * 9 9

^tP^pHuic1seUir4

de^pificib. cognitionis fenfitius &

detemV^ia j£«
dcvoluptatc 1^4*

dAu/oniusdebonac6fcientia 31^4^
debonaconfcientia
dccbrictate
dc hiumilitate

Cicero de clementia
dc continentia
definitio virtutis
dcdchnitionelegis
de cbrietate
defidc

de fortitudinc
de^radibus cognitio

intelledius
dehoneftate
dcinnocentia
dcintemperantia
deiuftitia

delegumprzftantia 265.18

tifaywp. dc cognuione (uupfius
z71.43.demal* confuetudims cor-
ruptT4a273.U.denormalegum,7^

31.de legenatur* z/ W J

dclegisnaturxdennitionc

dclegibusciuilibus

828.30

11-74.12
300.64
301.3

dc autore malorum
de cbriofis
de impudentibus
de medicis
dc officio mariii
dc titulis bonorum principum
dc vigilantia principis

30-7.16
481.22

3°7-53
1210. 2 7
8z6.67.

1209.18

de legibus

dcmalisabanimaconceptis
de mifericordia
dereligione
dc cultu diuino

dcreligione 1120.60.1149.1°
Claudianus de fuperbia 311.13.de cle-
mentia 3u.41.de liberalitatc 311.4J
detcmperantia
detributis
de verecundia
de vitabeata
de vita principum

829.18
dc yoluptate

Dcmofthenesdediligentia $60126
de lecenaturae 2-75.64
479-53 delefibusciuilibus

Diogenes,dcftupido adolefccteS^.

Enniusdeftatu rerumpublicarum

26-7. i7

Epicharmus,dcdonisDci 2^8.31
Euripides de autore malorum 318.44 de COnCordia
dcbenehccntia 30L.63.dc donis ho dc confcicntise vi

ftium . .>01-3

dcconfufionererum quando vis ira-
fcibilis rationi dominatur 288.40
dchonefto 3J5-35
dcimpudentia 3°*-H
dclaudatoprincipe iu*
dclegenaturx 275-6o
in liberos cjui parcntcs honorant 291.

dc5magiftratu 48o-48
de malis occafionibus
de mutuo coniugum attectu
G.

Gcllius,de aftrologia iudiciaria 871.

44 H-

Hefiodus denonfugicndoafpcro
virtutistramite 278.29
dclegibus

dc gratia? partibus 3OI-47
Hipparchus de artibus 290.57
Hippocrates , de gcntium moribus

3i8-n

demorbis 1217. 60. de figno mortis

1232.56 . . .

Homerus,deafTeau pnncipis crga

fubditos 827.17
482.17 deaugurio 937-1

317.50
107.50
307.67
915.20
832.24
1.2
293.52

Horauus de bona confcientia 316.41
dcinuidia 3°2-33
dc fobrictate 309. i.dc caftitate 309.

Hyppodamus de amicitia

Ifchoir.achus de ordine
Ifocrates,dc iuramento
de virtute

Iuucnalis de cofcietia 316.61.& 759.
66. & 402.51
dc mala confuctudine

305.10

293.10
865.17
299.12

1067.26

3173
278:3
314.12

Lucanus de confcientia
de patienti

Lucretius,de confcientiae vi

Menader,debonacofcientia 316.22
dc cognitionc fui ipfius 271.41
1255.16

315-45
308.49
de iuftitia

762.8
309.27
3i°-37

311.24
308.59
298.68
310.25

3°9-7
303.16
305.28
onis tcflfitiu* &
280.66.281.1.10
308.30
302.12
307.28
300.45
deiufti

de continentia
dediligentia,

300.53
de ebrictatc
dc inani gloria
de humilitatc
dc impudentia

300.24.

309.31
304.47
310.5
308.1

In libcros qui parentes honorant 291.

dephiltronaturali 937.64
888.56 defuperbia 3lo-54
465 44 detemperantia 3°7-°
dc virtutc 299. 10. de prudcntia
299.3S

Ouidius , dc amorc illicito vitando

888.50

dc clementia

3ii.3i

dcconfcicntia

402.60

dcconfcicntia

316.30.50

de corporc hominis

686.55

dc creatione hominis

295.20

dc cbrietatc

3°9-35

dc humilitate

310.20

dc inuidia

3°2-35

dc oculis fafcinantibus

935.62

de otio fugiendo

889.28

deotio

898.40

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

dcp-mcmia?ca<ufis Iob. 11

depatientia 1076.12

dc j>li;kris mcgtcis 938.1

dcprcfperitate 1196.6

Philemon de cultu Dei 295.23
deveritate 303.5 1

Phocylides,de officio mariti 832.26

Pindarus deautore malorum 517.43
deconfcientizvi 314.21
de humana? naturae corruptione 471.35
dc mFdicitatis autore 273.15
dc miferia humana vicae 1210.63
dcfummobono 1209,55

Plato , de cognitionis facultatibus

ae aurorc malt
de caufa mali
de confcientia
dc confcientia
deconcupifccntia
dc coniugio

de confcientia bona & mala
de diuitiis
dc Deo
dediuitiis

de generatione libcrorum
de magiftratuum neceffitace & pra?

ftantia 1.2
dc malaconfcientia 762.50
dcpucrili inftitutionc 3 18.37

dereligione 1120.70
dcfummobono 1211.7
de fupremo fine vitas humanac 290.

11. deartibus 290.62
detempcrantia 306.67
de veterum doctrina W'25
deviuivfu 309.18
de voluptate 103.20

Plautusdeconfcientia 317.3

317.56
318.51
402.40
1172.6
898.2
491.32
$W

355-12
1540.54
496.58

I N D E X.

deflde >Q3^7

de munitionc oppidorum 267.8

dcvcrccundia 305.56

Plutarchus, deeducatione pucro

rum 318.3 9

Pollux, deimpudentia 508.10

Propertius de cbrietate 309-x9

dehumilitate 310.45

Pythagoras, de confortio impro-

borumvitando 318.40

decontinentia 3°8«44

decbrictate ^0-^

fymbolumde amicitia 12.5-5 7

fyrnbolum deiracocrcenda 105.9

dcverccundia 305.58

devnitateDci 294.67

ScipicdeRepublicavera 267.14
Senecaphilofophus de bonisfortu
nx 1210.48
de confcicntia 3^7'H
deconfilio 30o-9
defide 3°5>i5
de incerticudine fclicitatis tcrrcnse
1066.5

de morum cfficacia 166.5
depiecate 5.6
'de profpcritate 1172.1

Senecatragicus , de ingcnio tyran-
nomm 3,4
de fuperbia 311.20
detyrannide 1273.10

Socrates de obedientia hominibus
& Dco debita 482.25
dcreligionc 1339.8
deDeitimore 293.70
dcfummobono 1210.66

Simonidcs de fummo bono 1209.63

SophodcsdeDeitimore 294.3
delegenatura* 275-5°

de Rcipublica: bono,&dc anarc
mahs 295.55^4

dc obcuientia Deo debita 482.430-^
vi confcicntia? .
Sybilla? , de Deivnttatc & de crca-

294.50

Tc rcntius de ilcmcntia
dc diuinis
de verccundia

Theotritus dc bencficcntia
de confuctudine

1 heognis, dc impudentia
de iultitia

de rcrumpub.euerfione
de ruina rerumpublicarum
Theon,de diffidcntia
Tibullus,dcluxu mulierum
T.Liuius dc inuidia? onginc
Thucydides,dc fubditis

855.27
505.58
501.67
no.55
508.20
^00.43

"287 52
1.2

5°5-,J>
509.60

302.24

481.44

Virgilius de Augnrio 956.55. & 93~-5
decontinentia 508.51
deincantationibus ^38.17.55
defuriis 316.17

Xenophon, deaffe&u
ga fubditos
de corporchominis
deDeo

dercgis eleclione
deimpudentia
deiuremagiftratus
dc magiftratus officio
demagiftcatuum regula
de prouidentia Dei
de temperantia
de vfu diuitiarum.

principis cr-
* 827.18
686.55
555-17
295-3
30S.17
827.2«
3.4.&r645-7
481.2

2<?5-12

307.10

856.53

F I N I S.

RERVMET VERBORVM.-

OVARTVS INDEX REKVJ» m * * * » Y ?
Q^V ART V b 11 A D DOGMATVM

IN HOC CON G E ST A v Mn^ur ab autorC:C„crjs omjfsis 4u*

con

non ica magm momenti vki

immeniumcrefcercr.

v p V ff COLVMNAM, VOSTERlOR

tR10R 7LuZ»L»t)^<.i»™*™^

v lectorfercifietfmU) fgmfiunt .

Aftionum Dei in prxdeftinatione oido

*3XP* Aronicum facerdotium typus fa-
cerdotijChrfK ^Quarum
Wm rerumtypus ffjjj

AblimlgoEcclefi, «M7

Viux in Deum fiduci* lotf.x* Aoranae tt
W1 im-54
Abfentia Chrifti fecundum caritem ccdit

ccclefis in bonura *4^4*
Abfolutio * peccatis& eius forma in cc

clefiisDanicis
Abfolutio Ecclefiaftica quid uS4.<7
Abfolutionispublicaeforma g**
AbfolutioEcdefiafticapriuata&pubhca,

aualisfit x^o 6>an contemnenda »$1.3
Ablolutlo extcrna in Ecacfiis

Ablblutioapeccatoquidfit «*>
Abfolutio ifuppiicio mortis 8, Einngeli,

Ab^^-toprimaparsiu^
A^^nis Dei fcucre

Abufus Doarinac de Dei "licricordia eft
duplcx.&quxargumcnta nosabhoc
abufureuocant 1064.106$.^ c.
Abftinentiaquidfit *8-*«
Acceptatio gratuita quid 7**£
Acceptio pcrfonarum non eft IB Deo
7^4.13

AaaMeffixmuItiplicia ^
AdioChriftitriplex, miraculofc.piacu*

ris,& moralis
Adio coram iudicibus m cauu de d.uor-
tiouroptcr adulrerium qualis CUV^-
b% Locus devera grati^ni

Aat^humanx cur Deo tribuuntur

fentantur,videlicetqn;dtecem,curfe
cerit^mdfaciatbaptifatus^qu.dpor

roipfisfadtur.sfit J""**
Aaionisdiuinegradusinreparationeno

ftri • • 177 7

Aaionumduo pnncipia

Aftionumhumanarumtresfacukatcsii,.

Ac^onum gradus confiderandi in dUputa-
tionedeliberoarbitno

Actualepeccatum ^uid. 0 i*. J$>*d
Actualis peccati deftnitio & diftin&iones

689-40 ...
Accufarequenquamob iactam nobisin-

iuriam,anliceatnccne 4*4-47
Accufationes in magos,veneficos & fagas,
quales effe oporteac t 5>4«-s8

Acumen,primusgradus docilitatts
Adami lapfus qu* peccata complectitui

Adim4dupliciterconfiderandus^7.<j4-Pri-
mustypus hiftoricus Chrifti to1.34.8e
ij,4.49.omnium grauiffime peccauit 628.
65.

Adami lapfus quid nos doceat 71060
Adam communis ftipes omnium ^-45
Adam & Eua mifericordic Dei illuftie ex-
emplum ioft-4°-Dc lapfus Adami gra-
uitate

AdhacrercDeoquid nESSA
Adiaphoraquidfc quomodo confidcrada

Adiaphoris quomodo vtedum 811.4.5. quid
confiderandum in eorum vlu 15.3.4*
Adiuratio quid , & quotuplex Vfi u 10.20

AdmConiti6 gcneralis ad omnes pios fub
ctucegementes 57o.tf4.& ^4

AdoptionoftrainfiliosDei&cmsduplex

confideratio . ii44-a°-34
Adoptioannuptiasimpediat wi.n
Adoptionismodus W-4J
Adoptionis ratio poftulabat vt med.a tor
noftereffechorrio *******
Adoratioquidfit . . 7*7.<9
Adoratrbpanismiffatici 1.57.48

Adoratotesmeffi» .
Aduentitis proprietates natur* human*
Chriftiportcfurrea«oncm *8.j.
Aduentus Chvifti ad iudicium doftrinx &
confolationes 4*S^5
Aduentusmeffi«teftimonia 6„.54
Aduentus Chcifti in extremo d.e figna
quinruplicia ^S-?0
AducntusfilijDciinmu dum «JoM*
Aduerfavioru os quibus modis obftrui de-

bet ,S4'3
Adultcwc perfon* repudiata? an nouum
coniugiuminireliceat ioim*
Adultcrijexplicatioqualisolimm noruc-

gia

Adultcrium quid 8r 1 quibus committitur
Aduke4r7iumiuftiffimacaufa diuorti) xoS.id

Adumbratio quaedam felicitatis aiternxr

^Egyptus debellata typus viaona? Chnftf
& ccclefiae 611.50
iEqualitasin legibus conferuandis qualis
elTe debeat 829.45
Aqualitas quae fcruanda inter homines
891.60

itquitastripl^x 3°3-^4
Aquitasin conferuatione legum, qualis
elTedebeat &*-f7
itquitas,quid 884-31
yEftimatio notionum eft fecundu* gradus
cognitionis fenfitiux 281.17
^Etatispueriiis inftitutio 114 8.34

^.thiopum miffa defcribitur 157.^
Arfcdtiones corporum multa portendunc

Affectus mariti erga vxorem qualis efle
debeat »^*4
AffeCtus hamani cur Deo tnbuuntur 339.

Affedtus orantis quis eft*e debeat 4^4.7
Affedtus coniugum quatis effe dcbeat 4^5.

Affedtusprecatiumquahseffe debcat 584.

S.& 78S.47.& 1036.1^
Affeauumconiugationes duaein hominr-

bus

319-17

ArTcctuum corporaliumradix, rami, fni-
cTus,remedia 101-10.10.jo.40. affedtuurti
animalium partes Sc partium mcmbra

I04-S7

Affinesqui fint ^ 495-jr

Afhnitas confiderat affincs, nomina,&: co-
parationes affinium,regulam iudicij, &
le^esprohibitionis 986.587-988. cius de1-
fcriptio,definitio, ratio , limites , origo*
ibid.

Afflidti quomodo traclandi 148.17
AfniCtorumofficium sU.i»
Aftiiaionis piorum & impiorum difcrime
quintuplex 477->3- «n afnidtionibus aSa-
tanaautmancipiis Satanae illatis , quid
cogitandum 941 Afflictionum caufse
10-4.50. ^fflidtiones fub cruce quam quis
fua culpafibi accerfiuit quomodo fer^-
dae 1076.40 de affliaionibus prarconam
verbi 1115.44. Agapae, quid 118.50- 4S5-io
Agnati , qui dicantur 967. 65 Agnati , in
re<5taIineafurfum,cV intra-nfuerfa linea
furfum ^68.2.49. in tranfuerfa linea dc-
orfum 9*9-4
Agni Phafe confideratio 447-V- Agnus cur
dicatur Chriftus 548. 55- quid faciathic
agnus 549.50 quovu caufii ul faciat 550.15^

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Apricolaequi 139.34
Alacritas paftorum qualis efle debeat i4o.

INDEX.

Alcorani turcici fabula: 1UJ.1116.1117
Alxcur Deotribuuntur V-9-V7
Alec~hyomantia,quid £40.13
Alexandri magni generatio 912.919
Allegoria non valet ad confirmanda dog-
mata,nifi habeat prxeuntem fcripturam
460.53 Allegoria de homine Chriftiano
618.10 Allegoriaequatcnus funt recipi-
cndx76t.66 Allegoria reprcfentans of-
ficium miniftrorum verbi 1113. 47. Alle-
goriftarum error refellitur 64. Alraria
<iuo,typi Chrifti 610.3? Altavia Dei,quid
1156.33 Altaria duo in Ierufalem 1145.21
Ambitio quibus remedijs curatur 103.3$ pa
ftori folicite fugienda 170.8
Amen,quid/ignificet 13*. 40

Amicitia, quid 304.68. eiusgeneratria 307.
3-& 883.3i

Amoris fui ipfius curatio toi. 4o Amor
Chrifto debitus quid in nobis efficiat
140.41 amor mutuus coniugum quo fun
damento nitatur 995-47 amor parentum
erga Iiberos typus mifericordiae Dei
1051.14 amor proximi qualis efle debet

If60.l

Amplitudo,quid 304-6*
Anabaptiftarum error de communione bo
riorum rcfellitur76.<o errorde baptif-
morefelliturt44.4o error de ccenare-
fellitur 254.6+ Anabaptiftarum anarchia
inuehentium furor 490.11 error de pec
cato originis 685,. 36 Anabaptiftae ab ec-
clefiis in quibus funt quidam impij, re-
cedentes, damnantur 780. 7 Anabapti-
flarum error de magiftratu refellitur
830.15 errordeiuramentorefellitur 863.
63 error de vfu gladij refellitur 880.27 er-
r or de magiftratu refellitur 946.10 error
de paedobaptifmo refellitur 1669.10
Analogia: fidei confideratio perquam vti-
lis & neceffaria 58.40
Analogia facramentorum t4i
Analogia figni & rei fignatae in coena 454.
44

Analogiafacrificiorum 597.4
Analogia facramentorum 598.41
Analogialotionum

Analogia afperfionum & vnclionum 599.
40.54

Analogia figni ad rem fignatam in coena
801.49

Analogia figni ad remfignatam inbaptif-
mo 803.18

^nalogia fignorum adrem fignata in coe-
na 807. 4i

Analyfis vniuerfalis quid n.4o
Analytica expofitio quid 7.4
Anathema quid , & de eo teftimonia &
exempla ti4i.7
Anathematixatio in quos adhibitaeft 4<js.
16.

Anatome veteris & noui hominis 764.765
Anchora piorum in agone mortis 1064.8
Ancilla* quomodo habendae 115.45
Angeli 68r. 18 Angeli funt exercitus Dei
1091.35 horum minifterium 1536-11 de gau
dio angeloruminceelis 1545. 50 eorum
defcriptio, natura,&officium 1675.40
Anguftia piorum duplex 1074.40
Anima an fit harmonia 15.37 Animae facul-
"tesomnes dileclioni Dei &proximi
debentur 511.11 Animaealardua; 583.1.16
^cultatesduplices 686.60 Animae vete-
pi hominis faculutes 764. 40 Animx

ftatus poft mortem corporis 841.841 a rii
ma hominis quomodo leuatur adDeu
1034.34 Animae acorpore per mortetn
feparatx ftatus confideratur 1121.35 An
anima rationalis oriatur ex traduce
129T.U96.&C. error eorum qui animam
Chrifti apud inferos a diabolis paflam
fuifleafleruntrefellitar 1334. 30 de ftatu
animarum pofthanc vitam 1535.17.1536.1»
Animalium iectio in facrificiis quid figni-
ficabat 1148.48
Animus otiofus & agerincultus 46.55 aui-
mi puritas m ^.partes tributa 96.13 Ani-
mifugaquid & quotuplex i4i. 6 Ani-
, morum cruciatus quomodo fed.mtur
150.18 Annulus magicus curansepile-

Pfiaim.n. 541.8

Antichriftianarecclefiae notar 115.10
Antichrifti regnum a prophetis prenQtia-
tum 641.64 Antichrifti regnum deftrue-
tur 643.11 Antichrifti propria nota u47
50

Antinomorum errores & argumeta quin-
queadu. legem rcfelluntur 513.524.7^.
33-7i9-40-77°-^- iO6O.1061.1O61. &c.

Antithefes quomodo collocandar 7^5.
Apologus feftiuus de lupo ad fcortum ac-
commodatus no.^s
Apoftafin,an ab Apoftata liceat fideli rece
dere&diuortiumpetere ioi7.IO,8
Apoftoli quomodo mundum iudicabunt
208.17 Apoftolorum dottrina & mira-

A CUl3 •;•",• • noi«7
Apparatusiudicnvltimi zo9.20

Apparitiones Dei teftantur de certitudine
doftrin* 4JW«^
Appellationes m diuims eflentiales 33S.40.
fo.Perfonales,colleftiuz,fimpIiciter di-
cbe, relatiuae, per fimilitudinem didbe
J50.1.10.20 Appellationum variarum que
Chrifto tribuuntur vfus
Appendices legis liux6
Appetitu naturali quomodo vtimur & ab-
utimur 177-13 Appetitus,quid fit 350.61
Applicatio mortis Chrifti quomodo fit

202.68.709.1.1190.50
Applicatio Hjiflae ad mortuos in purgato-
lio 1.58.61
Aqua cur in baptifmo adhibetur 242.39
Aquarummutatioquidfigurat 612.69
Aquaeexploratioduplex quid 53t.1p.67
Arabes focij mahumetis ^H-is
Arbitriumliberum hominisin quo aftio-
num gradu tollitur ^lm6^
Arbitrium.vide Iiberum arbitrium.
a rbor vitae typus fapientiae Dei ,j12,9
Arbor fcientiae boni & mali facramentum

probationis
Arca fcedens,Chnfti typus 6n.r7.T3r4.14
Arcae Nohae conferuatio typus conferua-
tionis ecclefiae 6l2 ^.

Arca Noe,typus baptifmi i&>io
a rchitecti ecclefiae qui ^
Argumenta quae fingulis quaeftionum ge-
nenbus conueniunt 14.41 quomodo in
difputationem deducenda 34. IO Argu-
mcntorum quarrendorum & inuenicn-
dorum praecepta 43.ro.to Argumetaqui-
bus couftat nemincm polfe viribusfuis
iatisfacere Iegi Dei5?4.66.&c. Argumen
tapro relurreftione 844 S45.S46. Argu-
menta7.quibus probatur, miniftris ec-
clefi^coniugium elfeliberu 955.956.95-r.
aduerfus polygamiam 96y 954 pro fecu-
dis nuptils 5>6r- 962 Argumenta quae ab
abuiii mifcricordiac Dei rcuocanc jocj.

io66.io67. io68 Argumentum firmiulfni1
adu. Iudaeorum de meffia errorcs io?4*
J4

Argumentatio perfe&a implicita conftst
quinquepartibus 4>M
Argumentationisviaduplex tft-J
Anani,hoftes deitatis Chrifti H63. 1164 &
rum dogma defiliorefutatur ^o.^u^'
6H.&C. Arianus eft qui filium Deiaut
Spiritum S.negat inuocandum efTe7$y
70 Ariusrefuratur %us%.6i
Ariftoteles, fummum bonum in aclione d
uili & contemplante conftituens refell»
tur pi»i
Arma,quibus regnum Chiifti acquincur

6JJ-65

Armaturae piorum defcriptio io»M
Ars pafcendi gregem Chriftianumexpli-
catur I(fl.63

Arspingendi& fculpendi non prohibetur
86m4 r

Artes magicae prohibentur a Deo \x9°-%
Afcenderequofenfu de Deo dicitur 33*
44

Afcenfionis Chrifti articulus explicatur
206.30. eius fruclus ao7.to.30. & 417-3*
AfperfionisanaJogia 599-4'
AfTertionis quibus leges decalogi expli-
cantur s^o^i.vfquead?!;
AiTumere nomenDei quid M1.70
Aftrologia iudiciaria refellitur 9ji.iA
Athcifmus cum religione pugnat 3011^
Auaritiae triplex peftis 101.53. Auaritia pa-
Itori fugienda 116.17 Auari Chrifto funt
Jnfenfi hoftes 519.40. Auarus cur nofl po
teft Deum colere 1601.2. &c.
Audacia,quid ^.4j
Audxepiicopizelus intempeftiuus 4»6-5^
Auditores verbi quotuplices 63.18 hortan-
di ad beneficentiam erga pauperes 16?.
i5.horum habenda ratioI46.j quompd»
funtexercitusDomini I09i.i7
Audituspericula&remedium to*&
Augurium quid fit 936.49. eiufdem dctefo-
tio 937.4

AurescurDeotribuuntur 339.4^
Aufteritas aimia prohibita
Autor feclae turcicae

i34^*
"I4-31

a uthores quomodo interpretandi
Autoiitas Ecclefiaftica quarum rerum &
468.53-pencs quos 469.H. AUtoritas
ciuilium in duobusconfiftir 482.3,. aU-
toritatis magiftratuu frena 483.62. AUto;
ritasparentumqualis fit4S/7.^. Autori-
tas Sanftorum patrum qualis fit 797-^
a utoritas Ecclefiae quid $00.8. & 1141. S°.
Autoritaslegumin quibui confiftit8i8-
61. a utoritas legis diuinx triplici ratio-
neconfirmara 853.10 Autoriras Euange-
lift.irum afferitur adu.ludaros 1107. i>
Autoritas veterum patrum quanta fic

HS9-60.

Auxilium Dei Chnftiano tutum refugiun»

5S1.7

Axiomata quid,& eorum difcrimina 27 ■**
Axiomatum theolo^icorum cognitio ne-
ceflaria ^6.%

Aptifmi definitio, fignum, promifn*o
a42.i.io.io.&c. nominis & rci definicio
449-6odupIex baptifmus,eius inftitutio,
autor,efiicacia,verbum,inauguiatio4;0'
$.16.31.52.6?. quidnos doceat 452.33. Ba-
ptifminoftriefficacia vnde ,eius defini'
rio & triplex iigniiicatio 565. 2*. 44. p
quintuplici*

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

tM
1164 co*

1 Dei auc
effe 7»>-

irioneci
isrefefii

»lO-l

ritur

:pli-
r4i.4o
hibetur

tur 33*

plicatur
c 4*7-3*
5*9-4*
i expli-

30..^
icia pa-
:o fuoc
nonpo

ortan-

res tff •

ioi.J7

X*
"I4-51
4*1
im »C

7,7.10
41«

it 818*

-atio-

ta fic

quintuplicis ofricij nos admonet.
1. quidDeodebeamus. 1. quidno-
bis. 3. quid pati nos oporteat. 4. quid
cxpedtandunM- quid fit vita iioftra 567-
liWttf&S& ti* eftteirera Chu-
ftianorum, quadruplio modo f7i. z4
cius confideratio 660. 661 & dehnitio
8o3.?.errores papatus debaptifmo ^i.44
■ incuiusnomenbaptizamur?o5.46.actus
baptifmi quis 803- V? baptifmus quale
fitpaftum 804.5 noneft ^ran.dus8c4.
« baptifmifignificationes,meditatio,&
vfusso^quofenfu vocatur lauacrum
reeenerationis 8io.54.ii^.h- Jius figm-
ficatio n94.48 Baptifmus meffiae 1096.70
eius ratio,vfus fignum & meditatio i4a j
60.1 414.10«

Bafilifci afpedhis fafcinans 9tf -445

Beati qui Chriftum vident & qua de cau-

Beatituddheminis defcribitur bo4-"°1

12,06.1 io7'iio8.
Beatitudinis gradus odto 1676.1W78.1S7*
Bcnefafta Meffiae ,i,/37'5
Beneficentia , eius caufae,fines,modus 1571-

Benefioa "Vrifti erga eledtos , quinque
precipua548.54?-&capplicantur nobis
per verbum,fidem & Sacramenta , cum
quibus efticaciter adeft & donatut Spi-
ritusSanttus J£i°.tO

Beneficium hominibus a Mefsia oblatum
qualefit ' a

Beneplacitum Dei eft fundamentum prae-
deftinationis 77^4*

Beneuoientia quid,& eius oppofita joi-ij.
883.17. Beneuolentia , in ludicio , pelfi-
musconfiliatius ?4«-54

Bibendimodus *3<*ij;

Biblia cur S.literae appellantur 55

Bilis.genus irae lo&t.

Blafphemiaduplex,contemptus & abne-
gatio euagelij,& eius explicatio 755.75«-

Blafphemiarum antichrifti deteftatio 65*.

Boetijfententia de definitionis methodo

Bonaxterna piis promiiTa quibus nomini-
busappellentur ^1'6^-'^

Bonorum qu? Chriftus nobis relhtuic con-
fideratio probat eius deitatem 54M4

Bonaquae confequuntur fubditi regis Chri
ft. * 634.15.731-^

Bona Opera.vide opera.

Bonitas quotuplicitcr iri Deo confideratur

1048. 4i

^Ain , eius pofteri magiam fuperftitio-
V^famcoluerunt 505-40

caUfa,&tem=dio
Candelabtum.typusCht.ft. £<£W
Candot Chtiftianus, quid R47-«-* «83-

Canendumcumaliis „,•'!;;!

CanoniftatumettorDe l.betotum nurt> s
«>am teluftantibus patent.bu ; <*
eotundemettotcitcaqua^t^el-

litur 1015-3 erim u _ „^-r,„
vinculi coniugalis ,o^Q corum verlus
devariisdiuortijcaufis *o*7*S
Canonmil&examinatur «SJ-«7
Caatuspfalmorumcommendatur 57-4*
Caout ecclefi* Chriftus,8c quomodo .07.

