Skip to main content

Full text of "De nuptiis philologiae, et Mercurii, et de septem artibus liberalibus libri novem. Ad codicum manuscriptorum fidem cum notis Bon. Vulcanii, Hug. Grotii, Casp. Barthii, Cl. Salmasii, H.J. Arntzenii, Corn. Vonckii, P. Bondami, L. Walthardi, Jo. Ad. Goezii, Henr. Susii, Marc Meibonii aliorumque. Partim integris partim selectis et commentario perpetuo edidit Ulricus Fridericus Martianus Capella. De nuptiis philologiae, et Mercurii, et de septem artibus liberalibus libri novem Kopp"

See other formats 


HANDBOUND 
AT  THE 


UNIVERSITY  OF 
TORONTO  PRESS 


M   A   R   T   I   A    N   I 


MINEI  JELICIS 


€/    A 


AFRI    CARTIAGINIENSIS, 


LIBW  IVOVEM. 


y^s  / 


PARS  PRIOR. 


ApJid    Francisciiiu   Varrentrapp ,    librarlum    loeno  -  Francofurtensem ,    hi    quoque    U.  F.  Koppii 
libri  renales  prostant: 


Palaeogra 
Bilder  iind 


aphia  critica,    Vol.  I  —  FV  in  4»j 
ind  Schriften  dcr  Vorzeit,    B.  I  — 11. 


pret.  20  duc.  aui*. 


^'^^^^  MARTIANI 

MINEI  FELIGIS 

CAPELiIiAE, 

AFRI     CARTHAGINIENSIS, 

DE 

NUPTIIS  PHILOLOGIAE  et  MERCURII 

ET  DE  SEPTEM 

ARTIIIUS  LIBERALIBUS 


LIBRI    NOVEM. 


'      AD  CODICUM  MANUSCRIPTORUM  FIDEM 

CUM  NOTIS 

BOIV.  VULCANU,     IIUG.  GROTII,    CASP.  BARTIIII,    CL.  SALMASH,    H.  J.  ARNTZEIVU, 
CORIV.  VOINCWI,   P.  B0>DAS1I,  L.  WALTilARDI,  JO.  AD.  GOEZII,  IIErSR.  SUSII, 

3LARC.  MEID03in    ALI0RU3IQUE 

PAI\TIM  INTEGUIS  PARTIM   SELECTIS 

ET    COMMENTARIO    PERPETUO 

EOIBIT 

^^^  <J&^iJj^^<tit  ^Jiif  \LJ  ^^      ^     \A<»i»iAif'  ^Miii}-M<^Ji*  <bJ  ■■&J  *3^      ^«iia^W^     >^     ^ 

HASSUS    CASSKLLAmiS. 


-.««aBa^«;s-^.jg«^a.a5ftaBB>  -^^ 


^■^mmm^i^ib-mmsm^:)^ 


FRANCOFURTI  AD  MOENUM  MDCCCXXXYI 

P  R  O  S  T  A  T      A  P  U  D      F  R  A  N  C  1  S  C  U  M      V  A  R  R  E  IV  T  R  A  P  P. 


vmo 

ILLUSTRISSIMO,    SPLENDIDISSIMO, 

AMPLISSIMO, 


ai 


HXGISI   DUCIS   BiVDARUSI   COSILIARIO   I.NTIMO,    PnOVINCLVE   RnENA.NAE    EVTERIORI  PILVEFECTO, 

S.    F.     D. 

CAROLVS  FIUDERICUS  nERMANNy 

PROFESSOR  M.4RBURGENSIS. 


Jiir 


in  redit  ad  Te  heredem  soceri  Tui,  viri  iminortalis,  extremum  opus, 
quod  illum  absolverc  dira  necessitas  non  est  passa,  Tu  taraen  pro  insigni 
Tua  pietate  et  munificcntia  affectum  jacere  noluisti,  ne  quid  monumenti  in- 
teriret,  quod  iile  vel  debere  se  posteritati  cxistimasset,  vel  gratam  olim 
posteritatem  sibi  acceptum  ref^rrc  voluisset.  Quamvis  enim  dudum  praeclaris- 
simis  libris  editis  non  niodo  aequalibus  nomen  snum  insigniter  commcndavorat, 
verum  ctiam  famae  actcrnitati  abundc  consulucrat,  ipsc  tamen  sibi  ncutiquain 
satisfecisse  videbatur,  nisi  Martianum  Capcllam  quasi  postliminio  in  philolo- 
gorum  mauus  reduxissct,  cujus  multipHcem  reconditamque  doctrinam  quum  in 

I 


II 

claborandis  postcrioribus  Palacographiac  Criticae  partibus  cognovisset  aclamas- 
sctque  *),  utilissimum  scriptorem  a  Grotii  indc  aetate  fere  neglcctum  jacere 
identidem  querebatur,  neque  melius  se  validissimam  senectutem  otiumque 
omnium  rerum  aflluentissimum  collocarc  possc  censebat,  quam  si  vastissimae 
erudilionis  copias,  quae  sibi  etiam  post  tot  libros  doctissimos  editos  integrae 
restarcnt,  ad  horreum  illud  disciph*narum  illustrandum  contuhsset.  Nosti,  Vir 
Illusfrissime,  mentis  animiqne  vigorcm,  quem  rara  cum  fehcitate  ad  extremos 
usque  aetatis  tcrminos  Koppius  retinuerat,  nosti  constantiam,  ne  dicam  perti- 
naciam,  qua  qnidquid  apud  animuni  constituisset  exsequi  solebat,  ncque  in 
hac  editionc  paranda  sibi  dofuit:  quam  situuK^tquc  destinasset,  huic  cogitationi 
onmes  suas  vires  impendebat,  hanc  die  noctuquc  sccum  vohitabat,  quidquid 
agcret,  ad  Martianum  suum  referebat,  schedas  suas  vel  pcregrc  proficisccns 
sccum  portabat;  quid  muha?  adco  significabat  nihil  sibi  magis  cordi  ctise, 
ut  profecto  piaculum  commisisse  videremur,  si  vel  Tu  sumtus,  quos  ille 
liberahssime  erogaverat,  negasses,  vel  ego  operam  meam,  quam  vivo  polhcitus 
eram,  mortuo  continuare  detrectasscm.  Quamquam  longe  diversa  utriusque 
nostrum  causa  est:  siquidem  Tu  omni  pietatis  officio  cumulate  satisfecisti , 
ego  haud  scio  an  nc  ilhul  quidom  satis  pracstitcrim,  quod  vivo  Koppio  rece- 
peram,  neduni  dcfuncti  in  locum  dignus  tanto  noniiiie  vicarius  succcsserimj 
verumtamen  quia  et  Tu  volebas,  et  ipsac  operis  inccpti  rationes  sic  ferebant, 
nec  me  recusantc  videbam  qui  tantuin  laborem  imponi  sibi  pateretur,  feci 
quod  potui,  satisquc  habeo  illud  mc  effecisse,  ut  qualem  Koppius  voluerit 
totus  et  intcger  Martianus  post  plus  quani  duccntorum  annorum  intcrcapedinem 
cum  apparatu  critioo  et  exegetico  quali  nunquam  antea  in  luccm  prodcat; 
libri  ipsius  causas  tantum  exponcre  mcum  erat,  patrocinium  aliis  rclinquo, 
licet  rationis  roddendac  oflicium  nec  Koppii  nec  meam  vicem  recusarc  possim. 
Nam  quoniam  dc  me  quoque  dicendum  esse  video,  debeo  hoc  non  modo 
Tibi,    cujus    singiilaris   fiducia  post   ilhus   obitum   omncm   hanc   curam    meae 

*)  Ipsias  jiidiciiim   cxstat   in  palacogr.   T.   111,    p.  273. 


III 

unius  fidei  alque  iudustriae  (Tedidcrit,  veruni  etiain  ipsius  \iri  imniortalis 
menioriae,  qucni  quum  ab  eo  inde  tempore,  quo  Vos  me  amicitia  Vestra 
dignum  existimastis,  quasi  altcrum  patrem  summa  cum  pietate  atque  obser- 
vantia  prosecutus  siin,  minime  deceat  co  in  negotio  dcstituere,  cujus  ille  mc 
rationum  consilioruinque  omnium  fcre  participem  feccrit  ita,  ut  nihil  prope- 
modum  majoris  moinenti  in  tota  hac  opera  praestitum  sit,  cujus  non  causas 
et  argumcnta  ex  ipsius  ore  perceperim,  neque  universam  tantum  instituti 
forinam  identidem  mihi  exposuerit,  sed  de  plerisque  ctiam  gravioribus  quae- 
stionibus  consiha  mecum  contulerit,  ipsasque  adeo  schcdiis,  quas  commentandi 
causa  fcstinante  calamo  conscripsissct,  perlustrandas  mihi  commiscrit  judi- 
ciuinque  meum  dc  iis  candidissime  cfllagitarit.  Quod  tainen  ne  jaclandi  causa 
me  dicere  cxistimcs,  ut  aliquam  scihcet  operis  meritique  parteni  a  Koppio  in 
meuin  noinen  transferam,  nec  Te  fugit,  Vir  Ilhistrissime,  multo  ilhim  faci- 
liorem  fuisse  in  audiendis  quam  in  sequendis  ahorum  consihis,  utquc  omnina 
non  consentancum  erat  hominem  propositi  tenacissiiimm  ahena  auctoritate  ab 
institutis  suis  deterrcri,  ita  hoc  in  negotio  haud  scio  an  eadem  prorsus  res, 
quaproptcr  ille  et  operain  meam  et  judicium  qualccunque  expeteret,  simul 
in  causa  fucrit  ut  monitis  mcis  minus  quam  equidem  vellem  uteretur.  Eteniin, 
ut  statim  in  praefationis  limine  ingenue  profitear,  quod  etiam  non  dicente  me 
quivis  harum  htcrarum  gnarus  ex  ipso  operc  cognoscet,  non  erat  Koppius, 
qualcm  nunc  philologum  esse  volumus,  vel  a  linguarum,  inprimis  Graecae, 
interiore  notitia,  vel  a  subtilioribus  artis  criticac  atque  exegeticae  lcgibus  omnino 
instructus,  neque  id  mirum  esse  poterit  in  sene,  qui  quum  robustissimam 
aetatem  ncgotiis  publicis  gerendis  impendissct,  magnamque  vitae  partem  in 
summo  honoris  fastigio  constitutus  intcr  gravissima  munera  principumque  con- 
silia  transegisset,  prope  quinquagenarius  demum  turbarum  civilium  perpe- 
tuaeque  rcrum  omnium  conversionis  pertaesus  ad  harum  se  lilerarum  studia 
conlulerit,  ac  ne  tum  quidem  in  una  earum  parte  constiterit,  sed  totum 
eruditionis   orbem    mente  sua    comprehenderit,    dumque  et  orientalibus  hteris 

I  * 


IV 

et  medli  aevi  inonuracntis  illnstranclis  incumbei'et,  usu  niagis  et  quadam  bcni- 
gnissimi  ingenii  iacultate  quani  ratione  et  ordine  singularum  notitiam  sibi  com- 
parare  potucrit.  Multa  lcctitaverat,  multa  in  adversaria  retulerat  non  minus 
dispositione  quam  vastitate  insignia,  tantumque  aberat  ut  doctrinac  mole  ob- 
rucrclur,  ut  omnes  suas  copias  in  numerato  haberet  acerrimoque  cum  judicio 
dispensaret;  cam  dcnique  assidua  lcctionc  Latine  scribcndi  exerciiationcm  con- 
traxerat,  ut  etiamsi  non  ornato  et  exquisito  dicendi  gcnere,  taraen  perspicuitate 
et  flumine  orationis  ne  pbilologis  quidem  doctissirais  cederet;  at  vero  rationes, 
quas  vel  in  cxplicandis  emcndandisque  priscis  scriptoribus  vel  in  rebus  historicis 
aut  mythologicis  dijudicandis  hujus  quidcni  aetatis  philologi  sequuntur,  nec 
satis  cognitas  habebat,  ncc  si  habuissct  probaturus  nedum  adsciturus  esse 
vidcbatur.  Quippe  cum  ipsis  studiorum  suorum  argumcnlis  conjunctum  erat, 
ut  vetustiores  potius  auctores,  inprimis  Batavos,  quam  rccentiores  lectitaret; 
quorum  eum  exemplum  hac  ipsa  in  edilione  adornanda  exprimendum  sibi 
proposuisse,  vel  extema  operis  forma  monstrat,  quod  quasi  extremum  ad 
iliarum  editionum  seriem  accedit,  quae  ante  hos  centum  et  quod  excurrit 
annos  Drakenborchiorum ,  Burmannorum,  Oudendorpiorum  studiis  Lugduni 
Batavorum  cum  variorum  notis  prodicrunt.  Quaecunque  enim  ad  Martianum 
illustrandum  cmendandumve  scripta  csscnt,  sivc  rccte  sive  sccus  dicta  csse 
viderentur,  ipsorum  auctorum  verbis  quantum  ficri  posset  intcgris  servatis 
nominibusque  adjectis  complecti  vokiit;  ucque  in  editoribus  tantum  substitit, 
quorum  sane  cxigua  opera  ante  ipsum  in  enarrando  scriplore  omnium  diffi- 
ciUirao  cerncbatur,  vcrum  etiam  aKorum  commcntarios,  Barthii  advcrsaria, 
Salraasii  exercitalioncs  PHnianas,  Arntzcnii  misccllanea,  Vonckii  spccimen 
criticum,  Bondami  varias  lcctioncs,  et  quoscunque  practcrca  ahquld  iu  trans- 
cursu  de  Martiano  annolassc  nosset,  In  usum  suum  convertit,  Ipsos  denlquc 
illas  quas  Imitabatur  edltlones  dlligenter  excusslt  excerpsltque;  recentiores 
Martianum  parum  respexlsse  notum  cst,  quorum  si  qucm  adhibltum  vldcbis, 
ogo  plcrumque,  sl  quid  fortc  occurreret,  Kopplo  contuh.  Hlnc  autcm  sequebatur, 


ut  interna  quoque  commcntarii  indoles  eorum  potissiniuni  ingcnium  referret, 
iindc  matcriam  opcri  pctiissel;  quos  ctsi  minime  contemnendos  auctorcs  dixerira, 
hodie  tamcn  satis  constat  et  in  docta  farragine  coaccrvanda  haud  raro  moduni 
excessissc,  et  rcm  criticam  non  tanta  cum  cura  et  diligenlia  quanta  nunc  tieri 
soleat  faclitasse,  et  in  reprehendendis  aliorum  scntcntis  justo  intcrdum  accrbiores 
fuissc,  ncquc  efficerc  potui,  ut  Koppii  annotatio  liis  naevis  omnino  careret; 
nonnihil  quidcm  rcsecui  vcl  contraxi,  ubi  praeter  ncccssitatem  sibi  indulsissc 
viderctur,  scd  omnia  nequibam,  quin  color  ingcnuus  viriquc  ingenium  periret. 
Una  tantum  in  rc  et  ipsos  illos  Batavos  acerrime  rcprchendebat  ab  eorumque 
aucloritatibus  ct  cxcmpHs  longissime  discessit,  sed  ut  simul  etiam  omncs  phi- 
lologiac  rationcs  susque  deque  habcrcl,  in  lcctionc  inquam  conformanda  atquc 
dijudicanda,  quo  in  ncgotio  ita  plerumque  vcrsatus  est,  ut  diplomaticum  potius 
quam  crilicum  cognoscas.  Et  prinium  quidem  conjccturis  uti  pertinacissimc 
renuebat:  quas  hcct  ipse  ex  bcalissimi  ingcnii  fontc  inlcrdum  praeclarissimas 
funderet,  tamen  Barthiorum  ct  Hcinsiorum  vcstigiis  dctcrritus  cane  pcjus  et 
angue  mctucbat,  ac  ne  manifestissima  quidem  lectionis  menda  sinc  extcrna 
auctoritale  corrigcrc  audebat;  quod  ut  in  pkirimis  ahis  scriptoribus,  quorum 
mehor  fortuna  fuit,  omnino  probandum  foret,  ita  in  Martiano,  quem  innu- 
merabih'um  hbrariorum  mscitia  corruptissimum  ad  nos  pcrvenisse  constat,  sic 
certe  temperandum  erat,  ut  etsi  conjecturas,  quae  opinione  tantum  niterentur, 
rcspueret,  correctiones  tamen,  quae  ipso  sententiae  tenore  interua  cum  neccssitate 
confirmarentur,  recipere  ne  dubitaret.  Nani  si  qua  lcctio  ex  orthographiac 
tantum  pronunciandive  diversitate  .orta  vidcretur  vel  ah"unde  extrinsecus  sivc 
ex  ipso  scriptore  sive  ex  ahquo  fonto,  quem  ille  ante  oculos  habuissot,  corrigi 
posset,  ipse  Koppius  sine  nha  haesitatione  emendabat,  qua  ipsa  in  rc  haud 
scio  an  interdum  audacius  grassatus  fuerit  correxeritque  quae  non  librariorum 
sed  ipsius  Martiani  peccata  essent;  ahas  contra  mutatioues,  licet  scnsus  cvidcn- 
tissime  flagitaret,  acriter  recusabat,  nisi  in  uno  ahquo  codice  cxstare  vidisset, 
saepe  philologos  increpans,    qui  veteres  scriptores  pro  arbitrio  refiugcrent  ncc 


VI 

fincm  audaciac  iisquam  invenirent.  Sed  hac  in  causa  nec  ego  valdc  ei  repu- 
gnabani,  satius  ipse  ratus  parum  quam  nimis  audaciae  ad  vetcres  iibros 
emendandos  attulisse,  et  si  quid  posteris  corrigendum  relinquamus,  librariorum 
errores  cjse  quam  nostros;  scd  multo  aegrius  ferebam,  quod  nec  librorum 
scriptorum  copia,  quam  habebat,  ita  eum  uti  videbam,  ut  philologorum, 
quales  niinc  sunt,  desideriis  judiciisque  omnino  satisfaclurus  esset.  Quae 
res  monet,  ut  quantum  equidem  indagare  potuerim  codicum  indicem,  quos 
vcl  a  Koppio  ipso  vel  ante  cum  usurpatos  invenerim,  ocuHs  Tuis  subjiciam. 
Priraum  igitur  quos  a  viris  doctis  ante  Koppium  commemoratos  novi  hi  sunt: 

1}  Vulcanii  codices,  quorum  etsi  semel  tantum  in  notis  ad  §.  80o  men- 
tionem  invenics,  accuratiorem  tamen  notitiam  infra  cx  ipsius  Vulcanii  vcrbis 
accipics.  Praeterca  Grotius  ad  §.  644  Vulcanii  se  codicem  scqui  narrat,  qui 
nura  scriptus  fuerit  an  editus,    decernere   non  audeo. 

2)  Grotii  codex,  singuhs  fere  paginis  commemoratus;  quas  praeter  hunc 
appellct  mcnibranas  (ij.  858)  optimas  ($.849),  quia  praefatione  ipsius  careo, 
ignoro;  codices  autem  quos  ahquoties  nominat  Basileensem  ($.  810.  860.  951), 
Lugdunensem  ($.644.  860.  951),  Vcicetinum  {§.  64i.  772.  860.  951),  haud 
scio  an  nihil  nisi  editioncs  sint  antiquissimae  ^  icculina  (1499),  Basilccnsis 
(1S52),  et  Lugduncnsis  (lo59),  quod  num  recte  conjecerim,  ii  quibus  harum 
ipsarum  copia  est  cxistiment. 

5)  Codex  Lindenbrogii  sive  ut  Grotius  eum  appcllarc  maluit  Tihobrogae, 
quo  is  in  Gcrmania  usus  esse  dicitur  {§.  468.  804). 

4)  Bongarsii  codcx,  cujus  lectiones  ad  duos  priores  libros  es  bibhothcca 
Bcrnensi  pubhcavil  AValthardus  (§.  5!.  56,  ncquc  ahus  esse  videtur  quem 
Walthardum  in  mcdium  protuhsse  ad  §.  19  annutatum  est). 

5)  Barthii  codices  in  Adversariorum  hbris  ct  commonlariis  ad  Statium 
identidcm  adhibiti.  Si  non  phircs,  duos  ccrte  fuisse  colhgas  cx  iis  quae  ad 
§.  21.  152.  570  lcguntur;    unum   tamcn    prae   ceteris   extohit  membranaccum 


VII 

{§.  22)  bonac  antiquiorisquc  notae  quam  omncs  ($.  20),  queni  et  cascum  librum 
ibidein  ct  thcsauri  instar  sibi  carum  diclt. 

6)  Vossianus  codex  quantivis  pretii ,  ut  Arntzenii  vcrbis  utar  {§.  II), 
cujus  cx  Miscellaneis  cjus  lcctiones  passim  Koppius  repctiit. 

7)  Bondami  exccrpta,    quibus  illc  in  Variis  Lcctionibus  usus  cst. 

8)  Codiccs  quos  Salmasius  in  excrcitationibus  ad  Solinum  idcntidom 
adbibuit;  scnicl  phitcarios  bbros  appelJat  {§.  644),  ut  Mediceos  innuerc  vidcatur, 
alibi  {§.  700)  tantummodo  antiquissima  cxcmplaria  sc  vidisse  tcstatur. 

9)  Codices  antiquissimi  Leidenscs,  quorum  passim  mentio  cxstat  in 
notis  Oudcndorpii  ad  Appulejum,  Munckeri  ad  Mythographos,  Burmanni  et 
ahorum,  ut  Ilemstcrhusii  quoquc  (ad  §.  905),  ucquc  aHos  essc  arbitror,  quos 
fidos  appcHat  Gronovius  in  loco  ad  §.  905  alLito.  Quinque  commemorantur 
in  nota  ad  §.  29,  quo  tamen  numcro  haud  scio  an  ctiam  unus  altervc  sc- 
quentium   contincatur. 

10)  Libri  manuscripti  qui  in  Wesschngii  Itinerariis  commemorantur 
{§.  615.  608.  669). 

11)  Cauchianus  codex  a  Burmanno  commemoratus  {§.  903). 

12)  Codcx  a  Zinzerhngio  laudatus  in  loco  ad  §.  2  allato. 

15)  Scriveriani  duo  a  Meibomio  ad  librum  de  Musica  usurp.ati,  quoruni 
tamen  altcrum  etiam  in  primo  libro  {§.  57)  ab  Oudendorpio  excitatum  invenies. 

14)  Wassii  codices  tres  ad  §.  6oi  et  659  commemorati,  quorum  unus 
vetustissimus  Collcgii  Corporis  Christi    Cantabrigiensis  appellatur. 

Sedulo  collcgi,  quae  ex  commentariis  Koppianis  peti  possenl;  quac  si 
in  nonnullis  minus  accurate  enotasse  vidcar,  vcniam  dabis  plerorumque 
illorum  librorum  usu  destituto;  plurima  tamen  culpa  ipsorum  virorum  do- 
ctorum  erit,  quos  constat  illa  aetate  codicum  notas  neutiquam  tanta  cum 
diligentia  distinxissc,  quantam  hodic  philologi  adhibere  solent.  JNcque  Kopjjius, 
ut  plerumquc  illos  imitabatur,  vel  de  iis  codicibus,  quorum  primus  ipse 
lcctiones   edidisset,    quidquam   scriptum    reliquit,    unde   propius    eos   quam  ex 


vm 

anuotatiouibus  pcr  commentarium  dispersis  cognoscere  liceal;  quodsi  de  non- 
nuUis  salteni  accuratiora  affcrre  potui,  debeo  hoc  Fcdero,  Yiro  illustrissimo 
atque  eruditissimo,  Magni  Ducis  Hassiae  consiliario  aulico  ct  bibliothecae 
Darmstattensis  praofccto,  quem  quum  olim  Koppii  in  usum  ahquos  codices 
inprimis  Anghcanos  contuhsse  nossem  (vide  §.  27  et  J9o),  statim  postquara  a 
Te  certior  factus  cram,  nihil  quod  ad  pracfatiouem  ahquam  vcl  prolegomena 
perlinerct  in  schcdis  defuncti  rcpcriri,  precibus  adii,  ut  quae  ipse  de  codi- 
cibus  a  Koppio  usurpatis  haberet  mecum  communicaret,  ncque  insignis  viri 
humanitas  spem  meam  fefelht.  Quorum  igitur  codicum,  qui  apud  Koppium 
primum  commemorantur,  a  xedcro  notitiam  accepi,  hi  sunt,  omncs,  ut  ille 
affirmat,    membranacei: 

1)  Bodlejanus  primus  Oxoniensis,  formae  majoris,  charactcribus  mi- 
nuscuhs  scriptus  sec.  XI,  in  catalogo  hbrorum  MSS.  Britanuiae  ct  Hiberuiae 
numero  lo97  insignitus. 

2)  Bodlejanus  sccundus  formae  quadratae  minoris  sec.  XHI  vel  XIV 
num.  3115  art.  o,    duos  tautum  priores  hbros   complectens. 

5)  Mertonianus  formae  maximae  eleganter  scriptus  sec.  XIII  vel  XIV, 
in  eodem  catal.  I.  2.  (collcg.  et  aul.  cod.  p.  25)  numero  7o8  notatus.  Hujus 
raro  tantum.  mentionem  facit  Koppius  {§.  7.  lo). 

4)  Britannicus  musei  rcgii  {§.  92  extr.  lol)  sec.  X  vel  XI  num.  2683 
art.  4  in  c^talogo  codd.  Harlejanorum  in  musco  Britannico  (IV  voll.  foL 
1808 — 12,   cujus  tamcn  collalio  sub  hbri  tertii  principium   substitit. 

o)  Cantabrigicnsis,  cujus  lectiones  a  Beutlejo  editioni  Grotianae  adscriptas 
invenit  Fcdcrus  hac  nota  addita:  „MS.  bibl.  publ.  Cautab.  oOO  aunoiuim"; 
uude  colHgit  cum  esse,  qui  in  catal.  MSS.  Brit.  ct  Hibern.  I.  5  num.  2454 
sive  publ.  2ol  insignitus  sit,  non  qui  ibidcm  p.  158  num.  14o8  sive  colL 
S.  Bened.  181  cxstct  antiquissimus,  quem  equidem  ^'Sassii  potius  codiccm  supra 
commcmoratum  essc  existimo. 

6)  Denique  Darmstattcnsis,    olim  Coloniensis,   formac  quadratae  mem- 


n 

branaceus,  ciijus  haec  descriptio  lcgitur  in  Cat.  codd.  MSS.  bibl.  ccc].  metrop. 
Colon.  p.  138:  „Cod.  105  alt.  10;  lat.  8  Martiani  Minci  Fclicis  Capellae  libri 
duo  de  nuptiis  philologiac  et  Mercurii,  ejusdem  libri  VII  de  artibus  liberalibus, 

glossae  etc. liber   scc.  IX  dignus."     Monet   taracn  Federus  hunc  titulum 

in  codice  non  inveniri,  sed  in  principio  quidem  haec  lcgi:  „Iste  Martianus 
genere  Cartaginensis  fuit,  studuit  autem  primo"  etc. ,  in  fine  autem:  „Martiani 
Minei  Felicis  Capellae  Afri  Cartaginensis  de  armonia  liber  nonus  explicit 
feliciter"  addita  insuper  tabula  inscripta:  „hi  sunt  tropi  XV  hoc  est  formae 
canonum  qui  peraguntur  in  cithara  XXVIII  cordarum",  simili  ut  videtur  illi 
quam  Koppius  p.  726  ex  codice  Monaccnsi  exhibuit;  praeterea  non  noni  sed 
dccimi  potius  scculi  manum  videri  contendit;  recentiorem  tamen  essc  non 
posse  ipsnm  Koppium  colligere  memini  ex  nota  Tironiana  in  glossa  ad  §.  1S2 
conspicua.  Hunc  quippe  codicem  Federi  benevolentia  sibi  commodatum  ipse 
Mannhemii  contuleratj  rcliqui,  quorum  pariter  ipsc  lectiones  collegisse  vi- 
detur,    hi  sunt: 

7)  Dresdensis,    et  ipse,  si  recte  comperi,    membranaceus,    cujus  tamen 
ultra  secundum  hbrum  mcntionem  non  inveni. 

8)  Hugianus  celeberrimi  professoris  Friburgensis,    pariter  ut  videtur  in 
fine  secundi  libri  desinens. 

9)  Basileensis,    cujus   in  duobus  prioribus   libris  passim  mentio  exstat, 

10)  Reichenauensis,  nunc  Carlsruhensis,  qui  secundum  Darmstattensem 
plurimuip  utilitatis  per  totum  opus  praebuit. 

11)  Ettenheimmiinsteriensis,  qui  pariter  nunc  Carlsruham  translatus  est, 
octavum  tantum  librum  continens. 

12)  Monacenses,  qui  septera  numero  commemorantur,  sed  ut  unus 
tantum  eorum  (C)  totum  opus  complecti  videatur;  alius  (F)  in  quarto  tantum 
libro  coramemoratur,  alius  (G)  intra  priores  duos  consistit;  verum  et  reli- 
quorum  collationem  non  ultra  secundi  libri  finem  accurate  persecutus  esse 
videtur,  siquidem   rara  tantum   in  posterioribus  eorum  mentio  exstat  (§.  731. 

n 


740.   840);    primus   modo   (A),    cujus   iii   principio  rarissimus   usus  erat,    ad 
sextum  et  septimum   librum   saepius  adliibetur. 

13)  GueHerbytanus,  cujus  leclioncs  a  Cortio  enotatas  in  margine  libri 
Lipsiensis  {§.  7)  Koppius  invenerat,  unde  et  Cortii  variantes  interdum  appcllavit 
{§.  8.  43):  sed  hae  quoque  in  line  secundi  libri  deiiciunt  (§.  220). 

14)  Postremo  accedunt  lectiones  in  Norimbergensis  libri  margine  ab 
ignota  manu  nescio  unde  enotatae,  quarum  quum  frequentissima  in  duobus 
prioribus  libris,  tum  etiam  in  sexto  hic  ilhc  mentio  exstat;  probae  pierumque, 
sed  ut  ob  eam-  ipsam  causam  correctionum  interdum  potius  quam  vctustae 
auctoritalis  speciem  prae  se  ferant,  hcet  Koppius  eas  pari  semper  cum  libris 
scriptis  loco  habuerit. 

Vides,  Vir  Ilhistrissime,  haud  profecto  exiguo  apparatu  instructum 
Koppium  ad  Martianum  cmendandum  accessisse,  quem  etsi  facile  arbitror 
luultis  praeterea  augeri  potuisse,  quia  Martianus  scholarum  in  usum,  quibus 
per  ahquot  sccula  unicus  fere  veteris  disciphnae  fons  erat,  multis  exemplaribus 
divulgatus  esse  videtur,  tamen  si  antiquae  et  bonae  uotae  codices  fuerunt, 
non  exiguum  cmaculandae  lectionis  adrainiculum  crat.  Sed  hac  ipsa  de  quae- 
stione,  quae  in  re  critica  factitanda  primaria  cst,  impcrfectum  tantum  ct 
niutilum  nobis  judicium  rehquit,  utque  nonnulla,  quae  dc  codicura  suorum 
aetate  ct  indole  fortasse  traditurus  erat,  morte  ipsius  intercepta  sint,  facile 
tamen  quivis  commentarium  ejus  lectitans  intelhget,  pari  plerunique  auctoritate 
omnes  apud  cum  fuisse,  nec  ponderanda  modo  verum  interdum  ne  numeranda 
quidcm  eoruhi  suffragia  visa  esse.  Nam  quum  duo  tantum  lcctionum  genera 
distingueret,  vulgatum  et  quod  scriptis  hbris  contineretur ,  ihud  quidcm,  si 
nuUus  codex  contradiceret,  acerrime  retinebat,  idem  tamen,  si  ita  videretur, 
haud  raro  ex  unius/  manuscripti  auctoril;ate  lectionem  rehquorum  omnium 
silentio  confirmatam  corrigebat;  quod  ut  recte  interdum  fieri  nemo  negat, 
temerarium  tamen  essc  omnes  concedcnt,  nisi  singulorum  virtutcs  accuralissimo 
cxaminc  perpqnderis  famihasque  et  classes  eorum  distinxeris,  praesertim  quum 


aliud  periculum  sit,  quod  ipsum  Koppius  non  satis  evitasse  videlur,  ut  si 
quos  ipsi  codices  contulcrimus,  his  quasi  paterno  quodam  amore  faveamus 
corumque  auctoritatem  cupidius  saepe  quam  tutiiis  sequanmr.  Quamquam 
ne  liorum  quidem,  quos  sua  ipse  manu  tractasset,  lectiones  onmes  enotavit, 
sed  eas  tantum,  quas  vel  in  usum  suum  aliquo  modo  convcrtore  vellet, 
vel  quarum  cnotandarum  aliquam  causam  haberetj  nec  quamvis  identidem 
admoneute  me  adigi  poterat,  ut  plenam  et  integram  lectionis  varietatem  ex- 
hiberet,  quam  inter  inancs  philologorum  paleas  referebat;  quid  quod  carum 
quoquo,  quae  in  Grotianae  editionis  margine  memoratu  haud  raro  dignissimac 
logimlur,  pkis  (juam  dimidiam  partem  prorsus  omiserat,  quas  si  in  posterioribus 
libris  paulo  diligenlius  exscriptas  invenies,  ego  hoc  mihi  sumsi,  ne  quid  mea 
culpa  in  amicissimi  viri  hbro  desiderari  posset.  Verum  omnino  typis  expres- 
sorum  Hbrorum  non  qualem  debebat  rationem  habuit;  quorum  qui  Grotianam 
editioncm  antccedunt,  uno  tantum  antcriorum  vocabulo  comprehcndit,  ut  ncc 
quos  potissimum  inspcserit  appareat,  et  falsa  specics  oriatur,  quasi  una  ea- 
dcmque  illorum  omnium  Jectio  sit,  quam  Grotius  demum  quocunque  modo 
immutaverit;  quod  longe  secus  esse  vel  ox  duarum  praefationum  comparalione 
apparebit,  quarum  altera  principi  altera  Vulcanianae  editioni  praolixa  est. 
Principi  enim,  quae  impressa  est  Vicentiae  'a.  1499  per  Henricum  dc  Sancto 
Urso,  praemittitur  epistola  Francisci  Vitalis  Bodiani  ad  reverendum  in  Christo 
patrem  et  dominum  D.  Joannem  Chaoregatum  divina  providentia  episcopum 
Catharensem,  ubi  inter  aha  haec  loguntur:  ,^Verum  inter  cogitandum  me 
„non  vulgaris  tenuit  admiratio:  quum  rei  impressoriae  dcxteritate  omnes  fere 
„boni  codices  in  lucem  prodieVint,  cur  tamdiu  dehtuerit  Martianus,  quem 
„improssorum  qui  cupiditate  lucri  latebras  omnes  indagando  solent  esse  dih- 
„gentissiini,  ut  quippiam  novi,  quo  magnopcre  detinent  mortales,  aucupa- 
„rentur,  nemo  ad  hunc  usque  diem  attentaverit  imprimere;  at  sumpto  Minei 
„Capellae  codicc  in  manibus  illico  destiti  admirari;  quandoquidem  eum  sic 
„mendosum    comperi,    ut  nec  aguoscere    auctorem   suum    posset   nec  agnosci. 

n  ♦ 


XII 

„Itaque  ego  qnoque  rei  dlfficultatc  tcrritus  pcne  retraxi  pcdcni . . .  nisi  mc 
„potissimum  gcnerosa  prudenlia  et  spectata  ernditione  adolcscens  Dominicus 
„Portensis  cum  quibusdam  familiarissiniis  cohortati  fuissenf,  quibus  quum 
„multa  pcrvcrsa  et  falsa  corrigi  et  in  veratn  lcclioncm  redigi  possc  dicerem,  . 
„nunquam  dcstiterunt,  donec  me  ut  hoc  gravissinium  et  formidandum  onus 
„suscipercm  perpulere,  instantes  ut  quoad  posseni  cxcussis  priscorum  mo- 
„numentis,    unde    Martianum    fuisse   mutuatum    arbitrarer,    novem    ejus    vo- 

„lumina   pro    viribus   emcndarcm. Supra  duo  milia  a  nobis  loca  rcposita 

„sunt,     quae    ita   esse    multa   et    diligcnti    lectione    apud    gravissimos    auclores 

„compcrimus;    reliqua   si  qua  sunt   iis  reliquim.us  cognosccnda,    quibus  major 

„in  Encyclopaedia   eruditio  majusque  snpcrerit  ocium"  etc.     Vulcanius   autcm 

Brugensis,   qui  Martianum  cum   Isidoro  Ilispalcnsi    conjunxit  in  cditione  Basi- 

leensi  iS77,  in  praefatione  ad  Gerardum  a  Groesbeck,    episcopum  Leodiensem, 

ita  de   ratione    operis    sui   disputat:   „Arreptis    in    manus    tam    excusis   quam 

„manuscriptis  Isidori  codicibus,   quos  a  multo  tempore  ex  Hispania  et  Belgico 

jconquisieram,    dedi   operam    ut    eum  ab   innumeris  iisque  foedissimis  mcndis 

repurgarem   prislinoque    suo   nitori   quoad    ejus   licri    posset  restituerem;   hac  ^ 

autem   in   parte   eam    rationem    tenui,    ut  ne    tcmere    quicquam    immutarcm 

nisi    consentientibus    inter    se    vcteribus    avnygd^ocg    et    errore    cx   ignorantia 

scribarum  vel  operarum  typographicarum  orto  manifesto  se  prodente.   Neque 

enim  eos  mihi  imitandos  censui,  qui  religiosa  quadam  diligentia  sese  jactitantes 

,(quam  tamen  potius   inancm  'superstitionem  aut  ineptam  ostentationem   appel- 

lavcrim)  ubi  plurium  codicum  manuscriptorum  consensu  locus  aliquis,  qucm 

sensus  ipse  corruptum  esse  indicat,  emendari  'potest,  priorem  tamen  eumque 

vitiosum    textum    retinere    malunt,    et    variis    lectionibus    margines    librorum 

,pariter   et  lectores    onerant.     Ego    vero   hasce   varias  lectiones  nonnisi  quum 

„utraque   lectio   tolerari   possit  apposui. In   Martiano    Capella   eundem 

„ordiaem  sum    secutus;    quem,   quum   non   minus   quam    Jsidorus  corruptus 
„esset,   ad   vetustissimorum  codicum   fidem,    quos  mihi  partim   typis   excusos 


XIII 

„partini  niaiiu  exaratos  clarissimus  vir  et  jiivandae  rei  literariae  studiosissimus 
„Basilius  Aucibachius  J.  C.  suppeditavit,  emcndavi,  et  scholiis  partiin  ve- 
„teribus  partim  mcis  illustravi,  ne  verborum  scabrijies  atque  obscuritas,  cui 
„duobus  praecipue  primis  hbris  ct  rehquoruni  initiis  et  clausuhs  studuisse 
„videtur,  multos  ut  hactenus  ab  ejus  lcctione  deterreret."  Et  haec  quidem 
in  itinere  auctumnah,  quum  unum  diem  Erlangae  versarer,  ex  ilhus  biblio- 
thecae  copiis  festinanter  exscripsi,  uUerius  comparando  progredi  nec  tunc 
poteram  nec  nunc  hcct,  quum  praetcr  ipsas  Grotianae  cditionis  plagulas 
resectas,  quales  typographo  Koppins  tradidcrat,  nihil  ad  manum  sit,  unde 
de  antiquorimi  cxemplariam  vel  siniihtudine  vel  discrepantia  judicium  laciam. 
lUud  tantum  conjectura  assequi  mihi  videor,  Grotianam  maximam  partem  ex 
Vulcaniana  expressam  esse,  ut  si  typograplii  peccata  excipias,  quibus  Gro- 
tianus  textus  scatct,  muUae  lcctiones,  quas  Grotio  Koppius  tribuit,  Vulcaniiim 
potius  auctorem  habeant,  in  primis  autem  pleraeque  variantium,  quas  idem 
Grotium  in  margine  posuissc  credidit,  non  ahae  sint  ab  iis,  quas  Vulcanius 
sc,  quia  ambigua  optio  esset,  in  margine  adscripsisse  ait;  quae  enim  cx  suo 
ipsius  codice  Grotius  vel  commemoranda  vel  recipienda  censet,  plcrumque 
in  notis  demum  affert  nec  raro  ipse  lectionem  a  se  vulgatam  damnat  corrigitque, 
ut  facile  appareat  novam  illum  recensionem  nec  voluisse  nec  dare  potuisse. 
Verum  haec  hactenus;  quae  ideo  tantum  praemouenda  videbantur,  ne  quis 
hanc  editionem  ad  nostrae  aetatis  rationes  criticas  severe  exigat  falsave  specie 
deceptus  lector  plus  exspectet,  quam  vel  ego  praestare  potuerim,  cui  furtim 
tantum  inter  typothetae  specimina  corrigenda  unam  alteramve  lcclionem  ad 
paucorum  codicum  fidem  tcmere  mutatam  reslituere  hcuerit,  vel  septuagenarius 
senex,  in  quem  vel  eam  ob  causam  philologis  nihil  juris  sit,  quia  quaecunque 
haberet  sibi  non  philologorum  schohs  debuerit.  At  enim  vero  si  quis  ex  bono 
et  aequo  ilUim  existimaverit,  facile  inteUiget,  haud  profecto  contemnendam 
operam  Martiano  suo  praestitisse :  muUa  ex  codicibus  suis  correxisse,  quao- 
frustra   veleres   exercuissent,    multa    meuda    aperuisse,    quae  nemo    ad  hanc 


XIV 

usque  aetatem  odoratus  esset,  nmltis  vel  solo  interpretandi  acumine  sensum 
reddidissc,  quibus  viri  docti  violentissima  remedia  adhibuissent,  postremo  si 
uihil  aliud  certe  anteccssorcs  suos  longissime  superasse.  Quorum  Walthardus 
(Bernac  1765.  8.)  et  Goezius  (Norimb.  1794.  8.)  duos  tantum  priores  libros 
sine  certis  rationibus  ncquc  idoncis  adjumentis  instructi  leviter  modo  et  in- 
concinne  emendatos  ediderant,  inquc  pluriniis  non  minus  a  Grotio  pependerant, 
quam  vel  Capperonerius,  qui  hbrum  quintum  repetitioni  rhetorum  Pithoea- 
norum  a  se  institutae  (Argent.  1756)  adjunxerat,  vel  ipse  Meibomius,  qui 
librum  nonum  subjccerat  antiquae  musicae  auctoribus  septem  a  se  editis 
(Amst.  1652.  4.);  ipse  autem  Grotius,  qui  in  integro  opere  edendo  Koppium 
proxime  quamquam  plus  quam  duccntorum  annorum  intervallo  antccessit 
(Lugd.  Bat.  1599.8.),  quatuordccim  annorum  puer,  quamvis  praecocis  ingenii  et 
adjuvantibus  Meursio,  Lindenbrogio,  ipsoque  summo  J.  J.  Scahgero,  tantae 
molis  operi  neutiquam  par  fuerat,  praetereaque  instantibus  scilicet  nundinis 
Francofurtensibus  typographi  opcrani  tam  negligenter  rexerat,  ut  et  ahis 
mendis  foedissimis  et  in  primis  co  inlcrpunctionis  genere  TNIartiani  oratio  inqui- 
naretur,  quod  obscurissimo  scriptori  etiam  spissiores  tenebras  ofFunderet;  quo 
tamen  ipso  argumento  luculcntissime  apparet,  Grotium  assequendae  IMartiani 
menti  parum  idoneum  fuisse.  Si  quidcm  in  media  intcrdum  periodo  orationem 
abrupit  novamque  sententiam  litcra  adoo  majuscula  posita  exorsus  est,  ubi 
sensus  sine  ulla  intercapedine  continuabatur;  ahbi  vero  intcgra  vocabula  vel 
commata  excidere  passus  est,  coque  dcfectu  tam  paruni  oirendcbatur,  ut  ne 
in  notis  quidem  lectores  de  eo  corrigondo  admonuerit.  Ilac  autem  in  re  ne 
Koppii  cditio  laboraret,  quoniam  mihi  editoris  fiducia  co:rcctoris  munus  tradi- 
derat,  cjuanta  potui  diligentia  curavi,  ncc  nisi  paucis  in  locis,  quorum  mcn- 
tioncm  in  margine  subjeci  *),   ita  pcccatum  esse  conlido,  ut  scnsus  turbaretur. 


*)  V.  2o4,  lin.  lo  lcg.  setjuenlinn  pro  setjuentem. —  P.  581,  lin.  2  lcg.  ^e*  profecto,  decipula 
sl  ndsiruxeris.  —  P.  G09,  lin.  i2  !<•;;.  vnoriTaQXOV.  —  P-  624,  Vni.  ult.  log.  5i  ineiireltir ,  repertum 
id  es-set,    qnod  requisitum  est ;     nunc   non   metitur.  —   P.  710,    lii:.    15    leg.  spunn({enae. 


XV 

Unum  tanlum  dolco  mc  non  ut  par  crat  efficere  potuisse,  orthographiae  con- 
stantiam,  quam  ut  omnino  Koppium  parum  curasse  supra  monui,  ita  ncc  in 
constituenda  lectiono  clih'gentcr  servavcrat,  ut  liaud  raro  dubius  hacrcrem, 
utrum  ratione  an  neghgcntia  aliquid  vcl  commissum  vel  practermissum  ab  eo 
existimarem;  sero  lantum  ihud  mihi  sumsi,  ut  quiim  cditorem  revcra  vacillasse 
hoc  in  gcnere  intellcxisscm ,  unam  ccrte  rationem  ct  nieum  qualecunque  ar- 
bitrium  scquerer,  quamquam  eodem  tcmpore  alia  graviora  ingruebant,  quae 
ab  his  nnnutiis  curam  meam  intcrdum  avocasse  facile  profiteor.  Nam  quum 
hactenus  dc  iis  maxime  vcrba  fcccrim,  quae  ad  Koppii  opcram  reclc  cxisti- 
mandam  pertinereut,  jam  eo  ventuni  esse  intelligo,  ut  de  me  quoque  aliquanto 
accuratius  loquendum  sit;  non  ut  nliquam  meam  opcram  jactcm,  quae  ne 
tanli  quidcm  esse  mihi  visa  est,  ut  nomen  meum  vel  in  titulo  operis  vcl  in 
commentario  rcliquo  virorum  doctorum  gregi  intcrponerem,  sed  ut  et  Tibi  et 
lectoribus  rationcm  rcddam  eorum,  quae  me  vel  Tua  voluutas  vel  meus  erga 
socerum  Tuum  amor  vel  ipsius  opcris  caritas  aliqua  pcr  consuctudinem  con- 
tracta  in  commentario  maxime  adornando  quamvis  imparatum  multisque  ahis 
ncgotiis  districtum  suscipere  coegit.  Licet  cnini  initio  illud  tanlum  socero  Tuo 
rccepissem,  ut  specimina  typographica  pcrlustrarem  atquc  corrigcrcm,  inox 
tamen  intcr  ipsam  operam  intelhgebam,  uon  ita  comparatas  esse  Koppii  schcdas, 
ut  integrae  typothetae  manibus  committi  possentj  quas  etsi  vivus  ipse  iuihi 
tanquam  absolutas  preloque  paratas  tradidisset,  tamcn  ingrucntc  torpore  scnili 
et  praesertim  memoria  labante  non  amplius  valuerat  cam  in  formam  rcdigere, 
iit  omnia  inter  se  aequabili  quodam  tenore  rcsponderent  nec  quidquam  aut 
abundaret  aut  deesset;  immo  collectaneorum  farragiucm  haud  raro  alicnis 
locis  intruserat,  quaccuuque  extremis  temporibus  cx  aliqua  lecrione  annotasset 
quoquo  modo  ad  Martianum  rctulcrat,  nonnulla  bis  terve  posuerat,  iu  uni- 
versum  autcm,  ut  senes  solent,  tam  profuso  orationis  gcncre  usus  erat,  ut 
si  omnia  qualia  quanta  scripsisset  typis  mandarentur,  in  duplicem  fere  molcm 
liber  excrevisset  nec  tamen    plus    sed    fortasse   etiam    niinus  ad    illustrandum 


scriptorem  contulisset.  Nec  ipse  renuebat,  quo  minus  liic  illic  aliquid  reciderem 
vel  praetcnnissum  supplerom,  meminique,  quum  novissime  ad  nos  viseret, 
insigticm  ejusmodi  mutationem,  quam  in  specimine  typothetico  fecissem, 
valde  ipsi  probari;  quod  tamen  quum  donec  ipse  viveret  inter  corrigendas 
tantum  plagulas  a  typograplio  madentes  fieri  posset,  in  duobus  prioribus  libris 
parcius  factum  est,  neque  adeo  opus  erat  in  his,  quos  jam  ante  ahquot  annos 
integro  etiam  mentis  vigore  elaborasset,  quorumque  in  argumento  mythologico 
et  astrologico  ex  multo  inde  tcmpore  accuralius  versatus  esset;  multo  magis 
nccessarium  erat  in  rehquis  septcm,  quos  quum  ipse  ideo  tantum  prioribus 
adjunxisset,  iit  integrum  Martianum  ederet,  non  quod  eorum  argumentis 
multum  delectaretur  vel  hberahum  artium  historiam  apud  antiquos  data  opera 
cognovisset,  vel  eam  ob  causam  multo  minore  cura  tractaverat.  Non  hoc 
dico,  nihil  industriae  Koppium  ad  hos  quoque  hbros  illustrandos  contuhsse; 
nemo  me  magis,  qui  ipsius  schedas  identidem  tractavi,  incredibilem  viri 
laborem  admirari  potest,  qui  in  tanto  aetatis  cuhnine  jejunissimos  et  frigi- 
dissimos  auctores,  quosque  antea  vix  fando  nosset,  graramaticos,  rhetores, 
musicos,  arilhmeticos  lectitaverit,  excerpserit,  et  cum  scriptore  suo  ita  conr 
tulerit,  ut  spinosissimarum  disciphnarum  rationes  recte  eum  percepisse  appareat; 
verum  haec  omnia  enotata  potius  quam  digesta  erant  hmamque  extremam 
desiderabant,  qua  sola  in  tanta  argumentorum  ariditate  elegantioribus  hominibus 
commendari  poteraut;  qua  de  re  etsi  saepius  Koppium  monuissem,  tamen 
postremo  taedio  rei  captus  schedas  suas  quales  erant  prelo  conmiittere  con- 
stituerat.  Quapropter  dici  non  potest,  quanta  nie  voluptate  affeceris,  Vir 
Illustrissime,  quod  socero  Tuo  fuuestissimo  casu  nobis  crepto,  quum  ad  Tuum 
arbilrium  omnis  hujus  negotii  sors  rediisset,  non  modo  ad  fincm  ilkid  perduci 
permisisti,  sed  etiam  mihi  eam  veniam  dedisti,  ut  immortalis  viri  monumentum 
in  eam  formam  redigerem,  quae  tanti  nominis  memoria  non  prorsus  indigna 
esset;  quo  facto  etsi  multum  mihi  laboris  accessurum  esse  videbam,  ipsa 
tamen  pietas,    qua   dcfuncti   manes    prosequebar,    tale  oflicium  detrectare  non 


XVII 

paticbatur.  Nam  si  ab  integro  res  institucnda  fuisset,  multos  alios  viros  cloclos 
huic  ncgotio  administrando  longc  niagis  idoncos  fore  inlclligeba?Ti;  Koppii  vcro 
rationes  neminem  mclius  quam  mc  notas  Labcrc  pcrsuasum  crat,  quas  ctsi 
ncutiquam  omncs  probarcm,  tamcn  rcligiosissimc  scrvandas  arbitrabar,  nc, 
quod  illius  uomen  prac  sc  ferrct,  alicno  ingenio  conscriptum  vidcrctur,  operisve 
concinnitas  cx  propositorum  divcrsitatc  laborarct.  Quamvis  igitur  extcrnam 
schedarum  formam  passim  rcfinxcrim,  alias  in  brevius  contraxcrim,  aharum, 
ordiuem  mutaverim,  nonnullas  etiam  proi'sus  resecuerim,  vestigia  tamen 
ipsarum  nonnisi  ibi  dcserui,  ubi  aut  apertc  crrasse  aut  ne  sibi  ipsum  quidcm 
constitissc  Koppium  animadvertercm;  dc  mco  pauca  tantum  ex  vctcribus  ple- 
rumquc  scriptoribus  adjcci,  quae  quum  ad  illustrandum  Martianum  opportuna 
cssent,  illum  tamcn  uon  adliibuisse  vidcrcm,  vcl  quia  Gracca  siue  intcrpre- 
tatione  Latina  aegre  legcbat,  vcl  quia  nondum  ad  ipsius  notitiam  pervenerant. 
Quo  ex  gencrc  hic  inprimis  nominandus  est  Mjthographorum,  quos  primus 
nuper  ex  codd.  Vaticanis  Angelus  Majus  cdidit,  tertius,  qucm  nunc  proba- 
biliter  Magistrum  Albcricum  appellamus  *);  cujus  etsi  raram  menlionem  in 
commcntario  iuvcnies,  quum  plurimus  ejus  usus  in  duobus  prioribus  hbris 
esse  dcbucrit,  ob  id  ipsum  hic  eum  data  opera  commcmorandum  duxi;  fucrat 
adeo  quum  omnes  illius  locos,  qui  Martianum  spcctarent,  ad  calcem  operis 
subjungcre  constitueram;  sed  hoc  quidem  consihum  abjcci  ob  nimium  corum 
numerum  ambitumque,  pracscrlim  quum  Bodii  merito  nunc  etiam  facilior 
nostris  hominibus  aditus  ad  cos  pateat;  mentioue  tamen  bominis  eo  minus 
superscdere  volui,  quia  praeter  ipsum  Martianum  etiam  vctcrem  ejus  inter- 
pretem  Remigium  Antissiodorenscm  identidem  adhibuit,  cujus  quum  com- 
mcntarii  ipsi  etiam  nunc  in  bibliothecis  lateant  **),  speciniina  saltcm,  quae 
illic  exstant,    lcctoribus  editoribusve   nostri   futuris    haud  opinor  ingrata  erunt. 


*)   Coof.  Fiid.  Jacobs  in  Zimmermaani  ann.  discipl.  antiqii.   1831.    n.    132, 
*♦)  Conf.   Montfaucon   bibl.  T.  I,    p.  92   b;  Fabr.  bibl.  med.  aevi   T.  VI,   p.  187j  Riiickerl  blst 
philos.  T.  m,    p.  G40.. 

m 


XVUI 

Ceterum  non  dubito  quin  me  quoque  in  hoc  genere  multa  praeterierint,  qui 
quum  omnino  satis  imparatus  ad  hoc  negotium  accesserim,  tum  ne  postea 
quidem  tantum  ei  temporis  impendere  potuerim,  quantum  rci  difficultas  postu- 
laret.  Nosti,  Vir  Illustrissime,  quibus  et  ipse  domesticis  calamitatibus  conflictatus 
sim  fere  eodem  tempore,  quo  Tu  recens  ereptum  socerum  lugcbas,  floren- 
tissima  uxore  intempestiva  morte  amissa;  cujus  casus  pertiirbatio  si  quid 
vesti"ii  in  hac  quoque  opcra  reliqucrit,  Tu  certe  pro  humanitate  Tua  cou- 
donabis;  praeterea  autem  tot  crant  ofiicii  academici  negotia,  tanta  variorum 
generum  inipedimenta  cum  munere  professorio  conjuncta,  ut,  hcet  multa  quae 
jani  proposfta  et  promissa  essent  huic  pictatis  officio  postposucrim,  plerumque 
tamen  nonnisi  feriatos  dics  ei  impendendos  habucrim;  quod  quantam  festi- 
uationem  urgente  semper  typotheta  excitaverit,  quum  simul  et  specimina 
typo^raphica  corrigenda  et  schedae  impressioni  praoparandac  essent,  nemo 
nisi  expcrtus  satis  cxislimabit.  Omnino  ex  ea  opcris  forina,  qualis  nunc 
prodit,  difficultatcm  laboris,  quantam  ego  exantlavi,  nemo  satis  intelligere 
potest;  quod  non  ideo  dico,  ut  operam  meam  ambitiose  vcnditem,  sed  quo 
consilio  oinnia  quae  hucusque  praefatus  sum,  ut  in  tanta  rerum  omnium 
adversitatc  lectorum  aequanimitalem  implorem,  ue  aut  ab  cditore  ipso,  senc 
emerito,  exspcctcnt,  quod  vel  intcgris  viribus  arduum  fucrit,  aut  vicarium 
correctorem  ut  sui  juris  editorem  taxent,  qui  si  iilud  praestitit,  ut  propo- 
situm  opcris  consiHum  exscqueretur,  susceptae  fidei  satisfccit.  Quanquam 
sic  quoqne  non  minora  quam  in  lectione  cmaculanda  Koppium  etiam  in  com- 
mentario  effecisse,  nemo  profecto  infitiabitur ;  qui  quum  praetcr  Vulcanii 
notulas,  quas  ipse  rectius  glossas  appellavit,  et  paucas  Grotii,  quarum  adeo 
partira  vere  pueriles  essent,  partim  in  omnia  aha  evagarentur,  nihil  fere,  quod 
ahcujus  usus  csset,  ab  antecessoribus  traditum  invcnissct,  sua  ex  penu  integram 
ac  perpetuam  annotationem  rehquit,  qua  etsi  non  omnia  omnium  desideria 
aequaverit,  tamen  primus  omnium  obscurissimum  scriptorem  iu  clariore  Juce 
posuissc    aditumquc   ad   eum   vel    mediocriter   doctis    liominibus  aperuisso  con- 


XI.V 

sendus  est.    Nam  quocl  ipse  acerrime  seniper  qiium  in  omnibus  ut  arbitrabatur 
pbilologis  tum  inpriniis  in   antecessoribus  suis  reprebcndcrat,    quod   baud  raro 
cxpeditissimos  locos  magna  cruditionis  nube  obscui-arcnt  potius  quam  ilkistrarcnt, 
diilicilcs  autcm  siccis  pedibus  atque  silentio  transircnt,  multis  ccrtc  in  locis,  prae- 
sertim  carminibus,  quorum  intcrdum  per  afTectatam  scriptoris  doclrinam  tunio- 
remquc  diccndi  vix  sensus   apparct,    ita  evitavit,  ut  nibil  ipsius  cnarrationibus 
clarius  jucundiusvc  lcgi  possit;  nequc  cxiguus  eorum  numerus  est,  quibus  unus 
omnium  ex  profunda  sua  cruditionc  vero  locutionis  vcl  scntentiac  Ibnte  aperto 
lucem  atque  perspicuitatem  afTudit.   Scrij)tores  Afros,   quibus  IMartiani  oralio  vcl 
ipsa  gcntibtate  maximc  aiTmis  est,  Appulejum,  Arnobium,  abos,  idcnlidom  iii 
auxilium  vocavit,    neque  imitatorcs   cjus,    ut  Fulgentium  Saxoncniquc  Gram- 
maticum ,     compararc    neglcxit;     quo    in    gcnere    iicct,    si    pbilologus    fuisset, 
aliquanto    accuratius   vcrsari    potucrit,    studia    tamcn    viri    ne  in   boc    quidem 
argumcnto,    quod  propius  nostrum  cst,    contcmni  possunt;    ipsum   autcm   libe- 
ralium  disciplinarum   orbcm    quantum    ipse  Martianus    aninio  con^plexus  tanto 
cum    doctrinac    apparalu   ilkistravit  atque    auxit,    ut,    qucm  iu    Jincm   oHm   bi 
libri   ab    auctorc    scripli    sunt,     nunc    dcmum    rursum    usurpari   Icgique   posso 
videantur.      Et    boc   quidcm    loco    cxspectare    poteras,    ut   et   de   ipsis   artibus 
cjclicis,  ct  de  Martiani  gcnere,  consilio,  et  auctoritate  pkiribus  agcrem;  scd  hac 
cgo  disputatione   editionem    opcris  tamdiu  exspcctatam  ctiam  amplius  rcniorari 
nokii,    praescrtim   quum    vidcam    bac  in   causa  de  nonnulbs    alitcr    mihi  judi- 
candum    fore,    quam    soccro  Tuo  placucrit;    qui   quum  scriptorum  suum,    ut 
fcre   lit,    cupidiore    animo    amplecteretur,    prctium  cjus  binc  inde  ccrte  nimis 
extulit  majorcmque  ejus    quam    rcvera  fuisse  videtur  erudilionem    existimavit; 
quippe  si  quid  apud  ipsum  cum   antiqui  scriptoris  dicto  aliquam  simiHtudinem 
haberc  animadvcrtissct,  illico  hunc  ei  ante  oculos  fuisse  conjecit,  mukarumquc 
rerum,    quas    cx    aliorum    libris    strictim    exscripscrit,     accuratiorcm    notitiam 
haud  scio  an  perpcram  ei  tribuit;    qui  quanta  intcrdum  oscitantia  vcl  optimis 
auctoribus  usus  sit,  in  scxto  maxiinc  bbro  apparet,    ubi  primarium  <^jus  fonlem 


XX 

Plinium  cliam  mmc  liabcmus.    Totum  igitur  huuc  locum,   qui  est  dc  fontibus 
et    ingcnio    Martiani,    in    aliud   tempus   dilFeramJ    unum   hoc    data    occasione 
moncl)o,    quia  neque   a   Koppio   neque   ab  aHo  quoquam  satis  animadversum 
essc  video,    multa   ex    Varrone   Martianum    pctiisse   vidcri,    quod   non   modo 
ex   iis   locis    apparet,     ubi    tantum    non    auctorem    illum    prae    se   fert,    ut  in 
Dialectica  {§.  555),  in  Gcomctria  (§.578),   ct  *)  in  Astronomia  {§.  817),  verum 
ctiam  cx  iis    ubi  ab  ipso   discedit;    nain    quod  in  extremi  hbri  limine  (§,.  891) 
Mcdicinam    ct  Architcctonicam    a    deorum   conspectu   removct,     apcrtc    contra 
Varroncm    dictum   est,    qui   quuin    non   de   septcm    scd   de   novem  disciphnis 
hbrum  cdidissct,    quorum   unum    de    Architectura   fuisse  Vitruvius  (in   praef. 
libri  VII,    p.  191   Bip.)    tcstatur,    ihas    quoque   duas  rehquis  soptcm  adjccissc 
v^idetur;    quae   si   rccte   observavi,    fieri   poterit   ut   ex  Martiano  si  nihil  ahud 
tamcn  ahquas  principis  cruditionis  Romanae  rchquias  hicrcmur.     Facile  tamcn 
patlar  ahos  viros  doctos,    qui  magis  in  hoc  htcrarum  gencrc  versati  sint,  hanc 
milii   disputationem    praeripere;     iteruni    enini    rcpcto    rehquorum    studiorum 
mcorum   rationes    niniis   ab  iho    argumento  remotas    et  fuisse  et  nunc  quoquc 
csse,    ut   nec   quando    rcdire    ad  Martianum  possim  sciam,    ncc  majori  fiducia 
ohm   aliquid  me  in  co  iUustrando  pracstaturum  pohiceri  audcam,    quam  nunc 
praestitisse  mihi  arrogem.    Quod  forte  fortuna  ad  me  delatum  facrat  negotium, 
slrenue  et  soUcrter  exsecutus  csse  videor;  dc  operis  ipsius  laudibus  mcrilisque 
Koppio  quidquam  subtrahere  rehgioni  duxi;   quae  si  interire  nolui  quantaque 
potui  externac  formac  commendatione  iUustrare  studui,  satis  habcbo,  si  ct  a  Te  ct 
quicuuque  praeterea  immortale  iUius  nomcn  justa  cxistimatione  prosoquuntur, 
pictatis  mc  oflicio  satisfccisse  neque  extremum  tanti  ingenii  monumentum  indigne 

dehoncstasse  judicatum  fuerit.    Vale,  Vir  lUustrissime,  mihiquo  favere  perge. 

Scripsi  Marburgi   ipso   die  Koppii  mortis   anniversario  vn.  Kalcnd.  Apr. 

fflDCCCXXXV. 

*)   Oiiam    cniiQ   il)i   etyiuologsam    proponif    stellanim   a    statalo,    cf    ipsrtin    Varronis    cssc    Popina 
(j).  205   ed.  Cip.)  cx  Cassiodoro   anuola^it. 


M  A  R  T  I  A  N   I 

MINEI    FELICIS 

CAPELLAE, 

AFRI    CARTHAGINIENSIS, 

DE      NUPTIIS 

PHILOLOGIAE  ET  MERCURII 


LIBER  I. 


T 


u  quem  psallcntem  thalamis,   qnem   matrc  Camocna  §.  1 

Progenitum  pcrhibent,  copula  sacra,    deum: 

Tu  quem]   Satura,  Martlaiti  ainlca,   hos  versus  Goez.  —    Corrcxi    lios    -^ersus    non    accuratc  cx- 

canlt  in  laudcm  Hynienaci ,    qui  cst  dcus  nuptiaruni,  scriptos.     Alii  Urania  (GatuU.   61,   2;  IVonii.  Dio- 

id    cst,     naturaliiim    conccptionum.       Glossa     ( iu  nys.  53.   pag.  823  Falk.  5   Claudian.  epitlialam.  Pal- 

cod.  Monaccnsi  B,   aliisque)  —  Istam  quldcm  inter-  ladii   ct   Scrcnac  31),    alii  Tcrpslchore  (Piocl.  ap. 

prctationcin  Vulcanlus,    Grotius,    Goezius,    onincs  Phot.  p.  i>24  Ilocscli.),   aliiCalliope,   alli  ipsa  Ve- 

rcccperunt ,     quamvls    facilc    pcrspicere  potiiissent,  ncrc  natum  Ilymcnaeum  fcrunt.   Sunt  adco ,    qul    a 

non  Saturam  hosce  versus  pronuntlasse ;   scd  ipsum  mortallLus  genus  eum  duxisse  pcrhiLeant  (Serv.  ad 

Martlanum,  patrem  nimlrum  qiilnquagenarium,  poc-  Aen.  1,  Gol.    Lutat.    ad  Stat.  alil).    Patrem  taincn 

tico  splritu    afflatum,     qulppc    qui    a    filio    dclndc  Bacchum    exprcssls   nostcr    vcrhls    nomlnat.    Rcctc 

(8.  2)  In  IIs  rcprchcndatur.  quldcm:  Ilymenacus    cnim    a  Sencca    (Mcd.  110) 

psaUentem]  I{L-&C(QiCovta-  psallere    vix     alils  appcllatur 

nisi    poetls    scqulorls    aol,    et  Inprlmls    Chrlstlanls  uCandida    TJii/i-sigeri  proles  generosa  L)/aei.« 

freqHcntatum.    Goez.   —     Cavc    crcdas !      Utuntur  Camoetia]  Idcm  cst  ac  si  dixlsset  Musa.    Vidc 

hoc  verho  Sallustius,  lloratlus,  Qulnctlllaniis,  Gcl-  inter  allos  Iloratli  (In   carm.  see.  62)  hacc: 

llus,  Macrobius,  alU,  et  itcruni  nostcr  Infra  (§.  924).  —  —  —    » acceptusrfue  novcm  Camoenis. « 

matre^   Claudlanus  XXX,  31.  Hymcnaeum  3Iusa  copula  sacra^  Ita  u  copiilam  sacrain  Jeum«  dixit, 

progenltum  ctlam   faclt:  ut  Valerlus  Soranus,    slvc  allus   quispiam  vctustis- 

nllunc  Musa  <jenitum  letjit  Cijtherea  ducemque  slmiis   pocta    «Saturnla  sancta  dearum.     Qnod   est 

Praefecit  thalamis;  ntillum  junxisse  cubile  Graccaulcum  Illiid  pliirimoriini  poctarum  ^icc  T9^£«a)y. 

Hoc  sine,  nec  primas  fas  est  atlollere  taedas.o  Sacra  dcum  copula,   dils  ipsis  vcnerabilis.  Hincque 


2  Martiani   Capellae  lib.  I.   §.  i. 

Semina  qui  arcanis  stringens  puguantia  vinclis , 

Complcxuque  sacro  dissona   nexa  foves: 
Nanique  elemcnta  ligas  vicibus,  mundumque  maritas: 

in  ICtoriim  libi-is  copula ,     cum  sacra  res  sit,    quae  sivc  initla,  rcrum  adliuc  mixta  esse  vidcautur  (conf. 

nimirum  inviolahili  foedcre  conjiigioquc  liomiues  jnn-  Claudian.   de  rapt.   Pros.  1,  248  sc(ju.) 

gat ,    pro    ipso   concubitu ,    consummantc    conjugia,  puijnantia]    Semina  pugnantia    sunt   diversa    ct 

ponitur.    Justinianus  imperator  cap.  26  de  nuptiis :  contraria  sibi  clemcnta,   quae  discordem  concordiam 

•  Si  cnim  ex  affcctu   omnes   introducimtur  nuptiae,  Ovldii  coneiunant,   quam  plurimi  poetac  ab  co  mu- 

ct    nlliil    impium ,    nec    Icgibus    coutrarium    in    tali  tuo    sumtam    celebrarunt.    Barth.  (adv.  p.  961)  — 

copulc   cxspeetamus ,   quare    praedictas  nuptias    in-  Pcrmulta   dc   dlssonis  Lic  cx   arithmctica   et  musica 

liibcndas    cxistimemus  ?«     Ilinc    copulare   cst    con-  afferrl  possent;     scdpraestat,   iuferiori  loco  (§.  209) 

jungere  niiptias ,   rafoquc  focdcrc   par  bominum  col-  bac  dc  rc  uberius  agcre.   Ovidil  versus,   quos  innult 

ligarc.     Impcrator    Gordianus    c.   8    cjusdeisi    lituli:  Burlbius,  bl  sunt  (met.   I,   8): 

»In  copulandis   nuptiis  spcctanda  cst   cjus  voliintas,  »Nec  quidquam   nisi  pondus  iners ,  conqestaque 

de  cujus  conjunctionc  tractatur. «    Et  copulari ,  ma-  eodem 

trlmonio  conjungi  e.  23  cjusdcm.  Et  ab  cadem  mcnte  Non  beiie  junctarum  diseordia  seinina  rcrum.» 

•  dextras  co/>MZare«  dixit    in  Aululai-Ia  Plautus,   qiiia  At  magis  etiam  Iiuc  faclunt  Iloratil  (cp.  1,  12,  19) 
maniiin    tradcrc    cuipiam    apud  ^ctcrcs   sancta    erat  bl  versus: 

firmaqiie  amicitiae  sponsio.  Bahth.  (ad^crs,  p.  S^-l.)  " Quid  velit  et  possit  rerum  concordla  discors : 

Ilaec  ille:   sed    slbi     non    constat    vir    doctissimus.  Empedocles  an  Stertinium  deliret  acumen? 

Oblitiis  cuiin  biijiis  interprctationis  eundcm  Martiani  vinclis]    Yliicula    suiit  niiptiae    ^cl   conjuginm. 

locum  paulo  infcrlus  (p.  961)   sic  explicare  studct:  Juvencus  libro  4 : 

•  Copiilam  dcuin    dlclt,    cujus   auspiciis   conncctltur  »JIujus  ijermano  rursus  sociahile  vincliim 
corjws   tcrrcstris    molis    coclcsli    animo,    quae    duo           Deberi ,    (jeneiis  pcreat  ne  portio  lapsi.o 
dcuni   coiistltuere    sapientes    vctcrum    pbysici  tradi-  Barth.  (p.  961). 

dcre:  vide  Occlluiu  et  PHiiium  Iibro2.«  —  Equidcm  dissona]  Dlscrcpantla;    ut  infra  (§.92):  «Quae- 

baud  sane    pcrsplcio    ciir  uiystcria  quaerat  Bartbius  <l«c   elcuicnta    ligct    dlssona  ncxio.n     Atquc   bac  de 

iii  verbis,    quae   iiibil   bubeiit    dubitatlonis.     Sed  Iii  rc  conferas  vclim  Lucretium  (ij,  ^441),  ct  Senccam 

crrorcm  indiictus  essc  vidctur  prava  In  Ilbris   cdilis  (natural.  quacst.  7,   27,  p.  808  LIps.),  ct  Ovldium 

scriptionc  vocis    dcihn   cuin  circnmflcxo.    Noii  eiiim  ('"  fast.  1,    105). 

pluralls,   scd   singnlaris  est,    acciisaudl  casu.  »ieA-a]    Conjiigium  aut  rcm    adco  Indicat  potlus 

semina]    Elcmenta.   Scinina   sunt  Lucrctlo   cor-  concubinarlam.   Apulcjus  libro  2 :    nct  a  ncxii   qui- 

puscula,   iu  quac  corpora  quacvis  rcsolvantur.    Clau-  dcin  venerco  bospitis  tcmpera.»      BAnxii.   (p.  1242). 

diauus  (48,  1):   uQuIsquIs  solliclta  miinduiu  ratlonc  — Itcrum  altius  petit  >ir  doctus,     quod   cx    antcec- 

seciitus   Semiiia  riniatiir   rerum.u    Goez.  —    Distln-  dentibus  manifcstum    cst    tnecti  ab   bymenaco   pug- 

giiit  iioster  iufra  (§.  i  7)  iiiter  semiua  rcrum  et  cle-  nantia.  ■> 

mcnla,  ita  ut  elcmcuta  jam  scparata,  scmina  autcin,  eletnetUa]     Fingilur  Ilymcm.-js    connubio   cle- 


Martiani  Capellae  lib.  I.    §.  1. 

Atque  auram  mentis  corporibus  socias: 
Foedere  complacito  sub  quo  natura  jugatur. 


nicnta  jnnxisse,  quantumvis  contrarla  corum  vis  essct 
Ita  Sencca  (natur.  <juacsL  7,  27.  p.  808  Lips.): 
•  Nonnc  vidcs  quam  contraria  inter  se  elemcuta  slnt  ? 
graTia  ct  levia  sunt ,  frigida  ct  calida ,  Lumida  ct 
sicca.  Tota  liujus  mundl  concordia  ex  discordibiis 
constat.a  IJ  pcrspcxit  ctiam  Lactantius  (2,  12). 
E  poctis  pracscrtlm  ^lanlllus  (1,  141)  rcm  tanglt, 
ct  slcut  Ovldius  (nict.  1,  18)  cliaos  cx  llcslodi 
thcogonia  (IIC)  dcscribens  canit: 

nObstabatqtte  aliis  aliud:  auia  corpore  in  7ino 
Frigida  pii(jnabant  calidis ,   liumentia  siccis ^» 
ita  Glaudiauus  (Mall.  consuJ.  75)  corum  rcconcUia- 
tioncm : 

—  — » —  —  nrursumque  receptis 

IS'ectit  amicitiis  (juidnuid  discordia  soluit.» 

Unde  ct  Hymcnacus  (ap.  Statium  silv.  1,   2,  18o): 

—  —  —  —    II  ipsum  iti  contiubia  terrae 
^iethera ,    cum    pluviis  rarescutit  nubila  ,  solvo." 

ct  auctor  PcrvIgUil  Vcncrls  v.  [JO : 

tCras  erit  quo  primus  aether  copulavit  nuptias.» 
E  Graccorum  ctlam  pliUosophls  Empcdoclcs  (ap. 
Diog.  Lacrt.  8,  7.  p.  558  Mclb.)  statucrat,  quatuor 
elcmcntls  acccdcre  TO  vslxog  ct  Tr)v  (fLXlav.  At 
is  c  dissidio  potlus  clcmentorum  coutcnderat  orlri 
mundum,  pcr  anilcltlam  autcm  In  prlstlnam  condi- 
tioncm  xbv  6u)aTQOv  (conf.  Marc.  Antonln.  12,  5. 
p.  116.  Gat)  redlrc.  Multo  magis  ad  nostri  scn- 
tentiam  faclt,  quod  illlco  post  Chaos  Amorcm  ortum 
eumquc  dcorum  omnlum  antlqulsslmum  esse  vetercs 
ar&rmant,  Ilcslodns,  AcusUaus,  Parmcnldes,  Plato- 
quc  (sympos.  p.  178,  Tim.  p.  47  Stcph.);  iVrlsto- 
telcs  (dc  mundo  o.  ct  mctaph.  1,  4)  Scxtusquc  Em- 
plrlcus  (9.  adv.  Phys.  7  p.  S49  Fabr.).  Dc  physica 
ratlonc  discrcjiantia  ncctcndl  confer  practcrca  Ery- 
xlmachum  mcdlcum  apudPIatancm  (sympos.  p>  186. 


187)  addeque  Stobacum  (in  ccl.  1,  42,  2.  p.  687 
Ilccr.  et  noslrum  (§.  912).  Ex  codcm  Platonc  Ap- 
pulcjns  (dc  dogm.  Plat.  1,  17o.  p.  194  Oud.)  de 
clementis:»quac  quum  Inordlnata  pcrmlxtaquc  essent, 
ah  IIlo  aedlficatorc  mundl ,  deo ,  ad  ordinem  numeris 
ct  mcnsuris  iu  ambltum  deducla  sunt.<<  Idcmque 
(de  mundo  p.  554  Oud.) :  conlrarioritm  pcr  sc  na- 
tura  flcctifur ,  ct  cx  dissonis  fit  unus  Idcinipic  con- 
centus.  —  —  SIc  fotius  mundi  suorum  instantia 
initlorum  inter  sc  Imparcs  convcntus  pari  ncc  dis- 
cordantc  concenttt  natura  vcluti  muslcam  tcmperavlt. 
rVamijuc  humidls  arlda  —  confiindit,  ununique  ex 
umnilins  ct  cx  uno  omnia  juxta  Ilcraclltum  consti- 
tult "    ccL 

wieifcMs]  Mutua  vicc.  Valcrianus  scrmonc  prlino, 
alli.   Bautu.    (p.  961.)  —  Ellipsls  cst  vocls  altemis. 
itinritas\    Maritare    dicuiiUir    qui  fueciinduin  ali- 
qiild   faclunt.    Vlctor  MassIUcnsIs  1.  1    Gcuescos : 

uI'ons  scalet  et  diti  prolem  virtute  marltat. ' 
Alcimus  Avitus  1.  1  : 

«Liftttfa  inaritavlt  sitietitis  viscera  terrae.* 
Iloratlus   epodo  2 : 

II adulta  vilium  propagine 

.Ulas  maritat  populas. » 
Baktu.   (p.  961). 

auratn  metitisX  Sic  Flaccus  dc  eadem  ratione 
dixit :  iidlvlnac  pai'ticulam  aurac. «  GnoT.  —  Addc 
hnlc  Iloratii  (sat  2,  2,  79)  loco  Vlrgllli  (Acn.  6, 
746)  dc  purgationc  anlinae  versus: 

nConcretam  exemit  labem,    purumqtie  reliqtiit 

Aetheriutn  sensum  atqtie  aurai  siitiplicis  ijnem.' 

foedere  complacito^   Claijdlanus  (51,    oo)   »Tuo 

primac  libantur    foedcre    noctcs»    Goez.  —  Focdus 

pro  coujuglo  a  nostro  acclpi  plurcs  doccbunt  inferl- 

ores  loci   (§.  25.  51.  91). 

1  * 


4 


Martlani  Capellae  lib.  I.   §.  1. 

Sexus  concilians,    et  sub  aniore  ridcm: 
O  Hjmenaee  decens,   Cypridis  qui  maxima  cura  es: 


SC.VM5]  Qui  i^jlstotelem  (dc  miiudo  S)  legerit, 
liOn  dubitabit  liune  antc  oculos  fuissc  nostro :  adeo 
congruit  cum  co,   vel  iu  boc  ipso  cligendo  cxemplo. 

conciliajts]  Grotius  quidcm  concilias  5  sed  Ulud, 
quod  rccepi,  praeter  Bartbii  (adv.  p.  961)  ct  Vossil 
(Arntz.  misc.  p.  197)  codices,  Cantabriglcnsls  quo- 
quc,  BrltannlcHS,  BasUcensis,  et  qui  ad  IVorlm- 
bcrgcnsis  librl    marglncm  notatl  sunt ,   babent. 

oiHOj'e]  Dc  Aniorc ,  deo  ma\Imo  (conf.  Oppian. 
dc  vcnat.  2,  411,  et  Iluglum  in  libro  vcrnaculo  scr- 
monc   scrlpto     »dc    mytbo"    p.   190.    191),    quem 


omnia  exstlterlt.  Ita  enim  et  Ovidlus(ber.  i,  161): 
«IVobilltas  siib  atnore  jacet»  (conf.  palaeogr.  crit.  III 
§.  130).  Verumtamen  totum  loeum  iterum  conferentl 
mlbl  videtur,  a  nostro  Amorem  socium  dari  Ilymc- 
naeo  in  concillandls  elementis  secum  pugnantlbus. 
Ita  cnlm  QulnctUianus  (in  dcclam.  14.  p.  159.  cd. 
Oxon.)  Amorem  depinxit,  »quasi  pcr  cum  rcrum 
naturac  sacra  prlmordla  totlusquc  mundl  clcmenta 
crcvcrlnt,  qui  tencat  nune  figafquc  rixantia  et  dc 
contrarlls  pugnantlbusque  semlnibus  molem  pci"pc- 
tuac  soclctatis  anlmarit. «     Quod  Quiuctiliano    »90- 


tfwarwrarov  et /f£)ii<?rav  poetae  appcUant  Gracci      cietas  perpctua«,  boc  nostro   »fidcs«   est. 


(Atbenaeus  12,  p.  599.  600  Casaub.)  nosterque 
(§.  72o)  »puerum  herilem»,  cquidem  allo  loco  (pa- 
laeogT.  crlt.  III  §.  150)  disscrui.  Cui  quum  Cbaos 
olim  adjungcrctur  (v.  supcriorem  not.),  verislmile 
cst,  ab  antlqulsslmo  jain  temporc  adserlptam  fulssc 
potcstatem  elcmenta  ligandi,  ct  yancov  ■&e6u.ovQ, 
sicut  cx  Ilcslodo  (tbcog.  12o)  addit  Oppianus  (In 
balicut.  4 ,  23).  Memoratu  dignum  est ,  similla  Or- 
pliouin  doculssc ,  adeo  iit  iiostcr  cuni  ante  oculos 
liabuisse  ^idcatur.  Namquc  ab  inlllo  Argonaiitlco- 
rum  (12)  ilJc  babct: 


decens^  A'enerls  atque  Gratiarum  cpitbeton  Ily- 
mciiaeo  Gratiarum  consanguinco  attiJbuitiir,  qiiod 
illani  gratlam  pulcrltudincm  non  nunquam  comitan- 
tcin  elquc  adbaercntcm,  quae  faclllus  scnsibus  at- 
qiic  animo  percipitur,  quam  verbls  cxprimi  possit, 
dcsignat.  Horat.  (L.  1.  od.  18,  6  et  I,  4,  9):  «te- 
qiic  dccens  Veniis«  —  nGratiae  deceiites.«  Goez. 
—  Scd  nostcr  infra  non  Vencrem  tantum  (§.  905) 
sed  et  Florain  (§.888),  ct  «sclcntlac  fontcmu,  quin 
Claudiaiiiis  ctiam  (cons.  6  Iloiior.  557)  uacrcm» 
deccntem  appcllat,    ita  nt  rcstrlngi  vix  possit  Loc 


'AqxccIov   [liv  JfQcoza  XAOJ^S  aixayaQXOv     epltbeton  ad  unum  alterumvc. 

avayy.rf^'  Cijpridis  qui  maxima  cura  cs]  Nani  tcste  Clau- 

Tiul  XPO  NON,   og  k?,6xcv6ev  drteiQeCioL-      dlano  (51,   51);  »IIunc  musa  gcnitum  lcglt  Cjtbe- 


6iv  vxp  oZxoig 

Al&eQU,  y,ul  dupvij  ^eQicoJtia  xvdQov^EPii- 

TA,  cct. 

Adde  eundcm  cadem  rcpetentem  paiiloInferIus(419). 

^r/em]   Ainbigiia    cst   scntcnfla.     Intelligi    cnlm 

potcst  nilyincnacum  pcr  nupfias  fidem  adderc  conju- 

galemu:    sub    cnim    saepc  pro    m  usurpatur.      Alli 

locum  forsan  maluerint    cxpllcarc    ulnfcrioris  condl- 

tionls  fidein  essc   quain  ainorcmu,    quippc  qiii  antc 


rea  ducemque  Praeposiiii  fbalainls«  Gnox. —  Ilorat. 
L.  i.  od.  14:  »curaque  non  levls. «  Et  Catullus  (iii 
niipt.  Jul.  et  Maiilli  01    seq.): 

i\7/  poiest  sine  te  fenus, 

pama  riuod  bona   comprobet , 

Commodi   capere  j    at  potest 

Te    volente :  quis    htiic   deo 

Compararier  ausit  ?  — 
GoEZ.  —  Scd  vcrba  composult  noster  ad  illud  Vir- 


Martiani  Capcllae  lib.  I.   §.  1. 

Hinc  tibi  nam  flagrans  ore  cupido  niicat: 
Seu  tibi  quocl  Bacchus  patcr  cst,   placuissc  choreas, 

Cantarc  ad  thalamos  scu  gcnitricis  habes, 
Comcre  veruifcris  florcntia  hmina  sertis 


^ 


gilii  (Acii.  10,  137):  Vcncris  jiistissuua  cura«  ; 
qnociiiii  eoiifcr  Iloratii  (od.  2,  8,  8)  iijiivenunKpic 
piiblica  ciira. «  IVoininis  Kyprogcnciac  ctynion,  qiiia 
Lii  Cypro  gcnlta  fiicrit,  alTcrt  Ilcsiodus  (tlieog.  199); 
addc  Ilyninum  in  Ycucrcm  (2),  qui  Ilomcro  adscri- 
bitur,    ct   Pindarum  pluribus  locis. 

micatj  Orc  micarc  Cupidlncni  Ilymenaco  di\it, 
phrasi  totics  ab  jii-Isfacncto  ct  allls  sQcoTLy.OLQ  cx- 
prcssa.  A'ide  qiiac  plurliiiis  iu  scciinda  cditlone 
Alusaci  notainus.  Barth.  (p.  961)  —  Miulnic  (]ii- 
pidincm  intclligo  dcuin,  sed  cupidltatc  flagrare  Ily- 
mcnaciiin.  Certc  nostcr  quum  miilta,  tum  et  liaee 
a  Claudiano  luutuatus  est,  apud  qiiem  (In  cpitbal. 
Pall.  ct  Cclcr.  41)  Ilymcnaci  ctlaui  ndiilcc  micant 
ocidi. u  Appiilejus  (mct.  6.  p.  401  Ond.)  «rosas 
micareu  dicit,  et  uostei'  iufra  (§.  o8o)  nflammam 
micare. « 

seu  titi]  Scnsus  cst:  nScii  placuissc  cborcas 
babcs  Baccbi  (is  enim  saltatioiubus  praecst,  uudc 
(pilsquls   illc  cst  Orpblcoriuii  auctor,   qui  propcdicm 

fortc  a  nobls  noYum  spcrct  dlcm,   canlt: og 

T£  £;^€ig  x^iovvde  ;^OQ£VTa-.y.  pr.  in  bjnm.  v.  9) 
—  scu  cantare   ad  tbalauios  babcs  mati'is  Calliopcs, 
vcl  (ut  alii  voliint)  Uraniac.  Guot.  —  Baccluim  Pro- 
pertius  qHoqiic  (2,  23,  94)    >iclioii  patrcm«  appel- 
lat,  et  nmcdliim  iu  eo  essc«    (2,  23,  94)  Hnglt   (v. 
Burmanu.  ad  b.  I.).    rVoti  practcrea   simt  TibuUi  (2, 
,  i>o)  versiis : 
nAgricola  et  minio   suffusiis ,  Bacche ,  iitbenti 
Primus  inexperta  duxit  ab   arte  choros.n 
Atque  apiid  ciindcra  (1,  7,  58)  idcm  dcus 
'Movit  et  ad  cerlos  nescia  membra  modos.* 


choreas^  Scribcndiim  «placuissc  cborcls.  •■  Bac- 
cbiim  cborcarum  clioragum  vcl  unus  jVnacrcon  do- 
ccre  abiinde  posslt,  ad  ((ucm  vises.  Bartii.  (p.  9G1). 
—  De  Baccbo  cborago  nemo  est  qui  dubitct  (conf. 
Tibiill.  1,  7,  58  et  2,  1,  56.  Casaubon.  de  sat. 
pocs.  Insert.  in  Crcn.  musaco  p.  28).  Cur  autcm 
3Iartianus  scriberc  non  dcbucrlt  »tibi  placuissc  cho- 
reas«,  causam  ncquc  dociiit  Barllilus,  nc(]uc  doccrc 
potult.  Vulgataiu  Igltur  ser»a>i  Icctionem,  (jiiain  et 
a  Bacbcto  (siir  lcs  cpifrcs  d'0>idc  I.  p.  156)  appro- 
batam  cssc  vidco. 

comere^  Claiidianus  (de  nupL  Ilonor.  202)  : 

»  Tu  festcis,  lli/menaee,  fuces,   tu,    Gratia,  flores 

Elitje  ^   tu  (jeminas ,  Coiicordia ,    necte    coronas.* 
Apud  Ovldlum  (fast.  o,  219)   (]uoque 

» Prolinus  arriiiiunt  Charites  nectuntque  coronas.» 
Itaque  nostcr  in&a  (§.  888): 

ilpsa  etiam  fulcris  redimicula  nectere  sueta 

Flora  deceus  trina  an.via  cum  Charite  est.<< 
Attamcn  et  Baccbo  scrta  placuissc  Ovidius   (fas!.  o, 
54o)  canit: 

« Bacchus  anutt  flores :  Baccho  placuisse  coroiiam 

E.v  Ai-iadnaeo  sidere  nosse  potes.« 
Idcmquc  alils  locis  (trlst.  1,   6,   2): 

nDeme  meis  hederas ,  Baccliica   scrfa,  cotnis.i 
ct  (o,  5,   5)  dc  poctls  Baccbuiu  eclcbraiifibus: 

«Festaque  odoratls  innectunt   iempora  scrtls. « 
Vcncri  itcm  cum  comitibus  tribuU  Cypriurum  auctor 
(aj).   Atbcn.   lo,    p.  672  f.   Casaub.)  : 
H  Se  6vv  an<piii6?.OL6L  q)L?.ouasidrj  ?  'A<pQo6irt] 
nXe^afiiri]  Gzsfpdvov?  svcodiaq,  dv&sayah,^ 
"Av  y.£(pa/.al6Lv  £^£vto  ■&£aL  XiitaQoyQi]d£fivoi. 


6  Martiani   Capellae  lib.  I.   $.  1. 

Seii  consanguineo  Gratia  trina  dedit: 
Connubium  divuni  coniponcns  Calliopea 

verniferis]   In  3Isto  libro  offendi  wem/^m.  Quod  guincus  omnmo   erat     Sufficit    cnim  sangiiine  con- 

sanc  •\crum  cst.      IVam    vcrna  faccre  ostia  vidcntur  ncxos  cssc,    ut  iUo   nominc  insignii-i  possint   (I.   1 

additac.    Is  mos  midtis  a  nobis  ct  aliis  alibi  traditus  §.    pcnult  de  suis  et  legit  hcred.).     Baccbo  placcrc 

est  Dauth  (p.  961). —  IVonBongarsii  tantum,    sed  clioreas  Euripidcs  caiiit  apud  Strabonem  (10.  p.  470 

Vossii  ctiam  .codex  (Arntzcn.  misc.  p.  497),  Darm-  Casaub.). 

statteusis  et  tres  c  Monaccnsibus  (C.  D.  E.)  vernificis  Gi-atia  <rina]  Hoc  cst   » tria  concessit,  Tultum," 

(juldcm  liabent ,     scd  in   aliis   vuJgata    lectio   cxstat,  voeem   et  gestum.«      Gloss.  ap.  Vixc.ix.  — Gratiam 

quam  rctinui ,   siijuidem  Graccum  iaQOTQ€(pi]g    ea  trinam  dixit  ut  infraL.IX:  »Suada  dccens  trlna  anxia 

expriinitur,   ct  noslcr  alio  loco  (§.  J>70)  simili  figura  cum   Cbarite  est. «    Quid  non  nugamiui  glossatoresl 

«Acruicomac    oli\ac«    utitur.      Vcrnifera   adjcctivum  Grot. — Ncutiquam    sic   lcgitiu-  infra  (§.  888),  ubi 

rst,     pariler   atquc    scrta ,    ct  substantivmu   corona  Grotius  versus  confudit,   siquidem    i>Flora  dccens* 

pcr  cUipsin   omissum.  primum  legitur,    ct  deindc    »j\ec  Suadau   cct    Per- 

liminn\    Limina   sponsi,     qnibus   nova   ingrcdc-  peram  quoquc  critici  (ap.  Fidgcntiimi  p.  13  Munck) 

rttur  niqila,  scrtis  oruari  solita  fuissc ,   testcs  sunt  ternas  viragines  in  ter  ternas  mutaturi  crant,   quod 

CatuUus    \iiA  cpitb.  Pclci  ct  Tbct.  284)    dc  floribus  profecto   non  fccissent,    si  fontem   cognovissent ,    e 

canens:                               '^  quo  Fulgcntius   bauscrat      j)lavtiaumu  enim    imita- 

tjlos  itidistinctis   ple.vos  tulit  ipse  corollis  turus  crat ,    id  quod  nullo   ncgotio  perspicicnt,    qui 

Qtieis  pennnlsa  domus  jticundo  risit   odore.'  utrumqne  locum  comparaverint.  Sed  nostcr  ipsc  ante 

j.Squc    Ilicroclcs,     qui    ( ap.    Stobaeum    seriu.    G5.  oculos    babuisse    vidctur   Claudiaiii   illud    ( in  laud. 

p.  414  Gcsn.)    «x)vQatg  xaT£6T£i.ii.uvuig«   scribit  Scr.  88): 

tT^VQUi-^-OV  chtI  yvi'atx6g  ijtstgayovdiv."     Dc  i>Ternaquc  te  nudis  innectens  Gratia  membris.* 

ungcndis  postibus  vidc  nostrum  infra  (§.  149).  Similitcr  Sidouius   (carm.   11,    115.   p.  o67  Simi.) : 

consangtuiuio^  Consanguinei  sunt  OfiOJfaTQLOt,  *Hic  triplcx  uno  comitatur  dratia  nexw: 

ut  Cbaritcs  et   Ilymcnacus^     utriusquc    enim    pater  pro    quo   nodtim  posuit  Uoratius    (od.  3,  21,  22). 

Bacclius.    Alii  tamcn  Gratiis   patrcm  adscribmit  Jo-  connubium^   Ubiquc  in  Mss.  per  !\  simplcx    csf- 

■\cm.  Dc  matrc  etiam  discordia,  aliis  Auiouocn,   aliis  primitur.     Goez.  —  Cave  credas.    Malum  igitur  fa- 

Enrymcdusam  vocantibus.  Grot.  —  Consanguineus  ctum,    quod  Goezius  falsam  iu  quibusdam  codicibus 

fratrcm  notat  cx  altcro  parentum  solo.    Yidc  Ania-  scrLbendi  rationcm  in  contcxtum  rccepit,   idqlie  con- 

num,  Alarici  consiliarium,   ad  sententias  Paidi,  Cu-  tra   communcm ,     quam  scquimur,    lectionem. 

jacium  obscrv.  libro  11.  cap.  26.     Baiith.    (advcrs.  Calliopea\    Musarum   baec   princcps  cst,     qnam 

p.  961).  —   Aiio    ctiam  modo  IIvincnacHS  Gratia-  Ilesiodus  (tlicog.   79)  jtQO(peQt6TaTr^v  aJtaGkov, 

rum  consanguiucus  dici  potcrat   Is  cuim  quum  Bac-  PJato  (Pbaedr.  p.  2o9  Stepb.)  JtQed/SvTaTTjV,    alius 

clii  Iilius  cssct,  Baccliusquc  paritcr  atque    Gratiae  Mov6cov  :tQO[xaTayeTtv  (Mcm.  dc  Tacad.  des  in- 

patrem  babcrent  Jovcm  (Cornut  IV.   D.  15.  p.  161.  scr.  V.  p.  185)   appcUat,    oliusquc   (antbol.   Gr.    1, 

Gal.     Thcognid.   scntent   15),     barum    lUc   consan-  67,    29)    ipsi  Uraniac    antepouitj    cuique  Moscbus 


Martiani  Capellae  lib.  I.    $.  2.  7 

Carminis  auspicio  te  probat  annuere. 
Duin  crebrius  istos  Hymenaei  versiculos ,  nescio  quid  inopinum  intactum-  2 

que  moliens,  cano,  capillis  respersum  albicantibus  verticem  incremenllsque  lu- 

(iJ.  5  ,    73) ,     Hcsioduin    iinitatus  ,    ro    y^vxsQOV  Dum]    Profccto  mirnm ,   ab  oDinihus  intcrpretl- 

6t6[JUC  tribnit;    quam  c  Latinis  etiam  Lucrctins  (G,  bns,    ct  Grotio    ct   novissimo   Goezio,    vcrsus   illos 

95)    nrequicm    bominuni ,    divunKjue     voluplatcni",  Saturae   adscribi,    quum  quinquagcnarius  .llartianns 

Ovidius  (fast.  3,  80)  «primam  sui  cbori"  dixit,  Virgi-  ipse     nistos    cano«    dicat       FefcUcrunt     ucnipc  cos 

lius  (Acn.  0,   525)  pro  Musis  omnibus    ponit  vcrsu:  vcrba,    quac  paulo  post   sequuntur,    Dsatura  commi- 

»  fos,  o  Calliope  ,   precor ,  aspirate  canentiv  ;  niscens.  <c 

Iloratins   (od.  5,    -i,    2)     «reginam",   ac   Plutarclius  nescio  qiiid  inopiniini\   Sacpc  Ciccro  vcrbis   nno- 

(ui  orat  vit.  p.  801  ct  sympos.  9,  13  p.  743)  rcgum  scio  quidn    usus   est;     pro  Arcliia  7:    r,nescio  nnid 

comitcm  appcllat.    Apollinaris  Sidonius    autem   cpi-  praeclnnim:    idcmqnc    ( orat.  partit.  21)    inopinata 

tbalamium  caneos    (carm.  14,  6)  Calliopen  ctiam  in-  csse  dixit  admirabilia -^    parltcrquc  Iloratius  (od.  5, 

vocat,  codcmquc  verbo,   quo  noster,  probare  ntitnr.  1,    2)    carmina    laudaturus    »  7toR  prius  ca  audita* 

annuere^   Vcrborum  in  biscc  vcrslbus  construotio  praedicat.    Nescio  quid  igitur  neutiquam   cum  con- 

eorum(juc  iutcrpretatio  sic  faclcnda  esse  niibi  vidctur:  tcmtu  dictuni,    sod  de   grandi    conaminc,     quod    ct 

•  O!  tu  ,   copida  sacra,    Ilymenaee,    qucm  pcrbibcnt  verbum  wo/iVi  innuit.  Ilacc  (;uidcm  Martianus  pat<'r  5 

dcum  tbalamis  psallcntem,   niatre  Canioena  gcnltum,  scd    prorsns    contrarium    sonflt    infcrAonions    fJIus. 

qui  semlna  mundi  pugnantia   vinculis   ai-canis  strin-  Iluic   enim    adscribcnda    sunt    quac    scquuntur,    et 

gcns,    complcxuquc  sacro  fovcs  dissona  nexa.    Vici-  sic  quidcm  vcrba  construenda:   ii^Iarflanns    (Gllus), 

bns    (mutua  vlcc)  enun  clemonta  llgas,   mundumquc  non  pcrferens  vcrticem  (patris)  capUIIs  albicantibus 

marltas,    at(|uc  auram  mentls  corporibus  socias,  foc-  rcsporsum    Incrcmentisque     histraIII>us     decurlafum 

dcre  complaclto,     sub   quo    natura   jugafur,     sexus  iueptlas  aggarrlrc,    intcrvcnit   dicens :  quid  istud  mi 

concilians,     ct    sid»   amorc    fidcm.      O!  Iljmenaee  patcr«    ccL 

deccns,  qul  Cypridis  maxima  cura  es :  binc  enim  tibl  capiUis\  Ordlnem  tantum  >  orborum,  cx  Ilugiano 

cupido  flagrans  orc  micat,    scu  placuissc  tibl  cboreas,  codice  ct  in  libro   Norimbcrgonsi    ad  margincm  uo- 

quod   (qui;i)  Bacebus  patcr   (fuus)  cst,    scu   canfare  tata  lcctione,   mufavL    Forsau  iu  PrlapcUs   (77,2) 

ad  fbalamos   gcnilricls    (a  Vcncro)    babcs,     scu  li-  nosfor  logoraf: 

niina    florontla   scrtls   ■\ornIfcris  comere,    consangiii- nmeumque  caius 

nco    (fibi)    Grafia    trina    dedlt    (frcs    Gratiae    dcdc-  Cum  barba   caput   albicet   capitlis.x 

nint)  ;    Calliopca  conniibium  diviim  componcns  pro-  Pariter  Saxo  Grammaticus  (G.  p.  11 G)  qul  Mai-tianum 

bat,    tc  anniiere    auspicio    carminis. «    (Si^e   cboroae  imltandum  sacpius,  ut  Sfcpbanius    docuit,   slbi  pro- 

tibi   placcaiit,  qula   Baccbus  pafcr   tuus  cst ;     sive  positoraf,    «iVlbicct"    scripslt    ii(juani|uam  scuio   ca- 

cautarc  ad  tbalamos    a  Vcnerc   matre,    slvc    llinlna  pillus. « 

scrfls   coronarc  a  Graflis  consangiuneis  tuls  baboas:  inavmentisqtie  lustralibu-s  decuriatumj    IIoc  cst 

Calliope   omnlno  approbabit,   ([uod    annuis   ausplclo  quinquagonarlum,    qui  jam   dccom  lusfra  porcgorlm. 

caraiinis).                              i  Vulc.  —  Lustralla  certiim  cst  a  mulfifudine  lustro- 


8  Martiani  Capellae  lib.  I.    §.  2. 

slralibus  clccuriatum,  niigales  ineptias  aggarrire  non  perferens,  Martianus  inter- 

rum  Jici,  incrcincnla  vcro  dccuriata  dccuriani  lustro-  Capella  vocaLiJum  nec  possum  ab  eo  non  profectum 

rum   non  possunt   signifieare,    aUoqui  quinquaginta  credcre.     Agellius  ideni   usiu-pat    I    IVoct.  2:    i>Sed 

tantuni   annos  natus   sit  scncx ,    qui  alterum  tantum  tLeoreniatibus  tautum   nngalibus  diJatrantes,    objur- 

aevi  penc  vult  confccisse  videri   (?).     Eruditus,   sed  gationc  justa  incessivit. «  Idem :  »ct  alia  quacdam  7m- 

durl  eloquii,    scriptor  rfect«ria<Miii  curiac  jam  immu-  galia  proferebant. «    Zcvzerl.  (critlc.  juvcn.  promuls. 

ncni,  vacantcm  cx  ofiiciis  municipalihus    ct   urbanis  19,  Jj9  in  Scliminck.   synt  crit.   p.  227.)  —    Vos- 

in  sua   sibi  patria  dicit,   cuicritum  volcns  cruditionis  slanus  codcx    nngulas  ineptas :   sed   cum  ctiam    alil 

quadam  incxspectatac  ostentationc  diccre.    Scio  Ter-  1«    ineptias    conspircnt,     parum    abcst,    quin    cum 

tulliano  cjusdem  gcntis  scriptori  decurialem  numcrum  Bartbio  lcgcndum  censcam  nugales  ineptias.  Arntz. 

dcnarium  cssc   c.  37    de  anima^     unde    multiplicata  (misc.  p.  197)  —    Jneptias  Bongarsius  5     Bodianus 

per  cundcm  lustra    liic  capcrc  possls,   scd  tuui  im-  vcro  ct  Vulcanius  minus  commode  ineptas  habcnt. 

inauis    numcrus    cxcat    (?).     Et  non  vidco  quoniodo  Goez.  —   Ilugiamis    codcx  pcrperam  inertias  babet 

illud,    quod  modo  <Iiximus,    non  sit  mclius :  ita  nulla  pro  itieptias.   Mihi  quidcm ,    quamvis  ratio  a  Barthio 

alia  opus  crit  exactione.    Bartii.   (p.  409).  —  Prac-  prolata  rcjicicnda   sit  (quando(]uidcm  proli.tum  opus 

stat  profccto  Viilcanil  cxplicatio  5    siquidein  rfeei«*irt-  Martianus  illius  nonduni   audicrat,   sed  paucos  tan- 

tus  dici  iicquit  curiae  immunis,    <|iiciu   excuriatum  tum  vcrsiculos)  ,   Zinzcrlingii  codex  sufGcIt,  ut  cum 

potiiis  dixcrc  Romani  (.\on.   Marccll.  p.  5G  cd.  Par.  co   faciani.     Acccdit,    quod  Darmstattcnsis    ctiaiu   a 

IGli).      ^  crbiim   autcm    decuriare   quum   signlficct  priina  inanii   candcni  lcctioncin  habuit.    Vox  nugalis 

in  decurias  conscribere  (Cic.  pro    douio    s.  f.  ibiqiie  practcrca  noii  seinei  a  GcUio  usnrpatiir.    Et  quamvi^ 

Maiiiit.    p.  74.  Gracv.),    Iioc   loco   ciini  aulcccdenti-  maxlmi  ctiani  poctac  Martialls   (9,    1  ,  J>)  ,    Calullus 

biis   incrementis   lustralibus  conjungcndum   csse  vl-  (1,   4)  ,  ct  fortassis Horatiiis  qnoque   (sat.  1,   9,    2) 

dctiir,  ut  sit  »in  dccuriam  incremcntorum  lustralium  vcrsus   siios   modcstiac   causa  mxjas  appcllcnt;   boc 

conscriptuS",    Livio  miles  invalidus  dictus.   Ovidius  tamen  loco  additum  vocabulum  ineptias  illam  cxclu- 

( trist.    4,  8,    33)  vcrbls:    « dcccm  luslris  pcractis"  dit  Intcrprctationciu.     Profccto  eniiu  patrein   in  vcr- 

qiiinquagenaiium    se   tum   fuissc    signlficat.     Seneca  slbiis   Ulis  rcprchcndit  filiiis ,    quippc  qiii   nllul   scn- 

(dc  brcv.  vlt.  4)  :    » Aiidics  plerosque  dicentes  —  —  tlat  magni   in  eis ,     sed  nugas   ineptas  potlus ,    quac 

sexagcsiinus   anniis    ab  ofliciis  ine   dimittet";   ct  PII-  non    dcccant    scncscentem   patrcm.       31inlmc  igitur 

nins  Sccimdus  (in  cplst.  4,   25,  4)    »leges  majorem  voccs  »nugalcs  incptlae«  bic  bono  sensH  accipl  pos- 

annis  LX    otio  rcddunt. «  simt,   Id    quod   vidit  jam  Fulgentius,    qul   nostrum 

ineplias^   In  aliis  libris  lcgitur  ineptias ,  in  aliis  Imitaturiis     (inyth.     1.   p.  3  Miinck. )     illoriim    loco 

nugulas.    Ego  vix  dubito   >cram  Icctioncm  cssc  »tu-  vcrborum  scribit:    »dum  tibi  rugosam  sulcls  anilibtis 

(jules  ineptias.     Diininutiviim  cuim  illud  tam  prolixo  ordlar  fabulam. «      Sed   iitro    nunc  modo  legerc  ma- 

opcrl   minitnc  congruum.      Bartii.    (advers.    p.  409.  lucris,     sivc    cuin   Zinzerlingio ,     sivc    cuni  Grotlo, 

974)  —  Quidain  liiiri  habcnt  nugtilas  ineplias,  quod  cujus    lcctionem    Basilcensis  ctiaiu    codex    pracbct  j 

quis  defcndcre  possit.   Scd  aliain  mcntcin  mihi  praclt  scnsus    mancbit    idcm. 

MS.  in  (jiio  rcpcri   ntujales   inepiias.      Digniuu  boc  ajjarrire^  An  praeter  nostrum  allus  qulsquam 


Martiani   Capcllae    lib.  I.   §.  2.  9 

vcnit   dicens:   Quid    istud    mi   pater,    quod   nondum    vulgata    matcrie    canlarc 

depropcras,    ct    ritu    nictantis   antistitis,  priusquam  forcs    aditumque   rcseraris, 

coinposito  lioc  vcrbo  iisiis  fiierit  diiLitaTcrani.  Qiium  infraiititur:  "quicsccrc  cupicntcm  coniiivcrc  non  per- 

vcro  scrioris  acvi  scriptoriLiis  propriiuu  fucrit,  prac-  fcrat. «  GnoT. —  JNictans  antistcs  c.;t  matutinis  lioris 

positionlLiis  augcre  verLa   (§.  45  not.)^    ipsiim  illud  ad  aperienda  populo  fana  oculis  scinisonuuLus  etiam 

reppcrl  in  glossario  Latino  -  Gallico  (ap.  Adcluiig  in  prodiens.    B.irth.   (advcrs.  p.  974).  —  Populnni  ad 

glossar.  nian.  I.  p.  152)  cxpUcatum  njalnglcr",  quod,  saera  oLciinda  invitantis.     Sacerdotes  cnlm  homlncs 

nisi  a  Latiuo  garrire  luccm  acciperct ,   ncmo ,    puto,  ad   cacrcmonias    celelirandas    cnrmiiiiliiis    ct  quovis 

Intelligcrct.  modo  allieere  soleLant.    ]\onius  3Iarcclliis :   »!\ictarc 

inlei-vetiit]    Intervcnire  Martlaniim  non  corporc,  oeiilorum     signifieanliam    essc     dcnotanint    vctcres. 

scd  scrmone   aiitumat.     Estquc    iiitcrvcnii-e   mcdiuiu  Plautus  Asinarla:  IVcque  Ula  uUI  Lomini  nutct,  ni- 

se  dare  rcLus  dlssonls   aut  alloqiii  uondum  compo-  ctet,    adnuat. «     Goez.  —     (Jiuodsl  fonteni  animad- 

sitis.   TertuUianus  ULro  dc  patientia  cap.  11  :    «qiiia  vcrtisscnt  viii  docti,  c  quo   noster  Lauslt  (v.  not  ad 

qua  ex  partc  aut  ciToriLus  nosb-Is,  aut  3IaII  insidiis,  voccm  a(/i7nni)  ,    melius   eiiin   Intellexissent.    Certc 

aut  admonltioniLus  domiui  iniervcniimis ,    cjus  officil  qui   nivlaiitem  3!artianum   sopitum   cxplicaturl  sunt, 

magna  merccs,    felicitas  scilieet"    SymmacLus  lILro  longius  a  vero  aLcrrant.    IVamque  qui  spiritu  poctico 

7.  cpist  JjG:  »Ut  quldquld  eiilpae  aiit  crrorls  incur-  aOlatus  vcrsus  deelamat,    sopitus  dicl  neqult  Evol- 

rit,    contra  Ililus  mcrltum  mco    digncris  interventui  vcndus  potlus  Fcstus  erat,    qui    »nietarc'<    ait    «oeu- 

relaxarc."    B.irtb.  (advers.  p.  974).  loruin    alioriimquc    mcmLrorum    nisu    saepe    aliipiid 

(fuid    islud]     Parlter  Appulejus    (mct  1.   p.  29  conai-i."  Atque  Itoe  eliam  loco  varlefr.tcm  non  sohim 

Oud.)  :    I.  Quidlstud   nil  Socratcs?"  gcstuum  scd  mutationcni  quoqiie  vultus  dcnotat,   si- 

pater]   Martianus  filius  cnini,   ut  supra  oLscrva-  quidein  aL  antlstitc  oculos  modo  dcmitti,  modo  spar- 

vimus,     Martianum  patrcm   intcrpellat,    cui  delnde  gi,    Martianus  dicere  volult;    Id  quod  ad  ea,    quac 

pater  respondct,  filiumque  pracmissa  faLula  dc  nu-  scquuntiir,  doceo.   Quod  reliquum  est,  ex  llugiano 

ptlis  Pliilologiae  et  Jlercurli  Loiiis  Instltuit  artlLns.  codlce  varlans  lectlo  «Instantls"  notanda  quldcm  est; 

Slmlliter  Ciccro  ULrum  dc  officlis,  quamvis  ommlins  scd  vulgaris  scrvanda. 

utLlem,   filio  soli  se  tiadidisse  finxerat   Accedlt  quod  antisiitis]   Sanc  aedituorum  est,   non  antistltum, 

Mai-tianus  in  cxtrcmo  totius  opcris  (§.  1000)  filium  aditus  rescrare  templorum.    Et  qiiis  affirmabit,    non 

iterum  alloqnltiir  Loc  versii:  scripsisse   aedituentis  Lominem,    qul  quidvis   admit- 

cSecutc  miijis  nate  ignosee  lectitans.«  tat,    modo  ne  commanl  sensu  verLorum  plane  luci- 

Vlde  Igltur,  quam  absurda  ad  fincm  secundi  liLrl  In  dcque  loquatur?    Lncretius  IIL.  6: 
Darmstattensl  codice  haec  slt  glossa  addita:  «Satlra  nCuncta  cadaveribn^  coelestum  tetnpla  manebant 

narra^it    cuidain    patil    hanc   fidjcliam,    qnam  idem  Hospitibiis    loca    (juae    compleraiU  aedituenieis.' 

patcr  3Iartiano  reuarravlto  B.uitu.    (adv.  p.  409).— Barthlus  maviilt  acrfiVweji- 

nictantis]  Evlgilantis.   Gloss.  —  >'ictantis,    ut  tis  me  Invito.  Ai«tze.>.    (misc.  p.  197)  —  Profecto 

ncmo  Ignorat,  non  cirto  ZOV  vvxTog,  ut  glossae  vo-  atro  carLone  notanda  est  cansa  eliam  propter  qnam 

lunt,    scd  a   nivendo,    unde   couulvcre:  qno  vcrLo  Barthius   lociun   cmendandum  essc  ccnsiut 

2 


10  Martiani   Capellae   lib.  I.    §.  2. 

ilivoXoyElql  Qnin  potius  edoce  quid   apportes,    et  quorsum   praedicta  sonuerint, 

adilumque]  Mallt  fortassc  quls  adtjtumqtie :    et  yanio^oytCfi?-  ^^am  cnm  in  tcmplis  niiptiarum  sacra 

sane  dc  antistite  scrmo.  Grot.  —  IVon  placet,    cum  conficrent,  ct  liic  de  Hymenaeo  cantitctj     utrique 

.rorcs  aditumqueu  milil  Maitiauus  junxissc  videatur  loco   vcrbum   couvcnirc    dchel,    quod   utriusque  rc- 

tamquam   synonyma,    quod  linjus    acvl    scrlptorlljus  speclu  dleltur.  Bautu.  (adv.  p.  409)  —  T6  yvi-iVO- 

familiare  est  et  consuctum.  An.>TZE>.  (misc.  p.  197  f.)  XoylCei-V  quld  saplat  iutelligo.     Quonlam  taniea  va- 

—  Adytmn,     quod  Msta  habent  ct  Grotius  probat.  rla  lectionc  niarglnl  appicta  codlcum  divcrsa  volnntas 

In&a  bls    «adytorum  fastiglis."    Goez.  —    In  nullo,  subnotatur,  cgo  quoquc,  quam  ex  nostro  lcctioncni 

quotquot  vldi,   codlce   hoc  loco  legitur  adytumnue,  eonimcntus  sum,  non  absurdiorem  foile,  in  mcdium 

sed  in  omnIl>us   constans  lectio   cst,    quam  rccepi.  dabo.  Praefcrt  casca  scriptui-a  |UOi_;}^0/?oy/C£i?=  1""^ 

Locum  profeclo  facilc  lutelllgcnt,  qnl  Yli-gilium  con-  ut  porlcntosuu»   pulo,  Ita  veruui  mllil  persuadeo  iiv- 

tulcrint.     Illc   cuim  Sibyllac  Cumauac  tcmplum  dc-  ^okoyl^iiQ  Capcllae   exaralum.      Saue   mcull  au- 

scrlbens  (Aen.  6,    41  scqu.)   fulsse  ci  canit    «udilus  c(oi'Is  vlx  quicquam  aptius  in  lucem  postln  proditu- 

centnm,    ostia   cciitiiiu«,    pcrgilqiie  :  rumputo,  glossls  (idcjubciitlbus:  ^iu^og' O  iO^wTfOO? 

afentum  eral  ad  limen,  cumVirijo:  poscere  fata  TOJtog.    Bartii  (p.  974)  — jTuiWVO/^.oyif  fi?  retinct 

Tcmpus ,  ait.  Deus ,  ecce  Deusl    Cui  talia  fanti  Vossi.-mus  codex.     Arktz.   (misc.  p.  197).   Fluctuat 

yinle   fores,    subito  non  voltus ,  non  color  unus.  hie   plaiie    leclio.     Alil,    et  Inprluiis    Bitptlsta  PIus, 

IVon  comlae  mansere  cotnae,  sed  pcctus  anhelum,  Iiabcul  Iltcris  Latlnis   (fumnolo<jisseis  cl  kuknologeis. 

JHt  rabie  fera  corda  ttiment  —  —  Scd  yaixoP.oyl^ELg,   ut  sibl  scnsiis   conslarct,  Bon- 

'  —  Cessas  in  vota  precesnue ,    •  garslus  aniplcctebatur.    ]\il  euim  nisl  mcras  nuptias 

Tros,  uit,  Aenea?  Cessas?  neque  enim  antc  de-  bae    nugnlac  incpliac    rcsultant.     Gokz.  —    IVempc 

hiscent  non  legerat  vii*  doctus  quac  ab  illis  iiilerpretlbus  jam 

Attonitae  magna  ora  domus.«  —  —  —  allata   eraiit.     Sed  magls  reprcliendeudiim ,  quod  in 

Omnia  igitur  apud  nostrum  lioc  loco  bene  sc  habent,  textuiu  receptuiu  ab  co   istud  yuiioXoylQELV ,   vcr- 

inodo  probc  cuin  intelllgas.   Verbuin  etiain  niclare,  bnm  luaiKlitiim!    Bartliiiim  >ides   ciim  Icctloiic   Mt- 

..de  quo  siipra,    cx  illls  Virgilii  vcrbis    iiiion   voltiis,  ctuanle  Ilnctuare  ct  ipsum,    quem  quas  in  tcstimo- 

nou  eolor  unus"  cxpllearl  potest.   Parltcr  »n?//aHffm  nlum    advocat  glossas    cave  credas  in  cudicibus  le- 

munduni"  idem  poeta  (bucol.  4,  50)  diclt,  ob  advcn-  gissc.    Exscripslt   eniin   cas  c  Vuleanli  Ibcsanro  (p. 

tnm  nimiruui  numlnls.  Addc  Lucanuiu  (j,  212,  2J4).  o/ili)  ,  qucin  ne  laiidaret,  eonsulto  cavlt.   IVon  inagis 

Scnecam  (Agaiiicmn.  704)  Luclanum  (lov.  Irag.  50.  iglliir  glossac   Ulae  adjuvant,    qsjani  qiiodlibet  allud 

tL  p.  259  BIp.)  cct.  Icvlcon    Graeeum.      Quapropler  lectlonem    oinuium 

reserai-is^   In  cdltls   7-eserares ,    quod  correxlt   c  simplicissimam  ct  scnsul  maxiinc  acconiiuodalam  tjju- 

rodice  suo  Grotuis.   Conclniint  Basilecnsls  et  Darm-  vo/LoyeiQ  Jn  texlum  rccepi.    In  allo  cnlm  Ilbro  (pa- 

stattcnsls^   ac  sle  cinendatum  ctlaiii  vidl  ad  margiucm  laeogr.  crlt.  III  §.  37G  seq.)  ubcrius  dc  variante  dis- 

hbri  iNoriinbcrgensis.  seriii  ortliographla,  ct  iie  iusucta  se  inorarl  sinant  In- 

vnvoXoyEio]     Grotliis  cdldit  yviivoAoylQeK;.  teipretcs  admomu,    praescrtim  autcm   (IV.  §.  326) 

—  In  Gracca  hac  vocc  non  incpte  aKI  Ilbri  niulant  literam    Gamma    saepe    pro   sjurltii    adbibitam  esse 


Martiani    Capellae  lib.  1.   §.  2.  11 
revelato.  Ne  tu,  inquani,  desipis,  admoduuique  pcrspicui  operis  iysogtuov  nosccns 

(p.[>2G5   add.ncyii.  ad  Apollodor.  p.  266)  dociii,  id  PYMJON,    in   alio   (E)  ErPYMl^ON,    in  alio 

«£uod  iu  illo  ipso  veibo  piobe  advcrtit  Sclmcidcr  (in  (G)     EPOPYMYON ,     in    Basilccnsi    ETEPl- 

lex.Gr.).   Jaui  vcro  in  codicibus  .llonacensibus  (B.D.)  MJON ,   in   Darnutatleusi  HrHPLl/LQA'.    Atque 

scriptnni    Icgitur   TYMNOAOFIC:    licebat  igitur  interprctes   si   auilieris  vctercs,    vix   doctioi-    abibis. 

"OHVoAoyelg  substituere,    quoniaui,  ut   sacpc   dixi,  Corrupta    cium    haec    trndunt :    uEgeriuiion,     i.    c. 

1  ariani  scribeudi  rationcm  miuimc  ciu"o ,    atqne   I  et  resurrcelioncm    vcl    asccusionem     vcl    mutatioucm. 

EI  iuviccm  poni  (Quiuctil.  1,   7,  lii  p.  181  Spald.)  Egcrimio  Graeeuui  verbum,    i.  c.  surgo.     Est  enim 

non   nisi   orthograpkiae    prorsus    rudes  ignorant   (v.  Egc;-iuuon     lijjcr    apnd     Graccos      dc    apotbcosi  "  ^ 

palaeogr.  mca  §.  277   not.  EI).  (piod    sic    evplanat    alius    (E):   »est   libcr,    in    quo 

nej    Lcge  cum  Ms.  iiae,   et  dele  intcrrogatiouis  refertur,    qualitcr  bomines  divi   facti   siut. »      Quam 

uotas.   GnoT.  —  Rcctc !    lu    aliis   bil)liotbccae  Lci-  quidem    cxplicationeui  facilc    apparct   ab    apotbeosi 

densis    membranis    exlat    non   tu,    tcste   31uucl;cro  Pbilologiac    dcsumtam    cssc     ab    bomiuibus    Grao- 

ad  Fulgeutii  \irg.  eout.  p.  7i2  ed.  Stavcrcu.   Id  si  cac   liuguac    adco    iguaris,    ut    ne    ivaioco    quidem 

placcat,    Non  accipicudum  cst   pro    nonne ,    dc  quo  > crbum  rcctc  scribere  potucrint.  Coutra  bonae  linigis 

usu   dlvi  pluribus   iu    specim.   observ.  c.  5.    Aiuntz.  plcuissima  Grotii  uota  baec  est:   «'Eyet.^Ollvrj(xelov 

(misc.   p.  198).   —  Budiaiius   et  Viilcanius   babcut  vox  iiotba.  3Is.  iyeQVtxtOV.  L.  iyeQ6iftov,  vox  nota 

we:  inalc!    Goi:z.  —   Cur   malc?    Profccto    pcrindc  ^c!  cx  libro  I\,    iibi  ait:  Tunc  iyiQ(jiitOV  incffa- 

esl   iitro  uiodo  lcgas,   siqiiidcm   ab  oplimis  scriptorl-  bile  virgo  concliidens.  ScboliastesTbeocriti:  z'fJ)'£.T'/.- 

bus  Ciceronc   et  Sallustio  pro  Gracco  i'al  ponitur  ■Oa?.au'tcovTaulv(idexut,i6jfiQicQ.radl6ox}Qui 

ne ,   quod  alii   scribiint  nae ,  prout  Graecam  dipli-  a  xac  .v^Qo^ayoQtvezcct,  SieyeQTixa.  Et  ea  quidcm 

ibongiim   alii  literis   AE ,     alli  simplici  E   (§.  OOo.  •  qiftic  scboliastes    xiCTCcy.oiUTjTLXCX ,    a  Capclla  xoi- 

not.)  reddcic  maluerunt  (Palaeogr.  crit  IX.  p.  528).  flTj6ig    appcllantur,     ut    Meursius     nostcr    docult, 

Infra  apud  uostrum  (§.  52)  iterum  >ie  repcries  codcui  quae   vcro    illc   diey e OT cxa ,  a  CApcUu  iyiQ6iUOV 

xanc  scusu.    Quld?     quod  Malaspitaa  (v.  comment.  dici    ego    animad>erti:  uisi    qiiis   malit  dici  Egersi- 

ud  Cic.  ejp.  ad  Att.  G.  1.  T.  I.  p.  175  Grae^.)  ncgat  mon,  utVarro  in  fragmcnto:  »>ocis  suscitabuluui  caii- 

antc  Laurcutii  Vallae  tcmpora  apud   Lntinos   dipb-  tautiuiuque  gallus  galliuaceus.«     Ilucusquc  Grotius, 

lltongo   striptum  nae  invcuiri  (coiif.   ct  Garatou.  ad  cujns  coujecturam  a  Goezio  in  coiitextum  receptam 

Cic.'pro  Mil.  p.  2G0  Orcll.  lii-itz  ad  S;iIIust.  Catil.  csse  ut  olim  improbaveram,  ita  nimc   probo,   post- 

p.  276  scq!!.).   Sic  iu iVfranii  fragmentis  (poct.  scen.  quam  in  illo,  qiiem  Grotius  laudat,    loco  (§.  911), 

n.  p.  167.  ISSBotbii)  cditor  temcre  nae  posuit  pro  ctsi  omucs  editl,    practcr  Grotiauam  editiouem,    in 

ne,  quod  rcilc  legitur  apudiXoniuni  (ji.  246  Mcrc).  qua  ecjersimon  legitur,    corruplum   illud    etjeiimion 

iyio6tuov]   lu  Grotiana  cdllioiic  pariter  atquc  exliibcaut,  in  3Ionacensi  tnmen  codicc  (C)  scriptum 

in  antcrioribus  Icgitur  iyeiQopivri(xiiov.     Llbri  au-  ipsc  vidi  etjefsijmon  ,   levi   vocalium  mutalionc^    in 

tcm  scripti  vcrbiim  mirificc  variatum  cxbibeiiL   Gro-  Darmstatteiisi  vero  rcctius  ejersimon.    Quiim  igitur 

tius  In  suo  lcgit  SyeQvpLlOV,  Bongarsius  egirueniioti.  ex  inferiori  Iioc  loco  apparcat,  corrHiiipi  voccm  illam 

Equidcm  in  Monacensibus    (B.  C.  D.)  inveni  EJE-  »n     etjetimion    potuissc,    emcudandi    autcm   locum 

2  * 


12  Martiani  Capcllae  lib.  I.    §.  2. 

crcperum  sapis?    nec  liquot  Hynienaeo  praelibante  disposita  nuptias  resultare? 
Si  vcro   concepta   cujus    scaturiginis  vcua    profluxerint,    propcrns    pcrscrutator 

aliqiiciu   ex  alio  ejiisdem  scriptoris  loco  ratio  certe  soniiin  uiullitiicliius  rcfcrtur.  Yid.  Gcsncr.  ad  Claud. 

optinia  sitj    Grotianam  illain  opinioncm  pluris  quam  p.  SH  : 

merapi  conjecturani  facicndain  essc  ccnsui.  —  —  —  —  edissere  caiissas 

a-epeitiiit]    Idenlidcm  ( §.  H6.   80o)  Lac   vocc  laetiliae :  cui  pompa  toro  tatn  clara  resultct?» 

noster   usus   est.     Significalio   quidcin  nota  (Sym-  »Domus  tota  lauris  oJjsita,   tacdis  lucida,  consti-e- 

macli.  cpist.  1,    13)  i    sed  inprimis   J\omus    (p.  13  pe''»*  IIymenaeum.«    Goez. —  Claudiani  locus  est 

Merc.)    dc  vario    vocis  iisu  coufcrcndus.  Totius  loci  in  cpithalamio  (oO),  quod  antc  ociilos  ]ia])uisse  Mar- 

sensus  liic  csse  vidcUir:  Mai-tianus  paler  filium  corri-  tianum  milii  quoquc   verisimiic  fit.     Scd  rcstiictimi 

gcns:  iiprofecto  insipis,  inquit,  qui  excilantes  versiis,  illius  vocis    usum  ueutiquam  pro])0,    quandoquidcm 

qiios  proocniii  loco  dcciamavi,   audisti,   ct  niJii]omi-  vel  iinus  Appulcjus  contrarium  docerc  potest,  vcrbum 

nus  fingis  tc  ignorare  praeclaruin   opiis,    qiiod  mo-  iieinpe  resiillare  saepius  iisurparl  iiLi  sonus  ne  co- 

liiir.  II  gilari   quidem  possit.      Scribit    enim   (apol.   p.  424 

praelibanle^   In  manu  cxarato  codlcc  ]cgittir /je/--  Oud.)  :  «radii    in     spcculum    incidcntcs    j-esttltatit'} 

libante.    Ego   advcrhium  praelibatiler    ansain  crrorl  (mctam.    p.  215):    npaidatim  tcrra   rcsiiltat»    maga 

dcdidlsse  opinor,  qiiod  finxit  more  suo  pccudalis,  ut  uimiriim  cvolare  tentans;  (p.  So2):iiPcgasus  in  altum 

fatetnr    ipsemct  per  risum   cloquii ,    scncx.    Kymc-  adusque    coeliim    resiiltat.«     Translatum  sensim  ad 

naeo  disposita  siuit  in  gratiam  Cjus  scribenda,  prae-  alium  scnsiim   lioc   vcibum  essc  ex  Fianco -  Gallico 

libaiifer  vero,    quod  cjus  impcrium  toto  opcrc  ccle-  resuller  patet.     Glossae  yindocincQses  (ap.  Cang.) 

Lrans  langit  ipsomct  in  exordio.  B.vnTii.  (adv.  p.  iOO).  restiltare    cxplicant    » similituJincm   referre.u     Apud 

—   Praelibatitc  Vossianus    ctiain    codcx,     pro   «fho  •  noslrum  infra  (§.  11)  tamen  verLo  >e5/f/irt)'e  omniiia 

Barlhiusnulla  uccessitate/)»ae/jtrt/i/e/'.  iiji.>TZ.  (misc.  resonare   dcnolatm-,    verum  nou    ut  liic  cnm  accii- 

198).  —  3Iusaco  vocatur  yaixodzoAog  ayyeZuo-  saudi  casu  junctum,    ciijus  constructionis   excmpla 

Tvg.   GoEZ.  praebcnt   itcruiii  Appulcjus  (met.   '6.  p.  332  Oud.) 

restiltare^    Rcsonarc  ,    SHCcinerc.  Iiifra:    «Idqr.c  vcrbis  nsaxa  cautcsquc  pariicm  sonimi  resiillarenti:) 

dcditimi  mundo  loquax  triviatim  dissultarct  Iiittuiuii-  ct  Calpiirnlus  (Ecl.  4,   o.  iu  Burm.  poi't.  uiLn.  I.  p. 

tasii  ;     lioc   cst    rumoribus    atque    cauticis   diflcrrct.  020)  •\crsu: 

Sic  caplcndum  lioc  verLum  Initio  Cyclopacdiae,    sl        u Carmitiajam  dudutiij  non  nnae  nemorale rcsalteni.* 

dlls  placct,   Alani   ali  Insidis:  Atquc  slc  etiam  apud  nostrum  ad  disposila  vox  car- 

»  Ut  sibi  juncta  marjis  naturae  dona  resultent  tiiina  supp]erl  dcLct. 

Et  propriiitn  donet  donis  mi.vtura  favoretn  scaturiyinis  vetia^    Fulgcntius   (p.  15),   scillcct 

Ciulit  opus ,    pcr   miod  operi  concluditiir  otntii.«  nc  in  Marliano  cxscribendo  mauifeste  deprcbcndcre- 

Qui   scriptor  iugciul  non  absurdi  ciim   aliis   acqiia.  tur,    npocticam  prurigiucin "   substituit. 
ll]>us  vel   temporc,    vcl  studio,   planc   eloqiicntiam  pro/luxcrintl^    Ita  codd.   Drcsdcnsis,    Darmstat- 

suam    ad   3Iartianiiin    conformavit.    BAnTii.   (advcrs.  tcnsis,   Reiclienaucnsis  et  Britannicus :  Vulgata  per- 

p.  409).  —  licsiiltarc  pacne  unice  ad  stiepltum  ct  flu.verint.  >'crLorum  ordo  Lic  est :  Si  vcro  propenis 


Martiani  Capollac   !ib.  I.    §.  2.  15 

inquiris,  fabellam  tibi,  quani  olini  Satara  comminiscens  hicmali  pervi"ilio  mar- 
.  cescentcs  mocum  luccrnas  edocuit,   ni  prolixitas  perculerit,    cxplicabo.      Quum  3 

pcrscriitatorinqiilrls,  (e)  ciijus  scatiiriglnis  veiia  pro-  moniiit  Goezliis,    »noctiirna«    IiKjnit    npraesule  lu- 

Cuxcrlnt  conccpta  (bacc)  cet.  Peiscrttlalor  itro GrotH  ccrua  fiiLulain  coumientus  suiu."    Oniniuni  fcre,  qnae 

scnitator  ^arlaiis  lcctio  est  ad  liliri  iVorlmbcrgcnsIs  noctu  ficbant,    consciain  vctcres  vcncraLantiir  lucer- 

margiiieiii  annotata,    quam  In  textuin  rccepi.  nam  (^iristopli.  Concion.  ab  inlt.,  Luclan.  Catapl.  T. 

saliira  comminisceiis]    Maitlanl   genus  scrlbendl  3.  p.  209  BIp.) ,  unde  Graecorum  provcrblum  »2j]- 

satjrlcou  est,  nou  iuvcctivum,  sod  opus  mlscclliim;  xvSov  slvc  ^>v;i(i'OV  oCsiv.    Libaniiis  (in  vlta  De- 

idcociuc  Satyram  libruiu  siium,    ct  in  principio,    et  mostli.  p.  A.x.  15  Rclsl:):  .Ov(Se  Tag  vvy.tccq  ix«- 

In  Geomctila,    ct  m  Astronomla  xaxa  JtQo6co7to-  ■&svd£v ,   cd/.a  durtovelro  rtQog  <pcoQ  rteQc  Xo- 

rtouav  loquentem  iiiducit.  Grot.—  31artlanus  Sa-  yovQ.  "O&ev  xalllv^eag  dxcortTcov  eiprj,  rovg 

turam  (sic  eulm  in  31stls  cxprimltur,   v.  Cortlus  ad  ?.6yovg   xov  ^rjfiod&ivovg  /.vxvuyv   arto^eiv' 

Salliist.  p.  S40  etBiincmaiin  ad  Laclantlimi  p.  150.)  ov  b  Ar]ix.o6(yevr^g  cidxeicog  a{.uc  y.ccl  rtixQcog- 

quasl   deam    slbi  famillaiem   Illud  llyiucnaeum  car-  Olda,  e<pr, ,  bxL  Xvrtco  6£  Xvxvov  jcalcov."    Et 

minc  cclebrantcm  iuduclt.  Iude»Satiua  comiiuniscoiis  Cuiua  (ap.  Isidor.  ctym.  G,  12,  p.  2o0  Arev.). 
niccum  cdocuit."    Goez.  —  Quod   ad   vocls   ortlio-  «Ilaec  tibi  xiiateis  mtdtwn  invi(jHata  Iticertiis 

graplilam  ct  scripta  satjrlca  atlluet,  couferaiitur  Vos-  Carmina   — 

slus  (In  etym.),  Ccllarius  (inortliogr.  1768. 8.p.  540.),  Causam  vcro  cur  tantoperc  amarlnt  banc  allegorlam 

Casaubojuis  (In  Crenll  musaco  p.  1   sequ.),  Peli-ouli  scriptorcs,  Epicbarmus  (ap.  Cornut.  14.  p.  161  Gal.) 

intcrprctes  (Bunu.  p.  1    scqii.),  Fiilgcntius  Martiani  prodit  biscc  vcrbls:  nel  xe  XL  Cr^xelg  Gocpov,   xijg 

simia  (mytb.  I.  p.  22  31uucb.)  ,   Turnebus  (in  advcrs.  vvv.Tdg    ivd-vixr^xeov."       Omiiia   cnim    praeclara, 

26,  54),  Ileiudoif  (ad  Horat.  sat.  1,    4.  p.  86)  et  Cornutiis  addlt,  mellus  noctu,  quam  dic,  cogitando 

Barclalus  (in  sat.  praef.).   Scd  (piamvls  rectc  Grotliis  rcperiiintur.  Quapropter  Propci-tlns  »eslrcmasu  me- 

adverterlt,   Sattu-am  loqiicntcm  a Martlano  non  scmcl  morat   »lucernas<if    et  Juvcnalis  (1,  ol)  Vemislnae 

inducl,    id  boc  etlain  loco  factum  cssc  milii  quidein  luccrnac  noiuiue  Horatianas  luculjratloncs  insignivit. 

nciitiquani    cst   persuasum.    Poi-tlca    potius   licentla  Utrumque    jiinxlt  Ausoulus    epigrammatc  (4)    quod 

inest  in  vcrbis   «Satura  comminisccns  fabulam  mar-  fasfis  pracmlsit,    Tcrslbus: 

eesccutes  mecum  lucernas  edocuit."    Nec  magls  Sa-  "Sit  tiins  hic  fructiis ,  vigilatas  accipe  noctcs, 

tura  Martianum  cdocult,    quam  lucernas.     Ceicrum  ObseauituvstudioHostraliicematuo.il 

jurc  Grotius  contendlt  Mai-tianl   Satnram  opus  nil-  Unde  et  Gellius  librum   suum  Noctes  inscripsit  At- 

sccUnm  essc.   Eo  enim  scnsn  et  Paulus  apud  Fcstum  ticas.     Ai-noblus    denlque  (4.  p.  144)    lucemarum 

nSaturai'   in(]ult    »et  clbi  genus  dicltur  cx  varlls  re-  moderatricem  Minervam  appellat  ipsam. 
bus  coiidltum,   et  lex  multls  allls  confcrta  Icglbus,  et  prolixitas]   Sensus  idcm  est,    qui  in  Amobii  (1. 

genus  carmlnls,    ubi  dc  iiiultls  rcbus  disputatur. «  1-  p.  158  S;dmas.)  vcrbis:  nne  forte  prolixitas  fasti- 

lucernas]    Plurlbus   boc    symbolum   locis    Slai'-  dlum  audlcntiac  paiiat.»  Multo  elegautlus  eadcmVii-- 

tianu8usurpavlt(§.  124.  210.  006);   quod  a>idc  ai--  gllius  (georg.  1,    177)  cxprimit  versu : 
riplens  Fidgentlus  (myth.  i.  p.  JJ07  Sfav.),    ut  jam  »i>7  refujis,  tenuesciue  piyet  coijnoscere  curas.» 


14  Martiani    Capellae   lib.  I.   §.  3. 

intcr  deos  fierent  sacra  conjugia  procreationesque  undique  numerosae,  liberique 
praeclues  ac  ncpotum  dulcium  aetherea  multitudo  inter  se  quodam  coelico- 
larum  complexu    ac  foedere  potirentur ,    praesertimque    potissimos  connubialis 

bearct  adjectio,    idque  dcbitum  mundo  loquax  triviatim  dissultaret  huinauitas, 

sacra   cfjnjuijia]    Apud  Gracios    cjaoqne    Uooi  —   Saepissime  (§.  24.  357.  429.  S66.   897.  906) 

yccixoc  deoruin  eraiit   coiijiigia,    in   [ii-iini-   Jovis    cl  Iioc  vocaljiilo  utifiir  nosler.   ^efjuc   rjiiasi  ex  Graeca 

Jnnonis,    fjuatenu»   mystice    ct   BTTuboiice  expiicarc  Latinafjuc  iingua  compositum  fortc  (lamnandum;   si- 

iUud  solcLant  rconf.  Casauh.  ad  Atlicn.  6.  10.  p.42(>  ipiidcni  Plaufus  fotics  jam  vcrho   cluere  iititur.    At- 

!'.   Valcten.  ad  Tlicocr.  Adon.  p.  odi  ,  ihiijiie  Jaudat.  tauicnLafiuum  ejusdcrn  sfirjiLs  csse,   cujus  Graecinn 

^Vcrrisdorf.  cxcurs.  11  ad  pcrvig.  Vcn.  T.  3.  p.  o38.  yj.vetv,   ncgare  nolim. 

Lobeck  Aglaopliain.  Hunigsb.  1829.  8.  L  p.  608).  adjectio]    Mss.  adlectio.    TcrfulJ.:    ladlcctio  ex- 

r)iiaproj»tcr  sa<Ta    Junonis  tcste  Lactantio  (1,   17)  j^lorafa.c  Goez.  —  A'ellcm   dixisset  in  fjuibus  libris 

nupliarurij    riiii    ccicljral>antar,   «jiiae  ct   ipsa  upoi  scriptie  adleclto  lcgafiir,  quain  pravain  c^  lcctionem 

yujWi  ajjpclJafa   suiit:    undc   cfiam    oi  yUjJLOVVTtg  in   niillo  rpjicri.     3iulto   igilur  rninus  iu  te\(um  reci- 

JtotovOi  ro)  Au   '/Mi,    xi\    TJou  iioovg  yafioxg  jiicnda  craf.   Scnsus  est:    i.AuiplcviJjus  (juidcm  gau- 

(Lcxic.  rlictor.  jjOHt  fliot.  Porsoni  p.  670.  29^.  Pla-  dcjjant  dii,   sed  keafissimi  fiebant   accedenfe  conna- 

toni  taincn  fdc  R.  1'.  .'».  ji.  ^.'iS  f.  dc  legg.  8.  |».  841  Ijio. «    ,\iljcctio  connubialis  eiiini  liyjiallage  est,   ijiuim 

Stcjili.j  bac  iiiijifiac   nil  iiisi  sanctae,   id   csf  rifc  in-  figiirain  iiosfcr  sacpe  usiirjiat. 

stitatae  cl  invioJabilcs    esse   vidcnfur.      IJe    Ccrcri»  dehilurn]    Edidcrat  Grofius,    sicut  erat   in   ante 

Diirifiis  V.   Scrv.    ad  Virg.  ecorg.  I.  344.  ciirn  cdifis.  dedilum,  liac  taincn  addita  injfa:  "Sic  in 

prorreiitionesfiue]    (jrofius  cdidcrat  ijuidcrn  jiro-  llbctorica :  i/Dcdifarjuc  ficnt  (juae  vetusfas  jiracterit.» 

ereatiimis ;     addila    famcn   nota:    »Lcgciidiim  et  di-  Scd   sanc  maliin  diditiim  ct  didifa.    liidcre  enim  est 

slingucudiiiii :   (>iiin    iiifcr   dcow  ficrcnt    sacra  conju-  disjiergcre.     Glossa:  I>ide  duidog,  /liQi^S.    Virgi- 

gia,    procrcafiones  undiijue  niiincrosac.i'  —     Afijiic      lius: "liia  tcrris  didifa  fauia",  ct  alilji:  /. Iliditur 

ila   codcx   ctiain   Drcsdcnsis   babcf.    Scd  e  variis  Ic-  bic   subito  Trojana  jicr  aginiua  rumor.»     Glossa  Isi- 

«'lioniliiis  .    (jiias  Itoiidani  rji.  ;i2j  atfiilif.   mcliorcin  in  dori :    "Didituin,   jicrcrci»r:itiini ,    divulgafiim.u  GnuT. 

tcxfuiu  rcccjji,    «jiia  non  soluin  ^«■or/ca/irjnc.vyiM;   Jc-  —    R(;jjcfiit  (joczius,   ct   ijuod   magis  rcjirelicndcn- 

gitur,   scd  ctiau  jjaulo  post  in  verbis  et  inler  i\elelu  dum,   in    tcxtum    rcccjiif    vcrbuin  ,     quod    nuUo   in 

copula  est,   ijuac  cliain  a  cudicibiisMonaeciisi  (E)  ct  codicc  Icgiliir.    Eijiiidcm  Drcsdcnsis  cf  llugiani  co- 

Ilugiauo  abcsl.    (ioczius  ijuidcm   snbstituit  indfniue,  dicuiu  auctoiifafc  sulisfitui  debitum.   Scnsus  e8t:i>ne 

addilfjuc  '  ail  inaniiscrijitoriiui  lidcuix^   sed  falsus  cst.  carcrcf  iniindiis  diis  varii  ct  inuilijiiicis  gcneris ,  rjiii 

Iii  niillo  cniui  rndeffne  Icgitiir.  ciirn  iiiijdcrcnf. "    Totiiin  cnini  iiiitiidiiiii  jilcniiui  cssc 

pr<iei:lueii\    \'ox  cst  iJliiiJi  acvi.    Glossac  noslrac :  dcoruin   cl   scniidcoruin  nvcjita    cral    ojiiniu     (conf. 

npraevlueii,     jiracnoI»ilc»«,      ct    aiibi :  npraeeliultitg ,  §.  loO  seij.).   I*ro  mi/nr/o  (>laudianus,   (jucm   nostcr 

]ioncHfi«.«    Ef  glossa   Isidori:    ut7u>,y  nubilis,    c-luif/r  soejic   iiititatus    (;st ,   jiosiicrat   Ma/iirrim   hisce    (raj»l. 

iioliiJior,  praeclHi»  valde  clarus  cl  iiiclitus.»     Giiot.  Proscrp.  2,  370)   vcrsibus: 


Martiani   Capollae   lih.  I.    §.  5.  i^ 

poetaeque  praccipue  Ocagrium  citharistam  sccuti,  caecutientisquc  Maeonii  sua- 
viloquam  senoctutcm,    cpica   vulgo  lyricaque  pagina    consonarcnt:  nec   aliquid 

ujam  felix  oiilur  proles :  jam  laela  fiitiiros  0«rt(/JiMm]   Ubiqiic  Eiiagriiiin  lcgifiir. —  De  Or- 

Exsjfeelal  iiatura  deos.   iYov«  numliia  rebus  plico  scrino,   qiii  Ocagri  lilius.    Ilyginus  de  Argo- 

Additc  et  ojitatos  Cereri  proferte  iiepotcs. «  nautis  loqucns:    »GcIeusina    dixit    Oi-plicus    Ocagri 

Undc  iiifra  (8.  .IS)  Jovl  coiisuluit  Apollo   ut  coiice-  filius.u    Grot. —  Euagriuui   iioinen  focdissiinc  cor- 

dcrct  nuptias    Mcrcurio  ,    quihus  proferret  iiepoliiin  ruptuin  inuta  In  Oeagriuin.  Goez.  —  Eqiiidcin  non 

nuuicruin  ad  ciilinen  poloruni.  Id  quod   prolians  de-  iniror  Eiiagriiiin  scriptuin  essc,   ct  Ocagriiini  illo  no- 

Indc  Ju[>iter  jussit  (§.  5>o)  :»junganlur  pariljiis  aiispi-  niine   iiilelleetuni.     Graecuin  iionien  cuim   Oucyoog 

ciis,   ct  nostris  cumulcnt  astra  iiepotiJ)us.(i    Cui^cro  cst:  oi  aufem  et  SV  pronunlialione  confuiideljanfnr, 

nostra  lcctio  non  placcbit,   is  sanc  vulgataiu  eoiitra  i,„Jc  EvayQLOg  Iflcm    cst    qu!    Oiaygiog.    Qiiid? 

Grotium  tucii  potcrit  e  Donati  quidem  verbis:  »Dare  quod  xarfr^^j/S^agscripscrcpro  xuTO i ;(rj6ag  {Odc- 

csl  qiiod  rcpctas,    dedere  cst   ad  perpetuiini. "    Sed  rici  diss.  p.  27).   Qiioiiiam  igiliir  variantem  orliiogra- 

debilum  recfins   esse  niilii  qiiidcin  c  Marfialis  (-4,  1,  pliiam  interpres  ego  Iiaiid  eiiro,  ininimc  duI)ita\iOe« 

fl)  verbis    ndcbita  terrif  »    pcrsuasiim  csf.  agriiim  iii  contcxtura  recipcrc,  ne  Euagrius  iiiipcrifis 

<riui«<i'iiij  In  tri\iis  cnini  popiili  confubulabautur.  fiicum  faccrcf.     Coiifcr  praeterea    dc   co  Dioduriim 

Mnsacus:  T?.o}66a  yaQ  avdQcojtcov  <piZoyjQTO-  (4,  25),  et  Apollodorum  (1,  fl,  IC). 

liog,   iv  ds  6iCOJrfi"EQyov,   OJteQ  TsZieiTig,  ivl  caecutietitis]  Solemnc  scriptorlbus  scquioris  ae- 

TQiodol6iv   ay.OVEi.    CatuIIus:  "Omnlbus  in  triviis  tatls  fuissc  videtur,    Ilomerum  a  caeeltafe   denoini- 

Milgetur  fabiila    passliini:   adeoquc    Inibi  efiam  car-  nare.   Terfnlliaiius;    nquod  elausls  vel  in  totiim  IIo- 

mina  canl  solita.  Maro :  »  —  Tuiie  In  trhiis  Indopfe  mcricls  oeulis    liquct. «    —  Goez.  —     Repctit   lilud 

solebas  stridenti  nilscrnm  stipnla  disperdcrc  carinen«:  Ilomcrl  epllbeton  noster  Infra  (§.  19). 

quo  alludit  Capella.    Gnox.  —    Adde  Ilorafium  (ad  consonarenl\    Etsi    viilgata    leetio   non   Incptum 

Plson.  2iy),  Appulcjum  (in  mefam.  1.  p.  28  Oud.),  scnsum  fundat,    tamcn   vcsligiis    vcteris  sciipfurae, 

ct  confer  oinuino  doctisslmum  Luclani  (dc  blstorlac  Bongarsio  probatac,    »EiiagTlus  (I.  Ocagrius)  eltba- 

conseiibendac  ratlone  c.  16  c\fr.  p.  iiS)  luterprctcm  rlsta",    a  qna  jdanc  cdlfi  aberrarunt,   «t  inslsfamus, 

C.  F.  Ilcrinaiinuni.    Scnsus  Infra  (§.  96  f )  Idem  cst  tain  ncxus,  quam  etiam  genius,  ut  ita  dicain,  Martiani 

\erborum    »per  conipita. "  siiadcrc  Aidentur.    Praecipui  poctae,  lidcnKjue  gran- 

dissultaret\  Glossa:»dissuIfaret,  dlvulgarct."  SIc  dacvi  pontlficcs,   Ocagrlus  et  Homcrus,   Id  In  lyricis 

1  nupfias  resultare"  el  «sonltu  rcsultabanf «  dlxit.  Gn.  *ct  cplcls  carmlnlbns  sequcbanfur,    quod  bumanltas 

—  luter  utrumque  vcrbuni  distlnguendum  potlus  ciit.  de  dlis  deabusque  trlvlatlm  dlssulfaverat,  i.  e.  dlvul- 

De  vcrbo  resultare  conferas  ^ellin  quac    niodo    (ad  gavcrat.   Orpbeus  et  Iloinerus  vefcrcs   illos   de  diis 

§.  2)  observavi  ct  quac  infra  (§.  li)  observo.    Dis-  dcabusque  ct  eorum  conniibiis  mytbos,    quasl  dni- 

siillare  \cvo,  quoVirgillus  (Aen.  8,  240  et  12,925)  nlfus  sibl  fraditos,  carniinlbus   suls  Intcxnerunf,  et 

iitlfur,  verbum  cst  Intransitlvuni,  unde  apnd  nostrum  bls  grandaevls,    cana  vctustafc    vencrandls   pontifi- 

(§.3)  post  vcrba  «debltum  niundo«  supplendum  vidc-  clbus  In  testlmonium  Tocatls  promtlor  fidcs  accessit. 

fur  «es9c.«  Scboliastcs  Eurlpldls  In  AJcesf.  9G7:  TlQCOTog  Oq- 


16  Martiani    Capellae   lib.  I.   §.  5. 

duJcius  Jovi  inter  acthereas  voluptates  iina  conjuge  loquerentur:  liisque  ac- 
cederet  pronitior  lides,  quae  suadente  aruspicio  grandaevos  pontitices  in  testi- 
monium  convocat,  quum  quid  Jupiter  liominum  votis  trepida  curarum  ambage 
suspensis  multa  implacabilis  hostia  denegaret,  exorata  ejus  matrona  provenire, 
et'  quicquid   ille   ex    promta   sententia   Parcarum   pugillo    asservante  dictaverit, 

^svg  ixv6vrjQia  ■&£cov  TtaQadedcoy.ev,  b^SV  yMi  nec  aU(jmd  dulcius]  Spectarc  vidctur  ad  faino- 

■QQrj6x,£la    xb  [Iv6t7jQI,ov  xaZelrai,,     ajto   tov  snm  ilium  Jovis  cnm  Junoue   congressum   (II.  14, 

GQanos  OQcpicog,   ymI  aXXcoq  %al  rtOirjrrjQ  ^m)  292  scqu.),  in  quo  figmcuto  Ilomerum  non  temerc 

[xavTiQ  Tjv  6  'OQ(p£Vg.     Et  FiJgentius  (fab.   14),  rcprclicndit  PJato  (dc  R.  P.  3,    p.  590  Stcpli.). 
qul  fabiilas  suas  niaximam  partcnne  Graccls  Latinis-  una  cotijuge\  Alli  utia  cttm  eonjticfe ,   scd  malo. 

que  sclioliastis   compilassc  videtiu-:    nOrpbcus,  Oe-  Intrusit  scilicet  allquis  illud  cum ,  qui  sensum  non 

agrl  ct  Calliopes  Musae  filius,   Tbrax  urbe  Flcvia,  cepcrat,    ncquc  viderat,    conjungeudum    csse   cum 

quae  cst   in  Olympo   moutc,    ad  ilumcu    Enlpcum,  » j)oetaeque«     vcrbum    nloquerenttir."      Sensus   cst: 

innutis    cltbarista.n    Goez. —    Ad   Ista    omnia   non  n  INLl  Jovi  dulcius  Mna  conjugcn,  sivc:  » Jovl  una  con- 

possum  non  anlmadvcrtcrc,  mixta  essc  a  docto  intcr-  jux  dulclssima. «    Ila  Ciccro  (Brut.  6):   «rcm  unam 

prcte    antecedcntia,    ct  subsequcntla,    ct,     ut    Ulc  csse  omnium  difficillimam « ,   ct  (in  Vcrr.  1  ab  Inlt.) 

cxlrct  scnsus,    totum    oratlouls    ordmcm    mutatnm.  »quod  uuum  ad  invidlam  vcstrl   ordinis  minucndam 

Praetcrca   uon    crat,   quod  Bongarslum,    qul   solus  maxiuie  perliucbat. « 

«Euagrius  citliarlsta»    primo  casu  lcgit ,    sequeretur,  yuuHi  yjijd]  Lege  » cum  quod. «  Sensum  persplce 

quum  rcllqul  onmcs  quartuui  casum  babeant,   vcrior-  ct  ]audabis.  Gnox.  Ego  vcro  ncutiquam  laudarc  pos- 

que  sculentla  slt,    »praecipuos  poctas    sccuton  essc  sum,     quandoquidem  Afer  nostcr    niagis  latiae  lo- 

exemplum  Orphcl  ct  Homcri.»    Sed   quam  Goczlus  cutus  csf,    quam  corrccturus    eum    Grotius.     Quid 

\ult  dictlo:    «poctac  sequuntur  quod  buinaultas  dis-  cuiui  posltum  bic  cst  pro  alintiid,   iit  apud  Scnecain 

sultat»,  a  ncminc  intcHigeretur. '  Majorem  vcro  video  (de  ira  2,  9):  uiium  quis  irascituni  cct.  atquc  apud 

dllficultatcm,  quam  nc  verbo  quidcm  attigeruut  doctj  ipsum  Ciceronem  lcgerls  «quo  quis  vcrsutIor«    cet. 

illi  vhi.    Tot  cnlm  a  Martlauo  pracmissa  nulla  sequi  (offic.  2,  9)  ct  (ibld.  3,   19)  »Dixerit  quisu;   qua- 

videtur    concluslo.     luciplt   nempe   a     »Quum«,  cui  proptcr  falsi  siiut  gramuiatlcl,    qul  contcuduut  non 

addidlt  subjunctlvos  modos  «ficrent — potli-cntur —  nlsi  antcccdciitlbus  partlculls  ne  vel  si  poni  possc 

dissiiltaret  —  consonarent  —  loqucreiitur  . —  accc-  quis   pro   aliqtiis.      Mellora   jam    statult    Ramsborn 

dcrct"  —  atque  ex  biscc  omniJius  ulbil  assiuuit,   scd  (§.  IGO).    Noster  ccrtc   liujus  rel  non  ignarus   fiiit. 

abrupta   csse    vldetiir   oratio.      Quapropter  vix   alio  Scrlliit  enun  (§.  i>39)    »Sat  erit  CHi<i  pro  alicui. 
uiodo  defcndi  polcst  vcrborum  structura,    quam  si,  pi-ouen/j-e]   lufinltum  modum  bunc,  paiilcr  atque 

niutata  iiiterpunctionc ,   uti  corrcctam  cam  supra  vi-  illum,    qui    sequitiu',    removere ,    pcndcrc   arbitror 

dcs,  statueris  Incipcre  apodosin  a  verbls  (§.  t>):  »liac  ab  anteccdcnte  voce    »testImoiiIum.<i 
jgltur  fama«,   quibus  resumseiit  orationcm,    multls  PartarMm  ;>M/jfi7/o]  Servius  (adVirg.Acn.  1,  22): 

inscrtis  intcrrnptam.  i>una     loquitur,     Inquit,     allcra    scribit,    alia  filia 


Martiani   Capcllae    lib.  I.   §.  A.  17 

delinitum  svadae  conjugis  amplexibus  jussuque  removere.    Nec  solum  superum  4 
regem   attcslabatur    uxorium,     idque   etiam   Diti   propositum ,    idqtto   Portuno, 

dcducitn    Scribonlis  Parcac  cdigiem  oliui  (in  palacogr.  Sic    iiitclligcnilns    videtnr   Apulcjns  :   »Et  Porlunus 

luea  erit  DI.   §.  527)  lectorum  oeulis  subjcei.  eaerulis  barbis  bispidus  et  gra^is  piscoso  siun  S.ilacia, 

removei-ej   Adeo    uxorius   cst  Jupitcr,    ut  ^ota,  auriga  pimulus  Dcipliini  Palacuion.u    I\am<iuc  apcr- 

quac  jam,    (juamvis  pijigui  bouoratus  lioslia,    prae-  tissimc  sejungit  Portunum  a  Palaemonc,   ct  Salaciae 

fractc  dcncgaverat,  et  ut   solcmni  modo  irrita    csse  juiigit.   Alibi  aliter  iutclligo :  nNcptunus  cum  Salacia, 

dcclararct,    Parcis   abolcnda   commiscrat,    dcliiiilus  ct  Porlunus  cum  omiii  cboro  IVcreidnm.ii    Pro  nobis 

conjugis  suae   osculis  ct  ainplcx.Lbus  revocct  ct  rala  cst  Tiillius,    qui  dc  uatura  dconim    dissercns   ait: 

ossc  jubeat.  Goez.  —    IVon  crat  quod   addcret   vir  »Datiim  igitiir  cst  IVeptuno  aitcrum»    (malim  alteri, 

doetiis  vcrba  «iiTlta,    abolcuda,    ct  rovocai-c.«    Par-  lu  cjna   opinioiic  postca  et  Lambiuum  cssc  comperi) 

cac  ciiim  Jo>is  crant  scribac,     notabaulijuc   omuia,  »ut>oluiit,   fratri  in.-irilimnm  oiunc  rcgnum,   uomcii- 

quae   fierl   illc  jubebat  (§.  89).  qiie  productum   ut  Portuuus  a  portu,    IVcptnnus  a 

vxovittm]   Uxoriiis   cst  niiniiim  dedilus    conjngi.  naiido   paulum   primis    litcris    iinmutatis.«      Et   quls 

Glossariiim  Pbiloxcni :    «Usorius,  ycrur/.Ofxavrjg,  ncgct  dc  Ncptuno  sensissc  Viigilium,  cnra  canlt: 

yvvatycoyiQarov^avog--,    iixoriosus,    6  Ttjv  idlav «imis  sub /luctibus  audiit  omnis 

yvvalxa  <plXcov.«    Virgilius  :  npulcramque  u.vo>'ius  ISereidum  Phorcique  chorus  Panopaeaque  virgo 

urbcm  cxstruis.«      Et   qiii    quid  in   gratiam   cariim  Et  pater  ipse  manu  magna  Portunus  euntem 

faccrcnt,  alioqui  quod  minus  facerent   Ila  Martianus.  Impulit»  —  -— 

Et  IIoralius:»siuistra  labitur  ripa  Jovc  noii  probanlc  Et  ut  iii  bis   quidcm  locis  IVcptuno  Palacmoiiis  no- 

M.t:orj«.s    amnis.«     AJioquin    coiitra    Jovciu    miniuic  mcn    attiibuitur,    ita  ■«icissim  vidcatur  IVcptunl  no- 

facturus.    Qnarc  adbuc  in  ca  sum  scntcnlla,   scribcn-  mcn  Palacmoni  ab  Ausonio  assignatum,    qui: 

dum  InPbiloxcuo:  6  TTjV  yvvalxa  Xlav  <pi,Xcov.  «Jsthmia  Neptuno  data  sunt ,  et  Pythia  Phoebo.* 

Sccus  qul  osculans  liic  accipit  Ensta.   S^artlus  no-  Vcrum,   ut  dico,   videtur ,   nam  locus  bie  etiamnum 

ster,   cum  quo  tamcn  non  pugnavero.    In  alio  glos-  vercor  nc  In  mcndo  ciibct,  ct  pro  IVepluno,  Portuuo 

sarlo  ywa<u«V^?pariter  m.ioWma- cxponitur.  IJ,aiTH.  rcstitiiendum  slt   GnoT.  —   Grotium  quamvis  Hevn. 

(adv.  p.  277).  —  Poctarum   locl   laudatl  sunt  Ho-  ad  Acn.  5,  241  In  Ulis  Vlrgilll  vcrslbus  expllcatls 

ratli  In  odls  (1,2,    19)  et  Virgilil  in  Aencide  (4,  rcprcbcndat;     apud  nostrum  Portunus  omnlno    cst 

26C).      Apud    nostium  Igitur  Jupitcr    uxoiius   est,  ]>fcptunus. 

undc  infia    (§.  30)   Apollo  dicit,    notum  sibl  essc,  Gradivum]  Unde  boc  nomen  Gorallus    ad    Al- 

quod  In  Junonis  arbitiio  posita  mariti  sit  voluntas.  biuovanum  (cleg.  1,  23.  p.  7  not)  cxplicarc  studet 

Alio  scnsu  L.  ^ifranius  apud  Nonium  (p.  28)  virum  ],Isce  vcrbls:   «Existimariin  gradi  iu  cascorum  Lati- 

mullcrosum,    ct  feminam  (p.  21)  virosam  appcllat  noruin   sermone   signltlcassc  intcrdum   Idcm  ac  fre- 

Por/ii»io]   Porluuus ,  dcus  portuum,  Ipsc  cst  i\e-  queutalivum  grassari,   lioc    cst,    latroclnium  exer- 

ptunus.    Gloss.  D.  —    Cognomcn  boc  non  solum  cerc.«     Qiiac  quldcm  obscrvatlo  satis  placct:  qucm- 

Palaemoni,  sed  ct  Ncptuno  trlbutuin,   ut  liic  ct  libro  admodum   ciiiin    Mlnerva  praerfa/>i'.r  cognominatHr, 

quinto:    nPortunl  trlfidam  susplrans  flagitat  bastam.«  ita  et  Mars  praedator  dlci  potest 

3 


Jg  Martiani   Capellae  lib.  I.  §.  4. 

certumque  esse  Gradivuui  Nerienis  Nerinae  conjugis  amorc  torreri;  Aesculapio 
quoque  non  dispar  afFectio,  similique  persuasione  transduci  Ope  conjuga 
Cybeleque     permulsa    moestissimum    seniorem    deorum:    Janusque    Argionam 

Nerienis]  Deae  liujus  Mavortlae  mcmineruntEu-  practcrcam,    in  Basilccnsi   eodicc   legltur  Nerienis 

nius,    Plautus,    Imbrex,    Agellius  grammatlcus,    ct  Neriae,   addita  glossa:  «fillalVcriac."    Temcrc  etiam 

Cn.  Gellius    liistorlcus    antiquus,    qucm    tamen    (ut  Burmaunns  (lu  antkolog.  Lat.  I.  p.  S7  not.)  corrcetu- 

ct  Loc   obitcr  dicam)  Agellii  nomine  citare  yldetur  rus  erat  Steplianum  et  vetcrem  cdltlonem  Romanam, 

Nonius  in  voce  Bubo.     Dicta  cetcrum  baec    dea  a  quae  in  eplgrammatc  copulam  et  intcr  nominaNcrlc- 

voce  Sablna,     quae  fortitndlnem  dcnotat,   a  qua  el  nes  ac  Sllnervae  omisit. 

IVeronos.   Glossa:   IVero  avdQSioq.   Grot.  —  Con-  Ope  conjuffoj    Legc  et   distingue:    «Aesculaplo 

cinit  eum  blscc  Goezlus.   Sed  Jii  doculsscnt  vellcm,  quoquc  non   dlspar  affcctio,    siniiHqiic   persuasionc 

cur  Nerienis  Nerinae  noster  scrlpscrit?  Ncrio  cniin,  transduci.   Ope  conjuga  Cybelequc  permulsum  moc- 

aAveNeria,  vel  Neaera,  erat  Mavortlae  conjugls  no-  stissimum  scniorcm  deorum.n    Acsculapli  uxor  Lam- 

men   (Llcin.  Iiiibrcx   ap.  Gclllum  13,    22.    p.  180  pctic,    ut  Ilermippus  testatur,   quem  auctorem  eitat 

Conr.  Gcllii  In  annal.  lociini  a  Grotlo  laudatuni  re-  nonuunquam  Ai-noblus.   Scrlpsit  TQlnsdvQa.  Voccm 

pcrlcs  in  appcnd.  ad   Cortii  Sallust.  p.  35)  5   rfcrinus  Ulain  «conjtiffav  apud  Madaurensem  lavcnias.    Cybe- 

autom   est  a  IVereus,     ut    a  mare    marinus.      Undc  leii  et  Opcm   eandcm  esse  quls  Ignorat?    Ccterum 

Blartlanus   iiifra   (§.  9IS)  Nerinam  cbelyn  dixlt  pro  animadvertas    ct    blc    et    allbi    sacpius    sensura    non 

marinam.     Scd   ^ix    credo   nostrum    Ullus    originein  satis  cobacrcrc.     Scd  nec  illud  rcticcndnm,  ct  Mcur- 

duccrc  voluisse    a   Nereo.     Porpbyrloncm  potlns   in  sio    meo,    et   mlbi  in  mcntem  venissc,    commodius 

mcnte   liabuisse   vidctnr,     ciijus   ad  Iloratii   cnrmina  hic  forsan  legi  posse    »Opc  cousIva«  vel  nCoiisivia.t 

anuotationcm  banc   Gyraldus  (op.  I.  p.  320)affcrt:  \idc    si  lubet  Varroncm,   Fcstum,    3Iacrobinm:  fc- 

•A  Minerva  Mars    victus    est,     et   obtcnta  virginl-  stornm  Opeconslvorum  racntlo  lu  calcndarlo  vetcri. 

tatc  Mincrva  IVcrine   est  appellata  (vcl  potlns  IXcrl-  Grot.  —  Ego  nUiil  praeter  intcrpnngeudi  ralloncm 

cnc).«    Utrnmquc    igltur    nomcn    conjunxissc  nosler  mutarc    ausiiu.      Ccteruni    diaAoAov^OV  Hyglno, 

vldctur.   Pracsldiuin   ccrtc  baec  conjcclnra  babct    In  Fulgcnllo,  ct  nostro  etlam  Marliano  faiiiUIarc  ncrol- 

iis,     quac    sequuntur,    ubi  ct  Satiirni   coiijugi  duo  ncm  morabitnr,   Goez.   —   Oinniuo   servanda  Marti- 

paritcr  tribuuntur  noniina.     Nerlna  igitur,    sive  IVc-  anl  verba  erant:  quamvis  cniin  Ops  Consivia  appel- 

ricnc   Mlucrva   est,   non  Galatea,     iit    Scaligcr    (ad  laretur  vcluti  Janus  Consivlus  5   inde  ncutiquam  se- 

Orpb.  p.  285.  n.  8  Gesn.)    sibi   persuascrat,    qui  ct  qultur  Blartianum  bocce  cognomen  scripsisse.  IVcqoe 

Ncrienls  cognomiue  Slartem  appcllari  aftirmat.    Scd  intcrpunctio  mutanda  erat,  ut  mox  >idcbltur.    nOpem 

niillam   affert  auctorem,     suspicorque    bane  meram  appcUamnsci    sunt  vcrba  Macrobii  (in  Saturn.  I,  12) 

esse  viri  doctl  conjecturam  e  GelUo  etMartiauo  pcr-  «quod  ipsius  auxilio  vita  constet.»    Quac  qui  legcrit 

pcram   iiilellcctls   captam.      Mincrvam    igitur    amore  satls  mirari   ncquiblt  Plucbctium  qul   (in  blst.  coeli 

prosccutus  Mars  crat,   scd  cam  ipsam  conjugcm  non  1,   2,    58)  dcae  boc  nomcn  ab  Ilebraco  vocabulo, 

babuit,  quae  BcUona  potlus  erat  (Angustin.  de  civ.  quod  putrescere  signlGcct,    derivare   potucrlt! 

dei  6,  10).  Scd,    ut  uibll  iu  obscurlssimo  boc  loco  permulsa]    Ita    in   omnlbus   librls,    tam   cdilis, 


Martiani   Capellqe  lib.  I.  §.  4.  19 

quam  scrlptis.   Quapropter  snpra  contcndi,  non  posse  tiCccs  in  saccUo  Voliipiae  sacrum  faciunt,  quam  Ver- 

hoccomma  intcrpungi,  qucmadmodumGocziusetGro-  rius  Flacciis   Aiigcroncam   dicl   ait,    quod    angores 

tius  jusscrant   Nulli  cnim  usui  antecedcntiiim  cmcn-  acanimorum  soIliciUidiucmpropitiata  dcpcllat.«  Goez. 

datio  est,    sl  ea  adinissa  obscuriora  rcdduntiir,  quac  — Cf.  monumenta  Montf.  ant.  expl.  1  p.  539.  Causci 

•equuntur.     Vcrba   quidcm   melius    coliaerercnt,     si  mus.  11.  5».   Cayl.  rcceuil  II.  79.  III.   44.   IV  72. 

Satiirnum  ab  uxore  permulsnm  esse  Martinnus  scri-  Grac^ii  tlics.  IV.  I78S.    Scd  neutii|uain  y/n(/c/-o»)'am 

psisset;     at  rero  non  scripsit:  quare  interprctis  of-  iu  textum  recipcre  debebat  Goczius,  ct   sic  aeuigma 

ficium  est,  vcrba  scripta,   quoad  fierl  potest,    iiitcr-  In  aenigmatis  locum  substltuerc.  INen^o  cnim  vetcriim 

pretari.    Intclllgo  igitur  «moestlssimum  deorum  scul-  unquam  Janl  aut   uxorcm  aut  amlcam  dixit  Ange- 

oremv    permiilcendo  uxorcm    mtnus   ficrl   mocstum.  roniam,   pracscrtlm  quum  Opcm,    Saturnl  conjugcm 

Quumque  Iioc   (antum    modo    obscura   illa   cxplicarl  niodo    uominavcrit  nostcr.      Ilcinsii  etiam  tcmcritas 

possiut,   omnino  comma  a  veibis    nsimillqiic  pcrsua-  LIc  cliiect   corriimpciitls   scmpcr  fcrc   e  sola  conjec- 

alone  transducl»   repclcudum  esL    Mocstlssimum  dc-  tura  scriptores.     IVIIiil    cnim  mntaiiduni  erat,   siqui- 

nlque  Illum  scniorem  dcorum  cssc  Saturnum  c  Scr-  dem  iirgiona   cst  Juuo,    quae  lude   ab   Ilomerl  ac- 

>Ii    (6,  525)    patet   vcrbis:    »Ops  lcrra   cst,   uxor  tatc   (II.  4,  8)  cognomcn   nacta  crat  t^c  'AQyelrjQ 

Satiu-iii,  quam  Graccl  Rbeam  vocant..  (Ilcrodot.  1,  51.  G,  81.  Strabo  5.  p.  21S.  9.  p.415. 


moeslissimum^    IIuJus  Saturui  dci  cfliglcm  prac- 
bent  mnmimcuta  (ap.  Montf.  L  p.  19.  Passer.  In  lu- 


Casaubon.  J.inil»lieli.  Vit.  Pytliag.  14  f.  p.  49).   Argi- 

vam   appcllant   Ciccro  (N.  D.  1 ,    29   f.)  ct  Virgillus 

(Aen.  5,    547).    Gentllc  autem  .«^r^iona  pro  vulgarl 
ccrn.    I.   9  scqu.  Stoscb.    dact.   tab.    14.    15.  Raspc        .     .  ■         j     .  m.      .  ^  ^, 

^        Ar()ia ,    sivc  Argwa,    Martianus  e  Graeco    Agyst.- 
tab.   14.   Spon.  rechercb.   69.    Cuper.   apoth.    Ilom.        '  /       *    ••        i  0.1«  .r.^ 

*  ^  '  COVTI    (v.  Autimach.   ap.  Stcph.  llyzant.  p.  102)  mu- 

44.  Graev.  thes.   XH  p.  i04S.   tab.   8.  et  Museum      .     /  ^       ,  /  .  .  .' 

tuatus  cst.   At  plurcs  lorsan  ignoravcrint ,    nuid  Jano 
Plo-Clcm.  Xl.  59).  _  /    .  %    w..         '     .  . 

eum  Junone  tucrit  commune  /    Istis  haec  igitur  re- 

Argionatn\  An  Angeronam,  cujus  memlnit  A'arro      vocamus  In  mcmorlam:  Junoni  certe  cujusvis  mensis 

elFcstns?  an  potius  .(^(/eroniam,  cujus  Augustinus?      Inltiiim    sacrum  erat  (Laurcntius  Lyd.  5,    7.  p.  98 

Glossa    vetus:    i>Angeroma  ^    ^sdg  jSovP.rjg    y.al     Roeth.)  secundum  Ulud  Ovidil  (fast.  1,  55): 

yMigiov»,   I.  Ageronla.     Sane    Arnoblus  Juturnam 

Jp    -.        ^      k         „„i*  •  ifindicat  Ausonias  Junonis  cura  Caiendas.* 

aui  uxorem  lacit,    non  Angeronam  vel  Ageroniam. 

Grot.  —  Locus  haud  duble  est  mcndosus ,  nec  pla-  Quln  Junoncm   etiam  quasi  Janonem  dlctam   essc 

oet  Angeronam  rcponl  cum  vu-o  magno.  Heins.  (ad  lcglmus  (Isidor.  etym.  8,  11,  G9  Arcv.).    Janus  vero 

Ovid.  met.  14,  554.  p.  962  Burm.).  —  Nomcn  allas  Junonll  cognomlne  gaudebat,   qula   teste   Macroblo 

mlhl  non  est  Icctuin,  ncc  diibito  mendosum  esse.  Ca-  (Saturn.  1 ,    9  et  15)  non  soluin  Januaiil,    sed  oin- 

stlgavl  certe  plurlma  ex  ingenio  (!!),  et  sl  vacarct  nluin  raenslum  Ingressus  tenebat.    Facilc  Igitur  pcr- 

siugida  examinarc,   nuUa  esset  plagella  ,  In  qua  non  spicltur,  quo  pacto  nostcr  diccrc  potiicrlt  Jani  Jnno- 

eriorcs    possem    cxliibcre    commissos.       IIei.>s.     (In  ncm   cssc   amlcam.     At   vcro    ne    sic    quidcm  dlxit: 

Burm.  syll.  eplst.  Hl.  p.460). —  Bond.  ct  Vulcanlus  scd   njanum  mlratiim  essc  ufraquc  facie  Argionam«, 

Argionam ,     Bongarsius    Argonam.       i)FcrIac     sunt  quod  idcm  est  atqne  In  unoqnoque   anno.     Confer 

(Macrob.  saturn.  1,  10)  dlvac  Angeroniae,    cui  pon-  Aurcruim  Victorem  (de  orig.  gcnt.   p.  6  Bip.). 

3* 


20  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  4. 

utraque  miratur  efligic.  Nam  reginam  lacrimas  tantum  dicunt  marito  dependisse 
Mempliiticam,    ut  obsita  luctu   perpetuo   nunquam   eum   contenta  sit  invcnire. 


utraaue]  Passlve  dixerat  Ovlduis  (fast  1,  9o): 
—  nancipiti  mirandtis  iinagine  Janusa 

Blartialis  autem  (10,  28,  G): 

nEt  fora  tot  numeras ,  Jane,    «juot  ora  geris.« 

Roinac  eniin  posltus  erat  Inter  duo  fora.    Addc  LI- 


Curmale?  Iuidio  mellus  ceuseo.  Iufinltl  enim  modi 
jam  cessaverant,  quum  praecedat  nJanus  miratur.' 
Unde  rectius  ndicunt  depcndlsse«,  cjuam  si  uulluni 
additum  esset  vcrbum  finitum.  Sed  nc  sic  quidcm 
vox  rfepcjidere  intclllgitur,  nisi  adjeccns  nlacrymaso, 


vium  (1,  19,  8),  Florum(l,  2,  et  4,  12),  Eutroplum  Id  quod  e  codicihus  adjectura  vidi  a    docto  quodam 

(9,   2),   Aellum  Lamprldlum   (in   Commodo  Anto-  vli-o  In  lihrl  IVorlnibcrgensIs   margine    et  In  textum 

nlno  16),  Juliura  Capltolinum   (in    Gordiano  tcrtio  reccpi. 
26),   et  Ilcrodiauum  (1,  16).      Ccterum  pcrmultae  marito^  Alii  tamen  de  filio  narrant,  ut  Lactan- 

.  liujus   dci    In  monumcntls    adliuc  supersunt  cffigics  tlus:  «Isldls  Aegvptia   saera   sunt ,     quatenus  fillum 

(v.  Moulfauc.  I.  p.  2J>.  Passcr.  Iii  luccrn.  I,  6.  Clioul.  parvulum  vel  pcrdlderit,   vcl  Invcnerit.    IVam  prlmo 

de  rclig.  Roman.  p.  11  et  15.     Cuper  in  Ilarpocr.  saccrdotes  ejus  deglaLrato  corpore  sua  pectora  tun- 

.  p.  204).  dunt,   lamcutantur,    sicut  ipsa,    ciim  filiuiu  pcrdidit, 

Jiam]    Lege :   Jam   re(jinam.\.  Gronnvium    (ad  feccrat.      Dciudc   pucr  producltur  quasi  Invcntus  ct 

Macrol).  In  somu.  Scip.  L.  2.  c.  16).  Vo>ck.  —  Non  In  laedtiam  liictus   IJli;  luutatur,  ideo  Lucanus:  »  — 

taiiti    hacc    animad^ersio    est,     iit  vulgaris  niutanda  nunquam  satis  quaesitus  Osiris.«     Quo  In  loco  diio 

sit  lcedo.  veiiiunt  auimadverteuda :   primo    quod    carmcii  Ovl- 

reginani\   In  pluribus   lapidum  titulls  (ap.  Grut.  diamim  Lucano  attrihuit;   dcindc  qiiod,    cum  alii  dc 

,  83,  12  ct  15)  Isis  appellatur  regina,  et  ah  AppuJcjo  marito  Osiride  narrent,  IJle  dc  puero  edisserat.  Utram- 


(inelam.  11  p.  755  Oud.)  »regina  coeli«,  siquidem 
sol  coell  erat  rcx.  Sunt  ctiam  in  pcrmultis  monii- 
mentis  Isidis  effigies  (ap.  Caus.  thcsaur.  I,  2.  Casal. 
da  rit.  67.  72.  74  ct  8S.  StoscJi.  dactyl.  L  3.  8, 
11.  n.  S2.  60.  62.  64.  66.  70.  101.  Spanh.  num. 
I.  302.  689.  Ciiper.  Harp.  55.  46.  47.  51.  70. 
109,  Choul.  relig.  Rom.  272.  Schlaeg.  uiim.  Iladr. 
15.  62.  88.  137.  187.  Montf.  L  ad  p.311.  II.  271. 
Suppl.  II.  55.  scqu.  Bcger  HI.  300  Raspe  tab.  V. 


que ,  nisi  fallor,  seutcntiam  coujungit  Aruobius : 
iiActhlopicIs  solihus  Isls  furva  macrcns  pcrditnm 
filium,  et  mcmbralim  conjugcm  lancinatum.u  Vi- 
dciidus  et  Plutarchus  in  lihro  de  Isidc.  Grot.  — 
Adde  Scrvium  (adAcn.  6,  154).  Ex  reccntlorlbus 
uotandus  Casalius  (de  Aeg.  ritih.  p,  81  f.),  qul  La- 
ctautium  lucaute  exscripsit  crrorc  non  aiiimadverso. 
Memphiticanij  Pro  j4egyptiacam.  Paritcr  iioster 
infra  (§.225)3icniphiii  ponit  proAegypto,  ct  (§.  178) 


n,  521.  525.  tab.  ^TI.  277.  280.  524.  527.  Mcusa     Memphiticum  menscm  pro  Aegyptiaco. 


Isiaca  34  ct  tab.  L  u.  4.  8.  9.  Gorl.  II.  466.  468. 
470,  675.  Wadc  gcmm.  tab.  5.  Chifflct.  112.  Au- 
gustiu.  gcmm.  L  1.  68.  II.  4.  Cayl.  L  4.  5.  III.  9. 
rV.  4.  6.  10.  25.  125.  \T  25.  VH.  9.  Spon.  rc- 
ehcrch.  465.  Marm.  Oxon.  L  tab.  42.  n.   71). 

tantum^  Alu  ntautum  dicunt.u    Malc!   Go£Z. -  — 


nunquameuni\  Legc:  » uuuquam  cum  non  ^enfa 
sit  lu^cnirc^  Nam  seusus  exigit.  —  Vo.nck.  (spcc. 
ciit.  p.  78.  Ejusd.  lect.  Lat.  p.  54).  —  Vonclul  sci- 
licct  sensus,  «pil  non  Idem  cst  Martiani.  Lucanus 
(8,   855)  Isidem  allocutus   cecluit; 

lEt  quem  tu  plangens  hominem  testaris  Osirin." 


Martiani   Capellac   lib.  I.    §.  o.  21 

Hac  igltur   fama,    hisque  deorura    alternis   amoribus   commotus  concitatusque  S 
Cyllenius,     simulque     quod    cunctorum    afFectioncs   et   tlialamos,     dum   parct 
pluribus,  conspicatur,  uxorera  ducere  instituit.  In  quam  sentcntiam  mater  illum 
anxia,  quum  annua  peragratiorie  Zodiaca  in  Plciadum  numcro  salularel,  impu- 

Prndentlus  (c.  Sj-mm.  l,  650)  meniiult  92.  2H.   217.  228.  422  f.),  Thojtli  (§.  102),  ct 

oTsidis  amissum  semper  plangentis  Osirim.v  sacplsshuc  Cyllcnll  (§.  34.  59.  100.  111.  210.  2I-i. 

Sed  Laud  duLIc  uostcr  ad  Ulud  lespexlt  Ovidil  (met.  218.   225.  2o8.  550.  liGo.  HS7.  705.  72o.  754. 

0,   692):    nnuncjuain   satis  quacsltus  Osiris.u    Utcr-  815),  quod  (|uidcm  cognomcn  vcl  ah  Arcadiac  monte 

que  autcm,    ct  Ovidius,    ct  Martianus,    procul  du-  Cyllcuc  dednrcndum  (Slraho  8.  p.  588   Casaidion. 

bio  sacra  illa  Acgjptlorum  notisslma,  Oslrldls  c((pa-  Mcla  2,    5.  VlrgU.  Aen.  8,    159),   vcl  utciquc  ct 

Vi6ix6v  ci  6VQe6lv,  in  menfc  Iiabncrc.   QuodsiVon-  deus,    ct  mous   a  Cyllene,    Elati  filio  (Pausan.  8, 

ckius  festa  illa   quotannls    rcpctlla   non  ignorassct,  17,   1),  nomcn  acceplt.     Alia  apud  Fcstum  (j).  HO 

Ctlcglssct,  tam  luctum  ob  deperdilum  Oiivin,  quam  Daccr.)  et  Scr>ium  (ad  Acn.  8.  138)  dc  co  rcpcrlcs. 
gaudium  oh  inventum,   singulls  annis  rcnovata  essc  affectiones   et   ihalamos}    Tam   furtivos  amorcs, 

(Orphel  Argon.  52.  Plutarch.  de  Iside  p.  506.  Serv.  quam  conjugalcs.   Goez. 

ad  Aen.  4,   600),  profccto  comgcndi  pi-urltum  sup-  dum  paret  plurilius^    rVuptJac  cnim  slnc  muluo 

prcssisset.  Suo  igitur  critico  doctior  nostcr,  ct  jam  vcrhorum    commercio   ficri   ncqueunt    Vi:lca>-.    — 

ante  eum  MLnucius  Fellx,  qui  (21,  7)  dc  Aegyptlis:  IVngac !    Scnsus   potius    cst:.  diim  plurlum   dcorum, 

•nec  dcsinuntii    scriblt   nannls   omnibus  vcl  pcrucrc  non  solius  Jovis,    dicto    audicns    cst,    qui  iudc    ab 

quod  inveniunt,    vel  Invcnlrc  quod  perdnnt.n     Tcr-  Arlstofclc  (rhct.  2,  24)   y.oivoQ  ipijirjQ  appcllator, 

tullianus  ctiam  (adv.  3Iarcion.  1 ,  15):    »Sic  ct  Osl-  ct  oomminie  ^rofundis  ct  superis  nwHieH  crat  (Clau- 

ris   quod  sempcr   sepelitur,   et  in  vivido  quaeritur,  dlan.  Proserp.  1,  88;  add.  uostr.  §.  126  ct  Macrob. 

et  cum  gaudio  tnvenitur,  reclprocanim  frugum,   et  Saturnal.  1,   19),   oecasioncm  sacpe  nactus  cst  de- 

vlvidorum  clcmentorum ,    ct  recidlvi  anni  fidem  ar-  orum  advcrtendi  amores.    Erat  cnim  Mcrcurius ,    ut 

gumcntantur. »  vcrhis  Iloratil  (od.  1,   10,   18)   utar, 

commotus^   Ediderat   Grotius    »motns    concitns-  nsuperis  deorum  Gratus   et  imis.« 

■qucii;    pro    quihus    e    rodieihus    Vossiano   (v.  Voss.  ynalei-^   I\Iuurmn  Maja,    quod  nomcn  Acgrptla- 

ad  Melam  p.  47.  Arntzen.  mlsc.  p.  198),  Iliiglauo  cum  csse  Haih  (quantitas)  Hugius  (in  myth.  p.276) 

ct  ad  ILbrum  NorLmbergenscm  notalis    substltui  su-  confendit.     Absurda   dc  hoc   noniinc  Pluchct  (hist. 

pcriorcm  lectionem.  coeli  1,2,  39)  profcrt. 

CyUenius^    Qiianfopcrc  in  dictionc  varlafioncm  Z(uliaca\  Pro  Zodlactca  leg.  vel  Zodiacca,    vcl 

nostcr  amet,    maxline  e  mutatioue  propriorum  no-  si  hoc  mavis,    cum  patrc  meo  hoc  pacto:  »eum  an- 

Diinum  vlderc  licct.    Eundcm  cnim  Mcrcurlum  pcr-  nua  peregi'Inationc  Zodiacl  cam«  cct.  Grot.  Qua  an- 

multls  nominihus    appcllat,     ut  Arcadls  (§.  7.  54.  notatlone  deccptus  Goczlus  edidlt  Zodiucea  addidit- 

70t>),  Allantiadis  (§.58.  726.  889)  nempc  ncpofls  que   alios  habere  Zodiacten,    alios  Zodiaci.  At  Zo- 

Atlantis  (Horat.  od.  1,   10,   1),  Miyugcuac  (§-59.  diaci  ucmo   habct,    ct  Zodiacea   aeque  vitiosum  ae 


22  Martiani   Capellae  lib.  I.   §.  5. 

lerat,  pracscrtimquc  quod  palacstra  crebrisque  discursibus  exercitum  corpus 
lacertosis  in  juvenalis  roboris  excellentiam  toris  virili  quadam  amplitudine  re- 
nidebat.     Ac  jam   pubentes   gcnae   seminudum    eum    incedere,     chlamydequc 


Zodiaclea.  Zodiacus  ciiim  jam  cst  adjcctlvum  (fw- 
Siaxbg,  7/,  6v.  Maneth.  apotcl.  4,  168)  quapro- 
pter  ab  eo  allud  adjcctlvum  forniari  ncquit.  Mar- 
tlanus  veram  scrlbcndi  ralloucm  haud  ignorans  allis 
locls  scmpcr  rcctc  »zodiacum  tractum  (§.  Ai] ,  zo- 
diacum  cyclum  (§.  824),  zodiaca  hospitia  (§.  8)" 
scrlbit :  quumquc  crilica  ars  jubcat  e  scrlptorc  ipso 
ejus  vcl  lihrarioruiu  errata  corrigcrc,  huud  dubitaAl 
Zodiaca  rcponcrc,  quanivis  si  senipcr  zodlactcus 
scrlptum  cssct ,  hoc  cum  Flori  (2 ,  9] ,  Frontonls 
(II.  p.  540  Maji),  Sulini,  Isldorl,  aliorum  serioris 
acvi  scriptorum  Sijrialiciis  comparare  lieerct.  Paulo 
post  pro  salutarat  mellorcni  lectioncm  sahilaret  rc- 
ccpi  e  Darnistattensl ,  Vosslanoque  (  Arntz.  misc. 
p.  198)  ct  illis  codicibus,  c  quibus  variantcs  suas 
ad  libri  IVorindjcrgcnsis  margiucm  annotavlt  anony- 
mus   quldam. 

PIe'iadum\  HXrjlccdeg  Graeco  n(Anine  appcUan- 
tar.  Isidorus  (elymol.  3,  71,  13.  p.  1G2  Arev.) : 
»a  pluralltatc  dlctac,  quia  pluralltatcui  Gracci  rtXsLO- 
XrjTU  anpclIanL  Sunt  autem  stcHae  septcm  ante 
genua  Tauri,  ex  quibus  scx  vidcntur:  nam  lalet 
una.  Ilas  Latini  Vergilias  dicunt,  a  tcmporls  sig- 
nlficatione ,  quod  cst  ver,  quando  cxorluntur.  Nam 
occasu  suo  lilcmem,  ortu  at^statem  prhnaequc  na- 
vigatlonis  tcmpus  ostcndunt. «  Transicrnnt  hacc 
e  Romanls  In  Germanlca  ealcndarla  ca  quae  Rii- 
nerikaJender  appcllant,  quorumque  antlquitatcm  im- 
pcritl  nimls  cxtoUunt,  slquidem  ne  dlscorncrc  qul- 
dem  possunt  Ilfcras  Gothlcas  a  Runis,  Id  quod  ct 
Shcrlnghamo  (p.  217.  231.  257.  238.  243.  244. 
28;i  —  287.  543.  3S8)  vltlo  vcrllmus.  In  loco 
autcm  Pleiadlbus  assignaudo  variant  auctorcs  (Gel- 


lius  13,  9).  Gemlnus  (In  apparcnt.  c.  2.  p.  45) 
Pleiadcs  csse  docet  sex  steUas  in  dorso  Tauri,  ncmpc 
in  gibbo  ( v.  imag.  in  Hygin.  asti-.  5 ,  20  p.  459 
Munck.),  in  frontc  autcm  quinque  nominarl  Ilyadca. 
Adde  ApoUodoruni  (5,  4,  5).  Quod  rcliquuai 
est,  dc  Maja,  Mercurii  matre,  noster  infra  (§.  33. 
180)    Itcrum  aglt. 

lacci-tosis^  Lacerti  cmincntia  musculorum.  Co- 
lum.  » Fcminlbus  laccrtosls. «  Glossac  toros /iu»ie/-o« 
expouunt.  Grot. —  VirglUus  de  cquo  »quod  torls 
anlmosum  pectus. «  GIoss.  B.  —  Scn.  Uerc.  fur. 
G24:  «agnosco  toros  humerosqucu  et  Val.  Flacc. 
» consplcuusque  toris  Hcrcnlcs. «  Goez.  —  Ilunc 
Martiaul  locum  Ita  imitatus  cst  Lactantius  dc  opi- 
ficlo  dei  cap.  10  :  «Vallda  et  substricta  ncrvis  ad 
fortltudinem  brachia ,  toris  inslgnlbus  cxtcntum  la- 
ccrtorum  Ingens  robur. «  PmcAEUs  (ad  Appul.  apoJ. 
V.  III.  p.  467.  Oud.) —  Imnio  vcrsa  vlcc  Lactan- 
tium  Martianus  Imitatur.  Ccrtc  hunc  multo  juniorem 
LUc  Imlturl  nuu  potultl  Scd  in  Priapcis  etiam  le- 
gerc  llcet  (36,  2): 

i^Phoebus  comosus ,    Ilercules  lacerlosus.» 
Conf.  praetcrca  inferiorcm  locum   (§.  84  et  not). 

juvettalis^  Grotius :  juvetiilis :  sed  nostram  le- 
ctloncm  hoc  loco  ct  iufra  (§.  56)  e  librls  scriptis 
Lcidcuslbus  suppedltat  Oudcndorp  (ad  Appidcj.  I. 
p.  725) ,     ct  conciuit  Darmstatteusis   codex, 

renidcbal^  Legcndum  renilebat.  Pnic.  (ad  Appul. 
ni.  p.  467  Oud.)  —  Cavc  corrigas  verbum,  quo 
noster  quam  sacpissime  utltur  (§.  17.  67.  76.  208. 
J)81.  727.  728).  quodquc  apud  optlmos  codem 
ecnsu  legltur  scriplores,  atque  multotlcs  rcpetltur 
a  CaliJlo  (59  per  tot.).  Ncg  pcrgplcio   cur  Prlcaens 


Martiani  Capellae  lib.  I.    §.  5.  23 

indatuin  parva  invelatumquc  cetera  humerorum  cacumen  obnubere  sine 
magno  Cypridis  risu  non  sinebant.   Rationabili  igitur  proposito  constituit   })cllere 

renilebat  pracferat :  scnsus  cuim  ideni  erlt,  ntruni  ticus,  ut  totum  corrumpat  31artlani  opus.  ALsit  certe 
legcris  (v.  Viv  doctos  ad  App.  I.  i08  Oud. )  Re-  ut  sic  distinguamus !  Risum  cnim  Veneris  uiovebat, 
lUdens  cnim  placet  ob  bilai'itatem ,  renitetis  ob  ni-  quod  »parva  cldamys  bumcrorum  tantum  cacumina 
torcm.  Prius  Ciccro  (de  fin.  1 ,  8)  cxprcssit  vcrbis  obuubcrct",  cetcra  autcm  (pudcnda  praescrtim)  nuda 
alcnitcr  arridens. «  csscnt.     Et  sane  in  pcrmultis  Mercurii  imaginlbus 

pubentesj  Ita  Vossianus  codex  pro  Grotiano  pn-  bumcros  tantiun  tectos  fuissc  cldamyde  (Montfauc. 
bescentes.  Pubentes  vero  malim,  ut  npubentes  Iicr-  anL  cxpl.  I.  tab.  C8.  74.  75.  76.  Agostin.  dial. 
bae<i  apud  Virgillum  Acn.  4,  S14.  Adde  Juniiun  p.  172.  Bcger  splcil.  p.  139.  Velscri  op.  p.  507. 
de  coma  c.  4.  p.  40o.  Aiwtz.  (misc.  198)  —  Ita  Fabrettl  inscr.  p.  452.  Boissard.  IV.  79.  80.  128. 
ct  codices  Hngianns,  Reicbenaucnsis,  Basilccnsis,  Cayl.  III.  45.  Cboul  rclig.  Rom.  p.  140.  141.  Spon 
ct  Darmstattcnsis,  varlansquc  lcctio  in  IVorimber-  rccbercb.  p.  409.  Graev.  thesanr.  V.  p.  740.  VI. 
gensl  Ilbro  ad  marglnem  annotata.  841.  Mus.  Florent.  I,  70  sc(ju.)  vldcrc  lioct.   Qua- 

chlamijile  indutum^  Sic  Appulejus  de  codcm  rum  imaginum  iinam  a  Causco  (mus.  Rom.  I.  47) 
Slcrcurio:  »adcst  lucidcntus  pucr,  uudus  nlsl  quod  vulgatam,  ut  ad  monus  slt,  uon  gravaniur  jnfra 
epbcbica  cblamydc  sinistrum  tcgcbat  biiiuerum.«  subjlcere. 
Hic  cnim  mos  epbcbis,  unde  ktpa^Liia  Sipuxza 
Tbeocrito  (ut  docte  collegit  Aleursius  meus)  ct 
kltCOlildeg.  Lueilium  binc  intelligc:  nlndc  parcc- 
tato  cldamidcs. «  IIiijus  rei  exempla  aliijuot  in  an- 
tiqiiisslmis  mauuscriptis  Germanici  figiiris ,  quas 
brevl  edcmns.  Grot.  —  De  cblamyde  epheblca  cf. 
Locella  ad  Xcuopb.  Ephcs.  p.  157.  Jacobs  ad  An- 
tbolog.  gr.  I.  1.  p.  24;  Anecdota  Ilemsterbusiana 
p.  219  ed.  Gccl.  Addc  ad  Appulcjum  (Op.  I. 
p.  757)  notas  ,  et  O'»  Idiiim  (met.  2,  755).  Clilamys 
practcrea  vestlraentum  crat  pcrcgrinanlium  (Plaiiti 
Pseud.  4,  2,  8.  Mercat.  5,  2,  71),  quod  dcorum 
nnntio  oiimlno  convculcbat.  Zocga  apiid  Iliigliim 
(mytb.  269  not. )  Ilermctls  nomcn  Aegypilaciim 
esse    docel  EP-ME  quod    vertit   »Vcritas«,    unde 

tradcnte  Plutarcbo  (de  Isidc  28)  acclamatlo  illa  Quod  rcliqnum  est,  verborum  in  Ilnglano  codic»; 
iu  festo  die:  yP.vxv  rj   aXr]&EUi.  ordlncm  »magno  Cypridis  risu»  praetuli.     Altiorcm 

invelatumque^  Disllngue  «invclatumque  cetcra  praeterca  in  bac  fictionc  scnsum  capere  sibi  visus 
bumerorum,  cacumen  obnuberc»  cct.  Vo>ck.  (spec.  est  Jobannes  Sarisberiensis  (mctalog.  4,  29.  p .  909), 
crit.  p.  78)  —   Profccto  id  agerc  vidctiu"  iste  crl-     quem  vidc. 


m 


24  Martiani   Capellae  lib.  I.   §.  6. 

G  coelibatiim.  Itaqiie  pro  industria  et  dignitatc  quam  convcniret  accipere,  cuncta 
merito  longac  deliberationis  alternat.  Nani  Sophiam  ipsam  miro  quidem  cu- 
piebat  ardorc,  quod  prudens  sanctaque  sit  intemeratiorque  cunctis  pulchrior- 
que  virginibus;  sed  quod  sororis  cjus  collactea  et  indiscreto  amica  foedere 
videtur,  perindeque  ad  innubas  ipsa  quoquc  transisse,  eam  iu  Palladis  in- 
juriam  non  placuit  coaptari.     Non  dispar   illum  formae   dcsidcrabilis    grataque 

pellere   coellbatmnj   i.  e.  cxuerc.   Paritcr  O^urms  sororts  ejiis]   Mcreiirii  nimiriini,  3Iinci'vac. 

(mctam.  2.  838);  collacteaj  Vossiauiis  codcx  collactanea:  scd  ideni 

"Pclle  moram  ,    soliloaue  celer   ilelaherc  cursu.«  cst;   qiiamvls  Cornelius  Fronto,  tcstc  Ausonio  Pop- 

a»tf/tM<ri'rt]  Grotius  liabcLat  »industriae  dignitatc«:  ma  (p.  IIC),  niiiiis  subtiliter  statuerit  » collactaneum 

ad    quac   Vonehius    (ji.    79):  »legc:   pi-o  inlusti-i  ea  iisdem    uiaiuniis,    collacteum  auteiii    uno  eodemque 

dignitale.     Dignitas  notal  corporis   staturam  et  for-  laete   cdueatum  esse.ii     Certc  promiscuc  usiirpantui' 

mae  pulcLritudincui  (IVcpos  iu  Eumcne   c.  XI). «—  collaetancus  et  collactcus,  non  solum  in  liliris  (Ju- 

Hacc  illc :  sed  cessat  conjectura,  siquidcm  c  codice  venal.  6,  507,  si  lcctio  vcra  5  Brisson.  dc  verb.  sign. 

Dresdcnsi  veram  rcstituimus  lcctionem.  b.  v.  Hygin.  fab.  224.  et   Munck.   p.  292) 5    sed  ia 

ciincta  mcrUo\  EJegantcr  conjicio  cunctamento,  lapidum    etiam   Inscriptionibns    (Reincs.   p.  5S5,  n. 

Grot.  —   Pcrquain  clcganter  Groliiis  cunctamento  16  et  aliae  p.  556    laudatae).     Noster  etiam  infra 

conjicicbat.  Goez. —    Scd  finxit  Grotius  islam  vo-  (§.  Hl)  cadem  utiliu-  vocc,   quarc  nibil  mutandnm. 
oem,    quae  Latinis  aiiribus  inaiidita  est.   Quare  sa-  innubas]  Hinc  cst,  quod  Minervam,  cni  intniptae 

tiiis   duco   Martlani  vcrba  retincic,   quac   sic  intcl-  coguomcn  erat  (Virg.  Aen.  2,  ol,  Atbcnacus  5,  20), 

ligo:  «Mereurius  cuncla,   quae  sint  loiigac  dcliljcra-  eam  protcgcrc  dicat. 
tionis,   merlto  ponderat  eKaininatque.a  coaplari]   Usitatius   forte  et  mclius  cooptari.  Slc 

ahernat^   Glossa  Isidori:    «altcrnantl,    dlu  cogl-  ct  libro   sccundo  lubcns  Icgerim:  »quac  adbuc  mor- 

tanti. «  Grot.  —  AJtcrnarc  cum  quarto    casu  slgiii-  talls  adversus  vlin  supcram  In  praesidlum  cooptarat« 

ficat  facerc   nt   altcrnatlui   rcs    coinparcaL    Ita  Ovi-  ct  Infra  in  finc  librl  prinii  »In  dcorum  numcruin  co- 

diiiiS:  n  allernare  fidcni«,  et   nalternare  vices«   dlsit.  aptcntur»  In  MS.  fult  cooptentur.  Grot. —   Cooptari 

Slinlllter  Jiistinus  (56,   A,    i.   p.  627  Gron.):  »Rc-  Labcnt  Grotlus   et  Bongarsius:   Bodlanus   vcro  co- 

gm    mutatlo    Intcr    novos   rcgcs   altcrnabatiir.u      Et  aptari.   Goez.   —     IVequc    Grotlus    cooptari  Labet, 

ccrtc  Mcrcurlus   modo    de  bae,    modo   dc    illa    du-  sed  conjcclt  tantum,  nequc  Bongarslus,  ncquc  ullus 

ccnda  cogitabat   dellberabatque.  ex    omnibus    codlcIJms    id    exliibet,     ct  quamyis  itt 

nam\  Deleatur  nam.    AValthard. —  Perpcram  Drcsdeiisl  pro  coaptarl  Icgatur  coaplare  sibi ,   idem 

alli    nam    addunt.    Goez.   —      Praeter    Grotlannm  tamen  verbum  non  mutatur.      Eo  niinus   ctlam  uni- 

oinnes  ctiain  codices  Monacenses ,  Dresdcnsls,    alii,  forinls  lecllo  a  Goczio  corrigcnda  crat,   quo  certius 

cxliiJjeut  nam,    nec  siuc   causa  conjunctlo  baec  ad-  noster  codcm  verbo    iiifra   (§.   l  il)    utitur,    ct  quo 

dita    est;    nam    verbum    aUernal ,     slvc    altcruatio  facilius  intclligl  potcrat.    SignlGeat  enlin  apte  con- 

nunc   exiillcatur.  junnere,  quo  sensu  Augustinus,  Illcronymus,  Pni- 


»■ 


Martiani  Capcllac  lib.  I.  §.  6.  2o 

luculentas  in  Manticen  quoque  succendcrat.  Nam  ct  nobilitas  generis  illam,  quippe 
Pronoees  niajorera  filiarum,  et  providum  perspicacioris  prudcntiae  commcnda- 

dciitiiis  (psyclioin.  Ku?)   ct  Sarisbcriciisis  (dc  nugis  filiariim.*  ZcvzEitL.   (promuls.  19.  in  Scbminck.  syut 

curial.  5,  10)  aliitjnc  eodcm  Tcrbo  utuntur.  IVamque  crit.  p.  227).  —    Certc  crravit  Grotius  jubcus  Pro- 

eompositum    id    ad    analogiam    cst    TOV   eoaeqiiiire,  noea  lcgcre:undc  miror  Goeziuin  vcl  in  tcxtum  rc- 

quod  optimis  scriptoribus  Ciceroiii  ct  Salluslio  jain  ccpissc  malam  illam  lectioncm.   IVon  cnim  IIqovoux 

usitatuin  fuit:    ncquc    absurda   sentcntia:   3Icrcurius  filia  crat    TTJg  AfavTLxrjg ,    scd    contra   bacc   illius 

C   rationibus  pracmlssis  uoluit,    ut  Sopbia    sibi   co-  filia.    Et  non  solum  in  cditis  autc  Grotium  Pronoes 

aptaretur,  qucmadmodum  marito  uxor  coaptanda  cst.  legcbatur ,     scd    in    mclioribus    etiam  libris   scriptis 

gratntjne    liictilentas^    Loge  "uon    dispar    illum  lcgitur  vcl  Pronoeae  (Muncl;.  ad  Hygin.  p.  C2.  Ou- 

formae     dcsidcrabilis     gratiacquc    luculentas",     aut  dcnd.   ad  Appnlcj.   I.    p.  97),    vel  Pronoees  (Bon- 

•  forma     dcsidcrabilis    grataqiic    jtivenlas.     Vo.>ck.  dain    iu   var.   Icct    p.   52.  Arntzcn.   misc.   p.    198- 

(p.  79)  —  AJavTixij  divinatio  cst,  qnam  licct  pcr  199),    et  rccte  quidcm  ad  excmpliim  Gracci  IlgO' 

prosopopociam  mulicrcm  finxcris,  juvculutcni  tamcn  voLr^g'     modo    ne    viilgari   scnsu    Graccam    voscm 

ci  vix   alius   qiiisquam  tiibucriL     I\c(nie   apud  Mar-  pro  l»rovidcntia   (v.   §.  32  not.)  acccperis ,    scd  spe- 

tianum  legitiir,    scd   »fornuie  dcsidcrabilis   grafaquc  ciali  potius,    quo    cauta  sivc  provida   circumspcctlo 

luculentas»,    quod    nomcn    substantivum,     quamvis  cst    Id    quod  cx   co   patet,    quod   UQOVOia  matcr 

non  nisi   apud  nostrum  Icgatur,    non  magis  tamcn  dicitur  MavTLnrjQ  sive  divinationis,  cujus  providum 

quam    lueulentitas ,      quo     cjusdcm    acvi    scriptorcs  perspicacis    prudentiae    ingenium   tautopcrc  placuit 

utuntiir,  barbarum  est.     SI  quis   omnia ,   quae  Mar-  3Icrcurio. 

tiano  propria  sunt,    cxpungere  vcllcf,    profecto   non  majorem  fdiaitini\   Edidit  Grotilis:  »quippc  Pro- 

Lunc,    scd   semot  ipsum    ille    Icgcrct     Atquc   scri-  noc  major  cst  fdlarum.x  —  Lcge   cx  MS.    «quippe 

ptorcm  Yclcrcm  intactum   servaic,     omnino  crllicis  Pronoes  majorem   Iiliarum.a      A  nobilitate  gencris 

piima   Icx  csto.  commeiidat,    majorem  natu  csse  Providcntiac  fiHa- 

Mantieen]  MavTLXTjV  antca  MavLKriV  dictam  rum,  scilicct  cx  trlbus,  quae  sunt :  cognitio  practeri- 

csse  docct  Plato  (Pbacdr.   p.  244  Stcpb.)   qui  qui-  torum,  pracsentinm,  ct  futurorum.   Major  idco,  qiiia 

dcm  divinationcm  non  malc  a  furore  ducit    Eadcm  majoris    prudcntiae    futura   praescirc,     quara   nosse 

Manticc    infra    (§.  25)  rcdit,    nominc    etiam  llvfi-  practcrita..     Zinzerl.    (I.  c.  p.  227  Scbminck.)  — 

doXLy.rjq  (§.  894).    Dc    ca  confcrcndus  Ciccro  (de  Auctorc  cod.  MS.  mccum    legcndiuu  csse  non  du- 

lc2K.  2     13)-  bitabis:  «Pronoces  majorem  filJarum«  Bodam.  (lar. 

Pronoees]    Lcgc    cum  Ms.    Pronoea.     Pronoca  lect  p.  S2).  —    Yossianus   codcx    Pronoes,     quod 

cnim  dea.    Tiilliiis  de  diis  agcns ;  «ncquc  anum  fa-  unice    vcrum    cst,    nisi   mallcs    i<Pronoes  majorem 

tidicam  Sfoicorum   .rtQOVOUiv.     Mcminit  ct  glossa-  filiariim.»  Pronoae  ex  alio  codicc  Lcidensi  malcbat 

rium  ab  Ilcnrico  Stcpbano  cditum  titulo  de  dcabus:  Mimcker.  ad  Hygin.  fab.  24,    qiii  practerca  ostca- 

.Providentia,   TtQOVOM.^    Lmuit  Iianc  CapcIIa  lib.  dit,  mfljor  bic   poni    pro   supcrlativo,    de  quo   usn 

secundo:   nZeno     duccbat   fcminam     providcntcm.»  vide   et   vir.    doct   ad   Liv.  5,     20.   An>Tz.   (imsc. 

GnoT.  —    Lcge  cx  3IS.  ..quippc  Pronocs  majorem  p.  198.   199).  —  Adde  nostrum  infra  (§.121.  180. 

4 


26  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  7. 

bat  inf^onium.  Secl  ipsis  cliebus  forte  inimensi  amoris  impatientia,  ultro  juveuem 

7  secuta,  Apollini  fuerat  copulata.    Voluit  saltem  Entelechiae  ac  Solis  filiam  po- 

891.  919  f)  et  cf.  Davislum  (adClc.  dc  div.  1,  31  n.  scrlbl  debcat,  miiltls  jam  dlspiitatiim  est.  Ego  sanc 

6.  p.  71).  Enallagc  vcl  Gracclsmus  cst  (Wurm.  Iq  to  Eudelcclila  auiplcctor.  SIc  Ipsum  animmu  ivde- 

Dinai"cL.  p.  142),  quo  nostcr  non  solumlnfia  (§.  121)  Aej^^scav   appcllat   novo   nomluc,     quasi    quandam 

vcrbis  «dcccutlorquc   coclitumn    utltur;     sed    sacpc  contluuatam  motlonem  et  pcrcnnem.  Cic.  Davis.  in 

Jlaitianus  posltlvum  etiam  cum    sccundo  easu  juu-  ejusd.    QuacsL   Tuscul.  p.  2o,    4.  Goez.  —    Vlx 

ctum  pro  supcrlativo  ponIt(§.  54.  88.  639),   qucm  crcdo  boc  Ciceronis  (Tusc.  1,   10)  loco  Ullus  vocis 

grammatlcl  »supcrlatlvum  comparatlonlst  vocant.  Co-  ortbograpblam  probari  possc.  IVon  cnim  certa  Icctio 

dicihus   s;ipra    laudatls    addc  Drcsdcnscm,     In  quo  cst;    siquidem  Erncstl  (In  clav.  CIc.  Gracc.)  potlus 

»P;ojioeeAmrtyorci»^/£rt;Mm"lcgimuS.  Quodrcliquum  'Ei'TsZsj;(£ta    lcgit  ipsumque  Davlslum  Intcrpretem 

est,  Zluzcrlluglus  nmajorem  filiarum«  non  pro  natu  rcprclieudit.   Sed  utro  modo  vocem  scripseris,  rectc 

maxlma,     sed    potius    pro    pracstantissima    acccpit.  feccrls.      Quamvls    cnlm  Lucianus   (jud.  vocal.    10) 

providum  perspicacioris]    nPraevIdum   pcrspica-  contcndat,   scribeudum   esse  £V(^£/i£;^£iav ,   Corln- 

tinrls»    Ita  ms.  Lcid.  Goez.  —  Slaud   seio    cur   pro  tbius    tamcn    docuit   attlce    ivTE/is;(SUCV    usurpari 

bona  malam   substltucrc    voluerlt  lectloncm.    l'/rte-  (Mulft.   dial.    ab    inlt.    lit.  T).     Addc    iusupcr   qnac 

vidum  enlm  vox  inaudlta  est,  providum  ucmlni  non  Aaebc  (ad  Fragui.  Cbocrill  p.  17o)  ad  divcrsum  vocls 

nota,  et  apta  sanc  buic  loco  (CIc.  div.  2,   57.  Liv.  seusum  rcspicicus  disputat.    Quo  autem  modo  Ax\- 

25,   36).    Sed />CT-«/»ica<;ioi-iA- e  Bongarsio  co  magis  stotclem   Maithmus   intellexent,     ex  Inferlorl   loco 

rccepl,    quod  In  Ilugiano  codlcc  corrupta  vox  pro-  (§•  75o)  patct,  ubi  tradlt   «quatuor  elcmcutls  qiiiu- 

spicaris  illlus  etiam  vestigia  prodit.  tum  esse  addendum,     vidclicet    mundum.x       Quam 

impnlientia\  Eodcm  scnsu  Appulcjus  (metam.  2,  quldem  scntcntiam  popidails  cjus  Arnobius  (2.  p.48) 

p.  lOG):  «Laclnia  remota  impalientiam  Feneris  Fo-  Aristofeli  cxprcssls  vcrbls  atUibucrat.    3Iale   etlam 

tidi  mcae  monstrans»  cet.  Goczius  ad  bunc  locum   aflert  Ciccroncm;    qui    ex 

est  secuta]    Ccrtc   melius  Loc  quam  Grotlanum  Ai-Istotcle   Eutclccbiam   qulntum    interpretatur   cle- 

consecuta  cBasileensI  codicc  rccepi^  sed  paulo  post  mentum,   animam  igitur  mundi  Ipsam^   quum  potius 

copulatl^um  et  e  variantlbus  in  libro  IVorlmbergciisI  nosler   bumlnis  auimam  filiam   csse    (\.  Pj Ibag.  ap. 

insercudum  non  duxl.  Cic.    In  N.  D.    1,    11.    ct   Platon.    In  Pbil.  p.  50 

Entklcchiae]  Atllnglt  bic  Psycbcs  fabidam,    dc  Stcpli.)     Entelccbiae,   slve    anlmac  mimdl,    doeeat. 

qua    Apulejum    leglmus    ct  Fulgcniiimi.      Scripse-  E  sua  enim  sentcutia  Sol  patcr  cst,     mafcr  nniina 

rant    de    ca    ct  Saturautlus    ct  ^Vrisfoplianfcs.     Al-  mundi,     cui     confiuuatus    ac    pereunis    adscrlj>itur 

ludit  autcm  bic  ad  dcfinltloncm  Aristotellcam  x/jv;^?^  motus.  Paritcr  borum  filiac,  rijg  ^'v^ijg,  motio- 

i^TiV  ivTcPJ;^Sta  77    jtQCorr]  dcoixaTog  <pv6ixov  nem  clrcularcm  esse  IVco-PIatonici  doccbant    (Plu- 

^CO^v  sxovTOg  dvvafiSL.     SIc  lufra:  «Arlsfofclcs  tarcli.  de  anim.  procrcat.  p.  1015.  Jaml)llcb.  myster. 

pcr  cocll  quoqiic   (1.  obitcr  quaeque  cx  codlcc  Vcl-  Acg.  7,  2.    Ilcrmes   ap.  Stobaeum  ecl.  1,    o2,    S. 

cetlno)   culmina  Enlclccbiam    scrupuloslus   requirc-  p.  807  Ilcer.),  qnod  ipsiuu  Alcmacon,  Pyfbagorae 

Lat.u   GuoT. —     Utnim  EndclccLia ,    an  EntclccLia  auditor  (Diog.  Lacrt  8,    83.  p.  i>i2  Jlelbom.)  jam 


Martiani  Capcllae   lib.  I.   §.  7.  27 

stularc,  qiiocl  speciosa  quani  raaxime,  raagnaque  deorum  sit  educata  cura. 
Nam  ipsi  Wvzfj  natali  dic  dii  ad  conviviura  corrogati  niulta  contulerant.  Jupiter 
quippe    diadcma,    quod  Aeternitati    filiae    lionoratiori  detraxerat,     capiti  ejus 

coiTogali]  Vcra  hacc  lcclio  est  Sic  cnini  ct  in- 
fra :  »sc«l  <lc  fcrlia  regionc  nnnm  placuit  coiTOgari.ii 


statucrat  (add.  Aiist.  ap.  Stob.  1,  52,  28,  p.  871 
Uecr.),  aniniainquc  csse  iiiiinerum  scsc  niovenlcin 
Xenocratcs,  Platonis  discipulus,  docucrat  (]>Iacrob. 
somn.  Scip.  1,  14.  QuinctiL  5,  14,  10.  p.  397 
Spald.)  Undc  et  Cicero  (Tusc.  1,  66):  »mcns  cst 
praedita  mota  scmpitcrno«  scribit  £t  ollo  loco : 
Kiiunquam  aniinus  agltationc  ct  mota  vacuus  cssc 
potcsta  (dc  divin.  2,  128)  ct  (Tusc.  1,  25)  t  »Sen- 
tit  aniinus  sc  nioveri,  qnod  quum  sentit,  una  seiitit, 
sc  vi  5Mrt,  non  alicna,  movcri.n  Addc  Appulcjuin 
((lc  dogin.  Platon.  p.  199  Oiul.)  Atquc  Solis  ctlam 
filiara  Celcritatcm  cssc  nositcr  infra  (§.  30)  fingit. 
Animam  mundi  autcin  olim  (in  pal.  crit.  §.  487) 
repracsciita\i  tam  e  gcinma ,  quam  cx  Acgyptiorum 
inonumcatls,   quoruiu   quidcm  iconcs   hic   subjcci: 


Itcm:  ncorroganlur  cx  proxima  transcursis  domlbus 
coiijugum  regiim  Cercs«  cct.  Gnox.  —  Confer  in- 
fcriora  (§.  49.  liSi.    131.  223). 

conliileranl]  De  donls  natalitiis  slvc  OTtzrjQloC^ 
apud  anliqiios  cgrcgic  cgit  Stanlcjus  ad  Acschyl. 
Euincn.  V.  7.  Oiiiniiim  vcro  inaximc  autc  oculos 
fiiit  nostro  Ilcsiodi  lociis  dc  Pandora  (Opp.  v. 
72  seqq.): 

Zcods    ds     xal    y,66a7]6e     S^sa    yZavxdijtig 

'Ax^TjVT]  , 

'Aii<pl  dk    ol  XaQiTEQ  Ts  ■&eal  xal  ftoTvia 

nti^co 
"OQuovg  ;(Qv6eiovg  E-&e6av  ZQ^^'  c^lJ-f''  ^£ 

rrjv  ye 
S2Qai  y.aZAixofioi  6Te<pov  avx}e6iv  eutQivoL- 

6iv , 
'Ev  d^aQa  oi  6Trjx^e66c  diaxTOQog  ^Aqyeiipov- 

rr]g 
^evdsa  d^aiyivUovg  re  Zoyovg  xal  InlnXo- 

jtov  Tjdog 
Tev^e  X.  T.  X. 
Practcrea  Hermctis  locum  comparassc  juvabit  (Sfob. 
•cl.  1.  32.  40,  p.  947   Hcer.)   dc  bcneficiis  a   sLn- 
gulis  dils  in  anlmain   hnmanam  coilalls. 

niiod\  Codex  Vosslonus:  tjuatn,  slnc  dubio  ex 
ipsa  Capcllae  manu.  Simllia  enlm  Graccorum  neu- 
tra  fucrunt  ctiam  primae  declinatlonis  apud  Latinos 
fcniinina.  Vld.  Voss.  arf.  gramm.  IV.  20.  Ahntz. 
(mlsc.  p.  199).  —  Iland  sufficlens  haec  eausa  mlhi 
visa  est,  nt   vulgatam  mufarcm  lcctionem. 

Aetetnltati]    De  cjus  symboUca    et  pof-tlca  do- 
scrlptlone    aJio  loco    (In  palaeogr.  crlt.  IV  §.  701) 

4* 


28  Martiani   Capellae  lib.  I.    §.  7. 

apposuit.    Juno  quoquc  ex  purgatioris  auri  splendente  vena  addiderat  crinibus 
sociale  vinculuni.     Tritonia  etiam  interula,  resoluto  ricinio,   strophioque  flam- 


egi.  Prosopopoeia  autem  Lic  adhibctur,  qua  docca- 
tur  nactcrnitatem  donum  dei  cssc.«  Neque  sua 
tautum  auctoritate  noster  pcrsonam  Aeternitatis  In- 
duxit,  quandoquidem  ct  in  marmorc  (Grut.  52,  9) 
legitur:  >Acternitati  sacrum.a 

honoratiori]  MS.  refcrt  otieratiori,  Grot.  —  Ac- 
ternitati  miimisculis  deorum  quasi  onustae.  IVulIus 
duLilavi  uiauuscripto  Bongarsii  (?)  adjutus  hanc  lc- 
ctioncm  prac  vulgata  honoratiori ,  et,  quam  non- 
«ulli  hahciit,  ornatiori,  in  tcxtuni  rccipere.  Goez. 
—  Scd  male  id  factum.  Primuni  cnim  oneraiior 
non  dilTcrt  aL  honoratior  nisi  scribcndi  rationc.  Qui 
enim  plures  lcgcrint  liLros  scriptos,    non  ignoraLunt 


inlerula\  Eadem  Lac  voce  inter  alios  utitur 
TertuIIianus.  Huic  opponitur  superaria,  ijtsvdv- 
riff,  glossae.  Utitur  Martianus  Lac  voce  adjective, 
sic  liLro  nono:  »Quin  etiam  Interulos  gaudens  dls- 
solvcrc  nexus.fi  Grot.  —  SuL  tunica  LaLcLatur  et 
afiidcog  corporl  lusidcLat,  atque  i;fi  yvfivov, 
ut  vocant  Graeci.  Lintcae  autcm  crant  Interulae  et 
nostris  camlslis  rcspondcLant.  Conf.  Salmaslnm  ad 
TertuU.  pall,  p.  4G9.  Goez.  —  Confcrantur  prae- 
tcrca  quae  ad  Appulcjum  (Florld.  II.  p.  35.  Oud.) 
oLscrvarunt  virl  docti,  inprlmis  autem  Buttiger  in 
SaLina  T.  H,   p.  113. 

ricinio^  Splnula,    qua  feminarum   crlncs    rcsol- 


litcram  II  aL  aliis  addi,  aL  aliis  omltll  solcrc,  quum     vnntur.  Vixc.  —    Festus :  orlcinlum  palllum  mulic- 


vcrum  clcmcntum  csse  multi  ncgarent  (palacogr. 
crit.  I.  §.  511  ,  p.  2G8).  rndc  lu  lapidum  titulis 
(Rcines.  p.  183.  n.  1G3)  «astiferorumii  Icgifur  pro 
•Lastlferorumn,  et  apud  Ovidlum  (art.  am.  5,  -ill) 
et  Yirgllium  uLIque  i>edcrae<>;  et  contra  apud  eun- 
dem  ahenum,  quod  alil  scriLunt  aenum.  Scd 
opcrac  prctlum  cst  hac  dc  rc  disputantcs  Icgcrc 
Gcllium  (2,  3)  ct  Qulncfilianum  (1,  5,  19.  p.  101 
Spald.)  ridcntcmque  ctlam  Catullum  (cpigr.  84). 
Delnde  confundit  Goczius  Aetcruitatem  cum  PsycLc. 
Non  Ulam  donis  onustam  esse  noster  scripslt,  sed 
hanc.  Et  ccrtc  diadema ,  quo  ornata  Aeternitas 
erat,  ad  cpilLcton  honoratior  commodc  rcfcrrl  po- 
test  Ilonoratior  autcm  Jovis  filia  fuit ,  quia  rcll- 
quarum  nulla  cani  actatc  pracccdcrc  potcrat.  Quod 
rellquum  cst,  omncs  pcrsplcicnt  de  animac  actcrnl- 
tatc  doctrlnam  signlficari,  pracsertlm  qui  divlna- 
vcrint,  cur  Martianus  Psychcn  Entelechiae  dixcrlt 
fillam.  Plato  cnim ,  animac  immortalitatcm  docturus 
(Phacdr.  p.  24S  Stcph.)  argumcntum  aL  eo  sum- 
scrat,  quod  scraper  sc  ipsam  anima  movcret. 


brc  quadratum.«  Goez.  —  IXon  sunt  Lacc  Festl 
vcrLa  (v.  recinium  ct  rica) ,  ac  si  omnla  legcrls 
a  duodcclm  taLularum  temporiLus  Indc  (Clcero  de 
lcg.  2,  23)  usque  ad  novisslma  tcmpora  a  divcrsis 
scriptorlLus  (Fest.  v.  recin.  et  rica.  Varro  L.  L. 
IIL.  4.  p.  m.  37.  Non.  Marc.  c.  14.  n.  IG  et  n.  23. 
p.  789.  790.  GotLofr.  Serv.  ad  Acn.  1 ,  282.  Isid. 
ctym.  19,  25.  4.  Salmas.  ad  Vopisc.  Aisrcl.  4i>. 
Pitisc.  L.  T.  et  aLundans  scr.  copia  aL  eo  lauda- 
torum ;  Ilerald.  ad  ArnoL.  W.  209  p.  2oG  ;  Graev. 
tLcsaur.IV.  1480.  VI.  10G3.  Wlnckclm.  List.  art. 
G,  1  ,  52.  Marlni  fratr.  Arv.  p.  278.  Alscontl  ad 
mus.  Plo-CIcm.  cd.  Mil.  T.  V.  p.  21  not.)  scripta; 
Inccrtus  tamcn  aLihis.  Ex  glossario  AraLIco-Latlno 
Vulcanlus  (p.  709)  Laec  affert:  »RIcInus  verticum 
vocatus  est,  quod  rcjcctum  de  toga  in  verticeni'; 
sed  absurdc  nos  illa  (In  not.  p.  106)  corrigcrc  et 
legerc  juLct  »Ilic!nis  vcrmis  ita  vocatus  cst«l  Dc 
viimis  riciniatis  cf  Osanni  AnaL  crlt.   p.  77. 

flammarum  itistar]  Transposita  sic  ^crLa  codd. 
Basilceasis   ct  Darmstattensis  pracLucrunt. 


Martiani   Capellae  llb.  I.  $.  7.  29 

marum  instar  e  cocco  atque  ipso  sacri  pectoris  ac  prudentis  amiculo  virginem 
virgo  contexit.  Delius  quoque,  ut  ramale  laureum  gestitabat,  divinatrice  eadem 
conjecturalique  virga  volucres  illi  ac  fulgurum  jactus,  atquc  ipsius  meatus 
coeli  siderumque  monstrabat.     Uranie  autem  praenitens  speculum,  quod  inter 


e  cocco]  E  piirpura  iutcnsioris  ct  vcgctiorls  lu- 
minis.  GoEZ.  —  Lcgo:  strophloquc  Instar  flam- 
marum  coccco.  Susius  (in  Gurlitt.  animadvcrs.  4. 
p.  8)  —  In  Guelfcrbytanis  Cortius,  ct  in  Vossiano 
Amtzenlus  (lulsc.  p.  210)  lcgcrant  »c  croco«,  quod 
modo  rubruni,  modo  pimiccum  cognoiniuat  Ovidius 
(fast.  i,  317.  542).  Cerle  rutilum  fu]gi>ntciui|ua 
colorcm  a  nostro  hic  desiguai-i  cv  infcriori  loco 
(§.  140)  patet.  Susii  autcm  conjcctura  nuUius  ful- 
cltnr  codicis  lectionc.  Qiiodsi  qiiis  verbum  omissum 
essc  mccum  posuerit,  facilc  supplcre  poterit  tinclum 
But  siuillc  allquid,  nequc  opus  erit  vulgatam  lectio- 
nem  contra  maniiscriptorum  fidcm  mutare,  id  qiiod 
Arntzcuius  quoquc  sensisse  videtur.  ?«'obilius  crocum 
in  Goryco  monte  nascebatur,  undc  nomcn  fortasse 
ductum   cssc  Salniasius    (ad   Solin.  58)   conjicit. 

rttmale\  In  monuinentis  etlam  anti(|uis  Id  manu 
fenct  Apollo  (Ciipcr  apoth.  Ilom  p.  2o0),  quo  dlvi- 
nandl  potestatem  transfcrre  in  Psychcii  hlc  Gngltur. 
Transpositonim  cnlm  verborum  sensus  cst:  De- 
lias  quoque  ApoIIo,  quippe  qul  ramale  laure- 
nm  gestltabat,  per  hanc  dlvlnatiicem  conjcctura- 
lcmque  virgam  illi  (Psychae)  volucrcs  (auguralcs) 
ae  fulguriim  jactus,  ac  meatus  Ipslus  coell  sldcrum- 
que   monstrabat. 

gestitahatj  Ita  pro  Grotiano  gestitat  c  codicibus 
Drcsdcnsl  et  Cantabrigicnsl  reposui.  Ilugiaiius  qul- 
dcm   dat  gerebat^   scd   parum  iutercst  utrum  cligas. 

volucres  illi]  Lcge  »AoIucrl9  lingiias,  fulgurum 
jactus."  "Vo>CK.  —  Absurda  corrcctlo :  » ApoIIo 
monstrabat  volucris  linguas « I  Coutra  sl  imde  va- 
lucres  lcgeris,  de  carum  volatu  etlam  cogltare  po- 


tcris,  slquldem  dc  augurali  arte  bic  sermo  est. 
Accuratius  infra  (§.  10)  ovolucrum  dlversl  meatus 
et  osciniim  linguaeu  dlcuntur.  Secuudum  augiiralcm 
enim  disciplinam  aves  vatldicac ,  quas  Graeci  XQV' 
CxrjQiOVQ  OQi'i^ug  appellabant,  vel  oscines  erant, 
quae  orc,  vcl  praepetes,  quac  Tolatu  futura  signl- 
ficabant  (Scrv.  ad  Aen.  5,   501). 

fulguriim  jactxis\  IIos  eleganter  Lucaiius  (7,  197) 
i><e/a  Jovis  praesaga*  vocat.  Similiter  Pllnlus  (2, 
20  {.):  »ig7tes  praescita  secum  afferentes»:  qui  et 
doctrinam  deinde  ipsam  (2,  Hi)  exponit.  Confc- 
rendi  praeterca  Ciccro  (de  div.  2,  18  scipi.),  Seneca 
(nat.  qu.  1,  1.  p.685.  2,  52.  p.  711  Lips.),  et  noster 
infra  (§.  551).  Paulo  post  e  Darmstattensi  codice 
reposul  alqtte  pro   ac. 

meatus]  Ita  et  Virgillus  (Aen.  6,  8S0),  Plinius, 
Manillus,  ct  Appulcjus  (I.  807  Oud.)  nsidcrum 
meatus»  dlcunt.  Infra  (§.  815)  noster  meacuiu 
scrlpsit. 

Urawie]  In  MS.  erat  >monstrabatur  Aniac* 
Lege  cum  patre  «monstrabat:  Uraniei)  nominandi 
casu.  IVam  ct  in  libro  secundo  in  MS.  cst  nUraniae 
Calliopcquca  pro  «Uranlc.a  Grot.  —  Ita  et  Ovl- 
dius  (fast.  S ,  S5.)  Uranie  scripsit^  ncque  tamcn 
mirum,  qiium  litera  Eta  modo  Latina  litcra  E,  modo 
dlphthongo  AE  redderctur,  librarios  posteriorem 
intcrdum  orthographiam  usurpasse.  Praetereo  Goe- 
zlum,  qui  nc  Grotiiim  quidcm  InteUexit.  Cortius 
certe  »Uraniaen  in  Guelfcrbytano  codlcc  se  Icgisse 
ad  margincm  libri  Lipsicnsis  adnotavit.  Ceteiiim 
erunt  fortasse,  qiii  e  speculi  dono  colligere  velint, 
hancce  Uraniam  esse  Venerem  coelestem,  quum  veri 


gff  Martiani  Capellae  lib.  I.   §.  7. 

donarla  ejus  adjtis  Sopliia  defixerat,  quo  se  reeognoscens  etiam  originem 
vcllet  exquirere,  clementi  benignitate  largita  est.  Lemnius  quoque  faber  illi 
insopibiles  perennitatis  igniculos,  ne  caligantibus  tcnebris  nocteque  coeca 
opprimeretur,  incendit.  Omnes  vero  illecebras  circa  sensus  cunctos  apposuit 
Aphrodite.  Nam  et  unguentis  oblitam,  floribusque  redimitam,  halatu  pasci 
foverique  docuerat,  et  melle  permulserat,  et  auro  atque  monilibus  inhiare, 
njcmbraque   vinciri  honorationis    celsae  affectatione    pcrsuaserat.     Tunc  crepi- 


uon  sit  simlle,  dils  inunixtam  esse  Musam:  mlkl 
tamcn  haec  alitcp  intelligenda  esse  •\identur.  Specii- 
lum  cnim  in  adytis  Uraniac  a  Sopliia  dcfisum  fuisse 
dlcitm-,  quo  ad  phUosopliIam  revocamur.  IVotum 
e  Platoue  (Phacdr.  p.  259  Stcpli.)  Uranlam  Musam 
a  philosoplils  maxlme  celebratam  fulsse ,  cujus  rci 
causa  facUe  perspicitur,  modo  pcrpcndamns,  ipsam 
hanc  3Iusain  astronomiae  praccssc,  Psychen  autcm 
slre  animam  secuudum  Platonis  doctrinam  Tisihill 
harmonia  in  coclo  conspccta  admoncrl,  ut  in  usum 
meutis  suae  convertat  quac  ui  coclo  perspexcrlt 
(Tim.  p.  47  Stcph.  Cf.  Plutarch.  de  an.  procp.  f. 
p.  1050.  Dsog.  Ladrt.  2,  33  Ihlque  a  Melhomlo 
laudatos  Scnecam ,  Phacdrum,  Appulcjum).  Qua- 
propter   ctlam  In  Juvcnalis    (11,    27)   vcrhls : 

—  —  i>e  coclo  dcscetidlt  ri'co&i  ^ECiVXOV^ 
plus  iuessc  arhitror,  quam  docll  cjus  intcrjirctcs 
Tiderunt.  Certe  speculiun,  quod  Sophla  In  adytis 
Uraniae  defixerat,  illud  cst,  quo  scmet  ipsam 
cognoscero  Psyche  jnbetur.  lufra  (§.  346)  etiam 
nostcr  oinfcp  omnia  anlmalia»  alt  nnaturam  solls 
hominibus  ad  se  cognosecndum  rationari  permislssc.a 
Scripscrat  cnim  Cicero  (de  fin.  S,  16):  «Intrandum 
est  igitnr  In  rerum  naturam,  cl  penltus,  quld  ea 
pnstuiet,  pcrvldcndam.  AJItcr  cnlm  nosmet  ipsos 
nosse  non  possumus.  Qnod  pracceptum,  qnia  nia- 
jus  crat,  quam  ut  ab  homlnc  vidcrciur,  idcirco 
assignatum    est    Deo.     Jubct    igltup    nos    Pytlilus 


Apollo  noscere  nosmct  ipsos.u  Speculi  autcm  slmlll- 
tudlne  haud  raro  utuntur  vetercs  in  descrlbenda  cog- 
nitlone  sul ;   ef.  ^Vyttenbach  ad  Plut.  Morr.  p.  1 52. 

oyif/inein\  Anlmas  eniin  cx  astrls  in  corpora 
humaua  dcsccndcrc  vctcrum  erat  opinio  [\.  nolas 
ad  §.  165  ct  169,  ct  Pal.  crlt.  IV.  §.  739).  Ilinc 
Psyclicn  nostcr  finglt  ex  Uraniae  speculo  potuissc 
disccrc  origlnem  suam. 

Lemmus  fabet-]  Vulcanl  cognomen  ab  «lonicpi 
fabula  origincm  trahens  (Ilcraclid.  in  Galci  opusc. 
p.  445.  Cic.  IV.  D.  3,  22.  Tusc.  2,  10.  Virgil. 
OTld,  cct.).  Scd  quamvis  ignobili  isto  nominc  ufa- 
tur  nostcp,  e  reliquis  tamen  patet,  cum  ad  Pla- 
tonem  pespexissc,  qnl  (Crat.  p.  407  Sfcph.)  Vul- 
canum  ThpaiCzav  quasi  luminis  pracsidcm  cssc 
%-ocatum  docet. 

illi  insopibilcs^  Ita  BasUcensIs  et  Darmstattensiji 
codlccs  multo  mcllus,  quam  iiisopibilis  illi  apud 
Grotlura. 

halalu^  Suavlbus  dclcctari  odorihus :  namque 
codcm  sensn  hac  voce  noster  infra  ntitur  (§.  215): 
>i^\Tabicis  laetabantur  haiaflbus.ti  Martianum  Vencri 
in  prlmls  trlbiussc  hunc  appcfltum  c,x  eo  pafct, 
quod  Vencris  adco  stcUac  (§.  14)  vlrtutcm  adscri- 
psit  Bodorc  et  lialatn  illlclcndi.<i  Infra  (§.  85)  d^ 
Vcncris  ipslus  nfragrantlssimls  splritus  halatlbus» 
agit. 

a'cpitac}tl(i\  Eadem  qtiac  crcpundla.   Arnoblus : 


Martiani  Capcllae  lib.  I.   §.  7.  5| 

taculat  innitusqiie,  quis  infanti  somnuni  induccrct,  adhibcbat  quicsccnti.    Practer 
ca  nc  ulluni  tcmpus  sinc  illeccbris  oblcctameutisquc  dccurrcret,    pruritui  sub- 

»Et    ut   ad  silcutititn  paviiU    nutiicla   raotibus  crc-  riuni,   a  3Ilncrva  prudcutiam,    ab  Apolllne  vii-tntcm 

pitaculisquc    adduccrentur   auditlso,    ct  noster   ipse  conjccturalcm,     ab    Urania   sui  ipsiiis   cognilioncm, 

libro  musico:  ulufantibus  crepitacula  vagitus  abruni-  a  Vulcano  potcstatcm  iu  tcncbris  luccm  pcrspitiendi; 

pere.ii     Gnor.  —    (y.  §.  927).     Gavc    putcs  solls  scqultur  nunc   dctcrlor,     (jnac   a  Vcnerc   acccpisse 

AJris  scrlptoribus  Lanc  voccm  nsitatam  cssc:  bonac  dicitiu*   variac   luvurlae   cultum    dcliciarumquc   om- 

cnlm  nofac  cst,   caque  utuntur  3Iartialis ,  Lucrcttus,  nium  cupiditatem,  voluptatcm  et  socordlam;  parifcr 

Golumella,    Quinctilianus.  atiine  Aslrologl  (cf.  Macrob.  ad  somn.  Scip.  I.  12) 

qntsj  Utitur  saepissime  Loc  vocabulo  Martianus  »dcslderii  niotum,    quod   irti-&V[J.rjXLy,6v  vocatur, 

pro  qiilbus ,   qnod,  qnauqnam  novuni  non  sit,    sac-  in   Vcncris    orbc    produci»   doccbant.     Iluic  autcm 

pcuumcro     tamen     non   advertcntl    scnsum    turbat.  animac  pai'ti  in  imo  corpore  sedcm  assignabant  vc- 

GnoT. —   Confcr.  Cortium  (ad  SallusL  in  Jug.  80,  tcres,    quo    nominc   sacpc   mcdius  intcr    pcctus    et 

J».  p.  7G8),  Appulcjiuu  (in   mct.  4.  p.  290),   Vir-  crura    vcnfer   significatur.    Sic  Appulcjus  (dc  dogm. 

gilium,   allos.  Plaf.  p.  207  Oiid.)  ait  «cupldincm  atque  appctitus, 

somnum  induceret^   Grotins,     Goczius,    et  ve-  postrcmam    mcutis   porlioncm,    Infernas    abdominis 

tercs  cdltloucs  oiuncs  babcbaut:  sonmium  duceret  t  sedes  tenerc,   ut  popinas  quasdam  et  latiluaruni  la- 

scd  meliorcm   nostram    lecfionem  Monaceuses  sup-  tebras,   diversorla  nequitiae  atque  luxuriaenj   Clau- 

pcditaruiit  codiccs  (B.  C.  D.  E.),  Vossianus  practerea  dianus  aufcm  (IV.   Cons.  Uon.  v.  248): 

(jlrntzcn.  p.  199),  Rcicbenaucnsis ,  Bodleiauus  pri-  "^it  sibi  cuncta  ■petcns ,  nil  coUaiura  cupido 

mus,  et  Britanuicus.    Darmstattcnsis  somnum    dn-  In  jecur  et  tractus  imos   compulsu  recessit.» 

ceret.  In  jecinore  sitam  cssc    concnpiscenfiam    jam  Plato 

pruritui  —  voluptatemj  Cod.  Mon.J^voInnlatem,  ducuerat  in  Timaco,    citjus  locum  Cicero  (Tusc.  1. 

male.  Sllrum  tamen  nc  vcrbum  quldcui  ad  illustran-  10)  ita  latine  convcrtlt,  ut  nciiplditatem  subter  prae- 

dnm  lociim  a  doctls  intcrprctibus  allafum  esse,    qui  cordia    locatam    csseu    dicerct  (cf.  ct  Tbeocrlt   11  _ 

facile  obscoenltatis   crimen  incurrcrc   posslt.    Certe  lCj  Ilorat.  od.  1.  23.  13,   cpisL  1.  18.  12;  Pers. 

Bartbius  (in  advcrs.  p.  lool)  Indc  aflirmabat  »scal-  3.  120,  pluraque  apud  Fabric.  ad  Sext  Emp.  p.  432, 

pcre   prurltuia   libldinosum  verbum  esse.      Id  quod  Valckcuacr.  ad  Eurip.  Ilippol.  1070,  ct  Jacobs.  ad 

ncgo.    De    anlina   cnim  scrmo   est,     quae  Psyclies  Acliill.    Tat.   p.  870).     Ilanc    igitur    clrca    partcnt 

pcrsonam  induit;    cujus   quum    duae    partcs    sint,  Venus  animae  npruritul  subscalpentcm    apposuerat 

altera  rafione  praedlta,    altera    rationis  expcrs  (cf.  volupfatem.ii     Subscalpere  pro  simplici  scalpere    di- 

PlaL  Pliaedr.  p.  240  Sfepb.5    Tim.  Locr.  de  auima  ctum    est  ex   scriptorum    illius    actatis  more  verba 

mundip.  IOO5  Aa-Istid.  QuiuctJI.  de  Musica  2.  p.  1 03  supcrvacancis  praepositionibus  augendl  (cf.  noL  ad 

Meib.;    Euscb.    pracp.    ev.   lo.    60.   p.  831  j    3Iax.  §.  2  et  43).     Scalpere  autem  pwiiitm  dici  Pllnius 

Tyr.  n,   p.  289  Reisk.),  bactcnus  melior  pai-s   or-  tcstls   cst  (blsL  naL  9.  43.  68).  Eodcm  rcdit  apiid 

nata   cst:  primum   enim   a  Jovc  actcrnitatem  acce-  Senccam   (EpisL  92,  p.  383  Lips.)   »tilillatio  cor- 

pit,    dcludc   a  Junone   mutuae    socictatis    dcsidc-  porisn;    cf.  et  Ciccr.  de  Flnlb.    1.  H:  »si  ea  sola 


32  Martlani  Capcllae  lib.  I.    §.  7. 

scalpcntem  circa  ima  corporis  apposuerat  voluptatem.  Sed  vehiculum  ei  atque 
volatiles  rotas,  quis  mira  posset  celeritate  discurrere,  tradiderat  ipse  Cyllenius, 
licet  etiam  auri  compedibus  illigatam  memoria  praegravarit.  His  igitur  Wvx^fjv 
opimam  superis  ditemque  muneribus,  atque  multa  coelestium  collatione  deco- 
ratam,    in  connubium  Arcas  superiorum  cassus  optabat.      Sed  eam  virtus,   ut 


vnhtplas  cssct,   qnac   qnasi  titillaret  scnsus,   ut  Ita 
dlcaniu,  ct  Ausonii  (cpigr.  108.  15)  vcrba: 
i»Tilillata  brevi  quum  jam  siib  fitie  voluptas 
Ferveti ; 
oinnium  vcro  maYimc  liuc  pcrtuact  alius  Plinii  locus 
(II.  57.  77):  »in  cadcm  mcuibrana  (diapliragmatc) 
]>i'accipua  liilaritatis  scdcs,   quod  titillalu  intclligitur 
alarum,     ad   quas     subit;     non    alibi  tcnuiorc    cutc 
l.umana ,    idco  scahejidi  diilccdinc  ibi  proxima. « 

celeritate^  Grotius  cum  rcliquis  edidcrat  velo- 
citate :  scd  Icctioncm  practuli  codicum  Bongarsii, 
Hugiaui,  Basilccnsis,  Dannstattcnsis,  Monaccnsium 
plurimorum  (B.  C.  D.  E.  G.)  ct  ad  libri  IVorimbcr- 
gcnsis  marginem  nofati,  quamvis  parum  rcfcrat 
utrum  Icgcris.  ^\j-gutior  tamcn  grammaticus  Agractius 
(apud  Gotbofr.  1349)  «velocitatem  pcdum  ac  cor- 
porumii  cssc  coutcndit;  i  celeritatetn  animorum  atquc 
faetorumii;  quod  e  Ciccronc  (Tusc.  4,  15)  sum- 
sissc  videtiir.  Ccrtc  boc  quidcm  loco  de  Psycbcs 
facultatibus  scrmoncm  cssc  patcL 

efiam]  Ante  omnia  boc  crat  rcstitucndum  pro 
Grotiano  eam,  quod  typograpborum  mcudo  adscribo 
comparatis   libris  prius  cditis. 

ai/ri]  Corruptam  lcctioncm  aui,  pro  auri,  jam 
Grotius  rcpudiavit  »Aucb  wcnn  er  (?)  mit  gold- 
ncn  Kcltcn  gcfesselt  wiirdc  5  so  fccinnte  cr  doch 
nur  durch  die  Sclmelligkeit  dcr  Gcdanfccn  cLngchoIt 
werdcn."  Goez.  —  Ingcnuc  fatcor  me  non  intcl- 
ligcredoctiim  iulcrprctcm,  benc  vcro  Martianum. 
Qiiamvis  ciilm  AJianius  apud  Gcllium  (13,  8)  Ille- 
luoriam  Sopbiae  matrem  dixcrit  boc  vcrsu: 


i>  Vstts  me  tfenuit ,  mater  peperit  Memoria  ^ 
Sophiam  vocant  me  Graji,  vos  Sapienlianm, 
Martianus  tamcn  hoc  loco  sic  iiitciligcndus  est: 
»quaravls  cogitationum  cclcritas  ct  imaginandi  via 
a  Mcrcurio  animac  bumanac  dono  csscnt  datae^ 
quibus  longe  latcquc  vagarctiir,  pcr  iiicmoriam  tamen 
praegravata  ct  impcdita  fuit.«  Cctcrum  Grotlanam 
Icctioncm  atiri  compedibtis  confirmaiit  codd.  Mona- 
ccnscs  (B.  C.  E.),  Bodlcjani,  Cautabrigicnsis ,  Mer- 
tonianus ,  Ilugianus ,  Vossianus  ( Ariitzen.  misc. 
p.  199),  Rcicbcnauensis ,  Basilccnsis,  ct  Darmstat- 
tcnsis.  ' 

ca55M«]  Casus  supcrionim  cst  Manticcs  ct  Sopliiae. 
Casus  vcro  cassus.  Sic  in  MS.  libro  nono  ncasuc 
dulccdinis"  et  lib.  ^T  »dispcndiaquc  liiii  casuin  de- 
vorantc  Blulcibcro. «  Casus  Itaquc  (nisi  quis  a  caree 
dcducat)  practcriti  tcmporis  participium  cst  a  cado, 
ut  uSol  occasus.  0  Cadcrc  vero  cst  «.;tOTt;)';^«T£tV, 
ut  cadcrc  spe,  cadcre  causa.  Est  crgo  casus,  vel 
gcminatc  casstts  artOXV%cov ,  supcriorum  casns, 
xalv  jfQOTEQaLv  ajioxvx^v-  Grot.  —  Hugianus 
codcx  casstis  exbibct.  Dc  qua  vocc  confcr  notata 
ad  Appulcjiim  (I.  p.  3Gi.  H.  p.  79.  in.  ind.)  ct 
Appulcjum  ipsiim  (mct.  G.  p.  455  Oud.),  Gcllium 
(10,  Ib)  ct  ad  eum  Baudclotium  (util.  d.  vojag.  L 
p.  594).  Qiiac ,  quamvis  plcrumquc  cum  scxto 
casu  construatur ,  intcrdum  tamcn  cum  secundo 
etiam  couslructa  Icgitur  (Cic.  Araf.  369).  Expla- 
natiir  paulo  post  (§.  8)  a  nostro  vcrbo  frustrantttr. 
Atqnc  adco  vcra  hacc  mihi  visa  sunt,  ut  nc  Bar- 
tlilaui  quidcm   codicis,   qui  causa  pro  cassus  habet, 


Martiani  Capcllae  lib.  I.   §.  7.  33; 

adhaerebat  forte  Cjllenio,  paene  lacrimans  niinciavit  in  potcntiam  pharetrati 
volitautisque  superi  de  sua  societate  correptam  captivamque  adamantinis  nexibus 
a  Cupidine  dctineri.   Super  his  igitur  virginum  thalamis,  dum  eum  de  libertate  8 


cliam  victricPin,  iiinlc  ct  nomcn  indomita  vis  Graeca 
inlorprctatioiic.K  INiuiiriiui  affo  Tov  d  y.ui  dw 
lJ.c'(Co}.  Vli-gilio  (Aen.  G,  552)  vocatur  «Tai-tari 
porta  ingcns  solidoquc  adiimantc  columnaeu   cct. 

6^i/)iV{if(('J  De  auima  liumaua  insatiabiii  cupi- 
(liiic  constricla  vetcrcs  permidta  artis  oj)cra  cdi- 
derunt ,  (juikiis  captiva  Psyclic  repraesentatur,  vel- 
uti  in  liac  gcinuia,  (juam  (c\  Agosliui  gcuiin.^loO, 
.Haffco  ctMoutf.  I.  tal>.  122)  liic  subjcci: 


auctoritatc  permovcrcr  ut  a  vulgata  lectioiie  rccc- 
dcrem.  Quainvis  cnim  illc  (advers.  p.  125G)  ad- 
dat  Tcrlssiinam  sui  codicis  lcctionem  csse ,  (jiiae 
claram  ct  jicrsjiicuam  faciat  sentcntiam;  miilluiu 
tamen  akest  iit  jiracdicata  illa  claritas  milti  arrideat 

firtus]  Romauis  cnim  dca  crat  f\'arro  de  L. 
L.  4,  4G.  Cic.  IV.  D.  2,  23  et  31 ;  dc  legib.  2, 
H.  LIv.27,  23;  29,  11  f.  Aaler.  M&x.  1,  1.  P. 
Victor  reg.  mb.  1.  Juvcn.  1,  lli>.  Sil.  Ital.  15,  22. 
40  et  G9.  Plant.  AmpL.  prolog.  Claudiaii.  In  Ruf. 
1,  o2.  Lactaut.  1,  20.  Augustiii.  in  civ.  dei  4, 
20.  22.  24  ct  S,  12.  et  7.  3.  Arnob.  4,  p.  127) 
in  lapidum  ctiam  titulis  (ap.  Grut.  100,  4.  o.  102, 
4.  lOG,  6.  436,  3). 

sua  socictate\  Quij>pc  anima  liumana  a  vlrtutis 
studio  cujiidilatibiis   saepc  dctralutur. 

adamantinis^  Manilius  (1,  921)  «adamanteas 
catenaB»  dlxit,  ct  Ilygiuus  (fab.  22.  p.  68  Slav.) 
nadamanteum  jugum":  sed  Ula  adjcclivl  forma  ab 
optiuils  usurpatiir  scriptoribiis.  Adamantc  fuws' 
sima  quacque  denotantur:  Hude  Ovidlus  (met.  15, 
813): 

»Jnvenies  illic  inchisa  adamantc  pcrcnni 

Fata  tui  generis» 

(Addc  cimd.  trist.  4,6,  14,  et  Horat.  od.  3,  24, 
5).      Parilcr  apud    Claudianum   cliam   ( bell.   Gild. 

202)    nJovis    voces    adamante    notavlt   Atropos.»  de  libertate  sortis]  Nunfpiain  placcbat  Grotiana 

Adde  Piopcitlum  (3,  9,  9.  4,  11,  4),  Pindanim  lecllo  "delibcratae.'  Vix  enun  IntcUigitur  quid  sit 
(Pytb.  4,  125),  Platonem  (dc  R.  P.  10.  p.  G16.  sortem  deliberare.  Opportiuic  igilnr  Ilugianus  co- 
Stejdi.),  Sopboclem  (ap.  Stob.  in  ccl.  1,  6,  11.  dcx  nostram  nobis  praebuit  lectionem.  Sovs  enim 
p.  173  Hecr.),  ApoIIodorum  (1,  1,  3.  2,  4,  2),  ppo  electiotie  slvc  optione  accipicnda,  quam  siljl 
Pausanlam  (8,  18,  2),  ct  confer  Barlbium  (in  ad-  nuUam  esse  dcmum  vidcrat  Mcrcurius.  Eriint  for- 
vcrs.  p.  331).  Unde  et  Plinius  (37,  4,  5 )  nada-  tasse  qui  Grotii  lectionem  dcfensurl  putent  dclibc- 
uautcm  durltla  cnarrabUem  esse  docct,  Igniumquc     ratam  sortem  essc  cam,  quac  cx  dclibcrationc  pro- 

S 


54  Martiani  Capellae  lib.  I.  $.  8. 

sortis  blandimenta  frustrantur ,  nec  facile  quaepiam  praeterea,  quae  congrua 
parilitate  Tonantis  nurus  deligeretur,  occurrit,  amplius  deliberandum  suggerit 
Virtus;  neque  eum  sine  Apollinis  consilio  quidquani  debere  decernere,  aut  fas 
ab  ejus  congressibus  aberrare,  quum  zodiaca  eum  hospitia  permeantem  nun- 
quam  abesse  menstriia  praecursione  permitteret.  Igitur  constitutum,  ubicun- 
0  que  locorum    fralcr  esset,    adiretur.      Ac  tunc    volatilem   virgam ,   uti  secum 

dit,   qiiemadmodum  m  genetliliaca  aut  vitac  gcneiis  (§.  5)  nostcr  dixlt,   quod  liic  pernieaie.   Ncquc  3Icr- 

clcctionc  a  Platonc    animis  imposita:  scd  ncque   in  curius  reliquorum   planctarum  in  Zodiaco  domicilia 

deum    Mcrcurium    Laec    quadrarc    possunt,      ncquc  praemetan  dicl  potcst,    quippc    quac   fixa    sint,     et 

cum  vcrbis,  quac  scquuntur  Bamplius  dcliberandum"  cuique  propria.   Aliud  est  infra  (§.  811)  ubi  Aslro- 

eonvcniuut.  noniia  itinera  sua  pracmctata  cssc  dicltur.    Dc  Mcr- 

prae/ejTrt]   Pro  edito  praeter  eam  reposui   illud  curli   autcm    isto   officio    nlLU    apud   Actercs  legitur. 

non   solum  Mouacenslum  codicum  (C.  D.  E.)  aucto-  Satius  itaquc   duxl   vu]gatam  rctlncrc  Jcctionem. 

ritatc,    sed    Grotiaui  etlam,   lluglani,     Basilccnsls,  praecursione]   PUnius  (2,  8,  f.) : ';  Jlcrcurli  sidn» 

Darmstattensis,   Cantabrigiensis  ct  Brltannlcl.  modo  antc  Solis  exortum,  modo  post  occasum  splen- 

sine  Apollinis  consilio^    Arnobius    (5.    p.  12o)  dens,   nunquani  ab  co  Aiglntl  tribus  partlbus  rcmo- 

dc  dlis  :  udc  matrinionio  illc  consuUtur ,    liic  mcdc-  tlor  (rcmotlus?    aut  supplcudus  Mcrcurlns). "     Pto- 

las   incommoditatibus  praestat",   cet.  leniaeus  (tetrabibl.  1,    18)McreurIum  nunquam  plus, 

ah  p/h*]   Apollo   et  Mcrcurlus    adeo  junctl   mc-  quam  per  uiiius  slgnl  spatium,   a  Solc  abcssc   con- 

morantur,  ut  eis  commnnem  Olyrapiac  fuissc  aram  teudlt.    Eadcm  tradlt  Ilyginus  (astr.  4,   16.  p.  485. 

Pausanlas  (5,  14,    6)  referat.     Conf.  et  Scboliast.  Munck.)  additquc:  »modo  uoctc  prlina,  modo  autem 

Pindar.  (Olymp.  5.  8.)  Pai-iter  Mcgalopoli,  xVrcadlac  ad    Solis   cxortus   eum  inciperc  apparcrc ,   '  nonniin- 

urbc,  tcmpll  Blcrciuio  cum  Apollinc  3Iusisque  com-  quam    etlam    perpetuum    signis     quatuor    essc    cuni 

munls    riiinas    Pausanias    (8.  32.    1)    vidit.   Aperfe  Sole :  rcdeunlein  autem  cum  Sole  non  ampllus  esse, 

etlam  Claudianus  (laud.  Stllicb.  2,   440)  Cyllcnium  qtiam    tcrtiam  paiteiu  signi."    Cicero   (S.  D.  2,  20) 

Plioebl  comitem  appellat.  Qiiac  quldem  omnia  asti-o-  «nunquam   eum    a   SoIc<i     dlcit   »discedcre   longiiis 

nomiac    origiuem    debcrc    videntur  (Plato  Eplnom.  unius   signi   inter»'allo ,     tum    antevertentem ,     tnin 

p.  987  Stepb.).                                *  subseauenteni.«    Scd   confcras  vclim  infra  (§.  2d   et 

pemieantem]  Sed  Munelicr  e  suo   Leidensi  co-  880)  uostriiui  ct  quac  Ibi  a  nobis  sunt  observata. 

dice  restlluit  lectionem    Martiani    ingenio ,    ut   mllil  ac]   E   Darmstattcnsl,     Cantabrlgiensi,     Britan- 

videtiir,   accommodatanx  p»wme<rtji<em.   Zodlaca  ho-  nico ,    Ilugiano   codice,    atque   e   Coi-tii  variantibus 

spitla,   quae  (sie!)  Mercurius  iucunxbit  ct  In  qiilbus  boc  rccepi  pro   Grotiano  at ,    quod  mlrabar,   quuni 

praenictatur.  Goez.   —     Llcct    fntstra  locum    apud  antcriorcs   jam    cditiones    multo    mellus    ac   liabe- 

Munckerum  quaesiverim ,    sunt  tamsn  codiccs,  qui  rcnt. 

a.  vnlgata  abcrrcut.  At  vero  eiir  niclior  vox  slt  urae-  volatilcm]  Caducciun,    yyjnvxeioi^.     LLbro   se- 

irietoetcm,  equidcm  noD  pcrspiclo.  Peraffrare  supra  cundo :    iCiijiis    vigcntis   >ii'ga  Dirum    stiipet  vc.nc- 


Martiaiii   Capellae   lib.  I.   §.  9.  .3o 

nnindi  penita  permearc  aethercosque  recessus  irrunipcrc  parili  celeritate  posset, 
Virtuti    (le    niorc    permittit;     ipsc   pcdibus    talaria    nectit    aiirea,     et    nunc   in^^i 
fanis,    quibus    aut    vaticinia    obliquis    fundebantur    ambagibus,    aut    dcnudata 
pccudum  cacde  lissiculatis    cxtorum    prosiciis   viscera  loquebantur,    quibusquc 


niiin. n  GnoT.  —  A  virga  vero  caducenm  distiiigiirre 
^idetur  Apiil.  inct.  1.  X:  «adcst  luculcnlus  jiuor  — 
qiiein  caduccuiu  ct  virg.i  Mcrcuriuiii  indicabant. « 
(lOEZ.  —  Plura  oliin  (in  palacogr.  crit.  FV.  t.  ind.) 
dc  kac  virga  attuli.    Confcr  nostrum  infra  (§.  12G). 

pettilaj  Substantivo  Loc  utitur  nostcr  ct  infra 
(§.  GOO).  IViliili  lectJo  in  codicc  Dresdcnsi  est  pe- 
renita.  Iii  glossis,  quac  nominc  Isidori  vcniiint 
(ap.  Vulcan.  G92)  »Pcnitau  cxplicantur  «aula  rcgia.« 
Dlartiano  pcnita   sunt  inundi  intinia. 

ceJeritale\  Ita  Monaccnscs  (B. C.  D.  E.),  Ilugia- 
nus,  Rcicbenaucnsis ,  Dariiistatlensis,  Basileensis, 
Britannicus,  Cantabriglcusis,  ct  ad  luargiueiu  libri 
IVoriinbergcnsis  notata  Icctio,  quaiu  et  siipra  (§-7) 
vidiinus.      Continuata  cuim   cst  allcgoria. 

de  more  pemiittit]  Fallor  an  cgregic  conjccl 
Ktletnere  pcrinittit. «  Grot.  —  Rcprclicndcndiini  in 
liac  conjcctura,  quod  demere  sivc  auferre  Loc  loco 
vcrba  miuns  sunt  apta,  quo  capcre,  sumerc ,  prc- 
Lendcrc,  potiiis  dcsideraremus.  Quuiuque  in  onuii- 
Lus  codicibus  lcgatur  de  more ,  iiialim  quam  nir- 
rigcrc  quae  vcrc  scripta  sunt  relincrc,  et  advcrbio 
7irbane  sivc  comiter  cxpllcarc,  ut  opposiliuu  sitYir- 
giliano  (Aen.  8,  63o)  »sinc  iiiorc.«  Sed  non  rc- 
pugnabo ,  si  quls  intclligcrc  malucrit,  scmpcr  mo- 
rem  cssc  3Icrciirio  virtutem  duccrc ,  paritcr  atquc 
apud  Lucianum  (in  bis  accus.  7.  p.  o6  Bip.)  ilic 
Justitiam  duxcrit. 

pedibiis]  Utltur  scdicct  ipsis  Virgilli  (Acn.  4, 
239)  vcrbls  :  II  pcdibus  talaria  nectit  Aurca«:  Iiicqnc 
Ilomcrum  (odyss.  J>,  44)  imltaturus  crat.  An'atlin 
dc  lils  cgit  I.  H.  Vosslus  Mytbol.  Bricfc  p.  119  seqq. 


'ii!-ilitnij< 


(li: 


obliauis]  Exempla  suppcdilant  Clcero  (dc  dlv. 
2,  oG)  ct  Amniianus  (25.  p.  2G3  Lind.).  Ad  Vii'- 
gilii  luciiin  (Acn.  6,  99)  de  Cuiuaca  Sibylla  cancii- 
tls  nborrcndas  ambages«  nostcr  respcxlsse  vidctur. 
Graecc  ^o^ct,  unde  Ao^iag  ApoIIo. 

dentidata]  Ita  pro  <fei)i{H<i'a/a  Iluglanus  codc\: 
quemadinoduiii  Yonclaus  (spec.  crit.  p.  144)  Icgcre 
jain  malcbat,  licct  vnlgarcm  ctlam  lectloncm  dcfcndl 
possc  Arntzcnius  (inisc.  p.  200)  rccte  monuerit, 
modo  voccm  denunliata  quarto  pluralis  casu  acce- 
pcrls. 

fissicttlalis\  Ita  mclius  legitiir  quam  phi/sicn- 
latis.  De  fisslculationc  videsls  lcctor  quac  aciitc  col- 
legcrc  viri  iJI.  I.  Scaligcr  ct  P.  Colvlr.s  ad  Apulc- 
jum ,  cui  cadem  Laec  voi  usurpata.  Dlcta  cst  lissi- 
culatio  a  fisso  in  extis,  cujus  mcinliiit  Cicero  dc 
observatione  Lariispiciim:  naut  quomodo  cst  collata 
Intcr  ipsos  qiiae  pars  iirimici,  quac  pars  fainillaris 
essct,  quod  fisstim  pcrlculum ,  quod  commodtim 
aliquod  (I.  aliquld)  ostcndcrclu  ct  alibi.  Vcl  (ul 
maxiinc  Europac  Semoni  Scaligcro  placet)  phijsicii- 
lare  vftOxopi^Tixcog  pro  physicare,  <pv6iXSVeLV. 
Quod  verlus  ^ldetur:  slc  nescio  quls  dixit  mtisicare 
pro  [xov6iy.EV£lv-  id  Ipsiim  glossa  Isldori  compro- 
balur,  In  qua  lcgltur:  «Physicttlo,  propltlo  dlvos. 
rhysicttlator ,  augiir  naturam  lu  cxtis  anlmantiiiui 
quacrcns.x  Grot.  —  Physiculatis  male.  Fult  autein 
fissum ,  a  quo  fissicularc,  llnca  imaglnai-Ia  exta  bi- 
partito  dlvldcns,  ut  alfera  pars  ad  Lostcs,  altcra 
ad  sacrlficantcm  cjnsquc  amlcos  pcrtlncrcL  Conf. 
Erncst.  clav.  Cic.  fissinn  et  Sfdnias.  ad  Sol.  p.  9L 
Goez.  —     Multa    dc  Loc  vcrbo    dabunt  Stcpbanin» 


36  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  10. 

solitus  sortitus  excedere,  vel  logia  personare,  sagaci  eum  investigatione  disquirunt. 
10  Sed  his  adytorum  fastigiis  specubusque   viduatis,    absque  lauri  arentis  paucis 


(ad  Sax.  p.  42),  Arntzenius  (In  misc.  p.  1 99)  ct  viri 
docti  ad  anthologiam  Latinam  (Burm.  II.  p.  Ii0&)  ct 
ad  Appulcjum  (n.  p.  134.  III.  p.  669  Oiid.).  Lo- 
cus,  qucm  c  glossis  Isidori  affcrt  Grotius,  ncquc 
apud  Vulcanium,  ncque  in  editis  ab  Arcvallo  rc- 
pcritiir.  Scd  scriptuin  ctiam  a  quibusdam  fuissc 
phijsiculave  satis  probatum  cst,  slquldcm  non  Mar- 
tiani  soluin  llbri  pluriiui  sic  scriptum  vcrbum  cx- 
blbcut,  scd  Appulcji  ctlaiit  ct  Saxouls  gramniutlci 
llbri.  Quum  vcro  codcs  Monaccnsis  (G),  Bodlcja- 
nus  primus  ct  sccundus ,  Iluglanus ,  Basilccnsls, 
Darinstaltcnsis,  Cantabriglensls,  Brltannlcusquc  fisi- 
eulatis  babcant,  et  infra  quoque  (§.  151)  pro  physi- 
culant  in  Guelfcrbytanis  cssc  fessiculant  Cortlus  ad 
libri  Lipslcnsis  marglnem  annotavcrit^  ad  Appiilc- 
jum  dcniquc  (11.  p.  134)  vLri  docti  obscrvarint ,  iu 
vetustissimis  Martiaul  Mstis  esse  fissiculare  j  lioc 
ego  ut   magis  notum  in  textum  reccpi. 

prosiciis\  Prosicioriun  apud  Fcstum  Arnobliim- 
que  mcntlo.  Glossa:  nProsclc  ay.QO-&lvia«  1.  Pro- 
siciae.  Prosccta  dicuntiir  Macro  in  OQVL-&oyovla: 
uVuIgari  tosta  vaporc  Cum  virgls  prosccta  feruut.  <i 
Flacco  Argonautlcls :  —  iiproscctaquc  piirtliu  Pcc- 
tora. «  Lucano :  «Lavi  calldo  prosccta  ccrcbro. « 
Statio:  —  iiubi  advcrso  dedcrant  prosccta  To- 
naiitl. «  Ovldio  Fastis:  —  uprosccta  sub  actlicre 
ponit. «  Qui  ct  alibi:  nlmposuit  prosccta  calcntibus 
aris. «  Proslclcs  Varroni :  » Prosiclem  extoriim  in 
nicnsam  porrlccrc",  et  Luclllo:  nCaenam  inqult  . 
nuUam  nequc  dlvis  proslclcm  ullam,«  In  SoILno 
cmcndatiorcs  codiccs  prosicias  biibcnt :  nonnulli  vcro 
porricias  a  porriclcndo ,  qiiod  vocabiiluin  multi 
usuqiaut,  Varro,  Arnoblus,  VlrgUIus,  alii.  Gnox^ 
—  Qiubiis  bacc  non  suIHcIuut,  adcant  Ovidluiu 
(In  mctamorpb.   ItJ,    136),   Macroblum  (Iq  Satur- 


nal.  5 ,  2) ,  et  Taubmannum  ad  Plautum  (I^IostcU. 
3,  3,  3.  p.  562.  Pocn.  2,  8.  p.  877),  Dacc- 
rium  ad  Festum  (p.  387) ,  Elmcnhorstium  ad  Ar- 
noblum  (ji.  187),  Saubertum  de  sacrificiis  (c.  20. 
p.  486) ,  Brissonium  de  formuUs  (p.  22.  al.  24). 
De  omni  hoc  divinandi  gcncre  pulcbros  lege  ver- 
sus  Tibidli  (1,  8,  3): 

iiiVec  jiuVii  sunt  sortes ,  nec  conscia  fibra  deorum^ 
Praecinit  eventus  nec  mihi  cantus  avis.« 
solitus^  Id  antc  sortitus  rcctc   supplent  codiecs 
Monaccnscs   (B.  D.  E.) ;  siquidcm  lioc  vcrbum  eiim 
infiniti^Is  excedere  ct  personare  conjungcndum  est. 
excedere^   Bulcngcrus    (de  sort.  1,  7.  in  Graev. 
thes.  V.  396)  legcrc  nos  jubet  exedere.  Quid  hic  vo- 
lucrit  boc  vcrbo,     non  perspiclo  j  et  vcrcor  ne  ille 
parltcr   ac    Grotius   glossa    inducti,     quae    sortitus 
interprctatur  divinaliones ,  hanc  vocem  pro  nomlne 
substautivo,  ncmpe  pro  sortitlone  acccpcrlnt,   quum 
particlpium  potlus    boc  loco  sit   a  sortior.   In  omni- 
biis  cnlm   loels  3Icrciiril    frater    (Apollo)  quacsltus 
crat,   qiilJjus  solltus   excedere  (cxlre)  sortltiis.  Sor- 
titum  Pythiiun  intclligc  eum,   qiii  cx  illis  locis  cx- 
ccdcns  rcsponsa  dat  ct  evciitura  dcnunclat.    Ita  et 
a  Virglllo  (Acn.  3,  376)  rcx  dcoriim   iisortiri  fata« 
dicitiir,   cujus  poetae  versus  Martianum  in  seqnen- 
tibus  quoque  (§.  10)  antc   ociilos  habiilsse  patcbit. 
logia\    yloyia  oracula    sunt    pcdcstri   scrmone 
cdita,    ut  ^Qrjdlxol   carminc.    Vidctur  autem  tox 
lilc  allqua  dcesse,  ut  sit  »logia  pcrsonarc  soIcbant«, 
nlsi  npcrsonareii  ct  ante  «cxccsscrc"  lcgas,   aUt   si 
quld  aptlus.  Grot.  —   Ccssat  boc,  postquam  c  co- 
dicUjHS  Monacensibus  snpra  inscrui  » solitus. «    Unde 
autcm  prlora  habcat  juvcnls  doctus  haud  scio.    Ccrtc 
contrarlum  dlscimus  ab  Ai-Istopbanc,  qiii  (cqiiit.  120. 
121)  Aoytov  ct  ;^Qrj6(i6g  promiscuc  usurpat. 


Martiani   Capcllae  lib.  I.  §.  10.  37 

admodiim  foliis  vittisque    semivulsis,  quas    in    Cumano   antro    post   Sihyllani 

tinearum  morsus  caricsque  carpcbant,  nihil  ejus  potiiit  inveniri.  Per  aorcos 
etiam  tractus,  quibus  formare  solitus  et  volucrum  cliv^crsos  mcatus,  et  oscinum 
linguas,  et  praepetis  omina  pcnnac,  frustra  in  cassumque  disquiritur.  Jam  pridem 
quippc   ofFcusus    contamine    moncndoruni    dedignabalur   Augur   Pythius    nun- 

Itiiiri]  In  laiirl  foliis  solila  crat  Sibylla  siia  rc-  702),  alios.  Scmiviilsum  iit  apud  Ovidiuni  (luet.  7, 

sponsa  scribcre.  Vlxcan.  —    Ad  Virgiliuiii   nciiipc  344)  stmilacer ,    ct  Claudianuiu    (Lu  consul.  Probi 

rcspcxit  doctus  intcrprcs  (Acn.  3,  445).  Martiaiuis  109)    semiriilae. 

autcui   non  biinc ,  scd  alium  cjusdcin  poetac  lociiin  Ctimano  antro\   In  tcuiplo  ApoIIinis ,   quod  crat 

(3,    360)    antc    oculos    babiiit,     iibi   CUirii    laiiri  propc  Cuuias,   Cainpaniac  civitateui,   in  qua  Sibylla 

nicmoraiitur.   Dc  ApoUInc  cniiu  invcstigando  agitur,  quftndam  valicinabatur.   Vulc. 

non  dc  SibjIIa.   Potcrat  nostcr  ctiain  Claudiaui  (de  tineariim    morsiis   cariesijiie]     Uliuniquc   nosfcr 

rapt.    Proserp.    1,     109)    vcrba    uvcnturi    praescia  viderat  coiijinigi  ab  Ausoiiio  (cpigr.  ,">4)  boc  vcrsu : 

laurusx  in  mentc  baberc.  tSi  tineas  cariemaue  pati  ie  cluirta  necesse  est.« 

aren<i«]   Arcns  idcm   quod  aridus.     Ciccro  (ap.  oscinum\    Cum  Ciceronc  (div.  1,  53)  subtilius 

Macrob.  in  somn.  Scip.  1,4):  i>laui'els  arcsccntibusa  dlstingult  nostcr  alites  intcr  ct  oscliies  (conf.  Fest. 

dJcIt  dc  ils  quac  arcre  incipiunt.     Quumqiic  laurus  p.  31o  Dac).     Dc   utroquc  avlum    fatidicarum   gc- 

vaticlnandi  virtulem  repracscntct,   facilc  iutclligitur,  nere  cousulc  Bulcngerium  (dc  augur.  c.  4.  in  Gracv. 

lam"0   arcntc    significarl  oracida   cvauescentia.   Undc  llicsaiir.  V.  p.  413).     Omnc  aiifcm  hoc  dMnationls 

Propcrtlus  (2,  21,    5G):  gcnns  coiiiplectitur  Klanlllus   (4,  913)  verLIs: 

»Et  tacet  e.vtincto  laurus  adusta  foco.*  tiPecudiim  mortes  aviumijne  altendere  cantus.» 

el  Statlus  (Tbcb.  .8,  202):  praepetis]  Vlrgil.  Acn.  5,  5G0:  »Et  volucrum  lin- 

nipsaefiuc  volent  arescere  Iaurus.«  guas  et  praepetis  omina  pennae.«  Vo^ck. —  Janiqiie 

Vocc  autem  ipsa  utitur  alio  versu  (2,  12,  51)  Pro-  manifcstum  est  Martianum  bunc  Virgilll  locum  anfc 

pcrtlus :  ocidos  babuissc.     De   voce  praepes  Icxica   vulgaiia 

t,  Ac  veltiti  folia  arcntcs  li(/uere  coroUas.i  rcspondent;    sed    consiilcrc     opcrac     pretium     crit 

vittisijtie  semivuUis\  Alii  vHibiisqtie.  Goez.  —  Spanlicmium    ad   Callimacbum   (p.  628),    vii-osque 

Prlor  lecfio,    quara  codlces   ctiam  Monaccnses  (C.  doctos   ad  Appulcjum    (I.   140.  III.   86.  Oiid.)    et 

ct  D.),  Basllcensls,    Darmstatf ensls ,    HHgianusque  Pomponium  Lactuiu  dc  saccrdotiis  Roman.  c.  5  (.ip. 

babcnt,  omnino  pracfcrciida  crat,  quum  oraculorum  Clausing.  in  jiir.   publ.  I.    p.  99). 

reliqulae  boc  loco  rcccnseantur,  Yittacqiic  dcsigncut  contamine  monendortnn]  Spurcitia  sacrificiorum. 

interpretem.  Ita  Vlrgillus  (Aen.  5,  570),   loco  Illo,  Monenda  cnim  dicuntiir  sacrKicia,  pcr  quac  dii  luo- 

qiiem  totiim   autc  oculos  liabulssc  Martianum  dlxi,  ncntur,  ut  succuiTant  morfalibus.  VtLC.v>f.  —  l?Iiror 

de  vate:  Grotlum  ct  Goezium,  qul  absurda  bacc  a  Vulcanio 

r,Exorat  pacem  divom  vittasqtte  resolvit.v  e  glossa  bansta  rcpcticrint.    Dli  cniia  nionenf,  non 

AddcLucauum  (5,  145  ct  170),  Scnccam  (inAgam.  moncntiir.     Moncrc    boc   loco    cst   »pracdicerc  rcs 


58  Martiani  Capellae  lib.  J.  §.  10. 

cupari.      Iteiii    eum    in    Helicona,     Dclon,    Lyciuniquc   seclantur.       Sed   alibi 
lauros    primores     arentesquc  hederas,     alibi   cariantem   tripodem    crepidasquc 

fiituras.  0    (Cic.  de    harusp.  2S.  Virg.  Aen.  8 ,  336.  linem    sex   mcnsibus    apud    Lycios ,     cl    sc\    apud 

gcorg.   i,  353.  Tibull.  1,  G,   50).    Vocc  contamen  Dclon  responsa  dcdissc." 

practcr  Martianum  ncmo,     quod  sciam,    nisi  popu-  Xi/ciMmyne]    Lcge  Lyciamquc,     ut    jam   visum 

laris   cjus,     Tcrtullianus   (in  carm.  c.  Marcion.  1,  1.  f„jt   iU,  ylro   IVic.  Heinsio,    qul  ad   calccm  libri    sui 

A,  i.  ct  o,  1)  utitur.   Ilugianus  quidcm  codcx  liabet  gic   cmcndandum    monuerat.    Firmat ,    qucm    tamen 

ciinciamine ;   scd  conlamen  e  vcrbo  contaminare  fa-  Heinsius  non   adscripsit,   Maro  (Acn.  A,    143): 
cllc    intclligitur,    de    quo    docte    mipcr   disputavlt,  „Qualis  nhi  hjhcrnam  Lxjciam  Xanthiq,ie  fluenta 


Mcc  nostro  ncglccto,  Grauertus  in  Analectis  p.  H8 
sqq.  Dixlt  igitur  noster  udcscrta  oninia  fuissc  loca, 
quibus  Apollo  solitus  cssct  oracula  cdcre,  quia 
offensus  fucrlt  turpibus  et  inhoncstis  quacstionibus, 
ad  quas  ut  respondcrct  ct  cventura  pracdiceret  po- 
sliJarc  ausl  esscnt  Improbi.  Nonnc  Plutarchi  dc 
oraculorum  dcfcctu  Ilbrum  3!artlanus  Icgisse  tibl 
vidcbitur,  sl  quae  Planetlades  ibl  (p.  41."))  dlsse- 
rlt,  In  mcmoriam  rcrocaverls?  »IIoc  cnlm,  Inqult, 
dlsputandum  vobls  propono,  cur  non  jam  dudum 
ab  edendis  oraculis  auimum  ApoIIo  avcrtcrlt ,  aut 
ci  Hcrcules  vcl  dcorum  allus  trlpodcm  sustulcrlt, 
oppletum  obsccnls  et  impils  quacstlonibus ,  quas 
dco  proponunt ,  alll  cum  tauqiiam  sopliistam  lcn- 
tantcs,  alll  dc  tlicsauris ,  hercditailbus ,  Inccstisve 
niiptiis  sclscitaiites."  Adde  Ciccroncm  (dc  dlvln. 
2,  57)  et  Juvcnalcm  (C,  555),  in  prlmls  autcm 
Lucan.  5.  111: 

—  —  "iNoit  ullo  secnla  dono 

^oslra  carent  majore  deiim,  aiiam  Dclphica  sedes 

Quod  siluit ,  poslquam  reijes  timnerc  fntura 

Et  superos  veluere  loqui'    cct. 


Deserit  ac  Delum  maternam  invisit  Apollo. 

Ubi  Id  cx  Apollonio  transsumsisse  notant  Intcrprctes. 
VoscK.  (spec.  cr.  p.  144)  —  Conjcclura  profecto 
haud  contcuincnda  forct ,  nlsi  ei  oinuiiim  Ilbrorum 
Icctlo  rcpugiiarct.  Et  ccrtc  antc  quam  corrigas 
lcgas  vclliu  hoscc  Papinll  Statli  (Theb.  1 ,  690) 
ACrsus : 

nPhocbe  parens ,  seu  ie  Lyciae  Patarea   nlvosis 

Excrcent  diimcla  JHgis«    —  — 
atquc    alio   in  loco    (sylv.  1,   2,  222),    qiio   Latoo 
vatum  patri  (Apolliui)  assignat 

1'Lycios  montes.x 

Supplcrl  Igitur  co  magls  post  Lycium  Ilccblt  montem 
apud  nostrum ,  quo  cerlius  mons  ctlam  supplcndus 
apud  Vlrgiliiim  (gcorg.  3,  314)  est  in  vcrbls 
iisumma  Lyccl.«  Ipslus  ApoUInls  cognomen  Ly- 
cluni  fulsse  iicmo  ignorat  (Macrob.  Saturnal.  1,   17). 

primoresj   Velcrcs   ct   pervetustas.  Vulca.\. 

arentcsque  hedcras\  3IS.  erantes,  puto  crrantcs, 
ertl-derov  consuctum.  Grot.  —  Quamvis  vox  er- 
rantes    in  nullo   codicc   lcgatur,    iii    tcxtiwi   tamcn 


Ollm   Chrlsto     nascentc    eoiitlculssc  oracula   jacta-  cam  roccpit  Goczius,  Vii-gillum,  puto,  sccutus  (ccl. 

bant,   sed  cf.  Dalacum   dc  orac.   H.  p.  425  seqq.  4.  19).  Ego  vcro  a  corrigendo  scriptorc  abhorrco,  ma- 

dedi(jnnbalur]   Uiius  Brilanuicus  mellorcm  hanc  ximc,  quiiin  aliquo  modo  Icctio  dcfcndi  potcst.  Potest 

lcctionem  pro  dcdiijnntur  snppedita^it  testc  Fcdcro  autem  ut    siipra,    ubl  ct  nlaurl   arciitis«  mcmlncrat. 

nostro.  IVamquc    hcdcras  Apolllnis  vestlgla  prodcrc,    nciuo 

Deh>n\   Scrvliis  (ad  Aen,  6,    38)  docct  »Apol-  ignorat,    qr.uiM  poctae  iis  coronarcntur  (llor.  caira. 


Martiani   Capellae  lib.  I.    §.  11.  59 

situ  murcidas,    praesagiorumque    iuterlitam    memoriam    rcperorunt.     Taiulem  11 
Fama  nunciante  cognoscunt,    quod  Phoebo   gaudet  Parnasia  rupes;    licet  inde 
quoque    ad   Indici   montis  secretum   obumbratumquc  scopulum  nube  perpetua 

i,    l,   29;  cpist.  1,    3,    2S.  Ovid.  inct.  5,   558;  Fama]   Piosojiofiocia ,  iit  apiid  yiigillum  (Acii. 

fast.  5,   79.    Virg.  ccl.  8,    15)  iioliiiuquc  illiul:  9,   475),    Ovidium  (mct.  12,  45),   Valeriiiui  Iliic- 

«Nunc  ederae  siiie  honore  jacent.«  cum  (2,     117)   ct  Claiiilianiim  (cons.  Piol).  et  01. 

(Ovid.   ait.    am.  5,    411).    Scd  qiiid  imilta?    dciis  54;    laiid.  SlU.  2,   408). 

ipsc  ab  Acscliylo  6  M66svg  AftoXXcov  appcllaliir.  Phoebo  ijandcl\   Ilic  Viigilii  (ccl.  G,   29)  itcruin 

uti  Macrobius  (Sat.  1,  18)   jam   obscrva^it.  ad  vcrbuni  cxscripsit  vcrsuin: 

crepidasffue]   Poterit  quidcm   tripodis    basis    in-  '>j\ec  tautuin  Phoeho  (faudct  Parnusia  rupes." 

telligi  co  magis,   quod    cx  Ilcrodoto    (9,  81)  Jam  rupes]   i>'on  Virgilius  tantum,    scd  Liieanus  (o, 

constat,    c  spoliis,    quac  Pcrsis  dcvicJis  Gracci  eol-  77   ct  164)   ctiain  rupis  noininc   moutciu  illiim  in- 

legcrant,  Apolliiii  aurcum  tripodcm  dcdicatum  fiilssc  signivit,    qiii  a  Slraboiic  (9,   p.  410  Casaiib.)  ffe- 

insistcntem  triplici  serpcnti  aenco,    ita  ut  ad  Grac-  TQiodi)^  cssc  dieitur,  cujusquc   poetac  (0>id.  mct. 

cam   voccm    y.Qtj.Tflg   liic    respicicndum   sit:   malim  1,  31i).  2,  221.  Pcrs.  prol.  2.   Lucan.  5,   72)  ge- 

tanifu   pcr   crcpidas   cali^eamciila    Aulgari  scnsu   in-  luiiinm  verliecin  cclebrarunt. 

tciligeic.     Vidciitur  ciiim   deum  cousulturl  non  nlsi  ohumhratuiiKjuc  scnpxhnn]   IVysam  inlelligit,  In- 

ccrto  (juodaiu  babitu  ornatuquc  admissi,  iisquc  cal-  dlae  monlein,    ubi  fcruntur  Llberi   crepundia    cssc. 

ccoriim  ctiain  gcnera  pracscripta  fuisse.     Cujus   rci  Vixc.  —    iVysa   nomcn    quldcin    iirbls    cst ,    uious 

ocularcm  babcinus  tcstcm  Pausaniam,  qul  Troplionli  autein   propc   IVysam  Mcrus  appellatur  (Curtius   8, 

oraculum  sc  adilssc  narrans,   iiitcr  vcslimcnta,  qiii-  10,    12.  Arrlaii.  cxp.   Alcx.  ij ,    1.  p.  540  Rapb.). 

bus   iuduti  csse  dcbcrcnt  adituri  (9,  59,  4  f.),  re-  Explauandiiiu   Igitur  Vulcauio    crat,    qiiid  Apolllnl 

c^asct  okjtLXCOQUcg  y,QriTCLdag.^i    Quidni  Igltiir  cal-  ctnn  lioe  inoiile,    qiii  Io\I    saeratus   erat,    \c\  ciim 

ccamentis  ctiam  oraculorum  vestigia  siguificarc  vo-  lu-bc  illa,  qiia  Baccbi  contlncbantur  incunabula,  com- 

luissc  Martlanum  dlcamus?  miiue  fucrit.  Non  cniin  dc  lilsce  dlis,    scd  de  Aiiol- 

sitii]  ItaVIrgllius  (Acn.  7,  440)  ct  Statlus  (Tlicb.  linc  3!artianus    agit.      Parnassum    qiildcin   Apollini 

7,  74o)   nsitu  victau   dixcrant;    et  Florus    (2,   5):  cuni  Bacebo   communcm  fulssc  (Sopbocl.  Aulig.  v. 

»ne  rubiglncm   ac  situm  arma  scntircnt. «     Ovldiiis  1110.    Eurlp.  Jou.  >.  o6o ;   Pbocnlss.  v.  227.  Pau- 

(e  Pont.   1,   y,   8)    nsitu  iuers«  scripsit.     Idcmquc  san.  10,  52,    i>.   Lucan.  5,    75.  Calull.  64,    591. 

(in  fast.  4,    928)  «iuqulnet   arma  situs«   optal.  3Iacrob.  Sat.  1,    18)   IVysamquc    Baccbo   sacratam 

murcidas]  3lurcidas  pro  marcidas  vetercs.  Gloss.  (§.  69d)  uou  ignoramus;   scd  dc  ladlae  montc  ncmo, 

—   Addc  Augustlnimi  (civ.  dei  4,    16),   qui   Poiu-  quod    sclam,     idcin    docuit,     ncque    docerc   poliiit. 

ponlum  cxcilans  scribit :  iimurcidus    cst  nimis   dcsi-  Acccdit    ct   alla    difucultas.      Doeebaut   cnlm  (Scrv. 

diosus  ct  iuaetuosus.il    Solus  Ilugli  codcx  mrt;r/(/as  ad  Aen.  4,    155)  »iVpollincm   bieuialibus  scx  nicn- 

cxbibet.    Lifra  (§.  999)  iteriim  murcidum  scrii)ilur_  sibus  continuis  a  Dclo  abcssc. «      Quo  igllur  pacto 

Vcrum  Valerius  Maxiuuis  (6,  9.  cxt.  5)  marciduni  Martlanus   Gngere   potiiit,    Vlrfiitcin  ct  Mercurlum, 

babct.  licet  compcrtum  babcrcnf ,    'ad  Indlei  montis  secrcfa 


40  Martiani   Capellac  lib.  I.   §.  11. 

posterius    migrasse    perliibcbant,    tamen   Cirrhaeos    tunc    recessus,    et  sacrati 

specus  loquacia   antra  convcniunt.     Illic  autem  circumstabat  in  ordinem  quid- 
quid   imminet  scculorum,    fortunae   urbium   nationumque   omnium  regum  ac 

rinm  migrasse",  nlliilomlmis  Dcliim  petiissc?  IVerao  secunda   manu    insei-tnm    antc    Cinhaeos    cst   ad; 

sanc  explanare    iil   potcrit,    uisi  ad    lllud  placitum  qua  tamcn  cmendatiouc  non  opus  erat,  quia  verbum 

confngerit,  quo  afTirmabatur,   Solcin  LibcrumqHC  Pa-  convenlre   cum  quarto  casu  construi  potcst. 

f reiu  cuudem  fuissc  (v.  Palaeogr.  crit. III.  §.  46o,  ubi  in  orilinem]  Desunt   baec    in    nonnullis    editlo- 

tolle  mcndum  in  nomine).     Quo  quidem  posito  buic  uibus.     Li  3IonacensLbus  autcm  mcmbranis  pluribus 

Martiaul  loco  c   Macroblo    (Sat.  I,    18)  lux  affcrrl  (B.  C.  D.  E.)    lcgltur   m   ordine ,    in   uno   (G)  m 

posse    mllii   vidctur,    quippe  qui  »ui  sacrls"   iuquit  ordinem,  quod,  quum  melius  sit,  rctinuL     Pendet 

»bacc  rcligiosi   arcani  obscrvatio   tenetur,    nt   Sol,  cnim  ab  imminet.     «Quod  imminct  in   ordincm  sc- 

quum   in  supero ,   id  cst   diurno  hemisphaerio  cst,  culoruiu"   intcUigo    nquae    cventura   sipt  labentlbus 

Apollo   vocitctur;   quiim  in  itifero,  Id  est  twctunw,  tot  seculis  sese  excipicutibus.  u 

Dlonysus,    id   cst  Liber  Paler  babeatur.u  fortunae    urbinm]   Ilaud  dubic   Martlanus  Ovi- 

migrasse]   Solem  quum  bomiucs  animadvcrtcrent  dii  (inet.   15,    2G0)  verba  in   mcntc  babult  bacc : 

scniper  lociim  mutarc ,    baud  mirum  cst  poctas  (Sli. «sie  ad  fenvm  venistis  ab  auro 

li,  20-i)  Apolllncm  Gnxissc  mifjrantem,  Dclpliicum  Secula:  sic  toties  versa  es  fortuna  locontm.n 

pracsertim  (^iitcmld.   oncIiocrlL  2,  3o.  p.  126  Ri-  Interpunctione    ctiam    separanda   llla   eraut   ab    ils, 

galt.).    Lepide  liac  de  re  Luclanus  (In  bis  accusat.  7.  quac  pracccdunL 
p.  48  Bip.)   aglL  nalionumque  ]    Slallm     » urbiiim     regionumauc 

per/ji6fZ»a/i7]   Inrimac  latlnitatis  scriptorlbus  ma-  onmiuiu,     rcgum,     actotiiis     popiili    vidcbantur.« 

xlmc  frcqucntata  loqucndl  ratio.   Fulgcntius :  »Licet  Forte  ct  pro  rei/um  reponendiim  fucrit  rerum.  Siia- 

Pctronlana    subit   AJbutIa.«     Slacrob.   (SaL  I,    11):  deut  quae   babet  p.  7:   »IIi  igitur  cursus  discoloris 

ilicet    cx     lll)crtate    In     ser>itufcm    vcnum    ierat.*  amnes  pracdictas  rerum    natlonumque    fortiiuas  im- 

SparL  Adriau.  (c.  16):    »omnes  professores  et  bono-  mcusls  pi-iiuo   slnlbus  andiiebanL»     Scd  ct  ibi  prac- 

ravit  et  dlvitcs  feclt,    licet   cos  quacstloulbus  scm-  feram  » rcjxm  nallonumquc « :  dixlt  autcra  »nationam 

per  a(fitavit.«  Goez.  —   Et  Appulejum  addere  po-  fortimas",     quod    bic    «totius   populL«      Vt    cx  iis 

tuisset,     ct    Aminiaiium  Marcclliuum,     et    Solinum  adco    nibU    nostrae   cmcndationls   mcrito    derogctur. 

(37),   ct  Macrobil   allum  loeiiiu  (somn.  Scip.  1,    19  Vo.xck. —  Ex.  umnlbus  Iil>rls  scriplls  iinus  Yosslanus 

p.  101   Zcun.),    ct  iiiprliuls  corpus  jiiris  RomanL  codcx  (.•Vrntz.  p.  200)  babet  regionum^  scd  in  cjus 

Cirrhaeos]   Clrrlicos ,    alil  Cliirrbcos.  Goez.    —  gratiam  reliquorura  lcetionera  eo  ininus  mutari  vclim, 

Ilaud  dubia  oriliograpbia  esL    A  Clrrba    cuim   Cir-  qno    ccrtius   infcrlorl  loco  (§.   15),    a  Vonckio  lau- 

rbacus.   Atquc  biscc  reccssll)us  Delpbi  signiricantur.  dato,  vox  Mfl/io»i?/m  repctltur.  Iiiepta'praefcrca  cracn- 

Coiifcr  infra  (§.  119.  651)  «oppidnm  Clrrlia",    cui  datlo  essct  illa  rerum  pro  reijnm,   siquidcm  populi 

Dclplii  adjaccnt.   Aj)oIlIncm  ctlam  ipsum  cognoraine  ct    rejum,    miniinc    renim ,   sibi    opponuntur.     Hic 

CiiTliacI  appcllatum  csse  Gyraldus  quidem  atrirmaf,  culm  dc  varia  fortuna  agltur  urbluin   et   iiationum, 

scd  nullo  lauJato  aiictorc.    In  BasUecnsi  codlcc    a  tam  regibus,  quam  populis  immiucutc.  Atqiic  legissc 


Martiani  Capcllac   lib.  I.  '§.  H. 


41 


totiiis  populi.  Vidcbantur  aliae  transacti  cursus  cmenso  spatio  fugientcs;  con- 
sistebant  aliae  sub  conspcctu;  adveniebantque  quam  plures:  atque  ita  nonnullis 
cminus  vanescebat  disparata  prolixitas,  ut  velut  fumidac  caligationis  incre- 
dibilis   haberetur   aura.      Inter   mira    haec   spectacula    fortunarumque   cursus, 


niJlu  videhir  Alartianus,  qiium  illa  fingcret,  Sal- 
lustiuni  plillosophum  (de  diis  et  miindo  9.  p.  202 
Gal.)  similiter  ita  disputautcm :  » Quemadmoduiu 
providcntia  ct  fatum  sunt  nationutn  ct  uvbium,  ita 
ct  siugidoriim  liominiim;  ita  et  forbina,  de  qua 
nunc  agcre  oratiouis  scrics  postiilat.  Diversa  igitiir 
ac  practer  exspcctationcm  accidcntia  in  bonam  par- 
tcm  dirigcns  vls  dcornm  fortuna  es.istiniatur  j  idco- 
que  urbes  pracscrtim  Lanc  dcam  lionoribns  afficerc 
addccct"  Longa  serie  Sencca  (consolat  6  seqq. 
p.  7G.  77.  Lips.)  iUa  populorum  loconunque  fata 
reccnsct,  concluditque :  «Ita  fato  placuit,  uullius 
rci  eodcm  loco  starc  fvrlunam.« 

aliae]  In  cditis  Icgitur:  »Aliac  transacti  cursus 
cnicnso  fugieutcs  conslstebant  Allac  siib  eonspectii 
advcnicbantquc  quam  plures.u  Locus  omnlno  mon- 
dosus  cst:  in  quibusdam  legltur  »emenso  spatio<< 
scntcntia  faciliori.  Helnsius:  naliac  acvi  transacto 
spatio.o  Voncklus:  nallac  transacto  cursiis  cmenso 
fugientes.  Conslstcbant  aliac  sub  couspectu.«  Ar- 
bitror  hic  faetiim  esse,  quod  in  priuciplo  capltis 
monui,  ut  a  maglstro  vcl  discipulis  quacdam  fuc- 
rint  addita,  dum  in  scliolis  praelcgcbantiir,  quac 
tamcn  ncquaqiiam  siint  ipslus  Martlani.  Vcram 
niartlani  manum  ai-bltror  pracferre  quantnis  prctli 
Vosslanum  codlccm;  nAliae  conslstebant  sub  con- 
spectu,  adventabant  quam  plurcs«5  ut  de  dno- 
bns  loquatur  Capella,  ct  qul  jam  consisterent  ct 
qiii  advenirent.  Ar.^tz.  (misc.  p.  200).  —  At 
sl  teste  Ai'ntzenlu  sunt ,  qui  post  emenso  babe- 
ant  spatio,  quae  quldem  vox  iu  3Ionaccnsibus 
(B.  D.)  etlam  addita  est,    omnia  facLIc  intelljgimtur, 


niodo  solam  intcrpunctlonem  mutaveris,  ut  feci. 
Trla  enlm  teinpora  trlbus  Ulls  commatilius  dcno- 
taiifur:  Vidcbantur  fugicutes  —  conslstebant  aliao 
—  advcnicbantque  quam  plures»;  praeteritum  vi- 
deliccf,  praesetis  ct  inslans.  Id  quod  piilcbrius 
vcrlusquc  oninluo  qiiam  si  cum  Arntzcnio  diias 
tantiim  tcmporls  parfcs  statucre  volucris.  »Oiune 
cnlm  tcmpus«  Alartlauo  ipso  doccntc  (§.  lOo.  733. 
SOo)   "tribus  variutur  >IcIIjus.« 

disparata]  Lcgcbatur  anle  disperata,  qnod  Vul- 
canius  explicabat  nc(jata ,  Grotius  autem  essc  pu- 
tabat  desperata ,  qucmaduiodiim  codlces  etlam  Mo- 
naccnses  (B.  C.  D.),  Darmstattcnsis  ct  Britannicus 
praebent  Quum  vero  iii  BasUccnsi  legissem  dis- 
parata ,  quod  Voncklus  (p.  14-4)  olim  volebat,  boc 
practiili,  ut  vcrba  »iionnnIIIs  eminiis  vanescebat 
disparala  proIixitas«  cxplicanda  csscnt  nnonnullis 
prociJ  i-emota  crat  omnls  stabilltas. «  Sacpius  no- 
stcr  etiam  ^erbo  disparare  utltur  (§.  24.  25.  525, 
714),  pai-itcr  atque  Saxo  Grammatlcus,  qui  nostrum 
ubiquc  ferc  imitafur  (Stcpban.  ad  Sax.  p.  21).  nDi- 
sparalum  aiitem«,  Ciccro  (Invcnt.  1,  28)  inqiiit,  «est 
id  qiiod  al)  aliqua  re  per  oppositionem  ncgationis 
scparatur. « 

fumidae]  Tanglt  corum  fortunas,  qui  mox  natl 
nuUo  sibi  concesso  Aivcndi  spatio  sinc  uUo  vitac  of- 
ficio  ti-anscunt  Vclc. 

motusaue]  Ulud  que,  quod  Grotlus  ad  margl- 
nem  rejeelt,  omnino  legcndum  e  codicibus  etiam 
Basileensi  et  3Ionaceusi  (C).  In  alils  3IonacensIbus 
(B.  D.)  prlora  verba  »Intcr  nilra«  transposlta  sant, 
qucmadmodum  supra  ca  posui. 

6 


42  Martiani  Capellac  lib.  I.  §.  11. 

motusque  nemorum  etiam  susurrantibus  flabris,  canora  modulatio  melico 
quodam  crepitabat  appulsu.  Nam  eminentiora  prolixarum  arborum  culmina 
perindcque  distenta  acuto  sonitu  resultabant.  Quidquid  vero  terrae  conline  ac 
propinquum  ramis  adclinibus  fuerat,  gravitas  rauca  quatiebat,  At  media  ratis 
per  annexa  succentibus  duplis  ac  sesquialteris,  nec  non  etiam  eesquitertiis,  sesqui- 


v\o(htlatio\  Lcge  modulatlone.  Vo^CK.  (spec.  cr. 
p.  144)  —  Elcgantem  Vonckil  conjccturam  firmat 
(•odcx  Vossii,  ct  scnsus  postulat  Ultinia  syllalja, 
iit  saepe  fit,  absorpta  est  ab  iuitio  scqucntis. 
AnxTZ.  (misc.  p.  200)  —  Miror  utrumque  ,  maxime 
-Vi-ntzcnium ,  qul  elegantcm  appellare  potucrit  disei- 
pnli  sul  emendationem.  Naniquc  criticorum  error 
indc  provenit,  quod  vocem  mottts  cum  sequenlihus 
conjunxcrunt ,  licet  ad  praecedeutia  pertiueat,  id 
quod  annexa  particula  qtie  satis  docet  (t.  not.  prac- 
ced.).  Quaproptcr  Jiaud  Tidco,  cur  longc  plimmo- 
rum  codicum  lectiouem  corrigere  debeamus,  prac- 
sertini  qnum  clarum  et  aptissimum  iUa  liunc  prae- 
bcat  scnsum:  «Inter  enlm  Lacc  spcctacula  fortuna- 
rumquc  cursus  (dc  quibus  modo  dixcrat)  motusque 
etiam  ncmorum,  (Inter  haec  iuquam)  susurrantilms 
flabris  cauora  modiilatio  mellco  quodani  appulsu  cre- 
pitabat.  Ita  non  soluni  »  sistrum  crcpitans  «  Properlius 
(3,  9,  45)  dixit;  sed  Virgillus,  quem  nostcr  Iilc 
imitatur,  (Aen.  6,  209)  pariter  de  aiborc  aurea 
ceclnlt : 

»Sic  leni  crepItaLant  hractea  vento.» 
Pro  vento  noster  reposuit  /lah-is. 

melico  ai}ptilsti\  Musica  coUIsione.  Vulc.  —  Lcge 
(tpplausu.  VoACK.  (sp.  crit.  p.  143).  —  Cave  cor- 
rigas!  est  cnuu  vox  muslca  alquc  lulra  Icges  (§.27) 
«pulstis  modulationls » ,  et  (§.  28)  «graves  pulsus<:, 
apud  Ovidium  ctlam  (fast.  S,  667)  »lyrae  pttkum.i' 
Vetercs  dc  muslca  scriptores  dlstlnguebant  Lntcr 
vocem  Lumauani,  ct  rijv  kqov6lv,  quae  manilnis 
ficbat   (v.  not.  ad   §.  120).    Ilanc    igitur   musicam 


iu  ucmorc  illo  noster  ramoritm  aj>pitlsn  ficri  reefc 
dielt,  neque  corrumpeuda  hacc  dictio  critica,  sl  diis 
plaect,  arte   erat. 

perindeqiie]  Valde,  ninltum.  Vi xc.  —  Cavc 
credasl  Certe  lufra  (§.  54)  Vulcaulus  perindeqtte 
expllcare  «valdc,  multumn  nou  potuissef.  IVequc 
paribtis  intervallis  iuterpretarl  id  adverbrnm  el  licct, 
qui  Illa  imparia  esse  debere  non  Ignorat.  Eqitidem 
intclllgi  posse  Ita  arbitror,  ut  respiciat  culmen, 
nimlrum  nlu  cidmen  distcnta<i  quibus  acufum  nrrL 
sonum  pluribus  persuasuni  erat  (§.  28   Hot.). 

ratica]  Hypallage  pro  gravis  raucltas.  Vulc.  — 
De  tali  souo  CatuUus  (64,  2G4): 

nMtiltis  railcisonos  efflahant  cornua  bomhos.* 
Hiac  lulra  (§.  28)  Lunam,  quac  proxlme  terram 
est ,  alt  II  graves  pulsus  modls  raucioribus  pcrso- 
nare. «  Ratiouem  alibi  (palaeogr.  crlf.  III.  §.  2o6. 
p.  50o)  cxposul.  Sed  adde  j\IcomacIium  in  Iiarmon. 
man.  I,  2,  5.  p.  6  3Ieib.)  qul  «a  Lunari»  Iitquit 
iimotUj  qul  omnlum  infimus  esf,  et  terrae  proxi- 
mus,  acntissimus  dlctus  est  nete  (yeavij).  Etculm 
vicctov  idem  est  qnod  itifitnum.» 

ratisj  Ratis  liic  adjectivHm  est,  nc  fe  faUant 
glossac  substautivum  putanfes.  Gnox.  —  Suecentus 
nimirum  pro  rata  et  apta  portione  pcr  auncxa  bai'- 
monlam  efficluut. 

sesquialteris]  Sesquialtera  proportlo  in  aritbme- 
tiea ,  dlapentc  Toeatur  in  musica :  limma  Graece 
scmitoniura,  cnjus  media  pars  dicsis  dicitur.  OcJa- 
vis  vel  sesquioctavis  slve  vKoydoovg,  i.  e.  supcr- 
octavls.  Gloss.  (cod.  Monac.  C).    Omnino  seuiitonii 


Martiani   Capcllac   lib.  I.  §.  11.  43 

octavis  etiam  sinc  discretione  jimctiiris,  licct  intervcnircnt  limmata,  concinebant. 

(]iin!(Iia  pars  cst  dicsis  (Sext.   Emp.  C,  47.  p.  5GG  fai-ilc  corrigcrc  potuisset,   si  rontCBi  cognoAissot,    c 

Fahr.).  Vltnivlus  (i>,  4.  p.  13G  Bip.):i)Dicsis  autcm  quo  noster  Iiausit. 

cst  toni  pars  quarta:   ila    in   licniitouio  duo  diescs  sine  discretlone  junciuris]  Sinc  intcrvallo  «•oii- 

suut  collocatac. «     Pliira  dabunt  scriptorcs   rci  niu-  sonantiis.  Vulc. 

sicae   a  Mcibouiio    cditi,     ct  Bocckliius    (in  Dauhii  limmala]  Rccta   cst  scriptiira.    Liquct  cx  Plu- 

et  Crcuzcri  studiis  ID.  p.  6S).     Scd  lioc  loco  ad-  tarclio:  Xeiniia   Tcov  r[irj(iax(ov  avl6(OV  bvTiov 

cundus  potiiis  BoetLius ,  qui  (in  arithm.  1,  23j  op.  rb  aXatrov  OTi  xov  rj(iL6ao)q  aj(o?.el}teL.  Glossa: 

p.  1312)  rcm  dilucide  sic   cxponit:  iiSiipcrparficu-  .,Liinnia(a   licinitonia.u   Grot.   —    INOinus  accuratc! 

laris  est  numerus  ad  altenim  comparatus,  quoticns  A  Plafonc    cjusmodi    intenallum   jam  hoinitoniuiii 

hahct  in  sc  totiim  mlnorcm  et  partem  ejus  aliquam.  appcllaluiu   fuisse    ohservat    quidcin   Macrobius   (iu 

Qui  si  mlnoris  habeat  medictatcm,    vocatur  sesqui-  somn.  Scip.  2,   1.  f.),  scd  moncntc  Ccnsorino  (10, 

alter:  si  vero  tcrtiam  parfcm,  sesmtilertius:  sl  vero  7)  ahusive,    quum  duo   hcmifonia  touum  complere 

quartam,   rocntur  sesouiauartus ,  ct  si  quintam,  vo-  non   possint:   quapropter    Macrohius    etiam   seinito- 

cattir  sesqiMjuintus.     Atquc  his   omuibus  in  in(iiii-  niiim  dcfluit  nsonum    fono  iiiinorcm«,    cui  adstipu- 

tiim  quoque  snperparticularitim  forma  progrcditur."  latur  BocclJaus  (in  Daubii  ct  Creuz.  stud.  III.  p.  60 

Theo  Smyrnacus  (ap.  Tennul.  p.  141    ad  Jambl.  in  §.  11).  Neque  cnim  ita  accipiendum  cssc  addit  Ma- 

INicom.  arlthm.):  ertLfJLOQLog  de  e6rL  Xoyog,  orav  crobius,  ut  diinidiatus  tonus  putctur,  quia  nce  se- 

o  /jI£lCcov  ogog   arta^  ^XV  "^^^   iXarrova   xal  mivocalis  in  lifcrls  pro  medicfafe  vocalis  accipieiida. 

llboLOV  'iv  rc  rov  eXarrovog.     Ad   qnae  Tcmui-  Addc  igitnr  alium  Plularehi  locum  (de  animae  procr. 

iius:  iiNofandum    fxoQLOV    ab    arithincticis    dicl    de  p.  1017.  f.).     Pluriml    Martlanl   codiees    pcrperam 

supcrpartlcularl,    IxiQTj  de  superparticnte. «    Coufcr  limata   scriptum   cxhihent;    melius  duo  Monacenscs 

nostrum  infra  (§.  7Jj7.  7S9).     Ilaud  dubie  Marlia-  (C.  G.)  hjtnmata:  Y  cnim  saepe  pro    EI  poni  alibi 

nus  illa  c  Clcerone  dcsumslt,   qui  ipse  sua  a  Pla-  (in    palacogr.   crit.    IV.  p.  543)   docui.      Alia   sunt 

tone   (de  an.  uiundl   p.  36  Steph.)  habet.   Cicerouis  lemmata    qiiasi    indicaturae    (Scalig.  poiit.    1.  50). 

cnim  vcrha   (de   iinlv.  8)  haec   siuit:   oSesquialtevis  Li  codice  Monacensl  E  glossa  haec  lcgitur: 

autem  inlcrvallis ,   et  sesauitertiis ,  ct  sesauioctavis  »Quintpic    musicas    consonantlas    exsequifur. 

sumptis  ex  Lis  coHigationil)us  in  primis  intcrvallis,  Diiplis   succentibus,    i.  c.  duplis  organis.  Dlapasou 

sesquioctavo  intervallo  sesquitertia  omuia  explchaf,  Aidclicct  syniphonia.    Quod  cnim  in  arithmetlca  dii- 

quum   pai'ticulam  singulorum  rcllnqiierctii   cet.  Ma-  plum,  In  musica  >ocatur  diapason.    Est  diipla  pro- 

crobius  (s.  Sc.  I.  1)  graccis  vocahiilis  nfilur»   opifri-  portlo,  ut  minoribus  utanim-  numeris,  duo  ad  ununi. 

tus,  hcmlolius,  epogdous.u    De  originc  vocis  5e5iy"i  Diapason  vero  cst  symphonia,  quando  vox  voculani 

cgit   Jul.    Cacsar   Scaliger  In  poet.  2.  26.  dupla    sui  quantltafe   superat,    sive    in    extensionc 

sesnuioctavis]    Ita  non   soliim  varlans  lectlo  iu  acnminis,   sive  in  rcmissione  gravitatis.«  —  Et  ad 

librl   Norlmbcrgcnsis    marginc   nofala.    sed  codiccs  vocc. :  ac  5e5^i«a?<em  etc.:  nSexqiialfcra  proportio  in 

etiani  Vossianus  (Arntz.  misc;  p.  200)  et  Iliigiauus  arlthmclica  diapentc  vocatiir  In  miisica.    Sexqiialler 

habent  pro   octavis   apud  Grotlum ,    quem  errorem  autem  numcrus  est,  quando  iriajor  numerus  minorcin 

6* 


44  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  12. 

Ita  fiebat,  ut  nemus  illud  harmoniam  totam  supcrumque  carmen  modulatione 

12  congraa  personaret.  Quod  quidem  exponente  Cyllenio  Virtus  edidicit,  etiam 
in  coelo  orbes  parili  ratione  aut  concentus  ederc  aut  succentibus  convenire. 
Nec  mirum,  quod  Apollinis  silva  ita  rata  modificatione  congrueret,  quum  coeli 
quoque  orbes  idem  Delius  moduletur  in  Sole:  hincque  esse  quod  illic  Phocbus, 

13  et  hic  vocitetur  Auricomus.  Nam  Sohs  augustum  caput  radiis  perfusum  circura- 

habct  iu  sc  totum  numcrum,    insupcr  et  ejus    mc-  pJosJus  de  ca  alJbJ  (pal.  cr.  III.  §.  256.  259)   egJ. 

dJctatem;  ut  sunt  tres  ad  duo.    Dlapcnte  vcro  sym-  Plato  (R.  P.  10.  p.  617  Stcpli.)    Sircuum  ope  cara 

plionJa  cst,  quando  vox  voculam  totam  siiJ  praeccdit  pcrfici   finxerat,    vocibus,    ut   vidctur,    ^siQrjV  ct 

quantilatc  et  insuper  supcratac  vocis  mcdictatac  (!)  decQa  ludcns,  ut  nexum  inter  orbes  coelestes  simul 

sive  in  acumlne ,  sivc  in  gravitate.  —    SexqiiitertJa  exprimeret.     Pjlbagoram    eam  audlvissc   fabulantiir 

propositio  est  In  aritbmetica,   quae  in  muslca  dlcl-  Pytbagorlci  (Jambl.  iu  vit.  ejus   15.   p.  53  Kiist.). 

tur  diatcssaron    sympbonla.    Est  autem  scsquitcrtla  Ccteriim    codlcum  Darmstattensls ,    Rclclicnauensls, 

j^roportlo,    quando  major  numerus   babet  in   sc  mJ-  BasJlecusIs  et  BongarsII  lectio  eilidicit  omnlno  me- 

norem   et  ejus  tertlam  partcm,   ut  sunt  FV  ad  III.  Uor  cst,   quam    qnod  cdltiim  crat  etlicit. 

Diatessarou  sympbonla  cst,  quando  vox  voccm  tota  succentibus]    AIIIs    succentor    crat,  qul  cantori 

superat    sui    quantitate   et   cjus   Insiiper   partem    in  rcspondcbat  (Burmann  syll.  epist.  III.  p.  461),  con- 

acumlnc,  ut  dlctum  cst,  vel  gravltatc. —  Epogdous  centor,     qui    consonabat    (Cang.  voce  Succentus): 

in  aritbmetlca ,    tonus  dlcltur  in  muslca.  Est  autem  slc  cborus   ei  qui  praecluebat   (Arlstot.    de    miindo 

epogdous,  qnando   niajor  numerus   babct  in   se  ml-  C).     Nostro   etlam    succentus  sunt,    qui  consonant, 

norcm  et  cjus  octavam  partem,  ut  IX  ad  YIII.  —  Id  quod  ex   addlto  vcrbo   convenire  patet. 

Semltonia  /ima  (lege  Zeimma  vel  Zimma)  graecc.   Se-  ita  rata  modipcatione]   Lcge  nactbereae  modlfi- 

mitonlum  cur  media  pars  diesls  dicitur.    Ilaec  omnla  catlonJ."  Vonck.  Absit   ista  correctio!   Bene  sc  ba- 

noctica  in  ncmorc  Apollinls   finguntur  fulssc,    qula  bet  rata  modipcalione:  vide  supra  «ratis  succentihiis. 

ipse  est  moderator  muslcae  cocl«stis.ii  esse]  Grotius  cdlderat  est,  quod  non  cobaerebat 

nemus  illud]    Dixerat   ctlam   Arnobius    (L.  3.  cum  rcliquls.     Ncquc  probandum  crat  esse  dicitur, 

p.  112):  »Sunt  in   sidereis    motlbus    (al.  montibus)  quod  Aintzeuius   (misc.   p.  200)   substltucraL     Su- 

eilvae,   sunt  lustra,    sunt  nemora«  cet.  pcrlorem  igltur  Icctioncm,   solamque  veram,    c  co- 

modulatione  congrua\  E  codicibus  MonaccnsiI)us  dicibus  Dlonacensibns   (C.  D.  E.  G.),  Darmstattensi, 

B.  D.  E.)  et  Drcsdcnsi   hanc  lectJouem  rcccpi  pro  Basilceusi,  Relcbenauensi  et  Huglauo  substltiii. 

00  quod  Icgebatur  »modiiIatIonuiu  congrucntla."  »W'c]  E   codicibus    Itlonacenslbus    (B.  C.  D.  E.) 

etiam  in  coelo]  Conf.  Ileraclid.  alleg.  Ilom.  cd.  hoc  rccepi.  Grotius  babebat  ille. 

Gal.  p.  425.    Cic.  somn.  Sclp.  ct  Macrob.  Goez.  —  Auricomus]  Ita  enim  Valeruis  Flaccns  (4,  92) 

Permulti  de   spbaerarum  barmoula  laudari  possimt  Latinc ;   Gracce  3IacrobIus  sed  Latinis  litcrjs  (Sat. 

scriptores  (Cic.  dlvin.  1,  3.  N.  D.  3,   11.  Max.  Ty.  1,    17)  Cbrysocomes  {%Qv6ox6in]g). 

rius  n.  p.  206.  207.  Rcisk.  conf.  nostr.  §.  27).  Co-  •  nam  Solis]  Vidc  ad  hacc  Macrobium.  Grot.  — 


Martiani  Capcllae  lib.  I.  §.  15.  45 

actunique  flanimantibus  velut  auratam  caesariem  rutili  verticis  imitatur.  Hinc 
quoquc  Sagittarius,  hinc  quoque  Vulnificus,  quod  possit  radiorum  jaculis  icta 
penctrare.  Dcmoustrabat  praeterca  Virtuti  Cyllenius  amnes  quosdam  coclitus  de-  14 
flucntes,  quos  transeundos  esse  perhibebat,  ut  ad  ciim  ipsum,  qucm  reperire 
curae  est,  pcrvenirent.  Vcruni  cosdcm  amncs  diversicolor  fluentorum  discrcpan- 
lium  unda  raptabat.  Quippc  primus  difl^usioris  ac  prolixi  ambitus  gurges  liventis 
aquae  volumine  nebuloso,  atquc  algidis  admodum  pigrisque  cursibus  hacsi- 
tabat.  Interius  ahus  lactis  instar  caudidaeque  lucis  milis  pcr  omnia  quietusque 


Saturnalla  iliclt  (1,  17).  Hi  radii  fucrc  duodcni, 
Solis  ad  excuipluui,  sieut  Virgilius  (Acn.  12,  165) 
vult,    dc  rege  Latino  eanens: 

"  ctii  tempova  circiim 

Aiivali  his  sex  vadiis  fuhjenlia  ciiiijunt 
Solis   avi  specimen.«  —  — 
Sagittaviiisj  Naevius    (ap.   Macrob.  Sat.  C,   U): 
"iDcIudc  pollcns   sagittis   inclytus   arquitcncns  san- 
ctus(|uc  Dclphis  prognatus  Pytlilus  ApoIlo.«    Maxi- 
nius  Tyrius  (10,   8.  T.  I.  p.  182  Rclsk.):  >>avvi- 
TjjJLL  xal  rov  AjtoXZcovog,  ro^OTrjg  6  ^sog  xccl 
fiov6ix6g'  xal  <pi?..co  (liv  avrov  rijv  ciQnovlav, 
<po/jOVuat   de   ttjV   TO$£iav.«    (Add.  Uurui.    ad 
Propcrt.  p.  81-5.  ct  Auimiauum  19,    p.  149  Lind.). 
fivtnti  Cylleniiisl^   Ita  transposlta  suiit  vcrba  in 
codicibus  Darmstattcnsl ,   Monacensl  (D) ,  Huguiuo, 
ct  In  llbri  IVorimLcrgcnsIs   variantibus. 

amnes  quosdam^  Scptem  Intelligit  [ilanctas.  Ifa 
dlcuntur,  quia  In  modum  amnium  lubrlco  quodam 
flexu  pcrlodlco  volvuntur.  Diversicolorcs  sunt ,  Id 
quod  Plinlus  dlclt.  Gloss.  (cod.  Monac.  E)  —  Isid. 
orig.  (1.  14,  27):  i)AninIs  fluvlus  est  ncmorc  ac 
frondibus  rcdimitus  ,  ct  ex  Ipsa  amocnitatc  amnis 
vocatur."  IVon  Ineptc  igltur  a  Martlano  planctac  sub 
aninlum  Imaglne  descrlbuntur.  Radll  cnlm  c  stclils 
cuilcantcs  non  incommode  cum  flumlnc  conipararl 
possuat.  GoEZ.  —  Ncque  commodc,  ut  milii  quidcm 


■^ldctur.  IVon  cnim  planctae  ipsi,  scd  cornm  cup- 
sus  fluvlis  sunt  simllcs  ct  Mercurio  transeuudl  craut 
eomitantc  cum  Vlrtute.  Hoc  pacto  expUcari  ctlam 
potcst  "priml  diflusior  ac  prolixus  ;ambltus",  quod 
non  nisl  ad  circuluui,  quem  mcando  efiiclt,  spcctarj 
potcst.  Ac  nc  quid  dubltcs,  adi  fontcm  c  qiio  no- 
ster  bauslt  (Plat.  Tlm.  p.  56  f.  Stcph.  ct  dc  R.  P. 
10.  p.  616.  617).  Ubl  coutra  gurglfls  nomlne  utltur 
3Iar(Iauus,   ibl  planctam  ipsum  intelliglt. 

coelitusl  IVc  quld  omittaui,  codd.  Darmstattensis 
ct  llugianus  ijuodam  cetu  habent;  et  paulo  post 
pro  ad  eum  cxhlbcnt  ad  deum ,  pro  curae  deinde 
cuva  5   pro  fluentovum  dcnique  Hugianus  fluentium. 

divevsicolor^  Latinum  non  cst.  Sed  dc  scrl- 
pturac  slnccrltatc  dubi'o.  Blrm.  (ad  Ovid.  mct.  11, 
611.  p.  794)  —  Cur  dubitat?  Qula  Martiainim 
cursim,    non  totum  Icgit.  (Vldc  lufra  §.  67.  811) 

pvimus^  Saturnus  innuitur.  Goez.  —  Planctac 
potius  cursus:  non  enim  Saturnus  ipsc  ambltu  est 
dKTusior;  sed  cursus,  ut  dlxi,  longior,  unde  ipse 
tardior  esse  vldctur  (§.  70.  855.VItruv.  9.  p.  264. 
266  BIp.  Luclan.  Aslrol.  21.  p.  223.  Bip.  Palaeogr. 
mea  crit.  HI.  §.  252). 

interiiis  aliiis^  Jupltcr.  uDeiudc  est  homiuum 
generi  prosperus  et  salutaris  lllc  fidgor,  qui  dlcitur 
Jo^isii  (Cic.  somn.  Sc.)  Goez.  —  Propcrfius  (4,  1, 
lOo)  Lunc  planetam  feliccm  appcliat.  Scd  lege  Mar- 


46  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  14. 

niotu  unclas  volvebat  argenteas.  Tertius  vero  niniio  rubroque  igne  rutilantes 
lcstinaque  rapiditate  praecipites  fragososque  cursus  anbela  sulphureus  celeritate 
torquebat.  Qui  hunc  sequebatur,  auratus  ac  fulgidus  et  flammis  coruscan- 
tibus  rutilans,  sed  diversitate  fluminum  utrinque  conjunctus,  quibusdam  rivulis 
intermixtisj    quantum  pensabat  moderatio,   temperabatur.    Verum  interior  ille 


tianiiiu  ipsum,  cnjus  vcrbis  optima  cjus  fit  intcr- 
prctatio.  Infra  cnim  (§.  196)  » tempcramcnti  esse 
salubrcnid,  ct  infcrius  »stcllam  Jovis  salutarcm  essc 
ad  omnia»  scrlbit.  (Addc  palaeogr.  crit.  III.  §.211. 
297).  Gum  lacte  autcm  comparationem  rcpctilam 
mox  (§.  ia)  dcprclicndes,  ubi  biijus  planctae  ciir- 
siiin  lacteum  fluvium  appellat,  et  infra  (§.  209)  Jovl 
ipsl  lacteiim  subscllium  tribuit.  Clarum  eniin  co- 
lorem  planeta  babct.  Confcr  practcrca  Scnccam  (in 
Ocd.  495),  virosque  doctos  adAppulcjum  (I.  p.  G2. 
Oiidend.)  ct  iufia  (§.  17)  nostrum. 

alius  lactis  iustat-j  Ita  mclius  transposita  verba 
sunt  in  Hugiano  ct  Darmstatfcnsi  codicc. 

ieriitis]  nTum  rutiliis,  borribilisque  terrls,  qiicm 
Martem  dicilis.«  Cic.  somn.  Scip.  Goez.  —  Pla- 
nctam  bunc  Claudianus  (tcrt.  cons.  llouor.  IGG) 
»fiamntam  nocetitem  G?'«rf(V/«  appcUat.  Scd  plnribus 
docui  (pal.  cr.  1.  c.)  no\iuia  cum  babitiim  rubrum- 
que  el  colorem  tributum  essc,  undc  et  infra  (§.  82) 
Marti  ipsi  nostcr  Sjjecicm  nrubri  juvcnis«  ti-ibuit: 
uudc  ct  Cbaldaeis  cjus  stclla  D^NO  aiulit  ab  D1N 
ruhrum  esse.     Simlliter  Plato  dc  co  (Epin.  p.  987 

Stepb.)    nJtCiVTCOV    ds    TOVTCOV    OVTOQ    tOV-&Q6Ta- 

Tov  e%£i  XQf^yi-fx-" 

nimio\  Rcjcctam  banc  ad  mavgincm  a  Grotlo 
Icctionem  praetuli  cdito  minio.  qiiia  ruler  color 
proximc  sequitnr. 

rnhroqtte]  Ifa  pro  Grotiano  ruheoqtie  habent 
codices  Monaccnscs  (C.  E.  G),  Basilccnsis,  Dann- 
stattcnsis,  Brilannlcus,  ct  Canlabiigicnsls;  Vos- 
sianus  ctiam,    tcstc  ArTjatzCnio  (mlsc,  p.  201),  qul 


licct  Martiani  acvo  uon  indignam  csse  vocem  rubeus 
observet,  cgo  tauicn  practiiJi  illorum  codicum  lc- 
ctloncm ;  qiiia  ipsc  Martianus  pliiribus  locis  (§.  82. 
077.  G99.  700)  voee   iiiher  util.ir. 

festina  rapiditas^  E  variantibus  librl  Norlmbcr- 
gciisis  lcclionlbus  mclitis  visum  cst,  qiiam  vulgaris 
lectio  festinata. 

frarjososcjue^  Grotius  fragrososque ,  varlans  In 
libro  Norimbcrgensl  adscripta  lecfio  propius  ad  ve- 
Tum  fragusosque ,  codiccs  Bodlcjaniis  prinius,  Brl- 
tannicus,  Caiitabriglensis,  BasUeciisis,  Darnistaftcn- 
sis  et  Mouaccnscs  (D.  G.)  optime  fratjososcjue.  Sic 
Valcr.  n.  Argon.  2.    198: 

—  —  nnimbisque  et  liice  fragosa 

Prosequitiir  polus  et  ionitru  paler  aiigei  honores. 
auratus  ac  fiilf/idus^  Faclle  boc  epillicto  Solis 
cursus  agnoscltur.  Infra  ctiam  (§.  73)  Sol  ipsc  eog- 
nomiiiatur  »auratus«  et  Infcrius  (8.  i8o)  «fulgor 
dlcitur  splciidcntis  Olympl",  ciijus  caput  (§.  188) 
BaMrealuminafcrat.il  Catullus  (03,  39)  »oris  «m-ei 
Solemii  appcllat.  Vidiuuis  ct  supra  (§.  12  f.)  cog- 
nomcii  nuricomi  (xQV(jOXOf.wv)  cl  tribui.  E  colo- 
rlbiis  dcniquc  aurum  bulc  plaiietac  sacriun  fuisse 
alibl  (Pal.  crit.  m.  §.  282.  292.  311)  dccul. 

moderatio^  Lege  »qnantum  pensabat  modcratio 
tcmperataii,  aut  «quanfum  pepsafa  modcratio  tcin- 
pcrabat.ii  Vo>ck. —  IVeutram  vcram  csse  lectioiiem 
jam  e  codiclbiis  paJct  in  libri  Noriinbergensis  mar- 
ginc  laudatis,  In  qiilbus  lcgitur  iitcmpcrabatur.n 
Docuisset  potius  vcllcm  criticus  illc,  quomodo  tofa 
intclligcmla  sit  pciiodusj    siqiiidcm  vcrba  sic  acci- 


Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  14.  47 

electro  purior  rosplcndebat  amnis,  quem  praeter  ceteros  fortunarum  ille  con- 
sistcns  popiilus  appetebat:  quarum  alias  ejus  oclor  et  halatus  illexerat,  alias 
lenis  undae  canori  permulsere  modulatus.  Gustum  autem  haustumque  quam 
plurcs  ex  eodem  dulcissimo  gurgite  sitiebant.  Nec  dcerant,  qui  eadeni  fovcri 
abku'que  Ijmpha  ac  so  in  illam  jaccre  cupicbant.  Praetcrea  duo  restrictiorcs 
sinu  ambituque  parvo  raptabantur  intcrius :  quorum  utcrque  pro  ahoriim  vicinia 

l)ifjula  siint:  »Qui  sequcbatur,  auratus  ac  fulijidns  c  planctaniin  conciirsu  ct  signorum  constcllatiotie, 
crat  ct  flnmiuis  coruscaiitibus  rutilaliat:  seJ  divcrsi-  ut  voeant,  varias  ct  Loniinum  ct  natiunuiu  (§.  II) 
falc  fluiiiiuuiu,  quibus  utrinquc  coiijunctus  erat,  fata  praediceudi.  Scd  forfunaruin  uoiniuc  melius 
(juibusdain  rivulis  intcrmixtis,  ((juantum  ncccssc  nostcr  nlitur  quam  fatoruin.  Manilius  ccrte  sorlein 
ei-at),  tcuiperabafiir.d  Posferiora  facilia ;  Solis  ciiiiu  /(>r<//jMie  semper  diciL  ConfirmaLitur  dcni(]ue  uostra 
vis  iu   tempcrantla  ccrnifur  (§.  18);     unde   et  iufia      intcrprclatio  iufra  (§.   ii>). 

(§.  186)   nostcr   eiini  allo([uitur:    »dans   solns   anii-  deeranl^  Sic  3ionacenscs  (B.  C  D.  E.),  Darni- 

cam  Tcinpcricm  supcrisu;  et  (§.  o4)  Plioebum  /j?<iti-  statfensis,  Basilecnsis  ,  RcicIienaHcnsis,  Dresdcn- 
ditalem  alTerrc  solitumu  dicit  (conC  Aiison.  ccl.  5G9.  sis,  Brilannicus,  Bodlcjanus  primus,  Canfabrigieii- 
p.  404  Delpli.).  Scd  iu  prioribus  quid  voluerit  sis,  ct  tcsfc  Arntzenio  (p.  201)  Vossianus.  Paritcr 
nrlvulis  lllls  intermixtls « ,  nemo  Intcrprefum  expla-  paiilo  infcrlus  vcfercs  jain  cdifioncs  praefercbant 
ua^It.  Equldcm  primum  conjieiebain  niibes  sub  ils  ciipiebanl.  Ufrumipie  ct  iji  marginc  Grotianae  ^lde- 
latere.     IVubila   cuim   miuiiunt    aestiiin  cf  Interdum     mus    adscrlpfum. 

Soli  opponuntur.    Ita  Ovidius  (trist.  li,    8,    31):  restricliores  sinu  ainhiliKjiue^   Ita  Vossianns  co- 

Si'  tutineres   anno  soles  et  nitbila  loto«,  dc\   (iij'ntzcn.    p.  201)    et    iXorlmbcrgcnsis    libcr. 

et  trltum  Illud  npost  nubila  Phoebus.«     At  vero  sc-  Mcrciiril  culm  et   Lunae  ciu"sns  brcvlores ,   et  idco 

cundls  ciu-Is    adhibifls  et   toflus   locl   contextu  pci--  eirciili,    quos  faciunf,    minores  sunt  quam   eonim, 

penso  uunc  Zodlacl  slgna,    luaxlmc   ad  sorfem  for-  quos  bacteuus  rcccnsiilf;    uude  et  interiores  dieun- 

tnnac  facientia,  intelligo  (3Ianil.  3,  87  seqq.).  Vcr-  tur.  Illud  ac,  quod  apud  Grotlum   ante  sintt  inser- 

bls  denupie  » divei"sitate  fluminuin   utrinquc  conjun-  tum,  In  Darmstaffcnsl  codicc  a  priina  manu  quidcm 

ctus"    Illl    cui-sus,    qul   Soll    suut  vlciui,    milii   vl-  scriptum  sed  poslca  dclefiim  cst. 

dcntur  dcnotarl.  pro  alioruiii\  Dc  Luua,   quae  liicem   a  Solc  ac- 

iMferior]  Vcnei-Is  planef a.  Gloss. —    Confirniaut  cipit,    vcrba  facile  infelligunfur,   dlJUcUius  de  3ier- 

quac  dc  ejus  odore  et  de  Lalatu  sc(piunfur,  quibus-  ciirio:   sed  vlde  uotain,    quae  scquitur,   ef  conside 

cum  confcrcnda,    qnac  snpra  (§.  7)  observavimus.  Plinlum,   qiii  (2,    18):  iicoloresu    in(|ult  «rallo  al^ 

elecfro  purioi-j    Imitatur   Vlrgllium  qui   et  ipsc  tituduium  temperaf,    sl(|uldcui  carum  slmilitudincia 

(georg.  3,  i)22) :   electro  purior  amnis.  traluint,  In  quai-um  aera  venere  suljcundo,  fiugit(|uc 

forttina}'uin\  Omnia,  quae  scquunfur,  milil  pcr-  appropinquantes    utralibet   alicnl   mcatus   circulus. « 

suadenf,  ad  astrologiam  verba  illa  referenda  et  ciiia  Afcjuc   circjijt   iidcin    Pliuio    siiut,    (jui    nostro,  ut 

Propertio  (4,  I,  104  seqq.)  artem  dcscriptam  csse  supra  (§.  14)  affirmavl,    amnes. 


0 

48  Martiani  Capellae  lib.  I.   §.  14. 

ct  confinio  coloratus,  exiguum  proprii  saporis  haustum  multa  mutabilis  ad- 
inixtione  traxere.  Nani  alter  nimia  celeritate  festinus,  ac  plerumque  con- 
sistens  relabensque  ferebatur;  alius  vero  quandam  undarum  origincm  gestans, 
flexuosisque  anfractibus  errabundus  spumabat  cunctis  seminibus  fluentorum. 
15  Hic  igitur  cursus  discoloris  amues  praedictas  rerum  liominumque  fortunas  im- 
mensis  primo  sinibus  ambiebant.      Tum  diversa  undarum  violensque  rapiditas 

7n«<al)i7is  afZmiA-fiOHe]  Dc  Liina,  quac  luce  alicna  scrlbit  «luimorem,  qiiem  Solis  radii  absuinaut,    au- 

lucet,  iterum  aperta  ratio  est.     De  Mcrcurio  autem  gendl.«       Quocum   coufcrrc    licet    Porphyrium    (de 

consulcndus  Ptolcmaeus  (tetrab.  i,  4),  comparandi-  antro  nympL.   II,  p.  12)   aliosquc  rcccntiores.  Pto- 

quc  Jlanilii  (1,  870.  secuud.  cod.  Gemlac.)  lu  \crsns:  lcmaeus    cnim    (tctrabibl.  I,    4):    nmajorn,    inquit, 

—  nsictit  Cyllenitis  orhis  iiLunac  \js  est  humcctandi:  cst  cnim  terrac  propior, 

El  J^etius ,   acceiiso  cimi  ducit   Vespere  noctem,  a  qua  ^apor  bumidus  al»  imo  usque  ad  cam  adscen- 

Saepe  niteni  fallttntqtie   octilos ,    rursumque   re-  dit«5    ct  paulo   superius  (c.  2)  »Solem>i    ait    «cale- 


vistint.n 
traxere\  Pro  traxerat  e  Basilcensi  codicc. 
n«ni]  Lcgo  :ynm:  de  qua  confusionc  \idendus  cl. 
Drakcnborcb  ad  Sil.  Ital.  9,   242.  Vo>ck.  (spcc.  cr. 


faccre,  Lunara  bHmectare.  Pariter  Macrobius  (somn. 
Sc.  1,  19)  scribit:  nLuna  acris  ct  aquae  faex  ha- 
bctur;  omnium  cnim  physicorum  asscrtloue  eon- 
stat,  calorcm   humorc    nntrirlu,     ct  Alcman  lyricus 


p.  143).  —  IVon  est,    quod  Dracfcenborchium  con-  apud  cundem  (Saturn.  7,    16)  Rorem  Acrls  ct  Ln- 

sulamns.      Demus    enim    sexccnties   particulas  illas  nae  filium  appellat.     Indc  etiam  in  lapidum    tituUs 

ronfusas  fuissc ,   neutiquam  inde  cogitur,  istud  hoc  (Grut.   inscr.   39,     8)    Diana   tindnrttm    appellatur 

«tiam   loco    csse    factum.     Immo   scrvandum  nnam«  retjina.    A  poctis  antem  Luna  cognomlnatur  ro^ciffa 

est,    slquidcm   ntrlusquc    amnls   mufabilitas,    modo  (yjrg.  georg.  3,    337.    Sil.    1,  S76.    Claudian. '5 


praedicafa,    nunc  cxpllcatar. 

consistens\    Lcgo  concidens.  Vo>ck. 


consul.    SlII.  288.    Burm.  anthol.  Lat.  5,  3,  T.  2. 
Immo      p.  301)  et  rori/ltia  (catalcct.  2,   14.  ap.  Burm.  5, 


eonsistens.  Vidc  quam  perverso  modo  critlci,  verum     4G,   14.  p.  327);    noster  dcnique,   sicuti  lioc  loco 


scnsum  ignoranfcs,  falsam  lectori  lectionem  obtru- 
dant.  NuUum  tibi  remaneblt  dubinm  lectls  duobus 
infcrioribiis  locis  (§.  2o.  280),  ubi  Idem  Mercu- 
ilus  nremorata  statlone  consistens»  appcllatur. 

alius  vero\  Luna.  »In  Infimo  orbe  Luna  radlis 
Solis  accensa  convcrtitur«    (Cic.)  Goez. 

Mndar?/»i]  AIj  antiquisslmls  temporibus  persua- 
sum  hominibus  erat,  Solis  igne  ct  Lnnac  humorc 
orania  ali.    Ilinc  Pllnius  (2.  0)  non  solum  «Lnnae 


"cunctls  cam  scminibus  ilucntorum  spumai-c»  vult, 
ita  infra  (§.  I6o)  nsub  Luna  circa  ipsiim  tcrrac  cir- 
culum  acrcin  cx  halafu  madorequc  iiifcro  turLidatum 
essen  addit  (couf.  §.  169). 

homintimque^  Ifa  Huglanus  codcx  pro  Grotiano 
nationtitntftte ;  ct  certe  hoc  loco  mellus  rebus  op- 
ponnntur  homines ,  quain  nationcs,  quac  supra 
(§.  11)  cnin  rcgibus  sunt  eonjuncfae. 

sin!htis\  Drcsdcnsis    et   in   libro   Norunbergcnsi 


maculas  non  allud  csseu    docef,     »quam  tcrrae  ra-     vai-ians  Iccllo  adscripta,  Monaccnses  quoque  (B  et  E) 
ptas  cum  hnmorc  sordes»,     sed  yjm  etlam  ei  ad-     male  cum  anleriorlbus  editlouibus  d&al  finibus. 


Martiani  CapcUae   lib.  I.   §.  15.  49 

singulas  qiiasque  pervacleus  improvisa  vi  per  declivis  aluei  praecipites  lapsus 
rapidis  turbinibus  pertrahebat,  ita  ut  alius  easdem  plerumque  alteri  transfun- 
dfti-et  fluvio,  et  quam  ille  exercitam  longa  coUisione  vexaverat,  alter  aut  ripae 
rcddcret,  aut  amne  mersaret.  Non  tamcn  fortunas  omncs  illi  sanguineus  aut 
cacruleus  involutas  gurgites  rapiebant.  Plerumque  illius  lactei  praenitens  unda 
rcpcnte  correptas  eminentis  tractus  verticc  subvchebat.  Aliquando  etiam  su- 
bUmatas  atque  fluctu  clatiore  suspensas  in  illum  crucntao  similitudinis  rcjicicbat 
acstum,    aut  in   torrentcm  lividum   vorandas  hiatu  picco  dcspucbat.    AUcrna 

tiim]  Rcposul  Loc  pro   tunc ,   Hugiani   ct   Rcl-  praeniteiis]   Codlces  Jlonaccnses  (B.C.D.E.G.)i 

chcnaucnsis  codiels  auctorltatc.  llugianus,  Relclicnaucnsls,  Bodlejanus  primus,  Bvi- 

uut  amne  mersaret]   Plutarclius  (de   facle  Lun.  tannlcus,    Cantabriglcnsis ,  Vosslanus,    aliique  (Ou- 

p.  943),   animarum  c  corporlLus  egredlcntlum  for-  dendorp.  ad  Appulej.  I.  p.  G2)  pro   Grotlano  reni- 

tunam  descrlbcns,   «niultas»,  iui|uit,    extrudit,   ac-  tcns  babent  praenitens,    quod    iiractuli,     tum   ob 

sluandoque   projicit,    jamjam    Lunam     subirc   affe-  antcccdcntem    lactls   colorem,    tum  ob   subscqucns 

ctantcs :  nonnullac  etlam,  quae  jam  eo  pcrvcncrunt,  vcrbum  suhvehehat. 

subvcrsac  conspiciuntur  tanquam  in  profuudum  dc-  verlice]  Vertex  vcl  voitex,  turbo,  dLVOQ.GMT. 

volutae."  VlrgUIus  (Aen.  1,   117): 

gm-fjites  rapiehatit]  Ita  lege  ex  MS.  pro  gurfiile "^t  rapidtis  vorat  aequore  vorfex.. 

rapiehat.       Movit    (jwfjite    corrigcntcs    (pQadog   illa  Quinctilianus:  nVertcx  cst  contorta  in  sc  aqua,  vel 

K gurgites  sanguineus  aut  caetnileus  1  quam  rhctorcs,  quidquid  aliud    slmiliter  verlitur«  (8,   2,  7.  p.  199 

ni  fajlor,  xar^  IrCavodov  appeUant,  Grot.  —  Vos-  Spald.).     Undc    ct  Appulejus   (de   mundo    p.  517 

slanus  codcx  parlter  atque  IUe  Grotii:  «IVon  tamen  Oud.):  nTurho  autem  dicitur,  qui  repcntlnis  llabris 

fortunas  omnes  illi  5rt»j(jr«/neii5  rt«<  c«erM/e»M  m«oZM/as  prosilit  atque    imivcrsa  perlurhat.     Verte.x  Ule  est 

onroiVes  ra/jietnnf."  Ar>tz.  (misc.  p. 201). —  Pfonne  vcl,    uti  dicltur.   Dine.v 

igitur   mlremur  Walthardum  et  Goezlum    cdidissc :  suhliniatas]  Ita  Grotlus  jam  conjeccrat;  Walt- 

»non  tamen  fortunas  omnes  illi  sanguitieos  aut  cae-  hai-dus  ex  mannscrlptls  attullt.   Concinunt  Bodleja- 

ruleos   involutas   gm-gltes   rapiebant«    —    scntcntla  nus  codex  secundus,  Mcrloulanus,  Uugiauus,   Ba- 

quam  ncmo  unqnam  Intelliget?  SeHIcet  non  adver-  sllcensls  ct  Darmstattcnsls. 

temnt,    sola  typograpborum  Incurla   apud  Grotium  cruentae]  Idem   quod  supra  (§.  14)  verbls  nm- 

osatiguineos  aut  caeruleos  lcgl,  id   quod  hujus  tam  mio  rubroque  igne  rutllans«  slgnilicaverat.    Sensus 

nota  addita,  quam  prlores  omncs  editiones,  Hugla-  est:  »c  Jovis  beuignl  planefae  radlls  in  malignorum 

nus  praeterca  codex  et  Darmstattensis  nianifesto  do-  Martls  ct  Saturni  noxium  conspcctum  relabuntur.. 

cent.     Sed  clarus  nunc  scnsus  est,  mndo  observcs  vorandas]  Licet   permulli   codices   Monacenses 

voccm  »iMuo7?(/rtSn,  Martlani  morc  transposltam,  ad  (B.C.D.E.G.),    Dresdensis,    Darmsfatfcnsis ,    Rci- 

aforiutias  omnes«  pcitlnerc.  chcnaucn?Is,     Bodlejanus    prlmus,    Biltannicus    ct 

7 


50  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  16. 

igitur  peniiixtione  fluvioruni  illc  fortunarum  populus  agebatur.  Neque  enim 
ulla  prorsus  erat,  quac  ab  omni  immunis  incnrsu  cunctoque  esset  gurgite 
16  feriata.  Denique  Virtus  secuta  Cyllenium,  dum  sola  cunctos  interrite  trans- 
mearet,  licet  eam  magno  fragore  colliserint,  tamen  opprimere  nequiverunt. 
Tandem  trans  fliivios,  qui  ad  quoddam  Phoebi  spectaculum  fcrebantur,  cuni 
Virtute  Mercurius  constiterunt.  Ac  tunc  Latoium  conspicati  edito  considcntem 
arduoquc   suggestu,    atque  in    conspectu    quatuor   urnulas    adopertas   vicissim 

Cantabi'igiensls,  Ilngianus,  ncc  non  Arntzcnio  tcstc  niilitudlnis)  aiit  Saturul  cHrsum  (rividum)  rejicianfur. 

(p.  201)  Vosslanus,    dcnt  vorandunii   Grotii  taiucn  IIoc   igltur    inodo    sortes    forliiiiac    ciirsibus   planc- 

lectio  pracfcrcnda  cst ,    siijuidcm  non  ad  torrcntcm  tarum  aliis  alios  transeuntibus  tujitaii.  Videbis  apud 

(lioc  adjcctiviun,    scd  ad  fortunas  spcctat.  Orpliiciim  (bymn.  G,    5)  istain  jam   lcgl   supersti- 

agebatm-^  IVcmo  profecto  bacc  probc  intclllgct,  tionem. 

iiisl  alirjuam  saltcm  astrologiearum  artium   noliliam  irenuiveritni\    Ita    practcr    anteriorcs    editiones 

sibl  comparftvcrlt.  Ante  omnia  enlm  notandum  <|uod  Cautaln-Igiensis    ct   Ilugianus    codcx   pro    Grotiano 

MaiiUIus  (5,    8G)   hisce  vcrsibus  tradlt:  mnon  qutverunt."    Dainiiat  ]iic  31artlaniis  astrologi- 

nOrdo  thicem  senuitur  tlonec  venit  orhis  in  orhem  cas  artes,   qiiibus  Vlrtus ,   Mcrcurll  comes,    terreri 

Ilas  atttem  facies  rerutn  per  sif/na  locatas ,  non  potucrlt.     Vldc   ct  Scnccam   (cp.  88.    p.  56G. 

In  quibus  omnis  erit  forlunac  condita  suminaj  S67  LIps.). 

Ut  quumjam  stcllae  septem  laeduntve  juvantve ;  Latoium  co7ispicantur]  Grotius  conspicati.  IRon- 

Cardinibitsque  inovet  divina  potenlia  nnindum:  gars.  Latonium  cotispicantur.  Gotlz. —  Vcrbi  tcnipiis 

iSjc  felix  aut  triste   venit   per  sint/uhi  fatum,  quidcm  racllus  In  Darmstatfcnsl  paritcr  ct  Ilugiano 

Talis  et  illius  sors  est  speranda  netjotl.v  codlce;    sed  nomen  Latoius  Ovldlo    usifatum    rcti- 

Dcinde   fencndum,    quamvls  septcm  illoriim  planc-  nerl  potest.   Slmilltcr  culm   »Latoia  Dlana  (§.  914), 

tanim  alU  bcncfici,     alll  malcfici  sliif  (Pid.  cr.   IU.  Lafoia    prolcs,     Latoia   stlrps ,     Latois,    Lafoldac, 

8.  241),  eorum   naturam  tamca    vlclnltate    allorum  Latoides«   lcgerls.  Qulu  nostcr  ctlam  Infra  (§.  897) 

mutari,   (pialltatemquc  naturaicm  pcr  cos,   qui  con-  Idcm  iUud  Apolllnis    coguomen  repetlt. 

traril  Ipsls  obsfant,   Infirmarl  (Pfolem.  tcfrab.  2,  8).  iirnulas^  Urnulae  bac  Pboebl  slnc  dublo  dccan- 

Qulbus  praemlssls  nunc  Intelligifiir  "discolorcs  pla-  tafls  Ilomerlels  dolils  originem  debcnt,  et  ex  corum 

nctarum  amncsn  planufarum  csse  cursus  ,    a  quibus  imlfatlonc  cffictac  sunt  (II.  i2.  o27  —  5i)  Goez. — 

pcndcat  fortunac   sors ,    prouf  banc    allquls  pcrfra-  Immo  coiif.  Orpbicum  bymnum  In  Apolllncm  v.  20: 

jccrit,  Tcl  In    allus    cursnm    duxcrlt,     qui   cain  vcl  Jlavxa  TioXov  y.Qn^ag   xQivecg  (iio^&Qi^inova 

servarc,  vcl  pcrdcre  posslt.  Non  cnlm  Martem  planc-  tpvXa, 

tam  (gurgltcm   sangulncum),   aut  Satiirnum  (cacni-  'AQfiOvlr}  y.£Qa6ag  rtayyo6[iLOV  uvdQaCt  (Wl- 

lcum  gurgitcm)  fortiinas  omncs  Involutas  rapcrc,  scd  P'*^^j 

plcininiquc  Jovls  (lactcl)  cursnm  eas  tucii,  qnamvis  Miiag ;;^£lfl(OVOg  ■&£geog  t''  l6ov  c(fiq)0TS()0l6l. 

sic  levatac  aliquando  tamca  iu  Martis  (crucntac   si-  l\am  bic  qiioquc  anni  tcmpora  innuit  nostcr.  Fcrrca 


Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  16.  51 

atque  altcrnis  inspcctionibus  enudare,  quae  divcrsa  specie  metallisque  fonnatac 
crant.  Nam  una  ex  ferro,  quantum  conjici  potuit,  duriorc:  alia  cx  argeuti  ful- 
geotiore  materic :  tertia  liventis  plumbi  fusili  robore  videbatur :  at  vero  propior 
dco  perlucentis  vatri  salo  rcnidebat.  Singulae  autcm  rcrum  quacdam  semina 
clemcntaque  gestabant.   Nam  flamma  flagrantior,  et  ab  ipsis  cecaumcnis  cxan-  17 

nrna,    cui  iiomcn   Vulcani  vertex ,  cx   qna  flanima  oamiis    iitroWijnc   cx  syllabac   gcmiiiatlonc  crrafuui. 

flagrautlor  auLelat,    acstatcm   contiuct.     Argcutea,  (iiioT.  —  Quodsl  altius  iuqiiisiveris ,   ciir  hanc  ur- 

quae  dicitur   risrts  Jovis ,    cocli  temperic  reiiidens,  nain  ita  desiguaveilt ,    vldebis  salore  ct   snlo  inarc, 

anctumuum  comprcbenilit.  Pluiubea,  Satumi  exitii  qiiod  viride  est,   intclligi  (§.  581  not.);  iiiide  ipsc 

noniinc  iiisigiiita ,     ct  plcna   nndosac    biemls  atqnc  Itlartlanus  (§.  645)  dictas  cssc  narrat  iiisulus  quasi 

algidl    frlgoris,     ipsam     continct     blcmem.     Vitrea  in  salo^    cum  nnfeiii  colorem  iiruac,    qua  ver  con- 

dcnlquc    ct    salo    resplendcntl    siniills,    qnae   totlus  tlneretur,  opliuio  jiirc  trlbult.   Lcgcrat   qnldcm  Bar- 

aiirls    scinlnlbus   referta ,     qiiUius    Junouis   ubcribus  tJiius  (ad  Stat.  III.  p.  100)  boc  loco  snlore  pro  snlo ; 

uomcn  ludltum,   vcr  conipleclitur.  scd  iicqiic   Iii  cdilis,    ncquc  In  codlclbus ,  banc   lc- 

ej'a«/]   Omlssiuu  boc  apud  Grotium  e  Drcsdcnsl  ctlonem  deprpbcndl ,   neque   vulgarl  mcllor  est. 
codlce    supplcvi.  elementaaue]  Cavc  quatuor  Illa  intclligas  igncm, 

phanbi]   E    mctaUis  boc    Saturno    planctae  nno  acrcm,  aquam,   ct   terram,    slquideni  bace  nunquain 

ore  omnes   trlbnimt   (Pal.  cr.  in.    §.  282.    292).  cuin  diis   illls ,    solo   exccpto  Vulcano  ,    conciliabls. 

robore]   Iii  Vosslano  codice  prinia  inaiius   dcdlt  Scd  acrls  clcincnta   sccunduin   dhcrsas    tcnipcstatcs 

fulvi  robore }   qnid  illud    robore  sIIjI    vclit  iion  pcr-  Iii   lucnte  babuissc  ^idctur.     Flaiunia    ilaqiie  llagran- 

spiclo,     ncquc   pcrspcxlt  Ilelnslus ,    qul  ad  Grono-  tiorcni   tenipcstatcm   Vulcano,    quia   ignls   ipse   est, 

vlum  eplst.  372   Syll.  Burm.  T.  HI.  p.  4G0  cmcn-  tiiiiuitj     screnum   coeluin  Jovl,     qnia   pro    actbcrc 

dabat  rodere  vcl  rodo.   Id  si  plaecat,    fulvo  posset  sumlturj    perfrlgldam    tcuipestatcm    Saturno,    qiiasi 

legl.  AiuvTZ.    (uilsc.  p.  201)  —    Ilaud   placet.     De  friglilisslmo  planetae^   fructlfcrum  bumorem  Junoiii, 

urna   cnim  sermo  cst,   quac    ullventis   plumbl  fusili  qnia  bacc   dca  air  cst  inferlor. 

robo)i«   slmills  vldebatiir.   Plumbo  Satiunus  planeta  cecnumeuis]    MS.    «ipsis   cecaumenis."      Ceeau- 

et  Iilcins   denotantur.     Atffuc   fusillum  vasoriuu  ac-  menl   fonles  (?)   ambnstl,    xsxavfiivoi.      Quemad- 

ncorum  nostcr  Infra  (§.  860)  mcniinlL    Robur  ad-  niodum  Kygiuus   zouain  torridain    Siay.exav/isvr^v 

didit  memor  Iloratil  verborum  »ro?/Mr  ct  fles  trlplexx  appcllarl  testatur.  Grot.  —     Solinus    (e.  32):  Ae- 

pro    yirobur  aeriso;    quac  sane  praefcrenda  cst   in-  gypliuin    liiuitem,    qna   ad  Dlacccaiunciien  tendit.« 

tcrprctatlo    illl,    qua  robur  pro  arbore  clrca  pcctus  —    Graccorum  cst    .ducxsxavfih'7^.      Strabo    lib. 

accipere  volunt.  X>TI:  tcov   3s   .^oog   ttj    ducxsxavfisvr]    rivsQ 

salo  renidebat]  Infra  »urnam  sall  rcsplendentis«  x«i  a-&SOL  vofMiCovtaL,   ct   alibl  passlm.  —   Mar- 

dlxit.    MS.  tamen  bic  babet  salore  nidcbat ,  ct   In  tlanns  CapcIIa  Cccaumcncn  vocat  duobus  (?)  locls. 

llbro   itCTm.  vernantis  aethrae  salore  renidebat,  pro  Servlns:   iGarainantes  popull  Intcr  Llbyam  ct  Afrl- 

colore ,  ut  slt    nsalor»  splcndorj    scd   satlus  cst  di-  cain  juxta  Cecaumencn.«    SIc  vocatur  ct  Acroui  ve- 

7  * 


52  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  17. 

tlata  fomitibus  ex  ferri  praedicta  anhelabat  urna:  quae  tamen  Vertex  Mulciferi 
dicebatur.  Alia  etiam,  quae  fuerat  ex  argenti  materie,  praeferebat  serena  ful- 
gentia  et  vernantis  coeli  temperie  renidebat:  hanc  dicebant  Risum  Jovis,  Illa 
vero  metalli  gravioris  plena  undosae  hiemis  atque  algidi  frigoris,  ncc  non  etiani 


terl  interprcti  Horatii.  Tlieopliylactus  dc  IVilo:  3ca 
yccQ  rjjg  Ksxavfievrjg  ^iovta^  ^iccv  (pa6l  xaS^i- 
i}:e6-&au  Diodonis,  a  qiio  acccpit,  dul  yaQ  TtjQ 
Jiaray^syMVaevrjQ.  Sic  et  Catacccaumenc  rcgio 
in  Maeouia  ah  adustione  vocata.  S.iLiLVs.  (ad  Sol. 
p.  473.    pr.  cdit.). 

Mulcifert^  Quasi  mulcens  fcrrum.  Gloss.  — 
Ignis  aerius,  quasl  niiilccns  inibrcni.  Cura  cuim 
nubcs  altiora  pctierint,  rcsolvuntur  in  pluvias.  Vilc. 
—  Ccrte  melior  sclioliastes  illc  interpres  fuit, 
quippc  (Tiii  cum  Fcsto  concinat :  Vulcanius  nimii'um 
ad  illum  potius  dcum  respicerc  debcbat ,  qui ,  iit 
Ciceronis  (IV.  D.  3,  22)  vcrbls  utar,  Lcmni  fabri- 
cae  praefult.  Martianus  forsan,  quum  allis  locls 
(§.  48.  o7G.  889)  Mulcihev  scribat,  bic  consulto, 
Fcstl  etymologlaiu  ainplexus ,  Mulcifer  scrlpserit, 
«nio  proplus  ad  ferream  vrnam  noincii  accederct, 
qtiamquam  ct  lioc  scnsu  Mulclbcri  noiuinc  utuulur 
(Macrob.  Saturnal.  6,    5). 

ful(jentici\  Lcge:  iiserena  fulgcran,  vel  praefer: 
•  serena  fiilgcntiquc  vcrnantis  coeli  tcmpciie.«  Vonck. 
(spcc.  crif.  p.  79)  —  Profccto  Vonckius  non  is  esf, 
cujus  ad  arbltrlum  substltuaunis  lectlonem,  qnac 
In  iiullo  vcl  edlto  vcl  scrlpto  cxstct  libro.  Itanc  iuau- 
ditum  istl  crat  adjectlvi  serenus  neutrum  pro  siib- 
stantivo  posltum?  IVonne  lcgerat  VirgUII  (gcorg.  1, 
393)  »apcrta  serenae?  noiinc  Sllii  (o.  88):  iicaligo 
nitido  resoluta  sereno"!  Utinam  crilici,  quibus 
tantus  secandi  priuitus  cst,  scriptori,  in  qucin  inci- 
dunt,  totl  prius  nosccndo  operam  darentl  Mar- 
tianus  cnlm  ipsc  infra  (§.  74)  eadcm  locutionc  uti- 
tur  verbis:  »candentibus    sercnis   ciiltuit.d     Serena 


igltur  fulgentia,  sivc  screnum,  quod  fulget,  Jovi 
planetac  noster  trUnilt ,  quod  idera  astrum  infra 
(§.  197)  dlcit  «fulfjentihus  blandlsquc  vlbratum  can- 
ilorihus.u  Undc  nc  codices  qiildem  3Ionacenscs 
(B.  D.  E.)  secutus  sum,  qul  fuhjida  pro  fulgentia 
cxbibent,  sed  vulgarcm  ct  Martlani  dlctioni  magis 
conformcin  lectloncm  retluui. 

temperie^   Ilacc  Ipsa  qualitas  jam  Jovcm  desig- 
nat  planctam  (v.  infra  §.  196). 

Risum  Jovis^   Fiiislt  boc  urnac  nouicn  cx  illo 
Vlrgilll  (Aeu.  1,  2oi): 

nOlli   subrldcns  hominum  sator  aique  decrrum 
Vultu  quo  coelum   tempestatcscjue   scrciiat.u 
De  sercno  boc  Jovc  lufra  (§.  67)  plura  loges. 

hiemis  atque^  Ifa  Claudianus  (tcrt.  consul.  Ho- 
nor.  168):i>AIgenli  qua  zona  ri(jet  Saturiiia  tractu." 
Lucauus  (10,  20o) :  xFritjida  Saturnl  glaclcs,  cl 
zona  nlvalls  ccsslL«  Vu-gilliis  (gcorg.  1,  336)  «fri- 
gidam  Saturnl  stcllam»  dlclt ,  rcpctitqne  Loc  Pli- 
nius  (18,  23,  i)7)  aflirmatquc  alio  loco  (2,  6,  8) 
i>SaluriiI  sldus  gelldae  ae  rijentis  cssc  nafurac.« 
Paiiter  Vltruvlus  (9,  1)  candcm  stcUam  »veliemen- 
tcr  frlgldam  csse«  docet  Ptolcmacus  denlquc  (tctra- 
bibl.  1,  4  et  18)  cam  nnatura  frijidam  ct  calori  con- 
traiiama  dlcit.  Scd  noster  ipsc  infi-a  (§.  197)  eiin- 
dem  plauctain  ndcoriim  rlgldisslmitm  creatorem  in 
algldo  baerentem  prulnisqiic  nlvallbiis«  appcllat, 
alloquc  loco  (§.  70)  iilpslus  canltlcin  pruinosis  ni- 
vlbus  candlcantem"  mcmorat  Qiild  miriun  cx  qua- 
tuop  annl  tcinpestalibus  lucmcm  ci  blc  tribul? 

//7joj7a]  lloc  pro  Grotiauo  riijoris  codlces  ha- 
bcnt  Monaccnscs  (B.  C.  E.) ,  Huglanus ,  Darmstat- 


Martiani  Capellae  lib.  I.    §.  18.  53 

pruinarum:  liaec  Saturni  vocabatur  Exitium.  At  vero  sali  resplcndcntis,  atque 
ad  ipsius  dei  dexteram  sita,  aeris  totius  scminibus  crat  refcrta:  hanc  Junonis 
Ubera  memorabant.  Ex  his  igitur  urnis  dcus  altcrnatim,  quantum  dispositis  18 
sat  erat,  hauriebat.  Nam  quotics  orbi  complacito  vitahs  spiritus  salubrcs  mi- 
nislrabat  auras,  ex  illa  argenti  clementia  aeris  hausti  permiscens  semina  tcm- 
pcrabat.     Quum  vero   pcstcm   diram    commcritis   mortahbus    minabatur,    aeri 

tcnsis ,   Bodlfjaniis  prlmiis,    Brltanniciis  ct  Canta-  (2,  30):nSolIs  natura»,  inquit,  «teinjievaiulo  intol- 

briglensis,  quod   pracfcrcndum  csse  vidcbatur,    quia  ligitur  awito."    Similitcr  Ovidius  (inet.   1,    770)  So- 

paulo  post  Apollo  ex   liac   nrna  «torpcntis  frigoris  lem   laudat,    «qtu    temperet  orbcin.'     Et  Ciceroni 

Tcncna  misccrc"  (§.18)   dicltur.     l\cc  tamcn  aitcra  (ap.  Macrob.  In  somn.  Sc.  2,  3)  »dux  cst,   ct  prln- 

lectio,     quam    Basilcensis    ctlam   praebet,    contcin-  ceps,    et  moderator  luniiniim  reliquoriun."     In  Ac- 

iicnda  crit,    pracscrtiin  si  plures  illos,  quos   in  nota  gyptlacl   quoquc    obcliscl  inscriptlonis    explicationc, 

praeccdcnti  laiidavl,   scriptorcs  cum  nostro  confcrrc  quaiu  Ammianus  (17,  4.    p.  177  Gron.)   nobis  ser- 

placcbit.  va>It,    Sol    tcr  appcllatur   de6st6rr,Q   ovQavov  et 

e,rj<iMm]  Lcgc  Saturni  exsiliuin.  Vo>CK.  (spcc.  crlt.  ;^^()OV'WV.     Sed  constat  sibi  noster  tam  luferioriljas 

p.  79) —  Ncutiquam!  IVomcn  tam  absurduin  3Iar-  (§•  5i.  186),   quam   supcrioribus  locis  (§.  14). 
tlanus  qiiidcm  ui-nae  Illi  non  dedit.     Crltlcus  autem  pestein]  Res  est  nota  cx  Homerl  IUadls  juiuio. 

de  Saturno    nllill    compcrtum  habult,    quam    rcguo  Quod   vcro    Apolllnem  pestilcntiae    auciorcm   faclt, 

cum  piilsum  fiiissc,   nlliil  dc  exitiali  bujus  planetac  cx  Aegyptlorum  dlscipUna   id  LaJjct,    qul  testc  Cle- 

vl  (v.  palacogr.  mcam  III.  §.  241)  unquam   audivlt!  mcnte  Alcxandrlno  ^oiuiy.ccg  x'o6ovQ  '(l^lco   ava- 

Pfcqiie  Porplip"lum  (ap.  Euseb.  in  praep.  er.  p.  237)  Tc&ia^n'.      Conferatur    Munckerus    ad    Ilyginum 

legit,  qui  KCCXTjV  ataQJtbv  eltrlbult^  nequc  poctas,  p.  21o.    Ileraclidcs  suo  more  super  Lac   rc  pLUo- 

e   qulbus  OrpLcus  (^Vrgon.  424)  Hqovov  aivoXi-  sopLatur.  Goez.  —  Hcraclidis  vcrba  melius  lcguntur 

TTV  appellat,    Lucanus  (1,  6o2)  nSaturuI   stcllam  iii  Galcl  opusculls  (p.  418).    Clcmentis  Aleianilrlnl 

noceiilem'1,  Appulcjus  (florid.  2,    10.  p.  41  Oud.)  iocus  cst   stromat.  V.    (p.  567).    Apud  3IiincLerum 

BpcrnicIosam« ,  Vlrgillus  (georg.  1,536)  «frlgldamu  autem  nllul  rcperles,    et  vcreor  ne  vocc  pestis,  qua 

cct  IVcque  lapldum  titulos  novit,  in  quibus  (Donat.  loco  laudato  mlnlme  6  AOCf^og  siguificalur,  sed  for- 

suppl.  I.  p.  53)  «Saturnus  deus  malus»  dlclturj  nc-  mido ,    tcrror,     Goezius    deceptus  fuerlt    (^L-tenim 

que,   quod  omnliim  pcsslmum  est,   censor  istc  Mar-  qiiuiu  ApoIIincm  non    tantum  immltlere,    scd  ellam 

tianum  Ipsiim,  qiicm  corrlgendiim  slLI  siimsit,  per-  sedarc  pcstilcutiam  veterlbus  persuasum  fucrit  (Paii- 

lcglt.     Quod  sl  fccisset  ct  majorl  diligcntia,    quam  san.  1,  5,  5  el  10,    11,  4.  Ilorat  carm.  1,  21  f.) 

secandl     prurilu,     pracditus    fulssct,    sane  infcrlori  ctlam  noster  utrumquc  iunuere  vidctur,   Solis  tam 

ioco  (§.  197)  cundem  nostium  oLservassct  »dc  exi-  bcncficia,    quam  damna;    atque  in   iis  describcndis 

tialis  Salurnl   hon-orca    agenteml  IIoc  igltur    loco  omnino  antc   ocnios  habuit  Macrobium  (Sat  1,  17 

r>Satmni  planctae  exititim»  idcm  illud    est  ct  20).     Confcr  et  snpcrlorcm   locum  (§.  15). 

temperabat]  Pliniiis  cnim  dc  tempcstatU>as  agcns  ai-n]  Ita  e  codlclLus  Baiilecusi,    llcicLcnaueubi 


54  Martiani  Capellae  lib.  I.   §.  19. 

siinilitcr  anlielos   ignes   aut  torpentis   frigoris   venena  miscebat,  et  in  affligen- 

19  dum  meare  cogebat  orbem.  Tali  dei  temperamento  Virtus  admonita,  ma- 
gisque  quum  eum  salutares  auras  miscere  conspiceret,  Graeci  poetae  Grajum 
versuni  Mercurio  comprobante  commemorat: 

^ot/3og  aKeQ6ey,6ixrjQ  Xoi[iov  veipeXrjv  djfegvasc. 
Ex  quo  pestem  fugari  posse  Mercurius,  si  voces  primae  vestigiis  ejus  accederent, 
admonebat.     Subdendae    tamcn   Clario    fidibus   personanti,     atquc    inter  serta 

20  laurigera  infularum  lubrico  implexoque  crine  redimito.  Talia  conscrentes  ut 
procul   Pjthius   adventare  conspexit,     causamque  adventus  primis  adspectibus 

ct  Britaniiico  rcposai  pro  Grotiano   aiiris.     Id  cnim  protiillt,    Latluis     qiildcm    scripta   lltcris    lcguntur 

sl    lcgcris,    scnsus   contrarius   c\.il»it,    supiidcm  fla-  » akcrsckoines «    ct    «aparukciu    pro    qulbus   Grotlus 

grans  aestas  cl  torpcns  frlgor  ml\ta  salutarcm  dant  cdldlt  ^Qv6ox6[J.t]g  et  ajt^  eQVy^ev.     Qiium  vcro 

tciiipcricm,   ncutlqiiam  iioxlum  inortalilius  venenum.  lcctlo    illa ,   quam    rcccpi,     eadeiu    slt,    quae   apiid 

co(jehal\   BaMllcciisIs   abletjabat ,    iion  malc.  Luclanum   (In  ^tJcx.  56.  T^  li.  p.  97   Bip.)   lcgltur, 

saluiares^  E  codlclkus   MonacciisIIuis  (B.  C.  D.  Ilomcrus  auleni   Iiuiic    vcrsum  iion  habcatj    vcrisi- 

E.),    quamvls  salutaris   uuras    quiliLct    ctlam  intcl-  mile   cst,    Marilauuni  ex  Illo  liauslssc. 

Icxissct,    c  Jitcrai-uni  I  ct  E  confusionc.  «J»'*]  lutcllige  peslis.  Qulppc  tov  Xoifiov  aXe^f 

Graeci  poiitae]    Pro     Giaeci    Grotlus     cdldcrat  ^«();U«;^OV  Iiabehatur,  ut  alt  Luclanus,   Ule  vcrsus, 

caeci,  cxpllcaus  liaoc  vcrba  dc  Ilumei-o,  addcnsque:  q"0  jauuis    luscripto    arceri  pestem    domlbus   arbl- 

» slc  supra  caecuticntein   Maconldem  dlxlt ,   ct  Ter-  trabanlur. 

tidllanus  Ilomcricos  oculos  pro  caecls  llbro  dc  pal-  stibdendae]  In  codicc  Brltannico  niale  subdendo. 

llo."  —  Ilaec  llle:   sed  olim  (in  palacogr.   crlt.  III.  Iiitclligeiidae  enlm  voces  sunt,  quac  »m7w  ApoHIuis 

§.  CI)  jam  obscrvavl   apud   Ilomerum  frustra  illum  imagiiil  subscrlbautur. 

Tcrsum  quaeri,   llcet  Waltbardus  (p.  85)  eum  IIo«  fidibus  persnnatiti]   IIoc   cst    placido  ,     condltis 

mcrl  cssc  coiitendcrlt.    3Ie  quidciu  l)aud  fugil,  plu-  sagltlls.    De  Apollinc  Scr^ius    (ad  Acn.  3,    138); 

res   laudarl  cjus   vcrsus,    qul  nou  In   omnl  cdlllone  »HIc   contra,    sl  cilliarani   tcucat,  mitis  cst.    Und« 

reperiantiir  (Qulnctl].   5,    11,    40.  p.  35.'»    Spald.);  Horatlus :   Condilo    mills  placidusque  telo,   Suppll- 

Mcquc  Ignoro  cundcm  poctam  caiiere  pcstem,   quam  ees  aiidi  pueros  Apollo.«     Confer  ct  Maxlmum  Ty- 

Pbocbus    Imralscrlt,    scdatam  (II.  a.  472):  verum  rium  loco  supra  (§.  15  not.)  Inserto. 

illo  ncutiquam  Htitiir   versu.     0[)portunc  igltur  IIu-  co»i,«/>e.vi<]  Manuscriptus  codcx  bonac  antuploris- 

gianus    codex    lectioncm   praebult   nGraecI  poclac«,  quc  notac ,    quam  omnes,    ul    puto,    Iiactcnus  col- 

CjUam   e   causls    iu    uota    scqucnti    cxposllls    liibcns  latl ,    babct  praespexit.    Quod   ordiiicin  rcl    vldctur 

rcccpi.  argutlus   concipcre.     Praespexit    eiilin  nondum  allls 

axeQ(/sy.0(n]g]  Ita  codcx  Britannicus  ct  Canla-  vldcndum  coctum:i    quid  vcllet  idcm  priniis   ox   ad- 

Irlglcnsls.     In  eo,    qucm   Waltbardus    iii    luedium  spcctibns  ^clut  antea  notum  rccogno^It.  Mlro  modo 


Martiani  Capellae  lib.  I.  §.20.  55 

recognovit,    tlirono    quo    insidcbat    exsiirgens  Musas   jussit  occurrerc.      Quae 

licet  in  Majugenae  officium  properare  vidcrentur,  ratis  tamen  inccssibus  mo- 
vebautur.  Ac  tunc  germano  in  participatum  opcris  consessumque  suscepto, 
prior  orsus  est  Pboebus: 

ouiuisclcntiam   Ajiollmis   Ingcrlt.     Bartu.    (advcrs.  lu  hac  perlodo  sliit  opposila.  Coiiferas  Acliiii  anno- 

p.  934).  —    Equidcm    unius  codicis  ^ariautis  auc-  tatioiicm,   quae  scquitur.     Praeterca   qnein    sciisum 

toiitatcm  iiou   tantl   faclo,    ut  vulgarein  iniitari  le-  Goozius    tribucrit    vcrbis    uin    umciiiiii    fari"    iienio, 

etioucin  ^cliui^   pracscrtim  quum  luclior  eliain  bacc  puto,  quisquain  pcrspieiet.   Codex  Brilanuicus  male 

mllu   vldeatur.     I\on  cnlm   opus    crat  addere  vcrba  etiam  «propc  facere» ,  et  illud  «prope  farin,  quod  iii 

opriinls  adspcctilius",   sl  ante  adspectus  jam  prae-  Rcicbcnauensi  erat,    a  prlma  maiiu  jam  corrcetum 

spexerat  Apollo   advcntus    causam.  vldl. 

properare^   Veram  Icctlonem,  ncmlnl  adbuc  vl-  ratis\   Grotlus  cdidcrat  satis    liac   addita  uota: 

sani,    e    codice  mibi    instar    tbcsaurl    cliaro,    crul:  Distiugiio:    «quac  licct  In  3Iajugcuac  oflicium   pro- 

Bquac    Ucct   In  Majugcnac   officium  properari  vldc-  perarc    vldcrentur    salis-,     tamcii    incessibus    mo^c- 

bantiir,    snls  tamcn  luccsslbus  movebantur. «    Ilacc  bantiir.«     Inccssus  sunt  gravcs  grandcsqiie  passus. 

totldem  lltcrls  scriptura  cst  cascl  libri.     Suos    qiil-  —  Bartlilus,   ut  modo  vldlmus,    lcgit  suis  ^    quae 

dcm  Inccssns  Musarum,  dlclt,  ad  niuucrum  ct  bar-  quidcm  lectio   mcllor    crat   Grotiana,    qua  advcrbio 

moniam  composltos  nee  allis  nominibus  tali  modulo  5«'''*    incommodus    adsignatur    locns :    scd   pracfcro 

aut  rcgula  usilandos.    Legebam  ante  cx  conjectura  ratis,  quod  Cortlus  in  Giiclfcibytano  codlce  Invenit, 

astatis  Iiicesslbus n ,  quod  statutis  velut  et  ordinariis  rcctc    iutcrpretaute    glossa:    «defiititis.»      Concinnis 

notat,    unde  pcccarc    ne    unus    quldem   velit.     Scd  cniin  el  aptis,   vel  minus  Latluc  proportionutis  in- 

manuscrlptl  lectio  tollit  dublum  omne.  Ex  Illo  vcro,  ccssibiis   movcrl   Musas    dixit   nostcr,    ut  initigarct 

quod  priorl  loco  disjunctas  voccs  offendo ,   scrlbcn-  vcrbiim,   quo  antca  usus  crat,  propeiare.  Perperam, 

dum  piito    »quae  liect  lu  3Iajugenac  officlum  prope  nt  mibi   quidcin   vldetur,     raliim    apud    Ciccronem 

rapi    vidcbantur."      Tantus    amor,    tanta  vcneratlo  (>'.  D.  2,  37  ct  38)  luterpretaiitu!-  certum   et  im- 

Mcrcurll ,  ut  propc  rapi  aliena  vi  vidcautur  Musae  mulahile.  Ratum  a  reor  qiildem    est ,    sed   co  sensii 

ad  ejus  officlum.     IVibll  utraquc  Icctiouc  boc   loco  quo   ralionem  ineo ,  computo ,   significat.      Gennani 

di"^nius.  Bahth.    (In  adv.    p.  934).  —    Lccllonem  dicunt  berechnet ,  Id  quod  glossa  babet:   defmitum. 

«nropc   faii",    quam  Grotlus  jam  in  margine  nota-  Vltruvlus  (3,  1):  «Proportlo  est  talae  parlis  mem- 

vcrat,   c   libro    suo  Munckerus    rcposuit.    Vulgatae  brorum  in   onini   opere,    totiusque    commodiiiatlo.n 

cditiones  satis  taedlosa  tautologia  properare  leguut.  I\e  vero  dubitcs  Marlianum  boc  loco  ralis  scripsisso- 

IMliil  magis  nostro  frcqucntatum,  quam /trn,  /n/H5^  inferiorcs    confcr    locos,     ubl    nostcr :  ratis    modis 

profata   cct.   Goez.  —  Equidcni,    quainvls    Bodlc-  (§.41),   ratum  silcntlum  (§.  117),  ro/rt  congrucnlia 

janus  prlnuis  et  Cantabrigiensis  prope  fari  baLcant,  (§.  909),  ct  supra:  rati  succcntus  (§.  H),  rata  mo- 

vulgatam  tamen  retimil  lcctior.em,  arbltratus  nequc  dilicatlo  (§.  12)  Idcntldcm  usurpat,  et  ubl  vocabulo 

Bartbium,  ncqiic   Goczium   intcUcxIssc ,  quac  sILi  ratio   computatiouem  luteHigit  (§.  104 — 107). 


£»6  Mardani   Capellae  lib.  I.    §.  21. 

oj  .     Anxia  quum  trepidis  nutat  sententia  rebus, 

Fluctuat  incertis  aut  sors  ignota  futuris, 
Consultat  mortale  genus,    quodque  indiga  veri 
Cura  facit  dubium,  vel  spes  incerta  fatigat. 

fj-epirfjs]  Confcr  pulcLcrrinios  Iloratii  (od.  3,  29,  rit,  cpiod   probuin  est?    Con5K?<e<  Arntzcmns  quo- 

29)  vcrsus:  que  (niisc.  p.  201.  202)  lcgi  vult^  scd  codem  rcdlt 

i>rrndens  fitturi  temporis    e.vitum  indicativus ,  qui   nalias  mortalibus,   alias   divis   COH' 

Caligiiiosa  nocte  pretnit  deits ,  sultandi  Apollinis  causas  esse«  significat:  lllis,  quia 

Hidctqne  si  mortalis  ultra  futiira  ignorcnt,    Lis,    siquando   ipsa  voluntas   non 

jFrts  Ircpidat. «  constct.    Ncc  quodmtc  mutandum,   licct  cod.  Gnelf. 

Uude  ct  noster  supra:   (§.5)   »Lominum   votis   ire-  Cortio  tcste  hnhcnt  atqite,  Hugianus  proque;  modo 

pida  curaiuim   ambage  snspcnsis. «  nc    pro    quia    acciplas,    sed   ita    ponstruas:    ngcnu» 

nutat   senfentia'^   SimUitcr   Scdidius    (1,  225):  morlalc  ct  quod  «Mira  rcddit  dnliiuni.  n 

i>quociinq>!e  traliit   scntcntia  nutu.«  indi(ja\   Sic    legcndum    opinor  cx  Vossiano  CO- 

Et  Minucius  Felix  (12,    2):   y>nutat   sententia,    ut  dlce  et  aliis.     Jndaga ,  qnod  cdilum,   Icsjca  tucntnr 

sit  nobis   ambigendutn.»      Scd    ipse  Ciccro  (dc  fin.  boc  CapcIIae  loco.     Sed   cum  codices  aliam  vocem 

2,  2)  ntiutare  Epicurum»  di\it.    Scncca  (in  Agam.  praefcrant,   eamque  magis  usitatam,  nihll  inde  an- 

704):    nlncerta  nulant  luminn.«  toritatis  depromi  polcst,  ut  Latiua  civitatc  Loc  vo- 

rebus^  Res  argumcnta  concludendi  notnnt,  quasl  cabulnm    doncmus,    praecipue    Loc    loco,    cum   et 

tu  ratioucs    argumentaudi  dicas.    Juliauus  J.  C.   (1.  syllabae    quantitas    repngnat.      ^Cura    veri   ind!ga« 

yi    ad  1.  Aquil.):   uninlta    antcm  jure   clvili  conlra  cst,     quae    veritate    carct    alqne    verum    pcrsplcerc 

ratioucm    dispulandi    pro  utilitatc   communi  rccepta  ncquit.   An>rzE>-.  (misc.  201.  202).  —   Legerat  in- 

csse  innumcrabilibus  rebus  probari  potcst.a     Clau-  diija  ctiam  Barthlus  (advers.  p.  1241),  candemqiie 

dinnus  (L   2.  Sliiic.):  lectioncm,   qnam  Grolius  tantunj  in  marginc  notavit, 

—  —  «quainquam  tiuUis  milii  cognita  rebus  pracbcnt  codiccs  3Ionaccnses    (C.D.  E.  G.),  Bodle- 

Fabula,   vix  tanlo  risit  de  crimine  ritmor.i  janus ,  Britaimicus,  Cantabrigicnsis,  Dugianus,  Ba- 

Barth.  (advcrs.  p.  1241) —  At  vero  ista  vlri  docti  sUeensis,    Darmstattensis  et   RcicLcnauensis.    Sen- 

observatio   niliili  hoc  loco  esse  mihi  videtm-.  tentia  cadcm  in  Scnecae  (Hcrcul.  fiu-.  183)  vcrsibus: 

cotistiltat]   Scntcntia  est,    dcos    per  divlnitatcm  ^yit  (jens  hominum  fertiir  rnpidis 

suam  opus  uon  haberc,  ut  auxium  nnimum  habcant  Obvia  fatis ,    incerla  siii;»  * 

rcnun  administi-andarum  evcntibus;   hominibus  con-  et  apud  Virgilium  (Acn,  10,    501): 
ditione  mortalitatis  id  expctcrc.    Sci-ibcndum  itaque  » Nescia  mens  hominmn  fati  sortisqiie  futt*rae.  • 

>'ConsuItet«  cct.  In  MS.  uno  lacuna  cst,  unde  sus-  cura  facit  dithiuni.^  Hypallagc :  ncque  enim  cura 

picamur    to    quoihjue  mcndosum    etiam  csse.     Vel  facil  diibietatcm,  ut  ita  dicam,  scd  dubictas  curam. 

snnc   ytfof?  quia  cxponetur,   nt  fatijet  rcponendum  Vixc.  —  Hoc  quidem  loco  non  opus  est  statucrc 

putes.  I\os  Ininpn  niliil  amplins  soUicilamus.  BAnxH.  hypallagcn.      Apcrte    cnim    motlale    tjetms  dixeraf, 

(advcrs.  p.  1241) —  Scd  cm-  uihilo  secius  soUicita-  quod  dubium  rcdditur  cura. 


Martiani   Capcllae  lib.  I.  §.  21.  57 

At  praescire  cleis  vacuum  est,  cunctatio  nulla  est; 

praescire^  Ita  ctiain  Arnobiiis ,    Martlan!  popu-  quod    liLrarii   frcqucntcr    Iianc    voccni    cun»    vnnus 

larls,    (o.    p.  112)    »dcos    non  csse«    dcuionstrat,  coufuudaut,    ut   ibi  ostcndl,    cadcmrpic   significatlo 

»qnl  vcntura   pracdlccrc   insrltia  ncsciant.«      Addc  cst  in  Gracco  x«'0?.  Acllau.  var.  2,   i^:  sig  xevov, 

quac  hujus  disputat  dlscipulns  (Lactant.  1,  11)^  quo-  dia   xevTJg    (Bos  ad   cpist.  1.  ad  Tlicssal.  3,    5); 

runi  ntcrque  scUicct  sua  e  Ciceronis  dc  divinationc  X£V£av;;(£€g  apud  Honicr.  II.   x^.  230  Scliolia  cx- 

llbro  habct.  ponuat  pcr  x£va  aa)  fiaTaia  xav;(c6fiEV0L  Addc 

deis]  GrotU  llbcr:  xAtnohis  pracsclrc  vacunin,»  Prlc.  ad  cpist.  1.   ad  Tunoth.  G,   20.  Eodcm  scusn 

—  In  co,    quo  nos  usi  snmus:  «Atpracsclre  deis  dtaiCEvijg  Hcsychlo  rcstltult  Munchcrus  ad  Anton. 

/aci7e   cst.«     Quod   ut    a   glossa    cssc    non    dubito,  Libcr.  c.  G.   p.  49.   Scntcntla  ila  Martianl  hacc  cst: 

ita  puto    varictatem    lcctionls    scrlptac    hoc   faccrc,  iiConsultet  morlalc  gcuus  In  rcbus   dublls,    ct  spc 

ut  Capella   alltcr   qnam  In  ntroquc  nunc   slt   scrip-  inccrta,    nobls  tamcn  temcrarjum   est  ca   pracscirc, 

sisse  credenrfM*  sit  Lcge:  »At  praescire  «fe/* /rtc<i»»re  qnac    his   in    rcbus  iucertis  futura   sunt.«     Egrcgie 

est.«    Acutc  ita,   nec  dubltcm  quin  vcrc;    non   tur-  consplrat  Dlinucius  Fcllx  Octav.  p.  39:  »Ut  ncquc 

bant  sequcntia  quoquc,    cum  cxcipiut   dens  istc  sc  quac  supra  nos  coelo  snspcnsa  sidilata  sunt,  ncquc 

non  de  perfccta  praesclentla  jam  loqiii.    Confirmat  quac  Iiifra  tcrram  profunda  demcrsa  sunt,  aut  scirc 

bellc    quod    scqultiu- :    —     »eunctatio    nuUa    cst.«  sit    datuin,    aut    scrutari   permlssum,     aut    stuprari 

Bautii.  (advers.  p.  847)  —  Viro  docto  cquldem  as-  [lcgc :  sciscltari]  rcligiosum  —  coelum  ipsum  cl  ipsa 

scntiri  ncqiico  (v.  notas,    qiiae  sequuntiir):  sed  le-  sidcra  aiidaci   ciipldltafc  fransccndlmus.u     Aii>tze>. 

ctloncm  deis  probo.    Llcct  cnim  non  Grotll  fantuin  (lulsc.  p.  203).  —    Ilaiid  equldcm  nego  ,    ita  iiitcl- 

codex,    scd   Vossii    ctlam  (Arntzcn.  mlsc.  p.  202),  ligi  vocem  vacij»m  possc,  immo  debcre  alils  in  locis; 

Bongarsii,   Hugli,  Drcsdcnsis,  Basilccnsis,  Darm-  scd  lioc  Martlanl  loco   iu  scnsum  mentcmquc  doctl 

stattcnsis  ct  Monaccnscs  (B.  D.E.G.)  habcant  nobis ;  sane  Arnfzenil  inlrarc  ncqnco,   quln  potlus  glossac 

inctrum  tamcn  poscit  deis.  vctcri  siibscrlbo.     Concessuin  nlmlrum  cuUIbet  est 

vacumn  est]  Dc  dlls  ita  Ovldius:  —  BQiiicquId  rcm  occuparc  posscssore  vacuam  (Justin.  19,  5,  0. 

superl  vohicre,    peraclHm    cst.«      An  lcges  mclius  51,  3,  2.  Cic.^c   orat.  3,  31),   cuinque  hoc    loco 

in  Capclla  ad  juncturas  vcteruin  lltcranim: —  »prae-  vcriim  verbi  vacuum  sensnm  cssc,  cx  illls  quac  infra 

sclrc  dels  actum  cst.«  Bauth.  —  Vacmnn  est  glos-  leguutur  usupcrls  pracscire  datum»    omnlno  coHigo. 

sas  intcrprelorl  concessum  est  scrlbit  Grotius,  idcm-  Pari    sensu  Fulgcnllus  (myth.  p.  2  Munck.)  voccm 

quc    testatiir    Munckerus    ad   Fulgcntli    mythol.    I.  usurpavit:  » Frtcaf  potentibus  op;>riWre,  —  miserls 

p.   596   ad.   Stavcr.,    ubi  pliira    de  hoc  signlficata.  flere."    IVcque  scrloris  tantum  aevi  scriptoribus  Illaui 

—   Vcrsus  constat,    si  vacnum  fit  blsyllabum,   ct  locutlonem     usitatam    ftilsse    testis     cst   Sallusfiiis 

ita  postcrlor  syllaba  eHditiir.     Vttcuum  expono  pcr  (fragm.  hlst.  1.  p.  935  Cort.)  scribcns:  «simultates 

imitile,  temerarium,  et  vanum:  vid.  Barth.  ad  Clau-  cxcrccre  vacuum  fiiit.«   Qiicm  Imltatur  Taclt.  annal. 

dlan.   in  Rufin.   1  ,   15.  quem  locum  notasse  ctlam  li,  98:  »ante  vacuum  Id  solutumque  pocna  fueratn^ 

AJdco  Wopkenslum  In   observ.  misc.  7,  2.  p.  205  5  ct  lilst.  2.  58 :  »aemulls  urbibus  cxcisls  scciu-as  opes 

addc  euudcm  ad  Scdul.  4,  117.   Quae  et  ratio  cst,  concuplsccrc  vacuum  fult.a 

8 


58  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  21. 

Quod  superi  voluere,  licet;  de  pectore  fixis 

Pracoptare  caretj  si  quid  placet,  atque  uecesse  est. 
Sed  tibi  quod  nondum  venit  mansura  voluntas, 

peetoi-e]  Ita   Cantabiigicnsis   codicis  auctorltate  de  lis  quae  pcctore  fixa  sunt.    Si  quid  cnim  placct 

reposui    pio  Grotiano   pectora.     De   mtcrpretationc  (supcris),  statiin  (ut  fiat)  ncccsse  est.«    SingiJorum 

liujus  pcriodi  tot  seusus  rcperics,  quot  caplta.  Vul-  rationes  suis  locis  rcddidi. 

cauius  quuui,  ut  apud  Grotium  est,  pectora  legeret,  praeoplare  caret]  luGnilivus  praeoptare  Graeco 

verLa    sic    colligcbat    et    explicabat:    nLicct    carcat  morc  est  pro  substantivo.    Similia  exempla  pete   cx 

(iaanc  atque   inutilc   sit)  pracoptarc  (boniinum)  pc-  notis  ad  Livium  (37,35,  S  et  40,   47,  0)5  copiosc 

ctora  dc  fixis  (dc  iis  quae  Immutaljili  modo  dispo-  Vccbncrus  (ilcllcuol.   L.  1.   P.  2.    c.  10).    Armz. 

sita  sunt),   tameu  quod  (diis)  placct  ncccssc  est  ut  (misc.  p.  203  f.) —  Addas  velim  Iloralium  (od.  1, 

fiat."     Contra  Bartbius    (in    advcrs.   p.  847),    pro  2,  8.   1,   25,  9),   Ciccroucm  (Tuscu].  1,  26),  Vir- 

licet    substituens  VKiuet ,   scusum  buuc  cssc  voluit:  giliuni  (Aen.  1,  527),  QuinctUianum  (9,  5,  9.  p.  4o5) 

"Liquet  quod  voluerc    dii,    pectora  de  placitis  sibi  ct  Scioppium  (in  gi-amm.  pliilosopb.  p.  13  Ilerz.). 

pracoptarc,  dubio  quasi  voto,  non  indigcnt.n    Von-  ciuid]  Ita  rcposui  pro  Grotiano  quod.  Non  so- 

claus  autcm  (sp.  cr.  p.  80)  lcgl  jussit:  lum   enim  Ilugianus  et  Monaccnses  codiccs  (C.  G.) 

nQiiod  superi  volnere  licet:  de  pectore  fixis  mcliorem   illam   lcctioncm    pracbcnt;     sed    in    alils 

Praeoplare  caret  si  anod  placet  atrnie  iiecesse  est.»  ctlam  librls   scriptis  sic  lcgi,    ad  marguicm  Noriro- 

Arnizcuius  dcnique  (luisc.  p.  205)  totum  locum  ita  bcrgensls  libri  annotatuui  vidi. 

distiuguendum  arblti-abatiu- :  atifue]  IIoc  est    statim ,    excmplis   a  Nonio  in 

—  —  «vel  spes  incerta  fatiijat ;  mcdinm  datls.    nSimnl  ut  quid  placet  id  Ceri  etiam 

At  7iobis  praescire  vacuum  est.     Cunclatio  nuUa  ncccsse  cst.«    Scntcntla  similis  apud  Ciccroncm  3 

est,  dc  nat.  dcorum:   nlMliil  est  quod  deus  cfficcrc  non 

Quod  superi  voluere,  licet  de  pectore  fixis.  possit  ct  quideiu  siue  laborc  idlo.<i    Ovldius  (inctuin. 

Praeoptare  caret,  si  nuod  placet ,   aliiue  necesse  8,  622):  iiqiilcquld  supcri  volucrc,   pcractiim  csL« 

est.v  Capella  vero    suls   exprcssit   de  Veuerc  Acrba  Ap- 

Seutcutia,  inqult,  cst:  «iXulla  est  cunctatio  eorum,  puleji  Jlbr.  4:    «Ecce  jam  profundi  maris  udo  rese- 

qnac  siiperis  placucrc ,   llcct  slnt  ex  iis ,  quac  qiils  dit  vortlcc  ct  ipsum  quod  iuclpit  vclle  statim,  quasi 

pcctore  suo  fixlt,  alquc  proposuit.  iXon  opus  aliquis  pridcm   pracccperit,    non    moratur    mariuuiu    obse- 

habct  pracoplarc,    si  statlm  ncecssc    slt,    ut  id  llat  quium. «      Dc   atnue    exempla    liabcs  apiid  GcLlium 

quod  placnit.     Cur    euiin    id   optarct,    qtiod  cx  rci  libr.  10.  c.  29,    Palmciiuiu  Spicilegiis ,    L.  Cario- 

neccssitatc  ficri    dcberct?ii     Ilace    ille;    uiiiil  vero  ncm   Emcndat.   L.   2.    c.  12  5    quae   indlcarc  juvaf, 

in    universum    veiborum    seusus   liic   cssc    videtur:  non  recoqiierc.  BAnxH.  (advcrs.  p.  848.  1241.)  — 

«iFuturoruin  Ignaros  bomiues  anxia  quum  cura  fatlgat,  De  partlcida  atijue  phirn  dabit  Burmannus  ad  Pbaedr. 

ii  quidem  consultant;   nos  antciu  pracsciuius.   Quod  1,    16.  Vo>ck.   (spcc.    critic.    p.   80). —    Plura   ct 

siipeii  voluere,  licctj  ncquc  cis  opus  cst  pracoptaic  Paicus  in  lcxico  crit.  p.  125,  ct  Drafc.  adLiv.  27,21. 


Martiani  Capcllae  lib.  I.   §.  21.  oi) 

CoLisilium  vis  ferre  meum:  sic  sempcr  ab  omni 

Velle  capis  socium,  faciunt  atque  acldita  mcntcm. 

Est  igitur  prisci  generis  doctissima  virgo  22 

Conscia  Parnaso,   cui  fulgent  sidcra  coetu: 

Cui  uec  tartarcos  claustra  occultare  recessus, 

Nec  Jovis  arbitrium  rutilantia  fulmina  possunt; 

<-o»tsj7/i«»i]  CIccro(Jcopat.l,4S)  sciiLlt:»Pytluu9  rcnun  gnara,   ct,   ut  cum  Iloratio  loquar,    arcanis 

Apollo  apud  Enniiini  se  cum  essc  dicit  unde  stbi  si  Jovis  adniissa.  Goez.  —  Dc  Pliilologiac  laudc  confer 

uon  populi  ct  reges ,   at  omncs  sui  cives  consilium  totum  aurcuin   Wowcri  de  polymatliia  liliriim. 
exspectant  coe/it|   Scriplum  Iioc  pro   »coetus.«  Vvi.rAx.  — 

«Suanttn  renim  incerti:  nuos  ego  mca  ope  ex  Lcge  «cui  tu.'<  li.LRTn.  (advers,  p.  035.  97i).  ISiS). 

Incertis  cerlos  compotesque  consili  —   Lcgc    "Coeli.i   Vo.^cii.    (spec.  erit.   p.  l-iii).    — 

JJimitto ,    vt  ne  res  temerc  Iravtent  turhidas.«  Ego    -^cro:    Icgc    quod    scriptum    vides!     Conslans 

velle]   Ita  et  infra  (§.52):   »Tiiuiu(|ue  veZfe  est  cnim  omnium  libroruin   lcctio   pracbct  coetu ;   (juae 

antc  pracscientias. «  ^'otissimuui  illud  Persil  (S,  J>3):  si   alitjuo    saltiin    modo     defendi    potcst,      iuutaadi 

»Velle  suum  cuique  est.«  causa  nulla  crit.  Potest  autem.  IVamque  »cui  fiilgcnt 

addil<i\    Grotius    ahditc.   —  ^fonnullae   vctcrcs  sidera  coetu«   idem  est  ac  si  dixeris  «cui  fulgct  si- 

edltioncs  n(/(/i7a  offerunt.    Scd  pracstat  reccpta  scrl-  derum  coctus.u     Accedit  quod  infl-a  (§.90)  nostcr 

ptiira.  GoEji.  —  Nempc   uhdita.    Cur  praestet   ncn  ncoctum  sidereum«  simiii  fere  modo  dlxit.    Scnsus 

di.xit.     Ego  vero  ingenue  fateor,    reposlta  voce  ah-  autcm  cst  nquac  callet  astrouomiam. '< 
dila  me  locum  prorsus  non  intclllgcrc.  Vox  addita  claustrd\  Ilabct  meiubranaccus   codcx  flaustra; 

contra    ad    ca,    quae   praeccdunt:    »ab    omni  velie  undc  co  vcni,  iil  CapcIIam  putaverlm /Z?/5/m  a  niari 

capls  socium«    spcctat.    Vocabulum  ynens  Iiic  majus  ad  Erebi  trauqiiillitalcm  dctorsissc,  B.iuth.  (ad^ers. 

aliquid    quam   velle   sive    voluntatem    significat,    et  p.  953).  —    Ut  banc  suam  >ir  doctus  conjccturaui 

«fticcre  mcntem«  idcm  est  ac  »dare  mentcm. «    ./id-  dcfcndat,    ad  Fcstum  provocat  ct  TertuLlianum  (de 

r/i7a   igitur    slc   intcHigo,    ut  spcctct   ad  superiora:  pallio) ,     quac    oimiia   apud  ipsum  legas  licet.  Ego 

•  nondum  iirmam  cssc  voluntatcm^    nunc,    si  quid  enim  constautem  omnium  librorum  lcclioncm  tucor.  | 

ci  a  consulto  addereltn-,  cam  fiiniari.»    Qiiod  deest,  Quidni  «claudi  tartareos  rcccssns"  dicerc  potucrit, 

siipplcri  Iloratii  (cplst.  2,  !2,    6)  vcrsu   potcst:  e  (julbus  ncmini  concessus  crat  rcditus?  Pbilologiac 

•  ferbis  nuae  timido  quonue  possetit  addere  wien-  igitur  iic   tarlarei  (piidem   recessus  claiislris    occiil- 

icm. «  tari  possunt     Vide  quantum   spatlum  licsiodus  (in 

llugianus  etiam  codex  adita,  Basilecnsis    autem  ct  tlieog.  724    seqq.)  a  coelo  ad  tcrram  atquc  a  tcrra 

Darmstattensis  abdita  pracbcnt.  ad  tartarum  usque  finxit! 

est  iijitur]   A  principio  vcrsuum  ad  bunc  nsquc  ;>055i/h7]   Scribcndum    iifiilmina  possit."     Invifis 

pracfatus  cst  Apollo:  nunc    laudcs    Pliilologiae  ag-  enim    diis    supcrna  cognosci  a  mortalibiis    non  raro 

grcditur.  Vixc. —  Quod  prisci  gcneris  sit,  omnium  ajunt  etbnici.  B.iKTU.    (advers.  p.  1241).  —    Ilanc 

8  * 


60 


Martiani   Capellae   lib.  I.   §.  22. 

Fluctigena  spec-tans  qualis  sub  gurgite  Ncreus, 

Quaeque  tuos  norit  fratrum  pcr  regna  recursus; 

Pervigil  immodico  penetrans  arcana  labore, 

Quae  possit  docta  totum  praevertere  cura, 

Quod  superis  praescire  datum;  quin  crebrius  in  nos 

Jus  habet  illa  deos,  urgens  in  jussa  coactos, 

Et  quod  nulla  queat  superum  tentarc  potestas, 


;  coiijccturani  omniiim  llbrorum  auctoritatl  rcpiignaii- 
1  tem  vlx  proposulssct  vlr  doctus ,  sl  rectam  \ct- 
Loruiii  construendorimi  vlam  iugrcssus  esset.  «Ful- 
mlna  rutilantla  non  possunt  occultare  Jovls  arbl- 
trlum"  vcl  slmpllcltcr:  nfulmlna  dctciTcre  non  pos- 
sunt  a  noscendo  Jovcx,  vel  paulo  obscurlus  slg- 
nlficat:  »nec  fulmlniini  portenta  possc  latere  PLUo- 
logiam,    qulu  ca   cxpllcet. « 

aualis  suU\  Rcscribendum:  (fiiod  alit  sub.  Bene, 
puto.  Nam  ct  intiina  niarls  penetrarc  liumanam  cn- 
rioslfatcm  autumat.  Quod  et  ipsum  contra  deorum 
voluntatcm  ficri  autumabant  autlqul.  Pedo  Albluo- 
novauus : 

nDi  revocnut,  rerumijue  vetant  cognoscere  finem 
Mortales  oculos ;  aliena  <juid  aequora  remis 
Et  sacras  turhamus  aquas ,  divumque  quietas 
Turbamus  sedes?«  — ■ 
B-iRTn.  (advcrs.  p.  953.  12i2).  —  Corrcctlonc 
certe  iion  opus  est,  licet  duae  sint  lcctioncs,  al- 
tera  quali  (praetcr  Grot.  et  Darmstattcusis  codex), 
altcra  quatis  (in  Drcsdensi  cod.).  IUud  sl  legcris, 
de  loco  expllcabis,  quo  maris  dens  degat,  quem 
ct  ipsiim  noscere  Pliilologla  fingltiir.  Ilacc  conti'a 
si  vera  Icctio  est,  ad  ipsum  marc  spcctatj  Nc- 
rcum  enlm  mare  slve  aeqiior  slgnlficarc  testes  fcrc 
omncs  sunt  poetae.  KQualis  igltur  slt  siib  giirgitc 
?iereusii  PhUoIoglam  sclrc  quum  afiirmatur,  Iioc 
ita  expllcandum  crlt:  i>et  altlssimorum  in  mari  giir- 
gitum  naturam  al)  ca  essc  cxploratam.» 


fratrum\  Fratrcs  simt  Planctae  astraque  rell- 
qua;  aut,  quod  potius  reor,  trcs  fratres,  Juppi- 
tcr,  Ncptuuus,  DIs,  pcr  quorum  regna  Instar  vcrc- 
dai'II  quotldie  sursum  et  deorsum  currlt  Mercurius. 
B.iiiTn.  (advers.  p.  955).  —  Vox  tuos  non  ad  fratres 
pertluct,  sed  ad  recursus ,  Mcrcm-ii  nimirum,  malc 
igltiir  Pltinelam  Mcrcurlum  Intelllgit  Bartbiiis,  quiiiii 
de  bujus  dci  nuutli^  rccm-rcntls  ollicio  scrmo  sit 
(§.   J>   not.).: 

tmmodico^  Iii  Ilbro  cst  indomito,  qiiod  cgo  mag- 
nopere  reduccudum  censeo^  infaligato  quippe  ca 
vox  in  mcliorem  parfem  beue  sacpe  ab  aiietorlbus 
accipitur.  B.uith.  (ad^ers.  p.  955  f).  —  ^'ulgareni 
cquldem  relliiul  scrqjfuram. 

labore^  Ita  iufra  (§.  59)  PbUoIogiae  ulnccssabUis 
Iabor«  mcmoratur.  Confer  etiam  quac  ad  verba  per- 
vit/ilia  laborata  (§.  57)  obsertamus. 