1 n d e x:

Capita decalogi 851.63
Cnpita fex praecipua fcientiaefalutis 536.13
Cameades academicus difputator,conte-
nendus

Caro Chrifti an deificata 703- do.quo ienfu
dicitur viuifica 631.35.631.& 704-50.0? 1308.1 3
Caro,cur peccatum originis dicitur :;6.66
caro,quid 4o6.9 caro quid fignificet 113*
35caro quid,quum de coniugio agitur
99^.i6 Carnis Concupifcentia,ratiocina-
tio,& voluntas funt tres priores pecca-
torum caufx 1045.^
Carnis cocupifcentia quid ioS.i.8<?<>.i.quo-
modocuranda 106.51
Carnis rcfurredtio quomodo confiderada
452..30

Caftigationes ecclefiafticae quomodo mo-
deiandae 465.57- earum flnes 4^.14 Ca-
ftitas,quid 88^.51 eiusnomina& laudes
577. 18 in quo confiftit 309.36 Cafus va-
rij dediuortiis 1018. 50 Catechifmi de-
finitio , fummae partes & vfus 177-10 io.
&c. Cathari,maledepcenitentiafen-
tientes, refutantHr 71S. xi fecundarum
nuptiarum hoftes reiclluntur tf9J°
Catholica cur dicitur ecclefia 4i5.7-430.54
Caufa diuortij propter adulterium 1008-34-
caufa prxdeftinationis , non in nobis, fed
in Deo 77i.ttC{lufe crucis in nobis 474.
«j.extra nos 475- ^3- 814 «ufe cl"°;
portuerit mediatorem elfeverumDeu
■ 540.541-541. & verum hommem 5^3.544-
& vna perfona ex duabus naturis non
cofufis nec feparatis,fed vnitis proprie-
tatibus vniufcuiufquc naturx diftindtis
& faluis pcrmanentibus 545.546-54^ cau"
fae diuortij iuftae & vfitatae 1008.1 caufx
finales crucis57i.So caufae incamatio-
nis domini 413. 58 caafae intcrdidtarum
nuptiarum in certis gradibus 5>8x-33 cau-
fx inuocationis,quirtque 789. 10 caufae
iufti iuramentis^- *4 caufae malorum
quae mundus patitur 1^62- 5« caufae pec-
catorum in renatis 135 cauf3e peccatoru
quinquc 1045-16 caufae quae nos ad pce-
nitentiammaturandam inuitant 575.6*
cauiar quibus excitari nos decet ad be-
neficentiam 1571-30-40. &c caufe remu '
fionis peccatorum 1069.34 Cauf$ repudij
cum variiscafibus ad explicationecau-
farum facientes iooi.iooz.xoo3.ioo4cau
fae facrificiorum iudaicorum 1147.6 cau-
fi feptem quae nos impellunt ad ^reca-
dum »v64 caufifex inuocationis4H.i6
caufx fex omnium peccatorum cum re-
mediisii7<?.u85.u8i caufaetres bonorum
operum 744-^cauf* voluptatum 888.60
Caufarum methodus 7M.&c. caufaru tres
gradus in difputatione decontingentia
35c.7 Celebratio glorix Dei pars finalis
cultusquem illireddimus 741*^
Ceremoniae confultationis de ceremonus
regula i34. 4o cercmoniae ecclefiafticf
decorum &ordinem requirunt 800.60
ceremoniae legales quid hgurabant 131^
37 ceremoniae mahumetic^- 1115. 63cere-
monix,quid 471. 50 ccremonic fatane
9o6.z7 Ceremoniarumdifcrimen 1389.56
Ccremonialis lex abolita quo ad vtum

iSo.3i .
Certamenrationis & fidei 5?7 45

Certitudo philofophica nullo modo com-

paranda cum certitudine d0£lrinae chn

ftianae 795.8 certitudo reparationis &

cius partes 573.59 certitudo fcripturae af-

feritur 441. 40 certitudo verbi Dei , du-

piici teftimonio nititur ^1.4.^
Charadteres, magicis charafleribus nul-
lam vim incffe probatUr 9o->. 4i

Charitas cum fide vocationis noftrae eft re
gula 400.51
Charitas erga proximum cur non eftcaufa
remiiTi peccati 136. 1 Charitatis opera;
praeftanda 747.! obieclum 746.i7 fines,
genera & regulae operum charitatis

749-16. Z5.59-398-50- 399-M0.10.&C.

Chcrubim, typus praefentiae Dei in Eccle-
fia <ui-3
Chriftus,vide Mefllas & Iefus-
Chriftus quomodo legem moralem , cere-
monialem5& iudicialem impleuit 180.
40 qtiare fic vocatur 99. ^ quomodo eft:
propheta,facerdos,mediator, re\& fo^
lusDominus ecclefix 199.45. &c.cri &
monuus 103.64 fepultus 204.10 cnr
fcendit ad inferos io4.if an fit vbique&.
quomodo 107.5 Chriftus eft propria ml
reriaEuangelij 36j.'6 quomodo fit ima-
goDei 347.6* eft vnicusEcclefiae fco-
pus 4xi.49eft Chriftianis in vita & mor
te lucrum 4i8.48 eft duptici modo inuo'
candus 434.67
Chriftus miraculo& prarfcntia fua coniu-
gium ornauit 491.17 cur hypocritis aua-
risexofus 519.13 Chriftus eft verus deus
quadruplici demonftratione 537. 5.65.33
559 eft verus homo : quodprofeatur va-
riistcftimoniis & argumentis 543.5^4.
545 de operibus vtriufque naturae Chti-

fti 547-7 1
Chriftus eftlcfus , id eft feruator hominu
547-3o quod declarauit quinque modis:
namt.confert nobis felutaris fapientiac
intellectum:i.aufert peccata noftra-.j.iu
ftificatnoscoramDeotij.fanclificat nos:
5.fit nobisredemptib.videpag. 54S.54y
Vlquead 559.curbaptizari voluit 565. f
quaccunqtie de Chrifto dicuntur ad duo
capira poflunr referri 595.66 quae fit fum-
ma & coniun&io illorum capitum 59^
Chriftus eft res fignata ficramentorum
veteris& nouifccderis 598. 4o in Chri-
fto iuftitia & mifericordia Dei coniun-
guntur & ftant fimul 615.41 quomodo fai
ctus eftnobisiapientia,iuftificatio, fanT
dtificatio & redemtio 6i^.6i4 eft verus?
homo 6Z5.-,8quae fint confideranda in e-
ius perfom 617.618.619.630.631.63*
Chriftus quomcdo eft rex nofter , & eius
fceptru,regnu,arma , hoftes , bonafub-
ditorum,amplitudo regni,cultus, maie-
ftas 633.50.& 634-io.io.'}0.4o Chriftus ad
uerfus fcandala remedium tutiffimum
649-i de praefentia Chrifti in baptifmo&
Coena 66i.34cur & quomodonob» fa-
dtus fapientia,iuftitia,fanctifieatio &re
demptio 696.697
Chriftus fundamenfum noftrx electionis
77i.4i. etiam quatenus mediator eft in-
uocandus 790.69 Chrifti baptifmus eft
noftri fundamentum 803 28 modus prac-
fentiae corporis Chrifti in Coena foS.^r
Chriftns confilium Chriftr in inftitntic*
ne Sacramentorum 810.18
Chriftus dux peregrinarionis noftrae, quo-
modofit via,veritas,& vita noftra, m8/
iU9.n3o de eiusfacrificio r.6. 7.1168 falfac
interpretationis de pauoribus Chrifti
iefutatio 1176.45
Chriftuscur & quo refpeclu inuocandua
1181 de interceflione Chrifti & eius par^
tibus 118t.n83.11S4

Ccc.ij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Vnicus eft ecciefiae mediator 1184.40 eft
vera lux,& quomodo 1169.46. 4U'S Chri
ftus nobis in Euangelio proponitur 11715

Chriftus quo refpechi mediator & de eo
quomodo loquendum poft vnionem
1308.31. deperfona Chrifti,vtraque eius
natura,officio,incarnatione,operibus &
doc~trina,prophetarum clara & expreifa
teftimonia adu. varias hxrefes collccta
1318.131 9.1330.1331.1331.1333.

Chriftus cur cft circunciVus 1381.40 an &
quomodo omnis Chrifti adtio fit noftra
mftitutio i4zfj.53.de chriftolocus nempe
quis fit,quid facit,cur faciti4^. 11 de paf
lione eius 1464.1465. &c. de refurrcctio-
ne 1458.14^.1470. &c.

Chriftus quis & qualis paftor 1488.1489 quo
tuplici modo videtur i446.56.fumma fer
monum eius 1515.8 quotupliciter videtur
15Sv.40.cauf* quatuor charitatis Chrifti
erga nos 1*05.50

CJiriftideitasprobatur 79-1. eius regnum
triplex 374.6. chrifti' hiftorix capita 4i*.
68.eius nomina 4t7.ii.6i. chrifti fcopus
in quxftione ad ludxos propofita , quo-
modo eiTet maior dauide 535. j.chrifti
crux 569.15. chrifti vera cognitio qux

Chrifti vera cognitio qux fit 711.51. chrifti
meritum quale & quotuplex iit 753-35

Chriftiani quid deo prxftare debeant 567.
55-quid eosagere& pati deceat 5*8.565».
570.571. chriftianos poffe tenere propria
demonftratur 76.60. chriftianorum ius
falutis confequendx373.6o. chriftianoril
facerdotium & regium munusquidre-
quirat 400.1r.30. chriftianorum facerdo-
tium quale fit 4"\J3

Chriftianwan litigareliceat 48^.67- chri-
ftianos omnium maxime decet iuxta le-
gis Dei prxfcriptum inftituere vitam
533.55. chriftiani omnes Chriftum agno-
fcunt Dcum verum 540.1. chiiftiani co-
gitationes quatuor prxcipux 578.6^.57^.
i.chriftiani efiigies ^s.ij.chriftianorum
dignitas 709.9. chriftianorum facrificia
709.60. chriftianorum iustriplex 714.50
chriftianorum votum commune , quid
751.40. chriftianorum ofricium 751-4*

Chriftiani exercitij definitio & regulx
108.19. dechriftianorumfacrificiis 1165.
1164. &c. chriftianorum eucharifticum
facrificium ii5,7.i4. chriftiani vnde didli
ii98.4.horum ofiicium ii9S.4o. quo fenfa
eorum liberi appellantur fandti 119415
chriftiana iuftitia defcripca 1558.6. chri-
ftianorum cxcicas vnde 1571.11. quomo-
do quilibetchriftianus in vineaDomi-
ni laborare debet ' 1410.15

Ghryihllomantia 951-61

Circumihntix orationis internae 434.1. ex-
ternae 435-5Q

Circumciiio fpiritualis , quid 54i.60.drcu-
cifionis confideratio 447 30. circunci-
lionisanalogia triplex598.64.-1.vfus & e-
xemplutu 5^.8.10 circumcifio quoienfu
vocatur ab apoftolo Iitera & Spiritus
7<S9.i.decircumcifione locus 1381.1381

Circulator.vide Praeftigiae

Circumftaiitiaeconceptionis & natiuitatis
Chrifti2or.5acircunftantix in inftitutioe
S.Ccenae obferuandae 147.1. io.&c. circu
ftantiae in dodtrina de manifeftatione
pifdeftinationis 40i.4.circunfhntix ex-
pendendx in cauia diuortij propter ad-
ulterium 1038.44

Ciues ecclefix qui ni3.68.ciues regni ccele

I N D E X.

ftis& eorum officium 1354.11
ciuilitas quid 303.8
claues regni coelorum quid lignificent
13S.43. 461.44. 799-44. duplexvfus earum
1158. 16.56.i374.il.
clementia quid 311.11
cleri difciplina 468.11
cqeleftishomo 406.15»
ccelibatus papiftici confideratlo 669.13.
887-5- ccelibatus facerdotum quibuste-
chnis'confirmatus,refutationibus addi-
tis 5>57.958.ccelibatus tft pontificalis aua
ritix origo 961.41-
cocna. hypothefes de meditatione ccenx
75.60. coenaDomini quanta cumreue-
rentia & difciplina adminiftrari debeat
154.50.60. ccenxDomini defcriptio , fi-
gnificationes,probatio,meditatio,& io
ftesi45.i46.i47-i48.&c. coenx Domini
. definitio,quis inftirucor,fymbola exter-
na 453.40.53.64. veritas prxdicandi mo-
dus tacramentalis, analogia rei & rci fi-
gnatae,& nomina4j4. 1. io.io.3o.4o.&c.
ccena domini eft aetemum monumentu
paffionis chrifti pro nobis , inea fanci-
tur & obfignatur vnio noftra cum chri-
fto capitefpiritualimodo,fpiritualis ma
ducatio corporis chrifci.fcedus Dei , y-
nio ecclefix , mutua dileclio inter com-
municances , pignus noftrx refurrectio-
nis 571.573. quo affeclu fit celebranda
574.5. ccenxDomini confideratio 660.
661.806.68. finis ccenx 807.67.811. 1. partes
8o8.3.definitio 811.16^. fignificatio 1194.57.
eius circumftantix,verus vfus, fignifica-
tio& legitima mediiatio 1450.1451. 1451
1453

ccetus ecclefiaftici cur inftituti 131.10.

ccetuum ecclefiafticorum ordo 467.36.
collatio veteris & nouiteftamenti quam

fitvtilis 557-30
collectio, argumentandiforma,^. partib.

conftans 46.18.
Collocatio dialeclica 3^.50
colloquiaconuiualia 130.5
comitatusdefcriptio,adiundh & oppofita

301.66.

commentariorum vfus & abufus 6r.44.45.

comminationes legis morales conuerfis
funt abrogatx 180.10

Communicatio proprietatum quidfit,&
definitionis probati 341. 31- eius difcri-
mina quinque 630.1. Locus de commu-
nicatione idiomatu 700. 701. 701.7Oj.704.

Conimunionis mutilatx error refutatui;
153.60.

Communio triplex & triplex excommu-
nicatio,fpiritualis,facramentalis, niora-
lis 1551.30.^0.50
Communiofanftorum quidfit 4^0.16
Communio nulla fit in miifa pontificia
qaod manifefte repugnat inftitutioni,
ccenx 1158-43
Communio cum patre filio & fpiritu fan-
dto 1517.*
Compofitio notionum fecudus gradus co-
gnitionis fenfitiux 181.15
Conceptionis Chrifti circumftantix 4^i.<?.
conciliatio locorum fpecie tenus pugna-
tium quomodo fieri dcbeat 318.21
concionuformadaruratio & partes 62.3.17
concionum duo genera 63.5
concio didafcalica quidfit 75.3
concionis fuaforix loci 8135 exemplu 83.84
concionis obiurgatorix loci & methodus
87.63.&C.

concionum verbi Dei reuerenter audita-
lum fructus 131.34

concionum peroratio I45«P
conciones de chrifto ante & poftlegem

datam 1315-13**
coclnfio argumeti variarur fexmodis44-4^
conclufio artificiofa qualis clfe debcat $1.61
concordia,quid 8S3.5S
concupifcentiaquid 195-49
concupifcentia naturaIis,triplexio5.53non

naturalis quomodo curatur 60
concupifcentia fpiritus,quid tfof«4
concupifcentia cur peccatum originis di-

citur ^6.60
conditio ferxpoenitentix 578*^5
concupifcentixdiftin#io,definitio,partes,

caufx,gradus & genera 897.8^8
conditiorefurgentium aI1-})6
conditiones boni magiftfatus 479-3*
coditiopioru & impioru in hac vitai^f;1
confeffiopriuata in ecclefiis danicis qualis
fit 155.50 confeffio,religiofa , auricularis,
publica,Ecclefiaftica 150.10.10.30.40. co
feffio priuata in ecclefiis danix qualis
fit 575. jo confeffio ecclefiaftica quid^*
4i.confefsionis papifticx, refutatio 809.
55-1597-46. confeffio vera priuata &pu-
blica 8o9.68.confeffio verx eccleiix n;^-
33Confefsionis priuatx,in quibufdam ec
clefiis,vfus & vtiiitas 1597^5
confirmationis rhetoricx methodus 51.11*
confirmatio copiofa quibus conftat 78.34
confirmatio papiftica refutatur 66^>6o-
vnde fumpfic originem 751.65. 1. errori's
circa contirmationemreform3tio 75i'4
cofufio minifterij in papatu 460.4 confufio
linguaiutypus confufionis hoftiii chn
fti6u.44 confutationis methodus 51-3^
eius partes8o.63.& S1.1. congeries qui^
fit 79.35. cogita«io mala & fumus 99- f>
cogitarionum tria principia 66.33. quam Pe
riculofumfitprauis cogitationibus lo-
cum dare,& qux fint caufx,formx , mo-
di malarum cogitationum 99.51. 68.10O-
i7.aduerfus malas cogitationes exva-
riis fontibus deriuatas remedia ioo.ior*
&c. cogitationes ad coercendum iram
105 cogitationes cordis a dxmonibus no
cognofcuntur s»i4.6o.cognati , qui dica-
tur 9^7-67.cognatorum appeIIationes,in
tranfuerfa linea furfum,& defcendentes
recia linea 969.i8.cognatiofpiritualis an
nuptias impediat 991.9. cognitio natu-
ralis triplex 277-^.cognitio intellecliu*
rationis appetitu comitata 280.4.7. cognt
tionisfcnJitiux & intellecliux opifices
1S1.19. cognitionis intelledtiux gradus
282.23. diftinclio duplex 183.1. cognitio
vniuerfalis & peculiaris de Deo 334.45*
335.4?« cognitionis Dei &|noftrifum-
ma & partes 391.35. cogtfftionispeculia-
ris de Deo methodus 336.18. cognitio
chrifti requiritur vt fiant bona opera
3^4.67. cognitio verx dodrinxcuius fit
463.49. cognitionis chnfti fundamenta
615.^3. methodus 616.25. cognitio chrifti
veraquxfit 6^7.1. cognitio Dei duplex
677. 15.36. cognitio verachrifti qu^fit^ii'
^i.cognitioDei & noftri fundamentum
diuini cultus 740 36. coniugijprima in-
ftitutio quid maritum doceat 111.53. 41
•oiugum officium a poetis defcriptum
291.44. coniugium a Deo eft inftitutum,
a chriftoomatum , vbi coepit eiufdem
finis,erfedtus,defenfio,teftimonia , defi-
nitio49i.49i.coniugium an omnibus li-
cieat 494.3<%quid papa fentiat de coniu
gio 668.31. coniugij focietas , diftinctio
delcriptio , fines, confirmatio831.83t.833.
coniugij appellationes prxcipux 949.40

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

45*
gem

: Si.f i

s di-

7g._.j
rtes,
7.S>8

79.3*

ualis
aris,

ualis

1^7'
809.
:pu-
113^
n ec

ji.i>
78.34

roris

fufio
chri

quia
9- $>
11 pe
; lo-
mo-
.io'o«
xva-

ifam
jsno
dica-
es,in
:ntes
is an
iatu-
ftiu*
ogni
fices
adus
litio

4-45-
fum-
ulia-
nitio
pera
tTft
enta
irifti
plex

itum
a in-

tum
:um,
dem
defi-
is li-
fthiu
iftio
1.835.
540

Coniugij definicio.autor, ftatus conhrma-
tio aduerfus varias hxrefes
&c.maceria 959.io.confenfus 9tf4.58.tor-
ma 993.io.finis itty.30 coniugi; vmculu
omnium ar&iffimum 99? 40 de COI1!U-
giisin religione difpa»»<-*a conm-
gium, an propter inceftum dinmatur
-1018-55 coniugiumtypusarcan* copula:
Chrifti & ecclefix ,o>i. 1* contugtum a
quibus,qua via,coram quibus miri & co
firmaridebeat 13^1594 \ r ■ -

Coniunftionoftra cum Chnftoeft fpin-

tualis8n.:o f
confanguinitatis gradus 494- *° conian-
gninitas defcribitur 966.30 eiutd.dehni-
tio & diuifio ?57- 3* confanguineorum
appellationes 967.60 linex confangumt
tacis 971.51 gradus confanguinitatiSjj?*
61 fupputacio graduum 975-30 lcges d,?r
nx de prohibitis gradibus 977.33 caulx
interdiftarum nuptiarum in certis gra-

dlbus 981.33 leSes humatlX de Pr0'1,DI'
tionecertorum graduum 984-io Ratio
humanx prohibitionis 985.5 confcientia
bona egregium prxmtum i7o.i8.quomo
docon'feruatur& amtttttur 170.18 con-
fciencia,male& bene fattorum teftis
& iudex 313.60 eius vis,fedes & ancillx
,I4 r 74 de mala & bona conlcientia pf.
3i6cur plures peccent in confcientiam
3i7..8.de varia vocabuli confcientix ac-
ceptione 318.63 de confcientia locus 4oi.
4o.43.&c confcientia bona,mala , falfo
bona,fallo mala,quid 405-8 confcientia
. malaimpiorumquidnos doceat 577-J7
confcientix teftimonium quid nos do-
ceat 6^.39 confcientia accufans quid
nosdocet7ii.nconfcientia teftis & m-
dexfa£torum,graphicedepi<2a 759. 4o.
5o.6o fedes & facultates eius , exempla,
fulcra & difcrimina76o.7<5t.76iconfcie
tix tcftimonium docet futuram carnis
refurreftionem 84«-5° confcientiafert
~ teftimoniumadu.epicureosim.6 con-
fcientiis affliaisfenfu peccatorum ialu
taria proponuntur rcmedia 1076- 67 &

io77'io78
confcinomantia papiftica i_88.4*
conHtratio quid fit 6*1.63 confecratio pa-

nis & vini in f. ccena,quantum a magt-

co murmure facrificulorum diff erar 1158.

10 confecratioinf. coenaquid& quo-

modofut rt
cofenfusecclefixquidnobtsteftacur u4.

31 .4 45.59.796. V confenfus piorura in do-

ftrina & cultu
confenfuslegitimusin conmgio requiri-

tur 964.67 eius partes in fponfalibus &

nuptiis965.io.io.3o.&c confenfus quo
! fenfu fic caufa matrimonij 1000. 67 cie

mutuo confenfu parentum & Uberoru in
matrimoniis contrahendis 1015.17
coniiliumaquopetendum 5
confilijDeidefalute noftra fundamentu

confilTum pium chriftianis omnib. propo
ficum 9.7-50 kem paftoribus ecclefix

confiUum tutiflimum in affliaionibus

942.30 . i- •

cofiliarij peffimi quinq-, in ludicio 948. 4°
confiftoriorum ecclefiafticorum vlus „8.7
confolatorix concionis loci & methoaus

85-86. &c. . . A- J,

c onfolatio publica quomodo inftituenda
87.i.io.io.&:c. cofolationespus afflictts
proponendx 14^57 confolationes propo
nendx iis qui fe reprobos exifttmant

I N D E X.

190.6i.r5r.ro. 6Vc. confolationes propone
dx iis qui ob mortem amicorum triftan-
tur 151.19 confolationes fub cruce 477.
60 confolationes qux ex doclrina de pr£
deftinatione hauriantur 777- 15 confola-
tiones fub cruce 815.40 confolationes

343.344 creaiurxquomodo conflderancfe: -
344.9 de creatione locus quidlit crca-
tio,eius partes , 680.40. 50.60 creator
quis 6S0.61 creaturx ex nihilo produdfx
funt,harum ordp,diftinclio, pulchritu-
2 do,varietas,vfus ; 6Sn.io.»o.3o;4o.i^o
philolbphicx & Chriftianxin quibus crcaturx quo fenfu dicuntur lauuare Deu
djfterunti076.7confolationesminiftris iaai , . „ . .

Euangelii propofitx 1218- 60 confolatio credentes quomodo legi Dei latisfactunc
aduer&fustetationemdeindignitate,& 556.55

de multitudine peccatorum u62.i confo crimma quibus remedtis curanda 157-^
lationesin morte amicorum meditan- criminaab impiis iudxis in chriftum con-
dx 1608.15 confolacionesaduerfuscenca- iedta refelluncur 1106.55-1 o8.uc9.cVc.
tionemobpeccatorumfenfumexortum crucifixus eft chriftus, & ob quas caufas
1645.10 confortium coniugum quale effe 10J.19. •

- crucis piorum & impiorum difcnmina i;S.
30 crucis cria genera: chrifti vidclicct,

4 m

0 4

debec 996. 50 confuecudo mala , erroris
vecuftas 585.15 confuecudo a papiftis pro
ccelibatu prolata,an femper viguerit,cV
quatenus eft recipienda 958. 6; confuetu
do coniugii quib.modis dulcefcat 1395.
nconfultaciones Ecclcfiafttcx funttri-
plices 133.33 conftantia idololatraru pro
tuendis fuis idotis ij^o. 44 conftantia
in affliff ionib. qualis eife debeat 477-
)8 conftutini lex de raaleficiis excutitur
& refutacur 909.51.910-511 concemplatio-
nisprincipiaqu^ 18^.16 contemptus in
iudiciopefiimus confiliarius 949-8 con-
temptus proximi,eft homicidij genus
i559.55 continentia,quid 308. 37
Contingentix dcfinitio,definitionis expli
catio,confirmatio, teftimoma &c vfus

^4-^-355tf-30.40

Contractuummoderacio 131.33
Concradictionirm leges feu condiciones

o£to 3l8.47
Concradtus quomodo confidcrandi 487.43
Controuerfix de ltbero arbicrio ftacus 351.
41 contritio,prima pars poenitetix,quid
fit,& eius effedtus 364.4o.io6o.69
Contricio vera habec quacuor effedtus 715.
61 conuerfacio paftoris in vica commu-
ni qualis eife debeat no.60
Conuerfatio externahominisquid teftari

debeatio*3 5i
Conuerfio.videpoenitentia.
Conuerfionullaeftfera ^ 85o.n

Conuerfio peccatoris ad Deum, primus v-
fus doftrinx de mifericordia Dei 1058.38
Conuiuia quas circumftantias vequirunt
118.15

Conuiuiu nuptiale quale efte deceat 1394-

Cor inter orandum quomodo ad Deum le-
uatur 581.66 Cor quid fit.quomodo fit &
fiat malum , & quomodo purum eftki-
tur'113^.17^0.55 Correftionum ecclefia-
fticarum regula 135.10.10.30 Corre&io-
nis ecclefufticx prxcepta 157*5^ Corri-
gcndi facultas penesquos fit in ecdefia
467.i7 Corpus noftrum quomodo regi
debeati67 19 Corporis fugalicita & il-
licita

Corpus dodrinx quid

piorum & impioru 569.io.20.3o.&c.quid
refpiceredebeamus fubcruce 67o-67
671.1.10.10.&C. caufx finales crucis67r.
60 crux,ecclefia indiuidua comes,quid,
quotuplex,eiuscaufx, difcrimina, quo
animo ferenda, & quib.remediis lenie-
da 47 4.475.47«.477-478 nomi.nis figniti-
catio,caufx crucisin nobis , extra nos>
difcrimen quintuplex , quo animo crux
ferenda,& confolationes fub cruccSi3.
81^.815 eius diffcrentix u'6.4.de vtilitate
crucis pioru 1119.46 de vfu & abufu cru
cis 1191.6 locus de cruccecclefix 1495.
i496.i497crucispiorum gloriofus exitus
i68o.ii cultusDei modus 195.81 ratio,&'
partes 590.64 de Dci cultu locus 579.580
cultus rcgis noftri chvifti 634.4* cultus
Dei quid,eius partes,oppofita 658.18 par-
tes,regula gcneralis,fundamentum, de-
finicio,definicionis parres,culcus Dci in
quafdam formas fectio 739.74o.74i.742.
dc Dei culcu , locus 1617.1618 culcusDei
in ecclefia,quid, & qualis eiTe dcbec
1126.60 cura de victu habenda 116.5 cura
paftorumecclefie 139.62 cura pro paupe-
ribus i65.t4 cura triplex,impia, necciTa-
ria, mixtaconfideratur 499.u.3o.4o. &
500.17.85s.835) locus de cura licita & illi-
cita feu prophana 1601. 1601 curiofitas
quid 300.10
D

D^Emones non norunt cogitationes &
afTc&us cordis 9i4.6o cur ludunt am-
biguisoraculis 5)25.38 Damnati quifint
1057.39. 1560.54. Danielis hebdomades
implecx 656.33
Dauid,mole peccaci prefTus quomodo eri-
gicur 4o4.i7 cur de profapia Dauidis na-
tu^eft Chriftus 425.16 quomodo pater
Chrifti 534<56typuschrifti 606.1.1310.&
ecclefix 6o6.66.io74.68 de peccato conui
flus cur non defperat 76i. i9 Dauidis in-
confiderate vouentis retraftatio fcquc-
da 754.16 Dauid,mifericordix Dei illu-
ftreexemplum 1055^5
14.1-.39.45 Debita quid m-ft*
i44.6o Debitotura duo genera 193.1?

Tt ' " " O _ ' 1

Corpusdoftrinx melanclhonis 352.10 Debitum.quomodo diftinguendum 135.55;

CorpusChrifticircunfcriptum eiTefatetur Dccalogi expofitio per quxftiones & re-
,c..io fnnfiones didu<_ta a oap.iS: vfaue ad

S.Patres . . *fc*9

CorpusChrifticucccclcfia dicicur 4i4.45
coipus hominis cur eredtum 686.54.
corpus veceris hominis quid 674 17
corporis veceris hominis vires 764-63
de qualicace corporu refufcicandoru 847-53
difcrimenincerpiorum& impiorum cor-

pora poft refurre&ionem 848.z.?o
corrupcionis humanx partes 1081.31 crea-

tio rerum quid nos doceat de Deo i98.t.

eiusfinis& vfus i98.7 ji creacionis defi-

nitio,laus,peife6tio,tinis , & tcftimonia

•w,v.'v"r " r% n ~ *~

fpofiones didudta a pag.iS^vfque ad 196.
Decalogi demonftratio exlegenacurr
colledta 295-196.197.198 Decalogi fum-
ma,breuicer cxplicaca i59i.«59i.i593 De-
calogi cxplicacio a pag.850.851. vfquead
9i3.DecaIogus qua methodo incerprera-
* dus 578. 6c quomodo vfitacc diuiditur,e-
ius fumma,vfus , & prxfationis explica-
tio 381. 10.30. 4o. 50 Decalogi fumma , &
methodus expofitionis eiufdem 375.15
Decorum,quid 311.6
Ccc. iij.

■ _ . ,hfa:

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Decorum inveftitu obferuandum prora-
tione vocationis m.39

Decorum in ecclefix ceremoniis cluas par-
tescontinet 800 61

Definitionum cognitio vtiliffima 315.59

Definitionis partes quomodo inueftigan-
tur i7.?».47

Definitionum vfus in concionibus iacris

Definitiones philofophicx de Deo 335.11
Delicta quomodo corrigenda 1,7-59
Delicta publica quomodo argueda 4S7.1t
Deliquium animi in piis viris quale 133.1$
Demonftrationum genera & methodus 17.

Demoftrationis ad impoffibile exemplum
76.60 Demonftrationes ex principiis na
turx extrudte; quibus columnis fulciede.
298.11 Demonftratio firmiffima quod Ie-
fus Marix filiusfit promilfcjs meffias 5*6.
55>.demonftrationis explicatio & confir-
matio 537.1.19 Demonftrationes feptem
aduerfus fectam mahumeticam 1118.41
Denunciatiotrina antenuptias 1000.47
d eprecatio quid fit 113.38.7S7.46
Depropofitionibus qux ad ornatum ora-
tionis pertinent 36.48
»efcenfus Chrifti ad inferos 204 de defce-
fu Chrifti ad inferos,varix fententix783.
3*

Defertio malitiofa mariti autfceminx eft
iufta diuortij caufa ' 1011.70

Defiderij promnfx in Chrifto gratixfon-
tes 647.48 Defiderium piorum quale fit
1133-10

Defperatio quibus remediis curatur 151.57
Defponfa priore rclidta an aliam dudtam m
vxorem qnis retinere poflit 1019.10.
peicognitio duplex 334-45
Deiapparitionesilluftres 59I*5?4
Dei defcriptio 356.38
d ei iudicium quid & quotuplex 1049.13
Deitas Chrifti quadruplici demonftratio-
ne probatur 5j8.539.540 Deitatis Chrifti
idiomata duplicia 700.11 Deitatis Chrifti
feu Meffix teftimonia 610.10.10.&C. Dei-
tatis Chriftiteftfmonia 705.6 Deitasfi-
lij probatur 198.66 Deitatis filij & Spiri-
tusS.teftimonn 3^7.50-338.100 eitatis ver-
bifeu filij Dei defcriptio 1161.14 prxcipui
modi quib.gloria ueitatis Chriftiin mfi
do comprobata eft 1309.15"
peivnitas ,& perfonarum in Deotrinitas
probatur 1529-1530
oeus, quomodo confiderandns in cxplica-
tione Symboli 196.70 oeus folus inuo-
candus,& curpaterqui es in ccrlisdici-
turn6.10-10.50 Deus liberat a malo du-
pliciter 138.36 Deus eft finis fupremus
humanx vitx 189-60 Deus quomodo glo-
rificatur 395.4 i>eus quomodotollitpec-
catum43i.<ss dcus folus eft inuocandus
434.45 Deus exaudit duobus modis^^.
60 Deus,caufx r*. cur affligit pios 476.10
Deus eft autor ceconomiaru 489.35 oeus
folus inuocadus^si.iolocus de Deo 677.
678.679.6S0 cur med iatorem oportuit ef-
fe Deum 694.60 neus folus,pater, filius
&Spiritus S. inuocandus 789. cur fuos
Deus caftigat & exercet fub cruce8i4.
31 modus cognofcendi DCiim 851.69 cur
perfecte amandus 854.13 curtolerat ma-
gos sfii.ij ctir dicirur viuus 1155.68 de uei
reminifcetia ioj.4 1.3 Deus quo fenfu vo-
catur boaus & redtus 1048.41. 51 finis du
plex prxfentix eius in ecclefia 1119.36
oeus folus bcatus eft 1104.31 oens eftfol
ccclefix ujj.js Deus quomodo tetat 1453.

I N D E X.

17 cur foius inuocandus 1504-61 de mife-
ricordia oei 1511.5 de philanthropia Dei

1510.11

Dexteranei Patrisquid 107.1t
Diaboli infidix duplices, quibus modis fu-
peranMx 100.16 Diabolicum furtu quod-
nameft 193.44 Diabolus quomodo nos
tcntat H7.i4.140j.67 Diabolus, caufa ex-
terna crucisecclefie 475-13 oiaboli tyra-
nis a folo Deo vinci poteft , non a nudo
puro & homine 541.10 Diaboli precipua
inftrumenra 581.1 Diaboli tyrannisnon
poteft euerti nifi a mediatore qui fit
Deus 595.77.62^11 niabolus curfingitfe
cogiartib.magicis 868.16 de Diabololo-
cus,quisfit , qu'idfacit,quare facit,cur
Deus idpermittat 1434-10 Diaboli an fu-
tura vere prxfciant,nec ne 91$. 68 Diabo
lica fomnia fuitt triplicis generis 916.53
Diabolipreltigixquib.notis difcernun-
tur & feparatur a diuinis miraculis mo.
ii Diabolus quomodo vincatur 1115.10
Dixrefis vniuerfalis quid 15. 1.3

d ierefis particularis laus,definitio,& diui-
fio 19. 13

Dialecticanaturalis 10.40
Dialecticx interpretationis vtilitates &
regulae 6o.n
DialogiXenophontei de oratione volupta-
tis& virtutisadhcrculem vfus 183.31
Dialogorum Platonis ordo vnde intelli-
gitur 5452.
Dicenda qux funt,cui,vbi,quando & quo-
modo 116.17
Didafcalica methodus copulata 11.31
Didafcalicx concionis finis & methodus
65 -57

Didafcalicx concionis methodus 73.9
Diei triplex fignificatio i'o4-3
Diesnouifsimi qui 1140.10
Dirferentia» diuifionum quomodo inqui-
rendae 10.18
Differentiaeconfcientiae 404.61. 761. 66
bonx& malx Difcrimina 761.13. Diffiden-
tia quomodo curatur 104.6. Diffidentia,
mifericordiam Deieleuat 1064.61?.
Dignitas , quid 304.61 Dignitas a loco di-
ftinguenda in difputatione de bonis o-
peribus 37i.i8-Dignitas noftra nos ad bo
na operafaciedahortatur. 396.18.745.6s.
Dignitas populi noui teftamenti 1160.33.
Dignitas facerdotij Chriftianorum 1198.

Digreflionis quinque praecepta 8r.io
Dij alieni quid 184.11.D ij gentium vnde, &

qui ii49-34.horum felta & facrificia rtfo.

3.14.

Dilemma,quid 47.11. Dilemma adu. luxum
mulierum 309.64 Dilemmain altrologos
iudiciarios 871.44

Dilectio quid 181.3. Dilectionis vocabulum
tria ample6titur5ti.5(S. d ilectio noxia &
Iicita 511.37. 43. Dilectio erga omnes rer-
tium caput bonorum operum 5^3-3. di-
Iectio proximi quantopere a Chrifto
commendara 849.50. Dilectionis Dei &
proximi origo,forma,modus,incremen-
ta 856.10.20.30.&C. Diledtionem Deiab-
iiciunt qui a magis & maleficis remedia
petunt 913-51

Diligentia fumma in paftore requiritur
140.10 Diligentia in Vocationequartum
caputbonorum operum 56^.18

Difciplinx animi & corpotis coniunctio
108-46. Difciplinx domeftic^ cognitio
paftori neceffaria 109.44- leges de Difci-
plina morum 134.54. Difciplinxecclefia-
iticae neglectus, res periculonTfima 154.

40. Difciplinx Chriftianx laus, defcnp-
tio,finis,partes , obiedta 157.10.10.30. 4fi*
Difciplina ecclefiaftica prorfus necelfa-
ria, eius definitio & diftinctio 46.3.10'
i7.DifcipIina extraordinaria , quid 467«
57.dc Difciplina ecclefix , papatus crro*
res 67o.i4-Difciplina ecclefix tria com-
pledtitur, ordinem, poreftatem & auto*
ritatem 798.45. Difciplinxecclefiafticje
moderatio & partes Ti40.i.io.&c»

Difcrimen inrer poenas piorum& impio^
rum 36ii8.Difcrimen quadruplex , opem
charitatis 399.11. Difcrimen quinruplex
inter vetus & nouum teftamentum 45"«
5o-8i7.i4.Difcrimen perfectionis piorum
566.50. oifcrimen interfacramenta & fa-
crificia 598.1. Difcrimen peccati quale
fit 687.43. oifcrimen legis.& euangeli)
693.11.734. 11. 10J9.3L Difcrimen iuftiti*
legalis & euangelicx 719.44

Difcrimen eledtorum & reproborurri
7i5-3.Difcrimen inter regnum Chrifti 8C
regnamundi 780.13. Difcrimen quintu-
plex crucis piorum & impiorum 824.61-
Difcrimen inter piorum & impiorum
corporapoft refurredtionem 848.1. oif-
criraen inter fpiritualem natiuitatem fi*
liorum Dei & alias propagationes 1153«
26

Difcurfus feu iudicij confideratio 283 68

Difpefatio ecclefiafticorum redituumquo
modo fieri debeat 135.45. oifpenfationes
papifticx quid 985.64

d ifputationum finis & vfus

Difputationes de libero arbitrio quomo-
do difcutiendae 351.30*

Diuinatio magicae fuperftirionis genus»
quid,eius origo & finis 913.60. diuina-
tiones diabolicae qux lint 872.31. diuina-
tionis magicx defcriptio 925.46. diuina-
tionum modi quatuor 916.37. diuinatio-
nis virtusaquo pendeat 1188.5^

Diuinuszelus duplex 486.54

Diuifionis rhetoricaemethodus 51.i4.diui-
fiones varix & prxcipux Bibliorum 53»
51.&C.D iuifio quomodo tractanda 70.31»
diuifionum methodus theologis necef-
faria 315.6*

Diuitiarum locus 497.^6. acquirendarnm,
poffidendarum , vtendarum Iicita ratio
498.17.57.52. diuitiarum fpiritualium pri-
uatio,impcenitentixfrudtus 177.67
diuitix funt iufta via acquirend^pia me
te pofsidendx , prudenti cura admini-
ftrandx:vfus harum etto conferuatio re-
ligionis,reipublicx,familix , pauperum
835.836.857. Locus de vero vfu diuitiarum
1554. T535.1574.-?- feiuire diuitiis quid 1601-
35.diuitum officium 8^5. 5C

Diuortium voluntarium & inuoluntarium
expenditur 493.6. diuortium quid fit ,
varix de diuortio fententix 1005. 1006
diuortium permitti ob plures caufas e-
numeratas probaturioo6 1007. 1008. &c.
diuortium,propter adulterium,qux im-
pedimenta habeat 1009.1010. diuortia iu
ftiffima qux 1016.40 50.

Docilitatispartes tres 2S5.17

Dodtores falfi, Chriftum ferre nequeunt
5i9.'o.dodtores quem locum teftimonio
dodtorum ecclefix tenere debeant 797.
lo.doCtorum ecclefix fcripta quomodo
legenda & recipienda 1143.36. dodtorcs
pij quomodo fuc exercitus domini 1091.
i.de fortitudine & armis quibus muni-
tos effe decet doctores ecclefix 1212-60
cur duces gregis vocantur 1:15 *

Doctrina

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

:rro-
:om-
iuto-
ftic*
.&c.
,pio-
peru
iplex

>4r-
>rum
fcfii-
[uale

tiriae

ip-44
>rum
fti&
intu-
4.51«
>rum

Dif-

m-6i

\qUO
ones
21-64
3z.4q
imo-
1.30.
nus,
lina-
lina-
lina-
itio-
»88.f
(6.54
liui-

15.6*
«m,
atio
pri-

*J
1 me

lini-

> re-

rum

•601.

ium

IOO^

js e-
&c.
im-
ia iu
0.50.
85.17
iunt
>nio

797-

odo
ores
091.
uni-
*>6o

rba

Doftcina facraduplex tfJfl Dodtrtnae ap-
plioatio qualis fit in ecclefia^.37 Do-
ctrina miniftrorum ecclefiac qualis efie
debeat 143. 30. 40. 50 confultationis de
dodtrina conditiones 133.48 Dodtrina ec
clefiaequibus nititurprincipiis 143.58
Dodtrina falfa quomodo improbanda
153.61 iDoctrina rerum & fignorum!77*
35.38 Dodtrina mefsix 1097.15 Do&rinae
figna,quid 119.67 horum vfus 146.9 Do-
ctrinarerumquatuor potifsimnm con-
tinet }i5.4o.dodhina fignorum tria re-
fpicit 316.13 Dodtrina vitae communis
filiorum Dei 375. u Doftrina ecclefi*
quae fit & vbi quaerenda 44T.15 Dodtri-
namefsiae 637. 5 Dodtrina «cclefiztri-
plex:legis,euangelii,& cultus Dei 651-18
Dodtrina ecclefiae vna & eadem eft 79i.
48 nititur autem duplici teftimonio:cx-
terno & interno, quorum partes exph-
cantur 793.794.795.796 Dodtrina de co-
iugiovndependet 95M Doctnnxexa-
men ad quos pertineat 1159.30 in dodtri-
nx ccelcftis ftudio fex requiruntur 1114.
14. Dodlrina quadruplex Chriftianis
perpetuo meditandaTjoo. 63 Doctrina
vera femper,vbiqueJ& ab omnibus pro
vocationis ratione promonenda 1513.5*

Dolor quomodo leniendus 85.61« 8r5.Kj.150.
ii. Dolor ob res amiflas quibus modis
fuperatur 151. 15 Dolor ob peccatum in
confcientiam tertius gradus ad fidem
<S46.io Dolor in confcieritia ob pecca-
tum,tertius ad fidem gradu* 711 69 Do-

loresChjifti quidteftantur 1177.10

Dominus vnicus in ecclefia,vidclicetChri
ftus 199.63 Dominus zebaoth, quisfit
1090-61

Dominicus dies cur obferuatut 188.9

pominiorum confidcratio 489.66 Domi-
norum officium 490.17 Dominorum
officium erga feruos 8h-49 .50 Dominu
rerum cur diftindta efle debenc 891.50

Domusconfcruandxratib 191.11

Domus Dci viuentis cur ecclefia dicitur
414.16 quinam ij fint qui habitant in do-
mo Dei 1111-36

Dona fpiritus fancti quibus modis excita-
tur in homine regenerato io*.40 Dono-
rum augmentum officio tungentibus
170.38 Donum Dei,quid 1194

Donatio Spiritus Sandli effedtus triumphi
meffix ^

Do*itiftarum , lapfis veniam negantium,
crror refellitur 757-14

DraaimaamifTa& reperta , typus miferi-
cordiacDei W*f

Dubitatio quo padto ex animis tollitur

150-39

Duratio ccclefiae quid nos doceat 44>-*4-
796l7

EBrictatis deteftatio 13010.309.5
Ecclefi? ccerus cur inftiuiti iy--o
Ecclefia non lolum latuit in papatu,
fed extra papatum etiam viguit i57-
10 Ecclefia,quid, 4*3- 54 ems no-
mina, diftindtio & vnitas 4i4. 15. 5 6-
66 Ecdcfia , Chrifti regnum eft 45* 6
Ecdcfia quib.rebus conlrat65i.3 Eccle-
fia quid fit.qualis, quorum focietas,cur
fandta, eius fundametum,perpetua nota,
facies,nowvifibiles& extemx, mebra
& infirmitates vifibilisecclefiX777- 778.
779 De vera Ecclefia locus 1113.2114. &c

TNDEX.

Ecclefia cux amatur a Deo njr. 17 de affe
ctu ecclefix erga Deu 1131. 15 de notis &
cofeffione vere; ecclefix 1136.33 eis triplex
ftatus confideratur 1 '37.1138.&C. Ecclefia
cur appellatnr Ifrael 1079. 19 quae fit,vn-
de}& quam chara Deo 1090.50 de falfa &
veraecclefia locus 1093 vfque ad no4 cuf
vineae aflimilatur 1411.4 de notis verx ec
clefix 1517.8 Ecclefij duratio cuius rei fit
teftimonium 1^4.45 quid nos doceat594.
34 Ecclefiz defifiitio,diftindlio,nomina,
propriecates internae,vifibiles notae,qui-
bus mediis conferuatur 113.114 Ecclefiae
purioris teftimonium quomodo reci-
piendum 326.65 Ecclefiae quatuor condi-
tiones explicantur 430.50 Ecclefiae con-
fenfus & duratio quid nos doceat445.
59 Ecclefiarum Danicarumftatus46i.30
Ecclefiae poteftas quid 461.60 Ecclefiae
confenfus multiplex dc Deitate Chrifti
559.13. e cclefiae confeffio de Chrifto 545.
6t Ecclefiae fundamentum & eius partes
591.10.10 Ecclefiae fententia de facramen
tis 660 661. &c. Ecclefiae, quasveroDei
cultu fruitur, felicitas 739.43 Ecclefiae
quadruplices hoftes, tyranni,fophiftae,
hypocrite, Epicureiquib. armis vincu-
tur1017.1018.1019.1030 Ecclefiae munime-
ta 1075.10
Ecclefiae imago ^.^o.tfS^-Ecclefiae con-
dicio & imago i4o5.69.ftatus eius a con-
dito mundo breuis defcriptio 1406. Ec-
clefiae dcfcriptio 1408.49. Ecclefiae agita-
tionesi^i. 60, Ecclefix vifibilis ftatiis
•627.1^18.

Ecclefiaftici fcriptores legendi , & quo
modo 98-46.59
Edendi modus 130*15
Educationispuerilis fundamentum 113.58
Effedlus intelligentiar &iudicij inmente
J'5-5«

Effedtus communicationis proprietatum

631.2

Etfedtuurh methodus 71.31
Efhcacia mortis Chrifti vnde 101.44.
Eledtionis noftrae duo fines 776.54
Eledti quomodo fint iufti & peccatores
134.65. Eledtifoli fiunt Chrifti partici-
pcs quandoquidem foli promifsionem
omnibus oblatam fide amplectuntur
773.i3.i4.Eledti folitrahuntur efficaci vo
ceEuangclij 775.40. Eled^i quidobti-
neant in Chrifto 1171.50. Eledti cur oues
appelfentur 1374-5* Eleclorum eft Deu
inuocare n7.i.EIedtovum Dei fides qua-
lis }<6.3o.Eledtorum & reproborum di-
fcrimen 715.3. Eledlorum Dei propriurrt
& fpeciale donum efthdes 771.48. Ele-
dtorum Dei fpiritualis natiuitas & aliae
propagationcs quorhodo differunt U93.
£6

Eleemofyna cum omnibus fuis circurri-
ftantiis defcripta n6.53.&c.Eleemofyna
quomodo grata Deo 885.43. Eleemofy-
narum regulae 165.51?
Elia raptus incoelumeft futurat refurre-
dtionis teftis 846.tz
Eliaemiracula 6i4.i7
Ehzaei miracula 61^.32.
Emblema malorumpaftorum 171.18
tiKratitae,hoftes coniugij refelluntur 951-
23

Enoch raptus in coelum,refurredtionis fu*
turaeteftis 846.14
Enumcratiorhetoricaduplex 47.3
Enchiridij theologici methodus 331. 33.
clafles quatuor 353-334-

Eflentia Dei 678.14
Efientiae de vnica Dei effentia, in qua tres
perfonae fubfiftunt,fuis proprietatibus&
. numero diftindta ^,i.7
Effentiales proprietates naturae humanac
Chrifti ^ |t8.^
Epicurei, caufa externa crucis Ecclefiac
476.3-Epicurei circa dodtiinam de repa»
ratione hominis lapfi errantes rcfutan-
tur694.i4Epicurei, refurredtionem car-
nis negantes refellunrur 847.ro Epicu-
rus philofophiae profanaror x>4.65- Epi-
curus,iummum bonum in voluptateco
flituensrefellitur 1108.68. Epicurei quo-
modo vincuntur 1218. 4o Epicurei gratia
Dei abutentes fefelluntur 127^.55 Epicu-
reorum excrcitium peffimum & homi-
neindignum i07.4$ Epicurei qucmo lo
tradtandi 14.7.68 Epicureorum atheif-
musdamnatur 680.15 Epicureifmus ftu-
diofe vitandusa Chriftianis 581^7 Epi-
cureorum error de hominis obedientia
refellitur 738.65 Epicureorum impietas'
refutatur 11:0,40. Epicurifmi refutatio*
278.1

Epididtica perfonarum tradtatio 6^.6)
Epifcopi,qui fint, & quid haec vox fignifi-
cet 137.67 Epifcoporum munus ij8.i<
ErratorumdifFercntiae 157-^8
Error monachorum de perfedtione fidtae
paupertatisrefellitur 835.^.840.30. Error
quadruplcx, videlicet perfonae , condi-
tionis,fortunae, qualitatis, iufta eft di-
uortij caufa 1014.47 Error quo padto e-
uellicurexanimo 150.33 Errores varij dc
S.C cena refutantur 2 51.153.154.&C. trro-
rescircadodtrinamde reparatione ho-
minis Iapfi 694.13. Errores de peccato o-
riginis 689. 17. e rrores circa dodtrinani
de mediatore 7©^44 F.rrores depceni-
tentia, &horum origo 7l7.6l Errores
papiftici circainfantium inftitutionem
751-65 Errores circa dodrinam de iufti-
ficationc 711.33 Errores circa dodtrinarri
denouaobedientia 738.53 Errores circa
vetus & nouum teftamentum 8,7. 45
Errores de ftatu animae poft mortem cor
poris,& eorundemfolida refutatio 841.
84t.Errorpapifticusde meritis operum
^uertitur n7r.6o
ithnicorum opera quantumuis illuftria,-
quare Deo non placent 39^.3r
Ethnicos aut hominem naturalem ope-
raDeoacceptafacerenonpoIfe 744.
it

tuclidis demonftrationes quales fint^:
5i

luangelij definitio & tradtatio 68.10.30.
4o.&c.

luangelium quid 1061. 67.651 54 Euangeli)
& legis quadruplex difcrimen i8i.4 tu-
angeliu quidfrgnificet36i.5i quid fit in
nouo teftamento,eius definitio , partes,
in quo differat a lege, teftimonia de eu-
angelio& vfus 363-i-io.»o.3--.4o.5o.<o.&:
& 364.1 EUangelica pcenitentia quid ^5.
^o.Euangelij mftitia quibus proponen-
da 371.70 Euangelium quomodo eft lite-
ra occidens 407. 41. & fpiritus viuificans
ibid.64. Natura legis & euangelij 4o7^
50.de euangelio locus f^.^.^^.&c. b u->
angelium eft fapientia Dei 535.16. Euan-
gelium quid nobis offerac 5,9.17. cius
definitio 559.60. definitionis explicatio
& membra 560.8 Euangelij veritas &r
efficacia 64o.io.io Euangclium promif-
fionisfolcmoepreconium 691.13. eiufde
Ccc iiij.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

INDEX.

tiefinitio r^.ft.ptena defcripticpartes,
difcrimen eius a lege , irem a quibus &
quomodorecipiatur693.10.20. &c. ima-
gines,exepla,& teftimonia 694.4.1S EUa-
geliu predicat pcenitetia faluta re 711.69
Euangelij definitio & definitionis ex-
plicatio 730.50 quidnam orferat euangc
lium, quibus, qua cum conditione,cu-
iws merit073r.73r.755 Euangelij cogni-
tio quomodo fit fpiritus & litera 768. 55
Euangelium quofenfu fpiritusjdicitur,
76 9.i8.ciim alibi odor mortis ad mortem
appelletur 769. 40 Euangelij prxcones
cur miniftri fpiritus vocantur 770. 1

tuangeliftarum autoritas afleritur aduer-
fus iudxorum incredulitatem 1107. 12
Euangeliftx fuut prophetarum inter-
pretes w67.11

nuchariftia 4SS-1?

Eucharifticum facrificium Chriftianorum
H*7t*4

Euenta poft mortem* refurredtionem &
triumphum mefsix «39-10

Eutychetis error 631.64

Eutychiani noui, naturarum Chrifti difcri
njina tollentes refutantur teftimoniis
patrum n01.ij03.1504

ExamentripleXomnium difciplinarum 47.
5o Examinis locorum communium tri-
plexinftrumentum 76- 50 Examen loci
obfcuri qua methodo inftitui poteft

Examen priuatorum qui ad S. communio-
nem accedere cupiunt 155.18 Examen or-
dinandorum tria comple&itur 168.1?
Excommunicatus quare non eftomni-
nodeferendus 161.51 Excommunicatio-
nis locus explicatus $9,160*161*61 Exco-
municatio,ecclefufticje difciplinx pars,
quid fit, eius fines & regulx 465.15.t6.39.
& 1140.54

Executio difciplinx ccclefiafticx quibus
commilTa 468.30
ixegeticx rnethodi quatuor membra 41.
51

p.xempla pcenitentix verx 355.5.715.43
ixempla vfus&abufus 54.zo.30.40.50
Exempla conftantix in paftoribus \6uio
sxemplum confcieiitix bonx & malx 405.

58.47.54. & 404-1
ixempla fcandali dati & accepti 474-i-J8.

&c.

ixemplum Chrifti proregula dilcttionis

fll-f5

Exempla verx fidei 561.45
Exempla veri & falfi cultus Dei 580.30
Exemplum prouidentix Dei 58j-5i
sxemplum bonx & malxconfcientix 760.
40.50

Exempla varia prxftigiarum magicarum

5>54-?3f-

Exempla varia fomniorum diabolicorum

918.1.10.10-30.40.50.
Exempla fiducix in Deum 1059.59
Exemplamifericordix Dei 1055.38
Exempla eorum qui mifericordiam funt
confequuti 1078-13
Exercitationis prxcepta communia oppo-

nenti & refpondenti 37.35
Exercitium corporis quadruplex 107.43
Exercitus Dci,multipliccs 1091. 1091

txbortatio grauis ad Chriftianos paftores

9^51.

ExiJium ecclefix "44-4?
txilium meflix 1095.70
txinanitio mefsix pro pcccatis noftris
i^S.;o.io.&c.io9y.io.io.&C.

EXorcifte refutantUr H91.44
Exordij ihethorici methodus 49.50
Exordium concionum quale efte debeat

52-30;

ExpedantesDeum,q«i 1039.1?
Exploratiofcelerum variorum, per fetrum
candens, per manuum impofitionem ad
cadauer & pcr aquam 91**3
Expiatio peccati quomodo fit 554.18
sxpolitio quid fit & eius partes 79.58
Externus homo,quid 405.15
Externus vfuslegis quid 5*7.34

F\bulxmahumetis 1rT5.Ti15.rn7
Fabulx papifticx de martyiibus refu-
tantur nu.4
paciespaltorisqualis eiTedebeat u4
Facies yerx ecclefix 779.T
Facinorofus qui crucem fert pro cerris
fceleribus quomodo admonendus& co
folandus u16.r117.1218
Facinorofi poenitentes &contumaces vt
funttractandi 178.1.10.10
Facultates animx funt tres , & earumgra-
dus 187. *o harum concordia iuftitiam
parit 2.88.45
Facultas iudicandi quid fit 314.51
Familia paftoris qualis eife debeat 115.40.
Familix inftitutio femel ad minusin heb-
domada 119.40
Familiarum tres partes 489.51
Fafcinum duplex,natura malignum & ma-
gicum ^5.34
l-atum ltoieorum & poetarum quid 317.15.

Felicitas.videBeatitudo.
Felicitas hominis in quo fita i88.46.Felici-
tatis piorum 4.partes 1070. 35. & w71.1t.
Locus de vera felicirate 1439.50. Fclici-
tasnoftranon confiftit in rcbusexter-
nis I5?H5
Fermentum cur a facrificiis legalibusre-
mouebatur 1148.50
Ferri candentis exploratio 9li-*-i
tefta Chriftianorum triplicia T88.4.Fefto-
rum Chriftianorum opera 18S.15.de fcftis
Chriftianorum & idololatrarum 874.
40. 64. Fefta Deorum gentilium 1150. j.
Fefta Sanctorum cur in nonnullisec-
clefiis celebrutur 1369.34 de feftis Iudxo-
rii 1589.1. Fefta Chriftianorum qualia eiTe
deceat 16x1.2.8 rationes varix cur deSan-
Ctis fint inftituti fefti dies 1575.20
Fidei verx propvia 75.5
Fides qualis abaptizato requiratur 243.5
Fidesquidad legcm naturx reuocata jovij
Fides,i. pars verx pcenitentix quid fit 364.
47. eius dcfinitio , varix figniricationes
& formx 166.6
Fide iuftificamur & quomodo 3^0.15
Fides in cultu Dei requiritur 39-'-ii
Fidesvocationis nolrre; regula 400.51
Fides apprehendit remiffionem peccatorii
431.15

Fidesfundamentumfalutis 530.55
Fidei mortux refutatio S3M3M35
Fidei & rationis cerramen 537.^5
Fides concutitur , nunquam excutitur 558.
«I

Fides animxmanus, eius natura,fundame-
tum,& fcopus 550.31.via ad fidem,obie-
ctum,qualitas, definitio,& proprietates
fidei 551.M0.&C mater cftbonorum ope
rum 551-11. .*

Locus de vera fule 544.545". &c.rr9T-4f
l?idei defcriptio, incremenca , erfeda , fru-
ctus& probatio 547-54 & 648.5- &c.
quxprxcedunt fidcm viuam & falutarem

710-1

defcriptio & fructus Fidei Clniftianx 715.
40

Fides qui^ & eiuspartes 715.10
quomodofideiuftificamur^iO.^ fides quid

& eius exempla 730-15 «

quofenfu dicatur nos fola fide iuftificari

7ir.a5-

teftimonia quibus patet nos iuftificari fola
fi.le in Chriftum 754-41-

Fides necelTario requiritur in rationem cul
tusDei 741.10-10-30

Fidesfpecialedonum ele&orum Dei 77'.
4S-ab electione pendet unquam effc-
clus a certifsima caufa 772,

Fidei probatio,qux permifsione diuina fit,
habetcaufasinternas & externas 921^

Fidem excutiuntquimagorum & malefi-
corum auxiliumimplorant 9li-\j,
videi fruclus 1035.37
de Fidei certitudine doctrina 1038-3^
Fideiaudacia 1075.5*
Fides,feciinda parspcenitentix io5rio
Fides quare beatos nos reddit , quomoda
iuftificat,eft mortua fine operibus lajj.i.
15. &c.

de quatuor eius partibus, fruotu , efiicacia

& vfu didtaexplicatio 1176.1177. 1178
Fidei Chriftianx definitio 1175.4S.
eius egregia etfetU 1181.T283.U.84.11S?
Fidei efficacia aduerfus omnia pcricula

1404.54. quorum fit fides 1405-35
Fidei efficacia 1478-65
Fidei etfecta & frufhis 1585.7
de fidei natura,indole,dubitatione,imper-

fe&ione petfeclione, aclionibus & pro-

prietatibus 1531.1655
Fidentia,quid 305.69
Fiducia in Chriftum rcquiritur vt fiant bo

na opera 395.X
Fiduciaquid ^ 583.24.i177.u78
Fiduci^ & fpeipiorumin precibus diftin-

dtio 1055-51
Figurxfyllogifmorum 38.1t
Figurx tefurreclionis Chrifti 104.11
pigurx infignes mifericbrdix Dei 1054.