])raevertere\  IIoc  cst  anticipare,  priusque  scicn- 
tla  adscqul,  quam  is,  dc  quo  loquimur.  Sic  car- 
mine  scquenti : 

—  tinam  solitus  ciere  pectus, 

Et  pracversa  viijil  motiere  sensa.» 
.t\JioquIn  praevertere,  praeponcrc.  TcrfuIIIanus  (dc 
palllo) :  >iAn   allter  mutavit   Anacbarsis  cum  regno 
Scytbiae  pbUosopbiam  praevertit.«   B.>u\TU.  (advcrs. 
p.  954). 

coactos^  Omnino  opcrac  pretlum  erlt  inferlorcni 
locum  (§.57  f.)  cum  boc  confcrrc,  ubi  Illa  PkUo- 
logiae  iu  dcos  potcstas  ubcrius  cxplanatur. 


Martiani  Capellac   lib.  I.  §.  25.  61 

Invito  scit  possc  Jovc.    Ut  stcnt  ardiia  magno, 

Altcrutrum  cuniulat  parilcm  meruisse  jugalcm. 

His    Apolliuis    dictis    lactabunda  Virtus,    quod    tani   cxcellcntis   Virginis  25 

suasum  vidct  csse  conjugium,  ut  nihil  amissum  ex  supradictarum  duceret  dig- 
nitate,  nomen  tamen  ejus  inquirit.  Quod  ubi  cognovit  Pliilologiam  cssc,  de 
qua  focdus  instabat,    tanta  gratulatione    alacritatequc  concutitur,   ut  aliquanto 

scit  posse]  Ita  Infra  »sciat  cssc«  (livlt.  Gnox. —  pracnussis  qnJiIcm  iiihU,  quod   ad  inagiam  snectct, 

Eqiiidem  intclligo:  "PliUoIogia  se  posse  scit,   quod  legiftir;    scd  ad  infcriorcm  locum  fortasse  vir  doctus 

invito  Jove  nulla  supcnim  potestas  tentare  posslt.n  rcspcxlt,    idil  vldc  (§.  57    f.)  quae  notamus. 

Similitcr  solus  Apollo  Jovis  novcrat  consilia,  qnac  ciitnulat^  Augct.  Scnsus  cst:  altcr  altcrlus  con- 

practcr   cum    nullus    scuc    potcrat    (Ilouicri  Iiyma.  sortio   bcatus,    atquc   cxtollitur  Mcrcurlus  Philolo- 

iu  Mcrcur.  o34).  giac,  et  Pliilologia  Mcrcurii.  Vixc. —    Scd  edoccri 

ut  stent]    Ego    vitluin    iu    di.sllnclluncula  puto,  polliis  al»  Iiilcrprctc  nialiilssem,    quo  pacto  infiiiltns 

ct  seasuni   cssc:   »Ut  ardua  uiagao  constent,    pcr-  niodus    meniisse    cum  rellquis  verbis  jungl   possif: 

stent,   cousentiant,   altcrutruiu  cx  liis  mcrcri  con-  quod  nillii  quldcm  ficri  non  posse  vidctur,  nisi  cumu- 

jugium  Mcrcnrlalc  in   laudatlsslma  virgluc.«  Bahth.  lat  interprcfcmnr  »utriijuc  honor i  est  mcruissci  cct. 

(advcrs.  p.  954). —     In  distlnctlonc  mutanda  Bar-  jugaleut]   Conjugcm.    Allis  locls  (§.  31.  39)  Ju- 

thium   sccutus  puuctum,    quod  sustull  post  magno,  nouciu  appcllat  j(f (/«/ejH,  scd  x«t'  i^oyini',  qulppe 

reposiu  post  Jove.  Etcnlui  ut  concessive  dlctum  cst  dcam  pronubam.  —  Cetcrum  verborum  ordo  iu  Ids 

pro  licet,  ut  Cic.de  dlv.  1,  6;   Tusc.  1,    39  cet.  vcrslbus  lilc  csse   vldefur:  »Est  igitur  vlrgo   prisci 

altertttfiim]  Allerutrutn,    pcnitius  iutucnti,    m-  gcncris  doctlssima  conscla  Parnaso,  cui  fulgent  sidera 

trumqtte  CapcUac  Martlanismo    quodam  dc   .iyrlca  coctu,    ciu  nce  possunt  claustra  occultarc  i-cccssus 

notat.  Ambos  eumulat,    boc  cst  concludit,   parilcm  tartarcos,   nec  fulmlna  rutila  arbitrlum  Jovls;  spe- 

conjugcm  mcruissc.   Quodsl  pcnitlssimc  vidcas,   vi-  ctaus    fluctigcna    qualis   (slt)   sub    gurglte  IVercus} 

dcbis  altertttrtttn  i>inutuo«  sonare.  Ardua  magnis  cu-  quaeque  novit    tuos    (Mcrcurl)   recursus   per  rcgna 

mulaut  sesc.  Eo  excmplo  sermonis  TcrtuIIIanus  (apol.  (trlum)  fratrum  (Jovls,  IVcptuni  et  Plutonis);   qiiae 

c.  39):  nVidc,    inquit,  ut  invlccm  se  diligant,  ipsi  pcrvigll   immodlco   labore    pcnctraus    arcaua   potest 

cnim  luviccm  odcruut^  ct  ut  pro  aZtouiro  mori  slnt  docta  cura  totum,    quod  supcris   pracsclrc  datum, 

parati,  ipsi  cnini  ad  occldcndum  allerittrntn  parallorcs  pracvcrterc  5    quln  crebrius  ctiam  in  nos  (deos)  jus 

crunt.n      Qui    Ipsc   ct   ctimtilaiuli   vcrbo    ita    usiis,  babct  illa,  urgcns  deos  iu  jussa   coactos  (§.  57.  f.), 

scd  loco  nobls  incmorla  jain  clapso.  B.uith.  (advcrs.  ct  sclt  (se)  possc  quod  nidla  potcstas  supcrum  in- 

p,  934).    Parilis  jugalis    cst    Mcrcurius,    quo  non  vito  Jovc  tentare  qucat  Llcct  igltiir    ardua  magno 

indignam  Pbilologlam    sponsaiu    vcl    ob   allcrutruin  (pretlo)  stcnt,    utrique    tamen  bonorificum  erlt,  si 

mcritum  magiac    ct   astronomlae,    utraquc  cnlm  Iii  (altcrum  slbi)  pai-Ilcm  conjiigcui  nieruerit.« 

ca  commendavlt  modo,   rctur,  quod  junctls   aiuba-  fociltis]    SIc    iufra    (§.  31)   «pignorls  (filil)  pro 

bus  n«nc  illa    cumulat.  B.\rtu.  (p.  1242).  —   In  focdcre.»     Focdus  simpllcitcr  pro    conjngio.   Grot. 


^  Martlani   Capellae  lib.  I.   §.  23. 

clc  ingcnito  i'igorc  descendens  etiam  corpore  moveretur.  Quippc  propinquam 
esse  commemorat,  et  laudatae  illius  Mantices  patronam,  in  ipsani  quoque 
Sophiam  supellectilis  mult^e  remuneratioue  largissimam.  Nam  '^i^vxvv  incultam 
ac  ferino  raore  versantem  apud  hanc  asserit  expolitam:  ita  ut,  si  quid  pulchri- 
tudinis  ornatusque  gcstaret,  ex  Philologiae  sibi  cultibus  arrogarit:  quae  ei 
tantuin  affectionis  impenderit,  ut  eam  semper  immortalem  facere  laboraril. 
Nihil  igitur  immorandum,  quum  impigrum  gerendoriun  sciat  cssc  Cyllenium. 
Sed  acceptis  Apollinis  fatibus  respondit  ipse  Majugena: 
"^  Ccrtum  est,  Lauripotcns  decusque  divum, 

connitltuA  Hacc    qiildein    alacritate   concussa ,  pigcr  gcrcndonmi  sciat  esse  Cyllcnins,  scd  acccptis 

alla  apud  Petronliuu  (c.  18)    ngemilibus  largls  con-  —  rcsponditn    cct.     IVuI]iiin   vltinui  lilc  suLoluIsse 

ctissa.«  Grotlo  equidcin   niiror.    Si   cuini  totlus  loci  nexum 

alifnutnlo]  Pcrpcran»  codcx  Britannicus  a  'manu  advertas  ct  antcccdcntla ,  dc  veritatc  lectiouis,  quam 

prlori   hahchjit  aliaitniiilo.  suggcrit   codex ,    non    dubltabis.     Legcndain   utlquc 

descendcns^   (irollus  c   MS.  rcposuit  discedens,  cum  IWS.  »quippc   cuni  impiijrum  gercndorum  sciat 

cum  in  vidgatis  (ieseei«ie«s  lcgerelur.  Ciccro:  »EnnIo  (A'Irtus  neinpc)  cssc  CtjUenium.«  I>o>nAM  (var.  lect. 

delector,    ait  qulspiam,  quod  non   discedit  a   com-  p.  53).     —    At    vcro    ita    lcgens    apodosin    forsaii 

muni  more  Tcrboruiu. «  Goez.  —  Vulgatum  descen-  cxspcctcs,    quac  nuUa  scquitur.     l'nde   Drcsdonsl» 

tlens ,   quod  in  pluriiuis   ctiam  codicibus  legi ,  retl-  ctiam  codicis  auctoritate  istud  (luijtpe  expunxi.  Dc- 

nui.     Descendere    eutm    Virtus    de    ingcnito    rlgorc  fendi  quldcm  boc  sicut  totam  loctioncm  Grofianam 

(sevciilatc)    omnino   dlcl    potcst;    llcct    Ciccro   co  possc  non  Ignoro  ;    cur  vcro  non  icponamus   quod 

loco,    quem  Goczlus   a£fert,   scrlbere   non   potuerlt  claiiiis   est,    quum    codlcum   auctoritatc   miuimc  sl- 

i>descenderc  a  more  uerborum.«      Dc    alia    omuiuo  mus  dcstltutl? 

rc  alia  usurpantur  >crba.  certum   est]    Sensus    bujus    carminis    Lic    est: 

etiam  corpore]  Agroetlus  (ap.  Widemaun.  dc  pr.  Mercurius  ApoUinem  scqnc  Ipsum  ail  iisdcm  patrlbus 

scrin.  p.  110  ct  Putscb.  p.  2271):  «Gaudium  animi  oriunduin,   cademquc  a  stlrpe  venlrc ,  probari  lucu- 

lactitla  cst,  exsuUatio  mcmhrorum  atquc  factorum. «  lcnter  posse  cx  pcrpetuo  voluntafum  utrlusque  con- 

patronam\  ^'uliiccm.  Goez.  —  IVonne  dUucida  scnsu.  IVumquam  vcro  magls,  qnam  quum  in  prac- 

vox  patrona  cst?    Ctu-  Igitur  ad  alium  scnsum  eam  gcnti  ncgotio  tam  aptc  intcr  se  de  duccnda  in  uxo- 

dctorqucamus?  rcm  PbUologia  ambo  convcniant.     Quocirca  sc  alt 

ferino  more]   Confer  Clceroncm  (dc  Inv.  1,  2),  lubcntem  cquidcm  parlfurum  monitls,    ct   conjugcm 

i»)imo)/a?em]  A  Pbllologis   animac   immortalita-  domum  ductiirum,    iiiodo   ApoUo,    qucin   in    manu 

lcin  dciuonstratam  essc  contcntilt.    llos  Igltur  Pbl-  sun  habeat,  cocptis   favere  Jovcm,  parcntem  com- 

losopbia    Imbutos   fulsse  scquitur.  muncm,    faciat. «    B-uitu.  (advcrs.   p.  93o).  —    Dc 

impiyrtim]  Edltum  a  Grotio:  >iqulppc  com  un*  mctro  glossa   in    codlcibus  Monaccnsibus  (B.  £.): 


\ 


Martiani  Capellae  iib.  I.  §.  24.  65 

Nostrum  ex  contigiiis  venire  pectus, 

Et  quidquid  socium  ciere  numen 

Junctus  corapererim  probare  reruni : 

Sed  nimquam  magc  velle  disparamus, 

«Metrum  Pliaicatiiim  (1.  PLalaccium)  Pcutamclniui,  »•«    cxpHcarc    conor:    ..Et    quidi]uld    rcnim    (oninc 

quod  coustat  cx  Spondeo  ct  Dactylo  ct  triLus  Tro-  quod)  juuctus  (cgo  Mcrcunus)  socium  numcu  (Apol 

cLacis.  II  lincm)  cicre  compcrcrlni,  (mc)  proLarc  (ccrtum  cst). « 

et  (/uidf/uid]    Moram  facit   To   qiiidquid  ,    quod  Mauifcstum  enim  iuQnitos  illos   modos  omncs  pcn- 

intcrprctaLcris  omne,  nuidvis.  Dcindc  minus  oLviuia  dcre  a  «certum  est«  quod  iu  caruiiuis  iuitio  lcgitur. 

cst,    properantiljus  ccrlc,  quid   ro  ciere   siLi  vclit,  Ciere  autem  signiCcat  anrt?<jt</rt/e,  vcl  cliam  57<rt<!eic. 

ct   distluctio    vulgo   rcccpta.    Tu  cicre   cieris   capc,  sed  iiuntjiiaiii]   Quintus  Lic  vcrsus  omncm  scn- 

ct  expouc:  »Et  quidqiiid  rcrum  tii  cicris,  ego  uuuieii  tciitiam  inlcrcludit^    coutra  cuiui  pronuntiat  ac  dc- 

CDmpcrcrim  proLarc  junclus.ii    Vcl  adeo  junctus  jmii-  Leat.    Seutcutia  enim  est,     nunquam  iu    re   aliqua 

cturas  consensusf/ne  sonAt'^  ita  sentcntia  sit :  » Quid-  tain  conscnsissc   pectora    lionim   fratrum,    quain   ia 

quid  socium  numen  cicris,  junctus  rerum  compcrc-  istoc    inatrimoniali  judicio.     Error  autem  omnis  iu 

rim  proLare."    Hoe  cst  Larmoniam  et  cousonautiam,  verLo  disparamus   latef,    quod    ad    scnsum    et   sti- 

si  ita  dicerc  licet.     Utcunquc  liaec  sint,  niilu  tanicii  luin    Martiani    disjungendum,    Inquc    plaiie    conlra- 

lcgeudum  ctiam  contra  IILros  cum   Iiac    distinctiouc  rium  duceudum.    Lege:  »Sed  nuiiquam  magc  vcllc 

istud  comma  sie  vldetur:  sic  paramus.»    Quam  veram  puto  Capcllae  scriptti- 

oEt  quidijuid  socium  cierc  numen:  rain;    dequc  ea  prolixc   veiLa   facere  cxtra   propo- 

IVunc  jus   compererim  prohare  vcrum.u  situm    sit.    Parare,    quod  pariarc    alioqul,    In  usu 

Ut  prior  versus  optimo   scusu  adliaercat  prlinls  du-  vetcrum  fuisse  notat  composltum  disparare.   Si  enim 

oLus   carmluis    Istius.     SIc    fjuidquid   valct  quiflvis:  iu  quaquam,  In  vocuni  ccusionc  LaLct  auctoritalcui 

alter  ca  lectioue  Interprete  nou  egct.  Praeivit  vero,  logicorum  scntentia,  privationcm  SHpponcre,  ut  tccli- 

nc    quid  lu   armnm    alieui   tollamus ,  MS.  liLcr,  ia  "»ce  loquamiu-,  LaLItiim.    A  manuseripto  miror  iiic 

quo  dlsertc  veruia   lcgilur.  Bartu.  (advers.  p.  do'6).  uiliU  inutarl.  BAnxu.  (advcrs.  p.  J)3d)  —    Ilacc  ilJe 

—  ScrlLcndum:  loco  laudato:  audl  nune   eundem  iufcriorl   loco  siLi 

nEst  quidnuid  socium  ciere  7iumen  ipsum   repugnantem:  —    IViLil  in  liis  vcrsiLas  mu- 

Junctos  compererim  probare  vei-um.»  tauduin,    licct  intricatius  suo   more  f/an7iial.     iXun- 

Graccismus  est:  »qnidquid  est  cicrc  iiumcn«,  quid-  quam,    alt,    amplius    dlsscntimus,     quam    iit    allcr 

<[uid  conli7igit.     Compcrcrlui    propter    versum   cou-  alterum   Interroget ;     statim    vcro     ut    interrogalio 

junctlvus   grammaticoiHin   modus  pro  Indleativo  cst*  facta  est,  eonsentiinus ^   tuuc  enim  perlt  prior  vo- 

Barth.  (I.  e.  p.  12^2).  —  Vide  qiiam  Inccrtae  cou-  Iiintas    alterius,    et  amliigere   de  adsensu  nefas   ar- 

jccturac    sint,     scllicct    ali   uno    eodemque    auctorc  Litramur.    Bartii.   (adversar.  pag.  1243)   —    Milil 

diversac    ad    iinum    eundcmqiic    locum    propositac!  quidem  BartLius,    quod  pace  ejus  M;inium   dictum 

Ego   \cro   verLa  ad    manuscriptorum    fidcm  rctcnta  sit,  f/a/mire  ipsc  vidclur.   Versuiim  enim  oLscurilas 


Gi 


Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  24. 

Et  fit  collibitum  manere  jussis, 
Quam  quum  Deliaco  meare  fatu 
Cura  atque  arbitrio  monemur  isto. 
Hunc  quippe  ambiguum  nefas  putamus; 
Et  quaecunque  fuit,    perit  voluntas, 
Quocirca  officio  decentiore 
Paret  praecluibus  libens  profatis 
Arcas  in  thalamos  venire  jussus, 
Sed  tu  Delie,    quo  Tonantis  exstet 
Compar  propositum   volensque  nutus, 
]    Instes,  nam  solitus  ciere  pectus. 


ex  ainbigua  tautum  verlu  disparamus  relatione  orltur, 
et  interprctis  est  sulijcctnm  tjuacrcrc,  de  quo  Loc 
iljcatur.  Quod  si  ad  Mercurium  ct  Apolliueui  jun- 
ctos  refcrre  volucris,  totius  oratiouis  prorsus  con- 
trarius  scnsus  evadet.  Sed  dc  Mercurio  tantum, 
qui  nunc  loquitur,  iUud  disparamiis  eo  magis  in- 
telligere  licet,  quo  certlus  id  quod  sequitur  »mone- 
»«?<»• «  etiam  de  Mercurio  solo  dici  potuit.  Contcxtus 
jgitup  oratlonis  lianc  postulat  intcrprctatloncm:  »Sed 
nullo  unquam  tcmpore  niagls  dlsparo  (amoveo)  vellc 
lucum,  et  minquam  magls  lubct  parcre  jussls, 
quam  quum  Dcliaco  obedhe  oraculo  cura  ct  arbitrlo 
A.poUInIs  moncor.  n 

/jKiic]  Id  cst  ApoUInem.  VtLC.  —  IVon  placct, 
qula  proxime  pracccdlt  fatus ,  liaud  Apollo.  Guel- 
ferbytanus  quldcm  codcx  pro  hunc  babct  niinc ,  ct 
sic  legere  Bartblus  (p.  1242)  ctlam  jussit.  Scd  vul- 
gatam  retlmii  lectloncm,  qula  persplcua  cst.  Falvs 
cnini  quartac  dcclinatlonls  oracuhim  cst  (v.  8.  124 
ct  not.  pracced.),  nnde  Prudcntius  (apoth.  U94): 
«Pronilte  sccretos  fatus'<;  ct  Apolllnarls  Sldonlus 
(eplst.  9,  13.  p.  27G  Sirm.)  »ficta  fatnx  pro  »falsls 
oraculis"   scrlpsit.    Quin  apud  Ciccronem  ctlam  (dc 


dlvinat.  1,  51)  iifari  fatus«  pi'0  «oracula  funderen 
Cassandra  dlcit.  Loci  apud  nostrum  sensns  est; 
nquippc  nefas  putanius  bunc  ({atum)  amblgnum 
(ercdere).*  Amblgua  cnim  oracula  vulgo  babita  essc 
notum  cst. 

perit^  In  mcmbranls;  »Et  qMaccnnquc  fiicrit  pcrit 
voluutasii;  ut  susplcio  nos  subeat  «ipracitK  CapcUac 
relictum.  Quaecuiiquc  fuit  antca,  praclt  ista  vo- 
luntas.  Bartu.  (advers.  p.  93G)  —  Vide  quam 
malc  noslrum,  quem  intcrpretari  aggi"cdluntur ,  ha- 
beaut  critici.  3Iartianus  omuiuo  rccte  siblqnc  eon- 
stans  scrlpsei*at;  sed  ccnsor  cogcrc  cura  conatiir, 
ut  absurda   profcrat 

Quocirca^  Trcs  lUos  versns  slc  constrne;  »Ar- 
cas  (Jlerciirlus)  in  tlialamos  venire  (ab  Apollinc) 
jussus  officlo  dcccntlore  pracclulbus  (§.  3)  profatis 
(nobili  oraculo)  llbeus  parel.«  Drcsdensls  quideni 
codcx  pracfatis  cxbibct ;  scd  mcllor  vulgaris  lcctio 
ad   Apollluls   dninuudi  potcstatcm  rcferenda. 

ciere]  Ciere  pcctus,  nt  supra  unumenu,  cem' 
movere  ct  ducere  sonat.  Sic  in  qiiuito  carminc 
bujus  IUm:  iNc  vulgata  ciant  corda  doloribus.» 
B4ATB.  (adv.  p.  93G). 


Martiani  Capellae  lib.  I.   §.  24.  Go 

Et  praeversa  vigil  monerc  sensa: 

Illum  contribuas  favere  jussis, 

Et  coeptis  sacra  fulserit  voluntas. 
Hacc  dicente  Mcrcurio,  quin  potius,  inquit  Virtus,  utcrquc  veslrum  Joveni  2o 
voce  concilict.     Nani  ct  hic  ejus    consiliorum  conscius,  cl  tu  praeccptionis  ar- 
canus.   Illc  mcntcm  novit,  tu  vcrba  componis.  Phoebo  suevit  instanti  conccclcrc, 
sed  tibi  sohtus   apcrire.     Addo   quod  vos  non  convcnit  disparari,    et  Hcct  hic 

praeversa  monerc  sensa'^  Lcgc :  movere.    In  al-  iii  3Iere.  i>3i>)  vel  Virgilil  liiscc  Tcrsibus  (Acii.  5- 

tcro  viri  docti  eotlice  crat  pei-versa  ,•   scd  praeversa  2i>0)  : 

meliiis.  Vo.>cK.   (sp.   crit.  p.   14i»).   —     Qiiodsi  in  «Accipite  ergo,  animis  atque  haectnea  ft(jite  dicta, 

nllo    codicc    ntovere    Icgeretnr,     cquideni    perversa  Quac   Pliocbo  pafcr    onmipotcns,    mihi  riioebui 

practuleriiu.   In  nuUo  vero  legiliir,  quapropter  ;>rrte-  ApoUo  , 

versa  rctinco.   IVani    «pracvcrsa  nioucre  sciisa"  Mar-  Praedivit»  cef. 

tiano  est   »de   pracpropcris   (v.  Acn.  1,    721)    sive  ijislauti]  E  Dresdcnsi  codice  pro  Grotiano  in- 

praccipilibiis   sensibiis   inoncrc»,    idcm    quod    prae-  stante,    quod   varianti  Lilcrac   E  pronuiitiatioai    ori- 

propcrc  arbitrantcm   corrigcre.  giiicni  dcbuit. 

favere^    MS.  favere.     Sed   cgo    vulgatam   scri-  aperire\    Ita   Ilugianus    codcx.    Supple  c  supc-, 

pturam  manere  sc  tiieri  allusionc  ad  vcrsiim  scxtmii  riori    versii    wicH^em.     Ita   ctiam    iufra    (§.  92)  Jo>i 

arbitror.  B.uiTH.  (adv.  p.  937). —  Illic  dc  Mcreurio,  Mercurius   ninterpres  mcae  mcntisu  audit.   Quoniam 

Lic  autem  dc  Jovc   sermo  cst,  unde  practuli  fuvcre,  aulcm  viilgaris  lectio  babct  »tibi  sectus«,  bacc  vo\ 

quod  practcr  Bongarsianum  Hugii   ctiam  codex  cx-  variis    doctorum    virorum    conjcctBris ,    quac   nunc 

hibct  ct  Dai-mstattcnsis.  scqtiuiitur,  ansam  pracbuit:  r,Sectus,  ductus  et  cio- 

el   coeplis]    Jubet    quidem    Bartbius    (ad    Stat.  quia.  Vcrba  enim  quasi  qiiacdam  semitae  sunt  animi. 

Tlieb.  6.  p.  492)  rcponcre   ut  pro   et ;    sed  corre-  Ilinc    et   sectas  dicimus  pbilosopborum.  u    Vixc.  — 

ctlouc    non   opus   cst,    siquidem  facile  intelligitur .  <Seclus   id   est   eloquia.«    Goez.   —     «Sectus  lege 

3Iercurium  Apollini   dixisse :  »facias  —  illa  —  et  sensus.»     Vonck.   (sp.   cr.   p.  80) —  Quodsi  etiam 

(tanc)  sacrafulserit  voluntas"  j  nimirum  si  illa  feceris.  Vonckius  hlc  bariolando  locum  esse  statucrat,  non 

sacra]  ConGrmata  et  saerata  vdut.  Jovcm  enim  tamcn  talcm    conjecturam  proferre  debcbat,    t]ua   c 

praeesse  sanciendi  foederibus   cujuscunque  gcncris,  scx  literis  duae  essent  mutandae,    immo  ne   unani 

ad   caquc  pcculiari   quodam  fulmlnc   uti,    constans  quidem  mutare  opus  fuisset,  si  cognitum  babuissct, 

doctrina  scriptorum.   Barth.   (advers.    p.  937).  —  I*  formam  aliquando  qiiam  simillimam  fuissc  lifcrae 

Kisl  sacrum  cpltbeton  tantiim  sit,  qtiod  principibus  S.  Excmplo  slnt  figiirac  in  Palacogr.  crit.  I.  p.  10(j  t. 

et    eorum    actis    adscribi    solifum    erat,     ciijus    rei  vcl  alia  In  noro  op.  dipl.  tab.  29.    Facile  iglfur  Hcri 

miilta  in  Corporc  juris   prostant   excmpla.  potuissc  consentancum  est,  ut  ab  incautls  librariis 

consiViorum  comsciu*]  Ilacc  ex  Ilomero  (bymn.  scctvs  pro  peclus  legerctur.     Sed  ista  non  nlsi  eo 


66  Martiani  Capellae  lib.  I.   §.  25. 

ciirsor  Apollinei  plerumque  axis  celeritate  vincatur,  ac  reniorata  statione  con- 

sistens  captctur,  demumque  festinat  praevertere;  tamen  dum  consequitur, 
ita  libratus  antevenit,  ut  cessim  plerumque  recursitans  gaudeat  occupari.  Una 
igitur   vestrum    Jovem   pia   pignora    convenite.      Certum   quippe    est,    quod  et 

consllio    protuli,    nt  ostenderein ,    quam  penersus  vocem   licet  tam  cum  indicativo  quam  cum  subjnn- 

iste  inlcipretandl  pcr   coujecturas   modus  sit,   qua-  ctivo  jungi    (§.  11)  5    attanicn    lioc  loco ,    quo   sub- 

i-um  aliae  aliis  seniper  uicliores ,   certac  nullae  siut;  junctivus    vincadtr    proxime    praecedit,    vix    credi 

qnariuu  si  quani  in   textum  receperis,    eaui  deJeas  potcst   cum    co    indicativum    captat,    quem  Grotius 

nccesse  erit,  sicubi  codcx  forte  rcpertus  fucrlt,  ciijus  cdidit,  junctum  fuisse.    Praetuli   igitm-   antei'ionim 

lcctio  defendl  possit.  cdilionum   lcctionem    captetur ,     et    demumque    pro 

non  cotivenit^    Relcbcnaucnsis,     Basilecusis    et  Grotiano   demum ,    praesertlm  postquam   vocem  fe- 

Darmstattensls  nunnuam  pro   non  Labent.  stinat     pro    festinata     ctiam     rcstltueram    codicum 

cxirsor\   Confcr  Liicaui  (1,   6G2):  Dresdensis   et  Uarmstattensis  auctoritate. 

umotuque  cclcr  Cijllenius  haeret.i  libratiis]   3Iale  Moiiaceasls  (E)   liberatus.    Vide 

ct  in  Prlapeis  (76,    10)  versum,    quo  sacrata  csse  infra  (§.  880  not.). 

dicltur  «Cyllene  ccleii  deo  nivosa.«    Yocem  cut-sor  Cessim]  Retro.   SIc  infra  llb.  "^TII. 

Comelius  ?fepos    etiam  boc    sensu    (in  3Iiltiadc  4)  Cessimque  formidantes 

usurpavlt.    Idem  Graecis  dQOfiivg  erat.    Plura    de  Abeunt  pedes  tr-emore. 

cursorlbus    Pignorlus   (de  scrv.  p.  147  cd.  1015)  Apulcjus:  Et    lagena  juxta    orificlo    cesslm    dcbis- 

Jjjjjt,  ccnte  patescit.    Justinus  in  Epitome   Pompcjl:  Aut 

7-emorafa  statiotie]  Remoratur  intcrdum  Mercu-  sl  boc  parum   cst,   Ite   cesslm,    inbibete   rcmos    cl 

rius  plancta    post    Solcm,    id   quod   iufra  (§.  880)  a  bcUo  discedite.   Glossa:  Cesslni,  gradatlm.   Utltur 

clarlus  docetur.  Adde  Lueanl  bos  versus  (10,  201):  Iiac  voce  ^ypbcnus  J.  C.  bls  in  lege  «Si  ex  p]agis« 

nSol  tempora  dividit  anni,  scxta    a    fine    ff.  ad   1.  Aquiliam.    Grot;   —    Adde 

Mutat  nocte  diem,  radiisque  potentibus  astra  omnino  Stepbanium  (ad  Saxonem  p.  165)  ct  doctos, 

Ire  vetat,  cursusque  vayos   statione   nioraturii;  qui  ex  eo  bausci-uut,  viros  ad  Appulejum  (Op.   P. 

quos  verlslmiie  est  nostrum  in  mente  Labuisse.  I.   p.  126  Oud.). 

consistens]    Ad  bune  locum  glossa  codicis  3Io-  occupari]  Praeccdl   a   Sole.  ViLC.  —    lutclligo 

naccnsls  (E)  observat:    »radiis  cnim  Solis  confixus  «Jungl  cum  Sole  quippe  eum  assecuto.o  Ciceio  qui- 

stare  videtur  Immoljllls  et  tunc  stationarius  dicitur.o  dcm  (de  univ.  9)  scriblt:    ..eaque  converslone,  quam 

Cf.  pal.  cr.  m.  §.  285,  ubl   etiam   de  Mcrcuril   no-  inter  se  babent  Luelfer,  Mercurius,  Sol ,  alii  alios 

mlne  Movlixov  dlsserui.   Conferatiir  practcrca  no-  vincunt ,     vicissim(jue   vincuntur«}      sed    boe    loco 

8ter  duobus  aliis  locis  (§.  8  et  880).  omnis  oratio  Mercuril  eum  Apolline  conjunctionem 

captelur]    Bongarsius    legcbat    capletur,   quod  postidarc  vldetnr,    unde  etlam  lectionem  occupare, 

etiam  Grotlus  In  margine  annotavit.  Scd  nlLIl  inu-  quaui  Cortius    affert,    ucgligcudam,    et    viilgari  ia- 

tandum.  Gocz.  —  Raud    quidcm  ignoro,    a  nostro  baerendum  duxi. 


Martiani   Capellae   lib.  I.   $.  2o.  67 

Phocbco  connivcns  splcndori  succumbat,  ct  cum  Stilbonte  inceclens,  con- 
nubiorum  copulis  allubcscat.  His  dictis,  Virtus  praeccdcntis  ofHcio  ac  Mer-  2(> 
curialis  virgae  perflatione  concussa,  in  coclum  itura  sustollitur.  Augurales 
vcro  alites  ante  currum  Dclio  constitcrunt,  uti  quls  vellet  vectus  asccnderet. 
Nam  futura  plerumque  conformans,  bis  pracsagire  consucverat.  Pctaso  autem 
ac   talaribus  concitatus    coepit  praeire  Mcrcurius.    Sed  scandcnte  Phocbo,  Mu- 

connivensj   Malc  Corliiis    conhibens   ct   codiccs  Aitgurales^  Cygiii.  Catalcct.  Pilh. : 

Cantabrigicnsis   atquc    Britaiiuiciis  cohibcns:  mcliiis  «Jam  dimitte  tuos ,  Paean   o  Delphice ,    cygnos: 

BoiUcjauus  cojjtfteHA'.  B  eniin  pro  Vscriptum  eos  non  Biynior  haee  nox  est,    fjuae  tua   templa   colal.« 

mora])itur,   qui    palacograpliiam  nicani  (III.  §.  378,  Goez.  —  Scd  Virlus  quiiui  comes  sit,  magis  placcl 

597,  410,  -ilG  —  418)  legcrint.   Elcgantcr  ambi-  Ciccroncm  advocarc,  qui  (Tusc.  i,   50)  dc  Socratc 

giia    illa    voce    iititur    ad    iitrumque    sensuiii,     tuin  scriLit:    »Itaquc    coiiimemorat,    iit    cyijni,    qui   iioii 

Jovis    oculorum    prac    splcndorc    Soiis    nutantiiim,  sinc   causa  Apollini   dicali    sunt,     scd    qiiod  ab   co 

tum  conscnticndi^   qnod  isti  capcre  iicquiverunt  qul  dl\inationem    liabcre    videantur,      qua    providenfcs, 

oHm  cohibens  rcposueruiiL  quid  m   mortc    boni  sit ,     cum    cantii    ct    volnptatc 

iS/i7/^o?(?e]Mcreurio.  Eratostlicnes:  jr£/U.;r'ro?  TOU  morianlur,  sic  omnibiis  bonis  et  doctis  cssc  faclcn- 

'Eqijlov  6rl2,8cov,  XapLJtQog  aal  ijlmqoq.   Cic.  de  dmn. «    Adde  Ifugium  (in  mytb.   p.  281). 

nat.  dcor.  (1.  II.   S5) :  »Inrra  lianc   (stcllam  Martis)  De//o]  lu  libri  Norimbergensis  marginc  adnotata 

stclla  Merciirii  cst.   ^a  dxlXjSiOV  appcllatur  a  Grac-  Iccfio    erat  DcUinn,    quam  ct  Vossianum   codiccm 

cis;   qiiac  anno  fcre  vcrtentc  signifcrum  lustrat   or-  liabcrc  Ai-ntzenius  (misc.  p.  20o)  allirmat,  iit  rcfcr- 

bcm,  ncquc   a  Solc  lonf/ius  iinquam  unius  si</ni  in-  retur  ad  ciirrumtquae  lectio  primo  quidcm  adspcctn 

tervallo  disccdit,  tum  antevertcns,  tum  subsequcns.«  placcbat^  scd  quiim  cx  iis,  quae  scquuntur,  Pbocbi 

Conf.  Fulgcnt.  mytb.  1.  1,  25.  Goez.  —  Magis  cuin  sivc  Dclii   ipsius    nomcn   pracmissum  fuissc   utique 

Ciceronc    facit  Ilyginus  (astron.   4 ,    16.    p.  48I>).  apparcat,   vulgarem  lectioncm  rctinui.    Quanlumvis 

«//«fcesea/]  Favcat.  Gloss. —  Quamvis  boc  vcibo  eniui  dura   locutio   vidcatiir    »ad   currum  consistunt 

jam  Plautus  iitatur,   haud  tauien  scio  an  nemo  antc  cqui   alicuio    pro    nad   nutum  vcl    usnm    aliciijus»^ 

Appulcjum   co  sensu,   quo  Blartiamis  (§.51.  181.  dcfcndi  tamcn  potest  ex  dativi,    quem  vocant  com- 

726.  915),  id  usurpaverit.  Appulejus  (met  9.  p.  398  modi,  natura,  quo  facto  facile  intcUigitur  ita  pcrio- 

Oiid.)    »aquam  allubescereu    pro  desidcrare  lii^lt,  dus:  «Augurales  alitcs  constiterunt  Delio  (ad  nutum 

Mercurialis  virtfae^  Vidc  de  ca  Homcrum  (liymn.  ct  arbitrium  cjus  parati)   uli  quis  (iit  sl  iis)  vcctus 

in  Mcrciir.  I>26.  scqq.)  Goez.  —    Coiif.  supcriorcm  essc  vellct  ascendcret.«  Basilcensis  itf  pro  ?«/i^quod, 

locum  (§.  9)  et  infcriorcs  (§.  126.  176).  licet  parum  inlcrsit,  tamcn  clarius  cst, 

concussa^   Sensus  cst:  «Postquain  bacc  dlxerat,  coiicilaius^   Niliil   In    Lis   quod    qnis  jurc  dcsi- 

ATrtus  praeccdcntis  (Mercurii)  in   oSIicio  cocliim   as-  dcrarc    posslt:   vidc    tamcn,    niiin     placcat   codicis 

ccnsura  Mercurlalls    virgae  (§.  9)  peiflatu  concussa  nostri  Icctio:  «Pctaso  aiitem  ac  talaribus  concilalus 

loUitur.  cocpit  pracirc  Solem  Mcrcurius."    Ila    »Ver  pracirc 

9* 


68  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  27. 

sarum  pediscquus  adhaerensquc  coniitatus  candenti  canoraque  alite  veliebatur. 
27  Tunc  vcro  conspicercs  totius  mundi  gaudia  convenire.  Nam  et  tellus  floribus 
luminata,  quippe  veris  dcum  conspexerat  subvolare  Mercurium,  et  Apolline 
couspicato  aeria  tcmpcries  sudis  tractibus  renidebat.  Superi  autem  globi  or- 
besque  septeniplices  suavis  cujusdam  melodiae  harmonicis  tinnitibus  concine- 
bant,  ac  sono  ultra  solitum  diilciore,  quippe  Musas  adventare  praesenserant, 
quae  quidcm  singulatim  circulis  quibusque  metatis,   ubi    suae  pulsum  modu- 

acstatcmn  dicltiir  auctori  dc  Aetna   p.  18;    «ciirsu  scrvat   »quod   pracsit    satlonibns.n     Fortasse  ab  co 

fcras    praelre»    dixit    Adamus    Bremensls    c.    251.  Vcris   dci  nomen  invenit,  (|iiod  mcnsc  Majo,   quo 

Bo.NDAM.  (var.  lcct.  p.  ij  3.  o-S).  — '^'iilgo  cnim  coji-  ver   Inciplt,    lilercurlo    sacra    fiebant   (Plutarcb.    Iii 

Ci7n//5.  Parum  quldcm  interest;  quonlam  autcm  IIu-  IVuma    p.  72.   Quacst.  Rom.  p.  28o;  add.  Macrob. 

glanus  quoque   codcx  Solem   et  concihis  pro    con-  Saturn.  1,   12.  Censorin.  dc  die  nat.  22,  12.  Laiir. 

ciialus  evliibct,    Boudainiim  sccutus  suiu.  Lyd.  mcuse  Majo  53.  p.  24-4  Roctb.);    llcet  prae- 

pediscfiuns]    Basileeasis    uno    S,    quae    mellor  siderc   buic    mensi   ApolIIncm    non    ignorem   (Pal. 

scrlbendi  ratio  est,  qiiam  Grotiana  gcminalo.  IVolat  crlt.  TV.  §.324).    Certc  noster  utriusquc   dci  vlrcs 

banc  voecm  QninctUianus  (I,  '6,  G8.  p.  15o  Spahl.)  discernit,    3Ierciuii   in  terram,  Apolllnis  in  aerem. 

iitpotc  ex  ambabus  coiriiptis  condatam.    Confer  dc  Apud  0\idium  (mct.  2,  27)  Vcr  novum  dcac  per- 

pcdiscquls  Pignorlum  (de  servis  p.  212)  nostriiraquc  sonam   sustinct,    cademque    dea  ab  Appnlejo  (met. 

infciloribus  locis  (§.  59.   111.  146).  10.  p.  744.  74o  Oiid.)  celcbratur.  Martianus  Infra 

lumiuala]   Alils    lumina;  fortc    luminahat   vocc  (§.  52  f.)   f^eris  fructus  nomine  dcum  iudiiclt. 

Capellae  iislfata.    Gloss.  lumlnata,    dccorata.  Gr.oT.  temperies^  Ita  a  Ciceronc  (iu  somn.  Seip.  s.  de 

Atquc  ex  glossa  jam  patct,    ollm    htminaia  lectuin  R.  P.  L.  6.  §.  4  p.  128  Zcll.)     Sol    »mens    mundi 

fiiissc;    scd  aeecdlt  plurlmorum  codicum  fides :  lumi-  et  temperaiiou   dlcitur.     Ita   siipcriorl   loco    (§.  18) 

nata  cxstat    in   BasUccnsi,    Cantabfigicusl  et  Bod-  noster  Pbocbuni  «aeris  scinlna  temperareu,  Ita  lufra 

lcjauo    altero,    quod    Federo    acceptum   rcfcro,    in  (§.54)  neiim /j/aciVWM/emafferrcsolItumcssen  scrlbit. 

Vossiano,    quod   Arntzcnius  (inisc.  p.  205)  docct,  septempJices  orbes^  Planetae,  quornm  nunc  tan- 

in  Monaccnsl   (G),    quod  ipsc  lcgi.  Adde,    sl  tanti  glt    barmonlam.      Ubcrius    cam    cxplicat    Arlstides 

est,    viiorum    doctorum    annotationes    in  Vellejimi  Quinctlllanus  (de  muslca  5.  p.  145  Meibomii).   ]\I- 

Patercuhim  (P.  Burmanni  ed.  2.  Lugd.  Bat.  1744.  comachus    praeterca    (in   barm.   manuali   2.    p.  37. 

p.  278).  McIJ).)   «Quotquotn  inqult  «abusl  sunt  scptem  sono- 

veris  deuni\  Ad  bacc  Rcmiglus  monacbns  An-  rum  consonantla  ut  naturali,    non   hoc  sumscre  ab 

tcsldorensis :  »quod  et  ipsc  fertur  praecssc  seminibus  orblbus,   scd  ab  ipsls  unlverso  Inditis  sonldbus  mo- 

maris  et  tcrrac,  ef  ipsc  cst  dlctus  Favonius.n    Quem  diilate   constltutis,    quos  ctiam   solos   ex  elcmcntis 

locnm  vidc  apud  Alcxandrum  (iu  tab.  Ilcliaca  p.85),  vocalcs  et  sonabllcs  appcllamus.*  In  gcmma  antiqua 

qui  multis  dcfcndere   studet   banc  Martiani   opinio-  (ap.  Wild.  n.  165)  quinquc  Planctac  cffiugiintur. 

ncm.    Vulcnnlus   ctiam  Mcrciirlum  ita  appcllari  ob-  siuifulatim]   Grotius  babct  boc  loco  siugillalim. 


Martiani   Capellac  lib.  I.  §.  28.  69 

lationis  agnoverant,   constiterunt.     Nam  Urania  stcllantis  mundi  sphacram  pcr 
extimam   concinit,    quac    acuto   raptabatur    tinnitu.     Polymnia  Saturniiim   cir-  28 

et  infra    (§.  707)    sifiUlalim.     Codiccs    Monaccnsca  4),    Graccum   nominis    ctymon    sccutus.    Ausonius 

(A.  B.  C.  D.  E.  G.),    Basilccnsis,  ct  Darmstaltcnsis  (Eid.  20): 

siHgillatimj  Ilugianus  codcx  siijillalim.  AIIos  autcm  nUritnie  coeli  moltis  et  astra  scrutatiir," 

esse  libros  scriptos ,    qul  situjulatim  praebcant,     a  Undc    ct    astrum    capltl    cjus    appoaltur    In    uumis 

virls   doctls  (ad  Appulcj.  mct.  7.  p.  i>Oi  Oud.  add.  (Bcgcr  tlicsaur.  Brandcnh.   II.  p.  o76.   not.  A). 

T.  U.  p.  57)  acccplmus:  quumquc  Tcra   liacc    scri-  e.v<»m«m]    E   soninlo  Sclplonis  (Macrob.  1,    17) 

ptio    sit    ct  nostcr   ca  infra    (§.  32o)  ctlam  utatur,  cxplicandus    Lic    locus,    ubi    Ciceronls    liacc    sunt 

hane  reposul.    Ncc  movcmur  ils,   qui  Clccronl  (de  vcrLa:    »I\'ovcm  tlLi  orLILus  vcl  potlus  gloLIs   cou- 

inv.  1,   30)  sigiUalim  oLtruscrunt;  Lcldcnsls    enlm  ncxa  sunt  omnla,    quorum  unns   est    coclcslls   cx- 

eodcx    omnlno    rcctlus    singidatim    LaLet,    piirltcr  timns ,   qui  rcllquos    omncs  complcctitur,   summus 

atquc    Cocllus   Antlpatcr   apud  IVouium    (v.  Cortii  ipsc  dcus   arccus  ct  contlnens  cctcros  ,  iii  quo  sunt 

app.   ad  Sallust.  p.  30).  iiifixi    Illi   qul    volvuntur    stcllarum    cursus    senipi- 

5«oe  modiilatiotiisj   Statult  cnini  cssc  suain  cul-  tcrnl.«      Undc   patct    spliacram  cxtlmam   eam   cssr, 

que  Musae  allinltatcin  in  modulalionc    (cantu)  cuin  quac  aitlaiies  vocala  stcllas  fixas  complcctltur.  Unde 

coelestis  harmonlac   gcncrc  allquo ;    MaeroLii  uiml-  planctas  Manlllus  (I,  804)    sidcra  appcllat, 

ruin  (lu  sonin.  Sc.  2,   3)  de  Musis  in  orLILus  coe-  uQtiae  coelum  terratnque  intervolitantia  petidcnt.o 

lcstiLus  scntcntlam  amplIRcans.  Addc  hunc  Martiani  Appulcjus    quoque   (in   dogm.  Plat.  p.  205   Oud.) 

locum  IIs,   qiiae  Iluglus  (In  mytli.  p.  233)  dlsscruit.  aJtAavi^c  primum   ordlucm  esse  ait. 

Atque  antc  Martlaniim   popidarls  ejus  ArnoLIus  (3.  coticitiit^  Lcge  concipit.  Erudlti  viri  unus  codex 

p.  112)  jam  scrlpscrat:  «lu   coclo  cantatur  ct  psal-  liabcLat  concinnat ,  altcr  concinat,  utrumquc  malc. 

litur,   ut  intervalla   et  numcros  vocuin  novem  coii-  ^'o^ck.  (sp.   crif.    14o)   —    IVuIIus   autcm   concipil 

serant  scitulac   ac   modulcntur  sorores.»      Siinllitcr  LuLct,    quod  In    critici   tantum  ccrebro  conceptum. 

in  opusculo  dc  muslca  coclcstl,  quod  Isidoro  ollm  Scd  vide  quam  pcrlculosa  omnls  corrcctlo  slt,  quac  a 

tiibueLatur  (Op.  VII.  p.  2o  Arev.)  legltur:   «Phl-  codlcum  auctoritatc  dcstifuatur.  Seilicet  coj«ci»i7  Illud 

losoplii  Musas  novcin  finxcruut,  qui  a  tcrra  usque  bcuc  sc  LaLct,  postqnam  aL  Arntzcnio  (mlsc.  p.  20;») 

ad    coclum    novcm    consonantlas     deprcheudcrunt,  cl  cx  liLro  Norimbcrgcnsi  didlcimus,  csse  codlccs, 

quas  homini    uaturaliter  iusltas   invcncrunt.«      Ex-  iu  quibus   iiniiindi  sphacram   per  extimam«  Icgalur. 

plleat    intervalla     illa   a    terra   nsquc    ad    siiinmum  actito]  Ilominum  cnim  opinio  fcrcbat,  sphaeras, 

coelum    Censorinus    (de    dle    nat.    13).     Cui    adde  quo    uiagls   rcmotae    a  terra   esscnt,    eo   acutiorcm 

Boccl:hInm    (In  Daubii   ct    Crcuz.    stud.  III.  p.  90-  sonum  edere  (Pal.  crit.  III.  §.  256).   Ccterum,  qiiod 

91).    Plato  autem    (de   R.  P.   10.  p.  617    Steph.)  inscrtimi    apud    Grotlum    cst    sonora  delcvi:  abc^t 

cuillbet  orbi  SecQ^iva    tribuit,    voccm  (y3<yv?)v)  enim  rectius  ab  Uuglano  codice. 

unam  edentem.  Pohjmnia]    Ita  Graeci    v.   c.  Heslodus  et  DIo- 

TJranid\     El  in  primis    sphacram   cxtlinam    tii-  dorus  (4,  7);    Latinl  poetae  plcrninquc  Po/t//i»/»i.'7ji'a 

biiit,    quac  propric    coclum    appcUatur  (Macrob.  2,  scribunt,   Horatius,    Virglllus,    Ovidius,  Martialls, 


70  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  28. 

iniluin  tenuit;  Eutcrpc  Jovialem.  Erato  ingressa  Martium  moclulatur;  Mcl- 
ponicne  medium  ubi  Sol  flammanti  mundum  lumine  convenustat.  Terpsichorc 
Venerco  sociatur  astro.  Calliope  orbem  complexa  Cyllenium ;  Clio  citimum 
circulum;  hoc  est,  in  luna  collocavit  hospitium,  quae  quidem  graves  pulsus 
modis  raucioribus  personabat.  Sola  vero,  quod  vcctor  ejus  cygnus  impatiens 
oncris  atque  ctiam  subvolandi  akimna  stagna  pctierat,  Thalia  dcrchcta  ia 
29  ipso  florentis  campi  ubere  residebat.  Intcrea  tractus  aercos  jam  Phoebus  exierat, 
quum  subito  cjus-  vitta  crinahs  immutatur  in  radios,  laurusque,  quam 
dcxtera  rctinebat,    in  lampadcm  mundani   splendoris  accenditurj    fmntque  vo- 


Ausoniiis,    cct.  Attamcn  In  Antliol.  lat.   1,  p.    t»! 
Burui.  legimus: 

» Fleclitur  in  varios  facilesaue  Polymnia  mofiis. « 

Saturniutii\  Planctas  recensens  Loc  quidcm  loco 
a  supremo  inciplt :  infra  (§.  i  69)  ab  inCmo.  Co- 
piosc  (le  eornm  ordinc  olini  (iii  pal.  crit.  IU.  §.  282, 
284)  disscrui,  quem  vcrsiLus  complcctitiir  Maniliiis 
(I,  80o)  sidcivi  nouiinans 

nSaturni,   Jovis ,    et  Martis ,  Solisque  ;    sub  ilUs 
Mercurius  Venerem  inter  agit  Lunamque  locatus.* 

mcdiun{\  Ausonius  (Eid.  20  f.): 
»Jm  mcdio  residens  complectitur  omniaPhoebus.« 

astro]  Alii  auro.  Aurum  et  allLi  pro  sldcre 
dlxltj  Iile  vero  assignatc  aiirttm  f^enereum;  'A- 
(pgodlrr]  cnim  ^(QvGij,  ct  Lucifcr  stclla  Vcnerls: 
sed  ct  infra  naiirato  PLospLoron  auro.«  An  et  LIc 
aslro  mavis?  Grot. —  Malo.  Priinuin  cnim  Veuus 
Planeta  ct  Lucifer  Loc  quidcm  loco  confundl  non 
deLcnt:  doindc  aur^um  a  noslro  trLLuitnr  Soli  (§.  14. 
66.  75.  488),  Intcrdum  quidem  Venerl  deae ,  Fla- 
netae  nimquam  (Palacogr.  crlt  III.  §.  202) ;  dcnique 
astro  lcgitiur  in  codicc  quoJam  in  ILLri  NorimLer- 
gcnsis  marglnc  laudato ,  acque  ae  In  Vosslano 
(Ari.tzen.  misc.  p.  20J). 


Sclp.  §.  5)  Lunam  diclt  i>ultiiuam  a  coclo,  ciliniam 
tcrris. « 

7-aucioribits\   Vlde  quac  supra  (§.  H)  oLservavi. 

T/i«//(i]  In  attrlLuendis  Lulc  Musac  »florentILus 
campis"  allusit  Martianus  ad  vocciu  ■SaZZstv,  cam- 
que  solain  in  tcrra  relictam  essc  parl  rationc  finxlt, 
qua  in  niimis  (Ueger  tLcs.  liraiideuL.  II.  p.  576. 
n.  6)  aratrum  ei,  astrum  vero  (iLid.  n.  4)  Uranlae 
trlLuitur.  Sic  apud  PlutarcLum  (symp.  9,  14.  p.  744. 
74S)  Dlonysius  Mclitensls  «INosii  Inqnlt  oagricolae 
Thaliam  noLis  vindlcamus,  plantarum  et  scmlnum 
geriuinantluin  (Loc  cst  i&a/i2£tv)  curam  ei  adscrl- 
Lentcso,  et  paulo  post  (p.  746):  »Mov6ai.  de  £i- 
6w  6%rco  6(pa'iQaiQ ,  fiLa  dk  rbv  jteqI  yijv  et- 
^rj^E  rojtov."    Confer  ct  VirgUium  (ccL  6,    2). 

vitta]  Qul  liactenns  Apollo  fuit  Dellus,  ad  coc- 
lum  appropiuquans  nunc  In  Solem  convertltur , 
quaproptcr  omiiia  cjus  mutaiitur  Insignia.  Male 
apud  Grotlum  legitur  immuiari  ^  lectionem  Igitiir 
praetull  codlciim  Dresdensis ,  GucIferLytanl,  Damv- 
stattcnsls,  Monacensium  (B.  C.  D.  E.  G.),  Bon- 
garsU,  Iluglanl,  Vossiani,  et  qulnquc  codicura 
Lcidenslum,  iii  qiilLus  lcgitiir:  e»  vitta  crinalis 
immutnlur.  (Conf.  Arntzcn.  In  misc.  p.  20S).  Basi- 
lcensls  pracLct  ejus  pro  ei,    scd  parum  refert  iitro 


ciiimum  circuluni]  Proximum.   Clccro  (in  sonm.     Qiodo  lc|;as. 


Martianl  Capcllac  lib.  I.  §.  29.  71 

lucres,  qui  curru^lDelium  subvehebant ,  anheli  flammis  lucis  alipcdcs.  Atque 
idcin  pallio  rutilante  ac  reserato  stellantis  poU  limine  Sol  repente  clarus  eniicuit; 
Cjllcnius  quoque  in  sidus  vibrabilc  astrumque  convertitur.  Atque  ita  meta-  30 
morphosi  supera  pulchriores  pcr  Geminos  proprietate  quadani  signi  familiaris 
invecti  augusto  rcfulscre  coelo,  ac  mox  Tonanlis  palatium  pclivcrunt.  Qui 
postquam  introgressi  et  coram  data  copia  fandi,  ut  vidit  Clarius  consortio 
patrem  Janonis  haercntem,  quam  noverat  sufFragari  phirimum  ac  favere 
connubiis,  laetus  primo  omine  ipsamquc  concihans,  in  cujus  arbitrio  positam 
mariti  noverat  vohintatem,    ita  mitis  affatur: 

Possem  minore  ambigcns  fiducia  51 

Solum  Tonantcm  pignoris  pro  foedere 


anheli]  Sic  yirgnius  (gcorg,  1 , 


2o0): 


nlVosaue  ubi  primus  cquis  orietis  aii/luvit  auhelis* 
ct  O^idlus   (nict.   lo.   418): 

T:Dcserel  unte  dies  et  in  alio  Phochus  aiihelos 
Aequore  titujet  erjuos"  cet. 

flammis\  hcge  flammanlis  lucis ,  ut  p.  17  flam- 
mantcm  coronam,  ct  p.  58  substantlac  flammantls, 
ut  lcgcndum  monui.  Vo>-ck.  (sp.  crlt.  p.  14o)  — 
At  vero  cx  co ,  quod  vos  aliqua  plurles  apud 
scriptorem  qucndam  lcgitur,  mlnlmc  sequitur,  ean- 
dcm  ubique  apud  eum  legl  deberc.  Confra,  quo- 
nlam  flammantis  in  nidlo  ,  quod  sciam ,  Martlani 
libro  Loc  loco  lcgltur,  retlnenduni  ccnsco ,  quod 
in  omnUjus  cst,  flammis ,  pracsertlm  quum  nosler 
Ovldll  (mct.  2,  lo2)  vcrsus: 

tilnterea  volucres  Pyroeis,  Eoiis,  et  Aethon, 

Solis  enui,  quartust/ue  Phlecfon,  hinnilibus  auras 

Flammlfei-is  impleiit»  — 

ante  oculos  Iiabulsse  ^idcatur^  ct  pro  flammifetis 
posuissc  flammis  hicis  (flammls  igjieis).  Construo : 
«qul  hucusque  volucres  craut ,  fiunt  nmic  alipcdes 
flanimls  Ignels  anhell.«  Eosdcm  allpedes  infia 
(§.  190)  SuU  itcrum  trlbuit. 


clarus  emicMjV]  Confercndus  hoc  loco  Ilomeri 
bjmnus  in  Apolllnem  (440  seqq.)   Goez. 

Geminos^  Castorcs.  Gloss.  (cod.  Monac.  E)  — 
SIvc  Dloscuri,  Jovls  filii.  Scltc  nostcr  ApolUncm 
et  Mcrcurlum  transcuntcs  hoc  Zodiaci  signum  fin- 
glt,  proptcr  fratcrni  amorls  siuiilltudinem ,  in  quo 
proprietalem  illlus  spectarl  mox  slgniiicat.  Scd 
subest  praeterea  causa  ab  astrologls  petlta,  slqui- 
deni  Mercurli  planetac  primum  domicIUum  Gcmlui 
suut  (Palacogr.  crlt.  IV.  §.  282).  Isldorus  (etym. 
5,  71,  2S.  p.  16o.  Arev.)  scrlbit:  »Castorem  et 
Pollucem  post  mortem  intcr  notlsslma  sldera  con- 
stltucrunt,  quod  signum  Gcmini  dlcunt. «  Jambll- 
chus  (In  vita  Pythag.  28  p.  131  Kiist.)  docct  «Ca- 
storibus  rerum  omnlum  harmonlam  celcbrarl. « 

postquam  introgressi]  Totum  Vlrgilii  (Aen.  1, 
520)  inseruit  versum: 

«Postquam    introgressi    et    coram    data    copia 
fandi.* 

posseni]  Hulc  carmlnl  adscriptfim  in  glossa  Mo- 
uacensis  codlcis  (E)  Icgitur:  «Metrum  Jambus  se- 
uaiium.  > 


74 


MarLiani  Capellae   lib.  I.    §.  51. 

Bupaeda  vixdum  vel  paterna  contremcns 
Praeccpta  adire,  ni  jugata  coelitum 
Omen  pararent  prosperum  consortia 
Tabensque  divum  nunc  moneret  nexio. 
Junone  thalamos  quis  rogare  conscia 


Bupaeda]  Puheda.    Sic    lil)ro   nono    «PLryguim 
puLedam«    dixlt,  uti  nos  cmcndamns.    Glossae  Isi- 
doriii:  Pubeda,  vel  Puljcta,    adolesccns."      Glossa 
nostra:  nPubcda,  juvenis  sinc  pube.u  Et  alibi:»Pu- 
beda,  adultus.a  Gnox. —  Sanc  buheda  inveni  in  ve- 
teribus  niembrauis    Capcllac.    Festus  (lu  bulhnajti): 
»Hinc  cst,  quodgrandcs  pueros  bupaedas  appcllant.« 
MtNCK.  (ad  Fulgcut.    p.   lOij).  —    In  codlcibus  Mo- 
naccnsibus    quibusdam  (C.    ct  G. )   lcgitur   pubeda , 
in    Basllecnsi    huheda.      Apud  Walthardum   variat 
lectio,  siquidcm  Bougarsium  legissc  hupaeda  obscr- 
vat.    Tanta  scriptionis   diversitas  indc  orta   cssc   vi- 
tlctur,    quod    alii   voccm,   Latiuam  putantcs,   a  pu- 
lie    derivarcnt;     alii,    Grqcci   PovrtULg  non  ignari, 
hinc  faccrent   hupaeda ,   sicut  monente  Munckcro    a 
perdix    feccrunt    perdica,     ab    Arcas    Arcada,     ab 
Atlas  Atlauta,    a  Iripus  tripoda,    omnla  noniinandi 
casu,  quod  improbat  Quiuctiliauiis  (i,  5,  02.  p.  129 
Spald.).   Sed  noster  (§.  530.  895.  024)  efiam  Tri- 
ionida  (pro  Trilonis)  easu  rccto  scripsit.  Restat   ut 
quacramus,    cur  ApoUo    ipsc   sibi  boc   uomen   im- 
posucrit?   Si    quid   \idco  lusit    Marlianus    in  vcrbis 
Thoehus  ct  ephehus ,  quum  nonnullos  ctiam  ab  boc 
illnd  nomcn  duxissc   cx  Isidoro  (ctym.  8,    H,  S4 
p.  386  Arcv.)  patcat,    et  ccrtc    imbcrbis   illc  csset. 
monerei\  Grotius  moveret;  Waltliardus  ex  Bon- 
garsii  lcctlonc   ct  Curtius  cx  alla  moneret ,  sicnt  ct 
codiccs   habcnt  Darmstattensis ,     Rclchcnaucnsis    ct 
Basilcensis.      Cantabrigiensis    quidcm    praebct    mu- 
■neret;  sed  baud  dubius  practuli  moneretj  dc  omine 
cuim  sermo  est   (conf.  §.  10). 


ne.vjo]  Martiani  popularis  (Arnobius  S.  p.  156) 
Lac  vocc  ulitur.  Priores  hujus  carminis  vcrsiis  sic 
construcudi  cssc  vidcntur  atquc  cxplicaudi:  nPossem 
adirc  (adirem)  vixdum  bupacda  vel  patcrna  contre- 
mcns  praecepta  (vixdum  pubcs  ct  patris  adhuc  me- 
tuens  mouita)  minori  ambigcns  ilducia  solum  To- 
nantem  (uiinori  quidem  iiducia  Jovcm  solum)  pro 
foedcrc  piguoris  (de  conccdendis  ipsius  filio  nuptiis), 
ni  coclilum  jugata  consortia  (nisl  Jupitcr  Junoqne 
juncti)  omcn  pararcnt  prospcrum ,  tabcnsquc  di- 
vum  ncxio  (eorumquc  blaudlor  complcxus)  nnnc 
moncret  (de  prospcro   succcssu).» 

Junonc^  Yidc  an  c  tribus  LIscc  versibus  ver- 
borum  ordo  sic  possit  rcstitui ;  »Quis  dcorum  nolet 
rogare  thalamos  Junone  conscia,  quum  cadem  fu- 
tura  pronuba,  quacquc  (ct  ca  sit  quae)  profccto 
suflfragabitur.M  Vidc  ctiam  paulo  post  (§.  34):  »nu- 
ptiis  Juno  uon  solita  refragari.»  Satis  cnim  nota 
Juno  Prouuba  est  vel  c  poctis  (Virg.  Aen.  4,  106. 
Ovid.  Iier.  2,4.  4,  136.  6,  45.  Claudian.  epist. 
2,  Hi),  c  nostro  (§.  703.  905)  ct  c  PlutaicLo  (qu. 
Rom.  p.  2G4). 

conscin]  Conseutanea  ct  favcntc.  Vixc.  —  Ilau- 
sisse  Mai't.  hoc  vidclur  vcl  cx  Ovidii  (Ler.  12,  87): 

tConscia  sil  Juno,  sacris  praefecta  maritisi; 
vcl  c  Maronis  (Aen.  4,    116): 

i>et  consciiis  aelher  connubiis.v 

jngalis]  Alio  quidcm  loco  (§.  22)  nostcr  Lac 
vocc  simplicitcr  conjugem  iutellcsit,  Loc  vero  el 
infc.-ins  (§.  39)  eam  eminentiori  scusu  usurpavit. 
Serviiqua    vcrborura    mcmor    fult,    qni   ad  Acn.  4. 


Martiani  Capellae  lib.  I,    §.  31. 

Nolet  deoruin?    quum  futura  pronuba 
Eadem  profecto  quacque  sufFragabitur. 
Jugalis  ergo  blanda  nutus  praestrue 
Nostrisque  suada  quo  allubescat  nisibus. 
Te  niinc  parentem  principemqiie  maximum 
Fatumque  nostruni,   quippe  Parcarum  chorus 


73 


32 


16)  Obscrvavcrat :  "iindc  ctiam  Juno  jiigalis  tlicitnr.u 
Latinc  eniin  pronnha  ct  jnga,  Graece  ^vyirj  (IVonn. 
15.  p.  803  Falk.)  sivc  fr>yia/  «.To  rov  C^vyvvvat, 
TO  ^ijXv  Tco  aggevL  (Dion.  Hal.  T€;^vi],  Opp.  11. 
p.  5d  SylL.)  appcUabalur ,  (piani  vocem  Appulcjiis 
(met.  6.  p.  589  Oud.)  Latiuis  cliam  Iltcris  scriptam 
cxhibet. 


ab  init.  p.  SG-i);  nndc  dlxcrit  fortassc  aliquis ,  Jii- 
pitcr  ct  Juno  quum  jam  nominatl  sint,  Suadnui  a 
nostro  nnnc  addi.  Ego  vero  cam  boc  loco  non  pro 
dca  acripicndam  cssc  cxistimo ,  scd  inniil  itcrum 
(per  appositioncm)  Junonis  pcrsuadcndi  vim,  a  Mar- 
tiano  ci  supra  (§.  5)  jam  tributam.  ollsi-dco'<y  in- 
quit  Ciccro  (in  Brut.   1  £>) ,    » quam  vocat   Graeci  — 


tiuYjm]  Voluntas,  arliitiiiim,  satls  notum,  et  paulo      banc  Suadani  appclla^ it  Ennius :  ejus  autcm  Cetbc- 


post  iiciijusquc  nutu«  nlniirnm  Jovis  (v.  Hom.  II.  I, 
52  i);  scd  Junoui  Martinuus  diim  tribiiit  nutus,  Vir- 
gllii  (Acn.  7,  592)  verba  »mitu  Jiaioiiis  eunt  resa 
respcxisse  inibi  vidctiir. 

SJtadaj  Emacida:  stiade.  Ut  nostris  votls  faveat 
pcrsuadc  Jovi,  nt  tu  jungas  slinul  tnam  quoquc 
Tolnntatcm.  Suadcrc  cfvzi  pcrSiiadcrc  siipcrioriLus 
librls  notatum.  Barth.  (adv.  p.  1242)  —  Vcllom 
suade.  Grot.  —  E  manuscriptis  plurimis  rcponcn- 
dum  fsuadn  quo  allubcseat  ulslbus. «  Ocdend.  (ad 
Appulej.  L  p.  114)  —  Lcge  stiade ,  vcl  suadeas 
dissyllabuni :  ct  ita  aliqiioties  alils  (?).  SIc  apud  Co- 
rippum  cmcudabat  Bartblus  1.  21  adv.  c.  2:  «Hoc 
mibi  da  dc  foiitc  bibam,  tu  pabula  pracbcas.»  Lcgitur 


gum  mcdiillam  fuissc  vult,  ut,  quam  dcam  In  Pe- 
riclis  labrls  scripsit  Eupolis  sessltavlsse ,  biijus  blc 
medullam  nostrum  oratorcni  fuisse  dixcritn  Stiada 
igitur,  ncglecta  prosopopoeia,  cadcm  est,  qiiae 
suadela;  et  orationis  nexus  postulat,  nt  banc  per- 
suadcndi  virtutcm  Junonis  csse  intcrprctcmur,  sicut 
inferiori  loco  (§.  888)  Vcncris.  Quod  rcliquiim  est, 
perpcram  ab  Oudendorpio  postsHrtrfa  interpiinctionis 
signnm  positum  esse,  quicunque  sensum  ccperit, 
vidcbit.  Alltihescat  dcniqne  pro  Grotiano  htbescat 
praefer  Lcidenscs  codices  ctlam  Drcsdcnsis  ct  Rci- 
cbenaneflsis  pracbcnt 

te  nutic]  Verbum   ad  banc  aJtotJTgotprjV  per- 
tlnens    si  qnaeslvcris,    multa   csse    inscrta   videbis. 


vulgo:  »tu  pabula   pracbens«    qiiod  et  retlncre  nil  ct  infra  dcmum  deposco  buc  pcrtinere.    Anteceden- 

problbct.  Vo>CK.  (sp.  cr.  p.  145.  146)  —  IVcc  quid-  tcm  autcm  periodum   sic  consh-ue:    «Jugalis  (Juno 

qiiam  probibet   rctinerc  suada,  quod  ct  Vossianus  CvytJ/)  ergo    blanda  (blandiens,   permulccns)  nutu3 

codcx  (ap.  Arntzcn.   in   misc.    p.  203  f.)    cxbibet.  (scntentiain  de  hac  re)  praestrue  (praefare):  et  quo 

Iinino  omnibus  iis  cst  praefcrcudum ,    quae  titubans  (et  ut)  siiada  (suada  quae   es,    slve  persuasio  tua) 

crltlcus    nec    Martiamim    Intclligcns    docere    voliilt.  nislbus   nostrls    allubcscat  (conducat)j    tc  niiuc  — — 

Qiiinque    qiiidcm    nuptiaruin    fucrunt    dli:  Jupiter,  Jovcin  — dcposcc"    cct. 

Juno,  Vcnus,  Jla&co,  ct  Diana  (Plutarcb.  qu.  Rom.  faliim(jite]  Seneca  (nat.  qn.  2,  56):  i)Quid  cnlin 

10 


.74 


Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  52. 
Huinana  peusat,   tuque  sortem  coelitum; 


iiitclligis  fatiim?  Existiiuo  iiecessitatcm  rcriim  om- 
niiim  actionumquc,  quam  uulla  vis  rnnipat.»  De 
Clccronis  vcrborum  «practcr  natnram  practcrque 
fattmni  sensu   conferatur  Gcllius  (13,    1). 

Pa)xanim   choritsj    Male !    Lege   potius    colns. 
llMiys.  (ad  Ovid.  Ileroid.  12,  3.  p.  15G  Burm.)  — 
An  trium  recte  dicatur   cliorus  dubito.  Vokck.  (sp. 
(prit.   146).  —  Scilicet  vulgari  tantum  opinioni  in- 
jiaesit  vir  doctus,  ignorans  fortasse  a  midtis  scripto- 
ribus   Parcarum  numerum    omniuo   majorem  statui. 
(Mcm.  dc  Tacad.  des  inscr.  V.  p.  26).   Sed  ut  tres 
tantum    cxstiteriut,     nonne     absurde    reprchcnditur 
pocta,     pracsertim   qui  quinto  seculo   cxcunte  scri- 
psit,    in  co    quod   trcs   cbornm   possc  cfficcre    sibi 
pcrsuaslt?    Dcnius   ct  Ileinslum   ct  Voncfcium  me- 
lius   voce    colum  usuros    fulsse,    non   illos  tamen, 
8cd  3Iartianum  jam  lcgcre  lubct,    cujus  llbri  omncs 
tam   serlpti,    quam    cdlti,    chorum  bubent.     Ignora- 
baut  praeterea  critlci    isti    chorum    etiam   de   trlbus 
dlcl,    id  quod  non    solum  ab  Appulcju    dlsccrc   II- 
ccbat,    qui  (met.  2.  p.  108  Oud.)  in  Yeucris  comi- 
tatu    »'  Gratiarum    chorumn   rcccnset ,  scd  a  Scneca 
ctiara,  qui  (dc  bcncf.  1,  3.  p.  263  Lips.)  Itcm  «Gra- 
tiarum  chornmn   dixit,  postquam  tcrnarli  carum  nu- 
mcri   paulo    antc    expressls    verbis    mcmlucrat ;    ct 
profecto  b!  Ilomcrl  jam  (Odyss.  18,  193)  auctori- 
tate   nitcbantur. 

/iMinann]  Distinguit  Martlanus  bomiuuni  fata  ac 
dcorumj  bacc  in  Jovis,  Ula  in  Parcarura  potcsfafc 
csse  statuit.  Parcas  jam  Orpliicus  (liymn.  58.  18) 
JtavrodoreLQag,  dcpaiQeridag,  ■&vrjrol6Lv  dvdy- 
M7]V  alloquitur,  parltcrque  Ilomerus  (II.  6.  488) : 
Motgav,  inqiiit ,  ovrivd  tpr^nt  Jtstpvynivov  £(i- 
(levai  dvdgcov.  Undc  Scueca  tragicus  (Ocd.  580): 
oFatis  ajimur;  cedite  fatis  j 
Non  soUivilae  possunl  cmae 


Mtttare  rati  stamiTia  fttsi. 
Quidquid  patimur  mortale  (fcnus , 
Qniilntiid  facimus ,  venit   ex  alto 
Servatque  sua  decreta  colus 

Lachesis  — 

Non  illa  deo  vertisse  licet , 
Qtiae  nexa  suis  currunt  causis. « 
IVc  superos  quldem  »ferrea  vetcruin  decreta  soM- 
ruinii  rumpere  posse  Ovldliis  cccinit  (met.  IS,  780), 
Ilomerum  scllicct  sccntus,  qul  ipsum  Jovem  ne 
filii  quidem  sui  mortein  averterc  potuisse  tradiderat 
(II.  16.  441);  parlterqne  Lucretius  (5,310)  »ncc 
sanctum  nuinen  fati  pi'otoIlcre  fines  possci  affir- 
mat,  SIIIus  vcro  (13,  857)  «uulli  diviim  mnfa- 
bUe  fatura«  praedlcat.  Adde  Gracei  poctae  vcrsam 
(apud  Clccr.   de   dlvin.  2.  10)  : 

nQuod  fore  paratum  est ,  id  summnm  exsuperal 
tfovem  « 
ct  Anton.  Liber.   (10,   p.  225   Vcrb.)    Quanquam 
Pausanias  (1.  40.  3)  »Fata  parerc  Jovi«  ait,  quem 
inde  n Sloeraijetac «  nomen  invcnisse  allo  loco  (8.  37. 
1)  testalur;   ipsique  Stoici,  Ucct,  ut  Taclti  vcrbis  utar 
(aunal.  6.  22),    nfatuin  quidcm  rebns  congrucrc  pu- 
tarent  —  apud  principia    ct  nexus  uaturallum  cau- 
sarumii,    illud  ipsmu     tamcn    dl^initus    constltutum 
csse  docncrunt.     Seneca   ccrte  (de  prov.  5.  p.  141 
Lips.):  nille  ipse,  inquit,  omulum  condltor  ct  rector 
scripsit  quldem   fata,    scd   sequltur»,   id   qnod  allo 
ctlam  loco   (qu.  natur.  2.  45,   p.  716)   confirmatj 
Boctblus    autem   (consol.  4,  6;    Opp.   p.  1084): 
»Dcus   provldentla  quldcm  singularlter  stabilllcrquc 
facicnda    disponit,    fato    vcro  baec    ipsa    quae  dis- 
ponit^    multipllciter    ac    tcmporalitcr    administraL « 
Addc  Statli  vcrsus  (Thcb.  1,  212): 

«Ineipit  ex  altoj  grave  et  ttnmutahile  sanctis 
Pondti^   adest  verlis  et  vocem  fata  scquuntur«; 


Martiani  Capcllae   lib.  I.   §.  32.  7o 

Timmque  vclle  est  ante  praescicntias; 
Ac  mente  gestas,    qiiiclquid  instabit  dcis: 
Cujusquc  nutu  gignitur  necessitas, 

ct  Claudiaiii  lociim   (dc   Ijcllo    Gildon.  201),   uhi,  contraria  tamcn  parte    stat  non   Jambliclius  modo, 

postquam  Jupllcr  diccrc  cocpit,  qui  (de  myst.  Acgypt  8.   7,   p.  1C2):  ovd^  avToTg 

»voces  adamante  nolabat  ■&eolq,  inquit,   rrjv  Ei[iaQiiEvriv  dvijxpafuv,   ovg 

j4troj>os,  et  Larhesis  jtingebat  statnina  tliclis«  (6g  XvxrjQag  Ttjg  sltiaQjXEvrjg  sv  XB  UQOlg  ''iai 

quemmiruin  cst  inlerprctes  (p.  218  lluim.)  cxplicarc  ^ocivoiq  ^SQaftevotiev  (oonf.  et  Porpli^T.  ap.  Sto- 

iion  potuissc.   Distinguit  enim  pocta  inter  duas  Par-  bacuin  in  ecl.  1.  o2,   49;  p.  1028  Ilceren.)  5  vcruni 


cas ,  quariiin  priori  oflicium  tribuit  Jovis  dicta  exci- 
picndi  (v.  §.  60) ,  altcri  stamuia  dictis  conFormia  jun- 
gcndi  5  Jovis  igitur  dicto  audientcs  erant.  Digna 
practerea  est  quae  conferatur  philosopliiea  distinctlo 
de  Fall  diiplici  natura  apiid  Aristideiu  Quinctilia- 
num  (dc  musica  3,  p.  160 — 1C2  Meib.).  Ipsiim 
adeo  Jovcm  Fatum  esse  ct  omne  quod  dc  Fato  di- 
catnr,  quum  pridem  contendit  Augustinl  interprcs 
Vivcs  (de  civit.  dci,  7,  11;  p.  6-41),  tum  nuperrimc 
Eduardus  Reinholdus  Langc  (Einl.  in  das  Stud.  d. 
gricch.  Mythol.  Bcrl.  182o,  p.   100  sqq.) 

coelitumj  Hoc  quoquc  multis  quaesitum  est  an- 
tiqultus,  utrum  a  fatis  dil  regcrcntur  annon.  Et 
dc  mundi  regiminc  fatis  obnoxto  jam  supcriori  iu 
nota  eglmus;  sed  ue  deo  quidcm  ipsl  rrjv  rte- 
itQMixivt^v  (xoiQav  aXeelveLV  licere  Ilerodoti  est 
scntcntla  (1,  91),  qnod  idcm  dc  Jove  jactat  Proiiic- 
theus  Aeschylcus  (v.  I>17)  ct  Ipse  confltetur  apud 
Ovldium  (mct.  9.  433): 

nVos  etiam,   qitoque  hoc  animo  meliore  feratis, 

Sfe  quoque  fata  reijunt* 
et  Sidoniuni  ApolIInarem  (7.  123,  p.  554  Slrm.) 

nFatum,   quo  cuncta  retjuntur., 

Qnoque  ego,    non  liciiit  frangi.x 
Adde  Luclaniun  (Jov.  confut.  7,  p.  207  Bip.),  Ar- 
noblum  (5,  p.  112),     hujusqne  discipnlura   Lactan- 
tium   (1,    H),    qui  nfata  esse,  qulbiis  dii   omnes, 


etiani,  quem  ccrtc  noster  Icgcrat,  Ciaiidianus,  qui 
Jovcm  iudusit  dcus  lioc  versu  ailoqucntem  (gigant. 
51): 

«Coeli  projenies ,  millisque  obnoxia  fatis.* 
quidquid    iiistahil^    Orphicus  (hymn.  08,   15): 

— £:tel  y  66a  yiyveTac  rjulv 

MoIqu  t£  ymI  ^Log  oide  voog  duxnavxbg 
ajtavra. 
et  Paenvlus  (ap.  Gcll.  1,    14  p.  211  Conr.): 
fiNam  si,  quae  eventiira  sunl,  provideant  ^ 
Aequiparent  Jovi. « 

nutu\  Ex  Ilomcrl  verslbus  (H.  a,  o27) 
—  —  y>ov  yaQ   £[^i6v  jtaXivayQerov,    ovS' 

aJtarrjZov, 
Ovd'  areP.evTtjTov,  b  n  xev  xeqiaP.fj  xara- 
vevdco. « 
Confcr  Iloratinm  (od.  3 ,  1 ,  8)  de  impcrio  Jovis 
ncuncta  superciilo  uioventIs<i,  ncque  poenitebit  con- 
tulisse  Uugium  (in  myth.  p.  241).  Quanqiiam  For- 
tunae  quoque  talis  nutus  trlbuitur  apud  Appulejum 
(inet.  7,  p.  146):  Baffulslt  Forfunae  nutus  hllarlor»,' 
et  (10.  p.  227):  iihaec  feralcm  Fortunae  tnitu^it 
latcre  non  potucrunt« 

necessitas^  Trismeglstus  apnd  Appulejum  (de  iiat. 
deor.  T.  2.  p.  325  Bip.):  »0  Asdepi,  ea  est  «e- 
cessitas  omnlum,  quae  geruntiir,  semper  sibi  ca- 
ienatis  nexlbns  vincta.  Haec  itaque  est  aut  cfifectrlx 


et  ipsc  Juplter  pareat«  ex  vidgi  oplnlone  tradit.    A      reruni,   aut  siunmus  dcus,  aut  ab  ipso,  deo  qui  se- 

10  * 


76  Martiani   Capellae  lib.  I.    §.  32. 

Futura  cujus  alligat  decretio: 
Instatque  quidquid  velle  vel  serum  potes  — 
Te  ne  igitur  illo  quo  benignus  numine  es 
Deposco,  coeli  blanda  temperalio 

Piumque  culmen,   jure  qui  diviim  pater, 

ciindiis  cffcctns   cst   dciis,   aiit   onmium  coelestium  ne  vacat:  <e  dcposco.VmLC.  —  Lcge  te  fc.  Vonck.  (sp. 

tcrrenarumque  rerum  iirmata  dlvinls   legibus  disci-  crit.  p.  146)  —  IVihil  profecto  facillus,   quam  lege 

pllna.   Haec   itaque   elpiaQfiivr]    cst  nccessitas,  —  scmper    scribcrc,    ubi  scripti  scnsum   non   capimus. 

necessitas  vero  cogit  ad  cffectiun  (ea)  quae  cx  illius  INos  vero  communcm  lcctioucm  ncutiquam  mutamus, 

primordiis  pendent.»  sed    syllabas   tantum    separamus,     ut  ne  sit,    quod 

allUjal]    Substitui    banc  lcctioncm,     quam  editi  alii   nae    scribunt   (v.   §.  2)^     quemadmodum   apud 

llbri   ad    marginem    babent,     quibnscum  e    scriptls  Plautum   (in  Triniuumo  3,12,  8):  ntu  ne<i    et  (itt 

ctlara    Hugianus,    Drcsdensis,    testcquc    Arntzcnlo  Curcul.  i .  2.  49) :    «tibi  ne«  cet. 

(misc.  p.  206)  Vosslanus    concinit,    pro  illitjat.    Ar-  qun]  Darmstattcnsls  codcx  quidem  causale  quod 

biti-ium  cuim  Jovis  non  involvit,    scd  alJigat,  slve  pracbctj    sed  pracfero  vulgistaui  leetioncm.     Jovem 

immutabilla   reddlt,    futura.  enim,    ut  ccteros   deos,    luodo    tristcm  et  sevcruni, 

decrelio]    Dresdeusis   quidcm    codex   babet  dis-  modo  blandum  ct  benlgnuin  fingebant.    Hoc    igitur 

cretio,  ut    pro    electionc  sit,  quac  a  libcro  pendct  loco    invocatur    quo     numiuc    beuignus    cssc    crc- 

arbitrlo:  sed  vulgatam  rctinui  lectionem.   Construc:  debatur. 

ucujus  decretlo  alligat  futura. «  temperatio]    Ibi    glossa:   Alludit   ad  Jovis    pla- 

instalque    quidquid]    Lcge :    iiistare    quidquid.  netae  naturaiu,   qui   est  tcmpcratlssimus. «  Grot. — 

VoKCK.  (sp.   cr.  p.  80)  —   lloccinc   cst  vcrsum   in-  De  Jovc  plaucta   quldem   supciior  (§.  17)  ct  infcrior 

tcrpretari  obscuruin?   Certe  non  magis  intelllgerctur  locus  (§.  196)  coufcrendl  sunt;    sed  boc  loco    non 

liac  admissa  cmcndationc,    quac    prorsus  Igltur   est  de  planeta,  vernm  dc  Jovc  ipso  scrmo  cst ,   unde 

inutlUs.    Equldein,  quld  volucrlt  nostcr,    non   nlsi  Martianum    pollus  susplcor  respcxisse     ad   Uoratil 

Jioc  pacto  cxpllcare  ausim :    »Omnc  quod  velle  sivc  (carm.  1,  12,  14)  bos  vcrsus: 

iiibcre  potcs,    ctiainsi    sero   dcmum   cventurum  vi- «qui  res  hominum  ac  deorum 

deatur,   tamcn  protlnus  jam  instat.«    Ita  iitrumquc  Qui  niare  ac  terras ,  variisque  mundum 

Bibi  opposuerat  Claudianus  (In  Eutrop.  2,  53)  scri-  Temperat  horis.t 

kens:  »serumquc  quod  instat  credilur.«    Ita   et  Sc-  pium]  Blandum  glossac.  Libro  sexto;   «Moxque 

neca  (de  bcncf.  4,  32.  p.  325  LIps.)  dc  diis:  »I\ota  imlfata  pium  lactea  luna  diem.«  Grot.  —    DifTidcrc 

cst  eniin  lllis  rcrum  pcr  manus  siias  itiirarum  sci-  glossac  Giotius  dcbcbat:  nunqiiam  cnim /kim  ct  Wrtu- 

cntia,  in  apcrto   semper  est:  nobis  ex  abdito  subit,  dtts    aequivoca   fucrunt.    Loco  ctiam,   qucm  laudat 

ct  quac  repentina  putamus,  illls  provisa  vcnlunt  ac  (§•  585),  dics   pro  Sole,  Lunae  fratrc,   positns  cst, 

familiaria.u   Adde  Clceroncm  (dc  divln.  1,  56).  qul  plus  sit  crga  sororem;  bic  antcm  Juplter  pius 

Te  ne]  Legc  ted  aut  lc  te.  GnoT.  —   Particiila  erga  prolcm  appeJlatur. 


Martiani  Capellae  lib.  I.   §.  52.  77 

Coucede  proli  quo  nepotuin  provehat 
Numcruin,   supernis  astra  quem  vibrant  polisj 
Majae  tuuraque  flagitat  pignus  sacrum, 
Thalamis  jugetur  virginis  doctissimae, 

Sed  te  parentis  cura  si  stringit  pia:  53 

Par  est  deorum  convoces  coetum  potens, 
Connubium  ipsa  sanciens  cum  conjuge: 
Quo  proHs  exstent  lege  supera  nuptiae, 
Perpesquc  vinchim  coehtum  signct  decor. 
Hic  postquam  Dehus  conquievit,  convcrsus  ad  conjugem  Jupitcr,  quid  51 
ejus  vohmtas  habcret,   inqairit.     Verum  iha  muUa  ratione  permulsa  —  primo 


concede  proll]  Ita  distingno  ex  patrls  scnfcntia. 
Grot.  —  ]\cque  intclligo  lianc  notani,  ncrjue  di- 
slinctioncm  Tidco  ullam ,  nisi  in  vcrsu  sequcnte 
post  TOcem  supeiiiis,  qiiae  tameu  tollenda.  Sic 
cnim  locum  intcllige:  »0  pium  culmcn  (pie  Jupi- 
ter  deorum  summc),  qui  jurc  diviim  pater  (es) , 
conccde  proli,  quo  (utj,  §.  24)  numerum  ncpotuni 
provcliat  (augeat),  qiiem  (numeruni)  astra  Tibrant 
polis  supcrnis. « 

vibrnnij  nlVumerum  astra  vlbranta  poctice  di- 
ctum  cst  pro  indicant ,  fulgoribns  nempe  suis.  Tot 
igitur  nepotcs ,  quot  astra  in  polis  supcrnls.  PoU 
nutcm  summuiu  coclura  signlficant ,  undc  locutio 
•  inter  polos  rccipi",   ut   in  illo  Rutllii  (iliii.  48): 

nlnter  sidercos  Roma  recepta  polos.n 
(Palaeogr.   crit.  m.  §.  285). 

sed  te  parentis^  Xransponendae  hae  voccs  » scd 
sl  te«  postulante  cai*minis  ratione  et  3IS.  Grot.  — 
Concinunt  qiildcm  cum  Grotiano  codex  Basllccn- 
sls ,  Huglauus ,  ct  Ule  in  llbro  IVonmbcigcnsI  lau- 
datus  j  scd  mlnlmc  carmlnls  ratlo  Istam  poslulat 
lcctlonem,   quapropter   servavi  vulgatain. 

coetum  deorum]  Prlmus  Homcrus,  qnarto  IUadls 


ab  initio,  deorum  ccciult  concilium.  Sccufa  pocfa- 
rum  turba  est,  Euripidcs  (IIcl.  v.  878),  LucUius  (I. 
p.  186  BIp.),  yirgilius  (Aen.  10),  Ovidliis  (inet.  I, 
167),  Statlus  (Thcb.  I,  198)  Clandlamis  (Proserp. 
5,  6),  Apollinarls  Sldonius  (carm.  7,  58  sequ. 
p.  351  Sirm.)  cet. ,  quos  suo  more  ridet  Infcr 
Graecos  Lucianns  (deor.  concU.  T.  IX  Bip.  p.  191. 
Jup.  trag.  VI.  p.  228.  229.  259);  Intcr  Latlnos 
Scncca  (apocoloc.  p.  823  Lips.).  Martianus  ccrtc, 
ut  cx  scqucntlbus  llquct,  caudem,  quac  Roma- 
norum  erat,  dils  ti-Ibuit  rcm  publieam,  adeo  nt  ad 
norniain  ctlam  Icgum  Romanarum  ipsos  vlvcre  fin- 
gcrct  (conf.  §.  218).  Quod  rcliquum  csf,  in  mar- 
niorlbus,  quae  supersuut,  legimus  tam  «conscs- 
simi«  qnam  »coucIIIum  deoriuaa  (Grut  inscr.  2, 
11.  12). 

pritno]  Edldcrat  Grotlus;  »prImo  qnod  ei  qul 
placidltatcm  afferrc  solitus  Phoebus  orahat  quique 
ctiam  a  se  ejusdcin  fillas  cruditas  ad  parcnfum  quo- 
que  conspectum  fcccraf  suhvoIarc.«  3Iiror  anfcccs- 
sornm  meoriim  nullum  opcrac  pretlum  duxisse,  cor- 
rupto  hulc  loco  allquantulum  lucls  afferrc !  Etenlm 
quamvls    melior    nnnc   procedat   Icctlo,    postqnara 


78  Marliani   Capellae  lib.  I.   §.54. 

quod  eam  qui  placiditatem  afFcrrc  solitus  Phoebus  orabat,  quique  etiam  a 
se  ejusdem  filias  cruditas  ad  parentum  quoque  conspectum  fecerat  subvolare; 
deliinc  nuptiis  Juno  non  solita  refragari,  tunc  etiam  Cyllenium  diligebat,  quod 
cjus  uberibus  educatus  poculum  iramortalitatis  exhauserat:  perindequc  et  matris 
gratiam  confcrebat;  accrcscebat  votis,  quod  multa  eam  Clarius  conciliatione 
devinxerat  —  faciendura  prorccto  accelerandumque  pcrsuadet,  ne  itidem  Cylle- 
nius  Cypridis  lactatus  illccebris  Hermaphrcdito  fratrem  gignere  succensus  optaret. 
5S  Stimulabat  paululum  Jovcm,    nc   uxoris  Cyllcnius  fotibus    repigratus   somno- 

rodicis  Drcsdcnsls   ope    eam  pro   ei    reposui;     tota  tradiint  llygiuus  (astr.  2,  43.  p.  418)  ct  Albrlcus 

tainca  periodiis  Diultmn  obscuritalis  liabct.  Equidcm  (c.  X!.  ap.  Muncl;.  11.   p.  31t>),  Lae  autcin  Junonls 

Tcrba   slc   construo:   «priino    quod   eam  (Junonem)  Nonnus   (3S.   p.  882  FaJfc.)  appcllat  isQccv   pa^d- 

Piiocbus  orabat,     qul  placlditatcm  affcrre    solitus,  [nyya  JtQOrjyrjXEtQav  oXvfJUtOV.   De   poculo  im- 

quiquc  (PLocbus)   cjusdcm  (Junonls)  fillas   (Musas)  mortalitatis    v.  infra  (§.  141). 
a  se  (Phoebo)  crudltas  ad   parcntum  (Jovls  ct  Ju-  matris\  Nutricis,  quac  Plauto  nmatcr  qnac  mam- 


nonis)  conspcctum  subvolarc  fecerat.u  In  sequcn- 
tlbus   slngula  explicare   studebo. 

filias\  Ejusdeui  Jiiuouis  filias  Musasj  quai'um 
llcet  vulgo  Mncmosyua  mater  statuerctur ,  tamca 
quum  Mncmosynam  latlne  Monctam  Intcrprclaren- 
tur  (Liv.  iu  Odyss.  ap.  Prisc.  6  Init.  Hygiii.  pracf. 
p.  10  Munc!:.),  Junoncm  etlam  In  Ulius  locum  sub- 
stituissc  vldeulur,  quam  Monctac  coguomlnc  ciil- 
taui  esse  constat. 

entditas^    Ab    Apolllnc    nlmlrum,    qul    lyram 


niam  dedit. «  Guot.  —  IVon  sohim  Plaulus,  sed 
Vlrgilius  ctiaiu  (Aen.  8,  631)  vocabulo  matris 
lioc  scnsu  usus  cst.  Ccrtc  3Icrcurium  Juno  ma- 
terno  amore ,  quasl  ipsa  cjus  fucrlt  mater ,  prose- 
cuta   cst. 

Jlermaphfotlitoj  Ausonius  (cpigr.  100): 
»3Ierciirio  (jenitore  satus ,    tjenetrice  Cythere , 
jyominis  iit  niixli ,  sic    corporis  Ilermaphroiliius 

Coticrelus  se.vn« 

Fabulaiu   cxponunt  Idcm  Ausonlus  (cpigr,  69.  101), 
manu  tenet,  quique  Musagctes  appcllabalur  (Orpb.      Ovldius  (met.  4,  288)  et  Laurentius  Lydus  (inens. 


bymn.  33,  6.  Dlodor.  1,  18.  Strabo  10.  p.  468 
Casaiib.  Corn.  52.  p.  227  Gal.  Arlstid.  in  orat. 
pro  Rliet.  contra  Plat.  UI.  p.  10.  Macrob.  somn. 
Sc.  2,  5). 

conspectttm^  I^Iusac  cniin ,  ut  supra  vldlmus 
(§.  26),  In  coinitatu  Phoebl  In  coclum  adscendcrant. 

Jmuo]  Vlde  supra  (§.  31).  Iliilc  enlm  (^irg. 
.\cu.  4,  JjO)  nvlncla  jngalia  oiirac",  datque  (Slat. 
Silv.  1.  2.  239)  nJuno  vercuda  -^incla.n 


Apr.  A^l.  p.  214  Roctb.).  Adde  anthologiam  Grac- 
cam  (4,  12,  42  Doscb.).  Iinagincm  qiioqiie  vidcre 
licet  In  monumcnlls  antiquis  (apud  Augustin.  in 
gciiinils  IL  18.  Cayl.  IIL  28.  29.  Plgnor,  luagu. 
mat.  p.  1 ;  In  inusco  Florent.  III.  40.  41.  Spon. 
rcchcicb.  121.  inlsc.  9), 

stimulabal^  Stimulantcm  cavc  Junonem  intcl- 
ligas.  Jovem  potius  cura  Sttinulabat,  Id  quod  cx 
IIs  patct  quac  scqnuntur.  CIc.  ad  Att,  13,  28:  «abiit 


ubcribus^    Lactatiua   a  Jiiuonc   Mcrcurinm  esse     illud,  quod  tum  mc  slimulabat.o 


Martiani   CapcUae   lib.  I.   5.  5o.  79 

leiito  rcpente  marcore  torperct,  et  jam  velut  maritali  vacatione  fcriatus  dis- 
cursarc  sub  praeceptis  Jovialibus  dcnegaret.  Nam  illum  jam  pridem,  ait,  56 
Philologiae  sentio  amore  torrcri,  ejusque  studio  comparatas  habcre  qnamplures 
in  faniulitio  disciplinas,  ipsumquc  hnguae  insignis  ornatibus  fandi  nimiam 
vonustatcm  quo  placcret  virgini  consccutum,  dcinde  barbito  aurataque  chclv  ac 
doctis  hdibus  personare.  Addo  quod  celebrat  mirabile  praestigium  elcgantiamque 
pingendi  quum  vivos  etiam  vultus  acris  aut  marmoris  signifex  animator  inspirat. 

repiffraltts]  De  vcrbo  rcpiijrare  non  Appulcjo  Scd  nofa  Iiaec  cx  Ilomerl  liyinno  in  Mcrcurinm. 
tantum  ct  nostro,  sed  Saxonl  etiam  grammatico  Iustrumcnti  Lujus  musici  dcscrintioncm  dedit  Bu- 
familiari  adi  Stcplianium  (ad   liunc  p.   151).  rctte  (in  Mcm.  dc  TAcad.  X.  p.  217). 

vacalione]  Alii    libri    scripti    vocalione    liabcnt,  doclis  /itUbus]   Enallage  pro    «pcrsonare  fidibus 

quod  ad  margincm  tam  iVoriiulicrgciisis ,    quain  Li-      doctumn,    ut  iufra  (§.  124)    »pcrilis  lucci'nis«    scri- 
psieusis    libii    adnutatum    lcgi.      Scd  illud    mclius:      bit.   Similia  sunt   »falx  docta<i    apud  Propcrlium  (2 
Tacationem    signilicat   a    mintii    discurrcntis    ofHcio,      lo,   12),   udocta  pi*ece«   apud  Horatium  (er)ist.  2, 
quo  aspirare  posset  Mcrcurius,  si  in  patris  familias      1,  3o),  ct   «docta  mann«  apud    Ovidium  (arf.   am. 
statum  pervenisset.  1,   518.  fast.  3,   832.   G,   7y2). 

qnamplures\    Grotius   quamplurimas;   sed  prac-  aildo\  Exponitur  nunc  illa  Mercnrii  virtus,  quam 

stat  illud,    quod  c  codicibus  RcicLcnaucnsi,   Darm-      Aegjptiorum    quoque  Mcrcurio    Diodorus    (1,    16) 

stattensi   ct   Basilccnsi   recepi.  tribuit   bis  quidcm    vcrbis:  »Tf,Q    evpv-dulug    y.ul. 

disciplinas]  Ilae  septem  illae  sunt  artes,   qnas  rijg  jfsgi  rb  dco{xa  JtQ€J(ov6r]g  Jt/id()€Cog  irtc- 

infra    PLiloIogiae  in  donnm  nuptiulc    (§.  113  not.)     [xeP-Tjifrjfai.'* 

confert  Mercurius,  quaeque  scptcm  libris  postcrio-  pracstifjium]  Insueta  Lacc  vocis  forma  In  o-lossa 

rlbus  tradiintur.  Graeco  -  Latina    JtQ0Xcc2v(if.ia  (Vulcan.  tbcs.    ntr. 

iarfcj<o]  Ilaud  scmcl  a  nostro  mcmoratur  (§.910.  ling.   p.  591)  ct  in   onomastico  (ap.  cuud.  p.  117) 

913)  boc  inslrumcntum  musicum  (Euripld,  .llccst.  yorjrela    explicatur:  in    glossa    autcm    Basilccnsi 

345.  Athcnacus   14.   p.  635.   636  Casaiib.  Pollux  ad  Martianum  »miraculum,   quod  pracstrinijit" ,  so- 

4,  56.  Ilorat.  od.  1,  1,  34  ct  3,  26,  4.  Ovid.  Le-  lcmni  praestrincjendi  et  praestinguendi  confusione, 

roid.  15,  8.   Stepban.  ad  Saxon.  p.  87.  Ileskin  in  (cf.  Giese   ad   Cicer.    de   divin.   1.  60,   p.  107,   et 

Bion.  p.  27    cd.  Oxon.),    quod   alii  ab  Anacrconte  Otto  ad  eund.  de  scncct.  42  p.  109).  Ceferum  Saris- 

invcutum  (Atlicn.  4.  77),   vctustum   alii  bavbarum-  bericnsis  (nug.   cur.    1,    9.    p.  35 )  upraesli(iiunt«, 

que   origiue  (Strab.    10.   p.  471   Casaub.  AtLcn.  4.  inquit,    nMcrcuiius  dicitur  iuvcnissc  —  fuitque  ma- 

80)  pracdicant.  gorum  pcritissimusu    cet. 

chely]  Mcrcurium  Ovidius   (fast.  5,  667)  allo-  piH</eMf//]  Galenus  (Protrepf.  3)  Jlcrcurium  dlcil 

qnltur  »Lacte  lyrae  pulsu»,  atque  eundem  appcllat  /.oyov  dednoTfjv  eQyciri]v  ds  ri;^v7;g  a:ra6rig. 

Uoratius  (od.  1,  10,  6)  «curvae  Itfrae  parentciu.n  et  simulacrum  ejus   ciiigi  ouiuiiuu  opilicum  coroiis 


80  Martiani   Capellae  lib.  I.   $.  56. 

Totum  certc  complacitum  est,  quidquid  comit  decorem  juvcnalium  gratiarum. 
Se  igitur  eos  jam  pridem  amore  mutuo  coUigatos  idcirco  paululum  distulisse, 
ne  ia  tlialamum  primaeva  afFectione  festinans,  quum  discurrendum  essct,  totis 
noctibus  repigrior  paululum  simularet  anomalum.  Tunc  Juno :  Atquin,  ait, 
ejusdem  convenit  virginis  subire  vinculum',  quae  illum  etiam  quiescere  cu- 
pientcm  connivere  non  perferat.  An  vero  quisquam  est,  qui  Philologiae  se 
asserat    pervigilia    laborata    ct   lucubrationum    perennium    nescire    pallorem? 

fingU :  proximos  deo  llbcralium  artium  professores,      \el  certe  legcrat  (inac  Graeeiis   illc    pocta  (in  an- 

quos   scquuQtur    plctores,    statuarll   et    id   gcnus}     tliol.  4,  7)    fiff    aydZixaTa   C,woiv  larga  profiidit 

hos    denique    alii   oninc.s ,    qul    artes    aliquas    cxer- 

cent.   Hdvxeq  dk,   inqnlt,  nqoq  rbv  ■deov  drto- 

^XknoviCi  y,oiv6v ,    xto  TCaq'   avtov  JtQogtdy- 

HatL   ftsiS^Ofievoi  (conf.  Woweri  polymatli.  c.  IS 

§.  20,    pag.  1S7).      Qnanqnam  Seneca  (eplst.  88. 

p.  1)67  Lips.):   i>I\on  adducor»  inquit  i>ut  in  nume- 

rum  liberaliiim  artium  plctorcs  rcciplam,  non  magis 

quam  statuarlos,   aut  marmorarlos ,  aut  ceteros  lu- 

xuriae  ministros.a 

signifex]  Cortlus  in  Guclferbytano  codice  lcgit 
signifer  et.ita  etlam  In  Iluglano  scrlptum  vidlj  sed 
Loc  Ilbrariorum  errorl  tribucndum  esse  facile  appa- 
rct.  IVostra  qnoquc  lectlo  corrigcnda  vlsa  est  Ou- 
dcudorplo  (ad  Appu).  II.  p.  95),  qul  duobus  verbls 


mami. 


jvvenalium]  Grotlus  jnvenalem ,  alii  jjtuenjVem, 
codcx  Drcsdensis  juvenilium;  Oudcndorplus  autcm 
(ad  Appulej.  I.  723)  ex  llbi-Is  scriptls  Lcldenslbus 
ut  supra  (§.  H)  juvenalium,  Id  qiiod  Bongarslus 
etlam  apud  ^Valtbardum,  Brltannlcus  praeterea, 
Cantabriglensis    et   Darmstaltcnsis     codices   habent. 

tdciiTo]  Ita  Relchcnaiiciisis  codcx.  Aurcs  certc 
ofifeudit  iccirco,  quod   Grotlus    cdidlt.  ' 

repitjrior]  Grotlus  ediderat  quidcm  7'epigritior, 
emendavit  autem  repigratior.  Qucm  qul  scqui  vo- 
luerlt,  pracsldlum  habebit  in  voce  repit/ratus,  qua 
superlns  (§.  34)  nostcr  ntiturj  tamcn  quum  Loc 
loco  in    nullo  codice   Icgatiir,     equidem    repigrior. 


slgnifcx 


siiblatis  legl  vult :  nquum  vivos  etiain  vultus  aerl  quod  Vosslanus  codcx  praobct  (Arntzenius  mlsc. 
aut  martnori  signifex  insplratn;  sed  vlde,  an  slc  P-  ^OG)  substltui,  quandoquidcm  compositum  Loc 
forsan    Cy.OXeivoQ  'noster   intelligl   possit:   »Quum      c  slmplicl  pigrior  dcfendi  ct  expllcarl  potest    quasi 

c  dillgenti  dclnde  plgrlor  factus.  Basilceiisis  quo- 
que  codcK  a  prima  manu  quldcm  repigritior  habcbat, 
sed  coiTcctum  postca  et  rcpositum  est  repigrior. 

anomalum]  Inacqualem.  Anomala  dicuntur 
signa,  quando  pro  latitudlne  Zodiacl  vagantiir  ncc 
llncam  naturalein  sul  cursus  peragunt.  Vilcan.  et 
ab  eo  GoEz.  —  Quld  sit  anomalum  ncmo  Ignorat 
(conf.  §.  525),   iii  gcncrc  niuilruin  dccliuans  a  re- 


Mercnrius  acrls  aut  marniorls  animator 
vivos  etlaiu  vultus  Inspirat»  (ncnipe  acrl  et  mar- 
moii,  quod  faclllliue  supplcbltur).  Dlxerat  et  Ap- 
pulejus  (niet.  il.  p.  789  Oud.)  »sImulacras^iV«»t</a«^ 
ct  Martlalis  (7,  84,  2): 

«Spirat  et  argttta  picta  taheUa  matiu.^ 
Cclcrum   vcl   malc    Imltatus    cst  uoster    duos  Vlr- 
gUii  (Acn.  0,  849)  versus  hos: 

nE.xcudent  alii  spu-antla  mollins  acra, 

Credo  eyjtf«fem  vivos  dticcnt  de  marmcre  viiltus»} 


gula  ,  hlc  dceliiians  ab   oiriclo. 

pervicniu\  B  Laborata  pervigUia «  primo  aespcctu 


Martiani   Capellae  lib.  I.  §.  37.  81 

Quae  autem  noctibus  universis  coelum,  freta,  tartarumque  cliscutere,  ac  de- 
orum  omnium  sedcs  curiosae  indaginis  pcrscrutatione  transirc,  quae  texlum 
mundi,  circulorumque  volumina  vel  orbiculata  parallcla,  vel  obliqua  decus- 
sata  polose,    et   limmata,    axiumque    vcrligines,    cum   ipsorum  puto  sidcrum 


oQcnsioncin  pracLcnt.  At  si  rigiirariini  nicinincris, 
qtiibus  nostcr  studiosissime  utitur,  vidcbis  liypallagcn 
pro  »a  |>eriii(/j7j  Pliilologia  laborata.u  Ita  cnlin  supra 
(§.  22)  (le  ea  dlxcrat:  «Peruii/// iinmodico  pcnctrans 
arcana  laborc»;  ct  infra  (§.  12  i)  «rigil  cjus  cura«, 
atque  (§.  59)  Inccssabilis  labor  mcnioratur,  dcindc 
ctiani  (§.  1-45)  pcr  prosopopocVain  Labor  Pbilologiae 
spcdiscquus  cjusqiic  aliimnus«  dicltur.  Alios  si  pcr- 
lustrarc  volucrls  poiitas,  vidcbis  Ovidiiim  (irlst.  2, 
11)  nvlgllatorum  Iabornm«  dlxissc,  ac  Claudianuni, 
qul  sacpc  Martlano  cxcmplo  fiilt,  (bcll.  Gct.  5C0) 
«pcrvlgil  Iabor.«  Scd  quld  miilta  ?  Stafius  (Tbeb. 
1,  Sil)  slcut  nostcr  »]aborata  vila«  scripsit,  Vlr- 
giUus  (Acn.  1,  659)  »Ial)oratac  vcstcs«,  Quinctilla- 
uns  (2,  5.  G.  p.  269  Spald.)  »Iaboratam  studlo 
actlonemo  etc. 

pallorem^  Lcgissc   vidctur  hunc  Pcrsli  (i>,  62) 
versum : 

•  ^t  te  noetumis  juvat  Inpallesccre  chartis.« 
eoelutn,  freta^  Ita  Ilcrmcs  (In  Stob.  ecl.  1,  J>0, 
8.  p.  769  Hccr.) :  »IIomo  slquldcm  anlmal  cst  dl- 
vlnum,  ncc  cst  cum  tcrrcnls  brutls,  scd  cum  dlis 
coelcstibus  coroparaudns.  Qiiln  Imo ,  sl  audcndum 
cst  vcrum  fatcrl,  Iiomo  verus  vcl  coellcolls  cst 
praestantior,  vcl  saltem  parl  sortc  potitur.  INullus 
cnlm  coclitum  dcscendit  ad  terram,  cocU  Uinitcm 
descrcns ;  bomo  antcin  ascendit  ad  coelum ,  illud- 
quc  metltiir:  ncc  cum  fnglt,  quac  iina  sunf,  quaeve 
subllmia,  ac  rellqua  onmla  diligentcr  inquult,  quod- 
quc  majus  cst,  terram  quidcm  baud  dimlltcus  In 
coclum  attollitur-,  tam  ampla  cst  bumanac  natiirac 
potcstas,<i 


discutere]  An  disctirrere ,  qula  subncctlt  tratis- 
ire  ?  GnoT.  —  Pracstat  rcccpta  lectlo ,  quac  ctiain 
vcterum  libroriim  auctoritatc  lirmatur.  Discutere 
est  cogltando  Inquircrc.  Goez.  —  Posterlus  probo 
non  obstante  Darmstattcnsls  codlcls  lcctlonc  dis- 
eurrere. 

te.vtum  mundi\  Id  cst  junctiiram  sivc  maclii- 
nam.  Vixc.  —  Slniilltcr  Appulcjiis  (dc  dco  Socr. 
p.    liOOud.)    «texta  corporum"    seripsit. 

obliaua]  Locus  mccastor  luxatus.  Sic  sano:»ob- 
liquc  dccussafos  polos  et  cllniata.«  Deiitssare  pro  dl- 
vldeic  Hsltatum  3Iartiano.  Climata  tuin  ex  scnsu,  tuni 
cx  MS.  liturls  rcstltuo.  SIc  et  ohlique  pro  ohli(/ua. 
EiTor  (?)  tamcn  LIc  vetus:  agnosclt  eulm  euin  glossa 
Isldorl,  In  qua  invenio :  «Polose,  altc.  Polosas, 
altas.«  GnoT. —  Quod  saepe  anlmadvertl  crlticos,  qu» 
locnin,  qucm  non  infeUIgunt,  sanare  sibl  vldenfur, 
auctorem  non  scmpcr  totum  ante  ociilos  LaLcrc; 
hoc  etlain  In  Grotlo  minc  repreLcndendum  cst. 
Equldcm  nlLU  muto;  nam  sl  quld  vldeo,  cx  astro- 
noiiila,  quae  infra  (IILro  octavo)  docctur,  satls  Lulc 
loco  lucls  affulgct.  PLIIoIogiam  cnlm  solcre  nostcr 
diclt  numcrare  circulorum  vohnnina  vel  orhiculata 
parallela  (clrcull  sunt  paralleli  de  quILus  §.  817), 
vel  ohUqua  (cliculi  ohUqni  §.  825) ,  decussata  (cir- 
culi,  qul  collurls  decussantur  §.825),  polos  (v. 
§.  81o.  816.  817),  Uynmnta  (spatla  Intcr  circulos 
§.  857),  axliimquc  vcrtiglncs  (§.  81S.  816.  qulb. 
add.  §.  201).  GrotU  Igltur  in  codice  lituras,  c  qui- 
bii»  locum,  mlbi  quldcm  non  obscurum,  cmcnda- 
turus   erat,   ncutiquam  curo. 

decussala]  SIc   scripsl  pro  deciisata,  quia  Mar- 
11 


S2  Martiani   Capellae   lib.  I.   §.  57. 

iimltitudine  numerare,  nisi  haec  Philologia  gracilenta  quadam  affectione  con- 
suevit,  quoties  deos  super  ejusdem  coactione  instautiaque  conquestos,  quum 
cos  concubiae  aut  intempestae  noctis  silcntio  quicsccntos  ad  sc  venire  inaudita 


tianns  ipse  infra  (§.  208)  rccte  deciissare.  Cortius 
ad  margincia  libri  Noriiubcrgensls  lcgit:  «obliqua 
decussat  polos  cllniat.«  Cui  lcctioui  non  solum 
obstat  tertia  vcrbi  pcrsona  iutcr  lufinitos  modos ;  vc- 
rum  verborum  ctiam  scnsus,  siquldem  illa  dccussatlo 
ipsa  Pbilologiac  ncutiquam  trlbui  potuit,  scd  rci 
tantum  cognilio.  Decussatio  autem  cst  crucis  in- 
star  pcrsccatio,  luide  agrimensorUjus  lapis  decus- 
satus  cst,  qui  cruce  signatus:  llcct  Jil  deciis  cum 
decxissis  confundaut.  Plura  dc  bac  voce  dabunt  lU- 
galtius  (ad  rei  agrar.  auct.  p.  300  Goes.)  ct  Can- 
gius  (ad  voc.  Dccuria).  Martiauus  igitur  boc  loco 
dircctiouem  dcscripslt,  qua  circuli  illi  scse  pcrse- 
ccnt  (conf.  ct  not.  ad  §.  8o).  Atque  pro  cnoruii 
sua  cruditionc  forsan  ad  Platoucm  ctiain  rcspcsit, 
qui  (in  Tlni.  p.  56  Stcpli.)  orblum  coclestluin  cur- 
sus  in  spcclcm  Graccae  litcrac  X  scse  pcrsccare 
docult.  Dc  voce  polose  pro  alle  ^  cl  pi-ope  polos  couf. 
Canglum. 

liinmala\  Limma  Macrobius  quldcm  (somn.  Scip. 
2,  1,  f.)  cxplicat  scmitonlum:  scd  nostro  spatium 
cst  intcr  orbcs  coclcstes ,  siquldcm  ct  tonos  et  be- 
mitonlos  pro  spatlis  usurpat  (§.  169.  171.  181. 
182.  lOi.  196  —  198).  Scd  conf.  supcriorcm  no- 
tam  (ad  §.  11). 

Thilolo(jia\  SIc,  non  TUilologiae  lcgcndum  cssc 
patct  c  codicibus  Monaccnsibus  (C.D.E.  G.),  Bii- 
taunico,  Uodlcjano  prlmo,  lliiglano,  ct  testc  Arut- 
zcnio  (misc.   p.  206)  ctlam   Vosslano. 

gracilenta  affeclio7ie\  SIc  scripsi  e  cod.  Dresd. 
pro  Grotlano  adfixioiie.  lutcUigc  tantaiu  Phllologiae 
affectioncm,  ut  gracilis  indc  facta  csset.  Paulo 
oti.im    supcrlus    dc    ejus    viyiliis    ct    luctibraliciium 


perennium  pallore  scrmo  crat.  Talcs  figiirac  nostro 
faiulliarcs  sunt.  Sic  iufra  (§.  140),  postquaiu  lutcr 
divos  rcccpta  Pbilologia,  n  (jracilenta  cjus  pcrlt  nui- 
cies«  (conf  §.  109  et  Vcllejum  Patcrculum  1,  17, 
2.  p.  114  ibiquc  Uiiriu.) 

conctione\  Undc  supra  (§.  22)  dc  Pbllologla : 
«Jus  habet  ista  deos   urgens  iu  jussa  coactos.» 

instanliatjue]  Grotliw  constantia }  Cortius  In 
Guelfcrbytano  codice  Icgit  hiantia,  quod  glossa 
addlta  cxplicat  desiderio.  Secutus  cquidcm  sum 
codiccs  Drcsdensem,  Cantabi'igicnscm,  Basilcensem, 
atquc  Bongarsli,  qui  omncs  inslantiaque  babcnt: 
itaque  corrcctuiu  etlam  iu  Brltanulco  ac  Mona- 
censi  (G). 

concid)iae\  Quod  jam  Grotio  subolncrat  substi- 
tucudum  esse  cl,  qiiod  in  editis  erat,  connubiae, 
optiinl  conGriuarunt  codlccs  BasUccnsis ,  Darmstat- 
teusls,  Bongarsianus ,  vetustlsslmus  Scriverli  (ap. 
Oadciid.  ad  Appulcj.  I.  p.  ISl),  et  Vosslanus  (ap. 
Arutzcn.  iii  luisc.  p.  206).  Dc  voce  confcrcndus 
]\oiiIus  MarccUus  (p.  91).  Dicl  cnlm  divisio  docenlc 
Macrobio  (Saturn.  1,3)  bacc  crat:  nPrlmum  tem- 
pus  diccbatur  mediae  noctis  inclinatio,  dclndc  gaU 
Ucinium,  inde  conticuum  quum  ct  galli  conticescnnt, 
dclude  diluculum,  inde  maue,  dclnde  dc  manc  ad 
meridiem ,  lioc  cst  ad  medium  diei ,  iiide  jam  voca- 
tur  tempus  occiduum,  et  mox  suprema  tempesias, 
deinde  vesperu,  deindc  concubia,  ct  indc  intem- 
pesta.  Ilacc ,  inqult ,  cst  diel  civilis  a  Romanis  ob- 
scrvata  divisio.«  Addlt  delndc  ad  majorcm  slbi  dc 
vocc  concubia  conciliandani  fulcm  quosdam  Enuii 
vcrsus,  Eadcm  fcrc  apnd  Appidcjum  (mctam.  2. 
p.  151  Oud.)  rcpcrics. 


Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  58.  85 

quadam    obsccratione  conipclleret?     Tam   vero   abcst,     ut  sub  hac  possit  pi-  58 
gresccrc   intricarique   Cyllcnius,     ut    commolis    ab    cadcm   suscitatisquc  pcnnis 
extramundanas  pctcrc  latitudines  urgeatur.     Cur  igitur,  rex  optime,  differantur 
nuptiac,    quum    pro    sola    Atlantladae    solcrtia    duos    pervigiles   repromittam? 
Haec  quum  Juno  aflixa,  ut  adhacrcbat  claliori  phn-imum  Jovi,  acclinatis  cjus  59 
auribus   iutimaret,  de  quodam    purgatioris    vibratiorisque  himinis  loco  allapsa 

obsecrationej  Bartbiiis  (advers.  p.  12 i2)  tlc  ina-  (0,  p.  2i»  Gal.),   slvc  ut  Jambliclius  (8,   8,  p.  163) 

gia  intcUii^it,    scd   diversis    modis   interpretarl  Loc  TtEniy.o6(iiovg. 

verbuui  possiunus.  Poctas  forsan  nostcr  inuuit,    qui  (lifferuntur  nupliae\  Ila  codcx  Drcsdcnsis.  Apud 

deos  Musasquc  sacpe  advocant,   ut  sibi  adcssc  ve-  Grotiuui    vox   nupliae    ncgligciiter    oiiiissa,     quuni 

lint.     At    solutac    etiain  oratiDriis  'Jrtjctorcs   dcos  iu  taincn  iu  antcrioribus  cditionibus  cxstaret 

anxiliuui  vocassc    tcstis    nobis  Varro  est  (de  R.  R.  Atlanliadue^   Grotius  cdidit  Athlantiilae ,   quod 

1, 1,4  ct  7.  p.  I-i4  Gcsn.).  Praelcrea  qui  mytlios  tra-  coiTigcudum  erat  e  Martiauo  ipso  (§.  720). 

ctant  philologi  scuipcr  deos  iu  scenuin  producuut.  perviijiles\    Ita    rcposui    Monacciisium    codicum 

tam\  Uuus  tautum  codex  3Ionaccnsis  (D)  tamen  (B.  D.  E.)   aucforitatc  pro  Grotiaiio  viijiles.    Pbilo- 

pracbct,     Hugianus   jam,     uuUus    autciu    tantum.  logia  ctiam  supra  (§.  22)  »peruigil  immodico  pcne- 

Kibil  tamcn  mutare  ausus   sum.  traus  arcaiia  laborcu  diccbatur. 

tnlricari\  Retai"dari.    Tricae  cnim  dicuntur  im-  elation\    Malc    in    Vossiauo    codicc     (^Vrntzcn. 

podiincnta  grcssuiim.  Vilcaiv.  —   Vlde  J\ouIum.   A  mlsc.    p.  206)    et   In    llbro    IVorluibcrgensi    legilur 

Ciccrone  (ap.  GcU.  0,   2   f.)    nlntiicarl  Cbrysiipasu  alacrioi-i.     Juiionc    cniiu    elatior    Jupitcr,    id   quod 

dlcltur,    Id  cst,  laqucis  scse  ImpHcarc.  paulo  post  rcpctlt.  Ovldlus  (mct.  1,  178)  dc  Jovc ; 

pennis]  Rcspcxissc  videtiir  Graecum   jtteQOVV  nCcisIor  ipse  loco ,  sceptroijue  inni.vus  eburno." 

ct  avaJtTSPOVV,  quod,  utBccklus  ait  (ad  Arlstopb.  Augustiiujs  (dc    civ.  del  4,  10)  »Jovcm  cssc  actlic- 

Avcs  1444),   proprle  est  alas  addere ,  scd   tropicc  rcni,  Junonem  aercm,  junctos  quidcni,  scd  alteruni 

cxcltavc  aliqucm  ad  agondiim,  ad  suscipicnduiu  all-  superius ,    alferr.m   iiiferlus.ii    (Conf.  §.  66  nof.). 

quid.     Respcxlt  etlam    forsltan    Platoncm    (Pbaedr.  intimaret]  Vox  est  postcrlornm  seculoruni.  Grot. 

p.  2oI   Stcpb.).  —  IVon  nostcr  fantum  sacpisslme  ea  Hfltur  (§.  S19. 

e.xtramundanas]  Uno    vcrbo.    SIc    ct   alibi,    ct  S87.  724.  727.  743   (.   867.  963)  scd  Ammianus 

MftrainMndajiM5.UsItatabaccAfiis.GR0T. —  Confcr  ctiain,    Sollnus,    Piudcnlius,  Arnobliis,    TerfuUIa- 

iufcrlora    (§.   18S.   910)   et  Appulcjum  (I.  p.  20i  nns ,    aill  (couf.  Elmcnliorst.   ad  Arnob.  p.  172.   et 

Oud.).     E    Nco-PIatonicoruin  docfiina  baec  expll-  doct.    intcrpr.    Sparflani    ad   Pcsc.   IMgi'.    7,    ct    ad 

canda  sunt,    sicut  et  Inrva  (§.  202)   dciis  lUe  »em-  Capifol.  Ver.  1). 

pyrico  luundo    gaudens.     Latiue   eaim  rcddlt  Grae-  purjatiori]  E  Diodoro    liacc   bausisse    Tidctnr. 

cum  vft£Qy.66niOV ,   quo   Jambilclius  ct  Sallustlus  lUc  eulm  (I,    12)   acrem  (mcllus  actbcrcm)  Atbe- 

pliiiosopbus  utnntur  duo  dcorinn  gcncra  distlngncn-  nam  nppcUatam  Jovlsque  fiUam  et  virginem  pnta- 

tcs:  vJtEQy.oCidovq  Qt  syxo6f(lovg,    iit  Sallastius  tam  cssc  tradit,   idco  quod  .ler  siiapte  natura  cor- 


84  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.39. 

sensiin  Pallas  corusca  descendit,  atque  ita  ut  videbatur  vertici  Joviali  iubaerere, 
supervolans  tandem  constitit  sublimiore  quodani  annixa  suggestu.  Quani  quum 
Jupitcr,  ut  jugali  elatior  adhaerebat,  de  proximo  contiguoque  suspexit,  sic 
cxorsus  est :  O  virgo  nostri  pars  melior,  opportune  votis  intermixta  ^SIajugenae, 


rnptioni  non  obnoxius  sU  et  summum  untversi  mundi 
locum  occupet  5  unde  etiam  fabulam  originem  tra- 
xissc,  c  Jovis  vcrticc  illam  natam  csse  (Strab.  14. 
p.  6o3.  667;  16.  p.  744).  Claiius  etiam  Augustl- 
nns  (4,  10)  Slincrvam  aetberis  partcin  snperiorcm 
tencre,  idcoquc  a  poetis  originem  ejus  dc  Jovis 
capite  cssc  ficlani  (add.  cund.  7,  16).  IVostro  eadcm 
•  Celsior  una  Jovc  flammantis  circulus  acthraex 
(§.  568)  appellatur.  Seneca  (de  ira  3,  6.  p.  44 
Lips.):  uPars  supcrior  mundi  et  ordinatior  ac  pro- 
plnqua  sideribus  nec  in  nubcm  cogitur,  ncc  in 
nubcm  cogitur,  nec  in  tempcstatem  iuipellitur,  nec 
vcrsatur  in  turbiuem:  omni  tumultu  cai-ct,  infcriora 
fuIminanL « 

allapsa\  Legerat  illud  Ovidii  (mct.  5,  101)  t 

ttsuperas  dclapsa  per  aiiras      * 

Pallas  adest.K 
Scd  et  allabi  Virtutcm  ct  Voluptatcm  ad  Sciplonem 
fiaxcrat  Silius  (lo,  21). 

Pallas]  Ut  trias  compleretur,  Mincrva  addenda 
erat.  Veteres  cuim  solcbant  Jovcm,  Junonem  ct 
Minervam  jungere  (Pansan.  10,  o,  1.  Cic.  In  Vcrr. 
o,  14.  Liv.  6,  10.  Dio  Cass.  p,  600  Rcim.  Dion. 
Hal.  3.  p.  201  Sylb.  Ovid.  fast.  J>,  231.  Macrob. 
Sat.  5,  4.  et  inscript.  ap.  Fucbs.  in  bist  Mogunt.  L 
20).  ePrudcntcs  Etruscae  disciplinac  ajunt«,  inqiilt 
Scrvius  (ad.  Acn.  1.  422),  >apud  condltorcs  Etrus- 
caram  urbium  non  pntatas  justas  urbes  fuissc  in 
qulbns  non  trcs  portae  csscnt  dedicatac  ct  votlvac, 
ct  tot  tcmpla,  Jovls,  Junonls,  3Iincrvac. «  Sic 
Romae  etiam  in  Capltolio  (cf.  eund.  ad  Aen.  2,  22o), 
nhl  ad  Jovis  epulum  Ipse  in  lcctum,   Juno    autcm 


et  Sllnerva  iu  sellas  In^Itabantu-  (^'^alcr.  Max.  2, 
dc  matrlm.  1,  2.  p.  119  Torr.)  ct  P.  Victor  (rc- 
glone  8)  retullt:  uln  teniplo  Jovis  optlmi  maximl 
crant  trla  dclubra,  medium  Jovis,  dextrum  Sliner- 
vae,  laevuiu  Janonls.u  »3fcc  dcfucrunt,  Arnoblus 
(5.  p.  125)  inqult,  i-qul  scrlbcrent,  Jovem,  Juno- 
ncm ,  i^IIncrva^que  penatcs  exlstcre ,  sinc  qulbus 
vlverc  ac  sapcrc  ncqueamus,  et  qui  pcnitus  nos 
regant  calore  ac  splrltii«  (conf.  §.  41).  Coploslus 
eadcm  Macroblus  (1.  laud. )  explanat.  Tertullianns 
(ad  natlon.  2,  12)  c  Varronc  rcpetlt,  antiquissimos 
hos  esse  deorum.  Adde  Valerium  Maxlmum  (o,  10. 
p.  ol7   Torr.). 

vertici  Joviali^  Arnobius  (5.  p.  118,  add.  4. 
p.  137)  n^IIuervam  acthcriiim  vcrtlcem  essc«  scribil 
»ct  summitatis  ipsius  summam. «  Macrobius  (Satum. 
3,  4)  iisdcin  fere  verbis  »3Iincrvam  summnm  aethc- 
rls  esse  cacumcn«  tradlt,  alloque  loco  (1,  17  f.): 
«Porphyrius  tcstaturn,  iuquit,  «Mincrvam  esse  ■\ir- 
tutem  Solis,  quac  humanls  mcntlbus  prudentlam 
submiiiistrct  I\am  idco  hacc  dea  Jovis  capitc  pro- 
guata  mcmoratur,  id  cst,  de  summa  aethcris  parte 
edlta,  unde  origo  Solis  est.«  Lnde  0>idius  (fast. 
6,  427)  ri  aetheream  deam«  eam  appellat.  Adde 
Cornutum  (20.  p.  18o.  Gal.).  Eodem  spectat  in 
proxime  scqueutlbus  »subIIraior  suggcstus«;  acthcr 
enlm  summum  omnium,  qncm  deus,  ut  Ovldius 
ait  (met  1.  67): 

tsuperimposuit  liquidum  et  gravitate  ca- 

rentcm 

Aethera,  nec  tjuidtjuam  terrenae  faecis  habentem.' 
esl]  Supplol  hoc  e  Darmstattcnsi  codice. 


i  Martiani  Capellae   lib.  I.  §.  59.  85 

quae  sive  Deliacis  vocibils  permulsa  descendis,  sive  absque  te  Jovis  non 
crat  formarc  consilium,  seu  consensus  noster  ne  mutilus  viderctur  appropcras: 
noveris  tamen  Philologiae  Cyllenium  nuptias  postulare.  Nonduni  mca  prompta 
scntentia  est;  exspecto  quid  suadeas.  Novi  quippc  quam  ejusdem  virginis 
incessabilis  labor  tibi  scmper  acceptus,  et  ut  e  tuis  numeretur  illa  pcdisequis. 
Par  est  igitur  ipsa  praesertim  decernas,  quidquid  de  ejus  connubio  provisura 
dispensas.  Tunc  Pallas  aliquanto  subuiissior,  ac  virginalis  pudoris  rubore  40 
suffusa,    oculosque  peplo  quod  rutilum  circum  caput  gcstabat   obnubens,    im- 

pars  nie/ior]   Quippe  Jovis    e    capitc   prognata.  consiliitm]  9Iiner\a   cntui    Ipsa  apnd  Ilonicnini 

Sic  Platoni  (Crat.  p.  407  Stepli.)  nonicn  ^A&rjVT],  (Od.  J>,   298)    «tyco    tf'   ev  ita^L   ■&£oI()L,  inqiiif, 

qaMn^  ^eovoiq,  ^aia  vOT^dtg  crat.  Obscrvat  Fabcr  Mrjrc  T£  xAiofiai.»  —    Atlieiiis  aiitcni  Antiplion 

(ad  Apollodor.  p.  164):  »qiiod  de  nativitalc  Palladia  (orat.  pro   Cliorcuta  c.  4»)   tradit:  «iv   avtco   rco 

ad  orain  fluvii  Trltonis  scribunt  nugac  sunt   TQLTca  0ov^£VTT/giu)  -Jcog  ISovXaiov  xal  'A&7]vag  /3ov- 

Yox   cst  Acolica,   quae   capitt  slgnificabat.«    ScLo-  Xuiag  i£Qov  iOTC  y.ac  £i6c6vT£g  oc   [iovk£VTC(], 

llastcs    Aristopbanls   (Nubb.  983)    id   firinablt.    Et  7tQog£VXOVTac.«    3Icinoratu  digiia  practcrca  siint, 

qnanivis  Horatius  (carm.  I,  12,  19)  sccuudum  post  quae  ex  Orpblcl  rcccntiorls  cujusdam   doctijna  Sui- 

Jovem  ci  ti-Ibuat  lociim,  noster  tamcu  infra  (§.  SG7.  das  (b.  v.  p.  740)  tradlt,  ncnipc  »summum  actbcrcm 

5G8)   eam    «uigenlum     mundl,     prudcntlam    sacram  omnlum  antlquissimuin  cssc,  quo  rupto  luinen  tciTani 

TonantisK    appcllat,    quac    slt   ncclslor   una  Jove.o  lUustrasse,  quod  nomiuarl /7otJ/l77V,  tpcog ,  ^coiiv.* 

Ovldlus    etymon   nominls    captae   (capitac)    Ita    (In  mtttiltis]    Vosslanus  codcx    inutilis  j   quod   non 

fast.  3,   857)  Invcstlgat:  spcrncndum  est.  Abatz.  (niisc.  p.206)  —  Mibl  tamcu 

»Nominis  in  dubio   catisa   est:  capitale  vocamus  pracferenda  csse  vulgaris  lcctio  videtur.  Modo  cnlm 

Ingenium  soHers :  ingeniosa  dea  est.  dixcrat,    Palladcm    partem   Jovls    esse    melioremi 

An  quia  de  capitis  fertttr  sitie  matre  palertu  liac  igltur  paite  dcficientc  totum  muttlum  csse  se- 

Vertice  cttm  clypeo  prosiltiisse  suo.  quebatur. 

Unde  alU  etlam  (Cornutus  20  p.  184  Gal.  ct  Ful-  iticessahilis]  I.  c.  contlnuns.  Fulgcntius:  «pnbli- 

gcnt  mytb.  2,  2)  Mlnervam   ideo  dc  Jovis  vcrticc  cac  incessabiliter    vexantur   actloncs."     Et  Capella 

natam   essc   dicunt,    qula   ingcniuni   positiim  sit  in  libro  nono:  «Supcrum  ince«5alu7i7er  pcctorum  arcana 

ecrcbro.  Valerins  Flaccus  (4,   542)  cam  Jovls  ap-  tcnuerunt.«  Goez. 

pellat  oplimam  prolem.  Praeterca  ad  dlctionem  quod  peplo]  Dc  Palladis    pcplo    passim    anctorcs ,  et 

attinct,  in  mcmorlam  nobls  revocantur   Ula  Viigilli  Scrvius  ad  illud  Aeneidos  (1,  480): 

(gcorg.  2,  40)   "famac  pars  ma.\uma  nostrac«,    vel  »Crtnibus  Iliades  passis  peplumnue  ferebant." 

senls  illlus  apud  Gallum  (1,  S):  »perlit  pars  maxima  De  pcplo  Minervae  apud  Atbcuicnscs  conf.  Meurs. 

nostri",  vcl  Rutilil  (itin. 495):  «nostrac  parsmaAjma  lcctt  Att  II.   12  ct  Bocckbius    de   frag.   gr.  princ. 

atcu.tls.«    Addc  Juvcnalcm  (15,  155).  p.  192.  Jam  apud  Ilomenim  (H.  6,   275)  pcplum 


86  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  40. 

probabat  aliquantum,  quocl  super  nuptiis  virgo  consiilitur,  praesertimque  ejus, 
quam  propter  consociationis  officia  manere  cupcret  semper  intactam.  Dedi- 
gnabatur  praeterea  hujusmodi  adhibere  consensum,  quum  ita  expers  totius 
copulae  censeatur,  ut  neque  de  ulla  conjmixtione  progenita,  neque  ipsa  pro- 
creare   quidquam    Arithmetica    teste    monstretur,      Ac    tunc   septem   radiorum 


Miiicrvae  offcrtur.    At  iJ)!  veslis  cst,   ut  plcrumque 
aimil  autiquos  5  noster  pro  velo  accipcrc  vidctur,   ut 
liaud  scio  an  ctiam  Claudiauns  (dc  nupt  Ilon.  123): 
nEt  c)-ines  fesilna  liijat ,  pephnnfjue  flueutem 
Allevat  et  blando  spirantem  numine  ceston 
Cincjittirn  cet. 
Arithmetica]    Arithmetica  tcste   ejfrag  Palladi 
comparalur,    quod  ex  nullo  numero  duplicato   con. 
flata  slt,  ucquc  cx  ca  duplicata  nascatur  numcrus, 
qui  sit  intra  dccadem,  qucmadinodum  Pallas  omnls 
copulae  virilis  ipsa  expcrs  cst,  et  sinc  copnla  pro- 
creuta.    SIc  iufra  ad  Palladem: 

II  EjtTccg  in  numeris» 

et  In  Ajlthm.  ad  IJcptada:  nQuae  quod  naturae  opera 
sinc  focturarum  contagione  conformarls ,  inter  deos 
Tritonlae  vlrginls  vocabulum  possedistI.«  Macrohlus 
de  Hcptada:  iiHuic  autem  numcro,  hoc  cst  seple- 
nario  (Glossem.'») ,  adco  opinio  virginltafis  inolevit, 
ut  Pallas  quoque  vocitetnr"  cet.  Grot.  —  Quac 
dc  scptenario  numero  dicenda  erant,  ea  in  palac- 
ographla  crltica  jam  congessl  (P.  IM.  §.  24-4 — 2o7). 
Confcrendus  practcrea  Arnobius  (L.  7.  p.  227). 
Quod  autcm  neque  gignere,  neque  glgni  septeaarlus 
numcrus  dicltur,  de  priiao  numcroruin  ordiite  In- 
telligcndtmi  cst,  qucm  primum  vcvsum  nostcr  (§.243 
seqq.)  appellat,  In  quo  nullus  est  numerus ,  cujus 
multlplicafionc  scptcnarius  glgnatup  quemve  multi- 
plicando  ex   se   gignat. 

ipsa  procreare^  Edlti:  nipsa  procrer.riv -^  Dres- 
dcnsis  codcx  ^upsam  procrearc«:  pliirlml  autem  co- 
dircs,  Lcldcssis  (Munoh.  ad  IIyg'n-  p.  19),  Mona- 


censes  (B.  C.  D.  E.G.),  BasUeensIs,  Darmstattensis, 
Britannicus,  Caiitabrigicnsis,  et  illc  ctlam,  quo 
Cortlus  usus  est,  nipsa  procreare.«  Pcndet  nimi- 
rum  primus  casus  ipsa  a  verbo  monstretur. 

ac  tiinc]  Pro  Grotlano  at  tunc,  Basilecnsls, 
Guelferbytamis,  Darmstatfcnsls,  Rcichcnaucnsls ,  ct 
qul  ad  IVorlnibcrgensis  libri   margiaem  laudatnr. 

septem  radiorunij  Hac  corona  perfccta  scientia 
septem  ai'tiuia  dcslguatur.  Pallas  autem  summae 
sapientiae  (igiiram  tcnct:  Philologia  typus  est  ra- 
tionis:  Mcrcurhis  symboluin  scrmonls.  Plcrumque 
crgo  dina  phllosophi  postliahita  ratloiic  cultui  scr- 
monis  iiisistunt  ct  minus  inquire:idae  vcrltatis  stu- 
dium  gcrunt,  Pallas,  quac  typum  teiiet  saplcntlae, 
qiiacquc  soict  rationls  curam,  uon  vcrborum  gcrcrc, 
fugci'c  vldetur.  Qua  fuglente  corona  septem  radlo- 
rum  aperitiir,  qnla,  qniim  sapicnlia  vcrborum  orna- 
tum  ncgligit,  septcm  Uberalium  artluin  scientla  de- 
monsti-atiu'.  IXon  ergo  dctrectat  Pallas  nuptias  Mer- 
curii  et  Philologiac  5  sed  interesse  recusat ,  quia 
sapicutcs  debciit  quidem  facundiac  et  eloqucntiao 
studcre,  phis  tanten  inquirendae  Teritati  opcram 
darc.  ViLC.  —  Vcriun  vidisse  virum  docfum  aflir- 
mare  nollin :  quainquam  Laurcntlus  Lydus  (mciisc 
Apr.  46  p.  222  Roefh.):  6  Jf  Czstpcnog  reXato- 
rrjTOQ  deiyiici  idTl.  Hoc  solum  cevtum,  numcruia 
septcnarium  a  nostro  tam  Mincrvac  quaoi  vli'ginitati 
(8.  738),  pudorl  igltur  virglnali,  trlbui.  Practerea  non 
reticendani,  in  Ylrglnis,  signl  coclcstis,  veste  itldcm 
septem  cssc  stellas  (Ilygin.  astr.  3,  24.  p.  44i>. 
Muuci-:.)ct  in  concilio  dcorimi  aLiiciano(lo.p.  102) 


Martiani   Capellac   lib.  I.   §.  40.  87 

coronam  solivaga  virginitas  rcnudavit,  nc  lutararum  causis  ct  copulis  in- 
tcrcsset.  Quia  tamen  cjus  optaverat  Jupiter  excgcratque  consilium,  suadct 
dcos  maritos  dcarumque  grandacvas  in  haec  deccrnenda  condiici.  Quippc 
convcnirc  Cyllenio,  ut  pro  ofliciorum  praemiis  potissimorum  favor  coclitLnrf 
ejus  vincla  sanciret.  Augustius  quoque  fieri  .Toviale  decretum,  quum  coetu 
deorum  attcstante  depromitur,  ipsamquc  nupturam  dco  convenire  non  posse, 
nisi  super  senatus  consulto  mortalis  cssc  dcsinerct.  Id  gcnus  plurima  suadcntc  4 1 
Tritonia,    regum   conjugum    uterque   conscnlit.      Ac  mox  Jovis  scriba   prae- 

ctiam    fingl   scptcm   qiiacsitorcs  (ijttyv(6[lOVag)  e  vls    infra   (§.  96.  67G)  legautiir,    Iioc    taaicn    loeo 

majorlbus  dcls  cligcudos.  onines  lil)ri,  tam  cditi,  quaui  scrlpti,  siiper  haheut. 

renndavitj  Parlter  Glaudiauus  Blinci-vam  i>Gor-  Quo  mugis  Goezlum    in    co   reprcLendliuHS ,    quod 

gonos   ora  revelare«    (dc   raptu  Pros.   2,   20i>)  ct  in    texliiju  iulruslt  siiperi,    praescrtlui  quum  altera 

"praeteutas   aperire  crlstasu    (22S)  finxit.  Attamen  et  constaus  Icctiu  nullo  negotio  dcrcndi  possll,  modo 

vide  nc  potlus  praegnanter  dictum  sit  pro   »detraxit,  illud  sui><-r  pvo  advcrlMo  aceiplamus.    Prisuum  cniiu 

deposuil  coronam",  adco  ut  nudnm  ejiis  caput  appa-  agilur  dc  eo  quod  fieri  Joviali  dccreto  delieat,  de- 

reret  nequc    corona    vli'ginalis    delLberatlonibus   de  «nde  vero    addllur,     qiiid  insuper  seuatr.s   consiilto 

matrlmonio  interesset.  confiriuari  neecsse  sit.  Siiper  cnim  pro  insuper  vel 

fulurariini^   Sc.  luiptiarnm.  Vulc.  —   Lego  fu-  ab  optiiuis  scriptorlbus  poni  tcstis  est  Ovidlus  (mct. 

turorum   aut  fnturarum  rerum.  Gbot.  —    Scd  re-  12,   206): 

ccpta  vcterum  cdltiouuui  lcctio  non  sollieitauda  cst:  —  » Dederatque  snper,  ne  saticius  ullis 

subiutclligcndum  enlm  nuptiarum.  Goez.  f-^vlneribus  fieri  fcrrove  occumbere  possct.« 

maritos^  In  MS.  deos  viaris,  optiinc.  Gnox.  —  7-eguml^  Hic  rex  (uterque)  poni  pro  rcge  et  rc- 

Ilaud  approbandiim.    Licct  eniui  Grotlo  faeUe  con-  ginn  rccte  monet  Muncker.  ad  Ilygiii.  fab.  159;  adde 

cedamus,   e  neglccta  pronuntlatlone  llterae  E  serlbi  notas  ad  Llvium  I.   29.     IVotandum  vcro,   quod  in 

potulsse  maj-is  pro  mares,    ncxus  tamen  orationls,  Vossiano  illud  conjujtnn ,  ut  saepe,  scribitur  com,- 

quandoquideiu  de  matrlmonlo  agitur,  voccui  maritos  juffium.  Ar.-stz.  (misc.  p.  206)  —  Jupiter  niminiiii 

poseere   Tldefiir,   quam  reliqui  omnes   llbri  babcnt.  /?«(;tyi£^?(Pausan.  9,  39,  3.  4.  Airian.  5,  5.  p.  187. 

Tcmcre   igitur   Goezius    deos    maris   lu    contextuin  Rapb.)  slve  rex  (^'irg.  Clr.  520.  Acn.  2 ,  648 ,    10. 

leccpit  112.  Ovid.  fast.  5,  334.  SU.  3,   217)  appellabatur, 

eoeiu  deonim]  Suaseral  id  (§.  35)  jam  ApoUo.  parlter    atque  Juno  rcgina    (Aen.   1 ,    46.  7,    575. 

super]  IIoc  cst  de  consulto  scnatus.  PLroucsIs  G20.  Ovld.  6,  57.  SIl.  7,  78.  Plaut.  Cist.  2,   1,  37. 

enlin,    niatcr  Pbilologiae ,    niortalls  fingitur  fulsse,  Cic.  in  Vcrr.  5,  72.  Liv.  5,  21.  27,  57.  Arnob.  4. 

ideoque  et  PLIlologla  mortalls.   Vui.c. —  Legendiim  p.  144.  Vlctor  urb.  region.  15)  id  quod  iu  lapiduui 

nsuperl  S.  C.«    lufra  enlm  sic  loqultur,  ct  in  Gco-  ctiam  titulls  obscrvatur  (Grut.  4,  7.  ;8,  12.   5,  3 — 6. 

inetria  Dcoclestls  S.  C.«    di\it.  Gxox. —  Ista  quam-  7,  1   s?qq.  24,    6.  7.  25,  8.   1063,  4.  1065,   4, 


88  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  41. 

cipitur  pro  suo  ordine  ac  ratis  modis  coelicolas  advocare,  praecipueque  sena- 
tores  deorum,  qui  penates  ferebantur  Tonantis  ipsius,  quorumque  nomina 
quoniam  publicari  secretum  coeleste  non  pertulit,  cx  eo  quod  omnia  pariter 
42  repromittunt,  nomen  eis  consensione  perfecit.  Vulcanum  vero  Jovialem  ipse 
Jupiter  poscit,   licet   nunquam  ille  de  sede    corusca  descenderet.     Tunc  ctiam 


5.  7.  Fiichs  Mog.  I.  p.  C.  H.  20.  22.  2S.  26.  50. 
II.  p.  1.  232.  2GG.    408;  couf.  lufra  §.  G8). 

scrib(i\  Constat  Parcas  esse  exceptrlces  et  ar» 
carlas  Jovis.  Vulcan.  —  E  scqiieutlbus  Loc  quidem 
patet;  sed  serlba  LIc  singularl  nnmero  profertur; 
nisi  Ita  accipere  volumus,  ut  supra  (ad  §.  5  in 
nota)  leglmus  de  Parcis:  »una  scribU.ii  Ceterum 
Grotius ,  llcct  obscrvassct  Icctioncm  la  vocc  scriba 
varlare,  cdidit  tamen  scribae,  ct  sic  cum  alils  Arn- 
tzenlus  quoque  (misc.  p.  207  f.)  lcgit;  Oudendor- 
plus  contra  (ad  Appulcj.  I.  p.  202)  c  codicc  prae- 
bct  scriha  aequc  ac  lliigianus  codex,  quod  co  ma- 
gls  practuli ,  qiio  certius  infra  (§.  70S)  simllitcr 
legltur  nGcometria  praccipitiir. «  Eadcm  vcrboriim 
constructio  cst  in  jubetur  et  jussitur  apiid  Catouem 
(dc  R.  R.  24,   t.  p.  32  Gcsn.). 

penates  ipsius  Tonanlis]  Cavc  vulgavJ  ecnsu 
noinen  illud  accipias ,  quo  rcs  divlna  pcuatibHS  ab 
Lomuiibus  fiebat.  IIoc  loco  penatcs  Jovis  consiliarll 
suiit  intimi.  Iiiterprctallo  pctcnda  ex  Liscc  Arnobli 
(L.  3.  p.  125)  vcrbls  cst:  «rVigidlus  —  cxpoult, 
diseiplinas  Etruscas  scquens,  gciicra  essc  Penatlum 
quatuor,  et  esse  Jovis  e.t  his  alios ,  alios  JXcptunl, 
Inferlorum  tertios,  mortalium  Lominum  qiiartos; 
iHCxplicabilc  ncscio  qnid  diccns.i"  Scd  vldc  Cam- 
dcnl  praelect.  acad.  p.  094  seqii.  et  Miillcrl  Etrusc. 
II,  p.  87.  Eornndem  infia  (§.  46)  scdcs  indlcantnr 
in   prima  eocli    regionc. 

secretum\  Haec  quoquc  cx  Arnobio  cxplicanda, 
ciijus  verba  (L.  3.  p.  123)  bacc  siint:  «Varro,  qii 
siiiit  iulTorsus   atque  iu  intimis  penc{ralibu$  cocU, 


deos  esse  cerset  quos  loquimur ,  nec  eo)-um  nume- 
rum,  nec  nomina  sciri.  IIos  Cousentes  ct  Compli- 
ecs  Elrusci  ajiint  et  nomuiaiit.o  lidcm  cssc  vldcn- 
tur  qnos  Seneca  (nat.  qu.  2,  41  f.  p.  71S  Lips.) 
itdcos  superiores  et  involutosu   vocat. 

eifl  Ita  omncs  fcrc,  Basilccnsls,  Darmstat- 
tensls,  Monaccnses  (B.  C.  D.  E.),  Bodlcjanus  pri- 
mus,  Britannicus,  Cautabrigicnsls,  ct  in  marglne  a 
Grotlo   laudati  codiccs.  Male  vulgo  ejus. 

cotisensione^  Memlnit  Arnobiiis  dcorum  Con- 
scntium  ct  alli.  IIuc  fortc  pertiiict  autiqua  inscrlptlo 
Spolcfana:  iiConscutlo  dcorum  Mariana  Sozomcnc 
Imperio  fecit. «  Grot.  —  Ipsis  »DIIs  ConscntIbus« 
diias  dicatas  iuvenics  apud  Griitcrum  (p.  3).  Quos 
Martiauus  a  consensione  appcllatos  censet,  aiii  a 
consulendo  (Yoss.  Etymol.  I.  Jat.  p.  154),  alii  quasi 
dvvovTEQ  a  citm  ct  esse,  iit  praesentes  a  prae  ct 
esse;  cf.  3Iullci-I  Etrusc.  T.  II,  p.  81,  qul  Arnobii 
quoqiic  loco  (III.  cxtr.)  utitur.  Practcrea  obscnan- 
duin,  Martlanura  Consentes  distlngiierc  a  uLIs  scnis 
collcgis  Jovjsu,  quos  plcrique  ipso  Ulo  nominc  in- 
signiunt. 

yulcanum  Jovialeni\  Uaud  scio  an  practer 
Martlanum  iicmo  quisquam  cjus  mcmliicrlt.  Scd 
facllc  Iiitclligitur  distingitl  Lunc  dciim  ab  Illo  sinc 
patre  nato,  dc  quo  infra  (§.  87).  Jovlalls  [ciilm 
Vulcanus  patre  Jove  (Ilomcrl  II.  1,  S78.  ApoUodor. 
1,  3,  6.  Coinut.  p.  181  Gal.)  sive  Actbcrc  (CIc. 
N.  D.  3,  21),  qul  Idcm  cst,  procreatus  crat.  Cog- 
nomcn  praelcrca  Ulud  alils  etiam  dils  tribuitur; 
ila  Joviam  Vcnciem  (Grut.inscr.o9,  8),  Jovialeiu 


Martiaui  Capcllae  lib.  I.   §.  42.  89 

iit  inter  alios  potissiini  rogarentur  ipsius  collegac  Jovis,   qui  bisseni  cum  eodcm 
Touante  numerantur ,    quosque  distichon  complcctitur  Ennianum: 
JunOj    Vesta,    Minerva,   Ceres,    Diana,   Vcnus,    Mars, 
Mercurius,  Jovi',   Neptunus,    Vulcanus,    Apollo. 

Gcnlum  (Arnob.  3.  p.  123.  12o)  ct  Jovluui  Hercu-  Cefes]  In  Vosslano  lcgitur  Ceresqtte:  scJ  nialc 

lem  (Grut.  18,  4)  iuscrlptloncs  prodiint.  ilhid  que  Intrusum  cst  a  ILbrarlo  ncsclcntc  prliuam 

rogarentuf\  Invltarentur,  adT0cai'cntur,  proprlc  in  Diana  recte    producl,    ut    docnlt   llcinslus    (ad 

ad  cocnam.    Apulcj.   mct.    Llb.  1:  Rogat  te  inquit.  0>ldli  nict.  8,   3o3)  ubl    cadcm  ratlone  pcccatiim 

GnoT.  cst.  Aji>tz.  (iiilsc.  p.  208)  —    E    nomlnls   ncinpc 

bisseni  cum  eoden{\  Prorsus  ut  Plautus  (Cpldlc.  origiuc   priina   syllaba    producenda;    ({uam  quidcin 

S.   1.   4):  origliicm  qul  ignorarunt,   cam   corripuerunt ,    ut  Iii 

fSi  undecim   deos   praetcr    sesc    secum    adducat  miiltis   aliis ,  practer  yossiannm,    codiclbus,   Bou- 

Jiipitcru  garsil,   Brltannlco,   Cantabrigicnsi,   Guclferbytano, 

ct  Ovidius  (mct.  G,  72):  Basllccnsi  et  Dresdcnsi  fccerunt. 

nBis  sex  coelestes  meiUo  Jove  sedibus  altis  JovC]  Alil  Jupiter.  Quo   factum  cst,    ut  scbo- 

Auijusta  gravitate  sedent» llastac  ad  bosce  versus  baesltando  delibcrarent  quo 

Plato  quoque  (In  Pbacdro  p.  2-46  Stcpb.)  Jove  prl-  modo   lcgendum    cssct    ut   versuum    numerus    con- 

uio  nominato   addlt  •T65  dejtSTai  6TQaTU<   ■decov  staret.    Ita  glossa  Mouaccnsls  (E)  lcgl  vult  JSeylu- 

xe  xal  datnovcov  xaTc)  svdExa  ixegt}  y.S'A06jJ.T}-  nus ,   addltque   «allter  scandi  non  potcst.«    Vulca- 

fiivT}."    Infra  noster  Itcrum  (§.  914)   «hisstmi   nu-  nius  autcm  bacc   adnolat:  »ScIolus  aliquls  reposult 

mlna>    laudat    caquc    Hetniscorum    esse    observat,  Jupiter ,    omnemquc  vcrsus  ratlonem   sustullt.  Le- 

qul  qiildcm  locus  eorum  tlieologiam  Illustrans  probc  gcndum  itaquc  cst  Jovis ,   sed  nominandl  casu,  ul 

notandus.    Acgyptlorum  duodecim  deorum  jam  me-  vctcrcs  Id   nomcn  nsiirpabant    In  scanslone  aiitcni 

minit  Hcrodotus  (2,  4),  in  qiiibus  tamcn  Ucrculem  eliditur  ultlma  litcra  S,  more  Euniano,   et  constaf 

(Aegyptiaciun)  ftilsse  (2,  43)  dlclt   Graecorum  duo-  vcrsus.x  Laudare  ctlam  poterat  LucUIum  (v.  Gorall. 

declm   deos   mcmot.int  Plato   (dc  Icgib.  5.   p.  745  ad    Albiiiovan.  clcg.  1',   23.  p.  7).     Edldlt   quldem 

Stcpb.),  Apollodorus  (2,  7,  2  et  3,    14,  2),  Pin-  Grotlus  Jupiter;    sed  codlcem,    quo  usus  est,   ba- 

davns  (Olymp.  11,  ol),   Strabo  (13.  p.  60o.   622  buisse  Jovis  cx  addita  colllgo   nota,    qua   scripslt; 

Casaub.),    ct  Pausanlas  (1,  3,  2.   1,  40,  2.   et  8,  «Jovis,    Cltautur  bi   vcrsus  ct  ab  Apulcjo,     iVomi- 

2o,  3).   Quibuscum  confcrre  licct  Plinlum  (3o,  10,  natlvum  Joui5  inter  rcccntiorcs  et  Hyglnns  nsurpat. « 

36).     Sed   mcmoratn    omnlno   digna    siint ,    qulbns  Undc  patet  illiid  Jupitev  vltio   vel  amanucusls  vc! 

Sallustlus    pbilosopbus     duodccim    IUos    dlstinguit.  typograpbl    trlbucndum   csse :   quod   tamen   non  ad- 

Sic  enim   docet  (c.  6.  p.  2o4  Gal.):  »mundnm  e^-  verflt    Wallbardus   in    repetlta    Marfianl    cditlon!. 

cmnt  Jnpitcr,  IVcptunus,  Vulcanus ;   animant  Ce   '  Ounpbrlus  Paiivinhis  (de  hid.  CIi'ccns.  2,  2.  in  Graev 

Juno,  Diana;  adaptant  XpoMo,  Vcnus,  ^lercu    \';  t!:c,-;anr.  X.  p.  3oo)  ct  Vossius  (v.  Biirmannl  antboL 

custodiunt  Vesta,  Pallas,  Mars.ti  Lat,    I.   p.  1)    apud   nostrum    lcgendum   JovP  essi' 

12 


90  Martiani  Capellae  lib.  I.    §.  45. 

45  Item   ct  septem    residui,    qui    inter  duodecim   non  vocantur;   post  Iios  quam- 
plures   alii    pro   suis    gradibus    coelites,    ac     deorum    omnis    populus    absquc 

probc   obscrvanint.    IVam    ita   etJam  AppiJcjus    (dc  12.  p.  337  Rcisk.)  OQatOVS  ct  aujavsiQ  (listinv.it, 

dco  Socr.  p.  121   Oud.)  Iiahct,    qucni    a   Martiano  quorum  priores   Appidejus    (de    deo  Socr.    p.  ilf). 

sacpe  cxscriptum  essc  q«ilil)ct  vidcbit,    qui   ntrum-  121   Oud.),  c  Platonis  doctrlna,  Solcm,  Lunani  ct 

que  lcgcrlt.    Scd  multo  etiam   magls    scirc   rcfert,  qulnque  vagas    dlclt,    postcriores  autcm  deos  con- 

quo   pacto    Ennlus    ipse     vcrsum    illum    scrlpscrit.  senles,  quos  conslderare  non  datum  slt.  Ita  ct  Ovi- 

IIuuc  Jovi'   scrlpslssc  Ludovlcus  Vh  cs   (ad  Augu-  dlus  (trist.  4,  4,  20)  dc  dlls : 

stin.  dc  civ.  dei4,    25)   testatur,    cujus   auetorltas  »Quorum  hic  aspicilur,  credilur  ille  dens.» 

co  major  esse   debct,   quo  cortlus  constat   (vid.  ad  Praeter  duodcclm  igltur  rcsldui  nostro  sunt  septcm 

Aug.  2,  21.  et  Fabric.  bll)l.  Lat.  4,    1.  p.  29  Ern.)  Piauctae,    siquldcm  boc  loco  alios  vult  babcrl  So- 

Euuii  cum  editionem  molitum  cssc.   Omnibus  igltur  lem ,   Lunam,   Saturuum,  Jovem,    Martcm ,   Venc- 

illls  perpcnsls  co  adductus  sum,   ut  Jovi'  in  tcvtum  rcm,  et  Mcrcurltiin,  ;)/rtHef«*  conspicuos ;  allos  Apol- 

reclpcrcm.  (Conf.    Cup.  in  Ilarpocr.  p.  G9.  Relncs.  liuem,   Dlanam,   Saturnum,   Jovem,   Martcm,   Ve- 

inscr.  p.  4.  GjTald.  op.  I.  p.  18.  Voss.  Idolol.  1,  14.  nercm,   ct  Mcrcurium,    deos   votjTOvg.     Snperiori 

Monlf.  autlqu.    cxpl.   praef.    p.  94    ct  T.   I.    p.  5J>.  edam  loco  (§.  29)  ad   eoelum  adsecndcntes  Apol- 

Casal.  de   rillb.  p.  100).  lincm  ctMcrcm-Ium,  illum  in  solcm,   bunc  in  pla- 

sentem   residtii^   Ilabcbat    Grotlus  «Item   ex  liis  nctam   Iransmutari    finxerat:  et   infcrlori  (§.  741  f.) 

septcm   rcsiditl.n     Unde    animadvertebat:  nquoniodo  septem  dlls  apcrte  plaactas   dcslgnat.    Distlnguciidi 

septcm,     quum    duodecim    nominarlt?    At   quinqiic  Igitur  bi  a  rerls  diis.   Atquc  boe  pacto  locum  sanc 

pracscntes  jam   crant,   Jnpiter,   Juno,   Mercurius ,  Miillero  ctiam  (Etrusc.  U.  p.  84)  obsciirum  cquldcm 

Apollo,    Pallas.       Scptcm   jgitiir    alii   ad^ocati,    ct  interpretor.  Ipse  Clcero  (dc  N.  D.  3,  20)  ..Solem « 

magna  turba ,   quac  Isto  numero   non   crat  compre-  Inqult  ..deum  csse  Lunamquc,  quorum  altcrum  Apol- 

Lcnsa.K  Ingciilosa  oninino  bacc  est  explanatlo,  qnam  l">cm  Graccl,    alteram  Dlanam  putant.«    Addc  Ap- 

tanicn    glossac    dcbebat   Grotlus,    Grotloque   Goc-  pulejum  (dc  dogm.  Plat.  p.  205,  ct    de  dco  Socrat. 

zius.    >'IliilomInus    supcriorem    pracfcro   lectloiicm,  !'•  1^7   Oud.). 

quam  Corlius  cx  Ilbrls   scriptls  Gucirerbj-tanls  pro-  omnis]  iMclIorcm   banc    lcctioncm   c    lil)ro  No- 

dldlt,    ct  qnacuin  Monacenscs   (C  et  E) ,    Brltanni-  rlmbergcnsi,    Iluglano   codicc,    Vosslano  (.irntzcn. 

cus,   Cantabrlgicnsis,    ctBodlcjanus    prlmus    con-  misc.  p.  208),  el  cxcerptls  Bondami  (lcct.  var.  p.  54) 

clmmt,   nlsi  quod  bi  partlculam  et    omlttunt,    quo  rcccpi.   Grotlus  liabebat   omnitim.    Ilosce  deos  Lu- 

panimpcr,    aut  nlbil,   a  supcriorl  dlfferunt.     Obstat  cianus  (Jup.   tiag.  p.   231  Bip.)  lepidc,    ut  assolct, 

ccrtc  Grolianae  cxplleationl  illud  item,  qiio  innui-  vcovvuovQ  appellat,    ct  ca'ajr/.i]OOVVTaQ  yiOvov 

tur,  praeter  duodeclm  jam  nomiuatos,  scptcm  cllam  tijV  STCyJ.rjClav.   Ovldius  (mct.  1,  175.  S93;   fast. 

residuos  quosdam  csse  convocatos.  Ncque  Grotlus,  "  .1.20)  aliique   (Senec.  cpist.  110.  Blartial.  8,  SO, 

iieque  Goczlus,   foiilcm  dctexerunt,  e  quo  Marlia-  5-*^  rudent.  e.  Symm.  1,  27)  plehem  sive  de  plebe 

nus  sua  baaserat.  Dcos  enim  Maximus  TjtIus  (17  deos  nuncupant.   Statio  (TLcb.  1,  20o)  sunt 


Martiani   Capellae  lib.  I.  §.  44.  91 

impcrtiiientibus  convocandi.   Nec  mora:  niilitcs  Joyis  pcr  clivcrsas  cocli  rcgioncs  44 
approperant:  quippc  discrclis   pluriniuni    locis  deorum  singuli  mansitabant,    ct 
licet  per  Zodiacum  tractum  nonnulli  singulas  vcl  binas  donios  animalibus  titu- 
larint,  in  aliis  tamen  liabitaculis  commanebant.     Nam  in  scxdccim  disccrni  di-  4o 

nturba  vagorum  incntioiicm  fecjt,  atque   cgo  alio  loco  (pal.  crit.  III. 

Semideum,   el  snmmis  cognati  nubibus  amues ,  §.  480.   IV  §.  695)  lioc   niilitaui   gcnus  coinpara^i 

JEl  comi>ressa  melu  servantcs  murmurn   venli.«  cuin  illo  astroruui   ollicio  apud  Graccos  (3Iax.  Tyr. 

Claudiauo  (rapt.  Proscrp.   o.   lli)  li),  G  f.   p.  33  Rclsl;.)  et  riN3V   apud  Ilcbracos. 

«plebejo  stat   cetera  more  juventus  apjiroj)crant^   Apud  Claudiauuia  (rapt.  Pros.  3, 

Mille  anmes.  Liijuidis   incunihunl  patribus  udae  5)  Iridis   lioc  ncgotluin  csl,  dcos  ad  coucilium  >o- 

Najades  et  taciti  mirantur  sidera  Fauni.«  carc,    namque  , 

nQuondam  deorum«,   Arnobius  (3.  p.  301)   inquit,  »Jlla  colornto  Zephjros   praelapsa  volatu 

»populiiiii  plcbcjac  miiltiludinis  faciunt. «     Qui  qni-  ISuminn  conchtmat  pclagi,  Ni/mphasffuc  moranlcs 

dcni  popiilus  Graccis  daiiioicov  drjuog  est  (Spaii-  Invrepat,  et  jluvios  humentibus  evocat  antris. 

liem.  ad  Callim.  p.  (>0).  Ancipites  trepidif/ue  ruunt«    cct. 

nbsffue  impcrtincnlibus^  Exccrpta  nostra  manu-  animalibus]  Zodiaci  signa  innult,  in  quibus  dc- 

scriptorum :  iiabsque  rfi5COj'rfrtn<j6MS  iuipcrlincntibus.il  oruiii   planctarum   uiansioncs   sunt,    quas    alio   loco 

Pcr  impertinentes  cos  liiteiligo,   quilius   ccrtas  quas-  (in  palacogr.  crit.  III.  §.  282  et  303)    uberius    ex- 

dain   ab    causas    dcoruin    concilio   adcsse,  Jovisque  plica>i,  ct   quliiam  planetae  bina  babcant  doniicilia 

in   conspcctum  advcnlrc,   denegatiim  fuerat,  qualcs  dcmonslravi  (conf.  Scrv.  ad  Virg.  gcorg.  I,   53). 
SHut  praetcr  alios  Mancs,  quos  ideo  pag.  scqu.  rc-  sc.Yrfecim]   Ex  Etrusca   disciplina.    Cicero  (div. 

fiitatos    dicit    »quod    hi    in    conspcctum   Jovis   non  2,  18):  «coclum  In  X\l  partes  diviscrunt  Etrusci.>. 

potcraiit  advenirc."  Bondam  (misc.  p.  54)  —  Quam-  Grot. —  Cf.  Serv.  ad  Acn.  8,  427.   Clarius  Pliniiis 

vis  vir  doctus  voccin  <I/ATOJ-<^aM<es  dcfendcre  studeat,  (2,   M):    »In    scdecim    partcs    coeluni  —  diviscrc 

ct  copulatlvani  post  eam  iiiscrcrc  jiibcat,  cgo  tamcn  Tbusci.  Piinia  cst  a  scptentrionibus  ad  acquiiioclia- 

nil   nisi  glosscnia  cssc  illud   discorda^itibus   ccnsco,  lcm  cxortum ,  sccunda  ad   merldicm ,   tertia  ad  ac- 

pracsertim  quiim  a  rellquis  omnibus  libris  id  cssulet.  quinoctialcm  occasum,  quarta  obtinct  quod  reliquuni 

Praestat    igitur   lcgere,    ul    in    vulgata  cst,    idquc  cst  ab  occasu  ad  scptcntriones.  Has  iterum  in  qua- 

explicarc  «practeritis   iis,   qui  eo  non  pcrtincrcnt.K  lcrjias   dlviscrc  partcs,    cx  quibus   octo  ab    cxortu 

Apud   soluni  Martianum   hoc   duabus  pracposllioiii-  sinistras,   totidem  c  contrario  appcllavere  «Ze.Wra*. « 

bus  auctum  vcrbniii  lcgi,  scd  quainquaui  lalis  prac-  Locns  liic  prac  ccteris  notaiidus.  Addo  c  rcccntio- 

positionum  ciimulatio   scriori  maxime  aevo  invaluit,  ribus  .Mulleruni  (iii  Etrusc.  II.  127  sequ.)  eo  llben- 

legimus  tamen  apud  optimos  cliam  scriptorcs   iiirrc-  lius,    quo  faciliiis  iii  scquentibus  iatci-prctatio  cjus 

vocabilis,  impcrviiiSK,   ct  similia,   quin  apud  Virgl-  cum  mea,  sl  forte  crraverim,  conferri  possit. 
lium  ctiam  imperterritus  (vide  Quinctilian.  1,  3,  Ga.  discerni  dicitur^  Ita  cx  ISugiano,  Cantabrigiensi, 

p.  152,  ibiquc  Spaldingium).  Britannico,  Darmslattensi  et  Moiiaccnsi  (C)  rcposui 

mililes  Jovis^  Iterum  noster  infra  (§.  65)  horum  pro  discernitur. 

12  * 


<)2  Martianl  Capellae   lib.  I.   §.  4S. 

citur  coeluni  omne  regioncs.    lu  quarum  prima  sedcs  habere  memorantur  post 

ipsum  Jovem    dii   Consentes,    Penates,    Salus    ac    Lares,    Janus,    Opertanei, 

16  Nocturnusque.     In    secunda   itidem   mansitabant    praeter  domum  Jovis,   quae 

ibi  quoque  subliniis  est,  ut  est  in  omnibus  praediatus,    Quirinus,  Mars  mili- 


Sn/j»«]  Eadcm  haec  dea  Ronianis  quac  Graccls 
Hygea  (Martial.  H,  61,  6)  sive  Hysla  (Plln.  54, 
8,  19.  3S,  11,  40).  In  Salutis  Iiacc  tcmplls  rc- 
ligiose  colebatur  (Livius  9,  43.  10,  1.  40,  37. 
Taeitl  annal.  15,  53  et  74.  12,  23.  Cic.  de  Icg. 
2,  11.  N.  D.  2,  23.  3,  36.  Val.  Max.  8,  14,  6. 
Maerob.  Satuni.  1 ,  16  et  20.  Fest.  v.  Salutar. 
Ovid.  fast.  5,  822.  Kalend.  die  V  Kal.  Apr.  Tercnt. 
Ilec.  3,  2,  5)^  et  saepe  etiam  in  lapidum  tituUs 
(Gnit.  G8,  12.  109,  1.  2.  118)  ct  in  uumis  com- 
paret  (Rascli.  lcx.  num.  4,  1.  p.  1564.  1609  scqu.)- 
De  ejus  symbolls  alibi  cgl  (in  palaeogr.  crlt.  FV 
§.  816  f.).  Conferatur  practcrea  Cossii  comuientatlo 
de  dca  Salutis  (in   Woltereck.  clcct.  nuniar.). 

Laresj  DIos  lioc  loco  Intclligo ,  quibus  Romae 
tcmplum  crat  publleum  (Ovld.  fast.  6,  791),  quique 
iu  marmoribus  (Grut.  Inscr.  106,  4.  Donat.  46,  5) 
Lares  publici  appellantur.  Addc  Appulcjuui  (dogm. 
Plat.  p.  206  Oud.)   et  inferlorcm  notam  (ad  §.  S4). 

Jantts]  Legcbantur  apud  Grotlum  iuter  hunc  et 
Opcrtaneos  »Favores« ,  quos  omlttendos  csse  censui, 
qnla  infra  tcr  (§.  48.  50.  55)  Favor  legilur,  et 
quia  a  codielbus  Monacensibus  (B.  D.  E.)  rectius, 
ut  pulo,  vox  Favores  prorsus  obest.  Volebat  qui- 
dem  Vonckius  (sp.  crlt.  p.  80)  Sopores  pro  Favores 
reponerc ,  audacl  sane  conjcctura :  scd  quamvls 
«Sopor ,  consangulueus  Lctl«  (Vlrg.  Aen.  6,  278. 
Sen.  Herc.  fur.  690.  Stat.  Tbcb.  12,  308.  Claud. 
Rufin.  2,  325.  Prop.  1,  3,  45)  nobls  baud  Ignotus 
slt,  Martianus  tamcn  male  finxisset  phires,  quum 
iinus  tantum  Sopor  essc  posset. 

Opertatiei]  Id  cst  nobscurl  ct  a  sclcntia  bnmana 


remoti.K  Vixc. —  Hi  dll  qul  slnt  ex  octavo  llquet, 
id)I  ait:  »quo  mlraculo  stupefactl  aciii,  tcrrcstres, 
marinique  divi,  et  si  quos  clausa  telluris  operiunt.o 
Meminit  Plinius  sacrorum  opertancorum.  Grot.  — 
Plin.  10,   56.  Valer.  Flacc.  2,  440: 

—  nsacrisfjne  melnm  servemus  operlis.v 
GoEz.  —  Saera  baee  bnc  non  pertlnere  recte  ccnsct 
Miillerus  (Etrusc.  H.  p.  131). 

I^focturnusque]  Memineruut  Plautus,  Paplnlus, 
alii.   GnoT.  • —  BIs  quideni  inducitur   a  nostro   Idem 
del  nomen^    sed  quum  In  omuibus   tam  edltis   quam 
scriptis   Ubris    lcgatur ,     rcpctitum    cxpungere    nou 
audco,     scd    dlstlngucndum   potius  Inter  utrumque 
arbltror.     Hcspcrum,    quem  PJautus   (Anipli.  1,    1, 
116)  ct    Statlus  (Tbcb.  6,  240)  a  Grotio   laudati 
Innuunt,  lioe  loco  InteUigi  vlx  possc  arbltror.     Vi- 
detur  eulm  Mai'tianus  ]\octurnum  vel  INocturninHni, 
deum  uoctis,  volulsse,    de  quo  consulcndus  Taub- 
maunus  (ad   Plautum  p.  28  Ibiquc  Varro).   Suadent 
certe    liauc    iiiterprctatiouem  paido    aule    memoratl 
opertanei  dll.  IVox  eerte  dea  fuit  auliquisslma  (Ile- 
slod.  tbeog.  123.  Orpli.  bymn.   2.  Pansau.  5,  18, 
1.   10,   38.    3),   quam    et   Latiui  poi-tae  cclcbrant 
(Virg.  Aen.  6,  390.  7,   138.  331.  12,  846.  860. 
Ovld.  mct.  8,   82.   11,  607;  fast.    1,    455.   Stat. 
Theb.  1,  498.  Senec.  Ilerc.  fur.  705.  Manil.  5,  60. 
Glaudlan.  bcll.  Gild.  213),    quibus  adde  Ciceronem 
(N.  D.  3,  17)  ct  Ilygiuum  (pr.  p.  I).  Alius  cjusdem 
nomlnis    deus  Infra  (§.  60)  memoratur. 

praediatus]  Utitur  hac  voce  Madaurcnsis  phllo- 
soplins  Floridorum  TV.  Glossa:  Praediatns,  dives. 
Grot.  —  Scnsus  est:  Jupiter  scdcm  c!  domicUIum 


Martiani   Capellae   lib.  I.   $.  46  93 

taris.     Juno  ibi  quoque  domicilium  possidcbat:  Fons  ctiam,  Lympliae,  Diique 
Novcnsilcs.    Sed  de  tertia  regione  unum  placuit  corrogari.    Nam  Jovis  Secun-  47 

uLiqiic    liabct.    Sed  paniin  abfiiit ,    quin  correcturi  Pacifcro  vcl  Pacatorc  In  niinils  (v.  Rasclie  lex.  nuni. 

praediatiis  ciitici  (ad  Appiil.  11.  p.  102  Oud.)  ;>r«e-  3,  1.  p.  302).  Addc  Serviiim  (ad  Aen.  I,  282)  qui: 

diliis  rcponereiit.     Quod  in  Vossiano  codice  seipii-  ..Mars«    inqiiit    ..quuni     saevit,    Gradiviis    dicitur, 

tur  hereditariiis  nieruni  glossenia  csse  ^idetur.   Scd  quum   tranqiiillus  cst,   Quiriniis.n 

corrigcnda   crat   apud  Grotiuni  P  majuscula  ct   dc-  Fons]  Tonlis    dci    nicniinit  Varro:  itcm  Ciccio 

lcnda   antc    cam    distinctio.     Miillcrus    taracn    (I.  c.  III.  dc  natura  dconiin:  ..itaquc  ct  Fontis  arain  Maso 

p.  129)pccHliarcm  deum  arbitratur,  cHJus  nomen  for-  ex  Corsica  dcdicavit.((    Et  dc  legibus  11:  i.Eodcm- 

tassc  Prfleftjrt<Mm  scribcndum  essc  conjccit^  tcmcrc.  que  ritu  in  co  scpiilcbro,   quod  ad  Fontis  aras   rc- 

Quiriniis]  In  excusis  exemplarlbus  cst:  «Qiilri-  gcni  nostruiii  iVumam  coiiditum  acccplmus^^;    in  qiio 

nus  3Iars  Laris  mllitaris. «  Vctus  codex  liabet:  "Qui-  loco    lcgeuduni    meo    qiiideiu   judiclo    ..in  eo   sepul- 

rlnus  Mars,    Mars   milltaris.((     Ita  duo  Martes  siiit:  cbro,     quod    prociil    ad    Fonlls    aias     rcgcm((    cet. 

Unus  pacilicus  dictus  Quirinus,  qul  in  urbc  tcniplum  Fcstorum  funlinallum  uti  apiid   auctores,    Ita    et  In 

Labebat;    alter,  qul  bcllls  praeerat  ct  cxlra  urbem  calcndarlo  vcterl    incntio.   Ghot.  —   Loeis   laiidatis 

tcmphim  babebat.  VuLC.  —   Fortc    ..Qiiiilnus,   Lar  addc  Ovidlam  (fast.  3,   300.   4,    7o9) ,  Arnobliim 

tutelarls.((  Vo\ck.  (sp.  crlt.  p.  146.  Arntz.  misc.  p.  (3.  p.  117),  et  Iiisci-Iptioncs  apud  Gruteruiii  (37,   3. 

208) —   rVonnc  autcm  omacs  L.ircs  sunt  liitclarcs?  94,4.6.  121.  1072,   7).  E  Guclferbjtanis  Cortlus 

A  codlee   Dresdensi  omnino  cxsiilant    vcrba    ..Larls  qwidcm  i^ois  lcgit  pro /'oMi,-  scd  Iioc  pracfercudiun, 

militarls.  ((    Iii  aliis  nianii  scrlptls,   ad  niarglneiii  librl  quuni  Lyuipbac  sequautur. 

Norlmbcrgeusis    laudatis  ,    lcgltur    »  Lar    mllltaris.  «  Li/i»phaeJ  Lyinpha  Idem  quod  njnnpba  aut  aqua. 

Quac  quiim  Ita  sint,  cquidcm  codlcls,  quoVulcanlus  lufra^^.  928)  »ij/myj/i WMm  iiisiilac((  scrlbit  proiAum- 

usHS  est,  lectlonein  praetull,  tum  quod  infra  (§.  50)  pharum.  Autlquam  banc  orthograpbiam  esse  Festus 

legltiir:    ..nam   Mars    Qulrlnus    et   Gcniiis    supcrlus  cl  Scr^Iiis    (ad  Aen.  7,  377)  doccnt.    Inter  rusti- 

(hoc  vldclicet  loco)   sunt  postiiIatI((;   tuin  quod  ..Lar  coriim    deos   Lympha    quoquc    invocatur  rVarro    de 

mllitaris((  liic  legl  neqult,   quu:n  Infra  (§.  48)  adcl-  R.  II.  1,    1.    p.   14i.    Gesn.).   Rcposuit  quidcm  Gy- 

tctiir,    qHamvIs  Grotius  vlm   el  infenc  ct  mililaris  ruldus  (Op.  p.  13)  apud  nostrum  »rVynipliac((;    sed 

in  familiaris    ti-ansmutarc   tcntef,    non    perper.dens  sinc  causa,  ulsl  ex  libri  allciijus   auetorilate  id  fc- 

tali  potius  in  slngiilis   domlbus,    quam  In  coclo  lo-  ccrlt.  IVamquc  in  lapidls  quodam  tilulo  ctiam  legllur 

cum  csse.     Rectc    igitur   Gocziiis  Vulcanianam  le-  Lijmpheis  (SIuraL  I.    p.  298,    1),   in  aVio  Ltjmphae 

ctioncm  in  tcxtuin  reccpit,  slquldcm  QiiiVeui  nominc  ct  Nymphae  (Griiter.  Inser.  93,  1).   IVcc  solum  Ovi- 

signifieatur  deus  Romanis  pcculiarls  (Laetant,  1,  lo)  dlus  quam  sacpissimc  Lympha  pro  Nympiia  seripslf^ 

sivc  Romulus   (Fest.  v.   Curls.  Ovld.  fast.  2,   47o.  sed    Phaedrus    ctiam   (1,    4,   3)    ..Lympbarum   iit 

Plutarcb.  In  Roinulo  p.  36.  Arnob.   1.   p.  24);    311-  spcculo«   pro   »In  aqua((    posuit^    parlfer  atque   Ho- 

Iltarls    autcm    Mars   non   solum    In    lapiduni    tltulls  ratliis  (od.  5,    15,    16)    et  Propcrllus  (3,    14,  4) 

(Grut.  o8,  4)  Icgltiir,    scd  probc  ctlam  dlstinguitur  voce    nympha  pro  aqua  utunfiir. 

a  MilicLio  Martc  (ap.  Nonn,  iu  Dlonys.   5,    94)  vcl  Aovensiles]   Vidcudus  Arnobius  sub  fincm  libri 


94  Martiani  Capcllac  lib.  I.   §.  47. 

dani,    et   Jovis   Opulcntiac,    Minervacquc   domus    illic  sunt  constitutac.      Scd 
omncs  circa  ipsum  Jovem  fuerant  in  pracsenti.   Discordiam  vero  ac  Seditioncm 

tertli  ailversus  Paganos.  Grot.  —  In   codice  Dres-  nis    causani    uondum    pcrspicio ,    nlsi   cum    diiplicl 

densl  leglUir    nJovemilesn   cum    glossa    absurda    si  oiriclo,    in  marl   nlinlrum   et  laeubus  fnnctnm   esse 

qua  alia:  » Jovcnsales,   ]ioe   cst    saltatores  Jovls!»  ponamus,  qnlppe  qul  ea  de  causa  a  Catullo  (51,  5) 

Yarro  (dc  L.  L.  4.  p.  ra.  23)  a  Sabinis  rcpclit  No-  etlam   IVcptunus   nterque    appcllatns   slt.     Miillerus 

vcnslles.  Ai^nd  Livium  (8^  9)  invocat  pontlfcx  divos  (p.   129.  159)    ncqne    Secundaniim   Jovem  neque 

2Vove«si7e5.      Qnare     tenicrc    Scaligcrus    (ad    Orph.  Secimdannm  Palcm  c\pllcult,    quod   doicmus. 

bymn.  7o,  2.  p.  28o.  n.  15  Gcsu.),   ul  arcbalsmum  Jouis  0/>u/ejiY/nc]   Qucmadmodum  Gcnliis  JoaI- 

affcctarct,    pro    Jliisis  I^'o\cnsilcs    posnit.     Scd   de  aiis   CapcUac  et  Arnoblo  dicltur,  itcmque  Junonis 

natura   Lornm  dcorniu  cliam    sl   oinnes  legcris  di-  Gcnliis^    sle    forte    Jovis  Opulcntiac    dlcl    vidcfur. 

verse  disputanfcs  (Scrv    ad  Acu.  7,  G78.  .tSa'nob.  5.  Aii    ■>erum    cst,    quod    clfafnr    a    Gyi-aldo    «Jovis 

p.  122   seqn.   Canlcr.  ad  cund.  p.  14.    Elmenltorst.  opuIcntli(,    tnm    qiiod    Sccundanl    praeccsslt,    tum 

ad   ciiin    p.  125.    Salmas.    ad   Spartianl  Adriaii.    c.  quod  Gracci  j]ia  ftAovfjLOV  ct  Jt/.ii6lOl'  divcrlnt? 

li.    Yoss.    efyin.    v.   Novcni.     GyraJd.    Op.    p.   20.  GisoT.  —  J^ege  Jiiuonis  OpiiIeiiliae.\oyc.K.  (sp.  crii. 

Miiller  Etr.  II.  p.  84),    inccrtiis   nihilominus  abibis.  p-  80)  —   Apago!   Bone    Martianus  Latine,    quem 

IIoc  solum  e  Yarronc  ct   Llvio  clucct ,  deos   iilos  Pansauias  (2,  19,   7)  Uia  jt/.ov6iOV  qucm   enn- 

indlgcflbus  oppoul,    undc  a   nmus  potius,   qnam   a  dcm  esse  ccnsco,  qul  Hcrmcti  Trlsmeglsfo  (cf.  As- 

ttovem  vox,  modo  Laflnam  pufcmus,   dcrlvari  pos-  clcp.  ap.    Gyrald.    p.    19o)    est   Jupiter   I'liilonitis. 

slf.  Dc  uovcnaiio  nuincro  diibltarc  Miillerus  quoquc  E  Pausania   ccrfc  nosfcr  satis  dcfendifur.   Miillcrns 

vldetur.  igitiir  (ji.  120)  iiou  dcbebat  Jovem  Opulenliae  con- 

Sccundani  JbviV]    A  sccundis  et  f^Iieibns   sue-  vcrfcre  In  Opulenfiam  Jovis. 

ocssibus.  YiLC.  —  Diibifo  niim  verum  vldcrit.  32ihl  Discovdiinii\    Frcqncns    bujus    dcae    fit  mentio 

3Iai-tianus   consulto  usus  essc  vldcfur  vocc  SeciiH-  (v.  Ilomcii  II.  4,  440.   18,  S3o.  Heslod.   Ihcogon. 

dani,  nc  ambigua  SfCHJu/t  pro  ;)ro5/)er/ accipercfur.  226.    sciif.    Ilcrc.   148.    lo6.    Pausan.   S,    19,    1. 

Ita    Infra  (§.  Sl)    cftain   Secundanus   Pales  lcglfur.  Phocjlld.    pocin.    71.    Eunil    annal.    apud  Serv.  ad 

Ccrte   e   Ulbus    fratill)iis    Jo^I   proxiimis  Noplunus  Acn.  7.  622.  Yii-gil.  Aen.  6,  280  ct  8,  702.  Scncc. 

erat,    terflHS    Pluto.    QuunKjuo  Pluto  Jupltcr  Sty.  Hcre.  fur.  95.     Yal.  Flace.  2,   204.     Sfat.   Tbcb. 

giusaudiat  (Vlrgll.  Acn.  4,658.  Ovld.fast.  S,  418),  f>,   74.  Pcfron.  c.    124.  p.   595.    Burm.  Ciaudlan. 

qnld    mirum   IVcpfuno    nomen   Inditum    essc    Jovis  in  Riif.  1 ,  30.  Ilygin.  fab.  pr.  p.  1  cf  fab.  92  p.  147 

secundanl?    Scd   lege    boscc    Stafll  (Ach.  1,  48)  Munck.  Fulgcnt.  myth.  5,  7.  p.  119.  Arnob.  11^.5, 

■»crsus:  p^    lfi>.).    Heslodo    auctore    IVoclis    erat    filla:  cur 

«dcxtratwjuc  secundi  aufcm  ad  mipfias  non  corroganda  fuciit,  facile  per- 

Quod  superest  complexa  Jo-.isn  spicicnt,   qiii  mcminerint,   quanfas  haec  dca  turbas 

qul    sane    rVeptunus    craf.     Obstat    famcn,    fateor,  dcdeiit  in  nuptlis  Pclci   ct  Thctidls^    quam  quidem 

quod   inferioii    loco  (§.  54)  IVeptunus    vulgaii    hoc  fabcllain    cxplicarc    studuit    Sallusfius    pbilosopbus 

nourinc  adcitatur.   Ciijus  quidem  reltcrafae  adcitatlo-  (4.  p,  249   Gal.). 


Martiani  Capcllae   lib.  I.   §.  47.  9o 

quis   ad  sacras   nuplias  corrogarit,   praescrtim   quuni  ipsao  Philologiae  scmper 
fucrint  inimicac?    De  cadcni  igitur  rcgionc  solus  Pluton,  quod  patruus   sponsi 

cst,  convocatur.  Tunc  Lynsa  silvcstris,  Mulcifcr,  Lar  coolcstis,  nec  non  etiani   18 
inilitaris,    Favorque    ex    quarta  rcgionc   vencrunt.      Corrogantur    ex   proxima  19 

Sedilionein]  Nec   Martianiis   lianc  pcr  prosopo-  cium  post  appcllat  Viilcaniim    (8.  49)  allo   profccto 

pociam  primiis   fiiixit.    Ccrte  Ovidliis  (iiict.  12,  01)  scnsii.     Hoc   coiUra  loco   ilhim  notaic  viilctur,   qui 

ausam    liclioni    pracbuit.      Pro    coirotjarct   rcposui  infra  (§.  889)    "Lcuiuius    fabrilium   tautuni    opcrum 

Drcsdeusis    codicis   aucloritatc   corrogarit.  sollcrsn   coguoiuiiiatur. 

praesertinij  Lcctioncm  npraesertini  quum  ipsac  Lar  coelestis]  Frustra  liunc  alibl  quacsivi.  Quo- 

(Discordia  ct  Scditio)  Pbilologiac"  e  Monaccnsibus  niam  autcm  pcrmuld  crant  Larcs  (8.  84  not.),  po- 

(B.  C.  D.  E.)  iii  te\tum  rcccpi.   Grotiiis  praesertim-  tcrat  nostcr  loco  nobis  jam  ignoto  Coelestem  Larem 

quc:  Basilcciisis  ct  Vossianus  (.ii-utz.  mlsc.  p.  208)  deprcbcuderc,  vcl  poelica  licentia  fingcrc.  Quumque 

fiierunt:  Rcicbcuaucnsis  ipsi.  Larcs  et   Geuil    sacpc    confundantur    (infia    8.    54 

palruus  sponsi]   Mcrcurii    videlicet,    qiii  Jovis,  nol.),    Coeleslis    illc    Lar   forsan   idem  esl,    qui   in 

Plulouis  fratris,   erat  liJius.  lapidiim  titulis    (ap.  Grut   109,  8.  602,   4)    Coeli 

Xi/Hsa]   An  nouLympba?   cujus  meuiiiiit  Varro  Gcnius   audit. 

Lib.   1.    c.  1.    dc    rc    rustica.      IVcqiic    tc    movcat,  militaris]  Forsan  »ncc  non  ct  familiaris<'  GnoT. 

quod   supra    dixerit    »Lympbac«j     miilta    ciiiiii    liic  —    Cuui    Grotio   legeudum   fatniliaris.  \oyCK.   (sp. 

dcoriim  vocabiila  aliquotiens  repctita.  GnoT.  —  L'uus  critic.    pag.   14G)  —    Familians ,    quod    mibi   sese 

quidem    Cantabriglensis    codcx    Grotii    coiijccturam  probarct,    si    auctoritatc  librorum  firmarctur.  Goez. 

lirmare  vidctiirj    scd  in  tcxtum  bauc   Icctlonciu  re-  —  Scd   obiitus  vir  doctus  crat,  supra  (§.  4G)  a  se 

cipcrc   cquidcm    iiou   aiisus    sum,     quum  epitlicton  ipso  pro  Lar  mililaris  rcpositum  fuissc  9Iars   7nili- 

silvestris  sit   additum  ct  in  codicibus  Mouaccnsibus  iaris,  boc  igitur  loco  Lareni  tHilitarem  rctineri  posse. 

(C.  D.  E.  G.),    qui   cum  Basilccnsl  iiHsa   cxbibcut,  naiid    eiilm   video ,    cur    Lar    militaris  lingi  ncqui- 

glossa   sane  antiqua  bane   «hesliarum  deam«    iulei-  vcrit,    quum  vcl  Jovnn   militarem    (ap.  Appulejum 

pretctur,    quo    adducor  ut  credaiu ,    scboliastaiu    a  dc    mundo  p.  371  Oiid.)  fictiim    fuissc  lcgamus,  ct 

Gracco   P^vy^  noiucn  rcpctiisse.     CouCrmatur  baec  Lar  ctiani   hostilis  (Alcxand.   gcn.  dlcr.  5.  p.  142) 

coiijectura  Vossiauo  codlcc,   lu  quo  L>jn.\a  (Arutz.  ct  permarinus  (Liv.  40,   32),  quorum  utcrque  non 

misc.  p.  208)   et  Ilugiano ,    in  quo  Lin.xia  legitur.  nisi  militaris  esse  potiiit,  reperiantur.  Meram  Grolii 

Multos   ccrte  uostcr   » silvlcolas «  dlvos  statult,    no-  coiijectui'am  Mullcrus  (p.  130)  reclpere  non  dcbcLat. 

miuibus   taincn   coruni  practcrilis.      Ccrte  Iloiucrus  Favorqtic]  Favorcs  qiildcm  tam  fortunac  quam 

(bymn.  17,  24)  Paul,  qui  silvester  sanc  dcus  cral,  fati  cclcbrantur  a   poetls  (Lucan.  o,   C06.  7,  705, 

lyncis  pellcm  tribuit.     Jure   igltur,    donec  ccrtiora  8,  21);    sed  dcum   lioc  nomine  laudatum  nondum 

rcpcriantur,   viilgata  scrvanda  lectlo   est.  obsex"vavij    quiii   ipsam  etiam   voccm  favor  novam 

Mulcifer]  Ex  Festi  etymo  a  mulcendo  ferro  pc-  esse    credcbat   Clccro  (Quluctll.  8,  5,  54.    p.  259 

tlto,    quod   Martiauus    approbassc    vldctur.     Paulo  Spald.).  At  si  quis  cx  ingcnio  aliud  rcponcre  nomen 


96  Martiani   Capellae  lib.  I.   §.  49. 

transcursis  doniibus  conjugum  regum,  Ceres,  Tellurus,  Terraeque  pater  Vul- 
50  canus,  et  Genius.    Vos  quoque  Jovis  filii,  Pales  et  Favor,  cum  Celcritatc,  Solis 

>oluerIt,    nll   tamen  proficlet,    slquidcm,   ut  locum  num  (7,  13)  detim  aeternalem,   in  aliis   inscriptio- 

taceam  supcriorem  (§.4S),  ubl  abesse  poterat  Favor,  nibus  (Rcincs.  p.  24J».  n.  293)    Gentitm  aeternalem 

non  hic  solum ,  sed  bis  practcrca  (§.  HO.  S3)  redit.  appellatum  lcgimus.    Scd  silentio  haud  praetcreunda 

TeUitrus]    Vulgaris    haec    lectio ,    quam    unlus  in  codice  Huglano  lectio   uniits  pro  Geniiis ,    quae 

Dresdcnsis  codicis  auctorltatc  iu   Telliis  mutare  co  quldem  aliter  delcndi  ncquit,  nisi  ab  et  unitis  cora- 

iniuus  ausus  sum,    quo    plurcs  dii  aitcipllis  gcncris  ma  lioc  inclpiamus,   voccmquc  ad  Jovis  refcramus, 

sunt,    maximc    anlem    Torra,    dc    qua  Varro  apud  quod  tamcn  minus  placcblt.   Cetcrum  dc  Genlls  iu 

Auguslinum  (civ.  dcl  7,  23):  «una  cadcniquc  Terra  piimls  dlsscrucruut  Baitliius  (ad  RutU.  328   Alm. 

hahet  gemlnam  vim,  ct  masctilinatn ,  quod  semiua  slve   in    advers.    p.  2448    scqu.),    Maiinius   (fratr. 

producat,  ct  femininam,  quod  reciplat  atque  nutriat:  Arval.  11.  3G9),  Dalheus  (dc  Geniis  vet.  In  Martini 

unde  a  vi  feminae  dictam  esse  Telltirem,  a  vl  mas-  thesauro   diss.   II.   p.  CO),     Baudelotlus    (util.   des 

cull  re//?<monem..(   Tclhimo  igitur  idem  essc  vldetur,  voyag.    p.  218),    Graevlus  (In  thcsaur.  YI.  p.  328 

qui  a  nostro  Tellurus  dicltur.   Servlus  (ad  Aen.    1,  sequ.),  Moutfauconius  (in  ant.  cxpl.  I.  p.  31G),  Lin- 

169)  intcr  Tcnurem  et  Terrain  hanc  essc  dlffcren-  dcnbrogius  (ad  Ccnsor.  dc  dic  nat.  c.  3). 

tlam  statuit,  ut  TeiTa  ipsuin   sit  clcmcutum,  Tellus  Fales\   Illa  sivc  dca,  sive  deus  (Serv.  ad  georg. 

Tcro  dea;   cujus  effiglcs  in  monumentis  exstat  anti-  3,  i.  Sliillcr  Etrusc.  II.  p.  88),  In  cujus  honorcm 

Muls  (ap.  Miirat.  I,  52.  Graev.  X.  G23.  Choul.  118.  antiquisslma  festa  Palilia  cclcbrata,   ct  a  quo  ccrfe 

M.  A.  V.  1\.  33.    BIc  37,   lo.   et  In   Museo  Flo-  distlngucudus  allus  videtur,   qui  paulo  post  (§.51) 

rent.  IV.  43.  44.)   Cf.  practcrca  egreglas   ejus  lau-  coguominc  Sccuudani  appellatiu-.  Quo  autcm  pacto 

dcs  apud  Statium  (Theb.  8.  503).  Jovls  filius  dieatur,    juxta  cuiu  ignailssimis  Ignoro 

Vtilcantis]  IVon  faber  illc,  qucm  modo  nomlnc  (v.  tameu  Arnohlum  3,  p.  113.  125,  12.^,    ct  Miil- 

Mulclferl,  et  supra  (§.  7)  Lcmuii  induxit;   sed  iguls  lerum  p.  89). 

(Acclus  ap.  Jlacrob.    Saturii.  6,    5),    unde   Terrac  Favor]  Vide  supra  (§.47).    In   Cantabrigiensl 

patrem  eum  nominat.   Ovldlum  (iiiet.  lo,  239  scqu.)  codlce    pro  Favor  scmpcr   Fabor  lcgitur  cx   solita 

et  Stoieos   (ap.  Clc.  >'.  D.  2,   24)  secutus    prlmum  ilKirum  llterarum  pcrmutatione.  Quodsi  Lahor  Indc 

elementum  (§.  758)  ignera  diclt,    e  quo  aer,    aqua,  lcgcremus  (conf.  §.  143),    ejusdem  vocabuli  iteratio- 

tcrra.  Parltcr  Varro  (L.  L.  4.  p.  m.  20)    teiTae  pa-  ncm  vitarcnuis. 

trem  Igncm,  matrem  aquain  uiineupat,  et  paido  post  Celeritate]  Gyraldus  (p.  13)  vult  Celebritate^  quo 

(p.  23)  »ah  iguls  jam  majore  vi  Volcanus  dlctus.«  3"™,  equldcm  iguoro.  Ut  Veritas  ah  aliquo  veterum 

Pluribus  hac  de  re   alio  dlsserui  loco  (in  pahxeogT.  poi^tarum  (Gell.    12,   11)  Temporls  filia  dlcta  esl 

rV.  §.  GG9).  (cf.  ct  Phit.qu.Rom.  12,  p.2GG),  Ita  Celerltas  Solis, 

GeMiM*]  Prlnclpalis  forsan ,  qui  inter  Dcos  sc-  cujus    «coiiversionis,    ut   ait    Clcero  (Tusc.  qu.  1, 

lectos  rcfcrtur  (Augustln.  de  clv.  del  7,   2)  et  pars  28)    celeritas    tanta ,   quanta   cogitari    non  possit.o 

unlvcrsi  dlcltnr,  qucm  in  Lipldis  quodam  tltulo  (Uel-  Unde  Argc  venalrlx,  quum  cervum  scqueretur,  cervo 

nes.  p.  183,  n.  165),    pariter  afq-.u;  apiid  Argusfi-  dlxlsse    rcrtiir :    »Tu   licet   Solis    cursum    scquaris. 


Martiani  Capellae  lib.  I.    §.  50.  97 

filia,    ex    scxta  poscimini.      Nam    Mars,    Quirinus   et    Gcnius   supcrius   sunt 
postulati.    Scd  etiam  Libcr  ac  Sccundanus  Palcs  vocantur  ex  scplima.  1'raudem  ol 
quoque  ex  cadem  post  longam  dcliberationcm   placuit   adhibcri,    quod  crcbro 
ipsi  Cyllenio  fucrit  obsecuta.     Octava   vero  transcurritur,  quoniam    cx  eadem  52 
cuncti  supcrius  corrogati,   solusquc   ex   illa   Veris   fructus    adhibctur.     Junonis  53 


famcn  te  conscquarK  (Ilygln.  fab.  205);  nostcr  au- 
tem  mfra  (§.  76)  pennata  ipsl  vcstigia  tribult.  In 
Zoroastri  ctlam  oraciills  (162)  ra^v.g  rjEXiOQ 
dlcltur. 

Secuuilanus  Pales\  Ut  supra  Secnndanum  Jovcm 
dixlt.  Palls  masculi  mcralnit  Arnoblus:  Gcnium  Jo- 
vlalem,  ait,  ct  Palcm,  scd  non  IUam  fcmlnam, 
quam  vulgaritas  acciplt,  scd  mascullnl  ncsclo  qucm 
generis  mlnlstrum  Jovis  ac  >illlcum.  Et  Scrvlus: 
Pales  autcm,  ut  dlximns,  dca  cst  pabuli,  quam 
alil  Vestam,  alil  matrem  dciim  volucrunt.  Ilanc 
autem  fcmlnino  gcncre  appcllat  Vlrglllus,  alil,  inter 
quos  Yurro,  mascullno.  Gnox.  —  Loci  a  Grotlo 
negllgentcr  lauduti  sunt  apud  Arnobium  IiI)ro  tcrlio 
(p.  123  5  conC  H3,  12o)  ct  apud  Scrvlum  ad  gc- 
orgica  (3,  1).  Plcriquc  certc  Romanorura  scrlplores 
Palcm  feminini  gencris  ajunt  (Virg.  georg.  5,  1 ;  ccl. 
S,  5a.  Ovld.  fast  4,  722.  729.  776.  TlbuII.  1,  1, 
14.  2,  JJ,  28.  Columclla  10,  4.  riorus  1,  20  f.), 
sed  Servil  vcrba  nullam  admittunt  dubitatloncm.  Co- 
pulam  et  ante  Palcs  Gyraldus  lial)ct,  caquc  ad  libri 
IVorlrabergensis  marglncm,  c  Vossiano  fortasse  co- 
dice  (xVrntzen.  misc.  p.  208)  adtllta  cst;  in  Dres- 
dcnsi  ctiam  Palesqtie,  quod  idem,  legitur:  ego  vero 
viilgarem  sccutus  sum  Icctioncm,  siquidcm  nomen 
Secundanus  solum  \ix  quisquam  interprctarl  poterlt. 
Iste  contra  Palcs  eo  magis  superlori  (§.  fJO)  oppo- 
situs  esse  vidctur,  quod  infra  (§.  425)  Palcs  inter 
deos  minores  rcfertur,  qui  itaque  idcm  Secunda- 
nu3  csse  potest. 

Fraudem^  Graccls  hacc  'AjfaTT],   filia  crat  IVo- 


clis  (Iles.  tbeog.  225),  cadcmquc  a  Romanis  ctlam 
Frandis  nomiue  mcmoratur  (Cic.  IV.  D.  3,  17)  vel 
Laverna  dicla  cst  (Ilorat.  cplst.  1,  16,  60)  quac 
fraudlbus  praeessct  (xirnob.  4.  p.  143j  add.  Camdcu 
praclect.  acad.  p.  673.  677.  678). 

tjiiotjitej  Vulgo  quippe.  Illud,  quod  jam  Von- 
cliius  coujeccrat  (sp.  erlt.  p.  80),  consentiente  codlce 
Bodlcjano  prlmo   reccpi. 

•  CijUenioj  Ita  Ainobius  (IV.  p.  143)  quoquc  »La- 
vernam  cum  Mcrcurlo  slmul  (raudibus  pracsldere 
furtivisd  ti-adidcrat.  Conf.Horallum  (od.  1,   10,  7). 

Veris  frtictiis]  Adco  obsciirns  istc  deus  cst,  ut 
praetcr  Dlartlannm  nemo  cjus  meminerlt.  Alius  F^e- 
fis  deus  est,  qucm  Mercurium  esse  nostcr  supra 
(§.  27)  docucrat.  fer  ab  Ovidio  (mct.  2,  27)  cl 
Appulcjo  (wct.  p.  744.  745)  ctiam  per  prosopo- 
pociam  quasl  numen  inducitur.  Cujus  fi-uctus  qunni 
florcs  slnt,  Flora  intclUgl  possit,  qulppe  quae  »sc 
Fere  sempcrfrui«  apud  O.^Idium  (fast.  S,  207)  prae- 
dicct.  Scd  masculinum  gcnus  intcrprctatloncm  Itanc 
rcspuit.  Vldc  Igltur  an  ex  Etrnscorum  antiquitali- 
bns  ille  forsan  explicarl  possit?  Ccrte  apnd  Lau- 
rentlum  Lydum  (Mcnse  Pcbr.  20  p.  170  Roeth.) 
Anyslus  docet  » ^efiQovov  Tov  xaTccj^i&ovcov 
ELvai  TTj  Qov6y.CL>v  (pcovrj,  %cd  ■&EQccitevs6^ai, 
jtgog  Tcov  AovjteQxcov  vjteQ  eJtLdo^ecog  tcov 
'ACCQJtcov. "  Subtcrraucmn  dicit ,  codem  jurc,  quo 
Proserplna  dca  infcra  cst,  et  tamcn,  ut  Martlam 
verbls  (§.  81)  utar,  »frugcm  exposcenfibus  trlbuit.» 
Ita  et  Fcbruus  ille,  quia  sub  fcrra  omnla  praeparat, 
ut  fructus  crcscerc  possint,   id  quod  praescrlim  in 

13 


98  Martiani  Capellae  lib.  I.    §.  M. 

54  vero   hospitae   Genius    accitiis  ex  noua.      Neptune  autem,    Lar  omnium  cun- 


UlJs  rcgiouibus  jam  Fcbruario  mensc  Ccil  constat, 
f^erts  fructus  a  Martiano  appcllarl  ccrte  potuit. 
Scd  mellorcm  fortasse  cxplicationem  legercmiis,  si 
cam  noblscum  communicarc  placuissct  Miillcro  (iu 
Etrusc.  n.  p.  130). 

hospitae]  Lcge  sospitae.  Ejus  fi-equcns  apud 
anctorcs  mcntlo.  Cultam  iunult  Clccro  cum  pclle 
caprina,  hasta,  scutulo,  ac  rcpandis  calceoHs.  3Ic- 
mlnit  aedis  Junonls  Sospltac  Livius,  (piani  alt  Ro- 
manis  et  Lanuvinls  fulsse  comnnmcm.  Monifus  sum 
ab  amico ,  assentlrl  P.  Colvlum.  IVotandum  auteia 
bic,  quod  deorum  Genll  mcmorantnr,  ut  In  Illa 
tabula  antltpia:  »GcnIo  numinis  fontls.  Scr.  raon. 
Cliryseros  Cacsarls  nostrl  llb.  Gangala.»  Et  Iii  alia: 
uFonfis  Agluccs  Genio  B.  P.  Occllui  P.  S.  T- 
Alcxis  Aqucegus.  V.  S.  L.  M.«  Grot.  —  Adco 
placuit  bacc  GrotH  conjccfura  Goczlo,  ut  non  so- 
lunj  fuissc  Junoncm  Sospltam  locis  c  Ciccrone  (N. 
D.  1,  50)  ct  Livlo  (8,  14)  demonstraret  j  sed  in 
contcxtum  etlam  reclpi  Sospitae  pro  Hospitae  inter 
corrlgcuda  ad  calccm  cditlonis  suac  juberct.  IVullus 
codcx  Sospitae  bal)et,  unus  tantum  (Arntz.  misc. 
p.  208)  hospitio,  quam  tamcn  spcrncndam  essc  le- 
ctionem  patct.  Scrvavl  equldcm  communcm,  quam 
glossls  antlqulorem  esse  Hquet,  quod  bac  IUustra- 
tlonis  causa  addunt:»quac  dat  jura  bospltalltatls.n 
Quodsl  pcrpcndisscnt  vlrl  doctl  illud  hospita ,  slve 
hospilalis,  slve  hospitus  commune  fere  dcorum  fuisse 
cpltbcton  (Pollux  1,  25.  p.  lo)  atquc  bospitalium 
dcorum  a  Romanis  scrlptoribus  saepc  mcntioncm  ficrl 
ct  tam  Vcnerem  (CIc.  pro  Cocl.  21)  qnam  Minervam 
(Pausan.  3,  li  f.)  et  Jovcm  (Id.  I.  c.  llom.  Odyss. 
9,  271.  Ovld.  met.  10,  224.  Cic.  dc  fm.  5,  20; 
pro  Dejotaro  G5  ad  Quint.fr.  2,  12.  Appulcj.  dc 
mundo  p.  5375  met.  5.  p.  224.  7.  p.  477  Oud. 
conf.  Vlrg.  Acn.   1.  751)  hospitales  dlci,   Martiano 


ccrte  Ycniam  dedlsscnt  Junoncm  slmlll  cognomlnc 
dccorandlj  praescrtlm  sl  apiul  cundem  nostrimi 
(§.  81)  leglssent,  Ncptiml  ctlam  conjugem  hospitam 
appcUari. 

Genius]  Diis  quoquc  suos  Gcnlos  adscrU)!  e 
monumcnfls  patet  (Reincs.  p.  122.  n.  80.  Marinl 
fratr.  Arv.  11.  p.  508  5   add.  notam  ad  Infer.  §.  92). 

Lar  omJUHi»]  Quasl  generalls  compugnanlia  re- 
runi,  qula  ignis  aquae  rcpugnat ,  et  terrae  gravlfas 
lcvltatl  aeris.  Gloss.  —  Vldctur  Larem  cnnetalcm, 
dccifXOVa  Jtayxotvov,  famillarl  opponcre.  SIc  allbi 
uct  gencralis  omuium  pracsul,  ct  spccialis  singnlls 
mortallbus  Genlus  admovctur. «  Vlde  quae  ad  Ono- 
macrltum.  Gnox.  —  Locus  nosfrl  laudafus  a  Gro- 
tlo  llbro  sccundo  (§.  152)  Icgitiu-:  vcrumquc  est 
Gcnios  ac  Larcs  sacpenumcro  pro  iisdcm  accipl 
(Mlnuclus  Fclix  5.  Censorln.  5,  2.  Lactant.  2,  14. 
Appulej.  de  deo  Socr.  p.  132  Oud.)  ;  cf.  Lud.  VIvcs 
(ad  Augustln.  7,  15),  Fabrcftus  (inscr.  p.  72),  Mont- 
fauconlus  (ant.  cxpl.  L  p.  51G.  520).  Et  licet  re- 
pugnarc  videantur  quidam  lapiduni  tlfull  (ap.  Gru- 
tcr.  lOG,  o.  107,  7.  Boissard.  IV.  157)  dedicafi 
nGenio  Larum  Angustorum«;  In  iis  taracn  Larcs 
pro  domibus  accipiendi  sunt,  imde  iidcm  ctlam 
Genii  focorum  ab  Arnobio  (4.  p.  150)  dicti  sunt. 
Alia  contra  inscripfio  (ap.  Blancb.  in  raarm.  Crcni. 
p.  51.  a) :  »FeIicitatI,  Larl  viali ,  et  Gcnlo  Ioci« 
illam  Gcnlorum  ct  Larum  confuslonem  probare  vi- 
4etur.  Qul  culm  in  bac  atqne  apud  Plautnm  (mer- 
cat.  S,  2,  24)  cst  »inr  vlalis«,  idcm  in  allls  in- 
scriptionibus  (Rciucs.  p.  247.  n.  299)  »Genius  vi- 
arum»  audit.  Quodsi  igifur  confusos  a  Ycfcribus 
cssc  Larcs  ct  Genlos  statuerls,  mlnimc  Marfianum 
induccntcm  Larera  universalem  mlrabcris.  Etenlw 
non  solura  varlos  ct  multipllccs  fulsse  Lares  cx  a»- 
tiquifafc  cognovinius,    utpofe  Agresfcm,    qiii  ctlam 


Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  o4.  99 

ctalis ,    ac   Neverita,    tuque   Conse    ex  dccima    convcnistis.      Vcnit   cx   altcra  oli 

Rnralis,  Compltalcs,  Domcsticos,  qiil  ct  Famillarcs,  lectifiiicm  ]\everita  firmarc  vidcliir.  Goez.  —  Sed  no- 

Grundulcs,  Ilostilcs,  Militarcs,  Pcrniarlnos,  Prac-  mcn  inaudltunr  nc(]uc  idcm,  quod  reuerew/i«l  Au- 

Stitcs,   Publicos ,   Salutarcs,  Vlalcs;   scd  ctiam  in-  daelores  quam  cgo,   pro  i>eueri7a  fortasse /{eueriVam 

Mumcros  Geiiios  fictos    fuissc    notum   est,   adco   nt  suLstituIsscnt^  et  tale  quid  jam  Vulcanius  In  mentc 

Prudcntius   (c.  Symui.  2,  AAi)   scrihcrct :  liabuissc  vidctur.   I\cc  dcum  tantuni  Timoris  fuisso 

>icur  Geniiim  llomae  mihi  fltujitis  nmnn,  Virgilius  (Acn.   9,   710),    Ciaudianus    (in    Ruf.   1, 

Qtium  portis ,  domibtts ,  thermis ,  slabulis,  soleatis  54)  et  Augustinus  (cpist.  ii)  tcstantur,  qucm  Lace- 

Adsitjnare  suos  Genios :  per^tie    omjiia   metnbra  daemonlos   coluissc   Plutarchus  (In  Clcom.   p.  808) 

Vrbis,  perque  locos,    Getiiorum  millia   multu  docef;   scd  femlnlni  ctiam  generis  deam  Paventiani 

Fintjere,     iie    propria,    vacet    antjulus    ullus     ab  apud  Augustinum  (civ.  del  4,   11)  invcnlc-,   Quum- 

uittbra  ?v  quc  Plularclius   monucrit ,    nbl    mclum ,     ibi    ctiam 

Sic  Scrvius  (ad  Acn.  t>,   8o  et  9i>):    «IVuUus   cnim  reveretdiam  cssc,   ct  Servius  (ad  Acn.  7,  527)  tra- 

locus  sine  Gcnio  cst«  ct  Fcstus:  bAJII,  inquit,  Gc-  didcrit » ^'eHeratjoui*  Plutoncui  patrcm  cssc«;   pro- 

unuu  esse  putaverunt    unlus   cujusquc  loci  dcunua  bavcrls  deam  ab   Ovldio  (fast.  S,  25)  Ileverentiatn 

Quibnscum  conspirant  etiam  monunicnla,  iu  quibus  dictam  candcm  a  nostro  quoquc  appcllari.   Attamen 

multifaria    obvia     sunt    gencra    Gcuiorum,      ntpote  vulgalam  nou  ausim  nuitare  lcctioncm. 
Actcrnalis,    Boui,    Caclii    montis,    Ccntiu-Iac ,   Ci-  Co/we]  Consnm  a  Neptuno  distlngult;  non  vcro 

vitalis,     Coborlis,     Coloniae,     Excrcitus,     Foutis,  Ausonius,  qui  canit:  iTum  Jovls  et  Consi  gernia- 

Gubcrnaloris,  ILstoriae,   Horrcoriim,  Jovialis,   Jo-  nus  Tartarcus  Dis.«    Itcm:  «Cacnida  convcrtit  pro- 

vls,    Jovis    Stygii,    Junouis ,    Laruiu   Augusloium,  les  Saturuia  Consus.u    Memlncre  Dionysius,  Varro, 

Locl,  Magni,  Muuieipii,  Pacifcii,   Plutouis,  Populi,  Augustinus,    Servius:  sed  et  Livlus  ct  Plutarcbus 

Priapl,  Principis,  Publiei ,  Roiuani  populi,  Sancti,  Consualia  uominant  fcsta,   quae  celcbrala,  ul  fallorj 

Scuatus ,  Soumi,  Tbcatri,  Tbcsanrorum ,  Viarum.  vigcsimo  priuio  Angusli,  itcruinqiie  dceimo  quinto 
Vidc  igitur,  an  Cuiictalis  Lar  forsan  ille  sit  Ge-'  Dcccmbris.  Pro  Capclla  glossa  vcstus :  BConsorcj 
nius  anliquissimus  a  Varrone  (ap.  Augustin.  7,  S)  viico  TrjS  "J.6LdoQ«  Grot.  —  Conse  liabcnt  priorcs 
iiitcp  dcos  sclcctos  rclatus,  qiii  in  lapidis  ctiam  cdilioncs  et  multi  c  libris  scriptls,  codlccs  ctiaui 
titulo  (ap.  Rcincs.  p.  185.  163)  nomine  Genii  dei  Monaccnscs  quatuor  (B.  C.  D.  E.).  Alii  exbibcnt 
dccoratur,  ct  qucin  pracposltum  csse  statucbant  ac  Cosse ,  quod  faeilc  iutelllgcs,  modo  brcviatac  scri- 
vim  haljcre  omniuin  rertim  tjiijnendurnm  (Anguslin.  ptlonis  vocum  qualis  consitl  cct.  mcmincris.  Fortassis 
7,  15).  Cunctalis  enim  a  cunctus  dcrivanduin,  uoii  ad  euudem  dcum  etiain  rcfercnda  inscriptlo  est 
a   cunctari.  «Cososo    deo«    dcdicata,    liect  Rcincsius    (p:  121 

ac  iVeiieriio]  Dca  tlmorls  vel  rcverentiac.  Vctlc.  n.  84)  locale  numcn  intclligat.  Quoniam  autcm 
—  Alil  pleiique  librl  Ncrita.  Forsan  Nerina  pro  scriptorcs  vetcrcs  omnes  Cansum  appcllaut,  boc  no- 
Nerio,  ut  Gcllius  1.  15.  c.  21,  vcl  Ncrine  pro  mcn  omnino  crat  praefcrendum.  Consiliorum  dcnm 
Nereides,  nt  opportune  IVcptimo  jungautur.  Glossa  fuissc  pcrhlbcnt  (^^arro  L.  L.  li.  p.  m.  Sf.  Icstus 
tamcn  »iyeyeri7rt,  revcreatiae  dea.n  Grot. —  Glossa     vocc    Consualia.     Dionys.    Ilalic.   2.  p.    100  Sylb. 

13  * 


100  Martiani   Capellae  lib.  I.  §.  55. 

Fortuna  et  Valitudo,  Favorque,  Pastor,  Manibus  refutatisj  qiiippe  lii  in  con- 

cl  al>   co   sua  Labens  Plutarcli.  in  Ronmlo   p.  2o.  Pastor)    ct    Maulljus    i-cfutatis.d     Probc:   nisi  forte 

Auo-ustin.  4,  II.  Arnob.  5.  p.  115.  Adil.  Ovid.  fast.  Pallore    scripserit  3Iartianus,    quod    propius   abcst 

5,    i99.Tcrtull.    ad  nat.   2,    II'-,    dc  spcctacul.  i>).  a  vetcri   scu  invctcrata  scriptura.    Et  Pallorcm.   ct 

Inpriiuis  uotatu  digna  inscriptio  cst,  (juam  in  circo  Pavorem,  dcos  fuissc,  ncnio  cst  qui  ncsciat.  Gnox. 

effossam  Tcrtullianus   prodit,  bujus  quidcm  tcnorls:  —   Quo    cx    codice   Gyraldus    lcctioncm   illam  ba- 

•  Consus  consilio ,  3Iars  ducllo,    Larcs  comitio  (vcl  buerit,   incertuui  cst:  equidcm  in  nullo  cam  rcperi. 

ut    Salmasius    ad    Solin.  vult    ucolioi'    al.    «Coiiou  Scd  ct  Grotius    ipsc   yulgarcm  lccfionem   invctcra- 

MfiU.   Eti\   II.  94.  n.  51.)   potcntcs.«    Plurimi  qui-  tam  essc  fatetur;    quaproptcr   nibil  ausus  sum  mu- 

dcm  IVcptununi    cquestrem    cundcm    qucm  Consum  tarc;    pracscrtim  quum  ;jos.'oj' illc  i>'o»mM«  csse  pos- 

csse    afUrmant   (Liv.   1,  9.   Scrv.   ad  Acn.   8,    656.  sit,  uon  quidem  lcgislator  (Cic.  I\.  D.  5,  25),  scd 

Auson.  Eid.  12.  monosyll.  Dis.  Epigr.  69,  9.  Ascon.  aitb  Trjg  vo/x-^g,    ut  Scrvius  ad  bosce  Virgilil  (in 

in  Cie.  Vcrr.   1,   10.   Ilicron.  in  vita  Hilar.  c.  16);  Georg.  3,  1)  versus,  ad  quos  rcspcxisse  Martianus 

Diouvsius    autem  Ilalirarnassensis   tradit,  alia  opi-  vidctur,  coguonien  illud  iiitcrpretatur : 

iiiouc  statui  «ludos  quidcm  cqucstrcs  IVeptuno  fieri:  •  Je  (jnotjtiej,  magna  Pales,  et  te ,  memorande, 

aram    vero    sulitcrraucam    positam    Gcnio    cuidam,  canemus, 

cujus  nomcn  profcrrc  ncfas  sit,  daljXOVL  aQQi^Xco,  Pastor  ah  yfmphyso.* 

occultoruui  consUiorHm  duci  ct  custodi.»  Attamcn  non  rcpugnabo   sl  quis  Pana   malncrit  in- 

Forluna^   Difficile   dictu  cst   quacnam  bic  intcl-  tclligerc ,     quippc    qucm    Homerus    etiam    votjt.COV 

ligl    dcbcat ,   scd  verlsimlliter  antiquisslma ,    quippe  ■d-sov    appcllarit    (add.  Pausan.  8,    58,    8).     Quin 

cui  jara  Scrvius  Tullius  fauum  prope  Tiberim  extra  etiam  fatcor  Ulud  rjuc  voci  Favor  adjuuctum  Gyral- 

urbcin    dedicavcrit    (>'arro    dc   L.    L.   5.   p.   S3  f),  diauae  lectioni  faverc.    Culquc  mc  audaciorl  liccblt 

ct  cujus    in    bonorem   quotanuis  festum   celebratum  In  textum  rccipcrc    »Pavorc  ct  Manibus  rcfutatls.* 

fucrit  (Ovid.  fast.  6,   775),  vel  ca.    ipiac  dlcta  cst  Ego   vcro  judiiium  meum  suspeudo. 

puhlica  Fortuna    (Ovid.    fast.  4,  576.  P.  Victor  In  Manihus  refutatis^  Id  cst;  diis  infcris  repulsis. 

iirb.  rcgione  6.)    sive  popu/t  Fortuna  potcntis,   cnjus  Vixc. —  Jlale,  si  quid  vldeo.   Dcos   enim  inferos, 

fcslum  IX  Kal.  Jun.  in   Kaleudarlo  (Curm.  ad  Ovid.  Plutoncm,  Vejovcm,  ucutlquam  repulsos  sed  potlns 

fast.  p.  262)  notatur.  adcitalos  fuisse  ex  Ipso  Martlano  Uquet  (§.  47.  o9). 

Falitudo]   Quamvis    bonam   intclligendam   csse,  Manibus    autem,     Appulcjo    tcste   (de   dco   Socrat. 

quac    saepe    Ilygicac   vcl  Salutis    deac  nominc   In-  p.  li>5  Oudcnd.),  non  nisl   i)bonorIs   gratia  dei  vo- 

venitur,   conjcceris,   supra  tamcn  (§.  4o)  Salus  dca  cabulum  additum  est«,    quum   Inccrtum  sit,    »quae 

jain  adcitata  crat.  Restat  igitur  ut  ad  dupliccin  vcrbi  cuique   eorum    sortitio    cvcncrit,    utrum  Lar  slt  an 

valeo  sensum  resplciens  Martianus  faliludinem  de-  Larva«    quippc,  inquit,   »tantum  eos  dcos  appcllaut, 

am,    qnasi  validam,  finxcrit  pro  illa,  «piac  numinc  qul    ex    codem    uumcro    jusic    ac    prudcntcr   vitae 

Falentiae    apud    scriptores    (Solin,    ab    init.    c.    1)  cnrriculo  gubcruato,  pro  uuiuinc  postca  ab  bomini- 

parlter  alquc  in  marmoribus  (Grut.  2,   12)  legilur.  bus  proditi,  fanis  et  caerimoniis  vulgo  adveituutur. • 

Pastor]  Gyraldus  citat:  «Favonpc,  Pa>orc  (pro  iVnccps  igitur  Maniuiu  appellatio  csf,  quia  luccrtum 


Marliani  Capellae  lib.  I.  §.  5G.  101 

spectum  Jovis  non  potcraut  advcnirc.  Ex  diiodccima  Sancns  tantummodo  56 
evocatur.  Fata  vcro  cx  altera  postulantur.  Ceteri  quippc  illic  dii  ]Mauium  o7 
demorati.  Ex  bis  scptcna  Saturnus  ejusquc  coelestis  Juno  conscqucuter  acciti.  08 
Vejovis,    ac   dii  publici  tcr   quiuo  cx  limito  convocantur.     Ex  ultima  rcgionc  oO  Gi) 


est,  Lonl  an  mall  1111  slnt  fnturi.  Undc  idcm  Ap- 
pulejus  (llorid.  p.  o7  Oud.)  Pythagoram  ait  a  Bracli- 
uianis  in  India  didicisse  «quot  partcs  animl,  qnot 
vices  vltac,  quae  diis  Manibus  pro  nterilo  stio  cni- 
qiie  tormenta  vcl  pracmia.»  Dc  nominc  ipso  conf. 
Miillcr  (EU-Hsc.  II,  p.  9i>). 

non  poierant^  Cur  mancs  a  Jovls  conspcclu 
removcanlur,  Lacc  cst  causa,  quia  Jnpitcr  actlicr 
(§.  G7.  149.  150)  vel  ccrtc  supcrior  acr  cst, 
Mancs  autcm  iu  infcriori  tautum  acrc  vcrsantur 
(§.  1G2). 

iSrtHci/s]  Dcus ,  qul  sanclt  ct  confirmat  res. 
VrLC.  e  glossis.  —  llcrculcs  Sabinornm.  Sic  Ar- 
nobius:  »At  Ilcrculcs  Sanctus  dcus.«  Sanctus 
cnim,  Sangus,  ct  Sancus  Idcm  sunt.  Grot.  — 
Malc  -ij-nobli  locum  (L.  4.  pag.  I4i>)  huc  rcfert 
Grotlus;  mcllus  Goczius  Ovldlum  (fast.  6,  213) 
et  Tertulllanum  (ad  nation.  2,  9  f.)  laudaf;  sed 
nbcrlorcs  adlrc  potcrat  fontcs  (Liv.  8,  20.  52,  I. 
Fcst  V.  Pracdia.  Dion.  Ilallcarn.  1.  II.  p.  113  j  IV. 
p.  2S7  Sylb.  Sil.  ItaL  8,  422.  Propcrt.  4,  10, 
74.  Lactant.  1,  15.  Augustln.  dc  clv.  dcl  18,  19 
iblque  Viv.  Varro  L.  L.  4,  40.  Plin.  8,  48,  74. 
Grut.  Inscr.  9G,  5  — '8,  et  prae  omnibus  A\A.  Ma- 
nnt.  In  Grut.  lampadc  FV  p.  173).  Evocatur  pro 
devocatur  c  Dresdcnsl  codlcc  reposui. 

Fata]  Dc  Fatls,  slve  Parcls  (GelL  3,  16), 
docte  dlsscrcndo  utlum  noLIs  fcclt  Spanhcmius  (nu- 
mlsm.  II.  p.  639  scqu.).  Itcrum  Itcrnmquc  eorum 
mentloncm  facit   noster  (§.  89.  3G0.   753.). 

ceteri]  Scasus  cst,  ci  altera ,  n'mirnui  quac 
duodcciiiiam  sequcretur,  (crlla  dcciuia  rcgione  non 


nisl  Fata  postulata  cssc,  quuni  rcliqui  Iii  ca  'Dil 
Mauium  csscnt,  quos  Jovis  In  conspcctuin  vcnirc 
non  posse  (§.  iio)  iiostcr  dlxcrat.  lunuincrae  le- 
giintur  inscriptioncs  nDis  Mauibusn  dicatac,  Id  quoil 
probc  advcrtlt  Priiclcnluis  (c.  Syiniu.  1,402;  add. 
supcrior  ad  §.  o  not.).  Graccl  Vjro^Soviovg  eos 
vocant  (Apollodor.  5,  10,  2  f.)  sivc  %arcc;(do- 
vlovg  (Sliab.  o,  p.  244;  7,  p.  277).  ProLe  3Ianc3 
a  Supcrls  dlstlugult  Vii-gilius  (Acn.  10,  54;  12, 
G4G.  647). 

CA']  Ouiiscrat  Lauc  partlculam  Grotius ,  quain 
e   codicibus  Monaccnslbus  (B.D.E.)  supplcvl. 

ejnsqiie  coelestis  Jiino]  Qula  Saturiil  crat  Clla: 
undc  iiotissuuum  cjus  nomcn  Safurnia  (Ovid.  mct. 
4,  447.  463.  5,  530;  fast.  5,  235.  6,  507.  Vlrg. 
Aen.  1,  25  cct.  Silius  2,  527,  3,  711.  9,  296. 
14,  4G),  quod  apud  nostrum  (§.  727  f.)  ctlam  et 
in  Lqiidum  titulis  (Grut.  89,  3)  lcgitur.  Coelestis 
autcm  cognoininatur,  ut  ah  Inferna  (^irg.  Acn.  6, 
158),  ^iverna  (Ovid.  mct.  14,  114.  SIl.  13,  GOl), 
sivc  Stijijia  (Stat.  Tlicb.  4.  526,  Appidej.  met.  ij. 
p.  763  Oud.)  distlnguatur, 

P^ejovis]  Mcniinerunt  cjus  Clccro  (IS.  D.  5,  2i), 
P.Victor  (urb.Rom.  rcg.  8),  et  Plliiius  (IL  N.  IG,  40, 
79).  Quantopcre  autcm  In  dcscribcndo  co  dis^^en- 
tlant  vetcrcs,  cx  eo  patct,  quod  alil  (GcU.  5,  12) 
cum  noccntcm  ct  sagittis  ai-matum ,  alll  (Fesf,  v. 
Vcscull  p.  589  Dac.  Ovld.  fasf.  3,  430.  437. 
440)  juvcnem  et  incrmem  dicunt,  mirorque  doctos 
Ovidil  interpretcs,  qul  Iflmc  contradictloncm  nc 
vcrbo  quldcm  attigerlut ;  unde  omnino  Gronovlus 
ad  GelUum  (p.  402  Cour.)  confcrendus.  Scd  aperte 


102  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  GO. 

61  Nocturnus,    Janitoresque  terrestres  similiter  advocati.     Ex  cunctis   igitur   coeli 

regionibus  advocatis  diis,    ceteri,    quos  Azonos  vocant,   ipso  commoncnte  Cyl- 

Martianus  infra  (§.  1G7)   nVejovcm,   Vcdlum,   Di-  mentlnum    ct   Llmam  cnstodlam  liminimi  gercrc  et 

tcm   ct  Plutonem    unum    cundemqne   essc«    docct,  Janilorum    olfieia    sustlncre.»    Sed    accuratlus  An- 

praesitliumquc   liabct  non   solum  in    monumcntis   a  gustinus  (de  civ.   dci  4,  8)  inqult:   «Unusqnlsque 

Gronovlo   allatls,    sed   in    devovendi  etiani  fornuila  domui   suae    pouit    ostiarium,    ct    qula    liomo    cst, 

a  Macrobio  (Sat.  5,  9)  prodita,   cujus  prima  vcrba  omnlno    non  sulBcit.    Trcs   igltur  dcos    posucrunt, 

sunt;   iiDIs.  Patcr.  Vcjovis.  Manes.n  Forculum  foribus ,    Cardeam    cardini ,    Liuientinum 

publici]    »Deos  publicos»    Varro  (ap.  Angnstin.  limini.«    Confcr  Ovldium  (fast.  6,  127).  Uos  igltur 

7,   17)  csse  alt  cos,    nquibns   Romanl  acdes  dcdl-  nostcr  uno   tetTestiium  Janilofum  nomlne  compre- 

cavcre,    qnosquc  plurlljus  signis  ornatos  notavcre.o  beudisse  vldctur, 

Eosdcm  inscriptioncs  ctiam  produnt  adbuc  cxstantcs  .^zotios]  Qui    intra    zonas,     sivc    scdecim    has 

(Grut.  inscr.  lOC,  2,  5).  regiones  non  babitant.  Vixc. —  Azonorum  mcminit 

iyot'.'«rHiM]    Dudum    Nocturni    mcmlncrat.    Ilic  Scnius  ad  illud   Virgilii: 

itaquc    loco    non    suo    qnanlocius    crit   dcjicicudus.  ujn   medio  focos  et  dis   commiinibus    aras.i 

Lcgc:    »Ex    nltima    reglonc   Forcnlus ,    aut  Foricu-  »Dii,    inqult,    communcs    sunt,    nt    aliqiu    dicunt, 

lus. "    Vide   Augustlnum  dc   clv.   dci  L.  4.  e.  8  ct  Mars,    Bellona,    Victoria,    quod  lii  in   bello  ntri- 

L.  G.  c.   7;  nisi   malaeris  i)Vortumnnsf  aut  )>Por-  quc   parti   possunt  favcrc^    wt  autcm  altioris  scicn- 

tuinnus.fl    Vldc  Fcstiim  bac  voce.  Vonck.  (sp.  crit,  tlae    Iiomlnlbus    placct,     dil    coinmnncs    snnt,    qui 

p.  80),  —     Ccrte  illud  viri  docti    i^nisi  vialueris"  a^covou   dlcuntur,    id  cst,    qui    coeli    certas    non 

ccnties    repcti  potcst.  Equldem  malo  pro  non  scri-  babcut  zonas.n     In   catalectis  liabcs.  GnoT.  —  Me- 

plis  babcre  cjusmodi  conjccturas  nullis  argunieufls  lius  Scrvium  intclliges,  si  vcrba  (ad  Aen.  12,  118) 

fiiltas.  DivcrsHS  quidcm  Nocturnus  bic  a   supcriori  ctiam   ea,    quae    Grotius    omisit,    addidcris.    Scrl- 

(§.  4^)  cssc  vldetur:  qniuam  autem  sit   non  liquct,  pscrat  euim:  »qul  coell   certas  nou   Iiabent  partcis, 

Vidcant   alil  -num  forsan  loco    Uli  (Ovidii   dc    art,  scd    gcncr.illtcr   a    cimctis    coluutur:    ubiquc    cnun 

ain.  1,  I>G7):  cos   cssc    nianifestum    cst^    ut  Blater    dcuin,    cujus 

"IVyctcIiHinquc /Jrt/rem  nocturnJiquc  sacraprecarc  potcstas  in   omnibus  zouis   cst.  o     Curiosius  PscUus 

Inccm   debere  possit?  in  brevi  cxposltlone    dogmatum    Cbaldalcorum  (in 

Janitoresque\  Janitorem  anlae  coclestis  quidem  Gallaci    Sibyllin.    orae.    appcnd.    p.    111)    inquit: 

JanHni  (Ovid.  fast.  1,    1,    139)   Orciqnc  janitorcm  oaCwvot  sunt  dli,   qul   zouam  uon  Jiabcnt,  ut  Sa- 

Ccrheriun  (^irg.  Acn.  8,  296)  novimus 5  terrestres  rapis,  Dionysus,  sive  Baccbus ;  Osiridis  item  Celga 

autcm  alibi  iicquidquam  quacsivimus.  Si  quid  vldeo,  quasi    ad    gcniorum    serics  catcnae    more    conncxa, 

Martianus  popularium    suorum   scripta    ante  ocidos  ct    Apollinis ,      appcllantur    nzoni    dii,    qnod    ex* 

lia!)uit.   vcl  Tcrlulliani,  qui  (de  idolol.  15):    uCar-  pcJite    potcstate    sua    in    zonis    utuntur    ct    suppa 

dc.iin«    docct    i>a   Crti-ffmitiw  appcllat.nm ,   Forculiim  dcos    conspicuos    collocati    sunto    (add.    Stanlcyiun 

a   foribus,    Liincntinum    a     //mincn;     vel    Arnobii,  in  Clerici  op.  pbilos.  1,  2,  7  5  ct  Cleric.  in  Indicc). 

qui  (1.  4,  p.  132)  Rom.inorum  ridet  opiuioncm  nLi-  commonenie]  Grolius    commovente   cdidit,  no- 


Martiani  Capellae   lib.  I.  §.  62.  103 

lenio    convocantur.      Tunc    elemcntorum   praesules,    atque    utilitatis    publicae  62 
TOentiuuique    cultores,    omnisque    populus   potestatum,     quis    Nuniac    multus 
successor  indicatur;    qui   confestim   omnes   imperio    Jovis  convocati,    in  aulam 

strainqiie   lectioncui,   quaiu  ct  Basilcensls  Labct,    ad  dcluLris  propiignandum  putareu    (conf.  iufra  §.  04). 

niargiueui  rejecit;   lualc !  Ccleruni    tnensiumrrKe    pro    mcntiunuiue   in    codlcc 

e/emeH<ortjm/>r«eA-M/c5]  Eosdcin,qiios  inf.(§.  2 II)  Cantabrigicnsi  cxstarc  ca  tantuni  dc  causa  oLservo, 

»  clcnientorum  praesides «    appeUatos    cuiu    aiigcHs  ut  attcntos  crlticos  faciaui   ad  corruptam  tantoperc 

aulmisquc  Leatorum  soclatos  Mcrcurll  coinltes  fingit.  cx   sola  pronuiitiatlonc  scriliendi  rationcin,    dc    qiia 

Dlodorus   quldem  (I,    12)    clcincnta    aL    Acgjptiis  dlligcnter  (iu  palacogr.  V.  III)  Intcrprctes,   scd  sur- 

pro  diis  Labita  csse  docctj  ct  Mlnucius  Fcllx  (19,  dls  Intcrdimi  aurlLus  pracditos,  admonui. 
12)  Zcnoncin  intcrprctarl  ait  » Junoncm  aera,  Jovcm  itidicalm-j   Ita  in  plcrisque  cxcmplarlLus,  ctlam 

coclnm ,  Neptunum  marc ,  igncm  Vulcanum ,  et  ce-  manuscripf is.  Unus  vcro  LaLct  indicat  cum  intcrro- 

tcros   sluiilitcr  vulgi  deos  elettienta  cssc  monstrarc»  gatioiic,  ut  slt  sensus:  uNcc  Numa,  qui  cum  Egcria 

Quod  ctiam  Eiupcdoclcm  slatuissc,   divcrsls  tamcn  nympLa    congrcdicLatur,    ncc    quisquam   ejus   snc- 

dcoruiu  nomiiiiLus  cuiquc  elemcnto  adscriptis,  Di-  ccssor  potcst  iudicarc  nomlna  omnlum  Illorum  coc- 

Ogcnes  Lacrlius  (8,  7G.  p.  538    MciL.)  tradit.  Conf.  lcstiimi  potestatum."  Vlxc.  —    Locus  cst  nodosus: 

StoLacum  (in   ccl.    1.  5.    p.  67    Hcer.  I,  II,   II  fortc    an    slc   enodandus:    «cum    quls    Nuina,    miil- 

p.  289.  1,  52,  40.  p.  975  f.).  Attamen  mirum  vl-  tusque    successor.    Indc    alqnc   confestim»;    tcI   si 

dcrl  potcst,  Loscc  dcos,   qiil  jam  aderant,    a  nostro  mavis  i)TulIusquc  successom  non  pngnabo :  successit 

iterum  In  scenam  dud,  nisl  cos  diiplicem  pcrsonam  enim  IVumae  Tullus  Hostilius,  sed  Loc  longins  aLs- 

sustinuisse  et  co  fcrc  modo  eleinentorum  prncsidcs  ccdit.    Grot.  —  Neque  Vulcanius,     nequc  Grotius 

appcllafos  csse  dicamus,    quo    Clccro    (in   Vcrr.   5,  locura  intcllexlt.    Potestates  quas  dlcit  ipsi  rcgcs  ct 

72)  Mcrcurlum  »juvcututls  ptaesidetti»  dixit,  quan-  Iniperatores   sunt  Romanoruin   in  deoruiu  numemm 

tumvls  majus    etiam    Luic    dco    incuniLcret  ofiicium.  rcceptlj     quorum    tamen    prlnius    Romulus    Qulriui 

Dc  elementls  confer  et  notam  inferiorcm  (ad  §.  758).  nominc    supra   (§.  46.  50)  jam'Indicatus    Loc    loco 

mentiumtfue   cultoresl   Similiter  Pcrsius  (5.  05) :  praetcl-iii  a  aiartlano    potult.    Quiuam   rcliqul   sint, 

fCuUor  enim  es  juvenutti* ;  dcfinire   noster  non  audet,    idcoquc   ttiiiltos   tantum 

pLilosopLos  cnim  intclligo,  quos  infra  (§.  211.  215)  Nutnae  sncccssores  nomlnat.     «Dcum",   Cicero  (de 

«liam  Inter  «Leatorum  Teterum  animas,  quae   cocli  N.    D.    3,     15)  Inquit,     »LaLcnt    Romulum    nostri 

tcmpla  meruerintu    rcfcrt,    quosque  Vlrglllus  (Aen.  aliosque  cotnplures ,  quos  quasi  novos  et  adscripti- 

6,  665)  in  elysio  coUocat :  tios  cives  in  coelutti   receptos  putaut»;   et  alio   loco 

njitventas   aut  qui  vitam  excoluere  per  artes.o  (de  legiL.  2,   8.  p,  100  Davis.):  nDivos  et  cos,  qui 

Confcr  ct  Cleeroncm,   qnl  (pro  RaLir.   10)  parlter  coclestcs  scmpcr  liaLIti,  colnuto  et  oUos,  quos  cndo 

dixerat  «worum  sapientissimorum   mentes   siLi  vi-  coelo  mcrita  locavernnt,  ITcrcuIem,    Libcrum,  Ac- 

dcri  ex  Lomlnum  vita  ad  deorum  rcligionem  ct  san-  sciilapium,    Castorem,    Polluceui,    Qiiiriirum.«     lli 

ctlmouiam  demigrassc,  scquc  pro  Uioiuin  fama,  glo-  cnim  omncs  Initlo  morfalcs  crant.   Claudlanas  Igifsu' 

ria,  mcmorla,  non  secus  ac  pro  patrils  fanis  afqne  (beU.  GUd.  131)   in   univcrsiun: 


104  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  63. 

03  coelitum  convibrantibus   venere    sideribus.     Tunc  Janus  in  limine,    militesque 

Jovis  ante  fores   regias    constiterunt,   ingressuros    etiam  cunctos  nominatim  vo- 

6i  cabat  Fama  praeconans.     At  intra  consistorium  regis  quaedam  femina,    quae 


a  Stoerent  indigetes ,  et  si  quos  Roma   reeepit 

Aiit  dedit  ipsa  deos« 

(Adde  Minuc.  Fcliccm  G,  2).  Quod  autcm  ad  IVu- 
mam  attinet,  notisslma  rcs  est,  dcorum  cultus  fnn- 
damcnta  ab  co  jacta  fuisse  (Florus  1  ,  2.  QuinctU, 
r>,  7,  18.  p.  5i>j  Spald.),  uudc  Prudcutlus  (jicrlst. 
2,   443): 

'Fiat  fidelis  lioinidus 

Et  ipse  jani  credat  IVumati 
quasi  maximum  Glinstiauac  rcligionis  triumphum 
canlt.  Avnoljius  ctiam  (2.  p.  50)  uNumae  rcgis 
supcrstitionum"  mcminil;  nctjue  cst  cur  Loc  Mar- 
tiaiil  loco  corruptum  Numac  nomca  csse  cum  Fa- 
brlclo  (lu  Libl.  Lat.  111,  p.  222  £rn.)  censcamus. 
coelittimj  E  BasUccnsI  codice  sic  reposui  pro 
coelitem  In  edltls,  quamvls  Loc,  quod  paulo  post 
scquitur  (§.  64),  ctlam  lcgi  posse  alii  censuerint. 
convibi-antihus^  Ita  pro  cum  vibrantibus  non 
solum  in  Grotianac  cditlonis  margine  notatum; 
scd  Guclfcrbytanus  ctiam  codcx  tcstc  Cortio,  prac- 
tcrcaque  Ilugianus*,  Basilccnsis,  Britannlcus,  Can- 
tabriglcnsis,  et  Bodlcjanus  primus  Labcnt.  Scnsus 
cst:  iiSIdcra  rccipcrc  cum  applausu  aniraus  corum 
qui  coclum  mcrucrintn  (§.  94,  211).  lu  astrls  enim 
dii  (§.  93,  f.  97.).  Undc  locutio  JJIartiano  famUiarls 
Bproposltum  In  sidcra  fcndcrc"  (§.  93)  sive  npro- 
positum  sldcrcae  cupiditalis"  (§.  94).  Mortalcs  culm 
cocli  asccnsionc  dignl  intcr  stcllas  reciplcbantiir 
(Ilygin.  fab.  224.  p.  291  Munck.). 

limituf\  IIoc  suum  ollicium  profitctur  ipsc  Ja- 
nus  vcrbis  ucoclestis  jauitor  aulae  (Ovid.  fast.  1, 
139)  qui  limina  servo"  (1,  175).  Ita  et  VirgUIus 
(Aen.   7,    610): 


Dnec  cuslos  ahsislit  llmine  Janns.o 

JFwma]  Prorsus  contraria  Yalcrlus  Flaccus  de 
Fania  baec  canit  (2,  217): 

li  Qiiam   pater    omnipotens   digna  ataue   indigna 
canentem 

Spargentemnue  melus  placidis    i-egionibus    mxet 

Aellieriis.t  —  — 
Atquc  alll  ctiam  poi-tae  (^lrgilius  4,  173.  Ovid. 
met.  12,  43)  In  malam  partem  eam  acclpiimt.  Clan- 
dianus  quidcm  (StUicL.  248)  idcm  Famae  officlum,, 
quod  nostcr  canlt;  cjus  tamcn  vcrsus  non  ut  Bur- 
niannus,  scd  Loc  modo  lcgas  velim  atquc  distinguas: 

uJIaec  dum  Roma  refcrt,  jam  fama  lotjuacibus 
alcs 

Pervolat  oeeanum  linguis ,  el  mille  citatos 

Festinure  juhet  proceres«  — 

malc  enim  vlr  doctisslmus  nalis  loquacibus"  cdldit, 
licct  ales  Mercurlus,  ales  Amor,  cet.  minimc  la- 
auditi  slnt;  at  alas  dicere  loauaces  Claudlauo  pro- 
fccto  Indigna  iigura  erat. 

p-aeeonafw]  Glossa:  ttPraecono  xrjQv6dci}.«  Uti- 
tup  et  Cyprianus  lib.  1  adv.  Dcuiet.  uti  milil  intll- 
cium  fccit  Mcurslus  meus.  Gloss.  Isidorl :  » Prae- 
cono ,  pracfor,  loquor. «  Grot.  —  Finxlsse  Laec 
vidclur  Martianus  ad  nomencnlatornm  oilicu  slxul- 
tudincm,  quos  praeconum  ctiam  nominc  appcllatos 
cssc  lapidum  titull  docent  (Grut.  626,  1,  5.  4. 
1116,  6).  Confcrre  pracfcrca  opcrae  pretlum  crit 
Iloratium  (cpist.  1,  6.30)  ct  Juvcnalem  (s«L  1,97): 

nllle  tamen  faciem  prius  inspicit,  et  trepidat,  ne 

Suppositus  venias ,    ac  falso  nomine  poscas. 

Aijnilus  accipies:  jubct  a  pracconc  vocari»  cei 
Plura  dabit  Pignor.  (dc  serv.  p.  144  scqu.  ed.  1623). 


Martiani   Capellae   lib.  I.  §.  64.  J03 

Adrastia  dicebatur,  urnam  coelitem  superamque  sortem  irrevocabilis  raptus 
celeritate  torquebat,  excipiebatque  ex  volubili  orbe  decidcntes  sphaeras  peplo 
inflexi  pectoris  ElticcQfievrj.     Clotho  vero,    Lachesis,    Atroposque,  quoniam  sen-  65 

Adrastia^  C£  praeclarum  locum  Ammlani  Mar- 
cclllnl  (14,  H,  p.  GiJ  Gronov.):  »ultrlx  faciuornm 
unpiorum,  bonorumquc  ppaemlatrlx  Adrastea,  quam 
vocabulo  tluplicl  ctiam  Nemesin  appcllamus  j  jus 
quoddam  sublime  numiuls  cfficacls,  Luuiaaarum  mcn- 
tlum  oplnlone  lunarl  circulo  supcrpositum,  vcl,  ut 
definiunt  alii ,  substantlalls  tutcla  gcnerall  potcntla 
partllibus  praesldcns  fatlsj  quam  tbeulogi  vcteres 
fingentes  Justltiac  fiilam  ex  abdlta  quadam  actcr- 
nitate  tradunt  despcctare  tcrrena.  Ilacc,  inqult,  ut 
reglna  causarum  ct  arbltra  rcrum  ac  disccptatrix 
wrnam  surtlum  tempcrat,  accldentlum  vlees  altcrnans, 
voluntatumque  nostrarum  cxorsa  intcrdum  alio  quam 
quo  contcnderant  cxltu  tcrmlnans  multipllces  actus 
pcrmutando  convolvlt;  cademque  necessitatls  inso- 
lublli  retlnaculo  mortalltatls  vlnciens  fastus  tumen- 
tes  incassum,  et  lucremcntorum  detrimentorumque 
momenta  vcrsans  nuuc  ercctas  ntcntlum  ccrvices 
opprimlt  et  encrvat«  ,  cet.  Plura  de  Adrastca 
dabit  Spaubeim.  ad  Callim.  b.  Apoll.  v.  107;  Wjt- 
tcnbacb.  ad  Plut.  de  sera  num.  vind.  p.  107  et  ad 
Plat.  Pbaed.  p.  2S1 ,  ct  Dlomficld.  ad  Acscbyl. 
Prometb.  v.  972.  Eaudcm  esse  cum  Fato  et  TSc- 
ccssltate  Arlstotclcs  confirmat  (de  muudo  c.  7  et 
in  Stobael  eclogls  1.  6.  22,  p.  190  Hecrcn.),  quare 
parum  abest,  quln  ex  ipso  Platone  liausissc  no- 
striuu  arbitrer,  qul  (Rcpubl.  10,  p.  616  Stcpb.) 
fusum  (aTgaxTOv),  quo  totius  mundi  forma  cxprl- 
mitar,  iv  ^Avayxrjg  ycn/adi,  6TQ£(p£6-&aL  ait;  sicut 
ctiam  Apollonlus  Rbodlus  (Argon.  5.  135)  simlle 
artlficium,  quo  orblum  coelestlum  cursus  slgnlfi- 
cantnr,  ab  Adrastea  dono  datum  Jovi  cault.  Vriia 
vero  est  unde  sortes  excunt ;  qualcm  i^Iiuoi  quo- 
quc  tribuit  "^li-gilins  (Acn.   6.  432). 


torftuebat^  Vcrba:  ntorqucbat  cxcipiebatque  ex 
^'olubili<i  in  Huglano  codlce  culpa,  ut  vldctur,  li- 
brarii  desiderantur,  corumquc  loco  absurdum  boc 
glossema  inscrtum  cst:  nSortes  cnlm  proptcr  bu- 
manam  impotcntlam  rcpcrtae  sunt,  quia  pcr  se  ne- 
sclcbant  bomincs  quld  esset ,  vcl  quld  vitandum 
foret.K 

sphaeras]  Id  cst  gyros ,  quos  rota  facicbat. 
ViLC.  —  \ix  arbitror.  Cf.  dcscrlptioncm  Fati,  quod 
Gracci  Tl£TtQa)i.dvrjv  sive  EtLiaQuivrjv  vocant,  cx 
Cbrsslppi  Stoici  seutentia  apud  GcIIium  (6.  2): 
HFatum  cst,  inqult,  scmpltcrna  quacdam  et  m- 
dcclinabilis  serlcs  rcrum  et  catcna,  volvens  scmet- 
ipsa  sesc  et  Impllcans  pcr  -aeternos  conseatientiae 
ordines ,  cx  quibus  apta  connexaqne  cst. «  Adde 
Cic.  dc  dlv.  1,  Si>,  125  5  et  Euscb.  Pracp.  cvang. 
15,   15,  p.  818. 

peplo  inflexi  jiectoris\  Hypallage  pro  Inflexo 
pcplo  pcctori.o  Vixc.  —  Etcuim  ut  orbcs  peplo 
cxcipl  posscnt,    boc    Inflexum   csse   debcbat. 

EiiiciQ[iEvr[\  Li  cdltis  llbris  Imarmine  legitur, 
in  mana  scrlptls  Brllannlco,  Cantabriglcnsi,  Bod- 
lcjsno  prlmo ,  Monaccuslbus  (B.  C.  E.)  Imarmene, 
Iji  Huglano  pcrpcram  iji  marniore.  Glossa  Mona- 
ccnsls  (E)  addit:  uYmarmcne  quasi  proprium  fe- 
nilnac,  quae  boc  facicbat.  Intcrprctatur  (slc)  autem 
cx  Gracco  Ymarmene  chronu  seneches,  temporis 
coutlnuatlo.»  In  Bodlejano  ctlam  codicc  glossa  ad- 
dit:  iiLunaris  dca ,  qula  mene  Luna  dlcltur»;  ct 
in  Britauuico :  11  firma  mcmoi'Ia.i<  Quas  absurdas  in- 
tcrpretatlones  cum  in  fincm  commcmoro,  ut  palam 
fiat,  nilul  fere  ab  istis  scbollastls  discl  posse  (§.  2. 
not).  EiixaQnevTjV  autem  Latlnis  lltcrls  scrlptam 
Imarmir^H  ncmo  mlrabitur;    pariter  certc  Ovitlius 

14 


106  Martiani   Capellae  lib.  I.  §.  65. 

tentias  Jovis  orthographae  stiidio  veritatis  excipiunt,  iitpote  librariae  superum 
archivique  custodes,  quuin  senatum  curiamque  contrahi,  et  ipsum  Tonantem 
exuviis  indusiari  pubhce  cernerent,  magistratus  in  acta  coelestiumque  consulfeum 
6G  stilos  acuunt  cerasque  componunt.  Tunc  Jupiter,  publica  et  quae  senatum 
contracturus   assumit    indumenta   percipiens,    apponit    primum    vertici    regaKs 

(inet.  14,  80)  et  Lucanus  (S.  101)  luarimen  scrl-  ccnses,  Guclferbytani  testc  Cortlo,  Bodlejanus  prl- 
bunt  pro  ElvagLfirf  (conP.  Palaeogr.  crit.  FV,  p.  HM).  nius,  Basilceusis,  Rclcbcnauensls,  Darmstattcnsis, 
Aspirationcm  autem  modo  demi  luodo  addi  supra  cl  Dresdcnsis,  libriquc  cditl  antiquiorcs:  vcramquc 
jam    monui  (§.  7).  Iianc  lectioncm   essc  glossa  testatur,    qua   expllcan- 

^ilfopostjue]  Lege  de  bac  Parca  Claudlanl  (de  Un- »rectae  scriptrices...  Orthograpbae  igitur  ad  trla 
bcllo  Gild.  201)  versus: 

«Iret  adhuc   in  verba  dolor ,    iiisi  Jiipiter  alto 

Coepisscl  solio.    Voces   admnante   notabat 


Atropos,   et  Lachesis  juntjebat   slamina  dictis." 
Seribcntis   eijuldcm    (in   palaeogr.   crit.  111.  §.  527) 
bauc  olim  exhibui  effigiem : 


Im  Parcarum  nouilua  rerercndum.  Cassiodorus  etlam 
(dc  Inst.  dlv.  praef.In  f.)  adjectivo  orlhof/raphus  ntltiir. 
librariaej  Defenditur  Martianus  marmorc  antI<]uo 
(in  mus.  Pio-CIem.  od.  .^lcdiol.  T,  V.  tab.  54),  in 
fpio  Parcarum  una,  Clotlio ,  rincilur  ulraque  iiiaitu 
volumen  gcslans.  Coiifcr  iuferiurein  locum  (§.  89). 
arc1iivi(nie\  Alil  »arcbiuin.«  Capella  i)archivum« 
scrlpserit.   Consonus  cst  buic  loco  illc  Ovldil: 

nintres   licet  ipsn  sororutn 

Tecta  triuniy  cernes  illic  molimine  vaslo 
Ex  aere  et  solido  rerum  labularin  fcrro.* 
Tabularia  Nasoni,  quae  J)lartiaiio  arcliiva.  Grot. — 
IVeque  est  quod  archium  rcponamus.  Voce  archi- 
vum  jain  ante  Martlanum  non  solum  popularis  ejus 
TertuIIianus  (apol.  19),  scd  alil  ctiam  (v.  Duker. 
de  latinltate  ICtor.  p.  444)  usl  sunt. 

e.vMin7,s]  Ita  Octavlus  (Sueton.  Aug.  c.  94)  In 
somno  vidit  »liliura  mortali  spccie  ampliorem  cum 
fiilmine  et  sccptro  exuviisaue  Jovls  Opt.  Dlax.  ae 
radiata  corona.n 

indusiari]  Utlttir  sensu  eodem  Capclla  libro 
lecundo,  et  Apulejus:  «Pulcbre  indusiatus  adiile^- 
ocns.M  Gkot. 

verticij  Descriptione  mundl  per  verticem  Jovis 

erlhographae]    Ita    practer   LciJensem    codiccm      altlssima  parsmundl,  Id  est  spbaera  coelestls,   in- 

(Munck.  ad   Fulgcut.    p.  40)   codices  etlam    Mona-      tclllgitiir;  per  coronam  Zodiacus;  per  rutUans  vela- 


Martiabi   Capcllae  lib.  I.  §.  6G.  107 

serti  flammantem  coronam,  contegitque  ex  posticis  caput  quodam  velamine 
rutilante,  quod  ei  praesul  operis  Pallas  ipsa  texuerat.  Dehinc  vesti  admodum 
candidae  obducit  amictus  hyalinos,  quos  stellantibus  oculis  interstinctos  crebri 
vibratus  ignium  luminabant.  Tuuc  duos  globosos  orbes,  quorum  unus  auro, 
electro   alius   praenitebat,   dextra   porroctiore    corripuit:  laeva   cnneaphthongon 


men  splcudor  actlicris.  Vestls  candiila  superlorem 
aSrcm,  hyalinl,  id  est  Titrei,  amictus  pcrspleultatem 
aiiris  deslgnant;  pcr  Tlbratus  Ignlum  intclllguutur 
stcUae.  Viac. 

contegitque\  Vclanicn  lioc  Jovls  contcmplaturl 
^Vinckelniannum  (monum.  n.  1 1)  et  Vlscontlum  (in 
musco  Plo-Clemcnt.  V.  tab.  2  cdlt.  Medlol.)  adeant. 
An  rlclniatus  Juplter,  de  quo  Arnoblus  (6.  p.  209), 
idem  slt,  nondum  liquct.  At  non  Jovl  tantum,  scd 
Saturno  etiam  (§.  70)  et  Junonl  caput  tcetum  (§.  C7) 
noster  trlbult,  quln  ct  rcliquis  diis,  mortalibus- 
qiie  in  deorum  nuinerum  rcceptis ,  boc  commune 
fuisse,  Ita  ut  di^Inltatis  csset  nota,  nberlus  de- 
monstravlt  Cupcrus  (apotb.  Ilomcrl  p.  202  sequ.). 
Quid?  quod  oumes  umbras  slve  animas  velatas  a 
vctcribus  plcfas  esse  nmlta  testanlur  nionurneuta 
(Gracv.  tbesaur.  ant.  Rom.  XD.  Tab.  10.  Musciim 
Plo-Clcm.  IV.    tab.  55.   V.  tab.  18). 

ex  posticis\  Libro  II.  dc  lcctlca  loqucns :  " Po- 
stica  (ita  lego  cx  MS.)  EpimcIIs  ct  Agrypnla  di- 
lccta  sustiJcrc  manclpla.u  Guot.  —  lutclligc  pnr- 
tibus;  illud  cnim  adjcctl-^imi  est,  et  malc  Grollus 
(§.  14S)  corrcxlt  c  MS.  suo  postica,  slquldcm  po- 
sticam ,  sclllect  partem,   noster  volult. 

te.xuerat^  Arnoblns  (3.p.  112):  nVestis  Indigent 
(dii)  tegmlne ,  ut  vlrgo  Trltonla  cnriose  iis  stamen 
ncat,  et  pro  qualitatc  tcmporis,  aut  trlUccs  fiini- 
«as ,  ant  de  serico  ct  slne  onere  Imponat."  Adde 
Oppianum  (dc  plscat.  2,  23.)  Scd  niagls  ad  Apol- 
llnarls  Sldonii  bosce  vcrsus  (carm.  15,  126,  p.  578 
Slrm.)  noster  respexissc  vidctur: 


fAt  parte  ex  alia  te.xtrino  prima  Minervae 

Palla  Jovis  rutllat« 

IVam  altior  verbls  sensus  incst,  quam  sl  ea  de  tcx- 
toria  taufum  artc  cxplicarc  volucrls.  Pallas  cnim 
summiis  actlicr  (§.  59.  568),  qul  rtitilante  bic  ve- 
lamine   signifiealur. 

deUinc\  Sivc  deiih,  ut  In  Guelfcrb.  Cortius  lcglt. 

liijalinos\  Junoni  ctlam  (§.  G7)  »byallnam  vcs- 
temii  tribulf ,  quoniam  acilier  parltcr  atquc  aer  lu- 
cem  transmiftit.  Romanorum  poctae  Latiua  quoqne 
voce  vitreum  usl  sunt,  ut  aquosum  denotarent 
(Sllius  4,  547.  7,  415),  parllerque  Martlalis  (12. 
3.  15)  aquam  ob  pcrspicultatem  vilream  appcllavit. 
Colorcm  si  Intclligcrc  malueris,  ille  erit,  nt  Ovldii 
verbls  (met  5,  48^  arL  am.  3,  175)  utar,  «acris 
quum   slnc  nubibiis  cst. « 

duos  tjlobosos]  ?\nu  duo ,  ut  Grotlns,  sed  duos 
cditloncs  antcrlores,  Iluglanus  et  Cantabrlgiensls 
codices  babcnt,  llcct  parum  Intcrslt.  Duobus  globis, 
nl  fallor,  Solcm  et  Lunam  dcnotarc  voluit,  auro 
Illum  (§.  73.  188),  electro  banc.  Electrnm  boc 
quoquc  loco,  ut  Ilcynius  ad  Virgll.  georg.  5, 
522,  mcfallum,  non  succlnuni  infelligendum  puto, 
quia  Illud  splendore  nobllius,  quanquam  adiilta-alo; 
aurum  enlm,  cul  qulnta  argcntl  portlo  Inessef, 
electrum  appeUatum  esse  Plinius  fcstatiir  (55.  4), 
quod  ZeVAOV  ;^QVdcv  Herodofus  dlxlt  (1.  50). 
Conf  doctam  Buttraanni  dissertatloncm  (In  Myflio- 
logo  T.   II,    p.  537   sequ.). 

enneaphthonfjon  chehjn]  Ut  ivvsaxOQda  apnd 
Athenaeum  (14  p.  G56).  Hac  lyra  regimcn  harmo- 

14* 


108  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  66. 

chclyn   innitenti    similis   imprimcbat.  Calceos    autem    smaragclineae  fluctu  vi- 
riditatis  hcrbosos  vestigiis  ejus  Telkis  annexuerat.   Insidebat  autem  ex  pavonum 

pennis   intertextae   oculataeque   ■pallae,  ex    qua   multicoloribus   notuhs    variata 

iiiac   coelcstis  designatur;  novem  autem  ei  chordas  intertextae    et    oculatae ,     ex    qua    pictiira    notiilis 

triLuit,     (juia    supra    (§.   28)    Larnioniam    illain    ex  multicoloi-ibus   variata  vcrnabat."      Palla   cnim   am- 

septem  planetis  cum   spbaera   aplanc   ct   terra    con-  plioris  vcstimenti  genus  est,  quod  noslcr,    sicut  in- 

starc  dixerat.   Conf.  Euclid.  in   introd.  barm.   p.  19.  fra  (§.  71)    Tcrrae  herbidam   pallam  trlbuit,    Jovis 

Mcib.    ct  Strab.   13.    p.   618    Casaub.     ISugiumquc  vcstibus  supra  descriptis   addit,  ciquc  cum  insiderc 

in    libro    de    mytb.    p.    183.    184,    inprimis    aiitem  fingit.  Vestes  cnim  ita  ctiani  usurpatas  esse  Pollux 

Boccbbium    in    Crcuzeri   Stiid.  T.  III,  p.  89  scqu.  (7,  51 ;    p.  722)  docuit. 

calceosj   Ex  bac  calceornm  dcscriptionc  quilibet  ocuJataeque   pallae^    Coeluni    significat,    stellis 

terram  agno>issct,   ctiamsi  Martianus  non  addidissct  dislinctum,  cadoin  figiira  qua  infra  (§.  SH)  ^4stro- 

a    Tcllurc    eos    anncxos    csse.      Sapit  poctica   bacc  iiomiam    nquaiulain   ijemmatam   ncc   ininiis  folis  ar- 

descriplio    opinioncm   antiquissimam,    dei   scdein    a  tiibus    dcccnter    oeideam»    lluxit,   Argi  nimirum  fa- 

coclo  inde  usquc    ad  terram  pcrtinere,    quam  ideo  bidaiu    rcspicicns,    dc    quo   3Iaci'obius    (Saturn.  1. 

dixcrunt    nsuppedancuni  pcduiu    ejusn,   Scrapisqne,  19):    «Argum,    quciii   ferunt    pcr    auibituiu    capitis 

dcoriim    maxiinus,    iii  epigrammatc  Graeco,   a  3Ia-  uuillorum  oculoruin  himinibus    oruutum  —  scd  sub 

crobio  (Sat.  1,  20)  nobis  servato,  ipse   de  se  prae-  biijusccmodi    fabula     Argus    est    coelum    stellariua 

dicat:   nTala   di  fiot  Jto^sg  ei6l.'<  luce    distinctum,     quibus    incsse    quacdam    species 

smarugdineae^     Duo    smara<jdinae.  Vo>ck.  (sp.  coclestium   vidcatur   oculorum. «  Plura  dabit  C.  Fr. 

crit.   p,  147)   —   Sed   illam   adjeclivi  formam,    qua  Ilermannus  ad  Lucian.  dc   bist.  scr.  p.  7o.  Pavonis 

noster  utitur,   Vcnantius    ctiam  Forlunatus  (8,    6,  autcin   c  pctinis  tcxtain  eam   pallam  ait  candcra  ob 

18)  Labct.   3Iartianus   «calceos  fluctu  smaragdincae  causam,     quia    Argi     occisi    oculos,    O^idio    teste 

viriditatis     bcrbososn    dixit ,    quia    sniaragdis    color  (mct.  1.  722),   Juno  excepit  volucrisquc   snac  pen- 

li'ibuitur    viridis    (piactcr  Plinium    vide  Lactantium  nis   collocavit,   ct   gemmis  caudam   stelhuifibtis  im- 

iii    carni.  de  Pboenice  13o).  plcvit^    quapropter  et  Martialis  (14,  8o.  2): 

viriditatis^    Grotius    viriditati:    uostram    lcctio-  »Nunc  Junonis   avis,   sed  prius  Argus  erat* , 

ncm  codices  praebent  Drcsdensis,  Basileensis,  Darm-  ct  Gallus   poi-la   (dc  duab.  soror.  fragm.  IS): 

stattcnsis,  Bodlejanus,  Britaunicus,  Cautabrigicnsis,  „  Qutim  qualit  et  caudam  Jiinonius  explicat  ak$, 

Ilugianus,  ct  lcsle  Cortlo  Guclfcrbj  tanus.  Mille  oculos,  gemmas  mille  decenter  habet.» 

anne.xuerat]  Grotius  anne.rnif.  Scd  illud,  quod  Pro  notulis  Vonckii  conjecturam  (spcc.  crit.  p.  147) 

reliquis   vcrbis    conformius  esl,   e  codicibus  3Iona-  fJoribus  aut  flosculis  retulisse  tacdet. 

ceusibus  (B.D.E.  G.)  recepi.  variata]     MS.    varie     grata;     lege    variegata. 

itisidebat]     Lege :  infgebat    autem  el   pavonum  Grot. —  3IS.  varicafa,    variegrata ,    forsaii  varie- 

pennas  cct.  Voack.  (spec.  crit.  p.  1  57)  —  Minimc!  gatal  OruE>D.  (ad  Appul.  T.  I.  p.  785.  II.  p.  296) 

Sciisum   scilicct  crlticus    caperc    nequibat,    qui  bic  —   Postrcmum  in  textum  quidem  reccpit  Gocziusj 

cst:  uinsidebat  Jupitcr  pallac  ex    pavouum  pcunis  cgo  vcro  prius  rctiniu,  siquidcm  iu  uco  tautum  Rei- 


Martiani   Capellae  lib.  I.   $.67.  109 

pictura    vcrnabat.      Sub    calccis    vcro   fuscinam   deprimebat.      Hujus   suggeslui  t>7 
subditus  Junonis    consessus ,    haud    indecenter    ornatus.     Ipsa  vero  tecto  capite 

lactco  quodam  calumn)ate  pracnitcbat,  cui   gcuimis   insitum  diadoma  pretiosis: 
nam   nequc  Scytliidis  virccta,    nec  Cerauniorum  vibrans   fulguransquc  lumen, 

Glicnaiicnsi  codlcc  vnrieyatn  lcgitur,    ct  cx  corriipta  mis  cliain    prctiosis    oruatam  Junonis  coronam  pln- 

quoiimdain    scrlptnra  coiistantpin  iii    rcrujuis   lcctio-  ribiis  descripsit  vcrsiLus. 

nciu  corrigcrc  iiefas  cst  5    praescrtlm  lioc  loco,  quo  Scijlliidis]   Id  cst  Sniaragdl.  Goez.  — ■  Ita  cllam 

noster  codcm  jurc  utitur,   quo  Appulejus  popularis  Salinasius  (ad  Solin.  p.  iOi>  ed.  1629).  Sed  lcgcrc 

ejus,  apud  qucm  lcgiinus  (dc   niundo  p.  290):  »co-  dcbcbant  virl  docti  nostrum  paulo   iurcrlus  (§.  7o), 

loribus   variatur",  vel  Catiillus,   qui  (64,  oO)    «vc-  ubi:  »gcmmarum,    inquit,   Smmatfdus  una,   Scythts 

stls  prlscis  Iiouiluum  wa>-/rt<rt  figuris»  pcr  Iiypailagcn  altcra,   Jaspis  tcrlia    vocabaturu;   quo  patet  a  Mar- 

scripscrat.  tiauo    mlniuic    Smaragdiiui    et    Scytlildem    pro    una 

fuscinam^  Bongarsins  fttscinam ,   luale !    Sulnii-  cadeinquc  gcinma  acccptas  esse. 

fclligeudum  sluc  dubio  mare.    InHiiia  Latluitas  fus-  virecta^  Ita    Labcut   Tciercs  uicuiLrauae    blblio- 

ciuum  pro   fusco,    ut  anrlnum   pro    aurco,    ct  luar-  tbccac  Leidensls;  non  t»/*Wrt,  ut  cdidcrunt.  Fcstus: 

morlnum  pro  uiarmorco  dixit.  Goez.  —  Profccto  uon  nDiimecta  antiqul  quasl  dtnnicela  appellabant,  quae 

erat,    qiiod   corruptum  3Iartiano  fuscinuni   obtrudc-  nos  diimeta.«    Idcm :  »VestIccs  fnitecta  deiisa  dicta 

ret  vlr  doctns.   I^^uscinnm  uoii  Bougarsli  tantum  co-  a   sliiiilltiidlnc   vcslis.n     Lactant.  Argunicut.  Mct.im. 

dex,  scd  Dresdcnsis  ctiani,  Basilceusis,  Iluglauus,  1,  cap.  3:  nFititecia   sylvarum.u    Marccllln.  1.  14: 

Brltaiiiiicns,  Guclferbytanus,  ct  3Ionaccnses  (C  etE)  nFrutecta   preusaudo    vel  duinos.n     Virg.  Aen,   6: 

Iiabcnt,  atque  antiqnam  liauc  Icctionem  esse  glossa  »^\juocna  virecta.^  Mi>ck.  (ad  Fulg.  p.  12).  —  Ad- 

(E)  tcstatur,    qiia    nfuscina,    slve    trldente ,     mare  dcre  poterat  ScdaHuiii  (37),  qui  Virgilinm  imitatus 

slguKicarl"    probc   aiinotatur,    quae  praetcrea   notis-  cst.   Codiccs   ellaiu   Dresdeusls,    Britauuicus,    Can- 

sima  rcs  est  (cf.  CIc.  nat.  dcor.  1.  36).  tabrigiensis,  Iluglanus,  Basilecnsls,  Rcicbenauensis, 

suhditus  tfttnonis^  Ita   rectiiis  transposita  vcrba  Darmstattcusis,  ct  Monaccuscs  (B.  D.  E.  G.)  virecta 

In  Iliigiano  codice,   Britaimlco,  Cantabriglciisi,  Ba-  babciit. 

sileensl  et  Darmstattcnsl.  Ceraunionini]    Claudianus: 

calummate^   Galummate.    Lcgc    vcl  cahjmmate, nPijrenaeisqtie  sub  antris 

G  pro  C  posiliiin;  vox  cst  Gracca  TtuAVfXixa.  Grot.  Iijnea  ftilmineac  hgere   Ceraunia  vyniphae.* 

—  Quoniam  autem  Lcidensis  codcx   (v.  Appul.  II.  Ita    ct  hoc  loco    Cerauuii    color    e    pyropo :  qiiare 

p.  360  uot.  Oud.)  rectc  Labct  Latluls  quidcm  liteiis  manlfesto  Ccraunlum  Intcr  ardcntcs  et  ignitas  geni- 

scriptum  caltimmate ,  kanc  lectionera  in   tcxtiim  rc-  mas   retulcrc    conlra    vetcrum    scntentiam,    qaibns 

cepi.  Sed  libcriiin  ut  slt  arbitrium  ils,  qul  maluerint  Plinius  ntitiir  auctoribus.  S.u-mas.  (p.  278)  —  Ce- 

chlatnijde    legcrc,     lilc    addo     Icclloncm     clamide ,  raunium   rcccntlores   scriptorcs   carbunculum   voca- 

quam   Cortius  e  Guclferbytano   codlce   adnotavit.  runt.TertuU.:  »CcrauniIs  gemmls  noii  ideo  snbstanil.t 

(jfemm/5]  Nonnus  (In  Dionys.  1.  32;  p.  82)  gcm-  ignita  est,    quod  corusccnt  rntilato  nibore.«  Goez. 


HO  Martiani  Capellae  lib.  I.   §.  67. 

nec  flucticolor  iijacinthi  credebatur  abesse  profunditas.  Sed  totum  illud  sertum 
capitis  fulgurantis  Thaumantias  obtulisse  reginae  coelitum  ferebatur,  Ipsius 
vero  divae  vultus  assidua  perlucens  gratia,  fratri  consiniilis,  nisi  quod  ille 
iuimutabili  laotitia  rcnidebat,  haec  commutationum  assiduarum  nubilo  crebrius 
turbidabatur.     Nam  vestis  ejus  hyahna,  sed  pepkim  fiierat  caliginosum,  quod 

fliictlcoloi-]   Iilein   est   color,     qiicm    nicluis  de-  nem  aeriam  appcllat.  Atqul  acr  interdum  turljidus, 

scripsit  Martialis  (4,    61,    7)  vcrsu  :  actlier   coiilra  purior   cst  ct    sercnus.    nPars  enim«, 

oDiiasqiie   similes  fuctihus  maris  gemmas.'»  ut  Senecae  (de  Ira  3,   6.  p.  44  Lips.)  verbis  autar, 

Sed  amat  nosler  coiiiposita  hujus  generis  adjcctiva,  nsuperior  mundi  et  ordinatior   et  propinquior  side- 

ut:  multicolores    (§.  C6  f.),    niultigcnnm,  multiau-  ribiis,   nec  in  nubem  cogitur,    ncc  in   tempestatem 

giilum  (§.  138),    niultilidum  (§.  117.   227),    miilti-  impellitur,  nec  versatur  in  turbinem.«  Hinc  Iloratio 

viduin  (§.   HOO),   nHiltinodum  (§.423),   divcrsicolor  (carm.     5,     10,     8)    Jupitcr    npvro    numinc"    est; 

(§.  M.  lli.   67.  811).      Alioriim   scriptorum   similia  Claudiano    (tert.    cons.  Honor.   167)    placidus ,    ct 

CollesilBiirmannus  (ad  Ovid.mct.  11,  611;  p.  794).  Marliali  (5,    6,    9  et   9,    2o,    3)    saenus   audit. 

T/taj/maii/ifis]     Iris    Tliaumantis     filia,    Junonis  Luccina   etiam  fictilis  (ap.  Passcr.   1.  tab.  53)  tot- 

ancilla  (Ilesiod.    tlieog.    26o.    266  ^    Plat.   Tiieaet.  que  lapidum  titiili  dicati  Jovi  sei-eno  (Grut.  23,  1. 

p.  153  Stopli.).  Faniiliavi  hoc  Romanls  etiain  pootis  77,    6.  1009,  t>.   Gud.  inscr.  4,  4.  ct  8,  3),  pariter 

(yWg.  Aen.  9,    5.  Ovid.    mct.  4,  479.   11,    674.  atqiie  Jovi  Serettatori  (Gud.  3,  8   et  9;   4,   1.  2. 

44,  84o.  Val.  riacc.  8,   116.   Clandian.  rapt.  Pros.  3.   5   et  6),     quod    quidem    ejus    cognoincn   haud 

5,  l;  add.   Cic.  N.  D.  3,   20)  nominc  satls  docetur  latnit   Appulcjnin,    qui    (de   mundo   p.  571    Oud.) 

jHnonls  cKadcmafe    inodo    descrlpto  arcum   dcnotari  cuin  Serenatorcm  ct  ^micrt/em  noininavit:  quo  spe- 

coelestcm.  Jris    ci:im  (Virg.  Acn.  4,  701)  ctaiit  et  Graeca  cjus  cognomina  air&QLOV  (Aristot. 

r<MiUe  traheiis  varios  ailuerso  Solc  cplores.'  de    mund.   7.    Sfrabo    1   inil.   p.  3  f.  Casaubon.)  et 

Add.  Ovid.  Mctam.  6,  CS.    11.  J>89.    Claiid.  rapt.  /^aXt;^iOU   (Orph.  liynin.  72,   2.  Thucyd.  1,   126. 

Pros.  2,  98.    Scn.  nat.  qii.   1,  3,   et  Appulej.    de  Pausaii.  1,  57,  5.  2,   9,  C.  2,   20,   1.  Corniit.  11. 

ninndo   p.  323  Oiidcnd.  p.  lo4   Gal.  Gmt.    inscr.  p.  210).  Inde  apud  IIo- 

laetitia^  Diffcrcntiae   causa,  quac  intcr  Jovis  ct  mcrum  illa :  Zsvg  ccl&eQi  vaicov  (JR,  2,   412)  ct 

Jiinouis    natuiain     stafuifur,    liacc    est :    illum    pro  ai-&£Qa    xul    jJiog  avyag.     Atqiie    nosfcr    ctiam 

acthcrc,    Iianc  pro  acre  veteres   habucrunt   (CIc.  N.  siipra  (§.  17)  nJo^is  risutn«  cclcbiarat.    Siiiilli  modo 

D.  1,   lo.  2,  2o  et  265   acad.  quacst.  4,    41.   Ma-  Aegyptii  Seneca  teste  (natiir.  quacst.  5,   14.  p.  727 

crob.  Saturual.  3,   4.  Porpliyr.  ap.  Euscb.  in  pracp.  Lips.)   «acrcm  marem  judlcant,  qiia  ventus  cst,   t<^- 

ev.  5,4,   11 5   p.  108   Vig.  Serv.   ad   Vlrg.  Genrg.  luluam ,    qua    ncbulosus    ct  incrs.«    Qiiod  sequitur 

2,   52S5    Aen.  1,   47.  4,    122.    12,    140  Albric.  verbum  jeji/del^flf,  modo  .Tp/eHdere  (§.   15.  17.  27. 

philos.  11.  p.  514  Munck.  Saliust.  philos.  6.  p.  2o.^.  208.  581.  728.),  modo,  ut  hoc  loco  ct  apud  Ma- 
Conmt.  3.  p.    lA^.  Vlta  Ilomcri  p.  525    Gal.  Av-      crobluin  (Ln  Saturn.   1,   11),    suhridere  signlficat. 
nob.  3.  p.  118),    unde   iiostcr  infia   (§.  149)  Juno-  UirbidabatHr]  IIoc  vcrbum  noster  cum  Saxone, 


Marliani   Capellac   lib,  I.   $.  67.  lli 

tameii,    si    appulsu  cujusque  luminis    tangeretur,     inter   obumbrantcs    nebulas 

sudac  pcrspicuitatis  gratia  pracniteret.  Haec  fulincn  dextra,  laeva  sonoruni 
bombis  terrentibus  tynipanum  sustincns,  sub  quibus  pkirimum  sudans  ima  sub- 
jecta  roscidis  vidcbatur  inundare  lluoribus.  Hujus  vero  calcei  admodiun  furvi: 
quorum  maxime  solea  atrac  noctisuigredinc  coloratur.  Nam  ejusdem  genua  zona 

Solino  ,     ct    Apollinarl     Sidonio    cornmiinc    lial)et.  Uude  ct  Argolicarum  matrum  ad  cam  prcccs  (Stat. 

Hale  in  Itritunnico  et  Cantabrigicnsi  pracscns  legl-  Tliob.  10,    69),    ut   vclit  in   Tbcbas  excittere  ful- 

tur   turbidatvr,    <|num  rcnidebdt   praoccdat.  uifii.    Elligies   ojiis    dextra    riiJnien    teuentis    cxstat 

calijinosiiin]   Donsuin   aorcm    et   iu  niibes    con-  puud  Siiieliiiui   (in   antiiiiiifat.   Acoinaii;.    p.  28). 

versiiin    dcsiguat,    qiil    uatura     ipsa    ol)S(^rus ,    nisi  sonoruin  bombis]   Touitrua    intclligc,    i{iiae   Ju- 

Solis    radiis    illustrctur.  Vilc.   —    Oiiniino    roolius  noni   pariter    atquc    Jovl  '  adscribitutiir.    Ipsa    cuiiu 

caliijinosuin,   ijiiam   calii/osinn,    qnoA  boc  loco   Ba-  Jmio    apud  Virglliuin   (Aen.   4,    122):   "Ct   tonitru 

sUecnsIs,    Darmstattcnsis,   Brltanniciis  ct  Cantabri-  cocliim   oinnc   ciebocc  inqult;     uudc   ct   Scneca  (Mc- 

^eusis   babent.     Scd    lianc  ctiaui    adjcotivl    rorinam  dca  iJJ))  Jovcm  ct  Junonem  »sccjitrifcros  ionantest 

a    scrloris    acvl    scrij)foribiis    iisiir|)alaiu    fiiisse    non  ajipcllat;    atquc  nostcr  tynij)auuin    oi    tribiiit,    ciijus 

soluin    Cangius    docct,     scd     apud    iiostriini     cliam  sono   tcrrcrl  Pliilologiam   finxit  (conf.    ^.   197),   iml- 

(§.   805)     tam    in    edltis,    quam    in    libris     scrij)tls  tatus  Ovldlum,  qul  (fast.  4,  189)  de  Cvbclcio  etiam 

lcgltur.  tymjiano:   »Scd  mc  sonus  acrls  acuti  Terret.» 

Cfuod  tainen]   Ita    Guclferbyfanns,    Brifannlcus,  lijmpanum  suslinens]   Ita  trausposifa  haec  verba 

Cantabrigicnsis,   aiiiquc,  et  velcrcs  praetcrca  edilio-  In  codicibiis  Britaunico ,  Cantabrigicnsi,    et    Darm- 

ucs:  undc  aj)j)arct  illud  »quo   tamcu"  apud  Grotlum  staltcnsi. 

non  nlsi  typograpborum  ciTorl  adscribcnduni,    quem  »««]   Inius  certc  aor,   tcrrac  proxlmus,   quando- 

errorem  uon  aniniadvcrtentcs  Waltbardus    et  Goe-  quc  rosoldiis.    Forsan    ct    terram    ipsam    siguificaic 

zins  secufl    suum  feccrunt.  voluit,  sccundum  Illud  Lucrctii  (I,  231)  : 

cujiM^iie]     Ita    llugianus     codex,     Basilconsls,  r,roslremo  pereunt  imbres,  ubi  eos  pnter  Aether 

Darinstattcusis ,    Drcsdcnsis,     3Ionaccnscs   (C.  G.),  In   gremium  malris  Tcrrai  j)raecipltavit.n 

alilque  (Oudcnd.  ad  Appulcj.  I.  p.  5»6)  pro  cujiis-  Id    quod    postcriores    poetae  Vlrgiiius    alilqne  fcre 

dam  in   cditis.  totidcm  iraltati  sunt  vcrbls. 

fulmen]  Bongarslus  ct  Vulcanius :  flxtmen.  Goez.  m<i.ri»ie]    Iland    siipervacancam    banc    voeulam 

—     Rectc    vulgarem     rctiuuit     lcctloucm:    absurda  inserul  codlcum   Dresdcnsis,    Darmslattensis,   Can- 

enim  est  altcra,  quam  Basilecusis  et  Cautabrlglensis  tabrlgiensis ,    Britannici,   allorumqae    (Bondam  T«r. 

exlilbent.    Nc   fiugi    quidem    potcst    allquls  flumen  lcct.  p.  So)   auctorltate. 

dextra   tenens.    Fulmen   contra  bene  tribuitur   Ju-  solea\  Prudeiitlus  (apotb,  456):  «soleas  Junoiu» 

uonl,   quae  ipsa   apud  Flaccum  (1,   116)  Loc  ja-  lamLerc."     IVoster  qunm  infeiiora  aorls  cnm  Juno- 

elendi  potostatcm  sibi  attiibult  vcrbis;  nis  calceis  comj)arassct ,    infima  necesse  crat  solcae 

»Jam  jatn  600  et  inviti  torsisscm  conjugis  ignerr.v j  asslmllarc,    quam   cnm   Koctis   nigredinc  comparat. 


112  Martiani  Capellae  lib.  I.    §.67. 

quidem  diversicolor  ambiebat,  quae  nunc  perfulgido  resplendebat  orbe,  nunc 
vanescentis  graliae  tenuata  varietas  ita  penitus  obliquabat,  tanquam  nibil  ba- 
68  buisset  ante  discolorum.  His  igitur  indumentis  uterque  regum  decenter  ornati 
ante  consessuni  in  suggestu  sidereo  positam  quandam  sphaeram  caelatam  va- 
rietate  multiplici  conspicantur,  quae  ita  ex  omnibus  compacta  fuerat  elementis, 
iit  nihil  abesset,  quidquid  ab  omni  creditur  natura  contineri.  Illic  coelum 
omne,  aer,  freta,  diversitasque  telluris,  claustraque  fuerant  tartarea.  Urbes 
etiam,  compita,  cunctorumque  species  animantium,  tam  in  specie,  quam 
in  gencre  nuinerandae.  Quae  quidem  spbaera  imago  quacdam  videbatur 
ideaqiie  mundi.  In  hac,  quid  cuncti,  quid  singuli  nationum  omnium  populi 
quotidianis  motibus  agitarent  pede  ire,  formante  speculo  rekicebat.     Ibi  quem 

iVam  qiio  infcrior  aor,    co  obscurior.   Voce  nigredo  71)  pariter  at«jiie  anteriores   editioncs  habcnt  ctin.- 

iufra  ilcrum  utltur  (§.  157)  licet  barbara  sit  (Sciopp.  ctarumtjuc ;    scd  praestat  Grotiana  lcctio,   siquidem 

pr.  pliil.  p.  SO  Hcrz.).  non  de   besliis   solis  noster   loqui   videtnr. 

zona\   Inconstnntcm    nicdii    aeris    natnram  zona  ideaque]  IVuUus  dubito,   quin  ad  Platonis  idcas 

dcscribere  videtur,    qua    modo    pcrlucidus,    modo  nostcr  respexcrit,    quales  in   Pbacdro    potissimuui 

unbilus  est.  (p.  246  Stepb.)    dcscripsit  ille   non  intcUigendi   so- 

obUf/tiabatj   Bongarsins  quidcm  cum  Basilcensl  lum ,   sed    ctiam  diccndi    gravissimiis  auctor  et  ma- 

dat  ablet/abat,   Darmstattensis  abliejabat,   Ilugianus  gistcr  (Cic.    orator.   3);    colorcm   tamcn  duxisse  vl- 

ale(jabat,  Guelfcrbytanus  teste  Cortio  ct  Bodlejanus  detur  e   chjpeo  Uio ,     quem  Ilomcrus  iinsjt   a   Vul- 

primus  obUjabat j    scd    vnlgatam   retinui  lcctioiicm,  cano   fabricatum  (Iliad.  XATII,   478  sequ.). 
siquidcm  >  crbum  obUejuare  sensum  babet  variandi,  pede  i»-e]    Locus    monstrosns :    faveat    Hcrcules 

qui  omnino  aptus  bnic  loco  cst  monstrorum  Avcrruncus.    Lege    npcdac  reformantis 

discolorum]  Non  semel  bac  adjectivi  forma  uti-  speculo.o      iVam    re  ctiam    in   MS.    vocl  fottnantis 

tnr  noster  (§.  7i.   328)  ct  practer  cnm  Appulejus  adliaeret.   Scnsus  bic:  «Reluccbant,  inquit,  in   spe- 

etiam   et  Prudentlus.  culo    quasi  vcstiglonim   (Id    enlm  jeda  tcste  Fcsto) 

ulcrepie  renumj  Omissa  apud  Grotium  baec  ver-  veram  formam  refcrentium. «    Fortc  bacc  cadcm  \ox 

ba  e  codiclbns  Drcsdcusi  ct  Uugiano   supplevi.  Petrouio  rcstituenda,  ubi  vulgo  lcgitur: 

coelum  ojmie]  Sic  transposita  sunt  verba  In   Ba-  —  wmanifesta  prius  vestiijia  lusit ,  ■  ' 

sUeensi,  Rclcbcnaucnsi ,  Brltajinico  ,  Cantabrigiensi,  Decepiique  pedes« 

«l  Ilugiano  codice.  /f.  inquam    pedas).    GnoT.  —    Ilac  conjectnra    fre- 

cunctorinnfjue]    Codlces    Canlabriglensis ,     Brl-  tus    Goezlus    Martiani    tcxtnm    focdisslmc    corrupit. 

tannicus,  Qugianus,  Leidcnsis  (Oudcnd.  adAppulej.  Quanivls  cnim  locns  obscurus  sit,  tamcn  si  ad  con- 

T.  I.  p.  152.    Burmann.  ad  Claudian.   p.  1048,  v.  jccinras  confugicadum   est,  non  solam  Grotianam, 


Martiani   Capcllae  lib.  I.  §.  G8.  113 

augeri,  qucm  dcprimi,  qucm  nasci,  quem  occidere  Jupiter  vellet,  manu 
propria  ipse  forinabat.  Quam  terrarum  partem  disperdere,  quam  beare:  quam 
vastam  quamque  celcbrem  cupcret,  fictor  arbitrarius  variabat.  Hoc  igitur  G9 
fatum  publicum  conspicans  componcnsque  deorum  senatum  jussit  admitti. 
Quamvis  inlus,  quos  innominabiles  sacra  \is  testatur,  intrarent,  tamen  etiam 
primadbus  diviim,  praescrtimquc  parcnlibus  utcrque  consurgunt.  Verum  70 
sator   corum  gressibus   tardus   ac    remorator   incedit:  glaucoque   araictu  tectus 

9cd  innumcras  admittit   conjccturas,    Atque    lenlor  arhitrurius]  Ita    Jiipitcr   cognominatur  (Ensch. 

ccrte   lucdcla  fucrit,    uhi  pcdie  i.  c.  paediac,  Jtai-  pracp.    cv.    1,   7,    10.    p.  57  f.  Macrob.   somn.   Sc. 

delag,  lcgcris,  (|uo  noniinc  noster  idcntidem  gcomc-  2,  2).   In  quodam  etiam  lapldis   titulo   (Gud.  7,   J») 

triam  appellat  (§.378.  728);    geomctricis  cnim  ra-  Icgitiir:  »Jovi  optiuno  niaxumo  Arliitratori.u     Quin 

tionibus  dcscriptam  essc  sphaeram,   qualem  Jupilcr  tcmpluni    etiam   Jovis  ^rhilrnlons  iu  decima  url)i» 

inanu  lcncat,  clarum  est.     Sed  hoc  spcciminis   tan-  regionc  fuissc  1*.  Yictor  tcstatur  (in  Gracy.  thcsauro 

tum    causa   attuli,     ut    appareat    nihil  facilius   csse  IV  p.    loi-j). 

quam  mutatis  litcris  ex  ingcnio  conjecturas  fundere,  ntcrfju€\  Jupiter  et  Juno>  Ita  cnim  supra  (§-4I) 

qiialcs  Sardos    venales   aliquando   Ruhnkcnius    ap-  Tcrbis    »regum    coujiigum    utcrque«    paulo    clarius 

pellavit  aliiim    alio   neqitiurcm  (v.  ^Vyttenbach  vit.  designantur. 

Rulinh.   p.  221);    viilgataiu    intcgram  scrvavi,  licet  snlor  eorimi\   Ad  Saturnum  allndit  uomcn,    qui 

rctlccrc  non  possiiii,   codiccm  Rcichcnauensem  ex-  infra  (§.  197)  »dcorum    rigidissimus   creator»  andit. 

Iiihere  pi<'ei  reformanlis,  unde  orthographia  tantuin  Sed   satoris    noniine   omnem   ctiam    gcntis    alicujus 

mutata    .^Jpollinls    nomen    Pythei    indagari    possit.  auctorcm  significari  ille  apnd  Silium  (9,  294)  »sator 

Minimc    lioc    sperncudinn ,     quo   posito  hic  scnsus  Quirinus»     docct.     Pro    eorum    Ilolmius    (iii  Crcnii 

exit  satis  congruus:  »In  hac  sphacra    quid    singuli,  analcct.    p.  598)    ct   liartluus    (ad    Stat.   Thcb.   5. 

quid  popull    agitarent,    speculo   Pjihci   rcfonnantis  p.   226)  Icgi  jubcnt  deoriim;   frnsfra. 
rcluccbat.x      Vcrbiim   cniiu    compositum    reformare  ijressibusj  Jam  Platoni  (Epiuom.  p.  978  Steph.) 

more  istorum  scriptorum  (v.  not.  ad  §.  75.  84.  102.  Saturni  stella  celeris  tardior.  IVicomachus  (ui  hanii. 

160.  S765  add.  Frcinsh.  ad  Justiu.  in  ind.  Gronov.)  man.  1,  2,  3.    p.  6    Mcib.)   »a  inotu  Saturnix   scrl- 

usurpatur,  qucmadmodum  apud  Appulcjiun  (mct.  2.  bit,    »qHi  longissimc  a  nobis   abest,  gravissimns  in 

p.  150  Oud.)  Fotis  »in  speclem  Veneris  reformala»  8ui  Tta6cov   consonantia   sonus    hypatc   cst  appcl- 

legitur.  latus:  vrtaxov  yccQ  x6   avcorarov-^   (conf.  nosfr. 

fictm\  Figulus,   nXaCrriq.  Cic.  «Rcliquos  deos  §.   197.  965).  Unde   et  Ausonius  (in  ccl.  de  slgn. 

ea  facle  novimus ,  qua  pictores ,  lictorcsque  volue-  coel.  cxtr.) : 

runt."    Et   alii  saepe  Ita  usi.  Grot. —  Ncmpe  vo-  «Celsior  his  Saturnvs ,  tardior  omnihus  nslris.* 

ccm   tantum   cxplicaturus  Grotius   crat,   neutiquam  Claudianus  quoque  (in  laud.  Stilich.  2,  459)  «pigrsni 

Martiani  locum.  Saturni  scmitam«  pcr  Iiypallagen  dixil  (coaf.  §.853). 

D 


114  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  70. 

caput.  Praetendebat  dextra  flaramivomum  quendam  draconem  caudae  suae 
ultima  devorantem,  quem  credebant  anni  numerum  nomiue  perdocere.  Ipsius 
autem   canicies   pruinosis  nivibus    candicabat,  licet   ille  etiam  puer  posse  fieri 

71  crederetur.  Ejus  conjux  grandaeva  corpulentaque  mater,  quamvis  foccunda 
circumfusaque  partubus,  tamen  floridam  discoloramque  vestem  herbida  palla 
contexuerat,    in  qua  totus  gemmarum  metallorumque  census,    atque  omnium 

72  proventus  frugesque  satiouum  larga  admodum  ubertate  ferebautur.   Huic  Vesta 

tectus  captit]    Graecismus,  ut  apiid  Lniuni  (27,  prtMiosis  iiivibus^   Paritcr  infra  (§.  197)  Phllo- 

37)    iivirgincs   longam   indutac  rcstcm",    Martialcm  logia    Saturni    planctac    circulum    transiens   conspi- 

(J),  14,  6)    ncaput  tectus",   Ovidium  (met.  o,  Sl)  catur    udeorum    rigidisslnium    creatorcm   in    algido 

ttindutus  chlamydcm  Tyrianni,  (14,  262)    npallam  haerentcm  pruinisnuc  uivalibus.it 
induta  uitcntcmo,   noratium  (ep.  1,   17,  28)   »quid-  puer]   Pcrquam  docte ,    ut  assolct,   Cupcrus  (in 

libct  indutus",    Vlrgilium  (Acn.  2,  273)    »exuvias  Harpocratc  p.  103)   de   hoc  loco  disputat,   cni  ta- 

indutusu   (11,    480)   «oculos  dcjecta  dccoros",  (Cir.  meu  asscntiri    ncqueo.     Promta    cnim    interprctatio 

206)  "dulcl  dc«nctus  luinlna  sonino",  ct  Priscianum  cst,  uiodo  memincris  Saturnum  pro  tempore  accipi, 

(1.  8.  p.  m.  291)  niudutus   terga  Iconis.n    Appellat  quod  ct  scuis  et  pucrl  forma  dcscrihl  potest,  prout 

Rufianus    (p.  248   Ruhnk.)    nfiguram   per    accusatl-  antiquum  vel  receus  intelligltur.  Cctcrum  ille  etiam 

vum.o     Atque   apud  nostrum   Itcrura  iufra  (§.  114)  scrlpsi    pro     etiam  ille   e    codlcihus    Brltannlco    et 

nobtectaque  vidtum  virgo«  legitur.  Saturnum  autcm  Darmsfattcnsi. 

velato    pinxcrunt    caplte ;      quaproptcr   Scrvius  (ad  graiidaeva^   ]}lutuatus  est  hoc  cpltheton  a  Sillo 

Aen.    3,     407)    obscrvat:    «Scicndum    sacrlficantcs  (10,    12  4): 


dils  ouinibus  caput  Yelarc  consuctos,  cxcepto  Sa- 
turno,  nc  numlnis  Imitatlo  essc  ^lderelurci;  atquc 
cadcm   Iradit  Macrobius  (Safurnal.   1,    10). 

f/raconciii]  Plurlbus  dc  hoc  symbolo  actcrnitatls 
alio  loco   (palaeogr.  crlt.  111.   v.  ludic.  p.  495)   dis- 


«At  ijrandaeva  deiim  praenosccns   omina  mater,» 
(Conf.  ct  not.  ad  §.  4). 

tamen  floridani\  j\JIoquiu  enim  non  matronae 
sed  mcrctrices  plctas  floridasque  vesfcs,  av-9-iva, 
gcstabant,  quod  docte  probat  Welckcrus  (In  proleg. 


serul.  IIIuc   annus   Graccis  ivLavxoq  dictus,   qula,      ad  Thcogn.  p.  LXXXMII).    Tellurem  vcro    is    or- 


postcaquam  Sol  duodcclm  Zodlacl  sigua  pcrngra- 
vit,  in  se  ipsum  quasi  redit,  vd  ut  Virgilius  (georg. 
2,  402)  ait, 

nln  se  sur.  per  vestigia  voJvitur  annus.v 


natus  dcccbat,    qucm  c  Virgillo  (Cul.  69)  forsltan 

hausit  nostcr: 

nFlorlda  auum  tellus  gemmantis  picta  per  herbas 
fere  notat  dulci  distincta  coloribus  arva. 


Acnlgmatis,   quod  sequitur,  dc   nHiij   jijjnjcro  solu-  In   sequentibus  pro  co7ite.vuerat  complurcs  codices 

tloncm  ibldem  (pal.  crit.  III,  §.252)  proposui.  Antc  habcnt    conte.verat ,   quod    tamcn   amhiguum  videri 

nominc  codex  Dresdensis  addit  sui ,  glossa  In  Ba-  posslt. 

silccusl  suo ;,  scd  abest  a   rcliquis  tam  cdltis   quam  larga  ubertatel^    Fcstus:   i)0pls«,    Inquit,    dlcta 

£crlpfis.  est   conjux    Saturul,    pcr    quam   volucrunt  tcrram 


Martiani  Capellae  lib.  I.   §.  72.  115 

quae  etiam  coaeva  ejus  fuerat,    adhaerebat.     Quae   quod  nutrix  Jovis  ipsius, 
suoque  eum  sustentasse  gremio  ferebatur,   caput  regis  ausa  est  osculari.     Post  75 
hos  candida   cum  sorore  Sol  auratus  expetitur:  qui  mox  ut  coepit  ingressui 


slgniiicarc^  qnia  onines  opes  liamano  gcncrl  tcrra 
tribuit. »  OrpLico  (hymn.  15,  11)  haec  dea  jam  crat 
Eigijvrjv  xardyovda  6vv  evoXiioig  nzsa- 
re66i. 
Item  Macrobius  (Saturn.  1,  10)  tradit  »codcm  mense 
Saturnalla  et  Opalia  celebrari,  quod  Saturnus  ejns- 
qjic  uxor  tam  frugum ,  quam  fructuum  rcpcrtorcs 
esse  credantur^  itaquc  omni  jam  foelu  agrorum  co- 
acto  ab  Lominibus  hos  deos  coli  —  Saturnumqne 
a  satu  dictum,  tcrram  Opcm,  cujus  ope  Lumanae 
vitac  alimcuta  quacrantur.  u 

ferebantur^  Miror  Grotinm  edidisse  ferebant^ 
quum  veteres  editlones  omnlno  rcctins  ferebantur 
praebeant,  atquc  ita  ctlam  in  Reichcnaucnsl,  Darm- 
stattcnsl,  Huglanoquc  codicc  csstet,  atque  Casa- 
lius  (de  prof.  rit.  5.  p.  IH)  parlfer  olim  legcrit. 
Sed  itcrum  iteruraque  observavl  pcrmulta  apud 
Grotium  menda  irrcpslsse  typographoriim  quldcm 
colpa ,  quac  Ipse  (p.  544)  fatctur  se  non  omnia  ob 
instantcs  nnndlnas  Francofurtenses  correxlssc. 

adhaerebat^  3Iulti  enim  Vcslam  eandem  quam 
Tcrram  putabant  (CornuL  28.  p.  206  Gal.).  Undc 
OTidius  (fast.  6,  460): 

«Et  Tellus  Vestaqne  numen  idem  est» 
porroqne  (6,  267): 

•Vesta  eadem  est  quae  Terra:  suhest  vigil  ijnis 
utrique  ,• 

Significant  sedem   Ten-a  Focusque  suam.« 
Eadem   docuerat    Euripidcs  (in  fragm.   178  e  Ma- 
crob.  SaL  1,  25)  vcrsibus : 

•Kat  yala  fiijreo '  i6riav  6e  &ol  6o(pol 

Bqovcov  iia?,ov6LV,  rjnevrjv  ev  ai^egi.* 
Sed    confcr   omnino     Astium   ad    Plat.   Pbaedrum 


(p.  247   Stcph.)  et  enndem   in  Cratylo  (p.  401  f. 
Steph.). 

nutrix  Jovis]  Ennlus  (ap.  Lactant.  1,  14)  «Jo- 
Tem«,  scrlbit,  »clam  abscondunt  dantquc  cnm  Vestae 
educandum.«  Eadem  Albrlcus  rcfcrt  philosophus 
(17.  p.  519  Munck.).  Cicero  (de  univ.  10):  »Jam 
vero  (deus)  tcrram,  altriccni  uostram  —  custodem 
antiqnissimam  dcorum  volalt  essc  corum,  qul  intra 
coclum  glgnercntaro    (conf.  not.  ad  §.  95). 

osculari]  Atisculari  Manuscriptus.  Yide  Fcstnm: 
auscnlari  diccbant  antiqui  pro  osculari.  Grot.  — 
Scioppius  (in  gr.  philos.  p.  206  Herz.):  »Transit 
AU  in  O  produetara  more  antiquo,  ut  lotus  pro 
lauttis ,  plostrum  pro  plaustrum,  cotes  pro  cautes: 
slcut  etlam  contra  pro  O  —  AU,  nt  auslrum  pro 
ostrum,  attscttlum  pro  oscttlum,  frcqucndsslmeqne 
hoc  facicbant  ant!qui.« 

candida]  Quac  ab  Ovidio  (hcr.  18,  61)  dea 
candida  appellatur,  eadem  Virgillo  (Aen.  7,  8) 
»cand!da  Ltina»  cst. 

sorore]  Martlalls  (9,  5S,  S),  ct  saepe  Ovldiua 
(mcL  S,  550;  fast  5,  109.  117;  her.  11,  4.=>) 
Lunam  sororem  Plioebi  appcllat.  Pluribna  vecbia 
alii,  nt  Seneca  (Oed.  254):  -       .,.i; 

«Sororque  fratri  semper  occurrens  tuo,« 
Vlrgilius  (gcorg.  1,   396)i  i  [««ntiia 

yifralris  radiis  obnoxia  Litma.» 
Silius  (8,  17S): 

rtLunaqtte  fratemo  lustrabit  lumine  terras' 
et  porro  (16,  3S): 

nut  Phoebe  stellas,  ut  fratris  lumina  Phoeben." 
Adde   Propertium  (2,  2S,   S2),   Parmenldem  (ap. 
Plntarch.  in  qn.  Rom.  7S.  p.  282),  Cornellum  Se- 
IS  * 


116  Martiani   Gapellae   lib.  I.    §.  75. 

propinquare,  purpurae  rutilantis  puniceus  quidam  fulgor  antevenit,  et  rosulcnti 
splendoris  gratia  totam  aulae  ipsius  curiam  obstupefactis  ccteris  ornatibus  lu- 
minavit.  Ast  ubi  primos  lionorati  capitis  radios  ingressurus  immisit,  ipse 
etiani  Jupiter  paululum  retrogressus  sub  immensi  uitoris  lumine  caligavit; 
sphaerae  vero  orbcsque,  quos  dextera  sustinebat,  veluti  speculo  cognati  ki- 
74  luinis  refulsere.  Juno  autcm  diversicoloris  illustris  ornatibus,  ac  varia  velut 
7o  speculo  cognato  gemmarum  luce  resplendcns,  candentibus  sercnis  enituit.  Erat 
enim  illi  in  circulum  ducta  fulgens  corona,  quae  duodecim  flammis  ignitorum 

Tcrum   (in  Aetna  236),  et  Inferiorem  locum  (§.  77.  exccptas  repctitis  pracscrtim  vocihiis.  Lcgo:  »SpLac- 

not.).  rac  vero  orbes(|ue,    quos  dcxlra  sustincbat,    rcFHl- 

puniceiis  ftdgot']  Auroram  designat,   quae  infra  sere;  Luna   autem   diversicoloris  illustrls  ornatibus 

(§.  116.    219)    uberlus   descrlbitur.    i\ondiim   euim  ac  varia   vclut  speeulo   coguati  luminis   gemmarum 

ingressus   erat   Sol,   scd    uingressui  propinquabat. «  lucc   respleudensu    ccl.    Sic  infra    »quem  jiixla  Lu- 

Similibus  fere  verbis  Rutilius   (itiu.  1,  27 7j:  nam    (ita    lego)    lenl    quodam    tcneroqiic    vultu    cx 

tRoscitla  punlceo  ftslsere  crepuscula  coelo«  fratcrna    fu]gorem    lampada    resumebat.«    Gkot.  — 

eandcmque  Appulejus  (met.  3.  init.)    «punicanlibus  IVec    Grotius    locum   intellexit,    ncc  Goezius,    qui 

phaleris^i    induclt.       llosulentum    practer    uostrum  sumina    cum  levitate    conjccturam   ejus   in   ordinem 

Prudcntius  quoque    dixit.  rcceplt.    De    Jiinonc    enim   scrmo   est,   minimc   de 

ohstupefaclis^    Forte    ohscurefactis.  "Vonck.  (sp  Luna.      Hauc    cniiu    afijcerc    Solis    ingressus    uou 

crit.  p.  147)  — Mellus  slc  scripsisset  Martianiis,  non  polerat,  quia  siuiul  cuiu  eo  advenerat.   Jove  autem 

tameu  scripsit,  Id   quod  libroi'iim    exempla  docent,  sive    actlicrc    tacto    Solis    spleudorc   Juuoucm  slvc 

ncqnc  audaeior  est  figura  quam  illa,    qua  Arnobius  aercm   parlter  afficl    nccesse    eraf.  Practerea  e   dc- 

(1.   p.  26)  utltur:  .Bcalcabat  pontl  terga  undis  ipsis  scriptione    quoque    Jiino    agnoscitur;    quuin  ut  Iilc 

stupeutibus.«  diycr^t  co^ons  ornatibus  Ulustrem  ait,   supra(§.  67) 

luniinavit]   E   Darmstalfensl  ct  Basileeusl  codl-  zona  diversicolore  ornavcrat.  Tautologia  autcm  mi- 

cibus   pro   iUnminavit.     iVon   Appnlejo   modo   illud,  nws  jaiu   ofTcndet,    postquam  Iferafum  luminis  antc 

scd  Martiano  ctiain  (§.  27.  729.  901)  usitatum  cst.  (jemmaruni   cxpuuxi   auctorlfate   codicum  Siouacen- 

lumine\   In   codicibus  a  Grotio  in  margine  lau-  sium   (C  et  G),  Dresdensis,  Britanulel,    Cautalm- 

datis  parlter   atque  in  quatiiop  Mouacensibus  (C.  D.  giensis,  Bodlejani  primi,  Darmstattensis,  Ilngiani, 

E.  G.),  Basilcensi,  Dai-mstatteusi,  Bodlejano  prinjo,  aliorumque  a  WaltLaido  laudatorum. 
et  Cantabrigicnsi  legitiir  numine,  quo  i'ecepta  >er-  candentibus    serenisj    Substanllvcj    sic    supra: 

Lonim  lumiuare  ct  lumen  rcpcfilio  evitaretur;    sed  «serena  fulgentia. «  Juveualis : 

vlx  apta  Luie  loco  vox  numen    csse     polcst,    qua- nvelut  hoc  dilata  sereno.u 

propter  vulgatam   servavl.  Gnor.  —    (Conf.  §.  17.   106  not.). 

sphaerac]  Hic    locus  pessuue  ab  cxsciiptorilms  corona^  AlLricus   dc   Sole :   «coronam  >cro  ca- 


Martiani   Capcllac   lib,  I.   §.  7o.  117 

lapiduni  fulgiirabat.  Quippc  trcs  erant  a  fronte  gcminac:  Lychnis,  Astrites, 
ct  Ccraunos,  quac  cjus  cffigicm  rcvcrcndam  a  cognilionc  conspicicntium  vi- 
brantibus  radiorum  fulgoribus  occulcbant.  Quaruni  alia  Cancri  cercbro,  Lconis 
oculis  altcra,  Gcminorum  frontc  assumta  tertia  diccbatur.  Aliac  scx  cx  utroque 
latcrc  rutilabant,    quarum  Smaragdus  una,   Scytliis  altera,   Jaspis  tcrtia  voca- 

pitc    gcst<il)at   Apollo    ilsioJcciin    lapiJiiin    prctioso-  fucrnnt  rcposui  c  Basilccnsi  codicc.    In   fronle  au- 

riiiu.  <(  GnoT.  —  IVumcri  ralioneiu  nostcr  ipsc  infra  tcni  ponit   gcmmas    acstatciu  repracscntantcs,   cjnia 

(§.  188)  cxponit,    Solcin  Liscc  Acrsibiis  alloqucns:  tuin    vircs  Solis   ma\iniac^    siuiiiltiuc,    iit    yidclur, 

»Bis  senis  perhibcnt   caput   aurea  lumina  feiTC,  quia  noii  Acgyplioruin  niodo  (Porpliyr.  antr.  uympli. 

Quod    totidem    meitses,     totidem     quod    conpcis  25,    pag.   22    Gocns.)    veruui  Athcniensluiu   ctiaiii 

horas.»  Olynipicusquc     annus    a    solstitio     acsti\o    Initiutn 

Gcuimaruni  cnim  uuracrus  a  Solls  radiis  translatus  ducebat. 

est,  qui  plcrunique  duodecim  iu  carmiiiibus  nicnio-  Lychnis\    Martiaiius    Solis    coronam    duodccim 

rantur  (A^Ii"g.  Aen.  12,   163).  Inlciduin  etlain  duo-  gcmniaruin  quadripertilo   ordlac  dcscribcus  candcni 

dccliii  radil  In  monuuientis  aiitiquis  (Palaeogr.  crlt-  euin    TcrtuUiano    (de    spctlac.  9  f.),   Isldoro  (ctyin. 

III.  §.  29G.   Caylus  V.  tab.  2.  n.  4.  Passcr.  luccrn.  18.  41,    1.  p.  402   Arcv.\  ct  Corippo  (dc  laudiL. 

I.  lab.  89)  pinguntur.  Justinl  1.  1      )  colorum  ralioncm  secutus  cst.   Dat 

ignitorum]   Ad    stellas    ciA/.rjyOQl^Ei.     Anaxa-  siquidem  acstati    Lychnitcm,  Astritcm,     Ccraunon, 

goras    cnira  sldcra  igultos   lapldcs  vocabat :  sic  lib.  Ignel   colorls   geminas ,    quaeqtic  idclrco   a  luccrna, 

II:  iteadenKjue  sa.va  steUas  appellansn ,  ut  iii  5IS.  ab  astro,    a  fulmiue  nomcn  sumserc.Ai.EAND.  (tab. 

meo  legitur:   qnaniquaiu  non   rcprobcm,    Imo  prac-  Ilcllac.  p.  G9). 

feram  iiiam   lcctioneiii   quae    In  vulgatls,  slelas ,    iJ  vibrantibusj   Quamvis  Groliana  lcctio  vibrantes 

cst  columnas.  Et  Iii  Geometria:    nlutcrstiuctum  cy-  (nimlrum    gcmmac)  dcfcndl    possit^    practull   tameu 

lindris    gemmaiilibus    pavlmcntura.«    Guot.   —   Pro  Illam,   quam    codices    babcnt   Darmstattensls ,    Hu- 

iijnitoruni  alli  quldem  itjnoloi-um  habent;   seJ  inalc.  glanus,   ct  teste   Cortlo  Gaelfcrbytanus. 

Imilalur  enira  nostcr  Claudlani  (dc  laud.  StU.  2,  92)  Cancril^  Zodlacl  slgna  Intclligcnda  csse  apparef, 

hunc  vcrsum:  ct  q,uldcm  ea,  quae  acsti^is  mcnsibus,  Junlo,  Jullo, 

uEt  vario  lapidum  dislinctas  ignc  coronns.  Augusto,   praesldere  ex  tabula  mea  (palacogr.  crlt. 

Undc    simiil    patct   iynitum    hoc    qMldem  loco   nihil  lil.  §.  520)  disces.  Cantro  3Iacrabiiis  ciiam  (Salurn. 

allud    signilicarc    quaiu    spIcnJorcm.     Dc  ^^jladnes  1.  17)  acstatem  dcnotarl  docct  (conf.  llygin.  astron. 

corona    sl    scrmo    csset,    omaluo   astra    iutelligerc  Ij  7,  p.  3S2  et  4,  o,  p.  467  Muncl:.) 

Ilceret.  c.r  ttlroaue^  Respondcnt  Smaragdus  Majo,  Scy- 

fuhjurabat^  Slc  Dresdensls,  Reichcnancnsls  ct  Ihis  Aprlll,   Jaspis  IKartlo,  et  ab  alfero  latcrc  lly- 

Canlabrigiensis   pro   Grotlano  fuhjorabat.  aclnthus  iVovembri,    Dcndrltes    Oclobrl,    HcIIotro- 

tres\   Qiiatcr   tcrnas   receuset  gemmas,   nt  aaul  plus    Septembrl.    Smaragdis   Ovidlus  quoquc  (mcf. 

Iciupcstatcs  sliuul  ct  menses  Indlccntur.  Erant  pro  2.    24)  Pboebi  sollum  lucere  fiaxit. 


118  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  7S. 

batur.  luter  quarum  virorem  foeta  mari  per  lumina  coruscatus  fronti  quaedam 
interioris  suavitas  resplendebat.  Hyacinthos,  Dendrites,  etiam  Heliotropios 
iitrinque  compacti.  Qui  lapides  coloribus  suis  terras  ratis  temporum  vicibus 
herbidabant:  quos  ei  ad  obsequium  numinis  recurrentis  Ver  dicebatur  et  Au- 
ctumnus  munere  contulisse.  Posterior  autem  pars  coronae  Hydatide,  Adamante, 


inter  quarutiij  Totum  hunc  locum  partim  ex 
conjcctura,  partlm  cx  varlantibus  lectlonibus  et  MS. 
sic  restituo:  ulnter  qiiarum  virorem  et  focta  mari 
lumlna  coruscans  fronti  quacdam  lutcrlori  suayitas 
resplendcbat  llyaclutlios,  Dcndritls  ctlam«  cct.  Ilya- 
cintkorum  mentlonem  babes  apud  ^larcellum  in  re- 
sponsls,  cujus  fraguientum  cltatur  dc  auro  arg.  1, 
Scja  ab  bercde  §.  i.  Sed  et  apud  Pllnlum  ct  In 
Apocalypsl.  Dcndritldos  gcmniac  mcuiiult  Pllnlus. 
Fortc  tanicn  Iilc  foela  passlvc  dlxcrlt  pro  nata. 
GaoT.  —  Quamvls  obscurus  locus  slt,  boc  tamcn 
certum  est,  sequeutcs  auctumui  geramas  buc  rc- 
ferri  non  deberc,  quod  Grotius  opinatus  esse  vidc- 
tur;  concidunt  Igltur  jam  eam  ob  causam  ejus  con- 
jecturae,  quibus  omnlno  abstlnendum  erat  in  loco 
tam  corrupto,  ut  quaui  plurlmac  parlter  patcant  cor- 
rlgendi  viac.  Sed  ne  codlces  quldem  multum  sub- 
sldll  pracbcnt.  Neque  enim  per  abesse  potcst, 
llcct  In  solo  Rclchciiaueusl  id  Invcncrlm^  ncque 
fonti  pro  fronti  ex  Darnistattensl,  Rclchcnauensi, 
ct  Guclfcrbyfano  rcponerc  auslm.  Unum  Illud  fecl, 
ut  pro  Grotlano  cortiscat  e  Bongarsli  et  Darinstat- 
tcnsi  eodice  rcciperem  coruscatus ,  quod  slvc  pro 
uominatlv»  p.irticipli  absoluto,  slve  pro  genitlvo 
substantivl  verballs  acccperis,  allquatenus  ccrte 
cum  reliquls  colbit. 

viroreirt]  Vlrides  geminas  vcrno  tcmporl  «d- 
scribit :  Smaragdum  scilicet,  Scytliidem  ct  Jaspidcm. 
Smaragdl  color  vlrulis  notus  omnibus ;  dc  Scylhldc 
patet  cx  eodcm  Martiano,  qui  alibl  «Scytlildls  vi- 
recta"  nomlnatj    —  dllutlori  colore  sunt  Jaspldcs. 


AiEANB.  (tab.  Hcliac.  p.  68).  —  » Virides  Smaragdo 
loricas»  dixlt  Claudlanns  (laud.  Stil.  2.  89),  ut 
Lucretlus  (2,  804): 

nJntcr  caenileum  virldeis  miscere  Smaragdos.u 
Viror  Appulcjo  et  serioribus  idem  cst  quod  wiri- 
ditas ,  eodcmque  pertlnet  mari  foeta ;  mai'e  enlm 
vLrlde,  undc  Infra  (§.  78)  IVeptunus  »marltima  sem- 
per  inundationc   vlrldloru  dicitur. 

^iiidunmiis^  Auctumni  gcmmac  In  SoIIs  corona 
dlcuntur  a  Martiano  Uyaclntlius ,  Dendi'Itcs ,  He- 
liotropios.  Ilyacinthum  coerulei  colorls  cssc  tcsta- 
tur  Isidorus ,  vlolacei  Pllnius ,  dilutioris  tamen, 
quam  sit  in  Amethysto.  At  SoIInus  c.  33  id  quan- 
doque  evcnlre  asserit,  quia  ea  genima  vltiis  non 
parce  obnoxla^  plugi  enim  nltore  cocruleo,  quum 
inculpabllls  est.  Flucticolor  ab  codcm  Martiauo 
allbl  dlcltur.  Hcllotroplus  vcro  testc  Pllnio  porra- 
ccum  prac  se  fcrt  colorem  sangulucis  venls  distin- 
ctisiu :  vulgo  dlcitur  Diaspro.  Quis  slt  Dendrltldi 
color,  baud  facilc  invenlo.  Scio  quandam  bujusce 
gcinmae  speciem  ab  codcm  Pllnlo  appellari  albam,  *^ 
ac,  ni  judlcii  fallor,  varlctatcm,  quae  Auctumno  as- 
signatur,  indicare  volnit  varlis  Jiisce  gcmmls  Mar- 
tlanus.  Potlorem  tainen  lociiin  cocruleo  dcdit  co- 
lori,  qiii  purpureo  ailinis;  ac  Auctumnus  Ipse  appcl- 
latur  ab  lloratlo  npurpureo  varlus  colore. «  Ad 
Ilvorcm  ulcrquc  verglt,  Axea>d.  (tab.  IIcI.  p.  69). — 
Ilyaclulhl  trla  gcncra  descrlpsit  Marbodacujs  (i7. 
p.  12  Gorl.). 

coronae^  Pcrpcram  corona  apud  Grotium.  Me- 
liorcm    lcctlonem    codlces    babent  Rclchcnaucnsis, 


Martiani   Capcllac   lib.  I.  §.  7^.  119 

et  Crystallo   lapidibus   aHigabatur.     Hos  cniin  Hiems  undosa  gcnuerat.     Ipsius 
vero  divi  auro  tinctani  caesaricni  comasque  crcderes  bracteatas.    Facie  auteni  76 

Darnislallensis,    Drcsdensis,     Bongarsii    ct    Ilugii.  auro   ciirant  inihractcarin;    ct  lihro    17:  »facis   imi- 

Coronae  cuim  pars   lapidibus  alligabatur,  tamcntuni  in  figura   acrcum,   ilidcm  auro  imbraclea- 

ILjdatide]  Ilydatis,  seu  IIj  dratis  (ut  alii  legnnt)  *"™'    ''^■^»*   abundanti  flamma    candcutis.,,     Ita   Si- 

ab  aqua  nomen   liabct.    Eslne   ea,    quac  Pliuio  ct  •^«'"'"S    '''""^    ^-  ^P'**-  *0    «bractcatum  lacunar"  ei 


Isidoro  Enbydros  dicitur?  lUc  candidam  csse  per- 
Libct;  bic  ita  loquitur  libro  16  orig.  c.  13:  »En- 
Lydros  ab  aqua  vocata,  exundat  enini  aquam,  Ita 
ut  clausam  iu  ea  putcs  fontanam  scaturigincmu, 
quac  Tcrba  cx  Soliuo  desumpsit  cxtremo  cap.  40. 
Alea>d.  (1.  1.  p.  68). 

hos  enin{\  Vonckius  (in  spec.  crit.  p.  80)  hos  ei 
legcre  jussit,  sed  non  neccssarium.  Genuissc  cas 
gcmmas  biems  dicitur,  quia  ex  aqua  yidentur  cssc 
congelatae,  quam  specicm  prac  sc  fcruut  crystalli. 
Uml6  Propertius  (4,  3,  S2)  «CrystaHum  aqiiosam» 
appcllatj  Claudianus  autcm  multis  epigrammatibus 
lusit  in   crystallum ,    quorum    unum  subjcci : 

»Sollers  lusit  liicms  imperfectoaiie  riqore 
Nobilior  vivis    gemma  tutnescit  aquis«^ 

quo  pocta  Gracca  cpigrammata  (antbol.  4,  18,  2 
et  3)  imitatus  esse  vidctur.  Plura  dabunt  Pliulus 
(37.  2.  9)  et  Seneca  (uat.  qu.  5.  25  f.  p.  75d 
Lips.).  Probc  igitur  noster  causali  particula  enim 
usus  est,  quo  magis  paleret,  cur  posterior  coronac 
pars  illis  iusignita  esset  gemmis.  Sicut  enim  prlo- 
rcm   aestati    tribuerat,    ita   postcrlorem   bicmi   ad- 


signavit. 


bracteatas]  Sic  infra:  «cujus  sonorum  (malim 
honorum^  quamquam  de  muslca  seu  barmonia  scrmo) 
caput  aurl  coruscantls  bracteis  comebatur. «  Grot. 
—  Bractea  tenulssima  lamina  cujuscunque  mctalll. 
Bracteatus,  bractca  obduetus.  Apud  Senccam  epist. 


I.  8.  cp.  8  «gcstatorias  bractcatas.»  Martianus  Ca- 
pcUa  ucomas  bractcatas."  Steph.  (ad  Saxon.  p.  174) 
—  Addcre  potcrat  »malum  bracteis  inauratum« 
apud  Appulcjum  (met.  10.  p.  737  Oud.),  »auri 
bracteas  apud  Plluium  (33,  3,  19),  et  »auri  co- 
ruscantls  bractcas»  apud  nostrum  (§.  909).  In  la« 
pidum  quoquc  inscriplionibus  (Grut.  1074,  12) 
collegil  bracteariorum  et  iiuniratorum  mcntio  fit. 
Eosdcm  memorat  Firmicus  (astron.  8 ,  IG).  Per 
mctapboram  Scneca  (epist.  lii>.  p.  632  Lips.)  bra- 
cteatam  felicitatem  appcUat  cam,  quae  videatur  tan- 
tum  felicltas  esse. 

/rtcie]  Albr.  de  Sole :  »Iste  piugebatur  spccic 
impubcrls  juvcnies,  nunc  facie  pucrllls,  nuuc  ju- 
vcnili,  semper  imberbis,  nunc  autcm  in  cana  di- 
vcrsltate  apparcntis.u  Macrobius:  ultem  Llberl  pa- 
fris  simulacra  partim  puerill  actate,  partim  juvc- 
uili  fiugunt,  praetcrca  barbata  spccie,  senill  quo- 
que,  uti  Graecl  cjus  qucm  Bct66ccQea)  item  qucni 
BQidia  appcllant,  et  ut  In  Campanla  IVcopoIihiHi 
celcbrant  Tlpcova  cognorainantes. «  GnoT.  —  Tres 
anni  tcmpcstatcs  Martianum  signlilcarc  ceusct  Gcs- 
ncrus  (ad  Orph.  p.  220);  nec  pluribus  olim  annum 
constitissc  alio  loco  (palaeogr.  crit.  §.  608.  771) 
docul.  Attamen  magis  propensus  sum  ad  recipion- 
dam  eam  Interpretalioncni,  quam  Ciiperus  (in  liar- 
pocr.  p.  76)  dedit,  -^ideri  nempc  3Iartianum  fcm- 
pus  matutinum,  mcrldicm,  et  vcspcram  dcsignaro, 
quilms  Solls  vis  ac  potcstas  valde  .imniutetur.  Quac 


41    »Ieo  bractcatus"!  dicltur   ornatus  bractea.  llaud     conjectura     ctlam    lis    confimiatur,    quae    dc    Solc 
secus  atquc  AmmianusMarccIlimis  llbr.  14:  «slatuas     orlcntc  ad  scquentia  observo. 


120  Martiani   Capellac  lib.  I.   §.  76. 

mox    iit    ingressns  cst,    imcri  rcnitentis,    inccssu  medio  iiivenis  anhcli,  in  fine 

senis  apparebat  occidui:  licet  duodccim  noimullis  formas  convertere  crederetur. 

Corpus  autem  ejus  flammeum  totum,  pcnnata  vcstigia,  pallium  coccineum,  sed 

77  auro  plurimo  rutilatum.     Sinistra  autcni  manu  clypcuni  coruscantem,  dextcra 

iM  mcessu]  I(a  Basilcensls  codcx,  Darinstattensls,  6ia6r]lialvcov.'*   Addc  quae  Orplicns  apud  Macro- 

Ct  Bongarsii.   Oiiiissuni  in  cdtlis  cst  m.  bium  (Sat.  1,  18)  dc  hac  Solis  comniutatione  canit. 

thiodecim\   Siugulis    lioris    illi     fortc    volcbant,  EHudcm    singulis   Iioris    mntari  Solis  facicm  credi- 

qui  in   formas    duodccira  convcrti  ciim  censucrnnt;  dissc  cx  iis  pa1ct,  quac  (ibid.  1.  21)  dc  tauro  Soll 

nlsi  potius  duodccini  Zodiaci  signa  sint  inlciiiu;cnda,  sacro    narrut   »insigul   mlraculis   convcnientibus   na- 

qiiia  aclates,  ijiias  <jualiior  facit  Macrobius  (I,  18),  turac  Solisci  qui  npcr  siiujuhs  lioras  mutarc  colorcs» 

ad    anni   lcinpora    idcm  rcfcrt.     Nam  postqnam  do-  alTirmelur    (conf.    Palacogr.    crit.   III,    §.   I>06,    nbi 

cucrat  Lilierl   patris   siinulacruui   parliin   pucrili  ae-  add.   Xenopli.  mcm.  Socr.  4.  3.  4). 

tatc,   partim  juvcnill,   praetcrca  barbata   specle   se-  petmaln  vcslijia]   Corruinpcre  ct  bunc  Martlani 

nllupie  orc   ciiictuni   fiiissc,   addit:  «Slac   autcm  ac-  locuin  tentabat  Yoncbius   substitucns  (in  spcc.  crlt. 

tatuin  divcrsi(!ttes  ad  Soleni  rcreruntur,   ut  parvulus  p.    147)  »pcr  raln  (aut  stata)  Tcstlgia.»    Licet  eniin 

Tidcalur    Iiyeinall    solsfitio,     qualcni   Acgyptii  pro-  alii  alas  Soll   a  tcrgo  aflixcrint  (Palacogr.  crit.  FV. 

fcrunt   ex  adyto    dic   ccrla,    quod    tunc    brevissimo  §.  770.  Cuper.  Ilarpocr.  p.  54);    in  quadam  tamcD 

dlc  vclutl  parvus  ct  infans  vldcatur:  cxiude   auteni  patcra   (In  Causel  uiuseo  Rom.    5,   19,  li.  Graevli 

proccdentibus  augmcntis  acquinoctio  vcrnali  siinlli(er  tbcsaur.  V.  520)    Apollo    slvc    Sol    ciusniodi  pcn- 

atquc    adolesccutis    adipiscltur   vlrcs,    figuraquc  jn-  natis   pedibus    plctus  cst.     Addc  nostruni  infra  (§. 

veuis   oniatur;    postca    statuitur   cjus    actas  plenls-  578.   579).    J'^estiijia  autcm  dici  pro  pedibus  con- 

slma  cfligic   barbae   solstitio    acstivo ,    qiio    tcmpore  (ii-mat  Barthius  (ad   Stat.  2.   11,  p.  254). 

summum  sui   conscquitur  augmentum.     Exindc  pcr  rulildlum]  Intcxtiim  crat  aurura.  Ilacc  Idco  an- 

dlininutloncs  dicriiiu    vclut  senesccntl  qiiarta  forma  notamus,    nc   quis  divcrsltate  colorum  ad  corrlgcn- 

dcus    figuratur.il    Cuper.  (Ilarpocr.    p.   7G.  77).  —  dnm  aliquld   movcatnr,    ut  vldemus   nibil  non  sibl 

<^iiac  qnainvis  doctc  disputaverit  vir  cgrcgius,    ad-  Iridiilgerc  homines  otiosos ,  lauream  ex   auovis  mU' 

dcnda    taiucu    haec    csse    vidcntur:  Porphyrius   (in  staceo  (r.iacrenles.  Bahtii.  (advcrs.  p.  561). 

cpist.  ad  Anciion.  ap.  Jambl.  atque  etiam  ap.  Euscb.  c/i/pei/m]    IIiiuc    Soli    Ovidius     quoquc    tribiilt 

prapp.  cv.  5,  6.  p.  198)  dc  Acgjptiis  quaerit:  »quae  (met.   15.   192): 

taiiilcm  ralio  cxcogitari  potcsl,  quod  cundcm  Solcm  r,Ipse  dci  clypciis,   tcrrn  quutn  tollilur  ittia, 

commcmorant  vcl  cx  liino  cnicrgentem,  vcl  loto  in-  Mane  ruhet» 

sidcrc,  vcl  na^Igio  provchl,  vel  singnlis /lor/s  formani  ncc  qui  Abraxan    in   gcmniis  mecuin    pro  Sole  ac- 

coiniuulare,  acxinrios  pcr  singula Z<)f//«ri  signa  vultus  cipinnt  (pal.  crit.  III.  §.  124,  4(>0,  566;  I\'.  697), 

induccre?"     Ad    quae  r^^spondet  Jainblichus  (niyst.  hoc  atlributura   mirabuntur.     Etiam  in  uumo   Chal- 

7,  5.  p.  152   Cal.):    fiSoIeni   sccundutii    Zodiactm  cidis    Syiiae   (\'aillant.    nuin.   (ir.  Coininod.  p.  86) 

ligiirari  ct  formas  luntarc  tca^''  copav  zolq  orifiaGo  Sol  consplcitur  Blnlstra  chjpettm  et  hastam  tencns; 


Martiani   Capellae  lib.  I.    §.  77.  121 

ardentem  facem  praeferebat;  calcei  vero  similcs  ex  Pyropo.   Quem  juxta  Luna 
leni  quodam  teneroque  vultu  ex  fraterna  fulgorem  lampade  resumebat.      Post  78 
hos  admissi  fratres  Jovis,  quorum  alter  maritima  semper  inundalione  viridior, 
alius   lucifuga    inumbratione   pallescens.     In  capite  uterque  doniinandi  sertum  70 
pro   regni   conditione  gestabat.     Nam   unus  albidi  salis  instar  candidum  atque  80 
spumarum  caniciei  concolorum,    altcr  ebcneum  ac  tartareae  noctis  obscuritate 
furvescens,  qui  quidcm  multo  ditior  fratre,  et  semper  eorum,  quae  gignuntur 
ex  terra,    conquisitionibus  opulentus:  alius  vero  propter  molcm    clationemquc 


cjusdemqnc  Cariarlas  (imaginl  Jel  dei,  VencL  1S80, 
p.  62)  una  cum  lyra  ct  saglltls  mcminlt  cx  Ser\-Ii 
loco  (ad  ccl.  J>,  66),  ubl  tamcn  in  ■^^iJgatls  cxcm- 
plarlbus  gryphen  tcI  gryphetiaeum  lcglmus. 

/"rtcem]  Ccrcrl  quidem,  Dianac  lucifcrae,  Bac- 
cho,  Cnpidini,  Hymenaco,  Ilccatac  ct  Furlis  faces 
tribui  notlssima  res  est:  rarac  autem  Solis  imagl- 
nc3  sunt,  in  quibus,  ut  in  Probl  numo  (Rasche 
lcx.  rV.  2.  p.  1551  ),  faccm  gcrit  Alias  coUcgit 
I.  Fr.  Mcycr  In  commcntatione  de  dlis  ac  deabus 
dndoii^^OLg  (Francof.  ad  M.   1790)  p.  18  scqn. 

Lun(i\  Ita  codices  Britannlcus,  Canlabriglcnsls, 
Darmstattensls,  ct  Huglanus  rectc  habcnt,  non  £u- 
■nam.  De  allcno  cjus  luuiinc  confcr  Pluturclium  (de 
placitis  philosoph.  2,  28.  p.  801;  dc  facic  Lunac 
p.  929),  Macrobium  (in  somn.  Scip.  1,  19.  p.  101 
Zeun.)  ct  supcrloreni  notam  (ad  §.  75). 

lampade^  Ita  codices  Monacenscs  (B.  C.  D. 
E.  G.),  Brltannicus ,  Cantabrigicnsls,  Darmstat- 
tensls,  Basllccnsis,  Iluglanus,  ct  tcstc  Cortlo  Guel- 
ferbvtanus  pro  lampada,  quamquam  lampada  pro 
Jampas  etiam  'ui  usu  fuissc  constat.  Lampadcm 
Solis  jam  supra  (§.  2S)  nostcr  disit,  ut  Phoebeam 
lampadem  Ylrgilius  (Aen.  3.   657). 

cwMieiei]  Sic  Darmstattensls  omniuo  rcctlus 
qnam  Crotlus,  qul  eaniciem  cdidit.  Concolonim 
pro  eoncolor  disit  ct  Infra  (§.  659  f.). 


ebeneum^  Grotlus  Labct  hebenum,  codcx  Drcs- 
dcnsis  hebeneum,  Darmstattcnsls,  Brltannlcus  ct 
Cantabrigicnsls  ebenum,  sed  praetuli  lectioncm, 
quam  Monaccnses  (B.  D.  E.)  suppcdltarunt.  Quamvls 
enim  hanc  vocem  alibi  frustra  quacsivcrls,  vix  tamcn 
rectlns  ab  ebeno  adjcctivum  formarc  potcris.  Magis 
certc  placet,  quam  ebeninus  (iu  vlta  S.  Dunstanl 
ap.   Canglum).   Conf.   notae   inferlores    (156.  225). 

furvesce7ts\  Aliam  Icctioncm  fervescetis  e  Guel- 
fcrbytano  Cortius  afTcrt;  sed  cbcnum  ct  nox  cum 
hac  lectlone  vis  conclllari  potcrunt.  Betinni  igitur 
furvescens  nt  candldo  Ncptuni  oppositum.  In  Darra- 
stattensi  a  prlma  quldem  manu  scrlptum  erat  /er- 
vescens ,   scd  corrcctum  fiirvescens. 

ex  ierra^  Haud  supcrvacanea  mllii  visa  hacc 
verba  sunt,  quac  cx  Iluglano  codlcc  iuscruL  Dc 
Pliitone  enlm  sermo  csf,  de  quo  Clccro  (y.  D.  2, 
26):  «Diti  patri  —  qui  Dives  ut  apud  Graecos 
IIAovTCtiv,  qula  et  recldant  omnia  in  terras,  et 
oriantur   c   terris.* 

opulentus]  Phumutus :  II/.OVTCOV  ds  ii(^i]^rj} 

6U(  TO   ftaVTCOV  OVTCOV  (pd^UQTCOV,    HTjdkv  SLVCa 

o  ^7}  Ts/ievTatov  eis  avTov  yMTayexai  yMi 
aVTOV  XTTJfJ^c  ylvsrat.  Grot.  —  Locum  CornuU 
rcperles  In  Galel  opusculis  (p.  14o).  Scd  opcrae 
prctium  crit  Romanum  confcrrc  poi-tam  (CIand'«n. 
dc  raptu  Proscrp.   1,  20)  cancntem: 

16 


122  Martiani  Capellae  lib.  I.  $.  81. 

81  corporis  reuudatus,  ac  despuens  divilias  oppressione  quaesitas.  Verum  utrique 
diversa  conjux:  nam  hic  nudus  oinnium  nutricem  deorumque  hospitam  secum 
ducit;  ille  puellam  acccssibus  gratulantem,  quae  ita  plerunique  frugem  ex- 
poscentibus   tribuit,    ut  magni  numinis  vota  sint  eidem  redhibere  centesimam. 

82  Dehinc  admissi  Tonantis  ipsius  filii.  Inter  quos  primus  quidem  ruber  iuvenis, 
ac  vorax  omnium  sititorque  etiam  sanguinis  gradiebatur.     Alter  suavis  et  comis, 


tDi,  qiiibtis  innumerum  vacui  famulantur  Averni 
fulfjHS  iners ,  oplbus   quorum  donatiir  avaris 

^iiidnuid   in   orbe  periti 

Confer  Platonem  (in  Crat.  p.  403  Stepli.),  Dio- 
(loruui  (o,  49  ct  77),  scholiastcn  ad  Aristoplianem 
(Plut.  757),  Ovidiuni  (met.  1,  140),  et  Pliaedrum 
(4,  H,  1).  Posidonius  quoque  apud  Strabouem 
(5.  p.  147)  ait,  »non  tantuni  tcrram  cssc  divitem, 
sed  infra  terram  ctiani  opes  esse  condilas ,  quippe 
non  Uadcm ,   scd  Plutoncm  ibi  babitarc. « 

despuens^  Britanuicus  quidcm  codex,  Canta- 
brigicnsis,  Basilecnsis,  et  Slonaccnsium  uuus  (C), 
Guelferbyfanus  eliam  testc  Cortio  dispuens  babcntj 
sed  nostra  lcctio,  quam  ctiam  codices  Darmstattcnsis 
ct  Hugianus  pracbcnt,  omnino  melior  est,  quando- 
quidem  niare  naufragorum  bona  despuit  ad  litus. 

verum^  Codex  Hugianus  fuerat ;  malc.  Oppo- 
nuntnr  enim  haec  antecedentibus ,  ubi  IVeptimum 
paritcr  ac  Plutonem  diadema  gestarc  dlxerat,  quam- 
vis  diversumf  conjuges  aatcm  omnino  di^crsas 
iitrimique  habcrc  ait. 

hospitam^  IVcptuni  conjux  aliis  Ampliitrite,  aliis 
Venllla,  aliis  Salacia  appellatur;  quaruin  ecquam 
Martianus  intcllcxcrit,  non  dccemaui;  illud  taincn 
perspicuum  est  nostram  paritcr  atquc  illas  maris 
Tcl  atjuae  pcrsonam  gerere,  quam  nutricetn  on- 
nium  alt  codem  sensu  quo  Thalcs  antcquc  eum 
Homerns 

i2xeav6i-  Ts  ^EoJvyeve6iv  xal  fiTjtiga  Trj^vv 
(Plat.    Thcacl.    p.   1S2;     Cratyl.    p.    402   Steph.)^ 


Tethys  cnim  Platoni  (Tlm.  p.  40)  quae  Ciceroni  (dc 
univ.  11)  Salacia.  Hospitam  antem  deorum  appellat, 
quia  sidera  dcos  esse  ccnsct  (§.  811),  quae  mare 
in  occasu  reciperc  hospitiuinquc  iis  pracberc  ■^idetur. 

gratulantem^  Vcrbo  tjratulari  noster  pro  lae- 
tari  sive  gaudere  (§.  107  f.  693  f.)  utitur:  sed  hoc 
loco  laetificanfem  signlficare  vidctur. 

centesimam^  Fidgcntius:  vProserpinam  vero  quasi 
segetcm  volucriint,  id  cst  tcrrain  (lege  tcrrac)  ra- 
dicibus  proserpenlem,  ipiae  ct  sxccTT]  Graece  di- 
citur^  ixazov  cnim  Gracce  centum  sunt,  ct  idco 
hoc  illi  nomen  imponiint  qula  centuplicatum  Ceres 
(mcHiis  esset  scgcs)  proferat  fructum.u  O^idlus: 
nObriie  versata  Cerealia  semina  terra, 
Quae  tibi  atm  inagno  foenore  reddat  atjer." 
Capclla  alibl:  nciijus  satio  ccntesimo  mcssls  Incrc- 
mcnto  focncratur. «  Grot. —  Isldor.  orig.  14,  S: 
nGlcbls  Ita  pracplnguls,  ut  jacto  ibl  semlne  Incre- 
mcnto  paene  centesimo  frugcs  nascantur.«  Goez.  — 
Centesimam  teste  Cortlo  Guclferbytanus  codcx,  et 
testc  Federo  Britannlcus,  Bodlcjanus  primns,  ct 
Cantabrigicnsis,  Monacenses  praeterca  (B.  C.  E.  G.), 
Hugianus  et  Basileensls  habent,  scil.  partem;  vulgo 
centesima,  qnod  pro  accusativo  plurall  ncutrlus  ge- 
nerls  habulssc  vldcnfur;  sed  minus  conimode. 

ruber^  Cantabrlgicnsis  rjuvenis  nthens.*  De 
Martc,  Jovls  fiUo,  scrnio  cst,  cujus  Planctae  etiani 
trlbul  Illuin  colorcm   supra  (§.  14)  vidimus. 

sititot-j  SIc  antlquiores  edltlones  omnes,  pariccir 
atque  codd.BasIlccnsis  ct  Darmstattcnsis ;  apud  Gro- 


Martiani  Capellae   lib.  I.  §.  82.  123 

falcem' dextra,  laevaque  gestans  cratera  somnificum,  ac  pronus  in  petulantiam 
ferebatur.  Hujus  gressus  incerti,  atque  olacis  temeti  madoribus  implicati.  Pbst  85 
hos  duorum    una    quidem  germanaque  facies;    sed    alius  lucis  sidere,   opacae 
noctis  alius  refulgebat.     Dehinc  quidam  roboris  inauditi  et  expaveudis  semper  84 


tium  cst  sitior,  tvpograpliorum  iucuria,  ut  Tidetur; 
quam  tamcu  solita  cum  ucgligcntia  AVallliardus  ct 
Guczius  secuti  sunt.  Accuratiures  ccrte  fuerunt 
Appuleji  (met.  1.  p.  IG  Oud.)  intcrprctcs,  nisi  quod 
malc  >sauguinis  sititorem»  Plutoncm  iuterpretati 
sunt,  qui  ucutiquam  Jovis  crat  iilius!  Facilc  ctiam 
cs  addito  verbo  gradiebatur  Martcm  Gradivum  ag- 
noscere  potuisscut.  cSauguincm  sitire«  non  modo 
Dlartiani  popularis  Arnobius  (1,  p,  13),  scd  ctiam 
Ciccro  (Phil.  5,  7)  dixit,  notaquc  cx  Justiuo  (1, 
8  f.)  vox  cst  Tomyridis    ad    caput  C>t1  abscissuni: 

•  Satia  te  sanguine^  qucm  sitisti. «  Marlem  autcm 
siiuili  cognomine  invocat  Orpliicus  (liymn.  64,  T.  4): 
aifxaTi,  avdQO<p6\'co  ;(aiQcov\ 

comis]  Corrcctum  quidcm  in  codicibus  Bodlc- 
jano  primo  et  musei  Brilannici  comes-,  scd  ab  iin- 
prudcntis  ciijusdam  manu.  Comis  eniiu  oppositus 
est  eanguinis    sltitori,     et    infra   (§.  451)  Baccbus 

•  facctiora  dicitur  deoriim,  qiiemadmodum  apud  \\r- 
gilium  (Aen.  1,  754)  "laetitiae  dator»,  et  in  cpi- 
grammatc  Gracco  (2,  47,  2d.  p.  51 S  dc  Boscb.) 
iysQdLyiXcog. 

falcem  rfe.r/ra]  lu  MS.  «facicmu:  vidc  an  ifa- 
ccm«,  dc  Baccbo  cnim  serino,  cujus  iu  fcstis  faccs 
usitatac,  nndc  ^LOwdog  ZafiJtTTiQ  itcmque  ^av- 
6xrjQLOQ  dictus.  Falcem  tamcn  fcrri  potcst  pro  co 
qno  viucae  putantur.  Si  vcro  Albriciim  sequiiuiir, 
cni  scmpcr  quam  conforniissimns  Martiauus,  quod 
cx  diligcnti  collatione  facilc  patet,  vidcatur  nrace- 
mum<i  legendum.  Gaox.  —  Faccm  (Baccbo)  tribuit 
Martianus  Capclla:  naltcr  suavis  ct  comis  facem 
(aliac  tamcn  cditloncs  falcem,   qnac  non  malc  Bac- 


clio  convcnit,  cxbibcnt)  dcxtra  —  gestans.t  Citer» 
(in  Harp.  p.  93)  —  Facem  Grotins  ct  Cuperus 
legi  jubcnt.  Goez.  —  Quantopere  falsus  Goczius 
sit,  ipsa  illorum  vcrba  doceut;  nequc  in  tcxliiiu 
rccipcre  dcbcbat  facem.  Omnem  dubitafionem  remo- 
vcnt  TibuIIi  (1.  4.  7)  versus: 

tSic  ego:  tum  Sacchi  respondet  rustica  proles, 
Armalus  curva  *ic  iniVii  falce  deus« ; 
Osiridi  qiioquc  idcm  (1.  7.  54)  falccm  tribult,  vine- 
aticam  nlnuruin  sivc  viititoriam,  cujus  sacpc  iiieu- 
tio  fit  apud  rci  rusticac  scriplores  (Cato  r.  r.  11. 
4;  Varro  1.  22.  S5  Colum.  4,  2i)).  Vinisalorem 
Diouysum  appcllat  Accius  (apud  Macrob.  Sat.  C.  'o). 

olacis^  Vcrbum  cst  insolens,  nunc  evod(iOV 
(nt  libro  sccundo  vacciTam  olaccmo),  nunc  dvgod- 
fiov  (ut  bic)  significans.  Glossa  Isidori:  nOIax, 
olidus. «  Grot. —  Similes  in  AX  desiuentes  voccs, 
vigilax,  mcntax,  crcpax,  loquax,  Bartbius  (advcrs. 
p.  1648)  collcglt.  3Iartiani  pofiularis  (Arnob.  5. 
p.  Ii9|)  euudciu  Bacchum  simililcr  Bfaeculcntac 
liilaritalis   dalorcm»    appellavcrat. 

madoribusl^  Codcx  quidcm  Cantabrigiensis  »odo- 
ribus«3  scd  practuli  vulgatam  Icctlonem.  Madoribus 
implicatum  ait,  ut  tnadidum  siiuul  ct  itiprmis  sive 
impeditis  grcssibus  iiicedcntcm  sigulficaret. 

opacae  noctis^  Primara  voccm  e  Ilugiano  codicc 
supplcvi.  IVota  cst  fabula  dc  altcrna  Castorum  niorlc 
(Hom.  Odyss.  11,  302.  Viig.  Acn.  6,  121.  0>id. 
fast.  S,    717.   Sil.  9,   29S.  Lactant.  1,    10). 

e.vpavendis^  Sic  tcsle  Cortlo  in  Guelferbytano. 
Eilit.  e.vstirpandis ,  sed  » advcrsitatcs  exstirpare  « 
qiiis    dixcrit?    Cavc  tamen   ita   acciplas,    qnasi  cx- 

16  * 


124  Martiani  Capellae  lib.  I.  $.  84. 

adversitatibus  praeparatus.     Secl  ejus  miros  lacertos  rictusque  Cleonaeos  limis 
80  Juno    cernebat.     Quin  inter  eos  decerncntes  feminae:  quarum  una   virgo   fere- 

jtaYcrit  Hercules  adversltates;   sed  ipsas  dlsit  expa-  ctiam  aceipi  possit,  ut  apnd  Aniniianum  cst  (20.  9) 

\eudas,   utpotc  maxinias,    saevissimas,   ad  quas  ta-  »limibus    oculIs.«     Multi    quidem    codlces   a  vulgari 

men  illc    bene  praeparatus   acccsscrll.    Pro  praepa-  Lac   lcctionc    rcccdunt    et    sublimis  substltuunt,    ut 

ratus    Drcsdensls    codcx    liahet'  paralus,   sed  prae-  Leldensis    (Muncl;.    ad    Hyg.  p.  71    s.   85  Stav,), 

tuli    compositum,    quo    nostcr    sacpc    pro    simplici  Basilecnsls,  Darmstattcnsls,  Bodlcjanus,   Dresdcn- 

ulltur.  sls,   Iluglanns,  et  intcr  Monaccnses  duo  (C  cl  G)j 

lacertos]  Laccrtosnm    ct    torosnm    Herculem  a  uude  ct  Goezlus  sublimis  cdidlt;   scd  ncmo  ignorat 

poctls    nppcllari ,    Burniannus    (ad   Ovid.    V.  H,   p.  quanto  Hcrculcm  odlo  prosecuta  sit  Juno  et  quan- 

i02o)  pluribiis   docuit  cxemplis.  topcrc  ci  invldcrlt  (lleslod.  thcog.  513.   Ovid.   licr. 

ricttisfjue  Cleonaeos]  Infra  qiildem  i-ictus  leonis  9,  8,   11;    mct.  9,   2S6.    2C0),  Ita  ut  novcrcac  no- 

dlxit;    scd  allo,    ni  fallor,    modo,    quam   lilc   rictus  mcn  meruerit  (SU.  2,  478.  5,   91);   qiiac  quiim  ml- 

Cleonacos,     a    leone    Cleonaeo,     qul    ct   ]>'cmacHS,  raiu  Ilcrculis  spcclcm  videret,    pofecto   mcllus    U- 

cujus   exuvlis  ovabat   Hcrculcs.     An  crgo    amictus?  mis  cernere  dlci  a  Martlauo  potuit,    quam  sublimis, 

an   rictu^    est    Lr(L6'AVViov ,    ut    est  in    glossario?  quod  nihlli  boc  loco  ct   admodum  fr%Idum  cogno- 

'^JtL^y^VVLOV  vero   gcncraliori  significata  pclHs  su-  mcn  fuisset. 

perpcndens,  quasl  ijn6y,vXLOV,   ut  volunt  ctymolo-  7"«'"  inter]    SI  quis  llterarum  transposltloni  ct 

gici.  GnoT.  —   Clconaeos   rlctus    qui  a   glorla  dcri-  audaclori    conjccturae  locus,    legerem:    vSequuntur 

Tant,    nae   illi  suac  in  boc  gcnerc   llttcrarum  incu-  cos  dccentes  fcmmac.«   Se<juuntur  cx  cleuicntorum 

piosi    sunt.    Est  cnim  lco  ille  dlctus    a  loco    Cleo-  {.lera&i^eL.     Decentes   vero    eo   modo,   quo  sacpc 

naeus,  lu   quo    ab    Hcrculc    dcvlctus  cst.    Valcrius  Ji»    MS.  descendentes  pro   decentes ,   conscemIent€S 

Flaccus  lib.   I  :  pro  concedentes  invcnlmus,    quod  ct   cgo    saepe  in 

—  tCleonaeo  jam   tempora  clausus  hiatu  Martlani  collatlonc  expcrtus  sum.  Grot.  —  In  ILbrls 

Alcides«  —  scriptls  nlliil  rcperi,   quod  Intcrprcti  adjumcnto  essc 

Vcstltus  enim  pcllls  lconlna  erat  Hcrculi,   Lucanus  possit,   nlsi    quod    Darmstattcnsis    codcx  tjuin  pro 

lib,   4:  auis,    quod   in   cditls  legltur,    multo   mcllus  babet, 

•  J7/e  Cleonaei  projecit  terga  leenis ,  Quamvis  enim    inter    codlccs   Monaccnscs   trcs  (B, 

Antaeus  Libyci.»  D.  E.)  aute  quis  copulatlvam  et  addant;  nou  minus 

Ausonlus  Eidyll.  19:  tamen  obscurus  manct   locus,    qui   llcet  corruptus, 

i>Prima  Cleonaei  tolerata  aerumna  leotiis.i  varlo  ccrte  modo  cmcndari  potest.   Quapropter  nl- 

Idcm  Ilb.  l)  cpigr.  75 :  bil    praeterea  in    contcxtu    niutandum  duxi,   donec 

aRura  Cleonaeo  nunquam  temeruta  leone.-»  codlccs    forfc    rcpcrlantur    mcllora    nos    edocentes. 

Ejnsdem    mcmiucrunt    Claudianus    1    in   RuGu.   et  Cctcrum  decernentes  pro  certantibtis  acclpio.   DLina 

Papinins.  BAHxn.  (adv.  p.  1256  ct  1508).  cnlm  ct   Venus   prorsus    slbl    sunt   contrarlae.     Ita 

limis]  Sc.  ocuHs,   ut  apud  Tcrentium  (Eunncb.  ai-mis  decernere  diclt  VcIIejus  Patcrculus  (2,   118. 

3.  H.  55):  »cgo  limis  spccto«j  licet  pro  nomlnativo  p.  SCO  Bnrm.)  paritcr  ut  Virgilius  (Acn.  12,  709) 


Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  80.  12o 

batur:  alia  generationum  omnium  mater:  illi  arcus  cum  pliaretra,  huic  rosis 
decussatim  vinctis  sertata  contextio.  Quam  ct  conspicere  nitentcm,  ct  fantcm 
audire  dulces  illecebras,  et  attrahere  fragrantissimi  spiritus  halatibus  redolcn- 
tem,  et  oscuhs  lambcre,  et  coutingere  corpore,  ejusque  vehes  cupidinc  su- 
spirare.  Quae  quidem  hcet  amorum  vohiptatumque  matcr  omnium  crederctur: 
tamen  eidem  dcfcrebant  pudicitiae  priucipatum.  Cum  his  grata  Ceres,  admodum  86 
gravis  femiua,  ahimnaque  terrarum  ac  nutrix  mortahum,  videbatur.    Quidam  87 


Kcei-nefe  fcrro«  scrlpslt,  ct  Laci'ctiiis  (S,  393)  ubcl- 
lum  magnis  dc  rcbiis  intcr   sc  ceniere  certant. « 

generationiim  omniuinj  Vcnercm  iutclligc  cani, 
quam  Gcuitriocm  a  Romanis  appcUatam  cssc,  taro 
scriptorcs  Yclcrcs  tcstantur  (Dio  Cass.  49.  p.  599. 
Reiu).  Appianus  II,  p.  470  Stcph.  3Iacrob.  Saturn. 
1,  l2.Plin.  7,  J>,  59.  8,  41,  G4.  3i»,  4,  9.  3S,  12, 
4o.  Sucton.  iu  Cacs.  c.  61.  78  ct  84),  quam 
lapidum  tltidi  (Grut.  22i»,  3.  1012,  5.  Murator. 
o8,  4  ct  y,  Gud.  39,  3)  ct  nuuii  (v.  RascLc  II, 
1.  p.  1358.  V,  2.  p.  897),  Egregic  describitur 
prac  ccfcris  ab  Ovidio  (fast.  4,  95)  aliisquc  poetis 
tam  Latinis  (Lucrct.  ab  init.  Stat.  silv.  1,  2,  182. 
Sencc.  Ilippol.  469),  qnam  Graccis  (Stobacus  in 
ccl.  I,  10.   p.  268  scqu.  Ilecr.). 

ro5»s]  Rosam,  scrlbit  Pausanlas,  Vcncrl  csse 
cum  myrto  consccratam  et  Amoruin  in  eam  domluii 
mcmlnlt  Anacrcon.  Bajrtu.  (advcrs.  p.  1236). 

vinctis^  Grotlus  vinctdatis:  codex  DresdcnsU 
junctis:  Guelfcrbytanus,  Brltannicus,  Cantabriglcn- 
si»,  Monaccnscs  (C.  G.)  Basilceusls,  Darmstattcn- 
sls  ct  Bongarsianus  mcUus  vinciis,  qnod  rcccpl. 

decussatiiii^  Codices.Monacenscs  duo  (C  ct  E), 
Rcichcnauensls,  Darmstattcnsls,  et  Brltannicus  uno 
S  sci"Ibunt,  fortassc  qula  a  decus  derlvarcnt,  ut 
csset  deccnler  slvc  ornate  (Cang.  h.  v.  ct  voce  dc- 
cussarc);  Martiauo  tamen  slgnKicarc  nexioncin  cru- 
cis  iustar  factam  ad  imitatlonem  slgui  X  e\  supe- 


riorl  loco  apparct  (§.  37,  ubl  tfonf.  notam  uoslram 
ct  Baldum  ad  Vilruv,  p.  53). 

fra(jranlissiiiiis\  Ita  tcstc  Cortlo  in  Guclfcrby- 
tanis,  quod,  quia  redolenlem  scqiiitur,  pracfcro 
lcctloui,  quam  Ilugianus,  Darmstattc-nsis,  ct  Mona- 
censcs  (C.  D.  E.G.)  pracbcnt,  flagrantissimis.  Scr- 
vius  cuim  (ad  Aen.  1,  436)  subtlb'!cr  dlstlngucns: 
»quotIcns  inccndlumi,  Inquit,  »significatur,  quod 
flalu  alltur,  a  flamma  pcr  L  dicimus  /larjral;  qno- 
tlcns  odor,  qul  fracta  speclc  inajor  cst,  per  R 
diclmus  fra(jrat«  (add.  Claudian.  in  primo  cons. 
Stil.   470   ibique    Burm.). 

pvdicitiae^  Conf.  Propcrtli  (2,  23.  89)  vcrsns : 
"Jpsa  Venus,  qnamvis  corrupta  libidine  Martis, 
IVum  minns  in  coelo  semper  honesta  fuit  ? « 
Duas  Vencrcs  colulssc  vcfcrcs,  altcram  coclesfcm, 
slve  Uraniam,  a\tcramYu]g\\agams. IJdvdrjfiov,  no- 
tum  est  (Plat.  Conv.  p.  180.  185  Stcpli.),  quarum 
prlorem  blc  slgiiificari  apparct.  Romani  quoqne 
practer  vulgarcm  Cnxcrant  Vcrflcordiam  (Pausan. 
9,  16,  2.  Jiil.  Obsequ.  de  prodlg.  97),  quo  facllius, 
ut  Valerli  Maxlml  (8,  15,  12)  Tcrbls  utar,  nvir- 
glnum  mulicrumquc  mentes  ad  pudicltlam  couver- 
fcrcnturu  (conf,  Ovld.  in  fast.  4,  160  ct  uosfrun 
Itifra  §.  144). 

gi-ata  Ceres]  Cortlus  in  Guelferbytanls  leglt: 
iiGratiac  et  Ccrcsnj  sed  mlnus  placci.  Grala  cnlm 
Ceres  dicitiir  ob  bcneficla  in  Inimanum  collata  genus. 


126  Martiani  Capellae  lib.  I.   §.  87. 

etiam  claudus   faber  venit:  qui  licet   crederetur   esse  Junonius ,    totius  mundi 

88  ab  Heraclito  dictus  est  demorator.    Tunc  etiam  omnium  garrula  puellarum,  et 

contrario   semper   fluibunda   luxu,   levitate   pernix  desultoria  gestiebat.     Quam 

alumnacjue^  Orpliicns  (Lyran.  50,  2,  3)  «Ssfivr}      asscnfior  eo   magis  glossac  et  Vulcanio,    qu»  ccr- 


ZirjiirjxeQ  — jtXovrodozeLQa  —  jtavrod6xELQa,o 
Et  apud  Diodorum  (1,  12)  dicitur:  \»Tr]  (irjtSQ 
Jtcivraw  ^riixrjrsQ  jtXovTodoreiQa."  Alumiui 
cnini  non  solum  quae  alitur,  sed  ctiam  quac  alit, 
est.  Ila  Italiam  ntcrrarum  alumnamn  dicit  Plinius 
(3,  5.  ConP.  ct  Tirds  docL  ad  Appulej.  11.  p.  446. 
III.  p.  423.  Oud.). 

Junonlus\  Guelferbytanus  quidem  codcx  tcste 
Cortio  «Junotuso  Labet.  Scd  melius  dixit  Martianus 
Junonium,  Tidcllcet  Jnnone  matrc  natum.  Undc 
Oyidio  (mct.  4,  173)  quoquc  Vulcanus  audit  »Ju- 
nouiusn  (conf.  Ilesiod.  tbeog.  927.  Lucian.  dc  sa- 
crlf.  p.  72  Bip.  Hygin.  fab.  pr.  p.  9  Munck.). 

d€mo7'atoj-j  Id  cst  retentor  et  ligator,  siTc  for- 
mator  totius  mundi.  Gloss.  (cod.  Monacens.  B.).  — 
^'Ihil  enim  in  rerum  uatura  sinc  ignc  constat.  Unde 
et  Hcraclitus  cx  igne  constare  omnia  asscrebat. 
Vixc.  —  Lege  devorator.  Rerum  enim  ortum  ct  in- 
teritnm  ad  ignem  rcferebat  Ilcraclitus,  nnde  eum 
iufi*a  ardcrc  fingit.  Intcritus  mcminit  diTinus  Ari- 
stoteles,  uLts. acroaiuatnm  lib.  H:  oig.TfO  Hody.P.£L- 
To;  <pri6LV  aJtavra  yivE6-&al  nors  ^VQ.  Dc 
Wtu  innuit  Varro,  ubi  ignem  ab  ingcncndo  dcriTaL 
Ufrumquc  refert  Cicero  lib.  IH.  de  nat.  dcor.  GnoT. 
—  Democratoi- ,  ita  lcgo  pro  demorator  tcI  devo- 
rator,  quod  malcbat  Grotius  tum  admodum  adoles- 
cens.  >'am  Cleanthcs  apud  Ciceronem  IV.  41  acad. 
quacst.  Solem  di\it  domlnarl  et  rcrnm  potiri.FABRic. 
(bibl.  Gr.  I.  p.  802)  —  Goezius  Grotio  adstipu- 
]atus,  in  textum,  quod  pejus  erat,  rcccpit  devorator. 
Putcrant  quidcm  aliuin  Martiani  locum  (§.  l>76)  ubi 
ndevorante  Mulcibero»  Icgitur,  in  iisum  sunm  cou- 
Tcrtei'e  coque  conjecturam  illam  iirmarc;  cgo  tamen 


tius  conipertum  Labco,  nullum  ex  omnibns  codl- 
cibus  a  Tulgari  Icctione  recedcrc.  Quid?  quod  se- 
riori  acTO  demorare  dicebant  pro  regere ,  id  quod 
Terba  doccnt  chronici  NoTalicensis  (ap.  Cang.):  nJDe- 
tnoravit  abbatiam  suam  decem  annos  cum  omni 
moderatione  aequa.«  Grotius  quidem  Ciceronem 
laudat;  sed  eo  potius  loco  cum  (N.  D.  2,  15)  in- 
spiccre  debeLat,  quo  CleantLIs  Tcrba  referuntur, 
qulppc  qul  distinxisse  dicltur  ulnter  Ignem,  qni 
adLibcatur  ad  usum  atque  ad  Tlctum,  et  eiun  qul 
corporihus  animantium  contincatur.»  Dlum  >con- 
sumtorcm  omniumn  essc  contcndit;  hunc  contra 
nTltalcm  et  salutarem  omuia  conserrarc,  alere,  au- 
gerc,  ct  sustincrca^  uude  Martlanus  quoque  Jo- 
vialem  Vulcanium ,  ut  Tldetur,  opposult  Illi  Lemnio 
et  fahrili  (§.  42). 

desulloria^  Ausonius  enim  (cpigr.  137): 
"Forlutia  nunquani  sistit  in  eodem  statu ,' 
Semper  movetur,  variat ,  et  mutat  vices.* 
)iEt  Ita  dlflcrtii  ut  iii  Tlta  Pythagorac  (ap.  Photium 
cod.  249.  p.  1318  SchotL)  Icgltur,  na  Fortuna 
Fatum,  qiiod  hoc  scric  quadam  ct  ordinate,  fir- 
moque  progrcssu  fit,  in  Fortuna  antem  incst  ar- 
bitraril  allquld  (to  avTOfuxTov  xal  ro  cog  £TV- 
%iv).<'  Adde  Porphyrlum  (in  Tifa  PylL.  p.  61 
KusL)  ct  Maximum  TjTium  (I.  p.  200  Rcisfc.)^ 
inprimis  autem  Appulcjum  (de  dogm.  Platon.  p.  206 
Oud.):  uPlato  ncc  sane  omnia  rcfercnda  cssc  ad 
Tlm  Fatl  putat,  scd  aliquid  in  nobis,  ct  In  Fortuna 
esse  non  nlhll:  et  Fortnnae  quidcm  improTldos  ca- 
sus  ignorarl  a  nobls  falctur.  Instabilc  enim  quiddam 
ct  incurrens  Interccdere  solere,  quae  consllio  fuerint 
ct  mcdltatlone  suscepta,  quod  non  patiatur,  mcdl- 


Martiani   Capellae  lib.  I.   §.  88.  127 

alii  Sortem  asserunt,  Nemesiniquc  nonnulli,  Tychenque  quam  plures,  aut 
Nortiam.  Haec  autem  quoniam  gremio  largiore  totius  orbis  ornamenta  por- 
tabat,    et   aliis    impertiens    repentiiiis    motibus    conferebat,    rapiens   his   comas 

tata  ad    finem    pcrvcnirc.«     Optimi    itcm   vcrissinil-  Alia  ab  Iiis  IVursia,    Yolsincusiiim    dca ,    ciijus  LL- 

quc  sunt  Pcdonia  AlLlnovani  (cleg.  1.  570)  vcrsus:  ^iiis.   Utriusque  Tcrtullianus.   De  IVortia  Juvcnalis: 

«Forluna  arbitrits  tetnpus  dispensat  mjyHii,-  »si  Nortia  Thusco  favissetu  GnoT.  —  Addc  lapidcs 

IJla  rapit  juvenes ,  sustinet  illa  senes ^  Iiuic  dcac    inscriptos  (ap.  Rcines.   p.  1G7   n.   151. 

Quaque  ruit,  furibunda  ruit,  totumque  per  orbeni  rabrctf.  p.  742.  n.  507.  Don.  p.  52.  n.  ISO).   Sed 

Fulminat  et  caecis  caeca  triumphat  equis.«  falsuni   csse   Grotiiim  in  co ,  quod  divcrsam  a  ]\or- 

gestiebat]   Rcposnit    Goczius    gestibat,     quia    in  tia  deain  esse  Volsiiiensium  IVursiam  coutendit,  ex 

uno  codice    Lcidensi    sic  legi  .Munckcrus    (ad  Ful-  biscc  inscriptionis  (ap.  Fabrett.  p.  742)  patet  ver- 

gent.  p.  16)  adnotavcrat,   Sed  quum  rcliqui  ct  oiiincs  bis:    «IVortia   te    veiieror    larc    cretus    Vulsinicnsi.n 

cditi   meliorcm    ortbograpliiam  babcant,    et    Martia-  (Add.  Drahenb.    ad   Liv.   7,  57)    Cetcrum    ct   IVur- 

nus,  quainvis  Afer,  rectius  etiam  scriblsre   potuerif,  siain  pro  Nurtiain  scribi  poluisse  quis  ncget?  (Vide 

Iiaud  scio    cur  pravum  rccto  substituamus  ?  Burmannum  in  autbol.  Lat.  L  p.  57  et  add.  MiiUer 

Sorlem]  Fortunam ,    ob    casuin   sortis    inccrtum,  in  Etrusc.  D.  p.  54). 
sic    appellari   vel   ex    reliquis  nominibus    aerpiivocis  a/ii5  im^er<ie>i5]  Grotius  impartiens,  qnod  quuua 

patct.  In  Planctis   sunt    sortium    loci,   IVemcscos  In  iniiius  usitatum  sif,    illam  formam  e  codieibus  Mo- 

Saturno,    Tvx^Q   >"    Luna   (Manil.   asfron.  5,   96.  naccnsibus   (1).  C.D.  E.  G.),    Uciebcnaucnsi,    Basi- 

Palaeogr.    crif.    IIT.   §.  282).    Sed  Graeeum  nosfcr  lccnsi,  Darmsf attcnsi ,  Cantabrigiensi  et  Brifannico 

forsan  in   mcnte    babiiit  Aa;i(e6tv,    quippc    nomcn  rcposui.    Simillima  iis,    quae  Marfianus  scribit,    in 

Jtapa    rb   XayxavSLV   (Diogenian.   ap.    Euscb.    iu  Ccbctls  tabula  (p.  170  ed.   1646)  Iiacc  sunt:  uVa- 

pracp.    cv.  p.  263    ^  ig.)    dictum,     sivc    aTCO   TOV  gafur  Forfuna  et  aliis,  quod  babent,  rapit,   aliisque 

TJj  YMTa  y,XrjQOvg  P.rj^et  Ta  artodido^eva  ixci-  largltur;  iisdemque   rursus  statim  cripit,    qnae  de- 

6Ta>   jtgogsoLXEvat  (Cornut.  13.  p.  156  Gid.).  A  dit,    eaque     aliis    donat    temcre    et    inconslantc«'.« 

Pindaro  cliain  Pausanias  (7,  26,  5)  babcbaf,  unam  Unde   Ovidius  (trist.  5,    8,    15): 
e  Paicis    Fortutiam  csse,    eamquc   sororibus  pote-  «Passibtis  ambi(juis  Fortuna  volubilis  errat." 

statc  antcccllere.    Cetcrum  in   lapidls   cujusdam  ti-  Et  porro  (3,  7,  41): 

tulo  (Grut.  73,  8)  Fortuna  cum  Rbamnnsla  conjun-  «Nempe  dat  id  cuicunque  libet  Fortuna  rapitaue, 

gitur,    1.  e.  Nemesi,    ut  in  alio   qnoque  claris  ver-  Irus  et  est  subito  qtii  modo  Croesus  erat.a 

bis  legimus  (Grut.  80.  1):  «Dcae  Nemcsi  sive  For-  Pariter  ab  Horatio  diclfur  (Od.  3.  29.   50); 
tunae«,    quem   ccrte   non    crat  cur  Boxbornius  (ad  tLudum  insolentem  ludere  pertinax , 

Plut.  qu.  Rom.  15  in  Graev.  tbes.  V.  942)  a  qtiasi  Nunc  mihi,  nunc  alii  benitjnau^ 

duhitante  scriptum  dlecret   Quid  solum  mibi  luter  et  alibi  (1.  55.  2) : 

utramqne   interesse    videretur,    allo  loco  (Palaeogr.  «Praesens  vel  imo  tollere  de  f/radu  ■* 

crit.  ni,  §.  527)  cxposui.  Mortale  corpus  vel  superbos 

Nortiam]    Fortuua    Xbuscis.     Memblt   Livius.  Fertere  funeribus  triiimphos.* 


y 


128  Martiani  Capellae  lib.  I.   §.  89. 

puellariter,    capiit  illis   virga  comminuens ,   eisdemque  quibus  fuerat  eblandita 

89  ictibus  crebris  verticem  complicatisque  in  condylos  digitis  vulnerabat.  Haec 
mox  ut  Fata  conspexit  omnia  quae  gerebantur  in  Jovis  consistorio  subnotarc,  ad 
eorum  libros  et  pugillarcm  paginam  cucurrit,  et  licentiore  quadam  fiducia, 
quae  facta  conspexerat,  iuopinata  descriptione  corripuit,  ut  quaedam  repente 
prorumpeutia  velut  rerum  seriem  perturbarent;  alia  vero,  quae  causarum 
ratio  prospecta  vulgaverat,  quoniam  facere  improvisa  non  poterat,  suis  tamen 

90  operibus  arrogabat.  Post  hanc  rulgo  ceteri  devenere.  Jupiter  nunc  solio  resedit 
praecepitque  cunctos  pro   meriti  ordine  residere.    Tuncque  subsellia  flamma- 

capiit  comminuens]  Vix  hoc  intelliges,   nisl  ad  (Toll.  aJ  Longln.  p.  252.  Ilcmstcrli.  ad  Lucian.  I. 

eapitis  demlnutionem  respexeris,   eo  «juldcm  scnsu,  p.    463    Bip.    Dcniosdi.    adv.    Mid.  p.  537   Reisk. 

quo  in  jurc  Romano  status  in  pcjus  mulatus  dlcItHr.  ibifjuc   Taylor.  TLomas  Magist.  v.  ijtl  y.OQorjQ). 

Sluuli    modo    Fortunac     facta    Vellcjus    Patcrculus  Fata\   Ita   pro    Grotiano    facta  codiccs  ReicLc- 

(2,    118,    4.  p.  S68  Biu-m.)  dcscrlblt:   nQuippe  ita  naucnsis,    Dresdensis,    Lcidensis   (Munck.  ad  Fulg. 

se   res  Iiabet,    ut   plerumque,    qui  fortunam  muta-  p.  40.  Gronov.  ad  Gcll.  5,  16),  Ilugianus,  ct  Mo- 

turus  est  deus,  consUIa  corrumpat  cfficlatquc,  quod  naccuses  (B.  D.  E.  G.),    habent,  moxque  pro  suh- 

mlserrlmum  est,    ut  quod  accidlt,  etlam  nierito  ac-  notari    Britannicus,     Cantabriglcnsis,     Monaccnses 

Ctdissc  vldeatur  et  casus  In  culpam  transcat..    Ipsa  (C.  D.  E.  G.)  Ilugianus,  Basilccnsls,   Darmstatfcn- 

autcm  locutlo  Plautlna  (McnaecLm.  U.  2.  104.  Rud,  sls ,    ct  Guclferbytanus   sxihnotare.     Vldetur  noster 

4.   4.    74).  Pacatum  (in  panegyr.  18,  4.   p.  59  Anitz.)  imita- 

complicatisque  in  condylos^   Ita    Saxo    gramma-  tus  csse,  ubl  legitur ;  «Dco  fcruntm'  adsisterc  Faia 

iicus:   i>complIcatis    in  condylos   digitis. «    Domitius  cum  tahuUs.»  (Confcr  §.  6i).). 

ad  Mai'tialcm  V.  epigr.   80:  nCondylus«  Inqult    »in  nuae  facta^   Ita  clarius  Lcidcnsis   (Arntzcn.    ad 

luuslcls  dlcitur  digitorum  cm-vatura  usque  ad  duui-  paucg.   I.    p.  42    f.)    ct   Dresdensls    omissam    apud 

dium   orbem.«      CatLolIcon    Fr.   JoL.    dc    Janua  In  Grotium  vocem  facta  cxhibent. 

vocc  Condylus:    »A   Cotido"    alt    ndicltur  coudylus,  corripuit^     Deseriptione    aliquid    corripere    cst 

id  est  nodus,    ct   praccipue  qui  apparet  In    artlcu-  iifcstlnauter  dcscribentem   aliquid  pcrstringcrc. « 

lis  dlgitorum  puguo   clauso,    quo    solcmus   quando-  devenere^     Pro    Groliano     devenere    IIugiaDUS 

qae  capita  puerorum  percutcrc.«    Addc  Jul.  Pollu-  quldem  codex  exhibet  dii  venere-.scA  vulgatam  ccte- , 

cem  VIII.  cap.  7.  Ilcsychius:  KovSv/iiCst,   y.O/ia-  rlsque  comuuinem  lectlonem  non  ausus  sum  mutare. 

<piCEt,.    Kovdv/iog,    eTeQov   n    rov  y.oXa(pov.  nunc'^    Ita    codlccs    Darmstattcnsls,    Cantabri- 

Stephaiv.  (ad  Saxon.  p.  23). —   Viovdv/ioQ  diffcrt  gieusis,    et    tcste    Cortio    Guclfcrbjlanus     omnlno 

a  colapho  eo  quod  hic  expansa  manus  palma,    in-  mellus  quam   Grotlus,    qui  tunc  cdidit. 

tcrlorl  manus  partc,   ille  cxteriorl  ct   articulls   digi-  pro  meriti  ordine^  Ita  supra  (§.  41)  etiam  coc. 

torum   iiilllgltiu:,    idcoque    probrosior    csl   habitus.  Ucolas  advocatos  esse  lcgimus   «pro  stio  ordine  ac 


Martiani  Capellae   lib.  I.   §.  90.  '  129 

bunda    coetum  suscepere   sidereum.     Verum    quidam    rediraitus    puer  ad  os 
compresso  digito  salutari  silentium  commonebat. 

Conticuere  omnes,  intentiquc  ora  tenebant. 
Tunc  Jupiter  coepit:  91 


7alis  modls.o  Claiidianus  (dc  rapl.  Proscrp.  3,  9), 
postijtiaDi  dcos  mcmoravcrat  ui  cunsilio  considcrc 
a  Jovc  jiissos  essc,   addit: 

»Nec  confusus  honos.  Coelestibtts  ordine  sedes 
Prima  dalvr.     Tractum  proceres  tenuere  seeun- 

dum. 
i^'ef  non  et  senibus  fluviis  concessa  sedendi 
Glwia.  Plebejo  slat  cetera    more  juvetttus'    cct. 
Paiitcr  Ovidius  (nict.   1,  171): 

oDcxtra  laevaaue  deorum 

^tria  nobilium  valvis   celebrantur   apertig. 
Plebs  habitant  diversa  locis.  A  fronte  potentes 
Coelieolae ,   clarique  suos  posuere  penutes.* 
Quos  quidcm  cxcinplo  sibi  sumsissc  Sidonium  illico 
advcrtcs,    sl    earmen   cjus    (7,   38.   p.  331    Sirm.) 
legcris. 

residere]  Eodem  Statlus  modo  (TLcb.  1 ,  205) 
fiiigit  Jovcm  stcllanti  locatnm   solio  additquc: 

B i>7»ec  protinus  ausi 

Coclicolae ,  veniam  donec  pater  ipse  sedendi 
Tranquilla  jubet  esse  manu." 
ad  os  compresso  digito]  Gcstus  est  Harpocratis, 
dc  quo  pluiibus  disserui  iii  palacograpliia  critica 
(1*.  III  ct  rV).  Ridicula  cst  glossac  iuterprctatio 
de  Cupidine  pucro.  Ipsum  redimiti  cpitbcton  Ae- 
gyptium  significare  vidctur,  conf.  Lucian.  IVavig.  3 
(p.  1J57  T.  Vm.  Bip.).  Graccum  ei  nomen  a  6Lyav 
pctitnm  Ausonius  tiibuit,  taciturnitatcm  liiscc  ver- 
sibus  dcscribcns  (eptsL  21).  27): 

»Tuvelut  Oebaliis  habites  tacitumus  AmycHs, 
Aut  tua  Sigallon  Aegi/ptius  oscula  siffuet, 
Obnixum  Pauline  taccs,« 


Qiii  bic  Aegyptius,  idcm  iufra  (§.  729)  nostro 
picetts  cst  puer  (ab  Aogyptiorum  nempc  colorc) 
jussus  admonere  silentium.  Catullus  duobus  locis 
(74,  3  ct  102,  4)  ad  taciturnum  Inmc  alludit 
pucrum.  Eundcm  Ovidius  (ract.  9,  C9G)  iunuit 
versu : 

r.Quique  premit  vocem  dijitoque  sihnlia  suadet.* 
Augustinus  dcnique  (ilc  civ.  dei  18,  o)  >iin  omnl- 
btis  tciiipiis",  scribit,  «ubi  celcbrantiir  Isis  ct 
Scrapis ,  crat  etiam  simidacrum,  quod  digito  labiis 
impresso  admoncre  vldcretur,  ut  sUciitlum  fierct.« 
Salularis  autcm  digltiis  mcdliis  cst,  qul  alioqtilii 
iiifamis ;    coiif.  intcrpr.  ad  Pcrsii  sat.  2.  33. 

conticuere]  Notisslmus  versus  est  VirgUii  (Aen. 
2,  1).  Scd  in  rc  ipsa  Ovldlum  potlus  imitatus  est, 
qui  dc  Jovc  (inet.  1.  205)  ita: 

— , —   uqui  postquam  voce  manuque 

Murmura  compressit ,  tenuere  sitentia  cunctio; 
ct  Statlum  (Tbcb.   1.  211): 

nPostquam  jussa  quies  siluifque  exterritus  oibis, 

Incipit  ex  alton  ccL 
coepit]  Huglanus  codex  ait.  In  Monaccnsibus 
(B.  D.  £.)  antc  Ycrsus,  qui  scqnuntiir,  baec  lcgun- 
tur  annotata:  ulUctrum  dacL  tctramct.  catalccticum. « 
In  glossa  autcm:  i>Metr.  dactillcuin  (sle)  tctrame- 
trum  catalceticum  constat  cx  spondeo  ct  daet.  ea- 
talccto  ct  duobus  dactUls.»  Est  vero  potlus  Cbori- 
amblcum  Asclcpiadeum  mlnus^  quale  apud  Iloi-atlum 
in  oda  pElma^  ita  tamcn,  ut  Jlartlauns  mnjorc, 
ctsi  non  Inaudlta  liccntia  (conf.  Hcrinaun.  clem. 
doctr.  mctr.  H.  36.  14.  p.  434)  dactylo  quoqiia 
in  basi  usns   sit    versunm  31,   57,    38,    qiiod  in 

17 


130  Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  91. 

Ni  nostra,   astrigeri,  nota  benignitas 
Conferre  arbitrium  cogeret  intimum, 
Et  quidquid  tacito  velle  fuit  satis 
Id  ferre  in  medium  collibitum  foret: 
Possem  certa  meis  promere  ductibus, 
Nec  quisquam  illicilia  toUere  nisibus 
Concertans  cuperet  jussa  deiim  patris. 

crrorejn  glossatores   induxissc  Tidetiir.    Cetcriim  ia  Goczius :   nam    si    nnquam ,   sanc    tunc    dormltabat 

fota  liac  oi-atione  Ovidil  (met.  9,   2i5)  imilationem,  Grotius,   quum  ista  scriheret.  Ubi,  ({uacso,  in  Ulis 

quod  supra  jam   monul,    agnosces.  versibus  quidquam  lcgitur  de  viudicta,    de  femina 

as<j-i(^eri]  Simill  ratlonc  Mai-tianus  infra  (§.  880)  quadam,    de   scrimis    Jovls?    Quam    quidcm   feml- 

dcos  a$<fj7MC05  appellat,  tcrrcstribus  oppositos.  Quod  nam   si    forte  Pbilologlam  InteJlexcrit,    qiiae   Jovis 

Bartliius   (ad  Stat.    Tbeb.    T.  III.  p.   8G0)  ex   uno  scrinia  cxpUasset,   Jovcm  buic  favorc  potlus,  quam 

codlce   substltucrc  jubct    (istriretfis ,    ncc  cum  Latl-  Inrcsfum  essc,    omnia  doccnt.  Vide  ne   nou  slt   nc- 

nltate,    ncc    cum    nicfro   convcnire   videtur,    eoqne  cessc  corrigcre  comminicni  omnium  librorum  lcctio- 

niagis  ista  displicet  correctlo ,    quo    saeplns   noster  neml    Immo  bcne  se  habet  illiid  nnec  quisiiitmn.» 

(S.  193  f.  802.   808)  vocc  astri(jer  usus    cst,    in-  Similis  de  Jove  locus  apud  Ovldlum  (mef.  9,  2oo) 

timaraquc  cum  astrls  dlvorum  statult  conjunctioncm  est,    ubl  Illc,   postquam  Hcrculls  apofbcosin  dccre- 

(§.  93  f.  97.  312).  verat,    idquc    reliquls  diis  amiuntiaverat,   laetabile 

cmtferre  arbilrium^    »ConsiHa  conferre«  Teren-  cls  fore    boc  facfuni  quidem  confidit,  sed  addlt : 

tlus    (bcautont.  3,    1,  04),    » sollicitudlnes «    Ciccro »si  fpiis  tamen  Hercule ,  st  nuis 

(ad  familiar.  6,  21),   Bsermoues  aut  cousilia«  Idcui  Forte   deo  doliturus    erit ,    data  pracmta  nolet'- 

(Pliijipp.  2,    iS),    ct  prorsus  ut  hoe  loco,  Coclius  Sed  meruisse  dari  sciet;   invlfusquc  probabitj« 

(ad  Cic.  eplst.  8,   15)  «omnla  inlima  confcrrc"   vl-  Juuoucm  scilicet  dcnotans  (v.  §.  8i  f.). 
dclicet  comtnunicare.    Arbitrlum  autem  pra  decreta  deiim  patris]   Qui  apud  Plator.em  (Tlm.  p.  Al 

nosult  nosfer.  Stcpb.)  deorum  patris  ad   dcos  vcrba  Icgerit,   vldc- 

promere}  IVon  est  eloqui,  ut  allls  In  locls,   scd  bit  nota  baec  fulssc  Mai-liano.  Sensus  locl  blc  cst: 

quasl  e  penn  In  luccm  profcrre.  IVam  jto?J.cov  xa-  »IMsl  bcnigulfas  mea,  omnibus  nola,  me  impcllcrcl 

uiaff  ZiU?  tv  OP.Vl-tftco  (Eur.  Mcd.  1415).  ad  communlcandam  vobiscum  anlml  mei  scntcntiam, 

nec  nuisquam^  MS.  ne  quicquam.  Forte  ne  quis-  ct  nlsi  libltum  csset  mlbl  dc  lis,   quae  etsl   sllenflo 

qucun.  Scnsus  Iiic:  «Posscm  equidem  talem  de  bac  prcmcrcm,    rata   tamcn    per    Ipsam  mcam  volunta- 

femlna  vlndictam  sumcrc,    ut    ncmck    postbac    tcn-  tcm  forcnf,    ad  vos   refcrre;   posscm   profccto  mcis 

tarc    auderct   deorum  patrls    (Id  cst:  mca)    scrinlat  unlus  auspiciis  mcoque  impcrio  fixa  attjue  iminutabi- 

sed  eeniotis  tristibus  nos   ad   lactlora   convcrtamus.  lia  clBcerc :  nec  quisquam  auderet  ncfario  conatii  pa- 

GaoT. —  Prorcclo  nou  crat,  quod  hacc  sua  faccrct  tris  dcoruui  jussa  susccpto  ccrtamlnc  irrita  rcddere.« 


Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  91. 

Sed  tristis  melius  censio  clauditur, 
Atque  infanda  premit  sensa  silentium, 
Ne  vulgata  ciant  corda  doloribus; 
At  quum  laeta  patrem  promere  gaudia 
Et  certo  deceat  foedere  pignora 
Palam  perpetuis  jungere  nutibus: 
Cassum  est  nolle  loqui  sensa  decentia. 
Vobiscum  ergo  dii,  grata  propinquitas, 
Conferre  studium  est  vota  propaginis. 
Aequum  quippe  puto  foedere  coelitum 
Quae  sectanda  forent  orsa  probarier. 
Noslis  Majugenam  pignoris  incljti 


151 


92 


censio]  Pro  co,  qiiod  quls  ccusct,  Id  csl  scn- 
lentia^  qiicmadnioduiu  Syiuuiaclius  vocc  cetisio  utl- 
tur  (eplsl.  I  ,  3).  Atque  Ita  jam  Plautus  (rud.  S, 
1,  9),  quamvls  cura  quadam  ambigultatc,  ricen- 
sionem  facercu    dlxlt  pro  censere, 

vnhjata  cianf\  Drcsdensls  codcx  pro  ciant  liabcl 
sciant ,  qnod  non  coliaeret  cum  \oce  doloribns. 
Forma  cire  pro  ciere  rarlor,  attamcu  usurpata  a 
CoIumcUa  (6,  5,  1)  csL  Basilecnsls  eieant  Labct. 
Qdod  autcm  dlclt:  nuc  vulgata  claut  cordn  dolori- 
bus,«  hjpaUagc  est  pro :  cordibiis  dolores.  Clarlus 
Lucretlus  (5 ,  292)  » qua   ciet  liorrorcm   nicml)ris.  n 

cfl5SMm]  Quac  cx  Guclfcrbytauls  euotaylt  Cor- 
tlu8  fassum,  ct  paulo  autc  quin  fanda ,  dclndc  ne 
vulgo  taceam  moustra  sunt  Icctlonis:  ncquc,  qiiod 
lu  iilnrLbus  Dlouaceuslbus  (B.  C.  D.  G.),  ct  in  allo 
(E)  cx  correctura  cxstat,  cieant,  metrum  patltur. 
Totlus  locl  scnsus  blc  cst:  nTrlstem  quldcin  scu- 
teutlam  sllcutlo  premcre  pracstat,  quacque  clam 
essc  dcbeut  coutluerc,  uc,  ubl  In  vulgus  cxicrlnt, 
anlmos  dolorc  atquc  auxlctatc  pcrturbent :  sed  qunm 
patrem  deccat  gaudla    sua  In    mctUum   profcrrc   et 


corain  omnibus  voluntatc  in  pcrpctuum  duratura 
llberos  lcgitimis  niiptUs  juugcrc,  vanum  forct  rcti- 
ccre  consIJia  deccutia.  Voblscum  igltur,  dli,  qui 
grata  milil  cstls  propluquitale  juuctl,  commnuicare 
studco  fiUi  vota.  Aequum  cnim  arbitror  cousensu 
deorum  In  Ipso  initio  approbari  vlam,  quae  nobis 
cst  perscqucnda. »  Ccternm  mctrum  postiilat  scribi 
dii,  iit  cst  In  Monacensi  (G).  Vulgati  ante  Grotimn 
Labcbant  di.    In  Darmstattcusi  correctum  divi. 

pignoris  inclyti^  A  prluciplo  Lujns  versus  olim 
legcbatur  »Nostri«  in  cujus  locum  cx  codicis  Dres- 
dcnsls  auctorltate  reposui  niyostls",  id  quod  lcgen- 
dum  essc  suspieabatur  jam  Bartlilus  (adv.  p.  1245) 
ct  postea  Voncklus  (la  spec  critic.  p.  81).  Scd 
quod  Lic  pro  pignoris  inclyti  rcpouere  quoquc  ju- 
bcbat  pignus  id  inclytum ,  Loc  in  tcxtum  reclperc 
nou  ausus  sum ,  slquldem  altera ,  quom  dcdl ,  con- 
stans  omuluin  Ubroriim  lectlo  cst,  ipsius  ctiam 
codicls  Drcsdcnsls.  Vldctur  Martianns  apposltloucm 
vltasse  Acl  versus  causa  vcl  genltlvum,  queiE^j.tiua- 
Utatls  vocant,  In  raente  Labulsse,  ct  quemadmo- 
dum  dlclmus   «vlrum  magni  ingeulio,    dixisse   i>Ma- 

17* 


132 


Martiani  Capellae  lib.  I.  §.  92. 

In  nostris  merito  degere  sensibus: 
Quae  nec  frustra  mihi  est  insita  caritas, 
Ut  suevit  patria  stringere  pectora. 
Nam  nostra  ille  fides,  sermo,   benignitas, 
Ac  verus  Genius,  fida  recursio: 
Interpresque  meae  raentis  honos  sacer. 
Hic  solus  numerum  promere  coelitum, 
Hic  vibrata  potest  noscere  sidera ; 
Quae  mensura  polis,   quanta  profunditas. 


jugcuam  pignoris  inclytl«j  llcet  scniper  obscuram 
cssc  clocutioncm  nou  ucgcm.  Addit  BartLius: 
«Pigno7-is  inclyli  Graecismus  cst,  vice  plgnoris, 
•\irtutc  id  nierentis,   vivere  in  nostrls  sensibus.« 

deijere  se.nsibus\  Dcgcrc  in  sensibus  iulimum 
amorcm  notat,  ut  in  oculis,  iu  coi-de ,  in  iutimis 
scusibns  alli  dicunt.  Animo  insitum  Paulinus  lu  car- 
miuc  ad  ISicetam  Yaledlctorio ,  quod  nonilue  Sexti 
rfatalis  Fclicls  citat  Bcda.  Bartu.  (advcrs.  p.  1245). 

sermo\  Scrmonem  cum  dicit,   Xoyov  cx  sacris     poslti   suut. 
llterls    notat;    undc     conjectari    llcct    Chrlstiaultate  fida  recvrsio]   Mcniorlam  nofat,   quara  sibl  esse 

imbutum  fuisse  Martianum.  Bartu.  (adv.  p.  1245).     Mercurium  ait  Juplter.  Barth.  (advers.  p.  1245)  — 

Mlramur   doctlsslmi    sane    virl    absurdiun    banc      IVuatii  polius  fidclitatcm  ultro  cltroquc  disourrcntis 

lutcrprctationem;    sennone  profccto  uihll  uisi  uuutii      signlficarl  arbitror,  qai  quocunquc  a  Jovc  ablcgatus 
sive   iuterprctls  officlum   blc  dcslgnatur,  sit,   scniper  tamen  ad   eundem  redeat. 

Genius]  Vctcres  cuiquc  fere    deo  suum  tribne-  hic  solus\    Obscrves    velim,    Mereurli    laudcm 


tam  Mercurlus,  quam  Gcnlus  Tagetls  pafer,  Jove 
crat  procreatus  (Fcst.  in  fragm.  j).  90  Dac).  Sed 
rc  accuratlus  examiuata  potius  ad  illam  Gcnli  slg- 
uificatloncm  respexlssc  nostrum  arbltror,  qua  dai- 
ucov  cfiam  interpres  seu  dyyEXog  e  Platonls  (sjTup. 
p.  202  Stcpb.)  est  sentcntla  (conf.  §.  153.  154 
Ibiquc  uof.).  Quac  quidcm  uofio  apprlmc  cum 
Mercurio,  Jovis  nnntio,  convenlt.  Ccfcrum  lu  Darm- 
statfeusi  codice  vcrsus  hic,  duoque  sequeufcs  trans- 


ruut  Geulum.  Ita  supcriori  loco  (§.  55)  Junonls 
hospitae  Genium  mcmoravlt.  Ifa  non  solum  Mi- 
nucius  Fclix  (29,  7)  Jovls  Gcnii  meminif;  scd  ia 
Tctustlssima  ctlam  inscriptlone  (Miirat.  587,  1  f.) 
cjusdcm  fit  mcntio.  E  pcnafibus  Jovis  fulsse  Jo- 
vialeai  Gcnium  Cacsius  (ap.  Ai'nob.  3.  p.  125)  af- 
iii-mat,  atquc  consplcitur  (ap.  Montf.  in  ant.  cxpl. 
I. 'tab.  15)  cjus  cffigies  cum  cornu  copiac  adstantis 
subjccfa  inscrlptiouc:  Genio.  Quacrltur  iglfur  num 
forsan  Mcrcurius  idcm  Jovis  Gcnius  fucrit.    Ccrte 


similllmam  essc  illi,   qua  iufra  (§.  118)  Philologia 

cclebratur. 

hic  vihrata\   Manilius  (1 ,  30  Bip.   56  Scalig.) : 
nTu  princeps  auctorque  sacri ,   Cyllenie ,  tanti: 
Per  te  jam  coelum  intei-ius,  jam  sitlera  nota*  cct. 

Ovidii  quoque  versus  huc  perfincnt  (fast.  1.  297): 
nFelices  animos,  quibtis  haec  cognoscere  primis 
Inque  domos  superas  scandere  cura  fuit.o 

Cefcrum  vibrari  astra  dicit,  quac  supra  (§  52)  ipsa 

vibrare  scripserat,  poeficc. 


Martiani  Capellac  lib.  I.   §.  92.  155 

Qualis  sit  numcrus  marmoris  haustibus, 
Et  quantos  rapiat  marginc  cardines, 
Quacquc  elemcnta  ligct  dissona  nexio, 
Perque  hunc  ipsc  pater  focdera  sancio  — 
Sed  forsan  piotas  sola  reccnseat, 
Quae  parens  probitas  munera  pcnsitct; 
Qui  Phoebi  antevolans  saepe  jugalibus 
In  sortem  famuli  nonne  relabitur? 
Hic  quoque  sic  patruis  servit  honoribus, 
Ut  dubium  proprium  quis  mage  vindicet. 
Ulum  connubio  rite  jugaricr 
Suadent  emeritis  secla  laboribus, 
Et  robur  thalamo  flagitat  additum. 

tnaitnofis]  Ita  noster  sacpc  (§.  o8-4.  6d9.  908)  pareiis  probitas^  Probltas,   cjuae  parof,  pocticc 

pro    mare    vocc   marntor    ulitnr    parlter   atquc    alil  pro  probo,   qul  dlcto  audlcus  est,  ut   scinper   crat 

poctac  (couf.  Scdul.   1,    12i  Ibiquc   a  Tiris  doctis  Mcrciu-Iiis. 

notata).  fainuli^   Intclligc:  qui  quamvis  Solcm  aliquando 

Jiatistibus^    Fingit    enim    mare    Laurirc    aquam.  anteccdat,    scmper    tamcn    in    sortem    famull    rcdlt 

Sensus  esse  vldctur:   »quibus    lcgibus  vel    qua   ra-  (§.  2o).  Atquc  slmUI  ratlonc  Jovis  bonorlbus  scrvit, 

tlone  fiant  fluxns  et  rcfluxus. •  quae  fida  ejus  recursio  est,    de    qua  supra. 

et  quantos^   Profccto    intcllectu  difTiCLllimus  est  patruis^    Sic   rectc    Grotiiis    pro  patrius,    quod 

liic  versns,   quaproptcr  omncs  ctl.im   Lic  silcnt  in-  in  antcrioribus  erat.  Adjcctlvum  est,  ut    apnd  Ila- 

terpretes.  Equldcm  intelUgo:    nquantos  sinus  faciat  ratium   (od.  3.  12)   npatruae  verbera  linguac«;   re- 

mare.«    In  praeccdentibus  enlm  disscruerat  dc  aquae  fercnduin    autcm    ad  Plutonem,    cul    paritcr    atquc 

quantitatc,    quam   caplat  mare:  in   boc    vcrsu  ejus  ipsl  Jovl  Mercurius  scrvit. 

pcrscquitur  irruptioncs  in   terram.     Cardines    euim  suadent  etneintis^  Ita  pro  Grotlano  usnadcntcm 

saepe  pro   ostils  ponl  nemo  Ignorat^    et  ad  voccm  mcritls»  rcctius  codiccs  Monaccnscs  (B.  D.)  ct  Drcs- 

tnargiiiem.   supplcnda   v©x  est  tetraruin,  secundum  dcnsls.     Corruit   Igltur    et   Vonclal    (in    spec.    crit. 

illud   Ovidii  (met.  1,   15)  p.  81)  correctio,   qua  sudantem  legcre  jubct.  Scn- 

»nec  brachia  longo  sus  est:  i>Suadent  secula  (tempora),  postquam  eme- 

Marginc  tcrrarum  porrexerat  Atnphitrite.<'  riti  snnt  laborcs  (Mercurii)»    cet. 

perque  hunc]   Intclllgo:    »et  per  qucm."     Mer-  thalamo]   Tlialamos  praebent  tam  qulnque  librl 

eurlus  enlm  pracco,  vel  potius  fctlalis,  y.ijgv^,  est,  scriptl  Leidenscs  (Oudcnd.  ad  Appulcj.  I.  p.  384)^ 

per  quem  Jupltcr  focdcra  sancit  mortalium.  quam  Dresdcnsis,  Monacensis  (C),  Cantabrigicusis, 


15i 


95 


Martiani  Capellae  lib.  I.  $.  95. 