Fili; filiorum Del & Satanx duplexnota
1515.3-;

FiliusDei Deus eft 198.55
Filius Dei cur factus eft homo 200.40
Filius cur dicitur fecunda perfona deitatis

?40.?I

Filius quomodogenitusapatre 340.41
Filij generatio xterna quomodo confide-

randa 411-3?
f ilius eftduplici modo inuocandus 459.2
rilius Deicurverbum appellatur 126.53

quomodo refpedlu patris aeterni, & no

ftrijAo^^ appellatur u$2-i^.
FiliusDei cur carncmnoftram alTumpfic

1305-50

Filius Dei cur venit in mundum i35i.io

Finisfacramentorum

141

rinis cuiufque reitriplex & qualis 187.14
Finis creaturarum quis,& eius vfus j44.
47

f inis operum charitatis 399.17
Finis cultus Dei 580.19
Finis triplex creationis 58i.ip.&c.
rinesnotitix falutaris 579.5^
FinisduplexprouidcntixDei 583.50
Finis

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Finishominis 6S6.66
%ncs o<5co noftrx obedientix erga Dcum
738.14.

Fines operum charitatis quatuor 74?'

Fiues prxdeftinationis 77^54
Finesconiugij 831-4?
Finis triplex coniugij , videlicet refpe-
&U ipforum coniugum,pro\;imorum,&
Dei 997.99%. 999. quartus fTnis additur,
^99.31 .....
Fines quatuor inftitutionis facnficiorum
fublege 1147-43
Finesregenerationis 1301.14
Flagitiapaucorum, quomodo coercenda
161.7

Flammx fubleuatio in facrificiis quid adu-
brabat 5*7-14

Foedus.Vide Teftamentum.

Fcederis cum Abrahamo initi confidera-
tio 3*5-i3

Foederisperpetuitaseft refurre&ionis te-
ftimonium 844'44

Fcederis mutui ratio & diuturnitas ?0S.

FoerrJnx menftruofx afpectus 955-

Foeminx qux defertoribus nubunt quo-
modo trtdcandx 1013.10

Formxoratoriarum argumentationu quo-
modo retegendx 43-55

Formagregis quid 166.10

Forma coniugij quid fic , & quot inde
nafcantur hypothefes 991-994'

99S-996

Formula precandi qualis effe debet 79U

. - - •
Fortitudo animi quanta rcquiratur m ec-

clefix miniftris 140.16*

Fortitudinis definitio, encomia , etymolo-

gia,munera,oppofita,partes 305.

20.30. &c.

Fortitudo quid 884.fi.
Fratresexulesfubleuandi 165.41.
Fratrum & ibrorum nuptix cur illicits
3»v7

jruccus refurre&ionis Chrifti 417-**
Frudtus omnium qux de Chrifto dicun-

tur 643.644.64f.&c.
Fruftus legicimx vocationis 75i-5»
rruchis remifsionis peccatorum & iufti-

tixperfidem 1144-1
rructus iufticix fidei ab ipfa iuftificatione

diftinguendus 12.4W0
Fruftus multiplex pafsionis Chrifti 146«.

hu&us habitationis & prxfencixDei in
nobis 9ft4»
Tructus refurreftionis eius 1472-14^3
Frudlustriplexfidei i585-7
Fuga duplex,animi & corpons
Fulcra bonx confcientix

141.4
404.17.761-

FUga. de fuga in perfecutione locus
1216.1

locus de ruga licita & ffllClt?
FundamentumcultusDei 39»-35
rundamentum ecclefiafticx poteftatis
465.5

Fundamentum falutis noftrae 535-if
Fundamentum Ecclefi* & e.us partes

Fundamentum Ecclefiae qualc fit , & quo-
modoconfiderandum _ 778.18

rundamenta duo doclrinx refurreftioms
S43.J6

jurix quid,& cur memorcs W

I N D E X.

FUrtuirrduplex,husnanum & Sacanicurh

m-66

FUCuraqnx& quomodo diaboli prefciunt
914-91S

GEdeon rypus Chrifti 605.3.1318.13
Genealogia Iofephi apud Matthatum
& Lucamconcili.itur 981.1
Generatio xterna filij quomodo ccnfide-
randa 411.30
Genera cultus Dei 39313
Genera peccati 687.68
Genera operum charitatis quatuor 749.15
Genethliacorum conie&urx refelluntur
87m6

Gentium vocatio 641.31
Gentium idololatriae origo ^48.60
Genus mefsiae 10*5.33
Geomantia,quid 531-51
oeorgij maioris verfio pfalmorum com-

mendatur ^o
ceftus corporis in oratione 436.40
Geftusexterni orationis 582.51
Geftus paftoris qualis elTe debeat 117.51
Geftus orantis 1073.67
doriae mundi & piorum antithefis 1087.

46.

Gloria ecclefix 1115.67 Glorificare Deum,
quidfic 393.4 Gloriaquid, & eius op-
pofita 304.35

Graecorum itaxvnU damnatur 680. 16

Gradus cognitionis decem a reuchlino fa
pienter conftituti 284.41 Gradus pae-
narum pcccati 360.49

Gradusad conuerfionem 709. 64 Gradus
falutis noftrx ?l- >H

Graduuconfan<juinicacis prohibitio qua-
lisiuxtalegemDei 5,77.45 Graduscon
iugij,fponfalia & nuptix 1000-41

Gradus ecclefiaftici nj7.to Gradus oclo ad
bcatitudinem i676.i677.i67S.t679

Grammatica interpretatio quid requirat
59-50

Graria fermonis qualis effe debeat n6.ii
Gratia Dei,quid n7.ii Gratia Dei omni-
bus orfertur 551.30. 1057.15 ab iis folis ac-
ceptatur qui in Chriftum credunt 5J1.
iy locus de gratia Dei per Chriftum
ante illius in carne manifeftationcm, pa
tribus fub lege communicata n8;.6i
Gratia , qui.d nji.U Gratia a Chrifto al-
lata,quid 1310-14 Gratiae obfignatio cla-
rifsime paternam voluntatem Dei no-
bis commendat 776. 12 Gratiae /igna,
quid 240.40
Gratiarum aciio,quid fit 113.50.788.^1
Gratiani error de diflolutione coniugij re-
fellitur 1015. 13

Gratitudinis defcriptio,oppofitum, enco-
mia,piccura 301.41 Gratitudo phs com-
mendata 853.41
Grauitaspeccati Adx 688.65
Gubernatio Ecclefix comprchendit ver-
bum , iacramenta , difciplinam & cere-
nionias 798.799.800

HAbere Deum quid 381.31 & 183.44
Habitatio Mefllx 1096.15
HebdomadesDanielis impletx 636.^fup-
putntx 1365.56.1055.7
Hector curmortem pro patria non detre-
.otat \ 315.5

Hercules a voluptate & virtuce tentatus
278.61. 279-1 j

Hereditasdominicur ecclefia dkktir^^
41

Hxretici & Nadab cum Abiu 58.61 Hxreti-
corum caput,quis 7*7.14 an propter hc-
refim diuortium concedere liceat 1018
Hxrefes adu.pura do&rinam de Deo 680.
tf

H;ericho fubuerfa,quid figurat 613 62
Hilaritatis moderatio 130.32
Hircus in defertum emuTus,fublege,typus
116^.40

4 .

Chrifti

Hiftoria facra duplex 56.16 in fexpartes di-
uifa 325.15 Hiftorix Chrifti capita 4I6.68
Hiftoria aduentus & incarnationis fili}
Dei,explicatur u7o.&c. Hiftoria fan-
crorum qua methodo legenda 1369.46 Hi
ftoria paffionis Chrifti defcripta 1454.
1455. explicata 1464. &c. Hiftoria refur-
reclionis eiufdem defcripta & expJicata
i468.i4tf5).i47o-&c. Hiftoria afcenfionis
eius, explicata 1506.1505.1510 Hiftoricus
vfus imaginum non damnatur 1S5.64
Homo vetus & nouus quid &quomodo>
confiderandus 405.56
Homoexternus & internus quid 455.16I
Homo coeleftis & terrenus 406.19
Homo fingulare Dei opificium, & creyo-
ris eximius typus 6ol.g
Homo in quoto rerum creatarum genere
£81.35

Homo,duplex finis hominis:Dei agnitio &
cuItus at,if

Homo,definitio hominis , ftatus eius qua-
druplcx,corpus, anima & finiseius685.

686

Homo. cur mediatorem oportuit cfTe ho-
minem 697.55

Homoquid,vetus&nouus, varix horum
oppolitiones,anatome vtriufque 763.764»
&c.vide vetus & notius homo.

Homo finc fide & nauis amiffo gubernato-

16 9l^-4%

Homo.ftatus hominis ante & poft regene-

u rationeni 1133.45-5?
Homo,quomodo eft beatus 1204.40)
Homo.eius miferia defcribitur 1170.1571.
1571

Hominis veteris concupifcentia i06.it. no-
uiconcupifcentia Jo6ii
Hominis definitio, & ftatus ante peccatOi
fub peccato,fub gratia,poft hanc vitam^
347-348-34^-35c»

vfus&teftimonia
Hominis ftatus antc iuftificationem

Hominis ftatus ante & poft regenerationS
quxftiones de libero arbitrio foluit758»
13.56.

Hominis forma ere&a^refurreclionisargu-

Hominisvia,quid 1040.40:
Hominis iudicium quid & quotuplex 1050.
11

Homicidium externum quid, & gradus adl
illud 190.45.5j

Homicidium varios habet gradus S75*
3 . . .

Homicidij exploratio qualis olim in norucf

«gia a *««

Homines quomodo tentant l4C^

Homines ali; pro aliisorantes , non func

propterea plures mediacores 79U

Hominum duo genera in regno Chrifti

79y.\

Homines ftoftri feculi & Ifraelitx ollas car
nium xgypti raannx prxferentes 513.30
Ddd.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Hominum duplex fociccas cum chri-
fto uji. 28 quare homines nacurali lu-
ce poft peccatum lucem Deinonper-
cipiunt 126560. hominum corruptumiu

ioi3.ff

303.10

308-67

tur75i.yo infantes cur fint baptizandi
804?!

Infenfioquid 104.67
lnfexiorum ofhcium is«?-?j

lnfidelium opera quarenus fint bona

u49-4f

I N D E X.

Teiuniumhypocritarum quaje fit - itf:.64> 58.

Ierufale cceleftis cur ecclefia dicitur 4:4.31 Inceftus an dirimat coniugium
Icfus nomen quas doctrinas & confola- Inciuilicas

tiones nobis proponat 19.9.11 Inclementia,quid

dicium , ingratitudo , mifeiia, peruica- Iefus mariae filiuseft promiflus Meflias 556. Incontinentia,quid
cia, vanitas depifta 1559.1540 50. eft verus & vnicus meffias & falua- lndirFerentia,vide Adiaphora.

Honeftas,quid 308.24. tor mundi,quod probatur a pag.^y^. yf- Indignitatis cogitatio quib.modis ex an:-

Honeftus zelus 487-26. queadfi^o- eft verus &: folus meffias, vt mo cuellitur 151. 54 indignitas,quid 504-

Honeftatis publicae iuftitia an nuptias im- probatur io94.iOj>j.vfquc ad 1103. 64

pediat $90.4* Iefus,vide Chriftus. Indocilis quomodo docendus T46.41

Honorquid 189.I Ignauiaquid 300.19 Indolentia,quid 30(5.51

Honor paftoribus debetur 170.4 lgnauia,quid 305 51 Induclio duplex 47l

Hoftes doctrinae quibus modis mouendi Ignis facrificiorum quid adumbrabats^. Infantes ad recirationem nominis Iefuaf-
funti47.11. Hoftes purae dottrinae 797.14 20 fuefaciendi 113.66 infantes Chriftianoru

Hoftes chrifti655.u.Hoftesecclefi« qua- Ignis vifibilis typusmifericordi$ Dei 1051. quomodo in veteri Ecclefia inftitueba-
druplices io75.vHoftes miniftrorum Eu- 18

angelij,quomodovincantur 1113.1114. 1115 Ignis purgatorij papiftici confutatio 1291,
Hoftesregni chrifti 1.^08.49. horum co- 69

natus 1409.1-18. 30 Ignorantiae peccata 559.9

Hoftiacur f.ccenadi&a eft 4tt-34 Ignobilitas,quid 304-157

Hoftiae motus in facrificiis quid adumbra- TlliberalitascV eius partes 302.57

bat f 97.17 Imago Dti quid,quotuplex , & quomodo Infirmi cur & quomodo fcandalizantur

Hoftia: humanae diis gentium immolatae in homine 147.49.64.tte ^S^i.tripliciter 811.18

1150.35. confideranda 348.36.85.46 Intirmitatis peccata 358.68 locus de piorii

Humanuszelus duplex 486.61 Imaginis Dei reftitutio requircbat vt me- infirmitate 1494. 20 ingratitudo vititirri

Humanae niturae Chrifti proprietates funt diator eflet homo 544.40.698.19 grauiffimum^oo. 44 ingrantudo mundi

in triplici difcrimine 618.30. 40.50. 60.Hu Imago Dei in homine,refurrectionis argu- 1170-44 ingratitudo maximae partis genc
manitatis Chrifti idiomata triplicia7oo. mentum 844.21. ris humani quantafit 1178.44 ingratitu-

54.&7oi-6.io.Humanitatis Chrifti tefti- Imago ecclefix Chrifti & fingulorum eius do mundi gratia Dei recufantis 1559.47
monia 705.45. metnbrorum '4?i-54 Inhabiliras corporum viri aut fcemina?, iu

Humanitas, quid 883.47. Imago ecclefiac militantis ifSM? fta eft diuorcij caufa, &: quae circunftari

numanum furtum duplex, in rebus & in iu Imago docentium &: audientium Yerbum tiae funt in hac inhabilitate confideran^
rei9i.«.i93.i.i4-Humiliatiofilij Deii46f. Dei 1552.48 dae 1013.40

54. Humilitasquid,&:ciuslaudes 310.3. Imago ecclefiae 1609.10 Inhabitans peccatum,quid 357.?

de vera humilitatelowus 1613.1614 lmaginum vfustriplex 18^.54 imagines quo Inhabitatio Deiin nobis , fruftus feruati

nydromantia 931-6? modo fint libii laicoruru 186. 19 imagines verbi 1517-17

Hymnorum Ecclefiafticovum appendix an erigendx in tetnplis Chriftianorum Iniuftitia quid 300.37
Chriftum Deum praedicat 539«6i 385.18 de triplici vfu imaginum 384. 14 Innocentia quid,& eiusoppofita 301-?

Hypothefes mifeticordiae Dei 1051.4 Deus non vulc coram irnaginibusadora Innocentia vitaepriuataealterum caput bo
Hvpociifisquid 304.54. Hypocrifis eorum ri 790.14 harumabufus ite vfus 861.8C2 norumoperum 561.6?
qui virginitatis laudem coram populo Imbecillitatis noftrae pidtura 1476.16 Innocentij Pap^ argumenta pro ccelibatU
captarunt 962.53. Hypocrita quomodo Impatientia,quid 306.51 adu.coniugium 953-954.&"C.

mouendusi47.50. Hypocritae caula exter Imperatorum leges , de prohibitis gradi- inobedicntix vocabulum in fcriptura qua-
nacrucisEcclefi? 475.67. nypocrit^funt bus,graues & honeilae 984-49 tuor comple&itur 356.3

pharifaeorum fimiles , 1. Chrifti hoftes ImperfeCtio humana fcelerum grauitate Inobedientia quadruplex 739.1+
5fi8.60.Hypocricarumfides644.14.Hypo. non excufat 9 7-9 Inlcitiaquid 199-35

Impcrium patrium 496*1 Infenfibilitas,quid 307. 40

Impius fub cruce quomodo curandus i4b'. InftitutL Coenae 246.54
62 Impij quom<.do fcandalizantur 474. Inftirutio infantium 114.1-3^
15 impiorumde fide filfo gloriantium Inftrumcnta mufica quatenus in templis
refutati0551.531.533 impiorum interitus retinereliceat 1211.11
nos ad pcenitentiam maturandam inui- lntegritas hominis ante lapfum 685-6?
tat578. io impiorum pcenitentia quid Intelligentiae defcriptio,diftinclio,coniua
716. 64 impij quo affectu , tempore, cT:a,oppofita,encomia 199*57
loco,&rmodopuniunturaDeo 814.64 Incelligencia contemplans inmentc,S£
impij quo fenfu dicuntur membra dia- practica,quid 314.58.4S-760.11.1t
bolijdo' 4i Impij anlint apiis fugiendi Intemperanriaquid }o7-io
1543.60 Intemperantia quid, eius gradus,occafio-

Impietas in deum,iufta diuortij caufa , &r nes,caufae,rerrjedia, pcenae coniitantes,
quid haec irapietas fit 1017.30 impiorum genera 888.889.890
hypotypofis 1039.8 impij,de fuppliciis Intentio,quam bonam vocant,explicatur
impiorum 1410.51 658.46

1193.40 ImpcenitentesaS.Ccenaarcendi \61.\1 lntentio,quam bonam vocant,expenditur
304.49 Impofitiomanuumi585.60improbatiof.1l- 1151.60

crit^ cur &r quomodo fcandalizatur 8n.
i4.quomodo vincuntur 1228.1.30. nypo-
critarum imago 1362 27. Hypocritarum
murmur aduerfus finceram doctrinam
& eiufdem caufx multiplices 1542.1^45.
Hypocritae an fint a piis fugiendi 1543.60
Hypochefes de facerdotio chrifti 418.14

IAcob,typus Chrifti ^05.3
Iacob & Efau typi gratia? & iudicij 773.48
Iacob cur vocatus cft Ifrael 1079-17- e^ ty-
pus Ecclefiae 1080.1. Iacob, &: eius fcala
typusChrifti iy6.z
Iacobusapoftolus de iufticia operum dif-

putans non aduerfatur paulo
Iad>incia,quid

Iamblichus,magi2patronus,rcfutatur 939. fx doftr.nae ad quos pertineac 463.68 intercefiio Chrifti & eius partes uSmiSz-'

5 .ciufdem interitus 940.5 Imprudentiaquid 300.7 1183

Idiomata in Chrifti pcrfona quid , horum lmpudentia,quid 307. ^4 internus homo quid 406.16^'

diftinctio 700.1. n.54. nomina multipli- lmpuritas 309-49 internus legis vfus vbi,quid efficiar,5i9.5t.

cia 7oi-effedtus 704 i9.vide Proprietates lmputatio iuftitb quid 654. 45 Imputatio 63 eius exempla

Idololatrarum bona( quam vocant ) in- iuftitix Chrifti » quibus &: quomo- interpretatio in Ecclefia & ignis altaris

tentio refcllitur 790-18. horumconftan- do fit 710.54.63 58.57

tia protuendisfuis idohs 12^0-44 Inanisgloria 304.46 interpretationis caufae quatuor 5-93-.'

Jdolorum origo 860.45. Incantatio quid &: qtiotuplex 938. 50,40 50 inteipretationisfcripturae recta ratio 316.

Ieiunijvfus 889.19 Incantationes per fe funt inefficaces 22

leiunium meffi3r1097.il. Locus deieiunio 909. 17 locus de incantationibus 1186. interpretationes fcriptur^quomodoEccIe

1415.1416. u87^&:c. fiae autoritati fubiiciuntur 468,68

Jncarnationis dominicaufaepraecipuae^ij. interpretatio fcripturae quidrequirat Soof

dc
ln

irv.
ini
ini

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

o-
s,

ur
ur

quibus datur & quomodo i^m.ic.io
Interpretis facrarum litcrarum prxfidta

Interpretis munus 6u&
Interrogantts pt^cepra •3*'1
lnuafioregniantichrifti *43^
de Inuentione locorum communtum 73.51
Inuidix deteftatio 3Qt-i8
inuocatio Dei folius confirmatur 581 20
inuocatioveradefcribitur jj*±?
inuocatio fanctorum cur a pontifictb. Ro-
manisinuefta750.it inuocattonts verx

defcriptio io54-"-modus t0^U ,nuoca*
tionismortuorumtriplex tmptetas nf6.
40 quare diftinae inuocamus patrem,
filium,& Spiri^umSanaum 118}.« Inuo-
cationis facrificium 1101.40 muocatto
fanftorumaquoinuedta 1505.6 muoea-
tio.videOratio
inuoluntaria peccata »M*
loannis Baptiftx vira epidifticos tractata

(S6ro.10.50. 40
loannisbaptiftxeximialaus .360.36

lonas,typusChrifti 609.47-13tt.44 loiePn
a bona confcientia fuftentatur 404-1 to-
feph,tyPusChrifti
ipfephi genealogiaapudmatthxUm& Iu-
camconciliatur S**»1
Iofue,typus Chrifti 704.40.1j17.SS
iracundta,quid 10f*3
iraDeiin reprobos quanta fit 1171.57 irac
tria genera ;o4.<o remedia 105.8.19 ira fu
pcriorum quomodo conftderanda 19M0
irx figna quid\,quotuplicia,& horum v-
fuS140.15.io.8tc. irx diuinx iufttttame-
diatotem Deum requirit s4<M5-f?5-'t >rx
Dei thefiurus quid nos doceat 576.51 >r?
Dei iuftitia immenfa mediatorem Deu
poftulat 611.55 irae Dei fenfus,gradus ad
veram fidcm,quatuor cogttationtbus au
getur 6^-lt
Iragenus homicidij *J5>44
lrremifsibile peccatum quid 689.51
lfaac,typus Chrifti 601.40.1315.41
lfrael,communis ftipes multorum 9*6.57
Iter per defcrtum quid figurabat 611.64
Iudxi hoftcs Chrifti qutbus dolis eum ado
ritintur ^1"4
iudxi funt hoftes purx doctrtnx 797-18
difputatio qua oftenditur iudacos no el-
feecclefiamDei ip^to^Mffitid nrj.
de facrificiis iudxorum h45.ii4^«47-ix48
horum ingratitudo xZ7°'6Z
Iudxorum ftupor 534.50 iuclxorum reieclio
iM iudxorum error de mftificatione
rehitatur 7*1.40 iudxorum error de pto-
rumltbertaterefutatur^.31 mdxorum
obtcctiones contra Chriftum dommum
ootirum refelluntur hc* «oj. vfque ad
i»3 tud^orum excxcatto a prophet s
pi;^tarn,.ti.iuda:orumfacrifictahor-
Udaqu.dtmagcntibusmutuata ■»

iViud«orumfeftai^iiu^^^
tas.mundi imaRO . >

TndexmundiChriftus ,„'.,,
iudex mundi oj* <tn0."*f »' ^

de caufi & Votma .udex,quak

oporteat elTe magorum
ancuiuisiudici.ex^q.io&bono.rigo

rele.nsomi(fo,iudicareltceat s47-*s-

iudices quid facere debeant V*>££t
iua;rtP"xexamen&confideratiI
nes,„cauPfadediuort.op.oPter^l-

terium

I N D E X.

iudicium^articulare & generale cum fuis
circunftantiis ic8.:o.4o.&o
iudiciumdeprxdeftinationc vnde peten-
dum 410-70
Iudiciorum fundametum, & diltindho eo-
rum . 484-40

iudicium in mente quid effictt 760.16
iudicium de rebus magicis ad politicum
magiftratumpertinet 546-10
ludicij de gradibus affinitatis regulc 938.ro
iudicium Dei & hominum quid & quotu-
plex io4s).tO;0
iudkium in omnes euangelij contem-
ptores

Iuniores xtate aut dignitate, quomodoa
' paftore excipiendi M.r«14
Iuramentum,quid fir,quotuplex, eiusvfus
&rabufus8<J3.864.caufae & regulx 86-5.866
Iurifdidto eccleftaftica quid 463.45
Iurifdictio ecclefiaftica quid 79?. 60. 1139 10
Iuris ciuilis definitio , 18.36

ius naturx,gentium,diuinum, xternu,quid
175.35. ius naturale,gentium,& ciuilejc}.
?8 Ius magiftratus in fubditos 4Rt.r ius
analogon inter coniuges495- ^iusin-
terpretandi fcripturam quid S00.19 ius
coniugum 994.16. ius fummu legis quid
1136.36

Iuftificationis per fidem do&rina 65.rc.10.
30.&C.UT.15 iuftifkatio, columna no-
ftrx falutis^.rr.eius definitio,explica-
tio definitionis, antithefis item mftifica
tionis euangelicae & legalis 3*8.7.11^0.
iuftificationis chriftianx partes,caufarii
ordines feu quis iuftificat , quomodo &
in quem finem:item caufa imperans,an-
tecedens, principalis, obfequens,etfi-
ciens.inftrumentalis 3*9- 10.10.30^0.50.
^o.quomodo fide iuftificemur ^0.15
de iuftificatio'nehominis,Iocus 718.^0.
teftimonia quibus patet nos fola fide tn
Chriftum iuftificari coram Deo 734^1
iuftificatiolegalis &euangelica, quid
fit . 736.5

iuftificatio & noua obedientia quomodo
diftinguendac 85^.50 locus de fide iuftifi-
cante & cius effectis 1178. &c. locus de
iuitificatione n36.i137.kc- iuftifkationis
definitio n44.70.cauf* i*75-5 iuftificatio
cuangelica quid,&: quac fint ad eam co-
fequendamnecelTaria 1141.^141
Iuftiniani imperatons lex de diuortio 1006.

medt.uore reftituta 69/r.$4 iuftitia du-
plex,legalts videlicet &■ euangelica 7i8J
quod nemo pofftt iuitificari iuftitia
legali fex argumentts probatPauIus 718.
(\.3c 71p.10.10.30 iuftitiam coram

Ded quo modo obtinemus 734.30 iufti-
tiaDe\ eft tcftimonium futurx refurre-
ctionis 844.57 iuftitia publicx honeftatis
an nuptias impediat pyo.45 aduerfus eos1
qui operum iuftitiam feitantur 1191.30'
aduerfus eos qui ex fide & op »ribus co-
ponunt iuftittam U&114M3 iuftitix fa-
crificium noi.45 lUftitia noftra cora Ded
quid 1243.60
iuftitia Dei ■ 1513.10

locus de triplici iuftitia i556.r<57't5\8 Iocus
deiuftitialegis , &' rcmedia adu. legis
maledictionem 1579.61.1580.47. deiufti-
tia Chriftiana 1581. 1581. 1583 iuftitiarius
quomodo docendus 147.4 iuftitiarij cir-f
ca doclrina de reparatione hominis la-
pfi errantcs refutaritur 694.14 locus de
horummultiplici impietate*& iniuftitiai
i58i.to.iO.&c.Iuftorum via,quid & quo-
tuplex 1040.55 iuftorum vix ordinesSc
gradus 1041.56,

iuftitiam cfte ex fide
iuftitixlaus
iuftitix nerui
iultitix origo
iuftitia vndeoritut

iuftitix definitio,oppofitnm, encornia,fun
damentum,munus,frudtus,partes 300.31
iuftitia diftributiua ^o^.^^.commutatiua
^04.11 iuftitix Chriftianx definitio 318-20
iultitix originalis dcfinitio& vfus^^o-
10.30.40 iuftitix legis & euangelij anti-
thefis 368.50 iuftitia euagelij quibuspro-
ponenda 371.70 iuftitix Chriltianx defi-
nitio 431.8 iuftitia vera quomodo nobis
per Chriftu reftituta 54I.:o iuftitix Chri
ftianx duomembra^ ^i.^iuftitiaDeire-
quirebat vt mediatov nofter etTet homo
544.rr.697.60 iuftitiaChrifticoram Deo
quomodo nobis imputatur 55<S-'3 iu»itia
crga omnes tertium caput bonoru ope-
rum 563.3 iuftitix imputatio quid 654.43
iuftitix Chriftiane definitio 655.11.719-
57. 66 iufthia duplex quomodo ncrbis a

Li¥titiafpiritualisquid 113^.10'
Lapfus o'cculti& mariifefti quomodo
emendandi 464.40.54.& 465.35!