At  virgo  placuit  docta  quidem  nimis 
Et  compar  studio,    sed  cui  terreus 
Ortus,  propositum  iu  sidera  tendere: 
Plerumque  et  rapidis  praevolat  axibus, 
Ac  mundi  exsuperat  saepe  means  globum, 
Cunae  ergo  officiant  quo  nihil  editae, 
Censendum,  superi  quique  crepundia 
Terris  recolitis  vestra  tenerier, 
Quae  occultant  adytis  sacra  latentibus. 
Jungantur  paribus,  nam  decet,  auspicis, 


musci  Brifaiiiilcl  et  Boogarsii;  sed  -^ailgata  lectlo 
pracfcrciida  csse  vulctur.  Sensus  enlm  est:  nMcr- 
curil  robur,  quo  jam  pracdltus  cst,  flagltat,  ut 
detur  tLalamo.u  Ailditum  sc.  esse  pro  adili  ad 
modum  Graecl  aorlsti  dictum  cst. 

cunae^  Yerba  Intrlcata,  scnsus  planus :  non 
ob  Id  Mcrcurlo  Phllologlam  dcnegandam,  quod  terrls 
nata  slt,  cum  idcm  et  diis  accldcrlt.  Lcgendum 
forf»: 

>'Ciinne  ertjo  ofjiciant   mioi  nihil?  edite 

ceiisendiim  stiperi:  quinnea  cet. 
Grot.  —  Editae  gignendi  casus  est,  quod  scbollastcs 
piiscus  uon  potuk  intclligerc  qu.imyls  in  omnla 
se  vcrtens.  Ut  natlvitas  ilU  ulhll  obslt,  quac  cum 
deo  jungcnda  est,  consUium  In  mcdium  dandum 
ccnect.  Dcos  non  natos  esse  saplcutiorcs  ccnscbant. 
Lucanus  Ilb.  8: 

«si  numina  nasci 

Credimtis,  aut  quemquum  fas  est  coepisse  deo- 
rum. « 
BiRTU.  (advers.  p,  12-i3)  —  IVon  gcnltlvus  scd  da- 
tivus  easus  est  editae ,  ncquc  quldqiiam  Infrlcatum, 
nlsi  vcrborum  ordo,  quem  tamen  recte  jam  Bar- 
tblus  cnuclca^ilt.   fjuo  pro  u(  acclplcns;   cinias  tan- 


tum  melius  ad  condltioncm  naseendi  mortalem  quam 
ad  ipsam  natlvitatcm  retulcrls ;  natum  cnun  vel 
Jovcm  Ipsum  vetercs  crcdebant,  ejusquc  cuims  ce- 
lebrat  Ovidlus  (fast.  5.  212).  Quod  restat,  pro  edi- 
tae  Cortlus  In  Guclfcrbjiauls  invenlt  deditae,  scd 
vulgata  sana. 

quimie  crepundia'^  Sensas  cst:  »Qui  recolitis 
tcncri  (baberl)  in  terrls  vestra  crepundla  i.  c.  nu- 
trlmcnta  piicrilia  vcl  munuscula  s.  blandiuienta, 
quae  a  uutricibus  infantulis  vaglcntibus  cxblbentur, 


quae   se.   tTcpmidla,    occulfant   sacra, 


templa 


adytls  lutciillbus  b.  e.  in  sccrcfiori  eorum  partc, 
VixcAiv.  —  Clcero  (Tusc.  1,  15)  iimysteTlis  ini- 
tlatos  non  latcrcn  alt  »ipsos  majonim  gcntlum  deos 
c  terra  iu  coclum  profcctos  esse. «  IVon  tamcn  solam 
mysteriorum  doctrliiam,  sed  tcstlmonia  quoqii*  et 
monumcuta  uativitatis  ct  pucritiae  eorum  signlGcare 
Marfianus  vldctur,  qiialia  reliquiarum  instar  in  adytis 
templorum  scnabantiir,  ut  v.  c.  ovum  Ledae  apud 
Spartanos  (Paus.  3.  IG.  1).  Cf.  Lobcck.  Aglaopbam. 
p.  «2. 

niispicis^  Ita  pro  aHspiciis  scribc  vcrsus  caiisa. 
SIc  in  libri  fine  jurgis  pro  jurgiis.  Grot.  —  Ih» 
ctlam  Bclcbcuaucnsls  codcx.  Imltatur  nostcr  Appu- 


Martiani   Capellac   lib.  I.  $.  94.  loo 

Et  nostris  cumulent  astra  nepotibus. 
Scd  postquam  Jupiter   finem   loquendi   fecit,    omnis   deorum  senaLas  in  91 
suffragium  concitatur,  acclamantquc  cuncti  ficri  protinus  oportcre,  adjiciunt([uc 
sententiac  Joviali,  ut  deinceps  mortales,  quos  vitae  inslgnis   clatio  ct  maximum 
culmen  meritorum  ingeniumque   in  appotitum  coelitem  propositumquc  sidereae 
cupiditatis  extulerit,  in  deorum  numerum  cooptcntur;  ac  mox  inter  alios,  quns  9o 

Ipjiim   apud  qiicin   (nict.  G.    p.  420   Oiul.)    Jupitcr      Cato  adscdit scnati    decrctum  fit,  sicuti  illc 

Vcueroiu  allucutiis:  »ncc  tu«,  in.-juit,  «filia  quidijuain  ccnsucrat.u 

contrlstare^   nec  prosapiac  tautae  tiiae  staliii(jiie   de  acclamaiitfiiir^   Inipcratoruin   dcniiiin  actatc,    nt 

matrlnionio  inortali   inctuas.   Jani  Hixo   niiplias    non  vldetur,    pcr   acclaiiiationciii    sciiatiis   cousulta  fucla 

iniparcs»   cet.      De    dcorum    coujuglo    iuipari    plura  sunt   (Plin.  epist.  4,  9.   Gapitoliii.  in  3Iax.  et  Balli. 

vidc  apud  IVounuiu  (10.  p.  270  Fabr.).  Verba  aiitciu  2.  Brlsson.  de  formul.  2,  00.   p.  175). 

noster  suuislt  e    Virgllio   (Aen.  4,    105)  ubi  Junu  adjlciunlqne]    Ciccro    (IMiillpp.    13,    21)    ita: 

Vencri  dlclt:  «paribus  rcgaiiuis  auspiciis",  alio  Jicet  uScrvIlIo   asscntior  et  hoc  amplius   censco.» 

seusu.  ^iuspicia  cnlm  hoc  loco  iitiiia  slvc  oriijinem  covlilem]   lu  3Ionacensibu3   (B.  D.  E.)   ct   Basi- 

slgHHieare    arbltror,    llcct    ctlam    ad    dignildlem   ct  lcciisi    lcgltur   coelilunK    UtruniqHC  rectnin  qiildcin; 

polestatem  rcferri    posslnt,    qnac    in    maglstratibus  scd  pracstat  vulgala  Icclio,  quandoquidem  dilllcilior 

Uomanorum  ausplclorum  jure  ccrncbatur.  sive    audacior    potlus    ct    Martlani    ingcnlo    aptior, 

astra]   Iii  aslris  cnim  dcos  babitarc,   quiii  Ipsa  praesertim    quum    statlm    cadcm    figura    «sldcrcaiii 

Ctiara    dcos    esse    cum  Pytbagora    (Diog.   Laert.   8,  cupiditatcin«    subjungat    pro    »siderum    cupiditatC", 

27.  p.  o09  Mclb.)  finxlt  Martianus  (§.  91.  97  Ibiquc  niore  antiquo    fere,    slcut   Accius    (ap.  Cic.  IV.  D. 

not.).    EYlrcinoruiu   scx   vcrsuum  igllur  scnsus   bie  3,   20)  "fauilllare  parricidlumu  dlxit  pro  xfamillarls 

cssc  videtur;  nQuo  iiibil    (quo   mlnus)    ergo    cunac  allcujus  paiueldlo."     Sidera  autcm  vitam  coclestcm 

(ortus,  natales)  cditac  (gcnitac,  nenipe  Pbilologlae)  slguiricant,    ut   Pcdo   Alblnovanus  (eleg.  3.  27): 

ofliciant,   censeudum  (vobis)  superi,  quiqne  (ct  qiii)  nVive  diu  ^  mi    care  senex ,    pcfe  sidcra  sero.» 

recolitls   (rccordamini)    crcpundla    vcstra  (natalltlo-  m  deorjim\   Ita  in  laplde  qiiodam  scpiJcrall  (iii 

rum  mystcrla)  sacra  {isQa)  adjiis  lafcntibus   oecul-  Velscri  op.  p.  418)  legiiuus:  iianiuinla  in    deormi* 

tarc.   Jungautiir  (Igltiir  utcrque),  nam  dccct,    pari-  numerum    recepta.u     A]\a    cxempla   invcnics    apiid 

Lus    ausplciis,     ct    cumulcnt    asfra    nostrls    (Jovls)  Diodorum  (3,  i)6.  4,  24),  Qulnctilianiuii  (3,  7,  li 

ncpotibus   (conf.  §.  93.   97.    123.    153.   not.  811.  ct  9.  p.  o49  Spald.)  cet. 

815  f.  et  Platou.   de  leg.   10.    p.  899  Stcpb.  CIc.  cooptentw-\    Adeo    ut  vere    Pcrsacus,  Zcuonls 

dc  divin.  1,  10.  Davls.  ad  Max.  Tjt.  17,  5.  p.  317  audllor,    apud  Clceroncm  lib.  1  de  natura  dcorum 

ct   17,    12.  pag.   377).   Macroblus    (Sat.    1,    25):  dicat  «eos  esse  babitos  dcos,    a  quibus  magna  ntl- 

"v^eovg  dlcnnt  sidcra  et  stcllas   djto  ZOV  ■&i£tv,  litas   ad   vltac   cultum  cssct  invcnta,   ipsasqne  res 

id   est  TQE^eiv,   quod  sempcr  iu  cursii  siut.x  utilcs  ct  salutarcs    deorum    cssc    vocabiilis   nuncu- 

se<i /»oi/f/Mrtm]  Sallustius  (Catil.  o5):  »Poslquam  patasu,  ct  I^liiiuclus  FclTx:  aliciijus  muncris  vel  artis. 


156  Martiani  Capellae  lib.  I.    §.  95. 

aut  Nilus  dabat,    aut  Thebae,  Aeneas  et  Romulus,  aliique,  quos  postea  astris 

doctrinae    nomcn    inseruit,     dcsignati    coelites    nominentur,    ut    post   membra 

96  corporca  deorum  fierent  curiales.    His  quoque  annuente  Jove,  jubetur  quaedam 

gravis    insignisque    femina,    quae    Philosophia    dicebatur,    hoc    superi   senatus 


repcrtorcm  vcncratam  fuissc  unamquamquc  natlo- 
ncm  ut  civcm  Lonac  memoriac.  CiTKn.  (apoth.  Ho- 
mcri  p.  3)  —  Yidc  pulcliros  Uoratii  (od.  3.  2,  21) 
Tcrsus : 

»Virtus  rechulens  tmmeritis  mori 

Coelum,  nejala  tentat  iter  via.« 
Auimas  dcus  alloqucns  (ap.  Stob.  ccl.  1,  ^2,  40. 
p.  8i)7  Ilccr.)  cdicit:  «Si  pauca  fucrint  Tcstra  cri- 
uilua,  caruis  rclicta  compagc  coclum  rursus  ample- 
ctcmini.ci  Confer  et  nostrum  inferioribus  locis  (§. 
135.  145).  L»  cditis  a  Grotio  coaptentur  quidam 
lcgitur^  scd  in  notis  (ad  §.  G)  obscrvavit  librum 
scriptum  boc  loco  baberc  cooptenlur,  ct  Iiabct  ctiam 
Rcicbcnaucnsis.  In  Basilccnsi  ct  Darmstattcnsi  ta- 
mcn  vidi  scriptum  cssc  coaptentur. 

Ailus  flahat~^  Similitcr  Claudianus  (v.  §.  62 
not.):  »&»  qiios  Ronia  rcccpit  aut  deilit  ipsa  dcos.« 
Nilu  dcorum  gcncrationcs  assignatas  esse  tcstatur 
Enscbius  (praep.  cvang.  3,  3.  p.  89^  add.  Arnob. 
L.  4,  p.  13a),  nominatimqnc  ex  co  orti  fcrcban- 
tur  Vulcauus  (Cic.  IV.  D.  3.  22.  Diogcn.  Lacrtius 
proocm.  1,  p.  2  Meib.),  Dionysus  (Cic.  i\.  D.  5, 
23  5  Laur.  Lydus  mcnsc  3Iart.  38,  p.  199  Roctlier.), 
Mcrcurius  (of.  cund.  mcnsc  Apr.  44,  p.  21J>),  Ilcr- 
eulcs  (ibiiL  46,  p.  225),  alii.  Haud  tamen  scio 
an^  nostro  loco  ^ilos  omniuo  pro  Acgypto  positus 
sit,  ita  ut  Aegyptiaci  dli,  Osiris,  Isis,  Anubis, 
Apls,  iutclligantur,  qul  scro  tantum  a  Graccis  Ro- 
inajiisquc  dcorum  in  ordincm  rcccpti  suut. 

Thebae^  Ilerculem  lutcHigo ,  qucm  Thebarum 
alumnum  Pacatns  (in  panegjr.  4,  p.  18  Arntz.) 
appcllat,  ct  BaccLum,  Cadmi  ucpetcm,  quem  Ho* 


ratius  quoqne  (Od.  3.  3.  13)  ilHs  addit,  qul  quum 
mortalcs  nati  csscnt,  constantia  ct  vlrtute  enisl 
arccs  igucas  attigcrlnt  ^  forsitan  ctiam  ipsum  Cad- 
mum,  qucm  non  bcrois  tantum  (Paus.  3.  15.  6), 
scd  divino  etiam  honore  cnltum  fuisse  quidam  vo- 
lunt  (v.  I^Iiillcrum  in  Orchomeno  p.  216  et  466), 
ncgct  licct  Lobcckius  (in  Aglaopham.  U.  p.  1253). 

yieneas^  Dc  Aenca  deo  iudigctc  (§.  62)  con- 
snlc  Livium  (1,  2  f.)  et  Virgilium  (xicn.  12,  794) 
Ovidiiimque  (met.  14,  585  —608)  ac  TibiiUum 
(2,5,  44).  Dc  Romulo  Iloratius  (cp.  2.  1.  5): 
nliomulus  et  Liher  patcr  et  cum  Castore  Pollux 
Post  ingentia  facta  deorum  in  templa  receptia^ 
adde  Varron.  dc  L.  L.  4.  31.  Cic.  N.  D.  2.  24; 
3.  15;  Tusc.  1.  12.JUinuc.  Fclic.  23,  2.  Tcrtullian. 
ad  nat.  2.  9  cet 

post  membra\  Pcr  eHipsin,  pro  »post  mcmbra 
corporca  exuta.«  Ita  infra  (§.  162)  »post  'titam* 
neinpe  nperactamn  ct  (§.  153)  npost  nicmbrorum 
ncxumo    nempc  ndissolutum.i 

curiales\  Glossa  Isidori:  »Arcopagitac,  cnria- 
lcs.  •  Curialium  vocabulum  Plauto  iisiUtum,  sed 
ct  jiiris  consultis.  Gnox.  —  Curiales  Roiuanis  iidcm 
crant  qiu  Graccis  tpQaxcQSg ,  inlcnLim  ctwm  qul 
dijlxoruL  (v.  CIc  onic.  2,  18  f.).  Nasnquc  in 
tpQaXQLav,  vel  In  STJflOV  aliqucm  qui  recipicban- 
tur,  apud  Atlicnienses  aliosquc  participcs  civitatis 
juris  optiiui  iicbant  (Platner  Bcylr.  zur  Kcnntn.  d. 
Att.  R.  p.  143— 152.  188- 201):nnde  dcorum 
curialcs  ficri  cruditc  dicit  3Iartianus  cos,  qiii  in  dco- 
rum  numcrum  cum  pari  et  aequabili  jurc  rccipcrentur^ 

Philosophia^  Ita    mcliorcs  librl    scrlpti,    Mona- 


Martiani   Capcllac   lib.  I   §.  97.  137 

consulLiim  aeneis  incisum  tabulis,  jier  orbcs  ct  compita  publicare.    Tunc  Juno  97 
condicit  propter  pracdictorum   thaJamum  iuvenum  ct  nuptialia  pcragenda,    uti 

postridic  omnis  illc  deorum  scnatus  in  palatia,    quae  in  Galaxia  Jovis  habita- 

censcs  (B.  C.  D.  E.),    Dresdensis,    Bodlejanus   pri-  tiir  (Siielon.  Caes.  28)  sive  dcfercbantur  (Tacit.  o, 

mus,    IMcrtonianus ,   Britannicus ,    Cautubi'ig'icnsis ,  lil).  Ita  Maerobius  quoquc  (Sal.  1,    15)  lcgis   mC' 

Basilccnsis,  Daruistattcnsis,  RcicLcnaucnsis,  ct  Bon-  minit  in   coluuma    acrca   incisac.     Quod   autcm    in 

garsii.  Quibus  tamcn  ctsi   dcstituti  csscmus,  niliilo-  spccic  ad  SCta   attinct,    fumosum  illud  dc  Baccba- 

niinus  Tiilgatam  lectionem  corrcxissemus  e  Martiano  nalUms  coorcendis  Vicnnac   cxstat,   cujus  litcrarum 

quidcm  ipso,   qui  infra  (§.  I>7G)  pcr  Pliilosopbiam  ductus    publicarunt   Alattb.    Acgjptius    ct  post  cuw 

ait  Jovem   coelcstis   consultiim  seuatus  tubulamquc  Drakcnborcbius  (in  suppl.  ad  Liv.),  ut  Hcraclceuscs 

vulgassc   (add.  §.  131).  (a  Mazoch.  expl.)  tabulas,   aliasque   taceam. 

*e>in/M5  cojwu/^ttm]  Prorsus  contrariam  (ap.  Sci-.cc.  compifa^  Per    compita    idcm   cst,    quod    supra 

in    apocol.  p.  826    Lips.)    sententiam    dicit    Janus:  (S.  5)  dixcrat   »trivial!m.« 

»nc    quis    post    bunc    dicm    dcus    fiat    cx    bis,  qiii  coiidicit]    iiCondiccrcu    praeter  vulgarcs    signifi- 

aQ0VQ7jg  auQjtov  sdov6bv.«  cationcs  cst  n  dcnuntiarc. o    Livius:  «Quarum  rcrum, 

ncjieis]    Morem   incidcndi    aencis    tnbnlis   lcges  litium ,    causnrnm,    condixit  Pater  Patratus   P.    R. 

antiquissimum   fuisse  e  Platouc  (iu  Miiioc    p.  520.  Qniritium    Patri   Pafrafo    Priscorum     Latinorum.« 

Sfcph.  add.  Apollinar.   Sidon.  cpist.  o,  5  f.  p.   131  Tribonianns  in  instit.  Tit.  de  actionibus:  nCondicere 

Sinn.)    patet.    Apud  Romauos  acucarum  tabularum  cniin  (inquil)  est  antiqua  lingua  dcnuntiarc."    GIos- 

usuui  Anco  Martlo  fulsse  rccentiorcm  colligi  c  Dio-  sariiim:    «Condico    6wTc<66oiiai    [XSToi    Jtctpccy' 

nysio  Ilalicarnasscnsi  (1.  5.   p.  178   SylJ).)  posset,  ysP.ucg.     Glossac:   »Condicit,   impcrat ,  praecipit.« 

quippe    qiii  in    quernis    tabulis    lcgcs  fuisse  Inscri-  GIoss.  Isidori:    nCondico,   statuo,   dcceruo."  Grot. 

ptas  rcferat.     Sed    ipsas  diiodccim  tabulas  aeri  in-  —    Conf.  quae   contra   Scioppium    monuerunt   ^iri 

cisas  fiiisse    Livius   (3,   S7  f.)  tradit,    quamvls  alii  docti  (in  Burm.  antbolog.  Lat.  I.  p.  S02)  et  Gronov. 

voliicrint,    cburneas  cas   fulsse  (1.  2.  §.4.  dc  orig.  ad  Plaut.  (Sticb.  5.  1.28). 

jiir.).  Foedus  eliam  Cartbagiiilcnsc  aeri  incisumfulsse  habitationem]    MS.   arbitrationem,    non    malc. 

Polybius    (5,     26)    refcrt.    Atquc  in  acs  inclsaruiu  Innitit  itaquc    de    rcbus   maximis    ibl  positum  con- 

tabularum  saepe    mentio    fit  (1.   8  ad  1.  Jul.  pecul.  siliuin.    Videndus   Ovldius.  Geot.  —  Atque  pessi- 

Dion.   Ilallcarn.    10.  p.  681.   CIc.  Pbilipp.  5,   12;  mam   banc    lectionem   Goczius    non    diibitavlt,    ex- 

"m  Catil.  5,  8.   Tacit.  annal.   11,    14  f.  Plln.  34,  pnncta  mcliori,  in  tcxtnm  reclpcre !   Qaamvls  enim 

9.  Plln.   Sccund.  epist.  8,6,    1-4  p.  417  Ccllar'  Britanniei  codiccs  omnes,   Monaccnsium   unus  (C), 

Siicton.  Vcsp.  8.  Scrv.  ad  Aen.  6,   622.  Ovid.  mct.  Ilugianus  et  Dai-mstatteusls  pcr^crsam  illam  babent 

i ,    92).      Unde   leges    qnoque    comivales    Saturni  lectionem ,     quam   in   Basileensl    tamcn    a   secunda 

jussu    in    acs   ineisas   lcpide   finxlt    Lucianus  (Cro-  manu  correctam  vidi;    ncmo    ccrtc   «palatia  facere 

nosol.  f.  T.  9.  p.   22  Bip.),    Ab  aere  igitur  acrarli  arbilrationem»   Latinc    dici  posse  putabit.  Marlianl 

uumen  locus   invenit  publicus  quo  legcs  condeban-  contra    plana    est    sententia,    quam    iufra    (§.  208) 

18 


138  Martiani  Capellae  lib.  I.   §.  97. 

tionem    potissimam   faciunt,    diluculo    convcnirent.     His  igitur    actis  solio  rex 
ipse  surrexit,  omnisque  ille  deorum  numerus  sedes  proprias  cursusqiie  repetivit. 


rqjctit    dc  Galaxia   sci'itens:  ncrat    autein    ibi   Jo- 

vlalis  doiniis.i  De  eo  Ovidium  ctiam  conferre  operac 

prctlum  crit  in  versiLus  (mct,  1,   168  sequ.): 
«Est  via   suhliniis  coelo  matiifcsta  sereno: 
Lactea  nomen  habet,    candore  notahilis  ipso. 
Hac  iter  est  superis  ad  magni  tecta  Tonantis  5 

ct  paulo   infcriiis  (!7o): 

Hic  locus  est,   riiem.    si  verhis  audacia  detiir, 
Haud  timeam  iji«(/hi'  dixisse  palatia  coeli.« 

De  Galaxia  ipso  ef.  Cic.  somn.  Scip.  apud  Macrob. 

I.    4.  i.;    Aristot.  mctcor.  1.  85  PlutarcL.  dc  plac. 

phiL  5.  1 ,  p.  892. 


esse,  quorum  cursus  et  noster  (§.  118.  811)  et 
alii  sacpe  memorant.  Ita  Claudianus  (Prob.  ct  OL  9) 
ad  Solem: 

1)  Saepe  soles  dtictorihus  illis 

Instaurare  vias  et  cursibtis  addere  nomen.« 
Ad  cundem  uoster  (§.  186): 

11  iVam  medium  tti  curris  iter coercens 

Sidera  sacra  deiim,  qttum  legem  cursibus  addis.» 
ilmc  tam  PLocbum,  quam  Mcrcui-ii;m  in  coehiin 
adscendentes  in  Solcm  illum,  Liiuc  iu  Planclam 
convcrti  (§.  29)  linxit,  ct  infra  (§.  897)  Lunam  in 
ipso   deorum    coetu   transcursionis  officii  mcuiorcni. 


curstisqtie^  Lege  ctirasqtte.  Vo^ck.  (spec.  crlt  Astronomiam  autem  (§.  813)  deorum  meacula  non 
p_  Sl)  —  Abstiuuisset  Lac  conjectura  criticus  te-  tacerc,  licet  iiupudentis  sit  diis  suos  eursus  edissc- 
inerarius,  si  mcmliiiosct  rfeos  apud  Martianum  5iV7era      rerc  docercquc  velle  deos,    quod  faciant  (§.  812). 


M  A  R  T  I  A  N  I 

MINEI  FELICIS 

C     A     P     E     L     L     A 

AFRI   CARTHAGINIEJNSIS, 

DE      NUPTIIS 

PHILOLOGIAE    ET    MERCURII  ^ 

LIBER  II. 

J^ed  purum  astrificls  coelum  scandebat  habenis 
Nox  revocans  merso  lulgentia  sidera  Phoebo. 
Ardua  tunc  senior  succendit  plaustra  Bootes, 
Et  spiris  torvo  nituerunt  astra  Draconi; 


E, 


98 


Nox]  Multorum  poetarum,  VlrgUii,  Statii,  Silil 
Ituiici,  aliorum  Labemns  noctis  descrlptioncs;  scd 
profccto  non  ultimum  Laec  nostrl  occupat  locum. 
Fulgentius  quidem  (p,  25  3Iunck.)  imitarl  eum  vo- 
luil,  Ycrum  male  Lulc  opcra  successlt. 

merso]  »3!crso  PLoebox  de  Solls  occasu  noster, 
qucmadmodum  Statius  (TLcb.  1 ,  344)  de  ortu  et 
Aisrora  »rcpcrcusso  Plioebo»    canit. 

succenditj  Corrigcndum  succedit.  Incpte  vulgo 
editnr  siiccendit.  Sacpius  allbi  nsucccdo,  succido, 
succendo,  accedo,  accendo «  sunt  pcrmutata.  Oudeivd. 
(ad  Caesar.  p.  95).  —  IVum  forsan  et  Lucanus  (2, 
415)  corrigendus,    qui  scripsit: 

»Succendit  Phaethon  flagrantibus  aelhera  lo^^is"? 

Adeo  futiles   saepe    sunt   critlcorum    cmendationcs, 

'  praesertlm  corum ,  qui  non  totum  ante  oculos  La- 


bcnt  auctorcm ,  vcrum  curslm  tantam  slve  salicndo 
menda  vel  crrorcs  vcnantur.  Infra  (§.  808)  noster: 
iiJ7/«c  bis  septem  solitus  servare  triones 

Plaustro  Hyperhorea  rcsplendet  luce  liootes." 
Bootcn  cum  plaustris  Ovidius   quoquc  junglt  (met. 
10.  447).    Idcm   alias  ArctopLylax   (CIc.  IV.  D.  2. 
42  f.),    quia  plaustra  sive   trlones  ursarum  quoque 
figiu-a  fingebantur  (i\jat.  PLaenom.  v.  26). 

iotvo]  Imltatus    est  Ciceroms   (IV.  D.  2,   42): 
Tcrba : 

«Torvu^  Draco  serpit  subter« 

Quaproptcr  spcrnendam  arbltror  emendationcm  tor- 
to,  a  viris  doctls  (Burmann.  antbol.  Lat.  I.  p.  185) 
proposltam;  praesertim  quum  Laec  notio  jam  in 
spiris  contlncatur.  Pro  Draconi  nonnulli  codices 
Dracone  habcnt,  scd  parum  intercst. 

18* 


§40  Martiaiii  Capellae  lib.  11.  §.  98. 

Auratis  etiam  flagrans  splendebat  in  armis 
Qui   traliit  aestifero  ftilgentem  Sirion  ortu; 
Hoc  quoqne  Nysiads  quod  sparsum  floribus  ardet 
Multiplici  ambitum  redimitur  lumine  sertnm. 
Virginis  interea  trepidas  periafaiixir  aures 
Fama  Jovis  magno  dum  complet  lecta  boatu. 
99  Denique  ipsa  compertis  superum  decretis,  adultaque  jam  nocte  Phflo- 

logia  pervigilans ,  multa  secum  ingenti  cura  anxia  retractabaL     IngredieiidiiiaL 
prioio  seaatum  deum,    JoTisque   subeundos  inpraemeditata  visione  OMispecfnSy 


oesf^ferwj 


attraliii  Bbmc  Ocioaem  es^e  c.x  3e9crtj>tibDe 
iffaret.  Gcaeo  em  Crvyvov  ajiliioL  %  47,  18. 
p.  SIO  Kasdi.)  wffeRmA:,  Tirp&as  (Ats^  5,  S17) 
>.aimatiiiB  auro  Ononaii  Ovi£BS  mb^  (arL  am. 
S,  56;  ensigerwm .  Bodft  ccn  LacaM  fl ,  CC 
etunferum  &ist  4,  3^8;,  caak^  ''met.  io,  294, 
I  mImIm^im  Orioiiis  enaen.«  ladflTBS  ''etym.  3, 
71 ,  11.  p.  i€iS  Arev.;  scnLot:  ■.nmc  Lktiu  J»- 
t,  <fB*^  ^  mnmtiut,  et  ffladio  ei 
.  lace  terr£baEs. «  F.titialf  sirDimi  esse  jam 
/n.  22.   29;  eeant 

»  Viiblii»    (georg.  2,  353>. 
Cancfias  Se^erms  fAetn.  S99.) 
(etpn.  5,    7i,    14  et  15.  p.  165  Arer.): 
steHa,    ^■■e   et  Suu  Scitar,   ae«tiT<ii; 
iB   medlo    centro  coe£   est :  et  dimi    Sol 
ascendeiit ,    conjaaota  cbb  Sole 
vaeatar 
sit,  vt  pn 
de  ^m   tJas  laos-  (ia  pilarny.  HLet 
W  §.  640;  disi^    adde  Aral.  336  cb  si^  rndkt 

cmlcte»]  ISe  te  fai  •  ■  ta^t^  iB-odsieta  aMEa 
cvllaba,  lefe  r-B^jram  doetoniHi  notas  »d  iHmb  Ovi- 
dii  ''met,    l.  57;  ves-SBa-. 


y-Jusat  et  amkitae 
«ertHm]    De  Ar>iilTr 


i.»c   0XUI    ■pars  jirnbro  vacel 

MuriAui   pueDae  serta   Giutsoitcae  geriL* 

Gorz.  —  Pflteeeat  JbrtiaBBS  diaM  Ovi^  (1 

34o  j  TersM  le^peere: 

Hx  .Ariaijneo  sidere  «Msae  pctes.* 


AJde  Het  4.   13:    &st.  3.  459. 
treptdosj  Jane  ic^aa^  ■■il 
qwd  lyad   Grai6mii  p-anxnssinr 
AffaA.  L   p.  C9I>    OmissTiir. 

ten^   simeEBe    vcferA 
caneiUD  est,  qma 
«lalwtfir  per  aiire5.n 
iutatBj    Famaan    p 


S.  f.  17€. 


jn-oecemli  httu- 

(Eid.aS.2.), 


(mbL  S.  p.  177.  ia  p.  691  Ood. 

tiono  seripBeeii.  Wnmf  hmttm 

MBta- f^  121;  ti&rat,   I 

caei»  7-ebi>atum  mSexmA  ^  213  £) 


Martiani   CapcUac   lib.  II.    §.  100.  141 

cxsilicndumquc  sibi  in  siipcram  coelitum  sortcm.  Dcindc  ipsi  sociandam  cssc  100 
Cjllcnio,  qucm  licct  miro  scmpcr  opiarit  ardorc,  tamcn  vix  cum  post  un- 
ctioncm  palacstricam  rccurrcntcm,  dum  florcs  ipsa  dcccrpcrct,  praclcctis  qui- 
busdam  licrbusculis  conspicata  cst.  Quid?  quod  utrum  sibi  hacc  nuptialis  con- 
duccret  ampliludo,  anxia  dubitabat?  Nam  ccrtc  mytbos,  pocticac  etiam  divcr- 
sitatis  dclicias  Milcsias,  historiasque  mortalium,  postquam  supcra  consccndcrit, 
sc  pcuitus  amissuram  non  cassa  opinationc  formidabat.  Itaque  primo  condu-  101 
catnc  connubium,    atquc   acthcrci    vcrticis   pcnnata   rapiditas  apto  sibi  focdcrc 

optarit\    Eincnilavl    Grotianum    nplincl    c    lil)ro  Coiifer.  Erasniiis  lu  provcrbio:  Doml  MilcSia.  Goez. 

IVoriuiljcrgeiisi,  Itoillcjaiio  priiiio,  Iliii^iaiio  et  Darni-  —  £i|uiileiii    iion  ainalorias    tanlum,    sicut  Ovi.liiis 

stattensi  codiciiiiis.    Scd  auteriorcs   cditiuac!>  iiiclio-  (irisl.   2,    415),    scd    oiiincs    falmlas    rcinovcre    \o- 

rcm  lianc   lcctii>nom  jaiu  pracbuerant.  liiissc    nostruin    arbilror,     qiiasi     inuij^iias    dcoruiii 

eum\  rVcutiquaiu ,    ut  in  cdilis,    ctim ,  scd  eum  iiiajcstatc.  Mytiio.s  ciiim  cuin  illi.s  coujungit,  addcns 

oiiincs  ferc   codices   tara   Grotii,    qiiam  3Ioiiaccnscs  verba    »morlaliumnue   bistorias."     Ceterum  delicias, 

(C.  D.  E.  G.),    Dannstatleusis ,  Dasilccnsis,   Drcs-  non    delitias    iu   codiclbus    3Iouacciisibus   (B.  C.  D. 

dcnsis,   Ilugimius,    Brltannicus,  Bodlcjanus  primus,  E.  G.)  Icgitur. 

Cautabrigiensls,    aliiijiic    ad   niargincm  librl  IVorun-  non  cassa\   Servlus   ad   illud  Virgilii   (Acu.  12, 

bergcnsls,  ct  In  nolis  a  Appulejiini  (I.  p.  219  Oud.)  780); 

laudati.    IVoniic   Igltur  mu-cmur  iiovissliuos  cditorcs  iDixit  opemgue  dei  non  cassa   m  vota  vocuuil-t 

Waltliardiim  ct  Goczlum  dcdissc    cmmi,   qiiin  ctlam  expllcat  >>non   ad  inaiiia  vota  poscit  auxiliiun.« 
ntmm!  formidaha(\  Pcrmulti   codlccs,    Rclchcnaucnsis, 

palaestricau{\   Unctus  ct  nudus    placult  scUIcct  Darmslatlcnsls,    Ilugianus,    Britaiuilcns,    Cantabrl- 

Pbllologlac.    Ovldiiis  (bcrold.   10,   149):  gicnsis,  Bodlcjanus  prlmns,  ct  Monacenscs  (B.  D.  E.) 

«yiore  tuae  nenlis   nltlda    diim  nuda  palaestra  Labcnt  prucscns  formidat. 

Ltidis  et   es  niidis  femitia  mixta  viris."  condiicaine  connubiutn\  De  sponsallbns  contra- 

Pracfuit  cnlm  palacstrae  una  cum   Ilcrculc  Mcrcu-  bondis    ausplccs    ctlam    augurla     captasse   plurilius 

rlus   (cf.  Ilorat.   od.   1 ,   10,  4  ct  ad  eum  Jiltscher-  exponlt  Burmannus    Scciindus  (ad  Claudlau.  p.  5G 

llch,    cul  addc  Pausan.  4,  32,    1.  Dlodor.  S,  7i>.  not.   85). 

Stat  Thcb.  4,   228.    .i\j-nob.  5.   p.  114.    PrnJent.  aetherei    vertieis\    Id    est    McrcHrli.  Goez.    — 

iu  Symmach.  2,    i>19.   Con£  ctlam  nostr.  superlori  Quo  autcm  pacto  Mcrcurlns  audire  potcst  acthcrius 

loco  §.  JJ  et  notas  ad  inferlores   §.  177.  210).  vcrtcx?    Intcllige  potlus  nln    acthcieo   vcrtlcc  pen- 

Milesias\  Apulcjus:  At    cgo    tlbl  scrmone   isto  natam  rapldltatcm"  j  hac  cnim  Mcrcurius  denofatnr. 

Mllcslo  varlas  fabulas  confcram.  Respcxlt  ad  hunc  —  Pro  pennata  Bodlcjanus  codcx  quidem  pinnata 

CapcUac  locnm,    (pilsquis   ille    vcterum   glossarum  dat,    quod   melius   videri    potcstj    sed  illnd,    qnod 

auctor,   cum  alt:    i>31ileslac,    amatoriac.«   Gaox.  —  BasUeeusis  ct  Darmstattensls  etlam  habent,  rctlnul. 


142  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  102. 

102  copuletiir,  ex  nuptiali  congruentia  numero  conquirit.  Moxque  nomen  suum, 
Cyllcniique  vocabulum  (sed  non  quod  ei  dissonans  discrepantia  nationum,  nec 
diversi  gentium  ritus  pro  locorum  causis  cultibusque  finxere;  verum  illud 
quod  nasceuti  ab  ipso  Jove  siderea  nuncupatione  compactum,  ac  pcr  sola 
Aegyptiorum  commenta  vulgatum,  fallax  mortalium  curiositas  asseverat)  in 
digitos  calculumque  distribuit.  Ex  quo  finalem  utrinque  literam  sumit,  quae 
iiumeri  primum  perfectumque  terminum  claudit.  Dehinc  illud  quod  in  fanis 
onmibus  soliditatc  cubi  ac  dominus  adoratur.    Literam  quoque,  quam  bivium 

quia  et  snpra  (§.  7G)  nostcr  pennata  scripscrat,   et  Nec  tantum  numcros,  sed  et!am  llteras  digitis  sig- 

infra  (§.  579)  liujus  scriptionis  ratioucm  affert.  nificatas  essc,  Isidorus  (ctym.  1,  26  f.  p.  42  Arev.) 

nnmerci]    Pro   mtmerts,    pcr  numeros.    De  lioc  dcmonstravit. 

cabalac    genere   phiribus  olim   (in  palaeograpli.  III.  teiiniinim]    Litera   Tbcta,    (jwa   novenarius  nu- 

§.  142  sequ.  227)  egi.    Adde  cxemplum  cx   Artc-  mcrus  cxprimifur.    Primus  enim  numerorum  terml- 

niidoro  (onelrocrit.   2,    7a.  p.  lliS;   3,  34.  p.  178  nus  enneas   est,    quia  In  boc  numcio  monades  de- 

Rigalt.).  sinunt  et   ab   eo  dccades    Incipiunt.    Infra  (§.  74S) 

nomew  suMm]   ^iXoXoyla,    ciijus    nomlnis  nu-  nprimusn,  inquit,    iivcrsus   est  a  monadc  usquc   ad 

mcrus  est  sccuudum  litcras  Graccanlcas  DCCXXIV.  enncadcm.n     Terminum  autem  numeri  scripsit  pro 

Grot.  numerontm ,    ut  saepe   singulari   scriptorcs  utuntur 

CtjUeniique  vocahuluml  VocabulHm  boc    admo-  pro  plurali  (Palacogr.   crlt.    III.    §.  232.   Spartian. 

dum   torsit    incptos    glossatores.    Nos   Ocovd-   csse  Adrian.   c.  7.). 

inveninius^    quod  Mcrcurll   apud  Acgv^ptios    nomcn  dehincj   52   cst    DCCC.    Ogdoas    autem   primns 

Mcmo  ncsclt.    Hujus   nuincrl  juxta  Graecos  cbarac-  cnbus.  GnoT.  —    Scd   ogdoas  non   est  Onicga:  de- 

tcres  MCCXVIII.  GuoT. —  Tcucndum  autcm  Ocov^  bcbat   Grotius  ad    scqucntcin  regnhtm  noveiiariam 

tani  3Iercurii   quam  primi   mensis  nomcn  apud  Ae-  respicere,    sccundum    quam    numcrus   Ulc    800   ad 

gvptlos  fuissc  (Cic.  rV.  D.  3.  22.    Cf.  Pal.  crlt.  W  monadcs   rcduccndus  erat,    ut  primus  exirct  cubus 

§!  604).  (§.  740). 

diijitos\   Satis    nota    hacc    computandl  ratio    cst  soUdilale]    Ci:I)i    natura    bac    vocc   cxpriuiitur, 

(IVowcri  polym.    c.   7.   p.  J>8    sequ.    FabricU  bibl.  «slquidcin",  ut  Macrobii  (in  souin.  Scip.  1,  6)  ver- 

I.at.  T.  III.  p.  58o  Ern.  Dcrglcr  ad  Alcijjbr.  p.  108  bis  utar,    »a    parlbus    bis  bini,   qul   sunt  qisatiior, 

ct  Inferior  ad  §.  74S  not.)  Maximc  ctlam  celebrata  snpcrfieicm  faciunt:   bis  bina   bis,    quae   sunt   octo, 

erat   stafua    virl    dlgitis    computantis    cxsculpta   ab  corpus  solidiim  fingisut.n 

Eubolide    (Plln.  34,    8,    29)    paritcr    afque    Janl  cvbi]   Vulgo  cijhicn  dominus.    Grotii  codcx  ha- 

statua  (v.  Pal.  crit.  III.  §.  230.  236.  4i>4).    Atquc  bct  cubi  ac  dominus  ,    legi   autcm  illc  jubct  ac  do- 

iiifra  (§.  729)  Arlthmctica  eodcm  computandl  modo  mibus,   quia   »fanis</  praecesscrit:  Goczius  ilomihus 

utitar.    Addc   Appv.lejum   (dc   mag.  p.  579  Oud.)  in  tcxtum  recipcrc  ausus  est.  Ego  vcro  niliil  mu- 


Martiani   Capellac  lib.  II.  §.  102.  143 

niortaHtalis  asserere  prudens  Samius  acstiniavit,  in  locum  proximum  sumit,  ac 
sic  mille    cluccnti   dccem   et  octo  numeri   effulsenmt.      Qnos  per  novenariam  105 

tanduiu   cssc  ceusui  (In  palaeogi".  crlt.  IH.  §.  227),  IVauique    tocc    IJla  liumanuui    genus   uotari  c.\  alio 

slquidcm  acccpta  particula   ac  pro  tanquam  scnsus  loco    (§.    108)  patct,    quo   scriljit:    ointra    latcbras 

planus   cst:    «cubl  solidilas  (ara)  quae  in  fanis  tau-  uterl  scptlmo   mcnse    absoluta   uiortalitas«    (add.  8. 

quaui    douiinus    (>pse)    adoratur. «     Vitruvlus    cniin  G25.   899).    Aperte  ctlam  Arnobius  (1.  p.  G)   \ct- 

(3,    1)    «aras   ad   normam    debcrc    csse   quadralas"  bls   »miscrauda  mortalitasn   nil  uisl  niiscrum  bomi- 

monet.    Fortasse  etiam  dc  cippis  Ilcrmae  quadratis  num  genus  dcnotarc  voluit.  Atquc  Gclllus  (15,  28) 

Martiauus    cogitavit.     Lectioncm  nostram  praetcrea  jam  ucfeuderal  liunc  vocis  usum.    Adde  Clceroaem 

firmat    Kelchcnaucusls    codex,     in  quo    ncybi    ac«  (i\.  D.  5,   5C),   Llviam   (1,  2),   Senccam  (de   cle- 

legilur.  mcnt.   1,  5),    aliosqne  permultos,   Virgilium,   Ovi- 

6(Vium]   Editl    vititj     ad   quod    Grotius :    «MS.  dium,    Lucanum,  Curtium,  Pliniuui,  Quinctiiianum 

vi'i{um.     Literam   Y    Innuit,    de    qua  liabes    in   ca-  aeslimnuit\   Ita  allos  codi('cs  habcre   Grotjus  ct 

talcctis :  ^^  aiiliardua  jam  notavcrant.  In   Monaccnsibus  ipse 

oLitera  Pythagorae  discriiimie  secta  bicorni  vidi,    tum  estimavit   (iu  iJ  et  D),    quod  Darnistat- 

lluinanae  vitae  speciem  praeferre  videtur.n  tcasis  etiam  exhibct,    tum  aestimauit    (iu   C.  cl  E ) 

Exstat  hoc  distichon  In  Antliologia  Burmannl   La-  quod  practcr  hosce  Munacenses    etiuni  llusilccusis  , 

tina  (II.   p.  4tG).   Scd  adde  Ausonll  (Idyll.  dc  mo-  Ileichcnaucnsis,    Britannicus,     Cantabrigicnsls,     ac 

nosyllab.  9)   hunc  versum:  Bodlejanus  primus  liabent.    Verumlaracu,    quod   in 

nPythajorae  bivium  ramis  pnteo  ambiguis    Y«  editis  est,   existimavit  ctlam  dcfendl  potestj   ucijuc 

qul  magis  nostro   rcspondet.   Confer  praetcrca  Pcr-  ignotum  est  a  scriptoribus    saepe    composita  usnr- 

slum  (3,  56),  Scrvium  (ad  Aen.  G.  15G),  atque  ex  parl  pro  slmpllclbus  (§.  68.    73.    idCt). 

eo  Isldorum'  (ctym.  1,    17.  p.    3    Ai"ev.),    graplil-  (juos  per^   Quod    diclt    tale   cst  :   soient     Magi, 

camque  descriptiouein  apud  Atlienacum    (SO,    20.  ubl    quid    ex    nomiuibus    scrutantur,     collectam  cx 

p.  434.    Cas.)    et  Strabonem    (13.    p.  S97    Cas.).  nominum  numero  summulam  per  enucada   dlvldcrc, 

fivium   in    Rcicbcnaucnsi    quoque    codice    exstat,  subtrahcudo    eam   quotics   licet,    (um  numerum  qul 

quaproptcr    bivium     scriberc,     orthograpbla    tantum  erit    superlluus    noniiuis    ipsius    niimcrum   arbifran- 

mutata,    non    dubltavif    nam  B   et  V   saepius  con-  tur.      Vidc    ctlam    sl    lubct    Agrippani    de    occulta 

fundl  notum  est  (v.  §.  23.  102.  382.  608).  Sensum  Pbilosopliia,  diligcntem  profcclo  Marti;iui  lectorem. 

illustrant  Laetantil  (6,  3)  verba  haec:  «Dicunt  eaim  Gkot.  —    Bcne,    modo    recte    intelligas    Grotium 

Iiumanae  vltae  cursum  Y  literae  essc  simiicm,  qiiod  Minime  cuim   numcrum  Innult  Illuin,    qui  Invcnitur 

uuusquisque  hominum,    quum  primac    adolescenliae  priorl  numero  per  novem    dlviso ;    Is    enlm   e   Mcr- 

liracn    attigerit,    et  In    eum    locum  vcncrlt,   partcs  curli   nuuicro    esset    13S|-    et    e    Pliilologiae   80^: 

ubi    se    via   iindit    In    ambas,     haereat    uutabundus  scd    eum    yult,     qul    perfecta    divislone    novcnarlo 

ac  nesclat,   in  quam  se  partem  potlus  inclmet«  cet'  minor  per   novem  ampllus   dividl  neqult,    quemquc 

mortalitutis^  AHI  librl  scripti,  a  Cortio  In  libro  niinc    numcrl    fractl  indlccm   appellamus,    nt  supra 

Lipslensi  uotatl,   babcnt  immorialilatis j    sed   uialc.  numerum  5  in  Mercuril,   el  4   lu  PLi!o?ogiae  no- 


144  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  103. 

regulam  distribuens  minuensque  per  monades  decadibus  subrogatas,  in  ter- 
104  tium   numerum  perita   restrinxit.      Suum  quoque  vocabulum  per  septingentos 

vigintil  quatuor  numeros  cxplicatum,  in  quaternarium  duxit,  qui  uterquc 
lOo  numerus  congruenti  ambobus  ratione   signatur.    Nam  et  ille,   quod  ratio  prin- 

cipium,    medium,    finemque  dispensat,   profecto   perfectus   est;    quippe  lineam 

facit  solus,    et  solidorum   frontcs  incunctanter  absolvit.     Nam  longitudine  pro- 


luiac.     Scd   lianc  viani,   quam   Grotlus  iniit,   Mai-- 
tlaiius  non   indleayerat,    ut  siatlm  apparebit. 

HoueMrtr/n»»  lef/ulani]  IIujus  rcgulac,  quod  sclani, 
practer  nostrum  n?mo  nisi  Varro  (dc  L.  L.  8,  lo. 
p.  15 1  ed.  Lugd.  Io65)  mentloncm  facit.  Reccntio- 


ct  Macroblus  cs  una  eodemque  fonte  bauslsse  vi- 
dentur:  liic  enim  (somn.  Scip.  1,  6),  postquam 
de  septenarli  numeri  partlbus  et  pracstantia  cgerat, 
addit:  ounde  Vcrgllius,  nullius  disciplinae  cxpers, 
plcne   et  pcr  omnia    beatos    exprimcre    volens  ait: 


rcs  cam  appellant,  Galli  «la  preiive  de  neuf..,   Gcr-      OI   terque   quatcrque  beati... 

mani    ndie    I\cnner-Probe..i     Sed  borum   slnipllcior  tjuod  rntio]    Qnmn    nostro  rafio  saepc   compu- 

▼ia  est,   qua   ad  cuudcm,    quem  Martlanus,    finem      talio    sit    (§.    lOo    not.),     illud    >>quod    ratio«.    pro 

»aula    ralio     (sive    computatio)    accipiendum    est. 

IVostra  ccrte  melior  lectio   est  quam    nquem  ralio» 

in   Drcsdcnsi    codicc. 

profecfoj    Ita    Basllcensis   ct  Bongarsil   codcx. 

Editi  babebant  pro  certo.  Teruaril  numcrl  banc  lau- 

dem  repetilt  infra  (§.  753);    adde  Aristldem  Qiiin- 


peivcnnint.  Excniplo  slt  Phllologlae  nomiuis  nu- 
inerus  724,  \n  quo  probatio  boc  modo  instituitur: 
7  et   2  ct  4  =  15;    '^  autcm 


\    4 


IVumcrl 


fracti    igltur  indcx  4   cst.     Multo  moroslorem  viam 
vetercs    ingressi    sunt 


Martlanus     cnim   numcros 

jubet    »pcr  uovenariam  regulam  distrlbucre,  minue- 

rcquc   per  monades  decadlbus  subrogandas  (substi-     ctillanum  (de  musica  5,   p.  120  Mclb.)  ct  Jamhli- 

tuendas)  ct  5ic  in  nionadcni  pcrile  restringere.«    Id     cbum  (de  vita  Pytbag.  28,   p.  128  Kiist.).    Pytha- 

quod  alia,   quam  hac   rationc,    ficrl  vix  potest: 

724  =  700  et  20  ct  4. 

Resolvcndi   700  in   7 

20—2 

4  —4 


gorieum  dograa  csse  jam  Aristoteles  tradit  (de  coelo 

i.  1):  y.a&djteo    yciQ  (paCt,    y,al    oi    TJv&ayo- 

gsioi,  xb  TCom  xal  ra  rtuvra  rolQ  rQtClv  cogL- 

6rai'  reZEvrrj   yuQ  y,a\  [ie6ov  yMi  uqxv  ^^^ 

UQL-&u.6v    SX^L    rov  TCavrOQ.     Pliu-a   de  ternarlo 

uumero   alio  loco   congessi   (In  Palacogr.  crit.   III.). 

loiKjitudine^    Grotiana    haec    lectio  est.    3Iona- 

censes    vcro    (B.  D.  E.)  et   GuelferLytanus,    qucm 

Cortius    laudat,    praetcr    iongitudincm    pi"ofundIta. 

temque   etlam  latitudinem  adduut;  male  me  quldem 

Coploslus  haec  lu  palaeographla  crltica  (IH.  §.  228)     judlce.    IVon  cnim  de  solidis  sermoncm  cssc  e  vocc 

cxposui.  1'frontes.i  patet,  qua  significanlur  ligui-arum  in  plano 

:  nterqne  mimcinisl    Tcrnarlus    nlmirum  ct  qua-      cxtreml  Cnes.  Saperficlcs  autcm  quum  profundifate 

ternarius.    Onuua,  quae  proxime  scquuntur,  nostcr     careat,  profnndltas  quidcm  a  nostro  omittcnda  crat 


Fiunt  15 
Resolvendl  iterum,   quia 
13  =   10  ct  5,   10  In   1 
5  —  3 


Fit  4 


Martiani  Capellae   lib.  II.   $.  103,  14S 

funditateque  censentur.  Deliinc  quod  numeri  triplicatio  prima  ex  imparibus 
nvliov  giguit.  Tres  autem  symphonias  quis  ignorat  in  niusicis?  Numerusque 
impar  maribus  attributus  est.  Omne  vcro  tempus  tribus  vicibus  variatur. 
Atque  idem  numerus  seminarium  est  perfcctorum,  sexti  videlicet  atque  noni, 
alterna  diversitate  juncturae.  Recte  igitur  deo  attribuitur  rationis.  Philologia  lOO 
autem,  quod  etiam  ipsa  doctissima  est,  hcet  femineis  numcris  aestimetur, 
absoluta    tamen   ratione    pcrlicitur.      Nam    quaternarius   suis    partibus    complet 

ct   addenda  potius  latitiido  (§.  707.  709).  Non  ab-  (2,    47.   48,    4    f.):  .Marcs«  intniit    icxistiinantiir 

siintlcm  confiisioncm  vidcbis  npiid  Stobacuiu  (in  ccL  inipari   numcro.<     Clariiis   3Iacrohins  (in  somn.  Sc. 

1,   52.   p.  8(»o  Hccr.).  1,   C):   ninipar  nnmcrns    mas,    et  par  fcinina  TOca- 

triplicatioj   Primo    adspcclu  error  liic  lalcre   Ti-  tur:    itein     aridiinetici    imparcra    patris,     et    parem 

delur.     IVumcri   eniin    ternarii    triplicatio    prima   cx  matris    appcllationc     vencrantnr.«       Exenipla    dabit 

imparibus    cst   3  X  5   =   9,    qu!   novcnarius    qua-  Pliitarcbus    (dc   Isid.    p.    3G5)  in   triangularibus  ct 

dratus  quidcni   cst,    sed    cnbns   dici  -nequit.   Patilcr  quadratis   (igiiris.      Addc   cundcm    in    quacstionibns 

Ausonii  (Idjll.  H,    2.   3)   vcisns:  Romanis    (j>.  270.    280)   ct  Butbcrum  (iu   Stobaei 

— »vel  ter   tria  miiltiplicanti  cclogis   1.  2.   5,   p.    12  Ilcercn.). 

tilmpai-ihus  novies  ternis  contexere  ciibttm»  tribus]    Confcr    infcriorcs  locos    (§.  589.   733. 

Scaligcro    (cpist.  2,    199.   p.  404)  fraudi  fuit,  qui  89o).     Scncea   (epist    124.   p.  675  Lips.):  ..Tcm- 

Ausonium  pntasse  snspicatnr   »tcr  tria  esse  cnbuniu,  pus   tiibus   partibiis   constat,    praetcrito,    praescnti, 

postcrioris     scilicct    versns    vcrbis    ..novics    tcrnisn  ct   futuro.u     Adde   Ilomcruin    (in  Iliad.    1,    70)    et 

neglectis.      Clarius    primum    ex    imparibus    cubuin  Plufarcbnm  (de  Et   p.  581). 

Gcllius    (1,    20)    descripsit    hisce    vcrbis :  »Iu   nu-  semjiiarjiim]     Stobaeus    (in    cclog.   pbys.   T.    I. 

meris    ctiam  similitcr   y.v.Bog  dicitur,    quum  omuc  p.  22  Hcer.):  TI?,r'jQr]  ds  xal  TEAetov  ajticprjvg 

latus  cjusdcm  numcri  acquabilitcr  ia  sese  solvitur,  zov   JtSQitXOV,    OTL   fil/yvV[X£v6g  Ts    JfQog   Tov 

sicuti  fit  qnum  ter  tcrna  dicuntur:  atqne  idcm  ipse  aQTtov  asl  JtOlSiTai,   stSQi-KQaTslv   Tov  si   a[i' 

nnmerus  triplicatur.u    T;  i';>/unfio  igitiir  apud  nostrum  ipolv  JtSQiTTOV,  aVTco  ds  rtakiv  6vvTi^Slxsr'0Q 

sic    intelligenda    esl   ut    numcrus    ter   sccum    ipsc  ysvva  TOV  aQTiOV.   (Con£  §.  756.   741). 

niultiplicctur,   qno  facto  sanc   cubus   cxibit.     Adde  rationis]    Cave  ne  forsan   orationis  snbstitucre 

Aristldcm  QulnctUianum   (dc   musica   5,    pag.  154  vclis.     liatio   Iioc   Joco,    ct  in  mnltis  aliis  (§.  105 

Meibom.)  f.    106   scqn.    et  t.  not  ad    §.  102)  Martiano   cst 

sipnphonias]  Diapason,  bcmiolion,    diatessaron.  computatio.  Et  rccte  idem,    qui  mercatorura    dcus. 

GnoT.  —    Vide  Martianura    ipsum    inira    (§.  753,  computatiouis  ctiam  dens   appcllari  potnit.  Fcfclle- 

933  seqii.).  rust    viros    doctos    glossac.      Ceterum   Bodlojanus 

attribuius]  Darmstattcnsis ,    Britannicus,   Can-  codcx  pro  rite   mclius  babct  recte,    qiiod  rccepi. 

tabriglcnsis  addunt  est.     Notum  illud  Virgilii  (ecl.  femineis]  Paribns.  V.   snpra. 

8,  75):  nNumcro  deus  imparc  gandct.n    Et  Plinius  perficitur]  Computatione  (v.  not.  ad  §,   102  ct 

19 


146  Martiani   Capellae  lib.  II.  §.  106. 

decadis  ipsius    potestatem,    ideoque   perfectus   est,    et  habetur    quadratus,    ut 

ipse  Cyllenius,  cui  auni  tempora,  coeli  climata,  mundique  elementa  conveniunt. 

107  An   aliud  illa  senis  dejeratio,   qui  fia  rrjv  raxQada  nou   tacuit,   confitetur,  nisi 


103)  cnlin  perficltur  niimeras  in  nomine  PhUoIo- 
giac,  et  inTenitur  qutternarias ,  qul  onuuno  est 
pcrfectus  (§.  734). 

nani  quaternaritis^  Optime  huc  facit  auctor 
Thcolog^menorum  qui  ait:  triv  dexada  VJt'  av- 
rrjg  (teTQadog)  aput  roig  VTCojtQoGd^EV  dvy- 
JtogVtpovdS^ai.  Ita  cnim  ihi  legcndum  ut  in  Epi- 
grauunatls  Graccis:  %OQV(povilEVOg  elg  €V  aQi-&- 
fwg.  Sed  ct  llieroclcs:  Tjy?  de  deYMdog  dvva[.ug 
7]  rer Qag,  srQO  yaQ  rrjg  xara  du^odov  re- 
MccrcTjrogrijg  rij  deKadirivcoixevrjg  ri.g  reXeio- 
rrjg  iv  rrj  rerQadv  ■&ecoQelraL,  %ara  yaQ  6vv- 
^e^Lv  rrjg  arto  (lovadog  icog  rerQadog  dezag 
rb  Jtav  u-&Q0L6iia  ylverai'  a  yaQ  xal  0  xai. 
y  yjxX  <?  rrjv  dexada  cct.  Avva^iiv  potestatem 
dixlt  Capella,  Axnobius  Graccum  nomcn  serva^^it, 
ut  emendavit  amicus  mcus  J.  Slcurslus ,  commuui 
(rerc  dicam)  auctorum  omnium  Lono  natus.  Huo 
faelt  locus  ille  cx  Arlthmctlca:  nDccasque  plcna 
Iils  quatuor  numerla  gradatim  pllcltls  Integratur, 
id  cst  uno,  duohus,  tribus,  quatiior. «  Grot.  — 
Ojiuilno  coufercnda  hic  Mcursli  commentatio  de  de- 
narlo  PylLagoreo  (in  Gronov.  thcsauro  T.  IX). 

CyZ/entMs]  Rcpctit  Laec  infra  (§.  734)  vcrbis: 
>IIIc  numerus  quadratus  ipsi  Cyllcuio  deputatiu*, 
qnod  quadratus  deus  solua  Labcatur.»  Artcmido- 
rus  (2,  42.  p.  13».  Rig)  tradlt  >quadratum  Mer- 
carium  In  somnlo  visum,  si  barbatus  fnerit,  solla 
ptillologls  conduccrc.»  Sed  inprunis  conferendi  PIu- 
tarcLus  (symp.  9,  3.  p.  738)  et  Macroblus  (Satum. 
1,  19),  qui  quadrafum  ad  Ilcrmas,  del  statuas, 
icferunt;  parlterquc  Laurentlus  Lydus  (die  Merc. 
p.  GO  RoelL.). 

oiMifuor]  V-occia  ■qiiatuor  e  Guelfcvbytanis  Cor- 


tlus  nobis  suppcdltavit.  Conclnunt  Monaccnsls  (C) 
ct  RasUeensIs,  couGrmantquc  Lanc  Icctloncm  ea- 
dem  vcrba  Infra  (§.  754)  repetita. 

coeli  climccta^  Hoc  cst  mundi  partes,  seu  cocli 
fronfes,  ut  dlcltur  in  Arlthmetlca.  Nam  alias  dl- 
mata  Mathematicls  sunt  octo,  ut  Infra  habet  in 
Astronomia.  Saepe  sanc  anctor  nostcr  technicls 
vocabulis  abutltur,  ut  In  Astronomia  ct  Mnsica  11- 
qucblt.  GnoT. 

[J.a  TJ7v]  Mathen  tetradem  vel  Mathen  tctrada 
scripsisseputabam  Martlanum  vel  pro  Matheseos  qua- 
driga  cx  Arltlunetlca,  Geometrla,  Astrologla,  Muslca, 
quanim  ArltLmetica  unitati,  Musica  blnarlo,  Geo- 
metrla  trinarlo ,  SpLaerlca  sen  Astrologia  quater- 
narlo  comparatur,  ut  Icglmns  iv  ■&eo?.oyovnevot,g 
rrjg  UQi&lxrjrtxrjgi  vel  sane  pro  doctrlna  de  qua- 
ternarlo,  quam  doctc  expllcavlt  Dcmocrltus,  qucm 
LIc  senis  dii  (Ita  enlm  lego,  non  del)  appellationc 
indigltat,  ut  Infra  Abdcrltae  senis:  fxa&TjV  autcm 
dlx^issc  pro  na&r]6tv.  HesycLIus :  [la&ag,  [Ui&T]- 
6ecog.  Sed  jam  luscc  conjccturis  rcllctls  eo  pcdi- 
bus  in  illustrlssiml  Scaligeri  scntcntlam  et  pcr  se- 
nem  diutn  Pytliagoram  Intelllgo ,  et  lego  fia  rrjv 
rer QaSa  •  slc  In  aurcls  carminlbus  Labemus : 

l^al  (la  rbv  otfisriQa  ypvxa  rtaQadovta  rt- 
rQaxnov, 

Tlayav  devaov  tpv^ecog 

ad  qucm  locum  vide  Hlcroclem.  Grot.  —  Cnl  vo- 
lupc  cst  varias  easque  inter  se  maxlme  dlversas 
dc  Lac  PytLagorlca  tctracty  scutcntias  cognoscere, 
cum  ablcgamus  ad  Rruckerl  Llstor.  pLilos.  T.  I. 
p.  1053  ct  ad  prolcgom.  Jablonskii  ad  pantL.  Ae- 
gypt.  p.  119  sequ.  Goez.  —  Mclius  versum,  quem 
Grotius  adjccit,  edldlt  Boecklitus  (lu  Daub.  et  Creuz. 


Martiani   Capellae   lib.  11.   §.  107.  147 

perfectae  rationis  numerum?  Quippe  intra  unum,  secuiidum,  triademque 
ipsumque  bis  binum  tenet,  quls  coUationibus  symphoniae  peraguntur.  Nam 
tres  ad  quatuor  epitritus  vocitatur  arithmetica  ratione,  ac  diatessaron  perhibetur 
in  musicis.  Itcm  intra  eum  jacent  tres  ad  duos,  quae  hemiolios  forma  est, 
symphoniamque  secundam,  quae  diapente  dicitur,  reddunt.  Tertia  symphonia 
diapason  in  mohcis  perhibetur,  diplasioque  conficitur,  hoc  est,  uno  duobus 
collato.  Igitur  quaternarius  numerus  omnes  symphonias  suis  partibus  perfectus 
absolvit,  onmiaque  mela  harmonicorura  distributione  conquirit.  Hanc  igitur 
discutiens   uumeri   congruentiam    perita    virgo    gratulatur.      Dcinde    utrumque  108 


Stod.  m.  p.  !>4)  qiii  oiunino  Iiic  conrcrcndiis.  Lau- 
dati  ctiam  scriptores  prorsus  omiscrunt  Macrobinm, 
qaaproptcr  non  gravabor  locum  (e  somn.  Scip.  1, 
6)  Lic  inscrere.    uQuatcrnarium»,  alt,   »PYthagorci, 


vidisscm ,  ambabus  manlbus  amplcxus  sum.  Seitein 
autcm  Pjlliagoram  appellat,  ut  Ovidius  (trist.  5. 
5.  C2)  iiSamium  scuem.a 

intra  ]   Lege    cx  Lcidensi   codicc   cum  editis  a 


qucm  TSTQaxrvv  vocant,   adeo  quasi  ad  pcrfcctio-     me  coUato    nintra   sc  monadcm,  dyadem,   triadem, 


nem    ammi    pertiiientem    inter    arcaua   vcncrantur, 
ut  ex  eo   et  jurisjurandi  rcligioncm   sibi  fecerint: 
»0v  /ia  rbv  aiiexiga  ifivx^  ftctgadovra  re- 
TQuy,rv>v. 
Juro  tibi  pcr  enm,  qui  dat  anlmae  nostrac  quatcr- 
narium  numcrnm.o    Ilactcnns  Dlacrobius,    qui  vcr- 


ipsum  bis  binum  tcnct.  Munck.  (ad  Fulgent.  p.  128) 
—  Cuin  MS.  legas :  « Quippe  intra  se  imum ,  se- 
cundum,  triadcmquc,  ipsumquc  bis  biuum  tcnet*, 
uisi  Munckcrianam  lectioncm  pracrercndam  judica- 
veris.  Bodam.  (var.  lcct,  p.  S6).  Vnlgo  ipsum, 
eollationibus^    Hoc    in  nno  codicc  pro   colloca- 


sum  illum  a  Plutarcbo  (plac.  pbilos.  1,  3.  p.  877)      tionibus ,  et   rcctius ,   i.  e.  proportionibus.  Vi3i.cA?i. 


Labuisse  videtur.  Adde  Jauibliclium  (in  vita  Py- 
tbag.  28.  p.  127),  Porpbyrium  (in  cad.  p.  29), 
Sextum  Euipiricum  (7.  adv.  logic.  94),  et  Sto- 
baeum  (in  ecl,  1,  H,  12.  p.  302  Hect.).  Jam 
vero  ad  nostrum   ut   redcamus  ct  Tcram  Icctionem 


—  Codices  etiam  Rcicbcnauensis ,  Darmstattensis, 
Basileensis,  Hugianus ,  Britanuicus,  Cautabrigien- 
sis,  ct  Bodlejanus  primus  collationibus  exbihcnt, 
ac  probatnr  insuper  Lacc  lectio  inferiorLbus  vcrbis 
iiuno   duobus  coUaloo  (con£  et  §.  934).   Dc  sym- 


«t  eruamus,  pro  TSTQaxrvv  in  Darmstatlensi  co-     pLonlis  cont  superiorem  notam  (ad  §.  H). 


dicc    quum   legatur    tetraden,  ct  rcctius  in  Canta- 


perhibetur  in  mitszm]  Ita  transposita  suut  vcrba 


brigicnsi  tetrada,    non  dubitavi  rer gada  rccipere,     lii  codicibus  Cantabriglensi,  Britannico,  Bodlcjano 
Ad    reliqua    verba    quod    attinct,   taui    libri   cditi,     primo,  ct  Darmstattcnsi.  lo  antiquis  est  in  musicis 


quam  manu  scripti  omncs,  excepto  uno  Reicbcnan- 
eosi,  senis  dei  ratio  exLibebantf  sed  jam  Mcursius 
(in  dcnar.  Pytb.  6.  in  Gronov.  tbesauro)  ct  ano- 
nymns  ad  marginem  libri  Norimbergensis  conje- 
ccrant  dejeratio,  quod  qnnm  illo  codice  confirmari 


per-Jiibetur, 

tfratulatur]  Lactatur,  gaudct.  Ita  ct  supra 
(§.81)  ct  infra  [(§.  G93  f.)  nojjtw  Loc  vcrbo  uti- 
tur.  Donatus  (ap.  Wldcm.  de  proprietate  sermonis 
p.  112):  nGratulamur  in  rcbus  lactis^  gratias  agi- 

19  * 


148  Martiani  Capellae  lib.  II.   §.  i08. 

cousociat,  et,  trias  qiiaternario  sociata  heptadem  facit.  Qui  numerus  rationis 
superae.  perfectio  est,  sicut  etiam  oimXcov  illa  docet  plenitudo.  Au  aliud  fatalis 
temperamenti  cursus,  siderumque  circuli  motusque  testantur,  intraque  latebras 

mus  bcneficiis    acceptlsj    gratificainur,   rem  gratam  (in  Danb.  et  Creuz.  stnd.  m.  p.  54).    lUos  antem 

(acientes.<  numeros    Jlartianus    oiiaXovQ    appellat,     quoniam 

heptadem]    De    generall    circa   hunc    numerum  ^  utraque  parte  similis  progresslo   anlmadvcrtitur, 

snpcrsUtionc  plura  vcrba  feci  in  palaeogiapbla  (ffl.  "traque   etiam    in    primum  cubum   dcsiniti   illa  cx 

§.  237.   rV'.  p.  494).      Cetcrum   In   boc    commatc  pafH^us,   bacc   ex  imparibus.   Construendum:  «sicut 

non  semel  Grotium  corresi,  reponens  nempe  trias  «^t'am  ^1»  ^i-iaXdtv  plcnitudo   docet... 


pleniUidoj  3Iacrobius  cnim  (somn.  Sc.  I,  6): 
nPlenltudo  nuuterorum « ,  inquit,  ncst  corum,  qui 
aut  corptis  cfBciant,  aiit  vim  ohtineant  vinciilorunw 
Pcrgit  dcinde:  nSuperest,  ut  scptcnarium  quoquc 
uunicrum  plemtm  jurc-  vocltandum  ratio  in  medlo 
constituta  pcrsuadcat.v  Et  pluribns  nunc  cxponlt 
arguracnta,    e  qulbus   quaedam    modo    attulimus. 

fatalis  temperamenti  curstts]  ConstcUationis. 
Vixc.  —  Itcrum  nobis  adcuudus  Macrobius  est, 
qul  (1,  5),  nt  somnium  explicaret  Scipionls,  c 
Ciceronc  baec  illius  verba  attulit:  »IVam  quum  aefas 
tua  septenos  octies  solls  amfractns  rcdltusque  con- 
Tertcrlt,  duoquc  bl  numcri,  quorum  uterquc  plenus 
altcr  altcra  dc  causa  babctur,  clrcuitu  naturall 
sttmmam  tlbi  fatalcm  confecerint.«  —  Quam  5M»t- 
nuim  fatalem  Lic  Cicero  dlxcrat,  3Iartianus  fataJe 
appcliat  temperamentiim,  annum  nimiruui  SG,  sum- 
mam  numerorum  7X8.  Explicat  cnim  idcm  Ma- 
crobius  (c.  6  f.) :  » Quum  actas  tua  qttin^uagesimum 
et  sextiim  annum  compleverit,  qnae  summa  tlbl 
falalis  erlt",  cet.  IIoc  nnum  ad  illustrandum  Ci- 
ceroncm ,  quod  a  doctls  intcrpretibus  omissum, 
addendum  cssc  videtur,  IUum  ipsum  aetatis  gra- 
dum  ab  Ilippocrate,  testc  Ccnsorlno  (14.  3),  scx- 

et    ex   Lis     numcris    facta    contcxtio  gencratlonem     tum  c   climacteriis  ^itac    annum  dictum  cesc  (conf. 

anunae  imperio  crcatoris  cffccit.u    Ilactcuus  jUacro»      Gell.  5,  10). 

Lius  Plutarcbum  (de  anim.  procrcat.  pag.  1017)  sc-  siderumqtie  cirailij  Infra  (§.  758):  Item  septera 

cutusj   cui  adde  doctam  Bocckbii  commcntationem     sunt  clrculi  et  tot  planctae.  • 


pro  tria,  sociata  pro  consociala,  ct  faeit  pro  fecit. 
Trias  omncs  codices  habcnt^  sociata  Britannicus, 
Basilcensis  et  Monaccnses  (B.  C.  D.  E.  G.)  j  facit 
praetcr  anterlorcs  cditioncs  etiam  Hugianus,  Bri- 
tannicus  et  Monacensium  plurimi.  Cuncta  autcm 
simul  Darmstattensis  ct  Beicbcnaucnsis  pracbcnt. 

OlxaZdJv]  Planarum  figurarum.  Vulc E  glos- 

sis  obscuram  banc  intcrpretationcm  mutuatus  cst 
vir  doctus.  Qui  si  fontcm  adiisset  Ipsum,  e  quo 
Martlanus  bausit,  meliorcm,  opiuor,  attullssct.  Ma- 
crobium  cnlm  antc  oculos  nostcr  babult,  e  Pla- 
tonls  doctrlna  locum  In  soninlo  Scipiouis  explican- 
tem  de  «septenis  octics  solls  amfractlbns.  «  De 
septenaril  igitur  numerl  praestantia  di^putans  bacc 
addit:  »Nam  prinio  omnium  boc  numcro  anima 
mundana  generata  est,  sicut  Timacus  Platonis  edo- 
oult.  Monade  euim  ia  vcrticc  locata,  tcrnl  numerl 
ab  eadem  cx  utraquc  parte  lluxcrunt,  ab  bac  pares, 
ab  illa   Imparcs:   id  cs(: 


n: 


Martiaui  Capellac  lib.  II.   §.  108.  119 

uteri  septimo  mense  absoluta  mortalitas?  Dohinc  qiiod  trias  triplicala  novcni 
numcros  facit,  quaternarius  autem  per  dirt/lc(6iov  gcniinatus  octo  rcddit.  Noveni 
vero  ad  octo  cpogdoi  numcri  cfiiciunt  junctioncm,  tantumque  pcnsat  in  nu- 
meris,  quantum  symphonia  diapason  in  mehcis,  quac  tonon  facit,  qui  est  con- 
sonae  unitatis  continua  modulatio.  Ex  quo  nihil  est  quod  discrepet  aut  resultet 
in  mcdio,  consentancaque  congruit  jugitatc.  Ergo  pracdictorum  nominum  109 
numerus  concinebat.  Sic  igitur  rata  intcr  cos  sociatio  copulam  nuptialem  vcra 
ratione  constrinxit,  ex  quo  commodissimum  sibi  connubium  laetabunda  aho 
mentis  fluctu  multivida  concitavlt.     Nam  nihil  difTcrens  animo,  dccori,  formac 

uleri\   Macrobiiis  nmcnsc  scptinio  maturari  par-  sociatio  copidani^    Variat   quidcm  Icctio:   Guel- 

tumo  scripscrat.  Addc  Ccnsorlnum  (7,  2),  Gcllium  fcrhjtanus    codcx,    tesfc    Cortio ,     Iial)ct    «socialos 

(3,    10),  alios,  et  nostrum  infra  (§.  738).  copiamuj    Rciclicnaucnsis,    Diirnistatlcnsis,   Itritan- 

dtff Za^LOvliltifra  (^.9oi):  ncx.  rsitionc  diplasia,  niciis    ct    Cuntabrigicnsis    sociatio   coniam;    Lcidcn- 

hoc  cst  dupli.«    Macrobius   (soiiin.  Sc.  2,   1)    latinc  siuin    unus    coplam  (Oud.   ad   Appulcj.  I.   p.  118): 

itduplarem   nuincrumu    dicit.    Cantabrigicnsis    dva-  sed  vulgatam  practuli  lectionem. 

JtXadiov,  Britannicus  et  Darnislattcnsls  ^ca  JtXa-  cotmtibium]    E  scptcnario   Jgitur  numcro.   Alla 

6lOV,   sine   scnsu.  allorum    fuit    scntcntia.     PlutarcLus    ((juaest.  Roin. 

epogdoi]    Macrobius   (somn.  Scip.  2,    1)  e  aex  p.  264)  «iutcr   imparc3«  inquit  «numcros   omuinm 

nunieris,    e    qiiibus   soni  nascantur,    bnnc   csse  do-  maxiuie    congmit   nupliis    quinarlus:   iiam  tcruarius 

cet,    qui  intra    se  habeat  mlnorem   ct  insuper  cjus  primus  de  paribus^   cx  bis  tanquam  mare   ct  fcinina 

octavam  partcm,  ut  novcm  et  octo,  quia  in  novcin  miscetur  quinarlus.a      Contra    Pytliagorci,    docente 

et    octo    sint    ct   insupcr    octava    pars    cornm    sivc  eodcm   (de   animac  procr.   c  Tlm.    p.   1018),  Cic- 

unum.o    Infra  (§.  9S3)   nostcr  ellaiu  Latinc  xepog-  mcntc  AJcxandrlno  (strom.  o.  p.  o93  ct  6.  p.  683), 

doi  rationemo  scribit.  Atquc  boc  loco  In  Bodlcjano,  et  Arlsflde  QuinctUiano    (3.    p.    lo2    Mcib.)  sena- 

Britannico,  Cantabrigiensl  ct  Darmsfatfcnsi  quoquc  rium  vocabant  tum  conjugium,    tum  Vcncrcm  (Sfo- 

epoijdoi  Latinls  litcris  exaratum  cst.  bacl  ccl.  pbys.  1,  p.  20  Ilcer.),  qula  sex  ex  Impari 

melicis]   Drcsdensls  quldem  codex  miwicis:  sed  fernarlo,    qui   masculus,    ct    cx  parl   binarlo ,   qul 

praestat  rnlgata  Icctlo.  3IeIos  cnlm  numcris  oppo-  fcmineus,    gigneretur:   bls   enlm    trla   ficrl    sex.    In 

Bitar,   qnuiu  musica  cx  utroque  composita  slt.  co    tamcn    omnes    cum    nostro    eonclnunt,    ex  Ini- 

tonon]   Macroblus    (2,    1)    ncpogdous",    Inqult,  pari  namero    et   parl   consfarc    connubium    dcbcre. 

•  sonum    parit ,    qucm    tonon    musicl    Tocavcrunt.d  luipareiu    cnim    numenim    fccundum   csse   doccbant 

Confcrcndi  locl  snnt  infcriores   (§.  756.  930.  931.  (cf  Plutarcb.  dc  El  p.  388.  Vlta  IIoui.  p.  359  Gal.). 

938.  960.  971.  993).    Tonum  in  Uugiano  quidcm  mullivida]    Scliellems  in  Lexlco,    cul  Inainlita 

et  Darmstaltcnsl;    scd    tonon  in  Erltannlco,    Bod-  bacc  vox    csset,    cxjillcafiims    eam    conjccit  «valde 

lcjano,  BasUccasI,  et  Rcichcnaucnsi  lcgitur.  vlvidam»  possc  significarc.    At  vcro  non  mlnus  ob- 


loO  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  109. 

ac  substantiae  coepit  formidare  corporeae.  Quippe  perferendos  flammarum 
cocleslium  globos  et  ignes  ardentium  siderum  mortalibus  adhuc  artubus  et 
110  macilenta  gracilitate  siccatis  non  cassum  tremebunda  formidabat.  Sed  adversum 
illa  quoddam  Abderitae  senis  alimma,  cui  multa  lapillis  surculisque  permixtis 
herbarum  etiam  nemorumque  congesserat,  praeparavit.  Colchica  etiam  in 
ceutum   voces   continuata  fiducia  adamantini  cacuminis   impressione   signatur; 


scura  lioc  loco  ista  intcrpretatlo  videtiir.  Adl  potius 
Cangiuui,  apud  quciu  rcperics  »inultivldum«  signi- 
fcarc  Docul&tuni  )iomincm<  vel  nvirum  pcrspicacis 
ingenii.u  Et  Papias:  iMuItividaa,  scribit,  nmulta 
vldens  est.d  Scd  Slartlanum  ctiam  ipsum  si  cou- 
sulucrts  (§.  »>71),  ^idcbls  cum  similitcr  compo- 
suissc  noctuae  cpitheton  >uoctividam«,  ut  dc  uostra 
interpretatioiic  porro  dubitarl  ncqacat 

nihil  differens  attimo]  Legcndum  piito:  «INiLil 
difp.dens  animi  dccori."  Grot.  —  Tlanc  lcctioncm 
Goczius  In  tcxtnm  rcccpit;  scd  rcpugnantibus  omni- 
bus,  quotquot  exstant,  Ilbris  scriptis.  Quaproptcr, 
quum  miLi  legcm  pracscripscrlm ,  ut  vcrba  seripta 
scrvcm  qaantumvis  sint  obseura,  inlcrpunctioncm 
tantum  post  vocabalum  ammo  inscrul.  Qiio  facto 
■  niliil  differcns  anlmoa  expllcarc  licct  »nciitiqiiniu 
cadcns  animoo;  nt  odifferre  anitnoa  idcm  slt  atque 
•  scccdere  anlmou  slvc  »dcscrc»e  animum.o  Kldiora 
tauien  ab  aliis  codicLbus  esfipectamus. 

viacilenta  jraeilitate^  lufra  (§.  140)  transposl- 
tis  vcrbis  >\  tfracileuia  pcnt  maeiesa  scrlblL  Clccro 
(IJrut.  91)  n (jracilitaf^m  ct  iuflriuitatcm  corporisa 
conjungit,  ct  apud  Ovldlum  (Lcr.  21,  15)  Cydippc 
advcrsa  valitudine  gracilis  dicitur  (coufcr.  §.  37. 
140  f.). 

non  cassutn  formidabat]  Ila  ppo  Grotiano  »non 
incassum  formidat«  rcposui.  Priora  duo  vcrba  an- 
ctoritatc  codicum  Drcsdensis,  Guclfcrbytanl,  IIu- 
glanl,  Britannlcl,  Cantabrigiensis,  ct  Monaccnsls  (C) 
corrcxl,   posterius   c  duobus  Monacensibus  (E.  G.) 


ct  Cantabrlglcnsi.  In  codicibus  Basilecnsi  ct  Darm- 
stattensl  a  prima  manu  rccte  scriptum  erat  >non 
cassumt;  scd  ab  Incpto  critico  pcrperam  rcposltnm 
»non  incassum.*  In  Cyrllli  glossario  (p.  534  Vul- 
can.)  leglmus:  nficctaiOQj  Inanis,  casstis.a  Apud 
Scnccam  (In  Ilcrc.  352):  nquid  cassum  times?i 
(conf.  §§.  7,  91,  100,  576,  805,  905  ct  Doe- 
dcrl.  Lat.  Synon.  III.  p.  101). 

alitimia]  Ungucntum.  Vulcan.  —  Ut  nAIiptcsa 
unctor,  et  nepaluumaii  genus  ungucnti  vilioris  est 
Fcsto.  Grot.  —  Dcscendit  igitur  a  gracco  aXel' 
<peiv.  Incpta  Glossa  lu  codicc  Basilccnsi:  nAlymna 
iticorrtiptutn  sonat:  Abdcrltcs  scnex  Saturnus,  qui 
Abdcritcs  vocatur  a  lapidc  quem  pro  Jovc  dcvo- 
ravlt,  qui  Graece  Abaddir  dleitur.o  Vidc  nc  istorum 
tcmporum  glossac  obscuriores  ctlam  ipso  9Iartiano 
sint!  Abdcrita  procid  dublo  Dcmocrltus  cst'  pbl- 
losoplms,  qucm  senem  appcUat  ut  supra  (§.  107) 
PytLagoramf  rcliqua  sanc  ctiam  nunc  Ocdipum 
suum  cxspectant. 

nemoruttiaue]  Focdc  dcpravatus  locus  crat  apnd 
Grotium  vcrbis  memhronimtfue  coticesserat.  Rcctina 
Guclferbj-tanus  tcstc  Cortio  babct  nemomtnqtie^ 
ct  cotirjesserat  ipse  vidl  lu  Monacensi  (D).  IVon 
igitur  neccssaria  cmendatio  a  Vouckio  (sp.  cr.  p.  81) 

proposita. 

centum  voces]  IViuncrus  finitus  pro  inCnito.Vui.C. 

Equldcm    lusisse    Martlanum    conjiclo    numcri 

nomliic    Gracco.    Fidgcntlus  cnim  (myth.  9.  p.  42 
Muucl;.)  Proserpinam,  quae  et  Hecatc,  Loc  nomcn 


.    Martiaui  Capellae  lib,  11.  §.  ilO.  lol 

quod  adversum  ignes  superos  et  dcoruni  coufinia  praeparata  decoris   incuriam 
venustatis  etiam   luraine   subraovcbat-      Dcniquc    rcvibratu    corpori  monsis  ap- 
posito  irrorati   liquoris    allinebat   ungucntum.    Sed  quum  talia  virgo  componit,  111 
pediscqua  cjus  Periergia,  utrum   a  matre  virginis  missa  an  sua  sponte,  utpote 
ejus    collactca,    trcpidadone   sollicita    quid   agcrct    conspicatur.     Quam    quuiu  112 
disponentcm  pracdicta  rimatim  ab  ostio  spcculabunda  cognosccret,    aliam  ejus 

accepissc  rult  aL  ixazov,  centum.  CoIcLidcm  autcm  culo  solcm.»     Eodem  vocaLnlo  Lofra  quoque   utilur 

Medcam  Ilccatcs  (iliam  fuisse  sunt  qni  tradant.  §.   IG^  f.)    de    Luna,    eodem    sensu    quo    Ovidius 

adumaniiiii  caeuminis]  Annulum  intelligo,  quem  (Lcr.   18.   77)    repercutere   stripsif.     Deoiq-ue   quod 

amulcti    ctiam  Joco  adLiLitum  fuisse  non  ignoramas  ad  Icctioncm    attinet ,   ncque  alliniehaC,    ncque    illi- 

(Pal.  crit  in.   §.  o9.  CO.  Y\.    §.  S4i2).  nievat ,    nt    Grotius    edidit,     legendamj     sed    cnm 

quod    adversttm^     Grotius    edidit    quidi     undc  GucLferLytano,   Basileensi,    Darmstattcnsi  ct  Mona- 

A  onckius    (sp,    crit.   p.  81)    conjccit    (juU,     Scd    ia  censiLus  (B.  D.  E.)    aUinebat ,    qnod  reposnL 

nullo  id  codice  legitur.   ConLra  Jlonacenses  (ii.  D.  sua   spoiile\  Ouuiino    Laee    DTesdensis   ct    Hn- 

£.),  GuelfcrL^-tonus,   et  Drcsdeusis  cxLiLcnt    tntod.  g;iaiii  codlcum  lectio  melior  est,    qnam   illa  in  edi- 

OLscurum  ig;ifur  Lunc  locum  ita   intcrprctor:  «quod  tis,     a    qua   vox  sponte   aLcst.    Excld;!  ctiajn    anud 

(adamantinum    cacumen)     adversum    ignes    supcros  Grotiam  particula  a:  antcriorcs   enim   editiones  cla- 

(Solis    et   ardcntium   stellarum   igncs)  et  praeparata  rius    a    tnalre    LaLcLanf.     Atquc    eouciait    cujn    liis 

dcorum  conGnia  (spem   cnim  nacta  crat  di^iuitatis)  vetus   3Iartiani  Lnterpre^  Tentonicas,    cujas   tamfa 

lumine   vennstatis   (pcr  vcnustatis   suae  lumen)  In-  nou  nlsi  fragmentum  novi  a  C.  I.acLinanno  in  spec. 

cnriam  dccoris   suLmovcLat.»      Quamvis  enim    pul-  liuguae  Francic.  lS!2o.  8.  editom,  S.  111  usque  ad 

cLritudiucm  non  curaLat  (§.   112),    puklira   tamen  122  complectens.  Ita   enlm  illo   totujii  lueom  vertit 

erat  atquc    explanare     sILi    visus    est:    •  t'«i   si  tlaz    dl 

denique  revxbrattt]     Scnsns   Lic    est :   •Denique  uuorhta   (quum  talia    omoia   facicLat)   s6   cesdh   iVo 

alllncLat  composito,  L.  e.  apto   ct  applicato  corpori  dionest    uuib    (pedisequa)   pcriergia.     lidz    tir    chit 

suo   ungacntum  Irroratl  Ilquoris  ex  rcvILratu   men-  (sigulficatl    studlosa   operatrix.   fure    sia   sorgendiu. 

sU.«     Apposito  corporl,    Lypallagc  i.  e.  appositum  uudnda  si  iro  gidllera  (coaera)  uuds.  uudx.  si  teia. 

angncntom.     Irroratl,   i.    e.    ex   rore   coufectl,    qul  si  ddnches  tdra  chdme  (dancLes  tira  est  >IngTatiis< 

ros   crat  ex   rcvILrafu   mcnsis,   L.  e.  ex  fulgorc  Lu-  sponte    sua)    alde    (aut;    ddra    (eo)    geseiidet    uuarc 

nae.     ReviLratum    autcm  mensis    vocat  Limae    coi-  fone  dero  mt^loter.t     Facile    nuuc    ctiam  perspicitur 

tum:  quando    Luna    itcrum    Incremcuta    accipit   ct  cur   glossa   (§.   6)   vocem    coUactea  interpretata  sit 

a  Solc  Ulnmlnatur.  A\xca:i.  —  Corporl  mensis,  Lu-  coaetanea.  Samslt  eflim  espLcatloaem  ex  Lac  versio- 

nae.  Grot.  —  Couf.  MacroL.  somn.  Sc.  2.  11 ;   Ca-  ne,  non  perpendens  iUi,  qui  translaturus  erat  vocem 

sauL.    ad   Spart.   CaracalL  7,   p.  413.      »ReviLrafu  coUactea,  in  mentem  non  aliud   vcuissa  vocaLulum 

Lnnac   corpori  unguentum    apponcreti   non   audacir.s  Tcntomcnm   qrtam    ^iallera,    qro  Illam   espriincret. 

dlctom  est  qaam  apud  Persluo)   (4.  55)   «figerc  ia  ostio]   Ita    pro   hostio  rcposui  e  RcIcLcnaucnsi 


132  Martiani  Capellae   lib.  II.   §.  112. 

ancillam,  cui  Agrvpnia  vocabulum  est,  atque  intra  cubiculum  praebebat  excubias, 

adorta  est  increpare,  quocl  paululum  connivere  servandi  decoris  gratia  virginem 

non  sivisset,  quum  ipsa  haec  cuncta.  si  Philologia  injungeret,  valeret  implerc. 

lio  Nam  jam  multa  asserit  circuisse,    mancipiaque  dotalia,    quid   sollertiae,   quid 

coilicc    et    cs    rationibus     snpra   (ad   §-7)    allalis.  Tlialanil  ctiain  rcguni  cxcubiis  muniebantur  Tigilum. 

Qiiain  incertus   fuerit  literae   H  usus,   e  Guclferby-  Vlrgilius  Ceiri: 

tano  codicc  pafct,  in  quo,  monente  Cortio,  lcgitur  «JauKjite  adeo  dulci  devinchiS  lumina  somno 

ospicio.     Scd    praeferenda    oninino    supcrior    lcclio,  Nisus  eral ,    viijihimque    procul    custodia  primis 

ipnm  rimatim  (pcr  riniam)  praeccdat,    ct  Tcutoul-  Exculias  fofibus  sttidio  jactabat  i}iani.<t 

Ciis  Interprcs  bahcat:    ndiiich  tia  niiot  tcro  turon."  B.inxn.    (advcrs.    p.   10S2).  —    Scd    exciibias   non 

Agnjpnia'^    DUcctuin    a    Pliilologia    mancipiism  noctu   csse  factas   Serviiis  (ad  Acn.  9,   lo9)  docet, 

(§.  14.>)  a   vigilils  appcllaliim.     Male   Ilugianus    co-  vcrum  viijilias.     Dc  illis  iioster.    Conferre  licct  PI- 

dcx    ct    Basilecnsis   Ajrimnia ,      quod    ctiam    apud  gnorlum  dc  servis  (j>.  221  sccju.).   Vertit  Tcutonlcus 

Teutonicum    intcrprefein    legltur,    sed    apud    biiuc  interprcs:  «tinde  intro  chemenalun  (cubiculum)  dei-o 

profccto    ILbraril   crrore :    recte    cnim    expllcat  «dat  uudhto  (excubias)  flaj  (nostris    pfle^te,   pro  ncxer- 

c/iif  iiigilla.  0  Joanncs  Sarcsbcriensis  (metalog.  4,  17.  cebat.u). 

p.    898)    Iiunc    locum    csplicalurus:    »cst    autcma,  ojn/m  ipsa]  Dainnat  cnim  Blartianns  futilem  Ulum 

inquit,      itPcriergia,    qnae    laborcm    circuit    operis,  laborem,     quo    Pbllulogia    ad    calculos    revocavcrat 

aygVJtvia  vijilans  diligentia,  quae  excrcitium  tcm-  Ulorum   nomlnum  lltcras,   siquldcm   pcdiscqua  ejus 

perat  ne  quid  niiiiis.»     Quarum  dcGnitionum   prior  curlosa  Idcm  facere  potuisset,  beraquc  coiiquiescere. 

Tcrbalis    cst,    ccgrcquc    intclligitur.      Perierjia    est  Ita    cnim    connivere   recte    Intcrprctatus    cst  Vulca- 

Incpta  assiduitas  slvc  curiositas  malo  quidcm  scnsu  nlus    (conf.    QuInctU.    10,    5,    16.    p.  150   Spald. 

(§.   111),    Id    quod    luferiorl  loco    (§.  146)  conllr-  Gell.  2,    1)    bencque    Goczius     supcrlorem    locum 

inatiir.  (§.  57)  bic  Iii  mcmorlam  revocavlL    Tcutonicus  In- 

rt/flf/e]    An    non   «c   quael    Gnox. —   Miuime;  terprcs:   «etcuuaz  slafcn.» 

•olcmnis  bic  usus  el  Graccis  ct  Bomanis,   omittcrc  mancipiaque    dotalia'^     Ilaec    sinc    dublo     sunt 

post  copulam  relativa,  cliam  sl  allo  casu  pracecsse-  scptcm  artes.  Goez. —  Dublum  sanc  movcrl  posslt. 

rant.    Sic    v.    c.   Pliuias    (epist.    1.   S.  11):    «ct  ciil  Scptcm  cnim   artcs  a  Mcrciirio    In    donum   nuptiale 

cst  cum  Ciccrone  acmulatio,   ct  contcntus  uon  cst  oblatae  sive  pcr  donatloncm  proptcr  nuptlas  In  rc- 

eloqucntia    saeculi    nostri.n     Vetus   ctiam  interprcs  rounerationcm  dotis  factain:  dos  autcm   a  Plulologia 

Germanice  »j/?j<l!e«scripsit,    qnod  sane  atmte  sonat.  vcl  cjus   inatre    constituenda   crat     Scd   Martianum 

excubias^  Excubiac  cnim  ad  portas  pro  siimma  omnlno  dotalium  mancipiorum  uomine  Illas  dlsclpll- 

«ustodia  crant.    Flaccus  lib.  5:  nas,    quamvls  parum   acciiratc,    dcnotasse,    cx  in- 

njamtjue    adeo  nec  porla    ducem    nec  pone  mo-  feriori  loco   (§.  805)  patct,    nbl  non  Aritbmeticam 

ranlur  tanlum,    scd    rcliquas    etiam    artcs    datalcs  appcllat 

E.vcubias  SQilitn  tnunusi fcminas.    Ita    cllam   IntcIIexit    Intcrpres  Tcutoniciis 


Martiani   Capellac  lib.  If.  §.  115.  153 

ornatus,  quid  clcniquc  indnnientoruni  sumerent  compcrissc.  Non  sibi  quoquc 
nescium,  quicl  sponsus  ipse  peragcret,  quicl  Jovis  in  palatio  gcrercturj  an 
Leucothca  succcndcret  faccni  lumenquc  purpureum,  et  an  Solis  rcmigia  vigi- 
larcnt  sonipcsquc  Pliospliori  comcrctur.  Id  gcnus  innumcra,  quae  curiosis 
perscrutationibus  aspexerat,  astrucbat.  Vcrnm  secretum  cubiculi  repente  114 
Phronesis   mater   irrupit.     Quam   quum    virgo   conspiceret,    ad  cam  accurrcns 

qiii   iiinancipla  dotallau   vertcrat  nmmlemditiueu  ad-  uotavit  Lciicotlioain,    «[iiae  priiis  Jno,  ilcindc  Lcn- 

dldcratqnc:    »ih  tneino  scptcin   llbcrales  artcs.n  cotlica  Graccis,   Ruinauis   aulciii   DLituta   inatcr  vcl 

sollertiae^   Dotalia  eniiii   inancipia,   slciit  oinncs  Alljunca,    maris    dcn   crat:  scd    Martianus  voluissc 

servl  (v.  Luciau.   in   vltar.   auct.   5    scqii.    op.    UL  vidctur,    ut  Graeca  illa  vox  Latiiic  ■\crtcrclur,  qua 

p.  82  Bip.),  siia  acstlinabantur  liabilitatc  ct  scientia.  qiildcin    lueente    dea    dcslgnarl    Auroram   c   totius 

Uiide  apud  Tercutiuin  (euuuck.  5,  2,  23)   servum  locl  tenoic  colllgitur.   Ccrtc  marls  deae  ncquc  fax, 

vendlturus   slc  laudct:  ncquc    purpureum    iiiincn    airingl    potult,    Auroram 

"Fdc  perieitlum  m  literis,  vcro    purpurare  iiifra   (§.  219)  nostcr  dlcit.     Ilanc 

Fac  in  palaestra,    in  musicis;   quae  liberum  cllain    vetus    Ille    inlerprcs    Inlellexlt,   ciijus   vcrsio 

Scire  aequum  est  adolescentem  sollerlem  dubo.  hacc  cst:   oube    der    tdgerod   sina   facchclun.   nndc 

Aliu9  apud  Iloratiiim  (cpist.  2,  2,  6)  lilsce  vcrbis  shi  scona  lieht  inziindet  hdbe.« 
commcndatur: 


aFerna  ministeriis  ad   niitus  aptus  herilist 
Literulis  Graecis  imhutus,   idoneus  arti 
Cnilibet»  cct. 
Pcrlcrgia  igitur  sc   nosse  dlclt,  ut   vcrbis  utar  vc- 
terls    Inf crpretis ,    nuudz     quuntten    (quid    posscnt, 
i.  c.  sclrcnt  niancipia  illa)  ioh  cleinlistes  (sollcrtiae) 
ioh   uuib    zierdo  (inullcbrls   ornatus)  loh   diiasloufo 
(Induinenta  quoquc). 

7iescium]  Ita  MS,  Voccm  (vocc)  culm  Illam 
(illa)  passlve  usl  vctercs  teste  Gelllo.  Grot. —  Add. 
Krltz  ad   Sallust.  Catil.  p.  55. 

Jouis  in  palalio^  Rcspexit  nostcr  nd  Ulud  Plauti 
(in  Trlnum.  1,   2,  170): 

»Scitint  id,  rniod  in  aurem  rex  reginae  dixeritt 
Scitmt  quod  Juno  fabnlala  est  cum  Jove.t 
Pcrlcrglac  cnlin  lioc   sanc  quam  couvcnlt. 

Leucolhea^  Vcilcm  explicasscnt   doctl  Intcrpre- 
es  hoc   nomen.    IVeutlquam   «nlm   nostcr  illiun  dc- 


retniijia^  Id  est  eqni.  Goez.  —  ])IIuiinc  vero! 
alas  potlus  intclligc.  Saeplssimc  poctae,  Vlrglllus, 
Ovldlus,  Propcrlius,  Slllus,  Lucretlus,  Appidejus 
bac  alJcgoria  utuntur,  eamquc  noster  Infra  (§.  811) 
ctlam  rcpctit.  Qncmadmodum  eiiiiii  Graccorum  alli 
naves  dixcrunt  alatas  (Plndar.  Olymp.  9,  3C)  ct 
rcmos  appcllarHiit  alas  (llom.  od.  /.  124.  ip.  272. 
Lycopbr.  25)5  Ita  aHI  alas  dlxcrunt  reinos  (Ac- 
scbyl.  Agam.  iJO).  Vlrgiluis  ufrumque  coujnngit, 
(Acn.  C,  19)  nrcnilgium  alarum«  scribcus.  Alas 
autem  Soll  trlbutas  fuisse  supra  (ad  §,  76  f.) 
ostendl.  Vetus  Ille  Tcutonlcus  Intcrpres  locum 
vcrtlt:  libe  dero  stintmn  reila  inmidijo  uudre»  (si 
Solis  auriga  In  motu  slt). 

sonipesqiie  Phosphori  coitterettn-\  Inlcrpres  Tcu- 
tonlcus:  iiundc  dcs  tagoslcrnen  ros  baro  uuarc«^ 
ubi  vox   karo  mibi  essc  vldctiir  paratus. 

Phronesis^    Clccro   (dc    ofllc.    1.    43):    «Pru- 
20 


154  Martiani  Capellae  lib.  II.   §,  114. 

houoranclamque  pectus   exosculans   praeparatorum   poematum    consciam    fecit. 

Verum   illa   exuvias   filiae  ornatusque  detulerat,    quis  induta   deorum   sociari 

coetibus  non  paveret.     Itaque  vestem  peplumque  lactis  instar  fulgidum  dedit, 

quod  vel   ex    illa    herbarum    felicium  lana,    qua'  indusiari  perhibent'  Indicao 

dentia,  quam  Graeei  (pQavrj6tv  dicunt.«    At  Plau-  utique    Martianus    non   ignorabat    ornatac    sponsa<.' 

lus  (Truculcnt.   1.    1.   GO):  pepluni  fuissc  luteuni.    »LuteI  coloris»  Plinius  (21, 

«Sttum  nomen  omne  ex  pectore  exmovU  meo  8,  22)  iuquit,    nvidco    honorciu    antiquissiuiuni  in 

Phrotiesittm.  iYain  Plironesis  est  sapicntia. «  jtw/><i'«/il!>i/s //rtmmew  totum  fcuiinis  conccssum. «  Unde 

Quauquam    indistiucfc    Iiacc     %ocabula    baud    raro  vcstimcntuni    sponsac  sivc  peplum  flammeiim  dicc- 

tisurpantur,    ut   apud   Platonem   quoqne   6o(pla  ct  batur   (Fcstus   v.   flani.    ]).   149    Dac.  3Iartial.    H, 

tpQovri^LQ,    quac  Aristotclcs  dcmuui  (eth.  6.  o   ct  78,   3.  12,    42,    5.    Calull.   61,    8.    Pctron.  2G. 

C)   accuratius    distiuxit.     Conf.    et  Mas.   Tyr.    diss.  Juvcn,    10,    554   ct   iufra   §.  558  f.   905).    Quod 

12  (T.   1.    p.  210.   220    Rcish.)  et   Mcincrsium  iu  lutcum   fuissc   Lucanl   docere  polcraut    vcrsus    (2. 

Conim.  Gott.  (T.  XV.  p,  154  —  lol),  rnulentiam  5G0): 

tamen  maluissc  Marlianum  docent  scquentia  (§.  llo).  oNon  timiihim  ntiptae  leviter   tevliira  pnihrein 

Teutouicus    interpres    nomen    illud    prorsus    omislt  Lutea  tlemissos  velartmt  flammca  viiltus." 

scribcns:  "To    gicng    in    alles    hahcs    (ad    vcrbum:  Quumque  fulgcat  rubcr    color,    Oviilius    utrumqtic 

Bomni  praecipitatiouc")  iro  muotcr.i.     Quod  restat,  conjunxit  dc  sponsa  canens  (herold.  21,  162): 

pro  Grotiano  irrtimpil  c  Rcichcuaucnsl,   Darmstat-  »El  traUittir  mtilto  splcndida  palla  croco.n 

tcnsi,  Hugiano ,  ct  monentc  Cortio  c  Guelfcrby tanis  Atque    hacc    omnia    ignorabat    crlticus,    qui  quuni 

codicibus   rcposui  irrnpit.  lactis  colorcm  essc  albidum  conipcrtum  babcret,  har 

poemattim]     Nun     solum     codiccs    Monaccnscs  solummodo    dc   causa   Martianum   corrtcturus    crat. 

(B.  C.  D,  E.  G),  Rcicheuaucnsis,  Basileensls,  et  llu-  IVonue   autem    lloratius    (od.    4,   10)    olores   ipsos 

gianus,    sed  alii  ctiam  testibus  Yulcanlo,   Grollo  ct  piirptireos   dixit?    niinirum    quia    fulgct   color   pur- 

'Waltharto  vocem  illam  boematum  efTcrunt  scriptam^  pureus;    ct  Albiuovanus   (in  obit,  Macc.    2,    62)-. 

ct  de  auxilio  vocem  olim  Intcllectam  fiiissc,  vctus  »Brachia    ptirpvrea   candiiliora  nive«    canit.     Vcra 

intcrprcs  Teutonicus  testatur  vcrbis:  »sagcta    si  iro.  igltur  haec    expllcatio  est,    licet   verslo  hujus  loci 

uuaz    si   uuarnungo     gcinachot    babeta.«      Poihnata  Tcutouica  hacc  slt:  «Si  gdb  iro  miiit  zeliche  (dedit 

Insuper,   i.  c.  carmina,  omniuo  ab  hoc  loco    allena  ci  vestciu   siujul)  ddz   ist  titi  inimevliija  ratio   (qiio 

Sunt;   quac  iiisi  alia  ino.lo   ad  ca   quac   modo  facta  signlficatur    intcrna    ralio)   unde  uberslunfe  (ct  pe- 

erant,    refcrrc    potucrls,    vidcndum    crit    nc    olim  pluin)    skinhdftez.    (lucens,     fiJgldum)    ebentiu1z.cz 

0O7j&i]H(xr(OV  scriptum   fncrit,  milche  (aeqiic  albiduin  atque  lac)  ddz  ist  tiu  sciUii 

falijidum]    Lcge:    nluctis    itistar   albidtim»;    nt  iro  honcstatis  lindc  iro  sapicntiac  (hoc  cst  pulchrl- 

p.  36:    npcrlucida     inanitatc      albidoijue    humorc.  <■  tudo   cjus  honcstalis  ct  cjus   saniciifiae). « 

Vo>CK.  (sp.   crif.   p.  147),  —     Cave    candidnm   tibi  Jndicae]    Indi    liiitcorum  piacstantia    cclcbiali. 

vestcra  a  uialc  scdulo   critico  fingi  sluas!    Doctior  Plin,  L.  12.  c.  11.  Guot.  —  Pl!uii:s  <lc  aiboiibus 


Marliani   Capellac  lib.  II.   §.  114.  1S5 

priiclentiac  vates  accolasquc  montis  Umbracii,  ct  qiiantinn  iisus  ejus  telluris 
apportat  cx  candentis  byssi  nctibus  videbatur.  Dchinc  apponit  vertici  diadema 
virginalc,  quod  niaximc  medialis  gcmmae  luminc  pracnitcbat_,    ex  qua  galeata 

Indiac   laiiiforis   L.  8.    c.   10  liacc   liabct:    nFeriint  osus ,    quod  vetcrcs   pro  iisus  dixissc  teiiierc  sanc 

cotonci  mali  aniplitudinc  cucurLilas,    quac   niaturi-  Vulcaniiis    coutcndit.     Jain   Grotius    vcl   iisus   lcgi 

tatc   ruptac    ostciidunt    laniiginis    pilas,    cx   qnilius  jusscrat,  vcl  oisus,    quod  Martiano    tcste  (§.  25G) 

vcstes  prctioso   linteo    faciunt.  Gonz. «    —    Reli(|ui,  pro  illo  nsurpabatiir ;    priiis   tanicn  ijula  in  Codlcc 

qiios   vir  doetus  affert,   loci,    ad  Acgyptum  spcetant,  luanuscripto  exstal,   |)ractuli.   Vetus  iiiterprcs  vertlt: 

ininimc  ad  Indiam.    Sed  autiquior  Ilcrodotus  silcn-  »s6  ii  tur  in  lundc  sito  ist  (iiti  id  in  terra  mos  est) 

tio  nou   ti-anseuudus  erat,    qui  (5,   lOG)    »in  India  tar  der /Idhs  uudlisel  (ubi  linuin  erescit)  Ur  bissua 

alt    arbores    agrestcs  pro    fructu    lamim   edcrc  pul-  heizet  (qul  byssus   appellaliir). 

cbrltudiiio    et    iTli(|ua    virlule    oviiiain    siipcrantem,  canilentis]   Nnptiales  qii0(pic  iicroHm  vcstcs  al- 

et   vestimenlis   Indos    cx  liis    arboribus   uti.»    Plura  bac  cranf.  A'onnus    lib.  5i>: 

Infra  (§.  GG7.  G95)  ct  apud  Strabonem  (li>.  p.  715.  Vuhx^eo  Obv  ■&coor]>ia  OidrjQEOV-,  ovrt %OQaVEt 

719   Casaub.)  reperies.  Adde  Arrian.  Iiid.  p.  179;  'Egyiii.iOV  c'(,8QOj;(tZ0}V ,    OTE   KvTfQLdi  i^iidyE- 

Pbilostr.  vil.  Apollon.  2.   9,   p.   79;  Polluc.  Ono-  Tcu ,  "jQrjQ 

mast.  7.  7S,  inque  primis  egregiam  I.  R.  Forslerl  E'i)iari  %iOVECO  rtanvnaOlxivog 

de  Bysso  commeiitatloneni  (Loiid.   i77G.  8).  A*idc    etiam  Ileliodorum  lib.  5  In   pompis.    Dvhtii. 

vatcs\   Itraelimanes,    (juos    Strabo    (I.  c.)    rcfert  (advcrs.  p.  lOol).  —    Dc    Iicroibus    apud    nostruui 

siudone    indusl<u'l5    Arriaiius    (in  lud.    IG.    p.   I>82)  nullus   est    sermo ,    et    vcrbis    candere,    candescere 

llntca    vcstc,     lino   ex   arboribus   facto.    Addc   Ap-  ctiam  splcudorem  signiricarl    ncmo  iguorat.     Melius 

pulejum   (in  flor.   p.    21    et    i>7   Oud.)    et    Ciirtiuin  certc    cx    eodcm    Noiiko    vcrsum    paulo   infcriorcm 

(8,  9,  51).   TcutouicHS  luterpres  pro  vatcs  usnrpat  („xal  Xivico"    cet.   p.  87G  Fall:.)  adduxissct. 

hiscofa.  netihus\   Sic    eodices    oinncs   praetcr    Britanni- 

lJmhracii'\    Lcge    mnhrali.     Sic    supra:    nlndlcl  cum,   qul   pcrperam   hissine    tibi,    et   Cantabrigicn- 

muutis  sccretum  obHmbratumquc  scopulum. «  IVysani  sem,    qul    nectihus  babcf.     Jobannes    de  Janua  (in 

inniilt.  GuoT.  —   Lmhracii  jam  vetus  Intcrprcs  Tcu-  glossarlo  Lat.  Gall.  Sangerm.)    neius  reddit  filement 

tonicus  Icgit:  »Daz    sie  uuijlton    iiuizcn    gcuuorlitez  (v.  Cang.  b.  v.).  Teutoii.  interpres  vertit:  »iiude  nuds 

iiuescn  (tcxta)   iizcr  dciro    iiuollo   (e  laiia)  dero   ti-  iz  uzer  bissincmo  garnc  (ct  crat  Id  e  byssino  filo). 

urron    cbriutcro    ( prctlosaruin    Iierbarum)    mit    tciro  mcdialis\  Vox  a  Solino  usurpata  ct  inf.  (§.  849) 

sib  fcarcHuent  (quacum  parant)  tie  fruoten   hiscofa  etiam  obvia,    ad  quam  Teutonieus   iiitcrpres    »der6 

in   india    (sapicntcs    vatcs   in   ludia)    undc    dle   dna-  itattun  ghmno  (gemmA'})  ih  meino  diu  ijafjen  (rcrsus) 

sidelinja    umbratil   (ct    accolae     VmhralH)-,     quarc  mittemo    cnde  sti'iont«  (inquam,     dico,   quac  vcrsus 

codicum  omniiim  lcetionem  mutarc  nou  ausus  sum;  mediura  inerat). 

pracscrtim    qnum   Plinius    (G.    20    f.)    intcr    ludiae  ifaleatii\   Vcrslo  Tcutonica;  «ein  gehclmot  tterna 

gentes  Umhrittas  quoque  commemorct.  (galcala    virgo)    geftire   htiUotiii    (proecdeus   velata) 

Vsus\  Sic  scrlpsl  cx  codlce  Monaccnsl  (C)  pro  sdmo  s6  ddz  pilde  getdn  uuds  (veluti  cfligies  facta 

20* 


156  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  llo. 

quaedam  obtectaque  vultum  virgo  instar  secreti  Trojani  penitus  incisa  re- 
ilo  splencUiit.  At  cingulum ,  quo  pectus  annecterct,  sibi  prudens  raater  exsolvit 
ct,  ne  Philologia  ipsius  Phronesis  careret  ornatibus,  ejus  pectori,  quo  verius 
comeretur,  apposuit.  Calceos  praeterea  ex  papyro  textih  subhgavit,  ne  quid 
ejus  mcmbra  pollueret  morticinum.  Acerra  autem,  multo  aromate  gravidata, 
cademquc  candenti,    manus  virginis  onerantur. 

crat)  tero   trojdniscun   toiigeni  (Trojani  niysterii)»  (ap.  Augiistin.   4,    H),    et    Clandianus  (C  cousul. 

(conf.  §.  567).    Virgo  secreti  Trojani  instar  Pullas  Ilon.    S2o)   euui   3Iartiano    cinrjulum.     Unde    infra 

cst,    virginitatis   syiubolum,  neque   quidquain   prae-  (§.   149)  Junonis  pronubae   cognomen  Cin.xiae.  In- 

tcr  doctrinae  ostcntationem   stylique  variationcm  In  tcrprcs    Tcutoiiicus     nfasciam    pcctoralcm«    scripsit 

mcutc   Iiabuisse    vidctur   Martianus,    quum    Palladii  liac  cxplicationc  addita:    nmit  tero  sih   frunuim    iu 

Trojanl   potisslmum    mcutioncm    facerct^    nisi  fortc  zierton.  tin  caritatem  bczcicLcnct.»    Uudc  Iianc  cin- 

Loc  voluit,    autiquissiiua  illa    rigldaijuc   spccic   Mi-  guli  signllicationcm  liauscrit  Ignoro.     nQuo  pcctus» 

nervac  imaglucm  Insciilptam  fiilssc,   qua  Palladlum  jjcr    Lypallagcn    dictum    est    pro    »  nuod    pcctori. « 

in   gcmmls  antljjuis   conspiciiuus  (cf.  Lcvezow  iibcr  Darmstattensls  addlt  ejiis. 

dcn    Raub    dcs    Palladiuins    auf  dcn    gcsclinitlcncn  ipsius]   Rccte    Grotlus   e  MS.  addidit  honestis, 

Stcincn   dcs  Altordiuins,   Braunsclnveig    1801.    4).  quod    cx    viilgalis    edltionlbus    cxsulat.     Goez.   — 

lueplc   \cvQ  Vulcanius    cx    glossa:    nsolebant  ciiun  Drcsdcnsis  quoque  codex  adjectlvum  ho7ieslis  cxlii- 

Trojani  rcgcs  in  suo  diadcmatc  Jaspidcm  gcmmam  bet.    Nomeu   PLroncsis    aiitcui    secundo    casu  acci- 

gcstarc,    cui  insculptum   crat  Palladium  I.  c.    siiuu-  picndum,    quae  omnino  lcgilima  forma  esse  videtur 

lacnim  Pailadls» ;    licct  Imjus   expHcatlonls  vcsligia  (conf.  IIcinrlcL.  ad  Cic.  pro  Flacco   p.  9o). 
jam    apud    Tcutoniciim    inferprctciu    exstent:   nDes  morticinum]    Impuri   enim    ficbaiit    niorticinum 

kelihnisse    truorjen    die   troidnisken  chiininifdu    cct.  taugcntcs  (Dlog.  Laert.  in  Pytliag.  8.  p.  588.  TLc- 

De  Palladio   conf  diversas  opiniones  apud  Mczirlac  oplir.  cbar.    c.   IG  allis   17.    JaiiibllcL.  myst.  6,   i. 

(sur  lcs  cpitrcs  d"Ovidc  I,    p.  CO  scqu.).    Pro  vul-  p.  1-44    Gal.).     Uiulc  mortuum    nunquaiii    attiugcre 

ium  lcgituv   quidcm    lu    Darmsfattcnsl,    Bodlejano,  licebat    Flauiiul    dlali    (Gell.    10,    15);     ncquc    vi- 

Britaniilco,    ct    Cantabrlgionsl  vultu,    scd  practuli  dere  quidcm  ccnsori  condcutl  lusti-iiiu  (DIo  Cassius 

viilgatam.  V.  supra  (§.   70  not.).  54,  28.  p.  759  Rciiu.).   Quidquodde  DiadocLo  fa- 

cinnulum^    Hoc    ctlain   Intcr    nubcnlis    virginis  Lulatiir  Marbodacus  (dc   gcmm.  58  p.  24  Gorl.): 
ornatus  rcctc  nuuicratiir.    Ovldlus  (ntcf.   12.    215):  n5e<i   si    defuncto    ijuis    forsitan    upplicet   illum, 

uEcce  cunuul   ILjmenaeon,   et  iijnibus  nlria  fu-  Frolimis  asserilur  solitas  amittere  vires: 

mant  Namijue  sacer  lapis   est ,   el   ijitae  mors  slernit 

Cinctaqne  adesl  virgo  malrum  nurumaue  caterva.*  ahhorret.» 

Ad  Ilonicri  (Od.  II,  244)  cxciuplum  CafuIIus  (2,  Voccm  ipsam  cxpllcat  Varro  (de  L.  L.  G,  48)  vcv- 

15.  ct   C7,    28)    zonam  ct   cum  Ovldio  (Leroid.  2,  bis;    i>diciuius  scortca   ea^  quac  cx  corio  et  pcllibus 

IIG)   zonuhtm  >ocat:  Fcstus   autcm  (j).  78),  Varro  sunt   facfa.    Indc  in   aliquot  sacris    ac  sacellis  scri- 


Martiani   Capcllac   lib.  II.  §.  116.  157 

Et  jain  tunc  rosco  subtcxcre  sidera  peplo  116 

Coeperat  ambrosium  promens  Aurora  pudorcm: 

pdim  Iialicniiis :  nc  qiiid    scortciim  adliilioatiir,   idco      Fulgcntiiis  Capcllaiu  imltari  viilcliir: 

ue   morlivhnnn   quid    adslt.n      Ovidiiis    (iii  fasiis   1,  — miox  stellato   viKiidum  clrcumliia  peplo 

629)   cadcin  canit  AcrsiLiis:  Caenda  roriijeris  piijresccre  jiisscrnt  nlis." 

nScortea  non  illi  fas  est  infen-e  sacello,  Goez.  —    Vidc    Biirinanniim   (iu    authol.   Lat.  II. 

i\'e  violetU  puros  exanimata  focos.»  p.  552),    nosqiic   siipra  (ad  S.  40). 
Sed  ad  calccos   quod  altinct  c  corio  factos,  Fcstus  ambrosiuHi\   Haiic  voccm  Bongarsius  c  sno,    cl 

(p.  246)   ct    Paulus    rcrcriinl:    «Mortuac    pccudis  Corljus  c  GncIfcrbytaKO   codicc    suLstituIt    Icctioni 

corio  calccos  ficri  Flaniinicis  ncfiis  IiaLcLatur,  quo-  Grolianac  Amhronum,  qnac  in  Darinslaltcnsi  qno- 

niara  sua  mortc  cxtincfa  ouinia  ftiiicsla  acslimaLaii-  quc    codicc    cxslat.     Quam,    ctsi    pcr^crsam,    anli- 

tiir.K     Et    Scrvlus    (ad   Acn.  4,  J)18):   «Sanc  Fla-  quam  tamcn  cssc,   ridicula,    ut  sacpe,  glossa  tcsta- 

niiiiicac  non    liccLat    ncquc    calccos    iicque    solcas  tiir  liacc:  i)AniLroncs  gens   cst  in    oricntc  Iiomincs 

morticinas  IiaLcrc.    Morticina  .lutcui  dicuntui',    qnac  dcvorans.u    Quaciim  quia  concinit  antiquissiuia  vcB- 

dc  pccndiLns  sua  sponle  mortuis   ficLaut. «    Acccdit  sio    Tcntonica,    non    piget    eam    Iiic    transscriLcrc, 

qiiod  Pliilologia  inlcr  dcos  rccipicnda  crat,    qiiiLns  qiio  inagis  patcat,    mcdio,   qiiod  vocant,    acvo  jam 

mortuos  adspiccre  non  liceLat.   Tcutoiiica  Iiujiis  locl  non   intcllcctum  fnissc  Martiaiium.   Vctus  cniiu  ille 

vcrsio   liacc    cst:    '>nio    iro    lide    (ne   cjus   memLra)  interprcs:   «Irhdronda   (promcns)   dta  linera  (piido- 

ic7i<  stirhiffes  (aliqnid  morticini)  nebeuutille   (pollu-  rcm)  dero   iHiiii    ezon  (antliropopliagoruiu). «   Ita  ui- 

crct).    Der  binet    (papyrus)   pezeichenet  Inimortali-  mlrniu  vcrtit  i)AniLronum«,  illustrationis  causa  ad- 

tatem.  uudnda  er  io  grtione  ist.«  dcns:   ))CiLus  heizet  graccc  Lrosis  (JiQco6ig).  ddii' 

acerra]  Iloratio    (od.  3,    8,    2)    ))accrra   turls  nan  sint   ainLroues    heudmot.  Die  hcizeut  6uh  an- 

plcna»  est.   Ovidins  (fast.  4.  954)  ucnm  mcri  patcra  tropofagi.    daz    chU    (Loc    slguificat)    commcssorcs 

turis    accrramu  jungil;    allo    loco    (mct.  15,    705)  Iiominum.    inscitliia  (sejuugcndac  voccs)   gesezzene. 

•  custodcui  turis<i  vocat^    et  cx  Pouto  (4,  8,  39):  Ste  ezent  ndhtes.    tes  ste  sih  td(jes  scdmen  muijctt 

nNec  quae  de  parva  dis  pauper  libat  acerra  (quod  intcrdiu  faccrc  cos  forsau  pudct).!  cct.   Coloris 

Ttira  minus  ijrandi  quam  data  lance  valent.«  ambrosli  Appnlejus  ctlam  (raet.  10.  p.  758  Oud. ) 

Scd  doctissiiunm  adi  Ciipcrum,    qui  (apotL.  Hom.  mcminit,    sive    purpurenm   vcl  pulcLciriraum  signi- 

p.  74)  rcm  copiosius  tractat,    allata  ctiam  imagiuc,  ficarc  volucrit,    sive  diviuum.    Quaproptcr  missum 

qualcs    complures  Aidcrc    licet   apud   alios   (Gracv.  facio    Bartliium    (advcrs.    p.   liio),    qucm    siLi   nc 

tlicsaur.  V.  516    ad    taL.  8.    CLonl.  rclig.  Roman.  constarc  quidem  (p.  006)  vidcLis. 
p.  111.  196.    266).  Aromate  sacpius    utitup   apud  pudorem^    Lacvius   vctus  pocta    (ap.  GcII.  19, 

uostrnm  Pliilologia   (§.  142.  149.  213).  7)  Auroram    ptidoricolorem    cognoinlua^crat   (canf. 

et  jViiu]   Di\idcndum  sic  Grotianum  ciiam  Icctlo  §.  2!9).   Columella  (10,    102)  vcrLis:    nrosa  pleiia 

docct  in  BasUeensi  ct  Dresdcnsi  codicc.  p» Jori*«  cnudcm  dcsignat  colorcm.  Ilaqiic  jam  Plau- 

peplo]  Id    est   velamine.     Infra    ctiam   L.  M:  tns  (Captiy.    5.  2.  9):  «At  ego  faciam  ut  pudcat; 

"Aetheris  astrifico  htmina  miilla  peplo."  nam  in  riiborem  te  totum    daLo.« 


i:iS  Martiani  Capellae  lib.  II.   §.  116. 

Qiium  creperum  lux  alma  micat  gemmata  decore, 
Quum  nitet  aurato  fit  et  quum  Phosphorus  astro: 
Tunc  candens  tenero  glaciatur  rore  pruina  et 
Matutina  greges  quatiunt  in  pascua  caulas: 
Languida  mordaces  quum  pulsant  pectora  curae, 
Et  fugit  expulsus  Lethaea  ad  littora  somnus. 
tl7  Ecce  ante  fores  quidam  dulcis  sonus  muhilidis  suavitatibus  cietur,  quem 

qimni  crepernni^    Conjicio   c  Tcstigils  ct   liturls »  herbae  gcniinantcs  luce  recent{« 

nianiiscripti :  ct  allo  loco  (3    462): 

»Ciim  aepennn  h>x  alma  mtcat,  gemmata  Dione  lAurea    quum    pi-imum    gcmmantcls    rorc    per 

Oiim  iiifct  aurato,  et  cum  ftdtfit  riiospJiorus  auro."  herhas 

Cr.oT.  —  Arbllror  rcponi  conimoJiini  possc:  Matutina  ruhent  radiiili  lumina  solis.* 

»Cum  crepertim  lii.v  alma  micat  gemmata  decorem  glaciatur^    Verslo  teutonica:    i>S6    der   grauuo 

Cum  nitet  aiiralo  vilet  cum   Phosphorus  aslro.n  iifo  (quum  caiia  prulna)   uiiirl    dn  demo  eccheroden 

Prinio   versul    corruiupcndo  fuissc    vldctur   micandi  touuc  (lit  In  tcncro  rore).   Glacinri  lioc   loco  idcm 

vcrbuin    activc    positum,    qualia    poctis    non    sunt  est    ac    coire.      Coit    certc    ros    temporc    inatutlno 

insolcntia.  j\ilere  vcro  ct  vilere  siiiiul  Pliosplioruin  (conf.  §.  75.  not.). 

quam  clcgantissiuic  dlxlt,  ciijus  a  majorl  lucc  splcn-  mntttiina^    Gravls    lilc,     ut  sacpe,    Capcllae  in 

dor  paulatlm   csstingultur,   ita  ut  non  nunquam  Iii-  quantitatlbus   syllabarum  crror,   nisl  copidativam  et 

fprsplcndcat,   ct   nltcat  ctlam  tum   cum   vilerc   Incl-  ad  prlorem  vcrsum  rctrabas.  Gnox. —  Vcrslo  Tcu- 

pit:  facllis   lapsus   fit    et   vilet  In   pcrmutalis    cjus-  tonica:  nLHde  ditt  scdf  (ct  oves)  its  dndia  uueida 

dein  polcstatis  lltcrls.   Ilacc  pro  verls   non  vendila-  drintjende  (In  pascua   crumpcntes)   die  stigd  erttue- 

mus,    sed    otiiim   conjcctatlonlbus    vcrlslmillbus   so-  gent  (ovilia  concutlunt).»    In  toto  lioc  Martianl  non 

lamuv.    K.iRTii.  —     Eiuendat   Rcincsins   (cplst.   ad  Iiipleganli    carmine    antc    oculos  fulsse    ei   vidcntur 

Dauiii.   33)    iiauralo  fulgescens  Pbospliorus  ostro.a  "\irgilii   (cul.  42)  Illa: 

An.>TZEN.   (ad  pancg.  vct.  II.  p.  7oS) —   Librornra  nLjneus  aethereas  jam  Sol  penetrarat  in  arcis, 

lcctioiicm  pro   more  mco   rctinui.   Creperum  tnicare  Cnndidaqtte  aurato  quatiebat  Iitmina  cumt; 

clegantlsslnie     dictum    cst    dc    luce    orlente    quasi  Crinibus  cl   7-oseis  tenebras  Aurora  fugarat  j 

tieniula,  quac  inccrto  adbuc  debirupe  fulgore  non-  Propulit  e  stabulls    ad  pabula    lacta   capcllas 

dum    omnia    salis    illustrare    posslt,     scd    LIc    IIIIc  Pastor  cet. 

tantum    caligines  noctls  perrumpat  ac  solvat.  Con-  Ceterum  particulam  et ,    quac    In  vcrsus  inltlo  anfe 

slrnctlo  eadein,    quae    apud  Iloratlum  (Od.  1,  22.  matulina   poslta   fuerat,    flagltants  metro  ad  fincm 

25)    "dulcc  rlderc.a     Gemmatam  vcro   appcllat  vel  antcccdcntls  remlsl. 

proptcr   scintillas    hicls  passlm  dlspersas,   vcl  pro-  Lethaea]    Sic   dc  uinbris  Propcrtlus  (4.   7.91): 

ptcr    rorcm   ct   pruinam,    ut    opnd    Lucrctinm   cst  »Luce  jubent  leges  Lcthaea  ad  stagtia  reverti.' 

(2.  319):  cietttr^   Ita  pro   suscitatur  non  solum  ad  niar- 


Martiani   Capellae  lib.  II.   $.  117.  159 

Musarum  convenientium  chorus  impendens  nuptialibus  sacramentis  modulationis 
doctac  tinnitibus  concinebat.  Nam  nec  tibiarum  mcla,  nec  ex  lidibus  sonitus, 
nec  hydraularum  harmouica  deerat  plcnitudo:  sed  in  blandum  collata  cantum 
ac  modiiicato  iiiie  compactum  voci  virginum  complcmenti  spatio  ratum  feccre 
silenlium.  Ac  tunc  omnis  ille  chorus  canoris  vocibus  dulcique  modulatu  prac- 
vertit  onmes  organicas  suavitates,  et  cum  sacrac  numcris  cantilenae  haec  dicta 
profunduntur: 

Scande  coeli  tcmpla  virgo 

gincin   a  Grotio   notafa    varlans    )iabct    lccfio,    sed  nicntis.  Eodcm  etiani   scnsii  locum  intellexit    vefus 

codices   cliam  BodJeJanus,   Cantidn-igicnsis ,   Darni-  iulcrprcs,    niodo    bcuc    ccpcrim    Lacc   cjus   vcrha: 

stattcnsls,   Ilugiauus,   nliique  pcrniulli  (Oudcnd.  ad  nzenwzhafii^jcmo  iizlaze   (luodcrato    spallo)    tietulen 

Appulcj.  I.   p.  o2a.   Boudam   Icct.   var.  p.  57)   cx-  sie  samcnt  slilli  iiero  mdtjedo  sdnge  (fcccruut   coii- 

hlbcnt.     »Sonum  euim     cieie«    dictuni    a    veteribus  junctim  sileutiuni   infcr   ^irgliiiun   cautuni)    linz   sie 

essc    Boudaiu    e    Vellejo   Patcrculo    (i,  4)   docuit.  onh  taz  erfulloton  (doiiec  etiam  id  explchaiit).    Zc- 

Infra  (§.  918)    «cantus  ciere«    nsurpat  noster.  erst  stint/en  diu  musica  Instrumeuta.  tldra  ndh  siin- 

MHsarum]    Fahulam  noster   imitatur,    qua  Mu-  fjen  selben  die  musac»   (prluio  caiiehaut  muslca  lu- 

sas  Ilarinonlae  nuptias  cclehrassc  (Pausan.  9,    12^  strumcuta,   deinde  cauebant   Alusac   ipsac).    Itatuin 

o.    Thcogu.    13,    IG)   fiiixcruut.     Ifa   et  Appidcjus  silentium  cst  aptum,    concinnumy   sive,  ut  harbara 

(mct.   C.    p.  427    Oud.)   In   Ciipldinis    et    Psyches  vocc    utar,  proportiottatum.   V.  supra  (§.   11)   «rafi 

uuptiis  Musas  Induxlt  «cauora  vocc  personantes."  succcntus",  (§.  12)  nrata  luodilicatio",  (§.  41)  «ra- 

sacramenlis]  Focdcrlhus^    co    nlmlrum    sensn,  tis  modis«   cet. 
«juo  Petroulus  ct  Appiilejus   voccm  usurpanf.   Tcii-  organicas  sttavitates^  Drcsdcnsis  quldcm  codcx 

tonice  reddlfum:    «zeeron  dien  mdhen  btiitlouften»  haitnonicas  habet:  sed  vulgarem  praefull  lectlouem. 

(iu  houorcm  sacrorum  sponsallum).  Viva  cnim  vox  parltcr  harmonica  dicl  potest,    scd 

pleniludo\  Ad  banc  vocem  Tcufouicus  iuterprcs:  illl  opponitur  organica.    Ita  eflaiu  vctus  iuferpres: 

f>Ddr  netjemdntjta  (In  els  nec  dccrat)  suetjelsdnges  «ilnde  do  ubernuant  iro  gesemine  (cliorus)  dlla  dia 

(calamorum  cantus)  noh  seitsdnges  (ncc  chordarum  orgalicbun   suozi  (siiavitatcm).  beidin  (ufroquc)   iok 

cantus)  noh  tero   foUeijlichi  (ucc    plcna  sluiilltudo)  indero  hitreisti  dero   slimmon  (tum  purltafe  earuin 

dero  orgenliitun  (hydraullcorum  sonoruiu).«    Dc  hg-  vocum)   ioh  indero  lustsami  dero  uuisun  (tum  sua- 

draulis  exsfat  docta  commcufaflo  Melsfcri  (in  nov.  vltatc  carum  modulafluuiim).  lu  antecedentihus  oinnis 

comm.  soc.  Gott.  T.  II,   p.  1J>2).  ille  scrlpsl  pro  ille  omnis  e  codlcc  Basileensi. 

complementi  spalio^    Hoc  est  donec  voces  vlr-  scande\    Teutonlcus    iutcrprcs,     quafenus    per 

giiiuin  complcrentur.  Vixc. —  Inserta  nimlrum  iiiu-  suuiu  idloma  Ileuit,    ita  baec  vcrtlt:  »U7ide  tncier- 

slca  inler  vcrba  permutatls  vlclbusj    slve  succcdcn-  Ucho  (ad  mefrum    accommodata)   siingen  sitt  disiit 

tlhus  in  locum    vocaliuu   vcrborum  musicls  iustrii-  tiuort:    i>Nii  fdr  iif  (seande)    tierna  (vlrgo)  m  /»'- 


100  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  117. 

Digna  tanto  foedere. 
Te  socer  subire  celsa 
Poscit  astra  Jiipiter. 
118  Tunc  Urania,    ceteris  panlulum  rcticentibus,    coepit: 

Sidcrcos  coetus  et  culmina  sacra  polorum 
Nil  jam  conjiciens  numine  fisa  vide. 

meliske  seldd  (in  coclcstia  IiaLifacula).  (jerislig  pist  psicliorc,    Erato ,    Calliopc,    Urania,     Polyinnia.n 

iii    (apta    cs)   solchemo     (jehileiche   (ad   tale  gcnus).  Luciani    autcm    scholiastcs    (ad    imag.   16.    T.   YI. 

Diii  siiei- ni^pilcv  heizet  tih  fiinden  Quhct  tc  pcterc)  p.  20  15'p-)  lioc  cas  rccenset  ordinc :  «Clio,  Tlia- 

nher  dlc  hohen  sternen.u     Confer   Cnorrii  de   con-  lia,    Eutcrpe ,    Melpoinenc,    Tcrpsichorc,    Erato, 

secralionc  disscrtationem  (recus.  in  Martlni  tlicsaiiro  Polymnia,   Urania,    Calliopc. «    Fulgentius  dcniqiic 

T.  II.  p.   147    scfpi.).    In  codlcibus  Monaccnsibus  (inytli.   1,   H.  p.  47 — 49  Muncl:.)  sic:  «Clio,  Eu- 

(B  ct   C)    et   Basileensl     glossa    addita     cst    liacc:  tcrpc,   Mclpomcnc,  TLalia,  Polymnia,  Erato,  T^r- 

uMctrnm  TrocLaicum   tctramctrum  altcrnis   ciirrcns  psicLorc,   Urauia,    Calliopc."     l'nus    rcstat  Apollo- 

vcrsiLus^  rccipit  TrocLaeum  ct  Spondcum^  unus  ver-  dorns  (1,  5,  1),  cnl  plurimuin  fidci  triLuo,  primum 

sus  rccipit  qnatuor  pcdes,  altcr  trcs  ct  catalcclon.«  qnia  nictro  non  impeditus  crat,    dciudc   qtiia  Callio- 

tunc]    Blusaruni,    quac   nun.c.  scquuntiir,     ordo  pcn   omniLus  jure  (§.  1.  n.)  antcponit.   Ordo  autcin 

alius  ac  supra  (§.  28)  dcscribitur  et   prorsus   arLi-  Lic   cst:    iiCalliope,    Clio,    Melpomenc ,    Eiiterpe, 

trarius  csse   videtur.   IVcquc   cst  quod  niircmiir,    sl-  Erato,  TerpsicLorc,   Urania,    TLalia,  Polyinnia.» 
quidcm    illc    apnd    Yctercs    non    magis   certns    craf.  ceteris]  Iniitatur  Ilomcrum,  qui  saepius  (IL  «. 

Novcm    cnlni    Musaruni   prlml    nicmlncrunt  poclac,  C03:    Odyss.    co.    CO5     Lymn.    In    Apoli.    180)    dc 

rpiiLus  nictrl  scrvandi  potior  causa  crat.  Ita  Ilcsio-  3Iusis:  (cn£i.^6fj.evac    OrtL   yM/ii].     Addc    Hugium 

ilus  (iLcog.    77.    ct    ap.    Diod.    4,    7)   ct    OrpLcus  (in  mytli.  p.  222). 

(Lymn.  7S)  Lnnc  carum  ordinem  statucrunt :  » Clio,  sidereos]  In  aflingenda  Luic  Musac  astronomiae 

Eulcrpc,  TLalia,  Mclpomcnc,  TcrpsicLore,  Erato,  scicntia    omncs    ferc    conscntiunt,    qiiippe   cul  sen- 

Polvmnia,  Urania,   Calliopc«;  qncin  scqiuinlur  cpi-  tciitiac  vcl  noniinis  ctymon  ansam  pracLcat.  OLscr- 

gi-animatis    Latini  (Buim.  1,   75)  anctor  ct  Coriiu-  vcs    cliam    vclim    similcm  In   Loc   cariuinc   laudcm 

tus  (14.  p.   li>8.   lo9   Gal.).    Alium  ordincin  scrvat  PLiloIogiac   triLui,     quam  snpcriorl  loco  Mcrcurlo. 

Graccum  cpigramma  (1,   C7,   23   dc  BoscL.)  Lunc:  Alquc    dc    illa   ctiain    noslcr   (§.  22)  dlxcrat:   «cuJ 

«TcrpsicLorc ,    Eralo,    Euterpe,    TLalia,    Calliopc,  fiilgcnt  sidera    coctu.« 

Clio,  Urania,  Mclpomeiic,  (Polymnia). «    Allum  re-  cojyVt/en*]  ProLc  coiijcctiiiis  in  posternni  locnm 

pcrics  In  utriusqnc  linguac  cpigrammafiLus  (AnfL.  Gr.  cssc  ncgat,    qnandoquidcm  PLilologia,    diva   facta, 

1,  C7,  22.  Lat.    1,   74),  nimirum:  «Calliopc,   Clio,  jain  ipsnm  vcrnm  visura  sit.   Fisn  Idem  qnod /ic/a, 

Eulcrpc  ,  Mclpoincnc,  TcrpsicLorc,   Erafo,  Polyin-  Igitur  certa ,  sectna.   Monaccnscs  (B.  D.  E.)  malc 

nla,    Uranla,   TLaiia«;    alitim   apnd   Ausoninm  (Id.  fida. —  Tcufonicus  In(crprcs  Ila  Laec  rcddit:  Mti({c 

20):    «Clio,    Mclponscnc,    TLalia,    Eutcrpc ,    Tcr-  sih  lia  himelishin  maiiiiji  (coclcstcm  muUItiidiucm) 


Martiani   Capcllac  lib.  II.  $.  118.  l(il 

Olim  disquircns  ncxos  quid  torqucat  orbcs: 
Nunc  pracsul  causas  raplibus  ipsa  dabis. 

Quae  circos  textura  liget,  quac  ncxio  claudat, 
Anibiat  et  quantos  orbita  curva  globos: 

Sidereos  cursus  quid  cogat  quidve  retardet: 
Quis  Lunani  flammet  vel  minuat  radius; 

Quis  coelum  stellet  fomes  ct  quanta  revolvat, 

linde   die   hohina   dero   himeJ^ibelo  (et   altitiidincin  sie  limbe  hdbee  (qiiae  ansula  cos  circnindct)  uuan- 

cocle:>(ium    fastlgiorum)  nnzuineligiu  (nil   dubitaus)  da   ulttma    spera.   ddi    chit    cuelestis    spera.    limbe 

unde  bdldiu  (et  audax)   fone  dero   goteheile  (duce  hahet  tie  dndere  (sitjuidcm  ultiuia  spliaera,   hoc  est 

nuininc)    Dca     utterdendo   (dca    futura)    ittiirdest   iii  coelcstls  spLacra,    amLIt   rcllquas),   tinde  utiio  md- 

des  dlles  Ah/v   (fics  liujus   omuis   certa).  ti-s  tti  fore  niije   dero  cnijeron   der  uuilero    ring  timbehdbe  (ct 

uudre    tlnguis  (cujus  antc  cras  incerta)."  quot  miuorum  major  circus  ambiat).   Uudi  tero  pla- 

dabis]    Duorum   horum    versum   antiqna   vcrslo  nclariim  fcrle   idgoe  (quid  planctarum  itiucra  acce- 

Laec  cst :  » Tit    utnire   er  frdi/ende  (cras   olim  pcr-  lerct)  uudz   sie  6uh  lezze  (quid  cos  ctlam  rctardcl) 

qulrcns)    uudi.    tie    zesdmine    hdflenten   rinija    dero  ddx.  iiiot  tiii  chrdft  tero  stitmun  (hoc  cfficlt  vis  So- 

planetarura   timbe   tiudrbti    (quid    ncxos    clrcos   cir-  lis).    Si  ijibet  in  einttueder  spiiot   dUle  <M«/a  (dat  cls 

cumTcrtat).    nil    miirdet    idz     iii    selba     scdffiinga  aut  cclcrltatcm,    aut  moram)  tinde  uttes  shimo  den 

ttiost   iro  ferten  (nunc   fiet,    ut    ipsa  dlrlgas   eorum  miineji  r/eiiie  MHfi/iieit  i<nf?e  iMfjiew  (et  ciijiis  splcndor 

itlncra).!!      Sed    dlspllcet  hacc  Interpretatio ,    quuni  Luiiam  faclat  crescerc  ct  tabesccre). «    Quae  quo  cla- 

dare   causas  pro  docere    acclplam,   co   magls   quod  rius  cxplicarct  luterpres  hacc  addidlt:   nSo  er  ferrost 

In  postcrlorlbus  ctiam   librls   dcos  ipsos   arte   gram-  kdt  fvtte  di-ro  stinniin  (quando  louglus  ablt  a  Sole) 

matica,   dlalcctlca,  ccterlsque  dlscipllnis  instllul  le-  so  mdg  sl  in  tinder  sliinen  (potest  Sol  Lnnam  in- 

gimns.     Praetcrca   Itcruiu   noster  verbo   dare    utltur  ferlus   Illustrare)  hediii  ist  er  ddnne  fid  (quare  cst 

pro  docere  Infcrlorl  loco  (§.  12o),  ubi  efpciendi  scn-  tum    plcna)    s6   er  dber    bi  iro  gdi    (si  aiiteiu   cam 

sum  frustra  el  obtruderc  conaberls.  Nullum  denlquc  oomltatur)    uiidnda   st   in    ddnne   obendn   dtiaskinet 

mlhi  rcmanslt  dublum,  postquam  Scnecac  (cons.  ad  ((pionlam  Sol  Lunam  tunc  supcrlus  illustrat)  pediii 

Marc.  2o.  p.  128  Lips.)  hacc  vcrba  lcgcram:  iiParcns  ist  er  ddtine  tiudner    unseren  ougon  (ideo  videtur 

tuiis  Marcia  illic  nepotem  suuni,  quamquam  illlc  oui-  Luna  tunc    dcblllor  nostris   oculls). « 
nibus   omne  cognatum  cst,    appllcat  silii  nova  lucc  (iuis\   Grotlus   cdidcrat  ^Mt,   nec    sinc   codlcom 

gaudcntcm,    et  vlclnorum  slderum  mcatus  docet.«  aucforltatc,  quod  quamvls  fcrri  posslt  ct  saepe  ista 

quae  circos^  Rccte    Teutonicus  Intcrpres  vcrba  vocabula  promiscuc   usurpentur  (Ilerald.  ad  -iinob. 

construxlt    a  voce   aspicies  incipleus:    «Tu  gesihest  p.  IGl.Ruhnk.  ad  Rufinlan.  p.  201  uot.);  hoc  tamcn 

tir  seJhu  (asplcis  ipsa)  s6  dti  ddra  chiimest  (quum  loco  R„Drcsdensi    codice   rcposui  ^mj^,  quo  melius 

illuc  advenls)  mmio  getun  gefluhte   die  riitga  binde  rcspondcat  antecedcnti  ycrsul. 
(quae    facta    testura     circos    llgat)    uuelich    ntista  ^Hrttita]  Lcge:  ^i/flnrfo.  Vonck.  (sp.  crh.  p.  Sl). 

21 


162  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  118. 

Quae  sit  cura  deis  vcl  modus,   aspicies. 

Scande  coeli  templa  virgo 

Digna  tanto  focdere. 

Te  socer  subire  cclsa 

Poscit  astra  Jupiter. 
119  Tunc  Calliope: 

Semper  complacitis  amica  Musis, 

—  Minlme!  Objecto  carerc  non  possiimus.    Quanta  tlo  llbri    (§.  1)  jam  monulrans.    Ex   artlbus  nostcr 

(Ilctuni  cst  pro   qtiot ,   ut   apud    Claudlanum   (rapt.  el  tribult   poeflcam   (v.  scbol.  ad  Luclani  imag.  IC 

Pros.  2.  508):  p.  20  BIp.)  cl  muslcam,  Ausonlus  (20,  7)  Iieroica 

tiConvenlunt  animne,  qn&ni^s  iruculentior  Auster  inprlmis  carmlna^*  quociim  concinlt  Graccnm  apud 

Dcculil   arboribus  frondes«   cet.  Cupcrum  (apoth.    Ilom.  p.  2G)  cpigrarama.   In  Iler. 

Slc    etiam    Teutonicus    interpres    accepit:     «Uuelih  ciilaneusibus  monumentis  ((ab.  9.)  cjus   imagini    ad- 

fiur   den   Iiimmel   erliebte    (quis    fomes   elvc   ignls  scriptum  legimus  HAAyllOUH  UOJHMA.    Cor- 

coelum  illuminct)  uuelez    une    dero    sunnttn?    (ad-  luitiis  (14.  p.   IGO   Gal.)   praccssc  eam   dlcit  rheto- 

ditura  hoc   ilJustrationis  causa  vidctur)    oiinde  tiino  ricac    exornatae.     Fulgcntius   (inyth.    1,    li.   p.   49 

vidnige  sternen  si   uuidere  getribe.«      Illuslratlonls  Munck.)  ad  solnm  nomen  respiclens,  optimam  ci  vo- 

causa  addit  interpres:  «Ddz  ttiot  si  die  planetas  s6  si  ccm  attribuit.  Metrum  glossa  Monacensis  (E)  appcl- 

aie  retrogrados  »in>/io<«,-  fincmqne  reddlt  his  verbis:  lat  «Phalaecium.»    Accuratlus   in  Basilceusi    glossa 

»Tar  siliest  tu  (ibi  pcrsplcis)  utiio  geldn  dero  goto  additur:  constat  spondeo,  dactylo  ct  tribus  trochacls. 

^t/j^st  (qualiadeorumjussa  sint)  M»jrfe  uuelih  scdf  iro  semper  complacitis]   Prlorcs  hujus  carininls  ver- 

n7ifeniic.'!  s?(etqualis  effcctus  eorumordinationiss!i).u  sus   ita   e.xpllcat    Teutonicus   intcrpres:    ,'Die    briin' 

aspicies]   Totura  igltur  hujus  Musae  carmen   sic  nen  magncsiae  luibent   tih  ketrcnchet   (fontcs    Mag- 

intcUigo:   «O    Philologla    supcrsede    tandem    conje-  ncsiac  praebucriint  tibi  potum)  /jt  /(oWa  rfierna  «ifen 

cturis :  insplce  jam  sidereos   coctus   ipsos   ct   sacra  dir  tjelicheten   musis   (tu  amlca  virgo  liis  tlbi  com- 

culmlna  polorum.   Olim  dlsquircbas,   quld  torqucret  placitis  Musis).    Magnesia  ist  in  thcsalla  (Magnesia 

orbes  nexos :  nunc  pracsul  ipsa  causas  docebis  sidc-  cst  In   Thessalia).     Ddr   ist   libctros    fons    (ibi    est 

rcorum  cursuum.   Adspicies  quae  textura  circulos  li-  Libethros  fons)    innbe    den   mdnige  poetae  sitzettt 

get,  et  qnae  nexio  eos  clandat,  quantosque  globos  or-  (ad  qucm    multi  poetae   sedent)    sdnto    so  die  note 

bita  curva  anibiat;   qiiid  sit,  quod  sidercos  cnrsus  co-  sin  poetac   (slmllitcr  consortes  siint  poiitae)  rfie  m 

gat  vcl  retardct;   quis  radius  Lunam  flammet  vel  ml-  trinchen  (qui  ex  eo   blbunt).    Vudnda  ouh  tti  phi- 

nuat;  qiils  fonies  coelum  stellct  ct  quanta  (sc.  sldcra)  lologla  musicam  chdttst  (quoniam    etiam   tu    Philo- 

revolvatf   quac  dcnliiue  In  his  omuibus  cura  ^cl  mo-  logia  musicam  callcs)  pediti  shinet  (idco  vldctur)  tdx 

dus   a   dlis  adhlbeatur.K      Slmilia    apud  Properlium  /it  llbetron  (/e/jMHc/ieM /(«tesf  (tc  c  Llbethro  bdjlsse) 

(3,3,  47)  lcgcre  potcrls.  Mctrum  cst  cleglacnm.  tinde  der  brtitmo  des  rosses  pegasi  ddz  tizer  dcmo 

Calliope]  Musanon  prlncipciu  hanc  dlci,  ab  ini-  bluote  uudrd  gorgonae  hdbct  tih   lcelrenchet  s.  sa- 


Marliani   Capcllac   lib.  II.  §.  119.  463 

Cui  Magnesia  poculum  flucnta 
Et  fons  Gorgonci  tulit  caballi; 
Vertex  Aonidujti  virens  corollis 
Cui  frondct  violas  parante  Cirrha: 
Tu  vatuui  mela  dulcibus  Camoenis 

ment  tieti  poctis  (ct  fons  cqui  Pegasi,    (jui  c  san-  omnino  roprobcm;  cst  enim  vox  nsitata  isti  socnlo. 

gutuc    fickat    Gorgonis,    potum    til)i    pracbuit    una  Grot.  —     Scd    nibil   mulantlum.   Goez.  —     Grotil 

cum   bis  poetis)  Pegasus   chit  fama   (Peg.isus  signi-  conjecturam  connrmant  codices  Rcicbcnaucnsis,  Bri- 

(icat  faniam?)  ui(an<ia  poi-tac  $in{  «mno  .si  (([uoniam  taniiicus,    ct    Cantabrigicusis,    quos    secutus    suni^ 

poctac   sunt  cnni  ea.   Qiiacrilur  utrum  rcctc  lcgcrit  «n  Giieircrliytanis  ctiain  Cortius  Jcgit  carollis.  Atquc 

cditor  «amo  «i,   an  potius  scriptnm  sit  famosi?)  be-  hic    oninino    corollis ,    sivc    coronis  (v.  Bcroald.   ad 

diu  chit  man   (ideo   dicitur)  ste   getrtinchen  hdben  Appulcj.  T.  II.  p.  79  Oud.)  aptior  locus  est,    quain 

des    prnnnen    (cos   bibissc    cx    fontc)    den  pegasus  choraiilis.     Tculonicus     interpres    vocem    substituit 

lUer  dero  erdo  sluog  mit  sinemo  fiioze   (quciu  Pc-  "poetisn     sic    scribens:    »  Tir   stdt    obenan   (jcluiiler 

gasus  e    tcrra  crucrat  suo  pcde).«  (t'bi   stat  in  suiunio  virens)  aon.  (Aonidum)  </cster- 

Maijnesia]  Lege  Permcssia  cx  vesligiis  (!)  nia-  ter  mit  poctis  (ornatus  poctis). 

nuscripti.  Grot. —  Sane  Permessus  Musis  sacer  erat:  frondel]  Britanuicus  quidcm  codex  fondit  babet, 

8cd  Magiicsia  non  minus.   Ipsc  noster  infra  (§.  634):  i.  e.  fundili   quod  etsi  luinime  absonum  sit  (cf.  Cic. 

tMagnesia,    cujus    fons    Libetlnis    poetici    hausttts  Tuscnl.   li.   13),    tamcn  recipcre  noliii,    quia  violas 

nominc  cclcbratus.u   Libetbra   urbs  quidem  in  Boe-  cum  j>a;rtMfc  jungcre  pracstat.   Siiiiilitcr  uostcr  iiifra 

otia  (Pausan.  9,  30,  S)  ibique  Libctbrius  fons  cum  (§.  917):  «calamos  paranlc  Musa." 

Musarum    cultu    situs  erat,    Ileliconi   coutiguus  et  viohis]   Ovidiiis    dc    aiitiquorum  tcmporum  sim- 

in  colcndis  Musis  acmiilus  (Otfr.  3IuIIcri  Orcboraen.  plicitatc   (fast.  1,   543): 

p.  381)5    non  tamcn  soluiu    fiiisse    testis   est  Soli-  »Si  quis  erat ,   factis  prati  de  florc  eoronis 

nus,  c  quo  totam  fere  geogi-apbiam  nostcr  exscripsit  Qui  posset  violas   addcre ,    dives  erat.'i 

(c.   8.   f.):   nSed   ne    transcamus   praesidium    pocta-  Quaniquam    bas    ctiam    iuter   florcs     coronarios    in 

ri/m,  fons  Libctbrius  et  ipsc  Magnesiae  est."  Adde  pretio   fuissc  c  Tbeopbrasto  apud  Atbcnaeum  (13. 

et  Plinium  (4,  9,   16)  ct  Spanhcmium  ad  Callima-  p. 680  Casaub.)  patct;  ipsisque  Musis  caras  videmn» 

chum  (bymn.  in  Ccr.  23.  p.  682).  apud  Theognidem  (elcg.   230): 

cahalli]  Imitatus  cst  illos  Persli  (ab  init.)  versus:  'AyZaci  fZOv6acov  ScoQa  iodT£(pavcov. 

tNcc  fonte  labra  probii  caballino:  Cir>7ia]   Tcutonicus  interpres:  «ApoIIinis  perije 

Nec  in  bicipiti  somyiiasse  Parnasso  dir  gdge^ie  bluomen  hdbentemo  (Apollinis  monti  ob- 

Memini,  ut  repenle  sic  poeta  prodirem.*  vios  flores    babenti   tibi).«      At   non  monfem,    scd 

Confcr  ct  Prop.  (3,  2,  1.  2)  et  Strab.  (9.   p.  410).  oppidum  fnisse   Cirrbam  propc  Dclphos  vulgo   no- 

corollis]  Scriptum   in    editis  crat  ckoraulis.  —  tnra  est  (Strab.  9.   p.  288). 

Puto  coraulis  pro  corollis,  quamqnam  ncc  altcrum  Camoem*]  Vctus  intcrprcs  vertit :  >Trf  bechennest 

21  * 


iU 


Martiani   Capcllae  lib.  11.   §.  H9. 

Et  scis  Piiidaream  chclyn  refcrrc; 
Te  dictante  fides  sacrmnque  plcctrum 
Movit  Threicium  sonare  carmen. 
O  lux  nostra ,  sacros  probare  cantus 
Suescc,   atque  organicis  beare  circis. 


tero  poctarum  carmuia  mit  siiozen  metris  (agnoscis 
poctarum    carmina  cum  suavibns  meti'is),« 

c/ieZi/i»]  Tcutouicus:  »Dti  chdnst  keanteron  cl- 
tharani  pindari  mnsici  (potcs  imitarl  (?)  cttharam 
Plndari    muslci).« 

movil^  Mallin  novit.  GnoT.  —  Offcndcbatur  Gro- 
tius ,  nl  fallor,  insolcntl  diccndl  gcncrc :  nmovit 
plectrum  Thrciclum  sonare  carmcn.«  Scd  liacc  in- 
solcutla  ei  In  Martlano  uon  Imponcrc  dcbcbat,  quum 
commodc  cxpllcarl  possit  nmovlt  plectrum,  ut  Thrci- 
clum  sonarct  carracn. «  Ilorat.  1.  od.  24.  Pliaedr.  5. 
fab.  IG.  GoEZ.  —  Recte!  Gracclsmns  cniui  est, 
codte  cum  lufinlto  modo,  nostro  satis  famillarls; 
ita  iiifra  (§.  123)  «rotet  clrculus  anni  claudere  sccla» 
pro  nut  claudat  scculau;  Ita  IVcpos  (In  Phoc.  1, 
5)  »hortatur  acciperc",  Horatlus  (Od.  I.  2.  8): 
KCglt  vlsere  montesn  cct.  (Adde  Rufinlan.  p.  2^8 
Ruliuk.).  Ilaud  tcmen  inflclor,  me  maluisse  codlccin 
repcrlre,  in  quo  Grotianum  Illud  novit  Icgcretur. 
Vcrtlt  vetus  lutcrpres:  iiDir  irdenchentero  chdn 
der  seito  ^ndc  ddz  ziterfin  singen  intracishun  (tUii 
excogitanti  possunt  fidcs  ct  plcctrum  cancre  Thrc- 
icium)  ddx.  chit  also  orphcus  sdng  fone  tracia  (Id 
est  quemadmodum  Orphcus  eanebat  c  Thracla).« 
Martlanl  sentcntlam  Uhistraljlt  Plutarchns  (de  mu- 
slca  p.  1152  f.):  nOrphcus  autcm  ncnilncm  vidctur 
imltatus :  ucmo  cnlm  tunc  natus  practer  poctas , 
qui  facerent  ca,  quae  ad  libias  canercntur:  Iiorum 
autem  cum  opcrc  Orphicum  nihil  habct  siinilc» 
Hlnc  nostcr  nPliiloIogiamn  alt  ndictasse  Orphlcum 
oarmcn  quod  piimum  ad  lidcs  sunavcrlt.n 


7m.v]  Tcutonlcus:  nimser  ouga  hdbe  in  (jeuuo- 
neheite  ihiser  heilitj  sang  ze  lobenne  (nostcr  oculc 
suescc  nostrum  sacrum  cantum  laudarc).» 

C!'j'cw]  Proprlc  circi  sunt  symphonlae,  qiiae  ad 

caudcin  ratiuucm  melodiae  rccurrunt.  Vixc. —  Sum- 

sit  liacc  vir  doctus  e  vctcribus  glossls.    Teutonicus 

Intcrprcs,    postquam  Tcrba   uatquc  organlcis  bcare 

clrcisK  verterat  »iinde  uuirt  Jeesdlifjot  fone  organis- 

kcn« ,  uberiorem  hanc  explanatioucm   adjccit:  »ddz 

chtt  sdnglichen  ringen  (hoc  est  canlibus  In  orbem). 

yilso  ddnne  ring   dn  demo  sdnge  uiiirt  (quandoqui- 

dcm  orbis  In  cantu  efficltur)  so  is  io  uuidere  eruuin- 

det   zedero  selbun  stete  dar  iz  dna  fieng  (quum  is 

rursus  rcdlt  ad  cundem  locum  quo  Incipicbat).   Heue 

unde  sing  o  saplcntla  (Habe  et  canta:  O!    sapicntlA) 

s6  findest  iii   dia  sclbun   littun  dn  demo  a.  diu  ze- 

erest  utins  an  demo  o  (reperis  cosdcin  sonos  [eiuidem 

souum]   in  A,    qui   prlmum  crat  In  O)   dcr  s6  ge- 

tdno  pcrhlodus.  ddz  chit  clrcultus.  heizet  colon  (Ita 

composlta  pcriodus,    Loc   est  cii'cultus,    appcllatur 

colon).  nbe  daz  uuort  tdr  uz  kdt  s6  ih  tir  nii  zei- 

gola  (sl  dictlo   ibi  finlt,   ut  tibi  demonstrabam)  libe 

neist  s6  heizet  er  comma  (si  pacnc;  tunc  appellatur 

comnia).«  —    Sed  ut  ad  circos  illos  redeat   oratio, 

Cicero  (Brut.  10)  carminum  memlnlt,   uqnaeln  cpu- 

IIs  a  slngulis  convivis  cantltabantur.a    Totum  nunc 

hujus  Musae  carmen  slc  construendum   cssc  puto: 

iiTu   PhUoIogia    Musls    complacltis    sempcr  amica, 

cui  Magncsla   flucnta   ct  fons  Gorgoncl   caballi  po- 

culum  tullt,   cui  vcrtex  Aonldum  vlrens  fi-ondet  co- 

rollls,     vlolas    parantc    Clrrbaj    tu    scls  Camocnls 


Martiani  Capellae  lib.  11.  §.  119. 

Scande  cocli  templa  virgo 

Digna  tanto  focdcrc. 

Te  soccr  subirc  cclsa 

Poscit  astra  Jupitcr. 
Ac  sic  Polymnia: 

Tandcm  laboris  fructus  acthram  fulgidam 
Divumque  sedes  ac  Jovis  consortia 
Provecta  carpis  inditoque  numinc, 


16o 


dulcibus  lucla  vatuni  ct  Pindarcam  clicljn  rcferre; 
te  dictantc  carnien  Threiclum  movlt  fides  sacrumqnc 
plectrum  sonarc.  O!  lus  noslra,  suescc  probarc 
sacros  cantus  atque  bcare  (est  imperati^ns)  circls 
orgaulcls. « 

Polymnia\  Inter  tot  varlas  dc  liujus  Musae  artc 
dlsputatloncs  plurlmi  tamen  ei  triLuunt  vel  mimos 
(Auson.  Id.  20,  9.  sive  antli.  Lat.  i,  74.  Antli. 
Gr.  1,  G7,  22  de  Bosch.  Casslod.  var.  4,  51. 
p.  72  Gar.),  quam  6Qxr,6LV  alli  appcllaut  (schol. 
ad  Luclan.  de  imag.  16.  \l.  p.  20  BIp.)j  vcl  mcmo- 
randi  facultatem  sive  memoriam  (Plutarch.  sympos. 
9,  14.  p.  746.  Fulgent.  myth.  1,  14.  p,  48  Muncfe.). 
Utrique  respondet  ejus  effigles  (Antlqu.  Hercul.  II. 
tab.  7)  quae  ori  adhiblto  dlglto  silentium  profitctur, 
ut  intclllgatur  eam  gcstlLus  verba  SHppIere.  Unde 
«horclstarum  loquacissimas  manus«  memorat  Cas- 
siodorus  (I.  c),  quarum  inventioncm  Polymnlae  tri- 
bnit,  1.  e.  op^Tj&tcov,  saltatorttm ,  quorum  artcm 
non  in  pcdlbus  modo,  verum  etiam  iii  manibus 
totoque  corpore  conclnnc  movcndls  spcctatam  cssc 
constat  (Cf.  Bottlgcr.  Sabina  I.  p.  517).  Unde  in 
Latino  epigrammate  (1 ,   75  Burm.)   de  ea : 

«Flectitur  in  faciles  variosque  Polymnia  motus» 

dlcltur;    Graecus    autem   poeta    (antb.    1,    67,    25 
dc  Boscb),  llcet  rellqaarnm  Musarum  singula  no- 


mlna  referrct,  hujus  tamcn  rctlcult,  pro  co  autcm 
extrcmum  hoc  posult  dislichon: 

^iyco  (pd^Eyyofxivrjq    ^ra^dntjg  ■d-sk^upoova 
TtccX^iov 

Nsv/JUxTi,  tp(Aivr\6a6av  artayykXXovxa  6i(ii- 
JtrjV. " 
lu  nostri  tamcn  carmlne  de  omniLus  illis  nlhQ  rc- 
pcrltur.  De  rhythmo  eiiliu  agltur,  atqnc  dc  iis  quae 
mentcm  pararc  posslnt  ad  alta  culmlna.  Carminis 
mctrum  In  codice  Monacensi  (E)  glossa  dcfinit: 
«Jambicum  senarium  yponacticum  constat  trunetro 
ac  cataIecto«,  mclius  tamen  Jambicum  seuarium 
simpllcltcr  dixeris. 

tandem^  Non  ad  verbum  intcrpres  verfit:  lAn 
stete  (statlm  Ulico)  infdhest  tii  zelune.  dinero  ar- 
beite.  den  sconen  himmel  (accipis  iu  pracmium  tui 
laboris  pulchrum  coelum)  linde  dero  guto  gesdze 
(et  dcorum  sedes)  unde  dia  sippa  iouis  (et  cogna- 
tloncm  Jovis)  tdi  tu  sin  snora  miirdest  (ut  £as 
cjus   nurus).« 

inditoque  numirie]  Dicit  Polymniam  carperc 
diviim  sedcs  et  consortla  Jovis;  itaquc  vix  duLi- 
tcm,  quin  Martianus  5cripserit  inditoque,  qiiod  ex- 
hlbct  Vossianus  codex.  Aicvtz.  (misc.  p.  208  f.).  — 
Lapsus  est  vir  doctus  in  adscriLcndo  3Iusae,  quod 
dc  Phllologla  dlcltur.  Scd  lectlo  Land  duLia  est, 
siquidem  non  Cortius  tautaiu  in  Guelfcrbytano  pro 


120 


im  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  120. 

Cruenta  dudiim  quac  jugare  rhythmica' 
Ac  dispari  mixta  sueta  rcgula, 
Mox  quid  jacente,   quid  jugata  hnea 

inclytoquc  lcgit  indttoqxie;  verum  sic  ctiam  scrlptum  rcli(jul  omnes,  tum  versio  antiqua:  »/0/4  hemisgtiu 

in  Basilcciisi    cl  Darmstatfcnsi    Ipse   vldl.    Concinlt  (etlam  mlxta)  mit   misselichero  unde  tinebenmazero 

practcrea  Tcufonlca  verslo  Llsce  verbls:    nhina  iif  rcgula  (ad  varlam  ct  dlsparis  metri  regulam).u     Cui 

kefiiortin  (Illuc   supra   vccta)  unde  qotheit  infuhen-  illustratlonis    causa    addit   Interprcs:    nUuto   mdnig- 

titi  (ct  divlnltatcm   acclplcns).«    Confcr  praeterca  In  falte  dir  si  din  misselichi  dero  nitimon  (quam  niul- 

dupcrlori  loco  (§.  118)  verba    «7iiimine  fisn."  tiplex    tlbi    sit   varlctas    cantlcorum)   uucr   mdg    tdz. 

cruenta\  IVoia  ct  hnpcrfccta  carmina,  ut  cruen-  hezellen  (quis  poterit  lioc  cnunicrarc)?«   Vcrum  an 

<nm  pro  novo   dicatur,   tracta  mctaphora  a  foctlbus  vlderlt    vetus    intcrprcs   adbuc    ambigl  potest^  Ari- 

anlmallum ,    qni  crucnti    nascuntur.  Vixc.  —    Q"'d  stldes  tanicn    Qulnctlli.-tnns  (ap.  Meiboni.  rci  music* 

hic  cruenta  rhythmica  sibl  vclint,  baud  facile  quls-  scr.  p.  55)  distinguit  intL-r  trla  gcncra  1)  rbythmum 

quam   expcdlverlt,    nisi   attcndat  ad    Graecum   ver-  Labentia,   2)  rliytluno   carcnlia,   et  5)  rhythmi  spe- 

Lum  xoovco,    ct  quod  formatur   indc.    Ipscmet  an-  clem   habcutla,    quac    tum  rhythmum  babcant,  tum 

fcquain  hoc  inclderct,    dudum  tcntaveram   oincljto-  co  careant.  Pari  niodo   slbi   opponere   ^idetur  Mar* 

qiic    niiniine    favente«;     at    prorsus     infellcltcr,    ut  tianiis    regulam   rhythmlcam    et    dlsparem,    qiiaruiq 

postca    comperi.      Ceterum    anliqulores    ctlam  usos  utraquc  crucnta  jugare  Philologlam  solcre  ait^  pror- 

quandoquc  Graccis  vocabulls,    quae   tamen  Latinls  sus  ut  Cicero  (de   orat.  3.  44  et  4S)  vcrsus  certn 

notabant    literls,    jam    ollm   observavit  Muretus   1.  lege    alligatos    disparibtis    nuincris    opponiti    atque 

var.    lect.    c.   3.     Lucretlo    dtirateus    equus    dlcitur  nostcr  infra  (§.  97a  f.)  de  pcdibus  dissercns:  «aliosf 

pro    ligneo ,    e    mcdia    Graccla.  V.   Ang.    Politlan.  inqult    «alogos    boc    est    jirratlonabUes    nomlnamus, 

obscrv.  et  emend.  cap.  f).  Vo>ck.  (sp.  crlt.   p.  82).  quorumquc    ratlo    nulla    praestatur,    sed   Incondlta 

—   Cortlus    in    Guelfcrbytanls  legit   creante^     sed  quacdam    compositlo    profcrtur.»     Mixta,   ut   nune 

nihil  Loc  pacto  efllcltur.  Acquc  Vonckii  placct  ex-  producta  ultlma  In  versu  posltum  est,   ad  regulam 

plicallo,    quae   non  mlbl  tantum  obscura  est,    scd  rcferenduin  erlt;    vlde   tamcn  ne  mclius    pro  acca» 

Jpsi   ctiam    auctorl    erat,     qnippc     qui    ne    vertcrc  satlvo  casu  babeatur,  quod  facLIIimc  pcr  transposi- 

quldcm  potucrlt  vocem  crttetita  a  xQOVstv  dcductara.  tionem  cffici  possit, 

Fortassis  cmenta  poctlcc  a  pugna  pctltum  hoc  loco  *nox  quid]  Vetus  Intcrprcs   hacc  de   geometria 

significat  LosliJia,   infcnsa,  dissona.   Certe  rhythmo  Intclllglt,  qiia  in  Intcrprctatione  vix  acqulesccre  Iicct 

proprlum    est,   quac  dlssona  sunt  suavitcr  jungcre.  Vcrtlt   cnlm:  nUnde  uudz    triscosi  mdcho  (ct  quid 

Vium    Vulcanlo  tamcn  conclnlt  vcrslo:  nDii   dir  iti  lcr-conjcLtum    faclat).    mit   strdcchentemo    reize  dn 

er  geiiuon  uttdre  nititiiti  carmlna  zemaV/toiijie  (quum  dicti  siton   (per  rcctam   Ilncam    in  latcrlbns)  tinde. 

tu  ollm  sucta    cras   nova  carmina  condcrc)"  ct  cru-  gefdogtemo  dn  dien  orten  (ct  pcr  jugatam  in  cuspi- 

enlum  et  crtidum  cognata  inler  se  csso  vidcntiir.  dinibus,   id   est  in  angulis).    Ac  nc  dubites  de   ho- 

mi.Wa]  Cortlus    abcsse  a  Guclfcrbytano  codicc  rum   verborum  scnsu  addit:  nDdz  ist  dlso  si  chdde 

Lanu  Toccm  observat.  Sed  rctluendam  suadcnt  tum  (lioc  cst  ac  bi  dlcerct)  Du  chiire   m  geometri«  (tu 


Martiani  Capcllae  lib.  II.   §.  120.                                    IG7 

Trigonus  recurvct  circulusque  torqueat; 
jNlelos  probare,    ac  tonos  et  crusinata, 
Artesque  cunctas  solita,  quaeque  coclitum 
Possunt  parare  mentem  ad  alta  culmina. 

«piacrc   in  geoinctrJa)   uttto  dri   reix,a     tjri-hle    (qno-  turi   siiit.    Restat  irigoitus  jiigata   Hiiea   recurvafus, 

niodo  trcs  lincac  rcctae)  dti  dieti  ortcn  (in  apicibiis)  «jiicin   taincn   ct   ipsiira  facUi   negotio  intelligcsi  ac- 

51/4  chtissente  (se  coiijungcntcs)  triaiigulum  machonl  ceutuni   essc  circttmflexttm ,    ciijiis   Lacc   forma:  yl 

((rianguhira  faciant).    Vnde  tttidz  ter  rinif  titnbe  bic-  jaui    aiiti(]uitus  salis  usitata  fuil. 

ge  (ct    qiiid    circulus   incurvet).    tldz    chit.  tiiiio    til  crtisinata^   Martialis  G,  71: 

timbc    fjcboijener     reiz    ten    ring    mdchoe    (lioc    cst  nEdere  lascivos    ad  Bactica  crusmata  gestus , 

qnoinodo    omnis  incurvata    linea    circulura    faciat). «  Et   Gaditanis  Ittdere  tloeta  modis.» 

Scd  valde   dubito   quiii  liypallagen  in  Martiani  ver-  Gorz.  —   Tcutonico   intcrprcti  ci-usinata  sunt  chor- 

bis    »quid  trigonus  rccurvet   circulusquc   torqucat"  thirtttn   pulstis.     Ita    cnlm    octavum  biijus    canninis 

intcllcxcrlt.     Atquc    miruin    profccto  vlderi   posset,-  vcrsum  vcrtit:  i>Qtt6niti.  zcschicsennc  (sucfa  cligcrc) 

sl  Martianus,    quo  loco  dc  pocsi  tantum   ct  musica  dtc   uttdrbd  des   siinjes   (ambitura   cantus)  liiide  dici 

loquitur,    gcometriam    eis    immlscuissctl    Practcrca  uttisd  (ct  melos)    tiiide    die  ruora  deio    sciton   (ct 

jacentem  lincam   minus    accurate   rectam    interprcs  pulsus  cbordarum). « 

Tcrtit,    quum    omnls   linea,    quae  non  obliqua    sit,  mcntem^    Ita   c   Drcsdensl    codlce   rcposui   pro 

recta  dlcatur,  jaccns  contra  erectac  opponatur.  Sinc  metttc,  quam  tamen  antiquam  esse  lcctlonem  Teu- 

ulla   autcm    dlfllcultate    de    quantitatls    et    acccntus  tonica  verslo  docct  baec:   »Unde  dlle  liste  xeschfe- 

flgnis  intclligcs  qiiac  ad  rcm  metrlcam  rhytbnilcam-  sennc  (ct  omnes  artcs   cligcrc)    tiitde  <il  ddz  himel 

que  quara  proximc  pertinenl.   Cf.  modo  Priscianum  sd~cn  mdchon  mtigen  (et  omnc   quod    cocli  incolae 

(dc  accentlbus  p.  853):  iiQuId  cst  longa  llnea?  nota  cfficerc    possint)    mit   iro  hohcn  sinne  (cum  eoriuH 

a   sinistra  in  dextram  partcm   ducta,   ita:  — ;  quid  alta  inentc). « 

est  brevls  linea?  uota  jacens   similiter,  sed  panJa,  alta]    Dixerlt    foiaan    allquis,     voccm   coclitum 

slcut  pars    infcriop    circuli,    ita:  w  «5  ct  Isldoriim  minlmc   hisce  verbis  jungendam  cssc^  sed  ad  mcn- 

(elyin.  1.  17.  29  5    III.  p.  29  Arev.):    nnota   brcvls  tem  pertinere.    At  vcreor  ne  erratiirus  slt.    Plutar- 

inferior  scmiciixulus  w,  nota  longa  I  jacens  est  «.«  clmm  potius  nostcr  legisse  vldctur,    qui  (svmp.  9, 

Idem   alio    loco    (1,    4    f.  pag.   12):    »Apex    cstu,  14.   p.  74G)  Polymniam   etipiditali  disceitdi  {ipiXo- 

Inquit,  nlineajacens  siiper  lltcram  aequalitcr  ducta.«  [la&ei),  quac  animo  Inest,  praoesse   docet.    Atquc 

Eandem  notam,   quam  alli  gTammaticI  ctiam  accen-  slc  mens  humana  praepararl  dieitiir  ad  adscendcnda 

tum  longtun  appellavcnint  (Diomcd.  p.  429.  Donat.  alla  coelitura   cuhnina.    Totius  carminis  conslrncllo 

p.   1742.  Max.  Vlctor.  p.  19i3)   nostro   ojaccntcm  et  scntcntia  baec  cst:   «Tandein  provcota  iuditoipu 

lincamu  esse  quivis  \Idcbit5    ncc  dtibito  quln  ciicti-  numine    carpis    laborls    fructus,    actbiam   fulg'dain, 

liim  quoquc  torttiin   (nam   ita    hacc   per   bvpallagcn  divumquc    scdcs   ac   Jovls  cousortia.      Quae    dudiim 

acciplcnda)  omues  mccum  pro  nota  brcvilatis  Labi-  suela  cs  cruenta  jugarc  ad  regulam  rhyShmicaai    cf 


16S  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  120. 

Scande  coeli  templa  virgo 
Digna  tanto  foedere. 
Te  socer  subire  celsa 
Poscit  astra  Jupitcr. 
12!  Timc  Mclpomcne: 

Sueta  cotlmrnatos  scenis  depromere  cantus, 

Soccumquc  ferre  comicum, 
Et  rcboare  tua  tulimus  quae  carmina  cura 

luixta   ad   dlsparcm  (vel,    si    mavis,    nad  regulam  scuohton   tragicornm  tnit   cotumis.«    Et    postquam 

rliytlimicam    et   mixtam  disparcmi()  tum   solita   cs,  cxplicavcrat ,    (pii   slnt  collturui   ct  quac  sit  sccna, 

quld  vcl  jaccnte  vcl  jugata  liuea  trigouus  recurvet  pcrglt :    » Vtide  dna  hdhcn  ddz    kesciihe   dcro  comi- 

circulusquc    torqucat,    mclosque   probarc   ac    tonos  corum  (ct  indutaoi  csse   calccorum  gencrc  coniico- 

cl  crusmata   artesquc   cuuctas  ct  ea,    quae  mcutem  rum). «    Familiarc  poctis  crat,   calccorum  gcncribus 

pararc  possuut  ad  alta  coelitum  culmlua.«  divcrsa  carminum  geucra  dcnotarc.    Ita  ApoIIiuarls 

Slclpomoie]  Huic  Musae    utrumquc    spectacuH  Sldouius  (cpist.  8,   H.  p.  255   Sirm.): 
gcnus,    tam    tragocdiam,    quam   comoediam   noster  iSoccos  ferre  cave ,  nec  ut  solehat 

adscribit  (conf.  888)    similitcr  atquc  Cicero  (orat.  Laxo  pes  nalet  alttts  tn  cothtirno. 

51)    dc    quiliusdam   artificibus   scenlcis   scripscrat,  Sed  tales  crepidas  Uijnre  ciira 

in  utroquc    gcnere   eos   placuisse.    Scd   rectius   ii,  Qiiales  ILir]ialice.« 

qui  Melpomcnac  tragocdiam  tantum   tribuunt  (!Ior.  Virgilium  (Aen,  1,   517)    vcl  Propcrtinm  (2,  2S, 

od.  1,  24,  2  et  5.   Ovid.  art.  am.  5,  1,  11.  Auson.  41)  nostcr  ante   oculos   habulsse  vldetur;  intelligit 

Eid.  20,  2.  Epigr.  Lat.  1,   75.  p.  51  Burm.  Scbo-  igltur    calccos    leves,    quales    Tbaliac    convcniunt, 

llast.  ad  Lucian.  Iinag.  16.  T.  VI.  p.  20  Bip.).    In  uiulc    a   nona    Lac   sororum    se    rcprcbcnsum   csse 

moniimcnlls    ctiam    Ilercidancnsibus    cjus    Imaginl  Marlialis  (8,  5,  9)  iinxit :  Quinctlliauus  autem  (10, 

subscriptum  leglmus :  MEAIIOMENH  TPAT^-  2,  22.  p.  150  Spald.):  «Nam  comoedia  non  cothurnis 

^IAN.   Quod  MltscLerllcLius  (ad  Hor.  od.  4.  5.  1)  assurglt,  ncc  contra   tragocdla   socculo  Ingreditur.« 
omnino  lyricam  cl  poi-sln  tribuit,  ctymologiae  potius  rehoarc\  Ita  Pctronlus  Afranius   (in  Burm.  an- 

{}»■  lJis?.Ti:e6d^ia)  quam  usul  vctcrum  convcnlt.  3Ioua-  tbol.  Lat.  T.  I.  p.  51): 

Gcnsis  glossa  (E)  mclrum  dcfiuit:  »dimctrum  Jam-  >'3Ielpomene  rcboans   trajicis  fcrvcscit  lamhis. 

bicnm  Examctrum  (slc)  Dactilicum  junctum.u     Ba-  Ita  Ausonius  (Idyll.  20,  2): 
sUccnsIs  autcm  »metrum  lleroicum,  cul  subjuuctum  nSIelpomenc  traijico  prochimat  mocsta  boatu. « 

cst  diincbuin  Jambicum.n    Metrici   dicunt  Pytbiam-  Adde  quae   copiose   de  boc  verbo  disseruit  Macro- 

blcum  pilmuin  (Ilor.  cpod.  14  ct  Iti).  bius  (in    Saturnal.  6,   4).   Casslodorus   autcm  (var. 

SMe?«]   Teutonlcus  intcrprcs:   Tii  hist  ijuun  (tu  4,   51.  p.  72  Garn.)   discriincn  iiilcr   tragoediam  ct 

es  sueta)  In   scenis  zesini/enne  diii,  sdng  tero  tje-  comocdiam  demonstraturus  Ita  distlngult:  «Tragocdia 


Martiani    Capcllac  lib.  II.   §.  !21.  IGl) 

Mclo  favcntc  rhjtlimico : 
Kunc  tibi  virgo  cano,  spcs  atqiic  asscrlio  nostri, 

Tcnore  versa  carminis. 
Nani  tlialaraum  redimirc  jiivat,  tu  scrta  probato 

Tuis  placcre  ritibus. 
Digna  maritali  sempcr  vidcaris  Oljmpo, 
Deccntiorque  coelitum. 

Scande  cocli  tcmpla  virgo 
Digna  tanto  focderc. 

cx  vocis  vastitate  noniiiintiir :  qnac  concavis  reper-  Solcm  quoipc  nostcr  (§.  18o)  » asscrtioncu)  diviiu)» 

eussiouikus   roborata  talciu   sonuiu   vidcliir  clficcrc,  appcUal. 

ut  paeue  ab  hoiuinc  (uoii)  crcdafur  exirc.    Erigitur  versa\    Per  bypallagcn   dictiim    pro   verso  i.  e. 

autcni  in  hircinos  pcdcs,   qiiia  sl  qiiis  iiiter  pasto-  mutalo    carminis  tonore.     Oinnis  locus   ita  consfni- 

rcs  tall  voce  placulsset,  capri  niuncrc   doiial^atur. «  cudus:  »Ego,   quac  hucusquc    cousuevcram  frai^oc- 

Saepe  tamcn  iii    tocc    boare    Graecl    tantuin    verbl  dias  comocdlasque  deproinere  sccnis^  ct  melo  rhvtli- 

/Soao)    sensus    respicicudus    esf.    Undc  Apollinaris  mico    favcnte    reboare  carmina,    quac  tua  cura   tu- 

Sidonius  (cpist.   8,    II.   p.   254   Siriu.):    »Et   nunc  limus    (i.    c.    acccpirans),    nunc  carminls  argumcnto 

inflat  epos  tragoediarum. «   Teutoiiicus  intcrprcs  illos  miitato  ad  liymenaeum  tibi  canendiim  me  convcrto.« 

Nclpomcnac  vertit  vcrsus:  »Vnde  singen  diu  sdng.  Tcutouicus  iutcrprcs   sic:    »i>'ii  sinqo  ih   tir  mdqed 

tiu  uuir  fone  dir  truo(jen  (et  cantare  carmina,  quac  (nunc   cano    ego    tlbi   v  irgo !)    mit    temo   dunse    des 

nos  a  te  accepimiis) :  dine  trutttn  (tuac  auiicac)  5u-  sanges  (cum  extenta  serlc  carminis)  tiudndn  dil  qii- 

ozemo  sdnge  tinsih  hicchenlemo  (suavl  cantu,  nos  al-  iin  uuorten  bist  (quippe   diva  facta  cs)   unser  trust 

licientc)  unde  scundentcmo  (ctincitanic)  dai  miir  siu  (nostrum  solalium)    undc    unser    ziinga   (ac   nosti'a 

triiogin  unde  gchiellen  (ut  ea  ferremus  ct  scrvarc-  facundia)«;     qui    voccm    versa    omuiuo   nc«-Icsissc 

mus)«    Postcrlora   vcrba  Illustratlonis   causa  ab  in-  vldetur. 

terprcte   addita  cssc  Ipsc  vldcrls.  marilali  Olympo]  Loco  nlmiriim.  qucm  marltus 

assertio  nostri]  Eacundia    nostra.  Vixc.  —    E  inliabltat.     Ilypallagcn     probc     iutcUe.vit    iiitcrpres 

glossa,   quac  consona   cst  cum  vcrslone  Teutonlca,  vcrfens:   «Titten  brHte   stHol   lusiet    mih   xezierene 

malam  hanc  cxplicationcm  sumsit  vir  doctus.    Mc-  mit  sdnge  (tuum  thalamum   libct  mihi  ornarc  cuni 

llus   potuit    cdoccrl    cx    luferlorlbus    locis,    quibus  cantu).  die  zierda  Id  dH  lichen  din^n  siten  (orna- 

Muslca  (§.  92i)  Minorvani  »nostrI  comltcmu,  Gram-  tum  da   placcre   tuis   niorlbus).    Utierd  mitozist  tA 

matica    (§.  229  f)    cum,    qui   liauc  arfem  callcat,  5i/t  dinemo    himelishen   chdrle  mcrcnrio   (digna  sis 

»assertorcm    nostrl»    appcllat  (conf.    Gcll.  20,    6.  tuo  coelcsfl  niarlto  Mcrcurlo).» 
rVon.  Marc.   p.  496  Merc.  Serv,  ad  Acn.  2,  o9o).  decentiorque]  ComparatlTum  pro  superlatlvo  a 

.//ssciiio  autcni    cst,    quam    quls  slbl   viiullcat,    ut  nostro  poni,   supra  (§.  G)  obscrvavl.   Agnosclt  ctiaiii 

22 


170  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  122. 

Te  socer  subire  celsa 
Poscit  astra  Jupiter. 
122  Ac  si  Clio: 

Tu  quae  Rlietorico  clangerc  syrmate, 
Atque  reum  rabido  absolvere  pectore, 
Quae  nunc  sensa  ligans  horrida  nexibus, 
Soritas  cumuli  accessibus  aggerans, 
Nunc  quid  grammatica  stringere  rcgula, 
Quid  fandi  ambiguis  conterat  ordinem, 
Sollers  docticanis  luderc  sensibus: 


vetus  intcrpres  vertcns:  i>unde  dllero  himmel  fro- 
uuoii  zimiijosta  (et  omiuuiii  coclestiuiu  feiuiuarum 
cleccntlssima).  II 

Clio\  Si  verum  quaeslveris  vidcbis  lianc  Musam 
pracfuissc  Listoriac.  Ita  Herculancnsia  (2,  tab.  2); 
ita  scliollou  ad  Luclani  imagincs  (16.  p.  20  I>Ip.)j 
ita  ct  Ausonius  (Idyll.  20,  1)  alllquc  (antliol.  Gr. 
dc  Bosch  1,  G7,  25  j  antLol.  Burm.  Lat.  1,  73. 
p.  51).  Alli  Listorlam  Polymniac,  nostrac  lauila' 
tiones  tribuunt,  etymon  secutl  (Pltitarclius  in  sym- 
pos.  9,  l/i.  p.  746  5  cf.  ct  Cornut.  14.  p.  io8 
Gal.).  ?fostcr  dlsputantcm  tantuin  inducit  contra 
inanes  Philologlac  laborcs ,  qiubus  ad  illud  iisquc 
tcmpus  rbctoricam,  dlalectlcam,  ct  grammatlcam  tra- 
ctavcrit,  altlora  mox  ct  verlora  in  coelo  >Isura. 
Mclrura  kiijus  carmlnls  cxplicaut  glossac  in  Mo- 
naceusUjus  (B.  C.  E.)  et  in  BasIIceusi  codlcc: 
uDactyllcum  pcntamctrum  catalcctlcumn :  cst  vcro 
Asclcpiadcum  prlmum  (Ilor.  od.  1,   1.  5,  30). 

syrnuile^  Auibaglbus,  clrcuitlone,  sivc  clrcum- 
scripta  elocutlonc.  Sijrmata  tragoedorum  erant  ve- 
stliucnta,  undc  boo  vocabulum  Inflatum  dlccndi 
genus,  ampullas  ct  scscpilpedalla  vcrba  (Uorat.  ad 
Pisou.  07)  dcslgual.   Sic  Martialis  (4.  49.  8): 


«^/  nostris  procul  est  omnis  vcslca  libcUiSf 

Slusa  nec  insano  sjTmatc  nostra  iiimet«, 
et  alio  loco  (12.  9o.  4): 

«^ptasti  longum  <j*  tjuoffue  syrma  tibi.a 
rabido^  Pcjus   in   Guclfcrbytanls  rapido  icgcrat 
Corlius.   De    forcnsi   cnira   orationls    gencrc   scrmo 
cst.    Quo    autem  melius  locum  inteUIgas,    conferas 
vellm   in  totlus  libri  finc  (§.  998)  rersus: 

nliidocta  rabldum  queni  videre  secula 
Jurjis  caninos  blateratus  pendere." 
Festus  (p.  419  Dac.):  «Rabidus  a  rahie,  ([ul  morbus 
caninus  est.a  Sed  ct  Seucca  (licrcul.  fur.  172) 
urabiosa  forl  jurgian  scripsit.  Scnsus  Igltur  cst: 
rlietor  rcum  rabldo  (forensi)  pcctore  ila  dcfeudlt, 
iit  absolvatur.  Eodcin  pertinct  zo  OtfodQOV  et 
y,ciQxaQov  (v.  C.  Fr.  Ilcrmann.  ad  Liiclan.  dc  blst. 
scr,  p.  261).  Practcrca  conferre  Ilcct  Graecum  epl- 
gramma  (2,  46,  14  p.  SOl  Boscli.)  ct  Propcrtiuiu, 
qui  (3,  6,  11)  nrabidam  llnguara"  scripserat. 

cumuli\  Ciceronciu  noster  vidctur  ante  oculos 
Labuisse,  qui  (dlvin.  2,  4)  usoritem"  scrlblt  nsi  ne- 
ccsse  slt,  Lallno  vcrbo  acerualcm  Ilccat  appcllarc 
(conf.  acad.  qu.  2,  16  ct  29.  Ilorat.  cpist.  2.  1. 
47.  Pcrs.  sat.  6.  cxti'.   Sc\t.   Einplr.  adv,  log.  7, 


Martiani  Capellae   lib.  II.  §.  122.  171 

Nunc  stellata  poli  conspice  limina, 
Et  candorc  sacro  aetheris  utere: 
Quem  vero  pretium  est  noscere  lumine. 
Scande  coeli  templa  virgo 
Digna  tanto  foedere. 
Te  socer  subire  cclsa 
Poscit  astra  Jupiter. 
Mox  Erato :  123 

Caput  artibus  inclyta  virgo 
Cui  panditur  aula  Tonantis: 

41G5   adv.  pliys.  9,   182  ct  iufra  noslruiu  (§.  327).  »Niinc  Erato:  nam  tu  nomen  amofis  hahes* 

Z/rnmn]  Guclferbylanus  qiudem  codcs,  leste  Cor-  (conf.    cund.  2,    42o    et  Apollonium    Rhod.  5    ab 

tio,  ctDrcsdensis  lumina  cxhibcnt^  quouiuin  autcm  init.),   qnem  quidcni  amorcm  Cornutns  (14.  p.  lo9 

canentibus  Musis  Philolugia  non  nisi  In  limine  apo-  Gal.)  in  philosophiani  dctorquct.     Monumcnta  Ilor- 

thcoscos  erat,  vulgatam  Icctioncm  co  luasis  rctiuui,  culanonsia  (2.  tab.  C)  hanc  Musam   appcllaiit  p.uil- 

quo  propins  Tox  lumine  scqiiitur.  Limen  coeli  nostcr  triam,   quibnscum  epigrammata  Graeca  (1,  G7,  25. 

etiam  snpra  (§.  G3)  dixcrat.  p.  257   Bosch)    ct    Latina  (1,    75.    p.  51   Burm.) 

prelium  esl]  Scilicct  »tiioruin  labornm.u  Vulc.  parlter  ac  Plutarchus  (in  symp.  9,  15.   p.  745)  et 

—   Equldem   pro    «opcrae    prctlum    est«    iutclligo.  Ausonius    (Id.  20,    6)    conciniint.    At  vero   apnd 

Ipse    Tacitus    (ann.    1,    li7):   uGcrmanico    prelium  nostrum  cadcm   Musa  de    mundi  ct  rcrum  natura- 

fuit  convertcre   agmen.«  lliim    cognitione    disscrit,    quo  Itcrum  patct,    Mar- 

lumine]  yerborum    In   hoc  carminc    ordo    satis  tlanum    ad   Id,     qiiod   culque  Musae  pcculiai-c   est, 

intricatns   ita  struendus  niihi   quidcm  vldetur:  dTu  miuimc   spcctasse.     De   mctro    glossae  Monaccnses 

(Philologia!),  quac  soUers  es  rhetorlco  syrmatc  clan-  (B.  E.)  et  BasUeenscs:    ..Mctruin   anapestlcum   ca- 

gere  reumquc  rabldo  pcctore   absolvere,  quae  nuuc  talccticum  constat  trlbus  anapestis  et  syllaba.»    Est 

lioriida  sensa  nexibus    ligans    et  soritas  accesslbus  Igltur  Paroemiaciim  sive  Anapacsllcum  dimctnun  ca- 

cumuli  aggcrans ,    nunc  (sc.  soUers  es)  quid  rcgida  talecticiiin. 

grammatica  stringcre,   qnld  fandi  ordincm  ambiguls  ariibus]   Caput  cum  dandl  casu  Tcrentiana  dl- 

conterat,  senslbus  docticanls  ludercf  consplce  nunc  ctlo    (^\ndr.   2,    G,    27,  Adclph.    4,    2,    29:  add. 

llmina  stcllata  poll  ct  ntcre  candorc  sacro  acthcrls,  Propcrt.  2,   18,    8G).   Quld  caput  hoc  modo  signi- 

quem    prclluin    est    vcro    lumlne   noscere.«     Vcrba  ficct,  docet  Quluclllianus  (5^  11,  27.  p.G27  Spald.). 

y<hanine  verc^  c  Lucano  (9,    11)  sumsit.  Posslt   tanicn   etiam   pro    eompcUatlone    acclpi,    ui 

Erato]  E  Gracci  nominis  slgnlficatione  hulc  jam  apnd  ilomcrura  (II.  ^.  281)  Tsvxns  ^pl/irj  aStpu/lri. 
Plato    (Phacdr.  p.  349  Bip.),    amaforia    tribiicrat;  Tonantis]  Egregie  hic  JupJfer  epithefo   KSQav- 

sccutiis  Ovidius  (art.  am.  2,    IG):  vlov  (Orpb.  hynm.  18)  sive  Touantis  (Sil.  15,  20. 

22  * 


172  Martiani  Capellae  lib.  II.   §.  125. 

Merito  tibi  subditur  orbis 
Rationibus  ante  repcrtus : 
Sacra  fuhnina  cur  rutilescant: 
Fragor  intonet  unde  resultaus: 
Quid  agat  per  aperta  madores 
Modo  nubibus  imbrificatis: 
Quid  euntibus  agmine  nimbis 
Revocet  nitidissima  verna, 
Rotet  omnia  circulus  anni 

16.  23 i.  CviJ.  fast.  6,   546)  ornatur,    qnia  illico  iniLribus  rcplctls  alqac  tiirgpntihiis. «    Aiieiia  codcm 

dc  ftdminum  natora  disipiiritur,  scnsu   Yirgilius  dixit  (georg.  I.  395): 

repertiisj  Ilugianus   ct    Cantabrigicnsis    codices  n]\'ee  mlHus  ex  imbri  soles  et  ajicrta   screna 

repei-tis   habcnt,    quod    primo  aspectu    placctj    scd  Prospicere  et  certis  poteris  cojuoscere  si^nis." 

pracstat    yulgata     lcetio,    qua    pristini    Pliilologiac  rotet^   Cum  reliquis   Lacc   non    bcne   coliacrcrc, 

laborcs  pracmlis  futuris  opponunturj    quae   ratioui-  ncmo  non  vidct;    nam  quum   pro^rium   sibi   subje- 

bus  duccndis  coujcctiu-isquc  faciendls  bactcnus  aegre  ctum  babeat  vcrbiim    rotet,    illud    (jitid   in    antccc- 

paullatimquc  rcpcrire     studucrit,    jam    sponte   ipsi  dcntibus  refcrrl  buc  non  posse  vidctur;  tanien  quum 

patcre,    meritoque    ei    Subdl   orbeni,    qucm  dudum  omncs  libri  in  lectionc    concinant,    qua  constructio 

sibi  ratlocinando  quasl  vindicavcrit.  nianlfesto    ab    antcceJentibus  pcndct,    nilill   restat, 

sacra  fulmiiia]  Vel  Propcrllum  (3,  3,  47  seqii.)  nisi  ut  ^idd  accipiamus  pro  ^itid  sit  quod,  paiitcr 

imitatus   est,   vel    OvIJIuni,    qui  (met.  lo,    69)  de  «t  Ylrgilius  co  usus  est,   quem  m   toto  hujus  3Iu- 

Pvthagora  canit  inTCStigante:  sac    cariuinc    nostcr    antc  oculos   Jiabuissc    vidctur 

tQuitl  deus,  unde  nivcs,  qitae  folminis  esset  orijo;  (gcorg.  2,   47o): 

Jupiter  an  venti  discnssa  nuhe  tonarent  ?«  "Jfe  vero  primvm  diilces  ante  omnia  Musae, 

Fitlmina  pro   Grotiauo  fulijura  rcscripsi  c  Guclfer-  Quariim  sacra  fero  ingenti  percitssus  amore, 

bvtanis  moncnte  Cortio;    idquc  co  magls,  quod  de  Accipiant,    coeliqiie  vias  et  sidera  monstretU: 

naturali  fiibniiium  cansa  bic,    slcut  apud  Ovidium,  Defectus  Solis  vurios,   Lunaeqite  hihores ; 

sermo  est ,   ncutiquam    dc   fuhjurum  jactu ,    c  qui-  Vnde  tremor  lerris  ?  qua  vi  maria  aUa  tumescaiit 

bas    conjccturalcm    dlvinatioucm   ficrl    supra   (§.  7)  Ohjicibus  ruptis ,  rursusque  in  se  ipsa  residant? 

dlxerat.    AdJc    Senecam    (nat.    qu.   1 ,    1  f.  p.  684  QuiJ  tantiim  Oceano  properent  se  tinguere  Soles 

Lips.)  et  Iloratium  (in  cplst.   1,    12,    16).  Jfiberni,  vcl  qtiae  tardis  mora  noclihus  ohstet?» 

madores\  Ita  scripsi    e  Monaccnsibus  libris  (B.  Ad   sententiam    carminis    Clandiani    quoquc    locus 

D.  E.)    pro  madorem.    Totius    loci  scnsus  bic  est:  (Cons.  Mall.  100  seqii.)  propc  acccdit.    Totiim  iiui- 

»quid  agat  niadorcs  i.  c.  pluvias  pcr  apcrta  i.  c.  per  tandum  sibi  proposuissc  vldctur  Boctbius  (de  con- 

spalla    coelestia,    uubibus    modo   i.  c.  paullo    antc  sol.  pbilos.  I,  p.  913  op.  Basil.). 


Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  125.  175 

Properantia  claudere  secla. 
Quid  lia])ent  rationis  operta 
Canimus  tibi  cognita  soli. 
Scande  coeli  templa  virgo 
Digna  tanto  foederc. 
Te  socer  subire  celsa 
Poscit  astra  Jupitcr. 
Ac  tunc  Terpsichore:  124 

Laetor,    bonoris  meritis  conspicis  astra  virgo; 
Hoc  tibi  sollers  pcperit  ingcniQm  labosque, 
Ista  peritis  tribuit  cura  vigil  lucernis. 
Perdia  pernoxque  sacris  namque  ouerata  cbartis 

claudere  secla]  Slmllitcr  Liicanus  (1,  75):  vcl  polius   duobus   ckorlauibis   cuni    ordine    logaoe- 

»Secula  tot  mundi  svprema  coegerit  hora.«  dlco,    quaJe    apud   Ausonlum    quofiuc    JiaLcnius   iu 

Infinltus  modus  positus  pro  »ut  claHdat»  paritcr  ut  Bissula    (Idyll.    7);    quod    in    glossis    cst    codicnni 

supra  (§.  119):  «Tlireicium  souarc  earmen.«  Monaccnsis  (E)  ct  Basilccusis:  » Churiauibicum   ca- 

Terpsicho7-e]    Gratulans   haec  Musa  Philologiac  talocticum   constat  cx    duobus  chorlambis  ct  trlbns 

Simul  de   sacrls,    dlTlnatlone,    et   augurlis    disscrlt.  trochacis  ct  syllaba«,    uuicc  ex  prava  prlnii  versus 

Plato  (Pbaedr.  p.  2o9  Steph.)    "In  chorls  cani  cc-  scriptura  profectum  cst. 

Icbrarl»    dixcrat,    quarc    antlqua  monunicnta  Iler-  peritis  /(icemi'*]  Ilypallagc.  Vlxc. —  Ita   ab  Inl- 

culancnsia   (T.  2.  tab.    S)    et    Latinum    cpigfamnia  tlo   (§.  2)    nSatura  mecuin    luccrnas  cdocuit«   dixc- 

(i,  73.  p.  51  Burm.)  lyram  ci  trlbuunt,   Ausonius  rat^   et  alibi  (§.  36)    «doctls  fidibus.<i    Parilcr  Mar- 

(Id.  20,  3)  citharam,  quac  codcm  rcdlt;    Graecum  tlalis  nindocta  falec«    (G,   73,    1). 
Tcro  epigramma  (1,   G7,   22  de  Bosch)  tlblas.  ciijrt    vif/il]    Dresdcnsis    quidem    codex    «  vlgll 

laetor]  Ita   lcge  cuin    MS.  IVIhllominus   peccat  curau;   sed  hano   mctrum  rcspult  lectioucm. 
bic  vcrsus,  ni  ita  transposltls   voclbus  Icgas:  perdia]  Ita  et  Ajipulejus  (inct.  i>.  p.  529  Oud.) 

iLaetor:  honoris  meritis  conspicis  aslra  virgo.*  npcrdla  ct  pernox.«    Gellius  (2,    I)  et  Symmachus 

Grot. —  Praeter  Basileenscm   ctlam   Darmstattcu-  (cpist.  1,  55):   «pcrdiiis  atquc  pcrnox."    Onomasll- 

sis,  Bodlcjanus,  Cantabriglcnsls  et  Britannicus  co-  con  Graeco-Latluum    (ap.    Vulcan.  p.  108):    »per- 

^      diccs  laetor  habent,  non  laeta,  ut  in  cditis  Icgltur.  dius  :tav>]fx.£Qog.'>      Adde    Adcluiiglum   (in    gloss. 

Practcrca    verba   «astra   vlrgo   consplcisii    ctlam   in  man.  h.  v.). 

Cantabrigiensi  transposlta  sunt,  sed  non  ut  volucrat  onerata]  Fortc  operata.  Vox  cnim  liacc  solem- 

Grotius,    quem  tamcn  secutus   sum.    Metruin   enim  nis    de  rcbus   sacris,   ut  ct  facere,  ct  Graceis  (js- 

carmiois  constat  choriambis  tribus  et   amphlljjaciiy,  C^'^-   Juvcnalis: 


174  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  124. 

Quidquid  agentes  stoaci  praescia  dant  futuris 
Seniper  anlielis  docilis  fomitibus  tulisti. 

nEt  malutinis  operaliir  festa  luceniis.t  tamen    nobiscum    eglt,    quod    iUam,    quam    codex 

Propci'tiiis :  praebct,    lectionem  prodidlt,    slquldcm  unicc    vcra 

tCyntUia  jani  noctes  esl   operata  decem.a  cst.    Ac  profccto    si   cam   infellcxlssct,    ncutiquam 

Et  Liviusiiopcrallsupcrstitionibusi  dixltj  et  Iloratius:  cmendatione  sua  locum  per  sc  obscurum   intcllectu 

» Vnico  qaudens    mulier  marito  ctlam  difficiliorcm  rcddidlsset.  Debebat  tantummodo 

Prodcat  justis   operata  divis.»  Latinis     Graccas     substituerc     literas,     quo     facto 

Virgilius  quoque:  Ctcoaxi,  1.  e.  stoico,   leglsset,  ConsuJto  enim  Mar- 

uSacra  refer  Cereri  laetis  operatus  in  arvis.»  tiamis  formam   banc    insuetam  6Tc6a$ ,    Orcoanoi 

IIoc  autcm  co  arbitror   qula    addit   nsacris«,    ut  ct  (Atbcnaeus   15.  p.  5G5  Casanb.  Junil  adag.  1,  7i>) 

in  loco  citato  Flaccl  MS.  nonnulli  sacris   pro    di-  more    suo    elcglt,     quo    magls  excrceret   discipulos 

vis  rcferunt.  Sed  aptisslme  ad  bunc  locum  Ovidius :  suos,  quos  tamen  non  solos,  sed  dcinde  ctiam  intcr- 

»Nunc  liederae  sine  honore  jacent ,  operala(jue  prctcs  vexavit.  Nemo  enim  adbuc  locum  csplanavlt. 
doctis  tulisti]   Snpra  (§.21    ct  121)  jam  monui,  fene 

Cura  vi<jil  Musis  nomen  inertis  hahct.n  uostro  sacpe   esse   «acclpere»    slve    «disccrc.o     To- 

EtValcrlus:   «lutegcrriml  vlrl  sanctltalcm  uslbus  et  tam   ctlam    periodum,    verborum   ordinc    restltuto, 

sacris  opcratani.«  Guot.  —   Quodsi  unus  saltem  ex  slc   jam    intelligcrc    milii    videor:    «Sempcr   anliells 

ouinibus  codiclbus  o/jei'rt<a  babcret,  Grotio  forsan  ac-  fomitibus  (ad   aras)    docilis    tulisti   (didicisti)    quid- 

cedcrcm.  Scd  ad  unum   omncs  dant  onerata,  quae  quld     agcntes    (bostiam    mactaulcs)    dant    (palcfa- 

igltur  lcctio  ccrta  incertac  conjecturae  utlquc  prac-  clunt)   Stoico    praescla    fuluris     (quae     noscuntm-, 

fcrcuda,  pracscrtlni  quum  bonus  cxcat  ex  ca  scnsus,  antcqunm   fiant).»      Ridcbat    paritcr    Ciccro   Stolcos 

tit  librls  onusta  ct  quasl  scpulta  Phllologla  cogltclur.  (dlvln.  2,  9):  »Ita  quoquo  sc  verlerlut  Stoici,  jaceat 

anentes]   Afjcre    spcclatim  vcrbum  solcmnc  erat  neccsse  cst    omnls    corum    sollcrtia.     SI    cnim   id, 

dc    ils,    qui  boslias   mactabant   (v.  Brisson.  de   for-  quod  cvcnturum  cst,   vel  lioc  modo  vel  illo  potest 

nml.  1.   18,    p.  11),    qua  dc  re  notus    Ovldli  ver-  cvcnlre,    fortuna    valet    plurlmum   —    Sin    autcm 

sus   est  (fast.  1,  522):  certum  cst,    quid  quaque    dc  rc   qnoqne   tempore 

nSemper  Agone  rogas ,   nec  nisi  jussus  atfis.'  futurum    sit:   quid  est    quod    me  adjuvcnt  banispi- 

Atque  Iioc  scnsu  agentes  bic  intelligcndos  arbltror.  ccs»     cet.     Porro    idcm    alio    loco    (1,  S2):    nlVon 

INam  postquam    eijerant ,    cxta  denuntiabant ,    sive  placct   Stoicis  singulis  jeconnn  fissis  —   iiitercssc 

cx  iis  futura    pracdlcebant.  deum;     nequc    cniin    deorum   cst,    neqiie    diis   dig- 

sloaci]  lu   cditls  quidcm  rcperitur  stoasi;    scd  num    —  — •  scd    ita   a    principio    incboatum    csse 

in    Grotiano    codlce    fuisse    stoaci    bacc   cjus    nota  mundum,    ut    ccrtls    rcbus    ccrta    signa    praccurrc- 

docct:   nStoaci  Icgc    Stoici.    Fuerunt  cnlm   11  rf]?  rent,    alia  in  eslis,    alia  in  a^ibusn  cct.  ]\on  igitur 

IxavTLy.ijg   propugnatorcs    accrrimi.     Vlde  Tullium  perspcxit  Tcrlulliaiins  veram  Stoicoruin  scntentiam, 

libro   1  de  divinatlouc.o  Ilaec  Grotlus ,    qui  quam-  quiim    crcdidissc   cos  (in   carm.   contra   Marcioii.  1, 

■»Is  perperani  suum  corrccturus  crat  codiccm,    bcnc  1,    12)  scrlbat,   deum 


Martiaui  Capellae  lib.  II.   §.  124. 

Nam  Sabaeorum  rapidis  quid  vapor  edat  aris, 
Fumida  quid  turicrcmis  aura  parct  favillis, 
Omina  vel  ccrta  ferant  vocibus  auguratis, 
Intrepidis  nec  dubitans  fatibus  antcvortis. 

Scandc  coeli  tcmpla  virgo 

Digna  tanto  foedere. 


17:; 


Dcbinc  Euterpe: 


Te  soccr  subire  cclsa 
Poscit  astra  Jupiter. 

Virgo  pcritc 


mi 


»posse  videri  Celeriiin  Ipse  Scncca  nonnis!  imUatns  cst  Soplioclcm 

Extorum  itisineiis  resnue  exspeclare  fuluras.n         (^Vntig.    iOOo),    ul)i    loeus   classicus   est    de   saciis 
Sahaeorum]    PHuius   (12,   40    ab    init.)   «rcgio     »'!**    £[/ftVQOig  (addc   et    Sfat.    Tliel),    10.    599  ct 


turifera  Sabaeoruni.«    Virgilius  (georg.  1,  S7): 
»Jndia  mittit  ebur ,  molles  sua  tura  Sal>aei.« 

rapidis  aris]  Pro  rapido  sivc  flaniiuantc  igne 
m  aris ,  per  hypallageii.  Porro  edat  liic  pro  sig- 
ni/icet,    De  pracsagiis  cuiui  scraio  cst. 

fumida]  Netpie  Loe  diviuationis  genus  nostcr 
silenlio  practcrirc  voluit.  IVainquc  e  fumi  et  flam- 
mae  direelionc  omina  captabant  vcteres  (Dio  Cass. 
41,  4o.  p.  291  Rcini.).  Inprimis  Senccaiu  (Oedip. 
301  sequ. )  Slartianiis  legisse  videtar,  eo  qiiidcra 
loco,  quo  Tircsiae  filia,  lucis  inopi,   rcfcrt: 

»Jam  tura  sacris  coelitiim  ingessi  focis«; 

et  ad  quacstioncm: 

» Vtrumne  elarus  itjnis  et  nilidus  stetit 
Et  summam  in  auras  fusus  explicuit  comam, 
An  latera  circa  serpit  incerlus  viae 
Et  fluctuante  lurbidns  fumo  labat?' 

rcspondct: 

'Discors  favilla ,  genitor ,  horresco  intuens , 
Ambitque  densus  rejiutn  futntis   caput." 

E  quibas  coccus  illc  aUonilus   »diVa  essec  coIli;jIt. 


Valchen.  ad  Eurip.  Phoen.  12G1). 

omina]  3Ialc  in  Grotiana  edilione  ct  anfcriorl- 
Lns  Icgitur  omtiia,  qiiod  corrc.vi  e  Vossiano  (Arntz. 
misc.  p.  209),  Hugiano,  Darmstatfensi,  Guclfor- 
byfano  ct  Bodlcjano  codicibus.  Iii  Basilcensl  scri- 
ptuiu  vidi  oiilrt,  quo  Golllgi  potest,  undc  natus 
fucrit  crror., 

fatibus]  «Fatus  intrcpidi«  opponuntur  augnriuu 
et  Laruspicum  trcpidationi  et  Laesitafioui,  quanini 
ciTafa  Phllologia  scientia  sua  antevertere  dititur. 
Antevorlere  est  praevetiire  i  ita  Tacilus  (annal.  15, 
50):    II  damuationem  veneno  antevertcre,« 

Euterpe]  Ilulc  Dlusae,  quae  apud  nostrum  de 
phllosopblac  mysterlls  apertls  dlspufat,  Iloratiiis 
(od.  1,  1,  55)  barblton  slvc  lyrlca  carmina,  Grac- 
cum  epigramiua  (1 ,  67,  25  dc  Bosch)  parlter  at- 
que  Latinuin  (1,  75.  p.  oO  Buriu.)  tibias,  Itcm 
Ausonlus  (Id.  20,  4)  «dulciloquos  caJamosi>  trl- 
buit,  conformis  schollo  ad  Luclanuin  (dc  iinag.  16. 
p.  20  Bip.).  Glossa  Monaccnsls  (B):  «Mctnim  da> 
clylicnm  bimctrum«;  addlt  BasUccnsIs:  nAdouium 
acatalcctlciim.9    Omuino  Adoulacum  C8t. 


17« 


Martiani   Capellae   lib.  II.   §.  12o. 

Praevia  sortis, 
Quae  potuisti 

Scanderc  coclum , 
Sacraque  castis 
Dogmata  ferre, 
Noscere  semet 

Quis  valuere, 
Qulsque  videntcs 
Lumine  claro 
Numina  fati 
Et  gcniorum 

Cernere  vultusj 
Quaeque  Platonis 
Pjtliagoraeque 
Esse  dedisti 


pracviaj  E  Dfesdcnsi  codicc  rcstitui  advcrkium 
perile  pro  adjcclivo,  quod  Grotius  cdidcrat,  pe- 
ritae.  Quo  facto  priorcs  vcrsus  sic  nunc  intelligo: 
•  Tirgo  quae  peritc  pracvia  sortis  scandere  potuisti 
eocluni.x  Prnevia  sortis  est,  quac  praevcrtit  sortcm 
sunm,  coclumquc,  quo  nunc  ipsi  asccndcndum  cstj 
sacpe  jam  antca  mente  studiisquc  pL!losophicis  ap- 
pctiil  indcque  pracclara  dogmata  morlalikus  retulit. 

quis(jue\  Sic  in  MS.  non  quitpie.   Repetcndum 

ciJto  icocvov  vaiuere.  Gnox. 

lumine  claro]  Ita  Scneca  (cp.  79.  p.  S34  Lips.) 
dc  statu  animi  post  niortcm:  »Tunc  aniaius  noster 
hulicLit,  quod  gratulctur  sibi,  qunm  cmissus  hls  tc- 
neliris ,  in  quibas  volutatur ,  non  tcnui  visu  clara 
prospcilt,  scd  totum  diem  admiscrlt,  et  rcddltus 
coclo  suo  fucrit,  quum  rcccperlt  locum,  quem  occu- 
pavcrlt  sortc  nascendi.    Sursam  rocant  illum  Initla 


sua.«  Ita  ctlam  ad  Marclam  (2o  p.  128)  hujus  fi- 
lium  mortuum  nunc  nova  luve  gaydcre  scripslt. 

nwnina  fali\  Cortlus  quldem  in  Guclfcrbytano 
iunnine  legcrat ;  vcrum  omnino  mcllor  vulgata  Icctio 
est,  f^idcre  nutnina  fati  est  nosse  fahim  instansi 
mea  quidem  scntcntla.  Numen  cnim  a  poctls  etiam 
pro  oraculo  ponltur  (Virg.  Acn.  2,  125.  3,  339. 
5G0). 

cernere  vuJtus\  Culquc  homiui  suum  cssc  Gc- 
nium  nota  vctcrum  opinlo.  Qui  quum  a  mortallum 
adspcctu  rcuiotl  csscnt,  a  philosophis  tamcn  PJiIIo- 
logla  didlclt  eorum  vultus  ccrucrc.  Rcspcxit  nimi- 
rum  nostcr  ad  Socratcm. 

dedisti\  Doculsti,  ut  supra  (§.  118).  Consti-uc: 
BQuacquc  dedlstl  (doculstl)  Platonis  Pythagoracquc 
racutcs  esse  sldcranj  Id  cst,  fulgcrc  nunc  in  coclo 
(confcr  notam  quac  scquitHr).  Eo  magls  autcm 
hanc    iulerprctatluncm    oinni    pracfero    aJii,     quod 


Martiani  Capellae  lib.  II.   §.  12Ji. 

Sidera  menles, 
Tuque  caducis 
Mortalibusque 
!Nube  remota 
Cernere  justi 

Nuraina  cocli; 
Jure  senatum 
Scande  Tonantis, 
Quam  decet  unam 
INTcrcuriali 


177 


pauUo  antc  sunilitcr  noster   de  Philologia  discrat: 
>quae  potuisti  dojinata  ferrc.  <■ 

sidera^  iiSteilas  dtviiiis  animatas  meyitibits  cssc» 
Ciccro  jani  dlxcrat  (Macrob.  sonin.  Scip.  1,  1-i)- 
Atque  supra  (§.  94)  nostcr  «dcos  adjccisse  scntcn- 
tiae  Jovis,  ut  dciuccps  mortales,  quos  vitae  inslgnis 
clatio  ct  muKimum  culmcn  mcriturnm  ingcniumquc  in 
appctilum  coelitum  proposltumquc  sidereae  cupldi- 
tatis  cxtulissct,  in  dcorum  numcrum  cooptarenturu 
(conf.  Sil.  5,  M.  10,  «78.  13,  558).  Aristotelcs 
(ad  Alcxandr.  de  mundo  2)  cxprcssls  vcrbls  dhina 
corpora  inquit  astra  appellari.  £t  Pythagoras  (ia 
aur.   carm.  70): 

Qov  eZ^g, 

"E66£aL  a-d^avaroq  S^eog,  afiPgozog,  ovx  'eti 
T&vriTog. 
Manllius  (astron,  4,  887.  888): 

»Ah  dubium  est  hahitare  deutn.  sub  pectore  no» 

slro  , 
In  coelummte  redire  animas  coeloQite  venire?* 

tuque]  Pro  quaeque.  Elocutlo  similis  illi  CSt 
apud  Terentium  (Adclp]t.  3,  2,  8): 


»Qncm   nequt    fldes  neque   jusjurandum  neque 
illum  misericordia 

Hepressit.* 
Propius  ctiam  acccdit  lUud  Persli  (saL  1.  74): 

»  Qucm  irepida    ante     boves    dictatorem    induit 
u.vorf 

Et  tua  aratra  domum  lictor  iulit.* 
niibe  rcmotal^  Marius  Victor  (in  Bartli.  advcrs. 
p.  iy07): 

r^Atque  ideo  augustos  homini  fas  carpere  fruclus 

Noluit  esse  deiis,  ne  mentis  nube  rcmota 

Immittant  in  coelum  ocuIos.«  — 
justi^  Cavc  Lanc  voccm  cum  sccjucntc  coeli 
conjungas^  verbum  potlus,  quod  desidcralnr,  in 
voce  jtisti  inest,  id  quod  Grotius  jam  inteUexit. 
Slmlliter  Martialls  (5,  IG,  13  ct  5,  79,  1)  ^dixti* 
et  nsun-extiu  pro  dixisti  et  surrexisti  usurpavit 
pcr  syncopcn,  qua  Tcrentius  non  scmel  (Adclph. 
5,  9,  1.  Eun.  S,  1,  IH)  utitur.  IVeque  tc  movcat 
cum  dandi  casu  verbuni  jubere  coustrui,  pracser- 
tim  apud  istius  acvi  scriptores  (conf.  Hygin.  fab.  Uo. 
Barth.  advcrs.  p.  1639),  quum  aegrc  se  torseriut 
>ii-i  doctl,  ut  a  Ciccrone  (Att.  9,  13.  p.  723  CraeT.) 
hanc  constructioncm  rcuiovercnt. 

23 


178  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  125. 

Foedere  jungi. 
Scande  coeli  tenipla  virgo 
Digna  tanto  foedere: 
Te  soccr  subire  celsa 
Poscit  astra  Jupiter. 
12G  Deinde  Thalia: 

Beata  virgo  tantis 
Quae  sideruui  choreis 
Thalamum  capis  jugalem, 
Ac  sic  favente  mundo 
Nurus  adderis  Tonanti: 
Ac  cujus  esse  divi 

jMM^t]  Vcrbornm  itaqne  ordo]Jn  hoc  Euterpcs  pliia  (Orph,  hymn.  59,  3.  ct  75,  8.  Plndar.  Ol. 

cai'minc  slc  rcstitucndns  essc  vldetur:  «Virgo!  quac  14,  21.  PlutareL.  dc  philos.  disput.  p.  778.  Pau- 

potuisti   prac^ia    sortis  pcritc    scandcrc    cocluin  ct  sanias  9,   3o,    1).    Quin  ab  Ilomcro  ctiam  IVcrci- 

ferre    dogmata    sacra    castls,     quibus    seinct   nos-  duni  nna  Tlialiac   nomine  appelJatur,     quod  rcpc- 

ccre,   quibusque  vldcntcs  lumlnc  claro  cernere  va-  timt  Virgiilus,    Ovidius,    Macrobius     ct  Hyglnus. 

luere    numina  fatl   ct    vultus    Gcniorum:    quaeque  Thaliam  Musam  conioediac  praesidcm  dcclarant  mo- 

mentes  Platonls  Pythagoracque   sldsra  cssc  dedistl  numenta  Hcrculanensia  (2  tab.  3),    scholiastcs  Lu- 

(docuistl):   quacque   jussisti    caducos    mortalesque  ciani,    epigrammataquc  tam   Gracca  (I,  67,  73  de 

nnbc  rcmola   ccrncre   lumina  coelij    jnre    senatum  Bosch)  quam  Latlua  (1 ,  73.    p.  51   Bui^m.)^  Auso- 

Tonantls  scandc,   quam  unam  dccct  jungl  foedcre  nius  (Idyll.  20,  3)  Musam    non    solum  comicam, 

Rlcrcurlall  (hoc  est:  Mcrcurio  nubcre).«  sed    lasclvam  quoquc   appellat.    Quaproptcr  dc  pc- 

T7i«//a]  Metriun  in  hoc  carmlne  glossac  Mona-  cullari  ejus   artc    nostcr   nihil  hoc  loco  affcrt,   scd 

censcs  (B.  E.)  ct  Basllccnsls    obscrvant   cssc  Jani-  cam  tantum  Inducit  laudibus  cxtoUentcm  Mcrcurlum 

bicum  Anacrcontlcum    et    constare    dlmctro  catale-  et  Philologiam.     Martialis  hanc  Musam  suam  dicit 

ctico  ct  rccipcrc  allquando  iu  principlo  Anapacstum.  (eplgr.  10,    19,   3),  pariter  atquc  Ovidius   (amor. 

Est   omnlno   Anacrcontlcum   slvc   Jamblcum   diiiic-  3,  1,  6)  Elegiac  nominc  cam  appcllans. 
tpum  catalcctum  cum  anacrusi  interdum  anapacstica,  ntn-us  adderis]    Ilabct  Jianc  dictioncm  •  Statii 

Dc  pracstanlla   hujus   Musac   Seiicea  (dc  benef.  1,  (Acliill.  1,   655)  vcrsu: 

3.  p.  265  Lips.)  scrlbit:    »Eccc  Thalla  apud  Hcsi- «Quid  defles  magno  nurus  hddita  ponto?» 

odum  Charls   cst,    apud   Homerum  Musa,»    Apud  ad  qucm  Barthium  confer  (T.  lU.   p.  1704). 
illum  Musa  quidem  OaZsia   (Theog.  77),  Charlg  ac  cujus]  ^c  pro  at,  quod  In  cditls  est,  snpe- 

autcm  QaXilJ  (908)  scribltnrj  scd  varlat  orthogra-  dltarunt  codiccs  Dresdensls,  Darmstattcnsis,   Gncl- 


Martiani  Capellac  lib.  II.   $.  126. 

Tibi  contigit  maritam? 
Ejus,  meante  pinna 
Qui  solus  astra  mundi 
Praetervolans  perrexit 
Rapidis  vigil  procellis; 
Qui  quum  supcrna  tranat 
Freta,  Tartarum  recurrit; 
Qui  solus  ante  currum 
El  candidos  jugales 
Almi  potens  parcntis 
Mcmorem  ciere  virgam: 
Qui  fata  succidcntis 


179 


ferbytanus   ct  Cantabriglcnsls,    corrcxltqne  c   suo 
eodlcc  ctiam  Grotlos. 

^i  solus  astra^  IVItimtur  haec  anctorltatc  Ma- 
nUii,   apiid  qucm  (1,  30.  Scalig.  1,  36)  legcrls: 

»Th  princeps  auctornue  sacri,   Cyllcnle,    tanti; 

Per  te  jam  coclum  intcritts ,  jam  sldera  nota.v 
Constructlo  Lacc:  »EJu9,  qul  solus  mcantc  plnna 
vigll  rapldla  procellls  praetcrvolans  astra  mundl 
pcrrcxlt.a    Pinna  pro  penna  e  Brltannlco  rcposuL 

perrexit^  Rcposul   perexit.  Grot.  —   At  vcro 
inaudlta  baeccc  rox,   lectlo  contra,   quam  correctu- 


ahni  potensl  Ita  r.on  Bongarsli  solum  codcx, 
«cd  JUonacenses  etlam  (B.  D.  E.)  dant  pro  altipo- 
tens,  ac  dlvlsa  vocc  lcgcndum  esse  almi  potens 
jam  Grotlus  vlderat.  Coustruenda  autem  hoc  modo 
verba  sunt:  »QuI  solus,  ante  currum  ct  candido9 
jugalcs  abni  parentis,  potcns  (cst)  ^irgam  memo- 
rcm  clerc.»  Slmlllter  fero  O^idlus  (fast.  5,  063) 
Mcrcuilum  alloqultnr: 

»Pacis  et  armorum  superis  imiscjm  deorum 
Arhiter,  alato  qui  pede  carpis  iter.* 

memorem  virgam]    Caduccum,    quem  idco  mc- 


rns  erat  Grotlus,  bona  est.  Construe:  »Q«I  solus  morcm  vocat,    qula  pcr  eum  mcmorlam  faclt  (nam 

astra   mundl    practcrvolans    vigU    rapldls   proccllls  sermo  ad  memorlam  reduclt),  vel  memorem  pro  nie- 

perrcxlt.*     Pfotlsslmus    vcrbl  pergere   blc    usus   es?  morabilem.YvLC. —  Horatlus  (od.  1,  13,  12)  »me- 

(§.   141).  Perrexit  non  tantum  cdltl  Martlanl  llbri  morem  notam.f     Ovldius    (ex    Ponto   (2,    7,   55): 

Labent,  scd  scrlptl  ctlam,  quaproptcr  rcpcehendcndi  n/nemorem  versum.i 


»unt  Waltbardus  et    Goczius,    quod    tcmcrc   Gro- 
tium  sccuti  perexit   cdidcruut 

freta']  Ejus  cnlm  oillclum  ad  luferos  parltcr  at- 
q»ic  ad  supcros  spcctat  (conf.  quae  dlxl  In  palacogr. 


aui  fata]  Sensns  cst:  »qui  (Mcrcurlns)  scparat, 
L  e.  dlsccrnlt,  gravari  fata,  i.  c.  tempora,  succi- 
dentis,  i.  e.  amputantls  Oslrls  rcpcrtls  genltalibns 
sationlbus.     iVam  Osiris  vlnearnm    cultum    rcpcrlf. 


crlt.  IV.  §.  740).    Horatlo  (od.  1,   10  f.)  cst  »st*-     Vulc,  —  MS.  facta.  Et  cxponunt  glossae:  inventa 
peiis  deorum  gratus  et  imis.»  Ckiiridos.  Ea  autem   sunt  vites.  GnoT.  —  Vix  credo 

35* 


180 


Martiani  Capellae  lib.  II.   §.  126. 

Scparat  libens  Osiris, 
Sationibus  gravari 
Genitalibus  repertis 
Quem  scit  pater  deorum; 


in  hiscc  acqulcsccndum  essc.  Demonslrarc  ante  omuia 
docti  intcrpretcs  dcbcbant ,  quid  Mercurio  cnm  Osl- 
ride  conimunc  fuerit.  Equidcm  quum  viderlm  Mar- 
tianum  (§.  9o.  102.  157.  192.  193.  274.  330. 
812.  924)  rernm  Aegj-ptiacarum  non  ignarum  fuissc, 
liascc  antiquitates  Loc  loco  neutiquam  praetcrmit- 
tendas  esse  censeo.  Es  ils  Igltur  rcpcto,  Anubldem 
Aegyptlorum  fulssc  Mcrcurlum  (Pal.  crjt.  FV  §.  7G4) 
ct  Isldls  Osirldisqne  comltem  (Diodor.  1 ,  87). 
Delndc  Osiridis  mcmbrn,  quae  a  Typhoue  fucrint 
dlspcrsa,  Anubldls  auxilio  ab  Islde  repcrta  fuIssQ 
(cont  §.  4)  soUs  exceptls  genitnlibus  (Diod.  1,  21, 
22,  2S.  PlutarcLus  de  Is.  p.  3»8).  Denique  Ae- 
gyptiorum  Oslrldcm  Graecorum  ctlani  fuissc  Bac- 
cbum  (v.  iufra  not.  ad  §.  lo8).  Qulbus  si  Grae- 
cam  addidcris  ilctioncm,  qua  Baccbum  pucrum  a 
Mcrcm-io  in  coclum  fuisse  deportatum  tradidcrunt 
(Paus.  3,  18,7etS,  17,  1.  Apollodor.  3,  4,  5) 
cujus   rci  imago  In  gcmuus   saepe    obvia  Lacc  cst: 


allquam  certe  Intcr  C09  aniniadvcrtC3  rclatloncm  (cf. 
Palacogr.  crlt.  III.  §.  218).  Jam  vcro  qnlnquc  Lo- 
rum  vcrsuum  verba  ita  construo:  »Qui  (Slcrcurlus) 
libcns  sepai'at  fata  succidentls  Oslris,  quem  pater 
dcorum  sclt  satlonibns  gravarl  gcnitalibus  rcpcrtis.» 
Fata  Oslris  slve  Osiridis  modo  mcmoravi.  Sticei- 
deiis  diclfur,  ut  mea  fert  oplnlo,  non  a  caedere, 
ut  rcllqul  volunt  Intcrprctcs,  scd  a  eadere.  Cccldlt 
cnim  slve  succuliult  Oslris  in  bcllo  contra  TypLo- 
ncm.  Ilace  autem  fata  separare  dicitur  Mercurlus, 
id  est,  Qt  mea  fert  opinio,  cnm  ncmlnc  conimuni- 
carc,  rctlccrc,  donec  genitallLus  quoquc  tandcm 
allquando  repcrtls  In  Integnim  restitutus  illc  satlo- 
nibus  rursus  adjuvante  Mcrcurlo  pracessc  posslt. 
Minime  cuim  mlLi  Ignorassc  vldctur  Slartlanus,  cssc 
qui  uLibcrum  patrcm  iu  mcmbra  discerptum  et  &u- 
stis  scpultls  rursus  mruiii  et  inteffrtnn  cmcrslssc* 
docercnt  (Macrob.  somn.    Sclp.  1.  12). 

sationihtts'^  Sationcs  uon  vltlum  tanium  verum 
etlam  frugnm  intelligl  possuntj  cf.  Tiliull.  1,  7,  29: 

y>Priimts  arafra  manu  sollerti  fecit  Oslris 
Et  teneram  ferro  sollicitavit  hitmuni.t 
Adde  Diodorum  (1,   14  et  18  f.). 

(iravarl]  l\on  ca  sententia  Iilc  acclplcndum  csf, 
qua  dcponcntls  locum  fcrc  obtluct  cumqne  accusa- 
tlvo  casu  junctum  signlficat  recusare ,  detrectare } 
sed  passlve  pro  otterari  aliqua  rc,  ut  apud  Luca- 
num  (6.  517): 

tTtrribilis  Sfygio  facies  pallorc  gravatur«j 
igltur  hoc  loco   translatc  dc  muncrc  vel  provlncla 
Mcrcnrlo   cum  Oslrldc  injuncta. 


Marliani  Capellae  lib.  II.   §.  126.  18i 

Cui  lacteam  papillam 
Gaudcns  dcdit  noverca; 
Cujus  vigcntc  virga 
Dirum  stupct  vcnenum, 
Cui  virus  oninc  fanti 
Orbem   facit  gemcllum. 
Est  doctus  illc  diviim, 
Sed  doctior  puc^lla: 
Nunc  nunc  Lcantur  artes, 
Quas  sic  sacratis  ambo , 
Ut  dent  mcare   coelo, 
Rescrcnt  caducis  astra, 
Ac  lucidam  usquc  ad  acthram 

cui  lacleam]  Sic  snpra:    »Dchinc  niiptiJs  Juno  pove   alium   alium  ailpctcrc,    ut   qui   dimicare  infer 

non  solita  refragari,   tum  ctiain  Cyllcnlum  diligcbat,  sc   vidcrentur,    virgulaui    intcr   utrumtjue    suLjecil^ 

quod  ejus  uheribus  poculum  immortalitatls  Lauscrat,»  itaquc    disccsscruutu:  uostcr   tanicn  locus  satls  cx- 

Vide  Ilvglnum.  Guot.  plieatur,    uLi   rccogitamus    vcucuo    scrjicntcs   facilc 

venomm]   Jurgia    ct   contcntloncs.  VixcA\.  —  slguiUcarl.    Notissimum    praeferea    cst,   a  Mcrcurio 

Laudarc   vir  doctus  potcrat   Isidori  hacc  (e(ym.   8,  XQV^OQoartidL  Circen  a  vcneficiis  proliILItam  esse 

11,    47.    m.    p.    384    Arev.)    verLa:    ..Mcreurlus  (Ilom.  Odyss.  jt.  877.  Ovid.  met.   14,    291).   Addc 

vlrgam   tenet,    qua   serpentcs    divldit,    id    cst,  ve-  quac  Bartliius  (In  adr.  p.  123o)  obscrvat. 

nena.«    Qui  tamen,    quuni  Servli   scrlnla  expilassc  orhem  facit  gemellum^    Q"<>    loquente    omuis 

sacpenumoro     dcprcLendatur,      depravato    exemplo  contentlo   dividitnr.  IVam  per  gennnos  orLes  indicat 

parlter  atque  nosfcr   usus  cssc  vidctur.    Apud  Ser-  duos    scrpcnlcs,     qui     sunt    in   caduceo.  Vixc.  — 

viuui  cnlm   (ad  Acn.  4 ,  242)    ad  vcrLum  leguntur  Pro  fanti  in  GuelferLytanis  teste  Corlio  legltur  fati, 

quac  Isldorus    cxscripslt,    practer  voccm  Vfnenum,  quod    Idem  in  Rcielicnauensl  qHidcm  scrlptum,   scd 

pro    qua    icgltur:   nbellantes    dlvidltiij    quod   miror  corrcctom    est  fanti,    ct  praeslat  omniuo  %ulgats. 

ab  Arcvallo    ad    Illum   Isldori  locum  non  essc   an-  Mcrcurio  cnlm  adscrlLItur,    cnjus   fandi   vii'tuti  ui- 

notatum.    Confirmatur  ctlam    lectlo  «hellanles«   iis,  hll  posslt  obslsterc.  Dc  dialectica  hic  scrmouem  essc 

quae   Ilyglnus  (astr.    2,    7,    p,  572    Muncl;.    slvc  palam  fiet  Inferlorcm   legcntl  locum  (§.   550). 

p.  439  Stav.)  de  caduceo   scrlLIt:  »qucm  manu  tc-  nunc\  Altcrum  nunc ,   quod  sequltur  in  cditis, 

ncns  Mcrcurlus,  quum  proficlsceretur  in  Arcadlam,  aLessc  a  mauuscrlpto  Guelferbylano    Corlius  tcsla- 

et  vldisset  duos    dracoucs    intcr  6C  conjuncto  cor-  tur  (ad  Sallust.  p.   140  not.). 


182  Martiani  Capcllae  lib.  11,  §,  126. 

Pia  subvolare  vota. 
Per  vos  vigil  decensque 
Nus  menlis  ima  complct: 
Per  vos  probata  lingua 
Fert  gloria  per  aevura : 
Vos  disciplinas  omnes 
Et  nos  sacrate  Musas. 

127  Dnm  baec  Jgitur  Musae,  nunc  solicanae,  nunc  concinentes,  intexserunt, 
vicissimque  mela  dulcia  geminantur,  ecce  quaedani  matronac  sobrio  decore 
laudabiles,  nec  conquisitis  figmenlis  circa  facieni  vultuosae,  verum  simplici 
quadam  comitate  praenitentes,  in  penates  virginis  thalaraumque  convcniunt. 
Quarum  una   intenta  circumspectione  cautissiraa,  et  omnia  rerum  vigili  distin- 

128  ctioue  discriminaus,   dicebatur  Prudentia  vocitari.     IIujus  germana  sua  cunctis 

nus\  JVbu^,  qnod  Latinis  litcrls  ctiain  Martianl  gravi,  scvero:  attamcn  lioc  sanc  loco  totus  vcrbo- 

popularis  (Tcitull.    adv.  Valent.   7    et   9)  sciipsltj  nim  contcxtus  docet  50&r»o  ct  simpllct  Ulud  opponl, 

Graccis    Servlus    (ad  Aen.  6,    749),    quciu    vlde.  ct  affeclaliim  potlus  signlficarc.    Hinc  Bartliius  (in 

Appulcjus  (dc  dogmat.  Platon.  p.  220  Oud.)  i.prlma  advers.p.  194):  »Capcllae«  Inquit  nallaratlonc  vul- 

bona    esse»    scrlbit    »deuin    summum,    mentcmque  tnosus  est,  qui  Tultum  fuco  tinxlt.u    Recte  quldcm: 

lUam,   quam  vovv  Plato  vocet.t     Iniima  pro   ima  scd   malc  In   glossarlo   Latlno  - barbaro    (In  Ludcw. 

Labct  codex  Dresdcnsis.  reliqu.  MS.  III,  p.  117)  Idem  Bartlilus  ad  eundcm 

gloria]  Grotlus   et  Monacenscs  codices   plurlnu  Martianl  locum    adnotat:    «Vultuosus  pulcrum  cum 

(B.   C.  D.  E.   G.)   (jlortas    Labcnt;     scd   vulgarcm  gravltate   dccorum  denotat»,    quod   omuino    falsum 

■."ctlnul   lectloncm,     sextum    casum   iutclllgcns,    ut  qula  ncgatloncm  omlslt.  Apud  nostrum  enlm  Icgltnr 

mt  »cum   glorla.»  7iec  vultuosae,  quo  slgnlficari  nec  affectatae  Ciccro 

et]  Ifa  pro  Grotiano  ac  Huglanus  et  Monacen-  (orat.  18)  nos   docet. 

ec9  (B.  D.  E.);    qpod  rccepl,   ne  idcnlldcm  ab  ca-  omniaj  Ita  pro  Grotlano  omnitnn  rcposiil  ancfo- 

dem  vocc  versus  Inclperent.  rltatc  non  solum  prlorum  editioium,  sed  ctiam  codi- 

solicanae]  Vox  a  solus  ct  cano  ficta,    iuvlta  Ucct  cum  Darmstattensls,   Dresdeusls,    Ilugiaui  ct  Can- 

Mlnerva.  Ncquc  cam  intelligcrem,    nisl  opposltum  tabrlglcnsls. 

eeset  concitienies.  Pi-udentia]  In  numls  quldcm  lemma  •Priulcn- 

vultuosae]  Malc  profccto  bano  Toccm  c.xplicant  ti»  Augustorumo  Icgltur  (Rascbc  lcxlc.  num.  TV.  l. 

Loc  quldcm  loco  virl  docti  (ad  Appulej.  In  ind.  p,  p.  52d);   scd   dcae   nomlne   illa    ncqiic  lu  laplduto 

72i>)  contcndcntes  vuUuosum  idem  essc  quod  triste.  titulls  nequc  apud  scrlptores  mllii  unquam  occmrit. 

Haud    qoldcm   nego   id   alias   usurpari  pro   serio,  Qua  de  re  acerbe  Juvenalis  (14,  51S): 


MarUani  Capellae  .lib.  II.  $.  128.  i83 

attribucns,    nullumque   eo,    quo   non  merebatur,    afficieus  Justitiae   fercbalur 
sortita  vocabulum.    Vcrum  tertia  contcmtis  muueribus   atque  abstinentia  prae-  129 
dicanda,  ex  morum  tcmperantia  nomcn  acceperat.    Quae  supcrerat,    fortissima  150 
ac  tolerandis    omnibus   adversis    sempcr  infracta,    subcuudis    ctiam  laboribus 


»NuUum  nutnen  luibes  si  sit  Prudentia;  nos  te 

Nos  facimus  Foftunn  deam. «  — 

In   quibus  pracivlt  ci  3Ienaniler   (ap.  Stobaeum  in 
cd.   1,  7,  i.  p.  194  Ilccr.)  caucns: 

oTvxiJ  xvPsQva  Jtdvra,  ravrrjv  xal  (pgivag 
^el  xal  itQovoiav  rr,i  ■&£dv  y,a?.Etv  {i6v7;v. « 
Acccdlt  quod  Prudcutiac  partcs  Mincrva  scmpcr 
sustlnct.  Scd  ncquc  id  Martianus  ogil,  ut  uovas 
dcas  liugcrct^  vcrum  pcr  prosopopoeiani  tantumqua- 
tuor  illas  mati-ouas  iuduxit,  quibus  principales  vir- 
tutcs  signiGcarct,  quas  philosophi  statucraut  nun- 
quam  ncgligcndas  (Plato  in  Phacd.  p.  69 ;  dc  R.  P. 
4.  p.  427  et  435  Steph.  Appulcjus  de  dogm.  Plat. 
p.  220  Oud.  Aristotcl.  rhctor.  1,  5  et  9.  Diog. 
Lacrf.  3,  80  p.  214.  7,  92.  p.  421  3Ieib.  Pohis 
in  Gal.  opusc.  p.  702.  Macrob.  in  somn.  Seip.  1,  8^ 
conf.  et  Cebctis  tab.  p.  207.  cd.  1646 ;  Ammiauns 
2S,  p.  313  Lind.^  cf.  pracsertim  Observ.  Hallcns. 
T.  9.  Obs.  6.  p.  161  scqu.).  Virtutcs  illac ,  quas 
cardinalcs  ai)pcllant,  Ciccroni  (de  finib.  1,  16.  5, 
15  et  23^  de  orat.  2,  84  5  iuTent.  2,  53.  54)  sunt 
prudcntia,  justitia,  tempcrantia,  et  fortitudo,  ut 
cx  disputationc  etiam  de  del  virtntibns  (S,  D.  3, 
IS.  Tusc.  quaest.  5,  8  et  17)  colllgi  potest.  Quin- 
ctUianus  (12,  2,  17.  p.  524  Spald.)  eas  boc  re- 
ccnset  ordine:  iijnstitia,  fortitudo,  abstinentia,  tem- 
perantia«5  Scncca  (cp.  90  f.  p.  581  Lips.):  iijusti« 
tia,  prudcntla,  tcmperantia,  fortltudo.u  Arlstldcs 
Tcro  Quinctillanus  (dc  musica  Int.  Meibom.  sci*. 
mus.  p.  155)  eas  c  mcnte,  ut  videtar,  Pytbagorae 
cum  numeris  comparans,  prudcntiac  unitatcm  ad- 
scrlbit,    fortitudioi  binarium,    tempcrantiac    terua- 


ilnm,  ct  jusdtlac  quatcrnarnim.  Qua  cum  dislrlbu- 
tlonc  allos  tamcn  non  couseutlrc  ollm  (In  palacogv. 
crlt.  III.  §.  752)  jam  obscrvavi  (conf.  et  uosti-um 
§.;732).  Sed  Arlstldes  ilie  (I.  c.  p.  139.  140)  mu- 
siccs  ctlam  syslemata  cum  quatuor  virtutlbus  con- 
ferre  non  dubltavit.  Cclerum  prudentlam  Appulojus 
(dc  dogm.  Platon.  p.  228  Oud.),  nostro  prorsus 
simills  illam  virfutcm  dixlt  «quae  ratlone  sit  nixa, 
spectatrlccm  el  dijudicatricem  omnium  rcrum.« 

511«  cunctis  attribuens^  Ulpianum  nostcr  habuit 
auctorem,  qui  (in  I.  10  pr.  de  jusllt.  et  jnrc)  nJu- 
stltia»,  Inqult,  »cst  coustaus  et  perpclua  voluntas 
jus  suum  ctiif/ue  tribuendi.x  Similltcr  Clcero  (de 
invent.  2,  53  j  IV.  D.  3,  15)  et  Gellius  (14,  4, 
p.  124  Cour.).  Confcr  ct  nostrum  infra  (§.  732). 
Justitiae^  Ab  antiqulssimis  temporlbus  hacc  ia 
dcorum  numcrum  rclata  cst  (Orph.  hymn.  61.  Plnd. 
01.  13,  7.  7,  32.  Pytb.  8,  1.  Dlodor.  1,  96  f. 
Anthol.  Gr.  de  Bosch.  1,  75,  3.  2,  40,  14.  3,  G„ 
8.  4,  23,  10  et  11.  7,  86.  Ovid.  fast.  1,  249. 
Virg.  georg.  2,  474.  Sil.  2,  486,  Claudian.  in 
Ruf.  1,  56.  556);  undc  et  Jovi  assideus  licta  CAr- 
rlan.  cxp.  Alcx.  4,  9,  9;  p.  281  Raph.)  cjusque 
cfligies  tam  a  scrlptoriljus  dcscripta  (Damasc.  ap. 
Pbot.  242  p.  1055),  quam  ab  ailificlbus  in  numis 
exscnlpta  cst  (Rascbe  lcx.  nuhi.  2,  2.  p.  1241  sequ. 
7,  2.  p.  287). 

infracta^  Quac  frangl  non  potcst.  Mluimc  igi- 
tur  Gorallus  (ad  Albinovan.  cleg.  1,  554  not.  p.  77) 
contendcrc  dcbebat,  infraclum  ncccssarlo  slgnifi- 
care  fractum,  siquidcm  ambiguus  hujus  Tocabuli  sen- 
sus   cst.    i}Iox  quod  post  verbiuu  subcundijs  legltur 


181  ,  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  150. 

roborc  quoque  corporis  praeparata,  Yiriuin  vocabulum  possidebat.  Hae  iu 
amplexum  ejus  osculumque  deferuntur,  atque  cam  quum  intra  cubiculum 
conspicerent,  per  omnia  trepidantem  et  velut  lucifugam  baesitationibus  tor- 
pentem,    pectus  ejus  faciemque  tractautes  in  conspectum  omnium  et  publicam 

151  ^-Xinire  faciem  compulcrunt.  Post  has  ingrcssa  quaedam  gravis  crinitaque 
lemina,  et  ex  co,  quod  per  ipsam  Jupiter  ascensum  cunctis  in  supera  tribuerit, 
admodum  gloriosa.  Quam  quum  virgo  conspiceret,  ad  eam  omni  studio 
affectuquc  cucurrit:  quippe  quadam  liducia  compertorum  ipsa  cidem  scan- 
dendum  coeluni  facrat  augurata,  et  nunc  ad  eam  in  nuptias  corrogaudam  ab 

152  ipso   transraissa  Majugena.  \  Praeterea   ti-es   pucllae   vultu   decoreque   parili  ac 

cliam,  plcDnasmi  speciem  refert;  neque  tamcn  onnt-  femina]  PliilosopLiam  hanc  essc  patebif,  sl  cnm 

tcrc  ausus  sum,  licct  codices  esse,  a  quikus  cxsu-  aliis  apuJ  nostnim  locls  (§.96.  o76)  hiinc  contnleris. 
let,    BouJani  (var.  lcct.  p.  o7)  doccat.  ascenstim^    Ab  Aegyptiis  jam  rcccpta    senten- 

f  iriumj     firtiiti    vel    Fortitxtdiui ,      quara    illo  tia    crat,    ficri   posse,    ut    mortalcs   etiam    liomlnea 

nominc  noster  significat,    dI«nos  ti-ibutos  csse  ho-  in  coclnm  ascenderent   (Dlodor.  SIc.  1,  15).    Idem 

norcs,   tam  scripfores  tcstantnr  (Varro  L.  L.  4,  46.  et  Graccl  doccbant  (Pausan.  i,  54,    2.   8,   2,   2) 

Plaut.  Aniphitr.  prol.  42.  LIv.  27,   2o.  29,  11   f.  et  Intcr  Romanos   pracscrtlm  Cicero  (>'.  D.  2,  24. 

Cic.  IV.  D.  2,   25.  51.  5,   56.  dc  Icg.  2,  11.   Ya-  5,  19;    dc   legib.    2,   8),    qucm  plurlbus  locls  sc- 

lerius   x^JaxImus   1,    1.    Sil.  S,    126.   lo ,   22.   40.  cutus  cst   noster  (§.  94  scqu.   ct   14o). 
C9.  Claudian.  In  Ruf.  l,o2.  Victor.  urb.  region.  1.  Ju-  cucurrit^  Mclius  boc,   quam  cunctdv-it  la  cditls, 

Tenal.  1,  H».  Arnob.  4.  p.  127.  Lactant.  1,  20.  rccej)!  c  Basilcensl  ct  Ilugiano  codlcc. 
Augustln.  4,    20.    22.  24.    5,    12.   7,  5.    Anthol.  autjvrala]  Pliilologl  enun  philosophlae  ope  Im- 

Gr.  Je  Bosch   5,  14,    6  et  7),    quam  lapiduui   tl-  mortaritatcm  anlmac  slbi  visl  sunt  Invenlre. 
tuli  (Grut.  luscr.  100,  4.  5.   102,  4.   106,  6.  456,  ac]   Optime   duae  membranae  a€(jua  venustatc. 

3),  in  quibus   ct  Virium  nomcn,  ncque  solum  »V1  BinTn.  (ad  Stat.  Theb.  2,  286;    T.  2.   p.  459).  — 

dlvinacu  legitur  inscriptum  (Grut.  94,   5),  sed  etiam  Delet    Vossianus    codcx  illud  «c,    atque  hinc  arbi- 

•  Vlribns  sacrum»    (89,    9.    1011,    1).  tror    conGrmarl    scripturam,     quam    cx    membranls 

hae]   E    codlce    Ilugiano    banc  vocem    Inserul,  proJuxit  Barthlus,    quamque    omnino  veram  puto, 

qnae   ncxus    causa    vlx  abessc  potcrat.   Cantabrigl-  nlsl   quis  mallct  nvultu  decoro,   aenua  venustalei , 

cnsls  pro  ea   habet    ilaque.  nt    IlIuJ    paiili   ex    glossa    irrcpscrit,     qua   qnis    in 

compulemnt]   E    coJicibus    Brltannlco ,    Canta-  marginc    ae^ua  pcr  parili  cxposucrit,    dc    qua  sig- 

Lriglensi,   Hugiano,   Darmstattcnsl    et  Bongarslano  niCcalionc  dixl  aJ  ScJulium  1.  1 7.  Ar.mz.  (iu  misc. 

Loc   reposul.    IVamquc    »vcnlrc  compuhre»    auribu!)  p.  209).  —    Cautior   ego  Icctioncm  scrvavi  vulga- 

niinus  cst  acceptum.  tani.  Aequa  glosscma   est  aocIs  parili. 


Marliani   Capellae  lib.  II.  §.  152.  18o 

vcnustate  luculcntac,  serlis  religatae  invicem  manus  rosarumque  spiculis  rcdi- 
mitae,  ad  virginem  convencre.  Quarum  una  deosculata  Philologiae  frontera, 
illic  ubi  pubem  ciiiorum  discriminat  glabella  medietas,  alia  os  ejus,  tertia 
pcctus  apprchendit;   vidclicet  prima,    ut 

—  laetos  ocuhs  a£Barct  honores; 
sccunda  gratiam  linguac  inspirabat;  animo  tcrtia  comitatcm.   Quippe  illae  Cha- 
rites  diccbantur,  et  quidquid  apprchendcrant  vcnustabant.     Quac  quidcm  viu- 
gincm  postquam  lumine  rcplevcrc,  Musis  adraixtae  etiam  gcsticulationcs  consonas 


mrtnuf]  Graeca  liacc  constructlo  cst:  »scrtl8  re- 
llgatae  ninnusu,  pro  »inaniLus  rcllgatls.«  Ccterum 
Gratlas  Intcr  sc  auiplccti  non  poetac  tantum  do- 
ccnt,  scd  in  gcmrals  ctlam  scmper  dvCvyiat,  Xcc- 
QtXEQ,  ut  eum  Euriplde  (In  Ilipp.  H47)  scrlbam, 
comparcnt:  cujus  rci  causas  varlas  afferunt  vctercs 
(Sencc.  dc  bcnef.   1,   5.  p.  2G5  LIps.). 

rosarnmaue  spiculisl^  In  cditls  crat  speculls. 
—  Florlbus.  ViLC.  —  Forte  rosarumauc  stephanis. 
STi<pa\'og  Graccls  corona,  sertum.  An  ad  specu- 
Us  lilc  quldquam  fcccrlt  67tEY,X6bi ,  qnod  notat 
implico,  vlderlt  alliis.  Saeplus  certc  Graeca  voca- 
Lula  Latluorum  ad  usum  formare  et  oratloni  suae 
inscrcre  noster  adamat.  SIc  supra  crnenta.  Vo>ck. 
(spccim.  crlt.  p.  81).  —  Scd  utroquc  in  loco  iste 
falsus  cst  Intcrprcs  (conf.  §.  120).  IVeque  Vulca- 
nius  satlsfaclt.  Equldcm,  quum  litcrac  I  ct  £  sacpe 
Tcra  ncglccta  pronuntlalionc  confundantur,  rcposul 
spiculis.  SIc  enlm  In  prlmo  cplgrammate  a  Sal- 
maslo  ad  Illstoriac  Augustae  scrlptorcs  cxliibito 
legitur: 

tVenerunt  alinuando  rosac:  proh  veris  amoem 
Imjeniximl  una  dies  ostendtt  splciila  flortim.* 
(v.   Bandisli  amor.  p.  4-i6.  cd.  1G58). 

dcosculatal^  Mos  oculos  dcosculandi  facilc  in- 
nolcsclt,   Ycl  cx  unlco  GatuIIi  loco: 

'Jiicitndum  os  oculosque  lasiubor.* 


CapcIIa  vero  locnm  allqucm  slngnlarem  clrca  ocalos 
dcsignat,  ubl  ncmpc  pclllcula  ab  ipsa  frontc  in 
oculorum  Interstltlo  supra  nasi  suprcmam  partcm 
unpcndcL  Gnox. 

eiliormn\  In  rdltls  omulbus  ita  legitnr:  ct  licct 
in  codlce  ad  marglncui  lilm  Norimbcrgcnsls  laudato 
cxstare  dlcatur  superciliornm ,  vldctiir  tamcn  Lacc 
corrcctlo  esse  insulsi  Lomlnls ,  ciii  Illa  vox  Ignota 
csset.  Ccrtc  Isldorus  (etyni.  11,  1,  42.  p.  7  ArcT,): 
»cilia  sunt  tcgraina,  qulbus  cooperluntur  ocull,  ct 
dicta  cilia ,  quod  celcnt  oculos  —  supercilia  dicta, 
qula  supcrposita   sunt  cIIIIs.o 

<//ai)e//a]  Non  (jlabeUae ,  ut  c  MS.  Grotlus  jam 
notavcrat,  ct  confirmant  Darmstattciisls  codcx  vlrl» 
que  doctl  ad  Appulcjum  (I.   p.  131   Oud.). 

laetos]  E  Virglllo  (Aen.  1,  591).  Adde  Homcri 
(Od.  6,    18): 

Xagircov  ajto  y.alXoc,  £xov6ai. 

lingtiae]  DcIe^I  ejns,  quod  pcrpcram  in  cdltis 
intrusum  lcgltur  et  exsulat  a  codlcibus  Monaccnsi- 
bus  (B.  D.  E),   Darmstattcnsl  et  Dresdensi. 

/j«»u'rte]  Lege  numine.  Vo.mck.  (sp.  crit.  p.  82) 
—  At  vero  nolo !  namque  in  nullo  lcgltur  codlcc. 
Profccto  non  Gratlarum  crat  numine  Implcrc  vlr- 
glncm  in  coelum  asccnsuram,  sed  Apotlieoseos, 
quae  sequltur.  Quldni  Gratiac,  qiias  Inculentas 
nostcr  modo  dixerat,  lumcn  ci  iinpcrtue  potcrant? 

24 


486  Martiani  Capeliae  lib.  II.  §.  135. 

133  atque  hymeneia  dedere  tripudia.  Sed  ecce  magno  tympani  crepitu  crotalorumque 
tinnitu  universa  dissultant,  eousque  ut  Musarum  cantus  aliquanto  bombis  tjmpani 
obtusior  redderetur;  et  cum  sonitu  introfertur  lectica  interstincta  sideribus,  cui  ritu 
mystico  crepitus  praecinebant,  qua  mos  fuerat  nubentes  Deas  in  coelestis  thalami 

134  pervenire  consortia.  Ante  hanc  quaedam  augustioris  vultus  femina,  ac  sacro  lumiue 
aethereoque  resplendens  venerabili  antistitio  praeminebat;  quam  quum  omnes, 
qui  afTuere,  conspicerent,  reveriti  sunt  inclytam  majcstatem,  ut  deorum  omnium 
mundique  custodem.  Huic  Athanasiae  nomen  fuit.  Et  heus,  inquit,  virgo, 
praecepit  dcorum  pater  hac  regali  lectica  in  cocli  palatia  subveharis:  quam 
quidem  nulli   fas  attrectare  terrigenae,   sed  nec  tibi  quidem  ante  pocuhmi  uo- 

135  strum  hcet.  Et  cum  dicto  leniter  dextra  cordis  ejus  pulsum  pectusque  per- 
tractat,  ac  nescio  qua  intima  plenitudine  distentum  magno  cum  turgore  re- 
spiciens:  nisi,  iuquit,  haec,    quibus  plenum  pectus  geris,  coactissima  egestione 

IVonnomlnc  tantum,  vcrum  verLo  ctiam  slmlli  modo  et  Jieus]   Glossa  in  codlcc  Basllccnsl  ad  Laec: 

infra  (§.  90i)    ulltur    scrlLcns:  »IIymcnacus  alacri  «JoLanncs  Scotus:  heiis  ubi  es?  rcsolvcLat.»  Quod 

tandcm   vigore  luminalus»    cct.  quamvls  non  neccsse  slt,  tamen  Lanc  glossac  par- 

hymetieia]  Male  In  antcriorlLus  cdltum  cst  liyme-  tem   inserul,    quo   magls   pateat   quanto    in    prctlo 

nacrt.  Gracce  enlm  viiev^Ca  scriLItur  (conf.  §.  725)-  nouo  jam    seculo  Martlanus  fucrlt,    doctlssimosquc 

triyudia]    Iloratius    (od.  1,    4,   6)    dc    lisdcm:  vlros   oecnparit. 

tjunciaeijue  Nymphis   Graliae  decenlea  lectica]  PLlIoIoglam   lcctica  In  coclum  subveLI 

Alterno    ierram  quatiunt  pede«    cet.  ideo  fortassc    finxit,    quod  praccipuus    earum  usu» 

aniistHio]   Scrloris   aevl  vox  cst   (v.  Cangium),  In  cvcLcndls  mortuls  crat  (Gcll.  10,  5.  p.  6  Conr.), 

quani  nosler  ctiam  Infra   (§.  893)  usurpat.  qna  dc  rc  doctc   disscrlt  Lipsiufl  (clcct.  1,   19). 

reveriii]   Supplcvl    sunt ,  quod  testc  Arntzcnio  unie   poculum  noslrum]   Sic    transposita   vcrLa 

(mlsc.  p.  209)  in   Vosslano   codicc  Icgitur.  sunt  lu  codice  Drcsdcnsl    ct   Darmstattcnsl.  Vulgo 

tnundiquc  cnsiodem]   Tangit  Lic  pLUosopLorum  nostitim  poculum.  Elllpsin  vldcLIs  slmilcm  Illis  ipost 

doclrinam,  mundura  cssc  scmpitcrnum,    quippc  cul  vitam»  (§.  162)  ct  »post  memLra  corporcau  (§.  ^.'J). 

AtLar.a.sia   custos   slt.    Coufcr    Platoncm    (In  Tlm.  cum   dicio]  Ipso ,  quo   Lacc    dlxcrat,  tempore, 

p.  37  scqu.).  statlm,  Illico.  Ita  nostcr  sacpe  (§.  580.   705.   889) 

^thanasiue]    Pcrsonam    Immortalitatls    ab    alio  paritcr  atquc  cjus  popularls    (Appid.  mct.  2,  p.  95. 

quoquam,    praetcr  nostrum,   Inductam  fuissc   cqiil-  149  j    3.  p.  197  Oud.). 

dem  non  memlul.    Marlianus   infra  (§.  140)  AlLa-  coaciissima]  E    RelcLcnaucnsi,    Darmstattcnsl , 

nasiam  finxlt  ApotLcoscos  csse  filiam.  Basilccnsi  ct  Iltigiano  practull  Lanc  Jectloncm  pro 


Martiani   Capellae   lib.  II.  §.  ISo.  187 

vomuerls  forasqiie  diffuderis,  immortalitatis  sedem  nullateniis  obtinebis.  Al 
illa  omni  nisu  magnaque  vi  quidquid  intra  pectus  semper  senserat  evomebat. 
Tunc  vero  illa  nausea  ac  vomitio  laborata  in  omnigenum  copias  convertitur 
litcrarum.  Cerucre  erat,  qui  libri  quantaque  volumina,  quot  linguarum  opera 
ex  ore  virginis  defluebant.  Alia  ex  papyro  quae  cedro  perlita  fuerat  videbanturj 
alii  carbasinis  volumiuibus  complicati  librij  cx  ovillis  multi  quoque  tcrgoribus, 


(fMptissima  in  cditis.  Vulcanius  Illam  jam  proba- 
vcrat,  ct  testiLus  Cortio  et  Arntzcnio  (misc.  p.  209) 
ita  etiam  in  Guelfcrbjiano  ct  Vossiano  Jcgltup. 
Egnsmodi  autcm  supcrlatirorum  cxcinpla  permulta 
Barthius  (in  advcrs.  p.  16-48)  dabit.  Mclius  ctiam 
ab  Initio  Drcsdcnsis  codex  nnisi  inquit  ]iaec«  quam 
Grotius    »nisi  baec  inquit"    babct 

vomueris]  Vel  Cbrysippi  et  Camcadis  bellcbo- 
ruiD  (§.  527)  in  mcotc  babuit  nostcr,  -«cl  Ccbc- 
tJs  tabulani,  ubl  (pag.  iOl)  tum  dcmum  sanari 
crrantes  doccmur  »quum  repudiata  falsi  nominis 
cruditlonc  verara  ingrcssi  viam,  pnrgatricem  vlm 
biberint,  ct  mala  omnia,   qulbus  urgeantur,  ejecerint." 

semper  senserat]  Ita  Monacenses  (B.  D.  E), 
Rcicbcnauensls,  Darmstattensls,  Britaunieus,  et  teste 
Cortlo  Guclfcrbytanus ,  quod  utiquc  pracfcro  in- 
audlto   IIII   Grotiano   npcrscnserat. « 

papyro\  De  ca  praetcr  rel  diplomaticac  scripto» 
res  operae  pretlum  erit  conferre  Scbeybium  (de 
tab.  Peutlng.  p.  60),  Munckcrum  (ad  Fulgent. 
mytb.  p.  10)5  Oudendorplum  (ad  Appulcj.  I.  p.  6), 
^'ovum  opus  diplomatlcum ,  allos^  et  dc  libris  lin- 
tcis  inprimis  Livium  (i,  13  et  20)  et  e  reccntiorl- 
bus  Camdenium  (in  praelcctionibus  acadcm.  p.  654), 
Sardumque  Ferrarlum(dc  moribus  ac  rltlbus  gentlum 
in   Clausing.  jur.  publ.  Boiu.  T.  II.  p.  660). 

cedro]  Omnlno  sciibcudum  cx  codice  Vosslano 
nquae  cetlfia  perlita  fucrant.»  Cedria  glossac  In- 
terprctantiu-  resina  cedri;  atquc  liacc  scriptura  jam 
placnlt  Muuckcro  ad  Hyglul  fab.  158   ct   iu  cplst. 


136 


ad  Ileinsium  tom.  V.  syll.  Burm.  p.  578.  Alla 
ad  bunc  locum  habct  Bartbius  advcrs.  55,  19. 
Arwtze?».  p.  209.  —  Oplio  igitur  intcr  duas  data 
est  lectioncs,  quum  duo  Ilbri  (modo  dlversl  slnt 
Vossianus  ct  Lcldensis  a  Munckcro  laudati)  babcant 
cedria ,  rcliqui  omncs  cum  editis  cedro.  Plurimo- 
rum  equidcm  scripturam  veram  agnosco,  agnovis- 
sentque,  oplnor,  virl  illl  doctl,  sl  memorcs  fuisscnt 
UIIus  Iloratiani  (ad  Pison.  552):  »Iiuenda  cedrc 
Constat  autcni  non  nisi  exlmils  scriptis  cednun 
adlilliitam  fuisse:  blnc  Persii  (1,  42)  ucedro  digna 
loqui»^  lilnc  tristitiae  Bignum  erat,  quod  Ovldli  ele- 
giarum  liber  »ncc  ccdro  notatusu  (1,  1,  7)  inee 
cedro   fla^^TiS"    (5^    1,    15)  erat. 

juerat]  Sic  Basilccnsis,  Darmstattcnsis  et  Bei- 
cbcnaucnsis.  In  editis  fuerant;  male,  quia  ad  pa- 
pjTum  rcfercndum. 

carbasinis]  Llntea  lutcllige  volumiua.  Antlqiils- 
sima  enim  baec  fuisse  tot  ex  AcgAptiorum  sepul- 
crls  eruta  doecut  monumenta.  Quarc  cave  cum  re- 
ccutlorlbus  quLbusdaiu  confundas  linum  cum  materia 
iiiulto  reccnllorl  artliiclo  e  carbaso  trito  pracparata, 
qua  nuiic  utlmur.  Cujus  tamcii  usus  antlqulor  esse 
vidctur,  quam  vulgo  crcditur,  quum  Irene  Ducena, 
Alexil  Comneni  conjux,  bombyclnae  slve  cottu- 
neae  cbartae  cx  detritis  panuis  coufectae  memlncrit 
in  Typico  suo  antograpbo,  ut  crcditnr,  quod  as- 
scrvatur  in  bibliotlicca  rcgia  Parisiensl  (Montf.  pa- 
lacogr.  Gr.  p.  18).  De  Indoriim  cbartis  paritcc  ac 
vcstibue   iintcis   con£  Curtium  (8,  9,   15). 

24* 


188  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  137. 

157  rari  vero  in  philyrae  cortice  subnotati.  Erantque  quiclam  sacra  nigredine 
colorati,  quorum  literae  animantium  credebantur  effigies,  quasque  librorum 
notas  Athanasia  couspiciens  quibusdam  eminentibus  saxis  jussit  ascribi,  atquc 
intra  specum  per  Aegyptiorum  adyta  collocari,  eademque  saxa  stelas  appellans 

158  deorum  stemmata  praecepit  continere.     Sed  dum  talia  virgo  undanter  evomeret, 


compllcnti^  Vulgarem  Lanc  lectioncm  practull 
altcii  impliciti  in  VossJaiio  codice  (ArHtzcn.  mlsc. 
p.  209)^  siye  implieati,  qnod  idcm  est,  in  Hugiano, 
Reiclicnauensi,  Basilcensl,  Darmstaltensi,  Britan- 
nlco,  Cantabriglensl ,  plurlmisquc  Monaccnsibus. 
rfon  cnim  sermo  Lic  dc  lILrorum  tcgumcnto  cst, 
sed  dc  plicatis  llbrls,  qui  voluminibus  opponuntnr. 
mulli^  Malc  Guclferbytanus  mullis ,  ut  ad  ter- 
goribtis  rcfcratur.  Multos  llbros  Llc  oppositos  esse 
raris  facUe  persplcltur. 

rar{\  Ad  artlficlum  forte  rcfercndum  5  noii  cnim 
ad  nOTitatcm.  BAnTu.  (advcrs,  p.  1G23).  —  Recle 
Martlanus  raros  dixit  libros  e  pLilyra  coiifectos, 
qula  Injuria  tcmporis  facUe  consumuntur,  quum 
testc  Piinio  (16,  14,  2»)  pLilyrAe  fuerlnt  ienuis' 
simae,  id  quod  palaeograpLIac  studiosl  Laud  semel 
obscrvabunt.  Absurda  ajmd  Grotium  cral  ratio  scri- 
bcndi  phyllira. 

animantiunt\  Britannlcus  et  Cantabriglcnsis  ani- 
manlum,  quod  quam^is  ad  Idcm  rcdcat,  Clccro 
tamcn  (dc  oi-at.  5,  45)  animantium  scripslt.  IVostrum 
LIcroglvpLIcas  llteras  innulssc  facile  pcrspicltur;  In 
prlmls  autcm  el  in  mcnte  fulssc  Tacitl  Laec  (ann. 
11,  14)  TerLa  vidcntur:  BPrlml  pcr  figuras  animalium 
j4e<j\jptii  sensus  mcntls  cHlngebant:  et  antlquisslina 
monumenta  memorlae  Lunianae  iniprcssa  saxis  cer- 
nuntur.x  De  quibus  Illcrls  Appiilcjus  (niet.  ll- 
p.  801  Oud.):  «Sacerdos  de  operlis  adytl  profcrt 
^uosdam  llbros,  litei-Is  ignorabillbus  pracnotatos, 
partim  figuris  cujusccmodl  animalium  conccptl  ser- 
monls  oompcndlosa  vcrba  suggcrentcs,    partim  no- 


dosls  et  In  modum  rotae  tortuosls  caprcolatim- 
que  condcnsls  aplclbus  a  curlosltate  profanorom 
lectlone  munita.»  Itcm  Animianus  Marccllinus  (17 
p.  99  j  22.  p.  230  Lindenbr.)  Acgyptios  ait  in 
syiingibus  «Tolucrum  ferarnmquc  gcnera  miilta  scul- 
psissc  ct  animalitim  spccles  iiinumcras  mtJtas,  quas 
JiicroglypLIcas  lltei"as  appellassc,  Latlnls  IguoraLI- 
lcs.  (I  Quibus  sl  addlderls  Macrobiiim  (Sat.  1,  21) 
et  c  Graccls  Plilloncm  Judaeuui  (de  vlt.  Mos.  p. 
606  oper.)  et  Max.imum  Tyrlum  (I.  p.  251  Rclsk.), 
Tldcbis  prlmuDi  fontcm  cx  quo  Lauserint  fulssc  Dio- 
dorum  (5,  4),   qul  prae   omuibus  est  consulcndus. 

adifta^  Boiigarsius:  abdila,  malc!  Lcgc  Arno- 
blum  (1.  p.  2o)  rcceuseiitcm  iiAcgyptioriim  cx  adi/tis 
rcmotas  discipllnas»^  ct  Appulejuiii,  qui  (mct.im. 
11.  p.  801  Oudcndorp.)  «operta  adijti  iu  Aegjpto» 
memorat. 

deorum  stemmata^  Lcgerat  noster  apud  Ilcro- 
dotum  (2,  4)  iiduodcclm  deoi-um  nomina  ab  Ac' 
fjijptiis  prlmum  Instltula  ct  figuras  lapidibus  insciil- 
ptas  cssc."  Contra  Isis  apud  Hcruiclcm  (lu  Stob. 
cclog.  1,  S2,  40  5  p.  977)  Horo,  dc  dei  dcfluxu 
qiiaercnti,  rcspondct:  nLunc  ortum  nollm  enarrarc, 
quaudoquidcin  fas  non  cst,  Horc  magnlflcc,  sc- 
inluis  tul  inltium  rcferre,  ne  deorum  (jeneratioties 
piistea  homitiibus  innotescant.n  Ad  Loc  rcsponsum 
nostcr  resplclcns  Tcrbo  ctiam  defluerc  Infra  (§.  752) 
utltiir. 

praecepit^  Vulgarl  scnsu  pro  jussit  Loc  Tcr- 
bum  acclpi  Lic  non  posse  cx  addlto  continere  patct. 
lutcllige:  docuit,   quo    scnsu   ct  Clccro   (Tusc.   5, 


Martiani   Capellae  lib.  II.  §.  158.  189 

puellao  quam  plures,  quarum  Artes  aliae,  aliae  dictac  sunt  Disciplinac,  sub- 
indc,  qiiae  virgo  ex  orc  elFudcrat,  colligc])ant,  in  suum  unaquacquc  illaruni 
ucccssarium  usum  facultalcm([uc  corripicns.  Ipsae  cliani  Musac,  pracscrtim 
Urania  Calliopcquc,  innumera  grcmio  congcsserc  volumina.  In  aliis  quippo 
distinctae  ad  tonum  ac  dcductae  paginae,  in  aliis  circuli  lincacquc,  licmis- 
phaeriaque  cum  trigonis  et  quadratis,  multiangulaeque  Ibrmac  prollicorcmaLum 
vcl  elementorum  diversitate  formatae.  Doliinc  pictura  animalium  mcmbra 
multigcnum  in  unam  spcciem  complicabat.  Erant  etiani  libri,  qui  sonorum 
incla  signaque  numcrorum  et  cantandi  quacdam  opera  pracfcrcbant.  Postquam  150 
igitur  illam  bibliotbecalcm  copiam  nixa  imitatus  virgo  diffudit,  cxhausto  pallore 

14)   »rcs  Iiumanas  praeceplas  Iiabcrcu  et  (orat,  par-  nlam  Lacc   spcctai"c   vidcutur,  qucmailDiodum    illae 

tit.  19)   «praecipiendi  gciius«    dixit.  »ad  tonum  distiuctac  ct  dcductac  pagiuac«  ad  poii- 

puellae^  Ita  Galaton  Ilomerum  pinxcrat  vomcn-  sia   Calliopcnquc. 

tcm,  reliquos  autcm  poetas  ea,   quae    illc  cvomuis-  protheoremalHm]    Unus    Slarflanus  quod   sciam 

sct,   liauricntes  (Ael.  var.   13,    22).  Cctcrum  teste  Graccam  Iianc  voccm   lalinitatc   donavit.     Usus    au- 

Arntzenio  (misc.  p.  209  f.)  in  Vossiano  codicc  non  tem  ca  cst  ita,   ut  indlcarct,    figuias    illas    quidcni 

ut  Grotius  edidit,  aliae  —  uUerae,    sed   bis   aliae  gcomctrlcas  cssc,  scd  astronomos  eas  praecognitas 

lcgitur,  sicut  rcscripsi.  liabcrc  in  suuui  usum  dcbcre. 

deductae]    Tcnucs,    ut    crassis    sint   oppositac,  imilatus]    Pontauus   noster  imilus  lcgit,    acutc 

id  quod  apprimc  convcnlt  papyro  illl  Aogyptiacac.  mcbcrculc  et  clegantcr.    Scd  MS.  nostcr  uninalur 

Macrobius  (Saturn.  6,  4)  ad  illud  Virgllii  (ecl.  6,  U):  vel  similc  quid  pracfert,    ex  quo  cgo  undanlcr  Ic- 

nFascere  oportet  oves,  deduclum  dicere  caiinen*  gendum  cssc  colllgcrem.  Sic  supra:   uscJ  duin  talia 

obscrvat:   rideductum  pro  tenui  ct  subtlll  clcgantcr  virgo   uudautcr  cvomeret. «   Gnox.  —  Imilus  cst  ex 

positum   est:    sic   autem    et    Afranius    in   Virgine:  imo.  Ilanc  Icctionem,  quac  unice  vcra  cst  (?),  rccte 

Vcibls    pauculls    rcspondlt,     tristis    voce    deducia.  Grotius    cx   conjectura  Pontaui    rcposuit.    Gcll.   L- 

Item  apud  Cornlficiuin:  Deducla  mllil  tocc  garricnti.  II,  oO:  uundasquc  — vi  Imitus  couiinolas.n  Goez.  — 

Scd  Iiacc   ab  illo   fluxcrunt,    quod   Pomponius  —  Scd  vlde   quam  falsus  vir  doctus  slt,  qui  in  tcxtum 

ait:voccm  dedueas  oporlct,    ul   mulieris  videaniur  rcciperct    imitus,    quod  ne   Grotius   quldcm   ausus 

rerba.     Jubc    modo    afferatur    munus^    cgo    voccm  crat.  Atque  undc  compcrtum  babcbat,  uulcc  vcram 

rcddain  <em(em  et  tinmdam.»    Plura  dc  btijus  vocis  banc   essc  Icctloncm?  GcIIium  laudat:  num   autem 

tam   gencraliori    quam   spcciallori    scnsu    vide   apud  cogltur,   Martianum   codcm   vcrbo  usum    esse,    quo 

IVonium  Marcellum  (p.  289  Merc),   cui  addc    0\i-  Gellium?  Scd  ne    Gcllio   quidcm  illud  imitus    un- 

dlum  (trist.  1,   1,  59  ct  cx   Ponlo  1,   U,    13).  quam  In  mentem  vcnissc  mlbi  quidcm  fit  vcrisluillc- 

c»Vc«/i]  Ad  aslronomlam  cjusquc  pracsidcm  Ura-  Duobus  quidcm  locis  Id  crlticl  ci  obtruscrunt,  prl- 


190  Martiani  Capellao  lib.  II.  $.  159. 

ronfccta  Atlianasiae  opem,  quae  tanti  laboris  conscia  fuerat,  postulavit.  Tiini 
illa:  ut  rcfcclior  coelura  sublimisquc  conscendas,  hoc  tibi  accipe  sorbillandum. 
140  Ac  tunc  matri  Apotbeosi,  quae  cura  illa  forte  convenerat,  etiam  pridcm 
libros,  qui  cx  Pbilologiac  ore  defluxerant,  raanu  contingcns  ac  dinumcrans 
consecrabat,  aufcrcns  quandara  globosara  aniraatamquc  rotunditatera  surait 
ac  virgini    porrigit  hauriendam.      Vcrum    ipsa    species    ovi  intcrioris    coccino 


laum  loco  a  Goczio  laudato:  vcrum  ibl  In  optlma 
Gellii  cditionc  (p.  232  Conr.)  minimc  Imltus,  scd 
intus  lcgitur  ncc  nisJ  unus  codcx  imitus  cxliibct.  Al- 
tero  loco  (17,  10.  T.  II.  p.  387)  olim  Iiaec  Icgcbantur- 
•  Atque  ille  Graccus  quidcm  fontcs  itnitatus  Ignls 
eructare,  ct  flucrc  amnis  fuml,  et  flammarum  fulva  ct 
tortuosa  volumina  in  plagas  marls  fcrrc,  quasl  quos- 
('am  Igncos  angues,  luculeulc  dlxlt«,  nbl  luTltis  omni- 
bus  quotquot  sunt  codicibus  critlcl,  quuni  locum  iii* 
telligerc  fruslra  tentasscnt,  audacl  profccto  manu  re- 
posuerunt  imitus  !  Illlc  autcm  vcrbum  imitatus  adco 
nccessarium  e.st,  ut  boc  sublato  totus  locus  egrcgia 
illa,  sl  dis  placet,  emcndatlonc  nunc  corruptus 
compareat^  siquldcm  Gellius  dlserat  poctam  pcr 
mctapboram  transtulissc  efiectus  fontlum  ad  ignes  ct 
fuml  amnes.  Scd  ut  ad  nostrum  redcamus  Martia- 
num,  postquam  vlderis  quam  malc  fundatus  Goe- 
zlus  in  Gcllio  fuerlt,  nuue  observes  vclim,  tres 
jam  essc  allatas  conjccturas,  prlmam  a  Pontano, 
sccundam  a  Grotio^  tcrtiam  a  Suslo,  qul  In  Gur- 
lltll  anlmadvcrslonum  partlcula  quarta  (p.  9)  legi 
vnlt  Danimitus."  Qulbus  quum  dcinceps  niultac 
aliae  ab  ils  addl  possint,  qui  alla  quam  scrlpfa 
verba  fingcrc  voluerlnt,  unum  Illud  ccrtum  manet, 
Hullam  carum  In  tcxtum  rcciplendam  csse ,  scd  hoe 
solum  fatendum,  locum  vcl  corrnptum  vldcrl,  vel 
si   vcra   scrlptura  slt,    a  Hobis   non   intclllgl. 

exhausto^    Ita  Martianus,  qui  maxime  bypalla- 
gen   amat,  pro    »cxhansta  ct  pallida.i 


designatur,  qua  Ipsa  etiam  vocc  noster  mox  «titur: 
sed  vldc  num  In  rotundo  altior  forsan  sensus  lateat, 
siquldem  clrculus  omnlum  perfcctlssima  cst  figura 
(Quinctil.  1,  10,  41.  p.  232  Spald.)  et  spbacrlca 
certc  timi  dlvina,  tum  aeterna  signlficabant,  quod 
conditoris  cam  quoque  figuram  csse  Plato  dlxerat 
(Dlogenes  Liirt.  5,  72.  p.  29  Melb.  add.  Palaeogr. 
crit.  III.  §.  23S.  rV.  §.  702).  Rotunditate  igltur 
illa  cxbausta  aetheream  vcnit  slne  mortls  Icglbns 
aevum.  ?(on  enim  aelernunuiue ,  quod  Grotlus  edl- 
dit,  scd  aelhereumffue  in  codicibus  Monacenslbua 
(B.  G.  D.  E.  G.),  Brilannico,  Ilugiano  ct  Leidcn- 
ejbus   (Oudend.  ad  Appulcj.  II.   p.  141)  cxstat. 

ovi]  Dc  ovo,  morborum  rcmcdlo,  alio  loco 
(Palaiogr.  cr.  IV.  §.  816)  verba  fccL  De  mystcrlo 
autcut  in  eo  Macroblus  (Saturnal.  7,  16)  docct: 
vln  sacris  Libcrl  Patrls  bac  veneratlonc  ovum  co- 
litur,  ut  cx  forma  tcrctl  ac  pcne  Sjibacrali  atquc 
uudiqueversum  clausa  et  Includente  intra  sc  AitalH 
mundi   slmulacrum  vocetur.« 

coccino^  Pro  coccino  ex  Vossiano  ct  aHia  rcTO- 
caudum  arbltror  crocino,  quac  vox,  minus  librarlo 
nota,  fraudl  fult.  Glossae  rectc  Intcrprctantur  pcr 
croceo.  Unguentum  crocinum  e  Pluilo  jam  produxit 
Livlnelus  ad  Propcrt.  III.  clcg.  10,  22 ,  quam  in 
rcm  plura  contulit  Spanbcmius  ad  Callimacb.  in 
ApolIIn.  V.  38,  atque  huc  quoquc  pertlnent,  qiuac 
idem  notat  de  varils  rcbus  croco  tlnctls  ad  v.  83, 
qucm  quoquc  locum  adblbult  Burmann.  ad  Petroo. 


roluniUtatcm'^   Tota  quidcm  descrlptione  ovwm     Satjr.  68.    Sacpius   autem  voccs  crocua  ei  coccus 


Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  140.  19i 

circumlita  cxtcrius  rutilabat  ac  dchiiic  perlucitla  iuanitatc  albidoque  liumorc, 
intcriorc  tamcn  mcclio  solidior  apparcbat,  Quani  quum  Philologia  suscipcrct, 
quoniam  post  tauti  laboris  aftlictationcs  acstusquc  mcntis  plurimum  sitiobat, 
rcseratis  cjus  rotunditatis  arcanis ,  postquam  rcm  dulcissimam  compcrit,  totani 
incunctantcr  cxhausit: 

Continuoque  novo  sohdantur  mcmbra  vigore: 
Et  gracilenta  pcrit  marics,   vis  tcrrca  ccdit, 
Acthcrcumquc  rcnit  sine  mortis  legibus  acvum. 
Verum    diva    quum    immortalitatis    eam    poculum    ccrncrct    ebibissc,     quo    e    14  8 
tcrris  illam   in   coclum    pcrgcrc    immortalenique    factam    vclut    acnigmate   rc- 
dimiculi    pcrdoccrct,    ex  herba  quadam   rurestri,    cui  aeiCcoov   vocabulum  cst, 

Icgiintur  confwsac.  AniyTz.  (misc.  p.  210).  —    Cum  vls  Valerlus  Maxlmus  (2,  C,   10)  lianc  optnioncm 

Vosslana   lcctionc   concinunt  praetcr  Bongarsii  co-  dcrideat    vcrbis  :    » pcrsuasum    liabuerunt,     animas 

dlccm  Auglici  ctiam  et  Darmstaltcusis.  Scd  parum  homiuum   immorlalcs    cssc.     Diccrem    stultos,    nis» 

uitercst  utrum  lcgeris:   quarc  retinui  vulgatam,  iJem   braccati,    quod   palliatus    Pjtliagoras   credit.» 

gfacilenta]   Vidc  superiorem  notam  (ad  §.  57).  pergere]  Desldcraliir  Loc  vcrbiim  apud  GroUuiii; 

Basilecnsis  quidem  «ut  grac'ilenta«  Labct,  sed  prae-  sed  legit  Arntzeuius  (misc.  p.  210)  xn  Vossiano  ct 

tull   vulgatam.  Cortlus  in  Guelfcrbytano :  exLIbcnt  etlam  Britannicus 

tetTeaJ    Antc    cnlm   apotbeosln    omnc    mortalc  ct   Basilecnsis.     Quod    quum    In    antcrloribus   jaiu 

aufcrendum  erat  (Ovld.  13,    930.  14,    G03).    »Ad  cdltlonlbus  legatur,  ejus  omlssloncm  tA^pograpboruin 

dcosci    Macrobius    (Saturn.  5,  7)  Inquit,    »non  po-  ncgligcntiac    adscribimus.    In  Darmstattcnsi    codit» 

test  anlma  nisi  Hbcra  ab  onere  corporis  pcrvciilrc.i'  locus  ita  legitiir:  •eam   cocliim  pcrgere.» 
Hlno    purificatlonum    remedia,     dc    qiilbus    uostcr  aenigmale    redimiculi^    Synibolo.    Redimlculiim 

paulo   posl  (§.   1-42.  135)  aglt,   ne    terrcna   origo  Lic  non  vuJgari  scnsu  pro  co//«;j,$,-  sed  ut  c  seqiicn- 

(^.  93)  iinpcdimcuto  csset  quomlnus  in  coelum  «d-  tlbns  verbls  )>virgincm  coronavlt"  pafct,  pro  coronu 

sceoderct.  acclplendum  cst, 

immortalilaiis]  Manlfestum    cst  in  apotLeoseos  aeiCcoov]  Ilcrba  cst,   qua    Glaucns  dcus  essc 

dcscrlptlonc  nostrum  ducttun  fulsse  csemplo  popula-  factus    credltur,    unde   provcibuun:   rP.ccoxog  ipci- 

rls  sul  Appulcjl  (mct.  6  p.  426  Oud.),  apud  quem  ycov   ftoav  oixet   iv   -d^cxXddOr^.    Ea    de   rc   s!e 

Juplter  porrccto  ambroslae  poculo,   i)sume«,  inqult,  IVonnus  llb.  3o: 

•PsycLc  ct  unmortrt/i5  e5fo.«    Addc  Ovld.  (met.  14,         T?.avy,e    rtoXv^TCeQLCOV   Itecov  6tqO(pdhyye 
C06,  607).    A  Jove  culm  rcmedla  impctrari  posse,  icvZivdcoVy 

qiiibus  Lomlnes  immortalcs  fierent,  communis  oplnio  Sl  ■&intQ,  CitQVyixOLO  XlJtCOV  KeV^ndoVCi  da- 

fult  (Apollod.  1,  G,  I5  2,  3,  II  ct  5,  C,  8),  quam-  Xd66r}g 


192  Martiaui   Capellae  lib.  II.   §.  141. 

virgincm  coronavit,  praccipiens  ut  omnia,  qnac  adhuc  mortalis  advcrsus  viai 
siipcrnm  in  pracsidium  cooptarat,  cxpcllcrct;  quippe  caducae  mortalisquc  sub- 
stantiac  istacc  esse  minima  mcmorabat.  Quac  quidcm  omnia  eidcm  matcr 
Ji2  al)slraxit,  postquam  cam  mundana  transccndisse  studia  rccognovit.  Tunc 
Pliilologia  ex  aromate  pracparato  accrraque  propria  Athanasiae  primitus  sup- 
plicavit,  matriquo  ejus  gratiam  multa  litatione  pcrsolvit,  quod  ncc  Vcdium 
cum  uxore  conspexcrit,   sicut  suadebat   Etruria,    ncc  Eumcnidas  ct  Chaldaca 

^el^ov  ifiol  PotavrjV  CtoaQnsa,  6ei$ov  iy.el'  vcnl  Friderlco  TilloLrogac  debctnr.  Exscqultur  IiIg 

V77V  anlmarum    apud    Iiifcros    dcgcntium    pocnas:    snnt 

Hg    Jtove    (JotQ    6t0liaxe66iv   iyev6ao   tcai,  autcm  tripllccs:  aiircae,   aqucac,  igncac,  ut  notat 

/3iov  iZxeig  Scrvlus  ad  VI.  Acneid.  et  Arnobius:  Quld?  Plato 

1d[i0QOTOV     aevaoco     XQOVOV     ttvy^Xovfievog  Idcm  vcstcr,  in  co  volumine,   quod  de  anlmac  Im- 

oXzco.  mortalitate  composult,    non  Achcroutcm,  non  Sty- 

Gbot.  —  Pllnius    (2i>,    13,  102)  Latlnc  Aizontn  gem   et  Pyrpblegetontcm   nomlnat,   in  quibus  ani- 

uominat.    Paulo  post  partlculam  ut,  quam  Grotlus  mas    asscverat  volvl,   mcrgl,    cxurl?  Locus  autcni, 

cmlsit,    c  Drcsdensl  codlce  post  vocem  praecipiens  ad  qncm   respexlt  Arnobius,  cst  clrca  finem  Phac- 

insprui.  donls,    qui  ct  fisQL  'ipv^7jg  inscrlbltur.  Grot.  — 

SiipeiHm^     Pro    superam    in    cdltls    Dresdensla  StoIIdus    profccto  Arnoliius   invcctus  In  PJatonem, 

codcx.  qul  Ipsc  (in  Pliacd.  p.  114  Stcph.)  fabulas  has  cssc, 

minima^   In  MS.  minimanima,  ea   forma,     qua  ncciiic    unquam    vlrum    sanae   mcntls  cas  pro  verls 

macjnanima   pusillanimaijHe  diclmus.    Apte    et  satls  acccpturum  esse  clarls  verbls  edlxit,  sequc  non  nlsi 

convcnicnter  scnsul.  Grot.  —  In  solo  Grotil  codlce  similitadiuis  causa  cas  narrassc  tcstatur.    Quod  rc- 

»lc  legitur;    in    rcllquls   umnibus   vcl  minima,    vel  ru|uum  cst,    crravlt   cHani  Grotius,  Marlianum  ita 

minimac,    sensusque  idcm.    Ilaud  didiic  cnim  MaP-  intcrprctatus ,    quasl  pocnas  Philologia  cxtinuiissct. 

tianl   sentcnlia    hacc   crat,    a  diva  nunc   facta  Phi«  Etcnim    dc   lustratlonum    gcncrlbus    tantum    scrmo 

lologia   contcmncnda  csse  Illa  rcmcdla   quac  adhnc  cst,  a  quibus  Ipsis  PJiiloIogia,  qucmadinoduin  omnca 

mortalls  comparassct  (§.  ll^i),  quippe  quae  cadueac  pcr  pliilosopliiam  jam  purgati,  e  PJaloiiis  (J.  c.)  scn- 

snlistantlac  iniuimaeque  essent  clHcacIac.  tentla  libcra  erat.  Dcniquc  ne  inlrani  noinluis  Vedii 

^thanasiae^    Quasl    dcac.    SaJIustlus  cnim   (in  ctvmologlam  siJcntio   practercam,    Jacchcl  (de  dlls 

fragm,  p.  2.'7   IJip.):  ntum  venlcntl  (Mctcllo)  turCf  domcsticis  Romanorum  p.  43)  uomcn  Gcrmanicum 

uuasl   dco,    siipplifabalnr.*  ffeheifott  csse   asscvcrat! 

f^^eftium^  Vedius  est  Vcjovls,   nt  Dius  '\1dlu3  Etriiria^    IIoc   est    Etrusca    disclplina.   Fabiuc. 

Jovls  fillus    ct  sub  dlo  sub  Jove.     Est   autcm  Va-  (blbl.  Lat.  3.  p.  221   Ern.)  —   Scd  quaenam  quae- 

jovls   Dlspater,    GIoss.   Papiac:  Vedlus    Pluto    Tcl  rltiir:  neinpe   dc   asccnsione    In   coclum  sermo  est, 

Oreus,  id  est  malus  divus.    Qul  locus  Ilbcrall  ju-  Inter  plura  hac  de  rc  Amoblus   (2.  p.  8G)  rcfcrt: 


Martiani  Capcllae  lib.  11.   §.  142.                                     195 
miracula  formidarit,  ncc  igne  usscrit  eam,  iiec  Ijmplia  subluerit,  nec  animae 

»a  scSoHs  noiiniillls  ct  plurlninin  sILl  arrogantibus  tatcins  (Jc  facic   in  Luna  p.  945)  de   animaTins: 

dicltiir,     dco    cssc    sc    gnatos,  ^ucc    fatl    obnoxlos  •implac  poenat  ilagltlorum  luunt,    plae  lustratlonis 

Icglbus;   si  vitam  rcstricllus  cgcrint,  aulani  sibi  cjus  causa  in  aerls  piirlsslma  parte  ilcgiint,   delndc  nua- 

patcre,   ac  post  liumlnls  funclioncm,  prohlbcnfe  se  sl  cxsilio  rcdcuntes  gaiidium  dcgiisfant.»    Macroblua 

uullo,  tanijuam  In  sedem  rcfcrrl  patrlam.    Et  Magl  ctlam  (somn.  Sclp.  1,  12  f.):  »aiiiina«,  inoult^  nnuum 

spondcnt,  comnicndaficlas  habere  se  prcccs,  qulbiis  rursus  c  corpore,    iibl  mcriicrlt  confngloiie  Titlorum 

cmoiiitac  ncsclo   quac  potestates  vlas   facilcs   prac-  pcnitus    climata    pnrgarl,    ad  percniiis    vltac   luccm 

bcaut  ad   coclum  contcudcntibus   subvolare.  Atquc  restituta  In  intcgrnm   rcvcrfitur.u    Sapcre  haec  Pla- 

Elrtirla  librls  In   Acbcronlicis  polllcctur,   ccrtorum  tonis    placita   quillbet   aniiiKuIvcrtct,   qiil  hunc    pbi- 

anlmalium  sangiiine  nuiniuil>ns    ccrtis  dato,  tUvinas  losophuiu  (in  Phacdone  p.  liO)  lcgcrit   Ilaud  tamcn 

animas  fieri  el  ah  letjibtis  morlalitalis  educi. «    llacc  silciitlo  practercunda  lcctio  in  Cantabrlgicnsi  codlcc, 

ille,   nce   forc  qucniquam  ccusco,    qiil   ucget  Mar-  qul  pro  Grotlano  ad   cxhibet  et,   caqne   varlatlonc 

tlano  hunc  popidarls  sui  locum  ante  oculos  fiiisi>c.  Eumenldcs    a    Chaldacls  mlraculis    scjunglL    Qnac 

Vide   quac    docte  dlspufavit  MuUcrus   (Eti'usc.   II'  si  vcrlor    lcctio    cst,    ut   videtur,    quia  mox   mira' 

p.  27  ct  92,   n.   42).  cula  cuin  illa  cx  oraciills  pctita  Intcrpretalionc  non 

Eumenidas^   Lucianum   (in  nccyom.   H.  p.  14  couvcuit^     cquldcm,    pracsertliu    quuni  hlc   de  sub- 

Bip.)  hic  conferre   opcrac   prctium  crit,    et  Porphy-  vehenda  in  coelum  Pliilologia  agatiir,   dc  illo   Chal- 

rlum   (in    Sfob.  ccl.  I,   o2,    4G.   p.  1031   Hcer.).  dalco    miraculo  cogitavi,   quod    Jullanus  impcrator 

Ilecentlor  quldcm    scriptor,    scd  illls  placltis    om-  (orat.  i>.  p.  178  oper.)  innult:  uJnm  vcro  si  arcnna 

nlno  imbutus,  Pscllus  (ap.  Gallacum  In  Sibyll.  orac  illa   et  mijstictt  pcrsequi   vclim,    quae   clrca  scptem 

appcud.  p.  105):  «Subvcctorcs  angeliii,  »inquit,  ani-  radils  insigucm  deum   Clialdaeus  cclcbravlt,   nt  per 

mas   a   priina   sul    orlgiue  attractas   ad   sc    cvchuut:  illum  animas   in  subliyne  provehat ,    obscura    quae- 

contra    poenae    ultrices    uimirum    naturarum    nobls  dam  eloquar,  ct  in   Tulgus  maximc  ignofa,    taractsi 

concessarum,    ct    iormenta    humanarum    animarum  beatls  Illis  honiinibus,  qul  theurgicls  sacrls  operan- 

matcrlalibus  illas  affectibus  irrctiimt  ct  qnasi  stian-  tur,   probe  slnt  cognita.a 

gulanf.«  formidarit^  Pro  formidavit  Iluglanus  codex,    ct 

Chaldaea  miracula'^    Docebant   enlm   Cbaldaei,  iufra    consecrarit    pro    consecravil  Cantabrlglcnsis ; 

Eumcnldcs    slvc  Furlas   Inrernalcs  occurrcrc   aiiima-  omnino   rcctlus. 

bus    casquc  crucinrc.  Ylxc.  —   Unde    hacc   habeat,  Msser//]   Subintcllig!  videtur  Vedlus  cum  uxore 

yir  doctus  non  prodidlt:  susplcor  tamen  vel  e  Pscllo  quod    modo    dlxerat.   Grot.  —    Procul    absif   ista 

modo    allato,    \cl    e    Pletlionc,    qiii    ad  Zoroastri  interprctatlo.    Apotlicosls  poflus,   quam  Allianaslae 

oracula  (iu  app.  ap.  Gallacum  p.  119)   addlt:   «Poe-  matrcm   csse   (§.140)  selmus,    infelligcnda  est,  ciii 

nae   sive    furiae ,   hoc  est  daemones  cruciatihus    ir-  gratlas  Pbilologla  agit,    quod  ejus  auxllio    ipsa  nc- 

ro^andts  pracfectl,    ciyxTSCQat,  mortallum  cognoml-  que —  conspcxcrit,   nequc — formidarit;   ncqiie  sc 

narl   posslnt:  qiiippe     quos    a    vltiia    dctcrrlfos    ad  llla  nsscrlt,  ncc  sublucrit.  Vcrbum  illud  urere  adco 

konesti  rcctiquc  ciipidincm  acccndant.«  Pailtcr  PIu-  fi"a\uVi   crat   docto  jiivcni,  ut   ad  orcnm  tantiun  re- 

2S 


194 


Martiani  Capcllac  lib.  II.   §.  142. 


splccret.  Scd  quum  igncm  aqua  sequafur,  facile 
lustrationuin  et  evpiationum  genera  agnosccrc  po- 
tuissct.  Virgilii  locus  (Acn.  6,  736)  ci  fortassis  in 
mente  erat,  ubi  pocta  de  mortuorum  aniniis  sic 
canit : 

tNon  tamen  onine  tnalum  miseriS)   nec  ftindilus 

omties 
Coiyoreae  excedunt  pestes  penltusque  necesse  est 
Sfulta  diti  concreta  modis  inolescere  miris. 
Ergo  exercentur  poenis,    veterum(/tie  malorum 
Supplicia  expendtmt.  Aliae  panduntur  inania 
Suspensae  ad  ventos:  aliis  sub  gtirtjite  vasto 
Infectum  eltiitur  scelut ,   aut  exuritur  igai.(i 
Scd  multum  abcsse,  ut   omnes  animac  pocnis  afli- 
ciantur,  jam  c  Platonc  (dc  R.  P.  iO.  p.  GIo  Steph.) 
liquct.   AJiae  enini  lustrari  tantnm  crcdcbanhir,  cu> 
pientes    quidcm  ipsae  (Juvenal.    2,    136.  Alacrob. 
somn.  Scip.  2,    17  f.):  aliae   pracmiis  ctiam  ornari. 
Dcinde,   quod   inprimis    Grotius  obscrvarc  dcbcbat, 
non    mortuorum    tantum    apud  infcros   animas,   sed 
in  superls   ctiani  auris  vivcntcs  lustratos   essc  poe- 
tac  (inserunl.  De  solo  igne   TibuUiis  (1,   2,  61): 

nEl  me  lustravit  taediso ■ 

de  omnl  gencrc  Ovidius  (met.  7,   261): 

tTerqtie  setietn   flamma,    ier   aqua,    ter  sulfttre 
Ittstrat.  <i 
Similiter   Propcrtius  (4,  8,  86): 

» Terqtie  metim  tctifjit  sttlfuris  ignc  captit.  o 
Ouoniam    autem    Martianus    ea    cxposlturus    erat, 
quae    aptam    atque   babilciu    Pbilologiam   reddcrent 
ad  impetrandam  apotlieosin ,   vcrbum  Mj-e/'e  rite  ad- 
bibuit.    Ita  Tiiptolcmi    Ccres   (Ovid.  fast.  4,  i>t>3): 

ncorpus  vivcntc    favilla 

Obrtiit,  Itiimatium  purjet  ttt  ignig   onns.' 
Dc  Triptolemo  idem  ApoIIodorus  (1,  5,  2),  idcm- 
nuc  Acbilli  ab  biijus  matrc  factum  ApoUunius  (Ar- 
gon.  4,   869)  ct  ApoIIodorus  (3,   13,  li  scqu.)  r«- 
tulcrunt.    Neque  Ilcrculcs   dlvus    Ccri   potuit  ante* 


quam  omnia  buraana,  quae  a  matrc  babebat,  flam- 
marum  vi  consumla  crant  (Liv.  36,  50.  Ovid.  met 
9,   231.    Senec.   Hcrc.  Oct.    19GC),    ncquc  semi- 
dcorumalius  quisquam  (Dlon.  Ilalic.  7.  p.478  Sylb.). 
Indus  quoque   Calanus  (ap.  ClcCr.  dc  div.  1 ,  23) : 
uO  pracclarum  disccssum  c  vlta»,  cxclainat,  nquum 
ut   Ilerculi    contigit,    mortali  corpore    cretnato,   in 
Inccm  anlmns  cxcesserlt!»    Pborcura  dcnique  fillam 
6uam  suscitassc,   postquam  ejus  corpus  tacdis  com- 
bussissct,  Lycopbron  (48)  iingit.    Scd  ut  lincra  fa- 
ciamus   bulc   de  lustrationibus  disputationi,  juvabit 
pracstantium    ctiam    pliilosopborum    sentcntiam   ad- 
dere,  maxlmc  Senecac,     qui  (consol.  ad  Marc.  2o. 
p.  128  LIps.):  iiProInde   non  cst",  inqult,    nquod 
ad   scpidcrum   lilii  curras :  pcssima  ejus   et  ipsi  mo> 
lestisslma  istie  jaccnt,  ossa  cineresqucj   non  magis 
illlus  partcs,    quam   vestes  allaque  tegumcnta  cor- 
porum.    Iiitcger  illc   nibilquc  in    tcrrls    rcHnquens 
fugit  et  totus   excessit,  paullumquc  supra  nos  com- 
moratus,   diim  expurgatur  ct  inhaerentia  vitia  si- 
tumque    omnem    mortalis    aevi    excutit;    dcinde   ad 
excelsa  xublatus  inter  feliccs  cnrrit  anlinas.»     Qui- 
buscum  permulta  alia  veteruiu  eonferri  possint  tc- 
stimonia,    ut  Plutarchi  (de  facie  in  Luna  p.  943), 
Aristopbanis   (in  Pace  v.  696    Ibiqtie  Christianus), 
Pselli  (ad  Cbald.  orac.  ap.  Gallacum  in  app.  p.  105), 
Silli  (10,   378)  cct. 

ertm]  Omissam  apud  Grotium  banc  vocem  cx 
antcrlorlbus   rcstitui  cdltionlbus. 

hjmpUa\  Dc  luslratione  ct  cxplationc  pcr  aquain 
confcr  practer  locus  modo  laudatos  Ylrgilinm  (Acn. 
6,  229),  Senccam  (Ilerc.  fur.  1526),  ct  Ovidium 
(mct.  13,  930.  14,  601 ;  fast.  4,  790),  qiii  eliam 
(fasf.  3,  681): 

»AbIue  praeterili  perjuria  temporis,    inquit, 
»AbIiic  praeterila  perfida  verba  die.i 
utiimae  sitnulacrtim^^  Anlmain  ipsam  qnum  mcnte 
complecti,  doccntc  Ciccronc  (Tusc.  1,  16),  bomlncs 


Martiani  Capellae   lib.  II.  $.  142.  19J> 

simulacrum  Syri  cujusdam  dogmate  verberarit,   nec  Phasi  senis  ritu  Charontis 

DCqnircnt,  varia  cxcogitarunt,  ut  slmiHtudinc  qua-  per  apotheosln   dii  facti  sunt.«    Ut  apnd  nostrum 

dam    vel    signo    aliquo    loeum  saltcm  descrlbercnt ,  igitur   PJiLIologia.    Videtur    autem    sua    Servius    e 

ubi   scdcui     lixcrit,    quo   mclius    arctam    cjus    cum  Ghaldaeorum  placitis,  quae  ct  Zoroastro  adscribun- 

corporc  conjunclionem   c\plicarcnt.«     Hinc   quidam  tur,    Iiausissc  j    in   quibus  eldcoXov  IMctlio    (apud 

corpus  animae  cssc  indnmcntum  (Maxim.  Tyriiis  1,  Gallacum    in    appcudicc   pag.    87)    cxplicat    ocam 

5,  4  et  ^  p.  239.  240  Rcisk.),  sive  vestcm  (Lucrct.  auiiuac   partem,     qnac  quum  bruta   sil   ct   rationis 

2,    CI5),    sivc    vclamcntum   (Scncc.  in    cpist.  92.  cxpcrs,    cum   parte    ralionali    conjuncta    ab  ipsius 

p.  I>83  Lips.)  dixcruut.  Pluto  (in  Crat.  p.  400  Steph.)  vchiculn  depcndat  —  ncquc  iinquam  deponcre  ani- 

in  corpore  quasi  in  claustro  illam  inclnsam,  ct  alio  mam  suum   sibi  adjunctuiii  >cliiciilum.«    Ad  Rouia- 

loco  (fliacd.  p.  82)  corpus  cjus  carccrcm  esse  dixit;  nos   poctas    deiiidc   trausiisse    illud    auiinac  nomcn 

id   quod  Ciccro   (ap.  Macrob.  in  somo.  Sc.  1,  10)  Ovidius  docct,  qui  (met.  10,   14)  Orphcum  dcscen- 

ct  Ilcrmcs  (in  Stob.  ccl.  1,   52,  4S  p.  1003  Ilccr.)  disse  canit 

rcpctuiit.   Clialdaca  oracula  (295),  Antoninus  impc-  •Perque   leues  populos    simulacraquc  funcla  se- 

rator  (II,  58  f.)  ct  Ciccro  (in  Tusc.  1,  22  f.)  ani-  pulcris.* 

mac    corpiis    appcllant  vas'^    Scncca    animi   pondus  Pracscrtim   cx  Epicurca  scliola  Liicrctii  bos  vei-sus 

ct    pocnam   (epist.    6S   p.  494  Lips.)  ct   vinculuin  1,    121)   subjungcre  juvat: 

(consol.   11.   p.  82  Lips.)   cuin   Ciccronc  (dlvin.  1,  tiEt  si  praeterea  iamen  esse  Acherusia  tcmpla 

49");   ncc   domum  csse  boc  corpns,    scd  bospitium  Ennius  aeternis   exponit  versibus  edens: 

(Senec.  cpist.  120.  p.  664).    Ccterum  non  tam  cor-  Quo    netfue  permanent    animae ,   neqtie  corpora 

pu9    b.    J.    animae    simulacrum    appcUari    arbitror,  nostra ; 

sed  quod  Ilomerus  appellavit  eldcoAov, ,  quod  crc-  Sed  quacdam  simulacra  modis  pallentia  mi'ns«,  ccf. 

mafo  corporc  ad  iuferos  dcsccndat  (Odyss.  Z.  20S  Porpbyrius    (in    Stob.  elog.  1,    i>2,    46.   p.  1015. 

ct  4755  Uiad.  1/.'.  72  ct    104)^   id   quod  inore  suo  1055.   1041.  Heer.)  Homcrum  scci.tus  ca  appclla- 

ridct  Lucianus    (in    dial.    mort.    16.  p.  191    Rip.)  vit   »siuiulacra   vita    carcntia.o     liomcro  caiin  sunt 

Herculcs  simulacrum  induccus.  Optimus  bujus  pla-  nipvxcd  et^coP.a  xaiXOVTCOt'.» 

citi  intcrprcs  Scrvius  erit,    qiil  Martiani  lemporibu3  Siiii  cujnsdam^  Plierccydem  innuit,  qul  anlmac 

in  oinuiuiii  uiaiiibus  crat  (ad  Acn.  4,   6ij4) :    »Ti'i-  immorlalitatem  dociicrat.  GnoT. —  Ac  ccrtc  Pbcrc- 

Lus  constamus:    anima ,    quac  superna  est,    ct  orl'-  cydcs   ille  crat,    cujus  incmiucrunt  ApoIIodorus    ct 

ginciu  suaiu  pclitj  corpore,   quod  iu  tcrram  dcfecllj  Strabo  (10.  p.  487  Cas.)  itcm  Cicero  (Tusc.  1,  16  f.) 

7imbra,   quam   Lucrctius  sic  defiuit:   »supra  spolia-  ct  Appulejus  (flor.  2,  15.  p.  l>7  Oiid.),   qui  eiun  ex 

tus  luuiiiie  acr.n    Ergo   uinbra  si   cx  corpore  crca-  insida  Syro  oriundum  fuisse  scripsit.  Vcrumcnimvcro 

tur,  sine  dubio  perit  cum  eo,  ncc  cst  quidquam  rc-  Martianus   dogma    de  animac    iiumortalitate    hic  in 

liquum  cx  bomine,   quod  in.Htros  pctat.  Scd  dcprc-  mente    babcre    non  potuit,    quandoquidcm    de  lia 

licndcrunt   cssc  quoddam  simulacrtim,  quod  ad  no-  tanluin  quae  paticnda  sint  auiiuabus  disscrit.    Gro- 

slii   corporis   cflSgicm    fictum    infcros  pctat.  —    Et  tius  practcrca  pcrpauca    de  Phcrccydc  cognita  ba- 

sclcndum   simulacra    cssc    bacc    ctiam   corum,    qul  biilssc  vulctiu-,  id  quod  nculiquam  miramurp  qiuiiu 

2J>  * 


196  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  142. 

rari  fontcs  slnt,    e   qnibns   ca   possint  liaiirlri  iiquc  qnaproptcr    nou   crat,   quod  Bruckero  (II.  p.  257) 

ne   doctissimis   quidem    yiris    uoti.    Ita  Salmasiiun,  Ula  rcgionum  nouiiua   scrupulum  injicercnt.    Satur- 

qui   iu    monstro    cruditioui^    (ad   Soliu.  p.  840  ed.  ninus  dcniquc  liaud  dubic  AnliocLcusis  fuit.    Quod 

pr.)  multa  de  Pberccyde  vcrba  fecit,  fiigerat  tamen  quidem  philosopLoruni  placilum  quum  ad  antiquis- 

Insignis  apud  Maximum  Tyrium  (10,  i.  T.  I.  p.  174  simuiu   expiationum  ct   lustrationum  usuin  proxime 

Rcisk.)  locus:  ita  BrucLcrus  (liist.  pliilos.  I.  p.  986  acccderct,  plura   eorum  gcnera  Lic  inseruit  Martia- 

scqii.)  qul  Lunc  quidem  noverat,   Celsnm  tamen  (ap,  nus ,     quo    pulcLriorcm    llctioui    suac    colorcm    In- 

Orig.  6.    p.  503.   504    Spenc.)   illius   inlcrprctcm,  duceret. 

qni  ipsl   otnnino  adcundus   crat,    pVorsus  iguoravlt.  P/jaij]    Qul   doccbat  immortalltatcm  adiri   non 

Ab  Loc  autcm  solo    discimus,   PLcrccydem  tUxisse  posse  nisl  post  mortcm.  Vulcan.  —  Patct  Lanc  in- 

»infra    terram    portioncm    csse    tartaream,    eamque  tcrpretationem  nou  nisl  ex  ipsls  Martlanl  verbis  sum- 

custodlri  a  B-jreac  prole,  Ilarpyils  et  TLycIIa,   quo  tam  esse:  scnem    illum,   cnjus   id   placltum  fuerit, 

Jnplter  ablcgct  cos  qul  peccavcrlnt.«    SI  quis  Igitur  ccrtc  Vidcanius  aequc  ae  nos  Ignoravlt^   ncc  vidco^ 

verba    Banimac    slmulacrum   sccundum  dogma    Syrl  quo    pacto   vcrba  Phasi   et  senis  jnngerc   potiicrit, 

ciiJHsdamu  dc  Pbcrccyde  intelligere  voluerit,  habeblt  nisl    fortasse  per    conttactionem    Pltasi  pro    Phasii 

in    no>issimis    illls    Celsi    vcrbis ,    quo    sc    tueatiir.  dictnm  essc  acceperit.    Manct   tamcn  aduiodum  ob- 

Quoniam  autcm  scniper  dubia  ac  Inccrta  ista  manet  seurus  Lic  Martlani  locus,    cul  fiustra  ctlam  in  co- 

infcrpietallo,  aliam  liccLIt  coiijechjiam  profcrre.  Ne-  dlcibus   auxiilum  quacslvl,     qulppe    qul    cum  cditis 

que  eulm  nccesse   est,    ut    omulum  antiquisslmum  convcniant,  nisl  quod  Hugianue  codcx  post  voceui 

pLLIosoplium    Syrium   a    Martiauo   intellectum    essc  senis    addat   cujusdam,    ct    Guelfcrbytanus,    tcste 

ejcdamus.   Eraut  e  rVeo-PlatonlcIs  plures,   nlmirum  Corlio,  pro  Charontis  cxLIbeat  Acherontis.    Senex 

ct    PorpLyrius,    ct   Jamblieiius,     cx    Lacrcllcis   Sa-  aiitcin  llle  quum  nomluc  non  appclletur,  divinatlonc 

turnlnus    (EpIpL.   1,   2,    25.    p.  62  sequ.   Pctavii.  iudagaudus  cst.   Phasis  Igitur   quuiu  Medeam   Col- 

Moshclm   List.     Cliristlana    antc    Cunstant.  Sec.  2.  cLIcaiu  nobis  in  mcmorlam  rcvocct,   vidc  ne  Pcllas 

§.  45),   qui,   quum  putarcnt  aiiirjain    tcrrenls   cor-  lulcUigendus    slt,    quciu   a  filiabus   Mcdeae  artlbus 

poris  sordlbus  impedii-i,   quo  minus  altiiis  evcLcrc-  dcceptis   pcr  spem   revivlsccndl  Intcrfcctum  et  dls- 

tur  (CIc.  dnin.  1,  52.  49.  oO.  S7.  Stob.  cclog.  1,  cerptum  csse  coustat,  quo  facto  illae  patrls  Immor- 

3,  58.   p.  98  Ilcer.  Jul.  Flrm.  matL.  1  ,  2.  p.  m.  talitatem  CLarontis    mauibus   involutam  mortls  au- 

S.  Pbilostr.   Leroic.  p.  C5S    Morell.)  scllicet  c  Pla-  spicio  consceraruut.    Quuinquc    luimortalitas,    quac 

tonis  (Pliacd.  p.  6»  ct  67   StepL.)  locis  malc  intcl-  CLarontls  manibus  adbuc  luvoluta  cst,  nonduiu  pcr- 

lcctls,    statuebant,  criiciandtim    csse   corpiis,  et  ab  fccta   sit,    ct    a    mortis     auspicio    dcmum    inclplat; 

omnibus,   quac   matcrlcin    alere   posscnt,   abstiiien-  gaudet   PLlIologia,   se  ecrlloii   et  brcviori  vla  cam 

dum,    qno  tenulor  ct   aglllor  anlma   redderetur  ad-  adcptam  csse.   Vcrum   cnlm  vcro   omnia  Laec  neu- 

quc  adsccnsuin  In  cochim  aptior.  JambllcLus    sauc  tiquam   co  cousilio  protuli,    ut  In   eis    acqulescerc 

c   Coclc-Syria    orliiiulus   eiatj   et  Porpliyrius,    slvc  dcbcant  viri  docli,    scd   ut  meliorem  potlus,    si  qua 

cum  Bataucotein  Jadaeum  slve  Tyrium  Plioenicem,  cst,  obscnrlssiinl  locl  Interprctatloncm   suppcditcnt- 

quod  vcro   simHius  cst,   dixeris,    pariter  Sjths  ap-  ChurontisJ  llidet  Laec  Juvenalis  (2,  loO)  ver- 

pcllari  poluit  (Palacogr.  crltlc.    III.    §.   111,    470) j  sibus: 


Martlani  Capellae  lib.  II.  §.  143.  197 

manibus  involutam  imraortalitatem   mortis   auspicio  consecrarit.     Intcrea   con-  115 
scendero  jussa  lccticam,  quac  in  suggcstu  maximo  quoniam  vidcbatur,  diflicile 
admodiim  sibi,   ne  dicam  impossibile,  deputabat.     In  quara  rem  consequenter 
implendam    alunmum    suum    dilectum    prac    ccteris    convocavit,    quo    innixa 
omncm   difficultatem   supcrae  conscssionis    cvicit;    vcrum  idem,    qui  Labor  ab 
cadcm  vocabatur,   non  solum  in  Icclicac  culraen  cara  sustulit,   vcrura  coclum     ■ 
cum  domina  impiger  permeavit.     Quippc  consociato  sibi  quodam  pucro  rcni-   144 
dcnti,    qui  ncc  voluptuariae  Veneris  filius  crat,   ct  tamcn  Amor  a  sapientibus 
ferebatur,    a  fronlc  lecticara  subvelicre   moliuntur.     Nam   posticam  Epimelia   14o 
ct  Agrjpnia  dilccta  virginis  sustulerc  mancipia.    Sic  enim  Atbanasia  praeccperat, 

*Et  pontum,  et  Sfygio  ranas  m  gurgile  nigrns  ^nior]  Non  Ille  quidcm  lasclvns,  de  quo  mox 

Altjue  una  iransire  vadum  tot  niillia  cymba  (§.  148)   Ciipidiuis    noiuinc    agit.    Gcminum    cnini 

iNeo  pueri  credunt,    nisi   4jui    nondtim  aere  la-  iiLUosoplil   (PJat.   synip.   p,   180  Stcph.)  linxci-unt 

vanttir.n  Amorcm  (eouf.  Luciau.  cncoin.  DcuiustL.  1.3.  p.  145. 

(Conf.  Orpliel  Argon.    1138).  Bip.  Widcmann  de  propr,  scrni.  p.  62.   Ccsuei-.  ad 

consessioMi'*]  In  suggcstu  nimlrum  maximo.  Pfeu-  Oipli.  p.  7.   Cupcr.  observ,   lo2),  trcsquc  adco  dl- 

tlquam  cuim  aliorum  einendatioucm  tconscensionis"  stiiigiiit  Appulejus  (de  dogin.  Plat.  2.  510  p.  250 

caro.     Quae  sequuntur   satis  dcmonstraut  nconscs-  Oud.),    quoriim    uunus    sit  dlvinus  eura   uicorjrup{:t  • 

sionis  laborem.ii  meutc,    altcr  dcgcnerls  anlnii  et  corruptissiinac  to- 

Labor]  Dc  Pbilologlae  laborlbus  mulfus  quldeia  luptatls,  tertlus  ex  utroque  mlxtus  mcdiocris  iiigcBil 

cst  nostcr  (§.  22.  37.  59.  124)  ac  probc   eos  lau-  ct  cupldlnls  raodicae.ii    Hoc  loco  dc  eo  scrmo  est, 

dat  (conf.   Lucian.   In  bis   accus.  20.   p.  73  Bip.):  quo  vla  ad  sapleiitiam  Invenitiir  (Plat,  p,  204  scqn. 

scd  hoe  loco  pcr  prosopopoeiam  eum  Iiiducit  quem  209).  De  formosis  autcm  calouibus  lcctlcam  fcreuti- 

Ueslodus  (tbeog.  226)  Eridis,   Clccro  (IV.  D.  5,   17)  bus  vlde  Senceam  (ep.  110)  Iblqiic  Lipsium  (p.  641). 
IVoctis   ct    Erebl    filium   ct   dcum    disit,    qucmque  postica]  Pro  posticam  Ib   cdllls  e  Grotii  manu- 

Vlrgillus   (Aen.  C,    277)  quasl   malum  dacmonem  scripto  correxi.    Fugit  liaec  lectio  et  WalUiardum, 

finxlt.  Clccro  etiam  (Tusc.  qu.  2,    li>)   et  Plautus  ct  Goczlum,  quia  uou  ad  hunc,  sed  ad  alium  locnm 

(Curc.  2,  1,  4  et  Pscud.  2,  5,  20)  laborem  con-  (§.  66)  Grollus  eam  prodiderat,  Coucinlt  cum  Gro- 

fcrunt  cum  dolore  ex  amblguo  Graecae  vocis  scnsu.  tiano  Darmstattcnsis  codex. 

voluptuariae]   Ilaud   dubie  Platoncm   in  mente  EpimeHa]    Fictum    manclpil    nomcn   e    Gracco 

habcbat  Martianus   (§.    83    not.).    Appiilejus  (apol.  sftifJ,£/i£ia ,  diligculla.    De  ailcro,   qiiod  Agrypuia 

p.  412  Oud.)  volnptariam  Illam  jtcn^dr^fiov  Latine  dicltur,    supcrlorcm  (§.  112)  confer  locuui. 
vulgariam  vcrtit,    ct  uostcr  olasclvire  cam»   (Infra  virglnis]   Virgini  apud  Grotium  correxl  c  codl- 

§.  703)  dlclt.  clbus  JIonaccnsILus    (B.  E.  G),    Vossiano  (Amfz. 


198  Martiaui  Capellae  lib.  II.  §.  145. 

iit  uterque  sexus    cum    Philologia  coelum   posset  astenclere.     Praecedlt   illico 

couscendentem  Musarum  concincntium  pompa,  et  praedictaruin  comitum  ve- 
146  ncrabilis    multitudo.      Periergia    vero    aliis    comitata     pcdisequis    dotalibusquc 

mancipiis  curiose  universa  perscrutans  atque  intcrrogans  sequebatur.  Verum 
447  ad  culmina    arcis    aeriae    comitatus  ille    cum   virgine  propinquabat,     Et  ecce 

advcnire  subito  deorum  Pronuba  nunciatur,  ante  quam  Concordia,  Fidcs, 
148  Pudicitiaque  praecurrunt.    Nam  Cupido   corporeae   voluptatis  illcx,   licet  eam 


inisc.  p.  210),  Guclfcrbytano  ct  Hugiauo,-  qnamvis 
(landi  casus  ctlam  defcndl  pusslt,  sl  cuiq  dilecta 
Gonjungatur. 

mancipia]  Lcctlcarll  servi  appcllabantur,  qui 
lcclicam  portabant,  quo8  quataor  numcro  nostcr 
fingit^  sed  modo  majorcm,  modo  minorcm  fuisse 
viri  docti  obscrvarunt  (Lips.  in  clcct  L  c.  Piguor, 
de   scrv.  p.  140.  cd.  1615). 

cnriose]  UeQLSQyla  QuInctUiano  (8,  5 ;  p.  466 
Obr.)  BSiipervacna  illa  operositas  cst,  quae  vitiosa; 
qucmadmodum  a  diligcntl  curiosus,  ct  a  rcligione 
snpcrstitio  distat.«  Donatus  (ap.  "Wldem,  de  propr. 
8ci'mon.  p.  65)  i^curiosi,  inquit,  parltcr  qnidcm  ac 
shidiosi  cognosccndi  cupidi  suntj  verum  lill  ca  quo- 
que,  quac  nilill  ad  sc  attinent,  sclre  cupiunt.u  Addc 
Gcllium  (11,  16).  Exempla  Wowcrus  ([)olymath. 
10.  p.  89)  affert,  scriptorcsque  Senccam,  Sueto- 
nlum,  alios  laudat,  qui  frlvolas  doctoruui  lioiuinum 
quacstiones  jam  riscrant.  Quarum  oniuiuin  inaxiine 
rldicularuin  a  nostris  tlicologis  prolatarum  cxcuipla 
alio  iu  libro  (vcrnacula  lingua  Inscripto :  Jiilder 
V.  Schrifl.  II.  §.  105.  p.  167)  attuli.  Scd  corouidis 
|-^"0  juvabit  dc  tali  curioso  pliUologo  Juycnalis 
liosce  lcgcre  vcrsus  (7,  251): 

fVl  lcijat  hislorias,   anciorcs  nove7-it   omnes 
Tiiuatutm  utigues  diijitasque  suos:  iit  forte  rogalus 
Dnm  pptil  avt  thermaSf  uut  Phoehi  halnea,  dicat 
J\uli-icetn  Anchisae,  nomcn  palriatnaue  novercae 


Archemort!  dicat  quot  Acestes  vixertt  annoSj 
Quot  Siculi  Phrygibus  vitii  donaverit  urtias.* 
Concordia]  Quae  Graccis  OfXOvoia  (Pausan. 
Sf  14,  6)  dca,  liacc  Romanis  Concordia  dieta  di- 
vlnis  colcbatur  honoribus  (A'arro  dc  L.  L,  4,  47. 
74.  77.  Cic.  IV.  D.  2,  25.  5,  18.  Plin.  2,  7,  S. 
Ovid.  fasL  1,  659.  5,  881.  6,  91.  657,  Stat  sUv, 
1,  2,  2i0.  Dlct.  Crct.  1,  15  f.  p.  16  Dclph,  P, 
Victor  nrb.  reg.  8.  Calcndar,  mense  Jan.  Claudian. 
nupt  llonor.  205.  in  Ruf.  1,  52.  Angustin.  dc  clv. 
del  5,  2J>.  Arnob.  4.  p.  127).  Sacpe  ctiam  in  la- 
piduin  titulis  (Grut,  100,  6—10.  119.  519,  5,  C. 
1017,  5),  sacpissimc  in  numis  rcpcritur  (v.  Rasclic 
in  lcs.  I,  2.  p.  757.  suppl.  L  p,  1895  sequ.).  At- 
que  iiifra  (§.  751  f.)  nostcr  c  niimcris  monadcm 
Concordiae  a  quibusdam  tributam  essc  rcfert, 

Fides]  Dea  Romanoriim  notisslina  (Varro  L.  L. 
4,  20.  Liv.  1,  21.  Plutarcb.  Nuina  p.  70.  Cic. 
Pf.  D.  2,  25.  51,  5,  18.  56.  dc  lcg.  2,  11.  Vii-g. 
Acn.  1,  2;>2.  Catiill.  50,  li.  J.ivcn.  I,  Ii;>,  Victor 
urb.  r-g.  10.  Augustin,  4,  20,  Sil.  2,  480.  52o. 
542.  6,  468.  Claudian.  in  Rufin.  1,  55;  cons. 
Mall.  171),  quam  Clcinentiae  sororcm  Claudianus 
(laud.  Stil.  2,  50)  appcllat  Saepc  in  lapidiim  ll- 
tulis  (Gnit  99,  7.  8.  10)  ct  in  numis  (Rasclie  lcx. 
nnni.  2.   1.  p.  1042)  laudatur, 

Cirpido]  Qua  rationc  hunc  ab  Amorc  pudlco 
distinxorlt,    modo  (ad  §.  144)  vidliuHS.    Dlscrliucu 


Martiani   Capellac  lib.  II.  §.  149.  199 

semper  antcvolet,  Philologiae  occursibus  non  ausus  est  interesse.  At  ubi  140 
in  conspectum  nubcntis  diva  pcrvenit,  atquc,  ut  raos  virginis  crat,  litavit 
aromatis,  dcani  talibus  deprccabatur:  Juno  pulchra,  licct  aliud  nomen  tibi 
consorliuni  coclcstc  tribucrit,  et  nos  a  juvando  Junonem,  unde  et  Joveni 
dicimus,  nomincmus;  sivc  te  Lucinam,  quod  lucem  nasccntibus  tribuas,  ac 
Lucetiam  convenit  nuncupari;    nam    Fluoniam,    Fcbrualcmquc   ac  Februam 

intcp  utrumquc  perscquitur  Maximua  Tjrius  (27.  4.  Gentis  Achaemeniae  ritu,  scu  praestat  Osirin 

T.  2,  p.  39  Reisl;.).  Frugiferum,  seu«    cct.' 

litnvil^  Donatus  (ap.  Widem.  <lc  proprief.  scrm.  Quibuscum  oranino  coniparnndus  Martlani  popnlaris 
p.  210):  "Sacrifieare  est  \eniam  pctcie,  Ulare  vero  (M'!'"'-  ""<=*•  ^»  P-  388  Oud.)  in  Psyclics  ad  Ju- 
propitiarc  et  votum  inipctiarc.d  Undc  Plautus  (in  nonem  ct  (11.  p.  753.  7G2)  iu  Lucii  ad  Isidcm  pre- 
Poen.  2,  1,  42):  »Si  llercle  isfu6  unqiiam  factum  clbus.  Scrvius  quoque  (ad  Acn,  1,  8):  .Juno,  inqulf, 
cst,  tum  mc  Jupitcr  faciat,  ut  sempcr  sacruiiccm,  luulta  liabcl  nomina«,  ct  (ad  Acn.  IV):  i)Jupitcr 
ncc  nuquam  lilem.o 

aromalis\  \n  cdllls  crat  aromatibus ,  quod  cor- 
rcxl  e  Rclclicnnucnsi  ac  Darmstattcnsl  codlclbus  ct 
cx  ipso  ctlam  auctore,  qui  (§.  21o)  scxtum  casuni 
cum  popularibus  suls  (Oudcnd.  ad  Appul.  I.  p.  340) 
ut  supra  foruia>it. 

ajuvaiulo]  Clccro  (S.  D.  2,  2G).  Varro  (dc 
L.  L.  4.  p.  ui.  22):  uQuac  Idco  vldctur  a  Latinis 
Juno  Lucina  dlcta,  qiiod  tcrram,  ut  pliysicl  dlcunt, 
juvat  et  lucet."  Addc  Fulgcntium  (mytli.  2,  5.  p.  G9 
Muncl;.). 

et  Joveni\  Practcr  Ciccronem  (1.  c.  2o)  Varro 
(L.  L.  4,  38)  nquia  omnes  jutiat«,  ct  Gellius  (o, 
12):  «Jovcm  Latinl  vetcrcs  ajuvando  appellavcre.ii 
Addc  Servium  (ad  Acn.  1,  47)  ct  Isidorum  (ctym. 
8,  11,  54.   p.  382  Arcv.). 

sive  fe]   Ita  lloratlus  (in  carm.  secul.  15): 

*iSive  tu  Lucina  probas  vocari*  cet. 
c<  alio  loco  (In  sat.  2,  G,  20): 

aMatutine  pater,  seu  Jane  libentius  audis.t 
Ita  Statius  (Theb.  1,  717): 

nseu  te  roseum  Titana  vocari 


omnipotcns,  seu  quo  alio  nominc  appellarl  volucrlsi, 
quo  dc  morc  unum  cundcmquc  dcum  multls  nomi- 
nibus  Invocandi  confcrrc  llcct  nostrum  inferlorl  loco 
(§.  192),  Spanbcmium  (ad  Callim.  Iiymn.  in  Dian. 
7.  p.  129),  Stanlcjum  (ad  Aescb.  Agam.  1G8;  Pro- 
metb.  5,  210),  Arlstopb.  in  Plut.  p.  111 3  ct  quac 
ipsc   olim  attiili  (In  palaeogr.  cr.  III.  §.  114). 

Jjueinam]  ^^otum  hoc  deae  cog^omcn  apnd 
omncs  (v.  nof.  scqu.)  lcgiturquc  tam  in  lapldum  ti- 
tulls  (Grut.  24,  16.  690,  5.  1009,  12.  1010,  1), 
quam  in  numis  (Rascbe  lcx.  2,  2.  p.  1154),  quo 
quldcm  coguominc  Juno  cum  Diana  fcre  confunditur. 
Latlno  rcspondet  Graccum  Aop^la  (Artenildor.  onel- 
rocrlt.  2,  35.  p.  125  Rigalt.). 

quod  htcem]  Idem  ctjTuon  a  plcrlsqne  appro- 
batur  (l'aus.  7,  23,  5.  Cic.  >'.  D.  2,  27.  Fcsl.  y. 
6iipcrcil.  Tcrtull.  de  aniina  37),  licel  alil  a  htcn 
nomcn  deducant  (Plin.  16,  Ai,  80)  vel  dubii  sint 
in  crucnda  ejus  orlglnc  (Ovid.  fast.  2,  449.  AliO. 
6,  59.  Catull.  54,  12.  IG).  Tcmplum  bujus  deae 
In  qiiiiita  crat  nrbis  rcgione  (v.  P.  Victor). 

Lucetiam]  Sicut  Jiipiter  Lucetlus,  sic  Juno 
jLncctia  dicltur  j  nt  et  Lucina,  quod  tamcn  uounulli 


wo 


Martiani  Capcllae  lib.  II.  §.  149. 


iiiilii    poscerc   nou   necesse  cst,   qimm  nihil  contagionis  corporeae   scxu  inle- 
incrata   pertulerim;     Iterducam   ct  Domiducam,    Unxiam,    Cinxiam   mortales 

Dlanae  triljiiunt.  GnoT.  —  Utraqtic  lioc  cognominc  Februam]  Fcbruani  forte  Februatam.  GnoT.  — 

gaudet,   siqnulem  doccnte  Ciccronc  (N.  D.  2,  27)  Quast  non    notissimum    essct   adjcctivum    febnmsl 

•Lunaa  ZMcenrlo  eadcm  est  Lueiua;  ilaquc,  ut  apud  Sicut  cnim  luslrationum   potcns  deus  Fcbnius  ap- 

Graccos   Dianam ,    caraiiuc    Luciferam,     sic    apud  pcUabatur  (Macrob.  Saturn.  1,  15)  ct  Flufo  codcm 

nostios    Junonem   Lucinnm   in  paricndo  Inyocanf.a  nominc  audicbat  (Isidor.    elym.    \i,    j.j,  4.  p.  225. 

Sed  a  neniiae  praeter  nosfrum,  quod  sciani,  XHce/ifl  Arcv.)^    Ita    noster    Junoncm   potcrat   dicerc  Jcam 

dicta  cstj    sicut   Lucetii  nouicn  Virgilius  (Acn.  9,  Febntam. 

I>70)  mouentc  Scrvlo  semcl  tantum  usurpa>it,  quam-  tnlemerata  sexu]  Voccm  construxJt  cum  sexto 

nuam  Loc  Salii  jam  cancbant  (addc  Fcstum  p.  207  casu    ad    analogiam    vocabull    integcr.     Infemerata 

Dac.  ct   GcU.  y,  12).  Lic  ad   vlrginltatcm   spcctat,    qucmadmodum  Virgi- 

nuncupari]    Alil  quidcni  codiccs,    Britannlcus,  lius  (Aen.  11,  584)  nDIanao   cecincraf  Bvlrginltatis 

Canfabrlgicnsis,  Guclferbyf;.iius   ct  Vosslanus  (ap.  amorcm  Litemerala  colIt.« 

Acnfz.  p.  210)  nuticupare }  scd  eodem  redlt  sensus.  Jterducam]   Dc  bis  nomiuibus   multa   Augustl- 

Fluotiiam]  Sic  lcge    cum  MS.  Arnoblaul  codi-  nus  de  civitate  dei,  Fcstus  et  alii.  Grot.  —  Jtef 

ccs  vulgo  quoque  malc  Fluvioniam  rcfcrunt,  quod  ducam    etiam    ex    Vossiano    malim.   Vlde    Brisson. 

Mcurslum   vidlsse ,    ut    vidl,     non    invidl.    Fcstus:  de   forni.    p.  49  (50).    Tuterducam  tamcn  pracfert 


itFluoniam  Junoncm  mHlIcrcs  eolebant,  qnod  cara 
sanguinis  fluorcm  in  couccptu  rcfincrc  putabant.a 
GnoT.  —  Pro  Flnvoniam  codex  Vossianus  Icgit 
Fliiinam;  auctorltate  Fcstl  apud  Groruiii»  uiallm 
Flnoniam,  eamquc  in  rcm  faciuut  quac  Iiabct  Au- 
gustinus  de  clv.  del  VII.  4.  Arjctz.  (misc.  p.  210) 
—  KlliU  ibl  reperlcs.  Cctcrum  non  Festl,  scd  co- 
lUcIs  auctorltate  Grotius  boc  nomcn  rcposult,  pro 
quo  Tertulliauus  tanicn  (ad  nation.  2,  H)  F/u- 
vjoiiam  Labct.  Glossa  in  Darmstatlcnsl  codicc  In- 
serfa  cam    liiferprefatur    adcam  fluoris. <i 

Fcbrualcm]  Fcstus  dc  Junonc  Februata  loqucns 
ail:  iraara  alii  Februalem,  Ronianl  Februlim  vo« 
cant.  Mcmlnlt  ct  Arnoblus.  Grot.  —  Ariiobius  no« 
«liiic  Februalis  non  iififur,  sed  (3.  p.  118)  I^^ebm- 
fiSf  pro  quo  alil  Febnilis  reposuerunt  (Oerald.  ad 
Ap«.  p.  147).  fJie/^QOvdrav  tamcn  ical  <I>£0QOV' 
ix?.£U  Laurcntius  Lydus  (p.  172  Roctb.)  mcnsls  Fe- 
kruni-il  pracsldcm  appcllat. 


Bartb.  ad  Stat.  IV.  Tbcb.  524.  p.  1138.  Arntz, 
(misc.  p.  210)  —  Grotius  quauiquam  Interducam 
cdldit,  ad  margiuem  tamen  altcram  Iccfioncm  adje- 
cit,  quaiii  c  codicibus  cflam  Monacensibus  (C.  G), 
Brifannico,  Rciclicnaucnsi,  et  Darinstaffensl  baiid 
elnc  causa  recepl^  quum  prosiine  scquaturt  >ut 
coruin  ct  ilinera  profcgas.a 

jDomiVZiicaji»]  Addit  »ut  In  oplafas  domos  ducas.* 
Nomcn,  praetcr  Augustluum  (7,  3),  TerfuHIaiiiM 
ctlam  (ad  nafion.  2,  11)  profert.  Quid?  quod  dcuni 
ctlani  Domiducum  Augusfinus   (C,  9)   memorat. 

Unxiam]  Ab  unjere ,  iit  mox  patcbif.  Idcm 
dcae  nomcn  Arnobius  bls  profcrt  (5.  p.  115  et  7. 
p.  227). 

Cinxiam]  Valdc  dlscrcpant  in  Iiiijns  nomLnls 
lcctlonc  codiccs,  qiiorum  alii,  iit  Darmstattcnsie, 
Cinctiam,  quod  Grotius  cdidif,  alli  Cineam,  Ciniam, 
Cinlhiam,  Cynthiam  babent.  Unus  Brifannicus  f in- 
xiam  suppcditavit,  quod   rcccpi,    qula   ciim  Festo 


Martiani  Capcllac  lib.  II.   §.  149.  201 

puellae  debeut  in  nuptias  convocare,  ut  earum  ct  itinera  protcgas,  et  in 
optalas  domos  ducas,  et  quUiH  postes  ungant,  faustum  omen  aifigas  et  cingulum 
ponentcs  in  thalamis  non  rclinquas;  Opigenam  te,  quas  vel  in  partus  dis- 
crimine,  vel  in  bello  protcxcris,  precabuntur;  Populonam  plcbcs,  Curitim 
debent  memorare   bellantcs;     hjc   ego  te  Acriam   potius   ab    aeris  rcgno  nun- 


(p.  79  Dac.)  et  Arnobio  (5.  p.  IIS.  ilO)  concinit. 
Scd  neutiqiiam  contemnenda  lectio  Cyntliia,  quam 
in  codicibus  Monacensibus  (B.  D)  obserravi,  si- 
quidem  Cynthia  Diana  crat,  quac  saepc  cum  Ju- 
none  confunditur,  ct  Av6tCc6vj]  candem  ob  cau» 
sam  appellabutur  (Orph.  Iiymn.  5S,  S.  Hc^ycliius 
pag.  l>12  ibiquc  nota).  Cinxia  autem  defendiliir 
e  Dlartiano  ipso,  qui  (§.  115)  sponsam  cingulo  or- 
narl  tradidit 

ungant\  Apud  Grotium,  cosquc  qui  hanc  se- 
cutl  sunt,  AYaltbardum  ct  Goezinm,  legitnr  u>t- 
(jent  f  quod  fntarum  hoc  loco  nibili  essc  quilibet 
pcrspiccrc  potest.  Equidem  conjuuctivi  praescns  e 
codicc  Gantabrigiensi  rccepi,  quia  Iioc  modo  causa 
cxpriiui  vidctiir  boni  ominis.  De  liiijus  unctionis 
usu  confcrre  licet  Lucrctium  (4,  1172),  Plinium 
(28,  9,  57),  Arnobium  (5.  p.  lli>),  et  Isidorum 
(etym.  9,  7,  12.  p.  455  Arcv.),  qui  sua,  ut  saepc, 
»  Scrvio  (ad  Acn.  4,  4o8)  habet  (addc  si  tanti  cst, 
palacogr.  meam  crit.  III.  §.  57).  Dc  liminc  scrtis 
oinando  noster  supra  (§.  1)  egit. 

Opi(jenani~\  Grotius  Sotigenam,  sed  hac  nota 
addita:  uLcgc  Ojnijenam.  Fcstus:  nOpigcnam  Ju- 
nonem  matronac  colcbant,  quod  eam  opem  in  partu 
laborantibus  fcrrc  crcdcbant,»  Nomcn  recte  ponit, 
8cd  non  verat  vcriloqiiium;  dicta  eniin  Opigena  a 
matre  Ope.  In  Arnobio  quoquc  pro  Ossipagina 
Opigena  Icgendum;  quanquaiu  Mcursius  nostcr  Ops, 
Opigcna  lcgat,  quod  vix  probo.«  Videtur  Vossianus 
codcx,  qui  hanc  lectioncm,  teste  Arntzcnio  (misc. 
p.   210),    habet,    a    Grotio  jam    inspectus  fuisse: 


quod  ad  nomen  autcm  attinet,  Ovidius  (fast  6,  283) 
etyraon   suppeditavit  vcrsu: 

"Ex  Opc  Junoncm  memm-ant  Cereremque  creatas 
Semine  Sattirni:  tertia   Vesia  fitit.* 

in  bello  {  Britannicus  quidem  codcx  inhecillo 
cvhibet;  sed  imhecilli  profccto  ista  lcctio  cst.  Opi- 
genam   prccnntur,    (piia   bello  opcs   quacruntur. 

Populonam  ]  Ila  libri  omncs  practer  Reiche- 
naucnsera,  qui  Poplonam  exhibet  Populoniam  alli 
scribunt  (Macrob.  Saturnal.  3,  11.  Augnstin.  de 
civ.  dci  6,  10.  Arnob,  3.  p.  118),  scd  eodem  rc- 
dlt,  quia  scinper  a  populo  crit  quasi  popularis,  quod 
Martianuni  quoque  voluissc  addita  vox  p/e&e*  ostcndit. 

Curitim]  <^uamvis  dc  hiijus  cognominis  originc 
in  prorsus  divcrsas  abcant  scntcntias  scriptorcs 
(Cuperl  obscrv.  2,  2.  p.  1S5),  ex  additis  tamcn  a 
Martiano  Tcrbis  i>nicmorarc  dcbcnt  bellantesu  patet, 
ad  illud  ctv  mon  cuni  rcspcxissc ,  quo  a  curi,  hasta, 
Curilis  dediicitur  (Festus  p.  109  Dac.  Plutarch. 
qn.  Rom.  8G  p.  283.  Cvld.  fasf.  2,  477.  Macrob. 
Sat  1 ,  9.  Miillcr  lu  Etrusc.  II.  p.  4S).  Dionyslo 
ctiaiu  Ilalicarnasscnsi  (2.  p.  114  Sylb.)  ea  Hvpiria 
audit;  In  lapidis  dcniquc  titulo  (Grut.  508,  1)  hoc 
cognomcn   Qiiiritis  scribitur. 

u4eriam\  MS.  Aeram,  forte  Heram.  "Hgav  cnim 
ajto  rov  atQog  derlvant  plulosoplil.  Grot. —  MS. 
Aeram  ofTcrunt,  ut  fortasse  Hcram  legcndum  sit. 
Phurnutns:  rj  ijoa,  rj  Tig  e6xlv  arjQ.  Goez.  — 
Cave  corrigas.  Primiim  cnim  paucl  tantum  codices, 
ncmpe  Grotianus  ille  et  Vossianus  (^ijrntz.  raisc. 
p.    210)    Aeram    habent;    reliqul    rectius    Aerlam. 

26 


202  Martiani   Capellae  lib.  11.  §.  149. 

cupatam  voco;  da  nosse  poscenti,  quid  haec  acria  latitudo,  atque  atorais 
perlucentes  concurrentibus  caiiipi  animantium  gcrant,  quidve  hic  dicatur  nu- 
minum  subvolare.  Non  enini  de  humihtate  aeris  ilHus  quaero,  qui  volucri- 
bus  permeatur,  quem  Olympi  montis  cacumen  excedit,  qui  vix  decem  sta- 
diorum  altitudine  sublimatur;  sed  elata  disquiro,  et  jam  fas  puto  qiiidquid 
loO  ftegl  ev3ai(jLovLas  lectitans  intellexeram  couspicari.  Hic  Juno  conscendentis  pre- 
cibus  non  repugnans,  eani  secum  in  arces  ducit  aerias,  atque  exhinc  miiltarum 

Demde    iie    Aera   qiiidcm  legi   potest  Hcra.  Porro  Salliist.  philos.  6.  p.  2o5  Gal.  Macrob.  Soinii.  Sc. 

pliircs  deae  cognomcii  ^e/ine  geriint,    nt  Iris  (Vii-  1,   17;    Satiirn.    5,    4.  Alber.  philos.    H.    p.  514 

gil.   Aeii.    n,    805),    quia    in    aerc    cst  5     Miiicna,  Muiick.);    dciudc  aetlier   acrc    supcrior   Jovi  assig- 

quae  propric   acr    supcrior   (Diodop.  1,  12).   »Acr  natnr  (Cie.  1,  15  ct  2,   20.  Virg.  georg.  2,   52S. 

autcmci,  Gicero  (N.  D.  2,  26)  iiiquit,    »inter  niare  3Iacrol).  I.  c.  Auguslin.  dc  civ.  dcl  4,  10)^  sumiuus 

et  coclum  Junonis   uominc   consccratur.n    Scd  vldc  vero  Minervae   (v.  not.  ad   §.  59). 

quac  supcrius    (§.  G7.  74)    a    nie    sunt  observata.  vohiciibus]  Augustinus   (dc  gcnesi  contra  Ma- 

Sequcutla  quoque  vcrba  «ab  aeris  regno  mincupa-  n;,.j,    q^,    j     ^,    ^(.7).  „01ympus  mons  excessit  al- 

tom.    et  paulo  post  «acrla  latltudo..    nullam  admlt-  titudlnc    sua  totum    istum    acicm   bumidum  In  quo 

tunt  dubilatloncm,   quin  Aeriam  legcndum  slt,   mi-  aves  volant  « 

ulme    Aeram   aut    Ueram.    Dcnluuc    oi>timus   biiius  ,  ,    ,.  i   »,       .        •  «  j   m 

^  i  ••  ileceni  stadiorum]   Ita  ct   cpigramma  apud  Pln- 

ioci    interpres    consulcndus  Tcrliilllanus,   nui  ("adv.      ,      ,  /.     «     ■      1       -i         c»i.-\ 

^  '    i      V  tarciium  (in  Paulo  Acuul.  p.  auo) : 

Marclon.  1,   15)    »Junoncm«     ait    »explicatam  esse  -rri  '  <        <^       '  o       ^       &>  >  >     ^ 

*  ^  il/.7]Qrj  fMEV   dsy,aoa   ovaoLCOv  fxiav,    avraQ 

acream ,  secuudum  soiiuiu   Graccl  vocabiilld,   uinii-  ,    ,       ■<    ~ 

...  f-^    avxri 

ruin  ' Hpa.    Oulbus  omiiibus    pcrpensls   satius  duxi  „,  ,  „  -  cv      1        '  > « 

^       .  .  ■^    ^  TlAs-aQovrsTQajreofo  AsL.rtOLt.evov  fxsys&ec. 

vulgatam  rctlncre  lcctlonein. 

.,   ,       T   •»     /-T     ir    1    .     .     ^     .      ^     ..      ,  e/    miiil    Mclius    sic   Basilceiisls    codex,    nuam 

qmd  liaecj  In  GucUcrbytanis    tcstc    Liortio    le-  ^  '  .  .  ^ 

,  at   ittm   apiid  Grolium   allosqiie. 

gitur  gencrant    pro  gerant ,    sed    pracslat    vnlgata, 

qula  mox  ellam  conjunctlvus    sequitiir.  ^£?i   svduiu.ovlaQ]    Lege:   jtsQL    Satfiovcov. 

acris  illius]   Puguare   Inler  sc  vldcntur   vctcrcs  Grot. —  Id  Goczius  in  textum  reccpit,  llcct  nullo 

ia  detcrmluandls  acllicrls  ct  ai-rls  finibus,  quin  po-  '"  codice  lcgatur,    nec   quidquam   mutari    ojmis    sit. 

eiac   ctiam  mlnus  accuratc  actbcrem  appellant,   qul  PbUoIogia  cnlin  In  cocU  regloncs  ascendens  ct  cir- 

non   nisl  ai-r  cst   (Viigil.   gcoig.  1,  406.  40?»),   ct  cumsplclcns    rcminiscltur   corum,  quac  sacpc  ftSQl 

Ennius  (ap.  Varr.  de  L.  L.  4,  57)  Jovem  dtQa,   qui  svdaifxovlag,  dc  fclicllale  vcl  Lcatiliidinc  iHls  rcgio- 

actlicr  proprie  est.   Scd  vcruni  facllc  persplcicnt,  qui  nibus  propria  lcgerat. 

diipllcem    utrlusque  condltloncm  specla>erint.     Prl-  arces   aerias]    Ilas   Junoul    Ovldius    ( met.    15, 

mum  cnim  proximum  tcrrac  acrcm  scparat  nostcr  a  859)  fribult.  Macrobius  (Salurnal.  1  ,   15)  Jiinoncm 

supcriore,   qui  Junoui  trlbultur  (CIc.  IV.  D.  2,  26.  aeris  arbilram  cssc  docet. 


Martiani   Capellao  lib.  II.  §.  150.  2(>5 

diversitatcs  edocet  potcslatum.  Illi,  inquit,  quos  ignitae  substantiae  flamman- 
tisque  suspicimus,  ab  ipso  acthere  sphaeraeque  superioris  ambitu  usquc  so- 
larcm  circulum  dcmeantcs,  ipsi  dicuntur  dii,  et  coclites  alias  perbibcntur, 
causarumque  latentium  arcana  componunt.  Sunt  enim  puriores,  ncc  admodum 

i7/i  mquit]  IIoc  loco  ct  ad  ea  quae  scqiiuntiir,  «leinde    circa  Lunam  aeremquc    dacmonibns,   illum 

omnino  PJutnrclius  (de  orac.  def.  p.  HH)  comparan-  deuique,     qui    circa    tcrram   ct    sublerraneus    est, 

dus,    qui   haec   observat:   «E   Graccis  Ilomerus  vi-  auimnbus  (conf.    Slob.    in   ccl.    1,    25,   1.   p.  487. 

detur  promiscue  deorum  ac  geniorum  nominibus  uti,  1,   i>2,   41.  p.  983.   1 ,  J>2 ,  Gl.   p.  1077.  1085). 

ut  diis   aliquando    ct   daemonum  uomen  imposucrit.  E  Romanis   primus  Varro    apud  Augustinum  (civit. 

Hesiodus   pure    cl  distincte  primus  quatuor  genera  dei  7,  6)  docuit   nmundum   dividi  in    duas  partcs, 

pracditorum   ratione  cxposuit:  prininm  deos,  deinde  coclum    ct   terram:    et   coelum   bifariam    in  aethcra 

genios,  post  hcroes,  denique  homiues;  atquc  hinc  di-  et  aera^  tcrram  vcro  in  aquam  et  humum.  E   qui- 

stluctionisdoctrinamiuslituitintcrsemideos  cthcrocs.d  bus    summum   esse    aethcra,     secundum    aera,    tcr- 

flammaniisfnie]   FJanimatisque  (in  editis)  parvus  tiam    aquani,    iuJimam    tcrram.    Quas   omnes  partcs 

error,  sed  qui  forte  non  advertenti  scnsum  turbat  quatuor  animarum  cssc  pJcnas,  in   acthcre  ct  acrc 

Lego  cttm  nmnuscripto   »flammantisque.<i   Grot.  —  immortalium,  in  aqua  ct  terra  mortalium:  a  sunuuo 

IVon  igitur  c   conjcctura  Grotins  hoc  notavcrat,  sicut  autcm  circuitu  cocli   usqnc  ad   cii'culum  Lunae   ae- 

Arnizeuius    (misc.  p.  210)    tcmcre    scribit^     ncque  thcreas    animas    cssc    aslra    ac   stcllas,   casque  coc- 

erat    quod    Voncfcius    (sp.   crit.  p.   82)    conjiceret,  lestes  dcos  non  modo  intclligi  esse,   scd   etiam   vi- 

reponcndum   cssc    id    quod  ante    cum    ita   in  codicc  deri.   Inler  Lunac  vero  gvrum  ct  nimborum  ac  vcn. 

scriptum  jam  monstratum  crat!   Sed  qnis  linis  esset  torum  cacumiua  aereas  cssc  animas,    sed  eas  aniino, 

laboris,    si  omnem  criticorum  socordiam  notarc  vcl-  non  oculis  videri,    ct  vocari  hcroas  et    lares  et  g€- 

Icmus!    Cclerum  codices  tam  Monaccnses  (B.  C.  D.  nios.«    llaec  Augustinus:  qncm  si  cum  nostro  com- 

E.    G)  ff(tmmantis(jne  cxUibcnt,    quani   Uasilecnsis,  parjivcris,    Tidebis  hunc  subtilius    etiam   tam  aeris, 

Darmstaltcnsis,     et     testibus    Cortio     ct    Arxitzenio  quam    acthcris    partes    distinguerc,    ct   ad   Aristotc- 

Guclferbytanus  et  Vossianus.  Jis  propius   accedcrc   sentcntiam.   Quatuor  enim  sta- 

aetliere]     Darmstattensis    naetheris"    non   male,  tuit    partes.     Primam    aotlierem    usque    ad    SoJcm 

ita  ut    cum    uambitun    conjungendum    sit,   ct  respi-  (§.  1  iiO) :  secundam  a  Sole  usqiie  ad  Lunam  (§.  ISl): 

ciat    ad    ncxtimi    ainbitus    luurum",     de    quo    infra  tertiam   a    Luna    in    tcrrain    portionem    superiorcm 

(§.  202);    recte  tam  vuJgatam  rctiuebimns,    quum  (§.  1S6):  quartam  denique  a  Luna   iu  terram  por- 

acther   non    tam    formam  ct    ambitum,    quam  matc-  tloncin  infcriorciii  (§.  160). 

riam  ct  cJementum  siiprcini  circiiJi  constituat  (conf  demeantes]   Praeter   3Iartianiiin   cjus   etiam  pO- 

Aristot.  de  cocJo  lib.    1    et  2).  pularis  (ineL  6,  p.  412.  10.  p.  759  Oud.)  hoc  vcxbo 

usijne  solarem  eireuhtm]  Eusebius  (pracp.  cvang.  "S"*  •^**- 

ty  3,  S.  p.  114)  Graecornm  theologiam  cxponens,  "^f  ndmodum]  Dc  Iiac  re  quid  disputatum  sit 

dlia  assignat  coelum  cum  actherc  ad  Lunam,  locum  supra  (§.32)  cxposiiimns. 

26* 


204  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  150. 

eos  mortalium  curarum  vota  sollicitant,  ajtad^elQque  perhibcntur.      Illic  Jovem 

itJl  regnare    certissimum    est.      At    intra    Solis    meatum    usque    lunarem    globuni 

secundae   beatitatis    numina    supparisque    potentiae,    per  quae  tamcn   vaticinia 

somniaque  ac  prodigia  componuntur.  Haec  haruspicio  exta  fissiculant  admo- 

djtad^stg]    Scusus    esl:    deos    ejusmodi  curls,  ccnscs  (C  et  G)  Bongarsii,    Iliigli,   Musel  Britan- 

qiiibus  homines  crucientur,  liberos  esse.   Aita^rjQ  nicl,  Cantabriglcnsis  et  Guelferbytanus  babcnt. 

enlm  expcrs  est  cupldltatum  ct  ab  omni  anlmi  pcr-  heatitalis\  Beatiludinis  Iluglanus,  Drcsdcnsis  et 

turbatioue  liber.   Plato  (Pblleb.   p.  33.  Stcpb.)  jam  Monaccnscs  (B.  C.  E.  G):  sed  utroquc  Clcero  utltur. 

docucrat,   absurdum  cssc   si  ijuls  dcos  vcl  gauderc  sitppuris\   Id  cst  inrcrlorls  Tcl  mlnorls.  ViiLCA>. 

vel   contrlstarl    crcdat.    Quocum    apprlme    convenlt  —  Explicaudum  potlus   nprope  paris. «     IIoc  cnim 

sagacisslmus  Ulc  Eplcureus  (Lucret.  I,  S7)  vcrslbus:  sensu  non  Appulejus  tantum  (met.  6.  p.  427  Oud.) 

»Omnis  enitn  per  se  divxiin  natura  necesse  'st  sed  Cicero  ctlam  (Brut.  7)  liac   vocc  usus  csL 

Immortali  aevo  summa  cum  pace  fruaturf  polentiae]  Darmstattensls  codex  substantiae. 

Semola  ab  nostris  rebus ,   sejunetaque  longe  ;  vaticinia]  Post  Platonem,  qul  (In  symp.  p.  202^ 

Nam  privata  dolore  omni,    privata  pericUs ,  Eplnoin.   p.  983  Stcpb.)  gencralltcr  agit  de  daemo- 

Ipsa  suis  pollens  opibus,  niliil  indiga   nostri  num  Intcrpretandi  muncre,    Diogcnes  Laertius    (8, 

Nec  bene  promeritis  capitur,  ncc  tamjitur  ira.«  52.  p.  314  Mclb.)  e  Pytliagorcls   docet  ototum  ac- 

(add.  2,    1092.  J>,  83.    173.  6,    S7).    Ita  et  So-  rem  plcnum    esse   anlinarum,    casque  et  dacmoiies 

cratcs    (ap.  Xcnopb.  In  memorab.   1,  G,   10)  i>nulla  et  berocs  existlmarl ;     ab   bls  bomlnlbus  immitti  so- 

re  indlgcre  divinum  esse«   dixcrat.   Simlliter  Ciccro  wiMia  signaque   tam  morbi  quam  bonac  valitudlnls. 

ad  Trebatlum  (cpist.  7,    12),  qucm  Eplciircum  fa-  —  Ad  eos  etiam  referri   lustratlones  \c\   explatlo- 

ctum  mlratur,    scrlblt:    nQuomodo    auteni    tibi   pla-  iies,   divinationem  omnls   gcnerls,    vaticinia   ct   ce- 

cebit,  Jovein  lapidem  jurare,   quum   sclas,   Jovem  tcra  biijus  gencrls."    De  provlnclls  sliigulorum  dac- 

iratuiu  esse  ncmlnl  posse?«    Eplciirum  enlin  dlxlssc,  moiiiim  In  els  produecudis  vidc  Appulcjum  (de  dco 

alio  loco  (In  Plson.  2o)  alt,    »dcos   ncque  propltlos  Socratls  p.  134   Oiid.). 

cultniam  csse  nequc  Iralosu,   sed  ubeatos  potius,  nec  huec  aruspirio]  Yide  qiiae  supra  de  iisslciilationo 

haberc  negotil  qiildquam,  nee  exblbcre  altcrl"  (dc  1\.  dixl,     ct    confcr    bunc    locuin    cuin    eo    qui    est   in 

D.  1,   17).    Addc  Dlog.  Laert.  (10,  77.  p.  634  et  llbro  Apulcjl  de  deo   Socratls,  ubi  pleraquc  eadem 

10,   139  p.  GOl  Slclb.),   Lactantlum  (de  ira  dei  4),  repcrlas;  Grot.  —    Goezius  nonnulla    cx   AppuJcji 

Senecam  (dc  bcncf.  4,  4),  Horatlum  (sat.  1,  H.  101),  loco  (Op.  II.  p.  132  scqu.  Oud.)  luscrult,    de  quo 

Appulcjum  (de  deo  Socr.  p.  124.    130.  132.  Oud.)-  pluiibus  ollui  (in  palacogr.  mea  III.  §.92  scqu.)  dis- 

intra  Solis  mealum\  Quae  dc  dils  mcmorat,  ex-  putavi.     Sed  potius  ad  fontcin,    undc   sua  Appule- 

posult  Lipsius  Pbysiol.  Stolc.   llb.  I.  Diss.   18,   cx  jus  bausit,    acccdcre   interprctcs  dcbebaut.  IVobills- 

qulbus    apparebit,    codiccin   Vossianum   male   apud  slinus  cnim  Platonis   (conviv.  p.  202  Stcpb.)  locus 

Capclhim   exlilberc    ninfra  Solis    meatuin.  u  iilHNTz.  est,    ubi    docet    »oiniiem    dacmonum   naturam   cssc 

(mlsc.  p.  211).  — Infra  pro  intra  codiccs  Moua-  mediatn  inter  mortales  deosquc.    In   mcdio  consti- 


Martiani  Capellae  lib.  II.   §.   lol.  20o 

nentia    quacilani     voccsquc    transniiltunt,     auguratisquc    loquuntur    oniinibus. 

Plerumquc  cnini  quaerentes  adnionent,  vel  sideris  cursu,  vel  fuhninis  jaculo, 

vcl  ostentaria  novitate.      Sed  quoniani  unicuique  superiorum    deorum    singuli  lo2 
quique    dcserviunt,     ex    illoruni    arbitrio    istorumque    comitatu    et   gcncralis 

omuium   praesul,   ct   specialis   singulis  mortalibus    Gcnius  admovetur,    quem 

tuta  Lac  totiim  complerl  connectlquc.  Pcr  lianc  va-  ignorantia  id  re  nova  niirationcm  facil.x    Cornclius 

ticinitim   omnc    procedorc,    saccrdotuuique    tliligcn-  Fronto   (II.  p.  468  Maj.):  «In    ostento    rarilas    ad- 

tiam  circa  sacrilicia  expiationcsquc  ct  Incantationcs  niiralioncin    facit.ti      Appulejus    (de    deo    Socraf.  p. 

ct  divinatiouem  oinncni  atqiie  magicam.u    Iluic  loco  129    Oud.):   «Rarltas   couciliat    ipsa    rcbus    admi- 

adde  alium  (in  Epinom.  p.  984  Stcpli.)  quo   «dac-  rationem.n 

moncs"  ait  «In  mcdia  regione  acrls,  Intcrprctationls  r^enera/»*]    Quum  vario    scnsu  vox  Geuius   ac- 

gratla,    esse    coUocatosci   et   paulo    post    (p.  9So):  cipi   possit   (Vives   ad  Augustin.  de  cir.  dei  7,   lo); 

xDii  summl  ct  daciiioucs,  iiiquit^  sibi  inviccm  Inler-  baud    cquidciu    determiiiare    ausim,    quis    gcncralis 

prctcs    suntj     nicdii  cniiu,    qui  aniuiatl   sunt,    tnin  illc    sit.     Pofcrit  taincn   crcdi   is,  qncm  Au5;wstiiius 

ad    tcrrani,     tum    ad    cocluiu    lcvi    motu  fcrunlur«5  (7,    16)  parfeui    uni>crsi    dixit  (conf.   supra    g.  49). 

ut   omittam  qiiac    Loc  ctiam  loco   dc  soniniis  et  va-  Potcrit    et  Fortuna    intelJigi ,    qiiara  qui   caecain    ct 

ticiniis  rcpetiit.  Plura  Infra  (ad  §.  lHi).  arbitrariam  esse  negaruut,  dal(i.ova,    Geniuin,  ap- 

fHlminis]    Scd    Jovem   Ipsum  Loc  pacto  oinina  pcllarunt.    JamblicLus    (ap.  Stob.  in  eclog.   p.  402): 

misissc  iingunt  non  soliun  poctae,  ut  Ovidlus  (fast.  «Forlnna,    quam    roox    Dcum   vocamns,   mox  Dac- 

3,  369):  inonein.   Si  enim  alfior  reruin  ordo  causa  evcntnum, 

»Ter  tonuit  stne  ntibe  deus,  trla  fulgura  »«»«<«,•  Dcus    a   iiobis    vocatnr    (qucinadmodnm    Martir-.nus 

scd  pLilosopLi  etiam  (Sen.  nat.  qnaest.  2,  52.  p.  711  §.  loO    "causarum   latcntium   arcana)^   sl  natur;tles 

scqu.  Lips.)  fuliniua  futura  portcudcrc   statucrunt,  causae,    Daemon.« 

quos  jurc  ridet  Scneca  (2,  41.  p.  714  scqu.).  singHlis  mortalibusj   Ejusmodi  Genll  ab  Ilcsiodo 

astentaria]  Rcctcj   non   «osteniatoria« ,   ut  qui-  (op.  2o0)  nuincranlur  ter  decies  inille: 

dam  correxcrunt:  de    ostcntis    enim    scrmo.    Adjc-  TQLg  )'«o  fjiVQioi  ii6iv  iftl  ^■Oovl  TCOvXv^O- 

clivum  lilud  usui-pat  et  Maerobius  (Sat.  2,  16 ;    5,  '^^'i-QXI 

7)  pro  nostcnti  vlm  Labcute,   veldocente."    Ad  to-  ^A&avarot  ZrjVog  (pvP.aaeg  ^VTjzdjv  av^geo- 

tuiu  locum  confercnda  Laec  Cicerouis  (iV.  D.  2,   3)  :n^a)v. 

vcrba  sunt:    nPracdictiones    vcro    ct    praesensioucs  Qnlbiiscum   confer  ejusdcm   poctac   superiorcs    vcr- 

rerum   futiirarum  qiiid   aliud   declarant,   nisi  Lomi-  sus   (121),    Platoneiuque  (in  Tiin.  p.  40  Stepli.  in 

niLus   ca   quae   sint,   ostendi ,    monstrari ,   portendi,  TLeag.    p.  128.  dc  R.   P.   li.   p.  468),   Menandinm 

pracdicl?    cx    quo   illa   oslenta,   monstra,  porteiita,  (in  Stob.  cclog.   1,  6,  4.   p.  IGS   Ilecr.)  ct   Scxtnui 

prodigia.»  Empiricum  (9,  86.  p.  ^71  Fabr.).  E  Roiuanis  Vairo 

novitale]  Ansam    Itcriim    Ciccro   praebnit,    qiil  (ap.    Augustln.   7,    15)    Geniuui   dicit    csse    «nnins 

(div.  2,    22)   de   iisdem  ostentls:   ncausarum  cnim  cnjtisaue    animum    latiQiialciu»    quibus  ad  Socrafi* 


"20G  Martiani  Capellae  lib.  II.   §.  152. 

eliam  Praestitpm,  quod  praesit  gerundls  omnibus,  vocaverunt.  Nam  et  populi 
Genio,  quum  generalis  poscitur,  supplicatur,  et  unusquisque  gubernatori  proprio 
dcpenclit  obsequium.    Ideoque    Genius   dicitur,    quoniam  quum  quis  hominum 

cenitus  fucrit,    mox   eidem   copulatur.  Hic    tutelator    fidissimusque  germanus 
■Ji>3  auimos  omnium  mentesque  custodit.     Et  quoniam  cogitatiouuni  arcana  superae 

Gcnlum  lespcxissc  vldctur.    UUerliis  clclnilc  pliilo-  latur  (Ammian.    Marc.    20,    5.    p.    267.   22,    H. 

sopliando    pioj!;ressiis   est   Seneca    (dc    quo   v.  not.  p.  353.    25,     1.    p.  581.    26,    2.    p.  4oI    Gron. 

ad  8.  lo5).    Locum  intcr  Lunaiu  tcrramque   intcr-  Camdcn  In  praclcct.  acadcinieis  p.  180). 

iectum    Pliitaiclius  ctiam  (de    orac.  defect.    p.  416)  suppUcatur]   Ita   pro   supplicant  in    cditis    Rci- 

Gcniis    assiguat:    quos    plures   csse   quam   hoinines  clienaucnsis,    Basileensis,    Darmstattcnsis,    Canta- 

Plinius  (2,    7)  rcfcrt.  brigiensis,   Britanuicus,   Bongarsiiquc  codcx. 

PraeiUlem]  Pracslcs,  jCQo6zo.r7jq,  rtQopiaxoq.  guhematon]    Affert   3Ioutfauconius  (antiqu.    I. 

Sic   Saxo    Lib.  8    Plutoneiii  Orci   praestitein  nonii-  p.   518)  inscriptioncs  Genio  gubetnatori ,  ct   Gcnio 

naf      id    cst   praesidciu.    Ita  Larcs    pracstilcs    dicti,  patrono  dicatas.    Rcgimcn    niodo   flagro,   modo   gu- 

qiiod  aedilms   praeslareut.   Stephan.  (ad  Saxon.  p.  bernaculo  significari  alio  inonstravi   loco  (palaeogr. 

54  f.)   —    Inde    Jiipitcr   prac    oiiiiiibus    Praestitis  crit.  I.  §.  693  —  697). 

coguomen    invcnit   (Capitolui.  in  Max.  et  Balb.  5),  genitus]   In  hoc  vocls  ctymo   >  giguendo  ductae 

et  in  lapidum  ctiam  titulis  (Grut.  22,   1.   106o,  2)  plcrique  convcnliint  (Fest.  v.  Genlum   p.  161    Dac. 

iJlo  nominc    honoratur  (v.   et  iufra  §.  164  Manium  Censoiin.  de   die  nat.  5.  Appulcjiis  dc  deo  Socrat. 

pracstitcs).  P*  *^^  Oud.  Isidor.  ctym.  8,  11,  88.  p.  591  Arev. 

gerundis  omnibus]  E  Fcsto,  qui  (p.  161  Dac.):  Conf.  MiiJlcr.  Etrnsc.  IL  p.  89  n.  24). 

•  Gcnlum   appellabaiit    deum,   qui  vim   obtincret  re-  omnium]     Legendum     forfassis    hnmimim    pro 

rum    omnium   gerendarutn.«      Licet    dubium    videri  otnniutn.     IVam    de    Geniis    sciino    cst.    Susii-9    (in 

posslt,   Qum  vcra  Festi  verha   nunc  Icgantiir.   Quid  Giirlitl.   anlm.  4.  p.  9).  —  Profccto  non  opus  cor- 

cnim   illa  ciim  Genio  commune   Iiabcut?  Verlor  vl-  rcctione  crat,    siquideni  Susius   fncile   siipplcre    po- 

dclur    sciiplio  Yarronls   (ap.  Augustiu.    dc    civ.   dei  terat  /lomiiumi.   Scd  melius  etlam  Martlanns  scrlpsit 

7,   15):   Geiilus   dcus,    »qui  praepositus   cst  ac  viin  omnium,    qula    non     hominibus    tantum,    scd    dlis 

Iialict    omnium    rcruin    gicfnendHrutn."      At(juc    ita  cliain    sui  eiaut   Gcnii  (§.  55.    92),    quln   ct  rcbus 

Isidorus  (8,  11,  88.   p.  391  Arcv.)  cllam  Icgit.  (l»oiphyr.  dc  ahstln.  2,  58.  p.  172  Rliocr.). 

populi  Genio]   Romanl  populi  hic   Gcnius  cclc-  cogitationum]  Seneca  (cpist.  41.  Op.  p.  455  Lips.) 

bratur    nou    inodo    iu    iiumis   (Montf.    ant.  cxpl.   L  q"»"»  nostri  tlicologi  cottscirnliam   dlcuiit,   IntcIIigit 

p.5i8.  Spanh.niim.  Lp.l47.  RnschcIL  l.p.l564)  serihcns:  »Sacer   intra   uos   splritus  sedet  malorum 

ct  i.iscripliouibus  (Grut.  8,  5.  lOOG,  5);   sed  ctiam  bonorumque  nostrorum  obscrvator  et  custos..  Plau- 

fenipli,  ubi  colcbatur,  mciitioncm  faciunt  scriptores  t»^  (Rud.  prolcg.)   Arcturum  finxit   hominum    facta, 

(DIo  Cass.   47,  2.  p.  492.   50,  8.  p.  609  Relm.).  mores ,    pictatcm,    ct    fidem     pariter     ao     pcriuria 

idem  cssc  ^idctur,  qul  alias  Getiitts  pnblictts  appcl-  Jovi  denuntlantem.  L.iclauub  (Nceyom.  11.  T.  III. 


Martiani  Capcllac  .lib.  11.   §.  IM.  207 

annuntiat   polcstati,    etiam  Angelus  potcrit  nuncupari.     Hos  onincs  Gracci  <^ai-  15-4 
ftovag  ilicuiit,  «.To  rov  daTJfxovag  scvai:  Latini  Medioximos  vocitarunt.  Qui  quideni 
omncs  niinus  lucidac  splcndcntisque  naturac  quam  illi  coclcstcs,  sicut  conspicis, 
approbantur.     Nec  tameu  ita  sunt  corpulenti,    ut  honiinum   capiantur  obtutu. 
Hic  crgo  Lares,    hic  post  membroruni  nexum  degunt  aniniac  puriorcs,   quac  lo^i 

p.  15    Bi{).)    ipsas   corporiiin   umbras    apiul  infcros  los  sacrae  lifcrae  vocaiit  (o  ds  iepbg  Xoyog  avyi- 

accusarc  lioiiiincs   rcfcrt,    qiiippe  qiiae,    utpote  co-  ?.ovg  elcO\}e  TcaXelv)  uoniiuc  aptissirao:   snnt  ciiiiu 

rum  scinpcr  couiitcs,  omni  fiile  diguae  sint.  Pinda-  intcrnuntiac,    patris    uiandata   pcrrcrcntes   ad    filios 

rum    ncinpc   (Ol.  2,    107)   tcI   Platonem   (Pliacd.  ct  ad  illum  vicissim  preccs  filioruni.x    Confcr  IIo. 

p.  107.  PLacdr.  p.  2i9  Slcph.)   antc  oculos  Iiabuit,  nicri  Iiyinnum    in  Mcrcuriuiii   (i>G9),    ct    Orpliicum 

cujiis   ^crLa    pluriLus   ita   circuniscripsit   Appulcjus  (27,  1),  3Iax.  Tyriuin  (1-4,  8,  T.  I.  p.  2GC  Reisl;.) 

(dc    dco   Socr.  p.   166  Oud.):    ..Plato  autuniat   siii-  Origcncin  (c.  Ccls.),  Plinium  Sccundum  (paiicg.  32, 

giilis  hominiiius   in   vita    agenda  tcstcs   et  cnstodcs  3.  p.  Gj7  Cellar.),    ac  sl    luLct  quac  aliLi   (in  pa- 

singulos  addltos,    qui  ucinini  conspicul  scmper  ad-  lacogr.    crit.   IU.   §.  92.    93)   dc    illis    nuntils    cx- 

sint  arLItri  omuliim  non  modo   actoriim,  sed  cliam  posui. 

eogitatorum.  At  uLI  vlta  cdila  rcincauduiu  sit,  cun-  afTO  Tov]   Vulgaiis  liacc   ctymologia  cst  (Plato 

dcni  illum,   qui  noLis  pracditus  fucrit,   raptarc  Illico  In  Cratyl.  p.  398    Stcpli.  Isldor.    ctvin.  8,   II,    15. 

ct  trahcrc  ad  judiceiu   atquc  llllc   in  causa   dicunda  p.  578  Arcv.)  a   qua  dlffcrt  illa  LcnncpU  (iu  efvm.). 
assisterc:  sl  qua  commentlatur  rcdarguere;    si  qua  3Iedioximos]   Quasl  mcdios  proxlmos  iuter  dcos 

vcra  dlcat,  asscvcrarc:  jirorsus  Illius  tcstiinonlo  fcrrl  cf    Iiomines    dlscurrenfcs.    Wlcan.    —    Appulcjus 

sentcntlam."  (dogm.  Plat    p.    204    Oud.)    «cssc    medioxumos' 

yin(jehts]  Cavc  crcdas  hoc  nomlne,  quo  nuiitius  ait,    «qul  sui  ratlonc  ct  loco  ct  potcstate   dlls  sum- 

slgulficatur,    non    nlsi   Chrlsfianos    scrlptores    nsos  mls  sint  mlnorcs,   hominum  natura  majores.i 
csse.    Usus   est  c   Romanis  jam  Labeo,   c   Graccis  conspicis]  Pro  conspicitis  iu  cditls  non  Grotia- 

Aristldcs   (or.    elg  'A-&rjVccv)    et,    sl  fabula    vcra,  nus  tantum  codex,  scd  Rcichcnaucnsls,  cliam  Basl- 

Apollo   ipse  in  rcsponso  (ap.  Lactant  1,  7).   Por-  leensls,  el  Darmstattensls  hahcnt. 
pbyrlus   quoquc  (de   abstln.  2,  58.   p.   173  Rhoer.  obtulu]    Plato  (Epinoni.  p.  98-4  f.  Steph.)  dac- 

Isagog.  ad  Aristotclem  3)  huc  refcrrl  potcst,   dt.ay-  moncs    ait,    quamvls  prope   nos    sint,    conspici    ta- 

yiXP.OVTag  Inter  dcos   cf  homines  mcmorans.    Sed  men  non  posse. 

cadem,  quae  Martianus,    antc  eiim  jam  Plutarclius  Lares]  Manes  Intelliglt  illos,  quos  Iiifra  (§.  162), 

(de  orac.  dcf.  p.  417)  scrlpserat.  Pariter  Philo  Ju-  sl  vitae  priorls    adjuti    fuerint    honcstafc,     dlcit  ia 

daciis  (de    somnlls    Op.    p.  586):    •Siint  quaedaiu  Lares  domorum  iirbiiiin(|uc  vcrfi. 
purissimac  optlmaeque,   quae    altlus  dlvlnlusquc   sa-  pos<  mem6»w7/m  ;te.rMin]  Intcllige:  sohifiini,  slve: 

piunt,    aspernatae   tcrrcstrla,    mlnistrac   omnipotcn-  npost    anlmas   a   mciubrorum    nexu    solufas.»    IVoii 

tis,    tanquam    magni    rcgis   aiircs   ct  ocull  vldentes  pocnlfeblt    contidlsse    bacc     Gracca    31axlnil    Tyril 

audlcntesque  omuia.  Has  Geuios  pbilosopbi,  Anfje-  (13,  6.  T.  I.  p.  278  Relsk.):   oeneidav  de  arto- 


208  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  i55. 

plerumquc,   si  mcritorum    cxcellentia   subvchantur,    etiam    circulum    Solis  ac 

156  flammantia  septa  transsiliunt.    Dehinc  a  lunari  circulo  usque  in  terram ,  quid- 

y.afir]  xcl  vevga  xavrl,    xal  xb   ftvsvixa,  xal  quac   el   cnm   Platonlconiin  T17   eig  xd   6cofiaxa 

xd  dXXa    xd   oj6j(sg    y,aX(xs8ux,    i$    cov   xbcoq  KU-&6dM  ct  dvodco  communla  crant.  E  poi'lis  con- 

JtQo6coQ^L6TO    xfi    '^vxfl    x6    ^djfxa,     x6    fiev  fciendus    inprluris  Virgilius  (georg.  1,  226). 

i<p&dQij   xai   vxtxd    (iv&ov    (OX^XO ,     avxii    de  fjuae  plcnnu(jue\  Successive  cnim  diguitatis  gra- 

icp'  iavxvQ  ixvTi^aixivv  6vvi^£i  X£  avxinv  aai,  dlbus  animas   ascenderc    docebant  vetcres.     Sexlu» 

idQVXaL.^i  Emplrlcus  (9,  1  adv.  pbys.  71  sequ.  p.  SdS  Fabrlc.) 

de(jnnt\    Operae    prctlum    erlt    liic   e   Dionyslo  nanimas,    inquit,    ne   suspicari    quidcm   licct  quod 

llallcarnasscnsl  (8.  p.  522  Sylb.)  matrls  ad  Marclum  deorsum  ferantur.  I\am  quum  sint  subtlles,  ct  non 

filium   baec    insererc     vcrba:    >>Si    qui»   locus    est,  minus    Jgneae,    quam    acrcac,     sua  lcvltate    magls 

«Tul    Lumanas    animas    a     corpore    solutas    rccipiat,  feruutur  la  loca   supcriora.  —    (^uum  itaquc  extra 

incam    non    subtcrrancus    caliglnosusque  capict  —  So]is  tabomaciilum  positae  fuci-iut,    ]iabltunt  locum 

ncc   canipi,   qnos  Lctliaeos  uominant^   sed  sublimls  qul  cst  sub  Luna,   ct   liinc  proplcr  puritatcin  aeris 

ct  purus   aetbcr,  in  quo  ajunt  diis  gcnitos  fortuna-  acciplunt  majus    tempus   ad   pcriiiancndum:  et  utun- 

t«m  et  bcatani  vitam   degere.»      (Confer   ap.  Diog.  tur   alimento    convenienti,     nempc     cxhalationc    cx 

Lacrt.   5,  4-4    p.   189  Alcib.   cpigr.  in  Platoncm    ct  tcrra  ut    cetcra  astra;   iicc  ]iabciit  in  iis  locis  qiiod 

nostrum  infra    §.  211).      Sed   ipsi  Arlstotell  vlsum  eas    sit    disso]utiiriim.     Si   crgo   pcrmaiicnt   aniniac, 

csse  (ap.  Gic.  divin.  1,  2S)  Icgimus,  anlmum,  quum  ilunt  ejusdem  natiirac  ciim  daciiionibus. «    Haud  ali- 

e  corpore  egrediatur,  domum  retcrtcre.  Ac  Cicero  ter  Julius  Firmicus  (matlics.  I,  3   p.  7  ed.  1555) 

(div.  1,   30)    etiam   «vigere    et  vivcre  animum   post  scribit:    nQuis    dubiiat    quod    pcr     stcUas    tcrrenls 

mortcm,  quum  corpore  e-scesscrit«  docet;  et(Tusc.  1,  corporibus  divinus   Ule   animus  necessitatc  ciijusdam 

11)  npossc  animos,   qiium  c  corporibus  excesserint,  lcgis    infunditur,     cul    tlescensus    per    orbcm   Solls 

Jn    coclum    quasl    in    domicI]iiim   suum   pcrvcnlre."  trlbuitur;   per  orbciu  cnini  Lunac />i-ae/)ara/i(r  ascen- 

Allum    Clceronls   (de   consolatione)  locum  Lactan-  s„s.,,    Parltcr  Manes   et  Manichael  anlmas  prlinuiu 

tius  (3,    19)   affcrt,     ubi  i]Ie    .eastos  animos»    alt  in    Luna    pcr   aquam,    deindc    in  Sole   per   Ignem 

.levi  quodam    ct  faclli  lapsu    ad  deos,   id  est,    ad  purgarl  docebant  (Mosb.  Llst.  Clir.  ante  Const.  scc. 

uaturam  sibl  slmilcm,  pcrvolarc. "  Coufcrcndus  prae-  3.    ^.  49   nof .  3.    p.  862.    Ibique  Augustin.   baer. 

tcrca  nobilissimus  Ciccronis  (de  aniic.  4)  locus,   cul  c.  46). 

adde  Senecam,    qui  (cp.   79.  p.  S3J)   Lips.)  anlnio  a  luntiri  circulo]    Plutarclius    (dc  fac.  in  Luna 

gratulatnr,    nquum  cmissus  liis   tencbris  ct  reddltus  p.   943):    «Oinnis   aniina,    iibi    primuin   c    corpore 

coelo  suo  fucrit,   qumn  recepcrit  locum  qucm  occu-  exiif,  fati  lcge  ad  teinpus  vagatur  ca  in  rcglone  quae 

pavlt  sorte  nasccndi.     Sursuni   vocant    Illum    Initla  terram  ct  Lunam  intcrjacct.«  Macrobius  (soinn.  Sclp. 

sua.o    Uudc  ctiam  (cp.  86.  p.  5S5)  Scipionis  Afii-  1,  11):   "Immutabilem   quidcm    partcm    a  sphacra, 

eani    »aniinum   In    cocliim,    cx  quo   erat,    redlisscn  quac  aplancs    dicitiir,   usque  ad  globi  lunaris  cxor- 

pcrsuasum    habcbat,     et    pluribus    locis    (ep.  92  ct  diumj    mutabllem    vcro    a    Liina     ad    tcrras    usqne 

120i  consoL  ad  Ilclr.  c.  C.)  praccepta  eadcm  repctit,  dlxcnint:  et  vlvcrc  animas  duin  in  inunutablll  partc 


Martiani   Capcllae   lib.  II.   §.  JKO.  209 

qiiicl  interpatet,  interstitii  proprii  partitione  discernitur,  et  ab  orbe  lunari 
interfusa  medietas  disparatur.  Sed  superior  portio  ejus  sicut  conspicis  claudit 
quos  7]iuS^sovQ  dicunt,  quosque  Latiae  Semones  aut  Scmidcos  convenit  me- 
morare.  Hi  animas  coelestes  gerunt  sacrasque  mentcs,  atque  sub  liumana 
effigie  in  totius  mundi  commoda  procreantur.  (His  animus  datus  ex  scmpiternis 
ignibus,  quae  sidera  stellasque  vocamus).  Qui  quideni  plerumquc  sui  miraculo  157 

consistaut;   mori  autcm  quum  ad  partcm  ceciderint  Semldei  Manes  hahitant,  tjuos  ujnea   virtus 

perniutationi^    capacem:    atqiie    ideo    inter    Lunam  Jnnocuos  vita  palientes  aetheris  imi 

terrasque  locum  niortis  et  inferorum  vocari,  ipsani-  Fecit  et  aetemos  aniinam  coUegit  in  orbes.» 

que  Lunam  vitae  cssc   mortisqne  confiniuni   ct    ani-  De  Scmonibus  locus  classicus  cst  apud  Fulgentiiim 

inas  indc   in  tciTaiii  Jlucntcs  mori ,     indc    ad   siipera  (in   scrni.   ant.  p.   172  Muncl;.). 

mcantes    in    vitam    reverti,     non  ininicrito   cxistiiua-  mtuidi  commodn^    Apud    Aegyplios   Strabo  (1. 

tum   est.   A  Luna  cniiii   deorsiim  iiatura  incipit   ca-  p.  24  Casaub.)   tradil   divinis  lionoribiis   cnltos  csse 

(lucoruin.n  (Conf.  palacogr.  crit,  IV.  §.  759  ct  Ocel-  cos,  qui  aliqnid  utilc  cxcogifassent,  ct  (17.  p.  822) 

lum  Liicaniim   dc    iiniv.  natura   p.  yiG.   o29  Gal.).  ab   Acthiopibiis    dcum    liaberi  ciim  qiii  bencfeccrit. 

Paulo  aliter  lllud  circa  Lunam  spatium   c  Clialdac-  E    Graecis    Pcrsacus,    Zcnonis    audifor,     eos    essc 

oriim  placitis  dispertit  Pscllus   (ad  Ciliald.  orac.  ap.  dixit    Jiabitos    deos,    a    quibus    maijna    utilitas   ad 

Gallucuin  in   app.   p.  91):    «animain   curriculo  vilac  vitac  cultuin  cssct  in->cnta  (Cic.  IV.  D.  1,  li>  ct  42). 

iiuinaiiac    rniito    ad   rcgionciii,    quac    supra    Luiiam  Ex    Lominibus    cnim    dcos   factos,    unde   Dionysins 

est,    rcdirc,     ciquc    sortc   assigiiari   locum    uudiquc  Halicarnassensis  (7.  p.  478  Sylb.)  et  Plutarclius  (in 

liiuiinosum.     IVam   qui    suLtcr    Lunam  locus,    eum  plac.  pLilos.    1,   C    p.  880)    Kscmideoriim"    ajuat 

undiane  tenebricosum  cssc:  lunarem  vcro  alternatim  nanimas,    rellctis    corporibus,   in   coelos   asccndisse 

htcidum  ct  obscurum. —   Graecorum  contra  doctrl-  —    Ilcrculis,     Acsciilapii ,     Castorum,     Hclcnae, 

naiu    auimain   facerc    interltus   nesciaiii   camque  us-  Paiios  ct  aliorum  Innumcroruin.«    Quibus  inos  plu- 

que  ad  clcmcnta  sub   Luna  sita  cxtollere.*  rcs  addit  uoster  (§.  1S7  scqii.).    Vide  supra  (§.62) 

Semideos^    Vide  de  iis  Ovidium  (mct.  1,   192.  ct  (§.  94)  Jovis  quoque  bac  de  re  decrctuin. 
14,   873^  Lcr.  4,   49j  in  Ib.  80),  Statium  (Tbeb.  /115  animusj  Quae  uncis  inclusa  snnt,  Ciccroni 

o.   :J18.   5,  573.    G,    111.  9,   576.   Acb.  1,    71.  (ap.  Macrob.   in  soran.  Scip.  1,    14)  dcbcntur,  ne- 

2,    563),    Rutiliuin   (1,    56S),    Faliscum  (cyueg.  que  reperiunfur  in  codicibus  BasUecnsi,  Darnistat- 

65),    Scrvium  (ad   Acn.  1,    196),    Ausonium  (Id.  tensi,  et  DresdensL    lutrusa  ea  csse   c  glossa  ali- 

11,  21).    Pro    rjHl-&EOVQ    infra    (§.  160)  Latinis  qua  eo  magis  videntur,  quo  certlns  male  se  Labc- 

lltcris  Iicmitbcos  scripsit  regioncmquc  aliam indicavlt,  »ent  commata  sese  excipicutia   nlii  animas«  et    uLis 

in  qua  vcrscntur.    Confcr  Hesioduin  (op.  Ia9),  Dio-  animus.«    Ccterum  nota  cst  dKrercntia  intcr  animnm 

dorum  (4,    8S)   ct  Lycophronem  (»11).    Inprlmis  ct  animam.  Ille  est  quo  sapimus,  Laec  qua  vlvimus, 

antcin  lii  Lucani  (9,  6)  versus  mcmorandl:  ut  alt  IVonius  (de  diflcr.  vcrb.  p.  426  Mcrccr.). 
•  Quodtjue  patet  terras  inter  Lunaetjue  meatws  miraculo]  Exeniplis,  quac  in  mcdium  profert.  ad- 

27 


210  Martianl   Capellac  lib.  II.   §.  157. 

fidem    fecere   coclestiura,     ut    in    ortu  Herculis    geminatae    noctis    obsequium 
serpentesque    idem    parvus    oblidens    vim    numinis    approbavit;     Tages   sulcis 

dere  poterat  illnd  Roniiili  (Dion.  Halicarn.  2.  p.  H9  Tarqiiiniensi,   quum  tcna  agraretur,  el  snlcus  altius 

Sylb.).  Alios  ctiam,   qui  cum  prodigiis  nati,  recen-  esset  imprcssus,  cxslitisse  repente  ct  eum  affatiis  esse 

snerat  Apollinaris    Sidonius   (carm.   2,    105   sequ.  qui  arabat.  Is  autcm  Tages,   wt  in  libris  cst  Etrus- 

p.  292  Sirm.).  corum,     pucriJi    spccic    dicitur     visus,     sed    senili 

fidem  fecti-e]  Et  statim  subjungit  Ilerculis  cxem-  fuisse   prudcntia.      Ejus    aspectu    quum    obstupuis- 

plum,  ita  u»  verba  illa  habuisse  vldeatiir  a   Clau-  sct  bubulcus,    clamorenique    majorcm  cum  admira- 

diano  (seu    quis    alius   sit    pocta)   qui  laudes  Her-  tione     edidissct,    concursum    csse    factum,    totam- 

culis   canens  hunc  sic  alloqiiitnr  (IS.   p.  396  Bip.):  qne  brcvi  tempore  Etruriam    convenisse:   tum  illimi 

uFecisti   de   patrc   lidem.«  plura   locutum   miiltis    audientibiis,    qui  omnia  ejus 

geminatae  noctis]   Seneca;  «Roscidae  noctis  ge-  verba    exccpcrint    literisquc    mandavcrint.     Omncm 

minavit   horas»    de  cadem  Herculis   gciiitura.  Grot.  aiitem  orationcm  fuisse  cain,   qua  Ilaruspicinac  dis- 

■ —  Graeci  quidcm  scriptores  tripllcatam  fuisse  no-  cipliiici  conlinerctur. «    O^idius: 

ctcm    scribunt  (Diodor.  4,  9.  ApoIIodor.  2,  4,  8.  »llaud  aliler   stiipuit ,    (juam    quum    Tyrrhenus 

Lncian.   dial.  deor.  p.  32  Bip.  Euseb.  praep.  cv.  2,  arator 

%  2.  p.  54.  Orph.  Argon.  118),  uiide  XQU^meQOV  Fatalem  (jlebam  motis  aspexit  in  arvis 

JliovTOg    nomine   insignitur   a   Lycophrone  (33)    et  Sponte  sua  pritnum  nulloque  agilante  moveri, 

«/If^ixaxog' rpttf^iijyvo?  appellatur  a  Pallada  (antb.  Siimere   mo.v     hominis    terraeque    amittere  f<tr- 

Gr.  1,  58,  9,  3.  p.  1G8  Bosch.):  sed  Romanorum  mam, 

pleriquc   gemiuatae   meminerunt   noctis   (Propcrt.  2,  Oraque  venturis  aperire  recentia  fatis. 

18,    25).    Et    quamquam    vcrbum    geminare    etiam  Indigenae  dixere  Tayem:   qui  prinms  Etruscam 

multiplicare  significarc  potcrit,   id  quod  e    vocc  ter-  Edocuit  gentem  casus  aperire  futuros. 

tjeminus    sivc    trigeminus  patct,    sintque    praclerca  Citat  Planciades    libros    cjus    llaruspitinac    noniine 

qninumerum  non  dcfiniant  (Plaut.  Amph.  prol.  113.  inscriptos.  Scd  ct  Servius.    Quoniain  autcm  vocem 

116;    adde  tamen  158.    Scnec.  Agam.  816.  Ovid.  sypnum  blc  mendosam  esse,"  et  ex  grammatica  huc 

Heroid.  9,  9);   aliis    tamen  locls,    ut  illo  a  Grotlo  ti-anshitaoi,  idque  maulfcstis  3IS.  libri  indlciis  liquct. 

laudato   (Sen.   Agam.  805)  numcriim  cxpresscrunt,  ex  locls  hic  laudatls  lubeus   Icgerim:  ct  riluni   sla- 

ut  Oridius   (amor.   1,    13.  45):  tlm  genll,   haruspicinamqne  moiistravlt,    vel  sl  ma- 

tlpse  deum  jenitor ,  ne  te  tam  saepe  videret,  vis    haruspiciumqne.      Et    sane     alterutriim    fiicrll, 

Commisit  noctes  in  sua  vota  duas«  quod    vel    ex  Iiitervallo,    quod  In  fllS.   est,    rcrum 

(conf.   Senec.  dc  brcv.  vit.    16.  p.   228   Lips.  Ille-  esse  colligo.  Gnox. —    Lacunaiu  in  MS.  suo  tesfa- 

ronym.  allos).    Servius    contra    (ad    Aen.    8,    103)  tiir  fuissc   Grotius.    iVos  priscum  codiccm  possidc- 

cum    Graecis   facit:   atque  Arnoblus  (4.   p.  145)   et  mus  qul  ab  hac   scriptura  ncc   uugucm   lalum  rcce- 

Ciemens  (protrcpt.    p.  20)    tribus  non  contentl  vel  dit.     Quid   vero    illud    sypnum  sit  doccri   ciipimus. 

novctn  fiugunt.  Lcgcndum    arbitror    «ct   rituin    statini    gcnl!    inspi- 

Tajes]  Cicero:    i>Tage9  quidam  dicitnr  in   agro  ciumque  monstravIt.«    Inspiciiim  solemnis   la   sacrl- 


Martiani   Capcllae  lib.  II.  §.  l^.  211 

cmicuit  et  ritum   statim  gent's  sypnumque  monstravit;     Ammon  apparuil  cum 
cornibus  arietinis    et  vcstimcnto   lanitio,    ac   sitientibus    undam    fontis  exhibuil. 

ficlls  vox.    Tcrtiillianus  lib.  I.   in  .llarcioncm:  >'Di-  ]cctioncm,    ncqnc    culpandum   Marliauum  de  ea  in 

vum    posse    viderl    Exlorum    inspiciis,    resque    cx-  antiqiiissimis  rltibus  rccensendls  adhlblta,  scd  nos- 

spcctare   futuras.«   Barth.  (in  advers.  p.  1255) —  met  ipsos  in   illius   vocis  Ignorationc   rcprchenden- 

Vid,   de  Tagcte   Ciccro   dc    dlvln.  2,    25  et  Ovld.  dos    csse.     Docucrat    ciiim    jam    Gcllius    (15,    9. 

inctaniorph.  1.  XV.    SSo    (1.  t>o5).    Scrvlus  ad  Acn.  p.    148   Conr.)    nRouiauos  pio  Gracco    V7(V05  pri- 

VIII,    598    ct    Scboliastcs    Statii    ad   IIU.    Tbeb.  luiiin    dl.vlssc    sypnus,    c    quo  senslm  enatum  5on»- 

516  (?)   Tagctcm   loter  scrlptores  artls  aruspicinac  ints.«    Llqiict  Igltur  vatlclnia  pcr  somula,   de   qui* 

niimcrant,  cum  qulbus  etiam  planc  coiiscntiiint  Fiil-  bus  noster  paulo  ante  (§.  lol)  cgcrat,  lutclllgenda 

gentius  ct  Isldorus.  Goez. —  Addcre  potcrat  Fcslum  esse,     addltiiuKpie    vcrbum  monstravit   emlnentiori 

(p.  So7   Dac),    Aminianum   (21  pr.  p,  195   Lind.),  scusu  explicuudum,   ut  siguincct  demoiistravit.  Miil- 

Ccnsoriiiiim    (dc   dic    natal.  4   f.),   Statliiin  (sllv.   5,  leruin  quoque  (Etrusc.  II.  p.  2i>  n.  10)  persuasum  ha- 

2,  1),  Liicanuin  (1,  C57),  Coluniellam  (10,  5i5),  bco,  si  altenim  iJlartianl  locum  ct  Gcllium  inspexis- 

allosqiie.    Scd  magls    soHIcIti   sumus   dc  vocis  ■sxjp-  sct,  non  haruspicium  substiliiturum  fuissc. 
num  Intcrprctatlone.    Glossa  quidem  csse  dicit  »op-  Ammon\   Duas  blc  fabulas  dc  Jovc   tangit,  qna- 

pidum    Ilispaniac,     quod    infra    dlcatur    Sippuiie',  riim  una   ab  Herodoto  llb.  II.  refertur,   quae  narrat 

sed   facilc  persplcitur  scholiastcni   prorsus   niliil   bic  Jovem    Ilcrculi  apparulssc  in   pclle    arlctina:  altcra 

Intcllcxisse    multuniqnc    sudasse ,     ut    Istam   sallcin  iiolior,     qua    rcfcrtur    Hammoiicm    slticnlem    Libe- 

duret  intcrprclatloncra.  Varianlcs  igitur  in  codicibus  rum,    quuni    cicrcitum    pcr    Afrlcam    duccret,     ad 

Icctioues  perlustravi.    Scd  in  Slouacenslbus  uibil  re-  fontem    dcduxlssc.    Grot.   —    Vidc   Herodotum  (4, 

perl,  nlsi  quod  In  nonnullis  I,  in  pliiribus  Y  ia  tocc  181),    Pausaulani    (8,   52,    1),    Macrobliini   (Sat. 

illa  erat.    JXcque  ex   Anglicls  aliquld  acccpi  memo-  1,  21),    ct  Stavcrenuin  (ad  mythograph.  pag.  935. 

ratu  dignum.  In  Dresdcnsl  quldem  substltuitur  sup-  9S7.  9G0).     Frcquens     cjus    cognomcn    »corniaer 

plicium^    sed    e    judicum    numero    Tagetcm   fulssc  Ammon»    (Lucanus   5,    292.    Silius    5,    10.     14 

ncmo    audicrit.    Quod  autcm  in  Guclfcrbytauo  Cor-  ^72.   Claudian.  4   Cons.  Ilonor.  145.  Ovid.  iiiet.  S, 

tius  pro  eypnunufue  legit  e.vitumque ,  initio  quidem  17.   15,   509)   cjusquc   cum   coruiLus  picta  iuiago 

milii   arrlslt,     comparatls   nlmiruui    biscc    Ccnsorini  (Pal.  crit.  FV.   §.  COO). 

(17,   6)   verbls:   nQuarc    in    Tuscis    bistorils,    quae  vestimento  lanitio^  Llnitlum  scribendum  arbltra. 

octavo  cornm   seculo  scripta  sunt,   ut  Varro  tcsta-  mur.    Amiuouls  euim   inysterla  non  lanam,   scd  G- 

tur,    ct   quot    numcro    sccula   ci  gcnti   data  sint  cf  uum    vcstltui   qiiacrebaut.     SIIIus  Italicus  libru  III. 

transactoruin  slugula  qiianta  fucrint,  quibusvc  ostcn-  Punlcorum   (t.  24): 
tis  eoruiii  exilus  dcsiguatl  sint,  contlnctur.u  Vcrum-  —  —  —  'velantur  corpora  lino.* 

tamcn  nequc    In    liac  acqulcvi    explicatlonc.     Post-  Barth.  (ad^crs.  p.  1253). —   Sed  crrat  vir  doctus: 

quam    cnlm    vldcram    candem    voccni    sypnum,    ils-  primum    cnim  non    de   Aiumonls   saccrdotibus    lUie 

dcmque  litcrls  seriptam  infra  (§.  2o4)  a  nostro  re-  sermo  cst,    sed   de  licrculis  Gadltaui,    quod  Dra- 

petl,   statim  mibi  persnasl,  banc  unlce  vcram  eesc  kenborcl»  (ad  SU.  Itulic.  p.  12o)  jaui  auimadvcrtlt : 

27  * 


212  Martiani   Capellae  lib.  II.   §.  158. 

lo8  Quid  loqiiar  eos,  qiii  primi  mortalibus  usum  rerum  majoraque  commoda 
praestiterunt?  ut  vitem  Dionysius  apud  Thebas,  Osiris  apud  Aegyptios  hau- 
stum   vini   usumque    compericns;     frumentum   Isis    in    Acgypto,    Triptolemus 

deinde,    ctiam  sl   (ex  Ilerodoti  2,  81    loco)  dcmus  non  exqnirtint,    illico  claniant  et  errorcm   se  rcpe- 

non   nlsi  lincis  vestlnieutis    in  mystcrlis   Ammonis  risse  gaudeut.  IVomcn  equldem  Dlonysum,  ut  magis 

locum    fuissc,    satis    tamcn    notus   est    latlor   vocis  usltatum,    serlboj  sed  eos  ctiara  dcfendo,  qui  Dio- 

lanae    usus,    adeo    iit    scrica  etlam  lanitla  dlL-antur  nyslum  pracferunt. 

(Plin.  6,  17,   20),   omnlsque  nendi  texcndlijue  ars  OiiVis]   Eundem  euim  hunc  fuisse  qiiem  Gracci 

hoc  vocabido  coatineatur^  poslremo  nou  de  vestltu  Romaniijuc     Dionysum     et    Bacchum     nj)peliarii»t , 

in  mysterils,    scd  de  pe//e  arietina  nostcr  loquittir,  mtdtls   jam   demonstrari   (iii   P;d.  crit.   III.    §.  AGo. 

qoa  tectus  Amnion  appavucrit.    Profecto  igltur  iioii  FV.  §.  641.  645.  646.  Add.    Aiison.   epigr.  29   ct 

erat,    qr.od  inusltatum   verbuiu  litiitiuin  criticus  i!!c  50).    Scd    ijisl    etlam    Osiridi   lieJcrac   invcutionem 

Marliano  obtruderct.  Qiiod  rcliquuiu  est,  Cortius  qui-  trlbucrunt   scrij)tores    tam    Graeci  (Dlodor.   1,    17) 

dem   In  Guelfeibytano   leglt  vesiimenium  pro  vesli-  quam  Latlni   (TlbuII.  1,7,   55).  Ileyiie  (ad  Apol- 

menlo    et    slc  cliaui   in  Darmstattciisi  legltur;    sed  lodor.  5,  S.  p.  S71)  de   Dlonyso:    »j)rimam  notlo- 

vulgaris  pracfercuda  lectio  cst.  uem«,    inquit,    »ei  fuisse  symbolicam  et  ex  oricnte 

(jui  prinii^   Lactantius  (1 ,    18):   »Artes  quoquc  pr;>fcctam  nemo  dubitet;    satis  quoque   constat    na- 

suis  invenloribus  inmiortaJItatcm  jicperlsse  dicuiitiir,  tiiram  ejus   vim  (/enerandi  aL  iuitio  fuissc  declara- 

ut  Aesculanlo    mediciiia,   Yulcano    fabrica. «     Adde  tain   nofloue  In  jiersonani  scii  deum  conversa. « 

Oppiauum   (In   plscat.   2,    IS    sequ. )   ct  Lucrelium  fnimentnm   Isis\    Isls  Aegyptlos   terram   colcrc 

(S,  13):  docult  (Dlodor.    1.   14.  Isidor.   ctym.  8,   11,    84), 

tConfer  cnim  di«na  alionim  antiqna  rcperta,  uiide  cum  Cercre   eoufusa  in  Aegypto  est  (ApoIIo- 

Piamque  Ceres   ferliir  fru<jcs,   Liherfiue  liqttoris  dorus  2,    1,   3). 

f^itigeni  lalicem  mortalibus  instilnisse.«  Triptolemus^   SI  plura  de  eo  cupis,   confcr  Dio- 

Dionjisiiis]     Pro    Dionysiis,     solcinnl    crrorcl  dornin  (1 ,    18),  Pausaniam  (1 ,  14,  1 — 3.    1,58, 

5Ii'>r.iv.  (ad  Fulgeiit  p.  90  a).  —  IViLil   muto.   Ar-  6.  7,  18,  2.   8,  4,  1),  Apollodorum  (1,  d,  2),  An- 

nobius  (5.  p.  176)  Bacchum  ajipellat  nNysium  et  thologiam   Graecam  (2,  47,   24   de  Bosch),    Stra- 

Scmeleium  Llberum.ci    Ipse  Cicero  (pro  Flacco  2o),  boncm   (16.    p.  7oO   Casaub.),    Ovidium   (fost.   4, 

sl  plurlinorum   codlcura  leetionem  spectaverls,    no-  SoO;    met.  5,  646.  6d3;   trist,  3,  8,   1;   c  Ponfo 

mlna  «Evlum,  Nt/sium.,  Bacchuui,  LIberum«  jiinglt.  4,  2,    10),    Arnoblum   (1.  p.   21.    5.    p.   105.   o. 

Et    i^rofecto    qui     vulgatum    illud    nonilnls    etjTuon  p.  174),  Hyginum  (asfron.  2,  14.  p.  580;  fab.  147. 

jirobant,    ut  sit  a  Jove   ct  iV^srt  eompositum  (DIo-  p.  216.  f.  277.  p.556.  Muncl;.),  Fulgcntiuui  (myth.  1. 

dor.  4,  2;   alii),    non  possunt  Dionijsum  scribere.  p.  10  3IuncL.),  Servium  (ad  gcorg.  1,  19.  165;  Aen. 

A  Nijsa  enim  genlile  cst  Nysius ,   jsosscssivum  Ny-  1 ,   525).  Pietus  etlam  in  gemiuis  comjiarct  (Win- 

seins  sive  Nysaeus  (Stcjih.  Byz.  p.  iiOO),   nunqiiam  ckclman.  catal.  p.   70.  not.  239   sequ.  Rasji.  1888 

Nysus.     Sed   qul   sola   cousuetudluc    ducti  rationcs  scqu.). 


Martiani  Capcllae  lib.  II.  §.  lo8.  215 

apud  Atticos    clocucre.      Eadcmquc  Isis    lini   usuni    semcntemquc    monslravit. 
Comminucndac    frugis   farrisquc   fragmcnta   Pilumno    assignat  Italia.      Ascribit 
Asclepio  Graccia  mcdicinam.     Alii  quoquc  liujus  gcncris  liomines  in  divinandi  1^«^ 
usum  ct  pracscicntiam  procreati,   ut  Carmentis   in  Arcadia  ab  cffuso  per    va- 
ticinia  carmine  memorata;     Sil)ylla   vel  Erythrca,    quacquc  Cumaea  est,    vel 


lini  Hsnm\  Ilinc  Isis  liuigcra  ct  Isiaci  liuigeri. 
Juvenalis: 

*Qiii  grege  linitjevo  circumilatur  et  ijrege  calvo, 
GnoT.  —  Acgyptii  vcro  etiam  lancac  vcstls  invcn- 
tioncm  Isiili  tribucnuif,  utpotc  quae  Mercurio  <lo- 
cenfc  prima  lanam  ncrc,  et  vesteni  ex  ca  tc.vcrc 
iuvencrit.  Goez.  —  «^Vili  rcgis  filiam  ct  fcxfriuac 
arfis  niagisframa  Julius  Firmicus  (clc  crror.  prof. 
relig.)  Isidcui  appcliat^  quod  praeferea  Goezius  do- 
cct,  nic  lafiiissc  ingcnuc  falcor^  quac  cniin  dc  ea 
compcrta  liabcbam  omuia  pridem  (in  palacogr.  crit. 
rV.  §.  yOo)  cxposul. 

Pilumno^  Vide  dc  boc  deo  Varroncm  (ap.  Non. 
Marcell.  12.  n,  3G.  p.  528  Merc.),  Virgiliuui  (Acn. 
10,  76.  619),  Minucium  rdiccm  (25,  8),  Scrvium 
(ad  Acn.  9,  4  ct  10,  76),  Augustinum  (dc  clv.  dei 
6,  9)   et  Gruferum  (in  inscr.  96,  4). 

assi(jnnt\  Ifa  pro  Grotiauo  sitjnat  liabcnt  mcm- 
branae  Leideuscs  (Muncl;.  ad  Fiilgent.  p.  44)  cl 
codcx  Vossianus  (Arnfz.  inisc'.  p.  211),  quamvls 
non  sinc   cxcmplo    Ille   vcrbl  signare  usus   sit. 

Cai-mentis^  Evandrl  matcr  Nicostrata,  allo  no- 
niinc  Carmcnta  voeabafur,  aJiis  tamen  Carmentis. 
Ovldius : 

»Jamaue  ratem  doclae  monitu  Carmentis  in  am- 
nem 

Eiferal*  — 

Idem: 

nCarmentis  porlae  dextro  est  via  proxima  Jano.o 
Et  forfc  rccfius,  sl  etymologicis  crcdimus,  qui  inde 
dietam   ajunt,   quod  carcrct  iiienfc:  crat  cnim    fafl- 


diea.   GnoT.  —    IVominis    clyuion    prodidit  Ovidiiis 
(fasl.  1,   467): 

ilpsa  mone,  ijuae  nomen  habcs  a  carininc  rf«- 
ctum. « 
Quod  et  Graccorum  nonnulll  (Dionys.  Ifalic.  1.  p.  24 
Sylb.  Plutarcli.  in  Romul.  p.  51;  quaest.  Roni.  HS. 
p.  278)  comprobant.  Sfrabo  (."».  p.  250  f.  Casaub.) 
siniplicifcr  HaQfiSVTiv  eani  appcllat.  Aedcm  ba- 
bult  in  rcglone   octava  (cf.   Vicfor.  urb.   rcg.  8). 

SihjUa^  Dc  nominis  efymo  ^arro  (apud  Lae- 
taut.  1.  6)  ifa  sfatuit,  n^tovQ  deos,  non  deorx;, 
cf  consilium  non  0ovXrjV  scd  PvXrjV  a|ipellari 
Aeolico  gcncrc  scpmonis;  ifaque  Sibyllam  dicUun 
csse  quasi  T^fo/JoV/?)/!'."  Alia  atfulcrunt  Salmasius 
(ad  Solin.  p.  80  cd.  a.  1629),  Fabricius  (in  bibl. 
Gr.  I,  p.  171  — 174;  cdlt.  Ilarl.  I,  p.  229  scqu.), 
ct  Pcrlzonlus  (ad  Aelian.  var.  bist.  12.  5o.  3),  qni 
ctiam  monuit,  tandcm  fcminas  fafidicas  ouincs  itoc 
uoinine  appcllatas  csse,  sicut  ct  Stavcrcn  (in  my- 
tbograpb.  p.  9o2)  pluribus  demonstravit.  Pvimam 
taincn  omniunique  anfiquisslmam  ah  ./ifris  nomcii 
acceplssc  refert  Pausanias  (10.  12),  uudc  fortasse 
lidcs  acccdit  Hydio,  qul  (de  rclig.  Persar.  c.  52, 
p.  591  sequ.  ed.  1700)  rellquis  omnibus  origina- 
tionibus  sprefls,  c  vocc  Pboenicla  ilSlStf',  spica, 
cxplicat  adquc   firginis  In    Zodiaco    signuni  rcfcrt. 

Ciimaea^  Pro  Cumea  Muuckcrus  ad  livginum 
fab.  228  c  codicc  Lcideiisl  profert  Cgmea,  idquc 
cflam  cxbibet  Vossianus,  ncque  illud  nialc.  \'i([e 
notain  ad  Llviiim  58,  59,  et  quem  Dracliciibor- 
cbius    cxcitat    Hcinsium    ad  Val.   Fiarc.   1 ,    o.  Ad- 


214  Martiani   Capellae   lib.  II.   §.  lo9. 

Phrygia:  qnas  non  decera,  ut  asserunt,  sed  duas  fuisse  non  nescis,  id  est,  He- 
rophilam  Trojanam  Marmensi  filiam,  et  Symmachiam  Hippotensis  filiam,  quae 
Erjthra  progenita    etiam    Cumis   est  vaticiuata.      Ex  hac  divinandi  possibilitate 

datur  Ccllarius  ortLogr.  Lat.   p.  6.  Ar>tze>-.  (misc.  dixit  »In  agro    Trojano  natam  vico  Martnesso  cJrca 

p.  211) — •  At  vcro  A'irgilius  (Acn.  6,   98):  oppidum  Gergithiumc,  a  P//>'i/</i<i  distinxlt;  quod  jis- 

nTalibus  ex  adyto  diclis  Cumaca  Sibylla»    cct.  dcm  ferc  vcrbis  Suidas  rcpetit. 

Fabiilam  ipsam  uberius   cxponit   Ovidius   (mct.  14,  Mai-mensi  filiam]  Quod  cam  Marmcssi  vcl  3Iar- 

121).   IVomcn   babct  a  Cumis,     Campaniac   oppido,  mcnsl  (saepe   cnim  vetercs  pro  ss  duplicata   ns  po- 

quod  Graccis   Cyme  (eonf.  Cluvcr.  Ital.  ant.  4.   2.  ncbant,    et    sic    Dantecessoro   Graecis  avrLniv6u)Q 

8;   Pcrcgrin.  de  Campania  fclicc  in  Graev.  ct  Burm.  dictus)  filiam  ait,   quum  in  vico  ita  nominato  natam 

TTics.  antiqu.  Ital.  T.  IX,    P.   2;   diss.  II.   c.  15),  alii    tradant,    similc    est  ci   quod    Meletcm    quidam 

sicut  Erijthraea  a1>  o[)pido  Joniae  (Strab.  14,  p.  645  Ilomcri  patrem  dicant,    alii  ad  Mclctis  fluiiiinis  ri- 

Casaub.),   qiias  tanien  pleriquc  inter   se  distinguunl  pas  natum.  Gnox. . —  Mermessi  Salmasius  ad  Solin. 

(vid.  Soliii.  c.  2i    Pausan.  10.    12.  4,    ct  not.   quac  p.  92   pro   vulgato    Marmensi    reponi   jubet.   Goez. 

.•iequitur).  —  Variat  nomen,   quod  alii  Mermessum,    alii  (Pau- 

decem]  Sic  vcrbl  causa   Scboliasta  Plalonis  (p.  8an.    10.   12)    Marpessum    scribunt,    ut    satius    sit 

W)  Rubnbcn.)   ct  Lactantius  (1.  6),   qui  Varroncm  nostram  Iccfionem  tucri,   quaiii  omnes  libri  rctinent 

sccutus  primam  cnumcrat  fuisse  dc  Persis,  sccun-  Grotiusque  abundc  dcfcudisse  videtur.  Accedit  quod 

dam    Lilnjeam,    tcrtiam  Delphida ,   quartam  Cimme-  hominis  nostro   vocubulum  est,   non  oppidi,  nt  plc- 

riam   in  Italia,    quintam   Erylhraeam,    scxtain   Sa-  risque,    nisi   Mannensi  filiam    dictum   volueris   pro 

miani,     scptimam     Cumaeam     nomiuc    yimaltheam,  Marmenso  oriundam,    Cetcrum  Tibullus  (2.  5.  67) 

qaae   ab    aliis  Demophile  vcl   H»rophilc  noininetur;  distinxit  Mermessiam   ab  Ilcropbile: 

octavam    Hellespontieam  ,    nonain   Phi-yyiam ,    dcci-  Quidauid  jimalthea ,  nuidnuid  Mermcssia    dixit, 

ronm  Tiburtem.  Pauiu  aliter  Aclinuus  (var.  bist.  12.  Hcroplule  Phoebo  yrulamie   quod  monuit ; 

^S):  St,3v/JM(,  retraQEq,   77  'EQV-&Qaia,  Tj  Sa-  Stepbanus  autem  Byzanlius  (s,  v.)  Mcrmessum  Ery- 

fila,  rj  AlyVJiria,  tj  ^aQdLavi)'  oi  ds  <padc  xal  tbracae  Sil>yllae   patriam  fecit    (cf,  ct  Clcm.  AIct. 

stsQai,  e^,  cog  eivaL  rag  Jta6aq  dexa,  uiv  si-  strom.  1,  p,  523). 

VUL  y.al  rijV  I{vi.iaLav  xal  rrjv^Iovdaiav.  Symmachia]  Venus   quidem    boc  nomine    nota 

Herophihtmj    Ilanc    nostcr    Trojanam  appellat,  (Pausan.  8,  9,  5),  dc  Sibylla  autcm  Symmachla  non 

Lactantius    Cumaeam^    Plutarclius   (Pytb.    orac.    p.  babco    quod  dicam.  Erythra  pro  Grotiano  Erythrea 

401),   Soliniis   (c.    2)   aliiquc    (Suiilas  II,    p.   77)  lcgcrunt   Cortiiis  In   Gucircrbylano,    Ariitzenius   in 

Ei-yihraeam;    cum   nostro    conspirare   vldetur  Pau-  Vossiano  (v,  niisc.  p.  211),   ct  ipsc  lcgi  In  Darm- 

sania»  (10.   12),   Ita   tamen    ut   et  ipsc    Erythraeos  stattcnsi    ct  Basileciisi.     Patris    quoque    nomen  In 

qiioquc  sibl    illam   viiidicare  dicat    (ccfJ.(pi607]rov(}L  Darnistattcnsi  non  Hyppoicnsis  sed  Hipotensis  SCPI- 

yaQ  rrj^  'HQ0tpi^7]g  JtQO-d^Vfxorara  E^Atjvcov).  bltur,   unde  Hippotensis  rcstltui, 

Trojanam\     Eandcm     quam     modo     Phryyiam  possibilttatej   Pro    polesiatc.     Voce    illa    minn!! 

dlxcrat,    etsl  Lactanlius  eam,   quam  Hellespontiam  Latina  saepc  Htilur  nostcr  (§.   555.   C25.  759). 


Martiani   Capellae  lib.  II.  §.  160.  2i5 

Ampliiaraus  Mopsusquc  cclebrati.     A  mcdictate  vero  aeris  usquc  in  montium    160 
tcrracquc    confiaia    Hemitlici  Hcrocsquc    vcrsantur,     qui    cx    eo  quod  Heram 
tcrrani    vetercs  dixcrunt,    Herocs   nuncupati.     Ibiquo  Manes,    id  est,    corpori 


j^mphiaraus^  Conferrl  possiiot  de  Loc  valc 
ApoUodoriis  (3,  6,  2),  Paiisanias(i,  54),  Ciccro 
(N.  D.  2.  o;  de  dir.  1,  40;  de  lc-.  2,  15),  Pro- 
pcrtius  (2,  2o,  59),  Statius  (TJicb.  1 ,  599  iLiquc 
Barlh.),  Hysinus  (fab.  128  p.  19o  3Iunek.),  Ap- 
pulcjus  (dc  dco  Socr.  p.  154  Oud.) ,  ct  dc  cjus 
oraculo  qiioudaui  adinoduiu  cclcbrl  Strabo  (9.  p. 
599.  404.  16.  p.  7G2  Casaub.)  ct  Valcrlus  illa- 
xluiiis  (8,  lo.  ext.  5).  Mopstis  plcruuiquc  cuiii  eo 
conjuiigitur  (Stat.  Tbcb.  5.  521),  licct  longc  alla 
lu  regione  ejus  oraculuiu  cerneretur  (Strab.  14, 
p.  GG8  Casaub.  Plut.  dc  def.  oraciil.  p.  454). 

Heroesque]  Fcre  codem  niodo  Augustlnus  (7. 6) 
kintcr  Luuac  gyrnmx  alt  »et  niniborum  et  ycnto- 
rum  cacuniina  aerias  esse  animas,  scd  eas  aninio  iion 
oculis  videri  ct  vocarl  Heroas  et  Lares  et  Geitios.u 
Parl  confusione  ctlam  Varro  apud  Arnobiuin  (5, 
p.  124)  liacslfans  uniinc  aerios  dcos,  iinnc  Ileroas, 
nunc  antlquoruni  scutcntlam  sequcns  Larcs  appcl- 
lat,  quasl  quosdam  Geuios  ct  sanctorum  animas 
mortuorum.ii  Qiio  sensu  ctlani  Illc  apud  Dionyslum 
Ilalicaniassensem  (4,  p.  207  Sylb.)  >««r'  oiy.iav 
TlQCOg  intcUigcndus  csse  videtur.  Noster  tamcn  Gc- 
nios  ct  llcroes  in  assignandis  scdibus  dlstinxit, 
Graccos  secntus,  qui  Euscbio  tcste  (praep.  cvang. 
4,  5,  Sj  p.  141)  dacnionibus  locum  tcrtium,  quar- 
tuiu  Hcrolbus  assiguabant,  ct  coelcstcs  deos  In 
prluiis,  deinde  dacmones  bonos,  tcrtlo  loco  Hcrouiu 
aniinas  colcbant  (conf.  cund.  5,  4,  5 3  p.  182,  ct 
IS,  45;  p.  84S.  Pliil.  dc  plac.  pbilos.  1,  8; 
p.  882.  Macrob.  Saturn.  I.  25).  Primarlus  locus 
de  Hcrolbus  est  apud  Ilesiodum  (f.  x.  r,.  IGl); 
'AvdgcHv  riQcobiv  ^uov  yivog,  di  y.aP.£ovTai, 


'H^l&eoL    TfQoriQrj    yeveri    tmx'    axelQova 
yaiav. 
Undc  CatuIJus   (cpitJ.al.  Pel.  et  Tbet.  v.  25): 
O  niinis  optato  seclorum  tempore   nati 

Ileroes ,    salvete ,   Deiim  gentis  /  « 

(conf  et  V.  doct.  ad  Valer,  Flacc.  p.  4).  Quamquain 
ct  mall  Ilcroes  (ingebantur,  nocturnis  occursionibus 
pcriiieiosi  (Arlstopb.  Av.  1490),  qualis  erat  Lybas 
IIlc  ab  Eutbymo  demum  Tcmcsa  cxpulsus  (Pausan. 
G,  G,  5  ct  4)3  quaproptcr  lu  numo  Iladrlanl  (Spanli. 
n,  p.  55G)  consulto  additur:  'Avvivooc  iJQCOg 
aya-Goq. 

Ileram'^    Ah   Ilcltralca    ctymoIog!a ,     ad     quam 
ctlam    Gcrmanlca    tcrrac    appcllatio    prope     accedlt. 
VuLCAN.  —    Bcnc    MS.   Eram.  Vetercs   autcm  In- 
tellige   Graecos.     Illis    enim    eqcc  tcrra   csf.     Vefus 
faiucn    Isidorl    glossarium:    Ilcra,    terra.  Giiot.    — 
Grotius    praefert    Eram,     idque    firmat    Vossianua 
codex.  Arntz.  (misc.  p.  211)  —    Codices   quldcm 
Rcicbcnauensis,    Borglanus    et    tcsfc    Corflo   Gucl- 
fcrbytanus  Eram  Labent;    vcrum  iion   ab    Ilebralco 
Y^N,  ut  Viilcanius   vult,   sed  a  Syriaco  yiN   Grae- 
c;im  y.Qa  dcduccnduin.  Suldas  cllani  (p.  849) :  *"EQCe 
71  ^i^«:  Ilcsycblus  autem  (p.  1G48)  n'HQa«  serlbit, 
ubl   mufato    spLritu    Juno    IntcIIigi    poterit,     quippe 
quae  pro  terra  interdum  accipiatur   (Eurip.   fragm. 
c  Scxto  Emplrlco   advcrs.  matlicm.  10,  315.  Virg. 
georg.    2,    52o.    526.  Macrob.  Saturn.  5,    4).    In- 
signis  pracferca  locus  apud  Isidorum  (cfym.  8,  11, 
98.   p.  595    Arev.)   Lujus   cst   argumcnfl:    illcroas 
dicunt  a  Jiinonc  traxlsse  nomcu;   Graece  cnim  Juuo 
■rJQT}  (slc)  appcllatur,   et  Idco  ncsclo  quls  filius  cjus 
accundum    Graccorum   fabulara    iJQCOg    fuit  nuncu- 


216                                Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  101. 

161  liumano    pracsules    attrilouti,    qui  parentum  seminibus   manaverunt.     Denique 

haec  onniis  aeris  a  Luna  difFusio    sub  Plutonis    potestate  consistit,    qui  etiam 
Summanus  dicitur,  quasi  suramus  Manium.     Hic  Luna,  quae  huic  aiiri  prae- 

uatus,    hoc  vidclicet  velut  mysticum  significante  fa-  vita   Pytli.  p.  60  Kiist.)    Plutarcliumqne,    qui  (de 

bula,   quod    acr  Junoni  dcputetur,    u])i  volunt  Ile-  plac.    philos.  ;2,    4;    p.  886)    cx  Aiistotcle  rcfer* 

roas  habitarc.    Qtio    nominc    appellant  alicujus  me-  «partem     muudi    infra    Lunam    affeeliouiLu'*     «sse 

riti    animas    dcfuncloruni,     quasi    urjQCOUQ ,   id    cst  obnoxiam,    in  qua  partc    ctiam    tcrrestria    suas  p«- 

vlros   aerios,  ct  coelo  dignos  propter  sapicntiam  et  tiantnr  mutationcs.a 

fortitudineni."      Plato    tamen    (in    Crat.    pag.    598  Phiionis^    Ncmo    ncscil    a    mythologicia    acri» 

Sleph. )   Ilcroum   gcnerationem   artO   TOV    eQCOtoq  partcm  crassioremPlutoni  altribui.  Phurnutus,  quum 

derivat.  dc  Jovc,  Jnnone|,  IVeptunoque  dixisscl,  suhjungit: 

dixenint^  Vossianus   edixevunt,  quod   etiam  c  adsXcpbQ  ds  avxdiv  %al   6  adrjQ  Eivai  Aiyexai. 

nicmbranis   Lcidensibus    protulit  3Iunckcr.  ad  Ful-  y,al  e6xiv,  6  rta%vneQe6vaTOQ  xal  .nQo6y6i6xa- 

gcnt.  mylh.   i.  p.  621,    ubi  cx  Graccis  cl  Latinis  zog  avQ.  Ghot.- — Repelit  liacc  Geezius.   Scd  qui- 

plura  cumulantm-  cxcmpla,    in   quibus   conipositum  nam   in   hac  aiiris  rcgionc  commorcutur,    hoc    crat 

pro    simplici    ponitur,      Eodem  fere    sensu    vcrbum  cxplicandum.     Practcr   eos   cnim,    quos  in    scqucn- 

hoc   pro  indicare  et  proloaui   adliibcri  notavit  Gro-  tlbus   noster  memorat,   Plularchus  (dc  facic  Lunae 

novius  ad  Liv.  59,  4.  Aii>tz.  (misc.  p.  211.  212).  p.  945):    nAniraac"  iuquit  »in  regionc  terram  intcr 

DarmslaUcnsis  e</i.vci-e  liabet.  ct  Lunam  vagantur.  Verum  non  idem  cst  omnihns 

ibinue^    Isidorus    (clym.  8,    11,    100.  p.  595.  tenipus   pracscriptum.    Inipiac   cnim  ct    inlempcran- 

594)    »Mancsu    uiquit     «dicuntur    dli    mortuorum,  tcs   poenas  flagitiorum   luunt;   piac   eerlum  tcmpiis, 

nuorum  pofcstatcm  inter  Lunmn  et  terram  asserunt.u  quantum   ad    luslrandum    ct   corporis    ufpote    malne 

Dc    Mauibus    pliira   supra    (ad    §.    5o)   mouuimus.  causac    pollutioncs  abolcndum  siiiBcit,   in  acris  pu- 

?foiiicn   eorum  nostcr  a  inanare  dcrivandum  ccnsct,  rissima   partc    dcgunt,     quam    prata  Plutonis  (Ael- 

quam   originationcni   quamyis    absurdam  tamcn   an-  luovaq  adov)  appcllant.x    Pselius   taincn   in  hrcii 

tiijiiam    csse    non    Plutarcfius    modo    tcstatur,    qui  dogmatum   Chaldacorum   cxpositionc  (ap.  Gallaciiui 

(quacst.  l\om.  32,  p.   277)   Genetae  Manae  voca-  in    app.    p.    111.   112)    »Plutoncm  sivc  infcrnum' 

Ijuluin  ait   qv6lv  TiVa   xai  yive6iV ,  T]  Qeov6av  Inquit    niu     vaiias    partcs    dividunt,    cumquc   modo 

■vive6tv    signiflcarc ,   verum   etiam  Festus  (p.  222  dcum    appcllant    ordinis   illius ,     qui    circa    tcrraiu 

Dac. )   licct    alia    relatiune:    nquod    pcr    omnia  ac-  sortcm  suam   obtinuit,  modo  ref/iunem  subinnarejn^ 

l4icrca  terrcuaque  manare  crcdcrcntur. o  modo    mcdias  intcr   actherium  ct  matcrialcm  mun- 

aeris   fl   Luna   diffusio]    Gcneratim   Cicero  (ap.  dum  partcs   obcuntcm.a 

Macrob.  somn.  Scip.  1,    17):  .>infra    autcm  Lunam  5«'nmanHs]  Augustinus  (4,   25):  »Roinani  ve- 

nihil   cst  nisi   mortalc  ct  caducum,    praetcr   animos  tcres    ncscio   quem  Summanum,   cui    nocturna  fuh- 

iiiiincrc  deorum  hominum  gcncri   datos.  Siipra  Lu-  mina  tribucrunt,  colucrunt  —  ct  vix  invcnitiir  qui 

Ham   sunt   actcrna   omnia.t     Adde  Porphyrium   (In  Summani  nomcn,  qiiod  auiUrl  jam  non  potcst,    s« 


Martiani   Capellae   lib.  II.  $.  162.  217 

est,   Proserpiua  memoratur.     Verum  illi  Manes,  quoniam  corporibus  illo  tcm-  162 
pore  tribuuntur,  quo  fit  prima  conceptio,    etiam   post  vitam  iisdem  corporibus 
delectantur,    atquc    cum   his    manentes     appcliantur    Lemures,       Qui   si   vitae 
prioris    adjuti    fuerint    honestate,     in    Lares    domorum    urbiumque    vertuntur. 
Si  autem  depravantur,    ex    corpore   Larvae    perhibentur    ac  Maniac.     Manes  163 


ealfem    legissc    ineniLacr!t.«     Legcrat    nempe   illura 
Ovidii  (fast.   6,    731)   vcrsum: 

nlteddita,  (juisquis  is  est,  Summano  templa  fe- 
runtur. « 
Varro  (L.  L.  4,  48)  nomcn  Sabinum  essc  ait. 
Scd  nialc  Augustinus  nc  legi  quidcm  illud  scriLit. 
Lcgilur  sanc  non  solum  in  lapidum  titulis  (Grutcr. 
121,  1.  156,  1)  ct  in  calendariis  (mens.  Jun.)^ 
scd  apud  multos  ctiam  scriptorcs  (Liv.  52,  29. 
CIc.  div.  1,  10.  Plln.  2,  S2,  55.  29,  4.  14.  Fcst. 
V.  Dlum  p.  125.  Plaut.  Baccli.  4,  8,  Hi;  Curcul. 
5,  1,  45—48.  Arnob.  5.  p.  123.  U.  p.  183.  G. 
p.  191.).  Adde  Summau.nlia  liba  (apud  Fcst.  p.  545). 
praeest^  Omnino  rectius,  quam  aliorum  propior 
est.  IVon  cnim  solum  codicum  auctoritatc  illa  Icctio 
uitilur,  ut  Grotiani,  Basilecnsis,  Darinstattcnsis, 
Ilugiani,  Monaceusium  (C.  D.  E.  G),  Guclfcrbjtani, 
Dresdcnsis,  Cantabrigicnsls,  Rcicbenauensis;  sed 
fons  etlam  apertus  cst,  e  quo  nostcr  bausit,  si- 
quldcm  Varro  (ap.  Aug.  de  clv.  dcl  4,  10)  »ter- 
ram  Plutonl  b-ibult,  infcriorcm  autem  tcrrae  partcm 
Proserpinac.il  Causam  cur'quidam  propior  est  scvi- 
pscrlnt,  in  rldiculo  etymo  quacrcndam  csse  arbilror, 
quasl  mius  dcae  nomcu  a  proserpere  ducendiiiu 
csset.  Sed  hanc  opinlonem  jam  Clcero  (IV.  D.  2, 
27)  refutavit,  neque  dc  ctymo  apud  j^fartiauum 
hoc  quidcra  loco  quacstlo  erat.  Dc  Lunae  cum 
Proscrplna  autlqulsslma  coUatlonc  vlde  OrpbI<;um 
(hymn.  70). 

corpnribus  delectayitnr^  Commnnls  fere  omnibus 
pbllosophls    haec     de    anlmae    humanae     aifcctione 


sive  propcnslone  sentcntla  fult.  Philo  Judacus  (de 
somn.  Op.  p.  586):  nAnimarum  aliac  dcsccndunt 
IUigandac  corporlbus  mortalibus  quotquot  vlclniorcs 
sunt  tcrrac  animantloresquc  corporum.  Aliae  rursua 
rcdeunt  scparatac  dcnuo  post  praefiultos  a  natura 
tcrminos  :  ct  cx  his  allac  antc  actae  vilae  dcsldcrlo 
rursum  ad  cam  rccurrnnt. «  Adde  Platoncm  (in 
Phacd.  p.  108  Sfeph.),  ct  Macrobium  (in  somn. 
Scip.  2,  16  ct  17).  Rcccntior  ctiam  scriptor  Clau- 
dianus  Mamcrtus  (ap.  Bocckh.  In  Philolao  p.  177 
f.)  liacc  habct:  uDIIigitur  corpus  ab  anima^  quia  sinc 
co  non  potcst  uti  sensihus :  a  quo  postquam  morfc 
dcducta  est,  agit  in  mundo  incorporalcm  vitam.« 
Cctcrum  pro  hisdetn,  quod  Giotlus  cdldit,  co- 
diccs  Cantahrigiensls,  Rcichcnauensis,  et  Darmstat- 
tensls  melius   praebent  iisdem,    quod  recepl. 

Lemures]  Hos  Manluni  genus  esse  rectc  disit, 
idquc  ex  Ovidio  (fast.  5,  456)  etiam  pafct.  Quac 
cnim  de  Mauibus  hlc  fabarum  opc  cjiciendis  ca- 
nlt,  cadcm  Varro  (ap.  IVon.  2,  513)  dc  Lcmurlbus. 
Prae  lellquis  (Horat.  epist.  2,  2,  209.  Pers.  S, 
185.  Augustin.  9,  11)  qui  Lemurcs  mcmorant, 
boc  loco  confercndus  Appulejus  est  (de  deo  Socrat 
p.  152  Oud.). 

Larvae^  Profecto  vel  Platoncm  ipsnm  (in  Phaed. 
p.  81  Stcph.)  antc  oculos  habult  noster,  vcl  po- 
piilarcm  suum  Appulejum  (dco  Socrat.  p.  155  Oud.) 
dc  Lcmuribus  scribcntcm:  »qul  Lar  vero  ob  ad» 
vcrsa  vltac  nicrlta  nullis  bouls  scdlbus  Incerta  va- 
gatione  ccu  quodam  exsllio  punltur,  Inane  tcrrlcu- 
lamcntum  bonis  homlnibus,  cctcrum  noxium  malis; 

28 


218  Marliani   Capellae  lib.  II.   §.  163. 

igitur   hic   tam    boni    quam    truces    sunt   constituti,    quos  aya^ovg  xal  aaxovs 

464  dal/j.ovag  memorat  Graia    discretio.      In  his  etiam    locis    Submanes    eorumquc 

praestites  Mana   atque  Manuana;    dii  etiam  quos  Aquilos   dicunt;     item  Fura 

Id    genus  pleriqne  Larvas   perliibcnto  (add.  Isidor.  quidem   hic    Juno    Pliilologiam    pracscntem    adkuc 

ctym.  8,   H,   101.  p.  594  Arev.).  Larva  Strabonl  docct,  posteriori  autcni  loco  haec  jam  profccla  crat 

(1.  p.  19  f.  Casauh.)  est   niq  ixogfXoZvxr]" ,    rcccn-  et   a   Junone  prorsus   sejuncta. 

tioribus  «SaifiOvtov  EldcoXov.«    Scd  noster  vocem  praestites\    Meminit  Plutarchns  problematis   et 

Larva  a  Lar  dcduxisse  videtur.  Ovidius: 

3Ltiii(te\  Fcstus  ([>.  225  Dac.):  »Manias,  inquit,  «Praestitibiis  Majae  Larihus  videre  Calendae 

quas   nutriccs    minitantur  pueris    parvulis,    csse   di-  Aram  constitui  parvaque  sitjna  deum.» 

cuut  Larvas,     id    est  Manes,    (pios    dcos   dcascpie  Guot.  —  Versus    hl  In  fastia   suut  (5,   129)5    scd 

putabant,   quosque    ab  Inferis   ad  superos  emaiiare  nicmoratu   dignior    erat    alius  (154),    ubl  pocla  el 

credehant»  (add.  Strab.  1.  c).   Graecis  Maniae  erant  nomcn  pruestitum  explicat: 

Furiac   (Pausan.   8,    54,     1).    Dc  Mania,  Larium  «Quod  pracstant  octtUs  omnia  iuta  suis.« 

matre,  confcr  inferiorem  locum   (§.  164).  Plutarchus  (qu.  Rom.  50,  p.  276)  dc  Laribus  quac- 

Sttbmanes]    Vulgo  ^MntrtMe*,-    famen  jam    Gro-  rit,    Idlcog  JfQatdrirag    (proprie   praestiles)    quos 

tius  haec  annotavit:    ..Lcge:  sttnt   Manes:  nisi  forte  appcllat.     Dc    Gcnio   praestite   vide   quae    supra  (§. 

Submanes,   ut  lis   opponantur  praesiites,   quos  sub-  152)  monuimus. 

jungit,  quorum  ctiam  supra  racminit  Capella«5  Vos-  Manuana]  Nomen  ignoro,   nlsi    quod    cognatlo 

sius  antem,    tesle  Arntzenio  (misc.  p.  212),  marginl  cum  3Ianium  vocahulo  In  promtu  est.    Varlat  ctiam 

hacc   adlc-.crat:    ..Lcgeudura    Sttbmanes ,    txjto   T^?  scriptura,    siquidcm  e  Monacensibus   nnus  (C)  3fa- 

(X,txVTjg,   id  cst  Luna,   quum  cos  In  InGnia  acris  re-  nuona  habct;    a!ii   (B.  D.  E)  Montuonaj  Drcsdcn- 

glonc    Martianus    commemoret,    ct    fj.dvrjV    vocilet  sis,    Reichcnauensis,    Darmstattensis,    Britannicus, 

eornm  praestitem.    IVam  jam    fcre    ad  Lunam  per-  Cantabrigicnsisquc   Mantuanaj    Gyraldus  (op.  pag. 

ventum  crat,   ut  liquet  ex  pag.  sequ.  ubl  cst:  »Lu-  214)   Mantuona;   Vossianus  codex  (Arnfzcn.  misc. 

nari  ingrcssa  circulum  vlrgo.n     Eandem  Vossii  no-  p.  212)   Manuinaj    Basilccnsis   dcniquc  Montuani. 

tara    Cortius    libro    etiara     Llpsicnsl    adscripsif:    et  Atjiiilos]   IVigros.   GIoss,    Atjuilum   fxeXav    (Og 

quamvis  duo    tantum,    quod   sciani,    codiccs  Darm-  ZovxlZAiog.    Gloss.  Isidori:  Aquilitm  fuscum,    nl- 

stattcnsis  et  Bodlcjanus  ^MtfnaHe*  exhibcant,  Brilan-  grum.    Dc   diis    aquilis  Arnohius  lib.  5:    »Siquidcni 

nlcus  et  Cantabrigiensis   autera  Summancs  haheant  ^  quum  facitis  atquc  Informatis  dcos,  hos  crinitos  cf- 

illud  tamen  rccepi,  Grotii  niralrum,   mininie  Vossil  liiigltis,   allos  laeves,  allos  senes,  juvencs,   pueros, 

ratiouibus  motus.  Ilunc   enim  nialus  abstulit  error.  aquilos,  cacslos",  cet.   Malc  est   in  vetcri  glossario 

IVamque    Luna    nequc    praestitttm    plurali    nomine  Papiae :  Aquili    specics    dacmonum ,    qui  In  slmUi- 

appcllarl    poterat,   ncque    In    scqucutibus    (§.   169)  fudine  aquarum  (?)   appai-ent.  Grot. —   » Ai/ttilanim 

Lunantm    lcgitur,    sed    nLttnarcm    circulumoj    nec  apparent«    in    hoc  glossario   legit  Vulcanius   multo 

denlqsic  locus  ille   cum  supcriori  jungl  potest,   si-  rectius.    Sed  non  practcreundus  est  Festus  (p.  54 


Martiani  Capcllae   lib.  II.   §.  164.  219 

Furinaqnc  ct  mater  Mania,  Intemperiaeque,  et  alii  triptes  divorum  dcgunt. 
Circa   ipsum    vero    tcrrae    circulum    aer    ex    calore    supero    atque   cxlialatu    16^ 

ibique  a  Dacerio  laudatus  Plautus  (Rnd.  2,  4).  Cul  P.  Vlctor  in  quarta  dccima  rcgioue  urbis  Romac. 
adde  alium  Plautl  locum  (Poen.  5,  2,  IS2),  Sue-  De  Maniis  vide  supra  (§,  162  f.):  de  Mauia  autem 
tonium  (Aiigust.   79),    Saxonemque  Grammaticum     confer  AluIIerum  (Elrusc.  II.  p.  101). 


duobus  locis  ct  ad  eum  Stephanium  (p.  CC  n.  40); 
inprimis  autcm  Plinlum  (2,  7,  S.  p.  72),  qucm  ad 
Terbum  cxscripsit  Amoblus  (5  p.  108)  a  Grotio 
laudatus,  nisi  quod,  ubl  ille  ah-t  colons  dixlt,  Iilc 
atjiuilos    substituit. 

Fura  Fnrinaque^  Furinae  fcsta  Fui-inalia,  ut 
alt  Varro  ct  Fcstus :  sacerdos  Furinalis.  Dcac  me- 
minit  Cicero.  Pro  Fura  vero  Furia  Icgendura  puto; 
utltur  nuiuero  siiigulari  saepc  Tullius.  Gnox.  —  Dc 
liico  Furlnac  conf.  Ciceronem  (de  N.  D.  3.  18)  et 
Aurelium  Victorcm  (de  viris  illustr.  65).  Forinam 
quoque  dictam  essc  vult  Urslnus  (ap.  Crcuz.  ad 
Cicer.  I.  I.);  tamcn  dubito  num  Luc  rcferam  Fori- 
narwn  Genium  in  lapidc  (ap.  Gruter.  9.  5).  Furin- 
naque  cuin  gcmino  IV  cxhlbent  codices  Brltaiinlcus, 
Cantabrlglensis,    BasIIcensis ,   et  Rclchcnauensls. 

Mania\  A'arro  ct  Macrobius  nLarlum  matrem« 
volunt,  alli  navlain.«  Constat  ccrtc  allquam  cx 
furlali  gencre  dcam  fulsse.  GIoss.  nMania,  ixavla.* 
Gloss.  Isldorl:  nForuiidinum  imagincs.»  GnoT.  — 
Vcrbls   baud    dublls  Macrobius   (Saturnal.  1,  7)  et 


Jntemperiaeque\  Duac  sunt  ^lm  babentes  per 
intcmpcrantiam  noccndl,  quas  Cato  jubet  sacrlfi- 
cio  propelli.  Illnc  phrasls  »intempcrlis  agl»,  usitata 
Plauto  et  aliis.  Grot.  —  Vocis  intemperiae  quum 
latior  et  angustior  notio  sit,  ut  noslrum  intclliga- 
mus,  omnlno  Plauti  locus  (Aul.  4,  4,  lo)  adscrl- 
bcndus  esse  vldetur:  nLarvae  bunc  atquc  inlcmpc- 
riae  insaniaequc  agitant  senem. «  Larvis  Igitur  ad- 
numcrat  intcmpcrlas,  ct  quamvls  speclaliori  etiam 
sensu  vox  acclpl  posslt,  boc  taincn  loco  unlvcrse 
posltam  censco  pro  lis,  quos  Ucslodus  (tbeog.  217) 
i'T]AiOStoivovg  appellat. 

triptes\  Legc  thripes.  Oplip  est  id  quod  minl- 
mum  cst  in  quaque  re,  nnde  et  in  avium  gcnerc 
■&PL\p  mlniuia  est,  et  iu  verinlum  spccie:  sed  et 
homlnes  vilissiinl  boc  nomlnc  appellantur.  Vide 
Hesychlum.  'AeZOVS  ■&QLrtTOVQ  OQCOV,  proverblum 
est,  quo  utlmur  quum  demonstrare  volumus  In  ejus 
potestatcm  allquem  venlsse,  qui  el  occlnat  Illud 
Ilesiodicuiu : 

"Ex^i'  '^v  6e  !to/.X6v  aQtixov. 


Varro  (L.  L.  8,  11)  Arnoblusque  (3.   p.  124)  Ma-  Pater  lamen  crijptas  lualebat,  artb  Tov  y.QVJtTElV, 

niain   csse    «matrem    Larlum»    affirrnaiit,     undc    et  pro  iis,    quos  supra  opertaneos  dixit.  Grot. —    In 

noster  cam  malrem  appellat.  Ac  si  Fcstus  (v.  Ma-  codice  Vossiano    glossac    exponunt  per  illusores   a 

niae    p.  225  Dac.)   eaiidcm   nManlarum   aviam  ma-  vcrbo  TQiftTCO,    Illudo.  Ar>tz.  (misc.  p.  212).  — 

trcmve»   esse  tradit,    Id  tantiim  inde   colllgo,    quo-  Equidem  hanc  pracfcro  cxpllcationem:  dlxerat  no- 

rundam  e  sententla  a  Manla  fiiissc   Lares,   a  Larl-  ster    «Intemperlae  aliique    trlptcs    dlvorum",    undc 

bns  Manias,    illlus   Maniae  neptes.    Atque  Larlum  colligltur  triptes  genus  essc  Intcmperlarura,  quales 

liaec  mater  Sablna  voce  (Varro  L.  L.  4,  47  et  48)  illae    sunt,    qulbus    omnls   agiicolariun  spes   eludi- 

L.ira   slve   Larunda,    Latiiia   ctlara  Mnta   cst  appcl-  tur,   unde  solemncs  horum  de  avcrtendis  vel  prolu- 

lata  (Ovid.  fast.  2,  S99.    Lactant.  1,  20.  Aiison.  bendis  Intempcrlis  prcccs  (ap.  Caton.  dc  R.  R.  141, 

idyll.   monosyll.  de  diis  9).    Manlae  sacelli  memlnit  p.  105  Gesn.)  Icgimusj  vcrbi  causa  Roblgo,  qiiac 

28  * 


220  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  1G5. 

madoreque  infero   turbidatus    cgrcdicntes  e  corporibus  animas  quodara  flucnti 

166  aestu    collidens    non    facile    patitur    evolare.      Hincque    tractum    Pyriphlege- 

tlionta   sollcrtia   poeticae    adumbrationis  allusit,    atque   iu   eo    perenni   strepitu 

volutata  colliditur  animarum,  quas  Vcdius  adjudicarit,  impietas.  Idem  Pluton: 

Ovldio   qiiidcm    (fast.  4,  911)  dea  est.    Praeterca  majus  tcmpiis  ad  permanendum  et  utuntur  alimento 

tcstc  Psello  (Stanley   philos.  orient.  in  Clcrici   op.  eonvcuienti,  nempe  exhalatione  ex  terra,  ut  cetera 

pliilos.   1,    2,    IG)    Chaldaci  statuerant  daemoncs,  astra,  uec  habcut  iu  iis  locis,   quod  eas  sit  dissolu- 

aci"ios  ct  terrcstres,  qui  aniiuis  liominum  illuderent.  turum.  n     Atque  e^cm    apud  Jamblichum   (in  Sto- 

—  Obscrva  denique  a  Basileensl  codicc  voccm  trt-  baei   cclog.   1,    Jj2,    3t».    p.  907   Heer.),    Porphy- 

ples  prorsus  abessc.  rium  (antr.  nymph.  12.  p.  12  Gocns.),  alios  (Stob. 

m«rfo;r«He]  Variantcm  quidem  lectionem  c  Gucl-  1.   c.  1 ,   52,   42  p.  1001)  Icgcre  Hcct.  Vctustissi- 

ferbytano  affert  Cortius  iiodorcque  infcrto«5  sed  no-  morum    Aegjptiorum    hanc     opinioncm    jam    fuisse 

stra  multo    melior  est.     Laurentius    Lydus  (iii   es-  Jablousky  (in  panthco  p.  50)  nos   docult. 

cerpt.    12.    p.  10   Roctli.)  dc  cireulo  Luuari   »pcr-  Pijriphlegethonta^    Confcr    cum    Arnobll    loco 

venire    ad   cum",    ait,    nomnis  matcriac    cxcreincn-  supra  citato  de  pocnls  anlmarum.  GnoT. —   Et  adde 

tum.d    Sencca  (nat.  qu.  4,  10.  p.  754  Lips.):  »acr  Ciceronem  (dc  IV.  D.  3,  17).  Quoniara  autcm  «po- 

quo  propior   est   terris,    hoc   crassior,    quo    edltior  eticac    adumbrationis«    noslcr    mcminit,    ncque    ad 

et  iongius   a  tcrrarum  colluvic  reccssit,   hoc   since-  Arnobiuin  ncque  ad  Ciceronem  eum  rcspcxisse  ve- 

rior  puriorque    est. «     Conferas  hic   quae   Plato   (in  risimlle    est,    sed   polius    ad   Homcrum   (Odyss.  x. 

Phacd.  p.  110  Stcph.)  de  terra  dixit.  Hiuc  ct  CI-  515).     Latinl    poetae    vcrsus    causa    uon    poteraut 

ccro  (Tusc.  1,    19)    de   auimo,    nqui    si    permanct  (oto    uominc    nti,     quapropter    Phlegelhon    tantum 

incorruptus    suique    simllis,    ueccssc  cst    ut   peiic-  usurpant  (SiSIus   15,  504.    Statius   Tlicb.  4,    525. 

trct    ct  divldat  omne  coclum   hoc,    in    quo   nubes^  Virgil.   Aeu.  C,    265.   551.     Scneca   Ocdip.    162. 

imbrcs  ventlquc  coguntur:  quod  ct  huniidum  ct  ca-  Thyest.    1019.    Agam.  748). 

liginosum   cst    propter    exhalationes  tcrrae.     Quam  jm/>jei«,s].An  uou  impietatis?  Grot. —  Mlnlme ; 

rcgionein    quum   superavlt   animus    naturamque    sul  ucque    assequor,    quid    Grotio    in    nientcm    fuerlt, 

slmilciu  coutigit    et    agnovit,  juuctus   ex  anima  te-  quuin    vocabula     antcccdeutia     «volutata    colliditur 

nul    ct  cx    ardorc    Solis    temperato   ignlbus   Insislit  anlmarum  «     sine     nominativo     substantivi    intelligl 

et  fiuem  altlus  se    effcrendi  facit.«    Paritcr  Sextus  omnino  uon  possiut!  Multo   tamen  pejus  Vonckius 

Empirlcus    (9.  p.    568  Fabric.)    »aniuias«,    luquit,  (spcc.  crit.  p.  82),  qul  quum  pcrspiccret  Grotlanam 

II  ne  snspicarl  quldcm  Ilcct,  quod  deorsum  ferantur.  cosijecturam  per  sc   starc   non  posse ,    alteram  ad- 

IVam    qiium   slnt    subtilcs,    et    non    miuus    Igucae,  didit,    atque  »anima  corumn  pro  co  qiiod  In   omni- 

qnain  acreac,   sua    levltatc    magls   feruntur  in   loca  bus    librls    exstat   »aniinaruin«  Icgl  jussitl    Pcssima 

superlora.  —    Quum    igitur   cxtra   Solis  taberuacu-  utique  Interpretandl  ratlo  cst,  scriptorls  locum,  quem 

lum  positac   fucrint,    habitaut    locum,    qul  est   sub  «on   capiamus,   funditus  cvertcrcl   IVilill  igitiir  mu- 

Luna,    et  binc   propter   purltatcm    aijris    acciplunt  tans  eqiildcm  vcrborum  ordiiiem  sic  restltuo:  •Hinc- 


Martiani  Capcllae  lib.  II.   §.  167.  22i 

quem    ctiam  Ditem    Vejovcmque  dixere.      Ipsam  quoque  terram,  qua  honii-    167 
nibus  invia  est,    referciunt    longacvorum    chori,    qui  habitant  silvas,    nemora, 
lucos,  lacus,  fontesj   ac  fluvios,  appcllanturque  Panes,  Fauni,  Foncs,  Satyri, 

que  soUeitia  poeticac  adumbrationis  (sollcrtlum  poe-  Satyris  plcrnmque  (Ovid.  fast.  I,  397  j  hcr.  4,   17lj 

tarum  adumbratio)  allusit  tractum  Pyrlplilogetlionta,  niet.  14,  658)  juncti. 

atque   animarum,   qnas  Vcdins   adjudicarit  (ipsi   ni-  Faunij   Ad   liunc  Ennli  vcrsum,    quem   Clccro 

mirum  PlilcgctLonfl),    impictas    (id   cst  aniinac  iiu-  (dlv.   1,    50)  laudat, 

piac)  percnnl  strcpitu  In  co  volutata  coIIidifur.«  aVersibii   qiios  oUm  Fauni,  vatesaue  canebanta 

idem  Pluton]  Ita  code\  Hngianus  ct  Monacen-  Varro    (L.  L.  6,    22)    obscrvat:    «Fannl   del  Latl- 

sis  (B).  Alius  (E)  nPluton  Idcmn  babct.   Utrumquc  norum,  Ita  ut  Faunus  et  Fauna  slntj   Los  vcrslbus, 

mclius    quaui    Grotianum :   «Id    est   Pluton.n      INec  quos    vocant    Saturnios,   in    silvcstrlbus   locls    tra- 

sic  ueccsse  crit,  cum  Grotio  glossema  statucrc.  dltum  cst  solltos  fari:  a  quo /rtu<io  Faunos  dlcfos.ii 

tervam]   NuIIus   dublto  ils ,  quac    nunc  scquun-  (Add.  Aur.  Vlct.    or.    gcnt.  4.   Lactant.    1,    li»  ct 

tur,   ansam  pracbuisse  Ovidil  versus,  vhi  Jovls  baec  Pomp.  Laet.  dc  saccrdot.   1.  In  Clausiug.  jnr.  publ. 

rcfert  (met.  1,  192)  vcrba:  L  p.  87).    Qucmadmodum  VaiTo  obscurum   eis  lu 

»Sunt  mihi  Semiilei,  sttnt  rustica  numina,  Nipn-  silvestrlbus    locis    domicillum   adsignat,    ila  Plinins 

phae  (50,    10,  24)  Infcr  nocturnos   dcos  Faunos  refert. 

Faunique  Satyrique  et  monticolae  Sijlvani:  Clcero    denique  (N.  D.  5,    G   f.)  uFaunum  quid  sit 

Quos  qiioniam    coeli   nondum  dli/tuimur  honore ,  omnlno    se    ncsclre   fatetur.u      (Conf.    Gerhard    del 

Quas  dedimus  certe  tcrras  habitare  siuamus.«  dio  Fauno  c   dcl   suoi  scguacl.    Rom.  1825). 

Qulbuscum  plures  ctiam  ejusmodi  dcos  idem  poeta  Fones]  Lege    »Fontes.«    Cltat  tamen   Gyraldus 

(Ibls  81)  alloqultur:  nFines»,    quod  non  Improbo,    sl  pro  tcrminis  accl- 

ofbs    quoqne   plebs   superiim    Fauni   Satyriqiie  plas.    Per   nFines  juratuma   refert   Llvius   hac   for- 

Laresque  mula:   »Audi  Jupiter,    audite    Fines,  audlat  Fas.« 

Flmninaqne    et  Nymphac  Semideiimque   yenus.«  Glossa  tamen  Isidorl:  »Fones,   dil  sUvcstrcs. «  Grot. 

(Adde  Insuper  metam.   6,  592).  Varians  lcctlo  est  Foni:  scd  Salmaslus   (ad  Solin. 

qua   hominibus]    Vulgatae    «quae    hominIhus«  p.  414)  scrlptum  rcfcrt  Hovog  pro  Tlavoq,  addlt- 

practull  Uiam  Icctioncm  quam  plurlml  praebcnt  co-  que:  »Inde    Latlnum   Fonus ,   ct    Tcteri  niore   scri- 

dlces,    Monacenslum  quatuor  (B.  C.  D.  E),  Vossla-  bendl  Faunus.«     Equldem  non  rcpugnarem  si  quis 

nus  (Arntz.  mlse.    p.  212),    Darmstattensls,    Bri-  vailantcm  Icetloncm  Foni,    quam   Grotlus   ad  mar- 

tannicus ,    Cantabriglensl^    ct  Bongarslanns.     Rem  ginem   rcjcclt,    praetulerit.     Certe    melius    id   csse 

ipsam  tetigerat  jam  Acclus  apud  Macrobium  (Sat.  6,  censemus,   quam  Grotii    uti  conjcctura,   quac  nul- 

5)  vcrsu:  ]Jus  codlcls   auctorltatc  firmata  cst. 

nEt  nunc  silvicolae  Ignota  invisentes  loca.«  Satyri]  De    iis  omnla    collegit  Casaiibonus  (In 

Fanes]  Discernendl  nimirum  a  Pane,   qul  inter  notiss.  comm.  de  Satyrica  pocsi  1,  2;    y.  Crenll  mu- 

maxlmos  rcfcrtur  deos,  Iii  uuuores  ct  Semidei  sunt,  scum  p.  27   sequ.).    IVocturaos    Scmldeos    pariter 


222  Martiani  Capellae  lib.  II.   5.  167. 

Silvani,    Nymphae,    Fatui,    Fatuaeque,    vel   Fantuae,    vel    etiam    Fanae,    a 
quilnis   fana  dicta,    quod   solcant  divinare.      Hi  onines  post  prolixum  aevum 

atque  Fauuos    fuisse   ex    inferiorl  loco  (§.  667  ibl-  Ad  quae  Barthius  (in  advers.  p.  H87):  »Fantuam 

quc  not.)  colligi  potest.  Itidem  dc   locls,   ubi  ccbo  Fatuam  gratia  carminls  dictam  autumo.  Sed  el  an- 

audltur,  Lucretlns  (4,   b84):  tiquiores    ita    dicebant.      Glossae    vetcres:  Fataus 

»Haec  loca  capripedes  Satyros  Niftnphastjue  tenere  quasi  Fantuus  a  fando,  quia  Faunis  oracula  edcbat.« 

Fitiitimt  fiiijtint,   et   Fatinos  esse  loijtmntur.*  (Conf.  Aur.  Vict.  de  orig.  gcnt.  4.  Ibique  Ennium). 

Fattii^  Memiuit  bujus  nomlnls  in  feminino  intcr  vel  etiam^  Sic  vulgo  et  apud  Grotium,  sed  for- 

allos  Arnoblus,  mascullnl  Scrvius,  qul  Inuum  Fa-  tasse  c  Cantabrigiensi  reponendum  sive.  Ccrte  cnim 

tuum  Fatuellum  dictum  ait:   utriiisquc  Donatus  ad  noster  cjusdcm  nominls   non  nisi  diversam  pronun- 

illud  Terentii   nFatuus  est,    insulsus,    tardusa:   fa.  tiationem    notaturus    erat,    ut   etymon  yocis  fanum 

tuus,    inqult,  incpta   loqucns,   a  fando  Patuus  dici-  adderct,    quod  a  divinando,    slve   fandis  cventiu-is 

tur.    lude   Fauni    Fatui  et  IVympbae  Faluac.  Grot.  dcdiixit,  secutus  Varronem  (de  L.  L.  5,   14  sequ.), 

—  Vulgl  supcrstlllouem  testatur  Pllnlus,   dani  (27,  Servlum  (ad  Aen.  7,  47)  et  Frontoncm  (ap.  Daccr. 

12,  85)  Iierbae  meminit,    qua  Fatui   a  mullerlbus  ad   Fest.  v.  Fauum  p.  145). 

abigerentur.  prolixum  aevtim]   Ergo   hi  dil  non  imniortales, 

Fatiiaeifue]   Gabinlas   Bassus   apud  Lactantium  sed  longaevi,    ut  et    ipse  CapcUa  nomlnat.    Et  bac 

(1,  22)   «Fauul  in  Latlo   sororcm  ct  conjugem  Fa-  ratlonc  fortc  Virgillus  dixlt: 

tiiam  nomiuatam  esse,    quod  mulicribus  fata  canere  »Sylvius  Albaniim  ttia  posthtima  proles , 

consuevissct,  ut  Faunus  virlsn    (add.  Cic.  de  dlvln^  Qiiem   tihi  lonyaevo  serum  Lavinia  conjiix  ' 

1 ,  4o.  SO).     Bonam   dcam  autem  Macroblus   (Sat,  Editcet  silvis." 

1,  12)  Fatuam  a  fando   dlctam  scrlbit.  Loufjaevo  est    indigeti  jam  facto    (?).     Idcm    fcrmc 
Fanttiae]   Fantua :  ut  Mana  Mantua,   slc  Fauna  tcstatiu'   auctor    cpigrammatis    dc   actatc    animaliuin 

vel  Fana  Fautua:  In  Arnoblo  lib.  I.  MS.  pro  Fana  de   r^yrapbls,  quum   prlus  dc  Pbocnlce  dixlsset 

refcrt  Fenta,  forte  slt  Fautua  vcl  Fcntua.  Grot. —  nQiiam  vos  perpeitio  decies  praevertitis  aevo 

Nomen  ipsum  rcpcrics  apud  Saxoncm  Grammnticum  JVymp/iae  llamadnjades   quarttm  longissima   vita 

2,  p.  22   Stcpb.).    Scd  juvablt  totum   locum,   quia  est.» 

fcrc  cadem,  quae   noster,   babet,    adscrlbere :  Ubl  perpettio  iinproprie  dlcitur.  Grot. —  E  Graecis 

»Trux  Lemurtim  chorus  advehilur,  praccepsgue  Pausanlas  (10,  31  f.)  «IVympbas»    alt   »annos  qui- 


per  atiras 

Ctirsitat,  et  vastos  edit  ad  asfra  sonos. 
Accedimt  Fatini  Satyris  Panumnue  caterva 

Manibits  admixta  militat  ore  fero. 
Sylvanis  coiiunt  Aijuili  Larvaeqtie  nocentes 

Cum  Lattiiis  callem  participare  slitdent. 
Sullu  libranttir  Fttriae,  glomerantur  eisdem 

Larvae ,  qtias  Simiis  Fantua  juncta  premit.i' 


dem  vlvcre  inuumerabiles,  non  tamcn  cssc  mortls 
immuncs.u  Platonis  (In  Epin.  p.  982  Stcpb.)  doctri- 
nam  de  animalibus  longacvam  vitam  dcgentlbiis  baec 
snpiunt.  Atquc  confcrre  praetcrca  operae  prctium 
cilt  Plutarcbum  (dc  oracul.  defectu  p.  413)  addo- 
ccntcm  Ileslodi  versus,  qul  alibl  frustra  quaeruntiir. 
Eiiigrnmma,  qiiod  Grotlus  cltat,  in  autbologia  La- 
tlna  Bnrmannl  (II.  p.  422)  reperlea. 


Martiani  Capellae   lib.  II.  $.  167.  225 

moriuntur  ut  liomiues,  sed  tauieu  ct  praesciendi  cl  iucursaudi  et  noccndi 
habent  praesentissimam  potestatcui.  luter  priores  igitur  Gcnios  tua  adhuc  1(>8 
mortahs  Virgiuis  diva  consistit.  Nam  eccaui  tibi  Juno  aethcrea  seu  Vesta  est* 
ut  jam  immortah  divaeque  praccipit  dicens:  jam  scde  in  conCiho  Jovis  dilccta ; 
dcmumque  dc  accrra  virgiuis  partcm  sumit.  Tuuc  portitores  divae  corrcpla  169 
lectica  maguo  eam  mohmiue  subvcxere.  Scd  postquam  ccntum  viginti  scx  njillia 
stadiorum  aeria  subvecti  levitate  cousccudcraut,  ac  tonum  primum  ex  phthou- 

tua  adlmc]  Tuus,   mquit,  o  PLilologJa,   Gcnlus  173.  ed.   ])IcdioI.  Cliiaram.  p.  C8.    Dc  Vita  annal. 

▼cl  [lotius  (si  ita   diccrc  licct)   tua   Geuia,     7'j   60V  Bcuev.  I.  p.  101.  not.  3Iontrauc.   antiqu.   I.  p.  517. 

ScciiKOV  (fcminae   cnim   IVympliae   mulicrilius    attri-  Turncb.  advcrsar.  lU,  19).   Appulejus  tamcn  (dc  dco 

Lutac,    ut  niasculis  Gcnii)  inter  priores   Gcnios  lo-  Socrat.  p.  lo2  Oud.)  mulicbrcin  Gcnium  nialuit  Ge- 

cnm  habcLit.    Tc    vero    ego  jubeo  in  ipso    dcorum  nitam  diccrc. 

concilio    locum   Iiabere.    Confuadit    autcm  Jiinoncm  aetherea]  Benc  distinxit  Jiinoncm  aethereatn  al> 

cum  Vesta,    quod    et    alii  faciunt.  Grot.  —   ^lulta  ca,   quae  iiactcuus  PLilologiam  edocucrat,  quamquc 

Lic    sunt    moncnda.     Primuui,    quod    ad    lcctioncm  supra    (§.    149)   aeriam   appcllavcraf.    Ilanc  aelhe- 

atliuct,    perperam  in  cdhia    consistet  Icgitiir,    quod  J-eam  autcm  Vestam    dicit,    quia   actLcr  iguis   ac(?ue 

e    Cantabrigicnsi  codice,     qui    omnino    mcliiis   con-  ac  A^esta  Labcbatur.  Itlacrobius   (in  Salurual.  5,  4) 

sistit   cxbibet,     correxi.      Deinde    corrupit   Grotlus  ad  Virgilil   vcrsum: 

lcctioncm,    edcns    eccum:    fciuininum    cnim    »Juuo  "Junonis  magnae  primum  prece  numen  adorai 

aclhereao  proxlme  sequitur,  nnde  anteriorcs  etiam  observat:    »Eodcm    nominc    appcllavit    ct   Vesiara, 

cditiones  ,    paritcr    atque    codlccs ,    eccam    Labcnt.  quam  dc  numcro  Pcnatliim  aut  ccrte  comitem  eoriiiu 

Exliibciit  illac  etlam  iimconciliou,   ubi  particula  in  csse  manifestum  est. « 

a  Grotio  negllgcnter  est  omissa.   Quod  vcro  ad  in-  dilecta^    la    cditis    Icgitur    directa^    sed  recepi 

tcrpretationcm,    errat  Grotius  dcariiin  confusiouem  melius  illud  e  codice  Hugiano.  Totum  nunc  locum 

arguens.  Juno  enlm  ncutiquam  dicit,   se  Vcstam  ct  sic   iutcHigcudum   csse    cquidem  pcrsuasum  Labeo, 

PLUologiac  Junonem  (Genlum)  csse;   scd  rfe  Vcsta  ut  Juno  acria  PLiioIogiac  dicat:   »Iutcr  Genlos  (de 

loquitur,    qucm    Gciiium    muUebrem   Junoncm    dicl  quLbus  modo  vcrba  fcci)  priorcs  (|)rimorcs)  diva  tua 

ncque    ipse    Grotlus   ignoravit,    miilti!(ue    practerca  adbiic    mortalls    virginis  (dum    adliuc  mortalls  cras) 

tcstantur  tam  scriptores  (Diony».  Halicarn.  3.  p.  1 59  consistit.    Nam   eccaiu   tibl  (nam   ccce  eani)!   Judo 

Sylb.  Tibiill.   5,  6,    48.    Propert.  2,  4,    7.  Plln.  actbcrca    seu  Vesta  (Ipsa)  est,    tibiquc  utpote  jani 

2,  7,  5.    Sencc.    epist.  110.    p.  640  Lips.)  quam  Immortali  dlvacquc  praccipit  dicens:  dilccta  jam  in 

lapidum  tiluli  (Grut.  24,  1 — 5.   2i>,  11.  410,  S.  concillo  Jovis  sede.« 

lOUS,    G.    1159,    2.    Fabrctt.    p.  73.   74.   Donat.  tonum  primum^   Coelornm  dlstautiam  per  fouos 

suppl.  ad  Murat.   12,    1.  7.  11.   13.  1».     5.  7.   8.  metluntiir    astronomi,     dc    quibus   Ilyginns    lib.  4: 

10.   14,  2.  3.  4.  add.  Mus.  Plo-Clement.  I.  p.  172.  »A  Limae    clrculo    abcst  clrculus  tonon  dimidium, 


224  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  169. 

gis  complevere  coclestibus,  TLunarem  ingressa  circulum  virgo,    divae  congruis 

nidoribus  supplicando,  de  proximo  conspicatur  globosum  quoddam  tenerumque 

corpus  ex   superni  roris   levitate    compactum    instar    speculi  praenitentis    adja- 

170  culati    fulgoris    radios    revibrare.      In   eo   sistra  Niliaca,    Eleusinaque   lampas, 

quo  locoMcrcnrii  sldus  veliitur*  cet.  qiiae  ibi  quaerc:  (C)'non  nisi  nCXXIII  millia<i  Iiabet.  Stadlum  autcin 

iiani  adinodum  ad  borumlocoruin  explicationcm  cou-  nostro    (§.  610)    12J>   passuum  cst.     Quibus  igitur 

ducunt.  Glossac  Capellae  ad  vocem  Limmata:  »Cir-  nunicris  multiplieatis    tonus    vel    15,750000,     ycI 

cuH  caelestes  musica   ratlonc  vel  tono  vel   semito-  1S,575000   passuuin    erit.     Sed    Hugiamis    codex 

nlo  comprebenduntiir.o   Vidc  Macrob.  ad  somn.  Scip.  multo  mlnorein  numerum  pracbct,   quippe  qul   cen- 

GnoT.  —   Quodsi  ita  Hyginus,   profccto  malc  scri-  titm  oniittat. 

psisset.  Scripsit  potius  (poct.  astr.  4.  p.  485  Blunck.):  tenei-unujue  corpus^   Lnnam    cnliii    Kactheream 

»Ab  hoc  (Liinac)  clrculo   abest  circulus    semitonio,  /eji^amn  pbysici  vocaverunt,  doccnte  Slacroblo  (somn. 

quo  Merciirii   sidus   vebitur.«    Ac   sic  deinum    men-  Scip.  1,   11  et   19).    Ac  sic  etiam  Aegjptii  (Procl. 

sura    cum   illa    Martlanl    convenlt,    qul    »tono  com-  in  Timaeum  l.p.  45).   Rorem  aerls  et  Lunac  iilium 

plcto    a    tcrra     Iii   Luuarcm    circulum  progrcssam«  dlctum   ipsanique    Lunam    roscldam    cognomlnatam 

PJiilologiam  fingit,   blnc  ad  Mercurlum  (§.  171)   he-  csse   supr.i  (ad  §.   14)   dixinuis. 

mitonmm  pciuieantera.    Sed  memiiii  accuratlus   me  specuU\    Dcbet    banc    comparatlonem    populari 

lianc  rcm  ollm  tractarc  (In  pbllolog.  crit.  HI.  §.  285),  suo   (Appulcj.  mct.   11.  p.  7S7  Oud.),  qui   ct  ipse 

et  demonstrare  tonos  non   solum  sonos,    sed  eliam  nplanam  rotundilaecm  in  modum  speculi  Lunae  or- 

intcrvalla    significare,      niultumque    interesse    inter  gumentum«   appellaverat. 

ineticndl  rationcm.    Licet    cnlm  non  negcm  distan-  «fT/acJt/nf/JDcIcndaerat,  quac  apudGrotliim  prae- 

tiani  Intcr  corpora  coclcstla  primum  musica  ratione  cedebat,   partieula  et  auctoritatc  cudiciim  Bi-itannici, 

arstlmatam    fuissc,    postea    tamcn    matbcmaticorum  Cautabriglensis,  Darmstattcnsis,   ot   Ilugiani.  Yidet 

interve.itu  factura  esse  arbitror,    ut  geometrlca  ratio  eniiu  Pbllologia  globosum  corpus  instar  spcculi  prae- 

cum  illa  confundcretur,  immo  praevaleret;   Plinium  nitentls   radios    adjaculatl    fulgorls   revlbrare    (conf. 

tamcn    ciim    magno    Bocckbio   (in  Daub.    et   Creuz.  8.  110).   Verbum  a(/jat'K/a/'e  praeler  nostrum,  quod 

stud.  HI.  p.  89)  ignorantiae  in  musica  arte  accusare  sciam,     nemo    usurpavit.     Slguificatur   co,    Lunam 

noHni.     Magis  enim    ille   sobrius   gcometras,    qucm-  splendorem   suum  extrinsccus  accipere. 

admodum  opus  suum  poscebat,  sccutus,  lutervalla  in  eo\    Omnla   mystcria  in  Luna   esse  reposita 

corre\It,    licct   fictionls   ex    barmonia    non  ignarus  docet.  Vere  ctiam  Plinius  (2,  9,  6):   nOmninm  ad- 

videri  vcllet.     Sed  practcr  Plinium  (2,   21  et  22)  mirationem  vincit  novissiinuiii  sidus  tcrrisque  fami- 

de  distanlils  planctaruiii  confer  Macrobiiim  (ad  somn.  riarissimnm    ct   iii  tencbrarum    rcmedlum    a  natura 

(Scip.  2.  3    cxtr.)    ct  Hyglnum    de   Iliuilib.    p.  171  repcrtuin,    Lunae.     3IuItiforini    Jiaec    ambagc   torsit 

Gocs.),   cujus    tabulain    In  Monacenbl   etlain    couice  ingcnia    eontemphtntium.o      Dicto    fideiu    faclunt    in 

D  fol.  45  b  antc   Martlanum   deplctaui   vldi.  autiquissimis  teuiporlbus  pronuntiata  ab  Jobo  (51, 

viyinli  sexj  Unus    c    codicibiis    Monaccnsibus  !2C)   verba,    Latmiiquc   Lerois    fabclla.    Dc   LUiicu 


Martiani   Capellac   lib.  II.   $.   170.  225 

arcusquc  Dictynnac,  tynipanaque  Cybeleia  videbantur.  Triforinis  ctiam  dis- 
colorque  vertigo  terribili  quadam  majcstate  rutilabat.  Quae  licet  cornigera 
et  aspera  vidcretur  aggestionibus,  opportuna  tamen  et  fclem  et  cervam,  et  con- 

ctiain  pastore  Plutarclius  (seu  quisquis  libri  dc  flu-  ct  Iloratii  (od.  3,  22,  4): 

minibus   auctor  fuerit)   scribit,    supcrstitiosuoi   Lunc ndiva  triformis" 

solam    Lununi    Tcueratum   esse    profundaquc   nocte  Graecis:  BQtflco  TQly,OQ(poQ  (Lycopbr.  1176). 
ejus    mysteria    cclebrasse.  verti(jo\   Corpus  spliaericum,  nt  ct  alibi,  a  ver- 

sistra\    Plufarcbus  (dc  Is.  p.  376):  «Sistri  su-  tcndo,  TO  xvxXo(pOQOV}iavov.  Grot. 
periori  partc    rotiindi   conspectus    admonct   dc   qua-  aspera\    In    MS.    videtur    fuisse    »et   sphaerica 

tuor  corpofibiis   qiiae  concutiuntur.  ^'am  quac   pars  credcrctur. «  Grot.  —  Male.   Aspera  cnini  a(j(jestio- 

luundi    ortui    ct    obitui    est    obnoxia,    ca  conlinctiir  nihus   vidcbatur  Luna.   Sic  cniiii,  non  ejestionibus, 

globo    Lunae ,    iiiqiic    ea    omnia    movcntur    ac   niu-  Icgcndum    esse    mc   docuerunt  codices  Mouacenses 

tantur    ratione    qualiior    clcmentorum,    ignis    puta,  (B.  C  D.  E)  et  Darmstattcnsis.    Undc  etiam   lectio- 

terrae,    aquae,    et   acris.o     (Conferrc   licet  Appul.  nem  »parum  aspera>  in  Ilugiano  codicc  sprevi.  Lu- 

mct.  p.  7S9    Oiid.   et  Baccbini    dc    sistris   disserta-  nae    enim    superficics  oninino   aspera  nobis   quoque 

tioncm,    Traj.    ad    Rb.    1C96.   4   praetcrcaque    Fa-  videfur  (conf.  Plutarcb.  dc  facic  in  Luna). 
bretti  Inscr.  p.  467.  488).  felem^  Felis   Luuae  (quae  Lic  cum  Diana,   Ce- 

Eleusinacjue   lampas\    Sic    Eletmnam   Cercrem  rcre   Cybelcque  confunditur)  sacra  eo,  quod  narra- 

dixit  Arnobius  pro  Eleusiniam.  GnoT.  —  Non  Ar-  fnr     se    ad    Lunae    convcrsiones     inutare,     mirabiii 

nobius  tantiun,  scd  mclior  etiam  scriptor,   Miuncius  ^vUTCad^ela,    qualem    aclurus,  seu  fclis  mas,   cum 

iVlix  (21,  1),  Ccrcrem  solo  Eleiisinae   cognoniiue  Sole  habet.    Sed  ct  felis  apud  Acgyptios  Isldi   sa- 

dcnofavit.  crata.  Isis  autem  Luna  est.  Grot.  —  Felis  Lunae 

Cjhelcta^  De  Cvbcleiiis  ccrimouiis  sivc  mysteriis  testc  Plutarcbo  dicatur  dLCC  Xo  JtOCxiAov  xal  w- 

vide  Apollodoruui  (5,  S,  1).  xTovQyov  xal  yovcfj,dv  tov  ■&7jqIov  ,  ct  co  quod 

triformis]  Arnobius  (3.    p.  119):  .  IVon  indocti  narrctnr  se  ad  Lunac  oonversioncs  mirabili  6vfXfta- 

viri,    ncquc   qnod  induxcrit  libido    garrientes,  Dia-  ■&eIc(  mutare.   Goez.  —    Minimc  Martianus   Lnnam 

nam,   Cercrcin,  Lunaiii,    caput  essc   unius   del  tri-  cum  Diana,   Cercre,    Cybelcque  confudit,   nt  Gro- 

viali  germanitate  pronuntiant:  nequc  ut  sunt  trinae  tio  visum  est;   sed  mysferia  tantum  barum  dearum 

disbimilifudines    nominuin,    personarum    diffcrcnflas  omiila  In  Luna  reposita  esse  finxit.    Quod  ad   PIu- 

trcs  cssc:  F^unam  liis  oiiinibus  vocari,  atque  in  ejus  tarclii  locum  (de  Iside  p.  376)   attinct,  ex  co  prae- 

vocamen   rtliquorum  sciiem  coacervatam  esse  cog-  cedentia  vcrba  non  practcreunda  erant,   quac   Lacc 

nominum<.    (v.  Prudenf.  in  Symmach.  I,  365).  Adde  sunt:    «Curvamini    sistri  in    vertice   infigunt  /i;fcm 

illud  Ovidii  (licr.  12,  79):  bumana   facie. "     Humanain    ci    esse    facicm   noster 

.Pec  triplicis  vultus   arcana(fue  sacra   Dianae*  quidcm   iion  dixlt,    ncque    dicere   potuit.    si   sistra, 

rl    (mef.  7.  49):  quae  felcm  in  superiori  partc  repraesentant  (v.  Bac- 

«per  sacra  tiiformidi    —  «liin.   de   sistr.   p.  16.  .Moiilfaiic.  anf.    expl.  II.   tali. 

29 


226  Martiani   Capellae  lib.  II.   §.  i71. 

171  versiones  bis  binas  vultibus  praeferebat.  Ex  hinc  medio  quam  ad  Lunam 
conscenderat,  ad  Cyllenii  circulum  venit.     Quo  hemitonio  permeato,  multiplex 

172  ei,  utpotc  nubenti  dominae,  ministrorum  populus  lactabundus  occurrit.  Inter 
quos  splendentis  formae  habitusque  fcmina  ac  promptae  ubertatis  ornatibus 
opulenta,  virgine  salutata,  usque  in  ejus  osculum  confisa  pervenit.  Sed  mi- 
rabatur  illa  obsequentium  multitudo,  quae  sicut  Sjrus  quidam  astruit  in 
numero  duorum  miliium  fuerat  constituta,  quod  femina,  quam  Hetrusci  di- 
cebant  ipsi   deo   nuptam   fuisse  Xyllenio ,    nulla    prorsus    invidia   titillata,    vir- 

175  ginem  complexa  constrinxerat.  Hacc  auteni  Facundia,  nam  illi  hoc  erat  vo- 
cabulum,  in  Philologiae  penatibus  se  ortam  educatamque  memorabat,  nec 
indignum  esse,    quod  sibi  alutnna    praelata   est,    quae  et  sibi  semper  ornatum 


117.  Gassal.  dc  profanis  ritibus  Aegyptioriini  24, 
p.  77.  Caussei  mus.  Rom.  3.  tab.  15  sequ.  Beger 
thcsaur.  III,  p.  599.  Sallengre  tbesaur.  II.  p.  1589) 
ante  oculos  Labuit.  Quod  rcliquum  est,  Ovidius 
quoque  dcos  fingens  Typlioncm  fugientes  et  iu 
animalia  scsc  transmutantes  (mct.  S,  550)  ulatuit* 
inquit, 

«Fele  soror  Plioebi,  nivea  Satutmia  vacca.u 
Adde  ApoUodorum  (1,  6,  5),  et  Ilugii  librum  ver- 
nacula  lingua  scriptum  (MytLos  p.  75  ct  171),  cui 
tamcn  conccdere  nequeo,  nonicu  ISestis  niLili  esse 
ct  apud  vetcres  omnes  corrigenduui,  quia  in  tota 
lingua  Aegvptiaca  frustra  quaeratur.  Omnino  cnim 
(ScLoItz  lexic.  p.  61)  nischti  significat  ma(fna. 

cervam^  Haec  Dianac  sacra,  quae  cum  Luiia 
cadcm^  Mmc  sXa<prj[i6XoQ,  iXatpTjliokla,  i2a<pia, 
iXa<piala  dicta,  scd  et  iXXo<p6vog ,  iXXoL  cnim 
antiquis  i.Aa<pOL.  Grot. 

his  binas\  Cortius  quidem  e  Guelferbytano  af- 
fert  his  senas.  Vcruui  non  dc  mensibus  sermo  cst^ 
sed  de  Lunae  conversionibus,  quare  vulgaris  lectio 
praeferenda.   Confer  Aratum  (780). 

mcdio^    lutcUige   spatio ,    vcl   tono    (§.   169). 


Dlico  enim  Lob  explicat  vocc  hemitonio.  Adde  Lunc 
locum  Hugio  (in   raytL.   p.  208). 

populus^  Ila  (§.  45)  populum  deorum,  (§.  62) 
populum  poteslalum ,  (§.  211)  populum  angeUcum, 
(§.  750)  populum  astrorum  dixit.  Paritcr  Saxo 
GrainmaticHS  (12.  p.  225  StepL.)  divilum  populum 
scripsit,  et  Plinius   (2,   7,  .^)  popuhtm   coelitum. 

Syrus  yjiji/nm]  Codex  quidem  Monaccnsis  (C) 
Icctionem  Cirus  frachct ;  scd  Loc  etiam  nomine  suL- 
stituto  non  magis  intelligimiis  ea,  quac  Martiunus 
refert.  Mox  pro  in  numero  Britannicus  Labut  in 
medio,  quod  certc  cum  vcrbo  constituta  mclius 
coLaeret^  sed  in  tantis  tenebris  niLil  mirtarc  praestat. 

Facnndia\  Hanc  a  Pliilologia  cducatam  ciir  di- 
cat  facile  intclligltur.  ULi  autem  aL  Etruscis  dictum 
fucrit  Cyllcnio  cam  dcnuptara  fuisse,  oinnino  mc  la- 
tet.  Deum  Iloratius  (od.  1,  10,  1)  alloqiiitnr  «Mer- 
curi, /at-MJK^e  nepos  Allantis",  OrpLieus  (liyinn.  27, 
4)  'Xoyov  ■&vr]Zol6L  rtQOtpijxa."  Atque  notis- 
sima  res  cst,  Mercurium,  ut  MacroLii  (Sat.  1,  12) 
verbis   utar,    «vocis  ct  scrnionis  potcntem»    fuissc. 

ahimna\  Simili  modo  Varro  (apud  J\ouiiim  pag. 
245  Mcrc.)   »canam  vcritntcm  Atticac   pLilosopliiac 


Martiani  Capellae  lib.  II.    §.  174.  227 

et  pabulum    multis   praebuerit   discipliuis.     Venit  etiam    quaedam    decens   ac  i74 
pudicissima    puellarum,     quae    praesul     domus    custosque    Cylleniae,    verum 
Themis    aut  Astraea    aut   Erigone    dicebatur:    spicas    manu,    caclatumque  ex 
hebeno   pinacem    argumentis    tahbus   afferebat.     Erat  in   medio   avis   Aegyptia,  175 
quae  Ibis  memoratur  ab  incohs.   Sed  cum  petaso  vertcx  atque  os  pulcherrimum  176 


ahimiMm»  dixit.  Qiianquani  ibi  diibium  esso  po- 
tcst,  iitruni  sit  ca  qiiac  alat,  an  ca  quae  alatur; 
nostro  loco  certc  activc  accipicnduiu  est  de  ea  quae 
alnerit^  nt  apud  Siliuin    (9,  J>52): 

1'litnien  aluninae 

Hannibalcm  Libtjac  pelli  florentihits   annis,» 

praebxierit\  Ita  pi'o  Grotiano  praebtieral  melius 
Monacenscs  (C.  D.  E),  Britannicus,  Cantabrigien- 
81S,  Darmstattcnsis,  et  teste  Cortio  Guelferbjtanus : 
causa  enim  praelationis  et  approbatiouis  exprimitur. 

T7temi5]  Quac  Latinis  Justitia.  Themidem, 
Astraeam  et  Erigonem  unam  eandciuquc  diversls 
tantum  nominibus  cssc  appellatara,  rectc  dixit 
sceutus  veteres  (^'^irgil.  ecl.  4,  65  georg.  2,  474. 
Ovid.  inct.  1,  loO.  7,  767;  fast.  1,  249.  Catull. 
68,  ISo.  Juvenal.  6,  19.  Ara(^  132.  153.  Manil. 
4,  83.  194.  HU.  Ilygin.  fab.  150;  astron.  2,  2S. 
p.  401  illuncfc.  Minuc.  Fel.  21,   16). 

spicas]  Attributas  nimirum  \irgiiil  coelesti  slve 
Erigonac  (Cic.  N.  D.  2,  42  f.  Hygiu.  astron.  3, 
24.  p.  4i4  Munck.    Macrob.  Sat.  1,  21). 

«irtrtcem]  Quum  antcriores  cditioncs  omnesque 
libri  scripti  voccm  Latiiiis  illis  litcris  cxaratara 
pracbcant;  a  Grotio  tantum  Graecas  literas  substi- 
tutas  fuissc  susplcor. 

argtimetiiis]  Argumenta  sunt  artificla  Ingenlosa 
et  argiita,  undc  Quinctilianus:  »In  plcturls  qiioque 
argumetitosa  opera  vocamus  ingcniosa.»    Ovidlus; 

—  nLongo  caelaverat  argumento" 
CnoT.  —  Allum  debebat  apud  Qulnctlllanum  locum 


(o,  10,  9.  p.  254  Spald.)  evolvere,  ubi  dc  varlo 
liiijus  vocis  sensu  disserit.  Paulo  inferiiis  Martia- 
nus  (§.  177)  verbis:  «sponsi  cognosccret  argiimen- 
tum«  Ipse  declarat,  Mcrcurii  symboliim  csscintel- 
ligcndum.  Alio  etlam  loco  (§.  43S)  corvum  diclt 
Apollinis  esse  argumentum.  Pariter  Appulcjus  (met. 
11.  p.  7I>7  Oud.)  dlxerat  planain  rotunditatem  ar- 
gumentum  csse  Luuac.  Ilaud  nialc  Forcclllniis  (in 
lcxlco)  idcm  interdum  essc  ait,  quod  Galli  vocent 
armcs  parlantes ,  Pllnli  excmplo  iisus,  qnl  (liist. 
nat.  36,  5,  4)  dc  Sauro  et  Batracbo  arcbltcctls 
loquens  nctiamnum  in  columnarum  splnis  insciilpta 
nomlnum  eorum  argumenta«  ait,  lacertam  nimirum 
alque  ranam.  Cctcrum  hieroghfphica  signa  csse,  qnac 
scquuntur,  quivis  videblt,  ignoscetque,  sl  non  to- 
tam  eoruni  vim  indagare  bucusque  licuit. 

Ibis^  Hacc  enim  avis  Mercurio  sacra  apud  Ae- 
gyptios.  Plato  in  Phaed.  'Hxovda  Xolvcv ,  HeqX 
T^avy.oaTLv  rrjg  AlyvftTov  yevid^ac  tcov  ixet 
jtaXauov  XLva  &£cov,  ov  xal  rb  oovsov  To 
iEQov  6  drj  y.aXovdiv  l'/3cv  avvcp  de  ovoixa  Xm 
dalnovL  ELvaL  Oevd^.  Gnox. —  Lege  Ocov^S;  quem- 
admodum  Clemcns  Alexandrlnus  (strom.  1.  p.  303) 
apiid  Platoncni  jam  legerat.  Quam  quldem  leclionem 
innlto  isicllorcm  essc  ipsa  testantur  quae  adliuc 
snpcrsunt  nionuinenta  (Palaeogr.  ciit.  IV.  §.  003), 
id  quod  contra  tennes  et  valde  infirmas  Osauni  ob- 
jcctiones  evici  (v.  Allgein.  Schulzclt.  1828.  II.  82. 
p.  66S).  Scd  ut  ad  Ibidcm  cjusque  cum  Mercurio 
conjunctioncm  oratlo  rcdcat,  practcr  ca,  quae  Ae- 
llanus  (in  bist.  animal.  10,  29)  vix  lectu  digna  rr- 

29* 


228  Martiani  CapcUae  llb.  11.    $.  176. 

videbatur,   quod  quidem  scrpentis  gemini  lambebat  implcxio.    Subter  quaedam 

praenitcns   virga,    cujus   caput  auratum,   media   glauca,    piceus  finis  cxstabat. 

177  Sub  dextra   testudo     minitansque  nepa,    a   laeva   capra.       Sed   dilofon    alitem, 

tulit,  plnra  dablt  StraLo  (17,  p.  823  Casaiib.),   in-  facultates  siias  per  liixnm  piotligit.    Per  testudlnem 

qiic   primis  Ovidii  (met.  S,  551)  bic  versus  notan-  autein,    ncpam^    et   capvoam   id  significatur:  qucm- 

dus  erit:  admodum  tcstudo   uiidicjuc  durissimo  tergorc  muni- 

II  Pisce  f^enus  lalttit ,  Cyllenius  Tbidis  alis»  tur,   ita  sermonem   rbetoris   dcbcrc    onini  es  parte 

(add.  ApoUodor.  1,  6,  5.  Aiiton.  Liberal.  28.  p.  187  circnmspcctum  esse  atque  Instar  scorpil  adversarluiu 

Verb.  Hygln.  asti-onom.  2,  28.  p.  404  Munck.  Ilor-  coleiiter   ferire.      Per   capream     velocltas    scrmonis 

apoll.  1,    10   f.).  signilicatiir.  VuLC. —  Quot  quaiitaeque  nugac !  IVec 

pelaso]  De  Mercurli  pennis,  galero,  vlrga,  gallo  Pignorius  (ad  fab.  Isiac.   p.  82)   liunc  locum  Intel- 


vide  Fulgciit.  mytliologlcon  Lib.  I.    et  Albricum   de 
Mercurio.  GnoT. 

auratum]  Auream  vlrgain  Mercurli  jam  cog- 
nomen  ejus  ^^QvCoQpamg  lcstatur  (conf.  Homer. 
b.  in  3Icrc.  S27.  Apollodor.  3,  10,  2.  Orpb.  Ar- 
gon.  15S.  Horat.  Od.  1,  10,  19.  Cornut.  IC,  in 
Gal.  opusc.  p.  IGo).  MartlaJIs  quoque  (7,  74,  2) 
euiii   alloquitur : 

iiAurea  cui  totto  virga  dracone  viret.« 
Sed    nostro    loco    caput    tantum    auratum,    rcliqua 
dlversls    coloribus    notata,    qulbus    dlversa   mundl 


lexlt 


,    ncpam    pro     scorpio     accipiens. 


Amblguam 


omuino  vocem  esse  Fcstiis  (p.  27o)  testatiir  vcrbis : 
nncpa  Afrorum  Ilngua  sidus,  quod  Cancer  appcl- 
latur,  vel,  ut  quldam  volunt,  Scorpius.»  Clarus 
tamcn  apud  Plautum  vocls  scnsus  ex  boc  vcrsu 
exit  (Cas.  2,  8,  7): 

II  Recessim  cedam  ad  parietcin,  imitabor  nepam.' 
Quiim  autcm  Caiicri  tutelaris  deus  Mcrciirlus  ha- 
bltus  esset,  qiild  mirum  minitantem  nepam  inter  alia 
ejus  syinbola  a  nostro  relatam  essc?  Quldmlruin, 
qiium  in    geminls   ctiain   cancer,    caduccus   cl    ai'ies 


regna,    cocll,  marls,   ct  Orci,   signlficarl  vldcntur;  jiincti  (ap.   Passer.    in   gcmin.   astrif.    I.    tab.   lo-i) 

bls    enim    omnibus   paritcr  scrvlre  Mcrcurius   supra  comparcant? 

dicebatur  (§.  126).  capra]  Sic  Monacenses   (B.  D.  E)  pro  vulg.  ca' 

testudo]    Ilaec    ctlam    inter    Mcrcurli    symbola  prea ,  estque  alterum  Merciirll  symliolum.    Arictem 


rcferenda.  E  testudine  enim  lyra  a  Mercurio  pri- 
mum  cst  coiifecta  (Horat.  Epod.  15,  7.  Od.  5,  11, 
3)  unde  bic  ncurvae  lyrac  parens«  (Id.  1,  10,  i>) 
appellatur.  Deinde  lyra  iila  In  coeluni  est  translula 
(Hvgln.  poet.  astr.  2,  7.  IVicomacb.  barin.  2.  p.  29 
Mci!).  Arat.  266  —  274),  quare  Clceronl  (In  Arat. 
381  ct  465)  iifidcs  Cyllcnia«  est,  quae  Arato 
(o96)  AVQT]  KvP.XrjvaiT]. 

nepa]    Genus  est  scorpii,   qul   fertur  fillos  suos 
dcvovarc:  iino  In  sctis  dorso  ejus   iuliaercutc  atquc 


enim    fidclem    Mercurii    comitem    fuisse    allo    loco 
(palacogr.  crlt.  HI.  §.  280)  uberlus   demonstravi. 

dilofon]  Dilopbon  alltem,  ibin,  quasl  dsiZo- 
ipi-Vf  quod  formidinem  scrpentlbiis  incutlat.  Vixc. 
—  De  gallo,  quem  diAO<pov  nominat  Capella,  bi- 
cristatum,  vide  Fiilgentil  mytbologicon  Llb.  1.  et 
Albricum  de  Mercurio.  Grot.  —  Omuiiio  niclior 
bacc  Grotii  cxplicatlo  est,  quam  Vulcanli.  Alitem, 
non  aliten ,  Itritaunicus  etiam  et  Cantabrigicnsls 
pracbcnt.    De   Mcrcurii  gallo  pcrmulta  ollui  (in  pal. 


ita  niorlem  e\adentc.    Hiiic   ct  ncpos   dlcitur,    qui      crit.  IV.  §•   874)   c    veteruiu  scriptis  monumcntls- 


Marliani   Capellac  lib.  II.   §.  178.  229 

qiiae  sit  oscitmm   niitior,  in    ccrtaminis   tentamcnta   piilsabat.     Ipsa   vcro   Ibis   !7S 
praenotatiim  gcrit  nomen  meusis  cujusdam  Memphitici.     Haiic  tabcllam    qiiiim  170 
ingestam  sibi  conspiccrct  virgo  venerata,   licet  sponsi  cognosccret  argunjcntiim, 
tamen  non  ausa  cst  sinc  supplicationc  transire.  Tunc  ctiam  candiclior  Atlantidum  ISO 


qnc    attull,    ibu[nc   duas    eliam    gcmnias    intcrjirc- 
tatus   sum,    quas  lcctoruni    oculis   Lic  subjeci. 


certaminis]  Pngnaces  gallos  gallinaccos  essc  jam 
antiquitas  novit  adeoipic  piildica  illurum  ocrtamina 
instituit,  quod  Aeliano  tesle  (var.  liist.  2,  28)  Tiie- 


mlstocles  primns  AtLcnis  fecisse  fcrfnr.   Adilc  Pli- 

ninni  (liist.  uat.  10,  21,    24),  Lucianiim  (de  gym- 

nas.  37.   "^II.  p.   199  Itip.),    PlntareLuni   (Lycurg. 

p.  i)2;   dc  stoic.  repugn.  p.  1049),    Pausauiam  (G, 

26,  2.  9,  22,  4),  gcmmasqne   (Mus.  Flor.  2,  91, 

H.  Liect.  gemm.  p.  25o.  Rossi  gcmm.  aut.  II.  22C 

scqu.  ]>Iontf.  ant.  V,  tab.  47).   Sed  vocabula  nmitior 

0scinum«   apud  nostrum  quid  sibi  vcliut,  jnre  quae- 

ras  mircrisque  interprctcs,    qni  quum  singula  vcrba 

passiiu  exj-.liccnt,    iu  obscuris  scntcntiis  provinciam 

suam    turpiler   destituant.   Ego,    quutcnus    possum, 

explieo:    upulsabat    (incitabat,    mauu    vcl   pcde)  ia 

certaminis    tentamcuta,     qnae    inter    oselues    niitior 

sit  (id  est,  ut  certamine   cxperiretur,    utia  certan- 

tium  oseiuum  ignavior  atquc  dobilior  cssel). 

mejjsis]  lucertos  in  Loc  uicnsis  uomine  expli- 
eaudo  jam  vidimus  ^iros  doctos  et  iuter  se  png- 
nautes  (Jablousk.  iu  pautb.  H,  5;  p.  102.  Gcorg. 
in  praef.  ad  fragni.  evang.  Joli.  p,  140),  ncque 
mirum;  Jablouskius  enim  locum,  quo  nititiir,  Plu- 
tarcLi  (symp.  9,  3;  p.  738)  nondum  satis  explica- 
verat,  et  Georgins  de  lilcris  Aegypliutis  prorsus 
inccrta  profcrt.  Vide  potius  Iliigium  uostrnm  (mvtli. 
p.  185  not.).  Vcrisimillima  Grotii  cst  seuteutia, 
qui  ad  primum  Aegyptiorum  nicnsem,  qui  ab  corum 
Mercurio  Ocov^  noracu  actepit,  Alartianum  alln- 
dere  arbilratur  (§.  102  not.).  Quanquam  iu  tantis 
lencbris  ecrtam  opiuioucm  coneipcre  ucc  licet  uee 
libct. 

iiiijestam]  Quamvis  codices  Monaccuscs  (C  D, 
E.  G),  Darmstattensis,  Cantabriglensis,  Britannicus, 
BodlejauHS,  ilugiauus,  ct  Vossianus  pro  conspicerct 


SrJO  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  180. 

Jovis  congressu  pignorisque  culmine  provecta  supervenit,  quae  quidem  nec 
in  nurus  officio  sine  bilance  libra  apparcrc  dignata  est.  Quam  virgo  venerata, 
quoniam  satis  sociara  iilio  recognovit,    duabus   cum  lucrorum   potente  dicatis 


Labeaut  cognosceret ,  praetnll  tamen  vulgatam  lc- 
Ctionem  co  magis,  quod  Iioc  rcrbum  proxime  sc- 
quitur.  Inijestam  pro  adsptcieiidam  vel  contemplan- 
dam  sibi  dalam   dixlt. 

candidioi-\  Majam  dicit  Atlantis  filiam,  Mercurii 
matrem,  quam  Virgilius  quoqne  candidam  appcllat 
(Acn.  8,  158).  Comparativo  nostcr  pro  superlativo 
nsus  est  (§.  6.  121),  codem  sensu  quo  Ovidlus 
(fast.  5,  85)  caiiit: 

>i()Majt<ii>  Maja  suas  forma  superasse  sorores 

Traditur. « 
pignorisque^  Pro  pignorisque ,  quod  Grotius 
edidit,  Vossianus  pignerisque,  idqnc  etiani  cx  cod. 
Leid.  profcrt  Muncfcer.  ad  Fulgent.  mythol.  I.  27, 
idqiie  eo  probat,  quia  Afri  saepius  arcbaismos  ad- 
fectare  soleant.  Grammatici  quidcm  volucrunt  piij- 
nera  rernm  esse ,  pignora  vero  filiorum  ct  adfcctio- 
num ;  sed  doctos  hanc  distinctioncm  spcriiere  recte 
notat  Drackenb.  ad  Liv.  III.  58  5  adde  Burniann.  ad 
anthol.  vet.  cpigr.  II.  26  et  quae  ad  tit.  ff.  de 
pigu.  action.  passim  notare  solcnt.  Ar!\tz.  (misc. 
p.  212).  —  Brilannicus:  "pinnigerisqueo  5  scd  boc 
cum  rcliquis  verbis  ncque  jungi  potcst,  neque  cx- 
plicari. 

cubnina'^  Picjnora  pro  liberis  dici  notum  est 
(§.  2o.  52.  91.  92).  Pitjnus  igitur  boc  loco  esl 
Mercmius,  Majae  filius,  cujus  illa  culmine  pro- 
vecla  dicitur,  quum  dignitas  cjus  non  minus  filii 
aMctDrllatc  et  splcndorc  quam  Jovis  toro  insigniter 
aucta  esset.  Culmen  cnim  translato  scnsu  accipien- 
dum.  ut  apud  Claudianum  (6  cons.  Houor.  G4): 

flncUnat  populo  rcgale  modeslia  culmen.« 
Vide    tamcn,   ne    aliquid  ctiam   astrologicae   ambi- 


guitatis  his  verbis  subsit.  Atlantides  enim  intcr 
stellas  quoquc  numerabantur  (Virgil.  georg.  1,  221), 
communi  nomine  Pleiadcs  sive  Vcrgiliae  appellatae. 

bilance\  Veram  hanc  lectionem  nemo  est  qui 
ignorct:  alii  tamcn  codlccs  hlance  referunt,  ct  ex- 
pouunt  Gloss.  nostrae  blanda ,  quibus  suffragator 
Gloss.  II.  St.  Blanx  svrjSrjQ.  Grot.  —  Suis  glos- 
sls  suffragari  glossam  Stepbani  annotat  Grotlus,  sed 
falsus  in  eo  estj  legciidum:  »BIax  EVT.-&rjQ«,  boc 
cst  stiiltus.  Mi'i\CK.  (ad  Fulgcnt.  p.  lCo). —  Quam- 
vis  In  Vosslano  codicc  (Arntz.  misc.  p.  212),  et 
iu  duobus  Monacensibus  (D.  E)  ctiain  legatur  blance, 
atque  In  alio  Monacensl  (C)  parlter  ac  in  Darmstat- 
tensi,  Cantabriglorsi,  Britannico,  ct  Bodlcjano  i»/an- 
cae ,  oinnino  tamcn  vulgala  lcctio  praestat  corruptls 
illis,  quae  origiucin  traxerunt  cx  eo,  quod  inter- 
prctcs  causam  iguorarunt,  cur  librae  hlc  mcntlonem 
faciat  nostcr.  Qiia  in  re  admodum  obscura  qunm 
solls  conjcctnris  locus  sit,  baud  pudct  mcas  expo- 
n"re.  Dlscimus  e  Macrobio  (Sat.  1,  12)  nniense 
Mnjo  niercatorcs  omncs  Majae  paritcr  Mercurioque 
6acrificassc.il  Mcrcuril  igitur  mater,  cadcmque  mer- 
catorum  dea,  non  dignata  cst  (nolult)  sine  libra 
apparere  3  Iii  luirus  nempe  officlo.  Ccterum  pro 
Grotiano  ne  c  Bodlcjano  et  Monacensl  (C)  rcposui 
nec,  quod  oianino  praefcrcndum,  quln  etiam  sub- 
stitui  adco  ncccssc  cst,  ut  quo  pacto  antccessore» 
mci,  nc  Icgenfcs,  locum  inlclligere  potucriut,  pror- 
siis   non  pcrspiciam. 

potente^  In  MS.  fuit  lua-orrtm  pote.  GnoT.  • — 
Pracstat  omnino  vulgata.  Dc  Mercuiio  cnim  sermo 
cst,  qni  parlter  lucrorutn  potens  dicilur,  atque  a 
poctls  iijnipotens  Vulcauus,  ensepotens  Mars,  belli- 


I 


Martiani  Capcllae  lib.  II.   $.  i81.  231 

coepit  honorare  pecadibus.      Hinc  festinatur  ascensus,    ct    usque    in    Veneris   181 
circulum   hemitonio  transvolatur,     ipsaque   Venere,   quae  nuptiis  allubescebat, 
quantum    clecebat    honorata,    hoc    in    ea   perhibctur    iutuita,     quod    adniodum 
pulchra    tamen    antias    draconibus    circumflexa     crcbroque     capillitio     yulsa, 
ambifariumque  nital  secum  congressa  mitificat.     Mox  studium  in  solarem  ela-  182 

potentcs  Mars  et  Pallas,   nemorum  et  silvartim  po-  liuc  Laerco;  in  quibiisdam  codiciLus  Nisam  legitur, 

tens  JiiaiUA,  frugum  potens  Ceres ,     Manium  polens  unde   conjeci    JUisam,    quem   Isidis   Clium    nominat 

Trivia,    Umbrarum    potetis    Pluton,     lyrae    potens  Onoraacritus  in  initiis  Orpliicis  ct  aiuLifarium  facit, 

Musa,   maris  potens  IVeptunus,   nimbrorum  tempe-  ait   cnim: "Agdsva  tcal   ^rj/ivv  8i<pvi}. 

statumtjne    potens    Aeolus,    lauri   potens    Apollo,  Postea  vero  in    Listoriis    Indicis    inveui   coli   apud 

uleri  potens  Lucina,   et  a  Macrobio  (Saturn.  1,  12)  Indos  deom  nomine  Amida,  cujus  eiHgicm,  el  qul- 

Mercurius  ipsc  sermonis  potens  appcUatur.  Accedit  dem   monstrosam,  vidl  ipse   ex  India    allatam:  La- 

quod  Graece  etiam    idem  nsQdcooq    (v.  Lucian.  in  Lebat  ille  non  Linas  manus  more  nosiro,  sed  qua- 

Timoue  41.  HesycL.  I.  p.  1204)  audlt.  tornas,  undc  non  imiuerito  possit  atnbifarius  Amida 

honorata\  Editi  orata.    Cortius  in   Guelferbyta-  vcl   Amital  (consona    enim    Laec    sunt)    appcilari. 

nls  leglt    ornala.    Mcliorem    lectionem  e  CantaLri-  Sanc  constat,  magica  plcraque  ex  ludico  fonte  essc 

gicusl  et  Basileensl  suLstitui.     «Quantnin  dcccLatu  dcducta.»  —     Sed   niera    Laec   somnia   esse   Grotii 

ideo    adjcctum    videtur,     nc    PLiloIogia   Veneri  ni-  manifestum   est.   Potuit   qiildem   nosfcr  aule    oculos 

mium  dedita   ccnscrctur.  LaLere  Lunc  Martialis  (o,    37,  8)  versum: 

antias^  Cinclnnos  depcndentes   prope   auriculas.  nQiiae  crine  vicit  Baetici  (jreijis  vellus, 

Isidor.  VuLCAiv.  —   Vide   de    Lac   voce   Fesfum   ct  Rheniijue  nodos   aureamque    nltelani«  ; 

Isidorum.    Utitur  et  Appiilejus.  GIoss.  H.    St.   xo-  sed  Lunc  non  magis  quam  Martiani  locuiu  Inteliexissc 

(lut,    dia    tcov    %gova<pcov    xgsiJLaixevaL   yvvai-  videntiir  interprctes,  qui  de  nmicis  pulvcris  auri  rc- 

xsicov,  GIoss.  Isidori:    «Antiae,    capilll  cmissi,    acI  pcvtis  in  arcna  et  ramentis  aurcis,  qiillius   consper- 

capilli  quos  mulicres  proxiinos  iu  capife  componunt.u  sam    comam    illumiiiassentu    cogitanint,     quum    de 

Grot.  —  Appulejl •  locus  in  Floridis  (1,   3.   p.  14  ilavicomis  potius  Germanis   pocia   egerit,    nemoqiic 

Oud.)  Icgltur.    Longe  quidem  aliter  accepit  J.  Sco-  ignoret,   flavum  crincm  parlier  atque  flavum  anr.um 

tus,    qiii  a.  87o    oLiit,    ut   ex    Lac    glossa  codicis  dici.     Nital    denique    noster   pro    nitela   usurpavit, 

Basileensis  videmus:  i>Locus  iste  corriiptus  est  scri-  quod  Appulejl  ct  Solini   interpretes  pro  spletidido 

ptorum   vitio    ct   ideo  a  nonnullis    prave  expositusj  accipiunt,    me    autcm  judice   aj^ud   ulrumquc    cliam 

J.  Scotus  Ita  sentit:  ipsa  Venus   admodum  puIcLra  pro  flavo  colore  acclpi  potcst.  Doccrc  aiitem  noster 

erat,    tamen   antias    i.   e.   contraria  videLatur   Plii-  voluit  umlnimc  fidendum  csse  pulcLritudini  Vencris 

lologlae«;    qnasi  a  Graeco  avzLog  dcsccndat!  amLiguae,    cujus  coma  serpentiLus  circumflexa  sit.o 

ni(«{]  Varians  in  marglne  lectio  pvacLct  amilal,  mo.x  studium^  Rectius    forte    exccrpta    nostra: 

ad  quod  verLum  Grotius  Laec  annotat:  »MuItum  de  »Mox  studium  in  solarcm  claLorare  circum,   qulppe 

Loc  laboravi,    ac  necdiim  vcrum  compcri,    scd  ad-  sescuplo  fatigaLatur  adscensu.«  Allis  id  cxtulit  p.  44: 


2.Ti  Martlani  Capellac  lib.  II.   §.  182. 

borare  circuluin,    quippc  scscuplo  fatigabatur  ascensu,    qui  tonus  ac  dimidius 

i85  habebatur.     Ibi    quandarn    navim,    totius    naturae    cursum    diversa   cupiditato 

moderantem,    cunctarum  flammarum    congestione  plenissimam,   beatis  circum- 

actam    mercibus    conspicatur.     Cui  nautae  septem   germani    suique    juris   con- 

.maxiniis   conatibus  sescuplo   itincrc  cvehi."  Bo>d.      et  Sol  tnundi  iotlus  tcmonem  regll.o     Conferenilus 
var.  lect.  p..S8) — Melior  certc  liaec  lectio  est,  qnam      Loc    loco    omniuo   Apollonius    Tyancus    est    (apud 


apud  Grotiiini  liiborare  ct  deinde  faligrihat  ascen- 
sum :  sed  pro  circtim  c  Moiiaccnsl  (G)  ct  Canta- 
brigieusi  circulum  ctiam  reposui. 

tonus  ac  dimidiits]  Lcgendum  puto:  Tonus  dl- 
midius.  Ilyginus:  »Sol  abest  ab  Ilespero  medictate 
toni.n  GuoT.  —  Bormitavit  Grotius,  ncque  erat 
quod    Goezius     lioc    somnio    textum     corruiiiperet. 


Philosfr.  5,    11.    p.    143   f.    Mor.)   et   inferior  (ad 
§.  186)  nota. 

septem  geitnani]  Septem  fratres  in  prora  navls 
sedentcs  sigiiificant  Iicbdomadac  dies.  Leo  acstatcm; 
Crocodilus  hiemem.  Vri.c.  —  Scptcm  Iicbdomadac 
dies  Indicat  mystice  iit  solet.  IVautas  autem  vocat 
qiiia    etlam  Suil    ct    Liinac    navlgia    utl   eurrus  trl- 


S.,  ,        i>i.   •  .    r-  •     .„     „  ,„„.,.,.      buuntur.  Vide  Plutarcli.  dc  plac.  itlill.  Lib.  2,  c.  10 

cquitur    nosfer    1  linitim    et   Censorinum,  quorum     "  •  i         f  .   '     •        . 


ille  (Iiist.  nat.  2,  20.  s.  22)  nPythagoras«  Inqult 
kcs  muslca  ratlonc  appcllat  tonum,  quantum  abslt 
a  tcrra  Luna;  ab  ca  ad  Mercurlum  spatll  cjus  di- 
niidium  ct  ab  eo  ad  feneretn  fcre  tantundem;  a 
qua  ad  Solem  sesnuiplum « ,•  alter  autem  (de  dle  nat. 
i:.  13)  )ihlnc  ad  fpio^tpOQOV ,  quae  est  Vetieris 
stclla,  fcre  tautundcm,  Id  est,  allud  7] flCTOVlOV : 
inde  porro  ad  Solem  ter  tantuni ,  quasl  tonum  et 
dimidium  ;  Itaquc  Solls  astruiii  abcsse  a  tcrra  tonos 
Ircs  ac  diinldlum,  qiiod  >ocatur  dia  jfivTe-"  Alia 
tameu  ratlo  est  Plutarchl  (dc  anlmac  procr.  p.  1028), 
alla  alloruiu   (v.  palaeogr.  III,   §.  285). 

iti   quandtim^   Lcctionein,     quam  e   Guclferby- 


GnoT.  —  In  Iioc  PlHtarchl  loco  illud  non  rcperles, 
sed  In  eommcntatione  de  Isidc  (p.  3G-4).  Dc  dlls 
Aegyptiorum  In  naviglls  constlfufls  plnribus  oHm 
egl  (in  palacogr.  crit.  III.  §.  238.  IV.  §.  69o)  per- 
multisque  imaginlbus  e  gemmis  selectls  (III.  §.  507- 
IV.  §.  609.  649.  770.  779)  rcm  Illustravl.  Errat 
autcm  cHin  Vulcanio  Grotius,  hcbdomadls  scptcm 
dics  InteUigens.  Istos  cnlm  Martlanus  cerfe  non 
di\is.set  totiiis  naturae  navem  regcre;  sed  intelli- 
gcntli  potlus  Sol  et  Luiia  cum  rellquls  quinque 
planctls.  Quac  scqnuntur  apud  Grotium  verba 
ngennani  tamen  suique  consnniIes«  emendavi.  E 
Vosslano  cnini  codlcc  (Arntz.  niisc.  p.  213)  voccm 
addidl  juris ,    sed  vocabulum  tamcn ,  quod   a  Can. 


tano  codice   prodidlt   Corllus,  recepl.   Grollus  cnim  -i--       •     x,     ,  •c---.i     „»»„  «^^ 

'  '  1  tabrigionsj  abcsf,   cxpunsi.    oj/j  ptris  planetas  csse 

edldcrat  cursibus ,  cunclanue ,  atquc  et  an(e  beatis,  •  •  r   •.     •»- 

'  /      ^       T  cx  suo    ciuqiic     iiroprio    cursu   tlixit.    >  oce  germam 

nuae  copula  a  Brltaunlco,    Cantabrliiiensl,    Rclcbe-  ,  .  ,,,  ,_   /r.   .  «  or>   c,_  i.  \     i 

i  r  '  °  '  anlcin,    qua  et  1'lato  (Lpin.  p.  i>8b  atcph.)  piaiic- 

nauensi,   et  DarmstaUcnsi  abest.  ,        •     -c    «     '*   1    „  '„  „„     „       ii  •!  •!     i-    i 

'  ^  tas  signihcat,  aoSAipOVQ  cos  appcilans,  nihil  auud 

inoderanteni\  Jambllcbus  (dc  myst.  7.  2.  p.  151):  qiiam    Illam    cornm    simlHtiidincm    Innuere    voluif, 

»lJbI   In  symbolis    deus    tanquam   navis  rector  cst,  qua  scptem  Iiac  stellac  scmpcr    contrarlani    rcliqiiis 

Id   ostcndit  potestatem  mundi  guhcrnatricem.   Slcut  oinnilnis  cursum  peragercnt.  Addc  Kugium  (in  mj  Ih. 

euim    giibcrnator  navis   adstat  cla^o,    «odcm    modo  p.  254.  255.  -256). 


Martiani   CapcUac   lib.  11.   §.  !8i.  255 

similcs  praesidebant.    In  prora  felis  forma  dcpicta,  leonis   in  arbore,   crocodili 
in  cxtimo  videbatur.     In  eadcra  vcro  ratc  fons  quidam  lucis  aetbercae,  arca-   18i 
nisque  fluoribus  manans,  in  totius  niundi  lumina  fundebatur.  Quo  viso  Philo- 
logia    ronsurgens,     totaque     vencratione    supplicans,     ac    paululum    connivens 
oculis,   deum  talibus  deprecatur: 

Ignoti  vis  celsa  patris,  vcl  prima  propago ,  i^ 

fells]    Miror    Grotiiiui,    Waltliardnm   et   Goc-  Sat.  Grot. —  IIoc  quidem   non  ncgo;  vcriim  qno- 

zium,  qiil /t7j.v  edcre  potuerint.  Ncquc  cuim  soluin  niam   lconciu,    Solis   syinbolum,   in  navi  depictuoi 

in  anteriorilnis  Marliaiii    editionibus   (v.   Lugdun.  a.  csse  jam  dictum,   oiunino    pukbrior  i^Iartiaui  fictlo 

lo59)  iii  luargiue  varians  lectio /e//* ,  quam  rcccpi,  crit,     si   niccum   conjeccris,    cum    Iiausissc    e  CIc» 

adnotata    crat^     scd  felis   ctiani  lcgcrant  Pignorius  nicntc  Alcxandrino,  qul  (str.  J>.  p.  i>6G)  e  quorun- 

(meiis.  Is.  p. -10),  Galc  (ad  Jambl.  p.  280),   Cuperus  dam    senteulia    docet,     »crocodilo    sigiiiricari    lem- 

(in  Ilarp.    p.  IS),    Montrancon   (in    ant.   snppl.  2.  pus    a    Solc    gcuitura.u      Undc   365    dentcs,    anni 

p.  18o).     Certe   igitur  mclior    cligl   debebat   lcctlo.  ncinpc   dlcrum   numcruin,   Jiulc  aniiuall  adriuxcrunt 

Fclls  autcm  liic  Lunac  symboliim  est,    qnemadnio-  (AcLill.  Tat.  Erotlc.  4  f.  p.  272  Salm.). 
dum    supra   (§.   170)    a    uostro  jam  traditum  crat.  fons  luds]   Ilcraclitus  Solcm    «fontem  coclcstts 

Transposita   ctiain   intcrpunctione ,    quae  falsa   apud  lucis«    nomlnat  (3Iacrob.  souin.  Sc.   1,    20),    PJato 

Grollum  et  reecntlorcs    cditorcs  cst,    rccte  3Iarlia-  (dc  R.  P.  6.   p.  iJ08  Stcpli.)    «lucis  auctorem«   (v. 

nus    fclcm   sive   Lunam    in   prora    collocavit;     lco-  §.  18o),    Orphlcus  (liymn.  7)  ovQccviov  <pcog.    la 

nem  sivc    Solem    (Pal.  crlt.  III.   §.  298.   503.  IV.  sacra   denique    prccatione    cum   allocuti    suut  7]/il£ 

§.  70S.   716)    in    summa    navis    arborc.    Allas  dll  xoOixov  tpcog  (Macrob,  Saturn.  1,   25). 
tutclares  in  navis  prora  collocabantur  (v.  Lips.  ad  connivens  oeiilis]    AIII  connibens ,  ct   hlnc    alli 

Sen.  cp.  76  p.  £i2o).  oculos    contra   MSS.    vetustissimos    cxhlbncre.  Oc- 

leonis]  Leonem  Soli  saeratum  paucissimi    Igno-  de>d.  (ad  Appul.  I.  p.  44).  —  i\on  hoc  solum  correxi, 

rant,   quod  oculorum  fcrvore  et  radiis  ci  posslt  non  scd  paulo  post  ctiam  c   Cantabrigicnsl,    Darmstat- 

Immcrlto  conipararl.  AiTcrt  et  alias  rationes  Slacro-  tcnsl,  Reichenaueusl,    et    Ilugiano  reposui    depre- 

blus  Lib.   1.  c.  21    Sat.  Grot.  —    Plura    qui  cuplt  catur  pro  dcprecabalur. 
evolvat   palaeograpliiam  nicam   (TV.  §.  70o.    716),  ignoti]  Liicrctlus  (o,   149); 

Ilugiumque  iiostrum   (In  inytli,  p.  172),   ubi  de  le-  »Tenuis  enim  natura  dettm  longeaue  remota 

onis  ct  aquae  ^ocabulls  dlsserit;    qulbus  addc  Moy-  Sensibus  a  nostris  animi  vix  mente  videtur.' 

sis  nomen  a  Salmaslo  (in  eplstol.  p.  132)  Aegyptla-  IVco-PJatonlcI,    quod  oJim  jam  observavi  (palaeogr. 

cae  Ilugiiac  vindicatum.  crit.  III.  §.  126),  slbi  persuaserant,   lionilnlhus  In- 

C7'ocodili]  Crocodllus  Scrapldl  saCer,  id  est  Soli.  notesccrc  tantum  hujus  mundi  creatorem,  cx  factls 

Serapls    cnlin   idcm    cum    Solc,    ut    cx  oraculo   ci  nimlruin  ipsius;    co   autem  longc   antlqulorcm  esse 

attributo  comprobatur.  Vidc  Alacrob.  c.  20.  lib.  1.  {rdv  jtQCOVOV  vovv)  deum  supremum,  qucm  ipsjs 

30 


234  Martiaui  Capellae  lib.  II.   §.  185. 

Fomes  sensificus,    lucntis  fons,  lucis  origo, 
Regnum  uaturae,    deus  atque  assertio  divum, 
Mundanusque  oculus,    fulgor  splendentis  Olympi, 
Ultramundanum  fas  est  cui  ceruere  patrem, 
Et  magnum  spectare  deum;    cui  circulus  Aethrae 
Paret,   et  immensis  moderaris  raptibus  orbes. 

186  Nam  medium  tu  curris  itcr,   dans  solus  amicam 

Tempericm  superis,    compollcns   atque  coerceus 
Sidcra  sacra  dciim,  quum  lcgeni   cursibus  addis. 

187  Hinc  est  quod  quarto  jus  est  decurrere  circo, 

Ut  tibi  perfecta  numerus  ratione  probetur; 


semper    obscurum   ct   ignolum   manere   nccesse    slt  Omnta  (jui  video ,  per  quem  videt   omnia  tellus, 

(Euseb.  pracp.  cv.  H,   10,    18.  p.  J>39),    sive,    ut  Mundi  oeiilus" 

Ciccronis  \erbis  utar  (S,  D.  1,  14,  f.),  deum  illum,  ullramundanuml^   Graecus  pliilosoplius  (Sallusf. 

quem  mente  noscamus  ini^rpiam  apparenlem.  Prac-  6.  in   Gal.    opusc.    p.  2o3    f, )   eum   VJt£Qxo6uiOV 

tcrea    conferrc  .  licct    cum  Loc    carmiiic    cpigTamma  dixerat,  qiiain  voecm  primus  Appulcjus  (dogin.  PJat. 

Latinum  in  Solis  laudem  (in  Burm.  antliol.  Laf.  li,  p.  204  Oud.)  Latinc  vcrtit,  ultramundanum  patrcui 

1.   T.  2    p.  29o).  scmniumquc  dcum   appcllans. 

vel\    fel    ego    arbilror    niinis    ignavum,    ncquc  temperiem^   De  ApoIIiue  acrem  tempcraufc  vide 

diibito  Sol  rcstituendum,   ci:m  recta  eum  PLiloIogia  snpra  (§.  18).    Hic  Solcm  ]audat  stcUarum  ducem 

alloquatnr.  Barth.  (adv.  p.  S17)  —  Ego  vero  con-  (Orpli.  liynin.  7  ct  33),   qui   Ciccroui   (dc  re  piibl. 

tra  senfio.    Non   infellcxit  censor  verum  illius  par-  4.  p.  128  Zell.)  cst  «dux  et  princcps  ct  moderator 

ticulac   scnsnm.   Non  vim   solum,   scd,   quod  majus  luminum   reIii|uorum,    mens   uiundi  ct   temperatio« , 

cst,    primam  propaginem  patris    Solcm   csse    docte  O^idio  (mct.  1,   770)  »qui  temperat  orbem.o     Ante 

icripsit  Martianus,  Platonem  secutus,  qui  (Rcp.  6,  ocnlos    autcm    noster    babuissc   videtur   Macrobium 

p.  o09)  Solem  summi  Boni  progcnicm   dixcrat.  (iu  somn.  Sc.  1 ,  20)  ad  illuin  Cicerouis  locum  (conl'. 

oculus\    Invocatur   ab  Orpliico    (hymn.   7)   Sol:  §.  14.  18.  54.  183). 

alcor'lOV  Ofifia,  et  ad  quacstioncm  «quid  sit  Sol?<(  sidera  sacra]   Qnasi  diis  solis  sacrata,   mortali* 

Epictetns    pbilosopbus    respondct    »Mundi    ociilus«  bus   negata.  Bvrtu.  (adv.  p.  1242).  —  Vcrcor  ne 

(Fabric.    bibl.   Gr.    13.   p.  5o7),   ct  Atheniensis  so-  plus   tribucrit  ^ir   doctus   verbis,    quam  in  iis  latet. 

phista  (p.  i>G6)  <>OvQavt.og  6(pd^aX(x6q«,  paritcrque  Astra  enim  quum  noster  seiupcr  ferc  cum  diis  con- 

Ovidius  (inetam.  4,  255)  dc  Solc:  jungat   (§.  97 ),    sidcra   sacra    deiim  uil  aliud  est 

»Ille  cQo  sum,  dixit,  qui  lont/um  metior  annum,  ^am  sacri  dii. 


Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  187.  255 

Nonne  ac  principio  gcminmn  tu  das  tetrachordon  ? 

Soletn  te  Latium  vocitat,   quod  soliis  honore  |g^ 

Post  patreni  sis  lucis  apex;    radiisque  sacratum 

Bis  senis  perhibent  caput  aurea  lumina  ferre, 

Quod  totidem  menscs,  totidem  quod  conlicis  horas. 

Quatuor  ahpedcs  dicunt  tc  flectere  habcnis,  189 

Quod  solus  domites  quam  dant  elementa  quadrigam. 

Nam  tenebras  prohibens  retegis  quod  caerula  lucet,  190 

Hinc  Phocbum  porhibcnt  prodentcm  occulta  futuri, 

Vel  quia  dissolvis  nocturna  admissa;    Iseum  i91 

ac  pr!ncipto\  Ita  auteriorcs  cditioncs,  iiiquc  se-  —   »Sol  awicomts  (lege  tnus)  ingentibtts   (/.  cin- 

queutibns  tlas,  quoriim  utrumqiic  rcstitui.    Grotius  genlibtis)  horis 

hac  ct  tlans  substituit  adiiotans:  oLcgc  a  priucipio.  Miiltifidtim  jtibar,  et  bisseno  sidere  textam 

Comparat  Solein  mcsc    in  musicis.    Gcmina  autcm  Loricam  intluitttr« 

tetraeliorda  sunt  tres  plauctac  utrinquc  et  ipsc  utrin-  Bisseno  autcm  dicit,  quia  duodccim  signis  vla  Solis, 

que   quarti    supplcus    viccm,    in    piiino    tctracliordo  qncm   zodiaeum   appcllamus,    distribuitur.  Goez.  — 

ultimus,  in  ultimo  primus.«    Scd  qHamvis  rectc  gc-  De   radiis    Solis    corumquc   uumcro    causisque  con- 

minum    tctracliordon    cxplicavcrit    (conf.    taraen  ct  fcr    etiam    supcriorem    loeum    (§.  75)    ibiqiic     ob- 

BocckLium  iu  Crcuz.  stud.  III,  p.  88),   cmcudatio  scrvata. 

tamcn  non  adeo  ccrta  est,  ut  in  tcxtum  recipi  pos-  lucet]  Pro  Iticet  omnino  scrlbendum  hice.  »Cac- 

sit,    quum   plcriquc   codiccs  in  vulgata  conseutiant.  rula    lucc    retcgcre<i     est   tcnebras    luce    depcUcre. 

Unus  cx  omnibus  Jlonacensis  (G)  hic  pro  hac  lia-  3Ii.\ck.  (ad  Fulg.  p.  43)  —  j\c  unus  quideiu  codex 

bet  j   quam  qui  rcccperit  Icctionem  profccto  non  con-  viro  docto    adstipiilatur,    coque   rainus   aliquid    mii- 

tcmnendam,   ccrte  non  omui  extcrna  auctoritate  de-  tare  audeo,  quod  varians  lcctiu  In  uiarginc  veteruui 

stltutus  crlt.    Das  ctlam   iu  Darmstatteiisi,    Canta-  cditlonum  adscripta  cst  licet.    Quautiim  igitur  pos- 

briglcnsi,    ct  tcstc  Cortio  in  Guclferbytano    legltur.  sum,  cxplico:  »Nam  tcnebras  proLibeus  retegis  quod 

5o/h*J   Latiui   noiuiiiis  etymou,    quod   nuilli    slc  caerulain   luccm  prodlt»,    ut  caertila  lucere   dictua» 

exposucrant  (Varro  dc  L.  L.  4,  40.   Ciccro  JN.  D.  slt  ut   supra  (§.  110)«    crcperum  uiicarc.a 

2,    27.  Fulgcnt.  mytb.  1,    II.  p.  45  Muuck.  Ma-  /«eiim]  Lcge  iyae/tm.  Ostcndit  Idem,  quod  Ma- 

crob.  Sonin.  Sc.   1,  20;    Satumal.  I,   17).  croblus  lib.  I,  omnes  deos  ad  Solem  refcrri,  Apol- 

palrem\  Illum  uiiiiirum  ignolnm,   de  quo  snpra  llncm,   Serapim,   Osirlui,  Mitbram  Persarum,  Ditcm 

(§.  185).  Nibll  vldlt  In  boc  loco  Bartbius,  qui  (adv.  patrcm,    Typhonem,    Atyu,    Adoniu,    Ammonem, 

p.  517.   2084)   Cbrlstl   patrem  Intclligit!  Trlptolcnuiiu,    et  liic  Libcruiu  pafrem.    Obitcr  allu- 

his  senis\  Val.  Flacc.  1.  III.  (Icgc  4)  92 :  dit  ad  nomen  Avcdov  ciJto  rov  /iv£W,  idque  eo 

50  * 


256  Martiaui  Capcllae  lib.  II.  §.  191. 

Te  Serapim  Nikis,   INIempIiis  veneramr  Osirim, 
Dissona  sacra  Milhram,   Ditemque  ferumqiie  Typlionem; 

192  Attis  pulcher  item,    curvi  et  puer  ahnus  aratri, 

refcrt,  quod  Sol  oceulta  dissolvat  tenebrasqiic  dis-  «IVil  potuit  Scrapls»  cet.  Et  omniuo  opcrac  pretium 

sipet.    Scd  dc  dcorum   liac  confusionc  plura  coUc-  crlt  audirc  Hieronynium  de  Bosclt,    qui  (In  anlhol. 

gimus  ad  Ononiacrltuni.  Gnox.  —  Ipsc  Vossius    in  Gr.  T.  4.  p.297.  298.  418)  observat,  in  nominlbus 

inargine    conjcccrat  Lyaeum.  Ar>tz.   (misc.  p.  213)  proprlis  a  veteribus  candcm  syllabam  modo  corripi, 

—  Ccrtc   ct  Grotius  non  Lijvaetnn,   utl  Goczliis  Iii-  modo  produci,   quarc  nugas  agcre,   qul  In  Balavia 

cautc    reposult,     scd    Li/aeiiiH    voluit.     ]\cc    taui<'n  an  sccunda  corripicuda,    an  produccnda  sit,  tanto- 

probo.    Iseus  cnim  Isidis   filius  appellarl  codcm  jurc  pcrc  laborcnt.    Atque   cadciu  Priscianus  jam   docu-  j^ 

potult,   quo  (§.  87)  Vulcauus  tluiionlus   dictus  crat;  erat   (de    acceut.    p.  814)   scrlbcns:    «In   pcrcgrlnls    ] 

quod    autem   ex    conjunelioiic    cum    antcccdeutibus  vcrbis,  ct  barbaris  nominibus,   vcl  Intcrjcctionlbus,    i 

GrotiHS  argumentum  repetllt,   In  tanta  constructlo-  nulli    sunt    certl    acccntus.     Idcoque    In    potestatc 

nis    ambigiutate   niliil    contra    codicum  auetorltatcm  nnluscnjusque  conslstunt,  ut  quo  neccssarlum  vidcat 

cflicepc  pOtcst.    Posslt  adco  ipsmn  vocabull  ctynion  slc   lu  mctro  ponat. « 

ad   nocturna    aihnissa    rcferri,    sl    Marlianum    cum  dissoiui\    Barbara,    SIc    siipra     »dissonans    dls- 

Plutarcbo  (dc  Islde  p.  3ol)  Isidls  nomen  ab  I6r^ni  crepantia  natlonum»,    et  alibi    nsecundum  dlssouas 

dcrivasse    statuamns;     multo    tamcn    mclius    dissol-  naliones.«  Grot.  —  Haec   cnlm  primitiva  vocabuli 

vendi  Illud    ofilcium    ad    rhoebi   nomcn  rcfcrcmus,  ficcQ/iagog  significatlo  cst,   undc  jam  apud  Ilome- 

quum    (DOllia^co   ctiam   purt/are  vel   verrere   signl-  rum   KaQSQ   (iaQ.SaQOipcovoi,   (H.    /3.    8G7),    quo 

ficct.   Cctcrum  Iseum   pro   Isiieum  c  Basilccnsi  co-  Idcm    declaratur  quod    allbi    (Odyss.    a.    182;    y. 

dlcc  rcposuimus,    qula  Graece  i6tloQ  est.     Glossa  502;    o.  4i>2)    loculione   cuXo&QOOi  dv&QCOJtOC. 
Jttonaccnsis   (D)    explicat  justiim,    aeqtmm,    ut    de  Milhram\    Solcm    3Iithram    appellarl    liquet  cx 

i6co   co^itasse  vldeatur!  bac    Inscriptionc    Latlna:    kSoU    Milhrae"    ct     Illa 

Serapim]    Dc    magulfico  Iinjus  del   in  Acgv-pto  Graeca:  «HAIi2  MI0PA  A]SUiHTS2«,    alUsque 

templo  vlde  Ammianum  (22,  12).  Imitatus  est  no-  centiim  similibus.  Grot.  —    Bcs  cst  notlsslma    vcl 

ster  varlando  unius  cjusdcmque  dcl  noniina  pcrmiil-  c   IVonno,  Strabonc,   Justino    martvTC,    Porphyrlo, 

tos  alios  scriptorcs  (Stat.  Thcb.   1,  717.   Appulcj.  Statio,   Ciirtio,   Claudiano,    allis.    (Conf.  PalacogT. 

met.  11.    p.    753    Oud.    Auson.   epigr.    29    ct    30.  crit.  UI.   §.   lOG.  309.  481.    Ilydc   dc  rellg.  Pcrs- 

^ionn.  Dlonys.  40).   Qulbus  divcrsis  Solis  nomlnlbus  Eichhorn    dc    deo    invicto    3Iilhra,    ct    Camdeniim 

Lujus  Ipslus  oracida   ansaiu    dedcrunt  (Macrob.  Sa-  in   praclcctionibus    acadcmicis   p.  177).    Lltcras  In 

turn.  1,    18.  Euscb.  pracp.   cv.  3,  4,   15.  p.  12».  noinlnc  Msc^Qag    numcrum    3Go ,    nlmirum  auui 

Laur.  Lyd.   p.  42   Boclh.).    Accusat    quldcm   Goe-  dicrura    eoutinerc,    ollm    (loco   citato   §.  454)  jam 

zlus   (Grotiuui  secutus)  Martiauum  dc  corrcpta  me-  monuL 

dla    in    nomluc    Serapis;    scd    corripult    eam    jam  Jlttis]  SIc  pro  Atys   c  Vosslano  scrlbc,    quod 

aatlqulor  Prudcntius    illo  vcrsa  (c.  Symm.  2,  531):  etlam  placult  Muuchcro  ad  Fulgent.  mythol.  5,  5, 


Martiani   Capellac  lib.  II.  §.  192.  257 

Ainnion  ct  arentis  Libycs,    ac  Byblius  Adon. 

Sic  vario  ciinctus  te  nouiine  convocat  orbis. 

Sahe  vcra  deiim  facics  vultusque  patcrnc,                                       105 

el  rectc  quidcui,  qnum  ita  prlorl  loiiga  scuipcr  poe-  qne  Jpsc  VJrgilius  (in  cnl.   2o.  3C),    ncqnc  Cicera 

Us    (licatur,    jiidicc    Sclirailero   Olts.   1,    i>,  nbi   ct  (Pliil.   4,    1)     ^cl    (^acsaroui    Augustiini    api.cilarc 

hanc   cincii(laiiuiicni   a  ^lunclicro    inslitntain  proliat.  dnbitarunt.   Errarct   igitiir  similitcr   (lul   piteri  aralri 

AttKTZ.  (misc.    p.  213).    Sahnasius  quoqnc  (ad  So-  noiuiuc   indnctus  Tagclcm  lutclligcrc   vcllct.    IVcmo 

lln.  p.  51)    -'iltjn    nonicn    Lyduiu,    Cybclcs    autcm  cnim    nnqiiam   hunc   pro   Solc    acclpl   Icgcrit.    CxtV' 

amasiiim  ^lttitlem    scribcndiim    ccnsct,    Itaquc   cor-  vtim    aiatrum    simililcr    dixit    Lucrclius    (ij,    051. 

rlgit  Arnublnm  (I.  V),  nbi   dc  Altldc  pro   Solc  ba-  6,    liiol). 

bcndo  ifidcin   scrmo  cst.     Confcr  tanicn  et  Docrin-  .^imiioM]   Pcccat  Capolla  In  Icgcm  pedarJain,  ut 

giuin  (iul  CatuU.  65)  ct  intcrpp.  ad  Pcrsium  (I,  95).  ct   supra  Scrapim  nicdia  corropla  dixif.   Cnr  aiifcm 

pucr]    Quicunquc  yiiglliuin  (gcorg.  1,  19)   Ic-  Sul  Ammon  dicatur,    cx  >'onIo  doccbimus  In  uotis 

gcrit,   sauc  vidcbit  cnm  a  nostro  cxscrlptum  fuissc.  Oiioinacriticis.  Grot.  —  Macrobius  (Satnrn.  1,  21). 

Scd    diflicilior    (piacstio    est,    (juiuam   fucrit  »almus  ulIummoncm«     iiKjiiIt     »SoIcm    occidciitcm    Libycs 

illc  pncr  aratri?"    Etenim  ipse  Virgilius    obscnrus  e\lstlmant«:  et  ego  de  Ammonc   coplosius  pluribns- 

est  adco,   nt  >cl  Hcynic  cum  non  intcl!c\crit,   puc-  ipic  locis  (in  palacogr.  crlt.  T.  III.  ^.  125.  281.  481. 

rnm  intcrpretatus  Triploleiuum,  qul  a  Martiano  lioc  T.  IV.  §.  COO.   C69.    C70)  cgi.    llc  niclro  C(|uidcm 

loco  dcsignarJ  non  potnit,  quum  niinquam  ille   Solis  nostrnm  in  nota   ad  noincn  Scrapiin  niodo   dcfcndi.. 

noinlnc  venJat.     Viam  potius  nobls  apcrit  Scrvius,  Ac   profccto    anliquissiinornm    cliam    poi-tarum   nc- 

sd  Vlrgilii    locum    obscrvans:   »AIii  Trlptolcmum,  gilgculiam  non  miuus   accusandam  essc  AtLcnaeus/ 

alii  Osiriii   voInnt.«     At(|ne  postcrins  rcctius  csse  (H-  1'-  C52   Casaub.)  multls  ostcndit  excmplls. 

c  poctis  colllgitiir.   TibuIIus  (1,    7,  29):  .ii/oH]  Paritcr  Tbeocritus  (Syracus.  145)  Solcm 

tPriiuus  aratra  innmt  sollerti  fvcit  Osiris  intcllc\it  bis   vcrsiljus: 

Et  teneram  ferro  soUicitavit  humian.t  "l?M-&L  vvv,    ^La  '!AdcovL,   xal    ig  vicox''  £V- 

Idcm  Rntllius  (Itln.  1,  75):  ^Vfi7](jai;. 

tiviiiique  repertor  Jial   vvv    rjv&sg    'Adcovi,    y.al    oxy^    atpiy.r) 

Et  qui  primus  humo  pressit  aratra  pncr.«  tpU.OQ   yj^elg. 

Baccbum    enim  ct  Osirln  eiindem   dcuin  fuisse  non  In    prinils   antcm    Macrobiiis    (Sat.   1 ,    21)  tolus  ia 

niagis   Ignoramus,     quain    Oslrin    pro    Sole    accipJ  co  crat   iit  dcmonstraret  Adonin  Solem  csse. 

(Palaeogr.  nit.    TV.  §.  C45.   G61).    Hinc  mlhi  qnJ-  salve  vera]  Sumsissc  vidctur  ex  LcmistJchiu  Iioo 

dcm    pcrsuasnm  Virgilinm   a  nostro   mellus  inlcllc-  Airgilii  (Acn.  8,    501): 

ctum  esse,  qnam  ab  Hcynlo,   cnjus  Interprctatio  ct  nSalue  vera  Jovis  proles.' 

co    laborat,    quod    Iinpcrtincntem  VirgUio    adrinxit  Mox  mlror  Walthardnm   et   Goczium  cdidissc   /la- 

conjunctioncin    deorum    cnm    Triptolcmo    semideo.  teniae,  ipod  omni  scnsn  caret.    Scilicct  non  anun- 

Scd  Jn  vocc  pucr  Lacslssc  vidctiir,  qua  tamcn  nc-  advcrtcrunt,  iu  crratis  a  Grotio  Jstud  uicndnm  cov- 


258  Martlani   Capellae  Hb.  II.   §.  193. 

Octo  et  sexcentis  numeris,   cui  litera  trina 
Conforraat  sacrum  mentis  cognomen  et  omen. 
Da  pater  aethereos  mentes  conscendere  coetus, 
Astrigerumque  sacro  sub  nomine  noscere  coelum. 
19i  His  auditis  deorum  sedes  jussa  est  permeare.  Veruni  hemitonio  sublevatam 

195  Pyrois  circuius  immoratur,    in  quo  Jovis   fuerat   maximus  filiorum,     Ex  quo 

196  circulo  visus  Pyriphlogothon  aranis  ad  iufera  demeare.   Quo  transgresso  (ncque 

rectum    fuissc.    Ycrumtaincn    iutelligcre    dcbcbant,  clamium  patet,  qnos  Aegyptiacum  Solis  nomcn  ^PH 

quod   scril)ercnt!  ouinino  iatuerat  (v.  Palacogr.  nieani  cril.  III.  §.  229. 

sacrtim]    VuJg.   sacriim    nomen ,    cognomen    et  IV.  §.  588).   Quod  autcm  liic  menlis  cotjnomen  dl- 

omen,    scd   hacc    annotant    docti   intcrprctcs:   MS.  cit,   hoc  cx    supcriori  loco    (§.  18o)    illusU-audum, 

Bsacrum  meiifjs  cognomen.«    Est  autem  hoc  nomen,  ubi  Solcm  meulis  rontem  appeliat. 

quod    diligcntl    indagationc  invcni,     HYX,     quod  mentes]   Grotius  mentis.  —    Vel  legendum  C9t 

nientls  affectum  placidum  denotat,  cstque  TQiyQaii-  „pater  mentis«,    id  est  miindi,    \cl  «da  pater  mcn- 

liaTOV  ct  nunierornm  G08.   IVisi  qnis    YH^  mnMi.  ^cs.»  Vtxc. —   Ccssat,   quia    Bodlcjaiius  codex   ex- 

Id  ciilm  noincii  Baccho    tauquain    humidac   naturae  i,y,ct   ^nenles ,   atque  ipsum    menlis    pro    accusativo 

domino  tribiiit  Phitarchus.    Ego  tamen  alterius  ma-  pi„ralls  numcrl  accipi  potcst.  Seusus  est:  ..Da  pater 

liia,  quo  sit  metids  cognomen.    Et  sane  ab  codem  j^;i,j  anlmura,    ut   concr   asccndcrc   coelum."    IVam 

fontc    ApolHncm    rjiov   dici  quis   est   qul   ignorct?  gj^   lutclligenda  dictlo   est  »daic   mcntcm...     ConfeP 

GnoT.  —   Vcrsicnlum  ipso    suo   sono  horridum  rc-  jy,,,,,   Horatii    (in  ep.  2,   2,   36)  versum: 

Ctlus   fortc    codex  MS.   hunc    in   modum  rcfcrt:  ,^    i  .  .    .i 

nferbis,    (itiae    ttmido    quonue    possent    addcre 
oConformut  meniis  sacrtim  cognomen  et  omen.it 

mentem. « 
£t  Ita   ctlam  codcx  a    Grotio  adhibitus,    quem  vi- 

,,.   ,         ...  . ,     •  nomniel  Lcse  ntimine.  Vo>ck.  —  Enuidem  ver- 

rum  summum  cgrcgic  (!)  haec  illustrantem   vioe  m  -■        °  * 

...,.,  .....  1      1         I  bum,     qiiod    iii    omnibus    tam    cditls    (iiiam    scripti» 

notis.     Aliam    longc    viam  in   illustrando    hoc    loco  *  ■*  * 

.¥».,•       /11-»         m  ..  i-s        •      libris  cxstat,  corrisrcrc  non  ausus  sum,   pracscrlim 

ingrcssus  est  Uarthius  (adv.  Al.   c.  3.   p.  ol7)  qui  '  o  7  r 

/-.       ,1         /->.    •  ,.  ,.  ,,.   ..  ,  quum   vox  coanomen  nracccdat. 

Ciapellam   Liliristianum    csse    hinc    colligit,    rcclcnc       *  j  i 

an  secus  ipse   vidcrlt.  Bo.m).  (var.  Icct.    p.  58)  —  atuUtis]  Gvolhis  atidita,  quod  eorrcxi  c  variantl 

Scribcndum    omnino    ..mcntis  cognomcn«,    qiiod   iu  'cctlone  apud  ^Valthardiim   et  c  Basilecnsi   codlce. 

suis  codicibus  invcncrimt  Grotius  ct   Bondainiiis   ct  I"    sequcnlibus    Guelfcrbytanus    quldem    siiblevata, 

In  Vosslano  exstat.  Ail\tz.  (misc.  p.  213)  xVd-  <='  Cantabriglensis  c«Vcm/o  praebent,   sed   qmim  Pj- 

dcrc   Ilcct  e  Monaccnsibus   phircs,   Ilngianum,   Ba-  >'°'^   primus   sit  casus,    malc. 

«ilccnsem,    Darnistattcnscm,   Brilannicuin    ct    Can-  tttfera]   Ita   pro   Grotiano    infra    habcnt    3Iona> 

lalirigicnscm.     Cctcruni    ut  non   ncgo   nugas    cgisse  ccnses  ((].  D.  E),  Bcichcnauensis,  Basilensis,  Darin- 

Barthinm,    ita  et  egregie   errasse  Grotium  et  Bon-  stuttcnsls,    Guelfcrbytanus    teste  Cortio,    Britanui. 


Martiani   Capellae  lib.  II.  §.  196.  231) 

enim  labor  fucrat,  hemitonii  interjecta  transciirrcre)  in  Jovialis  sidcris  pcrvcnerc 
fulgores,  cujus  circulus  Phrygio  phthongo  personabat.  Illic  sidus  erat  tem- 
peramcnti  vivifici  ac  salubris,  fulgentibus  blandisque  vibratum  candoribus. 
Cujus  quidem  lucis  natura,  ex  cahdis  humidisque  commixtionibus  candens, 
quadam  prosperitatis  tranquilhtate  rutilabat.  Vcrum  ibi  sidus  Jovis;  nam 
ipse  totius  muudi  mcmbra  colhistrans  ad  deorum  diccbatur  impcrium  ct  se- 
natum  coehtcm  commcasse.  Hunc  etiam  praetergrcssa  circum,  ac  parih  in-  197 
terjcctionc  subhmis,  deorum  rigidissimuin  creatorem  in  algido  inhacrcnlcm 
pruinisque  nivahbus  conspicata:  vcrum  idem  quem  circumire  nitcbatur 
orbis  melo  Dorio  tinnicbat.  Scd  ipsi  praesuh  nunc  draconis  facics,  nunc 
rictus  leonis,  nunc  cristae  cum   aprugtiis  dcntibus  videbantur,  totoque  cxitiahs 

cus    ct    Cautabrigieiisis    tcstc     Fcdcro,     qiiaprojitcr  p.   2(i7.  Bip.)  nlemperatissimosii    ei    effec.itis  triljuit. 

liaud  diibius   incliorcm  lectioncni  in    textuiii  rcccpi.  Addc  palacogr.  crit.  III.   §.  282. 

neqtie  enim  labor]   E  Virgilii  (Acu.   11,   G84):  fulgentibus]    In    locum    vulgaris  lectionis  effiil' 

•  ncque   cniui  labor. «  gentia  vibrata    nieliorem    rcccpi,    quam  Basileeiisis 

phlhotijo]  Quodsi  Plinii  (2,  22,  20)  vcrba:  »Sa-  codex    ct    teslc    Corlio    Guelferbytanac    iiicniliraiiafl 

turnum  Dorlo    nio>cri    pblbongo,   Jo^cm  l*lirygIo«  babcnt,    yyfulijetitibus   blandisqtie    vibratum    cando- 

contulcris,    vidcbis  omissum  essc  Phiygio.    IMilIion-  ribus.« 

gus  enlm    sonus    cst   (§.  959)   qui    variatur,    iiiide  coelitem]    Cautabrigicnsls   coelilum,    undc    scn- 

paulo  post  (§.  197)  Saturno  Dorium  inclos  adscribit.  sus   cxit   Idcm. 

Quiimquc  li(j!!cat  Martianuin  sua  c  Pliulo  bausissc,  alijldo]  Virgilius  (georg.   1,    53G): 

ex  co  ctiam  supplcrc    quod   omissum  nou  dubitavi,  vFiiijidu  Salurni  sese  (juo  slella  receptet.* 

pracscrtlm  quum    >iderem  boc  ipso  loco  in  Darm-  inhaerentem]  Ilaerentem  Grotius;    inhaerentem 

stattcnsl  codicc  vcrbum  quoddam  erasum  cssc.  NI-  c  varils  Icctionibus  Boudam  (p.  i>8),  quamvls  parum 

comacbus  (in  barmon.  manual.  1,  2,  5.  p.  7.  Mcib.)  lutcrslt.    Scd  paulo  post  pro  circumvenire  e  Darm- 

Jovi  sonum  adscrlpsit  parJnjpales.  slattcnsi,    Rcicbcnaucnsi,    BasUccnsi,     ct    Guelfcr- 

temperamenti]  Pccullarcin   lianc  Iiiijus  planetae  bytano  omnino  rcctius  circutniie  rcccpl. 
notam  fulssc,   supra  (§.  17  ct  52)  vidlmus,  ct  Infra  Dorio]   Gravlssimo  sono.  Vixc.  —    Confcr  Mi- 

(§.  885)  legemus.   Conlirmaiit   cam   tam  pbilosopbi,  llcbium  ^ad    Pliiili  llbrum   secund.  p.  1G7)  et   Ilar- 

quam  poetac.    Etciilm  cx   Saturno  et  Martc  fempe-  dulniim  (ad  Plin.  2,    22,  20.  iiot.   11). 
rari  lllum  iutcrjcctum  ct   Clcero    (N.   D.  2,    4G  f.)  apriignis]    Edidcrat    Grotius    aprinis.     In  MS. 

ct   Plluius    (2,    8)   et    Aristidcs   Quinctilianus  (dc  Inqult   Grotlus,    vidctur  apitujnis.   Ita  clare  Vossia- 

musica  p.  1-48    Mciboin. )    docciit,    rcpclilquc  Idcm  nus,    atquc  cerfe   vox  ea   Capellac  cst  restitucnda, 

Ptolcmacus  ftcEiab.  1,  4)3   Vitruvius   autcm   (9,   1.  quum  iu   magis  notam  a  Ubrarlo  slt  mutata.  Ilauslt 


210  Martiani  Capellac  lib.  II.  §.  197. 

sacvicbat  horrore;    cui   tamcn  potestas   pro  circi  granditatc  major   ac  praclata 

cetcris  habebatur.  Denique  harpis  bombisque  perterrita,  tam  intoleranda 
108  congrcssione  virgo  difFugit.     Inde  maximis  conatibus  sescuplo  itinere  evehuntur. 

Nam  tono  ac  dimidio  ad  ipsius  coclestis  sphaerae  globum  ac  laqucatum  stcllis 
190   ambitum    pervenitur.      Sicque    sex    tonorum   conscensionibus    ct  stadiorum  dc- 

fecta  lassitudinc  fatigati,  quum  diapason  symphoniam,  quidquid  emcnsi  erant, 

I«l  ccrllssnnc  c  Solino,  qnJ  cap.  52   «apnignls  dcn-  cniin  aQrtrj  dgsJtdvT].    Falccs  antcin  Satnrno  atlil- 

tibuSK    dixit,     ut    in   quibiisdaiu   cditionlbns  ]cgltur,  buit  antiquitas,   ut  omnis  auctoruiu  tani  Graccorum, 

quod  tanicn  In  Ycncliana  ann.   1498,    quae   pcnca  quani    Latinoruiu,    turba    tcstatur.     3Iavult    taiucn 

me  cst,    mutatum  qiioquc  in  api-inis  codcin  crrore.  illustrlss.    Scaligcr    pro    musico    Instrumcnto    accl- 

Salmaslus  cdidit  {iprut/iiicis ;   sane  Latinis  dlci  «/)rit-  perc,    pracscrliin     quiiin    bomhis    scqualur,    motiis 

gineiis,   aprutjimis  ct  aprugnus   idcm  notavlt  cxcr-  Iiilcr  alia  Isto  Fortiinatl  loco: 

citat   Pllu.  p.  074.  An>TZ.  (misc.  p.  213).  —    Cor-  '>Romanisffue  lyra    tibi  plaudo  barharus   harpa.i 

rexlmus,  quia  In  codicc  IIlo  «/)rM3'iiw  lcgltur;    quam-  IVomcn  boc    ctiamnuin  Gallis   ct   Belgis    nsltatum.i 

vis    aprinus    liaud    dctcrlor   vox    slt    a  Varrone    et  Giiox.  —  Equidcni  Grotio  potius,    quain    Scaligcro 

■Plinlo   usurpata.    Profccto  slcut  a  caper  cst  capri-  adstipulor:  haiid  cniin  vldco,   quo  pacto  Pbilologia 

ntts,   Ita  ab  aper  dicl  potest  aprintis.  musico  lustrumcnlo  perlerrila  dici  potucrlt.   A  Tlira- 

exilialis]    Pro   Grotiano  exiliali  c  Vosslano  Ic-  clbns  ciQJtrjv,  Incurvnm  gladlum,    Invcntam  fuissc 

gcndum  exitialis.  Litera  S  absorpla  est  a  sequcntl  Clcmcns   Alcxandrlnus    (stroin.    1.    p.  307)   docct. 

voce,    licct  non  novum  fucrlt  Latinls  etiam  clcgan-  Pcrscl  etlam   falccm   cidanuvxlvrjv  apftrjv  poctac 

tloribus,    qul   diio    adjccli^a    iinl   substantlvo   adpo-  appcllant   (Apollodor.    2,  -4,  2.     ApolIInar.  Sldon. 

nant.    Ciccro  pro  31ilonc :  «proptcr  inulta   pracclara  carm.    7    p.  307   Sirm.).     Ab    barpis    ctiam    mllitcs 

mcrila.d    Dracbcnbordi  ad  Liv.  1,    14,  ct  cx  poctis  quidain    barpigerl    olim    dictl    (v.    Cang.).     Cctcrum 

cxcmplorum  scgetem  congesslt  clcgantisslmus  Brouk-  aspiratloncm  addcrc  uon  dublta'^!  e  ratlonlbus  siipra 

Lus.  ad   Tibull.  5,    3,  .22.    Ncquc   Id   Graccorum  (8.  7  not.)  cxposltls. 

poctls  Ignotum,    undc    de^HojQ   clAvToTg  dygloig  bombisfiue]  Sono  gravlorl  (^'arro    R.  R.  5,  16, 

rcctc  dcfendl  possc   apud  Acscbyl.  Prometb.  viiict.  52),    vclull   l^mpanl  (§.  G7).  CatuUus   (64,  264): 
V.   loi   vidit  II.  Steplianus.  Aiotz.   (misc.   p.  214)  nMultis  raiicisonos   efflahanC  cornua  bombos.o 

—    De  Saturuo    cxltlall   confcr    supcrlora    (§.    17).  sescuplo\    nTcmpora  b-ia   ad  duo  scscuplum  ia- 

Exitiali  pro  exitialis  non  nlsl  typograpborum  crrorl  clunt"    (Qnliiclil.   9,   4,  47.  p.  iJ{>6). 
adscrlbcndum  esse  vidctiir,   quuin  antcrlorcs  oiuncs  coelestisj    Ileiclicnauensis    ct    Grotlauus    codcx 

cditioncs  mcllorcm  profcrant  lcctloncm,   quam  Gro-  pracbcnt    eoelilis,     quod    non    mlnus    probum   cst 

tlum   mutarc  voliilsse  non  arbitrainur.  (v.  8.  02  not.). 

harpis]   Edidcrat  Grotlus  arpis ,   quaproptcr  co-  defecta^    Ita  pro    Grotiano   defessa  codlces  Mo- 

actus  crat   bancce   adderc  notam:    »Lcgo   harpis  ct  naccnses  (B.  C.  D.  E.  G),  Rciclicnaucnsis,  BasIIccn- 

cxpllco  falcibus,   ita  enlm   sonat   vox   Graeca:  cst  sls,  Dsrmstattensls,  Bodlejamis,  Brltannlciis,  Can- 


Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  199.  241 

adverterenl  consonare,    perfectione    absolutae   modulationis    post    labores    ma- 
ximos  recrcati,  paululum  conquierunt.    Ipsa  quoque  Philologia  lectica  dcsiliens,  200 
quum   immensos  luminis  campos  aethereaeqiie  tranquilhtatis   verna  conspicerel, 
ac  nunc  tot  diversitatcs  cerneret   formasque  decanoram,  tunc  octogiuta  quatuor 
liturgos   coelo   miraretur    astare:  videretque  praeterea   fulgentes   crebrorum   si- 
derum    globos    ct   circulorum    altcrna    ilhgatione  texturas;     ipsam  vero,    quae  ^l 
ambitum    coercct,    ultimam    sphaeram    miris   raptibus    incitatam,    polosque    et 
axem  ex   coeh  summitate   vibratum    profuudam   transmeare  terram,    atque  ab 
ipso  totam  cocli  moleni  machinamquc  torqucri;   tanti  operis  tAntaeque  rationis  202 
patrem  deumque  noscens    ab  ipsa  etiam    deorum  nolitia  scccssisse,    quoniam 
extramundanas    latitudines    eum  transsccndissc   cognoverat,    empyrio    quodam 

tabrigicnsis,  Bongarsi!,  igitur  pliirimi.  TamcD  ctiam  ipsam  t>ero]    Dcscribit  post  coclos  plnnctarnm 

defessa  dcfendi  per  Lypallagcu  potest.  ct  aJt/,avscov  astroriim  primum  mobile  cum  primo 

«lcstVieJw]  IIoc  c  codicihus  Groliano,  Basilecusi,  motorc.  GiiOT.  —   Stipplc  cx  antcccdentibus    »^uum 

Darmstattensi ,    Britannico,   Bodlcjano,   ct   Guclfcr-  viderctu     et    refcr    vibi-atnm  ad  axem,    ad  cumque 

Lytano    substifui  pro  dissiliens,    quod  malc   se   ha-  ctiam,   (jiiod  scquitur,    ab  ipso. 

bet  in  editis.  jiosceiis]   Grotins  pro  co,   quod   in  llbris  lege- 

immensos^    PLiloIogiam  astrorum  multitiidinem  Lalur,  non  scietis  rcponi  voliilt  non  nescienS)  quae 

admirantem  codcni  fcrc   modo  nostcr  dcpinxit,  quo  tanicn  cmcndatio  nccessaria  non  cst,  postquam  Cor- 

|<ucanus  de  Pompejo  divo  facto  (9,  11)  cecincrat:  tius  in  Guclfcrbytano  legit  Jiosceiis. 

tJllic  postnuam  se  linnine  vero  sccessissc^  Vosslanus:  i>se  cessisse»,  non  male. 

Implevity   slcllasaue  vagas  tnit-atus   ct  astra  Vulgatum    tamcn    secessisse    tucri    posset    frcqucus 

Fixa  polis  vidif ,    quanta  sub  nocte  jaceret  pronomiiiis  se  cllipsis,    cujus  cxcmpla   dedi  ad   Sc- 

Nostra  dies." diil.  4,   80.  Aii«tz.  (misc.   p.  214). —  Cur  dcside- 

decanortim^  Vidc  quac   dc  iis  coruiiiqiie  nonil-  rct  vir  doctus   pronomcn  *e,  prorsns  ignoro.  Cerle 

nibus  Aegyptiacis    in    palaeographia  crltica  (T.  III.  Martianus  nihil  aliud  quam  IVco-PIatonlcam  doctn- 

§.  520,    o28.    550.  552)   dlspntavl;    quibus  addc  nam  cxponcre  volult,  qua  paler  ille  ignottts   sum- 

nermctem  (ap.  Stob.  In  cclog.    1,  22,,  9.    p.  4G9  mus  deus  est    (palaeogr.    crit.   III.   §.  126),    quem 

Ileer.).  adeo    Ignotum   esse  dicit,    ut  ab   ipsa  dcorum  no- 

ZiVf/r/yos]    AsLrovoyovq.     Mlnisb-I  sunt  pnblici  titia  secesserit;  adco  ut  dii  Ipsl  cum  non  nosccrent. 

Graeco  Toeahulo.  Grot.  —  Plura   dabit  Salmaslus  Conferrc  Ucct  Jamblidium  (dc   myst.  8,  2.  p.  lo8 

(de  ann.  cllmact.   p.  S22.  796).     Absurda    sl    qiia  Gal.). 

alia  ad  hunc  Martiani  locum  la  codicc  Monacensi  (E)  latilitdines^    Grotius  quidem   beatittidines  ^  sed 

Legitiir  glossa:  rquasi  Ictargi,    resolutores  laborls!'  Ilugianl  codlcis  Icctloncm  eo  libentms  recepi,  qno 

31 


242  Martiani   Capellae  lib.  11.   §.  202. 

intellectualique  mundo  gaudentem,  juxta  ipsum  extimi  ambitus  murum  annixa 

205  genibus    ac    tota    mentis    acie    coartata  diu    silentio    dcprecatur^     veterumque 

ritu  vocabula    quaedam  voce   mentis  inclamans,    secundura   dissonas   nationcs 

eertlas    et    snpra    (§.  38)    eadem   legebantnr.     Hoc  Seneca  etiani  (nat.  qu.  7,  51.  p.  810  Lips.)  de  deo 

antem    codicc     olim     nondaia    inspecto,     prins    fin  inquit:    »effugit    oculos,     cogitatione  ■\isenJas  est.« 

PalaeogT.    mea    IIL    §.    131)    acgre    hnnc  Martiani  Inde  quosdam  a  voce  ad  inarticulatos  sonos  trans- 

locum  intelligebam.  iisse  testatnr  ?ficomachns  (mannal.  mnsic.  2.  p.  37 

extimi  ambitus]    tCoelum  ipsnmt   inqnit  Ciccro  Meib.)  scribens :   flnde    est,    quod    Tberini   (mavuU 

(div.  2,  45)  >qaod  extremam  atqae  ultimam  mundi  Meibomius  Tyrrbenij  sibilis  inarticulatisqae  strepiti- 

esL»    Ulterius  progredi  Pbllologiac  non  licebat,  sed  bus  numen  invocant.«   Ovidius  qnoque  de  Pythagor»! 

sola  mente  deum  supremum  atque  ignotum,  quippc  'f^lr  fuit  hic  oriu  SafjijU5« 

qul    extra    mundum    cssct.     persequebatur.     Plato  (metam.  lo,   GOj  canit, 

hunc  locnm    (in  Pbaedr.    p.  247   Steph.)   VJteoov- •isf/ue  licet  coeli  reijioiie  remotos 

pavtOV  TOftOV  appellat  Mcnte   deos  adiit  et  quae  7iatura  nejjahat 

murum\  Ant  3Iaximi  Tyrii  (17,  12.  T.  I.  p.  357.  fisibus  humani^^!,   octilis  ea  pectoris  hausit.* 

Reisk.)    ^diov  XeIxoQ"    ante    oculos    hahnit.     ant  Quibns  adde  Janiblicbnm  (de  vit  Pyth.  p.  4S  Kust.) 

Lucretium,    qui   pariter   plnrlbns  locis    (1,    1\\   o,  Expressis  autem    verbis   Seneca   Me    benef.   2,    1. 

372.  \'6'6)  I  moenla  mundli    statuit.  p.  275j:  >adeo,  inipit,    deos,   quibus  bonestissime 

silentio  deprecatur^    Aegyptios  jam  Porphyrius  supplicamns,   facite  malnmus  et  ititra  nosmet   ip^os 

(de   antro    nymph.    27.   p.  2o)   refert    6sfjOU.irov^  precari.»     Ccrtc    e   PJatonis  (Tim.   de  anima  mundi 

VJtO  6tco:tfj  ■&edv  ag^^^v  TCOV  O/.COV  £%ovra-  et  p.  96  Steph.)  doctrina:   i-dcnm   sola  menie  videri»? 

Jambrichns  de  mysteriis  Aegyptiorum  (8,  3.  p.  lo9  Pieo-Platonici   dogmata    sua    ndc   patre   ignoto    solft 

Gal.):  o  dij  yxil  dia  6tyr:  nm'i^  ■&soci.teveTai.  mcnlc    invocando'i   (\.  Palaeogr.  crit.  III.    §.  131) 

Pulcberrlma  etiam  Plinli   Sccundi  (in  panegyr.  5  f.  liausisse    videntur.     Pulchcrrima    haec  Ansonii    ( ia 

p.  61o  Cellar.)  haec    est    sententia:    BAnimadverto  epliemer.)  est  oratio: 

cnim    ctiam    deos    ipsos    non  tam    accuratis   adoran-  >.Omnipotens  solo   mentis  milii  cognite  cuUuj 

tiam  prccibus,     quam  innocentia   et   sanctltafe    Jae-  Icjnorate  malis  et   nulli  iejnote  piorum: 

tari:  gratioremque    existimari,    qai    delubris    eorum  frincipio  extremoque  carens,    anti(ptior  aevo, 

puram    castamrjue    meniem,    quam    qui    meditatum  Quod    fuit    aut    veniet ,     cujtts    formamque    tna- 

carmen  intulerit.  -    (Conf.   et   not.  quae  sequitur).  dumque 

voce  wientis]   Quod  andiri  nequit,  sed  sola  pcr-  iNec  mens  complecti  poterit ,  nec  Un^ua  profari* 

eipitur  mente.  Ifa  et  Manilius  de  felici  alicujus  ge-  cet 

nltara,  ut  vocant,  Losce  composult  versus  (4,  198):  Adde  Ilermefis  Trismegisfi  dialogum,   qul  falso  ad- 

1  causas  tiiresyue  rfoiit  peryinVere  rerum  scribifur  Appulcjo   (ia  edit.   Bip.  T.  II.  p.  299   S 

Atque  oculos  mentis,  quae  possit  cemcre  cuncta  sequ.). 

Quatnvis  occuUis  naturae  condita  causis.*  dissortas  naliones']  Vario  scnsu  dissontitn  nosler 


Martiani  Capcllae  lib.  II.   $.  203.  243 

numcris  varia,  sono  ignota,  jugatis  altcrnatisque  literis  inspirata,  veneraturque 
verbis  intcllectualis  inundi  praesulcs  dcos  eorumque  ministros,  sensibilis  sphaerae 
potestatibus  venerandos,  univcrsumque  totum  infinibilis  patris  profunditate 
coercitum:    poscitque    quosdam    tres  dcos,   aliosque  diei  noctisque  septimo  ra-  204 


dicit,  ut  dissona  elemetila  (§.  1.  92.  912),  dissona 
sacra  (§.  192),  dissonas  cantilenas  (§.  209),  dis- 
sonam  suavitalem  (§.  912)  cct.  IIoc  autcni  loco 
tta  usurpat,  ut  Livius  (1,  18)  subjectos  IVumae 
Poiu|)ilio  jiopulos  scribit  cssc  ngcntcs  scrinoiic  ct 
moribus  dissonas*:,  vcl  Silius  (IG,  19):  »tot  dis- 
sona  liiigua  agminau  ct  (5,  221)  »dissona  linguis 
castranj  vcl  Claudlanus  (laud.  Stilicb.  1,  152):  nncc 
tantis   disso7ia  linguls   turba.n     Addc  Solinuni  (ol). 

{(fnotal^  Ita  apud  Ovidiuni  (nict.  14,  50C)  Clrcc 
tjgnotosqitc  deos   ijnoto   cavmine   adovnt." 

alternatisque^  Locum  ollm  (in  palacogr.  crlt.  m. 
§.  254)  cxpllcavi,  Iltcrasquc  csse  docui  septcm 
Tocales  Graccas,  quas  altcrnatas  dixit,  qnum  qno- 
libct   versu  rcpctltarum    ordo  nmtatus  slt: 

AE  H  I  0  Y  Si 
E  H  I  0  Y  S2  A 
H  I  0  Y  Si  AE 
1  0  Y  Si.  AE  H 
0  Y  Sl  AE  H  1 
Y  S2  A  E  H  T  0 
Si  A  E  H  I  0  Y 

Addc  qnac  allo  ctlam  loco  (III.  §.  2G0)  annotuvi, 
cum  observatlonibus  doctissLmi  nostri  Ilugli  (in 
mjtb.  p.  218  ct  220). 

vcrbis]  Vidc  qucinadmodum  distinguat  intcllc- 
etualis  mundi  deos  a  patrc  illo  ignoto,  cxtramun- 
dano  dco.  lilos  verbis,  Iiunc  solis  lileris  scnsu 
carcntibus  adorafi  (conf.  Stanlcjum  1,  2,  11  ct  12 
iii  Clcrlcl   op.  pbilos.  T.  2)  dicit. 

trcs  deos\  Tres  temporum  varietatcs,  pracsens, 
praetcntum  ac  futurum.  Gloss.  (cod.  Alonac.  E).  — 


Vidctur  bic  ad  sacrosanctae  Trlnitatls  absconditutn 
profaiils  mystcriura  aliudcrc,  an  Iudcrc?GBOT. — 
IVcquc  boc  nequc  illud  Martianum  voluisse  mibi 
quldcm  pcrsuasum  cst.  31agls  cnim,  quam  isti  in- 
tcrprctcs,  illc  IVco-PIatoiiica  phllosopbia  imbutus 
crat,  cjusque  dogmata  baud  ignorabat.  Quos  inter 
IVumcnius  (jteQt  dya&ov  iu  Euscb.  pracp.  cr.  11, 
10,  18.  p.  S57  Vig.)  baec  ti-adit:  nPrimtis  ille  dcus, 
ut  cst  in  scmet  ipso,  slinplex  est,  sll>lqiic  unde- 
quaque  cobacrens  ct  indlviduus.  Dcus  ctlam  securi- 
dus  ac  terlius  unus  estu  cct.  Qui  plura  cuplat  adcat 
Euscbium  ipsum,  ct  Plotinum,  qui  (cnn.  li,  1,  1) 
•  sunt  tres*  inquit,  «bypostascs:  nuus  scu  bonum, 
mcns  scu  intcllcctus,  et  anima  mundi^  nec  dc  hU 
nisl  iinplorato  dci  aiixilio  ct  scdata  mcntc  loquca- 
dum<  cct.  Paritcr  Cyrlllus  (c.  JuIIan.  1.  p.  54)  e 
mcnte  Porpbyrli,  opinlonem  Platonis  exponentla, 
docct  dci  substautiam  ad  Ires  proccdcrc,  cssc  vcrum 
supremum  deum  optinmm ,  post  ipsum  ct  alte- 
rvm  creatorem  seu  oplficem ,  tertium  porro  mundi 
animam. 

seplimo']^    Au   ad  sabatba  Judaeorum,   ad  qua« 
Juvcnalis : 

—  »Cui  septitna  quaeque  fuit  lu.x  itjnava* 
an  ad  diem  KVQiaxrjV  Cbrlstianorum?  Gr.oT.  — 
Lcge  Ausonii  eclogam  dc  nominibus  scptcm  die>- 
rum  (572.  K.  p.  415  Delpbin.),  ubi  «radiatns  SoU 
omnino  dlcm  babct  prlinum  ct  supremum,  qui  beb- 
domadls  esf  septimuii.  »Dici  autcm  noctisque  deos« 
dlcit,  qula  Sol  intcrdiu,  reliqui  planetae,  qui  dls- 
bus  noroina  sua  dcdernnt,  noctu  conspicltintnr.  Pla- 
nelae    ab   Appulejo    ctl.ini    (dc   deo    Socr.   p.  121 

31  * 


244      '  Martiani  Capellae  lib.  11.  §.  205. 

20o  diatos.     Quandam   etiam   fontanam  Virginem    deprecatur;    secundum  Platonis 

260  quoque  mysteria   afta^  xai  dlg  i:tiy.oc.va  potestates.     His  diutissime  florem  ignis 

Oud.)    radiantes    dit  appellantiir,     Qiioil   rcllqnum  sentiae    limifcs    coercitiiin    mancrc,     virejiiiis    Inta- 

cst,  confcr  inrcriorcm  locuiu   (§.  7o8).  ctae"   instar    Incorruptiim,    caniqiie,     qnain     liabet, 

fontamim]  Id  cst  fontcm  ct  origincm  vifac,  quod  firmitatcin  ct  immobiritatem  ab  implacabilium  poten- 

niliil  cst  aliiu!  quam  deus.VuLCA>-. —  Profecto  hacc  tiaruin  facultate  adeptiim  essc  ct  virgiiiali  zona  ac- 

omnia  caccis  sunt  circurafusa  tencbris.  Forte  tamcu  cliictuni.»     Fons    antcm   ille    animarum   liaud   dubic 

(sl    quis  in   loco    tam    intricato    coiijccturae    locus)  c  Platonis  cratere   (in  Tim.  p.  41  Stepb.)  est  sum- 

legcndum   videatiir  foutanam    uriijinem,    ut    Solem  tns.    Ilacc   igit.ir    3Iariiani    illa    fontana   virgo    cst. 

intelligamiis,    qucm  fontem    actheici   Ignis   nominat  Oiunino   alio,    quam   cgo,    modo  nostrum  interprc- 

Martianiis,  ct  profccto  talc  quid  rcquirilur,   et  forfe  talur    Joanues    Sr.risbcrlcnsis    (in  ineialog.  4,  3G; 

Loc   Ipsum,    si    nriginem    pro    Iguc    accipiaa,    nani  p-  «^"1)'    (["cm  \idc. 

subjungit  /lorem  ifjnis.      Qnod   si  lioc  non  probas,  ajta^  yMC   dlg]  Ridicula  cst  glossa  in  codice 

▼Ide  an   originem  malis.     Sed   sanc  qula  hic  magis  Basileensl:  «pater  fiiius  snpcr   omnia«;   sed  faciliiis 

dc  priino  motore.    quam   de    Sole    scrnio,   vlde  an  ^st  dicfu    quid  non  signifiecnt,    meritoquc   mii-amiir 

hanc  fonlanam  virjinem   dc  Entelecbia   velis   inicl-  Grotium,    qui   nihil    ad  eoium  illusfrationem  anno- 

llgere.  Grot,  —   Bleam   dc  hoc  Io<;o  seufcnfiam  jam  tavit.    Quum  tamcn   Platonis   illa   arcana    appcllct, 

dudum   (In   palacograph.    crit.  lA'^.  §.  77G)  apcrui.  verl  simlllimum  est  placltum  Illud  respici,  quod  non 

Scd  praesfabit    vcrba    Ipsa    hic    subjungcre :    »I>afa  qnidem    in    libris,    sed    In    secretiorl    disclpidorum 

cnim   opcra  Marfianus    omnem   rccondifam  pliiloso-  coetu,  Pjfhagorcos    sccnfus   Plato  proposuerat,   de 

pborum  doctrinam  fabcllae  suae  inscrnit:  quaic    vc-  monade  ct  IiiGnlta  dyade  rerum  omniuiu  principiis, 

reor  ut  unquam  nosfrum   sint  Intellccturl,   nlsl  qul  qnibus   Infer    se   mixfis   quuni   reliqua   omnia,    fum 

illls  placitls   probc    iinbutl    fucrint.    Sane   hl    Chal-  maxiine  ternarlus   omnia  compleclens  oriatur.   Conf. 

daicorum  oraculorum  vcrsus  (278,  279)  consulcudl  Aristidem   Quinctilianum  (iii  Meibom.  scr.    r,  mus. 

aunt:  p.  121):  «'Ag;(rjv   rrjg  rcov   b/.cov   6vii<p(OvldQ 

Aairjg  iv  ylayodtv   EKATHS  aQCTijg  .^eXs  y.ul  jCOLTjrixTjV  aizlav  iXoyiCovro  oi  JtaXaioi, 

HHrH,  UavTa  yaQ  yivs6-&ut  dia  VTJg   eig  'dv    aQno- 

"Evdov  oXt]  iu[xvov6a,  ro  IIAP0ENON  ov  viag    6vvsxofJ.evu.    Tr)v  6e  dvada  xara  rr^v 

7tQOLel6a.  vXj]v  erarrov,   ivavriorTjrog  ov6av  ^pwrjjv 

IVec  praetermittcndum   PscIII    ad  hos    versus  scho-  ifi<pavrL/ii]V.   TQiada  de  To   6v(i7tav  iy.dXovv, 

llon  (p.  89  Gallaei),  qui  »ChaIdaei><,    inquit,    nHe-  iravTLOTTjri  xal  {.{e^orrjTL  .^ijt2T]QCO(jevov,«   in- 

caten    dcae    loco    habcnt,     quac    medium    ordinem  que  priiuis   Simplitium  (ad  Arisfot.  Physic,  f,  104, 

ducat,   ct   qnasi    ccnfrum    sit  omniuin   potentiariim.  B),   qucm  cgregic  cxplicavit  BrauJis  (dc  pcrd.  Arl- 

Jn  dextris  cjus  parfibiis  collocant  fontem  aniinarum,  sfot,  libiis  p,  55   sequ.). 

n  sinistris  fontem  bonorum  slre  vlrtnfnm:  ajunfque  florem  ii/nis]   Flos  Jgnls  idcm  Ignls  pnrlssimus, 

animarum   quidcm   fontem    ad    propagationem   esse  unde  dlTlnitat!  proximus  pufabatur,  ut  anlma,  quae 

prodlvem,  vlrtutum  vcro  fontem  intra  proprlac  es-  divinac  origiuis  cst,    Yide  quae    de  fontana  vlrgine 


Martiani  Capellae   lib.  II.  §.  206.  248 

atque  illam  cxsistentcm  cx  non  cxsistentibus  veritatcm  toto  pcctorc  dcprccata, 
tum  visa  sc  ccrncrc  ajtoOicodcv  sacraquc  mcriiissc.  Quippc  quidam  canclorcs  207 
lactei  fluniinis  tractu  slclbs  cfflamuiantibus  dcfluebant,  Lactabunda  ij^itur  gra-  208 
tesque  tcstata  itcr  in  Galaxeum  flectit,  ubi  scnatum  dcum  a  Jovc  novcrat 
congregatum.  Erat  autcm  ibi  Jovialis  domus,  quac  cliam  granditatc  niita 
mundanum  ambilum  possidcrct,  ct  dccore  conspicuo  fulgorcm  sidcrum  vin- 
ccrct,  ct  novitatc  situs  signiferum  circuhnn  decussaret;  practcrea  tanto  spleu- 
dorc  rcnidcbat,  ut  argcnti  crcdcrclur  fabricala  matcria.  Ibi  scpta  candcntia, 
culmenquc    septatum    limbis    nivalibus    albicabant.      Ibi   Jupitcr   cum    Junone  200 

modo   aJstriixiraus.   Sacpc  stVQOQ  av&OQ  iu  Chal-  llcet   aclcrna    siiit,   ab   liominihiis    tainon    scio   (iin- 

daicis   mcnioratiir    oiacnlis  (v.   21.   85.    ilio.   122.  tum  inlelliguntnr,  ncc  nisi  mulio  laborc  ex  tciTcstti- 

.1}).  Gallacum  ilc  Siklil.  orac.  iu  app.).   Iufra(§.  571)  biis    ct  cadiicis,    quae    non  cxsislentia,  fxt)   tivTa, 

Pailadem  quoque  cx  Jovis  capilc  prognatam   ct  pu-  Pialoiiico    scnsu   appeliarc  polcrat,    per   abstractlo- 

rissima  virginitate   pracdltain  florcm    ignis  appcllat.  ncm  ct  inductioncm   inveniuntur. 
Uinc  ctiain    cxplicandum  cst,     quod  ignein   Turatus  se  cernerc^   Male  Grotius  secerncre ,  quod  qui- 

Promcllieus  (ap,  Claudiau.4  cons.  Ilou.  230)  dJcitur  libct  vidcbit,   qui  vcrba  construxerit :  nvi^a  cst  Plii- 

tSinceram  palrio  menfem  fiiratus   Olijmpo.o  lologia  cernerc ,    se  aJtOx}8Co6LV   niernisse.-i 
non  CAsistentibus]   Valdc  difilcilis  quaestio   cst,  dcfluehani]  Stcllarum  trajcctioncm  dcscribit.  Lu- 

quam   vcritatem    exsistentem    e.x  non    c.vsistentibns  cretius  (2,  209): 

Martianus    signiGcare    voluerit.     Plcrisque    veterum  nNon  cailere  in  tcrram  stellas  et  sidera  cemts?» 

vldcbatur,     ut    apud  Pcrsium   est  (3,  84),    Kf/iynt  Vctcrum     bac    dc   re    opinioncs    collegit    Stobaeus 

JDe  nihilo   nihil ,    iv.  niltilum  nil  posse  revertiitj  (in  cclog.   1,   28,  I,  p.  580  Heer.)    et  Arauiiauus 

vel  ut  Lucretius  ait  (1,    151):  (25.  p.  309  Lind.)  5  pracscrtim  ctiam  Scneca    (na- 

tjyullam   rem  e  niliilo   (}i'jni  divinitns  unqiiam«  tur.    quacst.    1,     1.    p.  G8-4    Lips. ),     ubi :  nSttsltls- 

idqnc  »comnjunc  physicorum  oiunium  placitum«  (ro  simum  cst«  inquit,    «esistiniarc,   aut  stellas  dccidere 

y.Oivbv  rtavrcov  Tcov  <pv6L>ccov  doyfia)  Aristo-  aut  transsilire,    aut  aliquid  illis   auferri    et    abradi: 

tclcs  (Pbysic.  1,4;    de    gcner,    ct  corrtjpt.  1,    3.  nam   si  boc  fuisset,  jam  dcfuisseut.a 
p,  499.  a)    appcllat.    (Addc  Ocel'.  p.  511  Gal.  An-  Gala.veuni^   Niuiirum  circulum;   de  cujus  nalura 

toiiln.  iinp.  4,  4  et  5,   13;  I>cmocrituin,  Diogcneiu  disputaruut  pliilosopLi    (v.    Aristot.  mctcorol.  1,    8. 

Apolioniatcm,    Epicurum    ap.  Lacrt.    p.  575.  578.  Stob.   cclog.   1,   28,    1.  p.  572  Ilcer,).    Saepe  ao- 

619  j    aiictorcm    de    inuud.   iiicoiT.  in    PliiJon.    op.  sler  ejus  meininit  (§.  27.  209.  82G.  835). 
p.  939).   Scd  non  pliysico,  sed  metapbysico  scnsu  scptatiin{\  MS.  sectatum.  Sic  in  Grauim.  resec- 

Jlartlauus  bic  loquitur;   quaproptcr  vcrl  simlllimum  talioncm  pro  reseclione  posult.    Vldetur  autein  bic 

csl  Tcritatem  cxslstcntcm  ab  co   dici  divinam  natu-  Capella  coclimi  crystalllnum  (ut  vocaut  patrcs  Cbri- 

ram    vel   quod   Flato    alt  xa   ovtcog  bvXa ,  quac  stiani)  dcscribcre,    quciuadmodum  siipra  cupyrcuni 


21«  Martiani  Capellae  lib.  11.  §.  209. 

oinnil)Tisquc   divis    in   suggestii  maximo    ac  sul)selliis    lactels  residens   sponsalea 
praestolatur  adventus;    qui    simul  ut  Musarum  voces   ac  dissonis    mela  dulcia 

210  cantilcnis  virgine  advenicnte  percepit,  priore  loco  praecepit  venire  Cyllenium, 
cum  quo  Liber  et  Delius  fidi  amantissimique  germani,  Hercules  etiam,  utcrquc 
Castorum,  Gradivusque,  et  quidquid  deorum  de  Jove  progenitum  est,  Cjllenii 

211  adhacrebat  officio.  Eleincntorum  quoquc  praesides,  angelicique  populi  pulchcr- 
rima  multitudo,  aniniacque  praeterca  beatorum  veterum,  quac  jam  coeli  tcmpla 

212  meruerant,  gressus  Majugenae  sequebantur.  Linum,  Homerum,  Mantuanumque 

dcscripsit :    ait   cniin:    nlioikis  nivalibns  albicabant.o  praef.),    qul    Scnccam    ad    vcrbum    fcre    cxscripsll. 

GnoT.  —     Cum    Grotiano    codice    tam    Ifugianus,  Ipse   dcnique  nostcr  iufra   (§.  910)    dc   Mnsica  clj' 

quam   Bodlcjanus,     Darmstatlcnsis,    ct    Rciclicnau-  peum  gestante   scribit:    >J)eHiijuc   mox  ingressa   at- 

cnsis  eonveuiunt:  Basilccnsis  autcm  scptatum  prac-  quc    (statiui)    cjusdcin     orbis    sonucrc     conccntus, 

het.    Atquc  parum  interest  utro  modo  lcgas.    Haud  cuncta   illa,    quae    dissona    suavitas    commcndarat, 

dnbie    cnim   illc    scctatus    vcl   septatus  locus   Jovis  vclut  mutcsccntia  tacucrunt.ci 
domus  (§.  97)  ih  lacteo  circulo    crat,  Hercules]  Rectc  liunc  deum  adliacsissc  Cyllenii 

»/<]   Omissam   lianc  particulam  c  Basilccnsl  co-  ofliclo  diclt.    Adeo  cniin  junctos  eos  cogitavit  antl- 

dicc  supplcvl.  quitas,    ut  una  cadcuique  basi   Tfermcraclcs   liodic- 

dissonis]   Cot7centus  enlm,    Scncca  teste  (eplst.  V"^  conspioiatur,    addita  liac   inscriplionc:  EPMA- 

81,  p.  SoO  Lips.),    fit  e.v   dissotiis;    undc  Ovldius  HP^f^EOC  (D'OrviII.  Sicula  p.  575.  Torremuzza 

(inet.  10,    14»)  de  Orplico:  Cl.  7.  n.   17).    Ncc  Mercurio    soli  (Iloraf.  Od.  1, 

WT.       .•     •         w        .  .         ...        .       .  10,   3)    sed    ntrinuc     deo    palacstrac    cura    credita 

«IJt  satts  tmpulsas  tentavil  pollice  chordas ,  ^      /  i  i 

w7,  ■.         ■  •      1-  .  fuit  (Palaeo^r.    cr.  IV.  S.  801  ).      Eodcm    dcnique 

J^t  seiisit  varios,    ^uamvts  divcrsa  sonarcnt,  \  o  o  y  i 

r-  1  I  .  canniiic  uternue  cclcbrabatur  (Antbolos:.  Gr.  1,  38, 

Lioncoruarc  modos"  cct.  '  \  a  j       ^ 

4.  p.  IGS  dc  Boscb.). 
Pytbagorei  jain   dcfinivcrant  miisicnm  contrariortim 

,         „„  1       m.  .   w  hcalorum^   Similitcr  Ncincsianus  (ap.  Bartb.  ia 

composiltonem  aptain  (lcnniil.  e  llieon.  pr.  ad  Jam-  '  *•  * 

1  !•  1     •      Tw  •.!  .....\       j.     .    •!•  advcrs.   p.  lSi>7): 

«iicli.  in    rdicom.    aritiim.    p.    17i>),    dissimiliinnnuc  '^  ' 

concordiam,    ut  ait  Quinctilianus   (1,    10,    12;    p. usublimcs  animae  coelestia  templa 

210),  aQ/ioviav  vocabant;   quos  sccutus  Aristolc-  Sidereasque  cohint  sedes ,  mundoque  feruntttr.* 

lcs  (dc  mundo  5),    diiin  dc   concordia  pcr  contraria  Ilarum   animarum  sedis   nostcr  supra  (§.  1S5)  jaia 

dlascrlt:    umusicav,   inquil,     »acutis  ct  gravibiis  so-  mcntionem  fcccrat. 

nls,   lougisqnc  ct  brevibus  una  permixtis  in  divcr-  JAniim]  De   Lino  et  Orpbco  musicis  paritcP  ac 

818     vocibus,    nnuui     ot     illis    conccntnm    absolvit  sapicnlibus  vidc  Quincliiiantiin  (1,   10,  9}   p.  215). 

(arteti.Xe6cv  aQHOvlav).»    Adde  Maxiiiium  Tvrium  Liinim    «divino    carminc    pastorcmu    appcllat  Virgi- 

(I,    p.  271  Rcisk.)    ct    Macrobinm   (Saturn.  I.   in  riiit    (Ktl.   C,    07),    ubl   Ilcyuiiis    Laec   aiiDota>it: 


Martiani   Capellae   lib.  II.  $.  212.  247 

vatem  redimitos  canentesque  conspicercs;  Orpheum  atque  Aristoxenum  fidibus 
personantes;  Platoncm  Archimedcmque  sphacras  aureas  devolvcntes.     Ardebat  215 
Hcraclitus;  udus  Thalcs,  circumiusus  atomis  Democritus  vidcbatur.  Sainius  Py- 


«Liuiim,  sii[ira  (4,  liG)  ciiin  Orplico  jiinctiim,  mc- 
tnorat,  noincn  intcr  vctiistissimac  mcmoriac  vatcs 
claruin,  scrvatum  illud  partim  fania  ac  niytliis,  jiar- 
tim  carminibus,  quac  cjus  cssc  fcrebaiitur.n  IMu- 
ribus  dc  co  cgerunt  Iturcttc  (3Iem.  dc  l'Acad.  d. 
loscr.  X,  p.  195),  Bodc  (dc  Orpli.  poi-ta  p.  77 — 79), 
Ambroscliius  (diss.  de  Lino,  Bcrolini  18SS9),  et 
WclclicrHS  (.illgem.  Scbulzcit.  1830,  n.  2  — K). 
Stntuaiu  cjus  propc  Dlusarum  lucum  iii  monte  IIc- 
licouc  Pausauias  vidit  ibiquc  quotaiuiis  ci  parcnta- 
tum  essc  rcfcrt  (9,   29,  3). 

Or/j/iewm]  Dc  co  omnia  congossit  Bode  (de  Or- 
pbeo  poctai-uin  Graccorum  antlquissimo,  Gottiugac 
182'i).  iiDcorum  iii  numcruin  consceratuni«  unus 
ALbrieus   pbilosopbus  (18,   p.  320  Munck.)  tradidit. 

^•istoxemnii]  Pcripatcticum,  quem  tamcn  non 
soluni  pbilosopbum,  scd  ct  musicuni  (§.  923)  in- 
slgncm  fuisse,  phircs  tcstantur  scriptorcs  (Aristopb. 
acboi.  ad  ran.  1337.  Suldas  p.  327.  Cic.  dc  finib. 
o,  19.  Gell.  4,  11).  Conferenda  omnino  cst  3Ialinil 
dinlribc  (Amslclod.  1793  ct  iu  Scbuferi  tbesauro 
oritico   uovo,   T.  I). 

sphueras]  i\ota  siint,  quae  Plalo  de  natura 
spbaerac  et  de  orbibus  coelestibus  pluribus  locis 
exposuit^  dc  Arcbimedls  autem  spbacra  artlliciosa 
uostcr  infra  (§.  HSo)   agit. 

ardebat]  Ignem  eniin  rcrum  priiiclplum  essc 
Ileraclltus  doccbat  (Diog.  Laert.  9,  7  iblque  Mcib. 
IMularcb.  de  plae.  pbilos.  1 ,  5.  p.  877.  Cic.  IV.  D. 
5,  14.  Vitruv.  2,  2  ct  8  pracf.  Aruob.  2.  p.  48). 
Qnem  secutl  Stolcl  (Plutareb.  de  stoic.  p.  1077) 
igncm  ipsum  dcum  cssc  docebaut  (Euscb.  in  pracp. 
«V.  la,     IC.   p.  810).    Hersiclltum  Tcro   acri    scd 


justo   judlclo    perstrinxit    Luerctins   (1,    C59  se(|H. 
C93.  783).    Conf  ct  infra  (§.   738). 

udus  Thales^  Qiii  aquam  cssc  reruiii  initium 
statiilt  (.Vristot.  mctnpb.  1,  3.  Diogencs  Lacrt.  1, 
27.  Cic.  .>'.  D.  1,  10;  acad.  qii.  2,  37.  Lactant. 
1,  J>.  Anson.  sap.  p.  240  Dac.  Vitruv.  2,  2  ct  8 
pracf  ^linuc.  Fclix  19,  li.  Pliifarcb.  plac,  pbilos. 
1,  3.  p.  87S.  Apollinar.  Sidon.  carm.  li>,  82  ct 
89.  p.  37C.  Arnob.  2.  p.  48  ct  Ipse  Scnccn  iiaf. 
qu.  13.  p.  727  Lips.).  Scd  confcr  omnluo  obscr- 
Tationes  IluIIeiiscs  (2.   p.  417   scqu.). 

atomis^  Doccntc  Lactantlo  (inst.  3,  17;  dc  ira 
del  10)  ct  Diogcne  Laertio  (9,  30)  prlmus  Leu- 
cippus  illani  dc  atoiuis  docrinam  Dcmocrito  tradidit. 
Excepcruiit  eam  dcindc  Epiciirus  ct  qiii  bunc  sectJtti 
suiit  (Lucrct.  1 ,  54.  liG.  Cic.  dc  liiiib.  1 ,  G.  Pln- 
tarcb.  placit.  pliilos.  p.  877  f.  878.  Scnce.  nat.  qu. 
5,  2.  p.  759  Lips.  Minuc.  Fcl.  19,  9.  Macrob. 
somn.  Scip.  1,  14.  Lucian.  vitar.  auct.  13.  p.  95. 
Bip.).  Dc  Arccsilao  etiam  ApoIIinaris  Sidonlui 
(carm.  15,  94.  p.  377  Siim.): 

i>Po$t  hos  Ai'cesilas  divina  tncntc  paratam 
Conjicit  }tanc  molem ,   confectmn  parlibus   illis, 
Quas  atomos  vocat  ipse  leves." 

Posldonius  autcm  (ap.  Straboncm  IC.  p.  757  Ca- 
saub.)  contendit  antiquum  dc  atomis  dogina  3fo- 
scbl  esse,  viri  Sidonii,  qiii  antc  res  Trojana* 
ilorucrit. 

Pylhagoras]  Quo  pacto  arifbmcticas  barmonlae 
proporlioncs  invencrlt,  multi  tradidcrc  scriptores, 
quos  laudavil  Briicfccrus  ia  praeclaro  suo  opcre 
(bist.  pliilos.  l.  p.  1057). 


248  Martiani  Capellae  lib.  II.   §.  213. 

tliagoras  coclestes  quosdam  numeros  replicabat;  Aristoteles  pcr  coeli  quoque  cul- 
mina  Entclcchiam  scrupulosius  requirebat;  Epicurus  vero  mixtas  violis  rosas  et 

totas   apportabat   illecebras    voluptatum.  Zeno  ducebat  feminam  providentcm ; 

Arcesilas   collum   intucns   columbinum;  multusque  praetcrea  palliatorum   po- 

replicabat^  Ubl  de   niimeris  scrmo    cst,   noster  itTempora  siitllibus  clnijuntur  tota  coronis , 

plcriimquc    (§.   749.   737.   7i>9.  760.  764)   verbo  El  latet  injecta  splendida  mensa  rosani 

rcpUcare  iitiliir  pro    nanaloqiam  inter  numcros   ex-  Ilorathis  (od.  I.  56.  10): 

tjuirerc^     Pliilarchiis    (plac.  pbilos.    p.  876)    <?U/<-  nNen  desint    epulis  rosae, 

fieVQlaq  dicit,  ct  noslcr  infra  (§.  764),  multiplica-  Neu  vivax  apium,  neu  breve  lilittmo; 

tlunem  a   replicalionc  distingucns,    »replicatio«,   In-  phira  dabit  Fiilvlus    Ursiniis  (in  appcnd.   ad  Ciac- 

qoit,   a   niaxima    rationc  iucipit    et  sublndc   ad  nil-  conium    dc   Iriclinio    p.  265  scqu.).     Undc  apparct 

norcs  niinoresque  transit. «    Porpbyrius  [jtsgl  ccrto-  vitam   voluptiiariaiu    cl    delicatam    signlficarl,   quam 

XTJQ    ilJ.xpV^COV    p.   50)    Pytliagorac    nicutcni    bis  Epicurus    inpriiiiis    commendasse    dicitur,   licct  1/n- 

qnidcm   verbis   exponlt:    «oL   yovv   TIv-&ayOQSiOl,,  nicrito ,   quum   ca,    quam   illc   fincm  bonorum   con- 

Jte(>i  rovg  aQidixovg  vmI  xaq  yQaixfx.ag   dftov-  stltult,    rjdor^f^,    ueutiquam    tain    pravo    et   abjccto 

itaCovXEg,     ijtl   zo    JtPJov   rolg    ■&SOlg  aJfrjQ-  sensu  acciplcnda  slt,   quain  vcrbl  causa  a  Clceronc 

XOVTO."     Undc  Arilbmetlca   infra   (§.  750)  Jovem  Jn   libro    de    finibus   sccundo    facluni   est;    Id    quod 

CHm  nioiiade   comparans,    «fnae.-,  inquit,    «prlmlgc-  non  Lucrctius   modo,   vcrum  cliam  Scneca  (de  vita 

niac    natiirac     fonlciu    Jiipilcr    rccognoscc.»       Hoc  bcat.   15,   p.  259)  lectc  intcllexil.   Martianum  com- 

toiucn  loco  vcrbum   replicare  etiam    slmplicitcr  pro  niuncm    oplnioncm  sccutum  cssc   doccnl  seqiicntla; 

rrpetere  sivc  resolvcre  accipi  pofcrit.  Ita  enlm  Sym-  vidc  tameu  nc  florcs  Illl  slmul  ct  Iiortos  slgniGccnt, 

maclius  (cpist.  6,    51)    »nola  replicare«  pro  »rcpc-  quos    in    dcllciis   Eplcurum    babuisse    constat    (Cic. 

tcrc    quae  nota  sunl«    scripsit.  IV.  1).  1.  55;    dc  leg.   1.  21.    Propert.  5,  20,  20- 

^risloleles]    «Pcrlpatcticorum   princcps  Arlsto-  Juvcn.  15,    122.  14,    519.  Stat.  sUv.  1,   5,   94). 

tclcs    fuit,    quem,    cxccpto  Platouc,    baiid   scio   an  providentem]    Signlficat    jfQorotav   slve  Provl- 

rcctc    dixcrlm  principcm    pbilosophorum"    (CIc.    de  dentlam,    qua    niundum   rcgl  Stoicl  doccbant  (conf. 

finlb.  5,   5).  CIc.  N.  D.  2,  50  scqu.    Dlogen.   Laert.  7,  158, 

Entelerhinm]    Confcr  Plutarcbum  (plac.  phllos.  et   supcriores  notas   ad   §.  6  et  52). 

1,  5.  p.  87S),  Macrobium  (somn.  Sclp.  1,  14),  Ju-  y/rcesilas]   Idcm  pbllosopbus,  qui  cl  Arccsilan» 

hlinum   Martyrem  (ad   Graccos  p.  7  f.    Op.   Colon.  ab    allls,   inter   quos  Lacrtius  in  cjus  vlta.    In  Mi- 

1686),   TcrluUianuin    (dc  anim.  52),    inque    prlmls  nutlo ,    ubl   tcxtiis  habet  Arccsilas,  MS.  Arcesllau» 

STipcrlorcm  locum  (§.  7)  ibi(pie    notata.  refcrt,  in  Arnobio  pro  Arccsilao  MS.  Arccsila,  nt 

violis  rosas]  De  violarum  usu  in  coronis  supra  ex  cxccrptis  Scaligerl  monct  Mcursius   mcus,     IIIc 

(§.  119)   dlsputavimus ;    rosas   autcm  cniulum  ina-  illc  qucm    Ignurantiae   magistrum   vocat  Lactantlus, 

x.inie   adhibcrl    ad  convlvia  solltas    csse   quain  plu-  ct    queni   Clccro    oinnein   funditus    philosophiac   ra- 

rjjrii  Tctcrum  locl  doceiit.  Ovidlus  (fast.  U,  555):  tloucra  ail  sustulisse.  Docebat  cnim  dxazaATjipiav, 


Martiani   Capellac  lib.  II.   §.  215.  249 

pulus  studiis  discrepantibus    dissonabat;     qui    quidem   omnes    inter  Musarum 
carinina  concinentium  audiri,  licet  perstrcpercnt,   nullo  potucre  reboatu.     Ve-  214 
nicntc    igitur    introgressoque    Cyllenio    oninis    illc    deorum    senatus   veneratus 
vcrticem    ingredientis    exsurgit.      Ipse   Japitcr   euni    propter   suum    consessum, 
Pallade  a  dextra  sociata,  medium  collocavit.     Nec  longo  intcrjcclu  ipsa  quoque  2llo 


ntliilquc  ccrto  scirl  posse  asscrcbat  (nicuiinit  liujus 
opinionls  Aristotclcs  in  mctaphysicis)  nteb.tturquc 
argunicnto  rcnii  infracti,  ct  colll  columbini  (ut  tc- 
stis  cst  Ciccru  in  acad.),  In  quo  aliud  quid  vldctur, 
(]uau)  rcvcra  cst.  Huc  alludit  Capclla.  Grot.  — 
Ciccronis  locus  in  acadcmicis  quacstlonibus  cst 
(4,  23).  Sed  antc  bunc  jam  Lucretius  (2,  800) 
Iiac  dc  rc: 

»Pltima  columbantm  quo  pacto  in  sole  vidclur, 
Quae  sita  cervices  circum  coUumque  coronat: 
Namque  alias  fil ,  uti  rubro  sit  clara  Pijropo , 
Interdum   quodam  sensu  fit ,  uti  videatur 
Inler  coerulenm  virideis  miscere  smaragdos.i 
Addc  Luic  Scnecam  (nat.  qu.  l,  5.  p.  687  Lips.  ct 
eplst.  71  p.  J)12),  ct  Apollluarem  Sldonlum  (carm. 
1d,  89.  p.  377  Sirm.).  Certc  Cicero  (dc  dlv.  2,  119) 
edixcrat:   nlVIhil  tam  absm-dc  dici  potcst  quod  non 
dlcatur  ab  aliquo  pIiIIosophorum.«    Quod  rellquum 
est,  non  recordatus  cst  Grotlus,  qnod  ipse  Socrates 
sucverat  diccrc:  nsclrc  sc  nihll  practer  Loc   Ipsum, 
quod  nlhll    scirct«    (Diog.  Lacrt.  2,  32.   Cic.  acad. 
1,   IG). 

palliatorum]  Id  cst  phllosophoram  Graeconim, 
ut  ex  infcrlorlbus  locls  (223.  328.  333.  424.  429. 
430)  apparet.  Pallium  quidem  omnino  ad  Graccac 
gcntls  habltum  pcrtinebat^  Romauorum  autcm  tem- 
pore  II  potlssimum  eo  utcbantur,  qnl  Graecarum 
lltcrarum  notltlam  aficctabant,  ut  v.  c.  Scncca  rhetor 
(controv.  4,  29,  p.  255  Elzev.)  oratorcs  comniemo- 
rat,  nqul  quum  Latine  dcclamavcrant,  toga  posita, 
sumpto    pallio    quasi   persona    mutata    rcdibant    et 


Graece  dcelamabant«;  Inrjuc  primis  philosophi  eo 
inslgnes  crant,  qui  dlutlus  quam  alil  vctcrcm  cul- 
tus  slaipHcItatcm  servarcnt  (conf.  Valur.  Dlaxim.  2, 
G,  10  iblque  Vorst.  n.  G5  p.  178  Torr.^  Apolllnar. 
Sldon.  eplst.  9.  9,  p.  2G5  Slrm.,  ct  iu  univcrsum 
Sulmasium  ad  Terlull.  dc  palllo). 

dissonabat]  Infra  (§.  912)  noster: 

» t/f  nulli  scateant  dissona  Utibus.« 

Ridet  discrcpanlcs  dc  rcrum  prlnciplis  opinioncs, 
qucm  phllosophorum  dlssensnm  alil  inulti  parltcr 
reprehendcrunt  (3Iax.  Tyr.  32,  2.  T.  2.  p.  119 
Relsk.  Vitruv.  2,  2.  ct  8  praef  Tcrtull.  de  anim. 
52  ct  adv.  Marc.  1,  13.  Arnob.  2.  p,  48.  Macrob. 
somn.  Sc.  1,  14.  Sidon.  carm.  2,  153  sequ.  p.  294. 
Slrm.  Mlnuc.  Fel.  19.  Plutarch.  de  plac.  philos.  I. 
p.  874  sequ.  Euscb.  praep.  ev.  1,  5.  p.  22  sequ. 
Justln.  3Iart.  ad  Gr.  Opcr.  p.  6.  Theodor.  c.  Gr. 
de  niatcr.  4.    Claudlan.  consul.  3IaIIII  84  sequ.}. 

reboatu]  Ita  codiccs  Cantabrlglensis  et  Hugla- 
nus  saue  melius  pro  Grotlano  rribulatu.  Saperiori 
loco  (§.  98)  nomen  simplcx  boatum  leglmns.  De 
prorsus  dissIiuUIbus  phllosophorum  sentcutlis  lege 
et  Ciceronem  (dc  dlvlnat.  2,   57  et  58). 

propter]  Codex  Cantabrlgicnsls  quldcni  prope^ 
sed  unum  Idemquc  cst,  illudque  noster  sacplus 
aeque  atque  Appulcjus  (v.  Oudend.  ad  cum  I. 
p.  243),  et  quod  majus  cst,  Clccro  (N.  D.  3,  22: 
dc  invcut  2,  31)  adhibuit.  Paulo  Infcrius,  ull 
Grotlus  interjecta  habet,  rcctlus  Ilugianus,  Daroi- 
stattcnsls  et  Cantabrlglcnsis  cxhlbent  interjectu. 

52 


2o0  Martiani  Capellae  lib.  II.  §.  215. 

Philologia  ambita  Musis  ac  matre  praeambula  corrogatur.  Qua  ingrediente, 
ac  Vesta  deiim  uutrice  ejusdemque  pedisequa  acerram  illam  olacem  aromatis 
rcfundente,    omnis  ille  ordo   coelicolum    portiones  sibi   competentes   attribuens 

1216  Arabicis  lactabatur  halatibus.  Verum  virgo,  ut  est  per  omnia  verecunda, 
hcet    a   Jove    cjus    assidere  confinio    juberetur,    tamen   ibi   potius  voluit,   ubi 

217  Musas  conspexerat,  admota  Palladis  consortione  residere.  Tunc  exsurgens 
virginis  mater  poscit  de  Jove  superisque  cunctis,  uti  sub  conspectu  omnium, 
quidquid  sponsalium  nomine  pracparaverat  Majugcna,  tradcretur,  ac  demum 
dos   a  virgine  non   deessetj    tuncque  tabulas    ac  Papiam   Poppaeamque    legem 


yesta]  MS.  "Vesta  dcum  nutrlce«  babnlt,  nnde 
liquet  et  pedisseqtui  rescribcndum.  Attribuit  autcm 
Vestae  munus  tLurls  distiibucndi,  quod  ea  focis 
ai-isque  sit  praefecta.  GnoT.  —  Vesta  eadem  quae 
Tcilus,  atque  Iiaec  dcorum  matcr  (Serv.  ad  Aen.  7, 
136).  Pediseijua  autem  Cortius  etiam  e  Guclfer- 
bytano  nola^it,  quare  pro   Vestae  nutrici  et  pedis- 


(mcL  4  p.  293  Oiid.)  ibique  notata,  et  adde  qnae 
Quinctilianus  (o,  11.  p.  304)  c  Cicerone  de  non 
usn  tabularum  in   probando  matrimonio   affcrt. 

Poppaeamque]  Popaea  lex  ab  Augusto,  Co^ss. 
extraordinarii^  fll.  Papio  Mutilo  ct  Q.  Popaeo  Sc- 
cundo.  Vide  Dionem.  Eadcm  et  Julia  dicta,  quod 
Auaiistus  se  in  ea    fcrcnda    a   divi   Julii   conimcn- 


sequae,   ut  Grotius  edidcrat,  reposui  Vesta  nutrice     tariis   cdoctum   profitcrctur.    Agit  haec  lcx   praetcr 


et  pedisequa ,   et  e    Basilccnsi  codice   ejusdem   pro 
eidetnque.    In    Darmstattcnsi    a   prima    nianu   recte 


alia  multa  de  dotc  non  alienanda,  quod  caput  Icgis 
huc  pertinct  Grot.  —  In  Vossiano  codice  cst  Po- 


scriptum  erat  7iutrice  et  pedisequa,  sed  dcinde  per-  peamqtie;  sine  ulla  haesifatione  substituenduni  Pop- 

pcram    corrcctum.    Dc    Vcsta    Jovls  nntricc  plura  paeamque.    Id  jani  vidit  Grotius,   quem  secutus  est 

dabunt  Lactantins  (1,  14)  ct  Albricus  philosopbus  (?)  Burmannus    ad  Suctonium   Claud.  23  ct  Wle- 

(17.  p.  319  3Iunck.),  qui  tamen  rcconditum  fabulae  lingius   lect.  juris  civil.  2,  32.   p.  262.  AUqnando 


sensum  capere  non  potucrunt.  Saue  purlficatur 
igne  aer,     eoque  fit  ut   acthcr  (Juplter)  nutrlatur. 

Arabicis^  Confer  ad  hunc  locum  Spanhcmium 
(dc  praest  numism.  I.  p.  334)  et  laudatos  ab  co 
auctorcs,  quibus  addc  Ma.vimum  Tyrium  (4,  4.  T.  I. 
p.  S3  Rclsh.),  Tibnllura  (2,  2,  3.  4,  2,  18),  Pro- 
pcrtium  (2,  22,  17.  3,  11,  8),  Lactantiuni  (de 
Phoen.  79,  18),  ct  Sirmondnm  (ad  ApoUin.  Si- 
don.  p.  148).  Tertullianus  (apoloj.  30)  tura  jirahi- 
tae  arborls  lacrjmas  appcllat. 

tahulas^  Nuptialcs  ninilrum.  Confcr  Brlssonium 
(de  form.  6,    124.   p.  Sio    S18),    et  Appulejum 


autcm  haec  nomiua  a  librariis  csse  confusa  ostendi 
superius.  Akntz.  (misc.  p.  214).  —  Vulgo  enim  per- 
peram  Pompeamque.  Codiccs  quidem  Monacenses 
(B.  C.  D.  £.  G),  Reichenancnsis,  Darmstatfensis,  ct 
Bongarsii  Popeamque  exliibent,  cum  quibus  Grotlns 
ctiam  orthographiam  corrupit,  quod  Arntzenlus  non 
vidit,  ipsc  tamcn  meliorem  scriptionem  attuUt  e  fon- 
tlbns  Ipsis,  quibns  adde  Tacitum  (hlst.  3,  2o  et  28  el 
annal.  3,  2d)  et  confer  Angnstinum  (de  lcgibus 
in  Graevii  thcsauro  II.  p.  1241),  Dioncmquc  (S4. 
p.  531). 

legem]  Jam  supra  (§.  96)  finxerat  senatus  con- 


Martiani  Capellae  lib.  II.   §.  218.  2oi 

sinerent  recitari.  Cujus  petitioni  justissimae  deorum  senatus  attribuit,  ut  in  eon-  218 
sessu  coelitum  ofFerenda  probarentur.    Hinc   Phoebus   exsurgit  fratris  officium 
non  detrectans,  ac  singulas  ex  famulitio  delectuquc  Cyllenio  incipit  admovere, 
quae  tam  pulchrae  cunctis  quam  ornatissimae  refulsere. 

Transcursa,  lector,  parte  magua  fabula,  219 

Quae  tam  morosis  implicata  ductibus 

Tenui  lucernam  palpitare  lumine 

Coegit  instans  inniteus  crepusculum; 

Ac  ni  rosetis  purpuraret  culmina 

Aurora  primo  et  convenustans  habitu 

Surgens  fenestras  dissecarct  lumine, 

Adhuc  jugata  compararct  pagina 

Quocunque  ducta  largiorem  circulum. 

Nunc  ergo  mythos  terminatusj  infiunt  220 


snltnm  more  Romanornm  aereis  tabuHs  inclsum^ 
imitatur  nunc  Senecam,  apud  quem  (apocol.  Claud. 
p.  834  Lips.)  lcge  Cornclia  de  slcariis  in  ipso  quac- 
ritur  orco.  Ita  Appulcjns  ctlam  deos  non  solum 
legibus  Iiumanis  (met  G.  p.  391.  397  Oud.)  sub- 
jicit,  scd  Jupitcr  quoque  apud  cundcm  jubel  «Mcr- 
cnrium  dcos  omncs  ad  conclonem  provocare,  ac  si 
qui  coctu  coelestium  dcfulssct,  in  poenam  decem 
millium  mimilm  conyeutum  iri. «  Dcinde  Psyclics 
ct  Cupidlnls  nuptias  «leifilimas  facit  ct  jure  civili 
congruas. « 

delectuciiie\  Grotius  dilecto.  Scd  cx  Vossiano 
restitnendum  dilectuaue  tcI  delectuque,  quod  in 
aliis  cst  Arntzen.  (mlsc.  p.  214).  —  Dilectuque 
exbibcnt  Monaccnses  (B.  C  D.  £),  Basilecnsis, 
Bodlcjanus,  Cantabriglcnsis,  Britaunicusque.  Z>e- 
lectuque  pracbcnt  Bcicbenaucnsis,  Bongarsii  etHu- 
gii  codex.  Utrumquc  bonum. 

innitens]  lo   codice  Lugdimo - Bat.  est:  net  tn« 


nitens«,  unde  emcndo  net  nite7is.«  Arntz.  (ad  pa- 
ncg.  vct.  II.  p.  7od).  —  Sed  crepusculuin  vix  nltet. 
Nnm  fortc  pro  imminens  istud  innitens  scripscrit? 
Gcminata  cnim  adjcctiva  non  curo  (§.  197  not.). 

aepusculnm]  Crcpusculum,  qnod  jam  instat, 
facit  ut  luccrna  a  claritate  deficlat  et  tcnni  Iiimine 
palpltet,  narratlonique  tam  multls  ambagibus  im- 
pedltae  fineni  iniponlt.  Goez.  —  Confcr  supra  cre- 
perum  (§.  116). 

ptirpuraret]  Confer  superlorem  (§.  116)  Auio- 
rae   dcscriptionem.    Egrcgie  Rutillus   (Itlncr.  277); 
«Roscida  punlcco  fnlsere  crepuscula  coelo.« 

primo  et]  Ita  rectc  Basilccnsls.  Male  in  reliquis 
et  cditis    et  omissum  cst 

largiorem]  Circuli  epitbcton,  quod  omnino  me- 
IIus,  quam  Grotianiim  longiorem.  Exhibent  illud 
Basilcensls,  Darmstattcnsis,  Guelfcrbytanus,  Hugia- 
nus,  Brltannicus,  Cantabrlglensls,  ctBongarsii  codcx. 

nunc  ei-fjo]   Absunt  scptcm  postrcmi  bi  versus 
52  * 


2o2  Martiani  Capellae  lib.  II.  $.  220. 

Artes  libelli  qui  sequentes  asserent. 
Nam  frugc  vera  omne  lictum  dimovent, 
Et  disciplinas  annotabunt  sobrias 
Pro  parte  multa,   nec  vetabunt  ludicra.' 
Habes  quid  instet,    si  potestas  coelitum 
Faveantque  Musae  et  chelys  Latoia. 

a  codice  Guclferbytano,  nec  niiruni,  qnum   eo  co-  manuscriptls ,    ipsoquc    Grotlano;    quapropter  male 
dicc  uou  nisl  uuptiac  contineautur,  minime   septem  recepit  Grotius  ienninaiis.  Equldcin   terminnitis  re- 
librl    posteriorcs.     Adduntur    autem    hacc:    «Mart.  posui    codicum    Eeichcnaueusls ,    Monaccnsis    (C), 
Min.Fel.Carth.de  nuptlls  Philol.  finls.a    Practerea  Cantabrlglensls ,    Brltannicl,   Bodlcjanl,  et  Hugiani 
quae  duobus  in  alils  codiclbus  contlnentur  nuptlae,  auctoritate.  Alli   quldcm  teiininatur  pracbeutj    sed 
has  ille  uno  tantum  complectltur.    In  Iluglano  CO-  illud  mellus,    quia  jam  factum  cst. 
dice   spurius  insuper  hic  versus  additur:  infiunt\  Infit  saepc;    infiunt ,  quod  sclam,    non 
uGloria  fulgenti  Christo  sit  cunctipotenti.n  nisi  apud  nostrum  legltur,    quamvls   Varroncm   di- 
ierttiinatus]  MS.  terminatis.    Ergo  lege  et  dis-  xisse  infio  tcstatur  Priscianus  (8  exti'.). 
tingue:     nNunc  ergo  mythis  terminatis  infmnt                    fruge  vera\    Id    est  vero    et  slmplici  Intellectu. 
Artes  libelli  qui  sequentes  asserent.»  VuLC.iJV.  —    Utilitatetn    veratn    dlccre    praestabat, 
Sensns    clarus:    alt    imposlto   fabnlis    fine    incipere  qua  scquentes  dlsclpllnarnm  llbros  nuptlarura  coni- 
libros  de  septcm  artil)us  ad  quos  transeamus.  Grot.  menta   supcrarc   Martlanus    ait.    Sohrias  Macroblus 
Sed  myihos  in  omnlbus  lcgltur  tam  cditis  quam  quoquc  (Saturn.  1.  5)  fabulas  suas  appellat 


\ 


«» 


M   A  R  T  I  A 


I 


MINEI  FELICIS 


CAPELLAE, 

AFRI   CARTHAGINIENSIS, 
DE    ARTE 

G  R  A  M  M  A  T  I  C  A 


LIEER  III. 


R 


ursum  Caraoena  parvo 


221 


Grammattca\  Perlecto  tcrtio  Loc  libro  qiiilibet 
videbit,    mininie  totam  Iiic  pvopositam    esse   grani- 
maticam,    sed  fragmenta  potius  quaedam  ejus  dis- 
ciplinae.    Gnjus  rei  causam  perspicerc  mibi  videor. 
Primum  enim    absurdum    ipsi   Dlartiano    videbatur, 
Jovi    in    ouininm    deoruni    scnatu    Iianc    exponcre 
velle  artem,   quae  nonnisi  pucris  traditur  (§.  263), 
undc  etiam  Mincrvae,  Grammaticam  iDterrumpentis, 
Laec  inserit  (§.  326)   verba:  nquae  (oinnia)  si   ab 
schoIariLus  inchoamentis  in  senatum  coelitum  ducis, 
dccursac  peritiae  gratlam  deformabis. «    Deinde  suam 
nostcr   encyclopacdiam    iu    eorum    tantum    gratiam 
scribere    poterat,     qul    primis    ejusmodi    elemcntls 
jam  imbutl  esscnt.    Alii  cnlm,   liacc  prorsus  igno- 
rantes,  Slartlanum  ne  hueusquc  quldem  intcllexerlnt- 
Omnlno    autem   practcrlrc   hanc  prlmam    e   septem 
artibus    quum    nequlret,     ca    elcglssc    vidctur,    in 
quibas   vcl  dlsscntiret  a  superlorlhus   gramlnaticis; 
vci  claiiua  sc  docere  posse  putaret. 


rursum^  Sensus  hujus  carniinis  luc  est:  «Ilur- 

sus  accingit  se  Alusa  ad  slmlles  fahulas,    qualihus 

in  duobus  prlorlbus  Uhris  mythologicas  et  pluloso- 

phicas  doctrinas  vclaverat  atque  ornaverat,   ut  de- 

lectatlone    quoquc    allqaa   diificultas    et  frigus   dls- 

cendi  compensetur  (v.  i  —  iO).    Cui  Martianus  oh- 

loqultur,  artes,  quas  sohrlas  modo  appellavlt,    scrio 

traetandas  esse  (v.  11 — 16)  5  sed   cavlllahunda  illa 

reponit,    omni  tamen  oratiouis  ornatu   carere  ipsmii 

non  posse^  quaeritque,  quo  ordlne  artes  tradlturus 

sit  (v.  17 — 2S).    Respondet  rjartlanus,    se  ipsas 

loquentcs  producfurnm  esse  (v.  iiij — 29),  quo  facto 

Musa  hoc  Ipsum  (Igmentum  esse  arguit  (v.  30 — 34) 

Hartianusque   vlctus  manns  dat  (t.  32  et  36).    Si- 

mills  est  Virgilli  sententia  (in  culice  4): 

mOmnis  ut  historiae  per  ludum  consonet  ordo 
Notitiae,  ducam  voces :  licet  invidus  adsit , 
Quisquis  erit,  culpare  jocos  Musamque  paratttSi 
Pondere  vel  cuUcis  levior  famaque  feretur.v 


2M  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  221. 

Phaleras  parat  libello, 
Et  vult  amica  fictis 
Commenta  ferre  primum, 
Memorans  frigente  vero 
Nil  posse  comere  usum, 
Vitioque  dat  poetae, 
Infracta  ferre  certa, 
Lasciva  dans  lepori, 
Et  paginam  venustans 
Multo  illitam  colore. 
222  Atquin  prioris  ille 

Titulus  monet  libelli, 
Mythos  ab  ore  pulsos 
Artesque  vera  fantes 
Voluminum  sequentem 
Praecepta  comparare. 
Ad  haec  jocante  rictu: 
Nil  mentiamur,  inquit, 

phaleras]  Priinaiu  equornm ,   deinde  etiam  ho-  nius ,    sensum  ita  capies:  vel  vcritatem,  quac  klio" 

mlnum    omamcnta  (BartL.  adrers.  p.  1176),  unde  quin  nuda  fingitur,    vcstimento   aliqao   carere  non 

factum  cst,  ut  metapLorice  quoque  dc  iis  usurpe-  posse,  quin  frigeatj  frigentem  autem  solo  usu  niliil 

tur,    quibus    fucum   fncere    aliis  spcciemquc  asciti-  amplius   ornamentl  acciperc. 

tiam  ral  alicui  adderc  concmur;    ut  v.  c.  phalerata  pulsos]  Grotias  puhatis ,  Britannlcas  et  Reichc- 

verba   apud  Tcrentium  (Phorm.  3.  2.  15).  nauensis  ptilsas ,  Cantabriglensis  piiJsus,   hi  omnes 

amica  fictis]  Manuscriptus   habet  amicta,   quod  sinc  sensu.    Recepta  igitur  Monacensis  codicis  (C) 

et  rectius.  Grot.  —  Utvumquc  bonum  sensum  prae-  lectionc  construo:  »titulus  libclli  monct  mythos  ab 

bel^  rcctius  ncutrum  dixcrun^    quare  majorcm  co-  orc  pulsos,    sivc  omissos   csse. « 
dicum  uumcrnm  sequor.  vera  fantes]  Pariter  Cornellus  Severos  In  Aetna 

frigente  vero]  Id  cst:  exstlncta  ct  cessante  vc-  (2o7)   »ve;-Mm  professas  artes»  nuncnpat. 
ritate.  Vllc.  —  Produxit  primam  syllabam  sccundi  jocante  i-ictu]  Horatlus  (saL  1,   10,  7):  »RIsn 

pedis  Anacreontici ,    ut    alibi.    Sic    llbro  Vn:  Ma-  didncere  riVfMm. «    Ovidius  (arte  am.  5,285):  nSint 

dida  detcrgit  ora.  Gbot. —    Mclius,  quam  Vulca>  mo dici  Wcfu5.  sint  parvae  utringue  lacun«e.« 


Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  222.  25S 

Et  vestiantur  artes. 
An  tu  gregem  sororum 
Nudum  dabis  jugandis, 
Et  sic  petent  notandis 
In  coelitum  senatum? 
Aut  si  tacere  cultum 
Placet,   ordo  quis  probatur? 
Certe  loquentur  illae 
Quidquid  ferant  docendum, 
Habitusque  consequentur 
Asomato  in  profatu. 
Haec  nempe  ficta  vox  est 
Et  devius  promissi  es  j 
Cur  ergo  non  fateris 
Ni  figminis  figura 
Nil  posse  comparari? 
His  me  Camoena  vicit: 
Fugis  jugabo  ludum. 
Admoverat  igitur  Latoides  unam  priori  loco  Mercurialium  ministrarum  225 

jugandis]  Id  est  Dlercurlo  et  Philologiae,  qui  ma-  ferant:  quod  quum  grammaticae  simnl  ct  metro  re- 

trimonii  vinculo  jungcndi  sunt;  his  indecorum  fore  spondcat,  recepi  pro   erat  in  editis. 
alt,  sl  nudae  artcs  dotalitiae  tradantur. —  Scquentia  asomato]  Spcctare  haec  Tidentur  ad  Stoicornm 

mauifesto   corruptaj    nihil   tamen  varlctatls   cxstat,  doctrlnam,  qul  quum  omnia  alla  corporea  dicerent, 

nlsl   quod  Grotlus   In   marglne  pro  in  apposmt  et.  ZszTov   et   tria  alla   statuebant    d^cofiaza  (Sext. 

oi-do]    Quis    ordo?   id   est,    quac   convcnientia.  Emp.  adv.  phys.  X.  218.  p.  670  Falirlc). 
VuLC.  —    Vcl   potlus,    quac  ratlo,    qnae  institutlo  promissi]   Sic  devitis  aequi  apud  Sillum  (1,  S7), 

opcris?  unde  proflciscendum ,  quomodo  progredlcn-  et  devia  pectora  recti  (8,  316). 
dum  tibi  vldctur  ?  /'*//'*]  ^^^n  intclligo ,   nlsi  pro  datlvo  casn  sub- 

^Mu{yui({  ^eraiit]  Mellns  forte :  >  Quac  quid  ferat  stantivi   fuga   acciplam,    ut    sensus    sit:    »victna   a 

doceudumu:  quod    ex    vestigils    colligo.  Gnox.  —  Camoena    fugae  (id   cst   cladl)   meae    statim    sub- 

Ileichenancnsls  a  prima  manu  ferat  (omissa  scUicct  juugam  fictionem  poeticam,  quam  illa  me  continuare 

lineola  N  slgnlficatura)^  Mouaccnsls  (G)  corrcctom  coegit.« 


2o6  Martiani  Capellac  lib.  III.   §.  225. 

aetate  quidem  longaevam,  sed  comitate  blandissimam,  quae  se  in  Mcmpbid^ 
ortam  rege  adhuc  Osire  memorabat,  diuque  obtectam  latibulis  ab  ipso  re- 
pertam  educatamque  Cyllcnio.  Quae  femina,  licet  in  Attica,  ubi  majore  aevi 
parte  floruerat,  sc  assercret  incedere  palliatam,  tamen  ritu  Romulco  propter 
Latiale  numen  et  Olium  caput  proplcrque  Martiam  gentem  Venerisque 
propagincm  scnatum  deum  ingrcssa  cst   penulata.     Gestabat  haec  autem  tcrcs 


Memphide^  Grammaticain  in  Acgypto  invcntam 
prlmus  testatur  Plato  (in  Pliileb.  p.  18),  quem  sc- 
qunntur  Cicero  (I\.  D.  5,  21),  Tacltus  (ann.  H, 
14),  Plutarclais  (quaest.  sympos.  9,  5,  p.  738  d), 
Servius  (ad  Aen.  4,   .'JTT). 

Cyllenio^  Plato  invcntorcm  nuncupat  Tlieuth, 
scd  rcstituendum  cssc  Tlioyth,  id  cst  Acgj'ptiorum 
Slercnrium,    alibl  jam  monui  (§.  173  not.). 

^ttica^  Ibi  prlma  grammaticac  fundamenta  po- 
slta  sunt  a  phllosopliis,  inprimis  Platone  (Diog. 
Lacrt.  3,  2o,  p.  180  Mcib.  Dionys.  Hal.  de  com- 
pos.  p.  14  Sylb.)  ct  Stoicis  (vide  omnlno  Clas- 
scninm  de  prlm.  gramm.  gr,  p.  5  sequ.);  Romae 
autem,  teste  Suctouio  (de  ill.  gramm.  iult.),  diu  ne 
in  usu  quidem,  ncdum  in  honore  ullo  crat  gram- 
matica. 

Latiale^  Saepe  noster  vocibus  utitur  Lalialis, 
Latiale.  Codices  Darmstattcnsls  et  Monaccnsis  (C) 
scmper  altcrum  L  cnm  R  permutant:  scd  parum 
Intcrcst  (3Iacrob.  Saturn.  1 ,  6  et  16.  Stcph.  ad 
Saxon.  p.  7)^  quandoquidcm  Jupiter  mudo  Latialis, 
modo  Latlarls  audit  (conf.  palaeograph.  cilt.  III. 
§.  579). 

Olium  caput]  MS.  Olium  caput,  crcdo  capit^- 
limn.  Grot.  — ■  Lcgc  » Toli  caput.«  IVota  est  nar- 
ratio  de  capite  Toli  Vulccntani  cvoluto  ex  funda- 
mentorum  sedibus  iu  colle  Tarpcjo.  Et  mihi  quidcra 
aliquando  placult,  ctiam  Varrouis  locum  (dc  L.  L. 
lib.  4)  boc  Toli  nominc  insignlrc  ad  ipsius  autorls  men- 


tcni :  » Capltolium  dlctum,  quod  hlc  quum  fundamenta 
foderentur  aedis  Jovis,  caput  Toli  homlnis  inven- 
tuin  dicitur."  PiG>on.  (de  scrv.  p.  137  cd.  1613. 
p.  2G6.  1674).  —  Quousquc  tandcm  corrigendi 
prurltus  crlticos  abripict!  iVonne  multo  mclius 
Varro,  Florus  (1,  7),  Auiclius  Victor  (de  vir.  il- 
lustr.  9)  ct  Dlonysius  Elalicarnasscusis  (4.  p.  7S7 
Sylb.)  Ignoti  prorsus  hominis,  cujus  caput  Inven- 
tuin,  nomcn  rcticucrunt?  Qnis  cst  etiam  veterum, 
qiii  Id  prodat ,  vcl  prodcrc  potucrlt  ?  Primus  om- 
nium  Arnoblus,  quartl  seculi  scriptor,  de  eo  fabu- 
latur.  Ac  uc  apud  hunc  quidciu  uominis  lectio  certa 
est.  Quamvls  cnlm  Stewechlus  Toli  legat,  Haral- 
dus  tamen  atqne  editlo,  quae  Lugduni  Batavorum 
16SI  prodiit  (j).  194),  O/ipracbct.  Et  ccrte  mellns 
vox  Capitoliiim  e  «capiit  Glinmn  prodit.  Cave  igltur 
Martianum  corrigas,  qui  apud  popularem  suum  Oli 
lcgens,  ut  illi  nomlni  proplus  acccderet,  Olium 
scripsit.  Acccdit  quod  Servius  (ad  Acn.  8,  54S) 
rcfcrt:  ncaput  humanum,  quod  Oli  dicerctur,  In- 
vcntum  esse.ii  IVcque  Grotianus  solus,  sed  Can- 
tabrigicnsls  etiam  codex  Olium  praebet,  quare  fi- 
denter  hoc  rcposul  pro  o/im  in  editls,  quod  sensu 
carcbat. 

penulata]  Parltcr  Augustinus  (confess,  1,  16; 
Op.  I,  p.  S2  BasiL)  grammatlcos  magistros  appellat 
penulatos.  Initio  In  itincribus  tantum  penulae  ge- 
stabantur,  ut  v.  c.  Milo,  quum  Lanuvium  petcns 
cum    uxore    in   rheda    vchcrctur,    petmlatus  fuisse 


Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  223.  257 

quoddam   ex  compactis    annexionibus  ferculum,    quod  levi  exterius  elephanlo 
praenitebat.     Undc  vclut  medcndi  sollers   magistra   curaudorum  vulnerum  in-  224 
signia   proferebat.      Nam    cx    codem    scalprum    primo    vibranti    dcmonstrabat 
acuminc,   quo  diccbat  circumcidi  infantibus  vitia  posse    linguarum,    dchincque 
nigello    quydam    pulverc,    qui  cx  favilla  confectus  vcl  sopia  putaretur ,    illato 


dicitur  (CIc.  pro  Mil.  c.  10);  mox  autcm  in  urLc 
(juoquc,  initlo,  ut  vlilctur,  a  dcllcatiorlbus  homlni- 
Lu9  facto ,  (jualcm  Martlalis  (2,  S7)  «iVlplia  petnt- 
latorumn  appcllat;  sed  pauiatlm  adco  invaluerunt, 
nt  togarum  fcre  in  locum  succedcreut;  unde  factum 
est,  ut  noster  penulatam  opponcrct  palliatae,  ut 
antiquiorcs  togatam.  Qua  dc  rc  jam  qucritur,  (juls- 
quis  dlalogum  dc  oratoriJ)us  scripslt  (c.  39):  »(]uau- 
tum  Lumilitatls  putamus  clotjuciitlac  attullssc  pe- 
nulas  Ulas,  quILus  adstrlcti  ct  vclut  inclusi  cum 
judlcibus  faLulamur?»  ct  licct  «contra  consuettidi- 
nem«  Lamprldius  dlcat  Commodum  «penulatos  jus- 
sisse  spcctatorcs,  non  togalos,  ad  muuus  conve- 
nlrcii  (in  vita  Comni.  c.  iG),  eo  tamcn  ipsa  con- 
suctudo  processit,  ut  Gratlanus  et  Thcodosiiis  im- 
pcratores  Senatores  jubercnt  » clilamydis  tcrrore  dc- 
posito  auieta  coIoLorum  ac  penularum  inducre  ve- 
6tlmcnta«  (cod.  Thcodos.  I.  14,  tit,  10,  c.  1 5  T. 
V,  p.  232  Rittcr.  cum  not.  GotLofredl).  Dlligenter 
in  Lanc  rem  inquisivit  Fcrrarlus  (de  re  vcstiaria 
T.  II,  p.  68  sequ.),   (]uem  vide. 

(jeslahat^  Ex  iis  quae  nunc  scquuntur  apparet, 
Grammaticam  a  nostro  mcdici  LaLitu  inducl.  Paritcr 
Lucianus  (cpigr.  22.  T.  X.  p.  4J>  Bip.): 

^lXa-&i  yQafifiaTizri  <pv6lCos ,  tXad^L  iwv6a^ 

^agfiaxov  evQOiievr]' 

elephanto^  Totum  pro  partc:  cLurnum  intelllglt 
(conf  C.  Fr.  Ilcrmanu.  ad  Luclan.  dc  Listor.  scr. 
p.  304).  A  Vlrglllo  (georg.  5,  20)  solidus  elephan- 
lus  dlcltur.  Ferculum  autcm  lioc  slve  gcstamen 
ipsum    thccam   calamariam   vcl   graphiavlaui   slgnifi- 


care    videtur,    quam    nuncupat    Suctouius   (in  vita 
Ciaudii  c.  3I>). 

proferebat]  Ad  omnia  Ula,  quLLus  Grammatlca 
usa  csse  fingitur,  JoLanncs  SarisLerlcnsIs  (mclal. 
1,  21.  p.  778)  Lacc  oLscrvat:  «Martlaniis  Gram- 
maticam  inducit  cum  scalpro  ct  fcrula  ct  ungucntaria 
pyxldc  mcdicorum.  Scalpro  slcjuldcm  orls  vitla 
purgat,  ct  iiifanlliiiu  linguas,  qui  ad  artcm  pLilo- 
sopLIac,  ea  praclactante,  cILante,  ct  duccnte,  ituri 
sunt,  radlt,  dum  crudlt:  ct  nc  Larbarismo  aut  so- 
locclsmo  LalLutiaut,  in  scrmone  pcrformat:  pccean- 
tcs  autciu  castigat  fernla^  ct  wujttento  lioncstatis 
et  utllitatls,  (juac  ex  ea  provenlt,  patlcntiam  mi- 
tigat  poenam.  Slanum  quotjue  ad  rectc  scriLcudum 
rcddlt  iduneam^  acult  ct  visiiin,  ut  ei  partcs  litcrac 
denslores  aut  yelum  multlpllcltcr  elaboratum  oL- 
stare  non  possit.  Aperit  aures,  quas  tam  ^aviljus, 
quam  acutis,  imuio  ct  cunctls  vocILus  reddlt  accoin- 
modatas.n  De  slngulis  praetcrca  confcratur  monstrum 
erudltionis,  Jacobi  MartorcJil  Ilbcr  dc  regla  thcca 
calamaria  (IVeapoIi  17oG.  4). 

nitjello^  IIoc  esl  »mcro  incausto«  (cncausto) 
VuLCAN.  —  Ineaustum  Vulcanius  dlccrc  vldetur 
atramentrtm,   quod  ctiam  nunc  Itaiis  cst  inchiostro. 

sepia\  xV.d  atramcnti  alludlt  materlam.  Grot.  — 
Pcrslus  (5,   13): 

»I\igra  mtod  infusa  vanescat  sepia  lympha.* 
Coufcr  Pllnidin    (9,    26,  4o.   11,  5,  2.  32,  10, 
52.   3S,  6,  2'6);   Arlstotclem  (Llst.  anlmal.  1,  4), 
ct  Ausonium  (epist.  4,   74): 

nMelonis  albam  filiam. 


53 


2o8  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  224. 

per  cannulas  eadem  resanari.  Tiinc  etiara  quoddara  medicaraen  acerrimuray 
Vi  quod  ex  ferulac  flore  caprigenique  tergoris  resectione  confecerat,  rubri  admodura 
ooloris  expromsit,  quod  moncbat  faucibus  adhibenduni,  quum  indocta  ruslicitate 
vexatae  foelidos  ructus  vitiosi  oris  exhalant.  Dcmonstrabat  etiam  quendam 
gratissimum  gustum  vcspere  multo  oHvoque  laboratum ,  quo  depulsa  vocis 
22o  insuavissimae  diritate  canoros  etiam  ficri  posse  memorabat.  Arterias  etiam 
pectusquo   cujusdara    medicaminis    adhibitione   purgabat,     in  quo   ct  cera  fago 

ilHta,   et  gallarura  guraraeosque  comraixtio,    et  Niloticae  fruticis  collemata  no- 

•• 

«Notasfjue  fiirvae  sepiae  foetidos  rttcfm]   Saxo  graminaticus  (6.  p.  107): 

Cnidiosmie  nodos  prodidit.f^  »Im1igcstaut  ventris  sanieiu  foctido  oris  anhelitu  ni- 

cannulas\    Calanios    significat,    quornm    usnm  ctabatur.«  Atijuc  ipsc  Ciccro  (iii  Pis.  6):  »quum  isto 

Quinctilianus  (10,   3,  31;    p.  163  Spald.)   descri-  orc  foctido  tctciTimam  nobis  popinam  iulialasscs.» 
psit  Iils  Yerbl.s:  »quoad  t/i<<njM/i(ur  calami,  morantur  vespere^  Vigilias    siguiGent,    ut    olivo  luceruas 

manuni.v  (couf.  supra  §.  2   ct  iufra  §.570  uot.). 

ferulae^    Ad  fcrulas    sccptra  pacdagogorum  al-  diritale^  Darmstattensis  qnidem  codex  ariditate, 

ludit,  uude  id  quod  in   proverbialem  formam   abiit:  quod  Heinsius  (ad  SU.  11,  416  Biirm.)  ctiam  prnc- 

»Et  nos  ergo  manum  fcrulae  subduximiis«;  et  illud  fcrcbat;    scd   vulgatam    reliuquei'e    non    opus    est, 

Columellac :    «Fcrulasque  minaccs.x     Dc  ferulis  di-  quum  dinitn   omuino  canoro  oppositum   sif.     Dirae 

Tcrsiuu    quid   a   reliquis    subiudicat   Apulejus.    Alii  alitcs  ncmiui  ignotac.     »Teterrimum  omni  diriiate« 

'eaim  de   manibus    puerorum  ferula  cacdcndis  indi-  Ciccro  (iu  Vatin.  5  f.)  scripsif. 

cant:  ille    vero   ait   lUjro   10    mct.    »quam   alfissiiuc  puryabat\  lu  cditis  additum  crat  garijarizundo. 

sublato  puero  fcrula  natcs  ejus  obvcrberausn.  Grot.  ]\otavit  tamcn  Grotius:  »in  MS.  uieo  liacc  >ox  pro 

—  Addc    apud  Suctouium  (dc  ill.  granim.  9)  Do-  glossciuatc  est,   et  rectc:   si  enim  Iiaec  ad  gargari- 

mitii  Marsi  versum:  zaudum  cssent,  utiquc  cpithemata  non  esscnt.u  — 

»5i  quos  Orhilius  ferula  scuticaque  ceciditf>  Abest    ista   >ox    a    codicibus  ctiam   Reichenauensi, 

et  Martialis  (10,  62,    9)  Laee:  Dariustattcnsi,    Monaceusi  (C),    Cantabrigiensi    ct 

»Qua   vapulavit  9Iarsijas   Celenaexts ,  Britauuico.  l'osterior  codex  practcrea  pro  purtjahat 

Ferulaequc    tristes  ,  sceptra  paedagogoi-umi  exLibct  curahat. 
alioquc  loco  (14,   80)  cera  fatjo  illiUi]  ]\otissiinac  sunt  tabulae  ccratac 

nlnvisac  uimitini  pueris,  grataeatie  magisttis.»  (Guillaud.   dc  papyro  3,    41    sequ.   Nov.    op.   dipl. 

Conferatur  etiain  Juvcnalis  (1,    1J>).  alii).     Earum   pi-ae    nicuibrauis    pracstautiam    docct 

adltihendtim]  Variantcm  Lanc  leclioncm  pro  ad-  Quiuctilianus  (lO^  3,  31.  p.  102). 
movendiim  praetull,  quum    ct  Rciclicnauensis,  Bri-  et  tjallarui)i\  Obscrvcs  vciim  Iiodiernara  lilc  atra- 

taunicus  et   Cantabrigicnsis   cum   ca  conciuanf.  menti  prapparationcin,   cujus  autiqiiius  tcstimonium 

capiigeniquej  Alludit  ad  scuticas,  Gnux.  cquidcm   uuii  nuTi, 


Mai  tiani  Capellae  lib.  III.  $.  225:  259 

tabantur.     Quae   vis   cpitlicmatis   licet  memoriara   intcntionemque    procuraret, 
tamcn   natura    sui    cliam   vigilias  inferebat.     Protulit  quoque  limara  quandam  22(> 
arlificialitcr    expolitam,    quac    octo    partibus   auratis   velut  diversis  nexionibus 

gtimmeostfue]    Gummis,    ut   Capella   lioc  libro  talcm   Gramjnaticac   limam    tradit.  Dartii.   (advcrs. 

testatiir,   fcmiiiino  gcnere    dicitiir.   In  gcnitivo  giim-  1355). —  Adde  Ausonii  (sapicnt  299,   13.  p.  228 

incos   Graccanioc,   ct  gummis  Latinc.  IVonius  Mar-  Dac.): 

ccllus:  uGiiiumi  gcncris  ncutrius,  ut  cst  usu  inono-  oEt  correcta  niagis ■,  qvam   condetnnata  vocaho, 

ptoton.    Taincn  fcmiuini    Cinna :  Alpinaquc  guinmi;  Apponet  docti  nxtae  milii  Jiina  vin'.» 

ut  sit  gcuitivus  cjijs  Liijus  guininis,   ut  piijipis,  fe-  octo  partibus]  Quo  mclius  haec  iutclligas,  oonfcr 

Liis,    pclvis.ii   GnoT.  —     Confer    iufra  (§.  291).  infra  (§.  289)  YCrsus: 

Ailoticae]  A  Pliiiio  haec  habct,  ijul  (3,    12,  23)  "Bis  miarta  fandi  mits  paratur  portio 

dc  papyri  sclrpis:    »tcxuatiu-«  iuquit  «luadcnlc  tahula  fel  vnlnevatiir  ductus  oris  inteijcr.« 

AiViaqua.  Turbidus  liqiior /^/iii/mA- pracbct  vicoinu  cct.  Uiide  (§.326)  Minerva:    nnl  fallor",    inquit,    y^octo 

eollemata^  KoP^ZrjfiaTa   sunt  eonglutinamcnta.  partes   orationis    vclut    incunabula     repctitura    iiiti- 

Grot.  mare  disponis. «     Octo  partcs  jam  Aristarchus  st»- 

memoriam]  In  omnl  scripturac  laudc  Id  maxime  tuit  Quinctilianique  aetatc  (1,   4,  20;  p.  78  Spald.) 

extollitur,  quod  rcrum  memoria  cjns  ope  servatur.  Palacraon,  quod  fugcrat  Isidorum,  qui  (ctym.  1,  C, 

(Stob.  serm.  79.  Ciccr.  partit.  26).  1.  p.  13   Arev.)    a   Donato    dcimim    orationcm    in 

epithemalis^   Quod  Cclso  emplastnnn,   id  Mar-  partcs  octo   partitam  essc  scribit. 

CcUo   Empii-ico    (20   p.  131   Frobcu.)   epithema  est.  nexionibus^    Qiiac  suut  diversac  nexiones  illac? 

/imam]    Lima   cst    cultiira   opcris    jaui    scripti,  Mihl  vidctur  ab  abbroiationc,   solcmni  librarioruin 

qua  politur  illud,  ct  in  honestam  formam  rcdigitur,  terriculamcnto ,   crro»  natus,  ct  non  paulo  Capella 

vitiosis  omnibus  dcrasis  vclut.  Iloratius  »arlc  poe-  dignior  vox  reponcnda  pectitiationibus ,  quod  voca- 

tica«,    libcllo  jam    Sidonii  acvo   singiilari,  ne  quls  bulum  rcl  ipsi  mirum  In  modum  conveniens  curioso 

cpistolam   cssc  acrlus  contcndat:  taliuin    asscrcndum    scriptori   ncino,    puto,    ncgabit, 

'IVec  virlute  foret  clarisve  potentiits  amiia  qul  scriptl   codicis    pcues    nos    cxstantis    lcelioncm 

Quam  lingua  Lalium ,    si  non  offenderet  unum  pensionibtis  audicrlt,  quae  quidem  fundamentum  liii- 

Quemnue  poetarum  limae   labor  et  mora.f  —  jus  corrcctionis   nobis  botiuin   cst.  Barth.  (advcrs. 

Cul   cldcm  limatus  pro  subacto  pocta  ct  quamlibet  p.  1353).  —  Peccat  BaHliiHS  hlc  in  pluribus.  i\ani 

cultlssimo  llb.  1.  sa|L  10.    Martialis  llb.  10,  cp.  2:  prlmum  Talsa,  scd  cniu  multis  crltlcis  cl  coniiuunis, 

nNota  leges  (jwitedain,    sed  llina  rasarecenti."  argumcntatlo  C9t:  quum  alli  libraril  In  Icgcndis  Ycr- 

Idem  limitiidi  verbo  in  caiu  rem  usus  Ilb.  6,   ep.  64.  bis    brcviatls    crrarint ,    hunc    ctiaiii   errassc !   EiTor 

Ovldius  lib.  1   dc  Poiito,  clcgia  6:  scllicct    siiigiilornm   ncnti<]iiam    oinniiiui    csl,    ct    u 

uScUicet  incipiam   lima   tnor-dacius  uti  singulls    argumcnfarl   ad    unl^^crsinu  profccto   omnis 

Vt  sttb  judicium  singvln   verba  vocem  ?«  vetat  logica.   Porro  c  coiTuplo  in  codicc  suo  vcrbo, 

Elcgantcr    nriri   ingenii  scriptor    Martiniius   Capclla  quod   vitiosnm    esse    ipse  agnosclt,    corrigcrc   audcl 

;* 


OO' 


260  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  226. 

interstincta  vibrabat,  ex  qua  scabros  dentes  vitiliginesque  linguarum  et  sordes, 
quas  in  Soloe  quadani  civitate  contraxerant,  levi  sensim  altritione  purgabat. 
227  Haec  abstrusa  nosse  carmina  numerosque  multifidos  crebrae  supputationis  operc 
putabatur.  Denique  quoties  curandos  acceperat,  mos  ejus  erat  de  nomine 
primo  tractare.  Casus  etiam  non  tacebat,  quanti  vel  vitia  creare  posscnt, 
vel  prudcntissime  declinari.  Tunc  genera  rerum,  verba  etiam  curandorum 
cum  ratioue  captabat,  ne,  ut  fieri  ab  aegrotantibus  moris  est,  nomen  pro 
nomine  commutarent.  Tum  raorborum  modos,  tempora,  figurasque  et  sche- 
mata  requirebat,  jubebatque  alios,  quis  plenitudo  obtusior  atque  immobilis 
torpor    insederat,    gradus   percurrere    scandereque    quam  plurimum  operum, 

vocem    claris    litcris    scriptam.     Denique    In    Ulud  scquitur,    non   debebat  a   Grotio   singularl  numcro 

ctiam  critlcorum  Yltinm,   quod  persacpe  in  Loc  ipso  addi,  quum   antcriores  cditioncs  jam    contraxeraiit 

liJbro  arguimus,    iucidlt,  ut  auctorem  ipsum  qnibus-  habcrcnt,  ct  ita  ctlam,  quos  vidi,  librl  scriptl.  InTra 

dam    tautum    locis    legerit,    ncutlquam    perlcgcrlt.  noster  (§.  526)  Itcrum  soloeclsnios  tangit. 
Undc    factum   est,    ut  voccm  damnaret  nostro  pcr-  ^i/a«<i]   MS.    tfua.  Grot.  —    Profeeto    melior 

familiarem,  ut  supra  (§.  51)  »tabens  diviim  rte.rio",  vulgaris    lectio.     Qiianti   enlm  e  Graeco    oGoL  pro 

et  (§.  92)   nquaeque   elemcnta  ligct  dissona  tiexio.»  quotqtiot   explicarl  potest. 

Neque    solus  noster  Lac  vocis  forma  usus  est;   sed  declinarij    Facete    metapLoram   persccutus   cst, 

popularis    ctiam    ejus    (Arnob.  5.   p.   1S6)    verbls:  usus  verbis  ambiguis,    ut  bic  declinari  vitia,  quod 

Bvlnculorum   Illae    injccta    sunt    nexiones»:   Ita    ut  de   adversis  In  vita  casibus  paritcr  ac  de  nominum 

Afrls  In  prlmis  usitata  fuisse  vldeatur.    iXequc  sen-  in   grammatica  casibus  obliquis   intelligl  potcst. 
sus  ullam   mutationcni  flagifat,   quum  partes   nexae  morborum  nxodos^   E  luanuscripto   Grotlus  Lanc 

Lnter  se  facUe  diversae  nexiones  appcllarl  potiicrint.  lectloncm   In    notis   attullt,    quam  pro  vulgata  ver- 

Soloe^  XoZoc  Straboni    et  Ptolemaeo.    AUudit  borum  reccpi,  magis  nlmlrum  convcnlcntem  ad  me- 

ad  soloeclsmum,  qul   ea  cx   urbe  originem  traxisse  taplioram  persequendam.    la  codlce  etiam  Relcbc- 

mcmoratur.  Grot.  —    Addc    Siildam ,    et    Iiiprlmis  naucnsi  slc  lcgitur. 

Diogenem  Laertinm  (I,  Sl  Ibiqu.  Intcrpr.),  simliitcr  plenitudo  obtusior]  Id   cst:  magna  Ingenll  tar- 

Straboncm  (14.  p.  665  Casaiib.)  et  Isidorum  (etjm.  ditas.  Vui:.c. —  IlypaUage  pro   «plcua  bebctudo.« 
1,  35,  2.  Op.  in.  p.  52  Arev.),   cujus  vcrba   bacc  quam  plurimum^   IVescio   quid  liaec   slbl  vellnt, 

snnt:  » Dictus  autem  «oZoecwmMS  a  Cillclbus:  qul  ex  nl    legas  :  »scandereque    quain    plurimum,    opcrum 

urbe   Soloe,   quae    nunc    Pompcjopolis    appellatur,  praepositionibus ,    aut   conjunctionibus  partlcipatisa 

profccti,  quum  apud  alios  commorantcs  suam  et  U-  («ta   cst  in   mauuscripto)    »Insistere.«     AJludit,    ut 

lorum  linguam  vltiose  Inconsequenterquc  confiinde-  solet,     ad    partcs,     quas    vocant,     octo     orationis. 

rent,  so/oec(5mo  nomen  dedcront.n  $ed  Terbum,  quod  Gbot. —  IVoa  ^ldit  Grotius  Dquam  plurlmuui  opc- 


;  Martiani  Capcllac  lib.  III.  §.  227.  2G1 

praepositionibus  aut  conjanctionibus  aut  participatis  insisterc,  totaque  cu- 
randos  arte  fatigari.  Hanc  igitur  feminam  tali  multoruni  curatione  callcntem  228 
quum  deorum  nonnulli  Jatricen,  alii  Gencthliacen  diversis  rcrum  operibus 
aestimarent,  addereturque  fidei  medcndi  sollcrtia,  quod  eam  opitulari  posse 
oris  vitiis  ncc  Pallas  denegaret  uec  ipse  Majugena;  inconscntancum  tamcii 
videbatur  inccdcre  medicara  penulatam.  Idcirco  ab  ea  et  nomcn  et  ofTicium 
suum  ac  totius  expositio  artis  exquirilur.  Tunc  illa,  ut  familiare  habebat  expo-  229 
nere  percunctata  ac  docere  faciie,  quae  ab  eadem  quaerebantur,  pcnula  a  dextra 
cum  modestia  vcrccundiaque  revelata,  sic  cocpit:  rQafifu^vixr}  dicor  in  Graecia, 
quod  yQafiijirj  linea,  ct  yQdfifiata  litcrae  nuncupentur.  mihique  sit  attributuni 
literarum  formas  propriis  ductibus  lineare.   Hincque  mihi  Romulus  Literaturae 


ruuiK  idcm  cssc  ac  sl  ilixisset  »quain  plurlma  opc- 
ra.a  Volult  sanc  nostcr  »discipuIos  cogcrc,  nt  gra- 
dns  (quibus  ad  fastigia  §.  2G8  pcrvcuitur)  pcr- 
currcrcnt,  scanderentque  quam  pliirlma  opera  (poc- 
tica),  ct  iiisistcrcut  praeposilionibus  (§.  287)  aut 
conjuncliouiLus  (§.  28G)  aut  pai^licipatis  (partici- 
piis  §.  285  f.  28o).« 

curatione^  Vcrbi  calleo  cum  sexto  casu  con- 
structi  plura  cxcmpla  congessit  StcpLanius  (ad  Sax. 
p.  87)  e  Petronio,  Septimio  Scrcno,  Sulpitio,  Ap- 
pulejo,   Auimiano,  allis. 

Genetldiacen^  Hanc  a  Phroncsl  cducatam  ct  a 
Pallade  ApoIIineque  laudatam  noster  Inferioribus 
locis  (§.  892  —  894)  fingit.  Confcr  Rclmcrum  apud 
JLtschcrllcb.  (ad  Ilorat.  carm.  T.  11.  p.  G9G)  et  Ho- 
rat.  cp.  2,  2,  187. 

inconsenlaneuni^  Quia  scr>I  plcrumque  ct  II- 
bertlni  vel  Gracci  bomlues  nicdicinam  factltabant 
Romac.  Conf.  Scblaegcri  historlam  litis  de  mcdico- 
rum  conditione  (Ilclmstadt.   1740). 

revelata^  Lcctio  quidem  ad  margincm  iiotata 
relevata  habct;  sed  vulgatam  servavi,  quoniam  vox 
satis  apta  ct  a  Alarliaui  populari  (Appulcj.  mct.  3, 


p.  188  ct  passiin)  quoquc  usnrpatiir.  Graccnni 
ciTtOMxXvn^XEtV  idem  revelare  est.  Voluit  igltur 
nostcr  uveste  composita  ad  diccndum  agendumquc« 
signlGcare  (conf.  Quinctil.  11,  3,  144  sequ.  p.  448 
—  4o0  Spald.). 

propriis^  lutelligc  «suis  culqiic  litcrac  peculia- 
ribus»  ut  alia  ab  alia  discernl  posslt.  Augustinus 
(dc  ordlnc  2,  12  op.  I,  p.  342  Bas.)  rcperlas  csse 
ait  literas  xnotatls  omnibus  oris  ac  Iinguac  souis 
atque  discretis.t  Infra  (§.252)  ad  artificlosam  litc- 
rarum  formationcm  illos  ductus  rcfert. 

Itomultts^  Ufitiir  hoc  nomlne  pro  Romanis,  ut 
Perslus  (1,  85):  »an  Romttle  ce^^es?!!  Qiiinctillanus 
(2,  1,  4.  p.  2S5.  2,  14,  3.  p.  340  Spald.)  «gram- 
maticcn»,  inquit,  in  Lalintim  transfercntcs  litera- 
turam  vocavcrnnt. « 

Literaturae]  Ipsam  Grnmmaticam  cssc  Lifcra- 
turain  dicit  seusu  omnino  latiori,  quam  in  hiijiis 
vocis  expllcatione ,  a  Cicerone  (partit.  2G.  p.  282 
Proust.)  data,  latct.  Seneca  (cpist.  88.  p.  a67 
Lips.) :  aLiteraturav  inquit  »per  qiiani  pueris  elc- 
menta  traduutur,  wo»  docct  liberalcs  artes,  scd 
mox  praecipicndls  locum  parat.«  Literatorem  dliTcrrc 


Sfi^i  Martlani   Capellae   lib.  III.   §.  229. 

nonicn  adscripsit,  quamvis  infantem  inc  literationem  voluerit  nuncupare,  sicul 
apud  Graecos  ygaixiiari&T^yS]  primitus  vocitabar;  tunc  et  antistitem  dedit  et 
sectatores   impuberes    aggregavit.     Itaque  assertor  nostri  nunc  litcratus  dicitur, 

literator  antea  vocabatur.  Hoc  ctiam  Catullus,  quidam  non  insuavis  poeta, 
commeniorat  dicens : 

Munus  dat  tibi  Sjlla  literator. 

Idom  apud  Graecos  y()aufiaTodidadyM/l.os  vocitatur. 

;i   gratnniafico    c  seriorls  acvl   scrlptoribus  patet  (v.  pcllntlo    grammatlcornm  Gracca  consuctiidine  inva- 

•Iiil.    GapituHni  Autoniii.  Philosopli.  ll.p.  57  Obr.  liiit:  scd    initio  /i7er«/i  vocabantnr.   Gornclius   quo- 

Aclium  Lamjjnd.  in  Goramcdo  .i\jitoiiiuo  10.  p.  118;  quc  IVcpos    in   llbcllo,    quo   dlslinguit  lilei-alum  ab 

in   AJexandro   Scvcro  5.  p.  oOi.   Jul.  Gapitoliu.  in  crudito,     Uteralos    quidcni  vulgo    appcllari   ait  cos:, 

Maxiniino  jun.  1.   p.  592).  qul  aliquld   diligenter    ct  acute   scientcrquc    possint 

infanlem  me]  Manifesto  Iioc  a    Varronc  Iiabet,  aut    dicere    ant   scrlbcrc."     Apud  nostrum   Infcrlorl 

qnl   (apud    Augnstlii.    dc    ordiuc  2,    12.    in    op.   I.  loco  (§.  251)  Grammatica:  uSum,  Inqult,  literatura 

pag.  542    Bas. )    ngrammaticae    infantiam  lileralio-  ipsa  quae   doceo;     /iVeraiMS  quem  docuero.u    Addlt 

nemv    vocat.  Siictonius:  «Sunt  qul   llleratum   a  literatore  dlstln- 

yQafxnaTi6TLX7]]    Godiccs     qiildcm    Darmstat-  guant,    ut  Graccl  graynmuticum   a  grammatista;  et 

tcnsls,  Monacensis  (G),   Gantabrigiensls,  ct  Brltan-  UJum    quidcm   absolutc,    Iiunc    mcdiocrlter    doctum 

iiicus    grammatice     liabcnt;     scd     vulgatain    rctlnul  existiment.     Orbllium   apud  luajorcs,   alt,   qiium  fa- 

lcctloucm,     quacnin     concinit     ct    Ilcicbcnaucnsis.  milia    alicujus    venalis    produccretur,     uon    temere 

Gracca  illa    vocc    utitur   Scxtus   Empiricus  (1,    2.  qiicni /(7errt/Hm  in  tltulo,  scd  ///crn/orem  inscrlbl  so- 

j).  22o  Fabric).    Plato  quoquc  (in   Protag.   p.  512  litum  cssc,    quasi  non  perfectum   literis,    sed   Im- 

Stepb.)   yQan[iaTi6T7}v  appcllat   grainuiaticac  artis  butum."     Gcllius  (IG,   G)   «qucnipiani  linguac  La- 

ludiniaglstrum,  (im  aVias  yQccijifiaTodcdc'c6za/log  &p-  tinac  Hteratorcm«    memorat.    Unde  infra   (§.  251) 

pellabatur.    Coufer   omnino    ^V^^verium   (poI>-math.  adverblum    ctiam    literate    cxplicatur    » qnod    perile 

c.   4,   p.   27  scqu.),    Ilcralduni    (Obscrvat.   7,    2o;  tiaclav crlt,  qni  a  Gramuiallca  cdocfus  fucrlt.n  Ilanc 

j).  GOS),  Solanum  (ad  Luclan.  de  nicrc.  cond.  T.  III,  Ilteratorls  notioncm  graeca  voce  fucLIius,  quam  La- 

p.  525  Bip.)  et  Glasscnium  (de   priiu.  graniin.    gr.).  tlua ,  Ai-Istotelcs  (cafcg.  de  qiial.  p.  58)  yQauitfa- 

sectatores]   Distlugult  cos  Suetonius   a   discipu-  Tiy.coTEQOQ  cxpriiucre    potuit.     Appiilcjus  (In  flor. 

lis,    scribcns:  nMarcus    Valcrius    Probus    non   tam  p.  97   Oud.)  de  3Iusarum  crateris:  uPrliua  cratera 

dlsclpulas,    qnam    seclnlores    aliquot    Iiabult.     IVun-  /iVern/orw  ruditatcm  cximlt,  sccunda  graiumalicli<  cCt. 

quam  enim   Ita  docuit,    ut  magistrl  pcrsonam  susfl-  Catullus  <juidam]   5Jalc  sc   habct  apud  Grotlum 

iicrctii  (illustr.  gramni.  cxtr,);  hoc  tameo  locolidcin  miidem,   iinde  Icctloncm  praefiili,  quam  ^lonaccnsis 

ci!in  discipulis  cssc  vidcntur.  (G),  Britannicus,  cf  Darmsfatlensis  pracbebaiit.  Vcr- 

litcratu-s]   Suelouius   (dc  III.  gn^wm.  4):    "Ap,  siiiii  rcperios    In   carni.    li,  9. 


Martiani  Capcllae  lib.  III.  §.  230.  i>(>3 

QUID    SIT   OFFICIUM   GRAMMATICAE. 

Ofiicium  vero  incuin  tunc  fucrat,  doctc  scribcre  lcgcrequc.  Nunc  ctiam  230 
illud  acccssit,  iit  nicuni  sit  eruditc  intelligcrc  probarcquc.  Quac  duo  mihi 
vcl  cum  pliilosophis  criticisquc  vidcntur  esse  communia.  Ergo  istorum  quatuor 
duo  activa  diccnda  sunt,  duo  spectativa.  Siquidcni  impcndimus  actionem,  quum 
quid  conscribimus  legimusvc,  scqucntium  vcro  spcctaculo  detincmur,  quuni 
scripta  intcUigimus  aut  probamus;    licct  intcr  sc  quadam  cognationc  conjuncta 

ajmd   Craecos]    Ita    a  Strabonc    (14.    p.  638  [iliilulugia.n      Coiifercncla    oninino    Iile    pnlcIieiTtnia 

Casau!).)   EjiicurJ  pater  Ncocles  yQU(i[iaTodlda6-  Classenii  conimcntatio  (dc  prlinordiis  Granntiaf.  Gr. 

yM^og  appcllattir.   Confcr  Diogcncai  Lacrtium  (10,  Bonu.    1829)    et  Hcrzogiiis   (;ul  Sciopp.  graiu;:iaf. 

2.   p.  604  Mclk),    Ilesycliiiiin    (p.   SSS    v.  yQUfi-  pliilos.  p.  1). 

fiarcffrrj  g)  ■■,    add.  Stallb.  (ad  Plat.  Phil.  p.  116)  ct  ciitlcisf/ite]   Uiidc  Quincti!i.;niis  (1,  4,  5.  p.  K5 

Oioncm  Cassitiin  (28.  p.  15.  75,  5.  p.  1259  Reiui.).  Spald.)  de  grajiimaticorum  olllclo:  »?iam  ct  scrliiendi 

tftiid    sit]    Inscriptio    liacc    ct    ipiac    scc|uuntur  ratio  cuiijuncta  cum  loqucndo  cst,   ct  enarratloucm 

omucs   absunt  a  codicibus   Angllcis,   Darmstattensi  praecedit  eiucndata    lectlo,   et  mi\tum  bis  omnibua 

plurtlius(|iie  aliis.  judicium  est:  quo  quidcm  ita  severe  sunt  usi  vctcres 

Tiiinc  etiam  illudj   Sextus  Eiiipincus  (adv.  gram-  gramniatici,    ut   non   vcrsus  modo  ccnsoria   riiiadaia 

mat.  1,  2,  49.  p.  226  Fabr.)    »diip!icem  csse«    ait  vlrgiila  notare    et   libros,     <|ui   falso  vidcrcntur   In- 

»grain:na!!cani,   allam  quae  doccat  clementa,   artcm  scriptl,   tanquam  subilititios  summovcrc  familia  pcr- 

nliiilrum  lcgendl  et  scribcndij  allam,  quac  facultas  miscriut  sibi;    sed  auctorcs  alios  In  ordinem  rcde- 

profuridior  versetur  in  cxaniinanda   ctiam   litcrarum  gerint,   alios  omnlno  excgcrint  numcro.«    Gramma- 

cogiiitlonc  ct  uatiira,   ct  iu  oraliuuis  partibus,  cjuac  licos   poslmodo    appcUatos  essc,     fjui    antca  crilici 

iis   constcnt.u     Augustiuiis   (de  ord.  2,    12.  Op.  I.  audlcriitt,    fcstatur   Dio    Cbpysosfo:juis    (or.  55,  p. 

p.  542  Bas.),   postquam  prlus  gpainnialicac  odicium  555  iJIorcU.).     Eraut    taincn,    qtii  dliTcrrc  crlticuiu 

in  ti'adendls  clemenlls  llfcrarum,  docfplita  verborum  a  gi-aiuiaatico  confendcrcnt  (Sext.  Emp.  adv.  graiiiru. 

ct  syliabarum  acceutlbus   relulerat,  .■^cldlt:  «poterat  1,  5,  79.  pag.  255  Fabric;  add.  Aqiiil.  pag.  111 

jam   perfecta   essc   gramiuatlca;    scd  qtiia   ipso  no-  Ruliul;.).  Illnc  nostcr  etiain  Infra  (§.  138)  judicinni 

niine  profitcrl  se  lltcras  clauiat,  uiide   etiam  Latiiie  de  canuiaibus  ct  pocuiatlbus  Dialectlcae  vlndica'. 
llfcratura  dicitur,    factiiin  est,   ut   cjiadqiild  dignum  activaj   Aristotclcs  (mcfapli.  5,    1)   baec  cilaiu 

mcmoria  lifcrls  uiaudarctur,  ad  eain  neccssario  pep-  dlslliigult,  jfQcoctlTca  ulmirura  et  ■&EC0Q7jTiy,ci.  Addu 

tincrct.    Ita(|uc  iinum   quidcm   noincn,    scd  rcs   in-  Stobacum   (serin.   59    cd.   Gesneri),    Qnincflllaniiiu 

liiritu,    mtiltiplcx,   curarum  plenior,   quam  jucundl-  (2,   18,  1.  p.  594.  595.  5,  7,   I.  p.  545)  ct  ISIa- 

tatis  aut  vcritatis.a    Scnceae  etiam  vcrba  (cplst.  108.  ximuui  Tyriuni  (I.  p.  595  seqn.  flclsl;.). 
p.  65G  Lips.)  suut  nquac  pbUosopLia  fuit,  facta  cst  licet\    Giotius  cdidcrat    »ef  licel«-,    ande  You- 


261  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  230. 

sint,  sicut  ct  in  ceteris  artibus  comprobatur.  Nam  et  actor  coguoscit  primo 
quae  vaieat  actitare,  et  astronomus  quaedam  facit,  ut  per  ea  cognoscat,  quac 
debeat  comprobare.  Promiltit  ctiam  utrumque  Geometres,  quippe  formas 
tlieorematum  cum  rationibus  certis  efficit  et  cognoscit. 

QCJOT   SINT  TARTES  EJUS. 

231  Partcs  autem  meae  sunt  quatuor:  litcrae,  literaturac,   litcratus,  litcrate. 

Literac  sunt  quas  doceo,  literatura  ipsa  quae  doceo,  literatus  quem  docuero, 
literate,  quod  peritc  tractaverit,  quem  informo.  Profiteor  autcm  de  orationis 
natura  usuque  tractare.  Natura  est  ex  qua  formatur  oratio.  Usus,  quum 
cadem  utimur,  appcllatur.  His  etiam  materies  admovctur,  ut  de  qua  re  di- 
cendum  sit  aestimemus.  Oratio  yero  ipsa  tribus  gradibus  eruditur,  literis, 
sjllabis,    et  vcrbis. 

ciiliis  (sp.  crlt.  p.  82)  legeiv  jiibet  videlicet  ct  pro  ctanl.a    Petroniiis  (10.  p.  41  Biirni.):  «tu  litcras  seis 

siiit  indicallvum  siint.     Sed    quuin   copula   et  absit  et    cgo    aliquid    aliud    pyomitlam.t      Sic   scribcbaut 

a  codice  Cantabi-igiensi,  ista  rcsectione  et  correctione  (Sen.  contr.  4,   29  Rufi  Vibil  p.  276  Elzcv.)  npro- 

non   opiis   est.     Paulo   post  cx    codcni  codice   post  mitlere   oratorcmc,    ila   ut  illtid   promittere  Gracco 

sieut  inscrui  et  in.  VJti6;(V£l6\)aL    prorsus  responderet  (conf.   C.  Fr. 

actor]  IVon  gencraliori  scnsu  Iianc  voccm  acci-  Hcrmann  ad  Lucian.  de  bist.  scr.  p.  220). 
plo,    scd    pro    bistrionc,    qui    disccre    antc   debcat  oratio]   Quiiictilianus  (2,   1 ,  6.  p.  2o6  Spald.): 

qnam  agat.  nRbctorice,  luquit,  a  grauimatica  jam  paene  posscs- 

astronomns]    Prorsus  contrarium   Quinctlliamis  sione   depiilsa   cst.«    Addit  tamcn:  ii]\ec  inficiabor, 

(2,   i8,   1 5   p.  395):  » Asti-ologia    nuliuiu    cxigens  cx  lis  aliquem,    qul  gramniatlcen  profitentur,  cous-t 

actum,  scd  Ipso  rci,  cnjus  studium  Iiabct,  lutcllcctu  qne  scicntia    progredi   posse,    ut   ad   Laec   qnoqne 

coutenla:  quare  &acoQrjrLii7]  vocatur.n  tradcnda  suiliciat:  sed  quum  id  ogct,   rbetoris  ofliclo 

promiltit]    Praebont   quidem   codices    Brltannl-  fungclur,  non   suo.«    Corrcxi  apud  nostrum   verba 

cus  et  Cantabriglcnsis    parlter  ac   Grotianus   misil ;  quae    pracccdcbant:   in    cditis    cnim    Icgcbatur    »ex 

Daj'mstatlcusi3   miscet ,   qucmadinodum  Grotlus  lc-  qulbus  formeturn;  Cautabrlgicnsls  rcctlus:  «ex  aua 

gcrc    malcLat.     Veruintamen    viilgata    lectlo,    qnam  formatiir  oratio." 

rctinui,  non  prava  Iia!)Gri  dcbct,  ncc  dcsunt  cxcin-  literis]  Grotlus  cdidcrat:  nid  est  ex  literls,  syl- 

pla,    quibiis    vcrbum   promittere   pro  proftcri  iisur-  labis,    ct  ex  verbis. «     Ilhid   id  est  delcvl  codlciim 

patiim  sit.    Seneca  (epist.  88.  p.  JJSo  Lips.):    »ne  Reiflienanensis  ct  Brifannici  auctoritatc,  ct  illa  bina 

pvomittunl   qiiidcm,    ncc    bujus    rcl    scienliam  afie-  ex  mclius  Cantabrigieusis  oiuisit,  sicut  ct  ego  fccl. 


I 
1 


Martiani  Capellae  lib.  III.  $.  23ii.  205 

DE  NATURA  LITERARUM. 

Verum  in  literis  gemina  quaestio  diversatur.  Namque  aut  naturalcs  25>i 
sunt,  aut  effectae.  Natura  enim  insinuante  earum  nomina  in  loquendi  sub- 
stantiam  procreata  sunt,  artificiosa  vero  formatio  earum  lineas  quas  scribimus 
designavit  ad  hoc,  ut  praesentes  una  uti,  absentes  alia  potuissent;  atque 
ita  ex  hac  parte,  qua  scribitur,  mutae,  cx  illa,  qua  legitur,  voces  sunt 
appellatae,  siquidem  haec  auribus  tantum,  illa  solis  ocuhs  valcat  comprehendi. 

Literae  igitur  aliae  sunt,  quae  per  se  efficere  totum  valeant,  aliae  quae  253 

Sfauilius  (in  astron.  2,  7aS):  sunt]  Omissuin  Loc  auxlllare  vcrbum  e  Canta- 

—  irttdibus  pueris  monslratur  litera  primum  brigicnsi  supplevi. 

Per  faciem  nomenque  suum  componitur  usus:  absentes^  Opcrae  prctium  erit  Lic  confcrre,  quae 

Tunc  conjuncta  suis  formalur  syllaba  nodis.  ?)^onuus  (in  Dionys.  4.  p.  127  Falfc.)  de  Cadmo  rcfert: 

Hinc  verbi  structura  venit  per  membrn  letjendi. oavtao  O  Jtdffrj 

Tunc  rei-um  vires  atque  artis  traditur  usus,  'EXZadc  ^(OVi^ivTa   Wtl  £H<pQOva   dco^a  HO- 

Perque  pedes  proprios  nascentia  cannina  surgunt,  ulCcov 

Singulaijue  in  summa  prodest  didicisse  priora,  rXtaddr^S  OQyava  Xsv^ev  byiod^Qoa,  6V[i^V' 

Quae  nisi  constilerint  propriis  fundala  elementis,  iog  Ss 

Perdunt,   quae  propere   dederint  praecepta  ma-  'AQfWVLTjg,    6tOt-X'>^Sbv    eQ    ciCvya   6vCvya 

gistri,  flliag 

Et  fluet  in  vanum  rerum  praeposterus  ordo.»  rQajtrbv   a6l-yi]TolO    TVftOV  T0QV(o6aT0  6l- 

aut  natiirales^   Diflcrcntiam  Lanc  inter  natuva-  VV^' 

les  litcras  ct  effectas  sic  cxponit  Sarisberiensis  (in  qua   scribitur^    Britannicus,    ReicLenauensis  et 

mctalog.  1,    12    p.  7o9):    «Litcrarum   nomine  tam  Alonacensis    (C)  Llc  ct  paulo   post  quae  pro    qtia 

simplicium    vocum  firfurae ,    quam  clcmenta,  id   cst  cxLibent^   sed  omnino  melius  in  Darmstattcnsi,    ct 

voees  fiijurarum  intellignntur.  —  Literac,  id  cst  fi-  in  editis  qua  leges.  'l 

gurae,    primo    vocum    indiccs  sunt,   dcinde   rerum,  voces^    Haud    dublus    snbstitul     pro    Grotiano 

quas  animae  pcr   oculorum  fcncstras  opponunt,    et  vocaJes  Illam    codlcum  Darmstattensis ,  Monacensis 

frequcntcr    absentlum    dicta    sine    voce    loquuntur.  (C),  Cautabrigicusis,  et  Britannici  lectlonem^  qua« 

Tradit   ergo   prlma  elementa   scrmonis  ars  ista ,    ut  confirmatur  praetcrea  loco  e  Sarisbericnsl  allato. 
non  facilius  queat  aliquis  practer  eam  pbilosopLarl,  per  se\  Claiius  Isidorus  (etym.  1,  4,  3.  Op.  HI. 

quam  inter  pLilosophos  cminere,  qni  semper  caecus  P-  8    Arcv.):    »dictae  vocales,    quod  per  se  vocem 

aut  surdus    fuit.n     Est  Laec    dificrcntia   intcr  6X01,-  'mplcant  et  per  se  syllabam  faciant  nulla  adhaerentc 

X^lov  et  yoaufia,  quam  Ammonius   grammaticus  consonantc.    Consonantes  vocatae,  quia  per  se  non 

docct  (in  Vulcanil  thesauro  lingu.  utriusquc  p.  772).  sonaut,  sed  junctis  vocalibus  consonant.* 

34 


2GG  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  233. 

nihil.  Nam  vocales,  quas  Graeci  septcm,  Romulus  sex,  usus  posterior 
quinque  commemorat,  Y  velut  Graeca  rejecta.  Hae  tamen  in  Latio  nunc 
produci,  nunc  contrahi,  nunc  acui,  nunc  gravari,  vel  etiam  circumflecti, 
nunc  aggregari,  nunc  distrahi  sine  jactura  sui  nominis  possunt.  Modo  solao 
syllabas  formant,  nunc  consonantes  utrinque  suscipiunt.  Vocalesque  non- 
nullac  modo  se  invicem  mutant,  nuper  sibi  cum  decore  succedunt.  Quippe 
A  plcrumque  in  E  transvertitur ,  nam  capio  cepi  facit;  nunc  in  I,  ut  saho, 
insiho;  nunc  in  O,  ut  plaustro,  plostro;  vel  in  V,  ut  arca,  arcula.  Iteni 
E  htera  in  primum  A  reformatur,  ut  sero,  satum;  vel  in  I,  ut  moneo, 
monitus;  vel  in  O,  ut  a  tegcndo  toga;  vel  in  V,  ut  a  tecto  tugurium. 
Simihter  I  vocahs  in  A  convertitur,  ut  siquis,  siqua ;  iu  E,  ut  fortis, 
forte;    in    O,    ut    qui,    quo;    in    V,    ut  ibi,    ubi.     Non   ahter  O  htera   in  A 

nam  vocales]  Hanc  lltcrarum  clistributioucm  apud  /1  plerumque  in  E\  Coufcr  hoc  loco  ct  In   sc- 

PlatoDcm  (in  Crat.  p.  424  Stcph.)  ct  Arlstotclcm  qucntlbus  Schncldcrum  (In  elcui.  gramm.  lat.  I.  p.  9. 

(poet.  20)  jam  lcglmus.  scqu.). 

sex]  Addlt  nlnilrum  qulnquc  prlorlbus  Y  a  Grae-  iii  0]  Ita  et  Avddsig  dlcunt  Aegyptlorum  Oa- 

cls  acceptum.  Infra  (§.  2o8):  »Placct  cnlm  mllil  Y  ses    (Steph,    Byz.   p.   138.    Strabo  2.  p.  150.  17. 

in  vocalium  numcrum  congrcgari  —  slc  Igltur  erlt,  p.  813,   ubi   niale   edltum  Ava^LQ  et  AvadeLQ-  V. 

ut  senae  fiant  vocales.«  Casaub.   p.  56).     Adde  Maciubinm  (In  Saturnal.  1, 

Y  velui\  Non  admlssam   esse  In  Latlno  alpha-  4),  ct  Schncidcrum  (clcm.  1.  1.  p.  59). 
bcto  lianc  lltcram  e  QuiuctlHano  llquct,   qul  (1,  4,  «  tecto  tn(jurmm\    Poraponius:    Ofillus   alt   tii- 

9.  p.  63   Spald.)    i)X  nostrarum  uhlmam»    appcllat.  ^tiriiim  a  teeto    tanqnam    teijularium    esse    dictum, 

Prlsclanas    autcm   (1.   p.  8   Basil.)  »Y  Graccorum  "t  '"^«5    quod    ea  tcgamur.     Cltaturtlt.de  vcrbor. 

nomlnum  causa  a  Romanls  ascitum   esseu    afHrmat.  signlf.   1.  180.    Fortc   lcgcndum:  tugurium  a   tego 

Et    Ita    Qulnctlllanum    quoquc    intelllgcndum    essc  tanquam  tejurium.     Et    sane   non   dubltarcm,    nisi 

ex  eo    patct,    quod   infcrlorl  loco    (12,    10,  27  p.  ct  Festus   a  tecto  dcrivaret;   scd  an  et  ille  in  pari 

628)  fatctur  «Romanos  mutuari  solltos  cssc  a  Grac-  mcndo   slt  ambigo.  Grot.  —  Prlsclanus   (1.  p.  19) 

cis  llteram  Z,   quoties  eorum  nomlna  scribcnda  es-  scrlpslt:   »In  V  (Iranslt)  E,   tego,    tugurlum«:  scd 

sent.a    Vide  infra  (§.  261)  Y.  Reichcnaucnsls  codcx  verba  »«  tecto«  Martlano  ma- 

mtitaut^    Plura   hujus    transmutatlonis  excmpla  nlfesto    tribult,    quae    Idco    rcccpl,    pro    »a   tego». 

habcs  apud  Prisclanum  (1.  p.  18  scqu.).  Confcr  practcrca   Sciopplum  (In  gr.  philos.  p.  194 

nuper]  Pro  nunc.  IVum  ab  aliis  illud  Ita  usor-  Ilerz.). 
patum    slt,   haud  sclo.     Scd   a  nostro    hoc   factum  «»  0]  SIc   olo ,  oloe ,   pro  »7/o,   illi.    Conf.  Syl- 

csse  vidctur  taedlo  repctltarum  vocum  modo  et  nunc.  burg  (ap.  Sciopp.  p.  256). 


Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  253.  267 

transit,  ut  creo,  creavi;  vel  in  E,  ut  tutor,  tutela;  vel  in  I,  ut  virgo, 
virginis;  vel  in  V,  ut  volo,  volui.  Item  V  simili  ratione  convertitur  in  A, 
ut  magnus,  magna;  in  E,  ut  sidus,  sideris;  in  I,  ut  telum,  tcli;  in  O,  ut 
lepus,  leporis.  Sic  igitur  transformatae  nunc  utrinque  poterunt  copulari, 
nunc  ex  altero,  nunc  ex  neutro,  nunc  aliquas  partes  orationis  terminant, 
nuncque  nullas. 

QUOD  VOCALES  UTRINQUE  ALIQUANDO  COPULANTUR. 

Nam  A  primum   utrinquc  sibi  associat  V  et  I  literas,    nam  et   aurum  254 

et  varus  dicimus,    et  Janus    et  Ajax.     Ex   uno    autem   latere  suscipit  E,    ut 

Aeneas.     Ex  neutro  vero  latere  O.    Finit  feminiua  nomina,  ut  dea,  raasculina 

ut  lugurtha;   neutra  in  singulari  numero  tantum  Graeca,  ut  toreuraa,  peripe- 

tasma,     in   plurali   autem   Latina,    ut  monilia.    In    vcrbis  imperandi  modum, 

ut  canta,   salta.     E  autem  vocalis  duarum  Graeoarum  literarum  virh  possidet.  25o 

Nam  quum  corripitur,    e  Graecum   est,    ut    ab  hoc  hoste;.  qiiumj^produc.itur, 

^ra    est,    ut    ab    hac    die.      Ac    maxime   tunc    circumflexum    accentum    tenet») 

t 

lepus  leporis]  Pliira  cxcmpla   Quinetirianns  (1,  dicum  BrJtamiici,  Cantabriglcnsis,  ct  ReicLenanensis.^ 

4,    16    p.  74   ct    1,    7,  26    p.  186  Spald.)   affert.  Vulgo  cnim  dicimus  et  vatiis. 

Addatur  Staveren  (in  niytLogr,  p.  956) ,  et  Sylbur-  ex  neirtrai]  Haud  dubic  corrupta  lectio  et  desi-' 

gius   (ap.  Scloppium  p.  234),  qui   ctiam  rursus  O  dcratur  aliquid.  Tentabam:  «Ex  altero  vcro  O,   ut 

pro  U  poni  animadvcrtlt,  ut  totela,  porporea,   oso-  Aonius.«  Vo«rcK.  (spec.  erit.  p.  148) —  E  Cautabrl- 

capitor,   soper,    {jiiomque,  patronos,  servos,   vitiom,  giensi  supplevi  latere ;   in  reliquis  consonant  omucs 

manom,   conseront ,    moritor,  piacolom,   fortom ,  fo-  Scripslt   igitur   Martianus    nvocalcm  A  ncqiie  antc. 

ratos,  leherom,  aedebos,  compedebos,  noctebos,  tibi-  ncque  post  se  admitterc  O",  scU.  in  eadcm  svllaba. 
cinebos ,  soperstitebos.    Adde,  quod   promiscue  po-.  modum^  Ita  Darmstattensis,  ppo  modi  ia  edirts. 

nitur,  adulescens  et  adolesceiis.  Supple,    qnod  antecedit,  finit. 

poterunt  copulari^  Confer  Platonem  (In  sopLista  ■^raest]  Ausonius  (Id.  12.  5i7;  p.  564  Dclph.): 

p.  2S5  StepL.):  6x£S6v  olov  Tct  yQafifxara  Jte-  r,'HTCt   tjuod  Aeolidum,    quodque  s  valet,    hoc 

jfovx^oT'    av    elTj '    xal   yag   ixeivcov    rd    fiev  Latiale  E 

c(vaQ(io6Tei  rtov  Jtgdg  aXXTjXct,  xd  de  6vvaQ-  Praesto,   (ptod  E  Latium  sei:sper  breve,  Dorica 

(XOTTet.  '  vo.v  E.o 

dicinius]  Transposul  Loc  verbnm  auctorltatc  CO-  Scxtns  Empirlcus  (1,  5,  IIS.   p.  241  Fabr.)  cor- 

54* 


268  Martiani  Capellac  lib.  III.  §.  255. 

Haec  duas  vocales,  id  est  I  et  V  ex  latere  utroque  complectitur,  ut  in  Euro,  Ve- 
jcntano,  et  iu  eja,  jecore.  Finit  vero  neutra  nomina,  ut  monile;  feminina  ctiam, 
sed  Graeca,  ut  Calliope;  pronomina,  ut  ille,  iste;  numcrum  etiam  totius  gcneris, 
ut  quinque,  licet  ajtxcorov  sit.  Item  verba  imperativi  modi,  ut  sede,  curre;  modi 
236  infiniti,  scribere,  scripsisse.  I  vero  litera  cunctis  utrinque  vocalibus  sociatur.  Nam 
A  complectitur,  quum  dicimus  janua  et  Ajax;  E  autem  ut  teneat,  docucrunt 
exempla  superius  demonstrata;  O  autem  literae  copulatur  in  nomine  Jovis  et  Oi- 
uone;  oisus  etiam  dicitur  —  sic  enim  veteres  usum  dixere;  V  autcm  in  juvando 
et  yita.    Haec   aliquaudo    vocalis    geminam   sjllabam  facit;     finitque   omuium 

rcptum   Eta    ait    ficri  Epsilon,    productum    contra  bus  non   mlnus  I  cum  E,   qunm  E  cum  I  utrinsc-. 

Epsilon  fieri  Eta.  cus  juncta  sunt. 

circumflexum\  Corrigi  jubet  Vonckius  (sp.  crlf.  Oinone\   Codex  Darmstattensis  cxliibct  Jonone, 

p.  148):  »qnum  —  acccntum.u    Ego  vcro  puto  diccre  «pasi  pro   Junone  dictum;    sed    quum  jam    cxstct 

voluisse  Hlartianum:  »E  quando  productum  Graeco  exeniplum  literac  I  ante  O  positae,  unice   vera  cst 

.,.«,.    Hxct)  assimuletur,    tunc   maxlme  circumflcxum  ac-  vulgata   lcctio,  ubl  I  ppst  O  subjicltur.  Dllra  sane 

ceutum  habere."  est  rallo  scribendi  Graeca,    quum  Romanl  plcrum- 

utroque^    Aliter    atque    sagaclus   olim   IMgldlus  quc  Oenonen  dlcant  (Ovld.  beroid.  i>,  5),  sed  alfe- 

(apud    Gcll.    19,     14):    »1  et  V    sempcr   subdltae-  ram    quoque    scrlptuiam    certc    antlquam  essc   pro- 

£  et    snbit   et  praeit.     Si  quls  putat  praclrc  V  in  babuut   exempla   a   Scbncidero     congcsta  (clcm.  I. 

Lis  vcrbis,  Valerius,  f^ennonius,    Volusius ,    aut  I  p.  80). 

in  liis,  iam,  jecur,  jocunt,  jucundum,  errabit,  quod  gemimini^    Ul  ^erbi   causa    in   vocabulo   Graji. 

hae   literae,    quum    praccunt,    ne   vocalcs   quidcm  Fuerunt  adco,   qui    soli   I,   ubi   cousoiiantls  partcs 

^uiit.u  agcret,  vin»  gcmlnatam  trlbuercnt^    cf.  Isldor.  (ctym 

ciJfTCOTOv]  Confundi  intcrdum  aptota  cum  mo*  1,   4,   7.  op.  III.  p.  9  Arev.):  »propterca  interdum 

noptotis  Prlsclanus  (iJ.  p.  liJl)  aitj  signlficari  autem  duplex  dlcltur,    qula  quotlescunquc  lutcr   duas  vo- 

propric  aptotis  ea  vcrba,  »quae  nominalivum  solum  calcs   invenltur,  pro  duabus  consonautlbus  Labetiir, 

babcant:  monoptotls  vero   ca,  qoae  pro   omni  casu  vt  Troja.  Geminatur  cnim  Ibi  sonus   cjus.k     Undc 

una  eademque  iertninatione  fiuigantur.n    Sic  ct  no-  patet,    qnld  vohicrit  Qiilncllliauus  (1,   4,  11.  p.  G7 

stcr   infra  (§.299)  fas  ct  nefas  intcr  aptota  refcrt,  Spald.):     nsclat    ciiiiu   (graniniaticus),    Clceronl  pla- 

netruam  autem  (§.  242)  monoploton  nuncupat.  cuisse  aiio  J)wij7a»/iqnc  gcmiuatn  I  scribcrc:  quod  si 

teneai\   Grolius  margini  adscripslt:  i>al.  taeniae",  est,  juugctur  ctiam  ut  consonaus.a  Isidorus  tameuLoc 

quasi  Loc  cxemplum   csset  literae  I  cum  E   copu-  reprcLcndlt  (etym.  1,  27.  II.  Op.  DI.  p.  44  Arcv.) 

latae,  cx  antlqua  nimirum   scriptura  tenie;   scd  ipsc  verbls:    »1   Iltcram    intcr    diias    vocalcs    coiistltutam 

Alartianus  intcllcxit  csemplis  anipllus  opus  non  esse,  bis    scribl   qiiidam    exlstlniabant,  ut  Troiia ,  Maiia^ 

qiium  supra  jam  eja  ctjecore  allata  csscut,  in  qui-  scd  Loc  ratio  uon   pcrmittlc.    iVunquara    cnini    frcs 


Martiani  Capcllae  lib.  III.  §.  236.  269 

generum  nomcn,  ut  frugi;  numerum  itidcm  omnium  gencrum,  ut  viginli; 
item  verba  jnodi  indicativi,  ut  novi ,  mcniini;  imperativi,  sali,  veni;  in- 
finitivi,  jaculari,  luctari.  O  vero  lilcra  quibus  vocalibus  quave  cx  parte  257 
cobaereat,  superius  memoratum.  I'init  autem  nomina  masculina,  ut  Cato; 
fcminina,  ut  Juno;  numerum  omnium  gencrum,  ut  octo;  item  verba  activa, 
ut  canto,  laudo;  modi  impcrativi  tantum  modo  invenitur,  ut  cedo;  ad- 
verbium,  ut  subito;  praepositionem ,  ut  pro.  V  autem  litera  vocalibus  om-  238 
nibus  utrinque  coit,  praeter  O  antelatum.  Sola  cliam  V  sui  genoris  literam 
non  geminat,  sed  conjungit,  ut  vulgus,  Vulcanus.  Finit  articulos,  ut  tu; 
nomina  ncutra,    ut  cornu,  genu;  nullum  autem  verbum  claudit. 

DE   SEIMIYOCALIBUS. 

Hactenus  de  vocalibus,     Non  cnim  vocales  astruere,   scd   omnes   literas  239 
sum  jussa  monstrare.    Verum  reliquas,  quae  scquuntur,  consonantes  essc  non 
dubium  cst,     Quae  item  discernuntur  in  scmivocalcs  et  mutas,   quarum  exse- 

vocales  in  una  syllaba  scribtnitiir.  Sed  I  lifcra  intcr  possunt  apud  nos,    incipiamus.  Artlculiis  scciindara 

diias  vocales   constituta  pro  diipla  habctiir.<  (Gonr.  notiliam  supcrpositorum  dcuionstrat.    DePicit  auteni 

Sclincldcr.  clcm.  gramm.  l.  p.  277.  231),  pracpositlvis  arllculis  Ilngua  Latlua,  Nam  pronomen 

nt  canto^    In  cditis  omissum  ul  Darmstattcnsis  hic,  ijuod  grammatici  in  dcclinationc  nomlnum  loco 

suppcditavit.  pracpositivi    ponnnt    artlculi,    uunquaui  in  orationc 

imperalivx\   Vin'  scnsnm,   legc:    nniodi  Impcra-  scnsum  articuli  kabct.«     Vidctur  tamcn  noster  ciim 

tivl    tantummodo    unum    finlt,     ut    ccdo.»      Vonck.  alils   grammatlcis  pronominlbus   pro   artlculls   abnll, 

(spcc.  crlt.  p.  82) —  Multo  lcnlor  medela  fucrlt  sc-  Infra    cnlm    articulos    appeltat    hic ,    haec,    hoc  (§. 

paratis    vocabulis    tantum  modo.    Codcx  Darmstat-  2i9),  porro    ille,  isle    (§.  2o0),  quin   ctiain  tjuot , 

tcnsis,   omisso  modi,  lcgit  imperativo,   scd  nlLll  eo  tot  (§.  2S6).  Isidorus  (etym.  1,  8,  4.   Op.  ID.  p.  18 

proficimus.  Arev.):    iiluter  articulum  ct  pronomcn  lioc  infcrcst, 

articulos ,    vt   <u]    Rectlus   Slacroblus   (p.  53C  quod  artlculus  tunc  est,  quum  nomlul  jungltur,   ut 

Pont  sive    702  Zeun.)    articulls   Latinam   llnguam  hic  sapiensi    quum  vero  non   conjungltiir,    dcmon- 

carerc  docct.  Quinctilianus  Item  (1,  4.  p.  78  Spald.):  stralivum  pronomcn  cst,    ut  hic,  et  haec,  ct  hoc. 
iinostcr   sermou,    inquit,    »artIcuIos  non  desldcrat,  semivocales]  Scxtus  quoque  Empirlcus  (advcrs, 

ideoqiie  In  alias  partcs  orationls  sparguntur...  Quae  gramm,  1,  5,  102;    p.  238  Fabr,)  scmlvocalcs  dis- 

quldem  postcriora  vcrba  liisce  illustrantur  Prisclaiu  tlnguit  a  mutls,    »quippe   quac   per  sc  sonum  effi- 

(17.  p.  568):  »AJ»  cis,  qnae  loco  articulorum  sumi  ccre   ncqucant,    qmiw  scmlvocalcs   coatra    sonuia 


270  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  239. 

240  quar  rationem.  Quippe  F  litera,  quac  est  semivocalium  prima,  duas  tan- 
tummodo  consonantes  praelata  complectitur,  L  et  R,  ut  dicimus  flavus  ct 
frugi.   Vocales  vero  complectitur  ita,  nt  I  et  V  vocales  sibi  praeferri  prohibeal; 

241  nullum  autem  claudit  finitiva  sermonem.  L  vero  litera  tripliciter  sonat.  Nam 
exilem  sonum  reddit  quum  geminatur,  ut  sollers,  Sallustius;  medium  autem 
quum  terminat  nomina,  ut  sol,  sal;  item  leniter  sonat,  quum  vocales  antevcnit, 
ut  lapis,  lepus,  liber,  locus,  lucerna;  plenum  vero  sonum  habet,  quum  ei  prae- 
feruntur  literae  P,  G,  C,  F,  ut  in  Plauto,  glebis,  Claudio,  flavo;  L  autem 
mmquam  ulli  semivocali  vel  mutae  praeponitur,  quae  pro  D  in  praepositione 
accipitur,  quum  et  A  praefertur,  ut  alligat.  Haec  etiam  praelata  praepositione 
servatur,  ut  illepidus,  illotus.  Utrinquc  autem  vocales  amplcctitur,  et  no- 
mina  nonnulla  dcterminat:  in  masculino  Sol,  in  fcminino  Tanaquil,  in 
neutro  A,   E,   I   praecedentibus,  ut    bidental,  mel,  sil.  Adverbia  etiam  claudit, 

2^2  ut  semcl.  M  vero  btera  tam  in  sermonis  initio  quam  in  medio  esse  et  in 
ultimis  potest,  ut  mores,  umbra,  triticum.     Ex  consonanlibus  solam  praecedit 

dent,    ut  R  gol^ov ,    S  6iy{ibv«  cet.    AdJc   Scr-  loco    posita,    ut    ille ,   Metellus j    plenutn,    quando 

vium    (ap.  Piisc.  1,    3),  qiii:  »siuit"  inquit  »scptem  finit  nomina  vcl  syllabas,   et  quandu  Labet  ante  se 

scmivocales,  quae   ita  profcruntnr,    ut  incbocnt  ab  in    cadcm    syllaba    aliquam    consonantem,    ut  Sol, 

E  litera  et  dcsinant  in  naturalcm  sonum,  ut  F,  L,  sylva,  flavus ,    clarus ;    medium  in  alils,   nt  lectus, 

M,   N,  R,   S,   X.    Scd  X  ab  I  inclioat.a  lecta ,   lecttttii.«     (Conf.  Scbncidcr   clem.  gianim.  I, 

F]  Alltcr  sentlt   Prlsclanus   (I.  1):    uQuum  F  p.   297).    Isidorus    etiam    (ctym.   1,  52,  8.    p.  S2 

loco   mutac  ponatiu-,  id  cst  P  et  H  sive  tp,   miror  Arc».):    «Labdacismus  est"  inqiiit  "quotics  unum  L 

lianc  intcr   scmivocales   posuisse  nrtium    scrlptores.  exillus,  duo  larglus  profcrimus.    QuoA  contia   cst: 

IXihll  ciiim  allud  Labct  liacc   litcra  scmivocalis,  nisi  nam  unum  largius,  duo  cxjlius  proferrc  debcmus. « 

uominis    prolatloncin ,    quae   a    vocall    Inclplt;     »cd  et  A  praefeftui-\    Ex  anteccdcntibus:  uquum  ei 

Loc  potcstatcm  mutarc  lltcrae   non  dcbuit.   SI  culm  pracfcnintur  lltcrac"  supplendum  et  bic  ei.  Et  autcm 

csset    scmivocaHs,    ncccssario    tcrmlualis    non-.Inum  cst  pro  etiam,  Ita  ut  sensus   slt:   «quum  non   solum 

invcnlrctiir,  quod  minimc  rcperlesj  ncc  ante  L  vel  D,  sed  ctiain   A  pracfertum,   igltur  ad. 

R  in  eadem   syllaba  poui  posset,   qui  Jocus  muta-  Juiec  etin»i]   Litera  Bcmpe  L.  Deindc  perpcram 

ruia  cst  duntaxat»  cct.  cdldcrat  Grotius  inlepidus,  inlotits,  quod  ex  ante- 

tripliciter  sonat^  Confcr    omnlno    Prisciani   (1.  rioribus  correxi  cdltloiilbus. 

p.  22)  vcrba:    nL  tripllcem,    ut  Pllnlo  vldctur,   so-  soIam\  SIc  scripsi  pro   "sola  M",  quod  crat  !n 

num    liabct:    exilcm,    quando    gcmlnatur    secundo  editis;  ra   eulm  obscrvatip  ad  IV  potius  quam  ad  M 


Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  242.  271 

N,  utMemnon;  subscquitur  solam  S,  ut  Smintheus;  mutaturque  in  N  non- 
nunquam,  ut  quum  dicinius  nunquis.  Tenninatquc  ncutra,  ut  aurum  et  ar- 
gentum;  ileui  monoptota,  ut  ncquam;  in  gcnepe  masculino  accusativum 
simplicem,  et  cluplicem  gcnitivum;  item  participia,  et  verba,  ct  advcrbia,  ut 
tractum,  lcgam,  cursim;  numerum  cliam  omnium  generum,  ut  novem,  deccm. 
N  autem  litcra  plcnior  apparct  in  primis  ct  ultimis,  ut  Nestor,  tibicen ;  in  215 
mediis  cxilior,  ut  manc,  damnum.  Ex  consonantibus  sequitur  M  litcraui,  ut 
Memnon;  S  autcm  praeccdit,  ut  fons,  mons.  Convertitur  etiam  in  T\I,  qnum 
eam  sequuntur  B,  P,  M,  ut  dicimus,  imbuit,  impulit,  imminct.  Eadcm 
nomina  tcrminantur,  masculinum,  ut  tibicen,  femininum  Graccum,  ut  Siren, 
neutrum,  ut  culmen.  R  vcro  vocales  utrinque  complectitur.  De  consoium-  241 
tibus  S  soli  pracponitur,  ut  sors,  fors,  ct  X  duplici  nonnunquam,  ut  arx. 
Convertitur  in  L,  N  et  S,  ut  nigcr,  nigcllus;  femur,  feminis;  gero,  gessi. 
Finit  nomina  masculiua  post  omnes  vocalcs,  ut  par,  pater,  vir,  nitor,  fur; 
feminina  post  E  et  O ,  ut  mulicr,  soror;  neutra  post  omnes  practer  I,  ut 
calcar,  piger,  marmor,  sulphur.  Finit  verba  et  adverbia,  ut  venor,  vador. 
S  nonnulli   literam    non    putaverunt.      Nam  Messala    quendam    sibilum    dixit.  245 

Ilterain  pertlncret  Turbavlt  fortasse  llbrarlos,  quod  scrat  lcgi  femur,   femtnis ,    addens:    «Ita   enlm   eo 

allas   quoqiie   litcras   praeccdere  M    vldetur,    ut   in  acvo  Illos   scnslsse,    ut  quum   nequc  rectus  fenien, 

amho ,  amjmlla  cet.5  sed  quod  Martlanus  vult,  syl-  ncquc  obllquus  femoris  csset  usltatus.u 
labas   tantum    slngulas   spcctat,    neque    In    una   ca-  vador\    Verbuiu    niinlrum:    advcrblorum  autcni 

dcmquc  syllaba  alli  Ilterae  praetcr  N  pracponl  pcssc  exempla  dccrant,    quae  Grotlus  e  manuscripto  suo 

M  ccrtum   cst.  supplcvlt.   Gantabrigiensis  alia  addit:  nagUIter,   vlrl- 

Smintheus^  ApoIIo  (Honicr.  H.  a.  59.  Macrob.  Ilter,  jugiter.«    Quibus  e  vaiiis  exemplis  patet,  nou 

Saturnal.  1,  17.  Pausan.  10,   12,  5.  Strabo,  Stc-  nullls  In  locls  iuterpolatum  nobls  Lradltum  esse  Mar- 

phan.  Byz,  alli).  Malc  Grotius  Smynthius.  Pfostram  tlaniim  (add.  §.11   not.). 

Icctlonem    tucntur   codlces   Reicbcnaucusls    et  Mo-  moji /»t/rttieiMn/]  Qula,  ut  altCledonlus  (p.  1882 

nacensls  (C).  f>  Putscb. )    »supcrflua   invcnitur,  interdum   et   ipsa 

nunquis^    Confcrcndus    luc  Scbnclderus  (clem.  liquesclt   In   mctroj    qula    sibilus    magls    est  quam 

gramm.  I.  p.  510).  consonans»;   addc  Prlscianiim  (L.  1,  p.  2o),  qui  noa 

femur^  Et  Brltannicus  et   Cantabrlglcnsls  hanc  solum    In  mctro   apud  vctustissimos    vlm  suam  frc- 

lectlonem  praebcnt,    quam    Grotlus    conjectura    as-  qucnter  amlttcrc,  sed  ctlam  tantam  ciim  aspiialione 

secutus  crat,   qul  cdidcrat  quldcm  fenven,  sed  jus-  hanc  litcrani  cogaatloncm  babcrc  docct,    ut  in  iis 


272  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  2i5. 

Quae  tamen  iitrinque  P  literae  copiilatur,  ut  spado,  psittacus;  et  C,  Q,  T  se- 
queates  amplcctitur,  ut  Scaurus,  squama,  stella.  In  plures  ctiam  transituni 
facit,  ut  in  L,  dicimus  enim  modus,  modulus;  in  N,  sanguis,  nis;  in  R, 
flos,  floris;  in  D,  custos,  custodis;  in  T,  nepos,  nepotis.  Terminat  ctiam 
masculina  et  feminina  post  omnes  vocalcs ;  ncutra  post  A,  O,  V,  ut  vas, 
os,  nemus.  Huic  literae  Divus  Claudiiis  P  adjccit  aut  C  propter  a/j  et  ^ 
246  Graecas  literas,  ut  P,  psalterium,  ut  C,  sacsa.  X  autem  nemo  literam  putat, 
quoniara  duplex   est.      Coustat  enim  ex  G  et  S,   ut  rex,   regis;    aut   ex    C  et 

dictloiubus,  <pias  a  Graccis  Latinl  sumserint,   saeps  »P«    et  post  psalterium    »ut  C«j  denique  cx  pris- 

pro  ea  ponatiir,  ut  sex ,  sal  cet.  cis    editionibus    restltui    scripturam    »sacsa«,    qiiae 

3Iessala\  M.  Val.  Corvinus  Messala,  Ciceronis  Martiani  sententiae  unice  convenit,  neqiie  a  vetcruin 

Ct  Augusti  aecjualis,   ct  oratoria  arte  ct  gramniatica  usu  prorsus  abliorrct.     Sic    in    monuuientis    saepis- 

darus,    de   ciijus  vifa   et  studiis  doctrinac  eruditam  sime  Icgimus  VICSIT  (palaeogr.  crit.  FV,  §.  587), 

dissertatioucm    scrlpsit  Ludovicus  ^Viesc  (Bcrolini  inquc  lapidls  ciijiisdam  titiilo  (ap.  Gruter.  544,  4) 

1829.  8).   Slngularcm  llbrum   ediderat  de  Jltcra  S,  LVCSERVINT,   undc  Isldorus  etlani  (etym.  1,  4, 

qnem  commcmorat  Qulnctillanus  (I,   7,  25  ct  Sa),  14^    p.  11  Arev.)  «pro  X,  inqult,  scrlbcbant  C  et 

nbi  ct  illud  posltum  fuissc  vldetur,   quod  nostcr  ei  S,  slquidcm  diiplex  vocaturn,  ipseque  Qulnctillanus 

tribuit,  et  quod  Quluctfllauus   allo  loco  (9,  4,  57)  (1,  4,  9,    p.  (j5   Spald.)  de  JI(cra  X  scrlblt:  «qua 

narrat,    Mcssalam    S  literam,    quotles   ultima  essct  tamcn     carcre     potulmus,     si     non     quacslsscmus.* 

allaquc  cunsonantc  suscipcretur,  subtralicndam  cca-  Confer.  omnlno   Sclineidcrus  (clcm.  I,  p.  572)  et 

8ai»sc.  nota  quae  sequitur, 

Claudms]  De  Claudii  novatlonlbns  clrca  Utera-  duplex]    Sciopplus  (grammat.  pliilos.  p.  25G): 

rum  formas    tcstcs    sunt    Tacltus    (ann.   11,    14),  •Aniiaeus  Cornutus  de  orthogr, :  Varro  X  litcram 

Suetonlus  (Claud.  41),  alil^    confer  oiunlno  Scbucl-  cssc  negat,  in  quo  quld  vldcrit  iiondum  dcprcbendi 

dcriun   (elem.  I,    p.  6  sequ.).     Scd   egrcgle  lapsus  (nempc  singulam  non  cssc).  Vlctorinus  art.  gramm. 

est  Martianus,  quum  Claudlum  arbltraretur  slngulis  lib.    1:  Latlni    toccs,    quac  iu  X  literam  incldunt, 

literis  Graecis  blnas  Rouianas  substltiilssc,   ut  pro  si   iu   declinatlone    earuin   apparcbat  G,    scribcbaiit 

^P  esset  PS,  pro   H  vcro   C  S,   undc    tautum  ille  G  et  S,    nt  conjugs,    legs.    Algldius  in  llbris  suls 

aLfuit,  iit,  quum  Romani  pro  E  unam  X  babcrent,  X  litera  non  cst  usus,    autlqiiltatom  sequeiis.  Prls- 

pro  *P  itidcm   slniplex  slgnum  Antislgma   bac   figu-  cianus  Ilb.  1 :  X  dupllcciu  loco  C  ct  S,  vcl  G  ct  S, 

ra:  )(    Introducere    studcrct,    quod    lisdem   vcrbls  postca  a  Graecls   inventam,    assumsimus,    ut    dux, 

testatur  Prisclanus  (1,  p.  2i>  BasII.).  ihicis ,   rex,  regis.    Cliarlslus  Ilb.  1 :  JWer.v  ,•   Sallu- 

llteras]  Apud  Grotium    erat:    «propter   \j}  et  §  stius  merces  diclt.  SIc  faces  antiqui  pro  fa.v,  tcstc 

Graecas,  Psalferiuni,  saxan^  cqiildcm  c  cod.  Monac.(C)  Fcsto. —    Scrvius  in    Acn.  1:  Adnlxus  antiquum 

iaseriil  «lilcras  utn,  deiude  e  Darmstaltcnsi  post  iif  est,   ut  connixus,  qiubus  bodic  nou  utiinur.  Dici- 


Martiani   Capellae  lib.  IH.  §.  246.  273 

S,  ut  nux,  nucis.  In  V  aliquando  transfertur,  ut  nix,  nivis;  et  C,  ut  pix, 
picis;  in  T,  ut  nox,  noctis.  Haec  in  Latinis  nunquam  ponitur  priina,  «pud 
Graecos  autem  ponitur,  ut  Xanthus.  Et  masculino  et  feminino  omnibus  vo- 
calibus  sociatur,  ut  Ajax,  frutcx,  calix,  velox,  Pollux,  et  feminino,  fax, 
lex,    lodix,  velox,    lux.     Neutrum  nullum  claudit, 

DE   MUTIS. 

Transactis   semivocalibus  mutae    sunt   perquirendae;    qua*    ideo    hoc  247 
nomine  nuncupantur,    quoniam   nisi  illis  vocalcs  associatae  succurrerint,    inlra 
oris   sonitum    ante   auspicia   moriuntur.     B  prima  omnibus  vocalibus  utrinque  248 
connectitur;   praefcrtur    consonantibus   L   ct   R,    ut   blaesus  et  brevis.     Transit 
in  C,  ut  succurrit;    in  I',   ut  sufiTicit;    in  T,  ut  summittit;    in  P,  ut  supponit; 
in  S,  ut  sustulitl     I"init  nihil,  nisi  tres  pracpositioncs,  ab,  ob,  sub.    C  vocales  240 
utrinquc  collaterat,  consonantes  quasdam  praecedit  L,  T,  R,  M,  N,  ut  clarus, 

mus    enlm   adnisus   et    connisus.    Et  Acn.  8.  Galli  Grotius,    neque  quidquam  mutarc  audeo,  licet  all- 

Senones  dicti  sunt,    quod  Llberum  palrcm  hospilio  quatenus  favcat   illi  Priscianus  (1,  p.  26):  i>X  du- 

rccepisscnt,  quan  Xenoties:  quum  Graecum   ^ivog  plex   modo   pro   CS,   modo   pro    GS  accipitur,  nt 

signiiicet  hospitcm.  Fcslns :  Senonas  Gallos  Verrius  apex ,   apicis,  'jrex ,  gregis;   transit  tamcn  etiam  iu 

alt    cxistiuiarl    appellatos,.  quia    novi    vcncrint    ex  V  consonantem,   ut  nix,    ttivis;    nec  non   in  CT, 

Transa]pii«a  regione ,    ac  primum  appcUatos  Xenos,  ut  tiox,  noctis.« 

postca  Senonas.    Ciccro    in    Oratorc :   Verba  saepc  velox]    Lego:  ferox ;   scd   et  postremum  istud 

contraliuntur    non   usus    causa,    scd    aurium:   quo-  net  feminino»  glossema  sapit^   cxstirpandum  itaquc. 

modo  euira  vestcr  AxiJIa  Ahala  factus  cst  nisi  fuga  Vonck.   (specim.   crit.   p.  82   f.)  —    Procul   dubio 

literac   vastioris? —  Ita    et   sedecim  pro  se.vdecim,  legendum  celox,  quia  substantivum  rcquliitur^  sed 

sedigilus  pro  sexdi(/ilus.«  invitls  codiclbus  nihil  mnto. 

in  T]    IVemo  Jiunc  locum  corrnptum  essc  non  tnoriuntur]  Isidorus  (ctym.  1,  4,  4.  op.  III,  p.  8 

judicet.   Conjlcio:  ct  In  CT,  ut  nox,  nociis.  IVequc  Arev.):    »si   cnim   eis  extrcmum   vocalis   detraxeris 

enim  suRicIt  dlcere  in  T,   sed   CT.    At  fungl  baec  sonuni,   inchisum  literac  miirmiir   sonablt."     Adde 

coujunctlni  dicta   dlsjunctlm    cepere,    Itaquc  exem-  Clcdonlum  (p.  1881  Putscb):  nMutac  vcro  non  so- 

plum    deesse    arbitrati   pro    lubltu    adjcccrunt,    aut  nant,  nisi  a  vocali  s/jjr/tHm  acccperint « j  quod  enlm 

potius    transjecerunt,    quum  forte    antea  legeretur:  spirltu  carct,    moritur. 

.aut  cx  CS,  ut  nux,  nucis,  pix,  picis»,  quae  bina  ut  sufficit]   Omissum  apud  Grotlum  iit  supplevi 

et   alibi    coujuncta    rcperies.  Grot.   —    Ilariolatur  e  codicibus  Darmstattensi  et  Monaccnsi  (C). 

55 


274  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  249. 

tectum,  crus,  Acmou,  Cnidus.  Finit  articulos,  quos  pronomina  vocant,  hic, 
hacc,  hoc;  ct  adverbia,  ut  sic,  huc,  hic.  Sola  niutarum  anteccdentcm  vo- 
2f>0  calem  producit,  ct  pro  duplici  habetur,  ut  hic,  hoc,  haec.  D  utrinque  vocaics 
tenet.  Praepouitur  R  Hterae  in  Druso;  M  hterae  nunquani  praefertur  in 
Latinis;  in  Graecis  autenii  aliquando,  ut  Dmokis.  Sic  et  N,  ut  Ariadne. 
Transit  in  C,  ut  accidit;  in  G,  ut  aggerat;  in  L,  ut  aUigat;  in  P,  ut  ap- 
ponit;   in    Pi,   ut    arripit;   in  S,   ut    assidet;    in   T,    ut   attinet.      Finit  articulos 

251  neutralis  generis ,  ut  illud,  istud;  et  praepositioneni ,  ut  apud.  G  omnibus 
vocahbus  praefertur;  sequitur  A  hteram,  ut  in  aggere,  quae,  quoties  gemi- 
natur,  adjungitur.   Praefertur  R  hterae,  ut  grave;  L,  utgladius;  N,  ut  ignis.  In 

252  C  quoque  convertitur,  ut  rego,  rector.  Nihil  quoque  concludit.  H  aspirationis 
notam  esse  certissimum  est;  quae  quando  vocalibus  accedit,  ut  hospes,  liercs; 
transit  in  X,    ut  traho,   traxi.     Hanc    Graeci  diviserunt.     Nam  pars  ejus  dex- 

2o5  terior   aspirationis    nota   est,    sinistra    contrariae    significationis.      K   vero   nunc 

nuos  pronomlna]  Confer  qiiae  supra  (ad  §.  238)  «slc  II  lilcra  cst,  iioii  notn«  (conf.  ct  infra  §.  258) 

annotaviiuus.  Paiiter  Prisciauus  (I,   8,    475    p- 44  KreLl.):  »11 

haec]    Vulgatae  hoc  addituin   cst  in  Darinstat-  literam  non  csse  ostendimus,   sed  not.-im  aspiratio- 

tensl  codice.  nis,    (|iiam  Graecorum  aiiti(]uisslmi  slinililcr   ut  La- 

Dmolus^  An  pro  Tmolo  montc,   an  ducoog  lc-  tinl  iii   vcrsu    scribchant,-    iiunc    cam    diviscrunt  ct 

geiidum?  Grot.  dexteram  cjus  partcm  supra  litcram  ponciitcs  psilcs 

ag(]erat\  Ila  in  cditls;    sed  Grotlus  e  MS.  suo  re-  notam  liabent,   siuistram  auteiii  coutrariae  asplrallo- 

posult  agger,  addita  nota:  ^'affgerat  quiim  al)  aijtjere  nls«  (vlde  iiotani  quae  sequitur).   Addc  Gclliiim  (2, 

derlvetur,    non  luulat  D   in   G.     Sed  aijrier  iiiutat,  3;    p.   IGl    Conr.),    Isldorum   (I,    4,    11;    p.   10 

quum  ex  ad  JtQodL6ei  et  gero  compoiiatur.  Itaquc  Arev.),   et  Appuleji  libruin  de  nota  aspirationis  (ab 

aut  ita    legcndum    utl  doculiuus,    aut    aijtjerit ,    aut  Osanno  cdltum  a  1826).    »Estautem«,  inquit  Spal- 

atfgregat.u  —   INonnc   autcm  a  verbo  ntjgerere  slvc  dingliis  (ad  Qiiiiiclil.  1,  4,  9;  p.  6J),   ndeHmagua 

adgerere  conjunctlvus    est  aggerat?  Adde    Oulnctl-  iiitcr  gi-iiuniatlcos  Putscbianos  lis,  aliis  litcram  cam 

lIaDum(l,  II,   I>;    p.  237  Spald.).  vocautibus,    aliis,    et    pluriiuis   quidem   iis  neganti- 

^MOties  (/eminn<in-j  Intcllige :  quae  (lltcra  A)  ad-  bns,     cum    quibus    faccre    QiiiiictHiauum   apparct.« 

jungltur,    quotles    G  gcmlnatur.    Wusquam  cnim  G  Mox   c  codlcibus  Monaccnsl    (C)  ct  Darmstattensi 

geuilnatum  Invenlcs,    quln  A  praccedat.  rcposul   accedit   ct   Jwres  pro    accidit  ct  ha«res  in 

aspiralionis  notam]   IVoii  igitur  rilerain,  sicut  et  Grotiana   cdiliouc. 
Qwiuclirianus  disllngult  (I,  J>,   IQ;  p.  101  Spald.):  de.vterior]  Pars  dextcrior  cst  t,  sinislra  ?,  bacr 


Martiani  Capellac  lib.  III.  §.  2o5.  t^7o 

iiota  piitatiir  csse,   nnnc  litera;  nam  cjus  cfFcctus  C  integrarc  non  tlubium  est 
absque   his,   kapite,    kaleuclae,    kaluraniae.      P    autem    convenit  utrinque  vo-  2^>4 
calibus;    R  litcrae    praeponitur,    ut   prandcrc;     L,   ut  placere;     S,   psittacus; 
T,  Ptolemaeus;   N,    ut  in  Sypnum.     Tcrminat  vcro  nihil.     Q  quidam  hteram  2o5 
non  putabant,  et  vincerent,   nisi  in  equo  et  equitatu  appareret  expresse.   Haec 

levigationis,   illa    aspirationis  nota.  Gkot. —   Isido-  "ITaec  tribits  in  Lntio  lanlum  adtlita  iiomhiibus  K* 

rns(ctyin.  1,  18,  9;  p.  31  Arcv.):  «^cc6hu^  qnod  atqiic   cadeni  prorsus,    quac    Martianus,    Diomcdes 

intcrprclatur  rt.«/>i/rt//o,-   nbi  cnini  H  poni  deljct,  tali  (p.  419  Putscli.)  affert  seribens:  »Ii  consonans  muta 

figura  aiiuutatur:   I;  xpLXrj,    «|uod   intcrpretatiir  sic-  sii[)cr^acua ,    (|ua  utiniur  (|u,iu<lo  A  corrcpta   sc(|ui- 

citas ,   sivc    ptiitim ,   id   cst    ubi  litcra    H    csse   non  tur,   ut  lutlentlae ,  kapiil ,   knlumniii."    Isidorus  au- 

debet,   tali    nota    ostcnditur:  i.x     Confer  palacogr.  tem  (clym.  1,  2G,  13^    p.  44  Arcv.):   .>K  litcram« 

meani  (I.   §.  114;    p.  91)  et  in  priniis  Villoisonum  in(]uit  «antiqui  pracponcbant  quotiens  A  sequebatiir, 

(anccdd.  Gr.  II,  p.  288)  ct  Fiscberiun  (ad  Wellcri  nt  kapiit,  hanna,   Jcalamvs;    nunc  auteni  Ikalenilae 

grainm.  Gr.  I,  p.  239).  ct  Karlhaijo  pcr  eandem  tantum  seribuntiir,  omnia 

MWHC  nota\  Ilanc  quo(|iic  snpervacnam  essc  con-  aiitem    Gracca    nomina    quacunquc    sequentc   vocali 

tciidit  Priscianus   (loco   citalo):   ixpiac  ([uainvisn   in-  pcr  li  scrlbciula.n    Notandum  praeterea,   pro  kapits 

quit   Dscribatur,   niillam  aliam  vim  babet   quam  C«;  apud  nostrum  margini  Grotianae  appictum  cssc  «al. 

quae    cadcm    nostrl    sententia    essc    videtur,    quum  Kapua.« 

iiteram  C  nomnes   cjus  cffeetus  iiitegrare«    hoc  cst,  kalumniaej   Calumnia  olim  per  k  scribebant,  iit 

oranibus,  quae  K  cflicere  possit,  infcgris  cxprinicn-  liipict    cx   co,    quod  lcx  Rbemnia  statuit  ealiimnia- 

dis  sufficcre    dicat.   Coufcr  ct  Isidorum  (1,4,    12;  tioribus  inurcudam  litcram  K  ad  infainiam.  Grot. 

p.  10),  qui:  nidco,  iiiquit,  siipcrvacua  dlcilur,  quia  De  lege  Remiuia  vide  doctos  ad  Cic.  pro  R.  Anier.  20. 
exceplis /»<i/cnj/ia  supcrvacua  judicatur;   pcr  C  cnim  ut  prantleve]    nVt«    c.xliibent    editiones,    ipiod 

uuiversa  cxprimiuiiis.u    Quinctilianus  quoque  (I,  4,  Grotii   inciiria  omissnm  crat. 

9;    p.  62  Spaldiug.)    «rcdundare  eamu    ait  ncc  nisi  Sypnum]   Ita   codex  Monaecnsis  (C).    Quartuni 

•  quorundam   noiuinum   notam   csse«,    ct    alio    loco  casum   Marlianus  posuit,     ut   ad   superiorcm  locuiu 

(1,    7,   10;    p.  177)    in    nullis    verbis  utendum  ea  (§.  157),  quem  rcspice,  scsc  rcferrcf.  Nibill  igltur 

putat   nisi  qiiac    sijniflcct ,    cliain    nt  sola  ponatur;  nota  est   Grotii  edcntis  Sypnis  et  conjicicnlls  inUl- 

»lioc,    iiiqult,    eo    noa    omisi,    quod    (piidam  eam,  Hgendam  urbem  esse  Acbajac,    quac  Ptolcmaeo  ct 

quotics    A    scquatur,    ncccssariam    crcdunt,    quum  Slraboni  Siipvog. 

slt  C  litcra  quae   ad   oinncs  vocales  vim  siiam  per-  literam  non  putabant]    Isidorus    quoqiic   dc   Q 

ferat.«      Plura   dabit  Scbncidcrus  (clem.   I,  p.  290  litera  (ctjm.  1,  4,    15):    »baec"   inquit  «prius   non 

sequ.).   yidc   et  palacogr.  incaiu  (I,   §.  117).  crat,    uudc    ct    iHa  supcrvacua  vocafa,    quia  per  C 

ahsijiie    his\    Id    cst   praeler  liaec ,   ut  infra  (§.  cuncta  vctcres    scrlpscrunt.*     Plura  dabit  Scioppius 

280  f.).    Tria  Ausonius  quoque   excipit  (Id.  de  li-  (gramni.  philos.  p.  230  Ilcrz.)  ct  ScbncidcrUs  (eleui- 

tcr.  20):  I,  p.  321). 

3«  * 


276  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  2S5. 

niinquam  sine  duabus  vocalibus  ponitur,  quarum  prior  erit  V,  et  sic  ceterae 
consequenter,  ut  quartus,  questus,  Quirites,  quotus,  equus.  Constat  autem 
cx  C  et  V,   ideoque    duplex    ct  composita  dicitur,    nec   geminatur,     Nullam 

2o6  siugularem  literam  comprehendit,  finit  nihil.  T  vocalcs  ex  utroquc  concludit, 
in  conjunctionibus  et  praepositionibus.  Praecedit  L,  in  Tlcpolemo;  M,  in  Tmolo; 
N,  in  Potnia;  R,  in  Troja.  Finit  ncutra,  caput,  sinciput,  lact.  Articulos 
terminat,   ut  quot,  tot.     Verba,    ut  legunt.     Adverbium  et  interjectionem ,    ut 

257  at.  Z  a  Graecis  venit,  licet  etiam  ipsi  primo  C  Graeca  utebantur;  nam  Sethum 


etjuo]  QuLactilianus  (12,  10,50;  p.  652  Spal- 
ding.):  nDurasa  inquit  «et  illa  syllabas  facit,  quac 
ad  conjungendas  deinum  subjcctas  slbi  vocales  est 
utilis,  allas  supervacua,  ut  eqtios  ac  equum  scri- 
bimus,  quum  etiam  ipsac  bac  vocalcs  duac  cfliciant 
sonum,  quaiis  apud  Graccos  nullus  cst,  idcoquc 
scribi  illorum  litcris  non  potcst.» 

ex  C  et  V]  Undc  ipsa  quoquc  cjus  figura  de- 
rivari  posset,  ut  V  litcra  altcrl  C  inscrta  cssct; 
mclius  tamcn  Quinctilianus  (1,  4,  9)  cnm  Gracca 
Koppa  cam  comparat,  qnac  apud  illos  in  numero 
tantura  mansit;  ncujusii  inquit  nsimilis  cffeclu  spe- 
cicquc,  nisi  quod  paulum  a  nostris  obliquatur.« 
(Conf.  Rose  inscr.  Gr.  antiqu.  p.  XXX  jcqu.). 

prafposilionibus]  Valdc  laborat  Jiic  libcr  dc  gram- 
nintica  c  distinctiouibus,  quarum  nos  nonnullas  cmcn- 
davlmus:  quod  ct  bic  usu  vcnit,  Icgendura  cnim: 
»T  vocales  cx  utroquc  concludit  ut  in  conjunctio- 
nibus  ct  pracpositionibus :  pracccdit  L  in"  ctc.  Grot. 
- —  Quas  praeposilioncs  innuat,  diflicilc  dictu  cst, 
nisi  ad  ct  apud  in  T  tcrrainavit  (conf.  Quinctilian. 
1 ,    7,   5).    Scd  vide  supra  (§.  2o0). 

Tlepolemo]  Tleplolemo  quidcm  codices  Darm- 
stattcnsis  et  Monacensis  (C)  exbibcnt,  scd  vulgaris 
scriplio   vcra  cst. 

lael]  Alii  lac,  alii  lacte  dicunt;  scd  profecto 
boc  uvu/ioycozarov.  Ausonius: 


II  f^ox  solita  et  cunctis  notissima,  si  memores  lae, 

Ctir  condemnetur ,   ratio  magis  ut  faciat  lact?" 
Capclla  infra:  «quidam  quum  lac  dicunt  adjiciunt  T 
propter  quod  facit  (I.  propterca  quod  faciat)  lactis. « 
Grot. 

fl/]  Hic  neque  adverbii  neque  interjcctionis  excm- 
plum.  L.  atat.  IVeque  negarim  etiara  advei'bii  exem- 
plnui  dcsidcrari,  ut  forsit.  Gr.oT. —  Favet  conjcctu- 
rac,  quod  in  codicibus  Monaccnsi  (C)  ct  Darmstat- 
tcnsi  est  titut^   sed  in  rc  dnbia  niliU  mutarc  praestat. 

JZ  a  Qraecis]  Quare  banc  litcram  paulo  post 
(§.  260)  a  Lntim*s  esclndit.  Isidorus  (1,  4,  IS;  IIL 
p.  11  Arcv.):  )iA  Graccisu  inquit  nmutavit  Latinitas 
Y  ct  Z  propter  nomiua  scilicct  Gracca.  Et  liae 
apud  Romauos  nsquc  ad  Angusti  tempus  non  scri- 
bebantur.ci  Addit  idem  iuferiori  loco  (1,  26,  28. 
p.  46):  »nam  qiinra  justilia  Z  litcrae  sonum  ex- 
primat,  taracn,  quia  Latinum  cst,  per  T  swibcn- 
dum  est.« 

C  Graeca]  Qiiam  absurda  haec  sunt,  ni  lcgas: 
C  Graeca,  lioc  cst  siyma.  Ea  cnim  hiijiis  literac 
aiitiqua  forma,  quod  cx  quibiis^is  inscriptionibus 
liquct,  itcinqnc  cx  Macrobio,  iii  quo  Bassarea  scri- 
bltur  BACCAPEA.  Dlcit  Graccos  (quamquain  Z 
litcra  sit  Graecls  deducta  c  fontibus)  non  scinpcr 
Zcta  litcra  usos,  sed  pro  ca  sigma  usurpasse  idco- 
quc  CHOON  pro    ZH60N  scripsisse.    Coraponi 


Martiani  Capellae  lib.  III.   §.  2o7.  277 

dicebant,    quem  nunc  Zethum  dicunt;     tamen   haec  geminata   ab   ipsis   eliam 
habetur.    Nam  a  T  et  C  componitur,  quam  ut  advertas  duplicem,  nunquam 
poterit   geminari.      Haec    praeponitur   M    htcrae,    ut    Zmyrna.      Ex  his  igitur  2^)8 
universis    dccem    et   octo   hterae   neccssitatem  cunctae   conscriptiouis   absolvunt. 
Placet  enim  mihi  Y  in  vocahum  nunierum  congregari.     Neque  sine  hoc  Hya- 
cinthus    aut  Cyllenius  poterit  annotari.     Sic  igitur  crit  ut  scnae  fiant   vocales; 
semivocalcs   et  mutac  duodecim.     H   enim  aspirationi  dabitur,  supervacuacque  2o9 
erunt  Q  ct  K;     X  autem   ut  duplex  sinc   elemcnti  cardinc  non   probatur;     Z 
vcro  a  Latinis  exckiditur;  decem  ct  octo  numero  sicut  dictum  cst  supcrsidunt. 
Quae   tamcn  cum   supcrvacuis  rejectisque  cunctis   ex  unius   vocis  sonitu   con-  260 
formatac,  divcrsas  uaturahs  harmoniae  causas  sub  oris  coucinentia  repererunt. 

DE  FORMATIONE  LITERARUM. 
Namque  A   sub  hiatu  oris  congruo  solo  spiritu  memoramus.  261 

autciu  dicit   Z  cx  T  et  C   vcl  S.  Grot.  —   Recte  sine  eletnetiti  carditiel  X  liic  literis  non  aunu- 

Martianuu)  iutellexit  Grolius,  sed  pliiia  verba  fecit,  mcrat,   faclt  cnim  tantum  XVIII,    lias   videlicet:  A 

quam  necesse  crat,   haud   scio  an  sui  ipsius  typo-  BCDEFGILMNOPRSTVY. 

thctac    fraudc   iuductus,    qul  bis    G  posuit  pro  C,  Itaque  legendum:  »X  autcm    ut   dnplcs  in  clementi 

ut  nos  cx  antlquioribus  editionibus  rcstituimus.  Prac-  cardine    non   probafur.n      Error   cx  repetitis  lifcris. 

terca  e    codlclbus   Monacensi  (C),    Reicbcnaucusi,  Grot. —  Vero  simllls  quidem  est  baec  coujecturai 

et  Darmstattcnsi  Latlnls  Ilterls  serlpsl  Selhttm  pro  sed  lectio  in   omnlbiis  Ubrls    est  cadem,    in  codice 

Grofiano    ceiuin,    ut  apud    Priscianum   qiioque  (I,  ctiam  Rclcbenauens!  ct  Darmstattcusi.   Ac  fierl  po- 

8,    49)  cst:  «Setbus   pro  Zf^-d-og   dicentes«,    quo  test  ut  locus   sic    cxpllcefur:  X   litcram    non   esse, 

notus  illc  Ampbionis  fraler  (Apollod.  3,  10,  1)  slg-  quia  ut  duplex,  e  duabus  nimu-um  composlta,   slne 

nificarl  vidctur.   Conf.  et  Scbneid.  (elem.  p.  379  n.).  clemcntl  cardine  slt.  lutelllgo  carditiem  quo   se  vcr- 

Ztnijriia\  Prlsclanus  quldcm  (I.  p.  53):  nSmyr-  tit  omuls  elcuientl  natura  et   couditlo,  quippe  quod 

na:  nam  Titlum  faclunt,    qul   Z  ante  M  scrlbunt. «  suuplcs  csse  debcat. 

Sed  non  solum  monnmentis  nostcr  dcfendltnr  (Rube  ctim  supervacuisj    Cttm  a  Grotlo  neglectum  ex 

plulolog.  num.   1.    p.  5o);    verum  Luciaui  (in  jud.  antcrloribus  cditlonlbus  codlclbusquc  Reicbcnaucnsi 

vocal.  I.   p.  67.   BIp.)  etiam   testlmonlo.    Coufer   et  et  Darmstattensl  restifui. 

3ext.  Emplrlcum  (adv.  matb.  1,  169  j  p.  2o5  Fabr.),  de  fortnalione  literarutti]    Eandem  rem   tractit 

Majum   (ad   Cic.  de   R.   P.  I,   8),   et   Odofredum  Slarius  Vlctorlnus  (de  arfc  gramm.  1.  I.    p.  Q-ioi 

MuUerum  (Goctt.  Anz.  1831.  St.  S6.  p.  5o3).  Putscb.),    unde    ca    quac   Martlano  vcl   Ulustraudo 


2TS                                 Martlani   Capellae  lib.  IIT.   §.  261. 

B  labris  per  spiritus   impetnm  reclusis  cdicimns, 
C  molaribus  super  linguae  extrema  appulsis  exprimitur. 

D  appulsu  linguac   circa  superiores  dentes  innascitur. 
E  spiritus  facit  lingua  paululum  pressiorc. 

vel  comparando  Inseiviuut,  transscripsimns:  iiA  litcra  utra    eiinim   prior   sil   C    seu   Q   sive  K,    qnarnm 

rictu  patiilo  suspcnsa  ncquc  iinprcssa    dcntibus  lin-  utrauiquc  cxprinii  faucilius,    altcram  distcnto,   alte- 

gua  euuuciatur.   E  reprclicnso  modicc  rictn  oris  rc-  ram  prodncto  rictu,  manifestum  est.  H  quoque  inter 

ductisque  introrsum  labiis  cffertiir.  I  semiclsso  ore  litcras  otiosain  grammatici  tradiderunt  eamquc  aspi- 

inipressaqiic    seiisiiu    ling!'a    dcntlbus   voccm    dabit.  rationis  notaiii  conjunctis  vocalibus  pracfiel —  qiiae 

O  ut  E  gcininum  vocis  sonuin  pro  eonditione  tcm-  profiindo  spiritu,  anlielis  fancibns,   cxploso  orc  fiin- 

porls  proinit,    undc    Intcr  nostras   TOcalcs   7]   et  co  tletur.  Snpcrest  ut  septem  reliquas  scniisonas,  spi- 

Graecomm  ut  stipcrvacuae  praetermissae  snutj   Igi-  rltu  quoquc  instrepcntcs,  ordine  quodam  pcrsequa- 

tur   O    qui    corrcptiiin    enunciat,    ncc  uiagiio    biatu  mnr;   e  qiicis  F  literain  iniiim  lablum   suprcinis  ira- 

labra  rcscrabit  ct  rctrorsum  actam  linguam  tenebit;  prlmentes  dcii(i]>us,    rcflcxa  ad  pabiti  fastigium  lin- 

longum  aulcin  prodiictis  labiis,   rictu  tcrcti,   lingua  gua,   Icni  spiramiuc  profcrcmus.    Scqiietur  L,  quac 

arcii  oris  pcndnla  sonuin  tragicuiu  dablt,    ciijus  ob-  validum    nescio    quid    per   partcm  palatl,    qua   pri- 

servationis    et   in  E  lifcra    siniilis    pacne    ratio    cst.  niordium  dcnlibus  superis  est,  lingua  trudcntc   di- 

V  literam   quotiens  euunciainus,  prodiictis   et   coc-  duclo   ore  personabit.    At  M  iinprcssis  inviceni  la- 

unlibus  labrls  cBereinus.  —   B  et  P  litcrac   disparl  biis  mugitum    qucndaui   iiitra    oris  spccum  atlractis 

inter  se  oris  ollicio  cxprimuntiir ;  nam  prlma  exploso  naribus   dabit;    IV   vero   sub    convcxo    palati   lingua 

e  incdiis  labiis  sono,  seqiiens  conipresso  orc  velut  inbacrentc  gcinlno  naris  et  oris  spiritu  expllcabitur. 

introrsuiu  attracto  vocis  ictii  cxplicatur.   C   ctiam  ct  Scquetur  R,    quae    vibratiouc   vocis   iu   palato  lin- 

G  oris  moliminc    nisnquc   dissentiunt;    naiii  C   rc-  guae  fastigio   fragorein  tremulis  ictibus  reddit,  Dc- 

ducta  iutrorsum   liugua  binc   atquc   blnc   inter  mo-  binc  duac   suprcmae  S   et  X  jurc  juiigcntur;    nam 

larcs     surgcns     baercutcm    Intra    os     sonuin    vocis  vieino    Inter    se    sono    attracto     sibilant    rictu,    Ita 

cxcludit^     G    vim  prioris  pari  liiiguac  lapsu   palato  taincn,   sl  prioris  ictus  pone  dcntes  cxcitatl  ad  nic- 

snggcrens  Icnius    rcddit.     D    taiiicn   ct    T,    qnibus,  dlum  lcnis   agltctur,  sequcutis  autem  crasso  spiritu 

ut    ifa   di\erlni,     vocis    '«icinitas   qiiacdaiu   cst,   lin-  bispidum  soiiet,   qul  pcr  coiijunctioncm  C  ct  S  vim 

guac     sublatioiie    el    positionc    distingniintur;    nam  exprimit.«     Addc  Tcrcnt.  Mauruin  (p.  2387  sequ.). 

qiMim   summos    at(|ue    Imos    conjunctiiu    dcntes    su-  edicimtis]  Forte   elicinms.  SrsrLS  (in  Guil.  anim. 

preina  sui   partc   pulsavcrit,   D   expriniit,    quotiens  4,    p.  9).  —   Non    nccessarla   est  baec  conjcctura,  J 

autem   sublimala  partem  qua   supcrius  dentibus  cst  adcoque   clcgantior,   qiiani   Marlianl    stiluin    dcceat.  f 

origo  contingct,  T  soiiore  vocis  cxplicabit.   K  et  Q  C  molaribus\  ISt   egrcgic    fallor,    jam    ca    Iiacc 

supcrvaciio  numero    lilcrarum    inscri  doctorum  p!c-  pronunclandl  ratio  cst,   (jiinc  apud  bodicrnos  Italos 

rique    conlcndunt,    scilicet    quod    C    lilera    bariim  obtinet,    qnasi   Gcrmaiiicc  dicas  tsch ;  jurc   illa  re- 

olUciiim    possit    iinplerc   —    non    nil.il    tamen    cst,  prelicnsa   a  Scioppio  (gramui.  pliilos.    p.  2I(«).    qiii 


JHartiani  Capellae  lib.  III.  §.  261. 

F  dentes  labrum  inferius  deprimentes. 

G  spiritLis  cum  palato. 

H  coutractis  paulum  faucibus  veutus  cxhalat. 

I    spiritus   propc  dentibus  pressis. 

K  faucibus  palatoque   formatur. 

L  lingua  palatoque  dulcescit. 

M  labris   imprimitur. 

N  lingua  dcntibus  appulsa  collidit. 

O  rotundi  oris   spiritu  comparatur. 

P  labris   spiritu   erumpit. 

Q  appulsu   palati  ore  restricto. 

R  spiritum  lingua  ci'ispante   corraditur. 

S   sibiluui   facit   dentibus  verberatis. 

T  appulsu  linguae  deutibusque  impulsis   extruditur. 

V  ore    constricto  labrisque  prominulis  exhibetur. 


279 


rcctc  docct  autiqiiltiis  C  cliam  antc  E  ct  I  sonum 
K  Labuissc. 

F  dentes]  Qiiiiictilianus  (t2,  lOj  29;  p.  650 
Spald.):  iiNaui  et  illa,  quae  est  scxta  nostrarum, 
pacnc  non  Luniana  vocc,  vel  omnino  non  vocc 
potius,  intcr  discrimina  dentiuin  efllanda  est. «  Dis- 
crimen  intcr  F  et  Graccam  $  idcm  tangit  alio  loco 
(1,  4,  44),  atqiie  ipse  Priscianus,  qui  alioquin  F 
ct  $  conrundit  (cf.  §.  240  not.),  »Loc  tamcn«  in- 
qiiit  xscire  dcbemiis,  quod  non  fixis  lahris  cst  pro- 
uuncianda  F,  quomodo  P  ct  H,  atqiic  Loc  solum 
intcrcst.ii  Confer  ct  Scioppiuin  (gramm.  pLilosopL. 
p.  219). 

dulcescit]  Lege  suca-escit.  Vonck.  —  Malc! 
Itcrum  itcrumque  patet  a  critico  Dlartianum  neque 
lectum,  ncqne  intcllcctum  csse.  Infra  cnim  (§.271) 
nostcr  natiiram  literanim  L  ct  R  mollem  esse  doect, 


nisi   ei  praeferatiir  una  c    quatuor  literis  P.  G.  C 
vel  F. 

spiritiun]  Lcgc  spiritu  et  in  spiritu  /mijrurt.  Vo>CK. 
(sp.  crit,  148) —  Correctione  non  opns  erat,  roodo 
crilicus  TcrLIs  rccte  construendis  par  fuissct:  scill- 
cet  iiR  corradllur,  lingua  crispantc  spiritum. «  Pla- 
tonem  (in  Crat.  p.  426  f.  Stcpli.)  foisan  respcxif, 
qui  dixcrat  »Iingua!u  in  pronunclauda  Lac  litcra  nou 
iminorari,   quin   potitis  concitari.t 

extruditur]  Variat  Lic  lectio:  in  editis  male  le- 
gitur  exctiditur-,  sed  ad  marginem  notatum  e.vtru- 
ditur,  quod  rcccpi.  In  3Ionacensi  deniqiie  (C)  et 
Darmstattcnsi  codicibus  cxLLbctiir  extudittir ,  qiiod 
siiLstituisscm,  si  lincola  superimposita  potius  red- 
ditum  fuisset  c.vtunditur. 

prominulis]  Ita  in   codiciLus  antlquissimis  (Oi!- 


cl  supra  (§.241)  litcram  L  hniter  sonare  scripscrat,      dcnd.  ad  Appiii.  I.  p.  142),  ia  Darmstatteusl  cti.im 


280  Martiani  Capellae  lib.  III,  §,  201. 

X  qiiidquid  C  et  S  formavit  exsibilat. 
Y  appressis  labris  spiritiique  procedit." 

Z  vero  idcirco  Appius  Claudius  detestatur,  quod  dentes  mortui,  dum  ex- 
primitur,  imitatur. 
2G2  Praestricta  est  cursim  rationis  regula  prima, 

Quae  multis  tcndi  sucta  voluminibus; 
In  qua,  juncturis  quid  ncctat  litera  utrisquCj, 

Quo  adinittat  sociam   vel  faciat  latcrc, 
Quae  quo  transsibat  conversis  legibus  usu, 
Et  transformatum  nomen  habere  velit; 
Quas  oris  sonitus,   vel  quas  modulatio  linguae 

Gignant,    et  pulsu  rupta  labella  suo. 
Nunc  iam  compactis  cursanda  est  syllaba  formis, 

Ut  fastigetur  longa  brcvisque  fuat. 
Haec  duo  percurram,  juncluras  litcra  quippe 
Praevcniens  docuit  sub  ratione  pari. 

et  Monaccusi  (C)  lcgitur  pro  voee  promiilis,    quam  proniintialiim    imitatur    dentcs   mortui    compressos. 

liabcnt   editi.  FABMC.(l)il)l.  Lat.  III.  p.219  Ern.) — Adde  Sclinci- 

forniavit\  Codcx  Slonaccnsis  (C)  fonnatur,  qnod  dcriim  (clem.  I,  p.  580)  ct  Sciopp'um(p.  237Hcrz.). 

jam    Grotins  tanquam  vai'iantcin  lectionem   margini  praestricta^   Lego  perstricta.   Sic  iiifra  pro  per- 

alleverat^    pracstat  tamcn  vulgata,  qua  C  el  S  nomi-  ctinam  in  MS.  est  praecun-am.  Error  ex  abbrevi- 

nativus  est.  atlone.  Grot.  —  Saepissime  haec  confundi  testatnr 

Y  appressis  hl)ris\  Dionys.  Ilallcarnasscnsis  (de  et   Drackcnborchius  (ad   Silium  1,  558) 5  nihil  ta- 

compos.  vocabb.  18;  p.  12  Sjlb.):  i>'Y  t(eqI  avta  mcn  mntarc  ansus  sum,  quia  haud  scio  an  ab  ipsis 

Ta     X^''^'V     ()V>6To2r]Q    yevo(J.iVT]g     d^t,o/.0)'OVi  scrioris   actatis    anctoribus   non   minus    quam  a  li- 

JtvlyETaL,   VML   dTsvog    exJtijtTSC  6  rjxOQ'    ed-  brariis  confusa  sint. 

y^aTOV  de  TCavTCOV  t6  I,    ftSQL   Tovg    SdovTug  ctirsanda  est]  Lcgc  «vcrsanda  esti<  vel  osignnn- 

TS  yaQ  ri   'aqottjClq  tov  rtvsvixaTOQ  ylvsTaL.»  da.u  Vonck.  (spcc.  crit  p.  148) —  Vulgatam  tiietur 

dentes  morttii]  Vir  summiis  Josephus  Scaligcr  Tacitus  (Agrie.  2):  «enrsatnrus  tam  saeva  temporat , 

(p.   113  ad  Eusehium)  hunc  Martlaui  locum  negat  uhi  vide  doclum  intcrprefcm  Walehium. 

sc  nnquam  assequi  polnisse.  Scd  Z,  juxta  Verrium  fiiat]  Pro  sit  per  archaismnm,  qucm  tamen  non 

aliosquc  grammatlcos,    componltur  cx  D  ct  S,  in-  intcllcxit,    qui  in   Darmstattcnsi  codicc   corrigcndo 

cipltquc   a  litcra  D,   uti  X   a  litcra  C.   DS  itaquc  substltult  ^a/.  Paido  antc  nut  fustigctura  de  acccn- 


Martiaui   Capcllae  lib.  III.   §.  2G2.  ,  281 

Hoc  igitur  subdcns  ncctendum  concipit  ordo, 
Si  vestrum,  superi,  comprobat  arbitrium. 
Haoc  quum    Graniniaticc  diceret,    eamque   progredi   Jupiter   Deliusque    prae-  263 
ciperciit,   hic  Pallas:  dc  junctura  sjllabarum,  inquit,  dum  haec  Litcratura  de- 
properat,    partcm    bistoricam    praetermisit.      Quo    virginis    objcctu    pcrterrita: 
scio,  inquit,  mihi  plurima  transcunda,  ne  minutiora  nectcndo  fastidium  supcrae 
beatitatis  incurram;     proposito  igitur  per  compcndiosos  callcs  fcslina  pcrfungar, 
nc   dcnsis    obumbrata    ramahbus    velut    scnticosac    copiac  dcnsitate  silvcscam. 

DE   JUNCTURA    SYLLABARUM. 

Syllaba  igltur  dicta  est,  quod  junctis  Iltcris  sonitam  slinul  accipicntibus  264 
informetur.     Cajus,    ut   dixi,    trcs  partes  cssc   non   dubium  est,    de  junctura, 
dc  fastigio,  aut  de  longitudinibus.     Juncturae  sunt  gencra  qaatuor,    duo  natu-  26<> 
ralia,  duo  historica,  Naturalia  sunt  quum  quaeritur,  unaquacquc  syllaba  utrum 
cx  una,  an  geniina,  an  neutra  parte  jungatur,    ct  utrum  literae,  quae  inter  se 
copulari   non    possunt,    adjecta   alia    litera    socicntur;    ut    M  et    N,     dum  non 
coeaut,    vocali   accedentc   sociantur,    ut  in  amni  ct  somno,  quae  juncturarum 
genera  ex  hoc,   quod  in  literis  memorata  sunt,   transcant,     Historica  vero  illa  266 
conjunctio  est,  quura  ex  literis,  quac  inter  se  poterunt  copulari,  diversitas  fandi 
non  easdcm  ncc  pares  in  numero  sociarit.  Scribimus  nos  cnim  Musarum  primam 
sjllabam  duabus  literis,   Gracci  tribus.     Lucilius  in    dativo   casu  A  ct  E    con- 

fibiis  sivc  apicibus  Intclligendum  csse  docebunt  se-  pariter  louinen,  loucem,  courato ,  joussit,  joudicare 

qucntia  (§.  2G8  sctju.).  scripscrunt  (Sciopp.  gi-.  pliilos.  p.  210). 

fce«h7a«i5]  Quinctilianus  (8,  5,  32.p.  23G  Spald.):  Xmci7««]  Male  Giotius  iMctV/iHS.  Correxi  codi- 

napud  Cic.  beatilas  et  beaiiludo,  cjuae  dura  quideui  cum  Alonacensis  (C)  ct  Dresdensis  auctoritatc.    Sa- 

scntit  esse,  Tcrumtamcn    usu  putat    possc  molliri.«  tirarum  auctorcni  intclligenduni  esse  apparct  c  Quin- 

ramalibusl^    Ramis    (v.  Erasm.    et    Casaub.    ad  ctiliano  (1,  7,  18  ct  IJ);   p.  183  Spald.):  "Ac  syl- 

Pcrs.  1,  97.   Stcphan.  ad  Saxon.  p.  47).  labam,    cujus  sccundam   nnnc   E   litcram  ponimns, 

in  numero]    Ita    Darmstattensis    luulto    mclius  varie   pcr    A  et    I    cffcrcbanti     quidam    sempcr   ut 

quam  quod  in  editis  legitur  »numero9.«  Graeci,    quidam  singulariter  fanlum,    quum  in  da- 

Craeci  tribus]  IVempc  (lOV.  Scd  vctcrcs  Latlni  tivum  ^el  gCHitivum  casum  ineidisscnt,  unde  pictai  . 

5C 


282  Martianl  Capellae  lib.  III.  §.  266. 

jungit,  dicens:  huic  Terentiae,  Orbiliae;  Lucinius  A  et  I,  et  Lucretius  crebro, 

267  et  uoster  Maro,  aulai,  pictai'.  Item  duae  juncturae  sunt,  quum  sociamus 
svllabas  propter  pedem  vel  versuni,  ut  duae  ia  una  repente  depereant,  ut  in 
synaloeplic,   vel  quum  literae  excluduntur  e  verbo,    ut  in  eclipsi. 

DE    FASTIGIO. 

268  Hactenus  dc  juncturis,  nunc  dc  lastigio  videamus,  qui  locus  apud 
Graecos  nsQl  jtQogcoduov  appcllatur.     Hic  in  tria   disccrnitur:  unaquacque   enini 

vestis  et  nM/at  Virgilius  aiuaiitissimus  vctustatls  car-  prosa  cidcm  locum  clabant  (Quinctilian.  9,   4,  5Gj 

miaiLus  inscruit.     Est   in  liac  quoque   partc  Lncilii  p.  i>4.G).    Huic   autcin   ubiquc   adjungitar  ecthlipsis, 

praeceptuin,  quod  quia  pluribus  cxplicatur  vcrsibus,  quum,   ut  ait  Valerlus  Probiis  (p.  1440  Putsch. ) 

si  quis  parum  credat,    apud  ipsum   !n  nono   rcqui-  )>inter  sc  aspcrc  concurreutium  sjllabaruni,  intercc- 

rat«;   ubi  quod  Spaldingius  aunotavit  idcm  fcre  boc  dcnlc  sola  M  lifcra  cousonantc,  ct  vocalem  et  con- 

pracceptum  fulssc  videri  ac  INigidil  Figuli  apnd  Gel-  sonantem,   quam  diximiis,   elldl  ncccssc  est";  undc 

lium  (13,  2o),  Martiant  loco  conrirniatur  5   i\igidlus  apparct,  apud  nostrum  quoque  scribendum  forc  niox 

ccrtc  ct  ipse  gcuitivum  pcr  A I,    dalivum  pcr   AE  in  ecthlipsi,    si  ccrlum   cssct  librariorum,    nou  ip- 

scrib!  jussit.     Quanqnaiu   dativum    quoquc  pcr    AI  slus    Marliani   errorem  cssc.     Varians   lectlo    nulla 

scriptum  csse  et  lapidum  tituli  et  librorum  vcsligia  est,   nisi    quod  in   Rcichcnauensl    ct  Darmslallcnsi 

tcstautur.   Coufer  Scbncidcrum  (Form.  p.  23).  perpcram  echjpsi  legltur. 

-..T»       r-  •  ■     t  n  c*  1  JTfpl   n:noc(odicov\   Oulncllllanus  (1,   o,    22; 

Lucmins\   An  Licinius !  Urot.  —  »1  vcra  liaec  t^        t.    '  1  1    v  v    7       7  ? 

_.  .  .        »    ,    -  .,11.  ..  p.  103  Spald.):  uDiiricilis  obscr^alio  est  pcr /enores 

lectio,  aut  Liciniuin  Iiubriccin  intelligcrcm,  poctain      1  a        /  r 

„       .         T  •  •   •  -«^'  •  1  ((luos    quidcm   ab    antiiiuis    diclos    totioies   compcri, 

comicum,   aut   Porcuim  Liciniiim,    qucm    >>  ciclier-  .       .  .  , 

,  ,.  ,-.^x  .      •  ...  ••  iit  vidclicct  dcclinalo  a  Graecis  vcrbo,  nu!  TOVOVQ 

tus  (poct.  lat.  rcliqu.  p.  loS)  juniorcm   lerculii  ac-         _  ?    1  = 

'        .  .  .     ,  i    -..•.?   •        dlcuut),    vel    accentus ,    quas    Graeci    jrpoccoduiC 

qualcm    luissc    suspicalur;     seil    in    laulis    lcncbris  '     _        _  i^    =>  <         = 

.,  .,                                                   ..                    .         1,,  vocaut,  quiim  acuta  et  eravis  alia  pro  alia  ponltur, 

nibil   mulare   pracstat;    pracscrtim   quum   ipse  Mar-  _          ^                          .          .                             r            ' 

,         ,             ,                   .  ut  !n   boc   Camillns ,   si    acullur  prlma;    aut    arra^is 

tianus    hoc    loco    adco   caeculiat,    ut   qnuin  dc    da-  ^                           .      *    _ 

,                          ......               ,       «.  P''o  flcxa,    ut  Cethcqus ,   ct   lilc    priina    acula:  nam 

tiTO  easu  loqualur,    gcnilni  m  AI  cxcmpia  alleral;  *_             _                                                *            _ 

,    .                                1  r           •                             1  -.-.     .  sic  niedla    mutatiir:    aiit  flexa   pro  STaAi,    ut  aplcc 

dativum  ncque   apuil  Liucrctium  ncquc  apud  Virgi-  i        o        /            i 

...             .       .  clrcumducla  scquenlcii  cct.    Parlter  Isidorus  (etyiii. 

hum  sic  tcrminari  constat.  *                                                   . 

1,   18,    1.  p.  29   Arev.):   "Acccntus,    qui    Gracce 

in  una]   Ita  codiccs    3Ionacensis   (C)  ct  Darm-  j.      !•  -,  ^  •.      .^t 

■■  _  ^    ■*  prosoata   aicitur,    cx   liracco  uoincn  accepit.    l>am 

stattensis  pro  m   unain  in  cdilis.  .,  -      »    ..  ,      ^  „  ^    ^  ,     . 

'  Graccc  n^Qog  Laliue  ad,  cooij   Gracce  Latiue  can- 

SJjnaloeplie^  Sijnaloephen  vetercs  grammalici  di-      tus  cst.  —   Latlui  habcnt  et   alia  nomina.  i\ain  ac- 

cebant   quain    nostri  elisioncm  (Sclmeider.  eleraent.      centus ,  ct  tonos ,  et  tenores  dicunt,  quia  ibi  souus 

p.  132),  ncque  in  vcrsibus  tantum  veruiii  eliam  in     crcsclt,  et  deslnit.»    Alqiie  hisce  antiquior  Gcllius 


Martiani   Capcllae  lib.  III.  §.  1268.  285 

syllaba  aiit  gravis  est,  aiit  acuta,  aut  circumflcxa,  cl  ut  nulla  vox  sine  vocali  cst, 
ita  sinc  acccntu  nulla.  Et  est  accentus,  ut  quidam  putaverunt,  anima  vocis,  ct  se- 
minarium  Musiccs,  quod  omnis  modulatio  ex  fastigiis  vocum  gravitateque  cora- 
ponitur,  ideoque  accentus  quasi  accantus  dictus  est.  Oinnis  igitur  vox  Latina,  sim-  269 
plex  sivc  composita,  liabct  unum  sonum,  aut  acutum,  aut  circumflexum;  duos 
autem  acutos  aut  inflexos  liaberc  nunquam  potest,  gravis  vero  sacpe.  Acutumha- 
bct  in  prima  syllaba,  si  dicas  Caelius;  in  sccunda  Sallustius;  in  tertia  Curiatius; 
inflcxum  itcm  iu  prima,  si  dicas  coelum;  syllaba  autem  penukima  nunquam 
acuitur  natura  ipsa,  scd  praccedcns  ejus,  id  est  ab  ultima  tertia,  sive  brevis  sive 
longa  sit,  ut  Ciccro,  Caclius.  Floxus  autem  sonus  in  ea  tantummodo  syllaba 
consistit  quae  praecedit  ultimam,  ncc  aliler  quam  ut  ipsa  natura  longa  sit,  ct 
ultinia  tamcn  brcvis,  ut  Galcnus.  At  si  ultima  longa,  aut  penultima  natura 
vcl    positionc    longa,    licct    ultima   brevis,    acutus    tamen    sonus    fiet,    Galcni, 

(15^  C):   "Qiias  Graccl",  luqnU,    njtQOQCodlag  cli-  Jiil  adscrlpsisfic,  qucm  tamen  ab  eo  non  intcllectum 

cunt,  cas  vctercs  docti  tuni  notas  vocuui,  tuui  mo-  fuissc  c  prorsus  falsa  interpunctlone  palct,  qua  junxit: 

derauicuta,    tuni    accentiunculas ,    tum   voculationes  «gravis  vcro   saepe   ncutum  liabetu  1    Quam  si  mn- 

appcllaliant.K    Et  paiilo   luferius  (15,  2o):   »P.  IVi-  taveris,  ut  supra  fecimus,  et  vocem  </j-ai»iA' pro  quarto 

gidius    summum   touum   itQOQCodiai'   aculam  dicit,  phu-alis  acccpcris,  quac  scriptio  Martiano  admodum 

et,    quem   acccntum  nos  dicinius,  voculalionem  ap-  familiaris  cst,  sensum  deninm  caples. 

pcllatii  (v.  infra  §.273).    De  accentibus   in    nniver-  autem  penuUima\   Grotius  cAidXt  antepemdtimn: 

sum  practer  rcliquos  grammaticos    eonferendns    est  quo   facto   coactus  crat  lianc  addere  notam:    iiLege 

Prisciani  llbcr   singularis  de  lioc  argumcnto;    cque  svllaba   autem   peiuiUitna^    quod   vel   ex  co    liquet 

reccutioribus  Franciscus  Ritterus  (elem.  gramm.  Lat.  vcrum  csse    quia    snbjungit:   «sed    praecedens   cjus 

1.  II,  Bcrol.  1831),  Hcct  ejus   rationcs  probarc  in  id  est  ab  ultima   tertia.t    Et  ita  babuit  3IS.  qui  et 

omnibus  Iiaudquaquam  possimus.  sempCr    pro   penuUima   pene   uUima    refert.«      Sed 

accant'is]  Isidorus  (elym.  1,  18,  2;  p.2G  Arev.):  ipsius  tautum  Grotii  error  crat,  siquidem  jam  ante- 

«•Aecculus   dlctus,    quod   juxta    cantum   sit,    sicut  riores  editioncs  veram  exbibncrant  lectionem,  quam 

adveihium,  quia  juxta  veibum  est.«    Beda  (de  arlc  Darmstattensis  qnoqnc  codcx  confirmat. 

nictr.  Op.  I,  29):  »quod  ad  cautilenam  vocis  nos  fa-  at  si  uUima^  Lege  juvante  es  parte  manuscripto 

ciat  agnosccrc  syllabas. «    Ciccro  (orat.  17  f.):  «Mira  i>at  sl  nltima  louga  natura  aut  positione  longa,  II- 

e««t  quaedam  natura   voeis:   cujiis   quidem   e   tribus  cct    nllima    brcvls,    acutus   sonus   fiet,     ut  Galeni, 

oiuuino   sonis,   inflexo,   aeiito,    gravi,    tanta   sit    ct  Camillus.^    Grot.  —  In  edifis  cnim  legcbatur  aut. 

tam  sua^is  -jarietas  perfccta  in   cantibus.»  cui  vcrus    sensus    non   respondebat,  undc   in  Re»- 

duos  aulen*]  Mlror  Grutium  ad  bunc  locum  ni-  clienauensi   ctiam  codice  quod  a  prima  manu  scn- 

36* 


284  '^  ""*        Martlani   Capellae  lib.  III.   §.  269. 

Camilli.     Inflexi  proprium  cst  hoc,  iit  nisi  longis  natm^ae  syllabis  non  adhae- 

rcat;     acutus   autem  ot  in  longls  et  in  brevibus  invenitur.     Omnis   autom  vox 

aut  acutuni  aut  circumflexum  sonum  habeat  necesse  est,  etiam  si  monosynaba 

sit.     Monosyllaba   onlm  gravi   carcnt.     Omnis  vox  monosynaba,   quuni  ahquid 

siffnificat,  sivc  brevls  sive  positione  longa,  acuitur,  ut  dicimus  ftir,  ars;  si  autem 

natura  longa  fucrit,  flectetur,  ut  lux,  mos.  Disyllabae  voro  priorem  acuunt,  vel 

quum   brovis  est  utraque,  ut  cltus,    vel   quum  positione  longa  cst  utraque,   ut 

sollors,  vel  alterutra  positione  longa,  ut  coliors.  Si  vero  prior  syllaba  natura  longa 

cst  et  sequens  brevis,  flectetur  prlor,  ut  luna;  si  posterior  longa  erit  posltloue  vel 

natura,  prior  acuetur,  ut  codcx,  docto.  Nufla  enim  longa  invenlotur  gravls  in  di- 

syllaba  prlor.    In  trlsyllabis  sl   medla  brevis  fuerlt,   quam  penultlmam  dicimus, 

non  dubie  gravi  accentu  pronunciatur,  ac  statlm  prlma  ejus,    hoc  est  tortia  a?j 

uUima,    acuetur,  ut  in  Catulo;     si  vcro  eadem  longa  est,  iutorcst  quomadmo- 

dum  sit  longa.     Si  enim  natura  longa  est,   brevlsquc  ultlma,    media  flectitur, 

ut  Cethegus,   Mancinus;     si  vero   medla  longa  erit  uatura,   ct   cxtrema  longa, 

medla  acuetur,  ut  Catoni,    Ciceronl;     vel  si  positlone  longa  erlt,    luedia   acuta 

durabit,    quahscuaque  novissima  fuerit,    ut   Catiiflus,    Catiillo,    Metellus,   Mc- 

270  teflo.  Pronomina  autem  quae  duphci  modo  declinantur,  id  est  aut  corripiuntur 

ntum  crat  aid  deleta    lltera  mcdia  correctum  vidJ.  Aocte'^  An  noi»  doclae?  Gnox. —    Corrccrionc 

Cum  nostra  autcm  Icctionc  oninino  concinit  Darm-  non  opus  est:  nam  iu  ilocte  ctiam  cxtrcma  longa. 
staltensis,  nisi  quod  verba  «nalura  vel»  oniissa  snt.  Cetlie(jus]   Eadcin    ad   idcm    nomcn    Priscianus 

omnis  autem]   Quinctilianus  (1,  i>,  31  p.  112):  (de  accent.  p.  83G)  profert,  addito  ct  alio  cxer.iplo 

«Ea  (verba),  qnae   suut  syllabae  iinius",  erunt  acuta  vocis  peroso.     Quinctilianus    (1,    5,    23  5    p.    103 

aut  Ucxa,  ne  sit  aliqua  vox  sine  acuta.»  Spald.)  Iiaec:  "Si  Celhegus  inima  acuta  pronuucias, 

ars]    Adde  ex  MS.   ars:  boc   cnim    cxcmplum,  media    mutatur.      Ultiiua   nunquam    acuitur,    in  di- 

ubi  monosyllaba  dictio  posilione  longa  acuitur,  de-  syllabis  prior.n 

slderatur.  Gnox.  —    At    boc   quoque  jam   in  cditis  duplici  modo]  Ita  non  Grotianus  tantum  codexj 

lcgcbatur,  paritcrquc  in  Rcicbeuaucnsi  ct  Darmstat-  scd  fllonaccnsis  ctiam  (C),  Rcicbeuauensis,  ct  Darm- 

tcusi   exstat.  statteusis.   Vulgo  modo  oinissum.   Quod  ad  sensum, 

fiieril]   Omissum  boc   c  Darmsfattcnsi  siipplevi.  pariter  Priseiauus  (pag.  857)   prouominum   istius , 

allertUra]  Ita  pro   altcna  Grotius  e  suo  codiee  ipsius ,     illius     penultimas    indiffereiiter    poni     af- 

repoui  jusslt.  CQncinlt  Rclcbenauensls.  Cruiat. 


Martianl  Capcllac  lib.  III.  §.  270.  o^n 

aut  producuntur,  mcdiani  syllabam  iu  gcnitivo  casu  acuunt,  ipsius,  illius. 
Horum  si  sccundac  brevcs  fiant,  primac  acutae  erunt,  ut  ipsius,  illius.  Si 
vcro  longac  erunt  nicdiac,  primac  gravcs,  sccundac  inflcxae  crunt,  ut  occidit 
sol,  ct  occidit  homincm;  crgo  priniac  acutac  sunt,  quum  mediao  breves. 
Quum  vcro  mediae  longac,  vcl  acutac  vcl  inflcxac;  acutae  ouum  lon^ao 
ultimac,  ut  tcncbrac,  latebrac,  manipli.  Hacc  a  supcrioribus  quae  sunt  alia,  271 
ut  Catiillus,  Salliistius,  hoc  diflcrunt,  quod  illa  consonanlcs  discrctas  habcnt 
hacc  quamvis  ct  ipsam  penultiaiam  positionc  habent  longam,  nullam  tamen 
in  sccunda  syllaba  cx  consonanlibus  sibi  rctinent,  sed  in  tertia  sunt  duae. 
Ideoque  lactum  est,  ut  media  hacc  nomina,  tenebras  ct  lutcbras,  acuto  accntu 
primam  sjllabam  profcrrent,  at  maniplos  et  fenestras  penultima  sjllaba  acuta 
dicerctur:  quod  quidam  illud  genus  syllabae  penultimac  oranino  brcve  puta- 
vcrunt,    quia    non  tcrminarclur    consonantcj    quidam  quia,  licct  non  tcrnn'na- 

occidit]    Clarlus    Beda    (dc    artc    nietr.    Op.    I.  ribns  expiilsls  enicndavif.  Vonck.  (spec.  crit.  p.  148). 

p.  29):    »Coiicitlo,    dccido,    occido ,    si    ad    c<isum  —  At  vero  nondiim  «niaxinnisi    erat   Grotiiis   diita 

pcrtiitcut,   corrcptaia  Labcnt  c»,-    sl  ad  concisionem,  ista  scriberet;  sed  piier  tantiiin  quindcciiu  aunorum. 

producfam.a  Dciude   nonue   Lujus    censor    Voncklus    ipsc    plura 

(juwnveio\  Lcgcndmu  pufo:  «Cum  vcro  mcdiac  tcmerc  cxpclleic  roluit,    quia   ncque  L:c  ucqiic  ille 

loiigae  vcl  acutue  vcl  iiiflcxac:  Et  acufae  fum  cum  Martianum  intcllcxcrat?  Videamiis  igifur  num  ^criia 

longac  uitimac,   ut   tciicbrae,   ut  lalcLrac  iuanipli.«  scripfa   retiucri   posslnt   et  intelligi.    Possunt  vcro. 

Dubito   taiuen    aliquanfulum:  mcudosum   vero    esse  IVam  rccte  Martiauus   distinguit  nouiLua   quae    con- 

locum  Kon  duLito.  GnoT.  —    Antc   acutae  euim  iu  sonantcs  LaLcut   discrcfas,   ut    Catul-   lus ,   Saliiis- 

antcrioribus  cditiouibus  lcgebatur  ai(2:  apudGrotium  tius,  ab  lis  quoruin  cousouanfes  scparari  ncqueunt, 

vel;  deiiide  in  auterioribus  qunm  ante  longae,  apud  ut  »tene-  brae,  late-  brae,   niani-  pli,  et  ia  ufro- 

Grotiuni  tum.    Quac   rcposui,    pracbucruut   codices  quc  gcncre  acccnfuum  Iniponcndorum  raflQucia  di- 

Monaccnsis  (C)  ct  Dariiisfaticnsis.  Tcrsam  essc  confeudif.  Paulo  alifcr,   affamcn  simi- 

/t«ec  rt  superioi-ibus]    Nescio  quo  pacfo  Lic  vo-  liLus   usus    excmplis   rcm  fetigit  Priscianus  (do  ae- 

ces    Lae    ipiniperint  nCatulIus,    Sallusfius»,    ct  illa  ceuf.   init.)    Lisce  verLis:    »81    pcnultima   positione 

»Loc  diffcruntn:  non  addublto  cx  glosscinate  aiinata.  loiiga  fucrlt,   acuetur;    anfepcnultima   vcro   gr.ivabl- 

Lcge  ergo,  LIs  cxpulsis:  ulfaec  a  supcrioj'iLas  suut  tiir,    ut  catellus,    Slcfellus.    Si  vero  ex  mufa  ct  1»- 

alia  quod  illae  consouanfesi<  cet.  Grot.  —  Lcgerim;  qiiida  longa  in  versii  consfaf,  in  oratione  mutat  ac- 

«Ilacc   a  supcrloribus,    qnae   sunt   allafa,    boc   dif-  centum,    nt  Idtebrae ,    tenebrae.» 
fcrunt."     Id    ccrte   magis    placct,    qiiain    violenfuin  terminaretur]    I.Iale    Grotius    ierminaHiiir^     et 

prorsua  maxiuii  Ilugouls  Grotli  remediuin,   qui  plu-  paulo  post,  ubi  Iternui  terminwetur ^  rcposuit  ter- 


28G  Martiani  Capcllac  lib.  III.  §.  271. 

rclur  consonante,  proxinia  syllaba  incipcrct  a  cluobns  consonanlibns,  ct  qnnd 
natura  litcrarum  L  ct  R,  quod  mollis  cst,  nunc  longani ,  nunc  brcvcni  svl- 
labam  cfficiat.  Nulla  autcm  vox  Romana  duarum  vcl  plurium  syllabarum 
aauto  sono  terminatur ;  inflexum  autem  non  alias  postrcmum  habct,  nisi 
cujus  postcrior  pars  in  syllabam  natura  longam  cxcurrit,  ut  crgo  ct  ponc. 
272  Contextus  orationis  plerumque  adimit  aut  mutat  proprios  sonos  singulis  vocibus. 
Adimit  his  quae  rcfeiuntur  ad  ahquid  scqucns,  ut  pracpositionil)us,  ante  urbcm; 
nam  hic  ante  pcrdidit  acutum  sonuni  prioris  s^dlabae:  item  post  muros. 
Mutant  acccntus  adjunctis  vocibus   quc,    ve,  nc,  cc;  quum  tamcn  complexiva 

minare7itur !    Equulcm   priorcs   editlones,    qiijis   illc  lioc  est  qiiod  ilixiiniis  poiie,  er<jo.    Pone  iilco  dl\i- 

conferrc  neglexit,  scculns  sum,  cl  Rcicliciiauensem  nuis  nc  pulctiir  esse  veibiim  iiiijicrativi  n-.odi  poiie. 

codicem.  Ergo    autein   diKiiniis,    iic  piilctiir  cssc   eoiijunctio- 

nuidnni^    Lcge:    oQuidam  medittm«   cet.  Dc   rc  nem  ralionalcin,    qiiac  cst  e/w/o. «    (Addc  eund.  1.  8. 

ipsa  V.  Justi  Zinzciliiigii  disscrtationcm  additamPro-  p.  ni.  278).   Siinilitcr  Augiislinus   (Dial.  in  opcr.  I, 

muhidi  cjus  cnVjfnc.  Vo>ck.  (spee.  crit.  p.  1¥,)). —  p.   lf>i>)   dc  amljiguis  tribns  dc    eausis:   .acHniine«^ 

Interpungondo   cflccissc   arliitror,    nc   qnid    difllcul-  inquit.    »aniljiguuin  cst  qtuiin   scribitur /jojjc,  utnim 

latis  rcnianerct.  »1*  *^o,  quod  cst  pono,  an  ut  dietum:  ponc  seaneiis } 

iiuUa   autem\   Quinctilianus  (I,  S,  31.  p.  110  namijue   hanc    dederat  Proserpina  legem,  inccrtum 

Spald.):   «Est    aiitcin    in    oinul    vocc   utiquc    acuta,  cst  pcr  placentcmacjmiiVus  loeum.«   ^ccejj/MJH  igitur 

sed  nunquain  phis  nna;    ncc  iiltiina  unquam;  ideo-  in   cxtrcnia  syllaba  perspicnitatis  causa  contra  rcgii- 

quc  in  disvllabis   prior."  lani    posilum    coniuuincm    liabebant   ponc    et   ercfoj 

;>'jjie]    Errat  bic  profecto  Martianus,    nisi    mire  scd  vircumflexum    solum    cjv/o .   quaui   diserte   Ser- 

depravati  sint  codiccs.   Dc  eri/o  facilc  conccsscrim,  vius   (ad  Virg.  Aen.  6,  C70)  testatur   nsolam    csse 

sed  pone   gravi  notandum    ct    ultimaiu   Jiabcrc    brc-  parliculam,  qiiac  liabeat  in  iine  circumflexiiin.«  Addc 

vetn,  Ideoque    circunincetl  non    posse  iii  postrcma,  Dioincdein  (p.  428)  ct  Franeiscum  Ritterum  (clein. 

quis  pucr  est  qui  ignorat?    In  MS.  tauicn   fuil  po-  gr.  Lat.  p.  l>()),  qui  Priscianum  rccfc  cmendat. 
MflC.  Grot. —   Errsvit   utique   Martiaiiiis .   nuuin  cir-  cel    Inserui  hoc   c  Darmstattcnsi   codicc.    Sic   ct 

cumflexo  notandum  />0Jie  diccret,  ciijus  ultima  brc-  Scr^ius   (ad  Acn.    10,    G08):    »Minorcs   particulac, 

vis  cst;  Scnto  aiiteni.    non  gravi,   ut  Grotio  placct-  >"t  y"*"-   "C ,    j/e,  ce ,    quotiens  jiingiintur  aliis  par- 

notatuin   essc  cx  Priseiano    apparet, ;  qiicm    qui  lc-  tibus,    antc    se    accentum    faciunt,     qualislibct    sit 

gcrit,  ciToris  foiitcm  apud  nostrum  facile  intcliigct:  s\IIaba  quac  praccedat,    sivc  brevis   sIac  longa.« 
«Distinguendi   ralio  legciu  acccntiiuin  sacpc  conliir-  (juuin  ^njiieji]   Ilabcbant  editi  ncuin  tanicn  com- 

bat,    dum  si  quis  pronuncians   dicat  poiie.  erqo  \c\  plexiva  conjunelionc    quc,    vc    cum  cxplctiva»  cct. 

auia,   quod    apud    Laliuo-;    in   iiltiina    syllaba,  7iisi  I.cclionein,   qiiarn  rccpi .  codiccs  Darmstatlcnsis   ct 

dincrelionis    causa,   poni    non   poiest    acccntus,    et  Monaccusis  (C)  mihi  pracbncrunt. 


Martiani  Capellae  lib.  Ilf.  §.  272.  287 

conjunctio  cst  qiic,  ve  quum  cxpletiva,  ut  _„Latiuniquc  augcsccre  vultis'*, 
ct  „stimuluvc  nieuui  cor''  apud  Acciuni  in  Pelopidis.  Nunquani  niigraLit 
acutus  sonus  dc  priniis  syllabis  in  postrcmas,  practcr  particulas  conjunctas, 
quarum  hoc  proprium  cst,  acucrc  partes  extrcmas  vocum  quibus  adjunguntur. 
Graeca  nomina  quum  in  Latinum  vcrtuntur,  nostra  rcgula  pronunciantur ,  nisi 
mancant  Graeca.  Olympus  igitur  ct  Caucasus  sicut  Latina  proFcruntur,  quam 
acucrc  vcl  flectere  debeant  secundum  rationcm  suprascriptam  apparet.  Sed 
si  maiicnt  Gracca,  ct  buic  rcgulac  in  pcrcgrinis  vocibus  accedimus,  nccesse 
cst  tanicn  in  obliquis  casibus  acutos  sonos  in  mediis  s^dlabis  servent,  quoniam 
apud  Craccos  quoquo  non  alio  acccntu  baec  enunciari  audinnis.  Acutus  ac-  275 
ccntus  notatnr  virgula  a  sinistra  partc  in  dextram  ascendentef,  gravis  auteni 
a  sinistra  ad  dextram  descendentcV,  inflexi  signum  est  sigma  super  ipsas  literas 
dcvex.um  ^  .  Accentus  partim  fastigia  vocamus,  quod  litcrarum  capitibus  ap- 
ponantur,  partim  cacumma,  tonos,  vcl  sonos;  Graece  jtQogcodlag.  Scicndum 
ctiam  uni   vocabulo  acccdcrc  omnes  Ircs  acccntus  possc,    ut  est  Argiletum. 

fom/)Ze.n*i>ft]   Conjunclio   (juac  |ilura  verlia  com-  t>Audive   est  operac  pretitti»,  proccdere  reete , 

plectUur ,   vcl  putlus  counectit.   Aprnl  Gcllluui  (10,  Qui  rein  Homnnain  Latiuinaue  augescere  vultis.' 

29)  inscriptio   quidcui  capilis  legitur:  nQuoiI  partl-  Accii  Iragmcntuni   non  ullra  notum  cst. 

cula  atnue  non  coinplexiva  tantuui  situ  cet.   Deindc  sii/maj   Ilaec  est  figur.'»  ca  qua  nnuc  in  Craccis 

autcni:  i>^//rtHe  partlcula  a  gramniaticis  quiilcm  con-  libris   utimnr   quaque  jan»   Epiplianius  (de  pond.  ct 

jiinclio  cssc    dicitur  connexiua ,   ct  pIcruuKjuc   sanc  mcnsisr.  Op.  II,  p.  lo8)  usus  craf;   scd  alfcra  fjuo- 

conjuntjil  ct   counectil  verLan  cet.    Alli   ut   Isidorus  fjuc  vctcruni  tcstluionlis  comprobafiir,    nt  Prlsciani, 

(etym.  1,   12,  2.  p.  21  ^lj-ev.)  copulativas  Illas  ap-  qui  (de  atcenllbus   p.  835)    circuiuflcxum  alt    essc 

pellant   coujunctloncs.  nnolam    dc    acuto   ct  gravi    factam«    (ergo   ^*),    a(- 

.     -  .         ...        /  "luc  Isldori      cujus  bacc  sunt  verba  (etym.  1 ,   18, 

expletiva\     Isidorus   de    conjiiiicfionibus  (ctym. 

^  ....  ,  2;    p.  29  Arev.):  nCIrcumflcxus,  quia  de  acuto  ct 

1,    12,   o):  »expletivne«   inquit   ndicfac,    quia    ex-  ' 

,  .  '.  .  cra^I  constat:    incipicns    eiiini   ab   acnto  in  gravcni 

plent  propositam  rcm,  utpufa:  si  Loc  non  vis,   sal-  _  _  _  .         . 

.,,    ,   .  o  11  I  •  •  !•  tw  dcsinit,   afiiue  Ita,  duia  asccndlt  ct  dcsccndit,    cir- 

tcm  lUud  iac.i    ayllabam  igitur  adjunctam  ve  .uar- 

..,,..  cumflexus  cfflcitur."    Iii  monumentls  quoque  accen- 

tianus  intclligit.  ^      ' 

lus    apparent  quum  Graecis  (BiancLi  marm.  Crem. 

Ltttiwnque  auqescere^  Ennlanum  est.  GnoT.  —      tab.  X;   Ursati  moniim.  Patav.  p.  270.  Biagi  monum. 

1  nfcgrum  fragmentum  ex  annalium  prlino  scn  anint       Gr.    p.  22o)  tum  Latinls  (Lupi  Scv.  marf.  60.  Mus, 

Acron  et  rorpliyiiou  (ad  Ilor.  sat.  I,    2,  51);  Vcron.  170,  5)j    quorum  de  antiqultale  confer  ct 


288  Martiani  Capcllae  lib.  III.  §.  274. 


DE  NATURA    SYLLABARUM. 

271  Memoratum  arbitror  competenter,  quae  sint  et  quemadmodum  vertanlur 

fastigia  SAllabarum ;  nunc  earum  longitudines  inlimabo.  Unaquaeque  cnim 
syllaba  aut  brevis  est,  aut  longa,  aut  communis.  Brevis  est,  quum  vocalis 
corripitur  ac  nullis    consequcntibus  adjuvatur;    aut    quum    correpta   forma  vel 

27o  litera  terminatur.  Longa  autem  duobus  modis  cflicitur,  natura  et  positione. 
Natura,  quum  vocalis  producitur,  aut  quum  syllaba  circumflexum  accentum 
tenet  vel  acutum  in  penultima,  aut  quum  monosyllaba  unaquaeque  vocalis  est, 
aut  quuin  diphtbonga  reperitur,  vel  quum  prima  syllaba  sub  alia  forma  cujuS- 
cunque  verbi  composita  nec  vocalcm  ncc  acumen  mutat.  Positione,  quum 
brevem  vocalem  aut  duae  consonantcs  scquuntur,  sive  in  eadem  syllaba,  sivc 

^76  in  sequenti,  sive  per  ambas  divisae,  aut  in  altera  tria:  duplex  una.  Duplices 
autem  sunt  X  et  Z:  aliquando  I  et  C  lieri  possunt  duplices,  ut  si  I  inter 
vocalcs  sit,  ut  ajo,  Troja;  item  C,  ut  „lioc  erat  alma  parens."  Hae  autem 
consonantium,  vcl  duplicium,  quae  breves  adjuvant,  formae  tunc  possunt, 
si  in  eodem  sermone  claudantur ;  ceterum  proximi  sermonis  consonantes 
nihil  adjuvant  praecedentcm ,  licet  Virgilins  refragetur  dicens:  „arma  virumque 

277  cano,  Trojae"  —  et  item:  „fontesque  fluviosque  voco."  Dipbthongi  autem 
sunt  AE,  OE,  EU,  ALT,  EI;  absque  his  syllabis  nulla  diphthongus  memoratur. 

Villoisonum   (anccil.  gr.  II,    p.  130  seqii.)  pt  IVori-  (p.  4  Pufscli.)   Mariusque  Victoriniis  (p.  2474).   To- 

sium  (ad  Ccnotapli.  Pisau.  diss.  4,  p.  488  sequ.).  tam  quaestioncin  cruditc  tractavit  Schncidcrus  (clcm. 

tJiphthonjn^  MS.  plcruinqnc  diphthonga,  ut  stil»-  II,    p.  GCG  —  G7i>). 
audiatur  noca/i'.  GiH'T. —  Equidcm  suhaudlo  sijllaba,  fontes"[  Virgilii  (Aen.  12,   181).    Alia   excmpla 

at    nominalivus     sit.      Vulgo    diphthongo.      Isidorus  congessit  Solmcidcrus  (clcm.  2,  p.  GOl). 
(etym.   1,  IG,  2.   p.  25Ajcv.):    nDipIithongac    sji-  diphthnnifi^  Omissum  in  cditis  vocabulnm  «r/tem 

labac  Gracco  noniiue  dictae  quod  in  cis  Linae  vo-  snpplc\i  c  codicibus  Rcichenaucnsi  et  DarmstattcnBi. 
calcs  jungantur.ir  £/J   Priscianus  (I.  p.  50):    »1  quoquc  apud  an- 

koc  eral^  Eodem  cxemplo  (c  Virg.  Acn.  2,  C64)  tiquos  post  E  pouebatur  et  EI  diplitlionguin  facie- 

iofurius  (§.  278)  ilcrum  utitur;  pnrltcrquc  Gliarisius  b.-tt,   quam   pro   omni  I  longa   scribcbaut  morc   uii- 


JNIartiani  Capcllac  lib.  Ili.  §.  278.  28i) 

DE  COMMUNIBUS  SYLLABIS. 

Communium  autcm  syllabarum  modi  sunt  octo.  Nam  primus  est  quum  278 
corrcptam  vocalem  sequitur  subjccta  consonantibus  liquidaj  est  enim  longa, 
ut  „vasto  Cyclopis  in  antro";  brcvis,  ut  „vastosque  ab  rupe  Cjclopas." 
Secundus  modus,  quum  corrcpta  vocalis  in  unam  desinit  consonantcm  scquente 
H;  est  enim  longa,  ut  „terga  fatigamus  hasta";  brevis:  „quisquis  honos 
tumuli."  Tertius,  quum  correptam  vocalem  duac  consonantes  scquuntur, 
quarum  prinia  S  htera  sit;  est  enim  longa:  „unde  spissa  coma";  brevis: 
„ponitc  spes  sibi  quisque."  Quartus  locus,  quum  brcvis  sjllaba  partem 
terminat  orationis;  est  enim  longa  in  commate,  ut  cst  „nam  tibi  Tymbre 
caput  Evandrius";  brevis:  „hoc  caput  o  civcs."  Itcm  altcr  locus,  cx  di- 
phthongo  fit  communis;  longa,  ut  „Musae  x^onidcs";  brevis:  „insulae  lonio 
in  niagno."  Quum  vocalis  cnim  sequitur,  potcst  diphthongus  ficri  brevis,  ut 
„sudibusve  praeustis,"  Alius  locus,  quum  longam  vocalcm  alia  vocahs  sequitur; 
cst    enim    longa:    „o  ego  infohx   qucm  fugis";    brevis:    „sub  Ilio  alto."     Alius 

tiqao  Graccorum.ii     Atqiic  ctiam    Isidonis   quinque  rcs  feccrunt  cx  leiber,  priorc  vocali  supprcssa,  qiiod 

illas  diplithongos  (ctym.  I,  16,3;   p.  23  Arev.)  sta-  contra    vcteres  dixcraut  leber.«    Adde  Veliuni  Lon- 

tuit     Quinetilianus    (1,    7,   I05    p.   180    Spald.):  gum  (de  orlhogr.  p.  2220  Putsch.). 
nDiutius  duravit,  ut  E  et  I  jungcudis  eadcm  rationc  oclaij  Quinquc  numcrat  Gharisius  (p.  3  Putscli.), 

qua   Gracci  £t  uterentur,    scd  ca  casihus  numcris-  novem  Bcda  (p.  23o2)   iisdcm    fcrc    excniplis   usi. 

quc  discreta  cst.u    Scioppius  (gramm.  philos.  p.  200  Addc  ViJerium  ProLum  Q».  l-i32)  ct  Mariiiiu  Vi- 

sequ.):    «Eitttr:  quod    est  tcrtiac    pcrsonac  verbum  ctorinum  (p.  2474).    Excmpla   plcraque  e  Virgilio 

ab  eor.    Hic   I   longa    est    ac    duorum  temporum;  pctita    siint    (Aen.   3,    617   et  647.  9,   610.    10, 

sed  E  propemodum  ahsorbetur. —    Plauti   comoe-  493.    11,    309.   10,    394.    12,   B72.  3,  211.  7, 

dia  exstat  Capleivei  inscripta. —  EJegantiorcs  iml-  524.  5,  261.   2,  664.   4,   22.   11,   7.   3,  270). 
tabantur   Graecos  ct  binei  seu  bini  eodcra  prorsus  ponite^  Malc   Beda:    «ponite   spcs  sihi  quisqnc 

modo    quo    illi  suum  fiiveL   cffercbant,    quod   cpi-  siias."    Male   ctiam  libri   ante   Grotium  cdlti  illum 

stola   ad  Pactum    Ciccro  testatur. —  Varro  (U.  R_  sccuti.     Sed   pejus  Grotius:  »ponite    spes    quisque 

1,  2)  auctor  est,    villam  quae  cs.  vehillam  et  veil-  suas.u     Nullus   eonim  fontem  (ap.  Virg.  Acn.  11, 

lam  facta  vox  cst,   a  rustieis  vellam  cffcrri  solitani,  309)  adilt.   Optimc  codices  Rciclienaucnsis,  Darm- 

ergo  dubium  non  est  quin  et  antiquissimi  Romano-  stattcnsis,    et  Mouaccnsls   (C)   ipsa  Virgilii  verba, 

rum  pronunclare  fucrint   soliti.  IVaui  liber  postcrio-  quac  edidi,  cxliibent. 

57 


290  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  278. 

locus,  quum  pronomen  C  litera  terminatur  vocali  sequente;  est  enim  longa: 
„lioc  erat  alma  parens";  Jjrcvis:  „solus  liic  inflexit  sensus."  Alius  locus,  quuni 
correptam  vocalem  scquitur  Z;  cst  enim  longa,  ut  „Mezenti  ducis  exuvias"; 
brevis:  „nemorosa  Zacynthos."  Dicta  natura  in  tribus  generibus  syllabarum. 
superest  ut  finales  dicantur,  in  quibus  artis  auctoritas  et  canonica  forraa  con- 
sistit;    ac  prius  dc  nomine  retractandum. 

DE   NOMINE. 

279  Nominativus  casus  singularis  A  litera  terminatus   brevis  est,  ut  Catilina, 

Julia.  E  litcra  finitus  in  Graecis  longus  est,  ut  Euterpe.  I  autem  terminatus  longus 
est,  ut  frugi.  O  finitus  in  Latinis  brevis,  ut  Cato;  in  Graecis  longus  est,  ut  Dido. 
V  terminatus  longus,  ut  cornu.  Al  finitus  brevis,  ut  tribunal;  el  brevis,  ut  mel; 
il  brevis,  ut  vigil,  excepto  uno  Hetrusco,  Tanaquil.  01  longa  est,  lU  Sol;  ul 
brcvis,  ut  cousul.  M  terminatus  brevis,  ut  tectum;  licet  hujtis  raro  occurrat  cx- 
emplum,  quia  inter  vocales  M  depi'chcnsum  veliU  metacisnii  aspiritate  subtrahitur. 
An  finitus  producitur,  ut  Titan;  cn  in  neutris  brevis  cst,  ut  carmen,  in  aliis  ge- 
neribus  longus  est,  lien,  Sircn.  On  torniinatus  longus  est,  ut  Menuion.  Ar  termi- 
natus  in  monosyllabis  tantuni  longus  cst,  ut  Nar,  far.  Er  finitus  in  Latinis  brcvis 
cst,  ut  puer,  exccpto  monosyllabo  ver;  in  Graecis  producitur,  ut  acr.  Ir 
lcrminatus  corripitur,  ut  vir.  Or  terminatus  brevis  est,  ut  auctor.  Yr  tcr- 
minatus   corripitur,    ut  murmur,    cxcepto    uno  monosyllabo    fur.     As  finitus 

auteni\  Lcge  item.  Vo^ck.  (spoc.  crif.  p.  83).  —  ct  Rciclienauensis  pro  longus  habent  ht-evis,  ineptc; 

Vidc  ne   exciderint  aliqiia   in  anicceflciitibus,    ijiii-  quamquam  duo  priores  in  eodem  errore  persevcranl 

biis   oportuit    certe    addi:    >>in    Latinis    brevis",    ul  et  infra  (§.280)  ubi  pro  pWMCiVMJ- legunt  coiW/xVMr 
sedile,  tnonile,  singtilare,  verhale ,  quibus  exemplis  occurrai\   Sic  codex  Darmstaltensis.  Malc  edlti 

Piiscianus  utitur  (p.  817).  currat. 

o  finitus]    Exempla   Macroblus    (p,  JJOl    Pont.  aiir]   Cicero  (de  N.  D.  2,  50):  bchI  iiomcn  cst 

732  Zeun.)  affert  c  Virgilio.    Sed  vide  Quinctilia-  acr,    Graecum   illnd    qiiidem,    sed    perceptuni  jain 

nnm   (7,  9,    13j    p.   101    Spald.)  ct  adde  nostrum  tanien  usu  a  nostris:  tritiim  cst  cnim  pro  Latino,' 

(§.  280).  Pliiiius  (2,  y,  4):  »Proxinium  spiritus,  quem  G*wci 

coniu\  Codiccs  Monacensis  (C),  Darmstattensis,  iiostrique  eodcm  vocahulo  acra  nppcllnnt.» 


Marliani  Capcllae   Ilb.  Ilf.   o.  '270.  %){ 

in  Latinis  nominibns  procUicitur,  ut  facnltas,  paupertas;  in  Graccis  tunc  tantum 
brevis  cst,  quum  genitivus  dos  fuerit  termiiiatus,  ut  Arcas,  Arcados.  Es  tcrmina- 
tus  in  Graecis  nominibus  brevis  est,  ut  Anchises;  in  Latinis,  si  quintae  declinationis 
fuerit,  producitur,  ut  dies;  si  tertiae,  tunc  longus  est,  quum  genitivus  singularis 
non  crescit  syllaba,  ut  labes,  vel  crescens  E  productam  ante  ultimam  sjllabani  re- 
tinet,  ut  quies  quietis;  nam  si  eam  in  I  mutaverit,  ut  miles  militis,  aut  corripuerit, 
ut  seges  segetis,  corripitur,  exceptls  his,  Ceres,  pes,  atque  his  simihbus.  Is  fmitus 
brevis  est,  ut  agilis.  Os  terminatus  tunc  est  in  Latinis  brevis,  quum  ^enitivus 
ante  ultimam  syllabam  non  haftet  naturaHter  longam,  ut  os  ossis;  in  Graecis 
tunc  corripitur,  quum  genilivus  diphthongo  tcrminatur,  ut  drj/.og,  rov  drjXov. 
Vs  fmitus  brevis  est,  ut  doctus;  sed  longus  lit,  si  genitivus  syllaba  creverit 
et  ante  uhimam  I  aut  V  productam  liabuerit,  ut  virtus,  ct  in  uuo  inflexibili, 
ut  pus.  T  terminatus  corripitur,  ut  caput.  C  fmitus  duo  tantuni  nomina 
facit,  ut  halec,  quod  producitur,  et  lac,  de  cujus  dechnatione  dubitatur. 
Genitivus  singularis  tunc  producitur,  quum  aut  nominativo  simihs  est,  ut  sc-  280 
natus;  aut  diphthongum  habet,  ut  Juhae ;  aut  I  terminatur,  ut  docti;  ia 
ceteris  corripitur.  Dativus  singularis  producitur,  ut  Pompejo;  in  Graecis 
corripitur,  si  I  htera  finiatur,  ut  Palladi.  Accusativus  singularis  in  Graccis 
tunc  tantum  corripitur,  quum  A  vel  on  terminatur,  ut  Thesea,  Delon;  iu 
Latinis  vero  brevis  est,    ut  doctum.    Vocativus  singularis   A  htera   terminatus 

sm/jrM?rtris]  Addldi  hoc  e  Rclclicnaiicnsl  et  Darm-  syllaLIs  venerlt,   et  mcdla  syllaba  genltivi  producta 

stattensl.  natiira  permanslt,    tunc  longa  crit,    nt  nepos ,  tie- 

nam  si]  Bcda  (de  arlc  mctr.  Op.  1.  p.  30)  paulo  potis;    si   Tero    correpta,    abbreviator,    nt  cowpos , 

elarlus:  nBrevIatur  vero  es,  si  aut  E  In  I  mutaverlt  compotis.» 

In  genltivo  crescente,  ut  miles,  militis:  aut  brevem  •  i   u   •  v  •  i 

°  7  j  3  ossis\  lleichcnaucnsis  raale  oris. 

liabnerlt,  ut  set/es ,   segetis.« 

exceptis]  Codcx  Monaccnsls  (G^   pro  pes  Labet  dijP.OQ  Tov  dt-/.Ov]  Ita  non  sohim  codcx  Mo- 

spes  •  malc.  naccnsis  (C),  scd  antlqulorcs  eliain  cdifioncs  habcnt 

os  tenninatits]    Clarlus    itcrum   Bcda    (p.  ."50) :  V^^  *="  T'*"*   ncgligentcr  admislt  Grotius  Delus,  ef 

>0s   monosyllaba,    si   ora  significat,    prodHcItur:   sl  >»  no'»*   dcmum  coriexlt. 
ossa,  broiatur.  Quae  tamcn  os  syllal  a  (jnum  in  di-  dubilatur]  Vide  infta  (§.  307). 


37 


*■ 


292  Martiani   Capellae  lib.  III.  §.  280. 

in  Latinis  omnibus,  vel  in  Graecis  feniininis,  corripilur,  iit  iu  tabula,  Musa; 
in  masculinis  longus  cst,  ut  Acnea.  E  terminatus  in  Latinis  brevis  est,  ut 
docte;  in  Graecis  producitur,  ut  Tydide;  cxceptis  bis,  quac  nominativus 
Graecus  os  terminat,  ut  Plioebos,  Phoebe.  I  terminatus  in  Latinis  longus 
est,  ut  Mercuri;  in  Graecis  corripitur,  ut  Nai.  O  terminatus  in  Latinis 
brevis  est,  ut  Cato,  licet  Virgilius  contra  sentiat;  in  Graecis  producitur,  ut 
Dido.  V  terminatus  producitur,  ut  cornu.  In  consonantes  vero  desinens 
norainativi  sequitur  regulam,  exceptis  Graecis  nominibus,  quae  sacpe  mutan- 
tur  varictate  linguarum,  ut  Diomedcs.  Ablativtfe  singularis  semper  producitur, 
absque  quum  E  tcrminatur,  in  his  duntaxat  nominibus,  quac  tcrtiae  fuerint 
281  declinationis,  ut  a  pariete.  Nominativus  et  vocativus  plurales  in  masculino 
et  feminino  genere  producuntur,  ut  fluctus,  terrae;  in  neutris  brevcs  sunt, 
utfata:  in  Graecis  vero,  quum  A  vel  S  terminati  fuerint,  ut  rlietores,  poemata*, 
in  aliis  vero  longi  sunt,  ut  Musae,  Genitivus  pluralis  brevis  est,  ut  doctorum; 
in  Graecis  longus,  sed  Graeca  declinatione,  ut  Philcmon.  Dativus  pluralis 
ct  ablativus,  si  is  fuerint  terminati,  producuntur,  ut  doctis;  si  bus,  corri- 
piuntur,  ut  hominibus:  at  si  Graeca  sit  declinatio,  in  terminatus  dativus 
corripitur,  ut  Arcasin;  alias  longus  est.  Accusativus  pluralis  in  omnibus  mas- 
culinis  vel  femininis  producitur,  ut  doctos,  Julias;  in  ncutris  corripitur,  ut 
mocnia;  in  Graecis  vero  si  as  fuerit  terminatus,  et  vcniat  a  genitivo  os  linito, 
corripitur,  ut  Arcadas ;   alias  producitur,  ut  Musas. 


terminat]  Ita  Darmstattensis  et  Rciclienaiicnsls.  pato  vocabulo  indigemiis,  neque  certiun  esf,  utruiu 

Grotius    aLsque     scnsu    ntenninalnr.it      Antea    pro  librarii  an  Martiani  ipsius  crror  siL 

Tydide  pcrpcram  scriptum  erat  Tilide,  quod  correxi.  at  «il   Lego:  aut  si,  ct  dclco  vocem  corripilur 

Dionicdein  intclligc  cx  Virgilii  (Acn.  1,   97)  vcrsu:  cx   glossa  natam.  Grot.  —   yit  particula  transltum 

oO  Danaiim  fortissime  gentis   Tydide."  tautum  faccre  a  Latlnis  ad   Gracca   >idcturj    quare 

P/ii7emou]    Sic   libri    omncs    practer  Grotium,  niJiil  mutavi. 
qui  lcgit  Vhilenon,  undc  conjcctura  clieuit  (pi/iol-  venial^     Sic    recllus    codices    Reichcnaucusis, 

V(OV:  sed  vulgatam  rctluui,   licct  manlfcsto  falsam,  Darmstalleusls,    ct   Monacensls  (Cj   pro    Grotiano 

quia  uon  merc   Graeco  sed  a  Latinis  quoque  usur-  vcnit. 


Martiani  Capellac  lib.  III.  §.  282.  293 

DE  PRONOMINE. 

In  oninibus  pronominibus  singularis  nominativus  correptus  invenitur,  282 
exceptis  cluobus  monosyllabis,  tu  et  qui.  Gcnitivus  singularis  I  vel  E  prolatus 
longus  cst,  ut  mei,  raeac;  alias  brevis  cst,  ut  illius.  Dativus  singularis  sempcr 
productus  cst,  ut  nostro;  exceptis  mihi,  tibi,  sibi,  quae  indiirercntcr  accipiuntur. 
Accusativus  singularis  corripitur,  ut  illum,  exceptis  me,  te,  se.  Vocativus 
singularis  a  nominalivo  suo  non  dissentit.  Ablativus  singularis  longus  est,  ut  ab 
illo.  Nominalivus  et  accusativus  plurales  tunc  tantum  corripiuntur,  quum  A 
fucrint  tcrminati,  ut  nostra.  Genitivus  pluralis  nunquam  producitur,  ut 
illorura.  Dativus  ct  ablativus  plurales  is  terminati  producunturj  bus  finiti 
corripiuntur. 

DE   VERBO. 

In  omnibus  verbis,  modis,  temporibus,  numeris,  personis,  conjuga-  283 
tionibus  liacc  uniforrais  est  ratio.  Quaecuuquc  pcrsona  A  fuerit  terrainata, 
producitur,  ut  canta.  E  finita  brcvis  cst,  ut  lege,  nisi  a  sccunda  conjugatione 
veniat,  ut  doce;  tunc  enim  longa  cst.  I  terminata  persona  semper  producitur, 
ut  nutri.  O  quae  finitur,  correpta  est,  ut  audio;  licet  auctoritas  et  in  his  dis- 
crepct.  Nam  primae  conjugationis  primani  personam  Virgllius  longara  facit, 
ut  „canto  quae  solitus",  ct  „terra  tibi  raando."  Tamen  monosyllaba  etiani 
producenda  sunt,  ut  do,  sto,  flo.  V  tcrrainata  persona  producitur.  Ani 
quae  finitur,  brevis  est,  ut  legcbam.  Or  finita  corripitur,  ut  legor.  S  litcra 
terminata  verba  producuntur,  si  penultima  litera  A  vel  E  fuerit,  ut  anias, 
doces;  exccpto  monosyllabo  es,  et  iis  quae  ex  eo  fiunt,  ut  ades.  Si  vero  I 
ante  S  habuerit,  corripitur,  ut  legis,  Icgitis;  excepta  secunda  persona  incli- 
cativi  modi    temporis   praesentis    numeri   singularis    a  tertia  conjugatione  pro- 

primae   conjugalionis^    Oinissa    apiid    Grotium     Virgillo  (ecl.  2,  25),  iinde  (8,  03)  et  alteruiu  cx- 
supplcvi  c  Darinstatfcnsi  et  Rciclieuauensi    codici-     cmplum  repctiit. 
bus.    In  pvimo    cxcmplo    legcndum  canto  cx  ipso  a  tciiia]  Lese  ««  terlia  conjugatlonc  producta.* 


2*M  Martlani   Capellac   lib.  III.   §.  2K>. 

ducta,  ul  nutris,  audis,  et  a  verLo  volo,  vis.  Si  vero  V  ante  S  habuerit, 
corrcpta  erit,  ut  nutrimus.  T  litera  torniinata  corrcpta  sunt,  ut  legit.  C  iinita 
producuntur,  ut  produc.  Participia  licet  pcr  casus  flectantur,  a  nominibus 
tamen  omni  ratione  disscntiunt. 

DE   ADYERBIO. 

SSi  Adverbia  monosyllaba,   ut  liuc,   vcl  quae  ex  his  fiunt,   lU  illuc,  omnia 

producentur,  exceptis  bis  et  ter.  Quae  vcro  A  fmiuntur,  longa  sunt,  ut  una. 
Quae  in  E  desinunt,  producuntur,  ut  docte,  pulchre;  exccptis  quae  aut  non 
comparantur,  ut  rite,  ant  in  comparatiojic  deficiunt,  ut  bene,  impune.  Quae 
I  finiuntur,  longa  sunt,  ut  heri,  praetcr  ibi  ct  ubi,  et  quac  componuntur  ex 
ipsis,  nt  sicubi;  itcni  quasi  corripitur.  Quae  O  finiuntur,  a  se  venientia 
brevia  sunt;  ab  aliis  ducta  producuntur,  ut  falso,  hcet  auctoritas  variet. 
Quae  V  fiuiuntur,  longa  sunt,  ut  noctu.  Quae  L  terminantur,  corripi  debent, 
ut  scmel.  Quac  M,  N,  11  finiunlur,  brevia  sunt,  ut  cursim,  forsitan,  fortiter. 
Quae  S  tcrminantur,  tunc  tantum  producta  sunt,  quum  ante  eam  A  habuerint. 
Quae  C  finiuntur,    producta  suut,   ut  illuc. 

DE  PARTICIPIO. 

28o  Omnium    participiorum    temporis   futuri    nominativus    singularis    brevis 

est,  ut  lccturusj  genitivus  et  dativus  singularis  producuntur,  ut  lecturi,  lecturo, 

Tcrlia    producta    conjugatio    illo    acvo    qnac    nobis  correptae    iiltiinac    attulit    Prlscianus   (IS,  2,    10; 

quarta.   Juvat  nic  inanuscriptl  auctoritas.  Gnox.  —  p.  019  Krclil.),    qul    oninlno  hunc  locum  dc  advcr- 

Acccdunt  Rciclicnaucnsis  et  Darnistattensls.    Utique  Lioruni  qiiantitatc  doctius  tractavlt. 

luala  In  cdllls   lcctio   crat  »qitarta«i,   atque   cx  ipso  heri]   Piiscianus:  «In  I  quoquc  desinentla  jnve- 

auctorc  (§.  o21)  corrigcnda.  nluntur  advcibia,  scd  pauca  priniitlva,  nt  heti,  ubi, 

impitne]  Qaod  lioc  Aocaliulum  deficcre  in  com-  ibi;   dlcltur  tamcn  et  here.«    Confer  Qulnctlllanum 

parationc    arbltratur,    valdc  crravlt  Martianns;    iin-  (1,   7,    22). 

linniHS  enlm  dlxlt  Clccro  (dlvln.  2,    27),  imjmnis-  variet]  Priscianns:  «multa  aiitcm  ex  snpradictls 

sime  Plautus  (Pocnul.  1 ,  3,  2).  Meliorem  rationem  nominibus  ipsa  tcrminatlone  datlvi  pro  advcrbiis  ac- 


Martiani   Capellac  lib.  III.  §.  28o.  OJVI 

excepto  praesentis  tcmporis  participio,  qiiod  gcnitivuni  corripit,  ut  amanlis. 
Accusativum  ct  vocativum  breves  esse  constat,  ut  lecturum,  lecture;  ablativus 
singularis  tantum  corripitur,  ut  amante,  lcgente.  Nominativus  et  accuscttivus 
pluralcs  in  masculini  ct  fcminini  gcneris  participiis  proclucuntur,  ut  Jccturi, 
lccturos;  in  ncutris  corripiuntur,  ut  lectura.  Genitivus  pluralis  brevis  est,  ut 
lectorum.  Dativus  ct  ablalivus  pluralis  is  tcrminati  producti  suntj  bus  rmili 
brcviantur. 

DE   CONJUNCTIONE. 

Copulativae  et  disjunctivac  ct  cxpletivae  conjunctiones  brevcs  sunt,  msi  28(> 
positio  fcccrit  longas.  De  causalibus  vero  et  rationalibus,  quae  A  terminantur, 
cxceptis  ita  ct  quia,  productae  sunt,  ut  propterea  et  interca;  quae  I  termi- 
nantur,  exccpta  una  nisi,  producuntur,  ut  si;  quae  in  N  dcsinuut,  si  ante 
cam  I  babucrint,  producuntur,  ut  sin;  alias  breves  sunt.  Ceteras  vero  omnes 
corrcptas  cssc  constat. 

DE  PRAEPOSITIONE. 