Latro in cruce, mifericordix Dei inftgne
exemplum 1056.4
Latronispcenitentiscrux 569-55
Laudis facrificium homST
Leclio facrorum Iibrorum' cuf in veteri ec-
clcfia ordiriata eft 97. ijf

Lecfio fcripturx ad omnes pertinet 463.54?
Legalis poenitentia 365.47
Legalis iuftitia quid>& eius pfrrtes 1^6,

Legati qul fint '37-4f
Lepra fpiritualis,quid {. eius notatt & reme-
dia 1596-15

Leuitas,quid 306.45/
Lexnaturxeftfonslegum 269.16
Lex Deieftepitome legis naturx 295»
44.

Lexpeccatiqmd 557.3'
Lexmembrorum quid 357.18
Lexquomodooccidit 407.56^
Lexadamo dataquidnos deceat 645.10
79-1$ Lex Dei quomodo ab ecclefia confidera-
265-10 tur 651.14
265-14 Lex in quibus ditferat ab euangelio 693.^1.
267.168 regula viti,eius vfus,& an tmpleri pof-
188.45 fit 710.17.16.37 Lex moralis, qnx & natu-
rxlex, eft via advitam7i6.etiam fiho-
die fit impoffibilis^non fruftra tamen e(l
repetita, eius caufx & vfus:quo fenfu di
citur minifterium mortts , miihus eius,'
fpiritualisvfus adrenatos pertinet,quo-
modo & quatenus abrogata eft 717.718.
719-730 quo fenfu dicatur minifteriuin
mortis 728.60. quo fenfu litera dicitur
769.17 quomodo ftt perpetua & abroga-
ta 770.18.816.55 quo fenfu dicitur fandl*
&: minifterium mortis 854-5<>.pxdagogus
ad Chriftum 855.ro. in quauis recta lege
duorequiruntur 9ro.io
Legis moralis expiicatio , a pag.8<o.85i.vf-
que ad 913. Lex narurx& Deiconiugiis*
limitesftatuit977 S3 I-ex <ie prohibitio-
ne nuptiarum in certis gradibus , an fit
naturalis aut mofaica 983.41. qualis fu
Ddd. \\x

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

legisDei irtfcriptio iiSS.^san fic abfoga-
UjSc quomodo 1189.57 demonilratio fir-
miilima quod netno iuflificatiir per lege
corara Deo 1136.45. eius probatio 1138.

113y.&C

d > vfu legis ante & poft luttificatione 1239.

Lex gratie & ventati oppofita quid , 1310.
21.64

quomodo credenribus in Chriftum luxiic
abrogata 1^57-58

an lit fruftra propofita , ciin» impoflibile
fiteamadimplere i5«?5-S3

Legis Dei brcuis cxplicatio 71.56

Legis vfus paucis explicatus 86.15-19

Legis Dei fumma capita & varix fignifica-
ciones 178.10. lo.^o.definitio 179.16. an lc-
gi poflimus fatisfacere 179. 1$ de eius tri
plici vfu i75>.63 quatenus eft abrogata>&
que fit fumma legis moralis 180.18.64. e-
iusappendices,diuifio, & curfcriptain
lapidibus 181. 16. 41.61 difcrimcn legis &
cuangelij i8i.4.legis partes 181.46. expo-
fitio apag.183. vfqueadis.6.

Legis naturae definitio,nomina,origo, cer-
titudo 175.176^.171

Legis Dci varia fignificata 375-40 definitio
376. Legi Dei nos fatisfacere non poiTe,
CUr fic impofiibilis , de triplici eius vfu
377.8.50.66 quatenus lex fic abrogara,&
dc methodo intcrpretandi legem mora-
lem 37o.iS.6o.Pi?ceptorum legis moralis
feu decalogi expofitio a pag.380. vfque
ad^yi.

Legis Dei fumma 521.48
Legis vfus triplex &" quis 517-2-5. *

Legis & euangelij conuenientia 733.64. dif-
crimen 734.11
Legis cognitio,quomodo fit Spiricus & Ii-
tera 768.58
Legis Dei autoritas confirmata 853.10
Lcgis Dei de gradibus confanguinitatis
ik afriniracis luculenta expofino 97S.979.
5^0.988.989.9^0
Legis & euangclij difcrimen 1*59.31
Legis Dei cucomia explicata 1083. 1084.1085
Lcgi diuinae ncmmem fuis viribus fatisfa-
ccrepolfe 79-40. so.io.&c.

LegiDcinemo hominum fatisfacere pof-
feprobatur S24.66.&C.
Leges vndcoriuntur 2.67.47
Leges duodecimcabularum 167.4 in legu
conftirutione rcquiruntur ratio & au-
thoritas 810.43 quomodo erunc faluta-
ies,& munnnenta earum 819.13.41 Leges
particulares quinque dc diltinctis rcru
dominiis 891.^92^893 Legcs diuine^ de pro-
hibitis gradibus 977.13 Leges humanae,i.
P6tificum,imperatorum,oV populorurn,
de prohibnione certorum graduum 984»

Lcges mahumetis 1115.41
Legcs de fratre fratris viduam fufcipiente,

& dc prohibitione ciborum, quarum

rerum typifunc iji}-43-5^
Legum pracftantia 2.65-17
Legum ciuilium encomia,ratio, autoritas,

rigor & aequitas 41N1.10-10.10-4c.50
Legum obcdientia qualis clfe debet 911. 5
Liber vitae quid 41M6
Libri veteris & noui Teltamcnti qSo ordi-

ne legcndi 98.14.34
Libcra mortificatio quid 478.60
Liberalitas m pauperes defcripta 116.50
Liberalitatis defcriptio coniuntta &: op-

polita 302.46
Liberalitas,quid 885.9

1 N D E X.

Liberi quomodo educandi, in difciplina

continendi , admonendi 833.61.6t 834.1.

horum erga parentcs officium 854.16
De liberis ante adulterium natis quid con

ftitucndum fcelerecognito 1011.5
De liberorum erga parentes ofricio 1391*64.

87.20

Liberorum educatio 113.51
Liberorum oiricia 496-65
Libertas paftoris k,&.$
Libertas Chriitiana anpugnet cum ferur-
tutc quae a piis exigiuir 374.47
Libertas hominis qualisfit,&: eius caufae

351.30. 40.50
Libertas Chriftiana quid 470.60 eius par-
tes,gradus,& vfus 471.5.11.54
Chriftianac libercatis aduerfarij,nomen,di •
ftinctio inter libertatem perfonae & vo-
luntatis8i7.50.Liberras fpiritualis 3 pec-
cato,ira Dei,maIedic~tione , morte aeter-
na, fpirituferuitutis, ritibus mofaicis,
traditionibus humanis,& huius liberta-
tis dehnitio 8;8 io.io.3o.&c.de libertate
voluntatii 8iy.6.6i.d:ftinctiones liberi ar
bitrij 8io.t3 Libertatis vocabulum quo
fenfu accipiendum 353.18 Libcrtinorum
anarchiam inuehentium furor 4 90.11. Li
bertinorun» vcterum & recetium error
dc iuftiiicatione refellitur 721.40
Libertinorum crrorde vindicta refcllitur

880.49 *
Liberum arbitrium vndc cVquid fit, eius
dcrinitio , partes , & difputationes va-
ri§ 3S°-351-35i-353-)W-& quomodo diftin
guendum 758.3.10
Ligare,in ecclcfia,quidfic u]9
Limbi papiltici rcfutatio 104-44
Lineae confanguinitatis quid 971.51. earum
difFerentist 97i.i-io.io.&c.
Litera,fpiritui oppofita, quid 407.23.768.31.
Lites an & quomodo agitandae 484.67
Litigare,Chriftianis an licear,& quomodo
430.33

Locus communis quomodo mnltiplicatur
in pluresquaeftiones 77.40 locus ojadi
436.4 locus vbi raefsias natus eft 1095 18

Loci methodi fimplicis quo ordine tracla-
di 71.60

Locicommunestheologici quomodo in-
ueniendi &: tractundi 73.74.&C Loci
communes theologici quotuplici inftru
mento examinencur 76.50. Loci praecipui
concionis fuaforije 81.40. Loci confula-
torijs^.^. Lociin fpeciem pugnantes
quomodo concilnndi 32.8.11

Locorum periftafeis qu.indo examinandac
3i6.38.Locorum Theologicorum vtilitas
331-56

Lotionum analogia 599-35
Luna & itellac apoftolorum rypi 6oo.^o
Lupus ineccleliaquis 1490.70. eiusartes
1491.5«

Lupi afpc&usfafcinans 535.48-
Lutherus cur crcbiior eft in digrefcionibus
81.50 aliorum conciones diligentilsimc
audiuit 131.40 donisfpiritujlibus dita-
tur j7o. 44 illuftre exemplum diuinac
prou:dentix 684.35.1399.30 de noris ex-
ternis iufti ftatus ecclefix ri43.54.cius de
ieruo arbitno fcntentia expofita 758.33
Luxmundiquifintij8.68 Lux, typus-cuan
gelij 602.57 Lux in mente hominu qu.d
I194.4i.duplexi1i5.11 Lux creata, typus
euangelij 1313.10 Lucis nomen quibus,
quo fcaitij & quot modis tribuitur us8.

Luxus quorundam paftommrcprchcnfus

111.17
Luxus mulierum

MA&atio animalis quid f. gnificabat
597-7

Magia,abufus nominis Dei fpecics, feuere
a Deo prohibita 867.8^8 Magia naturalis
quidyo^. 43 magiae fuperftitiofae origf»
defcnptio,genera,a que inuenta & cui~
ca 903.904.405.de magia fpeciali 939-iJ
Magia cur prohibita a Deo u^o.8 Magi?
papifticae refucatio 153.36 Magix fuperfti-
tiofacgenera 913.51 Magix religiolae refu
tacio 940.19 Magiftratusciuilis vnde&
quid fit,eius legitiraae conditiones, offi-
cium,fincsadminiftrationis, ius in fub-
ditos >& quid fubditi ei debear 47^450.
481.815.816. 8i7dcofricio Chriftiani ma-
giftracus aduerfus magos 946. 4 eius of-
ficium in rnalcficos & malericas 119^.6 Io
ci dc magiftratu explicatio 1641.1642.1643
Magiftratus ofricium 189 54.165.15.518.38
Magiftratus boni nomina 191.60. ijj.i.ic
10 Magiftracui Chriftiano an liceac
quicquam permittere in fua republica,
quod expreiTo Dei verbo prohibitum
eft 483.13 quinque iniqui confiliarij ma
giftratuum 948.40

Magiftri fencenciarum methodus,& de ea-
dem iudicium n.i6.i^

Magnificentia,quid 305.62.

Magi cur aliquid erBcere poifunt diaboli
auxilio & opera 907.10 cur aDeotoIe-
rantui 911.13 ex ecclefia& politia eiicic-
<ii funt 1190. 60 eorum profanius feuere
a Deo t>rohibitaS68. 47 eorum auxilium
nullo modoeft implorandbm yii.6o Ma-
humer,quorum aufpiciis feclam &■ alco
ranum fabricarit 11436.57 Mahumetis re-
gnum aprophetisprxnuntiatum 642.6$
Maiiumetani quemlibet faluari obfcrua
tionelegis illius cui iubeft,fomniantes
refutatUt 517.3 profefsi funt hoftes purg
dodtiinae 797.17 Mahumetanorum collu-
uicscuc non eft ecclefia 778.60 Mahumc
tanorum fecta variis argumentis refu-
ratur,a pag.u^.vfque ad 1119.

Maieftas regis Chrifti 634.46. Maieftas
Deiquid S6z.6a

Maiores dignirate autaccatc quomodo a p*
ftore coniiderandi m.3

Malediccio legi Dei afrixa quid nos doceat
^4j.}0.7ir.n.

Malefici.horum diftinclio,arces abominan-
dx , exempla & conatus 937.10. 30.40. 50«

Malefici an ferendi in eccleiia ncc ne 1286.

u87-&C.

MalcficiumquidcViquotuplex 937.10. Lo-
cus de malericiis i>: lncantacionibus

il8S.;i87-&C

Maleuolcntia

301.23

Malitia , vitium Satanicum 301.14 Malitis
peccata 5^.It

Malumculpae& poenac quomodo confide
randum 138.12.941.58. Mala quae in pec-
catiratione concurrunt 1046.1?

Malorum magnitudo ex quibus Iiberauit
fuos Chriftus , probac eum eife Deum
540.541.

Manalfes, mifericordiae Deiilluftre exem-
plum i05f.6<s. Manaffis exemplum quid
nosdoceac 14;'. ij

Mandaci Dei confiderario 775.13
Mandacis Dei quomodo obccmpcrandum

Man-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

'6 r corporis Chriiti

adeCcelc&raquadcpetra, typn melchileJec.ty pwChri-

rifti «>. 4 Manna in Jclerto typus melch.fedeci J

■ ^uliZ: iiiA.tf. ponrincix fjueac

msChnfn .»1*4-5« / ^_„;k„nr

Manducationis mo.Ii in Coena 8r8 if
Manichxorum error de iuramento refelli-
tur 86?.6} error de occifione refellitur
880.7 impietas de duplici Deo damnatur
6S0.16
Manna
Chrifti
carnis C».
Manfuetudo,quid S34-'7 Manuum lmpofi-
tio

Mares quomodo inftitui debcant 114-1*
Maritus quomodo vxoris doiror fit livg
Maritiergavxoremaffectus qualis efle

memotiaqu,busmodiSiunat„r «. „
34 Manti abienti ' yxore memoria , fecundus docilitatis gradus

an fit defertio:& quo pacto /xori HUft- ^

lulcndum ;n martvre Chri eius oppofitum, laus & lumen x99-45

7fi-4o

7 c6fta"nt'ia & c6fcilio quid nos doccac mentis & corporis puritas cur paftori ftu-
445. 7 Martyrum conftantia Deitati

15 in quib. impuritas fita eft & quae fint
remedia 96.51.58
610 59

I N D E X.

melartthonisiudiciumdediuortiocon- methodus difputationis de refurrefrione
cedendo propter violcntiam

10I5.65 84j.$6.

melanthonisYententia de afcenfione, methodi fophifticx definitio t&W

icflione & pioprietatibus glorificati methodi rhctoricx partes 49.1*

corporisChrifti i3o4-55 methodi fimplicis loci quoordine tractart

ifti 601.1 di 7»-6°

faclum an miflx rreth odorum diuerfarum vfus 71.14.

;f9. 16 Metus/m iudicio peffimus confiliarius 949-
membracurDeotribuuntur 540.30 mem

bra Diaboli funt caufa externa crucis ec-
clefiae 475. 48 membra veteris homu
nisquid 764. 34 membra noui hominis
quxfunt 766.11 membra acclefsx vifi-
bilisduplicia 779-4*

di iau.'« non lunt inuocandi mi.n leuandi

Mmyrum victoria quid nos doceat i44. mens reproba quid

Mirt> rum vu. « ^ ;J ^ mentis & corporis p

diofiffime feccanda cft
Chriftifereftimonium^^M}^ £
00*5**4 Martyrumconteffio doftri-

nxveritatis «^f. JZ££££ menfa,typus Chrifti

**W™*>^™*™Z^^ merces opcrum quomodo confideranda

39757

mercesbonorumoperum,&eius diitin
ftio-iafo. fiocxplicatiolocorumin qui-

Mater Hdeiium cut Ecclefia dicitur 4i4,
Mater melfix -M
Matris incimus amor erga prolem , typus
mifericordix Dei 1051.45
MateriaculcusDci 579-58
Materia coniugii,mas & fcemina 959 x1
Matrimonium quare dicatur maritalis co-

pula 950.49 eius caufx finales 13*4-5° &dirrcrunt ^i.i.io.io.&c
Matrimoniidefinitio&bieUistraftatio mercenaru damnantur 13^4

m eretricem paftor vxorem ducere non de-
bet 170.39

Metufufhrum error 8o4.68.So8.i7
Militansecclefia 4u-5<5
m ilitia ccelorum 1091.47
m inifter ecclefiae quomodo excipiet magi-
cx impietatis reum 94}.i6.corum dcfcri-
prio 4o.miniftris ecclefi^ coniugium ef-
feliberum ^55-9?<5.957. miniftri Euange-
lij veri facerdotes, & quale fit eorum ia
crificium 1101.67. 1103.13. miniftri Euan-
gelij funtluxtriplici modo U6913. cur
regenerandi partes iis tribuuntur 1198*
43. eorum fors & officium 1358.13.53. cur
miniftii fpiritus vocantur 77io.i. mini-
ftrorum verbi ofricium erga auditores
519.15. Rcgulx confultationis demini-
fterio 154.3. quo animo accedere debea-
mus ad minifterium ecclefiaem4.10.eius
inftitutio&poteftas i484. 16. qnales fi-
mus fine minifterio verbi , & qui$ ftt e-
* iusfinis i4?9-5.

Minifteriorum ecclcfiafticorum ordo 45^
<5o.

67.66

Maturitas in conferuatione legum ciuiliu,
qualiselfedebeat 8Jo.r7
Media quibus Ecclefia conferuatur 214.58
Mediatornofter Chriftus cur & quomo-
do 190.50 cur Deus & homo 100. ^icur
Detis effe debuit 5^0.5^.542.- 54 J

cur homoelTedebuit 5^4 curvna per-
fonacxdiuina& humana natura con-
ftans 5*5 54« curneceffefueritraedia
torem Dei & hominum eife Deum, efle
. homincm , & cur fit vna perfona m
duab. naturis fubfiftens
610.8 Mediator Ecclefiae quis cV quahs
! 6i+* 790.43 an vnius , an vtriufque na-
tura: refpectu Chriftus fit nofter media-
torn8;. 4o cur oportuit eum cfle deu
&hominem& vnam perlonara 130^
1307

Mediatores iuftitiarij refutantur 5^-35
Medicinx vlus & commendatio
Meditatio prxcipuacV: perpetua ecclefia-
ftici paftoris 9^8 Meditatio pia bapcif
mi »44. 51 MediratioS.Coenx 151- ^ Mc
ditanonominislefu 417-?« Meditatio
vera baptifmi qux fit 451.58-806. 4o me-
dicatioS. Coenx qualis efTe debeat «6.
i4 MeditatiocharitatisDei 54l-w
Meditatio multiplex palfionis Chnfti 4*5-
56.1467.146:8 Meditatio multiplex miferi
cordixDei l6*]f
Melcur a facrificiis Iegalibus remoueba-
tur „48.5o Melanrhon conciones 1.1
ecclefia diligentillime audiuit
Melanchonis methodus locorum com
munium m 38 Melanthonis enco-
mium 331.

bus merces bonis operibus promittitur Mileria hominis defcribitur 1170. & 157*1

1151.1151 '571' .

mercenarius&paftor in quo conueniunt Mifericordia Dei animc ala 583.i.mifericor-
&diffcrunt ui.i.io-xo.&c dia Dei eleganter defcribirur 117^.1147*

mifericordia, quid 885.17. De milericor-
dia Dei locus in fex partestributus &
prolixe exp^icatus 105M05?.. 1055.1054. vf-
que ad u68.amplirudo mifericordi^ Dci
151.5. 1513.10.1538-^39;

1547.

Meritum,quid3y8.i7. Meritum papifticum
multiplexrefellitur 657.48. 6°. & 6^.1.9

Meritum Chrifti criplet 733.33. Mericum partcs mifericordix Chriftianx

coelibatus papiftici exploditur 958. 57. 154.8.

Meriti humanigloria damnatur 658.55. cut mifeticotdes U6S elfe oportet 1549.5«»

wefsias eftDeus, homo , & vna perfona de mifericordiaDei locus i67o<34.mifert

3i*K9poT(^-6to.6ii.6ii.quare debuit efle
Deus 611.31. promiffiones de meffia6i6.
46. de perfona mcfli* 6i-.i. qualitas hu-
ius perfonx 632.40. de officio melsix 653.
35. de tempore aduentus meffix 635.54-
adta eius multiplicia 636.70. euenta poft

cordix Dei funt a feculot io43.6o.
Mifraim & cius pofteri magix fuperftitio-
fxcultores ^05.68. Miffxxthiopi.cx ritus
157-18.

Miflxpapifticx abominationcs 156.14. &c.
65.666.8ii.Si3.lt55.n54.H55.&C.
eius mortem, refurrectionem j& trium- miflx vocabulum vnde 455. 65.

phum639.64o.f:4:.64i.643.frudtus omniu miflx papifticx magica applicatio 9}4,
eorum qux de meffia dicca funt 644-645- 18.

^46.647.64s.649 ludxorum de meffia er- miffx priuatX in papatu quid,& harum ex-
roresrefutantur ,& Chriftumefle veru amen 1151.51.
vnicumque mefsiam adu. eos probatur miflx facrificium refellitur 1315.23.1153*
1093. 1094. vfquead 1113 1154
Merhodus quid & quotuplex ^.t.iu metho Miracuia quid nobis teftantur i44.f
dusparricularis quidi6.n.methodus,t6 Miracula ante & poft diluuium,in diluuio,
pofitx vtilitas, dcfinitio,& diuifion.6. fub mofc,Iofua, ludicibus, Regibus , in

methodus demonflratiua philofophis
propria 16.55. methodus edifcendi qux-
cunque memoria digna videbuntur 48.
tfi. methodus concionatoria quid tfi.3
methodus confutatorix partes 69-51- mc
thodus confolationis adhibcndx 85. ?j

captiuitate,poft captiuitatem, fub nouo
teftamento,quid nos doceant 6i1.613.614.

& 794-795-

Miracula mclfix 1097.16
Locus de miraculis diuinis 1109.mc.1392.
60. &c.

.nechodi explicandi fingula prxcepca Miracula miflatica quid fint 1153.5
iegis iS3.f.methodus quantum inTheo- quid prxcipue obferuandum fit in omni

lo^icis ftudiis & exercitiis valeat 314,
Z. merhodu^ntcrpretarionisdccalogi }l8.
Melanthonis corpus methodus dodrinx de confcienna 462.
^Z^^TuSol^^ metLiusenarrandiorationemdominica Modeptio leruanda i>^e| veftitu,

bus Chrifti miraculis 1584.U,
Miraculorum varietas fub veteri & nouc»
teftamento,quid nos doceat 44^.50. 444.
10. x-o.&c. 591.53. horum vfus 445. 34. 593.
58.

Mixtum interpretandigenus 6i.3i

A .

toairaendata

99.1

438.11.

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

I N D E X

geftibus, verbis,cibo & potu, 8rc.iii.6di piis do&oribus prxbeat

1^.5^.114.58.118.8.1^1. 33. Natiuitacis Chrifti circumftantiae 411.$

Modeftia,quid 511.64 Natiuitas noui hominis 765.10

Modus edendi & bibcndi 130.15 Natiuitas cxfanguinibus,quid 12,93. 4.ex vo

Modus pra^entije corporisChrifti in coena luntatecarnis 1194.54. ex voluncate viri

808.51. iip^.fi^. exDeo 1197.14

Modi crcs prouidentiae Dci,vniuerfalis, fpe Natura quid,in Doctrina de deitate 359.56

cialis,peculiavis 683.10 Naturae nomen quid 275.20

Mcechus an fit qui repudiatamob aliam Naturarum Chriiliproprietate.s 627.60

caufam qflam propter fornicationem, Naturalisproximitatistres gradus 748 39«

duxerit 1011.60 Necefficasfaciendibonaopera,quintuplex

Monachorum , de farisfactione error refel- 395.66.

licur 470.46. de peccacooriginis 689.32. Neceflicas quintuplex obediendi Deo744.

dehominisobedientia 739.1. operibus 67

dignioribus744.52.Monachorum collu- Neceffirudo coniugij refpeftu cognatoru

uies cur non eft ccclefia 778.64. Mona- & cognatarum 994.9

chorumperfeclionem inficla pauperca- Necromantia,quid &* vncle 93J-45-

te confticuenrium error refeliicur 835. Nectanebus magus pacerAlexandri magni,

21.840.30. Monaftica votarefutantur eius hiftoria & intericus 919.16.

401.8. Nequicia,quid 305.51

Moncaniftaefecundarumnuptiarurahoftes Neftorij error 63i.6t

refelluncur 559.50 Nobilis an cum ignobili & quatenus ma-

Mora in conuiuio quotaefle debeat 131.10 rrimoniumconcraherepoflir 1025.68

Mora in oratione 4?6-s9 Nomen Deiquid fic & quomodo fanctili-

Moralis excommunicacio & eius confide- catur 186.& 127.54.64.439.32.862.66. No-

rationes 161.27 men meffiae 1095.55. Nomen Chrifti quid

Morbus contagiofus poft nuptias an matri- 1275.70.

moniumlbluat 1020.8 de Nominum impofitione 1383.16

Mors amicorum quo animi arTettu feren- Nomina Ecclefiae 2i3.46. Nomina bono-

da 151.19 rumprincipum 191.^0.193.1.10.10. Nomi-

Mors Chrifti quid 414. 1.549.51. 1177.20.

Mors piorum,quo paclo duJcis & fclix red
dicur io64.8
Mors narui3e,peccati, aecerna 1445.28 433.
i^.Mortis genera quatuor 110.11. Mortis

na praecipua peccati originalis 356.56.N0
mina fpiritus fandti 419.30.41.50. Nomi-
na f.coenae varia 454.70. Nomina multi-
plicia comraunicationis proprietatum

701.23.

impendentis metus quomodo fuperacur Nominum difcrimina

152.1. Morcis poceatia non niii a media-
tore, qui iic deus,fuperari poceft54i.i4.
595.39.613.13. Morcis Chrifti efricacia 772.
65-Mortis meffiae vaticinia 638.1. Mortis
miniftcrium quo fenfulex dicatur 718.
60

Mortineatio pars prior regenerationis 766.

u.quid,& quocuplex 478.20. eius gradus

quacuor
Mortalepeccacum quid

1165.37

Noca perpecua verae ecclefiae 778-56. Notae
iudicij vltirni 209.27. Notae vifibilis
Ecclefiae n4. 16. 415. 15. 779. 20

Nocac Ecclefiae 1114.55.1115.15.& 1136.33
Nocaequibus diuina miraculaa facani-
cis diftinguutur mo.n Notae excernae iu
fti ftatus ecclefiae 1143.54 Notae regenera
tionis 1300.9
1198.63 Notio rerum fimplicium eft primus gra-
358 34 duscognicionis fenfitiuae, 281.10
Mortui an & quomodo lugendi 1607.60 NociciaDci duplex 183.49.1598.60
Morum in pueriscura fingularis habenda Nouum teftamencum quid 457.40.816.43
1-4.0 Nouus homo quid & quomodo confidera

Mofaica policiafublata 636.6 dus 4o5.$i.& 765.766

Mofcouitarum fuperftitiones 1119.50 Nummus quid & eius vfus 891-4

Moies plene de coniugio fcripfit 951.9. Mo- Nupciz vnde dictae 949. 53 quatenus fecun-
fis Doctrinae partes 375.58 dae nuptiaefunt Jegitimae 959.40

Mulieres fafcinantes in Sardinia 935-51
Mulieres, vt finc a paftore confiderandae

121.46 5». . iff>s .' a

Mundus quomodo nostentat 237.9
Mulierum luxusdamnatur 309-5/
Mundus in certum finem fertur 44.58. Mu-
dus quomodo Chrifti regni typus 600.
z7.i312.46. de ingratitudine mundi non
agnofcentis verbum incarnatum 1170.
44.Mundus,ager Chrifti 1408.20. Mundi
vanicas ftudiofe* vitanda 58149. Mundi
creacio fymbolum aediricationis Eccle-
fiae 612.18.
Munimenra Iegum 819-41
m unus legis & euangelij 719.6
Mufica quacenus in cemplis retineri poteft
iiii.ii.

pro fecundis, terriis, &rc.nupciis fex ar-
gumenca $6:.96i cur inrerdi&ae in certis
gradibus 981. 33 confanguineoru in quar
to gradu, Iicitae 986. 10 de nuptiis quae-
ftiones neceifariae 1393. 1394 Nupciarum
impedimenta 990.40 Nupcias quomodo
celcbrare debeac paftor ni.18

Obediencia noua quid fic & eius
partes 364.55.8r 716.18.& 737.738
Obedientia noftra cur placet Deo 395.
y3 Obedientia renatorum cur grata Deo
5311?. Obedientia hominis Chrifti cur
eft noftra iufticia 631.23 Obediccia legis
in eleftis & reprobis diftinguenda 856
4obediencia deo& parencibus debica
quomodo diftinguenda 877.16 de ineffa-
biliobediencia filij Dei & eius fructu
1175.13.63 obedientiae fub cruce, facrifi-
cium 1201.32
Na "ci a neo patrequid 340.38 Obie&a fenfuum quomodo difcernenda

Nathan fidus Dei nunifter qualc cxemplu 177-34

NArrationis rhetoricae methodus 50.33.
Narrationes lepidaede ftulta quorun-
dam credulitate 908.45

Obieita natuwe inimica, alpera & fummo
laboreperticienda 17^;'

Obiecliones,videquxftiones.Obie(5tioni<i
de gradibus miniftrorum refutatio 123.

40 \
Obiedtionum pro tranflubftantiatione re

fucacio 153.1.10
Obiettum charicatis noftrae 399-5
Obiurgatoriae concionis methodus 87.65
Oblacio cur f.Ccenadictaeft 455 ?*

Oblacioanimalis in ara quid fignificabac

597-

17 Oblacio meffix 1095.61 0 blacio fub le
ge quid fignificabac 1148.43 Oblacio no-
ftri in bapcifmo & coco vicae curfu 1200
16 cur per^etuam oblationcra Deus po-
ftulatanobis uo;.3
Obligacio erga proxinram duplex 193-30
Obligacionis noftrae erga Deum qua-
tuormodi 737-50
Obfcuricas in quib. confiftic,& quomodo
illuftranda 316.34
Obferuancia quid 303.1+
Obferuaciones generales in confirmacio-
nibus & confucacionibus 70.4
Occafiones volupcacum vnde 888.54
Occidere quid fit 190.34
Oculi fafcinantes 9#-6o
Oculipaftorum quales eflc debeant 114.
'3 .