Pracpositiones,  quae  in  A  exeunt,  solae  productione  laetantur,  ut  contra  o§7 
et  extra,  et  una  monosyllaba  a.     Ablativac   pracpositioues   omnes  corripiuntur, 
cxceptis  monosyllabis,  quae  vel  cx  vocalibus  constant  vcl  vocalibus  terminan- 
tur,  ut  e  et  de.    Utriusque  casus  pracpositiones  correptas  esse  non  dubium  est. 

cipiiintiir,    ut  falso   cet.  —   Et  saepc  corriplunt  O  tcstas    conjunctionciu    in    quinquc   specics  dividltur. 

terminalcui,   quaudo  iu  adverbia  transeuut,  ut  cito,  Copulativae  liae  sunt:  el,  que,  ac,  atque ,  at.  Dis* 

sero ,   modo.«  junctivae  sunt:  avt ,  vel,   ve,  ne,   an,  neqtie.  Ex- 

aUativus]  Tcrtiam  tautum  dcclinationcm  respl-  pletivae  sunt:  jrMirfem,  equidem,  saltem,    videlicet, 

cit,    qula  in  secuuda  Idcm  cst  cum  dativo.  quamquam,  quamvis ,  quoque ,  enim,  autem,  poi-io, 

licet ,  tamen.  Causales:  si,  tametsi,  etsi,  ....  alio- 

iK  njrt5CM7m«]  Ita  codcx  Monaccnsis  rC)  ct  Darm-  .  «   .•       i        .,       .. 

^    '  quin,  praelerea,   llationalcs:  ita,  itaque,  mimvero, 

stattcnsis  niclius  quam  ex  mascuUni  lu  editls.  .  ,  ...  r     i  .•         i»  •    • 

quta,  .. .  .  propterea,    xdetrco."   Jijxpietivas  Fnscia- 

conjuncliones\  Donatus  (j).  17C3  PutscL.):  »iI'o-     nus  (IG,  2,  13)  nnncupat  compkiivas. 


2yG  Martiani  Capellae  lib.  III.   §.  288. 

DE   INTERJECTIONE. 

288  Interjcctiones  longae  siint,  si  monosjllabae  fuerint,  ut  lieus;  si  vero 
disyllabae  erunt  vel  trisyllabae,  quoniam  speciem  retinent  partium  orationis, 
exemplo  earum,  quarum  similes  erunt,  judicandae  sunt,  ut  papae,  Hacc 
ita,  ut  dixi,  per  omnes  partes  orationis  in  ultimis  syllabis  observanda  sunt, 
cxceptis  positione  longis  et  diphthongis. 

289  Expleta  cursim  syllabarum  pagina  est, 

Juganda  demum  vcrba,   nam  probabilis 
Hic  ordo  rebus,  quique  disgrcgabitur 
In  bina  demum:    prima  nam  proportio 
Dicenda,    Graji   analogiam  quam  vocant, 
Ac  mox  repulsa  quae  novantur  regula 
Vulgoque  docti  quae   anomala  nominant, 
Bis  quarta  fandi  quis  paratur  porlio, 
Vel  vulneratur  ductus  oris  integer; 
Quantumque  solo  inditum  libcllulo 
Potest  probare  serium  fastidium. 

vel  trisijUahae]  Omtsit  liaec  Grotius,  qiiae  tamen  traiii  lcctioncm  Reiclienaucnsis  ctiam  ct  Darmstat- 

tam  in  editis,  quam  in  manuscriptis  exstant.  tensis  pracbenL 

fiuique^  Grotii   codex   quisfjxte ,    malej    scnsus  615  mtnrta\    Id   cst  dimidia.    Scnsus  totius  loci 

est:    •  hic    ordo    est    probabilis    ct    qui    disgrcga-  hic  esse  videtur:    nrefcram  primum  analogiam,   dc- 

bitur.  <<  iude   anomala ,    qiiibus   dimidia  pars   scrmonis  con- 

dicenda\  Expnnxi  est,  qnod  in  cditis  sequitur,  stat,  vcl  potiiis  iutegra  scrmonls  spccics  dctnrpatur; 

codicis  Darmstattcnsis  auctoritate,    qnia  mctro  ad-  quatenus  ct  uiiius  libri  augustiac  deornmque  aequa- 

versatur.  nimitas  patiuiitur,    quos    scria  hodie   fastldirc   con- 

vul(jo(iue\  Edili  babent  vultjo  et  nuaeque;    scd  sentancum  est;<i    sicut  ct  infra  (§.  326)  siibita  Mi- 

jam  Grotius:  nmclius,   inquit,   alii  codices  vulijoque  ncrvac    intcrpcllationc   pvobatur.    Extrcnia  sic  coii- 

docii,   quae  anomala.    Vidcs   aliqiioticns  CapcIIam  struo:    nquaiiliiinquc  faslidium  scrlorum  probare  po- 

longas  Tocales  diphthongosquc  non   clidcrc.«    Nos-  tcst.» 


Martiani  Capcllac  lib.  III.  §.  200.  207 

DE  ANALOGIA. 

Analogia  est  igitur,    qiiae  Latinc  proportio  dicitnr,   observatio  similium  290 
intcr  se  loquelarum.   Nam  primum  omuia  nomina  Latina  duodccim  literis  termi- 
nantur:  vocalibus  quinque,  et  semivocalibus  sex,  atque  una  muta  T,  ut  caput. 
A  igitur  vocalium  prima  terminat  masculina,  ut  Catilina,  Jugurtha;  feminina, 
iit   advena;    feminina    etiam    Graeca,    ut    Helena,    Andromachap  pronomina 

nnalogia]  ]AvaXoyia  cst  proportlo,  quae  apiid  qucbaiitiir,    ct  notatuin   in    scnnone,   quid  quoquc 

granimaticos  dicitur  avawooai  i.  c.  pclatio,    tcste  niodo   caderet.  Itaque  non  ratione  nltitur,   sed  ex- 

Ammonlo.  VixcAN. —  Gcllius  (2,   2S):   nln  Latino  emplo^    ncc   lcx    est    loqucndi,    scd   observatlo,    ut 

sermonc  sicut  et  iu  Gracco  alll  dvaZoyiav  sequen-  ipsam  analoijiam  nuUa  res   alla  fcccrit,  quam  con- 

dam  puta^crunt,   alil  avcotxaPduv.    'AvaAoy i a  est  snctudo.u    Idcni  paulo  antc  (1,   6,    12):  nSed  me- 

slmllium    similis    dcclinatio,    quam    quidam    Latine  mlucrimus  non  per  omuia   ducl  aiialogiae  possc  ra- 

propoytiotiem  vocant^    avcoixaPda   est   i»acquali(as  tloncm,  quum  sibi  ipsa  plurimls  in  locis  repngnet." 

dcclinationum  consuctudincm  sccpicns.     Duo  autem  Laliiic  proportio]  Eadem  modo   in   versibus  di- 

Graccl   grammatici    illustrcs  Aristarcliiis  ct  Cratcs,  xcrat.    Quinctilianus    (i,  G,    5^     p.   159    Spald.): 

sumuia   ope  ille   avaZoyiav,    Jilc  avcojxaP.iav  de-  nAnalogiam    proxime    cx    Gracco    transfcrcntes   in 

fensltavlt.u    Qua  de  re  Varro   (de  L.  L.  libr.  8  ab  Latinum  proportionem  vocaverunt.«     Paritcr  Vitru- 

inlt.):  nCrates  nobllis  grammaticns,   qui  fretus  Clu-y-  vlus  (3,  I)  ct  Cicero  (dc  univ.  4),   qui  prlmum    se 

sippo    homine    acutlssimo,    qui    rcltquit    sex   libros  ausum  dicit  Graecam  voccm  Ita  vcrtere,   quamquam 

TCeQl  TTJg  avcOfUcPdag,  bls  librls  contra  anulogiam  Varro  (de  L.  L.  9  init.)  ilHus  Vcrsionis  auctor  erat. 

atquc   Aristarcbum   est   nlxus;     scd  ifa,    ut  scripta  Deindc  Scneca  (cp.  120    p.   G65  Lips.):   «boc  ver- 

indlcant   cjus,    ut   ncutrlus   vldcatur   pcrdidisse  vo-  bum  (analogia)»,    inquit,    i.quum  Latini  grammatici 

luntatem. —  HI  qul  in  loqnendo  partim   sequi  ju-  clvitate  donaverlnt,  ego  damnandum  non  puto,  nee 

lient  nos  consuctudlncm,  partlm  ratloncm,  iion  tam  in  snam    civitatcm  redigendum. «      Gellius   (lt>,    9) 

dlscrcpant,   quod  consuetudo  et  analogla  conjunctio-  rationem  proportionis   diclt,  quae  analo(jia  appelic- 

res  suiit  infcp  se,   quam  bi  crcdiint:  quod  cst  nata  tur.  Isldorus  (etyni.  1,  28,  1.  Op.  III.  p.  47  Arev.) 

cx  quadani  consuetudinc  amilof/ia.  Ncquc  anomalia  nanalogiam  Latine  proportionem  dlci"  pcfert  quldem 

ncquc  anahijia  cst  rcpudianda«  cet.  Confer  et  Scx-  sed  addit,  sicutnostcr:  Bctslmillum  comparatlonem.» 

tum  Emplricum    (adv.  giamm.   1,  10,  179  sequ.),  advena]    Atqui  advcna    communls   cst  gcneris: 

qui    et   ipse   usuin   loqucndi  maximc  pcsplelenduin,  ntrum   crgo    avena   Icgciidum?    an  sit   liic   duarum 

analotjiac  nullam  vim  in  grammatica  cssc  contendlt.  vocularuui  defcctus  boc  ferme  pacto:    i>A  igitiir  vo- 

Vcrissiuuim,  sl  quid  allnd,  Quinctliianus  (1,  G,   IG  calium  prima  termluat  masculina,   nt  CatUina,   Jii. 

p.  147  Spald.)   docct:    i.>'on    cnim,    qnuni  priuium  gurtba;   fcniinina,  ut  Musa;  coiniunnia,  iit  advcna.? 

fingerentur    bomines,    analo(jia    dcmlssa    coelo    for-  Grot. —  Iii   omuibns,    tam    cdltis,    qnam    scrjptis 

mam  loqucndl  dedit;sed  iuvcnta  est,  postqnam  lo-  librls,  eadcia  est  Icctlo,   quare  mbil  correxj. 

58 


298  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  290. 

quoque,  ut  altera,  sola,  illa.  Quibus  si  detrahas  A  et  ius  addas,  geuitivuni  singu- 
larera  feceris,  ut  dicimus  alterius,  solius,  illius;  si  vero  I,  dativum,  ut  alteri,  soli. 
IUa  vero  quae  sunt  Graeca  neutra,  ut  poema,  toreuma,  tres  casus  in  utroque  nu- 
mero  similes  habent;  in  genitivo  singulari  tis  assumunt,  in  dativo  S  amittunt,  et  in 
E  correptam  ablativum  finiunt,  atque  in  pkiraH  dativo  et  ablativo  genitivi  singularis 

291  formani  servant,  Kcet  et  bus  possint  assumere.  E  correpta  nomina  terminata,  quae 
Latina  sunt,  neutra  sunt,  ut  monile,  scdile.  Haec  praeter  casus,  quos  similes  ha- 
beut,  dalivum  et  ablativum  confundunt,  ut  huic  et  ab  hoc  nionili,  sedili;  quoniani 
ablativus,  si  in  E  exierit,  quatuor  casus  similes  faciet,  quod  ncutrorum  nominum 
declinatio  uon  admittit.  Nam  quae  E  producta  in  nominativo  finiuntur,  Graeca 
sunt  generis  feminini,  ut  Agave,  Autonoe,  Graecorum  more  sunt  dcclinanda, 
ut  nominativus,  dativus,  vocativus  et  ablativus  pares  sint,  genitivus  S,  ac- 
cusativus  N  finiantur.  Quac  noniina  autem  E  in  yV  convertunt,  ut  Andromaclie 
Andromacha,  sic  decHnantar,  ut  Latina  in  A  exeuntia.  I  Htera  terminata 
Latina  nomina  totius  generis  sunt  ac  monoptota,  ut  frngi,  nihili.  Gumnii 
autem  et  sinapi  peregrina  sunt  neutri  gencris,  et  tantuni  numeri  singularis, 
sed  per  casus  eodem    modo    decurrunt,    excepto    genitivo,    qui    S    recipit,    ut 

292  sinapis,  gummis;  quamvis  recte  dicatur,  haec  gummis.  O  litera  nuHum 
nomen  in  neutro  finitj  nam  aut  masculina  sunt,  ut  Cicero;  aut  feminina,  ut 
Juno,  hirundo;  aut  utrique  genori  communia,  ut  homo.  Quornm  decHna- 
tiones  in  duas  species  exeunt:  nam  aut  O  Hteram  in  obHquis  casibus  retinent, 
ut    unio    unionis;     aut   I    mutaut,    ut    cupido    cupidinis,     crepido    crcpidinisj 

singulari^     Omissum    Loc    c   Rciclicuancn^i    et  nontiiiaj  Siipplevl  lioc  e  codicibiis  Reicbcnaiicnsl 

Darmstattcnsi    siipplevi,    ct    paiilo    post   ex   iisdem  ct  Darnistaltcnsi,  a  qiiibiis  cliam  paiilo  post  copiila 

reposui  possint  pro  possunt  iu  cditis.  et  aute  vocem  neulri  melius  abcst. 

GraecofMJUiiiorejQuinclilianus  (1,  S,  o9;  p.  127  J  tnutant]  Exspcctasscs  in  /,•    setl  Latini  quo- 

Spald.):  i>Si  repcrias  grainmalicnm  vetcrum  aiiialorem,  qne  usurpant  lianc   prolcpsin  Graccis  admodnm  fa- 

neget  quidquam  es  Latina  ratione  mutandiint,   quia  niiliarcm,   ul  mulare  construant  quasi  mulando  as- 

quum  sit  apnd  nos  casus  «t/<i<jui/s,  qucm  illi  nou  Iia-  sumere^    sic  Statius  (Tbcb.  10,  259): «per- 

bent,  pariim   convcniat,    uno    casn  nostro,  quinqnc  mulat    Agjllcus    nriiirt    tnicis    Nomii",     ct    Scneca 

Graecis  ufi."  Omnino  cf. Sclmcidcrum  (form.I,  p.  o  !).  (tranq.  aninii  2):    »muiare  nondum   fcssiini   latus.' 


Martiani   Capcllac   lib.  III.  $.  'liyi.  299 

utraquc  autem  syllaba  crescunt  in  obliquis  casibus,  practer  vocativum  sin- 
gularem.  Caro  autem  practer  hanc  analogiam  ut  dediuetur,  consuctudo 
obtinuit;  item  Anio,  et  quae  iu  sua  declinatioue  unica  sunt,  et  sine  exemplis 
similium  declinantur.  Faciunt  cuim  hujus  carnis,  Anienis.  Duo  et  ambo 
quura  sint  semper  pluralia,  non  sunt  annumeranda  his,  quae  supra  dixi; 
sua  etenim  consuetudine  declinantur.  Graeca  nomina,  quae  O  htera  fmiuntur, 
ca  quae  a  prima  positioue  iu  nostram  formam  transierunt,  ut  leo,  draco, 
sic  declinantur  ut  Ciccro,  Miloj  ea  vero  quae  primam  sui  positionem  integram 
servant,  ut  lo,  Ino,  Graeco  more  declinantur,  ut  faciant  in  genitivo  lus, 
Inus,  accusativo  lon,  Inon,  et  cctcris  casibus  similiter,  qnanquam  consuetudo 
hanc  lo  dicat.  Turbo,  si  nomcn  cst  propriuni,  ut  Ciccro  declinatur;  si 
autcm  vim  vcnli  significat  aut  puerilis  ludi  instrumcntum,  ut  cupido  declinatur. 
V  litera  tantum  neutra  finiuntur,  ut  cornu,  veru,  quod  in  plurali  facit  verua.  293 
Apud  veteres  etiam  specua  dicebantur.  Horum  nominum  plurales  declina- 
tiones  carent  dubitatioue.  Kam  trcs  casus,  ut  in  omnibus  neutris,  similes 
sunt;  item  dativus  et  ablativus  in  bus  syllabam  exeunt;  dativus  et  ablativus 
singulares  iu  genitivo  plurali  um  syllabam  jungunt.  Quaeritur  autem  do 
genitivo  singulari,  quem  alii  in  us,  alii  in  V  Hteram  egerunt;  nec  non  dativo, 
quem   alii  in  I   agunt,    ut  geuui,    cornui;     quidam,    veteres   secuti,    ablativo 


et  (fuae\  Et  errorl  libram  dcbcvl  vidctur;    scd  Lic  Turbo,   nomeu  proprium  gladiatoris,   Turbonl?, 

iQvitis  libris  niliU  muto.  SIc  Horatius   In  sccnndo  scrmonum  (2,  5,  510): 

posiltonem^   Quod  Graeci  -deiuc  dieunt,    Latlnl  *Corpore  majorem  ridts  Turbonls  in  armis 

positionem.     Qulnctilianus   (1,    o,    GO):  etjnla   Loc  Spiritum*  eet. 

omnibns  uostris  noniinibus   accidit,    quorum  prima  specua^   Sic  et  pecua  Appulejo  et  antlquiorlLns, 

positio  in  casdeni  quas  Castor  lltcras  c\it.«  Grot. —  Confer  Virgillum  (Aen.  7,  SC8)  et  SUium 

lon]    Sclinciderus    (form.  I,   p.  500)  legl  vnlt  (15,  423). 
lun,    Lnin,    quae   utii]ue    Graeca   forma   cst   (couf.  in    genitivo]    Antcrlores    secutus    edltiones    jta 

Fisch.  ad  Well.  gr.   Gr.  I,  p.  411).  reposul;  neque  liquet  cur  Grotius  dnobus  illis  vev- 

Turbo]  Priscianus  (6,  5,   16;    p.  228  KreLI):  bis  omissls  edidcrit    »V  syllabaui  jangit«I    Pro  sin- 

rTurbo     lurbinis,    quando    de   vl    veiitorum   loqni-  (jnlares  codices  Darmstattensls    ct   Mouacensis  (C) 

mur;  nam   sl   sit   proprlum,    servat  O  in  genltlvOj  exLiLcnt  singularis ,   male. 

58  * 


500  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  295. 

similem  faciunt,   hiiic  ^cnu,   cornu;   quoniam   pluraliter    genibus   ct   cornibus, 

amissaque    ultima   syllaba    relinquitur   dativus  singularis,    sicut    fit    in   civibus 

et   suavibus,     et    quoniara   genibus   et   cornibus   dicimus,    I  litcra  in  locum  V 

transit,  sicut  et  optimum  et  maximum  item  dicimus,  quum  optumus  ct  maxu- 

mus    diceretur.     Sunt   aliqui,   qui   genitivo  casu  genuis  et  cornuis  dicant,    scd 

non  debet  genitivus  plures  habere  sjllabas,  quam  dativus  et  ablativus.  Quamvis 

ergo  dissimilia  sint  senatus  et  exercitus,  tamen  sic  genus  et  cornus  in  genitivo 

dicendum  est,  quemadmodum  senatus  et  exercitus.     Praeterea  quaccunque  no- 

mina    vel    participia  genitivo    singulari    in    is   exeunt,    dativo    plurali   sjllaba 

crcscunt,    ut  Catonis,    Catonibus;    secundum   quam    ratlonem    si   esset  genuis, 

294  gcnuibus  fecisset,    ut  syllaba  cresceret.     L  litera  finita   nomina    duplicem  for- 

mam  habent.  Prima  est,  in  qua  mascuhna  sunt,  ut  Hannibal,  Hasdrubal,  neque 

aha   fere   propria    quani   Punica,     excepto   Sohs    nomine;     item    feminina,    ut 

Tanaquil,    uomcn    Hetruscum;    et   communia,    ut   vigil,     pugil;     quae   omnia 

easdem   dechnationes    habent.     AUera   specics    neutrorum,     ut  mel,    fel,    quae 

hoc    differunt  a  superiori   dechnatione,    quod  monosyllaba  sunt,   et  L  hteram 

per  obhquos  casus  geminant.    Nam  de  proconsule  in  nominativo,  qui  E  htera 

finiunt,    naturam    pro    praepositionis    intuentur;     pro    quippe    ablativo  tantum 

praefertur.  Nam  respiciunt,  quum  proconsul  dicitur,  nou  duabus  vocibus,  sed 

composito    nomine   dici,    ut   procurator,    propugnator;     nec   quidquam    obessc 

genuis  et  cortmis^  Sic  codiccs  ReicIiCDauensis,  rfttod  rccepi,    et    ex   eodcni,    Darmstattcnsiquc    et 

Darmstattcnsis,  et  Monacensis  (Cj,    qiiciuadniodum  RcicLcnaiicnsi  stmt  pro  shit. 

Grotiiis  jani  suspicaliis  crat,  pro  (jenutis  ct  eorntius  procotisule^    Rcstitui    ex    codlce   DarmstattcnsJ 

in  cditis.    Dc    re   ipsa   vidc    ScLneidcnim  (fonn.  I,  pro  proeonstilo ,  quod  jam  Grotius  intellexerat  fcrrj 

p.  350).   Ciccro  ipse  (in  Aratcis)  ijenus  in  sccundo  non  posse,  Lac  nola  addita:  i)Lcge:  tamen  si  procon- 

casu  a  genu  dlxif.  sule.  Dc  proconsttle  et  proconsitl  vide  ortLograpLiani 

„,,„•«•  1               .      »>                    •        Manutii.  Glossa:  Proconsulc,    uvOvJtaroQ,   Pro- 

ut  syllaba\   isic  Rcichcnanensis,  Darmstattensis,  ,                         , 

.  „              .    ,^~.    „  ,     .        ...    ,      ,                         praetorc,  avTidTpazriyog.      Sic  exconsiil  et   ex- 

et  Monacensis  (C).  Maie   in  editis  legcbatur  et.            *  . 

conside.u  Pluia    dabit    Augustus    Soldan  (quaestt. 

nuoil  monosijllaba\  Vro  qutim — siitf  apud  Gro-      de    aliquot   partibus  proconsulum  et  propractormn, 

tiiim,   meliorcm    codicis   Monacensis   (C)  Icctioncm     Ilanoviac  1831,   p.  18  scqu.). 


Martiani  Capellae  lib.  III.   §.  294.  501 

exemplo,  quod  haec  nomina  possunt  verba  ex  se  facerc,  ut  procuro,  pro- 
pugno ;  nain  pracpositio  perit,  proconsulo  autem  non  facit,  licct  consulo 
faciat.  Tamen  si  proconsule  clicatur,  in  casu  nominalivo  monoptoton  erit; 
sed  proptcr  consuctudincm  proconsul  dicatur,  ut  dcclinari  possit,  qucmad- 
modum  illa,  quae  litcra  L  terminantur,  ut  vigil,  pugil,  mugil;  quoniam  in 
plurali  gcnitivo  mugilam  dicimus,  et  pugilum;  nam  si  mugilis-  cssct  nomina- 
tivus,  ut  agilis,  mugilium  faccrct,  ut  agilium.  M  litcra  etiam  ncutra  liniuntur,  ut  295 
telum,  scamnum.  Scd  hoc  animadvertamus,  quoniam  quae  nomina  I  antc  ulti- 
mam  syllabam  habent,  ut  lilium,  foHum,  genitivo  singulari,  item  dativo  et  ablativo 
plurabbus,  candem  gcminare  dcbcnt,  ut  Hlii  et  hliis;  quoniam  genitivus  aut 
pares  syllabas  nominativo  habet,  ut  scamnum  scamni,  aut  pkircs,  ut  caput  capitis, 
pauciorcs  nunquam ;  praeterea  dativus  O  htera  finitus,  in  I  eam  convcrtit,  ut  sca- 
mno  scamnis;  sed  consuetudo  et  auctoritas  veterum  ingcni,  consib',  impcri  pcr  trcs 
syllabas  maluit  dicerc.  Vasum  an  vas  dici  dcbcat,  quaeritur,  quoniam  quaccun- 
que  neutra  non  M  Utera  nomiuativo  finiuntur,  si  pluralcm  recipiant,  dativo  ct  ab- 
lativo  in  bus  cadunt,  itaque  monile  monibbus,  genu  genibus,  pecus  pecoribus,  no- 
mcn  nomiuibus,  marmor  marmoribus;  sccundum  quac  vas  vasibus  facere  debuit, 
et  in  genitivo  horum  vasum,  quoniam  quaecunque  ncutra  singularia  ablativo 
E  htera  finiuntur,  genitivum  phiralem  totidcm  syllabarum  habent,  quot  ab- 
lativum  singularem,  ut  a  nemore  nemorum,   capite  capitum;     scd  lioc  nomoii 

nam  respiciwnt]  Ita  Grotius  iu  margine  pro  710M.  p.  42    scqii.),    ct   ali   altcra  partc   Svcrdsjoci  VinJi- 

ut  Ulhim]   Sic  codcx  Monaccasis  (C),    undc    et  ciae  pracccptl  Bcntlejuui  (Rigac   ISo'^.  8). 
infra  lilii  et  liliis  scripsi.    Grotius  cxcmpla  liic  pror-  scamno,  scamnis\    Lcge    scamno,    scamni.    Dc 

sus   oniisit,   infra  autcni  in  noniinativo  casu  posuit  genitivo    singularl   scrmo.   Grot.  —     Codices  nilu^ 

Impugnat  aiitcm  Martianus  cos,    qui  Iios   gcnitivos  variant. 

antiqiio   morc  per   simplcx  I  profcrcbant    lili,  folij  secundum    quae]    Lege:     » secundumquc    haec 

(pia  de  quacstione  intcr  rcccntiorcs  quoque  niagnae  vas    vasibus   faccrc    debuit,     et  in    gcnitivu    Iioniiii 

lites  cxstiterunt,  postquam  Bcntlcjus  (ad  Ter.  Andr.  vasum.^t  Grot. —  Ilaud  persplcio,    cur   quac  Iiona  , 

2,  1,    20)   contenderat,    sub   Augusti   scnesccutis  erant  correxerlt.    Vasum  tamen  rcscripsi,   quia  se- 

actate  dcmum  mutationem  illam  factain  esse,    ut  I  qucntia  postulabant  itaque   in  codicc  Darmstattensl 

geminarent.     Conf.  in  prlmls  Forblgcr   (de  Lucrctil  a  prlina   manu    scripfuin  vidcrani,    Dc  rc   ipsa  conf. 

carniluc  p.  74  scqu.),   Iluschke  (de  Aimlo  Cliubro  Ruddiiuanuiiui  (iust.  gr,  Lat.  I,  p.  IH  Stali!).). 


5012  Martiani   Capellae   lib.  III.   §.  20o. 

per  anonialiam  declinatur,  et  erit  singulari  nominativo  vas,  genitivo  vasis, 
dativo  vasi,    ablativo  a  vasi;    plurali  autem  sic  declinabitur,    ut  scamna.    liU- 

2(K5  cj'etius  tamen  genitivo  vasi,  ut:  —  „rarique  facit  lateramina  vasi."  N  litera 
terminantur  masculina,  ut  flamen,  pecten;  communia  duobus  generibus,  ut 
tibicen,  lidicen,  quod  frequentissimi  auctores  non  probant,  nam  etiam  tibicinam 
et  fidicinam  dicunt;  itcm  neutra,  ut  nomen,  flumen,  quae  omnia  mauifesta 
dcclinatione  uno  modo  declinantur.  Altera  species  est  generis  masculini,  quae 
E  Hteram  ante  extreniam  N  servant,  ut  lien,  ren,  quae  tamen  ipsa  quoque 
in  cetcris  ut  superiora  declinantur.  Glutcn  quoque  his  simile  est,  licct  Sal- 
lustius  glutinum  dixerit;  item  feminina  quasi  similia  A^identur;  nam  ren  sin- 
gularis  nominativus  nec  ullus  alius  ablativo  exccpto  iu  usu  est.  Graeca, 
quae  N  finiuntur,  praecedentes  habent  htcras  A  E  I  O,  ut  Alcman,  Ccphen, 
delphin,  Phaethon;  ex  quibus  quae  an,  en,  in  terminantur,  exemplo  su- 
periorum  dech"nantur,  ut  fuhuen,  numcn,  fidicen;  quae  vero  on  finiuntur, 
si  producta  on  Graeca  dcchnantur,  ut  Lcon,  eandem  hteram  et  apud  nos  pro- 
ducunt,  ut  Cicero,  Scipio:  ea  autcm,  quae  ex  productione  nominativi  casus 
corripiuntur  in  rehquis  figurationibus,  ut  Ampliion,  Creon,  Agamemnon, 
admittunt  apud  nos  N  hteram  in  nominativo,  et  comparabuntur  his  Latinis, 
quae  conversis  casibus  correpta  efieruntui',  ut  virgo,  turbo;  quac  apud  Graecos 
recipiunt    T    hteram,     apud    nos    quoque    eandem    habebunt,     ut    Phaelhon 

^297  Phacthontis.     Pl  htera  praeccdente  A  terminatorum ,    ut  Caesar,   lar,  far,  par, 

genitlvo\  Ncnipc  singularis.    Locnm  tamcn  apnil     iit  (jitibusdara  placet;  nam  usus  eovum  feuilnliia  in 

Lucrctium  (6,  232)  muic  sic  lcguul  rcccntiorcs:  A   tcrniinat,   ttblcitia,  fidicina.* 

j.    .,    ,  ,  .  .  Salltistiiisl    In    libris   dcpcrditis.     Plcnius  frag- 

—  iirarcquc  factt  lateramtna  vasis»  -■  _  _  _        ' 

incntum   serva\it   Cliarisius  (p- 67   Pufsch.):   »quasi 

(cd.  Paris.  17M.,  Lips.  177G);    quamquam  vasi  iu  jrlutino    adolosccbant.» 

codicibus  lcctum   cssc  ex  eo  coUigitur,  quod  Wa-  „/,-,„-]   i„tc)lige  casits  singnlaris  nnmcri.  Ablati- 

Kcliclu  vasi  euidit.  ^^^  cscipit,  co  enim  usus  Ausonius  (ep.  13.  2)  crat. 

tibiccnl^    Priscianus   (S,  2,  4):   ucommunia  in  AEIO^  Ila  codiccs  3Iouaccnsis  (C),  Rcic)icnau- 

casdcin  litcras  dcsinuiit,  in  quas  ct  masculina,   ut  cnsis  ct  Darmslaflcnsis.  Grotius   addidcrat  cfiam  V: 

hic  ct  haec  advena,   homo,  vigil,  tibicen ,  fidicen,  sed  inalc,  quia  bac  lilcra  Graeci  carcnt,    et  quam- 


Martiani  Capcllac  lib.  III.  $.  297.  505 

impar,  una  forma  est,  nisi  quod  neutrum  in  rcliquis  casibus  R  litcram  gc- 
minat,  ut  far,  farris.  Poetarum  vero  licentia  hacc  nomina  pluraliter  dixit, 
quum  omnia  nomina,  quae  pondere  aut  mensura  acstimamus,  pluralem  nu- 
merum  non  adinittant,  ut  aurum,  plumbum,  triticum,  oleum.  Errant  ergo 
qui  parium  dicunt,  quoniam  haec  in  plurali  triptota  sunt,  ut  hi  Caesares,  hos 
Caesares,  o  Caesarcs;  nec  potest  accusativus  I  habere  antc  S,  si  genitivus 
ante  V  R  habeat.  Vidcntur  tamcn  qui  parium  dicunt  nominativum  phiralem 
generis  ncutri  intueri,  et  quoniam  paria  dicuntur,  ut  suavia,  facere  parium 
ut  suavium.  R  litera  praeccdente  E  terminatorum  species  sunt  sex.  Prinia  298 
quae  gcnitivo  casu  nullum  incrementum  admittit,  ct  in  I  htcram  nmtatur, 
ut  aper,  niger,  macer:  apri,  nigri,  macri.  Secunda  haec,  tencr,  lacer,  pucr: 
tencri,  laccri,  pucri.  Tcrtia,  ut  imbcr,  utcr,  quae  a  superioribus  hoc  diilbrt, 
quod  Iiacc  in  gcnitivo  S  literam  accipit,  et  dativo  I  fmitur,  et  non  crcscit  ut 
sccunda  specics,  et  in  gcnitivo  plurali  ium  litcris  finitur.  Quarta,  ut  palcr, 
matcr,  fratcr,  quac  dativis  pluralibus  non  ut  prima  species  apris,  scd 
fratribus  facit,  nec  sccunda  sjdlaba  crcscit  et  in  genitivo  plurali  um  syllabani 
habet.  Dicimus  cnim  fratrum,  patrum,  non  ut  in  tcrtia  utrium,  imbrium. 
Praeterea  tres   casus  similes  habct,    hi  patrcs,    hos    patrcs,    o    patres,    quum 


vis  in    margiuc   lcganms   Creun ,   lioc    tanicn    nlliili  non  C5  scd  is  in  accusativo  Iiabcrc  ccnsct  (v.  §.  288). 

est,   qiiura   Creon  scribatur,    ut  paulo  post  a  3Iar-  Scd  de  par  dubium  cstj  confcr  Selinciderum  (fonti. 

tiano  ipso.  I,  p.  2d8),  qui  tamen  nostri  loci  prorsus  immcmor 

farris\  Addidi  vocem  c  Darmsfattensi  codicc.  fuit. 

;)OMf?e/e]  Fere  iisdem   verbis    Cliarislus  (p.  72  apri\  Quinctlllanns,    qui   saepe    eos  ridct,    qul 

Putsch.):  «alla  plnralltatc  carent,  ut  ijarum ,  oleum,  usu  loqucndi  non  conientl  in  rallonls  scribcndl  can- 

vinum,  ferrum,  panls,  frnmentum,  ct  ectera,   qitac  sas   curloslus    inqnlrunt,    bacc  (i,   G,    13;  p.  l  ii 

ad   pondus,    numcrum,     mensuramque    exiguntur.a  Spald.)  obscrvat:    nlili    autem    ildcm,    qunm  iiitcr- 

Itcm  Priscianns  (a,   iO,  K^i;    p.  202  Krcbl.):  i.ScI-  rogantur,    cnr    aper     apri    ct    pater    patris    facliit? 

cudum  tamen  quod  mctallorum  vel  scminum  vcl  bu-  illud  nomcn  simpliclfer  posltum,  boc  ad  aliijuid  csse 

midorum  ad  mensuram  vcl  ad  pensum  pertincntliira  contcndunt.  Pracfarca,  qnonlam  ntrumque  a  Graeco 

plcraquc  sempcr  siiigiilaiia  Invcniuntur.n  diictiiiu  slf,    ad  eara    rationcm    rcciirrunt,     nt   .T«- 

triplola\  ISimirum  qnae  ium  in  gcnitivo  habcant,  ZQOQ  palris,   xccJtQOV  apri  faciat. « 


50i  Martiani  Capellac  llb.  III.   §.  208. 

inibcr  ct  iitcr  hos  imbris  et  iitris  faciat.  Quinta  spccics  cst,  ut  passcr,  anscr, 
later,  mulicr,  quac  a  sccunda  spccie  hoc  clifFcrunt,  quod  illa  cum  incremcnto 
syllabac  I  litcra  liniuntur,  ut  gcncr  gencri;  haec  in  S  exeunt,  ut  passcr 
passcris,  ct  in  cctcris  discrcpant.  Pipcr  namquc  ct  cicer  neutra  in  quinta 
specic  liabcntur;  nam  ut  passer  ita  declinantur  in  numcro  singulari,  qucm 
nunquam  cgrcdiuntur.  Sexta  specics,  ut  ncutcr,  uter;  ncutrius  enim  et  utrius 
facit,  et  dcclinantur  ut  cctera  pronomina,  quac  in  ius  litcras  gcnitivos,  et  iu 
1  dalivos  agunt.  Practerea  cos  genitivos  et  dativos  communcs  habent  cura 
rcHquis  gcncribus,  id  est  fcminino  ncutroque.  R  htera  praeccdente  I  una 
tantum  spccics  est,  vir.  R  htera  praeccdentc  O  terminatorum  species  sunt 
duac:  ahu  quae  pcr  obhquos  casus  producuntur,  ut  sopor  soporis,  color  coloris; 
aha  corripiuntur,  ut  arbor  arboris;  scd  uno  modo  dechnantur.  Castoris  ct 
Hcctoris  gcnitivos  vcteres  produxcrunt,  scd  nos  corripimus,  quoniam  Gracci 
horum  nominum  gcnitivos  coi'ripiunt.  R  litera  praecedente  V  tcrminatorum 
specics  sunt  duac:  prima,  ut  satur,  quae  genitivo  I  finitur ,  ut  saturi;  se- 
cunda,  quorum  genitivus  iu  is  htcras  vcnit,  ut  sulphur  sulphuris,  Augur 
Auguris.  Ncutra  autcm,  quae  ur  hteris  finiuntur,  aha  rctinent  V  htcram, 
290  ul  sulphur  sulphuris,  aha  in  O  mutant,  ut  ebur  eboris.  S  htcra  finitorum 
nominum   formac  sunt    octo.    Nam    aut  A    htcra    pracponitur,    ut    Macccuas, 

hos  imbris]  Causam  iaforiiis  (§.  300.  508)  aflTcrt.  m;  stilfvr  autcm  ct  guttur  V  litcram  iii  gcnitlvo 
Reliquos  graiimiaticus  congcssit  Schncidcrus  (forin.  scrvcut :  ideoijue  ctiam  jecur  et /emi/r  confroverslaui 
I,  p.  309   scqu.).  fcccrunt,  quod    non    minus   cst  liccntiosum,   quam 

si  srilfuri  ct  gutturi  subjiccrcnt  in   gcnitivo  litcrain 

Crt5toml    Oainctilianus  fi,  K,  GO)   dc  cramma-      ^         ,.  .  »i.>i-*.4 

J    *^  V    j      '        y         o  Q  nicdiain,   quia   essct  eboris  et  roborts:  sicut  An- 

ticisvetcrum  amatoriltus :  nindc  Castorem  mcdia  svl-      ..^.,  .,  •,  .i  , 

tonius   (iniplio,    qui    robur  qnidem   el   ebur ,    atquc 

laba  iiroducta  pronnnciarunt,  qula  lioc  omiiLbiis  no-         ,  _  p    •       i.         ■  • 

,  ,   ,  ctiain  vinnnur  Tatctur  esse:  vcrum  lieri  vult  c\   lii» 

stris  nominibus  accidcbatn    cct.  Cf.  Rittcrum  (clcm.  ,  ,  ,   /-w      j  •       •       i       .         . 

^  robura ,   ebura,    mannural   yuodsi  aniiuad^crtcrcnl 

1.   Lat.    p.  47).  ,.  rr    :   .  •        »       •        k  1      -. 

*  hlerarinn  affinilatem,  scircnt,  sic  ab  co,   quod  est 

vt  sulphur\   Confcr  omnino   Quiuctlliaui  (l,  6,  robur ,    roboris    ficrl,    quomodo   ab    co,     qnod    cst 

22;  p.  ISl   Spald.)  Iiaec  vcrba:    fchur  ct  ro&iw  Ita  miles,   lintcs ,  militis,   limilis;  jude.v ,  vinde.v,  judi- 

dicta    ac  scripta  sumiuis  auctorib>>>  in  O  litcram  sc-  cis ,    vindicis.<i      Addc    Scioppluin    (grauiui.    pIiUos. 

cundnc  syiljtbac  transfcru!it .    quia  sil  roboris  cl  ebo-  u.  Oo    uot.). 


Martiani   Capcllac  lil'.  IIl.  §.  209.  oOCi 

civitas;  aut  E^  ut  verrcs,  moles;  aut  I,  ut  panis;  aut  O,  ut  custos,  nepos; 
alias  \',  ut  Ligus,  vetus;  alias  Pi,  ut  iners;  alias  N,  ut  serpcns;  alias  P,  ut 
pracceps.  S  autctn  litcra  praecedeute  A  specics  sunt  tluae.  Priina,  ut  Mae- 
cenas,  Laenas;  secunda,  ut  nostras,  Privernas;  quac  a  supcrioribus  hoc 
difierunt,  quod  communia  sunt  onnu!)us  grncrilnis,  ct  assuincrc  debcnt  I 
literam  in  gcnitivo  plurali,  quac  ncutralibus  in  plurali  nominativo,  accusativo, 
vocativo  familiaris  cst.  Igitur  nostratium,  Privernatiuni  dicemus,  quia  sunt 
hacc  nostratia,  Privernatia;  sed  et  praegnatium  ct  optimatiuin  dicimus,  quia 
accusativus  pluralis  I  litcram  liabet,  ut  hos  ct  has  optimatis  ct  has  pracgnatis, 
quamvis  veteres  praegnatum  ct  optimatum  dixerunt.  Pracgnas  autem  fcminini 
ct  neutri  generis  est.  As  ct  mas  quum  siut  mouosvllaba,  analogia  non  tcncutur, 
scd  propria  quaodam  declinatione  assis  ct  maris  faciunt,  ct  \a  plarali  a-sium, 
niarium.  Fas  ct  nefas  aptota  sunt.  Graeca  nomina,  quae  apud  nos  in  as  50!» 
exeunt,  trcs  spccies  habcnt.  Prinia  cst,  ut  Olympias,  Pytliias;  nam  Olvni- 
piadis  et  Pythiadis  facit.  Sccunda,  ut  Pallas,  Thoas,  Atlas;  nam  Pallantis, 
Thoantis,  Atlautis  facit.  Tertia,  ut  Acncas,  Pythagoras,  Lycas;  nam  facit 
Aeneae,  Pythagorae,  Ljcae;  quando  nostra  ratione  nomina,  quae  genitivo 
in  E  exeuut,  nominativo  A  finiuntur,  ut  Catiliuae,  Caiilina.  Scd  Graeca 
sunt,  ideo  in  nominalivo  S  litcram  rctincnt.  Quaedam  tamcn  pcrduat  S  litcram 
in  nomiuativo,  ut  Nicia,  Mela.  Ergo  in  his  noraiuativis  consuctudo  scrvanda 
est.  S  litcra  praccedcute  E  tcrminatorum  species  sunt  c[aiaqae.   Prima;   quoruin  oOi 

Laenas]   In   edltis  Lcnas ^   iinde  Giotius  obscr-  tcnsis    pro  coirupti*.    ijiine  Grotiiis  cdiilit.    phai  et 

yat:    «Dubitu   de    Loc  loco.«     Sed   non  erat,    cjuod  iiephus. 

dubi^arct,  quandoquldein  sexcenties  AE  cum  £  per-  setl   6'rrteca]    Ita  Darmstattensis.     Pcrperam  in 

mutatur;    Lacnas  autem   gcnfis  Popllllae  cognomen  edltls:  «sed  AaeL"  Graeca.i    rVon  enlm  ad  Latina  e.\- 

satls   cst  notum.  empla  rcspJcit,  scd  ad  iUa   qnae  Graeca  in  AS   ter- 

difjcnmt]  >"on  erat  Igltur  cur  ScIiQcIdcras  (form.  uilnantiir. 
I,  p.  2i>;i)    3lnecenatiitm    qtioque   diccndimi    exHli-  JIc!a\  In  editis  crat  Jleduea,  «nde  Grutiu:!  jam 

maret,  nt  ia  gentilibns;   utrumanc  cnlm  geuus  elarc  e  vestlgils  codlcis  snl  conjecerat  Jtlela.  quod  ipsuDi 

noster  dlstinguit  iu   Monaceasl  (C;    legitiir   paritcr    atquo    in  DaiTu- 

fas  cl  7iefas]    Ila    ReicUenauensIs  et  Darmstat-  statteu^ii  ct  RcicLcnancnsi;    ci  quo  ct  autcrioribii^ 

39 


3C6  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  501. 

noniinativus  ct  accusalivus  ct  vocativus  plurales  siniiles  sunt,  secl  genitivus 
pluralis  in  um  exit,  ut  Hercules,  proles,  Ilerculum,  prolum.  Secunda 
species  est,  quae  a  superiore  hoc  differt,  quod  gonitivum  pluralem  in  ium 
compellit,  accusativum  in  es,  ut  nubes,  rupcs,  cautcs.  In  qua  forma  mas- 
culina  non  habentur.  Tertia,  quae  etiam  si  aliquam  inter  se  habent  diffe- 
rentiam  in  declinatione,  tamen  quoniam  incremenlo  syllabarum  pares  sunt  in 
obhquis  casibus,  in  unam  speciem  rediguntur,  ut  Ceres,  bipes,  merccs; 
mascuhna  autem  cxempla  non  sunt  nisi  Graeca,  ut  Chremcs,  Lachcs.  Quarta 
species  hoc  diffcrt  a  praecedente,  quod  obhquos  casus  E  in  I  compclht,  quum 
supcrior  E  hterani  servat:  videhcct  quoniam  in  nominativo  non  ut  superiora 
E  producunt,  scd  contrahunt,  ut  hospes,  antistes,  ales,  comcs.  Quinta  spccics 
a  superiore  hoc   differt,     quod   genitivus    aucta    syllaba    I    htcra   finitur,    qui 

*  etiam  dativus  habebitur,  accusativo  in  em  exit,  ablativo  in  E  productam , 
cui  adjecta  rum  syhaba  genitivum  phiralem  facit;  cujus  numcri  nominativiim 
cum  prima  positionc  ct  vocativo  singulari  confuudit,  dativum  ct  ablativum  bus 
syllaba  finit,  ut  facies,  dies,  spes,  acies.     Sed  consuetudo  rei  et  spei  corripuit, 

302  fortasse  quod  monosyllaba  sunt.  S  htera  praecunte  I  terminatorum  aha  cres- 
cunt  per  obhquos  casus,  ah*a  intra  modum  positionis  continentur,  duntaxat 
in  numcro  singulari.  Eorum  igitur,  quae  non  crescunt,  species  sunt  duae. 
Prima  generis    mascuhni,   ut  scrobis,  mensis,  hcet  Lucanus  exiguam  scrobem 

C(1it!on!bus    ctiam    Nicia  rcposti!  pro  Nicaea   apud  syllaba   (neinpc  dies ,   die!)  I  litcra  finitur,  qu!  ge- 

Grotium.  nilivus   ctiam    dativus   (diclj  Iiabetur:  accusativo  in 

scd  genilivns]  Male  Grolins  omisit  sed,  quam-  EM  cxit  (diemj,  ablativo  in  E  productam  ('rfiej ,  cui 

vis  ia  anterloribus  lcgatur.  Idem  mo\  mlre  habent  adjecta  RUM    syllaba  genitivimi  pluralcm  (diertnn) 

pro  habentiir.  facit;   cujus  numcri  (pliiralis)  nomlnatlvum  cum  pri- 

quarta\  Pcrpcram  cdit!   »non  diffcrtii   quo  scn-  ma   positione   (id  cst   nomiuatlvo  dies)  ct  vocatlvo 

8U3  prorsus  contrarlus  falsusque  cxlt.    Quod  rcposui  singularl   (dicsj  confuiidit. 

»boc  differtn,  codlces  Monacensis  (C)  et  Darmstut-  Lncanus]  In  Pharsalia  8,  756:  »e.vj(/»trt  posuit 

tensis  pracbueruut.  trcpidus  scrobcf    ubi    Gortlus  monct  Scrvlura  (ad 

iptinl<t\  Qno  melius  pcrsplcias  quac  sequuntnr,  georg.  2,   50  et  288)  reprcbcndlssc  scrobcm  femi- 

adde  c^icinplum  et  inlellige:  pquod   gcnitlvus  aucta  nino  gciicro    a    Liicauo    prolatuu].  •McUusu    inqiiit 


Martiani  Capellac  lib.  III.  §.  502.  507 

dixerit;  feminini  et  communis,  ut  canis,  juvenis,  quorum  dcclinatio  liquet. 
Secunda  species  hoc  a  superiore  differt,  quod  aLlativura  in  I  litera  finit,  ac- 
cusativum  in  im,  ut  duo  sola  masculina,  Ligeris,  Tibcris;  fcminina,  clavis, 
pelvis,  turris,  classis,  cassis.  Ilanc  rationem  declinandi  manifeslam  diminutio 
facit,  quae  I  producta  in  omnibus  istis  pronunciatur.  Itaque  quotics  dubi- 
tamus  de  nominum  cnuuciatione,  diminutionem  ejus  consulemus.  Eorum,  quae 
syllaba  crescunt,  specics  sunt  duae,  quarum  altera  corripit  I  literam,  ia  qua 
forma  sunt  masculina,  sanguis,  pulvis,  lapis;  feminina,  cuspis,  cassis;  in 
quibus  nihil  interest,  quod  alia  in  dcclinatione  I  conservant,  alia  in  E  trans- 
eunt,  item  quod  alia  dis-  aha  trisyllaba  in  gcnitivo  finiuntur.  Altcra  spccies 
I  literam  producil  in  nominativo,  glis,  lis,  quam  ct  in  obliquis  similitcr  con- 
servant;  in  genitivo  plurali  I  ante  um  syllabam  dicimus,  glirium,  litium, 
non  ut  superiora,  lapidum,  caspidam,  cassidum.  S  htcra  praeccdcnte  O  595 
terrainatorum  quura  sit  parvum  discrimen,  una  spccies  potest  esse;  nam  quum 
omnia  in  obhquis  syllaba  crescant,  hoc  differunt,  quod  quaedam  in  genitivo 
S  litcram  in  T,  quaedam  iu  D,  quaedam  in  R  convcrtunt,  ut  ncpos  nepotis, 
custos  custodis;  monosyllaba  masculina,  ut  flos  floris,  ros  roris;  item 
ncutrum,  os  oris.  In  ossibus  autcm  nominativum  consuetudo  facit  os,  contra 
ralionem,    quoniam   iu  genitivo  R  non   habct,     Sed   nec   ossum    potest  dici, 


•  Prisclanns  (7,  p.  251)   ntrumq^e    genus    admUtit,  dimtnutionem]  Quinctillanus  (1,  6,  65  p.  140 

et  3Iai'tianus  Gapella  obiter  tantum  notat  Lucanum.  Spald.):  »Deminntio  gcnus  modo  detcgit,    et  ae  ab 

Scd  cum  Lucano  Ovidius  (met.  7,  245)  et  Pruden-  codem  es^cmplo  reccdam,  funem  masculinum    bssc 

tius   {jteQi6Te<p.   10,    1011):    »nempe  sub  tcrram  funieuhis  ostendiL    Eadem   in  vcrbis   quoque  ratio 

scrohe  acla.n  comparatiouis.*  Sed  hoc  buc  non  pcrtinet,  quia  non 

Liijeris,  Ttieyw]  Sic  c  codice  Darmstattensl  scrl-  de  gcnere,   sed  de  flexionc  vocabulorum  serrao  cst. 

psi  pro  jLi^iim,  Ti/ii«i5  apud  Grotium.  Fluvii  sunt  >'eque  producunt  ;I  sed   corripiunt  Lorum  diminn- 

notissimi,   licct  alter  in  Gallla  plcrumque  Xijer  ap-  tiva,   ut  navicula,  classicula ,   Unricula  cct.    Vidc 

pcUetur. —  Mox  Grotius  in  niargine:  »al.  sitis,  tus-  igitnr  ne  de  ablativo  casu  Martianus  loqnatur,  qui 

sis',    melius    fortasse    quam  vulgo  c/a5Si5,    cassis,  I  prodncla  tcrminctur;  fucrunt  enira  grammafici,  qni 

quarum  altcra   certe  per  crrorem   tantum  Imc  irrc-  cadem  vocabula  accusativum  In  DI  babere  censerenl, 

pcrc  potult.  quaeablativuminli  c£Scbneidcrum(form.I,  p.206). 

39  * 


308  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  503. 

quoniam  neutra,  quae  nominativo  M  terminantur,  bus  syllabam  non  admittunt 
304  numero  plurali;  ergo  in  monosyllajjis  analogia  non  tenetur.  S  litera  prae- 
cedente  V  terminatorum  species  sunt  sex.  In  prima  genitivus  I  simplice,  vo- 
cativus  E  tcrminatur,  ut  Marcus,  Sextus;  genitivus,  ut  Marci,  Sexti;  vocativus, 
ut  Marce,  Sexte.  Secunda  species-a  superiore  hoc  distat,  quod  genitivo  I  ge- 
ininat,  ct  in  vocativo  I  terminatur,  ut  Antonius,  Julius,  liujus  Antonii,  Julii 
facit,  et  o  Antoni,  Juli;  in  ceteris  cum  superiore  consentiunt.  Tertia  specics 
nominativum  cum  vocativo  miscet,  et  genitivo  easdcm  litcras  productc  con- 
servat,  dativo  V  et  I,  ablativo  V,  accusativo  um  terminatur,  ut  senatus,  fluctus, 
exercitus,  quae  pluraliter  nominativum  cum  accusativo  et  vocativo  in  us 
productum  agunt,  genitivum  in  um,  dativum  ct  ablativum  in  bus  syllabam. 
Quarta  species  incrementum  syllabae  per  obliquos  casus  accipit;  ita  tamen  ut 
aliquam  varietatem  inter  se  habeant.  Quaedam  enim  V  hteram  retinent,  alias 
correptam,  alias  productam,  ut  Ligus  Liguris,  palus  paludis,  virtus  virtutis; 
quaedam  V  litcram  in  E  vel  in  O  mutant,  ut  vetus  veteris,  Venus  Veneris, 
nemus  nemoris;  quaedam  tamen  uno  modo  declinantur.   Laus  et  fraus,  quum 

in  prima\    In   omnino    inserendum  erat   codicls  Priscianum    condiscipuluin  Labebunt.     Etsl   Lic  sna 

Darmstattensis  auctorltate.  sponte   resipuit,    «t  cx  libro    cjus  XVIII  apparcf, 

secunda\  Dc  Laruni  specierum  differcntla  acrlter  ubi  de  possesslvorum  vocallvis  praecipieiis  reete  diei 

pugnatum  csse  Inter  grauiiuaticos    Gelllus   (1-4,   5)  fatetur:  »0  genltor  nostcr  Sa/Mritie  niaxiwe  divum» ; 

rcfcrt,    qucm  conferre  opcrae  prctium  crit.    Sciop-  et   uEvanihie    fili"   et    »Telamonie    Ajax. «      Sinri)] 

plus  (gramm.  pLIlosopb.  p.  04):  »(nomen)  propriuin  certc  ratioue  Delie  Yocativus  est  a  Dclius  apud  Sta- 

per  lUS   (in  vocativo)  dabit  I.  Fallitur  Prisciauus,  tiuni.   Juliiis  ct  Pompcjus  inlerdum   sunt  adjectiva, 

qiii  lib.  7  vetcrcs  contra  Lanc  regulam  putat  Laiir-  ut  Jiillus  cusls,   Pompcja  domus,   et  tunc  vocativus 

tie  dlxisse,  pro  Laerli.  iMcc  ciiiiii  propriiim  nomcn  fit  ensis  Julie:,  sed  qiium  sint  nomina  proprla,  vo- 

est  Laertins,    sed  appcllalivuiu,   ut    sit  Lacrtius  fi-  cativus  cxit  in  I,  ut  Juli.« 

lius,   Lacrtia  prolcs,  LaiTtium  praedium,   pro  Lacr,  prodtictc]    Editiones    quldeni    producente ^    scd 

tac.    AcciuB,    opiuor,    in  vcrsu,    quem  a   Cicerone  codices   RcicLenaucusis  et  Darmstattensis  et  ipsius 

usurpatum  FaLius  mcmorat:  «nlsl   quo  Ulysses  rate  Grotii  margo  producte;  quibus  addo  productae  pro 

evasit  Laerlius."    Rectc  igitur  Jul.  Caesar  Stclla  in  producte  in  Monacensi  (C).   Quod  paulo  ctiam  post 

versu  ad  Franciscum    a  Caslro  Castrie  dixlt.    Nam  Icgltur  productnm ,  cx  iisdem  codicILus   rcccpi  pro 

Franclscus    comes   Caslrius    csl   idem    quod   Castri  co,  quod  raauiresto  falsum  crat  apud  Grotlum  pro- 

comcs.    Qui  Slellam    eo  tiomlne    rcprcLenduut  —  duciam. 


Martiani  Capellae  lib.  III.  $.  304.  509 

sint  monosyllaba  et  duas  vocales  habeant  junctas,  in  eadem  specie  habentur, 
quia  simihter  syllaba  crescunt.  Quinta  species  pronominum,  quae  us  ter- 
minantur,  ut  unus,  totus,  solus,  quae  hoc  modo  doclinantur:  unus  unius 
uni  unum  ime  ab  uno;  uni  unorum  unis  unos  uni  ab  unis.  Sexta  in  cus 
ut  hinuleus,  equulcus,  a  vocativo  E  litera  geminata  cfferuntur,  ut  cquulce, 
hinulee;  sed  quidam  malunt  in  eu,  ut  Tydeu,  vocativo  Graece  dicere.  S  30o 
litera  I  praecedente  finita  ncutra  monoptota  sunt,  ut  trcssis,  sexis.  S  litera 
praecedcnte  V  duae  spccies  sunt.  Prima,  quae  in  I  genitivum  agit,  ct  pluralem 
non  liabct,  ut  vulgus,  pelagus;  virus  Lucretius  viri  dicit,  quamquam  rectius 
iuflexum  maneat.  In  sccunda  spccie  sunt,  quae  per  obliquos  casus  crescunt 
et  gcnitivo  singulari  in  ris  literas  exeunt,'  ut  genus,  nemus;  ex  quibus 
quacdam  V  in  E  mutant,  ut  olus  oleris,  ulcus  ulceris,  quaedam  in  O,  nemus 
nemoris,  pecus  pecoiis.  In  dubitationem  veniunt  stercus  et  foenus,  in  E  an 
in  O  mutent,  quoniam  quae  in  us  syllabam  finiunt,  V  iu  E  mutant,  ut  vulnus, 
genus,  funus  et  funeratus  dicimus;  foenus  enim  exemplo  non  debet  noccre, 
quum  intcr  dubia  gencra  ponatur;  item  veteres  sterceratos  agros  dicebant,  non 
stercoratos.  S  litera  finita  uomiua  praecedeutibus  N  vel  R  omnia  sunt  unius  506 
• 

fressis,  se.vjs]  Et  ita  sempcr  utitur  Martianus,  novissima  Casslodori,    sivc,    ut  illi  scrlbunt,  Cas- 

ut  in  aritLinctlca    «sexls    faciunt"   ct   similia.  Grot,  siodorit    cditione  id  pcrspexissc. 
—  Varro  (dc  lingiia  Lat.  4,   p.  47):  »ab  tribiis  as-  iuflexHm^    IVimirum    71011  flexum,    ita  ut  ctiam 

sibus  tressis  ct  sic  propoitione  usque  ad  iiomissis.«  gcnitivus  vocis  viriis  enuncictur.  Lucretil  (2,  473) 

At  »In   denario  numcro«,    inquit,     ntnulata    id  cst  autem  vcrba  sunt:  «tetri  primordia  wii'i.« 
declinatiir,    ut   decussis ,   cenlussis.  duhitationem^    Ita   c    Cassiodoro    (ed.    1729, 

tttvul(ius]  Quae  sequnntur  (usque  §.513)  apud  p,  330)  et  codicc  Darmstattensi   rcposui  pro  dttbi- 

Cassiodorum  (de  arte  grammatlca)   fere  Ilsdcm  vcr-  taiione ,   quod   in    cdltis  crat.     Paulo  etiam  post   c 

bis  legunlur;    ut  vcrlslmile   sit  e  Marllanl  Capcllae  Rciclieuauensi  restitni    quoniam  pro   quomodo. 
codice  aliquo  cxscrlpta  essc.    Cassiodorum  eniiii  nii-  tis]  E  Casslodoro    (p.  322  ed,  a,  1663)   bano 

uime  ca    scrlpsissc   quum  inde  patet,   quod  ille  sc  lcctiouem  rcposui  pro   absurda  in  editls  mtts. 
Donatum  secuturum  csse  ab  inltio  proCtctur,    tum  sf ercernf os]  In  codicibusMonacensi  (C)  et  Darm- 

quod,    ubl  Martiani   vcrba   iucipiunt,    niillus    cum  stattensi  paritcrque  apud  Cassiodorum  (p.  330)  in- 

antcccdentibus  ncxus  animad'^  crtltur.  Mlrum  profccto  verso  Iiaec  ordluu  lcguntur,  quasi  slercoratos  anti- 

nc  Bcncdictinos  quidcm,    alias  diligcntissimos ,   in  quior  forma  sit;    scd  nibll   muto. 


510  Martiani  Capellae  lib.  III.   $.  306. 

^eneiis;  nisi  quae  ante  S  R  habent,  interdam  D  recipiunt,  ut  socors  socordis, 
interduni  T,  ut  sollers,  iners.  In  plurali  quoque  excepto  genitivo  et  accu- 
sativo  omnibus  casibus  siniiliter  declinantur.  Nam  quaedara  in  um  genitivo, 
accusativo  in  es  exeuut,  ut  Mars,  Aruns;  quaedam  in  iuni,  ut  sapiens, 
patiens,  et  ob  hoc  accusativi  eorum  in  is  exeunt.  Pleraque  autem  cx  his 
nomina  tribus  generibus  communia  sunt,  et  I  literam,  quam  habent  neutra 
in  nominativo   plurali,   dant  etiam  genitivis   rehquorum  generum   cum  quibus 

507  communia  sunt.  T  litera  neutra  tantum  nomina  quaedam  pauca  finiuntur, 
ut  git,  quod  non  declinatur,  et  caput,  sinciput.  Quidam  quum  lac  dicunt, 
adjiciunt  T,  propter  quod  facit  lactis;  sed  Virgilius:  „Lac  mihi  non  aestate 
novum,    non  frigorc  defit";    quippe   quum   nulla    apud    nos  noniina  in  duas 

5Qg  mutas  exeant,  et  idco  veteres  lacte  in  nominallvo  dixerunt.  X  litera  ternii- 
natorum  quaedara  in  genitivo  plurali,  in  quibus  omnia  communia,  in  iuni 
exeunt,  et  ob  hoc  accusativo  in  I  et  S;  plurima  vero  gcnitivo  in  V  ct  M 
non  praeeunte  I,  el  ob  hoc  in  E  et  S  accusativo  excunt.  Nam  in  rcliquis 
consentiuHt,  utpote  quum  singulariter  omnia  in  nominativo  habcant  X,  geni- 
livum  in  I  et  S  agunt,  dativum  in  I  literam,  ablativura  in  E  vel  I  definiant, 
adiectaque  M  accusativum  definiunt  implentque;  pluralitcr  vero  dativum  ab- 
lativumque  bus  sjllaba  finiunt.  Nam  de  ceteris,  quibus  dissident  veteres, 
quidam  atrocum  et  ferocum,  qua  ratione  omnium  X  litera  finitorum  una 
species  videbitur.  Huic  X  hterae  omues  vocales  praeferuntur,  ut  capax, 
frutex,    pernix,   atrox,    redux.     Ex    his    nominibus  quaedam  in  nominativo 

ium]   Grotlus  in  raarginc:    •alil   tum.»    Codex  523  Kr.):    »lac   lactis,    qnod    qulbnsdam   placct  in 

Munaccnsi:j  utrumquc  praebet,   scd  Loc  etsi  yerum  noniinativo    i^cr    apocopam    te    profeni ;     hoc  lacic 

sit,  Martiani  tamcn  scntcntiac  minime  aptum  est.  enim  diccbant  antiqui. » 

exeant]  Pro   Grotiano  Indlcatlvo    exeunt  codcx  in  E]    Supplcvl  e  codlcibus   Jlonacensi  (C)  ct 

Darmstattcnsls  et  Monaccnsis  (C),   Casslodorusquc  Darmstattcnsl  voculam  u»y  quam  Grotius  omiserat; 

(p.  S30)  rectius  Labcnt  conjunctivum.  VirgilU  locus  ct  ex  librls  ante  eiim  edilis  post  lltcram  E  rcstitul 

est  in  cclogis  (2,    22).   Dc  rc  ipsa  confcr  sujierlo-  »vcl  I«5  licet  non  slnc  causa  baec  Grotlus  omlscrlt, 

rem  notam  (§.  2i>C),    ct  Prlsclaauui  (7,  0,  48;    p.  qnia    ad   ca   quae  mox  de  accusativl   formatloae  cx 


Martiani  Capcllae  lib.  III.  §.  308.  *  51 1 

prodiicuntur,  quaedam  corripiuntur;  quaedam  consentiunt  in  nominativo, 
in  obliquis  autcni  dissentiunt.  Pax  cnim  et  rapax,  item  rex  ct  pumcx,  itcm 
nux  et  lux,  primam  positioncm  variant;  at  nix  ct  nutrix,  itcm  nox  et  atrox 
sic  in  priiua  posilionc  conscntiunt,  ut  discrepent  per  obliquos.  Et  ilhid  ani- 
madvertendum  est,  quaedam  ex  his  X  literam  in  G  ct  quaedam  in  C  per 
dcclinationes  compcllerc.  Lcx  enim  lcgis,  grex  gregis  facit,  et  pix  picis,  nux 
nucis;  nam  in  his,  quae  non  sunt  moncsyllaba ,  nonnun€[uam  X  htera  geni- 
tivo  in  C  convertitur,  ut  frutex  fruticis,  ferox  ferocis  facit.  Supcllcx  autcm 
et  scncx  et  nix  privilegio  quodam  contra  rationcm  declinanlur,  quoniam  su- 
pcllex  duabus  syllabis  crescit,  quod  vctat  ratio;  et  senex,  ut  ia  nominativo, 
itera  in  genitivo  disyllabum  manet,  quum  omnia  X  htera  terminata  crescant; 
et  nix  ncc  in  C  convcrtitur  ut  pix,  ncc  in  G  ut  rcx,  sed  in  V  consonans, 
quum  in  vocalem  transirc  non  possit.  In  plurali  autem  gcnitivo  ablalivus 
siugulavis  formas  vcrtit;  nam  in  A  aut  O  tcrminatus  iu  rum  exit;  E  cor- 
repta  in  um,  producta  in  rum;  I  tcrminatus  iu  ium,  V  terminatus  in  uum. 
Dativus  ct  ablativus  plurales  item  aut  in  is  exeunt,  aut  in  bus,  quae  pracccpta 
in  scholis  sunt  tritiora;  sed  quoties  in  is  exeunt,  longa  syllaba  terminantur, 
quoties  in  bus,    brevi. 


ablatlvo  noster  snljiingif,  mminie  quadrant,  Mar- 
tlanusque  ut  atrocum,  sic  etiam  atroce  dicerc  pro- 
ptcr  analogiam  maluisse  Tidetur. 

lux\  Darmstatfensis  dux.  Mox  enim  post  «c 
omisi  cjusdem  et  Monacensis  (C)  auctoritate. 

6bUquos\  Conversos  Cie.  (N.  D.  2,  2a)  appellaf. 
Nominandi  casum  solum  ab  obliquis  scparat  ooster 
rcctius  quam  Donatus  (ap.  Bedam  Op.  1.  p.  17), 
qui  praeter  nominatiyum  etiam  vocativum  recium 
dieit,  sejungens  utrumque  ab  obli(juts. 

in  plurali  enttem^  Lege:  »in  plnrali  autem  gc- 
nitivos  et  ablativos  singularis  forma  vcrtif."  Sub- 
necfit  bic  rcgiilas  generaliorcs,    quai'um  prinia  cst 


oablafivos  gcnlflvosquc  pluralcs  pro  varleJafc  posi- 
tionis  variari.ii  Guot. —  Formas,  non  forma ,  tam 
priores  editlones,  quam  codiees  Reicbenauensis  et 
Darmstattensis,  ct  Cassiodorus  multo  mclius  exbi- 
bcnt.  Errat  etiam  Grotlus,  quod  vldebls,  si  Prl- 
sciannm  cum  noslro  confulerls.  Illc  enlm  cadcm, 
quae  blc,  sed  clarlus  (7.  p.  251  ed.  Ras.)  docet 
verbis:  »et  genlflvus  quldem  pluralis  fit  iii  oiani 
genere  ab  ablativo  singularl  assumenfe  ram,  nf  ab 
boc  viro  borum  vlrort/m,  ab  bac  plafano  barum 
plafanort/m,    ab   boc    feinplo    borum  templorum.n 

hits\  IVon  solum  Monacensis  (C)  et  Darmstatf«a- 
sls,  sed  Casslodorus  ctlam  (p.  550)  hanc  syH.nbam 
babcnt.  Mole  Grotlus  ibus  edidit 


51^  Martiani   Capellae   lib.  III.   §.  "609. 

DE  GENERIBUS  VERBORUM. 

309  Decursis   nominuin   regulis  aequum  est  consequentia  diccre  canoncsquc 

verborum.  Gencra  vcrborum  sunt  quinque,  activura,  passivum,  neutrum, 
comniunc,  et  deponens.  Activum  cst,  quod  in  O  cxit  et  agcndi  significationem 
habet,  ul  iego,  scribo,  canto,  et  cetera  hujusmodi.  Passivum  in  R,  et  patientis 
slgnificalioncm  monstrat,  ut  legor,  scribor.  Neutrum  in  O,  et  neque  agentis 
iicque  patientis  plenam  signiiicationem  habct,  ut  sudo,  dormio;  nescias  enim 
agat  quis  an  patiatur.  Communc  et  dcponens  in  R  cxit,  sed  hoc  intcrest, 
quod  in  communi  duae  sunt  significationes,  agentis  et  paticntis;  quum  cnim 
dicimus  osculor,  nescis  utrum  potius  osculor  te  an  osculor  a  tc;  in  dcponenti 
autcm  aut  agentis  effcctus  est,  ut  luctor,  aut  paticntis,  ut  morior.  Est  ctiam 
impcrsonale,  ut  sudatur,  curritur;  quod  ideo  sic  vocatur,  quod  quum  omnes 
pcrsonas  conlineat,    nullam  habet  certam. 


DE  MODIS  VERBORUM. 

olO  Verborum  auicm    modi  sunt   quinquc;    scd    ahi    sex,    alii   septcm ,    alii 

octo,    alii    novem,    pauci   decem   esse  dixerunt.     Qui    vcro    quinque    dicunt, 

jiejc/rts]  Ita  Rcichcnaucnsls  codex  pro  nescio  ia  rcm  vel  cum  percunclalivo  dccem  uumcrat  Opliinc 

cdiJis.  autcm  cum  nostro  comparabis  Diomcdem  (p.  328), 

communi^   Confer  Augustinum  (Op.  1.  p.  179)  qul  postquam  cadcm  quae   nostcr  vcrbi  gencra  ex- 

et  Bcdam  (Op.  I.  p.20)5   scd  prae  omuihus  Gcllium  plicavit,    modos  quoquc    subjuugif,    nquos«    inquit 

(13,  13)  >tdc  verhis  iuopinatis,  quae  utroqucvcrsum  «quinque  csse  omncs  fcrc   grammatici    conscufiunt. 

dicuntur,   et  a  grammaticis  commimia  vocantur.»  i^^am  qui  sex  volucrunt,  vario  judicio  alii  promisni- 

morfi]   Priscianus   quoque   quinquc  modos  facit  vttm,  quidaui  inipersorialem  coujunguut j  qui  scptcm, 

cosdcm  quos  noster;  Cledonius  (p.  ISOPutscb.)  scx,  utrumque  prioribus  adjiciunt;   qui  anqilius,  percitn- 

non   tamen    promissivo,   qucm    niodum  csse  negat,  c(«;ii'Hm  assumunt;   qm  novem,  coyijunctivum  a  sub- 

6cd  impersonali  adjectoj   Charisius  (p.  142)  septcnij  jiw.ctivo  scparantj    qui  decem,   ctiam  adhorlativum 

Scrvius  (ad  Donatum  p,  1787)    octo,    sed   ul  (jc-  ascribunt.n    Unde  simul  patct,   nostro  quoque   infra 

rnndivum  adjiciat,    non  percunclativuni;    Dlaxinms  restitucndum  fore  subjunctivutn  pro  subjeclivum ,  s>i 

deniquc  Victorinus   (p.  19-18)  hortativo  addtto  no-  libri  scripti   addicercnt. 


Martiani   Capellac   lib.  III.   §.  510.  313 

hos  ajunt:  indicativum,  imperativum ,  optativum,  conjunctivum,  infinitivum, 
quem  et  perpetuum  dicimus.  Qui  sex  memorant,  addunt  promissivum;  qui 
septem,  impersoualcm;  qui  octo,  percunctativum;  qui  novem,  subjectivum, 
ct  a  conjunctivo  eum  separant;  qui  deccni,  hortativum  adscribunt;  sed  hos 
superflue  adjectos  ratio  non  admittit. 

DE   CONJUGATIONIBUS. 

Conjugationes  autem,  quas  Graeci  6vCvyiug  appellant,  tres  esse  non  311 
dubium  est,  quae  in  verbis  activis  neutralibusve  in  secunda  persona  tempore 
praesenti  monstrantur.  Nam  quotics  finalis  sjllaba  in  as  exit,  prima  cst; 
in  cs,  secunda;  in  is,  tertia:  ut  cantas,  vides,  audis,  si  producta  sit  haec 
tertia;  nam  si  correpta  sit,  curris.  Harum  omnium  conjugationum  verba  in 
prima  positionc  ante  ultimam  literam  tres  tantum  vocales  recipiunt  E,  I,  V, 
ut  sedco,  lanioj  irruo;  consonantes  autem  omnes,  exceptis  F,  K  et  Q,  ut  libo, 
vaco,  cado,  lego,  traho,  impello,  amo,  cano,  scalpo,  curro,  lasso,  peto, 
vexo.  His  accedunt  I  et  V  loco  consonantium  positae,  ut  ajo,  adjuvo;  sed 
iiec  F  excludunt,  quum  dicamus  triumfo,  quanquam  a  Graecis  veniat  et  per 
P  etH  potius  scribatur.  Praetcrea  ab  eo  quod  dicimus  faris  et  fatur  primam  vcrbi 
pcrsonam  volunt  for.  De  Q  litera  dubitatur;  nam  dicimus  eliquo  et  aequo,  ct  in 
hujusmodi  verbis  V  litera  nec  vocalis  h)cum,  ut  est  irruo,  nec  consonantis,  ut 
est  adjuvo,    valcat  obtincre. 

DE   FORMIS. 

Harum  omnium  conjugationum  in  declinando  formae   sunt  triginta  scx,  312 

perpettiuin]   Sic  verbi  causa  Charisius.  ntramqiie  tcrtiam  distinguendi  notam  cx  imperati^i 

corrcptct^  Tertlam  protluctam  conjugationem  can-  fornia  jam   attulcrat  Augustinus  (gr.  Op.  I.  p.  179 

dcm   cssc,    quam   nos    r]uartam   appellamus,    snpra  Eas.)  liiscc   verbis:    )>Tertia  correpta  est,    quac  im- 

(§.  285)  vidinins.    Vctercs  enim  ouiuem  conjugatio-  pcrativura  modum  in  E  correptam  mittit,   ut  scribe, 

ncni,    cujus    sccunda   pcrsona   pracsentis   singularis  tolle,    Tertia  producta   cx   codcm   impcrativo  modo 

lilcris  IS  termiualur,  ut  curris,  aiidls ,    tcrtiam  di-  colligitur.  Quum  enim  imperativns  modus  cxit  in  I 

xcrunt,    quac  si  corripitur,  ctiam  nobis  tertia  audit,  literam,    tcrtia    conjugatio    producta    cst,    ut  audi, 

sl   vcro    producitiir,    nobis    quarta  cst.    Faciliorcm  iiutri^    (conf.  §.  521). 

40 


514  Marliaiii   Capellae  lib.  III.  §.  512. 

exceptis  defeclivis  ct  impersonalibiis  et  inchoativis.  Priiiiae  conjiigationis  vcrba, 
quae  vel  O  litera  nulla  alia  praecedente  vocali  tcrminantur,  vel  praeeunte 
vocali  qualibct,  formas  habent  quatuor.  Secundac  conjugationis  verba  formas 
habent  sex.  Tertiae  conjugationis  corrcptae  verba  formas  habent  viginti.  Sic 
quaecunque  vcrba  indicativo  modo  tempore  praesenti  persona  prima  io  hteris 
terminantur,  formas  habent  sex;  quae  uo,  formas  habent  duasj  quae  nulla  prae- 
cedente  vocah  O  h'tera  terminantur,  formas  habcnt  duodecim.  Tertiae  conjuga- 
tionis  productae  verba,  quae  indicativo  modo  tempore  praesenti  prima  pcrsoua 
io  htcris  terminantur,  formas  habent  quinque.  Quaecunque  autem  verba  cujus- 
cunque  conjugationis  indicativi  modi  tempore  praesenti  persona  prima,  vel  nuUa 
praecedente  vocaji  vel  quahbct  aha  praeccdente,  O  htera  terminantur,  eorum 
dechnatio   hoc  numcro  formarum  continetur,    de  quibus  singuhs  dicam. 

DE  PRBIA  CONJUGATIONE. 

515  Primae   conjugationis  verba   indicativo   modo   temporc  pracsenti  persona 

prima  aut  O  htera  nulla  aha  pracccdeute  vocah  terminantur,  ut  amo,  canto; 
aut  eo,  ut  commeo,  calceo;  aut  io,  ut  hanio,  salio;  aut  uo,  ut  aestuo, 
continuo.  Primae  conjugationis  verba  imperativo  modo  tempore  praesenti  ad 
sccundam  personam  A  htera  producta  terminantur,  ut  anio  ama,  canto  canta. 
Infmitivo  modo  ad  impcrativum  modum  re  syllaba  manente  productione  ter- 
minantur,  ut  ama  amarc,  canta  cantarc.  Itcm  prima  conjugatione,  quae  ia- 
dicativo  modo  tempore  praeterito  specie  absohita,  adjccta  ad  imperativum 
modum  vi  syhaba  mancntc  productione  terminantur,  ut  commeo  commca 
commeavi,  lanio  lania  laniavi,  satio  salia  satiavi,  eodem  modo  eodem  tempore 
specie  inchoativa  adjecta  ad  imperativum  modum  bam  syUaba  terminantur, 
ut    commca    commeabam,     lania    laniabam,    acstua    acstuabam.      Item  prima 

coircjttae^    In   cditis   crat  correptn,    q-.iod    eor-  ditinius,    id    vctcriljiis    inchoatiutim  dictuui^   pcrfe- 

rigenduni  cssc   rccte  \idlt  Grofius,    correxiquc  cgo  cfum  autcni   absoliitum^    et  [ilusquaniperfcctum  e.v- 

codieis  Rciciicnaucnsis  auctoritate.  actinn,  vel  specicni  rccordativam.  Guot. 

iticlioaliva]   IVotal)is  id  ffuod  Lodic  impcrfcctnm  item  prima]    Locus   nou    omuino    sanus,-   nilii] 


Martiani   Capellae  lib.  JII,   $.  515.  51o 

conjugatio  eoclem  modo  eodem  temporc  specie  recordaliva  adjectis  ad  impcrati- 
vum  modum  vc  et  ram  syllabis  M  terminat  partes,  ut  commea  commcavcram, 
lania  laniaveram,  acstua  acstuavcram.  Prima  conjugatio  codem  modo  tempore 
luturo  adjecta  ad  imperativum  modum  bo  syllaba  terminatur,  ut  commca  com- 
meabo,  lania  laniabo,  aestua  aestuabo.  Quae  vcro  indicativo  modo  tcmpore  511 
praesenti  ad  primam  personam  O  htera  nulla  praeccdente  vocali  tcrminantur, 
ea  indicativo  modo  tempore  praetcrito  spccie  absoluta  et  exacta  quatuor  modis 
profcruntur.  Et  est  primus  modus,  qui  similem  his  regulam  habet,  quae 
indicativo  modo  tempore  praescnti  prima  persona  penultimam  vocalem  habent, 
ut  amo  ama  amavi  amabam  amaveram  amabo  amare.  Secundus  est,  qui  O 
in  I  convertit,  ct  penultimam  in  practerito  pcrfccto,  ct  tertiam  ab  ultima  iu 
plusquampcrfecto  producit,  ut  adjuvo  adjuvi  adjuveram.  Tertius,  qui 
similem  quidcm  rcgulam  tenct  primi  modi,  sed  detracta  A  litera  disjungit, 
iit  scco  secui  secabam  secabo  secare.  Facit  enim  spccie  absoluta  sccui  ct 
cxacta  sccueram.  Quarta  cst,  quae  per  gcminationem  syllabae  profertur,  ut 
sto  sta  steti  stabam  stctcram  stabo  starc.  Huic  similc  do  da  dcdi  dabam  de- 
deram  dabo  darc  correpta  htera  A  coutra  rcgulam  in  eo  quod  cst  dabam 
dabo  dare  profcrtur. 

DE    SECUNDA  COJNJUGATIONE. 

Secundae  conjugationis  vcrba  indicativo  modo  temporc  praesenti  pcrsona  515 
prima   eo   hteris   terminautur,    ut  video  vides,    monco  moncs.     Secundae  con- 
jugationis    verba    imperativo    modo    tempore     pracsenti    ad    sccundam    pcrso- 

tamcii  v.nriclatls   inTeni,  nlsi  quod  a  codicibiis  Rci-  tinin  secaveram.    Ceteruiu  ut  Martianum  iiitclligas, 

chcnaucnsl   ct   Darnistattcnsi  abest  item,   in  Mona-  reputanilum  est,  litcrani  V  et  consouantis  et  vocalis 

ccnsl   (C)    autcm    jiro    conju(jalio    lcgitur    conjitija-  vlm  Iialierc,   ut  cx  avi  ejecta  A  remancat   im. 
tione.  daham]   Supploi  Iioc  e  codlclbus  Darinstatten- 

tenet^  Ita  Monaccnsis  codex  dedit  pro  Grotiana  si   ct  Monaccnsl  (C),   ut  conformc  cxcniplum  essct 

Icctione    habet,  cujus  tam  crebrpc  repetitlonis  tac-  antecedentl. 
dcbat.  iit  i'/deo]   Supplevi  ut  apud   Grotlum  omlssnni 

seiabam^  Ita  anteriorcs  pro  corrupto  apud  Gro-  tam    cx    auterioribus    cditionibus,     (juam   e    codi- 

40* 


316  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  olo. 

nam  E  litera  in-oducta  ternnnantur,  ut  video  vide,  moneo  mone.  Se- 
cundae  conjugationis  vcrba  iufinitivo  modo  adjccta  ad  imperativum  modum 
rc  syllaba  manente  productione  terminantur,  ut  vide  videre,  moue  monere. 
Secundae  conjugationis  verba  indicativo  modo  tempore  praeterito  specie  absoluta 
et  exacta  septem  modis  declinantur.  Et  est  primus,  qui  formam  regulae  cu- 
stodit.  Nam  forma  haec  est,  quum  secundae  conjugationis  verbum  indicativo 
modo  tempore  praeterito  quidem  perfecto  adjecta  ad  imperativum  modum  vi 
syllaba  maneute  productione  terminatur,  ut  deleo  delevi;  plusquamperfecto  au- 
tem  adjectis  ad  imperativura  modum  ve  et  ram  syllabis  terminantur,  ut  dele 
deleveram.  Secundus  est,  quum  indicativi  modi  primae  personae,  E  et  O  literis 
terminatae,  trauseunt  in  I,  ut  sedeo  sedi,  et  ia  exacta,  ut  sederam.  Tertius 
est,  quum  E  et  O  in  V  et  I  mutantur,  ut  caleo  calui,  moneo  monui,  ca- 
lueram,  mouueram.  Quartus  est,  quum  E  et  O  in  I  mutant,  et  consonantem 
quae  praecedit  in  S,  ut  mulgeo  mulsi  mulseram.  Quintus  cst,  quum  E  ct 
O  in  I  mutant,  praecedens  vero  consonans  in  X  mutatur,  ut  luceo  et  lugeo 
luxi  luxeram.  Sextus  est,  qui  per  duplicatioueni  syllabae  profertur,  ut  spondeo 
spopondi  spopouderam.  Septimus  est,  qui  resolvitur  iu  formam  passivorum,  ut 
audeo  ausus  sum ,  es,  est;  ausus  eram,  eras,  erat.  Secundae  conjugationis 
verba  indicativo  modo  specie  inchoativa  adjecta  ad  imperativum  }nodum  bam 
syllaba  mauente  productione  terminantur,  ut  vide  videbam,  mone  monebam. 
Secundae  conjugationis  verba  iudicativo  modo  tempore  futuro  adjecta  ad  im- 
perativum  modum  bo  syllaba  manente  productione  terminautur,  ut  vide  videbo, 
monc  monebo. 

DE  TERTIA  CONJUGATIONE  CORREPTA. 

316  Tertiae  coujugationis  correptae  verba  indicativo  modo  tempore  praesenti 

persona  prima  aut  O  litera  nulla  alia  vocaH   praecedente  terminantur,  ut  lego 

dicihns    Rcichcnaucnsi    ct    Darmstattensi    et    Cas-  luceo  et]  Siipplevi  liaec  verba  c  Darmstattcnsi 

siodoro.  codicc. 


Martiani  Capellac  lib.  III.   §.  316.  517 

legis,  peto  petis;  aut  I,  rapio  rapis,  facio  facis;  aut  V,  ut  indiio,  irruo.  Tertiac 
conjugationis  corrcptae  vcrba,  quac  indicativo  modo  tenipore  pracsenti  persona 
prima  O  litera,  nulla  alia  praeccdente  vocali,  tcrminantur,  eadem  impcralivo 
modo  tcmpore  praesenti  pcrsona  secunda  E  correpta,  praecedente  consonante  pri- 
mae  positionis  terminantur,  ut  Icgo  lege,  peto  pete;  quae  V  et  O,  ca  impcralivo 
modo  V  et  E  rctincbunt,  ut  induo  indue,  irruo  irrue.  Tertiac  conjugationis  cor- 
reptae  vcrba  infinitivi  modi  adjccta  ad  impcrativum  moduni  re  sjllaba  mancnte 
correptione  terminantur,  ut  legc  lcgere,  petc  petere.  Terliae  conjugationis  verba,  517 
quae  indicativo  modo  tcmpore  praesenti  persona  prima  io  litcris  tcrminantur,  ca 
praetcritum  perfectum  ct  plasquampcrfectum  sex  modis  enunciant.  Primus  cst, 
qui  tcrtiae  conjugationis  productae  intcgram  regulam  sequitur;  hic  est  qui 
imperativi  modi  regulam  iu  productionem  vertit,  et  in  absoluta  specic  assumit 
vi  syllabam  ct  in  exacta  veram,  ut  cupio  cupivi  cupiveram.  Hacc  eadeni 
tamen  interdum  sublata  V  litera  in  absoluta  specie  et  geminata  I,  in  exacta 
vcro  corrcpte  eadcm  pronunciatur,  ut  cupii  cupicram.  Secundus  raodus  cst, 
qui  primac  positionis  vcrbo  O  literam  dcponit,  et  praceuntem  syllabam,  seu 
mutata  vocali  seu  perseverante,  producit,  ut  facio  fcci,  fugio  fugi;  in  exacta 
vero  specic  I  deposita  et  in  E  mutata  ram  syllaba  assumit,  ut  feccram,  fu- 
gcram.  Tertius  modus  est,  quum  I  et  O  in  V  et  I  convertuntur,  ut  clicio 
elicui  elicueram.  Quartus  depositis  io  literis  et  praecunte  consonante  pcr  S 
gcminum  enunciatur,  ut  percutio  percussi  percusseram.  Quintus,  qui  per  X,  ut 
aspicio  aspexi  aspexcram.  Sextus,  qui  per  geminationem  syllabae  enunciatur,  ut 
pario  pcperi  pcpereram.  Tertiae  conjugationis  correptac  vcrba,  quac  indicativo  318 
modo  tempore  praesenti  porsona  prima  V  et  O  literis  terminantur,  ea  prac- 
terito  et  absoluto  ct  exacto  duobus  modis  enunciantur.  Et  est  primus,  quum 
primae  positionis  verba  O  in  I  coramutant,  ut  induo  indui  indueram ;  secundus, 

mit  1]  E   Darmstattcnsi    codlcc  literam  I  sup-  prorsiis  omittimtur,  cstque  probabile  e  literis  h.  e. 

plcvi,  neoxquc  scrlpsi  V  pro  uo  in  editis;  ct  paulo  (boc  esl)  malc  intcllectis  orta  esse. 

post  addidi   alia  post  nuHa.  V  et  O  literis]  Ita  codes  Grotii  rectius ,  c\n&m 

hic  est]  Uacc    vcrba  in   codlcc  Monacensi  (C)  »0  litera«  in  cditis  aliis<jue  mauuscnptis. 


5io  Martiani   Capellae  lib.  III.   §.518. 

519  {{iii  pcr  X  pronunciatur,  ut  instruo  instruxi  instruxerani.  Tertiac  correptae 
verba,  quae  indicativo  modo  tempore  pracsenti  persona  prima  O  litera  nulla 
alia  vocali  praecedente  terminantur,  ea  indicativo  modo  tempore  praeterito 
specic  absoluta  et  exacta  duodecim  modis  declinantur.  Et  est  primus,  c|ui 
tertiae  conjagationis  productae  integram  formam  sequitur,  ut  supra  ostendimus 
m  liis  verbis,  quae  tertiae  conjugationis  correptae  indicativo  modo  tempore 
praesenti  perfona  prima  io  literis  terminantur;  ut  enim  est  cupio  cupivi  cu- 
piveram,  s.ic  peto  petivi  petiveram.  Haec  quoque  V  litcram  interdum  subtra- 
i  unt,  et  I  geminant,  ut  petii  petieram.  Secundus  est,  quum  O  in  I  conver- 
titur,  qui  primae  positionis  verbi  O  Hteram  in  I  commutat,  et  praeeuntem 
syllabam  seu  mutata  vocali  seu  perseveraate  producit;  deposita  etiam  conso- 
nante,  si  fuerit  niedia,  in  quani  prima  vocalis  desinat;  ut  ago  egi  egeram, 
lego  legi  legeram;  eorum  autem,  quae  in  consonantem  exeunt,  exempla  sunt 
hacc:  frango  fregi  fregeram,  fundo  fudi  fuderam.  Quartus  est  qui  mediam 
consonantem  deponit  et  praeeuntem  vocalem  corripit,  ut  findo  lidi  fideram, 
scindo  scidi  scideram.  Quintus,  O  litera  deposita,  V  et  I  assumit,  ut  molo 
molui  molueram,  colo  colui  colueram.  Sextus,  qui  deposita  O,  S  et  I  assumit, 
ut  carpo  carpsi  carpscram;  scribo  scripsi  scripscram.  Seplimus,  qui  O  depo- 
sita  et  praeeunte  consonante  per  S  geminum  pronunciatur,  ut  mcto  messui 
messueram.  Octavus,  qui  simili  correplione  per  unum  S  praeeunte  vocali 
producta  dcclinatur,  ut  trudo  trusi  truseram.  Nonus,  qui  pcr  X  pronunciatur, 
ut  cxpungo  expunxi  expunxeram,  ungo  unxi  unxeram.  Decimus,  c|ui  per 
geminationem  primae  syllabae  profertur,  ut  pungo  pupugi  pupugeram,  curro 
cucurri  cucurreram.  Undecimus,  qui  verborum  compositorum  ultimam  syl- 
labam  geminat,  ut  Irado  tradidi  tradideram,  rcddo  reddidi  rcddideram.  Duo- 
decimus,  qiii  in  formam    passivorum  rcsolvitur,    ut  lido   fisus  sum,    es,    est; 

excunt]   Grotius  in  iiiargiuc:  al.  destnunl.  scd  usus  vetnslissimonim  messui  comproi»l.« 

Jue.MMi]   Priscianiis   (8.    il,    UO;    p.  402  Kr.):  pri-  X  prominclalur]    Mirc    Monaccnsis   (C)  cl 

nJlelo  ctiam  quidam  mcssivi ,  quidam  mcsscm  feci,     Darmslatlensis  annnncialw. 


Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  319.  510 

fisns  cram,  cras,  erat.  Hacc  oiiinia  tertiae  conjugationis  correptae  verba  320 
indicativo  modo  toniporc  praeterito  specic  iucboativa  adjecta  ad  inipcrativuui 
moduni  bam  sj^Ual^a,  praecedcnte  consonante  primae  positionis,  vocali  E  ad- 
jecta  productione  teruiiuantur,  iit  lcge  lcgebam,  petc  petebam;  cxceptis  his, 
quae  I  ante  O  habueriut  in  priuia  positionc;  ea  cnim  adjecta  I  htera  ad  im- 
perativum  moduui,  ct  adjccta  bam  syllaba,  producta  E  tcrminantur,  iil  rapio 
rape  rapiebam.  Tcrtiae  coujugationis  correptae  verba  indicalivo  modo  temporc 
luturo  sublata  E  Htera  et  adjecta  am  syllaba  terminantur,  ut  lcgc  lcgam, 
pctc  pctam,  induc  induam;  cxccptis  his,  quae  I  ante  O  habuerint  in  prima 
positione;  ca  cnim  E  in  I  convertunt,  et  assumpta  am  syllaba  faciuut  futurum, 
ut  rapio  rapc  rapiam,    facio  facc  faciam. 

DE   PRODUCTA    TERTIA. 

Tertiae  conjugationis  productae  verba  indicativo  modo  tempore  prae-  321 
scnti  persona  prima  aut  eo  hteris  terminantur,  ut  adeo  adis,  prodeo  prodis; 
aut  io,  audio  audis,  nutrio  nutris.  Tcrtiae  conjugationis  productae  vcrba 
impcrativomodo  tcmpore  praescnti  in  sccunda  pcrsona  I  producta  terminantur, 
ut  adeo  adi,  prodeo  prodi,  audio  audi,  nutrio  nutri.  Haec  infinitivo  modo 
adjecta  ad  imperativum  modum  re  syllaba  mancute  productione  terminaiitur, 
ut  adi  adire,  prodi  prodire.  Tcrtiac  conjugationis  verba,  quac  iudicativo 
modo  tempore  praescuti  persona  prima  co  hteris  tcrminantur,  ca  modo  in- 
dicativo  tcmpore  praeterito  specie  absoluta  adjecta  ad  impcrativum  modum 
vi  syllaba  termiuantur,  ut  adeo  adivi;  exacta  autcm  vcrba  veram,  ut  adivcram; 

face]    QiiInctilianHS    (1,  6,  21 5    p.   loO.   lol  2):  nouinia  enirn  vcrLa   lu    eo  dcsinentia    scciindae 

Spald.)  quidem   .>insolenJiae    esse«   censet    i.abolita  sunt   conjugationis,    cxccptis    paucis   piunac  —  ct 

atque  abrogata  ut  face  ct  dice  ct  similia  rctinc:c«;  quartae   qiieo    f/tiis  et   eo  is,    et  quae   ex   Lis  com- 

sed    ex   optiiuis    scriptoribus   Ovidius   (e  Poulo  2,  ponuutur.u    Cliurislus    quoquc  (p.  ioO  Putscli.)  eo 

2,  G-ij    fast.  S,  690)    arcbaismum  illum  rctinucrat,  ct  quac  cx   eo  composita  sunt,   ad  verba  quarti  or- 

quare  ncutiquam  culpandus  Martianus  cst.  diuis  rcfcrt,  licct  alio  loco  (p.  231)  inter  cornipta 

eo   lileiis]  Piiscianus   (super   XU  versus  Acn.  pouat,  paritcr  ut  Dioincdcs  (p.  000). 


320  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  o2i. 

sed  consiietudo  saepe  brevitatem  appetens  V  literam  subtrahit,  et  absoluta 
ingeminat  I,  ut  adii,  prodii,  adieram,  prodicram.  Inchoativa  quoque  spccic 
adjecta  ad  impcrativum  modum  bam  syllaba  terminantur,  ut  adibam,  prodibam. 

522  Quae  vero  indicativo  modo  tempore  praesenti  persona  prima  io  literis  ter- 
minantur,  ea  temporc  praeterito  absoluta  specic  et  exacta  forma  quinque 
modis  enunciantur.  Et  est  primus  modus  similis  superiori ,  ut  nutrio  nutrivi 
nutriveram,  nutrii  nutrieram,  et  audii  audieram,  ut  apud  Virgilium:  „audieras 
et  fama  fuit."  Specie  tantum  inchoativa  distant.  Omnia  cnim  tertiae  conju- 
gationis  productae  verba,  quae  indicativo  modo  tempore  praesenti  persona 
prima  io  hteris  terminantur,  ca  codem  modo  tempore  praeterito  specie  in- 
choativa  E  producta  manente  novissimae  syllabae  adjiciunt  bam,  ut  audiebam, 
veniebam,  opcriebam ;  quanquam  haec  veteres  sine  E  htcra  pronunciabant, 
ut  Virgihus:  „Nutribat  Tyrrhusque  patcr,  cui  regia  parent  armenta."  Se- 
cundus  modus  est,  quum  O  amissa  praecedens  syhaba  producitur,  ut  venio 
veni  veneram.  Tertius,  quum  I  et  O  in  V  et  I  miltunt,  ut  operio  operui 
operueram.  Quartus,  qui  depositis  I  et  O  praecedentem  consonantem  in  S 
convertit,   ut  sarcio  sarsi  sarseram.     Quintus,  qui  pcr  X  enunciatur,  ut  vincio 

325  vinxi  vinxeram.  Tertiae  conjugationis  productae  vcrba,  quac  indicativo 
niodo  tempore  praesenti  eo  literis  terminantur,  ea  temporc  futuro  eodcm 
jiiodo  bo  syllaba  adjecta  ad  impcrativum  modum  terminantur,  ut  adco 
adi  adibo,  prodeo  prodi  prodibo;  quae  vero  io,  adjecta  ad  imperativum 
modum  am  syHaba  terminantur,  ut  audio  audi  audiam,  nutrio  nutri  nutriam; 
quamvis  Terentius  protulerit  pcr  bo;    inde  apparet   geminam   esse  pronuncia- 

audii]  Pro  midi  in   cditis,    codiccs  Relcl)cuaii-  iit  sarclo]    Apiul   Grofliini   ncglccto    ut   lcglhir 

ensis,    Daruistattensis,    ct  3Iouaccusis  (C).  VirgUii  sartio.  Emendationcm  liausi  e  Daruistattcusl  ct  Rci- 

locus  est  iu  cclogis  (9,  li).  clicnauensi  codice, 

TijitIlus]  Ita  Airgilius  (Aeu.  7,  48o);    Grotius  Terentiiis]  In  Adclpliis  (5,  3,  7).»IVescio   cur 

male   Tijnis.  Grotliis  trausposuit  vcrba  jam  scibo;   nam  qul  antc 

mittunt]  Apparet   7mitant  legcndum  esse:  sed  enm   Martianuiu    edidcrant,     verani    lcctioncin    sor- 

in^Itis  codicil)iis   nlLil  muto.  vavcrant. 


Martiaui  Capellac  lib.  III.  §.  525.  521 

tioncin.  Dixit  enim:  „Scibo  jani  ubi  sict."  Indicativo  niodo  tcmporc  prac-  524 
senti  eorum,  quac  co  lilcris  tcrminantur,  sunt  vcrba  quac  a  diverso  prac- 
senti  practcritum  similc  habent,  ut  luceo  et  lugco;  luxi  enim  facit.  Itcm 
ccrnit  et  crescit  crevi  facit.  Sunt  alia,  quae  una  verbi  positionc  duas  con- 
jugationes  teneant,  ut  pando,  niando;  faciunt  cnim  pandas  et  pandis,  mandas 
et  luandis.  Verba  casibus  junguntur  interdum  singulis  ita:  genitivo,  ut  misereor 
tui;  dativo,  ut  suadeo  tibi;  accusativo,  ut  moneo  te;  ablativo,  ut  utor  illo: 
interdum  duobus,  ut  ablativo  et  accusativo,  ut  fungor  hanc  rcm  ct  illa  re. 
Haec  satis  ad  cxcmpla  analogiae  dixisse  sufiiciat.  Quae  enim  his  formis  con- 
spccta  fucrint  non  tencri,  pro  certo  anomala  judicanda,  quae  strictim  exigucquc 
inemorabo,  ut  contra  rationcm  etiam  usum  qucndam  usurpasse  delcgamus, 
aut  etiam  contra  rcgulam  dcfccisse. 

DE  ANOMALIS. 

Quum  nominativo  singulari  rcus  et  deus  similia  sint,  quare  pkirah  hi  525 
rci  dicuntur,  et  usus  dicit  hi  di  contra  regulam ,  ^quum  dici  tantum  dei  de- 
bcrct,  praesertim  quum  genitivus  nominativo  suo  duabus  sjllabis  non  debcat 
longior  inveniri,  quod  hic  eveniet,  si  dicamus  deorum?  Cur  Thoas  et  Acas 
quum  simiha  sint,  Thoantis  ct  Aeantis  faciant;  Acncas  non  facit  Aencantis, 
scd  Acncac?  Cur  quum  hic  biceps  et  triceps  dicamus,  genitivus  duabus  contra 
regulam  syllabis  crcscat,  et  bicipitis  et  tricipitis  dicamus,  non  bicipis  aut  tricipis? 

7m.vi]    Idcm    cum  louge  plurlbus   ntiuisquc  gc-  syUabis   cfescat]    Dioiucdcs   (p.  278    Putscli.): 

ucris,     quae  liic   lucmorantur,    invcnics   apud  Dio-  »Genilivus    casus    singularis    aut    totidcm    syllabis 

mcdem   (p.  3G9  Pntscli.),   omisso   tamcn  pandare,  constarc   dcbet,   quot   noininativus  cjns  —  aut  una 

quod   utique  rarissiniuni  cst,   ncc  nisi  intcr  tccbni-  syllaba  c\ccdere  —  aliquando   ctiam  duabus   sylJa- 

cos,     ut    apud    Vitruvium    ct    Pliuium,   usurpatiiin  l)is   accrcscit,  ut  supellex  supelleclilis ,  iler  ilineris, 

cssc  vidctur.  anceps  aucipilis ,  praeceps  praecipitis.o  Rcctc  tanieit 

funcfor   hanc   rem]      Qucmadmodum    a    Plauto  Scioppius  (in  gramm.  pbilos.  p.  6i>):  i>Miilta  in  gc- 

(Anipb.  2,   2,    197)  scriptum  lcgitur.    Plura  cjus-  nitivo  crcsccnte  Tidentur  irrcgularia,   quae  non  sunt, 

modi  cxenipla  Priscianns   (17,  p.  G3G)    affert,    cui  si   antiquam    rccti   seu    nominativi  positioucm   eon- 

addas  Ruddimannum  (inst.  gr.  Lat.  II,  p.  192).  sidcrcs.  Non  qula  rcctus   varius  esse  potcst,   debct 

41 


522  Martiani  Capellae  lib.  III.   §.  52b. 

Unde  venit,  ut  aliger,  frugifcr,  accipitcr  habeant  omnes  casus,  Jupiter  duos 
habeat?  Quuni  sanctus,  pius,  bouus  similia  sint,  cur  dicimus  sauctior,  et 
pior  non  dicimus?  deiude  sanctior  sauctissimus,  bonior  bouissimus  nou  dica- 
mus?  Quum  dicat  Virgilius:  fandi  atque  nefandi;  quum  a  ncfando  dicatur 
nefarius,  a  faudo  farius  non  dicitur?  Quare  sejunctus  amissa  praepositione 
dicitur  junctus,  securus  et  sedulus  eadem  perdita  non  valeaut  mcmorari? 
Quum  dicamus  singuli  viri,  singulae  muliercs,  singula  scriuia;  quare  non 
dicimus  singuhis  vir,  singula  muHer,  singulum  scriuium?  Quum  venor, 
piscor,  aucupor  simiha  siut,  cur  vcnator  et  piscator  dicitur,  et  aucupator  non 
dicitur,  sed  auceps?  Cur  volo  non  liabct  imperativum?  Cur  fare  primam 
verbi  pcrsonam  non  habet?  Quare  soleo  praeteritum  perfectum  non  habet? 
Quum  canta  et  lava  simiha  sint,  cur  cantavi  faciat,  et  lavavi  non  faciat? 
Item  corusco  et  tono;  coruscavi  facit,  tonavi  non  facit?  Quid  quod  ego  unum 
casum  recipit?  Quum  calceatus,  armatus,  togatus,  penuhitus  paria  vidcantur, 
quare  calceo  et  armo  dicimus,  togo  ct  penulo  non  admittitur?  Komiuativus 
singularis  in  us  exiens  l^,-  omnibus  positivis  E  productam  habet  in  adverbiis, 
ut  doctus  docte,    avarus    avare,   parcus  parce;    bonus    et  malus  cur  corripit 

declinatlo  mutarl,  alt  Scrvuis.  CLarlsIus  IIL.  I:  Om-  similia  sintj    Ita    rectlus    la    codlclbus  Reiclic- 

iila,   Inqult,  in  dccllnallone  vocabula  non  phis  una  nancnsi,   Darmstattensl,    et   ^louaccnsl  (C),    (juam 

syllaba  erescuut.    Rursus  ibldcm:  Aucipes  dlxerunt  sunt  apud  Grotlum. 

veteres    cum   ratloiie,    ne   geultlvo  ancipiiis  duabus  f';rijiiius\  Acn.  1 ,   oiot 

videretur  svllabls  crescere.  Plaut.  Rud. :  Post  altrlu-  /•     j-    *  r     j- 

»At  spei-ate  deos  viemores  fandi  atnue  nefandi.o 

secus  est  securlcula  anripes." 

,.,^  .        .  ...T',  sinqularisl  Atfamen  Gellius  »siu?uIo  numC"   ct 

Jupil€r\   Duos,  inquit,  casns  Labct  Jupifer,  no-  .  ... 


•sliigiilo  uumcro",  Plautus  »singulum  vestigium« 
dlxcrunt.  Conf.  E.  I.  A.  Sevfertimi  (latein.  Spracli- 
lebrc  §.  lo  70.  2449). 


miuatlvum  et  vocatlvum:  suut  tamen  et  qnl  Jupiiris 
Jupitn  Jupitrem  dlcunt.  Grot.  —  Placulsse  boe 
Cacsellio  >'lndlcl  Prlsciauus  (G.  p.  1 80  Basil.)  tradlt, 
QuInctilIanusautem(I,6,2a;p.Io3SpaId.):»quae-  f"'e]  Vide  siipra  (§.  511).    Fare  sccunda  per- 

dam"  inqult  «nomlna  caslbus  caient,  quaedam  a  sona  iudlcatM  cssc  pofest^  potcst  vcro  ctlam  Ihi- 
prlmls  statiin  positionibus  tota  mufaiitur,  ut  Jj//)i7er...  perativl,  ut  apud  Virgilium  (Aen.  5,  562):  »faie 
Isldnni.s  Itoin  (ctym.  I,  7  f.  p.  17  .irev.)  boc  nu-  agc",  idque  verlslmilisis  cst,  qtiia  indc  contraria 
mea  inter  diplola  rcferf.  prorsus  rafio  ctua   aufcccdcntc   volo  ci!icifur. 


Martianj  Ci\pcllac  lib.  III.  §.  52o.  o25 

in  advcrbio  E,  benc  et  male?  Quum  liabilis  habiliter  dicamus,  cur  facilis 
faciliter  non  dicimus?  Itcni  qiium  difficultcr  dicamus,  cur  facultcr  dici  non 
polerit?  Quum  audax  audactcr  dicatur,  cur  vcrax  veracter  non  dicimus,  sed 
vcracitcr?  Cur  singulatim  dicimus,  binatim  lernalinjque  non  dicimus?  ct 
alia  hujusmodi,    quae  posscm   innumera  memorare,   ni  ad  cetcra  properarem. 

Haec  quum  Grammatice  vclut  rcrum  exordium  instauratura  dixissct,  pro-  52G 
pter  superi  senatus  Jovisque  fastidium  Minerva  talibus  intervenit:  Ni  fallor,  oclo 
partcs  oratlonis  vclut  incunabula  rcpetitura  intima^p  disponis,  atljicicns  soloe- 
cismorum  causas  barbarasque  formas,  tum  alia  loqucndi  vitia,  quae  apud 
vatcs  inclytos  plurimum  celebrata,  quae  nunc  tropos,  nunc  metaplasmos,  nunc 
schcmata,    liguras,    ex   codemquc   cuncta   vitia    velut  decoris   fonte   manantia. 


bene  et  male^  Caiisam  Ita  jain  dociierat  Augu-  soloccismus  in  conjunctis.  Vldc  Auclorcm  ail  Ilercn- 

stinus  (granini.  Op.  I.  p.  183  Bas.):  nAdverbia  qua-  nium   (4,    12)   ct  Sarlsbcrienscm  (inetalog.  1,    18. 

litatls  in  E  litcrain  cxcuutia  producl  dchcut.  llacc  p.  771).   Quinctllianus  (1,   5,  35;  p.  114  scqu.  1, 

tamcn  dissculiunl,    quac  aut   in  comparatlvo  aut  In  6,  'iH;   p.  171)   »iu  soloccismls  vitia  sermonis  essc, 

supcrlativo  gradu  Yacillaiit,   ut  henc,  male,  aut  quac  non    simjulorum  vevhoriim«   contcndit;    ncquc  Plu- 

al)  appcUalionc  non  Irauscunt,    ut  impnne,  saepe."  tarclnis   (quacsl.  synipos.  8,  9,   2)  lianc  distlnclio- 

Vidc   ipsHin  nostram  supra  (§.  284).  ncm  neglexlL 

faviliter^    Augustinus   (gramm.  Op.  I.    p.   185  metaplasmos^  Isidorus  (ctym.  1,  3o,   1;  p.  KS 

Bas.):  iiQuac  nomiua  qualitatls  aut  quantltatis  casu  Arcv.):  KMetaplasmus  Graeca  lingua,  Latinc  trans- 

dativo  slngularl  —  lu  I  litcram  lcrminantur,    In   ier  formatio  dicitur,  qui  fit  In  uno    vcrbo  proptcr  mctri 

syllabam  mittunt,   ut  a(jili ,  nohili,  audaci,  di/Jicili;  nccessltatem  ct   licentiani  poctarum.n    QuiuctUianus 

ajiliter ,     nohiliter,    audaciter,    flifjicillter.     Scd   ex  (1,  8,    14;  p.  202  Spald.):    "Poctls,  quia  jdcrum- 

Iiis  quacdain  pcr  syncopcn  ciiplionlac  caiisa  dlclmus.  quc  mctro    scrvirc    cogunliir,    adco   ignoscitur,    ut 

ut  audacter ,    difficnlter,  sapienter,  constanter.«   Cc-  vitla  Ipsa  aliis  In  carminc  appellaiionibtts  nominpii- 

tcruiu  Vitru^Ius  (2,    1.   p.  ili  f.  Bip.)  faciliter  scri-  ti;r:  ynetaplasmos  cnlm  cl  schetnalismos  ct  schemnla 

pslt,  Iinprobat  lamcn  Qiilnctiliaiiiis  (1,  0,  17;  p.  148  vocamus.u 

Spald.) :  uQui  aMf/rtCj7e>' potius   quam  audacter  scrl-  schemata^    Qulnctillanns   (1,    S,    S2;    p.  125 

bunt    diligentiac    pervcrsitatc,    Iils    permlttamus    cl  Spald.):  «Sclicniala  frcquentlora  ijuldem  apud  poc- 

faciliter  diccrc.«      Faculter   etlam   dlctuui    cssc  pro  tas,    scd  oratoribus    quoquc   permlssa:  —  scd   boc 

advcrblo   facile   Fcslus    tcstatur  (p.  141   Dac),    ut  quoque,  qiiod  sclicma  vocatur,   sl  ab  aliquo  pcr  im- 

facul   pro   adjcctivo.  prudpuliaui   faclum  crit,  soloeclsmi  vitio   non  care- 

,      soloecismorum^   Barbarismus  In   siiigulis  vcrbis,  bif.n    Paritcr  Isldorus  (elym.  1 ,  31,3;  p.  Oo  Arcv.), 

V'  41  *             , 


324  Martiani  Capellae  lib.  III.  §.  326. 

quae  attestentur  aut  nescientis  errorem,  aut  afFectatam  doctioribus  venustatem. 
Quae  si  ab  scholaribus  inchoamentis  in  senatum  coelitum  ducis,  decursac 
peritiae  gratiam  dcflorabis.  Nam  si  rhythmicum  quid  metricumque,  sicut 
inter  cirratos  audes,  assumseris,  profccto  Musices  impctu,  cujus  praevertis 
ofiicium,  discerpcris.  Formam  igitur  praedictae  praeceptionis  absolveris,  si 
praecipuis  memoratis  jam  te  ab  inchoamentorum  vulgarium  vihtatibus  vindi- 
caris.  His  germanae  verbis  cum  sponso  Delius  annucbant,  et  Grammaticen 
ad  virginis  transire  obseqfiia  compulerunt.  At  tunc  aham  feminaruni  pari 
sponsalium  munero  conferendam  Clarius  intromisit. 

uSoloecisinuS",    inquit,    »apud    poctas   sclicma  dl-  doctioribus  pro   doctoribus  c  variantc  lectlone  apud 

cltur,     fiuoties    necessitatc    nietri    factus    invcnitur;  Grotiuni  ad  marginem  rejecta. 

quum  autem  non  invcnltur  ncccssitas",  permanet  so-  de/lorabis]    Ita  codices    Iflonacensls   (C),     Rci- 

loccisml  culpa.u  chcnauensls,    Darmstattensis,    et    margo   Grotlana; 

vitia]  Obloquitur  Cassiodorus,  qui:  «scliematau,  vnlgo   deformabis. 
inqult,    na  quodam    artlgraplio,    nomlne  Sacerdote,  cirratos\   Cirrati  gTammatlel.  Perslus: 

collecta  sunt  numero  nonaglnta  et  octo;   ita  tanien,  » Teu'  cirratorum  centunt  dictata  fnisse 

ut  qnae   a  Donato   ittler  vitia   poslta  sunt,   iu  ipso  I^ro  nihilo  peiidas? Grot. 

numcro    coUecta    claudantnr:  quod  et  mllii  quoque  Inimo  pucri  noblles  gramniaticonim   dlscipuli,    »ma- 

durum  Yldetiu-  vitia   dicere ,    quae   auctorum  cxera-  tutinl  citimta  caterva  magistri«,  utMartl.ilis  (9,  30) 

plls,   et  maxlme  legis  divitiae  auctorltatc  (!nnantur.«  alt;   neque  aliter  In  Pcrsli  loco   (1,  29)  ubl  confcr 

Mclius  tamen  Seneca  (cplst.    IM;    p.  048  Lips.):  Casaubonum.    Correxi  etiam  e  codleibus  meis  pra- 

nHoc  magis  mlrari  potes,  quod  non  tantuni  vltlosa,  vam  serlbendi  rationcm  Cirrhatos  in  edltis. 
sed  et    vltla  laudantur.     l\ani  illud    scmpcr   factum  Musices]  » Cllra  muslcam  grammatlcam  pcrfcctam 

cst:  nullum  sine  venla   placuit   Ingcnlum.    Da   mlbi  esse  non  posse«  Quiucllllanus  (1,  4,  4 ;  p.  57  Spald.) 

qucmcunque  vls  magui   uomlnls  virum;   dlcara  quld  ait,    nquum  ci  de  nietris  rbytbuilsquc  dlccndnm  situ; 

ilii  actas    sua    ignoverlt,    quld    in  illo  sclcns  dlssi-  quarum  dc  uexu  coufer  cundcm  allo  loco   (1,   10, 

inulaverlt.  Multos  dabo,  quibus  vitia  nou  nocnerlut;  17  j  p.  219)  ct  Plutarcbum  (de  musica  p.  1131). 
quosdam,   quibus  profuerlnt.  Dabo,   inquam,  maxi-  discerperis\     Sic    Grotius   ex    3IS.    suo    emen- 

uiac  famac,    et  Intcr    miraudos  propositos,   quos  si  daAit   vulgafam    lectionem    discerpseris ,    quac    cum 

quls  coiTlgit,   dclet.n  intpetu  oinnlno   non    convcult;    facllis  error  crat  11- 

attestetitur^  Pro  atlestantur  rcccpi  c  Monaccnsi  brarioruni,  qni  discerperis  futiirum  passivi  cssc  non 

(C)  et  Darmstaltensi  codicibus;    paulo   post    eJlani  viderent. 


M  A  R  T  I  A  N  I 

WINEI  FELICIS 

CAPELLAE, 

AFIII   CARTHAGINIE^SIS, 

DE 

DIALECTICA 

LIBER   IV. 

JHacc  quoqiie  contortls  stringcus  efFamina  nodis,  327 

Qua  sinc  nil  sequitur,    nilque  repugnat  item, 

In  coetum  superum  venicus  primordia  fandi 
Advehit    et  scolicum  pracstruit  axioma: 

Qua  sine\  Hoc  est:   nsine  qua,   Yldellcet  dlale-  (4,    1)  legitur.     Sed   nlLili   cst  excolicum ,    ciii  In 

ctica,  luilla  fit  consequentia,   nullaque  In  argumen-  codice  3Ionacensis  (F)  mira  hacc  addita  glcssa  est: 

tis  controvcrsia.n    Pcr  haec   enlm  duo  argnmenta  a  "Excolici  dicuntur  quasl  exlta  colenlcs,  id  est  extva 

seqitentibus    et   o  repugnantibus   totam   dlalecticam  mundum.*    Miseros  profccto  discipulos,    quihus   Ita 

>iilt  InLelligi.  Vixc.  a  magistrls  3Iartianiis  in  scholis  explicarcturl 

advehit]  In  editis  lcgchatur  advenit  slne  sensu,  axioma\  Accentum  secutus  i2  corripnlt,    quod 

qnod  correxl  e  codlclhus  Monacensibiis  (C  et  F).  et  supra  in  tritjorms  fecit,   ut  et  Ausonlus:  «Trigo- 

sco/uMm  nj.io>nn]  Alii  e.vco/jCHm:  ncutrum  placet.  noruin    Ilnea  currit»;     el  Prudentius  In    idolum    et 

Legendum  puto  (jy.o/.iov  cl^icofia,    h.  e.  obrtfjtiam  simllihus  aliis.  Grot. —  Ciccro  (Tusc.  1,  7)  ci^icjfict 

sive    contrariam    propositioncm.  Vixc.  —    Scolion,  Latinc   vertlt  pronuncialum  j  scd  allis  In  locis   tnm 

ohliqnum,    vel   scholicum,    scholare,    scholasticum.  effatum ,   tiim  enunciationetn ,  id  quod  Mcnagius  (ad 

Grot.  —    Integram    servavi   codicum    plerorumque  Diog.  Laert.  p.  292)  jam  ohservavit.    Uherius   Ap- 

lcctioncm,    praesertim  quum    ntraque    Grotll  expll-  pulcjus  (dogm.  Plat.  p.  2Ci  Oudend.):   «propositio, 

catlo  haheat    quo    se    commcndet;    praefero    taincn  ut  ait  iu  Theaeteto  Plato,  duahiis  paucissiuiis  ora- 

scholicum ,    quod  vocabulum  apud  Gcllium  quoquc  tlonis  partibus  consfans,  nomlnc  ct  \crho:  iit  ">•//*- 


52G  Martiani   Capellae   lib.  IV.   §.  527. 

Ambiguis  memorans  voccm  consistere  verbis, 

Nil  normale  putans,    ni  fuat  associum. 
Sed  licct  ipsc  niodos  demum  bis  quinque  profatus 

Pallens  alllictim  verset  Aristotclcs; 
Stoica  circueant  ludantquc  sopliismata  sensus, 

Perdita  non  unquam  cornua  fronte  ferant; 

jtiilejus  disseiil«,  quod    aut  vcruni   aul  falsuni  cst:  cirCHerant;  nostram  lcctloncin  pracbuit  codcx  Dann- 

et  idco  proposltlo  cst.n    Scncca  (cp.  117  5   j).  6o6  stattcnsis. 

Lips.):   «alii   effattun  vocant,   a\n  eniinciatum,   alii  sophismata^   Scncca  (cpist.  IH,"    p.  G-iS  Lips.): 

edictum."    Scd   confcr  cl  Gclliuni  (16,   8).  »Quid  voccntur  Latinc  sopjiismata  quacsisti   a  ine. 

wej-6/s]  Grotins  quidcm  cdidcrat  vers»/5  5  ad  luar-  Mulli    tcntavcrunt    illis    nomcn    iniponere,    nnlluni 

giuem  autcm  iiotavcrat,    alios  exliiberc   verbis;     in  liacsit:    vidclicet  quia    rcs    ipsa   non    rcciplcbatur  a 

iKitis  denlque:   «lege,   inquit,   versis  cum  inauuscri-  nobls   ncc   iii  usu    crat,     nomlnl   quoquc    rcpugna- 

plo. «     Quum   tamen   uullus  praetcrea    codcx  versis  tuni  cst.    Aptisslmum  tanicn  vidctur  luihl,    quo  Ci- 

Labeat,  vix  dubito  quin  per  typotbcfae  lapsum  bacc  ccro   usus  est:  cavillationes  vocat,    quibus  quisque 

lcctio    nata    slt,    eque   ipsius,    ut    arbitror,    Grotli  «e   tradldlt,    quacstliiuculas    quldcm   vafras  ncctit.» 

inenle    dcdi  verhls.                                                     "  De  sopliisniatls  stoicorum  locus  prlmarlus  cst  apud 

associum]    Practcr   nostrum   Casslodorus  ctiam  Lueiauuin  (vit.  iuict.21  —  2o;  T.  III.  p.  103  scqu.), 

(^arlar.  5,    A7)    Lac    vocc    usus    cst:    »Salainandra  ubi  coiirer  Solanuui ,  ct  quos  praelcrea  laiulat  Wyt- 

subtilc    ac    parvum   aninial,    lubricis   lumbricis    «5-  tcnbaeliius  (ad  Plut.  dc  san.  tucnda  p.  835). 

socium.it    IXostrl  scnsiis  cssc  vldctur,   quod  alt  Arl-  perdita]   JVec  tiniinam   error  cst  nictrlcus.   AI- 

stotcles  (dc  lntcrpr.  4),  nullam  vocem   pcr  sc  nc-  ludit  CapcIIa  ad  sopblsma  illud   cornutuin:  i><^uod 

quc    airirmare,    ncqiic   negarc,   nisi  orationc  aliqiia  nuuquam  pcrdidlsti  liabcs;   cornua  nuiiquam  pcrdl- 

jung:itur.  dlsti;    babcs    crgo    cornua.K      Meinlnit    A.   Gellius. 

bis  quin(jue\  Tag  y:c(TijyOQlag  innnit.  GnoT. —  Ghot. —  Non  nno  tantuui,   sed  Irlbus  Gcllius  locis 

Coufer  locos  Infcriorcs  (§.  340.  ^oo.  561.  582).  (16,   2.   18,    2.  18,    13)  inspiciendus    cst;    prac- 

pallens]  De  pallorc  pbllosopboruin  vide  doclos  tereaque  Diogencs  Lacrtius  (7,  44 ;  p.  392  Mclb.), 

ad  Aristopbanem  (jSuh.  4lo)  ct  Pcrsluin  (3,   8i>).  qui  modo  xsQavlda;  inodo  5C£parM'0X' appellat,  el 

Adde  superiorem    loeum    (§.37).    ^'ifjlictim    noslro  Lueianus  (dial.  niort.  1;   T.  II,   p.  130  I5ip.  ct  Ilcr- 

pcciiliarls  vox  cssc  videtur,  ut  modo  effamina.,  Gcs-  niot.  81  i   T.  IV,  p.  109).   Undc  Seneca  (cpisf.  4o): 

iicrus  (in  tbes.  s.  v.)  cxplleat   vehemenler.  nMuItuin  illls   tciiiporls    vcrborum  cavillalio  cripuit 

CjVcKeflM/j  Clrcumvciilaat.  Vllc.  —  IViuiirmu  do-  ct    eaptiosac    dispntationcs,    quae    acuiucn   irritum 

iosc,   ut  infra  (§,423):  «xerceut.    IVectimus  nodos ,   et  amblguam  signlfica- 

«(jtiis  falsu  captos  circuit    decepllu.'>  lloncm    verbis    illlgauiiis,    deindc    dissohimus.    — 

Antcrlorcs  cditioues  babcb.-<ut  circumeant;    Grotius  Cetcrum    qul  intcrrogatur,    an  cortiua  habeat ,   non 


Martiani  Capcllae  lib.  IV.  §.  527.  527 

Chrysippus  cumulet  propriuin  consumat  acervum, 

Carneadesque  parem  vim  gcrat  helleboro; 

cst  tam  stultus,   ut  fronlein  suam  teiitct;   iiec  rur-  yoijTELav  iiialuut.  Cicero:    »CaptIosIssInuiin   gcnu.s 

sus   tam   Incplus  aut  licl)cs,    ut  non  liabcrc  sc  nc-  inteirogalionis,  qiiod  niiiiiinc  iii  jiliilosujiliia  prohari 

sciat,    qnod    tii  illi    snbtiHssiina  collcctionc    pcrsna-  solct,    quiini  ali(|iii(I  iiiinufatiin  ct  gradatiiii    additur 

scris.o      Consulcndiis    qiiO(jne    Angclus    Polilianus  aut  deinitur.    Sorilas  lias  %ocaiit,  niii  acervum  clli- 

(misc.  1,   o4  in  Grut.  lauip.  T.  I.  p.  87).   Cctcrum  ciunt  uno  addito  grano:  vitiosum  sane  et  captiosnm 

pro   nec  scripsi  non  c  codice  Monacensi  (F).  genns.«    Qiiin  ct  alibi  Ciccro,   ut  et  patres  Cbrisli- 

Chiijs!ppHs\    Tcste  Diogcne    Lacrtlo   (7,    18tj  anl,   Soritcii   cuin  Pseudomcno  conjungit.  Gnor. — 

p.  478  Mcib.)  pbilosopbiis  iii  dialectica  insigius,  ut  Confcr  (piae  supra  (§.  122)  obscrva^i.   Pcrsii  locuiii 

plcriipic  diccrcnt,    si  apnd  dcos  usiis  cssct  dialccii-  (sat.  G   f.)    optiine    intcrprctatns    cst    Bcroaldns  (iii 

cac,    uou  futuram  aliam  fpiain  Cbrysippeain.  Adde  Grnterl  lamp.  I.  p.517)  ct  cx  eo  Casanbonns.   Plura 

Valerinm  Maxinuim  (8,   7  ext.  10  ct  II).    Sencca  Scrltarnm    cxempla    dabunt   Plnfarcbus   (iii  Antoii. 

ctiain   (cpist.   lOij    p.  C27  Lips.)    ..Vlve,    impiit,  p.  028),   Ciccro    (in  acadeni.  2,  20  Davis.),    Sc- 

ciim    Cltrijsippo,    cnm  Posidonio.    III   tlln    tradcnt  nica  (cp.  4d.  p.  458;  48.  p.  4G4   LIps.),   GcUiiis 

dlvlnorum  buinanornuKjiic   notitiain:  bi  jubcbuut  In  (18,    15),    alil.    Ulpianiis  (I.  177  de  V.  S.)  ct  Jii- 

opcre  csse,   nec   tantum  svite    loqui  ct  In   ob!ecta-  liaiuis  (1.  Go  de  R,.   I.),    quos   Grotius  niiniis   accu- 

tioncm   audicntiuin  veiba  jaetarc;    scd   aniiiuim   in-  rale  ritat,    iisdcm  prorsus  utuntur  vcrbis.  Cctcrum 

durarcii  tct.  Plura  dablt  Mcnagius  (adLacrt.7,  170;  pro  cumulet  vldc  nc  tcnuissima  mutatloDC  reponcn- 

p.  558),  et  ([ul  de  vita  ct  doctrina  Cbrysippi  eru-  duin   sit  cumulo  et. 

ditam    disscrtationem    scripsit,    Baguct    (in    aniial.  Cat neadesaue\   Erat  bic  acadeniicus  (Cic.  Tnse. 

acad.  Lovan.  1821),   qiiibus  adde  Pctcrscnnm  (plil-  4,   5.   Gcll.   17,    li)  ct    novae    (piidcm  Acadciniac 

losopbiaeCbiysippcaefuudamcnta,  Altonae  1827.  8).  (CIc.  de  orat.  5,    18.   Luciaii.  Macrob.  20.  p.  12tt 

«ferwuin]  Accrvum  vocat   Soritera.  Persius;  '^'pO  conditor.    Acadcmicornm    optimus  ccnsebatiir 

«Inventus  Clirysippe  tui  finitor  acervl.«  (Strabo  17.  p. 858  Casanb.  CIc.  de  orat.  2,  58  f.) 

Et  supra  libro  Ilt  valde  laboriosus  (Val.  Max.  8,   7,  o ;  p.  75  i.  Diog 

«Soritas  ctimuU  accessibus  aggerans.n  Laert.  4,  62;    p.  2G5   Meib.),   ad  dispufandum  Iii 

Snmitur  autcm    plcrnuupic    sorites  in  partcm  pcjo-  ufran-.que  partcm  sciuper  paratas    (Cic.  de  oiat.  5, 

rcm  pro  sopblsmate:  sic  infra:  21.  Qulnctil.  12,   1,   5o.  p.  S04  S^;ald.),  ciijus  fa- 

»Pellax  soritas  cumnue  sensint  cont/eris^»  cundia  violenfa  ct  raplda  (Cic.  de  orat.  5,  28.  Ma- 

Bcnc   crgo  GIoss.  vcfns:  (}C0q'lT7]Q,   cavillatio:  nec  crob.  Saturn.  1,    J>)  tanta  erat,    ut  vldcrcfur  sena- 

male  pracstantlsslmi  jurls  iiostrl   saccrdofcs   Llpia-  torcs  Romanos   noii    fain   pcllcxissc  quam  corgissc 

nus  ct  Julianus  dixcre  uca>iIIatIonis,    quam  Graccl  In  snam  scntcntlam  (Acllan.  var.  5,   17).  Pliira  da- 

Soritcm  vocaiit,  eam  esse  nafuram,   ut  ad  oidea-  blt  Roulcz  (in  annal.  acad.  Gaudav.  1824). 

ter  falsa  pcr  brcvlsslmas  mufationes  disputatio  pcr-  hellehoro\   Carncadem   ct  Cbryslppum  bclIeLoro 

diicatur.'!      Qucm    locum    uollcui    solllcifasscnt    vlrl  se   pnrgasse,    quo   acutiores    cf    snbfillorcs    uicnfes 

doctissimi,   qui  vcl   66ipv6^(,a   rcl  60(pi(jTiy.>]v  acI  eorum  rcdderenfur,  rclerunt  Gelliiis,  Pcfronius  alii- 


328  Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  527. 

Nullus  apex  tot  prole  viriun  par  accidit  unquam, 

Nec  tibi  tam  felix  sortis  honos  cecidit; 
Inter  templa  deiim  fas  est,  Dialectica,   fari, 

Et  Jove  conspecto  jura  docentis  agis. 

528  Quae  igitur  introgressa  cst  Delio  convocante,  pallidior  paululuin  feniina, 

sed  acri  admodum  visu  et  vibrantibus  continua  mobilitate  luminibus ,  cui 
crines  tortuosi  decentique  inflexione  crispati  et  nexiles  videbantur,  qui  tamen 
deducti  per  quosdam  consequentes  gradus  ita  formani  totius  capitis  circula- 
hant,  ut  niliil  deesse  cerncres,  nihil  superfluum  dctineres.  Cui  quidem  pallium 
Athenarumque  vestitus,  sed  gestamen  in  manibus  fuerat  inopinum  ac  prorsus 
gymnasiis  omnibus  inexpertum.  In  laeva  quippe  serpens  gyris  immanibus 
involutus,    iu  dextera   formulae   quacdam  florentibus    discolora  vcnustate  ceris 

'  sollerter   efligiatae    latentis   hami  nexu   interius   tenebantur;    sed  quoniam  ejus 

laeva  sub  paflio  occulebat  insidias  viperinas,  cunctis  dextera  praebebatnr. 
Denique  ex  iflis  formuHs  siquis  ahquam  percepisset,  mox  apprehcnsus  hamo 
ad  latentis  anguis  virosos  circulos  trahebatur,  qui  tamen  mox  emergens  primo 
spinosorum  dcntium  acumine  venenato  assiduis  homincm  morsibus  afthgebat, 
dchinc  ambitu  muUiphci  circuraactum  ad  conditioncs  propositas  coartabat; 
si   autem    quamhbet   formulam  nullus  vcllet  assumere,   quibusdam  obviis  in- 


iiuc  (|iiam  pluriini.  GnoT.  —    GcHIi  (17,   IS)  haec  tur  nostri  vcrba:   Carueadcni    Jicllcbori    opc   Cliry- 

vcrba   sunt:  nCarucadcs  acadcinicus  scripturus   ad-  sippo   parein   fuisse. 

vcvsus  stoici  Zt^nonis  libros   superiora  corporis  hel-  n/<e.v]    lloc    cst  fastiijium,    iiidcquc   honor  vcl 

leboro    candido   purgavit,     nc    quid  cx  corruplis    iu  diijnatlo:,    niinirum  ut  in   scnalu   di>ino  fari  ci  licc- 

stomaelio    buinoribus    ad  domicilia    usquc  aniiui  re-  rcl.    Pro  forlis   c    Reicbcnaiicnsi    ct   Darmstattcnsi 

duiidarct  ct  instantiam  vigoremquc  inentis  labefacla-  lcgo  sortis,  quod  inirum  in  luargiuem  a  Grotio  rc- 

rel."    Adde  Plinium  (2J>,  3,  21)  ct  Valerium  Ma-  legatxim  hiisse;    itcmquc   jxna  pro  jure   c  Ileicbc- 

ximuin  (8,  7,    M;    p.  75S  Torr.),    quein  Marliano  naucnsi  ct  Grotiano. 

antc    oculos    fuisse   pulo,     qiiia   iion    cuta  Zeiionc,  involutus^^    Ut    nostcr    "gjrJs    invoiutum«,    ita 

scd  cum  ipso  Clirysippo  dispulaturura  illud  fecisse  Saxo   Grammaticus  (2.  p.  20  Stepb.)    «gyris  impli- 

Carncadcm  refcrt^  liunc  culm  sensum  babere  viden-  citum«  serpentcni  dixif,  paritcrque  (p.  65)  nostruui 


Marliani  Capcllae  lib.  IV.  §.  528.  529 

terrogatiunculis  occupabat,  aut  latentcr  in  eos  anguem  serpere  stimulabat,  donec 
nexilis  complexio  circumventos  ad  interrogantis  arbitrium  strangularct.  Ipsa  520 
autem  femina  contractioris  videbatur  corpoiis  habitusque  furvi;  verum  du- 
malibus  hirta  setis  nescio  quid  vulgo  inexplanabile  loquebatur.  Nam  univer- 
salem  dedicativam  particulari  abdicalivae  obliquam,  licet  ambas  posse  vertier 
assercbat,     univocis   aequivoca    connectendo,    at  solam   se   discernere    verum 


sccutus  dc  scrpcntis  n spinosorum  dcntlum  acumiac»  setis]  Ita  Ovidius  (mct.  15,  850): 

lo(]uitur.  iiLirtaeque  decent  in  coiyore  sctae.« 

ittterroqat'mnciiUs~\   Paritcr  Onioctilianus  (7,  3,  _  „  ^„    _„  ,, 

t,         s        ,        .  ...  Infia  nostcr  (§.  704): 

145    p.  94  Spald.)  iivalcrc  in  scrmonc«  ait  »dlalecti- 

,  ,  •  ,  •       1-        •  •  T,JIanc  etio  crediderim  scntls  spinescere  memhris 

cam,  ut  coostnctum  vmculis  suis  cum,  qm  rcspon-  J  "    <  • 

surus   sit,    vcl   taccrc,    vcl  ctiam  invitum  id   quod  iNe^MC  Lirta  ci-ura  vellere.o 

sit  contra   fatcrl   cogat.n     Itcm  Scncca   (cpist.  48.  Undc  Ilcluslus  (ad  Ovid.  T.  2.  p.  946  Burm.)  Loc 

p.  4G8   Lips.):    nQuid  cuiuKi    inquit    nallud    agitis,  ctiam  loco  lcgi  vult  sentis. 

quum  cuiu,    quem  interrogatis ,  scicntcs  in  fraudcm  dedicativam]  Appulejus  (dogm.  Platon.  p.  266 

inducitis,    quam   ut  forinula  cccidissc  vidcatur«,   ct  Oud.):  «Dedlcatlvae  (propositiones)   sunt,    quod  de- 

alio  loco   (ep.    82):  «totum    genus    istiid  exturban-  tJlcant  aliquid  de  quopiam;  ut:  virtus  bonum  est.« 

dum  judico,   quo  circumscribl  sc,   qul  interro(jatur,  Abdicalivac    contrarium,    vidc   infra  (§.  396.   401). 

existimat,    et    ad    confcssioncm  pcrductus  aliud  rc-  Aristoteli  (interpr.  6.  ct  analjt.  post.  1,   2)  dcdica- 

spondet,  aHud  putat.a    Ciccro  quoquc  (acad.  4,   16)  tlva  dlcltur  y,ura<pa6LQ  et  abdlcatlva  aJt6<pa6Lq. 

et  Gcllius  (16,  2)   »captiosIssImum  id  gcnus  inter-  i  «-i  ,  i     , .. 

,  ohliquam]  Id   cst  adversantetn ,   vel  obiKfuam, 

roqationistt    appcllant.    Lndc    factum    csf,    ut  spco-  ...  .    , 

1  ...  .     .  id  est  cx  transverso  opposifam,  ut  Iiqnet  cx  tabula 

Tav  ct  6vv£pC0Tav  de  omni  argumentationis  ct  ra-  ,  .  .       ^ 

.'  .      .     .  '  /      p   ^   r.    »»  convcrslonnm  mfra  posita.  GnoT. 

'.locinationis  gcnere  usurparcntur  (cont.  C.  Ir.  Ucr- 

mannum  ad  Lucian.   dc  List.  scr.  p.  120).  ^'^^^]  P"-»   ««    complmcs    codiccs   habent   sed; 

stratijularct]    Itcrum    Lanc    figuram    Saxo    (v.  »»'^1»«  Monaccnses  (C  ct  F),   Rcicl.cnaucnsls,  et 

StcpL.  p.   107    ad  Sax.  p.  68)   a  nostro  mutuatus  Darmstattensis   ac   pro   at.    De    uuivocls  ct  acqui- 

scripsit:   ..cavlllatlonum  ne.vihus  implicatos  fallacia-  "«'ocls  vide  infra  (§.  3oo  sequ.> 
rum  laqueis  stranf/ulahat.a  discernere]    Stoici    cnlm,    ut    Ciccronis  verbls 

hahitusque  furvi]    Id   est   nigri,   nl  oLscurltas  (acad.  2,   28)  utar,    dlalecticam  diccbant  invcntam 

artls  signiricetur.VLLC.  cssc  vcri  et  falsi  quasl   dlsceptatrlccm  et  judicemj 

dumalihus]  Id   cst  veprinis  spinis.  Vui.C. —  SIc  cx    Posidonii    nlmlrnm    definitione,    qui    statucbat 

Clccro  (acad.  4,  35)  ndumeta  stolcorumci  diclt,   ct  dia^exviy.rjv    eCvai     iJti6ri'](ir}V    aXrj&dJv   naL 

Augustinus  (contra  .icadcm.  22  f.)  simili  figura  usUs:  ipevScov  Tcal  OVdsTSQCOV  (Diog.  Lacrt.  7,  42  cl 

linter  opluionum  fuUacIum  dumeta  froudescit,»  62.  Scit.  Emp.  adr.  EtL.  11,  187;   p.  724  Fabr.). 

42 


550  Martiaai  Capellae  lib.  IV.  §.  550. 

330  quid  falsumve  sit,  vclut  quadam  divinantis  fiducia  loquebatur.  Haec  se 
educatam  diccbat  Aegyptiorum  rupe,  atque  in  Parmenidis  exinde  gymnasium 
atque    Atticam    demeasse,     illicque    versipellis    studii    calumniaute    proposito 

551  etiam  Socratis  sibi  Platonisque  amplitudinem  mancipasse.  Hanc  igitur  frau- 
dulenta  semper  argumentatione  versutam  ac  dc  circumventis  pluribus  glo- 
riantcm  quum  Cyllcnius  ceryceo  geminus  anguis  assurgens  allambere  feminam 
crebris  linguarum  micatibus  attentaret,  tuncque  etiam  Tritonia  Gorgo  co- 
gnosccntis    quoniam   gaudio    sibilaret,  nimirum,    inquit  Bromius,    qui  facctior 


Ae(jtjptwruni\  Omnes  enim  artes  rcllfjuis  Loml- 
nlbiis  ah  Acgyptiis  traditas  csse,  veteres  slbl  per- 
suaserant  (Hcrod.  2,  109.  Diodor,  1,  69.  PLiloii. 
Mos.  1.  p.  606).  Scd  quam  rupem  dlcat  uescloj 
quas  in  Aegypto  admodnm  raras  esse  constat, 

Pamxeni(Us\  Eleatae  (Diogen.  Laert.  9,  21;  p. 
5C0  Meib.),  qul  dlalecticae  pi-imus  auctor  fult  (Scxt. 
Emp.  advcrs.  logie.  7,  65  p.  571  Fabr.),  cujusque 
uomine  dialogus  a  Platone  Insignitiis  cst. 

versipellis\  Sopliistarum  cavUlatloncm  signlficat 
inque  prlmls  Protagorae,  qni,  nt  Scnecae  (cpist. 
88)  Tcrbis  ntar,  nalt  dc  omnl  re  in  utramaue  par- 
tcm  dlsputarl  posse  ex  aequo ,  et  de  hac  ipsa,  an 
omnis  res  In  utramque  partem  disputabilis  sita, 
idemque  Gellio  testc  (o,  3)  itpollicebatiir  se  Id  do- 
cerc  quanam  vcrborum  industria  cansa  infirinior  fi- 
crctfortlor.u  Adde  Dlogencin  Laertlnm  (9,  51  seqn.) 
ct  L.  F.  Herbstlum  (iii  Pctcrsenii  stud.  pLIIoI.  liist. 
Ifanib.  1852,    p,  129  scqu.), 

Socratis\  De  Socratis  dialectica  locus  primarlus 
cst  apud  XcnopLontem  (mem.  Socr,  4,  S,  12,  4, 
(S,  1)5  de  Platonica  tcstimonia  congesslt  C  Fr. 
Herniannus  (ad  Lucian.  dc  List.  scr.  p.  208), 

Cyllcnius^  Lcgcndum  Cyllcnll  ccrycco,  L.  e. 
caduceo.  IXam  arjQvy.ELOV  Mcrcuril  caduccus  est. 
VirLC,  —  Eniciidatione  non  opus  crat,  sl  Vulcanius 
Cijllenium  scU.  aujuem  adjectlve  acccplsset.  Cctc- 


rum  parltcr  JambllcLus  apud  Stobaeum  (scrm,  79. 
p.  469  Gesn.)  «3Iercurium  alt  dialcclicac  symbolum 
manibus  gcstare,  nempc  dracones  se  intcr  sc  ad- 
spicientes.K  ilk 

micatibus\  Id  est  morsibiis.  Vclc.  —  Immo  mi- 
cans  lingua  cst  quae  se  crebro  ultro  cltroque  movet. 
De  verbo  ipso  vide  supra  (§.  1  uot.).  Martiano  au- 
tem  cxemplo  fuisse  vldeutur  SUii  (6,  222)  bl 
versus : 

ulrifido  vibrata  per  auras 

Lincjua  micat  motu  atque  assuUans  aetltera 
lambit. « 
Nostrumque  rursus  imitatus  est  Saxo  Grammatlciig 
(2.  p.  20  Stcph.)  scribcns  dc  scrpcnte  cxsplrante: 
tiCrcbris  Ilnguam  7nicatibvs  duccas  vitam  paritcr 
ac  vlrns  cfilavit.n 

Trito7iia\  Rcposui  Loe  adjcctlvum  (§.  7.  72S. 
758)  pro  Tritonida  apud  Grotlum. 

co(j7ioscenlis\  Lege  cognoscens.  Gorgo  est  Gor- 
gon,   SIc  Valeiius: 

nJVon  tristis  ab  aethere  Gorgo." 
Grot. —  Qwid  slbi  volnerit  Grotius,  non  intelligo. 
Nam  Gracce  quoque  -j^  FoQyco  sciibltur  (Paus,  S, 
12,  2);  ncque  eognoscens,  quod  in  nullo  legltur 
codicc,  ncccssarium  est.  Locum  slc  capio:  i>quo- 
niam  Gorgo  Trltonia  gaudio  cognoscentls  slbllaret<, 
ut  Gorgo  slve  acgis  Dliucrvae,  quam  Siiius  quoqne 


Martiaui  Capellae  lib.  IV.  $.  35i.  331 

est  deoruin  earaque  penitus  nesciebat,  haec  aut  ex  arenis  Libyac  anlielantis 
adducitur,  quod  et  capillitium  iniplexum  docet  et  amicitia  venenorum,  aut 
fidendum  pharmacopolam  essc  Marsicae  nationis.  Ita  namque  agnitione  viperea 
et  blanda  anguium  adulatione  dih*gitur;  quod  ni  est,  cx  ilHus  harai  fraude 
colligitur,    quod  circulatrix   pellacissima  et  metarum  Marsicarum  iucola  com- 


(9,  443)  oslbila  horrificis  torqucrc  serpcntiLusn  ait, 
quasi  cognatum  sibi  draconcm  iu  Dialccticac  manu 
libcntcr  cognoveritj  nnde  nec  prae  gaudio  e  codice 
Olonaccnsi  (F)  rccipicndum  duxi,  ncquc  cum  Ucin- 
eio  (ad  Ovld.  art.  amandi  2  5  T.  II,  p.  GOi>  Burm.) 
quodam  pro  nuoniam  invitis  codicibus  rcponerc  vo- 
lui,  licet  baec  conjectura  multum  Labeat,  quo  se 
commendet. 

niminim^  Locum  Lunc  sic  sano:  ituimirum  (in- 
qult  Bromius,  qui  facctlor  cst  deorum,  eamque  pc- 
Qitus  ncsciebat)  haec  aut«  cet.  ISfescichat  est  non 
coqnoscehat.  Gkot.  —  Ileinsius  reponendum  suasit 
perspicichat ,  absarde:  profceto  cnlm  ignota  Bac- 
cho  Dlalcctlca  erat. 

haec  aut^  Ita  Monacensis  (C)  et  Reichenauensis, 
pro  i)hacc  autem«  in  edltis. 

Lihyae\  An  eo  alludlt,  quod  Libya  serpentlbus 
vcnenisque  scateat,  unde  provcrbhini:  aei  <pSQSl 
ZL  AiffvT]  aaTiOvl  An  Psyllos  attinglt,  qui  ut  et 
Olarsi  pracsentaneum  erant  serpentlnls  raorslbus  re- 
tncdlum?  Gloss.  Isldori:  «Marsus  incantator  scr- 
pcntum.a  Arnoblus:  nAdversus  ictus  noxlos,  et 
vencnatos  colubrarum  morsus  remcdia  saepe  con- 
quirlmus,  et  proteglmns  lamluis,  Psyllis,  Marsis 
vendcntlbus. 0  Emcndat  Auratus:  nlablls  Psyills, 
Olarslsvc  dentlbusu,  quod  non  improbo.  Memlnlt 
bis  ter  Plinlns,  sed  et  Gellius  lib.  16,  cap.  11: 
*Gens  in  Italla  Marsorum  orta  esse  fcrtur  a  Circes 
fdlo  Marso,  propterea  Marsis  hominibus,  quorum 
duntaxat  famlliae  cum  cxtcrnls  cognationibus  (m. 
oatiouibus)   noadum   ctiam  permlstac  corruptacqua 


sunt,  vi  quadam  genltall  datum  ut  scrpentum  viro- 
Icntorum  domltores  sint,  ct  incantationlbus  hcrba- 
rumquc  succls  faciant  mcdclarum  miracula.  Hac 
eadcm  vi  praedifos  esse  vidcmus,  qui  PsyHI  vocan- 
tur.o  Memlnlt  utrlusque  gentis  Solinus.  Marsorum 
Auctor  de  medlcauiinc  faciel: 

nlSec  mediae  Blarsis  findunlitr  cantibus  anjites.* 
Psyllorum   Clnna: 

aSomiiiculosam  %tt  Poenus  aspidem  Psyllus.i 
Grot.  —  Confer  palaeographlam  mcam  crlticam  (III, 
§.  1S7),    nbl   in  loco  AruoLIi    (2.  p.  Go.  GO),   u 
Grotlo  laudato,    crlticoriim  corrcctioncm  refutavi. 

phai-macopolam^  Ita  Icgcudum  cssc  pro  forma 
copulam  in  edltls  olim  jam  conjcccrat  Salmasiiu 
(ad  Sollu.  52.  p.  lOoO  ed.  1629)  slinllesque  alio- 
rum  scriptonim  locos  attulerat.  Qucm  secuti  alii 
auctorcm  tamcn  hujus  conjecturae  reticuerunt.  Vul- 
gatam  quidem  leetionem  antii}uissiniam  essc  glossa 
(cod.  Monac.  F)  tcstatur  verba  illa  espllcans  »per 
fomiam  cognata»,  nempe  Marslcae  nationl;  sed 
mihi  suffecit  Relchcnaucnsls  codicis  lectio  «farma- 
copulamv ,   ut  hanc  vocem  la  textum  rccipercm. 

pellacissima]  Ut  signlficet  seductriccm  subtUis- 
simam.  Vulc.  —  Sic  apellacis  Ulixl  lavidiamo  dlxit 
Vlrgillus  (Acn.  2,  90). 

metarum^  Ilcinsius  (I.  1.)  audacter,  ut  assolet, 
substituit  petrarum;  ego  metam  pro  limite  acclplo, 
nt  nmetae  Marslcae«  pro  finibus  3Iarsorum  dlctae 
sintj  nlsi  ipsos  montes  ejus  reglonls  metas  dlci 
proptcr  figuram  posse  ccnsueris. 

comprobatur]  Legc  comprobatur,  Sic  iafra:  nmcra 
42* 


352  Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  552. 

552  probatur.  Quo  dicto  quum  complures  deorum,  quantum  decuerat,  arriderent, 
Pallas  aliquanto  concussior  jocum  emergentis  inhibuit,  memorans  hanc  admo- 
dum  sobriam,  quod  quibusdam  divis  penitus  denegatum,  etiam  inter  germanas, 
quae  probandae  sunt  acriores,  a  nullo  posse,  quum  asserta  protulerit,  derideri; 
illa  autem,   quae  in  argumentum    virosae  assertionis  acrimoniaequc  dctulerat, 

553  tradere  eam  jubet,  ac  se  ad  insinuandae  sollertiae  habitum  comparare.  Tunc 
lubrici  anguis  circulatos  orbes  et  hiatus  quum  Grammatice,  quae  insinuatione 
peracta  prope  adstabat,  accipere  formidaret,  ipsi  divae,  quae  etiam  Medusaeos 
crines  edomuit,  cum  figuris  illicibus  et  hamatis  illis  formulis  committuntur. 
Ita  crinali  decore  mera  Cecropis  atque  Attica  comprobatur,  maximeque  quod 
eam  palliatorum  populus  et  Grajae  juventutis  electio  sequcbatur,  prudentiam 
feminae  ingeniumque  mirata.  Jupiter  autem  judicandis  implendisquc  virtutibus 
posteram  Romuleis  viribus  Grajam  aestimans  levitatcm,    quidquid  nossct  illa, 

Cecropis  afqnc  Auica  comprobatur.«  GnoT. —  Edi-  ipsa.     Quoil  reliqmiin,   est    post    detiegatum    apud 

derat    eniiu    comprobat,    quod    codlcum    Monaccn-  Grotlum  dclcvi,    secundum  codlces  Monaccnses  (C. 

sium  (C.  F)  auctorltate  correxi.  *  F),    Relclicnauensem,  et  Darmstattcnsem. 

quantum  decuerat^   IMmius  enim  risus  gravita-  acriores\  Lege  acriorem.  Grot. —  Causam  non 

tcm  ingenuorum  hominum,   nedum  deorum,  decere  persplcio,  ncc  quldquam  muto,  llcet  Dlonacensis  (C) 

non  vidcbatur;   qua  in  re  Plato  (rcpubl.  5,p.  588  babcat  geminas  pro   ijermanas-^    omnes   enim   arfes 

Stepb.)   acrltcp  reprebendlt  Ilomerum,    qui   (II.  1,  sororio  vincido   inter  se   contlncutur  (§.  581.  706. 

S99)   dixerat:  725). 

»'A6lie(jroQ  d^ccg'    evcoQto   yaXcoq  (laaaQS^db  virosae']  Ita  in  codlce  Monacensi  (C).  Quo  sensu 

■&SOl6c.*  acccpcrlnt   Grotius  ceferlque   interpretes,     quod   in 

Addc  eundem  (dc  lcgibus  5,   p.  752)  ct  Arlstote-  editis  legitur,  verosae,  baud  asscquor.   flrosus  aii- 

Icm  (ctbic.  rVIcom.  4,    8,   10).  tem  a  virus  est  (Virg.  georg.  1,    58.  Sidon.   epist. 

concussior]   Fcrocior.  Vutc.  —   Commolior  po-  5,   7.  f.  p.  157   Sirm.  Nemcsian.  cyneg.  225). 
tlus,    quemadmoduin  Virgilius  illo  verbo  (Aen.  5,  propc]  Allbl  (§.214.   605.  705.   729)  nostcr 

700  et  869.    11,   451)   de  animo  commoto  ntitur.  proptcr ,  qiicmadmodum  et  Durmslaltcnsis  codex  ct 

Sobriam\  Id  cst  „honestam  esse.«  Vulc Mar-  margo  Grotiaiia  boc  loco  babet.   Scd  scrvavl  lcclio- 

tlani    scnsuui   minimc    cepit    vir    doctus;    si   vcrba  nem  vulgatam. 

quae    sequuntur  lcgissct,    sobrium    primitivo    seiisu  ipsi  diuae]    Palladcm    slgnlficat,    ciijus    auxilio 

accipiendum  cssc  intcllcxlsset  j  parilcr  cuim  bic  Pal-  Pcrseus  saxlficam  Mcdusam  iuterfcclt.  Vulc, 

las  uunglt  Baccbuin  atquc  iufra  (§.  424)  Dialectlca  postcram]  Iiifuriorcm.  Vulc. —  Qucmadmodiira 


Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  554.  533 

Latiali   promere   praecepit  facultate.     Ac   mox  Dialectica,    quanquam  parum  534 
digne  Latinc  loqui  posse   crederetur,    tamen   promptiorc  fiducia,    rcstrictisque 
quadam  obtutus  vibratione  lumiuibus  ctiam  ante  verba  formidabilis,  sic  exorsa: 
JNi  Varronis  mei  inter  Latiales  glorias  celebrati  mihi  erudilio  industriaque  sup-  535 
peteret,    possem   femiua   Doricae  nationis  apud    Romuleae  vocis  examina  aut 


alibi  supcnim  pro  snperiorl  rcpcrias.  Scnsus  est: 
Jupitcr  cxistliuans  Graccanicam  lcvltatcm  Romana 
gravitatc  longc  infcriorcm  non  modo  implendis,  scd 
et  judicaudis  virtutlbus  scientilsqiie,  jussit  qiild* 
qnid  nossct  Latiiia  liugiia  expromcrc.  Grot. 

viribusj  E  codiclbus  iterum  Monaccnsibus  (C.  F) 
Loc  recepi,  indigne  a  Grotlo  in  marginem  rejcctuiu, 
pro  virtutibus,   qnod  vixdiim  auteccsseraL 

Latiali^  Quantoperc  sudavcrlt  ipsc  Ciccro,  ut 
Graccorum  de  philosopbia  vcrba  Latine  rcddcrct, 
apud  eum  (divln.  2,  2)  Icgcre  licet.  Seneca  (eplsl. 
S8;  p.  481  Lips.)  «quanta*  ,  scrlbit,  svcrborum 
Dobls  paupcrtas,  imo  cgcstas  sit,  nunquam  magls, 
quam  bodicrno  die,  Intellcxi.  u  Paritcr  Pllnlus  Se- 
cundus  (cpisL  4,  18,  1)  »inopIam,  vcl  potius,  ut 
Lucretlus  ait,  cgestatcm  patrii  scrmonis<i  accusat, 
et  (ep.  6,  29,  4)  »nec  me  practerltu,  inquit,  nusum 
et  cssc  et  babcri  optlmum  dicendl  magistrum.a 
Lucrctii  locus  (1,   137)  bic   est: 

tJVec  me  animi  fallit,  Grajorum  obscura  reperta 
Difpcile  illuslrare  Latinis  versibus  esse  y 
Mtdla  novis  verbis  praesertim  quum  sit  agendum, 
Propter  egestatem  linguae  et  rerum  novilutem.a 
31anlllus  quoquc  miuus  Latlnc  a  se  scrlpta  blsce 
versibus  (5,  40)  excusat: 

a-Et  si  tjua  externa  referentur  nomina  lingua 

Hoc  operis,   non  vatis,  erit:  non  omnia  flecti 

Possunt ,  et  propria  melius  sub  voce  jiotantur.a 

Hlnc    ctiam    est,    quod    nostcr    infra    (§.  359   f.) 

Dialccticam  dils   diccre    CngU:   odcbetis  quippe   ui- 


eolcnflam  perfcrre  scrinonis ,  qiii  Grajam  disscrtarc 
Lalialiter  compullstis.a 

praecepit^  Sic  codiccs  Monacenscs  (C.  F)  et 
Daruistatteusis  rccte  pro  cepit  In   edltis. 

reslrictisfiue^  Varians  ad  margincm  lectlo  apud 
Grotiuin  rcstinctisque ,  solcmni  coiifuslone,  de  qua 
vidc  quos  landat  Gicsc  (ad  Cic.  dc  dir.  1,  29  j 
p.  107). 

VatTonis^  Ncscio  quid  in  mentem  vencrit  bacc 
scribcntl  Martiano.  An  oblitus  tum  erat  Ciceronls, 
Appulcjl,  Augustiui,  ct  sexccntorum  aliorum  dia- 
lcctlcorum?  Barth.  (advcrs.  p.  1608).  —  Sed  Ci- 
cero  ipse  (acad.  1,  3  ct  o)  confitctur,  Varroncm 
primum  fuissc,  cul  dclicamus,  ut  Gracca  Latine  Icgi 
possint.  Idemque  Augustlnus  (clv.  dci  6,  2)  rcpetlt, 
nee  minus  Appulcjus  (apol.  p.  49G  Oud.)  Varro- 
nem  laudat.  Rcctc  igltur  nostcr  bunc  quasi  Latlne 
loqucndl  auctorem  laudibns  cvtoUit.  Parlter  Casslo- 
dorus  (de  artib.  5  5  p.  556  Gar.),  post  Aristotelem 
c  Graecis,  Varroncm  ait  c  Latinis  dlalectlcam  et 
rbct«rlcam  In  novem  disciplinarum  librls  tradldisse. 

Doricae  nationis\  Pro  Graecae  per  syuecdoeliam, 
ut  iiDorlca  castra»  apud  Virgilium  (Acn.  2,  27)  j 
nemo  culm  eorum,  qul  dlalccticam  ollm  tracta- 
rerant,   vcrc  Doricae  stlrpls  erat. 

examina^  Vulcaniiis  arjmina  significare  vult, 
incptcf  scnsus  enim  clarus:  nsi  mca  Romane  lo- 
quendi  ratio  examinctur.u  Scife  nimlrum  Macrobins 
(Saturn.  1  pr.):  »sub  alio  orfos  coclo  liuguae  La- 
tinac  venam  non  adjiivaree  coDCfctur. 


334  Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  333. 

adinodum  riidis  aut  satis  barbara  reperiri.  Quippe  post  Platonis  aureum 
flumen  atque  Aristotelicam  facultatem  Marci  Terentii  prima  me  in  Latinam 
vocem  pellexit  industria,    ac  fandi  possibilitatem  per  scholas  Ausonias  compa- 

336  ravit.  His  igitur  praeceptis  parere  colluctans  nec  Grajos  deseram  ordine  dis- 
serendi,  nec  Laurentis  assertionis  effamina  reraorabor.  Ac  prius  illud  com- 
pertum  volo,  niihi  Romanos  togatamque  gentem  vocabulum  nondum  novarc 
potuisse,  ac  Dialecticen,  sicut  Athenis  sum  sohta,   nuncupari,   meique  prorsus 

337  juris    esse,    quidquid   artes   ceterae   proloquuntur.     Nam  neque  ipsam,    quam 

Platonis^    nQuis    duLltet  Platonem  esse  prac-  suit  ndisjiutatricem»,  cjusmodi  erat,  ut  iaTalesceiM: 

cipuum,    sive    acumiuc  dissercndi,    sive    eloqucndl  usu  possct. 

facnltate  dlvina  quadam  et  liomerica?^    Quiuctilia-  ceterae  artes]   SIc  jam  Plato  (rcpubl.  7,  p.  Soi 

nus  (10,  1,   8i.  p.  CG).  StepL.)    dlalcctlcam    veluti    cultnen    sive    fastigium 

Marci]  Ita  pro  sigla  31.  quae  in  editis  cst,  per-  (^Qcyxov)  appellat,  quippe  quae  rcliquas  doctrlnas 

scrlptum  hoc  uomcn  legitur  in  codlcILus  Monaccn-  superet  absolvatquej    Ciccro  autcm  (Tusc.  5,    2o) 

slbus  (C.  F)    ct  Darrastattensl.     Ipslus  laudes   legc  eandem   alt  i>per    orancs    partcs    saplcntlae  manare 

apud  Yalcrium  Ma\imum  (8,   7,   5).  ct  fundi^    quae  rem  definlat,    genera  dlspertlat,  se- 

prima]  Ita    et   Lucretius  (S,   336)  se  prlmum  quentla  adjungat,  pcrfecta  coucludat,   vcra  et  falsa 

fuissc  gloriatur,   qui   >'nntura   rei'um   ratloque  quum  dijudiect. «    Idem  alio  loco   (Fin.  2,  C)   nunam  dia- 

reperta   fucrit,   posset  In  pati'Ias  vertere  voces.a  lectlcamu  ait  «contlnere  omnem  et  persplclendl,  quid 

his]    Grotius    ad    margincm  posnit   /ituc,    quod  in  quaqise  rc    slt,    scisntlam,    ct    judicaadl,    qualc 

etlam  codex  Darmstattcnsis  praebctj  Monacensis (C)  quidque  sit,    et  ratiouc  et  via  disputandl»,  adeoquc 

latjtts ,  ut  ad  Tarronem  referatnr,   sed  ncutro  opus.  (Brut.  41,    153)  eam  appcliat  aitcm   nquae  doccat 

»iec  Laurentis]  Nec  Latine  loqni  recusabo.  Pa-  rem   nniversam  trlbucre  in  partes,   latentei&  expll- 

rster  Slllus  (i,  110.  16,  678.  17,  62)  voce  Lau-  care  definiendo,   obscuram  cxplanarc  interpretando j 

re7is  pro  Romanits    utltur.    Qnod  autem  Dialcctica  ambigua   primum  videre  delude  distlnguere;    artcm 

tuni  Graccis,    tum  Romauis  verbis    sc  nsuram  ait,  dcniquc    omniirn    mrtximamf    quasi    lucem    ad   ca, 

Clceroncm    Labebat    auctorem,    qul    (divin.  2,    4)  qiiae  confuse  ab  aliis  aut  respondeantur  aut  agantur.  t 

•quannls  sorltes  Latiiie  aceruali  dici  possit,  tanicn«  Adde  JamblicLI  Lacc  (ap.  StoL.  scrm.  79  p.  469  f. 

;tit    »niLIl    opus    cssc,    quum,    ut   ipsa  pLIlosopLia  Gcsn.):  'OVX  edXLV    ovdev  fXOQioV  <pLXo6otp'Laq 

ct  multa  verba  Graecoram,   sic  sorites  salis  Latino  civEV  Tov  Kata  dLa/lEXTLX^v  Xoyov  rtccQayLyvO' 

scrmonc  tritus  sit."  [lEVOV"  et  Angustinum  (dc  ord.  2,  15.  Op.  I.  p.  342), 

nondttm    novare]    Cicero   ipsc  plnrlbns  tantum  qul    dialectlcam    vocat    »dljciplinam    discipLInarum, 

vcrbis  diccrc  poterat  »artcm  hcnc  disserendi  ct  vera  quac  doceat  doccre  et  discere,   in  qua  se  Ipsa  ratlo 

ac  falsa    dijudicandi"   (orat.   2,   38);    ucqnc  quoJ  dcnionstret  atque  aperiat,   quae  sit,  quid  vellt,  quid 

Quiuctiliaaua  (12,  2,  15 j  p.  o20  Spald.)  propo-  valcat.«     tVcque   RLetorica   apud  oostrum  (§.  475) 


Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  557.  355 

aures  vestrao  probavere,  Grammaticam ,  neque  alteram  opimi  oris  praecluem 
facultate,  vel  illam  formarum  diversa  radio  ac  pulvere  liniantem,  sine  meis 
possc  rationibus  explicari  quis  dubitet?  Quippe  in  ditione  mea  jureque  con-  558 
sistunt  sex  normae,  quis  constant  ccterae  disciplinae.  Nam  prima  cst  de 
loquendo;  secunda  de  eloquendo;  tertia  de  proloquendo;  quarta  de  prolo- 
quiorum  summa;  quinta  de  judicando,  quae  pertinet  ad  judlcationem  poctarum 
et  carminum;  sexta  quae  dicenda  rhetoribus  commodata  cst.  In  prima  autem  559 
partc  quaeritur,  quid  sit  genus,    quid  fornia,  quid  differcntia,  quid  accidens, 


ncgat  Dlalccticam  slbl  sabsldlo  cssc;  atqne  Gconic- 
trla  qiiacdam  sibi  cum  ca  commuaia  cssc  fatctur 
(§.  716). 

praeclueni\  Lcgcnopiml  orls  pracclucm  facultate« 
cum  Qlcurslo  mco.  Rhctoricam  Innuit.  Grot. —  Om- 
nlno  ita  corrigcndum  crat,  quod  cditi  babcbant 
BOpimloris  irac  clucm»,  cuiquc  Vulcanius  ridiculam 
lianc  explicatloncm  adscripserat:  «Rbetorlcam  iulcl- 
liglt,  ufpote  quac  sempcr  in  contentione  causarura 
versatur,  Ideoque  el  basta  applngitur,  quod  in  dis- 
ccptatlone  vcrborum  pcrpetuo  credltur  trascl. «  Llcct 
cnim  Grotius  non  dixerit  an  in  codice  aliquo  baec 
Icctio  evstarct,  niibi  tamcn  ut  eam  probarem  suf- 
fccit,  quod  iu  Bloitacensibus  (C.  F)  Icgi  praecluem, 
quae  vox  nostro  praetcrea  admodum  famUiaris  est 
(§,  3.  24.  429.  SGG  f.  807.  90G)5  tunc  cniin  opi- 
mio)-{s  divldcndum  tantum  crat,  ut  apud  GcIIIum 
(17,    10)    »opima  facundia"  legltur. 

j-adio  ac  pulvere\  Geometrlam  signiGcarl  patcf; 
Tcrba  praclvit  Ciccro,  qui  (Tusc.  S,  23):  nbuuiilcin 
boiuuncuIum«j  inquit,  i>a  puluere  et  radio  excitabo"^ 
Arcbimedcm  nimlrum,  qucm  apud  Livlum  quoquc 
(2o,  31)  Icgimus  «formas  ia  pulverc  descrlpsisse.u 
Unde  infra  (§.  72S)  nostcr: 

tPostauam   conticuit  priidens  permcnsio  ierrae, 
Innuha  soUertes  curam  quae  instigat  in  artes 
Sic  abacum  perslare  jcihct,  sic  tegmine  glauco 


Pandere  pulvcrcum  formare  dttctibus  aequora-, 
codeiii  scnsu,  qiio  Appulejus  (In  apol.  p.  42G  Ou- 
deiid.)  Aemilianum  rusticuni  appcUat,  nqula  ahaco 
ct  pulvisculo  sese  non  dedlsset.«  Adde  Persii  (I, 
13!)  nahaco  numeros  ct  sccto  ia  pulvere  mctas.i 
Radium  astronomis  trlbuit  Vii-gilius  (Acn.  6,  850) 
vcrsibus : 

coeliqite  mcalus 

Dcscrihent  radio  et  surrjentia  sidera  dicent*} 
sed    ct  gcomctris  alio  loco  (ccl.  3,  41): 

«Descripsit  radio  totum  qui  genlihtis  orhem.» 
Formarum  diversa  Idem  esse  qiiod  formas  diversas 
monerc  vix  opus  erit.  Pro  liniantem  mclius  litie- 
antem  scripslssem,  scd  invitis  codicibus  niliil  muto. 
quis  diibitet^  Absunt  a  Darmstattcnsl  codiccj 
male. 

sex  normae^  Seneca  (epist.  89  5  p.  S72  Lips.) 
in  duas  partes  dialcctlcam  dividit:  nin  verba  et  sig- 
nlGcationcs,  id  cst  iii  rcs,  quae  dicuntur,  et  vo- 
cahtila,  quibus  dicunturo,  quac  ipsa  stoicorum  do- 
ctrina  est  apr.d  Diogencm  Laertluni  (7,  42;  p.  500 
scqu.  Mcib.):  nTtjV  dLaXs%tt%7jV  dtatQstd^ccL  sls 
T£  Tov  Jtegi  Tcov  (jt^fiatvouivcov  aal  .T-fjg  <pco- 
vijg  TOftov.»  Nostcr  Arlstolclicam  potius  sequitur 
ratioucm. 

prima\  Continet  quae  vulgo  praedicahilia  ct 
pracdicanienla  appclIantHr,   quacque  vcl  apud  Por- 


556  Martiani  Capcllae  lib.  IV.  $.  559. 

quid  vero  proprium,  quid  definitio,  quid  totum,  quid  pars,  qui  in  dividendo 
modus,  qui  in  partiendo,  quid  sit  aequivocum,  quid  univocuni,  quid,  ut 
ita   dicam,    plurivocum.      Debetis   quippe   insolentiam    perferrc   sermonis,    qui 

540  Grajam  dissertare  Latialiter  compulistis.  Quae  ergo  rebus  verba  sua  sint,  quac 
aliena,  et  quot  modis  aliena  sint,  quid  sit  substantia,  quid  qualitas,  quid 
quantitas,  quid  relativum,  quid  loci,  quid  temporis,  quid  situs,  quid  habitus, 
quid  facere,    quid  pati,    quae   sibi   opposita,    et   quot   raodis  sibi  opponantur, 

541  haec  in  prima  nostri  parte  censentur.  In  secunda  vero,  quam  de  eloqucndo 
diximus,  quaeritur,  quid  sit  nomen,  quid  verbum,  quid  ex  his  junctum, 
quae  ex  his  subjectiva  pars  sententiae  sit,  quae  declarativa,  qui  subjectivac 
modus    sit,    qui  declarativae,    quatenus  nomen  accipiatur,    quatenus  verbum, 

512  quatenus  sit  perfecta  sententia,  ut  possit  esse  proloquium.  Excipit  hanc  pars 
tertia  de  proloquendo.  In  ea  quaeritur,  quantum  ad  propositum  hodiernac 
sufficiat  brevitatis,  quae  sint  differentiae  proloquiorum  in  quantitate,  quae  in 
qualitate,  quid  universale  sit,  quid  particulare,  quid  indcfmitum,  quae 
sint  ajentia,    quae  negantia,    quam   vim   habeant  singula,    et   quemadmodum 

pliyrlum  in  Isagoge  de  nuinqne  vociLus,   vcl  apnd  nacensl  (C),   Darmstatfcnsl,   ct  Grotiauo  mcllorcni 

Arlstotclem  in  CategoiIIs  leguutur.  substltui    lectionem,     quae   infra    (§.  583)  confir- 

definitio^    Semper    fcre    in    Grotlana    editlone  matiir. 
(§.  549.  530.  354.   5So.  5S6.    5GI.   563.   578.  eJor/uendo]    Hacc    apnd    Arlstotclcm    in    lILro 

414.  4Go.  473.  710)  scrlbltur  diffinilio;    hoc  au-  ^.^^^  ig^i^vscag  traduntup,   quem  vulgo  pcrpcram 

tcm  loco  ct  panlo  iufcrius  (§.  543)  lcgitur  definitio.  nu^cupant  de  interpretatione. 
Eodem  redirc  putat  Dausqulus  (j).  106):  i>definilio«, 

..  ,.     .  1       T/r-   ■.■     n  •  »  proloautorum]  Proloquia  sunt  qul  Arlstofeli  (dc 

inquit,     nantiquius:   ncc  male    difftnitio    finium   aut  f        /  J  /  i  \ 

rcrnm  finitancm  disseparatio.  Inconsulfc  rcpudlatnr  ^*'='"P'"-  ^)  ^^o<pavVlxoi  XoyOL,  scrlorlbus  dlalc- 
«  3IanutIo...  Scd  alii  dlstlnguunt,  ut  Varro  (ap.  '^*''^'^  a^icouara,  quae  31.  Yaironcm  allas  prof.Ua 
Widem.  de  propr.   scrm.  p.  68):  .Definiiio  a  dijfi-     f^'^f  7»«^"7";«  appellassc  tcstatur  Gcllius  (16,   8). 

!•«.    .  •      1  n  •  ,  .   ,.  ,  'Aclcoua  cnlm  codem  tcsfe  cst  /.exTov  avToreP.ec 

nitione  dillcrt,   quia  defimre  est   quasi  (liicm  darcj  „  -  .  . 

j./r  .  ,  t    i    -ii    p  •     1  »•     1       c(j(0(pavrdv  o6ov  £<p'  iavtco,   quod  Latlne  sic 

di/finire  vcro    lioc  cst  ab  iUo  finicudo  ac  particudo  "  r  ,  >    ^ 

,.  ,.  A  I,  1  •»-  II  •        «  .        »  rcddidit  Varro:  «Prolonulum  est  sententla,   in  niia 

distingucrc»     Adde  quae   ad    i  cllcjum  Patcrculum  ^  '  * 

(1,   10,   2.  p.  74   Gron.)  observarnnt  vlii  docti.  *" 

qiiid  pati]  In  edltls  lcgcbatur:  nquid  pafi,  quld  et  tjuemadmodum]   Omlssam  particnlaiD  et  sup- 

proloqula  ct  quot  modls.a    Qulbua  c  codicibus  UIo-     plov»  c  codice  Monaccnsi  (F). 


Marliani   Capellac  lib.  IV.   §.  543.  557 

inter  se  afFecta  sint.  Hinc  progrcditur  ad  quartam  parteni,  quam  esse  diximus  545 
de  proloquiorum  sumnia.  In  ea  quaeritur,  quid  sit  sumptum,  quid  illatio, 
quid  sjllogismus,  qnid  symperasma;  quid  pracdicativus  syllogismus,  quid  con- 
ditionalis,  et  quid  intersitj  quot  formae  sint  praedicativi  gencris,  ct  quae  sint; 
utrum  ccrtum  ordinem  tcneant,  ct  si  tenent,  quae  sit  ejusdem  ordinis  ratio; 
quot  ^iodos  habcant  singulae  ct  utrum  hi  modi  certum  ordinem  teneant,  et 
si  ita  cst,  quae  sit  ejusdcm  ordinis  ratio;  dcinde  conditionahs  syllogismi  quot 
primi  modi  ac  nccessarii  sint,  qui  etiam  istorum  ordo  sit,  quid  inter  se  dif- 
ferant.  Hacc  sunt  quae  pracscnti  arbitror  cognitioni  asserendisque  sufficere. 
Quid  ergo  gcnus  sit,  cxordia  repctens,  quo  universa  discurram,  primitus 
intimabo. 

DE  GENERE. 

Genus  est  multarum  formarum  per  unum  nomen  complexio,  ut  animal:  544 
formae  cjus,  ut  homo,  seu  cquus,  et  cetera.  Sed  nonnunquam  ahquae  formac 
ita  generi  subjiciuutur,    ut   ctiam  ipsae   ahis   sub  se  positis  genus  esse  possint, 

de  pioloffHloriim  sumnia^   Quac  pro   Liscc  vcr-  causa  oinislt,   quum  pracsertlm  in  Rhctorica  atijuc 

LIs    lu    cdltis    lcgcbantur    »proloquiorunt    summamx  Muslca  melius  tractcntur. 

ea  corrcxi  tani    c   codicibus  Monaccnsibus   (C  F),  gemis  est\  Tripliccm  esse  vocls  genus  sensum 

Grotlano,  Rcicbcnaucnsl  ct  Darmstattcnsi,   quam  c  Porphyrlus  (isag.  c.  2)  docct^   pbllosopblcum   vero 

Martlano  ipso  (§.  538).   Est  autcm  Joctrina  dc  syl-  cundem    qucm    noster    cxposuit.     Idcm    fere     apud 

loglsmls,    quam   Arlstotelcs  ia  Analytlcorum  librls  Gassiodorum  (in  dial.   p.  ii37  Gar.)  lcgltur.    Clcero- 

tradidit.  nls    (orat.  42)   liacc    defiulllo   cst:   »gcnus    est    Id, 

utrunt\  Lcgo:  »utrum  certum   ordiucm  teneant,  quod  sul  slmiles  communionc    quadam,    spcclc  au- 

ct  sl  tcnent,  quae  slt  cjusdcin    ordlnis  ratlo»;    ne-  tem  dHTercntcs  duas  aut  plurcs  complectitur  partcs.n 
que    rcpugnat    MS.      Irruperunt    autcm    bac   voces  formae  ejus^  Sic  scripsl  c  codicibus  Rclcbcnau- 

nhujusmodi«    cx  co    quod    Infra   diclt  «ct   utriim  bi  cnsi  et  Darmstattcnsl ,    pro  forma,    quia  plures  no- 

modi  ccrtumK   ob    siniilltudlnem   voeum    vlclnarum.  minantur.  Sunt  autcm  quac  Graccls  flSTj  vcl  idiac, 

Grot.  —  Ilabebaut  ciiliu  cdlti  utruni  hujusmodt  mox-  quas  Latlne  plcrumque  species   appellarl  ait  Cicero 

que    ntiid  sit   ejusdem,    qiiod    correxi  e   codlclbus  (toplc.  7),   ipse  tamcn  formas  dicere  mavult,  ne  in 

Rcicbcnaucnsl,    Darmstattensi,    et   Monacensl  (F),  mutandls    casUius   specierum    cl  speciehtts    dlci  ne- 

nnde  ct  paulo  post  modos  rcposui  pro  modis.  cesse    slt.      Utrlusque    vocabuli    eandem    vlm    esse 

suflicere]  Quintam  scxtamquc  partcm  brevltatis  Qulnctllianus  quoque  (3,  10,  62}  p.  265  Spald.) 

43 


558  Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  544. 

ut  hommum  genus,  quod  animali  forma  est,  Barbaris  et  Romanis  genus;  et 
usque  co  gcnus  esse  potest,  donec  cjus  formas  dividcns  ad  individuum  aliquod 
venias.  Ut  si  homines  dividas  in  masculos  et  feminas,  item  masculos  in  pueros, 
adolescentes,  et  senes,  item  pueros  in  infantes  et  loquentes ;  itcm  puerum  si  vehs 
dividere  in  Catamitum  aut  aliiim  quempiam  certae  personae  puerum,  non  est 
genus,  quod  jam  ad  individuum  pervenit.  Uti  autcni  eo  gencre  dcbemus,  quod 
est  praesenti  negotio  proximum,  ut  si  de  homine  quacratur,  ejus  genus  animal 
debemus  assumcre,  quod  ei  proximum  est.  Nam  si  subslantiam  dixcrimus, 
quantum  ad  rationcm  pertinet,  verum  est,  quantum  ad  necessitatem,  superfluum. 

DE    FORiMIS. 

54o  Formas   easdem  dicimus,     quas   et  specics.     Formae   crgo   sunt.    quae 

subditae  generi  tenent  definitioneni  ejus  et  nomen,  ut  homo,  equus,  lco 
quoniam  formae  sunt  animahs,  potest  et  homo  et  equus  et  lco  animal  dici, 
et  corpus  anima  participans   [nomcn],    quae   definitio   gencris   esse    dignoscitur. 

testatiir,    ct  Aiigustiuus  (p.  199)  species  a  quibus-  nDic    tnihi  nnnqnam   vidisti   tabulam  piclam  in 

dam   formas  dici  alt^   quapropfei'  et  nostcr  iitroquc  pariete 

promlscue  utltur  et  forma  (§.  339.  34o.  547.  5o2.  Vhi  atjuila   Gatainitum    raperet,   aut  uhi  Fenus 

554.  5G1.  474.  477.  486)  et  specie  (§.  54i>.  598.  A<loneum7^i 

477.  486).  Postinodo  tamcn  Invalult,    ut  pucri   mcrllorH,    qiii 

Barharis^  Ita  Plato  (polltlc.  p.  262  ct  Plillcb.  coiporc  qnaestuin  faccrent,   Loc  nomlne  appellareu- 

p.  16  Stcpli.)    in  Barbaros   et    Graccos    Lumanum  turj   confcr  Scrvium  (ad  Virg.  ecl.  8,  50). 
gcnus  plcruinque    dividi  ail.  pnrticipans  nomen^    Ait    spccles    conimunlcarc, 

donec^   Unde   PorpLyrius    (c.  2)  Indlvidua   no-  ct  dc  noniine  gencrls,  et  de  esscntla  scu  dcfinltionc: 

nilnc  tcov  eidiXCOTazcov  dcsignavit.     Cefcrum  pro  deinilc  siihjungit  excnipliim  In  Lomine,  equo,  leone. 

Grotiano  formulas  ex  anterlorlbus  cdltionlbus,    co-  Prout  Ilaque  vcrba  pracccdcntia  Inuuunt,   lcgenduiu 

dlclbusque  Darmstattensi  et  ReicLcnauensi   rcposui  Lic:    «potest    ct  Lorao,    ct  equus ,   ct   leo,    aulinal 

formas,  dicl,    quod    nomcn,    ct    corpns  anima    (nlsl  animae 

Catamitum]   Intclligc  Gamjmedem,  ut  in  Fcsto  nialis,   dcofxa  ipv^ciig  nsrsxov)  parlicipans,  quac 

est,  non    autcm    pucruiu    inerltoriuiu,    nam  indivi-  dcGnitlo   gencris  esse    cognoscItur.K  Grot. —  Com- 

duum,   ut   vocantj    dcslgnat.  Gr.ox. —  Ganymcdciu  muncm   oninium  lectloucm   uon    mutavi ,    nisl  quod 

esse  vel  soll  Li  Plauti  (iu   Men.  1,2,  55)    vcrsus  e  codlce  Monacensl  (C)  scrlpsi  dignoscitur  pro    co- 

comprobaut:  gnoscitur,  ct  voccm  nomen  uncls  inclusi,  qiio  facto 


Martiani  Capcllae  lib.  IV.  §.  346,  559 

DE  DIFFERENTIA. 

Differentia  est  sufRciens  ad  id,  quod  susceperis,  discretio,  ut  si  quae-  516 
ratur,  quid  inter  honiincm  intersit  et  equuni,  sufficit  ut  dicamus,  quod  homo 
bipes  est,  equus  quadrupes.  Animadvertere  autera  debemus,  quod  quia 
multae  sunt  in  rebus  singuhs  difFerentiae,  unamquamque  rem  dissimihter  nos 
posse  dividere,  quotiens  in  ea  poterimus  ahas  atque  ahas  difFerentias  invenire. 
Nam  si  animal  voluerimus  dividere,  possumus  in  sexus,  quod  aha  sunt 
mascuhna,  aha  feminina;  possumus  in  aetates,  quod  aha  sunt  ortiva,  aha 
juventutis,  aha  seniha;  possumus  in  quantitates,  quod  aha  sunt  parva,  aha 
magna,  aha  media;  possumus  in  varietatem  motus,  quod  aha  sunt  gradientia, 
aha  serpentia,  aha  natantia,  aha  volantia;  possumus  in  habitaculorum  diversita- 
tes,  quod  aha  sunt  aquatiha,  aha  terrena,  aha  aeria,  aha,  ut  nonnuhi  dicunt, 
ignea;  possumus  in  hnguae  souum,  quod  aha  sunt  loquentia,  aha  gemenlia, 
aha  latrantia,  aha  ukilantia.  Sciamus  tamcn  et  singulas  perfectas  esse  divisioues, 
et  omnes  in  singuhs  inveniri.  Nam  mascuhna  aniniaha  possunt  et  ab  ortu  re- 
centia,  et  parva,  et  gradientia,  ct  tcrrcstria,  ct  bipcdaha,  et  loquentia  esse.  Ergo 

onmia  recte  procedent.  Plura  si  ciipies,  apud  Por-  bis   nunde  quaestlo  cst«   pro    oab  co  de  auo  quac- 

pliyniim  in  Isagoge    (c.  2)  oiunia  dilucide  cxposita  stlo  est.« 

invenics,  unde  Isidorus  quoque  (etyiii.  2,  2o)  Lau-  tnascultna\  Delevi    codieis  Monacensis  (F)  au- 

sit.    Unum    addo  Senecam    (epist.    ill):    »singula  ctoritatc  quod  apiid  Grotium  sequitur  et  anle  alia. 

animalia  singulas   dcbcnt   liabcre    substautlas;     ista  juvenltilisj  An  )ijuvcnilia«?  Grot. —  Ciir? 

omnla    unum   aniinum   Iiabcnt.     Itaquc   siugula  csse  ignea}    Sicut    salamandra,    quam    fcruut    inno- 

possunt,    multa  csse  non  possuut.  Ego    et   animal  cuam  In  ignlbus  vitcrc.  Est  gcuus  serpcntis.  Gloss. 

sum  ct  Iiomo,    non  taincn  duos  esse  dices«  cct.  (cod.  Mon.  F)  —  Confcr  Ilermetem    (in  Stob.  ecl. 

—    ^uod  tjuia^   Anacolutlion  est,  qula  sequifur  In-  I,    S2,   41  5    p.  997    Hccr.).    De    salauiandia  allo 

finitivus    posse   pro    verbo    finito,    ut  vcrlslinilc   sit  loco  (palacogr.  ciit.  III.   §,  S2o)    addita   cjus    effi- 

Laec    IMarlianum   e    Gracco    scriptorc    cxprcssissc,  glc  cgi.  Cetcrum  longc  alia  animalla  ad  igncum  elc- 

apud    quos    Laec    constructio    non  rara   est  (coiifer  mentum  rcfert  Plato  (Epinom.  p.  981  scqu.). 

FoertscLii   obscrv.  crlt.  In  Lysiae  orationes  p.  78).  bipedalia]  3IS.  bipedia.  Ex  Loc  vocabulo  vide- 

Parltcr  ctlam  paulo  Infra  (§.  548)  oflcndimus  Grac-  tur  nilLi  aliquid  dccssc  post  voccm  »ignea«,   utpotc 

cam  constructionem,  attractlonem  vidcllcet,   in  vcr-  talc  quid:  Possumus  in  pcdnm  multitudincm,  quod 

43  * 


540  Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  346. 

quamvis  uti  licct  omnibns,  ea  tamen  debcs,  quae  est  apta  suscepto  negotio. 
Nani  si  tibi  sit  de  hominum  laude  dicendum,  in  ratiouabilia  et  stolida  dividere 
oportebit;  ut  eo  facile  possit  intelligi,  inter  omnia  animalia  rerum  naturk 
quanti  homines  habuerit,  quibus  sohs  ad  se  cognoscendum  ratiocinari  permisit. 

DE   ACCIDENTE. 

547  Accidens  est,   quod  non  nisi  eidem  formae,  sed  non  semper  evenit,  ut 

rhetorica  non  nisi  homini  accidit,  sed  ei  potest  et  non  accidere,  ut  quamvis 
sit  aliquis  homo,  non  sit  tamen  orator. 

DE   PROPRIO. 

348  Proprium  est,  quod  et  eidem  formae,  et  ita  semper  accidit,    ut  unam- 

quamque  rem  ab  omnium  communione  discriminet,  ut  in  homine  risus.  Nam 
nec  ridere  quisquam  nisi  homo  potcst,  nec  homo,  quum  voluerit,  quantum 
in  ejus  natura  est,  ridere  non  potcst.  Et  differentia  proprio  eo  distat,  quod 
difFcrentia    unamquamque    rem   ab    eo   tantum   distinguit,    unde    quaestio   est: 

alia   snnt    sine  peditus,   alia  bipedia,    alia  quadru-  (isag.  1 ,  4  ct  G)  «honiinl  proprium  esse  yeZadtL- 

pedia,    alia    scpedia,     alia    (ut   de  Empusa   quidau»  XOV    dixit;     quauiquam   Lucianus    (>it.   auct.  2G) 

fahulantur)  unipcdia. GnoT. —  INiLil  muto,  siquidem  iutcr  peripatcticorum  argutias  rcfcrt,    COQ  uvx^QCO- 

omnla    intclllguutur.      Nc    blpedia    quidem   repono.  jtog  fxiv  yEXa6XL%6v,   bvoq  6s  ov  ysAadrixdv, 

Jlartianus   cnim    sempcr   bipedale    aliis   etlam  locis  ovds  TSyxaLVOHevov,  ovde  JtXcoCCoiievov.  Boc- 

(§.  363.  372)  scripslt.  tLius    (dial.    1.  ad  Porpli.  In  op.  Bas.  p.  7.  9.  16. 

potest  et  Jion]  Inserul  et  e  codicibus  Monacensl-  5o)  Lallnc  rcddldit  risihile ,  quem  In  eo  rcprclicn- 

bus  (C  et  F),  Relclicnaucnsi,  ct  Darmstattciisi.  sum  a  critlcls  Scaliger  (de  caus.  L.  L.  p.  2al)  dc- 

in  homine  risvs^    Quinctilianus    (J>,  10,    58):  feudlt,    nequc    Casslodorus    (dialcct.   p.  541    Gar.) 

»proprium«  Inqult  »est  quod    aut   soll    accldlt,    ut  ca  vocc  utl  mctult;  quid  qnod  jam  Appulcjus  (dogm. 

homini  sem\o,  risits^   aut  quod  utiquc  accldit,   sed  Plat.  5.  p.  272)  cachinnabile  anlmal  homlnem  nun- 

non  solI.«    Risum   bominl  pcciJIarem  esse    omniuo  cupavit?  Neque  allud  verbis  illls  dialecticl  volucrc, 

contendunt  ct  Graccl  et  Latini.  Jullus  Pollux  (6,  quam  aptum  Lomincm  ad  ridendum  esse,  slve  risus 

200)    ad    vocem    yeXadtLy^og     obscrvat:    «OVTCO  cnpacem,   ut  ct  BoclLIus   alio  loco  (p.  3)  pro  risi- 

yag  OQiCovTaL  xov  av^Qcortov ,  otl  fioiog   e§  bili  dlxlt,  Imitatus  nempc  Augustinum  (in  calcg.  c.7, 

ccfciVTCov  xcov  Cwwv  ye^a « -.  PorpLjrlus  quoque  op.  I.  p.  200). 


Martiani  Capellac  lib.  IV.  $.348.  541 

proprium  vero  ab  omnibus.  Nam  quum  homincm  a  leone  per  violentiam 
volentes  discernerc  dixcrimus,  quod  leo  ferus  est,  homo  autcm  milis,  id  sokim 
videmur  discerncrc,  quod  ad  susceptum  negotium  pertinct.  Dicendo  cnini:  lco 
ferus  est,  homo  mitis,  nec  hominum  ab  aUis  mitibus  animalibus,  nec  leoncm 
a  ceteris  bcstiis  sejunximus;  dum  vero  hominem  risibilc  auimal  dixeriums, 
eo  a  cetcrorum  animantium  generahtatc  discrcvcrimus. 

DE  DEFINITIONE. 

Dcfinitio  est,  quum  involuta  uniuscujusque  rei  notitia  aperte  ac  breviter  340 
explicatur.  In  hac  tria  vitanda  sunt:  ne  quid  falsum,  nc  quid  pkis,  nc  quid 
minus  significctur.  Falsum  est  hoc  modo:  homo  est  animal  immortale  aut  irra- 
tionale.  Quamvis  enitn  homo  essc  auimal  verum  sit,  falsum  tamcn  est,  ini- 
mortalem  aut  irrationalcm  esse.  Pkis  est  hoc  modo:  homo  cst  animal  mortalc,  Et 
hoc  enim,  quamvis  breviter  dictum  sit,  plus  tamen  est,  quod  ad  omnia  animaka 
pertinct.  Minus  significatur  hoc  modo:  homo  est  animal  grammaticum.  Quam- 
vis  cnini  non  sit  nisi  homo  animal  grammaticum,  non  tamcn  omnis  homo  gram- 
maticus.  Dcfinitio  plcna  cst  hoc  modo:  homo  cst  animal  rationale  mortale.  Ad- 
dendo  enim  mortalc  separavimus  a  diisj  addendo  rationalc  separavimus  a  feris. 

violentiam]  Ita  cum  cditis  Grotius:  scd  ad  mar-  et  hoc]  Sic  Monacensis  (F).  In  cditis  malc  ex  hoe, 

gincm   adscripta  lcctio   praebct   differentiam ,   quam  grammalicum\   Ilacc  fiuitio  idco  fidsa  cst,    (juia 

ct  codices  Reichcnaueusis,  Darmstattensis,  ct  Mo-  genere  ct  proprielate    constat,    nou  genere  et  tlif- 

naccnsis  (F)  Iiabcnt.    Quoniam    auicm   supplcndum  ferentia-^    «juod  postulat  Porpbjrius  (Isagog.  3,   7) : 

videtnr    leonis ,    lcclioucm,    quae    in    cditis    crat,  oZ  XE  OQOC  artodldovzai   ix  yivovg  ovTsg  xah 

praetuli.  Tcov  TOLOVTCOV  dt,U(poQcov.    Gramniatica   cnim  fa- 

definitio]  Auctor  ad  Hcrcnnium  (4,  2S):  nDe-  cullas   licct  propria  sit  bomini,    tamcn   non   cst   sl- 

finitio  est  quae  rei  alicujus  proprias  amplcclltur  po-  doTiOLOg  dLatpoQa,  ut   apud  cundem  est,   cosjieq 

testatcs  breviter  et  absolute.»    Ciccro   (de    orat.  I,  uv-&Qcon:oQ    irtJtOV    eldortOLCo    dtatpOQa    dLEVij- 

42):    »Est  enim  dcnnttlo  carum  rcrum,    qnae  sunt  voj^e  Tfj  TOV  XoyLHOV  rtOLOTTjTL. 
cjus   rci    propriae,   quam  definlrc  volumus,    hrevis  morlale\  Mortale  ait    addcudum,    ut  a  dlis    sc- 

ct  cjrcMmscri/jtrt  quacdam  cxplicatio.ii  Idem  alio  loco  parctur.  IVam  dll  aulmalia  Platonicis.  Eodem  modo  v 

(2,  20)  nverboruuKi  inqult   »dcfinItIoncs,  in  qnlbus  Porpbyrius    jteQ),    i(aT7]yOQrj[Xc'iTcov:    7}    de     TOV 

ncque  ahesse  quidquam  decet  ncquc  redwu\are.<i  -dvrjTOV    xal  Cfx^avaTOV    dLC«pooc(   xal    tj    tov 


542  '  Martiani   Capellae   lib.  IV.   §.  3o0. 

DE    TOTO. 

550  Totum  est,  qnod  duabus  pluribusve  in  se  partibus  positis  non  semper 
nomen,  definitionem  niinquam  accommodat.  Et  hoc  non  nisi  in  individuis 
invenitur,  ut  si  homincm  designemus  et  cjus  partcs  singula  membra  faciamus, 
inteHigimus  id  ipsum  totum  esse,  quia  certum  hominem  constituimus,  et  de- 
finitionem  et  nomen  ipsius  totius  non  posse  in  partes  cadere.  Non  enim  aut 
brachium  solum,  aut  caput,  hominem  dicere  poterimus,  aut  ipsius  defini- 
tioucm  singula  membra  recipiunt.  Sed  animadvertendum  est,  quod  aliquando 
omne  pro  toto  dicere  possumus,  sed  alio  quodam  intellectu.  Nam  totum 
etiam  in  singuHs,  et  omne  in  multis  agnoscitur.  Nam  quum  dicimus  homo 
Cicero,  quia  unus  est  in  eo,  totus  intelligitur;  homo  autem,  quia  imperitus 
et  artifex,    et  vir  et  mulicr  esse  potest,    omne  melius  accipimus. 

DE   PARTE. 

551  Partes  sunt,  quae  in  toto  esse  intelliguntur,  et  ex  quibus  totum  constat. 

QUI  IN  DIVIDENDO  MODUS. 

5o2  Dividere    usque    eo    debemus,    donec    ad   individuum  veniatur;    et  hoc 

fit,    quum  per   difFerentias   ad  paucitatem  genera  redigimus,    et  eis   ita  formas 
subjicimus,    ut  et  ipsae  singulae   ahis  sub  se  positis  etiam  gcnera  csse   possint. 

^oyiKOV  XE  xai  akoyovi  diaiQ£TiyMl.^i^osi:a/.?J'  cornm    definltioncm  fiiissc,    quam   aflcrt  et   Sextiis 

ai  iikv  xov)  XoyiyMV  xai  ^vrjxov  duxtpoQal  6v-  Empiriciis  (adv.  Log.  7,  269). 
(Jxaxixal   ylvovxai   xov    av&Qcortov.   Grot.  —  mmquam]    Tamen,     qiiod    in  editis  pracccdit, 

Pliira  daliit  Spaldingi.is  (ad  Qi.inct.  2,    IG,   12;   p.  j^,^,.;  a„ctoritatc   codicis  Mouaccnsis  (F). 

569  sc(].i.).  Ipsc  Q.iinctilianus  (5,  10,  56):  »IIomo 

....  ....«■  OMmel   Subtilius    Ai-istotelcs    (metaph.  4,   26): 

esl  aiiimal»,   iiiquit,   »non  est  satis;  id  cnnu  geniis  ■'  ^  _ 

,,....         .  ,..    ,  odiov  ukv  ari  jtoiu  ?;  ■&£6ig  diaujOQov,    Jtav 

cst;   morlale,  cl.ams.   est  specics,    cum   aliis  tamcn  ,,  „  r    ^       ' 

.     „  ...  ..      I        .,  •■  ..     j   j        Xeyexai'  bdcov  dk  Jtoiel,  o?,ov. 

communis  unit.o^  rattonale,    nili.l   supcrcrit  ad   dc-  ' 

monstrandum  id  quod  Tclis."  Adde  eundcm  alio  loco  partes]  T)e  toto  et  partibus  confer  Aristotclcm 

(7,  5,    li>),  undc  apparct  solcnincm  Lanc  dialectl-      (inctapb.  6,   10). 


Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  552.  543 

Ut  animal  si  breviter  primo  dividere  voluerimus,  per  difFerentias  possumus, 
quod  alia  sunt  gradientia,  alia  serpentia,  alia  natantia,  alia  volantia;  hinc 
item,  hoc  est,  dc  singulis  Ibrmis  possumus  genera  faccre,  ut  si  dicamus, 
animalia  gradicnlia  genus  esse,  et  ci  formas  subjiciamus,  quod  alia  sunt 
humana,  aha  fcrina;  et  ex  his  possunt  esse  ahae  formae,  per  quas,  si  ne- 
cesse  fucrit,  ad  individuum  poterit  pervcniri.  Scd  hoc  non  in  omni  asscrtione 
faccre  oportet,  scd  in  subtih  quadam  disputatione.  Tunc  autem  in  oratione 
hoc  modo  possumus  dividcre,  quum  id  exigit  obscuritas  causae;  quod  si  causa 
non  sit  obscura,  divisionis  quidem  ralio  incsse  et  tractari  dcbet,  sed  multum 
apparere  non  debet. 

QUI  IN  PARTIENDO  MODUS. 

Partiendi  difFerentiae  non  frequenter  occurrunt,  atquc  ita  sine  his  infmita  555 
potest  esse  partitio,  si  usque  ad  individuum  voluerimus  pervenire.  Nam  si 
ccrtum  hominem  pro  toto  dicamus,  et  ejus  partes  brcvitcr  colhgere  voluerimus, 
differentiac  non  suppetunt  partium,  et  certarum  partium  nominibus  uti  co- 
gcmur,  iit  dicamus  caput  et  pedes  et  rehqua,  quac  si  complecti  breviter 
volucrimus,  quoniara  difFcrentiac  desunt,  non  possumus  singula  coHigcrc, 
quia  multa  sunt,   et  aut  impossibile  erit,   aut  longum. 

Iioc  est]    SIc    rescripsl    pro    id  est  c  eodiclbus  dam  esse,   quod  ipsuui  fieri  ctlam  In  cetcrls   stati- 

MonaccusILus  (C  ct  F),    Relchcnaucnsi,    ct  Darm-  bus  scirc  dcbcamus,    quum   accusatop  Id   quod  nc- 

stattensi,    sicut  et  paulo  post  subjiciamus  pro  sul-  gemus   quacrat  a  quo  slt  admissum,  quod  a  Grae- 

jicimus  lu  edltis.   Grotlus  rcrba  »Id  est  de  siugulls  cis  appellatum  ^vcixpcdig." 

formis»  glosscma  cssc  ccnsuerat  ct  quldcm  Ineptum^  quae  sij  Ita  codlccs  Mouaccnscs  (C.  F),  Darm- 

scd  ipse    potlus  Martlanus   pcrspicuitatls  gratia  ad-  statfcnsls,    ct  Reiclicnauensls.    Male    Grutlus  cum 

didisse  vldetur;   incptl  uilill  vidco.  allis   librls    cdltls:    «quae  sic.«     Paulo  ante   codlces 

non  in  omni]  Non  scmpcr   dnlsionem  adbibcn-  babent    celevarum   pro    ceriarum,    quod  tanicu  re- 

dam  esac  Curlus  Fortuuatianus  (p.  S7  ritb.)  monct,  ponere  nolui,    qula   caput  el   pedes  Martlanus   sig- 

nnam  ut  non  omne  nomen  omnlbus  literis  scrlbatur,  nlficarc  vldctur.    Quanquam   posslt  fcnl,   si  ad  le- 

ita   non    omulbus  loeis    omacm  matcriam  dlviJcn-  liquorum  nicntlonem  rcfcratur. 


544  Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  5o4. 

QUID  INTERSIT  INTER  DIVISIONEM  ET  PARTITIONEM. 

504  Interest  autem  inter  divisionem  et  partitionem,  quocl  in  divisione  per 
formas  currimus,  in  partitione  per  partes.  Formae  autem  sunt,  quae  generi 
subjiciuntur,  et  ejus  dclinitionem  tenere  possunt  et  nomen;  partes  sunt  quae 
in  toto  sunt,  et  dcfinitionem  nunquara,  nomen  interdum  totius  recipere  possunt. 
Possumus  tamen  unam  eaudemque  rem  et  pro  genere  et  pro  toto  accipere, 
sed  alia  quadam  vi;  ut  est  homo,  quem  si  in  adolescentcm,  scnem,  et 
puerum  dividere  voluerimus,  genus  cst,  et  formae  ejus;  quem  si  in  caput 
et  pedes  et  manus  partiri  voluerimus,  totum  est  et  partes  ejus;  quia  adolescens, 
senex,  et  puer,  quas  formas  esse  diximus,  et  nomen  hominis  recipiunt  ct 
definitionem,  ut  ct  senex  dicatur  homo  animal  rationalc  mortalc,  ct  puer, 
et  adolescens;  caput  vero  et  pedes,  quas  partes  esse  diximus,  neque  defini- 
tionem  hominis,  neque  nomen  accipere  possunt,  quia  nec  caput  potest  dici 
homo  aniraal  risibile,  nec  pcdes,    ncc  raanus. 

QUID   SIT  AEQUIVOCUM. 

505  Aequivocum  est,  quando  multarum  rcrum  unum  est  nomen,  sed  non 
cadem  definitio,  ut  leo.  Nam  quantum  ad  nomen  pertinet,  verus  et  pictus  et 
coclestis  leo  dicitur;  quantum  ad  defmitionem,  ahter  vcrus  dcfinitur,  ahter 
pictus,   et  ahter  coelestis. 

interest^  Ilanc  differentiam  post  Ciccroncm  (top.  6[lc6vV(lOV.     Eundcm    sequnntur  Angustinns  (op. 

7)  docucrat  QuinctUlanus  (S,    10,  63;    pag.  264  I.  p.  19G),  Fronto  (II.  p.  474  Maj.),  Bocthius  (op. 

Spald.).  p.  JJ.  6.    115),    Quinctilianus   (8,   2,  15;    p.  203 

et  pro  (jrcnere]  Vcrba  transposiu  secundum  eo-  Spald.),    Cassiodorns   (op.   p.  o38    Gar.),    Isidorus 

diccs  Bionaccnscs  (C.  F)  ct  Darmstattcnsem.  In  edi-  (et^ra.  2,   26,   2;  p.  104  Arev.)  cet.  Romauorum 

tis  totiim  priori  loco  positum  crat.  oratorcs  Aristotclis   catcgorias,   quae  nunc  sequun- 

csse   {li.xitmis]   Sic  codiccs  Monacenses  (C.  F),  tur,    probc  novisse ,    atque  in  usum  suum  vertissc 

Darmstattcnsis  et  Rciclicnaucnsis  pro  dicimus  apud  tcstis  cst  Cicero   (dc  orat.  2,  36   et  orat.  32). 
Grotium.  coehstis  /eo]  Signum  in  Zodiaco,    in   quo   Sol 

ac(juivoctim]  Ex  Arlstotclc  (categ.  1)  ubi  Gracce  mcnsc  Augusto  moratur.  Glossa  (cod.  Alonac.  F). 


Martiani   Capellae  lib.  IV.  §.  5o6.  545 

QUID  SIT  UNIVOCUM. 

Univocum  cst,    quando  duarum  aut  plurium  rcrum  unum  nomen  est  5o6 
et  defmitio,     ut   vestis.     Nam    ct  birrus   et  tunica  nomen  vestis  habent  et  de- 
finitioncm   possunt  accipere.     Ergo  hoc  univocum  in  generis  serie  intelhgitur, 
quod  et  nomen  et  definitioncm  dat  formis  suis. 

QUID    PLURIVOCUM. 

Plurivocum   est,   quando  muhis  nominibus  una  res  dicitur,   ut  gladiusj  5o7 
nam   et  ensis  et  mucro  idem  significant. 

QUAE  REBUS  VERBA   SUA  SINT. 

Rebus    verba  sua  sunt,    quae  naturaha  atque  ctiam  propria  dicimus,  5o8 
ut  lapis,  hgnum,  et  cetera. 

QUAE   ALIENA. 

Ahena  sunt,    quae  ratione  ahqua  mutuantur,    vel  propter  necessitatem,  5o0 

vestis\  Idem  exemplum  apud  I^idorum  (ctym.  2,  liac  voce  Yopiscus   qul  ait:  »Donati  sunt  ab  Atrc- 

26,  5 5    p,  104  Arev.)  lcgitur.    Cassiodorus  autem  baticis  Linl  petili.n  Grot. —  Inpi-imis  vidc  Pithoenm 

(p.  558    Gar. )    Aristotclcm  secntus   lioc  substituit:  (advcrs,  I,    16  in  Grut.  lamp.   T,  II,   p.  763),    qui 

nanimal,  quippc  quod  tam  bomo,  quam  bos."  Boe-  nuilta  dc  voce  illa   congcssit. 

tliio  (p.  5  f.  ct  llo)   nunivoca  sunt,  quae   sub  co-  plurivociinil  Hacc  sunt  quac  nos  plernmquc  sy- 

dcm  nomine  ct  sub  eadem  substantia  coutincntur. «  nonyma  appellamus;    Boethius  (p.  IIS)  mullivoca 

Gracce  dvveovvfia  appcllantur,  nimirum  bitTus  et  dicit.   Cctcrum  subtilius  uostro  Quinctilianus  in  iis- 

iunica,  quac  parl  gcneris  nomine  vestes  dici  pos-  dem  cxemplis  (10,  1,  11;  p.  10  Spalding.):  «sunt 

sunt,    non    gencra    ipsa,    quod    Marliauus    putassc  autem  alia  hujus  naturac,  ut  idcm  pluribus  vocibus 

vldetur,  qui  vestetn  univocum   appellavit,  dcclarent,    ita   ut  nihil    significationis,    quo   potius 

biifus^  Isidorus   idcm  ponit  cxcmplum.    Alulta  utaris,    intersit,    ut    eiisis   et    ijladius}    alia,    quae 

de  Llrro  studiose   collcgit  Meursius    noster    in  cri-  ctiamsi  propria  rcrum  aliquarum  sint  nomina,  TQO- 

tico  Arnobiano,  cui  addi  possit  Zonarae  locus,   qui  rtLy,(og  quasl  tamcn  ad  eundcm  intcUcctum  fcrun- 

ait  (irjQOV  vcstcm  cssc  scrlcam,  undc  ct  oXo^rjoccl  tur,   ut  ferrum  ct  inucro.« 

vcstes  in  codice.    In  Glossis  quae   Isidoro  attrilju-  tnutuantur^   Sic  scripsi  c  codicc  Grotit,   adstl- 

untur  lcgitur  Danipblbalum,  birrnm  villosum."  Utitur  pulantc  sccnnda  manu   in  Darmstattensi,  pro  wm- 

44 


546  Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  5o9. 

vel  propter  decorem.  Propter  necessitatem,  ut  dicimus  vites  gemmare,  et  laetas 
segetes.  Hic  enim  quoniam  proprium  deficit,  alieno  usi  sumus.  Neque  enim 
aut  vites  aliud  quam  gemmare,  aut  segetes  aliud  quam  laetas  possumus  dicere. 
Propter  decorem  autem  dicimus  fluctuare  segetes.  Possumus  enim  aliud,  ut 
moveri,  dicerej  sed  quoniam  ornatum  non  est,    alieno  utimur. 

QUOT  MODIS   SUNT  ALIENA. 

560  Aliena   verba  tribus   modis    fiunt,    aut  per  similitudinem,   aut  per  con- 

trarium,  aut  per  difFerentiam.  Per  simib'tudinem,  ut  sunt,  quae  in  gram- 
malicae  tropis  numerantur,  ut  boc  ipsum  quod  dixi  fluctuare  segetes.  Ex 
boc  genere  sunt  etiam  illa,  quae  ex  toto  partem,  aut  ex  parte  totum  signi- 
ficant,  in  hunc  modum,  ut  decenter  verborum  babeant  propinquitatem. 
Haec  cnim  simiUtudinis  genere  placuit  includi.  Per  contrarium  verba  di- 
cuntur,    quando    contra    quam  dicimus    accipiuntur;    ut  Parcas  dicimus  Fata, 

tantur  in  editls,   licet  Luic  quoque  lectionl  aliqaid  instltutas  esse  verljuin  ti'anslationes  inoplae  causa, 

snbesse    concedam.     Quac    eniiu    aliena    Martlanus  frcqucntatas  delectatlonls.  Nam  geminare  viles,  lu- 

••ippellat,   nlLU  allud  sunt  quam  rqojtoi  in  RLeto-  .vM//e/ii  esse  in  herhis ,    laetas  segetes  etlam   rusti- 

rica,    qul  Ciceronc  teste  (Brut.  17)  veiLorum  mn-  cos    dlcere."     Ajldc  QuInctUIanum  (8,    6,   6),    qul 

tationes  dlcl  Latlne   poterant;    sed  pracstat  altcra,  trlbus  de   causis  nomlna    transfcrrl    alt:    »aut    qiiia 

qnac  proplus  ad    alieni  slgnlficatlonem  accedlt.    Pa-  necesse  slt,  aut  quia  significantius,  aut  quia  deceti- 

rltcr   Qulnctllianus  (8,  6,  J>):  ucopiam   qnoque  scr-  tius»,  scd  gemmam  In  vltlLus  et  sitii-e  segeles  ct  ipsc 

jRonis  anget  permlttendo  mM^j/nri  quae  non  LaLet",  riisticos  necessitate  dlccre  confirmat,  unde   apparct 

atque   ipse    Clcero    (orat.    24):    «simples    probatur  male  fecisse  Grotium  qul  verLa  nproptcr  ncccsslta- 

in  propriis  usltatlsqne  verLIs,   qnod  aiit  optliue  so-  temn  anfe  "ut  dlclnius«   itcrarc  neglcserit;    niellora 

nat  aiit  rem  maxlme  explanat;  in  alienis  aut  traiss-  nos   docuerunt    codices  Jlonaecnsls  (F),  Darnistat- 

lalum  ct  sumtuin  allunde   ut  mutuo,   aut  factum  aL  tensls,   ct  RcicLcnauensIs.   Darinstattcnsls  ctlaiu  in- 

ipso  et  novum«5   modo  tencas  nostro  loco  muluan-  fra  pracLnlt  » proptcr  rfecorcm",    uLI  Grotius,  sccus 

tnr   non    depoucns    scd    passivum   csse,    ut    activo  ac  supra,    decorum  scrlpscrat. 
nvutuasset  Valcrius   3Iaximus  dtitiir  (3,   4,    2).  ut  moveri^   E  Grotiano  codlcc  Inscrui  ut,  quod 

proptcr  necessitatem^  Fcrc  lisdciu  cxcmplis  nsus  aberat  ab  edltis. 
Cicero    (de    orat.   5,    58)    »nccessitatcin    ait  mcta-  confra   nuamj   In  cditls:  contra  nuod .  scd  mc- 

pLoras   genulsse,   Inopla  coactam  ct  nngustiis;   post  llorcm  e  codlcilius  3IonaccnsILus   (C.  F)  ct  Darm- 

at^icni    delcctationcm    jucundltatcmquc    cclcbrasscj  stattensi   suLstitui  lcctloncin. 


Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  560.  ^       317 

quuiu  non  parcant,  et  lucum,  quum  non  luceat.  Hoc  grammatici  xaz' 
avvlipQa^Lv  vocant.  Per  differentiam  aliena  verba  sunt,  quum  sine  ulla  ratione 
ex  ahis  assumuntur,  ut  si  hominem  neque  corpore  durum  neque  ingenio 
stoliduni  lapidem  dicamus;  sed  his  uti  non  convenit.  Stultum  est  enim  aut 
nihil  significantia  verba  aut  nimis  ahena  proferre.  Propriis  autem  et  simihbus 
et  contrariis  uti  fas  est. 

QUID   SIT   SUBSTANTIA. 

Antequam  de  hac  dicam,  quaedam  docenda  sunt.  Omne  quidquid  561 
dicimus,  aut  subjectum  est,  aut  de  subjecto,  aut  in  subjecto  est.  Subjectum 
est  prima  substantia,  quod  ipsuni  nulh  accidit  ahi  inseparabihtcr,  ei  tamen 
aha  accidunt,  ut  Cicero  est,  non  nomen,  sed  quod  eo  nomine  siguificatur. 
De  subjecto  est,  quod  de  ipso  subjecto  dicitur,  ct  dat  ei  et  definitionem 
suam  et  nomen,  ut  homo.  Nam  et  homo  Cicero  est,  et  animal  rationale 
mortale.  Ita  et  nomen  et  definitio,  quac  est  de  subjecto,  eidem  subjecto 
accessit;    ideoquc  hoc,    quod  de  subjccto  dicitur,    in  generibus  vel   in   formis 

Parcns\  Nota  ctjmologia  cx  Scrvio  (ad  Aencld.  ZwcMm]  Hanc  etymologiam,  qiiae  in  provcrbiiim 

1,  22):    nct  dictac   sunt  Pa/cae  '/.ar   ciVTicpgafjiv,  aLiit,  jam  Quinctilianus  novit   (I,    6,    34):  .Kjuia 

quod    nulli    parcant ,    sicut    Itictts   a    non    lucendo,  umbra  opacus  parum  luccat.n 

belltim   a    nulla    re   &e//«.«    Eandcm    sapcrc  vidctur  substantia]   Jam  ad  catcgorias  transit,  dc   qul- 

inscriptio   vetus  (misc.  Lips.  nov.  5,  p.  57):  »cru-  bus  practcr  ipsum    summum  auctorcm  Arlstotclcm 

dclcs    Parcae,    quae  ncminl   parcttnt«    cet.     Adde  confcr  Latlnc  loqucntes  Quiuctiliauum  (3,  6,   23  5 

Isidorum  (I,   36,   24;    p.  G3  Arev.),  Illeronymum  p.  490  sequ.  Spaldlng.),  Isidorum  (2,  26;   p.  104 

(epist.  ad  Onas.)  Inquc  primis  vetercs  mytliograplios  sequ.  Arev.),    Casslodorum,   Boetbium  cct. 
(p.  3S.  78.   187   Bodc):   >.Tria  etiain  Fata,    quac  de  hac]  Illnc  apparet  inscrlptlones  in  codlclbus 

pcr  antiplirasiu,   quod  nulli /jmran/,  Parcas  appcl-  Anglicis  pcrpcram  omissas  (vlde  ad  §.230)   revera 

lamus,    cidcm    Plutonl    dcstlnamus.n     De  Fatorttm  ab  ipsius  Martlanl  manu  profcctas  esse,  quia  vcrba 

nomiuc,    quo  Parcae   Intcrdum   apud   Romanos   sl-  In  ipso    contcxtu    ad  Illas  rcfcruntur. 
gnificantur,   confcr  Spanbcmlum  (de  usu  et  praest.  aiit  sitbjeclum]    ArlstotcII    (catcg.  2)  bacc  tria 

num.  II,  p.  639),  Oudcndorpiuin  (ad  Lucan.  7,  676)^  sunt  vjtoxei(Xevov,  %ad^  VJtOXei.lMEVOV,  iv  VrtO- 

ct  Burmannum  (ad  Anlbol.  Lat.  II,  p.  30  ct  261).  xeiiuvcp. 

44  * 


548  Martiani  Capellae  lib.  IV.   $.  561. 

invenitur.  In  subjecto  cst,  qiiod  neque  nomen  neque  definitionem  dat 
subjecto,  sed  in  ipso  subjecto  ita  esse  intelligitur,  ut  sine  eo  esse  non  possit, 
ut  rhetorica.  Nam  nec  nomen  ejus  potest  subjectum  recipere,  nec  definitionem. 
Neque   enim    aut  rhetorica   Cicero,    aut  bene   dicendi   scientia   Cicero;    sed  in 

362  eo  esse  intelliguntur,  quum  id  ipse  vocari  non  possit.  Aliud  est  dc  subjecto, 
aliud  in  subjecto.  Et  in  subjecto  est,  ut  disciplina.  Nam  eadeni  rhetoricae 
de  subjecto  est,  Ciceroni  in  subjecto.  Prima  ergo  substantia  subjectum  est, 
secunda,  quae  de  ipsa  prima  dicitur,  ut  sit  Cicero  prima  substantia,  homo 
et   animal   secunda;    jam  iu    subjecto    omnes    consequentes  praedicationes  esse 

363  intelliguntur,  itaque  de  singulis  videamus.  Quid  quahtas?  quahtas  est,  se- 
cundum  quani  dicimus  quale  est,  ut  candor.  Et  ex  hoc  iutenigi  hcet,  et 
quahtatem  in  subjecto  esse,  quum  candor  necessario  in  ahquo  sit,  sine  quo 
esse  non  possit;  utique  ipsum  ahquid,  in  quo  cst,  subjectum  est.  Quid  quan- 
titas?  quantitas  est,  secundum  quani  dicimus  quantum  est,  ut  bipedale. 
Etiam  ista  in  subjecto  intelhgi  necesse  est.  Quid  relativnm?  relativum  est, 
quod  ad  aliquid  vocant,  ut  patcr,  frater.  ^A  haec  utique  ita  in  subjecto 
sunt;  nam  necesse  est,  ut  haec  omnia  ad  abquid  sint,  et  si  nonnuUa  sunt, 
de  quibus  dicantur,  iha  quae  dicuntur,  in  anima  videbuntur.  Quid  loci? 
id  est  quod  dicimus  Romae;  Roma  substantia  est,  ipsi  Romae  hoc  accidit. 
Quid  temporis?  ut  heri,  nuper,  vesperi.  Quorum  motu  tempus  intelligitur, 
substantiae  sunt,    ut  Sol,    cujus   cursu  tempus   intehigimus,    et   quae  ahquam 

neaue  nometi]  Accnratlus  Aiistotelcs  (catcg.  5,  substantla  est,    rellquae   novetn  qttalitaleS)  id   est, 

4):  Tuv  de  iv  VJtoxeifiivcp  ovrcov  i.ii  jxev  rcov  quac  substantiae   acciduut.« 

Tt?,el6zcov  ovts  rovvofia  ovrs    6  Aoyoq  y,arr]-  si  ttoimulla]  In  cdilis   omissum  erat   si,    quod 

yOQelrac  rov  VJtoy^eiixivov,  ist^  ivlcov  aalrov-  c  codice  Mouacensi  (F)  restitui,  vocemque  itianima 

VOfia  fiev  ovdev  y,coXvet  yMTrjyoQeldd-ai  Jtore  divisi:  intclligo    enim   «in  njcntc"   id   cst   abstracta 

XOV  VJtOxeLfievov ,  rov  de  Xoyov  advvarov.  videbuntur^  conaeta  emm,  sive  priuiae  substantiac, 

onmes  consefjuentes]  Marius  Victorinus  (p.  160  relativa   cssc    non    possunt^    ahslracta   possc    ipse 

rLct.  Plth.):  iiSccundum  Aristotclem  dcccm  catcgo-  Aristotclcs    (catcg.    o,  21)    concedit^     quae   sl  in 

rlae  sunt,  Id  est  dcccm  rcs,  lii  quibus  ouinla,  quac  suhjecto   sunt,   relutiva    crunt,   si  de  suhjecto,   se- 

in  muudo    suut,    contlacutur.    Ilarum   rcrum  uua  cundae  substautiac. 


Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  365.  519 

intelligentiam  niorae  in  nobis  faciunt.  Quid  situs?  utputa  jacet,  sedet.  Quid 
habitus?  ut  calceatus,  armatus;  substantia  est  homo,  et  haec  iJli  accidunt. 
Quid  facerc?    ut  secare,  urere.     Quid  pati?  ut  secari,  uri. 

QUID   SUBSTANTIA  PRIMA. 

Substantia  est,  quae  nec  in  subjecto  est  inseparabiliter,  ncque  de  ullo  561 
subjecto  praedicatur.  Inseparabiliter  autcm  ob  hoc  dcfinitioni  adjectum  est, 
quod  omuis  prima  substantia,  quamvis  in  loco  aliquo  sit,  tamen  ab  co  scpa- 
rari  et  migrare  potest,  ut  Cicero  ita  in  curia  esse  intelligitur,  ut  inde  possit 
aliquo  discedere;  et  pars  primae  substantiae,  quamvis  in  toto  sit,  non  tamen 
inseparabiliter;  nam  sive  re  ipsa  sive  cogitatione  separari  a  corpore  nostro 
brachium  potest.  At  vcro  rhetorica  ita  est  in  animo  Ciceronis,  ut  etiam  si 
aliquo  casu  esse  destiterit,  non  tamen  intelligatur  migrare;  quoniam  nec 
quum  esse  cocpcrit,    intelligitur  advenisse. 

QUID  SECUNDA  SUBSTANTIA. 

Secunda  substantia  est,    quae  de   prima,    ut   dictum  est,   praedicatur,  56o 
ut  homo  dc  Cicerone,  et  animal  de  homine  et  Cicerone.     Et  quidquid  genus 

morae]  Ita  codices  Monacenses  (C.  F)  ct  Rel-  06  hoc]   Sic  scripsl  e   codlcibus  JttonaccusiLus 

clicnaucnsis.    Edili   mmnilae ,    quo    diniinutivo    non  (C.  F)  pro  ad  hoc  in  edltis. 
uisl  Aiigiistinus  scriorcsque   scriptorcs  utuutur.  pars  primae  substantiae]  Aristotelcs   (catcg.  3, 

stibstantia  est]  IMmirum  prima,   Id  quod  ex  In-  14):  {irj  raQcaXBTCO  dh  ijfuig  Ta  jXSQr]  rcov  ov- 

scrlptlone  repctcndum.    Et  hacc  quidem  uostcr  cx  6ccov    tog   iv  VJtoxeii.iivocg   ovTCi    Tolg   b/.ocg, 

Aristotelis  scntcntia,  cui  individuae  substantiae  prl-  ^?^    JtOTS    avayxaS^COfiSV    ovx    OvClag    uvra 

mae   sunt,   genera  et  formae  sccuudac^  alitcr  om-  <pa6xsiv    slvai'  CO   yaQ   OVTCO    Ta    iv  VJtOXEL- 

nino  Appulejus  (dogm.  Plat.  p.  193  Oud.):  ..Et  pri-  nivco  i/Hyero  cog  T«  hsqt]  VJfaQxovra  ev  rivt. 
mae  quidem  snbstantiac  vel  esscntiae  primum  deum  animal  de  homine]  IVam  animal  genus  est,  Lomo 

esse,  et  mentem,  formasque  rcrum,  et  anlmam^   sc-  forma  sive  species^    i.quemadmodum  autcm,  Arlsfo- 

cundae    substautiae   omnia,    quae    inde    formantur,  teles    (catcg.  5,    7)  Inqnit,    primae    substantiae    ad 

quacque   gignuntur,    ct   quac   ab   substauttae  supe-  rellqua  omnia  se  babcnt,   Ita  quoquc  spccies  gencri 

rioris  cxemplo  origiucm  ducunt.«  snbjiclturj  gcnera  culm  dc  spcciebus  pracdicaului-.« 


51)0  Martiani   Capellae  lib.  IV.  §.  56o. 

est  priinae  substantiae,  secunda  substautia  esse  intelligitur.  Ita  ergo  substantiis 
oninibus  commune  est  non  esse  in  subjecto;  prinio  vero  nec  de  subjecto  est 
substantia,  nec  intendi  nec  remitti  potest,  id  cst,  recipere  magis  et  minus. 
Siquidem  nemo  homine  alio  magis  liomo  est,  et  ncc  ipse  unus  homo  magis  cras 
erit  honio,  quam  hodie  fuit,  et  in  diversis,  non  magis  equus  equus  est,  quam 
homo  homo.  Hoc  autcm  observandum  est  in  substantiis  inter  consortes  suas, 
id  est,  ut  priniam  primae  compares,  secundam  secundae.  Nam  si  secundam 
primae  comparcs,  magis  substantia  est  prima  quani  secunda.  Prima  enim 
rem  magis  declarat;  secunda  vero  habet  quandam  communionum  ambiguitatem. 
Nam  quum  dico  Cicero,  jam  quiddam  individuum  certumque  signiiico;  quum 
dico  homo,  quoniam  cuncti  sumus  huic  appellationi  subditi,  incertum  est 
quem  signilicem.  Ita  ergo  fit,  ut  magis  sit  substantia  prima  quam  secunda, 
366  quia  rem  certius  ostendit.  Magis  ergo  et  miuus  substautia  non  recipit  inter 
consortes  suas.  Itera  substantia  contrarium  nihil  habet.  Nam  uihil  homini 
aut  equo  contrarium;  sed  si  quis  dixerit,  Clodium  Ciceroni  fuisse  contrarium, 
intelhgit  non  ipsas  substantias  fuisse  sibi  conlrarias,  sed  quahtates,  quae  in 
ipsis  erant,  ut  mahtiam  bonitati,  aut  vitiuni  virtuti,  aut  iujustitiam  justitiae. 
Videtur  autem  substantiae  proprium,  quod  una  eademque  capax  est  contra- 
riorum  quadam  sui  permutatione ,  ut  lapis,  quura  idem  sit,  potest  nunc  albus 
esse  nunc  niger,  idem  tamen  lapis  esse  non  desinit;  et  Cicero  primo  stultus, 
postea  sapicns,  idem  tamen  Cicero  esse  non  desinit. 

magis  et   minits]   IIoc    quoqiic    cx    Aristotele,  sibi  C07ttranas]  Inscrul  sibi  e  codlce  Slonaccusi 

qui  (categ.  5,  8):  to  sidog  rov  yivovg  iiaX/iov  (F).    Dc  rc  ipsa  vidc  Arlstofelem  (3,   18). 

ov6la,    iiujuit,    avrcov    ds    Tcov    eidcov    ovdhv  auadnm  sui\  Fortc  i.sinc  quadam  sui  jjcrmuta- 

[laZXov  eTSQOV  iTSQOV  Ov6la  i6Tl-  et  paulo  In-  tlonc",  ut  lioc  dicat  quod  auctor  libri  jtSQC  xaTTj- 

fra  (3,  20):  doxsl  ^e  7]  ov6ia  htj  EJtLdixE^d^ai  yoQicov-  (icUi6Ta   6£  Idiov  TrjQ  ov6iag  doxei 

To  i.iaXXov  yxtl   rb  TjTTov  '  Ziyco  de  ovy  ^'^^  sivui  To  Tavxov  yAxi  sv  ccQtS^nco  ov  tcov  ivav- 

ov6iccg  ovx  s6tl  fxccZZov  xui  rjrrov  ov6ia  —  ricov  SLvac  dsxriy.6r.    SI  ravro,  lioc  cst  idem, 

Tovto  fisv  yccQ   siQr-rccL   otl  s6rLV  —  cJ.X^  OTi  crgo  siiic  quadam  sul  pcrmutatlonc.  Grot.  —  Can- 

ixa6Trj  ov6icc    tov&^    otCSQ    i6TLV    ov   /IsySTat  sam    corrcctionls   non    video;    satis    enim    servavlt 

HccPJ.ov  xai  ijTTOV  X.  T,  P..  Arlstotclis    scntcntlam    in  vcrbls    »una  cadcmquc«j 


Martiani  Capellac  lib.  IV.  §.  567.  3ol 

DE   QUALITATE. 

Qualitatem  esse  diximus,  secuncluin  quam  dicimur  quales.    Qualitatum  367 
forma  una  est,   in   qua  disposilio   quaedam  et  habitus   mentis   essc  intelligitur 
Qt  in  omnibus  perccptis  artibus,   sapientia,   grammatica,    rhetorica,    ceterisque 
quae    ila   haerent  animo  ut   diificile  amitti  possint.     Sed  in  his  aliqua  perfecta 
sunt,  aliqua  imperfecta;  ut  si  quis  grammaticae  arti  operam  dcderit,  in  plerisque 
tamen    fallatur,     nondum    potest   dici   habitus,    sed    tantum    dicitur    dispositio. 
Ita   non   omnis   dispositio   habitus,    omnis    autcm    habitus   dispositio  essc  intel- 
hgitur.    Sccunda  spccies  est  earum  qualitatum,  quas  recte  passibilcs  dixcrimus,  568 
ut   dulce    atque   aniarum,     calidum    vel   frigidum;     non    quod    ex  his  eaedcm 
substantiae    ahquid    patiantur,    scd   quod    scnsus    nostros    ahquid   pati    cogant. 
Cogit   enim  ahquid   pati,   ut   tangentem    calor,     et    dulccdo    gustantem.      Itcm 
quae   nobis   ex    aliqua   passione   naturae   inolcverint,    secundum  quas  palhdus 
quisque  vel  ruber  dicitur,    non  tamen  ita,    ut  quis  ahqua  rcpcntina  causa  vcl 
pallct   vel   rubet.     Nam  ipsae  passiones  rectius  non   quahtates  appellantur;    si-, 
quidem  secuudum  has  non  dicimur  qualcs.   Noa  enim  sequitur,    ut  qui  pallet 
sit  pahidus,  aut  qui  amat  sit  amator,  aut  qui  est  ebrius  ebriosus.     Illae  igitur 
passioncs  sunt,   et  non  quahtates.     Tertia  species  est  earum  quah'tatum,  quac  369 

ncque  oninls  niutationis  experteni  snbstantiani  essc  dispositio^  Haec  quoqne  ad  verbum  ex  Aristo- 

ipse  Arlstotcles    testatur   verbis  (3,  22):   ra   ixiv  tele  (categ.  6,  5  sequ.)   liauslt,    qul    et    alio  loco 

yciQ  Estl  rcov  ovdicov  avrcc  ixsraliakXovra  rcov  (mctapli.  4,   19.  20)  distinguit  dui&e6w  ct  'i^uv, 

ivavrlcov  dsxnxci   idn,    et:  co6r£  rco   ys   rgo-  quarum  illa  dispositio,    liacc  habitus  Latlne  dicitiir; 

Jfco  Idiov  civ  slrj  rijg  0v6laq  ro  zaroc    rrjv  ccv-  ''diflVrt  autcm,     Inqiilt,   habitus   a   dispositlone  co, 

xiig  iisraPoXrjv  dsxvtyJjv  rcov  ivavricov  aivca.  quod   diutnrnior   est  ct  finniord;  quaproiiter  ctiam 

diciniur\   MS.  ndiciniur  annles.«    Et  ita   vulgus  in   scquentibus  e  codice   Mouaccnsl  (F)  scripsl  tan- 

dialcctlcoruin.  Grot. —  Scd  anterlorcs  ctiani  cdltio-  tum  pro  tanien,   quod  In  editis   crat. 
nes  hanc  babcbant  lcctioncni;  cur  igitur  cdldit  »(//-  passibiles^  Serlores    acvi    vox,    qua  Prudentius 

CIW1M5  quale  est"!   Cassiodorus  (p.  538  Gar.)eliam:  (apotb.  6)  ct  Inpriinis    Afrl,    ut  TcrtuJlianus   (adv. 

oQualitas  est,   secundum   qnam   (aliqui)   quales   di-  Prax.  29)  et  Arnobius   (7.  p.  214)   ntiintnr.   Gracce 

ciniMr,  ut  bonus,  malus.n    Lbi  aliqui  glosscnia  csse  sunt  rta-d-TjnyMl,  quas  Aristotelcs  lcrtio  loeo  po- 

vidctnr.  suit  (catcg.  6,  8 — 13). 


5o2  Martiani   Capellae  lib.  IV.  §.  o69. 

non  ex  eo  quod  jam  quisque  est,  sed  ex  eo,  quod  essc  potest,  intelligun- 
tur,  ut  dicimus  fragile  lignum,  non  quod  jam  fractum  sit,  sed  quod  frangi 
possit.  Nara  et  palaestricum  corpus  duobus  modis  dicimus,  et  id  quod 
palaestra  compositum  est,  et  id  quod  natura  ita  formatum  ut  huic  arti  ac- 
commodatum  sit,  quamvis  ea  non  sit  imbutum.  Illud  tamen  a  palaestra 
recte  dicitur  palaestricum ,  quod  ipsius  artis  habet  effectum;  non  autem 
invenitur  ipsius  qualitatis  nomen  unde  sit  denominatum  et  derivatum  pa- 
laestricum  illud,  quod  nondum  est,  sed  esse  potest.  Quare  cognoscendum 
est,  dici  quasdam  substantias  ex  qualitatibus,  quarum  nomina  non  inveniuntur. 
Nam  ut  bonum  dicimus  a  bonitate,  non  ita  optimum  ab  optimitate.  Ita  ergo 
palaestricum,  quod  intelhgimus  ex  eo,  quod  percipere  possit  palaestram,  non 
habet  certum  quahtatis  nomen,  ex  quo  dictum  videtur,  constat  tamen  a  qua- 

570  htate  esse  dictum.  Quarta  species  earum  quahtatum,  secundum  quas  formas 
figurasque  intenigimus,  ut  quadrum ,  rotundum,  pulchrum ,  deforme,  et  si- 
miha.  Recipit  quahtas  magis  et  minus,  nec  tamen  omnis.  Nihil  enim  quadrum 
magis  altero  quadro  quadrum  est.  Magis  autem  ahquid  candido  candidum 
dici  potest.  Et  quaestio  est  in  plerisque,  utrumne  magis  justus  ahero  dici 
possit.  Plerique  autem  subtihter  videntur  attendisse,  qui  quahtates  ipsas  non 
dicunt  recipere  magis  et  minus,  sed  ea,  quae  ab  his  denominantur,  ut  justitia 
sit  ipsa  uua  quaedam  perfccta  notio,  ut  non  dici  possit  magis  haec  justitia, 
quam  iha  est;     dici  tamen  potest,    magis  hic  justus  quam  ihe  est:     item  dici 

i  non  potest,    magis  haec  sanitas  quam  illa  est,  dici  tamen  potest,    magis  sanus 

hic   quam   ihe   est.     Ex   quo  fit,    ut  substantia  non  recipiat   magis  et  minus, 

esse  polest]  Non  sine  fructu  contulerls  Marium  rcpentino   niotu  frcqucntcr  incidimus  et  affectio  dl- 

Vlctorinum  (p.  234  rlict.  Pitli.):   nEigo  natura  acci-  citum   cet.    Rem  ipsain,    sicut  ct  scfjuentla  omnla, 

(lens    res    cst,    fjnac    apliorcm   liomlncm  ad  nnum-  ex  Aristotcle  fcrc  ad  vcrbum  exprcssam  esse  scmcl 

«]uod(|ue   faclt.    Itaqne  non  orntor  natura  cst,    sed  moiiuissc  siillicial. 

oj-alorius,  Id  cst  (jul  orator  csse  possit.   Vcrum  Iias  perfecta  iiolio^  Et  Iiac  ratlonc  jurisconsultl  dc- 

qualltatcs  ycl  diligcnlia  comparat  facltquc  perfectas,  finlunt  justltlam  pcrpctiiam    et  constaQtcm  volunta- 

ct  habiliis  uomluantur^   aiit  iu  lias  casu  quodam  ac  tcm  jus   suiini  cuiquc  trlbucudl.  Grot. 


Martiani  Capellae   lib.  IV.   §.  570.  5o5 

qualitates  quiclem  per  ipsas  substantias  possint  recipero.  Itcm  contrarium  qua- 
litas  habet,  ncc  tamen  omuis.  Nam  sanitati  quum  sit  imbecillitas  contraria,  nihil 
est  quadro  rotundove  contrarium.  Vidcndum  est  autcm,  quoniam  quidquid 
contrarium  quahtati  est,  qualitas  sit  necessc  est.  Dulcedo  autcm  quahtas, 
quahtas  igitur  amaritudo,    et  simiha. 

DE    QUANTITATE. 

Quantitas  bipartita  est,  quod  aha  discreta  est,  aha  continua.  Discreta,  571 
ut  numeri  et  orationcs;  continua,  ut  hncae  ac  tempus.  Itcm  aha  quantitatis 
divisio  est,  quod  aha  situm  qucndam  partium  habet,  aha  non  habet.  Nam 
hnea  situ  quodam  intehigitur,  siquidem  dici  potest  quac  pars  ejus  quo  loco  sit, 
dextramquc  ac  sinistram  videtur  habcre;  at  vero  numcrus  aut  oratio  aut 
tempus  nihil  horum  habent,  quamvis  ordincm  haberc  possint,  ut  sit  in  his 
ahquid  primum  ct  secunduni  et  ultimum  et  medium,  nihil  tamcn,  quod 
in  loco  intchigatur,  habcnt.  Quantitas  omnis  caret  contrario;  quid  enini  572 
bipedah  tripedahvc  contrarium?  Et  si  quis  dixcrit  contraria  esse  majus  et 
minus,  quae  videntur  esse  verba  quanlitatis,  sciat  non  essc  definitam  quan- 
titatem.  Itaquc  si  dicat  ahquid  majus  esse,  videtur  esse  ci  contrarium  quod 
minus  cst;  si  ccrtum  quaesivero,  quo  majus  est?  et  responderit  quod  tripc- 
dah,  apparet  nihil  esse  contrarium.  Ipsa  autem,  quae  sibi  dicuntur  majora  ct 
minora,  relative  dici  manifestum  est,  Quodhbet  enini  minori  comparatum 
majus  est,  idemque  majori  comparatum  minus  est.  Si  igitur  majus  et  minus  / 
contraria  sunt,  cogimur  confitcri,  quod  valde  absurdum  est,  possc  ahcui  rci 
uno  tempore  simul  evcnire  contraria.  Rursus  ahud  absurdum  cogimur  inlcl- 
ligere,    unam    eandemque    rem    sibimet    esse   contrariam.      Siquidem    res   una 

tnajus  et  tnimis^  Lfgc  majus;  ct  contra  iufra  apud  qiiem  est  fiiya  xal  fiLXQOv  (categ.  4,  H 
lcgo:  nQuautitas  non  reciplt  mncjls  ct  minuS",  non  scqu.)  morcm  gcssi  Grotio,  praescrtim  quum  sta- 
majus ,  fiaXXov  xau  riTTOV.  Grot.  —  Editi  enim  tim  ideulidem  majus  scquatur,  pro  quo  ct  ipso 
librique  manuscripti  magis  Iiabcnt^  scd  quum  ma-  alios  corruptc  ma^fis  exhibcre  idera  in  marginc  no- 
nircstum  sit  Alartianum  hic  Aristotelem  esprcssisse,      tavit. 

4» 


5^4  Marliani   Capellae  lib.  IV.   §.  372. 

diversis  quaDtitatibas  comparata  potest  eodem  tempore  major  et  minor  esse. 
373  Quantitas  non  recipit  majus  et  minus.  Non  enim  quinque  magis  quinque 
sunt,  quam  duo  duo,  aut  item  duo  magis  aliis  duobus  duo  sunt,  aut  magis 
cras  duo  erunt,  quam  hodie  sunt.  Est  autem  proprium  quantitatis,  quod 
secundum  hanc  dicimus  par  et  impar,  ut  qualitatis  proprium  est,  quod 
secundum  hanc  dicimus  simile  atque  dissimile,  quamvis  in  diversis  rebu* 
utrumque  hceat  abusive  usurpari. 

QLID    KELATIVUM. 

574  Piclativ^um    est,   quod    hoc   ipsum,    quod  dicitur,    alicujus    est,    vel  ad 

ahquid   quohbet   modo    referri   potest,   ut   filius  non  sine   patro  vel  matre,    et 

37JJ  servus  non  siue  doraino  potest  intelligi,  neque  sine  his  illi  vicissim.  Dicuutur 
autem  relativa  tribus  modis:  aut  ahcujus,  ut  fihus;  aut  ahcui,  ut  vicinus; 
aut  ad  ahquid,  ut  duplum,  quoniam  duplum  ad  ahquid  simplum  est.  Omnia 
relativa  his,  ad  quae  referuntur,  vice  mutua  respondent.  Nam  quemadmoduin 
filius  patris  hlius  est,  sic  pater  fjhi  ahcujus  pater  est.  Et  respoudent  ila,  ul 
ahqua  iisdem  casibus  respondeant,  aliqua  casus  mulent.  Nam  quod  de  fiho 
dixi,  idem  dc  servo  dicere  possumus,  quoniam  servus  domini  servus  est,  et 
dominus  servi  dominus.  Hacc  ita  sibi  respondent,  ut  eosdem  casus  in  con- 
versione  custodiant.  Ita  quoque  duplum  ad  ahquod  simphjm  dupham,  et  sim- 
plum  ad  aliquod  duplum  simplum  est;  ila  raajor  niinore  aliquo  major  est, 
cl  minor  majore  ahquo  minor  est.  Manifestum  cst  ergo  ista  casus  in  con- 
versionc  servare.  At  vero  scientia  quum  sit  rdativa  (ahcujus  enim  rei  scifjilis 
scientia  cst)  in  conversione  ad  id  quod  referlur  casum  mulat.  ISam  quod  dicimus: 
scientia  scibihs  rei  est,  non  possumus  dicere:  scibihs  res  scientiac  est,  sed  scifjilis 

in  dtverniii  r>:fmis\   Siijiplcw   in  oiijii»«uin  in   »,'dj-  leJIexJt  ('Parixn.-u.   p.  ioo\   8juip0'5.  p.  l&O^    repuLI. 

lis    e    coditibus    Jttoiu«eeubil>ui»    (C.  Fj    et    DajTn-  4,  \>-  ioH). 
BtallenitL  duplum\    Auxi   liacc   c   codice    3Ionaeen»i   (F); 

alicujut  c»<]  Ifaec  «juoqiie  ex  Arirtotcle  (categ.  nam  in  editi»  tantnin  erat:  «ila  «juo<]ue  dopluio   ad 

ii)f  »cd  prior  jaiu  Plato  rclatioui«  yiiu  accuralc  iu-  «impluia  e»t.« 


INIartiani  Capellae  lib.  IV.  §.  o7o.  5oo 

res  scientia  scibilis  est;  item  sensus  alicujus  rei  sensibilis  scnsus  est,  contra  sen- 
sibilis  res  sensu  sensibilis  est.  Haec  ergo  non  ut  quac  supradicta  sunt  servatis  eis- 
dem  casibus,  sed  niutatis  convertuntur.  Quaedam  rolativa  his,  ad  quae  referun-  376 
tur,  et  in  tempore  coucordant,  eaque  simul  esse  iucipiuat,  simul  dcsinunt ;  ut 
scrvus  esse  noa  potest,  nisi  quum  esse  coeperit  dominus,  et  quum  dominus  esse 
desierit,  servus  esse  desiuit;  ct  itcm  domiuus  ,  quum  sorvum  non  habuerit, 
domiuus  dici  non  potest.  At  vcro  noscibilis  rcs  prior  est  natura  quam  notio; 
nam  si  noscibilia  tollas,  notio  non  critj  at  vcro  si  notionem  tollas,  potest 
aliquid  esse  noscibile,  quamvis  dcsit  ille  qui  novit.  Relativa  possunt  habere  377 
contraria,  sed  non  onuiia.  Namque  iuscientiae  scicntia  contraria,  inimicitiae 
amicilia;  at  vero  duplo  nihil  contrarium,  neque  majori  vel  miuori,  quia 
quisquis  ista  contraria  putaverit,  cogitur  conliteri  unam  eandemque  rem  uno 
atque  eodem  tempore  posse  sibi  esse  contrariam ;  siquidem  major  minori  com- 
paratus  major  est,  idemque  majori  comparatus  minor  est  uno  atque  eodem 
tempore,  quod  contrariis  evcnire  nullo  modo  potest.  Nam  quo  tcmpore  homo 
stultus,  uou  codem  temporc  sapiens  esse  potest,  neque  quo  tempore  albus 
cst,  codem  tcuipore  nigcr  esso  potcst;  quod  quia  evcnire  uon  posse  in  majorc 
et  minore  ostendimus,  lateamur  necesse  cst  majus  ct  miuus  non  esse  con- 
trarium.  Ita  duplum  simplo  non  osse  contrarium,  quoniam  hoc  idem  duplum 
polcst  esse  ad  aliquid  simplum.  jXou  igitur  omnia  rclativa  possuut  habere 
contrariuui.  Itcm  majus  et  minus  quacdaui  rocipiuut,  quacdam  non.  Nani 
magis  hic  amicus  illo  cst,  hoc  magis  duplum  illo  duplo  csse  non  potest  pro- 
pterca,  quia  si  duplum  cst,  ita  duplum  est,  ut  plus  alii[uid  minusve  si  fucrit 
non  sit  duplum.     Quaeritur,    utrum  aliqua  substantia  dici  possit  rclative.   Sod  378 

identtpie  majot-i^    Sic    scripsi   e   codiolbus   Rei-  tidetur.   Ceterum  de  iis  qu»e  nki^is  et  mintiS  reci- 

cbenaueusl  et  Daruistatteusi  pro  Grotiauo  itetitijue.  piuut,  Plato  jaui  egit  {\n  PliUebo  p.  24),  cui  atlde 

De  re  ipsa  vide  superiorem  locum  (§.  372).  Plutarchum  ^^de  procr.  auim.  p.  1014),  Sestum  Em- 

majus    et    miitus]    Uoc   quotjue    loco    ut    supra  piricum  (adv.  matliem.   10,271),  Porpliyrium  (^isag. 

(§.575)   e\spectasses   maifis ,   sed  religio  fiiit  quid-  5,  11),  et  vitam  Pythagorac  i^apud  Photium  in  bi- 

quam   mutarc.     qula   Martiauus    ipse    sibi    coustarc  bliotli.  n.  2-19,   p.  712). 

4o* 


3S6  Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  578. 

de  prima  substantia,  dici  non  posse  relative,  nuUa  quaeslio  est.  Non  enim 
Cicero  alicujus  dici  potest,  aut  ad  aliquid  referri;  item  equus,  nam  quis 
equus,  ut  Rlioebus,  non  alicujus  est  hoc  ipso,  quod  Rhoebus  est,  sed  quod 
jumentum  est,  alicujus  jumentum  est.  Non  ergo  prima  substantia  relative 
dici  potest,  neque  pars  ejus  quaelibet,  quae  sine  dubio  ipsa  prima  substantia 
est;  nam  quemadmodum  Cicero  prima  substantia  est,  ita  manus  ejus.  Manus 
vcro  non  ejus,  sed  specialiter  manus,  ita  ut  secunda  substantia  sit,  relative 
dici  non  potest.  Non  enim  sua  conversione  respondent,  ut  si  dicamus,  manus 
Ciceronis,  non  Cicero  manu  Cicero  est,  neque  ipsa  manus  ob  hoc  manus, 
quia  Ciceronis  est,  sed  quia  ita  afFecta  est,  manus  dicitur,  non  quod  ahcujus 
sit.  Non  ergo,  ut  diximus,  prima  substantia  ncque  partes  ejus  relative  dici 
possunt;  quaeritur  ergo  de  partibus  secundae  substantiae.  Nam  de  ipsa  sub- 
stantia  nulla  quaestio  cst.  Non  enim  homo  ahcujus  homo,  sed  manus  specia- 
liter  ahcujus  hominis  manus  est;  et  ut  mutua  convcrsione  respondeat,  ahcujus 
manuati  manus  cst,  ut  possimus  ita  convertere,  quia  et  manuatum  ahquid 
manu  manuatum  est.   Item  ungula  non  primae   substantiae  ungula,  sed  ahcujus 

nam  quts^   Sic   scripsi  c  codicc  Monaccnsi  (F)  specialite)-]   Id  cst  sldtxcog,  quod  nos   dicimus 

pro  jam   qtiis,    quod   ferri  uon    poterat,    nisi   signo  iti  ahstracto ,    ut  opponatur  individtiae.  lu  sequcn- 

intcrrogationis  post  eqtms   posito,   qnod  et  Grotius  libus   Grotius,    puncto    post  manus   posito,   edidit: 

voltiissc   videtur;    sed   luce    clarius  esf,    miis  inde-  «secundae  etiam   substautiac  rclativc  dici  uon  pos- 

fiuilc  accipicndum  essc,  ut  apud  Arlstotclein  (catcg.  sunt"^  nec    tamcn    ipsc    sibi    satisfccit,   quippe  qui 

5,  21):  o  ycxQ  TLQ  av&QCOJtOQ  ov  Xiyeval  ruvoq  banc  notam  addidcrit:  Bllac  voces  transferendae  et 

TLQ  av^QCOJtog.     llhoebus   autem,   ut  rectc  mouuit  praeponendae    iufi-a    illis    voclbus:    miaevifur    ergo. 

Grotius,  Mczcntil  cquus  est  apud   Virgillum  (Aen.  Aliter  tamcn  MS. «    Nos  e   codicibus  Monacenslbus 

10,    861).  (C.  F),  quLbus  ctlam  Rcicbcnauensis  a  secuuda  manu 

juinentuyti\   Opcrac   crit  contulissc  Aristofclcni:  adstipiilatur,     omnes    diillcultatcs    removisse    nobls 

ov8a  6  (iovg  nvdg  /3ovg,  ovdh  ro  ^vXov  rivbg  vldemur. 
^vXov,  aXXa  rtvog  y.rrjfia  Aeysrat. 


manus    vero]    Exponunt    glossac:    «Maniis   non 


vitttuaj   Sic  jain   ipsc   Grotius  In  notis  scribcn. 
dum  monuit  pro  mutata,  addixeruntqiic  codices  Rei- 


est  sccundum  rclatloncm   ad  Ciccronem ,    sed  quod 

,.       .  ,      ...  ,.,„  cLcnaucnsIs,  Darmstaftcnsls,  ct  Monaccnsls  nterquc. 

tabs    sit,    ut  a  pcde  alusque   dillcrat. «    Et  boc  cst 

quod  infia  dicit :  »scd  (manns),    qiiia  ila  atfecta  cst,  manuati^  Alio   scusu  Labcrium  »manuafiis  cst» 

maaus  dicitur,    uon  quod  alicujus  sil.«   Guot.  dixisse  pro  «furatus  est«  Gelllus  (IG,   7)  rcfcrt. 


Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  378.  5o7 

ungulatl  ungula,  quia  et  ungulatum  aliquid  ungula  ungulatum,  ut  mutuam  possit 
habere  couversioncm,  quocl  relativis  esse  dixinuis  proprium.  Si  ergo  mancat  illa 
rclativorum  dcfinitio,  ut  relativum  sit  quidquid  alicujus  dici  potest,  difficilc  re- 
sistimus  dici  partes  secundarum  substantiarum  relative;  si  vero  illa  defiuitio  est 
mutata,  ita  ut  relativa  sint  ea,  quae  ad  aliquid  referuntur,  excepto  eo  quod  iu 
aliquo  sunt,  nulla  incidit  in  hanc  definitionem  substantia:  quemadmodum  servi- 
tus,  excepto  eo  quod  in  eodem  servo  est,  id  est  in  ab'quo  homine,  refertur  ad 
dominum;  at  vero  pcnna  ita  pennati  ahcujus  penna  cst,  ut  exccpto  eo,  quod  ' 
in  abquo  pennato  est,  ad  nihil  refcrri  possit.  Sane  admonendi  sumus,  nc  379 
nos  pudeat  vcrba  nova  faccre  pro  necessitate  conversionis.  Nam  si  mutua 
conversio  non  respondeat,  non  relative  enunciamus;  hoc  modo:  quum  dico 
pennam,  volens  eam  ostendere  relativam,  non  lue  pudeat  pennatum  abquid 
propter  conversionem  dicere;  est  enim  pennatum  ita  usitatum,  ut  aurcs  noa 
oflfendat.  Si  de  pede  agatur,  non  pudcat  simiU  derivatione  fiugere  notum 
conversioni  verbum.  Itcm  scire  oportet  eum,  qui  relativum  ahquod  ad 
quid  referatur  ignorat,  nec  omnino  utrum  ad  aliquid  referri  possit  id  quod 
dicit  scire  posse;  hoc  modo:  quum  dicis  hoc  duplum  esse,  aut  nosti  simplum 
ejus,  id  est,  ad  quod  duplum  sitj  aut  si  illud  iguoras,  nec  omuino  utruni 
duplum  sit  scire  potes. 

QUID  FACERE  ET  PATI. 

Facere   et  pati   possunt  habere  contrarium,   ut  calefacere,  refrigerare;  580 

si  ergai]  In  liis  Martianus  ipso  ArJstotele  accn-  voba  nova]  Hoc  qnoqne  ex  Aristofcle  (0,  10): 

ratior  est,  apud  qneni  haec  tantum  legimns  (categ.  ivioTe   dk  xai  ovofmzo.i^ouiv  Ideog  avayicaiov, 

S,  22):  sl  fikv  ovv  Ixavcog  6  rcov  j(q6q  tl  6-  iav  fiT/  y,sliisvov  ij  ovof^ia,  fCQog  o  oixeicog  clv 

Qi.6i.i6g  anodedoTai,  7]  rcov  Jtavv  %a?.e:tiOv  rj  cctodo&eir]  %.  x.  X.    Confer  et  superiorem  notam 

rcov  advvcctcov   edri  r6  del^ai ,  otl   ovdeuia  (ad  §.  539). 

ov6ia  rcov  rtQOg  n  Xsysrai.  •   ei  8e  fiij  iyMVCog,  esse  aut\  Haec  ex  Mouaccnsi  (F)  desnmsi  pro 

aXX'  i6TL  T«  rtQog  n  olg  r6  eivac  ravTOV  edri,  simplici  est  in   editlsj    pariterque  paulo  snpra  «ff- 

tco  JtQog  n  Ttcog  ex^'-'^ >  l6cog  av  Qi^x^eirj  ru  quod  pvo  aliquid. 

nQ6g  ravTa.  facere  et  paii]   Confcr  Aristotclcm  (cat.  7). 


3S8  Martiani  Capellae  lib.  IV.  $.  380. 

et  calefieri,  refrigerari.  Habent  etiam  magis  et  miuus,  ut  magis  et  minus 
lu^erej  raagis  et  minus  uri. 

QUID    SITUS. 

381  Situs  omnis  denominative  dicitur,  ut  sedere  a  sessione,  stare  ab  statione* 
Et  quamvis  nonnunquam  nomina  deficiant,  ex  quibus  situs  denominatur, 
lalio  tameu  non  deficit, 

DE  TRIBUS,    QUAE  RESTANT,  ID  EST,    QUANDO,   UBI, 

ET   HABERE. 

382  De  illis  tribus,  quae  restant,  supradicta  cxcmpla  suJBiciunt.  Quando 
enim  dicimus,  ut  heri,  cras;  ubi,  ut  Romae,  Athenis;  habitum,  ut  calceatum, 
armatum.  Quid  horum  recipiat  magis  et  minus,  quum  iu  sermone  inciderit, 
facile  apparet. 

385  Istae  sunt  decem  praedicationes,  ex  quibus  ahquid  necessario  singulatim 

enunciamus.  Nani  quidquid  omnino  dixcrimus  quod  ahquid  significet,  nondum 
tamen  intelligi  possit,  an  verum,  an  falsum  sit,  unum  est  de  his  decem, 
exceptis  duntaxat  illis  verborum  quodammodo  articulis;  sunt  enim  pleraque 
a  grammaticis  in  orationis  partibus  enunciata,  quae  omnino  per  se  nihil  valent 
aut  ahquid  significant  plenum,  nisi  quum  fuerint  verbis  adjuncta,  ut  con- 
junctiones,   et  praepositiones,    et  quidquid  tale  ilU  docent. 

DE   OPPOSITIS. 
5§4  R-cstat  ut  de  oppositis  dicamus.     Sunt  autcm   opposita,   quae  sibi  veluti 

articulis]   In  prointu  foret  conjcctura  paiticulis,  et    pronomina   et   participia    ct  conjunctioncs    et  id 

sed  addlta  vox  auodummodo  significat  figuratc  Mar-  gcnus  alia,   quae   graniniatici  nnnieraut,    non  magis 

tianum   loqui,    ncque  incpta  cst  nietapliora,    quum  partes    orationis    cssc,     quam    naylum    aplustrla    et 

particidarum  ope  slngula  orationis  nicmbra  Intcr  se  hominum    pilos,    ant     ccrte    in    universa    compagc 

commitlantur  ct  coliacrcant.   Cctcrum'  confer  Appu-  orationis   vlcc   clavorum  et    picis    et  glutinis  depU' 

lcjum  (dc   dogra.  Plat.  I.  5  init.):  «Adverbla  autem  tanda,» 


Martiani  Capcllae  lib.  IV.  $.  384.  5o9 

ex  adverso  vidcntur  obsistere,  ut  contraria;  nec  tamen  omnia,  qnae  opponuntur 
sibi,  contraria  sunt,  scd  omnia  contraria  opposita  sunt.  Opponuntur  autem 
sibi  ita,  ut  aut  rclativc  opponantur,  ut  magnum  parvo,  et  dimidium  duplo; 
aut  ut  contraria,  ut  stultitia  sapientiae;  aut  ut  habitus  orbationi,  ut  cernentia 
caecitati;  aut  ut  ajcntia  negationi,  ut  Ciccro  disputat,  Ciccro  non  disputat. 
Haec  autem  inter  sc  nonnihil  diffcrunt.  Nam  relativum  relativo  ita  opponitur, 
ut  hoc  ipsum,  quod  opponitur,  cjus  sit,  cui  opponitur,  aut  ad  id  quocnnque 
modo  refcratur;  nam  dimidium  opponitur  duplo,  ct  ejusdem  dupH  dimidiilm 
est,  ita  ergo  illi  opponitur,  ut  ejus  sit,  cui  opponitnr;  et  parvum  opponitur 
magno,  ut  ejus  sit,  ita  ut  ipsum  parvum  ad  hoc  magnum,  cui  opponitur, 
parvum  sit.  Contraria  vero  ita  sibi  opponuntur,  ut  non  corum  sint  quibus  op-  58J> 
ponuntur,  sed  ad  ea  quocunque  modo  refcrantur;  siquidcm  stultitiae  sapicntia 
ita  contraria  est,  ut  non  ejusdem  sapientiae  stultitia  sit,  sod  ut  ad  illam  sit  stul- 
titia.  Sciendum  est  tamen  quaedam  contraria  medium  liabere,  quacdam  non  ha- 
bere.  Namque  sunt  aha,  quae  ita  ut  in  ca  rc,  in  qua  csse  possnnt,  alterutra  vice 
necessario  insint,  et  medio  careant,  ut  sanitas  et  imbecillitas.  Haec  duo  con- 
traria  natura  insunt  corporibus  aninialium,  atque  ita  vice  alterutra  necessario 
insunt,  ut  diximus,  ut  in  ciuo  animahs  corpore  sanitas  non  est,  necessario 
imbecilhtas  sit;  et  in  quo  imbeciUitas  non  est,  neccssario  sanitas  sit.  At  vero 
candidum  et  nigrum  quum  sint  contraria  et  naturahter  in  corporibus  inve- 
niantur,  propterea  medio  non  carcnt,  c[uia  non  est  necesse  corpus  ahquod 
candidum  csse  aut  nigrum;  potest  enim  ita  decsse  candidum,  ut  non  insit 
nigrum,  atque  hoc  modo  ex  aha  parte,  ergo  color  ahquis  medius  inveniri 
potest,  ut   kiteus,    vel   viridis.      Habitus  et  orbatio  ita   sibi  opponuntur,    ut  in  586 

atU  ut  contraf!a\  Ita  ciim  Grotio  codcx  Darm-  ajential^    Eodcm  vocabulo  pro   nominalivo  slii- 

stattcusls,    qiiiim  iii   aiitcrioribiis  cditionibiis  ut   de-  giilari    iilitiir  inPra   (§.  501).   Ciccro,   qui  duo  fan- 

sidcrctur.  De  re  ipsa  vidc  Aristotclcm  iu  Posfprae-  tum  oppositoriim   gcncra  novit  (de  invent.  1 ,    27), 

dicamcnfis  (catcg.  8),    quikus  tota   illa  oppositoruin  id  quod    ab  aliqua   re   pcr   opposifioucin  ncgafionls 

et  confrarlorum  dlstribiiflo   nltltur,  cuudcinquc  allo  scparctur,    ut  sapere  —  non  sapere ,    iino   vocabiilo 

loco  (metapbys.  i^    9  ct  10).  disparatum  appcllat;  sed  accuratlus  ad  eum  Yicto- 


360  Martiani   Capcllae  lib.  IV.   §.  586. 

ea  re,  cni  evenire  possunt,  alterum  eorum  necessario  insit;  cx  illo  cluntaxat 
tempore,  quo  ea  natura  esse  permittit.  Ut  dentatuni  eum  dicimus,  qui 
dentes  liabet;  edentulum  vero  non  illum  dicimus,  qui  dentes  non  habet,  sed 
cui  natura  inest,  ut  habeat,  ex  illo  tempore,  quo  natura  permittit,  ut  habeat. 
Nam  neque  lapidem  recte  dicimus  edentukim,  qui  nunquam  dentes  habet; 
neque  infantem,  qui  quamvis  ahquando  habere  possit,  nonduni  tamen  illo 
tempore,  ut  habeat,  natura  permittit.  Hoc  ergo  tertium  genus  oppositorum  dif- 
fert  a  primo  relativorum  eo,  quod  ccrnentia  ita  opponitur  caecitati,  ut  ejusdem 
caecitatis  non  sit,  aut  ad  eam  quodainmodo  refcratur.  A  secundo  genere,  id 
est  contrariorum ,  ilkid  differt  ab  his  duntaxat  contrariis,  quae  habent  medium, 
quod  cernentia  et  caecitas  intelHguntur  erga  oculos,  ut  aUerum  eorum  ncces- 
sario  insit.  Ergo  hoc  differuut  ab  his  contrariis  quae  habent  medium,  quia 
illorum  akerum  non  necessario  inest  substantiae,  horum  autem  [medium]  ne- 
cessario.  Ab  his  vero  contrariis,  quae  mcdio  carent,  haec  ipsa  opposita  differunt, 
quod  illa  rei,  cui  natura  iusunt,  omni  tempore  akerutra  vice  accidant  necesse 
est,  ut  corpori  animahs  sanitas  ct  imbecilhtas;  nam  akerum  eorum  semper 
est  in  corpore  animahs:  haec  autem  possunt  ahquo  tempore  ei  rei,  cui 
natura  inesse  possunt,  utraqvie  deesse  ahquando,  ut  infans,  dum  nondum 
tempus  est,  quo  dentes  habere  possit,  neque  dentatus  neque  cdentulus  dicitur; 

rinus   (p.  loG  Pitli.)  nionet  ab  jli-istotele  diias  sub  ro  nrj    sxov  odovraQ ,    xai  rV(p?,ov  ov  ro  fxij 

disparuto  spccies  poni,  privantia  et  ne(jantia,   qiiae  EX^v   Oiptv,    (X/.Aa  ro    llij    £XOV    '6rs  Jt£(pvxsv 

noster  ijiioqiie  illuni  seeutus   recte  distinxit.  I';^£iv    x.  r.  2. 

cui  opponitm]  Haec   yerba  a  Grotio  per  Incn-  cernentia]  Hoc    cjusdem  generis    cst  ac  supra 

riam   omissa     ex    anterioribus   editionibus    supplevl.  flyen/w  atque  apud  Sailsberiensera  (metalog.  4,  34; 

De   rclativis  vide  snpra  (§.574).  p,  926)    careutia.    Sed  jam  Cicero  (top.  14)  con- 

ut  habeat]   Lcge    cum   MS.:    »ut   babcal   et   ex  «„;  audacla  dixerat  .conjunctionum   ne(fantiam.« 

lIlo.K    Confer  cum  lib.  categoriarum.  Grot. —   Par- 

....              ,                                    ....  meditini  tiecessario]  Priorem  vocem,  quam  alicno 

ticulac    inserendae    causnm   non    video.    Aristoteles  .          .               .                             ... 

!•  •.       /o     «»\      .-.        -^n        ^>       '        ,  ,  loco  irrepsisse  manifestum  est,    uncinis  circuinclusl: 

snnphcitcr  (8,  9):  £6rEor,6x>uL  de  rors  A£yo[i£v  ... 

"-.__-          -      '■ ,..            .             -        ,.            ,  tollerc  invltis   codicibus  non  ausus   sum. 
£xa6rov  rcov   r7]g  a^icog  Ssxziy.cov,  orav  iv 

(o  J(i(pv}itv  VT(aQX£LV   rj  ors  j(£(pvx£v  £;^£tv,  Hrtin  alterum]  JSam  e  codicc  Dlonaccnsi  (C)  In- 

(ij^&aficog  vftciQx^^l'  vcodov  rs  ycio  /.iyofiev  ov     serul. 


Martiani  Capellae  lib.  IV.   §.  586.  561 

et  oculi  alicujus  animantis  nondum    adveniente   tenipore,   quo  videre  possent, 
neque   caeci   neque  videntes    dicuntur,    ct  tamen   aliquid  niedium  non  habent. 
Igitur  oppositorum,    quae  medio  carent,   duae  species  sunt,  id  est  eorum  quae 
alterutra  vice  accidunt  rei,  in  qua  esse  possunt,   nullo  niedio  intercedente,  ut 
sanitas  ct  imbecillitas;   et  eorum,  quae  simul  deesse  possunt  substantiae,  in  qua 
non  simul  esse  possunt,  et  tamen,  quum  simul  desunt,  nihil  medium  intercedit, 
ut  cernentia  et  caecitas,    vel   habitus  et  orbitas.     Quartura  genus  oppositorum  587 
est  ajentia  et  negantia,    ut  Cicero  disputat,    Cicero  non  disputat.     Haec  a  su- 
perioribus  differunt,    quod  illa  singulatim  dici  possunt,  haec  non  nisi  connexe 
dicuntur.     A   relativis   hoc    difTerunt,    quod  illa    etiam  relative  dicuntur;   haec 
autem   non   relative;     non    enim   disputans    ad    non   disputantcm    refertur.    A 
contrariis  hoc  dilFerunt,    quod  illa,  si  connexe  dicantur,   tamdiu  aut  vera  aut 
falsa  sunt,   quamdiu   est  illud,   in  quo  inesse   possunt;    quum    autem  hoc  esse 
destiterit,    neque  vera  neque  falsa  suni;  ui  aut  atultus  est  ille  aut  sapiens  est; 
ille   quamdiu  vivit,    horum    alterura    verura   est;    quum   ipse    esse    destiterit, 
utraque  falsa  sunt,     quia,   qui    non    est,     neque    stultus     neque  sapiens    esse 
potest.     At  vero  Cicero  disputat    et    Cicero    non  disputat    ita  sibi  opponuntur, 
ut  et  dum  vivit  Cicero    alterum    eorum  necessario  sit,   et  ipso  mortuo  falsum 
est  quidem   quod  disputat,    verum  tamen  est  quod  non  disputat.     Hoc  modo 
discernuntur  haec  bene  ab  habitu  atque  orbatione;   nara  qui  non  est.  neque 
caecus   est    neque    videns.      Nec   sane   moveare,    quod  videmur  jam  de  pro- 
loquiis  aliquid  dixisse,    de    quibus  postea  dicendum  est;   hoc  namque  factum 
est  occasione  oppositorum, 

oppositoruni\  SIc  Grotius  nesclo  iinde  pro  con-  alternm  eorutn'^  Lege  nalterum  veriim.d  GnoT. 

trariorum,  quod  in  antccedcntibus  editionibus  eratj  —    In    editis    nimirum   post  alterum  legitur  vero  ^ 

recte   procul  dubio,    quum  carum  spccicrum  altera  quod  tamcn  quum  a  codicibus  Alonaceosibus  (C  F) 

tantum  ad  contraria  pcitincat.  et  Darmstattensi  absit,  prorsus  omisi;  pariter  ut  mox 

aut  5<m/<u5]  E  codicibus  Monacensi  (C)  ct  Darm-  ante  »non    disputat»    vocem    Cicero    e%  auctorjtate 

stattcnsi  rcposui  aut  —  atit,  quum  vulgo  per  sim-  Darmstattensis  delevi,  quam  nimto  persplcultatis  stu- 

pliccm  copulam  et  sentcntiac  jungcrcntur.  dio  librarii  addidissc  vldcnfnr. 


362  Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  588. 

DE  ELOQUENDO. 

388  Nomcn  cst  quocl  aliquam  rem  significat,  ct  per  casus  flecti  potestj 
verbum  est  quod  aliquid  significat,  et  per  tempora  flecti  potest;  ut  Cicero 
nomen,  disputat  verbuni.  Haec  ab  invicem  separata,  non  nihil  quideni  sig- 
nificant,  vcrum  tamen  vel  falsum  dici  non  possunt;  quum  autem  fuerint  con- 
juncta,  jam  possunt  et  affirmari  et  negari,  ut  Cicero  disputat,  jam  dici  potest, 
Cicero  nou  disputat.  Esse  autem  debet  nominativus  casus  nominis,  ct  tertia 
verbi  persona.  Prima  persona  significat  afiquid,  quod  jam  negari  vel  aflirmari 
possit,  et  in  hominem  tantum  cadit.  In  ea  autem  intelligilur  nomen,,  etiam 
si  nou  dicatur;  ut  disputo  totum  plcnum  cst,  etiam  si  non  dicas  cgo.  Item 
sccunda  persona  ct  ipsa  jam  veritati  aut  falsitati  obnoxia  est;  sed  ctiam 
ipsa  in  homincm  cadit,  et  ci  nec  rccte  dicimus  disputas,  qui  ncc  audire 
nec  intelligcre  quod  dicitur  potcst;  ergo  ct  hoc  quum  dicatur  sinc  nominc, 
tamen  ibi  nomen  inlelhgitur.  Ahter  figurate  iitimur  sive  prima  sive  sccunda 
pcrsona,  ut  aut  loqucntem   eum  inducas,    qui   loqui  non   potest,    aut  ad  eum 

389  convcrtamus  orationem,  qui  ncque  audire  neque  intelh'gerc  potcst.  Tertia 
vero  persona  non  hominis  tantum  est,  sed  aharum  etiam  rerum,  et  simul  ac 
dicta  fuerit  non  continuo  intefligitur,  nisi  forte  dc  deo  dicatur  ah"quid,  quod 
dc  co   solo    possit   intefligi;    ut   quum   dicimus   pluit,     jam  potest  esse  verum 

de  elonuendn]   Jaiii  ad  ArlstotcIIs  libium  jTfpl  neola   siipcriiidiicla   oblitcraretiirj    seil  In  codiciljiis. 

iQll7jVSiaQ  sc  convcrtlt.   Qiias   practerca  liuic  parll  nlLil  suhsidil  cst. 

tltiilos  Grotliis  praemlsit,   quia  ab  anterloribus  cdl-  de  deo\  Sic  scrlpsl  secundum  codlccs  Lcidcnscs 

tiouibus    .nbsiint,  rcscldi.  ab  Oudciidorpio  (ad  Apptilcj.  mct.  p.  31 1)  laiidatos; 

nomen  est]  Ilanc    dennitionls  formam    bausl  c  vulgo   de  eo  et  iiifra  r/uod  pliint,   ubl  quod  cs  iis- 

Monaccnsl  (F),    cul  ct  Dai-mstattcnsls  adslipulatur,  dem  dcdl  r/ui,  Dannslatteusis  (juoquc  ct  Mouaccn- 

uisl    quod    pro    uVujuam    malc    fjunm    lcgit.     Yulga  sis   (F)  confirmant,    nisi    qiiod  liic  malc  ejus   c\Vi- 

fpiamlibet  scribcbattir,  piaelcicaquc   ad  fincm  misc-  bet  pro  est.    Jo\is  vcl  omuiuo   dcl  noiucn   supplcil 

rum  glosscma  adtlcbaturi  »vcl  cst  (|uod  tam  corpus  ad  verba  pluendi,   tonandi,  ct  similia,   nota  rcs  cst 

«niaHi  rcni  sigulficat.c  (confcr   Scbacfcrum    ad    Lamb.    Bosiuin    dc    ellips. 

inditcfis]   Jlcllus    crat  inducamus,    facilllmequc  p.  107).    Praetcrca  possit  scripsi  pro  polcst  c  Mo- 

ficrl   potcr;it,      ut    ^era    bacc  Icctio    piaelerusa     ii-  nacensi  (C). 


Martiani  Capellac  lib.  IV.  §.  589.  563 

aut  falsum,  quum  non  acldamus  nomen,  quia  notum  cst,  qui  pluat.  Quuni 
vero  dicimus  disputat,  quum  aliquid  jam  signiricct,  non  tamcn  vcrum  aut 
falsum  dici  potest,  si  nomen  non  addatur;  ct  quamvis  dc  homine  hoc  tanlum 
possit  intelligi,  quia  non  dc  uno  dici  potest,  nccessario  suhdcndum  cst  nomen. 
Et  rcsislit  quum  dicimus,  lcrtia  vcrbi  pcrsona  cst;  cxigit  cnim  iiomen  non 
hominis  lantum,  scd  cujuslibct,  quod  rcsistere  potcst.  Prima  igitur  ct  secunda 
persona  et  de  homine  tantum  possunt  intelhgi,  et  solae  dictae  possunt  aut  verac 
aut  falsac  dici,  quia  cum  his  cliam  uomina  intelHguntur;  lcrlia  vero  et  non 
omnis  sola  dici  potest,  et  non  dc  solo  homiue  intclhgitur.  Quod  crgo  fucrit 
ex  nomiuativo  casu  nominis  ct  tertia  verbi  pcrsona  conjunctum,  proloquium  590 
dicitur,  ita  ut  jam  nccessario  aut  vcrum  sit  aut  falsuni  aut  dubium.  Namque: 
homo  animal  cst,  omnes  judicamus  vcruni  csse,  ct:  omnc  animal  honio  cst, 
omnes  judicamus  falsum.  Ille  disputat,  quamvis  necessario  aut  disputet 
aut  non  disputct,  nobis  tamen  dubium  est  alterum;  nihil  horum  intclhgimus 
neccssarium  csse,  scd  quid  horum  sit  ncsciraus.  Ubi  vcro  illa  verba 
sunt,  quac  impcrsonalia  dicuntur,  non  cx  nominativo  casu  impletur  sen- 
tentia,  scd  ahoscasus  recipit,  ut  disputatur  quum  dicitur,  plcna  scntentia 
esl,  si  ablativum  adjungas,  hoc  est  a  Ciccrone;  et  poenitct  quum  dicitur, 
plcna  scnlcntia  est,  si  accusativum  adjungas,  id  cst  Ciccronem;  ct  sunt 
mulla  aha.  Illud  tamen  constat,  pcrsonaha  verba  non  implere  sententiam,  591 
nisi    cum   nominativo    casu   et  tertia    verbi    persona.      Sunt    ctiani    sentcntiae, 

verac  aitt  fahae]  Darmstattcnsis  vere  aiit  false }  axioma;    cgo   vcrbiini  c    vcrLo   tiini  protcnsioiiem ^ 

non  male,   nec  tamen  «t  rccipi  necessc  slt.  tuni  roijamenttim ;  familiarius  tamcn  tlicetiir  propo- 

jam  necessario^   Sic  codices  Siciclicnaucnsis   ct  sitio."    Unde  Cassiodonis  (dc  dialect.  p.  340  Gar.): 

Darnistattcnsis ;     cdili   eliam.     Cctcrum  prolo(/uium  «Propositio   cst    oratio  vcrum    falsnmve  significans. 

cst  quod  Graece  ci$icotxa,  de  quo  vide  uos  supra  llaec   enuncialio    ct    prohquium    niinciipalur»  5      ct 

(§.327)  el  Appulcjum  loco  citalo:   »Una  inter  has  Arnoblus  (o.    p.  157)  dc  quodam  Jovis  cnr.nelato: 

ad    propositum    pofissinia,    quae   pronunciahilis  ap-  Mniperfccta   adbuc   vox  cst,    neqi;e   pleua  proloijun 

pcUatnr,    sola  cx  oninibus  vcritatl  aut   falsltall  ob-  circumscrlptavc  scntentla.»    GcUius  autcm  (o,    12) 

noxia,    qnam   vocat  Scrglus  effatum ,  Yai-ro  proJo-  nproloqnitim  dlsjuactivum«  appcllat,  dc  quo   nostcr 

mtiitm,  Cicero  ennncialum,    Graecl  prolasin,    tum  Infra  (§.  414). 

4G  * 


364  Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  591. 

quae  quamvis  constent  ex  nomine  et  verbo,    affirmari   tamen  aut  negari  nor. 

possunt;  quae  non  proloquia,  sed  eloquia  dici  nonnullis  placuit,  ut  est  modus 

imperativus.     Quum   dicimus:  Ajax  curre,  jam  plena  sententia  cst;    nam  ncc 

solum  intelligi   sed  etiam  fieri    potest    quod  dicis;    negari  tamcn   non  potest: 

non  enim  hoc  negat,  qui  dixerit:   noli  currere.     Hoc  enim  non  est  adversum 

ei,  quod  dictum  est,   curre,  ut  hoc  sit  verum,   illud  falsum,   ut  possit  nasci 

quaestio.     Nam  de  ajentia  et  negatione   quaestio  sine  dubio  nascitur,   ut:  ille 

currit,  ille  non  currit,  quaestio    est,  utrum  currat   an  non  curre;     autem  et 

non  curre    non   facit  quaestionem   utrum  currat.    Nulla  quidem  quaestio  hic 

potest  intelligi,    utrum  currere    debeat  an  non.      Hoc  enim   ex   ajcntia  et  ne- 

gatione  natum  est,  ut  currere  debet,  et  currere  non  debet.     Hoc  facit  et  opta- 

tivus  modus;   quum  enim  plena  sit  sententia,  quum  dicimus:  utinam  scribam, 

et  utinam  non  scribam,   non  potest   hinc  nasci  quaestio,  utrum  scribam    an 

392  nonj  sed  pleraque  talia  sunt,  haec  ad  excmplum  sufficiant.     Quod  ergo  fuerit 

junctum  ex  nomine  et  verbo,    si  plenum    nomen  et  plenum  verbum  sit,  ne- 

cessario  facit  sententiam,    sed  non  necessario  facit  proloquium.     Si  cnim  est, 

quod  jam  est,   affirmari  et  negari  potest;     et  supra  diximus,  multa  dici  plena 

sententia,   quae  tamen   affirmari   et  negari  non  possint.      Plenum  igitur  pro- 

loquium   est:    omnis  homo  animal    est;     et   quamvis   natura  illud   exigat,    ut 

primo  noraen   et  postea  verbum  dicatur,    ut  dictum   est,   non  dcsinit  verum 

esse  proloquium  etiam  si  dicas :   animal  est  omnis  homo.     Quidquid  accesserit 

huic  sententiae,  cui  parti  accedat,  diligenter  videndum  est. 

QUID  SIT  DECLARATIVE  ET  QUID  SUBJECTIVE. 

395  Nam  sunt  proloquii  partes  duae:  quae  in  noraine  una,  subjectiva  dicitur; 

quae  ia  verbo  altera,  declarativa;  subjicitur  euim  quid  sit,  et  declaratur  quid 

negari  tatneit\  SIc  codices  Darmstattensls,  Rcl-  affinnari]  Qnae  vulgo  scqiicbantur  non  possint, 

cLcnauensIs,   ct  Monaccnsis  allcr  (F)j   vulgo  ordo     codlcls  3Ionaccnsis  (F)  auctoritatc  dclcvi. 
iuvcrsus.  suhjectiva\  Vocabula  Laec  usurpat  et  Appulcjus 


Martiani  Capellae  lib.  FV.  $.  393.  56o 

de  illo  possit  intelligi.  Quuin  ergo  dicimus:  Cicero  disputat,  si  accedat  huic 
sententiae  in  Tusculano,  declarative  accessitj  si  accedat  Roinanus,  subjective; 
item  si  accedat  prudenter  et  copiose,  declarative;  item  si  dicitur  cum  Catone, 
declarative  accessit.  Quidquid  igitur  nominativo  casui  accedit,  subjective  ac- 
cedit;  quidquid  declarative  acccdit,  variis  casibus  et  modis  accedit.  Nam 
subjective  non  possunt  alii  casus  accedere;  declarative  non  nisi  varii  exccpto 
nominativo.  Illud  tamen  sciendum  est,  posse  ficri  ut  verbum  sit  in  sub-  394 
jectiva,  noraen  in  declarativa:  sed  ita  verbum  in  subjectiva,  ut  aliquod  pro- 
nomen  secum  vice  nominis  teneat;  ita  etiam  nomen  est  in  declarativa,  ut 
teneat  secum  aliquod  verbum,  ex  quo  ejus  vicem  impleat.  Velut  si  dicamus: 
qui  disputat  Cicero  est,  qui  dispatat,  subjectiva  est,  Cicero  est,  declarativa; 
sed  illam  subjectivam  pronomen  facit,  hanc  declarativam  verbum.  In  hac  39o 
igitur  parte  dicimus,  quemadiuodum  juncta  sunt,  nec  tamen  possunt  plenam 
facere  sententiam;  et  si  faciunt,  quemadmodum  veritati  et  falsitati  non  sint 
obnoxiae  sententiae,  quamvis  sint  plenae;  et  quemadmodum  ad  id  perveniatur, 
ut  jam  non  solum  plena  sententia  sit,    sed  etiam  necessario  vera  aut  falsa. 

QUID  SIT  PROLOQUIUM. 

Tertia  pars  sequitur,  in  qua  dicendum  jam  est  de  ipsis  proloquiis,  ad  39G 
quorum  inteliectum  in  superiori  parte  pervenimus.  Proloquia  igitur  differentias 
habent  binas,  in  quautitate  ct  qualitatc,  Quantitatis  diffcrentia  est,  quod  alia 
sunt  universalia,  alia  particularia,  alia  indefinita.  Universale  est,  ut  omnis 
homo  animal  est.  Particulare,  ut  quidam  homo  ambulat.  Indefinitum,  ut 
homo  ambulat.  Quod  igitur  indefinite  diciraus,  necessario  particulariter  ac- 
cipimus,  non  necessario  universaliter;  et  quoniam  id  potissimum  enumerandum, 

Jtsgl  EQlirjVelaQ.  Gnox. —  IVimiriim  iu  libro   lau-  Aristotclcs:  sed  ct  Appulejus  ait,    de  indefiuito  lo- 

dato,    qul   est   de    Platouis  liaLitudlne  ct  doctriua  qncns:    » sed    tamcn    pro   particulari  semper    valet, 

tcrtius,   et  fcre  totus  ad  Arlstotelicas  potlus  ratio-  qula  tutlus  est  Id  ex  incerto  accipere  quod  miuus» 

ncs  composltus  est  quam  ad  Platonicas,   quarc   ad  Grot. —  Alio  praetcrca  loco  Appulejns  (II.  p.  280 

eclccticismum  rcferendus  Yidctur.  Oud.)  pariter  proposltionem  ait  indcfinitam  pro  par» 

necessario  partiatlariter]   Idem    tradlt    dnlniis  ticulari  accipi. 


366  Martlani   Capellae  lib.  IV.   §.  o?.Q. 

quod  securnm  habct  intcllectum ,  indefinitum  pro  particulari  accipltur.  Erunt 
crgo  duae  differentiae  in  quantitate,  quod  aliud  est  universale  proloquium, 
aliud  particularc.  In  qualitate  item  duae,  quarum  altera  dedicaliva,  altera 
abdicativa.  Dedicativum  cst,  ut  omnis  voluptas  bonum;  abdicativum,  omnis 
voluptas  non  bonum. 

QUOMODO   CONVERTANTUR. 

5^)7  Universale   igitur  dedicativum   non  necessario   sequitur  conversio.     Non 

enim,  si  omnis  homo  animal  est,  omne  animal  homo  cst.  Universale  autem 
abdicativum  neccssario  sequitur  conversio.  Si  cnim  omnis  voluptas  bonum 
non  est,  omne  bonum  non  est  voluptasj  ct  si  omnis  homo  non  cst  animal 
mutum,  omne  animal  mutum  non  est  homo.  Particularc  autem  dcdicativum 
habct  uecessario  conversionem.  Nam  si  quidam  homo  animal  est,  quoddam 
animal  homo  cst.  Particulare  vero  abdicativum  non  habct  neccssariam  con- 
versionem.  Non  enim,  si  quoddam  animal  non  est  rationalc,  quoddam  rationale 
non  cst  animal.  Universalis  ergo  dedicativa  ct  particularis  abdicativa  non 
necessario  rccurrunt;  universahs  autem  abdicativa  et  particularis  dedicativa 
necessario  convertunlur,  ita  tamen  ut  facta  conversione  in  declarativa  par- 
ticula  negatio  mancat;  nam  utique  couversio  ita  fit,  ut  qnae  particula  fuit  de- 
clarativa,  eadem  subjectiva  sit.  Ergo  quum  dico;  omnis  voluptas  bonum  non 
est,  omnis  vokiptas  subjectiva,  bonum  non  est  declarativa;  si  convertam: 
onme  bonum  voluptas  non  est,  facta  cst  c{uidom  subjectiva  quae  fuit  decla- 
rativa,    negatio  tamen   hanc  particulam    tcnet,    quae    facta   est  declarativa,    Et 

imlefinUum  pro\  AnDolatlo  Lacc  testa  cjiclenda.  ajtb  tivo;.   Sic  et  Appiilcjiis  ct  Cassiodortis.  Isl- 

GiiOT. —  Leuiorcm  nicdelani  Invenl  lu  codirc  Mo-  dorus   (ut   ct  nostri)   affiniiaiionem    iiet/alioiiemque 

naccnsl  (F),    iindc   et   ante   ijuoniam   inscrui.  diclt.  Alil  confesslvam  ct  ahnuliuam.  Grot. 

dcdicativum^  Scdicalivam  Laiini  piiilosoplil  ;^«-  conveisio]    MS.    iihiijuc    conversalio.   Grot.  — 

TcupaGiv,    quae   spcnndum    Ai'istotclcm    cst   arto-  Mcliorcs  codices  ntiquc   conversio. 
ipav6lQ  TLVOQ  y.ara  Tivog,  noininaruiit,  et  ahdi-  decJarativa]    Pcrpcram   cditum  crat  dedicattva, 

rativam   aTtO(pa6u' ,   <]uac    cst   a.HOipavGlg  TlvOQ  qnciii  ciTorein   co    nmgis  uilror   non   aniniadvcrsum 


Martiani  Capellae  lib.  IV.   §.  597.  367 

si  veliiu  sic  dicere:  niilla  voluptas  boniim  est,  convertenclum  est  sic:  nulluni 
bonuni  voluptas  cst.  Sccl  propter  duo  proloc^uia,  quae  dixiinus  non  ncccs-  398 
sario  convcrli,  dcbcmus  intclligcre  oinnia  quac  proloquiis  altribuuntur,  per 
quac  rccte  aut  noii  rectc  proponi  possunt,  ut  vcrum  ant  falsuni  possint 
ostcndcrc.  Hacc  autcm  quinquc  sunt  jam  supcrius  dcmonstrata,  gcnus,  spccics, 
diircrcntia,  accidcns,  proprium.  Ex  liis  duo  faciunt  illa  proloc[uia  rccurrcrc, 
alia  tria  nullo  modo.  Namquc,  ut  omnis  liomo  aniinal  cst  ratioualc  mortale, 
ita  onine  auimal  rationalc  inortale  hoino  cst;  ct  C[Ucmadmodum  onuiis 
homo  risibilis  cst,  ita  oinne  risibilc  bomo  cst.  llursum  in  particulari  abdi- 
cativa  videndum  cst,  quid  sit  proprium  non  cssc:  ut  cnim  proprium  cst  ho- 
minis,  csse  risibilc,  ita  proprium  cst,  risibile  non  cssc  praetcr  hominein. 
Ergo  si  particularc  abdicativum  proponamus  sic:  c]uiddam  risibile  non  cst 
practer  homincm,  rccurrit  sinc  dubio,  quiddam  practer  hoinincm  noii  cssc 
risibilc;  item :  c[uiddam  inanimum,  irrationalc,  immortalc^  non  est  homo; 
quidam  homo  non  cst  inaniinum,  irraliouale,  immortalc.  Itcm  sunt  aliae  con-  39C' 
versioncs,.  quae  faciunt  casdem  proloquiorum  particulas  indelinitas,  ctiain  ne- 
gationc  scilicct  de  loco  migrantc.  Nam  particulae  indcfinitac  fiunt  hoc  inoclo : 
homo,  noii  hoino;  animal,  non  animal;  ct  idco  indclinitum  cst,  c[uia  ncgas 
tantum  hoc  cssc,  non  clicis  c[uid  sit.  Quum  ergo  dico:  omnis  homo  animal 
est,  si  veliin  rccte  convcrtcre,  adhibeo  negationcs,  ut  fiant  particulac.inde- 
finitae.  Si  cnim  verum  cst,  omnis  homo  cst  animal,  ct  vcrum  est,  omne 
non  animal  non  homo.    Hac  conversionc  usus  cst  in  rhctoricis  Ciccro:  „dciade 

cssc  a  Grotio,  qiiod  ex  iis,  qiiac  secpiimfiir,  ma-  ncgatione    cle    loco  lurgraiite."    IVaia  qnuni  iii  alils 

uifestus  iil.  Lcctioncin  noslrani  nriuaiit  codiccs  Mo-  couvcrsionibus  terminl  locum:  niutcnt,   ncgatio  noni 

uaccuses  (C  F)  cf  Dai-mstattcnsis.  mutct,   Lic  ct  tcrmini  couvertuntup,  et  ipsa  ncgatio 

duofaciinitj  Malc  in  editis   »duo  sutit  miae  fa-  migraf.  Guot. —  Parilcr  in  Monaccnsi  (F)y  Relclic- 

cinnt",    fjiiod   neiuo   noii  pcrsplclef.    Lecllo    nostra  naucnsi,    et  Darinslatlcnsl  rccte   Icgifur  eliam   pro 

codicis  cst  Darmsfattcnsis.   Duo  aiitcm  illa  sunt  (///-  esse ,    fjuod    crat    iu  cditls.    De    re  ipsa  accuratins 

(erentia  ct  proprinm,  (|uuin  (jemis,  species,  ct  ac-  cglt  Arlstotclcs  (analyt.  prior.  I,  40). 
cidens  convcrsioneni  non  susciplanf.  Cicero\  Corriipit  Grotlns  Ciceroius;  (de  luvcnf. 

tndefinitas]  Legc    ciiiu  .1iS.    niiidcfinitas.    cdam  I,    10)  locuiu   omissa  voce  «coHStituliouis' ,    qaaiu 


568  Martiani  Capellae  lib.  IV,  §.  599. 

si  constitutio  et  ipsa  et  pars  constitutionis  ejus  quaelibet  intcntionis  depulsio 
est,  quae   intentionis   depulsio  non    est,    ea  nec  constitutio   est   nec  pars  con- 

400  stitutionis."  Item  particularis  abdicativa  potest  hoc  modo  converti;  si  enim 
quoddam  animal  homo  non  est,  quoddam  non  homo  animal  est;  et  in  hac 
conversione  observandum  est,  quod  ubi  non  est  negatio  quum  directo  pro- 
ponimus,  ibi  fit  dum  convertimus.  Hanc  vicissim  conversionem  recipiunt  duo 
proloquia,  quae  illara  primam  non  uecessario  recipiebant.  Solum  universale 
abdicativum  non  illam  aham  recipit.  Vocetur  ergo  docendi  causa  illa  prima 
conversio,  haec  secunda.  Haec  autem  proloquia  quemadmodum  inter  se  aiFecta 

iOl  sint,  hoc  modo  manifestius  apparebit.  Quatuor  hneis  quadrata  formula  ex- 
primatur.  In  primo  angulo  superioris  hncae  scribatur  universahs  dedicativa, 
et  in  aho  ejusdem  angulo  universahs  abdicativaj  item  infra  ad  primum  an- 
gulum   inferioris   hneae  particularis   dedicativa,    ad   angulum  rehquum  parti- 

anterlores     tamen    cditlones    rccte     e    fonte     ipso  Scnsim    potius   cx   lis   quae    seqnuntur   aucta   esse 

dabaut.  vldetur  a  magistrls  Martiauum   cxponentibus;    unde 

quod  uh{  non]    Abcrat   ab  edltis   quoA,    et  In-  2*'  "'  "«1"«  ''"P"'!  Boetlnum  (Oper.  p.  345)  omnla 

serul  e   codiclbus    Darmstattensl  ct  Monaccnsl  (C).  P»"**^'^  Icgamus.    Ceterum  hand  abs  re   fucrlt  Appu- 

Ex  eodcm  Monacensl  ctlam  paulo  Infra  rcposul  ver-  H^  ^«'J»»  contullsse:   »sunt  Igltur   In  supcrlorc   II- 

La    .non   necessario.    pro    cdlto    .no«.,    sicut    In  °«*  unlversalls  dedlcatlva  ct  abdlcativa,  dicanturquc 

„       •       "„/-■,•„     j      •„„.  bae  inter  sc  inconaruaei  Item  in  Inferlori  linca  sub 

marginc  jam  Grotius   adscripserat.  •'  ' 

utraque  partlcularcs    subnotcntur,    dlcanturquc  hae 
intcr  se  suppares.  Delnde  ducantur  obliquac  llncac 

angiilarcs,  altcra  pcrtlnens  ab  uulvcrsali  dcdicatlva  ad 

docendi\  Mellorcm  antcrlorum  edltionum  lcctio-  ...  i  r     .•  i.  .•     i    •  j  j- 

^  particularcm  abuicativam,   altcra  a  particulari  acuica- 

nem  rcstilui  pro   Grotiana  dicendi ,    licct  ita  ctiam      ,•         j        •  i  i  j^     .•  •  .       „       » 

•^  '  tiva  ad   universalcm  abdicativam,    quac  mler   se  et 

codiccs  Monaccnscs  (C.  F)  et  Darmstattensls  habcant.  .-.  .      .         r.  .  .      •         >.       , 

^         '  quantitate  et  qualitate  contrariac  alterutrae  nomiuen- 

quatuor  lineis]   Slmllls  tabnla  cxstat  apud  Ap-  tur,  quod  jam  neccsse   est  altcrutram  vcram  esse; 

pulejum  (dogm.  Platon.  III.  p.  269  Oud.),   scd  sim-  quae  dicitur  pcrfccta  pugna  ct  Intcgra.  At  Inter  sup- 

pliclor;    atque    haud   scio  an   ne   Martlanus    quldcm  pares   ct  incongruas   pugna    dlvidua    cst;    quod    m- 

adeo    plenam    pcrscrlpscrlt,    qualcm    In    cditionlbus  congruae  nunquam  quidcm  fiant  slmul  vcrae,  Inter- 

ejus  vldcmus.    Ccrte   quae  uncls   inclusl,   absuut   a  dum  tamcn  simul  mcntiunfur;    suppares  autcm  mu- 

codlcibus    Monaccnslbus  (C.  F)  ct  Rclchcnaucnsl,  tata  vicc  nunquam  quldcm  slmul  mentluntur,  Inter- 

immo  a  Darmstaltcnsl   tota    tabula    prorsus    abest.  dum  tamcn  fiunt   simul  verae.a 


illam  aliam]    Jllam  inscrul  e    codlcibus  Mona- 
ccnsibus  (C.  F),  Darmstattcnsl,   et  Rcichenauensl. 


Martiani  Capellac  lib.  IV.  §.  401.  ."t>B 

cularis   abdicativa;    deinde   ducanlur   angulares  lineae    ab  universali  dedicativa 
ad  particularem  abdicativam ,    et  ab  universali  abdicativa  ad  particularem  de- 


dicati 


vam: 


(Siinul  nirirtnan  non  [lossnnt.)  (Simul  ncgai-i  possunt.) 

rnivcrsalis  dcilio.iliva.  ruivirsalis  abdicativa. 

(Oranis    volupfas    bonum  cst.)         (Omnis  voliiptas  bonum  non  cs(.) 


CA    o 

li. 

I  s 


o     B 


=     c 


a  5 


\^. 

/^ 

//T 

*-X 

\ 

/-'"* 
/^^ 

,<• 

/ 

N?% 

/4 

/ 

\ 

C  ?! 
1.  i 


«C   2: 

5    3 


3    ^ 


(Simul  negar!  non  pos.^unt.)  (Simul  coufirmari  possnnt.) 

Paiticularis  dcdicativa.  Particiilaris  alidicaliva. 

(Quaedam  voluptasbonum  est.)    (Quacdam  voluptai  bonuni  non  ett.) 


Duae  igitur  superiores  simul  confirmari  non  possunt,  simul  negari  possunt.  402 
Nam  non  potest  simul  verum  csse,  omnis  voluptas  bonum  est,  et  omnis 
voluptas  non  est  bonum.  Possunt  autem  simul  esse,  non  omnis  voluptas 
bonum  est,  non  omnis  voluptas  non  est  bonura.  Duae  vero  inferiores  vi- 
cissim  simul  ncgari  non  possunt,  simul  confirmari  possunt.  Nam  non  utique 
potest   non   quaedam    voluptas  bonum    esse,    et   iion    quaedam    voluptas   non 


7ion  xitique  ]potesi\  Expnnxl  verLa,  quae  in  cdl-     cnsls    ct  Darmstattensls    auctorltatc.    Scnsus  cnlm 
tls  sequnntur,   »sunul  negari«   cotlicum  Reichcnau-     cst  illa  tluo  siniul  non  esse  non  posse. 

47 


570  Martiani   Capellae  lib.  IV.   §.  402. 

bouum  esse.  At  vero  potest  et  quaedam  voluptas  bouum  esse,  et  quaedam 
voluptas  bonura  non  esse.  Angulares  autem  neque  simul  affirmari  neque  simul 
negari  possunt.  Nam  si  verum  est,  oranis  voluptas  bonum  est,  falsum  est,  quae- 
dara  voluptas  non  est  bonum.  Item  si  falsum  est,  omnis  voluptas  non  est 
bonum,  verum  est,  quaedara  voluptas  est  bonum.  Hoc  item  contingit,  si  par- 
ticularem  vicissim  nomines.  Nam  si  verum  est,  quaedara  voluptas  non  est  bo- 
iium,  falsum  est,  omnis  voluptas  bonura  est.  Itera  si  verum  est,  quaedam  volu- 
105  ptas  bonum  est,  falsura  est,  omnis  voluptas  non  est  bonum.  Item  univeraalis  de- 
dicativa  confirmata  particularera  suara  necessario  confirmat,  negata  non  ne- 
cessario  eam  negat.  Nam  si  verura  est,  omnis  voluptas  bonura  est,  necessario 
verura  est,  quaedara  voluptas  bonum  est.  At  vero  si  supcriorem  negemus, 
hoc  modo:  non  omnis  voluptas  est  bonura,  potest  fieri,  ut  quaedara  voluptas 
bonum  sit.  Particularis  item  dedicativa  confirmata  non  necessario  universalem 
suara  confirmat,  negata  necessario  illam  negat.  Nam  si  verum  est,  quaedam 
voluptas  bonum  est,  non  sequitur,  ut  omnis  etiam  voluptas  bonum  sit.  Si 
vero  quaedam  voluptas  bonum  non  est,  falsum  est,  omnis  voluptas  bonum  est. 
In  duabus  reliquis  hoc  observabis. 

« 

QUID  SIT  SUMTUM,   ET  QUID  ILLATIO. 

404  Plenam  sententiam  quura  proposueriraus,  aliquid  ea  volentes  efficere,  et 
quum  concessa  fuerit,  sumtura  dicitur.  Huic  etiani  uni  sententiae  alia  certa 
ratione  debet  innecti,  et  utique  propter  id,  quod  inferre  vokimus,  concedenda; 

405  et  haec  quum  concessa  fuerit,  sumtum  dicitur.  Ex  duobus  sumtis  ratione 
sibimet   nexis    conficitur    illatio.       Quae    illatio    sumtura    propterea    dici   non 

negemus]  E  Darmstattensl  et  Relchcnauensi  co-     (de   dlvln.  2,  S3)  sumtionem,    Appulejus    (dogni. 
dlclbus  pro  negetn  In  edltls.  Plat.  5,   p.  271   Oiid.)  acceptionem ;  accuratlus  ta- 


duabus  reli^uis]  IIIc  allquld  omlssuin  esse  ap- 


nien  dlstlngultur  Inter  propositionem  I.  e.  termlnuDi 
majorem,    et  assumtiojiem  I.  e.  minorem,   ut  apud 


paret^  nisi  plura,  certe  etiam  vel  idemj  sed  m  co       „,  ,,     .         ,   .    „„^        »  ., 

,.  .,  ., .,     . ,  Ciceronem  (dc  invent.  1,  o7)  et  Isidorum  (ctvm.  2, 

dicibus  nihJ  video.  .  \    j         ' 

9,  2)5  ipsumque  adeo  nostrum  Infra  (§.  422). 

sumtwn]   Quod  Graecl   X-^i^L(ia  dlcunt,   Clccro  illatio]  Ila  et  Appulejus,   Casslodorus  (p.  33o 


Martiani  Capcllae   lib.  IV.   §.  iOli.  ^Tl 

potest,  quia  non  exspcctas,  ut  hoc  etiam  tibi  advcrsarius  conccdat,  sed  eo 
invito  scquitur,  si  modo  ratione  servata  fucrit  iMatum.  Et  ut  hoc  planum 
fiat  cxcmplo,  putemus  quaestioncm  esse:  utrum  voluptas  utilis  sit.  Si  pro- 
ponamus  ita:  omnis  voluptas  bouum  est,  plena  quidcm  sententia  est,  et 
sumtum  efficitur,  si  hoc  adversarius  concedat;  quo  conccsso,  adjungenda  est 
alia  sententia:  omne  autem  bonum  utile  est;  si  etiam  hoc  concesserit,  efficitur 
sumtum,  ex  quibus  duobus  sumtis  etiam  invito  co  sequitur,  omnis  igitur 
voluptas  utilis  est. 

QUID   SIT   SYLLOGISMUS. 

Hoc  totnm,  quod  constat  cx  duobus  sumtis  et  illatione,  ratiocinatio  a  400 
nobis,  a  Graecis  6vUoyt.6nbq  appellatur.  Est  ergo  ratiocinatio  ex  duobus  pluribusve 
concessis  ad  id  quod  non  conccditur  necessaria  perventio.  Possunt  ergo  plura 
esse  sumta,  sed  minus  a  duobus  esse  non  possunt.  Etenim  est  intcgra  ratio- 
cinatio,  si  ad  illud,  quod  volumus  ostendere,  utilem  esse  voluptatem,  tribus 
ctiam  sumtis  pervenire  velimus,  ut:  omnis  voluptas  sccundum  naturam  est; 
omnc  quod  secundum  naturam  cst,  bonum  est;  omne  bonum  utile  est;  omnis 
igitur  voliiptas  utilis  cst.  Ex  Iioc  apparet  plura  etiam  licere  addere,  si  opor- 
tucrit.  Nonnunquam  ctiam  concludimus  inferentcs  non  quidem  id  quod  con-  407 
ficitur,  sed  quod  ex  ipso,  quod  inferre  dcbcmus,  neccssario  conficitur,  hoc 
modo:  omnis  virtus  bonum  est,  omne  bonum  utile  est,  omnis  igitur  virtus  non 
nocet.  Inferendum  erat,  omnis  igitur  virtus  utilis  est,  et  ex  eo  necessario  scquitur 
non  noccre;  quod  enim  utile  est,    nunquam  nocet.     Hoc  a  Graecis  6vn:fiQa6ixa 

Gar.),  alil;  Ciceroni  (top.  13)  nobisquc  est  conclusio,  tio  cst  oratio    ex  ipsa  re  probai>i]e   aliiiuid  elicicns, 

vel  etiam  (de  inv.  1 ,  37)  complexio.  quod   expositum   et   pcr   sc   cognitum   sua  se  vi  et 

ratiocinatio^   Ciccro,    qni   voce   st/Uogismtts  non  ratlone   confirmct.n 
utitur,      ratiocinalionis     duas    profcrt    definitloncs.  minns  a  dtiobus^   Lcge  mintis  duobits.  GnoT. — 

nEsse   cniui«    ait   (dc  invent.  2,   S)  »di]igcntcm  ct  Omnino    sle    intclligcndumj    mutare    autcm  contra 

considcratam    facicndl    aliquld     aut     non    faciendi  codlcum  aiictoritatcm  nilnimc  auslm. 
excogitationemu  j    sed  pracstat  (1,  34):    nratiocina-  (JvjW/fepa^J/ua]  Rccentlor  liaec  vocabuli  vis,  qua 

47* 


372  Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  407. 

dicitur,  a  nobis  dici  potest  coufinis  conclusio.  Ratiociuatio  igitur  sive  propriam 
et  suam  sive  coufincm  liabens  conclusionem,  dividitur  in  duo  genera,  in 
praedicativum  et  conditionalem  syllogismum. 

QUID  SIT  PRAEDICATIVUS  SYLLOGISINUJS. 

408  Praedicativus    est,    in  quo   sumta   ita   sibi   ncxa  sunt,   ut  aliquo  extriu- 

secus  addito  supplcantur,  ut  hoc,  quod  supra  dictum  est,  omnis  voluptas 
bonum  est,  omne  bonum  utile  est.  Videmus  itaque  non  totum,  quod  supra 
positum  est,  dictum,  sed  unam  inde  partem  sumtam  declarativam,  quae  se- 
cundo  proloquio  facta  est  subjectiva;  quod  proloquium  secundum,  ut  impleret 
sententiam,  aliquid  petivit  extrinsecus,  id  est,  utilc  cst,  Hujus  illatio  conficitur  e\ 
co  quod  accessit  cxtrinsecus  et  ex  co  quod  non  est  rcpetitum,  id  est,  omnis  igitur 
voluptas  utilis  est.  Hujus  generis  tres  formae  sunt.  Prima  est,  in  qua  declara- 
tiva  particula  superioris  sumti  scquentis  efficitur  subjcctiva  aut  subjectiva  supe- 
rioris  declarativa  scquentis.  '  Declarativa  superioris  fit  subjcctiva  sequentis,  ut 
in  superiori  proposito  exemplo.  Subjectiva  superioris  fit  declarativa  sequentis, 
si  hoc  modo  vehs  convertere:  oninc  bonum  utile  est,  omnis  voluptas  bonum 
est,   omnis   igitur   voluptas  utihs    cst.      Secunda  forma  est,    in  qua  declarativa 

a    Si/Uotjismo    distlnguitur;    apud    Aristoteleui    eulin      p.  271  Oud.):  »Trcs  igltur  fonmilao  fiunf,   qnaruin 

nonnisi  ipsain  coticlusiouem  sivc  iUationem  signirieat.      primn  dicatur,   (j[uuni  illa  coinuuinis  particiila  in  al- 

.           T    o-          1.         ^w  tfi''*   subjccta,    in    allcra    dcclarans    cst;    qui    ordo 

et  conditionalem  s>iUoijismiim\    oic   codiccs   Jlo-  _                                _ 

,,,„,.',..,.                                ...  uon  tantuiu  cuuuicratione    sed  concluslonuin   di&rni- 

iiaccnscs  (Li.  t):  m    editis  Jegitur   taiituiu  conditto-  _              ^ 

,                                 .      1         ,.               .  ,      .     .    ,  tate  contentus  est.    Qulnpe  ultima  est  formula  ter- 

nate ,    ut  gcniis  suppieuauiu  loret,    cui  lectioni  cla-  _           ...... 

„        .,,  //a,   quia   niliil  in    ca  nisi  particulare    concluditur; 

riorcm  praclero  illam.  •    ^       _                               ' 

liac  supcrlor  cst  secunda,   quae   liafaot  conclusioncs 

sihi  ne.vrtl   Ita   codiccs  Monaccnsis  (O  ct  Rei-  ,  j     ?  »•     ,.         ,     .  ,    •! 

■*  ^    '  iinivcrsalcs ,     sca  abdtcalivas   tantum;     ct   ideo    sic 

clicnaucusis;  non  innexa ,  ut   in  cditis.  ■  n  ,  •     •  •!!  .• 

'  prima  polJct,    quia  m   omiie   gcniis  lilaiionum  con- 

viWemjw]  ?fonne  mircmur  Giotium,  qui  cdidcrit  cluditur.«    Itldem  Isidorus  (ctym.  2,  28,  2):  .>For- 

.vidcmus    uiifiuc    non    totum   quod   supra    positum  ,„„]ae    categoricorum,    id  cst  praedicativorum   syl- 

cst  non   dictuin..,  quum  anteriores  cdltloncs  vciaui,  loglsinorum   sunt   tresj  primac  foriuulac   modi  sunt 

quam  nos  rcvocavimus,  jam  I.alicrcnt  lcctloncm?  novem-   ct  sic  porro  prorsus  ut  apud  nostruin.  Alii 

trcs    forniiic^   Parllcr   Appuicjus    (dogm.    Plat.  quippe  quatuor  formas  fcccrunt. 


Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  408.  573 

superioris   siimti    caclem    est    etiam    declarativa    sequeutis,     ut:    omnis    virtus 
bonum  cst,   ct  onmis  voluptas  non  cst  bonum,    omnis  igitur  voluptas  non  cst 
virtus.      Tertia    forma    cst,     in    qua    subjectiva    superioris   sumti    cadem    cst 
etiam  subjectiva   sequentis,    ut:    quoddam   bonum  voluptas  cst,     omnc  bouum 
utile  cst,  quoddam  igitur  utilc  cst  voluptas.      In  prima  forma  ct  univcrsaliter  400 
ct  particularitcr,    ct  dedicative  et  abdicative  concludi  potcst;    ia  socunda  forma 
univcrsaliter  nisi  per  contrarium  concludi  non  potcst;    in  tertia  forma  particu- 
laritcr   tautum    concluditur,      Quaproptcr    non    frustra  bic   ordo    cst  scrvatus. 
Nam  merito  prima  dicitur,  in  qua  omni  modo  conckidi  potest;  sccunda  aulcm 
rcctc,    in   qua    potcst   concludi   univcrsaliter,    quamvis  per   contrariura;    tcrtia 
itcm  rcctc,    quia   in    quantitatc   minor   cst,    in  qua  nisi  particulariter  concludi 
non  potcst.     Nunc  diccndum  cst,  singulac  formac  quot  modos  recipiant.     Nam   ilO 
recipiunt  intra  se   ccrtum  nuracrum ;    cxtra  quos  modos    quidquid  conclusum 
fucrit,    non   cst  tcmcrc   concedcndum.     Piccipit    autcm    prima   novcm    modos, 
secunda  quatuor,    tertia  scx. 

PRIMUS   MODUS. 

Primae   formac    primus   modus    cst,    inquo   conficitur  cx  duobus  uni-  411 
versabbus   dedicativis   universale   dcdicativum   directum ,    ut  est:  omne  justum 
bonestum,   omne   boncstum   bonum,    orane  igitur  justura  bonuni.     Si  rcflexim 
inferas:    omne  igitur   bonum   justum,    non    sequitur,    sed  particulariter  potcst 

pev  conirarium]  Abdicatlve.  Grot. —  Mox  post  ct  dtiae  quae  scqiiuntur  apud  Giotium,  angustiores 

tertia  pro  atitem  scripsi    ilem  c  codicibus  Rciche-  siinl  quani  quae  iis  continentur;  scd  quuni  autiquae 

naucusl  ct  Darmstattensi.  csse  videantur,  mutare  nolui. 

primae  fonnae]  In  lilsce  figurls  modlsquc  syllo-  direcium]   Vereor  ne  lcgendum  sit  directim,    ut 

gismorum  corundcnique  cxempHs  ralrum  quam  con-  cst  apud  Appulcjum  (5,  p.  272):  «directim    autcni 

vcniant  Capclla,  Appulejus   et   Casslodorus,   ctiam  dlco    inferri,     quuui    eadcm    parllcula    suLjccta    cst 

slcubl  aL   Aristotcle    dcviant:   nam  in  prlma  Cgura  taui  iu  conjugatlauc  quam  in  ipsa  illatioue,  ifcmquc 

oumcs   ex   majore   (ut  vocant)  minorcm  faclunt,   et  declarans  cadcm  qnum  cst  utroLIquc;   rcflexim  vcro, 

contra,   quem  modum  rcccntiorcs  iiGalcuI  quartan»  quum  Loc  fit  vlcc  vcrsau,   scd  codiccs  niliU  larlarc 

figuramn  uominaut.  Cuox. —  luscriptlo  Lujus  capitis  vldcatur. 


574  Martiani   Capellae   lib.  IV.   §.  4H. 

infcrri:  quoddam  igitur  bonum  justum,  et  efficitur  quintus  modus.  Secundus  mo- 
dus  est,  in  quo  conficitur  ex  universali  dedicativo  et  universali  abdicativo  univer- 
sale  abdicativum  directum,  ut  est:  omne  justum  honestum,  nullum  honestum 
turpc,  nullum  igitur  justum  turpe.  Si  reflectas:  nulhim  igitur  turpe  justum,  effi- 
citur  sextus  modus.  Diximus  enim  supra,  universale  abdicativum  possc  converti. 
Tertius  modus  est,  in  quo  conficitur  ex  particulari  dedicativo  et  universah  dedi- 
cativo  particulare  dedicalivum  directum,  ut  est:  quoddam  justum  honestum,  omne 
honestum  utile,  quoddam  igitur  justum  utile.  At  si  reflectas,  efficitur  septimus 
modas:  quoddam  igitur  utile  justum;  quoniam  supra  dictum  est,  particulare 
dedicativum  posse  converti.  Quartus  modus  est,  in  quo  conficitur  ex  particulari 
dcdicativo  et  universali  abdicativo  particulare  abdicativum  directum,  ut  est: 
quoddam  justum  honestum,  nullum  honestum  turpe,  quoddam  igitur  justum 
non  est  turpe;  reflecti  non  potest,  diximus  enim  supra,  particulare  abdica- 
tivum  non  possc  converti.  Octavus  modus  est,  in  quo  conficitur  ex  universali 
abdicativo,  et  universali  dedicativo  particulare  abdicativum  reflexim,  ut  est: 
nullum  turpe  honestum,  omnc  honestum  justum,  quoddam  igitur  justum  non 
cst  turpe.  Nonus  modus  est,  ia  quo  conficitur  ex  universali  abdicativo  et 
particulari  dedicativo  particulare  abdicativum  reflexim,  ut  est:  nullum  turpc 
honcstum,  quoddam  honestum  justum,  quoddam  igitur  justum  non  est  turpe. 

DE  SECUNDAE   FORMAE   PRIMO  MODO. 

412  Secundae    formae  primus    modus    est,    in    quo   conficitur    ex   univcrsali 

dedicativo  et  universali  abdicativo  universale  abdicativum  directum,  ut  est: 
omne  justum  honestum,  nullum  turpe  honestum,  nuUum  igilur  justum  turpc. 
liic  rcfiexione  si  utaris,  alius  modus  non  efficitur,  quoniam  de  utrisque  sub- 
jcctivis  fit  illatio.  Secuudus  modus  cst,  in  quo  conficitur  ex  universali  abdi- 
cativo  et  universali  dcdicativo  universale  abdicativum  directum,    ut  est:  nnlluni 

octavus]  Qui  liic  abcsse  videntur  modi  quintus,      secunduni  et  terllum.  Atqne  ita  etlam  apud  Appu- 
sc\tus  et  scptimus,   modo  exposlti  sunt  ad  primum,     lejum  (p.  274.  275). 


Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  412.  37S 

turpe  honestum,  omne  justum  lionestum,  nullum  igitur  turpe  justum.  Tertius 
modus  csl,  in  quo  coniicitur  ex  particulaii  cledicativo  ct  universali  abdicalivo 
particularc  abdicativum  directum,  ut  est:  quoddam  justum  honestum,  nullum 
turpe  honestum,  quoddam  igitur  justum  non  est  turpe.  Quartus  modus  est, 
in  quo  conficitur  ex  particulari  abdicativo  et  universah  dedicativo  particulare 
abdicativum  directum,  ut  est:  quoddam  justum  non  est  turpe,  orane  malum 
turpe,   quoddam  igitur  justum  non  est  malum. 

DE  PRIMO  MODO  TERTIAE  FORMAE. 

Tertiae  formae  primus  modus  est,  in  quo  conficitur  ex  duobus  universa-  413 
Jibus  dedicativis  particulare  dcdicativum  directum,  ut  est:  omne  justum  hone- 
stum,  omne  justum  bonum,  quoddam  igitur  honestum  bonum.  Secundus  raodus 
est,  in  quo  conficitur  ex  particulari  dedicativo  et  universah  dedicativo  particulare 
dedicativura  directum,  ut  est:  quoddam  justum  honestum,  omne  justum  bonum, 
quoddam  igitur  honestum  bonum.  Tertius  modus  est,  in  quo  conficitur  ex  uni- 
versah  dedicativo  et  particulari  dedicativo  particulare  dedicativum  item  directum, 
ut  est:  omne  honestum  justum,  quoddam  honestum  bonum,  quoddam  igitur 
justum  bonum.  Quartus  modus  est,  in  quo  conficitur  ex  universali  dedicalivo 
et  universah  abdicativo  particulare  abdicativum  directum,  ut  est:  omne  justum 
honestura,  nullum  justum  malum,  quoddam  igitur  honestum  non  est  makim. 
Quintus  modus  est,  in  quo  conficitur  ex  particulari  dedicativo  et  universali 
abdicativo  particulare  abdicativum  directum,  ut  est:  quoddam  justum  ho- 
nestura,  nullum  justura  malum,  quoddam  igitur  honestura  non  est  malum. 
Sextus  modus  est,  in  quo  conficitur  ex  universali  dedicativo  et  particulari 
abdicativo  particulare  abdicativura  directum,  ut  est:  omne  justura  honestum, 
quoddara  justum  non  est  malum,  quoddara  igitur  honestum  non  est  malum. 
Oranes  igitur  modi  certum  ordinem  tenent,  ejusdemque  ordinis  ratio  est,  quae 
in  ipsis  formis  demonstrata  est. 

Uem  directum^    Oinissuia   apud    Grotluni    item     restitui  ex  aute  cum  editls. 


576  Marliani   Capellae  lib.  IV.  §.  414. 

QUID  SIT  CONDITIONALIS  SYLLOGISxMUS. 

414  Conditionalis  svllogismiis  est,    ciijus  propositio  et  plenum  argumentum 

et  plenuni  icl  cle  quo  quaestio  est  continet,  ita  ut  assumto  argumento  jam 
certum  inferri  possit  cle  quo  quaestio  erat,  acl  hunc  ujodum:  Ponamus 
quaestionem  esse,  utrum  sit  utilis  rhetorica,  et  volentes  utilem  probare,  ar- 
gumentum  ab  hujus  dcfinitione  capiamus,  quod  est  bene  dicendi  scientia.  Ex 
liujus  argumento  et  illa  quaestione  conditionalis  sjllogismus  ponitur  sic:  si 
rhetorica  est  bene  dicendi  scientia,  utih's  est.  Assumimus  argumentum  ita:  est 
autcm  rhetorica  bene  chcendi  scientia.  Haec  duo  qui  concesserit,  etiam  invitus 
concedat  nccesse  est,  utilem  esse  rhetoricam;  quod  erat  dubium  antcquam 
propositio  ct  assumtio  concederctur.  Nihil  tamen  in  assumtione  accessit  ex- 
trinsecus,  quod  est  proprium  praedicativi  sjllogismi.  Hic  primus  modus  a 
dialecticis  appellatur,  qui  est  ab  antecedentibus,  propterea  quoniam  argu- 
mentum  quemadmodum  positum  est,  ita  et  assumtum;  lioc  tantummodo 
differens,    quod   cum   conditione    positum    cst,     et  sine    conditione   assumtum. 

41o  Secundus  modus  est,  qui  appellatur  a  consequentibus,  in  quo  ipsum  argu- 
mentum  quaestionem  sequitur,  non  quaestio  argumentum,  hoc  modo:  si  est 
rhetorica  utilis,  est  bene  dicendi  scientia.  Assuraitur  argumentum  a  contrario, 
id  est  per    negationem  sic:  non  est  autem  bene  dicendi  scientia;  non  est  utilis 

41G  igitur.  Tertius  modus  est,  qui  appellatur  a  repugnantibus,  in  quo  demon- 
stratur,  non  posse  simul  lioc  esse  et  illud  non  esse,  in  quo  quum  fucrit 
assumtum  unum,  aliud  nccessario  tollitur;  ut  c[uum  fuerit  assumtum  esse, 
non  esse  tollatur,  hoc  modo:  non  cst  bene  dicendi  scientia  rheLorica  et  non 
csl  utilis;  est  autem  bene  dicendi  scientia,  utilis  cst  igitur;  confectum  est 
utilcm   esse,    sublato   eo    quod   non   esse   utile   positum  erat.     Hi  tres  modi  ex 

ab  antecedenlibtis]  Dc  triljiis  argnmcnfandi  nio-  ad  §.  5a7   ct  Spalding.  ad  QuInctiJianum  o,  8,  5j 

dis,    qui  in   syllogisino    conditionall   liic   sesc    cxcl-  p.  2lo). 

piunt,    ab    antcccdcntUjus,    conlrarlis,    repugnantl-  ut  tpium  fuei-it]  Edlti   i«I  est,   quod  corrcxl    e 

bus,   in    rbetorica   (§.  490    scqu.)  agltiu'  (couf.  not.  codiclbus  Monacensibus  (C.  F). 


Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  416.  577 

uno  argumcnto  possimt  confici,    et  imam  rem   omnes  probare   possunt.     Nec 
interest  in  propositione,   quam  partem  primo  ponas,   utrum  argumenti,  utruni 
quaestionis,    dummodo  conditionis  ratio  conservetur.     Quum  dixeris:  si  rlieto- 
rica  est  bcne  dicendi  scientia,  utiUs  cst;     potest  et  sic  poni:   utilis  est  rhctorica, 
si  bcne  dicendi  scicntia  est.     Hoc  etiani  in  duobus  aliis  experiri  licct.     Quartus  417 
modus  cst,    qui  pcr  disjunctionem  efficitur,    ita  ut    uno    assumto    aliud  neces- 
sario  ncgatum  sit,    hoc  modo:  aut  sauus    est    aut  imbecilhs,    sanus  est  autem, 
non   est  igitur   imbecillis.      Quintus   modus   est,     qui   etiam   per   disjunctionem  418 
efficitur,  ita  ut  uno  negato  aliud  necessario  sit,   hoc  modo:   aut   sanus  est   aut 
imbecilhs,    non    est   autem    sanus,    igitur   imbecillis   est.     Additi    sunt   ahi  duo  419 
modi,    qui   per    argumcntum   istorum    duorum   fieri   possunt,    non   tamen  per 
disjunctionem,    sed   per  nogationem.     Est   crgo  sextus  modus,   in  quo  demon- 
stratur  non  posse  simid  et  hoc    esse  et  ilhid.     Assumitur  per  unius  confirma- 
tionem,    conchiditur   pcr    aUerius   infirmationem,    hoc   modo:  non  est  sanus  et 
imbecilbs,  sanus  est  autem,  non  igitur  imbecilhs.     Septimus  modus  proponitur 
sic,  et  in  eo  assumitur  ut  in  quinto,  atquc  ita  conchiditur.   Ad  rem  facihus  in-  420 
tchigendam  his  quaedam  formae  junguntur,  ita  ut  rebus  ipsis  non  dictis  ratioci- 
nandi  vis  intehigatur.   Est  primi  modi  forma  haec:  si  primum,  secundum  ;    pri- 
mum  autem,  secundura  igitur.  Secundi  haec:  si  non  priraum,  nec  secundum;  se- 
cuudum  autem,  et  primura  igitur.  Tertii  haec:  non  et  primum  et  non  sccundum; 
primum  autem,  igitur  et  secundum.  Quarti  haec:   aut  primum  aut  secundum; 
priraum  autem,  non  igitur  secundum.  Quinti  haec:  aut  primum  aut  secundura; 


per  disjunctionem]  Alli  sylloglsmos  Lypotlictlcos  cditis.  Ceteriiin  Aristoteles  llteris  utltur  in  LIs  for- 

ct  disjunctivos  inter  se  distinguunt,  'ut  Marlus  Vic-  mis,   ut    apud  Appulcjum  (dogm.  Plat.   5,   p.  279 

torinus   ad  Ciceronls  rlietoricam  (ap.  Pitli.  p.  17i>),  Oud.)    legimus:    noinne  C   B;    omnc   B    A;    omne 

qui  docct,    quuni   In  proposilionc  slt  nsi  cstn,    ap-  igitur   C   A«;    stoicos  autcm  idem  testatur  pro   li- 

pcllarl  argumcntiim  y.ara  6wrj(iixEVOV-,  quum  vero  teris  numeros  usurpare,  quod  idcm  Clccronem  (top. 

ia  illa  sitnaut  cst»,  appcllarl  ^{«rci  dieCsvyflEvov.  4)  fecisse  videmus:  »si  primnni,    secnndunm  cet. 

junrfunhtr]  Melior  Laec  cst  Rciciicnaiicnsis  ct  jiec  seL-jmrfum]  Ita  melius  RcicLenaucnsis  codcx, 

Mouaccnsium  (C  F)  lectio,  quam  conjuncjuntiir  In  quam  non  secundum  in  editis. 

48 


378  Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  420. 

non  aiUeni  primum ,   igitur   secundum.     Sexti  haec:  non  et  primum  et  secun- 
dum;    primum   autem,  non  igitur   secundum.     Septimi  haec:  non   et  primum 

421  et  secundum;  non  primum  autem,  igitur  secuudum.  Sciendum  tamen  est, 
ex  uno  argumento  posse  fieri  tres  superiores  modos  et  ex  uno  argumento 
alios  quatuor.  Hujus  autem  ordinis  ratio  est,  ut  primus  modus  sit,  qui 
appellatur  ab  antecedentibus,  quia  utique  quod  antecedit  prius  estj  secun- 
dus  a  consequentibus  eadem  rationc,  ut  ipso  nomine  suo  primum  se  de- 
bere  sequi  etiam  in  ordinc  videatur  ostendere.  Restat  qui  sit  tertius  in 
eodcm  argumento  a  repugnantibus;  non  euim  possumus  ad  disjunctionem 
transsilire,  quae  jam  non  potest  ex  eodeni  argumento  fieri.  Erit  ergo  quartus 
modus  quasi  ad  aliud  argumentum  primus.  Et  ibi  utiquc  antecedere  debet, 
in  quo  per  confirraationem  assumitur;  prior  enim  est  confirmatio  negatione. 
Quintus  debet  esse  idem  per  disjunctionem ,  sed  post  eum  propterea,  quia 
in  eo  per  confirmationem,    in   hoc   autem  per  negationem   assumitur.     Hoc  in 

422  duobus  reliquis  Hcet  intelligi.  Miscentur  autem  sibi  multis  modis  syllogismi, 
ut  in  una  ratiocinatione  et  praedicativi  gencris  et  conditionaHs  formas  agnoscas; 
hoc  modo:  Si  quaestio  sit,  utrum  utilis  sit  ipsa  dialectica,  proponendum  est: 
si  bene  disputare  utile  est,  utilis  est  bene  disputandi  scientia;  at  bene  dispu- 
tarc  utile  est,  utilis  est  igitur  dialectica.  Sane  videndum  est  in  praedicativo 
sjllogismo,  quod  dc  propositione  sibi  assumtionem  vindicet;  nam  extrinsecus 
aliquid  jam  accipere  manifestum  cst.  In  co  autem,  quod  sibi,  ut  diximus, 
de  propositione  vindicat,  attendcndum  est  utrum  recte  vindicet  proptcr  servatas 
memoratasque  formas.  Efficitur  cnim,  ut  quod  in  propositione  ad  declara- 
tivam  partem  pertinere  vidcbatur,  in  assumtione  osteudatur  ad  subjectivam 
pertinere;  et  item  si  aliter  assumas,  hoc  ipsum  pertinebit  ad  declarativam ;  hoc 
modo:  Notura  est  in  prima  forma  ita  assumi,  ut  aut  dcclarativa  propositionis 
subjectiva   sit    assumtionis,     aut   subjectiva   propositionis   cadem    et   declarativa 

yiii  sit  tertiiis^  Rcstitiil  qiiod  incuria  Grotiiis  iieni«  intrnsnm,  ciijiis  ncc  eausa  ulla  apparcbat  ne- 
omlscrat  sit,  pariferqiie  mox  possumus  scrlpsl  pro  quc  origo  vcl  in  cdilioniLus  vcl  lu  codicibus  inda- 
possemus,  Infrnqiic  cxpunxl  sed  ante  »per  disjunctio-     garl  poterr.t. 


Martiani  Capcllac  lib.  IV.  §.  422.  579 

sit  assumtionis,  ut  si  proposucris  sic:  omnis  ars  frequenti  exercitatione  meditanda 
est,  dictio  aiitcm  exercitatio  cst  rhetoricae,  rhetorica  igitur  frcquenti  dictione  me- 
ditanda  cst;  in  propositione  cxercitatio  ad  declarativam  partem  pertincre  vi- 
debatur,  in  assumtione  ipsa  excrcitatio  ita  ad  declarativam  pertinet.  Quomodo 
ergo  forma  servata  est?  scilicct  quia  relictum  est  aliquid  in  declarativa  pro- 
positionis,  quod  non  venerit  in  declarativam  assumtionis,  unde  possit  fieri 
conclusio,  hoc  est,  meditanda  cst.  Nam  si  vellem  sic  assumere:  rhetorica 
autcm  ars  cst,  totum  servaretur  ad  conclusioncm :  rhctorica  igitur  frequenti 
cxcrcitatione  mcditanda  est.  Ex  hoc  apparet  multa  esse  communia,  quae  pos- 
sint  vcl  subjective    vel    dcclarative  adjungi,    prout  se  habuerit  assumtio. 

Talibus   insistentc  Dialcctica,    et   ad   quaedam   non    minus   inextricabilia  425 
quam    caliginosa  propcrantc,   Pallas  nutu  Majugenae  fcstinantis  intervenit: 

Perita  fandi,  jam  progressum  comprime, 
Ne  implexa  tortos  stringat  intimatio 
Et  multinodos  perpeti  amfractus  diu 
Hjmen  recuset;    editum  est  compendio 
Quidquid  deccnter  docta  disputatio 

dictio^l  Marlus  Vlctoriniis  (rLetor.  Plth.  p.  171)  substantivuin  amfractus.  Constriicndiim  igitiir  \idc- 

iiin   dialogis»   ait  «settnoiiem   cssc,    non  dictionem:  tur:  uProgressum  comprimc,    ue  iniplexa  intiiuatio 

dictioneni  aiitem   esse  oratoris   in  civilibus  causis.«  stringat    amfractus   tortos,    ct  Ilymen    recusct  per- 

in  declarativam^  Sic  corrigendum  e  Darmstat-  pctl  ainfractus  multinodos;    i.  e.  iie   ad  contortiora 

tensl  erat   quod  cditl  kabcnt   «In  declarativa.«    Ce-  proccdas,  quac  impatientiani  Ilymenis  moveant.a 
terum  liic  quoquc  nonnulla  excidisse  yiderl  potcrant^  perj>eti]  Lcgc  perpeti.  GiiOT.  —  In  cditis  enim 

nlsi  Iiiterrogatlonis  signum  interposuissem.  crat  perpettd.   Grotll  sentcntiam  conQrmavit  Oudeu- 

servaretw]  Ita  omnino  legendum  e  codicc  Mo*  dorplus    auctoritate   vetustisslmi   codicls   Leldensis , 

naccnsl  (C)    pro   servabitur   iu    edltisj    paritcrquc  de  quo  modo  dlxi. 
mox  cx  altero   Monacensi  (F)  possint  pro  possnnt.  deeenter]  Bartliius  (advers.  p.  iS79)  c   suo  co- 

iniplexa]  Hoc   pro    Grotiano  inflexa  in  codice  dice  docenter  jubet  reponere:   sed    advcrbium    hoc 

optimae  notae  legl  obscrvat  Oudcndorplus  (ad  Cae-  inauditum    ex   uno   tautiim  codice  contra  vulgarcm 

sarcm  p.  107).  rcliquorum  lectioncm  Martiauo  obtrudcrc  eo  magis 

tortos]  Legc  tortus.Gi\or. —  Quid  volucrit  jii-  nefas  putamus,    quod  paulo  post  etiam  Dialectlcac 

venls  doctua  non  caplo.    Equidem  refero  tortos  ad  frons  decens  appellatur. 

48  * 


580  Martiani  Capellae  lib.  IV.   §.  423. 

Multo  aclstruendum  contulit  volumiue. 

Sat  est  profundae  frons  decens  scicnliac, 

Quae  abstrusa  promit,  nil  niorosum  disserens 

Praetervolando,   nilque  ignotura  dcserens. 

Nam  quae  supersunt  fraude  multa  consita, 

Quis  falsa  captos  circuit  deceptio, 

Dum  ambage  ficta  praestruis  sopliismata, 

Captentulisve  ludis  illigantibus, 

Pellax  soritas  quumque  sensim  congeris, 

Formasve  mendas,  comprobat  quas  veritas; 

Nefas  tonantis  garriat  sub  auribus 

Facinusque  dirum;   quippe  summi  coelites 

Odere  turpis  omne  falsum  feminae. 

Nam  si  revolvas,    quid  cavilla  saevius? 

frotis^    Grotlus   iii  margiiic  apposuit  varianteni  pro    Grotiano   pellex.    Totuni    locum    sic    esplico: 

lectioucni  fons,    quac   et  in    codiec   Rclchenauensi  »dum    pracstruis    ambagc    ficta    sopliismata    fraudc 

cxstat  multumque  Iiabct  quo  sc  commcndct;    prae-  niulta  consita,    quibus   falsa   dcceptio    circuit  captos 

tuli  tamcn  vulgataui,   cujus  hic  scnsus  cssc  videtur:  —    quumquc    pcllax    cougcris     sensim    soiitas    vcl 

suflicerc  frontem,   id  est  anterlorem  partcm  scien-  mcndas  formas,   qiias  verltas  comprobat.«  Mendare 

tlae,    elemcnta  cjus,   quae  statlm  in  liminc  tradan-  novo    cxcmplo    dictum  est   ppo   corrtimpcre ,  ab  co 

tur;    peiiitus   intrare  totamquc  ab  omni  partc  cog-  quod   cst   mendum;    Martiani    cuim  scntcntla   liaec 

noscerc  deos  nollc.  cst,  Dialcctlcam,  dum  sophistarum  morc  cavilletur, 


eas  formas,    quae  verltati  conscntaucac  sliit,  adul- 
terarc  ct  dctorqucre. 

gari-iat^^  Malim  garrtant.  Et  toUcnda  est  dlstin- 
ctio  cx  versu  pracccdcutl.  Grot.  —  Brevltatc  ob- 
scurus  ipse  lutcrpres  cst:  quld  enim  voluerlt  ucmo 
divlnabit.    Siibjcctum   verbl  garrial  cst  nefas  faci- 

iiusque  dirttm. 

nOualis  exif ires  scanlensula  sttbter  odores.o  -i/  i   c     i  •  i*      ■\t  ,„         ii  .         j 

V  '  '  cavtlla\  Sophistica.  Vuic, —  Idcm  cst  quod  ea- 

Grot.  —  lu  vocabulo  raro  ac  prope  unlco  codicum     viUntio.  Accepit  nostcr  a  Plauto  (Aulul.  4,  4,  H). 

sola  auctorltas  esse  potcst.  Revolvas  scil.  animo  cst  idem  quod  consideres  sive 

pella.v]  Hoc  rcstllul  cx  anteriorilius  cditionlbus      recorderis. 


captentiilisvc^  Elcnchos  soplilslicos  Innult.  GIoss. 
Isldor.:  jiicaptcntula,  capllon;  ct  alibl:  »muscipula, 
captcntula.n  At  ainico  mco  Joannl  Mcurslo  vidc- 
batur  Icgendum  captensulisve  ^  Item  captensula,  nt 
cnlm  a  dxamtoi  scaptensula  tcstc  Fcslo,  ita  a  caplo 
captensula.    Lucrctlus: 


Martiani   Capellac  lib.  IV.   §.  423.    .  381 

Diidum  locuta  circulatrix  indecens 
Fies  profecto  decipula,    si  adstruxeris. 
Facessat  ergo  vcrsilis  profunditas, 
Rcliquuraque  tempus  liqueris  sororibus. 
His  auditis  Dialcctica  cunctabunda  paululum,   tamen  divac  praeceptis  paritura  42i 
respondit : 

Venerandos  mihi   fatus   reverendosque  secuta 
Referam  jussa    pedem,    atque  ilicet  exorsa  silebunt. 
Licet  unam   decuit   jussae    permittere  culpam, 
Ut  honoris  pretio   cederct  inferre  rclatus, 
Populum  Cecropidarum  bene  quo  palhatarum    . 
Bromius  conciperet  contuinias  uosse  dolere, 

pes   profecto^    Dlstiuguo:    » circiilatrlx   indcccns  cct.  Slngnla   tanicn   vcrba  praestarc  mluimc   vcllm. 

fics  profecto  dccipula  sl  astruxcris."    Exorabula  ju-  Cecropidarum]    Cecropldarnm  dlxit  femluinc  aut 

dicantlum,  et  dccipula  adversantium,   et  artllicia  di-  couimunltcr.    Juvcn.:    uFortissima    Tyudarldarum. « 

cenllum.  Grot.  —    Voce  decipula  praetcr  nostruni  Vidc  Infra  In  notis   ad  ]>luslcara,   hLI  de  Tritonida 

ntuntur   et  Appulejus    (In  llor.    p.    87  f.  Oud.)    ct  dicam.    Ccterum    magnus    crror  in   Loc  versu:  nam 

Apollluaris  Sidonlus   (ep.  8,  IO5   p.  232  Slrm.).  tcrtiam  syllabam  in   paUintariim  corripuit.   Ccterum 

versilis^   Ita    ctiam  Saxo   Grammatlcus   nversiU  ubenc   palllatasti    artcs  dlxit  Graeca  pbrasi  evy.VT)- 

quadam  nuilatloue  transponlu  scripslt;    ct:  fitdeg  «;^«ioi..  Grot. —  Bene  ad  iiosse  potlus  rc- 

. «utinc  laxo  poplite  tendor  ferendum  erit.  De  palllo,  Graecae  doctrinae  inslgnl, 

Versills,  innne  nouos  converli  cerea  vuUtts.«  vide  superlorem  uotam  (ad  §.  213). 

SxErnA.ir.  (ad  Sax.  p.  3i>).  contumias]  Contumellas  et  derislones.  Vixc. — 

respondil^  Obscurlssimum  carmen  ipsoquc  metro  Conlumias  xatd  dvyxoJtTJv  pro  eotitumelias.  IVisi 

ionico    a    minore    contortum    atque    impeditum    slc  sit    certumlas    xSQTOfiiag,     ut   latumla  Xarofila. 

intelligo:    «Sccuta  fatus    reverendos   mlbl    et  vcnc-  Vulgafam   lectloncm  tuctur   GIoss.  Isidori,   in   qua 

randos  referam  jussa  pedem ,  quaequc  exorsa  cram  invcnio:  «catumia  (1.  contumla)  contumelia»,  et  alibi: 

dlcerc  mittam.   Quanquam  unam  venlam  dare  dccuit  «contumia,   dcrlslo.u  Grot. 

jussac,  ut  Pallas  bonoris  gratia  pcrmltteret  rcgererc  nosse  dolerel^  Lege  »nosse  dolere.i    Sensus   to- 

ca  quae    Baccbus   supra    (§.  351)   contumeliose    ia  tus  blc  est:  Hoc  tamen  unum  velim  mlbi  Miuervam 

me  conjeclt,    quo   intelllgeret  populum  Cecroplda-  permittere,  ut  concedat^  me  pro  bonore  meo  aliqua 

rum  bene  nosse  dolere  contumcllas,  raaglsque  quam  refcrre,    quo  Baccbus  (qui  videlicct  Dlalectlcam  ir- 

credlderat   vipercam   nosccre   posset,    et   quam   du-  rlscrit)   dlscat   nos   artes    etiam    laugl  ct   angi   istls 

dum  iucrtcm  babucrit,  Slarslca  praestiglati-ix  ficrctu  contumcliis,    ct     scntiat    magls    vlpcrlnam,     quam 


582  Martiani  Capellae  lib.  IV.  §.  42i. 

Mage  quani  crediderat  vipeream  noscere  posset, 
Et  iners  Marsica  dudum  fieret  praestigiatrix, 
Neque  me  conspiceret  somnificam  vel  temulentam 
Loca  passini  blaterantem  Jovialibus  sub  oris. 
Tamen  uni  famulandum  est  tibi,  virgo;  reticemus. 

Haec  dicens  velut  repressa  conticuit,    compluresque  eam  divorum,    qui  inter 
initia  deriscrant,   horruerunt. 

discrat.  Grot. —  Dolere  pro  dolore,  qiiod  in  edltis  manuscriptoriim  lcctlo  loca  tuctiir,   quod  si  revera 

crat,  cx  Darmstattcnsl  codicc  rcposui.  a  Martiano  profectum  cst,  nietri  nccessitatc  dictuni 

lociij  Haliui  joca.  Eundcm  crrorcm  in  Florido-  cst  pro  locos,  IVeque  enirn  loca  sed  loci  appellantur 

runi  libro  5  animadvertit  Stewechius.  Grot. —  Vide  pliilosophorum  et  oratorum  arguiucnta. 

Appiilejum  (op.  II.  p.  65  Oud.  ibique  not.).   Atta-  sub  oris\  Ita  Grotii  codcx  umnino  mclius,  quaiu 

men  communis  omnium  libroruui  tam  editorum  quani  editum  "Suborsis.i' 


M  A  R  T  I  A  N  I 


MINEI  FELICIS 


C     A     P 


L     L     A     E, 


AFill   CARTHAGINIEJNSIS, 


DE 


RHETORICA 


LIBER  V. 

Jlntcrea  sonucre  tubae,   raucusquc  per  aethram 
Cantus,    et  ignoto  coclum  clangore  remugit; 
Turbati  expavere  dei,    vulgusque  minorum 
Coelicolum  trcpidat,    causarum  et  nescia  corda 
Haerent,  et  veteris  rcnovantur  crimina  Phlegrae. 


425 


I  VnlgHS{jue\    De  istis  dlis   minoribus  vide  quae 

!  siipra  (§.  45.  167.  237).  Inrcrioribus  quoquc  locis 
I  (§.810.  906)  conim  fit   meutio. 

haerent  ei\  Dii  minorcs  tubarnm  audicntes  so- 
nitum  raucosquc  cantus,  rcs  qnid  sibi  velit,  nes- 
clentcs,  vano  timore  afGciuntur.  Oninia  plana  prac- 
tcr  liunc  vcrsum.  Minime  cnim  rcnovata  sunt  cri- 
mina  Pblegrac,  sed  vanum  fuisse  mctum  mox  vi- 
debant  coelitcs.  Si  illud  renovantuv  cxponi  possct: 
in  mcmoriam  dcorum  redeunt  crimina  PJilcgracj 
nibil  mutandum  csset.  Quod  quum  negandum  slt; 
niccum  scribe: 

»Horrent,    ne  veteris  rcnoventur  crimina  PA/e» 
(jvae,'* 


Auxiliantur  in  epilogo  bnjus  libri  V  verba:  »pigc- 
blt  arma  borruisse  caeIitcs.«Susnjs  (in  Gurlittl  anira. 
parlic.  4,  p.  9). —  Spcciosa  conjcctura,  at  ncuti- 
quam  vera.  Renovari  enim  mcmoriae  slgnlficatlo- 
nem  babere  posse  abundc  probant  loci  Ciceronis 
(orat.  2,  48):  nanimos  cquitum  ad  Cacpionis  odiuui 
renovabam  atque  revocahatnu,  ct  Auctoris  ad  lle- 
rennium  (2,  50):  »enumeratio  cst,  qua  coJIigiinus 
—  quibus  dc  rcbus  verba  feccrimus,  ut  renovelur 
oratio.d  Practcrea  haerent  ad  nescia  corda  (ain 
cgrcgie  quadrat,  ut  mutandi  causa  nulla  apparcat. 

Phlegrae~\  Gigantes  significat,  quos  fama  erat 
e  Pblcgracis  campis  coclum  adortos  csse;  unde 
Lucauus  (9,  6o6): 


584  Martlani   Capellae   lib.  V.   $.  42o. 

Tunc  Amnes  Faunique,   Pales,  Ephialta,  Napaeae 
Respectant  proceres,   nulloque   assurgere  motu 
Ceruunt  attoniti,   vicibusque  alterna  profantes 
Mirantur  placidam  per  pectora  sacra  quietem. 
Tunc  primum  posita  Sylvanus  fortc  cupresso 
Percitus  ac  trepidus  dextram  tendebat  inermem; 
Deliacos  poscens  arcus,  atque  Herculis  arma, 
Portuni  trifidam  suspirans  flagitat  haslam,  *. 

Gradivi  frameam  non  ausus  poscere,    falcem 

—  —  II coelomie  timenle  ptircitus^  Perterriitis.  De  liiijus  vocls  usu  plura 

Olim  Plilegracos  stantes  serpente   Glsantes",  congessit   Oudendorplus    (ad   Appulcj.   I.    p.  31)2). 

n6steriptc  infia  (§.  633)  Plilcgram  »GIgantnin  proe-  Belli   inertcs   ?(acvius   quoquc  (apud  Macrobium  6, 

Horumque  Iinnianium  temeritato  fainosara«   appcllat.  3)  sil^icolas  Iiomiucs   appcUavit. 

Plura    dabit   Hcynius    ad  ApoUodorum    (1,    6,    1;  Dcliacos  poscens^    Ita   in    libri   IVorimbergensis 

p.  69   sequ.).  niargine  inulto  incllus,    quam   quod  in  cdltls  legitur 

Ephiulla^    Cave   cum  Gigante   cognominc    con-  •bpilaque    composccns."     Deliacl   eniiu    arcus    sunt 

fundas,    qucm   inter  alios  nunciipat  ApoIIiuarls  SI-  Apolluiis  ct  Dlanae.  Eandcm  lectionem  jam  Oudcn- 

donius  (carm.  6,  23 5  p.  329  Slrm.);    nostcr  cuiiu  dorpius    (ad   Appul.    I,     p.  332)    cominendaveraf , 

cst  qui  alio   noinlnc  Latluc  Iiicubits,   Graecls  e(pi-  cjusquc  ^esligia  cfiam  Darmstattcnsis  codcx  cxblbct 

C(P.Tr,g,    quem  Strabo  (I,  p.  19  Casauli.)  cum  Gor-  In  corrupto   iiDeUaqiie  composccns.n 

gonc,    Lamia,    Larvls,  .  alilsquc   cjusmodl   monstris  Vorliini^     Pro    !\cptuno    scu    clcincnto    aquac. 

pestlfcrls  coniponit,  Servlus  auteui  (ad  Acn.  1,  776)  B.vrth.  (adv.  p.  1666).  —    Tridentis   incutio  ncnii- 

cum  Pane,  qui  ct  Inuus,   Faunus,  Fatuus  dlcatur,  iiem    dubitare    patitur.    Similiter    Valerius   Flaccus 

cundcm  csse  rcfcrt,  (Argon.  1,  6-41): 

Napaeae^  iNympbarum  genns,    qnod  nonien  du- »quum  suhito  trlfida  jycptunus  zn  basfa 

xlt    a  vajtedc,    saliihus,    saepinsquc    apud    poetas  Caeruleutn  fundo  caput  e.vltilit.n 

Latuios  commemoratur.    Calpurnius   (ecl.  9,    20):  Plura  >iJe  supra  (ad  §.4). 

tiQuae   colilis   silvas   Dryades ,     quueque    antra  Gradivi^    Hos  versus  nos  ita  distinxlmus.    An 

Napaeae,  tea  lcgebatur 

Et   qttae    marmoreo    pede    Najades    uda    secan-  uGradivi  frameam  non  atistis  poscere  falcem, 

tes«    cct.  Saturni  helloi   cct.  Juvenalls: 

Redcunt  ct  Infra  (§.903).  «Et  Martis  framcam  et  Cirrhaei  spictda  vatis.* 

ci//)/-csso]  yirglHuin  (georg.  1,  20)  rcspexit:  Grot. 

ȣ<  teneram  ab  radiec  fcrens,  Siluane,  cvpres-  falcetn]  Conferendus  cum  Loc   Tcrsu  alius  in- 

sitm.ii  fcrlorl  loco  (§.  366): 


Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  42a.  385 

Saturni  bello  suetus  disquirit  agresti, 

Diffidcnsquc  sui  rcspcctat  tcla  tonantis.  . 
Sed  dum  talibus  perturbatur  multa  terrestrium  plcbs  deorum,  ecce  quae-  426 
dam  sublimissimi  corporis  ac  fiduciae  grandioris,  vultus  etiam  dccore  luculenta 
femina  insignis  ingreditur,  cui  galeatus  vertex  ac  regali  caput  majcstate 
sertatum,  arma  in  manibus,  quibus  se  vel  communirc  solita  vcl  adversarios 
vulnerare,  fulminea  quadam  coruscatione  renitebant.  Subarmalis  autem  vestis 
illi  peplo  quodam  circa  humeros  involuto  Latialitcr  tegebatur,    quod  omnium 

«Siilvane  falcem   fiiium  pclis  Salurniam.»  niiiii,   vcl  ccvlc  non  disdiiuilcm ,  .ilibl  descri])siinU3. 

Satiiini  gcstanien  falccin   agiiosciint  Fcstus  (p.  484  Barth.  (ad  Stat.  Tlicb.  4,    19;  p.  880).  —  Iloina- 

Dac.)  ct  Arnobiiis  (6,  p.  209),    inidc  falcifcrum  Iiic  norum    vcstitum    in    aninio  babuit,   qui   togam    sex 

(5.  p.  118)  appcllat.  Ralioncin  illius  Macrobiiis  (Sat.  uliinruin    longitiidinc    cxscrto  dcxtro  bracbio    supra 

1,    7    ct    8)    ct  Fulgcutius  (uiytb.  l,   2;   p.  5o)  vcl  laevum    bumcruiu   rcjiccre   cousucvcrant. —    Porro 

in  mcsse    ponunt,    vel   in  co,    ijuod   tcmpus  omnia  ut    alius    crat   cinctus    Gabinus,   ita    bunc    babitum 

mctat,   cxsccet,    incidat.  Latiarem  licct  cum  Gapella  nominare.   Graccos  quo- 

siihlimissimi]  Sic  cx  antiqnioribus  cditionibus  rc-  quc  nolandum  est  palliis  seu  peplis  ita  sub  bumc- 

srripsi  pro   siihlilissimi ,   quod  cdidit  Grolius,    licet  ris    redcuntibus    usos.     Moscbus  in    divina  ccloga, 

ita    ctiaiii    Rcicbcnaucnsis    codcx   babcat;     subtililas  quac   Fiiropa   inscribitur: 

cniin    Dialccticac,    Rbctoricac   sublimitas   atquc   cx-  «KoZjtCO^rj  d^coijLOL6i    ftSJtZog  Pa-d^vg  B.VOOi- 

cclsitas  magis   convenire  vidcfur.  JtSCljg." 

armn    in  manihns]   Haud  raro   cum  artnis  coin-  Bartu.  (advers.  p.  lo51). 
paratur  vis  oratoria,  ut  a  Petronio  (ij,  p.23  Burm.):  figurarum  lumine]  Ludit  In  verbis,   quae  quum 

net  ingenlis  nvalial  Demoslhenis  arma«j  cctcrarum  rcrum  lum  ctiam  orationis  ornaincnta   si- 

et  a  Propertio  (5,  20,   27;  p.  C82  Buiin.):  gniiicant.    De  fiijuris   ct  vcrboriim  ct  sententiarura, 

nPersequar   aul  studium  linijuae ,    Demosthcnis  quae  Graccis  C^^^j^^ara  siint,  pluribus  infra  (§.  523 

arma.u  scqu.  S31  scqu.)  agctur,  quae  vox  apud  postcriorcs 

suharmalis]  YjtCOfUQ,   cul   contraria    iftcoiug,  soleninis  facta  cst,   licet  Cieero  (Brnt.  17;  dc  opt. 

de    qua    supra.  Grot.  —     Subarmalc   vestimcutum  gcn.  or.  S;    orat.  54)  formns  dicare  malucrit.   Lu- 

subtcr  bracbiuin  reductum  ct  bumcrum  tegens.BARTU.  7uina    vero    casdcm    sacpissime    nuncupat,    ut  ipso 

(ad  Stat.  Tbcb.  4,    19;   p.  880).  —     «Subannalcm  illo    qucm    modo    laudavimus    loco    (orat.   54):  »ca 

subuculamu  dixit  ct  Saxo  Grainmatlcns  (7,  p.  159  quac    dicuntur    orationis    quasi  formae    ct  lumina, 

Stcpb.).  quae  ut  dlxi  Graeci  vocant  6jn;7]fiaTa«.  eodemque 

Latialiler  tetjehatw-]  Latialiter   cst  laciniis  sab  in  libello    (orat.  2o):   »illam   autcm  concinnitatem, 

arino  seii  bracliio  circa  bumcrum  convolula  et  sub-  qiiae  vcrborum  collocationem  illnminat  lus   lumini- 

dueta  vcste  antiquo   Latino   ritu,    qualcm  ct   Gabi-  cus ,    qnac    Graeci    quasl    aliquos   gcstus    oratiouis 

49 


386  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  426. 

figurarum  lumine  variatum,  cunctorura  schemata  praeferebat;  pectus  autem 
427  cxquisitissirais  gemmarura  coloribus  balteatum.  Haec  quum  in  progressu  arraa 
concusserat,  vel  ut  fulgureae  nubis  fragore  colliso  bonibis  dissultantibus  fracta 
diceres  crepitare  tonitrua;  denique  creditum  quod  instar  Jovis  eadem  possct 
etiam  fulmina  jaculari.     Nara  velut  potens  rerum  omniura  regina  et  impcllere 

d^i]fiaTa  appellant",  nmltisque  alils  in  locis  (orat.  tens,   jteQi6dn'rjQ,   ut  et  Douatus  docet.    Sic  Li- 

39.  G85    Brut.  57.   79j    dc  orat.  2,    27;  partit.  6  "<Ius  «impoleulem  deccm  virorum  pofcstatcniK  di.vit: 

cct.).  Stellis   quoque   comparat  (orat.  27)  »translata  et   Capclla    inlVa    niu    iu^idiam,    si    cos    impolenies 

verba  atquc  immutata»,   quae    orationem  illustrent;  csse  monstremus.n    Quinctil.  dccl.  13 :  «Crcdo  cqui- 

qucm  cundcm  scnsum  getnmarum  illarum  esse  ccn-  dem  judiccs    plcrosque   niirari,    quod  Iiomo  tenuis, 

sco,    quibus    noster    Rlictoricae    baltcum    distinxit;  ctium  autequam  quod  perdidi  habcbam  paupcr,  ausus 

stellae   quippe  et  gemmac  Iiaud  raro  cadcm  vi  me-  sum  judicio  lacesserc  divitcm,  ntique  vicinum,  eum- 

tapliorica  usurpantur.   Martialis  (3,    11,   3):  que  notae   impotentiae«  ctc.    GIoss.    Isidori:  «impo- 

yJUultas  in  digitis ,  plures  in  carmine  gemmas  tens,    intcrdum    potcns,    pro   potcntia    ciarus,    vel 

Invenies» plus  quam  potcns.«    Petronius  : 

Colores  etiam  orationis  pro  ornamentis  dixit  Gcllins  »j!\e  curet   allo  recjiam  truceni  vnltti 

(14,  4):  "vultum  cjns  scveris  atque  vencrandis  ver-  Cliensque  coenas  ne  inpotcntiara  eapteta 

horum  coloribus  dcpinxitn:  qui  taiucn  probe  distin-  I.  CUensve ,   aut: 
guendl  sunt  a  colore,   de   quo  iufra  (§.  471).  »Cliensve  coenas  Impotentium  captet.» 

haUealum^    Grotius  edidcrat  baleatum,  nota  ta-  IVam  in  V.  C.   est: 
mcn  addita:   »lcge   baltheatum,    aut  ut  alii  codiccs  nCliensque  coenas  impotcntium  ne  captet"; 

stibbaliheatum.     Glossa    Isidorl:  baltbcat,     eingit.u  repngnante  vcrsu.   Iloratius  »aquiloncm  impotcniem» 

—  Equidem  meliorem  Rcicbenaucnsis  et  Monaccnsis  dixit.   Simill  modo  Ulpiamis  1.  1  dc  ollicio  procon- 

(C)  codicum  lectioncm  sccutus  halieatum  slac  aspi-  suiis:    «si    qnis    ita    impotcnter    se  gcrit,  ut   omncs 

rationc  rcposui.  metuant    advcrsus    cum     advocationem    susciperc.« 

fulmiua]    Pcriclcm    ante     oculos    nostro   fuisse  Citatur  digcstis  de  ofi'.  proc.  et  lcg.  1.  9  nequidquain 

manircstum    cst,    qul   Ohjmpius    ab    oratlonis   vcbe-  §.  5  advocatos.  GnoT. —  Tota  bacc  annotatio  quan- 

mcntia   appellabatiir.     Confcr    Plutarcliiim    (In   vlfa  tumvis    docta    supcrflua   cst,   postquam  e  codicibus 

cjus  p.  ISG)  ct  Quinctilianuin  (2,  16,  19):  »ut  non  Darmstattensi   et    Alonaccnsi    (C)    potens   rescripsi, 

loqui  ct  orarc,    sed  quod   Pencli  contigit  fulgurare  Scd  quod   mlrcre,    Groflus    ipse   Iioc   cdidcrat,    ni- 

ct  tonare  vidcarisc. ,    ubi  plura  Sp.ildingliis  (p.  373).  hilo    tamen    sccius    in    notu   seraper   impotens    ante 

Sed  Demostlicnls  quoque  Ciccro  (orat.  70)  «vibrarc  oculos  babuit!   Profecto  indc  a  tcrflo  libro  negligcn- 

/'u/mina»  dlxlt,  ipsiquc  Ciceroni  » verbonim /"M/mmau  tior  deprclicnditur    infcrprcs,    id    quod    nou    semel 

trlbncrat  Pactus,   quod  illc  iu  jocum  vcrtlt  (ad  di-  aniraadverfi.    Bartbius  quoquc  vasfa  erudltione  ipsa 

vcrs.  9,    21).  confusus    modo  potens   (adv.    p.  504),   modo  impo- 

potens^  Ftnpotens  cssc  videtur  ad  inTldiani  po-  (eiis  nostro  in  loco   lcgit.    lu  codlce  Rclchenaucusi 


Martiani  Capollae  lib.  V.  $.  427.  537 

quo  vellet  et  unde  vellet  dcclQccre ,  et  in  lacrymas  flectere,  et  in  rabiem 
concitare,  et  in  alios  etiam  vultus  sensusque  convertere  tam  urbes  quam  ex- 
ercitus  proeliantes  et  quaecunque  poterat  agmina  populorum.  Haec  etiam 
Senatum,  rostra,  judicia  domuisse  in  gente  Ilomulca,  Athenis  vero  curiam, 
gymnasia,  theatraque  pro  arbitrio  rcflexissc,  ac  totam  funditus  Gracciam 
miscuisse  fercbatur.     Hac  vero  loquentc,  qui  vultus  vocisque  sonus,  quantaque  428 

scripttiin  qnidcm  crat  in  ;)o/eit«j  scd  a  scciiiiila  nianu  ruitf  adeo  ut  corpora  gcntis  illiiis  separata  sint  !n 

m  cxpiinctiini.  alias    civitatcs ,     ingcnia     vcro    salis    Athcniciisium 

rer/iiut^  Pi-acivit  Enripitlcs,  «jni  (in  Hcculia  816)  muris  clausa  cxistimcs.n    Ciccro  ipsc  (Brut.  13)  de 

*JtEi'&co    ds   TT^v    TVQUvvov   ciVx^QcoJtOLg   fio-  clotiiicntiac  arle:  «lioc  aiiiciii  studiiim  noii  crat  com- 

VVV"  niunc  Graeciac,   seil  proprium  Atlienariiin«  ^   et  allo 

dixit,    f|ucmi|uc    rcspcxit    ct  Qiiinctilianus   (I,    12,  ]oco  (dc   orat.  14):   nAtLcnis»,    inqiiit,    nsurama  di- 

18  j   p.  2-19):  i.qul  vero  iinagiiicm  ipsaiii  eloi[ucntiac  ccndi    vis   ct   Inveiita   cst   ct  perfccta.« 

dlvina   qiiadain  mente  concciicrlt,    iiiiii|iic   illain,   nt  n    >■  •        •  •  i-    i    i      • 

^  1^11  thealranue\   Ibi    ciiim    conciones    populi    liabcn 

ait  non  iarnoljllls  trae;icus,  re//iHom  rej-um  oralionciii  ,  ,  ,      .  ,__     _      ,->    i      a      i.      i 

"  o        5      ./  solcbant.  Justinus  (22,  2,  10)  dc  Agatlioclc:  «po- 

ponct   antc  och1os«  cct.   Scd  ct  Clccro  (orat.  2,  44)  ,  .        ,  ■  •  •    •   i    » 

'  ^  '        '      puliiin    in    theatruin    ad    concionein    vocari  jubet«i 

eiindem  ut  vldctur  secutus   DOinnium  rcrum  re</in«m      _     ..        /,  •  .     «     an.\        *    .•     i  •       •  si      ,      ^ 

•^  Tacitus  (liist.    2,    80):    »Antiocliicnsium    theafrutn, 

oratloncmc    appcllat.  .    .  ,  .        a  .i      •    •   •.•         -j  ™ 

•^'  _  nl)i  illis  consultarc  mos  csf.«    Atlicnis  iiiitio  quidcm 

niio  iicllet\   Id    ipsuin  erat,  quod   iii  suis  aciiua-  .         ,    i       ,.      i     .•     . 

'  J  '  '  ^  '     ^      P»J^  comiliis  Iialicndis  dcstinata  crat,  ncc   nisi  pcr 

libus   Ciccro    dcsidcravit   (Brut.  95    f.):    »ncmo   qul  .  ....  •   i       .    /r» 

^    _      _  _  ccrtas    occasioncs    iii    tlicatrum    convcnicliaut    i^lfc- 

ad   iraciindlam    luagnopcre   jndiccm,    ncmo    qui  ad  i  .•      •       i  •,       .  •i  • 

°     '         •'  ^  mosth.  adv.  Mid.  5),   sed  paulatim  invaluit,   ut  ibi 

flctum    iiosset    adduccrc:    ncmo    qui   anlnium    ejus,  .  ,      .  r         „  „ 

•  '  '  ^  quoquc  pr<ictcr  magislratuum  elccliones  rcliqua  om- 

nuod  tinuin  est  oratoris  maxiine  iiroprium,  quocun-        .     •      ,,      ^       .       .         .       m  u  a     j-on 

'  /      r  '    1  nia  in  tlicatro   tractarcntur  (PoII.  onoiu.  8,   laiJ). 

qiic  res   postularet,    impelleret«  (conf.  ct  dc  orat.  3, 

14).  Est  vero  haec  vls   oratorla,   qi.am  dECVOtrjta  viiscuisse]    Hoc    cx   ipso   Illo   de  Perlcle  dlcto 

Graccl    nuncupant,     quamquc     pracclpuam    In   Dc-  ap"<l   Arlstophancm    sumlum  csse  videtur  (Acharn. 

inoslheue  fulsse  omnes  consentiunt.  Vlde  Voeinellum  o<jW)  = 

(ad  Uemoslh.  dc  pace  p.  238),  Hcrmannum  (ad  Lu-  «liOTQajtt,    i/^QOVta ,     ^vvexvxa    TtjV  'E^- 

cian.  dc  hlst.  conscr.  p.  263),   et  A.  G.  Bechcrum  P.aSa«, 

(in  intcrpretationc   Hbelll   Dionysil   Ilallcarnassensis  qnod  ct  Ciccro   respexil  (orat.  9):  ..qui  si  tcnul  gc- 

JtSQl  trjg  /.£y.ti,xrjg  Jr/ixo6^evovg   decvoVTjtog  "cre  uteretur,  nunquam  ab  Aristophane  poeta  ful- 

Guclfcrb.  1829).  S*^''*^5    tpnare,   permiscere  Graeciain  dlctus  csseta  ct 

^lhenis]  Athenas  Justinus  (5,  9,   9j    p.  172  Plinius    Sccundus  (cpist.   1,   20,    19)=    »non  cnlm 

Gronov.)  ..cloqucntlac  patriam«  diclt.    Vcllcjrs  Pa-  amputata   oratlo   ct  absclssa,    sed    lata  ct  magniru-a 

tercultis  (1,   18):    ..Una   urbs  Attlca  plurlbus  annls  et  excclsa  tonat,  fulgurat,   omnla  dcnique  pcrturbat 

cloijucnllac,    quam  iinlversa   Graecla    operibus  flo-  ac  nij«ce<.« 

49  * 


388  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  428.     . 

excellentia  celsitudoque  sermonis,  audire  operae  pretium  etiam  superis  fuit: 
tantae  inventionis  ingenium,  tam  facundae  ubertatis  eloquium,  tam  capacis 
mcmoriae  recordationisquc  thesaurura,  qualis  disponendi  ordo,  quam  pro- 
nunciandi  congruens  modulatio,  qui  gestus  in  motu,  quae  profunditas  in  con- 
ceptu;  denique  exilis  in  modicis,  in  mediocribus  facilis,  in  elalione  flammatrix; 
rcddcbatqxie  cunctos  in  ambiguis  dociles,  in  persuasione  cedentes,  in  collisione 
discordesj  in  laudibus  arrogantes;  at  vero  quum  quid  commotum  publici 
nominis  attestationc  clamaverat,  fluctuare,  permisceri,  ardere  omuia  videbantur.  ^ 
^29  Hanc  igitur  feminam  auratae  vocis,  ct  quasdam  diadematum  gemmas  regno- 
rumque  fundentem,  ingens  illustrium  virorum  sequebatur  agmen;  inter  quos 
proximi  eidem  duo  diverso  habitu  nationequc  pracnitentes,  quorum  unus  erat 
palHo  circumactus,  alterque  trabeatus.  Diversus  utrisque  oris  sonus,  licet  ahus 
etiam  Athenis  se  diceret  Graja  didicisse,  ac  promtus  gymnasiorum  studiis  et 
reluctantibus  semper  Academiae  altercationibus   haberetur;    ambo    tamen  novi 

inuentionis]  Jam  scqauntui-   singulac  artis  ora-     prius  eliaui  Dio  Piusacnsis  orator,   cujus  adbuc  ex- 
toriae   partes    oratorisquc    virtutes    postniodo   latius      stant  oraliones. 
exponeudac,  nunc  brcvl  sub  conspcctu  aduuibratae.  dtio  diversoj  DeraosfLcncm  signiOcat  ct  Ciccro- 

ncm,   qnos  nitn  Plutarcbus  modo  in  vitis  parallelis, 

m   modicis^   Leee   «cxilis  in  immodicis. «\oycK.  ,.         ^^  .     ....  ,,„      ,       ,rk-.\     w 

-•        °  verura    ctiam    (^luinctilianus   (10,    1,    10i>),  LiOngi- 

(spec.  cr.  p.  83). —  Iiieplissima  profecto  correctio!  ,,         ,,    ,r,\     i-  w    •  . 

^  ^  '^         ■"  •  ^-  Hus  (ae  suliJ.  izi)  aliique   multi    iiiter   sc    compara- 

Trla  dicendi  gcnera  respicit  Martianus,    niiac  Grac-  .  .      w     •     , .       /«      i.  i      . 

'      ^  '  vcrunt,    nostraquc    actate  Jcniscliius  (Parallcle  dcr 

cis  i^yvov,   (xidov,  ciSobv ,   Latinis    leave,    me-     ...  .      n    i        j      ai.    .i  o    i  loni^ 

,  ,      ,     ,  ,  Leidcn  grosstcn  Itcdncr  des  Altcrtliums,  Bcrl.  1801). 

dium,   sttbtime ,    lippis   llla    atiiuc    tonsoribus    iiota ,  .  i   «    •  .      o  •         / 

circtimacltis j   Fari  modo   Saxo    grammaticus  (p. 
de    quibus    sulliciet    laudassc   Auctorein   ad   llcrcn-         ,    t^  \  •> 

34  Stcpli.):   Dvariis  fcraruni  pcllibus    circumactiis « 
nium(4,   8),  Ciccronciii  (orat.  (>),  Gcllium  (7,  14). 

pro   circiiiitdatfs. 
Uniim    addo  Ciccronis  locum,    (iiii    iiostro   api)riinc  .  i    ir. 

.     /^t         n    \       •  •  trabealtis\   Lxpcefasscs   toqaltis,    quod  plcrum- 

convcmt   (Brut.  29):  »is  erit  igitur  cloqucns,    qui  „.  .        ,  . ,       \  c.   r^r.-\         . 

^  ^         quc  palliato   opponitur  (miIc  ad  §.  ^^o),  sed  cxqiii- 

polcrlt  purva  sunisnlssc ,    modica  tcmncratc,  maiina       ..  •,.  .     ^  ,        . 

.  .  ""  sitius  trabeatum  dicif  Ciccroncm,   vcl  quia  eqtiestri 

graviter  diccrc«j   nisi  quod  noslcr  mo<i/ta  dixit  quae      .  ,„  ..,.»,..,.        r.     r. 

^.  j.      .  .„  ^  loco  iiafus  erat  (Pers.  sat.  5,   i:9.  ^al.  Max.  2,  2, 

Ciccro  parva,  mcdtocria  quae  illc   tiiodica. 

9)  vcl   quia  auijur  fneraf;    nain  lioruin  quoquc   tra- 

auratac  vocis^   Simill   inodo  Joanncs  episcopus      beam  fuisse  tcstatur  Scrvius  (ad  Aeii.  7,  188  el  612). 

Constantinopolilanns    ob    cximiam   eloquentiac    lau-  novi\    Dc    Ciccronc    Salluslius   (Catil.    25    f.): 

dcm  Clirysostonsi  nomcn   inlcr  acqualcs    niernif,  ct      nEa  rcs  iiiprimis  sludia  Iioininum  acccndit  ad  cou- 


Martiani  Capellae  lib.  V.   §.  429.  589 

protectique  paupertatis  sinu,  et  quura  alterum  Quirinalis  eques,  alium  fabrilis 
procrearct  industria,  ita  praeclues  linguae  cxcellenlia  florucrunt,  ut  post  cu- 
riarum  facta  immcritasque  mortcs  virtute  astra  consccndercnt,  immortalitate 
gloriae  secula  superarent.  De  uno  tamen,  quem  Athcnarura  populus  ac  palliata  450 

siilatiiin    niaiidandiim    M.  Tullio   Ciccroni.    iVamnue  trectator  Acsclilncs  ncgarc  audct  (adv.  Ctcsipli.  54) 

uiitca  plcraqiic  nobilitas  Invidia   aestuabat,   ct  quasi  tantasijuc    divitias   liabuit,    iit    fiiio   rcm    ramiliarem 

poUui  consulatum  crcdebant,  si   eum   quaravis  egre-  qiiatuordccim  toFcnforum  rcliiiqiicrct  (Dcmostb.  adv. 

gius    homo    novus    adeptus   foret";    et   ipse  orator  Apbob.  p.  814  Rcisl;.),  quae  postea  dcmiim  tulorum 

(de  legc  agr.  II,   1):  »inc  pcrlongo  intcrvallo  prope  cjus    fraude  aliquantuni  imminuta  cst. 

mcinoriuc  tciiiporumque  noslrorum  primum  homiiwin  proleclifiiie]  Dc  Ciceronc  scrino  ct  Dcmostlienc. 

Mouwm  consulcm  fecistls.n    Confcr  Mlddlctouium  (llic  Quomodo    autcm:    »proleeli    paiipcrtatis    sinu«    dici 

life    of  Ciccro  I,   p.  3).    Scd   dc  Dcmostbenc  idem  possunt?  IIoc  nibili,   scribc  oprofecti  e  panpcrtatis 

fiaudi  fuit  uostro,    quod  Juvcnaii  (10,  129),  ciijus  sinu.«    Kespexit  ad  eonim  origlncm  obseurain,  quod 

iocum  jam   Grotius  cum  nostro  comparavlt:  et  sequentia  snadcnt.  SisKS   (in  Giirlitti  aniin.  j)art. 

oDts  ille  adversis  genittts  faloque  sinistro,  4.  p.  9). —  Reeordatus  non  essc  vidctiir  vir  doctus 

Quem  pater  (irdeniis   massae  fitli<jine  h'ppus  illius   nprocul    a    Jove,    procul    a   fulmiuc«,    ncquc 

yi  carbone  et  forcipibits    tjladiosoue  paraiile  cgrcgll  bac  de  re  Iforatii  carinlnis^   quibiis  omnino 

Jnctide   et  hiteo  yuleano  ad  rhetora  misit»  vulgarcm  lcctloneiu  tucinur,  doncc  codcx  reperiatnr, 

et  Apollluari  Sidonio,   qui  (carm.  2,   186)  de  Dc-  qui  cuiu  Susio  conelnat. 

mostbene:  ^^orHei-MM<]  Grotius  cdlderat /7t>»7femMf  ,•  in  notis 

nsine  fine  loctitus  aufem    obscrvat:    oFlorueril ,    lcgc    cum  ]>IS.  fiorn- 

Fabro  prnijenHiis ,  spreto  cui  palre  polita  erunt.*     Ignorabat   scillcet  qiiod  edideraf.    Sed  flo- 

Eloniiiis  phis  hnijiia  fuit« ruerunl  ctiam  la  codicibus  Reicbeuaucusi  et  Daiui- 

parltcrquc  Valcrio  Maxiino,  qui  (3,  4,  cxt.  2):  nquam  stattensi  legitur. 

matrcm    Euripldcs,    incjuit,    aut    quem    patrcra   De-  euriartimfacla]  Legc  »duriora  fata.\oycK.  (sii. 

mostbciies  babucrit,    ipsornm   scculo  Ignotum  fuit;  crit.  j).  149) —  Llcet  apud  Grollum  varians  lcelio 

altcrius    anfem   matrcm    olcra,   altcrius    patrem  cul-  fata  margiul  adserlpfa  slt,   in  Moiiaccusi  autcm  (C) 

tcllos    Tcuditasse,    omnlum    pacnc   docforum  llfcrae  pro  citriaruin   lcgafur   CHi-rtiKJ»,   utrumquc   denlquc 

loquunturn ;    nimirum    quod    patrcm    cjus   lcgisscnt  curaritm  fata  in  Darmsfatfensi  exstct,  vulgataiu  fa- 

(laxaLQOrtOibv  fulsse    (Plufareb.  In    vifa    p.  847.  nien    lcctionein    scrvavi,    slquidcm   curiuriim  facta 

Lucian.  rbetop.  praec.  10,   T.  YII,  p.  229  Bipont.),  bypallage  est  pro  facla  in  curiis.  Ita  supra  Rbeto- 

quod  vero  ita  pofius  infclligendum  erat,  crgastiilum  rica  pro    aibltrlo  rcflcxam   curiam   csse    dixerat. 
illiim  babuissc,    ubi  scrvi   fabri  gladios  jjrocudcrcnt.  astra]   De  Cicerone   Manillus  (1,   792): 

Ipsc   cnim  bonestissimo  loco  natus  craf,  Tccv  xa- "^^  censti  Tulhus  oris 

XcHv  r.al   aya-dcoi',   «t  cx  Tbcopompo  Plufarcbus  Emeritus  coclum.a 

tradlt,   neqiie   accrrimus  oratoils  adversarlus   ct  ob-  Blaguorum  vlrorum  aiiimas  post  mortcm  infcr  astra 


590  Martiani  Capellae  lib.  V.  $.  430. 

agmina  seqiiebantur,  baec  fama  convenerat,  quod  acerrimus  idem  et  procellis 
indignantis   Oceani    freniituque    violentior;     denique   de  illo  versus  hujusmodi 

451  fercbatur:  deLvog  civi]o  t«;^«  y,ev  ■auI  avalriov  aixLocoto.  Alter  vero,  quem  con- 
sularis  purpura  et  conjurationis  extinctae  laurea  redimebat,  mox  ingressus 
curiam  superum  et  in  Jovis  gratulalus  est  sc  venissc  conspectum;  laetior  clamare 
igitur  coepit:  o  nos  bcatos,   o  rcmpublicam  fortunatam,   o  praeclaram  laudcm 

452  consulatus   mci.     Post    hos    tamen   in   diversis  agminibus  oratores   emeriti,    ac 

«lcosqiic  iinmorfalcs  rccipi  consfans  nostri  scntcntia  «Sic  eiiam  magno  jam  tunc  Cicerone  vigente 

est  (§.  9i>.   12o).  Laiirca  facundis  cesserunt  arma  togatis.a 

acerriinus]    Idem    ct  Plutarclins   sentlt   (in   vita  clamare]    AilJe  ex  MS. /ae/ior.  Grot.  - —  Idein 

ejus  p.  8o0):  oi  ulv  ovv  yEygafifiii^oi  xcov  Xoycov  in  Monacensi  (C)  et  Darmstattensi  lcgitur,  neque  re- 

OXL    x6  avCxTiQOV    Jto/.v    y.CL    JtL/.QOV  £X0v6l,  ponere  equidcm  dubitavi;  scd  quod  in  iisdcm  omis- 

xl  av  XsyOL  Xlq:,  et  Homerico  versu  utitur  et  ipse  sum    est   itjitur    tollere   nolui,    donec    etiam  est   a 

(Iliad.  20,  467):  codicc  aliquo  abcsse   comperiam. 

»0u  ydo  XL  yXvy.vS^VliOQ  avr;Q  TjV  ovd^  aya-  o  nos]  Manircstum  est  ridcriCiccronis  jactantiani 

vocpQCOV,  suique  ostentationcm,    quae  jam    antiquitus    niultis 

aP.X'  evrovoq  Kul  ^laLog  fteQLTag  dixvvag.'  offensioni  fuit,  ut  Dioni  Cassio  (38,    12)  et  Senc- 

dsLVog]    nic     vcrsus    a  codice    3Ionacensi  (C)  cae  (de  brevit.  vit.  S,    p.  492).   Quid   quod   ipse  la 

omiiino   abcst.   In   alio    codicc  Grotius    in    margine  Jovc  sc  iii  dcoruin  concilium  advocatiim«  jaclavcrat, 

banc   lcctioncni    cxsfare    testatur  tesfe   Qiiiiicflliano  (11,  1,    24),    qui  simul   ct  vcr. 

«^ELvog  dvrjQ  xd  y.ay.d  %CiL  ivavxia  £VXL06'  snm   Ciccronis  affert  ex  carminc  hcrolco  de  consu- 

Xrjdev.»  latti  suo,  quem  noster  quoque   iu  sequcntibus  re- 

Vcrum  lcge"apud  Homcrura  (II.  11,   654).  spexit: 

laurea]    Ante    oculos    babuissc    videtur    Plinii  »0  fortunatam   natam  me  consiile  ilowiam» 

Tcrba  (bist.  na(.  7,  50)  quibus  Ciccroncm  alloquitur:  saepius    illum  ct  a  Quinctiliano  (9,   4,   41)   ct    ab 

•  salve    priinus     omnium    parcns    pafriac    appellate,  allis  Tcteruin   (Juvenal.   13,   122.  Antbolog.  Bunn. 

primiis  in  toga  triumphum  linguacquc  lauream  me-  T.  I ,   p.  348)    usurpatum. 

rifci,    nisl    cuiulem    cum   Plinio   respciit   Ciceronis  oralores]    De   Graccis  oratoribus,  quos  bic  no- 

ipsius  vcrsum  (de  offic.  1,   22;   addc  Pbilipp.  2,  8f  ster  coinmemorat,  Aescbine,  Isocrate,  Lysia,  lougi 

in  Pison.  29):  cssc    nolumus,    quum    omncs    ct    scriptis    ipsoruni, 

«Cedant   attna  togac,   concedat  laiirea  linquaeu;  quae   ad  nostram  aefatem  pcr\cnerunt,    ct  vcteruni 

de  quo  cfiain  Plufarcbus  (>it.  Cic.  p.  887)  et  Qiiin-  judiciis,     ut    Ciccroiiis,    Dionysii  Halicarnassciisis. 

cliliaiius    (11,    1,    24),    ncqne    iuvcnuste    Salejus  Quinctilianl,    Plutarcbi,   Pbotii,    safis   sint   cogniti; 

Bassus  seu  quisquis   alius   auclor  est  Pancg>rici  in  laudassc  sufficiat   doctum  Wcstcrmanni  librum  (Gc- 

Pisoiiem,  qni  sub  Lucani  nomiuc  rcnit   (35):  scbiclife  der  griccbiscbcn  Bcrcdsamkcit,  Lips.  1833- 


Martiani  Capellae  lib.  V.  $.  432.  301 

prae  se  ferentes  insignium  culmen  meritaque  linguarun:  Aescliinem,  Isocrateni, 
Lysiamquc  conspiceres;  tum  in  togatis  agminibus  Sosantios,  Gracclios,  Regulum, 
Plinium,  Frontoncmque.     Verum    ante  cunctos    atque  ipsam  ducem  omnium  435 
feminam   senex  quidam  signum  ac  praeviam    virgam   gestaus   lictoris  Romulei 
praecedebat  usu,   atquc  in  ejusdem  virgae  culmine  corax  oris  aurati  venicntis 

p.  75  seqii.  ct   113).   Sed  inter  Romanos  quod  prJ-  floridum,  in  quo  Plinius  Secundus  qiiondum,  ct  uunc 

inuui    lcgitur   Sosanliorum  nomcn,    prorsus  inaudi-  nullo  vclerum  minor  nostcr  Symmaclius  luxuriatiur.* 

tuiu    cst    ct    manifcsto    corruptum,    cujus   in  locuni  lu-onlonem    Grotius    suspicari    tantum   potcrat  csse 

vide    nc    sulislitucudum    sit   nCiassos,    ^titonios»;  "Antoninl  praeccpforcm,    cui    ob   cxccllcntcm    elo- 

li!  certc  antc  Ciccrouis  tcmpora  cloqucntiae  Latiiiac  qiiculiain   statua   crccta"  fucrit  (Jiil.  Capitul.  Anto- 

lougc    principcs   fuerc,    satis    supcrquc  iioti   ^cl  ex  iiin.  pliilos.  2)^   nuiic  uotior  nobis  factus  cst,    post- 

Ciccronis  libri  de  oratorc,  ubi  colloquentium  partes  quaui  cpistolas  cjus  orationiimquc  fragmcnla  rcecns 

priiiiarias   sustiucnt,   quibus   addc   quac   cruditc  El-  rcpcrla  identidem  Angclus    j^lajus    cvulgaAit;    uudc 

lendtius  congcssit  (in  succincta  cloquentiac  Romauuc  licct    noslratium   lioiuiuum  judiciis   miuus    comuicn- 

usquc  ad  Cacsares  historia,  pracinissa  cditioni  Bruli,  datus  sit  (vidc  Itotliii  librum:  iibcr  31.  Corii.  rrunlo 

Rcgimont.  182o,  p.  62  —  77).  Ibidcm  (p.  57 — 4«)  uiid  das  Zcituller  der  Antoniuc,  Miiucbcn  1817,  ct 

tcstimonia   vclcrum   dc    Gracchis ,   TLbcrio    niuiiruni  IVicbulirii  opuscula   p.  526),  illud  taiuen  intclligitur, 

ct  Cajo   fratribus    invenics,   quorum  inpriiiiis  juuior  apqualibus    suis   maxime    cum    probatum    fuisse;   si 

summi^  cloqucntiae  laudibus  ab  omnibus  celcbratiir  quidcm   M.    Aurclius  Caesar  (cpist.    2,    6)  ita    ad 

(Cic.  Brut.  53;    de    orat.  5,    56^   Vell.    Paterc.  2,  euin  scribit:  uvale  dcciis  cloquciitiae  Romanac,  anil- 

9;  p.  1G4  Burni.  Plin.  Epist.  1,  20,  4.  Gell.  10,  corum  gloriu,  ixsya   jtQayna,  lioino  jucundissimc, 

3  cct.)5   frugiiicnta  tollcgit  Ilenricus  Meyerus   (ora-  consul    aiuplissime,     magislcr    dulcissimc«^     ncquc 

toruniRom.  fragmenta,  Tiirlcl  1852,  p.  116 — 128).  discrcpat   Ausonil  judlclum   de    co    (grat.  act.  55j 

Qul  sequitur,    Retjulum  cave   cum  vclcrc   illo    con-  p.  JJ56  Delpli.). 

fundas,    qui    bello    Cartbaginicnsl    nobilitatus    estj  insignium]   Pari  modo   Saxo  Grammaticus,  qui 

cst   Doinitlanl   Augusti    aequalis,     lioino    iniprobus^  nostruiu  sempcr  fcrc  ad  vcrbum  imitatur  (p.  10  cd. 

Ciijus   tamcn   facundiain   et  Marlialls  {H,  28,  6.   6,  Stcph.):    »Iusignium    culmcu    mcrilaquc    vlrtutum» 

64,  1 1)  pracdicat  ncquc  Pllnlus  Iiiliulcus  cjus  (eplst.  dlxlt. 

1,  J>.  2,  20.  4,  2)  ncgarc  audct  (6,  2).  Plinii  miuoris  corax]  Alludlt  ad  prlinos  rhetores  Tislam  ejus- 

eloqucntlac  studium   ipsa    quac   cxstant  scripta  cjus  que    dlscipulum    Coracem,    de    quo   idcm   narratur, 

tcstantur,   neque  antlquitas  vHipendit.   Confcr  Mar-  quod  de  Euatblo  ct  Protagora,  ajimtquc  iUi  accla- 

lialciu  (10,  10),  Apollinareiu  Sidoniuni  (cpisl.  1,  1),  matum: 

uiquc  primis  Macrobiuiu  (Saturn.  5,    1):    «quuluor  «Kaxov  xogaxog  xaxov  coov.t 

sunl,  inqult  Euscblus,  gcnera  diccndl:  copiosiiin,  in  Meminlt  Clcero,    Fabius    aliiquc.  Grot.  —    Graeco 

quo  Ciccro  domlnatur;   brcve,  In  quo  S<tllnslius  re-  vocabulo  pro   Latlno  corvus    usiis  cst  constiito,    ut 

gnat;   siccum,  quod  Fronloni  adscrlbltur;  plugue  ct  siuul   siguilicarct  homincin   ciim,    qul  priraus   om- 


592  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  434. 

43i  reminae  auspicio  praevolabat.  Ille  autem  qui  gestabat  virgulam,  Tisias  dictus, 
cunctisque  vetustior  atque  elatior  videbatur;  nam  et  suos  minores  ceteros,  illam 
ipsam    ducem    respcctans    snperpositura    corvum    commune    pignus    iiliamquc 

43i>  memorabat.  Quo  argumcnto  comnioti  quamplures  deorum  eam  quidem 
nobilissimam  feminam,  sed.  aut  ApoUinis  crcdidere  cognatam,  si  Graja  est, 
aut,  si  Homulca  dc  gcnte,  Corvini.  Cui  aenigmati  illud  adjcctum,  quod 
intrepida  ct  fiduciae  promtioris  tam  Palladis  quam  ipsius  Cyllcnii  deosculata 
pectus  cujusdam  propinquae  familiaritatis  indicia  patcfecit.  Denique  nonnulli 
superum  quum  in  trcpidatione  buccinae  praecinentis  ct  admiratione  amicitiac 
superorum  incerti  diutius  diviuatorem  Phoebum   cuperent  sciscitari,    nondum 


niiim  in  Sicilia  cloqncntiae  artem  et  praeccpta  con- 
didisse  fLTlur,  Coracem  Syraciisannm  Tisiac  ma- 
gistrum;  qui  quum  plcrunique  simul  commcmorcu- 
tur,  confer  omuiDO  Ciceronem  (Brut.  12  5  de  orat. 
i,  20),  Quinclilianum  (2,  17,  7;  p.  577.  3,  1, 
8^  p.  421),  Sextum  Empiricum  (adv.  matliera.  2, 
96  j  p.  50G  Fabr.),  ct  inter  recentiorcs  Spcngelium 
(art.  script.  p.  25  scqu.)  et  ^Vestermannum  (loco 
citato  p.  5c»  —  58). 

iUam  ipsnnij  In  cditis  crat  ipsam  illa,  pro  quo 
jam  Grotiiis  illam  scribendum  e  MS.  vidit;  quod 
cquidcm  transpositls  verbis  scripsi,  codicibus  Mo- 
nacensi  (C)  ct  Darmslattensi  uititur.  VcUcm  antem 
et  illam  codices  cxhibuissent,  ut  structura  orationis 
niclius  constaret;  sensus  cnim  clarus  est,  non  so- 
lum  jnniores  illos  oratores,  vcrum  cfiain  ipsam  il- 
lorum  diiccin  Illictoricam  commune  Coracis  et  Ti- 
siae  pipins,  Jd  est  filiam  dici;  siquidem  piijtiora 
jam  sacpiiis  pro  liberis  dici  animadvcrtimus  (§,  25. 
52.  91.   180). 

feminam]  MS.  Toccm  ptimam  non  habet;  scd 
pro  ca  sed.  Legc:  ncam  quidein  nobilissimam  fenii- 
nam  priiuum,  sed  autn  ctc.  GnoT. —  Obscura  liaec 
anuotatio   cst.    ^uam    noii    iiitcllcxi    nisi    inspcclis 


antcrioribns  editionibus,  in  quibus  Grotianum  sed 
post  vocabiilum  primam  neutiqiiam  legitur,  collato- 
qne  codice  Darmstattensi,  a  quo  vox  primam  itein 
abest.  Hac  igitur  dcleta  verba  nunc  iutclliguntur: 
ncredidere  lianc  feminain  nobilissiiuam  aut  Apollinis 
cognatam  —  aut  Corvini  gentilem"  nimirum  nonMes- 
salae  illiiis,  de  quo  supra  (§.  2io),  sed  vctcris 
Valcrii,  qui  a  corvo  victoriae  adjiitore  Corvi  cog- 
nomen  invenerat  (Liv.  7,  26.  Val.  Max.  8,  IS,  a. 
Gell.  9,  11.  Aiir.  Victor  de  vir.  illustr.  29).  Apol- 
lini  autcin  corvum  sacrum,  quidquid  obloqiiatur  Cor- 
nutus  (52,  p.  221  Gal.),  testatur  Ovidius  (met.  l>, 
529),  qui  vel  mutatum  in  eorvi  figuram  deiim  au- 
ctor  cst;  unde  ct  «Dclpliicns  alesn  appellatur  a 
Petronio  (de  bello  civili  177),  quippe  qui  anguriis 
capiendis  niaxime  idonens  babcretnr  (Cic.  div.  1, 
59.  Horat.  od.  5,  27,   11). 

Ct/lletui]  3Iercurii  cum  cloqncntia  cognationcm 
nnus  Iloratii  vcrsus  (od.  1,  10,  1)  satis  apcrit: 
»3fercuri  facunde  nepos  ..lllantis.o 
diiitius]  Lege  «t- ji».*.  Vo>ck.  (spcc.  crit.  p.  83)  — 
IViltil  mutandum:  ctenim  ob  causas  pracdictas  diu 
inccrti  crant  dii  minores.  Scd  pro  »ui  trepidalio- 
ncm  ct  admiralionem«  apud  Grotium  ex  autcrioribiis 


Martiaiii  Capellao  lib.  V.  ^  430.  393 

Jovc  maximo  disquirente,  tumultuaric  quae  essot  inquii^unt.  Ac  tunc  illa  io 
rcspoctans  supcros  universos,  aliquanto  commotior  sic  coepit:  Patrem  maxi- 
mum  Jovem  ceterosque  coelites,  quos  in  causis  pluribus  saepc  sum  deprecata, 
atque  ipsum  conventum  superac  conscssionis  attestor,  nihil  magis  mihi  incon- 
sentaneum  atque  indecens  aestimari,  quam  ut  quae  semper  in  foro  judiciisque 
quampluribus  accusavcrim  multos,  aliosque  defendorim,  et  viribus  gloriam 
deluctationis  annixa  mihi  cle  discriminum  fatis  promeriti  eventus  praeconia  com- 
paraverim,  nunc  apud  vos,  superi,  quis  placere  immortalitatis  inslar  ac  pretium 
videbatur,  invita  compellor  scholarium  juvenilium  nionitus  ct  exilia  decantatae 
artis  pracccpta  momorare.  ^  Neque  enim  hoc  nobis  adscribit  inopia,  quum 
redundantes  turmae  suppetant  consequentium;  nam  absque  his,  qui  pertur- 
bantes  pectora  sensusquc  cunctorum  cognoscentum  quoque  perfregere  subsellia, 
etiam  alios  habeam  qui  minutias  pracceplorum  et  artis  intimae  commcnta 
perscripserint;  inter  utrumque  vero  columen  sectatorum  pracniteat  Tullius 
meus,  qui  non  solum  in  foro,  senatu,  rostrisque  grandiloquae  facultatis  ma- 
jestate  tonuerit,  verum  etiam  ipsius  artis  praecepta  commcntus  libros  quam- 
plures  seculorum  usibus  consecrarit.  Quod  quum  ita  sit,  emeritae  granditatis  43 
pudor  et  celebrati  quantum  puto  nomiuis  gloria  haec  inchoamentorum  pri- 
mordia  detrectaret  excurrerc,  ni  et  hoc  ad  immortalitatis  praemium  proficeret, 
quod  jubctis,  ac  fiducia  pcrcnnitatis  accendat  exsequi  vel  primora,  tamen  Jove 

cditionihus  rcscripsi  nin  trepidatione   et  admiratio-  fatis\   Darmstattcnsis    codcx  factis,    qiio    tamen 

ne«,   utl  in  Darmstattcnsi  quoquc  cst  codice.  non  magis  indigemus  quani  altera  Icctione  a  Grotio 

ac    <wnc]    Ita    anteriorcs    editioncs    codicesque  iu  uiarginc   notata  jtromeritis   jjro  promeriti, 
Darmstattcnsis  et  Rcichcnaucnsis^   nialc  Grotius  at.  columeiij   Sic  scripsl   e  codicibus  Darmstaltcnsi, 

deprecala^  Famosissimum  illud  Demosllicuis  cv-  Rciclicnaucnsi,     aliisqiic    apud    Oudcndorpiura  (ad 

ordium    in    oratioue    pro    corona    spectarc    vidctur:  Appul.  II,  p.  74)  pro   culmen ,  quod  in  Grotii  alio- 

JtQooxov  [isv  roLQ  ^eolg  Ev;^Oixai  Jta6l,  xal  Jta-  rumquc  cditionibus  exstabat. 
6aLg  7C.  T.  2.  accendai\  Ilanc  lectionem   praebuerunt  codiccs 

consessionis\  Ita  codices  Monacensls  (C),  Rcl-  Darmstattcnsis,  Rcichcnanensis,  ct  Monaccnsis  (C) 

chcuaucnsis,   ct  Darmstattcusis ;    cditi  confessionis ,  pro    Grotiana  accedat.   Praetcrea  distinctionem  mu- 

quod   tcmcrc   Grotius   iu   nota  rcpeliit.  lavi,  puncto  posl  impcranlc   posito,   ne  opus  cssct 

50 


594  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  457. 

cam  superis  iniperante.  ^  Accingar  igitur  liaec  aridiora  percurrere,  minus  qui- 
dem,  quani  publicitus  soleo,  placitura;  quaniquam  si  Pallados  aures  atque 
Arcadicam  rationem  benevolae  majcstatis  participarit  assensio,  ne  nunc  quidcm 
458  apud  vos,  masimi  coelitcs,  displicebo.  Quippe  sum  ipsa  Rhetorica,  quam  alii 
arteni,  virtutem  alii  dixere,  alii  disciplinam.  Artem  vero  idcirco,  quia  do- 
ceor;  licet  Plato  huic  vocabulo  refragetur.  Virtutcm  autem  dicunt,  qui  niihi 
bene  dicendi  scientiara  inesse  compererunt.  Qui  edisci  vero  dicendi  intimam 
rationem  et  percipi  posse  uoa  nesciunt,  fidenter  mc  asserunt  disciphnam. 

VouckU  conjectura  jugiter  pro  igitur  (spec.  crit.  ^alxco  vofico  avtl  Trjg  TEXvrjQ,  dX?.COQ  6s  tcov 
p.  85).  Primora  autem  servavi  ut  elegantius,  neglccta  Htcoixcov  iv  66(pco  jji6r'co  (pvofiivr^V.  Ceterum 
lcctionc /MiHioirfm,  quam  Grotius  in  margiuc  posuit,      anfe    xdisciplinama    e    codice     Munacensi    (C)    pro 

<wseii,s/o]    Rcfinxi  locimi    ad    codicis    Darmstat-      Grotiaiio  alteri  scripsl  alii. 
tensis     auctoritatem,     cujiis    tanicn     Icctioncm  jam  Plalo]   IVimirum  in  Gorgia  (p.  463  Stepb.),  ubi 

Grotius  conjcctura  assecutus  erat,  licct  in  ipso  haec  legimus:  "zi^ijtrrjV^s  ccvTTjV  ov  <prjfiL  sivai 
textu  vel  antecedcntium  editionum  scripturam  ne-  aXX  inJtSLQiav,  oTt,  ovx  S%£t  A6yov  ovdiva  — 
gligentia  dcpr^avcrit;   cdiderat  cniin  Arcadinm  ra-      syco    ds    Tiy(vr^v   ov    YmP.co ,    O    «1'    jj    dXoyov 

tione  et  asseiisionem ,    quum  autcriores  ccrtc  ralio-  .Ti)c<yixcc<< ,    qucm   dcinde  locum   ccrtatim  expressc- 

wem  et  assensione  liabcrcut.  Arcctdicctm  autem  ra-  riint  Quiiiclilianus  (2,  lo,  25),  AppuJcjus  (dogin. 
tionem  Jlercurium  essc,  qui  ipsc  /.6y og  cIEq fiij Q      **'»*•   P-  251  Oudcnd.),  alii;    confcr  ct  Astiiim  (ad 

Xoyiog  appcllabatur,  moncrc   yix   opus   est.  Plat.  Pbacdr.    p.  5o0). 

(juam  alii]    Utrum   ars    sit    an  non   rlictorica  a  virtuiem]  Sic  Crassus  apud  Clceroncm  (de  orat. 

multis   quacsltum    cssc    ct    e   Ciceronc   (dc   orat.  1,  3,   14):  »est  euim  cluquentia  una  quaedam  de  sum- 

19.  2,   7)   et   c    Quinctiliauo  (2,   lo)   consfat,    qui  •»'*  virtutlbus;   quamquam  sunt  oinucs  vlrtutcs  ac- 

(p.  5i2Spald.):  ..quldam,  inquit,  rbcforicen  DiJd  fan-  qnales   ct  parcs ,   scd   tamen  cst   specics  alia  magis 

tum,   quidaiu  scientiam,  scd  non   virtutem,  quidam  al»a  formosa  ct  Illustris;    sicut  bacc  vis,  quae  scien- 

usiim,    quidam    artem    quidcm,    scd    a    scientia   et  tiam    complcxa  rcrum  sensa  nientis   et   consilia   sic 

virtute   dijunctam,   qiiidam   ctiam  nravitatem   quan-  verbis  esplicat,   nt  eos   qul  audiunt  quocunquc  in- 

dam    artis,     id    est    y,uy,0TSXvlav    nominavcrHutx^  cubncilt  posslt  Impellerc.u 

subtHIus    sane  quam  nostcr,   apud   quciu   uon  satis  hene    dicendi]    Viilgata    bacc    est    per    vctcrum 

apparet,    quid   iuter    urtem   et   discli^linam   Intcrslf,  scliolas  dcnnilio,   quae  apud  Qulnclilianum  complu- 

nisl  banc  ijtL6Trjfj.rjV  Graeconim,  Id  cst  scientiam,  rlbus    locis    exslat   (2,  lo,    54.  i>,  10,  S4.  7,  5, 

illam   TSXVrjV    esse    volult.    Ilaec    cnim    postcrlori  *-)•   Ilcrmagorae   dcbcrl  vldctur  Spaldiiigio  (T.  I, 

actate  Iiitcr  sc  distincta  esse,  apparct  c  Sexto  Em-  P-  «^^O'    ^^^   <^*   Xcnocratis    fulsse    et    Stoicorum 

pirlco  (adv.  Matlicm.  2,   6):  cUP.cog  filv  'Esvoy.oci-  ™0"p'  ibidcin   (conf.  Scxt.  Emp.  adv.  Itlath.  2,   65 

Tovg  Tr:v    i.-fi6Trnrv    P.aufc.rorTog    y.ra     c<n-  P-  28U  l'abr.}. 


Martiaui  Capellae  lib.  V.  §.  459.  395 

DE   OFFICIO  ET  FINE  RHETORICAE. 

OiTicium   vero  meum    cst  dicere  apposite  ad  persuadendum ;    finis  per-  45v 
suadere  id    quod  est   propositum  dictione.     Quae  quidem  verba  mei  Ciceronis 
attestor,    cujus    etiam    exemplis  mc    pcr    omnes  insinuo   praeceptionis    ductus 
consequcnter  usuram. 

UBI  ET  UNDE. 

Materies   autcm   duplex  est  mihi:  ubi  et   undc  fiat  oratio.     Ubi,   quum 
ipsius    mexnbra    aggrcdior    quacstionis;     undc,    quum  rcs    inventae    vcrbaque  44( 
sociantur. 

QUAESTIO    RHETORICAE  AUT  FINITA   AUT   INFINITA. 