Oculicur Deotribuuntur 3.9.57
Oculorum concupifcentia quid 899.6
Occulcatio neceflariarum propofitionum
5S-37

Odium 302.14

Odiurrfpeccativnde oritur 646.5. & 7"-35

Odium in iudicio peffimus confiliarius
489.66 de odio peccaci locus 1045-10
Oeconomiae derinitio,fundamentum,
parces^s^. 5c. &c. Oeconomi my-
fteriorum Dei qui 138.31 Oeconomici fta
tus finis 191.6 OeconomiarumdjrTerea-
tiavnde ^x.lo

Oedipus quam mifere a confcientia fua ve
xatus 3i5.10.303.3g

Offenfio Dci quib. cogitationibus extin-
guicur 579.6

Ofricium paftoris quodnam fit 135.37
Officium paftorum ecclefix 139. 6r ot"fi-
cium coniugum a poecis dcfcriptum
191-44 ofricium noftrum in reparationis
bcneficio conlequendo 373.51 ofiicium
magiftratus circa rcligionem & politi-
cum ftatum 480.5 officium feruorum
490,50 officium fuperiorum erga infe-
nores defcnbicur 517.9.47 & 5i8.j8.&5S9-
1.1315 oihcium bapcizatorum eft quin-
tuplex 567.48 officium mefiiae quid com
prehendat 633.35 officium Chi ifti media
toris&facerdotis7o6. 42 officium no-
ftt um & eius partes 724.36 officium ma-
ritorum,vxorum,parentum, liberoruin,
dominorum,fcruorurn,diuitum 490-17
& 496.4.3 & 831.852.833.834. 835. & 1391.11
officium legis in cledis & reprobis
quomodo diftinguendum 855.61 ofiiciu
mutuum omnium Chriftianorum 1638.
10 officii poteftas duplex 167. n. 19

Omnipotentia Dei quid nos docet 197.56;

Onychomantia 931-5?

Opera Chriftianorum cur vocantur facrifi
ciaii99.46 cur Deo accepta m. opera
Chiiftianorum feftorum 188.14 Opera
primi praeccpti i84.r.fecundi 186.40. ter-
tii 188.25 quarti iS9-i6.quintii9o- 56fexti
I9r.60feptimi193.ji

odlaui

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

oftaui 194.57 noni & decimii* **fe
etiam pag^vfqofl ad 91, qux opera U-
ciendafint & quoraodo bona hen poi
iint 3,4.14.51. quomodo placeat.m qui-
bus, & que fint eoromc)M#rj*W»
quorum opcra pbceant & de mercede
operum opera charitatts 398. jo

horumobiectum,finis,difcrimcn3regu-

index:

Ordo poteftatis & fubiedtionis inter can-

iugcs 495-
Ordo ecclefix , omnium pulchernmus

Ordo conftitutus a Deo m conferuanda vi
ta,a quibuscotemnitur, & qui finteius
qradus 914-91', Ordo eccleliafticus quis
1.20.&C.

error de iuftificatione refutarur jzxpfi
40.& 744-2.0.&: rajp&iajfM» Papifta*
rum obieftioni dc Iegis poffibilitate re-
fponfio 755.15 Papiftarum error de lege
& euangeliorefeHitur 737-4 PaP'ftaruni
error dehominis obcdientia re futatur
738.5^ Papiftarum hierarchia exploditur
780.14 Papiftarum error de homicidia
interno 8so.46
750*0)

, ;:o:il ) : <>: ii: - P ~ : c ^ ' "; ' , " ""' ...

tiuntur 668.5 Ordines rerum creatarum Papiftarum obieftiones prbcoelibatu ad--

horum fbiectum,nnis,difcrimen,regu- ^gW^ ^ Ordinisec-

lx & teftimonia J97- 5- »7-4S-°P« clefiaitici partes tres 800. 67 ordines pec Papiftarum lconolatria refellitur

bona ad quatuor captta reuocamui ^ r .ftici excu_ papiftaruni error de inramento

49.operaChriftipi-obanteum eile veru Qrdines rerum creatarum Papiftarum obieftiones prdcoel

deum 533.51 operacommunia tnouspci ^ uerfus coniugium rerelluntur ^^-955

fonis.7^oopcrafaaafinefideiunum eccatum quid 68S.4.7.24.eius ^4-&c.

PWAr«^d6^^T2i2S p?opaKatio 689.16 Originalis peccati Papiftarum argumentapro coelibatu Sacec

bonaqucnamdocenda fint&taciei J P ^ ^o^o dotum , *7,*5

74V" 3^fienP^nS

refcllitur , 1501.51.

746.7o.quorumhominumopera piacear. ^^.^ dg iuftificalione 7,3.I7 er- funt pharifxis & fcribis Iudxis deteriores

&quorumnon 74^.50 operave ror deChrifto mediatore 7°*-4t **»4* . , « r,

minis765.x °Pera'limChdeirAueifus Oti, deteftatio 46.4o Otij fuga vtilifsima Pap.ftici regni dtftmcta confidcratio $04

litatiscertateftimonia iojM« adueuus * * o 6^ubcc.

eosquioperumiurtitiamfeclanturn^ -^r ^ & fl miferiCOr- Papifticaop^ra.faftafincfidcfuntimpura,

3o.quaredeuslargiturmerccdcn,b^ ^r^. £e notis OUium Chrifti iuperftittofa,cariialia 74*47

operibus 1x34-5 ^^JSStl^Z i^ verarumouium dcfcripcio 152* PapifticajUm facrihculorum colluutescur

mentis differat «147.1148 op«ibnsleg«
nemo iuftificatur coram deo 1*40*1 ne-
cerTeeftopcraplaccntia Deoproficilci
cxfidcu^^-oquarebonaoperaprofi-
cifcuntur ex gratia 1418. 25 cur facienda.
nw.io. necefsitas bonorum operum ex
re^enerationis dodtrina rluit ijoi. 42 o-
pe°ra redemptionis an totius perionx,an
naturx diuinx vel humanac 1308.18 locus
de bonis operibus 1413- HH-H^ quo'
modo Chriftus tradidit doftnnambo-
norum operum operum hducia

* coram Deo damnatur <5^-6?
Opinio eft erfettus ratiocinationis 181.3«
opinionisconfideratio 1^.59
Oppofitionum genera

PapifticarUm facrificulorum colluuies cur
non eft ectleiia 778-^4
Papifticorum facriuciorum & facrificulorfi
p origo&r inauguratio 1151.50.60

, Parabolae qua methodo explicandae 73.?^

PAclum Dei cum miniftris verbi fui qua Paradtfus,in quo primus homo collocatus
le i75.38 de padlo coniugali inter po- eft quid figurat »44^
cula fancito quid conftituendum mi. Paradiius mahumetanorum 1118.5
zo Padum inter Deum & facer- Paradilus.quid HiCtt
dotes noui teftamentt u*8.io Panis Paradoxa antichnfti adu. euangelium refu
ccenxreferuatio,circugeftatio, &ado- tantur 656.657^52
ratiorefclliturtj^.i.ioPaniscoenx quo Parxneticx conctones tnplices 63.10
fenfuvocaturcorpus Chrifti 801.4^.810. Paraencticumconcionum genus 81.10»
joP:«nisquotidianusnofterquid,&cur Parafceue caenx domini 145-70
in diespetitur 253.10.30.40. Panismifta- Parentum ofhcia 49««4J
ticiadoratio 1157.48 Panispropofitionis, Pafcere Dei gregerfl quid 145.4
/^u_.a; 6to.6i Paftftr ^rrl*»(i* nualts effe

typus Chnfti

matenacultus Det74 .
lare quomodo confideiandum 37'-S5
Oracula dxmonum ambigua
Oratio,quidfir,quotuplex,eius circunitan
tix perpetux , & fumma omnium ora-
tionum 113.124 >** oratiopropriu opus
ccdc&e,& eius mcthodus 435.60 de ora
tioneChriftianalocus 581.35. & kol&c
& 1646. 1647 oratio Chnfti 1 hominis cur
omnibus crcdentibusprodeit 632. 17-
K75.60 oratio quid fit, quotuplex , pro
quibus orandum, circunftantix, videli-
cet de aftectu orantis, dc caufis oratto-
nis,quis orandus, per quem, ^f ?^
dum,quomodo, precandi tormula & or
do orationis dominicx
^pr^-rattoreae orandi adu.inim cos
^;.. orationis dominic, prxapua
capita,&: expltcatio 115^1*^*^«
4,84?y.44ootMttonesianaorum 1061,3
Oratonuminterprctandigenus

tur , • • 109.48

Ordo iudictj vhimi

Ordo creationis quidnos doceat 344-
OiSlegalr.Sceuangelicus diftinguedus

Ordo in°oratione feruandus ; 4J^8
Ordo ecclefiafticus legitimus »nquib.re-

busconfiftat 4^ ■

Ordo miniftcrioium W'J

iftor ecclefiae qualis eftc debeat,tum per-
fonx tum officij refpedtu 95.y6.cVc. Pa-
ftoris vxor qualis eifedebeat no.i.io.
&c. Paftori an liceat deferere gregem
141.67 Paftori duo funt fugicda inter do
cendum 153.40 Paftor an habeat potefta-
tem iuris in ecclefiam t 167.10

136.

licitx r
Papa falfd fibl autdritatem ecclcfiafticam

vendicat 469.13 eft vere antichriftus 650. - -.^-

651 .<52.&c.euettit euangeliu 655.55.abo- Paftorum ecclefix nomma 8c tttuii,
let fidem remifiionis peccatorum 656.11 137.138.&C.

variis antbus corrupit cultum Dei 65?. Paftorum nomen qmd figntficet 139.55
10.^0.30.40.50 legc Dei nefarie violat 651. Paftoris & mcrcenanj conuenientia & di-
«4 & 6-2 lo.io.joquidfentiat&doceat fcrimert 141.1.10.10.30.&C.
de Sacramcntis in genercdeinde de Ba Paftores,qui putant fatis eife vitia m gene-
ptiimo & coena Domini 661.665. &c.eft re arguere,arguuntur i48.t£
hxreticorumcaput 797-14 eiusfenten- Paftoris libertas 168.6
tia de iuftitia euangeli; 657-8.eius doari Paftorum malorum emblema 171.^8
na de multiplici merito euertitur 657.48 Paftorum ecclefiafticorum ordo 459.44
& 658.1.9 eius errores circa coniugium Paftores,flagitiofe vmentes mcrepantur
refelluntur 890.44 eius autoritas refelli- , ^*- -A fl «

tur ^7.35.eius leges de prohibitione cer Paftores,quomodo Chnftus tk paitores ec
torum graduum in matrimonio contra- clefix pafcunt I374-1!
hendoexaminatur 984-15 P^patusbreuis Paftores ,eorum quatuor genera 1490.4
defcriptioiuo.ioPapiftaruerrordevo- Paftores,ialfdrum paftorum deicnptio &.
tisrcfutatur4oi.isPaptftarum error de notx 1525.30 locusde bonis paftonbus&
fpiritu& litera 4o6.6o Papiftarum, qui eorum noris if*4%4
laicosarcent a leaioneScripturx error Pafsio Chnfti quidfit coram Deo 10z.11.
refellitur 46i.54Papift.itum criminatio- & 635.4, . .

nesaduerfus coniugium refellutur 4J>r. Pafsionis domini caufx 414.35^^*
41.4p4.44 Papiftxiuftitiarij circa legis quinque 4^
doarinam abetrantes refelluntur 52^ Pafs.o Chrifti homtn is cur eft efficax in «-
cur non peccent in Spiritum fanftum . ternum ad fanaificandum credentes
r54.57fundamentumpapiftarumadu.fe- 63105 Vj,
cundasnuptiaseuertitur ,6o.i7 Papifta- Pafsiocurtotiperfonx mbu.tur 669.58.&
rum matxologia de poenitcnttx parti- ricS.is
busrefeUi(tur7i7.^-&71«-3^P'lPi"iia

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

paflionis Chrifti deflnitio 7&5.t8
Parentum erga liberos officium 8j3.3j.i391.
1«

Patefadrio diuina eft teftimonium certitu-

dinis in dedlrina Ecclefiae 144.1.443.1. &

79?-fi patefadtioconfilii Dei ^5.55 pats

fadtio praedeftinationis in miflione hlij,

in promiffione , in mandato, & in gbfi-

gnatione gratiae 771.51
Patientiae definitio,caufae,&: extvema 3o6.y

paticntiaeChviftianaevox 9l6.^
Pater in diuinis quid 1 96.65 cur fic ap-

pellatur 197. n. & 34o.i6 Patvicoelefti

quid dcbeamus 197.33 Patvis Dei duplex

re!atio34o.4^Patev,in ovatione domini

ca,non eft nomen perfonae , fed ciTentiae

4?8.fi8

Patriapoteftas,eius confirmatio & pavtes

4y5.z1.33.43
Patves,de patvibus quid fentiendum 61.60

quo fenfu meviti nomen accepevant^s.

3jPatvum didta quomodo confidevanda

441.44 patvum fcvipta quomodo legenda
&vecipienda 1143. 36quidiuuat nafci ex

fandtis patvibus ii5>3.68
Pauoves Chvifti quales fueve 1176.45
Paulus & Tacobus apoftoli de iuftitia fidei

& opevu difputantesconciliantur 71Z.

X7-& 1193.40

Paupertas Spiritualis quid 1677-15 Pelagianoru errov depeccatooviginis 689

Paupevumdiligenscuvahabenda i<Jy.,g 34<vefutatur 1137.1.11

pauperum quatuor geneva 4o paupe Pevegvinovum duo geneva 1117.66

res quomodo nos recipiant in aetevna Pevfedtio Chriftiana in hacvitajoo. 40.

tabernacula 1573.10 eius definitio & pavtes jor.io.44.cV 840.

Pax,pacis intev Deum & nos breuisMecla 841. &r 1133. 46. perfedtio in futuva vita

ratio 71. 60 locus de pace Chriftiana 501.7

i48o.i48i.paxpiispromiiTaquidfit 1519. Pericula in vita,quae cauenda 1118.10
30 Permiflio Dei 918.40 Permiffionis Dei no-

Peccator afHidtus quomodo doccdus 145. mina & caufae quatuor^i^.i.io.&rc. Pev-
«55.14P.40 miflioDeinonpugnat cum eius proui-

Peccatovibusfuppliciopublico afficicdis, dentia 913.1*?
& ad Deum conuevfis quinque confola Pevovationis methodus 52.^5
tiones proponendae 5^9.59 & 570. io-io. Pevoratio concionum qualis efTe debeat
30.&C. peccatores qui couertuntuv,pcr 61.70 Pcrfecutio.praedidtio pevfecutionis
fidem Chrifti fiunt pavticipcs 731.10. 10. miniftvovum vevbi 1371.47. grauitas pec-
&c. peccatovum via, in tves gvadus , & cati pevfecutovum 1371-?
quatuov ovdines vniuscuiufque gvadus Pevfeuevantia,quid 306.36
diftributa 1041.5-11 Pevfeuevantia in peccatis,quam deteftabi.

Peccatayaria ingeftu 114.16 lis 574.51 quibus modis Chviftianus pev

1 n d e x;

&r adtuali teftimonia
359.6i.3fio.il. vfus dodtrinae de peccato
360. 30 Peccatum quomodo tollitur ;\
Deo 431.68 Peccati grauitas feruatove
deum vequivit540.40.594.68.611.41 Pec^
cati cognitio in mente pvimus gradus
ad vevam fidem 644. 47 Peccati odiuin
vnde 646.56 Peccati expiatio quomodo
fit 654.18 peccati vatio,definitio,concuv
rentia,difcrime,geneva,gvauitns 687.688
Peccati cognitio pvimus gradusad fide
710.14. Peccati odium vnde 711.36 Pec-
catum in fpiritum Sandtum quibus lo-
cis fcripturs cognofcitur,eius materia,
ditferentia fpecifica, nominis ratio, dc-
finitio 755.756 Peccatuveniale& mor-
tale quomodo diftinguendum 897. 3o.4
Peccati niagnitudoquomodo & quoru
refpedtu expendendaio77.4.Peccati cir
cunftantiae infeparabilcs H71.37 Pecca-
ti diftinctio multiplex KH4.45. de odio
peccati &: de caufis peccatorum 1045.10
mala quae in peccati ratione concurrunt
1046.19 Peccatutn priuat nos beatitudi-
ne quaein Chrifto & per Chriftum no-
bis reftituitur U04.60. 1105. 1 Peccatum
infpiritum fandtum a quibus commit-
tatuv 1277^3 Peccatum originis qua ra-
tione tranfmittituv in poftevos 1295.11

Peccata in multitudinem grafTantia qui-
bus modis tolleda 161.64 peccata cuv vo
cantuvdebitax34.«opeccatorumin ele-
dtis & reprobis difcrimen 135.18 peccato
rum remiffio quid fit 431.44 peccata no
ftra Chriftusaufert&r quib.modis 548.
40 peccata omnia remittuntur per &
propter meritum Chrifti 551. 31. de pec-
catis contra confcientiam 551.67 de pec
cato in fpivitum fanctum 553.554 eius de-
finitio,&: cur nunquam vemittatuv 555.
15.31 Peccata omnia funt mortalia tamet
fi inaequalia 69o.:o peccata cotvaconfcie
tiam funtpeticulofiffima 757.30 omnium
peccatovum in mundo graifantiiVcaufe;
/ex 1179/nSo an homo poflfit ea folueve,
remitteve,aut vetineve i48« 1487 peccatil
quid fit,quotuplex,eius ovdo, grauitas,
remiffioii5.28.ii6.i.io. &C. Peccati de-
finitio generalis 355-partes , difterentiae,
originalis definitio & partes,concurre-

tia,nomina 356.peccatorum tria genera, Perfpicuitatis praecepta
originalis teftimonium & propagatio Pertinaces,vt tradtandi
357.10. ;o. 40.so-peccati adtualis definitio, Pertinacia,quid
variae dirferentiac , vt mortalis &c venia- Petva in defevto,typus Chvifti 1324.14
I:s:omifiionis &; commiffionisrinfirmi- Phavifaei peccarunt in fpivitum fandtu^.
tatis & malitix 358-13.34.51.6i.65.in Sptri- i5.&r '554.3

tum Sanctum 356.10. voluntavium & in- Pharifxus hypocrita &r cornelius ceturio
uohintarium 3y9.55.de peccato originali

feuerabit vfque infinem 578.41 Pcrfona
quid, in Deitate 339.60 de pvima perfo-
na, & cur pater dicitur 340-16 Pevfona
Chvifti vnaeft , &: cur non pluvespev-
fonae 545.546 Perfonae Chvifti vnitas6t6.
48. in ea funt quatuov confideranda , vi-
delicet vnio pevfonalis, natuvavum pro-
prietates, propvietatum communicatio,
eftedtus illiuscommunicationis 617.618.
619-630-631. >3i. qualitas quomodoconfi-
deranda 631.40 cur mediatorem opor-
tuitcfievnam perfonam 69859 Pevfona
ad altevam quomodo confiderandaiDos.
10 Perfonarum in Dei eflentia diftin-
dtio 336.40 Perfonarum proprietates in-
teriores cV exreriores 340.60. &r 678.24.44
Perfonis illuftribus quid concedendum
985.43 Perfon^coniugium ineuntesqua-
les effe debeant 1393.20. Perfona innoces
deferta quibms conditionibus nouas nu-
ptias inire poteft lon. 60

145-75
94451

opponuntur 580.30. PhariGeorum ert*i
deiuftificatione refellitur 711.15. Ph*'
rifaicum exerciriu multiplici culpai**'
quinatum eft 107. 63.108.13. Pharifaica i\S
ftitia quid &r eius defcriptio iyf* >?

Philanthropia Dei 151^22-

Philippus,vide Melancthon.

Philofophiae diuinae &: humanx difcrimina
673.674.675.676. Philofophorum caecitas
in rebus diuinis 739.31- Philofophovum
cvroves defummo bono refutantur 1108.
53-

Philtrum duplex naturale & magicum , &
de vtroquefententia&r exempla 9y].6o»
938.1.10.

Phrafeam obfcuritas quomodo explicanda

317-10.

Phyficarprardidriones tripIices870.50.Phy-
ficovum diftvibutio verum creatavum
681.38. Phyfiognomica quae probantuf
916.18.

Pidtuva confcientiae 759.46. Pidtuvae quaeda
miiericovdiae Dei 1051.4.

Pietatis definitio 18.18. Pietas ad Iegem na-
tuvae vedudta quid 301.}». Pietatis latua fcc
levatis quomodoeft dctvahenda 943.39.

Pilatus cuv in Symbolo nominatus 103.14.

Pindarus de fummo bono inepte garriens
refellitur 1109.54

Pifcatores hominum qui fint i3y.i$*

Pij cur ouibus compavantuv 139.67. Pij qui-
bus modis hortandi funt 147.21. Pius fut»
cvuce quo padto evigendus 14S.57 . Pij
quotuplicitev differunt ab impiis 373.67-
Piorum bona opera quamuis imperfedta
cur Deo placent 395.32. Pij quomodo fca
dalizantur 474.11. quomodo &rquandc*
perfedli 500.50.501.7. Piorum ad Deum
confugientium crux569«35« Pij poeniten
tia 717.1. Piorum crux quotuplici difcri-
mine ab impiorum pcenis diftinctaSi^
6i.Piorum ars fumma836.44. Pij cur pau
peresa chvifto dicatuv 1049.14. Piovum
felicitas quadvuplex 1070.33. &rio7i.ii.
omnes in fua vocatione funt exerciwjs
Deiio9i-4o. Pij funt ptiri &: fandri du-
plici modoni6.46.Piorum defiderium&T
deliquium animi quale 1133.10.15.Pii func
lux duplici modo n6?.66. quomodo va-
riis donis ipiritualibus &: corporalibus
cumulantur u33.35.eorum praemium 1410.
63 quibus de caufis affliguntur in hoc
mundo i53y«4*"
Pcenae negledli officij temporales &: aeter-
nae17r.30.40. Poenae peccati multiplices,
earu gradus,mod9&: difcrime 360.40.yo
Pcenae malis parentibus & liberis afsigna-
tx 497.50 Pcena iudiciaria qua Deus im-
pios afhcit eft duplex 911.3 an poenas le-
gibus fancitas iudici reraittere liceac
947.40 Poena eorum qui per illicitas ar-
tesdamnainferunt 944.68 Pcenaeeccle
fiafticae,quid & ^uales u4'o.47 Poenae
quam Chriftus fuftinuit pronobisgra-
uitas 117.610»
Poenitentia qualis requiratur 2 Chriftiano»
155.50 Poenitentiae publicx vfus &r for-
ma 158.40.50.60 quam neceffaria Jit piis
omnibtis , eius definitio &:partes 364.13.
i?.3o.teftimonia,diftinclio 365. 11.43. cur
fit piorum perfedtio 501.1. Poenitentise
priuate,publicc,ecclefiae;&: pcenitentig
ecclefiafticae partes 717.8.33. Pcenitentiai
cur maturanda 575. 6inon»eft in noftra
potcftate578.io Pcenirentiae vere defctj
ptio, partes ,& exepla 65?. 11.15. 38 quid
papa doceat de poenitcntia 666.5S.567

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Pcenitentia falutaris confideratur 713.
64 ciusrauo,definitio,partcs 715.
23.51 fignificata 729.27 definitio,tc-
itimoma & partcs j$6.i$.4}.& 1060
1061 pcenitenti* ver^,tamctfifcca?,
exemplum 850. 28. pcenitentia» fa^
crificium 1201. 58 locus de pceni-
tentia & cius parubus' 1429. 1430.
1431 - - 8

PoJitia Mufisfublata 636.6 eius abo

I N D E X.

143.68 [

Principia contemplationis &;»&ionis
285.6o.horum definitio,diftinctio &
ccrtitudo 286. 10. 20. 30. &c.

Principia theologica & horum vfus 324

Prfncipium cjuid, in euangclio Ioannis

Priuatorum difciplina in quibus confi-
fiftit 4$8 41

htio prejdicitur

Politiarumconferuandarum ratio 292,

Pohtica? .vitx finis 292.2 politica* vit£
fuptemusfinis&vfus 293.59-^

Pohcici luftitiaru rerutantur 526. 33 po
Jitici, qui regnum tcrrenum Chnito
arhngunt,refutantur 780.20

Poliuci ftatus neccfsrta? & commen-
datio 825. 60 politicum exercitium,
quid 108.23 politicus yfus imaginum
cfttriplex ^'6l

Polygamiz rcfutatio ex lege naturar pe
tita 297. 20 polygami.rquid & quo-
tupiex bi 959 9*° 96l 96S?6*'

Pompa ingreifus Meisix in krufalem'

,1097.47 1
Populus nouiteftamenti quibus priui-

legiis gaudcat 1160.33
Poiiujauoquidfit . *3^4^^7^55
Poteftas luris, officij, swjui,& racti pa-

ftoribustributa 167,168
Potcftas Ecclcfiaftica quid, eiusfym-

bolum, ratio fymboli, & definitio

462.30 &c.
Prarmia bonorum operum quomodo

confideranda 37L37
Prarmia bonorum parentuvn .& libero-

^1111497.50 pramiarecti vfus diui-

tiarum 838.13. Pramia & pcense quae

lingulis Dei prseccptis aftiguntur 859

vfque ad 913
Pramiu multiplex, adbona opera pucr

hortatur 59^ ^ 745-45

Praefbyterinomencur Ecdefia: pafto

641.34 PriuiJegia ciuium Ecclefia: Dci 1231.

3°

Probationum gcnustriplex 78.42. &c.
Probatiojns tcntatio 237*35
Probationis in interpretatione fcn-

pturaetriplcx gcnus 442*3°
Probationismodus 809.27
Probatio fuiipiiusin Ccenaquomodo

ficri dcbcat 349. 44-& 574. 575-57^

&c - tn

Probicmata quomodo tractari debeat
40.1*

Proccdcrc, m Dco quid 340.44
Prodigaiitas pafton riigicnda 1 16.13
Prodigalitas, quid 302.56
Prodiuo Mcfsia? 1097.65
Procemijlcgisfcnfus 1S3.31
Profam u S.Lcena arcendi ' 161.11
Prohibitionis certorum graduum ratio
^85;5

fpccialia dc puritate paftoris 96.5
pi excpta gencralia & Ipcciaiia dc fan
ctapaitorum conucrfutionc 120.20.
48 prsecepta fcrmonis 124. 65 pra»-
ccpta de moderationefcruandain gc
ftibiisi24.i. praccpta quinque ob-
feruandain doctrina paftorum 143,
33 pra*ccpta perfpicuitatis & fimpli-
citatis 145.25.35. pia?ccptorum kgis
mcthodus cxpiicatio 183. 184. 185.
186.187.&C & 857. vfquc ad^o^.
780.3. &c.vfqucad 391
Pr«eccpti quinti Ycra expofitio 1559.27
Pra?conesDei,qui funt 137 36

Pracurfor Mcfsiaj 1096.64
Prseceptorum officium erga iuucntu-
tem 189. 48.& 529.1

Pracdcftinatio eius doctrina vtilifsima,
quomodo conii Jcranda,qua mctho-
00 408.10 &c. praedcftinationis de-
finitio,certitudo,vfus,rides & tcftimo
nia 412.413. moduspia-deftinationis
tc-ncndus, quid iit verifsimus, & quae
extrcma fugicnda funt 770.77i.huius
definitur,oppcfitum,crrores, funda-
, mentum , patcfactio 772. fincs, v-
nus, confoiationcs & probatio 776.
777

Praeuicarc Dcum quid 1588.40
Pradicatio facramenralis 454

Promifsio in baptifmo annexa quse fit Prardicatio rcalis de Chrifto quid fit ho

Promifsio coniugij quum ncgatur ab
altcraparte,euam ii altera matrimo-
nium confummatum fitiilc afrirmet,
quidconftitucndum 102030
Proroifsio repar3tionis quando, qui-
bus facta & repetita , eius f imma ef-
ficacia & complcmentum 362 10.20.
30 40 vti, a quo, in qucm fiucm,
. &eiuspartes 690.40.50.60. cxter-

moDeus,Deus cnjcifixus,homo vbi-
quc, cft realis in cbncreto 631,20, &

703.50

Pradictionesfuturorum quot & qualcs
cauias habcant 870/871. 872 prardi-
. &icncs Aftroh>gorum,fapicntu,me-
dicorum,agricoiarum, qualcs 925.57.
& 926.2.6
Pra-mia paftoris rectc prxftantis officiu
168.60.169. i.io.&c.

repetitio & confirmatio 691.20.&C.
complemcntum 692.15
ribustnbuitur ^39-49 Potcftas Ecclcf. quidrequirat, & quo-
Prsefcntia corporis & fanguinis Chriiti tuplcx fit 4*3 -}7-*i
PotcftascurDaemonibus concciia^^^.

no fymbolo confirmata, a vcra Ec- Promifsio fcroinis,feu Chrifti eft refur-
clefiaintclJigitur & rccipitur, ciufde rcctionis tcftimonium 844 37 Pr°-

inCcenaqualis 255 25

Prafcntia* Diuins modi342.50 prae-
fcntiae ChriftiinCama modus non
fcrutandus : fcd dc vcritatc cius in
nobis fentienda laboraduro eft 629.
60 modusprsefcntisecorponsChri
fti inCcena 808. 51 pradentia Dci
in nobisquidemciat ^7 3°

Prafumtionis tcntatio 237. 25 prar-
fumtio,quid ^0^1

Prxfcriptiotemporis, quomodo conii-
dcranda 95?^

Praftigise magicx quid &quotuphces
934.10 8 K

Pr?euaricantestemere,qui 1038.00

Primatus Pontificij rerutatio 460.