Quaestio  autem  ipsa  aut  finita  est,    aut  infinita.     Finita  est,    quum  na-  44 
scitur  de  certo   facto   demonstratque    personam,    ut  in  Rosciana   quaeritur  Ci- 

officium\    Ciccro  (de  iuvent.  1,   ^):  nofpcium  au-  vcrba  (dc  invcnt.   1,   5):  nmateriam  artis  eani   dlci- 

teui  ej;i,s  facultatis  videtur  essc,   dicere   apposite  ad  mus,   in   qua  ouinis  ars,   et  ca  facultas,    ([iiac  con- 

persuadcndum ;    finis ,    persuadcre     dictione.      Intcr  llcitur   ex  artc,    versatur.« 

o/ficium   autem   et  finem  Iioc  iaterest,    quod  in  ofli-  ubi  et  unde\  Marius  Victorinus  (ad  CIc.  dc  in- 

cio,  quid  ficrij   in  fine ,  quld  officio  convcniat,  con-  vcnt.  p.  99  Pitli.):   iwcrum    quod    ait    eam   ihcimns 

sidcratur«;    atque    iisdcui   ferc    vcrbls   alio  loco  (de  ostcndit    artis    omneui  materlain  iu  duobus  csse,  id 

orat.  1,  51)   Boratoi-Is  oflicium  cssc"   ait  ..dlcere    ad  cst  in  eo  tihi  faclt  aliquld  et  In  eo  unde  facit.  Lt- 

persuadendum  accommodate«  (adde  Qulnctil.  2,  IS,  puta  fabri  matcria  cst  in  co  ubi  Ftxcit,  id  est  ferrum 

2;  p.  545  Spalding.).    Eodem   redit  Arlstotclis  de-  quoJ   tundlt;     cst  itcm   fabii    matcrla   In    co    unde 

finitio  (rlietor.  1,  2):  »£(?tI  d'  ■^'prjtOQixi}  dvva-  facit,   id  cst  malleus   quo   tiindit  —  slc  et  matcria 

litg   JteQL  sxadTOV   rov  d^EC0Qri6ai  ro    ivdexo-  rbetoricae   artls    potest   In  eo  csse  ubi  facit,  id  est 

llEVOV  rtid-avov.«  iu    dellbcratlone,   dcmonstratlonc,  judlclali;    potcst 

persuadere]   SIc  jani  Grotlus  c   MS.  legl  jusslt  ct    In    co    csse    unde    Aiclt,    id    est  in    argumcntis , 

ppo  persuadendi  In  editls,    addicuntque  codlces  Mo-  quaestlonibus,    ct  in  rcllquis   materiae  nccessariis.» 

uaccnsis  (C)  ct  Darmstattcnsls.  Ccferum   in   sequcntlbus    ante   (/unm   ipsius    sustuh 

nialeries]  Fronto  (II,  p.  48IMaji):  «materies«,  ut,    quod   in    cdltls    crat,     codicis  Monaeensis  (C) 

inquit,    nanlmi    est,    materia  arborls;     et    materies  auctorltate. 

qualitas    ingenii,    materia    fabris    apta»;     scd    Iianc  (juaestio]   Inserul  autcm  e   codicibus  Monacensi 

dlflercntlam  minimc  servari  ipsius  Clccroiris  doccnt  (C)  el  Darmstattensi.   Distinctio  ipsa  ab  Hermagora 

SO* 


396  Martiani  Capcllae  lib.  V.  $.  441. 

ceronis,  utrum  interfecerit  patrem  Roscius;  infinita  est,  quae  generaliter 
qnaerit  utrum  sit  aliquid  appetendum,  ut  an  philosophandum  sit  in  Hor- 
tensio  disputatur.  In  superiore  autem  crebro  assidueque  colluctor,  atque 
eam  Graecis  placuit  vjtod-sdtv  nominari.  Infinita  vero  universitatis  adstruendae 
sibi  fiduciam  vindicante,  tunc  potius  versor,  quum  otium  ac  dispntationes  ag- 
grcdior:  licet    pleriimque   etiam  pars  ipsa,   quae  thesis  dicitur,   in  causis  mihi 

repctcnda  est,    qncm   Ciccro  (de   Iiivcnt.  i,  6)  te-  m  Hortensio]  Clccro  (de  divin.  2,  1):   «colior- 

statur  Doratoris  niatcriam  iu  causam  et  quaestionem  tatl   suniiis,    quara   niaximc   potuimus,    ad    pliiloso- 

divisissc,    et   causam   (juidcm  diccre   rcm  quae   lia-  pLiae   studinm    co   libro   qul   cst  inscriptus  Hortcii- 

l)cat  in  sc  controversiain    in    diccndo   positam   cum  sius.«    Fragmcntorum    uunicrum   liaud    cxiguuni  in- 

pcrsonarum  cerlarum  iiiterpositionc  —  (ntaestionem  vcuics  apud  Orclliuui  (T.  V,  P.  II,  p.  479  scqu.). 
autcm    eam    appellarc,    quae    certarum    pcrsonarum  olinm\    '^XoXifV.  Est  autem  6xo/.rj  disputatio, 

interpositionc    carcat«j    sed    ipse    postmodo    diccre  quae  pcr  otium  cxcrectiir.   Cicero  paradoxis :  »quod 

maluit  (de  orat.  2,   10)  «duo  prima  genera  auaestio-  vix  in    gymnasiis  et  in    otio   stoici  probant."  Grot. 

num   csse,  in  qiiibus  cloqucntia   vcrsarctur,    uniun  —  Paulo  ante  rcstitui  e    codicibus  Monacensi  (C), 

infinitum,    alterum    certttm;    et    infinilnm    quidem,  Rcicbenaucnsi,    ct  Darmstattcnsi  »tunc«    pro    Gro- 

In  quo    aliquid    (jenerutim  quacrcrctur,    boc    niodo:  tiano    «tum*^    mallcni   autcm    invcnisscm    codiccin, 

expctcndane  esset  cloqucutia?    cxpctcndi    bonorcs?  qul  practerea  in  infinila  pracbcrct,   certc   ablativus 

certtim  auteni,  in  quo  quid  in  personis,  ct  in  con-  absolutus   infinita — viniiicante  actc  versor  dici  non 

s<i'<u<a  rc  et  fle^iu7a  quacrercturu  5  eadcmquc  Quinc-  potest  quantiim  mc   male  Labcat. 
tillani  est  ratio   (3,  S^  5;   p.  465),   qui:  nconvcnit,  thesis^     Connrinat    Loc    tcstimonio    suo    Cicero 

inqiiit,    auaestiones    csse    aut    infinitas    aut   fmitas.  (orat.  14):  »orator,  iion  ille  vulgaris,  sed  Lic  exccl- 

Infiuitac  sunt   quae  remolis  persouis  ct  teiiiporibus  lcns,    a   propriis    pcrsonis    ct    tcinporibiis    scmper, 

et    locis    cetcrisque    siiuilibus    in    utraiiique    parteiu  si    polest,     avocat   coutrovcrsiam;    lutius    cuiin   de  ■ 

tractautur,  quod  Gracci  ■&s6tv  dicunt,    Cicero  pro-  gcnere  qiiam  de  partc  disceptarc  licet,   ut   quod  iii 

positiimj    fiuitae    autcin    suut   cx    complexu    rcrum,  univcrso   sit  probatum,    id  in  parte   sit  probari  ne- 

personarum,  tcmporum,  cctcrorumqiic;  hac  vjtO&£-  cesse«j    Lacc   ipsa    cnim   qiiacstio   »a    propriis  pcr- 

deig  a  Graccis   dicHntur,   causac  a  nostris."     Adde  sonis   ct  temporibus  ad   universi  gcneris   orationcm 

Augustiuum  (priuc.  rlict.  p.  291   Pllb.):  »Duo  sunt  traducta«    codem     feslc     appcllatur    ^sdtg-     Adde 

priini  et  quasi  gencrales  civilium  quacstiomim  modi,  cuudem  alio  loco   (ibid.  5i>):  »sunt  maximc  luiuiiio- 

quorum  altcr  tlicsis  alter  hypolhcsis  vocatur  a  Grac-  sac   ct  quasi  actuosae  parfcs  duac,   quarum  altcram 

Cis;   nos   priori   nomcu   si  Graccum  (Icge  JLatinuni)  in  univcrsi  gcneris  quaestioiic  pono,  quam  ut  supra 

dare  non  possumus,    ne   postcriori  quidem,    quam-  dixi    Gracci    appellaut    ■&i6iv«,     et    Quinctilianiim 

qiiaiu    vidcamur  dcdissc^    quij)pc   controversiam   di-  (2,  4,   24):  «Theses  auteni,  quae  sumuntur  ex  re- 

ciiuus,    quod   nomcn  tain  in  tbcsiu  quam  ia  Jiypo<  rum  comparatioiie,    inire  suut  ad  excrcitatioucm  di- 

tbesin   potcst  ca-Jcre»  cct.  cendi  sueciosae  atquc  ubcrcs,  quac  rvl  ad  suadendi 


Mardani  Capellae  lib.  V.  §.  441.  397 

elatius  anlielanti  amentatas  hastas  crebro  et  pila  plurimum  valentia  ministrarit. 
An  aliud  in  Scauriana  succurrit,  quum  interposita  disputatione  tractatur,  ex 
quibus  causis  mors  eveniat  repentina?  ac  pro  Milone  similiter,  an  mundus 
prudentia  gubernetur?  Denique  e  meis  sectatoribus  quidam  acri  adtnodum  ac 
subtilissima  rationc  commoti  nullam  esse  attestantur  hypothcsim,  quaestionem 
cuncta  quae  in  defensione  pro  reis  contraque  eos  in  accusalionibus  retractantur, 
quia  ad  generales  quaestiones  poterunt  applicari. 

QUAE  SUNT  PARTES  OrFICII  RHETORICAE. 

Jam  vero  partes  officii  mei  quinque  esse  non  dubium  est;    nam  est  in-  442 
ventio,   dispositio,   elocutio,    memoria,    pronunciatio.     Judicatio  enim,    quac  a 

ofFicium  vcl  ctiam  ad  jiidieionim  disccptatioiicm  ju-  signis  de  providentia  lociis  est.  Ea  autcm  vocc  pro 

Tant  plurimumu,   uLi   vidc   Spaldingium  (p.  280).  priidenlia  et  Lac  pro  illa  Ciccro  ipse   quam  saepls- 

n/i/ie/nu/ij  Pronuuciandi  coutentioncm  siguilicat,  sime  utilur   (acad.  1,  85    dc  lcg.    1,    23;    IV.  D.  2, 

ut   apud  Pcrsiuin   (1,    14):  28  et    72). 

"Graiide  alicjuid  (juod  pnhno  animae  praclartfiis  cuinla  fiuae]   Legc  ncunctaque  quae«:  error  ex 

anhelct.v  rcpctita  voce,  ut  sacpe.  Grot. —  31clius  milii  locum 

antentatasj  Ciccroneiu  Lic  quoquc  imltatur,   qul  sanassc  vldeor,    particula   f/iiia   e  codice  Monaccasl 

duobus  locis   (dc   orat.   I,    57  ct  Brut.   78)  oratori  (C)  rcslltula,   ludeqne  intcrpunclionc    etiam  mulata. 

ctlam  amenlalos  haslas  trlbucrat.  auinque\    Tot   etiam  Cicero   (invcnt.    1,    7;   de 

Scauriana\    Monaccnsis    (C)  Scaurina,    ncquc  orat.  1,   51)  parlcs  rLctorlcae  statuit,   quas  a  Grae- 

alller  jam  Patricius  (ad    Cic.   orat,    fragm.  III,   2  5  cis  sQya   rov  qijxoqoq   vocarl  Curius  Fortunatla- 

p.  1003  Graev.)  apud  nostrum  legisse  vidctur,  sed  nus  (PilLocI  rLctor.  p.  38)  tradlt.  Siilpiclus  Victor 

practuli  vulgatam,  quam  paritcr  et  Ponipcjus  Gram-  (ap.  PltL.   p.  242)   trla  tautum   ofllcia   oratoris    enu- 

maticus   tuctiir   (comm.  art.  Douati  p.  108)   et  alia-  mcrat  uintcllcctioiicm,  Invcntionem,  dlsposltloncm.i 

rum    forinaruin    analogia,    quas    sollcrtcr    cougesslt  "Plura  daLIt  Quiiicliiiauus  (3,  3). 

Spaldingius  (dc  orationc  Marcelllana  In  Wolfii  mus.  judicalii)\   Quluctillanus  (3,   3,    S):    nllls    adje- 

antlqu.  stud.  I,  p.  4   sequ.).   Ceterum  nunc  dcmum  ccruut   quidam   scxtam  partem,   Ita  ut  invcalioni  ju> 

i-cpcrta   magna   lUiiis    orationis  parte    apparct,   quo-  dicium  suLucctercnt,    quia   primuiu  esset    invenire , 

modo  ILI  Lacc  disputalio  tractarl  potucrlt,  nliuirum  dcinde  jndicare.    Ego    porro    ne    invcnisse    quidem 

ubl  dc  Arinis   Sardi  uxore   agcbatur,    quam  Seaiiri  credo   cum   qul  non  judicavit.  Et  Clccro  quldem  In 

libidinc    ad    mortcm  compulsam  esse  arguebant  (II,  rLetoricIs  judicium  subjecit   invenlioni,   niilii  autem 

2j    p.  2G0  OrcII.).  adco   trlLus  prlmis  partibus  vidctur  csse  pcrmi\tum 

pnidentia]  In  illa  enim  oratloae  (30  sequ.)  in-  (nam  neqne  disposHio  slne  eo  ueque  cloculio  fnerif), 


598  Martiaui   Capeilac  lib.  V.   §.  442. 

uonuullis  dicitur  pars,  partibus  cunctis  adscribitur  idcircoque  ipsa  pars  non 
poterit  rite  ceuseri;  licet  quid  dicendum  quidve  silendum  sit  dispensatio  ju- 
dicationis  exatninct.  Inventio  est  quaestiouum  argumentorunique  sagax  inve- 
stigatrixque  compreliensio;  dispositio  cst,  quae  ordinem  rebus  attribuit;  elo- 
cutio,  quae  arripit  vcrba  vel  propria  vel  translata,  quaeque  nova  facit  vetera- 
que  componit;  memoria  firma  rerum  verborumque  custodia  est;  pronunciatio 
vocis,  motLis,  gestusque  pro  rerum  verborumquc  dignitate  moderatio.  Scd  ex 
liis  inventionem  certum  est  esse  potissimam,  cujus  opus  est  causae  quaestiones 
excutcre  ct  argumenta  probatu  idonea  rcperire. 

DE  QUAESTIOiSIBUS  PRINCIPALIBUS  ET  INCIDENTIBUS. 

4i3  Quacstionum  vero  duplex  specics  est.   Aliae  sunt  enim  principales,  aliae 

incidentcs.      Principales   sunt   status,    ex   quibus    nascitur  causa,    quas  Tullius 
constitutiones    appellat;    incidentes  vero,    quae  dum  tractatur  causa  nascuntur, 

ut   pvonuncialiotiem  quoqiie    yel    plurimum    cx    co  Sp.ild.)    cousulueris,    vidcbis   liaec  a  uostro    ppcssc 

inutuai'i   putcm«;    qno  de    loco   coiifer  quac    dispii-  cxscripta  esse. 

tavit  Schiitzius   (iu  opiiscul.  p.  2oi  scqu.).  esse  polissitnam^    Paritcr  Ciceroni  (de  inv.   1, 

invenlio]   Cicero  (iiiv.  1,   7)  inventionem  appcl-  39):  niiiventio  prima  ct  maxinia  est  pars  rhctoricae.n 

lat  ncxcogitalioncni  rcruni  verarum  aut  verisiinilium,  fitiaestiotiuni]  Curius  Fortiuiatianns  (p.  C6  Pith.) 

qnae  caiisain   probaliilein  reJdant«;    queni   pleriquc  octo   quacstionum    spccics  j)Oiiit:    »gencralem,    spe- 

sequuntiir.    ]\ostrani   dcfiuitioncm   Pithocus   (rlietor.  cialcm;   principalcni ,    iucidenteni;    voluntariam,   ne- 

p.  5o6)   Isidoro  quoqnc  tribult,   scd  in  ipso    illius  ecssariani;   accidentem,   erraticani.«    Vocabulo  prin- 

opcrc  nulla  cjus  vcsligia  cxstant.  Unde  noster  bau-  cipalis   in    simili    causa    utitur   Cicero    (de   fato   i): 

scrit,    prorsus   ignoro,    pracscrlim   propter   inusitai  Dcausarum  aliae  snnt  pcrfectae  ct  principales,    aliae 

tum   vocabuliini   investiffalrix ,    qiiod    Graccam   ori-  adjnvanles   et   proximae.o      Panlo   alilcr  Quinctilia- 

ginem  sapcic   ^idctur,    iit   apnd  Ciccroncin  (invcnt.  nus    (5,  6,    7):  «aliae   (qnacstioncs)  sunt  propriae 

1,    1.    2.   4)    dominairix,    imitatrix ,    nwderatrix,  cansaruin,    dc    quibus  fercnda    scnteutia    est,    aliae 

apud    Qniuctiiianum   (2,    18,    21)   invenlrix,  jndi-  adduelae    cxtrinsccus,    aliqnid    taincu    ad   suramam 

calrix ,  enunciatrix.  causae   confcrciites,   vclnt   aiixilia  quacdam. « 

verborumfjtie]   Ila  melius    iu    codice    3Ionaccnsi  eotistilutiones]    Cicero  (de  invcnt.  1,   8):  neam 

(C)  qiiain  in  cdilis  et  verhorum.   Quodsi  Ciccroncm  (juacsliunem ,  c\  qua  causa  nascitur,  couslitutionem 

(dc  orat.  1,  li;    orat.  17),   Auctorcin  ad  Hcrcnuiiiin  appcllainus.«     Qiiinclilianus  (5,   6.   2):    Bqnod    iios 

(3,    ii  ct  lo),  et  Quincliliauisin  (11,3;    pag.  52»  stalum,  id  qiiidani  constitulionem  vocant,  alii  yiiae- 


Martiani  Capcllae  lib.  V.  §.  445.  599 

dum  argumenta  vel  scripta  refutando  in  plures  causa  deducltur  quacstiones; 
ut  sit  principalis,  utruni  Clodium  jure  occiderit  Milo;  incidcns,  iitcr  utri 
insidias  compararit. 


iV: 


DE   STATIBUS,   et   UNDE   NASCANTUR. 


Principales   igitur   status   sunt  numcro   trcs:  an  sit,    quid  sit,    qualo  sit,  4-'i4 

An  sit,  conjectura  est,  ut:  an  patrcm  Roscius  occidcrit.  Quid  sit,  finis,  ut: 
an  majestatem  miauerit  Cornelius.  Qualc  sit,  qualilas,  ut:  an  Saturninus  jure 
biiT   .'•"j  tfon   •>!!."■>   ' 

slionem,  alii  id  qiiod  e.v  quaestione  apparcat;   TIic-  vini  liabcrc   atqiic   id   cssc  quod    advcrsarius  criinl- 

odoriis    generale   capnt,   id   cst    xscpdAaiOV    yevc-  nctiir;   aiit  si  ncqiic   dc  facto  ncqiie  de  facti  appcl- 

xcorarov,    ad  fjiiod  referantnr  oninia.»  latioiic    ambigi  potcst,    id  ([iiod  aigiiarc   negcs  tale 

mitnero  tres\   Prorsiis  ciim  nostro  conscnfit  Jn-  cssc  qiiale   illc    dicat,    et  rcctiim   csse   quod  fcceris 

liiis  Scveriamis   (p.  307  Pitli.),     modo  vcrba    ejus  conccdendiinivc   defendas.  Ita  primns  illc  stalus  ct 

cuin  Cappcroncrio  (ant.   rbet.  lat.  p.  539)  sic  Icgas:  quasi  conflicfio   ciim    advcrsario  conjectura  qnadain, 

«status    trcs  sunt:   iibi   quod   a  tc    faetnm   objieiliir  seeundus   aiitein  defnitione    atqiic    deserlptione    aiit 

ncgas,   conjectura  est;   nbi  quid  a  te  factuin  fateris  iii/'o)ni«f/o»ie  veihi,    tertius  ae{jui  et  veri  ct  recti  et 

ct  negas  eani  vim  nominis  baberc  quam  ad^ersarins  huinani  ad  ignoscendiim  dispHtafione  traefandus  est« 

criniinatur,   finis    cst;    at   si    neque   dc  facto  ncqiie  cef.   Alii  nt  Cassiodorus  (p.  337),   Sulpicins  Victor 

dc  nomine  ambigitur,   sed  si  jiire  factum  confendis,  (p.  2o0) ,  Isidorus  (2,  3,  2)  priinum  distingiinnt  sta- 

nualitas    nominatur.«     Praeivit    Ciccro  in   iis    qnac  tus  causarum  duos,  rationaleni  cX.  leijalem,    in  ratio- 

provectiorc  actate   scripsit,    ut  de  oratore  (1,  51):  nali  vero  gencre    canjecturam,  finem,   qualilatem, 

Dqiiidqiiid    in    controversiam    veniat,    in   eo    quaeri  translationem;  at  Iii  cnm  ipso  Cicerone  juvcnc  (de 

solcrc    aut  factumne   sit ,    ant    si  est  facfiim   quale  invcnt.   I,  8  seqn.)    Hermagorain    scquunfur,   undc 

sit,    aut    ctiaiii     nuo     nomine    vocefur,    aut,    quod  ciir  Martianus  discesscrif,   sfafim  cxponctur.  Dc  rc- 

nonnulli  addunt,    reclene  factum  videatiira  ;   ct  alio  liqiiis   rcliquoruin    sententiis,    quaruin   vix  nuinerus 

loco  (orat.  14):   «qnidquid  est  quod  in  controversia  iuiri   potcst,   crnditissime   disputat  Quinctilianns  (5, 

aut  in   contcntione   versctur,    in    co  aut    sitne    anf  G,    29   sequ.),    qnem  ,   qul  plura  dc   statibus  scire 

nuid    sit     aut     quale   sit    quaerifur^     sitne,    signis;  cupierit,    omnino   adeat. 

quid    slt,    dcfinitionibus;    quale    sit,   rccfi    pravique  Roscius^   Triuin  gcncrum  trla   exempla   a  Cicc. 

partibus";     et  onininm    explicatissime    (partit.    ora-  ronis  orationibus  repcfunfnr;   quaruin  cxsfant   duac 

tor.    29):    i>in    omnibns     igitur     causis    tres     sunt  pro  S.  Roseio  Amerino   et  pro  C.  Rabirlo  pcrdiiel. 

gradus,    es    qnibus     unus     aliquis     capicndus    est,  lionis   rco,    fertia    pro    C.  Cornelio     intercidit    nec 

si    plures    nou    qucas,     ad    resistcndum;    nain    aiit  nisl  fragmenta  ejus  cum  Asconii  Pcdiani   argumen- 

Ita  constitucndum  est,   ut  id  quod  objieifur  fuctuin  tis   selioliisquc    supcrsunt. 

ncges,    aut   illud    quod   factum   fatcarc   neges   caui  majestatem^    Aiictor    ad    Ilcrcniiiuni   (2,    12): 


400  Marliani   Capellae  lib.  V.   §.  4M. 

necatus  sit.  Sed  nc  forsan  raoveat,  quod  praetereo  quartum  statunl,  quem 
Hcrniagoras  iuvenit,  subtilior  ratio  est  eum  non  statum,  scd  partem  diccre 
445  qualitatis,  quod  in  ejus  cxpositione  monstrabo.  Nunc  dicendum  est  quomodo 
status  inveniantur  in  causa.  Inveniuntur  igitur  per  intentionem  et  depulsionem. 
Intcntio  est  objcctio  ejus  facti  quod  in  judicium  venit;  dcpulsio  cst  quaedam 
resistens  intentioni  negalio;  ut  si  dicatur,  occidisti  patrem  —  non  occidi.  Ex 
liis  duabus  inter  sc  concurrcntibus  vocibus  nascitur  quaestio,  quae  dicitur 
status,  quod  ibi  quasi  ad  pugnandum  actionum  acics  ordinata  consistat.  Sed 
facile  est  vidcre,  quid  objecto  crimini  rcspondcatur;  illud  facile  non  est,  quid 
debeat    intcndi,    utrum   factum,    ut:  hominem    occidisti;    an   nomen  facti,  ut: 

i>3Ia)cstateiu    is    luinuit    qui    auiplitiidincin    civitatis  »ex  intentione   ct    infitialione  judicatio   constituitur 

detriincuto  aflicit.«    Adde    Ciccroncni   (de  invcnt.  2,  lioc  luodo: /Hieufio.- occidisti  Ajaceiu;    ittfitiatio :  non 

17;     dc    orat.  2,    2o.    49;     partit.   50),    Qiiinctili-  occidi;    judicatio:   occidcritne.»     Alleram  yxiXcnpa- 

anum  (7,  5,   5G),  et  Tacitnm  (anual.  1,  72).  Clv-,  altcram  ajt6ipa6iv  Gracce  dici  monct  Augu- 

Saturnimis\   Eodciu  excuiplo    utitur  Quiuctilia-  stinus  (p.  294)  quem    confcr.     Cctcrum  rectc  Quic- 

nus    (o,    11,   C).    Eum    cnlm    occidisse    arguebalur  tiliauus   (5,   9,   1)    intentionem   et    flejmlsionem    ad 

C.  Ilabirius  (Sucton,  Caes.   12.  Dio   Cass.  57,  26).  judicialis  gcneris  officia  restrinxit. 

auartum  statum\  IVimirum /rniw/o<io>tis  (§.455),  depuhio  cst^    VcrLuin  a  Grotio  omissum  e   CO- 

quem  vel  Cicero  (dc  invent.  1,    11)  tribus  reliquis  dice   Monacensl  (C)  addidi. 

subjunxit,   Qniuctilianus   autcm  (5,  4,   15)   ct  ipse  ad  pugnandum]    Ciccro   (topic.  2i>):    «refutatio 

ad   quaUtatcm  transfcrrc  videtiir  (confcr  eundcm  ct  antcm  accusationis,  in  qua  dcpulsio  criminis,  quae 

5,   G,   G8).  Giaccc  <Jra(5^tf  dicitur,  Latiuc  appelletur  s/a/i«5  ,•  ia 

Hermai/oras^   Iflcuiiucrunt  cjus   ct  Strabo   (15,  quo    primum   insistil  quasi    ad    repugnandum    cou- 

p.  621   Casaub.):  «'EQiiayoQaQ  6  rdg  pTjTogtxag  gressa  dcfcnsio."    Isidorus  (orig.  2,   S;   1):   "Status 

TEXvag  6vyyQcapag«,  ctQuinctilianus  passim;  sed  apud  rlictorcs  ea  rcs  dicitur  iu  qua  causa  consislit, 

ut  duo  cJHsdcm  noiuiuis  lioinines    distingucndi  siut,  id  est  constitutio.    Graeci    autcin  statum  a  eonten- 

qiiorum    altcr  (5,    1,    16)   autiquior  Ciccronc,  altcr  tione   6rci6LV    dicunt;     Latini    autcm    noii   solum   a 

(5,    1,    18)    non    uiulto    ante    Quinctilianum.     Iler-  pugna  per  quain   cxpugnarcnt  propositioucm  adver- 

magorac   disciplinaiu  iiiprimis  cxponit  Aurclius  Au-  sarii,   scd  quod  in  eo  pars  utraquc  consistit.«  jlTa- 

gustinus  (p.  295   sciju.  Pitb.).  6ig  enim  Graece  vel  stationem  siguificare  potcst  vd 

;>er  in<eu<io»te»>i]  Ciccro  (dc  invent.  1,8):  »con-  discordiam;   uudc  et  Quiuctilianus  (5,   6,  4)  dubJ- 

slltutio  cst  priina  conniclio   causarum  cx  dcpulsione  tautcr:    oquae    appellallo    dieitur    ducta    vel  ex   eo 

inteiilionis   profccla   hoc   modo :  fecisli  —  non   fcci,  quod    ibl    sit  prinius    causae  congressus,  vc/  quod 

aiit:  jiirc  feci.i     Auctor    ad    Ilcrenniuin    (1,    17):  iu    hoc  causa  consistttl.o 


Martiani   Capcllae  lib.  V.  §.  415.  401 

homicidium  fecistij  et  licet  videatur  idem  esse,  tamcn  in  superiori  objectione 
si  negabitur,  conjectura  erit,  quum  dixerit:  non  occidi;  iu  hoc  ubi  rei  nomen 
iutenditur,  potest  et  finis  videri,  ut  si  dicat:  non  fcci  homicidium,  an  quum 
quicunquc  Iiomo,  an  quum  innocens  occiditur.  Quod  si  non  factum  objicias 
sed  criminis  nomen,  negatione  diversae  partis  non  erit  manifestum  qui  status 
cxsistat.  Ncscias  enim  quid  negat,  qui  ita  neget:  non  feci  homicidium;  utrum 
quia  nullum  hominem  jugularit,  an  quia  tyranni  interfectio  homicidiura  non 
vocetur.  Est  igitur  intendendum  illud  quod  factum  est,  ut,  si  id  nega- 
verit  advcrsarius,  habeas  conjecturam;  si  eo  conccsso  nomen  criminis  ex- 
cluserit,  intelligas  finem.  Quod  si  conccssc  facto  factique  vocabulo  hcuisse  446 
sibi  vel  oportuisse  facere  dixorit,  qualitas  in  causa  vcrsaturj  quae  aut  de  re, 
aut  de  actione  congreditur.  De  re,  ut:  Miloni  faccre  hcuisset?  de  actione:  au 
servo  vel  addicto  tribimos  liceat  appellare?   an  habere  ignominioso  liccat  con- 

cotijectura  erit]  Sic  codlccs  RciclicnaucnsJs   ct  non  oportuisset.  Est  cnlm  allquld,  quod  non  opor- 

Daruistattcusls    pro    Grotiana  lectionc    conjecturae.  teat ,  etiam  si  licet:  quiilquld  vero  non  Ucet,  certe 

Supra  quoquc  quod  Grotius  cxcudl  vcl  jusscrat  vcl  non   oportet.o 

passus    crat    liceat  pro    licet,    ex   anterloribus   cdl-  nihlicio]  Quinctlllaniis  In  declamatlonc  III:  «In 

tlonibus   corrcxl^    mox    tamen    quod   sequitur  apud  addicto,  ac  paene  servo  et  vix  libero.«  Grot.  Con- 

Grotlura   7iescias   corrigcre    nolui,    llcet  in  antcrlo-  fer   Gellium   (20,   1   cxtr.):    »nlsi    dlssolvcrcnt,   ad 

ribus  nescies  cxstitcrit.  practorcm  vocabantur  et  ab  eo,    qulbus  erant  judl- 

tyranni  inlerfectio]   Celebcrrimnm  boc   in  rbe-  catl,   addicebantur ,   nervo    quoque  aut  compedlbus 

torum  scbolls  argumentum,   quod  cx  Lucianl  tyran-  vlnclebantur.u    Excmpla  etlam  apud  Clceronem  (de 

mclda  et  ex  Latinorum  declamationibus,    quae   cx-  orat.  2,  63;    pro  Flacco  20).  Differentiam  addicti 

stant,  apparet.    Adde  vcl  Clceroncm  (de  invent.  2,  et  servi  perspicue  exposuit  QalnctUIanus  (7,  3,  27) 

49).  Plura  dabunt  Mcurslus  (Tbcm.  Attic.  2,   IS)  undc  boc  quoque  vidcmus,  sacpius  declamandi  ar- 

et  Petitus  (Icg.  Att.  p.  513 — 316).  gnmcntum  ab  hujus  condltlonls  ambiguitate  desum- 

licuisse]  Clccro    (pro    Cornelio    Balbo  3):  «si  tum   esse  (confer  et  dccl.  311);  matcrlam  vetustis- 

dcnlqne  aliquld,  quod  non  conti-a  ac  liceret  factum  sima  Romanorum  blstorla  praeberc  poterat. 
dicerctnr,  sed  contra  atquc  oporteret,    tamen  csset  an  hahere]  Hoc  quoque  scbolastlcum  argumentum 

omnis  cjusmodl  rcprebensio  a  vobis,  judiccs,  repu-  fulsse  videtui-,    ansa  fortasse  ab  Aesclilnis  oratione 

dlanda.  Nunc  vero  quld  dicitur?  quid  alt  accusator?  in  iTIniarcbum  rcpetita.    Apud  Marium  Vlctorinum 

fccisse  Pompejum  quod  ci  facere  non  licueritl  quod  (p.  228   Pitb.)  inter    allas   Icges,   quibus    ejusniodi 

gravlus  est,  quam  si  id  factum  ab  eo  diccret,  quod  controversiae  nitebantur,  etbaecest:  >.impudicus  ne 

51 


402  Martiani  Capellae  lib.  V.  $.  MG. 

cionem.  Quae  species  qualitatis  translatio  nominatur.  Item  cavere  debemus, 
ne  intendamus  auditoris  officium,  ut  sola  status  qualitas  fiat.  Nam  qui  causam 
cognoscit,  propositum  habet  efficere  aliquid,  id  est  aut  daumare  aliquem 
aut  absolvere. 

DE  GENERIBUS  AUDITORUM  ET  CAUSARUM. 

447  Auditoris  autem  sunt  tria  genera:  unum  ejus  qui  secundum  aequitatem 

aliquid  statuit,  et  is  est  perpense  judex;  aliud  ejus,  qui  honestatc  vel  utilitatc 
inccrta  dubius  alienae  sententiae  persuasionem  inexplicabiHs  deliberator  expectat; 

conelonefur.ii    Slinilis  exstat  apiid  M.  Senecam  (con-  verslanin  Qulnctlllanns  quoqne  appellat  (S,    13,   8 

trov.    V.  3o):    iifur  concione  proliIbeatur.«    Igtiomi-  coll.    7,    5,    1).    Graeco  vocabulo    est   iJ,£td^7]ipLi 

niosus  antem  Lic  est  qui  Graecis  aTt[J.og.  slve  iJ,sTd6Ta6cg,  qnam  certatlm  illustrant  Cuiius 

quae  species]   MS.  »quae  status  qualltatls  trans-  Fortunatlauus    (p.   Sl    Pltb.),    Sulplcius  Victor   (p. 

latio  nominatur.x   Forte  uqui  stafns  quallfatls  trans-  262),    Augustinus    (p.  294);     eadcm    vero    in  jnre 

latlo   nominafur.n  Grot. —    Omnino    non   Infcllcxlt  Affico  jr«pa)'^«^>;,  quae  Latinis  alias  pae5cij7^//o,- 

Martianum,    qui  modo   (§.  Mi)  iranslalionem  sta-  unde  Quiuctlllanus  (3,  G,  72):   » annon  praescriptio- 

tum   esse   negaverat  et    inter    qualitatls  species   re-  nes,    ellam    in    quibus    maxlme    videfur    manlfesfa 

tulerat!    IVostrum  prorsus    confirmat  Aquila  Roma-  translatio,  easdcm    onines  species  babent«   cct.  ubi 

nus  (p.  ISS  Rulinkcn.).  vld.  Spaldlnglus  (p.  527).  Adde  Marlnm  Ylctorinum 

translatio\   Clcero  (de  Invent.  1 ,  8):  nomnls  rcs  (p.  207    Plfb.):    n  Translationem    non    infelllgamus 

...   aut   facii  aut  nomlnls    aut  generls   aut  actionis  forraam    cssc    status    lcgalls;    praescriplionem   vero 

«onfinct    quaestloncm    ....    at    quuni    causa    ex   eo  candcm  appcllari  possc  et  eandcm  exceptionetn,  scd 

pendct,  quod  non  aut  Is  ai/ere  vldetur  qucm  opor-  ab  oraforIbus<i,    ubi    oratores  rbctorlbus   sivc   tech- 

lct,  aut  non  cum  co  quicum  oporfct,  aut  non  apud  uicis    opponunfur.     Dc   praescriptione  sivc    jtaga- 

quos.  quo   tcmporc,   qua  Icge,   qua  poena  oportct,  yna^prj  vide  eundem  Plafncrum  (Process  und  Kla- 

translativa  dlcifur  constltutio;   qula  translationis  ct  gen  bci  den  Attlbcrn  I,  p.  138 — 160). 
coiumufationls  acflo  Indlgcrc  vldefui-. «    Eandcra  plu-  itt  solii]   IIoc  restltui  ex  auferioribus  editioulbus 

ribus  cxposiilt  allo  loco  (invent.  2,   19),  quem  nupcr  pro    Groflano   et  sola.  Parltcr  infra   rcsfifui  efficerc 

cgregle  iit    assolet    illustravlt  Platncrus   (progr.  de  alitjtiid  pro  aliud,   codlcibus   quoque  Darfflstatfcnsi 

partlb.  ILbror.  Cic.  rbetor.  qnae  ad  jus  spect.  Marb.  et  RcIcLenaucnsi   addiccntlbus.     Sic  Clcero  (partlt. 

1829.  cap.  2),  vir,  qul  jurls  scientlain   cum  inslgnl  5),  quem  locum  seqncnfibus  quoqne  adblbcre  pos- 

ufriusqHc   Iiuguac   pcrlfla    ifa    cnmulaf,     ut   Crasso  sis:  «aut   ausculfafor    csf   modo   qul    audlt   aut  dis- 

iUi    apud    Ciccroncm    non    tanfum    compararl,    scd  ccpfator,    Id   cst   rci   senlcntlacque  modcratorj     ita 

ctlam   af-qiiiper.iri  mcrifo  posslt.     oAclIoiiis  confro-  ut  ant  delecteliir  aul  stafuaf  aliquid.  Statult  aufcin 


Martiani  Capcllae  lib.  V.  $.  447.  405 

tertium  gonus  ejus  est  qui  facti  lionestatem  vel  turpitudinem  libera  aesti- 
matione  perpendit;  liunc  aestimatorem  convenit  nominari.  Haec  igitur  sunt 
tria  causarum  genera,  quae  hypothesi  contiucntur,  id  ost  judiciale,  deUbe- 
rativum,  ct  demonstrativum.  Sed  quum  omnes  pracdictarum  rerum  auditores  418 
dubitatio  sui  doducat  officii,  quaerendum  discrimen  est  et  proprietas  singulorum. 
Nam  ct  judox,  cujus  officium  est  damnare  reum  vel  absolvcre,  posscssionom 
dare  vel  auferre,  priusquam  cognoverit  causam,  dul)itat  quo  modo  utatur 
officio;  et  qui  deliberat,  ambigua  mcntis  opinionc  diffortur;  ct  laudationis 
arbitcr,  an  rite  quis  laudotur,  aestimanti  contemplationc  dispcnsat.  Scd  quum 
in  divcrsum  haec  distrahantur  officia,  tum  illud  maxime  discrimen  attonditur, 
quemadmodum  tomporibus  variantur.  Nam  doliboratio  futuri  tantum  temporis 
continet  quaestionom,  ut  si  dehborct  Cato,  an  se  dobcat,  ue  victorem  adspiciat 
Caesarem,  trucidare.  At  vcro  judiciale  gcnus  tam  praeteriti  quam  futuri  non- 
nunquam  temporis  invonitur;  sed  in  praeterito  tantum  de  facto  conjectura, 
ex  futuro  quahtas  frequenter  innascitur,  ut  suo  loco  promtius  asseretur.   Lau- 

<lc  praclcrilis,  ut  jiidex,  aut  de  fnturls,  ut  scnatus.  cio  suo,  non  ut  ab  eo  disccdant,    sed  ut  ncseiant, 

Sic  tria   sunt   gcnera,  judicii,   dclibcrationls,    exor-  rjuouiodo  cxsequantur. 

natlonls,  quac  qula  in  laudationes  maxiuic  conFcrtur,  tum  illud^  In  cditls  lcgebatur  tunc  —  attendi- 

propriuin  liabct  jaui  ex  eo   nomcn.u  tnus  —  varientur ,  quae  Monacensls   codicis  (C)  au- 

iria   causanim    f/enera^   Primus    bornm   auctor,  ctorltale  corrcxl. 
ut  vidctur,    Arislotclcs    fuit    (rliclor.    1,    5    ct   4),  deliberatio]   Eadcm  noster  infra   (§.466),   unde 

seculi  sunt   Cicero  et  pluriini  alii;   qiiac   qui  dcfcn-  slmul    yidcmus    deliherativum  genus  antiquis  rbeto- 

dunt,    inqult  Quinctilianus  (5,4,    6),    «tria  faclunt  ribus   (Cur.  Fortnn.   p.  41.   Mar.  Victorin.  in    Cic. 

genera     auditorum:   uuum    quod    ad    delectationem  p.  147.  Alciiin.  p.  370  Pllb.)  ctlam  consilii  nomine 

conveulat,   alterum  quod  con5i7/z(m  acclpiat,  tcrtlum  appcllatum  csse.  SIc  Juvcnalis  (i,  15): 

quod  dc   causis  judlcct."     Cetcrum    non    video  cur  »ef   nos 

Grotius    fcminino    gcncre   scripscrit  judicialis ,  deli-  ConsIIIum  dedimus  Sullae ,   privatus  ut  altum 

beraliva,    demonslraliva;    equldem   cx   anterioribus  Doitniret« 

neutrum   reposul,    ut  est  apud  Clceronem   (de  In-  inprlmls  autcm  buc  pertiaent  «grandia  morlturl  Ca- 

vent.  1,    S).  tonls    verbau    apud    Persium    (5,   4S),    quae    recte 

ofjicii]  Legc   cum  MS.  officio.  GnoT. —  Eandem  Koenlglus  cxpllcat  norationem  Catonis  vcrbls  subli- 

lcctionom    pracbet    quldcm    Darmstattensls     codcx:  mibus  claboratam,  In  qiia  delibcrabat  Cato,   utrum 

sed  vulgala  uiiicc   pracstatj    dubitant   cnlm  de   offi-  niortcm  sibl  conscisceret  an  servitutem  pateretur.« 

ai  * 


404  Martiani  Capcllae  lib.  V.  $.  448. 

dativum  etiam  genus  in  praeteritis  factis  omne  consistit,  sed  a  judiciali  genere 
fine  discernitur.  Nam  aliud  est  absolvere  innocentem  aequitatis  imperio,  aliud 
laudibus  prosequi  gloriosum  insignium  contemplatione  meritorum.  Accedit 
quod  in  judiciali  genere  ambigit  cognitor  in  rebus  alienis;  in  dcliberativo  vero 
quisque  tam  de  suis  quam  etiara  de  rebus  externis;  in  laudativo  aestimator 
auscultat  vera  congruaque  quae  memorentur,  licet  novella  etiam  id  contulerint 

449  blandimenta,  ut  suae  praedicationis  fiat  arbiter  qui  laudatur.  Ergo  oportct 
attentius  intueri,  ne  ea  quae  auditoris  officiura  habuerit  intendamus,  ut  si 
Verri  quod  daranandus  sit  edicatur;  ille  quippe  se  damnandum  non  esse  re- 
spondet,  et  utrum  damnandus  sit,  sola  qualitas  apparebit.  Igitur  a  facti  ob- 
jectione  nascitur  intentio,  ut  si  eidem  dicas:  Siciliam  spoliasti,  responsuro: 
non  feci,  conjectura  componitur.  Stultum  quippe  est  id,  quod  in  arbitrio 
inanet  judicis,  aut  certe  facti  nomen,  non  ipsum  crimen  intendere.  Cavendum 
aeque,  ne,  quum  lex  uUa  vel  scriptura  in  causa  tractatur,  intentio  sumatur 
ex  lege,  ut  si  dicas:  lex  te  niurum  vetabat  ascendere  peregrinum;  sed  illud 
potius  dicendum:  murum  ascendisti,  ut,  si  negaverit,  non  sit  pugna  de  lege, 
sed  de  facto,  cui  accedit  lex;  si  confcssus  ex  facto,  tunc  contra  legem  fecisse 
videatur.  Ceterum  si  negato  facto  fuerit  lex  vel  quaevis  scriptura  recitata, 
superflua   videbitur   contentio,    quando  non   juris   sed  veritatis   altercatio  con- 

450  tineat  quaestionem;  hoc  vitio  plerique  falsi  sunt.  Sed  et  praeter  illos  treis, 
quos  status  asserui,  alios  quatuor  vel  quinque  de  scripti  qualitate  manantes  esse 
dixerunt,  qui  licct  suas  in  divisione  causae  partes  obtineant,  tamen  nunquam 
principali  loco  nascuntur;  quia  nisi  fuerit  quod  probetur,  nemo  ad  probandum 

novella  hlandimenla\  Panegyrlcos  intelligas,  qnl  non  potest,    qula  lioc  ad  jadieis  officium  pertlnet. 

imperatoribus    non    modo    absentibus    vernin    ctlam  lex  te  miirum^  Exempliun  lioc  noster  c  Cicerone 

praesentibus    dicebantur.  (de  orat.  2,  24)  et  Quinctiliano  (7,  6,  6j   p.  142 

certe  facti\  Grotius  in  margine  certi;  sed  altins  Spald.)  repetiit. 

mendum  insldere  vidctur;  vidc  ne  legendnm  sit:  onun  de  scrtptt\    HI  sunt  quos  allos  legales  appellare 

ipsnm    crimcn    aut    certe    facti    nomcn    intendere.«  snpra  (ad  §.  444)  monui,   quorum   quinque  specics 

Spoliassc  Siciliam  Yerrcm   accusator  intenderc  po>  faciunt  casdem  quas  noster  infra  (§.  462),  ubi  plura 

test,  quia  in  facto   positnm  estj  damnandum  csse  de  iis  moncbnutar. 


Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  450.  40^ 

recitat  legem  vel  aliquam  scripti  formam.  Id  autem,  quod  probatur,  staliis 
est,  qiii  cx  primo  confliota  semper  exsistit;  ceterae  quaestiones  controversiae 
vel  incidentcs  sunt  perhibendae. 

QUOMODO   STATUS  FACILE  INVENIATUR. 

Sic  igitur  invcniendi  status  facilis  erit  ratio,  quum  neque  nomen  admissi  4ol 
neque  auditoris  officium  neque  legcm  aut  scriptum  aliquod  intentionis  loco 
poterit  objici.  Itaque  talis  est  intentio:  hominem  occidisti;  dcpulsio:  non  occidi; 
quaestio  ex  his  oritur:  an  occiderit?  in  quo  statu  erit  conjectura.  Sed  quum 
intentioni  jus  facti  opposuerit  reus,  fit  qualitas,  ut  a  Milone  non  factum  ne- 
gatur,  sed  de  facti  jure  contentio  est;  occidisse  enim  se  fatebatur  Clodium , 
sed  jure  fecisse.  Huic  depulsioni  subjicitur  ratio,  quae  non  una  simplexve 
sit.  Nam  potest  unum  atque  idem  factum  proptcr  varias  causas  vidcri  pro- 
babile,  ut  hoc  idem,  quod  insidiatorcm  occiderit  Milo,  una  ratio  fuit;  alia, 
quod  hostem  reipubhcae  et  tyrannidis  afrectatione  succensum  se  iuteremisse 
memorabat.  In  quibus  assertis  fit  quidem  qualitas,  scd  diversae  species  ejus 
erumpunt;    nam  prima  relativa,    altera  comparativa  qualitas  fulget.     Quod  si 

confiichi]  Clceronls  Iiaec  verha  snnt  ^nvent.  1,  jiingere:    »Conjecturae    status    ex    negatlone,    per 

8),  quae  tanien  Qulnctilianus  (3,  6,  4)  repreLendit.  quem  factnmne   sit  quacriturj   conjeetura  appcllata, 

arfmissi]    INImlrum    factl,    pro    eommissi.    Non  qula  conjiclendo   et  argumentando  ad  verltatem  ne- 

Justlnus  solum  (IS,  2;    p.  394  Gron.)   »admittere  cesse  est  pervenlre.  Hoc   ejus  est  proprluni,    quod 

faclnusii  scrlpslt;    sed   Glceroulanum  (de  fin.  1,1)  quae  ponuntur  in  cansa  non  ipsa  sunt  crimlna,  sed 

etiam  est:    »quod  semel  admissum  cocrcerl.n  crlmlnum    slgna.     Ut   si   rens  slt    dlves  adolcscens, 

non  occiderit]   Optime  Augustlnus  (p.  294.  29S  affectatae  tyrannidls,    quod  arcem  praeterlens  fleat. 

Pitb.):  i)E  duobus,  dicto  et  rcsponso,  vel  intentione  IVon    enim   quod    illam    transeat,     vel    quod    fleat, 

et  negatione    medla   nascltur    quaestlo    Loc    modo:  crlmen    est;    sed  haec    slgna   sunt,    quare  fyrannl- 

intentio  est  occidisti^   negatio  non  occidij  quaestio  dem  affectare    vidcatur.     Dlvldltur   conjcctura    per- 

an  occiderit?»  fecta  locis  hls:  prohatlonum  expetitlone,    facultate, 

conjectttra]   SI  de  verltate  factl  quaerltur,    con-  voluntate,   a  summo  ad  Imum,   allquando  jure    ah^ 

jecturis  ntltur  orator  (Gic.  de    invent.  1,  8).  Ube-  solnto,   derlvatlone,   verl  simlll  probatioue. « 
rius  Lac   de   re   Sulpiclus   Vlctor  (lu   Pith.  rbetor.  occiderit  Milo]  Ita   Monacensis   (C),    non   occi- 

p.  2S0),  cnjus  vcrba  opcrac  pretinm  crit  hic  sub-  derat,  ut  in  editis. 


406  Martiani   Capellac  lib.  V.   §.  451. 

intentioni  non  jus  facti,  sed  negatio  nominis  opponatur,  quamvis  negatio  de- 
pulsionis  vice  dicatur,  tamen  non  faciet  conjecturam,  quia  non  factum,  sed 
nomen  facti  destruitur;  ut  in  hoc:  adulterii  actio  sit;  quum  repudiata  uxore 
stupratorcm  qui  repudiaverat  maritus  invenit^  accusat  adulterii;  reus  contra- 
dicit,  nec  factum  negat,  sed  adulterii  nomen  cxcludit,  et  quaeritur  quid  sit 
152  adullerium ,  quod  cst  dcfinitivae  controversiae.  Igitur  conjectura  ipsius  facti 
negatio  est;  finis  non  aduiissi  sed  nominis,  idcircoque  etiam  depulsio  ingesti 
ciuminis,  quia  quum  facto  aliud  nomen  imponitur,  immincns  objecto  crimini 
periculum  denegatur;  ut  in  hoc  objectu:  pocula  templi  e  sacerdotis  domo 
furatus  es,  sacrilegium  fecisti;  repellit;  pocula  quidcm  abstuli,  sed  quia  de 
domo,  non  de  templo,  furtum,  non  sacrilegium  nuncupandum.  In  quo 
ctiam  facti  alta  quaedam  videtur  esse  negatio,  non  enim  hoc  ad  deorum 
injuriam  spectat  admissum,  sed  ad  dispendium  sacerdotis,  quum  de  domo 
pocula   subtrahantur.     Hic  utraque    factum  definitione  tractandum,    id  est,    et 

notmnis]    Seqnitiir  apud  Grofiuin:    »ut   adulte-  6,   38   el   40.  4,   2,    8    et  68.  7,    3,    9  et  21). 
iliiin   non   feei«5    ad    quac    observat:  »Hae  quatuor  alta]   Hanc  lcctioncm  jain  Grotius  ad  niargincm 

voces    in    «ico    codice     desunt,    ctiam    in    Lugdu-  posuit,  legiturque  in  Rciclicnaucnsi,   Darnistatlcnsi, 

nensi   et    Basilecnsi,     et    sane    verisimile    est    non  et  aliis   libris    scriptis    ab   Oudendorpio  (ad   Appul. 

esse  liic   genuina.u    Ncque  in  anteriorlbus  edltioni-  I.  p.  245)  iaudatis,  pro   alia  in  editis.  Intellige  i-e- 

hus  lcguntur,    quarc   oniisi.  condilam,   ut  apud  Virgiliuni  (Acn.  1,   209): 

defnitivae  controversiae]  Cicero  (de  inv.  2,  17): ►  npremere  altum  corde   dolotem«j 

iiQuuin  est  noiuinis  controvcrsia,    quia  tIs  vocabiili  et    naltissitiia    cruditioK    apud    Pllnium    Secundum 

dclinieuda  verbis  cst,  coustitutio  depnitiva  dicltur.n  (cpist.   4,    30,    1). 

(Add.  Quinctil.  7,  5,   H  5    p.  92  Spald.).  ntra(jne]    Utraijne    dixit    advcrbiali     forma:  nt 

ohjeclo  crimitii]   Codcx  quidem  Blonacensls  (C)  enim  nlritintie ,   quum    Iiiiic   et  illinc  rcspondit,   ct 

iiobjeclio    criminisu;     sed     perperam,     quia  pericn-  ntrohiqnc,  quum  Lic  el  illic^  sic  ulraque  quuiii  liac 

liim  scqiiiliir,    qiiod    in  omni  crlminatione  summum  et  illac.  Gnor.  —  Equldcm  lioc  «djcctivum  ad  no- 

cst.  Excmpluiu,    quod    additur,   de   sacrllegio   adlii-  mcn  defhiilione    rcfeio.    De  facto  cnim  ntraqne  de- 

buit    et   Cicero    (de   invcnt.  l,  9):   «sl  quis   sacrum  fitiitione,    «quid    sit   sacillcgiuiu,    et    quid   furtum» 

cv   privato  surripuerlt,    utrum  fur  an   sacrilegus  sit  tractandum  csse  dicit.     Cicero    ad    idem  excmplum 

jiid!caiidiis.«      Paulo    aliter    Quinctilianus    (S,    10,  «bscrvat:  Bnecesse  erit  definire  ntrmnqtie ,  quld  sit 

39):   nprivalam    pecuniam    suslulisti^    scd    quia    de  fur,    qiiid  sacillegusu ,  itaque   nec  illa  Iccllone  opus 

tcaiplo,    non  fiirtum   scd   sacrilcgium  est«  (addc  3,  erll,  quain  in  marginc  posiilt  Grotius:  »m  utroque.» 


Martiani   Capellae  lib.  V.  $.  4oo./!  i07 

quid  sit  sacrilegium,  et  quid  furtum.  Nunc  de  qualitate  diccndum,  cujus  4o3 
multiplex  natura  divisionem  partium  primo  desiderat,  ut  ea  decursa  singu- 
laruui  proprictas  explicetur.  Qualitas  igitur  aut  de  rc,  aut  de  actione  est. 
Dc  re,  quum  ejus  facti,  quod  ia  judicium  vcnit,  ratio  causave  tractatur,  vel 
quum  quid  fieri  oporteat  disccptatur,  ut  an  jure  Clodium  Milo  jugulaverit, 
vel  an  domus  Tullio  restituenda  fuerit.  De  actione  autem,  quum  quaeritur, 
an  admittenda  sit  actio  et  judicium  fiicicndum ;  quae  pars  quoniam  juris  ae- 
quitate  perpenditur,  recte  eam  in  species  qualitatis  sublilius  aggrcgamus,  aliam 
autem,  quam  Hcrmagoras  quasi  constitutionem  novam  a  qualilate  distingucre 
et  translationem  vcl  praescriptioucm  vocare  maluerat.  Sed  haec  posterius. 
Quab'tas  ut  futuri  temporis  aestimata,  ita  et  praeteriti:  praeteriti  juridicialis,  4o4 
futuri  negotiabs.  QuaKtas  in  utroque  juris  assertio  est;  in  juridiciali  naturae, 
in  negotiali  legis  aut  consuetudinis  asserta  versantur.  Juridicialis  autem  divi- 
ditur  in  absolutam  ct  assumtivam.  Absoluta  est,  quae  factum  ipsum  sui 
natura  et  jure  defendit;  assumtiva,  quae  quum  in  facto  ipso  nihil  probabile 
reperiat,  confugit  ad  ipsam  causam,  eamque  justam,  ut  facere  deberet,  al- 
legat:  ut   quum   Milo    non    potest   dicere   hominem    licuisse  jugulari,     causam 

niine  de  qualltate]  Vulgo  praemitfcbatur  inscrl-  qnoniam    nuUa    transhtio   id  est  praesaiptio    sine 

plio:  «QiialUas  cst  quuoi  qualis  sit  quaeritur»,  Gro-  lege  potcst   esse.« 

tio  tamen  rectc  nofante:  «Titulus  Lic   ex   Dialectica  «  tjualitale]  Correxi  locnm  in  edltis  corrupfum 

liuc   translatus,    sed   perperam»;    quapropter    quum  e   codice  Monaccnsl  (C),    tam    a  qualitate  pro    aut 

a    codlce    quoque   Darmstattensi   eam    abesse  Yidis-  qualitatem ,    quam   praescriptionem  pro  perscriptio- 

scm,    omittcndani   ccnsui.  itetn  scribendo.     De   praescriptione    supra   jam   egl 

Hermagoras]    De  co  supra  jam   actnm  est  (ad  (ad  §.  446). 
§.  444).     Translationis    eum  inventorcm    et  Cicero  juridicialis]    Restifui    voccm    praeteriti,    qnam 

appeilat  (de  invent.   1,  II)  et  Quinctilianus   (3,   6,  Grotius   Itcrare  neglexerat,    e   codicibus   Monacensi 

GO),    quanquam  semina   cjus   qnaedam    citra  nomcn  (C)  et  Darmstattcnsi.   Praeterea  monendum,    paulo 

ipsum   apud  Aristotclcm   reperiantur  (confer  Spald.  ante  pro  posterius  Grotium  margini  adscripsisse   po- 

p.  o20).     Adde    et    Curium  Fortunatianum    (p.  4S  sterior ,   quod   tameu  non   placet. 
Pitli.):    iirationales    stafus    secundum    Hermaijoram  diuiditur]   Haec    distributio  apnd  Anctorcm   ad 

quafuor,   conjecfura,    fmis,    qnalifas.   ef   franslafio^  Hcrennium(l,    15)  et  Ciccronem  (dc  invcnt.  1.    H. 

scd    translalioncrrt     tautunUcm    accipimus    lcgalcai,  2,  25  et  24)  fere  iisdem  vertis  exstatj  quae  quum 


408  Mardani  Capellae  lib.  V.  §.  454. 

occidendi  adstriixit  insidias  Clodianas.  Illic  assuintivae  nomen  accepit:  quia  quum 
absolute  factum  tueri  non  possit,  confugit  ad  causas.  Haec  igitur  assumtiva 
partes  habet  quatuor:  rclationem,  remotionem,  comparationem,  concessionem. 

455  Relatio  est,  quum  de  facto  confesso  culpam  in  cum  qui  pertulit  refert,  ut 
in  Clodium  Milo,    Orestes  in  matrem,    Horatius  in  sororem,    qui  idcirco  a  se 

456  perhibuit  jugulatam,  quia  ejus  provocatus  injuria  in  facinus  sit  coactus.  Re- 
motio  est,  quum  objectum  crimen  in  alterum  vel  in  aliud  ab  co  qui  per- 
celhtur  removetur,  In  alium,  ut  Tiberius  Gracchus  in  Mancinum,  qui  auctor 
faciendi  foederis  fuit,  quod  tam  senatus  quam  populus  improbarat.  Item  in 
alia  causa:  legatus  nisi  intra  triginta  dies  profectus  fuerit,  capite  plectatur. 
Quaestor  sun  tum  legato  non  dedit,  tempus  emensum  est.  Accusatus  coutra- 
dicit  et  crimen  objectum  removet  in  quaestorem.  In  ahud  autem  removet, 
si'  morbo    tardalus   in  infortunium  suum   causara  removeat  tarditatis.    Remo- 


in  omnium  mambiis  vcrsentnr,  exscribcre  ipsa  ne-  ^ui  percuUt,  modo  ibi  de  accusalore  scrmo  cssctj 

ccssai-Ium  non  fuit.  sed  quum  vcl  Glodius  tcI  Clytaemncstra  tcI  Hora- 

assumtivae^  Grotius  cdidit  assumptive  sicnt  an-  tia  percellere  intcrfcctores  suos  amplius  non  potu- 

tcriores,  correxit  tamcn  in  notis,  adstipulante  nnnc  crint,    cautius  duxl  servare  pertulit,   qnla  perferre 

codicc  Reiclienaucnsi.  Scd  practerca  vide  ne  illinc  ctlam  de  patiendo  dicl  potest. 

pro  iUic  Icgcndum  sit.  foederis]  IVumantini,    de    quo  ct  Cicero  (Brnt. 

relatio]    Auctoil    ad   Bcicnniiim    (1,    IS)   est  27).  Plura  dabit  Plutarclius  (in  vita   Tib.  Gracchi), 

translatioj   nostcr   cum  Cicerone   facit,   quocum  et  Vellejus   (2,  1,  3),   Appianus  (Hispan.  85),    alii. 

Orestis  (de  invcnt.  1,  15)  et  Horatii  (ibidcm  2,  26)  Cclebratum    rbetoribus    argumcutum    fuisse  probat 

excmplum  commune  babet.    Utroque   et  Quinctilia-  Quinctilianus  (5,  8,  5.  7,  4,    12). 

nus    saepissime    ntitur   (3,6,    76.    3,    11,  4.   4,  «/<e»-iiw  vif/o]  Delevi  auctoritate  codicnm  Darm- 

2,   7.  5,  11,   12  et  18)  pariter  ac  Milonis,  prac-  stattensis  et  3Ionacensis  (C)  Ulud  tjuid,   quod    se- 

sertim    quum  ipse   Cicero  (pro  Mil.  5)   Iiujus  cau-  quitur   apud  Grotium,    siquidcm   factum  praccedit. 

sam    cum   illa  Horatii   (apud  Livium   1,   26)  com-  lcf/atus]    Huic    quoque    excmplo    ansam    dedit 

paraverit.  Ciccro  (de  invent.  2,  29):   ncausae  remotionis  boc 

qui  perceUilur]    Rcus,   6   dicoxofisvog.  GnOT.  nobis  exemplo  sit:  Rbodii  quosdam  legarunt  Atbe- 

—  PerceUere   Idcm  est   quod  in  capitis  discrimen  nas.    Legatis  quaestores  sumtum,    quem  oportcbat 

adducere,  ut   sacpe   apud  Tacitum  (ann.  4,  51.  14,  dari,  non  dedcrunt,  Legati  profceti  non  sunt.  Ac- 

E>7;    bist.  2,   54.  3,    5G).    Eandem  ob   causain  et  cnsantur.«    Sed  propius  ad  nostrum  accedit  Gurius 

paiilo  supra  (§.  455)  scribendum  essc  vidcri  possit  Furtunatianns  (p.  47  Pitb.).  Ceternm  lectionem  vul- 


Martiani  Capellae   lib.  V.  §.  4oG.  4(>0 

vctur  vero  aiit  ipsum  factum,  si  ad  alterius  pertinuissc  dicitur  potcstatem;   aut 
causa,  si  alterius  vitio  quid  accidisse  dicatur.     Comparatio  est,  quam  compcn-  457 
salioncm  novi  a  posterioribus  perbiberi,  non  quum  crimini  bcneficium  alterius 
temporis    subrogatur,    sed   quum    factura   jure    dofenditur,    ut   ex    co    abquid 
commodi   scqueretur.     Nam  si  meritum    alterius    tcmporis  velut  in  compensa- 
tionis  gratiam  memoratur,  ad  deprecativani  potius  admovcndum  est  quaUtatem, 
quae  veniali   specie    continetur;   haec  vero   ritc  so  fccisse  contendit,    ut  Verris 
illa   rcsponsio:    magno,     inquit,    dccumas    vcndidi;    quod    factum    compensat 
utibtate    ])cneficii.      In    bac   quippe  parte  facti  confcssio   est,    sed  immanitatcm 
objectionis  excludit  aliegatio  promerondi;    at  in  illa  criminis  factique  una   con- 
fessio  cst,    scd    aut  ab  animo  separatur,    aut    purgatione   ccssante   ad  humani- 
tatis   miscranda    rcspirat.      Verum   hac  quabtas  veniabs  in  bina  asscrta  disccr-  458 
nitur,    in    purgationem  et  deprecationem.      Nam    purgatio   cst,    quum    confcsso 
facinore  animum  voluntatemque  purgamus;  cujus  modos  trcs  esse  non  dubium 
est,    imprudcntiam,    casum,    necessitatem.      Imprudentia    est,     quum    a    voto 
scientiaquc  nostra  aliquid  dimovcmus,  ut:  cjuidam  in  venando  jaculum  intorsit 

gatam    iiiutavi   c    codlce    Dlouaccnsl   (C)    scribeudo  cum  Ciccrone   (de   invcut.   2,   31)   dixit  concessio- 

fuerit  ct  plectatur  pro  erit  ct  pnniatur  in  pditis.  nem,    cujusque  partcs  mox  (§.  4o8)  latius  enarrat 

compensationetn]   Sic  ULirius  Victorinus  (p.  117  xVeuialem  statuniu    disit    ct   Scrviiis    (ad    Aen.  4, 

Pitli.):   >iPrjmo  del»et  diccrc  feci  sed  profui,  et  pro-  523).  De  re  Ipsa  vide  Platnerum  (in  libello  laudato 

bare    plus    se    profiiissc    quara    obfiiisse;    quae    est  p,  29   scqu.), 

qualilas  compenstitiva ,   quam  idco  Ciccro  compara-  Vei-ris]  Repetiit  ex   Cicerone  (act,  Vcrriu.  II, 

tioneni  vocat ,  quod  comparctur  id  quod  in  crimcn  5,   16). 

vocatiir  ad  id  quod  se  rciis  profuisse  dicat."    Adde  ah  nraimol    Auimns    bic    voluntatem   siguificat, 

cundcui   (p.  212)   ct   Sulpiciiim  Victoiem    (p.  267.  ut  apiid  Quinctilianum  (7,  4,  li>):  »non  uunquam 

268).  IVostcr  Ciccroueni  (de  invcnt.  1,   11.  2,  24)  inale  fecissc  nos  scd  bono  animo  dicimus. « 

sequltiir,    qui:   ucompuralio  est,   iiiquit,    quuin   ali-  tres  esse]    Ita   practer    Ciccroncm    vctus    ctiam 

quod  factuiu,    quod   pcr    se   ipsum  non  sit  probaii-  scboliastes    ad    orationcm  pro  Ligario  (edit.  Graev. 

dum,  cx  eo  cujiis  id  causa  factum  cst  dcrendilur. «  III.  2f    p.  161):  »status    veuialis    pcr  casum,   per 

Graece   avrl6Ta6iv   dici    auctor    est  Qiiiuctiliiinus  imprudentiain,  ct  per  necessitatcm:  omni  igitiir  parte 

(7,   4,    12).  consistit»   Cctcrum  codicis  Mouaccnsis  (C)  auctori- 

veniali  specie^^   I(a  fuit  in  MS.  Grot.  —  Lcgc-  tate  delcvi  id,  quod  post  dubiitm  crat  apud  GrotiuRj. 

batur  eniin  iu  cditis  vc7iialis.  Est  autcm  quam  supra  "'  ^'-'"/«»1]  Rcslitui  ut  ex  codiciJius  Mouaccu- 

S2 


410  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  458. 

in  bclnam,    et  hominem   clelitescentem  retibus  interemit;    qiiae   pars  error  di- 

citur,    atque    ei    subduntur   ignoratio,    vinolentia,    obiivio,    fatuitas,  dementia, 

ceteraque,   quae    errorem   admittentis    excusant.      Casus   vero   culpain  eventus 

exonerat,    ut:    qui   cum   victimis    ad   diem  sacrum  non  occurrerit  fluminis  in- 

crementis.     Scelus    autem   uecessitale    commisit,    qui  praccepto  ducis  insontem 

hominem   jugulavit.      Inter  quos  modos  hoc   intercst,    quod  imprudentia  fallit, 

casus    prohibet,    necessitas   cogit.     Dcprocatio    autem  nihil  causalionis  associat, 

io9  sed   iu   exorandi   humilitatem    precesque    suspirat.      Cetcras    quaesliones,    quas 

status  dicunt  incidentes,    advertant,  qui  tahum  didicerunt,    sic  ut   interius  de- 

monstrationem   formet   primae   vocis    ingestio.     Plerumque   enim    secunda  vim 

intentionis  incutiet,   ut  in  iioc:   Viro  forti  praemium,    quod  volct;   qui  fortiter 

fecit,    petit  praemium   nuptias    uxoris   ahenae.      In   quo    qui    petit  praemium, 

quia  nullum  putat  e  diverso,    nihil  intendit,   sed  maritus  contradictor  intendit, 

hcet  secundo   loco    videatur  assurgere;    cui  per  depulsionem   vir  fortis  obstabit 

siLus  et  Darinstattcnsi,   qiiod  Grotiiis  oniiscrat,   li-  aui  ciim]   E  Laccdacnionlonini  legc  lioc  excm- 

cct  in  antcccdentibus   cditionibus  cxstf.ret,  pluni  in  nicdiuin  protulcrat  Gicero  (inv.  2,  31  ct  42). 

subduntur]    Gcnfcr    oninino    Giccronem  (toplc.  deprecatio]   Ea  Giccronl  (inveut.  2,  54)  est  «in 

16):  »Ea    quae    fiunt   partiiu    sunt  jgnorata   partini  qua   non   dcfensio   facti,   scd   ignoscendi    postulatlo 

voluntaria;    igiiurata  quae  fortuna  effccta  sunt,    vo-  continctur«j  Quinctiliano  (5,  15,  S;  p.  5a6  Spald.) 

luntarla  quac  consilio.    Nani  jacere  teliini  voluntatls  nquae    est    sine    «lla    specie   defensloiils."      Gonfer 

cst,    fcrlre   qucm    nolueiis    fortunae.    Gadunt  etiani  ciindem   Infcriori  loco  (7,  4,    17  ct   18  p.  118)  et 

in    ignoratlonem    atque    in   Imprndcntlani    perturba-  Gasslodorum  (Op.  p.  554  Gar.), 

tiones  anluii,   quae  quanquam  sunt  voluntarlae,  ta-  taliuin]   Pcroljscurum  Loc    est  nisi  elllpsin  Lic 

men    Labcnt   tantos    motus,    nt  ea  quae  voluntaria  statHerls    vocls    rationetn,    aut  slmllis.   Dc  inciden- 

sunt  aut  necessarla  Interdum  aut  certe  Ignorata  vl-  tibus   vidc    supra    (§.  445);    sed   totus  locns  tantls 

dcantur.ii    Ejusmodl  purgatloiicm  coutlucnt  illa  Te-  tenebrls    involutus   est,    ut    iic  de  lccfione  quldeiu 

rcutii   (adclpL.  5,  4,  23):  statuere  audcam,    siquldcni  pro   inijestio   Darrasfat- 

nPersuHsil  nox ,  amor ,   vinum,    adolescentia.«  tensis  codes  Labct  iJwer/i'o,-  Id  tantum  apparef  3Iar- 

Adde   DemostLenem    (adv.  Mid.   11):  Toelg    £iye  tianum    sILi    vclle,     in    quacstlonlbus    iucidcntibus 

7tQO(pci6eig ,   ned-rjV,    egcOTa,    ciyvotav,   did  t6  sacpc  partes    mutari  ita,   ut  qui  prlmus   intcndcrlt, 

WKTog  YmX  (SxoTOVg  yeyovivca:  et  Senccam  (exc.  mox  depcllcndl  ncgotlum  nanclscatur,   iutendat  au- 

controv.  7,   8):  »uox,    vluiim,  crror,  quld  irasceris  tcm  is,  ciijus  proprie  sccunda  vox  fiiissct, 

piiclla?  jain   non  iicgat.o  viro  forli]    Vldc  Scnccac,   Qtiinctiliani,   Calpiir- 


Martiani  Capcllac  lib.  V.  §.  -io9.  ili 

tanqiiam  petitionem  praemii  qiiod  poposcerat  accusanti,  praemiiim  justura  esse 
contendcns,  tanquam  si  factum  aliquocl  jure  tueretur.  Item  quaestiones  legales,  460 
quas  tanquam  status  causis  inciderc  memoravi,  principalium  quaestionum 
intentione  vcl  dcpulsionc  non  eadem  rcgula  pcrcensentur,  quippc  quae  in 
secunda  conflictationc  prorumpunt.  Nam  prima  qualitati  tribuitur;  igitur  illa 
intentionis  ac  depulsionis  rcgula  in  qualitalis  praedicta  parte  turbatur. 

DE  EXAMINATIONE,   ID  EST,   JUDICIALl  GENERE. 

Nunc  t6  y.QLv6nBvov,  quod  Graeci  dicunt,  conscqucnter  assumam.  Nam  461 
quum  intentio  et  depulsio  statum  constitulioncmquc  signaret,  si  coujectura 
fucrit,  judicationi  pracbebit  pariter  rationem,  ncque  cnira  est  quod  possit 
ponderari  judicio  nisi  ipsa  ncgatio;  in  qualitate  vero  vel  fme  alio  loco  quam 
status  apparet,  necesse  est  confessa  depulsio  facti  habeat  rationem,  quam 
item  accusator  infirmet,  ct  vclut  secundaria  quaestio  procreatur  per  rationem 
impugnationemque  rationis.  Hic  illud  judicabile  posse  versari,  idque  esse  quod 

niiqiic   conlroversias,    in    qiiibus    sacpc  lianc  legcm  Pitli.).    Ciirins    Fortunatianiis    (p.  59  Pitli.)    »id   dc 

invenics:  crat   cniiu   in   declamatiouibus    scLolusticis  quo  jndicaiuluiu   cst.« 

iisitatissinia.   Alicubi  nou  dc  iino,  scd  duobus  prac-  jfuJicioj   Codcx  I^Iouacensis  jMr{ica/io.  Scd  judi- 

niiis  fit  nicntio.  Grot.  catio   Bon    pondcratur,    negatio   ponderatur  judicio, 

acc\tsanti\    Sic  Monaccnsis  (C).     Grotius  accu'  in  statu  niniirum  conjecturall^  In  reliijuls  enim  ra- 

sati    edidit,    veriorcni   iectioncm   in    niargiuem  con-  tio  acccdit. 

jecit.    Construendum:    »cul   (luarito)  taii({uum   accu-  procreahn-\   Anteriores   editioncs  habebant  »per 

saiiti  pctltioncin    pracinii  vir  fortis   obstabit  pcr  dc-  cotifirmallonem   inipugnationeniquc    rationls»   melius 

pulsioncm  (accusationis)    eontendcns   praemium  ju-  certe   quam  Grotius  cdidit  /«??•  inprmationem;    sed 

stnin  essc.u  yeram  lectioncm  cx  Dariustattcnsl  codice  rcstituissc 

r6   xQLVOtxevov]    Latine  judicationem  vertunl  milil  vidcor  rationemj   inde  enim  quacstio  prtcrca- 

Auctor  ad  Hercnnitim  (1*,    16)  et  Quinctilianus  (3,  tur,   quod   ab    altcra  partc  ratlo  proponitur,    ab  al- 

H,  4.  i>,   14,  28.  G,  S,  i    ct  S.)^  Trebatius  au-  tera    Inipugnatiir.     Ccterum    Impeditissimum   locum 

tcm  jurisconsultus  (Quinctil.  5,  11,    18)  ct  Ciccro  csse   non    nego,     quera    Ita    Intelligendum    censeo: 

(topic.    25)    appellant    »qua  de  re  agitur«;   alioque  »ncgatIo  In    qualltate,    tcI  fine,    alto   quani    status 

loco  Ciccro  (orat.  3G)  »In  quo  quasl  certamcn  cst  loco  apparet:  ncccsse  est  (nt)  confessa  depiilsio  facti 

controvcrsiae.u     Similitcr  Hermagoras   xpLVOflSWV  (vcl  potius  depulsio  facti   confcssi,    quod   reus  ipse 

appellaverat  Id  dc  quo  contenditur  (Augustin.  p.  293  non  negct,   sed  alio  convertere  conetur)  habcat  ra- 

52  * 


412  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  461. 

aestimator  justi    ratione   perpendat,    posse  in   quavis    causa   et    omnes   status 

exsistere,    et   multae   rationes,    infirmationesque    numerosae,    perindeque  judi- 

catiouum  semina  copiosa;    quum  unum  videlicet  factum  multiplici  ratione  de- 

fenditur,   ut   Tullius  pro  Milone,   quod  insidiatorem  et  quod   hostem  publicae 

quietis   occiderit.      In  his  igitur   ille  status    potius  apparebit,    quem  orator  pro 

utilitate   defcnsionis   sumserit.     111  a   etiam  ratio   ex  oratoris  plerumque  adstru- 

ctione  colligitur,    tuncque  velut  rationales  alii  status  emergcnt,    ac  sic  ad  pro- 

462  bationes  scriptura   profertur.     Hinc  judicatio  legalis  orietur,    cujus  spccies  sunt 

quinque.     Uua   est,  quum  scripto  aliquid  plurave   ambigua   continenLur,  quae 

a  Graecis   anipi,8o/.la   menioratur,    ut   ex   communione   nominis   res   plerumque 

confunditur,   ut  cst  istud:  Quidam    taurum    legavit,    quo    nomine   servum   ha- 

buerat  admodum    pretiosum.     Verum  illi  heres  taurum,   hoc  est  boveni  dedit, 

quia   fecit  nomen   amphibolum  quaestionem.      Item    ex  nominum   distinctione 

per   syllabam,     ut    qui    habuerit    propinquos    duos,     uimm    Lesium    nomine, 

aliumque  Milesium,    heredemque    constituens   sic    locutus   est:    heres   csto  mi 

lesi;    qua    distinctionis    ambage    certamen    exortum,     dum    heres   esto   mi  dis- 

tinguit    qui  Lesius  dicebatur,    alius  vero    continua    nominis   jugitate    Milesium 

tJoncm,  quam  Item  (viclssiiu)  accnsator  infirmct,  et  PoXo?.oyla-  ego  vero  codices  secutiis  snm  Reiclie- 

(Inde)   velnt   secnndaria  qiiacstio  procrcaturii   cet.  nanenscm    ct  Monacenscm    (C),    qui   ciiin   Ciccrone 

veltit    rationales^    Sic    coiliccs    Darmstattcnsis,  (ad  dlv.    7,   32),   Auctorc    ad  Hcrenniuui  (2,    H), 

Reiclicnanensis ,    et  Monacensis  (C);    Grotius  male  Quinctiliano  (7,    10,  o;  p.  164  Spald.),   et  Isidoru 

DVelut   ratio7tcs«,    ut   paulo   ante  autem  pro  etiam,  (etym.  1,  34,   13;    p.  J>4  Arev.)  faciunt. 
quod  restltui  ex  anteriorlbus   editionlbus  codlcibus-  distinguit^   Inde   apparet   tum,    qunm  testamen- 

que  dietis.  tnm   Illud  scriptuin  fuerit,  omnia  continua  seric  uo- 

(juinqxie^   Hae    sunt   quas   de  scripto  confrover-  tata,   ucque    verba    uiter    se    divisa,    neqne  nomina 

slas    Ciccro    appellat,    quarum   prima  est  e.v    ambi-  proprla   Initialibus  litcrls  distincta  fuisse.     £xempla 

jfMO  (dc  Invent.  2,   40  ct   41),    altcra   ex  scripto  et  similia  mnlta  exsfant  in  jurc  Romano  (ut  in   titiilo 

sententia    (42  —  48),    tertia    e    contrariis    leijibus  de  rcbus  dubiis,   et  in  1.  30  dc  tcsfain.  tufcla);   scd 

(49),  quarta  e.v  ratiocinalione  (iiO),  quinta  ex  de-  quod   noster   de  Lesio    aut  Miiesio  lierede   attulit, 

finitione  (51).  a  Curlo  Fortunatiano   (p.  32  Pitli.)   mutuatus  esse 

an<pi,6oP.ia]    Grotius    quidcm    a(i<pi0oXoyla,  videfnr.     AJia  ^idc   apud  Qnlnctillauum  (7,  9,    3j 

«piOil  pcr    sjncopen    cxplicandum  foret   pro   aiitpL-  p.  15o  scqu.). 


Martiani  Capellac  lib.  V.  $.  463.  4 '3 

dicit  heredeni.  Sunt  item  modi,  quos  dialectica  comprehendit  adstructio.  Itcm  4^ 
species  scriptionalis  est  quaestionis,  quae  ex  verbis  et  sententia  scriptionis 
emcrgit,  ut  in  hoc:  Peregrinus  murum  ne  adscendat.  Quidam  obsessa  civi- 
tatc  conscendit,  hostcmque  dcjccit.  Arguitur.  Hic  rcus  legis  sententia,  verbis 
nititur  accusator.  Tcrtium  quaestionis  est  genus,  quum  contrariae  leges  40 
utrinquesecus  coiliduntur,  ut  in  illo:  Mas  templuni  Cereris  ne  ingrcdiatur. 
Itcm,  qui  parentibus  opcm  non  tulcrit,  puniatur.  In  tcmplo  Cereris  vapu- 
lanti  matri  ingrcssus  opem  fihus  tulit.  Accusatur.  I'acit  hic  couflictum  di- 
versitas  legum,  quarum  interpretatio  colliditur,  ut  cui  potius  auscultandum 
fuisset  apparcat.  Quarta  de  scripto  quaestio  est,  quae  dicitur  syllogismus,  46 
quum  cx  eo  quod  scriptum  est  aliud  quoque  quod  non  scriptum  cst  argu- 
mcntatione  colligimus;  ut  in  hoc:  Exsulcm  intra  fines  deprehensum  liccat  oc- 
cidere.  Quidam  inventum  exsulem  vcrberavit.  Accusatur.  A  defcnsore  colr 
ligitur,  quod  minus  permisso  sit  fieri  dcbuisse.  Huic  insunt  modi  quatuor, 
a  simili,  a  consequenti,  a  majore  ad  minus,  a  contrario.  A  simili  ita,  ut 
quia  patris  interfector  culleo  insuitur,   haec  poena  manere   debeat   matricidam. 

peref/riHus^     Idcm     argiimcntain     exstat     apud  inimieos  suos  imprudcntis  cacdls  rjuinqncnnii  cxsilio 

Quinctilianuiu   (4,    4,   4;    p.  152  et  7,    6,    G;    p.  daninatos   intra  fines  dcprelicusos  diinieare  inter  se 

142  Spald.),   Curium  rortunatiauum  (p.  42  et  52),  datis  gladiis  coegit.   Commortui  sunt.   Accusatur  in- 

et   Snlpicinm    Vietorem   (p.  233  Pitb.).  justi  sapplici!.« 

mas]   Dc  Cereris  tcmpli  introitu  marikns  intcr-  fieri  debiiisse]    Legc:    «ficri    liciiisse.     Nam   de- 

dicto  'vide  Livinm  (51,  4),    Ciceronem  (in  Verr.  4,  cuisse  scriptiim   fuisse  vix  est  ut  credam.  Gr.ox. — 

4o   et   H,   72),  Lactantium  (2,   4),    ac  ^lacrobiiim  Corrigcre  ex  iugenio  uou   ausim,    (jiinm  hie  sensus 

(in  Saturnal.  1 ,  24).   Scd  exemplum  noster  mutua.  esse  possit,   euni  qui  quod  minus  pcrmisso  sit  fe- 

tus  est  a  Curio  Fortunatiano  (p.  45  Pitb.)  vel  Sul-  ccrit,  officium  non   violasse. 

picio  Victorc  (p,  274).     Aliud   de  Icgum  conllictu  culleo]  Dc  liac  lege   vide  Auctorem  ad  Ilercn- 

vide  apud  Ciccroncm  (dc  inv.  2,  49).  nium  (1,   13),    Qniuctiliauum    (7,    8,   65   p.   153 

liceat   occidere]   Non   cuivis  jnre  Romano;   sed  Spald.),    Ciccroncm    (de   invcnt.  2,    15   et  50),    et 

praesidi  provinciac  (1.  26   C.  dc  poen.),   apud  Atbe-  Suctonium  (in  Aug.  33).    Verba  Modestini  (in  I.  9 

nicnses  autcm    arcbontibus   (Pollux  8,   8G).  Exein-  D.  dc  lege  Pompou.  de   parric.)  bacc   sunt:  «Pocna 

plum,    quod   nostcr   affcrt,    itcnim    a   Curio    Fortu-  parricidii  more  mnjorum  bacc  instilufa  csf,   ut  parri- 

natiano  (p.  53  Pifb.)  pctitiim  cst.    SimUc  cst  apud  cida  virgis  sangiiincis  verberatns,    deinde  cullco  in- 

QuinctiliauuDi  (declain.  305):  »duos  paupcrcs  divcs  suatur   cum    cane,    gallo   gallinaceo,    ^ipcra,    et  si- 


414  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  46o. 

A  consequenti  sic:  Tyrannicidae  praemiiiin.  Qui  suasit  tyranno  deponcrc  do- 
minatum,  pracmium  pctit.  Colligit  par  cssc  meritum,  quia  rcddidit  libcrtatcm. 
A  majorc  ad  minus;  supra  dixi  enim,  si  exsulcm  pcrmittitur  jugularc,  licct 
ctiam  verbcrare.  A  contrario:  si  vir  fortis  meretur  pracmium,  dcscrtor 
iGG  dignus  est  pocna.  Fiuitiva  supercst  quacstio  dc  scripti  ambiguitatc  demanans, 
quum  aliquod  verbum  in  lcgc  vel  tcstamento  dubium  est  et  dcfinitionc  clarescit, 
ut:  Nocte  cum  tclo  dcprcbcnsum  Hceat  occiderc;  qucndam  cum  fustc  nocte 
deprchcnsum  magistratus  occidit;  reus  cst  cacdis.  Lcge  se  quidcm  tuctur,  sed 
telum  quid  sit  inquiritur.  Quod  quacstionis  gcnus  hoc  a  principahbus  differt 
statibus,  quia  non  de  facto,  undc  orta  causatio  est,  sed  de  scripti  tantum 
dcfinitionc  disquiritur.  Discutitur  igitur,  ab  his  lcgahbus  status  principales  esse 
discrctos,  ct  hos  incidentes  dici;  illos  autcm,  a  quibus  causa  nascitur,  vel  con- 
slitutioncs  vel  status  certius  appcllari. 

DE  GENERE  DELIBERATIVO. 

i67  Jam  nunc  decursis    constitutionibus    controversias   dehberativi  et  demon- 

strativi    generis   vidcamus.     Nam    et   causarum    tria   gcnera   cssc   dubium    non 
est,    ct  in   omni   causa   statum   dcberc  versari,    licct    in    dchberativo    quidam 

iniaj   dcindc  in  mare   profundnm    culletis  jactctiir«  et  sic  Paulus  respondit  ff.  ad  1.  Juliain  de  yi   pub- 

cct.  Coiifcr  rcccntiorem  quoquc  legcm  (cod.  de  bls  lica  1.    Hi   qni  aedcs  §.  Tclorum.  Gr.ox.  —  IVcquc 

qiii  parcntcs  cct.)  et  Valcriuni  Maxiraum  (1,   13).  in    instiliitionibus   (§.  5    de  public.  judic),    iiequc 

magistrattis]    An  pracfcctus   vigilum?  Gkot.  —  in   altcra,    quam  laudat,  legc  (ad  1.  Jul.  dc  vi  publ. 

Certe   si    de   nrbc   Roma    sub  imperatoribus  cogite-  11    §.1    cum  qua    conf.  I.  9)  fiistis    intcr   tcla   re- 

mus;   si  dc  liberac  rcipublicac   tcmporibus,   unus  c  fcrtur.    Lcgcin    polius   c  digcstis  (oi  §.  2  de  ftirlis) 

triiimTiris  nocturnis  (Plaut.  Ampliitr.  1,   1,   3);  scd  in  nicdiuin  proferrc  dcbcbat,   qua   uteli  appellationc 

quuni    hacc    dcclanialionum    argumcnfa    plcraquc   in  ct  fiislis  vcnit.n 

Graeeia  invcnta  esse  vidcantur,  pracstat  dc  thcsmo-  deliberalivo]   Confcr  Ciceroncm  (invent.  2,  lii 

thcta  Athcniensiuin    accipere,    quos    curam  noctur-  scqu.),   Auctorcm  ad  llcrcnnimn   (3,  2),  ct  Quinc- 

nac   sccuritatis    habiiisse   c   Dcmostbcne  (adv.   Mid.  lianuni  (3,  4,  7  et  1I>;  p.  A'6i  ct  AGl.  3,  8,   i^ 

11)  notuin  cst.  p.  ^61  Spald.). 

telitm]  Jurc  nostro  ctiam  fustis  tclum  cst.  Inst.  ijiiidam]  Sic  c  Grolii  codicc  legcndum  pro  fftian- 

dc  publ.  jndiciis  §.  Item  lcx    Cornclia   dc  sicariis-,  dam  in  cditis. 


Martiani  Capcllae  lib.  V.   $.  467.  1 13 

qualitatem  negotialem  consistere,  quod  de  iiituro  deliberat,  cxisliinarint;  tanien 
ita  qualitas  plerunique  censenda  est,  ut  alii  quoque  status  huic  generi  posso 
accidcre  non  ncgcntur.  Nunc  status  in  talibus  ita  rcperiri  posse  lirniamus, 
ut  non  cx  intcntionis  depulsiono,  quemadmodum  in  conflictibus  monstratum 
cst,  rcgUlam  tcncamus.  Quid  cnim,  aut  quis  inlcndct,  vcl  ordine  suliito 
persuasor  dissuasorvc  confligcnt,  quum  altcrum  dcligorc  in  adstructionibus  non 
vctemur?  Scd  tamen  accusaloris  partcs  dissuasor  vidotur  arripcrc;  qui  cnim 
inboncstum  vcl  inutilc  illud  quod  dissuadct  ostcndit,  pro  certo  ipsum  vidctur 
accusarc  ncgotium;  persuasor  vero  partos  aiTipit  dofcnsoris,  ct  ncgotii  tractatum 
quabbct  oJjjcclione  contrarictatis  absolvit.  Ex  quo  ct  dissuasor  intcndcre,  ct 
pcrsuasor  dcpcllcre  mcmorandi.  Ac  sic  conflictione  partium  facta  status  potcrit 
apparcre,  ut  in  aba  causa:  Crebro  ad  muros  exorcitu  fugientc  dcliberat  impe- 
rator  utrum  diruat  muros.  Muros  exsoindi  quum  dicit^  nonne  videtur  si  feccrit 
accusarc?  Dcinde  graviter  et  scditiosc  id  exercitum  perpessurum;  in  quo 
conjcctura  fiet  de  commotionis  eventu.  Ac  mox  si  dicat  victoriam  non  vo- 
candam,  si  pracsidium  civitatis  exscinditur;  finis  accessit.  Dofinicndum  quippc 
quab's  status  moenium  victoriam  faciat  celcbrari.  Tunc  si  dissuasor  addat, 
sinc  consiHo  senatus  id  ficri  non  debere,  praescriptio  ctiam  vidctur  accodcre. 
Certum  est  igitur  ct  intcntionem  dissuasori  jure  signari,  et  in  dclibcrativis 
cunctos   status  promtius   apparere.     Sciendum    tamen,  ne  dissuasor  velut  sen- 

sohitoj    Legc    solito.  Grot.  —    Quulni.5o/Mfo?  474)    rationcm,    depulsiouem   autem    infirmationem 

IVamque  tam  antcccdcntia ,  quam  subscqucntia  vul-  rationis  appeUat.  Conferie  etiam  licct  Marium  Vic- 

garcm  dcfcndunt  lcctionem.   Profecto   »si  quis  alle-  torinum   (p.  212   Pith.). 

riim  ordincm  dcligcre  non  vetetur»,  quac  sunt  vcrba  crehroj    Curio    Fortunatiano   (ap.  Pitb.    p.  47) 

Martiani,   ordo  soltitits  cst,  ucutiqunm  solitiisl  Ilinc  boc    quoquc     cxcmpliun    deberi    ^idetur,     licet   ibi 

correxi  ctiam  paulo  post  c  codicibus  Monacensi  (C)  non   ad   deliberativum  scd    ad  judiciale   genus  rela- 

ct  Darmstattensi  vcrba:  ncs    quo    persiiasor   iutcn-  tum  sit:  »milcs  cx  acic   ad  muros  confugicbat;    im- 

dcrc    et  disstiasor    depcllere    memorandi. «     Rectlus  perator  muros  diruit,   victoriam  reportavit^  reus  est 

cnim  nunc    lcgcs,    soliito   niniirum    ordine,    persiia-  laesac  reipubl!cac.« 

sorem   tlcpellere  (ri-cusnre)  ct   disstiasorem  inleiidere  in  deliberativis]    Sic    codex  Darmstatteiisis  nic- 

(accusatorcm  agcrc).    lulcutioncm    cnim    nosfcr   (§.  litis  ccrfc   quam  dcUberatiui  iii   cililis. 


416  Martiani   Capcllae   lib.  V.  §.  467.: 

tciitiam  dicens  prohibeat  tanquam  judex,  quum  ejus  oificium  hoc  sit,  nc  faciat 
persuadere,    inlioncstae  rci  vel  inutilis  ratione  monstrata. 

DE   GENERE  DEMONSTRATIVO. 

Jam  nunc  in  demonstrativo  qucmadmodum  status  cmcrgat,  non  cst 
facilc  memoratu  idcirco,  quia  non  statim  laudem  vituperatio  consectatur,  ut, 
quisquis  laudabilis  non  est,  vituperabilis  habeatur,  vcl  contra,  qui  vitupera- 
tione  caruerit,  laudibus  fastigetur,  ut  si  laudandus  ex  co  quis  dicatur,  quia 
homicidium  non  commisit.  Est  crgo  mcdiani  nomen,  quod  privatiouem  pla- 
cuit  memorari,  proptcrea  quia,  qui  laude  privatur,  non  confestim  vituperationi 
permittitur,  vel  contra.  Hic  tamen  status  dcmonstrativi  generis  apparet,  quum 
laudatorem  vituperatoremque  constituens  et  vituperatori  accusatoris  intenlionem, 
laudatori  defensoris  partcs  adjunxeris;  aut  ilkid  subtilius  conformatur,  ut  au- 
ditor   intcr   laudem   ct   vituperationem    hbratus    vekit   adversanti  loco  ponatur. 

ne  faciat  persuadere'^  AJt    dissuasoris   ofliciuin  «n  Illo  Procull  fiagmeuto,   quoJ  citatur  D.  de  offi- 

csse  persuadere,  ne  alter   Iioc  faciat,    probans  rem  cio  pracsidis,  quod  ita  sonat:  »sed  licet  is,   qui  pro- 

cssc  inltoncstam,  ac   si  inutilem  ostendcret.  JVeque  vinciae  praeest,   omninm  Romac  magistratuum  vice 

vero  uolim  vel  inutilis  lcgi,  cum  videam  iu  MS.  ita  ct  oflicio  fungi   dcbcat,  non  tamen  spectandum  cst, 

exaratum  fulsse.  Grot.  —   Adstipidatur  codex  Mo-  quid  Romae  factum  cst,  quam  quid  ficri   dcbcat"    I. 

nacensis    (C),   undc    vel  inutilis  reposui   pro   velut  non  tamen    tam.     Sed    nec   ilJae   negligendae   cen- 

inutilis ,    quod  In  cditis  crat.  surae  co  in  loco  clcgantcr  zcci?'  vxpev  dici  liomae 

fastiaelu}-]   Sillus-  magistraluum  pro   maijistraluum  Romanorum,  T(OV 

,.  ,  iv   Pcoari    apyovrcov  r)   rtQvravsvSvroJV.    Et 

nmedtamntie  per  alvum  •        .  .  i       ^ 

c>       .      „     .  •  j-A  hoc    Huldcm    obltcr.  Gkot.  —    In  cditis    cnlm   nui 

ISensun  lastigans  compressa  cacumina  nectit.*  _    ^  ... 

omissum  erat.  De  privationc   vide  supra  (§.  386). 

Sic  supra:  ,  .  i     i  t  •  .  i 

'        _  liic    tameiij     In    cnilis    »sic    tamcnn;    aa    quae 

oVt  fastigctur  lonqa  brevisque  fuat.«  ^      ,         ,  ,,„      ,.        «  .         n  .1 

'  Grolius:  nlu  mco  3IS.  aliter  fuil,  rclert  autein  doc- 

AHl  auctoi-es  fasti<jiare  dlcunt.  GnoT.—  Mok  recte  tiss;,,,,,^  ju^cis  p.  Tillobrosa  in  MS.  quo  illc  nsus 

Gro[Iuspro/a(t</n6t7/5,  quodiuantcrioribus  erat,  cdi-  ^^^^  ^uj    ublquc  paene    cum  nico  concordat,    fuissc 

dlt  laudandus,  concinuntquc  nuuc  codices  Monacen-  /„Y'."  Gkot.  —  In  Darnistattcnsi  quoque  legltur  liie, 

sis  (L)  et  Darmstattcnsis.  quod  rcccpl.  Mox  pro  constituens  ncccssario  Icgen- 

«juia  «Mi]    Lcgc   »quia   qui.«    Error  cst   ex   re-  duui  constilueris ,  nisi  el  toUcrc  malucris;  scd  neu- 

pelilionc  litcraruiu  licet  iutcrjecta  Iltera:  slmills  error  trum  in  codice  vidi. 


Martiani   Capellac  lib.  V.  $.  -168.  417 

Non  enim  antcquani  laiidanduni  qucndam,  laudabilem  dcmonstraris ;  nam  illi 
talis  intcntio  est,  ut  laudabilcm  nondum  crcdat;  advcrsum  quam  intcntioncm 
laudatori  certanicn  cst  vcl  vitupcratori,  licet  in  supcriori  adstructionc  quidam 
conflictus  evidcns  approbetur;  ut  quum  alius  qucmpiam  laudat  et  alter  ac- 
cusat,  ut  Catoncm  Tullius  laudans  ct  duobus  voluminibus  Cacsar  accusans. 
Ex  quo  colligitur  omniuni   causarum  gcncra  statibus  perccnscnda. 

Hoc  repcrto,  naturam  causac  discutics,  quac  aut  siniplici  autduplici  quae-  469 
stionc  aut  multiphci  continctur.  Simplcx  est,  quum  unum  quid  in  tota  actione 
disquiritur,  ut:  Clodium  Milonc  jurc  nccavcrit?  111  ud  vero  quod  per  judicatio- 
nem  postcriore  loco  disquiritur,*uter  utri  insidias  compararit,  non  est  singularc, 
scd  junctum  ex  duplici  conjcctura,  quam  Graeci  avTtxarr/yoQlav  nominant;  scd. 
incidcns  quacstio  gcnus  causae  faccre  non  potcst.  Duplex  tum  cx  rebus  fit, 
ut  pro  Caelio  do  auro  ct  veneno;  tum  collationc,  ut  pro  lloscio,  filiusne 
patrcm  an  ininiici  jugulavcriut?  Multiplcx  vcro  ex  pluribus  quaestionibus 
causa  consistit,  ut  rcpctundarum  omncs  Vcrrinae;  et  pro  Scauro  de  Bostaris 
necc,    dc    Arinis   uxorc,    et   dccimis   tribus    exquiritur.     Dcliinc  ductus  causae  470 

nam  iW]   Ita  Grotii  codcx  pro  non  ilU  In  cditis.  uoslrl  jurisjicrill  icconvenllonvin ,  Graccl  dvTi-yQa' 

Qiiac  antcccdiiut,    sic  accipias:  nlVou  cuim  laitdabi-  (prjV  noiniuaut.  Gitor.  —    Plurcs    apud  Quiuctilia- 

Jem  qucmtjiiain  dcinonstraris,  antcquam  laudandum  uura  suut   locl  cuufcrcndl  (5,   10,  4;    p.  C12,    ct 

eundcm  scil.  osteiidcris.a  3,  11,  6;  p.  C15.  7,  2,  9  ct   18— 2Gj  p.  G2  — 

Catonen{\  Vlde  Ciccroncm  (ad  Alt.  12.  40.  41  G8  Spald.),    ubi  hacc   Inter   alla  docet:    nlntcrdum 

ct   15,  44;  top.  2S)  ct  Gcllium  (15,   19).  substituitur   niutua  accusatio,    quain    Graecl  ciVTC- 

hoc  reperto^   Cicero  (dc  Inveiit.  1,   12):   «con-  xaTfjyoQcav  vocaiit,    nostroriim   (juldam  concerta' 

stltutlonc  causac  rcperta  placct  conslderare,    iitrum  tioam.«    Ccleruiu  et  antc   rfuam  dclcvl  codlcum  Mo- 

causa  sit  sIuiplcK  aii   coujuncla«    cct.  naccnsls  (C)  ct  Darinstattciisis  auctorltatc. 

riler  ulii]  Lcge  ut  uter  utri.  Ex  rcpctitis  Iltcrls  de  auro]  Vide  Clccrouls  orationcm  pro  CacIIo 

crratuui.  GnoT.  —   Ego  vcro  nullum  blc  essc  crra-  (21  scfju.).  Mox  coUalionem  dlcit,  quam  Clcero  (de 

tum    ccnsco,    ct    ouiuino   supcrlliiam    correctioucin.  Invcnt.   1,    12)   comparationem:   »ia   qua  per   con- 

Quodsl  lioc  loco  corrigcrc  volcbal  Grotius,  cur  uon  tcntioncm,    utrum   potius    aut  qiiid  potissimuni   slt, 

supra   (§.  445  f.)   etiam,    iibl    dlartiauus:  iiincldcus  quacrltur»   cet.    Dc  oratiouc  pro  Scauro  vide  supra 

(quacstio)  uter  uiri  insidias  comj)ararIt«?  (§.4-41)    ct    nostro    de    loco    inj)rimis    Nicbubriuiu 

avTixaTrjyoQlav]    Mcmluit  Fabius.   Iluic  non  (ad  1'ragm.  oratlon.  j)ro  Fontcjo  ct  C.  Rabirlo  p.  55). 

absimllc  id,  quod  dvTayx^rjna  vocant,  idqnc  quod  duclus]  Est  quam  Graccl  dycoytjv  mincupant, 

55 


418  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  470. 

adspiciendus  est.  Ductus  autem  est  agendi  per  totam  causam  tenor  sub  aliqua 
figura  scrvatus.  Suut  autem  ductus  quinque:  simplex,  subtilis,  figuratus, 
obliquus,  mixtus.  Simplex,  quum  non  aliud  cst  in  agentis  consilio,  aliud 
in  verbis,  ut  si  bene  meritum  laudes  ac  noxium  accuses.  Subtilis,  quum  aliud 
vult  animus,  aliud  agit  oratio,  ut:  Quidam  abdicat  filium,  quod  amicos  non 
habeat;  hic  non  vere  abdicat,  sed  ut  amicos  habeat,  tcrret.  Figuratus  est, 
quum  aperte  quid  dicere  prohibet  verecundia  propter  obscoena,  et  significa- 
tionc  aha  atque  integumentis  vestita  monstratur.  Obliquus  cst,  quum  metus 
impedit  ahquid  dicere  hbere,  ct  per  quosdam  fundi  cuniculos  objicicnda  mon- 
stramus;  ut  in  hoc:  Tyrannus,  qui  sub  abohtione  tyrannidem  posuerat,  fortiter 
fecit;  petit  praemii  nomine  armorum  arcisque  custodiam;  niagistratus  contra- 
dicunt.  Mixtus  autem  ex  utroque  componitur,  quum  et  pudor  et  metus  im- 
pedit  hbertatem,  ut:  Tyrannus  qui  duos  fihos  habuit,  quorum  uni  uxor  in  qua 
infamis  fuit,   cujus  maritus  se  suspendit,  cogit  alterum  fihum  eandem  ducere; 

id    cst  constans    qnaedam    dicendi    atque    scribondi  oblivionis.  Siniilc  argumentum  ct  Seueca  tractat  (exc. 

ratio,    quac    pcr    omncm    materiam    unum   idemque  controv.  5,   8):  Tyrannus  sub  abolitionc  douiinatio- 

cousilium  atque  proposltum  servet.   Cetcrum  nequc  ncm    dcposuit,    ut    si   quis    objecissct    tyrannideni, 

apud  Ciceronem  ncquc'apud  Quinctilianum  liac  sig-  capile  punirctur.  Petlt  magistratuui;   compclitor  con- 

nificatlouc  lcgitur;    priiuarius  locus    est    Curii  For-  tradicita;   ct  Quinctilianus  (declam.  2G7):  »Qui   ty- 

tunatiani  ([). 'II  Pitb.):  »quum  cognovcrinius  niate-  rannidcni    deposuerat    sub    pacto    abolitionis,   jnxta 

ricm   consis!cre,    qnid  primo    quacramus?    ductum.  arccm    flcns    deprebcnsus  cst^    affectatae  tyranuldis 

Quld  cst  ductiis?  quomodo   tota  causa  agenda  sltn  rcus  cst.n 

ct  sic  porro,  iisdcm  quibus    apud   nostrum   geueri-  infamis]  Lege    »uxor  in  qua  inramls  fult.«    Ita 

Itus   propositls.     Mox    adspicicndits    dedi    c    codlcc  culm  Lntlni  loqiiuntur  pro  »cum  qua  rcm  babuissc 

Darmstaltcnsi  pro  i^ispiciendns ,  quod  in  cdlfis  erat.  dicebatur,    eoque    noinluc    malc    aiidlcbat.n      Sic  ct 

fundi  cunicttlos]   Lcgc /Vi?irfi.  Grot. —   In   edltls  Fortunafianiis:    niufamis    quldain    fuit    in    nuruni.« 

lcgcbafur  faciendi;   codlccs  vero  Grotianus,  Rclcbc-  GnoT.  —    Omnluo   Latina    illa    dictlo    est.     Sic   ct 

uaucnsis,  Darinstaftousls,   ct  Monaccnsls  (C)  fvndi  Qulnctillanus  (9,   2,    79;    p.  429  Spald.):    npaler 

Labcnt,  quod  rccepi,  quia  conjecturac  Grotianac  pro-  infamcm  in  matrcm  filium   occldit.u     Codiccs   cfiam 

pius  est,    quam    unicc   vcram  liabeo,  licet  codicuin  Darnistattcnsls    ct  Reicbenaucnsis    babcut    in   qitci, 

aucloritatc   dcstltutus  in   ordlncm    rccipcre  non  au-  unde   quod    In    cdifis  crat  iuiffiia  corrcxi.    Piorsus 

dcain.  autcm  siinile  tbcina  cxstat  apud  Senecam  (cxc.  coii- 

abolitio7ie]  Id  cst  sub  conditione  impunltalis  ct  trov.  8,  3):  »Duoruin  juvcnum  patcr  altcil  uxorcm 


Martiani  Capcllae  lib.  V.  §.  Mi.  411) 

contradicit.  Hic  non  est  incestum  libere,  nec  tyrannidem  potest  objicere.  Hi  471 
sunt  diictus  artificiose  tractandi  et  per  totam  orationem  subtiliter  difFundeudi; 
qui  a  coJore  boc  separantur,  quod  color  in  una  tantum  parte,  ductus  in  tota 
causa  servatur.  Ductus  repcritur  ex  causalivo  btis,  hoc  est  ex  re  quac  con-  472 
troversiam  facit,  quae  aut  praeteriti  temporis  est,  ut  an  Ajacem  Ulysses  oc- 
cidcrit,  quae  ductum  slmpliccm  tenet;  aut  si  pracscntis  vel  futuri  tcmporis 
fucrit,  omnes  ductus  adinittit.  Ergo  ductus  de  consilio  nascitur;  consilium 
cx  causativo  litis  exoritur;  causativum  litis  est,  quod  faciat  dubitationcm,  ut 
in  illo  tjranni  causativum  btis  est,  quod  tyrannus  custodiam  et  arcis  postulat 
et  armorum.  Hunc  ductum  servatum  testatur  prima  Pbilippica,  qua  mira 
subtilitate  dominatum  Antonii  latenter  insimulat,  ut  omnia  diccns  nil  asperc 
dixisse  videatur. 

DE  ARGUMENTIS. 

His  omnibus  conquisitis  argumenta  videnda  sunt,  quibus  ad  quaestionis  4/t> 
ambiguum    fides   valeat   adbiberi.     Fides   autem    tribus    fit   modis:  conciliando, 

dcditj    quo  peregre  profccto    infamari  coepit  soccr  Consllium    undc    invenimus?    cx    temporc.     Ipsum 

in  nurmn.    Maritns  rcvcrsus  se  suspendit.  Impcrat  tcmpus  quomodo  invenimus?  ex  causalivo  litis.u 
altcri  filio  pater  ut   candcm  ducat;  nolcntcm  abdi-  ^jacem^  Eodem  excmplo  post  Clceroncm   (m- 

cat"5  nisi  <|uod   noster  tyrannidem   adjunxit.  vent.  1,  8,   coll.  Auct.   ad  Ilcrcnn.  2,   19)  Quinc- 

,    ,     ,..        n    A   »      *    *      1  »         »     tilianns  (4,  2,  13;  p.  G6,   ct  o,  10,  41;  p.  2S1 

potest   objicere\    Aut  potest    glosscnia    cst,   aut  v    '      >     "5  i  5  '        '        '   i 

lcgcndum:   hic   non  ei  incestum;    scd   prius  malo,  ^P"'*''')  "^us  erat. 

ut  sit   phrasis  Graecaulca  -cst  objiocrc»  Grot.  —  fi'^'']   Clccro  (partif.  9.  12.  13):  ..Quae  ad  fa- 

Codlccs  niI.U  mulant.  cicndtxm  fidcm  pcrtlnent—  in  oonBrmationem  et  re- 

prebensioncni  divlduntur.  ]\am  in  confirmando  nostra 

colore]    ConCrmat  boc   QuinctUianus  (12,   lO,"  ^^^j,^,.^  volunuis:Jn  reprebcndcndo  redargucre  con- 

71 5    p.  673   Spald.):   ..non    unus    color  proocmii,  ^^^^.j^  ,^     ^^  ^,;^    loco  (top.   2)   «,v/«H.en/Mm  deHnit 

narralionis,   argumcntorum,    egresslonis,   peroraHo-  ..rationcm,     quae   rei    dubiae  faciat    ficlem.«     Adde 

nls   serval.ilur.«     Cetcrum    de   ipso  colore  vldcatur  Q„;„ctilJa„um  (5,   10;   p.  226  Spald.),    qui   post- 

Ciccro  (dc  orat.  3,   23  et  d2).  ^„3^  j„   „„;versum   de  argumentis  dixit,     quo    no- 

e.v  cansalivo\     Snbtilius    Curlus    Fortunatlanus  minc,    in(|nit,    ncomplectiiiiur    oninia,    quae  Gracci 

(p.  41):    «Ductiim    unde    invcnimus?    cx   consillo.  iv&vijnjfiaTa,    ijfiZ^iQVl-t^^^i^,    cl.v^odsl^ecg   >o- 

t'~  'M. 


420  Martiani   Capellae  lib.  V.  §.  473. 

cIocen(3o,  perinovendo;  illa  prior  ethica,  sequens  apodictica,  terlia  patlietica 
nominatnr.  Concilialione  licet  in  tota  causa  uti  conveniat,  tamen  in  principiis 
uberius  insistendum;  et  in  commovcndo  maxime  vigere  debet  epilogus;  docere 
autcm  prae  cetcris  debet  ipsa  narratio,  qnamvis  diluendis  quacstionibus  obji- 
ciendisque  criminibus  non  dissimilis  operetur  adstructio.  Nunc  de  argumentis 
474  incipiam.  Argumentum  est  ratio,  quae  rei  dubiae  fidem  facit.  Res  dubia  est 
intcntio  et  depulsio,  vel  ratio  et  infirmatio  rationis.  Quum  enim  objeceris: 
occidisti,  ut  doceas  argumentationera  et  firmationcm,  vis,  maxime  quum  ne- 
gatur  ctiam  ipsum  non  occidi,  exigit  argumentum;  licet  ad  faciendam  fidem 
etiam  illa,  quae  inarlificialia  nominantur,  debeant  adhiberi,  ut  tabulae,  testi- 
monia,  quaestiones,  quae  post  discutienda  servabo.  Nunc  argumenta  trac- 
tentur,    quae  aut  in  negotio,    de  quo  agitur,    posita  sunt,    aut  illud  attingunt. 


cantu  ita  pergit  (p.  233):    »IIacc  oinnla  generaliter  (G,  2;    p.  484   scqii.),  qucm  vlde,  sed  et  nostrum 

yti^tetg  appellant:  quod  etsi  propria  interprctatione  infra  (§.  304.   HGo). 

Aicere  fidein  possumus,  apertlus  iaimen  probationem  auum  enuii\  Lege:  »qu«m  enlm  oLjcccrls  occi- 

interpretablmur.ee  disti  ut  doceas  argumcntatlone,    ct  firmatlonc   ma- 

iribiis  flt  modis^    IIoc  ex   Arlstotcle   (rhetor.  1,  xlmc  cum  ncgatur  etlam   ipsum:  ut  non   occidi  cx- 

2)  rcpetitum   est:  twt  ds  dca   xov  Xoyov  JtOQL-  igitur  argumentum.  Grot.  —  Locum  non  iutellexlt 

Consvcov    Jtidrscov    ZQia    eldr]    idziv    ai  (ilv  Grotlus,    qula  Ilbrum  edens  intruserat  verba    )>^/- 

yaQ  ei6LV  ev  Tm  rjd^ei  rov  Xeyovrog,   ai  de  iv  malione  vis.«    latellcxisset  mellus,   sl  anteriores  in- 

Tco    rov   ay.Qoari]v  dia^eh'ai  Jtcog,  ai   de   iv  spevisset  cdltloncs.  Scd  optlmam  lectionem  e  Darm- 

ccvrco  rco  Xoyco   dttx    cov    ^ecxvvvat,  rj   cpaive-  stattensl  codlce  bausl. 

C^at    devKVVvaL-  uudc    et  Clcero  (orat.  2,    27):  post  discutienda]  Vlde  infra  (§.  560). 

Rratio  omnls  diccndl  trlbus  ad  persuadendum  rcbus  aut  in  necjotio]   Clcero  (de  orat.  2,  39):  "Quld 

est  nlxa:  ut  probemus   vcra    csse  ea   quac  dcfcndl-  cnlm  est   in   quo   baereat,    qui  vlderit  omnc,  quod 

mus,   ut  concitiemus  nobls  cos  qul  audiunt,   ut  atii-  sumatur  lu  oratlouc  aut  ad   probanduni  aut  ad  rc- 

mos  eorum  ad  quemcunque  causa  postulablt  motum  fcllcudum,  aut  e.v  sua  sumi  vi  et  natura,    aut  as- 

voccmus.u  swni  foris?  Ex  sua  vl,  quum  aut  rcs  quac  slt  tola 

in  principiis]   Clcero  (dc  invent.  1,   13):  nPrin-  quaerltur,   aut  pars  cjus,    aut  vocabitlum  quod  lia. 

cipinm  est  oratlo  persplcuc  ct  protlnus  eniclcns  au-  bcat,  aut  quippiam,   rcm  illam   qnod  attingat^    cx- 

ditorcm    bcnevobim     aut     docilcm     aut    attentum.  <■  trlnsecus  auteui,  quum    illa    quac    sunt  forls   ncquc 

Plura  vldc  infra  (§.  302.  34(J).  inbacrcnt  In  rcl  natura  colliguntur.  u     Adde  Toplca 

epilogus]    Multus    est   bac  dc  rc  QuinctUianus  quum  ejusdcm  (cap.  2)  tum  Arlstotelis,    unde  om- 


Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  474.  421 

In  ipso  tum  totum,  tum  pars  ejus,  tura  nota,  quam  Graeci  irviJioZoyiav 
dicunt.  Attingunt  vero  negotium,  quae  ad  id  relativorum  ratione  dicuntur; 
et  sunt  nuniero  tredecim:  a  conjugato,  a  genere,  a  forma  vel  specie,  a  simili, 
a  difrerenti,  a  contrario,  a  conjunctis,  ab  antecedentibus,  a  consequcntibus, 
a  repugnantibus,  a  causis,  ab  elFectis,  a  comparatione,  cujus  sunt  partes 
tres,  majora,  minora,  paria.  Apparct  in  omnibus  relativam  inesse  rationem; 
nam  conjugatum  alterum  alteri  nominatur,  et  genus  et  species  ad  se  relata 
fiunt;  ipsum  etiam  simile  alicujus  assiniile  cst,  et  omnes  loci  argumcntorum 
nou  ex  se  sed  ex   alio  nomen  accipiunt. 


t 


DE   DEFINITIONE. 

Igitur   totum,    quod   dubium  discutitur,   definiri    primitus   oportebit,    el  47o 
sic  argumenta  tractare  hoc   modo:  Sit   res  dubia,    utrum    utilis  eloqucntia    vi- 
deatur.     Eloquentia   totum    est.     In  toto  igitur  definiendum  cst  sic:  eloquentia 
est  bene  dicendi  scientia,    bene  dicere  autcm  utile  est,    utilis  igitur  eloquentia. 

nis   liaec   disclpllna   fundanicntiim  acccplt^    Ucct   In  riim  de  quihus  agitnr  causae  ant  causarum  eventns, 

slngulis  discrepct.  ut  distributioucs,   ut  genera  partinm  generumve  par- 

7io<rt]    Cicero  (top.  8):  nMulta   ctlam  ex  nota-  tes,    ut  priniordia   reruni  et  quasi  praecurrentia,  In 

tione  suuiuiitur.  Ea  cst  autein  quum  ex  tI  noniinis  qulbus   Incst   aliquld  argunicuti,    ut  rerum    contcn- 

argumentum    elicltur;    quam   Graeci    ETVlloP.oylav  tloues,    quid  niajus,    quid  par^  quid   minus  sit,   in 

vocant,  Id   cst  vcrbum  ex   verho  veriloaiiiitm;  ncs  quibus    aut    naturae    rerum    aut    facultates    compa- 

autem  novltatem  verbl  non  satls   aptl   fugientcs  ge-  rantur.  a 

nus   Iioc    notationem    anpcllamus,    nuia    sunt  verba  7.1^.           /         n\      r\ 

,  loci\  Liicero  (top.  aj:  uf^num  pervestigare  arga- 

rerum   notae.  Itatnie   Loc   idcm  Aristotctes  6vu8o-  i-         1        1                , 

'  mentum    aliquod    volumus,    locos   nosse    dcbcinus; 

?.OV  appcllat,    quod  Latinc  cst  nota«   (adde  de  fin.  .          .               ,,             1      i    •          1 

,                          .  sic    enim  appcllatae   ab   Aristotcle    sunt    bae    quasi 

S,  2o).  Eadcm  fere  Itcrat  Ouinctilianus  (l,  6,  28)  i                  •!                        , 

_                               _            J^                       \   '     '       /  sedes ,  e    quibus    argumenta  proponunturu;  ct  alio 

additque  «csse  qui  vim  potlus  iutuiti  oriqinationem     .  ,       .    p-.^s       ^    j...  ^  .,  , 

^  ^  ^  ■J  Joco  (orat.  oa):   Dtraditi   siint  c    quibus   ea   (argii- 

menta)  ducantur   duplices  locij   uni    e  rebus    ipsis, 
trcdecim^.    Totidem  numcrat    Clcero    (top.  3);        , 

-"  _  _  \     1       /'      alten  assumti. « 

sed  alio  loco  (partit.  2)   aliquanto  confusius:  »quae 

iufixa  sunt  rebus  ipsisci  Inquit  «ut  dcfinitio,   ut  coii-  qiiod  duhiuni^  Lcge  quo  diibium.  Grot. —  Cau- 

trarium,    ut  ea   quae    siiut    quasl  conjuncta   aiit  ea  sam  nou  video;    scnsus    cst:    »qiiod,    qula  dubinin 

quac  suut  qiiasl  piignautia  iutcr  sc,  ut  earum  rc-  est,  vel  taaquau  diiblum  discutltur.ii 


422  Martiani   Capellae   iib.  V.   §.  47o. 

Ciii  loco  tractando  subsidio  est  Dialectica,  quain  nuper  audistis,  pcr  quani 
cognitum  puto,  quid  sit  gcnus,  quid  species,  vel  differentia,  propriuni,  ac- 
cidens,  ceteraque,  quae  ejus  praecepta  tenuerunt;  tainen  ut  potero,  haec 
hreviter  strictimque  pcrcurram. 

DE  GENERE. 

476  Gcnus   cst   igitur    ad  multas    species    difFerentiasquc  notio   pertinens,    ut 

animal,  quod  refcrtur  ad  bominem,  pecudem,  avem ,  piscem,  ceteraquc,  quae 
non  tantum  numero  sed  etiam  specie  disparantur;  quod  alia  aerea,  aba 
^quatilia  terrenaque,  alia  rationabiba,  alia  rationis  expertia,  quae  sub  uno 
nomine  collecta  quum  fuerint,    nomine  generis  appellantur. 

DE   SPECIE. 

i77  Species  est,   quac  a  genere  pendens  alia  continet    numero    tantummodo 

discreta,  ut  bomo  continet  et  Demostbcnem  et  Ciceronem,  quibus  urta  species 
cst,    sed  numero  distant. 

DE  DIFFERENTIA. 

478  DifTerentia  vero  est  sufficiens  quacstioni  discretio;  ut  si  quaeratur,  inter 
hominem  leonemque  quid  intersit,  respondeatur  quod  homo  mitis,  leo  ferus 
sit;  quod  quidem  nec  hominem  a  mitibus  ceteris,  ncc  leonem  a  feris  abis 
dislinguit  animahbus. 

DE   PROPRIO. 

479  Proprium  est,  quod  rem  aliquam  ab  omnium  communione  discernit, 
ut  risus.     Hoc  enim  non  cst  homini  communc  cum  cctcris. 

f/nid  sit  genu.i]  Dc    liis    qiiitlcm  siiprn   aifatim  coiifusionc ,  cujus  in  locuiu  siibstitui^  quoJ  Grotius 

dictnin  est  (§.  54-4)  j  scd  quia  liic  dc  rlictonco  usu  jam    scribcndum    intcllexcrat,    c   codicihus  Reiclic- 

dicifur,  confcr  ct  Quinctilianum  (d,  10,  S4  scqu.).  naucnsi  et  Darmstattciisi.   De  rc  vidc  supra(§.  348) 

ab  omniinn]  lacptc  vulgo  ab  hominum,  solcmni  et   confor  Qiiiiictiiiahum  (7,  3,  27  scqu.). 


Martiani  Capellae   lib.  V.  $.  480.  123 

DE   ACCIDENTE. 

Accidens  cst,  quod  in  aliqiio  positum  nec  pars  ejus  cst  nec  separari  ab  "^^t) 
eodem    potest,    ut    pcr    se  possit    exsistere,    ut    color    in    corporc,    in    aninio 
disciplina. 

ARGUMENTUM   A   PARTE. 

A  parte  vcro  argumentum  non  ad  totum  probandum  ducitur,  scd  ad  481 
aliam  partcm  quae  continet  quaestionem.  Non  enini  probata  pars  toium 
probat,  utpote  si  oculus  videt,  non  idco  totum  corpus  vidct,  quum  rcfutctur 
totum  vidcre  corpus;  scd  dialeclicus  iste  tractatus  est.  Nunc  qucmadmodum 
argumcntum  a  parte  ad  partem  sumatur,  ostendam:  si  pcdes,  si  bracliia  tueri 
debemus,  ulique  oculos  diligentius  asservare.  Cujus  argumcnti  loco  incurrere 
aliquando  et  alius  potcst,  qui  a  minorc  ad  majus  ducitur;  nec  tamcn  ideo 
principalis  argumenli  ratio  perturbatur,  quia  geminari  aliquantum  argumcnta 
natura  permittit.  Hoc  saepe  contingcre  et  in  figuris  solet,  de  quibus  postea 
nobis  erit  dicendum.  Fit  nonnunquam  et  in  boc  modo  a  partibus  argumentum,  482 
quum  inducta  partitione  ct  proposilis  partibus  pluribus,  cetcris  refutatis,  ali- 
quam  concludimus  partem,  in  qua  sit  quaestio  constituta,  ut  si  dicas:  cquum 
bunc,  quem  habcs,  aut  emisti  aut  dono  accepisti  aut  natus  cst  domi  aut  fu- 
ratus  cs;  non  autem  emisti,  nec  dono  tibi  datus  est  ncque  natus  cst  domi; 
furatus  cs  igitur. 

traciaius]  Scripsl  c  Rclchcnaiicns!  et  Darmstat-  qiii  a  mnjore  ad  miiius  ducitur«,    scd  in  notis  ob- 

tensi,  quod  Grotio  jam  visiiin  erat,  pro  traclus  in  scrvavit:  i>Lcgc:  et  alius  potcst,   qui  a  minore  cct.« 

editis.     Paritcr  Marius   Victorinus   (p.   172   Pitli.):  Vidcrint  alii. 

»nunc  dc  ratiocinatione  iraclalus  csl.«  ali(juantum  artjwnenta\   Sic  editiones  ante  Gro- 

alius]    Sccutus    sum    codiccs   RcicLenaucnscm,  tium,  qui  unde  arcjumcnti  ediderif  nescio,  hoc  scio 

Darmstaltcnscm,    ct  Monaccnscm  (C),   licet  facilc  tcmerc   factum    cssc,    quod    vcl  MS.  lcctio    probat, 

coneedam  locum  diibium  atque  corruptum  esse.  Anti-  quain  ipse   affcrt,    aliauanta. 

quae   cditiones    Labcnt:    »et    nliud   polest,     quia  a  cquum]  Excmplum  a  Cicerone  (invcnt.  1,   49) 

minorc  ad  Hinjis  djciVn/' "  ,•  Grotius :  »et  «/i?uZ  potcst,  proposltiun   sed  rcprchcnsum.    Melius   cst  quod   dc 


424  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  485. 

A   NOTA  YEL   ETYMOLOGIA. 

i 

483  A  nota  vel  etymologia,  ut  Graeci  dicunt,  suniimus  argumentum  sic:  si 
consul  cst,  qui  consulit  rei  publicac,  quid  aliud  Tallius  fecit,  quum  affecit 
supplicio  conjuratos?  Quo  in  loco  originem  vocabuli  tantuni  oportet  altcndere, 

DE   NEGOTIO. 

484  Ab  his  vero,  quae  negotium  vidcntur  attingere,  argumenta  ducuntur 
hoc  modo.  Primum  a  conjugatis,  quo  uno  nomine  proposito  principali  per 
ejus  derivationem  casu  aut  tempore  commutato  aliquid  approbamus,  ut:  si 
pietas  virtus  est,  quod  pie  factum  cst,  laudari  oportet.  Constat  enim  lauda- 
bilem  esse  virtutem.  Qui  locus  a  superiore  hoc  differt,  quia  aliud  est  unde 
nomen  impositum  fuerit  perscrutari,  aliud  per  cognationem  vcrbi  ab  alio  dc- 
flexi  argumenti  vim  sumere. 

A  GENERE  AD    SPECIEM. 
48J>  A  generc    autem,    quuni  quod  in   toto  valet  ad  speciem  quoque  dcdu- 

scrvo  lialiet  Quinctillanus   (S,    10,    67).    Cetcrum  «omnc  itaquc  factnni,  de   qno  quacstio  est,    7ietjo- 

liane  solam   argumentandi  rationem  e  paitibus   Ci-  tium  appellatur.    Utpote   occidit  ncgotinm   cst;     iu 

cero   statuissc  vidctiir  (top.  2).  ipslus  autem  ncgotii   gestionc  Laec  siint,    illo    tem- 

consiil]    Lcvi  niiitatlouc  fictum    ex  co   quod  c  porc    occldit,    in    illo  loco    occidit,   fnit  occasio  ut 

Carbonc   aflcrt    ipsc    Ciccro  (de   orat.  2,    o9):    »si  occidciet,    ct  rcliqua.ci 

consul    est,    qiii    consulit   patriae,    quld  aliud  feclt  «   coiijuffalis]    Probe  distinguendus   cst  liic  lo- 

Opimnis?"    Eaiidem  originatlonem  propomint  Varro  cus    ab    co    qui   est    a  coujuiictisj    qulppc  oinnium 

(de  L.  L.  4,    14),    QuIiiclIlIanHs  (1,6,  52),  Flo-  maxline  riultimus  notatloui,  qiiod  rectc  Ciccro  (top. 

rus  (1,    9),   Fcstus,   alii.  Ceterum  rectc  Qulnctllia-  9)  monult;    slqnidem,  ut  cjusdcm  ^crbis  utar  (top. 

Bus   (7,  5,    2j)  rarum  etymologiae  usiim  in   argii-  5),  vconjinjtiln  A'\c\\iiU\r,   quac  sunt  cx  vcrbis  gciicris 

meutando  cssc  inonct.  cjusdem;   ejusdcm  autein  generls  verba  sunt,  quae 

veijotium]   I\otan<Iuin  cst,   quo  scnsu  acccperlnt  orta  ab  uuo  varic  commutautur,    ut  sapiens  sapicn- 

rliclorcs  hanc  vocciii.  IXempe  occisio  ipsls  ctiam  ne-  ter    sapicntia.^      Gracce  dvCvyLuv    dici    idcra   aitj 

gotlum   est   (CIc.  de  invcnt.  1,  26).  Undc   Marius  Aristotelcs    tamcn   (top.  2,    10.  4,    4)   6v6rotXC( 

Victorinus   in  Clccronis  rbcloricam   (p.  148  Pitb.):  nuuciipare   nialnit. 


Martiani   Capellae   lib.  V.   §.  485.  425 

citur,  ut:  si  varium  et  mutabile  quiddam  est  femina,  Dido  etiam  varia  mu- 
tabilisque  vidcatur,  possitque  ex  amore  in  odium  commutari.  Hac  ratione 
illud  Ciccronis  adstruitur:  „Nam  quum  omnium  provinciarum  sociorumque 
rationcm  diligenter  habere  debeatis,  tum  praecipuc  Siciliae  o  judices."  Hunc 
locum  ille  a  toto  videtur  imitarij  sed  interest  illud,  quod  in  illo  a  definitione, 
hic  ab  ipsa  rationc,  qua  genus  est,  argumenta  ducunlur;  et  quod  in  gcncre 
totum  est,  quod  totum  divisione  perit,  genus  manet  ctiam  partibus  distributum. 

in;  A  SPECIE  VEL  A  FORMA. 

A  specie   vel   a    forma    ducilur   argumentum,    ut  fidem  generali  faciat  486 
quaestioni,  ut  Cicero  in  Phihppicis:  Est  quacdam  actio  lex.  Actum  enim  gcnus 
est,  quod  a  spccie,    id  est  lege  lata  a  Caesare  comprobatum  est.     Quod  item 
confirmat   a   similibus:  „Quacre   acta   Gracchi,    leges  Semproniae  profcrcnturj 
quaere  Syllae,   Corneliae." 

A   SIMILI. 

;k9«oidj  A  simili  per  sc:  „Ut  Helena  Trojanis,  sic  civibus  belli  semen  tu  fuisti."  487 

varium^   Virgilil  lociim  rcspicit  (Acn.  4,   S69),  genus  est\  Ita  codiccs  Darmstattensis  et  Mona- 

nt  dcinccps   Ciccronis   (Verr.  2,   i).  ccnsis  (C),    nou  »gcmis  est  legis«,    queniadmoduin 

uua  gemis\  MS.  f/Hfie.  GnoT. —  Pcrpcram;   sen-  in   cditis.    Paulo   ante    ctiam   vox  Philippicis  In  iis- 

sus  cniut  bic  cst,    in  loco  (|ui  sit  a  toto  argumcnta  dem    codicibus    pcrscripta    cst^    Lreviata   In    cditls, 

ducl  ab   ea   notionc    quac   In    gcncris   nomlnc  contl-  Locus   est   Pliilipp.  1 ,   7. 

ncatur;     in    eo   vcro   qui    sit    rt    genere,    Id    Ipsum  ut  Helemt\   Correxl  locum   e  codlcibus  Rciebe- 

spectarl  quod  gcnus   sit,  ut  quae  de  gcncrc  diean-  naucnsi,   Daruistattensi,   et   Monacensl  (C);    vulgo 

tur,   ad  spccics  quoque  pcrtincant;   totum  cniui  par-  enim   editum  crat  eiuilibus  hellis.   Cctcrum  ne  hacc 

ticndo  pcrlre,  gcneris  vlni  ctlam  per  formas  manare.  qnidcm   Ipsa  Ciceronls  vcrba   sunt;   Ille  cnim  (Plii- 

a  specie\   MS.    scmper   ah    specle:    sic    ct  infra  lipp.  2,   22  f.):  «ut  Helcna  Trojanis,    sic  iste  huie 

ah   scripto.    Sic    In  prlncipio   Arnobii  pro  a  lltibus  rcipublicac    causa    belll,    causa    pestls   atque    exilii 

MS.  ah  litibus  babct,    ut  refcrt  Mcursius  noster  ex  fuit.«    Breviavlt  locum  ct  Marius  Victorinus  (p.  lo6 

cxccrptis    cxcmplarls   rcgii   a   magno  Scaligcro  da-  Pitb.):  "ut  Helena  Trojanis,  sic  tu,  Antonl,  biijus 

tis.  GnoT.  '  -  belli  seraen  fuistl. «  .^iv^ii.^i  «i   onj 

34 


426  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  487. 

Item:,,Ut  saepe  honiines  aogri  morbo  gravi,  quum  aestu  febrique  jactantur" 
ctc.  Huic  dissimilitudo  contraria  est,  quae  a  Cicerone.  differeutia  nominatur, 
niiae  res  intcr  se  diversas,  non  adversas,  ostendit;  cujus  Cicero  ponit  exem- 
plum  in  Verrem:  „Sed  tu  idem  fecisse  eris  existimandus,  si  eodem  consilio 
fecisti."  Hoc  ct  in  persouis  ostenditur,  et  in  rebus,  et  in  temporibus,  et  in 
locis,    et  in  aliis,    quae  nunc  meraorare  longissimum  est. 

A   CONTRARIO. 

488  A  contrario,  ut  vita  et  mors,  ex  quibus  Terentius  sic:  „Nam  si  illum 
objurges,  vitae  qui  auxilium  tulit,  quid  facies  illi,  qui  dedcrit  damnum  aut 
malum?"  Cicero  tertio  Philippicarum  contra  Antonium  e  contrario  argumen- 
tatur  dicens:  „Si  ille  consul  fustuarium  meruerit,  legiones  quid,  quae  con- 
sulem  rehquerunt?" 

A    CONJ[JNCTIS. 

489  A  conjunctis  autcm  fides  petitur,   quum,  quae  singula  infirma  sunt,  ea 

jactantur]  Sequnntnr  apud  Ciceroncm  (lu  Catll.  singulari   nuincro   dicta   csscnt,    ut  apud  Ciccroncm 

1,   13)  »si  aqiiam  gelidam  blhciint,    piimo  rclevari  (de  invcnt.  1,   44). 

videntur,  dcinde  multo   giavius   vcliemcnliiisquc  af-  nam  si  illtnn]  3IS.  liunc  locuin  Tcrcntii  slc  cltat : 

flictantur:  sic  l.ic  moihiis,  qui  cst  in  rcpublica,   re-  "iV«"«   "t  '//'"»  objurges«  cet. 

Jevatus   istius  poena   ychemcntius    vlvis  rcliquls  in-  ^on  absurde.  Gnox. —  Sed  apud  Tcrentlum  (Andr. 

sravcscet»  *>   ^»   ^*^)  ?•"<"'*"*  eadcm  Icguntur,  quae  hic  Mar- 

a  acero7ie]    IMmirum  In  topicis  (c.  11)  ct  de  tianus    scripsit.      Vitae    ct   mortis    excmplo    Cicero 

Inventionc  (1,  44).  qiioquc   utitur  (dc  invcnt.  1,  28). 

diversas]  Sic  non  Grotianus  tantiim,    scd  Mo-  fustuariiim]  ^vAOZOJflav.  Grot.— Miror  Gro- 

nacensis    etiam  codex   (C)    ct    Reichenaucnsis    ha-  tlum  non  vidisse  haec  Marlianl  cum  Ciccroiiis  vcr- 

bcnt  pro  divisas  in  editis;   unde  paulo  infcrius  ctiam  bls  (in  Phil.  5,   6)  non   congruere.    Statuendum  igl- 

existimandus    pro    aestimandus    rcposui,     ut    apud  tur,   vcrba  Ula  ab  co  In  suum  usum   convcrsa,   aut 

ipsum  Clceroncm  (ia  Verr.  3,  92)  lcgiturj   rcliqua  prorsus    omissa    fuisse.    Suut   cuim  codiccs,    a  qui- 

ex  solo   Ciceronc  corrigerc   nolui.  bus  prorsus  absunt. 

iii  <eni/>ori7»iM]    Scripsi  c  codice  fllonaccnsl  (C)  conjunctis]   Ciccroni  (toplc.  4  et  H)  adjtmcta 

pro   in  temporej  alla   res    csset,    si  reliqua  quoque  dlcunlur. 


Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  489.  427 

conjiincta  vim  veritatis  assuraunt,  ut:  „Quid  si  acccdat,  ut  tenuis  antea  fueris? 
quid  si,  ut  avarus?  quid  si,  ut  audax?  quid  si,  ut  cjus  qui  occisus  est 
inimicus?"  singula  haec,  quia  non  sufficiunt,  idcirco  congregata  ponuntur, 
ut  ex  multis  junctis  res  aliqua  confirmetur. 

AB  ANTECEDENTIBUS. 

Ab   antecedentibus,    sicut   Cicero:   „Quum    ille  non   dubitaverit  aperire  490 
quid  cogitaverit,  vos  potcstis  dubitare  quid  fecerit?*'  Pracccssit  enim  praedictio, 
ubi  cst  argumentumj    secutum  est  faclum,   unde  est  quacstio. 

A  CONSEQUENTIBUS. 

A    consequentibus    vero    conversim,     ut   quaestio   in    antecedentibus  sit,  491 
argumentum    in   sequcntibus,    hoc  modo,    ut,  si  hoc  secutum  est,  illud  prae- 
cesserit,     ut:    si    pepcrit,     cum   viro    concubuit.     Excniplum   de   Verrinis:  „Si 
fincm    edicto    praetoris    afferunt   Kalendae  Januariae,    cur  non  initium  quoque 
nascitur  a  Kalendis  Januariis?" 

A   REPUGNANTIBUS. 

A   repugnantibus   argumentum   sumitur,    quum  ostenditur  duo  sibi  co-  492 
haerere  non  posse,    verbi  causa,    ut  et  parasitus  quis  sit  et  ridiculus  non  sit, 
quae   per   negationem   simul   esse    non    posse    praedicanlur   hoc  modo :  non   et 
parasitus  est  Gnatlio  et  ridiculus  non  est.     Ejus  loci  exemphim  est  in  re  magis 

ut  (jnid  si]  Lcgo  cum  MS.  i>ut  qiiid  sJ  accedat,  si  peperit]  Hoc  quoqiic  ex  Cic.  (dc  iqv.  i,  29). 

ut  tcnuis  antea  fiicris?  quld  si   ut  avarus?i<GROT. — -  si  fitiem]  Eodcm  exemplo  (in  Verr.  1,  42)  jam 

"Vulgo   enim   si  nuid,   sed  acccdunt  codiccs  Darm-  usus  erat  Quiactilianus  (o,  10,  76;  p.  273  Spald.). 

stattcnsis  et  Reiclicnaucnsis,  suntquc  verba  Cicero-  sumitur]    Scripsi   e    codice  Monacensi  (C)  pro 

nis  (pro  Uoscio  Amcrino  31).  est,  quod   in  cditis  erat. 

co(jitauerit]     Rcichenaucnsis    codex     cogitaret.  ridiculus]   Hoc   enini  parasitorum  officium  erat, 

Equidem  mc  iegere  apud  Ciccronem  Laec  verba  non  ut  ct  risum  excitarcnt  et  sc  ipsos  ridendos  praebe- 

mrmini.  rciit;   unde   Plautus  (capt.  3,  Ij   10); 

34  * 


428  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  492. 

ipsa  quani  in  forma  verboruni,  ut  Cicero  dicit:  „Is  igitur  non  modo  a  te 
periculo  liberatus,  sed  etiam  honore  amplissimo  ornatus,  arguitur  domi  suac 
te  in.terficere  voluisse."  Et  in  Cornelia  prima  repugnare  dicit,  ut  „divisores, 
quos  honoris  sui  ministros  osse  voluerat,   lege  ambitus  vellet  affligere." 

'^       A  CAUSIS. 

493  Causarum  locus  lato  patet  et  multa  disputatione  tractatur;  sed  nuuc 
formam  ejus  satis  fuerit  demonstrare  sub  hoc  exemplo:  „Sed  quum  ob  tua 
decrcta,  ob  judicia,  ob  imperia  dabantur;  non  est  ita  quaerendum  cujus  manu 
numerarentur,    sed  cujus  injuria  cogerentur."   Sed  et  Virgilius:  „Mene  fugis?" 

AB   EFFECTIS. 

494  Ab  efFectis  fit  argumentum,  quum  m  causa  dubitatio  est,  ut:  Fatum 
probetur    ex    eo,    quod    homines    etiani    inviti    servabantur    in    vita.      Fatum 

»IUcet  parasilicac  arli  maxitnam  in  malam  a'u-  bcrgac    1831),    unde  Grotii   quoque    crrorcm  cog- 

cem,  nosccs.   Lociun    ipsiini   iuter  Cornclianac  fragmenla 

Ita  juventus  jam    riJiciilos    inopesque   a  se   se-  rctnlit  Orellius  (T.  IV,  P.  2,  p.  4ol). 

gvegat.n  salis  fueril\   lleliqua  Ciccro  docebit  (toplc.  IS^ 

Adde    eundcm    in    SticLo   (1,   5,  17)  et   de  Gna-  partit.  26)   ct  Quinctilianus  (o,    10,   80  seqn). 
tlione  Terentium  (Ennucli.  2,   1).  setl   quwii\    Locus    cst    Ciccronis   (in  Verr.  2, 

iM  fomna^   Addidi   in  e  codiee  Alonacensi,    pa-  10):    »sed    quuni    ob    tua    dccrcta,    ob    cdicta,    ob 

riter  atque  rcrba  nut  Cicero   dicit»,    qiiae  ab  editis  imperia,    ob  jiidicia    pccuniae    dabantur,    uon    erat 

aberant^    sed     quod    idem    in    scqucntibus   cxbibuit  quaerendum,   cujus  mauu  nnmcrarcntur,    scd  ciijus 

domo   sua  eo    minus    rccipere    volui,    quia    vulgata  injuria    cogerentiirn,    nnde   Blartiano    quoque   coge- 

cum   ipso   Gicerone    (pro   regc    Dcjotaro    S)   egrcgic  rentur  restiliii,    quod  jam  in   anterioribus  editioni- 

COnvenit.  bus  erat  et  codice  Darmstattensi  confirmabatur,  pro 

«liuwores]    lidem   qui  ct   curiarum  magistri,  qul  congcreretur ,   ut   Grotiiis   cdidcrat. 
candidatorum  nominc    pecunias   viritiin  inler   trilius  yirgilius\  Didonis  verba  sunt  (Aeneid.  i,  3Ii): 

dividebant.  IVotat  Pedianus  in  II.  Vcrrinam.  GnoT.  nMene  fugis?  Per  ego  has  lacrimas  dextramque 

—    Confcr    omnino    egregiam    Frid,    Ilcnr.  Wcis-  tuam   te, 

manni   dissertationcm  (de  divisoribus   et   sequestrl-  fer  connuhia  noslra,  per  inceptos  Bymenaeos* 

bus  ambltus   apud   Romanos   iustruiacntls,  Ileidcl-  cet. 


Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  494.  i20 

enim  est  caiisa  vel  vitae  vel  niortis;  illa  vero  effeeta  siint  fali,  vivere  posse 
vel  nioi^i.  Ciccro  hinc  probat:  „Auli  Hirtii  vita  populo  cara  est,  quod  ei 
populus  plaudit."  Hoc  et  Virgilius:  „Degeneres  aniinos  tiinor  arguit.**  Nani 
timor  est  causa,    ut  degener  sit  animus,    quod  timoris  effectus  est. 

A  COMPARATIONE  MAJORUM. 

A    comparatione    majorum:    „Quis   dubitct    a    Siculis    petisse    pecuniam  49^i 
Verrem,     quum    a   Marco    Octavio    Ligure    postularit?"   Virgilius:  „Tu    potcs 
iinanimes  armarc  in  proelia  fratrcs."     Ex  hoc  utiquc  probat  et   ah"enos   posse, 
quod  minus  est.     Terentius:  ,,Nain  qui  mentiri  aut  fallere    instituorit   patrem 
aut  matrcm,   tanto  magis  audcbit  et  cetcros." 

A  MINORUM    COMPARATIONE. 

A  minoruni    comparatione,    ut   est:  „Publius   Scipio    pontifex   maximus  4{X> 
Tiberium   Gracchum  mediocriter  labefactantem  statum  rcipublicae  privatus  in- 
terfecit";  deindc  juugit  quaestioncm,  ubi  modus  est  quidam :  „Catilinani  orbem 

^uU  Hiitii]   In  cditis  erat:    »Auli  Hircil  \itam,      gciicres   animi   timorcm,    non    hjc   illos    arguere  \I- 

qnae    popiilo    cara    cst. «      Grotius   corrnptius   ctiam      dcatur. 

cdidlt:   uAuii  Ilircii   vitani.   Aull  HircII  vlta  populo  .  „„,    ?,   .,1    c*     „    „    !•  -i         n     r  .  t* 

i    i  poslulavit\   Sic  e   eodicibus   Urotiano  ct  Darm- 

cara  est,   quod    ci    populusn    cet.    CoiTcxIt  dcindc      „.„».„„„:  „„„:„,:   „„„  „  „»   7      *  1   • 

'    J  1    1    ^  stattensi  scnpsi  pro  postularet ,    quum  apud  ipsnnr 

in    notis  aliquatcnus,    nt  Inquit,  e  MS.  suo.  Equl-  ciceroncm  (Verr.  1,   48)   legatur   »poscere    pecu- 

dem  prcsso  pcde  codlces  mcos  Monacenscm  (C)  ct  ^^^^  „„„   dubltarit.« 
Darmstattcnseiu   sccutus  sum.   Ccterum    nostcr  non 
ipsa    Clceronis    (PJiil.    I,     extr.)   verba   exscrlpsltj 
sed  lILcrc  lioc  cxemplo  usus  est. 

effectits]  Legc   effectum.  Grot. —  Haud  inalc,  Terentitis]  Apnd  Ipsum  poetam  (AdcIpL.  I,  I, 

qunm    et  effecla  pracccdant,    et    qnoil  ncutrum  po-  30)  cst    iiisueril   pro    inslituerit,   aLestque   et  antc 

stularc   vldcatur;    sed    tanta   cura   apud  Martianum  celeros ;  rccte  utrumque,  sed   apud  nostrnm  invitl» 

quaercnda    non   cst,    qul    ne    Ipso  quidcin   cxemplo  cooicibus  corrigere  noliii. 

suo  utl  potuerlt  (Aeneld.  4,  13),    uLI   quuin  manl-  Publius]    Excmplum    repetifum  est  e  Cicerone 

fcsto  degcneratlo  anlml  causa  sit,  quae  timore  tan-  (Catil.  I,   7);  illud  quod  seqiiitur  TerentiaiMim  ex 

quam   cffcctu  prodatur,   lem   ita   conYerlit,   ut  dc-  Audria  (1,  1,   83). 


Virtjilius]  Scrvius  quoque  ad  illum  locuin  (Acn, 
7,  33i>)  obscrvavlt  argumcntari  a  majore  ad  miaus. 


4o0  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  497. 

terrae  caede  atque  incendiis  vastare  ciipientem  nos  consules  perferemus?"  Ex 
hoc  Tercntii  loco  illud:  „Hic  parvae  consuetudinis  causa  hujus  niortem  tam 
fert  familiariter." 

A  PARIUM  COMPARATIONE. 

498  A  parium  comparatione  Cicero:  „Et  si  non  minus  jucundi  atque  ilki- 
strcs  sunt  ii  dies  quibus  conservamur,  quani  illi  quibus  nascimur",  et  in 
Pisonem:  „]Nihil  interest  utrum  ipse  consul  improbis  concionibus,  perniciosis 
legibus,   rempublicam  vexet,    au  ahos  vexarc  patiatur," 

His  igitur  breviter  demonstratis,  illa  quae  non  excogitantur  ab  oratore, 
sed  a  causa  aut  a  reis  suggeruntur,  in  tribus,  ut  diximus,  rebus  posita  sunt: 
in  scriptura,  ut  tabularumj  in  auctoritate,  ut  testiumj  in  neccssitate,  ut 
tormcntorum. 

A  SCRIPTO. 

499  A  scripto  argumentum  petitur,  quum  ad  dubiae  rei  probationem  vel 
chirographum  vel  testamentnm  transactionis  aut  tabulae  recitantur,  ceteraque 
hujusmodi,   quae  ita  nota  sunt,   ut  exempla  de  oratione  non  quaerant. 

AB  AUCTORITATE  ET  TESTIMONIO. 

oOO  Ab  auctoritate  vero,  ut:  Africanum    dixisse  jure  caesuni    esse  Tiberium 

Gracchum;  aut  quum  testimonium,  quo  veritas  nudetur,  affertur,  ut  Cnacum 

el  si]   Locus  cst  e  Gatiliuariis  (3,    1);    uuilc  ct      Arislotclc    (rlietor.  i,    lli)   et  Cicerone  (topie.  4), 
\crba    "conspryaniur  quani   illi    quibusn,    quae   pro-      qul  Gracco   noniiuc  aTSy^va  nuncupant. 

pter  lioniocotclcuton  cxcidcrant,  liortantc  jani  Gro- 

..        •»«    ,.  ,.,  .  transactionis]  Fallor  an  cxciderunt  Iiic  alinua? 

tio,    Jrlartiano   rcstitui.  J  ' 

, .  •     ;     T  m    •  1     .  Ccrte  si   rcliqua  omnia  sana  siiit,   tratisnctiones  lc- 

improbis  concionibus\  1  rajccta  tantummodo  hace  ^ 

.  ,  „.  .     /.     w>-     us  ccndum    forct;    niiiiis   durum  cnim  essct  srcultivum 

verba,   cctcrum  Ciceronis  (in  Pis.  S)   sunt.  " 

;     ,     1    T  r      /ff    fniM        x      i  vefcrrc  ad  tabulas. 

non  excoffilantur]    Inlra  (§.  i)6I)[nostcr  Lacc 

»rgumcnfa    appcllat  inarlifiviaUa ,    ducibus  nlmirnm  jifricanum]  E  Cicerone  (de  orat.  2,  2I>). 


Martiani  Capellae  lib.  V.  $.  500.  431 

Pompejum  de  misso  frumento  celeriter  testem  nobis  orator  inducit.  Auctoritas 
igitur  aut  judicantis  aut  tcstis  est.  Huic  parti  adjunguutur  oracula  ceteraque 
id  genus. 

A  NECESSITATE. 

Necessitas  vero  dat  fidcm  ex    tormentis    aut   sonmo    aut  furore    aut   vi-  501 
nolentia,    quae   vocem   alicujus    rei   cxtorquct  invitis,      Quae  omnia  quum   ad 
conjecturam   causa,    persona,    facto  adduntur,    ipso  testimonio   vcl  confessione 
vel   scripto   capiunt    lidem    vel   amittunt.     Nam  ct   causa   dicentis  attenditur  et 
persona  tractatur,  et  ipsius  scripturae  secum  aut  cum  causa  qualitas  comparatur. 

DE  CONCILIATIONE  ANIMORLM. 

Sequitur,  ut  ad  ca,  quae  conciliant  aut  perniovcnt  auditores,  intentioneni  50^ 
suam    flectat   asscrtor,    quoniam    ad    fidem    faciendam    hacc   quoque    pertinerc 
praediximus.     Conciliantur  igitur  animi  tum  personae   tum  rei  dignitate.     Per- 

JHilieantis^    Ita   antcriures   cditiones    codinesque  addtinlHr^    In    cditls    lcgohatur  »addncuntur  id 

Darnistattcnsis  ct  RclcLcnaueusls.  Grotius  undc  in-  cst«j  sed  praetuli  Darmstatlensis  codicis  lcctiuncm 
dicantis  liauscrit,    ignoro.  i)>5i'mj(]    Sic  scripsi  c  codicibus  Grotiano,   Darni 

oracithxj   Confcr  Quinctilianum  (S,  7,  3S  et  36)  stattcnsi,    et  Monacensi  (C)  pro   ijisi^  iutclligc  fjua 

ct   Ciceronem  (in   partit.  2 5   topic.  20).  litas,    Sed   gravius   mcndum    siipra   cx    codcm   3Io 

>iecessi<a»']    Cicero   (topic.  20):   «Facit  eliam  ne-  naccnsi  corrcxi  et  causa  scribendo  pro  nec  iu  cditis 
ccssltas   fidcm,    quae    quum    a    corporibus    tum    ab  conciliantur^   Paulo  aliter  Ciccro  (de   luYcnt.  1, 

animis  uascitur.  ]\am  ct  vcrberibus,    tormcntis,  igni  IC):  nBcnerolcntia  quatuor  c  locis  comparatur,   ab 

fatigati  quae   diciint,    ea  videtur  Tcritas  ipsa  dicere,  nostra,  ab  adversariorum,  ab  judicum  pcrsona,   al) 

cl  quae  a  pcrturbationibus   animi  sunt,    dolore,   cu-  ipsa  causa«,  Aristotelem,  ut  videtur,  secutus  (rbclor. 

piditatc,  iracuiidia,    nictu,   quia  necessitatis  vini  ba-  3,   14,  7):  Aiyezac.  dk  Tavza  sx  Ts  zov  ?.£yov- 

bcnt,    afferunt  auctoritatem  ct  fidcm.   Cujus  gencris  Toq   xal    TOV    axgoaTOV    xal    Tov    Jtgayuazog 

ct  illa  sunt,   cx  quibus  nonnunqnam  ycrum  inveni-  x«t    TOV  ivavTiov.     Propius   ad   nostrum  accedit 

tur,  pueritia,   somnus,   imprudcntla,  vinolentia,  in-  Quinclilianus  (4,   1,    6^    p.  14  Spalding.):   "Bckc- 

saniaa  cet.    De  tormcutorum  auctoritatc  apud    anti-  volentiam   aut   a  personis   ducimns   aut  a  causis  ac- 

quos    vidc    HudtvvalclvCrum  (de    arbitiis   Athcnien-  cipimus.   Sed  pcrsonarum  nou  cst,  ut  plerique  cre- 

sium.p.  l>i).  didcrunt;   triplcx  tantum  ratio,   cx  lititjaiore  ct  ad- 


452  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  502. 

sonac  aiit  auditoris  aut  rei  vel  ipsius  oraloris  aut  adversarii.  Auditoris 
sic:  „Qualem  te  jam  antea  populo  Romano  praebuisti,  quum  huic  eidem 
quacstioni  judex  praeesscs,  talem  te  et  nobis  et  populo  Romano  hoc  tempore 
impertias."  Rci  vero,  ut  pro  Dejotaro:  „Quem  ornare  antea  cuncto  cum 
505  senatu  solcbam  pro  perpctuis  ejus  in  nostram  rempublicam  meritis."  Oratoris 
vero,  quum  de  se  non  supcrbe,  sed  modcrate  loquitur;  quale  est  istud: 
„Quum  quaestor  in  Sicilia  fuissem,  o  judiccs,  itaque  ex  ea  provincia  dcces- 
sisscm,  ut  Sicuhs  oninibus  jucundam  diuturnamque  mcmoriam  quaesturae 
nominisque  mei  rchnqucrcm,  factum  cst,  uti  quum  summum  in  vctcribus  pa- 
tronis  mukis,  tum  nonnuhum  etiam  in  me  praesidium  suis  fortunis  constitutum 
esse  arbitrarentur."  Sed  hacc  plenius  in  exordiorum  praeceptis  edisseram. 
Ab  advcrsarii  vero  persona  concihatio  ht,  dum  iUius  iniquitate  aut  arrogantia 
demonstrata  nostra  modestia  commendatur.  Scd  haec  posterius,  ct  in  prin- 
cipiis;  quanquam  nunc  non  orationis  partcs,  sed  dicendi  formas  et^  faciendae 
fidei  spccics  numeramus;  quo  loco  patheticae  quoque  dictionis  attcndimus 
facukatem,    cujus   vis  vel  in  comniunibus  locis   vcl  in  epilogis    maxime  conti- 

versafio    ct  judice;    nam    exordium   diici   iionnun-  u.    pa.    niiil.    t.   n.  nu.  ct.   i.   pr.   s.   f.   o.    a.    r.u    e 

qnam  etiam  ab   aclore    causae   solct.u      Scllicet    illo  quibus   nullo   negotio    ipsa    Ciccronis   (div.   in  Cae- 

temporc  plcrumquc  alius  pro  litigatore  causam  agc-  cil.  1)   vcrba    rcstitui,    fjuac    Marliano    oninino  rcd- 

bat,    ctsi    pro    una    persona   babcri   posscnt,    undc  denda    crant.     Quis   crit  cnim   qui   sibi    pcrsuadcat, 

cautc   nostcr    «rei  vel  ipsius  oratoris»   dixit.  cxcmplum  a  nostro   allatum  fuissc,    quod  ncmo   in- 

populo  Roinano\   lu  editis:  npublicac  rei.«  Error  telligeret?    pracscrtim    quum   ncc    locum   laudaverit 

cx  notis   P.  R.   Gkot.  —   Recte   in   eodicibus    Rel-  ct  nc  auctoreui  quidcm,  a  quo  illud  mutuatus  csset. 

cbcnaucnsi  et  Darmstattcnsi  si^lac   maiorlbus  Iltcris  i    »i     •         i  j 

quananam^    Magis    ad    scnsiim   accommodatum 

P.  R.  scriplac  rencriuntur.   Codex   Monaccnsis  fC),       ,.  •       ,  i        -f  >    .        ■        •  i 

'  '  \    /'      luissct  (juandoquulem ,    quod   Jiaud    scio   an   c    urc- 

c    quo  totuiu  locum  corrcxi,   conformls   cst  Ciccro-        .  .  ,    .  .         <.      •» 

*  viata  vocc  iorte  corruptuin  Juerit. 

iiis    (pro   Rosclo   4   f.)   ipslus   vcrbis.     Vulgo  cnlin 

praetcrca  jam   omissum    erat    ct  el  antc  nohis,    ct  valUeticae]  Adi    Ciceroncm    (in    orat.  57)    et 

impurtias  scrlptiim   crat  pro  impcrtias.  QHinclilianum  (6,  2,  8  ctlO;  p.  490  scqu.  Spald.); 

ommbits]    Post  banc   voccm    in   cdltls  sequltur  "^  «onfcr  superiorcm  locum  (§.  475). 
cte.,  in  codlclbus  Monaccnsl  vcro,  Rciclicnaucnsi,  ot  vel  /n  communibus  locis]  Omissa  bacc  apud  Gro- 

Darmstattcnsi  bac  rcpcrluntur  brcviatac  voccs  siglis  tium  e  prlorlbus   Inscrui    cdltlonlbus,    qiilbus  adstl- 

scrlptae:    niu.  di.  g.   ui.   nomm.  in.   r.  f.  u.  t.  c.  s.  i.  piilaiitur  codlccs  Rclcbcuaucusis  ct  Dariustattcnsis. 


Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  503.  433 

netur.  Nec  mea  primordia  quidcin  apud  veteres  hac  animorum  permotione 
caruere,  quod  tuuc  demonstrabitur,  quum  ordicndi  praecepta  tractabimus. 
Interim  generatim,  quibus  mentes  afFcctibus  incitentur,  nulla  partium  defi- 
nitione  signabo. 

DE   COMMOTIONE   ANIMORUM. 

Commoventur  igitur  auditores  aut  miseratione  aut  odio  aut  invidia  aut  504 
mctu  aut  spe  aut  ira  ceterisque  similibus.  Miseratione,  quum  calamitates 
alicujus  magno  dolore  tractamus;  quum  iniquitatcm  temporis  vcl  periculi 
magnitudinem  memoramus,  ut  in  septima  Verrinarum:  „Patres  hi  quos  videtis 
jacebant  in  liniine,  matrcsque  miserae  pernoctabant  ad  ostium  carceris  ab 
extremo  complexu  Hberum  exclusae;  quac  nihil  ahad  orabant  nisi  ut  fihorum 
extremum  spiritum  ore  excipcre  sibi  hceret."  Ab  odio,  quum  adversarii  factum 
vel  viris  bonis  vel  judicibus  ostenditur  exsecrandum,  ut  quum  judicum  cor- 
ruptio  docetur  a  Verre  jactari;  item:  „Quum  in  avaritia,  scelere,  perjurio  vos 

ner;  mea  prtmordia\  Nec  supplevi  e  eodice  Mo-  librum  qiuntiiin,   qiii  a  nostro  oratio  appcllatur  sc- 

nacensi  (C).  Ordicndi  praecepta,    quoriim  mcminit,  ptimn. 
infra  (§.  545)  dabuntur.  videtls^   IIuuc  ctlani  locum  in  intcgrum  restitui, 

caruere]   Sic  codices  Rciclicnaucnsls,  Darnistat-  siquidcm   in    cdilis   vidi    Icgitur   pro   videtis  addito 

tensis,  Monaceusis  (C)  et  anterioies  editioncs.  Gro-  «'<"•  »'»  "'  °f'""'    cxemplum  hoc  intelligere   posslt, 

tius  absque  sensu  cavere  edidit.  quod  c  Vcrrliiis  (5,   45)    sumtuin  esse    Martianus 

ipsc  prodidit.   Siglas    qiiaiuvis  pluribus  locis   corru- 
commoventttr]  Hlc  prae  ccteris  confcrcndus  est  •  /^\   .•         i  ••  . 

_   -■  _  _  ptas  c  Jlonaccnsi  (C)   liic  subjicere   non   gravabor, 

Aristotclcs,  qiii  integro  secuudo  libro  rhetoricorum  •      !•    i      •■  -i    i  -mw      ■ 

quac    si   aliua   niliil    boc   saltcm  prohaut,     Martia- 
de  coinmotionibus  animorum  agit.  ,  .        .  ,•,•,,. 

num  excmpiiim  totum,    sicut  ipsum  cdidi,   dedisse. 

Septima  f^ertinartnn]   Illam  orationcm  denotat,  Sunt  vcro  siglac  hae:  »a.  i.  1.  p.  ni.  a.  q.  m.  p.  a. 

qnae  in  nostris   editioiiibus    libri   qtiinii  noniinc  in-  u.   o.   s.    c.    a.   r.    a.  b.   cons.  1.  1.  ex.  q.  niliil  a.    o. 

scriljitur:  quo   patct,    Martiani  tcinporibus  Verrina-  nibil  u.  f.  s.  post  s.  p.  ex  1.«  Paulum  mutatas  codiccs 

rum   noniine  priinam  appcllatam  fuissc,  quac  nobis  Darmstattcnsis  ac  Rciclicnauensis    exbibent. 

in    Caecilium     sive    di^inatio     dicitur^      scciiudam,  qmtm  in  avariliu]   Excnipluin   liocct  duo   qiiac 

quae  actio  prinia  in  Vorrcm;   tcrtiain.   quae  priinus  scqiiiintur   e  libris   in  Vcrrcm   (1,    14.    f  el  3,  4) 

actionis   sccuudae    libcr,    ct   sic  dcinccps   usqiic  ad  rcpctita  suut. 

55 


43i  Martiani   Capellae  lib.  V.   §.  504. 

sui  similcs  csse  arbitratur."  Invidia  est,  quae  quodam  livore  inficit  auditores; 
ut  cst:  ,,Quod  ad  tuam  ipsius  amicitiam  ceterorumque  hominum  maguorum 
atque  nobilium  faciliorcm  aditum  istius  habet  ncquitia  et  audacia,  quam  cu- 
jusquam  nostrum  virtus  et  integritas."  Item:  „Istum  rcbus  omnibus  undique 
ereptis  impune  cludentem  circumfluere  et  abundare."  Potest  quidem  ct  illa 
res  auditorum  mcntcs  incendere,  ut  si  alicujus  exaggcrcs  tyrannicum  spiritum, 
50o  aut  potentiam  non  fcrcndam.  Metum  vero  excitari  vcl  propriis  vel  conimu- 
nibus  periculis.  Propriis,  ut:  „Hoc  est  judicium,  in  quo  vos  de  reo,  popukis 
Romanus  de  vobis  judicabit";  communibus  autcm,  ut  cst:  „Videor  mihi 
videre  hanc  urbem,  lucem  orbis  terrarum,  arcem  omnium  gcutium,  subito 
uno  incendio  concidentcm."  Spe  quoque  animi  perturbantur,  quum  bcncficia 
aut  obsequia  promittuntur,  ut  quum  fidem  Milonis  Pompejo  polhcctur,  et: 
„Caehi  in  onmi  vita  servitium  obstrictum  vobis  ac  hberis  vestris  habebitis." 
Ira  etiam  vchementer  animos  turbat,  ut  quum  exaggcrat  ct  exclamat  Tulhus 
in  curia  scdere  socios  Catihnae:  „0  dii  immortales,  ubinam  gentium  sumus? 
quae  respubhca  hic  habetur?  in  qua  urbe  vivimus?  hic,  hic  sunt  nostro 
in  numero,  patres  conscripti."  Similes  ahi  permiscentur  affectus,  qui  quum 
ad  persuadendum  plurimum  valcant,  extra  causani  tamen  sunt,  nec  apparerc 
ia  oratore  manifcstius  debent,  ne  insidiis  judicem  capere,  non  ratione  dc- 
ducere  videatur. 

potentiam]  Insignc  Iiujiis  artificu  exempliiin  prae-  Caclio  f.)  verba.  Vocem  tamcn  vnlgo  omissam  ve- 

bct  Deiuostliciiis  oratio  in  Midiam,  quac  tota  fere  5<m  codicesRcichenaucnsis  ct  Darmstattcnsisliabcut. 
iu  Iioc  loco   tractando  vcrsatur.  O  diij  E  notissima  in  Catilinam  oratione  (Jj^). 

Iioc  csl^   Ex  actioiic  priuia  in  Vcrrcin  (IC).   De  Additac  sunt  in  Darmstattciisi  ct  Rciclicnaucnsi  sig- 

metu  confcr  Qiiinctiliauuiu  (^,   I,   20;     p.  23.  6,  lae:  »s.  n.  i.  num.  n.  c.«,    unde  viilgo   omissa  sup- 

1,  13;  p.  421.  G,  2,   21 5  p.  505  Spald.).  plevi. 

concidentem]  Addit  codcx  Monaccusis  (C)  »si  exlrn  causamj    Siint   quae    Graece  i^aycovia 

iste  liberatus  fucrit.u    Scd  bacc  apud  Ciccronem  (iu  vel    i^Cii    Tov    JtQaynaroq  ovza    (confcr  C.  Fr. 

Cat.  4,   6)  non   Icguntiir.  Ilcrniannuni   ad  Lucian.  dc   bist.   scribeud.  p.  543), 

^to/m  pdem]   Ex  oralione   pro  Milonc  (26)  boc  qiiibus  Arcopagiim  notum   est  oratores  prorsus  ab- 

exempluta   sunisif.  stiucrc  jussissc;   nam,  ut  ait  Scneca  (dc  ira  1,  16): 

obslrictnm]   Paululuin   innuiita\it  Ciccronls  (pro  oratlo   nilul   nisi    id    ipsura   dc    ipo    agitiir  specfaf. 


Martianj  Capeliae  lib.  V.  §.  506.  455 

DE  DISPOSITIONE. 

His  igitur  ad  fidem  faciendain  prudenter  inventis  ordo  rerum  cst  so-  506 
ciandus,  quac  pars  dispositio  vocitatur,  qua  quid  dicendum  quove  loco, 
quid  penitus  omittendum,  quomodo  etiam  ct  quando  ct  ubi,  prudenter  in- 
spicimus.  Duplcx  igitur  hujus  partis  est  ratio:  aut  cnim  naturalis  est  ordo, 
aut  oratoris  artificio  comparatur;  naturalis,  quuni  post  principium  narratio, 
partitio,  propositio,  argumentatio,  conclusio,  epilogusquc  conscquitur;  artificio 
oratoris,  quum  per  membra  orationis  quae  dicenda  sunt  digcritnus,  et  hoc  ex 
causae  utilitate,  non  ex  temporis  serie  coaptamus;  ut  pro  Milone  factum,  quura 
quaestiones  quasdam  ante  narralionem,  ut  praejudicia  rcfutarct,  induxit,  quod 
non  ex  ordine  naturae,   scd  ex  causae  utilitate  mutavit;   et  pro  Cornelio  primo 

ira    vanis   et    e.vlva    caiisam    obvcrsanlibiis   comnio-  ratlonc,  dlvisionc,  conCnnationc,   confutationc,  con- 

vetur.K    Quanqunin  intcrdinn  cxtra  caiisain  s<!*\agarl  cIusionc<<;    dciiule  vcro :  ncst  aiitcni«  inqiilt  «ct  alia 

ipsc    Clcero    coiilitctur   (pro  Miloiic  5-4;     pro  £ac-  dispositio,    (juac,    quum    ab    ordine  artificioso   rccc- 

eiiia   52).  dcnduin    cst,    oraloris  judicio   ad  tempiis   accomino- 

diiplex\  Vldcantur  Auctor  ad  Ilcrcnnluni  (3,  9),  datumj   quanqiiam  in  cxlrcmo  capitc :  »bis    comniii- 

Ciccro   (de  orat.  2,   7G),   Quinctillanus  (2,   13,  1;  iationibus  et   translatlonlbus  partlum  saepc    uli  nc- 

p.  529  Spald.)  et  Sulpicius  Victor  (p.  2i6  Pitb.).  cesse  est,  qiium  ipsa  rcs  arlifciosam  disposilionem 

post  principiintij   Dc   quatuor  prloribus  partibus  artipciose  commutare  cogIt.« 
infra  (§.  5i>6.  Hiio.  SS7)  aglt,   postcriorcs  duas  au-  non  e.v  temporis^   Qulnctillanus  (7,  1,  2):  nScd 

tcm  (8.  56t>)  junctas   proponlt,   quuiu  orationis  con-  mcniinerlmus    ipsam  disposltloncm   plcruinqiie   utlli- 

cluslo,    cpilogus,    et    peroratlo    unum    idcmquc    slt  fatc   mutarl,   nec  candein  scmper  prliuam  quaestio- 

(v.  QuInctHIanum  G,  1,  1;   p.  4i3  Spald.).  nein  cx  utraque  parte  tractandam»    cet.    • 

artificio^    Curlus    Fortunatlanus    (p.  69    Pitb.):  pro  MiioiieJ   Clcero  (cap.  5):  »Sed  anteqnam  ad 

«naturalein  ordlncm  sequlmur,   si  nllill  nobls  oberlt  eam    orationem    venio,    qiiae     est    proprla    nostrac 

In  causa;   si  aHqnId   occurrerlt,  ncccssltate  ulHitatls  quacstionis,    vldentur  ea    cssc    rcfiitanda,    quae  ct 

ordlncni  immutablaius    naturalcra,    sequeinur   aniii-  Jn  scnatu  ab  Inlmicls  sacpe  jactata  sunt,   et  In  con- 

clalciu.u     Moncndum   tamcn,    Auctorcm   ad  Ilcrcn-  clone    ab   Iniprobis,    et   paulo    ante    ab    accusatori- 

nium  (5,  9)  artiftciosum  ordlncm  appcllarc,    quem  bns;   ut  onini  terrore  sublato  rciii  planc  quac  vcnlt 

noster  nalitralem^    slquldem  ngcncra   disposltloniim  in  judicinm  vidcre  positls.o 

duo  esse«  alt,  nunnm  ab  Institutioue  artis  profcctum,  praejudicia]  Advcrsaril  enim  Milonls  et  a  senatH 

altcrnm  ad  casuni  <eni;jo?i5  accommodatiim»,  ct  prius  judicatiim  cssc  jactabant,    cacdcin    In   qua  P.  Clo- 

quldcm   in   eo  spcctarl    »ut  ntamiir    prlnciplo,    nar-  dius  occisus  cssct,   contra  rcmpubllcam  csse  factam 


456  Martlani  Capellae  lib.  V.  §.  o06. 

refutata  sunt  crimina,  quae  secuta  sunt  tribunatum,    post  ad  ipsum  tribunatum 

507  rccursus  est  factus;  quae  dispositio  artificialis,  ut  dixiraus,  nominatur.  In 
Verrem  autem  naturalem  temporum  ordinem  tenuit,  ut  primum  quaesturam, 
tum  legationem,  deinde  duas  ei  praeturas  objiceret,  servata  temporum  ratione; 
quam,  nisi  causae  repugnet  utilitas,  necessario  prosequemur.  At  ubi  majora 
quaeque  potissimum  et  invidiosiora  purganda  sunt,  ab  his  sumitur  refutationis 
exordium;  ut  pro  Cluentio  conjecturae  parlibus  expeditis  ad  pracscriptionem 
logis  accessit,  ordine  videlicet  commutato,  ne  si  Clucntium  legis  assertionc 
defenderet,    fugere  causam  diffidentia  videretur. 

DE  ELOCUTIONE. 

508  Duabus  his  officii  partibus  absolutis,  elocutionis  cura  est  intimanda; 
quae  quum  constet  in  singulorum  animadversione  verborum,  hoc  ab  eloquentiae 
nomine  separatur,  quod  illa  totius  operis  oratorii  virtus  est,  haec  pars  habetur 
officii.   Cujus  Cicero  duo  quasi  fundamenta,  duo  dicit  csse  fastigia.  Fundamenta 

(cap.  S),  ct  Cn.  Poinpcjuin  rogatlone  sua  ct   de  rc  spIcJat,  ignoro;  proxime  tanicn  acccdlt  Ille  (de  orat. 

et  de  causa  judicassc  (c.   6).  3,    57  f.):    »quasi  Loc  solum   quoddam  atquc  fun- 

ut  pro  Cluentio]    Ut  inscrul  c  codice  Darmstat-  damentum  est,    verborum  nsus  ct  copia  bonorunij 

tcnsl,  praetcrcaque  Rcicltenaucnsis  auctoritatc  delcvi  sed   quid    ipse    aedi/ieet    orator    ct  in  qno   adjungat 

non,    quod  vulgo   ante  defenderet   lcgcbatur;   quod  artcm,   id  essc  a  nobis  quacrcndum  ct  explicandum 

recte  me  fecissc  intelligct  qni  ipsani  Ciccronis  ora-  vldetiir.n    Adde   Gcrardum  Joannis  Vossium  (insti- 

tloncm  (cSp.  S2  scqu.)   Inspcxerit,    ubi  consulto  se  tut.   orator.  4,    I,    2):  »qucmadmodum  autcm  acdi- 

ait    Clucntii    causani    non   lege  sed  facto  ejus  de-  ficia,  ita  clocutio  unlversa   duobus  constat,  ftmda- 

fcndisse,    ut   nou    saluti    niodo    ejus    verum    etiam  meiilo  et  exaedificatione   sivc   struclura,    sub    qua, 

cxistimationi  prospiceret,   factoquc  dcmum  purgato  ut   inrcrius    diccnius,    compositionem    ct    diijnitatetn 

ad  lcgis  nienlionem  transit,   ctsi  vlderetur,   si  niliil  couiprebendimus.<    Fundamentum  cnlm  appcllat  ele- 

aliud  voluisset,    uisi   ut  causam  obtincrct,   lcgc  re-  qantiam ,   quae    sccnndum  Auctorem  ad  Ilcrennium 

citata  pcrorarc  potuissc.  (4,    12)  distribuitur  in  Lalinilatem  atque  explana- 

eloqnentiae^    Cornclius    Fronto    (II,    pag.  478  tionem.  Paulo   alitcr  Cicero   (dc  orat.  1,  52):  «au- 

Maji):  ueloquenlia  pcrfccta  vis   oralionis,   eloquium  dlcram    ctiam   quac   dc    orationis   ipsius    ornamcntis 

pars  supposita   commodc  cIo([ucudi.<i  tradercntur;   in   qua  praecipitur  primum  ut  pure  et 

Ciccro]  Qucm  potlssiiciim  locnm  Slartlanus  rc-  Latine  loquamur,  dcindc  ut  plane  et  dilucide,  tam 


Martiani  Capellae  lib.  V.  $.  S08.  437 

sunt  Latine  loqui  planeque  dicerc;  quorum  unum  Grammatice  loquente  didicistis, 
quum  ejus  vobis  insinuata  est  subtilitas.  Fastigia  vero  sunt  copiose  ornateque 
dicerc,  quod  non  ingcnii  sed  laboris  cst  maximi,  exercitatione  etiam  diuturna, 
qua  non  sokim  uberior  sed  illustrior  quoque  facullas  acquiritur.  IIujus  rei  o09 
duplex  ratio  est:  una,  qua  in  singulis  verbis  lumen  appareat;  altera,  ut  dig- 
nitas  eloquendi  copulationis  ipsius  decore  servetur.  In  singuHs  vero  aut  pro- 
priuni  aut  translatuni  mutuatumquc  conquiritur.  Propria  sunt  vctusta  prae- 
cipuc;  nam  tum,  quum  proccres  vcl  ncscirent  haec  dicendi  ornamcnta  vel  ap- 
petere  non  auderent,  propriis  utebantur;  sed  quia  verborum  vcterum  jam 
cxolevit  usus,  uon  sunt  audacius  usurpanda  illa,  quae  cum  aetatc  mutata  sunt. 

ut  ornate ,   fum  ad  rcrum   dignifatem  apte  ct  quasi  marglncm  conjcctani,  pro  vulgata    mutntumnue ,  ut 

decore»,  quac   cadcm   Quinctiliani  est  doctiina   (8,  slbi  constarct  Maifianus,  cui  supra  quoquc  (§.  5o9) 

i ,  1).  mutuantur    rcddidi    pro    mutanlur    in     siniili    argo 

exercilationel^    Lcge   nescrcitatlonis    ctlam    dlu-  nicnto,  pracsertini  quum  Clceronem  ipsura  (orat.  27) 

turnae.ii  Grot.  —  Possis  tamcn   vulgatani    quoque  mtitala  verba   a    translatis  distinguere  potius    vicic- 

tueri,     si  pro    ablatlvis   absolutis  aceipias.   Ccterum  rem:  ntranslala  ca  dico,   quae  pcr  siniilitudincm  ab 

in    anterloribus    cditionlbus    est    nuia   pro   <jua,   ct  alia   re   aut  suavltalis  aut  iuopiac  causa  transforun- 

acnuirilur   pro    exquiritur ,  quorum   posterius    Rci-  turj   mutatn ,    In  quibus  pro    verbo  proprio  suLjici- 

cbenaucnsl   quoquc  codlcc  adstipulantc   rcstitui.  tnr  aliud,  quod  idem  significct,   sumtum  ex  re  ali- 

duplex  7-atio^   Qulnctillanus  (8,   1,    1):    nlgltur,  qua    conscqncnfl»;    licet    ex    eodcm   loco    appai'cat 

qnam  Graeci  (pod^LV  vocant,   Latine  diclmus  elo-  mulata  aeque  ac  ti'anslafa  propriis  oppoui. 

cutionem.    Eam   spccfamus   vcrbis   aut  sini/ulis    aut 

„    ,  .  .  j         1  ^.  vetnsta]   Ciccro  (Brut.  7i):   nSoIuni  nuidcm  ct 

Conjtinctis.«    acd  propius   ctiam  ad   nostrum  Cicero  -■  _       '  ^ 

,,  .   -     ww\       i-k       •     •  ••  A-  e  ••  qnasi  fundainentum  oratoris  vides  locutionem  emen- 

(de  orat.  o,  57) :  nUninis  igitur  oratio  eouticifur  ex      ^ 

,.  .  1  •.••!••,         •       datam    et  Latlnam:    cuius  pcncs    nuos    laus    adhnc 

verbis;    quorum   primnm   nobis  rafio  simpltciler  vi-  '        j       i  i 

,      ,         .      ,  ■    ,  •        1       IV  .        •!  fuit,  non  fult  ratioiils  aut  sclenfiae,   sed   consnctu- 

dcnda  cst,    dcmde  conjuncte.    I>ain  est  quidam  or- 

...  .  ...  ,  •  1.  dinls.  —  Actatis    illius  Ista   fuit  laus,    tanquam  in- 

natus  orationis,    qui    es  stnijults   verbis  est;   alius,  ^  ^ 

_,  noccntlae,   sic  Latlne  loqueudi"  cct. 

qui  ex  contiHuatts  conjiinctisque  constat.  Lrgo  ntc-  ^ 

mur  vcrbis  aut  ils,  quae  propria  siint  et  cerfa  quasi  exolevit^  Vidc  Ciceronem  (de  orat.  3,  10  f.  et 

vocabula   reruin   paene    una   nafa    cnm  rcbus  ipsis,  13),  Scnecara  (epist.  S85  p.  481.  ep.  114;  p.  649 

aut  ils   quae    transfertt7itur  ct  quasi  alleno  in  loco  Lips.),   Quinctlllanum  (1,   6,   41;    p.  168.    2,  S, 

collocantur,   aut  ils  quae  novamus  et  facimus  ipsln  21;  p.  297  Spald.),  Macroblum  (in  Safurnal.  1,  5); 

cct.  Gelllum  (11,  7),  et  quos  praetcrca  laudavlt  C.  Fr. 

mutuatttmque^    Rccepl  Icctioncm  a    Groflo  In  llermannus  (ad  Luc.  de  hist.  conscr.  p.  209). 


438  Marllani   Capellae   lib.  V.   §.  I>09. 

Ilaquc  alucinari  ct  ccrrituin  et  caperatiini  siniiliaque  praetereiintes  uteniur  his, 
qnao  consuetudo  recipiet;  nec  tamcn  sordidis,  nisi  quum  rei  sententiaeque 
vis  exigit,  ut  quum  Cicero  volens  crudelitatis  invidiam  facere  ait:  _„gurgulio- 
nibus  exsectis  reliquerunl",  et:  „virgis  plebem  Romanam  concidere";  nec  in- 
^>1^  decore  Virgilius  vitandae  huniilitatis  aucupio  Ijchnos  pro  lucernis  ait.  Quod 
si  res  verba  propria  non  habeat,  novanda  sunt  aut  ahenis  utendum.  Novantur 
autem  duobus  modis  vcrba,    aut  quadam  fictione,  aut  decHnatione  praesumta, 

ahielnat!]    Rectius   sic   In   codiclbus  Darinslat-  « Ingiiinibus  quare  detonsus  gurgulio  exslat^i 

tcnsl  ct  Rcicbcnaucnsi,    quam   hallucinari  in   edltis  ncquc  diibito  quin  ita  Martianus   quoquc  acccpcrlt, 

(Gell.  16,    12),   quamvis    a  reterlbus    ct    Ciccionc  Jnprlmis  si  revcra  e.v5ec<w  illc  scrlpscrlt,   quod  pro- 

ipso   aliijuando   sic  scriptuin   csse    iion  sit  ignolum.  p,u,ni    vocabulum   cst    dc  castrationc    (Qnlnctil.  7, 

cerrituvi\  Pluutinum  vocabulum  est,  quo  taincu  4^    8)5    Ciceronem    tamcn   dc   gutture   Intellcxissc 

et  CIccio    (ad   Att.  8,    7)  ct  Horatius  (sat.  2,  3,  manircstum  cst. 

277)   aliquando   nsl  cssc  videntur,    ncc  Ipse   noslcr  virijis]   Ex  oratlonc  In  Verrem  (2,   1,  47). 

infra   (§.800)  uti  rccusavit  pro  insano.  yir^jiUns]   In  Acnclde  (1,    726): 

caperatum]   E  Pacuvii   Dulorcsle   attulit  Varro  —  «dt-pendent  lycbnl  laqnearibus  aureis.a 

(L.  L.  6,  6)    «cnperata    fronte    a   caprae    fronlC"j  verba  propria]   Secutus  sum  codiccin  Monacen- 

mox  obsolctum  Appulcjiis  postliminlo  rcdnxit.  scm  (C)^   vulgo   enim  crat:   »quod  sl  sua  rcs  pro- 

(jumn   Cicero]   IXupcr  demum  Aiigcll  31ajl   mc-  prla  vcrba  non  liabcat.u 

rlto  (in   M.    T.   Clccronis    ses    orationuni   partibus  novantur]   EgTcgie  de  bls  praecipit  Curlus  For- 

antc  nostram  actateni  iucdltis,    Mediolan.  1817)  re-  tunatianus   (p.  70   Pltb.):  «Tertlus   uiodus   cst,     ut 

pcrta  est  oratlo   iu  qiia  lioc  fragiuentum  exstat  (pro  novcmus    vcrba,    quac    taiucn  parcius    debemus   at- 

Tullio  10,    s.  21):   »tantiimquc  odil  crudelitatisquc  tlugcrc;   nam  ct  acgrc  novum  vcrbnm  facere  possis 

Iiabucriiiit,   iit  cos  oiniics  tjnrijulionibus  insectis  re-  lene  ac  dccorum,  et  fere  asperuautur  bomlnes  quac 

liufjuerenl ,    iic    si  qncm    scralvivum    ac    spirantcm  non   rccognoscunt.    Vlr  pcrfcctissImHS  dixlt:  Ycrbis 

rellqiilssciit,    minor    bis    lionor  babcrctiir.u     Ncquc  utcndiim    cst     ut    nuniis    publica   moneta   signatis. 

tamcn  lcctioiiciu  inscctis  Martiano   obtrudcrc  volui,  Vcrba  qiilbus  modis  novantur?  prlmo  Graeca  trans- 

licet   nec   viilgatain    ejcclis,    nec  quam    in    niaigiiic  ferimus,    iit    nova  ex  bis  Laliua  confingamus;    dc- 

Grotlus    posult    exaclis   probarcin;    scd    qnod   jara  binc    pcr  congeminalionem,   ut    Ciccro    iifcras  50/1- 

Grotlus  coiijcctnra  asscculus  erat  pracbctcjuc  codcx  vaijas"  dlclt;  ct  pcr  derivationcm  novare  possumus, 

Rcicbcnaucnsis,     exsectis    rcposul.    Practcrea   ante  ut  ab   aulumno   Cato    ait  aulumnitalem ,    ct  n  per- 

Cicero    inscrul    (juum    c    codiclbus    Rclclicnaucnsl,  neliendo  Cicero  perpessio7iem.« 

Darmstattcnsi,  ct  Monaccnsi  (C).  ^c<ioi»e]   Codices  sccutus  Darmslattcnscm,  Rci- 

ffurgulionibus]    Obscocno    scnsu   dlxit   Persiue  cbcnaiiciiscin,    ct   3Ionaccnscm  (C)  omisi,    quod  in 

(4.  rSS):                 .  edllls  scquitiir,  verborvm. 


Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  510.  439 

aut  duoriim  quae  usitata  sunt  conjunctione  composita.  Fiiiguntur  maxime 
quum  transtcrimus,  ut  qui  .toioxrixa  qualitatem  esse  dixcrunt,  quod  nomon 
nunquam  fuerat  in  Latinis;  quo  ct  auribus  temperandum,  et  iusolentia  fugienda, 
quam  vitans  Cicero  Soterem  salvatorem  noluit  nominarc,  ct  ait:  „qui  salutcm 
dedit";  illud  enim  nimis  insolcns  vidcbatur.  Dcrivatione  quotjue  fiunt  vcrba,  511 
quae  grammatici  paragoga  nominarunt,  ut  dicimus  florca  rura,  ct :  „campique 
ingcntes  ossibus  albent",  quod  satis  crispa  inflcxionc  Horatius  albiccnt  dixit. 
His  plcrumque  Grammatice  utitur,  licct  Tullius  grandiferas  posscssioncs  dicat 
et  grandiloquos  oratorcs.     Huic   diligcntiac  subjungitur  translatorum  cura   ver-  512 

tftialitatem^  Cicero  (acad.  1,7):   «Daltitis  cnim  KQnalis  ajyes  aeslale  itova  per  florea  riira 

profccto,  ut   in    rcbiis  iuiisifali^^i,    qiiod  Gracci   ipsl  Exercet  suh  sole  labor.« 

faciiint,   a   quibns  haec  jain  diii  traetantur,  utaniiir  campiaHeJ    Versus    ct    ipsc   Virgilii   cst   (Aen. 

verbis    intcrdiim  inanditis.  —    Qiialitates  igitur  ap-  £2,   5G): 

pcllavi,    qiias  jfoioxTjXag  Graeci  vocant,  quod  ip-  'Saniiuine  adhuc  canipiquc   ingcntes  ossibus  a!- 

sum  apud  Graccos   non  cst  vulgi  vcrbum,  scd  pbi-  bcnt. « 

losopboruin,    atque    id    in    multis.»     Addu  ciindcin  In    cditis    quidcm    Mnrtiani    cxcniplaribus    crat    vi- 

alio  loco   (de  nat.  dcor.  2,    o7).    Ccterum  codices  rentes  pro  iuffentes,  scd  codiccs   Grotianus,  Darm- 

Blonacensis,   Rcicbcnaucnsis,  Darmstattcnsis  Iiabent  stattcnsis,  ct  Iflonaccnsis   (C)   goniiinam   Icctioncm 

aualitates ,    quod   tamcn   quia   Graeco    non  respon-  pracbucrunt.   Siinilis   est  a!ius  Virgilii  versus  (Aen. 

det,    recipcrc   uolui.  o,  86S): 

iSo/erem]    Ciccro    enim   (iu   Verr.  2,    2,   63),  sDifficiles  quoniJam  mull Gnnnnue  oss'ihus  aIbos.« 

postqnam  Vcrrcm   >inon    solum  palronum  islius   in-  crispa^    i\on    vitupcrat    bac    voce,    sed    laiidat^ 

sulac,   sed   ctiam  Srtera   inscriptum   sc  vidisse  Sy-  qucmadmodum   Gellius    (I,    4)  el  Plinius  (io,    9, 

racHsis"  dixcrat,    «boc,   pcrglt,    qnantuni    cst?    Ila  18).  Horatii  locns   in  carminibus  est  (1,  4,   4). 

magnum,   ut  Latino  uno  vcrbo  cxprimi  non  possit.  grandiferas^    Ubi    rccentiores   apud    Ciceronein 

Is  est  nimirum  Soler ,    qnisalulem  dedit.«    Confer  (Pbil.  2,   39  f.)  (/irtnrfi /beiiore  edidcrunt,  Maitianns 

omnino  ForccIIinum  (in  lexieo),   qui  Cliristianos  de-  certc  grandiferas  leglt.   Stint  cniin   Ciccronis  codl- 

mum   scriptores  Satvalorem  dixissc  nionct.  ces,  in  qnibiis  Ita  scriptum  sit  (Graev.  5,  2;  p.  012). 

parajoifa]   Diomcdes  (p.  309  f.  Piitscli.):   «Siint  Monaccnsis  (C)   perperam  granilistrns  j  Reiclicnan- 

quaedam   principalia ,    quae    Graecis    fincoxoxv.tcc  ensis  et  Darmstattensis  reete  grandiferas ,   qiiod  re- 

dlcuntur,    nt    iiioms,  fons,    villa,    schola,  hortiis ;  ccpi ;     Grotius  enim  cdidcvat  ijlandiferas ,    qiiod  ta- 

cx    Iils    uascuntur    derivativa ,    quae   apud  Graecos  men  ctiam  defcndi  potest,   quia  IIIo  Ciccronis  loco 

^CKQCcycoycc  dicuntur,  ut  fontanus,  montanus,  vil-  a  qnibusdam  ila  Icgitur  et  nostcr  infra  (§.  702)  si- 

laticus ,  seholasticus ,  horticiis.v  mlll  voce  pahniferas  ntitur. 

fiorea  rura\  E  Virgilio  (Aeu.  1,  430):  grandiloqnos]  i\on  Clcero  solus  (Tusc.  i>,  51  f) 


440  Martiani  Capellae  Uh.  V.   §.  S12. 

borum,  quum  res  aut  sua  non  invenit  verba,  aut  quum  volumus  splendidius 
aliquid  explicari.  Ergo  ant  iuopiae  aut  decoris  causa  transferuntur:  inopiae, 
quum  dicimus  gemniare  vitem  et  luxuriare  segetes  laetasque  perhibemus;  de- 
sunt  enim  propria,  et  commodantur  adscita;  decoris  vero,  ut:  bellum  subito 
exarsit,  quum  potuerit  dici  exstitit.  Et  item  possumus  ab  omnibus  sensibus 
mutuari,  ut  ab  oculis  lux  libertatis,  et  odor  legum,  et:  „silent  leges  inter 
arma*',  et  a  gustu:  „o  nomen  dalcis  libertatis."  Verum  non  debet  haec  trans- 
latorum  alienorumque  verborum  afiectatio  sine  moderatione  captari,  nec  longe 
petita  debent  esse  translata,  ut  si  dicas  luxuriosam  Charjbdim.  Vitandum 
quoque  nc  turpls  sit  similitudinis  usurpatio ,  ut  si  dicas  „castratam  Africani 
morte  rempublicam"  aut  „Clodium  stercus  senatus."  In  hoc  genere  trans- 
ferendi  etiam  allegoriam  poetae  praecipue  nexuerunt,  et  Cicero,  quum  dicit: 
„Senatum  a  gubernaculis   dejecisses,    populum  Jlomaaum  e  navi   exturbasses, 

sed  Quinctirinnus  etiam  (10,   1,  66;  p.  i>4  SpalJ.)     tertium  ci   oratione    pro    Blilpne  (4),    et   quartum 

■hac  voce    utltnr.    Videtiir   autem    priori  niiniis  pla-      iterura  c  Vcrrlna  (o,   63)   desumta   sunt. 

Cuissc,  qui  (orat.  S)  ea  usus  addidit  uut  ita  dicam.u  caslratmn]    Reslitiii    locum   e   codicibus  Darm- 

.    1   w.    1  ,.  ,Q   ^-n\     »•.  stattensl  et  Monacensi  (C);   vulsro   eniin  ridicule  Ic- 

inopme\  Iisdem  exemplis  supra  (§.  o70)  utitur,  \    /->         o 

1 .     .,  .  ecbatur  ncastrafain  Africam  mortuam  rcinpublicara.t 

ubi  vide  notam.  "  * 

Eodcm  Cicero  (de  orat.  3,  41)  exemplo  usus   crat, 

sensibus]    E    Cicerone,  qui   (de  orat.  5,    40):  et  post  eiim  Quinctilianus  (8,  6,  IS;  p.509  Spald.). 

.translatio..  inji.it  «ad  seusiis  ipsos  admovetur,  ma-  stercus]  Paulo  aliter  Ciccro   (dc  orat.  3,  41): 

xirae   oculorum,    qui  est  sensns  acerrimus.  IVam  ct  ,^„10   stercus   curiae    dici    Glauciam..     Atque   hoc 

odor  urbanilatis,   ct  viollUudo  humanitatis,   et  m«,-  ^^^^^   ^j^^    „„„    Clodium ,  apud    nostrum    quoquc 

mnr  maris,  ct  dulcedo  orationis  sunt  ducta  a  cctcris  scriptiim  fuisse,    cx  co  colligo,  quod  in  Monacensi 

scnsibus.«  pj.^    ^^    Icgitur    nClaudJumij     tamen   nihil    mntare 

odor]   Crcdo    hic    voccs   aliquot   deesse,    et  le-  ausus  sum. 

gendiiin :  uut   ab   oculis,   lux    libcrtatis;   ab  olfactu,  allegoriam]  Ilacc  enim  tota  trauslationibus  con- 

odor   Icgum;    a    loquela,     silent  lcges  intcr  arina.n  stat   (Cic.  ovat.  27).   Rcctc   igitur  Quinctilianus  (8, 

flnoT. —  Marlianus  fortassc  haud  neccssariam  lianc  6,  4;  p.  303.   9,  2,  46;   p.  409):  «continuata   u£- 

additionem  putavit,    arbitratus   Icgentes  ipsos  fiicile  ratpoQci    facit    a^.XriyoQUiV'-' ;     quibns    immodice 

perspecturos   essc,    cuinam    sensui    quodiiuc   excni-  usurpatis    totum    ait  (8,  3,   26;    p.  228   Spald.) 

plum  csset  adscrilicndum.  Ccternm  exemplorum  pri-  prope  mutarl  scrmoncm. 

ora  duo  ex  uno  Ciceronis  loco  (ia  Verrcm  3,  61),  cwm  ^retje]  Reccpi  lectlonem  a  Grotio  in  mar- 


Martiani   Capellae  lib.  V.  §.  512.  441 

ipse  arcbipirata  cum  grege  praedonum  impurissimorum  plenissimis  velis  na- 
vigarcs",  ct  in  Pisonem:  ,,ut  qui  in  maximis  tempestalibus  ac  fluctibus  reipu- 
blicae  navim  gubernassem  salvamque  in  portu  collocassem,  frontis  tuae  nubecu- 
lam  et  collegae  tui  contaminatum  spiritum  pertimescorem?"  Usurpatis  ergo  his 
similiter  pluribus  verbis  elocutus  est,  quae  suis  fortasse  angustius  aut  humilius 
diceret.  Item  translata  quodammodo  sunt,  quae  aut  ex  parte  totum,  aut  ex 
toto  partem,  aut  ex  uno  plures  monstrant,  aut  ex  pluribus  singula.  Ex  parte 
totum,  Lit:  „in  puppim  fcrit  unda",  aut:  „me  iisdem  parietibus  tuto  esse  tecum" 
pro  eadem  domo.  Hunc  tropum  metonymiam  grammatici  memorant,  cata- 
chresin  etiam  Gracci,  quam  nos  abusionem  dicimus,  ut  quum  perhibemus 
naturam  deorum  pro  substantia.  In  conjunctis  vero  verbis  orationisque  con-  513 
tcxtu   servauda  sunt  haec,     ut   constructio   coagmentata   ct   conclusio   perfecta 

glnc  posifam,  qiium  vulgo  cwn  deesset.  Locus  est  pro  niemo)-aue>*un<  in  editis.  Ilaiisit  vero  e  Clccrone, 

ia  orationc  pro  doAo  (cap.  10).  qiii  (orat.  27)  nhypaUa(jen« ,  inquit,   «rhctorcs,  »ne- 

ttt  <jui\   Coiijiinxl   qiiae    Grotius   Intcrpiinctione  tonymiam  graniinatici  vocaiit,  qiiod  noniina   transfe- 

separaverat    »ut:   quid,     Ciccronem  sccutus   (in  Pi-  riintur;  Aristotclcs  autem  translationl  Iiaec  ipsa  snb- 

son.  9).  junglt  et  abtisionem ,    quam  xaTa^Qr]6cv  vocant.« 

/u's]   Grotlus    edidit  haec;    quoniam 'autem  vox  Dc  cadem  confer  Qulnctilianum  (8,  2,   S;  p.  199. 

uswyatis   praccesslt,    anteriorum   edltlonum  lectio-  8,  G,  54  5  p.  323.  9,  1,  H-,  p.  5G3  Spald.). 
nem  omnino  praetiili.  coagmentata]  Miror  Grotlum  edldisse  coaiiymen' 

m  ptippim]   Vlrgilius  (xi.cn.  1 ,   Ho):  tata,    quod   nlLIIi    estj    nostram  autcm  lectionem, 

ttlpsius  ante   oeulos  ingens  a  vertice  pontus  quam  etlain  Honaccnsls  codcx  (C),  Relcbcnauensis, 

In  puppim  ferlt« et  Darmstattensis  pracbcnt,    ad  marglncm  rejeclssc. 

quem  liaud  sclo  an  ipse  noster  respcxerit.  Confcr  niodu  Clccroucm  (dc  orat.  3,  43):  «Sequi- 

parietibtis^  Cicero  (dc  orat.  3,  42):  «Videtis  pro-  tur  contintiatio  vciborum,   quae   duas   res  maximc, 

fccto   genus   boc   totum,  quum  inflcxo   commutato-  coWocaiiOMem  prlmum,  dcinde  morfMm  quendam /br- 

que  verbo  res  eadeui  cnunclatur  ornatlus;    cui  sunt  mamque   dcsidcrat.    Collocationis  est  componere  et 

finitlma  illa  mlnus  ornata,  sed  tamcn  non  Ignoranda,  strucrc  verba  slc  ut   neve   asper   eorum  concursus 

quiim  intclllgi  volumus  aliquid  aut  e.v  parte  totum,  neve  hitilcus  sit,    sed  quodammodo  coaymentatus  et 

ut  pro   aetlificiis  quum  parietes  aut  tecla  dicimus,  levls.i    Ubi  quem  modtun  formamque  appcllat,  nii- 

aut  ex  toto  partem»  cct.  Exemplum  et  ipsum  e  Clce-  mcrum  orationls   spcctat,  qucm  noster  conclusionis 

rone  (Catil.  1,    8)  petitum  cst,  vocabulo   signlficat,    ipsuin   Ciccronem  (de  orat.  2,. 

memorant\    Ita  niellus   codex  Monacensis  (C)  9j  orat.  Sl)  sccutus,  iufraquc  (§.  519  sequ.)  pluri- 

56 


442  Martiani  Capellae  lib.  V.  $.  514. 

314  proveniat,  et  quodam  schemate  dictio  venustetur.  Jam  compositionis  praecepta 
pcrcurram,  cujus  vitium  maximum  est,  hiulcas  et  asperas  voces,  frenos  etiam, 
iotacismos,  metacismos,  labdacismos,  homoeoprophoron,  dysprophoron,  et  poly- 
sigma  non  vitare,  vel  cujushbet  hterae  assiduitatcm  in  odium  repetitam,  ut: 
„sale  saxa  sonabant"j   et:  „casus  Cassandra  canebat."     Metacismus  est,   quum 


bus    tiaclat;    coUocatio   autem    Idem    cst  cum   con-  orationis  cursus,    ut  cquorum  frcnis,  «nhlbeatur  at- 

structione  sive  compositione ,  de  qua  mox  (§.  S14).  que  retardetur. 

schemate]   Ilaec  apud  Quinctillanum  quoque  (8,  in  odium^   Pro   in  odinm  in  periliam  in   editls 

1,   i^    p.  193)   tertia  pars   est,    qnl  »in  conjunctis  lege   ex  vestigiis  3IS.  in  odium  repetitam,   Loc   est 

verbis  illud  intuendum   esseu   docct,     >nit  emendata  ad  nauseam  usque  itcratam.  Gnox. —  Ita  ct  iu  co- 

slnt,    ut   collocata,    ut   fi(jurata.<i     Plura  de  figuris  dicibus  meis  Rclclicnauensi,  Darmstattcnsl,   ct  ijlo- 

iufra  (S.  523)   docebuutur.  nacensi  (C)  scrlptum  cst,   unde  rcpouere  non  dubi- 

compositio7iis]  De  bac  vide  Cleeronem  (orat.  44  tavi.  Exempla,  quae  scquuntur,  Yirgilii  sunt  (Aen. 

sequ.),    cui  nullam  partcm  bujus  operis  magis  ela-  3,    183): 

boratam   esse    Qulnctllianus    affirmat^    practcrcaque  >>Sola  mihi  tales  casus  Cassandra  canebat« 

Auctorcm  ad  Ilerennlum  (4,    12),  Dlonysium  Ila-  ct  (i>,    8G0): 

llcarnasseusem,   qul  slngularem  Hbcllum  bac  de  dis-  «Tum  raiica  assiduo  louge  sale  saxa  sonabant", 

clplina  scripsit,    Quinctilianum  (9,   4),   Curiumque  undc    apparet    male    salo  pro   sale    lcgi    in   codice 

Fortunatlanum   (p.  73.  74  Pltb.)   cujus  ipsa  vcrba  Monacensi  (C),  licet  baud  indoctc  llbrarius  errarit. 

comparaudi  causa  subjcci:   nin  structura  obscrvanda  Ceterum   anlmadvcrtcndum,  haec  ipsa ,    quae  nunc 

sunt,     ut    frequentlor    slt     rotunda,    ne    hlulca    sit  Martlanus  reprcLcndit,    ab  antlqulorlbus  poctls  La- 

vocalium  ct  maxlme   longarum   crcbra   concurslone;  tlnls  quam    maxime    celcbrata    stndloscque  quaesita 

nc  aspcra  duarum  consonantlum   coullictu;   ne  mo-  esse,  ut  doctc  dcmonsfravlt  IVacLius  (dc  allltcratlone 

nosyllaba    una   plura   jungantur;    ne    brevia    multa  serraonis  Latinl,    in  IXIcbubrii   Musco    Ilhenano  T. 

contiuucnlur,    nc  longa    multa;    ne   ultima  syllaba  III,  p.  524  —  418)j   uude  ct  Scrvius  (ad  Aen.  5, 

nrloris  Tci'bi  cadcm  slt   quae  prima  postcrioris;    ne  183):   «baec   composltio  jam  vitlosa  est,  quae  ma- 

prlma   et  ulllma   cfficlant    obscoenltatcm;   ne  multis  jorlbus  placuit.« 

cxillbus  vcrbls  aut  syllabls  vastls  dcformctur  oratio;  7netacismus]  Isidoro  motacismos  depravate.  Grot. 

uc  plures  genllivi  pluralls  jungautum  cet.  —    Sed    Diomcdl    hoc  vitiuni    est  pronunclatlouls, 

frenos]  Tam  frenos  quam  frena  dicl    notum  est  cum  M  profertur,  ubi  dcbet  absorbcrl:  ut  si  vocem 

(Voss.  Arlstarch.  1,  42;  Op.  II,  p.  187;  de  vitiis  claudat    et  scquens  dlctio  inciplat  a  vocali.   Utcrque 

serra.  1,   IS;    p.  21),  sed    mirus    boc   nostro    loco  autcm  grammatlcus  (Martlanus  et  Dlomcdcs)  corrl- 

vocls   usus;    quam   tamen  quum   infra  (§.518)  re-  gendl,  quum  apud  eos  vulgo  weiftMsmiw  legatur  pro 

pctat,    colllgltur  fretios  Inlclllgi  impcdlmenta  ex  as-  mytacismus ,    qula  est   a  [.iv-     Mcmlult  ct  Isldorus 

pcrrlraaruui    Ilfcrarum    colllsionc    oriunda;     qulbus  lib.  1  orlg.  c.  31   (1,  32,   5)^   ubi  itldcm  in  MSS. 


Martiani   Capellae   lib.  V.   §.  ol4.  4i5 

verborum  conjunctio  M  literae  assiduitate  colliditur,  ut  si  dicas:  „Mamniam 
ipsam  amo  quasi  meam  animam."  Labdacismus  cst,  ubi  L  plurimum  dissonat, 
ut  si  dicas:  „Sol  et  Luna  luce  lucent  alba  leni  lactea."  lotacismus  est  ut  si 
dicas:  „Junio  Juno  Jovis  jare  irascitur."  Polysigma,  ubi  S  litera  crebrius  ge- 
minatur:  „Sosia  in  solario  soleas  sarciebat  suas."  Homoeoprophoron  ost,  quuni 
dicitur:  „0  Tite  tule  Tati  tibi  tanta  tyranne  tulisti."  Dysprophoron,  ut  si 
quis  dicat„persuasitrices,  praestrigiatriccs,  atque  inductrices  tigres.  Asperae  inter  ol5 
penultimam   ultimamque    verborum   niaximc    vitandae,    cujus    exemplum   est, 

nostris  cst  melacismus,  In  excnsls  motacismus  legas.  tium  Loc  csse  (poet.  2,  32;    p.  172),   ac   sanc  tam 

Qiiod  non  iiiipvobo.   Imo  possis  similitcr  rcscribcre  ficqiicnter   apud  antiquos  inrenitur,   ut  putidus  sit, 

apud    Capcllam    ct   Diomedcra.     Nam   litcram  Lanc  qui  nbique  damnarc  vclit.  Confer  quae  a  viris  doctis 

veteres   non    /ty    tantum,   scd   fico   quoqiie   dixerc.  ad  Euripidem    (3Icd.  47G)  annotata  sunt,    et  quac 

Voss.  (inst.  orat.  4,    2.  Op.  III.  p.  155). —  Equl-  laudat   Otto  (ad  Ciccronem  de  scncct.  p.  102). 
dem  Lic  ut  supra  (§.  279)   vulgatam  scrikcndi  ratio-  homocoprophoron]   Editi   Labent  homoeoprophe- 

ncm   servavi,   licet    in    codicibus    RcicLcnauensI  et  i-on:  reclior    nostra   e   codicc  Monaccnsi  (C)  lcctio 

Darmstattcnsi   moelacismus    lcgatur.  cst.   Excmplum,   quod  Ennii  cst  ct  a  multis  gram- 

Mammayii]  Aut   Mammiam  legendum   pro  mu-  maticis  rcpctitum,     nostcr    ab    Auctorc    ad    Ilcrcn- 

lieris  nominc,  aut  3/nmmam  sumcndum  pro  nutricc,  nium  (4,    12)   mutiiatus   csse  vidctur.     Pliira  vide 

iit  in  ista  inscriptione  antiqua:  apud  Spengclium  (art.  script.   p.  IX). 

D.        M.  persuasitrices]    Ifa   nos  restituinuis,  cum  antca 

CAECILIAE.  LITE.  perperam  disjunctis  vocibus  legcretur  persuasi  trices. 

OFILLIA.     AUESCUSA.  Grot.  —  Apud  Plautum  (Baccbid.  S,  2,  47)  est 

3LODIAE.   SUAE.  nprobri  perlcccbrae  et  persuastrices« ,    quod  magis 

B.  M.  FEC.  ctiam  3v6jtg6(pogov  sonat;    sed    codiccs  dcscrcre 

/eni]   Sic  scripsi  e  codicibus  Grotiano,  Reiclie-  ncque  bic  voliii  neqiie  mox  in /^rae5<ri(/ia<rices,  quod 

naucnsi,   Darinstattensi,    et   Monaccnsl  pro   levi  in  etsl  sermonis  ratio  rcspcat,  plerosque  tamcn  manu- 

editis,   quod  jam    Grotlus    intcllexcrat    metro    tro-  scrlptos  cxbibcre  tcstatur  Oudendorpius  (ad  Appul. 

cliaico    officerc,    practcrcaque  rcstitui   priorum  cdi-  de  mundo   T.  II,  p.  321),  quaproptcr  ex  uno  Rei- 

tlonum  leclloncm  lucent  pro  lucebant,   quod  ncscio  cLcnaucnsI  praesfigiatrices  scribere  eo  minus  volui, 

tinde  Grotius  peticrit.  quia  Martianum   ipsum  jam   banc    stridosiorcm   vo- 

iotacismus]   Confcr  Qulnctillanum  (1,    S,   32)  cabull  formam  in  mente  babuisse   verisimile  est. 
cum  nota  Spaldingii   (p.   112).  phaleras]   E  Cicerone  (in  Verr.  4,    12  f.):   »ita 

poli/sigma]  Ab   aliis    vocarl  Loc  vltium  dLy[.ia-  ab  se  Invito   aLlatas  pbalcras   gratis.«    Ccternm  co- 

rKjjWOV  Vosslus   (Inst.  or.  4,  2,  3.  Op.  III,  p.  lo4)  dlces  Monacensem   (C)  ct  Reicbcnaucnsem   sccutus 

obscrvat  j    negat   tamen    Julius  Caesar  Scallgcr  vl-  dclcvl  ut  antc  si  dicas  apud  Grotium. 


444  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  M^. 

si  dicas:  „phaleras  ablatas  gratis",  aut  si  juret   auriga  „per  lora,   per  flagella, 

iiiG  per  frena."     Hiulcae   sunt,    quum  in   ea   parte   quain    diximus  similes  vocales 

ac  similiter   longae    collisam   hiantemque   structuram   faciant,    ut   si  quis  dicat 

suscepisse  se   hberos    secundo    omine,     et   ut  TulHus  pro  Milone  ait:   „aucto- 

ritate   pubhca   armare";     quod    quidem    artem   dissimulans  plerumque   appetit 

517  voluntate.      Vitandura   simihter,     ne   in   eodem    loco   tres    aut   quatuor   longas 

brevesque   continue   ponamus,    neve  in    notissimos  versus  et  maxime  heroicos 

structura   fundatur   iambicosque  versus;    quamvis  cos  Ciccro  non  cvitet  quum 

dicit:   „senatus    haec    intclhgit,    consul    videt";    et   heroici    versus    finein    vel 

initium   non   dechnet,     quum   dicit:  „o    miserum    cui    peccare   hcebat";    et  in 

Academicis:  „latcnt  ista  omnia  Varro  magnis  obscurata  et  circumfusa  tcuebris"; 

et  in  Verrinis    plenum    versum    una    quidem   syllaba    mutilum    fudit,    quum 

dicit:  „quum  loquerer  tanti  fletus  gemitusque  fiebant";    nec  finem  vitavit  ele- 

giaci,  quum  ait:  „oderat  ille  bonos";    incurrit  etiam  in  hendccasjllabi  Phalaecii 

volunlate]    Ita  ipse    Clccro   de    oratore    Attico  nostcr  (lellbavlt  cxciupla  et  e  Cicerone  et  allis  erni 

(orat.  25):   «vcrLa   etiain  verbis  quasi  coagmcntarc  possunt;    qua    de    re    peculiaris    exstat   dissertatio 

negllgat^    habet  enlm  Ule  tanquam  hiattts  concursu  Loefllerl  (praeslde  I.  I.  MoIIcro,  de  versn  Inoplnato 

Tocallum  molle  quiddam  ct  quod  Indicet  non  ingra-  In  prosa,  Lips.  1G88).  Adde  Funccium  (de  vlr.  aet, 

tam  negligentlam  de  re  magis  Lominis  quam  de  ver-  L.  L.  II,  p.  330),  Fabriclum  (in  bibl.  Lat.  II.  p.  389 

Lis   laborantls.a    Locus  In    Miloniana  est  statim  ab  Ern.),  Gracvlum  (ad  Cic.  epist.  ad  Att.  i,  l;  p.7), 

inltlo:    «temcritatem    concitatac    mnltitudinls   aucto-  Scbacferum  (ad   Dcmosth.  I.   p.  189.  V.  p.  S28), 

ritate  publlca  armarc.«  Vocmclium    (ad  Dem.   Pliil.  p.  39),    Krltzium  (ad 

versus]    «Multum    cnim    Interesta,    Cicero    alt  Sal.  Cat.  p.  9S),  et  Spengclium  (art.  script.  p.  iU^). 
(de   orat.   5,  44  f.),    »utrum  numcrosa  slt,    Id  cst  in  ^cademicis]  Longe  bacc  aliter  nunc  lcguntur 

slniilis  aumerorum,   an   plane  c  numcrls  constct  o-  (Acad.  2,   39):    nlatcnt   ista  omnia,  Luculle,  cras< 

ratlo^   alterum  sl  fit,  lutolcrabile  vitium  est,  altcrum  sis  occultata  et  circumfusa  tcncbrlsu^  nolui   tamen 

nlsl  fit,    dissipata    ct   inculta  et  flucns  cst  oratio.«  quidqnam  mutare  apnd  nostrum,   quum  constet  CI- 

Adde    alios    ejusdcm    locos    (orat.   20.    51.  68)  ct  ccronem  Academica   sccundis    curis  retractata  Var- 

Qulnctilianum    (9,    4,   27^    p.  539  scqn.).    Quan-  roni  insci'ipsisse,  cujus  opcris  qunui  primus  tantum 

qnam  Ipse  (orat.  5G):   "Saepen  inquit  nvcrsus  in  ora-  libcr  cxstet,  rcliqui  Injuria  tcmporum  pericrint,   fa- 

tlone  pcr  imprudcntiam  dicinius,    quod  vebemcnter  cile  bacc  In    uno  scqucntiuin  Icgi  potcrant. 
cst  vltlosnni,  sed  non  attcndinnis  ncquc  exaudimus  quum  ait]   Scripsi   e  Mouacensl   (C)  pro  sictit 

nosmct  Ipsos",  cjusqucncgligcutiae  ctiauiplnra  quam  ait,   quod  ia  cditis  crat. 


Martiani  Capellae  lib.  V.   §.  517.  /lio 

petulantiam,  dum  dicit:  „successit  tibi  Lucius  Metellus."  Hic  tamen  vir  ct 
longo  opcre  et  ipsa  sui  raajestate  defeuditur.  Ceterum  in  clausulis  vitiosissi- 
mum  repcritur.  Animadvertendum  autem,  ne  quum  similitudinem  versus 
effugimus,  bonam  clausulam  transcamus,  ut  si  timeas  dicere  „strepitumque 
plagarum",  quum  pla  longa  sit  et  bonam  clausulam  fecerit.  Vitandum  ctiam  518 
in  eodem  loco  cacemphaton  vel  interpositione  vel  commutatioue  verborum. 
Inhonesta  enim  exempla  sunt  ut  „arrige  aures  Pamphile",  atque  „ereptae 
virginis  ira";  in  his  enim  sordescit  oratio,  Vitandi  etiam  freni,  qui  fiunt  cx 
asperrimis  litcris  in  unura  concurrentibus,  ut  est  illud  Terentii  in  Hocyra: 
„perpoI  quam  paucos  repperias  mcrctricibus  fideles  evenire  amatores  Syra?" 
et  ab  iisdem  literis  incipientia,    ut  est:    „uon   fuit  istud  judicium  judicii  simile 

Phalaecit]  Restitui  gcniiinam  scribcndi  ralionem,  cetiphaton    habent,    pro    Tulgata    cacophaton,    licet 

quum  anteriores  editioues  Phaleutu,  Grotius  Fha-  Loc  etiam  iu  usu  fuisse  testctur  Vossius  (inst.  orat. 

leucii    exLiberent.     Petulantiam    autcm   ilicit,    quia  4,  2,  4).     De    re    ipsa  vide  Ciceronem  (ad   dlvers. 

hcndecasyllabi  plerumqne  epigrammatis  lascivis  atque  9,  22),    Quinctilianum  (8,  3,  Ai;  p.  243  Spald.), 

frivolis  compouendis    inscr^iebant^    unde  Quinctili-  Scrvium   (ad   Acn.   2,    27),     unde   intclligcs    illud 

anus    (I,    8,   6)    amoveudos    eos  a   pueris   ccnset.  cacemphaton    dictum    esse,    sl   vel    ipsa    verba  vcl 

Adde    Plinium  Secuudum  (cpist.  4,    14,  4):  „cx  soui  eorum  In  obscoenum   scnsum  detorquerl  pos- 

quibus  tamen   sl    nonnulla   tlbl    paulo    petulantiora  scntj    ut    iu   eo  quod    e   Terentlo  attullt  (Andr.  S, 

vidcbuntur,  erit  eruditionls  tuae  cogltare,   summos  4,  31)  arrigere  ad  aures  relatum,    quod    alias    de 

illos  ct  gravissinios  viros,   qui  talia  scripseruut,  non  membro  virili  dicitur,   et  iu  altcro  exemplo   ereptae 

modo  lasclvia  rerum,    sed  ne  verbis  quidem  nudis  vir(jinis,    quod  ereptae  virginitutis  admonere  pote- 

abstlnulsse.<i    Scd  nostro  loco  de  metro  tautum  ser-  rat,  licet  apud  Ylrgilium  (Aen.  2,  413)   allo  sensu 

monem  esse  monere  vlx  opus  est  dictum  slt: 

placjarum^  IXimlrum   plaga   pro   discrlmlhe  sig-  »Tum   Danai  gemitu  atque  ereptae  Tirginls    Ira 

nlficatlonis   penultimam   tum  produclt  tum  corripit;  Undique  coUecli  invaduttt.» 

sed   eo  loco  quem  Martianus  Inuult,   louga  pcuul-  Sic    cnim    et   apud    poctam   et  In   prloribus    uostri 

tlma  pro  Graeco  jtXi^yrj  usurpatur  (Verr.  5,   62)5  editioulbus  legitur;  Grotlus  quomodo  edidcrit  erepta 

ubi    nunc    quidcui    legitur:  «nulla    vox    alia    Ulius  nescio.   Darmstattensls  quoque  codex  habet  erepiae; 

miseri  inter  dolorcm  crepitumque  placjarum  audic-  Rcicbenauensls   paulo    allter    »ut    est    atquc    erepte 

batur«,   Martianum  tamen  corrigere  ex  nostris  edl-  Tlrginis"   cet. 
tlonlbus  dubitavl.  repperias]  Sic  e  eodice   Reicbenanensl  Ipsoquc 

cacemphaton]  Sic   scripsl  e  codice  Grotiano  et  Terentio  (Hcc.   1,    1,  2)  restituij    Tulgo  reperias, 

Tcstigils  Reicbcnaucnsis  ct  Darmstattensis,  qui  ca-  codex  Monacensis  male  7-eperies. 


446  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  S18. 

judices",  et  in  eaclem  desinentia,  ut:  „fortissimorum,  proximorum,  fidelissimo- 
rumque  sociorum",  in  eodem  vitio  habentur.     Item  penitus  fugiendum  breves 
svllabas  continuarc  quamplurcs,   ut  est  illud  Screni:  „Perit   abit  avipedis  ani- 
^  mula  leporis." 

DE   PEDIBUS. 

ol9  His   breviter   intimatis   pedes   suut  assercndi,    quibus  clausulae  decenter 

aptentur;  quos  quidem  Cicero  quadam  permixta  confusione  perturbat,  dum 
dicit  modo  ditrochaeo  concludendum,  modo  paeonem  primum  probat  inci- 
pientibus,  modo  finientibus,  modo  dochmium ,  qui  constat  ex  brevi,  duabus 
longis,  brevi,  et  longa,  cujus  exemplum  posuit :  aniicos  tenes;  item  amphi- 
macrum  pedem  et  rursus  dactjhcum  numerum  laudat;  modo  anapaesticum, 
modo  dithyrambum  laudat,  nec  tamea  certa  scientia  est.  Ego  tamen  com- 
pendiosiora   percurram,    ut   in  hac  silva  quibusdam  videar  praeire  tramitibus. 

non  fiiU^   Ciceronis  (pro  Clucutio  5)  cxcniplo  ditrochaeo]  lu    editls   seqncbatnr  vox  ionicum, 

\a  eadem    cansa   utitnr   et  Quinctilianiis  (8,  3,  £>!)•  quain  ncqiic  Grotianns  neque  Monaccnsis  codex(C), 

Sefetii}    In    pocmatio    de   lcporis    mortc ,    unde  ncque  Reiclienauensis,  ncqne  Darinstattcusis  agnos- 

citatur  ct  illud:  clt;  jure    igitur   eain    expnnxissc    niilii    vidcor.    De 

*Anhmda  miserula  propei-iter  ohit.u  ditrochneo,   vel  ut  ipsc  appellat  dichoreo ,  vide  Ci- 

Grot. —  Confcr  Diomcdein  graminaticnm  (5,  p.  [)15,  ceronem  (orat.  63). 

6  Putsch.)   et  Santcniiim  (ad  Tercntianum  3Iaurnm  modo  fitiientibus]  Aut  ipsius  error  est  Martlani, 

p.  100).    Ccternni  in  Icctione  constltncnda    sccutns  aut  librariorum.    Ciccro    enlm    Ai'IstotcIcm    secutus 

sum  I,  C.  Scaligcrum  (poi't.  2,  59;   p.  179)  ve-  (de  orat.  3,  47)  omnino  distlngnens  scriblt:  «ordiri 

tcresqne    editioncs,     in    qulbus    est    «pcrit    avipcdis  placct  a  siiperiore  pacone,   postcriorc  fitiire.«     Sed 

aniiunla  leporls";   Grotius  contra  cdldit:  "pcrltavltii  Martianiis  fortassc  aliiim   locnm  (orat.  57)  iu  nientc 

cet.  Vide  et  Wernsdorfinm  (in  poct.  lat.  min.  I,  2,  habcbat,  ubi  in  univcrsnm  paeones  oraforlbns  com- 

p.  218).  meudat. 

permi.vta  coufusiotie]  Ciccro   (orat.  S7):  «Ego  dochttiium]    Vulgo     dochittium,    qiiac    varietas 

antcm«,    inqult,     »scntio,    omiies  in    oratlonc    csse  ctiam  iti  Ciccronis,  Qninctiliani,   miiltorumqnc  alio- 

quasi /)«'mi.v/os  ct  coh/jwos  pedes;  nec  cnim  cffiigcre  rum    codicibus  Invcnltur;    sed   quum   orthograpbiae 

possemus  anlmadversionem,   si  seinper  lisdein  iitcre-  potlus  quam  lcctionls   discrepantla  sit,  rectam  for- 

ninr,   qula  ncqne  pumcrosa  esse,   ut  pocnia,   ncque  main  rcslltuere  non   dubitavi.     Confer   Spaldlngium 

cxtra  numernm ,  nt  scrmo  vnlgl  est,  debet  oratio.«  (ad  Qulnctllian.  9,    4,  79,   p.  S88)  ct  de  re  ipsa 


Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  520.  447 

DE   MONOSYLLABIS. 

In  monosyllabis  inspicieudum  cst,  utriim  finalis  longa  brevisne  sit.  Si  520 
enim  longa  est,  praeire  debet  trochaeus,  ut  est  illud  Ciceronis:  „non  scripta, 
sed  nata  lex",  aut:  „debet  esse  legum  in  republica  prima  vox";  quae  lamen 
pendente  sensu  apta  conclusio.  At  vcro  si  brevis  fucrit  monosyllaba,  iambus 
aut  anapaestus  antecedat,  ut  ait  Sallustius:  „tota  autem  insula  modica  et 
cultibus  variis  est."  Brevem  vero  brevis  aut  longam  longa  non  sinc  vitnpe- 
ratione  sectatur,  ut  si  dicas:  ista  res  mea  cst,  aut  contra,  quod  Cicsro 
pro  Ligario:  „non  tu  cum  patria  privare,  qua  caret,  sed  vita  vis";  quod 
voluntate  orator,  non  errore  composuit.  Verum  hoc  de  monosyllabo  superius 
praeceptum  in  colo  melius  collocamus  aut  commate,    non  m  fmc  sententiae. 

DE  DISYLLABIS. 

.1 

Disyllaba  vero  iambico  numero  non  jure  clauduntur,  sed  si  penultimus  S2J 
spondeus,    mox   iambus   aptetur,    ut  si  dicas:  tenui   servos  meos,    aut  pyrrhi- 
chius  pro  iambo,  ut:  consul  videt.     At  bona  clausula  est  ex  iambo  et  spondeo 
vel  ultiino  trochaeo,   ut   si  quis  dicat:  patria  continet  bonos  cives,  vel:  asserit 
caput  legis.  Cavendum  est  autcm,  ne  aut  duo  iambi  aut  iambus  et  pyrrhichius 

Clceronem  (orat.  64),  (juem  ipsum  nostei'  ante  ocu-  cibus  Honaccnsi  (C)  et  Darmsfattcnsi  scripsi  sensu 

los  Labuit.  pro  seiisui,  quod  in  editis  erat. 

ditliyrambum]    Grotius    deutheriambum ,    altera  cuUibus  variis]    Sic    scriiisi    c  codicibus  quuni 

lectionc  ad   margincm   rcjecta^   quod  pcrpcram  fac-  Grotiano  tum  mcisj    vulgo   enim  legebatur  cullihus 

tum  ipse   facilc  intelligere   potuissct,    si   Ciceroncm  inanis,    apud    Cortium    autcm  (in  fragm.  p.  1005) 

(de  orat.  3,   48;   orat.  64)  inspexisset.   Ceterum  a  ncscio  unde  cuUoribus  inanis. 

codice  IMonaccnsi  (C)  tota  pbrasis  »modo  anapacsti-  non  errore]   Quod  Ciceroncm  defensurus  nostcr 

cum  modo  dithyrambum  laudat»    abcst.  ad    illam    orationcm    (pro  Ligario  4)    bic   adnotat, 

scientia]    Grotius   in  niargine  sententia ,    quod  idem  jam  Asconius  Pcdianus  (ad  div.  in  Caecil.  7) 

et  codex  Rcicbcnaucnsis  babctj  sed  mutaudi  causa  observavcrat,    nimirum    clausulam   illani   «vita   vis« 

non  apparet.  ad  exprimcndam   sentcntiam   dc  iudustria  duriorcm 

Ciceronis\  In  I^Iiloniana  (cap.  4).  Mox  c   codi-  positaui  esse.     £t  vix   vitium   inessc   buic    oratioui 


448  Martiani   Capellae  lib.  V.   §.  321. 

in  fiue  ponantur,  ut  si  quis  dicat:  pugnare  juvenes  pro  parentibus  suis.  Ca- 
reudum  ctiam  ne  pyrrhicbius  post  pyrrbichium  veniat  et  quatuor  breves  fiant, 
ut  si  quis  dicat:  perdidi  bona  mea;  aut  post  pyrrbichium  trochaeus  sponde- 
usve,  ut  si  dicas :  conqueritur  sua  fata,  aut:  imputat  sibi  demens.  Sed  et 
troC'iaeus  et  iambus,  vel  pro  iambo  post  trocbaeum  pyrrhichius,  malam 
clausulam  faciuut.  Hunc  enim  finem  elegiaci  pentametri  turpiter  reddit. 
Quid  enim  interest,  utrum  dicas:  omnia  nempe  vides,  an  vero  dicas:  aspice 
facta  mea?  Bcne  autem  ponuntur  vel  duo  trochaei  vel  trochaeus  et  spondeus 
in  fine  clausulae,  ut  si  quis  dicat:  haec  est  bonorum  civium  magua  cura, 
aut:  haec  suut,   quae  maximi  priucipes  sola  curant. 

DE  TRISYLLABIS. 

o22  Trisyllabis  clausulam  terminantibus  lex  est,  si  modo  eam  vehs  molUtcr 

fluere,  ut  trochaeo  praeccdente  penuUimo  molossus  subsequatur,  sive  longam 
habeat  novissimam  syllabam  sive  brevem  jure  metrico,  ut  illud  est  Tullii: 
„mare  fluctuantibus,  littus  ejectis."  Fit  autem  pessima  clausula,  si  pro  tro- 
chaeo  peuultimo  spondeum  praclocaveris,  ut  si  dicas:  mare  fluctuantibus  rupes 
ejectis;  item  pessima,  si  pro  trochaeo  pyrrhichiura  praemiseris,  ut  si  dicas: 
mare  fluctuanlibus  apis  ejectis.  Item  vitiosa  est  conclusio,  si  novissimi  molossi 
prima  syllaba  brevis  fiat,  quamvis  trochaeo  rite  praemisso;  tuuc  euim  lie- 
roicum  comma  nascitur,  ut  si  quis  dicat:  httus  amicis.  Item  bona  clausula 
fit,    si   pro   novissimo    molosso   ionicus    minor   pouatur   post   trochaeum,    ut  si 

dixcris    quae  Ciceronis  piilcherrima  dicitur  iu  jure  Tullii]  Pro  Roscio  Amcrino  (cap.  26). 

Romano  (I.  2.  §.  46  de  O.  J).  apis]  IViliili  vox  ad  sensuin,  unde  factum  cst  nt 

fiant]  Sic  pro  Grotiano  faciat  rcposui  c  codice  et  vetus  ille  fons,  unde  in  margine  Grotius  faausit, 

Monaccnsi  (C).  et  codiccs  Darmstattcnsis,   Rcicheuaucnsis,   et  Mo- 

thio]   Oniissam   a   Grotio    hanc    vocem  supplcvi  naccnsis  (C)  apex  lcgaut;   scd  scntentia  pjTrhicLinm 

e  Darmstatteusi  codice    et  antcrioribus  editiouibus.  flagitat,  neqnc  quidquam  praeterea  voluisse  i^Iartia- 

ptaecedente  penuUimo]    In  cditis    crat  pemilti-  nus   vidctur,    nisi    ut    qualccunque   vocabulum  du- 

mamj  sed  illud  Dlonacensis  codex  (C)  praebuit,  et  arum  brcvium  syllabai-um  in  penultimum  locnm  sub- 

scnsus  cfflagitavit.  stitucret. 


Mardani  Capcllae  lib.  V.  §.  o22.  449 

dicas:  marc  fluctuantibus  littus  agitanti.  Scd  in  hac  clausula  cavendum,  ne 
pro  trocliaco  pcnultinio  spondeus  ponatur;  nam  tunc  si  solvcris  tertiam  molossi, 
in  vitium  cadis,  quale  incidit  Cicero,  quum  dicit:  „si  te  serael  ad  meas  ca- 
psas  admisero.*'  Si  autem  penultimo  trochaco  mcdiam  molossi  solvcris,  pul- 
chram  clausulam  feceris,  iit  si  dicas:  littus  Acmiliac;  itcm  trochaeo  penultimo 
pulchre  etiam  tertia  molossi  resolvitur,  ut  si  dicas:  littus  aequabile,  Item  si 
trochaei  penultimi  longam  solveris,  ct  primam  molossi  ultimi,  Iit  clegans 
clausula,   ut  est:  curas  regere  animorum. 

DE   FIGURIS. 

Sentcntiarum    autem    ligurae    hae    sunt:  Ironia    est  simulatio,    in   qua  525 
aliud  verbis   significamus,    aliud   re  ipsa  sentimus,    ut  est  principium  pro  Li- 
gario:  „Novum  crimen   Cai    Caesar."     Paralepsis   cst  praetcritio,    quum  quasi 

OMa/e]  Ita  pluriml  codices  (Oudcnd.  ad  Appul.  num  (p.  145  Rulinl;.),    ct  quos  laudat  C.  Fr.  Her- 

I.  p.  714),  iu  qu!bns  et  Rciclicnaucnsis   est;    non  niannus  (ad  Liic.   dc  liist.  scr.  p.  275).  Accuratius 

»m  qnalcii  ut  Grotiiis  cdidit.   Omissae  antc  relatira  ctiam  distingiiit  Curius  Fortunatianus   (p.  75  Pitli.) 

pracpositionis  ncc  apud  Graccos    nec  apud  Roraa-  Xi^ECOQ^    Aoyov,  diavoiag;  quas    diffcrrc   docct 

nos    excrapla   dcsuntj    confer    modo    Ciccroneni   iA  »quod    Xi^ecOQ   in    singulis    vcrbis   fiunt,    ut  nmla 

Atticum  (5,  10,  2):  »mc  tuae  literae  nunquam  in  genu,  quas  uno  noraine  i^aZZayag  possnmus  dl- 

lantara    spcm    adduxcrunt,    qnantam   alioruimi,    et  ccrc:  y^(7^'OV  vero  in  clocutionis  composltione,   quac 

ad  Q.  fratrcm  (1,  4,  4):  »quoniam  In  tantum  luctum  pluribus    modis    fiiint,    ut    ftoZvTtZCOTCp ,   sftava- 

et  laborcm  dctrusus  es,    quantnm  ncmo  unquamo;  <poQC(,     avTidZQOcpri,     jtc(QOVoiJUi(.6la-    diavoiaQ 

Llvium  (10,  31):   bsocIos  belll  In  eadem  fortuna  autem   in  scnsibus,   rtQOx}eQCi7tEv6cQ,  -^d^ortoua, 

vldebant,   qua  Ipsl  crant«  cet.  arto6ZQOtprj:  quibus   etiam,   slve  clocutioncm  mu- 

Cicero\   In  divinationc  In  Caecillum  (IS).  taveris    aut    vcrborum    ordincm    Invertcrls,    cacdem 

de  fitjuris]  Hanc  inscriptioncm  e  codicc  RcicLc-  tamen  figurae  pcrmancnt,   vcrum   utraque  Xe^ecoQ 

nauensl  dcsumsi,  quum  viilgo  verba  seqiicntia  »sen-  ct   Xoyov  non  Ita.« 

tentiarum  autcm  figurac  bac  suntu   pro  titulo  posita  ironia^   Confcr  bunc  similcsquc  locos,  sl  libet, 

esscnt;   quac  a  Rcicbcnauensl  prorsus  absunt.  cumAquila,  ex  quo  bacc  pacne  omnia  desumta.  Grot. 

sententiarum\    Distinguuntur   ab    elocutionis   fi-  Cai  Caesar'\   Sic  c  codlcibus  mcis  scrlpsl,  quum 

garls,   de   quibus   iufra  (§.  526),    parller  ut  apud  vulgo  brcviatum  cssct:  C.  Caesar. 

Graccos  dxrjpiaza  Xe^ecog  xal  dLavoiag.  Confcr  paralepsis]  Codiccs  Mouaccnsis  (C)  ct  Relcbe- 

Qiiinclilianum  (9,  1,   14  sequ.),    Aquilam  Roraa-  naucnsis  ;>arafcni/w5  Iiabent,    atqiie  ita  ctiam  quac- 

S7 


4oO  Martiaui  Capcllae  lib.  V.  §.  o23. 

praelcnnittentes  quaedam  niliiloniinus  clicinius.  Apostrophe  est  in  aliquem  di- 
.stricta  conversio,  frequens  apud  Ciceronem  ac  nobilis  figura.  Haec  est,  quum 
iii  aliquem  sic  convertimus  actionem,  ut  ex  ea  judices  doceamus.  Diaporesis 
est  addubitatio,  qua  figura  utimur,  quum  veluti  dubitantes  ab  ipsis  judicibus 
inchoamcnli  consihum  postulamus,  ut  pro  Cluentio:  .,equidem  quo  me  vertam, 
judices,  nescio";  et  pro  Corneho:  „pugnem  contra  nobihssimorum  hominum 
o!M  studia,  consiha,  rationesque  eorum  aperiara"  etc.  Erotema  est  interrogatio, 
(|ua  figura  utimur,  quum  interrogando  ahquid  coacervamus  et  exaggeramus 
cjus  invidiam.  Pysma  est  quaesitum,  quae  figura  a  superiore  eo  dilFert,  quod 
interroganti  una  voce  tantum  rcsponderi  potcst,  quacsito  autem  nisi  pluribus 
respouderi  uon  potcst,  ut  quum  dicimus:  „Qua  igitur  ratione  behum  gcremus? 

dam  Aquilac  eilitlones.  Darmstattcnsls  codex  para-  addubitalioj   Sic  et   Cicero  (orat.  40)  et  Aqnila 

lemsiSf    quod   proxime    acccdit    ad   yeram    scribendi  (p.  151);     duhilationem  Auctor   ad  Ilerennium  (4, 

rationem    paraleipsis j     JtaQaXsLipLQ    cnim    Graecis  29)  ct   Quinctillauus    (9,  2,  19;   p.  592),    qui    et 

est   quac    Ronianis   praelerilio.    Auctori    ad    Ilcrcn-  eodem  Clccronis   escmplo   (pro  Cluentio    I)   eoque 

nium  (4,    27)  oceupalio  dicitur,   nisl  cnm  Spaldln-  pleniori   quam  nostcr  utitur. 

eio  (ad  Ouinctil.  9,  5,  98:  p.  529)  legere  praestat  /->         ?•  i    ¥¥  i  i     • 

"^^  j':"!  /or  pf.0   Conielto\    lloc    quoque   exemplum   plcuius 

occuUalio.  Ceterum  ex  Anuila  (p.  149)  Inserui  quasi  .  ^  ja.i        /i^iNn  . 

*         ^*^  '  '  exstat  apud  Aquilam  (p.  lal):  «Pugnem  apertc  con- 

Tulffo  omissum,    scd    nuod  vix  abesse   potcrat.  ,  i  .■.     .  ,       .  i      ,  .     <i    .    j- 

°  '^  '  tra  nobiJissnuorum  iiominnm  ToJuutates  r  studia,  con- 

conversio^   Auctori  ad  Ilcrennium  (4,    lo)    sub        .....  .       o 

^  _  .  .  silia,   cogitalioncsque  eorum  apenam ;« 

e.xclamaiionis   nominc    comprchcndltur,     Aquila   (p. 

liiO)    avevsionem    nuncupat,    ut    ct    Quiuctillanus  interrogatio]    Aquila    (p.  151)    interrogatum , 

(4,   1,   63.  9,   2,    58)  «scrmonem  a  persona  judl-  q"od   emendavit    noster,   Auctorcni   ad  Herennium 

cls    aversum<i;     sed  nuitandi    apud   nostrum   cansa  (*»   *^)   secutus.    Verum  non  simplicem  intcrroga- 

nnlla,    quum  si  orationcm  ab    uno    avertimus,   ad  *'«"«="*   intclligendam    esse  recte   monct,    sed  eam, 

alterum   eara  converti   necessc  sit.  ..quac",  ut   verbls   utar  Clceronls   (orat.  40),    »ur- 

actionem]    Rul.ufccnius   Martianum   corrigi  yult  geat",  vci  ut  Qulnctllianus  (9,  2,  7;  p.586  Spald.) 

ex   Aqulla,    qni:    »sic   plcrumque   coiivcrtimus    ora-  ^cribit,   »instet.« 

lionein   in  rcum    ab  judice,   qunm   illa  taraen,    qui-  qitaesito]   Sic  lcgendum  esse  pro  vulgato  ywae- 

bus  adversarium  alloquimiir,  jnditi  allcgentur»,  scri-  stio  jam    Grotius    intellcxit,    correxique    cx  Aqnila 

Inquc  jubcl  orationem,  scd  pcrpcrain;  conFcr  modo  (p.  153),   quem   noster  ad    verbum   fcre  exprcssit; 

Rutlllum    (p.  75),    ubl    dc    tnelahasi:   nallud   gcnus  quod  tamen  praeterea  cx  codcm  reponl  jussit  Rulin- 

cst,   qtium  ad  aliara  rem  ct  actionem  ct  orationcm  kciiins    interrogato    pro   intetroganti,     ncccssariiiin 

nnstr.-im   revocamus."  non  dusl. 


Martiani  Capcllac  lib.  V.   §.  o21.  451 

Quae  auxilia  nobis  parata  erunt?    Quis  crit,    qui  subvcnire  velit,    quum  tani 
acerbe  socios  tractavcriinus?"     Diatyposis  est  descriptio   vel  deformalio,  quum 
rebus  personisque  subjcctis  ct  formas  ipsas  ct  haliilus  cxprimiinus,  ut  Tullius 
pro  Milone:  „si  bacc  non  gesta  audirctis,  facta   vidcretis,  et  Milonem   in  rhcda 
sedentem    pcnulatum    cuni  uxore;    itcm    Clodium    cum    cquo   ct  dolcctis    villa 
egredientem  etc.    Antisagogc  contraria  inductio.    Haec  figura  est,  quum  aliquid 
difficile  est,    et  contrariuin    confcrimus,   ut  Cicero   de  rcge  Ptolemaco:  „Diffi- 
cilis  ralio  bclli  gcrendi,    at  plena  fidci,  plena  pietatis."     Diasyrmos  est  elevatio  o2o 
vcl  impressio.      In   hac  figura  laudantes  quae    dicuntur   ab    adversariis  dissol- 
vimus;    qualis    est   in   Mureniana   totus   ille   in  Sulpicium   locus  de  jure  civili. 
Metastasis    cst   transmotio   quaedam,    hoc   est    quuin   rem    a    nobis    alio  trans- 
movemus,    sed    non    ita   ut    ibi   totam    causam   constituamus,    alioquin    status 
incipit  esse,    non  figura. 

si   haec  iion]   Lege  cx  Ciccrone  et  Atjiiila:  nsi  dtasyrmos]  Riilinkpniiis  (ad  Aqiiilam  p.  lSS)ini- 

hacc  non  gcsla  amlirelis  sed  picta  videictis;   cl  dc-  ratur  Grotiuin,    qul  non  cx  Aquila  corrcxcrit:  »e!c- 

format  Milonem"   cct.  Grot. —  Si  Ciccrouis  locum  vatio   vel    irtisio   ca    figura   cst,    qua   bidentes  quae 

(c.  20)  contiilcris,   miilta   ccrte  turbassc  Martianum  dicunliir  ab  advcrsariis  dissolviinus",  sed  suuni  cui- 

videbis;     co    tainen    audaciac    procedcre    nolui,    ut  que    servare    nialui,    indicato    tantum    foute,    unde 

omniiim  codicum  lcctioncm  ad  Aquilac  auctoritatcm  saniora  pctcre   liceat.     Unum   illud   fccJ,    nt  vocem 

immutarem,  qucm  licct  ante  oculos  nostcr  habucrit,  figitra  inscrcrcm  post  in  hac ,    quac   quum  in  ante- 

tamen   noii  ita   prcssc    scnipcr    sequi  voliiisse  vidc-  rioribus   editionibus    cxstct,    a   Grotio  per  incuriam 

tur.    Id  tantum  Aquilac   tribui,   ne  e  codice  Mona-  oujlssa   essc   vidctur.    Ceterum   qucni   locum  e  Mu- 

censi  (C)  recipcrem  electis  pro  delectis^   apud   CI-  reniana  laudat  vel  Aquila  vel  nosler,  inde  a  capito 

ceroncm  enim  nihil   praesidii,    cujus   utcrque    con-  undccimo  Icgitur. 

traxit  verba:  nnemincm  nlsl  ut  vlrum  a  viro  lectum  metastasis]  Aquila  (p.  ISS):  »Metastasin,  trans- 

esse  dicercs.M  tnoftonem,    qiiidam   inter   iiguras    noniinavit,    quum 

atitisatjoge]  Obscurior  factus  cst  Mai'tlanus,  dum  rem  a  nobls  alio  transinovemiis,  non  Ita  ut  ibl  cau- 

Aquilae  verba  contraxit,   quac   hacc   siint:  i>Antisa-  sam  coustituamus;   alioquin  jani  figura  non  crit,  sed 

goge    compcnsatio.    Est  autciu   hiijusmodi,    ubi  all-  specles    quaedam   ejus   status,    qucm    qualitatis    aut 

quid    dif&cile    et  contrarium   confitcndum  est,    sed  cx  accidcutl  appcllant  sccundum  IIermagorain.«  Dc 

contra  inducitur  non  minus  firmum.«  hoc  statu  vide  supra   (ad   §.  446).     Ceteriim  appa- 

Ptoleinaeo]  IIoc   cxemplum   inter  ea  fragmcnta  rct  recte  nos  c  Rcielienaucnsi  codicc  restituisse  me- 

quae  cx    oratione    de   rcge    Alexandrino    publicavlt  tastasis  pro  eo  quod  In  editis  erat  melathesis;  scr- 

Majus    (Mediol.  1817)  non  cxstat.  \andam  autem  fulssc  lectionem  transmotio,  pro  quu 

a7  * 


4o2  •  Martiani   Capellae  lib.  V.  §.  o26. 


QUOT  MODIS  riAT  ELOCUTIO. 

526  '  Hactenus  de  scntentiarum  figuris,   nunc  ad   elocutionum  figuras  transe- 

amus.  Sed  volo  breviter  niemorare,  quot  genera  sint  clocutionis,  quotquc 
modis  ea  utendum  sit.  Est  igitur  familiaris  omnis  narrationis  generi,  quam 
Graeci  elgofisvj^v  U^lv  appellant;  quae  ita  counectitur,  ut  superiorem  elocutio- 
nem  semper  proxima  sequatur,  et  historiae  convenit  et  narrationi,  et  non 
convcrsum  neque  circumscriptum  eloquendi  genus  desidcrat,  sed  difFusum 
atque    continuum,    ut  illa  sunt    in    Miloniaua:  „occidi,    occidi,    non   Spurium 

o27  Maelium,  quod  annona  levanda  jactuiisque"  et  cetera.  Est  alia  quam  Graeci 
^tEQLodov  appellant,  quae  sententiam  quadam  circumscriptione  definit  atquc 
determinat;  quale  est  in  Caeciniana:  „Si  quantum  in  agris,  locisque  desertis 
audacia    potest,    tantum   in    foro    judiciisque   impudentia    valeret,    non   minus 

alios  transmutatio  scrlJjcre  Grotlas  la  marglne  no-  tuiisqnc«  cct.  Grot. —  Ita  enim    apud   Clccronem 

tayJt^  (pro   Mil.  27)  Aquilamquc  (p.  lo9)  lcgimus^     scd 

£lQ0[iev7]V  Xi^tv]   Vltiosc  Mart.  Capella  i.ri-  Martianum  quoque  slc  legisse   quls  pracstct? 
tlOVOV  /li^LV,    quod  tanicn   ita  placult  H.  Grotlo,  circinnscriptioue]    Ciccro    (orat   61):    »toto   Ulo 

ut  In  Aquila   restltul    vcUct    Scd   ^ir  niaximus  Ula  clrcuitu,  quem  Gracci  JteQiodov,  nos  tam  atnbitum, 

aetatula,   qua  Laec  scribebat,    nonduni  lcgerat  Aii-  tum    circuitum,   tum    comprehensionem ,    aut   cotiii- 

stotelem  Rhctor.  III,   9;    p.   150 j    qul  quae   slt  el-  nuationem,    aut  circttmscriptionem  dlcimus.u  Quinc- 

QOpiivrj   /le^Lg,   plurlbus   docct    Rih>k.  (ad  Aqu.  tilianus  quoque   (9,  4,  22^  p.  o36  Spald.)  In  ca 

p.  lo8).  —    Dlonysil   efiam  Halicarnassensls  In  ju-  Interpretanda  laborat,   dum    »vel  atnhilum,  vel  cir- 

dlclo  dc  Tbucydidc  (11,  p.  140  SyJb.)  verba  Iiaec  ctnttductum ,  vcl  cotitinuationem ,  vel  conclusiotietti" 

conferenda  sunt:  » ;:(Q7j   ds  T^V  idtOQLX^v  jtQuy-  appcUat  Rufino  (dc  compos.  p.  517  PltL.)  cottipre- 

l^aveiav  elooixivrjv  yMi   aJteQi6jia6xov  ehac.«  hetisio  est;  AquUa,  quem  noster  ante  oculos  Labuit 

Ccterum  non  apud  Martianum  vlliosus  Lie  locus  est,  (p.lo9):  nalla  autem»  inqult  »quae  ex  atnbitu  con- 

sed  apud  eos  qul  noslrum  cdidcrunt  Darmstattcnsls  stat,    quem    atnbitinn   Graeci   Jtegiodov    appellant; 

cnim  codex  EPIMO>'E.>'  LEXLN,   undc  corruptlo-  cst  autcm  ea  quae  scutcntiam«  et  sic  porro  ut  Mar- 

bIs  causa  apparct,  vldelicet  librarlos  Graecas  Ute-  tlanus,  qul  et  excmplo  codcm  (pro  Caecb.  1)  utltnr. 
ras  pro    Latlnls   legisse;    nequc   rcponere  dubltavi,  »«  agris]   Sic    et   QuinctUianus  (9,  5,  80;    p. 

qnod  unlce  rectum  cssc  quivls  conccdct  SOS  Spald.)  et  Aqnila;  apud  Glceronem  nnnc  qul- 

auoi  annonae]  Lege:  »qui  annona  Icvaada  jac-  dem  legltur  in  agro. 


Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  527.  455 

nunc  Aiilus  Caccina  cederet  Sexti  Ebuci  impudentiae,  quam  tum  in  vi  faciunda 
ccssit  audaciac."  Quae  niullis  constat  ex  membris,  quae  xcoAa  Graeci  dicunt, 
et  ex  cacsis,  quae  y.6a^iata  appellant.  Membrum  est  pars  orationis  ex  pluribus  528 
verbis  absolute  aliquid  significans,  hoc  modo:„Etsi  vercor,  judices,  ne  turpc 
sit  pro  fortissimo  viro  dicere  incipientem  timere.*'  Cacsum  aulem  cst  ])ars 
oralionis  ex  duobus  aut  pluribus  verbis  nondum  aliquid  absolute  signilicans; 
quanquam  caesam  orationem  dicamus,  quum  singula  verba  quodvis  signifi- 
cantia  proferuntur,  ut  cst:  „Quis  est  iste  Lollius,  qui  sine  ferro  ne  nunc  qui- 
dem  tccum  cst?  Quis  est  iste  Lollius,  armiger  Catilinae,  stipator  tui  cor- 
poris,  concitator  tabernariorum,  percussor,  lapidator  curiae?"  Et  in  Ver- 
rinis:  „Comites  illi  delecti  manus  erant  tuae:  accensi,  medici,  aruspices, 
scribae,  tuae  erant  manus."  Verum  superior  periodus  constat  ex  duobus  520 
membris  et  ex  tribus  et  ex  quatuor,  interdum  et  sexj  quamvis  ex  uno  menibro 

quam  tum^    Quod  pro  Iiisce    verbis   apnd   nos-  nem  Qiro  domo  5)  lcgitiir^  malc   Grotius:  »qnis  cst 

trum  ]cgcbatur»ni<au<(im«  in  notis  jam  corrcxit  Gro-  Lolli.u 

llus.   Et  quamvis   apud  Aquilam  Icgatur  nquam  tum  lap{dator\    Decst  UcHator  fori.Gv.OT. —   Grotii 

quum  iu  faciunda  ccssit  audacia",  rcctc  tamcn  noster  crrorem   cx  inepta  R.  Slcphani  cmeudationc  ortuui 

c   Quinctiliano    et  Ciccronc  ipso    dcfcnditui-^  Aqui-  jam    notavit    Rulinkcuius     ad    Aquilam    (p.   160), 

iac  igitur  locum   corruptum  esse  patct.  nbi   idem  cxemplum  exstat,   scd  in  extrcmls  vcrbis 

e.v    memhris^    Cicero  (orat.   62):    nquac    Graccl  paululum  immutatum:   npercussor,   latrator  fori,  de- 

Y.o^ixaxa  ct  xco?m  nominant,  ncscio  cur  nos  non  populator  curiac."    Utrumque  tamen  turbasse  ipslus 

rccte  incisa  ct  membra   dlcamus.n    Addc  Auctorcm  loci  Ciccroniaui  comparatio  doccbit:   nQuIs    cst  isle 

ad  Ilcrcnnium  (4,    19),   Quinctilianum  (9,   4,  22;  Lollius?    qni  sine  ferro   ne  nnnc   qnidcm  tccum  est, 

p.  S3o   Spald.),   Aquilam  (p.  lt>9.    160),    et  Isido-  qui  tc  tribuno  plcbis,  nibil   dc   rae   dicam,   sed  qui 

rum  (etym.  1,    20,  2  scqu.).  Cn.  Pompejuni  intcrficlcndum  dcpoposclt.    Quis  est 

elsi  vereor]   Oratlo  pro  Mllone  ab  lultlo.  isle  Serglus?    armiger  Catillnac,    stipator   tni    cor- 

pars  orationis]   In  cdltls  corrupfe  bacc  Icgcban-  porls,  slgnifcr  scditionls,    concltator  tabernarlorum, 

tur:   npars  oratlonls  cx  duobns  aut  plnribus  vcrbis  damnatus  Injuriarum,  percussor,  lapldator,  fori  de- 

dum   quicquam    absolutc   slgnificauuis« ;    scd   codcx  populator,    obsessor   cnrlac.x 

Monaccnsls  (C)  jam  pro  posteriorlbus  verbls  prae-  comites]   Cicero  (In  Verr.  2,  10):  »Comites  illi 

bet    nallquld  absolutc  significans";   undc  comparato  tul  dclccti    manns    crant   tuae.    Praefectl,   scribae, 

Aquila  (p.  160)  vcram  lectloncm  rcstltul.  mcdlcl,  accensi,   arnsplces,    praeconcs  crant  manus 

istc  Lollitts]  Rcstltul  e  codicibus  Monaccnsl  (C)  tuac.«   Brevior  etlam  nostro  Aquila  (p.  lOORubnk.). 

ct  Darrastattensl,  quod  apud  Ipsum  quoquc  Clccro-  Vides    non    omnia    ab  islis  cssc  cxscripta,    sed   cii 


4S4  Martiani   Capellae  lib.  V.   §.  529. 

piitent  nonnuUi  posse  conipleri,  quem  uovoxcoZov  jteQiodov  appellant,  quuin  sit 
colon  potius.  Optima  igitur  oratio  fiet,  si  nunc  ex  ambitu  periodieo,  nunc 
ex  illa  continuatione  perpetuae  elocutionis  aptetur,  nonnullisque  caesis  interrupta 
530  quum  fuerit,  aliquando  colon  consocietur.  Differt  autera  figura  elocutionis  a 
figura  seutentiae  hoc,  quod  sententiae  figura  immutato  verborum  ordine  manere 
potest,  at  vero  figura  elocutionis  ipso  verborum  mutato  ordine  manere  non 
poterit,  quamvis  plerumque  fieri  possit,  ut  sentcntiae  figura  conjungatur  cum 
elocutionis  figura,  ut  in  ironia,  quae  figura  est  sententiae,  epanaphora  per- 
miscetur,    quae  cst  elocutionis. 

DE  FIGURIS  ELOC[JTIONIS. 

o51  Sunt  igitur   figurae   elocutionis   ahae  ad  ornandam  tantum  et  quasi  pin- 

gendam  orationem  accommodatae,  aliae  vero  ad  significationis  vim  intimandam, 
quibus  nunc  utimiir.     Antitheton,  id  est  oppositum  ex  contrariis,  quum  verba 

tantum,    quac   ad  cxempla  profercnda   sufficerc  pu-  censis  (C)  incliorcm   nostram  suppeditarunt  lectio- 

tabadt.  neni.  Ita  ctlam  quod  auteccdit  verbum  possit  e  Mo- 

colon  consocietur\    Sic   scripsi   c    codice  Mona-  nacensi  reposuiiiius  pro   Grotlano  polesf. 
censi  (C),  quum  vulgo  legcretur  co/o  coiisocie/,  quam-  ad  oritandayiij    Correxi  Grotianas  lccliones  nad 

que    ad  marginem  Grotius    lcctionem   notavit    con-  onia7tditm«  et   «ad  pingcndain  orationem  commoda- 

sentiet  nihili  esset.    Scd  quod  practcrca  cx  Aquila  tao   tam   e    Monacensi  (C)   quam   cx    antcrioribus 

restitui  voluit  Rulinkcnius(p.  1C2)  non»iMny7«flmcrte-  cditionibus,    quo   facto   nostcr  cum  Aquila  (p.  165) 

sis  internipta  fuerit,  ncccssarium  omnino  non  dnxi.  concinit.   Cicero  (Brut.  57  f.);  Gxrjfiaxa,    inquit, 

differt]  Rcponcndiim   crat   elociitionis   cx  antc-  «non  tam  in  verbis  pingendis  liabent  pondus,  quam 

rioribus   editionibus  pro  Grotiano  lociitioiiis.  Ciccro  in  illiiminnndis  senlentiis.«     Adde  quae  ad  Ciccro- 

(Brut.  17  f.):  nOrnari  oratiojiciu  Graeci  putaut,   si  ncin  (de  invcut.  2,    15)  Marlus  Victoriniis    (p.  201 

verhorum   immutationibus   utantur,     quos    appcllant  Pitb.)  obscrvat. 

rpOJfOug,  et  «ert/en<iarMm  orationisque  forinis,  quae  opposilumj    Emenda   Mart.  Capcllam,    ubi  est: 

vocant  6;(TjfiaTa.«    (Adde  cuudcm  c.  57  f.  et  no-  ttcompositum  cx  contrarlis"  et  «vcrba  re/>i/(/uan/i«.« 

strum  §.  li2o).    Scd  non  onincs   pariter  distinxisse  Pufjnaniia  etiam  codices  Lcidenscs.  Rithivk.  (ad  Aqii. 

docet   Qulnctilianus   (9,   1,   7y;  p.  5G2  Spald.).  p.  1G7)—  Neqne  Martianus  repugnaiilia   scripsit; 

ut  scntenliae]   Grotius  cum  rcliquis  editis  malc:  scd    Grolius    banc    voccm    intrusit   pro  purjnantia, 

-figurac  conjungantur.u    Scd  Aquila  (p.  1G4)  codi-  quod  tam   in  cditis    quam   in   Darmstattensi  codlcc 

cesqr.e  Leidcnscs,   a  Rubnlicnio  laudati,   ct  .Mona-  exstat.   Oppositum  autcm  omnino  rcponendum  erat 


Martiani  Capellae  lib.  V.  $.  531.  455 

pugnantia  inter  se  paribus  voclbus  colliduntur,  vel  paria  paribus  opponuntur, 
ut  est  Ciceronis:  „domus  tibi  decrat,  at  babebas;  pecunia  superabat,  at  ege- 
bas",  aut  si  dicas:  „in  pace  ad  vexandos  cives  acerrimus,  iu  bello  ad  ex- 
pugnandos  bostes  inertissimus."  Isocolon  exaequatum  membris,  quod  fit  non 
in  pugnantibus  inter  se  verbis,  sed  paribus  exaequatis,  ut  si  dicas:  „classem 
speciosissimam  et  robustissimam  instruxit,  exercitum  pulcherrimum  et  fortis- 
siraum  legit,  sociorum  maximam  et  fidelissimam  manum  comparavit."  Pa- 
rison  prope  aequatum.  Hacc  figura  ditrert  a  superiore,  quod  ibi  omniuni 
membrorum  genera  paria  sunt  numero,  hic  uno  vel  altero  addito  in  quovis 
loco  cetera  excurrunt.  Homoeoptoton  simile  casibus;  nam  cx  eo  nomen  accepit,  552 
quod  cola  omnia  in  eosdem  casus  cadunt,  ut  est:  „huic  socios  vestros  crimi- 
nanti,  et  ad  bellura  vos  cohortanti,  et  oranibus  modis  ut  in  tumultu  essetis 
volenti".  Homoeoteleuton,  simiH  modo  determinatum,  difFcrt  a  superiorc, 
quod  illud  et  casu  et  sono  simili  postrema  verba  determinat,  hoc  vero  soni 
tantum  simihtudine  sub  quacunque  verbi  enunciatione  componitur.  Parono- 
masia     levis    immutatio    verbi    ac   nominis,     id    est   quum   sjllaba    aut   litera 

non  soliim   ex  Aquila  (p.  166);  sed  ex  Cicerouis  scnseu  (in  judic.  dc  Isocr.  passini),  et  Qulnctilianuui 

(orat.  SO)  etiam  liisce  verbis:  nsemper   hacc,    quae  (9,  5,   80  5  p.  50S). 

Gracci    avxld-exa   nomiuant,     quum   contrariis    op-  prope\   Pro   proprie  in   cditis  non  fantum   codi- 

ponuntur  contraria,    numerum   cfficiunt.«     Subtilius  ccs  Darmstattensis,    Rcichcnauensis,    et    Grotianus 

e  Rutilio  (p.  12o)  Quinctilianus  (9,  5,  81;   p.  S06,  habent;  scd   Aquila   ctiam  (p.  168  Ruhnk.). 

et  9,  3,   92;    p.  5IS  Spald.)    antithcta    distinguit.  oniniinit\  Corrigendiis  ex  Aquila  Mart.  CapcIIa, 

Exemplum  quo  utitur  noster,   non  solum  apud  Gi-  nbi  ita  legitur:  oquod  ibi  onmia  niembrorum  geiiera 

ccronem  ipsnm  (orat.  67),    scd  apud  Aquilam  ctiara  paria«  cct.  MSS.  Leidenscs  «omtiium  mcmbrorum.>i 

ct  Quinctilianum  (9,  4,  122;   p.  624)  Icgitur.  Rccte.  Rvhnk.  (ad  Aqu.  p.  168)  —  Praeterca  verba 

aut  si  dicas\   Ex  hoc    apparct,    non   Ciccronis  hahct  pro  (jenera  Aquila;   sed  Invitis  codicibus  mu- 

exemplum   csse,   sed  ab  Aquila  ilctum.  Ruhnk.  (ad  tare  nolui. 
Aqu.  p.  167).  volenti\    Aquila   (p.   169)   molienti,   quod   apnd 

exaequaUnn\    Male    Grotius:    nest   aequatum.»  nostrum   quoque   rcponi   vult  Rnhnkenius;    teraerc. 
Pfon    anteriorcs    tantum    editioncs    vcram  Icctionem  homoeoteleuton^  Praetcr  Aquilam  (p.  169)  con- 

pracbcbant,  scd  Aquila  ctiara  (p.  167);   quo   niagis  fcr  Rutiliuni  Lupum  (p.  125),  et  Quinctilianum  (9, 

culpandus  Grotius    cst.    Dc  ipsa  figura  confer  Ari-  3,  80;   p.  50S  Spald.). 
Stotclcin  (ilict.  ad  AIcx.  20),  Dlonysium  llallcaruas-  immutatio]  Ita  et  Clcero  dc  oratore.   In  Aqoila 


456  Martiani  Capcllae  lib.  V.  §.  o32. 

mutata  diversa  significat,  ut  si  dicas:  praetor  cst  vcl  potius  praedo.  Ploce 
est  copulatio,  in  qua  ideui  verhum  aut  nonien  continuo  positum  diversa  sig- 
55o  uificat,  ut  est:  „sed  taujcn  ad  illani  diem  Memmius  erat  Memmius."  Palillogia 
-  iteratio.  Haec  figura  repetito  verbo  aut  nomine  non  diversa  vult  intelligi,  scd 
vehementius  repetita  significat,  ut  cst:  „nos,  nos,  dico  aperte,  nos  consules 
desumus."  Epanalepsis  est  repetitio.  Haec  figura  a  superiore  distat,  quod  illa 
eadem  parte  orationis  repetita  conjungitur,  aut  uno  alterove  vcrbo  interposito, 
at  haec  non  una  parte  interposita  orationis,  scd  prout  Hbucrit  sociatis  verbis, 
ut  est:  „non  potest,  jam  non  potest  haec  hbera  civitas  esse."  Anadiplosis  est 
rephcatio  optima,  quum  ea,  quae  in  priore  membro  postrema  ponuntur,  in 
posteriore  prima  repetuntur,  ut  est  ihud  Terentii :  „negat  hanc  sibi  cognatam 
Demipho;    hanc  Demipho    negat  esse  cognatam."      Prosapodosis    redditio  ora- 

paulo  sequlus  hmtatio.  Grot. —    Correxit   Riihnke-  Capcllam,    in    quo    vulgo   legitHr:    »sed    tamcn    ad 

nius    e    Martiano.     Excmpla    apuil    Rutiiium    (p.  12  illam   dicm  J^emmius,    Meramius   ad    illiid   tempus. 

Rulin]:.),  Ciccroueni  (de  oiat.  2,  63),   et  Qiiinclilia-  Mcmmius  in  alio.«    Additameutum,    quod  in  vulga- 

num.   Ciceronis  liuc  pcrtinet  (ad  Att.  1,  io)-.  vfacie  tis   Capellac   cditionibus  est,   fluxit   a    librario    mo- 

magis    qiiam  facetiis  ridiculusu;    et  Terentii  (Andr.  nentc   »in    aliou    scilicct    codice    JegJ    i>Mcnimius    ad 

1,  5,    13):  iiincoepllo   cst  amenliiim,   haud    aman-  illiid  tcmpus  Memmius. «  Rin^iK.   (ad   Aqu.  p.  171). 

tium,«  —  A'cram   ctiam   lectionem   codcx  Moiiacensis  (C) 

praeiorl    AquIIa:    »praetor  iste.«     3Iale    in  Ca-  praebult,    undc   noii  hoc    solum   cxcmpliini  correxi, 

pella   scrlbltiir  "praetor  est«^    ubi  II.  Grutius  lau-  sed  ab  inltio  etiam  verba  nid  est«,  ubi  "id«  rectlus 

dat  Juvcnal.  XI.   193:  oniittitur. 

"praedo  cahallomm  practor  sedet« —  nos  no«]  IVotissImus  locus  Ciceronls  (Catil.  1,  1). 

Quanquam  illuni   locuni   alil    alltcr   lcgunt  ct  inter-  epanalepsis]  ^Ejtava?.r]\piQ  (Qulnctilian.  8,   5, 

pretJintur.    Diomedcs   II,    p.  ^'il    idem   paronoma-  51;   p.  2o0  Spald.).  Alli  hanc  ejtiCav$LV  a^\te\\aini 

siac    exemplum    hls    verbls  pouit:    «sl   non    praelo-  (v.   Kriigcr.  ad   Dem.  Philipp.    1,    p.  22  iu   Schacf. 

reta  te,    scd  praedonem  diclmus.<i    Rvuink.  (ad  Aqu.  appar.  Toiu.  V.   p.  7G9).    Exempla  jara    apiid  Ho- 

p.  170). —   Scd    ca   ipsa   dc   caiisa  nihil  apud  Mar-  nierum  (11.  v.  371.  ^.  127)  exstantj    plura  dabunt 

tianuin  mutaudum.  IVam  et  Ciccro  (In  Verr.  1,   .^0)  Auctor   ad    Ilcrennlum    (4,     13),    Rutilius    Lupns 

hac  figuia  alils  quldcm  utltur  vcrbis,   scribens:  »pu-  (p.  39),  Aquila  (p.  1 74),  et  Ruiluiaiius  (p.  218.  230 

pillos  et   pupllias  ccrtissiinaui  praedam  essc  praeto-  Rulinl;.). 

ribus.t    Scd  prae  omnibus  hlc  conferas  velim  Aueto-  a^iadiplosis]   Confcr    Aqullam   (p.  174).    Excm- 

rcin  ad  Ilcrennluni   (4,   21).  plum  additum  apud  Tcrentium  (in  Phorm.  2,  5,  5) 

sed  tamen]  Ex  Aquila  Grotius   rcstituit  Mart.  lcgitur. 


Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  535.  >5o7 

tionis,  icl  est,  qiium  nomen  in  postrcma  partc  membri  aut  cadeni  quaecun- 
que  pars  orationis  rcdditiir,  cx  qua  ideni  jnembrum  coepit,  ut  si  dicas:  pu- 
blicas  tibi  calamitatcs  imputare  debet  respublica.  Epanaphora  cst  relatio,  quo-  534 
tiens  per  singula  membra  cadem  pars  orationis  rcpetitur,  hoc  modo:  „Vcrres 
caluniniatorcs  apponcbat:  Vcrres  dc  causa  cognoscebat:  Verres  pronunciabat." 
Antistrophc  est  conversio.  Haec  figura  hoc  differt  a  superiore,  quod  illa  ab 
cadeni  parte  orationis  saepius  incipit,  haec  in  cadem  tcrminatur,  ut  cst  pro 
Fontejo:  „Frumenti  maximus   numcrus  e  Gallia,   peditatus   amphssimae  copiac 

publicas   tihi]   Citat   Aqiiila:    i>TibI    sccleratis-  (9,  5,  94)  ct  Riitilio  Liipo  (p.  1)  prorsus  alia  fi- 

siint;  oiniiitiiii  iinpiitai-c  ouincs  calaiiiitatcs  suas  rcs-  giira  codcin  hoc  noininc   appcllatur. 
puLlica    tibi.ii     Plcnius  el  perfcctius,    si  tantum    cx  est  relatio]   E  codicc  Monaccnsi  (C)  inserul  est 

Alarliano  addas   debet.  Grot. —    Corrupta   cst  lcctio  viilgo  omissuiu;    equc   eodem    et    Dariustattcnsi    ac 

Slart.  Capcllac:  Publicas   tibi  calaii  itates   iintmttare  Rcichcnaueusi    mox    apponebat    pro    opponebat,    et 

debes  respublica,    nbl    non    intclligo    quod   Grotius  Aquilani  (p.  177)  ct  ipsuin  Ciceronem  (Vcrr.  2,   10) 

diclt,  verbiim  dehet  c  Capclla  Aqiiilac  essc  rcdden-  secutus.   Quaiiquam  ipse  Ciccronis  locus  aliquantum 

diiin.   Nain  onincs  editiones   (AquIIac)   ilhid  vcrbum  a  nostro  discedit:  nVerrcs  caliimnlatorcs  appouebat, 

liabcnt.  Ri H>K.  (p.  17G) —    Ipslus  3Iartiani  Icctio-  Vcrrcs  adcssc  jubebat,  Verrcs  cognoscebat,   Verres 

nein  Grotius  corrupit^    quum  antcccdcntes  cditioncs  judicabat",    iinde  rein    magis    quam  vcrba   Aquilam 

rectc    imputare    babcrcnt    et    debet ,    quod    reposul^  spcctasse  apparet.  Figiirani  jam    ab  Ilomero   (II,  (i, 

longlns   taincn  corrigcndo    procederc    nolui,    quum  382.  e,    74)  usurpatam  Auctor  ad  Hcrcnnium  (4, 

excinpluin  ab  Aqnila  propositnm  non  cx  antiquo  ali-  15)  repetilionem   appellat,   Aquila  relatum;  nomen 

qiio  scriptore  deproiulnm  scd  ab  ipso  fictum  esse  ap-  i-elationis  Icgitur  quidcm   apud  Ciccroncm  (de  orat. 

pareat,    quod    igitur    refingcrc    Alartiano   licnit.  Rc-  5,  54),  scd  ut  Quinctilianus  (9,  5,  97)  neget  slbi 

fictum    autcm    ab    co,     non   modo    contractum    esse  liqucrc,   quld    accipi  vclit. 

co  magis  statulmus,  quia  quainvis  mutatum  et  Ipsum  est  convcrsio^  Ilic   qiioque  est  e  codice  Mona- 

tanicn   justuni    fignrac    cxemplnm    in   rcpctita   voce  censi  (C)   snpplevl.    Dc  ipsa  figura  Auctor  ad  He- 

puhlica   cvlilbeat.     Illud    tantnm    nobis    Indulsimus,  rennium  (4,  15):   neonversio  cstu  Inquit  »per  quam 

ut  pro  proapodosis  ex    Aquila  rcstitucrcmus   prosa-  non  nt  antc  pvimuin  rcjieliuiHS  verbuui,  sed  ad  post- 

podosis.    Cetcrum    veiba,    qiilbus    fignra  explicatnr,  remuin  contincnter  revertimur.ii    Exciuplnm  cx  ora- 

apyd   Ipsum   Aquilam    Ita    conupta   sunt,     ut  nlbll  tlonc  Ciccronis  pro  Foutejo  allatum  Intcr  eas  Ililus 

inde  lucls  ad  uostrum  redundet:  »quod  idcm  nomcn  parlcs,  quac  Integrac  ad  nos  pervcncrunt,  non  ex- 

in  postrcnia  parte  mcinbrl,    aut  cadein,  quaecunque  stat;  nostrum  ct  Ipsum  ex  AquUa  tantuin  descripslssc 

pars  oratlonis  redditur,   cst  conncxa,  undc  Id  mem-  ccrtum    est,    unde     restitnl     quod    vulgo    omissum 

brum  aut  Is  ambitns    coepitii^    Interpnngcndo  quan-  erat  frumenti,   intcrpunetioue  quoquc,  ut  jam  Gro- 

tuin  potui  opls  affcrrc  studui.  Cetcrum  Quinctiliano  tius   suascrat,  correcla. 

58 


458  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  554. 

e  Gallia,  equites  numero  plurimi  e  Gallia."  Symploce  connexio:  uam  et 
incipit  saepius  ab  una  parte  orationis,  et  totiens  in  unani  alque  eanclem  desinit» 
ut  est:  „Quis  legem  tulit?     Rullus.      Quis    decemviros    quos    voluit    creavit? 

55o  Idem  Rullus."  Polyptoton  ex  pluribus  casibus,  quum  saepius  initium  ab 
eadem  parte  orationis  fiat,  illa  ipsa  pars  declinationibus  aut  numeris  immu- 
tatur  per  casus,  ut  est:  „Senatus  jussit,  senatui  placuit,  scnatum  certum  est 
praecepisse,  a  senatu  delectus  est."  Synonymia  est  communio  nominis,  quo- 
tiens  uno  verbo  non  satis  dignitatem  rei  aut  magnitudineni  dcmonstramus, 
ideoque  ad  eandem  significationem  plura  conferimus.  Tautologia  cst  eadeni 
pluribus   verbis   significatio.     Hoc  difFcrt  a  superiore,    quod   ibi  singulis   verbis 

^Q  eadem  res,  in  hac  plurimis  significatur.  Climax  est  asccnsus,  ut  est  Ciccronis 
pro  Milone:  „Nec[ue  vero  se  populo  solum,  sed  etiam  senatui  comniisit; 
neque  senatui  modo,  sed  etiam  publicis  sociis  et  armis;  neque  his  tantum,  * 
verum  etiam  ejus  potestati,  cui  senatus  totam  rempubhcam  commiscrat."  Asyn- 
deton  est  solutum,  ut  atlemtis  conjunctionibus,  quibus  verba  aut  nomiua 
connectuntur,    singulatim    unumquodque    cnunciamus,    ut  est:  „Exspecto  vim 

eonnexio]  Auctoii  ad  Ilcrcnnium  (4,  li)  co)n-  ascensus]    Ita   ct   Aquila  (p.  181);    mclius   ab 

plexio  cst.  Exemplum  aliatum  apud  Ciccroncm  (dc  Anctorc  ad  Ilcrcnnium  (4,  2S)  et  Quincliliano  (0, 

lcgc  agrar.  2,   9)   plcnius   esstat.  3,    J>4;  p.  484  Spald.)   gradalio  dicitur.  In  excm- 

poli/ptoton]    Confcr  Auctorcm  ad  Ilcrcnnium  (4,  plo   quod   sequitur  e  Miloniana  (23)  apud  Aquilain 

22),  Quinctiiianum  (9,  3,  36;   p.  472  Spald.),  cl  ut   apud    Ciccroncm   lcgitur    pracsitllis   pro    sociis , 

Aquilam  (p.  179),   qui  tamcn  aliis  exemplis  utitur,  utiquc  niclius;   corrigcrc  tanicu  nostri  manum  nolui. 
nt  Loc  quod  sequitur  uostruu)  ipsnm  iinxisse  opiner.  asi/nileton]     Ita   rccte     codcx    RcicLcnaucnsis: 

tautoloi/ia]    Aquila  (p.  180):   »Eadcm  pluriLus  pcrpcram    in    cditis    asynlheton.     Nam    non    solum 

verbis  significat  Loc   scLcma.    Diffcrt  autcm  pcrcxi-  Quinctilianus  (9,  3,  Sl  et  9,  4,  23;  p.  483  ct  S3G 

guo  proxima   a  snpcriori   Iigura.    ILi   cnim  singulac  Spald.),    scd   Aquila  ctiam   (p.  184)   ct  Rufinianus 

parfcs    cx   ordinc   idcm    significantcs  ponuntur,  Lic  (p.  240    RulinL.)  ddvvSsTOV  scriLiint.    Auctor  ad 

unius    nominis    aut  vcrLi  prius  positi   vis   dcinccps  Ilcrcnnium  (4,  30)  {lissoliitiotiem  dicit. 
pluriLus  verLis  cxpllcatur. «    Et  alias  quidcin,  ut  ait  singulalim]  Codiccs  Darmstattcnsis,  RcicLcnau- 

Quinctilianns  (8,  5,  51;  p.  2^0  Spaid.),  ulntcrim  cnsis,  ct   Monacensis  (C)  sinijillalim ,  scd  vide  nos  * 

vitiiim  vidcri  potcst,  quanquam  non  magnopcrc  sum-  supra  (ad  §.  27). 

mis   auctoriLus    vitata;     sed    Loc    quoquc   quum   a  enunciamus]  Mirum  est   in  indicativo  enuncia- 

prudcnliLus  fit,   scLema  dici  soIct.«  „,„5  non    solum   vctcrcs   cdilioncs  scd  ctiani  Mart. 


Martiani  Capellae  lib.  V,   $.  o36.  4o9 

edicti,  severitatem  practoris,  faveo  oratori,  cupio  supplicio  octuplo  damnari 
Aphronium."  Diezeugmenon  disjunctum  appellamus,  quum  divcrsis  reddi- 
tionibus  verborum  cola  disjuugimus  sive  duo  sive  plura,  hoc  modo:  „Capuam 
colonis  dcductis  occupabunt,  Atellam  praesidio  communient,  Nuceriam  cum 
hac  multitudine  suorum  oblinebunt,  cetera  oppida  pracsidiis  devincient."  Ante-  S3' 
zeugmenon  injunctum.  Hacc  figura  a  supcriore  hoc  diffcrt,  quod  ibi  singulis 
mcmbris  singula  divcrsa  rcdduntur,  hic  plura  in  uno  conjungimus,  ut  est: 
„quorum  ordo  ab  humili,  fortuna  sordida,  natura  turpi  ratione  abhorret".  Hoc 
cnim  postremum  abhorret  praedicta  conjunxit.  Pleonasuios  est  plus  necessarium, 

Cijiellani,     in    quo    pcrpcrani    Icgltiir    nunciamus ,  antezciigmenon^    Lcge    epezeugmenon.     Et   slc 

consentiic.  Riii>k.   (ad    AipiiJ.    p.   18i>)  —    Rcsti-  Aqiiila,    qiianquain    et    Iiaec    lectlo    tolcrari  possit. 

tiiliinis  c    coilice    Darinstattcusi    enimciamiis  ^    coii-  Guot. —    Sed    Aquilae    ipsl  ex    Aldiua    ct    nostro 

juncllvuiu    autcin    rcponcre     cuin    Hulinkenlo    rell-  antezeiujmcnon  rcddidit  Rulinkenius  (p.  188).  Ipsa 

glo  fuit,  quiini,   sl  quidcm  mutanduin  sit,  mcndum  figura  coujiiiictio   mclius  dicitiir  Auctorl  ad  Ilcrcn- 

111  lit  potins    latcrc   ^ideatur,    pro   quo   libcutcr  vbi  nium  (4,    27). 

rcstilucriin.  Fari   aiidacia  in  scqiicntibus  etiaiu  gras-  in  uno]   Codcx  Monacensls  (C)    in  unum,    scd 

satiis   cst  Rubnkciiius,   ubi  ex  ipso  Cicerouc  (Acrr.  vulgatac    favct  Aqiiila. 

3,    II)    Aqiiilac    rcstitnit    aratori,    quuiii    codices  quoruin  oydo\  Mclius  Ita  Icgitur  apud  Aquilam: 

oinncs  iit  ct  Marlianus  oratori  praebcrcnt^   equidcm  »quorum  ordo  liunilli,  fortuna  sordida,  najura  tiirpi 

niliil   muto,     neque    in    scqucntibus   repono    »cupIo  oratione  abborrct»,    unde  natiira  fidenter,  siiadente 

octupll    dainnarl    x\proniuin«,     iit    apud    Ciceroncm  Rubukcnio,  nosfro  qiioqiie  reddidl^   oratione  ^n  ra- 

cst,   qula  si  Laec  ouinia  tenicre   rcfingcrc   ad  nostra  tioiie    scribcndum    sit,    dcccrnl   in   tam    brcTi   frag- 

cxcmplaria  volumus,    totus  usus  pcribit,    qiiciu  ali-  mcnto  vlx  possc   Idem  recfe   inonuit. 

qiiando  Ciccronis  crltici  ex  nostro  capcrc  potucrint.  plus  necessarinni\    Legc    »plus    quam  necessa- 

disjunctuin\   Sic  Aquila  quoque  (p.  187).    Auc-  rlum."  Grot.  —   Minus    bcne  emendat:  nam   quam 

torl   ad  Ilercnniuui  (4,    27)  disjunctio  est.  snblufelliglfur.    Yidc  Pcrizoniura  ad  Sanct.  Minerv. 

Capitam]    Ilacc  mcmoriter  cltantur  ex  Clceronis  IV.  2;   p.  S29,  ct  intcrprefcs   adVcllej.Paterc.il, 

Agrar.  II,  31,  iibl  Ita :  »Calcnum  municipium  com-  1,  4.Ruh>k.  (ad  Aqu.  189.   190). —  SIc  Tcrentlus 

plebunt:    Tbeaniim     opprimcnt:    Atcllani,     Ciinias,  (Adclpb.  2,    1,    4G):    nplus    quingentos    colapbos 

Ncapolini,  Pompejos,   IVuccriam  suls  praesidlls  de-  Infreglt  milil.«    Paritcr  mmHS  cum  quarto  casu  usur- 

vlnclcnt."  RiHMi.  (ad  Aqu.  p.  187).  pat  ipse  Cicero  (in  Verr.  i,  47),  ut  taceam  Livlum, 

cuin  /irtc]  Lege    Nuceriam ,    Cumas.  Gnor. —  Plaiitum,    alios.      IVon   crat    Igltur,    quod    HelnsII 

Ita   et  Ciccro   et  Aquila ;    sed    quum   scnsum   prac-  auctorltate  a  prlori    scnfentia   dctcrritus  ipsc  Rulin- 

bcat  vulgata,    qucm  ipsc  3Iartianus  vcllc  potuerlt,  kenlus  (in  addcndis  p.  276  ad  p.  190)  plus  neces- 

mutarc  cam  sinc  codicibus  nolui.  sario  scribi  suadcrct. 

S8* 


460  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  o57. 

quum  verba  quaedam  dicimus  non  enunciandae  rci  necessaria,  sed  magnitudini 
cumulandae,  ut,  si  dicas  jjiVntonius  ille",  quum  suffecerit  nomen  dixisse,  ad 
amplitudinem  adjicimus  illc.  Ellipsis  est  detractio,  contraria  superiori  figura, 
quum  verbo  aliquo  minus  dicto  rem  scntiendam  potius  praeterimus,  ipsa 
celeritate  gratissimi.  Hae  sunt  elocutionis  figurae,  quas  quidem  non  oportet 
velut   studiose  copulatas  in  unius  conceptionis  sententiam  conglobari. 

DE  MEMORIA. 

Nunc  ordo  praecepta  memoriae  subministrat,  quam  quidem  constat 
esse  naturalem,  sed  ct  arte  adjuvari  posse  non  dubium  est.  Haec  autem  ars 
brevibus  praeceptis,  sed  magna  exercitatione  formatur;  cujus  artis  boc  munus 
est,  ut  non  tantum  firma,  verum  etiam  celeri  comprehensione  res  verbaquc 
percipiantur.  Tencnda  vcro  sunt  non  ea  tantum  quae  a  nobis  iuventa  sunt, 
scd  etiam  quae  ab  adversario  in  agendo  tractata  sunt.  Simonidcs  hujus  rei 
praecepta  invenisse  perhibetur,  poeta  idemque  philosophus.     Quum  cnim  con- 

tnamiiludini]  E  codice  suo  restifuit  Lo<  Gr  )tiiis  dci  s 's  quoqiie  teste  RuLnkenlo  (p.  191)  omncs  vc- 

pro  edito    magnihKiinis.     Fusiiis   Aqnla:  »non  fana  ram  lccfionem  praebcant. 

cnunciaudac  rel  nccessaria,   quam  ut  cx  Lis  magnl-  tnemoria]  Mcmoiiae  artificialis  praeccpta  tradunt 

tudo    vel    dignltas    vel   moralls    allqua  comincndatlo  Auctor  ad  Ilcrcnnlum    (5,    16    sequ.),    Cicero   (dc 

vcl  deniquc  specics  inotura  judicem  eircumponafur.ii  orat.  1,  34  ct  2,   88),  Qiiinctilianus   (II,  2,   22; 

Antonius]  Grotlus  marginl  adscripsit;  »al.  Caiou,  p.  508  seqn.  Spald.),  Curius  deniquc  Fortunatlanus 

Idquc  apnd  Aquilam   quoque  exstat  (p.  190),   no-  (p.  74.  7o),    quicum    nostcr   in   plurimis  mirnm   in 

stroquc  reslitul  Ruhnkcnius  jubet;   scd  qnod   codl-  modum  conseutit. 

ces  Ille  Leldenses  appellat,   in  quibus  si t  ^nto  i7/e,  exei-citalio7ie]  Quinctillanus  (H ,  2,  40;  pag. 

longc  magis   ostcudlt,  quomodo  ab  Aiitonio  ad  Ca-  525):    »SI    quls    tamen    unam   maximamquc    a    nic 

ionem  aberrarc  libraril  pofiierinf,   nequc  ca  locl  CI-  artem    ineinoriac   quacrat,    exercitatio  cst  ct  labor^ 

ecronlanl  (pro  Planc.  8)  simiHtudo   est,    uf  cum  vcl  multa  ediscere,    multa  cogitare,  et,   sl  fierl  potcst, 

nostro    vcl     AijuUac    antc    oculos    fuissc     contendi  quotidie,    polcntissiinum    cst«    cct.     Addc    eundem 

possJt.  (I?  Ij  5G;  p.  54  Spald.)  ct  Clceroncm  (dc  orat.  1, 

detractio]   Haud  sclo,  quld  In  mcntem   vcnerlt  54;  de  scnecf.  II).  3Iox  pro  arlis  aXias  partis  La- 

Groflo,    nt   detrectatio    reponcret,    quum    non  tan-  bere  ad  margineni  Grotius  nofavlt. 

tum  autcrlores  editiones,  scd  AquIIa  etlaiu,  ef  prae-  Simonides]  Fiisc  rem  cxponunt  Cieero  (de  orat. 

ter  codnres  Darmstattcuscm  ct  Rcicbeuaucnscm,  Lel-  2,  86)  ct  Qulnctllianus  (11,  2,   il),  qiios  vide. 


Martiani  Capellae  lih.  V.  §.  S38.  4(>i 

vivii  locus  subito  corruisset,  nec  possent  propinqui  obtritos  internoscere,  dis- 
cumbcnlium  ordinem  nominaquc  niemoria  recordantc  suggessit;  quo  admonitus 
intcllexit  oidinem  esse,  qui  memoriae  praecepta  conferret.  Is  vero  in  locis 
illustribus  meditandus  est,  in  quibus  species  rcrum  scutentiarumque  in)agines 
coUocandae  suut,  veluti  nuptiarum  velatam  flammco  nubentem,  aut  homi- 
cidae  gladium  vel  arma  detineas;  quas  species  locus  tanquam  depositas  me- 
raoriac  reddat.  Nam  sicut  id  quod  conscribitur  ccra  continctur  et  hteris,  sic 
quod  memoriae  commendatur  in  locis  tanquam  in  cera  paginaque  signatur, 
imaginibus  vero  quasi  hteris  rerum  recordatio  continctur.  Sed  ut  diximus,  ^59 
magnara  excrcitationem  res  laboremque  conquirit.  In  qua  illud  observari 
compertum  cst  solere,  ut  scribamus  ipsi,  quae  facile  volumus  retiucrc;  deiude 
ut  si  longiora  fueriut  quae  sunt  cdisccnda,  divisa  pcr  partes  facihus  iuhacrcs- 
cunt;  tum  apponere  notas  rebus  singuhs  oporlebit  his,  quas  volumus  maxime 
retinere;  nec  voce  magna  lcgcnda  sunt,  sed  murmure  potius  meditauda;  et 
nocte  magis  quam  interdiu  maturius  excitari  memoriam  manifestum  est,  quum 
et  latc  silcntiura  juvat,  nec  foras  a  sensibus  vocatur  intentio.  Est  quidem 
mcmoria  rerum  atque  verborura,  sed  non  semper  edisccnda  sunt  verba; 
nisi  spatium  meditandi  tempus  indulserit,  sat  erit  cui  res  ipsas  animo  tenuisse, 
praesertira  si  nihil  ejus  munere  naturali  provenerit. 


loch^  De  liis  jam  iVi-islotcIes  (top.  8,   12,  8),  figies  notaret,    atqne  nt  locis  pro  cera,   simulactis 

miiltumqiie    iis   tribnissc   veferes   cs  Cieerone  atqiie  pro  literis   utereimir.u     Probe  igitur   dislinguendum 

Qiiinctiliano  apparct;   at  verins  utiquc  Juliiis  Victor  est  iiiter    locos    ct    imagi^ies    sive  simielacra ,    ut  ct 

(in  arte  rlietor.  23,  p.  2o9   Orell.):  »ad  lianc  obti-  Spaldiugius  monuit  (ad  Quinct.  H,  2,  21 5  p.  507). 
nendam  tradnnt  plci-iijuc  locorum  et    simulacrorum  eeUscentlaJ  Lege:  »Iongiora  fuerint,  sint  elispes- 

quasdam    obscrvatioucs,     qnae    niibi    noii    vidcntur  cenela.«  \oycii.  ( spec.  crit.  p.  85)  —  Causa   emcn- 

Labcre    eQectum;   exerceneia  est  memoriau  cet.  dandi  disparuit,    pustquam  ex  anterioribus  editionl- 

ceraj   Hoc    es    Ciccrone    depromtum   (de    orat.  bus  codicibnsqne    mcls   rcstltul   quae ,    quod  Grotli 

2,  86),    qul  hace  praecipi  ait  iiils   qui  banc  partem  lucurla   excidcrat. 

ingenil  cxerccant:   locos  csse  capiendos  ct  ea,  quae  cui  res  i)>sas]    Cui  \A  est  a/icMi.  Grot. —  Recte; 

memorla  tcnere  vcllcut,   el&ngcnda  animo  atque  In  itcmque  rccte   res  ipsas  legl  jusslt  pro  ipsa,  quod 

LIs  locis  collocandaj  sie  fore  ut  oidlnem  rcrum  ef-  e  Darmstattensl  codlce  jani  corre.xl. 


46^i  Marliani  Capellae  lib.  V.  §.  540. 

DE  PRONUNCIATIONE. 

540  Actioncin  apud  veteres  appellabam,  quam  nunc  pronunciationem  vulgo 
dici  non  nescio.  Ea  pracstat  oratio,  ut  concilietur  auditor,  ut  ad  fideni  per- 
suasione  ducatur,  ut  animorum  motibus  incalescat.  Ejus  partes  sunt  tres, 
vox,  vultus,  gcstus.  His,  ut  plerique  putant,  cultus  vcl  habitus  oris  accedit.  Vox 
et  natura  constat  et  quadam  scientia  modificata  servatur;  in  natura  qualitas 
vocis    et    quantitas    dispensatur,    scicntia    vero    quomodo   ea   utaris    assequitur, 

541  et  quid  oportcat  observare.  Bonitas  vocis  constat  claritate,  firmitate,  suavitate; 
quae  omnia  nutriuntur  cibi,  potus,  coitus  observantia,  praecipueque  ut  corpus 
deambulaudo  moveatur,  intra  breve  spatium  reditu  maturato,  qui  motus 
cjuum  digestionem  facilem  praestat,  sine  dubio  purgat,  et  vocem  nimia  excursio 
vel  longa  deambulalio  extenuat  ac  fatigat.  Post  hanc  deambulationem  statini 
nos    ad     studia    conferamus ,     priusque    quam    sit     dicendum    vccem    lectionc 

542  coloremus.     Nec  ab  initio  clamandum,   scd  tcnui  murmurc  inchoandum,  quo 

appellabamj  MaVun  appellabaiit.Gr.or.  —  Codlccs  pavles  sunt  tres]  Sic  Curiiis  Fortunatianus;  duas 

uil   uiutant,    ncc    si    quid   conjccturac   (iaiiduin  sit,  tantuni    nunierant    ct    Ciccro   (de    orat.    1,    59)   ct 

tain  appellabant  quaiu   appellatani  vcliui.     Ceterum  Quinctilianus  (11,  5,    14),  vocem   ctgestum^    sed 

quos  wc/eres  hoster  dicat  ignoro;  siquidcinjam  Auc-  iit  ad  jestum  mox  VHllum  qnoquc  rcferant  (Quiuc- 

tor  ad  Ilercnuium  (3,  II)  pronunciattonis  vocabulo  tilian.  3,11,  68  coll.  Auct.   ad  Hcrcnn.  3,   IS). 
ntltnr,    qiianquam  Ciccroncni  (de  orat.  5,  59;  orat.  vo.v  et    natnra]    Qulnctilianiis:    nPrlus    est   de 

17)  actionem  practulissc  ccrfuin  cst;  vldctur  igitur  voce  dlccre,  cul  ctiam  (jestus  accomniodatur.  In  ca 

lilc  qiioquc   Dlartianns   soluni  Fortunatianiim   (p.  73  prlma  obscrvatlo  cst,  qualcm  Iiabeas,  sccunda,  quo- 

Pilli.)   antc    oculos  bahuissc,  quodquc    is  rccfe   de  modo  utaris.    Natura  vocis  spectatur  (juantitate  et 

Clccronc  diclt,   ad  vctcrcs  oinnes    perpcram   exten-  aualilaten   cet. 

dlsse.  Optlmc  ccrte  Qulnctlllanus  (11,  3,  1):  «Pro-  claritate]  Paido    sccus   Aiictor   ad    Hcrcunlnm 

mmciatio  a  plcrisque  actio  dlcltur;   scd  prius  nonien  (3,    1  I):   »Figura    vocis    est,    qnae    suum   qucndam 

a   voce ,   scqucns  a  Qcstu  vidctur  aceiperc.   Nainque  possldct    liabitum  rationc   ct  Industria  coinparafum; 

ttctioncm  Clccro  alias  quasl  scrinoncin,   allas   qnasi  ca    dlvldlliir    in   tres    partes,    niagultudincm,    firiul- 

cloquentiain    quandam    corporis   dicit;    idcni    tauicn  tudinem,  inuiritudinein«,    scd  ut  vcrbls  magls  quam 

dnas  ejus  partcs  faclt,    quae  sunt  caedein  pronuii-  rc  a  noslro  vel  potlus  Fortunatlano  dlscrcpet. 
clatlonls,   voccm  atquc  motuin;    quapropter  utraqne  eoloremus]    Lcgc   colemus,   ct  boc  indicat  MS. 

appullatione  indUlcrcntcr  iitl  licet.  a  Ghot. —    Scd    quod  antccedlt  conferamus  alterum 


Martiani  Capellae  lib.  V.   $.  M2.  405 

in  similem  vocem  possis  efferre.  Ad  curandam  autem  vocem  plerique  pcr- 
tincrc  dixcrunt,  ut  sedentes  paucissimos  vcrsus  lcnta  et  gravi  proferant  voce, 
deinde  per  gradus  paulatim  crigant  sonum,  pcr  eosdcmquc  gradus  recolligatiir 
oratio,  ,quo  sinc  danmo  ad  murmur  usque  perveniat.  Vultus  vero  pro  sen-  545 
tcntiae  dignitate  mutandi  sunt,  scd  nou  ita,  ut  histrionibus  mos  cst,  qui 
ora  torquendo  ridiculos  motus  spectantibus  pracstant.  Significanda  enim ,  non 
spcctanda  sunt  ista,  quae  actio  vultusque  commcndat;  sed  oculorum  in  hac 
parte  magna  modcratio  est,  qui  tum  hilaritatc,  tum  intcntlonc,  tum  minaci 
movcntur  adspcctu.     Nec  nimium  gravioribus  supercihis  prcmcudi,  aut  petcn- 


sib!    conjuuctiviim   posfulat,    ncc    minns    coniuiude     cditionibus,  ctiani  codicibus  mcis  addicentibus:  Gro- 

colorari  orationcm  diccrc  possumus  quam  candidam      lius  cuim  ncscio  uudc  miae  cdiJcrat. 

cssc    vcl     fiiscam  (Ouiuclil.   5,    11,   lo).     Innfiniis  >  .      .      •!      i   /-••  /i  ,r     ../w       ^ 

_  _  _  '  Instrtontbusj   Ciccro  (de  orat.  3,   ov):  uUmiies 

autcm  Ciccronis  locum  in  nicntc  babuissc  nostrum  ,         ,  .  ,  •     i  i    .         .  •  ■ 

antcm   lios    motiis   suliscqui    dcJjct  gcstus,    non   bic 

dixerim  (de  orat.  2,   14"):  »ut,   nuiim  in  sole  anibii-  ,  .  ... 

^  ^/71  verba    expriuicns    scemciis,    sed    univcrsam   rciii   ct 

Icm,  ctiamsi  aliam  ob  causam  ambulcm,  ficri  natnra  ...  ,  .      .  ,      .     .„      . 

scutentiani     non    dcmonstratione    sed    signilicatione 

tamcn  ut  colorer,    sic  qunm   istos   libros  studiosius       ,     ,  ,  •   «     •  ,        /.      •  ■  •■• 

dcclarans,  latcrum  inllcxione  iiac  lorti  et  virili,  non 


ab  scena  ct  hisirionibtis  a  cet. 


lcgci'im,   scutio  orationcm  mcam  illorum  lactii  quasi 

colorari.ii    Curiiis  Fortunatianus  (p.  7G)  prorsiis  ali- 

ter:    »et  priiisquam  scribere  incipiamus,    ut  animus  ora  torquendo^   Non  omnino  igitiir  personis   bi- 

lcgcndo    calescat ,    Icgcmus    aliquid    tacitc   vcl  cum  sfriones    ntcbanfur,     quod    ct    Ciccro  (loco   cita(o) 

tcuui  murmure»  cct^  signiGcare  Tidctur,  dum   niii  ore  omnia   csse,   in  co 

mnrmure  inc1ioandun{\   Simile  praecepfum  Auc-  autcm   ipso  dominatum  esse  oculorum"  ait  idcoqiie 

toris  ad  IIcrcnniHra    (5,    12):    »ulilc  est   ad   firini-  rccfe   fccisse   »scucs,     qui  personafum  ne  floscium 

tudiiicm    scdata    vox    in    principio";     inque    primis  quidcm  magno  opcre  laudarint",   undc  apparct  Ros- 

Ciccronis    (dc   orat.  3,   61):   «Gradafim    ascendcre  cium    modo    pcrsonafiim    modo    nudo    ore    cgisse. 

Toccm  utile  et  suave  cst^   nam  a  principio  clainare  Et   primi   quidem  pcrsouati   egisse    dicuntur  comoe- 

agreste    quiddam    cst,    et    idcm   illud  ad  (irmandam  diam  Cincius  ct  Faliscus,    fragocdiam  Minucius  et 

cst  Tocem    salufare.u     Adde  Scnccam  (cpist.  15);  Protbymus  (Evaiitb.  dc  trag.  et  com.  p.51  Z.)  Adcl- 

i.Quid  crgo?   a  claniorc    protiiius  et  a  summa  con-  pbosquc  Tcrentii  aiictor  cst  Donafns  »L.  Ambivium 

tcufionc    vox    tua   incipicf?    usquc  adeo  nafura  cst  et  L.  Turpioucm  efiam  fum  personatos  egissc  cura 

paulatim  incifari,    ut    litiganfcs   qnoque    a  serinone  suis    gregibus«,    sed    alius    Terentii    locus  (Pliorm. 

Incipiant,    ad    vocircrationcm  transcant.    JXcmo  sta-  1,4,  32)    clarissime    probaf   nonnulla    ctiam  ipso 

tim   Quiritinm  fidem  iinp]orat«  cct.  ore  vulfuqne  significafa   ab  liisfrionibus  fuissc.  Vide 

«juo  sine  rf.imjjo]  Rcstitiii  tpio  ex   antcriovibiis  omnino  WnllBium  (de  canticis,  Halae  182d,  p.  23). 


46i  •  Martiani   Capellae  lib.  V.  §.  M3. 

tibus  fionteiu  nudandi  sunt  oculi,  quod  in  Pisone  Tullius  amare  vituperat; 
ncc  mollius  agitandi  sunt  gestus,  aut  muliebritcr  latera  dcducenda  sunt,  nec 
jactanda  deformiter  cervix,  ne  in  illas  Hortensii  deducatur  illecebras,  quibus 
etsi  venuste,  tamen  non  videbatur  uti  viriliter.  Ad  summam  non  is  gestus 
oratori  tenendus  est,  quo  scenae  placere  videntur  actores,  manus  in  conten- 
lionibus  fusa  porrectius,  in  sermocinatione  vel  narratione  contracta,  praecipue- 
que  iii  bac  parte  praestandum  est,  ut  deceant  cuncta,  quod  prudentia  magis 
quam  ulla  praeceptionis  hujus  artc  servatur. 

DE  PARTIBUS   ORATIONIS. 

514  Jam  nunc  ordo  admonet   promissorura,    ut  partes   orationis  excurram : 

quas  quidam  subtilius  duas,    alii   quinque,   nonnulli  plures  esse  dixerunt.  Qui 

in  Piso7ie\  Plurlkus  locis  hoc  miuiicl  sul  vitium  Quiuctilianuui    (1,    11,     8;    p.  259.  1,    12,    14; 

salse  notat,  non  modo  in  oratione  adrcrsus  ipsum  p.  248.  11,    3,    89;  p.  400),    ct   Gellium  (1,  5). 

(cap.  7):  nrespondes  altcro   ad  frontem  sublato,  al-  Scd  dilucldc  Appulcjus  (mct.  2;    p.  142  Oud.)  ora- 

tcro   ad  mentum  dcprcsso  superciliou ^  Tcrum  ctiam  toris  geslum    dcscribit    ita:    nporrigit  dextcram,    et 

pro   Scxtlo   (cap.  8):    »tanta    crat   gravitas  in   oculo,  ad  instar  oratorum  conrormat  articulum,   duobusque 

tanta   contraclio    fronlis,     ut  illo   supercilio     rcspu-  infimis   conclusis  digitis  cctcros  cminentcs   porrigit, 

blica    tanquam  Atlaute    coclum   ulti    vidcreturu,    et  et  infcsto   pollice  clcmenter  subrigcns  iniit«   cet. 

de  provinciis    consularibus   (cap.   4).     De  supercilil  ut  deceant^  Clccro  (de  orat.  1,  29):  «Ego  enlm 

motu  iu  unlversum  vide  Quinctdianum  (11,  5,  78  nemlnem  uec  motu  corporls  nec   Ipso  habltu  atque 

scqu.)  et  Gurluni  Fortuuatianum  (p.  77.    78  Pith.).  forma  aptlorem,  nec  voce  plcniorem  aut  suavlorem 

Hortensii]   In  uicutc  babuissc  vldctur  Ciccronis  mUiI   vldeor  audlssc;    quae  quibus  a  uatura  mlnora 

(In   Brut.    88)  judicium:    »motus    et    gestus   ctlam  data  sunt,  tamen  Illud  assequl  possunt,  ut  iis  qnae 

plus  artis  habcbant,   quam  erat  oratorl  satls.«  Adde  habcnt    niodlce    et   seienter    utuntur,    ct  ut    ne   de- 

Quinetiliauuin   (II,  o,  8;  p.  554  Spald.).  decent.    Id    enim   cst   maxime   vitandum,    et  dc   hoc 

venuste]    Id    ipsum    tanquam    histrlonium    vltio  uno  minluic   est  faclle   praecipcre,    non  mlhl    modo 

vcrtit  Auctor  ad  Ilcrenuium  (5,  li>):  «convcnlt   Igl-  scd  etiam  ipsl  illi  Roscio,  qiiein  saepc  audio  dicerc, 

lur  iu  vultu  pudorcm  et  acriinouiam  essc;   In  gestu  caput  esse  lutis  decere,  quod   tainen  uniim  id  csse, 

iicc    venuslatem     conspicicndam    nec    turpltudinem,  quod  tradi  artc  non  posslt.n    Confcr  ct   Quinctilia- 

nc  aut   histriones   aut   opcrarli  vldcamnr  cssc.«  num  (11,  5,    69   scqu.). 

manus]  Praeter  Glceronis  (de  orat.  5,  S9)  liac  partes   orationis]    Giecro    (de  Invent.  1,   14  f.) 

dc  re  praeccpta  confer  Aeschinem  (in  Tlmarch.  12),  scx    numero    cas    statuit,   quem    ad  locum  Marius 


Martiani  Capellae  lib.  V.   $.  544.  46o 

aiitem  duas  asserunt,  iinam  qua  tlocemus  judiccs,  allam  qua  movemus  ad- 
vcrtunt,  ct  in  doccndo  tam  narrationem  quam  conlirmationcm  partes  adscribunt, 
in  movcndo  autcm  prooemium  et  cpilogum  nexucrunt,  quia  et  initio  prae- 
parandus  cst  et  commovendus  scnlcntiam  prolaturus  auditor;  qui  vcro  quin- 
que  dixere  partcs,  rationalem  ordiucm  persequuntur.  Nam  cst  exordium, 
narratio,   propositio,    argumcntatio,    peroratio. 

DE   EXORDIO. 

Exordium  est  oratio  nosccndae  causae  praeparans  auditorcm;  ejus  o4») 
virtutes  sunt  tres,  ut  attcntuuij  ut  docilcm,  iit  bencvolum  faciat  auditorem. 
Attcntum  facitnus,  si  magnam  rcm  gcri,  si  novam,  si  publicam,  aut  pluri- 
mam  dicimus;  docilem,  si  de  causa  aliquid  strictim  quo  instruamus  judiccni 
proferatur;  bcnevolum  aut  a  re  aut  a  pcrsona  facimus.  A  pcrsona  auteni 
aut  a  nostra  aut  judicum  aut  adversariorum.  A  nostra,  si  quod  favorabile 
gcssimus    commcmoramus,     aut    si    quid    obest    causae     diluimus     vel    exte- 

Victorinus    (p.   121    Pith.):    nMiiltl    cniiii    qiiatiior  pprsiiadcudo  taiucn  et   coiuiuovcudo   pcrficiiiiit  plii- 

esse  dixerunt,   id  cst  csordiuui,  narrationcin,  quae-  rimiiiii,  luaxiiuc  proprius  cst  locus  et  in  cxoricndo 

stionciu,     cpiloguiu^    Ciccro   aiitcm   sex  csse    dicit,  et  in  peroraiido.« 

id  cst   cxordiuui,    narratioiiciii ,    partitiouem,     con-  rationalein^     Forte    » orationalem    ordlnem   sc- 

iiriuationein,  rcprcliensionein,  conclusionein. «    Qua-  quiiutur. «  Grot. —  Causaiu   non  video. 
tnor    ct    Quinctiliaiius    poiiere    vidctur    (4,   pr.  6j  exordtum^   Ciceronciu    iiipriinis    (dc  Invent.  1, 

p.   11),     ponuntquc     Curius    Fortunatiaiiiis   (p.   o9  lo   sequ.)    scquitiir,    ciil   tamcii   ipsi  quam   proxime 

Pltli.),  Sulplcius  Victor  (p.  S^G),  Isidorus  (p.  5o8),  acccdunt  Auctor  ad  Ilcrcnniuiu  (1,  7),   Quinctiiia- 

alii;    scd  longe  plures    apud   Graecos  inpriiuls  dls-  nus  (4,    1),   Fortunatiauus  ctc. 

tingul    solitas    ct    Theodorl  Byzuutil    probat    excm-  phivimam]    Res,    qiiac    plurlmum    aecidit  ct  in 

plum  apud  Platoncm   (Pliacdr.  p.  2(j6  f.)    ct  Curil  omnium  orc  vcrsatur,  polius  pariini  attciituni  feccrit 

Fortunalianl  tcstimonluiu,    qul  rtQoir.dsSLV,    JIQO-  auditorem:  lcgc  «aut /»</«am.«  Vonck.   (spec.  crltlc. 

JtaQa6y.avriv,  dU^odov,  aliaquc  nuilta  addl  ab  aliis  p.  85).  —   Nlhil    profccto   mutauduin   cst.   Pliirima 

commciuorat;    quaproptcr  sperncnda   cst  lcctio   co-  cniin  hle   res   est,    quac    ad  plurimos  attinet.  Prac- 

dicls  Darmstatteusls   lu  sequcntibus  7iulli  pro  non-  ivlt  Cicero  (dc  iiiv.  1,    16)  scrlhcns:  »Attentos  au- 

ntilli  exhlhentls.  tem  faeieuuis,  si  demonstrahiuius,  ea,  quae  dlcturl 

movendo]    Cicero  (de   orat.  2,  77):  »his  partl-  crliuus —  «rf  onmes  pcrllncrc",  aiit  (partit.  8)  «con- 

liiis  orationls,  quac  ctsi  uihil  docent  argnmcntando,  juucta  cssc  cum  ipsis,    apud  quos  rcs  agetur.n 

lid 


466  Martiani   Capellae  lib.  V.   §.  545. 

nuamus;  a  judicum ,  si  eos  nobis  vel  ex  causac  ipsius  blandimentis  vel  ex- 
trinsecus  conciliamus;  ab  adversariorum  autem  persona  tribus  modis,  si  eos 
in  odium,  in  invidiam,  in  contemtum  adducimus.  In  odium,  si  scelestos 
crudelesve  doceamus,    in    invidiam,    si   eos    impotentes    esse    monstremus,    in 

546  contemtum  vero,  si  bumiles.  Ceterum  exordiorum  genera  sunt  duo,  prin- 
cipium  et  insinuatio.  Principium  est,  quo  statim  simpbciter  palanique  con- 
ciliamus  nobis  auditores;  insinuatio,  quum  insidioso  esordio  judicem  circum- 
scribinuis,  in  quo  modi  sunt  quatuor.  Primus,  quum  rcs  ipsa  mala  est; 
alter,  quum  adversum  nos  judex  aliquid  contraria  opinatione  praesumsit,   aut 

^47  faligatus  est,  aut  acclamatio  vel  irrisio  ulla  intervenit.  Ante  cuncta  discutien- 
dum,  quae  sit  forma  materiae.  Nam  sunt  quinque,  honesta,  turpis,  dubia, 
humilis,  obscura.  Si  honesta  est,  aut  principio  non  uteudum,  aut  amplifi- 
cationc   exordium    concludendum;    si  turpis,    insinuatione  utendum;    si  dubia, 

548  benevolus  faciendus  auditor;  si  humilis,  altcntus;  si  obscura,  docilis.  Insi- 
nuatio  vero  quatuor  modis  exphcatur,  quum  aut  personam  rei  subjectionc 
mutamus,  aut  rcm  persona,  aut  rem  rc,  aut  personam  pei'sona.  Nam  si  in 
causa  meretricis  agendum  est,   rem  potius  judicibus  spectandam  esse  dicamus; 

commemoratnus^    Grotius    margini     adscripsit:  nata    sit,    quod    gcnns   sfrcpitn,    acclamatione ,   ant 

»al.  commendamus",  sed  co  non  cgcmus.  jain  parata,   qnae  vel  apologuni  vcl  fuLnlam  vel  ali- 

impotentes]  IVe  polentes  exspcctcs,  vide  supra  quam  contincat  iitisionein.« 
(ad  §.427).  oiimyi/e]   Ciccro  (de   iuv.  1,    15)  paulo   aliter: 

insiiitialio]  Ciceroni  (de  inv.  1,   IS)  est  noratio  uGenera  cansarum  sunt  quinque,  Iionestum,  adnii- 

quadam   dissimulatione    et   circnitione   subicns   audi-  rabile,    huniilc,    anccps,    obscurum<i;    quae   Graecc 

toris    animnin«:     Curio    Fortunatiano    (p.  CO  Pitb.)  sic    appcUat    Curius    Fortiinatianus    (p.    60  Pith.): 

xsnbdolura  principium,   quo   occultius  irrcpimus  in  »Evdo$OV   honestum,    ccjX(pldo$ov  anccps,  jtaga- 

animum  judicis.»  do^ov  adniirabile,    ado^ov  humile,  dvdJtagaxo- 

acclamatio]   Lcgc   occlamatio.  Vo:nck.    (spec.  cr.  Xov^rjTOV  obscurum.« 
p.  83).  —    lutcnipestivain    cssc    conjecturain    ipsa  7-em  potins]   Auctor  ad   Ilerennium  (1,   6):   «Si 

Clccronis   verba    dcmonstrant    (de    invcnt.    1,    17),  causa  turpitu.Iinem  habebit,    cxordiri  poterimus  his 

qnac  tamcn  nc   Martianus  quidcm  satis  intcllcxissc  rationibus:  rem,   non  hominem    spectari  oporterc.« 

videlur:   »sin   rcs  dabit,    non  innlilc  cst,  ab   aliqua  Addc  Ciccronem   ipsuni  (dc  inv.  1,    17).    Ceteriiin 

re  uova  aut  rldicula  incipcrc,   aut  cx  tcinporc  quac  dicamus  scripsi  pro  dicimus  e  codicc  ^louaccnsi  (C). 


Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  548.  4G7 

aut  si  libertus  alicujus  aut  cliens  agat  persouam  patroni,  non  hujus  conside- 
randam  personam  csse  admoneamus,  atque  ita  cetcra.  Vitia  vero  exordiorum  549 
ista  sunt:  vulgare,  quodim' omncs  causas  cadere  potest;  commune,  quo  etiam 
adversarius  uti  potcst;  contrarium,  quo  melius  adversarius  utcretur;  affecta- 
tum,  quod  aut  verbis  inusitatis  aut  rebus  externis  prolertur;  supervacuum, 
quod  neque  attentum  nequc  docilem  neque  benevolum  facit  auditorem.  Fu- 
giendum  praeterea  ne  satis  longum  et  obscurum  sit. 

DE  NARRATIONE. 

Narratlonum  genera  sunt  quatuor,  historia,  fabula,  argumentum,  ne-  J>oO 
gotialis  vel  judicialis  asscrtio.  Historia  est,  ut  Livii;  fabula  neque  vcra  est 
neque  verisimilis,  ut  Daphncn  in  arborem  vcrsam;  argumentum  est,  quod 
non  facta  sed  quae  fieri  potucrunt  continct,  ut  in  comoediis  patrcm  timcri 
ct  amari  meretricem;  judicialis  autcm  narralio  est  rerum  gcstarum  aut  vcri- 
similium    expositio.      Nai'rationis    autein    laudcs    trcs    sunt,    ut    lucida   sit,     ut  5ol 

quo  etiam]  3IS.  nnod.  IVon  male.  GnoT. —  Male  lilslorla   est   gcsfa  res   ab   aetatls   uostrac    niemorla 

omnino.     Confer    modo    Aiictorcm    ad    Ilcrcnnlum  rcniola  —    argiinicr.tuui  cst  ficta   res,    (juac    tamen 

(I,   7):   »Item   vitiosum   cst,   auo  niliilo  niinus   ad-  fieri   polult"  cet.   Proplus   ad  nostrum  Quluctllianus 

versarius  potcst   uli ,  quod  commune  appellatur."  (2,   4,    2):    iiuaiTatlonHui,    excepta   qua  in  causis 

nattalionum]   Auctor  ad   Hcrcnnlum   (1,   8)  et  ntlmur,   tres  acecpimus  species: /n6M/«m^  quae  ver- 

Clcero  (de  invent.  I,   19)  allquanto  accuratius    ita  salur  in  tragoediis   atque   carmlnlbus,    non   a    verl- 

liaec    esponunt:     oNarrationuin    gcncra    sunt    tria;  tate  niodo   etlam  a  fornia  verifatis  rcmotam;    argu- 

uuum  in  quo  ipsa  caiisa    et  omnls  ratio  controver-  mentum,  quod  vcro  similc  sed  falsiim  comoediac  fin- 

siae    continctiir;     alterum    in   quo    dcgresslo  allqna  gnnt;   historiam,  in   qua    est  gcstae    rci   expositio." 
cxtra    eausam  —    intcrponltur;    tertiuin    genus  cst  ar(jumeniun{\  Qninctillanus  (S,  10,  9;  p.  255 

remotum  a  civilibus  causls,  quod  dcclarationls  causa  Spald.):  n  Arijumentum  plura   slgnificat.  IXam  et  fa- 

non    inulilt   cum    exercltatlonc    dicitur   et  scribltur.  bnlae    ad    actnm    scenarum    conipositae    artfumenta. 

Ejns  partes   sunt  duae,   quarum  altera  in  uegotlis,  dicuntiir,  et  oratlonum  Clccronis   velut   tbcma  ipsc 

altera  in  personis  maxlme  versatur.  Ea,  quae  in  ne-  cxponens   Pcdlanus:  arrjumenlum,  inquit,  tale  est, 

gottorum  expositione  poslta   cst,    tres  babct  partcs,  ct    ipsc    Clccro    ad  Brutum    scribit:  —  ctsi    arju- 

fubulam,   historiam,    arfjumentum.    Fabula   est,    in  menlum   slmilc   non   crat.    Quo   apparct  onmcm  ad 

qua  nec  verae   nec  verisimilcs  res  coutlnentur  —  scribendum  dcstinatam   inateriam  ita  appellari." 

59  * 


468  Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  o51. 

verisimilis,  ut  brevis,  et  his  contraria  vitia  vocantur.  Lucida  est  narratio, 
si  non  confusa,  si  vera,  si  usitalis  signiiicationibus,  si  non  longo  circuitu 
rejn  monstrcmus;  verisiniilis,  si  nihil  affectate  et  qiia'si  ex  natura  exponere 
videamur;  brevis,  si  non  uUra  quam  rcs  exigit  et  prohxe  fundatur  assertio. 
Narrationum  aliae  sunt  ipsius  causae  et  negotii,  ahae  incidentcs.  Ipsius  causae 
sunt,  sine  quibus  res  quae  agitur  intelligi  non  potest;  incidentes,  quae  aut 
probationis  gratia  aut  exempH  aut  augendi  aut  invidiae  aut  voluptatis  extrinsecus 
5o2  afferuntur.  NonnulH  quinque  species  narrationis  csse  dixcrunt,  ut  Theodorus 
Byzanlius  Graece  discernit  JtQodLr]yr]6Lv ,  VJtodLriyr,6LV,  JtaQadLrjy7]6LV,  civa6Lrjyrj6LV, 
yMtadLriyr)6Lv.  Narrationis  etiam  elementa  sunt  sex,  persona,  causa,  locus,  tempus, 
materia,  res.  Item  narrationum  ahae  continuae,  ahae  partiles  vocantur;  continuae, 
quae  perpetuo  contextu  sine  uila  interruptione  dicuntur;  partiles,  quibus  vel 
ar"umentum  vel  digi-essio  aUqua  interponitur.  Narramus  autem  modis  sex: 
aut  augentes  ahquid,  aut  tenuantes,  praetereuntes,  aut  moventes,  docentes, 
oratiam   vcl   invidiam   comparantes.      Post   narrationem    quideni   digrcssionem. 


videumuA    Coircxl    qiiod    in    cditis  lcgltur  vi-  numcrus  expleretur,  jam  Grotius  ava8Lrjyr]6LV  addi 

tlealnr,    codicum  Monaccnsis  (C)  et  Damistattcnsis  jusscrat,    quain   nunc   e  codlce  Darmstattcnsi  resti- 

auctoritate  *"'>   Reiclicnaucnsi  quoque  adst!piilantc,   qui  ava- 

et  proUxe^  Logc:  »Jiec   proIise.«  Vo>ck.  (spcc.  drjvr^^LV  exliibct    corrupte.      Curius   Fortunatiauus 

crit.  p.  83). —   Fcrri  tamcu   connnunis  omniuni  co-  (p- 62)  octo    numerat,    dLr'jyr]6Lv,    ciVTidiriyr]6LV, 

dlcum   Icctio  potest,    modo    illud    non    quod    prae-  nsQixrjv  di7']yT]6LV,  n^aQadc^^yrj^Lv,  VJtodLi]yr]6LV, 

ccdit    Iiuc   ctiam  tralias,   qno  facto  el  non  proll.ve  xaTadir]yr]6LV,  iJtLdLr^yr]6LV,  dLa6xsV7]v,  quarum 

idem   erit  atque    nec  prolixe.     Si  quid   mutandum,  />jjiii«    sit    principalis,    secunda ,     quum    advcrsarii 

Tcl  commodius  el   ejiciemus,  quod  cx  praeccdentis  afferamus     narrationein     couverso    genere,     tertia , 

vocabuli  svllaba  extrema   oriri  potnit.  qiiuin  pai-tcs  singulas  narrationis  indiicamus,  qttarta, 

aut  au(jendi\   Sic  scripsi  e  codice  Grolli;  vulgo  quum   aliqiias  res  gestas  extra   causain  ■nducamus, 

aqendi,    licct    aut,    quod    a   Grotii   cditione   abcst,  (juinta,  qnando   quaestioncm  narrativo  inodo  appro- 

jam  in  antcrloribus  claic  exstct.  bcmus,   sexla,    quum  sola  narratione  materia   con- 

Jlieodorus^    Vide    Suidam.  Ilic  ille  qiii  ?.oyo-  tineatur,    septima,     quum     latius    cxscquamur  res 

SaldaP.O?   diccbatur   a   Platone.  Grot. —    Platonis  gestas  quas  in  narrationc   hrcvitcr  attigerimus,    oc- 

locus  est  in  Phacdro  (p.2G6  f.).   Plura  dabit  Spen-  tava,    quac   res  gcstas   uon   tam  doceat  quem  cx- 

gelius   (art.  script.   p.  100).     Cctcruiu  ut  quinarius  aggerct. 


Martiani  Capellae  lib.  V.   §.  5o2.  46» 

quam  Graeci  n:agE)c,8a6t.v  vocant,  oportel  adjungere,  quo  vel  incitamus  judices 
vel  delininms;  sed  quoniam  pars  orationis  non  est  ct  non  semper  arripionda 
cst,    cani  placuit  praeterire. 

DE   PROPOSITIONE. 

Propositio   aut  nostra   est   aut    adversariorum    aut    communis.      Nostra,  5o5 
ut:   cacdcm  objicio;  adversariorum:    cacdcin  me  fccisse  dicit;    communis:  uler 
nostrum  caedcm  admiscrit  quaeritur.     Proposiliones  autcm  principalium   quae-  5^4 
stionum    sunt    aut    incidentium,    aut    siujpliccs    aut  conjunctae.     Simplex,    ut: 
luxurialis   cs,     meretricem    amas;    conjunctae  autem    pcr   partitionem  maxime 
proponuntur,    quae  dupliciter  fiunt;    aut    enim  simpliciter  quid  dicturi  sumus 
ostendimus,    aut    antc  quid  nobis  cum  advcrsario  convcniat,    quid  in   dubium 
vocetur,  edicimus.     Propositiones  aut  nudae  sunt  aut  rationi  subjectae.   Nudae,  Soo 
ut:  affcctasti  tyrannidem;    rationi  subjectae:    afFcctasti  tjrannidem,    arma  cnim 
domi   babes.     Omnes    autcm    sumuntur   aut   simpliciter    aut    per   inductioncm. 
Simpliciter,  ut  si  dicam:  doccbo  proditorcm;  pcr  iuductioncm,  ut  si  superioris 
meminimus   et  sequcntem  introducimus,    ut  si   dicas:   quoniam    docui  injustam 
legem,    docebo  inutilem.     ProjDonimus  autem    per  concessionem  aut  per  prae- 

J(agEy.,3a6l.v]  Sic  Giotio  suadcntc  inqiic  codi-  ut   et   Quinctilianiis    (9,   2,   10.^) 5     sed   liic    inter 

cibus  lcgi  tcstaute  reposui  pro  jtaQEV&E^jiv^   quod  partes    ctiam    orationis    eaui   tractat  (4,  4),    undc 

in  cdltis   erat,    acccdcute   et  codice  Reiclienauensi,  niulta  profici  ad  nostri  esplicationem  possuut.    Nc- 

iibi  a  prima   manu   est  parebasin,  quain\is  in  ejus  que    longe    disccdit    Ciirlus   Fortuiiafianus   (p.  Gi) 

locum  ineptus  corrcctor  parlilem  substituerit.  Eau-  nisi  quod  brcvius  cam  ad  finem  partitioitis  attin^it 

dem    SiE^odov    appellat    Gurius  Fortunatiauus   (p.  et  id  quidcm  uiulto  rcctius  quam  noster,    qui  quum 

63  Pith.),    Latine  excessnm  ,   Quinctilianus   autcm  supra  quinque  tantum  orationispartes  fccisset(§.i>44). 

(4,  5,   12  5    p.  144)  et  Julius  Victor  (art.  rlictor.  uunc  separata  a  partitione  proposltione  ad  sex  de- 

17)  egressionem  sive   egressumj   quos  vide.  lapsus  est! 

propositio]  Ilanc  significat  Glcero  (orat.  2,  81),  simplex  est]  MS.  Dslmplex  est:  luxurlalls  (lege 

i:bl  alt:  «sequltur  ut  caiisa  ponatiir,   in  quo  vldcu-  nluxiirlarisd);      composlta    est:   mcretrlccm    auias.« 

dum  est  quld  iu  controverslam  venlatuj  propositio-  Scd    dublto.  Grot, —   IVIl   mutavi;    conjunctionem 

nis  tamen  vocabulo  in  figmis  tautmn  utitur  (5,  53),  cnlm  scntcntiarum  dicit,  non  verborum. 


470  Martiani  Capellac  lib.  V.  §.  555. 

teritioncra.  Per  concessionem,  quum  gratiam  facientes  ejus  quod  diximus 
priiis  aliquid  introducimus,  ut  si  dicas:  concedo  interim  occisum,  sed  ab  hoc 
interemtum  nego;  per  praeteritioncm ,  quum  ita  transimus  ad  alteram  pro- 
positionem,  ne  superiorem  interim  concedamus,  ut  si  dicas:  nunc  quoniam 
docui  ignominioso  actiouem  dia  privatis  rebus  tantum  negari,  docebo  de  pro- 
ditionis  crimine  non  negari.     ,^., 

DE   PARTITIONE. 

Partitio  est,  quae  ordinem  totius  divisionis  breviter  compreliendit,  ut  est 
^>S6  pro  Quinctio:  negamus  te  bona  Publii  Quinctii  possedisse  ex  edicto  praetoris. 
Et  primo  sic  incipit,  nullam  causam  fuisse  postulandae  proscriptionis;  huic 
subjicit,  nec  ex  edicto  possideri  potuisse;  ad  cxtremum,  ncc  possessa  esse; 
liaec,  inquit,  tria  quum  docuero,  perorabo.  Animadvertis  corpus  totius  ora- 
lionis  per  haec  tria  hniamenta  digestum  esse.  Tahs  autem  debet  esse  partitio, 
ut  singulae  partes  ejus  plurimas  quaestiones  in  se  contineant.  Nam  si  fuerit 
pcr  incidentes  quacstiunculas  derivata,  onerabitur  ipsa  partitio,  et  ex  hoc  ju- 
dices  rerum  copiam  fugicnt.  Ideo  et  TulHus  in  eadem  Quinctiana  sic  partitus 
est,  ut  singula  capita  plurcs  quaestionum  articulos  continerent.  Etenim  primum 
illud,  non  fuisse  causam  postulandae  proscriptionis,  vide  quanta  contineat: 
quod  pecunia  debita  Sexto  Naevio  non  fuerit,  et  ahter  agi  oportuerit,  quod 
Quinctius  vadimonium  non  deserucrit;  secundum,  quod  ex  edicto  possidcrc 
non  potuerit,  quod  et  procuratoreui  habuerit,  ct  absens  defcnsus  sit,  et  non 
latitaverit,  et  ccteri  creditores  quieti  sint,  et  quod  ante  missum  sit,  ut  fundo 
communi  expelleretur,  quam  proscriptio  ejus  imperarctur,  et  quia  vi  dejectus 

ejus  quod\  Melins  MS,:  coHtra  q?iod.  Grot. —  Pitli.)  ctc.  Excnipliiin,    qiiod  cx  orationc  pro  Qiiin- 

IVuni  melior  Iiaec  lcctio  sit,  valdc  dnbito.  ctio   affcrt,    capitc   10  scqn.  cxstat. 

partitio]   «Ilhistrcni  ct  pcrspicuain  totani  oratio-  ex  hoc]   Correxi  vulgatam,  quae  liabet»ex  hoc 

neu»  clKccrcii  alt  Ciccro  (dc  in\cnt.  1,   22),  quem  rebimlu r  iiiAiccs  vcrum  copiam  fugiendam."    I\ostra 

vidc.  Adde  Auctorcm  ad  llcrcnniuin  (1,  10),  Quinc-  Darnislaltcnsis  codicis  lectio  cst. 

tilianum   (4,    S),    Curium    Fortunatianum    (p.  63  (juicli]    Sic  Rciclicuaucusls    ct  Monaccnsis  (C) 


Martiani  Capellae  lib.  V.  $.  556.  471 

sit  contra  quam  praetor  jusscrit.  His  igitur  nianifestum  est,  intra  partitioncm 
quaeslioncs  esse  ponendas,  quae  in  exsecutionc  sint  dcvulgandac,  ut  judcx  ct 
nobis  attentus  fiat  et  proniissorum  copia  non  gravetur.  IUud  ctiam  inspicicn- 
dum,  quac  nobis  cum  diversa  parte  convcniant,  quae  in  controversiam  de- 
vocentur;  et  ea  quae  conveniunt  tunc  enumeranda  si  iiobis  prosunt,  ut  Ciccro 
pro  Marco  Tullio  ait:  „damnum  passum  esse  Marcuni  Tullium  convenit  mihi 
cum  adversario;  vi  hominibus  armatis  rem  gestam  esse  non  infitiantur;  a 
famiha  Pubhi  Fabii  commissam  negare  non  audent;  an  dolo  malo  factum 
sit,  ambigitur."  Vides  ergo  hoc  in  partitione  a  concessis  duxisse,  quod  sibi 
proderat. 

DE   ARGUMENTATIONE. 

Argumcntatio  est  elocutio,   qua  argumenta  ipsa  verbis  exsequimur;    ar-  55T 
gumenta  vcro,  quibus  causa  probatur.     Argunicntatio  dividitur  in  duas  partcs, 
in  confirmationcm  et  reprehensioncm.     Argumentorum    gcnera  duo  sunt,  arti- 

codiccs.     In    cdltis     ct    codice    Darnistattcnsi     crat  argumentalio\   Ab  hoc  inile  capitc  Curiinn  For- 

.Quinlii,  qiiod  prorsus  coutrarium  scnsiiin  lurcrebat.  tunatianuin  fere  ad  vcrbuiii  scquitur,    ut  aut  ipsum 

M.   T?(//to]    Ita    lcgcndum    cssc   jam    c    Hlarlo  illum  ante  oculos  Labuissc,    aut  cx  eodcm  cuin  illo 

Yictorino    (p.   156    Pitb.)    apparcbat,    qui    codcin  fontc    nobls   ignoto   bausisse  cum   oportcat.  Quam- 

excinplo    in    loco  dc  partitione  iitltur,    ({uiiin  apud  vis    enim   ct   Gicero    (de    Invcnt.   1,    24   seqii.)  ct 

nostrum  vulgo  31.  llullo  sciibcrclur^   janiquc  accc-  Quinctllianus  (llbro  S)  accuratc  bunc   locum  tracta- 

dunt    codiccs    Dlouaccnsls  (C),    Reicbenauensis,    ct  vcrint    ejusque    doctrinae    fundamcnta  jecerint,   ta- 

Darinstattensis,     undc    fidentcr     vnlgatam    corrcxl.  meu    scbcniatisiiii    coruni    ab    eo   qiicm  noster   pro- 

Praeterca  ex  Darmstattensl  scripsi  vi  hominibus  pro  posuit  satls  disccdunt,  neqnc  quac  ipse  nostcr  supra 

ut  hominibtis,    qnod  jam  Grotius   corrigendum  In-  (§.  473  sequ.)  Topica  Inprimis  secutus  de  arguinen- 

tellcxcrat,  cque  codcm  ct  Rclcbcnancnsl  paulo  antc  tis   exposult,    ad    cundcm   ordlnem  easdeinque  dis- 

enumeranda    pro    numeranda;    lougius    autcm  pro-  tlnctlones   redcunt,    ut    appareat   multorum  fontium 

cedcre  corrigcndo  nolui,   quum   nec  Victorlnus  ncc  rlvulos  In  unum  conjuuctos  esse^    In  singulls  taincn 

nostcr  Ipsa  Ciceronis   vcrba  Cdelltcr  transscripslssc  non  sine  friictu  superiora  Illa  contulcris. 
vldcantur,    quac   nunc  quoque   post   cgreglain  Maji  (jenera    (luo\  Vetus  bacc  distributio,    quae  jam 

et  Peyroni  opcram  Inter  dcperditas  oratiouis  partes  nb  Aristotcle    (rbetor.   1 ,  2)  facta    est.  Graece  di- 

latcrc  dolcndum  est.  cuntur  ]tl6rei.q  &vrEp(voi  et  axexvoi. 


472  Martiani   Capellae  lib.  V.   §.  5o7. 

ficiale  et  iuartificiale.  Sed  artificiale  locos  habet  quatuor:  ante  rem,  in  re, 
circa  rem,  post  rem.  Ante  rem  vero  dividitur  in  locos  septem:  a  persona, 
are,  a  causa,  a  tcmpore,  a  loco,  a  modo,  a  materia.  In  re  autem  loci 
sunt  duodecim:  a  toto,  a  parte,  a  genere,  a  specie,  a  difFerentia  per  septem 
circumstantias,  qui  locus  recipit  in  se  etiam  a  majore  ad  minus  et  a  minore 
ad  majus,  a  proprio,  a  definitione,  a  nomine,  a  multiplici  appellatione,  ab 
.^08  initio,  a  progressione  vel  profcctu,  a  perfectione  vel  consummatione.  Circa 
rcm  loci  sunt  deccm:  a  simili,    cujus   species  sunt  quatuor:  exemplum,   simi- 

locos]  Uua  eniinieratione  indistincte  coniprelien-  septem  circumstantias]    Quid  voliierit,   luferius 

dit    Quinclilianus    (o,    10,    94):   «ergo  ut   breviter  (§.  S^O)  dcclarat,  ubi  »per  onmcsu  iuquit  iicircnm- 

coutraliani    suniniani,     ducuntur   argumenta    a    pcr-  stantias,    id  cst,  (luuni  partimur  pcr  personas,  tcni- 

sonis,    causis,    locis,     tenipore    (cujus    trcs    partes  pora,  et   cet.n     Statiis    enim    Graccis    <jrc'c6cg  cst, 

diximns,   praecedens,    conjunctura,    inscqnens),    fa-  rtSQl^Za^LQ,   quae  circa  statinn  obscrvantur,  id  est 

cultatibus  (quibus  instrumeutum  subjecimus),  niodo  circumstantiae.   Quinctilianus  (5,  10,   104;  p.294 

(ii!   cst  iit    quidque    sit   lactum),    finilionc,    genere,  Spald.):    nlioc   genus    argiuncntorum    sane    dicamus 

specic,  differcntibus,  propriis,  rcmotione,   divisione,  ex   circumstantia ,    quia    rtSQl6Ta6iV    diccre    aliter 

iuilio,  incremcntis,   summa,   similibus,  dissimilibus,  uon    possumus.u      ]>Iemiucrat    enira    argumcntorum 

pugnantibus,   conscquentibus,  cflicientibus,  cffcctis,  na  personis,   a  rebus,   ab  antcccdentibus,  a  junctis, 

cventis,  jugatis,   comparatlonc,   qiiac  in  plures  di-  ct   iuscqueiitiliusK,    atque    borura    quideni    cxempli 

ducitur  specics."  tantuin  gratia.  Alii  jtEQLO%ag  appellarunt  illas  cir- 

qnatuor\  Cicero  (de  invent.  2,  15  et  topic.  12)  cuinstantias,   quas   septcm  coinplcctitur  bic  vcrsus: 

secutus   auctoiein   rlictoiicorum   ad  Alcxandrum  (c.  nQuis ,    quid,  ubi,    f/nibns  anxiliis ,    cur ,    quo- 

43)    tria    tantum    cnumerat:    ante    rem ,    cum    rc ,  modo,   nnando? « 

postrem.  Adde  QuiiictiHanum  {0,  8,  4;   p.  215):  f^^^f    3iar;„m    Victorinum   (p.   149  Pitli.),   Aiircl. 

»neqne  esse  arguincntornm  loci  possunt  nisi   in  iis  A.ugustinum  (p.  295)  ct  Cur.  Fortunatianum  (p.55). 

quae  rebns  aut  nersonis  aecidunf;  eariue  aut  wer  se  .       t   w                1  •   ■  •            1 

^      ,  ,                                              .     .  cottsummattone^  Lege:  nad  initium  vcl  consum- 

iuspici   solcnt   aut   ad   aliud  rererri;    nec  nlla   con-  .      •       .                i   •   •  • 

niationcin.i  Grot. — \ulgo  cnim  Jcgebatur:  Dab  initio 

firmalio  nisi  aut  e.v  consequentibns ,    aut  e.v  remiq-  .                 ,         ^                          ,•      •             i 

'                                            ■  ad  progressionera  vel  prolcctum,   a  profecttone,  ao 

nantibus ,   ct  haec    necesse    est    aut    ex   praeterito  .                 j        •           1      • 

inilio  vcl  consuraraatione«;   scd  veriorcra  lectionciu, 

tempore   aut  ex    conjnncto  aut  ex  sequenti  pclere«  .            /     r,  \ 

'  nuae    apud  Curium    Fortunatianiim  (p.  Cb)   quoqiie 

/conf.  et  5,   10,   102).  ^                     ,•      ,^                    •            • 

V                    .    T   ,                            ....  cxstat,    e   codiec  Darmstattensi  recepi. 
duodecimj  In  Darmstattensi  codice   lcgitur  tre- 

decim,    viilgatani    tamen     praefero,     quac    conciuit  circa  rein]   Hi  fcre  iidem  suut  quos  Cicero  (dc 

etiam  cum  Fortunatiano ,  e  quo,  ut  modo  dixi,  fere     iiivcnt.  1,  28)  duci  ait  ex  iis  quae  neijotio  adjnncta 

omuia   i!la  noslcr  cxscripsit.  sint,  vcl    (top.  5)  quac //uorfawmorfo  ajfccla  sint  ad 


Martiani   Capcllao   lib.  V.   $.  iwS.  475 

litudo,    falnila,   iinago,   ileni    verisiniile,    quocl   dc   comoedia  sumitur;     addunt 

quidatn    ct    apologos,     ut  sunt  Aesopi.  Ergo    circa    rein    locos   exscquar:  qui 

sunt  a  dissimili,  a  pari,  a  contrario  pcr  proposilionem  et  ncgationem,  ad 
aliquid,  quod  liguratur  casibus  quatuor:  genitivo,  dativo,  accusativo,  ablativo; 
ab  inter  sc  collidenlibus  per   habitum   et  amissionem,    a  majore  ad  minus,    a 

id  dc  qiio  qiiaciitur,    attamca    de  Lis  poliiis  supra  verisimileii  lcgitur^   sed  idetn  pro  item  e  falsa  lan- 

(§.  487  sequ.).  tum  pronunciatione    ortum    cssc    patet,    quam    mc 

exempliini\    Confer  Arlstotclcm  (rlietor.  1,   2),  non  curarc  Identidcm  professus  sum.  Acccdit  For- 

Ciccroaem   (de  invcnt.  1,  50),  ct  Auctorcm  ad  Ile-  tiinatiaui    auctoritas,    qui    fjuiiK/ue    similis    spccics 

rcnnluin  (i,  49).    Scd  subtilius  deinde   Aristotelcs  cnumerat,   addito    exemplo  vcrisiinili,    quod  dc  co- 

(2,  20)  intcr  vcrum  ct  fictiim  cxemplum  distinguit,  moedia  sumatur  (vidc  supra  §.  3i»0). 

quoruin    postcrius    uoster  mox   apologorum   uomine  apoloffos\  Quinciilianus  (S,  11,  19.20;  p.  518 

addit,    Ai'istoIeics    autcin    alterum   fictl   genus   cssc  scqu.  Spalding.)-.  »IIIae  quoqne  fabellae,  inqiiit,  quac, 

ait   paraholae ,   alfcrum  /?oyou ,   ut   Acsopici  ct  Li-  ctiamsi  origincm   non   al)   Acsopo   acceperunt  (nam 

byci.    Marius  Yictorinus   (p.  15G  Pitli.)   nscriptores  vidcfur     carum    primus    auctor    Ilcsiodus)    nouiine 

artiumii ,  iuquit,   «gcnus  hoc  sub  siiuiliu  tria  ponunt,  tamcu    Aesopl    maxinic    celcbranfur,     ducerc    anl- 

iixco,   id  cst  imnfjinem ,  jtaQa[io/.rjV,  id  cst  coUa-  mos    solcnt.  —     Aivov    Graeci   -vocant    el    ai6(0- 

linnem,    Jtaoddeiyixa,    id    est  excmplum.v    Adde  .rteloVQ,  ut  dixl,  XoyovQ  et  Xi0vxovg,  nostrornm 

Macrobiuiu   (Saturnal.  4,    5)   ct  Qiiinctilianum   (5,  quidam,    non  sanc  rcccpfo   in   usum  nomine,    apo- 

11;  p.  507.  508  Spald.),  qui:  i>jtaQc:deiyna«,  in-  io(jalionem.«    JuIIus  Caesar  Scallger  (poet.  1,  S7f 

qult,    unosfrl  fcre   siinililKdijiem  Yocarc  maliierunt,  p.  122):  i>Rccte  quidam  nominarunt  oZfc^ortfrs:  allud 

qnod  ab  iHis  ftaQa,8o2rj  dicitur;  hoc  altcrum  e.vem-  cnim   aperte    dicuut,    aliud  cx   eo  innuunt  ac  pro- 

plnm:  qiiamquam  ct  lioc  siinile  esf,    et  lllud  e.vem-  fiienfur.   Ergo  ctiam  npo/ojfos  appellare  nounnlli  ausi 

phim.n    Oratorem  ab;indare  dcbere  cxcniplorum  co-  sunt:  quasl  afto  2oyov  ?.oyoQ.   Anflquisslmus  om- 

pia  idem  docct  (12,   4,  1;    p.  o47).    Dc  eJfieacIa  nlum  Hesiodus    aivov   vocavlt,    Aesopus  fiv&OV' 

exemplorum  Seneca  (cp.  6):  nlongum  itcrestu,   In-  Ilabcs  apud  Horatium  et  Llvlum  et  Diodorum  bo- 

qult,   i>pcr  pracccpta;    brcvc  et  efficax  per  csempla.»  rum  duac  (as)  spccics:  unara   simplicem   sumfam  a 

imajo]    Est    formae    cum    forma    cum   quadam  rcbus   naturallbus  —    Infroducunf  cuim  pcriude  at- 

simlllfudine  collaflo,    quae  sumitur    auf    laudis    aut  que  in  scenain  non  animalia  solum,  sed  miita  quo- 

vltupcratioiils   causa  (Auct.   ad   Ilcr.  4,    4   ct   49.  qne,  Yclufl   gladios    cct.    loqucntes;    aHera  specles 

Cic.  de  mYcnt.  1 ,    50).  Docet  autem  Qulnctilianus  opcrosior  —  partlm  cnim  in  Yoclbus  nudls  versatur 

(S,  11,  24;  p.  525)  »rarlus  esse  In  orafionc  illud  — alia  materia  cst  in  rebus<i    cct. 

genus,    quod  ely,6va  Graeci  Yocant,  quo   exprlma-  rt  dissimili]   \i\  anterloribus  quldcm  cdltlonlbus 

tiu:  rcrum  aut  pcrsonarum  Iraago.«  legebafnr  a    siinili^    scd  male.    IIoc  enlm   supcrius 

item]  Reposul  hoc  pro  id   esi  In  cdltls,   qnod  jam  rclulcrat,etFortunatianusetiam  a  rfissi'mi7i  babet. 

sensu  caret,   In  DarwaUttcnsI  cnlm  codicc   tidem  habitumjhege  habitalionem,'€ ^iv.Grot. — liaud 

60 


474  Martiani  Capcllae  lib.  V.  §.  bod. 

minore  ad  majus,  a  praecedenti,  ab  eo  quod  simile  est  vel  a  coniunctis,  a 
od9  consequenlibus.  Post  rem  loci  sunt  duo:  ab  eventu,  et  a  judicato.  Sunt 
alii  loci  ajtd  rijg  dvCvyiag,  id  est  a  conjugatione  sive  a  conjugatis,  quod  quasi 
junctum  est  persouae  qualitati,  ut  eum  qui  hostilia  sentiat  hosleni  esse  di- 
camus,  item  a  quahtate,  ut  si  iracunde  fecit,  sine  ratione  -fecerit;  a  quan- 
titate,  ut  si  servus  est,  eodeni  modo  factum  sit;  a  conjunctis,  id  est  djto  xcov 
jcvcodsojv  xal  (^vv&hcov,  ut  fasces  et  toga ,  sella  curuHs,  magistratuum  orna- 
menta  sunt;  item  a  partitione,  id  est  «^o  rijs  diaLQiOscog,  per  onines  circum- 
stautias,  id  est  quum  partimur  per  pcrsonas,  tempora,  et  cetera,  quae  varietas 
o60  grata    discriminat.      Inartificialia    dividuntur    in    pracjudicia,     in    rumores,    in 

facilc  iutcIligUur,    ciir   repndiarit  alionim  lcctioncm  et  scicntia   vcrsatl   sunt.     Est  judicatum  et   rcligio- 

habittim ,  eanique    ad    margincm   rclcgavcrit,    immo  sum,    quod   ad    deos    pertinct.«     Unde    patet   ncnti- 

corrcxcrit,  quuni  tanicn  Graeeam  voccra  apposuerit,  quam    solam   scntcnliam  a  judicc   latam  esse    intcl- 

quae   omnino  hahilum  sonet.   Fortunatianus  quidcra  ligcndam. 

hahilaliatiem  ct  amissioncm  dixit  t^ivyMi  (jTSQJjdLV,  dvCvyiag]  E  Cicerone  (in  toplc.  5  et  9).  Con- 

scd  Martianus  profecto  c  Martiano  explicandus  cst.  fgr  nostruni  supra  (§.  474.  484)  et  Curlum  Forfu- 

Idcm    nempe    supra    (§.  583)   dixerat:    «opponuntur  natiannm  (p.  GS)  qnem   esscripsit. 
sibl    contraria    ut  hahitus    orbationln,    Idque  dcinde  „/  eum  yi/i]   MS.  «ut  qul  eum  qui.«    Forfe  ..ut 

dcindc   (§.  386  f.)  repetierat.  Ipse  adeo   Clcero  (de  si  eum  qul"  cet.  Grot. —  Sic  etiam  Fortunafianus, 

Invent.   1,    2i}):   «hahitum  appcllanius,    Inquit,    anl-  sed  Invitis  codicibus    nibil    muto,   pracscrtim  qnum 

ml  aut  corporis   constantcm  ct  absolutam  aliqua  in  in  scijucntibus  (juoque   Icgamus  conjnnctivos  fecerit 

re  pcrfectioncm.»  et  factiim  sit  pro  indicativis,    qul  apud  Forfunatla- 

quod  simili  est]   Procul  dubio  Icgendum   e  For-  num    sunt,    unde    vcnsimile    fit    Martianum    ipsuni 

tunatlano:  nquod  5imMZ  est",  sed  codices  nlbil  variant  ut  pro  conjuncfione  accepisEC. 

ab  eventu]    Marlus  Victorlnus  (p.  1S7  Pitb.):  eodem  modo]    Id   cst  serviliter.  Grot. —    Sed 

uEventum   Ulum  accipiamus,  qul  unicuique   rel   ua-  quld  boc  ad  quantitatcm?   Procul  dubio  pro  servus 

turallter   vldefur    adjunctus,    qui   rem    suam,    post-  legcndum  serius ,   ut  apiid  Fortunatiannm   cst. 
quam  rcs  ipsa   contigcrit,  nccessc   est  conscquatur;  per  personas]  Per  a  Grotio  oiuissum  c  codicibus 

et  tunc  vere  de  evcntu  faccre  possumus  argumen-  Monaccnsi  (C)   et  Darmstattensl    omnlno    supplen- 

tum,   sl  Ipse  evcutus  certus  sit»  cct.  dum  eraf. 

a  judicato]  Nimirum   ut  ait  Curius  Fortuuatia-  inartificiaUa]   Cicero    (In   topic.  4   et  9):    nqnac 

nus  (p.  65  Pitb.)   »quum  aut  omnittm  bominum  ju-  extrinsecus    assumuntur,    ea  maxime   ex  ancforitatc 

dlcio  nitlmur,  aut  phirium,  aut  optimorinn,  aut  cmi-  ducnntur.  Itaquc  Graccl  talcs  argumcntalioncs  o.ZSj;^- 

nentium  ex  bis,  aut  eorum   qui  In  isiiaquaquc  artc  vovg  vocant,  Id  est  arlis  expcrtcs.u   Adde  eundcm 


Martiani   Capellae   lib.  V.   §.  oGO.  47o 

toriiicnla,  in  tabulas,  in  jusjurancluni,  in  testes;  qiiac  simih*tcr  quemadmo- 
dum  ol  artificialia  tractat  orator.  In  argumentis  auteni  cavendum  cst,  ne  in 
ab'qua  parte  nobis  noccant,  nc  intcr  se  discrepent,  ne  vulgaria  sint,  ne  cum 
adversario  communia,  ne  alte  rcpelila,  aul  supra  dignitatem  causae,  aut  infra 
dignitatcm,  De  confunnatione  breviter  memoravi,  nunc  rcprehcnsionis  prae- 
cepta  videamus.  Repreheuditur  enim  actio  adversarii  aut  reclarguendo,  quum 
aut  totum  argumentum  aut  partcs  ejus  contra  facerc  monstrabimus;  aut  rc- 
pugnando,  quum  docemus  falsa  esse  pro  veris  assumta  vcl  cx  his  non  cfiici; 
aut  compensando,  si  contra  argumcntum,  quod  adversum  nos  cst,  ahud 
opponamus. 

DE   QUAESTIONIBUS. 

Quaestionum  duo   sunt  genera:  dicitur  cnim  ftQOTjyovnevog,   quae  a  nobis  ^l 
inducitur,   iit   confirmctur;    ab  adversariis  autcm  quac    infertur   et    repcllcnda 

alio  loco  (partit.  2)  :  «Teslimonioriim  quac  sunt  ge-  iiitcUexit,   Aescliinisquc  cxemplum  probat,    qui  eos- 

nera?   Divinum  et  Iiumannm;    dirinum,    ut  oracula,  tleni    duobns    locis    (adv.    Timarcli.    52   ct    de   falsa 

lit  auspicia,     ut  vaticinationes,    ut   rcsponsa    saccr-  legat.   41)    divcrsa  rationc  tractat.    Coufer  et  Cicc- 

dotum,  Iiaruspicnm,  coiijectoruin;   Lumanum,  quod  roncin   (pro  Plancio  23)    quaeque  ad  cum   observal 

spcctatur  ex   aiictoiitatc    ct  ex  voluutatc  et  cx  ora-  Platnerus    (dc    Ciccrou.   ibetor.    quae    ad  jus    spec- 

tione  aut  libcra  aut  expressa,   in  quo  insunt  scripta,  tant   p.  20). 

pacta,  promissa,  jurata,  quacsitai';   ct  Marinni  Vic-  reprehensionis]   Vide  de  ca  Clceroncm   (de  inv. 

toriuum  (p.  199  Pith.):  nAcccdunt  aliac  probationes  i,  42",  partit,  9  ct   12)  et  Quinctilianum   (4,  4,  G; 

soli  conjecturae  scnipcr  adjiinclac:  iormenta ,  testi-  p.  155.   5,  pr.  2j    p.  177.  S,  15,  1;   p.  555  Spald.). 

monia ,    rumores.    lloc    probalionis    gcnns    Gracci  Con^erre   ctlain  juvabit  Priscianum    (p.  525   Pilb.) 

7f'i6TeiQ  aZE;^OVg  vocant,   quod  quuni  bls   orator  ct   superiorcs   locos   (§.  456.    474).     Gracci  reprc- 

utitur,   lidcin  quidciu  judici  facit,  scd  non  orationc.u  liensionem     m'cc()xsvrjv ,       confirmationem     xc(T(X- 

JHultus    de   iis    est    Quinctilianus  (5,   1  — 7)   qnem  f?xfV?;v  appcllarunt  (Sulpicius  Victor  p.  2-41  Pilb.). 

vide.    Arisfotclcs    (rlietor.    1,   15)    quinque  tantum  redarfjuendo]    Recte    Grotius    variantein  lcctio- 

numerat,     ler/es ,    testes ,   pacta ,    tormenta,    jusjti-  nem    rem    arguendo   ad    marginem    rcjccit;     neqnc 

randitnij    scd  praejudicia  ct   rumores  Quinctilianus  enim    niodo  Cieero   (partit.  9)   nredarguere  contra- 

quoqne   addit.     Dc    praejudiciis   vidc  supra  (§.506  ria«  dicit,  scd  ct  Cuiiiis  Fortnnatianus  (p.66  Pitb.) 

not.);     dc  jumoribus  utranique   iu  partcin    disputari  Jta  babct,   ciijus  nosfcr  fcrc  singiila  vcrba  expressif. 

posse    jam    Aiictor    ad   llcrcnniuin   (2,    8)  cgicgie  duo  sunt  (/enera]   Curius  Fortunatianus  (p.66 1^ 

60  * 


476  Martiani   Capellae  lib.  V.  $.  oGl. 

cst  igitiir,  dicitur  avaynaia.  Verum  supcrior,  quae  a  nobis  quaestio  infertur,  niodis 
fit  duobus,  ut  aut  singulatim  separatae  inducantur,  aut  plures  conjunctim.  Du- 
cimus  autem  eas  varie  ,  aut  per  simplicem  propositionem,  aut  per  partitioncm, 
aut  per  figuras,  quas  dtdvoiag  dicunt,  qui  locus  multiformis  cst;  nam  paene  tot 
sunt  occasiones  inducendae  quaestionis  in  hoc  genere,  quot  sunt  figurae  sen- 
r>G2  tentiarum.  Fit  enim  et  per  resolutionem ,  id  est  xara  dvdXv6i,v,  aut  per  adjec- 
tionem,  aut  per  praeteritioncm,  aut  per  concessionem,  aut  per  reprehensionem, 
aut  per  sejunctionem,  id  est  d(poqi6aov ,  aut  pcr  admonitioneni;,  aut  per  dissi- 
mulatam  propositionem ,  aut  per  repetitam,  aut  per  instructam,  aut  per 
partitam ,  aut  per  simihtudinem  superioris  quacstionis  aut  responsionis,  aut 
pcr   inversionem,    id   est    quum    primam   illam   quaestionem    tractamus,    quae 

»OmnJs  quacstio   qualis   cst?   aut  f(oor]yoviJ.£Vog,  cio:  sejnnctioncm  id  est  d^poQiGnov,  adjcctionem 

quac   a  nobis  indiicitur  ut  conflrmctur,   aut   uvay-  cet. «   Sed  primnm  qnidcpi    Grotius   malc  edidit  ad- 

%ala,  quae   ab  advcrsariis,  ut  refellaturuj   quocum  jMnc^jone.*}»,  quum  jam  antccedcntcs  a<Jje(.'<i'oHem  rcctc 

comparctur  alius   locus  (p.  59):    »scd    et  ipsam  ar-  lcgercnt;   deindc  vero  Curium  Fortunatianum  (p. GG)  • 

gumcntationcm  nostrorum  argumentorum,  quae  xCQO-  inspiccre  neglcxit,    nnde  iutelliginuis   primo    potius 

Tjyovusva     dicuntnr,     ct    reprebensloncm    eorum,  loco  adjectionem  ponendam  csse.   Quem  qunm  Mar- 

quac  ab   adversario   proponuntur,   quae   Gracci    vo-  tiauus  procul  dubio  cxscripscrit,  rcfingerc  locum  ad 

cant  dvaviicua.»    Undc  apparet  apud  nostrum  quo-  ejus   exempluni    non  dubitavi,    ita  tameu  ut  repre- 

quc    primum  legcndnm  confrmelur,    non  confirmef,  Iteiisionem,  licct  apnd  illum  desit,  baudqisaquam  eji- 

iit    cditiones    antc     Grotium    Iinbeiif,     deinde    vcro  ccrem,   quac  co  mclius  locum  suum  tuchitur,  quod 

apud  ipsum  Grotium  pro  ivavzia  rcducendum  esse  ut  adjectio    practeritioni ,    ita   concessioui  opposita 

dvayxaia,  quod  iJle  dcscrta  antcccdentium  edillo-  essevidctur.  Quod  autcm  margini  adscripsit  Grotins 

num  auctoritate  in  marginem  rejccit.  Darmstattenais  dtaPvVdiv  pro  araP.vC/iV,   id   commemorassc   satis 

quoque  codcx  Latiuis  litcris  scriptum  babet  anancea.  fucrit. 

{(fititr^  Li  MS.  abest  dicititr.   Ego  icjilirr  dclcri  qmnn  priman{\  Legc  nqiium  primuni  illam  quac- 

niallm.  Grot.  —    Lege   juifiter.  VoiycK.    (lect.    Lat.  stioncm    tractamus,    quae  prima    cst,    dcLinc    quac 

p.  o9  f.). —  Intcrpunctione  mutata  omuia   sana  rc-  secunila.«    Quae  Icctio  partim  eo  confirmatur,  qiiod 

pcricntur.  quidam  codiccs  ilenimie  pracfcrant.  GnoT.  —  Quam 

per  adjectionem^  Apud  Grotiuin  baec  satls  con-  longissimc.  a   vcro  Lujus  loci  scnsu  abcrrat  Grotius. 

fuse  ita   edifa   crant:    »aut  pcr  practcritlonem,    aut  Quilibct    cnim     pcrspicict,    non    cssc  inversionem, 

pcr  concessioneni,  aut  pcr  reprcbensioacm,   aut  pcr  si  prlmnm   primo   loco,    sccundum  secnndo   tracta- 

scjunctlonein,  awf  per  nrf/Mwc//onem,  id  cst  ai^O(>i6'-  musj    sed    ex    Invcrso    potlus    ordlnc    Invcrslonem 

^ov"  Lac  (anfam  nota  addita:  iiLcgcudiim  meo  judl-  oi'irI.  In  co  enim  maxiinc  oratoris  ars  versatur  »ii( 


Martiani  Capellae  lib.  V.  §.  565.  i77 

secunda  cst,  deliiuc  priniam.  Et  eani  quaestionem,  quara  adversarii  intulcrunt,  ^63 
iisdem  modis  rcfutare  possumus,  et  adjicere  solemus,  quum  aliquid  aut  obscure 
advcrsarius  posuerit,  aut  augendi  potius  causa  dixcrit  quam  probandi,  aut 
quum  per  hypopborazn  gradum  facimus  nostrae  proposilionis,  aut  quum  ad- 
versarii  propositionem  in  nostram  partem  convertimus,  quam  peristrophcn  vo- 
camus,  aut  quum  sccunda  proposita  quaostione  primam  tractanius;  ct  hoc 
faciendum,  vcl  quum  clegantiam  varictatis  affectamus,  vcl  quum  prinia  quacstio 
adversus  nos  valde  facit  et  non  est  in  primo  loco  ponenda.  In  hypophora 
cavcndum  est,  ne  plene  et  copiose  ponatur,  quanquam  ahquando  irridcndi 
adversarii  causa,  de  quo  nulla  quaeslio  est,  exaggcranda  a  nobis  est,  ut 
quid  discrcpct  ostendamus.  Hypophorae  tribus  modis  imminuuntur,  adjectiono 
vcrborum,  immutatione,  detractione.  Hypophora  autem  est  iutentio  adversae 
partis;  anthypophora  est  responsio  ejus.  Anacephalacosis  cst  veluti  a  capite  causao  o64 
brevis   repetitio  quacstionum.     Anaccphalaeosi    non   scmper    utcndum  est,    scd 

quod   priiniiin    cogltauJiini    non  iitiqnc  priniatu    di-  nobls,  iit  Rufiniani   vcrLis    (p.  270  Iluhnl:.)    utar, 

eeudum«  intelligat  (Quiuctiiiau.  5,  6,   12^  p.  485  » advcrsariornm    scntcutias    ct    dicta   proponiuius  ct 

Spald.).  substituinitts,  in  Iioc  tantuni,  ut  illis  rcspoudcamus.x 

posneril]    Ita   corrcxl,    quod  in  editls  crat  po-  vel  ^tiiim  jiritna]   Quiuctilianus  (7,  1,2;  p.  9): 

siterat ,  cailicuui  Bannstallcnsis   ct  Rciclicuaucnsis  Scd    mcmlnenmus  ipsam    disposilioucm   plcrumquc 

aiJctoritafc.  utilitatc  nuitari,    nec  candcm  seuipcr  priuiam  quae- 

ant  augendi]  lu  edilis  crat  agendi,  pro  quo  jam  stionem    cx   ulraque   parfe    tractaudam;     cujus   rel, 

Grotins  legere  jusserat  uwjendi,  lcgiturque    ita    in  ut  cetcra  cxeropla  praeteream,  Demostliencs  quoquo 

codicibus  Darmstattensl  et  Monaceusi  (C).   Qnamvis  atquc  Aescliines  possunt  essc  documento,  In  judi- 

igltur   Curlus   Forlunatlanus    (p.  GG   Pitb.),    quem  clo    CtesIpLontls   divcrsum    secuti    ordinem;    quuui 

nostcr   ad    vcrbum    fere    scquitur,    agendi  babebat,  acciisator  a  jure,  quo  Tidebatur  potcntior,  cocperit, 

liunc  tamcn  e  ])Iavtiaui  potius  codlclbus  corrlgendum  patroous  omnla  vcl  paene  omnia  ante  jus  posuerit, 

cssc   arbltror.  quibus  Judlcem  quaestioui  Icgura  pracpararet. « 

gradum  facimus]  Id  est  «viam  stcrnimus.u    Ita  anthypophora^Dlatingait  anthi/popliofam  tanqiiABi 

Ciccro  (In  Vcrr.  2,   i):   »gradus  inipcrli  factus  cst<(  responsloncm  ab  hypophora  tanquam  inteutione  vel 

pro  »v;a  ad  impcrlnm  strata  est.<i    Male  autem  apud  positlone;  Rufinlauo  (p.  270)  idcm  est  quod  nostro 

alios    dcsnnt,    notante    Grotlo    in    margine,    voccs  hijpophora.  Prorsus  aliter  Quinctllianus   (0,  5,  87; 

per  hjpophoram.  Iljpopliora  enim  id  ipsum  antici-  p.  S09)  qui    bauc    figuram    av&X>JtO(pOQav  vocarj 

pationis  sive  occupaflonis  gcnus  dHitur,  quum  ipsi  alf:   »IiicrcdibUc  cst  quod  dlco  sed  verum.« 


478  Marliani   Capdlae  lib.  V.   §.  56i. 

(juando  aut  partitioncm  fccimus  aut  quando  in  multas  quaesliones  causa  pro- 
cessit,  ita  tamen  ut  summam  cujnsque  rei,  non  partes  partium  retesamus; 
qua  quidem  utemur  etiam  in  alia  parte  orationis,  quum  judicis  memoria  for- 
tasse  succumberet,  quae  res  tunc  epimerismos  vocatur.  Anacephalaeosis  tamen 
iiQo  nulla  pars  orationis  cst,  scd  cpilogi  quacdam  portio.  Epilogus  cnim  tres  habet 
})artes,  enumcrationem  pracdictam,  indignationcm,  quam  delvojGiv  dicimus, 
miserationcm,  quani  olxTstgtxa  vel  sP.eov  memoramus.  Scd  dinosis  cst  ex  locis 
argumentorumj    uam   his    non   tantujn  res  probamus,    verum  etiam  augcmus. 

a  cnpile^  Rcspicit    Graecam   vocabuli  origincni  auam  deivcodivl^    Male   Grotius    quod,    quum 

y.EcpaXi),    quac    taiucn    ita   potius    explicanda    erat,  jam  antcriorcs   editioncs    Iialierent    auam,    quod  et 

ut  ra  y,E(paXala,  id  est  summam  orationis,  iu  ana-  in  codice   Darinstatteusi  Jcgilur.    Praclcrca  niarginl 

ccphalaeosi   repeti    doceret.  adscripsit:    »al.   ictosini,   liac  nola   addita:  "in   MS. 

processit]  Grotius  ncscio  undc  processerit,  quum  iclosin,  ex  quo  quis  non  absurde  oly.XQCO^LV  eliciat, 

illam  Icctioncm    et  anlcriorcs    cditiones,  et  codices  quod    ^iro    inconiparabili    Jos.    Scaligcro    placuito; 

Ituiclienauensis    et    Darmstattcnsis,    ct   vcro    ctiain  sed  nisl  Lacc   a  sequentibus  vcrbis   huc  aherrarunt, 

Curius  Fortunatianus    (p.  08  Pilh.)    Iiabeat,    undc  a  nostro  certe  loco  omnino  aliena  sunt.   Prohe  enim 

nustra  ad   vcrbum   fcre  exscripta  sunt.  distingucndum  infer  dslvcodiv  et  olxTQCo6tv,   nt  v. 

cnjusr/ue  rei]   Darmstattcnsis  omiltit  i-ei,   cujiis  c.  fecit  ct  Macrobius  (saturn.  4,   2):   «oratio  pathc- 

tamcu  tolleudi  causa  non  apparet.   Apiid  Fortunalia-  tica  aut  ad  indignalionem  aut  ad  misericordiam  dl- 

num   est  nsumma  quaequc."     Cetcrum  confercndus  rigitur,    quae  a  Graecls  oixTog  xai,  delvcodig  ap- 

et  Cicero  (partit.  17  f.):   «id  effiigiet,  qui  non  oin-  pcllantur.ii      Est    autcm    dsivcodlQ,    ut  Quinctiliani 

nia  minima  rcpclet,  scd  brevl  singula  attingens  pon-  verbis  utar  (6,  2,  24;   p.  SOo  Spald.),    nrebus  in- 

dera  rerum  ipsa  couiprchcndet.u  dignis,   asperis,   invidiosis   addcns   vim  oratio,    qua 

epiloijvs]   Auclor  ad  Ilerennium  (2,  30);  »Con-  >irtute  praclcr  alios  plurimum  Dcmosthcncs  valuit.u 

chisiones ,    qiiae  apud  Graccos  ijtiXoycL  nouiinan-  Addc  cundcm  (8,  5,  88;  p.  269  Spald.).  Rufinia- 

tur,  tripartitac  sunt;  uam  constant  ex  enumera!ione,  nus  (p.  20u  Ruhnfc.)  ayavay.Trjdcv  appellat. 

amplificatione  et  commiseralione.u  Propius  ad  nostrum  dinosis  est]   Inscrul  est  e  codice  Monacensi  (C). 

Clcero  (de  invent.  1,  52):   nConclnsio  cst  cxitus  ct  De    rc    coiifcr    Inprimis    Ciceroncm    (de  Invcnt.   I, 

dcterminatio  totius  orationis;  hacc  habct  partcs  trcs,  J>5):    vlndignatio    est   oratio,    per  quam    conficitiir, 

enumerationem,  inditjnationem,  con(iuestiotiem.«  Vro-  ut  in  aliquem  horoinom  magnum  odium  aut  in  rcm 

ximc    Curiiis    Fortunatianiis   (p.   G8),    qui:    «partcs  gravis  offciisio  concitctiir.    In   hoc  goncrc  illud  pri- 

suntii   inquit   iicpilogorum  ti-es:   anacephalaeosis ,   id  niuin  intc!ligi  vohimus,  possc  omuibus  ex  locis  lis, 

est  enumeralio,  dinosis,  id  cst  iiidignatio,  t6  s^^Oog  (juos  in    confirmationis    praeccptis    posuinius,  trac- 

sivc  cleos,  id  est  miseratio.«    Plura  dabil  Quinctilia-  tari  iiulignalioncmu  cct.   Sed  vcrba  nostri  cx  Curio 

niis  (0.   i  :   p.  '?'(3  seqii.).  potius  ({•.  G8)  repetifa  sunt. 


Martiani  Capellae  llb.  V.  §.  S65.  \7\) 

Sed  conquestlo,  id  est  miseratlo,  his  locis  argumentorum  sumltur,  qulbus  ct 
indlgnatio.  Peroratiouc  tamcn  non  in  line  tantum  orationis  utcndum,  scd 
ubi  materia  permiserit,  id  est  in  digressione  principiorum  aut  narrationis 
assiduae,  sed  et  quacstlonum  nonuunquam.  In  epilogo  gcneraliter  observan- 
dum,  ut  brevis  sit;  slquidcm  commotus  judex  statlm  dlmlttendus  est  ad  scn- 
tentiam  profcrendam,  dum  aut  advcrsariis  irascitur,  aut  tuis  miscrctur  la- 
crymis,    aut    rcrum   afllictione   commotus  cst. 

SIc  adliuc  asscrcnti  innuit  ipsc  Cyllcnlus,  ut  ad  gcrmanarum  coetuni 
nubcntisqac  translrct  obscquium.  Quo  conspccto  asserta  determinans  ad  Pbi- 
lologlae  consessum  fiducia  promtiore  perrexit,  ejusque  vertlccm  dcosculata  cum 
sonltu  —  nihll  cnlni  sllcns,  ac  si  cuperct,  faciebat  —  sororum  se  consortio  so- 
cictatique  permlscuit. 

Tandem  loquacis  tcrmlnata  paginae  56(J 

Asserta  curslm,    quae  tamcn  volunilnis 

Vix  umbllicum   muha  opcrtum  fascia 

Turgore  pinguis  insuit  rubelhilum. 

peroratione]   In  liJs   qnoqiie  et  scqiicntiljiis  Cu-  tnndem]  VeiLorum  ortlo  in  qnatuor  Lis  vcrsibus 

riuin  Fortunatianuin  (p.  09)  prcsso  pcde  sequitur.  sic   restltuendus   erit:   »tandem   asscrta    paginae  lo- 

ijermananim]    MS.    termhialariun,    non    male.  quacis  lcrininata  (sunt)  cursini ,  quae  tamcn  (pagina) 

GnOT. —  Qaasi  teiininatae  csscnt  auae  terminarunt  f  pinguis   turgore  vix  Insuit  umblllcum  \ohiminIs  ru- 

Codex  Darmstattcnsis  exlilbct  feminartim,    at  Pin-  Lellulum,  fascia  multa  opertum«^    Id  est,  ad  tantam 

tari    non    opus    est,    siquidcm    paiilo    Infra    cadein  molein  accrevlt  adcoqiie   onincm   ehartam  occupavit 

alils  verbis  repctuntur  nsororum  consortio.<<  atque  Implevlf,   nt  vix  umbilico,    qui   extrcmo  vo- 

assei'ta]  Ita   substantive   saepe  auctares  iiovltii,  lumini  adhacrebat  (llor.  cpod.  14,   8),  Iiisucndu  lo- 

praesertim   Afrl.   Fulgcntlus:    »praecliils  eriidltionis  cus  rcllnqueretur  vacuns. 

asserta  cognosccre.»  Gnox. —  Adrfc  uostrum   Infra  turgore  pitijuis]    Id    est    verbosior.     Slmlllter 

(§.  599):  uimmobllcin  stare  mulfiplkibus  monstratur  Persius  (5,   20)  »pagina  turgescita  dlxcrat. 
assertis.»  rubellulum]    AJIudlt    ad    vcterum    morein,    qul 

ac  s^cuperet]  Id  est  etiamsi  cuperetj  nt  apnd  minlo  notabant  epigrapbas.  Unde  et  rubricac  jurls- 

Terentium  (adclph.  4,    7,  42):  cunsultorum,  ad  quas  alludit  Persius  (5,  90): 
nipsa  sl  cupiat  Salus  nMasuri  i-uhnca  notavit.» 

Servare  prorsus  non  potest  hanc  familiam.t  GnoT. —  Saxo  Grammaticus  etiam  Illa  vocc  utltnr 

Plura  dablt  Hclnrlcblus  (ad  Cic.de  republ.  p.  IGG).  nvohicrcmn  appcUans  »rubellam.«    A  ruhro  est  ru- 


480  Martiaui  Capcllae  lib.  V.  §.  066. 

Qiiod  si  probatur  et  caret  fasticlio, 
Nonnulla  promet  quae  novella  texuit, 
Deditaque  fient  quae  vetustas  praeterit; 
Sin  sanna  tjpbi  naris    imum  torseris, 
Pigebit  arma  horruisse  coclites, 
Formidinisque  tunc  locus  movcbitur, 
Silvane,    falcem  quum  pelis  Saturniam. 
At  tu  reclamans,    rlictorura  sacriim  tuba, 
Clangore  verso  Tulliana  percrepans 
In  castra  abibis,    quo  nec  osor  invidens 
Nec  livor  ater  te  sequatur  praecluem. 

helius  et  riibelluhis.  Persins  et  Marlialis  vinum  ru-  »Sin  sanna  Typhum  nare  sima  intorserit" 

hellum  memorant.  Steph.  (ad    Saxon.  p.  150). —  scd  vidc   ne  Maitianus  pro  morc  suo  audacior  pei- 

Confer  nostrum  iufra  (§.  804).  prosopopoeiam  Sannam  Typlii  id  cst  irrisioncm  arro- 

deditaqiie    fient]    IIoc    cst    ntradentur    in    meo  gantiac  liliam  ^volucrit,    scnsusque  Lic  sit:  »sin  (tu) 

opcre  quae  a  veteribus  sunt  omissa«;  tametsi  rec-  Sauna  Typlil  ima  naris  torseris«  cet.  Imum  autcin 

lius  lc^i  possit   edita.  \vlcxs.  —    Dictum  cst   pro  naris  torquere  idem  quod  Horatio  (epist.  i,  b,  23) 

Iradita   potius,  ut  omnino  cjusdem  vcrbi  comyosita  nares  corrugare    esse   potest;    quaproplcr   mutatio- 

varie  inter  se  confuuduntur.  nem    quamvis    iugeniose    ab    Ilcinsio     excogitatam 

sanna  typhi]  De  sanna,  undc  subsannare  et  san.  ccrlam    tamen   omnino  non  habeo. 

■niones,  nulli  non  notum.  Ti//j/tMS  vox  Graeca  (Suidas:  setjualur  praecluem]  Scnsus  totius  carminis  bic 

tvwog  d/laCovsla)  pro  fastuAvnohio  aWisqaeusuv-  csse   videtur:    »si     suffragia    vestra    tulerit  ct    sinc 

pata;    dc  qua  sic  Isidorus:  »Ulva  et  tijphus  berbae  fastidlio  andita  fuerit,   disci  inde  poterunt  nonnuUa, 

circa  fontcs,  paludes,  stagnaque  nascnntur,  ex  qui-  quae  a  me  ipso  reperta  sunt,   vctustioribus  praetc- 

bus   ulva,    id    est  alga,     moliior    et    quodammodo  ritaj  sin  i-isum  meruissc  vidcatur,   tum  sane  pocni- 

fungus,  dicta  ab  uligine;   tijphus  vero  quac  (m.  quia  tcbit    coclites   illius    horroris    qiicm   ipsis    advcntus 

vel  quod)    se  aquis  inflet,   undc   ct  sibi  placentium  Rbctoricac  armatac  incusscrat,    qunm   Silvaaus  fal- 

liominum  tuinor  typhus  appellatur.«    Ab  eadem  ori-  ceiu   Saturuiam  circumspiccrct,   neque  amplius  for- 

gine  ct  Tjpbones  et  Typboeus  dicunlur.  Est  autem  midini  locus  erit;   scd  tu,  sacroruin  rlietorum  tiiba^ 

TVtoea  et  rrxpofiat  Graecis  non   tam    inflo,   quam  iudiguata    clangorcm  mutabis   aque    praccgptis   artis 

fumigo  et  incendo.  Grot. —  Plura  dabit  Ilcinsius  (ad  tradcndis   ad  orationcs   Tulliano   more  babendas  te 

Ovid.  met.  14,    05;  p.  941  Slurin.),  qui  et  iiostro  rccipics,    quo    gloriosam    te    nec   osor    nec    invidia 

loco  ita  rcGnsenduiu  conjccit:  nigra  scqualur.<i 


M    A   R   T    I   A    N   I 


MINEI  FELICIS 


€^    A 


'^ 


AFRI     CARTIIAGINIENSIS, 


LIBRI    rVOVEM. 


PARS     POSTERIOR. 


M  A  R  T  I  A  X  I 

MINEI  FELICIS 

C  A  P  E  li  li  A  E, 

AFRI    CARTHAGIMENSIS, 

*  DE 

IVUPTIIS  PHILOLOGIAE  et  3IERCURII 

ET  DE  SEPTCM 

ARTIBUS   LIBERALIBUS 

LIBRI    NOVEM. 


AD  CODICUM  MANUSCRIPTOROl  FIDEM 

cnt  y&us 

BO.V  ^XLC-iMI.     HCG.  GROTH,    CiSP.  BARTHn,    CL.  SAL3L45n.    H.  J.  .Ul>TZE>"n. 

COR.V  VO>CKn,   P.  BO>D.UU,  L.  WALTH.iRDI,  JO.  AD.  GOEZH,  HEMl.  SUSII, 

MARC  MEIB03m    ALIORUMQIE 

PAEXni  CTTEGRIS  PAKTCa    SELECTIS 

ET    COMMENTARIO    PERPETUO 


HA^iSCS    CASSELLA^iCS. 


^>^ 


FRANCOFURTI  AD  MOENUM  MDCCCXXXVI 

P  R  O  S  T  .A  T      A  P  U  D      F  R  A  >  C  I  S  C  U  M      V  A  R  R  E  >  T  R  A  P  P. 


-mjssas^i^': 


M  A  R  T  I  A  N  I 


MINEI  FELICIS 


CAPELLAE, 


Ami   CARTHAGINIENSIS, 


DE 


GEOMETRIA 


y 


LICER  VI, 


irgo  armata,  decens,  reriim  sapientia,  Pallas, 


567 


fiigo^  TlaQ^svoQ.  SIc  peculiariter  dicta  MI- 
nena  (Pausan.  i,  25,  7.  S,  H,  4.  10,  54,  4. 
Dlodor.l,  125  p,59  BIp.  Arnob.  7,  p.  227.  Silius 
9,  479),  quippe  actcrnam  profcssa  virginitatcm 
(Lycoplir.  354.  3oS)  ct  yancov  adldaxroq  (Nonn, 
Si,  p.  52);  unde  ct  innnha  (Lucan.  9,  660.  Valer. 
Flacc.  1,  87.  Auson.  epigr.  106,  5  et  nostro  in- 
fra  §.  725),  innitpta  (^^rg.  Aen.  2,51.  Claudian, 
in  cons.  Prob.  84.  Macrob.  Saturn.  6,  9),  et  a^ix' 
Tcog  (Atlien.  3,  20;  p.  98  Casaub.). 

armata\  Ut  omnlno  sollemne  erat  antiquis,  quam 
plurlmis  deos  cognominibus  invocare  (Spanbelm  ad 
Callim.  hymn.  lu  Dlan.  7),  sic  et  noster  Minervac 
cpitheta  cx  omnl  erudita  antiquitate  conquisita  ca- 
mulavit.  Armata  autcm  bic  appellatur,  ut  ab  aliis 
OJf^O^tr^C^/ffCOrpb.  hymn.  51,  G),  evd^coQt]^  (^otm. 
Dion.54,  p.  861  Falk.),  xoqtj  vel  j(aQx)-£VOQ  avo- 
7t?.oq  (Luc.  dial.  dcor.  8,  p.27j  Pbilopatr.  6;  p.  214 


Bip,),  ^co^TTjQia  (PaHS.9,  17,  2.  Hesycb.  p.  1594), 
armifera  (Pedo  Alblnov.  eleg.  1,  22.  Ovld.  trist. 
4,  10,  13;  amor.  2,  6,  35;  fast.  3,  681.  6,  421), 
armipotens  (yir^A.  Aen.  2,  425  ct  11,  485.  Claud. 
rapt.  Proserp.  2,  142,  Gall.  5,  90),  armisona  (\'al. 
Flacc,  1,  74.  Vlrg.  Aen.  5,  544).  Plngi  etlam  cam 
Corulflcius  testatur  (ap.  Fest.  p.  241  Dac.)  miui- 
tantem  armis ;  multipliciquc  modo  armatam  finxit 
Seneca  (Agam.  522).  Inprimis  autcm  conferatur 
ProcII  hymuus  (Blbl.  d.  alt.  Llt.  u.  Kunst  St.  I, 
p.47): 

'Ag^svo^fie ,  ipeQa6rtt,    fxsya^&svsg ,  6I3ql- 

HOJtaXQrj , 
HaXXag,  XQiroyevsux,  doQvddos,  XQ'*^^^^' 

m'iXr]^  a.  T.  X. 

cujus  omnis  color  proxime   ad  nostrum  acccdlt. 
sapientia\  Apollinaris  Sidonlus  (carm.  C,  19): 
oProtulit  ut  mox  ie  patrius  saplentla  ue//e.v.« 
61 


482  Martiani   Capellae  lib.  VI.   §.  567. 

Aetlierius  fomes,    mens  et  sollertia  fati, 

Ingenium  mundi,  prudentia  sacra  tonantis, 

Ardor  doctificus,  nostraeque  industria  sortis 

Quae  facis  arbitrium  sapientis  praevia  curae, 

Ac  rationis  apex  divumque  hominumque  sacer  vovg, 

Ultra  terga  means  rapidi  ac  splendentis   Olympi, 

Celsior  una  Jove,   flammantis  circulus  aetbrae, 

'E:ttag  in  numeris,    prior  igni,    tertia  Luna, 

Hetherius  fomes\  Ignem  vivHicum,   calorcni  om-  quidcm  metitem  conjungit  cum  qxtinta  essentia  sivc 

iiia  vcgctantcm,    acllicrcum   \ifalcinquc  spirituni   in  aelhere,    unilc  inoveri   mundtim  ait  iiuniinisque    di- 

calorc  omnia  vivificantcm  ct  foventcm  notat.    Sic  de  viiii    enm    scdcni   facit   (de    coclo   1,    3;   dc   gener. 

Jovc  ipso  inultis   initio  Arati  sui  Avicnus.    CapcIIa  aniinal.  2,  5);    hi    vcro  ipsam    animam   miindi   ap- 

alilu  de  Sole:  pellant  ignem  artipcialem  sivc  spiritutn  it/neiim  (Cic. 

njqnoli  vis  celsa  patris  vel  prima  propaijo  Acadcm.  J,    11.  Plut.  plac.  pliilosopli.   1,6.   Diog. 

Fomcs  sensificHS ,   metitis  fons ,  liicis   oriijo.»  Laert.  7,    156.     Stob.    ecl.    pliys.  I,    p.  58),  qucm 

Babth.  (ad   Stat.  11,   p.  400). —    Sic    ab    Artciiii-  ct   alio   iiomine    aethera    diccbant    (Diog.    7^    157), 

doro  (oncirocrit.  2,  335  P-  ^^^  '^'S-)    conjungitur  cuiquc  sumniam  ra^iWem  atque  /irMtfentiam  tribuc- 

:tVQ  rb  al&EQiOV  xal  'A&riva,  Cornutoque  auc-  bant  (Cic.  IV.  D.  2,  22  sequ.). 

torc  (20;   p.  185  Gal.)  a  vetcribus  Blinerva  a\-&E-  celsior  una  Jove]    Id  enarrat  etlam  Macrobliis 

povEUC  appellata  cst.    Plura  vide   supra  (ad  §.  39).  lib.  III,  cap.  4,  ubi  de  Pcnatibus  dlsceptatur:  »csse 

praevia  citrae]   Seiisus  liic  essc  vidctur,  Miiicr-  autcm  mcdlum  actbera  Jovem,  Junoncm  vcro  imum 

-vam,    quippc   Jovis    prudcutiam    ardorcinque    cum»  aiirem    cum  tcrra,    ct  Minervam    summiim  aetheris 

iinde    sanicntia    illius    atque    doclrlna    prollclscatur,  cacumen«  cct.  Bartu.  (ad  Stat.  II,  p.  401). —  Addc 

oonsilla    ejus,     quibus    mundus    gubcriictur,    quasl  Cclsum  (apud  Origincm  1.  8,  p.  422),   Augnstlnum 

pracccdere;    quarc    etlain    industrlam    dicit    nostcr,  (de  civ.  dci  4,    10),   ct  quac   docte  Crcuzerus  dis- 

quae   nostrac    sortls    arbltrluin    faclat,    Id  est   undc  putat   (Symbol.  II,   p.  800  scqu.). 

fortuuac    nostrac    rcglnicn   pendeat;    Ipsa   cnim   Mi-  EJtzdg]   Supra   docuimus    ciir    djtVaS  sacra  sit 

ncrva     JtQOl^OCa    sivc    providentla    dlvina    appclla-  Palladi.    Quod   scquitur   uprior  ignin  cst  prlor  Viil- 

batur,    ut   immcnsa    crudillonls   mole    dcnionstravit  cano,  cui  octonarlus  saccr,  qui  subscqultur  bcptada. 

Leuncpius  (ad  Phalar.  cplst.  p.  142  —  150).  Gkot. —    Macrobius   (s.  Sc.   1,    6;    p.  30  Zciin.), 

voud  Conditrlcem  ct  conscrvalrlccm  rerum  niit-  nllulc    autem    numero    seplenario    adco   opinio  \ir- 

winm  wniy«-5i  dcslgnat.  BARTH.(ad  Stat.  II,  p.  401).  glnitatis   inolevit,    ut  Pallas  quoquc   vocltetur«  cct. 

—  IVon   cx   Platonls    lioc    scd    cx  Aristotclls    stol-  Plura  vidc  snpra   (§.  40)  ct  infra   (§.  738). 

corumque    doctrlna    cxplicandum ,    quorum   conscn-  iertia  Luna]    Luna  tcrtio   a  coitu  dic  apparerc 

sura   ct   Ciccro   (N.  D.  2,    16)   conruniaL    Et  illc  Incipit,   ct  tunc  Mlncrva  dlcltur;   luidc  uon  dcsiint, 


Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  567.  485 

Quam  docto  assimilant  habitu,  qui  agalmata  firmant: 

Hinc  nam  tergcminae  rutilant  de  vertice  cristae,  ^8 

Quod  dux  sanguiueo  praesulque  corusca  duello, 

qui  TQiTcoviav  UaXXada  dlctam  arbitrautur.  Hoc  potcstatcni  liabcre,    quod  traditum  Scr/io  ad  Acn. 

innuit  Arnobius  qiium  ait,  cx  Granio   Aristotclem  1.  Blcndosus  in  his  i-cbrs  cit^lbricus  scriptor  antc 

docuissc  argumentis  vcrisimilibus  Mincrvam  candcm  liaec  qnatuor    sccula    notus,    ut    alibi    ostendunus: 

cum  Luna    essc.  Grot. —   Poslcriora  tantum  vcrba  i>Minerva",    inquit,    «pingcbatur  a  poetis  in  siinili- 

apud    Ainobium  (5,    p.  118)    lcguntur,    cui    adde  tudinem     iinius    dominac    armalac    lorica    et   gladio 

Eusebium    (pracp.    evang.   3,    4,    ll^    p.  113)   et  accinctac,    cujus  caput  viri  dccinctum  circum  erat, 

Augustinum    (de   civ.   dei  7,   IG)^    de    tertia    nibil,  ipsamquc  cassis  cum   crista  desiiper  dctegcbat.  Ipsa 

nequc  Tritoniac  nomcn  buc  rcferam,  licct  boc  ipso  autcm  lanccam    tcnebat    in   dcxtra,  m   sinistra  Acro 

Mincrvam    quasl     Lunam    appellarl    multi    vcterum  scutum  crystallinum  babcbat,   quod   caput  Gorgonis 

crediderint  (conf.  Harpocraf.  p.  287.  Etymol.  niagn.  a  cervicc    scrpciitibus  monstrosac   contincbat.   Ilacc 

p.  767.  Tzclz.  ad  Lycopbr.  lild);  sed  vide  ne  ideo  igitur    oculos    babcbat     splcndidos     triplici    colore. 

potius    tertia   Luna   appcllctur,    quia    aliae  quoque  Paliium    iuducbat   distinctum   aurco,     purpurco,    et 

dcac,   iit  Diana  ct  Isis,  pro  Luna  liabcbantur,  fcre  coclesti.    Juxta   sc  babcbat   olivam  viridcm    picfani, 

ut    Cicero    in    libris    dc    natura    dcorum    compluria  desupcr    avcm,    quac    dicifur    noctua,    volitantciii.x 

ojusdcm  nominis  numina  niimcris  inter  sc  distinguit.  Barth.  (ad   Stat.  II,   p.  402).  —  Tcrgcininac  cristac 

ftrmaut^   Lcgc  formanl.    Sic   ct   in   Arnobio  (ni  ct   alibi   occurrunt,    ut    in  Turni  galca   apiid  Virgi- 

fallor):  nvel  cx  niateriae  quo  genere  constitutioncm  liura  (Acn.  7,  78o): 
ipsam  confirmaverit  corporum»  lcgendum  confoitna-  nCui  triplici  crinita  juba  (jalea  alta  chimaeram 

veritf    quod    tamen   non   dissimulabo    ct    Meursium  Sustinet« 

meum,  canesccntis  ingenii  pubcdam,  vidissc.  GnoT.  Minervac    ncc  Silius  (9,  445)  nec  Claudianus   (dc 

—  Rccte     doctissimus   Grotius    acjahnata   furmant.  rapt.  Pros.  2,   21  et  14S)  cas  tiibuunf. 
Doctus    habitus    bicroglypbicus    cst,    aenigiiialodcs.  diieUo]   Ilinc  appcllafur  sfoX£UOyJ.6j'Og  (batra- 

Ratio  poctices  Capelliana,  a  qua    istbic  inembranae  cbom.  2G7),  .toXeuT^Toxog  (Orpli.  bymn.  51,   10), 

nobis   collatae  non  abscntiunt.  Bi^RTH.  (ad  Stat.  11,  ageia  (Paus.  1,  28,  5),    OTQCTua  (Lucian.  dial. 

p.  401).  —    Cangius  in  glossario  bunc  nostrum  lo-  meretr.  9;  T.  YIII,  p.  234  Bip.)  c'cXy.L[j,a;^t]  (Siii- 

cum  ita  laudat,   ut  fingunt  lcgat,  quare  quum  Icctio  das  p.  117),    hellica  (Ovid.  fast.  3,    814;  mct.  4, 

incerta  sit,  nialui  nibil  quam  prave  cmcndare.    Ce-  753.   5,  46),   belliijera  (3IartiaI.   7,   1,    1.  Sencc. 

terum    aliam   Minervii    babitus  cxplicationcm  itidem  Herc.  fur.   501),    beUalri.v   (Ovid.  tiist.   1,   5,    76; 

symbolicam  cxbibct  Fulgcntius  (mytbol.  2,  2;  p.667  mct.  8,  264.  Silius  3,  323),  aspera  beUi  (Claudian. 

Stav.).  rapt.  Pros.  2,   20),    heUi   metuenda   viraijo  (Ovid. 

iergeminae]   Tergeminae  cristae  in  Palladis  pic-  niet.  2,    765),  beUi  poieyis  (Stat.  Tbeb.  2,  715), 

tiiris  observandae  snnt;  indicant  enini  eam  fuliniuis  beUi  praeses  (Vii'g.  Acn.  11,  483.  Auson.  epigr.  1). 

ctiam.  quod    triangulum  iijnem    lilc  vocat  Capella,  et    regina  beUorum  (Stat.  silv.  4,  5,  23);  pugna.x 

61  * 


4a4  Martiani  Capellae  lib.  VI.   §.  S68. 

Vel  tibi  quod  fulget  rapitiirque  triangulus  ignis; 

069  Hinc  tibi  dant  cljpeum,   sapientia  quod   regat  orbeni , 
Vel  rationis  opem  quod  spumea  proelia  poscant, 
Hasta  etiam  vibrans  penetrabilc  monstrat  acumen, 
Lympbaseum  magis  cst  et  scutum  circulus  ambit; 

070  Hinc  jam  vernicomae  frondent  tibi  munera  olivae, 
Artes  cura  vigil  per   te  quod  discat  olivo; 

571  Glaucam   dant  volucrcm,   quod  lumine  concolor  igni  cst, 

qnoqne    (Ovid.  trlst.  5,   9,    7)    et  tuharum  potem  Capclla;  itcmquc  cx  sclioliaste  Germanici  in  fabula 

(Claudian.  rapt.   Pros,  2,    141),  Pcrscos.  Giiot. —   Vcrba  lymphaseum  ct  magis  cor- 

trinnnuliis  ignis^    Igui    ctiam    pyramidalcm  for-  ruptionis  uon  absolvo,   licet  crystnllinum  rccte  non 

niam  assiguant  pliilosopbi.  Grot.  —  Vidc   Platoncm  ncgcm    csplicatum    a   summo    \iro    Hugone  Grotio. 

in  Tlniaco    (p.  oH  Steph.).     Ipsum    triangulum    Py-  Manuscripta    duo    excmplaria,     quae    consuluimus, 

tliagoreos   Miuervac    uoniiue   appcllasse    tradit  Plu-  nullam  litcram  mutant.   Dicam  latcrc  aliquid  de  iu- 

tarcbus  (dc    Isid.  p.  581).  gcnio  Palladii  seuti,  quod   vilreura  ideo  (ingcbatur, 

spumea  proelia^   Rabiosa.    Rabicin    cnim    sacpc  ut   transspici  possct,  non   sc  bostibus  contra  ostcn- 

spuma    scquitur:    et  talia    sunt   Capcllae    epithetal  derc,   Commcntarius  Germanicl  Cacsaris  in  Aratum: 

Bahth,  (ad  Stat.  Tlicb.  11,  p.  403). —  Certe  non  re-  «Quidam  Perscum  a  UUncrva  missum  dicunt  et  ab 

prebendisset  in  Martiano   hoc  epitlieton  vlr  doctus,  ca   clypeum    vltreum   accepisse,    per   quem   viderc, 

si  rccordatus  fuisset  Ullus  apud  Lncanum  (5,   190)  «ec  vldcrl  a  Gorgonibus  posset.«  Baatb.   (ad   Stat. 

Tcrsus:  H?  p.  403). 

nSpuinca   tunc  rabies  vesana  per  orn  eff!uit.«  hinc  jam]    Scltius   in  MSS.  »hinc   tuae   vcrni- 

hasta]   Vibrarc  bastaiu  fingcbatur  Mincrva,  pa-  comae.«    Mincrva   eniin  Invcntrlx  olcae  vel  Maronc 

rata  nimlrum  pugnac  seinpcr.   Unde  eam  describcns  contcstanle.   Vemicomae,   quod  scmpcr  vernarc  ■vi- 

lib.  II  dc    raptu  Pros.   Claudianus   nbastam  tcriibill  dcatur.    In  altcro   mcliorc  libro  deiude   Icgitur  «tu- 

g\ro    nubcs  transsccndcrcK  dlclt.  Bahth.    (ad  Stat.  quchujus«  ignis  scUIcct.BARTH.  (ad  Stat.  II,  p.404). 

II    p.  403).  —  Vto  jam   et   Grotius    In  margine   allam  lectlo* 

penetrahilc]     Rcicbenaucnsis    codex    penetralc,  nem  notavit  nam;  scd  mutandl  causam  non  vldeo. 
absurde  j   peneirahilis  ctiam  active  usurparl  Ouden-  olivo]  Id  cst  Ittcernis,  quibuscum  scmpev  artiuui 

dorpius    (ad  Appul.  II,   p.  521)  satis  dcmonstravit.  studia  3Iartianus  conjunglt.  Vlde  supra  (ad  §.  2), 
Ccterum    simllls    cst   rulgcntii   cxplicatio:  »Iongam  glaucam]    Id  est  noctuam,  yXavxa,  quam  ta- 

cliam    hastam    fert,    quod    sapicntia    loiigc    verbo  men  Latino   serraonc  ad  priraam  declinationcm  rc- 

pcrcutiat."  *"'•'>   **'    supra    (§.  31)   hupedam    dixlt  pro  /?o«- 

hjmphaseum]  IIoc  cst  cry5<a//mMm^  ut  liquet  cx  rtaida.    Mox    pro    igni    es ,  quod   In    edltls  erat, 

Albrlco,  qui  omnino  cadem  Mincrvac  (ribult,   quac  scripsi  esl  c  margluc  libri  IVorimberjjcnsis.  Optlinc 


Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  S7I. 

Tuquc  ignis  flos  es,    cluis  et  yXavyMntg  'A&^vtj, 
An  magc  noctividae  libi  traclitur  ahtis  usus, 
Quod  vigil  insomnes  ducat  sollertia  curas? 
Pectorc  saxificam  dicunt  horrere  Medusam, 
Quod  pavidum  stupidct  sapiens  sollertia  vulgum. 


485 


omnia  Intelliges,  sJ  mcmincris  yXavaoQ  apud  Grac- 
cos  non  tam  caesium  vcl  adeo  caeruleum  signlfi- 
carc,  quod  vulgo  putant,  quam  potius  splendidtim, 
lucidum,  ut  crudite  demonstravit  Lucas  (de  Mi- 
nervae  cognouienlo  yP.avjtcoj(t,g,  Bonn.  1851.  4). 
Cctcrum  jaui  Diodorus  Siculus  (1,  12)  pliysicara 
cognominis  yXavxcHftcg  rationcm  aficrt:  ?.iy£6\}aL 
d'avtrjv  vmI  y?,avy.co:ti.v ,  ovx  oi>g  Tcvsg  rcov 
'RXXrjvcov  vjteXaPov,  aito  xov  xovg  otp^aX- 
[lovg  e^stv  yXavxovg  (xovro  (lev  yaQ  evrj-&eg 
VJtagx^i-'^'),  aXX''  a.tb  rov  rov  aeQu  sx£lv  rrjv 
JtQodoiJJlV  eyyXccvxov:  qucm  scqultur  ct  Porpliy- 
rius  (ap.  Euscb.  praep.  evang.  3,  2,  3  5    p.  89). 

flos\  FIos  cnlm  Ignis  di>iunm  allquid  putabatur, 
I10C  cst  purlssimus  iguis^  cum  alil  Alincrvam  dicc- 
Laut.  rXciVJtco.tig  'd^rjvrj,  jtavr£xi'OV  JtVQog, 
nndc  omuium  artium  fons.  Bahth.  (advers.  p.  551). 
—  Vidc  supra  (§.  206),  ubi  Pbilologia,  postquaui 
in  coelum  advcncrat,  florem  ignis  toto  pcctore  dc- 
precatur. 

an  tnage^  In  codem  libro  cst  nam  age;  scrl- 
bcndum  puto: 

nUnde  age  noctlvagae  tibi  tradilur  alitis  usus?« 
Barth.  (ad  Stat.  II,  p.  404).  —  Vulgata  optlnic 
scse  liabct.  An  quaiu  maxime  accommodatnm  est 
interrogatioul,  quae  altcram  respondendl  vlam  ape- 
rlt^  noctividam  autcm  vel  Idco  mcllus  appcllablmus 
noctuam,  qula  ad  nocturna  studia  et  lucubratloncs 
rcfertur,  In  quibus  non  tam  vagari  quam  videre 
liomlnes  oportcat. 

saxipcam^^  Scncca  (Ilcrc.  fur.  901): 


"Pallas  cujus   in  laeva  ciet 

Aeijis  feroces  ore  saxlfico  minas.* 
Multo    tamcn   rcctlus    nostcr   pectori  potliis    quam 
laevae  acgida  trlbult,    conseusum  poetarum  secutus. 
Virgillus  (Aen.  8,  457): 

»Conne.xosque  anjues  ipsamque  in  pectorc  diuae 

Gor(jona^i 

Lucanns   (9,  S8): 

«helhimque   immane  deorum 

Pallados  e  mcdlo  confecit  pcctore  Gorgo.« 

Addc  Propcrtium  (2,  2,  60),  Valcrlum  Flaccum 
(3,  88),  Statium  (Tl.eb.  8,  519),  Silium  (9,  443), 
Sldonium  (carm.  IS,  8;  p.  574  Sirm.),  allosquc 
quam  plurlraos.  Solus  Claudianus  (IV  cons,  Ilonor. 
iG5)  clipcum  cum  aegldc  confudlsse  vldctur^  sed 
Pausauias  quoque  (1,  24,  7)  Mcdusae  caput  ebur- 
neum  Mlnervae  signo  xaxa  Xo  6xsQVOV  additum 
fiiisse  ait  Controvcrslam  notat  et  Wowerus  (po- 
lymatb.  10,   p.  72). 

stupidet'^  Minlmc  blc  Tcrbo  stupidare  signlfi- 
catur  «frcqucnter  stupercK,  ut  Vosslus  (de  vitils 
serm.  4,  26)  c  glossarlis  refcrt:  scd  potius  «stu- 
pidum  reddcrc«,  Id  quod  Infcrior  etlam  locus  (S. 
72o)  confirmat.  Simlll  ratlone  vcrbo  turbidare  pro 
oturbldum  reddere«  moncnte  Stepbanio  (ad  Sax- 
p.  54)  usus   est  Saxo  Grammatlcus. 

sapiens]  In  membranis  clare  scrlbltur  snpien- 
tis,  quod  ego  de  glosscmatc  introductum  puto, 
et  scripslssc   Martianum 

"  Quod  pavidum  stupidet  sapldi  sollertia  vulgus.  • 


57i> 


486  Martiani   Capellae  lib.  VI.  §.  573. 

>75  Arcibus  urbanis  veteres  tibi  templa  dicarunt, 

Quod  ratio  amplificet  quodque  illa  elatior  urbe  est. 
Hinc  de  patre  ferunt  sine  niatris  foedere  natam, 
Provida  consilium  quod  nescit  curia  matrum, 
Consultisque  virum  praesis,   hinc  dicta  virago. 

^74  O  sacra  doctarum  prudentia  fontigenarum. 


Barth.  (ad  Stat.  II,  p.  404). —  ?('otissima  cnallagc 
cmcndationciu    iiun  suscipit. 

vnljtini^  Ita,  non  vtdgtis,  codiccs  Monaccnses 
(A.  C)  ct  Reichcnaucnsis,  pliirimiquc  ab  Oudcn- 
dorpio  (ad  Appul.  I,    p.  118)  inspccti. 


nQiiodtjtie  illa  elatior  xirhe  esl,« 
Et   Phuruutiis    de  Pallade :   idgvTai,  ds    tV   tatg 
c(y.QOJtoPJ()C  [xdZiSra,  et  rationcm  addlt:  aJfoTov 
HET£COQOT(XTOVQ  xa-&t6Tav.  Grot.  — '-     Stupidis- 
sime  in  mcmbranis   scriptum   mjnodque  villa  clatior 


arcibiis^  AKQOTCoXeLQ  cnim  Mincrvac  sacratac.     urbc  cst.n    Qua  prodigiosa  lcetionc  quid  faciam  non 


Virgllius : 

—  «Pallas   qtias  condidit  arces 

Tpsa  colat.o 
niiic  nata    ccxQiag    et   ijtiftVQycdlag   cognomina. 
Elcgantcr  facit  cum  Martiano  Iloincrus,    qul  canlt: 

«N7]6v  'A-drjvalrjq  yZavxc6jti.Sog  iv   jfoXet 
cixQrj.i 
£t  Gatullus  dc  cadem  diva: 

nrelinens  in  sntninis  nrbibtts  arces.* 

Grot.  —  Ab  Ilomero  jam  (II.  6.  50o)  iQv6ijtTO- 
Aig  appellata;  ab  Ilcrodoto  (1,  160),  Aristopbane 
(niib.  o8»  scqu.  S98),  ct  Pausania  (3,  17,  3)  jto- 
^iov^og.  AddeVirgilium  (Acn.  2,  G15),  Pctronium 
(c.  S,  p.  22  Biirni.),  Claudianiim  (rapt.  Pros.  2,  19), 
Ipsosque  bistoriariim  scriptores  (LIv.  31,  50.  57, 
37.  45,  28.  Valcr.  Maxira.  5,  3  f.)  ct  Vltruvlum 
(1,  7),  Inprimls  autem  Aristidis  oratioucm  in  MI- 
iicrvam  (T,  I,  p.  21  Cant.).  Exstat  praetcrca  siii- 
gularis  commcntatio  A.  F.  Ocfclel  pracsidc  L.  ^V. 
Balborn  dc  Minerva  urbis  pracslde.  Lovan.  17o4.  8. 
Ccterum  pro  diearimt  iu  aliis  tcstc  Grotlo  est  sa- 
crarttiit. 

nrbe  est^  Lcge  urbCf  vcl  sccundiiiu  alia  cxcm- 


video.    Iii   aliis   fiiit    illa  elatior.    Sed   aliac   nostrae 
vulgatam  scripturam  tucntur.  Scribe: 

nQiiod  ralio  ainplificet,  qua  villa  est  altior , 
nrbein. « 
Qua  vUla  major  cst  urbs,  rationl  dcbct.  Sinc  ra- 
tlonis  usu  priml  bomincs  babltabant  vlllas,  stabula 
cum  pccudibus  ncmpc  communia.  At  ratio  urbanam 
Lnraanamque  vltam  Institult.  Barth.  (ad  Stat.  11, 
p.  404).  —  Absurdam  Bartbil  cxplicatloncm  vcl 
rctiilisse  tacdct.  Scd  ncc  vulgata  placult,  quac  baec 
crat:  nquodquc  cst  elatlor  urbcsu^  quare  Grotll  co- 
dlccs  secutus   snm. 

consiliiinij  IIoc  cst,  quod  feniinac  excliiduntur 
C  cnria,  ubi  agitantur  consilla.  Vixcan.  —  Consiliuni 
lcge  c  MSS.  cunctis  ct  construc:  nquod  provlda  cu- 
rla  ncsclt  conslllum  matrnm.«  Oude^d.  (ad  Appiil. 
mctam.  p.  372). —  Grotlus  nimlrum  cdidcrat  consi- 
lii,  aHI  consilia,  sed  nostram  lcctioncm  jam  Barlliius 
In  MS.  rcperit  coiiGrmanfquc  et  nici  codlccs  Darm- 
stattensls,  Bclcbenanensis ,  ct  Monaccnsls  utcrque 
(A.  C). 

o  srtcrrt]  Vcrsus  est  Bbopalicus,  a  monosjllaba 
crcscenlibiis  scinpcr  vocibns  In  plurlsyllabas.B.tRTB. 
(ad  Stat.   II,   p.  iOi)). 


Martiani  Capellae  lib.  VI.  $.  574.  487 

Sola  novem  complens,  Musis  mens  omnibus  una, 
Te  precor,  ad  proprium  dignata  illabcrc  niunus, 
Inspirans  nobis  Grajas  Latialiter  artes. 

Ago  tibi  babeoque,  diva,  persolvensque  perpetes  debebo  grates,  quac  optatis  57.'» 
fulgida  dignaris  annuere.  Nosco  venerorque,  quod  vidi.  Parent  denique  jam 
ingressurae  artcs  obsequio  electissimae  feminarum,  quae  decentem  quandam 
atque  hyalini  pulveris  respersione  coioratam  velut  mcnsulam  gestitantes  ad 
medium  superi  senatus  locum  fiducia  promtiore  proccdunt.  Scd  quae  istae 
sunt,    quidve   gestitent,    gercndorum   inscius  non   adverto.     Hic,    ut  lcpidula  57G 

fontigenartim]    AL  aliis  poctis  lianc  voccm   de  ilcbebo]    Sic    scripsi  c   codicibiis   Monaccnsihus 

Musis   iisiirpari    noudiim    vidi,    qua  noster  et  infra  (A.  C)   pro    debeo ,   quoniain  ei    quod    csl  perpeies, 

(§.  908)  iterum  utitur;    ratio  tameu  In  apcrto   est,  id  cst  perpeluas,  futurnm  magis  convenire  vidcbafur. 
quum,  ut  Scrvil  (ad  ecl.  7,  21)  verbis  utar,    »se-  ftd(jida\    Nota   liic    usu  venire,    quod   et   saepe 

cundum    Varroncin    ipsac     sint    nijntphae    quae    ct  alias,   ut  C  pro  G  ponatur.   Sic  pro  Glattcopis  MS. 