Princeps aeris,peccati caufa 1046.24
Principis boni nomina 292-^-293 l'10'

P^ncipia duo certifsima ver* docirip*

Poteftas dupiex in Ecdefia H37-70
locus dc poteftate Ecclefiaftica 1486

i-7

roifsio vmucrfalis folafide accipitur
773. 40 promifsiovniuerfalisdccx-
auditionc precum quomodo intcJJi-
gcnda 1034.62 promifsioncs curfunt
addita bonis operibus 396. 50.&
746.7.

PromifsioncsdcMefsia cxpofit5e 6y6.
6ij. 618. &c promifsioncs Dci
quomodo confidcrandae 1077. 45
proroifsionum varietas 457-4
Prophctar nomcn cur fcniis Eccleiise tri
buatur 136.60
ftoris pro grcgc quotuplcx 163.33 Prophctanofter quis 199.45 falforuni
precationesmatutina?quaIcscfiede- prophetarum defcriptio 1567.1568
beant 119. 20. vefpcrtina? 119.32 prophctarum pramonitio dc fccta
precationes publicse omnibus neccf Mahumctica ln3-45
faria?i32- 49 precationis Ecclcfia- Prophctia, gcnuspra:di<5tionis ccrtifsi-
fticg formula Chriftum Deum inuo- roum & fanclifsimum 870. 3*

cat 539.65 Prophcuarum cucntus quid nobis tc-

Precandi varise formulse 94. 109. 119.
145. 164. 165. 258. 259. 260. 261.262.
263.264.586.1253 1254 nrccatiopa

14415

Prccatio.vidc Oratio. ftantur

Precepta aducrfus fophifticcn uquibus Prophetiarum obferuatio & varictas

tradita 26.40 preccpta intcrrogan- quid nos doccat 445>44

tis 35.1 praeceptarcfpondetis in difpu Prophetiarum complctio 593.69

tationibus 37.21 prccepta communia Prophctiarum.firmitudo & vcritas quiii

dciociscommunibus^^.^ preccpta nos doccat 796. 11. prophcticum

Eec

4 .

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

rr.unus Mefsiae 1096.27 Prophetiar
cle refurre&ione Chrifti 205.23
Propagatio peccati Adae 689.16
Propagatiofe&armahumetana; 1115.7
Propagationes hominum quadruplices
412.57

PropitiatorEcclefiae quis&qualis 635.
21

Proprietas & vis rebus creatis infita
quid nos doceat 344-18

Proprietates diuina: teftimoniis con-
firmate; 342.52

Proprietates vere^ fidei,numero quinqj
defcribuntur fa'57

Proprictates natura? Diuinse & huma-
na»inChrifto 6286.34

Proprietatum communicatio & ea-
rumquinquedifcrimina 630.12. e-
ius communicationis definitio 630.
68.& 70565 1

Proprietates perfonarum 678.46.679.
15 1

Proportio Geometrica & Arithmetica
303.69.304.13

Propofitio mediata & immediata 29 15

Propofitiones neceiTarie quomodo col
locanda» 35-12

Prouidentia» humana? defcriptio , op-
pofitum,officium,adiun6lum,elogia
300. 6 prouidentiae Dei definitio,
modi,finis,vfus,&teftimonia 345.
346.^ 683.684 prouidentiseDeitc-
ftimonium - 853.30

Proximus nofter quarc iuuadus & quo-
modo 399.3 proximi dilcctio qaid
& quomodo confideranda 522.21
proximus quomodo diligendus 522.
68 proximitas duplcx,naturalis &
fpiritualis 748.35 proximi dile-
£tio, quantopere aChrifto commen-
data 849.50

Prudentia? dcfinitio 18.7 prudcntia
fumma in paftore requiritur 140.
2$ prudentia virtutum politica-
rum moderatrix 292.30 pru-
dentia? dcfinitio , oppolitum , laus,
partes 299.30.40 prudentiav-
tendum in caftigationibus ecclcfia-
fticis 4*5-57

Pfalmorum cantus quam vtilis 97. 47
Lectio paftori vtilifsima , & quo or-
dinc 98-5

Pudicitia,quid 309-49,&887

Pudorvitiofus,quid 307.62
Puerilis educationis fundamentum 113.
58 puerilis artatis inftitutio 114.8.36
quomodo fimiles & difsimiles pucris
efle debemus 1673.8
Purgatorij papiftici euerfio 1560.50
Puritas qualis requiritur ab Ecclefia
1126.30

Pythonici fpiritus qui 9ll-l9

^Valitas corporumrefufcitandoru
; 847-53

INDEX.

Qualitas perfonae Chrifti quomodo co
iideranda 632.40
Quaeftionu dialecticarum gencra 23 jS-j
Qu^ftionum diductio quomodo £it 77.
40

Qujeftiones inutiles funt fiigieda: 442.
.16 -
Quarftiones.Vide fpecialem indice *a-
riarum quxftionum.

rid Aim muiub u&teMfl

RApinaduplex 892.28
Ratio,quid fit 350.63 ratio conci-
liandi locos mter fe pugnantes 328.
22 ratiofacramentoruin 447.23 ra-
tio legum ciuilium vndc pcdct 482.
20 ratiolegum in quibus conliftit
628.44

Rationis humana* csecitas 294. 40
rationis&fideicertampn 537.4.5-
rationcs cur vna tantummodo iiz
mcdiatoris perfona 546.7 ratio-
nes impellentcs ad chantatis ofticia,
mandatum Dci , fides & cxcraplum
Chrifti 747-H

Ratiocinationis vfus in theologia 78.
50 ratiocinatio quartus cft gradus co
gnitionisfenlitiua: 281.30

Rcatus peccati ratio 688.37.46

Rebellio curpeccatura originis dicitur

557 15 • , n ,

Reconciliationis Ecclefiaftica? vfus &'•
forma 158.40.50.60

Re&itudo , quo fenfu Dco tribuitur
1048.51

Redemptiopcr Chriftum nobis refti-
tuta , fex requirit qua? non nifi a ver-
bo Dei pra-ftaripoflunt 542.65.543.
1.10.20 redemptionis noftra? fum-
macapita 198.32 redemptionis no-
ftrae quatuor conditiones 558.58 re-
dcmptio,qua? nobis a mediatore con
fcrtur quid rcquirat 697.15 redem-
ptor Ecclefia? quis & qualis 635.30

Redituum Ecclefiafticorum difpefatio

Regenerationismodus 765. o^.actio-
nes&igna 766.30.40. locusde rc-
generatione feu fpirituali natiuitate
1297.1298.&C& 1531.40

Rcgis nomcn quomodo conuenit Chri
fto, & quotuplex fit eius rcgnum
417.60 regium munus noftrum quid
requirat 400.30

Regniantichriftiani diminutio pratdi-
cta 643 15. regnum Dei quomodo
aducnit & quotuplex cft229.Lio.20.
&c.& 1603.64 regnum Chriftiqua-
lc 459 3.34 Rcgnum Chrifti &an-
tichrifti quale 650.3.16 regnuChrifti
triplex, cius ratio in eredionc, pro-
pagatione, conferuatione , ordinc,
dominio, feruitute 374. & 725. 72^
rcgnum Chnfti quomodo guberna-
tur&coh?ret 798.50 regnumMo-
faycum Ecclcfur figura 1313.33 regni
Chrifti vana fignificata 1407. 49

quomodo erigitur 1507. regni Chri
ftiextru&io 723.30 regni Chrifti&
regnorum mundi difcrimen 780.23
rcgniPapiftici columna 1158.5**
Rcgum Chnftianorum virtutcs 3.4.5 ^
Rhetores quomodo interpretandi 42»

Reie&io Iudaeorum 1102.35
Religionis dcfcriptio ad normam legis
naturae 300.64
Religionis externa profcfsio primu ca-
put bonorum operum 562.50 rcligio-
nisverarquatuorprincipia 851.10
Remedium aduerfus legis condemna-
tionera 530.24
Remediatutif. aduerfus omnes \itx e-
uentus 872. 11 adu.fcortationem
193. 40 aducrfus peccata in primiun
prgceprum 382.55 aducrfusdamna-
tam vcnerem 889.1 aducrfus con-
cupifcentiam 899.23 aduerfuspec-
catum U35.2.5
Reminifcentiaquid 299.50
ReminifccntiaDei,quid 1044.25
Remifsibilcpcccatum quid 680.38
Rcmiisio peccatorum quid , quomodo
fit, cius fides teftimoniis,parabolis,
exemplis confirmata 216.20 remif-
fionis pcccati definitio, caufa, con-
fequentia 235. 50 remifsioncm pcc-
catorum qupmodo apprehendimus
432.15 quid ilt 431. 44 remifsiopec
catorum definitio & imago 61. con-
iun&a 654.1. 28. 43. & 655. 42 caufe
1069.34

Renatiinlegeminipiciunt 53IJ3
Reparatio generis humani quo modo
extempore inchoata fit 723; 30 eius
modus & ceititudo 724.22.47. &

m- w

Reprobationis dcfinitio 772. & de re-
proborum damnatione autoris fen-
tentia 774*5*

Repioborum crux 57°«5°

Repudium vndc, quicT^r, quoraodo a
diuortio diffcrant & cau& difcrimi-
nis 999. 55 rcpudij caufa: varia? ioor.
1002. 1003. cafus varij ad explicatio-
nem cauiarum facicntes 1004

Rcfipifcentia, electis Deipropria 1061
44 .

Rcs circunftantes quomodo nos ten-
tant 237. 20 res creata cur bona
343'63

Resvifibilcs &corporea: 6?r.29.
Refpondcnti in dilputationibus prx-

cepta 37.21
Rcfponfa fatanar per pythonicos & ne-

cromanticos 933.10.42
Rcftitutio imaginis Dci requirit vt me-

diator fit homo 698.19
Refurgentium eoditio quadruplex erit

431.36

Refurredionis Chiifti ccrtitudo, fru-
&us , fides & vfus 205. 1.10. &c. 206.
20.&217.218. 219

Rcfurrectionis Chrifti confidcratio
426.62

Rcfur-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Refurreftio mortaofiim duobus fuii-
damentis fubnixa,decem firmifsimii
argumentisprobatur 843.844.845.
849 refurrcetionis noitr* ccrtitudo
mediatorem homincm requirebat
544. & 598.35 refurrcdio Chrifti
probatur adu.Iuda.-os 1103.24 de re-
furrectione carnis adu.Sadduceos lo
CUS16151616 rcfurreaionis Mcfsia:
tcftimoniatriplicia 638,44
Reuclini fcala fentcnti* veterum phi-
lofophorum addita 2.84.38
Rex nobis eft Chnftus , & quomodo
199.56 rex vnicus eccleiia: Chriitus
458.62 rex nofter Chriftus & eius de-
fcriptio *fc-*34
Rigorlegisinquoconfiftit $78-47
Ritus milfe zthiopic* 257.28 de ntib.
Eccldiafticis Papz errotes 669.670
ritus humani in tcclefia, & horu v-
fusautabufus 1141.17 rituslcgalcs va
rias propter varias caufas miticuti
1653.52.&1654.5.&C
Rudes,quomodofuntdocendi 146^47

SAbbatuquid,&eiusexpofitio 187.
10.20.30.&C. typus vitae «tcrnar
600.50 fabbatum fanctirlcare quid,
deabrogatione,figniricationc,vfu&
abufu fabbati 873.874 locus de fab-
bato 1610.1611
Sagarum exploratio per aquam 9P-6$
dc Sagarum transformatione 934-3°
Sacriricia.Dcfacrifichslocus 596 597.
facrificia,quomodo funt litcra & fpi-
ntus 768.66 facrificia variaChri-

IN DE X.

torum veteris & noui Tcftamentl
449.28 de facramentjs locus 598.
599.600.&C quidfmt & rcquirant
660.22 facramentum duplex datum
Adamo ante lapfum 686.17 facra-
meta,quomodo funt litcra & Spin-
tus j6H.66 facramentis nunqua ca-
ruitecclefia 801.3 quotlint m nouo
teftamento & eorum fines 80I.47
kcramentanoui teftamenti funtfu-
turae refui rectionis vifibilia tcftimo-
nia 845.52 facramentoruante Chri-

fTgurat 613.22 fanitatis amifla: recu-
peianda: ordo & huius ordinisqua-
tuorgradus 914.10.
Sanctihcare fabbatumquid 187.21
Sanctificatio duplcx nobis pcr Chri-
ftum reddita 541.42. & 696.60
Sanctitas lmputata &inchoata , quid
557.50 fanctitas Chrifti quomodo Co
lideratur, & onus triplex necefsitas
632.45. 65. &633.I.10

San&i.an horum regeneratio numeris
omnib.abfoluta fit m hacvita 1300.28
ftum mcai natum cohdcratio 1312.10 Sancti quomodo mundumiudicabunt
facramenti generalis derinkio 241.12 208.27 fanctorum communio quid

facramenti ccenae plena dcfcriptio
248.10 facramentum in gencre quid
fit 8oi;57 extra vfum nihil habet ra-
tionenl facramenti 801. 11 quae in
quolibct facramentoconcurrant * &

* , r- r . : ..n.

430.26 fanctoru in ccelisinuocatio
refcllitur 438.UO fanctoru feftacur
celebrantui 188.17 fanctorum pce-
nitentiaquotidiana 1061.24 oratio-
ncs 106 2. 3 $

quid fit facramentum nouiteftamen Sapiens docilis quomodo eft docendus

ti 802.30 de rationcfacramentorum 146.35

vctcris & nouiteftamenti 13S2.22 Sapientcs mudi,hoftesEcclcfise 475.5I

Sacramentalisexcommunicatio 161.4 quid fehferuntde diuinis facnficiis &

Sacrarium,feu Sanctum fanctoru typus myftcriis 596.53 cur& quomodofca-

Ecclefise & cceli 611.5 dalizantur 822.10"

Saccrdos noftervnicusChriftus 199 51 Sapictia vera quomodonobis perChrt

faccrdosEcclefiarquis,ciusconditio ftum rcftituta 541.56. & 696.11 nobis

&peffona 634. 61.& 1163.1164 facer- aChnfto datur 548.17 fapientiadi-

dotcsqui 420.60 facerdotum confi-
deratio fub Lcge quid fignificabat
1148.22 facerdotum Lcuiticorum &
ChrifHanorum collatio n97« 5°
facerdotium noftrum quale fit 400.
11

Sal curvcteribus amieitia; Symbolum

Salterrae qui fint 139-8
ftianorum 1200.1201.1202 1203 Le- Salomon typus Chrifti , vt oftendunt,
galtum facrificioru cofidcratio 1311. £P£*4*! norccn' regnum (m quo

fpc&ada funt latitudo lmpeiij, diui-
tia?,potentiaiiuftitia,fapientiajinaie-
ftas)tcmplum 607. 6u8 in quibus
Salomonnon fuit typus Chriftifed

1311 iacrihciorum vcterum gcnera
1147.68 horum fymbolica fignifica-
tio

Sacrificium eucharifticum Chriftiano-

SacrTficium miflz pontifici* refelhtut Saluator nofter cur Deus efle debuit
254,3 r caufsegrauescxphcantur 540.541.

Sacrificiumpropitiatoriumquidfit, & 542.543

qu*adilludrcquiruntur 4M*5 Saluatom feftacur m quibufdam ccclc

Sacnficiumcur&quofenfuS.Ccenadi fiis obferuantur 1*8.1*

da cft 455.39 locuscomunis dcSa- Salusquid,& ciufdem cum damnatione
crificiis lud*orum,Getium, Papifta

uina & humana in quib. & quantum
dirfcrant 673.674:675.676 fapicntia
mundi extra Chriftum vanitas & mi-
fcria 1205.50
Satanac cacozclia & inftrumenta qui-
bus in magis operatur , eiufuemque
confihum 9^6.3.20 fatanar erficacia
pcr veiba & chara&ercs magorum
908.16 iatanae odium adu. coniugia
961.27 curDeus efhcaciam erroris"
pcrmittitfatanse 128.9.12
Satisfactio tnplcx,ciuilis,diuina, cccle-
fiaftica 469.60.47Oi7.31 fatisfa-
dionisecclefiafticaepartes 47C.40

dcfinitio

717.45

rum & Chriftianorumapag.n45.vf-
que ad 1204 Sacrificij Chrifti vfus
triplcx 1195.1196.1197
Sadducseoru error dc refurrectionc re-
futatur 510.20.30.40.50 60.& 847.10
Sacramentis communicandum 132.67
Sacramentorum adminiftratio quibus
commilfa

Sacramcnrorumratio,genera,diftercn-
tia,numerus & nomina 240 50 241;
i.io.2o.&c.& 241,10.20.30.40

Sacramentaper fc non cofcrrc gratiam
254.46 de horum inftitutionc,fignis,

ante & poft ig^g^ M

nitione,nomm 1

imbccillitatis humanj 6o9.3vi5*i-4° Saul a mala confcientia vexatur 403.04

curin dcfperationem ruit 761.10
Scandalum quiil,datum & acccptum,v-
triufque diferimina,exempla,& fcan-
dali accepti diftin6tio 473. 474. &
820.821.822 datu ab impiis quid nos
doceat 577.49 locusdefcadalo 1512.
1513. 1514. & 1674.40
Scientia? in fcrmonibus commoda 125.
67

collatio 1043.28
Salutatio Angelicaad Mariam explica-
tur 1659.1660

Salutis fcientia in vcrbo Dei reuelatur Scopusfcriptorum diligentcr cft con-
556.16 falutisnoftrs gradus 7** 54 liderandus 326.26
facerdotium Chrifti, & eius confi- Scortationispcenae 889.34 fcortatio
deratio 418.10.20. &c facerdotium fex argumetisab Apoftolo impugna
Chriftianorum quale fit 420.33 de
facerdotio papiftico 421.13 facerdo-
tiiChriftipartcsquinque 707. 708.
709 facerdotij papifuci origo 1151
44 faccrdotium , quid, eius par-
tes , & partium explicatio 1159.
1160

, ta I92;2o
Scala Iacobi,typus Chrifti 1316.1

Scala Reuchlini

Sceleraeorum qui a malcficis remedi -
pctunt 9«2.5.& 913.^14.915.91^

SceptrumChrifti 633.5
779-6g

Schifmatici damnantur

18.60 Scholaftici quiiuuandi

l65-4.

ipium, ratione, uc«- Samfontypus Chrifti6o5.29.& 1^0

l fiirnificatione, dif- Samuel verus , poft mortem non appa- Scholaftici 1 hcologi quam inepte W

— " "l™ \„ curduo ruitSauli 93-5« bliadiuidant 55.64"

tCirn 449 5 ^d^annclfacramcii- Sanatiopcreuiforuma fcrpeubusquid Scietiaefrect eft ratiocinauonis 281.36

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Scripta veterum quomodo Iegcnda&
recipienda 1143.36

Scripturf S.quadruplex vfus 63.28 qua-
tuor diuifiones 53.54.55.56.57 fcri-
ptura?teftimoniaqucm vfiim habeat
in concionibus 78.44 fcriptura? S.di-
uifio in tres partcs 325. 15 fcriptura:
interpretadaj re&a ratio 326. 21 fcri-
pturxteftimoniis quomodo vtendu
327. 49 fcripturaj-tcftimonia depro-
prietatibus Dci 342.62 fcriptura: cer-
titudoaflcritur 442.40 fcriptura? tc-
ftimonia de refurrectione 845.10 fcri
ptura? interpretatio quibus datur &
quomodo 1143.1. 10.20

Sculptilium interdi&io quid contincat
185.18

Scurrilitas quid 3°3«4
Seculum mundi,quid 1046.18
SecuritasChriftianarum mentium 724.
60

Sedes confcientise 760.2
Seditioforum opprefsio fubMofe,quid

figurat 613.11
Sedu&ionis tentatio 237*^4
Scgncsquomodo excitandi *47*fi
Seminatores qui 139 34

Seminatoris parabola paucis explicata

73-2-5

Semitce Dei quid,& quomodo cogno-
fcuntur 1214.20
Senfitiua cognitio quomodo fit 2 77.14
Senfus,quidiit 35060
Senfus grammaticusfeu literalis & al-
lcgoncus 406.60
Senlus irae Deifecundus gradus adve-
ramfidem 645.12. & 710.51

Senfuum obie&a quomodo difcerncn-
da 277.34
Senfuumconfideratio 283.34
Sententia excommunicationis 162.22
Sentcntiaj veterum philofophorum de
agnitioneconciliantur 283.4
Septalegis Mahumetanar 1118.22
Sepultura Chrifti 426.30.40
Sermonisquinque prasccpta 124.65 alia
praicepta 126.20 fermo, intclligcn-
tiarriuulus 284. 14 fcrmo, dc proxi-
mis, qualis efle debeat 1548. 30 fcr-
monum Chrifti fumma 1516.8
Serpens ameus typus Chrifti 600. 53. &
1324.50

Serpcntes, cur aures obturant mcanta-
tionibus 9$$-l5
Seruetus refutatur 1262.62
Serui quomodo habendi 115.40 fcruo-
rumDeinomen quid fignificet 137.
50 feiuitutis confidcratio 489. 66
feruorum officium 490.50. & 834.62
Sefsio ad dexteram quid 207 21 feisio-
nis Chriftiad dexteram patris confi •
deratio 428.2
Seueritas quid 303.2
Signa pra?ccdentia iudicium cxtrcmum
208.54 figna triplicia in fcripturis,
do£trinavrx,&gratia; 239.65 figna
bonseconfcientia? 404. 27 fignadu-
plicia vcrbo adiecta 446,55 fignum

1NDEX.

triplex in baptifmo 451. 63.452.6 fi-
gnorum vtriufquetcftamcnti difcri-
mcn 457.20 fignis facramentalibus
cur nomina rerum fignatarum indita
funt 564.43 figna & vcrba cur a Deo
coniuncta 596. 30 fignorum facro-
rumquatuorgcncra5y6.37 fignai-
ix Diuinse quid nos doceant 645.51
figna \xx Diuina* quid nos doccnt
711.26 figna^.regenerationis fcu no
ue natiuitatis 766.36 .fignocurrei fi-
gnata? nomen tribuitur 801. 20 figni
& rei fignata; diftin<5tio , coniun-
ftio , & pcrmutatio in baptifmo
804..40 fignum figni, & rei fignata:
diftindio incccna8o7. 15 fignacur
fignis facramentaJibus nomina reru
fignatarumtribuantur 816.30 figna
qua?dam in natura expreffa fiituram
refurre&ionem adumbrantia 845.62
figna magica qua* 931. 40 figna fu-
perftitioia 932. 16 fignum fuperfti-
tionis circa crucis fignum inuedta
refutatio 1291.67
Significationcs baptifmi quotuplices
243.16 fignificationes S. Ccena? 248.
3°

Simonides de fummo bono imperite
dilfcrcns refellitur 1209.63
Simplicitatisin docendo prarceptai^.

SinusAbraha? 1121.54.& 1536.20

Siricius Papa, hoftisconiugij 953.28
Sobrietas quid, 308.66. eius commoda

309.1.& 886.37
Societas hominum cum Chrifto duplex

1131.28

Socij Mahumetis IIT4.35
Socrates a bona confcicntiaconfolatur
403.47

SoltypusChrifti 600.30. & 1312.47.&
1052.14

SoJis & Lunscftatio Iofueiuflu,quidfi-
gurat 614.3

Solertia fupremus docilitatis gradus
285.29

Sollicitudo triplcx cofidcratur 499.14
Somniaquadruplicia 926.50
Sonus loquentis paftoris qualis dfe de-

beat 127.62
Sonorum confideratio 284.19
Sophifticamethodus quid 26.14
Sophifta? quomodo vincuntur 1226. 48
Sorspiorum & impiorum in quo com-

muniseft 1 53 6.7

Sortes.diuinatio per fortes, & fortis di-

uinatoria: varij modi, cum cxcmplis

930. 14.&931.1.T0
Spcculatores cur di&i funt ecclcfise pa-

ftores 136.67
Spes , in iudicio pefsimus confiliariis

949-30

Spci&fiduciajpiorum inprecibus, di-
ftinclio 1036.51

Spiritualis excommunicatio vt vitatur
159.65 fpiritualis vita» finis 294.9 fpi
ritualis vfus legis in quibus Iocum ha
bet 531.1 fpiritualis ^pximitatis qua-

drnplex necefsitas 748.59 ipiritus
Deitasprobatur 210.50 cft perfona
diftincu aPatre &F1I10 211.14 cius
opus2ii.33.&c. fpiritus,cum de Deo
prsedicatur,accipitur duphcitcr 338'
10.340.52 fpiritus carni oppofitus
quid fignificat 356.69.406.10 fpiri-
tus litera? oppofitus,quid 407.18. 8c
768.31 fpiritus fanc~tus,quis, qualis,
qualc fit eius ofricium, & qualis fides
in eum rcquiratur 428. 10.20.30.40.
50.60 SpiritusS.erTecta 531.5 dedo-
natione fpintusSancti 639.30 fpiri-
tusSatana?,quid 906.42 decnSc3cia
fpiritus eius in miniftcrio & mini-
itris 1213.51 fpiritusSanCtusquid fa-
cit in mundo I499.1560 & in cccle-
fia 1501.5 deeius perfona & orhciis
1511.34 eiusnomina & proprietates
1518.1519 fpiritus Py thonis quid 933.
19

Sponfalia quomodo celebrare dcbeat
paftor 112. 18 fponfaliorum fbrmula
I001.4

Stancari error de Chrifto mediatorc
706.40 eius obieCtiones rcfclluntur
1184

Status hominis ante peccatu partes347«
40. ftatus quadrupJex hominis 685.
686. ftatuspoliticineccfsitas &com
mendatio 825.60 ftatus ecclefia? fir-
mitfimus 1124.23 ftatustriplexeccle-
fia? iuftus,turbatus,& exilium 1136.62

Stipendiapaftorum 169.23

Stipes,in difputatione de confangumi-
tate quid fit & quotuplex 966.^

Stoicipuramdc Dei electione docm-
nameuertentcs refelluntur 550.33

Struma? Gallica? curatio quaJis, & quid
dc ea audor fentiat 9^l7

Studia diuerfa veteris & noui hominis
406.24 ftudiu paftoris quale cffe de-
beat 107.18 ftudiu indefefium in mi-
niftris ecclefig requiritur 140.31 in do
clrina? cejeftis ftudio fex requiruntur
1214.24

Subditis an Jiccat impia decreta armis
prohibere 1123.11 fubditorum ofriciu
crgamagiftratum 481.33.828.1
Subicctio libcrorum qualis fit 497.45
Submifsio,quid 47«2S
SubfiftentiarcalisT« Ao>« 1163.12
Subftantia a qualitate diftinguenda in
difputatione de bonis operibus 371.

Summa legis moralis 180. 64 fumma
prime & fecunde tabule. 182.50. fum-
ma omnium prarceptorumlcgis Dei
explicata 857. vfq; ad 913 fumma fer-
monum Chrifti 1516.8

Superbia quid,& eius deteftatio 316.48
iuperbinoluntadmoneri 518.68 iu-
perbi, an fint a piis fiigiendi 1543.60

Supcriorumomniumorlicium 527.39

Superftitio cum rcligione pugnat 301.
25 multorum grauium fcelerum ma-
tei 5?i. 16.34 iuperftitionis pontifi-
cia: de recitatione & cantu pfalmo-

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

cius

Deo

&
fitus

:>iti-

k.&

alis,
ides
.40.

do-
»iri-
acia
mi-

!fa-
cJe-
ciis
atcs
P55-

»cat

fula

«5.

om
fir-
:le-
.62

>.2J

ni-

••35

ri-

jid

nis
le-
ni-
do
tur

nis
:iu

,22
.12
in

na
n-
>ei

rr-

,8
u-
So
39

31.

I N D E X.

ramorigooT.ufupcrftitionumma- & cur tentatus eft » 1427.1428 "4M*

g.caninfinppltu refutatio 940.4« Terrenushomo 406.29 Tranfitus per mare rubrum quidfigu-

Superftitiones papiftic* 1292.33 Teftamentum nouum quid,& cur Cce-

■ , r.. naeo nomineappclletur 249.27 te-

ftitiofa mortificatio quid 479« 1 m"
perftitiofus vfus imaginum damnatur

Superiorumofncium 109.41
Supplicia impiis diuitibus parata 838.22
Sycophanta? quomodo vincuntur 1226.
48

Syllogifmorufigura: 38.21 fyllogifmus
oratonus quot partib.conftat 43.68
fyllogifmusprxpofterus quid 45.12
fyliogifmi implicati 45.40 fyllogif-
musconfcientiae 7f°-}°
Symbolaextcrnacocnaj 453.66 fymbo
la futur* refurreftionis m nouo te-
ftamento 846.40 fymbolicusvfusi-
maginum no damnatur 1S5. 68 fym-
bolum Apoftolicu quid fitj cius fum-
ma , partes , & partium explicatio, a
pag.i96.vfquc ad 223-& 415. 50. 416.
10.20.& 781.782.&C
Symbolum Athanafianum & Nicenum
Chrifti Deitatem & confubftantiali-
tatem agnofcit & veneratur 539 I9-51
Symbolum amoris coniugalis 995.60
Synaxis 455-4
Sy nodi prouinciales &earum vfus 468.