Musae;   nam   et  in  aqiia    consistcrc   dicuntur,   quac  Claiicopis  refert.   Gnox.  —    SylbnrqiHS  (ap.  Sciopp. 

de  fontibus  manat,   sicut  cxistimavcrunt  qui  Camoc-  in   gr.    pliilos.   p.  2i>o   Ilcris.):  »C  pro    G    frequenti 

nis   fontem    consecrarunt.u     Plura    dablt    Creuzcrus  in  usu    fuit.     Sic   enim  cenas   di\crunt   pro    aenas } 

(Symbol.  III,  p.  273  scqu.),    quidquid   obloquatur  sic  frttcem  lece  pro  frugem  leife;  itidcmquc  lecere, 

Buttmaunus   (Mylliol.  I,   p.  273  sequ.).  rocuto  pro  legere,  rogalo.n    Quod  igitur  apud  Mar- 

sola  novetn^  Scnsus  bic:  »0  sacra  scil.  Minerva,  tianum  editum  crat  fitlcida  Iiaud  cunctatus  corrcxi, 

undc   prudentiam    suam   doctae  fontigcnae  (Musac)  minime  curans  ortbograpbiam  a  librariis  iutrusam. 
ipsae  accepcrunt,   tu  sola,  quac  una  ilSis  nicns  om-  parentl^   Pro  patent,  qiiod   in   cditis  crat,    cor- 

nibus    cs,    comples    omncs    lllas.n      IVc  auicni  cum  rexi  codicum  auctoritatc  Rcicbcnaucnsis,  Dariu^tat- 

Bartbio  (p.  40.^)  Miisas  pro  Mttsis  scribenduui  ali-  tcnsis,  et  Monaccnsis  (C). 
quis  putet,   intcrpungeudo   prospcxi.  electissimae^  IIoc  pro  Grotiauo   leclissimae  re- 

te  precor'\   Sic    scripsi    e    membranis  a  Bartbio  stitul  ex  auterioribus  cditionlbus,  codicibus  Rclcbc- 

landatls  pro  deprecor,   quod  in  edltls  erat.  Martia-  nauensi  et  Darrastattcnsi  adstipulanllbus. 
nus  precatur  Mlncrvani,  ut  in  animum  suuni  illabi  ptilveris^    Q"*'    gcometrae    utebantur.     Confer 

dignctur  ad  munus  ipsi  proprium  procurandum,  sc-  Bartblum  (ad  Claudian.  de  cons.  31all.  126;  p.  128) 

que  inspirct,   ut  artcs  Graecas  Latino  sermouc  ex-  nosqiie    supra    (ad    §.  337).     Uyalinus    autem   cst 

plicare  possit.     Ccterum  colorcm,   ni   fallor,  traxlt  vitreus,  ut  siipra  (§.  06.  67). 

c  Virgilio  (Acn.  3 ,    89) :  »»wcef««]   MS.  inconscitts.  Grot.  —  Item  Darm- 

oDa  pater    angnrittm  atqtie  animis  illabcrc    no-  staftensis     contra    mcllorcm    plurimorum    libroruia 

stris.«  lcctioucm. 


488  Martiani  Capellae  Ub.  VI.  §.  o76. 

est  et  qiiae  totam  fabellam  ab  inchoambntorum  motu  limineque  susceperit, 
Satira  jocabunda:  ni  fallor,  inquit,  Felix  meus  plurimum  affatimque  olivi, 
quantiimque  palaestras  perluere  vel  sponsi  ipsius  posset,  superfluo  perdidisti, 
dispendiaque  lini  perflagrata  cassum  devorante  Mulcibero,  qui  tot  gymnasio- 
rum  ac  tantorum  heroum  matrem  Philosophiam  non  agnoscis,  saltem  quum 
per  eam  Jupiter  dudum  coclestis  consultum  seuatus  tabulamque  vulgaret, 
quumque  ad  Philologiae  concihanda  consortia  procum  affatum  connubialiter 
^T7  allegaret,  ne  tunc  eam  noscere  potuisti?  Sed  quia  nunc  Arcadicum  ac  Midinuni 
sapis,   praesertimque  ex   quo  desudatio   curaque  districtior  tibi  forensis  rabu- 

et  quae^  Slalim  latque  —  suscepit.*  Stsivs  (Jn  Grot. —  Qiiod  ne  necessnriiim  putes,  coufer  RuLn- 

Giiilltt.  anlm.  part.  4,  p.  9).  licnium  (ad  Rutil.  Lupum  p.  129)  et  Plumlum  (ad 

olivi]  Pro  oleij   ut  Martlalls   (4,  89,  8):  Persium  S,    172,  p.  466). 

vDum  pai-vics  lycLnus  modicum  consumat   olIvl«  ^ircadicum]    Hoc   est   asininmn.    Aslnus  enlm 

IVimlrum    Lic    qnoque    lucukratloncm    ad   luceruara  pecus  Arcadlcum   est.     SIc    Fulgentius    »ArcadIcos 

resplcit^    sed    ut  simul  et  notiaslmum  Illud  provcr-  sensusu  dlxlt.  Grot. —  Adde  i)Arcadicum  juvenem* 

Llum  tangat:  operam  ct  oleum  pcrdldl.  apud  Juvenalcm  (7,  IGO), 

spoiisij  Mcrcurll,    palaestrarum   custodls  et  tu-  Midinumj  I)IS.  .iV/i^mton.  UrLIs  ilfiJeae  memiiiit 

torls,    ut   sensus    sit,    tantum  eum   olcl  perdldlsse,  Homcrus: 

quantum  omnlLus  palaestrls  satls  esset.    Olei   usna  oOi  T£  TC0Av6Tci(pv?.0V  '!A^VT}V  S^OV,  ol  T€ 

in  palacstrls  notus  est.  Mideuxv. 

lint\  ElIycLnil,  ■&ovaXXl8oQ.GK.aT. —  Recfe,  Sed  Meurslo  meo  videtur  Midinum  a  9Iida  dcdnc- 

licct  cum  vocaLuIi  usum  apud  allos  nou  repererlm.  tum,  cujus  stolidltas  nota.  Ergo  «Arcadlcum  ac  Bli- 

Ccterum,    ut   oumino   figuras   cuniulare   amat  Mar»  dlnum    sapisu    idem     est    quod    naslnl     in    modum 

tlanus,    perflaijrata  dispcndia  dixlt   i)cr  LYpallagen  stupcs.n    Nam  asinus  pecus  Arcadlcum  est,   et  31i- 

pro    dispcndiis    perflafjrali    lini ,    Itcmque   per    pro-  das    aslni    aurcs  LaLuissc   dictus   proptcr   stultltlani. 

Icpsin  junxlt  pe/-/7ajra/a  «ieworoHfe,  quum  devoraado  Grot. —  Uuicc   vcrum    vldlssc  Meurslum,    vix  cst 

demum    pcrflagrarcntur.  quod  moneam;   quapropter  et  Midinum  reposui  pro 

affalum]    Reccpl    e   codice  Monacensl  (C)  pro  Medinum,  quod  In  editls  erat.   Ceterum  constructlo 

affatim,  quod  nlLUi  crat,  Darmstattcnsi  quoquc  in  cst  ut    apud  Pcrslum  (I,  8):   xquum   saplmus   pa- 

partcs  vcnicnte,  uLi  adfatu  lcgltur.  Scd  pro  suplno  truos.« 

liaLendum  est,  ut  scnsus  sit,  PLilosopLIam  ad  PLI-  ex  ^mo]   Slc  codex  Darmstattcnsis 5   vulgo   ex 

lologlae   nuptlas  conciliandas   allcgassc   scil.  PLIIoi  illo  quo. 

logiam,     ut   procum    cunuuLIaHtcr    affaretur.     Vide  forensis]   ForensILus  causis   agendis   Martianum 

supra  (§.  I3i  et  de   scnatus  consulto  §.  96).  occuputum  rulssc  nou  e:^  lioc  solum  loco  patct,  scd 

7ie   tunc\    Lrgc   nec   Innc   vcl  ne  tunc  qii','lein.  cx  iiir;.Ti()ri  cliam  (§.  998): 


Mai-liaui  Capellac  lib.  \  I.  §.  o77.  '    480 

lationis  partibiis  iHigata  acicm  industriae  melioris  obludit,  amisisse  mihi  videris 
ct  hiijus  matronac  mcmoriam,  et  jam  ejusdcm  gcrmanam  voluisse  ncscire. 
Ilhi  namquc  pariH  quam  accinctam  cernis  oflicio,  IlaidsUc  vocitatur,  femina  lilS 
admodum  locuples  et  quae  illas  Croesias  Dariasque  prae  suis  opcs  gazasque 
dcspiciat.  Haec  utpote  talcntorum  conscia  in  omnium  rara  congrcssus,  nec 
cuiquam  facile  primores  saltem  vultus  superba  commiltens  plcrumquc  tamcn 
adhaesit  arrisitque  pauperibus,  magisque  ilHs  quos  aut  pedibus  nudos  aut 
intonso  crine  hispidos  aut  sordcnti  conspexit  palHo  semitectos;  denique  si 
Marcum  Tercntium  paucosque  Romulcos  cxcipias  consuLnres,  nulhis  prorsus 
crit,  cujus  ista  hmcn  intrarit.  Vides  igitur  utriquc  fcminae  quam  insit  fa-  579 
stuosa  censura;  tamen  utraeque  Mercuriahs  ministrae,  cjuac  vcniet,  ofiicio 
pracparantur.     Illud  quippe  quod  gcruLic  dctulcrunt  aliacus    nuncupatur,    res 

nlndocla  rabidtnn  (fucm  videre  sectila  toriiin    consciau   alleno   loeo    iutrusa    adquc    anlccc- 

Jtirijis  caninos   blaleraltts  pendere.«  ilcntcin   scnteutiain   rcfcreuda   esse. 
Quapropfcr    cl    rabtilalionis    reponcuihini    crat   pro  maijisqtie  illis\   Pliilosoplios    significat   avVTtO' 

fiibiilalionis ,  noii  c  Grotiauo  tantiini  seil  ct  c  Rci-  8i]6ici  ct  scissili,  iit  Appulcjiis  ait,  pnlliastro ,    XOL- 

clicnaiicn^^i,   Darmstattcnsi   et  Monacciisi  (C)  codi-  J3coi'ico  uimiriim   atquc  omiiino  iuculto   corporis  lia- 

cihus.  Practcrca  c  Rciclicuaiiciisi  pro  alliijata  scripsi  bitii    ct  squalorc  jam  inde    a  Socratis  tcmpore  vel 

illigata.  insignes   vcl    inrames;     qua   de   re  vide  Wjttcnba- 

germanam  volnisse^   Haec  non   satis  cobacrent,  cbiiim  (ad  Plntarcbi   moralia  p.  440). 
qunm    illnd  »videris«   ad    antccedcutia    cf  scqiicntia  Tercntinmj    Varronem  vidclicct,  cujus  miiltiplcx 

simul  pcrtincrc  ucqucat.   Scribc  «gcrmanam  yo/HiA'//."  eruditio    lcstimonio  iion  cgct. 

Stsnis   (in  Gurlitt.  anim.   part.  4,  p.  10). —    Didi-  cousM/rtce*]  Oiiuin  paupcrum  tantum  iutravcrlt  11- 

cultatcm  facilc  expcdivi,  et  jam  disjnncliin  scribcndo  niina,  qiiod  ex  prioribus  patct,  liacc  quadrare  non  vl- 

pro   etiam,   quod  scutenfiarum  iicxum  turbavit.  dcntur.  Lcgc:  upaucos  Romulcos  (i.  c.  viros  autiquae 

UaLdeicc]   Est  Hberalis  eihtcatio,  qnam  ct  Lu-  nobilitatis)  cscipias,    consiilaris  nullus.«    Susiis  (in 

cianus    (somn.  T.  I,    p.  9  Bip.)  pcr  prosopopociam  Gurl.  anim.  part.  4,  p.  10). —  IVon  uecesse  cst.  Nain 

introdiixit.     Sacpissimc   cum    Philosophia   jiingitiir,  antca  dc  Graccis  lociifus  erat;  apiid  Romanos  erudi- 

ciijus   iisiis    cxcmpla    attulit   Locrsius   (ad  Plaloiiis  fioncm  pcncs  primorcs  tautum  fuisse  coiistat,  ut  Ci- 

Menexenum  p.  50.  GO).  ceroncm,  Cacsarem,  Mcssalara;  ncc /{owiM/eKf  apud 

m  omiiitem]    Lcgc  fZom/iiii.  Vonck.  (spec.   crit.  nostrumaliud  quam/{omaHMmsiguiGcat  (§.33i>.  S92). 
p.  83). —    Incpta   correctio   critici   sancquam  tcme-  illtid  qiiippe^    Codex  Monaccnsis  (.4.)    qnoijtie, 

rarii,    qui    sl    opein     noslro    loco     fcrrc    voluisscf,  malc.   Mercurialis  ministra   ipsa  Gcometria  cst. 
luiilto   ccrte  melius  conjcclssct  vcrba  oufpotc  talcn-  abacvs]  Plcrumqiie   tabulam   rationibus  subdii- 

C2 


490  Martiani   Capcllae  lib.  VI.  §.  579. 

dcpingendis  designandisquc  opportuua  fonuis;  quippe  ibi  vel  linearcs  ductus 
vel  circulares  flexus  vel  triangulares  arraduntur  anfractus.  Hic  totuni  poLis 
est  ambitum  et  circos  formare  mundi,  elementorum  facies  ipsamque  profun- 
ditatem  adumbrare  telluris;  videbis  istic  depingi  quidquid  verbis  visum  non 
valeas  explicare.  Nimirum,  inquam,  ista  quae  veniet  Apellem  Polycletumquo 
transcendit;     ita    quippe    memoratur    posse    omnia    effigiare,    ut  Labyrintheus 

o80  Daedalus  eam  credendus  sit  genuisse.  Et  cum  dicto  prospicio  quandam  fe- 
minam  luculentam,  radium  dextra,  altcra  sphaeram  sohdam  geslitantem , 
amictamque  laevorsum  peplo,  in  quo  siderum  magnitudines  et  meatus,  cir- 
culorum  meusurae  connexionesque  vel  formac,  umbra  etiam  telluris  in  coelum 
quoque    perveniens    vel    Lunae   orbes    ac   Sohs  auratos  cahganti  murice  deco- 

TiSl  lorans  iuter  sidera  videbatur;  ipsum  vero  vernantis  aethrae  colore  rcfulgcbat, 
denique  etiam  in  usum  germanae  .'ipsius  Astronomiae  crebrius  commodatum; 
rehqua  vcro  versis  ilhtum  diversitatibus  numerorum,  gnomonumque  stihs, 
interstitiorum ,  ponderum,  mensurarumque  formis,  diversitate  coloriim  variata 
reuidebat.      Crepidas    peragrandae    teUuris    causa    easdemque    permenso    orbc 

582  contritas   viatrix  infatigata   gestabat.      Quae    quidem    ingressa   senatum   deum, 

ccndis  si"-nificat,  quae  ad  Aiitlimcticam  potius  pcr-  tcsisse,  in  dcxtro  fibula  junctam  Laesisse  docnernnt 

tineat  (vidc   intcrprctcs    ad  Pcrsium   1,    131),    scd  Fcrrarins   ct  Rul)cnius.«    Pallium  contra  Jaevoi-sum 

nostro    est   mcnsa  pulvcrc  strata,   cui   radii  ope   fi-  injccissc  Larharum  ct  ridiculum  IiabcLatur  (.Vristopli. 

gtirac  geometricae  InscriLercntur  (§.  537.  582.  S86,  Aves  lo74.  Artcmidor.  Onirocrit.  3,  24\ 
71o     729).  f^^^)  colore\  Slonacensis  (A)  salore,   quae  non  con- 

arraduntur]    Sive  adradtmtur;    sie  Grotianus,  temnenda  lcctio  est  (§.  17  not.).. 
Darmstatteusis,    et  RcicLcnaucnsis  codices  pro  ab-  reli<jtia]  Ta    Xoina--  advcrbialitcr  ut   celeruin. 

radimttir  qnod  in  edilis  crat.  Grot. 

radinm  dextra]   Vcrsilius:  versis]   An   non  variisl  Grot.  —  Equidcm  in- 

»Descripsit  radio  tolitm  (jtii  gentihtis  orbem.«  tcUigo  ->omni  modo  conversis  atquc  versatis  divcr- 

C.ROT.-—  (Ecl.  3,  41).    Confcr  quae  supra  (§.537)  sitatibus.« 
a  noLIs  snnt  cxposita.  interslitiotiim]   Codiccs   Darmstattcnsis  ct  Mo- 

laevorsttm]  Ad  bacc  Martlanl  vcrLa  doctisslmus  nacenscs  (A.  C)  interstitionttm,  male. 
Cupcrus    (apotb.  Ilom.    p.  I4ii):  »L'ndc  patct  quo-  variata]  MS.  variejnta.GnoT. 

ad   formam  inducndi    niliil   a  virorum   cLlamydc  pc-  coiitritas]    Codiccs  Monaccnscs  (A.  C)  allrilas, 

pli.m  discrcnasscj   quam  sinistium  (!i!oque  Liimerum  quod  multo  niinus  cst. 


Martiani  Capellae  lib.  VI.   §.  582.  41)J 

licct  quot  stadia  e  terris  in  coelum  quotque  ulnas  quot  deniquc  digitos  per- 
iTiensa  sit  instanter  absolvere,  tamen  Joviali  coclestiumque  majestate  contacta, 
ad  illam  abaci  renudali  mcnsulam,  circumspectans  camerae  exlerioris  ornatum 
ct  laqueata  sideribus  palatia,   propcravit. 

Constitit  attonito  spectans  stellantia   visu, 
Et  decuit  crinis,    pulvereique  pedes. 
Ipsa  ctiam  laeva  sphaera  fulgebat  honora  , 

Assimilis  mundo  sidcribusque  fuit. 
Nam  globus  et  circi  zonaequc  ac  fulgida  signa 

Nexa  recurrcbant,    arte  locata  pari. 
Tcllus,    quac  rajiidiun  consistens  suscipit  orbcm, 
Puncti  instar  medio  haeserat  una  loco. 

inslanter  ahsolvere^    SuLaudi  possit.  Vilc.  —  «Haec  tgitur  tcxutit  acquali  sidera  traclu 

Lcge:    absolueret ,    Ht    cpratum    sit    ex    rcjietilione:  Ii/nibus  m  varias  coclnni  laqucantia  formas.o 

nisi  quis  pulct  iuriiiitum  liic  pcr  h'aZ2ayrji'  niodl  pi-operavit]   IIoc  rcccpi  e  codicibus  Mouaccnsi- 

pro    iinpcrfccto,    vcl    siinili,    suini,    quod   Ircqucns  biis  (A.  C),    Rciclicnauensi,   ct  Darmstattensi,   pro 

cst.  Gkot. —    Mecuin  scribc:    «instaret  absolvere.n  properabat,    quod   in    cditis    erat.    Acccdit  et  pro- 

Si'sn;s   (In  Gurl.  aniin.  part.  4.  p.  10). —    Codices  perabit  in  marginc   apud  Grotiuin  notatum^   B  et  V 

nihil  variant,  et  mutarc  co  magis  noliii,   quia  infini-  cnim   promiscue   usurpantur. 

tivus  Gracco  morc  quasi  pcr  coqts  additus  esse  ad  crmii]   Restitui  ex  anterioribus  editionibus  pro 

periiiCHsa  sit  viderl  potest.  crines ,    quod    Grotius    edidit,   licct  et  codex  liuic 

contacta]    E    Grotinno    codicc    omnino    mellus  Darmstattcnsis  faveat. 

quam  contracta  In  alils.  Tanto  enim  coctu  coiispecto  nam  globus]  In  MS.  vcrba  illa  ab  «binc  nitidus» 

commota  erat.  usque   ad  nflainma   inicnt»   aiite   bunc   versum  inse- 

camerae]  SIc  vetus    poeta   ncoell  ingcntes  for-  runtur.  Grot.  —   Pesslme  quidciii;    nam  boc  modo 

nicesK  dlxlt.    Idem   enini  fornix,    eamera,   testudo.  segregarentur  sphaera  antecedens  et  globus,  Infraquc 

Gkot. —   Eandcm  significarc  vldetur,    quam  oVQa-  prlmuui  sic   ab  altcro,    quod   ei  responderc  debeat. 

viav  cnjjida  Plato  (Pliaedr.  p.  247)  appcllavit.  Tc-  puncti  instar]    Siinilis    cst  doclrina  Clcomedis 

ucnduin  autcin  dcos  apud  nostrum  in  Galaxia  rcsi-  (in  tbcoria  cyclica  1,    H  5  p.  5G  sequ.),  ort  7]  yrj 

dcre  (§.  208),  spbacrarum  omniuin  extrcma    ct  In  drjfiELOV    Zoyov    Efte^Et    JtQOQ    tov    OVQavov. 

finibus  inuiidl   vlsihilis  poslta,   qnarc  ct  Susil  con-  Addc  Piiolum    (2,    68):  »bae  tot   portlones  terrae, 

jcctura  excelsioris  pro  exterioris  languct.  immo  vcro,  nt  plures  fradidcre,   inundi  p»mc<Msn,  ct 

laqneata]  Coclum  stcilatum  Manirms  quoque  (I,  Senecam  (quaest.  natur.  I  praef.,  p.  681.  682Lips.), 

27G)  cuiu  lacunaribus  slvc  tcetis  laqiicatis  comparavlt:  medio]   IIoc  jam  Plalonl  placuit  (Phaed.  p.  108 

62* 


492  Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  S84. 

Hanc  tener  et  vitreis  circumvolitabilis  auris 

Aer  complectens  imbrificabat  aquis: 
Quae  tamen  immenso,    quo  cingitur  illa,   profundo 

Interrivata  marmore  tellus  erat; 
Texerat  exterior  qui  fulget  circulus  orbis 

Aetheris   astrifico  lumina  multa  pcplo. 
«">8o  Hinc  nitidus  rutilum  Titan  succendcrat  orbem: 

Moxque  imitata  pium  lactea  Luna  diem. 
Sic  igitur  furvae  oculos  splendescere  noctis 

Cerncres  cx  auro  ut  sacra  flamma  micat. 

f.  Stcph.)    et  Aristotell    (de  coclo   2,    14)    allisqne  »Tum  nox  stcllato  mundum  circumlita  pepIo.« 

exinde  multis  (conf.   Clconicd.    1,   G;    p.  47   sequ.  Dc  d!c  oricnte  Ililasius  (Burm.  antLol.  Lat.  S,  6^ 

Plutarcli.  plac.  pliilos.  3,  11;  p.  893.  Euseb.  praep.  p.  302): 

evaug.  1d,  57.  Macrob.  In  somn.  Scip.  1,   19.  Stob.  »Nox  abit  astrlfero  velaminc  ciiicta  micanti* 

ecl.  pliys.  1,    S2,   41;    p.  991  Hccr.);    uude  v.  c.  atqnc    iiostcr  supra   (§.  116): 

Lucrctlus  (5,  33o):  »Et  jam  tuHc  roseo  subtexere  sidcra  pepIo« 

tTerranue  ut  in  media  mundi  regione  ffuiescat«  ut  et  »astrificas  noctis  habcnas «  alio  loco  (§.  98)  dlxit. 
et  Ovldlus  (fast.  1,   110):  pium]   Pium    dicm,    blanduin   Solem.  Vui,c.  — 

v,Sederunt  medlo  ierra  fretumque  solo*  Equidcm  pium  appellarl  Solem   arbitror,    quia  fra- 

parlterquc  Manilius  (1,  180)  dc  tcrra:  ierno  amore   lumcn  in  Lunam  transfert. 

«Sed  medio  suspciisa   manet.x  sic  iijilur^   Ralio  vcrsus  postulat,  iit  Immutetur 

Rcliquornm  praetcrca  tcstimonia  alio  in  opere  (pa-  ordo   vcrborum  ct   legatur:   uslc    oculos  Igltur  fur- 

lacogr.   crll.   III.   §.  280)  coUegl:  quibus    adde   no-  vac",   et  in  sequeuli  pro  «ccrnas  auro  uto   lege  »cs 

jtrum  infra  (§.  599).  auro    cernas   utci;    tamctsl    frcqucntcr   synaloephain 

interrivata^   Id  est  intcrstlncta  Occano.  Vdlcan.  ncgligit.  VijXC. —  Lcctionis   varlctas    nulla  est   nisl 

—    lufra   (§.  627)  liispaniain    ait    ulberi    Ilumluls  hic  pro  sic  ct   cerneres  pro   cernas ,    quarnm  illam 

tractu  interrivatam  cssc."  Jn  niarginein   rejeclt    Grotius,   hanc  rcccpit;    qucin 

marmore^  Marnior  cnlm  marls  colorl  assignatur,  ego   secutus    sum,    codicibus    quoquc  plurimls    ad- 

sic  infra:  »niarmorI  fluctlbus  concolora.«    £t  siipra:  stipiilantibus. 

oQuantus  sit  numerus  inarinoris  haustibus.«  Uamma\  HI  versiis  ad  Piiidarum  alludunt,  qul  ail: ' 

Usurpat    Petronlus   ct    alii.  Grot.  —    Vide    supra  '!AQi6rov  [xev  vdcoQ  6  ds  ;(Qv66g  ai^ofievov 

(§.  92   not.).  jtvQ 

peplo]    !Ioc   imitatus   cst  Fulgcnluis  (myth.  1.  "Ate    dcaJtQijfSC    vvy.rl     (xeyccvoQog     ego;^ci 

p.  617  Stav.)  vursu:  .tP.ovTOV. 


Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  080.  495 

Sic  Cypris  Oceani  perfuso  sidcrc  lymphis 

Lucifero  annuerat  lutnina  tota  suo. 
Omnia  conipar  habet  paribus  sub  legibus  ordo, 

Ncc  niinus  haec  mira  est  quam  donms  alta  deiira. 
Hanc  mundo  assimilem  stupuit  Trinacria   tellus 

Arcbimedea  astrilicante  manu; 
O  fehx  cura,   et  mentis  prudentia  major, 
Corpore  sub  nostro   acquiparasse  Jovem. 
Tandeni    igitur   rcglutinatis    ab    aethrae    intervibranlis   admiratione    himinibus   ^> 
decenti    colkistrans    divos    conspectansque    censura    quum    oinnibus   reverenda 
vencrabih  dignitate  ct  magistra  ceterarum,    quae  notae  divis  sunt  artibus ,  di- 
ceretur,  exquisitum  est  eruditionis  arcanum  ut  ab  ip.sis  praeceptionis  cunabulis 
auspicata  depromerct.     Tum  illa,  rcmoto  paulukun  obstaculo  contorti  crinis  a 
facie,    orisque   kiculenta   majcstate   resplendens,     atque   abaci    sui  superfusuni 

Vides  cnim  ibi  uoctcin  ct  aiirum  et  flammam.  GnoT.  "Percnrrit  proprlum  mentittis  siquifer  orbem, 

—   Confer  ct  Horatiuin  (Od.  I,    12,  46):  Et  simulata  tiouo  Cynlhia  tnense  redit.» 

—  —  umicat  inter  omties  \idclur   mcminisse  Ovidiiis: 

Jnlittm  sidus  velut  iuter  ignes  *Arte  Syracosia  suspenstis  in  aere  clntiso 

Luua  minores«.  Stat   (jlohus ,  imtnensi  parva  fitjtira  poli.v 

Micare  pavl  modo   ct  Seneca   (Ocdip.  4d):  Grot. —  De  spliacra  Arcliimcdis  veteriim  locos  col- 

«Ntillum  serenis   noctibtis  sidiis   micata  legit  FaLricius  (ad  Sext.  Emp.  9,  2,  11-i;   p.  o77. 

idcmquc   (llerc.   fur.  12o):  S78),   quem   vidc.    Cclcruin  e   codicibus  Mouaccnsi- 

nJam  rara  micant  sideraa  —  bus  (A.  C)  et    Darmstattcusi    scripsi  .drchimedea ^ 

et  noster  infra  (§.  911):  Grotius  Archimedaea.  • 

»Te  nam  flammiijeri  settiitia  fomltis  reglutinatis]  Eodem  sensu,  quo  Catnllus  (2o,  9): 

Spargenlem  refcrutit  astra   micantia.*  »Quae   nutic    tuis    ab   unffuibus   reglutina    et  re- 

Adde  Virgilium    (Aen.  2,  47.'>)  et  notam  supcrlo-  mitte.» 

rein  (ad  §.  550).  IVonnunquam    enim   rursus    (jlutinare,    contrarlum 

hane  muttdo]  Descrlbit  boc  carmiue    spbaeram  igitur;    significat. 
Arcbimcdcam,  de  qua  sic  Claudianus:  contorli]     Grotlus    contracti.    Ego   vero  lectso- 

nregttumatic  deorum  ncm,    quam   ad  margincm  relcgavit,    rccepi,     adsli- 

Ecce  Syracosius  translulit  arte  sene.v*  pulantibus  Monaccnsibus   (A.  C)   el  Darmstattcnsi 

et  posfca:  codice. 


494  Martiani  Capcllae  lib.  VI.  §.  587. 

587  pulvcrera  movcns,  sic  exorsa:  Licet  Archimedem  meum  inler  philosophos 
conspicata  Euclidcmqiie  doctissimum  in  adstruendae  praeceplionis  excursuni 
potuerim  subrogare,  ne  impolitum  qiiidquam  subsisteret  assertorum  aut  pro- 
funditas  caligaret;  tamen  congruentius  ipsa  vobiscum,  quia  Cyllenium  excludit 
ornamentum,  illi  etiam  Helladica  tantummodo  facultate,  nihil  effantes  Latiahter, 
atticissant,    quae   etiam  ipsos    edocui,    quod    nunquam    fere    accidit,    Romuleis 

588  ut  potero  vocibus  intimabo.  Ac  prius  vocabuli  mci  promenda  ratio  cst,  ne  in- 
decenter  et  squalentior  peragratrix  coelicolarum  auratam  curiam  et  interstinctum 
cjHndris  gemmantibus  pavimentum  rurali  respersura  pulvere  credar  intrasse. 
Geometria  dicor,  quod  pcrmeatam  crebro  admensamque  tellurem,  ejusque 
figuram,  magnitudinem,  locum,  partcs,  et  stadia  possim  cum  suis  rationibus 
explicare,  neque  ulla  sit  in  totius  terrae  diversitatc  partitio,   quam  non  mcmoris 

589  cursu  dcscriptionis  absolvam.  Quo  dicto,  quoniam  fuerant  in  deorum  senatu 
quamplures,  qui  ncque  toti  in  terris  esscnt,  ncque  ipsi  unquam  dicerent  se 
calcasse  tellurem,  ipse  etiam  Jupiter  curiosius  totius  terrae  latebras  vellet  ex- 
quirere,  credo  nccubi  deccntcs  puellas  isto  quoque  seculo  is  versiformis  etiam 

Cyllenltimj   Meroiiriale  ornainciitiiin    Iiic  est  ars  cnim,    q«i    toti   iii   tcrris    siint,    tcrrestres  dcsignat 

or.ttorla,  qiiam  a  geoniclria  dcclaranda  alienam  essc  (confer    §.   1G7.   42G.    729.  810)  opponItr|ue    iis, 

signiticat.     Cctcnim    scripsi    ornamentnm    e    codice  (]ui  tcllurein  se    nunquam   calcassc  dicerent. 

Dlonaccnsi  (A);    vulgo  ornamen.  versiformis\  Siniili  cognominc  Plautus  (Ampkitr. 

tellurem^    Apparet    igilur  non   eain   modo    (jeo-  prol.  125)  versipellem  Jovem    appcllat.    Coufcr  et 

metriam  nostro   dici,    quam  nos  lioc  vocabulo    sig-  Caliillum  ((J8,   140); 

nlficantcs     matlicnialicis     disciplinis    annumcrainus,  >i]\'osceiis   oninivoli  plurima  furta  Jovis.» 

sed  cx  origiuationis  raiionc  ctiam  (jcofjvaphiam  unl-  Inserui    aiilcin    eliam    c    codicibiis    Reiclicnaucnsi, 

vcrsani,    paritcr   nt   in    illa    Prol;igorae  yscousTgicc  Darnistattciisi,    ef   Monaccnsibus    (A.   C),    quod  nc 

Trig    oly,OVllivriq,    quam    PLotius    (biblioth.    cod.  abundarc  post  quoijiie  censcas,    tencndum  cst,  elc- 

188)  sc  legissc  tcstatur.    Mox  a  codicc  Rcitbcnau-  gantcr   usurpari  pro  co  quod   vulgo   niale  adhuc  dl- 

ensi   abcst   nim  aiite  suis ,    male.  citur.    Iinpcriliiis    vcro   paulo   ante  necuhi  dixit  pro 

toti\   Aliter  fuit   iu   MS.    Sane   vocabuluni    toti  ecctibi;    licct  cnim    ne  quuque  in   interrogallonibus 

hic    ccrfgodLOVvdov.   Guot.  —    Varlautcm    niillam  locum   babcat  (Plaut.  Aulul.  prolog.  59^    Captiv.  I, 

advcrli   Icctioncm,    nisl   quod   iii    codicibus  Reiclic-  2,  24),    tamcu   Ibi  tantum  nsnrpatur,  ubl    ficri  no- 

naucusi  ct  Darmstatieusi   ct  In   libris  aiitc  Grotluiu  liimiis    quod    iuvcsfigamus,    quod  Loc   loco  prorsus 

cditis   vox    m   omlssa  sit.    Scd  nlkll   niuto.    Dcos  coutra  est. 


Martiani   Capellae  lib.  VI.   §.  o89.  495 

cupitor   audiret;   hoc   igitur   promere  Geonietria   primum  jubetur,    ac  demuni 
cetera  adstrucndae  praeccpta  arlis  aperire.  Tum  illa:  Formam  totius  terrae  non  ^90 
planam,    ut    acstimaiit,    positioni    qui    eam    disci    diflusioris   assimilant,    neque 
concavara,    ut  alii,    qui   descendere   imbreni   dixere   telluris   in  gremium,    scd 
rotundam,    globosam   etiam,    sicut  secundus  Dicacarchus   asscverat.     Namque  591 
ortus   obitusque    sidcrum    non    diversus  pro  terrae   clatione   vcl  inchnationibus 
haberctur,    si  per  plaiia  diflusis  mundanae  constitutionis  opcribus   uno  eodera- 
que  tempore  supra  terras  ct  acquora  nituisscnt,    aut  item   si    eniersi  Solis  ex- 
ortus   concavis   subductioris   terrae    latebris   abderetur.     Sed  quoniam  posterior  592 
assertio    mage   despicabilis  opinationis  cassae    vilitate    tcnuatur,    illam  priorera, 
cui  etiam   physicus  Anaxagoras  accessit,  praestat  exigere,  quamvis  non   nullas 
credatur    adstruere   rationes;    quippe   dicit  planam    tcrram   ortu  occasuve  Solis 
aut  Lunae  perspicue  coraprobari,    qui  mox   ut  primi  luminis   fulgor  emerscrit 

positioiii^  Codes   Monacensis  posilicnem,  quod  post  altum,  ArisJotclein  fortassc,   hacc  ab  illo  as- 

tameu  recte   eonstltuta  iutcrpiinctione  non  nccessa-  scverata   essc. 

riiiin    est.     Dc     ipsa    r[uaestione,    quam    liic    tangit  concavis]    Fallor    an   Democritum    innuit,    qui 

Martiauus,    cruditissiinc    disputat  tkcrtus  (Gcogra-  PlutarcLo  tcste  (de  plac.  pliilos.  3,   10)  terram  do- 

pLie  dcr  Grieclicn   und  Rumer   P.  I,   T.  2,  p.  14  cuit  esse  dldxoscdrj  jxev  Tco   JtXaTei,   xol^r;v  ds 

sequ.),    (jiicm  vide.  To  flEdovl 

(jfrtiuiMm ]   Ita  Lucrctius  (1,  2ol):  cassae]    Sic    scrlpsl  pro    cassa  e   codice  Darm- 

nPosti-emo  pereunt  imhres ,  uhi  eos  pater  Aether  stattensi,    quum    vilitas   cjusmodi  epltlicto   non   In- 

Tn  grciuium  matris  Terrm  praecipitavit" ;  dlgcat;    opinionis   autcm    pro    opinationis  e   codirc 

et  Virgilius  (georg.  2,  52 Jj):  Monacensi  (A)  recipcrc  nolui. 

»  Tiim  pater  omnipotens  fecundis  imhribus  Aether  Anaxarforas\   Idcm  confirmat  et  Diogcncs  Laer- 

Conjuijis  in  grcmiuiu  laetae  descendit" tlns   (2,  8).   Plura  congesslt  ScLaubacliius  (Anaxag. 

Sed  Graccos  potius  uunc  Maitianus  signlficat  poc-  fingm.  p.  17i),   iieglccfo  tamen  nostro  loco,   qiiciti 

tas,   inquc  priuiis    ut   vidctiir  Eiiripldcra,   qiii  talia  solus,   quantum  sciam,    Ukertns   (Geogr.    d.   Gr.  u. 

multa    c    piiilosophorum    placitls    arrlpucrat.     Yidc  R.  I,  2,   p.  2S)  accuratius  ilhistravlt. 
omnino  suiumuiii  yalhcnarium  (in  diatribc  in  Eurlp.  non  mtUas]    Sic  scripsi    e   codicibus  Grotiano, 

fragm.  p.  46  scqu.).  Dariustattcnsi,    et   Monaccnsibus   (A.  C)  pro  noii 

Dicaearchits]    Messcnius   e    Sicilia,    Aristotelis  ullas ,    quod    in  cditis  crat,  quasi  nttl/as,   quum  ta- 

discipuliis,    qucin    gcogra[>hiac    opcram    dedisse    c  men   statim   ratlones    affcrat,    qnas   Anaxagoras  ad- 

Suida  alilsque  viilgo  notum  est.    Secundum  tamcn  struxisse  vidcatur.  Alias  vide  apud  Aiistotelem  (de 

cur  nostcr  appcllct,  vix  npparet,  nlsi  Loc  sibl  vult,  coclo  2,  15). 


496  Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  592. 

confestim  ad  obtutus  nostros  directis  lineis  diriguntur,  quod  magis  indubilabilis 
probamenti  fiet,  si  in  littore  consistentcs  obstacula  montium  relinquamus; 
quod  si  ita  cssct,  cunctis  supra  terras  degcntibus  eodem  tempore  emergentia 
viderentur,  occasusque  uno  obitu  condita  cunctas  valerent  tcnebrare  terras, 
ac  falsa  Romulei  vatis  cxploderctur  assertio,    qua  docet: 

Nosque  ubi  primus  equis   Oriens  aftlavit  anhelis, 

Illic  sera  rubcns  accondit  lumina  Vcsper. 
595  Quin  etiam  cunctae  noctes  ac  dics  simib'bus  interstitiis  horisquc  semper  paribus 
convenirent,  nulHque  parti  telluris  vel  apparerent  ccrta  vcl  aha  sidera  ncga- 
rentur.  At  quum  Arctoa  conversio  supra  verticem  volvatur  Hesperiae,  apud 
Troglodytas  iVcgyptumque  confinem  ignoto  occultoque  penitus  siderc  nescitur; 
quum  Canopum  ac  Berenices  crincm  stellas  aclmodum  pracnitentes  Scjthia 
GalHaeque  atque  ipsa  prorsus  non  cernat  Itaha,  quum  illac  antarcticis  terris 
conspicuae   ac   praenitcntes    et  vclut  perpendiculatae   capitibus  suspectentur;   in 

{ndub!tabil!.<t]   Grotiiis  margini  adscripslt  jmUca-  ct  apud  pouendiini  crat.   Quac  Plinius  ct  Martianus 

6/7/*,  qtiod  tamca   ad  probamenli  non  convenit.  liic  tradnnt,    partim  ante  Aiistotelem  (de  coelo  2, 

probaiiienli]    Codex  Monaccnsis  (A) />rota>neu<JS  i^i,    110)  jam  obscrvata  crant. 
malc.    »Indiibifabilis  probamenli  fit»   dictum    cst   ut  Ae(jyplumqne]    Retraxi    lectioncm   a    Grotio  in 

HCOmmodioris    yaletudiais«  (Quinet.  G,  3,     77)  Tcl  niarginem    conjcetani,    Darmstattensl    etiam    codiec 

Bainbiguae  aestimationis»  (Val.  Max.  9,    10,   2).  adstipnlantc;   Grotius  .Aciji/ptiunnfue. 

Jlomule!  vatis]   Virgilil  (in   gcorg.  1,  2i>0).  Canopvm]  IIoc  sidus   suis  temporibus  primum 

quum   Arctoa]    Arcloam    coavcrsionem    septcm  ^,„p„atum  cssc  Strabo  (I,  p.  5  Casaub.)  testatur. 

Bercnices  crincm]    Confer  Galliim  (cpigr.  2,  0): 
nE  Bereniceo  dclonsum  veriice  criiicm 
Iletulil  esuriens   Graecns  in  astra  Conon« 
ct  CatiiIIuin(carni.G6)5  praclcrcaque  Ilyginum  (poet. 
aslronom.  2,  24)  et  plura  apud  Bentlcjum  (ad  Cal- 
llmacLi  fragm.  T.  I,  p.  S81.  582  Ern.). 


trioncs  sivc   ursani  majorem  (aQy.TOv)  ejusquc  me- 

atus    significare   apparcl.    Eadeiu    Plinius    (2,   70, 

71)  bisce  vcrbis  tradiderat:  nSic  ouim   ((juum  lerra 

globo  similis  sit)    baud  dubie   lit,  ut  nobis  scptera- 

trionalis    plagae    sidera   nunqnam    occidant,    contra 

meridianac    uunquain   oriantur:  rursusque   bacc  illis 

noii    cernantur,    attollcnte    sc    contra  nicdios   visus 

terrarum   globo.    Septcmtrloncs  non  ccrnit  Troglo-  Sctjthia  Galliaeque]   Sic  scripsi  e  codice  Darra- 

dyticc    ct  coufinis  Aegyptus;  nee   Caiiopum  Italia,      stattensi;   vulgo  Scijthiae ,    in  Monaccnsi  (C)  autcm 

et  qucm    vocant    Bcrcuices   criiiciu.«     Distinctionis      Sajthia  GaUiaqtte.  Sed  Galliac   pliircs,  togata,   co- 

igitur  signum  in  nostro  iibro  inter  voces  Ilesperiae     inata,    braccata. 


Martiani  Capcllae  lib.  VI.   §.  ol)3.  407 

iMoxandria  cliam  Canopus  quarta  partc  intcrstitii  signi  unius  ultra  tcrras  emi- 
ncat,  Trioncsque  geminos  ut  devexa  non  cernat;  quum  in  Arabia  Novembri 
iiicnse  sub  noctis  auspicio  Helicc  non  conspccta  secunda  vigilia  prospcctctur 
in  INIeroc  solstitio  tantum  exiguaquc  brcvitate  conspicitur,  ubi  circa  ortum 
Arcluri  cum  die  nascitur,  quae  item  in  ludia  Patavitano  portu  prima  tantum 
parte  noctis  adspicitur,  in  qua  etiam  in  Maleo  monte  quindecim  tantum  diebus 
aunuis  vidctur;  quis  igitur  dnbitct  globi  dcvexioris  oppositu  ab'a  iuconspicua 
ficri  atque  alia  vclut  spbaerae  curvationibus  emincrc?  Additur  ad  fidem  globi  594 
rotundioris  ambigcntibus  asscrcndum,  quod  Solis  Lunacque  dcliquia  in  occasu 
facla  orienlis  incolae  non  vidcrunt,  iteinque  in  ortu  si  accidant,  a  tota  Bri- 
tannia  atquc  occasivis  rcgionibus  ignorantur;  etiam  ia  mediis  plerumque  re- 
gionibus   borarum   diversitatibus   variantur;    sicut  in  Magni  Alexandri  victoria 

s/(/ni  Mitn«]    Coniiptuiu    in    cdills    vocabuliun  Patavitano  portn^    Paialitantim  Pliuius,  uudc 

signilis   sustuli    et  c  fonte  ipso  corrcxi.  PJlnli  cniiu  reliqua   uostcr   LaLct,    cnjus  vcrba   liacc   sunt:    »Ia 

(2,  70,    71)  vcrba  hacc  sunt:  »Adeoquc  manifcsto  Indiae    gcute    Oretuni    nions    est   Maleus    nomine, 

assurgcus  fasilgiiini  curvatur,    ut  Cauopus   rjuartaui  juxta  quem  umbrac    aestatc    In   ausb-um,   hicmc  In 

fere  parlem  siytu  unitis  supra  tcrram  cniiucre  AJe-  scptcutrioncm  jacibutiir.     Quludccim  tantuin  nocti- 

xandtiac   Intucntibus   vldcatnr.»     Parltcr  paulo  post  bus  ibi  apparct  Scpfentrlo.   In  cadem  India  Palalis 

ut   deve.va   scrlpsl  pro    et  deve.va  e  codicibus   Gro-  celcberrimo    portu    Sol    dcxtcr    orltur,     umbrae    In 

tlano,  Darmslattensi,  Relcbenaueusi,  et  Monaccnsi  nicridiem  cadunt.«    Codex  Monaccnsls  (A)  absurde 

utroque  (A.  C).  Patavino. 

fjtium  in  ^iabia]    Atquc  bacc  ctiaui  Ipsa  fere  f/tiod  Solis]  Haec  quoque  e  Pllnlo,  qnl  (2,  70, 

Pllnii  vcrba  sunt  dc  Scptcntrlone :  »In  Arabia  IVo-  72)  paulo  accuratlus  scripscrat:   »Ideoque  dcfcctus 

vcinbri    mense    prlma    vlgilla    occidtus    sccunda    sc  Solis    ac    Lnnae    vespertlnos    orientis    incolae   non 

ostcndlt:  in    Meroe    solsfltlo    vcspcrl    paulispcr   ap-  sentiunf:    nec     matiitlnos    ad    occasum    babitantcs: 

parct,    pauclsque   autc  cxortum   Arcturl  dicbus  pa-  meridianos  vero  saeplus.« 

rltcr  cum  dle  cernitur.a    Dc  Ilcllccs  nomnic  confer  oecasivis]   Grotlus   occasus,   llcct  ipsc   in  uotls 

Aratuin  (Pbaenom.  5G):  antcrloruin  editlonum  Icctloucm  probet,  quam  codi- 

Hcd    TTjv    nsv  KvvodoVQav   ertiy,^r,6LV  y,a-  ^cs  quoque  Darmstattcnsls  et  Rclcbenaucnsis  con- 

P.iovdc,  firmant. 

TijV  6'iriQr]v'E/.Ly.r,V  'EP.iyrj  ys /xlv  avSosg  sicut  in.  3Iagni]    Juvat   boc    loco   iucrcdibllem 

lAp/aLoi  Martlanl  ballucinationciu  observare,  qul  quum  Lunc 

Elv  a^  Tsy.naiQovTac  tva  ^gi^  vijag  ayivstv,  Plluil  lociim:  »raeridIanos  sacplus.  IVobill  apud  Ar- 

ot  RelnLarduin  Stcrniuin  (ad  Grat  Falisc.  SS).  bclai  cct.  ciirslm  raptimquc  transcribcret,  lcgltimc- 

G3 


488  Martiaai    Capcllac   lib.  VI.   9.  oL*i. 

Lnnani  noctis  secunda  hora  delccisse  Serviiis  jXobilis  iti  Arabia  nanciavi', 
quod  in  Sicilia  in  exortus  primi  splendore  conspectum;  Alpiano  et  Fontcjo 
consulibus  undecinio  Kalendas  Majas  defectus  Solis  fuit,  qui  in  Canipania 
hora  diei  septima  visus  in  Armenia  cjusdcni  diei  undecima  comprobatur; 
quod  factum  est  utique  sphaerae  circuitu  moras  per  inflexus  rotunditatis  subindo 
^9o  variante.  Denique  ipsa  vasa,  quae  horoscopa  vel  horologia  memorantur,  pro 
locorum  diversitatibus  immutata  componuntur,  alioque  gnomone  ultra  quin- 
genta  stadia  discernuntur,  iimbris  pro  locoruni  aut  clationibus  cclsis  aut  in- 
chnationibus  infimatis.  Hinc  est  quod  in  Meroe  longissimus  dies  duodccim  ae- 
quinoctiales  lioras  ct  altcrius  bcssem  sccat,  Alexandriae  qualuordccim,  in  Italia 

ridianos.   Servius  IXobilis  apud«  ctc.  ac  deinde  quac  plns  quani  diniidiani  gnomonis  mcnsurani   cflicit;   in 

dc  liac  dcfectionc  naiiantur  a  Plinio,  ca  Sci-vio  >'o-  nrbc  Ronia  nona  pars   gnomunis  decst  umbrac;    in 

biii    auctorc    planc    comnienticio    vcndit.it.   IIardii>'.  oppido   Anconc    supcrcst   ijuinla  deciina;     in    parlc 

(ad  Plin.  liist.  2,    70.  72).  — Attaiucn  in  Plinii  quo-  Italiac,  quac  Venctia  appellatur,    eisdem  boris  um- 

que   cditionibus    cxslat  /irabiam  pro  Arhcht,    quod  bra  |j;iiomoni  pnr  fit. «    Ilacc  illc:  conrcras   nnne  vc- 

ex  alio  dcmum   ejusdcm  loco  (6,   12,    16)  cditorcs  lim  intcr    se  ufrosque   auctorcs.    Ceteriim  horoloijia 

nonnulli  correxcrunt;    ut  apparcat  inveteratuni  mcn-  scripsi    pro    horologica    e    codicibus    3Ionacensibus 

dum   csse.    Scrvium   NobLlcm  utique  Martiano   soll  (A.  C).  De  ipsis  guomonibus  confcr  ^lartiniuin  (von 

rclinquimns.  den  Sonnenulircn  dcr  Alten,  Lips.  1777). 

Ahiano}   Plinius:    nSoIis  dcfectum    Vipsanio  ct  .    /.      ^-  i    »,     •   n       ,o    anm  p\    •  /• 

'  J  '^  injimatts\   I(a  intra   (§.  8G7  f.)    infimatnr;     vox 

Fontejo  Coss.  qui  fuere  ante  paucos  annos,   factum       .         i   •      i.      •!••/,     .  -o       i      i        o 

•11  i  Appiilcjo    iamiiiaris   (nict.   1,   p.  uo;    do  (lco    borr. 


nridie   Kalendas  Maias,    Cainpauia    liora    diei   intcr  ,.-._    „     ,, 

'  J     '  r  p.  12/    Oud.). 

septimam  el  oetavam  scnsit",  quod  et  Taciliis  (aun. 
14,  12)  iisdciu  consiilibiis  factum  refcrt^  sed  quum 
ambiguum  sit,  utrum  fipsaninm  an  Apronianum 
rcstituendum    sit,     quod    illius    in    fastis    coguomcn 


hinc  es<]  Ad  verbum  fcrc  quae  scquuiitur  e 
Plinio  sumta  sunt,  qucm  (2,  7o,  77)  vidc,  ct  addc 
rci  agrariae  auctorcs  (p.  174  ed.  Amst.  1G74)  Vilru- 


.,.,,.  .  .  .  viumnue    (9,    1 ;    p.  2G1    Bip.)  et  ipsum   nostruiu 

csf,  uibil  apud  nostrum  quamvis  corruptuni  mutavi;  .  .  . 

„  .  !•        «  •  1  ...  (8.  87d).    Accuratiora  qui    desidcrat  adeat  Strabo- 

Jrlajas  tantum    e   codice   Kcicbenaucnsi   scripsi  pro  ^o  /  i 

nr  ■•  •       j-.*  nem  (2,  p.  133). 

jlfrtji  in  editis.  \    '  r  / 

denifjne]  Itcm  e  Plinlo.   qui  (2,   72,  74):  »Va-  Meroe]   IVcarcbus  apiid  Arrianum  (bist.  Ind.  2;>, 

saquc",    scribit,    -.boroscopa  non  nbiquc  eadcm  snnl  p- COl    Rapb.)   auctor    est   »in    Sycnc    Aegyptl  pu- 

usui,    In   trcccnfis    stadiis,    aut,   nf    longissimc,    in  tcum  ostendi   qui   temporc    solstitii    aesfivl   nieridio 

qiiingcntis    mutautibus    scmct    uinbris  Solis.   Itaqnc  nullam    faclat    umbrani;    In    Meroe    qiioque    eodcm 

umbilici,   qucm  gnomoncm  appcllant,  umbra  in  Ae-  »•»•>•  temporc  nullas   umbras  fieii.« 
gypto    meridiauo    fcmpore,    acquinoctil    dlc,    paulo  secat]   Retra^I  e  marginc  Grotiana,   adstipulan- 


Martiaiii  Capellae   lib.  VI.   §.  liiVo.  400 

quiiitleciin,  in  Britannia  tlecera  ct  scptcm;  solstitiali  vcro  tempore  cocli  verlicem 
Sol  invcctiis  subjectas  deorsum  terras  perpetui  diei  continuatione  collustrat, 
itcnic{uc  brumali  tlcsccnsii  semiannuam  facit  liorrcre  noctem,  quotl  in  insula 
Thyle  compcrtum  Pytbeas  Massiliensis  asseruit.  His  temporum  tliversitatibus 
assertum,  ni  fallor,  globosam  rolunditatis  flcxibus  habcndam  esse  tellurem. 
Sequitur  ut,  quem  mundi  locum  quamve  granditatcm  sortita  sit,  approbemus.  I>1M> 
Circulum  quidem  terrae  ducentis  quinquaginta  duobus  millibus  stadiorum,  ut 
ab  Eratosthene  doctissimo  guomonica  supputatione  discussum.  Quippe  scaphia  J>07 
dicuntur  rotunda  ex  aerc  vasa,  quae  horarum  ductus  stili  in  mcdio  fundo 
siti  proccritate  discriminant,  qui  stilus  gnomon  appellatur,  cujus  umbrae 
prohxitas   acquinoclio  ccntri  sui   acstimalione  dimensa  vicics  quater  complicata 

tibns    codidbiis    Rcicbcnaucnsi,    Darnistattciisi,    cl  P.  2,  p.  298)   confcr  iupriniis  Wilbebniim  (das  altc 

Mouaccnsi  udoqiic  (A.  C),  pro   secatur.  Gerinanicn    p.  500    seqii.),      Brucbncruui   (in   bisl. 

Bfllannla^    Yide     Tacitum    (iii    Agricola   12):  icip.  Massilicnsiuin,    Gott.    182G,    p.  04   sequ.)   ct 

oDicruiu   spalia  ultra  nostii   oibis    mensurain f,    itos  Lcle^veliuiu  (die   Entdechuiigen   der   Cartbager  nnd 

c-lara  ct  cxlieina    Britanniae   partc   Iirois,   iit  lincm  Grieclicii    auf  deiu   atJaut.  Occaii,    p.  33  sequ.). 

alquc  initium  hicis    cxiguo   discriminc   intcrnoscas.u  ducenlis]    Convcniunt   cum    nostro    Strabo   (2, 

coeli  verticem^    Grotius    cum    coeli i    sed    citm  p.  132    Cas.),    Plinius    (2,   18.    112),    Ccnsorinus 

niclius    oinissuiu    cst    in    Darmstattcnsi   codicc.    Pa-  (dc  die  iiat.  13,    2),  Vitruvius   (1,   C;    p.  37  Bii).); 

ritcr  mox    pro   laevorsum   c   codicc   Monaccnsi  (A)  niiaus    accnratior    numerus    250,000  cst  sccuiiduin 

scripsl  deorsum;   quod  vcro   paulo  inrcrius  in  mar-  Macrobium  (in  somn.  Sc.  2,  G)  et  Clcom"dem,  qui 

ginc    notavit    Grotius    onri   pro    horrerc    dc    uocte  (I.  2,   p.  183;   add.  I.  1,  p.  13o)  jiariter  ut  noster 

dictuiu  rccipere  nolui.  Eratostbenem  auctorem  laudat  (§.  813  not.).    Yide 

Thrjle]   Sic  nostri  codiccs  parilcr  nt   Tacitl  (in  taineu   quae   coulia    banc    dimensioncm   disputat  vir 

Agrlcola  10)  ct  Pliuii  (v.  Salnias.  ad  Solin.  p.247)  clarissimus    D'AinI]le    (in   3Icm.  de    Paead.    T.   20. 

quum    alll    Thulen  appclleut,   ct  Gracci  quoquc,  ut  p.  93).    Appulcjus  (de    muudo    p.  303  Oud.):  »At 

Slrabo   atque  Agatbenicrus  (1,   7  iii  Gronov.  geogr.  cnim  Iiujus  terrac,    quaLU  nos  coliinus,   latltudo  qiia- 

ant.  p.  205.  214)    0ovP.J]V  scribant.  draginta.  prolixitas  scptuagiiitamillia  stadiorumtciiet.« 

l'ijthens]  Vlxlt  circa  aiinuui  284  antc  Cbristiiin  sca;)/i/rt]  Ilacc  ab  Aristarcbo  Sainio  invcnta  cssc 

(vid.   Mcmoircs  de    Facad.   T.    19,    p.   146   scqu.).  tradlt  Vltruvlus  (1,  6.   9,  9;  conf.  Bald.  ad  Vitr. 

De  fide  ejus  indc  a  Strabone  (1,   p.  G5.   7S.  102.  p.  81).  Plura  dabit  Marlinius  (I.  1.  p.  98.  99). 

104.  114.  115.  158.  190.  295)  inultnm  In  utram-  siti]  Rccepl  c   codicibus  Mouaccnsibiis   (A.  C) 

quc    partcm    dlsputatuui    cstj     qua     dc   rc    practcr  ct  Darmstattcnsl  pro  sui  In  cditis. 

Manncrtiiin  (in  gcogr.  I,    p.  72)  ct  Ukcrtum    (T.  I,  (lestimalione]  Malc  in    editis   exlimatione.   IVo- 

C3  * 


500  Martiani  Capellae  lib.  VI.   §.  S98. 

o98  circuli  duplicis  modum  reddit.  Eratostlienes  vero  a  Sycne  ad  Meroen  per 
mensores  regios  Ptolemaei  certus  de  stadiorum  numero  rcdditus,  quotaquo 
portio  telluris  esset  advcrtens,  multiplicansque  pro  partium  ratioue  circulum 
mcnsuramque  terrae,  incunctantcr  quot  millibus  stadiorum  ambiretur  absolvit. 

DE  POSITIONE  TERRAE. 

399  Comperta  est  terrae  brevitate  rationabili  magnitudo;    locus  ejusdem  ac 

positio  doceatur.  Quam  in  medio  imoque  mundi  immobilem  stare  multiplicibus 
monstratur  asscrtis,  quae  sibi  ante  constitutioncm  mundi  in  codem  loco  fuerit, 
ex  quo    moveri   non    potuit,    ac   dcinde  divulsis  a  confusionc   prima  commix- 

stram  lectioncm  tiicntiir  Rciclicnaiiensis,  Dannstat-  43):    »id  autem  metlinm  infimum    in  spliacra  cst.x 

tcusls,  et  iluo  Monacenses  (A.  C),  qui   paulo  infc-  Cctcrnm  jam  Plato  illud  intcllexcrat,   qni  (Pliacd. 

rlus  etlam  vicies  rcctc  liabent  pio  dcprayato  iu  cditis  p.  112  f.  Stcpli.):  »dvvar6v  d'i'6Tiv,   inquit,  iy.a- 

viqies,    quod  c  mala  tantuni  pronunciatiouc  ortum  riQ(o6s  fi£;^QL  TOV  ui(jov  yxcx^LEvat,  fCEQa  d'oTO' 

lexicograplil  recipcre  non  dcbebant.  civavrsQ  yaQ  ajXiporsQoiQ  roig  QSVua6L  ro  ixa- 

vicies]    ..Vcut-il   dire  que  la   hauteur  du   polc  rsQco^sv  yiyvsraL  ixsqoq. 
multiplice  par   24   donnc   720»,    ou  deux   ccrcles?  immohilem]    Sic   ct   Appulcjus   (dogm.  Platon. 

II  ctait  plus  simple  de  ue  la  multipUcr  qne  par  12,  P-  203  Oud.)    «globura    terrae  in  medio   situm  ac- 

U  aurait   cu   un   ccrclc    ct    la   bautcur  du    pole  eut  q"a>e"»  '"c»  ac  figura  immobilem  starc  ait,  e  Pla- 

ctc  de  mcme  30»."    DEL.iMURE  (bist.  de  lastron.  I,  ^otus  nimirum  placito   (Pbacd.  p.  108),   Ilcct   liuuc 

510^  ipsiim  fiicrint  qui  alio  loco  (Tim.  p.  40)  rofarl  tcr- 

„,__„  ,    c'  1  1      i'ain   circa   axcm   suam   statiiisse  arbitrarcntur  fAri- 

a  Sycnej  31 S.   scmpcr  ab  Sijene,  ut  supra  ab  ^ 

_,..„.  .  .        .  stot.  dc  coclo  2,    13.  Plut.  nnacst.  Platon.  8,    1). 

specie.  Grot.  —    Ltiamsi   JJlartiauus    sic    scripserit,  _  '  ^     ' 

,       ,  „.  .  ,„  Confcr   oinnino  Ri:bnl;eii!t!m   (ad  Timaei  Lcx.  Plaf. 

cave  tainen  eum  reprcbendas.      Ciccro    ipsc   (  1  usc. 

„  .         .     .      T»     ,.  •         .  p.  C9  —  72)  et  Boccbbium  (de  Plat.  svst.  cocl.  qlob. 

y,  23)  ab  Syractisanis  scripsit.  De  dimcnsiouc  ipsa  *•  _  .    .         '  .  . 

.  •  1     t<      I  P-  '^  — 1^)>    T"'   rccte  Plafoni    Iininobilitatcra   ^iii- 

auctorltafe    Ptolemaei    rcgis    facta    vidc   Straboncm 

„         ,  ,  dicat;   scd  dc  rc  ipsa  Iiipriinis   <iuac  Macrobius  (^ad 
(2.  p.  Oy.  4,   p.  133  ct  17,    p.  780   Casanb.     et  \  ■      .     oL  ■      •„     r-  •  i 

^  "^  somn.  Scip.  1,  22)  in  illa  Ciccronis  vcrba  cmn- 
Frcretum  (mcm.  de  Tacad.  24,  p.  510  scqu.). 

^  mcntafur:  »nam  ca  qiiae  medta   est   et  iiona   tellits, 

vieilio  imoatie]    Ilacc    ut   iutclligas,    confcr  CI-  neque  movetur  ct  infitna  est,   In  cam  fcruntur  oni- 

ccronem  (Tuscid.  K,    24):    »undc    fcrra   ct    quibus  nla  nutu  siio  pondera." 

Ilbrata  poudcribus,    in    qua   oinnia   dclata  gravifate  deinde]   Monacensis  (A),  non  dehinr,  nt  in  cdi- 

niediinn    ttttiitdi    lociim    seinper   expcfant,    qiil    cst  tls.  Mox  alimeniis  pro  elemetitis  in  niarginc  Grotiiis 

idem   infimiis  in    rotundoi-j    ct  aiio  loco   (>'.  D.  2?  notautj  malc. 


Martlani  Capellae  lib.  VI.  $.  o99.  oOl 

tionis  clcinentis  undaruni  immensa  et  volubilis  latitudo  aerisque  halitus  undi- 
quesccus  circa  tcrrac  stalioneni  diHiisus  arctarit  mediumque  fecerit,  quod  tcrcs 
ac  volubilis  circumclusit;  sivc  quod  in  sphacra  efiicitur  inium  omne  quod  mc- 
dium  cst,  dum  paribus  ab  extimac  rotunditatis  ambitu  hncis  quidquid  cas 
sustinct  conslipatur.  Imum  vero  jam  nccesse  est  sui  extrcniitate  consistore,  (>0(> 
quia  infcrius  quo  decidat  non  cst.  Omnia  etiam  pondcra  in  eam  desuper 
cadunt,  ut  imber,  grando,  nix,  fulgura,  atque  ipse  qui  in  ejus  penita  prae- 
cipitatur  Oceanus,  ct  fluenta  latentia  quae  fundo  volvuntur  in  imo.  Yidcs 
igitur  cam,  quac  undas  cunctaquc  sustentat,  arctatam  ex  omnibus  nihil  sub- 
jicere  qub   secedat.     Media   igitur   crcdenda  cst,    quia   postremaj    quod  prae- 


«t'i-/s]   Iliiic  Aristopliaiies   (nub.  2Gl>): 

w  di(j:roT^  civa^,  ausrQr^r  ^Atjq,  oq  e^ft? 
xijv  yrjv  i^iExicoQov, 
Anaxinicncni  fortasse  sccutus^  sed  cani  scutentiam 
jam  Plato  iinpugnavit  (Phacd.  p.  108  f.):  (itjSiv 
avrrj  dalv  [xrjve  diQog  srQog  ro  i.frj  rteOelv 
fiyre  cUArjg  ciVLiyzr^g  ur;deutag  rocavrrjg  y,. 
r.  ?,.  Quauquani  ctiain  MacroLius  (ad  s.  Scip.  1, 
22):  xlianc  spissus  aer  ct  terrcno  frigori  propior 
quani  Solis  calori  slupore  spiramJnis  dcnsioris  un- 
di([ucvcrsum  \\dv'd  ct  continef,  ncc  in  reccssum 
aut  acccssum  mo\cri  eam  patitur  vel  vis  circumval- 
lantis  ct  cx  oiuui  partc  >igorc  simili  likrantis  aia-ae, 
vel  ipsa  sphacrac  cxtrcinilas«   cet. 

undimicscais  ]  Uno  verbo :  sic  postsecus ,  ante- 
seciis;  siiuilc  cst,  quod  alibi  liabcs,  uuditjueversus 
seu  undiauevcrsum.Ga.oT. —  Saxo  ctiani  Grainmati- 
cus  undiiinesccus  usiirpat,  similitcr  Martianus  utrin- 
quesecus.STe.vu.  (ad  Sax.  p.  22). 

Oceanus^  Plinius  (2,  6o):  »Dcnique  Occanus, 
qucin  fatcnuir  iiltiuuim,  quanam  alia  (Igura  coliae- 
rerct  alqiic  non  dccidcrct,  nulla  ultra  marginc  iu- 
cludeutc?     iVamquc    quum   e    suLlimi    in   infcriora 


aquac  fcrantnr,  et  sit  hacc  natura  earura  coufessa, 
prociil  dubio  apparcrc,  quo  quid  huiuilius  sif, 
propius  centro  essc  terrae,  omnesquc  lincas,  quac 
cmittuntiir  cx  co  ad  proxiuias  aquas,  breviores 
fieri,  quam  quac  ad  cxtrcmnm  niarc  a  primis  aquis. 
Ergo  totas  omniquc  cx  parfc  aquas  vergcrc  in  ceu- 
truni,  idcoquc  non  dccidcre,  quonlam  in  liiferiora 
nitantur.o 

fluenta  latentia]    Mire  huc   transtulit,    quae  de 
Titaiiibus  dicit  Virgilius  (Acn.  6,   581): 

nFtilmine  dejecti  fundo  volvuntur  in  imo.« 
merf/rt]  Ifcrum  c  Plinio,  ciijus  bace  sunt  vcrba 
(2,  G9):  »Mediam  cssc  totius  mundi  haud  dublis 
constat  argumentis :  scd  clarissime  acquinoctil  pa- 
rlbus  horis.  i^'am  nisl  in  incdio  esset,  acqualcs  dies 
noctcsque  Iiabcri  non  posse  deprebcndunt  et  diop- 
trac,  quae  vel  raaximc  id  coiiGrmant:  quuin  acqa!- 
noctlali  tciupore  ex  cadcm  linea  ortus  occasusquc 
ccrnatur,  solstltialls  exortus  per  suam  Uneam,  bru- 
malisquc  occasus.  Quac  accidcrc  nullo  modo  pos- 
scnt,  nisl  In  ccntro  sita  essct.»  Adde  Straboncin 
(2,  p.  110  Casaub.).  3iedia  [ivo  medio ,  quod  e»t 
in  cditis,  reposui  c  codlclbus  Monaccnsibus  (A.  C) 
ct  Darmstaltensi. 


^  Martiani   Capellac  lib.  VI.   §.  600. 

scrtini  aequinoctialis  teniporis  interstitia  inanifestaut;  nam  pares  horarum  metas 
tani  antemeridialium  quam  etiam  postrcmarum,  et  tam  diei  quam  noctis  ho- 
COl  rologia  manifestant.  Quo  documcnto  clarum  cst,  tantuudcm  undiquesecus 
ab  terris  abesse  coehim;  quod  idem  duobus  circulis  cdocetur  solstitiah  et  bru- 
mah.  Nam  utique  quantum  interstitii  dies  habet,  quum  coeh  culmina  Sol 
elatus  ihustrat,  tantum  spatii  longior  nox,  quum  Sol  in  brumam  dccidens 
repracsentat;  itemque  quidquid  singula  signa  zodiaci  intercapedinis  hici  con- 
lulerint,  tantundem  Sole  e  contrario  rutilante  umbris  noctis  iguoscunt;  quod 
utique  undiquevcrsum  probat  tantundem  circulos  sideraque  distare,  mcdiam- 
que  tehurcm  esse.  Quod  si  congrue  videtur  assertum,  jam  partes  cjus,  quas 
ipsa  permcnsa  sum,    perhibebo. 

DE  QUINQUE  ZONIS  TERRAE. 

002  Orbis  terrae  in  quinque  zonas,  sive  mehus  fascias  dico,  pro  rerum  di- 

vcrsitate  discornitur,    quarum  tres  iiitemperies  muha  a  contrariorum  nimietate 

enlmina]   Grotitis    ucsclo  uiulc   cnhnine ,  quum  nialiint  alii,    c  qulLus  EratostIicacs.«    Itaquc   pluri- 

jani  anteriorcs  cililioncs   ciilmlna  liahcrcnt,   quoJ  ct  nii,    ut  ct  Virgilius   (gcorg.  1,    233): 
Darmstattcnsl  codice  et  aliis  (Oudend.  ad  Appul.  I,  »Qiiinquc    ienent    coelutn    zonae,     auarum    una 

p.  407)  confirniatur.  corusco 

inteivapedinis  luci]   Sic  scripsi  e  codice  Mona-  Semper  ah  igne  ruhens  el  iorrida  semper  ah  igne, 

ccnsi  (A) ;    vulgo    iniercapedine  loci,  quod  clsi   ex-  Qttam  circmn  extremae  dexira  laevaaue  trahunlur, 

i)licari  possct,  tamcn   nosfra  lcctionc  dctcrius  vldc-  Caerulea  glacie  concreiae  aiqne  imhrihns  atris' 

tiir,    pracsertini    quum   mox  itidcm    daflvus    itmhris  TiLuUus    (4,    1,    ISI),    Ovidius   (nictani.    1,   4»), 

ecquatur.    Coustruc  igifur:  oquidqiiid  infercapcdinis  alli;    Iiipriuiifi    aiitciu    coiifercndi    sunt    Sfrabo    (I, 

singula  sigiia  confulcrint  luci«  cct.  p.  64^    2,  p.   110  Casaub.),  Plinius  (2,  68),  Clco- 

iftiod  si  conjrtie]   Sic    codiccs  3Ionaccnscs  (A.  uicdcs  (cycl.  fbeor.  1,  p.  5i)  et  2,  p.  189  sequ.  edlt. 

C)  ct    Darmstatfensis;     vulgo    incptc    uiiqtte    post  Antv.  lo»3),  Gcniinus  (c.  12  et  15,  p.  5o  in  Pctav. 

qttod  Iteratur.  Uranol.),   MacroLius    (in    somn.  Scip.  2,    S    el  6), 

fjtimntte    xonas]     i.Primus      de     zonis»,    inqult  Proclus  (dc  spbacra  c.  14,  p.  27),  Ilyglnus  (astrun. 

Acliillcs   Tafins   (isagog.   e.  51),     nParmcnidcs  di-  1,  7;  p.  555Munck.),  ct  Ipsc  noster  infcrins  (§. 75o). 
cerc    iiisfituit,    de   qiiariim  nuinero   niagna  disscnsio  fascias]  Macroblus  (ad  sonin.  Sc.  2,  7);   nZonas 

cst.  Nam  aHI  sex  nuiucrant,    iit  Polybius  et  Posl-  cssc    vcl    cint/ttlos,    Lacc    cium  iinlua  rci  duo  9iint 

(lonius,    qiii    torrldam   iii    duos    divldunt^    ijuintjue  noiuiua.a 


Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  602.  505 

rclcgavit.     Nam   duac,    quac    axi   utriquc   confines,    algore  inimcnso  cl  frigo- 
ribus  occupatac,    dcscrlionis  causas  pruinis  ningcnlil)us  praobucrc;  nicdia  vcio 
flammis   atquc    anliclis   ardoribus   torridata   propinquantcs    animantum  ambuiit 
acccssus;   aliae  autcm  duac  vitalis  aurac  halitu  tcmpcratac  liabitationcm   anima- 
libus  indulserunt,    quae  quidem  per   totius  rotunditatem  tclhiris  incur^  ac  tam 
supernum    hemisphaerium   quam    infcrius   ambicrunt.     Nam  uti(jue  terra  duas  60,~ 
sibi    partcs   hemicychorum    quadam    divcrsitatc   dcspicit,     id    cst    unam    liabct 
supcrnatem,    quam    nos    habitamus    et   ambit    Occanus,    et    aham    infcrnatem. 
Sed   haec    superior  initium   habet   a    solari   ortu,    iha   inchoat    a    sohs    occasu, 
quem  circulum  Gracci  'OQiCovra    perhibcnt.     Verum  quia  illae   zonao  vohibiH-  60-^ 
tatem  utriusque  partis  includunt,  decem   utrinquc  circulo  suo  faciunt  rcgioncs, 
c   quibus  haec,    quae  a   nobis  habitatur,   est  una,  atque  ad   aquiloncm  vcrsus 
ct  septentriones  adsccndit;  altera,  quae  e  contrario   ad  meridicm  atque  austrum 
fcrtur,    quam    habitare   illi    aestimantur,    qui   vocantur    ccvTotxoi.     Similitcr  ex  GOii' 

tungentibus]   Sic  scri|isl  c  codicc  Grotii,  Darm-  xcrc,    alii  finientem.    AdjicicnJas  esl  a<l  liunc  mc- 

stallcusi  quonuc  aclslipulautc,   qiii  nitii/iientibtts  ex-  lidianus  circulns,  qui   liorizonta  rectis  augulis  sccat. 

Iiilict.  Vulgo  ineryenlibtts ;    alios  ini/fttentibus    scri-  Ex    liis    quiilaiu    circuli    ia    trausTcrsa    currunt,    et 

bcrc   Grotius  in  margine  notavit.  allos   intcrvcntn  sno   scindunt.    IVecesse   autcm    eSt 

ambtitit]    Sic    jam    Grotius    scripsit,     utroqne  *«'   »«"S  discriuiina   csse,    quot  partcs.    Ergo   l.oii- 

.uuic    Monaccnsi    a.l.liccntc;      anteriorcs     cdilioncs  '^»"'    «'^^    finiens,    circulus    quinquc    illos    orbes, 

•    I      ..  quos  modo  disLi  ficri,   secat,  ct  cfficit  deceni  pnrtcs, 

habilationetn]  Virgilius  (georg.  1,  237):  quinque  ab  ortu,  quinquc  ab  occasu..    Plura  dabit 

.   ...  .  Lkcrtus  (T.  I,   P.  2,   p.  118). 
nduae  inorlaltbus  aegris  ^  '  ^ 

,.   ^  avTolxot]   Operae  pretium  erit  cnm  liis  el  se- 

alunere  concessae  dtvum<t 

qucntibus   Gemini   (iu  Pctav.  Uranolog.  p.  56)  doc- 
despicit]   Grotius  legcndum  censct  tUspescitj  sed         .  ■.  ,^  .  .  ... 

'        ^  tnnnm    conliilissc:    n£L.orum,    qni  in    terra  liabitanr, 

codices  niliil    mutant.  ■        ...  .       .        ,.. 

alii   dieunlur    synoeci,    alii    pcrioeci,    alii    antocci, 

aSoKs  occasH]CodiccsRcicbenauciisisctDarm-  ^y^i  antipodcs.    Synoeci   igifur  sunt,   qui   circa  eun- 

Btatlensis   pro   Solis  babcnt   Iticis.  Jcm  locum    ejusdem  zouae  l.abifant.    Perioeci  vero, 

'OptCovra]    Seneca   (nat.   qu.    S,    17;    p.  7Go  qui  in  eadcm  nobiscuin  zona   in  circuitu  circumbab:- 

Lips.):    »Diinidia  pars  mundi  seinpcr  siipra,   dimidia  tant.     ^intoeci    vero,    qui    in    cadcm    aiistrali    zona 

infra  est.   Ilanc  lineain,   quac  infer  apcrta  et  occulta  sub   codem  bciuispbaci-io   habifaut.   Anlipodes   vcro, 

est,    Graeci  OQiCovTa  TOcant:  nostri  finilorem  di-  qm  in  australi  zona  in  alfcro  bemispbacrio  babitant, 


504  Martiani  Capellae   lib.  VI.   §.  60o. 

infernatibus  diiae;  sed  hi  qui  nobis  obversi,  avrln:ode?  memorantur;  qui  contra 
illos,  quos  avToixovg  diximus,  avTiz-&oveg  appellantur.  Sed  nos  cum  illis  di- 
versitas  temporum  velut  quadam  contrarietate  discriminat;  nam  quum  acstate 
torremur,  illi  frigore  contraliuntur;  nam  quum  bic  ver  pubescit  florentibus 
pratis,  illic  edomita  aestas  temporibus  autumncscit;  bic  bruma,  solstitium  illic 
apparet;    nobis  Arctoa   lumina   spectare    permissum ,     iHis    penitus    dencgatum. 

006  Antipodcs  autem  nostri  unum  nobiscum  tractum  perferunt  bicmis  ct  flagrantiam 
communis  aestatis,  sed  noctem  diversam  dicsque  contrarios;  licct  acstate  grandes 
dics  prolixasque  bieme  noctcs,  nobisque  Septentrio  conspicabilis  illos  lateat 
sinc  bne.  Ita  etiam  bis,  qui  avTotzot,  vocantur,  antipodes  sui  quatuor  anni 
tempora  novere  communia,    ac  polum,    qui  est   ad  austrum,    antipodibus  suis 

607  iiobisque  penitus  ignoratum  soli  suspiciunt.  Qui  autem  in  raedia  fascia  sunt, 
bis  quotidie  ortus  occasusque  rautantur;  et  supra  quos  Sol  est,  bis  citius 
exoritur  tardiusque  mersatur.  AequinoctiaH  autcm  tempore  ct  oriens  et  oc- 
cidens  siniiliter  apparebit,  neque  ulla  astra  sunt,  quac  illorum  obtutibus  dene- 
gontur,  et  quae  una  cum  illis  oriuntur,  simul  veniunt  ad  occasum.  Hi  dies 
cunctos  pares  suis  noctibus  intuentur,  nec  ullas  racridiano  die  raetiuntur 
iimbras;  corumque  antipodes  dies  noctesque  sub  cadem  longitudinc  patiuntur. 
Quum  autcm  solstitii  propcrantia  pcragendi  pcr  eosdem  transeat,  et  jam  brumam 

sccundum   caudcui  dlanictrum  positl  cuui  Labitabili  talur«,  ut  noc  Burraanni   corrcctlonc  (ad  Ovid.  II, 

nostra  terra.»  yt.  234)    nec  Monacensls  (A)    codlcis   lcctionc  au- 

avTijtoSag]    SIc  jam  Cicero   (Acad.  2,   59);  tuinni  nascitur   indigcauius,    llcct    Lanc  in   Rciclic- 

Koonuc   etiam  dititis   cssc   e   rcgionc    noltis   c   con-  naucnscui    fjuoquc    corrcclor  lutidorit.    Fortasse  la- 

traria  partc  terrae,   qul  adversis  vestigils  stcnt  con-  nien  praefercnda  furnia    aulunmascil ,  (juaui  in  mar- 

tra    nostra    vcsligla,    <juos    avTijtodaQ    vocafis?«  giuc  Grotlus  notavlt. 

riura  dedi  alio  loco  (in  Palacogr.  crlt.  T.  III,  §.  55),  ita  cliam  Itis^   Etiam   hausi    e   eodiclbus  Darni- 

nbl  cliam  rldicula  Lactantli  argumcnta  notavi.  stattcnsl,  Rclclicnaucnsl,  ct  Dlonaccnsl  utrofjuc  (A. 

«JiAimiw]   SIc  codlces  Rcichcnaucnsls  ct  Darm-  C);  vnlgo  et. 

stattcnsis  pro  dicinms,  quod  iu  cdltis  crat.  Cctcrum  una  cum   t7/i«]    Cum   iuscrui    c   codicc   Rclcbe- 

antichthones   cssc    nostro    quos    Gcmlno    perioccos,  naucnsi;   nioxquc  atl  occastim    scripsl    pro  in   occa- 

moncrc  rlx  opus  cst.  s,„„   cx   Monaccnsl    allcro   (C). 

«M/Mjiiwesci<]  Id  cst  »in  autuuimim  abit  vcl  mu-  Intmamj  Fortc  »//»    briiuiani.»  GnoT.  —   Idcm 


Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  G07.  50o 

itidcm  sol  rcvertens  similitcr  pcr  illos  iter  ducat,  ct  procul  ab  his  utriuque 
sccedat,  dubium  non  cst  quin  bis  hiemem  et  secundo  patiantur  aestatem; 
quibus  quum  ortus  Solis  est,  eorum  antipodibus  apparet  occasus.  Verum  illae  608 
duae  regiones,  quas  fascias  item  dixi,  quarum  una  vicinantis  Plaustri  algore 
crustatur,  altera  transaustrini  halitus  dcsertione  contrahitur,  antipodas  proprios 
non  habent,  sed  ipsae  sibi  invicem  contraria  fiunt  habitatione  antipodae,  nul- 
losque  ortus  siderum  absque  planetis  utrinque  noverunt;  quae  quidem  ilhs 
non  supra  caput  cunt,  sed  de  mcdio  latcris  oriuutur.  Stellae  etiam  fixae  coeli 
sex  cis  videntur  mensibus,  sex  itidem  non  appareut,  ortivusque  circulus  ae- 
quinoctiahs  ilhs  est,  senaque  ex  zodiaco  signa  conspiciunt.  Denique  sex 
mensibus  diesque  noctesque  patiuntur,  ut  utrisque  poh  axisque  termini  supra 
verticem  videantur;  sed.  haec  prior  Septeutrionis,  altcra  Canopi  stellae  illu- 
strata  fdgorc,    cctera  non  uovcrunt. 

DE  CIRCUITU   TERRAE. 

Quarum    regionuui    habitus    prodidit   doctissimus   Pythagoras,     sed    ego  609 
ipsa  peragravi,    ne  qua  niihi    ignota  videretur  portio   superesse  telluris,    cujus 
terrae  totius    habitus    omnis  plenusque   circuitus,    ut  Romauorum  dimensione 

mox   pro    secedit    allos    succedit   legcrc    notarit  in  ovtibusque ,   qunm  B  et  V  orthograpLica  tantum  ra- 

marginc^  malc.  tionc    differant,    quam    mc  non  curare    saepe   pro- 

erustatur^  Glaciatur,    y,Qv6raX?.ovrat,.  Grot.  fessus  sum.    Aliam  Icctionem   arcticusnue  rccte  ui 

—   Sic  et  Ammiauus  Marcelliuus  (lo,   lO^  p.  108  margincm  Grotius   rejccit. 

Gron.):  "Iiicme  vcro  liuuuis  cM«<a<«frigoriLus«  ctc.  utrisf/ue]     Codcx    Monacensis    (A)    utriusque, 

antii>odae]    Maliin   anlipodes,    scd  sanc  confu-  malc^  incolae   cnim  utriusque  sonae   frigidae  signi- 

sas  terminatioucs   saepc  in  taliLus  vociLus  inveuias.  nificantur. 

Sic  Cic.  liL.   1    de    div.   Dntides   dicit,     quum    alii  Pythagoras]    Haec   cst  harmonica  ratio ,  quam 

omnes  dQvtdug    dicant.    Similia    sunt  Macomades  appellat  Plinius   (2,  115),    »quae  tcrram  uonagesi- 

Macomadae ,    Marmarides    Marmaridae.    Gnox.   —  mam  sexfam   totius  mundi  partCm  faclt.n 

Kditioncs     ante     Grotium    practcrea    malc    atitipo-  totius  habitus]  Sic  codiccs  Daruistattcnsis,  Rei- 

daeque.  cLenaucnsis,  et  Monaccuscs  (A.  C),   lcctione  a  Gro- 

ortivusijue]  Sic  c  Grotii  conjcctura  rcposuj  pro  tio  quoquc  dudum  iu  marginc  notata^  vulgo  ambilus. 

64 


S06  Martiani  Cajjellae  lib.  VI.   §.  609. 

percenscam,  quidquid  stadiorum  supputatione  memoravi,  est  in  millibus  pas- 
suum  trccenties  et  quindecies  centenis:  quo  loco  non  puto  transeundam  opi- 
610  nationem  Ptolemaei  in  geographico  opere  memoratam.  Idem  quippe  zodiaci 
tractum  omnemque  complexum  trecentis  sexaginta  coeli  partibus  secal;  quas 
singulas  in  telluris  ccntrum  ita  aestimat  pervenire,  ut  unius  partis  latitudo 
istic  quingcntorum  stadiorum  mensura  tendatur;  singula  vero  stadia  centum 
viginti  quinque  passibus  explicata,  quae  octo  niillenos  passus  absolvunt,  unde 
quingenta  stadia,  quae  sunt  partis  unius,  millia  passuum  colligunt  sexaginta 
duo  passusque  quingentos.  Verum  illa  stadia  quingcnta  treccntics  sexagesies 
complicata  faciunt  semel  millies  octingenticsque  scxcentena ;  ex  quibus  millia 
passuum'  partitione  praedicta  collecta  faciunt  ducentics  vicics  quinquics  centena. 
Hoc  de  totius  terrae  globo  oportuit  intimari. 

DE  LONGITUDINE  TERRAE.- 

GIl  Ceterum   ejus  longitndo   ab  ortu  ad  occasum,    hoc  est  ab  ipsius  Indiae 

extremitate  usque  ad  Herculis  columnas  Gadibus  sacratas,   octuagies  quinquies 

pervenire]  Ex  iisdem^  vulgo   provenire.  sexaginta  liabeant;    Id  tantuui  milii  ludidsi,   ut  pro 

siarfm]  In  stadli  mcnsura  convcuiiiiit  cum  nostro  trecentis,    quod   apud    Grotium   erat,    trecenties  rc- 

Plinius  (2,  35,   21),   Ccnsorinus  (13,   2),    Strabo  stituerem.    Cetcruni  dc   tota   mcnsurac  rationc  con- 

(7,   p.  322    Casaub.),    Plutarcbus    (in   ^ita   Graccbi  fer  Ipsuni   Ptolcmacum  (Gcograpb.  1,5.    7.  11)    et 

p.  838),  Polybius  (5,  39)5  plura   dabit  3Ianncrtus  omnino   Ubcrtum  (T.  I,  P.  2,  p.  49.  50). 
(Gcogr.   d.   Gr.  u.  Rom.  T.   I,    p.  199  scqu.   novae  lon(fitiido]    Haec    quoque    cx  Pliulo    (2,    108, 

cdit.).  112)  bausta  cssc  manifcstum  cst,    licet  iu  numeris 

coHi/j/icnfa]  Id  cst  multiplicata.  Coinputatio  bacc  discrepent,    cujus    baec   verba    suut :   «Pars   nostra 

cst:  stadla  500  X  3G0  =  180000,   stadia  180000  tcrrarum,   de  qua  memoro,   auibicnti  Oceano  velut 

X    125  =  22500    millia  passuuni;     iinde    apparct  •nuatans,    longisslmc    ab    ortu,    ad  occasum   patct, 

non   sexcentena  sed  centena  In    sequcutibus    lcgcn-  hoc   est,    ab    India    ad   Ilcrculis    columnas   Gadibus 

dum  cssc,    sed    niutare    nolui,     quuiu    codiccs    non  sacratas  octuagies  quiiiqnics  ccntcna   sexnginta  octo 

modo    nibil    auxilii    aflcrant,    vcriiin    cliaui   majorcs  niilliu   passuum,   nt   Arlemidoro    auctorl   placcl^    ut 

tiirbas  faclant^   si  quidcm  alii,   Grotio  tcste  in  mar-  vero   Isidoro,    nonagics     octies    centena    et    XVIII 

gine,  DCLXX  sladiaXe^ani,  Darmstattcnsis   autcm  millia.      Artcmidorus      adjicit     amplius    a    Gadibus 

ct    leclio    IVorluibcrgcnsis     librl    niargini    adscripta  circuitu    Sacri   promonturii   ad  pronioutoriuui  Art.i- 


Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  Gll.  507 

centena  septaagiiita  octo  millia  sunt,  sicat  etiam  Artemiclorus  auctor  asseruit; 
nam  Isiclorus  nonagies  octies  dicit  et  decem  et  octo  niillia.  Verum  Artemi- 
dorus  dimcnsioni  pracdictae  adjicit  quidfjuid  a  Gadibus  procurrit;  nam  per 
Sphcnis  frontcm  circuitu  Sacri  promontorii  ad  aliud  finalo  promontoriura,  quod 
Artabrum  nominatur,  proccdere  dicit  terram  in  nongenta  nonaginta  unum  millia. 

ALIA  DIMENSIO  TERRAE. 

Quae  dimensio  item  fieri  compendiosior  potest,  si  per  maria  quis  vectus  Ol'^ 
excurrat.     Nam  a  Gangc  fluvio  ostioque  cjus,   c[uo  se  in  Eoum  efFundit  ocea- 
nuni,     pcr   Indiam    Parthiencmque   ad  Myriandrum    urbem    Syriae   in    Issico 
sinu  positam  quinquagies  bis  quindecim  milliaj   inde  proxima  navigatione  Cy- 
prum  insulam,    Pataram  Lyciae,    Rhodum,    Astypalaeam  in  Carpathio  mari; 

brum,    qiio  longisslme    frons  procurrit   Ilispaniae,     to^ctm  ^ioQav  Trj  AaTn'r]  <pcovfi  xaXovdi  zov- 

CCCCXCI.ii  v£ov,  6<pTJva  6rj(x,aivscv  fiovZofisvoi.  Dc  Cimeo, 

.              .         ,,              .          .  niiem  affcctata   criulilionc   Lic    Svhenem    noster  an- 

^rlemtdorus]  Ephcsuis,  qui  meditcrranei  maris  ^ 

.                      .     -■     /                /               /T    f     P    I  pellat,  vidc  ct  Pliuium  (4,  22)  et  Melam  (3,  1, 5Uj. 

circuitum    scnpserat.    Vide    Lkcrtum   (1.  1,    F.  1,  * 

..^„^      ,              ,,.         .        ,.                   ,.1  promontorii]    31 S.    senipcr    nromontuarium :  sic 

p.  loG).     Ipsum    Hispauiae    littora   oculis  lustrasse  '                     ^                     ^        ' 

^      ,       ,_  .   .            .__   ^         ,  \  octaninta,  octuaqinta.  Grqt. —  Idcm  pvo  Artabram 

testatur   Strabo   (3  init.  p.  lo7   Casaub.).  J        >            J                                      r 

alios  Cantabrttm   legcrc   in  margine  notavit,   male. 

Jsidonts]   Cbaracenus,  Augusti  aequalis,   quem  y„ag  dimensio]    Plinius:   »Id  mcusurae  duplici 

narrat  Frontinus  (de  coloniis  p.  36-4)  "omniuui  pro-  ciirrit  vla.    A  Gange   amne  ostloque   ejus,    quo  se 

vinciariim  formas  et  civitatum  mensuras   coinpcrtas  [„  Eoum   oceaniim    cffundit,    per   Indiam  Partbye- 

in  commentarios  contulIsse.«    Confer  Dodvvelli  dis-  ncnque  ad  Myrlandruiu  urbcm  Syrlac  in  Issico  sinu 

sertatlonem  de  Isidoro  Cbaraceno  (in  Iludson.  geo-  positam   quluquagies    bis   centena    XV   millla   pas- 

grapb.  mlnor.  T.  II,  p.  o7  scqu.).  suum.  Inde  proxima    navigatione   Cyprum    Insulam, 

Sphenis]    Codlces  variant,    siquidem  Darmstat-  Pataram   Lyciae,    Rbodum,    Astypalaeam  in    Car- 

'tensis     exbibct    Syenis ,     Rclcbenauensis     Spinajn,  patlilo    niarl    Insulas,    Laconiae    Taenarum,    Lily- 

quaruin  leclionem    utramque   jam   In   marginc    Gro-  baeum  Siciliae,  Calarim  Sardlnlac,    viclcs  et  semel 

tius  notavit,  3Ionacenscs   (A.  C)  denique   Spineamj  ceutena  trla   millia   passuum.   Dcinde  Gades  duode- 

scd  nibil  mutandum  esse  Strabonis  verba  probabuut  cies  centcna   et  quinqungiuta  mlllla  passunmj  quae 

(3,   p.   137  f.  Casaub.):  jtgovj^et  ds    Ttx  i/SrjQixa  mensura  universa   ab  eo  marl  efficit  octogies  quln- 

c>6ov  XLAioig   J(SVTay.o6iocg  6Ta6ioLq  rMTa  t6  qules  centena  LXVHI  niillia  passuum.«    Adde  Aga- 

?.sx^iv  cixocoTrjQi,ov  yMC  drj  y,cX  Trjv  JiQ06sx'^l  tbemerum  (in  Gronov.  geograpb.  p.  186.  187). 

64  * 


508  Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  612. 

itoni  in  insulam  Taenarum  Laconicae,  inde  Lilybaeum  Siciliac,  et  Caralim 
Sardiniac,  tricies  quater  quinquaginta  millia;  inde  Gadibus  quadragics  bis 
quinquaginta  niillia.  Quae  mensura  universa  ab  eo  mari  cfficit  octogies  quin- 
quies  septuaginta  octo  millia. 

ITEM  ALIA  TERRAE  MARISQUE  DLMENSIO. 

613  Potest  item  aliud   terra   marique  iter    duci  per  Gangem  Euphratemquc 

fluvium,  Cappadociam,  Phrygiam,  per  Acgeum  pelagus,  et  Laconicum  mare; 
itemquc  per  sinus  alios  usque  Peloponuesum,  Leucadcm,  Corcyram,  Acroce- 
raunium,  Brundusium,  Romam,  Alpes  ct  Galliam,  pcr  Pyrenaeos  etiam  montes 
in  Oceanum  vespcrtinum,  Hispaniae  oram,  trajcctumque  per  Gadesj  et  omnis 
inensura,  attestante  Artemidoro  assertionibus  meis,  habet  millia  octuagies 
sexies  centena  octoginta  quinquc.  Habetis  longitndinem  multipliciter  memoratam. 

Taenarum]     Fortc:    »item    insulani    Tenaron.«  certiop,  itincre  tcrreno  maxime  patet,   a  Gangc   ad 

Grot. —  Ipse  enim  facill  crrore  insiila  cdidit.  Sed  Enphratcm    amncni   quinquagies    ct   semel    ceatena 

in  ipso  nomine  mirc  variant  codices,  siipiidem  Mo-  millia  passuum  et  LAJK.  Inde  Cappadociae  Dlazaca 

nacensis  (A)  cxbibct  ninsulam  Tcnctliarum«,  Darm-  CCCXIX  millia.  Indc  per.  Plirygiam,  Cariam,  Eplic- 

stattcnsis  »item  In   sula  tcne  clarum  Iaconice«,   dc-  sum   CCCCXV  mUIIa;    ab  Eplieso  pcr  Aegeum  pc- 

nlque    varlans   Icctio    ad   libri  iVorlmbcrgensis  mar-  lagus  Dcluni  CC,   Isthmiim  CCXII  quingentl.  Inde 

ginem  adscripta  nTcnedarum«,   nt  de  Tcnedo  insula  terra,  ct  LcchaTco  marl  ct  Corintliiaco  slnu  Patras 

cogitare    liceat,     nisl    Laconicae    adscriptum    cssct,  Pcloponnesi  XC  milliaf  Leucadcm  LXXXMI  millia 

cujus    tamen   non  Insnlam    scd  promoatorlum  Tae-  quingcnti:  Corcyram  totldcm:  Acroceraunia  CXXXII 

narum  fulsse  satis  constat.  millia  qulngentl:  Brundusinm  LXXXVII  miUIa  qnin- 

inde  Lilybaenmj   SIc  codiccs  Monaccnses  (A.  C)  gcntl:  Ilomam  CCCLX  mlllia.  Alpes  usquc  ad  Scin- 

ct  Darmstattcnsis;   vulgo  unde.  gomagum  vicum  DVXIIII.  Pcr  Galllam  ad  Pyrenaeos 

Caralim\  Restltui  c  codice  Grotiano,  qunm  vulgo  montcs  IlILbcrim  DCCCCXXAH.  Ad  Oceannm  ct 

Calarim  lcgcretur,   ut  sibl  constaret  Jlartianus,  qui  Illspaulae    oram  CCCXXXI.     Trajectu    Gadls   VII 

infra  (§.  Cio)  promontorium  Caralilnnnm  appellat;  millia  quingcnti.   Quac  mensura  Aitemidori  ratloue 

quauquam   ubiquc    fcrc   (Liv.  23,   40.   Mcl.   2,    7.  cfHcIt  octuagics  novies  ccntena  XXXXV." 
Flor.  2,    6.   Claudian.    bell.   Gildon.   ."»21)   variant  ^croceraunitim]   Acrocerauniam  cxhibcnt  codi- 

Ilbri  ncc  quldquam  discrlminis   cssc  Ilarduiuus  (ad  ccs  Monaccnscs  (A.  C)  ct  Darmstattensls,   et  lcctio 

Plin.  3,  7,   13)   docet.  in  libro  ]\orImbcrgcnsi  nofata;   sed  praestat  vulgata 

folest  ilcni\  PUnius  (2,  lOS);  n.ilia  >ia.  quac  lectio,   quac   supplcta   voce  prontontorium  intcliisi- 


Martiani  Capellac  lib.  VI.  §.  614.  509 


J)E  Lx\TITUDINE  TERRAE. 

Latitudo  autem  ejus  a  meridiano  situ  in  septcntrionis  caput  pluriuium  614 
minor  est,  nam  utrinque  intemperati  aeris  nimietate  contraliilur.  Eo  acccdit, 
quod  a  septentrionis  plaga  Sarmatarum  gens  copiosaquc  barbaries  accessum 
iudagandae  dimensionis  excluditj  attamen  quidquid  intrepida  permcarc  quivit 
excursio,  competcntcr  admcnsum  est,  repertaque  latitudo  liabitabilis  tcrrae 
paene  dimidio  minor,  quam  dicta  est  collcgisse  iongitudo.  Nam  colligitur  in  61o 
quinquagies   quater    centena    sexaginta  duo  milliaj    quippe  a  littore  Aethiopici 

tur^     qiianquam     plcriiiii(|iic    Actoceraunia    pliirali  sinil  auctorcs  feccrc:  Artcmidorus   ultcriora  iucom- 

numcro   dicuntur.  perta   existimavit,    quum  circa  Tanaim  Sarmatarum 

centena\    Abcssc    al>    aliis   Iiunc   numcnim  jain  geiilcs    dcgerc    fateretiir    ad    scptentrionem   vcrsus. 

Grotius   iu   margiue    iiotavit,    abestquc   a  codicihus  Isidorus   adjecit    duodecies   centcna  millia  qiiinqua- 

Mouaccnsibus  (A.  C),  lleiclienauensi,  ct  Darmslat-  ginta  usquc  ad  Tliulcn:  quae  conjcctura  divinationis 

tcnsij  scd  malc,  si  Plinium  coutiilcris.  est.    Ego    non  minorc  qnam    proxime   dicto   spatio 

laiitmlo]  Plinius:  «Latitudo  aiitcm  tcrrae  a  me-  Sarmatarum  fincs  nosci  inteliigo.  Et  alioquin  quan- 

ridiano   situ    ad    septcntrionem   dimidio    fcrc  miuor  tum  esse  debet,  quod  innumcrabiles  gentcs  subiade 

coUigitur^  quadragics  quafcr  ccntcna  LXXXX  mil-  scdem  inutantcs  capiat?  Unde  ultcriorcm  mcnsuram 

lia.   yiio   palam  fit,    quantum  ct  Liuc  vapor  abstu-  inhabitabilis    plagac    inulfo    csse    majorcm   arbllior. 

lcrit    et  illluc    ligor.    IVcque    cnim    dccsse    arbitror  IVam  ct  a  Gcimania  immcusas  insulas    non  prldeui 

tciris,    aut   non    cssc    globi  formam:   sed  inbabita-  coiupcrtas  cognitum  babco. «    Obscrves  velim  a  Mar- 

bilia  utrinque  incompcrfa  cssc.  Hacc  meusiira  currlt  tiano  omncs  numcros  omissos  csse,   praefer  illuni, 

a   lltfore   Aetbiopici    occani,    qua    modo  Labifatur,  qui  disfantiain   nsque    ad   TLiden    exprlmat,    atquc 

ad    Mcrocn     dccics    cenfena    mlllia.     lude   Alexan-  iu  boc  cfiam  difTcrrc  codlcuui  Iccfloncs.    IXam  Gro- 

driam  duodcclcs  ccnfcna  mlUia  qulnquagiufa.  RLo-  tlus  cdldlt  nduodcclcs  ccnfcna  qiiinquasinta  ralllia«: 

dum  DLXm.  Gnldum  LXXXVII  uiillia  quingcnfi.  Ilciclicnancnsls  auteiu  ex  LIs  mlUcnarium  numcrum 

Con.XXVmillla.  SamumC  millia.  CLiuniLXXXXr\'  oniitfit:    ct    Darmstattcnsis   Mouaccuscsque   codlccs 

niillia.  Mitylenen  LXV  raillia.  Tcnedon  XCIV  mil-  (A.  C)  taufum   «duodccics  quinquaginta«  dant.  Nc- 

lia.     Sigcum    promonforiuui    XII    niiHia    qningcufl-  que   ubi  Infra  (§.  GS9)  nostcr  promonforlum  Caram- 

Os  Pontl  CCCXII  mlllia  quingcuti.  Caramblui  pro-  bim   ab  ostio  Ponti  abcssc   dicit   nnilUIbus  passuuui 

montoriuni  CCCL.     Os   Macotidls    CCCXII   millla  dnccnfls  vlgluflu   ciun  Plluio   conscntit. 
quingcnti.  Osfium  Tanals  CCLXXV  millia,  qui  cur-  accedit\   Codlccs  Monaccnsis  (C)   ct  Darrasfat- 

6US  corapcndiis   marls  brevior  fieri  potest  LXXXIX  tcnsis    acciditj     scd   vulgatam    Icctioucni   praestaic 


uii]li})u$.  Ab  ostio  Tanais  niliil  modicum  diligcnfis-     aibitror. 


SIO  Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  61o. 

oceani,  qua  habitabilis  primuui  est,  ad  jNIeroen,  inde  Alexandriam,  Pi.hodum, 
Gnidum,  Coum,  Samum,  Chium,  Mytilenem,  Tenedum,  Sigeumque 
promontorium,  os  Ponti,  Carambim  promontorium,  os  Maeotidis,  ostium 
Tanais  praedicta  dimensio  comprobatur.  Qui  quidem  cursus  si  per  maria 
61G  transeatur,  in  compendium  ducit  millia  sexcenta  septuaginta  octo.  Huc  usque 
compertum  progressum  Artemidorus  asseverat,  sed  Isidorus  adjecit  duodecies 
centena  quinquaginta  millia  usque  ad  Thylen  ultimam  tendi,  quae  quidein 
opinatio  mihi  videtur  incertaj  nam  ipsi  tantundcm  latitudinis  inesse  dico, 
quantum  longitudinis  comprehensum.  Neque  enim,  quum  rotundum  telluris 
orbem  adstructio  superior  ratioquc  monstrarit,  impar  latus  globo  poterit  pro- 
venire,   sed  supradicti  scriptores  habitabilem  dixere  tellurem. 

DE   ROTUNDITATE   TERRAE. 

(;I7  Rotunditatis    autem    ipsius    extima   circumfusus    ambit   Occanus,    sicut 

navigatus  undique  comprobatur.     Nam  a  Gadibus  per  Hispaniae  Galharumque 

Cnrnml»im]  Sic  codicesMonacenses  (A.  C)proCa-  estn;    Seneca  (nat.  quacst.   3,  28):    »in  rotundum 

ja&im  in  editis.  Ejusdem  proniontorli  infra  (^.689)  (terrac)    orbis  aequatus   est.«     PJinius    deniquc   (2, 

iterum   mentioncm   facit.    Adde  Dionysium  (perieg.  70):  nRcIlquorum,    quae  miramur,   causa  in  ipsius 

llid)   et  Piiuium  (4,   12.  26).  terrae  figura  est,    quara   globo  similcm,  et  cum  ea 

htic    ttsqite]    Ita    codices    Monacenses  (A.  C),  aquas,   iisdcm  intelligitur  argunientis.» 
Darmstattensis,  et  Reidienauensis,  pro  nuiic  usque  Oceanus]   Cicero  (somn.  Scip.  G):  «Omnls  cnim 


m  c 


ditis. 


terra,   quae    colitur    a    vobis,    parva    quaedam   est 
rotunditatis]    Plato   (Phaed.    p.  108  f.)  jam    de      j^.uia^    circumfusa     illo    marl,     quod    Atlanticnm, 
lerra  »iv  {xagco  OVQCCVCO  JiEQL(pEOr,q  Ov6a« ,  item      qu^j  maguuui,  qucm  Occanwn  appellatis  in  tcrWs... 

Arlstotclcs    (de    coelo   2,    cap.    estr.)  «^xrjiia    dh 

_,       ,  1^         '  1  navinatus]   Sic   Grotlus  unlce  rccte,  quum   au- 

ip(Etv  6<paiQOELOEq  «vcyxarov",  et  Eratostbenes  ... 

teriores    cditloncs  liabcrcnt    navigatur .  adstlpulantc 


(ap.    Strabon.   1,    p.  48    Casaub.):    »6(paiooEtd7jg 

yrj  7]   ajta6a.    Adde   Euseblum  (In  pracp.  ev.   lo, 

oGj  p.  8o0),  Plutarcbuni  (de  plac.  pbllosopb.  5,  10; 

p.  89."}),   et  nostrum  snpcrlori   loco  (§.  o9d  f).    E 

Romanis  ^imlllter   Ciccro  (>\  D.  2,  4o):   »Si  mun-  nam   a  Gadibus]   Hacc    et    sequentla    omnia    e 

dus   globosus    est,   contingcre   idem    terrae  ncccssc     Plinio   (2,  G7)  vcrbii   tantum  mutatis   bausta  sunl. 


etiam,  quod  mircris,  codicc  Darmstattcnsi.  Ceterum 
navigarl  posset  necne  Oceauus,  multis  ollm  quae- 
sltum  esse    ostendlt  Marcus  Sencca  (Suasor.  I). 


Martlanl  Capellae  lib.  VI.   §.  618.  liH 

flexum   occidentalis  plaga  omnis  hodieque  navigatur.     Dum  autem  divus  Au-  GIS 
gustus  classe  Germaniam  circuiret,  septentrionalem  totum  permcavit  Oceanuni; 
nam  primum   in  Cimbricum  pYomontorium  vcniens,    magno  deliinc  pcrmcnso 
mari   ad   Scythicam  plagam   ac    rigcntes  undas  usque  penetravit.     Dc  confinio  611) 
item  ab   orientis  principio  et  Indico  mari  pars,  quac  pergit  in  Caspium  maro,  a 
Maccdonum  classibus  remigata,  dum  Selcucus  ct  Anliochus  regnavissent.  Pakis 
vero  Maeolica   ejusdem    sinus    habctur   Oceani.      Itcm    laevi   latcris  circumflua  620 
mcmorcntur.     Ab  ipsis  itaque  columnis  Hcrculis,  quae  in  Gaditano  sunt  littore 
consecratae,   usque  in   Arabium  sinum  meridianus  omnis  perincatur  Occanus, 
sicut  pkirimis  assevcratur  exempHs.     Nam  ejus  maximam  partem  Magni  Alc-  621 
xandri  sulcavcre  victoriae.    In  eodcm  Arabico  sinu  constituto  Cajo  Caesarc  Au- 


divus  /iugustus]  Ridicule  crravlt,  diim  Plinlum  qul  ci  successcre,  clrcumvcetls  ctiam  In  Hyrcaniiim 

cxscriberet,   qiil  «auspiciis  Augusli"  scptcntrionaleni  inarc  et  Caspium  Seleuco  et  AntiocLo  praefcctoijuc 

Oceanum  uavigatum   esse  traditj    Tiberil  enim   c\-  classis  corum  Patrocle.n    Plura  de  illo  Lomine  dablt 

peditionem  siguificarl  patet,  ciijus  classcm  Vcllejus  Strabo  (2,  p.  68  sequ.  Casaub.). 
Patcrculus  (2,  106)  narrat  «Oceanl  siijibus  clicum-  3faeotica\  Multos  Loc  ercdidissc  et  Plinius  con- 

navigatls  ab  inaudito  atquc  Incognito  aute  marl  flu-  firmat,  scd  ut  ipse  scntcntiain  non  proferat.  'Sixea- 

niinc  Albi  circumvcctam  css<l!«,   Ancyrauum  autcm  vov  aJtOQQOrjv  appellat  Maximus   Tyrius  (52,  T. 

monumcntum   (in    Obcrlinl  Tacito  T.  II,    p.  8i7)  II,    p.  121    Relsk.).     Vlde    Ukcrtum  (T.  I,    P.  2, 

jactat  nab   ostio   Rbeni  ad    Solis   orlentis  regloncm  p.  341). 

Hsque  ad  orbls  cxtrema  uavigasse,  quo  ncque  lcrra  sulcavere]  Plinius  luslravere ;   sed  Illo  et  Vir- 

ueque    marl   qulsquani  Romanorum  ante  Id  tcmpus  gllius  utltur  (Acn.  f>,   138): 
adieritu,   quod  vcreor  ne  malc  Uhertus  (T.  I,  P.  1,  —  »ef  louga  suleant  vada  salsa  carina* 

p.  189)   ad  Gcrmanicl  conatus  (Tacit.  ann.  2,  24)  ct  Claudianus  (VI  cons.  llon.  376): 
retulerlt.   Quod  autem  noster  uad  Scytliieam  plagani  fClassis  ut  aurato  sulcaret  remige  fluclus.» 

ac  rigeutes  undas  usque  peuetiatnmn  scribit,  iterum  C.    Caesare']   De  liac  C.  Cacsaris,    Augusli  ne- 

male   Intellexit    Plinium,     qni    «prospcctum   tantum  potls    ac   filii   adoptivl,     expeditlone    Arablca  (Dio 

aut  fama  cogniliiin  mare  imiuensum»  peibibet.  Cass.  5S,  11),   Plinlus  (6,  32)  volumina  scripsissc 

fergit]    Vide    nc   vergit    scripseiit,    ut   Pliuius  tiadit   et   Jubam    Mauritaniae  regcm   et   Diouysluni 

npars  tota  vergens  In  Casplum  mare.u  Cliaraccnum    iiterrarum    orbis    situs    recenfissimuiii 

Seleucus]  Patroclis  Lacc  cxpcditio  est,  quam  et  auctorcm,   quem  ad   coinnientanda  omnia  in  Oricu- 

allo  loco  (6,  21)  Plinius   tangit:  nEtcuim  patefacta  tem  praemiserit  divus  Augustus,  Ituro  lu  Armcuiam 

cst    non    modo    AlexaDdrl   Alagnl    armis  regumque  ad  Partbicas  Arabicasqne  rcs   niajore  fUio.» 


S12  Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  621. 

giisti  filio,  Hispanicarum  navium  naufragium  et  ejectae  fragmentorum  reliquiae 
pervcnere.  Item  Hanno,  dum  Punicum  floreret  imperium,  Mauritaniae  cir- 
cuitu  ac  dehinc  meridiani  flexus  excursu  in  Arabiac  terminos  prolixa  admodum 
navigatione  pervenit.  Cornelius  auctor  affirmat,  quendam  Eudoxum  fugientem 
regis  insidias  ex  Arabia  in  Gaditana  pervenisse  refugia.  Caelius  Antipater  sc 
hominem  vidisse  confirmat,  qui  ncgoliationis  ardore  in  Acthiopiam  ex  Hispania 
navigasset;   idem  Cornelius  post  captos  Indos  per  Germaniam  navigavit. 

naufraijiun\\  I(a  codiccs  Sloiiaccnscs  (A.  C)  ct  negotiatiottis]    Hoc    reccpi    e    codicibus   Mona- 

Darnistatteusis    pro    nmifra(jio    in    cilitis.    Pracstet  censibiis  (A.  C)  et  Darmstattcnsi,   quum  et  Piinius 

tamen   naiifvagia.  dicat  ncommercii    gratia«;    vuJgo    minus  apte  »tni;j- 

pervenere]  Ita  codiccs  RcicLcnaucnsis  ct  3Iona-  gationis. 

censcs   (A.  C)    pro  paruerunt    in    cditisj     Plinius  Ilispania]    MS.  scmpcr  Spania.    Vion  malc,  ita 

Lrcvius:    usigna   narium    ex  Hispaniensibus  naufra-  cnim  sacpe  Yctcres,    pracsertim  Graeci.  Paulus  ad 

gi;s  dicuntur  agnita.u  Romonos  cap.  XV:  coQ   iav  JiOQEVCOfXca   Eig  tr^v 

Hanno]  Cujus  etlam  nunc  pcriplus  cxstat  Grae-  Sftaviav,  eP.sv6ofi.ai,  JtQOg  vfxag:  et  paulo  post: 

cc.    Conrer  oninino   Gossclinum  (rcclicrclies  sur  la  TOVTO     ovv    EftiteAidag    xal    6(pQayi6c((.ievog 

gco£,r.   systcm.    dcs    ancicns    P.   I,    p.  61  — 102),  avTOlg  XOV  xuQJtov    TOVTOV,  arteXsv6ofiaL  dC 

Saint-Croix  (in  Mcm.  dc  TAcad.  des  Inscr.  T.  -42),  Vficov  eig  Xrjv  Sjtaviav.   Quem  locum  eo  liben- 

Hugium  (in  progr.  Frcib.  1808),  Mauncrtum  (Geogr.  tius  adscribo,    quod   ejus   miJii   indicium  fcccrit  vir 

d.  Gr.  u.  R.  T.  I,  p.  AG  SC(]U.),  UI;ci-tum  (T.  I,   P.  onnii     studiorum    gcncre     cJarissimus    Fr.    Junius, 

1,  p.  61  sequ.),  Lelevrclium  (die  Entdcckungen  der  cujus  uie  Iiospitio   felicem  judico;    nt   ct    iJIum  cx 

CartJiagcr  ctc.  p.  81    sequ.).  Periplum  recentissime  GJossario  II.  ST.  «Hispania  ^rtavia«,  quem  sup- 

edidit  F.  ^V.  KJnge  (Lips.  1829).  pcditavit  amicissimns  Slcursius,   niagnac  non  dicam 

Cornclius  atictor]  Atictor  glossema  est.    Quod  spei    sed    rei  juvenis.    Rcpcritur  ct    iu    ScLoIiaste 

et  alibl  saepc  reperias,  nt  ct  in  scJioIio  Gcrmanici,  Juvenal.  ad  Satyr.  XIV,  iudicantc   crnditissinio  Ti- 

in  Cancri   fabula:  nut  Ppuyasls  njjcfoj- dlclt. «  Grot.  liobroga.     SimlJc    cst    ct    huic   vocabuJo   histrictdus 

—   Scd   ipslus    Plluli   verba   sunt  (2,    67):  «Prae-  ($a6vJiQC0XT0g,    (ut  in  Glossario  legltur),  quod  ^ir- 

terca  Ncpos  Cornelius  auctor  cst,  Eudoxuni  quen-  noblus  mutilc  stricttlus   dixit  lib.  V:  «Facit  sunierc 

dam    sua    aetatc,    quum    LatJiurum    regcm  fugerct,  babltum   purlorem,    ct  in  spcclcm   levigari  nondum 

Arabico  sina  cgressum  Gades   nsqnc  pcrvcctum.K  durl  atque  strlculi  pusionlscj   ut  ct  TcrtuUIanus  de 

Ettdoxtis]    Vide   Posidonlum    apnd  Strabonem  Acbllle:   "patlcns   ccrtc  jam  strlculus»,  ut  craendat 

(2,  p.  98  Casaub.)  et  Uhcrtuu»  (T.  I,  P.  1 ,  p.  141  Turncbus.    IVe  quis  autcm  tcmcrc  hirtictilus  cmcn- 

scqu.).  det  iu   Glossario,    scicndum   cst  histriculiim  eadcm 

Caclius  Antlpaler]    Confcr  disscrtatlones    duas  ratlonc    dici    qua    histricetn    ab    blrtltudiuc.   Gnor. 

in    annal.  acad.  Lugd.  Batav.   anni   1821.  —  Saniucl  Pocbarttis  ipsnm  Ilispaniae  vcl  Spaniae 


Martiani  Capellac  lib.  VI.   §.  622.  513 

DE  DIVISIONE   TERRAE. 

Osteiisiini    piUo   ambitiim   supcrioris  terrae  permenso  in  circulum  mari  622 
undiquesccus  navigatum;   nunc  ipsius  divisionem  terrae  quantum  patitur  suc- 
cincta  insinuationc   memorabo,     Circulus  omnis  supcrae  habitabilisque  telluris, 
sicut  plcrique  testantur,  in  tres  partes  est  distributus:  Europam,  Asiam,  Afri- 
camque,    quarum   primam  atque  ultiniani  interruptio   dispescit  Oceani.     Nam  623 
Atlantici  profundi  ex  Gaditano  freto  vis  intersccans  profunda  tolluris  Lybicum 
Ibcro  latus  abscidit  ct  confcstim  se  in  propinqui  maris  fluenta  diffudit;  quippe        r^ 
a  Gaditano   ostio  in   ingressum   interioris   maris   pcr   longitudinem    cursus    vix 

iiomcn    (lcdticit    ab    Hcbraca   vocc   Saphan,    id  est  se  profitetiir.  Fiicriiut  tamcn  qui  duas  tantum  par- 

cunicubiSj   iiudc   Spamja  niliil  aliud  erit  quam  cu-  tcs  facerent^  Africa  vcl  Europac  vcl  Asiac  adjccta. 

niculosa  rcgio,   quod  cpitlicton  ctiain  Catiillus  car-  Undc  Silius  (1,   I9i):                                                'ijJi   *#..0 

mlnc  XI  dat  Ccltibcriae.  Cuper.  (Harpocr.  p.  GS).  «Aestifero  Liliyc   torf/uelnr  subdila  Canci^o,  M  f 

—  Spaniam  sacpc  ct  Darinstattcnsis  codcx  pracLct  Aul  intjens  Asiae  latus ,  aut  pars  tcrtia  terris« , 

pro  Ilispania;   iiniuo  et  Atlienaeus  (1-4,  7i>5  p.  6S7  ct  Lucanus  (9,  411): 

f.  Casaub.)  ^jtavlav  dicit.  «Tcrtia  pars  rerum  Libyc,  si  a-edere  famae 

post  caplos  Indos^    Ilaud    dubie    cormptus  hlc  Cttncta  velis,    at   si  ventos  coelumque  sequans, 

iocus  est;   qujd  slbi  volucrit  Slartiaiius,  inlclligi  po-  Pars  erit  Europac.u 

test    vcl    e    Plinio    (2,   67)    vel  e  Pomponio  Mela  Plura  dabit   Ulsertus  (T.  I,  P.  2,   p.  280). 

(3,   Jj  f.),    qui  liacc    narrat:   »Cornelius  IVcpos,  ut  dispescit^  Sic  pro  dissecat    in  cdltis  tres  antl- 

rccentior    auctor,   ita  ccrtior;    testein  autcin  rci  Q.  quissimi  Lcidenscs  (Oiidend.  ad  AppuL  H,   p.  I>0). 

Mctellum  Cclcrcm  adjicit  eumque  ita  rctullsse  com-  Atlantici]  Pliuius  (5,   1):    nOceanus  boc  quoii 

meniorat:  quum  GaHiis  pro  Cousule  praeesset,  In-  dlctum   cst   spatio    Atlanticum    inare   infundcns    ct 

dos    quosdcm    a   regc   Bactorum    dono    sibi   datos^  avido  mcatu  terras,  quaecunquc  venientcin  cxpaverc, 

unde  in  cas  terras  dcvcnissent  rcquirendo  cognosse  dcmcrgcns,  resistentes  quoque  flcxuoso  littorum  ain- 

vi    titmpestatum     cx     ludlcls    acqiioribus     abrcptos  fractu  Iainblt«  cct. 

cmcnsosque    quae  intercrant  tandcm  in  Germanlae  a    Gaditano]    Pllnlus    (3   pracf.):    xQiiindecIn» 

ilttora  cxlisse.«  mlllta  passuum  in  longitndlnem  fauccs  Occani  pa- 

superioris   tei-rae]    Id  est   licmlspbacril    nostri,  tent,  quinquc  mlllia  in  latitudincm,  a  vico  Mellaria 

vcl  cjus  partis   quac   Oceano  clrcuuifuso   a  reliquls  Hlspaniac  ad  promontorium  Africae  album,  auctore 

dirlmatur.  Turranio  Gracili  juxta  gcnlto;    T.  Livius  ac  IVepos 

ties  partes]  Antiquissima  baec  cst  distributio,  Cornellus   latitudlnls   tradlderunt,    ubi  inlnus,   VII 

cujus  jain  Ilcrodotus    (4,    45)    auctorcm    Iguorarc  lujllia  passuuoi,  ubi  vcro  pluriuium,  X  luilUa.  Tam 


514  Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  625. 

quindccim  passiiiim  millia  numerantur,  latitudo  vero,  ubi  angustior  quinque, 
ubi  diffusa   septem,    ubi  prolixior  deceni  millibus  explicatur.     Hinc   dcfluxere 

^"^  per  diversos  sinus  subsidentesque  campos  tot  maria,   tot  fragores,    et  quantum 

624  per  diversa  aequora  tumcscit.  Undarum  vero  illa  proruptio  interfluentis  Oceani 
l^aeva  Europam  facit,  Lybiamque  dextra,  et  monlibus  utrinque  concluditur.  Nam 
ab  Europa  Calpe,  Africa  Abyla  monte  despicitur,  qui  utrinque  promitientes  dici 

'  columnae  Herculis  meruerunt,  quod  testimonio  vetustatis  laboris  Herculei  limes  in 
illis  sit  consecratus;  siquidem  ultra  eum  progredi  consumtae  telluris  invia  prohi- 

62o  bebant.  Dcnique  etiam  hoc  de  ejus  sacrae  virtutis  possibilitatc  persuasum, 
quod,  quum  antea  natura  terris  maria  dispararet  ac  tanto  cingi  circuitu  fir- 
maret  Oceani,  montium  effossis  radicibus  divulsoque  conHnio  camporum  de- 
\^exis''lacunisque  terrarum   improvisum  pelagus   in  usuni  impigrae  mortalitatis 

626  admisit,  permutans  orbis  faciem  naturaeque  discrimina.  Hoc  igitur  freto  lae- 
vorsura  Europa  distenditur  usque  in  Tanais  fluminis  gurgitem,  a  quo  inchoans 
Asia  Nili  itidem  alveo  Hmitatur;   qui  quidem  Nilus  eandem  Africamque  disrum- 

modico    orc    tam  iramciisa  aecporum   yastitas    pan-  petuo   jugo    diremisse    colles,    atque    ita   exclusum 

dltur.u  antea  mole  montium   Occanum  ad  qnae  nunc  Jnun- 

despicituf]  Darmstattcnsis  codex  dispicitw,  sol-  dat  admissum.u    Ceterum  quod  anteccdebat  in  editis 

lemni  confiisione;   ncque    opus   est  leclionc  ah  Ou-  praedictorum ,   quum  ab   antiquissimis   codicibus  ab- 

dendorpio   (ad   Appul.  II,    p.  40)  proposita  dispes-  csse  testetur  Oudcndorpius  (ad  Appulej.  I,  p.  34), 

cilur,  quia  scnsus  bic  cst,  fretttm  utiinque  a  mon-  omisi. 

llbus   despici,  id   cst  montes  ci    ab  utroque  latere  impigrae  tnortalitatis]    Recepi  lectlonem  jam  a 

immlncrc,  unde  desplci  posslt.    Ccterum   de  colum-  Grotio  in  margtne  notatain  atque  ab  Oudendorpio  c 

mis  Hcrculis    omnia    pervnlgata    ncc    montium    no-  codicibus  Leidensibus    commcndatam   (ad  Appul.  I, 

mlna    varlant;    quare    absurda    est   lectio,    quam    a  p.  54),    Monacensibus   quoque   addicentibus;    viilgo 

Grotlo   jam    in    niarglnc    notatam   in    Relcbenanensi  immortalitalis. 

quoque  codlce  invcni,  ab  Aetlma  pro  Ahyla.  Tanais]  Hunc  jam  Hcrodotus  (4,  4S)  nonnul- 

testimonio]  MS.  testimio ,    sed    male;     nisi  ita  los    Europae    confiniuni    faccrc    narrat,    licct   ipse 

sunias,    ut    dQ^^aixcog  dixcrit  ca   forma,  qua  con-  Pbasln  malle   videatur;    postca  'magis  magisqne  ea 

ttimias  supra   et  Festus   aestitnia.  Grot.  opinlo   invalult,   nndc   ct  Dionysius  (^f^ijyy.  661): 

effossis]  Pllnlus:  ncrcdunfque  perfossas  cxclusa  «"06T£   xal    EvQCOTtTjV   artozeiiverai  'A6ldog 

antea    adiuislsse    marla    et    rcrnm    naturac    mutasse  ait]g." 

raciem.u    Mcla  (I,  5):  «ncrcHlem  juuctos  olim  per-  Confer  omnino  Straboncm    (I,    p.  6S   Casaubon.): 


Martiani  Capellae  lib.  VI.   §.  G2G.  515 

pens  tcllaris  complcxuni  intcrsccat  niiiltituJinc  fluviorum.  Europam  tamcn 
terminari  Proponlidis  faucibus  dixere  quam  plurimi,  quac  Propontis  pcr  au- 
gusta  dcsccndens  ad  Macotidcm  quoquc  pcrfcrtur.  .; 

DE  HISPANIA. 

Europac    tamen    principium    inchoamentiquc    limcn    Hispaniae    coutri-  627 
butum,    fertili    frugum    opimaeque    provinciae,     metallorum    aurique   fetura, 
minii,  niarmoris,  gemmarumque  muneribus  pracdicandac;  quac  quidem,  quod 
Ibcri   fluminis    intcrrivata  tractu,    anmis    sui  nieruit  cognomcntum.    Cujus  illa 

XOVQ  /X£V  Tolg  ftovafxoZg  dtaiQelv  avtccg ,  Zco  in  Ires   partcs  iiniversuin  div!ditur.«    Adde  Strabo- 

re  NsiZco  %al  tco  TavaidL^  vrj6ovg   ajro<pai'  nem  (2,   p.  124.  12o  Cacaub.). 
vovrag,  rovg  re  rolg  i6d^liolg,   rco  XE  iitra^v  angust{i\  Sic  scripsi  e  codicibus  3Ionaccnsibus 

Trjg  Ixa6f(iag  %al  Trjg  UovTLxijg  ^a2/(66Tjg  xcd  (A.  C)  ct  Damistattcusi  eque  uiargiuc  llbri  Norini- 

Tco  (xeTa^v  Tijg  eQvOQag  xal  TOV  exQi^yfiaTog'  bcrgensls  pro  anr/ustinn,  quod  Grotius  dc  suo  de- 

ct  Appulcjuiu   (dc   niundo   p.  303.   304   Oud.):   «in  dissc  videtur,   quum  anteriorcs   cditioues  amjHstum 

divisionc  tcrrarum  orbis  Asiam  et  Europam,  ct  cum  babercut.  '  la 

liis,    sicut    plurcs,    Africam    acccpimus —    Asia  ab  opimae^    Confcr  inpriniis  Sollnum  (polybist.  23) 

angnstlis   Pontici  maris,    usque   ad  alias   angustias,  ct  Justinum  (44,   1):  nlliuc  teniperato  calorc,   iude 

quae    inter   Arabicum  slnum    et  interioris    ambitnm  fclleibus   ct   tcmpestivis  imbrlbus   in   omnla  frugum 

pelagi  jacet,     constringlturque    Occani    cingulo  —  gcncra   fecunda   est,    adeo  ut  non  ipsis  tantuui   iu- 

quldam  ab  csordio  Tanais  usque  ad  ora  ^'ili  Asiae  colis,    vcrnm   etlam  Italiae  nrbiquc  Romae  cuncta- 

terminos  ractiuntur. «  rum  rerum  abundantia  sufllclat.  HIuc  euim  non  fru- 

iVi/us]  Sti-abo  (1,  p,  3S    Casaub.)  tamen  »ele-  menti  tantuni  magna  copia  est,  vcrum  et  vini,  mcl- 

gantiores   sinum  Arabicum  commodiorem  (incm  ba-  lls,  olclque^   ncc  ferri  solum  materia  pracclpua  cst, 

bcre    ait  quam   IMlum,    siquldcm   illc    propemodum  sed  et  cquoruni  perniccs  gregesj   uec  sunimac  tau- 

ab   iino   marl    ad    altcruni    omnlno    penctret,   ]\ilus  tum  terrae   laudanda    boua,    vcrum  ct   abstrusoruin 

ab  Oceano  multis  partlbus  longlus  absit«;   qui  enim  nietallorum  fclices  dlvitlae.     Jam  llni   spartlque  vis 

priiui    iNIIuni   fiucm    fcccrant,    ct  ipsum   et  Tanaliu  Jngcns;   niinii  certe  nulla   fcracior  terra.n    Uude  si- 

Phasinvc   ex  Occano   defluere  opinati  erant.  mul    apparct   falsam   csse  codicum   Rcichcnaueusls, 

Propontis^    Mcla  (1,   1):   "Ubi  primum  se  co-  Darmstattcnsis,   et  Monacensis   ulrlusque  lectioiieni 

arctat,  Ilellcspontus  appcllatur;   Propontls,  ubi  ex-  niiri    pro     miiiii;     vide    et   Saliuaslum   (ad    Soliu. 

pandlt^  ubi  itcrum  prcsslt,  Tbracius  Bosporus;  ubl  p.  267).   Gemmas  Tagiiin  fcrrc  Mcla  (5,   1)  auctor 

Ilcrum  efi^undlt,  Pontus  Euxinus;  qua  paludi  com-  cst.  Plura  dabit  Ufcertus  (T.  II,  P.  1,  p.  523  sequ.). 
mittitur,  Cimmerius  Bosporus;   palus  ipsa  Maeotls;  amnis  sui]    ]\imiruin    ut    Iberia   appcllarctur; 

Iioc  mari  ct  dnobus  iaclitis  amnlbus,  Tauai  ct  IMlo,  vide  Ukcrlum  (T.  II,  V.i,  p.  2S5). 

C3  * 


S16  Martiani  Capellae  lib.  VI.   $.  627. 

portio,  'quae  Atlantico  confinis  oceano  in  Gaditani  freti  littus  excurrit,  Baetica 
perliibetur,  ctiam  ipsa  vocabulum  proprii  fluminis  nuncupationc  sortita;  quac 
ab  Urcitano  fine,  qua  citcrior  meat,  Tarraconensis  dicitur  a  Tarraconensi 
urbe,    quam    Scipiones    condidere;    nam    Poeni   fundavere  Carthaginem,    con- 

628  ditas  ubicunque  urbes  amico  sibi  nomine  praesignantcs.  Sed  praedictum  latus 
a  Pyrenaeis  jugis  in  aliam  provinciam  dissccatur;  siquidem  Baeticae  a  sep- 
tentrionali  confinio  Lusitania  sociatur,  cui  nomen  fabula  a  lusu  Liberi  patris 
vel  cum   eo    bacchantium   sociavit.     Hacc    quoquc   cognominis   sui   fluvio  per- 

629  meatur,  licet  eam  Tagus  quoque  arenis  illustret  auratis.  Ulissipone  illic  op- 
pidum  ab  Uljsse  conditum  ferunt,  ex  cujus  nomine  promontorium,  quod 
maria  terrasque  distinguit;  nam  ab  ejus  ambitu  inchoat  mare  Galhcum,  et 
facies  septentrionahs  Occani;    Atlanticus  vero  et  occiduus  terminatur  Occanus, 


Urcitano]  Urce  urLs  est  Tarraconcnsis  Hlspa- 
niae  Ptolcmaeo.  Guot. 

Scipiones]  Vidc  Polybium  (5,  76).  Cctcrum 
condidere  dedi  e  codicibus  Darmstattensi,  Reiclie- 
nauensi,  ct  Monaccnsi  (C)  pro  condidentnt. 

Pyrenaeis^  Ita  Slouaccnsis  (A)  pro  Pijrenaei 
quod  in  cditis  erat. 

lusii  Liberi}  Plinius:  »a  Lusi  ct  Jjijsia  Libcri 
patrisof  sed  et  ibi  Ilelenius  liisti  ct  hjssa  lcgit.  Grot. 
—  In  Pliuii  (5,  5)  editionibus  nunc  legitur:  »Xjt- 
svm  enim  Libcri  patris  aut  Ljsatn  cuni  co  bac- 
cbantcm  nomcu  dcdlssc  Lusitaulac  ct  1'aua  prac- 
fectum  cjus  unlversacu,  bac  Ilardulul  nota  addita: 
»Varro  nngatur,  si  a  lusu  scu  lusione,  quac  vox 
Latina  est,  jam  tum  Baccbl  aevo  Lusitaniam  cog- 
nominafani  vellt,  aut  a  Xv66ci,  quae  vox  rabietti 
souat.    SIc   tamcn  Martlanus   acccpit. « 

cofinominis  sui  fliivio^  IIuuc  qucm  luteUigat, 
non  persplclo. 

auratis]  Undc  Ovidlus  (mct.  2,  251): 


nQuodque  suo  Tagus  attme  vehit,  fluit  igtiibus 
aurum » , 
et  Slllus  (I,   llio) 

«Auriferi  Taijus  adscito  cotfnoniine  fontis.f 
Pllnius  quoqne  allo  loco  (4,  55):  »Tagus  auriferis 
arenis  cclebratnr.ii 

Ulissipotie]  Codex  Rclcbenaucnsls  Olissipotte, 
«t  et  in  lapldum  tltulis  cst  (vldc  Collarlum  geogr. 
autiqu.  T.  I,  p.70  ct  UbcrtHm  T.  II,  P.l,  p.  594), 
pluribusquc  in  codlcibus  exstare  ^VesscIInglus  (ad 
Iliner.  Ant.  p.  416)  prodlt;  sed  vulgatam  uiutarc 
uolui,  ut  origluatlonls  causa  ne  dlsparcret,  quam 
SoIInus   quoque  (c.  25)  prae  sc   fcrt. 

promontorititti]  Pliuius  (-4,  55):  »ExcurrIt  dc- 
indc  In  altum  vasto  cornu  promontoriutn ,  quod 
alli  Artabrum  appcllavcre  (vide  §.  611),  alii  Ma^i- 
num,  niultl  Olissiponense  ab  oppido,  tcrras,  maria, 
coclum  disfcrminans.  IIIo  iiultur  Illspaniac  latus 
ct  a  circultu  cjus  Incipit  fronsj  scptcntrio  binc  ocea- 
nusque  Galliats,  occasus  iUinc  ct  oceanus  Atlan- 
ticus. « 


Martiani  Capcllae  lib.  VI.  §.  G20.  ?il7 

qiii  tiim  Hispaniae  limitalur   excursibus.     In  ejus  quoque    confinio    equarum 
fctura    ventis    niaritantibus  inolescit,    volucrcs   proli  cursus,   ipso  spirante  Fa- 
vonio.     Verum  Baetica  cunctas  ubertate  fecunditatis  provincias  antevcnit;  quae  650 
quidem    habet  juridicos  conventus  duos,    Gaditanum  et  Cordubensem  ,    oppida 
centuni   septuaginta    quinquc,     habitantium    multitudine    frequentata.      Eadeni  631 
vero  Jongitudinis  dimcnsione  distenditur  a  Castulonis  oppidi  fine  in  Gaditanum 
oppidum,  ducentis  quinquaginta  millibus   amplior  aestimatur;    lalitudo  quoque 
in  duccnta    viginti  quatuor   milha    excurrit.     At  univcrsa  provincia  habct  con-  632 
vcntus   septem,     Carthaginensem ,    Tarraconensem,    Caesaraugustanam,     Clu- 
nicnsem,     Asturum,     Lucensem,     Bracarum;      civitates    vero   praeter    insulas 

e^uarum]    Varro    ((le    vc    rustica.   2,    1,     19;  GEINTO 

p.  2G3   Gesu.):    «lu    fctura    rcs   incredibilis    est   iii  C0X\T2INT 

Hispania,     sed    est    vcra,     qnod    in    Lusitauia    ad  ASTURICE?fSIS. 

Occauum  in  ea  rcgionc,  ubi  cst  oppidum  Olysippo,  GnOT. —  Confer  Grutcrum  (inscr.  110,  C).  Dc  cou- 
monte  Tagro,  quacdaiu  e  vcnto  concipiunt  ccrto  vciitu  juridico  in  univcrsum  videndus  Erncstius  (ia 
tcmporc  cquac  —  scd  cx  bis  cquis  qui   nati  pulli,      clavi  Ciccr.). 

non  plus  ti-icnninm  vivunt.K    Unde  Silius  (5,  379):  uniuersa]    Imperitc   Jiaec    Martianus    dcscripsit 

tHic  adeo,  quum  ver  placidum  flalHsque  tepescit,  ex  Plinio  (3,  4),  quasi  ad  universam  Hispaniam 
Concuhitus  scrvans  tacitos  ijrex  perstat  eijuaiiim,  vcl  certc  ad  Bacticam  antceedcntem  pertinerct, 
Et  fenerem   occultnm  (jenitali  percipit  aura.«  quum  jam  dc  Hispania  citeriore  sivc  provincia  Tar- 

Idcin  Virgilius  (gcorg.  5,  275)  Bitliyniac  loco  tri-  raconcnsi  scrmo  sit.  Fortasse  tamen  scntentiarum 
buit,  ubi  vidc  Ilcyniiim.  Adde  CoIumcllain^G,  27,  ordo  confiisus  est  itaque  rcstitucndus,  ut  inferiora 
4),   Piiuium  (4,  35   ct   8,    G7),   Solinum  (c.  23),      vcrba  iiidc  a  «tendifur   autem»   usquc  ad   »latitudi- 

Oppiannm  (cyneg.  5,  55G),  Justinum  (44,  3),   qui  nis   cxcrcmcntuiu"    antc    »at    nniversa«    inserantiir; 

taincn  fabulam  csse  ait  »cx  cquarum   fccunditatc  et  uam  quac  iufia   dc  Agrippac  crrore  scquuntur,  ex 

grcgum   multitndinc  natam,    qni  tanti  in   Gallaecia  Plinio  (3,  3  f.)  apparet  ad  ultcriorem    potius   His- 

ct  Lusitania  ct  tam  pcrnices  visantur,   ut  non  im-  paniam  pertinerc.    Ccterum  Plinium  sccutus  servavi 

mcrito  vcnto  ipso  conccpti  videautur.n  in   scqucutibus  Lucensem,  licct  codices  Darinstat- 

Baetica]    Confcr    inprlmis    Strabonein   (p.  142  tensis  ct  Rciclicnaucnsis  praebeantii«cren5e»i^  quani 

scqu.   Casaub.).  Grotius  quoque   in  marginc  lcctionem  notavit;    Mo- 

conventus]  V.  Plinium.    Dc  convcntu  Tarraco-  iiaccnsis  (C)  adco  Ltici-enetisetn,   quod  tamcn  dtz- 

nensi   exstat    liacc    inscriptio:    »31.  ACILIO    Q.  F.  royQa(pia  origincm  dcberc  vidctur. 
Q.  VED.  PllOCURAT.  CAESARUM  CO.WEN-  civitates  vero]    Vciba    quae  in  editis  sequun- 

TUS    TARRACOiV.    Dc  Asturnm  convcntu  iJla:  tur    »in  Hispatiiav  dclevi  auctoritafe  codicnm  Mo- 


518  Marliani  Capellae   lib.  VI.   §.  632. 

alque  alias  contributas  ducentas  nonaginta  quatuor  tota  complexione  dinumerat. 
Tenditur  autem  per  longitudinem,  quantum  Agrippa  dinumerat,  millibus  qua- 
dringentis  septuaginta  quinque,  latitudine  ducentis  viginti  quatuor,  quum  fines 
Carthaginem  iisque  protenderet,  quae  opinio  Agrippae  non  exiguum  admittit 
633  errorem.  Nam  Hispania  omnis  citerior  a  Pjrenaco  in  Castulonis  finem  per 
sexcenta  septem  millia  longitudine  protrahitur,  cujus  ora  paulo  amplior  ae- 
stimatur;  latitudo  autem  a  Tarracone  ad  littus  Jarsonis  trecentis  septem  mil- 
libus  invenitur,  a  radicibus  Pyrenaei,  ubi  utriusque  maris  propinquitate  con- 
ckiditur;    nam  paulatim  difFusior  adjacet  in  latitudinis  excrementum. 

DE  MONTE  PYRENAEO  ET  PROVINCIA  NARRONENSI, 

6«>4  Idem   igitur   Pjrenaeus   ex   alio   latere  Galliarum  finibus  admovetur,    a 

cujus   radicibus    quidquid  interjacet   usque    Rhenuni,    et  item   inter  Occanum 
et  montes    Gebennam    et  Juram',    GaUicis  regionibus  attributuni.     Narbonensis 

naccnsis  (C),  Dainistattensis,  et  Rciclienauensis.  Scd  Et  promontoril  nomen  est  Olarsi)  in  Occanum  pro- 

iteruiii  Plinium  nialc  intcllcxit,  dum  proviuciac  prae-  fccti,    quo    finitur  Ilispania,     luqnit  Mariana   1.    1. 

tcr    coutrlbutas    civitatcs     CCXCIV    trihnlt;    Pllnli  lilst.  c.   2,  p.  5.  Hahd.  (ad  Plln.  4,  20,   54  u.  3). 

culm    vcrba    liacc    sunt:    nAccedunt    Insulae,    qua-  —  AIIos    Gersonts  legcrc    Grotius   notavit  in  niar- 

rum  mcntlone  seposita,  praeler  civilales  contribtitas  glnc;   in  codlclbus  niliil   subsldli   invenl. 

aliis    ducentas    nonaginta     quatnor   provincia    ipsa  auidijuid  iiiterjacet^  Eosdcm  Galllae  fincs  tribuit 

continct  opplda  centum  scptuaginta  novcm.n     Con-  Suctonius   (Caes.  2.^),   quam  ait  »a  saltu  Pyrcnaeo 

trihulae   autem    suut,    quae    Graece   6vvT£Zov6<XL  Alpibusquc  ct  niontc  Gcbcuna,  Ilumlnlbusquc  Rbe- 

slg  aXXrjv  JtoXlV  appcllantur.  no  et  Rbodano   contlncri. 

sexcenta  sej)ten%\   Edlll  septuaijiula  pro  septem  Gehennam^     Ilubet    cadem    Mcla   Ilb.  2,   «;.   5. 

liabcnt;  sed  nostra  lcctlo   non  soliini  niarglnl  Gro-  Gehennani  qiioque  Cacsar  Ilb.  7  bell.  Gall.    p.  81. 

tlanac  codlclbusque  Monaeenslbus  (A.  C)   ct  Darm-  Gehennas  vocat  Lucanus  L.  I,  v.  433;    et  Geben- 

stattcnsi,  scd  Pllnio  ctiam  (3,  3,  4)  conformls  est.  nicns   nioulcs  Mela.    Galli   les  monts  des  Ceventies. 

Practerca   cx    anfcriorlbus    edltloulbus  restltui  pro-  IlAni).  (ad  Plln.  3,  4;  not.  7) — Codicum  lectloncs 

ttahiltir,    quum   Grotliis    prolrahit   edldlsset.  variant,  slquidcm  Monacensls  (C)  Gabentiam,  Darm- 

larsonis^  In  Pllnli  plerlsque  codlclbus  Olarsonis.  stattcnsis  Uegentiam,  margo  IVorlmbergensIs  Geheii- 

Grot.  —   Oia6co  Jto/iig  cst  Ptolcniaco  1.   2,   c.  6  7iam  cxblbct;    scd  routatione  non  egcnius. 

in  Vasconum  oppidls  maritlmis:  nunc  pagus  0/arco,  Juram^   Ita  Plluliis;   MS.    Diiris ,    fortc  Juris, 

leucis  a  Fontarabia  duabus.  Martiano  Jarso  dlcilnr.  ut  in   Sollni  aHtlijuis  codiclbus.    Plol.  iovQCi66og. 


Martiani   Capellae  lib.  VI.   §.  Goi.  olO 

autcm  provincia  appellatur,  quae  interno  niari  alluitur;  haec  Braccata  antca 
dicebatur,  quae  ab  Ilalia  jngis  Alpium  atque  anine  Varo  discernitur,  cujus 
longitudo,  sicuti  zVgrippa  diniensus  est,  treccnta  septuaginta  millia  passuum , 
latitudo  autem  ducenta  quadraginta  octo.  In  hac  provincia  Rhodanus  fluvius  63o 
ex  Alpibus  veniens  per  Lemannum  lacum  meat,  ct  causas  fertilitatis  importat 
terrae  germinibus  ac  fecundis,  cujus  ora  divcrsis  nominibus  appellata;  nam 
Hispanicnse  unum,  alterum  Mctapinum,  tertium,  quo  plenior  mcat,  Massa- 
lioticum  nuncupatur.  Provincia  viris,  opibus,  frugibus  memorauda;  unoque 
transcurrenda  piaculo,    quod  ilHc  fas  fuerat  hostias  humani  gencris  immolare. 

DE    ITALIA. 
Sed   post  Alpium   montcs,   qua   facies   prominentis  naturae  ortivi   Solis  63<> 

Grot. —  Apiid  Plinium  et  Jttra:  sed  MSS.  omncs  dend.  (ad  Appul.  I,  p.  iiliO).  —  Qiiodsi  corrlgciidi 

€t  Juribits.     Mcla   1.    2,   c.   H    non   Jiiram  moiitcm,  liccntia  duta   cssct,    iniilto  faciliiis  locus  cincndare- 

scd    LcmaDnum    iacuiii    (incm    statuit    IVarbonciisis  tur   dcleta  copiilatlvn   nc,-  at   Laud  scio   an  fecundis 

provinciac.    Jura  pro  locoruin  diversitatc  varia  sor-  ex    abbreviaturr.  natum  sit  pro   fecttndilatis. 
tltur  nouiina  le  Jou.x;  le  mont  St.  Clautle,  le  Credo,  Metapinum\    Sic  liacc  oiiiuia   et  Pliuius.  Grot. 

cet.II.4RD.  (ad  Plin.  4,  4,  S;   n.  8).  —  Variantcni   lcctioncm   Alpinttm,    quam    margini 

Braccata\  Sic  scripsi  ePlinioj   codiccs  Rciclic-  Grotius  adscripsit,    commcmorassc   sufficiaf. 
nauensis,   Darinstattcnsis,  Monacenscs  (A.  C)  bra-  Massalioticttm^    Codcx    Rcichenaucnsis  Massi- 

cata,  qiiod  eodciii  redit;    cditi  male  bracJuita.    No-  liolicutn,    scd  Graecam   forinam    servavi,    quam    cl 

muiis  origo  a  fcmoralibus  nota  cst.  Pliiiiiis    habct:   »Libyca    appcllantur    duo    ejus    ora 

quadraifinta     oelo]     Grotius     addidit     continet ,  niodica tcrtium  idcuique  amplissimum  Massa- 

quod  tanieu  quum  ct  ab  antcrioribus  cdiiionibus  ct  a  lioticum. « 

codicibusRcichenaucnsi  ct  Darmstattcnsi  absit,  omisi.  opibus]  Codiccs   Darmstaltensis,    RcichcnancQ- 

Lemanntim]   Lucanus:  sis,  et  Monacensis  utcrque   pracbent   oppidis,  qnam 

nDeseruere  cavo  tentoria  f.xa  Lcnianno.»  Icctioncm  et  Grotius    in    margine  notavit;    scd  rcfi- 

Grot.  —    Dc    scripJijra   nominis   vide    ibidcm   Cor-  nui   vulgatain,     quia    apud    Pliuium    est:    Bagroruin 

tium  (ad  Lucaii.  1,   39G).  cultu,    virorum  morumque   dignatione,    amplitudinc 

fectindis]    Fortc   felubus ,    si    glossarum   cxpo-  optttn  nulli   provinciarum  postfcrenda." 
sitiones   scquamnr.  Ego    inalim  fectmdat.  Grot.  —  humatii]    Mcla   (3^  2;    p.  SO  Voss.):    iiGenles 

Praefcro     cineiidalioncm    fetubus:    nisi   malis    fetti-  supcrbac,   snpcrstiliosac,    aliquando   ctiam  iminanes 

ris,    ut  alibi  saepissime,  vcl,   quia  rarior  vox  cor-  adco,  ut  bominc-in  optimani  et  gratissimam  diis  vic- 

niptioni  causam  dcdit,  pecudis  sive  pectidibtts.  Oc-  timam  cacdercnt.u     Adde   et  Solinum    (c.  21), 


520  Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  656. 

illuniinatione  perfiinditur,  inchoat  atque  descendit  Italia  longe  ante  alias  omnes 

637  laudibus  veterum  in  urbis  Romae  gratia  praedicanda.  Cujus  principium  Li- 
gures  tenent;  dchinc  quac  ubertate  soh  sacrata  occupavit  Hetruria  regio,  tam 
indigetis  Aeneae  foedere,  quam  remcdiorum  originc  atque  ipsius  Tagetis  ex- 
arationc  celebrata;  Umbri  mox,  Latiumque  atquc  ostia  Tiberina  dehincque 
ipsa  caput  gentium  Roma,   armis,    viris,  sacrisque,   quamdiu  viguit,    coehferis 

638  laudibus  conferenda;  haec  a  mari  sexdecim  passuum  miUibus  disparatur.  De- 
hinc  httus  in  Volscorum  nomen  sortemque  concessit;  mox  Campania,  Picen- 
tesque,  ac  Lucanum  httus  Brutiumque  conjungitur;  cujus  promontorium  in 
meridiem  austrumque  respectans  in  mare  procurrit  lacvaquc  aha  interioris 
sinus  fluenta  complectitur,  ut  si  a  primis  Alpibus  dcxtrum  latus  ct  prolixi 
montis  brachium  contempleris,  promincntias  utrinque  componens  theatrum 
quoddam  spectare  videaris  undarum.  Lunata  quippe  et  quodam  hemicyclio 
in  proniontorium  mcmoratum  circumfertur  Italia;  denique  ab  ipsis  Gadibus, 
qua  se  fauces  freti   interflucntis  apcriunt,    in  Brutium  sinum,    qui    est  primus 

t>39  Europae,  emissa  maria  conquiescunt.  Interior  vcro  tellus,  quac  in  superum 
mare  Boreamque  profertur,   Graeciae  ora,    Salentinis,   Pediculis,   Apuhs,  Pe- 

ortlui]    Ita  codiccs   Daruistattcnsis,  Rciclicnaii-  ricentes]  Rectiiis  Piccntinos  dixisset;  vidc  Ccl- 

ciisis,  et  Monaccnses  (A.  C)  pro  orlUHm  in  editis.  lariuin  (T.  I,  j).  8i>9). 

pafnndilii,-]   Sic  codiccs  Monaccnscs  (A.  C)  pro  Lucanum  littus]  Salinasiiis  (ad  Solin.  p.  S7)  in 

prnfunditur  iu    cditis.     Mox    exp.ili    qnod    Grotius  ^"'"I"'^  «'*^'=  '"'«*  *''''"1'''    "''l"*^  »=1  llcichciiaueusis 

ncscio    uude   intrnserat   sola  post   Italia,    quun,  in  *=*  Darn.statle.isis   codiccs    pracbcnt,  mutarc  taincn 

mcis  quoquc  codicibus   non  exstet.  »»'"''    1"'»    "''""«   '"  Volscorum..  cct.  praccessit. 

.         .  lacvaque  uUa\   Alios  ala  legcrc  Grotius  iu  uiar- 

III  urhis  Romae  J    Ai.t  im  supcruuuin ,    aut  pro        .  ' . 

•11  .  1       !•  •■  •!        •  S'"'^  notavit. 

«»•«<(«  scr.bcnduiu  orafiam  5  scd  cod.ces  niliil  variant.  .  . 

qui  est  primus\   Quatnor  enim  cum  Plinio  (3,  1) 

ttbertate  soli]    Grotius   Soli  scripslt,    quasi  Soli  .  i.,  •  „     •„     •  •. 

J  i      '     i  "  pracc.puos  nicd.tcrranc.  maris  s.nus  numcrat,  »quo- 

sacrata  fucrit  Iletruria,  scd  I.ac  dc  rc  nihil  constat;  /-,  i       *>•         .  ..  ..   j-  . 

'  '      rum  pnuius  a   dalpc   Hi.spaniac  cxt.mo,   ut  dictnm 

nialui  igltur  soli  ubcrtatem  jungcre.  ^^j^  ^^^j^  Locros  ct  Brutium  «squc  promontorium 

Ta(/etis]  Vide  supra  (ad  §.  io7).  Pro  remedio-  immcnso   ambitu  flcctitiir.« 

rnm  vercor  ne  reliyionum  lcgcudum  sit.  superum\  Id  cst  Mrinticum,  ut  Tijrrhemtm  in- 

.sc.v<Jcc»n]   Alii  XV.  Grot.  fcrum.   Vidc   CcIIariuin   (p.  G36). 


Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  659.  521 

lignis,  Istris,  Liburnis,  et  ceteris  populis  obscurioribus  habitatur;  laevorsum  quo- 
que  se  flectit,  et  iteui  duobus  proniontoriis  pcltae  Aniazonicae  formam  reddit; 
dextro  cornu  Leucopetram  tendens,  laevo  Lacinium.  Unde  quum  longa  sit  ab  Al- 
pibus  Praetoriae  Augustae  per  urbem  Capuam  et  Rhegium  oppidum  absque  re- 
curvo  flcxu  decies  centena  et  viginti  millia  passuum,  nusquam  vero  trecenta  la- 
titudo  cjus  exccdit.  A  solo  igitur  Italico  Liburnia  Istriaque  discretae  sunt  ccutenis 
millibus  passuum,  quod  distat  ab  Epiro  et  Illjrico  quinquaginta  millia,  ab 
Africa  intra  ducenta  millia,  ut  Varro  commemorat,  ab  Sardiuia  centum  viginti,  a 
Sicilia  mille  quingentis,  a  Corsica  minus  octoginta,  ab  Issa  quinquaginta.  Vcrum  6i0 
omnis  Italiae  circuilus  tenditur  vicies  centena  quadraginta  novem  miHia;  ejus 
umbilicus  in  agro  dicitur  Reatino;  angustior  plurimum  cst  ad  portum  qucm 
Hannibalis  castra  dicunt;  nam  vix  ibi  viginti  millia  passuum  lata  est.  Verum 
Italia  eliam  Pado  flumine   memoranda,    qucm   Graecia  dixit  Eridanum;    liunc 

peltae]  IIoc  (juoqiie  ct  quac  scqunntur  cx  Pliuio  iiisula  In  marl  Adriatico  aJjacens  Daltuatiac.   llinc 

(3,  6):    »Est  crijo  folio   niasime  querno  assimilata,  Issicus  sinus,    Ptol,   tab.  4.    Aslae,   ct  Ilcrodot.  I. 

nuilto  procei-itatc  aniplior  qnain  latitiidinc ;   in  lacva  3:  xavaTOV  'Id6iy.6v  'McAovfievov  xo^JtOV. GnoT. 

se  flectens  cacumine,  ct  Amaz,on{cae  fonna  dcsincus  —  Confer  Straboncm   (2,   p.  124  init.   Casaub.). 

parinae,    nbi    a    mcdio   cxcursu  Cocinlbos   vocatur,  vicies^   Sic  codiccs  Monacenses  (A.  C),  Rclcbc- 

pcr  sinus  liinatos  dno  cornua  cmlttens,  Leucopeham  „auensis,  et  Darmstaltensis,  non  viyies,  nt  in  edltls. 

dcxtra,    Laciniiim    siulstra.«     Panna    enini    Latine  ,,»,..        /«      .»s       i  n     •• 

,  ....  ttmhilicus]    Pbnius  (3,    17):   »In  agro  lleatino 

quod   jte2,TV    Graece.     Amazonibus   panter   tribuit  „    .         .  .  „  .       ■      w.  v 

.   .  ^  Cutiliae  lacum,   in   quo  flnctuct  insula,  Italiae  um- 


billcum  csse  M.  VaiTO  tradit.<<  Martianus  tamen 
blc  et  In  scquentibus  Solinuiu  potlus  (polybist.  2, 
23)  ante  oculos  babulsse    vldctur. 


Ovldlus  (cx  Pont.  5,  1,   96) 

oiVec   tibi  Aniazonia  pro  me  sumenda  securis , 

Aut  exclsa  levi  pclla  (jerenda   manu.« 

Forinam  pcltae  videas  apud   Cai-yopbilum  (de  clyp. 

p.  oii),    Scgiiiiuim  (nuiu.  p.  23),  Passerium  (dc  In-  viginti\   Sic  Grotlus  cdldlt  nec  ego  nnitarc  an- 

ccrn.  II,  97),  et  In  niuseo  Florenlino  (II,  32.  33).  sus    sum,     ne    temcre    mutassc    «juidqnam  vldcrer, 

millibus  passuum]    SIc  codlces  Slonacenses  (A.  llcct  a  codicibus  maxlraam  commcndationem  babeat 

C)   ct  Darmstatlenslsi   vulgo  passibus.  centum  tri(jinta ,  quod  jam  Grotius  in  marglne  no- 

octo(jinla]    Sic   dedl    e   Pllnio   et  marglne   Gro-  tavlt  praebcntque   Monaccnscs  (A.  C)  et  Darmstat- 

tlana  pro  septuaginla    in  cdltis,    llcct  alloquin  cor-  tensis;    scd    apud  Soliuum    est  ffuadrajinla,    apud 

rupta    slt    lcctlo    marglnls    Grotianae    Corcijra    pro  PHnlum    (3,    10,    iJ>)  viginti,   quem   quum    noster 

Corsica.  et  infra  (§.  649)  sequatur,  slbl  Ipsum  repuguantcm 

Issa]  Ita  ct  Plinius.    Urbs  cst  In  Lesbo.    Itcm  faccre  nohil. 

CC 


522  Martiani   Capellae  lib.  VI.   §.  640. 

amnem  mons  Vesuliis  intcr  montes  Alpiura  elatior  gignit  fonte  mirabili,  qui 
in  Ligurum  fmibus  flumen  creat,  ac  dehinc  fluvius  mersus  in  penita  telluris 
in  parte  agri  Vibonensis  emergit,  canis  ortu  diffusior.  Nam  solutis  Alpium 
nivibus,  flagrantia  Soh"s  aestivi  exuberat  ukra  gurgitis  ripas,  nulhquc  gloriae 
nobilium  amnium  cedens,  triginta  receptis  fluminibus.  Adriaticum  mare  magna 
6il  opimus  granditate  pcrfundit.  Cetera  Italiae  memoranda  nec  poetae  tacent,  ut 
Scyllaeum  oppidum  cum  Crataeide  flumine,  quae  Scyllac  mater  fuit,  Cha- 
rybdisque  voraginem  ac  vertiginem  tortuosam ;  Pacstana  rosaria,  scopulos  Si- 
renarum:  in  Campaniae   amoenis  antiquitus  nemora,    Phlegraei   dehinc  campi, 

Fibonetisis]   Hoc  e  Solliio  ct  marginc  Giotiana  «f'!di  ego  odorali  victura  rosaria  Paesti.« 

reccpi,    ncc    rcliqiiis    coilicibiis    rcfragantibiis,    qiil      Martialis   (12,   51): 


Bibonetisis  pracbcnt  sollcmnl  confiisionft  (vide  ad 
§.  Sio).  Vulgo  Vibienis ,  nndc  Salniasius  (ad  Soliii. 
p.  84)  fihiensis  scribcndum  coiijccit,  a  Foro  flbii; 
Viboncnsem  cnim  agrnm  In  Italia  nulluiu  cssc  nisi 
qiil  a   Jlbone  f^alentia   dicalur. 

opinms\  Lectio  in  Norlmbcrgensis  libri  margine 
notata  opum;  male,  licct  opiinitas  fluvio  neutiquam 
apte  tribuatur. 


»l'ratanue  nec  hifero  cessura  rosaria  Paesto». 
Columella  (de  re  rust.  10,  37): 

»Nascnntur  flores  Paestique  rosaria  jeniment.i 
Ausoiiius  (Idyll.  14,    11): 

»f'idi  Paestano  (jaudere  rosaria  cultu.<» 
Campaniae]    Salmaslus    (p.  85)   locum  Iiunc  c 
Solino  Ita    refingi    vult:    »Iiinc  Carnpaniae   ainoenis- 


Crataeide]    Ovidius    Sc;yllam    Crataeidc  uatam     simi  tractiis,    Plilegracin  cet.,   temcre  sane,    qnum 


rcfcrt,  et  Homerus   dixit: 


nihil   codiccs    varient,    nisi   qnod   pro   nemora  allos 
JXumeria  Icgcrc   marginl   Grotius  adscripslt.     Cctc- 


Substltucnda  Itaque  lioc  loco  MS.  nostri  lectio  Cra-     ruin  dc  Campaniac  amociiltatc  ^lde  IMInlum  (3,    9), 


taeide  flumine ,  quae  Sojllae  maler  fuit.  Grot.  — 
Iii  cdltls  cnlm  crat  mii  Scyllae  paler ;  scd  Grotlano 
codicl  aeccdunt  Slonaccnses  (A.  C)  et  Darmsfatten- 
sls.  Confer  Iloiuerum  (Odyss.  12,  So  et  124)  prae- 
tercaque  Salinasinm  (in  SoIIn.  p.  82)  virosqnp  doc- 
tos  ad  Ovidluin  (T.  II,  p.  916  Biii-in.).  Lcctiouem 
Siletian   pro  Scijllaenm   margint   Grotlanae   adscrip- 


Dlonysiuin  Ilalicarnasscnscm  (1,  p.  92  Rclsl;.),  Po- 
lyblum  (5,  91),  Su-aboncm  Qi,  p.  242  Casaub.), 
et  Floruni  (1,   IG). 

Phlegraei]  PIInius(l8,  29,  1):  «Quantum  aii- 
tcm  unlvcrsas  tcrras  canipus  Cauipaniis  antccedit, 
tautum  ipsum  pars  cjus,  quac  Laboriac  TOcantur, 
qucin  Gracci  Phleijraeum  appcllant.    Finluntur  La- 


tani,    ct    Grateide  pro    Cralacidc  In   codlcibus  Mo-      boriae  vla  ab   utroqiic  lalcre  cousulari,   quae  a  Pu- 


naccnslbns  commcmorasse  suHicIct. 

rosfcria]  Certatlm  a  poctis  indc  a  Vlrgillo  (georg. 
4,  119)  iibifcri  rosaria  Paestln  celebraatur.  Pro- 
^cftius  (4,   i>,  39): 


teolls  et  qiiae  a  Ciiinis  Capuain  ducit.<i  Addc  Po- 
lybluin  (2,  17)  ct  de  noiulnls  originc  Dlodoriim 
Siculum  (4,  21.  o,  71)  et  Apollodorum  (2,  7,  1) 
cum  nostra  nota  siipcriori  (ad  §.  423). 


Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  611.  523 

habitatioque  Circcia  Terraciaa,  prius  insula  nunc  juncta;  Rhcgium,  quae  ab 
Sicilia  conlinenti  separata,  atque  in  conipensationem  conncxae  telluris  in  in- 
sulam  religataj  Formiae  etiam  Laestrygonum  habitatiouc  famosae. 

DE  CONDITORIBUS  URBIUM. 

Hoc  loco  possem  etiam  urbium  percurrere  conditorcs,    ut  a  Jano  Jani-  642 
culum,    a  Saturno   Latium,    a  Dauae   Ardcam,    ab  Hcrcule  [Hcrculanium  ad 

{nsula\  Male  Soliniini  aiictorcni  seciitiis  ad  Tcr-  insiilani  relegatam,  Rlieglnosque  ab  cjiis  contincntc 

racinniii  rctulit,   quae  Plinius  (5,  9)  rcctius  de  Cir-  separatos.   Elcgaufcr  cotijuncta»!  tcrrani  opponit  in- 

ccjis    rcfcrt,    »quondain    insulam    imuienso   quideiu  sulac.   Conjuncia  idcin  cst  quod  conCuiens  vel  con- 

circunuiatain   inarlu     fuissc,   ct   post    aunum  dcmum  tinua.     Ovidius: 

CCCCXL  urhis  Roinac  maris   vcl  alluvic,    vcl  quod  xLeucada  contimiam  veteres  habuere  coloni, 

pracfert  (2,  87)  rccessu   Ilaliae  acccssissc.  Aune  frela  circumeuHtv  — 

Rhe(jiun\\   Yidc    vcro  sitne  iutcnq)cstiva   Rhegii  nam    contincns    aut   contiuiia   tcrra    cst    nnllo   inari 

in   liis   Capellac    inentio.      Quid    cniiu    Rlicgium   ad  intcrriipla.  S.ii,5L\s.  (ad  SoIiiL  p.  83) —    VcIIcm  iu- 

Tcrracinam?     Ego,    quum    MSS.   juncta    vcl    con-  dicassct  Salinasius,   quid  c  codice,  quid  ex  ingcnio 

juticta  rcjiOMi  legant,  tcntabam:  «prius  iiisula,  nunc  pcticrit;    sic  tutissimuin   fuit  uiliil  in  textu  mutare, 

juiicta    rcgioni,     ciijus   Sicilia    contiuenti   separata*;  licet  fatear  re/e</nfa  miLi  unice  verum  vidcri;  rcliquos 

sic  cnim   prono    alvco    oratio    dccurrct.  Wesselesg.  errores  Laud  sclo  an  ipsl  Martiano  potlus  tribucrim. 
(ad  Itlner.  Ant.   p.  491). —    Lectioncra  re(/ioHi  jain  conditores]    IIos    quoqne    cx   Solino    (polyliist. 

Grotius  margini  adscripsit  pracbelquc  ct  codcx  Mo-  2,  H)  sumsit,     quocum   Isidorum   (etjmol.  !.">,    i, 

naccnsis;   scd  Rlicgil  incntioiic  carcrc  vix  possumus,  50  scqu.;   p.  181   Arcv.)  coufeire  licct. 
qnod    Solinus    qnoque    cuin    Terraclna    coniparavlt.  «  Ja/io]  iVotl  sunt  Virgilil  (Aen.  8,  3S7)  versus: 

Vlde  omnlno  Strabonem   (1,  p.  6O5    5,    p.  250),  ujlanc   Janus    pater,     hanc  Satwnus    condidit 

ApoIIodorum    (2,    5,    10),    Justlnuiu   (4,   1)   quae-  arcem : 

quc  doctl  Intcrprctes  Ibl  athilerunt.  Janiculum  huic ,  illi  fuerat  Satvrnia  nomen.* 

relifiata]  Martianl  ^crba  sie  sunt  legenda:   »Ter-  Latium]   VlrglHus  (Acn.  8,   522): 

racina    prius    insula   nuiic   conjuncta:   Rbcginiquc    a »Latiumque  vocari 

Slclllac  contincntl  scparati,    eaque  In    conipcnsatio-  Maluit ,   his  quoniam  latulsset  tutus  in   oris.' 

nem  conncsac   telliirls  In  Insulam  rclcgata.«    IIuuc  Unde  ct  Ilcrodianus  (1,    16). 

locum   partlin   conjcctura,    partini  llbrorum  auctori-  Danae]   Ita  restitui,   antea  iiblquc  Dane  lcge- 

tatc   Ita   corrcxiinus,   qniim  vulgo  comiptissimc  eill-  Latur.  GnoT, —  Sollemnl  scilicet  Ktcrariiin  E  ct  AL 

tus  sit.  Diclt  Tcrracinam  prius  insulam,  postea  c<jn-  confuslone.   Cctcrnm  Loc  quoquc  ex  "\irgilio  (Acn. 

jnnctani   ct   conlincnls   anncxam;    In  ciijus   rci  c  om-  7,    410): 

pcnsationcm  Siciliaiu,  quae  antc  contincns  era*.,  in .^quam  dicitur  vrlem 


524  Martiani   Capellae  lib.  VI.   §.  642. 

radicem  Vesuvii,  a  quo  haud  procul]  Pompejos,  quum  boum  pompam 
diicoret  Iberorum,  ex  cujus  laboribus  in  Liguria  campi  Lapidarii  sunt  appellati, 
quod  ibi  eodem  dimicante  saxis  ferunt  pluvisse  coelum;  idem  etiam  lonio 
nomen  dedit;  nam  lonem  Naulochi  filiam  obsidcntem  vias  latrocinaliter  in- 
teremit.  lapygas  lapyx  Daedali  filius  condidit,  Corani  Dardanus;  Agyllam 
Pelasgi,     Tibur    Catillus    praefectus     classis    Evandriae.     Parthenope    dicta  ab 


^dcrtsioneis  Danac  fundasse  colotiis , 
Prnecipili  deluln  noto  ^   locns  Ardea  auondam.'t 
Ilerctilanium]   Qiiac  liic  uncis  iiiclusa  siint,  du- 
bilai-c   licct,   num  Martiani  sint.     Absiint  enini  tam 
a   Soliuo     ct   Isidoro,    (]uaui   ab    antirjiiis   codicibus 


Dregioneni  lonicnm  ab  lone  IVauloclii  filia.«  lo- 
niuiii  ab  lunc  Italo,  alii  ab  lonio  Illyrio,  inijtiit 
Stepbanus,  dictum  voluiit.  ScrTius  lonium  istum 
insulae  rcgeni  fuisse  dlcit  contra  Illyricum.  IVibil 
boc  ail  lonicaiu  rcgioncni.   Praeterca  qiiis  illc  Nau- 


(Salmas.  ad  Solin.  p.  o7)  iiieisrjuc  Monacensibus  (A.  lochus,  cujus   filia   lonc,    vel   ut   alii  libri  ajipcllant, 

C),   Rcicbcnaucnsi,    et  Darmstattcnsi.    De  ipsa  ta-  Atdochus?    lu   scrijilis   libris   3Iartiaui   Gapcllae  di- 

mcn  uomiuis   uriginc    constat    e  Dionyslo  Ilallcar-  cl(ur  Autoclus;   possct  cssc  AvTOxAOQ,  ut  Ohoy.- 

nasseusi  (I,  44;  p.  lil  Rcisk.),  ciijus  bacc  verba  Zog,  "AvdQoy.Xoq ,   mclius  tanien  scribi  putem  ^/m- 

sunt:    »'IlQax/iTJg  Ss  .  .  .   jtoXlxvrjV   ejfiovvfiov  tohjci  ftUam,    (jui    fiir   insignls  cx   fabulis  notus   ct 

avrov    XTldag,   sv-Qa  6  ^ro/Loq  avrco   ivavXo-  fillam  slbl  similem  liabult  loncm  pvocaciter  vias  Insl- 


X£lTo ,  Tj  aal  vvv  v.to  Pcofiaicov  olxovfxivrj, 
'Aal  [IIoixJtT]tag  iv  fiidco  oiEifxivr]  Nea.toZscog 
re  Xiiuvag  iv  Jtavrl  %aLQco  fielialovg  ixov6a 
K.  r.  X.  De  Pompcjls  autcm  practer  Soliiiiim  ct 
Isidorum  vldc   Scrvlum   (ad  Vlrgil.  Acn.  7,    G62). 

Lapidarii^    Intcr   31asslliam    ct   Ilbudanl    ostla, 
Strabonc   tcstc   (4,   p.  182),    (jucm  oninlno   vide. 


deiitcm.  Adbuc  tamcn  bacsllamus  In  loulca  rcgionc. 
Quld  si  Chonica  scrljjserat  Soliuus  ct  Chotte'.' 
S.tX5L4S.  (ad  SoIIn.  j).  J>8). —  lotiio  \tvo  loniae,  qnod 
jam  Grotius  marginl  adscrij)slt,  dcdl  c  codlclbus 
Rclcbcnauensl  ct  Darmstatlcnsi;  Anlocli,  quod  Idein 
In  margine  legerc  alios  notavit,  reeljicrc  audaclus 
duxi,   quum    in    lils  jiixta   ciim  IgQoranllssImls  call- 


qtiod    ihi    eodetn  ]    In   Palatlnls    scbedis  lectum  gcm.   Nnnlochtitn  SicIIiac  oppldum  babes  apud  Suc- 

mlbl  cst   (fuod  Jovi  co   ditnicatite ,  quoniodo   ct  Vi-  tonium  (Oct.   IG). 

nctus  in   suis,   ct   clarlsslmits   Merccrus  Inveiicruut;  Atji/llaiti]   Quac   ab  Etruscis  postca  Caere  dlcfa 

quam  lectlouem    puto    factain    cx   corrupta  ioi  jiro  est;    vldc  Cliivcrlum  (Ital.  ant.  T.  I,  p.  489  sequ,). 

ibi,    ut    rccte    babcut     optlmi     duo    Rcgil,     qui    et  CuliUus]   Uude  »mocnia  Catllld   apud  Horatium 

pluvisse  legunt  c(Q;^cuycog  pro  ;)/hi"«sc.Sai.!Ilis.  (ad  (Od.  1,   18,  2).  Addc  Vlrgilium  (7,  G70)  cum  e\- 

Solln.  p.  S8) —  Rcccpl  ibi  vulgo  omlssum,   ct  plu-  cursu  Ileynll   (T.  III,  j).  liJI). 

visse,    quod    etiam    Oudcndorpiiis    (ad    Aj)pulcj.  I,  /)i(/»iHA- fl5sej-H«<]  Iliic  rcfcr  Illos  Vcrgilil  versust 


p.  oil)  In  antlqulsslinls  codlclbns   Icgl  teslaUir. 

lonio]  Editur  quldcm  passiin  apud  Martiauum 
»idem  lonine  notnen  dedil* ,  sed  omnia  scripta  ejus 
ex.emj)laria     ieguut    lonio.      Allud    volult     SoIInus: 


nNec  Praeneslitiae  futidator  deftiit  tirbis 
Vtilcatto  gettituitt  pecora  ittter  agrestia  regem, 
Jitvetitnmqtie  focis  omnis  ^uein   credidit  aetas, 
Cctectilus.v 


Martiani  Capellac  lib.  VI.  §.  642.  S2o 

Sirenis  sepulcro  hoc  uomine  vocitatae,  quae  nunc  Ncapolis  appellaturj  Prae- 
neste  ab  Uljssis  ncpote  Praencste,  licet  alii  velint  Caeculum  conditorem,  qucm 
pignus  asserunt  fuisse  flammarum.  Arpos  et  IJenevcntum  Diomcdcs,  Patavium 
Antenor,  Pylii  Mctapontum  condidere;  sed  nil  mca  interest  origincs  urbiuni 
perscrutari. 

DE   INSULIS    TYRRHENI   MARIS. 

Nunc  quoniam  continentis  lerrae  limes  interflucntis  freti  cocrcitione  di-  645 
stinguitur,  non  alicnum  est  inter  flueuta  emergentes  tcrras,  quae  quod  in  salo 
sint  insulae  vocitantur,  pracsertinique  nobiles  commoncrc.  Ncque  enim  mo- 
rosa  debet  esse  percursio.  Transeo  itaque  Pityusas  a  silva  pinea  niemoratas, 
quae  nunc  Ebusus  appcflatur,  in  confinio  Carthaginis  novae,  Balearcs  ctiam 
duas,  Colubrariam,  et  quas  Gymnasias  Graeci  dicunt,  vel  Caprariam  nau- 
fragalem;  in  (jalliac  quoque  ora  in  llhodani  ostio  Metina,  mox  quae  Blascorum 

Explicat   et  liiinc   lociini    Soliuiis,    qiii  ilc   Caeciilo  silvaj   Pliniiis  (3,    II)    «a  frutice   pineou^     sed 

Joqncns  ait;  nqucni  juxta  igncs  fortuitos  iuvcnerunt  silvn  nonnunquani    pro  frutice  pouitur  (Salnias.  acl 

Digiliorum  sororcsn;   m.  forluito.   Digitii  autcm  sunt  Solin.  p.  279). 

dciy.TvP.OL  idcdoc.     iVisl  digiti  nialis   quod  propius  Gyinuasias]    Vlde    Straboncm    et    Stcplianum. 

ad  Graccuiu   acccdit.   Sic  Ciecro  dc  IV.  I).  dc  Iler-  Gkot.  —    Easdem  esse    cum    Balearibus    vel   Livii 

culc:   iiTertius  cst  cx  Idaeis  Dactylis«  3IS.  Ciccro-  epitome    (lib.  60)  docet:    »quas   Graeci  Gyinnesias 

nJs  Iiabet  Di<jitis.  Grot.  —    Yide  inpriuiis  Scrvium  appcllant,     quia    aestatcm    nudi    exigunt,    Baleares 

ad   Yirgilii  locum  (Aen.  7,  678)  et  j!Iythographos  autcm  a  tell  missu  aut  a  Baleo  Ilerculid  comitc  ibi 

Vaticanos  (p.  29  et  136  Bode).  rclicto  tuuc  quum  Hercules    ad  Gcryonem    naviga- 

BeneventHm\  Vcl  potius  iUa/eue/jfftm^  Stcpbano  ret. «    INisi  igitur  lectio  nostri  corrupta  cst,  Plininm 

qnoque  tcstc  (p.  76  Xyland.):  i3fi'i',(?£i'roS' ;:^W()/oi'  malc    intcllcxit,    ciijus    baec    verba  sunt:  nBalearcs 

ZiiOlirjdovQ    iv    IzaPlcx'   oL  dk   OTi  y.Ti/ua  Aio-  duae  et  Sucronem  versus  Colubraria.  Baleares  funda 

(irjdovQ,  ')]   y.ai  MuZosvTog  i/^Jysro.   Confcr  ct  bellicosas  Graeci  Gymnasias    dixere.o 

Pliulum   (3,    16):   »IIirpinorum  colonia   una  Bcne-  naufrajalem]     »Insidiosam    uaufragils«    Plliuns 

ventum,   ausplcatius  inutato  nomluc,  quac  qiiondam  appcllat. 

appellata   Malcvciitum.n  uio.v  quae]    Aodidl    mo.v   ex   Pliuio    et   codicl- 

tfuod  in  salo]   Festiis  quoque  (p.  192  Dac.)  lioc  bus   Grotiano  et  Daruistattensi. 

etymon    prodit.    Addc   Isldorum  (etyin.   14,  6,  Ij  Biascorum]  Alii  Blascon,   Ptolcinacus,   Strabo 

p.  170  Arcv.).  1,  10,    ct    quidam    Plinil    codices.  Ghot.  —    Apud 


526  Martiani   Capellae  lib.  VI.  §.  643. 

vocatiir,  et  tres  Stoechades,  quarum  haec  sunt  noraina  singularum:  prima 
Theaiista,  secunda  Pomponiana,  tertia  Hypaea;  ceterasque  exiguas  adversum 
6i4  Antipohm.  In  Ligustico  autem  mari  est  Corsica,  quam  Graeci  Cyrnon  ap- 
pellavere,  longa  centum  quinquaginta  millibus  passuum,  lata  quinquaginta. 
Circuitus  ejus  omnis  distenditur  millibus  trecentis  viginti  quinque;  habet  ci- 
vitates  triginta  tres.  Stipa  autem  citra  est,  Oglasa  infra;  in  sexagesimo  Corsicae 
Planasia  fallax  navigantium  mentiensque  propinquitas;  Urgo  item,  et  Capraria, 
quam   AcgiUon  Gracci  dixerunt;    item  Igihum,    Dianium;     item    Columbaria, 

ipsuni  n'>striiui  alios  Evaslonnn  legerc  idem  in  niar-  —  Codex  Monaccnsls  (A)  Sti/pa^  praclerca  in  co- 

glnc   notavit;   in  Darmstatlensi  est    f^ascovnm.  dicibus  niliil   snbsidii.    Vereor  ne   bic    fjuoquc    cor- 

Sloechades^   Gracce    (jTOi^adeg ,  undc  vuigaris  rupto  Plinii  excmplari  usus  sit,  ct  voceni  Si/Un,  qnae 

scriptura  Stoecades  corrigcnda  erat.   P]inlus:  «Tres  ajiud    ilhini   anteccdit,     corrnptani   Iiuc   translulerlt. 

StoccLades    a    viciuis  Massiliensibus  dictac    proptcr  Plinii    vcrba    Iiaec    sunt:    «Cltra    est   Oglasa;    intra 

ordineui,    quas    iteni    noiuinant    singiilis    vocabulls  vcro    sexaginta   niillia    passnum   a    Corsica  Planaria 

Profen,    et    Mcscn,    quae   ct  Pomponiana   vocatnr,  a  spccie  dicta,  acqualis  frcto  idcoqne  navigils  fallax.u 

tertia  Elypaea.n    Adde  Straboneiu  (4,   j).  184),    qui  Planasia^    Salmasius  (ad  Solin.  p.  9G)  errasse 

tanien   singularum    nomina  non  narrat.     Thetnistam  vult  Martianuin,    qnod   Planasiam  candcm  liabucrlt 

undc    liabucrit     nostcr,     prorsiis     ignoratur,    qiiarc  cum   Plinii  Plnnaria ,    quum  liujiis  nonicn  Latinum 

^VcsscHngius  (ad  Ifincr.  Anton.  p.  SI5):  »cgo  vero«  slt   a  />?fliiiVie  diicluni ,    illius    Graccum  a  Jt?.avav, 

iuquit    Bdcscruissc   Plinium   atqiic  ifa  scrlpsissc   du-  quod  cst  in   errovem    thicere ,  fallere  ^   ct  ccrtc  Pli- 

Lifo^    codcx  enini  scriptus  Protltemislo  offcrt,  nnde  niiis     ipse    mox     alferam    Plnnasiam    coiunicmorat, 

Proten,  ct  ex  Misto  Mesen  formavero»;   nostri  ta-  quac  XXXVIII  millibus  ab  II va  distet;   sed  Plinium 

mcn  codiccs  uibil  variaui.  potlus   dixeriin    duas   fecisse  quae   nna  cssct,   quuin 

Ifijpnea]    In   quibusdam  Pliuli   codicibus  Jl'jpe.  apud   reliquos   iina  tnntum  Planasine  nomlnc  occnr- 

GnoT. —  Relcbcnaucnsls  Ypera,  Monacenses  (A. C)  rat,   ncque  Plannriam  ipsam  c  Lafino  potius  quam 

fJyp^i  Darmstattensls  Ipea,  iindc  conjicere  quis  pos-  Gracco  scrmone  dcrl^.".ndam   ci  visam  csse  inde  ap- 

sit,  Latinls  litcris  pro  Graccis  acccjitis  Hiera  legen-  paret,    quod   fallacem    appcllat,    quoJ    Graecc    est 

dum  csse,   qno  nonnuc  nuuc  illas  insnlas   appellari  jtkavcd6av. 

satis  constat    (vid.   Ll;crt.  T.  II,   P,   2,    p.  4G2);  I^llinm]  Duas  codcm  nonilnc  insulas  agnosccrc 

mutarc  taincn  uiliil  audco.  Plluiuin    patet    cx    Ojus    vcrbis,    sl  rcctc  capiantur: 

Stipa]  Forte  ut  Pliulum  sequanuir:  «Slta  autem  «Capraria,    inquit,    quain    Graecl   Aegllion   dlxcrc; 

citra  est  Oglasa,   Intra  in  scxagosiiMo  Corslcr.c  Pla-  itcni  Acgillum  ct  Dianliimx,    quasi  dlcat  nitcm  alind 

iiaria«,    nisi   pro    Slipa    Icgas    Slint   ciijns  Dicmiuit  AcgHium  contra  Cosanum  littus  divcrsum  ab  Acgi- 

Mela.    Planariam    alii    Planasiam    dicuut,   nt  Ptol.  lio  qiiae  Capraria«;    scd  puto   cuin    errarc   ct   unum 

Et  ila  codcx  Vulcanii,  qucm  nos   scqulinur. Grot,  cssc    Aosiliuu!.    Sic  AtOa/.ip'  ct   'IP.ovccv  Ptole- 


Martiani  Capellac  lib.  VI.   §.  644.  o27 

Veneria;  item  ultra  Tibcrina  ostia  ia  Antiano  Palmaria,  Sinouia;  et  in  Fir- 
luiano  Pontiae,  Pandataria,  Procbyta,  Abaeneria,  Inarinie  a  Graccis  dicta 
Pithecusa,    et  Megaris    etiani   in    Neapolitano;    a    Surrento   in  octavo  inilliario 

Capreae    [Senaria    dicta   et    Telentea],  itcm    Leucothca.      Jam    Africum    niarc  64o 

spectans  a  Corsica  in  octavo  Sardinia  est,  in  quo  angusto  frcto  sunt  parvae 
insulae,    quae  Cuniculariae   perhibcntur;     item    Pinton,     ct    Fossac.     Veruni 

maciis  distinguit,  quac  nna  cst.  Maitianus  Capclla,  Abaenerta]    Ilic   itcrum  reslinantcr  et  irancrite 

nt  Lahctur  in    pluteariis  ejus  libris:  «Urgo  iteni  et  Pliuiuui  exsciipsit,    cujiis   veiba  liacc  sunt:    »Pro- 

Capraria    quaiu    Gracci   Aegion  dixercj    ifein   Eije-  cliyfa,  noii   ab  Aeneac  uutrice,  scd  qiiia  profusa  «6 

Unm,    Dianiiiin. «    Aejjion  cst  Aiysior,    ad   yerbiiin  Jenaiia  crat;   Aenafia  ipsa   a   statione  naviiini  Ac- 

Caprarium;  Eijelinm  scrx^Uim  ^vo  AeijiUnm  rel  ,/e-  ncac,  Iloincro  Inarime  dicta,    Graecis  Pilhecusa.» 

gijlium.  ?fani  ita  scribi  dcbct,   Al$   ct  deiuiiiutivuin  Jnarime]  Ev  Ilonicrico  £(V  ^()it/0(,"  (II..5,  783) 

alyvXri,    parvn   eapra,   iiide  AiyvJltOv   Capraria.  jan,   a  Virgilio  eorruptum  (Aen.  9,  712): 

Diserte  ctiaiu  in  ontiino  Reaio  codicc  AcVVAov  scri-  ,                        , ., 

,,  .     .  .  naurumque  cubile 

bebatur.    In   Poninonii  Mclac    scriptis  cxcinplaribus  _       .         ,     .     .          ...                ™,     , 

'                              '^  Inanmc  Jovts  tmperiis  tmposta   iifphoeoti , 
Ygilium  perperain  pro  Ijilium  wAAecfijUttm.  S axii  vs. 

/    1   c   r             o-    o/^\          -V-     ■        f       .  i>    .i-       ^  1'"="    ccrtatiin    iiuitantur    Ovidlus    (ract.    14,    88), 

(ad  Solin.  p.  !)o.  90) —   i>oslro  lavct  luitilius  .>ii-  '                                                                \                ?         yj 

....      ,        '  Silius   (8,    341.   12,    148),    Statius    (silv.  2,  2, 

uiatianiis   (itin.   1,   32a):  /            j^                    \              ,      , 

„    .         ,  ....      .,                      .           .  76),  alii. 
tMLminiis   Igilii   stlvosa  cacumina  miror«f 

nec  nostrl    codices   variant;    pro    siiperiore    tantuni  5e»t«ii«]  Quae  Lic  uneis  inclnsa  sunt,  non  modo 

AegiUon  alios  Aegilon  scribcrc  Grotlus  in  marginc  ^  P^'»'°'   '*="'"^  <^''*'""  "  co'li"l>"s  Monaccusibus  (A. 

Q^fal  C)  et  Darmstaltensi   absunt,    et  manlfcsto  corrupfa 

feneria]  Veicetinns  codcs  et  Lugdunensis  fe-  ^"°*  "'^'I"*'  "^  Capreas  perfincnt;  an  pro   TelentUi 

naria.    An    Ilettaria  cnra   Pllnio?    Vide  Fcstum   et  lcSendun»   Teleboea?  VirgUius  (Aen.  7,    755):  »Te- 

aiclam.  Grot.  —    IVescio    qiiibus  Pllnli  editionibus  Jel>«""i  Capreae  rcgna... 

Grotium  usum  esse  dicam,  qui  ct  Cohibrariam,  apiid  Sardinia]  Salinasio  (ad  Solin.  p.  98)  snadeutc 

iJlum  legcrlt  pro  Cohitnharia,    et    niimeros  qiioqiic  verba    »jam   Africum    mare    spcctans»,    quae   vulgo 

interdum  allos   afque   In    nostris  exsfaiif.     IIIc    quo-  cuin  Leucothea  conjungcbantur,  Luc  retiili.   Plialus 

que    nostrae   Piiiili  cdlllones    cnni   Itlarllano   con^c-  (5,    13):    >i3Ios   Leucotbea,    extraque    conspectuni, 

ninnt,  nisi   q«od   f'enaria  lcgunt,    qiiod   tamen  rc-  pelagus  Africum    attingens,    Sardinia,    minns    octo 

stitucre,    reliqui»     codiclbus    non    adsfipiilantibus,  millibus   passnum   a    Corsicac    extrcmis«  cet.    Titu- 

dubitavi.  lum  quoque,  qnem  vulgo  pecidiarcm  Labcbat,  omi- 

Firmiano]  Lege  Formiajio.  Grot. —  Rccte,   scd  si,   ne  scrles  insularum   infcrrumperefHr. 

codices   repiignant,    Pliniiis   allter:  nadvcrsiim  For-  Pinton]  Annon  Phijtonis  vcl  Pi/thonis  fossae? 

mias    Pontiac,    in    Ptiteolano    autem    sinii   Pauda-  Grot. —   Nesclo  an  ipsum  Pliniuin   Grotliis  corri- 

tariau   cct.  gcre  voliiciit,  apud  qiiem  cst  Phintonis  et  Fossae. 


5*28  Martiani   Capellac  lib.  VI.  §.  645. 

Sardinia,  a  Sardo  filio  Herculis  appellata,  habct  formam  humanae  plantae; 
denique  Sandaliotes  est  appellata  et  Ichnusa  ,  quod  utrinque  vestigii  formam 
slgnat.  Verum  ab  oriente  centum  octoginta  octo  milHbus  patet,  ab  occidente 
centum  septuaginta  quinquc,  a  meridio  septuaginta  septem,  a  septentrione 
centum  viginli  quinque  millia  habet;  a  Gorditano  promontorio  insulas  duas, 
quae  Herculis  memorantur,  a  Sulcensi  Enusin,  a  Carahtano  Ficariam  Ga- 
latamque,  Quidam  item  non  longc  Balaridas  dicunt,  et  Callode,  et  Heras 
lutra.  Contra  Paestanum  Leucasia  est,  a  Sirene  ibi  sepulta  nominata;  coutra 
Veham  Oenotridesj  contra  Vibonem  Ithacesiae  ab  Ulyssis  spccula  dictae. 

DE   SICILIA. 

(>40  Hinc  Siciha  memoranda,    quae  a  Thuc^^dide  Sicania,  a  mukis  Trinacria 

perhibetur.    Sicania   a  Sicano  rege,    qui  cum   Iberica  manu  in   candcm  terram 
ante   bcha    Trojana   pervenit;     dehinc   Siculus   Neptuni    fihus,    a    quo   uomen 

Ptolnmaeo  fjnoqiie  ^ivrwvo?  r'7y<?o?.    Codiccs  Mo-  leae.«    Sallustius  (lii  fragni.  p.  2ri5  Bip.):  nSardinia 

iiacenses  (A.   C)  ct  Rciclienaucnsis  Pitonis.  in  Africo  uiari  facie  vestigii  Iiumani.«    Claudiani  lo- 

rchnusa]   Vide  Plinium  et  Solinuin.   Silius:  cus  est  in  canniuc   de  Lcllo   Giidonico  (li07).    Pro 

Insula  fluctisono  quondam  vallata  profundo ,  utrinaue   codcx   Reiclienaucusis  ulrumnue ,   nialc. 

Casticjatur  afjuis ,  compressaque  gurrjite  terras  Enusin^   Autcriores  Enosin,  Itlouaccnsis  codex 

Enormes  cohibet  nudae  suh  manjine   (I.  imagine)  (A)  Enusina. 

plantae,  Balaridasl^    Codices  Rciclienauensis  et  Monaccn- 

Unde  Ichnusa   prius   Grajis  memorata   colonis.'  ses   (A.   C)    Liberidas ,    Darmstattcnsis    Leberides, 

Saiidaliotcs  autcin  a  sandalio  ralccauicnti  gcncre  dl-  inargo   Grotiana  Ileheridas,  oadeuKjiie   Gallode  pro 

citiir.   IIuc  facit  ct  Claudianus:  Callode.   De  vci-is  nouiiuum  formis  judicari  non  po- 

nHumanae  speciem  planlae  sinnosa  fignrat  test^  Pliuius  lierelidas  ct    Colludem  appcllat. 

Insula,    Sardiniam  veteres  di.xere  eoloni.«  Leucasia]    Alii  Lcucosiani  appcllant.    CcIInrius 

GnoT. —  Ichnnsa  reposui  auctore  Giotio,  qui  cam  (T.  I,  p.  954)  candeni  censet  cum  ieMto//iert,   quae 

lcctionem  in  marginc  nofavit;   vulgo  Signosa,  quod  supra    commcmorata    cst;     sed    noster  Pliuiuiu   se- 

vix  arl)ilror  fore  qui  ex  vocabulo  sifjnat ,  quod   se-  quitur. 

quitiir,    dcfcndat.  ']^vov6av  appollat  ct  Paiisanias  iSicrtMirt]   Ilacc  quoqiie  ex  Plinio  (3,  li);   TIiu- 

(10,  17,  2)j   noTirb  ^XXilJiK  icar"  (^^'OQ  ixaXi^ra  cydidem  enini  (G  init.)   Alartiauum  Icgissc  vix  crc- 

i6TtV   av^QC0JtOV.«     Pliuius  (5,  lo):  »Sardiniam  dibilc  cst.   Cclcriim  addc  Soiinum  (Ji,   7)  ct  Isido- 

ipsam  Timacus  Sandaliotim  appcllavit  ab  cirigic  so-  rum  (ctyin.  ii,  (>,   52 5  p.  178  Arcv.). 


Martlani  Capcllae   lib.  VI.   §.  6iG.  529 

cidem  commutatum;  nam  Trinacria,  quod  tribus  proniontoriis  triangula  cen- 
seatur:  quippc  unum,  quod  a  Pacbyno  in  Pcloponncsum  in  meridiem  versum 
spcctat,  jquadringentis  quadraginta  millibus  a  Graccia  disparatur;  Pclorus  autem 
occasum  Italiamque  inspicit,  quae  frcto  mille  quingentis  passibus  separatur; 
Lilybaeum  Africae  fines  videt  in  centum  octogiuta  millibns.  Ipsa  autem  pro- 
montoria  inter  se  terreno  itinere  disparantur  sic:  a  Pcloro  Pacbynum  millia 
centum  scptuaginta  sex,  inde  Lilybaeum  ducenta,  inde  Pelorum  centum 
quadraginta  tria.  Coloniae  in  Sicilia  quinquc,  urbcs  sexaginta  tres,  fluvii  647 
fontesque  quaniplureSj  ac  montis  Aetnae  miracula  noctibus  totis  vomentis 
incendia;  cujus  crater  stadiis  vigiuti  patens  favilla  Taurominium  Catinamque 
respcrgit,  magno  strcpitu  mugiens  ct  immcnsos  fragdrcs  iutonans  oblactationc 
flammarum. 

DE   INSULIS  SICULI  FRETL 

In  Siculo  etiam    frcto   insulas    esse   non   dubium    est.      Afi^icam    versus  648 
Gaulos,    INIcHta   a  Camarina   octoginta   quatuor  milbbus  passuum,    a  Lilybaeo 
centum   tredecim,    Cossura,    Hieronesos,    Coene,    Lopadusa,    Aethusa,    quam 

tnangula]  Variis  flgiiris  geograplil  iituntiir,   ut  Confer  et  nostnim    siipra   (§.  639.  G4d).    De  ipso 

tcrraruui    rcgloniimvc    fonnas    describant,    inprliiiis  Siciliae  noniine  Oviditis  (fast.  4,  419): 
Strabo,    qui  ut   Slciliam  (2,   p.  85)  triangulo,    Ita  n  Teifa  tribus  scopuVis  vastum  procutrit  {n  aequor 

Ilispaulam  (p.  127)  tcrgorl  bovls,  Pclopounesum  (8,  Trinacrls  a  posilu  nomen  adepta  loci.« 

p.  555)  folio  plntani,  Mesopotamiam  (2,   p.  79.  80)  Plura  dabit  Clnverius  (SIc.  ant.  p.  7  seqn.). 
piilviuo   remigiim    sivc   (16,   p.  74G)  navigio,   Arla-  Pelorns]    Ila    Pllniiis    ct    Wartianl    libri    cditl, 

naui    (2,    p.   78)  paralielogvammatl,   Indiam   (p.  78.  scripti  Monacenscs  (A.C)  et  llcichcnaucnsis  daut  Pe- 

87)  rhombo,  Pattalcncm  insulam,  quam  Indus  facit  lorias  cum  Sollno^    sed  causa   mutandi  nulla.    Mox 

(io,    p.  701)    trlaugulo,    tcrram    babltabilcm    (2,  fotlus  quinjentonim  passuum  \csciim;    aLlatlvus  cs 

p.  113.    116.    118.    119.    122)    chlamydi,    Ponti  notis  librarlonim   per  errorem  ortiis  vidctur. 
ambltum  (p.  12o)  dupllcl  curvaturac   arcus  Scythicl  septuaginta  sex]    Plinius    se.xaijinta,  Grot.  — 

(add.  §.  661),  promontorlum  Europam  ab  Asia  dis-  Immo  Ilardulno  teste  ejus  codiccs  LXXX^I;   mox- 

tcrmluans    (2,    p.  124   f.)  caprae,    Asiac    latiis   ab  quc  CLXX,    ubi   nostcr  centum  (juadra(jinla  tria. 
Acthiopia  Indc  ad  Occanum  (p.  150  f.)  pardall,  Ili-  Cossura]    Cossurcusium    elegantcm    memonam 

spauiac   rcsioncm   (3,   p.  137  f.)  navigio   comparat.  habcs  iu  ovationum  triuuiphoruiiiquc  catalogo: 

67 


530  Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  648. 

alii  Aegusam  dixere,  et  ceterae.  Sunt  aliae  citra  Siciliam:  ex  adverso  Me- 
tauri  amnis  in  viginti  quinque  millia  ab  Italia  septeni  Aeoliae,  appellatae  a 
nostris  Vulcaniae,  cum  diversis  nominibus:  prima  dicitur  Lipara,  .  secunda 
Therasia,  tertia  Strongyle,  in  qua  Aeolus  regnasse  fertur  et  e  flamma  in 
proximum  prorumpente  vel  ejus  fumo  qui  ventus  flaturus  esset  inteUexisse, 
quod  hodieque  ejus  loci  incolas  certum  est  praesentire;  quarta  vero  insula 
est  Didyme,    quinta  Ericusa,    sexta  Phoenicusa,    ultima  Euonymos. 

DE  PRIMO  SIISU  EUROPAE. 
RiO  Hic  primus  Europae  sinus   Ausonii  maris  patet  nonaginta  sex  miUibus; 

SER.  FULVIUS.   M.    F.    M.   N.  PAETIiVUS   A.  niiUiuni    qulngcntoruni   passuum    una     cum  calidis 

C-D-X.  frontibus.» 
rVOBILIOR.  PRO  COS.  DE  COSSUREi\SIBUS  e  flamma]  Rectius  sic  codiccs  Monacenses  (A. 

NAVALEM   EGIT.  C)  quam  a  flamma  in  editis.    Mox   etiam   pro  ejus 

GnoT.  —  Corruptam  lcctloncm  Idem  in  margine  no-  fi:mo    margo    IVorimhcrgcnsis   librl    e.v    fumo   exbi- 

tavlt:  »ac  Camarina  a  LUybeo  lu  MLXXXVIU  ccn-  bet,    quod    tamcn   rccipcrc    dubltavl.     Infra    autcm 

sura  in    115   HIer.«  scripsl /torf/e^Me  pro  hodie  quoqtie  c  codiclbus  Gro- 

Coene]  Mela  5en«e.  Grot. —  Codcx  Monacen-  tlano,   Darmstattensl,    et  Monaccnsl    utroque.     Dc 

sis  (A)  Scene.  rc  ipsa  vldc  Straboncm   (G,    p.  273)  ct   Diodoriiii) 

f^ttlcaniae]  Ex  Ptolcmaco   vldctur  aliqua  lusu-  Slculum  (3,  7),  ubl  Wesscllnglus  nostrum  quoquc 

larum  pccullarlter  boc  nomine  insignita  fulssc,  quod  In  tcstimonium  adbibult. 
ct  in  Liparae  nomine   accldlt.  Gkot.  Ericusa]     Ita    Slrabo    ct   Pliiilus;     Ptolcmacus 

Tlierasia]  Scncca  (nat.  quacst.  0 ,  21):  uTliera-  "EqmcoSt]  vocat  ct  Pbocnlcusam  (lioiViKCoSr].  Isi- 

siam,   uostrae    actatls    insulam,    spcctautibus  natitls  doriis  vcro   ct  Ericode  ct  Ericusam ,  ct  Phoenicode 

In  Aegaco  mari  cnatam,  quls  diibitat,  quln  iii  luccm  ct   Phoenicusam    nomlnat,    nl  mcudusa    slnt  cxcm- 

splrltus    vcxerlt?"    Sed  hacc  Graeclae  est;   Illeram  plarla.  Grot. —    Solluus   Ericusam,    Phoemcusam, 

prope  SiciHam,  rcctc  Inquit  Ilarduinus  (ad  Piiuium  "EQtxovdSav,   fpOLVLXov66av ,  quae  alils  Eqlxco- 

3,  9,  14)  nqui  Tberaslam  quoquc  appcllarit,  adbuc  drjg  et  fpOLVLXCodTjg.   Mirum  tamcn  in  omnlbus  li- 

anctorem    quaerimns.«     VcrisimiHImum    Igitur    cst,  bris  constantcr    babcrl  Eriphusam,    ct    Iit  Martiaui 

Plinlum  pcr  crrorcm  nomcn  quoquc  communc  dc-  scriptis  codicIbus^ieyji/srtHi.S.VLMAS.  (ad  Sol.  p.  130). 
dlsse    duabus    insulls,     quae    origincm    Vulcanicam  Euotiymos]    Codiccs  quldcm  Monaccuscs  (A.  C) 

communcm  baberent;    confer   Ipsura   alio    loco   (2,  ct  Reicbcnaucnsis  Dutiijmos,  sed  malc.  Strabo  eniin 

89):    «antc   nos  et  juxta   Itallam   inter  Aeolias  In-  (6,  p.  27G  Cas.)  Evcovvfiov  vocatam   cssc  tradit, 

sulas,    itcm    juxta    Crctam   cmcrsit  c  mari  diiorum  quia  slnistra  sit  ct  solltarla. 


Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  619.  bol 

quique  trcs  sinus  habet.  Italiae  frons  incipit,  quac  INIagna  Graecia  appellata 
est,  ubi  amnium  et  oppidorum  copia;  ac  tunc  portus,  qui  Hannibalis  castra 
dicuntur,   ubi  latitudo  Italiae  viginti  solis  millibus  acstimatur. 

DE   SECUNDO   SINU. 

Dehinc  a  Lacinio  promontorio  secundus  incipit  sinus  Europae  magno  6oO 
ambitu  flexus,  et  Acroccranio  Epiri  terminatus  promontorio,  a  quo  abcst 
octoginta  quinquc  millibus  oppidum  Croto.  Ex  hinc  propter  oppida  sinusque 
quamplures  in  mare  Italia  plurimum  pcrgcns  in  Hydruutum  urbem  venit,  ubi 
supcrum  infcrumquc  mare  decem  et  quatuor  millibus  disparatur,  undc  in 
Gracciam  brevissimus  transitus.  Ac  dchinc  Italia  per  populos,  sinus,  urbes, 
fluvios,    montes,    barbarosque    quamplurcs   ducitur   in   fmes  Illyrici,    cujus  a 

^usonii]   Ilic    (juoque    omnia    confiisa.     Pliniiis  tonio,    vos  IVumcnio,   vcl  cui   libucrit  creditisn^   ni- 

enira  Iiacc  Iiabct  (3,    10,    lo):  nllacteniis  de  priino  Iiil    cniin   mutanduin   scntio.    Conjungit  ct  alibi  Ar- 

Europac  sinii;  a  Locris  Italiac   frons  incipit,   Magna  nobius   Pylliagorain  ciiin   Platonc,    ut  lib.  II:    »Py- 

Graccia   appellata,   iu    tres   sinus   rccedcns  Ausonil  tbagoras  niiineros  scit?   Incorporales  formas  Plato.» 

maris,  '  qiioniam    Ausones     tcnncrc     primij     patet  Grot. —    Crotonis    laudibus   plcnus   est  Strabo   (6, 

LXXXVI  M  pass.ii;    noster  autcm  loquitur,    quasi  p.  2G2  Casaub.).  Variantcm  lcctlonem  Gofojja  niar- 

totus  sinus  Ausonium  marc  appcllctur.  ginl   Grotius    adscripsit. 

dicunitir^    Codices    Rciclicnauensis,     Darmstat-  pltirlmum^     Codex    Monaccnsls    (C^    pvimiim, 

tensis,    et    Monacensis    (C)    dicitttr ,    quod    corrcc-  malc;  Prmium  cnim  (3,  1 1,  16)  noster  sequitur,  apud 

tioncm   olct.    De  Hannibalis    castris   vide   supra  (ad  qucm  est:  «quo  Jongissime  in  mnre  excurrit  Italla.« 

§.  6-iO).     Pro    viginti   liic    quidem   Grotius  marginl  JLjdrunttim^    LcaC   Ifijdrutttem ;    vSqovS  Pto- 

adscrlpslt  qttadraijittta,  iit  cst  apud  Sollnum  (2,  23).  lemaeo.  Alia  ab  bac  Hydrnsa.  Gnox. —  CodcK  Mo- 

abest  octoQitita^    Plinius  LXXV.  GnoT. —   La-  nacensls  (A)  Foronttitn,  alter  (C)  et  Darmstattensis 

ciniuin  scilicet,  non  oppidum  Croto,    qiiod  scquitiir,  Fortinttitn,  quod  et  Rciclicnauensis,  sed  a  correc- 

slquldem    CL    stadils,    lioc    est   paiilo    minus    XIX  tore   pracbct.     Vcrum    Plinius    Hydrutilutn    Jiabct, 

M.  pass.  distat   a  Lacinio   Croto,    Strabonl   L.  VI,  quod   Igltiir    servavl,     quamvls    ipsc    Plinius    paulo 

p.  262.    Ex  qua  nostra  aniinadvcrslonc  Martianum  Infcrius  ab  Hijdrtmte  scribat. 

Ipsum  cmendabIs.HARDii>-.  (ad  Plin.  5,   11,   13).  decettx   et  qtiattior^    Et  tres  PJiuIus.  GnoT. — 

Croto\  HIc  docuit  Pytliagoras,    iindc  Crotonius  Codex  Reicbenaucnsls    et  novetn,   qiiam  lectlonem 

dictus.    Est    cnlm    y.QOZCoveiog   gcntilc  a    xQOTtov  jam   Grotius  marginl  adscripserat. 

tcstc  Stcpliano.  Arnobius :  «Vos  Platonl,   vos  Cio-  harbaros]   Alpium   incolac   inlclliscndi  cssc  vi- 

C7  * 


552  Martiani  Capellae   lib.  VI.   §.  6o0. 

fluniine  Arsia  ad  fluraen  Driuiuni  longitudo  pergit  octingenta  millia,  a  Drinio 
ad  promontorium  Acrocerauniuni  centum  septuaginta  duo  millia.  Ora  Illyrici 
liabet  insulas  ultra  mille. 

DE  TERTIO  SINU  EUROPAE. 

6ol  Tertius  autem  Europae  sinus  ab  Acrocerauniis  incboans  montibus  Hel- 

lcsponto  terminatur,  ac  sinus  habet  dccem  et  novem,  proviuciasque  quam- 
plurcs.  Nam  ibi  sunt  Epirus,  Acarnania,  Aetolia,  Phocis,  Locris,  Achaja, 
Messenia,  Laconia,  Argohs,  Megaris,  Attica,  Boeotia;  item  ab  aho  latere 
ahoque  mari  Phocis,  et  Locris,  Doris,  Phthiotis,  ThessaHa,  Magnesia,  Ma- 
cedonia,  Thracia,  Graecia  omnis.  Epirus  autem  incipit  Acrocerauniis  mon- 
tibus,  in  qua  primi  Chaones,  a  quibus  dicta  Chaonia;  deinde  mons  Pindas, 
Dryopes,  Molossique  Dodonaei  Jovis  fano  inclyto  celebrati.  A  tergo  inter  cc- 
tcros  populos  Ponto  junguntur  Macsia  ac  Maedia.  Thraces  usque  ad  Pontum; 
Rhodopae  mox  et  Haemi  videtur  excelsitas.  Tunc  colonia  Buthrotura;  Am- 
bracius  sinus  faucibus  angustis  aequor  accipiens,  in  quo  defertur  amnis 
Acheron  infernac  fabulae  errore  famosus;  post  ahquot  gentes  etiam  Actium 
colonia  cum  Apolhnis  templo,  ex  quo  ipsi  quoque  deo  additum  cognoracntnm, 
civitasque    Nicopohtana.     Egressos   sinu   Ambracio  in  loniura  excipit  diversitas 

dcntur,  quos  Plinlus  (5,  20,    21)    Ifaliac    descrl-  3Iae(Ua\  Sic  scrlpsi  coiirusionis  ^itaudac  cansai 

ptioni  subjunxit.  vulgo  Media.  Alii  Maedicam  appeliautj   confer  Ccl- 

Drinium]   Ilacc   qiioqnc   cx  Pliuio  (I.   5   cxfr.),  larium   (T.  I,  p.  1322). 
uude   simul   apparet   niliili  cssc  quas   marginl  Gro-  Buthrotnm]    Sic  jani   Grotius  scribeudum  yidit 

tius  lectiones  varianfcs  adscripsit  l>f' pro  ociojnjfa  pro  Butrorinn  in  editis,   inquc  antiquissimo  codicc 

ct  tjuinqne  pro  duo  millia.  legl   afHrmat  Wassc  (loco   modo   citato). 

Laconia]  Vulgo  lucptc  Lrcaonia;  veram  Icctio-  Aclium]  Suctonlus  (Oct.  18):  nwvhcm  Nicopolim 

neui,  quam  jam  Meursius  (miscell.  Lacon.  II,    16;  apud  Aclium  condidit,   ludosque  ibi   quiuquennales 

p.  172)  conjectura  assccutus    crat,   iu  vctustissiuio  constituit,   et   ampliato   vctcre  Apolliuis   tcoiplo  lo- 

codice  C.  C.  C.  exsfare  tesfatur  ^Vassc  (ad  Tbucyd.  cum   castroruin,    cxornatum   iiavalibus   spoliis,   Nc- 

5,  lOo;   T.    II,    p.  iiX-i    Bip.)j    addc    Salmasium  ptuno   ac    Marti    consccravit.«     Dc  Apolline  Actio 

(ad   Solin.  p.  138).  i.  c.  littorali  vlde  ct  Straboncm  (7,  p.  32o  Cas.). 


Martiani   Capellae   lib.  VI.   §.  Goi.  o55 

populorum,  et  oblique  apud  quos  inter  ccteras  urbos  oppidum  in  confinio 
maris  nomine  Calydon  Diomedis  Tydeique  progcneratione  notissimum.  Dchinc 
influens  sinus  Aetoliam  ac  Peloponnesum  dividit.  Mox  in  Acarnania  Aracynthus; 
in  ActoHa  Ozolei,  apud  quos  oppidum  Oeanthe,  in  quo  portus  ApolHnis. 
Tunc  deinde  in  Phocidis  campis  oppidum  Cirrha,  portus  Caleon,  a  quo  in 
septem  milhbus  passuum  introrsus  oppidum  J)clphos  sub  monto  Parnasso, 
clarum  oracuhs  Apolhnis;  fons  ibi  Castahus.  Deinde  in  intimo  sinu  angulus 
Bocotiae  montem  Hehconem  juxta.  Peloponnesuni  pcninsula  inter  duo  maria  6^2 
Acgaeum  ct  lonium  angulosos  recessus  obducens;  in  circuitu  habens  quingcnta 
sexaginta  tria  milha  passuum,  ct  per  sinus  pacne  tantundcm.  Angustiae,  unde 
procedit,  Isthmos  appchatur.  In  quinque  milhbus  passuum  diversa  maria 
utrinquc  cohidunt,  ac  latcra  mcatus  abradunt.  In  mcdio  hoc  intervaho,  quod 
Isthmon  appehavi,  colonia  cst  Corinthus,  sexagenis  ab  utroque  littorc  stadiis, 
a  summa   arce,  c[uae  dicitur  Acrocoriuthos,   utrumque  mare  prospectans.     Ab 

et  obliqtie]    Incpta  lcctio,  qnam  ceifuni  cst  or-  (3,    101;   T.  II,  p.  o70  Bip.),    nbi  Wassc  nostri 

tani   csse   ex  Aetoliaue  j    in    codicibus    tamcn    niliil  quoque  tcstimonio  utilur,  duosquc  codiccs  incndosc 

subsidii  invcni.  Teanthe   lcgcrc  narrat. 

proneneratione}    Ita   codlcea  Reicbenaueusls   et  Caleon^    Plinitis     Chalaeon,    Ptolemacns    X«- 

Darms/atteusis ;   cditi  pro(jnatione.  2.ECog,    codcx  Rcicbcnauensis  malc   Celeon. 

Aracijnthus^   Mons,   quem  alii,   ut  Strabo  (10,  se.vaginta   tria]   Codcs  Rcichcnauensis    onilttit 

p.  AHO  f.  4G0)    et   Dionysius  Pericgefa   (^51)  Ac-  tria.   Ceteruni  ut  noslrum  Intclligas,  confcr  Pliniuni 

toliae  annumerant;    nostcr  Pliuium  (4,  2)  ct   Soli-  (4,  5):  nintcr  duo  maria,  Aegacum  et  lonium,  p!a- 

num  scquitur.  Postcris  inprinils  nicmorabilis  fuisse  tani  folio    similis,    ptoptcr    angulosos  rcccssus   clr- 

videtur  proptcr  Ylrgilii  vcrsum  (ccl.  2,  24):  cuilu   DLXIII  31.    pass.  coUigit,    auctore    Isldoro; 

tAmphion  Dircaeus  in  Actaeo  Aracijnthon ,  cadcm  per  sluus  pacne  tantundcm  adjicit.u 
quanquam  fucrunt,    qui   cuuj    proptcr    illum   locum  «fc/rtf/init]  Ilaud  sclo  an  praestct  rt;/WMJif,  quod 

ad  Tbcbas  vel   adco   Atticani  refcrrcnt.  allos  legisse  Grotius  in  margine  notavit.  Jlellus  uti- 

Ozolei]  Plinius   Ox.olae.Gnor. —    Codices  Rcl-  quc  foret  meatii  subradunt,  quod  commcndat  Sai- 

cbcnaucnsls  Azoeli,  Darmstatlcnsis   Azolci ,   margo  masius  (ad   Solin.  p.  141),    scd  codlcum  auctorlta- 

Pforlmbergcnsis  librl  Azolli;  Pausanias   (10,  8,   3)  tcm   desidcro. 

'OCo^.cci.   Scd  major  error  nostri  est,  quod  ad  Ae-  a  sinnma  aice]   Sic  scripsi  c  codlcc  Rcicbcnau- 

tolos  rctulit,   qul  Locrenses  esscnt  (Plin.  4,   4).  ensl  et  quos  Salmaslus   (ad  Solin.  p.  141)  coiuinc- 

Ocanthe]  Coufcr  doctos  interprctcs   Tbucydldis  moratj  vulg«  iucptc  a  Pisa  sununa  arce. 


554  Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  &o%      ~ 

Isthmo  autem  Achajae  provinciae  nomen  incipit,  quae  ante  Acgialos  vocaba- 
tur,  propter  urbes  in  littore  per  ordinem  constitutas.  Ibi  quamplures  sinus, 
portus,  niontes,  urbes,  et  populi.  Ab  ipsius  Isthmos  angustiis  Hellas  in- 
(>o3  cipit,  a  nostris  Graecia  dicta,  In  ca  prima  Atticc  antiquitus  Acte  vocitata 
contingit  Istlimum  sui  parte  Megaris  dicta,  in  ora  autem  portus,  cui  nomen 
Scironia  saxa,  viginti  sex  lohgitudine,  latitudine  quinque  milhbus  passuum 
a  Myrtoo  recedentibus  Athenae  atque  Atticae.  Fontes  ibi  multi,  intcr  quos 
Caliirhoe  praedicatur.  JSec  Athenis  cedunt  Boeotiae,  in  quibus  Epicrcne, 
Arothusa,  Hippocrene,  Aganippe,  Gargaphie;  post  oppida,  moutes,  populi- 
que  quamplures. 

DE    THESSALIA. 

o46  Sequitur   Aemonia,    cujus  a  tergo    mons  Oeta,    eaque   etiam  Thessaha 

vtntmmte    mare]    loniuin,    et    Acgacnm.    Ilinc  diinus,    qui  alias  in  Euboca  Atlienas  statunnt,   qua- 

»l)iinaris  Corintlios"  Iloratio  et  Ovidio,  Graccis  dc-  rum    civcs    cc&r^vrjXai ,    non    a-&r,vaioi,   dicantur. 

■OccP.adffog,   a{l(pi^ci?,a66og.   Scncca:  Gnor. —   De  Atlicnis  Atticis  aliundc  3Ieursius  pe- 

mGemino   Corinthus   littore   oppoiiens   moras  culiari  llLello;   sed  totus   locus  corriiptus    ct  turba- 

Cremata  flammis  maria  commitiet  duo.«  tus,    cujus  ut  ratio   appareat,    ipsa  Plinii  vcrba  (4, 

GnoT. —    Confcr    Straboucin    (8,  p.  579  Casaub.).  7^    If),   undc  imperite  et  inutile  cxccrptus  cst,  ap- 

ab  ipsius  Isthmos^   I^cg*^  Istbinou.  Grot. —  De  posui:  »In   ora  autcin  portus  Sclioenus.   Oppida  Si- 

confusione   nominuni   Ilelladis,    Gracciac,  Acbajae,  ,l„s,  Crcmmyon,  Scironia  saxa  VI  M.  longifudinc, 

vide   Salmasium   (ad  Solin.  p.  142).  Geranea,   Slegara,  Eleusin.  Fuere  ct  Oenoa,  Pro- 

Acte]   Ex  Plinio  (4,    II),   uiide   simul  apparet  balintbus;    nuuc  sunt  ab    Istbmo  LV  M.  pass.   Pi- 

niblli  esse  ct  quam  c  codice    sno  Grotius  lectionem  raeus   et   Plialera   portus,    quinquc   M.  pass.   muro 

enotavit   3Icyaritann   sui  parte   ct    quac  in  Reiclie-  rcccdentibus  Atbcnis  juncti.« 

iiaiicusi  exstat  partem  jtvo  partc.   De  Actes  nomiiie  Epicretie"\    Plinius    (4,    12)    Epicrane ,    dorica 

practcr  geograpbos   vide   Apollodorum  (5,  14,    1),  fonua;   nnde  corrupfa  lcctio,  quam  Grotius  in  mar- 

Gcllium    (14,    G),    Euscbium  (cbron.  p.  66  ct  76  glne  notavit,    Epiijrane ^   qiiain  vero  ipsc  in  Plinio 

Scalig.),  et  Epipbaninm  (cum  not.  Petavii  p.  16).  cxstare  vult  Epigranea,    ut  CaUiopea  pro   CalUope, 

Alhenae  alaue  Alticae^   Error  exceptionej  legc  snpra  jam    dixl  me   nescire    qua   cditione   iisus   sit. 

Athcnac    Atlicae.   Sic  Appulcjus:    »Et  sccfa,    llcct  Ceferuni    confcr   Burmannnm    (in  antbol.  Lat.  11, 

Alhenis    Alticis    couGrmata ,     tainen     bic    incboata  p.  oll). 

cst.o    Et  fortc  non  frustra  .^«jcne  addilur  si  iis  crc-  Gart/aphie]  Alil  Gargaphiae,    Sic  drilii] ,  v?/;- 


Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  Goi.  55^ 

nuncupatur.  Ibi  natus  rex  nomine  Graccus,  a  quo  Graecia  dicta;  ibi  Hellen, 
a  quo  Hellenes  appellati.  In  Thessalia  montes  notissimi  Olympus,  Pierius, 
Ossa,  cujus  ex  adverso  Pindus  ct  Othrys  Lapitharum  sedes,  occasum  verti- 
cibus  intuentes;  nam  Pelios  ortum  videt.  Hi  omnes  montes  theatrali  more 
curvantur,  ante  quos  septuaginta  quinque  urbes  sunt  memorandae,  Thcssaliae 
vicina  Magnesia,  cujus  fons  est  Libcthris,  poetici  haustus  nomine  celebratus. 
Longitudo  Thessaliae  habet  milha  quadringenta  octoginta,  latitudo  ducenta 
nonaginta  scptcm. 

DE  MACEDONIA. 

Macedonia  postea  centum  quinquaginta  populorum,  maximis  rcgibus  in-  6o^>- 
cljta,  praesertimque  Alexandro,  qui  Philippo  quum  natus  crederetur,  ejus 
mater  Olympias  dracone  eum  conceptum  esse  memorabat;  victor  orbis:  naui 
easdem  peragrationis  et  victoriae  metas  habuit,  quas  Liber  et  Hercules.  Haec 
tamen  Macedonia  populos,  qui  Edonii  dicebantur,  totamque  Mygdoniam ,  Pie- 
riam,  Emathiamque  recepit  in  nomen.  Haec  in  Thracium  limitem  terminum 
ducit;  a  meridie  Epirotis  habitalur,  a  vespera  a  Dardanis  et  Illyriis,  a  sep- 
tcntrionc  Paphlagonia   ac  Paeonia.     Inter  ipsam  et  Thraciam   amnis   Slrynion 

0af  iiv%rjvrj,  ixvxijvai,.  Gnor. —  Gargaphla  ral-  victor]   Lcgc  viclore.  Grot. —  Non  nccesse. 

lis  Ilygiuo  (fab.  181),  Gargaphie  Plinio  (4,  7,  21).  Entathiam]    Propriae    Loc    Macedonlae    nonica 

Alios  Gargatte   legcrc   Grotiiis   in  margliie   uotavit.  antiquisslimini  (Gcll.  14,   6.  Justln.  7,   1),   rell<|iia 

Graecus]    Confer  Arlsfotcleni   (nietapli.  4,  28  noiulna    adjectae.    Ceteriiin    omnia  hacc    ct    Ipsa  C 

ct  nicteorol.  1,  14)  et  Apollodoruiu  (1,  7,  3)j   scd  Solino  (9,   1):  »Qui  Edoiiii  ollm  popiill,  quacque 

Dostcr  Plinium  tantuni  (4,   14)  ante  oculos  hahult.  Mygdonia  crat  tcrra,  aut  Plerlum  soliiui,  vel  Enia- 

7»0Jin(/in<«]  Pllnius  dcnarlo  parcior.  Grot. —  Pro  thium,    nunc    oiune    uulforml  vocabulo    Macedoiiica 

antcccdcnti  quoqiie  octorjinta  alios  nonacjinla  legcre  rcs  est,    ct  partltiones,    quae   speclallter   antea  sc- 

Idcni  luarglni  adscrlpslt.  jugabantur,    Macedonum  nomlni    contributac   factac 

Oli/nipias\  Hoc  cx  Solino   (9,  20):  »PliiIippus  sunt  corpus    unum.    Igitur   Maccdonlam   praccinglt 

Magnum    procreat,    quainlibet  Olymplas   Alcxandri  Thracius  linicsu  cet.  Corrcxi  autcm  vulg.  .<^ei»i(J//»rtm, 

inater   nobiliorcui    ei   patrcm    aeqHU-erc   affcctavcrlt,  Paphlago7iia]   Imnio  Pelagonia,  ut  et  cx  Pliiiio 

quum    sc  collu  draconls    consatam    afiirniarct«   cet.  (4,    10,    17)    et  ex   Solino   apparet,    qulbus   adde 

Adde  PlutarchuDi  (in  Alcxandro  p.  66»).  Diodorum  (T.  X,   p.  229  Bip);  scd  mntare  nohu, 


533  Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  65S. 

pro  limite  est,  ab  Haenii  niontis  vertice  defluens.  In  ea  Rliodope,  qiiem 
Mygdonium  asseriint  montem,  et  Atlios  abscissus  a  continenti,  Xerxe  viribus 
lUentc  Persarum:  et  Orestidem  terram,  ab  Orestis  et  Hermionis  filio  quara 
vocitari  non  dubium  est.  Ibi  Phlcgra  nunc  civitas,  tunc  Gigantum  proelio- 
rumque  immanium  temeritate  famosa;  quae  sola  ctiam  diluvio  mundi  asse- 
ritur  non  operta,   quod  utique  praestitit  montium  celsitudo. 

DE  THRACIA. 

doG  Sequitur  Thracia,  cujus  incolae  bardi  appetitura  habent  maximum  mortis; 

et  qni  a  dextra  parte  Strymonis  degunt  Bessi,  et  Densclatac,  Nestusque  amnis, 
qui  Pangaeum  ambit,  Nam  Hebrum  Odrysiae  nives  complent,  qui  inter  di- 
versos   barbaros   fluens   etiam    Ciconas   perluit;     quorum   confinio  Haemus  sex 

nc  ipsnm   scriptorcm  corrigercm,    praesertim  qiiiim  quiJ  oranino,  slupidos  significat^   scd  vide  nc  bar- 

apud  Plinium   quoque    corruptam   leclioncra  iii  co-  bari  potius  Icgcndum   sit,  coliato  Solini  loco,   cu- 

tlicibus   exstare  vidisseni.  jus    et    Jiic   vcstigia   uostcr   pressit    (10,   1):  «Noii 

llhodope^    BIS.   )>in    ca   contineutis  RJiodope.»  difficulter  coiHprelicudcnt,  Tliracil)us  barbaris  inessc 

GnoT.  conlemtum    vitae    ex    quadaiu    naturalis    sapicntiac 

Orestidem^  Urbs  haec  alio  nominc  axazovTO-  disciplina.   Concordant    omncs   ad    iiitcritiim   volnn- 

p^Eipla    dicitur.     Vide    Steplianum    b.   v.  Gr.ox.  —  taritim,     dum    nonnulli    corum     putant    obeuutium 

^'^iliil  ibi   video    nisi   fabulam    de   Orestis  filio    cuni  aniinas  rcvcrli,    alii  non  cxstingui,   scd  bcatas  ma- 

Hcrmionc,    unde    nonien    tcrra  accepissc  diccbatur;  gis  fieri.«    Dc  immortalitatis  pcrsuasione  apud  Thra- 

ncc  nrbs  crat  Orestis,    scd  rcgio   Maccdouiac   (Liv.  ccs  finitiniasquc  gcntcs  vide  Ilcrodotum   (4,  94  ct 

27,   55.  51,   40).     Vcrum  omnia  noster  cx  Solino  J>,   4). 

liabct,    ctiam    quae    scquuntur   de    Phlejra,    quam  Denselatae^   Iluic  populo  mirum  quam  differcii- 

postca    Pallenen    dictaui     cssc    constat    (Ilcyu.    ad  tes    appcllationcs,    dum    alii   Denlhelitas ,    quidain 

Apollod.  1,    G,   1).  Denthelethas ,    nonnuUi  Densalatas    aut  Denseletas 

bardi^     Meminit    Bardoriim     GIoss. :    uBardei,  nomiiiant.     1'lolemaeus    regioncm    dav^rjXrjXinrjV 

IZZvniol   dovXoi.*'    Et   alibi:  nBardcs  (1.  Bardus)  appcllat.  Vro  ISestus  MS.  3Iesius,  Ptolcmacus  iVe*- 

doQVy.trjTOQ,   iP.ZvQcdg  dov?.og.<t    Aliosne  indicat  «ms. Gr.ox. —   Codex  Rciclienaucnsis  ct  margo  libri 

Lucanus  quum  alt:  JVorimbcrgensis  corruptc  dens  eleusque  mesius.  Scd 

nPlurima   securi  fudistis  cartiiina  Jiardi?«  nos  Solinum  scquimur. 

lUi  (ni  fallor)  in  Galliis.  Eosdcm  innuit  Isid.  GIoss.:  perluitj    Confcr   Oudcndorpiuni   (ad    Appul.  I, 

nBardus   carminiim  condilor.«  GnoT.  —   Bardi,    si  p.  401). 


Martiani   Capellae   lib.  VI.  §.  65G.  557 

inillibiis  passuum  cacumen  cxtollcns  vicinia  perflatur  austrorum.  Cujus  itcm 
terga  divcrsae  gentes  teneut,  intcr  quas  gentcs  Sarmatac,  Scytliae.  Dcin  Pon- 
tum  Sitlionia  gens  liabct,  quae  gloriam  Orplici  progcnili  vatis  pcrfcctione 
sortita  est;  nam  in  Spartio  promontorio  ille  vitam  aut  sacris,  ut  ajunt,  im- 
pendit  aut  fidibus.  Mox  rcgio  Maronea  ac  Tyrida  oppidum,  in  quo  equi  6o7 
Diomedci  stabulati.  Circa  eum  Abdcra,  cui  constructac  Diomedis  soror  suura 
nomen  adscripsit,  quod  oppidum  Democriti  physici  ortu  potius  decoratum. 
Eaudcm  Thraciam  Polydori  sepulcro  signatam  nec  poetae  practcreunt.  Illic 
promontorium  Ceras  chryseon  Byzantio  oppido  celebratum,  quod  a  Dyrrhachio 
septingentis  undecim  millibus  distat.  Eo  enim  interstitio  a  sc  iitraque  maria 
reccsserunt,  id  est  Adria  et  Propontis.  Illic  HcIIespontus  angustior  est,  pcr 
stadia  septem  ab  Europa  Asiam  dividit.  Hic  quoque  duae  civitates,  quarum  una,  608 
id  est  Sestos,  Europae  est,  Abydos  Asiac.  Deinde  proraontoria  contraria  Cherroncsi, 

austrontm^    Haec    de    suo    add!dlt    Dlartianus;  scd  apparet  cuni  In  mcndbsos  codices  incidlssc  — 

scd   vidc   nc   scribcndum  slt  aslrorum.  scvipta  Poniponii  excmplaria,    quae  inspcxi,   sic  lo- 

Spartio^^  Solinus  Sperchiuo  j    schedac  Palalinae  cum    illum   legcndum    monstrant:    «deinde    pronion- 

S/Jer/jr/uo,-  in  prima  cditionCiS/jarc/uno,  ceterac  edilio-  torium  Scrrium,   et  auo  canentem  OrpLcuni  sccuta 

nes  Sperchio.    Martianus,  qui  Linc  Labct,  Spartio;  narrantur   ctiam  nemora,  Zone.a    Sic  non  una  ani- 

scripti  ejus  codiccs  quos  vidimus,  ibi  Labent  S/)er<jo  madvertenda   cst   Loc    loco   cxerratio  Sollni^   Sper- 

ct  Sperchio.  Sed  promontorium  Loc  noniinc  iu  illis  chium    pro  Se7-j-io    disit,    deinde    Scrrio   tribuit    cs 

locis  nuUum  csl.  —  Quum  multa  c  Pomponio  sum-  malc  acccptis  Pomponii  vcrbis,   quod  illc  de  Zone 

serit,  ct  Loc  ctiam  ab  Ulo  mntuatus  est;   scd  qua  fide  scripsit.  Salmas.  (ad  Solin.   p.  lo9). 
vidcamus.    Eadcm    ccrte  qua  et  in  aliis  solltus   est.  Tyrida]    lu    vetustis    quidcm    Plinil    codicibus 

Sic  ille  scriblt:  »deindc  promontorlum  Serrium,  ex  Tynda:  sed  in  Ptol.  rvQi^da.  GnoT. —   Equldcm 

quo  cancntem  Orpliea  secuta  narrantur  ncmora,   ct  apud  Pliulum  (4,    II,    18)  lego  Tirida. 
Zone.«     Ita  Lodie  lcgitur  apud  Mclam  cx  emcnda-  Poli/dori]  Priami  filli,  de  quo  vlde  Eurlpldem  ia 

tione   Ilermolal;    nam  ante    Hermolaum  legebalur:  Ilecuba.    Cctcrum  Strabo  (2,  p.  121  Cas.)  geogra- 

»deinde   promontorium  Seripium«,   atque  ita  Lodle  pLo  incumbere  contendlt  memorare  et  T«y30Ug  rwv 

scriptum    praeferunt    quantum    cst   ubique   vctcrum  IvdS^COV  avdgcov,   qnod   quldem  consilium  aoster 

cxcmplarlum;    qulu    tamcn    rccte    ab    Hcrmolao  ita  et  Lic    scqultur,   et  infcrius  etiam  scpulcra  Homcri 

fucrit  cmcndatuni,  ncmo  ausit  dubltare.  Serrium  ct  (§.660),  Dlcmnonis  (§.686),  AcLillis  (§.  663),  Han- 

Zo>ie«  Plinlus  eliam  junctlm  ct  in  proplnquo  ponit.  nlbalis   (§.  687  f.)  comnieniorat.  Poelas  autem  Loc 

Quomodo  apud  Pomponium  legcrlt  Soliuus  ncscio,  loco    jntelligc    unum  VirgHium  (Acn.  3,  22  scqu.)- 

C8 


538  Mardani   Capellae   lib.  VI.   §.  608. 

in  quo  termmatur  Europae  sinus  tertius  et  Asiae  Aegeum  in  quo  Cynossema 
dicitur  locus  liecubae  sepulcro  tumulatus.  In  confinio  insula  Tonedos,  a 
qua  usque  in  Chium  diffusior  sinus  interjacet;  cujus  dcxterior  Antandros, 
exiguitas  insularum  denique  navigantibus  caprae  similitudine  divulgatur,  ab 
eaque  Aegaeum  pelagus  dppellatur;  sed  in  Corcyrae  Phalario  promontorio 
effigiem  navis  scopulus  imitatur,  in  quem  Uljxis  navim  versam  fabulosa 
OoO  confmxit  antiquitas.  Nam  Creta  centum  urbibus  opulenta  in  ortiim  occasumquc 
porrigitur,  cui  nomen  suum  Hesperidis  filia  Nympliarum  pulchra  concessit, 
aut  Curctum  rex  Cretas,  a  (juo  Creta  primo,  mox  Curetis  nuncupata;  deindc 
propter    cocli    temperiem    Macarouesos    est    appellata.      Hacc    in    longitudinem 

Aegeum^   licge   Slcjeum.   ex   SoHno,    quem  liic  Tcrlus  qiiam  Insula  mcrult  cognorainarl  —  Id  quo- 

quoquc  jKisere  nostcr  niutllavit:   «Deindc  contrarla  niam  vlscntlbus  procul  caprac  slmilc  credltur,  quam 

intcr  se  promonforia,   Mastasla  CLersoncsI,   ubi  fi-  Graccl  aCycc  nuncupant,  xVcgaeus  slmis  dlctus  est.« 

nitur  Europae  slnus  tcrtius,  Slgeum  Aslae,   In  qao  Clarior  utique  Plinlus  (4,  11,   18):  »Aegaeo  mari 

tumnlus  cst  Cynossema  dlctus,  Heciibae  sepHlcrumn;  noinen    dedit  scopiilns   Infer  Tcnnm    ct    Cbium   vc- 

■ubl  videatiir   Salmaslus    (p.  167),    Pro    Cynossema  rius    quam   Insula,    yiex   noiuine    a    specie    caprae 

codices  Uionacenscs  (A.  C)  et  Reicbeuauensis  itldem  quae  ita  Graccls  appellatur,   rcpenfe   e  mcdlo  raarl 

comiptc  praebeat  Cimasema,  iibri  Norlmbergensis  exsiHcns.«   De  re  adde  Straboncm  (15,  p.  61b  Cas.). 
margo  Cysena.  extguitas^  Forte  i>exiguifasque  Insularum.o    Cy- 

Tenedos^  l-egc   Tenos.  Confer  cum  Pllnio  allls-  cladas  Innulf.  Grot.  —  Muucbcrus  emcndandum  ceu- 

•qne.  Grot. —    Male  librl   Pllnil    nlnter  Tennm    ct  set  (ad  Ilygin.  fab.  45,  p.  92)  Dcxiguisslnia.u    Opc- 

4Miiumii    Icgunt.      Tenedum    vcram    csse     lectlonem  rosiorem  cniendafioncm  Salniasil  In  nofa  praeccdciifi 

SoUniis   docct,    et    Martlanus,    qai   In    bac  parfc,  legeris.    Nonne  autcra  nostcr  pro  adjectlvo   sacpc- 

qna  Solinura  cxpresslf,   vulgo  incnieadatissiiuus  cir-  numcro    substanfivi  apposifionc  ufitur?   Quaproptcr 

cumfertur,   et  sic  ut  mcndis  liberctiir  Icgendtis  cst:  nibil  corrlgendum  esse  arbltrafus  sum. 
»In  confinio  insula  Tcnedos,  a  qua  usquc  lu  Cbium  antiijuitas]    Ifa    codiccs    Monacenses    (A.  C), 

dltTusior   sinus   inteijacct,    cujus   a    dextera  versus  Darmstattensis,    et    Groflauus;    perpcram  In  cditis 

Autandron   exlgna  est  Insiila  Aex  nouiinc,  quac  a  auctoritas.  Solinus  (11)  neque  boc  ncquc  Illud,  sed 

naTigantibus  caprae  siniUitudine  dlvulgatur,  ab  caquc  tantum   crediderunt   scripsit.    Promonforium   Ipsum 

Aegeum  pclagus  appeilatur.»   S.ixmas.  (ad  Solin,  p.  Strabo  (7,    p.  524),   Pllnlus  (4,   12,    19),   Pfolc- 

168).  Martiani  error,    quo  Anfandrum  ipsam  insu-  maeus,  alil  Phalacrum  potlus  appcllanf;    noster  Iiic 

lam  sibl   finxlt,    ex  ambiguitatc    Solinl   cxplicandus  quoque  Solinum  scqiiitur. 

cst,  cujus  verba  baec  sunt(c.  11):   iJnfer  Tehcdum  Macaronesus]    Ita   et    Isidorus,    ct   alii  omnes: 

ct  Cblum,  qua  Acgaeus  sinus  pandifur,  ab  dexfera  in  Plinil    tainen    codicibus   luufile   Macaron  lcgitur. 

/intandrtim  navifjantihus   saxum    est  —  Loc  cuim  Grot.  —  Coofer  omuluo  Meursium  (iu  Crcta  c.  2). 


Martiani   Capellae  lib.  VI.   $.  659.  S50 

tenditur  millibus  ducentis  septuaginta;  latitudo  quinquaginta  niillia  non  excedit; 
circuitus  omnis  quingentis  octoginta  octo  millibiis  palct,  montibus  Idaeo  et 
Dictynnaeo  sublimibus.  Euboea  vero  Boeotiae  contincnti  modico  atque  ita 
exiguo  mari  interfluente  discernitur,  ut  plerumque  pontc  jungatur.  Duobus 
promontoriis,  ad  Atticam  versus  Gerasto,  et  ad  Hellespontum  Caphareo  deco- 
ratur.  Hujus  latitudo  ultra  sccundum  milliarium  intra  quadragcsimum  con- 
trahitur,  iongitudo  totius  Boeotiae  ab  Attica  usque  Thcssaliam  centura  quin- 
quagiuta  milhbus  numeratur;  circumferentia  vero  trecentis  sexaginta  quinque 
niiUibus  exphcata.  Hujus  oppidum  Calcida  ex  adverso  Auhs,  et  Carystos 
marmoreis  Iluctibus  concolora.  In  Myrtoo  autem  mari  Cyclades,  quarum  660 
notiores   Dclos    et   Antandros:   quac    nomina   a    circulata   ordiuatione   sorlitae; 

octogitita  octo]  Moiiade  largior  Pliuiiis.  Grot.  (2,   7;  p.  43  f.  Voss.)  tauquam  opHlentissimas  con- 

Dictijniiaeo]   Forlc  Dicte.    Mcininit  Ptolciuacus  jiingit. 
ct  poctac.GROT. —   Ad  librum  IVorinibergcnscni  ad-  marmoreis  fluctibus]  MS.  maiinore.  Lcge  »mar- 

scriptiim   legi  Dictimneo;    sed   uiale.    IVoraen    eniin  morl  fluctibiis.n  Grot. —   Lcge:  »et  Carystos  mar- 

Diauac  apud   Crctenscs  Dictynna   erat,    (juaproptcr  more   fluctibus   concolore«,   quac  marnior   babct  vi- 

oinnino    Dictynnaeo  legeudum,    ut    apud    Sulinum  ride    et    fluctibus    concolor.     Statius    dc    Carystio 

qiioquc  (II,  6).  marmore: 

Gerasto]    Lege    Geiaeifo.  Mcla.  Grot. —    JTf-  »et  concolor  allo 

QCi6t6q    quidem    Etymologus    ct  Libanius    oration.  fena  mari.« 

p.  245.  IVcutcr  satls  emcudate.   Scbol.  et  Geograpbi,  Salmas.  (ad  Solin.  p.  177) —  Magls  etiam  ad  vul- 

Suldas,    Aristidcs   I,    39,    Homerus,    Hcrodotus,  gatain  acceJit  Bartbii  (advers.  p.  1498)  conjectura: 

Plutarcbus  Camill.  158,  alii,  TeQCiLOzov  scribunt.  nmarmora   cis  fluctibus   concoloranj    quapropler  iu 

Procoplus  B.  G.  IV,    629   Iv  r£Q£(jTc3   corrupfc.  rc  incerta  servarc  vulgatam  quamvis   corruptam   sa- 

Martiauus  «Gerasio  et  Capbareo."  At  Soliuus,  quem  tlus   duxl.    De   Carystio   marmore  plura  dablt  Ccl- 

ibl  exscriblt,    Geraesto  post  Mclam  et  Plinium  cx-  larlus  (T.  I,  p.  12S3);    niare   autcm  mamioris  no- 

hibct.     In  Martiano    noii  vaiiant  trcs    MSS.  ncquc  mlne    siguiCcarl    sacplus  monui   (§.  92.  584.  908). 
In  Sollno  Pctrensis.WASSE  (ad  Tbucyd.  3,   5).  circulata]  Mela  (2,  7;  p.  44  Voss.):  »qula  in  or- 

totitis  Boeotiae]  Eubocae  viilt,  sed  imperltc  Pli-  Lem  jaccnt,  Cycladcs  dicfae  sunt.«  Eandcni  nominls 

nium   exscripslt,     qul    sic   (4,    12,    21):  «scd    in  ratloncm  profert  Dionysius  (pcrleg.  526).  Addc  Stra- 

lungltudincm  nniversae  Boeotiae  ab  Attlca  Tbcssa-  bonem  (10,  p.  474.  48o.  488)  ct  Aiunilannm  (22, 

llam  usque  praetenta  in  CL   millla  passum.«  7;    p.  228  Llndenbrog.).    Ccterum  pluriina  noster, 

Calcida]  Lcgc   Chalcida  pro  Cbalcis.    Vide  In-  dum   Plinium    (4,    12,    23  et   24)  festliianter    cx- 

fra.  Grot.  —    Caryston    ct  Cbalclda   Mela   quoquc  scripslt,  imperltissime  turbavlt.  Primuni,  quod  An- 

C8* 


S40  Martiani   Capellae   lib.  VI.   §.  660. 

item  Strophades,  quarmii  Naxo  Homeri  sepulcro  veneranda,  aliaeque  qaam- 
plures  per  septuaginta  longitudinem  et  per  ducenta  latitudinem  ducunt.  Intcr 
Cherronesum  et  Samotbracen  quaedam  loca  va^ta,  nunc  Barbarica. 

DE   QUARTO   SINU  EUROPAE. 

661  Quartus  vero  et  magnus  Europae  sinus  ab  Hellesponto  incipiens  Maeotis 
ostio  terminatur.  Nam  arctum  mare  inter  Europam  et  Asiam  in  angustias 
septem  stadiorum  interfluens  coarctaturj  quas  angustias  Hellesponlum  dicunt, 
ubi  Xerxes    Persidis    rex    aggregatis    navibus    ponleque    constructo    exercitum 

^'^^  duxit.  Verum  haec  angusliora  quadam  interrivationc  per  octoginta  sex  milba 
distenduntur,  ac  rursum  diffunditur  mare  latissimum,  iterumque  contrahitur; 
sed  maris  illa  diffusio  Propontis  dicitur,  secundaeque  angustiae  Bosphoros  ap- 
pellantur,  quae  quingentis  passibus  patent.  Item  hac  Darius  Xerxis  pater 
copias  ponte  trausmisit;  cujus  ab  Hellesponto  longitudo  ducentis  triginta  novem 

662  milbbus  invenitur.  Deinde  Scjtbicus  diilusi  maris  sinus;  in  quo  mcdio 
Maeotis  ostio  jungitur  lacus  Cimmerius,  Bosphorus  idem  vocatur:  is  duobus 
miUibus  et  quingentis  passibus,  inter  quos  Bosphoros,  id  est  Cimmcrium  et 
Thracium  latus,  interpatent  millia  quingenta.  Circuitus  vero  totius  Ponti  vicies 
semel  quinquaginta  milhbus,  ut  Varro  quoque  non  reticet;  quia  dicit  Europae 

iandfon   Inter  insulas    retollt    pvo    yindro;    delnde  Grotius  censuit.    Cetcnim   dc  Ilonieri  sepulcro    in 

quod  Strophades  dixit,   qnae  Sporades  appcllaban-  lo  insula   vide   Kitzsclilum   (meletem.   de  List.  Ila- 

tur,    qnum  Stropliades   longe    divcisls   in    parfibus  mcri   p.  127). 

sltae  slnt  (Apollodor.  1,  9,  21.  Sfrabo  8,  p.  3S9.  loca  vasta]  Post  nunc  eodlces  Monacenscs  (A. 

Vlrgll.  Aen.  3,    210);    porro    quod  Naxon,    quae  C)  ct   Darmstattcnsis    inscnint    tjiiae,    quod    tamea 

inter  Cycladcs  est,  ad  Sporadcs  rclHlIf;  postrcrao  si  qnem  scnsum  babcat,  pro  tjae  acclplcndum  crit. 
omnium   atrocisslmnm,    quod  Ilomcri  scpulcrura  cx  quartus]    Ilaec    quoque    partlm    cx  Pllnlo  (4, 

lo  insula    iu  Naxutn   transtullf,    Scllicet   apud  PII-  12,   24)  partlm  cx   Solino  (12)  conscrlblllata  smit, 

nlum  legerat:  »Ios    «   Naxo  ylglnfl    qnafuor    mlllia  quorum   infcrprcfcs  de  slngulls  conferas. 
nasauum  Iloracrl  sepulcro   Yeneranda«,   undc   simul  wicje*  5eme/]   Decst  centenis ,    ut  ex  PUnio  ap- 

apparet,  nnde  formam  nomlnis  inaudltam  Naxo  ba-  paret  j    sed  liujus    quoquc   codlccs    antlqul  noDnuIli 

Itucrlt,    qaam   tamcn    injnria   rantandam   iu  Naxos  Iioc  vocabulo  carent. 


Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  662.  5il 

totias  longitudinem  liaberc  sexagies  ter  triginta  septem  millia  passusque  quin- 
gcntos.  Hister  fluvius  ortiis  in  Gcrmania  dc  cacumine  montis  ad  novem  sexa- 
ginta  amnes  assumens  etiam  Dauubius  vocitatur.  Dehinc  litus  Scythicum  con-  665 
fertum  raultiphci  diversitate  Barbarica;  nam  ilhc  Getae,  Daci,  Sarmatae, 
Amaxobh,  Troglodytae,  Alani,  Germaniaeque  omnis  tractus.  Ab  Histro  ad 
Oceanum  bis  decies  centum  millium  passuum  est,  in  latitudine  millibus  qua- 
dringentis  usque  ad  Armeniae  solitudines.  Nec  procul  fluvius,  lacus,  oppidum, 
sub  uuo  cuncta  uomine  Borysthenes,  propter  Achillis  insulam  ejus  sepulcro 
celcbratam.  Introrsus  degunt  Auchctae,  apud  quos  Hypanis  nascitur,  et 
Neurae,  apud  quos  Borysthenes;  Geloni,  Agathyrsi,  Anthropophagi,  et  a 
tergo  eorum  Arimaspi;  tunc  Biphaci  montes,  ct  regio  caligantibus  tenebris 
iuumbrata.  Post  eosdem  montcs  trans  Aquilonem  Hyperborei,  apud  quos  66i 
mundi  axis  continua  motione  torquctur,  gcns  moribus,  prolixitate  vitae,  deorum 
cultu,  aeris  clementia ,  semestri  die,  fine  etiam  habitationis  humanae  prae- 
dicanda.  Verum  Sarniatiae,  Scythiae,  Tauricae  tractus  in  longitudincm  habet 
millia  uongenta  octoginta,  latitudine  septingenta  decem.  Jam  nil  in  Enropa 
aestimo  memorandum;    quoniam  et  Hyperboreos  sibi  Asia  vindicavit. 

ad  tiovet7i\  Procul  diibio  legcnduni  Ahiohae  cx  Lac  insula,   qnae  et  Leuce  et  cursus  Achillis    sivc 

emcndatloiic  Salniasii  (ad  Sulin.  p.  18G),  scd  eodi-  stadiutti  appcllabatiir,   disscrtalioDcm. 
cum    anctoritatem  rcquiro.     Dc   Abnoba   ct  Tacitus  Neurae]    AJii    Neuti-i,    lcge    jyeuri.    In    Plinli 

(Gcrmaii.  I)  «Danubius  molli  ct  clcinenter  cditomon-  tamcn  codicibus  Neurae  InTcnio.u  Grot. —  llctinui 

tis  Abnobac  jugo   cflusus"  cct.  Scxnijiiita /Itiviorutn  antiipiarum    cditionum    Icctloncm^     nam    apud  Gro- 

numerum  Ammianus(22,  8;  p.234  Lind.)confirmat.  tium  baud  scio  an  crrorc  xYfi/^/ae  erat.   Quanqiiam 

Achillis   itisuhtm]    '^^j/iX/lfiav    vocant.   Pomp.  non   solum  Plinlo  sed  et  Dionysio  (in  pericg.  olO) 

L.  2.   Propter  autcm  bic  cst  ju.vta.  Grot. —  Confcr  iidcm  sunt  NsVQoi,  Neuri.  Mela  (2,  1,  90;  p.  28 

Pausaniam  (3,    19,     11),     PHnium   (4,    12,  26),  Voss.):    »I\euris    statum    singulis    tcmpus   est,   quo, 

Amniianum    (22,   85   p.  553.  341   Gron.),    Diony-  sl    velint,    in   lupos,    Itcrumque  in    eos    qui    fuert» 

slum    (pcricg.    Mo),    Euripidcm  (Androui.   1260;  mutcnfur«;  ubi  vide  Vossium  (p.  115). 
Ipb.  Taur.  436),    Maximum  Tyrium  (lo,   7;   T.  I,  septinjetita  decctn]  Plinius  DCCX^TI.  Grofius 

p.  281  Reish.),  Pbilostratum  (beroic.  p.  743),  quos-  margini  adscripsit:  »al.  additur  octo ,  al.  octogiiita.» 

qne  laudat  Baclimannus  (ad  Lycopbr.  188,  p.  o3),  Nos  cum  Pllnlo  dlcimHs:  »cgo  incertam  ia  bac  tcr- 

inpiimls    antcin  reccntcni    doctissimi   Koeblcri   de  rarum  parte  mensuraui  arbifror.u 


^42  Martiani  Capellae  lib.  VI.  $.  6Go. 

ALIA  DIMENSIO  EUROPAE  A  SEPTENTRIONE. 

6(55  Si  autem  laevorsiiiii  post  Riphaeos  inontes  redeas  per  Oceani  septentrio- 

ualis  tractus,  te  clcnuo  per  Germaniac,  Galliarumque,  et  Iberos  populos  in 
Gaditanuni  ostium  revocabis.  Ariphaci  quippe  jaiu  in  Asia  conslituti  parilem 
Hyperborcis  vitam  degunt,  cunctis  gcutibus  venerandi,  ut  ad  eos  velut  ad 
quoddam  asylum  confugiant  metuentes.  Ultra  hos  Cimmcrii  et  Amazones  ad 
Caspium  mare,    quod  in  confinio  ortus  aestivi  Scjthicum  perrumpit  oceanum. 

G66  Post  prolixa  terrarum  et  Hyrcania  reperitur.  Ceterum  in  Atlanticum  littus 
Oceani  remeantes  per  Aquitaniam  extremam  extremaque  Europae  in  Britanniam 
revertuntur;  quae  insula  jacet  intcr  septentrionem  et  occasum,  longa  milhbus 
octingentis,  lata  trecentis.  Circuitus  tricies  octies  viginti  quinque  milha  tenet. 
In  ultimo  ejus  silva  Caledonia,    insulaeque  quamplures,    inter   quas  Orchades 

Oeeani  septenlrionalis]    Plinius    (4,    15,   27):  liaiisit,  scd  ciiiniperc  c  Seyllnco,  laudatijiie  Diony- 

»Excundiiin  dcindc  est,   ut   cxtcra  Europac   dican-  siiim  (pericg.  47): 

tur  traiisgrcssisque  llipliaeos   niontes  liltus  Oceani  n^svtSQOg    avv'   oXlyog  fUV   axuQ   TtQOtfE' 

septentrionalis  in  lacTa,   donec  pcrvcniatur  Gadcs,  QsdtaTog  dXXcov, 

lcgcnduni.u  'Otfr'  drtoy,Ldvc((j.evog   xQovir^g  d?.6g  elg  0o- 

Ariphaei]    Sollnus    (17):  altera    m  Asia  gens  Qeao 

ad  inltium  orientis   aestivi,    ubi    dcficiunt  Ripliaco-  liaCJthri  aiJtVQEEx^QOV  djtoJtQotri6t,-&a?ui66ri.« 

runi    nioulium   juga,    Ilypcrborcis    simllesj     dicunt  Confcr  in  unlversum  Stralioncm  (11,  p.  508  sequ.) 

Arimphaeos.  Sacrl  babentnr,  attrcetariqne  cos  etiam  dc   ea   opinione,    quae   Caspium   niarc   ciim   scpten- 

a    ferocissimis    nationibus    ncfas  babctiir.n     Rclcbc-  trionall  Occaiio  conjungit,   llcet  Macrobio  tcste  (ad 

naucnsis  quoquc  codex  yf»i»i/>/!«ei'^   vulgatam  tamcn  soninium  Scip.  2,    9)    csscnt    ctiam   uonnnlli,    qui 

servare  malui,  quia  baud  scio  au   ab  ipsis  Riphaeis  ei   dc  Oceano    ingrcssuni  negarcnt. 

niontibus  addlto  a  prlvativo  uouu-n  traxcrlnt.  livilannin]     Hacc    ct    scquenlia    vel  ox    Plinio 

ortus  aestiui]    Sic  scripsi   ex   cmcndationc  Sal-  (4,    IG,   30)    vcl    Sollno    (22)  bausta,    quibuscum 

masil  (ad  Solln.    p.  209),    quum  iu   vulgatis   cor-  confer   Dlonyshim    (pcricg.  565  scqu.)  et  Tacitum 

ruptc  legerctur    ortutn   est  ibi,    quod  frustra    resll-  (Agricola  10). 

tucre  studult  Grotius  corrigcndo  ubi.  Et  ortus  qul-  in  ullinto  ejus]  Codlccs  Rcichcnauensis  ct  Darm- 

dcm  In  codlcibus  exstarc  Sulmaslus  testatur,   rcliqua  stattcnsls    in  vicinio;  nialc. 

mutallo    ortbograplilac   tautum    cst.    Cclerum  rccte  Orchades]  Solinus  trcs  tantum  Orcbadcs  ponlt 

nionct  Salniasius  Casplum  marc  nou  irrnmpcre  Scy-  contra    oninium    scnptonim     scntcntiam,    qul   licct 

tbicum  oceanum,   quod    cx  Solino  noster   quoque  intcr  sc  dlsciepcnt,    couseutiunt   tamen  in  numcro 


Martiani  Capellae  lib.  VI.   §.  GGG,  o45 

quadraginta  pacne  conjunctae;  item  Electridcs,  in  quibus  electrum  gigniturj 
sed  ultima  omnium  Thyle,  iu  qua  solstitiali  tempore  continuus  dies,  bruma- 
lique  nox  peixnnis  exigitur,  ultra  quam  navigatione  unius  diei  mare  concretum 
est.  Sed  infra  confinis  est  Galliae  Hispaniaeque,  quibus,  nisi  oceani  Atlantici 
prohiberet  irruptio,  Africa  misceretur.  Nam  Veloneusis  Bacticae  civitas  tri- 
ginta  tribus  miUibus  a  Tingi  oppido  disparatur,  quae  colonia  est  Mauritaniae 
Cacsariensis.     Hujus  auctor  oppidi  Antacus  dicitur. 

DE   AFRICA. 

Africa   vcro   ac  Libya  dicta   ab   Afro  Libe,    Herculis  filio.     In  confinio  667 
est  Elissos  colonia,  in  qua  regia  Antaci  luctamenque  cum  Hcrculc  celcbratur, 
et  Hesperidum  horti;     illic    aestuarium    flexuosum,     quera    draconem    vigilem 

longe    majori.     Pliniiis    ct   Martianus    quadraginta;  ^Htaeus]  Ilunc  et  Mela  (i,  5)  cotaditoreai  tra- 

Ptolemacus  jfeQl  ZQUixovta,   Isiilorus  viginti  (rcs,  dif,  Paulo  aliter  rcm  narrat  Plutarchus  (in  Sertorio 

quarum  duodecim  descrtae  sunt,    trcdecim  coluntur.  p.  372). 

Sai,m.4s.  (ad  Solin.  p.  249)  —  Pro  Orcliadcs  codex  Libya]   Quam   incerta  omnia  slnt  de  Iiujns  no- 

Darmstattensis  cxhibet  OrcadeSf   quae  usitatior  scri-  miuis   origine,    dissensus   prodit   scriptonim   (Apol- 

ptura    cst   (Tacit.   Agric.    10.   Eutrop.   7,  8)3    sed  lodor.  2,  I,  4.  Solin.  24.  Hygln.  fab.  JGO).    Le- 

Soliul  excmplum  dcsererc  nolui.    Ceterum  de  illis  ctionem  tamca   apud   nostrum  corrnptam  csse  So- 

insulis  peculiarem  librum  scripsit  Tliormodus  Tbof-  lini   comparatio   ostcndit:   nquidam  tamen  Libyam  a 

facus  (Hauuiac  1G97  fol.),  qucm  consulas.  Libye  Epapbi  filia,  Africam  autem  ab  Afro  Libyis 

confinis  esi\  iXimirum  Britannia,   quam  Tacitus  Hcrculis  filio  potius  dictam  receperunt.«    De  Africae 

quoque  (Agr.  10)  in  occidcutem  Hispauiae  obtendi  nomine  vide  conjecturas  in  Journal  Asiatique  (1854 

narrat,  qua  de  opiuione  sanc  perversa  conferMan-  Mars;   T.  XIU,  No.  7S,  p.  194  sequ.), 

ncrtum  (T.  II,  p.  9).  Elissos]  Plinio  Lixos ,  Solino  Z/.v,-  de  rcliquis 

Velonemis]  Aliis  Belon  appellatur,   ut  ct  Pli-  cum  nostro  convcniunt,  nequc  probauda  est  k 

nlo   (o,    1)  ct  Solino  (24),   cujus   baec  verba  sunt:  retjio  pro   retjia,    quam   Grotius  margiui   adscripsit. 

uDe  Hispania  est  cxcursus  in  Libyam;  nam  Beloue  Hesperidum  Jiorii]  De   sifu    eorum    dubios   nos 

progressos,    quod  Bacticae   oppidum  cst,    ultra   in-  reliqucrunt  scriptores  (Ilcsiod.  tbcog.  21S.    Diodor. 

terjacens  fretum  trium   et   triginta  millium  passuum  4,    2G.    Apollodor.    2,    o,    11.    Strabo  2,    p.  123. 

Tingi  excipit  Mauritaniae,  nunc  colonia,  sed  cujus  3,  p.  loO.  4,    p.  183.   7,   p.  299.   17,  p.  858    ct 

primus  auctor  Anfacus  fuit.u    Ceterum  Plinius  tri-  838   Casaub.    Plin.   o,    1    ab    in.   ct    6,    31,    2G. 

tjinia  taiitiuu   millium  trajectnm  statuit.  Lucret.  b,  33.   Virg.  Aen.  4,    4SS.  CJaudiaa.  laud. 


Mi  Martiani  CapcUae  lib.  VI.  §.  667. 

ruinor  vetustatis  allusit;  nec  longe  mons  Atlas  de  gremio  cacumen  proferens 
arcnarum.  Hunc  incolae  Adirim  vocant;  is  usque  in  confinia  lunaris  circuli 
evectus  ultra  nubium  potestatem,  qui  ab  occasus  parte  littora  prospectat 
Oceani,  neraorosus,  fontibus  scatens,  sed  rupibus  infecundus;  qua  vero  Africam 
spectat,  opimus  omnis;  arbores  praeterca  gignit  cupresso  similes,  odore  graves, 
quae  lanam  obducunt  instar  serici  pretiosam.  Per  diem  silet,  nocte  et  ignibus 
micat,  tibiis,  fistula,  cymbalis,  tympanisque  percrepat,  Satyris  Acgipanisque 
668  bacchantibus.  Ultra  ipsum  ad  occasum  littus  per  quadringenta  nonaginta  sex 
millia,  saltus  fcris  Lybicis  occupati;  nec  plurimum  distant  septem  niontes,  qui 
a  parilitate  cacumiuis  fratres  sunt  appcllati;  scd  elephantorum  pleni  sunt, 
ac  ultra  provinciam  Tingitanaui ,  cujus  longitudo  centum  septuaginta  millium 
est.  Itcm  Siga  oppidum  e  regione  Malacam  urbem  Hispaniae  contcmplatur. 
In   littore    quoque    Carccnna,    majusque    oppidum    Caesarea;      item   Icosium 

Stil.  1,  2o2.    ^lela   5,  10,   4  et  IH;  p.  G4.  6i>.  drjg,  tv  8l  tavrri  vfj6o(;  irsQa'  siq  rjv  artoliav' 

Voss.  Saluias.  ad  Solin.  p.  372  seqii.   Spanlicin.  ad  rsQ  rjfiSQag  fisv  ovdev  atpacoocofiev  oxi  firj  vXrjV, 

Caliim.  p.  6G9.  3Iiisgrav.  ad  Euripid.  Ilippol.  742  vuxrog  8e  rtvQa  Ts  rtoA/.a  YMVOHSva  xal  (p(0- 

cl   Valkenaer.  ad  cund.).  vryv  avZcov  r/xovofiev,  y.Vfi,8dPMV  rs  xai  rvfi- 

Adirim^  Lcge  Dirim.    Ideni  ex   Solino  monuit  Tfavcov  rtciZayov,   xal  y^oavyrjv  fLVQUCV  y.r.  ?.. 

Meursius.  Grot. —    Sed  Suliui  librl   oniiies  Addi-  Pro[;iiis    ad   Hannoncm  accedit    Mcla  (3,  9;   p.  63 

rim  vcl  Adderim.   Error  est  ipsius  Solini,    qul  ^d-  Voss.);    nostcr    Plinlum   (S,    1)    et   Solinum   (24) 

dirim   nnica   voce   in   Pllnio    legit  pro  ad  Dirim  in  potius  sequitnr. 

LIs  verbis:    »mox   amnem  qucm  vocant  Fut,    ct   ab  Aegipanisqiie^    De    Iils    fusc    egit   Vossiiis  (ad 

co  ad  Dtjrim  —  lioc  cnim  nomcn  Atlanti  esse  corum  Melam   p.  46 ).    Clioros    eorum  dcsorlbit   Luereliiis 

lingua  convcnit  —  duccnta  nilHia  passuum.«  In  excm-  (4,   o84    scqu.).   Vide  ct  noslrum  infra  (§.674). 

plaribus  Plinii  manuscriptis  ctiani  liodieque  Invciil-  septem  moiites]  Scptem  rratrum  iiiouuiucnta  ap- 

tiir  cxaratnm   Abdirim  aut  Addirim.  Sfrabonl  Av-  pellat  Slrabo  (17,   p.  827).  IVoster  Solinum  sequi- 

qlq.Salmas.  (ad  Solin.   p.  30o). —   Atlantis   ipsiiis  tur  (c.  2o). 

dcscriptionem  vlde   apnd  Maximum    Tyrlum   (8,  7;  oppidum]   Vcrbnm  est,    quod  pcrpcram  addltur 

p.  141   Reisl;.).  in  editis,    non    agnoscunt   codlces   Monaceuscs   (A. 

*                nocfc  el  ifjnibus]   Ilacc  ex  Ilaunonis  perlplo  ad  •  C),   Relclicnauensis,  ct  Darmstattensls. 

Atlantcm    translata  esse  vidcntur;,   licct  illic  de  Ac-  Carcenna]   Plinius  Cartenna,  sed  varlaiitl   quo- 

tlilopiac  potlus  ora  seraio  sit:  ev  8s  rovTco  vf,6os  quc  leclionc  Carcenna.  Nostro  Grotius  ad  margincm 

^v  fxeycxP.r],  xal  iv  rf]  V7'j6co  /iifx.vj]  ■&a/.a66co-  adsciiiisit  „al.C«r«e»»sa«,  sunllesquc  lectloncs  Wcs- 


Martiani  Capcllae  lib.  VI.  §.  668,  HAo 

aeqiie   coloniam;   itcm   Rusconiae  et  Ruscurius,   Saldae  etiam,   ceteraeque    ci- 
vitates,  atque  Igilgili,  Tubusuptu,  et  Rusarus;    flumcn  vcro  Ampsaga  abest  a 


Caesarea  trecentis  viginti  duobus  millibus. 


DE  DUABUS   MAURITANIIS. 

Utriusque  INTauritaniae  longitudo  decics  quadraginta  trium  miilium,    la-  660 
titudo   quadringentorum   sexaginta   septcm.     Ab  Ampsaga   Numidia   est  nominc 
celcbrata     Numidae    Nomades    dicti,     cujns    in    medilcrraneis    colonia    Cirta, 
et    intcrius    Sicca,     atque    Bulla    regia;     in    ora    vero    littoris    Hippo    regius, 

sclinsiiis  (ad  Itln.  Ant.  p.  14)  in  MSS.  invcnit  Car-  triginta   octo.    Scriptiiin    fiiit    d.    trec.    trig.    fllll. 

nennae  vel    Carnennea,    sed    qiiod  Cartennae  inde  1)  valct    qningcnta :  lioc   illi  fiiiigi  (/ccic*  intcrprctati 

rcfingit,  tcnicrc  factniii  arbitror.  sunt,  qnod  non  scnicl  accidit.  GnoT. —  Scd  in  Har- 

/co5i'mj«]    Sic  rcctc  jam   Grotius    scripscrat  ad-  duiniana  Plinii  ediiionc  legilur:  udccics  triginta  no- 

diciintquc  codiccs  iiostri  Monacenses  (A.  C)  ct  Dariu-  vciii  niillia.«    Alios  Jcgcrc   decies  triainta  octo  Gro- 

stattensis;    antcriorcs  locosium.  tius  margini  adscripsit. 

coloniam^    Fortc    co/oHin.  Grot. —    Pariter   et  iYiimii/irt]    Lcgc    ct    supplc:   nab   Anipsaga  Nu- 

Siipra  provincia    Tingilana  legcrc   niulini    qiiam    ac-  midia    cst    Masiuissae    noininc    cclcLrafa.     IViimidac 

cusalivo   casu  provinciam   Tintjilanam^    scd  codlccs  IVoinadcs  dicti"  cct.   Confcr  cum  Pllulo  llb.  V.  c.  5. 

nihil   variant.  Grot.  —  I(a  lcgcndum.    Addit  hcic  Solinus  Nuini- 

i?u«CMriM5]  Rusucurlum  Pllnlo,  Ptolcmaco  Pov-  dlac  incolas  »quamdlu  errarunt  pabulationibus  vaga- 

6coxcpca.  Grot.  bundls  iVomadas  fiiisse  dictosuj    ut  Iiicptus  est,  vl- 

Tubnsuptu]    Dccst   haec    civitas  Martiano,    sed  detur   sentire    IVomadas    dlctos,    quum  pabula   vage 

contra  3ISS.  (idcui^    sic   cnim  illi:    iicelcrac(juc  ci-  passiinque  seqncrcntur,  po^ca  JVuinidas,   quasi  A'u. 

vitatcs   atquc  Igiltjilubusuptu«  etc.   Dcdcrat  Capclla  mldae  et  IXouiades  divcrsa  slnt  nomina. —  luductus 

Igilgeli,    Tubusupiu.  Wessellng.   (ad   Itiner.  Ant.  Plinii  his  verbis:  »i\umidae  vero  IVomades,  a  per- 

n.  52).  mutandis  pabulis,  mapalia  sua,  hoc  cst  domus,  plau- 

iJiwarns]     Lcge    Rusazus.     'PoVi6a^ovQ  Ptol.  strls  circuiufcicntes.«    Graecuin  est  N6(.uxdsg,  La- 

Grot. —    Ita  et  Plinius  (S,  2);  ia  Itincrario  An-  tinum  ex  co  parum  detortum  IVumidae,  ut  Iajro(f£S 

toninl    (p.  17  Wesscllng.)  cst  Rusazis;    scd    Invitls  Japides;    sic  dQOimdsg,    camcli,  dromidae  et  dro- 

codiciLus  mutare  nolo.  niedae  dictl.  Sal^ias.  (ad  Soliu.  p.  309).  —  Invitis 

irecentis  vitjinti^    Sic  etiam  Plinil  cdltio  pria-  eodiclbus  niliil  mutarc  ausus  sum. 
ccpsj   nunc  ducenta  tantum  legunt.  Bulla  re(/i«]     Ptolemacus    /^ovZZagia.     Legc 

decies    ^uadraginta  trium^     Plinius    octingenfa  /3ovP./ianr]yia.  Grot. —    Yide  Mannerlum  (T.  X. 

triijtnta  7iovcm,  quo  facit  id  quod  alias  lcgitur  dccies  P.  2,  p.  514). 


MQ  Martlani   Capellae  lib.  VI.   §.  669. 

ac  Tabraca.  Interiiis  Zeugitana  regio,  quae  proprie  vocatur  Africa,  habet 
haec  tria  promontoria,  Apolliuis  adversum  Sardiniam,  Mercurii  rcspectans 
Siciliam,  quae  in  altum  procurrentia  duos  efficiunt  sinus  ab  Hippone  Diarrhyto. 
Deinde  promontorium  Apollinis,  ct  in  alio  sinu  Utica  Catonis  mortc  memo- 
randa,  flumen  Bagrada,  ac  propinqua  Carthago,  inclila  pridem  armis,  nunc 
fclicitate  reverenda;  demum  Maxula,  Carpi,  Mcssua,  Clypeaque  in  promon- 
torio  Mercuriij    item  Curubis,  Neapolis.    , 


Tabraca^  3IS.   Tnbracha,   ex  Plinio.  Grot.  —  nnde  simnl   Terisimilc  fit  etiani  ante  »ab  Hippone» 

Vnlgo  enim   Tabrachia.   Sed  Plinius  liabct  Tabraca  exeidisse  Ilipponensem.    In  codicibus  nibil   subsidii. 

adstipulauturque    codices    Darmstattensis    et   Mona-  Bagrada^    Sic    scripsl    e    lectione    a  Grotio    in 

censis    (C),    practercaque    quos    Wessclingius   (ad  margiue  notata  pro  Braguila ,    qnod  in    edilis   erat, 

Itin.  Ant.  p.  21)   Tabracca  lcgere  auctor  est,    quem  siquidem  illud   nomen   apud    rcliquos   omncs  cxstat 

■?ide.  In  Itinerario   est  Thabraca.  (Strab.  17,   p.  852  Casaub.    Polyb.  1,  74.  Ptolem. 

.  1    «!•  •        /^       r.      w\       'w       •.  4,  6  et  6,  4.  Ammian.  Marcell.  23). 
qitae  proprie \    J*linius   (o,    4,    3):    nZeugitana 

...                   ,,  ,  fellcilate]   Pariter  iufra  (8.  990)  beaiam  apcllat, 
regio,    et   quae   proprie    vocetur  Atnca   cst.«    iUcla 

^       .       ^..,             .     .                 _,  ut  Appulejus  (florid.  4,  20;    p.  98  Oudcrtd.)  «pro- 
(1,  4):  «Proxima  i>ilo  provincia  qnam  Cyrcnas  vo- 

,  .    ,         .       .            .     .            ,    ,   '  vinciae  magistram  vencrabilem,  Africac  3Iusam  coe- 

cant,  deinde  cui  totius  regionis  vocabulo  cognomen 

...                     ...                      1*7      -j              -.r       •  lestem,  Camoenam  togatorumo,  Solinus  autcm  (27, 

luditum   est    Ajncaj    cetera  r>umidae    ac   iUauri  te- 

,.     ,          /.      _x         jr  ■                          •..  II)   "alferum  post  urbcm  Romam  tcrrarum  decnso, 

nentn,   et  alio  loco   (I,   7):  nAfrica  propria  a  ille-  '                    '                     _ 

,        .                          .         ,            _, .,                       .  , ,  neque  Ausonius   (de    claris  nrb.  2)  cnm  Constanti- 

icagrino   promontorio    ad  aras  PLuaenoriun. «    Addc  _ 

_  ,        .         ,   ,  o.  !•           ^.c^\  nopoli  cam  coniparare  recnsat.  3Iela  (I,   7):  »nunc 

Salmasium  (ad  Solin.  p.  518).  ^  ' . 

populi  Romanl    colonia,    olim  impcril  cjus  pertiuax 

^ria  promontoria\  Eorum  primum  Incerluin  Mar-  aemula ;  jaiii  qiiidem   iterum   opulcnta,    ctiam  nunc 

tlani  an  libiariorum  incuria  excedit,  Candidtim;  ne-  tamen  priorum  excidio  rcrum  quam  ope  praesentiam 

qne  enim  substituendum   esse  pro  altero  ApoIIinis,  clarior.n      Felicis  cognomen   in    numis    cliam   gcrit 

quae  Grolii  sententia  csse  videtur,    apparct  ex  Pli-  (Bandur.    num.    II,    lo8.   629.    Occus.  et   Mediob. 

nio,    quera  Martianus    sequitur:   «Tria  promontoria,  p-  S60.   Seguin.   num.  43.   146.   Spanbem.  num.  I, 

Candldum,  mox  Apollinis  advcrsum  Sardiniae,  Mer-  p.  l>o6  f.  II,   p.  445.  Confer.  et  Cuper.  de  elepbant. 

curii  adversnm  Slciliac,   in  altuni  procurrentia  diios  in  Salengrli   tbes.   novo  III,   p.  166). 

ei&ciunt   sinus,    Ilippouenscm  proximuin   ab  oppido  Messna]   Ptolcuiacus  \'l6ova.Gn.ot. —  Plinius 

qnod  Ilipponcin  dirutum  vocanl,  Diarrbytum  a  Grae-  Slisua,    quam  ipsam  lectioncm  Grotius    quoqiie    in 

cb  dictuin    propter  aquanira  irrigua,    cui  finitimum  margiue    cnota^it,     sed    viilgafam    tuculur    codices 

TLeudalls  immnnc  oppidum  longius  a  litore;    dein  Darmstattensis  ct  Monacensis  prior,   neque  repug- 

promonlorium   Apolllnis,   ct  in  altero  sinn  Utica«5  "**  allet,  qui  corrupte  bebet  Carpime  sua. 


Martiani  Capellae  lib.  VI.  $.  670.  5i7 

DE  SEC[JNDO  SINU  AFRICAE. 

Mox  alia  distinctio:  Libjphoenices  vocantiir,  qui  Byzacium  incolunt,  670 
quac  regio  ducentis  quinquaginta  millibus  passuum  circuitur,  cujus  satio  cen- 
tesimo  messis  incremento  foeneratur.  Hic  oppida  Puppup,  Adrumetus,  Leptis, 
Ruspae,  Tapsus,  Thenae,  Macomades,  Tacape,  Sabrata  contingcns  Sjrtim 
minorem,  ad  quam  Numidae,  et  Africae  ab  Ampsaga  longitudo  sunt  millia 
quingenta  octoginta,   latitudo  duccnta. 

DE  TERTIO   SINU. 

Tcrtius   sinus  dividitur   in   geminos   duarum   Syrtium    rocessus,    vadoso  671 
ac  reciproco  mari;    sed  minor  Sjrtis  a  Carlhagine  abest  treccntis  millibus ;  ad 
majorem    vero   per   descrta    pcrgitur,    quae  serpentibus  diversis  ac  fcris   habi- 
tantur.     Post  haec   Garamantes,    super    hos  fuere    Psjlh.      lu    dcflexu   civitas 

distinctio]    Lcgo    et    distingiio:    »Mox    alia    dl-  adoVf^utog.  Grot.  —    Sallustius    (Jng.  19)   »flia- 

stinctio:   Libii  Phoenices    vocanluru   cx   Plin.  Grot.  diumetiim  ct   Leptima  jiingit. 

—  Vulgo  cnim:  .iinox  alia  distinctio  Libijac.  Phoe-  Thenac]    Thaeae,  ita  et  alii.  Ptoleniaeus  -dEat- 

nices  vocantups  scd  Plinlus  (S,  3,    5):  »mox  Afri-  ^^^  ^alvai..  Grot.—  Monaccnsis  unus  (A)  Tenaca, 

cac    ipslus  alia    distinctio.    Libyphoenices   vocantur  ai,ep  ^c)  Tenea,   scd   nos  Plinlum   scquimur. 

qul  Btizacium  Incolunt.    Ita    appellatur  rea;Io   CCL  „  ,         ,    _       _,.  .  „    ,  i..     «    ^ ' 

*  ^       •'  II     .         .   ^  Sabrata]    Ita   Plinius.     Ptolcmacus   lib.  4   6a- 

mill.  pass.   per   clrcultum,    fertilifatis   exlmiac,   cum       .    _  ^  _,  ,  , .     ^.     •       /    i   ».• 

,  ,      ,  pa-dQU.  Grot. —    Plura    dabit  Surila  (ad  Ilinerar. 

ccnteslma    fruce    a£;ricoris   foenus  rcddcnte    terran,       .    .         „,   ■..x        ,\ 
"        °  '      Ant.   p.  61   Wcsscl.). 

undc  ct  Brjzacium  restltui,    codice   Monaccnsi  (C) 

,.,.'„,„,        .        /    ,  c  ,.  mc>.c.  f\  Garamantes]  Vide  Lucianura  (in  Dlpsad.  T.  8, 

adstipuiantc.   Confcr  Salmasium  (ad  oolin.  p.  oaOi.),  •■  ^   ,, 


p.  139  CIp),  ct  qnos  Elnicnliorstius  (In  Arnob. 
p.  175)  laudat  Straboncm,  Plinium,  Mclam,  So- 
llnum,   nostrumque   paulo  Inferlus  (§.  674). 


<]asaubonum  (ad  Strabon.  p.  56),   Bartblum  (in  ad- 
vcrs.  p.  223),  ct  Drakcnborcbium  (ad  Silium  p.  461). 

Pvppvp]   In  rcliquls  Putput  babctiir.   Infra  vlei 
cognomiiic  ab  Antonlno  ccnsctur,  at  Martlano  Inlcr  Psijlli]  Monaccnses  (A.  C)  Sptjlli ,  editi  FsyHiii 

opplda   icecnsctur;  —    quae    nomina    cum    rcliqiils  sed   absque    diiblo    Psylll    intelligcudi   (Salmas.  a«l 

quum   cx    Plinll    dcscriptlone     deccrpta    slnt,    ipse  Solin.  p.  186),  de  quibus  Elmcnborstius  (ad  Arnob. 

/•hPP?»P  adjcclt.  SuRiTA  (ad  Illncr.  Ant.  p.  32  Wess.)  p.  80)    niultos  cxcitat  scriptores,   quibus  adde  Pli- 

—  A«ldc  Manncrtum  (T.  X,  P.  2,  p.  247).  nliim  (7,  2,    2),   Aelianum   (blst.   aniuial,    16,  27 

/tdrumelus]  Prmiua  .-idntmentum ;  Ptolemaeus  et  28),    et  GelJium  (16,   11). 

C9* 


MS  Martlani   Capellae  lib.  VI.  §.  671. 

Oeensis,  et  Leptis  magna.  Indc  Sjrtis  niajor,  circuitus  'sexcentorum  viginti 
672  qiiinquc  milliam.  Tunc  Cjrenaica  rcgio,  cadem  cst  Pentapolilana,  Ammonis 
oraculo  memorata,  quod  a  Cyrenis  abest  quadringcntis  millibus  passuum.  Urbcs 
maximae  ibi  quinque,  Bcrenice,  Arsinoc,  Ptolemaida,  Apollonia,  ipsaquc 
Cyrenc.  Bercnicc  autcm  in  extremo  Syrtis  cornu,  ubi  Hespcridum  horti, 
fluvius  Lethon,  Lucus  sacer,  abest  a  Lepti  trccentis  scptuaginta  quinque 
millibus;  ab  ca  Arsinoe  quadraginta  tribus,  et  dcinceps  Ptolcmais  Aiginti  duobus, 
proculque  Catabathmon  et  Marmarides,  et  in  ora  Syrtis  Nasamojics;  deindc 
Mareotis,  Maretonium;  indc  Apis  Aegypti  locus,  a  quo  Paractonium  in  sexa- 
ginta  duobus  milUbus,  indc  Alexandriam  duccnla  millia.  Totius  autem  AtVicae 
a  mari  Atlantico  longitudo  cum  infcriorc  Acgypto  tricies  quadraginta  miHia, 
ab  Occano  ad  Carthagincm  magnam  undccics  millies;  ab  ea  ad  Canopum  Nili 
proximum  ostium  sexdecics  millics  octuaginta  octo  millia. 

Oeensisj   Sic  Plinius  (S,  3,   4),   cui   adstipiila-  scx    millia  passiiiini.     In    co    tractu    Apis    inlcrest , 

tup  codcx  Rciclienaiicnsis^    viilgo   Ocensis.  nobilis   rcligionc    Acgvpli    locus.     Ab    eo    Paracto- 

Cyrenaica^    Ex   Pliuio  (H,    5,   S):    »Cvrcnaica  niinn   scxaginta  diio  luillia  passuum«,    unde  Parae- 

eadem  Pcntapolitana  rcgio  iliustratur  Ilaninionis  ora-  ionium  scripsi   pro  Parethoniutn ,   quod  librariis  or- 

cnlo«  cet. ,   undc  vide   nc    est  apud   nostnini  tollen-  tbograpliiae   nesciis   dcbctur;   Strabo   (17,   p.  798), 

dum  vcl  in  et  mutandum  sit.   Dc  Aininonis  oraculo  TIuQavttovLOV  tcI  rectius  HapaLTOVlOV  (vide  Dor- 

plura    Strabo    (1,    p.  40.   5C;    17,    p.  813.    838  villium  ad   Cbariton.  p.  S2G). 
Casaub.).  Alcxanilriam  diicenta\   Plinlus  centum.    Lcgcn- 

Ptolemaida]    Pro   Ptolcniais.    Sic    Persida    pro  duni     autom    bic     Alexandriam     pro    Alexundrina. 

Pcrsis,     Cbalcida     pro    Cbalcis,    vidc    infra    Trito-  Gr.oT. —   Alexandrina   cnim    Grotius  cdidit,   ante- 

nida.  GnoT. —  Atijue  snpra  (§.31   ct  550).  riorcs  Alexandria,  omissa    vidclicet  lincola  in  ex- 

ilfarefoiHMm]  An  Parctbonium?  Grot. —  Turba-  trcma   litcra,     quae    m   significaret.     Cctcrum    apud 

tum  csse  aliqnid  ccrtum  cst,  Maretonium  cnim  op-  Pliuinm    duduin  dueenla  lcgitur. 
pidiim    non    exstat;     Martiani    tamcn    ipsius    magis  tricies    nuadrajintal^   Plinius    ex  Agrippa  tradit 

quam    librariorum    culpa    csse   vidctur.     Mareac   ct  LXXXV    luill.  pass.  Grot.  —   Corrupta   lcctio    du- 

Apidis   in    confinio    Libyac    mentioucm    fccit   etiam  dum    apud    Plinium  (o,   G,  G)   corrccta   cst,    cujus 

llcrodotus  (2,    18).  bacc  omnia   ita  jam  loguntur:   «Agrippa  totius  Afrl- 

sexaginta  duobus]   In  quibusdnm  codicibiis  Pll-  cac  a  marl   Atlaiitico  cum   iufcriori  Acgjpto  tricies 

nianis   duodecim,    IVota   quinquagcnarii  addita  dcm-  centena    et    quadrai/inta    niill.    pass.    longitudinem; 

tavc  dissidiiim   facit.  Grot. —    Plinius    (S,    6,   G):  Polybius  ct  Eratoslbencs  diligeiitissimi  csistiniati  ab 

•  Slcnsura  a  Catabatbmo   ad  Paractonium  octoginfa  Occano  ad  Cartbasiiicm  mnjjn.im   vndecies  centena 


Martiani  Capellae  lib.  VI.  $.  G75.  54i) 

DE  INTERIORI  AFRICA. 

Intcrior  autcm  Africa  ad  meridiem  versiis  intervenientibus  desertis  habet  675 
Leucaethiopas,  JNigritas,  et  ccteros  monstruosae  novitatis,  post  quos  solitudines 
fugiendac;  ad  orientem  vcrsus  fluvius  Niger,  cjus  cujus  Nihis  naturae  est 
prorsus.  Inter  solitudines  degunt  Atlanlcs,  qui  neque  uha  inlcr  se  nouiina 
habent,  et  Soh  imprccantur,  quod  eos  cum  mcssibus  sempcr  amburat.  Hi 
nunquam  somniarc  vidcntur.  Troglodytae  in  spccubus  mancnt,  vescunturque  074 
scrpentibus,  striduntquc  potius  quam  loquuntur.  Garamantes  vnlgo  feminis 
sine  matrimonio  sociantur.  Augilae  infcros  cohmt.  Gamphasantcs  nudi  ct 
imbollcs  cxternis   nunquam  misccntur.     Blemmyac  sine   capite  sunt,    atque  os 

njill.  pass.,   ab  ca  Canopiciini  I\ill  proxiuuini  ostiiiin  cnini    invctcrato    nicndo   liabeiit   AvZavTeg,    untlc 

nmndecies  centena  et  vujinli  octo  M.  pass.  feccriint."  Alclae  ct  Plinii  crror  cxplicatur,   qui  in  unam  gcn- 

lude  qui  volct  nostruni  cnicndct^    codiccs  niliil  va-  tcm  confcrunt,    quac    de    duabus  Ilcrodotus   narva- 

riant,  iiisi  quod  Dariustattcnsis   tricies  nialc  oinittit.  vit  (addc    Saaliiiiii    ad    Rliiani   Bcnaci  quac    super- 

Canoinun]    Quinctilianus   (1,    S,    S-i^    pag.  93  sunt,  Donnac   1831,   p.  UO).    Cclcruin    cadem  siuc 

Spald.):   «Ciccro  Canopitarum  excrcilum  dicit,    ipsi  gcntis  noniine  narrat  Strabo  (17,  p.  822):  Tcov  dk 

Canohon  vocant.«    Sed  constautcm  codicum  scrlptu-  jtQOQ  Trj  dtaxexavfiivrj  Ttveg  xal  a&soi  vofii- 

ram  et  lilc  ct  postca  retinui.  ^ovTaf  oC  ys   xal   rov  ijXtov  k^&alQsiv,   xal 

Leucaethiopas]    Ita  Relcbcnaucnsls    codex.    In  xaacog  Zeyaiv  sJteLdav  rtQOQld(o6iv  aviCxovra, 

cditls    male    Leucas  ^ethiopes.     Ptolcmacus  ctiam  cog    yMLOVTa    xul    rtoAsfiovvTa  avTolg-  slcut  ct 

AsvyMid^LOJiSQ ,  Plinius  (S,  8,  8)  Lettcaethiopes i  Sllius  (2,  60)   Cyreucnscs   >nni<jno  Sole  calcntcs» 

Pomponius  Mcla  (1 ,  4j   p.  G  Voss.)  ieitfoae//«'o/)e5.  appcliavlt. 

monstruosae\   Quae  boc  caplte  monslra  narraa-  Gamphasantes]    Rcstltui   antcriorum    edilionitm 

tur,  pariter    ct   Plinlus    (i>,   8,   8)   ct  Mcla  (1,   8)  lectioncm,    quacum  ct  Mela,  Plinius,   Solinns  con- 

tradunt,  ut  Sollnum  (31)  taccani,  qul  acque  atquc  vcnlunt;    apud   alios    baec    gens   omnino  iion   com- 

nostcr  Pllnlum  tantuui  cxscrlpslt;   scd  Pliuius  ipse  mcmoratiir.    Grotius  edldit  Camphasanles ,   inaigini 

sua  c  Mela   babcrc  vidctiir,  ciijus  auctorcs  ignora-  apposuit  Campasanles ,  quod  ct  codiccs  Monacenses 

mus;   apud  Ilcrodotum  eniin  (4,  1G8  sequ.)  minima  (A.  C)  babcnt,  Reicbcnaucnsls   Capasantes. 
tantum  eorum  pars  legltur.  Blemmiiac]    SIc  scrlpsi    ex  Mela  et  PJinio  pro 

Soli  imprecantur]  Hacc  ut  cetera  dc  Atlantibus  Blemiae,   quod  ortbograplilac  tantum  mendum  erat. 

ex  Herodoti   fontibus  dcrlvata   sunt  (-4,    184),    ubi  Graccc  cnim  BZeu(J.Vsg  sivc  BZeiiVUi,  quod  baiid 

quod  nunc  lc^iiuvATCKQavTsg,  ex  Salmasii  dcmum  sclo  an  cx  vcrbis  pXejtTCO  ct  IXVCO  dcrivandum  sif. 

conjcctura  (ad  Solin.  p.  2f)I)  invectum  estj    codlccs  Dionysius  (|)cricg.  220): 


^30  MartiaDi  Capellae  lib.  VI.  §.  674. 

ot  oculos  in  pectore  gerunt.  Satyri  hominum  nihil  habent  nisi  facicra.  Ae- 
gipanes  qualcs  pinguntur  exsistunt.  Himantopodes  debihtate  pcdum  serpunt 
potius  quam  inccdunt.  Pharusi  comites  HercuHs  fuere;  post  hos  finis  est  Africae. 

DE   AEGYPTO  QUAE  EST  ASIAE   CAPUT. 

67«  Aegyptus    dehinc,     hoc    est    Asiae    caput;     quae   una   ab    oslio   Canopi 

ad  ostium  Ponti  habet  vicies  sexies  centum  quadraginta  tria  passuum,  ab  ore 
autem  Ponli  ad  os  Maeotis  sexdecies  centena  scptuaginta  quinque  milHa  pas- 
suum.  "Verum  Aegyptus  introrsum  ad  meridicm  tendit,  donec  a  tergo  Aethiopes 
obversentur,  cujus  inferiorem  situm  JNilus  dextra  laevaque  divisus  amplectitur, 
ut  Aegyptum  JNili  possis  insulani  vocitare.  Nam  ab  ambitu  circumfluentis 
amnis   etiam  Delta    literae    figuram  crcditur  detinerc;    sed  a   principio   fissurae 

676  ipsius  fluviahs  ad  Canopicum  ostiuni  milha  ccntum  quadraginta  sex.  Summa 
autem  ejus  pars   contcrmina  Aethiopiae    oppidorum  mukas  praefecturas  habet, 

»T(oi'  jtciQog  al&aXkoiv  BXsf^ivcov  aviy^ovdc  »Atlliacret  Asla,  qiiain  patcrc  a  Canopico  ostio  ad 

y.oAcovai,  Ponti   ostium    Timotlieiis  vicies    scxies    ccntena   cl 

f^iiae   fabiilosc    nostcr    tradit,    niitlinius;   mirabilem  triginfa  novem  millia  passuum  tradidit,  ab  ore  autcm 

taincn  eoriim  vistnn  fiiisse  Flavius  quoquc  Vopiscus  Ponli  ad  os  IMaeotis  Eratosthcnes   sedecies  ccutcna 

(in  Probo  17,   p.  «58   Obr.)  teslatur,    ijui  Probuin  ct  quadraginta  quinque  millia  passunm«,  numerorum 

impcratorem  eos  subcgissccaptivosqucRomanitrans-  tantum  aliqna  divcrsitatc,    quac   a   codicum  auctorl- 

missos  stupenti   populo  ostcndissc  uarrat.   Gonfcr  ct  tate   pcndct;    nostri    nibil    variant,     nisi    quod    pvo 

Aosimuin  (1,    71).  nitndratjinta  tria  Grotius  raargini  adscripsit  triginta 

lharusi\  fllela  P/iariMij.  Grot. —  Codex  Darm-  oclo  apud  alios  legi.  Ceterum  Aegyptus  utruin  Asiac 

stattensis    male  Frausi.    Cctcrum  confercndus    Sal-  an  Africac   essct,  jam   Herodoti  (4,  59.  41)  ainbi. 

lustius   (Jugurth,  18):    «Scd   postquam  in  Ilispania  guuin  judiciinn    est;    quibus    qnum    plcrique   Nilum 

Ilcrculcs,  sicut  Afi-i  putant,  intcriit,  cxcrcitus  cjus  con<in:um   darent  (vide    ad  §.  C26),  proutl  Canopi- 

compositus   ex    variis    gcntibiis    ainisso    diicc    brevi  cum  vel    Pclusioticnm   cjus   ostium  spcctaretur,    an- 

dilabitur.    Ex  eo  numero  Medi,   Pcrsae,  et  Arme-  ccps  Intcr  utramquc  baerebat  (conf.  ct  Herodot.  2, 

Hil,  navibus  in  Africam  transvccti,  proxumos  nostro  16  cum  nota   Bacbrii). 

iiiari  locos  occupavcrc.    111    paiilallm  per  conuubla  Della]  Ilcrodotus  (2,    15),  Pllnlns  (o,  9,  9), 

Gaetulos   sccum  niiscucrcK  cet.  Sfrabo  15,   p.  701.   16,  p.  7G8.   17,   p.  788.  801. 

Asiae  crt/iwf]    Hoe    cst   principium,  qua  in  rc  818  Casaub.),  Ptolcmacus  (4,  5),  Ainmianus  (22, 

Plinium  seqiiifur,  ciijus  baec  vciba  sunt  (5,  9,  9):  15;  p.  5G4  Gronov),  Mcl«  (1,9,  IG;  p.  12  Vos».). 


Martiani   Capellae   lib.  VI.   §.  67(J.  5ol 

quas  Nomos  vocant,  inter  qiias  Menelaitem  Alexandriae  rcgionem ,  iteni 
Libyae  Mareotim.  Heracleopolis  autem  insula  JNili  est,  in  qua  oppida  Herculis, 
Arsinoita  et  Mcmphita,  quae  ad  summum  Dclta  perveniunt.  Nilus  autem 
ipse  incertis  ortus  fontibus  creditur,  quum  Juba  rex  eum  a  raontc  inferioris 
Mauritaniae  de  lacu  ]Nilidc  oriri  significet,  quod  animalibus  iisdem  et  argu- 
mentis  feturae  parilis  approbatur.  In  omni  autem  Dclta  INili  oppida  ducenta 
quinquaginta  fuisse  Artemidorus  attestatur.  In  littore  tamen  Aegyptii  maris 
praestantior  urbiura  Alexandria  constituta,  ab  Alexandro  Magno  condita,  a 
Canopico  ostio  in  duodecim  millibus  passuum  juxta  Mareotim  lacum,  qui 
complurcs  insulas  habet  trajectusque  quadringentos,  cujus  tam  longitudo  quam 
ctiam  latitudo  centena  quinquagcna  milha  passuura  tenent.  Unde  uhra  Pchi-  077 
siacum  ostium  Arabia  est,  ad  llubrum  perlinens  mare,  quod  Erythracum  ab 
Erythra  rege  Persei  et  Andromcdae  fiho  vocitatum,  a  colore  etiam  dictum 
Rubrum;  nam  fons  est  in  litlorc,  quem  quum  greges  bibcrint,  in  rubrum 
colorem  incipiunt  mutare  lanas;  hujus  maris  oppidura  Arsinoe. 

Menelaitem^  SIc  scrjpsl  codlces  sccutus  Darni-  Variasantlquoruniopinloncs  collegitLetronne  (Journ. 

etattenscni,   Ueichcnaueuscra,  et  Monaccnsem  (C);  d.  Sav.  1831). 

vulgo  inepte  Menala ,  ilem  Ala,  ilem  Alexandriae.  i>'t7»</e]   Sic  codices  Reiclicnaucnsis,    Darmsta!- 

Rcliquos  enim  quos  Plinlus  cnumerat  IVomos  omisit  tcnsis,    Hlonacenses   (A.  C)  j)ro   corrupto   in  cditis 

nostcr,  cxtrcnia  tantum  rcccplt,  quae  apud  Pliuium  nomine   Hilide,    quod   cx  similitudine   litcrarum  li 

itasonaut:  oMcnclaiten  Alcsandrlac  regione;  ItcmLI-  et  IN   natum    (palacogr.  crit.  III,    p.  20o)^    eadem 

byacMarcotls";  latiustaracncorrigcndoprogrcdinohii.  apud  Plinium  quoque  (o,  9,   10)  lectionis  varictas. 

oppida    Hercnlis^   Vcreor    ne    hic    quoquc  Pli-  pertinens]   Pro  pcrlingens  in  edilis  praeLcnt  co- 

nium    malc    intellcxerit,    cujus    hacc     vcrba    sunt:  dices  Monaccnses  (A,  C),   Darmstattcnsis ,    alilque 

sHeraclcopolites   (scil.  Nomus)  est   in    Insula  Nill,  (Ondend.  ad  Appul.   T.  2,    p.  2G8);  Plinius  prae- 

longa  passuura   quiuquaginta    raillia,   in  qua   et   op-  tcrea  (p,   11,   12),    Solinus  (35),   ct  Me'a  (1,    10). 

pidum  HercuUs    appcllafum.    Arsinoitac  duo   suntj  Perseij  Correxi  quod  in  editis  erat  Persae,  aii- 

hl   et  Meraphifes   ad   suuiuium  Dclta  pcrvcuiunt."  ctoritafe    non    solum     codicum    Monafensls   (C)   et 

incertis  fonlibus]  Sic  Ilcrodotus  (2,  34),  Dio-  Darmstattcnsis,    sed    etiam    Solini   (33)    et    Photii 

iiorus(l,  32),  Claudianus  (Idyll.  i,    10):  (250,   c.  3;  p.  1323). 

tFlHCtibns  ijnotis  noslrum  procurrit  in  orbem  rubrum  coloreni\   Eandcra  fahiilam  Solinus  (33) 

Secreto  de  fonte  cadens,   aui  semiter  inani  tradidcrat  post  Cfcsiam  apud  Strabouem  (16,  p.  76S. 

Quacrendus  ratione  latet  nec  contigit  ulli.*  779  Casaub.). 


S52  Martxani  Capellae  lib.  VI.   §.  678. 

DE  ARABIA  ET   SYRIA. 

678  Verum  Arabia  tenditur  usque  ad  odoriferam  ac  divitcni  terram,  scd 
juxla  est  Sjria  nniltis  dislincta  nominibus.  Nam  ct  Palacstina  est,  qua  con- 
tingit  Arabiam,  et  Judaea,  ct  Phoenicia,  ct  quantum  intcrior  habetur  Da- 
masccne,  in  meridiem  vergens  Babylonia;  ex  eadem  Mesopotamia  intcr  Eu- 
phraten  et  Tigrin;  qua  vero  transit  Taurum  montcm,  Sophcne,  citra  vero 
etiam  Commagcne,  et  ultra  Armcniam  Adiabene,  Assyria  ante  dicla;  et  ubi 
Cihciam  attingit,  Antiochia.  Longitudo  ejus  inter  CiHciam  et  Arabiam  qua- 
dringentorum    septuaginta  miHium  passuum   cst;    latitudo  autem  a  Seleucia  ad 

679  oppidum  Euphratis  Zeugma  cenlum  scptuaginta  quinque  millium  passuum.  Os- 
tracine  Arabia  finitur,  a  Pclusio  sexaginta  scx  millibus  passuum.  Apollonia 
Palacstinae  per  ccntum  octuaginta  octo  miUia  passuum  procedens,    supra  Idu- 

dlvitem  terram]    Qiiid  sibi   vclit,    cx  Plinio  (o,  12,    13)  conveniret;    vulgo   quhigetita   vi(jinti,   fa- 

11,    12)    apparcbit:   »L'ltra   Pcliisiaciiui  Arabia   cst  cili   crrorc  DXX  pro    CLXX. 

ad  Rubriini  uiare  pcrtinens  ct   odorircraiu  illaiii  ac  OstracineA   lu  Pliiiii  loco  interpungcndo  Lallu- 

divitcm  ct  bcatac  eoguomiuc  insulaai.»    Conrcr  Stra-  clnatiis  est  Martianiis.    Sic  eiiiiii  distinxit:  »a  Pclu' 

boncni  (IG,  p.  778)   ct  Diodoruui  (3,  46.  47).  sio   Cbabriae    castra,    Casius  nions,    dclubrum   Jo- 

qua  contin(jit\  Ita  codcx  Grotianus,  vulgo  ntiac.  vis  Casii,  tumulus  magni  Ponipcji;   Osfracine  Ara- 

Sophene^    Quidam    codices  So/>/iOHe,   malc.  Lu-  Lia  linitur  a  Pclusio  LXV  millibus  passuum.u  Qnan- 

eanus:  tum   ad    rem  attinct,    certe  verum    cst  juxta  Plinii 

nEt  (ledita  sacris  senfcntiani,    finirl    Arablara   Ostracine   et  ab  ea  iii- 

Incerti  Jiidaea  dci ,   mollistiue  Sophene.»  clpere  Iduuiacam.     Diclt   Arabiam    finirl  a   Pcluslo 

GnoT. —    Vldc    ibi    Cortlum  (ad   Pliars.   2,    liOoy  scxaginfa  scx  niillibus  passuum,  ila  cnim  Icgcndiim 

p.  286  ^Vcberi).  ex  Marliano^    niox   Iduinacam   incipere.     Atqul  tot 

Zeugma]  lu  edltis  Zeuma,  scd  contra  rcllcjuo-  snnt  millia  passuum   a  Pclusio  ad   Ostraclnen.  Iti- 

rum  scrlptorum  Ipsiusqne  orlgiuationis  auctoritafcm,  ncrarium: 

quae    a   fluvio    pontc  juncto,    i^evynivco,     ducta  Ostraclna  Cassluni    XXVI. 

cst.    Coufcr   Plufarclium  (In   Crasso  p.  5o4.   K61),  PcnfascLocnon  XX. 

Straboncm    (14,    p.  664;     16,   p.  736   Casaub.),  Pelusium  XX. 

Florum   (3,    11),    et    quos    laudat  Ilardulnus   (ad  Ergo  a  Peluslo  ad  Ostraclnen  AraLIa  crat,  aLOstra- 

Plinlum  5,  2i,  21).  clne  Idumaea.SALMAS.  (ad  Solin.  p.  569). —  Recte 

centum  septuaginta^  Rcvocavi  lcctloncm  a  Gro-  omula;    sed  Lallucinationein  Slarflani  non  vldeo. 

tJo  in  marginc  nofatara,  ut  nostcr  cum  Plinto  (5,  octuaginla  oclo]    Plinius  jiovcfn.  Grot.  —  SeJ 


Maniani  Capcllue    lib.  VI.   §.  ()70,  o55 

inacam  et  Samariam  Judaca  longc  latcque  fundilur.  Pars  cjus  Syriae  juncla 
Gaiilaea  vocatur,  a  cclcris  cjus  partibus  Jordane  amnc  discreta,  qui  fluvius 
oritur  de  fonte  Pancadc.  Sccunda  elatio  Judaeae  ab  llicrosolymis,  in  quo 
latere  est  fons  Callirrhoe;  ab  occidentc  Esseni,  qui  sinc  concubilu  et  cunctis 
cupiditatibus  vivunt.  Hinc  aliquanto  interius  Masada  castellum,  in  quo  Ju- 
daeae  finis  est.  Jungitur  Decapolis,  dicta  a  numero  civitatum.  Redeuntibus  (jSO 
ad  oram  Phoeniciac  colonia  Ptolcmais;  a  tcrgo  Libanus  ct  Antilibanus  montes, 
et  interjacenlibus  campis  Bargilus  itcm  mons  sodct.  Item  Syria  dcsinontc  inter  op- 
pida  Phoeniciac  Antiochia,  quac  Oronte  amnc  dividitur;  supcr  cam  mons  nominc 
Casius,  cujus  altitudo  quarta  vigilia  Solcm  per  tenebras  videt.  In  Syria  fluvius  (>H1 
Euphrates   nascitur  a  monte   qui   vocatur  Capotes;    ibi    quoque   Marsyas  alius 

Laec  nuaiina  diineiillas;   totiis  locus  miscre  niiitiliis.  Eiiscbiiim  (praep.  cvang.  2,  2 5    p.  GO);   apuil  reli- 

Plinius  (li,  14,  15):  'iliiilc  Apollonia,  Sfralonis  tiir-  qiios    enim,    Herodotiim,    Sliabonem,   Plinium,    el 

ris,  eadcni  Cacsarca . . .  (inis  Palacstincs  CLXXXIX  liiijiis  et  cognominis  ia  Acgypti  (inibus   positi  mon- 

mill.  pass.  a  confinio  Arabiae,  dcindc  Pbocnicco  ctc.  tis    nomen  ita   scriblfiir   ut  nos  exhibnimus.   Confc- 

Cowuptionis  culpaia  quis  sustincat,  Laud  facile  dc-  rcndiis    inprimis   Amiiiianiis  31arccllinus    (22,    14): 

ccrnas.  nCasIiiin    montem    adscendit    iicmorosum    et    tercfl 

Panende]    Joscpbus    Panniiim    appellat.     Allis  ainbitii   in  sublimc  porrcctuiu,   iiude    secuudis  galli- 

Pannens  dieitur.   Cum   Capella   esl  Piinins.  Guot.  ciniis  videtur   primo  Solis  cxortus.t,   ubi  plura  \  :\' 

CaUiiihoe]   Mcniinit   et  Joscpbus.  GnoT.  Jesius  (p.  539  cd.  Gronov.);    ct  Soliuus   (5(!):   ->In 

Esseni]    lidcm    qui   ab   aliis   Essaei    appellanlur  Selcucia    altcr   Casius    mons    est,    Anfiocbiac    pro- 

(Plin.  a,   17,    13.    Solin.  53.     PLilo  in  op.  p.  876  pinquus,  cnjus  e  vcrtice   vigilia   adbiic  quarta   con- 

Ct  ap.  Euseb.   in   pracp.  cv.  8,   4.  11.    Porpbyr.  de  spiciiur  globus  Solis,    et  brevl  eorporis  circumactu, 

HLstiu.  4,   11;   p.  555  lUioer.    sequ.).  radiis    caligiiiein   dissipanlibus,  iilinc  nox,   bic  dics 

Slnxada]   Sic  ct  Solinus  (13  f.):  nJudacae    ter-  cernitur;    talis  c  Casio  specula  cst,    iit  liicem  priiw 

minus  Massada   castellum«,   quod   tainen  rcctc  mo-  yldcas,   quam  aiispicctur   dies.« 

nct  Salmasius  (p.  616)  cx  Plinii  verbis  (S,  17,  13)  Etiphrates]  De  cjus   cursu  vidc  Straboncm  (2, 

non  scqui:  »inde  Masada  castellum  in  nipe  ct  ipsuiu  p.  89  Casaub.),  Polybium  (9,  53;    p.  797  scqu.), 

baud  procul    Aspballite;    et    bactcnus  Judaca  cst.u  Pllulum   (3,  54),  ct  Pomponium  Melain  (5,  8).  Cc- 

mons  sedel]   Forte    wions  se  edit.Gnor.  —  INibil  teruni    dclcvi    inscriptioncm,    qiiae    in    edltis    erat: 

corrigendum^   Ita   Silius    (12,    62):    »Campo  Nola  »de   Eupbrate    magno    fluvio«,    quia  ia  transcursn 

sedct.«  tantum  inter  cetera  Lunc  quoque  Martianus  tangit, 

Casius]    MS.   et   Plinlus   Cassius   et  ita  omncs  multaquc  seqniiutur,    quac  ad  eum  nou  pertineant, 

«uctores.  Grot.  —   IVescio    quos   dicat,    nisi    fortc  Cajtotes]  Ita  codices  Rclcbcnauensis,  Darmstat- 

70 


^54  Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  681. 

amnis;  inter  Syriam  et  Parlhiam  oppidum  Palmyra,  moxqiie  Euphrates  fluvius, 
cujus  decem  dierum  navigatione  ia  ipsam  Seleuciam  Parthorum  urbem  niaxi- 
niam  pervenitur.  Sed  scissus  Euphratcs  laevorsum  in  INIesopotamiam  vadit 
ct  Tit^ridi  infunditur,    dextro  autem  incatu  Babjloniam   pctit,  quae  Chaldaeae 

682  caput  est.  Sed  rcdeundum  ad  oram  Syriae,  cui  confinis  est  Cilicia,  in  qua 
oppidura  Veneris,  et  Cypros  insula,  fluviusque  Paradisus.  Cihciae  Pamphyha 
sociatur  cujus  ultima  PhaseHs;  dchincque  Lycaonia  in  Asialicam  jurisdictio- 
ncm   versa,    quae  ab  illa  parte,    qua  Galatiae  contermina  cst,    habet  civitatos 

B83  quatuordccim.  Verum  Pamphyhae  juncta  Lycia,  a  qua  iucipit  mous  Taurus, 
paenc  mediatcnus  orbis  conscius,  qucni  peragraret,  nisi  niaria  restitissent; 
qui  ahquando  flexuosus  evadit,  et  in  lliphaeorum  niontium  juga  sub  noniinum 
diversitate  protcuditur,  Nam  intcr  cetcra  nomina  idcm  INiphatcs  est,  Cauca- 
sus,   et  Sarpcdon;    Portarum  ctiam  nomine  censetur,    et  ahbi  Armeniae,   ahbi 

tcnsls,  et  Monacenses  (A.  C),  atque  etiam  Plmhis  veniiet  Blartiannni  pcrperam  intellexisse  quod  apiiil 

(o,   a-l,  20)5   vulgo    Capodes.  Pllniuni  est  »innunicrarum  gcntiuni  aibilev.i 

M(trsijas]   Plinius:  »a  Samosatis   autcm,  latcre  jtomiHnm  rfiueiii7rt/e]  Vidc  ct  Dlonysium  (pcricg. 

Syrlac,   Marsyas   amnls  Influit.«     Vldc   Manucrtum  G47): 

(T.  VI,  P.  1,  p.  S07).  "Ov  ixkv  ijrcovvulav  [xiav   sXXax^v,    ci/,X 

et  rarthiam]    Pliulus:    «Palmyra    urbs   noLIIis  iv  ixc(6Tr) 

situ,  dlvltils  soll  ct  aquis  amoenls,  \asto  ambitu —  Ovvorx   e;^sc  6TQO(pci?,LyyL'  xa  d\\i'  X€LV0l6l 

prlvata   sorte  intcr  duo  Impcria  sui-  u  »  Romanorum  jXtP.OLTO 

Parlborumque — abcst  a  Selcucia  Parthorum,  quac  'AvdQa.6iV,    oC  yxcTa  %C0Q0V   OUOVQIOV  oixoi' 

vocatur  ad   Tigrln,     CCCXXXYIII   mili.  passuum,  e{fivTO.'< 

a  proximo  vcro  Syriac  llttore  CCHI   mlllibus.d  iVi/>/ia/ei»i]  Vide  Scrvlum  ad  illud  Vlrgilli: 

Paiailistts]    AIII    tainen   nrbem    apud    Libauum  nAddam  urbes  Asiae  domitas  pulsumc[ue  Nipha- 

montcm    csse    ajunt,    non   fluvium,   Iiiter  quos  PII-  iem« 

nlns.  Grot. —   IVe   crcdas.    Ille    cniui  (5,  27,   22)  et    Strabonem  lib.  11.  Giiox. —    Malc   Grotius  JXy- 

Paradisiim  inter  fluvios  rcfcrt.  phatcm   et   iSiphaiem,     qiiac    corrcxi    c    Plinio   (i>, 

mediatcnus]  iViiuis  augct  Martianus  quac  dixcrat  27,  27)   ct  Virgilio  (gcoig.  5,  50).   Monaccnscs  (A. 

Plinius  (J>,  27,  27):  «mcdiainquc  distrahcus  Asiam,  C)  All'ales. 

nlsl  opprimcnti  terras  occurrcrcut  inaria.n    Pro  con-  Portannn]    Omisit   Cilicias ,    quac  proprlo  no- 

scius  parum  aberam  quln  revocarem,   qnod  in  mar-  mine    Tauri  pijlae   vocantur  a  Ciccrone  (ad  Att.  J>, 

gliicttt  Grotlus  pcjecit,    constittitus ,  nlsl  in  mcnicm  20).   Conlcr  Ccllariiim  (T.  U,  p.  2G2). 


Martlani  Capellae  lib.  M.   §.  GS5.  ^Soo 

Caspiac;  ct  itlcni  Ilvrcanius,  Coraxicus,  Scythicus,  Ccraunius  appcllatur. 
In  TiVcia  alius  nions  Chimaera,  noctihus  flagrans.  liacc  habuit  oppida  sep-  084 
tuaginta;  nunc  triginta  scx  suut.  Tchncsus  oppithun  uicitur,  quo  finitur. 
Ilinc  Asiaticuni  sive  Carpathium  marc,  ct  quae  proprie  vocatur  Asia,  cui 
ab  oricntc  Phrygia  ct  Lycaonia,  a  scptcntrionc  Paphlagonia  cst.  IIujus  lon- 
gitudo  quadringentis  septuaginta  millibus  passuuin,  latitudo  Irecentis.  Armenia  68?» 
altcra  ab  oricntc,  a  scplcntrione  Pontica.  In  proximo  Caria  est,  niox  lonia; 
ultra  eam  Acolis,  mcdia  Doridc.  lu  Phrygia  Cclaene  antca,  in  iVpameam 
commutata;  illic  Marsyas  ct  natus  ct  occidit  ct  fluvio  nomcn  dedit  et  cum 
Apolline  decertavit;  deniquc  pars  cjus  Aulocrene  vocitatur,  undc  Macandcr 
amnis  exoritur. 

DE   PHRYGIA    PROVINCIA. 

Phrygia  Troadi  imminct,    ab  aquilone  Galatia  est,    a  mcridie  Lycaonia  08G 

Hijrcaniiis]    Legc   Ifyrcaniis.  Grot. —    Plinius  piit   quondam   PlirygiaL"   fiiit;    niigratum    inde  hand 

nostruni    luetur.  procni  vcteribns  Celacnis,   uovacfjue   nrbi  Apamcae 

motis  Chimacra]    Coufercndi  pracler  gcograpbos  romcn    inditum    ab   Apamea    sorore    Sclcnci   regis. 

Isidorus    (etym.  li,    5,  46)  et  Servius   ad  Vlrgilii  E*  Marsyas  amnis  band  proeul  a  Macandri  fonlibtis 

vcrsum  (Aen.  6     288):  oriciis   in  Macandrum  cadit,   famaquc  ita   tcnet  Ce- 

„  .  .     y-i  .  laenis    Marsvara    cum   Apollinc   tibiarui.i   cantu  ccr- 
«flammisfjtie  armata  Cliitnaera":  •  ■ 

tasse.    Macan;!er  ex   arce  summa  Cclaenarnm  orlus 
«Rcvcra  mons    cst   Lvciae,    cnius    bodienuc  ardct  ••         ■       i  ^  .  ■,  •      -w 

mcdia    urbc  decurrcns  per  Caras  primum  dcin  Jo- 

cacumcn,    iuxta    qiiod    snnt   leoncs;     nicdia    aulem  .      .  •       i-.  .  .      .      ^         i 

^   •>  i  '  ^  nas  in  sinnm  maris  editur»;  ct  qnos  Jaudat  Lasaubo- 

nascna  sunt,   qnac  capris  abuudaut;   ima  vcro  mon-  /  j   c.     l  .r.  r^mmv    ^  .  ^  i 

'  .  ""*    (""  Slrabonein    12,    p.  577).    Ceteriim  Celae- 

tis    sernentibns   plena. "     Plura   dabit  CelLirius  (II,  ,        ,  ,  ,. 

'  *■  ^  narum    nomen    postmodo    quoque    diirasse  ostcndit 

'■  '*  Dionis  Cbrysostomi  oratio  ibidcm  babita  (33,  p.  420 

Celaetie]  Lege  Celoene  ex  MS.  et  Plinio.   Yide      ^^        Morcll.). 

Straboncm  lib.  XII.  Sosibius:  ^pameam]  'Jjtaiieta   Sb-aboni.  Guox.  —  Male 

»0y<!>    oi  I[e/.ai.vul  ftuTQlq  ciQysla  KoXlq  apud  Martianum   et  In  anterioribus  Solini  editioni- 

Mldov     yaQOVTog     bqXLg     cbx'    £;(COV    ovov  Lus  scribitur  Jpamaea.    Graece  est  'AjtafUia,  La- 

"Hva(j(je.« tine  Apamia.    Librl  Pliniaiii  vocant  Jpamiam.Sxx.- 

Gr.OT. —    Viilgo    enim    Celene;     restifui    Celaene ,  mvs.  (ad  Solin.  p.  826). —    Slc  ct  Ammianus  (23 

qnae   ortbograpbiac    taiitnm   mutalio  crat.    De    ipsa  p.  270   Lindenbr.),    sed  inalui   ^lpameam   scriberc, 

iiibo  confcr  Liviiim  (38,    13):  »Cc5aenac  UJ'bs   ca-  quac  or!bographIae  tantuni  miitatlo   erat, 

70  * 


3^  Martiaui   Capellae  lib.  VI.   §.  G86. 

cL  Pisidiae  Mj^^gdoniae  coufinis  est,  ab  oriente  Lyciae,  a  septcntrione  Mysiae 
et  Cariae.  Dehinc  Tniolns  croco  florens,  amnisque  Pactolus.  loniae  Miletos 
caput.  Ibi  etiam  Colophon,  oraculo  Clarii  Apolhnis  celebrata.  Maeoniac 
priucipium  Sipylus;  Smyrna  etiam  Homero  notissima,  quam  circumHuit  Meles 
fluvius;  nam  Smyrnaeos  campos  iiormus  intersecat,  qui  ortus  Dorylao  Phry- 
giam  Cariamque  dispescit.  Juxta  Ihum  sepulcrum  Mcmnonis  jacet.  Supra 
Troadem  in  mcditerranco  Teutrania  Cayco  flumine  alluitur.  Ibi  inter  omncs 
G87  Asiae  civitates  Pergamum  clarius.  Nam  Bithynia  initium  Ponti  est,  et  ab  ortu 
Thraciae   adversa,    a    Sagari    flumine   primos    habitatores   habet,    qui    fluvius 

Lycaonial^    I^cge   Lycaoniae.  Grot.  —    Rccfej  orienfe  C.ippa(Ioci<iin  attingit«,  nnde  facilis  snsplcio 

sed  si   totnni  Iiunc  locnni  intcgritati   restitucrc   co-  sit,   apud  Soliniini   mafure  ali(|uid   cxcidisse. 
nemur,    vercor    nc    3Iartianiini  ipsnm  potius   qiiam  croco  florens]    Virgilius: 

libros    ejns  corrigamus.     ^uid  qnod    ipsc  jam   ejus tionne  vides  croccos  ut  Tmolus  odores, 

fons  corniptus  fuisse  videlur  Solinus  (40,  9),  ciijus  Iiidia  miltit  ehiir ,   moUes  sua   tiira  Sabaei.« 

rerba  iii   MSS.    SaJiuasio  tcstc    oinnibus  sic  lcgiin-  Grot.  —    Malc    in   cditis    loco  florens  ^  '  scd    croco 

tnr:  >>Ipsa  Pbrygia  Troadi  superjecta   cst,    a(]uiIonia  pracbent  codiccs  Monaceuses  (A.  C),    Darnistattcn- 

parte    Galatiae    collimitanca,    meridiana  Lycaouiae,  sis,    et  Rcichcnaucnsis;    idcm    tamen  excepto   3Io- 

Plsidiac,  Alygdoniacque  contermina;  cadem  ab  orl-  nacensl    altero    (C)   uiale    Molus   pro     Tmoltis.     Dc 

cnte  vicina  Lydiac,    a   septentrione  Mysiae,    Cariae  croco  vide  J.  H.  Vossium  (ad  Virg.  Gcorg.  I,   J>G). 
a  parte  qua  dies  medius  cst<>j   Salmasii  dcmum  con-  Dorylao]    Corrcxi    cx    Solino   (40,   iS);   vnlgo 

jectura   (p.  837)  restifutum  est:   »eidem    ab   oricnte  Dorilao^  Pliuius  (d,  29,  51)  Dotijlaciim. 
>lclna  Lydia«cct.;  scd  jam  Marliauum  illa  apnd  Soli-  dispcscit^     Sic    codiccs    antiquissimi   Lcidenscs 

num  lcgissc  apparcl,   quae  deinde  majoribus   ctiam  trcs  (Oudendorp.  ad   Appul.  I,  p.  296;  II,    p.  iiO) 

«rroribus   inquinavit,    Lycia   pro   Lydia    substituta,  ct  margo  libri  iVorimbcrgensIs ;  vulgo  <ii*;jaW/<,  Gro- 

ct   Caria  pro  meridie   ad   septentrionem  rclata.    Dc  tius  in  inarginc  dissecat. 

Lydiae    cuiin    iinibus    scrmoncm    esse    ct   scqucntia  Bitlnjnia^   Ilaec  quoque   ex  Solino  (42),  qiian- 

docent    ct   Plinii   (5,    29,    50)  comparatio:  «Lydia  quam    assumta    cx    Plinio    (d,   52,    45)   Gallonan 

autem    Pbrygiae    al>    cxortu   Solis    vicina,    ad   sep-  nominis  originatione,  quain  confirmat  et  Ilcrodianus 

tciitrioncm    Mysiae^    mcridiana    partc    Cariaiu    aui-  (1,    H;   p.  Sa  Boccl.). 

plectens  —  cclebratur    maximc    Sardibus   in   laterc  Sajari^   Ilie  apud  auctores  nnnc  Sagaris,  niine 

TmoII  montisK  cet. ;   quae  autcm  de  Plirygia  Iiabcnt  Sangarins ,   nunc  Sayarius ,   iiuuc  Sangaris  nnncu- 

Solinus  et  noster,   coruni  fons  ap;»!  Pliniuiu  exstat  patur,  bodicque  Zatjari  appcllatur.   Ptolcmacus  X«- 

infcrius   (3,   52,   41):   nPlnygia    Troadl  siipcrjecta  yaQOV  nominat.   Pro  Cajiclla  cst  Ovidius: 
—  septentrionall    sua    partc    Galaliac    contermina,  f>Unc  Lycus ,  huc  Sagaris^   renelisijuc  Ilypanis- 

nicridiaoa  Lycaoniac,    Pisidiae,    Mjgdouiacqnc,    ab  yiie  Cratesffue 


Martiani  Capcllae   lib.  VI.   §.  687.  ^S7 

alii  fluvio  Gallo  miscotur,  'a  quo  Galli  dicuntur  ministri  matris  deura.  Hacc 
et  Bcbrycia  et  Mygdonia  dicta  cst;  a  Bithyno  regc  Bithynia.  In  ca  civitas 
Prusias,  quam  Hylas  inundat  lacus,  quo  puer  cjusdcm  nominis  dicitur  in- 
terceplus.  Ibi  Libyssa  locus,  INicomediae  proximiis,  in  co  scpulcrum  Han- 
nibah's  memoratur.  Dehinc  Ponti  ora,  post  fauccs  Bosphori  ct  amncm  Bhcsum  (>88 
Sagarimquc  sinus  Mariandyni,  in  quo  Hcraclca  civitas,  portus  Aconc,  ubi  herba 
vcneni  aconitum  procrcatur,  spccus  Achcrusius,  qui  mergitur  in  proIYmda 
tclluris,  Inde  Paphlagonia,  ubi  a  tcrgo  Galatia  est;  sed  hic  Hcnetosa  etiam  68f) 
civitas,  a  cujus  civibus  in  Itaha  ortos  Vcnctos  asserunt.  Ibi  promontormm 
Carambis,  quod  a  Ponli  ostio  abest  millibus  passuum  duccntis  viginti,  tan- 
tundcm  a  Cimmcrio.  Ibi  ctiam  mons  Cytorus,  ct  civitas  Eupatoria,  quam 
Mithridatcs  fcccratj   sed  eo  victo  PompejopoHs  appcllata. 

DE   CAPPADOCIA. 

Cappadocia  autem  introversus  rcccdit,  quac  lacvorsum  ambas  Armcnias  OiK) 

Influit ,  et   crebro  vortice  torttis  Ilahjs.»  Veiictorniii   origine    phircs    opinioncs    afferl   Straho 

Grot.  —  Plinius  (6,  I):  «Sagarts  fluvius  ex  inclutis.  (o,  p.  212.  12,  p.  54o  f.  t»52  f.  Casaub.);   sed  a<l- 

Oritur  in  Plirygia,    accipJt  vastos  amnes;  ideni  Snji-  dc  oniniuo   liacc  Mcssalac  Corviui  (de   Ang.  proge- 

f/ariiis  a  plcrisnuc    dictus.a      Plura    dabit  Cellarius  nic   10,    p.  iiiO  Bip. )  do    Antenore:    nls   intcr   ce- 

(T.   II,    p.  295).  tcros    coniitcs    Enetorum  nitiltiludinciu    numcrosam 

Ponti  orn^  Ilacc  cx  Plinio  (6,  1)  et  Sollno  (■45).  sccum  duxerat:  qui   Paphjagonia  ortl,   patria  pulsl, 

Inscrui   autem  posl  cx   marginc  Grotiana.  exsules    ad     Trojam,     ijuac    Lcilo     tiinc    laborabat, 

Ileraclea^    De    ca    vidc    Mcninonis    bistoriarum  conccsserant.     Ili  in    proxima    finitimorum    praedia 

fragmcnta    a    Pliotio    (cod.  224)   servata    (cd.   J.   C.  longc  lateque  dlffusi,    cjuia  multltudinc  cuncta  com- 

Orelllus,  LIps.   1816),   et  II.  L.   PolsberwII   diss.  plcvcrant,  cx  se  gentibus  nomcn  dcdcrunt  et  Vcnetia 

de  rebus  Ilcraclcae  Ponticae  (Brandcnburg.  1855).  regio  dicta. « 

Henetosa^    Codex    3IoiiacensIs    (C)    Enettisa,  dticentis  vi^inti]    Plinins:  nProniontorium    Ca- 

Darmstatteiisis  Veneltisa,   ct   ad   librl  iVorlinbcrgcn-  rambls  vasfo  cscursn  abcst  a  Ponfi  osfio  CCCXXV 

sls   margincm    adscrlptum    legifur   Ilenelorinn.    Pll-  millibiis  passuum,   vel  ut  alils  placuit  CCCL,  tan- 

nlus  vero  (G,   2,    2)  ad  Papblagoniam  scilblt:  »fjuo  lundcm  a  Cimmcrlo,  aut  nt  aliqui  maliierc  CCCXII 

loco  Ilcnctos   adjiclt  IVepos  Cornelins,  a   quibus  In  mllllbiis  (juiugenfis.n 

Italla  orfos  cognomines  corum  Vencfos  credi  postu-  Cappadocia]   E  Solino  (4S)  cl  Plinlo  ((?,   5,  5); 

lat."    Sollnus  (44)  «locum  Ilcnctunm    appellat.    De  addc  Siilmasliim   (ji.  890)  et  Str.nboncm  (12    init). 


^8  Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  G90. 

Cuniinagenemque  transciirrit,  dextrorsum  plurimos  Asiae  populos  aujbiens. 
Ad  jiiga  Tauri  succrcscit  in  ortu.  Praeterit  Lycaoniam,  Pisidiam,  Ciliciam, 
sijper  tractum  Syriae  means,  Antiochiae  partem  in  Scythiam  pertendens.  Ab 
Armenia  majore  dividitur  Euphrate  fluvio,  quae  Armenia  inchoat  a  inontibas 
Pariedris.  In  Cappadocia  multae  urbes  eximiae,  inter  quas  Mehta,  quam 
Scmiranu's  condidit,  et  Mazaca,  quam  dicimt  urbium  matrem;  cui  x\rgaeus 
mons  imminet,  qui  nives  verticis  albicantis  ne  aestivis  quidem  Solibiis  super- 
fundit.     In  hac  Cappadocia  longitudo  Asiae  undccies  centena  quadraginta  milha. 

IDR   ASSYRIA]. 

GOl  xAssyrii  /  diabenc  incipiunt,  quos  excipit  Media  in  prospectu  Caspii  maris, 

quae  Caucaseis  montibus  cingitur;  sed  Caucasus  portas  habet,  quas  Caspias 
dicunt,  cautium  praecisiones  etiam  fcrreis  trabibus  obseratas  ad  externorum 
transitum  cohibcndum,  quamvis  verno  etiam  serpentibus  occludantur;  a  quibus 
ad   Pontum    ducenta   millia   passuum    csse   non    dubium  est.      In  Ponto  autem 

Pariedris^   l*]iiiiiis  (G,  9,   9)  Farijadrisj  Strabo  uiidecies  cetit^na]   PIIuIiis  (6,  8,   8)  dtiodecics 

(11,   p.  527;    12,   j).  oiS.  oHo  Casaiib.)  Ilccgvci-  cenlenn  quinqua(jinta. 
dgr^g-.  nostri  margini  Groliiis  adscripsit  1'anedrysin.  Assyrii   Adiahene^    MS.  Asstjrii  Adiahene  in- 

iWasafrt]  l(a  et  Pliniiis  in  Canpadooiaiilfail^ajucJ;  vipiunt,    non    malc.      Sic   ct    stipra    ilixit:    nEpiros 

Stepliauo,   undc  ait  dici  (lu^axevQ  et  iia^axrvdg.  autcni    iucipit    Acroccrauniis    nioiitibiis.«  Grot.  — 

Suetouiiis  tanicn  iu  Neroiic   »tiii-ba  Mazacuinn  dicit.  Scd  s'c   in    antcrioribiis   cditiouibus  jain   Icgcbatur; 

Grot. —    Videatiir  de  hac  urbe  Vaillant  (in   num.  cur  igitur    cdidit    ab    Adiahene'!    Dc  Caspiis  porlis 

maxinii   moduli    p.  64).    Sextus    Rufns   (in   brcviar.  confcr  Straboneiu   (I,   p.  64  Casaub.  2,  p.  78.  79, 

11,  p.  219  Bip.):  iiSciuper   in  aiixilia   nostra  fucre  89.  91.  92).    Dc    Adiabcuc    autem   sic   Aninilaiius 

Cappadoces   ct    ita   niajcstatem    colucre   Romaiiam,  (23,    p.  270  Liudcnbr.):  «A  dLafialrsiV ,    transirc, 

ut    iii    bonorcin    Augusti  Cacsaris  Mazaca ,    ci\itas  appcllatam    esse     vctcres    qiiidcni    arbitrantur:    nos 

(^appadociae  maxima,  Caesarea  nuncuparetur.n  Adi'e  autem  diciiuus,    quod  in  bis  tcrris  anines  suiit  duo 

Eutropium   (7,    3  et  6).    Plura   dabit   Ccllarlus  (T.  pcrpctul,     cjuos    transivimus,    Diavas    ct    Adiavas, 

II,  p.  542).  juncti  navalibus  pontibus,   idcoque  intelligi  Adiavc- 

Arjaeiis^    Vlde    Straboncm    lib.  XII.  GnoT.  —  nam  cognominatam.«    Cctcrum  nostcr  Solinuin  cx- 

Opcrac  prctium  eiit  coufcrre  Salinasium  (ad  Solin.  scripsit  (46  et  47),    amjiliiicata    tamcn   cx  Plinio 

p.  891).  Mons  ipse  in  numo  apparct  (Vaillant.  dubi,  (6,    11,    12)  portarum  dcscripJionc. 
max.  moduli  ad  p.  7J>). 


Martiani   Capellac  lib.  VI.  §.  G91.  S59 

sunt  insulae  Syniplegades,  inox  regio  INIargiane  sola  in  eo  tractu  vitifera ,  iu- 
clusa  montibus  stadioruni  niille  quingentorum ,  clifFicilis  aditu  propter  solilu- 
dines  arenosas,  quae  sunt  per  centum  viginti  miUia  passuum.  Regionis  prae- 
dictae  amocnitatem  Alexander  Magnns  delegerat,  et  ibi  primo  nominis  sui 
condiderat  civitatcm,  quae  cxcisa  est,  et  ab  Antiocho  Sclcuci  filio  reparata 
cum  nominc  patris  ejusdcm,  cujus  circiiitus  habct  sladia  septuaginta  quinquc. 
Inde  Oaxis  amnis,  qui  circa  Bactram  cum  cjus  nominis  oppido  fluvioquej  G92 
ultra  Panda  oppidum  Sogdianorum,  ubi  Alcxandcr  tertiam  Alexandriam  condidit 
ad  contestandam  itineris  prolixitatcm;  quippe  emensi  ibi  a  Libero,  dchinc  ab 
Ilerculc,  arac  sunt  constitutac  in  teslimonium  laboris  immensi.  Illam  terrarnm 
partem  Jaxartes  fluvius  secat,  qui  Tanais  putabatur,  quem  Demodamas  dux 
transccndit  aliumque  csse  perdocuit,  ct  uhra  Didymaeo  Apollini  aras  exslruxit. 


Siftiipletjadcs\  Dc  Iils  insiilis  viilc  faliulam  apiid  Reieliciiaiicnsis   Oxis.    Lanilat    Grotiiis  Pjiniiim  et 

Apollodoriim   (I,  9,   22),  Aiiiniiannin    (22,   8;    p.  Scr>iuni  ad  illud  Virgilii    (eel.  l,  66): 

337  GroD.),  Straboncni  (I,  p.  2i  Casaiib.3,  p.  149)  —  »e<  tapidinn  Crelae  venieinus  Oaxcm.» 

ct  Euripidcin  (in  Mcdca  1263).  iVosler  PIinium(6,  Sed    dubitat  Salmasius  (ad  SoHn.  p.  984)  an  idcm 

12,    13)  ante   oeulos  babuit.  sit  Oavis  cuin  Oaxo  vel  Oxo.   Straboncm  (2.  p.  73 

Marfjiane^   Editl  vulgo  Maflianae,  librl  iVorim-  Casaub.)  et   Ptolemaeum  (6,  H)   secjui  si  volucris, 

bergcnsis  margo  Mariiana,   codiees  Darmsfattcr.sis  O.vum   (S2^ov)  lcgcre   dcbcbls. 

ct  3Ionacensis  altcr  (  i)  Martinnae ,   altcr  (C)  Mar-  cum  ejus  nominis]   Sic  scripsi  e  codicc  Rciclic- 

cianac,   undc  ortliogiapliia   tantum   cmendata  restl-  naucnsl  pro    vulgata  leetione :   >>cirea  Daclram    ejus 

tul  cuni    Salmasio    (ad    Solin.   p.  983)   quod   apud  oppidum  7Jojhi/h5  fluviofjue.«    Pllnlus  (6,   16,   18): 

Plinium   et    Solinum  Icgitur.    Adde  Strabonein  (2,  «Raetri,    quorum    oppidun.   Zarlaspc,    qnod   postca 

p.  73   Casaub.).  Bactrum  a  fiumine   appcllalum   est.o    Solinus  (^89): 

Antiocho]    Plinlus    (6,    16,    18):   » —   in    qua  » Dactris  praeterea  est  proprius  «mji/s  ^rtcfros,  nnde 

Alexandcr   Alexandrlam    eondiderat;     qua   dirufa   a  ct   oppidum  quod  Incoluut  Jiactrwn.u 

barbarls,    Aiifiocbus    Seleuel   filiiis   codcin  loeo   rc-  ibi  a  Lii/ero]   Intcrposui  particulam  ibi  auetori- 

slituit   Syriaiu;  nain   infcrfliicnte  Margo,    qui  corri-  tafe  Rclebcnaucnsis  codicis;   viditque  in   suo  etiam 

yatur  in  Zotalc,   is   malucrat  illam  Anfiocbiaisi  ap-  Salmasius  (ad  SoIIn.   p.  98a). 

pellari.n     Antioeliiam    dicunt  et  alil  (Ccllar.  T.    If,  Jaxartes]   Grotius   ad  marglnem  Jaxates ,  Rei- 

p. 827)  et  Slrabo  (11,  p. 316);  SoIInus  tainen  (48),  cbcnaucnsis  Laxales^  sed  Plinius  (6,  IH  f),  Soli- 

qucm  nosfer  scquifur,   Seleuclam  appcllafam  ait.  nus  (49,  iJ),  ct  Animianus  (23,   6;   p.  411   Gron.), 

Ort.viVj    Sic    Grotianus    codcx.     Edltl   Oaxus ;  reete  JfljrnHes  cum  Slrabone  (11,  p.  507  Casaul).). 


o60  Marliani   Capellae  lib.  VI.   §.  693. 

[DE    PERSIDE.] 

(>95  Hic    Persicus    limes    Scythis    jungitur;    sed    Scylhico   oceano    et   Caspio 

mari,  qua  occanum  Eoum  cursus  est,  profundac  in  exordio  nives,  dehinc- 
que  longa  descrtio;  post  quam  Anlhropophagi  excursus  invios  rcddidere, 
post  quos  Sercs,  qui  undis  adspergunt  arbores  suas,  ut  lanugo,  quac  sericum 
crcat,  possit  adn)itti.  Hi  aharum  gcntium  homincs  aspernantur,  el  appositione 
mercium  sine  colloquio  gaudent  implere  contractum.  Hinc  Attacorus  sinus, 
Ilypcrboreis  beatitatc  consimilis,  quo  incolae  gratulantur,  qui  circuitu  vallium 
auras  ncsciunt  pestilentes. 

Persiciis  limes]   Ex  Solluo  (49,   6).    Inscripfio-  contractuni.n     Quae   qnam  falsa  sint  viJebis  sl  fon- 

iiciu   de  Ferside  incpto  loco   intcrposltaiu  iincis  In-  tcs    uudc  noslcr  liausit   comparavcrls  (Solin.  50  f. 

clusl  ut  supra  (§.  G9I)   de  Jssyria.  Mclaiu  3,   7.    riln,   6,    22,   2i.    Aniiuiau.  23,   6; 

Scijtliivo  oceaiioj  Ex  Pliiilo  (6,  17,  20)  ct  So-  p.  413  Gron.  Appulcj.   in  flor.  p.  21  Oud.). 

liuo   (1)0).  Atlacorus  siniis^   Vide  PHuIuni.  Gnox.  —  Atta- 

/fljjH/^o]  AmmianusMarcclliuHS  (25,  6):  "Ablndc  cenum   omnlno  Sollnus   scripsit,  qui  sinum  ^««ce- 

silvap  siiLIucIdac,    a  qulhns  arborum  fclus  aniiarinn  niim   al)    Attacis    populls    putavlt    dictum,    ut  AstO' 

aspvrfjiniliis  crebris  vclut  quacdam  vcllcra   luoliicn-  ceniis    sinus    in    Ponto    apud    Plluium    ab   Astaco. 

tcs  ox  lamicjine   ct  llijiiorc  nilslani    stibtiHtntcm   tc-  Marllauus,    qui  SoIInl  simlus   cst,    ut  ipse  Sollnus 

nerrimam   pcctunt    ncnfcsqiic    subtciuina    conHciunt  Piinil,   bcic  eiini  seqnitur:  nlllnc  Altacenus  sinus" 

sericutn.ii    Adde  Ilcrodotum  (3,    lOG),  Straboncm  cet.   Ita  scribcudum  c  vctcri  llbro,   qui  hahcl  Adte- 

(IS,    p.  694.    713   Casaub.),  Mclam  (3,   7;   p.  i»8  geniisi   nam  iu  vulgalls  Labcliir  .//^ntoiH*.  Pliniani 

Voss.),  Clcmcutcm  Alcxandrinum  (pacdag.2,  p.200  tamcn  libri  babcnt:  ..Cbrjse  sinus,  Cyrnaba  flumen, 

Sylb.),  poct.isque  Virgilinm  (gcoig.  2,   J2I):  Atlanos   sinus  ct  gcns  bomlnum   Attacoriim.v     Ve- 

«Vcllerafjiic  ul  foliis   dcpectant  tenuia  Sercs«  rcor    iie    bic    morc    siio    ballucinatus   slt  SoIInus  ct 

et  Claudiauum   (cons.  Prob.  et  Olybrli  179):  Atlacorum    ab    Atfacis    pojr.ills    foriuatum   piitarit, 

—   nijuod  niolli  tondent   de  stipile  Seres,  atquc  indc   ipsc  Attaccnum  sinuui  formarit.    Atqui 

uFrondea  laniiferae  carpenles   vellera  silvaev  genitivus    iilc    Aliaeontm    ab    Attacorae    dcsccndit, 

aHosquc   cjusdcm    locos   (in    Eutrop.   1,    22Gj    III  non    a   rrcto    Allaci,    oi    'ATrax,6Qut ,    idque   ipse 

cons.  Ilonor.  extr.),    quae    dcnique  supra  (§.  114)  testatiir  Pliiiius  statlui:  ..ab  Attacoris  gcntes  Tburi.o 

de  hjsso  annotata  sunt.  Ergo  Graccc  sunt  'Array,6QaL,  non  'Array.ot.  Sai- 

apposilione]   Ita  correxi,  cmcndavlquc  etiam  in-  mas.  (ad  SoIIn.    p.  989). —    Lectionem  Altacenus 

tcrpuuctioncm.    In  cdlfis  enlin  locus  sic  legcbatur:  Grotius  qiioquc  notavit  in  margine;  corrigerc  tamcn 

.illi   aliarum    gcntlum  bomines  aspcrnantur,   et  «»-  nolui,    qiiia    ipsiiis  Martiani   error   csse   vidctur  cx 

positionem  mcrclum.  Sine  colloquio  gandent  Implcrc  PUuii    verbis    male  iutclicctlti  Solini  vcrbis  illutus. 


\  Martiani  Capellae   lib.  VI.  §.  694.  561 

DE    INDIA. 

« 

Dchinc  India ;  nam  Ciconas  in  nicdio  error  adstruxit;  sed  a  Mediis  694 
inontibus  inchoat  India;  nam  in  Eoum  mare  a  mcdilcrraneo  porrccta,  saliibris 
Favonii  vegotabihbus  flabris,  secunda  aestate  annis  singulis  vegetatur  bisque 
frugem  mclit;  pro  hienie  Etesias  pcrfcrt.  Quinquc  niillia  habuit  oppidorum, 
et  mundi  pars  tertia  credcbatur.  Libcr  primus  ingrcssus  Indiani  triumphavit. 
In  ca  maxinii  fluviorum  Indus  et  Ganges;  sed  ab  Scythicis  montibus  Ganges 
venit.  Et  Hypanis  ibi  aninis  immodicus,  qui  Alexandri  Magni  itcr  inclusit, 
sicut  in  ejus  ripa  locatae  testantur  arae.  Latiludo  Gangis,  ubi  ditfusior,  viginti 
miflia  passuum;  ubi  angustus,  octo  miflia;  profundus  pedibus  centum.  Ibi 
reges  gentiumque  divcrsitas,  tam  cxercitibus  quam  elcphantis  copiosa.  Ultra 
Pahbotram  urbem  nions  Malcus,  in  quo  hicme  in  scptentrioncs  umbrae,  in 
austros  aestate  cadunt,  scnis  alternatae  mensibu^.  In  eo  loco  per  annum 
quindccim  diebus  tantum  Septentriones  apparcnt.  •  Homines  fusciorcs;  nam  695 
PygmcTei  montibus  habitant,  ct  qui  conlincs  Occano  sine  rcgibus  degunt. 
Pandeam  gentem  femiuac  tenent,   cui  prior  rcgina  Hcrculis  fiha.     In  eo  tractu 


» 


aut  circititti]   An  aiiin?  Grot. —  Non  necesse.  IJqnis  alieno  loco  intrnsnm  legitur  post  centtim,   nbi 

Cicouas]   Solinus    (o2):    «Inter    hos    et    Indiain  tauicn  jani  Grotius  in  uiargine  notavit  ab  aliis  abesse. 
gnarissimi  Giconas  locavcrunt",    prorsns  contrarius  motts  3Ialetis]   Vide   supra  (§.  593). 

nostro,    nisi    Lunc    ijtiarissimi   Icgissc   conjlciamus  Pifytnaei]   De  corum  cuni  grnibus  pugna  fabella 

ciini  Salinaslo  (p.  990).  antlqulsslma  est  (llomer.  II.  y  6)  et  a  lecentlorlbus 

Mediis]  Lcgendum  puto   Emodis.  \'ii\e  Pliuium  sacpe  rcpctlta   (Strabo    1.  I,    p.  3S.  37.   43.  1.2, 

Jlb.  6,  c.  17;  Ptolemaeum  lib.  S,   c.  14.  GnoT.  —  p.  70.  I.  7,   p.  299.  1.  9,  p.  590.    17,  p.  821   Ca- 

Quantum     ad    rem    rccte,    ut   conGnnant  Dlonysius  saub.  Arlstot.   liist.    anlmal.  8,   12.  Oppian.   halieut. 

(pcrieg.  1165),  Strabo  (15,  p.  719),  alii;   scd  in-  1,  62ft.   Plin.  4,   11.   7,  2.   10,  23.  Juvenal.  13, 

Tcteratum  nicndum  essc  Sornii  (52)  codices  osten-  167.    Mela  5,  8.  al.).    Maxlmus  autein  scriptoruin 

dunt,   qni  ct   ipsi   3Iedis   legunt   fcste  Salmaslo   (p.  disscnsus    dcprebendltur   de   rcgione,   quam  inbabi- 

090),    qul  rccle   monet   ipsi   potius  Martlauo  quam  tasse  Pygmaeos  fabiilantur  (Ilerodot.  4,  43.  Aristot. 

llbrarils  boc  peccatum  Impntandum  csse.  bist.  anlmal.   8,    IS.  Ctesias    11.  Plin.  5,  29.   6, 

octo  millia]  Supplevl  millia   ex  codice  Rclcbe-  19    et  50.   GcU.  9,    4   (.   Mela  3,    8.  Slcphan.  y. 

naucnsi,   PUbIo  et  Solino  adstipulantibus^     iu   rc-  IiarrovC«-  Uesycb.  t.  JSco.Sai,). 

71 


562  Martiani   Capellae  lib.  VI.  §.  695. 

etiam  Njsam  urbem  esse  Libero  patri  sacram,  montemque  Merum  Jovi,  unde 
fabula  cst  eum  Jovis  fcmine  procreatum.  Ibi  etiam  insulas  duas  auri  argen- 
tique  metallis  ac   fetura    pracdicandas,    etiam  vocabulis  approbatur;    nam  una 

696  Chrysea,  Argyrea  altcra  nuncupatur.  Omnes  Indi  comarum  fuco  decorantur, 
alii  caeruleis,  alii  crocinis  fulgoribus  tincti,  gcnimis  comuntur.  Funerationes 
negligunt,  elephantisque  vehi  eximium  putant;  sed  in  Taprobane  insula  ma- 
jores  elephanli  quam  Indici,  amph"ores  etiam  niargaritae  sunt;  quae  patet 
in  longitudine  stadiorum  scptem  nu'llibus,  in  latitudine  quinque  niilUbus. 
Scinditur  fluvio  interfluente,  alque  Indiae  praetenta  cst;  in  quam  septem  dierum 
iter,  utRomanis  navibus  approbatum.  IUic  et  illud  niare  absque  canahbus 
profundis  senum  passuum  aUitudine  deprimitur.  Ibi  Scptentriones  non  apparent, 
Vergihae    nunquam;     Lunam    ab    octava   in    sedecimam    tantum    supra   terras 

697  vident.  Ibi  sidus  clarissimum  Canopos;  Sol  ortivus  in  laeva  conspicitur.  In 
navigando  nulluni  sidus  observant,  aviumque  volatus  sequuntur.  Quaternis 
per  annos  mensibus  navigant.     Homines  ibi  corpore  grandiores  ultra  homiuum 

Jovis  /emjiie]    Alludit  ad   yocem  firjQogj    Ca-  est  in  quadam  regione  urbs  IVysa  Libero  patri  sacra 

pella  autcm   seniper  feminis  dicit,    nou  femoris,  uti  monstjue  Meros  Jovi  sacer;    unde  et  ipsum,   inqnit, 

supra  dixinius    (§.  244).     Gonfercndus   Plinius,    qni  fitbula  cst  e  Jovls  femore   procreatum.« 

ait:   «rVec  non  et  iVjsam  urbem  plcriquc  Indiae  ad-  elephanti]  Dionysius  (in  rteQirjy.  o93): 

•scribunt,    montcmquc   Merum  Libcro   nntri  sacrum:  -ir      i       m  n  '  ^^  <         > -i        ' 

,  'MriTEQa  iu:tQo[iavr}v  Aoi/riyivs(ov  sMtpav- 

unde    oriaro   fabulac  Jo^is  fcniinc  cditum.»     Et  So- 

linus:  dMous    ctiam    Jovi    saccr  Meros    nomine ,   in      „,  ..  i  «i-   •        /«    an   ar,\    .o   i-  /y^\ 

'  Plura  Tidc  apud  Pliuium  (6,  22,  24)  ct  boliuum  [So). 

oujiis  specu  nutritum  Liberum   patrem  vctcrcs   ludi 

,„  .  ,    ,.  ....  marfiarilae]  De  iis  Plinlus  etiam  aliis  locls  (9, 

allirniant:   ex    cujus    vocabuli   argumcnto   lascivienti  "^  -■ 

,.  r,       1   1  p     •  .  ^  3S,   S4;   32,   II,   lio). 

lutuac    creuitur  Libcrum  icmiue  procrcatum.»   Orot,  >         >         ?        i        / 

—  Vulgo  scmine;  scd  vcram  lectiouem  jam  Grotius  Lunam]   Sic   scripsl    ex  codlce  Relchenauensi ; 

conjcctura   assecutus   est,    quam    conlirmant  «odiccs  ^"'S«  ^"'»«-    P1"""S=    'Septentriones    Vergiiiasquc 

Darmstattcnsls,  Vosslanus,  et  vclustissiml  duo  Lug-  »P"'^   "»«  '»«'"*  '»»>'»  •^"•^'«   mirabantur,   nc  Lunam 

dunenscs  (Arntzcn.  mlsc.  p.  172)  claris  litcris  exhl-  q"''^*^"»  ^I""^  '1'*«*  "'*'  "''  '^"'  ^*^  '^^''  ^"P'"''  *•=■■■ 

beiites/-cmme.  Addc  Strabonem  (1.15,  p.  687  Gas.),  '''"'    »'^=*P''^'   fatentcs;    Ganopum    luccre    noctibus, 

Melam  (5,  7),  Gurtlum  (8,  10,  12),  ct  qul  nostrum  «''^"^  '"Scns  ct  claVum...    Gf.  et  Diodorum  (2,  35). 

Tlclsslm  rcspexlt,  Myihographum  Vatlcanum  (p.  2i3  aviiimque]    Ita   codcx  Monacenscs  (A):  pcrpe- 

Bodp):   nijuia    ut  rcfert  In  Gosniograpliia  Marliainis,  ram  in  cdilis  avium  ifiras  vehunt. 


Martlani  Capcllae  lib.  YI.  §.  G97.  563 

mensuram,  rutilis  comis,  caerulcis  oculis,  trucioris  soni,  nullo  linguae  com- 
mercio  genti  alteri  sociantur;  cum  ncgotiatoribus  aliis  in  ripa  fluminis  merces 
apponunt,  ac  vix  complacitas  mutant.  x\ctas  illi  ullra  humanam  fragllitatem 
prolixa,  ut  immature  pereat,  qui  centenarius  moritur;  nulli  pcr  clicm  som- 
nus;  annona  eodem  scmper  tcnore;  aeclificia  liumilia  parvaque.  Vitem 
nesciunt;  redundant  pomis.  Herculem  colunt;  regem  eum,  qui  mitior  gravior  G98 
ac  sine  prole  fuerit,  eligunt;  et  Si  in  regiio  prolem  susceperit,  removent, 
hereditarium  formidantcs  imperium;  cum  quo  tamen  alii  triginta  cognoscunt, 
ct  si  fuerit  provocatum  septuaginta  judices  fiunt.  llex.  Liberi  patris  cultu  com- 
ponitur,  et  si  peccaverit,  interdicto  omni  usu  et  colloquio  jugulatur.  Culturas 
et  vcnatus  amant,  verum  tigridum  aut  elephantorum;  piscationibus  delectantur, 
praesertim  tcstudinuu),  quarum  superficie  domos  familiarum  capaccs  operiunt. 
Dehinc  habitant  Ichthyophagi,  quos  Alcxander  vesci  piscibus  vetuit;  nec  longc  691) 
insula  Solis  quae  dicitur,  et  Nympharum  cubile  rubens,  in  cjua  omne  animal 

hominum  mensurmn]  Rclclicnaiiciisis  codcx  pro  siiis  (ad  Solin.  p.  II 18)  evicit.  Lucretlus  (Jj,  222): 

liomitium  evliilict   omnium,   solita  coiiriisionc.  nniiur  anni  tempora  morbos 

trucioris]   Plinius:  noris  sono  truci,   nullo  com-  yidportant?   qua  re   inors   iinmatura  vagatur?'i 

mercio  linguac.u    Sic  lcgcndum,  itein   apud  Martia-  De   duplici   vi  vocabiili   tnature    Tide    Gclliuni   (10, 

num:    ucaerulcis    oculis,    truci    oris    sono.«  S.*xmas.  II).     Cetcriim    pro    illi  vcl    illis   vel  illic  legcnduu» 

(ad  Solin.  p.  1118). —  Invitis  codicibus  niliil  muto,  vidctur,   nisl   ad   ffenletti  referamus. 
nec  mutandl  causam  vldeo,   quum   Martianus  saepe  i«  rejtio\   E  codicc  Rclclicnauensl^  GrotIi4S  cdi- 

auctorum  snorum  verba  aliorsum  flcctat.  dlt   "lu  re(jiium«.  Sulinns  (55)  »dum  regnat«,   cui 

negoliatorihus^  Id  est  ciim  Scribus,   ut  es  PII-  adde  Pllnlum  (6,  22  f.),    unde  haec   omnla  petlta 

nlo    apparct,     quorum    consuetudlucin    snpra    jain  gunt. 

§.  C93)  narraverat.   De  Taprobaueaslum  commcrclo  tigridutti\   SoIInus  (c.  53):  i>Venationibus  indul- 

Iit, unlvcrsuin  vlde  IleerenH  diss.  dc  Ceylone  Insula  gcnt,    nec    plehejas    agunt    praedas,    quippc    qiiuin 

per  viglntl  fcre    sccula   communi  tcrrariim  marlum-  tigrcs  aut  clephantl  tanlum  requlrantur.   Maria  quo- 

(jue  australlum  cinporlo  (Gottingae  1831.  4).  quc    explscautur^    marinas    testudincs    capere  gau- 

immature^   Codex   quidcm  Monaccnsis   (A)  ma-  dcnt.u    Grotlus   ntlgrldum    aut   elepLantoruiii    pisca- 

lurae,  alterque  (C)    et  Darmstattensls   mature  cx-  tIonIbus«  jiinxerat. 

hlbent:  sed  viilgatam  retlnui,   quia   Soliiius  (33),    c  Ichthijnphagi]   Confer  Arrianiim    (In   Indic.  51, 

qiio  Marlianus  plcriimqiie  sua   Iiabct,   de    ittitnatiira  p.  612)  ct  Strabonem  (2,  p.  96;    15,  p.  /i.0  Las.), 
morte  illud  tradlt.  Utrumque  defendl  posse  Salma-  insula  Solis]  Pomponiiis  post  mcnlloncm  Tapro- 

71* 


564  Martiani   Capellae  lib.  VI.   $.  699. 

vi  fervoris  absumitur.  Mox  Hjpanis  Carnianiac  fluvius,  a  quo  primum  adspici 
Scptentriones  incipiunt.  Deindc  tres  insulae,  in  quibus  hydri  marini  viccnum 
sunt  cubitorum.  In  his  Rubrum  mare  liltoribus  sinu  gemino  disparatur;  vcrum 
ortivus  Persicus  dicitur  propter  habitalionem  Persarum,  qui  sinus  vicies  et 
700  sexaginta  millia  circuitu  patet;  ex  adverso  alter  Arabicus  vocatur.  Carmaniae 
quoque  Persis  adjungitur,  quae  ab  insula  Aphrodisia  inchoat,  quae  translata 
est  in  Parthicum  nomen.  Littore  quo  occasui  objacet,  milhum  est  quingen- 
torum  quinquaginta.  Oppiduin  ibi  nobilc  Susa,  in  quo  temphim  Dianae. 
Susa  juxta  Tarbile  sive  Babitace  in  centum  triginta  milhbus,  in  qua  sunt 
homines,  qui  aurum  in  profunda  defodiunt,  ne  cui  sit  in  usu.  Parthici  vcro 
regni    nongenta  quadraginta   quatuor   milha   passuum.      Verum   omnis   Media, 

banae  staflin  insnlam  SoUs  commcmorat.  Martlanus  yiphrodis{a\  Lcgc  Aphrodisias  cx  Plinio.  Gnox. 

quoqiie     in    pari    pcceato    deprelienditur.      At    dcus  —  Solinus  (S4)  ylphrodisia  liabet;   sed  niirum  quod 

bone!   quam    longe    tum    lelilliyopliagi,    tiiin  insula  codices  Reiclienauensis,  Monacenses(A.  C),  et  Dann- 

Solis  illa  dissidcnt  a  Taprobanc!  Sal.mas.  (ad  Solin.  stattcnsis    paritcr    omncs    Frondisia    praebcnt    pro 

p.  H79). —    IVon  rcctc   sentiunt,    qui   bic  mendum  Aphrodisia. 

esse    suspicantur,  ac  cnm  Salmasio  Icgiint:   «cubile  Uttore    quo]    Male    pro    (juo    in    editis   Icgitur 

IVympbarum  unius...    fllulto  minus  credcudum,  Pli-  ^«oyne.'  Mcliorcm   quam  dedimus  Iccfioncm  codiccs 

nium  hic  tam  ridiculum  fuisse  intcrprctem,   qualem  p,.aebnerunt  Monacenses  (A.  C),  Darmstaltcnsls,   ct 

ipse    fingit.     Nyinpharuin    Occanitiduin    cubilia    sub  Reicbenaucnsis. 

Sole  oricnte  ct  in  ipsis  insulis  Solis.    Quidni  cjus- 

,     .  .11      A  o    ».  -  iSMSrtl  Lcge  et  distingue:  »in  quo  tcmpluin  Di- 

dcm   gint  coloris    atque    ilia   Aurorac ;    II11JI13  vero  j         «  ^  11 

,.,..,  ,  ...      anae  Snsiae ;  iusfa«  cct.  Guot. —  Solinus:  »a  Susls 

cubiie  quis  nescit  raodo  croceum,  modo  roseuin  dici  . 

.  „  -,  1-1..  t     .       1.  .•         Carbyle  slve  Barbytc  oppidum...    Ouo  tutius  possis 

a  poetis  /  rNcc  cubilc  tantum,  scd  ct  vultus,  vcstis,  •"  j         n  -v  r 

,  11.  •      I      •         •■!•         1  !•  crcdcre  Ita   Soliuum  scripsissc,    en   tibl  Marfianum, 

Ihronus,  bracliia,   omnia  dcniquc  illic  rubcre  dicun*  _  '  _     _ 

_.  /  1   M  1        m     m  «oiN  nui   d    boc  loco   ita  quoquc   scrlpsit:   »Susa   juxta 

tur.    Voss.  (ad  Mclam  o,  7;   p.  281).  ^  *      '  '^  .   "* 

.       T   t^   ,.  /■.,x  1    I    .       •  .  Carbilc  slvc  Barbitace  In  centuin  tri^inta  millibus.n 

Vicies  et  sexaijmla^  aoliuus  (5i)  babct  «vicics  _  _  °  _      . 

,    '         .„.  ,  „  ,  Sic  ctiam  omnia  cius  cxemplaria  scriptuni  exbibent, 

et  sexagies  ccntcna  niillia  passiium",   ad  quac  Sal-  '  ' 

/       .in.x       ivr        •■      1  .  .  ct  vldl  antinuissima.  Bap.5rr«X79  Stcpbano  ^oZlc 

masiiis   (p.   llul):    nlion    ita    loqiuintur    auctorcs.  '  t  /         » 

.    ^  .  .,       ,  I  .  .         .         •  .  .,       Il£p6cxri. S\i.MAS.  (aA  So\.  p.  H9i). —  Ad  bacc  ct 

Aiit  igitiir  lcgcnduiu   nvicics   ct  scxics  ccntcna   mil-      •'"'(."/  v  r  / 

,.  .  I      j  .  1   iM  quae  scnuunfur  confercndi  sunt  Sfrabo  (15,  p.  727; 

lia   passuumn,    aut,   qucmadmoduiu    cst    apud   Mar-      t  1  \      ?  i.  ' 

...  •  .        I,     1,      1      •      n  16,  P.  743  Cas.)  cf  Plinius  (G,  27,  51). 

tianum,   »vicies  et  scxaginta.«    lla  ille  dc  sinn  l'cr-  '  *  '  \    '        >       / 

slco:   •qui  slnus  viclcs  ct  scxagluta  nilllia  clrcuitu  cenhim  trii/inta  millibHs]  Addlt  Plinlus  ^;(tn^ue. 

patct.a  -<  Grot. —  Ita  ct  Solinus  (c.  lii  f.). 


Martiani  Capcllae  lib.  VI.  $.  700.  d&S 

Parthia,  et  Persida  ab  oriente  fluinine  Indo,  ab  occidente  Tigri,  a  septentrione 
Tauro  Caucasio,  a  nieridie  Rubro  mari  terniinantur;  quae  oinnes  per  longitu- 
diucm  patcnt  tcr  decies  viginti  millia  passuum,  per  latitudinem  octingenta  triginta. 

DE  BABYLONL\. 

Sed  Chaldacae  gentis  Babjlonia  caput  est,  dcniquc  Assyria  ot  Mosopo-  701 
tamia  proptcr  ilUus  claritatem  Babylonia  vocatur.  L^rbs  ipsa  scxaginta  millia 
passuum  niuris  amplcctitur,  qui  ducentis  pcdibus  alti,  quinquagcnis  lati  sunt, 
nisi  quid  ampHus;  nam  tcrni  digiti  singulis  mensurae  nostrae  pcdibus  appH- 
cantur.  Haec  intcrluitur  Euphratc;  ibi  Jovis  Bcli  tcmplum,  qui  inventor  fuit 
discipHnac  siderahs.  Haec  nunc  ad  sohtudinem  rcdiit  cxhaustae  Seleuciae.  Itcm 
in  hunc  usum  ctiam  Ctesiphontcm  tertio  ab  ea  lapide  condidere  Parthi,  ac 
nunc  caput  rcgnorum  est.  Ilabitantur  etiam  abdita  Aethiopiae  et  adusta  702 
Troglodytarum  et  Ichtliyophagorum  gcntibus;  scd  prinii  foras  cursu  practcr- 
eunt;  altcri  nando  marinas  bchias  vincunt.  Sunt  et  Gorgados  insuLie,  obvorsae 
promontorio  quod  vocatur  Hosperion  ceras;  has  incoluisse  Gorgonas  fcrunt, 
in  quas  a  contincnti    biduo    navigatur.      Ultra  has  Hespcridum  insulae,    quac 

odingenta  trijlnla]  la  latitudme  liac  dimctienda      restltucndum    esse    vidit    Gorgades,    lcgiturque    in 

auotior   dcnariu   Plinius.  Grot.  ouinibus  librls  scriptis,  3IonacensIbus  (A.  C),  Rei- 

^  ^,.   .        ,^     ^„      ^^,       cLcnaucnsi,    ct    Daruistattcnsi;    ncnuc     aliter    apud 

ducentis  nedihtis]    Sic    et  Pliuius   (6,   isb,    oO)  .         ,       „  «s  .     . 

'  ^  .   '  .  Piinium  (6,  31,  51)  ct  Mclam  (3,  9  f.),   qui  sicnt 

et   SoHnus  (a6)j  inenta  lcctio  in  marginc  Grotiana  ,.      ,  .  ^ 

noster  addunt,  Las  habitatas  oum  fuissc  a   Gorgo- 

P"^^'^"^-  „;1j„s  (add.  Strab.  1,    p.  22;   7,  p.  299  Casanb.). 

exJutnstae  Seleuciae]  Lege:  «exbausta  a    Sclcn-  ji^.p,,.;^,,   ceras]    Ila    Ptolemacus   ct   Plinius: 

c;a..GROT.—    Plinins:    „cxbausta    vicinitate    Sclcu-  ^^,^   ^jg    //^,^erou«e,a*.  Grot.  —     Salmasius    (ad 

ciac,    quod  in  textum  rcccpissem,    si  ullus  codcx  g^j;^     ^    j^^G)   apud  Plinium    et   Martianum  legi 

addixisset.  ^.^jj  IJesperucei-as ,    idjrioov    xsQag,    quemadmo- 

Clesiphontem]  In  editis  Tesiphontem.  Lege  Cte-  Jum  in  Hannonis    pcriplo    (p.  3  Coccl.),    ad    quem 

siphontem.    Ita   omnes    auctores,  intcr  qiios  Strabo  confcr  quod  Hugius    (in   progr.   de  llannon.    pcripl. 

ct  Plinius. Grot. —  Atquc  ita  in  libri  etiam  IVorim-  1808    p.  30)    observavit;   scd   qiium  codcin   redeat 

bergcnsis  marginc  notatum,  nnde  rccepi.  i6.^egt.ov    xioag,    codicum    auctoritatem   secutas 

Gorgades]  la  editis  Gorgonesj  scd  j.nm  Grotius  8uui. 


o66  Martiaui  Capellac   lib.  VI.   §.  702. 

in  iiitimo  aclinodiim  mari  sunt.  Fortunatas  autcm  insulas  in  laeva  Mauritaniae 
constitutas  inter  nieridiem  occasumque  non  dubium  est;  quarum  primaOmbriona 
dicitur,  secunda  Junonia,  tertia  Theode,  quarta  Capraria;  alia  JNivaria,  quao 
aere  nebuloso  et  concrcto  est;  niox  Canaria,  canibus  immcnsae  magnitudinis 
plena.  Onmes  avibus  plenae,  nemorosae,  pahnitcrae,  nuce  pinea,  mellis 
copia,  amnibus,    ac  siluris  piscibus  abundantes. 

ITEM  BREYIS  REPETITIO. 

705  Pcrcursus  brevitcr  tcrrarum  situs,   hcet  ignobiha  quaeque  praetervolans 

immorari  uon  potuerim,  tamen  ut  orbem  terrae  mariaque  admcnsa  cognoscar, 
mensuram  omucm   brcviter  intimabo.     A  Gaditano    freto  per  longitudiucm  di- 

(juae  in  iniimai\   E   codicibiis  Moiiacensibus  (A.  niinorcni" ;    Solinns  (06,  13):  »Tcrt!a  buic  proxiniat 

C),  Darmstatfcnsi,   ct  Rciclicnaucnsi  supplevl  quod  eodem  nomine,  nuda  oninia",  iindc  ridiculam  ac  jocu- 

In  edilis  omissum  est    ik.  larem  nostrl  balhicinatioiieni    fluxissc  Salmasius  (ad 

Fortitnalas]   Confcr   3Iclam  (3,   10),    Plinium  Solin.  p.  1513)  annotat,  qul  Jeor/em  Momine  legerit; 

(6,   32,   37),  Stiabonciu    (1,   p.  3^   3,  p.   ioO  Ca-  sed    quid   si  Plinii  potius  ac  Solini  codices  corrupti 

suiib.),    et  Apollodoruiii  (3,    10,  1).  sint,  Martiaiius  Yeruin  scrvarit?   Duas  insulas  propc 

Omhriona]  Legc  Embion  cx  Solino  ct  Plinio,  iii  se  sitas  eodcm  nomine  appcllatas  esse  vis  credibile. 

cujus   tamcn   codicibus    quibusdam  Omhrios  legitur.  Capraria]     Ptolcmacus   Hu6jtet-pia,  lege   Ku- 

Eadeni   bacc   Latina  interpretafionc  riuvialia  dicta,  rtQaQUc:  ita  cnim  alii   omnes.Gnor. 

Plolcmacus  in  cnumciatione  barum  iusularum  jr.?.C>r-  i\7i»min]   Ilacc  ct  aJtQodcTog  dicta  videtur  ex 

tVaZu,  legc    jrP.OVia/.la.  Gnor.  —  In  Martianl  li-  Ptolcmaco,  qiiasl  pcr  iiives  inacccssa.  Grot. 

bris,    qui  sumsit  a   Soliuo,    legitur:  «Memhrion  dl-  m^tisuram    omnem]    Ex    Pliiiio    (G,    38,  33), 

cilur.  11     Veruin  itaqiie   Omhrion.    Ptolcinaco  JtP.OV-  scd  cum  numcroruin  dificrentiis,    in  quibus  ucc  ipsi 

/?ia/.ta.  S-ii.>Lis.  (ad  Solin.  p.  1298) —  In  codici-  Plinii    codices    sibl   constant.    IVostri    nibil    variant; 

bus   qiiidcm  3Ionaccnsibus    (A.  C),   Darmstattcnsi,  Grotliis   taincn  margini  adscripsit    pro  tricies  et  ter 

ct    Rciciicnaucusl    Icgitur    9Iemhriona ,     quod    jam  viginti  septem  millia   qningenta  alios   Icgere  tricies 

Grotius  inargini  adscripsit^   scd  malui  vulgataiu  Om-  el  nualcr  triijinla  seplem  millia  j   dcinde  pro  centies 

briona  retiucrc,    quae    propius    ccrtc    ad  Plinii    (C,  Oities    alios    centies    octuaijiesj    pro    7iongenta    bis 

32,  37)  Ombrion  acccdit.  nonaginta ^  pro  se.xajies   ter  potius  septttagies  ter; 

Theotle]   Etiam    hacc  Jtinonia  dicta,    nt  ex  Pll-  pro   octies    viijinti    quinqtte    denique   septies  viginti 

nio    colligo.  GuoT.  —    Pliuius:    nAltcram    lusulam  qitinqtte;   quae  partim  niagls  cum  Pliuio  conveniunt, 

Junoniam  appcllari —  ab  ca  iu  vicluo  eotlem  nomine  sed  quuin  c.\  Loc  corrccta  esse  possint,  iccJpercnolui. 


Martiani  Capellae  lib.  VI.   §.  703.  567 

rccto  cursu  ad  os  Macotis  tricies  et  ter  viginti  septeni  millia  quingenta  passimm. 
Universus  autem  circuitus  ab  eodem  exordio  per  sinus  dictos  intra  Maeotin 
laciim  ccntum  quinquaginta  scptem,  cum  ipsa  vcro  Maeotidc  centies  octies 
bis  nongenta.  Europae  solius  mensura  octogies  bis  nongenta  quatuor.  Africae 
longitudo  tricies  septies  nongenta  quatuor,  latitudo  in  Cyrcnaicam  cjus  partcm 
nongcnta  ct  deceni;  Asiae  vero  longitudo  sexagies  tcr  septingcnta  quinquaginta, 
latitudo  ab  Acthiopico  niari  ad  Alcxandriam  juxta  ]Nilum  sitam  pcr  Mcroen  ct 
Syenem  dccies  octics  viginti  quinque  millia.  Exposita  est  terrac,  quam  ipsa 
pcragravi,  aequorumque  mensura;  nunc  ad  artis  praeccpta,  ut  jussum  csl, 
venienms. 

Dixcrat,   at  Papliic  paulo  contractior  ore  704 

Mora  intricante  laeditur, 
•  Nixaque  mox  lamulis  marccntia  terga  reclinat, 

Magis  quod  lassa  pulchrior. 
Hic  dudum  roscas  intcr  resoluta  pucllas 

Voluptas  inquit  anxia: 
Unde  haec  tam  duris  immitis  rustica  nicmbris 

Pcregit  orbis  circulum, 
Et  tantos  montes,  fluvios,  freta,  compita  currens 

Delere   venit  tacdia? 
Hanc  cgo  crcdiderim  scntis  spinescere  membris, 
Neque  hirta  crura  vellere; 

Paphic]  Sic  jam  Grotius  scribcndum  intellexif;  IVisI  fortc   telare  malis  lcgcrc,    pro  codem,   queiH- 

vnlgo  Paphiae  incptc.  admodum  prolelare  dicinins,  «Jfo  Tov  T7jZ6-&£V  vcl 

magis  fiiiod]   Legc   (jtio.  Confercndus  liic  locus  TTjXov.  Vide  Fcstum  in  voce  Telum.  Grot. —  Sen- 

cum  illo,  qui  infra  cst:  iiipsaquc  rclabentcm  lassitudo  sus   bic    cssc    vidctur,    Geomctriam    taedii  delendi 

decuerat."  Grot.  —    IVon    magis    bac    emendatione  causa  tot  terras  percurrisse. 

opus  est,  quam  lcetione  ad  marginem  ab  eodem  ad-  vellere]  Opprobrat  Geomctriac  rusticitatem,  Jdeo- 

gcripta  lapsa  pro  lassa,  qnc    dicit    eam    liirsuto   esse   corporc,    neque    illam 

delere^    Si    Glossarum  expositiones  scquamur,  nicmbrorum    aspcritatcm    dcponerc.     Solcb.int  enim 

legcudum  cssct  differre;  exponunt  enim  prolongare.  bomincs  delicatlorcs  crura  aliaqiic  corporis  loca  pl- 


^68  Martiani  Capcllae  lib.  VI.  §.  704. 

Namque  ita  pulverea  est  agresli  et  robore  fortis, 
Jure  ut  putetur  mascula. 
7(K>  Quo  (licto  Jocus    ministris    Veneris   suscitatur  ipsique  Cjthereae,    cui    de   pro- 
ximo,  susurratim  decentcr  arrisit;    quam  Arcas  nutu  bilaro  et  quo  eam  solitus 
intueri  propter  diviim   reprehensiones  circumspectus  inhibuit.    Vcrum  Pronuba 


losa  psilolliro  pcriingcre  pilosrpic  iiasccntcs  evellcre, 
qno  Jaeviorei  glshriorcsfjiie  reddcrcnlur.  Hinc  Ju- 
venalis: 

nIS'ec  vellendas  jam  praebuit  alas." 
Houiincs  ei  operac  dcstinatl  prflesertiin  in  balncis 
AUpili,  li  ()iiibus  fiebat  jilipilarii  ilicuntnr;  circa 
alas  eniin  pill  inaxinie  crescunt.  Glossariuin:  »Ali- 
pilarius  ('  aco.Tay.t6T7jg« ;  Scneea:  »Alipiliini  cogita 
teoucni,  et  stridulam  vocein  quo  sit  notabilior  sub- 
iiide  c  .j>riiiienlcni,  iicc  iinijuaiu  tacciitem,  nisl  qiinm 
alas  vel.it,  ct  alium  pro  se  claraare  cogit.u  Dicitur 
autcin  ^QcojtanLdTrjq  a  dgcorta^,  quod  est  unguen- 
tum  quoddam  picatum,  quo  ca  lu  re  utcbantur. 
Martialis : 

oLaevis  dropace  tu  nitotidiano , 
Jlif.iulis  e(jo  crurihus  (/enisijue« } 
et  alibi : 

nrsilolhro  faciemqve  lavas  ct  dropace  viilvam." 
Vidcndiis  Iiac  de  re  Suidas  in  voce  nsxaZZcoJti6- 
LievOQ  ilvfjg.  Apiid  Graccos  id  olTicium  feininis 
luagis  qiiaui  viris  datuin,  Idcoqiie  JtctgaTlP^TQLal, 
(llctac.  Sacpc  invcliitur  iii  Iias  dcliclas  cinacdorum 
Cleincns  Alevandrinus,  ut  quuin  ait;  dta  TOVTOVQ 
yag  .rt^rjQSLg  ai  Jt6?.SLQ  jtLTTovvTcov  elc.  Item: 
oi  6ipag  y,aTccjfLTTov6L,  y,aL  rug  Tgi^^ag  ToTg 
i'.va6jfco6L  JtciVTa  tqc.i:ov  Jtc(Qsy/ov6L.  Et  alibl: 
KLvaldovg  sv^ads  Jt6?.?.ovg  sv  c(6tsl  JtsJtLTTO- 
XO.rt7]fJ.i.vovg.  De  crurlbus  vcllendis,  iiti  liic  Ca- 
[>eHa,  ila  ct  Lucianus:  rjv  ycxQ  jtiTTOVUSva  Xa 
C,y.k?.ri  -/ML  xb  6(Jo\ia  bP.OV.  Dcpilabaat  vcro  qui- 
datu  eliam  obscacaas  parlcs.  Martlalis: 


tiQuum  depilatos  Chreste  coleos  portes.a 
Et  liacc    quidcin   de    dcpilalionc   dicta   sufiiciant  COQ 
sv  Jtagsoyco ,   qiiibus    conjungc  ca  quae  ^Voiiwe- 
rlus  ad  Pctroulum.  Gr.ox.  —    xidde  Juvciialeiu  (8, 
16): 

tTenerum  attritus  pumice  lumhum« 

ct  contrarium  allo  loeo  (9,    lo): 

iFruticante  pilo  uejlecta  et  scjualida  cruran 
quaeqiie   praeterea  Interprcles   ad  Persium  (4,  36) 
attulerunt. 

putettn-\  Codices  Rcicbenaucnsis,  Darmstatten> 
sls,  ct  Moiiaccijscs  (A.  C)  credalur,  sed  rcpugnante 
nietro. 

mascuJa\  9Iascu]us*firmum  fortem  audentem  de- 
sigiiat;   Aiisoniiis: 

«Muscula  Pieriis  Sappho  soror  addila  3Iusts.* 
BAnrii.   (advers.    p.  lo91). —   Milil   tanieu  boc  loco 
Voliijitas   simjilicitcr    ad  sexum    rcspcslsse  vldetup, 
non  jjro  fciuiua  scd  jiro  viro  sc  Gcometriam  gercrc 
signiiicaiis. 

Joctis\  Hnnc  Vcnerl  comltem  jam  Horatius  ad- 
didit  (od.  1,  2,  o4): 

nQuam  Jocns  circunwolat  et  Cupidov, 
quod    an    alibl   rcpcrialur,    Slitscbcrlichlus   se  nes- 
clre  ait. 

/ii7rt»o]  Ila  noster  saepc  (§.  726.  804)  cum  ce- 
terls  scrioris  aevl  scriptoribus  (Oudcnd.  ad  Appulcj. 
I,  p.  194);  quainvis  boc  loco  codices  Monacense* 
(A.  C)  QiagU  usitatuiu  Idlari  cxluJicant. 


Martiani   Capellae  lib.  VI.   §.  705.  569 

propter  assidens:  nihil  miriini,  inquit,  si  propere  Veniis  cum  deliciis  fa- 
mulitioque  tam  comi  appulsa  est  lascivire;  nam  et  nuptialiter  laeta  est,  et 
blanda  scmper  arridente  Cyllenio.  Et  cuni  dicto  Geometria  praecipitur  ad  pro- 
missa  properare;  sed  ita,  ut  summa  quaeque  perstrlngens  fastidium  non  suscitet 
tarditate.  Tum  illa:  omnis  mea  quae  in  iDfinitum  propagatur  assertio,  nu-  706 
meris  lincisque  disccrnitur,  quae  nunc  corporea  tuui  incorporea  comprobantur. 
Nam  unum  est,  quod  animi  sola  contemplatione  conspicimus,  aliud,  quod 
etiam  oculis  intuemur.  Verum  prior  pars,  quae  numcrorum  regalis  rationi- 
busque  concipitur,  germanae  raeae  Aritbmeticae  deputatur;  aba  est  bnearis 
atque  apodictica  bujus  pulveris  crudita  cognitio,  quac  quidem  ab  incorporeis 
procreata  ac  scnsim  iti  multipbccs  formas  cffigiata  tcnui  ac  vix  intcnoctuali 
principio  in  coclum  quoque  subvebitur.  Qiiod  quidcm  incorporeum  invisibi-  707 
leque  primordium  commune  mibi  cum  Aritbmetica  reperitur.  Nam  monas 
ejusdcm  insecabilis  procreatio  numerorum  cst,  mibique  signum   vocatur,  quod 

praecipitur^     Vidc    supcriorcm    loeiim    (§.  41).  ;^o«£T'OV  iav  TLQ  avTrj  OQttTonrj  artTa  6co{iaTa 

Mox  summa  rcposui  cx  libris  scrijitis   ct  antcriorl-  axovTaQ  aQi,-&iiovQ  fCOOXeiVOHSVOQ  diaXeyrjTat 

bus  cditioniiius   pro   Grotiano  summae.  x.  T.  X.    AdJc  Tlieoncin  Sinyrnaeuui  (dc  arithinctica 

tum  i7/a]    Tum  scripsi  c  cudicibus  i^Ionaccnsibus  3,   p.  24). 
(A.  C)  ct  Darnistattcnsi   pro  tHuc   iii  cditis.  apodictica^   Alii  libri    optimae,  quod  cst  optica, 

propagaUir]    Lcctioncin   a   Grotio    iii  niargincm  scd  nialc  ui  ralior.  Grot. 
rejcctaiii  e  codicibus  Monaccnsibus  (A.  G),   Rcicbc-  sijnum]   Frontinus  (in  Gocsii  rel  agrar.  script. 

naiiensi,    et   Darmstaltcnsi    rcstitui  pro  perayratur  p.  31)  boc  ait  esse  "suae  partis  iiiitium,  a  qno  om- 

in  cditis.  nia   incipiatat.«     IViinirum  idciii  cst  quod  alias  pun- 

numeris  lineistjitie]   Quinctilianus    (1,    10,    34  ctnm ,  Gracce  drjfitiov,  dc  quo   Aristides  Quincti- 

et  5i>;   p.  229    SpaUI.).   postquam   »acui  gcometria  lianus  (ap.  Meb.  de  re  mus.  app.   p.  52):  drjnelov 

ingenia»  observarat,  pcrgil:  »]\am  quum  sit  gconic-  dk  y,aXsiTai,  dia  To    afiSQeg  eCvai,   xa&o  xai 

tria  dlvisa  in  numeros  et  formas ,  uumcrorum  qul-  Ob  yecomZQai,  To  JtaQa  6ipi6iv  dfxeQsg  (}Tjfieioi 

dem  notitia  non  oratori  niodo,   sed  culcr.-vjue  prl-  JtQogTjyoQ&V^av.     Addc    Diogeneni    Lacrtium  (5, 

nils   saltem  litcris    criidito  nccessaria  cst.«  i07),    Sextum   Empiricum    (bypof.   Pyrrb.  5,   18; 

corporea]    ILiec   duo   gencra   Plato   quoquc  dl-  p.  !«•>;    adv.  matbcui.    7,    lOO^    p.  590),    Macpo-         ^ 

stingult  (rcpubl.  7,  p.  o2i>):  cog  6cp6dQa  iivoi  Jfot  i>i""i  (aJ  somn.  Scip.  2,    14),   in.juc   piimis  Eucli- 

ayec  Ttjv  ipv%rjv   yxd    JtSQi  avxcov  Tcov  ccoi^-  *lem,    ciijus  jam    Grotius    dcrinitlonem    attulit:  6/j- 

(uov  dvayxdCsi  diaXeye6\^ca,  ovda,uij  d.node-  neiov  e6Tiv  ov  (xeQog  ovdev. 

72 


570  Martiani   Capellae  lib.  VI.   $.  707. 

utpote  incomprehensibile  parte  nulla  discernitur,  apud  illani  djas  lineam  facit, 
uiihi  hnea  in  longitudiuem  ducla  latitudinis  nil  prorsus  acquirit;  superficies 
item  mihi  tam  longe  lateque  dilTusa  sine  profunditate  ccnsetur,  illi  numerus, 
qui  cunctis  accedere  speciebus  grcgatim  singulatimque  potest,  nisi  rcbus  in- 
cidat  incorporeus  invenitur.     Ergo  iucorporea  utriusque  principia. 

DE   PLANIS   FIGURIS. 

70^  Verum   primae   apud    me    formandorum    schematum   partes   duae  sunt: 

una  quae  dicitur  planaris,  quam  iftljtedov  Graece  solco  memorare,  aha 
sohda,  quam  CreQEov  dicimus;  et  prioris  principium  67;(xeIov,  quod  punctum 
vcl  signum  Latiahtcr  appellatur,  consequentis  superficies,  quae  in^upavelu  di- 
citur.  Punctum  vero  est,  cujus  pars  nihil  est,  quac  si  duo  fueriiit,  linea 
intcrjacente  junguntur.     Linea  vero  est,    quam  yQaix[it}v    vocamus,    sine   latitu- 

709  dine  longitudo.  Linearum  ahae  directae  sunt,  quas  sv&elag  dico,  ahae  in 
gjrum    rcflexae,     quas    y.vxZixag,     nonnuhas    etiam    eJlixosidetg,     ahas    y.a!xnv/,ag 

incidat\  Ita  pro    accidat   in    cditis    omncs   librl  no  crassitiulo    sit;    liiteamentum    longitui^iiicm   iati- 

scripti,     Monacenses    (A.   C),    Darmstaltcnsis,     ct  tuilinc   carentcm«  cct. 

llcichcuaucnsis.    Addc  Oudendorpinm   (ad  Appulej.  de    planis  fitjuris]    Ilanc  solani    iinscriptioncni 

■1,  p.  301).   Practcrca  paulo  antc  siiujulalim  scripsi  scrvavi,    relifjuas,    nt   (§.  709)   de  Uneis,   mox    (§. 

pro  sifjillalim  (vide  ad  §.  27).     Spectat   autcm   dif-  710)  de  plano   angulo,  dcindc  (§.  714)   dc  (fcnerc 

rercntiam   rcov  aQix^iicov  %al  aQt&fXTjrcov.  schematis  secundo,    dcnlquc  (§.  71 S)   de  erjaslicis 

incorporea]    Ridet    liaec  Lucianus    (ia  Ilcrmot.  schemnttbus,    sustuli,    quia  nou  sufllcicliant  ct  sin- 

74j  T.  IV,    p.  100  Bip.):  xay.eivTj  yaQ   rovg  ev  gula  potlus  quam  unlversa  spcclabant. 
ccQ^^fj  aAP.Sxoroi  rcva  airrj0a6a  cdrrnxara  ovds  parles  dune\  Plato  (in    Mcnone  p.  70):  ri  dk 

6v6rijvat  dvvcx/xeva,  6)]iieia  riva  aiieQrj  y,al  BJtirtedov    yM/lsIg    n  yMi  sreQOv  av  6rsQCov, 

yQaHfxccg  cljtAarelg    yy.i  rd  rocavra,  eitl  6a-  olov  ravra  rd  ev  ratg  yscofisrQiacg ;  —  aarcx 

x^Qolg  rotg  ■&stuXioLg  rovroig  oiy.odoiJLSlrd  roL'  yaQ  itavrog  6%Tj[iarog  rovro  Asyco,  sig  o  ra 

avra  x.  r.  X.    Addc  Ciccroncm  (academ.  2,  36):  6reQs6v   jtsQaivsL,   rovr"  sivaL   6xrj[ia'  o.vtsQ 

»[Ham    quacro  ex   his    illa    inltia    mathcmaticorum,  dv  6vXXa0iov  stJtoifjiL,    6reQeov  JteQicg  6j;(>]iLa 

quibus  non  coiiccssis  digifiim  progrcdi  non  possunt^  sivciL.     ConJi;r    Porjdijriiim    (apud  Stob.  ccl.  pliya. 

^imcfKm  quod  mngnitudinein  nullam  habcat^   exlre-  p.  3Si    cd.   Ilccrcn.):  6;^rjixd    e6rLV    eJtLcpaVEia 

mitatcm  et  quasi  llbramcutum,  in  quo  nulla   oinni-  K«fr  JtEQLyQacprj  xal  JtSQag  ^cofxarog. 


Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  710.  571 

pro  obliquitate  discrimino.  Quae  tamen  lineae  punctis  utrinqucsecus  inclu- 
duntur,  sicuti  ipsae  quoque  supcrficiem  circumcingunt.  Superficies  est,  quac 
longitudinem  et  latitudincm  taiitum  habct,  profunditate  doscriLur,  ut  est  color 
in  corpore.  Hanc  ejti.<pavslav  Graeci  dixere,  et  ut  dixi  ejus  termini  sunt 
lineae  sivc  planae  sive  sinuosae.  Planus  autem  angulus  lit  in  planitic  duabus  711 
lineis  se  invicem  tangentibus  et  non  iinam  facientibus  ad  allerutrum  inclina- 
tionen).  Quando  autem  aeque  intra  se  tenent  angulum  lincac  el  directae  fuerint, 
direclilineus  dicitur  angulus  et  Graece  iv&vyQafiiiog.  Quando  autem  directa 
super  direclam  jacentem  stans  dextra  laovaque  angulos  acqualos  fecerit,  directus 
iiterque  est  anguhis,  ct  illa  superstans  perpendicularis  dicitur,  sed  Graece 
yM&erog.  Angulus  major  directo  obtusus  dicitur,  niinor  direclo  acutus. 
Definitio  ost  ros,  quae  alicujus  cst  terniinus.  Forma  cst  res,  quae  ex  ali- 
quo  vel  aliquibus  torminis  continctur.  Circulus  cst  planaris  figura,  quae  712 
una  linoa  continetur;  hacc  hnea  rttQKpiQeia  appollatur,  ad  c[uam  ex  una  nota 
intra  circulum  posita  omncs  directae  ductae  lineae  a<3quales  sunt.  Punctum 
autcm  circuH  est  circuh  modia  nota.  Diametros  cst  dirocta  hnea  quaedam, 
pcr  punctum  supradictum  ducta,  quae  orbem  aoquabbus  partibus  dividit. 
HemicycHum  cst  figura,  quac  diametro  et  peripheria  incdia,  quam  eadeni 
diametros  distinguit,  continotur.  Lincae  tros  diroctae  diversa  positione  faciunt 
trigonum,  quatuor  tctragonum,  multae  polygonum.  Et  hae  planae  figurac 
dicuntur,    quarum    sunt  genera  Iria.     Quorum  unum  diroctis  linois  ciaudilur, 

color  in  corpore^   IIoc   quoqiie  cx  Platonc   cx-  qnando^    Ilacc   oninia    conscqnenter    iisquc    ad 

plicandum,  cujus  Iiacc  verba  sunt  (in  Menonc  p.  7^):  Iieniicyclii   definitioncni    es.    Eucliiic    sunt   desiimta. 

e6x(o  yaQ  drj  rovro  ijulv  dy^ijiia,  o  (lovov  rcov  Grot. 

ovrcov  rvy%av6L  ^'pf^.""^'^  ^isl  istonevov.  Adde  et  Graece]    Sic   scripsl  c   codlcc  Darmstatt^nsi 

Aristolclcin  (nictapliys.  4,    p.  112,   8j    7,  p.  174,  pro   ut   Graece  q.iod  in   iditis  erat. 

22;   H,   p.  243,  2G  Kiand.).  definitio]      Graccc  OQog.   at  forma  (j^/rjfia. 

planus  aittem  angulns]    EiicHdes:  eJtijtedog  de  getiera   tria]   Haec  quoque  jain   apiid  Platoncm 

ycovla  i6rlv  Tj  ev  eJtijfidoidvoyQanacov  ajtro-  (Parmcn.  p.  143):  ^at   (J^j/^uaroc:  dyj  rivog,  cog 

(Mevcov  aXh]XcAiv  xal  ixi)  ijt'  evdelag  y^eLixivcov  eoixs,  roiovrov  ov  furexoi  clv  rb  ev,->'jroi  sv&e- 

.todg   aXXrj?Mg  rcov  yQccfijKov   y.ZL6ig.  Guor.  og,  rj  6rQoyyv/lov,  rj  rtvog  iiixrov  e^  aficpolv. 

72  * 


572  Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  711. 

quod   Graeci   ev&vyga^ifiov   vocant;     aliud    quod   inflexis,    quod   yMnn:vZ6yQa[inov 

dicunt;  tertiuni  quod  directis  siniul  curvisque  lineis  aptatur,   quod  i^i>czdv  dicunt. 

712  EvSvyQaniJLoq  igitur  ct  rQijt?.evQoq  ct  reXQartXavQOQ  et  JtoXMevQoq  dicitur.   TQljtXtvQO^; 
tres  habet  fornias;  nam  trigonus  est  aut  i66jiXsvQo?,    quod  Latine  aequilaterum 
dicitur,  quod  tribus  paribus  lineis  lateribusque  concurrit;    aut  i6o6y.sAiJQ,    quod 
ex  tribus  lineis  duas  aequales   habet,    quibus  quasi  cruribus   insistit,    denique 
aequicrurium   vocitatur;    aut   6xaX7]v6g,    quod   omnes  tres   lincas  inter  se  inae- 
quales   habet.      EvdvyQa,uuog  itcm   rezQdjtXsvQog  quinque  specics  habet:  primam, 
quae   quatuor    aequahbus   lineis   et   directis    angulis  sustentatur,    quod  schema 
tetragonum   dicitur;    secunda  specics,    quae  directiangula  est,   non    aequilatera, 
et  dicitur  ersQon7JzT]g;  tertia    aequilatera    cst,  non  tamen  directiangula,  ct  dicitur 
Qondogi   item  quae  ex  adverso  sibi  latere  aequaha  ct  contrarios  angulos  invicem 
sibi    aequales   habet,    et    neque    omnia    latera    inviccm    sibi    acqualia,    neque 
angulos   directos,    et   dicitur  Qonffosidrjgi    iicm  quae  nec  latcra  sibi  inviccm  ae- 
quaha    nec    angulos    dircctos,     scd    acutos    ct    obtusos,    ct  dicitur  an,pLi:?.svQoq. 
Extra  has  formas  quidquid    quaJrilaterum    cst,    rQajti^Lov    vocatur.     Parallelae 
sunt   directae   hneac,    quae   in   eadcm   planitic    constitutae   atque   productae   in 
infmitum   nulla   parte  in   se  incidunt.     Dictum  de  tctrapleuris,   quorum  simih- 
tudo  polyplcura    schemata   potest  docere;    in   his  autem  pentagona,    hexagona, 

713  et  cetcra  euthvgrammi  gencris  continentur.  Sequitur  secundum  schematura 
genus,  quod  curvis  hncis  informatur,  quod  xaiiJtv?.6yQantxov  appellatur,  cujus 
species  duae  sunt:  una,  quae  integri  circuh  rationes  tenet,  nam  integer  cir- 
culus  est,    quum  ad  cjus  circumfcrentiam    ab  uno  centro  hneae  protcntae  un- 

714  diquc  acqualcs  sibi  sunt;  aha,  quae  obducti  circuh  diversitates  ostendit.     Ter- 

demque  aemiicrmittm]    Forte    per  transpositlo-  {nleger  circulus]    Postrcmam    voccm    inseriii    e 

nem    indeque    aequicrwinm.   Giiox.  —     Scd    liaec  codieihiis  Moiiacensi  (C)  et  Darmstattciisi. 
ipsa  vis  particulac  deniqnc  apiul  scrioris  aevi  scri-  cenlro]   Sic  codcx  Monaccnsis  (A).    Siiie  scnSH 

ptofcs  cst,    ut     consccutionein    aliquam     significetj  cditi   liabent  centrali. 

qiiain  recte  explicavit  Handlns  (in  Tursellino  T.  U,  obdncli]  U  cst  ohUqnati,  ut  In  Ciceronis  versn 

p.273sequ.).  (N.  D.  2,  43): 


Martiani  Capellae  lib.  VI.  §.  714.  573 

tium  gcniis  est  planorum  sclicmatum,  quod  partim  curvis  lineis  partim  dircctis 
inchulitur,  ut  cst  scmicirculus,  cujus  ut  supra  dixi  gjrum  curva  linea  facit, 
et  alia  directa,  quae  linea  sicut  dixi  duxfierQoq  dicitur,  Latine  distcrniina,  quae 
si  in  circulo  plcno  sit,  per  centrum  cjus  ad  utramquc  circumfcrcntiauj  pervenit. 
In  his  generibus  planorum  alia  schcmata  dicuntur  crgastica,  aha  apodiclica,  Er-  71o 
gastica  sunt,  quae  facicndae  cujiislibet  forinae  praeccpta  contincnt;  apodictica, 
quae  probandi  quod  asseverant  affcrunt  documenta.  Verum  Graocis  noraini- 
bus  sic  appellantur:  primus  dvdvaTtxog,  secundlis  iv^fienarLxdg,  tertius  avaygatpog, 
quartus  eyyQa^pog,  quintus  JteQiyQatpoQ,  scxtUS  ^aQen^oXiy.oq,  septimus  nQogevQe- 
xiy,oq.  Zv6rariy.6q  cst,  qui  docct  quibus  argumcnlis  hncas  praccidamus  ad 
impcratum  modum.  'L^fiefianxoq  dicitur,  quo  docctur,  quibus  argnmentis 
propositae  hncac  adjungi  ct  scribi  possint.  'AvdyQCKpoq  dicitur,  quo  docetur, 
quomodo  conchidondum  sit  rehquum  scliema,  quod  impcratum  cst.  "EyyQa<poq 
est,  qui  monstrat,  quibus  argumeutis  dato  circulo  vorbi  gratia  imperatum 
trigonum  vcl  quid  aliud  in  mcdio  possimus  convenientcr  adscribere.  TleQiyQaipog 
tropus  cst,  qui  docct,  qucmadmodum  datum  circulum  verbi  gratia  quadrato 
concludamus   schcmatc.      nuQefilioXixdg    est,     qui    docct    quemadmodum   verbi 

ii5m&  laeva  Geminorwn  ohdiictus  parte  ferulurv ,  rcm  Graccae  vocls  franspositac  siipra  iii  Rhctovica 

nbl  iiiale   noiiiiuHi  conjccerc  ahdiicitis.  ostendimus.  Grot. —    3IonaccnsIs    codcx  (C)    nro 

(juae  Unea\  Expunxi  vocem  est ,  quae  pcrpcram  v6rarLy6q  praebct  6t6rarix6q,  nndc  rectam  lec- 

inscrta  crat  in  editis,  aucforltate  codicuin  3Ionaeen-  iionem  rcposui^  rc]ii|ua  qiiamvis  vcre  a  Grotio  emen- 

glum  (A.  C),  Darmstattensis,  et  Reiehenauensis.  data  essc  vldcantur,   invitls  codicihus  iniitare  nolni. 

distermina^  Hoe  vocabulo  quis  praeter  Martla-  eyyQaipog]  Vlde  Eucl.  Idem  lib.  1   jteQl   rov 

num  slc    usus   sit  Ignoro;  quod  cnim  apud  Silium  iyyQci(pe6-&ai.  y.cd  :rteQtyQci(pe6Sai.  Grot. 

Icgitur  (o,  399):  dato  circu!o\   IIoc  quoque  haud  scio  an  ex  Ph- 

»Audit   Tarlessos  latis  distermlna  tcrris',  lonis   Mcnonc    (p.  87)    petitiim    sit,    ubl    haec   ipsa 

longc   alius  generis  est.  quaestlo    proponltur,    ei  oiov    re    iq   r6r'de  r6v 

<Jr(?raTtxos]  Lege  et  transpone:  nSrfJrartxof  y,vx?>ov  rode  r6  ;(coQiov  rQiyiovov  ivrcc\}ijvai. ; 

dlcltur,  quo  doceturqulbiis  argnmcntls  proposltae  11-  quo  de  loco  practer  multos  alios  eglt  Wesius  (do 

neac  adjungi  et  serlbi  (malim  «rf5cri6i)possint.  TflTi-  loco  mathcmatico  in  Platonls  Meiione,  Ilalac  182.'>, 

[larfKOg  cst,   qul  docet,   quibus   argunicntis   lineas  et  In  Jahnil   Annal.  phllol.    1830,   T.  XI!,  p.  190 

m-aectdamus  ad  Iniperatum  modum.«    Slmilcm  erro-  sc([u.). 


o7i  Martiani  Capellae  lib.  VI.    §.  715. 

gratia  tlato  tctragono  immittamus  clatam  trigonum,  ut  tetragoni  spatia  crescant, 
non  schema  miUctiir.  TlgogsvQETixos  tropus  est,  qui  docet,  quemadmodum  verbi 
gratia  inter  datas  impares  hneas  inveniamus  mediam,  quae  tantum  cedat 
majori  lineae  quantum  praecodit  minorem.  Hi  sunt  tropi  generales  ergasticorum 

716  schematum.  Apodictici  autem  tropi  ideo  transeuntur,  quum  mihi  cum  Dia- 
leclica,  quam  audistis,  communcs  sint.  Scd  omnia  schemata  quinque  partibus 
commnnibus  intexuntur,  quae  a  Graecis  sic  appellantur:  prima  JtQo&sdLg,  se- 
cunda  dtoQt()fj.6g,  tertia  yMtadxevrj,  quarta  ci.rt6dsi$i.g,  quinta  ^vfiJtsQadi^ia.  Latine 
eliam  sic  possumus  interpretari:  prima  schematis  propositum,  secunda  deter- 
minalio  quacstionis,  tertia  dispositio  argumentorum,  quarta  demonstratio  com- 
probatioque  sententiae,  postrema  confinis  conclusio.  Hoc  de  generibus  pLino- 
rum    dictum    sit;     nunc    ad    theorematum    membra    redeamus.     Nam    utiquc 

7S7  nicmbra  sunt  linoa  et  angulus.  Angulorum  natura  triplex  est;  nam  aut  justus 
cst  aut  angustus  aut  latus.  Justus  est,  qui  dircctus  et  semper  idem ;  angustus 
autcm  acutus  cst  et  semper  mobiHs;  latus  vero  oblusus  mobihsque  siznihter; 
nam  quum  Litior  fuerit  dirccto  sive  multura  sive  exiguum,  obtusus  tamen 
crit,  et  quum  moveris  in  eadem  forma  permanebit,  quae  mobih'ta3  in  hneis 
constat,  quum  majores  minoresque  formantur.  Hujus  autem  collationis  quatuor 
sunt  spccies:  prima  dicitur  166x1]^,  secunda  6ix6Xoyog,  tertia  avaZoyog,  quarta 
aXoyog.     I66rijg  est,     quum    collata   consentiunt;    6ii6Xoyog,     quum    duae    hneac 

/inert.«]   Coilcx  Monacciisls  (C) //iicnm,    fjnoil  co-  coupins\   Siipplevl  c  codicc  Monacensi  (C),  fiiiod 

dcni    reilit    (conf.  Lobocii.  ad    Soj)!!.  Ajac.    p.  261).  vnlgo  alierat,    licet  insolito  sigiiifieafu  n.snrpafiiin. 
Celcnini   liacc  cst   qnani    Gracci  diennt  fjii(jrg   vel  nunc  nd  theorei)ialtn}i\   Oniissimi  in  cilitis  nnne 

dvolx'  11I60IV  ava/.oyov  /.rjxptv  (Biog.  L.  3,    73.  inscrni   c  codicihus  Monaccnsi  (C)  ct  Daniislallcnsi. 
Pliit.  (laciii.  Socr.  7).  antiiilus\    Co(!cx  Darnisfattcnsis  anjuli,   practer 

apoiUclici]    Confcr   Quincfiliannnj  (I,    10,    38;  ncccssilafcRi. 
pag.  230):    i.|iroI)atIoniiin    qiiac    snnt    potentissimac  moveris]    Ifa    anfcriorcs    cditiones    codiccsque  j 

yQafj.iiixal  cafodsi^scg  vnlgo  diciinfiir.«  Grofius    ncscio    iinde    moveril.     Paulo   post   Mona- 

quiuffuc]   Pro   quoqne  in   cdifis  exliiiicnt  codiccs  censls    (C)    qnia   pro    {inac ,    ct    minoresve   pro   mi- 

Monaccnsis  (C),   Darnisfaflensis,  ef  Itciclicnaiicnsis.  iioresque,  scd  nolni   vulgafani   dcsercrc. 
Cctcruin  confer  partcs  orafioncs  (§.  iJii).  idovr^g]  YiJc  Euclidciu  lib.  V  ct  \'I.  Grot. 


Martiani  Capellae   lib.  VI.  §.  717.  57o 

pares   uni  mcdiae    duplo   parilive    couferuntur;    avaAoyog,    quum    linea   ab   ab'a 

duplo  victa  abam  tantundem  superat;   cUoyog  vero  cst,  quae  nequc  aequalitato 

vel    incdia    tcrtiave    parte    nequc    duplo  triplove   alteri    ullavc    parte   consentit. 

Oninis  auteni  liuea  aut  qv^V  dicitur  aut  a^oyogj    Qr,rv  autem  illa  est,  quac  prior  718 

proponitur,  aut  quae  propositae  lineae  communi  meusura  confcrtur;  Qrjxbv  autem 

dicitur  quidquid  convenit.  Proposita  auteni  bnea,   quamvis  collata  non  sit,  tamen 

quia  adbuc  non  cst  ciXoyog  abi  collata,  et  habet  quiddam,  quod  ex  se  sola  pcrficiat 

rationabilitcr,    appcUatur    p^f^j    c(?.oyog    autcm    jam    collata    bn^    cfficilnr,     si 

dissonarc  per  oinnia  rcpcritur.     Lineas  autem  quae  sibi  conscntiunt  ^vfxuergovg  719 

dicimus,     quae    non    conscntiunt,    cidvixulvQovg;     ct    non    mcnsura   sola,    scd  el 

potcntia  (jv/xuaTQovg    facit,    et    dicuntur    dvvcxfisL  dvixfisTQoc;     in    mensura    autcm 

pares  ixt6o6vntxaTQOL    appcllatur.     Ergo  quum  tam   mensura  quam  potcntia  con- 

ferantur,     omncs    quae    vel    potentia   vel   mensura   discrcpant    atjvfxiuTQOi    sunt. 