Symhefis particularis partes & forma:
16.61

Synthciisvniucrfalisquid 9-3^
Synufiaftarum crror 804.68.808.17

Tabernaculum exterius & interius,
typus Chrifti 610.43
TabernaculumDci II25-57
Tabulx primac & fccundae lcgis Dci a-
podixis ex naturae legibus dcfumpta
295.296.297.298
Tacianus,hoftis coniugij refellitur952.
23

Tactus fafcinans 93^3
Tcmeritas, mifcricordiam Dei profa

ftamentum quid & cius partes 456.
53.64 deftnitio 457.30. &c. ve-
teris & noui tcftamenti confidcra-
tio , defcriptiones & termini 815.
816 veteris & nouiteftamcnti difcri-
men 817. 14 tcftamentum Dei quid
&eiuscoditio 1051.20 defcedercfeu
teftamento locus 1185.1186.&C. tefta
menti vctcris nomen & partcs 54.64.
& 55. 1. 10. 20. noui nomen& partcs

rat 612.54 per jordanes quidfiguiat
613.45 permare rubru cft, typus ba-
ptifmi 1323.60
Tranflubftantiationiscommentum rc-
fellitur 253.53.801.30.& 1157.55

Trinitas pcrfonarum in Dcitate pro-
batur 852.13 Trinitatisimago pro-
phanumeftinuentum 186 11 Trini-
tatis perfonaru in vnica Deitatctc-
ftimonia 337.7 Trinitatis myfteriu
6zmo.50.&c«

Trinitatisopus ^}1^

55.29. &c. tcftamenti vetcris& noui Triumphans Ecclefia 414.61

facrameta 447.448 de tcftamcti ve Triumphus Me&iae 638. 65. & 1100.

teris&nouidifcriminaquinque457. 1101.1102

50 teftamcnti vctcris&noui colla- Topicaquid 2446

tio quam fit vtilis 537.50 teftamcnti Tuba Dei cur miniftri verbi appellan-

noui definitio 709.36 teftamentive- tur 137-18

tens & noui conuenientia & difcri- Turci vide Mahumetani,Turca? cur no

men 1186.1187.1188.1189.1190 peccant in fpiritum fanctum 554.57

Teftes Dei qui funt, & cur hoc nomine Turpis quasftus quid 302. 59 turpis ze-

didi 137-53 487-3*

Teftimonium falfum quotmodiscom Tutorum ofrlcium 18^.55.52.^.13

mittitur 194.33 teftimonium exter- Typicus vfus imaginum confirmatur

num & internum, quod do&rina Ec ^185.57

clefiaefit ccrtifsimaDeiventas 793
20.796.58.& 442.61 teftimoniade
refurreaioneChrifti 205.34 teftimo
nij externi de dodrina Ecclefiae fex
partcs 144.1. & 591. &c. teftimonia
probantia vnum effe Deum 336.61
tres perfonas in Deitate 337.7 Dei-
tatemfilij ibid.30 Deitatemfpi-
ritusS. 538.20 teftimoniadcDei ^p-
prietatibus 542.62 tcftimonia pofiti-
ua&pcrfonaliadeiuftificationc572.
10 tcftimoniaopcrucharitatis 399.
44.teftimonia de Ecclefia 415.22 tc-
ftimonium intcrnum dc vcritate coe
lefti 594-54 teftimonia dcS.trinita-

Typi legales quid 599. 68. horum di-
ftin&io, defcriptio, enumeratio, dif-
ferentia 600.1.10. typi perpetui, &
eorum confideratio 600. 20 typi hi-
ftorici, & horum catalogus 601. 602.
&c. typi fixi & ordinati, eorumque,
confideratio 609.55 typi legales, or-
dinarij & hiftorici,vna cum eorum ap
plicatione ad vcritatcm 1313.1312.1313.
1314.&C.

Tyranni , hoftes Ecclefia» & cau {a ex-
tcrna crucis pioru 475. 57 an & quo-
modo illis rcfiftcrc liceat 1222. 51.
1223.1. & 11 quomodo vincantur 12 25.

45-

te 679.48 de refurrectione corpo- Tyrannis Diaboli nonnifi a natura di-
rum 844,845.846 teftimoniis facris uina vinci poteft 541. 20 tyrannidis

quo paCto cft vtendum 3^7*49
Theologiarfumma 144.62

106.4.67 Theologiaeprincipia qua?&qualiafint

Temperatie definitio, ctymon,laudes, 3*4.45 -

extreme feu oppofita 17.30.& 306.60 Theologorum pra-fidia qualia effede-
307.110.20 & 886.887

Tcmplum Dci 1125 60 quibus modis
violatur 1127.40 de duplici teplo Dci
& vtriufque vfu & abufu 1578. 10.20.
&c. .

Tempus orandi 455-5* tcmPl,s aducn:
tus Mefsia- in carnem indctcrmmatu

dcfinitio 17.22 tyrannidis pontificia?
oppugnatores 461.12

VAnitas mudi a Chriftianis ftudio-
sefugienda 581.59

Varietasfpccierumin natura quid nos
doceat 344. 15

&terminatu 635.54 tcmpus nati
f 1094.59 611.12

Tenacitasquid Timidit^quid

beant 57-5°
Thefaurus fcelerum , irse Dei & poena-
rum nos ad ampledendam Dei mife-

ricurdiam inuitat 1066.43 Vbiquitatiscommentumrefellitur255,

Theurgia. vide Magia religiofa. i.& 629.630.631. & 701 33 vcneris pro

T imorcm Dci deponunt qui Sagarum hibita: gcnera 890.17

auxilium implorant 913.67 Veniale pcccatum 358.52 quid689- 64

Mcf Thuribulum aureum, typus mediatoris Verba & figna cur a Dco coiuncta funt

596.30 vcrbum Dci impuram men-

305.46 tcmpurgat 97.3 vcrbum Deiquo-

Tcntatioex cogitatione peccatorum Timor. locus de timoreDei 1072.1073
^f^SZi^^^ TimonsDeiquatuorcoditiones 578.

modo tollitur 150. 40. &c. & ip. 10.
20. &c.

Tentatio quidfit & quotuplex 236.53
tentatio qualis fit tctatio Dci & Dia-
boli 922.40 tentatio Mcfsia*io97-10
locus dc tentationibus piorum 1405-
1404 locusdcChriftitcntauonibus,

Tndatio concionum qualis elfe de-
bcat 6l>$9
Traditioncs,quid 468.60.800.13 earu
diftin&io 471.60 traditioncs huma-
na?damnantur 658.36 traditioncs
quid iint , harum vfus & diftindtio

modofccandum 145.146. &c. ver-
bum accufans & danans,quid,quod-
namfit& dc eo tcftimonia 361.20
30.40.50.60 vfus362.3 vcrbumDci
regula vitac & operum faciendorum
394.33 verbuDei promifsionis ad-
ditum baptifmo 451. 11 verbum ho-
mini datu ante lapfum 686.11 verbu
Dei quomodo fit Spiritus & litera
Eee 3

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

$68.49 4uot modis clicitur,& quo
fenfuadhhumDei tr-ansfertur 12614
55.67. difcrimen inter intcrnum vcr-
bum Dei & hominum 12.62» 14. quid
iit 1437. 18 cur piis mentibus eft ne-
ceflarium 1552.14. eius yfus in quibus
confiftit 908. 25 eius cncomia cxpli-
cata 1083. 1084. 1085. tru&us 1478.
44«vfus 128862

Verborum obfcuritas quomodo expli-
canda 327-4

Vcrbis magicis nullavim inefle 907.42

Verecundia,quid 3°7-5a

V eritas quid, eius oppofitu & laus 303.
28kquibusvirtutibuscomitatur896i.
1.7. Veritas, legi oppofita,quid 1310*
69. vmbrarum & veritatis collatio,
ke quibus modis fub lcge adumbra-
ta clt veritas in Chrifto exhibita 1311.
1312. 1313. 1314. veritatis columna&
fundamcntum cur Ecclefia dicitur
414.25 vcritatis euangelij tcftimoniii
640.10 veritatisin Chrifto implctae
& figiirarumcollatioi099.50 veri-
tatis vinccntis mendacium infignis
hiftoria 1227.10

Vcftimentorumconferuatio quid rigu-
rat 613.26

Vcftisnuptialis quid,aquibus geftatur,
& eius ccrtifsimae notae 1627.20. &c»

Veftiu paftoris decorii in quibus confi
ftit 123.7. veftium vfusduplcx 123.50

Vcftitus , fymbolum peccati & gratiae
121.65

Vetus homo quid 405.52 eiuscorpus,
mcmbra, facultatcs animae,vircs cor-
poris,efrecta feu opcra& fructus 763.
764.765

Vctusteftametumquid 457.29.816.45
yia,quid:viahomims,iuftorum,pecca-
torum,domini I040.1041.via ad bca
titudincm 1205. 1206. 1207. quidfit
parare viam domino 13^2.52
Victima Ecclefiae 635.1
Victuspaftoribus debetur 169.7
Vinculu coiugij eft infolubile 994.40
Vindicatio quid 302.18
Vindicta quadruplex 381.882 vindi&a
publica &priuata quid 485.23.42 de
vindi&a licita & illicita 830.56
Vinum Ccenaequo fenfu vocatur fan-
guis Chrifti 810.60
Violentia, iufta diuortij caufa 1015.60
Vircs quomodo complectuntur Deum
183.66

Virga Aaron,typus refurrectionis Chri
fti 611.53

Virgo.cur Chriftus natus cft ex virgine
422.64

Virgine a fe ftruprata qui recufat vxore
ducerequomodo traclandus 1020.56

Virginitatisconfidcratio 887.5

Virtus diuinationis u quo pedeat 1288.
5. virtutis ad Hcrculcm oiatio 279.15
virtutis definitio 298. 68 oppofitum,
commcndatio&partcs 299.31019

Virtutcspiorum rcgu <-4-5- 6 virtutes
qusein pohtiis confcruandis rcqui-
runtur 292.8 virtutcs, quae ad Spiri-

t N D E X.

tuale yitam conferuandamrequirurt
tur 294. 15 virtutum catalogus, dcfi-
nitioncs & explicationes methodice;
adnaturadege reduct^ 298.60.299.
300.301..302.&C.
Vifitationis parochiarum quinque ca-
pita 168.48
Vifuspericulaioo.68.remedia 101.13
Vita priuata paitoris Ecclcliae qualis ef-
fc debcat 95.35. &cvitatriplcx;natu-
re^grati^' & gioria? 433 19 vita noftra
in tcrns quid 572.20 vitaaeterna, gra
tuitum Dei donum,cur bene opera-
tibus promittitur 849.6.I0CUS ue ma
turanda vit^ emcndatione 1274.1275
vitaChrifti m nobis, & quotupicx
quid 1299.36 vita naturae, pcccati,ae-
ternai445.28 vitae gcncraquatuor
220.22 vita? aeternae definitio 221.16
vitss genus duplex,& quid mdc ona-
tur 290.54 vitashumanaepeftcs 319.
40 vita: terminus inccrtus quid nos
doccat575 69. & 1065.59 vitae faftus
quid899- 11 vitae huh.scommoda,
quo modo afidelibus intuetur 1037.
5i.vitae genus Mefsiae 1096.50
Vitium quid 299-3
Viuificatiofine viuificationcpcr Chri-
ftum bona opcra fieri nequcunt 395.
$ viuificatio pars poftcrior regcne-
rationis 766.11. viuificatio quid lit,e-
ius diftinctio & gradus 1299.18. 42
VndioPapifticarefcllitur 66743
Vnctionumanalogia 599 54

Vnio pcrfonalis in Chrifto quid fit 627
21. & 705. 55. vnionis hypoftaticae ra-
tioncs trcs 699. 12 vnionis noftre^ cu
Chrifto fructus 809.9
Vnitas Ecclcfiaequid 414.66.1124.12
Vnitas cflentia: diuinae probatur 852.23
vnitatis Dci teftimonia ^6.62
Vocatio communis & perfonalis Chri-
ftianorum, quid fit, & quid rcquirat
400.3.7.35. 40. eius teftimonia 401.
9.vocatio clectorum quas habct cir-
cunftantias 401. 4 vocatio gcntium
prophetiis confirmata 642.32 voca-
tio communis,pai ticularis dcfinitio,
partcs, & vocationum rcgulae 750.
20. 30. 40 50 vocatio legit'ima quid
892.65. vocationum diflicultas vnde
476. 69 vocatio duplexi266. 60. &
1665.20 qua: funt in quaque vocatio-
ncfpectandai376. vocatio gentium
1492.54

Vocationisnoftrae partes 563.45 voca-
tionisdirEcultas quatu pios exerceat
824.52 vocationis facrificiu 1202.58
Vocum confidcratio 284.19
Voluntariapcccataquae 359 5^

Voluntas quid & quotuplex 107. 3.V0-
lutas quomodo coplcctiturDeu 183.
62 voluntasDei quomodo fit 231.1.
10.&C& 459. 61 voliitas, quidfit 350
64 voluntas libera,fcrua,coa<5ta,fp6
tanea 353.38.40.50.54 voluntas Dei
verbo& fignis patefacta 564.4^0-
rnodo confideratur 684. 15 volun-
tas quomodo fe habeat in con-

uerfionc 732. 50 votuntas perfona:
poft rcgcnerationcm 1248.62 quo-
modo Deus foleat inftituerc honu-
ncm de fua voluntatc 1380. 47 vo-
luntatis, feu appetitus rationis, coli-
dcratio& gradus 285.35.45 volutatc*
cotradictoriae non funt ia Deo 774*
41. voluntatis Dei diftinctio 775-8
Voluptatisad Herculem oratio 276.62
VoJutas quibus modis retunditur 103.5
Voluptates vide intemperantia.
Voluptatum corporalium tres difFcren
tiae 277-4x
Vma aurea continens manna , typus
Chrifti 611.36
Votum, quid fit, & quotuplex, cui fib i
quibus,de qua re,quo animo 401.20.
30.40.50. 60. & 751.752.9753 votum
fpcciale feu priuatum quibus con-
ftare debet partibus 753.5. votorum
Papifticorum errores 752.10 votum
Papifticumimpium rerellitur 695.51
& 958.4

Vox tafcinans 935.64

Vfura quid, eiusnomina,an licita 4I08.
10.20.30. dc eo qui vfura fuluit quid
fenticndum 489. 1 vfuras limites a
magiftratu quomodo conftituendi
483.46.484.1 vfurariorum fubterfii
giarcfutantur 488.38

Vius imaginum triplcx 185.54. vfus re-
ctus teltimonioru fcripturae 327.49»
vfus cognitionisdeDeoj^^.i^ vfus
lcgistriplex 377. 67. & 527. 23. 31. &
721.32. & 1557.47 vfuspraeceptorum
decalogi i^^ vfque ad 196. & 859- vl"
que ad 913 382.67.386.51. vfusridei
refurredionis in vltimo die 432.60
vfus lcgitimus diuitiarum qualis clfe
dcbcat 498.52 & 1534.1535.& 1574 5
vfus facrificiorum legalium 597.42
vfus facramentorum 598.55 vfuso-
mnium qua? dc Mefsia dicuntur 643-
644.645.646.647.648.649 vfus do-
ctrina? praedeftinationis & clectionis
arternae 776.61 vfusbaptifmi 806.
40 vfuslegitimus S.ccena? 811.48
vfus prouidentia? Dei 685. 65 vfus
quintuplcx mifericordiae diuinse
1058. 20. 30. vfus triplcx facrificij
Chrifti 1195 1196 1197 vfusLegisan-
te & poft iuftificationem 1239.1240
vfus verbi Dci 1288.62

Vxor qualis ducenda parocho 110.1
vxor amaritohomicida rclictaquid
faceredebct 1024.3 vxoris inftru-
«ftioqualis&aquoficridebcat 112.
53 vxoris officium crga maritum , e-
iusorrtatustriplex 832.53 induftria
833.7 vxori a marito facinorofo dc-
fertae an liceat ad aliud coniugium
trafire 1021 vxoreabfcntis,poftea re-
lida,an pofsit fibi vxore ducere ib.io
Z

ZEIus quid 485.63 tria in eo cocur-
runt , eius definitio & diuifio mul-
tiplex 486. 10. 20. 30. &c

Zelus,quid 884.65
Zoroaftres,magica; artis inuetor 905.56

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

/o-
»li-

tC5

74-

5-*
.62

3-5

3US

4*
t,a

10.

jm
>n-

•5"
64

,8.
lid
$ a
idi
rfii

•38
re-

■9'

fus
&
:in
.vf
iei
So
lfc

H
4*
o-

f$-

o-
iis
)6.
48
In

cij
n-

[

id
u-
12.

ria
c-

: ff

QVINTVS ET POSTREMVS INDEX

TRIPARTITVS,
Continensi.QuxIUones: z.Regulas: 3.Similitudines:exD.HemmingijopufculiscoUea«.
Numerus prior columnjm.pofterior ver6 lineain demonftrat.

Qjf AE8TI0NES.

J$> r^tf» ^br» lueatdef^eregregem
141. 67 «f />ote/f4te paftor» M e.c/e>4
^ " 167 . 10. tie jr»/>e»<«y mmiftrorum Ec-
^iclcfi* l69.to.30 quomodoftcundum

gimbmfeu tdolul^ *W%CW"TZ

quodpeutaacceptunfimm tta.6x
1 panem quihabet ^44;
mudebitul extgere, aut ">p™"'»££«

142..64 4» «4fl*H«i />«»"<*
pjum *y»Y J r poQit fatufacere Ug>

305 de t"m'"ftnt Ucerdote* ato.V de
an omnei Cnnjttant j» j A.Utumci-

fJam tnturtam "« . ^Lt/,

litigarenoUUceat 484-6/

T«rc oho [e»fu caro Chnft> dtcttur de.fi-
fZwJ^'*M anVquofenf»
ZoCh Jldicatnr detficata 703.60 ^fica.
noa SO tf*e impofitUiittateiegu
73,15 anliendHmfuproarb^o ;f£*~
inconfiderate fafium reddendum.quod dulumfit,
vouete & reddue 7H-44 , ^» oraaduin ftt
pro >mmic» pnuat» prohofrtbm re>?ubl>ca
7%6 6 cur non adhuc edtmtut rmracula 7 9°-
i de audoruate S.Patrum 7*7-10 cur du-
plexteftamentum Scnptura conjhtuat ,quum v
'nat* eademfitratioconjequendajalutu, &J*
eonfequeni -vnicum perpetuumque Det fejta-
mentum 81* «" »«« »on Jemper finat vt
ZTnoftns om»ia refpondeant 039». anb.na
cpera merentur >v»am tternam, « mala condm

Lionem 8 4* *4 «" ^ T
rantib»<promutuuT,quumfitFatuUumDc>d*

n** *J.6 <« m »U*» ^Utmo Chuftu* me»-
Znemf^eftloLu* «VWiW tejtata erga
froxJum 849. SO anaui >n ,no,t« artudoco»-
^ertuntMgrauikDeofunt.mpetraiun ^O. I
auomcdo lex fancla eft & >ntn,Jter>um
T<T,0. ouoJodo tftpadagogu> ad Chriftum ^
,olL«De-. rer>ret a !&» U Pr<ft«<
nonpoffumus ifi* de >ura*eto »^>><£>

Wol»66 »*-^^*22C

Zlaboliaux>Uo^opera907^ l° an'f+C"
maleficus depeUere Uceat 909 4^ *« & ouate-
Tu tZdLfuUg^ M fUiSJ — *
fllesfintaJmatficorum opem ***** u»-
* , : Jr~ 911 60 anliceat d>abol>0pe-

maleficos confug>unt , eo m
ZZumremfdus 9^47 "^{f»^
manafcelerum grauuatem eleuet 917.9

0,8 40 sndiaUi fmura^mprMfetSHtHtCHt
ox?«8 defign»fuperftitiofis9il~l*
formationefagarum 934-3° f fe mcantaUom-
bm ferfe^um 9f6.62 anAbei & loannes Ba-
pufta otra culpa mortu> fmt 941. 19 ^e «»»«-
gxoeim^paUHifuifiUamiMeit 98^4 *»

liceat fubditn impia decreta armUprohibere IIM.
II d» /"acr^c»4 W-forWm ^er/^e»»»* e/J« Jete^,
«flwod" abimmutab>UDeo>nft'tutafint 1147.13.
an Chnftus obediens fuerU vfaue admortem, qui
paulo ante fuppUcium cruc» ,petut vt tranfxret a
fe caUx ifte 1 17S-35 <&?H'» d"ltur; Totul
Chnfttu paffus efr 1 177-60 & quomcdo pretm
m9rtn e»u efrtnfinitum 11 78. *tmim an v-
tnufque natura refpeclu Chnflw>fit mftermedta-
tor 1 1»3 4° C* dupUc» faedtru memimt Scr»-
ftt»»rd,c».OTj.t vm.um & *ternum Deipaflumcu
elecl» >n Chnfro ll«7.»5 ^nfit difcrtmen alt-
auod tnter nouum teftamentum (ff Euangelium
llbb 69 An tyquomodo Ux fit abrogata llbl.57
an lud#* & maeror piorum priutt eos gaudio &
>»era beatttudine ttOj.W ^infine culpa homi-

»" 4ftg-*»tur a Deo 11,9 & cur DeHiftmt

Suos 4 Satana & ab anttchrift.cruciari liiO 58.
^yin Uceat cuiquam opponere Je tyranntt defe»-
dentibtti tdola \%tA 51 qtud factendtt eft verbi
mimftru fub perfecutio»e Ui6.i7.4I amarJ
potentes & fapientes mundi huiw non antmad-
uertunt ut nomfiima fua 1 13 1 6 O quare Scn-

fcri#r4 pramium profionat openbtu exfide profectu
12.34.30 cjndre p\l peccatumlioinines naturali
luce non percipiunt lucem 1165 60 cur Dem effi
ca taerror» permuttt Satana U89.U q»of*n-
fuChnftianorum Ubert appeUuntur fann>lt9a.
15 de ammx traduce it9y\t96t^c. ^An
fanfli fint perfeflt in hac -uita 1300 tH curfi-
Irnt Dei carnemnoftr.tm affumpfit 1305-60 de
miraculu 1399.1.10.10.30 defidealiena l^Ot
15 quornodo fien poteft -vt -tm u* Chriftt mors f\t
fatisfailoria pro totint mundt peccatu 1466 15
num f»ga corporalu ftmper fit licita 149x15
iStn itieat cumpeccatonbuA verjari 1543 34 4rt
oh tllatam nobu xniurtam proximoi in im trahere
liceat 1549 6 defide implictta & intenttone
I566. 50 de proprU & aiten*. fidet efficacia
1585.38 cur altquando nobn neceffaria defunt
1604.2 7 de deUcl» & crimimb.& eorifatufa
tlione EccUfiafrtca 160.4O.50 60 debonu 0-
peribui 394 395.396 ?97 de ^otn 401.4° de
confcienua 405.13 de oratione 437. I IO.10.
e^c.de caufis diuortfi, 0 nouts nupty a pag.
l006.T-fq*e ad \Oi7.
Qutjhones van* de nupttjs 1393 l394
R E G v L A E.

REgula, i» dignofcendu authorum methodit ob-
feruand* \c.t.l6.^ de diutfiombm 1?.70

\^itruanux —
de aualyfipantculan 11-47 de argumenttt z4,
53 </e habitudine locorum adfe tnutcem 33.8.
/ic-jmi* tn traclatione locorum communium obftT-
uanda 7a 6. &c. de <t»j> dtuitiarum l\6. 43
*y 835.43 de confultattombtti EccUfi.tfticK l33.
48 delegitimarationetx.ommumcationts 16 1.
50 propresbytertoEccUft^tuo Idi.6?..
ReguUeleemofin*rum \6yS- de UtV>one fcuptura
\l6 44 deieg>bu*3lo ^ defpeoaUprouiden
ttaDe>l4S l9 de Ubero arbimo 351.5
jRetritla ex qutbm deprtmuntur folutiones obttilto-
tum contra mera >ujhficaiion>, doarinam 37 o.37
Hegula inquartumpraccptum legn y6 6i de cul-
tuDei 39i.l1.ry 579- )C) ^ 739-740-7

/Jfg»»* o/>e«m charitattt 199 l6.tSr 749-59 «r*»"
num noftrarum in -vocattone 4OO.51 confcientta
403.30 depradefrinatione 408.48 demodoba-
ptifmt : 453.ll dedifcipiinaecciefiaftua ^65.48
de caftigattone peccatorum m muttitudtnem graj-
fanttum rjr «^e paucorum ftagiti» *66. 42. 51 <ie
c/rr» difctpima 468.13 dere£»</ adtaphoris 471«
zo ^c fjr S'4^5 ^< fcandaiis 473 15 ^e r«^a
re fjr 4a«t4» e /ejrn 483.8 c/e contraciibm a%i.
a6 de^funt^66 46 dediletlione 5-» 5* *'
ret»t»4 Deopetendu 5*3-49 deopertbm De>
6o«.iO de promifttonibmdiuinu 6\6.<< de
proprietatum commtmicatione in -vtraqut Chrifti
naiura 630.6.13.^. ^ De,/>r««»»i«»i>4 684.

44 defignisminanttbu* 71144 devocath-
nibm 750 48 devotu >mpus fuperftuiofis C
'vanu7j4% de -voto fpectaii 754-6» ^ect»»-
fcienttaj^l.l defnfu Scnptura 767-5° ^e
allegoriu 767 66 de facramentis bll.48 i/f
modo perctpitndarum promtfiionumfaiutts 807.
64 de iuramentti mJeordinatu 065.47 «^e
/oi7)»»»s dtaUUcu 9t7.6s.Qr 918-53 depeccatii
pubiice notts aut non 944.3$ 4*e mdioo gradtum
affimtatu 908.10 dc condtttontbw conjenfwt
in matrimonto contrahindo 99 1 991 de anathe-
mate II4MO <ie tnterpretatione fcrtptur* U43-
15 «<e De» wj^/f/4 II74 57 ^< nomimbm ofpcij
Lhnfti II83.49 deefetUbm U45-55
tiroperibm U46.50 c/c openbm 151. 60. 12.52.
48 de amore proximi 1560.6.35 de aUegorin
1560.54.

/fejj*»/« HiJKfM Chriftiana 1581.16.
SIMILITVOINES.

C /«/!** /i»»e /e^e fir cor/>»« /i»»e 4»//7i4 481.16
C owme »»i4r»4 ry yrai«4 mercuriaies 61 .50
Conrw»4ror />»w (jr medtcm 85. ».6

Confuetudo peccandi & canccr U74 -4tf

Conuerfionts retardauo t$r medtcina comemptm
U74-41

Crux pharmacum 477-53
C"r»»x ry /tjwKi» i/» 4g«4< *'» A/o/e coniecli 1 1 9 51

0«* gr /£»« ui93o

Crux tsr myrrha _ 8l4.47-'2-'9 5°

i/e» fapiens omnipotentia in refurreciione , & pru-

dens pater famiiias 8473*

Dotlrina appltcatto & medicamenti -vfm 1 47 7

Uo«4 Z^c» (*r IQ6 19

EccUfia & Halcyon 167 4.1 $

fjypocnta & pauperfuperbm 531 6»

fjypocriu <& phrenetici 644. 18

Intemperantta & hydropifis 307 37

Magtftratus & Naudems \.-

Aiagiftratm r*r 4»»W4 i» corporm 165. 19

Menshumana,& pafferculm 101.14

Mensin corpore.tir Ux tn ciuttate %6<).l7

Methodm eompnfitiua (ff ptclor 9 4*

Methodm, e*r Uer certifiimum 53»»

Mmifter Eccltftx & medicm 578 46

Mintjter Euangeltj rjr legatm 167. 40 . medtcm
175-11

Mmtftn -verhi e*r -vigiUi in excubin I3 7 . 8

Mintjbri uerbt & pifcatores 239.15

M>ntftri"vtrbt e*r agricola I39 4 o

M>ntftr> "verbi & pajhres *4y6

Miniftri -vtrbi t*r chirurgi I45 65

Mtmftri ecclefu merceuaru Qr fabri arc& UI5. xj.
U69 3o

A/»//4 pontifica,&' meretrix 11 53. JO

O&tum proximi,e*r mfama ^73 6*

Peccator e+r Uprojus IO47 9

Peccatumorigintft*rlepra 357 61

Peccatum ey radix 12.74.36

Perfeuerantta tn malo & cancer morbus 57 7 . 2,5

Ptjt*roues 13967

ptj ptrfecutiontm patientes & ^Agrttda 649.35
Pronitfiio gratia ty pharmacum ab tgroto hau-

ftum 1135. 10

Rifpubiica fjr »4n»'i 187.47

RtJpublicatSr domus 48O 46
Scandalum datum tSr faxttm e rupe cadem 473. 9^.
81138

Seueri:a* lenis fSr mediana *3^39-

Societas humana tSr corpm humanum 800

Verbum Dc>(sr iux Soits 899.3$

yir pim tSr xnguentum pretiofitm 1679.5

YuatSfhamm 1 03.-1

V tta & nauigatio I51 60

VuatSr peregrtr.atio 1U7.51
Voluntatn noftra inbeciUttas , <Jr auicula pede aUi-

gata 3S3 n

Veiuptat tST efca hamum cooperienf 103.2,2,

Early European Books, Copyright © 201 0 ProQuest LLC.
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhage
LN 857 2° copy 2

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen.

LN 857 2° copy 2

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Opvscvla theologica, in vnvm volvmen collecta, & per classes digesta: additis varijs Indicibus, Notis, & præfationibus necessarijs"

See other formats