Ex.    his    alogae    trcdecim    fiunt,     quarum    prima   dicitur   ii^df}  ciXoyog;   secunda  720 

ix   dvo  fiidcov  ciXoyog,    hujus    spccics    sunt   sex,    quarum    prima    dicitur   -Tpwr^ 

cUoyog,    sccunda  simiHter  devreQa,   item  rptr»/   et  cetcrae  deinceps;    itera  tcrtium 

genus    dicitur   i?*  Svo  fu6cov  .^qcott)  ci/.oyog,    et  simihtcr    ut    supra;     quartum   f» 

dvo  fxe6cov  dtvTSQcc  ciXoyog;    quintum    gcnus    dicitur  fieiCcov   ciP.oyog;    scxtum    ix  dvo 

ludcov    dvvaiievj]    ci/ioyog;    septimus    6ia    fxi6a    dvraixivv    cV.oyog;     octavum    ct.ii-OToiiTJ 

ciXoyog,   hujus  species  sunt  sex,    prima,   secunda,    tertia,    et   dcinccps   dicuntur 

stiperal^    Sic    codiccs   Monaccnses   (A.   C)    pro  cmOTOfxrj    TtQioTr,,   dccima   fii6r,   aTtOTOfirj  dlV- 

sitperet  iu  cditis.  xiQa,  undccluja  iZccvTCOv,  tluodccima  fiera  qtjtov 

6vufieTQ0Vg\  Vidc  Eucl.  lib.  X.  Grot.  fii6ov  t6    oZov    JtoiOv6a,    decima    tcrtia  fieTO. 

alotfae    liedeeim]    Tolidcm    cniimcrat    Euclides  ixi6ov  fii6ov  To  b?.ov   rCoiv6a:  Hnda    (pj    volet 

(10,  111;    p.   ir)l   cd.  Basil.),   sed  ut  nostrum   ap-  nostrum  corrigat;    nos   codiccs  scquiuiur. 
parcat  vel   sua  vcl  lifcrariorum  ciilpa  insignitcr  cor-  fLelQcov    ciXoyog\    Sic  scripsi  c  codicibus  Mo- 

riintuin    esse;   priraa    ciiiui  illi    fii6Tj ,    secunda    i-/,  naccnsibus    (xi.   C),     (ini    luQov   pracbcnf^     vuJgo 

iSvo    OVOfXCiTCOV ,   tcrlia    iy.    dvo    fli6cov    JtQtOTTj,  fJ.lZTlJ.    Sequenfibus   Grotiiis   in  margine   adscripsit: 

quarta  ix  3vo  fj,i6cov  devreQa,   quinta  fielCcov,  »al.    additur  qvtov    et    a/ioyov    scribilur.,    undc 

aexta  QrjTOV  Mxl  fli^ov  dvvafiivrj ,   scptima  Svo  tamen  nibil   proncimns. 
fneda   dvvafiivri,  octava   arCOTOfiri,    uoua  fii6ri  6t,a  ni6a\  Omissa  hacc  vcrba   sunt  io  codice. 


576  Martiani   Capellae  lib.  VI.  §.  720. 

« 

Ut  supra;  nona  i«£^?/  djtoTOfit}  jtQootT]  aXoyoQ;  decima  ajtoroixrj  dsvTega  ci/ioyoc! 
unclecini  «5«  fie6o)v  aXoyog;  duodeciina  l^uTa  gr^Tov  iie6cov  t6  bXov  ff0Lov)6a  aXoyog; 
dccima  terlia  [xsTa  fxi^cov  bXov  !roiov6a  aXoyog.  Hae  omnes  mixtae  ceteris  lineis 
dum  aut  trahunt  suas  aut  alicnas  vires  accipiunt,  diversis  rationibus  certos 
spatiorum  modos,   quos  Graeci  xcogag  appcllant,    dcmonstrant. 

DE   SOLIDIS  riGURIS. 

721  Haec  de  planis  dixisse  sufficiat,  nunc  de  soh'dis,  quae  6TeQEa  dicimus, 
videamiis.  Etsqbov  schema,  quod  longitudine,  latitudine,  altitudine  constat, 
cujus  cxtremum  superficies  est,  ut  in  planis  linea.  Subsistit  autem  sohdum 
schema  planorum  schcmatum  superficie.     ISam  subjacenti  trigono  pyramis  im- 

722  ponitur,  circulo  conus  aut  cyhndros,  quadro  cubus,  et  cetera  simihter.  Sphaera 
sane  intrinsecus  capax  onmium  circuhs  subsistit,  in  quos  rcsolvitur.  Sohditas 
vero  efficit  schemata  generaha,  quac  dicuntur  a  Graecis  pyrames;  item  prisma, 
id  est  scctio,  quae  instar  schemutis  est;  item  cubus;  item  conus;  item  cyhn- 
drus;  item  sphaera.  His  adduntur  uobiha  schemata  ex  his  composita,  oKTa- 
tdQog,    item  doiSeycaidQog,    itcm    £iy.o6aidQog,    quae   cuncta   ut   ordine   suo   mon- 

Monaccns!  (C).  Legcndum  esse  dvo  [li^a  siiperiora  5J>0  Ileer.)  et  nostrum  (§.  73^4)  de  soliditatls  pcr- 

ostcndunt.  fectionc. 

j;(COQC(g]  Ilaec  cnim  difTcrcntia  est  intcr  6xfiUCC  tjnod  longiltidine]  Rcccpi  atiod  cx  marginc  Gro- 

et  ^coniov  sivc  ^coQav  apud  Graccos,  ijuod  illud  tiana^  \ulgo  ahcrat 

formmn  sivc  figurani  significat  lineis  circuinseriptam,  capax  ommum^    Plato  (Tiniaco  p.  33):   6^7] fia 

lioc    anlein    spalium    sive    aream,     quae     inlra    cas  TO  JtEQieLXi^ipbg  iv  aVTco   JtavTa    6jt66c(  6%i'j- 

rineas    (•onliiieatur,    cujiisque  non   tani   ligiira   qiiain  fUCTCC ,   dio   xal   6<paiQO£ldeg ,    ix  (ii6ov  JtccvTrj 

inaguitiulo  sivc   quaiilitas    iii  ccnsuin  vcni.it;    confcr  JtQog   Tccg   T£A£VTCig  l6ov  aJtexov. 

Wurmiiiin  (in  Jalinii  Annal.  1829,    T.  IX,   p.  223  nobilin  schemaln]   Ilaec  sunt  corpora  illa  rcgu- 

sequ.)  ct  Fingcruin  (dc   prliuordiis  geometriac  apud  laria  a  Platonc  (in   Tiinaco   p.  lii — 37)  tradita  di- 

Graecos.  Ilcidclbergac   1831,   p.  41).  cam  an  invenla?   de  quiiius  conFcr  BoeckLium  (diss. 

6t£0£c)]   Vidc  Euclidcn»  lili.  X.  GitoT. —  Con-  de    Plalonica     corporis    mundani    fabrica,     Ilcldcl- 

fcr  Plularchuni   (in  plac.  philos.   1,   12;   p.  882.  2,  bcrgae  1810). 

<>;  p.  887),  Stohacuoi  (iii  cclog.  1,  li>,  I;   p.  340.  w/ o;-(f»»cJ  Anteriores  editlones  cwm  ordme,  male. 


Martiani   Capellae   lib.  VI.   $.  722.  577 

stremus  in  pulverc,  liaec  primitus  concedenda  fas  sit.  Ab  omni  signo  ad 
omnc  signum  dircctam  lineam  ducerc,  et  terniinatam  directam  per  continuum 
in  directam  emittere;  ct  omni  cpntro  ct  interstitio  circulum  scribere;  et  omnes 
directos  angulos  invicem  aequales  sibi  essc;  ct  omnem  dircctam  lineam  ter- 
minatam  quantum  videtur  producore;  et  si  in  duas  dircctas  lineas  directa 
linea  incidct  intus  et  eadem  parte  duos  angulos  duobus  rectis  minores  la- 
ciat,  ex  illa  parte-  qua  sunt  minores  duobus  rectis  directas  lineas  convc- 
nire.  Communes  animi  conccptiones  sunt  tres:  quae  cidcra  acqualia  sunt,  725 
et  invicem  sibi  aequalia  sunt;  si  acqualibus  acqualia  addas,  tota  aequalia 
esse;  et  si  aequalibus  aequalia  adimas,  aequalia  sunt  reliqua.  Haec  quum  72i 
permissa  conspiceret,  lincam  in  abaco  rectam  ducens,  sic  ait:  Quemadmodum 
polest  super  datam  directam  tcrminatam  lineam  trigonum  aequilaterum  con- 
stitui?  Quo  dicto  quum  plures  philosopbi,  qui  undiquesecus  constipato  agmine 
consistebant,  primum  Euclidis  tbeorema  formare  eam  vclle  cognoscerent,  con- 
fcstim  acclamare  Euclidi  plaudercque  coeperunt.  Cujus  laudibus  ctiam  ipsa 
Geometria  plurimum  gratulata,  se  per  seclantis  gloriam  sublimari  provchique 
cognoscens  ab  eodem,  libros  ejus,  quos  casu  apportari  conspexerat,  festina 
corripuit,  atque  in  ceterae  adstructionis  doctrinaeque  documentum  Jovi  ac 
senatui  coelitum  offerens  intimavit.  Quo  faclo  et  doclissima  cunctarum  et 
benignissima  comprobatur. 


« 


ab    omnt  signo]    Ilacc   1.  I  EiKliili  aiTj^fzciTa  in    data    liiiea    constitiii   triiiDguIa    aeqnis   latcribus 

vocantur.  Grot.  possint?» 

commtines  conceptlones^  Hoival  evrvuxL.  Eucl.  tjno  diclo  ^uum^    Sic   codiccs   Monacenses  (A. 

lib.  I.  Grot. —  Sunt  cx  disciplina  Stoicorum,   «|uae  C),    Rcicbcnauensis   ct  Darmstattensis.     In   editis: 

ab   omnibus  bominibus  paritcr  vcrac  babcntur.  »niio  dalo  complures « ;    scd  auo  dicto  jam  Grotiiis 

auemadmodinn    potest]    Eucl.  lib.  I:  «ijtl   TTJg  in  margine  notavit. 

do&ei6i]g    svx^siag     JtirteQa^nivrjq    TQiyoivov  undiqucsecus]    Sic  Monacensls  (C)  et  Reicbe- 

i^offAsvQOV     6v6Tri6a6\)aL.    Grot.    —     Eadcni  nauensis;    uialc   in   cditis   secum   (add.  Oudcnu.  ad 

Quinctiliaiuis  (1,   10,  5;   p.  210):  »quciuadmodiim  Appulcj.   T.  1,  p.  02). 


75 


M  A  R  T  I  A  N  I 

MINEI  FELICIS 

C     A     P     E     L     L     A     E, 

AFRI   CARTHAGINIENSIS, 

DE 

ARITHMETICA 

LffiER  vn. 

725  M^ostquam  conticuit  prudens  permensio  terrrae, 

Innuba,  sollcrtes  curam  quae  instigat  in  artes, 
Sic  abacum  perstare  jubet,    sic  tegmine  glauco 
Pandere  pulvereum  formarum  ductibus  aequor. 
Altera  tunc  etiam  gerularum  accire  jubetur 
Germanam,   doctae  mundum  quae  admensa  sororis. 
Nec  mora,    digreditur.     Tunc  rursus  dia   Voluptas 
Ipsius  aetberea  Cylleni  immurraurat  aure: 
Quum  doctas  superis  adrairandasque  puellas 

/unu&a]    Palladis    cpitlieton  (Liicaa.   9,    665.  a?/era]  Paedia,  ut  mox  (§.728)  apparet 5  dc  qua 

Val.  Flacc.  1,  87.  Ausonius  cpigr.  106,    5),   item  supra  (§.  S78). 

innunia  (Virg.  Acn.  2,  31),  Graecis  (Eurip.  Troad.  doctae    inundum   quae^    Codcx   Darmstattcnsis 

1)36)  aCvyog.   Quod  cnim  Giotius  margiui  adscri-  doctae  mundum(iue ,  malc.   Significatup  Arlthmetica, 

pslt  iucuba,  quac  quasl  incumbat  artibus,  insolcn-  cujus  opc  Gcoinctria  mcnsiiras  compufat. 
tiiis  atquc  frigidius  dictum  forct  ncquc  uostris  codl-  aior]   Statius  (Tlicb.  1,  532): 

cibws  coufirmatur.  nlmperat  aeciri  tacitutfue  immurtnurat  aure.' 


Martiani  Capcllae  lib.  VII.  §.  72I>.  579 

Approbat  armipotens,   tu  optati  lentus  amoris 

Gaudia  longa  traliis,    captumque  eludis  lionorem? 

Seria  marccntem  stupidant  commcnta  maritum. 

Talia  complacita  spectat  lastidia  virgo, 

Nec  te  cura  tori,    nec  te  pucr  ambit  berilis, 

Nec  mea  mella  rapis;  quaenam  haec  hjmcneia  lex  est? 

In  Veneris  agro  Pallas  sibi  vindicat  usum; 

Quam  melius  thalamo  dulcis  petulantia  fervet! 

Casta  maritalem  reprimit  Tritonia  nientem, 

Et  nuptae  uon  aequa  venit;   posccnda  Dione  est, 

Conveniensque  tibi  potius  celebrare   Priapum. 
His  Atlantiades  auditis,   hcet  risum  inhibere  vix  posset,   ne  infacetus  tamen  et  726 
impar  lepiduHs  haberetur,    hilaro  susurramine  sic  respondit: 

Licet  urgcas,  Voluptas, 
Thalamos  inire  suadens, 
Tamen  exseret  peritas 

anntpotens]  Sic  Grotlus  addit  conGrniatqne  co-  fervel]  Codex  Monacensis  (C)  servitj  non  opus. 

dcx  Darmstattcnsis  ciim   ulroqnc  Monaccnsi;    male  Priapum]  Priapo  in  nnptiis  sacrificatum  Festns 

antcriores  omnipotens ,   qnod  mirum  cst  ipsum  Gro-  docct,    idque    togls  practex.tatis;    qucm    illustrabo, 

tium  probassc,    quasi  de  Jove  sermo  esset!  Miner-  eademque    opera    Martianum   nostrum,    quibusdam 

vam  cnim  intclligl  satis  patct,   quaiu   annipotentem  Christianorum  scriptorum  locis.   Arnoblns  Llb.  IV: 

dlci  supra  (ad  §.  oG7)  abundc  probatum  cst.  «Mutunus,    cujus    immanibus    pudendis    Lorrendo- 

optati]    Codex    Darmstattensls    optata,    contra  qne  fascino  vesfras    incqultare    matronas   ct   auspl- 

mctriun.  cabiie  dHcitis«  cet.    Lactantlns:  »MutInus,  In  ciijus 

eludis]    Grotlus  In  marglne:   ..al.  captum  ipiem  sinu  pudcado  nnbentcs  pracsldent,    ut  Ularum  pu- 

laudis  honorem*,  sine  scnsu,  quanquam  ct  Relcbc-  aicitiam  prior  deus  dellLasse  videretur.a  Angustlnus: 

nauensis    codex  et  Monacensls    utcrque   laudis  cx-  ,Scd  quld  hoc,  qnum  ibl  slt  et  Prlapus  nirais  mas- 

liibcant.  culus,    siipcr   ciijns  immanissimum    ct  tiirpissimum 

stupidant]  Vldc  superlorem  locum  (§.  o72  not.).  fascinuin  sedcrc  nova  nupta  jubctur  more  boncstls- 

fastidia]  Margo  Grotlana  ct  codex  lAcIcbcnauen-  slmo  inatronarum?»   Ghot. 

sls  fastifjia,  Inepte.  lepidulis]    Lepldula   ra    a6r£ia,   a6reL6noi. 

herilis]  Amor,  fiUus  Venerls,   qune  Voliiptatls  Gnox. 

uera  est.  peritas]  Margo  Grotlana  paratas.  Amhitum  in- 

73  * 


380  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  726. 

Brevis  ambitus  pucllas: 
Demumque  nec  jugalis 
Cessator  intricatus 
Tardabo  fulcra  lecti, 
Et  si  quid  illa  nostrae 
Veneris  feret  voliiptas 
Nec  vobis  abnegabo; 
Furtis  niodo  allubescat, 
Et  clani  roseta  parvae 
Liliaque  det  papillae. 
Ne  nunc  sexus  jugalis 
Cura  ferale  niorsum 
Et  vulsa  pellis  acre 
Laceros  trahat  capillos. 

727  Quo  dicto  renidens  et  plus  solito  laetior  Voluptas  ad  Venercm  regressa 

cuncta  ejus   auribus   iDliniavit;    quae  deliciosa   mollitie  et  interrunipcntc  genas 
rubore  paene  prodidit  susurrata,  tuncque  marcidulis  decenter  paeta  luminibus 

telligo  dc  niora,   quasi  ambages;   posslt  tamcn  etiam  quac  tamen  non  minorcs  difficultatcs  contiiict.    IIoc 

ad  orbem  disciplinarum,  quae  bic  proponuntur,  rc-  tantam  apparct,  scrmonem  essc  dc  contumacia  no- 

ferri.  yae  nuptae  mariti  amplcxibus  rcnitcntis   pudicitiam- 

furtis^    TranstuHt    ad  lcgitiml    tori   voluptatcs,  quc    virgiualcm    defendcntis,    sivc   de    colluctatlon* 

qnod  alioquin  dc   clandcstlnis   tantum  usurpatur.  illa  Vcnerea,  quam  nXLVOJtaXrjV  dlxisse  Domltia- 

et    clam^     Ilcccpi    c  codicibus    Rciclienaucnsi,  num  Suetonius  (In  vita  22)  refcrt. 

Darmstattensl,    ct  Monaccnsi  (C),    quod  jani  Gro-  rehidens^  Codcs  Iflonacensls  (C)  renilensi    in- 

tius  in  marglnc    cx   alils  euotavcrat;    vulgo  tU.  cpte. 

ne  MMMc]    Cautissimum    duxl  locum  obscurissi-  paeta\  IIoc  Vencrl  pcculiare.  Priapcia  (36,  4): 

inum  Intcgrum   relluqucrc,    Ilcct  codiccs  Darmstat-  jtlHinerva  flavo  Itnnine  est,  Venus  pacto.» 

tensis,  Rclcbcnaucnsis,  et  I^Ionaccnsis  utcrqnc  longe  Ovidlus    (In  artc  amandl  2,    639): 

aliam   Icctloncm  cxblbcant:  ,,Si  pacta    est,    Vcneri    similis ,     si  flava ,    Mi- 

fNe  niinc  scnsns  jtigalis  itervaea, 

Feralis  cttra  morsum                                              ,  ubl  vlde  Hclnsium  (T.  I.  p.  464  Bnrm.)  male  cot- 

Et  vulsa  fcllis  atroa  rigeutem.   Adde  Osannum  (anal.  crit.  p.  194). 


Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  727.  581 

Majugenani  conspicatur  ct  quodam  adspeclu  promittentis  illexit;  quam  Satur- 
nia  dc  propinquo  velut  deprehendentis  castigabat  obtutibus.  Quac  dum  728 
geruntur,  Paedia,  quae  egressa  duduni,  cum  alia  femina  miri  decoris  in- 
greditur,  cui  quaedam  majestas  nobilissimae  vetustatis  et  ipsius  Tonantis 
natalibus  ortuque  praecelsior  vultus  ipsius  lumiuc  renidebat;  quae  etiam  mi- 
raculis  quibusdam  capitis  reverenda  videbatur.  Nam  primo  a  frontc  uno  sed 
vix  intcUigibili  radio  candicabat;  ex  quo  item  alter  crumpens  quadam  ex 
primo  linea  defluebat;  dehinc  tertius  et  quartus,  tumque  etiam  iionus  dccu- 
riatusquc  primus,  honorum  reverendumque  verticcm  duphs  triphsque  varie- 
tatibus  circuUibant;  sed  innumerabih  radios  multitudine  prorumpcntcs  in  ununi 
denuo  tenuatos  miris  quibusdam  defcctibus  contrahebat.  Hujus  autcm  mulli-  729 
phccm  pluriformemque  vestem  quoddam  vclamen,  quo  totius  naturae  opera 
tegcbantur,  abdiderat;  digiti  vcro  virginis  recursantes  et  quadam  incomprc- 
hensae  mobihtatis  scaturigine  vermiculati.  Quae  mox  ingressa  septingcntos 
decem  ct  septem  numcros  comphcatis  in  cos  digitis  Jovem  sahitabunda  subrexit. 
Tum  Philosophia,  ut  Tritonidem  propter  adstabat,  quid  numero  tah  Arith- 
mctica  intuhssct,   exquirit.     Cui  Pallas:    proprio,   inquit,    Jovem  nomine  salu- 

Paedia ,  «itfle]   Sic  scrlpsi,  ortliograpliia  tantiiin  quas  Clccro    (oraf.  18)  dicif,   id    est  mofus    celerl- 

ct   intcrpuiictionc  mutata,    pro  Paedtaque ,   ut  apo-  tatem    minutissiniis    intcrvallis  dlstiiictani.    Bartliins 

dosin  seutcntia  iianclsccretur,  qua  iii  vulgatis  carcbat.  (advers.   p.  11)91   f.):    »Apud    Lucilium    distlnctum 

nalalihm^    Q"'a   Jupitcr   tnonas  (§.751),    ut  yarils  splrls   veluf    sonaf,    at  niobilitatcn]  flexnoso- 

ipsius  quasl  natalcs  in  Arilliinclica  iiicssc  >idcantiir.  rum  angnium  dcsignat  apiid   Capollam.  <' 

candicahat^    Utltur    ct    lihro   I     lioc   ^ocabulo--  septviijentos]   Putaveram  qiiondam   pro   CCCC- 

•>lpslus  autcm  canitics  prulnosis  uivibus  candicabat»  CCCXVII    legcndum   CCCCCCXII,    nt   sit    C^vg, 

GuoT.  aut    minorl    mufationc    DCCXYI,    ut    sil  ^alQS'-, 

p/urj/ormem]  Alios /j/rHjnii/oi-Miem  Icgere  margini  scd    reveia    conipcri  niliil  mufandum,  sunt  enim  hic 

Grolius  adscripsit.   Ceterum  ex  Pytbagorcorum  baee  Indioatae    liae    voccs    H    APXH,     idque    ad    fiiicm 

placitis    explicanda    sunt,    quibus    numerl    pro   ipsa  Capcllac  MS.  cxaratiim  vldi.  Gnox. —    Confcr   pa- 

rerum   natura  erant  (Aristot.  metaphys.  1,   S).  lacograplilam  mcam   (HI,  p.  281). 

di(fiti\    Confer   superiorein   notain  (§.  102)  no-  snhrexU^     Editiones    antc    Grotiiira    surrexit . 

strumquc  Infra  (§.  745    f.)  et  Procopii  anecdota  (p.  niale.    Siibrijere  idcui   est  quod    criijere ,   ut    apud 

210  Eichel.).   f  «-miCM/ft/t  dicuntur  propfer  rtr^nfia*,  Seaecam  (Hcrc.  fur.  392):  »subriijens  capuL* 


,^82  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  729. 

tavit.  Ac  tunc  illi  radius,  qui  primus  emerserat,  colliniatae  lucis  nitore  porrecto 
ipsius  Jovis  verticem  luminavit,  Quibus  miraculis  radiorum  innumera  repente 
multitudine  prorumpente,  nonnulli  tellustres  silvicolaeque  divi  Herculem  con- 
spicati,  opinantes  eam  hjdrco  germine  pullulare.  Ac  tunc  oborto  terrigenis 
mussantibus  murmure  puer  ille  piceus  jussus  admonere  silentium.  Veruni 
feminam  Pjthagoras,  ut  inter  sapientes  adstabat,  usque  abaoum  consecutus, 
idemque  jani  artem  promere  cupicnti  quandam  lactei  luminis  facem  officioso 
consislens  munere  praeferebat.  Tum  illa,  antequam  juberetur  quid  apportet 
expromere,  sic  cxorsa: 
750  Non   ignota    coelo,    nec  rebus  mundanis   ignorata,    quas  genui,   adveni 

super  vestrum  quidem  nihil  dcdignata  concihum,  quamvis  singulos  vos  uni- 
versosque  recenseam  cx  meis  ramahbus  germinare;  tuque  potissimum,  quem 
principahs    antc   cunctas    procreavit    emissio,     tuae     singularis    primigeniaeque 

qid  prlmus\   Sic  ex  codicc  Grotiano,  ipso  Gro-  Quain  Grotiiis  margini  adscripsit  lectioncra  spiceus, 

tlano  suadcntc,  scripsij  \u]go  •.radhis  pfimiis  emer-  niliill  cst;  iit  ct  in  sequcntibiis  exstabat  pro  adsta- 

serat  (pii  etc.  hat  ct  consectatus  pro  conseciitus. 

tellustres]   Codiccs   Monaccnsis   (C)    ct    Darm-  lactei  luminis]    Id   est    candidl,   Indcquc   splen- 

staltcnsls   terrestres ,     quod    tamcn    qula    corrcctio-  dcntls.    Supra  (§.  14)   noster  slmllltcr  nlactls  Instar 

ncm  o]ct,  nolul  recipcre;   nec  licet  tellustris,  quan-  candidaeque  lucis»  dixcrat. 

tiiiii   cquidcni    sclain,    allbi   non   Icgatur,    analogiac  apportet]  Sic  codlccs  Grotianus,  Rclclicnaucnsis, 

contrarliim  cst.   Basilius  Faber  undc  babucrlt,   quod  Darnistattensis,   Monaccnscs    (A.  C),    alliquc   apud 

in   Tbesauro   scripslt,  alios  legcre  terruristres ,  ig-  Burniannuin  (ad  Ovid.  III,  p.  828)  laudati;   viilgo 

norof   Groilus  niargini   adscrlpslt  telluristres,    quod  perpcrain  oportet. 
ex    dcTToygacpia  ortum  vldctur.  rnmalibus]  Ovidlus: 

piceus\   Id    cst  Harpocratcs,    quippe   Acgyptlus  nRamalia  arida  tecto.u 

(§,  90).   Nigros    fiilssc  Acgyptlos  cumplures   tcstan-  Pcrsius: 

Isir,    nt  Amiulauus  Marcelllnns  (I.  22  extr.  p.  577  »Ut  rainale  vetns  vegrandi  snbere  coclum.o 

Gronov.):    nbomlncs    autcin   Acgyptll  plcriquc    sub-  In   Gramniatica  ipsc   Martianus:    ndcnsis   obumbrata 

1'iisctdi   sunt    ct    atrati.«     Illnc    ct    Properthis    (2,  ramalibuS"  ct    lib.  I:    «ramale    laurciim.x  Grot. —      i 

^•i,    lit):  Addc  infcrlorein  locum  (§.917)  ct  confcr  Saxonem 

»An  fibi  non  salis  est  fuscis  Acgyptas  alumnis?»  Graminaticum  (jt.  126  Stepb.).    In  seqnciitibus  pro 

ct   Martlalls  (10,   12,   12):  germiuari  substitui  niellorem  lectioncni  c  codicibus 

nNIlIaco  redeas  tu  licet  ore  nigcr.«  Slonaccnsibus  (A.  C)  ct  Darmstattcnsl. 


Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  730.  o83 

naturac  fontem  Jupiter  rccognoscc;  ncc  dcspicabilcm  vestrum  omnium  nialrcni 
Mercurialc  quod  babco  nie  faxit  officium,  quum  prosapiam  arcanae  sortis 
originisque  primordialem  vobis  studeam  comprobare;  quae  quum  in  terris  exer- 
ceor,  astrorum  populus   rccognoscat  honorandam  suae  multitudinis  getjitricem. 

DE  MONADE. 

Prae  cunctis  igitur  affata  sacra  monas  esto,  quam  ante  cuncta  vibrantem  731 
sociati  postmodum  numeri   principia  docucrunt.     Quae   si   species   cst  accidens 
cuilibct   cxstautium    primo,    priusque  cst  quod  numcrat  quam  illud  nunicran- 
dum,    ritc    eam    ante  ipsum,    quem  principem  dixerc,    veneramur.     INec  dis- 
simulabo  ex  eo,    quod  monas  retractantibus  unum  cst  solum,  ipsam  esse,  ab 

despicabilenij    Glossa  Isldori:  ndispicabills,  cou-  cuncta   principia   vibrarcn,    id  cst,  qnaui  principeiu 

tenitibilis,     dispectnso,    qno   in    loco    bis   I  pro  E  omnium  essc   indc    apparet,    quia   orancs   inde  nn- 

positum.  Grot. —    Sensus  hic    est:  »nevc  idco   me  mcri  per  consociationem  orti  sunt. 
vestram    omnium   matrcm  coutemnitc,   quia  ]>Icrcu-  ntiae  si]  Probat  nionadcm  omnium  primam,  quia 

rio  scrvio«    cet.  primo  cuique    in  quoque   gcncre  respondct,  deindc 

sorlis^    Rctraxi    lectionem,     quam    Grotius    in  etiam,     quia    mimerans    numerato    prius.  Grot.  — 

margincm    rcjccit,    adstipulantlbus  codicibus  Darm-  Distinctioncm  e  Darmstattcnsi  codice  correxi,  et  cx 

stattensi,    Rcichcnaueasi,     ct    Monacensi     utroque  codcm  duobusquc  Mouacensibus  (A.  C)  reposni  vc- 

(A.  C);     vulgo  ai-tis,  neratmir  pro   vetieratitiir. 

de  mottade]  Ad  ca  qnae  nunc  dc  singulorum  nn-  species]  Id  cst  eldoQ,  sensu  Platonico,  fotnna, 

ueroruui  vi  ct  potestate  scquuntur,  conferenda  sunt  qua,   quidquid  ejus  nomen  gerit,    hujus  ipslus  no- 

inprimis  Tlieulogumcna  Arithmeticae  ab  Astio  cdita  minis  vim  ac  potestatem  nauciscitur;   ut  nostro  loco 

(Lips.  1817.  8),   ct  quac  es  simill  IVicomachi  libro  quidquid  vnum    vcl   primitm   appellatur,  id    ipsum 

Photius    servavit    (bibl.  n.   187),    practercaque  Ca-  ut  sit,  a  motiade  accepit.  Adde  Tennuliuia  (ad  Jam- 

uierarius   ad  Jamblichum    (in  ^icoui.  aritliin.    p.  4o  blich.   p.  95). 

scqu.  Tcunul.)  et  Meursius  (in  denario  Pytbagorico  uec  dissimtilabo]    Lego:    »Nec    disslniulabo    cx 

in  Grouov.   Tlies.  T.  IX).  De  ipsa  monade  specia-  co  (ita  in  MS.)  quod  monas  retractantibns  unum  est, 

tlm  vide  Pythagorcos   apud    Stobacum    (p.  G   scqu.  solum  ipsam   (ita   in   31 S.)  esse,    ab  eaquc  singula 

Ileer.)   ct  llcrmetem    (ibid.   1,    11,    IS;     p.  oO(>),  procrcari.»     iNovum    argumentuiu    hoc    modo:  Iliud 

practcrcaque   Macrobium  (in   sonin.  Scip.  1,   C).  qiioque,    iuquit,    non    est    silentio   praetercnndum, 

vibraiitem]  Grotius  in  niargine  libratitetti,  malc;  quod  vel  ex  eo    satis  liqueat  monadcm   soiam   pro- 

radium  enim   siipra  dixcrat.   Scnsus  autem   Iiic   est:  prlc   esse,    aliisque    esse     cssentiae    causam,    quod 

iiquain  soclatl  postmodum  uumerl   docuerunt   antc  utcunquc    rcvolvatur    semper    unum    luanetj    semel 


J>84  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  751. 

eaque  singula  procreari,  omniumque  numerorum  solam  seminarium  esse,  so- 
lanique  mensuram,  et  incrementorum  causam  statumque  detrimentorum ;  quae 
tamen  ubique  pars  est,  ubique  totum,  dum  per  cuncta  perpetua;  nequo 
enim,  quae  est  ante  cxstantia  et  quae  post  absumta  non  absconditur,  potest 
uon  osse  perpetua.  Hanc  igitur  patrem  omnium  Jovem  rite  esse  memoratum; 
quod  quidem  idealis  iUius  intcllectuahsque  speciei  vis  causativa  testatur;  ad 
cujus  exempluni  unum  deum,  unum  munduni,  ununique  Soleni,  singularemque 
Lunam,  elementa  etiam  in  quo  exstant  singula  memorari.  Licet  Aristoteles, 
unus  c  sectatoribus  meis,  ex  eo  quod  unum  solum  ipsa  sit,  et  se  quaeri 
semper  velit,  cupidinem  asscrat  nominatam,  quod  se  cupiat;  siquidem  ultra 
nihil    liabeat,    et    expcrs   tolius    clationis    aut   copulae  in  se  proprios  detorquet 

eniui  iinuiii  uniiin  est.  Gnox. —  Cum  Iiiscc  conspl-  idealis^    Umis  ille   solusquc    ac   suininus  dcus, 

rant    ctiain    Slonaccuscs    (A.  C)  ct  Darmstattcnsis,  quem  Ap|ni](>jus  ultrainundanum  appcliat,  ex  doctri- 

nndc  reccpi.   Viilgo  cnini  ita  erat:  nnec  dissiiniilalio,  na    Plutonis    cst     Ipsa    iinitas,    a    qiia    iiniiin  quod 

quod    monas   rofractantibus  unum  soliini    ipsa   esse  cxsistit  progrcditiir ,    qiiac    et    omnc  deornin   gcnus 

ab   ea   atqnc  cctcra    procrcari.«  progcneravit,   tam   intelligibilc,    quain   intcllectuale, 

seminni-ium\   Juniblicbns  (ad  Nicom.  p.  12  Ten-  quod    supramiinduniiin     est,    et   quod    iniindanum, 

nul.):  aJt^   avzr/g  yaQ  cog  ajto  dftigi^tazog   y.al  coelicolarum    ncinpc   dcorum.    Vnitas  illa   ante  om- 

aidlov    p/C^?    f(p'    ivMZSQOV  avZLJteJtOV-doZCOQ  nia   entia.   Ab   iinitatc   igitur  illa  si^e    ab   uno    solo- 

uv^OVZai   ol  Aoyot,  X.  r.  X.  qnc    deo    profluxere    dii    primo    vor]Tol  ct  vosOOt, 

fl&scouf/i7i/7']  Scnsiis  ^idetur  postularc  rt&SMmr/in'.  vjtEpy,o6piiOi  ct    iyy.o6[JLLOL.     Proclus  cap.  X  libri 

GnoT. —    Idcin    margini   adscripsit  alios   legorc  as-  priiiii:   «Iva  OVV  6vveXovTtg  (.iJtcotxEv,   To  iv  6v 

cenditur,   quod  ctiain   in  Moiiacensi  utroqne  cxstal;  JtQOtt^L    fJLEV   UJtb   TrjQ    ivadoQ   zfjQ    JtQO   Tcov 

scd  mutandi  caiisa  non   apparct,    qiioniani  abscondi  ovzcov   JtciV   61    To    ■&eiov   yir'OQ   itjtoyavva, 

cominode   explieari    potcst    jirrirc,     occidere ,    eva-  zb  T£  vorjzbv,  xal  TO  voSQbv,  y.al  zb  VJtSQOV- 

nescere.  Sensus   est,   perpetuuin  esse  oporlere,    ul-  QCiVLOV ,   yul  To    ^iizQt   TcJov  iyy.o^iilcov  JtQoe- 

Ira  qiiam   uiiiiuendo  proeeilore   non   possimiis.    Con-  yi7^Xl5i?0^. «  Salmas.  (episf.   ad   Menag.  p.  21). 

ler  Moileratiiin  {.ip.  Sliii».  T.  I,    p.  18):  ijTLQ  (XSIOV-  unum   dcum^     Lnum    quidein    deiiiii    pliilosoplii 

fiivov  TOV  Jt2rj\)^oVQ  yMTa  Trjv  Vcpa'LQe6tv  jtav-  credehaut,  scd  variis  euni  iioiiiiiiibus  varioquc  sexn 

Tbg  aQiOfiov    6TeQr]x)£i6a   (xovfjV  TE   xal    6za-  •ppcllaLaut  jnxta  illum  usnm  Valcrii  Sorani.GLOssA 

6tv  2ix(iliciVEL.  (cod.  Mouac.  E). 

»ne»nor«/Mm]     Codiccs     Reicbcnaucnsis,    Darm-  tiltra   nihil\    Aihil    apsid   Grotium    per   errorcm 

tlattcnsis,  ct  Monaccnsis  uterqiic  nominalum;   non  omissiiin  ipso  inonente  rcstitui.   Ccterum  Arlstotclcs 

iieecsse.  ubi  Laec  dixcrit  ignoro. 


Martlani  Capcllae  lib.  VII.  §.  751.  58o 

ardorcs.  Hanc  quoquc  alii  concordiain,  hanc  pietatem  aniicitiamquc  dixerc, 
quod  ita  nectatur,  ut  non  secctur  in  partcsj  tamen  rectius  Jupiter  nuncupatur, 
quod  sit  idcm  caput  ac  pater  deorum. 

DE   DYADE. 

Denique  quum  unum  facta  in  quodcunque  defluy.erit,  licet  cjus  linea  732 
insecabilis  ac  sinc  latitudiuis  significatione  fundatur,  dyadem  tamen  facit. 
Quae  dvas,  quod  sit  prinia  procrcatio,  a  noniuiUis  gencsis  dicta;  quod  autom 
intcr  eam  ac  monadem  prima  conjunctio  cst  consortiumque  consimile,  Juno 
perhibetur  vel  conjunx  vcl  germana  praecedentis.  Est  aulem  mcdictatis  capax; 
nam  bona  malaque  parlicipat:  eadem  discordia,  ex  qua  adversa  oriantur, 
utpote  quae  prima  poterit  ab  adhaerente  separari;  iu  bonis  vero  cadem  justltia, 
quod  duobus  aequis  gaudcat  paritcr  ponderatis;  eademque  soclctas,  quod 
viuculum,  quo  media  ccnnectantur,  habeatur  utrinque  commune.  Ab  hac 
numerus  auspicatur;  et  est  opinabihs  corporatio  motusque  primi  probamentum; 
clementorum  etiam  mater,  nam  de  dyade  quartus  elemcntorum  numerus  pro- 
creatur;    primaque  forma  paritatis  est. 

DE  TRIADE. 

Trias  vero  prlnceps  imparium  numerus,   perfectusque  censendus;   nam  7oo 
prior  initium    medium    finemque    sortltur,     ct    centrum    medletatis    ad  inltiam 

tamen  rectius^   Macrobius:   nllacc   monas   priii-  jiistiliaj  TLeologuniena  Aritlimeticae  (p.  12,  4): 

cipiiini  liuisque  omniuni,  nou  ipsa  priucipil  aut  fuiis  ccjto   6e  Tr^g   eig  dvo  TOixfjg  ALY/ri   oiovei  SiXV- 

scicns,    ad    suuimuiu   icfcrtur   dcum."    Et  Syncslus  Justitia  autem  Pytliagoi'eis  crat  ro  aVTLrtertOV&0<; 

episcopus  Platoniciis  saepe  deura  (xovaS'  ciQQTjTr^v  (Aiistot.  Magn.  Mor.  1 ,  34). 
noniinat.  Grot.  ehmentonmi^    Inepfum    cst   quod    alios  legere 

dcjliixeiil\    Sic    rectc    anteriorcs;     dc    monadc  Grotius  margini  adscripsit  aliorum. 
cnim,     quae  nniim  facta   est,    sermo   est;     Grotius  peifecttis]   Tlieon  (arithni.  52,  p.  72  extr.):  /.£- 

nescio  undc  de/liixerint.  yeTcu  de  xai  6  TQia  Te^etog,  ijteLdn)  JtQcoTog 

quae  prima\    \n  codice  Darmstattcnsl   (jua  cst  cnQxriV  yxd  [xidcc  xal  jrioag  £;(ei.  Adde  cundcm 

pro   quae ;  mvilc.  Ae  musica  (40,   p.  Ji>7),  Pliitarchum  (qu.  sympos. 

74 


586  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  753. 

finemque  interstitiorum  aequalitate  componit.  Denique  Fata,  Gratiarumque  ger- 
inanitas,  et  quaedam  virgo,  quam  dicunt  coeloque  ereboque  potentem,  huic  nu- 
mero  colligatur.  Ex  eo  eliam  perfectus,  quod  perfectos  gignit  senarium  novena- 
riumque;  cujus  auspicio  preces  tertio  ac  libamina  repetuntur.  Tres  sjmphonias 
continet  harmonia,  id  est  diapasou,  hemiolion,  diatcssaron.  In  tria  se  spatia 
temporis  cursus  alternat,  ideoquc  tribus  divinatio  memoratur.  Idem  mundana 
pcrfectio   est;    nam    monadem   fabricatori    deo,    dyadem    materiae   procreanti, 


9,  3 5  p.  738),  Laurentiii^i  Lydiini  (dic  Maills 
p.  52  scfjii.  Roctli.),  Stobaeiini  (ccl.  pliys.  1,  2), 
Justinum  Martyreni  (op.  p.  2i),  BoctLiuni  (de  mu- 
sica  3,  S),  Ausoniuni  (idyll.  11),  et  quac  oliiu  (iii 
palaeogr.  crit.  III,  §.  2G7  scqu.)  larga  manu  dcdi, 
IVonaulIa  et  ipsc  uostcr  jam  supra  (§.  105)  attulit. 

{nterstitioitnn^  Codiccs  Monaccnscs  (A  ef  C) 
et  Darmstattensis  interstitioniim }  luale  (vidc  §.  o81). 

aeqnalitate\  Codcs  Darmstattcnsls  e  qnalitate } 
Monacenses  (A.  C)  aeqnalitatem ,  quod  jam  Gro- 
tius  inargini  adscripsit;    male  iitruinqiiie. 

Fata\  Parcac  (vidc  ad  §.  560). 

coelo(fiie\  E  Yirgilio  (Aen.  C,  S67);  Hceate 
]gltur,  scilicet  triformis  (Ilor.  od.  3,  22,  4)  slve 
terijemina  (Virgil.  Aen.  4,  511),  Ausonliis  (in  gryplio 
ternarli   numeri  v,  18)r 

» Tertjemina  est   Ilecate ,     tria   virjiiiis   ora    Di- 

anae , 
Tres  Charites ,  tria  Fata« 

iertio^  Confcr  palacograpliiam  mcam  (III,  §. 
269).  Spectat  liiic  et  provcrbium  r<?  TqItov  Tco 
CcoTrJQC. 

hemiolion]  IJ  est  diapente  (§.  107.  934), 

divinatio]  Ita  infra  (§.  895)  "tripodomu  scriblt 
•  trliu  cursiis  pracsagia  polliccri,   cxsfaiitLs,   instan- 


tls,  et  rapti.ii  Sed  jam  Ilomcrns  (Illad.  a,  70) 
Calcliantis  vatis  ariciii  ila  describit,  ut  tres  tem- 
poris  partes   comprelicndat: 

Og  ildr]  Ta  r'  iovTcc  Tci  d''  i666^uva  rcqo  t 

iovxa. 
iAem\   IVempc  nnmerus.    Darmstattcnsis  quldem 
codex  cxbibet  item^  scd   pracfcro  viilgatam. 

mundatia  pei-fcctio]  ^'ulgo  praefectio,  sed  re- 
cepl  lectioneiu  a  Grotio  In  marglnc  iiotatam.  Aii- 
soulus  (Idyll.    II,    48): 

n/n  physicis  tria  prima ,  deits,  muttdns ,  dala 
forma.  u 
Scncca  (epist.  65):  «Ilaec  cmnia  innndus  quoque, 
ut  ait  Plato,  babct.  Facicns  bic  deus  cst;  cx  quo 
Ct  haec  matcrla  cst;  forma  blc  est  babltus  ct  ordo 
mundl  quem  vidcmus,  Cxemplar  scilicet,  ad  quod 
deus  lianc  magultudlncn)  opciis  puIcLcrrlini  fccit. ' 
Confcr  Platonem  ipsum  (lu  PLIIcbo  p.  25  —  27 
Stepb.). 

fabricntori]  ^rjfllOVQyco ,  ut  apud  Platoucui 
est  (Pl.ilcb.  p.  275  Tim.  p.  68). 

materiae]  Tlieologuinena  (p.  7,  18):  etl  Ttjv 
vh]V  Trj  dvcidt,  nQogaQi.i6TTOv6Lv  oL  JJvS^a- 
yoQecoc.'  iTEQOTijTog  yccQ  ixaivT]  fiiv  iv  <ftv6Ei, 
dvag  (^h   iv  ciOt^pLco  y.aTc(o;(F,c,  ubi  plara  Astius 

(p.  162). 


Martiani  Capellae  lib.  VII.   §.  753.  587 

triadem  idealibus  formis  consequenter  aptamusj    animam  vero  rationis  et  ira- 
cundiae  cupiditatisque  distribuere  trigario. 

DE  TETRADE. 

Quid  tetradem  dicam?  in  qua  soliditatis  certa  perfectio;  nam  ox  lon-  734 
gitudine  ac  profunditate  componitur,  decasque  plena  his  quatuor  numeris 
gradatim  plicatis  integratur,  id  est  uno,  duobus,  tribus,  quatuor.  Item  he- 
catontas  a  decade  quatcrnario  cumulatur,  id  est  decem,  viginti,  triginta, 
quadraginta,  qui  suntcentum;  et  item  a  centum  quatuor  numeri  reddunt 
mille,  id  est  centum,  ducenti,  trecenti,  quadringenti.  Sic  decem  millia 
ceteraque  excrementa  complentur.  Quid  quod  quatuor  anni  tempora,  fron- 
tesque  coeli,  elementorumque  principia  esse  non  dubium  est?  Hominum  etiam 
c|uatuor  aetates,  quatuor  vitia,  quatuorque  virtutes.  Hic  numerus  quadratus 
ipsi  Cyllenio  deputatur,    quod  quadratus  deus  solus  habeatur. 

DE   PENTADE. 

Scquitur   pcntas,    qui  numerus  mundo  cst  attributus.     Nam  si  ex  qua-  73?> 

trifiario]  In  editis  erat  tricario.  Fortc  tritjario,  ut  ^eia.  Pliira  dabit  Aslijis^atl  Platon.  Protag.  in  oper. 

aufva  fiilcida  i)ro  fiil(jida.  Libro  musico:  «dcmiim  *»•«-  edit.  T.  IX,   p.  liil). 

gariuni  siipplicantis  semper  germaiiiiatis  advcniat";  plicatis\   Male  iii   cditis  plicitis.  Nostram  lectio- 

«bi  dc  Atraig  sermo.  Guot.  —    Spc€taiit  iJla  5Iav-  nem  dedit  codex  Monacensis  (A).    De  tetracty  Py- 

tiani    ad    Platonis    doctiinam,    qua   aniiiia   dividitiir  tiiagorica  siipia  jain   cgiiuus  (ad  §.107). 

in    2oyidTLx6v ,     ■&viXoeidss,    et    ejTi^vfir^rixov  Cyllenio]  Hoc  quoque  supra  (§.  lOC)  jam  atti- 

(dc  R.  P.   4,    p.  4365    9,    p.  580;     Tim.   p.  69;  gimus.  Adde  Plutarcbum  (qu,  symp.  9,  3;  p.  738): 

Phaedr.  p.  246j  de  Lcgibus  9,  p.  863;  adde  Dio-  'Egfisi    ds   ficxZt&Ta    rcov   agi&fztov   7]   TSTQaq 

genem  5,  90).  avav.SLTai'  tCo).).o\  ds  xai  TSTQadi  firjvog  tCra- 

solidllatis]  Cave  r«  6TSQea  (§.  721)  intelligas,  fievov  ysve6-&ai  tov  ■&s6v  i6TOQOv6i-  ct  Macro- 

nt  laliiudo   in  scquentibus  cxcidissct;    scd  de  (jna-  bium   (Saturn.    1,    19):   nPleraquc   ctiam  simulacra 

draio  loquitur,    quod  et  ipsum  perfecli  et  omnibus  Mcrcurii    tjuadrato   statu  figurantur  —  quippe   sig- 

nunieris  absoluti  vim  gerit;  confcr  inprimis  Aristo-  niGcat    hic    numcrus    vel    totidem    plagas    nutndi , 

telem  (rhctor.  5,    ii):  rov  ayad^ov  avdQa  tpavai,  vel  quatuor  vices  Umporum,  quibus  annus   Inclu- 

slvai  TSToaycovov  fUTaipoQa'  afnpoi  yuQ  xi-  ditur«  cet 

74* 


588  Martiani  Capellae  lib.  YII.  §.  73o. 

tuor  elementis  ipse  sub  alia  forma  est  quintus,  pentade  est  rationabiliter  in- 
signitus;  qui  quidcm  permixtione  naturali  copulatur.  Nam  constat  ex  utrius- 
que  sexus  nuniero;  trias  quippe  virilis  est,  dyas  femineus  acstimatur.  Etiam 
apocatasticus  dicitur,  et  sive  cum  aliis  imparibus  sive  cum  suo  genere  sociatus 
se  semper  ostendit.  Nam  quinque  per  quinque  habes  viginti  quinque,  et 
quinquies  terni  quindecim,  et  quinquies  septeni  trigies  quinquies,  et  quin- 
quies  noveni  quadragies  quinquies.  Item  zonae  terrae  quinque;  in  homine 
scnsus  quinque,  totidemque  habitatores  mundi  generibus,  ut  homines,  qua- 
drupedes,  reptantes,  natantes,  volantcs.  Hunc  numerum  quis  neget  esse 
diametrum?     Nam  decadis  perfectio  circulusque  hujus  hemisphaerio  dissecatur. 

D£  HEXADE. 

756  Senarium    vero  perfectum   analogicumque  csse  quis  dubitct,   quum  suis 

partibus   impleatur?     Nam   et   sextam    sui   inlra   se    continet,    quod   est   unus; 

mnntus]  Codicps  Cantabrigicnsis,  Reiclienanen-  JtiQadflcc  TSP.SVTTjfjEC  JfavTCOQ.   Adde  .Tanibliclium 

sis,  Darnistattcnsis  quinlum^    scd   miitandl  causara  (p.  12   Tennul.)  ct  Tliconcm   Sinyrnacum  (aritlim. 

non  video,  modo  ad  jnMii(iMm  refcratiir.  IVeque  cnim  2i,    p.  Ci). 

dc   Arislotelis    rpiinta  essentia   Martianus   loquitur,  zonae]   Vide  nostrum   siipra    (§.  C02). 

scd  de   dodecaedro  Platonis,   qiiod  universi  forraam  aundriti>edes]   Sic    codcx  Darmstatlensis;   vulgo 

rcfert  (Tiin.  p.  d5  c);   qnaiiqu;un  lioc  quoquc   miilti  auadrupedesntie.   Cclerum    confer  riatoncin  (in   Ti- 

pro  aetlicre  acceperint  (vide  BoccIJiium  iii  Pliilolao  maco    p.  91.  92). 

p.  102;    Astiuin  ad  Plat.    Epinom.  p.  GOl).    Addc  diameirum]   Simili  dc  causa  ■^fii^sov  ap])cllant 

Straboncm   (li>,    p.  713    Casaub.):  jrgog  ds   ToiQ  Tbeologumena  (p.  32),  oTi  Tov  dsaa  dslov    6v- 

TtTTUQOi  6Toi%sloig  7tiujtT7]  Tig  s6tl  <pv6cg,  Tog  ?]ni6su'i  sdTiv. 
i^  tjg  6  ovQavog  y,al  r«  a^Toa  y..  t.  )..  vero\   Sic  codices  Monacenses  (A.  C),  Darmstat- 

utriusqne  sc.vus]    Unde   cliam  dvdQoyvvia  et  tcnsis,  ct  Rcicbcnaucnsis   pro  antem  jn  edilis. 
yajiog    appellabatnr    a    Pylbagorcis    (Plut.    dc  Ei  perfectum]   Isidorus  llispalcnsis:  uScnarius  suis 

apiid  Dclpbos  8,    p.  387).  partibus  pcrfcctus  cst. «    Macrobius:  iiSenarlus  vcro, 

apocntasticus]  ]\isi  corrupta  lcctlo  cst,  per  syii-  qui  eum  uno   septcnarium  facit,   variac  ac  multipli. 

copen  dictnm    pro  aJtoxaTadTaTiXM ,  qul  sempcr  cls  rcligionis   ac  potcntiae  cst.    Priinuiii,  qiiod  so- 

ad    sc   recurrit,    iii   se  ipsiim  revertitur,   ut  ait  IVi-  liim  (iiialim  solus)  cx   oninibus   numcris,    qui   infra 

coniacbus  (instit.  aritlim.  2,  17;  p.  151  Ast.):  otf«;^  dccein    siint,    de    suis    pailibiis  constat"  cct.  GnoT. 

yaQ  av  av^rjdidiv  av^rjClO,  sig  t6  avTO  OVfl-  —  In  mco  Macrobil  cxcmpiarl  (somu.  Seip.  1 ,    G) 


Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  736.  589 

et  tertiam,  quod  duo;  et  iiiedictatem,  quod  tria.  Item  naturalia  officia,  sine 
quibus  cssc  nihil  potcst,  sunt  sex:  niagnitudo,  color,  figura,  intcrvallani, 
status,  motus.  Itcm  motus  totidem  difFcrcntiae  sunt;  nam  movemur  prorsum 
retrorsumve,  dextra  laevaque,  sursum  dcorsumque;  nani  illc  actcrnus  qui- 
dam  motus  est  circuli.  Ilic  autem  numerus  Vcneri  est  altributus,  quod  ex 
utriusque  scxus  commixtione  conficitur,  id  est  cx  triade,  qui  mas,  quod 
impar  cst  numerus,  habetur,  ct  djade,  quae  fcmina  paritate;  uam  bis  tcrni 
hexas  fit.  Solida  etiam  figura  quadrati  sex  superficies  habet.  Totius  harmoniae 
toni  sunt  scx,  id  est  quinque  toni  ct  duo  hemitonia.  Idcm  pcr  primum  757 
motum,  hoc  cst  dyadeuj,  collatus  duodecim  facit;  inter  quos  duos  numeros 
duo  medii  inveniuntur,  id  cst  octo  et  novem.  Quorum  unus  cx  mco  nomine 
regulaque  censetur,  nam  arithmeticus  memoratur,  id  cst  novenarius;  eodem 
enim  numcro  supcratur  a  duodecim,  quot  numeris  supcrat  scnariura ,  id  est 
tribus.  AHus  autcm  numcrus,  id  est  octo,  musica  ralione  confcrtur.  Ea  enim 
parte  supcratur  a  duodccim,  qua  ipse  superat  sextum,  id  est  tcrtia;  nani 
sexti    tcrtia    duo   sunt,    duodecimi    tcrtia   quatuor.      Quod    geomctrica    ratione 

soliis  legiliip,    non    sohiin.     Alio   etiaiii    loco    itlciu  sis   ciijiisque  die  sacra  ficri  jussit,    tesfe  Janiblicho 

Macrobius  (Sat.  7,   15)  ex  Acgypto  rcfert  nscnariinn  (de  vita  Pytliag.  28,    li>2),    ubi  luistcrus  (p.  128) 

nunicruiu  ODiiiilariam  plemim,   perfectum,  atquc   di-  Icctorcs  ad  Tennulium  (ad  Jambl.  in  IVicom.  ariUim. 

vinum  csse.«    Adde  Vilruvium   (5,   1),   Lydum  (die  p.  151)  remisit.     Plura    dabit    Astius    (ad  Thcolo- 

Vcn.  10,    p.  t>8  Roetli.),  Ccnsoriuum  (de  dic  natali  giini.  p.  177). 

H,  4). 

^  ...      T    o  .  .  L-  hexas   fit]    Grotlns    margini   adscripslt  allos  Ic- 

motns  totidetn^   oex  luotus  gencra  practcr  orbi-  '    -*  ^  *■ 

*^'cre  scxts  Tctciimt .  malc 
cnlarcm  ctiam  Plato  cnumerat  (Tim.  p.  54  Stepb.).      »  "       / 

Adde  Macrobium  (in  sonin.  Scip.  1,  6  f .  Satiirn.  7,  id  est  novenarius^   Sic  scripsl  c  codicibiis  Gro- 

9).     Sed    alia    sunt    quae    Aristotelcs    statuit,   licct  tiano    ct    Rciclicnaucnsi;     vulgo    idein    novenariiis. 

totidem    numcro   (Cafeg,   11 5    confer   Scst.   Enipir.  De  utraquc  ratione  aritbmctica  et  mnsica   slve  bar- 

adv.  niatlicin.  10,  57;   p.  G40).  monlca    vide    ijuae    ad    Platonis    Tliuaenra    (p.  56 

ffjiert]     IVIcomacbiis    (apnd    Pbotiuin    p,  240  Stepb.)  obscrvavlt   Boecldiius   (iu   Daubli   ct   Creu- 

Hoescbel.):  )c«t  xvQuog  avVT}  fiCiZP.oi-ylcpoodiTTj  zeri  studiis  T.  I!I,  p.  06),   Astlumque  ad  Thcolo- 

Cvyicc  rs  xcd  yaur/da  y.ul  avdgoyviia  xitolo-  gnmcna  (6,  p.  178),  qnae  eodeni  hoc  nomlne  hesa- 

yalTcu.   liinc  eliaiu  Pylbngoras  Ycncri   scxlo  mea-  dcm  praedicant. 


590  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  737. 

coiuponitur.  Ea  eniin  possunt  per  collationem  media,  id  est  octo  per  novein, 
qaae  extrema,  id  cst  sex  per  duodecim;  nam  utraque  faciunt  septuaginta  duo. 
Item  in  majoribus  numeris  media  extremorum  rationibus  componuntur  sub 
praedicta  senaria  ratione.  Nam  sexies  septuagesies  dipondius  facit  quadrin- 
gentos  trigies  dipondius;  similiter  octies  scptuagesies  dipondius  qningentos  se- 
ptuaginta  sex;  item  novies  septuaginta  duo  faciunt  sexccntos  quadraginta  octo; 
similiter  duodecics  faciunt  octingenta  sexaginta  quatuor;  quae  media  inter  se 
multiplicata  reddunt  numcros  extremorum  inter  se  convenientium.  Hic  primus 
numerus,  id  est  senarius,  harmonias  ostenditur  gcnuisse;  quippc  sex  ad  duo- 
decim  est  symphonia  diapason;  sex  ad  novcm  hemiolios;  sex  ad  octo  epitritos, 
id  est  symphonia  diatessaron;  unde  Vcnus  Harmoniae  mater  perhibctur.  Item 
liic  senariiis  quadrato  et  solido  quaternario  sociatus  horas  diei  noctisque  dime- 
titur;    nam  quater  seni  viessis  quadrussis  faciunt. 

per  collattonem]  Grotliis  iiiargini  adscripsit /ios< ;  hemiolios\    Grotius  hemiolos,   quod   c   codicibus 

malc.  Collatio  liic  inulti|ilicatiuiiem    slve    jjolcntiaiu  correxi. 

,-ignificat  codcm   usu   (juo   Fcstus  (s.  v.  ocius)  com-  Haitnoniae^     Hyginus:   »Ex    Vcuere    ct   fllarte 

parationis  gradus  collationum  vocabulo  ajipcllat.  Harinouia    et   Forniido.o     Harmonia    autein,    quan- 

ntratjtte]     Sie  codices    Monaccnses    (A.  C)    et  q"»"»    Capella    fuo    inodo    aliter    interprelafur,    est 

Darmstatteusis;    vulgo   utrae(jue  sluc   sensu.  Hermionc.  Grot.  —  i>escio  quid  conlra  communcm 

j.        ,.     T    v^     ..  ,     .j  ,        j.  V,      fabulam    (ApoHodor.    3,    4,   2.    Diodor.   o,    48  f.) 

aiponaius\   Grofius  pcr  erroreni  ut  videtur  cdidit  ^     '  '  '  ' 

,.         j.  I  .,..,.  ,    ,        Grofius  senfiat.    Pro  mater  allos  lcffcrc  major  ideui 

dtspondttis ,    quou    correxi;   scd    ipsi  Luic   vocabulo  °  •' 

I  ,.  ,,  .       ,  ...  1     •   .  1       mararini   adscripslt;   Inepte. 

lociis  liic  nulJus  est,   ut   c  nofa  tanfum  inale  intel-  °  i       '         r 

,     ,  ,  .,     .  ..,.,.  viessis   quadriissis   faciunt]   Forte    vicessis    vel 

lccta    ortum  essc   Mdcatiir;   quanquam  invifis  codi-  '  '  ' 

.,  •!  •!./-.  .  ,.  viqessis ,  ut   sexis ,  sculuatiessis  et  siinliia  linic   au- 

cibus    niiiil    niuto.     L.ctcriini    scnsus    hic   est,    pro-  ^      r       j 

,  .  cfori    usiiriiata.  Gbot.  —    Sexis   snpra   (8.  505)   et 

portioflcm  geometricam,    qi:ain  uiodo    proposuit:  ^  i        \o  / 

infra  (§.  7(>7)  lcgifur.    Codices  Monacciises  (A.  C), 

6:8    =   J):12  _."^  .  n    •  1  .,1 

Darinstattcnsis,      ct     liciclicnaucn»is     liaficnt     vies 

cujus  cxtrcma   acque  ac  media  secum  collata  facuint  f^uartis,   quod  jain   Grotius   margiiii    adscripslt,    ul 

7'i,   ctiain   sl    omuia  sepfuagesics  LIs  augeas,   ean-  gupra    tries  pro  trigies;    praefereaque  Rciclienaucn- 

deni  manerc:  yjg  pi-acbef  facit    pro  facinnt.    Prociil  diiblo  niiincrl 

4o2  :  o7u  =  (>  i8  :  80-4.  librariorum  iiiscifia  vcl   scribcndi  cnmpcndiorum   ig- 

xA  est  senarins]    Hacc  pro   glosscniafc  tollcnda  noranfia    sunt    cornipfi,    legcndumque    liic    ..viginfi 

eensct  Grotlus^   scd  si  demscris,  iinus   c  majoribus  qualuor»,   cf    siipra  .sexics  scptuagiuta  duo  faciunt 

potlus  numcris,   qul  antcceduut,  iiitelligcndus  fucrlt.  quadringcnta  trigiuta  duo»    cct. 


Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  73a  391 

DE   HEPTADE. 

Quid  autein  tc  heptas  veneranda  commemorem?  quae  quod  naturac  758 
opera  sine  feturarum  contagione  conformas,  inter  dcos  Tritoniae  virginis 
vocabulum  posscdisti.  Nam  quum  omncs  numeri  intra  decadem  positi  aut 
gignant  alios  aliisque  gignantur  aut  procreentur;  hexas,  octas  gencrantur 
tantummodo;  tctras  autcm  ct  creat  et  crcatur;  at  heptas,  quod  nihil  gignit, 
eo  par  virgini  perhibetur;  sed  quod  a  nullo  nascitur,  hinc  Minerva  est,  et 
quod  ex  numeris  tam  mascuhnis  quam  femininis  constet,  Pallas  virago  est 
appcllata.  Nam  ex  tribus  ct  quatuor  scptem  fiunt;  qui  numerus  formam 
Lunac  complcclilur;  nam  primo  cst  coruiculata,  quam  iirjvoeLdrj  Gracci  vocant; 

heplas]    De  praestaufia  nuineri  scpfcnarii  prac-  "EXXrjVEQ  6jtavlav  fiovdav  astgccixsvoi.» 

tcp  Theologumcaa  coiifeiendi  sunt   Gellius  (5,   10),  Grot. —  Adde  Appulcjuin,   qui    (inet.  11   ab  inlt.) 

Macrobius  (iu  soinu.    Scip.  1,    ti),   1'hilo  (op.  T .  I,  »cuin    DniueruniK,     inrjiilt,    xpraeclpue    religionlbus 

p.  80).     Quanquatn    fortultain  potius  ccnsct  Ailsto-  aptissimuni    esse   divlniis    Pythagoras   prodidit";    et 

tcles  (metaphysv    ii,    p.  oOo    Brand.):   ijtzd   l^iiV  quos  Astins  laudat  (ad  Theologuincna  p.  184.  18o) 

tpcovrjivva,  irtra  ds  xoQSal  rj  agfXOviaL,  iJira  ct  Crcuzerus  (ad  Olymplodori  coinin.  ad  Platon.  Al- 

ds  aijtXsiadsg,  iv  SJtxa  di.  (iaXX.si  odovrag  svt-  eibiadem  p.  158). 

a  ys,   svui  dov'  SJtra  dk    oi   S!tl   07],3ag'  dg  canformas]  Lcge  confomimis,  Guor. —  Meufi- 

ovv  ozi  TOiogdi  6  dQi.^fj.dg  Jti<pvxs,  did  zovro  qnam. 

^    sxslvoi   syivovTO    sjtra    ij   rj    JtXstag   sitra  Triloniae]    Confer   supcrlorem    locnm    (§.  J>68 

d6riQcov  i^riv j  rj  oi  fiiv    did  xdg  jivXMg  rj  not.), 

dXXrjv    rcvd     airiav,    ri]v    8s    r]fislg    ovrcog  par  virgini]   In   MS.   pervirgo,  Iioc  esf  Talde 

aQLx^^fJLOVLisv,  rriv  ds  dgxrov  ys  dcodtxa  x.  r.  X.  Tirgo  GIoss.  Grot.  —   Yiilgafa  sana.    Hierocles  (Iii 

veneranda]  i\am  (teste   Macrobio)  sjtrdg  djto  Pjthag.    aur.    carm.    p.  22G):  rj  ds    i/33ofidg    cog 

xov  dii3s6-&ai  dlcta,  Vetcrcs  enim  6sJtrdg  dlce-  ctfxrjrcoQ   ymI   Jtagd^ivog  —  ovrs  ydg  ysvvdnxt 

faant,    Idqiie  comprobatur  ex  I&to   fraginento  Jonis  i^  dQLd^fjLOV  rivog   rcov  svrog  dixccdog — ovrs 

apud  Euclidcm  in  Karmonica,  a  patre  mco   clegau-  ysvva    rtvcc    XcJov    ivrog    dsxddog.   Plora   dabit 

tlsslmc  correcto  «t  conclnnafo:  Astins  (atl  Thcologumena  p,  181). 

'Tdv   dsxa/Sdfiova  rd^tv   sx^i?  «"   iv   7£-  Xwwrte]  Theologuuiena  (p.  43): 'E;fraft>()Oi  ori/ 

rQuy^oQdco ,  uL  rs66ccQsg  6sXrjt%axal   tpd^ttg  VJtc'(0^ov6ccc 

Tdg  $Vfi<pcovov6ag  aQfioviag  rotodovg.  6vfiJtXrjQov6Lv  sv/^oycog  rbv  xov  c(6rfQog  rov- 

IlQiv  fisv  6sJtrdrovov  il-dXXov  diari66aQa  xov  fi-^va,  TjfxsQcov  ovxa  syyc^ra  ycd^ .  EvXXo- 

itdvrsg  yi6a6d^aL    dh    dsi  wxl  rdg  sJtrd    6xrifiaxizdg 


51)2  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  758. 

deindc  nicdihinia,  qnam  dicunt  Sidrouov:  dehinc  dimidiato  maior,  quae  dicitur 
ccfKpixvgzog:  mox  plcna,  quae  dicitur  jtavdsXrjvog :  item  tres  formas  praedictas 
deficiens  repetit.  Hic  numcrus  Lunae  cursum  significat;  nam  unum,  duo, 
Iria,  quatuor,  quinque,  sex,  septem,  viginti  octo  faciunt.  Item  septem  sunt 
circuli,  ct  tot  planetae,  tot  dies,  totque  transfusiones  elementorum;  uam  ex 
informi  materic  primus  ignis,  ex  igni  acr,  ex  aere  aqua,  ex  aqua  terra; 
itera  fit  adscensio,  ct  ex  terra  aqua  est,  ex  aqua  aer,  ex  aere  ignis;  cx 
759  igni  in  materiem  incomprehensam  jam  non  poterit  perveniri.  Quid?  omuium 
natura    nonne  huic  probatur  nuraero  deservire?    In  principio  septimani  partus 

(lOQipag  rry^   deP^ijvrjg  rsTQadi,   firjvoscd-^ ,   dt-  Aemque    Jmmor    uhit,    demto    quoijue    pondeve 

%OTOLLor,    au(plxvQTov,    JtavdiP.rjvov,    JtdXiv  rursns 

a/lP.OV   aUiply.vOTOV ,    £•/,  ■&aTBQOV    f.tSQOvg  tpCO-  In  superos  uer  tenuissimus  emicat  ignes. 

TL^OUSvrjg  avTrjg,   xal  jfd?.iv   dL^OZOUOV  y.ccTci  Jnde  retro  redennt,  idemnue  retexilur  ordo ^ 

XaVTa,   y.ai  aP./.rjr'  jXTVOeidrj.    Similia   apud  Ma-  Ifjnis  enim   densum  spissatus  in  aeratransil, 

crobiiim  leguafur.  Hic  in  aquas ;   lellus  glomerala  coijitur  unda.« 

l-iriVOccd)]]     Sic    legenduni    pro    fioi'0£id»j   i"  Adilc    Platouem   (Tini.  p.  49),    CLrysippum   (apud 

editis. GnoT. —  Immo  ex  ipso  Jlartlaao   (§.865  f.)  Stobaeum    I,    12,    16^    p.  512  sequ.),    Lucretium 

corrigendum  erat.  (1?   785   sequ.),    Ciceronem   (j\.  D.  5,   12),  Hera- 

Jtav()sP.r]vog]  MS.   JtZriQo6£p.r;vog.  Grot. —  clidem  Ponticum  (allcg.  Homer.  p.  459  Gale),  3Ia- 

Eodcm  rcdit.  nilium   (I,  149  sequ.),  Diogencm  Lacrtium  (9,  9; 

tot  dies]   Ilinc  satis  liquct  non  tam  norum  esse  p.  li^o  Mcibom.).  Paulo  aliter  Thco!ogumena  (p.  .^0): 

bune  morem,    quo    dies  numerare  solcmus  pcr  se-  oTi  £ig  Ts66aQa   Ta  JtavTa  ^TOi^sla,  TQ£ig  ds 

ptimanas  et  planctarum  nomina,    quam  quidam  vo-  avTCOV ai  fJ.£Ta$VTrjT£g ,   s[idofxdg  dv  y.dvTav&a 

lunt.  Grot. —    Profccfo  non   erat,    cur   3Iartianum  Lmy.QaToirj  Tcov  bP.coi'. 

adbibcrct   ad   bujus   nioris   aiiliquitatem  probandam,  omnium  natura]    UdvTCOV  <pv6ig.     Eleganter 

quem  multo   antiqniorcm   csse,    et  perpcram   a  pla-  ct  proprie  a  nascendo  iiatMram  dixit  pro  jeMe/YifioHC ; 

nctarnm  noniinibus  noip.iiia  dicrum  rcpcti,   alio  loco  nam  ct    apud  Gcllium  Varro   «ad   boinincs   nascen- 

(palaeogr.  crif.  III,  §.  51 4  saqu.)  dcmonsfravi.  Adde  dos    viiu    numeri    isfius    porrigi    pertincrcqncK    aitj 

Sciiccain  (ap.  Augnstiu.  de   civ.  dci   C,   11)  ct  qnae  et  Macrobius:  «dcniquc  est  numcrus,    qui  bominem 

doctiis   Anglus  nupcr  attiiiit  (in   Museo  pbLlologico  concipi   forniarin    elc.  Grot.  —   Videtur  tamen  nni- 

Cantabrigicnsi  T.  I.  p.  I  —  75).  versam  liominis  naturam  siguiilcarc,    co    scnsu  quo 

transfusiones  element(n-um]  Ovidius  (mctam.  IS,  Macrobins  (in  somn.  Scip.  1,  G  f )  septcnariuin  nu- 

24i>):  mcrum  «totius  fabricac  dispcnsalorem  ac  dominum« 

—  —  nresolulaque  telhts  appella^it^    qni  quidcm   omnino   ad   scqucnfia   con- 

In  Ufjuidas  rorcscil  aquas;    tenttatiis  m  tttiias  ferendus  cst. 


Marliani  Capcllae  lib.  VII.  §.  739.  593 

homincin  absolutum  pcrfcctumquc  dimittunt.  Dchinc  idco  homo  septcm  mcatus 
habct  in  capitc  sensibus  pracparatos,  duos  ocuk)s,  aurcsque  ct  nares  totidem, 
et  os  unum.  Dchinc  mcnse  scptimo  parvuhs  dentes  emcrgunt,  ac  scptimo  anno 
mutantur;  itcm  sccunda  hebdomas  pubcrtatem  movet  gigncndique  possibiH- 
tatcm;  tertia  florem  gcnarum;  quarta  incrementa  staturac  hniunlur;  quinta 
juvcnahs  actatis  plena  pcrfcctio  cst.  Septem  etiam  natura  abstrusit  mcmbra 
vitaha,  hnguam,  cor,  puhnoncm,  henem,  jecur,  et  duos  renes.    Item  septera 

seplimani  j)arlus\    Expllca  cx  vcrhis   istis  Var-  os  MJtnm]  Transposita  iii  cditis  Iiacc  crant  verbaj 

ronis  ajnid  Gclliii;ii:  "Illaiii  <]uoquc  vini  nuuicri  hnjiis  sed  codicum  RcicLcnaucusis   et  Darmstattcnsls  lc- 

obscrvatain    refcrt,     (juod    aute    iiieiiscm    septiiiuim  ctionein   praetuli. 

ncquc  niasculus   nccjne  reinina  salubriter  ac  secun-  piiberlatem]    AJii    uberlatem ,   teste   Grotio   in 

duni  naturam  iiasci  potest."  Pauliis  (|uofjuc  juriscon-  marginc;     nialc. 

sultus  ait:   i>Scj)timo   incnsc  nasci  jierfectnin  partuni  (jiijnendi  possibililalem]   IJlitur  lioc  vocabulo   ct 

jam  reecj>tuin  est  j)roj)tcr  auctoritateiii  (luclissimi  viri  ipsc  alibi,  scd  ct  Ariiubiiis,  Isidorus,  alii(jue  iiatrcs^ 

Hijipocratis"    (flf.    de    statu    liominum,    1.  Septimo).  ij)se    quoijue   Justinianus   in  con(irmatioue   digesto- 

Et  id   intelligcndum   de    mense    scptimo    ineipiente  ruin.   Et  sane   quemadmodum  Iii   omnes  possibilita- 

liquet  ex  1.  3  iu  line  fF.  de  suis,   ubi  Llpianus  docct  tem  pro  potentiu  dixerc,    ita  Fulgcntium  impossibi- 

similiter   ex  Ilijipocratis   auctoritate   justo    temjiore  lem   j)ro  impotenti   dixisse  j)uto.  Loeum,    quia  sin- 

natuin  videri  euni,  qui  centesimo  octogesimo  secundo  gularis  et  eximlus    quodammodo  est,     adsciibo.    Is 

die  natiis  est.   Est  autem  Ilippocratis  locus  lib.  Epid.  est  jjLV&oXoycy,.  lib.  II,   dc  Caco  ct  Hereule:  »Tri- 

3,    scct.  270.     Censorinus    quoque    alt:    iiScptimo  pllci    etiam    niodo    nocet   inalitla,     aut   in  evidenti, 

partus    jam  maturus    est,    eo    quod  in  oiunibus  nu-  ut  potentlor,    aut   subtilitcr,    ut  falsus  amicns,   aut 

nicris  scptenarlus  plurlinuin  posslt. «    Vidc  Plinium  occnlte,    ut  impossibilis  latro.»    Quod  autem  bic  ait 

libro  septimo    cap.  qninto,    et  Plut.  lib.  V  de  plii-  anno  bls  septimo  pubertatcm  incipere  censcri,  con- 

losoj)boruni  j)lacitis  cap.  XYIII.  Grot. —   Dlodorus  grult  cum  conslltiitionc    ista   impcratoris   Justinlani 

tamcn  (1,  23)  Ccooyovu6dai  ovz  slco&ivat  t6  ad  Mennan  praetorio  praefectum  niissa  quae   Iiodie 

TOCOVtOV  alt,  ubl  vlde  Wessellnglum  (T.  I,  p.27).  est   J.  3    C.    Quomodo   tutores    vel  curatores  esse 

septem  meatus]  Favonlus  p.  IG:  niuinistros   ei-  dcsliiant,     ciijus     scntentla    rej)etita    est    bist.    (?) 

dem   scnsus   scptcin    veluti   feuestiis    craitti  maulfe-  Quibus  modis  tutela  fluitiir  in  piinciplo,    quos  locos 

stuni  est.<i     Scpteni   notarunt  foramina  vctcres,    cx  confer  eum  Maerobio.  Grot. —   Adde  Llpsium  (ad 

quibus  scnsus  bumaui  operenlur.     Alclmiis  Avltus  Sen.  de  benef.  7,   1 ,  p.  367). 

piilcre :  septem  etiamj    E  Darmstatieusi   codlce  pro  se- 

nDehinc  arcem  capitis  sublimi  in  vertice  signat  ptima  in  edltls. 

Septiforem  vultiim  ratiouis  scnslbus  aplans.i  diios  renes]  MS.  aQZalxcog  nduo  rcnes.«  GnoT. 

Bauth.  (advcrs.  p.  222.  223).  —  Ita  et  Monacenscs  (A.  C). 

7li 


594  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  759. 

corporis   partes  hominem   perficiunt:  caput    tenus  imo   collo,   pectus,    venter, 
duae  manus,   totideraque  pedes.     Totidemque  stellae  in  vertice  axis  coelestis. 


DE  OCTADE. 

740  At  octonarius  numerus  primus  cubus  est  et  perfectus,  Vulcano  dicatus; 

nam  ex  primo  motu,  id  est  dyade,  quae  Juno  est,  constat.  Nam  djas  per 
dyadem  facit  tetradem;  at  bis  ducta  facit  octadem.  Pcrfectus  item,  quod  a 
senario  tegitur;  omnis  enim  cubus  sex  superficies  habet.  Item  ex  imparibus 
consecutis  impletur.  Nam  primus  imparium  trias,  secundus  pentas;  ambo 
octadem  faciunt.  Item  cubum ,  qui  a  triade  venit,  id  est  viginti  septem, 
scquentes  impares  reddunt,    id    est  heptas,    enneas,    et  hendccas,    qui  omnes 

tenus    imo  collo\  Rcccpi   lectionem  a  Grotio  in  ocladem\   Lcgc  ondoadem.  Grot.  —  iVcutitiaatii : 

inargine  notatain;   vulgo  tenns  imntn  coUnm.  proniiscuc    cnini    nostcr    Iiisce    vocihus    ulilur,    et 

venler,  diute  vmnns]   Sic  scripsi  c  coslice  Darm-  iUa  quitlam    tani    supcrioii  loco   (§.  758)  quam  in- 

stattensi   pro  ventrem    dtins   mamis;   scd  quod  pro  fcriori  (§.  74 S).    IVicomachus   ctiam    apud   riiotiiim 

sequentibus  totidemfjue  pedes  in  RcicLcnauensi  ex-  oxzdda  apellat. 

stat  pedesgtie  recipere  nolui.  Ceteruiu  confer  Tlieo-  «  senario]    SIc  codices    Mouacensis  (C),   Rei- 

lo^uuiena  paucis  niutatis   cadeiii   tradentia   (p.  30):  clicnauensis,  Darinstattensis,    ct  Grotianus^   ucc  rc- 

6jt/ldyyva    TE   yccQ    xd   ?.ey6[.ieva   iiD^r]    ijtza  fragatur  alSer  ^lonacensis  (A)  qui  IiaLct  in  sinario; 

xar'  avtrjV  iiuCEifVMV  i^u.lv'  yXcorra,  yMQdla,  vulgo  enim  septenario. 

rjitao,     rtvsvixcov,    dJtZrjV ,    ve<pQOC   6vo'    xal  imparibtis     consectitis]      Confcr      Niconiachuui 

r«    xa^oAixd  (leQt]  rodavra,   diteQ   edri  y.e-  (ariilun.  2,  20  f.):  oi  y.viiot,  roi^TJ  diuCrarol 

ipaXrj ,   ■&(OQa^ ,  z^tQeg  dvo,  Jtodeg  dvo ,  xal  ovreg  xal  ravrorrjrog  ejtl  jtXeov  doy.ovvr£g 

aldoloV  xard  fiiQog  de  duxrQrj6et.g  ev  (.dv  rco  fiere;;^et,v  eQyov   ei6l  JteQi66cov,  dZZ'  ovx  dg- 

JtQo6(OJtoi  eJtrd,  bipd^aXncov  8vo,   coxcov  dvo,  ricov  —  ey.re-&evTco\'  yccQ  rcov  djto  f.icn'ddog  ijt^ 

QLVCJov  dvo,  ^roLiazog  ev  y..  r.  ?..  dneiQov  6vvexiov  JteQi66cov  ijti6y.6jteL  ovrcog' 

Vulcatxo]    Alii    IVcpti.no    dicatum    tradunt,    nt  6   JtQCorog   rov    dvvdfxeL   y.v.Sov    Jtotel,    oi   6e 

Plutarclius  (in  vita  Tlicsei  extr.):  rj  ydQ  6y6odg,  6vo  (ler*  ixelvov  ^vvre^ivreg  rov  6evzeQov, 

y.v^og  djt^  aQriov  jtQcorog  ov6a  xal  rov  jtQco-  ol  8e   ijtl   rovrotg  rQelg  rbv  rQixov ,    ol  6k 

rov   rexQaycovov  6LJtXa6l(c,    rb  (j.6vi{iov  yal  6vv£;^etg  rovxoLgre66aQeg  rbvrerciQTov  y.r.X. 

6vgxivt]Xov  oiy.elov  e^et  rrjg   rov  &eov  6vi'a-  secnndns]  Vnlgo  sectmdum;  ego  codiccs  Darm- 

(xecog,  ov   'A6(pd/.L0V  aaL  TaiJioj^ov  .rtQogovo-  stattensem,  Rciclicuaucnseiu,  ct  jjlonaceusem  utrimi- 

(idCoyLtv.  «juc  sccutus  sum.                  \ 


Martiani  Capellae  lib.  VII.   §.  740.  ^Ki 

faciunt  viginli  septem.  Itcm  tertius  cubus,  qui  a  tetrade  venit,  id  est  sexaginta 
quatuor;  nam  quater  quatcrni  sunt  sedecim,  hoc  quater  scxaginta  quatuor 
fiunt,  et  hic  ex  imparibus  quatuor,  qui  superiores  sequuntur,  id  est,  tre- 
decim,  quindecim,  septendecim,  undeviginti,  fiunt  simul  sexaginta  quatuor; 
et  sic  omnes  cubi  pcr  imparium  incremcnta  inveniuntur  sui  dunlaxat  numeri. 
Sane  hic  octonarius  cubus  ita  oninium  cuborum  primus  est,  ut  monas  om-  '• 
nium  numerorum.  Cubus  autem  omnis  etiam  matri  dcum  tribuitur,  nam 
ideo  Cybele  nominatur. 

DE   ENNEADE. 

Enneas  quoque    perfccta   est,    ct  pcrfcctior  dicitur,    quoniam   cx  triade  741 
perfecta  forma   ejus  multiplicata   perficitur;    deinde    quod    primi   versus  finem 

finnt\  E  codice  Moiiacensl   (A);    pravc  lii   edi-  perfectior  dicitur]    Lcgo  perfeclio.   Dc   cnneadc 

tis  fit.  falia  liabes    ajiud    Pliuriiiittiin,     iibi    de  Miisis   agit: 

Cijhele]  Solidum,  unde  Cybele.  >'ibil  cnim  terra  ivi'aa  Se  £i6l  di-a  x6  T£TQayc6vovg  cog  (prjCl  Tiq 

solidiiis.  Glossa  (cod.  Mon.  B). —   Codex    Rciche-  (Siinonidem   inniiit   ut    puto)    ymv    Jt£QlTTOVQ    (ita 

naucnsis  Ctjbebe  sollemni  yarietate.  Rei  ipsius  fons  cnim  lego,  non  jt£QLTXOv)  JtQogi]xovXag  cvTalg 

apud   Platoncm   (Tira.  p.  do)  quacrendiis   est,    qul  artoT£X£lv'  xocovTog  yaQ   £6tlv  6  Tcov   ivvia 

terrae,  quani  malris  deorum  nomine  appellatain  csse  aQi&nbg    6vvcdTc'ipL£r'Og    y,aTa    TO    iip'    avTOV 

constat,    cubicam    formain    assignavit;     confercnda  y£vva6d-at,    x«l  To    TOV  JtQCOTOV   Trjg  T£A£to- 

tamcn  ucutissimi  BoccBliii  annotalio   (in  coium.  dc  xrjTog  yMXa  Tivag  H£T£;(£LV  doy.ovv  ciQL^fjLOV, 

Plat.  corp.  mund.  fabr.  p.  51):  "Tiedeinannus  ([uldcm  quae  miic  ad  biijus  aiictoiis  expos;tionem  faciiint.GR. 

(in    Giaeciae    antiqiiissimis    pbilosophis    p.  4ISex  — Vide  Ga!ei:m  (opusc.  p.  IS7).  Scd  Grotii  correctio 

IVicomacIio  apud  Pbot.  bibl.  187)  Pytbagoricam  bo-  necessaria  non  est,    ut  cx  nota  seqiienti  apparebit. 
riiin  commentonim  oiiglnem  demonstiarc  inde  cona-  perfccta]    Insclte  vulgo  lcgifur  «ex  friadc  pcr- 

tur,  quod  cuin  mytbologiea  Pvtliagorcorum  doctiiua  fecta  forma.u     Diccrc  eiiim   viilt  friplicatam  fiiadem 

dc   numcris    consentiaut,    velull    quum    cubus    ocfo  bunc  terminum  primi  versus  facerc.  Lego  pro  per- 

angulos  babens   terra  est,    nunieriis    aHfcm  ociona-  fecta  poflus   ter  facttt.  Bauth.  (ad    Stafil  TJieb.  4, 

rlus  Cybcle  appellctur,  —  verum  quis  obsecro  spo-  431). —  Vulgalam  ■relinul  codlcum  omniara  auctori- 

pondcrit,  mytbica  baec  numerorum  cognomcnfa  apud  tate  firmafam.  iXibil  aHud  Milt  .llarfianus,  nisi  per- 

anfiquos   et  primitivos  Pytbagorlcos  jam   obfinuisse  fectiorem  esse  dcbere,   quac  cx  triade  jam  perfecta 

nequc  demum  a  iMcoinacho,  ingcnioso  nimls  nuga-  pcr  mulfiplicationera  sive    collafionem   (v.    §.  7371 

fore,  Imeuta  csse?«  oiiatur.    Ilinc  perfectissitniis    dicltur  LXXXI  apud 

7o  * 


596  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  741. 

tenet;  et  ideo  Mars  appellata,  a  quo  finis  omnium  rerum.  Quadratus  quoque 
finis  est  eorum ,  quae  per  collationem  augentur.  Nam  et  harmoniae  ultima 
pars  est;  ad  enneadem  enim  ab  octade  collatio  percussionis  sonus  efficitur. 
Non  minus  novem  Musas  dixerc.  In  mundo  etiam  novem  sunt  zonae,  id 
est  sphaerae,  et  deorum  septem,    et  terrae. 


DE  DECADE. 

742  Decas  vcro  ultra  omnes  habenda,  quae  omnes  numeros  diversae  virtutis 

Senccam  (epist.  S8),    BCjucm  novem  novles  nniltl-      ad  octo  —  Lic  nnmenis  somim  parlt,    qiiem  tonon 


plicata  componunt.il 

primi  versiis]  Favonlus  Euloglus  (ap.  Bartli.  in 
Papin.  Stat.  T.  II,  p.  1090):  «luter  coclum  ct  tcr- 
ram  novcm  intervalla  ipse  considercs  iicct,  sic: 
quonlani  primi  versus  absolutio  novcnarlo  numcro 
contlnctur;  neque  Ipsa  decimum  clrcnlum  natura 
requlrebaf."  Adde  liaec  Servii  (ad  georg.  4,  480): 
nquia  qul  altlus  dc  miindi  ratione  quaesiverunt, 
dicunt,  intra  novem  lios  mnndi  circulos  inclusas 
esse  virtutcs"   cet. 


muslcl  vocaverunt.ci    Vidc  ct  supra  (§.  108). 

id  est  sphaerae]  Lcge  id  est  sphaera.  Spbaera 
xar'  £^o%riv  dicltur  aJtXavicov  a6TQC0v.  Grot. 
—  Ad  sensum  rccfe;  sed  inconslderatlus  correxit, 
quum  sequantur  alii  gcnltni  deorum  et  terrae.  INcc 
iiiclius  pro  ileorum  codlccs  Rclclicuauensls  ct  3Io- 
naccnsls  (A)  pracbcnt  deorsum;  planafas  cnim  pro 
dils  Labltos  esse  quls  iguorat?  Cctcrum  zonas  ap- 
pcllat  noster,  quac  cunctae  alias  sphaerae  dicuntnr, 
ut  apud  Macrobtum  (lu  soinn.  Sc.  2,  4):  »Ergo  luii- 


vcrsi  muDdani   corporls  sphaerae   novem   sunt;   pri- 

Mars\  Eorlc  Mors.   Sed  sanc  non  facile  altcram  ^^  iUj,    steUifera,   quae  proprio  nomlnc  coelum   dl- 

lectloncm    quis    rejiclat,    qui   considcrct  Martis  epi-  gjt,,^  gt  aplanes  apud  Graecos  vocctur — subjectac 

aicU  (iQoro?.Oby6g,    [iiuKpovoq,   aijj.OipaQriq  et  scptcra  quas  unjrts  dicImus-»-noiia /er»a  slnc  motii.i- 

similla.GROT.—  Non  dubltarc  dcLebat  dc  Marte  tol-  ^^^^  Appulejum  (doctr.  Plat.  p.  205  Oudcnd.). 

lendo    ct   Morte    rcstltuendo     doctisslinus    Grotius.  ,j^,.a  <,»iMes]   Clcmens  Alcxandrinus  (strom.  C. 

Generalis  cnim  3Iors  omnlura,  Mars  alirjuorum  tan-  p,  eo8):    »jj  dsKaq  Ofio/.oystTat.  JtavTeJisiog  el- 

tum    interfector.     Kumcri    autcm    ratlo    ad    omniuo  j,^^^  „    Scd  dc  boc  nnmero  omnino  confercndi  Ovl- 

omncs   pertinet.  Barth.   (ad  Stafil  Tlieb.  4,   4oI;  jj;  (fagt.  5,   121)  bl  versus: 

T.  II,   p.  1089.   1091).—  Apud  Mcomacbum  (In  „Jnnus    erat ,    decimum  ^uum  Luna  repkverat 


PLotli  Libi.  p.  240  Ilocscb.)  inter  plurima  alla  Evu- 
a/.iov  quoque  cognomen  ivvsadL  tribultnr,  quarc 
nlLil  muto. 

sonus  efficitttr]  Macroblus  (In  somn.  Sclp.  2,  1); 
•Epogdous  est  numcrus,  qiii  iiitra  se  babct  ml- 
uorem  ct  insupcr  ejiis  octavaiu   parlcm,  ut  noveiu 


orbem. 
HIc  numerus  magno   tunc  in  Lonorc  fnit; 
5eM  nuia  tot  dijiti,  per  quos  numerare  solemus, 

Seu   quia  his  quino  femina   niensc   parit , 
Sen  quod  adusque  decem  numero    crescente  ve- 
nituri 


Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  742.  :>97 

ac  perfectionis  intra  se  habetj     quae  licet  primi  versiis  finis  sit,  secuuclac  mo- 

nadis  implet  auxilium.  Haec  primi  versus  numcrorum  regulas,  aualogias, 
genera,  spccics,  differentias,  pcrfectiones  et  impcrfccta  concludit,  daturque 
Jano,    quamvis  eani  plurimi  apocatastasim  mcmorarint. 

Principium  spatiis  sumitur  inde  novis.«  Brcvitcr,    scd  apcrtc  LyJiis    (<lc  incnslb.  2,  p.  82): 

Plurcs    ejiis    praestantiac    causas  cxponit  Yitruvius  »A   nionadc   nsquc  ad  dccadcin  sulani  si  niimcravl- 

(5,    i)  ct  Pliilolaus   (in    Stob.  ccl.    1,    2,  5^    p.  8  mus  at(jiic    substitinius,    riirsus  ad  ipsani  iiionadcui 

Hccr.),    ad  qucm  confcr  liocckliium  (p.  138.   146).  revertiinur.«  Addc  Pliiloponuin  (ap.  Tcnnul.  p.  129 

omnes    numeros]   Dccadcm   cos  intra   sc  Iiabcrc  ad  Jambl.  aritbni.)  qui  scribit:  »PciTcctus  numcrus  cst 

dicit,   vcl   quia  dcnarius  pro   omni    ponitur  (Bartb.  denarius,    quippc   omncm   in    sc   nunicrum  conipre- 

advcrs.  p.  2287   f.),   vcl  potius,   quia  dccas  oiuncs  hendit.    Postquam    cnim   ad  dcnarium  pcrvcncrunt, 

siinpliccs  ab  I  usquc  ad  IX  continet.  Laurcntius  Ly-  ad  eos  numcros,    qui  scqiiuntur,   rursus  ad  mona- 

dus   (in  cxccrpt.   lo,  p.  IG   Roctb.)  »dccasn,   scrl-  dcm  rccurrunt." 

Lit,  »plcnus  numcrus  cst,   unde  ct  pcrfccta  vocatur,  ,       -,    ^  .            ,     .          ,^  .,    .              „^   . 

.                                      .                    *                            '  Jano]    Qiiippe    c/rtwiV/ero  (Ovid.  fast.  1,  228), 

quippc  qiiac    omiics   rcliquorum    numcrorum  ct   ra-  .           ,          _ 

ut  insA  x/,£tdo\'>yoi;  &vpeU!xhsilur(Thcolognm.T>.GO). 
tionuni  atqiie  proportionum  consonantiarumquc  idcas 

coniplcctatiir»  cet.  Et  porro  (de  mensib.  2,  p.  82):  apocatastasim]  Rcctc  Sexag  dicitur  «.;ro>i«T«- 

«Orbis    oninis    numcri    ct   finis    dccas    est:    circum  draGiQ.     Est    cnim   uJtoy.araOva^Lg    nibil   ferme 

illum  cnini    scsc    torqucntcs    ct   convcrtcntcs    quasl  aliud  quam    in  pristinam    formam    restitutio    ct  rc- 

circum  ilcxum   curriiiit  numcri.»     Unde  Porpliyrius  stanratio  cjus   quod  anlc    fuit,    undc   Gregoiius   de 

(in  vita  Pytliag.  p.  48  Kust.)  dexdda  olov  de;^d3a  Baptismo:  xai  ravta  ovx  ov67]Q  devveQaq  yev- 

dictam  essc  ait.    Plura  dablt  Aslius  (aJ  Tbeologu-  vri6eu>Q,   ovde   dvajcXdOecOQ ,    ovde    eiQ   x6   dq- 

mena  p.  199).  j(alov  dftoyMra6zd6ecoQ.  Elg  ro  dgp^alov  djfo- 

primi   versits   fmis]    Vcrsiis    dicunt   aritbincticl  y,ara6ra6i.v  vocat  iu  intcgrum  rcstitiitioncin.   Eo- 

orJincs   numerorum.   ISoc    ita    capicnJuni,    ut    finis  deni  inodo    Pliitarclius    aliique    coniplurcs   circiiitus 

vcrsus  scniper  sit  X.    Nam  XX  duo  vcrsus  siint  ct  sidcrnm,    quae   anno  suo  vertcntc    ad  idcni  signum 

ita  dcinceps;  p.  15  Favonil  Eiilogii  couimcntarioli  rcdcunt,    dftOxara6ra6eig  dici  produut.  Sic  ctinm 

iu  soinnium  Scipionis.  Bautii.  (advers.  p.  222).  —  monas   priino    nunicri   versu   tcriniuato   quasi  rcJiii- 

AJJc  Gamcrariiiin   (aJ  IVicomacbl  aritbm.  p.  i)3).  tegratnr  in   dccadc.     Supra    quoque    pcutaJa   djtO- 

secunilae   monadis]  IIoc  cst,    auxilio  sccundae  yccrcc6rixrjv  dictain  docuit,  an  djtoxara6rariX7jV 

monadis   est,  ad  construenJum  alias:  nam  sccunJa  voliici-it    Jiibitem    sanc,     qua   rationc    ncscio,    nisi 

monas  non   prima    Jicltur,   scd    undccima,    itaquc,  quod    fortc   (ut   ipsc    docet)   dyas    et    trias   numcri 

licet  priina   sit    altcrius   vcrsus,   e  pracccdcntis  ta-  tuin   paris     tum    imparis    principia,   in   quinario  rc- 

mcn   ultima  babct  auxiliiim.  Favonius  p.  15:  »quia  staurentur   intcrcedcnte    tctradc:   scmpcr    enlm    ad 

ut  monas    in    primo    versu,    sic   in    sccunJo  dccas  djtOxard6ra6LV    intcrvallum    icquiritur.  Grot.  — 

obtlnct  fundaracntuui.K  B.lrth.  (advers.  p.  222).  —  Vlde  nos  siipra  (ad  §.  736). 


598  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  745. 

QUID   SIT   NUMERUS. 

745  .  Dictum    breviter,    qui   uumerus   primum    versum   facit,    quos  deorum 

contineat  quasque  virtutes;  jam  nunc  quid  ipse  numerus  sit,  quasve  inter 
se  alialogias  scrvct  et  formas,  breviter  intimabo.  Numerus  est  congregatio 
monadum,  vel  a  monade  veniens  multitudo,  atque  in  monadem  dcsinens. 
Sunt  autem  numeri  simplicis  regulae  quatuor:  prima  est,  quae  appellatur  a 
paribus  par,    secunda  a  paribus  impar,   tertia  ab  imparibus  par,     quarta    ab 

744  imparibus  impar,  quas  inferius  memorabo.  Sunt  etiam  qui  primi  numeri 
appellantur,  qui  a  nullo  numero  dividi  possunt,  nisi  a  monade  tantum  non 
dividi,  scd  componi  vidcntur,  ut  puta  septem,  undecim,  tredecim,  septen- 
decim  et  cetera  similia;  nullus  enim  eos  numerus  dividere  uno  ordine  potest, 
c^uapropter  primi  appollantur,  quoniam  a  nullo  numero  exoriuutur  nec  aequis 
portionibus  discernuntur.  A  semct  igitur  nati  alios  ex  se  crcant  numeros, 
quoniam  ab  imparibus    paria    fiunt,    a  paribus  impar  fieri  nuUo  modo   potest; 

7io  crgo   et    primi   uumeri   necessario   habendi    pulcbrique.      Sed    omnes   numeros 

^ni  ni(me;?(5]    Codiccs    Rciclienaiiensis   ct  Mo-  posse    videatur:  ut   puta    VII.  XI.  XIII.   XVII.   ct 

nacenses  (A.  C)   atiis^   non   nccesse   (vide   Bcieruui  cctera.      Quapi-oplcr    cjusmodi    nuincri    appellantur 

ad    Cic.   Lael.    p.  36;    Kritzium    ad    Sallust.    Catil.  primi,  quoniani  a  nnllo  numero  nascantur,   ncc  ac- 

p.  202;  Waltherum  ad  Tae.    ann.  I,   48).  quis   analogiis  distinguantur.     Qui  vcro    numcri   ab 

inimeius  est]   Sollcniiils  Laec  deCnitio  est  apud  cjusmodi  fluuat,    et  ab   illis   exoriuntur.    Ab  Impa- 

Pytliagoreos    ct   (jul  eorusn    vestigia   sequnntur,    ut  libus  eniin  paria  fiunt,  ncc  a  pari  impar  ficri  potost.« 

IVicomaclium  (arlll.-m,  1 ,  7),   Butlierum  (apiid  Slob.  Ilaec    ille:    ct    facile    pcrspicics    ciin    uostruraipic, 

ccl.  pliys.  I,  p.  12  Ileer.),  Aristoxcnum  (ibid.  p.  16),  modo  vcra  apud  Cassiodonini  Icctio,  cadcm  via  pro- 

inquc    primis  Moderatuin  (ibid.    p.  18),    cujus   ipsa  cedere.    Sed  difl^crt  Bencdictina   cdifio:  in  ca   enim 

vcrba  noster  expressissc  vldetiir:  idtl   da  a0L.\}ii6Q  (p.  S34  Garn.)  idein  locus  sic   legitur:    nPrimus  el 

(OQ  XV!t(o  €Ij:elv  6v6TT]ua  [xcn'ada}v,  tj  Jtpofto-  simplcx    nuincrus    cst,    qui   monadicam    mcnsuraiu 

dl^uog  fC/.rj&ovg  ajtb  ixovadoQ  aoxoiievog  xcd  solam  rccipcre  potest,  ut  verbi  gratia  III,  V,  VII. 

ciVUftodi6u.dg  elg  iiovada  y.axa?.i]yoiv.  XI,   XIII,  XVH  et  bis  similia.n 

primi   jiiiHierij    Cassiodorus   (Op.    p.  o70  cdit.  eos  ntimeriis]  Posteriorcm  voccm  vulgo  oinissam 

Gen.   1CG5):  »Qui    numerus   secundiim  se   considc-  Jnsenii  e  codicc  Rcicbcnuiiensi;  paritcrquc  paulo  post 

ratu?,  putatur  esse,    qiii  c  nullo  numero  dividi  fo-  ex  antcrioribus  cditionibus  reslitu!  riinnero,  quodapud 

tcst,   nisi  a  monadc  tantum,  quum  tamcn  componi  Grotiuin  ncscio   utruin  consillo  an  casu  cxcidcrat. 


Martlani  Capellae  lib.  VII.  §.  74S.  599 

primi  versus  sub  lils  rcgulis  retractcinus :  monas  quidcm  numerus  non  est; 
dyas  par  est;  trias  et  ordiiie  ct  virtute  primus;  tetras  a  paribus  par;  pentas 
primus;  liexas  a  paribus  impar  et  ab  imparibus  par,  unde  et  perfectus  no- 
minatur;  lieptas  primus;  octas  a  paribus  par;  enneas  ab  imparibus  impar; 
decas  ab  imparibus  par.  Sicut  in  primo  versu  ita  et  scqucntibus  hao  regulae 
coUiguntur.  Primus  igitur  versus  est  a  monade  usque  ad  cnneadem;  sccundus 
a  dccade  usque  ad  nonaginta;  tertius  vero  ab  hecatontade  usque  ad  nongentos; 
quartus,  qui  et  u1|jmus,  a  mille  usquc  ad  novem  millia,  licet  nonnulli  Graeci 
et  iivQLo:  adjecisse  Tideantur.  Mihi  vero  solus  numerus  approbatur,  qui  716 
digitis  coercetur;  ahas  quaedam  brachiorum  contorta  saltatio  iit,  ut  numcros 
gcrmanae  praeccdentis  formis  ac  hncis  concinnamus.  Nam  mihi  in  primo 
versu  monas,  ilh  in  signo  principium,  quod  non  habet  partes;  in  secundo 
versu  a  decem  numeri  vehit  hnea  distenduntur;  in  tertio  vcrsu  quadrati  cx 
centum  rehquisque  fiunt,  quae  vekit  latitudo  primae  longitudini  sociatur; 
in    quarto    versu  jani    cubi   sunt,    idco    ex   mille   rehquisque    soliditas.      Finis 

monas  (fnident^    Idcm  apiid  JamLlicIiiim  legitur  hracJnorumj  Deccm  cnim  millia  jain  non  Jigltls 

(ad  IVicoiii.  ai-itlim.    p.  18  Tcnn.):  zal  ZO   ■&av(ia-  solis    indicari  possunt,     sed    alia    qnadain    corporis 

^icozaTov  yA(l  jjiOvadoQ   Idiov  xal   6vfii3(,i3a(tTi-  pai-tc  opns  csse  ad  Iiiinc  et  scqnentes  nnraeros  cx- 

xov   Tov   i-irjjrco   ccQLd^ixov  avTrjV  sCvaL  %.  T.  Z.  primcndos   Noviomagus    (ad   Bedac    op.  I,  p.  133) 

Quippc  aOy^rj   aQL&ixov  Iialicbatur  (vidc  Aristoxe-  docuif.    Sallationem  autem  non  pedum  luodo  essc 

mum  apud   Stob.  ecl.  p.  16).    Addc  Macrobium  (in  scd  omucm  quain  nos   dicimns  <jesliculalionem  sig- 

soran.  Scip.  1,  6):   »Unuiu  autem,  qnod  novCiQ  lA.  nlKcare  notuui    est  (vide  Boettlgcrum  in  Sablna  I, 

cst  nnitas    dieitur,    et  mas  idein  ct  feniina  cst,  par  p.  317). 

idcm  atquc  Imparj  Ipsc   non  numcrus,  sed  fons  et  numeros^    In   MS.   fuit   nmnevis:  recte^   sl  pro 

orlgo  niiincroruin. «  concinnanms  legas  concinamtis.  Grot. —   Martianus 

di(jitis\    Non    dccem    prlmi   tantum,    ut  allquis  Ipse    blc   aliquid    turbassc    vidctur;    qnos    enlm  alt 

opinarl  posslt,   sed   omnes  potlus  numcrl  a  monadc  nuineros  lineares,    quadratos,   ct  cubicos,  cnm  de- 

Inde  nsque  ad  novem  millia  digitls  coerceutiir;  qnod  narlis,   ccntenarlls  et  inillcnariis  nlbil  couiinuue  lia- 

quo  pacto  fiat,  c  libris  Iiac  de  re  scriptls  et  tabulis  bcnf.   Cetcriim  confer  Ipsnm    supra  (§.  707). 
acrc  Incisls,   a  me  alibl  (pal.  crlf.  III^   §.  250)  lau-  distendunlm-\  Ita  In  codlcibiis  Monaeensibus  (A. 

datis,    dlscl  potcst.    E   quibus    pracsertim    courcras  C),  Rciclienanensi,  ac  DarmstaJfcnsI:  male  In  cdltis 

vclim  Bedam  (de   iiidigltat.  iu  Opcr.  I,  p.  iJ32)  ad-  discindunlnr ,    quod    ad  llneae  proprletatein   mlnns 

dasqiic  supcrlorcm  uotam  (ad  §.  102).  bene  convenit. 


GCM)  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  746. 

crgo  vel  litnites  mihi  sunt  nionas,  decas,  hecatontas,  et  raille;  geometriae 
vero  nota,  Knea,  figiira,  sohditas.  Nam  monas  ita  individua  est,  ut  nota; 
decas  vero  in  numeris,  ut  hnea  longitudinis  sohus;  hecatontas  quadratus, 
qui   est  superficies,  et  in  latitudinera  longitudinemve  dividitur.  Itera  decas  per 

747  decas  fit  centum  quadratus;  hoc  pcr  decem  fit  cubus  mille.  Omnis  impar 
progrcssus  a  monade  per  singulas  positiones  necessario  quadratos  efficit. 
Prima  ipsa  monas;  adde  triadem,  facit  quatuor,  primum  quadratum;  associas 
quinque,  fecisli  secundum  quadratum  novem;  junge  septegi,  implesti  quadra- 
tura  sedecira;  adjicis  item  nonas  ad  sedecira,  et  perficis  quadratura  viginti 
quinque.  Eodem  modo  progreditur  ratio  usque  in  infinitum.  Sed  ad  superius 
divisa  regrediar.  Omncra  numerum  aut  parem,  aut  imparem  esse,  aut  utro- 
que  finiri  certum  est;  quidquid  numero  adjiciatur  finito,  finitum  adjici;  neque 
cx  finitis  finitum  fieri  posse. 

DE    PARI   ET   IMPARI   EX  IISQ[JE   COMPOSITIS. 

748  Omnis   vero   numerus   aut   par   aut  impar   est.      Par  est,    qui  in  duas 

latihidineni]  Xdio.  cxMS.longiludinenwe.GRor.  dcrc  factiiu],  celcriiisciilc    dicemusa,    et  saepissimc 

—  Sic  etiam  Reiclienauciisis,    undc  rccepi,    quan-  apud  oratores  ct  pliilosoplios  Graecos  (vide  Scliac- 

quam  jain  ante  Grotium   in  cditis  erat  et  tn  lowji-  fcrum  ad  Lamb.  Bosium  dc  cllips.    p.  7S8,   ct    ad 

iudinem.   Cassiodorus  (Op.  p.  5SS  Garn.):   «Super-  Dcmostli.  T.  II,  p.  3.=)1).     Cetcruni   spcctant   Lacc 

fteialis  numerus  cst,  qui  non  solum  longitudinc,   sed  doctrinam  Pytliagoricam  de  gnomonibus,  de  qua  eru- 

et  lalitudine  conlinetur,  ut  trigoiuis  uumcrus,  qiia-  dite,   ut  solet,  Boeckliius  (in  Pliiiolao  p.  IA2  scqu.). 

dratus  numcrus,    qiiiiiqueanguius    nuincrus,     circu-  J""^<^]   J^'S.  adjmujas.  Forte  adjiinjis ,  ut  con- 

laris  nnmcrus,    ct  cetcri,    qui  scnipcr  in   supcrdcie  Tciiiat  cum  co  quod  scquitur  adjicis.  Grot. 

continentur.x  nonas^  Lcgc  novem,  ut  supra  decem  pro  decas. 

decas  per  decas^  MS.  »id  cst  decus  pcrdecns.»  Grot. 

Forlc  decussis  per   decnssim    vel  decas  per   deccm.  ad  sedecim^    Ilaec  verba    negligcnfcr  in   editis 

Grot. —  Hic  quoquc  librarii  nunicrorum  iiotas  intcl-  omissa   supplcvi  e  Darmstaltcnsi  codice. 

lcxlsse  non  videntur^   sed  <;ontra  codices  niliil  muto.  certum  est]    Omissa    Laec    in  cditls    supplevi  e 

associas]    MS.  associatis.  Grot. —    Male !    DI-  codicibus   Monaccnsibus  (A.  C). 

ctuin    est    pro    si   associas,   nt   apud   Auctorcm  ad  de  pari  et  impari]  Ilacc  omnla  nota;  qui  plura 

Ilcrcnnlum  (5,   ii):  ustrenuc  aliquid  voluuias  ostcu-  Guplat,  adcat  TLconcmSmyruacum  (arltLiu.  5,  p.  ^9), 


Martiani  Capcllac  lib.  YII.  §.  748.  601 

acqiias  partcs  diviclitur,  ut  duo,  quatuor,  sex;  impar,  qui  in  duas  aequas 
partes  dividi  uon  potcst,  ut  tria,  quinque,  septcm.  Dcinde  ex  imparibus 
quidam  ex  imparibus  tantum  impares  sunt,  ut  tria,  quinquc,  scptcm;  quidani 
etiam  multitudinc  constant,  ut  novem,  quindecim,  viginti  unus,  quos  stsQi6- 
gaxis  jieQi66ov;  Graeci  appellant.  At  in  his,  qui  parcs  sunt,  plura  discrinnua 
sunt;  at  pares  sunt,  et  dividi  possunt.  Cetcri  vel  ex  paribus  pares,  vcl  cx 
paribus  imparcs,  vcl  cx  imparibus  pares;  et  illos  Gracci  ciorumLQ  aQxiovs, 
vel  JtEQL66ay.Lg  aorlovQ,  vcl  aoTiayAq  jt£Qt66ovg  nominant.  Pares  ex  paribus  749 
sunt  quatuor,  quia  cx  bis  binis,  octo,  quia  ex  bis  quaternis  constant.  Pares 
ex  imparibus  sunt,  ([ui  pares  impari  multiplicatione  llunt,  ut  bis  terni  sex, 
aiit  quinquics  quaterni  viginli,  quod  genus  Graeci  j(eQi66dxig  dQriovg  vocant; 
ct  hi  qui  imparem  numerorum  multitudinem  pari  muhiplicatioue  consummant, 
ut  quum  bis  tcr  in  sex,  et  quatcr  quinquc  viginti  liunt,  quod  genus  dQTLdy.n 
jteQL666v  Gracci  vocant;  qui  numeri  quamvis  idcm  sunt,  rationcs  tamen  in 
crescendo  divcrsas  recipiunt.  Atque  cx  his  ipsis  quidam  in  duas  partcs  divisi 
protinus  in  parcs  numeros  rccidunt,  quidam  semel  sacpiusvc  per  parcs  rcpli- 
cati  citra  singularitatem  in  impares  resolvuntur;  nam  duodccim  et  viginti 
semel  pcr  pares  dividi  possunt,  at  quadraginta  octo  nimirum  bis  vicenos 
quatei'nos,  inde  bis  duodenos,  deindc  bis  senos  omncs  adhuc  pares  efficiunt^ 
novissime  in  ternos  imparcs  decidunt.  Itaque  nemo  longius  procedere  simili 
muUiplicationc  potcst,  quin  ut  duplicationc  revoluta  adscenditur,  sic  per  re- 
phcationcs  item  iu  plures  partcs  digeritur.  Nam  viginti  et  bis  dena  sunt, 
et  quinquics  quaterna,  et  decies  biua,    et  quater  quina. 

DE   QUATUOR  SPECIEBUS  NUMERORUM. 

Quatuor    deinde    species    numcros    excipiunt.       Quidam    enira  sunt  per  7S0 

Nicomaclium  (aritlim.  1,  7  — 10),   JainLIicbum  (ail     tensis,  ct  Monaccnses   (A.  C)  eximpari,  male^  vX 

IVicom.    p.  41    Tenniil.),    Cassiodorum  (de  aritlim.     c\\am  m  sc(incn\.\hwi  jteQL66dy.£Lq  ^ro  jtEQL66aKL(;. 

in  op.  p.  boi  Garn.)  cct.  his  senos\   Inserni  his  cx  3!onaccnsibus  moxijuc 

e.vim/mjjtj/ijCodiccsIlciclieaauensis,  Darmstat-     (jidncjuies  dedi  pro  qitiitijiie  cx  DarmstatJeasL 

76 


602  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  7oO. 

se  incompositi,  quidam  per  se  conipositi,  quidam  inter  sc  incompositi,  qui- 
dam  inter  se  composili;  ex  quibus  duo  priores  primi  numeri,  duo  sequentes 
secundi  norainantur.  Sed  ea  res  quo  faciliiis  addisci  possit,  planius  indicanda 
est.  Prima  et  minima  omnis  numeri  mensura  singularitas  est,  quia  nullus 
numerus  non  in  singula  dividi  polest;  dcinde  eum  etiam  aliae  mensurae  ex- 
cipiunt,  ut  duplicationes,  quae  duplo,  triplicationes,  qiiae  triplo  jncrcscunt. 
Quum  hoc  ita  sit,  quibusdam  nuraeris  in  singularitate  sola  mensura  est,  qui 
nisi  in  singula  digeri  non  possunt,  quales  trcs  sunt  tres;  quidam  tantum  in 
parcs,  quidam  in  impares,  ut  sunt  quatuor  et  novem ;  nara  bis  bina  qualuor, 
ter  terna  novera  sunt;  ita  illa  duplicatione,  haec  triplicatione  metimur.  iVc 
saepe  non  una  quidein  tahs  mensura  numeros  habet,  sed  plures,  siquidera 
octo  metiri  et  quadruplicatione  et  dupHcatione  facile  cst,  quum  et  quater  bina 
et  bis  quaterna  octo  sint;  itemque  evidens  est,  quidquid  aliqua  multipHcalionc 
metimur,  metiri  nos  etiam  singularitate  posse;  scd  non  ubicunque  singulari- 
tatis  mensura  cst,  esse  ahcujus  eliara  raulliphcationis.  Ita  singularitas  omnibus 
7oi  mensura  communis,  quibusdam  unica  est.  Et  quura  hoc  ita  sit,  per  se  in- 
coraposili  nunieri  dicuntur,  qui  nullani  raensuram  habent,  nisi  singularitatis; 
per  se  vero  compositi,  quos  metiri  non  tantura  singularitate,  sed  aha  quoque 
niultiphcatione  hcet;    ct   haec    quidem    singuloruni    nuraeroruni    aestiniatio  est. 

auatuor   deinde   species^    Tiieo   Srayrnacus   (dc  Bqnacdam  tantuni  Jmpares,    qaacdaui  in  inipare  6." 

arlthinet.  G,   p.  51.  32):  tcov  ds  aOLS-ficov  oi  fXEV  Ex  iisdcni   in   scqiienlibus    quoqiic    inscriii  non  et 

TtQcovot  y.aP.ovvrai  ciJt?.coq  y.al  Ci6vvd^STOi,   oi  sed,    quuin    vulgo    ita    Jegeretur:    »ac    saepc    una 

di;  JfQOg  c'J./.rj?.ovq  .-rQcoTOC  y.al  ovx   ciJt/.coQ'  quidem  talis  uiensura  nuiucros  Labct  plurcs  ■,  mox- 

oi    ds   6vvderot  anXcoq,    oi    ds   JtQog  avTovq  q"c    scripsi    itemc/uc  pro    inter  f/uae,    in    utroqnc 

6vv&STOi'  JtQcoTov  flsv  aJtZcog  y,al  ci6vv&STOL  adstipulantc  etiam    Darmstattensi    et .  in    supcriorc 

oi  VJtb  uridsvoq  ,U£V  aocxlfiov,  VJtO  fiovrjq  ds  Reichcnauensi  codice. 

l.LOVadoq  fZSTQOVUSVOL  y..  r.  )..   Addc  Aicomaclium  multiplicalione  licet]    Mutari    non  niodo  infcr- 

(arlthm.  1  ,   II),  Jamblichuui  (ad  IMcom.  p. 56  Ten-  piinctioncm,    quam  Grotiiis   quoqiic   i  iiigo   vitiosam 

n'.il.)   et  Bocthinm  (arithm.  1,   14).  cssc  iutellexif,    qua    licet   cuin   scquciilibus  e<  haec 

nuidam    tantuinj     Correxi   locum    quem   corrn-  quidem   juiigebatur^     scd     eflam    Icctioncni,    quac 

pfis^imc   \uIgo    cdi  jam   Grotius    vidit,    c  codicibus  cx  ipsa   illa  distlnctionc   corriipfioncin  traxcrat,   ut 

Sluuaccnsibus    (A.  C)j     ^iilgo    cnim    ita    sonabat:  sit    legerctur    pro    esl ,     qiiod    codices    Rcielicnaii- 


Martiani  Capellae  lib.  VIl.  §.  751.  605 

Bini  vcro  plurcsve  juncti  intcr  sc  incompositi  essc  tlicunlur,  qui  nullam  com- 
niuncm  mensuram  nisi  singularitatis  liabent,  ut  tres  et  quatuor;  neque  enim 
intercst  an  quatuor  dupli  mensuram  habeant,  quum  cadem  illa  in  tribus  non 
sit;  at  inter  se  compositi  sunt,  quibus  ah'a  quoquc  quam  singularitatis  men- 
sura  communis  est,  ut  novem  ct  duodecim,  quorum  utrumque  licet  tripli- 
cationc  metiri,  quum  ter  tcrna  novem ,  tcr  quaterna  duodecim  fiant.  Quum  752 
vcro  alii  numcri  in  singula  tantum,  alii  etiani  in  aliquos  solidos  numcros  di- 
vidantur,  ut  re  ipsa  discrcti  sunt,  sic  ctiam  in  vocabulis  disccrnam,  ne  qua 
indibgentibus  confusio  oriatur,  ct  cujusque  nunieri  mcnibra  nominabo  sobdos 
numeros,  in  quos  is  deduci  poterit,  ut  in  duodecim  fiunt;  at  singula,  et  si 
qui  etiam  solidi  numcri  immixti  singulis  inserentur,  partes  appcllabo,  ut  in 
septem,    vel  totidem  singula,    vcl  etiara  bis  terna  singulo   adjecto. 

DE   NUMERIS  PERFECTIS    ET   IMPERFECTIS  ET   PLUS- 

QUAMPERFECTIS. 

* 
Ex  numeris  quidam  perfccti  sunt,   quidani  ampliores  perfectis,  quidam  7o5 

impcrfccti;   re/lsiovg  ct  vutsQxsXdovg  ct  vjtorsXslovQ  Graeci  appellant.    Perfecti  sunt 

qmi  partibus    suis   pares    sunt;     ampliores    perfectis,    qui  plus  in  partibus  suis 

quam   in   se   ipsis    habent;    impcrfccti,    in    quorum    partibus    minus    c[uam    in 

ensis,    Darmstattcnsis,  cl  Monaccuses  (A.  C)  jirae-  dedtici\   Malini  didtici,  ut  in  lib.  I  pro  dedilum 

Inicruiit.  cst  diditum.  Grot. 

neque  enim  interest  an  (iiiatuorj    Ilace   vcrlja  al  singuhi\   Codex  Monaccnsls  (A)  ad,  solleuini 

apud  Grotiiim  pcr  incuriain  oiuissa  restitui.  confusione.   Sensus  est,  partcs  appellari,  imdc  per 

in  voeabulis]   Pracpositionem  in  cditis  omissam  addilionem  numcrus  a)i(|iiis  ortus  sit,  solidos,   tiude 

supplcvi  c  Darmstattensi  codicc;    et  paulu  post  re-  per  niulliplicaiionem. 

posui   e   Reichcnaueusi  indiligentibus   pro   indc   le-  de    numeris    perfectis^    Hacc    quoipe    doctrjua 

ffentibus ,    cul  jam  Grotius  in  inarginc    altcram   lc-  coramunis  cst  aritlimcticis  antiquis,  Euclidi  (7,  22), 

ctioucm  adscripserat.  ,  Tlieoni  Smyrnaeo  (52,  p.  70),  NicoinacLo  (1,  14), 

soUdos   mimeros\    Alibi  cuhici  ita  appellantur,  Jainbliclio  (ad  IXicom.  p.  40),  Cassiodoro,  Boetbio, 

ut  apud  Cassiodorum  (p.  SBiJ  Garn.);   scd  liic /' tc-  reliqftis.     De    scnario    vide   uostiBin   supra  (§.756. 

tis  opponi  videntur.  743). 

70  * 


604  Alartiani  Capellae  lib.  VII.  §.  7S3. 

ipsis  est.  Exempli  causa  sumamus  sex.  Hi  et  in  singula  dividi  possunt  et  in 
bina  ct  in  terna,  quum  et  sexies  singula,  et  ter  bina,  et  bis  terna  fiant  sex. 
Ergo  partes  ejus  sunt  unum,  duo,  tria.  Nunc  in  unum  cae  conferantur, 
fiunt  sex.  Hoc  cst  esse  parem  partibus  suis,  et  hoc  numeri  genus  in  aliqua 
virtute  cst;  cetera  in  vitio,  vel  ex  superante,  vel  ex  deficiente.  L^t  puta 
sumamus  duodecim.  Et  duodccies  singula,  et  sexies  bina,  et  quatcr  tcrna,  et 
ter  quatcrna,  et  bis  sena  duodecim  sant;  itaque  cjus  partcs  sunt  unum,  duo, 
tria,  quatuor,  sex,  quae  junctae  in  unum  scdccim  cfficiunt.  Hic  ampbor 
perfccto  numerus  est.  At  sedecim  fiunt  junctis  singubs  scdecieSj  octonis  bis, 
binis  octies,  quatcr  quatcrnis;  neque  pariter  has  si  facias  ulla  ejus  numcri 
mcnsura  est;  collati  autcm  in  unum  unus,  duo,  quatuor,  octo  non  ultra  faciunt 
quam  quindecira,  niiuus  eo,    ex  quo  orti  sunt.   Hic  imperfectus  uumerus  est 

DE  PLANIS  ET  SOLIDIS  NUMERIS. 

754  Alii  etiam  plani  numeri  sunt,    alii    crassitudincni   quoquc   in   se  habenl. 

Planum  numerum  esse  Graeci  dicunt,    qui    a  duobus   numeris  continetur.     Id 
ejusmodi   cst:    in   ratione    mensurarum    tantum    de  norma   contineri,    quantum 

a   toto    quadrangulo,    cujus   pars  in    ea    norma    sit,    existimant.      Item   ad  nu- 

• 

nieros  planos  referuntur,   qui  in  duo  latera  ordinantur,  sic  ut  rectum  angulfim 

eae   conferaiiliir^    Ilacc   pro    hae    confcnintur ,  clariiis  cst,    scj  rcl  aperta  lucnda  iiivitis   codicibus 

cl   mox  fiunt   pro  fiant   iii  editis,   e  codicibiis  Rci-  corrigere   iion   siistineo. 

clienaueusi,   Darinstattcnsi,  et  Itlonaceusibus  (A.  C)  «   duobus  yiumeris^   Tlico  Sinyrnacns  (aritlinief. 

rcstitui,  7,  p.  54):  zcov  ds  6vv&eTcov  roiyg  filv  vjtb  dvo 

ex  superanie]   SIc    codex   Rciclienaucnsis;     iu  aQL-&iio}v  }teQL£%oii£voVQ  y,a?.ov6Lv  EJtCJtidovg, 

edilis  exnperaute  crat.    Moiiaceiises  (A.  C)  exube-  cog   y.axa  dvo    8La6ra6eLq  &ecoQovnevovg    zat, 

rantc,  quani  lcclioiicni  jain  Grotius  in  niarginc  no-  olov    VJtO     fl7]XOV5    xcd    :ncXaroVQ    JteQLe%Ol.ie- 

tavit,    confusione   siuiili   qualeni  apud  Pcrsiuni  (3,  vovg'  rovg  de  v:t6    rQLCOV  6reQeovg,   cog  xal 

89)  invenimus.  zr]v  TQirrjv  dLa6ra6Lv  jtQogeLP.r](p6rag'  steQio- 

et  qualer  terna\  Oniissa  liaec  in  editis  supplevi  ^tjv  61    Ka?.ov6LV  aQLdficov   rbv  6c  a?^/,7jko}v 

c  codicibus   Monaccnsibus   (A.  C),  Reichenaucnsi ,  avrbv  JtoXvJtPM^iu^uov. 
cl  Dariustattcnsi.  planos^    Ifa   Rciclicnauensis,  Darinstattcnsis   et 

paritcr  /las]    Lcgenduin  essc  practer  has  luce  Monacensis  (A).    Perperam  in  cditis  plnni. 


Martiani  Capellae  lib.  VII.   §.  7M.  60o 

faciant  et  normae  similitudiiioni  rcpracsentent.     Igitur  si  in  altcrum  latus  qua- 

tuor,  in  altcrum  tria  porriguntur,  hi  duo  numcri  lcgc  corum  duodccim  capiunt, 

planumquc  cum  numcrum  nonn'nant.     At  crassitudincm  ajunt  a  tribus  numeris. 

Sint  in  altcrum    puta    latus   quatuor,    in    allcrum    tria,    supra  dcindc   quatuor 

adjiciuntur.     His  numcris  altitndincm  quoquc  supcr  infcriorcm  normam  implcri 

dicunt,     includique    viginli    quatuor.       In    quibus    obscuritalc    cx    supervacuo 

quacsita  cvidenlissimum  cst  planum  cssc  numcrum  sic  singulis  junclis,  ne  quid 

supcr  altcrum  sit,  crassitudincm  licri  numcris  super  numcrum  impositis.     Ipsa   7t>o 

autcm    planilics    varias    formas    habct,     numcris    ad    simibtudincm    abcjuariim 

figurarum    ordinalis;    cjuac    incipiunt  a   bnca,    tum    vcl  triangulae  fiunt,    al(juc 

cao,    quac  quatuor  angulos  babcnt,    vcl  quadratac  sunt,    vcl  altcra  partc  lou- 

giores,     quas    iveQoixrjxstg    Graeci    appcllant;     praetcrea    plurcs    quoquc    anguli 

possunt   intcrdum  ct  inaequaba  numcri  latera  essc;     et  quum  dcindc  crassitu- 

dinem  insurgat,    fjgurasquc   plurcs  cfficiat,    tcssera    pcrfcctissima    csse  inter  eas 

vidctur.    Est  autem  triangulus  in  paucissimis  tribus,  quadratum  in  paucissimis 

quatuor;    id  autem  quod  imparia  latcra  habet,  in  paucissimis  quinquc,    altcra 

partc  longius  quadrangulum  in  paucissimis  scx;  crassitudo  itcm,  quac  tcsscra, 

in  paucissimis    octo.     INam    duo    simpliccm    ordincm    faciunt;    trcs  sic  componi 

possunt,     iit  totidcm    angulos   habcant;    quatuor   in  quadrum  positi  in  omnem 

partem  binos  habent;  quinquc  sic  colligantur,  ut  in  altcro  latcre  duo,  in  altero 

flicrrt5Si7j«fImem]  Variantcni  lcclioneni  in  margine  dc  triangiilaribiis  vcl  (jnadratis  ccferiscjiie,  nuos  sola 

Grotiiis  notavit:  «ad  crassitudincin  junctani  tres  nu.  j^andit  jilaiia   dinicnsio.«     Adde  IVicouiacIium  (aritlt- 

nieri  sint:  in  alteruin"  etc,  sed  vulgata  rectc  sc  liakct.  nicl.  2,   G). 

e.v  supcrvaciio]   Pro  et  supervaaio  in  cditis  re-  sTSQ0lA7]ZStg]    I(a   codiecs    Moitacensis  (A)    et 

posui  c   codice  Monaceusi  (C).  Rciclienauensis   jjro   corrujilo    in    cditis    ijtnnourj- 

quae  inciitttuil]   Male  in  cditis   sic :  nquas  inci-  xsig.    Rcctius    supra  (§.712).  Dc  Iioc  niiiaeruruni 

j)iunf.   Aliac  ctiain  vcl   triangulae  fiuntn;   quae  cor-  genere  ^ide   Tlieoneni  (13,    p.  59)  ct  IVicomacIium 

rexl  c   margine   Grotiana,  codicikus  Monaccnsi  (C)  (2,  17)  cuni  nota  Aslii  (p.  295). 
et  Dannstattcnsi  adslij>ulantibus.    Boctliius:  uNunc  deinde    C7'assitudiiiem]   Lege    m  crassilndinem. 

autem    nobis    de   Lis    numcris    sermo    futurus    est,  Grot. —  Nc  corrigas!  Afros  vcrbiiiu  iusui-qere  ciini 

qnl   circa   figiiras   geomefricas    ct    carum    spatia   di-  quarto  casu  slnc  pracposilione  usurpasse   tcstis   est 

measlonesque    vcrsantur,    id    cst   de    liiicaribus    ct  Appulejus  (met.  I5  p.  17  Oudend.). 


606  Martiani  Capellae  llb.  VII.  §.  7SS. 

tres  sint;  sex  quaclranguliim  faciunt,  quod  in  duobus  lateribus  binos,  in 
duobus  ternos  habet;  ac  si  quatuor  ponuntur,  et  crassitudo  oritur,  et  paria 
oninia  latera  in  planitieni  atque  altitudinem  sunt,  binis  in  omnem  partem 
7o6  ordinatis.  Simile  autem  plani  numeri  sunt,  quorum  latera  eandem  rationem 
habent,  ut  sex  et  sexcenta,  quum  ilhs  in  altero  latere  duo  et  in  altero  tria, 
his  in  altero  dncenta,  in  altero  latere  trecenta  sint;  eodemque  modo  similes 
etiam  in  crassitudine  numeri  sunt,  quorum  latera  sub  eadem  ratione  sunt, 
ut  viginli  quatuor  et  nonaginta  sex.  Nam  ut  in  ilhs  alterum  latus  quatuor, 
alterum  tria  habet,  quo  fit,  nt  planities  duodecim,  crassitudo  viginti  quatuor 
capiat;  sic  in  his  aUerum  Jatus  octo,  alterum  sex  recipiat,  quo  fit ,  ut  planities 
quadraginta  octo,  crassitudo  nonaginta  sex  comprehendat.  Quod  est  aulem  inler 
duo  et  tria,  hoc  inter  ducenta  et  trecenta;  ratio  quae  est  inter  tria  ct  quatuor, 
haec  est  inter  sex  ct  octo.  IManifestum  erit  siiuulatque  rationes,  quae  intcr 
numeros  sunt,  subjcccro.     Omnis  cnim  numerus  pars  est  ahcui  numero  majori. 

QUO   MODO  FIAT  MAJOR   MINORI   NUMERUS. 

757  Major  aut  multiphcatione  procedit',  aut  ratione  membrorum  aut  partium, 

aut  simul  ct  mukiphcationc  et  ratione  membrorum  vel  partium.  Ratio  inem- 
brorum  in  uno  mcmbro  pkuibusve,  ratio  partium  in  una  parte  pkiribusve 
est;  minor  vero  numerus  aut  rephcatione  minuitur,  aut  ralione  membrorum 
vel  partium;     iuterdum   etiam    simul   rephcatione    ct   ratione   aut   membrorum 

colUtjantiir]   Sic  codiccs  Darmstatteusis  ct  Rei-  suhjecero]   Pio   suhjncere   in  editis   codiccs  Mo- 

clici.aucnsis  pro  coUiijuntur  iit  cditis.  naccnses  (A.  C),  Rciclicnaucusis,  et  Daimstatlensis. 

in  altero]   Sic  codiccs  Darnistattensis  et  9Iona-  major  niinori]   Vidc   ne  lcgenduin  sit  major  tni- 

ccnscs  (A.  C).    In  editis  ciat  aUero  in  latere.    Ce-  norve.  Scd  Iioiuin  tituloruni  aucloritas  omuiuo  valde 

tcrnui  insiguem  Marliani  errorcm,   quo  sexccnta   ex  ambigua  cst. 

duccnlis  ct  treccntis  jier  mulliplicationcm  cirici  pu-  membrorum  aitt  partium]    "^  ide  infra   (§.  7S9). 

lavit,    pcriti    ips;i   aniinadvcitcnt.  Prius  pertinct   ad    superparticulares ,   qui  dicuntur, 

sic  in  his]   fta  codiccs  Sfonaceuses  (A.  C),  Gro-  postcrius  ad  superpartienies.   «Majoris  ycro  inaequa- 

tianus,  ct  Darmstattensis,  pro  sed  iu  cdilis.  litatis»,  inquit  Boelliius  (1,   22),    i.quinque   partes 

(juaihaifinta  octn]  Sic  codlccs  niei  on-.nes  rccte;  sunt;   cst  cnim   una,    quae  vocatur  muUiplex ,    alia 

apud  Grotiuiu  crat  47.  supcrparticularis ,  tcrlla  superpartiens,  quarfa  tniil- 


Martlani  Capellae  lib.  VII.  §.  737.  G07 

aut  partium;  nequc  ulla  ratio  nuincri  ad  numerum,  quae  non  iutra  hacc 
cst.  Graeci  multiplicatos  numeros  :toZZaf(Xa6iovg,  replicatos  vjto.i:oZ?MrtP.,adiovg, 
mcmbro  membrisve  antecedentibus  istiusQiovg  appellant,  biuis  deinde  uomiaibus 
utuntur  in  bis,  in  quibus  binac  rationes  sunt.  Quum  hoc  ita  sit,  numcrus  7o8 
(y^mpareni  rationem  habet  aequahtalis,  quani  i66t7]ra  Gracci  vocant,  ut  duo 
ad  duos,  trcs  ad  trcs,  quae  ratio  etiam  perfecto  numero  ad  suas  partcs  cst, 
idcoquc  is  uumerus  potior  cetcris  Iiabctur;  quid  enim  acquo  esse  melius  potest? 
At  ubi  altcr  numerus  major,  altcr  minor  cst,  protinus  inter  eos  distantia  est, 
quod  in  omnibus  tit,  qui  rationc  mcmbrorum  vel  partium  aut  antcceduut  aut 
anteceduntur;  ideoque  hi  numeri  pejorcs  sunt,  inter  quos  partesque  coruni 
aliquid  discrimen  cst.  Scd  ut  distantia  inter  duos  numcros  majorem  minorcm- 
que  eadem  est,  sic  ratio  inter  eosdem  contraria  est;  tantundem  cnim  distat 
intcr  tria  ct  quatuor,  quantum  inter  quatuor  et  tria,  at  ratio  inter  hos  ipsos 
diversa  cst;    eaque  quac  sit,    iufra  patebit. 

DE  MULTIPLICI  VEL  SUBMULTIPLICI  NUMERO,    ET  DE  llATIOiSE 

I^UMEROllUM  VEL  PARTIUM. 

Quum    posuerim    vero,    primas   in    multiplicationc   rationes  cssc,    multi-  7o9 

tiplex  superparliculavis ,   qiilufa  uiultiplex  superpur-  ijrip.£QsTg  appellari  satis  constat  (cfr.  Astium  ad  Ni- 

tieus.«     Adde  Cassiodorum  (opusc.  p.  aoa  Garn.),  coniacli.  p.  248  et  Boecldiium  in  Creuzcri  stud.  T.  III, 

Graccosque  fontes  Nicomaclium  (inst.  aritlim.  l,  17)  p.  SO),    minorcs    autem   membrorum  parliuin\e  ra- 

et  Jamblielium  (ad  iMcom.  p.  SO  sequ.).  tionc  v.tsJetixsQslg  et  VJtSftLUOQtOL  dicuntur.   Sa- 

v:tOJtO/lAaJt2a6iovg]  Rcslltui  quod  jam  Gro-  tius    igitnr   duxi   vulgatam    quamvis    mcndosam  in- 

tius  scribcndum  intellexerat;    rulgo  VJtO.ii^/.a^lovg.  tactam  rciinqucrc. 

anlecedeutibus  sJtLiisgiovg]    Ex    varianti  scri-  perfeclo   uumero]   Perfecfus    enim    uHmcrus  ap- 

ptura  ct  juvante  c\  partc  3iS.  lego  et  supplco:  «niem-  pellatur,   qui  siiis  ipse  partibus  aequaiis  esf,   ut  sc- 

bro  meiubrisvc   AulcceAeates  sjttuSQSOVg,    membro  naiius  (vide  supra  §.730.  7o5).   Ycfcrum  fcsfimouia 

mcmbrisve  infcriores  VJtOfXSQiovg  appellaut.d  Gkot.  larga  inanii  congcssit  Lindcnbrogius    (ad  Censorin. 

—  Locum   corruptiim   esse    apparet;    Grotii  tamcn  de  die  natali  c.  11). 

cmendatione  nibil  prorccto  liicramur,    quac    ucc  lin-  pejores]    SIc  scripsi  e  codicibus  Groflano  ni;!is- 

guac  Graccae  nequc  Io({uciidi  usui  convenit.  Graecc  quc;   vulgo   absurdc  priores. 
eniia  supcrparticulares  sJtiaoQiovg,  supcrparticutes  ratione  uumeroruuij  Legcudum  csse  tnembrorutn 


e08  Martiani  Capcllae  lib.  VII.  §.  7o9. 

plicationis  ralio  est  scuioni  ad  tcrnioncni,  octonario  numcro  ad  quaternariumj 
coutra  replicationis  tcrnioui  ad  senioneni,  quatcrnario  numero  ad  octonarium. 
Membrorum  vero  ratione  vincit  is  numerus,  qui  solido  merabro  membrisve 
antecedit,  qualis  cst  novenarius  ad  senarium;  ternione  enim  vincit,  quae 
eadcm  bis  in  senario  numero  invenitur;  contraque  membrorum  ratione  vin- 
citur  senarius  a  novcnario.  At  partium  ratione  vincit,  qui  in  se  et  ipsuui 
ininorcm  numerum  babct  ct  ahquam  partcm  ejus  partesve,  ut  si  septcm  cum 
quatuor  conferantur;  siquidcm  iu  septeuario  nuniero  et  quatuor  sunt  et  borum 
tres  partcs;  contra  er^o  partium  ratione  vincuntur  quatuor  a  septem.  At 
idem  numerus  et  multiplicatiozic  et  mcmbrorum  ratione  antecedit,  ut  puta  si 
octo  junguntur  et  tria;  nam  octo  ct  bis  terna  babent,  et  practerea  inembrum 
in  duobus.  Et  niulliplicalione  vero  et  partium  ratione  vincunt  quinque,  si 
conferantur  cum  duobusj  nam  in  quinque  bis  bina  sunt  et  praeterea  duoruni 
pars  una.  Contra  in  his  ipsis  numeris  niinores  a  majoribus  simul  ct  repli- 
760  catione  viucuutur  et  aut  niembrcrum  ratione  aut  partium.  Scd  ut  genera 
rationum  intcr  numcros  haec  sunt,  sic  specics  in  singuh's  phires.  Nam  ut  ad 
multipHcationem  primum  rephcatiouemque  veniamus,  inter  hos  aut  dnph  ratio 
cst  aut  triph  aut  quadrupli,  ac  proccdere  quoque  ultra  multiphcatio  potest, 
per  eosdemque  rursus  gradus  idem  numcrus  rephcatur.  Ergo  rationem  habcnt 
duplo  majorem  duo  ad  unum,  quatuor  ad  duo,  octo  ad  quatuor;  duplo  mi- 
uorcm  unus  ad  daos,  duo  ad  quatuor,  quatuor  ad  octo.  Itcm  triplo  ma- 
jorcm  trcs  ad  unum,  novem  ad  tres;  triplo  minorem  unus  ad  trcs,  tres  ad 
novem;     quadruplo  majorcm  quatuor  ad  unum,    sedecim    ad   quatuor;    qua- 

cx    ipso    contextu    patet;    sed   ne  in  titiiiis  quldem  senario\   Pro   seiiarii  in  edifis  rcposui  eodieum 

codicum  aiicloritatcui  dcsercre  volui.  Darmstattcnsis   ct  Monaccnsis  (C)  auctoritate. 

posuerimj    Alios    iirojwsiterim    lcgere    Grotius  /les  jmrfes]  Lego:  »et  horum  partes  tres.«  Grot. 

margiui  adscripsit.  —  iNccessaria  quidcm  liacc  correctio  nou  cst. 

61*]   lu   cditls    crat  vis  c  simili  Hterarum   B  ct  m  Jiis  ipsis]   Praeposltionem  vulgo  omissam  ex 

V  pronnuciationc  (§.  2o.  oS2.  G08).  Melius  codices  codicibus   ineis   snpjilcvi. 

.^lonaccnses  (A.  C)  et  Darmstattensis ,    quos   secu-  ^jfnf  (/oi*  nrf  oc/o]  Sic  priores  edltioncs;  inlrcGro- 

tiis   suiu.  tlus  scjilc^n,   llcet  octo  scrlhcndum  csse  intellcxcrit. 


Martiani  Capellac  lib.  VII.  §.  7C0.  600 

druplo   niinorem    unum   ad   quatuor,    quatuor    ad   scdccim;    cadcmquc  in  ul- 
tcrioribus  multiplicationibus  ct  incrcmcnti  et  diminutionis  ratio.cst. 

DE   SUPERPARTICULARI. 

At  iibi  intcr  majorcs  minorcsque  numcros  ratio  membrorum  cst,  major  761 
aut  superdimidio  vincit,  quem  yjixLoXLov,  aut  supcrtcrtio,  qucm  EJtlzQLtov,  aut 
supcrquarto,  qucm  eJtLthaQrov  Graeci  vocant,  et  sic  ad  supcrquintum,  super- 
scxtum,  ultcriorcsquc  ratio  proccdit.  Supcrdimidius  cst,  qui  ipsum  aliqucm 
numerum  et  dimidiuu)  ejus  habct,  supertcrtius,  qui  ipsum  aliqucm  ct  tcrtiam 
ejus,  supcrquartus,  qui  ipsum  aliqucm  ct  quartam  ejus;  cadcmque  in  iiltc- 
rioribus  ratio  est;  contra  cx  iisdcm  numcris  minor  majori  aut  subdimi- 
dius  est,  quem  vipt]iJ.L6?.Lov,  aut  subtcrtius,  quem  vjtotQLtov ,  aut  subquartus 
qucm  vjtotitaQtiv  Gracci  appellant.  Supcrdimidii  ralioncm  habcnt  tria  ad 
duo,  trecenta  ad  duccnta,  quorum  supra  facta  cst  mcntio;  contra  subdi- 
iiiidii  duo  ad  tria,  duccnta  ad  trccenta;  at  supertertii  quatuor  ad  tria,  octo 
ad  scx,  qui  ipsi  quoquc  supra  positi  sunt;  subtertii  tria  ad  quatuor,  scx  ad 
octo;  superquarti  quinque  ad  quatuor,  deccm  ad  octo;  subquarti  quatuor 
ad  quinquc,    octo    ad   dccem. 

DE    SUPERPARTIENTE. 

Partium  vcro  ratio  proxima  in  quibusdam  numcro  supertcrtio  cst,  in  762 
({uibusdam  supcrquarto,  idque  proccdcre  ultra  potcsl.  Supertcrtio  similis  cst, 
ubi  major  numcrus  minorem  ipsum  ct  aliquas  ejus  tertias  partes  comprchcndit; 
superquarto,  ubi  ct  illum  ipsum  ct  quartas  ejus.  Sumamus  quinque  ad  tria 
et  decem  ad  sex.  Antccedit  quinarius  tcrnionem,  quod  ct  illam  ipsam  ct  ejus 
duas  lcrtias  habct;    itcm   in    dccadc   sunt   ct    scx  ct    de    sex    duac   tcrtiac.      x\t 

TyfitoAtov]  Lcgenilum  piifcni  eiprjHLOALOV ,  id-  su6<eHif/.s]  E  codicibns  Rcichcnaiiensi,  Dannstat- 

quc  veruin  csse  ipsa  vox  sif;jej(Z/?n(V/(7  oslendit.  Gnor.      lcnsi,    ct  Jlonacensi  (C)  pro  stipertertiiis  m  cditis. 
—  Pucrilis  liaec  anuotatio,    cujus   ipsuiu  Grotiuin  item   in   rfecarfe]    MS.    ct  alii  decus.    Forte  m 

ccrlo  postca  puduit.  decnssis.    Ita    enlni    sacpe  Cnpclla.  Dccussis  autcm 

77 


610  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  762. 

proxiina  superquarto  ratio  est  inter  septem  et  quatuor,  inter  quatuordecim 
et  octo.  In  septem  et  ipsa  quatuor  sunt  et  ejus  tres  quartae.  Atque  ut  ea 
ratione,  quae  supertertiac  et  superquartae  proxima  cst,  majores  in  his  numeris 
vincuht,  sic  ratione  proxima  subtertiae  et  subquartae  minores  cum  majoribus 
habent.  Illo  neminem  decipi  conveuit,  ut  ahquam  partium  rationem  super- 
dimidiae  similem  putet.  Nam  si  numerus  aliquis  numerum  ahquem  ct  dimidium 
cjus  habet,  superdimidius  est;  si  uumcrum  ahqueni  et  ejus  duo  dimidia 
habct,  pars  est.  Nam  ut  duae  quidem  tertiae  rationem  supertertio  proximam 
habcnt,  sic  duae  quartae  rationem  superquarto  proximam  recipiunt.  Nam 
si  quis  ipsum  et  ejus  duas  quartas  habet,  superdimidius  ejus  est;  ut  si  sint 
sex  ad  quatuor:  in  sex  enim  et  quatuor  sunt  et  ejus  duae  quartae;  contra 
vero,  ut  ca  ralione,  quae  supertertiae  et  superquartac  proxima  cst,  majores 
in  his  numeri  vincunt,  sic  rationcm  proxnnam  subtertiae  et  subquartae  mi- 
nores  cum  majoribus  habent;  eademque  ratio  proccdit,  sicut  superquintae 
ultcrioribusve  simihs  est. 

DE  MULTIPLICI  SUPERPARTICULARI  ET  SUPERPARTIENTL 

765  Hlnc  rursus  plura  discrimina  oriuntur,     siquidcm  mius  numerus  potcst 

duplo  gcnerari  aut  siipcrdimidio  aut  supcrtertio  aut  superquarto  ukcrioribusve 
et  multiphcationum  ct  mcmbrorum  rationibus,  Ponamus  quatuor  et  decem. 
Ex  his  decem  duplo  et  snperdimidio  aucti  sunt.  Nam  his  quaterna  octo  sunt, 
dcinde  dimidium  quatuor  cst  in  duobus.  Apponamus  quatuor  et  quatuordccim^ 
ex  his  quatuordccim  triplo  et  supcrdiniidio  aucti  sunt ;  nam  tcr  quatcrna 
duodecim  sunt;  deindc  diniidium  quatuor  est  in  duobus.  Progrediamur  ultra 
usque  quatuor  et  duodeviginti.  Ex  his  duodeviginti  quadruplo  ct  supcrdimidio 
increverunt;    nam    quater    quaterni  sedecim    sunt,    dcindc    dimidium  quatuor 

el  suiinia  cssc  aJtXOiXa  ipsc  in  grammatica  dociiit.  que  Reicliciiaucnsis,  Darmstnttcnsis,  ct  3Ionaccnses 
GnoT. —  Praeslat  vulgala.  (-^- ^)  P'"*'  numermn  m  cdilis.   Pracstarct  (amen  nu- 

numcris  vmcMuf]  Ita   raargo   Grotiaua  codiccs-      meri,  quod  Infra  in   cailcm   plirasi  lcgitiir. 


Martiani  Capellae  lib.  Yll.   §.  765.  61i 

sunt  in  duobus.  At  si  sint  tria  et  septem,  ex  his  septem  cluplo  aucli  sunt 
et  supertertio;  nam  bis  terna  sex  sunt,  deinde  pars  tertia  trium  cst  in  uno. 
Sint  tria  et  decem;  cx  his  decem  triplo  increverunt  et  supertcrtio;  nam  ter 
terna  novem  sunt,  et  deinde  pars  tertia  trium  est  in  uno.  Ponantur  tria  et 
tredecim;  ex  his  tredecim  quadruplo  aucti  sunt  et  supertcrlio;  nam  ter  qua- 
terna  duodecim  sunt;  deinde  pars  tertia  triuni  est  in  uno.  Accipiamus  nunc 
quatuor  et  novem;  ex  his  novem  et  duplo  plus  habent  ct  supcrc[uarto;  nam 
bis  quaterna  octo  sunt;  deinde  quarta  pars  est  in  uno.  Quatuor  vero  et 
tredecim  tripli  et  superquarti  ratio  est.  Itcm  quatuor  ct  septcndecim  qua- 
drupli  et  superquarti  ratio  est;  idcnique  in  ulterioribus  numeris  Ht,  perindeque 
numeri  nunores  cx  liis  et  replicationes  alicujus  et  subdiniidii  vel  subtertii  vel 
subquarti  vel  alicujus  ulterioris  rationis  cum  majoribus  habent.  Ut  apparere  764 
autem  ex  his  potuit,  multiplicatio  a  miuinia  rationc  inccpit  ct  subinde  ad 
majores  majoresque  transit  ratio;  membrorum  vcl  partium  rcplicatio  a  maxima 
ratione  incipit,  et  subinde  ad  niiuores  minorcsque  transit.  Major  ratio  dicilur 
quac  plus,  minor  quae  minus  adjicit;  ergo  major  ratio  tripH  f|uam  dupli, 
major  quadrupH  c[uam  tripli  est;  contra  minor  dupli  quam  triph,  minor 
triph  quam  quadruph  est.  Incipit  igitur  multiphcatio  a  duplo ;  inde  ad  triplum,  76o 
ad  c(uadruphim,  scmpercjue  ad  majores  rationcs  transit;  at  ratio  membrorum 
incipit  a  supcrdimidio,  deinde  supertertium,  superquartum,  semperque  ad 
minus  et  minus  pervenit.  Quae  omnes  rationes  inter  duos  [intcr  rationem 
mcmbrorum  et  partium,  vel  inter  duos  numcros]  Oncs  sunt  ita:  numcri  sunt, 
utputa  duph  ratio  est  inter  duo  et  unum,  triph  inter  tria  ct  unum,  quadruph 
inter    quatuor    et    unum;    ct    sub    iisdem    nominum    rationibus    fines    minirai 

pennilenue\   Pro  pev  niiae  in  cditls  c  Grotiano  qiiialtcra  (2 :  5)  biiiario  ct  tcriiario,  siipcrtertia  (3  :  4) 

codice  rcposiii.  tcrnario    et    (juaternario,    et  sic  porroj  quare   ulud 

nuae   ormtes  rationes^    Corriipttis  locus,    ciijiis  certc  niihi  indulsi,  nt  novcm  ycrba,  quac  et  sensum 

incnda  omnia  tollere  non  aiisjin;   illud  tamen  pafct,  turbant,  et  a  codicibus  Slonacciisibus  (A.  C)  ct  Darin- 

scrmoncni  cssc  de  biiiis  OQOIQ  sivc  finibus,    quibiis  stuttcnsiprorsiis  absnnt,  uncis  secliidercm,  iiitcrpun- 

omncs  luimerorum  rationes  includiintur,  nt  ralio  scs-  ctioncmque,  qnae  \uIgo  aiiic  ita  crat,  transponcrcro. 

77* 


G12  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  76o. 

suaqiie  comparationc  niiilto  niinores,  vel  sub  duplo  quani  duo  et  ununi, 
vel  sub  triplo  quam  tria  ct  unum,  vel  sub  quadruplo  quam  quatuor  et 
unum  possunt;  super  bos  deinde  quantumlibet  iisdem  rationibus  solius  liues 
his  numeris  augentur.  Ideoque  eas  fines,  quae  niinime  eunt,  Pythagoricus 
Tbermacidcs  nominat,   quod   ut  vas  super  suum  fundum    sic    numeri  rationis 

766  ejusdem  super  istos  adjunguntur.  Idemque  etiam  ratione  raembrorum;  minimi 
enim  fines  sunt  superdimidii  inter  diios  et  trcs,  supcrtertii  inter  tres  et  quatuor, 
superquarti  inter  quatuor  et  quinque,  tum  dcinde  sub  iisdcm  rationibus 
numcri  complcntur.  Neque  ab'a  conditio  est,  quae  ipsa  incipit  a  tertia  parte, 
sicut  membrorum  ratio  de  media,  deinde  primum  miniujas  fincs  comprehendit, 

707  tum  ad  majores  transit.  Ex  bis  autem  vcrisimile  est  primam  multipbcationem 
esse  inventam,  deindc  rationem  membrorum,  tuni  partium.  Ncque  enim 
difficultas  ad  duplum,  deinde  ad  triplum  et  quadrupbim  apparuit;  tum  ex 
duplo  superdimidii  facta  conditio,  cx  triplo  supertertii,  ex  quadruplo  super- 
quarti  est,  idemque  in  ultcrioribus  incidit.  Nam  qui  duplum  videbat,  hoc 
ipso  coepit  intelhgere  dimidium;  quia  ut  diiplum  quatuor  duorum  sunt,  sic 
dimidium  quartae  rationis  duo;  ut  igitur  duobus  adjiciendo  quatuor  fccit,  sic 
rursus    quaternioni    duos    adjiciendo    fecit    superdimidium,    utque    cx    duobus 

Thermacides]  Iltiiic  nefjiie  Faiiricius  in  catalogo  rcliijiias    oinnes    pcr    rcplicalionein    redlre    consfat; 

Pythagoriconiin    nuinerat  ncqiic  aliundc  notnm  Iia-  nt  vcrM    cansa   i-atio    binarii  niiincri    ad    tcrnarinm 

bcnuis,    undc   corruptclac   suscipio,    quae  totl  loco  radix  est   oiuninm  unmcrornni,    qni  rationc   scsqui- 

inhaerct,    etiain   inagis    augetur.     In  codieihus  niliil  altcra  conjiinguntur^   quod  qui  reete  intcilcxit,  non 

subsidil  est,    quodqne   alios    legcre    inargini  adscrl-  opinor  dubitabit,    quin  vocabulnin   ftvx^fcrjv  aliqno 

ptuiu  cst    ideas  pro  ideorpie    cas ,    a    tota   sentcntia  iiiodo  api;d  noslruni  restituenduni  sif.  Eodcm  iitun- 

prorsus  aI)borrct.   Ceteriiin  si  conjcctiira  uli  llcerct,  tur  Fiato   (11.  P.   8,    p.  S4G),     IVicomacIius  (inst. 

locuni  Ita  fcre  rcfingi  posse  arbitramur:  »cos  fines  qui  arilb.  2,  19),  alli;   cfr.  ctBoecbblnm  (in  stiul.  p.ol). 

uiinlml  suut,   jtvS^flivug  noinluautd,    quod  ctiamsi  de  media]    MS.    demilia,    undc    facio    dimidia , 

jpsa  scriptoris   vcrba  uou   restltuat,    ad  scusum  ta-  vcl  quod  aptlus  hemiolia.  Grot. —  Viilgo  de  hetni- 

men  proximc  accedit.     lllud  cnim  luce    clurius    est,  olio;    scd    codieem    Monacensem    (C)    scqnl    malnl. 

Marfianuiu   loqiil  dc  ratlonibus  illis  primarlis,   quae  Rcni  Ipsc  noster  siipra  jam  (§.  7G2  mcd.)  cxpllca>it. 

Graccc  fCvdl-UVSQ,    quasi  fundamcnla  vel   radices  ad  iriphim]   Partlculain  inscrui  c  codicc  Jlona- 

appcllabantur  (Thco  Suijrn.  de  mus.  p.  IIS),   quo  ceusi   (C). 


Martlani  Capellae  lib.  VII.  $.  767.  613 

triplo  sexis  implevit,  sic  senario  nuniero  diios  adjicicnclo  supertertium  invcnit, 
idemquo  in  ultcrioribus  incidit.  Dcinde  quum  incurrercnt  numeri  sine  judicii 
quidem  rationibus  positi,  quaesitum  cst,  quot  quotaeve  partes  alterius  numeri 
in  altero  cssent,  ct  his  eo  vcntum  est,  nc  cujus  numeri  non  aliqua  ratio  ad 
alium  nuincrum  cxploratis  ultima  sitj  post  hacc  non  diflicillima  animadversio 
gemina   rationc  in  numcris  fluxit. 

ITEM   DE   PARI    ET   IMPARI  ET   EX  HIS  COMPOSITIS. 

Quoniam  gcnera  numerorum  rationumque  inter  cos  orientium  cxposui,  768 
rursus  ad  ca  singula  revcrtar,  ct  quae  in  quoquc  animadversiones  sint  indioabo. 
Incipiam  de  paribus  ct  iniparibus.  Par  omni  mnhiphcatione  sic  procedltj  ut 
par  maneat:  duplo  augcntur  duo,  quatuor,  octo,  sedecim ;  triplo  duo,  scx, 
duodcviginti;  quadruplo  quatuor,  scdecim,  sexaginta  quatuor,  et  ducenta 
qulnquaginta  sex;  idcmquc  in  uherloribus  fiet.  Impar  pari  muhiphcationo 
protinus  intcrit,  ct  in  numerum  parem  recidit.  Impar  impari  muhlplicatlone 
incrcscere  potest,  iit  impar  maneat.  Nam  bis  terna  sex,  item  bis  quaterna 
octo  fiunt,  codemque  modo  quatcr  tcrna  duodeclm,  quater  qulna  vlglnti; 
at  ter  tcrna  novcni,  et  ter  novem  vlginti  septcm;  item  qulnqules  terna  quin- 
decim,  qulnquies  quina  vlglntl  qulnque;  idemque  iu  omnlbus  muhIph'catIonibus 
evenlt,  quo  fit,  iit  slvc  par  slve  impar  parlum  numerorum  multltudo  est, 
id  quod  consummatum  est  par  slt;  ut  duo,  quatuor,  sex,  octo,  quae  par  nume- 
rorum  muhitudo  est,  fiunt  viginti;  duo,  quatuor,  sex,  quac  impar  nume- 
rorum  muhitudo  est,  fiunt  duodecimj  ambo  numeri  parcs.    Item  par  imparium  7(j9 

qiiol  miotdeve]   Sic  corrcxit  c  suo  codice   Gro-  Darinstattcnsis,    ct    Monaccnsis   (A)   pro    itnpar    in 

tlus  vcrba  quoUjiiot  eae  in  cditis.   Mox  vidc  ne  pro  cditis.   Observa,   non  nuineros  I,    IV,   VI,    \III  a 

exploratis   tiltima  Icgenduin  sit  exploralissima.  nostro    appcUari    parcs,    uequc   scquentes    II,    IV, 

post  haec]    Hoc   coiiima,    quod   vulgo  malc   in  VI  appellari  imparcs^  scd  nunifrorum  muJtifiidiiicii!, 

scquentis   scntcntiae   initio   positum  crat,    in  locum  quac  in  illis  quatuor,  in  his  tres,   ucmpo    il  uuiini, 

convcnicntcm  retraxi,  IV   duo,    VI   trcs,    tcruaiium,    iniparcm   crgo  effi- 

jmr  iiumeroriim]    Ita    codiccs    llciclicnaucnsls ,  ciuut  numcrum. 


614  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  769.': 

numerorum  multitudo  pares  facit,  ergo  tres  et  quinque  fiunt  octo,  qui  pares 
suut;  impar  tanlummodo  imparium  multitudo  impares  servat.  Nam  tria  et 
quinque  et  scptem  fiunt  quindecim,  illi  quoque  impares.  Eadcm  de  causa 
quoties  par  numerus  vel  parem  vel  imparem  mukiplicat,  is  qui  cfficitur 
par  est.  Nam  duplicatio  sive  mullipHcatio,  sive  duo  multiplicavit,  fecit 
quatuor,  sivc  tria,  fccit  sex,  ambos  parcs.  At  impar  numerus,  si  parem 
multiplicat,  facit  parem ,  si  imparcm,  tum  demum  imparem  rcddit;  nam 
triplicatio  si  duos  mulliplicat,  cfficit  scx,  ipsos  quoque  pares,  si  tres,  cfficit 
770  novcDi,  qui  impares  sunt.  Tum  si  pari  par  adjicitur,  par  manct,  ut  si 
duobus  quatuor  adjiciantur,  sunt  sex;  si  impari  impar  adjicitur,  fit  par, 
ut  si  tribus  quinque  adjiciantur,  sunt  octo;  uno  autcm  modo  impar  nuuierus 
procedit,  si  numero  numerus  non  adjicitur  ejusdem  generis,  scd  par  impari, 
et  impar  pari.  Nam  sive  quatuor  quis  adjectis  tribus  auxerit,  sive  tria  adjectis 
quatuor,  fient  scptem,  qui  impares  sunt.  Deinde  numero  pari,  quale  de- 
mitur,  tale  superest;  numero  impari  contrarium  est,  ne  quod  demitur  supersit. 
Ergo  si  pari  par  demitur,   id   quod    superest,    par  est,    ut  si  ex  octo  duo  au- 

par  impariiiiii]   Sic   codlccs  Monaccnses  (A-  C),  impar  pari^   Vulgo  par  pari,    quod   cx    codlcc 

Darmstatlensis,     ct  Rcichcuanensis  pro    pari  itnpa-  Darnistattensi  correxi. 

riiim,   quod  in  editis   erat.  ergo  si  parij  Haec   oninla  iu  MS.  sic  legimtur: 

eadem  de  causn^^   Grotius  liaec  verba  cnm  antc-  »Ergo  si  pari  par  dcmitur,   Id   qiiod   supercst   par 

ocdcntlhus    coutlnnaverat    addlto   pares ,  unde    Laec  est,    ut   si    cx    octo   duo    auferai.tur  supersuut   sex. 

scnteutia   cxierat:   uilll    quoquc    inipares    eadem   de  Si  numcro    pari    impar  dcmitur,    id  quod   supercst 

causa   paresii^    ipse   tanien  in   notis  intcllexit  pares  impar  est,   ut  sl  ex  VI.  III.   aurcrantur,    snpcrsunt 

tollendiiin  esse,   quod  quuin  ab  anterloribus  quoque  III.  Si  numcro  impari  par  deinitur,    id  quod  snper- 

edltlonlbus   abslt,    ejicere    non  dubltavi,    uiutataqne  est    iinpar  est,  ut  si  ex  VII.  II.  auferatitur,  super- 

Intcrpuuctione  locura  intrlcatum  iutcgritati  suae  red-  sunt  V.   Si  numero  linpaii  inipari  demltur,  id  qiiod 

didlssc  inihi  \Ideor.  snperest     par   est,     ut    si  ex    VII.   tria  auferantur, 

iinm  dtiplicatioj  Voces  illac  »sive  mnltiplicatlo«  supcrsunt  IV.   Par  delndcii    ctc.   Locus    melicrcnlc 

in  MS.  inductac,    et  rcctc.    Pro  duplicntio  vero  le-  optlmc   et    auctiis    ct  restltiitus.  Grot.  —   Haec    ut 

gcndum  censeo    duo.    JNotanim  en-or.   Slcutl  et   sta-  phirima  alia  tcstiinonio  esse  possunt,    textum  noslrl 

tiin   pvo    nnain    triplicntio"    Jcgcndiiin     »nam    tres »  a  Ilbrarlis  passim  inversum  alquc  intcrpolafum  csse, 

vel   nnain   <ria. «  Grot. —    Ego   Acro  vulgatam    ser-  vcl    ctiam    niutllafiini;     utrum    cnini     singulis    locis 

vavi  lectioncin.  factnni    sit,    dlsccrnl   vix    poterlt   in    scriptorc,    qul 


Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  770.  615 

ferantur,  supcrsunt  sex;  si  numero  impari  impar  demitur,  id  quod  superest 
par  est,  ut  si  ex  septem  tria  auferantur,  supersunt  quatuor;  si  nuniero 
impari  par  demitur,  id  quod  superest  impar  est,  ut  si  ex  septcm  duo  au- 
ferantur,  supersunt  quinque.  Par  deinde  ex  paribus  cst  numerus,  quisquis  771 
dimidium  par  habet,  ut  est  in  duodecim,  quorum  dimidium  in  sonario  est 
numero,  ipso  quoque  pari.  Itcm  par  ex  paribus  cst,  {[uisquis  a  duobus 
duplo  increvit,  ut  quatuor,  octo,  sedecim ;  aut  quisquis  ab  aliis  sic  increvit, 
ut  recidere  in  parcm  possit;  quod  evenit  etiam  quadruplo  vel  octiiplo  siniili- 
busque  auctis.  At  quisquis  numerus  dimidium  impar  habet,  par  ex  imparibus 
cst,  ut  senio,  cujus  dimidium  in  tribus  est.  Si  quis  vero  neque  duobus  per 
duphcationcm  increvit,  nec  diujidium  impar  habet,  par  quidom  cx  paribus 
est,  oritur  tamen  ab  eo  qui  par  ex  imparibus  est,  ut  duodccim.  Hic  cnini 
numerus  neque  per  duphcationcm  a  duobus  ortus  est,  ncquc  dimidium  impar 
habet,  sed  a  senario  numcro  per  dupHcationem  incrcvit;  ille  autcm  par  cx 
imparibus,   id  est  ternis,   est. 

DE   INCOMPOSITIS    NUMERIS. 

Transeamus  nunc  ad  numeros  incompositos,  quos  eliam  primos  secun-  772 
dosquc  nominare  proposui.  Incompositi  per  se  numeri  nulH  pares  sunt,  ex- 
ceptis,  ut  supra  posui,  duobus;  ceteri  quicunque  per  se  incompositi  sunt, 
omnes  impares  sunt,  ut  tria,  quinque,  septem,  novem,  tredecim ,  septen- 
dccim,  undcviginti,  similesque.  Per  se  vero  compositi  numeri  sunt  omncs 
pares,  qui  vcl  ex  paribus  vel  ex  imparibus  sunt.  Nam  et  quatuor  atque  octo 
duplicatione  metimur,  quorum  alter  nuincrus  in  binos,  alter  in  quatcrnos 
rephcatur;  et  idem  facere  in  sex  aut  dccem  facile  est,  quum  ille  ia  ternos, 
hic  in   quinos   resolvatur.      Practer   hos    multi   impares  per   se    compositi  sunt, 

reruin    magis    qiiani    vcrljormu    cnusa  pcr    mcdiuin  sttpra  posui^  Margo  Grotlaiia  exposui,  fortasse 

(juod  dicitur  acvuin  tot  cxciiiplaribus  diviilgatus  estj      uielius. 

(jiiaie  lu  viilgala  lcctiouc  acipiievi.  nouem] Sinc  duljlo  legenduin  MMfrccmj,  Xlpro  LV. 


GIG  Martiaui  Capellae  lib.  VII.  §.  772. 

id  est  qui  cum  impari  numero  multiplicantur.  Nam  sive  lernio  sive  quinarius 
nunierus,  sive  quis  alius  impar  impares  numeros  multiplicavit,  qui  sic  efFec- 
tus,  impar  cst  et  per  se  compositus.  Multiplicet  ternio  se  ipsum,  iiunt  ter 
terua  novcm;  multiplicct  quinarius  numerus  se  ipsum,  fiunt  quinquies  quina 
viginti  quinque;  at  nuiltiplicet  vel  tcrnio  quinarium  numerum  vel  quinarius 
numerus  ternionem,  fiunt  quindecim;  omnesque  hi  numeri,  novem,  quindecim, 
viginti  quinque,   per  se  compositi  sunt,    et    quicunque  impares    partis  ejusdem 

^^3  sunt.  Intcr  se  vero  incompositi  nulli  duo  pares,  sive  ex  paribus  sive  ex  im- 
paribus  sunt,  quia  nulli  non  aliam  quani  communem  mensuram  habent.  Nam 
ut  sumamus  duos  pares  numeros,  akerum  ex  paribus,  alterum  ex  imparibus, 
id  est  c[uatuor  et  scx,  tamen  inter  se  oompositi  sunt,  quia  communis  his 
duphcatio  est,  qua  bis  bina  quatuor,  bis  terna  scx  sunt.  At  impares  primuni 
omnes,  qui  per  se  iucompositi  sunt.  Neque  enim  possunt  ahquam  communem 
mensuram  practer  singularitatem  habere,  qui  nc  propriam  quidem  ullam 
habcnt.  Ergo  trcs,  quinque,  septem  ,  similesc{ue  omnes,  ut  pcr  sc,  sic  eliam 
inter  se  incompositi  sunt;  et  in  eadem  sorte  is  quoque  numcrus  est,  qui  par 
sub  eodem  jure  cst,  id  est    duo;     nam  ne  hic  quidem  cum  tribus  aut  quinque 

774  aut  cum  simihbus  componitur.  Tum  quisquis  ex  his  numeris,  qui  per  se 
iiicompositi  sunt,  jungitur  cum  ahero  numero,  quamvis  per  se  composito, 
eflicit  ut  hi  dno  numcri  inter  se  incompositi  sint,  ut  si  tres  et  quatuor  jun- 
gantur.  Quid  cnim  interest,  si  in  altcrius  mensura  ahqua  pars,  et  eadem 
singularitate  sit,  si  altcri  non  est?  Ac  h'cet  ctiam  duo  phiresve  numeri  nou 
pcr    se   tantum,    scd    ctiam    iulcr   se    compositi   sint,     incompositus   cfficit,    ut 

cotiiposiii  sunt\   Dclc  milli  cx  Veiceiitluo  aliis-  pliira  Lic   ab  iiiscitis  libiariis  iiubata  esse  vcl   irnlc 

quc   coilicibus.    Giiot.  —     Edidit    cniin    nconipositi  apparct,   (juod  paulo  supcrius   pro  incoiiiposili  allos 

nulli    suntn;    scd    inepfiiin   jioc    additaincntum  jam  compositi  Icgcrc  Grotins   luaigini  adscripsit. 

ab  anteiioiibus   cditionibus    aberat.  nuia  bis  bina]    Codcx  Reicbcnaucnsis  ^ua,  malc. 

(juia  nulli  noii]    Sic    scripsi  c  codicibtis  Mona-  priinum  oiiiweA']   Scil.    inter  sc  inconipositi  sunt. 

ccnsibus  (A.  C)   ct  Reiebennuensi   pro  nonnuUi  iii  incoinpositi   siiit]     Sic    scripsi  c    codieibus  Rel- 

cditis;  tauicn  ue  sic  ipiideni  locus  sanus,   nisi  ctiain  cbcnaucnsi,  Danustattcnsi,  ct  I^Ionaccusi  aItero(A); 

alitjiiam    scribalur  pro    tiliam    quam.     Scd   ouinino  vul§0  sunt. 


Marliani  Capellae  lib.  VII.  §.  774.  617 

omncs  intcr  se  incompositi  sint;  quia  quamvis  aliqua  mensura  pluribus  conimu- 
nis,  nulla  tamen  omnibus  praeter  singularitatem.  Quod  evenit,  si  quatuor,  scx, 
octo,  et  quotlibet  similcs  ponantur,  atljiciantur  deindc  duo,  sivetrcs;  nain  quam- 
vis  tres  priores  numeri  intcr  se  componi  possint,  lamcn  quatuor  hi  inter  se  non 
componuntur.  Non  tantum  vero  adjectio  ejus  numcri,  qui  per  sc  iiicompositus  773 
est,  cflicit  ut  j^lurcs  numeri  intcr  se  non  componantur,  scd  potcst  etiam  eve- 
nire,  ut  qui  per  se  compositi  sunt,  in  unum  dati  inter  se  incompositi  sint, 
ubi  quamvis  aliquas  nicnsuras,  divcrsas  tamcn  rccipiunt;  idque  evcnit  ct 
inter  impares  duos  numeros,  ct  intcr  parem  atque  imparcn].  Sumamus  novem 
et  viginti  quinquc;  horum  uterquc  pcr  se  compositus  est;  habet  cnim  mcn- 
suram  novenarius  numerus  in  ternione,  habet  viginti  quinque  in  quiuario  nu- 
mcro;  inter  sc  tamcn  ii  non  componuntur,  quia  neque  novem  quinarii  numeri 
mcnsuram  neque  viginti  quinque  ternlones  admittunt.  Idem  lit  iuter  octo  et 
novem,  parem  atque  imparem  numerum;  nam  neque  duplicatione  aut  qua- 
druplicatione  novem,  ncque  tcrnione  octo  mctiri  possumus.  Itaque  per  se 
etiam  inter  se  incompositi  sunt;  qui  pcr  se  componuntur  non  protinus  etiam 
inter  sc  componi  possunt. 

DE  COMPOSITIS. 

Compositi  vcro  inter  se   sunt  omnes  pares,   iit  apparere  supra  quoque  776 
potuit,    quicunque    vel    ex   paribus    vel    ex   imparibus    sunt;     dcinde   quidam 
imparcs,   ut  novem  et  quindecim,  quum  uterque  numerus  in  ternos  recidunt; 

mioil    evenit]     Grotliis    tjiiid)    licct    anteiiores  atqiie  tres  pcr   se  iiicouipositi  sint,   vcrbo  tctigissc 

vcram  lcctlonem  pracbiiissent.  suOiciat.    Aliani  lcctionem  praebet  margo  Grotiana: 

qnollibef^  Sic  codiccs  Darmstattcnsis  et  I^Ioua-  ntanicn    bi    duo    intcr   se  componuntur«   sed  quac 

censis  alter  (A);   Crotius  quodlihet.  sano  scnsu  etiam  niagis  carcat. 

tamen   quHtiior  /tj]   Martlani    oscitantiani ,    qua  viginti  ijuinque]   Sic  cditioncs  anteriores  et  CO- 

eandcm   intcr   duos  ct  qnatuor   qnam  intcr  hcs  ct  dex  Rcicbenaucnsls 3    Grotius   iucrcdibill   oscltanlla 

qnatuor  rationcm  esse   crcdldit;     qula  duo    parltcr  qnindecim. 

78 


618  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  776. 

tum  quidam  parcs  ct  quidam  impares,  ut  novem  et  duodecim,  siquidem 
his  quoque  triplicatio  communis  est,  ter  terna  novem,  ter  quaterua  duo- 
decim  sunt.  At  illud  animadversione  dignum  est,  quod  cum  impari  numero 
nunquam  is  par  componi  potest,  qui  ex  paribus,  sed  qui  ex  imparibus 
ortus  est;  adeo  mutata  quoque  sorte  juris  tamen  aliqua  societas  superest. 
Ergo  novem  neque  cum  quatuor,  neque  cum  octo,  neque  cum  sedccim, 
neque  cum  ullo  siniili  numero  componi  possunt;  componuntur  vero  cum 
777  duodccim  et  viginti  quatuor,  quae  a  tribus  initium  sumserunt.  Ac  ne  cum 
omnibus  quidem ,  qui  pares  ex  imparibus  sunt,  componi  potest  omnis  impar 
numerus,  qui  per  se  compositus  cst;  quia  potest  non  in  eandem  mensuram 
recidere.  Ergo  novem  et  quinquaginta  componi  non  possunt,  quia  quinquaginta 
nullam  triplicationcm  rccipiunt,  quae  novenario  numcro  scla  praeter  singulari- 
tatem  mensura  est;  evenit  autem  hoc,  quia  ne  viginti  quinque  quidem,  quac 
duphcata  quinquaginta  fecerunt,  ternioncm  recipiebant.  Ergo  si  quando  impar 
numcrus,  ex  quo  par  factus  est,  eandem  mensuram,  quam  alter  impar  tenet, 
habuerit,  tum  demum  cum  illo  impari  par,  qui  ex  hoc  factus,  componi 
potcst;  ubi  ilhid  non  antecessit,  ne  hoc  quidem  sequitur.  Ideo  novem  et 
quinquaginta  inter  se  non  componuntur,  at  novcm  ct  triginta  inter  se  com- 
ponuntur;  orta  cnim  sunt  triginta  duplicatis  quindecim,  jam  autem  novem  et 
quindecim  inter  se  componi  poterant,  quum  communis  mensura  his  in  ternione 
cssct.     Et  ex  his  cetera  oriuntur,    quae  ad  hoc   numerorum   genus  pertinent. 

DE.  DUOBUS  NUMERIS  INTER   SE  INCOMPOSITIS  ET  PER 

SE  COMPOSITIS. 

778  Ex  duobus  numcris  intcr  se  inconipositis,    sive    uterque  sivc   alter    pcr" 

quiilain  impares]   RcslIUiI  nuidam  a  Grollo  nc-  yitae  a  tribus^  Cocliccs  I^Ionaccnsis  (C)  el  Darm- 

glecliim  c  coilicc  Reiclicnaucnsl  ct  eilitiouibiis  ante  slatlcnsis   (juia,  fortassc   nicliiis. 
UIuui.  in   ternione    csset\     Sic   cojlcx    Reiclicnaiicnsis 

al  iUud\    Sic   cx   coillcc   Dartuslattcnsij    vulgo  pro  esl  in    cditis.    Practerca  Giotius    j»cr   ciToreni 

at    .ibest.  terniones. 


Martiani  Capellac  lib.  VII.   §.  778.  619 

se  compositus  cst,  mensura  allcrius  cum  altero  non  componitur.  Sint  ((ua- 
tuor  et  novcm;  hi  per  se  compositi  sunt,  intcr  sc  incompositi  sunt;  mensura 
autem  quatuor  in  duobus,  novcm  in  tribus  est,  ncquc  duo  vcro  cum  novem, 
neque  tres  cura  quatuor  componuntur.  At  si  sint  quinquc  et  quatuor,  alter 
per  se  incompositus,  mensuram  quaternio  habct  in  duobus;  duo  autem  et 
quinquc  non  componuntur.  Si  duo  numeri  inter  se  incompositi  sunt,  et  altcr 
ex  his  ^e  ipsura  multiplicaverit,  is  qui  sic  cfTectus  est  cura  priore  illo  non 
coraponitur.  Sint  tres  et  quatuor;  hi  intcr  se  incompositi  sunt;  sive  ternio 
se  multiplicarit,  novcm  ct  quatuor,  sive  quaternio  idera  fecerit,  sedecini  et 
tres  intcr  se  inconipositi  erunt.  Si  duo  numcri  inter  sc  incompositi  se  ipsos 
multiplicarint,  qui  ex  his  ficnt  inter  se  inconipositi  erunt;  ut  si  eosdem 
tres  vel  qualuor  sumserimus,  et  utcrque  se  raultiphcarit,  uovem  quoque  ct 
sedecim  intcr  se  inconipositi  erunt.  Si  duo  nunieri  intcr  se  incompositi  sunt,  770 
ct  alter  ex  his  se  raultiphcabit,  cffectusque  sic  numcrus  rursus  ipse  sc  raultipli- 
cabit,  qui  sic  cffcctus  cst  nunicrus  cum  altero  illo  non  coraponitur.  Sint  duo 
et  tres;  uterlibet  nuraerus  sc  raultiphcet,  fiunt  bis  bina  quatuor,  ter  terna  novem; 
rursus  hos  numeros  iidem  raultiphccnt,  ficnt  bis  quaterna  octo,  ter  novem 
viginli  scptcra;  suniautur  nunc  duo  et  viginti  septeni,  vcl  duo  ct  novcm ,  acquc 
intcr  sc  incompositi  sunt.  Si  duo  numeri  intcr  sc  incompositi  sunt,  et  uterque 
se  multiplicaverit,  deinde  effectum  ex  se  rursus  multiphcaverit,  hi  quoque,  qui 
sic  effccti  sunt,  ut  in  his  ipsis  qui  supra  positi  sunt.  Nam  ex  duobus  octo,  cx, 
tribus  vigiuti  scpteni  sic  facti  inter  sc  non  coniponuntur.     Si  duo  nuraeri  inter 

inconiposilis^   IIoc  codiccs  oinucs  et  antcriores  tcriorlLus  editlonibiis  sic  jani  lcgcbatur,  cur  lualam 

Labcnt  editioiics,    pro  quo  Grotius  prlmus  substl-  ipse    Grotius   substittilt    lcctioncm?     Paulo   post  c 

tuit  compositis,  contra  sui  etlam  codlcis  fidcm.  Cau-  Darmstattcnsl     codiee    rcposul    mnUipUcaverit    pro 

sain,   nlsl  snuiina   ncgllgcntla  fuerlt,  ignoranius.  muUiplicnhit. 

si  rfwo]    Duorum    horuncce    prlmoruin    aphoris-  i7(/em]   In   editis    erat    idem,  ncmpe    I   siinpllcl 

luoruin,  ut  Ita  locjnar,  principia  MS.  auctorltate  Ita  pro  dupllci,    ut  sacpc  (v.  §.  93.  29o.   72o.    787). 

suiit  coiistrucudi,   ut  in  prlncipio  pro  compositi  in-  Bloxquc  eReicbenaucnsIcodicc  reposuI/JfH/ pro^joif. 

compositi   lcgatur^     idque   scusus  llagltat.  Guot. —  positi  suntj   Vide  iie  pcr  homoeotelcuton  cxcl- 

Rectcj  acccdit  ct  Rclclicnauensls  codcx.   Sed  in  an-  dcrlt  inter  se  incompositi  sunt. 

78* 


620  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  779. 

se  incompositi  sunt,  et  in  unum  junguntur,  liic  numerus,  qui  sic  efFcctus 
est,  componi  cum  altcrutro  ex  prioribus  non  potest.  Si  tres  et  quinque  ia 
unum  junguntur,  fiunt  octo;  hi  neque  cum  quinque  neque  cum  tribus  componi 

780  possunt.  Si  numcrus  in  duos  inter  se  incompositos  divisus  est,  componi  cum 
alterutro  eorum  non  potest.  Dividantur  novem  in  quatuor  et  quinque;  ne- 
que  cum  quatuor  neque  cum  quinque  componi  novem  possunt.  Si  duo 
uumeri  cum  tertio  juncti  sic  fuerint,  ut  omncs  inter  se  incompositi  sint,  deinde 
cx  duobus  alter  alterum  niultiplicet,  qui  sic  elTectus  erit  cum  eodcm  illo 
tertio  componi  non  poterit.  Sint  duo  numeri  quatuor  et  octo;  adjiciantur  bis 
tres,  intor  se  incompositi  sunt;  multiplicent  duo  priorcs  alter  alternm,  quatuor 
octo  aut  octies  quaterna  fiuut  triginta  duo;  hi  et  tres  inter  se  incompositi  erunt. 

DE   PER   SE    INCOMPOSITIS. 

781  Omnis  numerus,  qui  per  se  incompositus  cst,  componi  cum  altcro  non 
potest,  nisi  cujus  ipse  mensura  est.  Ergo  componuntur  tres  ad  noveiu,  quinque 
ad  quindecim,  quia  tcr  tcrna  novem,  quinquies  terna  quindccim  sunt;  ia 
quo  numero,  quod  ejus  non  habebunt,  cum  eo  componi  non  potcrunt.  Si 
duobus  numeris  positis  ininor  e  majore  detrahitur,  et  is  qui  supcrcst  non 
est  mensura  ejus,  qui  proximus  ante  cum  demtus  est,  hi  numcri  intcr  se 
incompositi  sunt.  Sint  trcs  ct  octo;  tollantur  cx  niajore  numero  tcrni  quoties 
possunt,    supersunt    duo;    in   his   trium   mensura   non    est;     ergo  trcs  quoque 

tnultiplicci]   Sic  pro  miiltiplicat  codex  Dannstat-  compom  cttm  allero]  Delevl  partlculam  et,  qiiae 

tcnsis,    ciijiis   ctiaui    aiictorltate   iuler    erit    ct   cmhi  ante    Laec    vocabula    contra    autcriorum    cditionum 

dclcvl  vocem  utertjue.  fldem  apud  Grotiaui  legebatnr. 

(junlHor  octo^  Lcgc   quater  oc/o.  GnoT. —   Om-  non  poieriini\  ]>'Luiirum  trcs  non  potcrunt  com- 

nino  sic   rectius  scripsisscnt    lilirarii.  poni  cum   quinque,   qnod  iii   quinilecim  coiilinctur, 

incomposili   erunt]    Melius    Iioe    qnam    snnt  In  sed   aliunde  quaui  a   triius  pctitum  cst. . 

editis    praebucrunt    codiccs  Monacenses  (A.  C)  ct  detrahitur]    Sic    luclius   codcx  Darmstattensis, 

Darmstattcnsls.  quam  detrahaluv  ia  cditis:  sequitnr  cnlui  esl,  non  sit. 


Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  781  62 Jt 

ct  octo  intcr   se   iucomposili   sunt.     Si   tres    juncti   sunt   ex   omnibus,    qui  sub 
eadem  ratione   sunt,    ex    his  duo    quilibet  in  unum  dati  cuni   tortio  non  com- 
ponuntur.     Sint  tres  numeri   noveni,    duodccim,    sedecim;    Iiorum    inscquens 
sempcr    priori  supertertius    est,    nec  ulli  tres    minorcs   duo   juncti  rcpcricntur. 
Confundantur  in  ununi    novcm  ct   duodccim,    fiunt   viginti  unus;    lii  cum  sc- 
decim  non  componuntur.     Si  impar  numcrus  cum  aliquo  componi  non  potcst,   782 
nec  cum  duplicato  quidem  co  componitur.     Sint  quinque  et  oclo;    hi  inter  se 
incompositi  sunt;   dupliccntur  octo,  fiunt  scdecim;   nec  cum  his  quidem  quoquo 
componi    possunt.     Si   duo   et   altcri   duo  numeri  ponuntur   sic,    ut   ncuter  cx 
prioribus  cum  altcrutro  ex  insequcntibus  componi  possit,    nec  is  quidcm,  qui 
de  duobus    prioribus   factus  est,    componi    cum    alterutro  insequcntium   potcst. 
Sint  duo    numeri    quatuor   et    octo,     item   ahi  duo  quinque  et  septem ,    neuter 
cx    prioribus   componi   cum    altcrutro    insequcntium    potcst;     coufundantur    iu 
unum    quatuor    et   octo,     iiunt   duodecim,     ne   hi    quidem    cum   quinque    aut 
scptem    componuntur.     Minimi    numeri   ex   his,    qui   sub    eadcm  rationc  sunt,   785 
inter   se   incompositi   sunt;    ut  iu   duph   rationc    minimi   sunt    duo  ct  quatuor, 
in  triplici  duo    et   sox,    hique   inter  se  non  componuntur.     At  quamvis  magni 
numeri    sumantur,    qui   inter    se   incompositi   sunt,     minimi  sunt  ex    onmibus 
qui  sub    eadem   ratione  sunt.     Sint,    ut  in  duo  ad  unum,    ducenti  et  ccntum; 
hi  inter  se  non  componuntur;    est  auteni  inter  eos  partium  ratio,  quod  ducenti 
et  centum    et    uno    dimidio   ct   nonaginta  novcm   partibus  anteccdunt.     Ncque 
id  esse  inter  ullos  minores  numeros  potest.     Quum  vero  mensurae  ratio  efficiat,  781 
ut  quidam  per  sc  incompositi  compositive,   quidam  intcr  se  compositi  incompo- 
sitive  sint,  non  ahcnum  videtur  documentis  protinus  subjicere.  Omnis  numerus 

si  tres\  Scil.   nuineri,    non   minierus   fcruarliis.  ex  /i/s]   Grodiis  ethis,  contra  anterioriim  Cdcm. 

Jiincti  autem  ex  oiunibus,    qui    sub   eadcni  ratioiie  ipiideni  qttoqtie]   Iinnio   nteinmte,    non  f^uomte. 

suiit,    dicuntur  ii ,   rjiii    cy  duobus   eujuslibet  ratio-  m  triplici]   Lcgendiiia  puto  in  tripli,  suha.iidita. 

nis   tcrmiuis  et   seciun  ct  intcr  sc  multiplicatis  ortl  i)C   XOV  HOLVOV   voce  ralione.  GwaT. —  Vulgata  ex 

sunt,  ut  uoveni,  duodcciui,   scdccim,  ex  ter  ternis,  Graeco    Jioyog     TQCJtZcidlog    dcfcndi  jiotcst. 
tcr   (jualcinls,    muvtcr   tcrnls,  ct   quatcr  (juateruls.  documentis\  Codlces  Mouaccuses  pro   liac  vocc 


622  Martiani  Capcllae  llb.  VII.  §.  784. 

aut   pcr   se   iucompositus   est,    aut  si  pcr   se    compositus    est    in   aliquo   per   se 

incomposito  mcnsuram  habet,    ut   tres,    quique    ab    eo    per   triplicationem    in- 

crescunt,  novem  in  tribus,  item  quindccim   in  quinque.     Scd  eorum,  qui  pares 

ex  paribus   sunt,    minima    mensura  in  duobus   est;    eorum    autem,    qui  pares 

ex  imparibus    aut   etiam    impares  sunt,    potest  minima  mensura  etiam  in  ma- 

joribus    numeris    esse,     omnibus    tamen    imparibus.      Unius    autem    compositi 

mensura   vcl    minima   vel   maxima    facile  reperitur;     replicatio    enim    numero 

proxima    mensura    maxima,    ultima    minima    est.     Ut  puta   sint  quinquaginta, 

hi  rephcentur;     dimidia  pars  eorura    viginti  quinquc,  in  his  mensura  maxima 

est.     Rursus  animadvcrtamus,    quas   inferiores  mensuras    habeat.     Sunt  autem 

decies  ([uina  quinquaginta,    itcm  quinquies  dena,    item  bis  quina  vicena,    nec 

uha   ex    his    minor    est  ea  quae  ex  duobus    est;     haec  igitur  minima  mcnsura 

7Sli  quinquagcnarii  est.    At  si  duo  numeri  inter  se  compositi  sunt,  major  et  minor, 

quomodo  rcperiatur  communis  his  maxima  minimaque  mensura  quaeri  potest. 

Oportct  autcm  majori  numero  minorem  detrahere,   quoties  potest;  deinde  quan- 

tum    ex  priore  superest,  tantundem  demere  ex  minore,  quoties  potest;  qui  sic 

intererit   numerus,   is   eorum    erit  numerorum    mensura    maxima.      Sint   enim 

duo    numcri    trcceuti    quinquaginta    et   centum;     demantur    ex  treccntis  quin- 

quaginta     quoties     possunt     centeni,    id    est     ter,    rehqui    sunt    quinquaginta; 

ex  ahcro  centenario  numero  dctrahantur  quinquaginta,  supcrerunt  ex  eo  quin- 

quaginta;    hic    numerus   trecentis  quinquaginta  et  centenis  communis  mcnsura 

maxima   cst.      Nam    quinquagies    bina     centura,    quinquagies    septena    trecenti 

quinquaginta    sunt.      Ex    hoc   etiam    illud    apparet,     quod    quisquis    numerus 

minor    maximum    in   supradictis    numeris    metitur,    minimam    quoque   eorura 

altcr  (A)  tamen  is ,  allcr  (C)  tamen    hts  pracbent,  tiinioj-  esl  ea]    Alios   lcgerc   ^Mrtm    ea  Crotliis 

DarinslaUciisis    caiii    prorsiis   omittit;    scd   niiitaiuli  in  margiuc  notavit;    scd    non  ncccsse  cst  nisi  pcr- 

cansa  vix  apparct,    nisi  dociimenta  his  legere  pla-  spicnilati  consiilcrc  quis    velit. 

cncrit.  ittterevit]    Hacc    Monaccnsls   (C)  lcctlo  niclior 

tres  miinrnie]   Alios  nualnor  lcgcre,  allos  omlt-  nuldcin,   qiiain    inlerierit  in    cdltls;    scd  Intelligcn- 

lcrc  In  niargiiic  tradilur^  uialc  utriquc.  dum  supereril  vcl  reliipntm  erit. 


Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  785. ,  (>23 

mensuram    metictur.     Minima    autein    mensura   eorundcm    numerorum  sic  in- 
venitur:    ubi  maxima  reperta  est,  illius  ipsius  minima  quaeritur;  eadem  etiam 
prioribus    numeris    communis    minima  cst.     Ut  hic  quoque   mininia  quinqua- 
genarii    mensura    in    duobus    est;     igitur    eadem    etiam    priorum    numerorum 
minima    mensura    est.      At  trium    numerorum,     qui    inter   se    compositi   sunt,   78(> 
maxima  minimaque  mensura  sic  invenitur:  duorum  mcnsura  maxima  quaeritur; 
si  ex   tertio  quoque  eorum  minimo  communis,    repertum  id  quod  desideratura 
est;    si  non   est,    medii   minimique   maxima   meusura  eodcm  modo  rcquiritur, 
eaque  tribus    onmibus  communis   cst.     Sint   tres  numeri  trecenti  ({uinquaginta, 
centum,     septuaginta    quinque;     quae    sit    mensura    maxima    communis    liis, 
qui  trecenti  quinquaginta,  et  his  qui  centum  sunt,  rcpertaque  sit  hi   quinqua- 
genario  numero,  consideremus  an  hic  tcrtium  illum,    qui  septuaginta  quinquc 
habet,    metiatur.     Si  metirctur,    omnibus  tribus  communis  csset;    non  metitur 
autcm,   ergo  jungamus  centum    et   septuaginta    quinque,    ct   horum  maximani 
mensuram  requiramus.    Demo  ex  centum  septuaginta  quinque,  supersunt  vit^inti 
quinque,    hos  quoties  possum  demo  ex   co  numero,    qui   septuaginta    quinquc 
habet,    id   cst  bis,    supersunt  viginti  quinque;    hic  numerus   maxima  mcnsura 
est   communis    his     qui    centum    et   his    qui   septuagiuta  quinque  sunt.     In  his 
ctiam  omnium  trium  numerorum  maxima  mensura  communis  cst;    nam  vicics 
quinquies  terna    septuaginta  quinque  sunt;  vicics  quinquics   quaterna  ccntum; 
vicies    quinquies    quaterna   dena,    treccnti  quinquaginta.     Considcremus    nnnc 
horum    vigiuti   quinque     quae    minima   mcnsura   sit;     ea   pervenire   neque    ad 
duos,    neque  ad  tres,    neque  ad  quatuor  potest,    sed    est  in  quinario  luimcro, 
et  haec  eadcm  mensura  minima  communis  omnibus  tribus  superioribus  numeris 
repcritur.     Nam  duo  qui  et  trcccntos  quinquaginta  ct  ccntum  mctiuntur,    scp- 
tuaginta    quinque    non    metiuntur;    tres,    qui    scptuaginta    quinque    mctiuntur, 

quimjuagenmii]  Sic  Daiinstattcnsis  codex.  Antc-  si  ex  tertio]  Alios  sic  lcgere,   alios  et,   margiiii 

liorcs  cditiones  y7f(Hy?ia^e)ior?*m,  (jHod  ctiam  rcctiim:     adsciiptiim  est;   sed  liice  clariiis  est   veram  Jectio- 
sed  omnino   corrnptnm  Grotii  est  (fuinquafjenum!        nein   essc   si  ea  icrlio. 


624  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  786. 

trcGcntos  quinquaginta  et  centum  non  metiuntur^  quatuor  ccntum  metiuntur, 
qui  rursus  trecentos  quinquaginta  et  septuaginta  quinque  non  jnetiuntur;  quinque 
prinium  omnes  illos  metiri  possunt,  quia  quinquies  quina  dena  septuaginta 
quinque,    quinquies    viccna     centum ,      quinquies    septuaginta      trecenti    quin- 

787  quaginta  sunt.  Duobus  vero  numeris  datis,  quem  minimum  illi  mctiantur, 
sic  invenitur.  Sint  dati  numeri  duo  ct  trcs,  hi  iiiter  se  incompositi  sunt.  Ex 
liis  altcr  alterum  multipHcct.  Bis  terna  vel  ter  bina  fiunt  sex.  Hic  minimus 
numerus  cst,  quem  illi  duo  nictiuntur.  Maximum  quem  mctiri  possint, 
nemo  dixerit;  scd  omucm  iidem  numeri  metientur,  quicunquc  senario  numero 
multiplicato  fiet.  Addantur  duo  numeri  inter  se  compositi  novem  et  duodecim; 
simili  multi|)licatioue  eodem  nou  pervenitiir,  quia  potcst  ctiani  minor  numerus, 
quam    qui   sic   efficitur,    in   his   meusuram    aliam    habere;     aiia    igitur  via  rc- 

788  periundum  est.  Videamus,  qui  minimi  numeri  sub  eadem  ratione  qua  hi 
sint.  Est  autem  in  novenario  numero  minimus  rationis  ejusdcm  in  tribus,  in 
duodcnario  in  duobus.  Nunc  multiplicet  ex  minoribus  uumeris  uterlibct  non 
suum  numerum,  sed  alienum,  id  cst  vel  tria  duodecim,  vel  duo  novem. 
Tcr  duodena  triginta  scx,  bis  novena  duodeviginli.  Ex  his  conbidereraus, 
an  minor  uumerus,  qui  cst  duodcviginti,  mensuram  liabeat  ct  in  novem 
et  in  duodecim.  Habct  autem  in  novem,  ct  in  duodecim  non  habct;  dimittatur 
igilur  ct  major  apprehcndatur,  qui  est  triginta  sex;  hic  minimus  est,  quem 
metiri  et  novem   et  duodecim  possint.     Eadem  ratione  omnem  numerum,  qui- 

789  cunque  triginta  sex  multiplicatis  fict,  iidcm  illi  duo  numeri  metiuntur.  Tribus 
autem  numeris  datis  numerus,  quem  minimum  illi  metiantur,  sic  inveuitur. 
Sint  dati  tres  numcri  duo,  trcs,  quatuor.  Summus  is  numcrus,  c{ui  minimus 
ct  in  duplicatione  ct  in  triplicatione  mensuram  habet,  is  est  senarius  numerus. 
Consideremus  an  hic  etiam  tertium  cx  tribus,  id  est  quaternioncm,  metiatur. 
Si    mctirctur,    repcrtum    id   cssct;     quod    requisitum    cst,    uunc   uon   mctitur; 

ina.\!mmn  «jiiem  mctlri]  Alios  pracinlUerc   duo  (]ua  hi\  Sic   codices  Monacenscs  (A.  C),   Rci- 

Groliiis  in  marginc  nolat,    non  ucccssc.  clienauensis,  cl  Darnistattcnsis  pro  qui  Iti  in  edltis- 


Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  789.  G2o 

adspiciamus  ergo,  quem  minimum  quatuor  et  tres  metiantur.  Is  est  diiodccimj 
ergo  is  est   minimus,    qucm  omnes  illi  tres  metiri  possunt.     Nam  et  bis  sena 
et  ter   quaterna,    et   quater  terna,    duodecim   fiunt;    ct    hic    quoque    omnera 
numerum,    qui   duodecim    multiplicatis   fiet,   iidem  illi  numori  tres  metiuntur. 
Ubi   duo   numcri    numerum    aliquem   nieliLintur,    qui  minimus  in  illis  duobus  790 
mensuram    habet,    ejusdem   illius   numeri    mensura    est.     Sint  dati  duodecim 
hos   et  duo  et  tres   mcliuntur;    minimus  autem   numerus,    quem  illi  duo  me- 
tiuntur,   scnarius  est;    atquin  iisdcm  ctiam  duodccim  metitur,  nam  sexies  bina 
duodecim    sunt.     Idem   fit   in    eo  numero,    queni  trcs  aliqui  mctiuntur.     Nam 
hic  quoque  mctitur,    qui  minimus  in  illis  tribus  mensuram  habct.      Ponantur 
viginti    quatuor:  hos   et   duo   et    tres    et    quatuor    metiuntur,    minimus  autem 
numerus,    qui    est   duodecim,    in    iisdem   illis  tribus   mensuram  habet;    atquin 
hic  quoque  eos  qui  viginti  qaatuor   sunt   mctitur,    nam  duodecies  bina  vi"inti 
quatuor   sunt.     Si   binis   numeris   majores  minoresque    ponuntur  sic    ut  cadcm  791 
ratio    inter    majorcs    minoresque   sit,     quoties    major   majorem,    toties    minor 
minorem    metitur.       Sint    nunieri    duo    et    tres,     dcinde    octo    et    duodccim; 
cadcm    inter    majores    minoresque    numeros    ratio    cst;     nam   et   tres    duobus 
et  duodecim  his   qui  octo  sunt  superdimidii  sunt.      Metiuntur   autem    tres    cos 
qui    duodecim    sunt    quater,    nam    ter   quatcrna    duodecim    sunt;     atqui   duo 
quoque    cos    qui    octo   sunt    quater    mctiuntur,    nani    quatuor  bina   octo   sunt. 
Quotics  singularitas  aliqucm  numcrum  metitur,  toties  alius  numerus  eam  etiam  792 
melietur.      Eveniet    ut,    quoties   singularitas    ex  secundis  ulteriorem  numerum 
metictur,    totics   is,    qui    ante   in    singularitatis  mensuram    vcnerit,    ultcriorcm 
numerum   metiatur.     Sint   unum    et   quinquc   et    sex    et    triginta.     Singularitas 
quinarium  numerum  quinquies  metitur;     idem   facit  senio  in  triginta;     rursus 
ipsos   sex    singularitas    sexics   metitur ;     at   quinarius    quoque    numerus   sexies 

tres  metiunlur^  Slc  codJces  3Ionacensis  (C)  et  major  majorem^    Sic    neccssaiio     leponentluni 

Darnistattcnsis ,  mcliiis   qnam   metllhntur  in  cJitis.      erat  cx   codicc     Darmstattcnsi,      vnlgo    mujor    mi ■ 

atnuin    iisdem^    Codcx    Darinstaltcnsis    alaue;      norem. 
scd  mutarc  nolui,  quuui  iiifra  itcruni  atauin  rccurrat.  eam  etiam  metielur]  Lociis  corruptns. 

79 


626  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  795. 

793  metitur  eos  qui  triginta  sunt.  Si  duo  numeri  alter  alterum  multiplicant, 
eum  vero  numerum  qui  sic  efFectus  cst  aliquis  qui  per  se  incompositus  est 
metitur,  idem  necesse  est  etiam  utrumque  ex  prioribus  metiatur.  Multiplicet 
decas  octonarium  numerum,  fiunt  octoginta;  hos  duo  metiuntur,  nam  bis  qua- 
dragena  octoginta  sunt;  atquin   iidem  octo  quoque  et  decem  metiuntur,  quum 

794  bis  quaterna  octo,  bis  quina  decem  fiant.  Quotiescunque  numeri  proportionis 
ejusdem,  quam  c^va/loyiav  Graeci  vocant,  in  ordincm  ponuntur,  primus  si 
ultimum  mctitur,  secundum  quoque  et  deinccps  onines  metietur;  si  secundum 
metitur,  ultimum  quoque  et  niedios  metietur;  si  quemlibct  denique  unum  me- 
tietur,  omnes  metietur.  Contra  si  ultimum  non  metitur,  ne  secundum  quidem, 
neque  quemquam  alium  ;  si  secundum  non  metitur,  ne  ultimum  quidem  ahumve; 
si  quem  mediuin  non  nietitur,  ne  aHum  cjuidem.  Sint  tres  et  noveixi  et  viginti 
septem  et  octoginta  unus  et  ducenti  quadraginta  trcs;  inter  hos  omnes  triph  ralio 
est.  Ternio  autem  metitur  eos,  qui  ducenti  quadraginta  tres  sunt;  ter  octogena 
singula  ducenti  quadraginta  tres  sunt;  ideni  ergo  metitur  novenarium  numerum, 
quuni  ter  terna  novem  sunt,  et  quia  hunc  metitur,  etiam  ukimum,  et  quia 
utrumhbet,  etiam  cetcros,  ct  quia  medium  quemvis  ex  ilhs,  et  priores  quoque 
ct  ukeriores.  At  duo  quia  non  metiuntur  ducentos  quadraginta  tres,  ne  novem 
quidem  aut  mcdios;  quia  novem  non  metiuntur,  ne  ducentos  quadraginta  tres 
quidem   aut  medios;    quia  nuhum  cx  mediis  nietiuntur  ,  ne  uUeriores  quidem. 

7t)o  Si  quothbet  ab  uno  numero  conveniunt  proportionis  ejusdem,  quot  per  sc 
incompositi  numeri  ukimum  numerum',  totidcm  cttiam  eum  qui  ab  uno 
pro<.imus  est  mctientur.  Sint  numeri,  qui  duplo  increscunt,  unum,  duo, 
quatuor,  octo,  sedecim;  ex  his  eos  qui  sedccim  sunt  duo,  et  iidcm  se  ipsos  me- 

proportionis]   Sic  ct  liic  et  Infra  concxi  vuJgatam  quia  htmc]   Sie   cotlcx  Mouacciisis  (C);    viilgo 

porliottis  c  codicibus  Monaccnsibus  ct  marginc  Gro-  ^tii   httnc. 

tiana;   eo  magis,  quod  ipsc  Martiauus  supra  (§. 289)  ijnollibet]   Sic  antcriorcs  cditiones  Jiic  cf  in  se- 

dvaJloyiav  Latinc  proportionem  rcddidcrat.  qucntiJ)us  (§.  796.  797),   ul>i  Grotius  malc  scmper 

utiiim  mclielur]    Codcx  Monaccnsis   (A)   unus,  quodlibct. 
lualc. 


Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  79o.  627 

tiuntur.  Atsint  duodecies  centum  quadraginta  quatuor  in  niille  septingentis  viginti 
octo.  Sunt  per  se  incompositi  numeri  duo  trcs,  quia  bis  octingenta  sexaginta 
quatuor  in  MDCLX  sunt;  itemque  ter  quingenta  septuagena  utile;  atquin  idcm 
duo  et  tres  et  duodecim  quoque,  qui  ab  uno  proximi  sunt,  metiuntur,  quum 
bis  sena,  ct  ter  quaterna  duodecim  sint.  Si  quotlibet  ab  uno  numcri  proportionis  796 
ejusdem  sunt,  minor  numcrus  majorem  semper  per  aliquem  aliorum ,  qui  sub 
eadem  ratione  sunt,  metitur.  Sint  unum,  duo,  quatuor,  oclo,  scdecim, 
triginta  duo,  sexaginta  quatuor.  Ex  his  duo  eos  qui  quatuor  sunt,  quatuor 
eos  qui  octo  snnt,  octo  eos  qui  sedecim  sunt,  scdecim  eos  qui  triginta 
duo  sunt,  triginta  duo  cos  qui  scxaginta  sunt,  duplicationc  metiunlur.  At 
duo    eos    qui   octo   suut   quadruplicatione    meliuntur;     cadcm  eos   qui  scdecim 


MDCLX^  Locuin   insignitcr  corruptiini   rcliqul,  lioc  codice    scmner  scriptnni    est   liac   nota  I,    qua 

qualeni   Grotius  cdidcrat,    satisque  liaLco   variautcs  iutcrdum  ct  in  significatur.    Saepe  ctiani  ij  (duo)  ct 

codicuiQ    lectiones    euotare,    quaruui    plurinias  jain  ii   (litcra  I  gcniiua)   conruuduntur.    Sensus   deniquc 

In   Grotii  uiarginc  iiiveni.   Ac  priniuni  in  Monacensl  Lujus  loci  cssc  vldetur:    nomnia  memlira   scriel  ge- 

(C)    Icgitur:  nAt  sint  I.  XII.   CXL.  MDCCIV  sunt  onictricac    divldi    possunt    pcr   eundein    uuiucruinn^ 

pcr   sc    incompositi    nuincri    II   ct    III,    qui   ab  Iiis  id  est   »ouinia   illa   nicmbra   iisdcm    utnntur  factori- 

octingcnta  L   bina  3IDCCIV  sunt.    Itemque  tcr  D  bus,  quibus    id    quod    proximum    est    a    mouadc.n 

scxaginta  VIII."    In  allcro  autciu  (A):    »At    siiit  I.  Scripserit    igitur    fortassis    nostcr:    nSint   I,     XU, 

XIL  C.  LX.  II  a.  a.  CC.  IIII  snnt  pcr  sc   incom-  CXLH^    MDCCXX^TII:  sunt  per   sc  incompositi 

positl  uuincri  II,   quia  bis  DCCC  quiuquagcna  bina  numcri  II,   III,   quia  bis  DCCCLXIA'^    in  3IDCC- 

M.    DCC   rV    sunt.     Itcmque    ter    quiugcnta    sexa-  XXVIO^    Itemquc    tcr    DLXXVI.    Atqui   ildcm  II 

gcna  octogcna.x    Porro  iii  Rciclicnauensl:   »At  siiit  et   III  metiuntur   quoque  XII,   qui   ab   I    sunt  pro- 

I.  XII.  CXLII.    a    CCIV    suut    pcr   se    incompositl  ximi.n    JXcmpe   oniiiia   lucmbra    scricl    I,    12,    lii, 

numcrl  11.  III^   quia  ab  bis   octingcnta  quinquagena  1728   dividl  possunt   per    2    ct    5 ,    quia    simpllcis- 

bina  in  MDCCIIII  sunt.   Itemque  tcr  quingenta  sep-  siml    bl    sunt   factorcs   duodcnarli    nuiuerl,    quippe 

tuageua    utilc. «     Absurdum    istud     utile ,     quod    ct  2'X3  =  I2. 

Grotlus    cdidit,   pro   eo    quod  vcrisimllltcr   scriptum  e.v  his   duo]    Grotius    ita   edldit:    «Ex   his    duo 

crat  sex.    In   Darmstattcnsi   dcniquc   Ideui  loeus  slc  eos   qui    4    sunt:  4   cos    qul   octo   sunt  ct   cac    du- 

sc  babct:    »At    sint  L  XII.  C.  XLII.  M.  scpfingcnti  plicatione  meliuntur.  At  2  cos  qui  octo  snnt  qua- 

ini  per  sc    iucompositi  numerl    II    et    III.    qul    ab  drupllcatlonc    mctiuntur.     Eadem    eos    qui    sedecim 

his  ocllngenta  quinquagena  blna  M.  DCCIIII  suiitj  siiut  mctluntiir  4.  Itemquc«   cct.,-  rellqua  ego  c  co- 

ilcinquc  tcr   quingcnta  scxagcua  octona.»    Mille  iii  dicibus  Monaccnslbus  (A.  C)  rcstitui. 

79  * 


628  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  796. 

sunt  metiuntur  quater;  itemque  octuplicatione  metiuntur  duo  eos  qui 
sedecim  sunt,  quatuor  eos  qui  triginta  duo  sunt,  octo  eos  qui  sexaginta 
quatuor  sunt;     neque   invenitur   numerus,    qui  non   et  majorem  metiatur,    et 

797  nulla  alia  mensura  id  facit,  quam  quae  in  iisdem  numeris  est.  Si  quollibet 
ab  uno  numeri  proportionis  ejusdem  sunt,  et  is  qui  ab  uno  proxinuis  est 
per  se  incompositus  est;  maximus  ex  his  in  mensuram  non  veniet,  nisi  qui 
ejusdem  proportionis  erit.  Sint  unum,  trcs,  novein,  viginti  septem;  inter 
bos  tripla  proportio  est,  et  uni  proximus  numerus  per  se  incompositus  est; 
igitur  eos,  qui  viginti  septem  sunt,  nullus  numerus  metiri  potest,  nisi  aut 
tres,  aut  novem,  quia  sub  eadem  proportione  sunt,  quod  non  ita  cvenit, 
si  quando  ab  uno  proximus  numerus  conipositus  est.  Sint  unum,  quatuor, 
sedecim,  sexaginta  quatuor,  proximus  ab  uno  numcrus  pc;^-  sc  compositus 
estj  ergo  ultimus,  qui  est  sexaginta  quatuor,  alias  quoque  mensuras  quam 
quae  in  hac  serie  sunt  admittit,  et  duo,  ct  octo,  ct  triginta  duo,  quum  bis 
tricena  bina,  octies  octona,  bis  ct  tricics  bina,  sexaginta  quatuor  faciant.  Quem 
minimum  numerum  duo  per  se  incompositi  metiuntur,  eum  nulliis  alius  per 
se  incompositus  metictur.  Sumatur  quinque  et  scptem;  nulhim  minorem  nu- 
nierum  triginta  quinque  metiuntur,  nam  quinquies  septcna  et  septies  quina 
triginta  quinque  sunt;  atque  nullus  alius  numcrus  per  se  incompositus  hunc 
metiri    potest,     non    duo,    non    tres,    non    undccim,    non  tredecim,    non  sep- 

798  tendecimj  multo  vcro  minus  ulteriores  numcri.  Si  quadratus  numcrus  qua- 
dratuni  metitur,  in  laterc  quoque  ejus  alterius  mensura  est.  Sint  duo  qua- 
drati  numeri  quatuor  ct  sedecim;  mctitur  eos  qui  sedecim  suut  quaternio; 
quater  cnim  quatuor  scdecim;  atqui  in  latcre  quatuor  duo  sunt,  in  latcrc 
corum  qui  sedecim  sunt  quatuor  sunt;  duo  nictiuntur  quaternionem,  bis 
enim  bina  quatuor  sunt.  Ex  hoc  ctiam  illud  apparct,  ex  duobus  quadratis 
numeris,    si  in  altcrius  latere  mensura  est,    in  ipso  quoque  quadrato  numero 

799  alterius  quadrati  mensuram  essc.  Si  quadratus  numcrus  quadratum  non  mc- 
titur,  nc  in  latcre  quidcm  altcrius  mensura  cst.    Sint  quadrati   numeri   quatuor 


Martiani  Capellae  lib.  VII.  $.  799.  629 

et  novcin ;  qiiaternio  novenarium  numerum  non  metitur;  ergo  ne  duo  quicleni, 
qui  in  latere  quaternarii  sunt,  tres,  qui  in  latcrc  novenarii  numeri  sunt, 
nietiuntur.  Ex  hoc  etiam  illud  apparct,  ex  duobus  quadratis  numeris,  si  in 
alterius  latere  alterius  lateris  mcnsura  non  est,  ne  in  altero  quidem  quadrato 
numcri  alterius  quadrati  mensuram  esse.  Si  tessera  tesseram  metitur,  in  latere  800 
quoque  alterius  latcris  mensura  est.  Sint  duae  tcsscrac  octo  et  scxaginta 
quatuor;  cos  qui  sexaginta  quatuor  sunt  octo  metiuntur,  siquidem  octies 
octo  sexaginta  quatuor  sunt;  atqui  si  in  latere  ejus  tcsserae,  quae  octo  liabet, 
duo  sint,  in  latcrc  ejus,  quac  sexaginta  quatuor  habct,  quatuor  sunt,  duo 
quatcrnarii  mensura  sunt.  Ex  Jioc  qtiam  illud  apparet:  si  ex  duabus  tesseris 
duo  altcrius  latus,  alterius  mcnsura  est  lateris,  ejus  quoquc  tcsserac  alia 
tessera  mensura  est;  atqui  si  tcsscram  tcssera  non  metictur,  nc  in  latere 
quidem  apparcns  latcris  altcrius  mensura  est.  Sint  duae  tesserac  octo  et  viginti 
septem;  cos  qui  viginti  scptem  sunt  octo  non  mctiuntur;  ergo  quum  in 
latere  cjus  tesserae,  quae  octo  habet,  duo  sint,  in  ejus,  quae  viginti  scptem 
habct,  trcs  sint;  duo  ternionem  non  metiuntur.  Ex  hoc  ctiam  illud  apparet, 
quod  si  in  latcre  tcsscrac  non  cst  mcnsura,  ne  ea  quidem  tcssera  cam  tes- 
seram  mctitur.  In  omni  vcro  numero,  qui  mensuram  in  aliquo  numcro  habet,  801 
cx  codcm  ct  mcnsurae  nomcn  acquirit,  qui  mensuram  facit.  Sint  novem, 
hos  tcrnio  metitur,  et  est  etiam  novenarii  numeri  tcrtia  pars  in  tribus;  sint 
sedccim,  hos  quatcrnio  mctitur,  ct  est  quarta  eorum  qui  sedecim  sunt 
quatcrnio;  idcmquc  in  ccteris  omnibus  numeris  reperitur.     Scquitur  autcm,  ut 


allerms  mensurn  est]yocem  mensurn  a  Giofio  allero]  Ita  codcx  DamistaUensis;  nialc  Giolius 

omlssani  ex    antcrioribiis   cditionibus   restitui,    Rcl-  alio ,  uec  melior  antc    euui   Icclio  crat  alifjuo. 
chcnaucusi  quoque  codice  adstipulante.  ejits   (jnae]   Verbuia  tesserae ,    quod   intcp  illas 

ert/o   ne  duo]   Omisit  Grotius    duo,  qnauiquam  voces    Inscrtum     in    cditis    erat,     cxjmuxi    codicis 

anterlorcs     et    Rciclicnaucnsis    Id    liabcant.     Paulo  Daruistattensis  auctoritate. 

post   pro   auddrati  In   editls   e   codicibus  Monaccn-  eliam  illud  apparel]   A  Grotio  quidcm  omissum 

sibus   (A.  C)   et    Grotiano    legendum   erat  ijuater-  illud;    sed   editlones    anteriores  et    Rciclienauciisis 

narii.  codcx    id  Jiabcnt. 


G30  Martiani  Capellae  lib.  VII.  §.  801. 

si  imniero   menibrum   sit,    in   eo   numero   mensuram  is  habeat,    cui  cum  eo 
menibro  commune  nomen  sit;  ut  novenarii  numeri  membrum  in  ternione  cst, 
eumquc  tres  metiuntur. 
892  Hos  sat  erit  cursim  numeros  memorasse  modosque; 

Cetera  Cecropias  aequum  perhibere  cathedras, 

Si  tamen  ullus  inest  nostris  super  hahtus  aris, 

Aut  ritc  in  vetcrem   cultum  rephcantur  abollae. 

Me    spatium   admonuit    jam    claudere   fatibus   orsa, 

Ne  supenim  nostri  capiant  fastidia  coetus, 

Et  vetus  astrigero  pellar  Numeraria  coelo. 

Sic  ait,   ac  reticens  propiori  adjurtcla  sorori  est. 

hos  sat  eiit]    Codlccs  Grotiamis    et    Darmstat-  carminis  argiimenttim  lioc  est:  «Cctcra  pLilosophos 

tensls   Hos,  scd    opposita  viilgatani   couGrmant.  arliHuujue  magistros   ipsos  persecuturos  esse  spero, 

aris]  Alios  lcgcre  alis  margiul  Grotius  adscripsit.  modo  sacra  nostra  ctiam  nunc  alitiuo  modo  colantur 

Aumeiaria]  Numeraria  aQL^[Mr]TLxri.  Sic  glossa  ct  antiqna  sapicnfiae  studia  rite  maneant;  me  tempus 

Isidori:  uAiitlimeticus,  numeparius.u  Gnox.  —  Dcam  cst   reticcrc,  nc   supcrorum  coctus  fastidio  mel  ca- 

olim  fictam  fulsse  Numeriam,   quae  numeraie  do-  platur  omulumque  deorum  matrem  (§.  750)  turpitcr 

cerct,  Auguslimis  (dc  clv.   del  4,  H)  docct.    Totlus  e  coclo   dejiclat.« 


M  A  R  T  I  A   N  I 

MINEI   FELICIS 

CAPELLAE, 

AFRI   CARTHAGINIEJNSIS, 


DE 


A  S  T  R  O  N  O  M  I  A 

LIBER  \Tn. 


Q 


^uae  dum  geruntur,  et  deorum  sacer  senatus  illos  numeroruni  con-  805 
cincntium  repugnantiumque  admiratur  anfractus,  ipsamque  feminam  quadam 
venerabilis  excellentiae  celsitudine  reverendam  non  cassum  parentem  superiim 
creditum  recognoscit;  multitudo  etiam  quae  jussa  consliterat  sapicntum,  prae- 
sertimque  Pjthagoras  cum  sectatoribus  cunctis,  Platoque  Timaei  sui  caligosa 
discriminans,  arcanis  eam  laudibus  venerantur;  nupturamque  virgincm  saepius 
conspicabunda  Pallas  quid  super  dotalis  eruditione  feminae  comprobaret  ex- 
quirit,  et  ipsa  nutum  admirantis  associans,  Cj-llenius  autem  nullius  magis 
alumnae   splendore  ac  luculentia  gloriatus  bujus  se  feminae  evehit  granditate: 

yistrotioniia\    Codex   Rclchenaucnsis    de  ylstro-  credilitm^   Lcge  crcditam.  Grot.  —  Miror  codi- 

logia,     neqiie    ncgarl    polest,     diio    haec    vocabula  ccs  non    addicere;   quoruni  tamcn    conscnsns  guiim 

inter  se  commutari ;  attaincn  jam  Sexti  (adv.  mathcm.  vulgatac    lectionis    auctoritatem    tucatur,     ita    con- 

S,   1  j  p.  238)  tcmporibus   vidcmus  illud  discrimen  struendnm    erit:  «rccognoscit  non  cassum   creditum 

factum   essc,  iit  Astronomia   siderum    situs  motus-  (csse)  feminam  parentcm   superiimn  scil.  esse. 

que  contcraplarctur,  Astrologia   anteiu  thcmata  ge-  jim«]   Lege  jits/a,  id  csl  jiixta.   IVon.  GnoT. — 

nethliaca   erigcret,   dc  quibus  qunm  Dlartianus  lioc  Ingciiiosa    correctlo,    cul  vellem    codiccs   adstlnula- 

libro  non  loquatur,  vulgatam  scrvare  aptius  visum  cst.  rcntur  j  nunc  vulgalam  tueor. 


632  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  805. 

sic  Pboebo  diutule  aliam  dotalium  introniittere  remorante,  ne  prioris  proferae 
«S04  adniiratio  hiberetur,  sacrum  paululum  fuit  reverendumque  silentium.  Silenus 
interea,  ut  Evan  consecutus  pone  vietus  atque  accbnis  adstabat,  seu  marcore 
confectus  aetatis,  sive  anxia  inter  doctae  vocis  miracula  intentione  compre- 
hensus,  an  alias  poculis  turgens  tunc  etiam  nuptialis  gratiae  nomiue  prolectatus 
inundantis  sc  temeti  infusione  proluerat,  jam  dudum  laxatus  in  somnos,  forte 
rcpcnte  blandum  stertens  ranae  sonitum  dcsorbentis  iucrepuit.     Quo  terrore  et 

sic  Phoehoj   Sic  In  apodosl  vel  apiid  Ciceronem  niovere,   sive  nulIaDi  opem  providebat  incrmis  attpie 

legimns  (ad  divers.  15,   70):   »quia  noii  cst  obscura  cxsul,   se?t    tacdio    ambiguac    spel ,   aii   ainore   con- 

tua    In    nie    bencvolcntla,    sic   fit    ut  mnltl  per  me  jugis   et  liberoruin«5   plura   dablt  Oiidcndorpius  (ad 

tlbi  vellnt  conimcndarl.»  Appulcjl   mct.  S,  p.  375). 

pro/erae]  Legcndum  pulo  ^iro/jerc^  cul  respondct  prolueral\   Vlrgilius   (Acn.  1,  758): 

diutule  commorante ,  nisi  forte  profera  a  proferendo  «ille  impiger  hausit 

slvc  jT'pO(pipiiV  dicaUu:  GnoT. —  Alutandi   cansam  Spumautem  pateram  et  pleno    se  prolult  auro«j 

nou^^ideo,   llcct  adeo  unica  vox  slt,    nt  In  Forccl-  Horalius   (Sat.  2,   4,   27); 

Hiii  Icxico   ne    lociiin  cjuidcm  invencrit.    Scbellerus  »/6»«"  praecordia  mulso 

rccepit,    scd    nescio    qiio  arguinento  dcani   allquam  Prohicrls  meliusv 

I^notam    dlxit,   riuam    Aritbuictlcam  csse   luee   cla-     n      •       /      i         m\ 
"  '    ^  1'crsius  (prolog.  J): 

'"        *  ■  hNcc  fonle  lahra  prolui   cahallinot  j 

paulubwi]   Sic  codlccs  Rclcbenauensis  et  Darm- 

.  Prudeutlus  (In  Svmmacb.  1,   126): 

staticusis    pro    paulum  in  editis,   quod  liic  auribus  . 

nAlque  avidtts  vini  multo  se  proluit  hauslu." 
ininus   cst   acccptuin.  ' 

.,  hlandum]   In  3IS.  qlandum  fiiit,   poslca  correc- 

an  aUas\   Forte  an  mclius:  »an    ut  alias  a  po-  _     _ 

.  tuiu  est  clandum.   Clarissiinns  autem  juvcnls  Fr.  TI- 

culis  turgens.n    Virgilius  codcm  modo   de  eodein: 

llobroga  in   BIS.,    quo  ille   nsus   est   in  Gernianla, 

«Hesterno  inflalus  venas  itt  semner  Jaccho."  .     ,  .*..•• 

'  '  qui  plcrumque  cuni  mco  consonat,  testalur  invenisse 

GuoT. —   Ovldius   (met.   11,     90)  Silcnuin    parifcr  clamjum.     Sanc    in    Glossarlo   vctcrl  Icgo :  ..clangu 

atque   nostcr   appcllat    ..titubantem  annlsque  mero-  ^j  elangor,   '^XOQ  6a2jrLyyog.«    An  Ibi    clangum 

quc";     alioquc    loco    (mct.  4,  20)   blsce  eum  de-  legcnduni    sit    nescio ,    boc    scio  Ita    accipl  possc, 

scrlbit  versibus:  qucmadinodum    tonitrum  et  tonitrn    diciunis,    ct  si 

»Qtiique  senex  ferula    tiluhanles   ehrius  artits  q„a  siinilia.  Grot. —  Codiccs  ctiain  Monaccnsls  (C) 

Suslinet  et  pantlo  non    forliler  haeret  asello.«  pj.  Darnistaltcnsis   tjlandum    cxblbent,    qiiod  tamcn 

Grolii    corrcclura    opus    non   cssc    sponte    apparct.  qunni   scnsu  carcat,  ■Milgatain  rctinerc  salius   diixi, 

Dc  iUo    parliculac    an  usu  post  sive  confcr  simiHI-  qiia  jocus    Martianl  Iiigcnlo  locique   eolore  non  In- 

mum  locum  Taclll  (ann.  14,   S9):  i.Plautum  ea  non  digntis  conlinclur. 


Martiani  Capcllae  lib.  VIII.  §.  801.  G55 

rapiduli  sonitii  raiicitate  concussi  eoclem  sc  quaniplures  convertere  clivi,  sc- 
nisque  proflantis  soninum  atquc  humcntis  crapulae  exundatione  conspccta, 
risus  circumstantium  eo  maxime  cj[uo  claudcbatur  excussus.  Tunc  quoniam 
crcdita  jocos  nuptiabs  licentia  non  vetarc,  famubtium  Veneris  vernaculacrjue 
Bromiales  tantos  cachinnos  concussis  admodum  tulcre  singultibus,  ut  quam- 
plures  abos  connisos  cohiberc  risum  hoc  maxime  in  petulantis  proruptionis 
sonitum  ellusique  cachinni  libentiam  provocarint.  Dcniquc,  ut  sempcr  impatiens 
atque  inverecundus,  procax  ac  protervus  assultibus  ad  cum  alacer  Cupido 
atque  hilarus  accucurrit,  atque  ut  depile  rubcllumquc  calvitium  sencx  baculum 
acclinatus  affixerat,  palmae  verbcre  pcrcrcpantis  apploso  coque  sonitu  recla- 
mantis,  risum  vclut  ctiam  permissum  pacne  omnibus  suscitavit. 

Tunc  vix  senex  reclusis         .  80o 

Creperum  videns  ocellis 

rapldulil^  Ilcinsiiis  (apiid   Dracl;ciil)orcli.  ad  SI-  {nverectni(h(s]     Codcx    RcicLcuauensIs    invere- 

liiiin  Ital.  p.  508)   pro   morc  suo    aiulucior    ariduli  cnndis,   niale. 

lcgi  Tidtj   quojuic,  docti  vidcaul.   rVcc   Grotii  con-  uccncurrit]    SIc  codiccs  3Iouaceusis  (C)   et  Rei- 

jcclura  opus  esse  videtur,  qua  paulo  ante  strepore  cLeuaueusis,   nielius  quam  praesens  iu  editls,  quia 

lcgenduni  pro  tcrrore  snasit,   licct   et  codcx  Moua-  suseilavit  scquituv. 
ccusis  (C)  paritcr  atque  illius  MS.  sterope  exLiLcat,  calvitium\\\oc  antiquitus  iu  stultitiac  siguumac- 

proflanlis]  Virgilius  (Aen.  9,    526):  ceptnm  csse  uioueut  iutcrpretes  ad  Persiuin  (1,  50). 

—  »'o<o  pro/labcU  pcctore  somnum.ii  bacuhim]    Primo   adspectu    magis   arridet  lcctio 

Cctcruui  somno   pro  somnum    rcqiiiri   qnivis    vidct.  l,i    niargiuc    posita    baculo;    verumtamen    vulgataiu 

exuwUilione]    Alios    e.xudatione  lcgcre   margiui  retiniii,   quia   accusativus   paritcr  atque  post  insur- 

adscriptum    cst,    quod    e.vsmhttione    cssc    conjielo^  ^ere  (§.  733)  ah   affiijeve  pendcrc  posse  vidcLatur. 

niagis  taincii  placct  oL  majorem   vim   vulgata.  Blulto   etiam  minus  afflixerat  Icgendnm  cx  niargine 

in  petuhinlis]   Vulgo   impetulantis,    cnjns  iu  lo-  pro  afft.verat. 
cuin  qiiod  jaiu  Groliiis  scriLeiiduni  essc  intcliexcrat  reclamanlis]  Nimlrnm  pahnae  vcrLerls  veLcmen- 

ex  eodicc  Reiciicnaucnsi  rcslitui.  tia  qnasi    resouantis.     Construc :    «apploso    vcrLcrc 

libentiam]    Sic   et    margo    Grotiana    ct  codices  palmae  pcrcrepaiitis  eoqne  sonitii  rcclamantis. « 
Lcldcnses  teste  Oudcndorpio  (ad  Appul.  I,  p.  32).  creperum]    Vidc    snpra  (§-2.    IIC).     Ccterum 

Vn?go  liceniiam ,    qnod  ctsi  ferri  possit,  tameu  illa  confereuda  egrcgia  crapnlantis  descriptio  apnd   Rn- 

lectio  cxqnisilior  videtur.  Plautiis  (SticL.  2,   1,  5):  tilinin  Lupuiu    (2,    7j    p.  101),   uLi   plura  Ruliir 

"itaqiic  pcctns  oiuistum  porlo  hdiciilia  laetltlaquc."  Lcniiis. 

80 


632  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  803. 

sic  Pbocbo  diutulc  aliam  dotalium  intromittere  remorante,  ne  prioris  proferae 
801:  adiniratio  laberetur,  sacrum  paululum  fuit  reverendumque  silentium.  Silenus 
interea,  ut  Evan  consecutus  pone  vietus  atque  acclinis  adstabat,  seu  marcore 
confectus  aetatis,  sive  anxia  inter  doctae  vocis  miracula  intentione  compre- 
hensus,  an  alias  poculis  turgens  tunc  etiam  nuptialis  gratiae  nomine  prolectatus 
inundantis  sc  temeti  infusione  proluerat,  jam  dudum  laxatus  in  somuos,  forte 
rcpcnte  blandum  stertens  ranae  sonitum  dcsorbentis  iucrepuit.     Quo  terrore  et 


sic  Phoehoj  Sic  in  apodosi  vel  apud  Ciceronem 
leginiiis  (ail  dhcrs.  15,  70);  »qiiia  iioii  cst  obsciira 
tua  in  nie  Lencvolcntia,  sic  fit  ut  ninlti  pcr  nie 
tibi  vclint  coinnicndari.u 

proferae\  Legcndum  piilo  propere,  cnl  rcspondct 
diutule  cotnmorante ,  nisi  fortc  profera  a  proferendo 
sivc  jrpO(/;£0£iX' dicatur.  GnoT. —  Alutandi  cansam 
iion  ^idco,  licet  adco  unica  vox  slt,  nt  Iii  Forccl- 
lini  lcxico  ne  lociiin  qnidcni  invcncrit.  Scbcllcrus 
rcccpit,  scd  iiescio  quo  arguinciito  dcam  aliquam 
ignotain  dlxit,  quaui  Arithnicticam  esse  luce  cla- 
rlus   cst. 

pauluhaii\  Sic  codiccs  Rcichcnauensls  ct  Darm- 
stattcnsls  pro  paiilum  In  edltis,  qnod  blc  auribus 
uiinus   cst   acccptuni. 

an  alias\  Fortc  an  luelius:  »an  ut  alias  a  po- 
culis  turgcns.ii    Virgilliis  codem  niodo   dc  eodcm: 

nllesterno  inflaius  venas  ut  semper  Jaccho." 

Gkot. —  Ovidius  (nicl.  11,  90)  Silcnuin  parltcr 
atqiic  nostcr  appcilat  »titubnntcin  annisquc  mcro- 
que«;  alioque  loco  (mcl.  4,  20)  biscc  eum  dc- 
scriblt  vcrslbus: 

tiQuique  senex  ferula   titubanles   ehrius  arttis 
Sttslitiet  ct  pando  non    forlilcr  haeret  asello.« 

GrolII  corrcclura  opus  non  cssc  spontc  apparet, 
Dc  IIIo  parllculac  aii  usu  post  sive  coiifcr  siinilli- 
nuim  lucum  Taciii  (ann.  l-i,   59):  «Plautum  ca  non 


moverc,  sive  nullani  opem  provldebat  incrmls  atquc 
cxsnl,  scu  tacdio  aniblguac  spei ,  an  ainorc  con- 
jugls  ct  llbcroriiin";  ])Iura  dabit  Oiidcndorpius  (ad 
Appulcji   mct.  S,  p.  373). 

prolueral]   Virgilius   (Acn.  1,  738): 

)>i7/e  impiger  hatisit 

Sputnanlem  palcram  et  pletio    se  proluit  auro» ; 

Iloratius    (Sat.  2,    4,    27): 

«leni  praecordia  mulso 

Prohicris  nielitisu; 

Pcrsius   (prolog.   1): 

oNec  fonte  labra  prolui   cahallitiO" } 
Prudcntius  (in  Syniinacb.  1,   126): 

njtlqtie  avidus  vini  tiiulto  sc  prolult  haustu.v 

hlandtini\  In  MS.  glandtim  fiiit,  postca  correc- 
tuiu  cst  clandutn.  Clarlssiinns  autcm  juvcnls  Fr.  Ti- 
liobroga  in  MS.,  quo  ille  nsus  cst  in  Gcrmanla, 
qul  plcruinquc  cuin  nico  consonat,  tcstatur  Iiivcnlsse 
clanqutn.  Sanc  in  Glossarlo  vctcri  Jcgo :  »clangii 
et  clangor,  rjX^^  6a/.:tl.yyoQ.«  An  ibi  dangtmi 
legcnduin  sit  iicscio ,  lioc  scio  ita  accipl  possc, 
queinadnioduin  tonitrnm  et  ionitru  diclnins,  ct  si 
qua  siniilia.  Grot.  —  Codiccs  ctiain  Monaccusls  (C) 
ct  Darnistattcnsis  (jlandum  cxbibent,  quod  tanien 
quuin  scnsn  carcat,  a  iilgataiii  rctinerc  salius  duxi, 
qiia  jociis  3IartianI  Ingcnlo  locique  colorc  non  in- 
digniis  conllucliir. 


Martiani  Capcllae  lib.  VIII.  §.  804.  653 

rapicluli  sonitii  raiicitate  concussi  codcm  sc  quamplures  convertcre  clivi,  sc- 
nisquc  proflantis  somnum  atquc  humcntis  crapulae  exundationc  conspccta, 
risus  circumstantium  co  maxime  quo  claudcbatur  cxcussus.  Tunc  quoniam 
crcdita  jocos  nuptialis  licentia  non  vetarc,  fanmlitium  Veneris  vcrnaculaccjue 
Bromialcs  tantos  cacbinnos  concussis  admodum  tulcrc  singultibus,  ut  quam- 
plurcs  alios  connisos  cobiberc  risum  hoc  maximc  in  pctulantis  proruptionis 
sonitum  cflusiquc  cacbinni  Hbcntiam  provocarint.  Dcniquc,  iit  scmper  impaticns 
atcjue  invcrecundus,  procax  ac  protcrvus  assultibus  ad  eum  alacer  Cupido 
atque  bilarus  accucurrit,  atquc  ut  depile  rubclhimquc  calvitium  scncx  bacuhim 
acchnatus  afTixcrat,  pahnae  vcrbcre  pcrcrcpantis  apploso  coquc  sonitu  rccla- 
mantis,  risum  vchit  ctiam  pcrmissum  pacnc  omnibus  suscitavit. 

Tunc  vix  scnex  rcchisis         ,  80o 

Crepcrum  videns  ocehis 

raplduli^  ITeinsiiis  (apud   Dracl;cnI)orcli.  ad  SI-  {nverecundits]     Codcx    RcicLcnaucnsis    invere- 

liiini  Ital.   p.  508)   pro   morc  suo    aiiducior    ariduli  cundis,   nialc. 

legi  Tult;   quojuic,  doctl  videant.   rVcc   Grolii  con-  accucurril]    Sic  codices  Monacensis  (C)  ct  Rcl- 

jcclura  opus  csse  videtur,  qua  paulo  ante  strepore  cLenaucnsis,   nielius  quam  pracsens  in  editis,  quia 

legenduin  pro  icrrore  suasit,   licct   ct  codcx  Mona-  siiscilavit  scquituv. 

ccnsis  (C)  paritcr  atque  Illius  MS.  sterope  cxLIbcat,  calvitium]Uoc  anliqiiltus  in  stultitiae  signumac- 

proflantis]  Virsdins  (Aen.  9,    326):  ccptum  cssc  uioncnt  iutcrprctcs  ad  Pcrsiiini  (I,  50). 

—  "toto  proflabat  pcctore  somnum.u  baculum]    Primo   adspcctu    magis   anldet  lectio 

Cclcrum  somno   pro  somnnm    rcqiiirl   quivis    vldct.  l,i    inarginc    posita    baculo;    vcrumtamen    vulgatam 

exnndatione]    Alios    e.vudatione  legerc   margini  ictiniii,   qiiia   accusativus   pariter  atquc  post  insur- 

adscriptiiin    cst,    quod    e.vsudatione    cssc    conjlclo^  Qcre  (§.  7a5)  ab   affujere  penderc   possc  videbatur. 

iuagis  faineii  placet  ob  majorem   vim   vulgata.  3IuIto   ctiam  minus  affli.xerat  Icgendiim  cx  inarginc 

in  petuUtntis]    Vulgo   impelulanlis ,    cujns  in  lo-  pro  affi.verat. 

cuin  quod  jaiu  Groliiis  scribeiiduni  cssc  Intellexcrat  reclatnanlis]  Nimlrnm  pahnae  verberis  vebemcn- 

ex  codicc  ileiciienaucnsl  rcslitui.  tia  quasi    rcsouantis.     Construc :    »apploso    verberc 

libentium]    Sic   ct    margo    Grotiaiia    ct  codiccs  palmae  pcrcrcpanlis  coquc  sonitu  rcclamanlis. « 

Lcldcnscs  tcste  Oudcndorplo  (ad  Appul.  I,  p.  32).  creperum]    Vldc    supra  (§-2.    116).     Ccterum 

Vu5go  licentiam ,    quod  etsi  fcrrl  possit,  tamcn  illa  confcrcnda   egregia  crapnlantis  descrlptio  apud   Ru- 

!cctio  cxntiisllior  vidclur.  Plaiitiis  (Sticb.  2,   1,  3):  tillum  Lupuiu    (2,    7j    p.  101),   ubi   plura  Rubir 

«ilaqiic  pcctus  oiuistum  porlo  tuhculia  Iaetltiaqiic.«  hcniiis. 

80 


636  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  806. 

miniis  sensus  quam  nominis  pecudalis,  hujus  incongrui  risus  adjectione  desipere 
vel  dementirc  cocpisti?  An  tandem  non  dispensas  in  Joviali  cacbinnos  te 
movisse  concilio,  verendumque  esse  sub  divum  Palladiaque  censura  assimu- 
807  lare  quemquam  vel  cerritulum  garrientcm?  At  quo  etiam  tcmpore  Cupido 
vel  Satyrus  petulantis  ausus  procacitate  dissiliunt?  Nempe  quum  virgo 
siderea  pulcliriorque  dotalium  in  istam  venerabilem  curiam  ac  deorum  ven- 
tura  conspectus!  Apagesis  nec  post  hacc  nugales  ausus  lege  hymenaea  et 
culpae  velamine  hcentis 'obnuberis!  Sahem  Prieniae  ausculta  nihihim  gravate 
scntentiae:  M^  Svog  P.vgag  xaiQov  yvoj&co.  Tam  tristibus  asperisque  Saturae  aho- 
quin  lepidulae  verberibus  demulctatisj  cum  excusamentis  admissi  vehu  procacis 

(lcmcnlirc^    Reccpi ,    qiiod   Groliiis   iii   margiiie  nj<//«/eA']   Reduxi  qiiod  iii  mar^ijicm  Grotiiis  re- 

[losucrat,    pro   ileineiilnj e    duhlac   auctoritalis  voca-  jcccrat;    vnlgo    jiKjales:,      at    cx    Salurac   scnlentia 

Lulo.   Dcmenlit  est  apud  Lactantiuin  (iustit.  4,  27);  Hlarfiani  ausus   nc  jugaii  quidcm   sivc  nnpliali  lcgc 

addc   Stcplianiuin  (ad  Saxon.  p.  155).  dcfcndi  possunt,  sed  mcrae  nugae  sunt. 

an  /rtufJem]  Lege  nain  tandcni. "  Sisius  (in  Gurl.  5fl//eiii]   Lego  totam  Laiic  pcriodon,   et  fcliclter 

an.  P.  4,   p.  10).  —   Al   vcro   in   nullo    codice  ita  (ni  fallor)  reslituo:   »SaItcm  Prienciac    ansculta  ni- 

lcgitur,  scnsusquc  vulgatac  satis  intclligitur.   Melior  Iiiliim  gravatus    scntenfiac,   ct    ei  (iv    bvOQ  Avpag 

ejusdcm  conjcctura  est,   qua  mox  veliil  pro  vet  le-  ei  xaiQOv    yvco&C",    vel    cum    MS.    «et   ni   ovog 

gcndum  suasit;  sed  codiccs  iiiliil  inutant.  2vQag«   ctc.    Tribnit  sentcnliam   Bianfi,   quam  alii 

at  (jno]  Forte  Icgcndum  ac  (jno.Svsivs  (ibidcm).  Pittaco,    quemadmodum  illam  yvco-&i  6cwr6i'  qui- 

—   Grotii    lcctio    at    qxio   codeui    rcdit;    anteriores  dain  Cliiloni,   quidam  Soloni  ascribunt,   ut  et  illaia 

editioncs  a  qno  liabcbant.  rt?.og  OQqv  filov.   Vid.  Aus.  Lnd.  Sap.  in  Ludio. 

post  /inec]   MS.    post    id   lincc ,  lcgc   postiilhac.  Ghot. —  Locnin   dubium   et  aliquatenus  certe   cor- 

Poslidliac    diciinus    quciiiadmodum    antidhac ,    quac  ruplum    rcliqui,    qnalcm    in   cdifis   inveni.    De  ijiso 

vox  rcstitucnda    fragmcnfo   illi,   qtiod    cilat  Nonius  provcrbio  oVog  XvQag   vide   Erasmiim  (in  adag.  i, 

\n   vocc   flrijindcmia.    Legendum  cnim:  4,    33;    p.   115). 

«Qiiid  tristioreni   video    te    esse    (jnani  antldhac,  (lemnlclatis]   l^vgc  demnlcatns ,  quomodo  eincn- 

L(impadio?«  da>it  similcin    Taeiti  sui  locuin  Lipsius,  cni    enco- 

Hodie  ante  ad  hacc   in  plcrisquc  codlcibus  lcgitur.  niium  non  addo,    iie  plus  laudlbus   dcfrabam  quain 

Gr.oT. —   In  mco  Nonii  cxcmplo    (1,  p.  187.  Par.  addam.    GIoss.  Isidori:  ncommulcat,   conculcat,  col- 

ICI  i  Mcrc.)  antidhac  lcgitur.  Simili  varictatc  nostro  ludltn;   et  alibi:  »mulcat  piignls  vcl  calcibus  cacdit. « 

in    loco  Grotins  post  ad    haec   scripsit,   in  marginc  GnoT. —  Alios  dcmnlijalis ,   alios  divnljalis  legerc 

post  id  haec   notavit,   codex  aufcm  RelcLcnaucnsis  idem    raargini    adscripsit;     qiiaruni    tanien    omnlum 

posl  Jtaec  cxbibuit,  quod   rcccpi.         *  lcctlonuiu    optlma   est   quaiu  ipse  proposuit,   modo 


Martiani  Capellac  lib.  VIII.  §.  807.  637 

involutus,    taudem  quae  pucllarum  intromittonda  paratur  inquiro.     Ac  sic  illa 
nondum  stomacho  sencscente,    quo  in  mc  inveliebatur,  exorsa: 

Astrigerae  jam  sedis  iter  cursumque  polorura,  808 

Et  sacra  multivagos  qua   tolkuit  sidera  flexus, 

Dicere  tempus  adest;    vidco  splendescere  pulsu 

Icta  corusciferi  subito  laqucaria   coeli: 

Illic  bis  septem  solitus  servare  Triones 

Pastor  Hyperborea  rcsplcndct  lucc  Bootcs; 

Hinc  qua  devexo  tcllus  subducitur  axe, 

Ignoto  Canopos  sese  infcrt  fulgidus  astro; 

Phocbeos  pariter  currus  rapidosque  meatus, 

Et  toties  variae  flammantia  cornua  Lunae, 

Quin  etiam  mcdios  quos  nectunt  cuhuina  circos, 

Obhquc  et  rutihs   quo  se  rapit  orbita  signis, 

Cernere  jam   videor;    tu  fingcre  hidicra  praestas, 

Vihaque  astriloquae  praefcrs  commenta  puchae! 
Taha   adhuc   canente  Satura,    vctitus  iUe  ac  durissime  castigatus  denuo  801) 
me   risus  invasit.     Euge,  inquam,   Satura  mc  ante  poctriam  fecit  colere!    Coe- 

codiccs   addlcercnt.    Miro   coutra  modo  tcxfuiu  cor-  frtno/>o5]  Vidc  noslrura  snpra  (S.o93.  G08.  69G) 

nipit  iu  sequcntibus  pcr  lcctiouem  involvunhir,   cu-  ct  infra  (§.  838). 

jiis   in   locuin    non    dubitavl    anteriornm    cditionuin  cwtns\    Grotius    cdidlt   curstis ,   quod  Improbat 

lectioncm    involuttis  rcstitucrc.    Involttliis   dicit  eo-  Bnrmaiinus    (antliol.   Lat,  II,    p.  697  f.)    et   ccrte 

dcra  scnsu    quo   Horafius    (od.  3,    29,   if4):  »mca  anfcriorcs  cdltioncs  Labcbant  currtis. 

ylrtule  me  invotvoii,  Id  cst  ttteor ,  ilefenito,  ut  com-  ohlii/ue]  Alia   lcctio   jn  margine    est    ohliriiiet, 

modc  ad   deprccafioncm  quoquc  trabl  possit.  contra    mctrum    paritcr  ac   sensum.     De   aeqiiaforis 

senescente]   iVonduin  sedafa  Ira.VuLCAX.  ct  cclipticcs   circulis   loquifur  Martianus,   quos    rac- 

siihito]   Codex  Darmstattcnsls   uhi  tunc ,  confra  dios  culinina  necfunt,    id  cst   qul  in  puncfis   acqiil- 

mefruiu.  noctialibus    cobacrent,    Ilcct  ccliptlce    cuiii   zodlaco 

pastor]   Mcliorcm   lccflonem,   quam   Grotias  ad  obliquum  sitiim   babcat. 

margincm   rcjcclt,    praefnli,   adstlpulantibus  codicl-  prnestas]  Id   cst:  ntu   mcUor,  aptlor  cs  ad  lu- 

bus  Monacensl  (C),  Darmstattensl,  ct  Rcicbcnaucnsi.  dlcra   fingcnda.« 
JViilgo  plaustro.  ante  poi-friam]  Fortassc  artem  poi-ticain. 


658  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  809. 

pistinc  Permessiaci  gurgitis  sitire  fontes?  Jamne  fulgores  prae^ndes  et  vultus 
deorum?  Sed  ubi  illud  repcnte  discessit,  quod  irrisoria  semper  lcpidaque 
versutia  inter  insana  sempcr  deridebas  vatuni  tumores,  dicabulis  cavillantibus 
saleque  ccuteuta,  nec  niinus  poetarum  rbctorumque  cotburno  inter  lympbatica 
dcrebcto;  quod  rabido  fervebas  cerebrosa  motu,  ac  me  Sileni  somnum  ri- 
dentem  censorio  clangore  superciliosior  increpabas?  Ergone  figmenta  dimoveam 
et  niliil  lcporis  jocique  permixti  taediuin  auscultantium  recreabit?  PcHgni  de 
cctero  juvcnis  versiculo  resipisce,  ct  ni  tragicum  corrugaris,  ride,  si  sapis, 
810  o  puolla  ride!  His  nie  Saturaque  mea  alterna  diutule  objurgatione  rixatis, 
aliam  dotalium  virginum  Dcbus  introniissurus  egrcditur.  Et  ecce  globus  qui- 
dam  lucis  aelbereae,  et  concava  perspicui  ignis  aggestio,  ut  apparcbat,  inlra 
se  quaudam  virginem  claudens,  niiti  vertigine  sensim  volutus  illabitur.  Quo 
candore  luniinis  propinquantis  plures  irradiati  refulsere  divi,  fatalesque  maxime, 
ciuorum  cliam  babitus  motusque  et  quidquid  in  his  ignotum  credebatur  emicuit; 
tuuc  et  ipsa  cxtimi  coeli  contextio  ejusdem  lucis  fulgoribus  revibravit.  Quo 
miraculo  stupcfacti    aerii,    terrestres,     marinique  divi,    et  si   quos   clausa   tel- 

Permessiaci  gurgilis^   IJ   est  Mtisarum.   Scrvius  ergone^   Reccpi  lcctioncm  a  Grotio  iii  inargine 

(ail   Virgil.   ecl.  10,    12):  nCalliinacLiis  jiganippen  notataiu,    (pac    liiiicc  sensni    convcuit;   viiigo   ergo 

iuutciu  csse  ait  Permessi  iluiuiiiis«,    uude  ct  Ciau-  nec. 

tliaiius  (dc  laudc  Scrcu.  8):  Peligni^   Epigranimatograplius: 

nFons  Aganippca   PcrmessiJos  cducat  unda«  n/fiVif,  *i   sapis ,    o  pnella,  ride 

Boeotiae  fluviuui  fuisse  Hcliconi  vicinum  ex  Stra-  PeUgnus ,  puto,  dixerat  poeta.« 

bonc  (9,    p.  407   Cas.)  disciuius.    Alii  Parmessttm  Grot. —  EpigraiusnatograpLl  noiuine  Martialcin  (2, 

scriLunt,    quocirca   Miitzcllius    (de   cmend.  TLeog.  53)  inlclliglt,    qiil  Ovidii  patriac  itcruni  (I,  62,  G) 

Ilcsiod.     p.  35)  nilili  diiLitat,    quln    apud   uostriim  meiuiuit  vcrLis :  ))?fasouc  Peliyni  sonantn 

quoquc   cx  antiquissiniorum  liLrorum   ilde  Parmes-  aggestio^    Sic  liLro  II  dc  spLacra  Luuac:   «tri- 

siaci   legcudum  sit.  formis    ctiaiu    discolorque    vertigo    tcrriLili    quadam 

vatum   tumores^   IVon    duLito   quln   Pcrsil  (sat.  inajcstatc  rutiiaLat;   qiiac  licet  cornigera  et  aspcra 

y,    1)    potissimum  locum  Martiauus  rcspexcrlt:  vidcrctur  a<j(jestionilusv  cct.  Grot. 

^^YatlLus    hic    mos    est,     centum    sibi    poscere  miti  vertigine]   Leui  volatu.  Vilcax.  —    Iinmo 

voces"    ctc.  rotatione.   Claudiauus  (iu  Eutrop.  2,  SSO): 

^•ahido\   Sic   Grotlusj   autcrlorcs  rapido ,    niinus  «Qiiis  nielius  vibrala  puer  vcrliginc  niolli 

cammodc.  Jlcmbra  rotet"    cet. 


Martiani  Capellae  lib.  VIII.   §.  810.  639 

luris  operiunt,  Astraeamque  Urauicn  certe  Libyssaui  apparuisse  rati,  locuui 
consessionis  houoratissime  praebuere.  Et  ecce  subito  prosilit  quaeclam  gemmata,  811 
nec  niinus  totis  artubus  dcceuter  oculca.  Huic  sidereus  vertex,  vibrantosque 
crines;  verum  alae  cum  pennis  hyalinis  et  vohtandi  per  mundum  remigia 
crebrius  aurata  crispantur.  Gestabat  iu  manu  cubitalem  fulgontemque  men- 
suram,  in  aha  hbrum,  in  quo  praemetata  divum  itinera  et  cursus  recursusquc 
siderci  cum  ipsis  polorum  cardinibus  praenotati  ex  metalhs  diversicoloribus 
apparebant.  Quae  ubi  in  medium  quam  pluribus  sibi  diis  arridentibus  vonit, 
ceteris  pulchritudinem  splendoremque  ejus  admirantibus,  ita  coepit:  Multao  Hl'-! 
admodum  rationis  nec  cjusdem  despicabilis  temnendaeque  contuitu  me,  s'\ 
qua  sunt  industriac  nostrae  opera,  convenerat  reticere.  Hacc  cnim  vere- 
cundae  arbitror  probitatis,  motus  cursusque  proprios  ipsis  edissercrc  qui  mo- 
ventur,  doccreque  deos  vclle  quod  n^ciunt;  tum  ctiam,  quod  pcr  immcnsa 
spatia  seculorum,  nc  profana  loquacitate  vulgarer,  Aegjptiorum  clausa 
adytis  occulebar.  Quippe  quadringenla  ferme  annorum  millia  ihic  reverenti 
observatione  delitui;    atque   utinam    post    diluvialis    constcrnationis    excursum, 

u^A'<rae«m«»e]  Fortc  si  vcsligla  BasIIecnsls  liceat  enini    contuittis    cdiilerat;    aLIativo    restituto    iiiliil 

scqui:    uAstraeainque,    ant   Uranlcn  ccrte  Libyssain  ililficultatis,    opluor,   inaneLit. 

apparuissc  rati.u     Astraea  eniui   astris  a  quILusiIam  qui  inovenluv^  Alios   moverunl   legere  niargini 

pracesse   putatur,    ut    Uranic    (quani   oL   Atlanlcni  Grotius  adscrlpslt^   at  Iiacc  corrccllo  cst  scioli,   qui 

Llbyssain  vocaf)  coeloridque  noniina  doccnt. GnoT.  Ignoraret    Martiano    deos    ipsos    pro    slderlbus    sive 

—  Sed  cnr  niale  cdldlt  astreantemffne '1   Antcriores  astris  csse  (vide  §.  03.  97.   I2t)), 

enini    edilioiics   jam  ^htraeannjue  habebant,    quod  Aerjyptiorimi\   Dc  Acgyptlis  astronomiae  invcn- 

non    nisi    cpitheton    Uraniac    csse    supcrior    locus  fdriLus   vidc    quae   alio   loco  (In   palacogr.  crif.  lll, 

(§.  28)    docct,    iiLi    leginnis    Uranlaiu  prae  cetcris  §.  I5i)  dlsputavi;    quILus  adde  Platonein  (cplnoin, 

Musls    siLi    attrlLuissc  «stellantis   mundi    spLacram  p.  980  Stepli.). 

extiinam.»  ffuadringentaj   AJii,    tcste   Grotio  in  margmcy 

oculeaj  Vide  siiperloreni  nofam  (ad  §.66),   uLI  quadraijinla, 

ctiani  dc  Lyallno  Go'ore,  qucm  sequcntia  incmoranf,  diluvialis]   Iinltafus  nostrnm  Saxo  Graininafrpiis 

dictum  cst.  (in    praef.    p.  4   f.  StcpL.)   »posf   dlluvlalis    Iniuida- 

contuitu  me]  Forfc  cx  lituris  MS. :  nMnlfae  ad-  tlonis  excursumn  scripslt,  Ccterum  apparef  Martia- 

modum   rafionis    ncc  cjusdein   dcsplcabilis   tcmncn-  nuin  Lic  ad  Plafonis  Timacum  (p.  22.  23)  resplcerc,, 

dacque    contuimine,    si   quacii  cct,  Grot. —    Ipse  nbi   non  modo  de   dlluviis  antiqiiis,    scd  etraoi  de 


G40  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  812. 

Athenaramqno  nrbem  longa  intcrcapedine  restitutam,  uullae  me  in  Graecia 
terrestres  iilcccbrae,  nec  jactantcs  crinitoram  scopas  palliolos  non  tegendam 
potius  quam  divulgandam  cognovissent!  Nunquam  profecto  itincris  rationes 
reditusque  vestri  in  notitiam  hominum  ac  mortahum  curarum  illuviem  per- 
815  venircnt.  Scd  quoniam  utcunque  in  Grajam  notitiam  errabunda  pcrvcni,  suf- 
ficere  oportuit  quidquid  ab  Eratosthene,  Ptolemaeo,  Hipparcho,  cctcrisque 
vulgatum,  ne  me  iiltra  loquendi  ncccssitas  ingravaret.  Tamcn  quia  me 
aUimnantis  erudientisque  Cyllenii  reticere  non  permittit  officium,  nostrique 
studii  secreta  discludcre  sollertia  quoque  nubcntis  invitat;  apud  vos,  supcri 
coelestesquc,    qui  vestra  recensebitis  meacula,  non  tacebo. 

DE   MUNDO. 

814  Mundus  igitur,  ex  quatuor  clemcntis  iisdemque  totis  in  sphaerae  modum 

Athcuaruin   nntlqiiltatc    sermo  cst,    quae  vcl  ipsain  cxliibet.    Sensuni  partini  jaiu  perspcxit  Grotius,  iu 

Aegj'pfum  ae(]iiet  omncmque  diluviorum  menioriaiii  co   tantuin  lapsus,   qiiod  divnlgandam  potius  anam 

Joiige   superet;    llcct    non   eodem    quo  postea  loco  tegendam  dixit,   quuiu   Martianus    tegendam  potiiis 

scd  in  Bocotia  ad  Copaidcm  laeum  sitae  fuisse  di-  (juam  divuhjandam  vclit;   quarc  si  qtiid  conjccturac 

cantur,  ubi   quum  Ogygc  rcge   diluvio    liaustae  cs-  dandum,    conteyendnm    lcgcrim  pro  nou  tei/endam. 

scnt,    post    lousruin    tcmnoris   intervalluni  restitutas  „     .  ,.,.      -■   •-        ,..        ,  ,.^  ... 

'    *  °  *^  Orajam  notittani  \   lii  cditis  ndilitum  crat  noini- 

csse  tradiint  fconf.  Sfraho  9,   p.  407   Cas.  Pausan.  ,  ■   r^     ,•  r»  i      i       •  -»ic- 

^  '    *  nitmf  ad  quod  lirofius:   i)Uele   liominum  ctiin  jlS. 

9,    24,    ii.    Mallcr   Orchom,    p.  129   scq.).    Quod     „  .  ,  .,•,■,• 

*  .  tirror  cx  eo  natus  quou  supra  in  notiliam  honnnum 

jaitur  alios  lcffcre   in   mara;iul   Grotius   notavit   ma-      ,.       .        t^    •  ■  •  •.       .•■ 
"^  °  dixcrit.n    Umisi  igifur  illaiu  vocem. 

iernariim  pro  Athenariim,    nihili  cssc  patct. 

crinitorum  S(o/>«*]   Fortc:   »ncc  jactantcs  crlni-  meacida]   Rectc  sic  margo  Grotiana  ct  codiees 

torum  scopae  palliolis  non  fcgcr.dam»   ctc.   ninam,  Reichcnaucnsls,  Darmstattcnsls,   et  Monaccnsis  (C). 

Liquit,   iie   post  tUluvIuni  quldcm  nullae  nic  phlloso-  Pesslme  in   editis  erat  meiacula.  Oudcndor|)ius  (ad 

phorum  ((luos  crinltos  clegantcr  vocat)  speculalioncs  Appulej.  I,   p.  807)  ctiam  rectam  lectionem  in  ve- 

,1  .     /'<'      _j   '\  •         »   !•     1        1  tustlsslmls  rcncriri  codiciLns   tcstatur. 

seu  tlicorcmata  (0>iO.Tt<t)  cognovisscnt  divulgnndam  l 

potiiis   qnam  palllolis  (quibus    ntebantnr  sapicntcs)  iisdcmijuc  toiis]   Huc  pcrtinct  iu  prlmls  Platonls 

tcgcudam.  Cp.ot.  —     Locum    impcdiflssiinuni    Intc-  locus    (iu  Tlmaco  p.  32):  zcov  &£    di]   terxciocov 

gruni  servarc  qiiaiu  corrlgcndo   ctiam  magis  tnrbarc  f  V   '6/.OV  sxadvov    £l/.T];i/£V    i^   TOV   xofffiov    6v- 

inalui,  pracscrflm  quum  lu  codicibus  nihi!  pracsldll  6ra6t<;'    £X  yc<Q  JtVQog  Jtavroq  vdarog  re  y,ul 

sit,  nlsl  qiiod  DarmsfaUcnsis  tefjetida  el  divvlijiinda  ciigog  r.al  yrjg  ^vvE6rrj6ev  avrov  6  ^vvi^rag. 


Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  814.  611 

globatus,  terrani  in  mcdio  inioque  dcfixam  aetcrnis  coeli  raptibus  circum- 
currens  circulari  quadam  ratione  discriminat.  Quanquam  auscultare  physicis 
in  ipso  adstruendi  limine  non  dedigner,  qui  subtilium  corporum  teneritudinem 
suis  coactiJjus  circumductam  in  quasdam  scctas  vias  et  circulorum  intercape- 
dincs  non  acstimant  disparari,  scd  suis  fluctibus  adhaerentes  naturas  undique- 
secus  globoso  ambitu  orbibusque  dinPundi.  Quarum  circa  medium,  quod  dixcre 
centron,  aquae  prinium,  acrisque  sequens,  terlium  ignis  cynia  commemorant; 
et  tunc  quinto  quodam  corporeae  substantiae  temperanicnto  acthereos  circum- 
volare  fulgores,  quo  loco  SoHs  Lunac  ac  siderum  signilbrique  orbis  se  obH- 
quitas  circumducit,  quod  y^vx/.o(poQrjTi,Kdv  y.vtxa  gymnasia  rctulcrunt;  cujus  naturae 

fiiQOQ    ovdsv    ovdsfog   ovds   dvvafuv   1'^co^ev  caljiilorum  vcliut  sclo,    nlsi  conjiinctls  diiobus  prlo- 

VJtoP.iJtcov  X.    T.   2.  rlbus,    ct   d    in   c/,    qiil    facilis    Japsiis   fiiit,    coni- 

fflobatus]   Rcstitul  anteilonim  edltlonum  lectlo-  mutato,   Ita  legas:  iicyclopborctlcum  cyina«,  Graccc 

nem;   Grotius  nescio  «lule  glohalis.  KVxXo(pOQr]TLY,6v  xvfj.a.  Vixcan.  —    Vlr  clarlssi- 

in  medio  imofiuej  Vide  snpcriorcs  iiolas  (§.  384.  ums  B.  Vuleanius  legit  cijdo  foteticon  cyma  ,    qiii- 

599).  cuin  cousciitit    meus   manuscrlptus;    qiiod   ut  intel- 

Wi*c)i»i/nfl/]  Conjicerc  quis  posslt  discriv.inatur ;  ligatiir    scicndum    cst    pbvslcos    Graccos    clcmcnta 

scil    rccogitandum    est   cosdcm    in    tcrra    quos    In ,  A£n:TOfJ.£Qrj,     iguem ,     acrcm,    aquamque,    sed    et 

mundo  clrculos  a  pliysicis  statui.  Ipsum    aetbcra    xvLlCiTa   vocasse.    Sic  supra  it/nis 

fuctibns  adltaerentes]   lu  bauc   sententlam   dls-  cyma   commemorant    (ita    enim    ibl  Icgo    cum  MS. 

pHtat  Aristotcles  (dc  coelo  2,  8  scqu.).  Prura  dablt  non   commemorat)  quod  ct  elegantlsslme  obscrvavlt 

Acbillus  Tatlus  (ad  Asat.  A  in  Pctav.  Uranol.  p.  12G).  vir  Incomparabilis  Ilcrmolaus  Barbarus.  Vocc  autem 

Addc  vitae  Pytbagorae   scriptorcm  (p.  GO  Rittcrsli.).  xvxAo(pOQi]Tcy.co    utitur  Atlienagoras,    ct   quisquls 

undifjnesecus  ]     Codex    Etteubciininunsterlensls  IUc  taiidcm  cst  doctisslinus  libclli  de  |inijndo  auctor. 

secius^  pcrperam  (§.  o99.  601.  622.  724.  863).  Grot. —  Rcicbenauensls  codcx  rectam  pracbet  lec- 

commemorant]     SIc    codcx    Grotlanusj    vulgo  tionem,    tametsi  Latlnis   scriptam  literis,  quam  re- 

co»n7nemorat.  cepL      Idem    cst    xvx2.0(pOQTjTLx6v    dcof.ia    apud 

tunc    aninto]    Vnlgo    nunc,    quod    corresl   cx  Sextum    Einpirlcura    (liypotyp.    Pyrrji.  5,   4,    51), 

codlcibns     Ettcnbeimmiinsterlensl,     Reicbenauensl ,  ubl  vidc  FaLrlcIiim  (p.  136),   quacque  nos  Ipsl  plu- 

Darmstattcnsi,   et  Monaccusl  altcro  (C);    scd  quod  rlbus  locis  dc  quinta  csscntla  sivc  actberc  cx  mentc 

mox  Ettcnbeimmnnsterlensls    pracbuit    (juinto    loco  Arlstolelis  disscrulmus. 
fjtiosdam,  librarli  uianiim  intcrpolatrlccm  rcdolet  (jtjmnasia]    Id    cst  philosophonnn  scholae ,     nt 

}(VyJ.0(pOQT]Tiy.dv  zvfxa]  Cido  foreiicus  cyma,  apiid  Clccroncm  (de  orat,    1,  13).  Aristotclcm  enlm 

locus  corruplissiraus.  Neqiic  qiild  bacc  monstra  vo-  notiun   cst   In  Lycco  docuisse. 

81 


642  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  814. 

tranquillitas  ctiam  illom  cxtimum  tenet  ambitioremque  cursum,  qui  ex  eo, 
815  quod  nullis  sideribus  occultatur,  ava6tQoq  perhibetur.  Si  igitur  sui  similis 
omnis  circumagcntium  naturarum  ambitus  reperitur,  nulli  possunt  acthcreum 
tractitm  circuli  variare.  Nos  igitur  circulos  non  ita  dicemus,  ut  linquentis 
naturae  discrimiua  corpulenta  fingamus,  scd  ut  adscensus  dcscensusque  ad 
nos  errantium  dcmonstremus.  Neque  cnira  vel  axem  polosque,  quos  iu  sphaera 
aenca,  quae  vAqyxoxi]  dicitur,  ad  inteHigentiae  compendia  affixere  mortalcs,  ego 
robori  rnundanae  rationis  apponam,  quum  nihil  sohdius  tcrra  sit,  quod  cam 
valeat  sustinere;  deinde  quum  poh  vchit  pcrforatae  cxterioris  sphaerae  cavernis 

occxillnUu^   Forlean    oculaltir.     Sic  snpra:  »ncc  Potcst    tanicn    etiam    viilgata   Jta   cxpllcan,   ut  cii- 

iiiiniis    totis    arlirl)iis     (Icccntcr   oviilea.»     Sivc    quod  ciilos  disciimlua  corpulenta  iiaturae  liiifjiiere,  id  cst 

astra  oenlis  coniparantiir,   iit  (jiicmadinoduni  Pliiiiiis  qiiasi  naturain  ipsani   siiigiiiaruiii  spiiacraruni  discri- 

lib.  XXXIV  capitc   octavo  jistatuaai  ercetam    ovula-  niinc   diriincrc   infenigainsis. 

tissimo  in  loco»   testatur.  GnoT. —    Ingcniosa  con-  y.iQyMTl)]   Manuscriptus    tricote ,     lcgo  cricoie. 

jectura,  pracsertim  quum  aliis  in  libris  legl  videatur  Aiilus  Geliiiis  lih.  5,   c.   10  de   circiilis  qnibusdam 

occulalur,    ut    ir!se    Grotius    cdidit;    attamcn    aiiti-  luqucns  ait:  nscd    cos    in   spliacra,    quac   y.niy.cOT7j 

quioruni  cdilionnin  lcctionem  rcstitucre  non  dubita-  dicilur,     propter  l)revitatC!U   non    inessc.K     Dicta   a 

viniiis,   quippc    adeo    eleganiiorein,    quiini  pcr  pro-  y.Qiy.og,   quod    circulum     signilicat.     Glossa:     »Cir- 

hpsin   oecullari  dicatnr,   quac  uuUis   sidcribus  illii-  cjsliis,      y.vxAog    1]    y.QixoQ.^'  Grot.  —     Edidcrat 

strctnr.  scilicct    circile.     Scd   codex   Monacensis    (C)   habet 

CiVadTpog]    Ita  ct  Aristides   Qiiinctilianus  (dc  circo^e,    ciijus    lcctioncm     oranlbus    illis    nicliorem 

mnsica   I.  3,   p.  13o  Mcibom.):  ..Scptom  eninm  in-  leccpi.  Quod  eniin  rcliqiiis  Graccis  yQixog..   id  Do- 

qnit  uplanetis  octavus  cst  zodiacus;   nona  vcro  quae  riensibus   ytQy.og  (v.    Gregor.    Corinth.   de    diulcet. 

stcllis  carcus   {avadXQog)  spliacra  appcllatur.n  p.  360  Scliacf.),   neqne  rcliquos  Graecos  eo   absti- 

nniuvamm^    Reposni     c\    anliijuioribus,     quod  niiissc    ostendit  Aescbyli   locns   (in   Prom.    v.    74): 

apud  Grotis  in  per  errorcm ,   iit  vidctur,  in  ualiiram  (jyj/.')]  3s    yuQy.CoCov  /3i(X.     Pcrmulta   esse  lerba, 

corrupfusn   crat.  ia  quibus  ilLiruin   litcrarnin  transpositio  advertatur, 

liiUjuculcs]    Sahnasiiss    (ad   Solin.    p.  823)   cor-  Maittairc  (dc   dial.  Gr.  p.  4)  ct  Mattbiac  (in   gramni. 

rigit  Vujueutis  ,   e\plicatquc  «liquentem  nalura.A  :e  V- ^^)   ostcnderunt,   quorum  excniplis   addcre  licct 

tbcrcam    sivc    coclcslcm,    iii    qua    niilla   corpulcuta  Corcodilus  et  Crocodilus.   Cetcrum   malc  codex  Et- 

ac  solida  discrimina,   nt  siint  circuli  qiii  in  spbacra  tcnbcimnuinsfcriensis    oniisit    vocein    aeuea;    spec- 

acnca  quae  yoiy.coTt)   dicitur,   adlingi   solcnt»;    scd  tatnr  cnim  illa  Sj)baera  artificiosa  ab  Arcbimedc  in- 

invitis  codicibr.s  nibil  niuto,  neqne  luiifari  qiiidquaiu  vcnla,   dc   qua  supra  (§.  KSJi). 

ncccsse  erlt,   nisl   Unqucntis  id  est  iHn-uae  nnlurae  su<:tinere]   Egrcgic  Maniiiiis  (I,   1G8)  de  tcrra : 

ifcraui  psM-  snolepsin  dixissc  ^^larfianiim  conjicianuis.  oldcirco  tnanct  stabilis ,    quia  loius  ah  iUa 


Martlani  Capellac  lib.  VIII.  §.  81o.  643 

emineant,  ct  hiatus  quidam  cardinesquc  fingantur,  quod  ulique  sublilibus 
aetlicreisquc  accidcrc  non  potuisse  compertum.  Sicubi  igitur  intelb"gentiae  81(> 
cdissertandiquc  prdposito  vel  axem  vel  polos  vcl  circulos  pcrhibebo,  idcah 
quadam  prudcntia,  non  divcrsitatc  cocli  discreta,  scd  spatiorum  rationibus 
dispensctur;  sicque  habeatur  quum  evcxum  devcxumque  niundum  dixcro, 
quum  simiHs  cunctis  suis  partibus  sit,  sublimeturque  vcl  hiteat  pro  conditione 
horizontis  positioneque  terrarum. 

DE   Q[JIi\QUE  PARALLELIS. 

Hoc  igitur  praemonito    ilkid   incinuo,    quod  qnidam  Romanorum,    uon  817 
per  omnia  iguarus  mci,  stchas  a  stando,  sidera  a  considcndo,  astra  ab  Astraeo 

Tantundem  refv^U  munilus :  fecil</;ie   cadendo  01  <J'  ci?.PyOl.  llTjTi,  fiSQOJtcov  JtQajtl^tv  TS  vo- 

Undinue  ne  cadercl»   —   —  —  tjTOC, 

cl  paulo  post  (194):  'Evd^  clldslg  (isv  sa6i.v  Id''  sv  <pQsGl  ixovvov 

uNec  vero  tihi  natura  admiranda  videri  •  OQfjTOC»  cet. 

Pendenlis   terrae  debet:    qumn  pendeat  ij^se  Confer  et  3IactobItiia  (iii  soinii.  ScJp.  i,    lo),   Ap- 

Mundus  et  in  nullo  ponat  vesllijia  fundo'.'.  pulejuni  (de  dogiu.    Plat.    p.  200  Oud.),    et  Pro- 

Ila  et  AusonJus  (ecl.  I,  29):  clum   (dc   spliaei-a  c.  2    cxfr.):  i.wvog  yc(Q  sv  Tco 

oTelluris,  medio  tjuae  pendet  in  aere,  libra  est.«  xcd^co    y.vyJog    s6t'lv  cdOOtjTog  6  Tov  ya/.ay.- 

Confcr  ct  Platoncin    (ia  Pl:acd.  p.  109)  et  Cicero-  Tog,   ol  ds  P.ot.-rot  P.oy^co  ixovov  x>scoQOVVTca. 
iicin  (dc  i\.  D.  2,   i'6).  dispensetiir^  Aliani   Icctioncin   depenselur  Gro- 

aelherisf/ue]   Adjcctuiu  est  corporihus  In  codicc  tius   in  margine    apposuit,   sed  piavain. 
Ettcnhciinmunsterionsl,   quod    tamen  quum   glossc-  parallelis]    Parallclos    Tocat    circulos  arctlcos, 

matis  spccicni  referat,  recipcrc   dubitavi.    Consulto  troplcos    ct  aeijuinoclialcnj.  Grot. —  Plura   dabunt 

potius  omisissc  Martianus  vidctur,  quum  aetheream  Gcniiutis  (clcni.   astron.  A   iu  Petavii  Uraiiol.  p.  14 

naturani   a   corpulenta   sedulo  distinguat.    Nequc   in  sequ.),  Acbilles  Tatius  (ibideni  p,  143.  1-47  scqu.), 

sequcnlibus    erat,    cur  cx  eodein   illo    codicc    rcci-  Cleoniedes  {y.V/C?..   x}scOQ.   2),  Procliis  (de   spbacra 

pcrein  A<'c  iifitur  uhi ,  quod  ct  ipsuiu  pravae  libiarli  2),    Macroblus   (iu  somu.    Scip.    1,    Ii>),    Hyglnus 

scdulliali  dc!»eii  vldetiir.  (astr.  1,    G5   p.  331    Sluncl;.)   cct. 

ideali]   Siuiilltcr  Dlanetlio  (npolclcsm.  2,   30):  (juidam    Romanorum]    Varronein    fortasse    slg- 

iTcods    T£    jtavTcov    siOl    Jtavs^OXOU   svvscc  nlficat,   llcct   In   lis    Iliius    libiis,   qui    ad  nos   per- 

avyj.oc  veuerunt,   una  tantiini   liaruni  ctymologiaruui  cxstct 

.dvco     iiiv    JtQodloJtTOi     7j'f    d(px)aXfiOldlV  (dc   I.  Lat.  G,    lij    p.  TG),    ubl   sidera    dici   vult 

OQCCToi'  iiuae    insidant.^Ahcvixm    conmuincm    babct  noster 

81  * 


644  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  817. 

dicta  fuisse  coinmemorat,  fabulosisque  commcntis  Graji  complevere  coclum. 
Ego  praecepta  polius  eclisseram  disciplinae,  ac  deccm  dici  mundi  circulos  as- 
severo;  quorum  alii  paralleli,  quos  aequidistantes  Latine  possumus  memorare, 
eosdem  polos  habent,  quos  ipsc  mundus.  Poli  cnim  sunt,  qui  a  centro 
circuli  linea  usque  in  circumfercntias  ducta  medietatis  sectae  mensuram   aequa 

818  ratione  discriminant.  Verum  cx  parallelis  primus  is  est,  qui  et  semper  ap- 
parens  ct  contingens  confinia  finitoris  nunquam  mersus  assurgitj  qui  sep- 
tcntrionah"s    circuhis    perhibetur    ex    co,     quod  cum  ccteris,    quac  promcntur, 

819  ctiam  gemina  sidera  Septentrionis  includit.  Secundus  autem  ex  parallehs 
maximus  solstitiahs   cst,    ad   quem    Sol  aestivus  accedens   solstitii  fine  repulsus 

820  abscedit.  Tcrtius  acquinoctiahs  medius  maximusquc  cunctorum,  per  qucm 
Sol  secundo,  vel  quum  in  aestivam  flagrantiam  surgit,  vel  quum  in  hibcrna 
desccndit,    quadam    mundi   mcdietate  pervectus  mensuram    noctis  lucis  aequa- 

821  htate  compensat.     Huic  propinquus  brumahs,  in  quem  hicmah  fine  pervcnicns 

822  iu  aquilonem    denuo   rcpulsus    assurgit.     Quintus  autcm  idcmqiie  ukimus  au- 

cnm  Isliloro  (ctym.  3,  71,  4),   qiil  et  ipse  stellas  ProcII  verbls  utar,    «alil  paiallcli  slve  acqnidistantcs 

dictas   ait   a    slando ,    co    quod.fixac   stciit  scmpcr  siiut,    alil    obliqisi,   alii   per  polos   diicti.    Acquidl- 

iii  coelo    iicc    cadaiit,-  sidera   tanien   Idcm   a  consi-  stantes  sunt,  quilius  iidcm  cum  niiindo  poli  sunticct. 

derando  notius  dcrivat.   Tcrtium  Astraeum  inTCnics  finitoris]   Id    cst  Jiorizontis,    de  quo  jam  supra 

apud  Aratum  (pliacnom.  97):  (§.605).   Cctcrum  Scptentrioncs  aequatorem  vcrsus 

„ov  pd   rs  (padiv  vel  infra  Iiorizontcm  mcrgl  ipsc  nostcr  In  Gcomc- 

'!AdTQCOV  agx^^iov  rtaxkq    eufxsvat."  —  trla  niouult  (§.  GO^.  G96). 

praecunte  scHicct  Ilcsiodo  (thcogon.  582).   At  longe  Sol  aestivus]    Isidoms  (etym.  3,  M,  2):  >iSe- 

aliam    origincm     proponlt    IViconiachus   (in   manuali  cundiis  circulus  ex  eo  \}sQLv6g  XQOJtL'/,oq  dicitur, 

harmonlccs   1,  5,  4;   p.  6  Meihoni.),    ahf  «Crarw?  quia    in    co   clrculo   Sol    aquilonis  liuibus  aestatcni 

uonicn  astri  ducens,   oiov  6xa6su>q   s6xsQr)jxsr'OQ  facicns  ultra  euni  clrculum  non  Iransit,   scd  statini 

■icaL   ciSL    ■&SCOV ,    JiccQ''  O    y,u\  ■9sdg  zai   al-&7jQ  rcvcrtlfHr,    ct  Indc  troplcus  appcIlatin-.«    Scd  liacc 

tovoyLUXOJtSJtolrjXaL.  omnla  illc    parltcr    atque   noster    cx  Graccis  astro- 

praccepta   polins]   luvcrso  ordlne    codcx  Eftcn-  nomis    transtulif,    quorum    ipsoruin    pacne    in  sin- 

Leimmunstcrlcnsls,  nialc;   ut  ct  iii  scqucnfibns  com-  gnlis  vcrbls  conccntus  cst,   quarc  cx.scilbcndis  Illls 

memorarc  pro  memorare ,    et  atejtte  post  linea  per-  non  practer  ncccssitatcm   iininorabimiir. 

ncram   omissuni.  secundo]   Vide   nc  his   scribcndum   sit,   numcri 

quorum  alii]    nCIrcuIorum   ci^m  spliacrac",    ut  iiota  a  librariis  male  intcllccfa. 


Martiani  Capcllac  lib.  VIII.  §.  822.  64o 

stralis  qiiique  antarcticus  perhibetur;  hic  mersus  ac  vix  akiore  circuli  cx- 
tremitatc  horizontis  dclixa  contingcns  tanti  tamcn .  spalii  quanti  scptentrionalis 
circulus  rationc  monstratur,    ei  etiam  invcnitur  oppositus. 

DE    COLURIS. 

Conscquens  rcor  coluros  demonstrare:   quorum  pars  dcsupcr,    quaedam  825 
aha  in  imo  versatur   occulta,    de   quibus  non   nescio   scriptorum    variare  dcfi- 
nita.     Nam   alii  a  scptentrionali   cardine  in  meridianum    duci   circulum   perhi 
bent,  exindcque  sub  terras  mcantcm  denuo  in  arcticum  apiccm  subhmari;  alii 
vero    contra  a  cardine    mcridiano    inchoamcnta    circuH    perhibentcs,     eundcm 
per  arcticum  verticem  unde    ortus   denuo   retulerunt;    qui    quidcm    ahum    ab 

horizonlis  defixa  continfjens]  Afilcanum  sciipfo-  ■dECOQOVvraL'  Tcov  ds  y.oZovgcov  xvx/lcov  fiSQt} 

rcin  cognoscas,   cujiis  patria  tam  propc  jam  ad   ac-  rww    i6rn'  ci&seoQrjTa   Xa  VJto  Tov  avrapxTL- 

quatorcm  acccilat,    ut  sphacrain  mnlto  obliquiorcm  xov  vito  Tov  oqICovtu  artoXaix(iav6[isva.  Tpa- 

quam  nos  conspiciatj   utquc    supra   scplcntrionalcin  ipovTai  ds    ovtoc    oi  dl.cc  Tcov  rtoZoov   duc  Tcov 

circnlnm    liorizontis    conlinia    attingcre    dixit,     ita  TQOJtLncov    xal    i6t]fiSQCVCov   (jrjixsUov    y.ai    slg 

conscntancum  cst  opposituiu  quoque  ad  ipsum  prope  TSZTaQa    [JiSQrj    l6cc    Slcclqov^l  Tov    dLcc  lls6cov 

liarizontcm  pcrtinere.   Quanquam  liaud  scio  an  iion  TCdV  Qcodicov  y,V/i/iov.A.A>!i(i  Slancllionem  (2,  43): 

tam  suae  ipsins  obscrvationi,  quaiu  alii  auctori  liaec  »Tov5  ds  [XsOovQ  Tsh,vov6l  6vco  xvx/iOi,  ci$0- 

omnia  dcbeat,  fortasse  Acgyptio,  unde  omnem  sub-  VOQ   CCVTOV 

tiliorcm   astronomiae    notitiain  ad  vclcrcs  transiisse  AxQT^g  ciQ^oixsvOL    y.OQV<prjg'   avToi   ys  usv 

constat.     Prorsus  siinilitcr    Proclns:  ]AvTaQXTLx6g  CCfKpcO 

ds  s6tl  y.vxHog  —  scpartTopLsvog  tov  OQLQovTog        'AXh']?.ovg  ap^^QLg  r-oriov    ts/jlvovOl  rtoP.oio 
Y,a(f  sv  drjuslov  xccl  oAog  vrto  yrjv  ccrto2.apL^a-  n.  t.  2. 

vofisvog.  cl  Macroblum  (In  sonm.  Scip.  1,  lo):  «Praeter  bos 

colm-os]    Gcminns  (p.  19)   et   Proclus  (c.  10)  alii  duo  sunt  colurl,  quibus  iiomcn  dcdit  iuincrfecfa 

lisdein  fcrc   verbls:  jjicc  TCOV  rtoXcov  ds    s16l  xv-  converslo.     Ainbienles  cnini    seplentrionalcm   verli- 

xZoL    oi  vrto    TLr'COV    xoAoVQol    rtQOgayoQSVO-  ccm,    atquc  Indc  in  diversa  diffnsi,  et  sc  in  summo 

llSVOL ,   olg    6v[i.,8sPr]ysv   srtl  Tcov    idicov  rtSQL-  intersecant,    et  quinque  parallelos  in  quafnor  pai*- 

(pSQSLCOv  Tovg  Tov  x66fiov  rtoP.ovg  s^slv.  Ko-  tcs  acqualifcr  divldnnt,    zodiacum  ita  intersccantes, 

P.OVQOL  ds  y.aXovvraL  dicc  ro  fiSQTj  Tlvcc  avrcov  ut  unus    eorum    pcr  Arictcm   ct  Libram,   alter  pcr 

cid^scoQrjrcc  yiyvsSS-ccL.   Oi  iitv  yccQ   XoLrtoi  y.V-  Caucrum  atquc  Caprlcornnm  uicaudo  dccurrat  5  scd 

xPoL  YMXci  TTjV  rtSQL^TQO^pjjv  TOV  z66i.iov   6P.OL  ad   australcm  verliccm   non  pcrveairc  crcduulur.u 


646  Marliani  Capeilae  lib.  VIII.  §.  823. 

ortii  circulum  dccussantes  in  quatuor  quadras  mundi  ambituni  discrcverunt. 
824  Vcrum  ego,  quod  Hipparchus  meus  scriptorum  vcritate  complexus,  hos  dico 
a  signis  zodiaci  cycli  venientcs,  ct  tam  inter  se  secundo  conjunctos,  quam 
omnes  parallelos  angulis  acquales  pcrsecantcs  in  cardines  pervenire.  Nam 
unus  ab  y\rietis  octava  parte  natus  ambito  mundo  per  polorum  vcrtices  ad 
eandem  rccurrit;  alius  simili  complexii  mundum  a  Cancro  cxortus  includit, 
quod  planius  postmodum   faciemus. 

DE  OBLIQUIS. 

82o  Vcrum  nunc   obliqui   sunt  edicendi.     Quorum  siguifer  duodecini  discri- 

minibus  intcrstinctus,  ex  parallclis  duos  solstilialem  brumalemque  contingcns, 
acquinoctialem    medium    secat   secundo,    nec    ad   parcs    angulos    aut   findit    aut 

82G  finditur;    qni    Soli   Lunaeque    iter  pracbct    cam    quinquc    sideribus.     Galaxias 

ambltuvij   Sic  «lodi  cx  coiiicibiis  Rciclienanciisl  lcctioncni  vcriorcin    esse,    infcrior   locus    (§.  835), 

ct  Daruistattensi  pro  mnbitu ,    quod  in  editis   erat;  qiieni   rcspicit  nosler,   doect. 

iion   aiifeni    rcccpi    decitrsanles ,    qnod    pro    decus-  »tec  ad  pates]   Sic    margo  Grotiana,   ct  codiccs 

sanles  in  niarginc  Grotins  notavit  (^idc  supra  §.  57  Darnistattensis,  Rciclicnauensis,   et  Monaccnsis  (C) ; 

noJ.),    ncqnc  infra  vaiielale  pro  verilnte   cx  cadeni.  vulgo   nunc    sinc   sensu.    Proelns   (c.  11)   et   Genil- 

secuiulo]    Grotius    seciitidae,    antcriores  tauicn  nus   (|).    20):    /.o§6g    ds   yJy./.rjrai,   O    C<y^ic<;«og 

ediiianes    ct    codiccs    longe    plurinil  secundo   prac-  y,vyJ<.og    6lC(   zb   AO$<og    rinvElv   TOVQ   JtUQa?.- 

Leiit,   qiiod  rcstitui,   licct  Iiic  ctiani  tcniperare  niilil  /IrjZoVQ    xvyj-ovg,   id    cst  cx    Linacri  intcrpreta- 

iieqncaui,    quin  iit  supra  (§.  820)  ct  infra  (8.  82o.  tione  :   «quod   aequidistantcs  ad  inaequales  anjulos 

872)    per    librariorniu    errorcm    pro    bis    scripluni  iiitcrsccet.«    Obliquitatcm  autciu  zodiaci  niatnre  vc- 

csse  pufcm.  tci'ibi:s  iiiuotuissc  conslaf,  ciijiis  invcntionis  laudcin 

octava   jtartc]   3Iartianus   partcs   intclligit,   quos  alll   ad    PytLagorain,    alii   ad   Anaxiuiandnun   (Pliii. 

nos    nradus    appcllaiuus.     Delainbie    (1.  c.    p.  511)  List.  nat.  2,    G),   alli   ad  Ocnopidcm  Cluiiin  (Pliit. 

ciiui  rcpicLcndit  In   co,    qtiod  Jlanetlioneni  Lic  se-  plac.  pLil.  2,    12;    Macrob.  Saturii.  J,    17)  rcfcrc- 

cutns    sit   ncglceto   IlipparcLo,    qucui   tauicn    SHuni  bant,    ut    taccain  anonynium   vitac  Pytliagorae  scrl- 

appcllarlt.     Varias    astronoinorum    senfentias    circa  ptorcni  (p.  Gl  RitlcrsLus.),  qui  Aristotelcm  dcmuiu 

puncfa   solsfitialia  ct  aeqiiinoctialia  iii    signls  rcfcit  eani  rcpcrlssc  tradit. 

AcLillcs  Talius  (p.  1  iG  Pelav.).  Gala.vias]    '^iam   lacicam    inter  masiuios   circu- 

n  Cancro]   Alii  codiccs,    qiios  inter  Monaccnsis  los  olim  rclatam  esse  lunlti  vefcrnm  locl  ostcndniit. 

(C)    ct   RcicLcnaucusis,    a    Lconc;     scd    vnlgatain  Macrobius    (in     sonin.    Scip.    1,    li>):   »Est   antem 


Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  826.  647 

vero  lacteus  obliqaoruin  multo  niajore  ambitu  porrcctus  ctiam  visibus  appro- 
Jjatur.  Nam  conliuio  scptonlrionalis  circuli  natus,  in  finitorcm  antarcticac  re- 
gionis  acclinans,  pacnc  totum  vidctur  pcrmcare  coelum;  quem  quidcm  mihi 
dcsipcrc  vidcntur  qiii  circulum  ncgavcrunt.  Supercst  jam  unus  e  circulis, 
quem  quideni,  quod  locis  momentisque  omnibus  variatur,  dubito  quid  appellem. 
Ilic  tamcn  novissinia  supernaque  discriminans,  atque  undique  iu  superficicm 
tclluris  lineae  flcxu  anibientis  incumbens,    hurizon  vcl  liuilor  pcrhibetur. 

DE   SEPTENTRIONALI   CIRCLLO. 

Sed   quoniam    cxpositi  circuh  breviter   clarucrunt,    nunc   eorum    spalia,  827 

laclcus  nims   c    circis  qui    aniLiiint   coclum  ct  siint      ct    Iiis    ad    eum    pcrvenirc    viilcatiir,     scuipl    iii    co 

jiraelcr  euin  niiinero  decem  —  de  lioc  lacteo  mnlli  loco  uhi  Aquila   constituitur,   itcrum  anlem   ad  ejiis 
intcr  sc    diversa  scuserunt,    causasquc  cjus  alii  fa-      sigiii  regioncm,  qiiod  IIqoxvcov  \ocatur.   Duodccim 

bnlosas,    naturales    alii   protiilcriint.n     PIillosoplio-  signorum    partcs    sic    dtvidiintnr:    (iiiiiHiiic    circuli, 

rum  de  co  placita  cxstant  apnd  Arislotelcm  (metcor.  dc   quiltns    diximiis   (parallcli),    ita  ut   iiiiiisiiuisqnc 

1,    8),     Plutarclinin    (5,    1;     p.  892),    Stobaeiim  coruin  di^idatur  in  parles   diiodceim,    el  ita   e\  eo- 

(ccl.  l,  28;  p.  575  Ilccr.);   nos  liie  Proelnm  polis-  riiin  punclis  lincac  perdiicaiitur,   qiiac   circiilos   sig- 

sliiium  audianuis   (de  spliacra   18):  Xo^OQ  di    e^vt  niiiccnt  factos,    in    quihns    diiodeciin   sigiia   descri- 

y.vxZog  xal  6  Tov  yaP.ay.rog'    ovrog  /-isv  ovv  Ijanliu-. «   IVonnnlla  ct  ipsc  nostcr  supra  (§.  97.  207) 

fuiCovc   JtXarsi  XsXo^coraL   roy  TQojfixto  xvy.-  <-'t  iufi"a  (§.  85d). 

Puo,    Ovvidrriys    Ss    sk  /^QavvnsQLag  vscpsXo-  ffi''ii    api^ellem]    Lego    fjni    appellcm.  Gnox. — 

iidovg,    xal   sdnv    iv  reo   roGiico   (loiog  t&sco-  Grolii  :nci:!cin  profecto  non  iiitelligo;   ainbigit  Mar- 

QrjTOQ'    ov^    coQidraL    ds    avrov   TO    JtP.arog,  tianus,   quid  cum  circuluin  esse  dieat,   qiii,    ut  ait 

clP.Acl    y.ccrd  fjiiv   rtva  fJtsQrj  jt/.ccrvrsQGg  i6rt,  Macrabius  (I.  c.   I,  1.^),  »certitm  locuni  Iialicrc  non 

y.ctra    di   Ttvu    6rsv6rsQog,     dt     ?^1'    airucv    sv  possit,  sed  pro  divcrsifalo  eireimisplcicnlis  liabitan- 

Tcclg    Jtlsi6ratg    CcpatQatg    ov    yMTayQaipsrat  fisvc    varictur»,    neqiie    ullra    quadringcnla    sladia, 

6  TOV  yciXaxTOg    yVK^og'    i6rt    ds  ycct  ovrog  si  Pioclum  sequiniiir  (dc  splniera   13)  idem  inaueat. 
Tcov  (jLsyi6rcov  y.v/J.cov,   fisyt6rot  yaQ  iv  6(pai-  horizon  vel  finilot-]    Alios  inlcrsercre  vel  criens 

Qatg    Xiyovrat    y.vyXot    oi    TO    cxvto    yivTQOV  inargisji  Grolius  adscripsit,   quod  et  in  anlerioribus 

fp(OVTsg  Tii   6<paiQa.    Adde  Arahim  (^C8),   Mn-  cdilioiiibus  et  ia  codieiLus  Reiclieuaueiisi  cl  fillteii- 

iietlioncin  (2,   53).  Isidori.sn  (etYui.  3,  4Gj  p.  Ia2  lieiiniuiinstcricnsi  icgitur;   sed  rectius  Grotius  oml- 

Arev.),  inquc  priinis  IIygin';in    (poct.  astr.   1,    C;  sil,    qunm  omni   sciisu   carcat  nec  iiisl  cx  inale  iii- 

p.  351   Muucii.):  ))(Jui  lacteiis   ^ocatur,    conliariiis  leSIecta    vocc    6i_dC(oi'   pcr    dtTTOyQacpiccv   ortum 

aeqtiinoctiali,    iibi   oporlel  ut  ciiEii  inediuin  di^ideie  cssc   vldeattir. 


618  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  827. 

uucle  prinio  cocperam,  perhibebo.  Ac  prius  ad  septentrionalis  circuli  rcdeam 
granditatem ;  in  quo  more  geonietrico  duo  primo  signa  composui  ad  circulum 
perdacendum,  id  est  unum  quod  centron  ,  aliud  quod  peripherian  demon- 
straret.  Itaque  in  ipso  mundi  cardioe  posui  clarius  sidus,  atque  ab  eo  ad 
Draconis  caput,  quod  jam  notaverara  usque  ad  finitoris  circulum  pervenire, 
lineam  duxi;  quam  postea  manente  centro  mente  circumagens  circulum  de- 
signavi,  atque  ab  omni  parte  spatium  aequale  complexa  pcr  haec  sidera 
peripberia  circumdacta  pervenit:  a  capite  Draconis  et  dextro  pede  ejus  qui 
appellatur  Engonasis  ad  medium  Cephei  pectus,  tunc  ad  pedes  priores  ma- 
joris  Ursae,    inde  rursus  ad  Draconis  caput. 

DE   SOLSTITIALI. 

828  Huic  circulo  confinis  solstitiahs,  quem  itidem  hneari  dimensione  a  cardinc 

niundi  in  octavam  Cancri  partem  ducta,  quo  Sol  accesserat  solstilio,  reperimus 
eundem    circuknn    ambitu  potiorem   per  haec  tamen  signa  curvari:   incipit   ab 

coeperflin]  Grotlus  Inmargine:  n al.  co»iceperunf.«  slnlstra  Bootls  exteriorl  parlc  clrcull  convcnlt  con- 

Non  neccssc.  juncta.« 

Uneaia  (hixij  Legc  cuni  MS.  lineam  rf/.vi.  Grot.  atnbltu  poliorem^    Codlces    Mouaccnsls    (C)  cl 

—  FcfeHil   Grotlum  j)rava  ilistinctio,   qua  pervenlre  Darmstatteusis  potiore,  cul  Etteulieinimunstcrlensls 

cum  verho   dlxi  jungenduiu    arbitrarctur;    qua  cor-  adjiuiglt   porrectttm,    »1  supra  (§.  826);    scd  Iiaud 

recta   omnla   jam   plana  vHlgatamf]ue   unlcc   sanam  sclo   an  liacc  mera  correcllo  slt  a  llbrarlo  profecta. 

esse   appareblt,  per /joec]  Vlde  Aratura  (580)  ct  Hyglnum  (4,  2  j 

periplieria^  SIc  codiccs  Grotlamis  ct  Etlcnbcim-  p.  463):  »In  acsflvo  clrculo   liaec  signa  slve  parfcs 

mtinsfcriensis;   vulgo  pr}-  sphaeram.  corum    conspicluutur:  caplta    Geminorum,    Aurigac 

a  capite   JJraconis^   Ilyginus  (astr.   poet.  4,   65  genu  utrumque,    Persel   crus    ct   buinerns  sluistcr; 

p,  468    Munch.):    nAi-ctlcon    igitur    orbcm    sustinct  Atidroineda    aufein  a  pcctorc  sed  nianu  sinisfra    di- 

caput  Draconis    cnm   rcHqua   corporls    partc ;    Ce-  vlditur  —   —   Praeterca    in    eodein    clrculo    pcdes 

pbcus  {iHtein  pcctore    suo   clrculum  juuglt.    Eodcm  cqul   Pegasi    positl    vldentur,    et    caput    a    rcllquo 

orbe    niluntur    et   pcdes  nKijorls   Ursac ,    practerca  corpore   dlvidifiir   Olorls  —  Opbiucbus   buiuerls   nt 

sedllc  Cassicpeiae  cuni  pedibus  cjus  nilitur  Ipsl  clr-  clrculum  sustincre  ^idcdir;   Virgo  propc  contingcns 

culo,    sinistro  pcde  gcnuque  dextro   ct  pedis    prlo-  a  capitc  Inter  biinc  ct  aequlnoctialem  circulum  col- 

rlbus  digltis  cjiis  qui  Engonasin  vocaturj  et  nianus  locata  cst  —  Lco  a  pcclore  ad  luiubos  dividltur, 'ut 


Martiani  Capcllae  lib.  VIII.  §.  828.  Gi9 

octava  parte  Cancri,  cujiis  omnc  corpus  in  longitudinem  secat,  acl  Lconis  pcctus 
ac  ventrem;  inde  ad  Ophiuchi  humeros,  dcinde  ad  caput  Cygni,  deinde  ad 
ungulas  Equi,  ac  protinus  ad  dextram  Andromedae  manum,  deinde  ad  si- 
nistrum  Persei  crus  ejusdcmque  sinistrum  humcrum,  inde  ad  utraque  He- 
niochi  gcnua,  ct  proxime  ad  Geminorum  capita,  a  quibus  rursus  ad  octavam 
Cancri  ipsius  partem. 

DE   AEQUINOCTIALI. 

Aequinoctiahs  demum  circulus  bis  adinensus  a  poli  termino  circum-  82^ 
actus,  tam  iu  Arictcm  quam  iu  Libram  Hnea  pcrmcantc,  per  haec  signa 
circulum  cludit:  ab  octava  parte  Arictis  pcr  totum  corpus  cjusdem  ad  re- 
ductum  Tauri  pcdem,  indc  ad  mcdiam  Orionis  alvum,  dcinde  pcr  edictas 
curvationes  Hydri  Cratcraque  ct  Corvum  ad  octavam  Librae  partcm  inter 
duas  lucidas  signi  ilHus  stcllas;  inde  ad  utraque  Ophiuchi  gcnua,  ac  tuni 
per  Aquilam  ad  Pegasi  caput,   a  quo  rursus   ad  octavam  Arietis  parteni. 

DE  BRUMALL 

Brumalcm  vcro  circulum  similiter  signo  in  octava  Capricorni  parte  dcfixo  8o0 
per   haec   mcare   comperimus:    ab  octava   parte  Capx-icorni   per   totum    corpus 

capiit  cjus  ct  corporis  superior  pars  intcr   luiiic  et  finxere,    iit  imo  genii,    lioe    est    dextro    nlxiis  sl- 

arcticuin  circuliiin  vldcalur  —  Cancer  auteni  sie  (II-  ulstro   prope    contingere  vidcatiir  —  in  eodem  cir- 

vlditur  nicdlus,    ut  intcr   daos  oculos  ejiis  circiilus  culo  zona  Oriouls,  ut  ipso  ciiculo  praecinctus  cxisti- 

trajectus   existlmctnr."  inetur;    Ilydra  flexu  a  caplle  prlmo,    ut  cervicibus 

cludit]    SIc   codlces   Mouacensis   (C)  et  Darm-  crcctls  Cancriim  attlngere  vldeatur,    ct  ex  infcriore 

stattensisj    vulgo    inclwlit ,     codex  Ettenhcimmiiu-  corporc  Ilydrae  Cratcr  cum  Corvo  vclut  fixus    csse 

sterlensis  conchtdit ,  qnod  correctionem   olet.  clrcnlo  consplcltnr.    Item  paucae  stellae   Clielarum 

^rietis]    Ilyglnus  (4,  3^   p.  iG'S):    nSeeundus  codem    adjuugiintur;     Opliluclil   gcnua   eodem    clr- 

ab  aestlvo  acqiilnoctialis   est  clrculus,  in  quo  Iiace  culo  a  rellquo   corpore    divlduntur;  AquIIa    slutste- 

slgna  ct  partes  coruin  pcrsplcl  possunt:  Arlcs  totus  riore   pcnna  paeue  contlngcus  figurata  est,   codcm- 

omnlbns    pctlibiis    innixus  vldctur in   codcm  que  clrculo  caput  Pcgasl  cuin  cerviclbus  nltltur.  n 

Tauri  geuua  nt  jSxa  pcrspiciuntur,  etsi  uouiui'li  ita  per  haec  meare]  Ilyginus  (4,  4j  p.  4G7):iiMe- 

82 


650  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  830. 

ejus  ad  pedes  Aquarii;  inde  ad  Ceti  ultimani  caudam,  ac  dehinc  ad  Lcporcm 
prioresque  Caniculae  pedesj  inde  per  Argo  tergusque  Centauri  ad  Scorpionis 
aculeum,  deinde  per  Sagittae  ultimam  partem  ad  octavam  Capricorni  parteiii 
circulus  revocatur. 

DE    ANTARCTICO. 

851  Ukimus  ex  parallelis,  qui  vocatur  antarcticus,  tantuudem  spatii  quantum 

septentrionalis  includit.  Quem  quidem  meantem,  quibus  sideribus  circnlelur, 
cgo  poteram  niemorarc;  neque  enim  mihi  uUa  coelestis  globi  portio  habetur 
incognita;  sed  quoniam  per  ignota  superioris  partis  visibus  hominum  disten- 
ditur,  dicere  praetermitto,  ne  incomperta  lalsitatem  admiscerc  videatur  asscrtio. 

ITEM  DE    COLURIS. 

832  Melius  coluros  demonstremus,    hcet  ipsi  quoque  ahquid  curvationis  ab- 

dentes  non  se  totos  visibus  repraesentent,  tamen  quia  conjectura  non  errat, 
poterunt  demonstrari.  Atque  ita  eorum  primus,  qui  ab  aequinoctiah  parte 
sumit  auspicium,  ab  octava  Arietis  parte  contingens  ultimum  Dekotos  angulum, 
ac  mox  summum  coutingens  Persei  caput  dextrumquc  ejus  brachium,  proxime 
manum   secans  per  septentrionalem  circukim    ad  cardinem  mundi  pervcnitj    a 

dium    Capricorniim    dlvidens   et  pedcs  Aquarii  per  tingcre    et    Ara    vidctnr   prope    affixa,     Erldaniqiic 

caudam  Plstrlcis  ut  trajectus  vldclur;   dividit   etlam  flumlnis   extrema  significatio.» 

Lcporcm    fugicntem    a    cruribus    et    quadam   parte  pev  ignotaj  Rccepi  lcetionem  a  Grotio  In  mar- 

corporls,  et  Canis   seqncntis  pedes,    et  Navls  Ipsius  ginc     notatnm,     adstipiilantibus    codlcibus    Reicbc- 

pupplni,    Centauriquc    cervices    ab   rcliquo  corpore  nauensi    et    Ettculicimmiinstericnsi;    viilgo   per  ij- 

divldit.     Scorpionis    extreraa    cauda,    quod   acumcn  notas    siiperiores    partes    visiis ,  quod    corrigcnduin 

Tocatur,  codcm  circulo  coiijungltur;   Sagittarll  arcus  vldit  et  Bondamus  (var.  lect.  p.  GO). 

codcm  orbc  deformatur, «  ahilenles^   Grotius  nescio  undc  addenles ,   quod 

oKifcMS  siderj^Hs]  iVonnidla  commcmoratllyginus  falsum  esse   apparet  (§.825). 
(4,    G5     p.  469):    »Ad  antarcticoa  autem  clrculuni  Dellotos^    Lcgc    Deltotoii.     Sic    In    Geomctrla 

pcrvcnlt   extrcma   na^^Is    Argo,    pcdcsquc   Centaurl  Isthmon    lcgciiduiu    docuinuis    ct    lufra   Diarhodon. 

postcrlorcs  adjungunturj   priorcs  autcin  prope  con-  Gnox. —  Equldei.i  ut  supra  (§.  GSo)  Isthmos  scr- 


Martiani  Capcllae  lib.  VIII.  §.  832.  **         6oi 

quo  per  caudam  Draconis  ad  sinistrum  Arctophylacos  proximeque  ad  Boolis 
stellam  ductus  dextrum  Virginis  pcdem  sinistrumquc  contingit,  in  quo  octava 
pars  Librae  est;  unde  ad  dextram  manum  Ccntauri,  qua  pantheram  tenet, 
divisus  haud  procul  ab  eo  loco,  quo  sinistram  Centauri  ungulam  tetigit,  ia 
regionem  inconspicuae  nobis  partis  obruitur;  unde  emersus  infra  Cctum  per 
-corpus  ejus  aversique  cervicem  ad  caput  atque  inde  ad  octavam  partem  Arietis 
redit.  Alter  autem  colurus,  qui  etiam  tropicus  dicitur,  al)  octava  parte  Cancri  855 
consurgit  ad  sinistrum  ex  prioribus  Ursae  pedem  per  ipsum  pectus  ejus  cor- 
vicemquc;  inde  ad  cardinem  pcrvenit  mundi,  at  inde  per  clunes  minoris 
Ursae  et  bis  per  Draconeni  ad  sinistram  alam  Cygni  cervicemque  perductus 
ultimum  Sagittae  spiculum  et  proxime  rostrum  Aquilae  contingit,  a  qua  ad 
octavam  partcm  Capricorni  dcsccndit;  inde  haud  procul  mersus  in  rcgionem 
inconspicuam  infra  Argo  rosurgit,  cujus  et  gubernaculum  et  rectam  puppiin 
sccans  ad  octavam  partem  Cancri  rcdit. 

DE  SIGNIFERO. 

Duos  jam  superesse  circulos  dubium  non  habetur,  quos  quidem  obhquos  851 

vari,   ita   ct   liic   codiciim  lectioucin  dcserere  nolui,  Arcturus  ct  Arctopliylax  non  inagis  divcrsi  fuerlnt, 

f|ul  Martianl    quoque   crror   esse  potcrat.  quani  Arclopliylax   ct  Bootes.   Conf.  J.  II.  Yossium 

contingens  Persei]  Codcx  Ettcnliciininiinstcrlcn-  («d  Aratum  91),    iiostruuujuc  infra  (§.  838). 

sis    omiltit    vocabuluiu    conlingens ,     fortassc    quia  inconspicuae]   Vcram   lectionem   auterlores  jam 

jain  antca  legcbatur;   sed  quuin  in  liis  dcscriptioni-  '«abebant,  undc  Grotius  suam  corrcxit;   sed  cur  pcr- 

bus    astronoinicis    sumnia    perspicultate    opiis      sit,  pcrani  cdidit  tOM5/>if?<rte?  Eadcin  ics  Iiifia  (§.  853). 

ut   apparcat    utiura   ciiculus,     de    quo    agltur,   con-  a<  iWe /jer  c/MHe*]  Codcx  Ettenliciuimunstcrlcn- 

timjat    tantum   an    sete(    aliquod    sidus,  Martlanus  S'S  ac,    quod  tamen  aeque  reclpere  dubltavl,   atquc 

consulto  vcrbum  Iterasse  videtur.  ""ifra  duclus  pro  perductns,   mox  yifjuilae  rostnim 

pro  rostrum  Aquilae,  et  inde  ad  octavam  pro  a  qua; 
Bootis  stellajii]  Arctopbvlax  Iilc  a  Bootis  stclla  .  . ,.  ,      .  ^      . 

-"  '    "  ^  _     _  pariterqiie   causam  non  vidi   cur  Xectiones  a  Orotio 

dlsccrnitur,    (luod    nuo    pacto   ficri  potucrlt  isnoro.      .  .  .   .  .    ,  ,  . 

'  '        *  *  *■  in    marariuc    notatas  et    mtle    nro  et   bis ,   ct   ver<»-. 

Ciccro  (N.  D.  2,  42):  °  .  ,     ,•  p 

cesque  pro   cervicemfiue  vulgalis   praelcrreni. 

«Arctopliylax  vtilyo  qui  dicitnr  esse  Boote8.«  j.^^,,,,,,  p„^,^„v„]    Alli,   testc  Grotio  In  marglnc, 

Fortasse   liootcn  dlxit  qul  alias    Arcturus  appcUa-      erectam,    Jiaud  male,     iiisl   is    potlus    scnsus  cssc 
tur,   uiaxluiara  Arctopbylacis  stcllain,  quum  proprlc      vidcrctiir,   coluruui  ptippim  recto   angulo  sccare. 

82  * 


6o2  Martiani  Capellac  lib.  VIII.  $.  834. 

dici  superius  memoravi.  Quorum  unus  siguifer  nou  ut  ccteri,  quos  lincaliter 
feci,  sed  latissimus  omnium  comprobatur;  quem  quum  in  duodecim  spatia 
disccrnerem,  singulis  triginta  partes  non  nescia  ratiouis  adscripsi.  Verum  cjus 
latitudinem  circuli  tetendi  in  duodecini  porliones,  ut  tantundcm  spatii  habeat 
latitudo,  quantum  longitudini  duodccim  partes  attribuunt;  quod  cur  factum 
sit,  facile  est  loco  eo,  quo  de  Sole  loqui  coepcro ,  demonstrare,  qui  per 
83o  mediam  circuli  ejusdem  lineam  solus  fertur.  Cujus  circuli  ambitum  pcr  duo- 
dccim  signa   admodum    clara    circumagi   dubium   non  babetur.     JXam    galaxias 


signifer^  Procliis  (de  sphacra  11):  AO^OQ  ds 
idrt,  xvyJ.og  6  rcov  dcodeyM  C^ci/cov,  avvbq 
6e  £x  tqlcov  y,vy,Xcov  jfaoa/J.r^Xcov  dvvadrrysv, 
cbv  oi  fjtkv  xo  JiXatoQ  cnpoQlCaLv  P.syovrai  rov 
Ccodiay.ov  xvyJ.ov .  6  de  dut  iit6cov  rcov  Qco- 
dlcov  y.aZslrca'  ovrog  dk  i^pcxftrerai,  dvo  xv- 
yJcov  l6cov  xal  JtaQaA/irj/.cov,  rov  fihv  ■&£QLrov 
TQOJtiy.ov  yara  rr^v  rov  yaQy.ivov  JtQcor7]V 
lioiQav ,  rov  dk  j^^tiueQLVOv  rQO.^Lyov  xara 
rr/v  rov  aiyoxsQcorog  jtQiort;v  f.ioiQav '  rb  de 
jtZ.arog  rov  C<^SLayov  yv/.Xov  s6rl  iiolQai, 
dcodsy.tc.  Plura  dc  zodiaco  in  Palacogr.  crit  Vol. 
III  ct  IV   csposui. 


Tt  ansilqite  invevsae  per  siilera  Cnssiepiae ; 
Inde  per  obliciitinn  descendens  tauijil   Olorem, 
Aeslivosnue  secut  fines  ^inuilatnqiie  siipitiam 
Teitiporaque  aeqtiuntein  fjijrum  zonainqiie  ferenletn 
Solis  eqiios,    iiiler  caudam   qua  Scorpiiis   ardet , 
E.vtremamqiie  Satjillari  laevatn  atqiie  sagitlain; 
Ii}r.e  suos  sinriat  fle.vtis  per  crura  pedesque 
Centaiiri  alteriiis ,  rursiisqiie  adseendere  coeliitn 
hicipil  ArijivattKiue   ratetti  per  aplustria  summa 
Et   medimn   niiindi   ijtjrum    Geminosciite  per  ima 
Sijna     secans     subit    Uentochum ,    teque    unde 

profectiis  , 
Cassiepin ,  peiens  siiper   ipsinn  Persea  transit." 


feei\   Ita  antcriores  cditioncs:  pcrpcrani  Grotius      Addc  Ilyginiiai  (4,  7):  ullcllrjuum  est  uobis  de(iuirc 


fectt. 


latiludtnetri\   Manilius   (asfron.  1,  G79): 
*Et  ter  yiccnas  parles  palet  atqiie  trecentas 
In  longum  5    Lis  scx  latcscit  fascia  partes.« 


qncin  snpra  lactcum  orbcni  deinonstra^inius.  I|:sc 
cuiin  di^idit  Oloris  extrcmam  siuistram  pennam, 
fjMac  extra  aestiTum  pcrveuit  (incm;  deinde  transit 
manum  dextram  Persci,  et  ab  liumcro  sinistro  Au- 


Adde   Hyginum    (poct.   astr.  4,    J>   extr.):  «Prlorcs  rigac   pcrvcnlcns    sub  manum  ejus   dcvtram  et   Gc- 

cutm    astronomici    quum    omncs    rcs    ad    duodecitn  mlnorum  gcnua   ct  pcdes  cjns  signl  quod  Procvon 

parles   revoearenf,    nt  menses  ct  horas  et  latitudi-  vocatur^     hlc    divldcns  acquinoctlalcin    ct   aestlvum 

nem  siijnarum,   itaque  et  signa,   per  quae  res  om-  clrculum  tanglt  cxtrcmum   fincm  mali  n;il   in  Argo 

nes  signiricantur,  duodccim  voluerunt  cssc.«  nave  delixus  vldcturj   delnde  rursus  rcverfens  genua 

gala.xias\    Clarius   ejus    cursum  cxposuit  Mani-  Centaurl    divldit    a   rellquo     corpore    ct    cxfrcinam 

lius  (astron-  1,    682   scqu.):  caudain  fcrmiuat  Scorpionls   ct  arcum  mcdinin  Sa- 

%AUer  iK  adversiim  posilas  succcdit  ad  Arctos,  gittarii  ct  Aqiiilac  dlmldiaiu  partc.ni,  per  cjus  trans- 

Et  paido  a  Borcae  (jiji-o  Siia  fda  reducit,  iens  pcauas.« 


Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  83o.  655 

non  magis  ratione  quam  oculis  approbatur;  cujus  ultra  rcgulam  ct  plc- 
rumquc  deficiens  latitudo  a  Cassiopeae  astro  in  Scoi'pionis  aculeum  longitudine 
comjiensatur. 

DE   HORIZONTE. 

Supcrcst  circulus  soliis  Hnitor,  qui  ex  co,  quod  sempcr  surgentis  deme-  83(5 
antisque   mundi  diversitatibus  varictur,    certum   astrorum  ordinem  non   potcrit 
retincre. 

QUID   SIT  SPATII  INTER  CIRCULOS. 

Jam  nunc  inter  circulos  universos  quid  interstitii  vel  spatii  intercapedo  837 
naturalis  immiserit,  aequum  explicare.  Nam  inter  scptcutrionalcm  circulum, 
quem  in  spatia  octo  resecavi,  et  inter  solstitialcm  interpatct  tantundem,  quantum 
interest  intcr  octo  ct  sex.  Nam  idem  interjectus  spatiis  similibus  continetur, 
in  quo  lit,  ul  major  sit  circulus  ab  codem  intcrjectu  pari  spatio  ct  cjusdem 
tcrtia   portione.      Alia   intercapedo   inter  solstitialem   aequinoctialemque  circulos 

lontfiiHtltne\   LdlUudlne ,   quod  legitur  iii  cditis,  inier    oelo   el  se.vj    Pracpositioncni    a    Grotio 

apcrtiim    cssc    vidctiir   iiicndiim  ^     ycrain   lectioncm  ncglectam  cx    anterioribus   cditionibus,     adstipulaa- 

codcx    Etfcnheimmunstcricnsis    pracbuit,    (|uain    nt  tibus    ctiam   codicibus   omnibns,   restitiii.    Ceteruin 

lutclligas,    tcncndum   est  diniidiatani  tantiim  circiill  divcrsa  hace  Marliaiii  ratio  cst  a  reliquis,  qnl  qnum 

iongitudincni   apparcrc.    Possit    tameii   foitasse   vul-  uicridianuni    circuluui   in   scxagiiita  partes   dlvidant, 

gata  quoquc   defcndi  Achillis   Tatii    loco    (isag.    iii  scnas  partes  inter  polos  ct  circulos  polarcs,    quinas 

Aratum   c.  25,   p.  144  Petav.),   ubl  pariter  zodiacl  intcr  poIai'cs  et    tropicos,   qualernas  inter   tropicos 

lailliido  {TC?,aroQ)   appclIaSur  xo   ciJto  aiyoxtQCO-  ct  acquinoctialcm  constituiint^    ut  31anilius  (I ,  SG5 

xog  li-i-XQ''    y^i(Q>(ii'OV    dLaSvrjixa,   quibus   vcrbis  scqu.),     Achliles    Tatius     (isag.    in    Arat.  p.  loO 

Ipsa    cjus   diu-.idia  pars   sjgnificaturj   cui    adde    Gc-  Pctav.),    Proclus    (de    sphacra   9),    Ilyginiis   (astr- 

miuum  (p.  28  Fctav.).  poct.  I,    6;    p.  319    scqu.),    atquc  etiain  Pseudo- 

imnn*se»it]   Sic  pro  immerseril ,   qnod  uihili  cst  Ilipparchns  ad  Aralr.m  (p.  263  Pet.),    qui  trecentas 

ia  cdifis,    margo    Grotlana    codiccsrjnc   Rcichcnau-  scxaginta    partes    facltj    cx  Marllanl    ratione   heml- 

cnsls,    Elfeniieiminiinsferiensis,    ct  Darmstattensis.  sphaeriis    singulis    frlccnae    seiiac,     univtrso   igltnr 

Practerca  paulo   post  In  Ettcnhcimmiinstcricnsi  lc-  nierldiano  scptuaginfa  duae  partcs  tribiiuntur. 
gifur  aeqmim  esf  pro  aeyu?nrt  In  edltls,  cnjus  tamen  interjecliis\  De  Loc   vocabulo  vidc  Stcpbauium 

mutandi  causa  nou  erat.  ^  (ad  Saxon.  p.  19). 


6o4  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  857. 

minor  cst  a  supcriore  interjcctu,  quantum  quatuor  numeri  ad  sex;  ab  ae- 
quinoctiali  ad  brumalcm  similis;  a  brumali  autcm  ad  austrinum  talis  est, 
qualis  illa,  quae  inter  scptentrionalcm  solstitialemque  circulos  interjccta;  cir- 
culusque  ipse  austrinus  tantum  habet  ad  cardinem  suum,  quantum  scpten- 
trionalis  ostendit. 

DE  FIXIS   SIGNIS. 

838  Peracla   jam    spaliorum    circulorumque    breviter    ratione,    cctera    quae 

appellantur  incrrantia  percurramus.  Dubium  enim  non  est  triginta  quinque 
si^nis  omne  coclum  splondcscere,  nisi  forte  velit  quis  eorum  gestaniina  sociare, 
licct  animalium  vocabulis  ccnscantur;  ut  capram,  quae  Heniocho  supcrposita, 
aut  haedos  qui  ejus  humcris  sustincntur,  vel  serpentem  quem  Ophiuchus 
tcnet,    aut   panlheram    quam    Ccntaurus    gestat,    quae   sidera  vckit  partes  ha- 

similis^     Codcx    Ettcnlicinimuiistericnsis     addit  nisl  Aquani   addiderim  et  Canopum,  qnao  cxtrcmo 

vroportio,    quo   tamera    additamonto   fiicilc   superse-  posuit,   scd   ut   ipse    partes   potius   signorum    quani 

dcmus,    si    intercnpcdinem    ex     antecedentibus    rc-  signa   ipsa  essc   intcUigcret.   Dc  rcliqiiis,    nisl  quid 

«ctimus.  pcouliariter    moncnduui    fucrit,     lectores    commodc 

auslrintim^    Alios   et    hic   ct  uLiqnc   australeni  ad  illorum  allcrufrum  practercaquc  ad  Araium  afquc 

logcre  Grotins  in  marginc  nofavit^   scd  utroque  pa-  Maniliuin  ablogabiinus. 

ritor   optiini   auctorcs  utuntur.  velil  ^iiis]    Ita    codices  Ettenbeiuimiinstcricnsis 

spatioruni  circulorummtc^  Codex  Etfenbcimmun-  et  Grofianus  pro  velit  (juisque  in   cditis. 

slcriensis    inverso    ordine :    hreviter   spatiorum    cir-  cnpram\   Apud  Grotium  crrorc   exprcssum  crat 

culorunique ;  moxquc   totum   coelum  pro    omne.  capra,    quod    correxi.      Cctcrum    confer    Gemiiium 

iiien-nn^/rt] Ita  jam  Cicero  appcllavit  quac  Graece  (clcm.  astr.  c.  2,  p.  15  Petav.):  6  de  iv  Tco  EVCO- 

aTCXavElz   diciintur  (N.  D.  2,   21),  nc  ambiguita-  vvuo)    coiuo   Tov  'Hvl6%ov   y.£if-i£i'og  ?.c(firtQ6g 

tcni  formac  Marfiani  culpae  tribnas,  a^TrjQ  Al^   fCQo6ayoQEVETai.'    ol  '6e   iv   axQa 

iricjinta    tjuinfjue]    Ilyginns    paritcr    atque  pcr-  TOV  avTOV  j;(EtQl  XslflEVOl,  adTEQtdxoi  6vo"Eql- 

sonafus    EratostLcncs  in   Catastcrismis   qnadraginta  <poi.  y.c:/.0Vi'Tai. 

duo  numerat,    comprebensis   nimirum  zodiacalibus,  panlheram    quam]    Sic    codcx    Ettonbeimmun- 

cniac  noster  seorsim  babet,   ut  triginta  tanlum  prae-  sfcrieusis;   vulgo  (juem,  quoA  panthera  antea  scribi 

tcrca    rclinquantur.      Corvnm    vidclicet    ct   Cratera  poslularcf.      Ccterii:;i    simplicitcr   xhjolov    appcllat 

cuin  Ilvdro  jungit,   Coclulum  autcin  sive  Coronam  Aratus   (pbacnom.    441),    undc    hestiam  Vitruvius 

australcm    prorsus    omitfitj   plnrcs    ncc  ipse  noster  (9,  4  s.  7);   Ilyginus  autcin  (2,  38.  5,  57)  hostiam, 

Iiabct,    ncc    unde    trigiula   qjiinquc  absolvam  scio  quain   s«Mra   aram   tcncns  immolarc  ^idcatur.  Addc 


Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  838.  655 

Lendae  suiit  potiorum.  Haec  igitur  quinque  et  triginta  signa  circuli  jntcrja- 
centis  anibitu  discernuntur :  nani  alia  sunt  aquilonia,  alia  austrina;  a  regione 
quippe  zodiaci  quae  Septentrioncs  versus  dcpicta  sunt  aquilonia  periiibentur, 
intcrius  autcm  numcrantur  austrina.  Aquilonis  igitur  Iiabcnt  parteni  utraquc 
Septontrio,  Draco  qui  intcr  utramquc  flcxuosus  illabitur,  Arcturus  qucm 
alii  13ootcn  appcllant,  Corona  Ariadncs,  Nisusquo  qucm  alii  Engonasin  dicunt, 
Lyra,  Cygnus,  Cepbcus,  Cassiopca,  Perseus,  Deltoton,  Heniochus,  Andro- 
meda,  Pcgasus,  Ophiucbus,  Dclphinus,  Aquila,  Sagitta.  Austrina  autcm 
hacc    sunt:  Hydrus,     Cratcr,     Corvus,    Procjon,     Orion,    Canicula,    Lcpus, 

Eratostliciiem  (catastcr.  40):  e6tl   ds   xb  x^rjQiOV  cero   etiam  in   loco    citato  Nixtim   slmpllcitcr  dlxit 

EV    ralg    X^Q^''    Jt^rj6iov    rov     \)vrr]Qlov ,    o  «le   eodem  astro.  Grot.  —    Alonaccnsis  (C)  (]uoquc 

doKeZ  JtQOQtpSQELV  &v6cov nveq  de  ddyMV  Ni.vus,  Darmsf attcnsis  iVwos,-  vulgatam  tamen  niu- 

<pa6iv  avro   eCvai  oivov,   i$  OV  Ojtevdei  rolg  tarc    nolui,   rinia  utraque  participii  foniia  paritcr  iii 

■d^eolg,   quocum  convenit  sclioliaslac  ad  Gcrmanici  nsu    cst,    adcoqiic    nisus    pracfert    Dracheaborcliius 

vcl   Cacsaris  Domitianl  Arateorum  fragmeiita,  (ad    Sllium    2,    123),    alteram    nixns    anllquam  ct 

nani    alia^    Eandcm    dlstilhutloncm    invcnlmus  obsoletam  Iiabitam  esse  proLans  cx  Scrvio   (ad  Ae- 

apud    Gcininum    (p.    12    Pclav.),    Vitruvium  (9,  3  "^id.  I,    144),   cui    tauicn  okloquitur   Orelllus  (ad 

et  4),    Manllium  (I,  318  scqu.),    allos,   quos  cnii-  ^'C-  orat.  pro  Plaucio   c.  27,  p.  11)9). 

mcravc  longnm  cst.  .     C^jtjnus]    Corrc\i  qiiod  apud  Grotlum  scriptiim 

•   -•iT  1  •!•  •»•/••  ••      crat   SuiiHKS ,    quiiiii  antcriores   cdilioncs  omuc5riui> 

tnte)ius\  Legendum  videri  possit  luferius,  nisi  jj        '    i  =■  "■"in-j.qui, 

spl.aeram   artificiosam  ai.tc  oculos  I.alinisse  Marlla-  "'"'1'*'  ''''•"  ^'"'^"'  praclicant  lectloucm. 

num    apparcrct,     cujus  notum    est    altcram   parlcm  Hyh-us]   Aratus  (443)   TdQrjV,    Ciccro  (4I>3) 

semper   cmlncre,    altcram    rcccdcre    ct  quasl   dcli-  ^^  HyS""'S  (2,  40  et  3,   39)  IIy<lram  I.oc  signui.i 

tescere.  appcllanf;     af     Gcminus    (2,    p.   13),     «t   nostcr: 

'''}'3Qog,   IiQarrjQ,   lioQU^»,  paritcrque  Ilippar- 
ISisusquc\    Ltesfi    I^ixnsnue    cum    ^71».  inco   ct,,,,  ^      .  ,^„„ 

.'        ,.  .     ,'        ,  ,  ,         chiis  (i.a  Arati.iiii  2,   1;  p.  258   Petav.)  ct  alil. 

uicuibranls.    lXi\us    est   o   ev  yova^Lr',    o    yvv$ 


Arato.  Maniliiis  onixaui  geiiu  spcciem»  appcllat. 
ApudVitruvium  niale  iVftSiM*  Icgltur,  emenda  i>V.vu5. 
Gnixum  a  tfenei-ibns  (lioc  est  genubns,   sic  Clcero: 


Craler]   Alios  eratera    ubiquc   scrlbcrc   Grofuis 
in  margine  nota^It;   qua  de  forina   vide   quae  supra 
monui  (ad  §.  31)  in  voce  bupaeda. 
Procyoii]   Clccro   (in  Arafcis  466): 
.Quae  genus  ad  laevam  rVIxi  delapsa  resedit^.)  .Anlecanis ,  Grajo  Procyon  qui  nomine  fertm-.. 

dici  Festns  tcstatur:  nos  Iltcram  nnam  clldliiius,  Accuralius  tanicn  Gcmiiius  slgnum  distluguit  a 
idcoque  Arnobius,  Appulejns  aliiquc  ngcnu  nlxiimi(  slclla  splcndida,  quae  Iii  Ipso  ceruatur  codcmquc 
dixcrc,    slvc  a  nitendo,   slve  a  Graeco  yvvi-     CI-      uouiine  ProcjoH  dicatur. 


Go6  Martiani  Capellae  lib.  VIIL  §.  858. 

Ericlan.iis  qui  ab  Orionis  pede  defluit,  Cetus,  Centaurus,  navis  Argo,  Piscis 
austrinus,  Coeluluni,  Ara.  Nam  et  aquam,  quae  ex  cratere  Aquarii  fluil, 
nielius  partem  signi  credimus,  et  stellam,  quam  quidam  Canopum,  quidam 
Ptolemaeum  appeflant,  quac  superioribus  inconspicua  in  confmio  Alexandriae 
830  incipit  apparere,  ut  partem  Eridani  fluminis  aestimabo.  Hacc  discernit  zo- 
diacus,  qui  quidcm  aequales  duodecim  signorum  intcgrat  portiones,  scd  un- 
decim  babet   signa;    Scorpius    cnini    tani    suum   spatium    corpore   quam    chebs 

Coeluhim^   In   Glossis   cst:   »Cac]iiliini  lliurihu-  Ptolcuiacnm  tanicn  qui  praetcr  nostrum  appellatuui 

luni  a  caclamluu,   scd  malc,    nam  ara  et  tLuribulura  refcrat,   non  novi;    ncque  Eridano,    sed  Argo  navi 

iilcm   sunt.  Gaor,  —    A  uonuullis    autcriorum  cdi-  aunumcrat  Gcminus:  iv  cixQCO  XiO   .tT]d«Pdcp    rrjQ 

tionum  abest,  fortasse  quia  eodera  crrorc  cum  Ara  'AQyovQ    y.eliievog     /.aiirtQog    adT?]^  I\avco,3og 

confundcrent  j     sed    rcctc  Mnuckcrus  (ad  Ilyginum  ovoijiCiCeTaL. 

p.  412)  monet  Coelultim  Latiue  dictum  csse  qucm  chelis]     Id    esl    brachiis   sive    forcipibus    suls, 

Gracce    a    nonnuIJis    oVQavLGzoy ,     ab    liipparclio  quarc   minuscula  initiali  cxprimendum  cnravi^     no- 

autem  Cadiicemn  appcllari  Gcminus  doceat,  nimirum  uiinis   cnim    vim    postea    dcmiim    liahet,     ulii  Mar- 

Coronam     nustrinam,     quam    plcrique    ante    pciles  (ianns,    quani   nos    Libram    dicamus,    Grajos  quos- 

Sagittarii  ut  ludciitis  aljjeclaiu  ^idere  sibi  visi  sunt^  dam  Chehis   di\isse  uarrat^   nunc  illud  tautum  vult, 

dc    qiia     courcrri    jubct    Scaligerum    (ad    31auiliuiu  Scorpium    et    suinn    spatiura-  (in  zodiaco)   corporc, 

p.  .41i)ct  Thconcm  (in  Aratum  p.  51    ed.  Loud.),  ct    Librac    (spatiura)    cbelis    suis    occuparc,     ccrte 

Yide  ctlara  iiirra  (ad  §.  8-42).                                       ^  niajorcui  ejus  partem,    nam  superiorls  Llbrac  partls 

anuam]    Gcminus  hanc  quoque  Jnfcr  signa   au-  nonnullas  stelhis  ab   aliis  ad  Virgiuis  pcdes  rcfcrri. 

slrina  proprio  loco    numcrat.  IVotum    enim    est    multos  Libram    oinnino   non  nu- 

auidam  Cnnopum]    IXon    rpiidem ,    ut  in    editis,  nierassc    intcr    signa    zodiaci ,    quoriim   nostcr  quo- 

codiccs   prachent    Ettenhcimmunstcriciisis,    Rciclie-  quc  partcs    scquitur,    dum    undecim    tautum    slgaa 

naucnsis,   Monacensls  (C),  et  Darmstattensis.  Jpsius  statuit.   paritcr  ut  ilygiuus  (poct.  astr,  4,   5):  uelsi 

slcllac  supra  jam  (§.  iJOo.  608.  69G.)  saepius  mentio  nulla   sunt  signa   duodecim  sed  nndecim  ideo  quod 

facta    est;     adde    yitruvium   (9,    4    s.    7):    «IIujus  Scorpio    magnitudiue    sui    corporis    diioriim    locum 

autcm    rel    index    cst    stclla    Canopi,    quac   his   rc-  occupal    signoruiu,      c    quibus    prior    jiars    Chehc , 

gionibus  cst  Igoota,   rcnuncianlihus   ncgotiatoribus,  rcllqua    autcra    Scorpio    vocatiir.«      Unde   .llanetho 

qui  ad  estremas  Aegypti   regiones  proxlmasquc  ul-  (apotel.  2,    iofi): 

timls  finibus  tcrrac    tcrminatioues  fuerunf<.5  ct  Lu-  XrjXal    ■&'ag    y.al    d^    [iere(p?lia(}av  aveQeg 

canum  (8,   181):  iQol 

«inde  Canopos  lial  Zvybv     £yJ.t'j'C66uv    i.nel    r     £Tcxvv66' 

E.vci/iit   australi  coelo  conienta  vaijari ,  exaTSQ&ei', 

Stclla  timcns  Borenn.«  —  Olai  steQ  Jt/,ci6TLyyeg  ijti  Cvyov  tXxo{i6voiOi 


Martiani  Capcllae  lib.  VIII.  §.  839.  6S7 

occupat  Librae;  cujiis  superiorem  partem  pedes  Virginis  occupant,  majorcm 
vero  Scorpius;  denique  Chelas,  quam  Libram  dicinuis,  quidam  dixere  Graji. 
Horum  ergo  signorum  duodecim  nomina,  quod  vulgo  nota  sunt,  praetermitto. 

QUOD   DIVERSIS   CIRCULIS  DISTRIRUANTUR  QUORUNDAM 

PARTES    SIGNORUM. 

Inlclligo  ordinis  lioc  fuisse,  ut  quo  circulo  spatiove  qiiac  signa  sint  de-  840 
monstrarem;  scd  et  magnam  partcm  adstructionis  cxquirit  contra  propositum 
brevitalis,  et  qiiod  nicdiatenus  tertiave  parte  quacdam  signa  dcfixa  circulis 
diversis  sua  mcmbra  discerpant,  hanc  obscuram  cah'ginem  derehnquo.  Quippe, 
ut  cetera  transeamus,  manus  intcrior  Arcturi  intra  septentrionalem  circulum 
ponilur,  rchquumque  corpus  parti  alteri  deputatur;  Cephei  corpus  inediatenus 
septentrionah,    thorace   partito    ct    diversis   circuhs    attributo;     Nisus    vcro   si- 

et  Macrobiiis  (Saturnal.  1,  21  f.):  »Scoi'pius  totus,  defixa^  Pro  de/ixis  Loc  Bondanii  (in  vai".  lect. 

in   quo    Libra    cst.u      Plura    dabunt   interprctes   ad  p.  CO)   codcx    praebuit,    e    quo   ctiam    corrcxi  dis- 

Virgilii  locuui  (georg.  l,   53):  crepant  la   editis   substituto   discerpant. 

nQua  locus  Efifjonen  inter  Chelasque  sequenteis<*  Cepfiei  corpus^  Vox  septentrionali  deest  in  MS. 

iuprimis    Scrvius,    ciijus    Iiaec  nota   est:  »AegyptIi  et  mcrito,  est  enini  lilc  djrpogdiovvd)]  ct  ex  su- 

duodecini   esse    asserunt    signa ;   Clialdaei   vcro  im-  perioribus  aut  subscquciitibus  inepte  repetifa.  GnoT. 

dccim,  iiani  Scorpium  et  Libraiu  nnum  signnm  ac-  —  Intcrpunctione  mutata    intcgram    scrvavi  vulga- 

cipiunt^   cbclac  eniin  Scorpii  Libram  faciunt.    lidcm  tam  lcctioneni,    qiiam    iion  modo    Bondamns    (var. 

Cbaldaci    volunt    aequales    csse    partcs   in  omnibiis  lect.    p.  GO.  Cl)   conjecturis    tcntavit,    scd    librarii 

signis^   sed    pro   qualitate   sui  aliud   signum  viginti,  quoque  vaiic  interpolaruntj   siquidem  codiccs  ctiam 

aliud  quadiaginta    habcrc;    qHUm  Aegyptil  triccnas  Bondami  et    Ettenbcimmiinstericnsis  oinittuut    5e/J- 

cssc   partcs    in    omnibus  vcliut.     Modo  ergo  secun-  tentrionali,    Mouacensis  (D)  autcm  intcr  partito  et 

dum  Cbaldacos  locutus  cst,   dicens  posse  eum  ba-  diversis    inserit    cetero    toto.     Jam    vcro    intclligcs 

Lcrc  locum  intcr  Scorpium  et  Virgineni.  ]\am  Erl-  oninia   rccte   procedcre,    niodo    suppleas:    nCcpbci 

gonc  ipsa  est   \irgo.<(  corpns  mediateuiis   scptcutrioiiali»   scil.  partl  depii- 

(juod  diversis  cireulis]  Hac  de  rc  accurate  cgit  tatiir.   Ceterum  confer  Pscudo-ISijiparcIium  (p.  2SS): 

Pseudo-IIipparcLus    (ad   Aratum  p.  2S7  Petav.):  6  (isv  ovv  dQxTtxog  xvrJog  Te(iveL  Ccodta  dvo, 

/ioiJtov   fi£Ta/3aT80v    ijti  Tovg  TEfivovtag  xv-  Bocotov  ixidov  dyx(ova  xal  lirjtpicog  6^7]^^,, 

yj.ovg  zal  xd  refxvonsva  vn'  avTcov  Ccodui  ctc.  ov»i  slgrjxs  ds  j(sqI  tovtov  'AQaxog. 

85 


658  Martiani  Capcllae  lib.  VIII.  §.  8i0. 

nislro  pcde  septentrionalis  Draconis  verticem  calcans,  capito  solstitialem  cir- 
culum  adscendit,  unum  brachium  Lyrae,  alterum  dans  Coronae;  et  alia 
hujusmodi  non  minus  insuavia  quam  morosa. 

QUIBUS  SIGNIS  SURGENTIBUS  QUAE  ORIANTUR  QUAE  OCCIDANT. 

841  Illud  potius  attendendum,  quibus  surgentibus  signis  quae  ortum  faciant 

occidantque.  Nam  oriente  Cancro  occidunt  Corona  Ariadnes,  et  austrini  Piscis 
pars  dimidia,  Ophiuchus  a  pedibus  usque  humeros,  serpensque  quem  detinet 
praeter  fauces  caputque  totum,  Bootis  eliam  mcdietas;  oriuntur  vero  Orion 
totus   Eridanique   principium,     et    in    hngua   Caniculae    lucida    stella.      Quum 

septenlrionalis  Draconis]  Id    cst  Draconls,  qiii  occidit,    qiiod  iii  eam  tc  faeile  opiiiioncm  adducet, 

intra  septentrionalem  circulum  cst.  Pcdcm  cundeni  omnlno  scripsisse  nostruin  «occidit  Coronae  Ariadncs 

quem  nostcr  nominat  ctiam  Hyginus  (3,  Sj  p.422):  —  pars  diiiiidia.«    Orlcntc  cnim  Caiicro   tota  si  oc- 

dIIIc   positus  inter  duos   clrculos,    arcticum   et   ac-  cldat  Ariadiies    Corona,     quomodo    oricnte    Leone 

stivum,     utrlsque  pedibus  et  dcxtro   genu   arctlcuin  «Coronae  rellquiac«  sivc  uli  rectius  MS.  »Coronac 

circulum   finit,    Ita  tamcn   nt    dcxtero   pedc    prlorl-  reliqua«    confcgiintur?    Ilacc    sane    non    coliacrcnt, 

bus   digitis  circuhim  termliict,    sinistro   autem   toto  si  vulgata    lectio    rcctc    sc    liabcat.     Et  dc  veritate 

caput  Draconis    opprlmcre   coneturn;   rectlus  quam  cincndationis    nc    dubltes,    en    tibi    Hyginum^     qni 

Aratus  (70):  claris    verbis  (poet.   aslr.  lib.  4,   cap.    12):  Cancer 

^e^LXEQOV  JtodoQ  ay.QOV  £;(ec  6xO/li.oto  Jqcc-  exorlens..  luqult  «obscurat  diinldlam  partem  Coronae.t 

y.OVTOi;                               '  Addc  Cicerouis  Lacc  ex  Aratcis  v.  SOS  ed.  Grotii: 

quem  ideo  reprclicudit  Hipparcbus  (ad  pbaeuom.  I,  ^Jam  simul  ut   stipero  se  toto  himine  Cancer 

7  5  p.  181   Petav.).  ExtuUt ,  extemplo  cedit  delapsa  Corona, 

nuibns   snrijenlihus    si<jnis]    Caput  boc    optlme  Et  loca  convisit  cauda  tenus  infera  Piscis , 

cftnvenlt     cum    eo    quod    apiid  Ilyginum  est  libro  Dimidiam   relinens  sleHis  distincta   Corona 

quarto.  GnoT. —  Recte,  sed  melior  aiictor  Aratus  est  Partem  eliam  supera ^    atque    alia    de  parte   re- 

(368  sequ.)  cnm  Hlpparclio  (ad  pliaenomcna  lib.  2),  pulsa  est.« 

neque  sperncnda  comparatlo  cuin  Pscudo-HIpparclio  Bo>(d.  (var.  lect.  p.  Gl.  G2). —  Aratl  ratioiicm  probat 

(ad  eadcm    p.  2o8  —  260  Petav.),   qui   etiam  eun-  etlam  Ilipparebus  (2,  S;  p.  214)^  tamcn  non  tanta 

dem  cum  nostro   ordluem  scquilur ,   quum  Ilygluus  apud  inc  est  Bondami  excerplorum  auctorltas,  nt  indc 

ab  Arlete   ordlatur.  Marlianum    corrigam ,     quum    vidcam    parl   incuria 

oriente  Cancro]   Grave  mcndum  Intaetum  adliuc-  ctiam  Pseudo-Hipparcliuni  loqul  (p.  2d9):  dvi'et  de 

dum    renianslt ,  jain  tamen    cxiiucndiim.      «Oricnte  Gveipavog'    ip(dvoQ    z6   7jixt,(}V   ecog  e:tl  Qa^iV 

Caucrou    inquit    noccidunt"    cct.     Exccrpta    iiostra  y,,   X.  ?.. 


Martiani  Capellae  lib.  VIIT.  §.  8H.  6o9 

aiitem  Leo  oritur,  Coronae  rcliqua  conteguntur,  austrinusque  Piscis,  et 
Ophiuchi,  serpentis,  Bootisque  partes,  itenique  Aquila,  Nisique  pars  dextra; 
oriuntur  vero  Hydri  caput,  Lepus  et  Pfocjon,  Caniculaeque  pars  prinia. 
Oriente  autem  virgine  occidunt  Ljra,  Delphinus,  Sagitta,  Cyguique  pars  potior, 
Eridanique  pars  ultinia,  ct  caput  cervixque  Pegasi;  oriuntur  auteni  Hydri 
pars  prior  usque  ad  Cratercni,  Caniculaque  tota,  et  navis  Argonis  puppis. 
Libra  surgcnte  occidunt  Pegasi  et  Cygni  reliquae  portioiies,  Andromedacque  8i2 
caput,  Cepheique  humcri,  Cctus,  et  flexus  fluminis  Eridani;  oriuntur  Co- 
ronae  medietas,  Nisi  dexter  pes,  et  Booles,  et  Hydri  rchquum  praeter  ultimam 
caudam,  Centaurique  pars,  quae  in  cqui  speciem  figuratur.  Scorpione  autem 
nascente  occidunt  Andromcdae  pars  rehqua,  item  Cephei  pars,  quae  extra 
septentrionalem  circulum  posita,  et  Cassiopeae  et  Orionis  pars;  codcm  tempore 
oriuntur  Ariadnes  Corona  tota,  et  caput  Ophiuchi,  JNisique  corpus  omne 
praeter  sinistram  manum,  Hydri  cauda  ultima,  et  Centaurus  totus  praeter 
priores  pedcs.  Sagittario  nascente  mcrgitur  Orion,  et  Canicula,  ct  Hcniochi 
pedes;  oriuntur  vero  totus  Ophiuchus  ct  Nisi  sinistra  nianus,  et  Lyra,  ct 
Cephei  caput  liumerique,  ct  Centauri  pedes  priores.  Capricorno  oricnte  8io 
occidunt   Heniochus  totus,    et    ejus    capra   haediquc,    Pcrsei    pars   sinistra,    ct 

Coronae  leliffua]  Sic  aiiterlores  cditioncs;   Gro-  (ad  Ilyg.  astr.  4,  12;  p.47o). —  Ilygiuiis  eniiu  eaiu 

tius  reUqmae.  Coronam  appellat,   quae  antc  Gcntaiiri  pedes  jacerc 

Aryotiis]  Legc    cuin  3iS.  Argus  Gracca   decli-  cxistiincfur,   quae  cst  austrina  (vide  ad  8.  838);  la 

natlonc.  Gbot. —  Scd  pluriljus  ctiaui  vulgata  leetio  cadcnKpic  scnlcntia  ctiain  Scaliger  erat  (ad  .^laniJium 

codicibus  nititur,   ita  ut  fjuartus  quoque  casus  Ar-  p.  372);   scd  ^lratus  (6o8)  indistinctc: 
gonem  (§.  830.  833)  in   .Houacensl  (C),  Darinstat-  H.  [X,av  aQ    ele  izsQT]V  <p£Qerac,  Xa  de  veco- 

tensi  ct  Ettenliciininiinsteriensi  lcgatur.  Plura  a!io-  ^sp   a?J.a 

rum  cKcmpla  aflfert  Sclineiderus  (lat.  Form.  p.  14G).         OvQavbq  avXKpeQei  ^xeipavoLO   re   SevveQa 

flexus]  CodexEtteiilicinimunstericnsis  confluxus;  xvxAa, 

sed  praefero  >  ulgatam.  Aratus  ctiam  xafutal  Iialjct.  qucm   doctc  aniiuadvcrtit  Vossius  (ad  v,  400)  Co- 

Ariadnes  Corona]  Errat  Capella,  Ariadncs  Co-  ronam  austrinam  uoudiim  cognovisse. 
ronam  appcUans  eam,   quac  cuin  Scorpione  oritiir.  caput  Ophiuchi\   Rcstitui  cx  codice  Ettcnbeim- 

Corona  Ariadnae  est  dreipavog  jSoQeiog,    utl  lo-  munstcrlensi,    quod    Ilygini    et   Pseudo-Hipparclii 

qultur  Tzetzcs  ad  Hcsiod.  p.  93  cd.  Ilelus.  ^iu.^CK.  conscnsus  postulabatj  vulgo  Etiiochi, 

85* 


660  .  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  845. 

Argonis  puppis,  et  Procyon;  invicem  oriuntiir  Cygnus,  et  Aquila,  et  Sagitta, 
ot  Altarium.  Aquario  oriente  occidunt  Centauri  pars  equina,  Hydri  caput; 
oritur  et  equus  Pcgasus.  Piscibus  ortis  occidunt  Hydrus  totus,  et  Centauri 
pars  rcliqua,  et  Crater;  praeterea  oriuntur  Androniedae  pars  dextra,  et  Piscis 
austrinus.  Arietis  signo  surgente  occidunt  pedes  Centauri,  et  Altarium;  oriuntur 
vero  Andromedae  sinistra  pars,  et  Persei  caput  usque  ad  alvum,  et  Deltoton. 
Signo  Tauri  oriente  occidunt  Bootis  pedes,  Ophiuchus  a  pedibus  ad  genua 
usque;  oriuntur  autem  Ceti  pars  reliqua,  et  sinister  Orionis  pes.  Geminis 
orientibus  occidit  Serpcntarius  usque  ad  genicula;  oriuutur  vcro  Fluvius, 
Cetus ,    Orion. 

QUIBUS  TEMPORIBUS  OPJANTUR  AUT  OCCIDANT. 

844  Temporum   quoque   ipsorum,    quibus   oriuntur   aut  occidunt,    habenda 

distantia  est.  Nam  quae  transversa  oriuntur  et  rccta  occidunt,  celcriores  ortus 
habent,  quam  occasus;  contra  aulem,  quae  recta  oriuntur  et  transversa 
conduntur,  tardius  oriuntur  quam  occidunt.     Nam  Cancri  signum  recte  oritur 

AIlnrinni\  Pro  allari,   cul  similia   et  alia  apnd  tartlius   oriimtur    {fuam   occiduntj     Idein    docet 

allos,   ex  noniinativl  fortc  pluralis  siiuilitudinc  nata.  Gcniinus  (eleni.    astr.  p.  28  Pefav.):  ZOLaVTTjg    dk 

QnoT.  —    Saxo    Granimaticus:    nParcntein    altario  rr/g    iyx/LlOecog    VJi'aQj;(OV(jr/g    TOV     CwcJiaxou 

)ionoratum«;  ad  quac  StcpLanius  (p.  247)  nou  solum  xvrJ.ov  6vu,8aivst  xal  ta  dcodeyMrrj!.L6Qia  I6a 

nosiruin    laudat,     sed    addit   etiam    Salviani   Tcrba:  bvxa  xaXa  rb   nsyST&og    avl6oig  %OOVOt.g  Xag 

»Cliristuin  m  altaric  diniittiinus" ,   ad  quac  Riltcrs-  cn^aToXag  Kcd  Tag  6v6stg  J(Oisl6d-ai'   o6a  [liv 

husiiis:  uVetus  glossarium  judicat  formain  noininls  yc(Q   OQ^ov  yiyvoiisvov  TOV  C(^^t,C(XOV  xvxZov 

cssc  diniinutivam    allare ,    irtl(icoiiLg,   et    allarium  rijv  avLCToh)v  Ttoislxai,   sxslva   Tci  Cto^t-a  sv 

PconL^/MQLcn'.    Sed  proiniscuc  tamcn  rcpcrio  usur-  jtP.slovl  ;^Qm'CO  tjjv  ciVCcro?.rjV  xccl  rr^v  dv6LV 

patum  aUcirinm  pro  altari. «    Id  quod  exeraplis  pro-  jtOLsZraL,   OQd^a  yaQ  JtaQCi  Tov  OQL^OvTa   Jta- 

batur  Pauli  Diaconl,    Angeloinl,    et  Ilildebcrti  Cc-  QajtLJtTSL,  oo6te  yxcT^  ev  exa^TOV  ^r.iiSLOV  TOV 

nomancnslsj     quibus    adde    Scvenim   Sulpiciuin  et  ^(odLOV    Trjv    dvaroXrjV    yLyvs6\}aL,     dLcc    dh 

Illeronymnm  a  SchcIIero  laudatos.  TOVTO  JtoXvv  ;)^q6vov  dva/ll6y.s6&aL  Trjg  dva- 

</e»it'M^  Codiccs  Monaccnsis  (C)  ct  Etfcnbelm-  TO?.r]g    xccl    rrjg    dv6scog-     o6a    ds    Jt/Layiov 

munsteriensls  gemicvla,    quod   eodcm  rcdif.  ycyvo^svov   Tov  QcodLay.ov  xvxXov  JtQog    Tov 

recla  occidmtt]   Vulgo   recle ,  qiiod  correxi  cx  oQiQovra     Trjv    dvaToh)v    JtOLSLTai,     ixsLva 

codlcjbus.  Mouacensl  (C)  ct  EHcnLciininiiaslcricusi.  iv    i?.drTOVi    xi^ovco   ijtuvacpsQsraL,    Jt?.dyia 


Martiani  Capellae  lib.  VIII.   §.  844.  661 

ioclinatumque  mersatur;  licet  hoc  in  Capricorno  parva  inflexione  curvctur; 
oritur  autcm  duabus  lioris  et  duodecima  partc  horae,  ct  hora  occidit  ac 
deunce;  minima  in  isto  distantia  cst.  Lco  autem  oritur  duabus  horis  et  tertia 
parte  horae,  occidit  vcro  hora  semis  et  sexta  parte  liorae.  Yirgo  oritur  horis 
duabus  ct  dimidia  et  scxta  parlc  horae;  simihtcr  Libra;  occidimtquc  hora  et 
tcrtia  parte.  At  Scorpius  diminuit  ortum  ct  augct  occasum;  oritur  cnim  horis 
duabus  ct  tcrtia  partc,  occidit  hora  scmis  ct  sexta  parte  horae.  At  Sagiltarius 
oritur  horis  daabus  et  duodecima  partc  horae,  occidit  liora  et  dcuncc  horac. 
At  invicem  quae  transversa  oriuntur  et  rccta  occidunt,  brcviorcs  ortus  oc-  8io 
cupant  quam  occasus.  Dcnique  ex  his  est  signum  Capricorni,  quod  oritur 
hora  et  dcunce,  occidit  duabus  horis  et  duodecima  partc  horac.  Aquarii 
vero  proximum  signum  oritur  liora  et  dimidia  et  sexta  parte  horae,  occidit 
horis  duabus  ct  tertia  parte  liorac.  Scqucns  hos  Piscium  signum  oritur  hora 
et  tertia  parte  horae,  occidit  daabus  horis  ct  dimidia  ct  sexta  horae  partc. 
Eandem  mensarara  Arics  utriusquc  temporis  servat.  Taurus  oritur  hora  et 
dimidia  et  sexta  partc  horae,  occidit  duabus  horis  ct  tcrtia  partc  liorac.  At 
Gemini  oriuntur  hora  cX  deunce,  occidunt  duabus  horis  ct  duodccima  parte  horac. 

QUOD  PRO  DIVERSITATE  SIGNORUM  DIERUM  NOCTIUMQUE 

FIAT  INAEQUALITAS. 

Hacc    est    inaequahtas,    quac    dierum    spatia    noctiumque    discriminat.  ^iG 
Nam    quum    SoHs  lumcn  corum  signorum  principium,    quac  tardius  oriuntur, 

yaQ    TtaQaitLJttEi    vmI    ra    ^coduc    ftgdg    rov  ev    l6o)    ^^povw    avarDJ.ov6t  IIaQ-&iroq  xal 

OQi^ovra,    c66r£   jc«r'  ci^^Xcc  ftoZ2a  iitQr]  aixa  Zvyoq,    y.al  eTtcl  OQ&cotaroQ  ylyvsrai  6  rcov 

rrjv   avaroZijV  JtOi8i6S^ai,    dicc  ds  rovro  xal  ^codlcox'  y.vxP.og  Zlidvaov  xal  liaQylvov  /Js6ov- 

Ta;:if£rav  rr/V  avaroZrjv  6vi.i,Saiv£L  ylyvs^d-ai,  Qai'ovvrcov ,  iv  ftAsl^rcp  XQ^''-''^?  avarsX?.ov6L 

sxn%iUtev\  Ifa    codices   Monacensis  (C),   Danu-  TlaQ&svoq  yccl  ZvyoQ'-  (]iicm    etiain  de   re!i(|uis 

statlcnsis,  Rciclienaueusis,  ct  Ettcnlicininiunstericn-  consiilcrc  licef. 

sisj   nuoruin  conscnsum  sccutus  snni,    licct  eodcin  dierttm  sjnili(t\  Hac  dc  rc  accurate  agunt  Clco- 

rciliret  viilgafa:    iioccldiffjiie   Iiora    et    tcrtia  parfe  5  mcdes    {yvy?..    -dscOQ.    I,    C)    ct  Gcniiur.s   (clcm. 

siinilitcr  Libra. «     Rcm  coufumat  Gcniinus  (p.  50):  aslr.  c.  S,  p.  22  sc«pi.),    «juos  \idc. 


QQ2  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  846. 

ingreditur,  (kim  soqnentia  signa  nascuntur,  diei  prolixitas  procuratur;  iibi 
vero  baee  intrarit,  quae  cito  orta  tardius  demersantur,  diebus  exiguis  noctes 
efficit  grandiores.  Denique  haec  ratio  et  illis  respondet,  qui  velut  miram  effi- 
ciunt  quaestionem,  talia  proponentes:  Si  spatiis  aequalibus  onmia  signa  per- 
censentur,  ac  necessc  est  diebus  noctibusque  cunctis  sena  signa  supra  terras 
esse,  omnes  dies  noctcsque  pares  esse  debucrunt.  Scna  autem  signa  supervStare 
non  dubium  est,  totidemque  delitescere,  dies  quoquc  noctesque  variari  diver- 
«itaLibus  spaliorum.  Nam  solstitialis  dies  babet  acquinoctialis  mensurae  horas 
quatuordecim  et  scxtantem ;  brumalis  vero  horas  novem  et  dimidiam  ac  tertiam 
portionem  ;  vicissim  brumales  noctes  solstitialis  diei  temporibus  porriguntur,  cujus 
lucis  tempora  suscipit  nox   aestiva.     In  tanta  varietate  diversitateque  temporum 

847  illud  profecto  colligitur,  signa  aequalia  non  habenda.  Cujus  conclusioni  et 
rerum  veritas  et  nostra  regula  refragatur.  Multiphci  enim  clepsydrarum  ap- 
positione  monstratum  omnia  signa  paria  spatia  continere.  Quum  enim  diversa 
spatia  in  ortu  habeant  atque  occasu;    tamen  si  omnium  ortus  occasusque  com- 

848  penses,    videbis    ad    plenum  collata   mensuris   aequahbus  respondere.     Vcrum 

sena  s!(jna]   Aratiis  (5o2)  de  Zodiaco:  marginc  notavit,  ^idclicet  ad  alliis  sitiis  vcl  climatis 

Tov    S'    'o66ov    'mUolo    y.ax'    'S2xSttvOV    di-      "»'"»•«'»''  q"»  <'i«"'"'  noctiu.i.qiic  spatia  variari  jani 

VHZUL  siipra  nostcr  rccte  inonuit  (§.  oOo)^    scd  Iiic  ccrtnm 

,„'-^  '     \  ■  I  '..-*»>»       alinuciii  auctorcni  cumnuc^/e.vflMf?/-»HMm  ante  oculos 

I0660V   vjtiQ  yuLi]Q  (ptQaraL,    Jta6rj    0  tJtL  ^ 

Lahcrc  vidctur,   qnare   ctiani  uiox  nolui  e  codicibns 

Daruistntlciisi.,  Ettoiilieiiuniuustcricnsi,  ct  Grotiano 

corrigcrc   eui  conclusioni  pro  cnjus. 

T666UL    (5'    avxmov6L-   x66ov  S-iJil  (lijzoe  profecto]  Alii  pevfecte,  tcste  Grotio  in  marsinc. 

eaaoxrj  veritas]  Pro  varietas  ia  editis  praebcnt  ccdiccs 

Nv^   alsl   xaxavv6xaL,   66ov  XS  rtSQ   ^fJl.6v     Rciel.cnancnsis,  Darmstattcnsis,  Monaccnsis  (C),  et 

y.vx/.ov  Grofiauus.    Vide  etiam   supra  (§.  824). 

'AqxoiisvtjQ    aTCo    vvy.xoq    asLQsraL    vxI:6&l  y„.,„,    ew/iu    diversa]     Codcx    Eltcubcimmiin- 

J  ULTjg.  stcricusis    pcrspicuitalls    gralla    iiiscrit    siijna,    quo 

Adde  Vilruvium  (9,   1.  s.  4).  Quacstloncm,   quam      jan,cn    addilaincuto    non    magis   indigeiiius,     quam 

liic   noster  ta.igit,    cxpcdlt   Gemiuus   (p.  28  sciju.).      ^„^,1  qiox  Bondauuis  (iii  var.  lcct.  p.  62)  e  codice 

horas   Mouem]     Alios    legcre    octo    Grotius    in      suo  siipiilcri    voliilt  ad  invicem  ante  respondere. 


VVXXL 

"E^  alsl  dvvov6L  dvcodsxadsg  y.vy.ZoLO, 


Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  848.  6G5 

hac  quaestionc  submota,  alia  subtilior  de  spatiis  imparibus  objectatur.  Dicunt 
enim:  Si  spatia  signorum  acquaha  sint,  aut  Sol  tarcliore  cursu  quacdam  signa 
transcurrit,  aut  dierum  ratio  divcrsitate  menlitur.  Sed  constat  Solem  (jemi- 
norum  signuin  triginta  et  duobus  diebus  excurrere,  Sagittarii  autem  duodetri- 
ginta,  cctcrisquc  siguis  aut  adjici  aut  dctrahi  aliquas  portiones;  quod  profeclo 
non  ficrct,  si  aut  Sol  aequuh'  cursu  ferrctur,  aut  signa  spatiis  paribus  tcndc- 
rcntur;  Sol  aulcin  cadcm  ac  pcrpctua  cclcritate  fcstinat;  rclinquitur,  ut  signis 
spatiorum  acquah'tas  dcncgctur.  Scd  hunc  quoquc  crrorem  nemo  sapientum  819 
scd  opinio  invctcrata  composuit,  quani  omnes  hactenus  credidcre,  qucmad- 
modum  ipsi  mundo  sphaeracque  postremae  centron  esse  tcrram,  ita  ct  solaris 
circuli  eandcm  ccntron  esse,  quod  omnino  falsum  csse  non  dubium  cst.  Nam 
ut  divcrsa  spatia  sunt  coclcstis  ambitus  circuhque  mcdiahs,  ita  ct  diversis 
ccnlrorum  signis  punctisquc  torqucntur,  quo  fit,  ut  tcrra  solaris  circuli  centrum 
non  sit,  scd  ccccntros  habcatur.  Pcr  viccs  cnim  propinquitatcs  dcscensusquc 
ad  terras  solaris  orbita  cursusquc  summittit,  itemque  pro  signorum  conditio- 
nibus  subhmatur;  ct  quum  mcdictatcm  hnearem  in  latitudinem  zodiaci  Sol 
hbratus  cxcurrat,  orbem  tameu  Sohs  obhquilas  mcatus  aut  iniprimit  aut  cxtolht. 
Quis  enim  dubitet  Cancrum  Gcniinosque  vcrbi  gratia  in  mundi  ardua  subh- 
mari,  rursumque  Si'gittarium  Capricornumque  percrratis  dcflexibus  itifimari? 
Quod  quum  ipse  zodiacus   signaque  coclo    cohaerentia   tantundem  a  tcrris  un- 

stihinota]   Sic  codiccs  RclcItcnaiicnsU  ct  lilttcu-  Gcmiuiis  (apiid  Petaviiim  p.  5  sct|u.),  quem  totnin 

liclmniiiiistcrlcnsis,   nce    Grolianiis    rcfragalur,    qui  c^sciiherc  nuiic  non  possuiuiis,  et  Clconicdcs  (xi/Z>?. 

Iiabct  sumuwta;    \uIgo   consiiminata.  ■dacoQ.   I,  G);   vidc  ct  infra  (§.  Soo). 

atit    diei-um\     Vulgo    axit    in   dierxim,  quod   cx  quod    qmnn    ipse^     MS.    quolquot     cum  ,      scd 

codicc  Ettcnliciuimunstcriensl  correxi.  optime   optiinae  niciubranae   qunuqnam   eiiim;    nain 

duodetri(iinta^    Alii    XXIX,    teste    Grotio    in  scquitur  infra   Solis    tamen.  Grot.  —     Optiiuarum 

niargine.  menibranariim    lcctioncm    pro    correctionc    tantiiin 

nemo  sapientum  sed]    luscrul   haec    tria  verba  liabco  librarii,   qui  ncc  quum  scirct  baud  raro   pro 

vnlgo  omissa  Grotio   auctore,  qnl  ita  in  meiubraua  etsi    usurpari,     nee    quod    sacpissinic     condudciidi 

legi  tcstatnr,  multoquc  concinniorem  eam  Icctioncm  causa    partlculis    praemittij     quare    vulgalaui     scr- 

cssc   rccte    nionet.    Rcm    ipsam   accnratc   cxposuli  vavi. 


QQi  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  849. 

cliquesecus  interstitii  detineant,  solaris  tamen  circulus,  qui  subtermeat,  aut 
evehitur  aut  descendit.  Hinc  venit  ut  a  Sole  signa  cum  dierum  transcurri  di- 
versitatibus  videantur. 

DE   PLANETARUM  ORBIBUS. 

SoO  Transcursa  ralio  est  signorum  coelestium  atque  ctiam  circulorum;  nunc 

planclarura  orbes  cdisseram,  quos  quidem  non  ab  erroribus  suis  —  nam  iisdem 
Solis  rationibus  commeantes  uihil  liccre  patiuntur  erroris  —  sed  quia  diversa 
varietas   mortalibus    caligines   intentionis   offundit,    non  planetas  sed  planontas, 

CKWi  dieitim]  Alios  legerc   cm»»i  variis  in  inar-  do^piCsTai,  ds  iv  TOVTOig  6  ^LodcoooQ  y.txl  JtaQ' 

giuc   Gioliiis  nolavit,   idtjue  etiain  in  codicibus  Mo-  aiKpifio/.iav  (iov?.STaL  riixciq  :ix2.uvciv.    Vlanclus 

naceusi  (G)  ct  Darmstatlcnsi   e\stat,    ut  anccps  sit  cnim  dictos  csse  constat  arCO  TTJQ  JtAciVT]g,   ut  ait 

optio;   scd  cam  ipsara  ob  causaui  viilgatain   scrvare  Isidonis  (orig.  3,   70,   20),  id  cst  ab  et-rore ,  quia, 

inalui.  ut  Macrobii  (ad  soinn.   Scip.  1,    14)  vcrbis  ntaiuui*, 

transcursa]  In  nonnullis    codicibus    Bondamus  '"^t  •^"^^"  *""  fcruntur  ct  coutra  spbaerae  maxiraac 

(var.  Icct.   p.  47)   invcnissc   sc  testatur    transe*irsa  '^^  «st  ipsius  cocli  impctiim  contrario  inotu  ad  orien- 

ratione  signornm,   quod  et  Ettenbeimmiinsteriensis  *«'"»   ^^  occidcntc  volvuntur..,   unJe  faetum  cst,   ut 

nostcr   babct   placetque  Arntzenio   (ad  panegyr.  H,  '«^"'S"^  liomiiium   nuUis   legibus  adstrictos  per  coeli 

p.  741)5   at  vulgata   nostri  usui  accommodatior  vl-  ^P**'*   ^«S»"    cxislimarct.     Scd    eum   errorcm  jam 

jgjyj.  Plato   impuguat  (de  lcgg.   7,  p.  821),   aequalis  scl- 

,.,„,.  ,.  licct  Eudoxl,    quem  prlimim  lioruni  sidcruin  niotns 

e«issei*am  J    Hanc  lectioucm ,    quam   ex   codicc 
„        ,    .  .       .  ■•^11.  •^^  Acgvpto   Iii    Gracciam   transtullssc   lcstatur  Sc- 

Ji-ltcnhcimmHnstcriensi    reccpi,    jam    Uiulcndorpius 

,   ,    .        ,    -  ..,,.    ,  ,.  .  ucca   ((luacst.    iiat.  7,   3),    in  conue   postca  omncs 

(ad  Appul.  1,  p.  >9£)l)  duorum  codicum  auctoritate  '  _  _  ' 

,  ,     «,. ,       ,  ,p    „._x  cousenliunt:    isndc  Cicero  (de  di^In.  1,    II): 

commcndaverat.     >  ulc  ct  siipra  (§.  817).  ^  ' 

»Quae  vcrbo  et  jalsis  Grajortim  vocihtis  crrant, 

j)«/i!f?ifHr  e>TO>'isl  CodicesEtfcnlieliumunstcricn-  „  .     i  .•  n 

'  -■  He  vera  certo  lapsu  spatioque  feruii{ur« 

sls   ct  Grotianus  erroribtis;   scd  -^ulurata  uon  miuus        .     v      i     .    /c»     -,n        »         ,     . 

^'  et  alio    loco  (y,    71):   nAstioIogi   niotiis   crrantium 

bona,  modo  genltivum  jungas  cum  niluL  ,,  .  ,     .     ..         , 

slellarum  notaverunt:  inventus  est  ordo  in  iis  stel- 


^5 


caliijines  inteniionis]   Sic  Martianus  multo  clc-  Jls^    (j„l    non    pntabatur»;     confcr    ct  liacc   (N.  D. 

ganllus  quam  librarlus  Ettenbeimmuustcricnsis,   qui  g,   20):    «.Maximc  vero  sunt  admirabilcs  niotus  ca- 

caligitiosas  inlenliones  scripsit.  j„m  quluquc  slelJarum,  quac  falso  vocantur  eji-rtH- 

sed  planontas]   Id    est  qul  non  tam  ipsl  crrcnt  ics;    nibil    cnlm    crrat,     quod   In    oninl    actcriiltatc 

quain    Loinlncs   in    crrorcm    ducant;    boc    cnlin   cst  conservat  progicssus  rcllqaosquc  inotus   constantcs 

n:Zav((V,    ut  apud  Scxtum  (adv.  malbcm.  10,  98):  ct  ratos.n 


Martiani  Capcllae  lib.  VIII.  §.  SliO.  G6o 

sicut  orr.tor  asserit,  memorabo,  licct  cos  propriis  nominibus  insignitos  cliam 
aliis  nonunibus  appcllarint.  Nam  Saturnum  Phaenona  vocant,  Jovemque  Pha-  851 
ethonta;  Pjroenta  Martcm,  Venerem  Phosphoron,  Mcrcuriuni  Stilbonta  no- 
minarunt;  SoH  vcro  Lunaequc  divcrsitas  gcntium  innumcra  vocabula  sociavit. 
Horum  igitur  scptem  illa  co  *maxime  cum  fixis  sideribus  habenda  distantia, 
quod  illa  cocH  tantummodo  cursibus  commoventur  propria  statione  ornata, 
hi  vero  tam  niundanis  raptibus  aufcruntur  quani  propriis  cursibus  commo- 
ventur.     Nam    quautum    cos  rctuht   dici    noctisquc    rotatio,     tantum    nituntur  8o2 

orntot]    MS.  Siraloi;    foitc    Straton^    mcininit  CHin  fixis  sideribus«,  itl  est:  «hl  scplcm  eo  maxlnic 

Inijns    mnthcmatici   Slrabo.  Gnox.  —     Scrvavi    vul-  a  fixis   difrcnint.x      Pracpositionem    cum  in  discrc- 

gatam,    «jua    uicliorciu    noit    babcbam;    ijuam   cniin  paiitia  qiioquc   signilicanda    adbibcri    ostcndit   v.   c. 

margiiii  adscripsit  Grotius  lectioncm   jiralns ,    cam  Ciccro  (acad.  2,  47):  » cum  Cleantlic  —  Cbrysippus 

licct  ctiain  codex  Etlenbciminunsicriensis  praebeat,  dissulet«  ct  alio  loco   (Brut.  49):   «doctis  bomiuibus 

recipcre  uolui,   ijuia   nou  soluni  corrcctioncm    olct,  cwn  j>opnIo  dissensio  fuit. « 

sed  ipsius  Ai-ati  libris  ne   conlirmatiir  quidem,   qui  hi  vcro^  Mcmbrana /tapc  vero,  subiutcllccta  voce 

de  planctis   oinnino    non  agunt;   nisi  forte  cjusdcm  sidera^    et    niianltan   ea,   non    eos.  Grot. —  Alale, 

canonem  Martianus  respexit,   cnjus  id  argiimcntum  dc  plauctis  scrmo  estj  nequc  Lllud  offcnsionem  ba- 

fiiisse  vldetur  (confcr  Graucrtiiin  iu  Niebubrii  Mus.  bct^    qiiod  hi  ad  remotiores  spectat,    quum  id  jio- 

Rlienan.  T.  I,  p.  541).  tius  significet,    dc  quo  potissiinum  disscratur,    qua 

aliis  nominibus^  Eadem    exstant   apud   Cicero-  dc  re  vide    quos   laudat  Otto   (ad   Cic.  de    sencct. 

neni  (iN.  D.  2,  20),    Plutarcbum  (dc  plac.  pbil.  2,  19,  p.  177).  De  re  ipsa  conferatur  Macrobius  (ad 

la;    p.  889),    Euscbium    (pracp.    cvang.   15,   46;  soran.  Sc.   1,    18):    «Solcm    ac   Limam    ac   stcUas 

p.  84G),  Cleomedem  {iivyA.  ■&SCOQ.  1,  5),  Appule-  quinque,   quibus  ab  errorc  noinen  est,  praetcr  quod 

jum  (de  mundo  p.  293  Oudcnd.),  Ausonium  (idyll.  secuin  trabit  aL   ortu  in  occasum  diurna  conversio, 

18,  12),  Acbillcm  TatiuDi  (isag.  17,  j).  13G  Pctav.),  ijjsa  suo  motu  In  oricuteni  ab  occidcnte  proccdere, 

Hyginum  (poct.  astr.  2,  42.  4,   IS  scqu.),  Isidorum  non  solum  litcrarnm    proFanis ,    seJ  muitis  quoquc 

(5,  70,    20;  p.   1G4  Arcv.),    alios,   saepissimequc  doctrina  initiatis  abborrerc  a  fidc  ac  nionstro  similc 

legnntur  apud   Manetboncm   in    apotclcsmatis;    sed  judicatum  est;  sed  apud  pressius  intncntes  ita  vcrum 

quae   a  diis   rcpctita  sunt,   jain  apud  Platonem  ex-  esse   constabit,    ut  non  solum  n;entc    concipi,    sed 

stant  (Tlm.  p.  38;    ej)inom.   p.  987).  oculis    quoquc     ipsis    jiossit    probmi'ii(;     et  Sencca 

Pi/roen<a]  Codices  UeicUcnauensis  ct  Ettenbeim-  (quacst.    nat.    7,    21):    «Omnibus    autcm '  stcllis   in 

miinstcrieusis  male  Pijroin.  eandem  partem  cursus  est,   id  est  contrarius  mitndo; 

CMMi  fixis]   Sic  scripsi  ex  margine  pro  confixis,  Lic  cnim  aL  ortu  volvitur  ad  occasum,   illae  ab  oc- 

quod   apud   Grotium  erat,     quia    sententiae    iiexus  casii  in    ortum  eunt,    ct  ob  boc  duj)lex  Lis  motiis 

lilc  cst:  »illa  dlstautla   Labenda  est  lioruin   scptcm  est,  ille  quo  cunt  ct  Lic  quo  aufcruntur.n 


666  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  852. 

diversis  coinpensare  temporibus,  id  est  aut  niense  ut  Luna,  aut  anno  ut 
Sol,    aut  triginta  annis  ut  Saturnus,   et  ceteris  teniporibus  pro  spatioruni  quae 

8S5  circumeunt  latitudine  aut  brevitate.  Quae  cuncta  sidera  licet  in  ortum  pergere 
videantur,  non  tamen  adversum  mundum  rigido  motu,  sed  obliquo  per  zo- 
diaci  defixa  moliuntur;  alioquin  ex  contrario  partium  suarum  motu  mundus 
stare  non  posset.  Deniquc  etiam  peripateticorum  dogma  contendit,  non  ad- 
versum  mundum  haec  sidera  promoveri,  sed  celeritate  mundi,  quam  sequi 
non  potuerunt,  praeteriri.  Quod  quidem,  etiam  ut  verum  sit,  meis  non 
potcrit  rationibus  obviare.  Sive  cnini  Saturnus  nimia  cum  mundo  celeritate 
concertans  vix  exiguis  cursibus  superatur,  ac  Luna,  quod  tardius  incedat, 
intra  tricesimum  diera  a  mundi  parte  eadem  praeteritur;  sive  conlra  munduni 
nitentibus  ideo  celerior  quia  breviore  ambitu  orbem  circuit  Luna,  tardiusque 
Saturnus    propter    latitudinem    orbis    efFusi;     utrum    vcbs,     meis    regubs   non 

8M  obsistit,    siquidem    suus  motus  istorum  rationibus  dispensatur.     Quibus   tamen 

■nilunhir  Aivei^sls]    Claudianus   (dc  cons.  Mall.  (Isag.  18,  p.[l37  Petav.),  Gemuius  (ibid.  p.  4),  Cleo- 

Tlieod.  103):  nifdes  (I,  3),  Stobaeus  (cclog.  pliys.  p.  2C2  llccr.), 

«Sideia  atr  septem  retro  nltautur  m  ortiis  Blacrobius   (in  sonin.  Scip.  1,    19). 

Ohluctata  polo«  —  laiiludinc^   Grotiana  niargo:    i>al.  lomjitudine.» 

Ovidius  (mctam.  2,    72):  in  ortuni\   Diurnum    nimiruui    sivc    raundi,    qni 

oNitor  in  adversnm,   nec  me  qni  cetera  vincit  Soli  Lunaequc  cum  toto  coelo  comniunis  est,  quum 

Impetus ,  et  rapido  contrarlus  evehor  orhi«^  propi"ii   plauctarum  nicatus  mcnstrui  %cl  annnl  con- 

undc   ctiani   apparct  mcliorcm  esse  paulo   ante  vul-  trariani    vlam    tencant,     qua    de    rc    onmlbus    nota 

galam    lectioncm    rotatio    quam  ralio ,     quod  apud  plurlbus  agunt  1'lato  (In  Tiniaeo    p.  3(>),  Vitruvius 

Grotiuinin  niarglnclcgiturj   sic  enim  ibldcui  Ovldius:  (9,    1  s.  -5),    Sencca  (de  constantla   14),    Geminus 

nAdde  qtiod  assidua  j-rtpi<ur  vertiginc  coelum,  (cleni.   10,    p.  42  Petav. )    et  alii    quos    cnHmcrare 

Sideranue  alta  trnhit  celerique  volumine  torquet. «  longum  cst. 
Eadcm  varictas  itdit  infra  (§.  8.^5).  mnndus  stare  non  possei\  Margo  Grotlana  mun- 

celeris  temporihus^   De  variis   temporum  spatlis,  dum  sustinere  non  possunt;  niale. 
quibus  siugnll  planefac  cursus  suos  pcrficiant,    ani-  piaclcriri]   Accuratc  banc   senteutlam  examinat 

plius  confcrcndl  sunt  Ciccro  (i\.  D.  2,   20),  Vitru-  Gcmlnus   (Joco  citato  p.  43  sequ.). 
vius  (9,   1    s.  4),   Plinius  (lilstor.  nat.  9,  8),  PIu-  ohviare]   Sic  codlces  Ettcnliclmmiinsterlcnsis  ct 

tarclius    (dc    plac.  phil.  2,  52;    p.  802),    Kuseblus  Darmstatfcnsls.    Iii  cdltls  lcgltur  ohviati  pro  ohjici; 

(pracp.  cvang.    lli,    ii^;    p.  849),    AcbiHcs   Talius  scd   passlvum  In   iilo  vcrbo   aegrc  adiiiittltiir. 


Martiani  Capellae  lib.  Vlir.  §.  8o4.  G67 

septem  sidcribus  unus  est  coraniunis  raotus,  quod  orancs  ortum  pctunt;  alius 
quod  tcmporum  omnes  diversitatibus  atque  accidentibus  variantur.  Nam  ex  his 
quinque  sidera  stationes  rccursusque  patiuntur,  Sol  vcro  Lunaque  cursu 
continuo  rapiuntur;  item  hacc  lumina  vicibus  obscurantium  occultantur, 
quinque  vero  sidcra  nesciunt  obumbrari;  tria  item  ex  lus  cum  Sole  Lunaque 
orbem  terrae  circumeuut,    Venus  vero  ac  Mercurius  uon  ambiunt  tcrram. 

QUOD  TELLUS  NON  SIT  CENTRUxM  OMNIBUS  PLANETIS. 

Licet  gcneraliter  sclcndum,  cunctis  orbibus  planetarura  eccentron  esse  8o3 
tenurem,  hoc  est  non  tcncre  medium  circulorum;  quoniam  raundi  centron  essc 
non  dubium;  ct  illud  generale  septem  omnibus  advcrtendum,  quod  quum 
mundus  ejusdcm  ductus  rotationc  unimoda  torqucatur,  planetae  quotidie  tam 
loca  quam  diversitates  arripiant  circulorum.  Nam  ex  his  nullura  sidus  ex  eo 
loco  unde  pridie  ortura  est  elevatur.  Quod  si  est,  dubium  non  est,  ccntum  806 
octoginta  trcs  circulos  habcre  Solcni,  pcr  quos  aut  ab  solstitio  in  brumara 
rcdit,  aut  ab  •eadem  in  solstitialcm  hneara  sublevatur;  per  easdem  quippe 
mutationes  commeat  circulorum.  Sed  quum  Sol  pracdictura  nuraeruni  habeat, 
Mars  duplos  circulos  facit,  Jovis  stclla  duodecies  exercet,  octies  vicies  cuniulatur 

ex  his  auinnue\   Codex  Ettenlieiuiiniinstcrlensls  ab   HipparcLo  iuvciitiwn   diligentius    cxcoluitj     cfr. 

e.v  eis^  uon  uecesse.  Bailly   (liist.  de  Tastr.  T.  I,   p.  87  et  470).    INihili 

staliones  recursusfjue^   Cicero   (i\.  D.   2,    20)'-  est   quod  tradit   JamLlichus   (de    vita    Pvthag.  31) 

»Quod  co   est  adiuirabilius   iu  his   stellis,   quas   di-  jam    Pythagoram   rag  ixy.svTgoTTjTccg  iudagasse. 
ciinus,    qiiia  tum  occultautiir  tum  rursus  aperiuntur,  quoniani  mundi\   Recepi  lcctionem  a   Grotio  ia 

tuin  adcuiit  tum  recedunt,   tum  antecediiut  tnm  sub-  margiiie    uotatara;    vulgo    quod  mundi  minus  clare. 

scquuutur,    tuni    celcrius    niovcntur    tum    tardius,  Vide  nostrum  superlus  (§.  oS4.  .^99)  et  Cleomedcui 

tuin    omniuo    uc    niovcntur    quidcm,    scd   ad  quod-  (I.   J.  1,    9). 
dain  tenipiis  iiisistunt.  u  non  dubiuni\  Codex  Ettenheimmiinstericnsis  ad- 

fenus  vero  <tc  Merciirius^   Quapropter  hos  jain  dit   est ,    quou   tanicn    eodem    quo    supra   (§.  857) 

Cicero  (In  somu.  Sclp.  4)  Solls  cursum  ut  comiles  jurc  omlttl  posse  censiii;  neque  niagls  ncccssarluni 

conscqul  dlxcrat.  Plura  vide  iufra  (ad  §.  8o7).  duxi    paulo   post  cjiisdem  arripiunt  pro  arripiant. 

eecentron\  Wde  supra  (§.  849)  et  plura  apud  exercet]  Rccepi  codicis  Etteuhciiniuiinsterlcnsis 

Ptolcmacuin    (Almagcst.    3,  4),   qul   Jioc    pJaciliim  lcctioucs  et  hic  et  Ih  sequeatibns,  ut  niutata  simul 

8i  * 


668  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  8S6. 

Saturnus,  cos  circulos  qui  paralleli  dicunlur  circumcurrens;  qui  niotus  oni- 
837  nium  cum  mundo  proveniuntj  et  terras  ortibus  occasibusque  circumeunt.  Nam 
Venus  Mercuriusque  licet  ortus  occasusque  quotidianos  ostendant,  tamen  eorum 
circuli  terras  omnino  non  ambiunt,  sed  circa  Solem  laxiore  ambitu  circulantur; 
denique  circuiorum  suorum  centron  in  Sole  constituunt,  ita  ut  supra  ipsum 
aliquando,  infra  plerumque  propinquiores  terris  ferantur,  a  quo  quidem  signo 
imo  et  parte  dimidia  Venus  disparatur;  sed  quum  supra  Solcm  sunt,  pro- 
pinquior   est   terris   Mercurius,   quuni   infra  Solcm,   Venus,   utpote  quae  orbe 

intcrpunctlone    tolerabllls    certe    scnsiis    exslsterct;  centrc  comniim  et  se  tronvent  dans  la  posltlon  que 

vulgo    enlm    ita   cdcbatur:    «Jovls   stelta   duodccles  nons  lcnr  asslgnons   aujourd'liiiI.    On  dit  que  c^cst 

excrescere    octles    vlcles    cwmilalus.     Saturnus  cos  cc  ncn  de  ligncs  nul  a  c!i;   pris  par  Copcrnlc  pour 

clrculos,    qul  parallcli  eliani  dicti  siint,   clrcumcnr-  le  sujet  de    ses    niedltatlous,    ct   qiil   Fa   conduit  a 

rens.ii      Edltl    ante  Grotium    cumtdtitis;     Grotlanae  son  systcme  du  monde^    cn  ce  cas  Martlanus  auralt 

lectlonl  favent  codlces  Monacensls  (C)  ct  Dai-mstat-  rcndn    a    rastronomie    plus    de   servlces,    que    des 

tensls.    Sed   apparct  rcsplcl  varlos  siuguloruin  pla-  astronomes  bieu  pkis   liabilcs,   et   noiis   devons   lui 

Qetarum  annos,     quibus    cursum    suum    absolvaiitj  pardonner    son    vcrbiagc,    ses  bevues    et   son   gah- 

consentaneum   cnim    crat    tanto    pliires   eos   Iiabere  niatbias.  Delajihre    (1.    c.   p.  512).  —    Plura   dablt 

circulos  dlnrnos,    quanto   dlerum    numero    Ipsorum  Benzcnbcrg    (Yersucbe    iibcr    dic   Umdrebung  der 

circultus    anniiin  solarcm    excederent;    quum  Igitur  Erdc    p.  4GI). 

Sol,    cujus   annus   trecentorum    scxaginta    qulnque  iufra   plerumque]    Rcvocavi   anterlonim   editio- 

dicruin    csset,    circulos    babcrct    centum    octoginta  nu:n    lectioneni,   quani    Grotius   ad    inargincm  rcje- 

trcs,  dlmldlum  vldellcct  numeruin,  qnla  adsccndcntls  ccrat  scripscratque   inira,   quod   raiilto  mlnus  com- 

dcsccndentlsque  iidcm  nieatus  sunt(§.872) — eaudem  inodum  cst.    Confer  Blacroblum  (in   sonin.   Sclp.   J, 

rationem  neecsse  erat  in  Martls  stclla  obtlncre,  ciijus  19):  «Clrculns,    per    qucm  Sol    dlscuriit,     a  Mcr- 

cursus    quum    fere    duos    annos    solares    aequaret,  cnrli    circulo    ut    inferlor    ambitur;     Ilium    quoque 

circulorum    etlam    numcrum    dupllccm    esss    seque-  superior  clrcnlus  Vencris  Inclndlt,   atque  ita  fit  ut 

Latur.  Unum  illud  oflcndit,    quod  quum  ipse  Mar-  Iiae   duae  stcilac,   quum   pcr  supcrlorcs   clrculorum 

tianus  snpra  (§.  852)  Saturno  tiiglnta  aunornm  cnr-  suorum  vcrtlccs  currnut,   IntcIIIgantur  supra  Solcin 

sum  tiibucrlt,    blc  vlglnti  octo  tantum  narrat;   scd  locatac,    qunm    vero  per  infciiora  comineant  clrcii- 

sivc  Iilc  libraiiorum  slve    ipslus    auctorls  [crror  slt  lorum,  Sol  els  supciior  aestimctur.u 
(vidc  ct  infcrlus  §.  864  f.)  rellqua  ccrte  cgTcgle  slbi  Venus   disparatur^    Grotlana  inargo  parltcrque 

COnstant.  codiccs   Monacensis   (C)  ct   EttcnlielinmHnsteiiciisis 

centron   in  Solc\    »11   n'y  a  de  vralnicut  rcmar-  Mcrcurius,  ut  baud  Iniprobabilis  sit  conjcctura,  utri- 

qnablc  dans  cc  passagc  qiic   cc  qul  conccrne  Mcr-  nsque   a    Sole  distantiani   ollin   In  Iioc  loco  lectam 

cure  et  Ycnns,  dont  Ics  orbitcs  ont  lc  Solcil  pour  cssc.   Plura  vidc  infra  (§.  881.  8S2). 


Martiani  Capellae  lib.  yill.  §.  8o7.  669 

casllore  diffusioreque  curvctur.     Nani  Luna,    quae  propinquior  terris  est,   pcr   808 

quos  fcralur  aulVactus,   intcrius  mcniorabo;   post  cujus  orbem  alii  Mercuriuui 

Venercmquc,    alii   ipsius    circulum  Solis   esse  conccrtant;    dcinde  Martis,  Jovis 

ac  Saturni,    quos  omnes    ut   suis    amplitudinibus    mctiamur,    quod    non    facile 

astrologi    volucre,    ab    uno    geometriac    conccsso  asscrtio  est   inchoanda;    quod 

et  ipsa  suggerit  in  pracsenti,   et  ab  Eratosthcnc    Archiniedcque  persuasum,    in 

circuitu    terrae    esse    quadringenta   sex   milha   stadiorum    et  decem    stadia;    ita 

ut    ab    hoc    indubitatis   rationibus    approbctur,    Lunae   circulum    ccntics   tcrra 

esse    inajorcm,     qui    idera     circulus    ipsa    Luna    sexcenties    jiotior    invcnitur. 

Quae  duo   ex  defcctibus  Soh"s  assiduis,    quantum  umbrae  Luna    subjecta  red-  8o9 

diderit^    et  ipsius  umbrae  collatione  cum  ipso  Lunae  corpore  vcra  dinicnsione 

monstrantur;    quae   nisi    morosa    sint,     qucmadmodura  dimensa  sim,    dcnion- 

strabo.      Crcbro    in    chmate    Diaraeroes    proveniens    SoHs    dcfectus     ejusdem 

cx    omni    parte    totum    obumbravit   orbem;     scd    propinquo    chmati,     id    est 

Diarhodu,     portio     obscurationis     apparuit,     in    chmate    vero    Diaborysthenis 

castiove^    Prinio   adspecta    appareblt  legendum  Icctioncni,   adstipulantibus  codicibus  3Ionaecnsi  (C), 

csse    vastiore ;     quid    enini    castitati    cum  Venere?  Ettenlicimmuustcricnsi,     et    Darmstattensi;     qunui 

sed  Invitis  codicibus  nikil  muto.  apud  Grotium  legcrctur  »ob  boc  crgo  indubitatis  ra- 

alii  Mercuriiim^   Uberius    bac    de    re    dispiitavi  tionibns   approbctum,   pracmisso  titiilo -.    nfjiiod  cir- 

in  Palaeograpbia    (§.  284,    p.  358).    Confer  Plu-  culns    Lunac  major  sit  quam    tellusn,    quem   con- 

tarcbura  (de  placit.  pliilos.  2,    lo;  p.  889)   et  Ma-  tinuata   cum   antecedentibus  sententia  retincre    non 

crobinm  (in  somn.   Scip.  1,    19  et  21).  potui.  IVostram   leetionein   niargo    qiioqiie   Grotiana 

ab  EratostheiieJ   Codex  Ettenbeimmunsteriensis  cxbibet,    sed  addito  ergo ,  qnod  codices  nostri  nou 

/Iristotele,  quod  tamen  facile  apparcbit  falsum  esse,  conGrmant. 

quum    ipse  Martianns   lectores  suos   ad    libri  sexti  (jui  jrfem]   SIc  codex  Reicbenancnsis;  vnlgo  qui 

locnm  remittere   videalur  (§.  K96),   ubl   terrae  cir-  quidem. 

cuitnm  cx  sententia  Eratostbenis  declaravit.    Quan-  qnanttmi  umhrae^  Alil  ter-.-ae ,    tesfe  Grolio  ui 

quam  Inslgnis  est  numerorum  inter  utrumque  locum  niarginc ;  fortasse    ntrumqne   conjungcndiim. 
divcrsitas,    nt  jnre   miretur  Bernliardyus    (in  Era-  in   climate^    De  his  climatlbns   plurlbus  nosfcr 

tostbcnicis  p.  62),  unde  suam  sapientlam  Martianus  aglt  Infra  (§.  876). 

ellcuerlt,    quum   rellqua   testlmonia   omnia  ducenta  id   est   Diarhodti]    Sic   codcx   Relcbenanensis; 

qttinqtiaginta  ynillia  tradant.  vnlgo    apnd    Grotiiim    Diarhodon ,     in    anfcrioribns 

ita   ut  ab  hoc]  Rcstitui   anterlornm   edltlonnni  vcro  Diarhodii,  vin   verac   lceflonis  vestigia  facile 


670  Martiani  Capcllae  lib.  YIIL  §.  859. 

nnlla  obsistonte  parte  Sol  totus  eluxit.  Unde,  quoniam  clima  Diarliodu  quot 
sladia  contineat  manirestum  est,  reperi  duodevicesimam  partem  terrae  umbram 
quam  Luna  fecerat  continere.  Sed  quoniam  majus  corpus  ejus  est,  quo 
umbra  metaliter  jacitur,  quam  ipsa  umbra,  ex  climatibus,  quibus  pro  parte 
Sol  obscurabatur  dextra  laevaque,  compertum  est  triplo  majorem  esse  ipsam 
Lunam  umbra  sua;  ergo  collectum  est  Lunam  sexies  minorem  orbe  terrae 
praedictis  rationibus  inveniri. 

QUOD  LUNA  MINOR  SIT  ORBE  SUO. 

860  Luna   autem    minor  est  orbe   suo   sexcenties,    quod   clepsjdris   intelligi 

apjarent;     pessiiuc    codcx    Ettcnlieininiiiusicriensls  ut    sit    imum    ejus    angustissininm    ct    siniill    niodo 

Diarhodis.  infinita  longitudo;    sl  minor  niatcria  quam  lux,  metae 

poftio  ohscurationlsl^   Siuiilc  cscmplum  invenies  existcrc     cfligicm    In    cacuminis    (ineni    dcsinentcm. 

:ipud  Clcoincdeni  (y,V:'/(,X.    Secoq.  2,    5),   quem   oni-  talcmque  cerni   unikram  deficicnte  Luua  palani    sit» 

iiino  vide.  Iii   univcrsuni    Geminus  (p.  40  Pctav. ):  clc.  Gva.iic<t  cs,t  yMvOELdcoQ,  vide  Clcomedcm  (2,  G). 

.dC  riV   alxlav  ovS'    I6ai    itaXw  ai    sy./.ElilseLg  sexies  minoremj  Varias    liac    de  re    senteutias 

yiyvovraL,  clP.Za  yMta  xaq  xcov  xXiiiaXOOV-  dui-  vldc   apud  PlutarcLum  (de  facie  in  orbe  Luuac  19, 

(poQag   iiEyaAai   jtaQaZZccyal  yiyvovxai  ftsQl  p.  952  scqu.). 

T«   iX£ya-&7]    xcov   EyZEixjMCOV.     liuxa   yaQ    xov  Liina  aittem  minor  est]    Hoc  caput  in  jJIS.  ita 

uvxov  y(o6vov  olQ  luv  o/.oq  6  rjP.iog  syJ.EiTtEi,  lcgilur:  »Luna   autcm  minor  cst   orbe   suo    scxcen- 

olg  Se  xb  r/jjLLdv,   ocQ  dk  XO  skaxxov  xov  rjfXL-  tles,  qnod  clepsydris  fusilc  imponas,  atquc  euiersa 

Gecoq,    olQ    ds    X7jv    aQp(t]v    ovdiv    iieqoq   XOV  omni  subtralias  primum,   et  aliud  vas  apponas  do- 

Tj/.LOV    izZEp.OiJtOQ    ■&ECOQEiXiCi.     Addc   Acblllem  nec  uocte  alia  renascatur,  adjecto  ad  circuli  spatia, 

Tatluiu  (isag.  19,   p.  139  ibid,).  et  quod  cxcurrit  partibus,  ct  ijjso  itcni  Lunac  cor- 

diiodmicesimam^    Sic    codiccs   Rcicbcnauensis,  pore,    qiioniam-   dc   circulo,    boc   quoque    esse  non 

Dai'mstaticusis,  et  Blonacensis  (C) ;   vulgo  duodevi-  dubiuiu   cst:  Invcnies   scxcentics  aquain   excresccrc, 

qesimam.  unde    colligas    circulum    ejus    toties    esse   majoreiu. 

vielaUler\     Pliuiiis    (bist.    nat.    2,     8    s.    II):  SI  ergo   ipsa  Luna    major  sexies  terra,    sexceutics 

»Defcctus    Lunac    magnitudinem    cjus    Iiaud    dubia  circulus  ejus  major  Luna,    vides  lunarcm  circulum 

rationc   declarat,    slcut  terrae  parvltatem  Ipsa  defi-  ceuties  majorem  cssc  tcUiire."    Ulrumque  eonjiiugit 

cicns.    iXamque    quum  sint   trcs  umbraruin   figiirac,  Veicetinus,    Lugdtinensis,    ct    Basilcensis    codiccs. 

constetqtic,   si   par  lumin:  sit    matcria,    qiiae  jactat  Sane    Iiacc    lcctio    qiiain    adsciipsl    iinpcrfccta    cst, 

uinliram,    coluianac  clligic  jaci   ncc    liabi-re    finem;  ni   logas:    nquod    clepsydiis   intelligi   potcst.«     Virl 

sl  vcro  major  matcria  qiiam  liiiucn,     turbiiils  recti,  docti    et    barunce    rcrum   gnariores,    quid  bae   dc 


Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  860.  671 

potest.  Duobus  enim  vasis  aeneis  fusilibus  positis,  inferius  vacuuni,  aliud 
supcrius  aqua  plcnuni  pone.  Obscrva  autcm  Lunac  ortum,  et  stcllam  fixam 
simul  cum  ea  oricntcm;  et  quum  cocperit  corpus  Lunae  ex  superiore  partc 
supra  terras  apparerc,  cito  supcrioris  vasis  aqua  videlicet  pleni  ccntrum 
apcri,  ut  simul  cum  incipicnle  Luna  oriri  aqua  flucre  in  vas  infcrius  incipiat, 
et  doncc  totum  corpus  apparcat  lluat.  Quuni  autem  tota  supra  tcrras  appa- 
ruerit  Luna,  stalim  primum  vas  in  quod  aqua  fluxcrit  sublralias,  et  aliud 
apponas  in  quod  aqua  fluat,  donec  nocte  alia  renascatur  illa  stclla,  quae  in 
priorc  nocto  cuin  Luna  oriebatur,  et  quum  illa  orta  fuerit,  supcrius  vas 
undc  aqua  fluxcrat  tollas.  Deinde  metire  aquam,  quae  in  spatio  viginti  quatuor 
horarum  fluxcrat,  ad  incnsuram  illam  primam,  quae  cum  corpore  l^unao 
prius  in  primum  vas  fluxerat,  et  invenics  sexccnties  aquani  excrescere,  quod 
in  Lunae  circulo  fieri  non  dubium  est,  id  est  sexcenties  superare  spatium 
corpus  Lunae;  unde  colligas  circulum  ejus  toties  essc  majorem  Luna.  Vidcs 
lunarcm  circulum  centies  majorem  esse  tellure, 

rc  jiidicandiini  sit  vidcant:  noLis  satis  erlt  brerifcr  sextles  tcrra,  trlplo  raajoreni  esse  uinbra  sua  ipsant 

discriiniiia    libroruni,     qiios  siiuinia    diligentia   con-  Lunam.   Ergo  collcctuu)  cst  Liiuaiu  sexics  minoreiu 

gcssiinus,  nulicassc.  GnoT. —    Atquc  alias  cqiiidcin  scxccnties  circiili  cjus   cst  major  lusa  Luna.  Viilcs 

addaui   lcctioiics;   naui    codex   Monaccnsis  (C)  post  lunarcra    circiiluin    ccnlics    minorcin    cssc    tcllurc.a 

verba  orbe  sno  sexceiilies   sic  pcrgit:  »si   clypsvfSiis  IVos  ad  sensum  iu  vulgata  lectlone  nibil  dcsidcramus, 

fusilc  ponas  atque  emcrsa  oranl  subtralias  priiiiuiii,  apparct  tamen  unn  !an(ain  biijus  esse  nuctoritatciii, 

et  aliud  ^as  apponas,  doncc  alia  renascalur  adjecto  ut  geni.iiiamMartlani  inanuin  tenere  nos  confidaraus. 
ad    circiili    spacia,     ct    quot    cxcurrit    partibus,    et  fusilibns]   li\  csse  e.v  aere  fitsis,  siipcrlor  lociss 

ipso  itcm    Liinae   corporc    quoniaui    de   circiiiu  boc  (§.  17)   docet.    Vitruiius    (8,  5)  de  aqiiaruin  expe- 

quoque  esse   non  diibiuni    cst. «    Darmstatfcnsis  au-  rimcutis    mcuiorat    »vas    Corlntbium,     sive   altcrlus 

tem  post  vciba  yuodf  clepsyihis  baec  babet:  »fus!Ic  gcneiis    quod    ciif   ex  aere  bono.n    Sed    similllmiis 

imponas,    atque  eiuersa  oiniil  subtralias    primuin  at  est  locus    Macrobii    (in  soinn.  Scip.  1,  2{),   qucin 

allud    vas    apponas    donec    nocte    alla    renascatur.  totum  contulisse  operae   prcllura  fiicrif.    De  clepsv- 

Adjecto  ad  circuli  spntia  et  quot   cxciirrlt  partibus  drls  veferum  exstanf  disscrfationcs  Pctcnu;\uiu  (Lips. 

ct  Ipso«,    cetcra  uf  in  Monacensl.    Ettcubciininun-  1671),  ef  G.  C.  Drandii  (1732). 
steriensis    dcniquc    vcrbls    exfremls    apnd    Grofium  spatium  corpus]  Codex  jjlonacensis  (C)  corporis, 

"vldes     lunarcm     circiiluin    ccnties    luajorcm    csse  incpte;  sciisus   eniui  cst,    spatlum  clrculi   supcrare 

tellurctt  omissis   reponlt:   nsi  ergo  Luna   cst    uiinor  corpus  Lunae. 


672  Martiani  Capellae  lib.  VIH.  §.  861. 

QUORUM  PLANETARUM  ORBES  LUNAM  SUPERCRESCANT. 

861  Quo   monstrato    alios    videamus.      Sed    quis    dubitet    solarem    circulum 

duodecics  quam  Lunae  esse  majorem,  quum  quod  illa  mense,  ille  duodecim 
currat?  Martis  vero  circulus  vicies  quater  potior  invenitur,  Jovis  centies  ct 
quadragies  quater,  Saturni  trecenties  tricies  et  sexies;  unde  si  numerus  in- 
terjectionibus  supputetur,  et  quot  stadia  Saturni  circulus  habcat,  et  quota 
ejus  portio  omnis  terra  sit,  invenitur  XXII  stadiorum  quingenti  quinquaginta 
sex  stad.  et  pass.  XIIII.  Nam  si  centies  Lunae  circulus  major  est  terra, 
Lunae  autcm  circulo  trecenties  tricies  sexies  major  Saturni;  major  est  igitur 
Saturni  circulus  omni  terra  tricesies  ter  millies  et  sex  centies. 

DE  LUNAE  MEATU. 

8G2  Nunc   jam    Lunae    meatum,     quae    terrae   propinquior    est,   yideamus; 

quam  quidem  menstruum  habere  lumen  physicorum  assertione  persuasum 
est,  quum  quod  sit  semper  pleni  orbis  csse  non  dubium  est.  Nam  si  ab  illa 
parte  qua  se  subjicit  Soli,  omni  hemisphaerio  colhistratur,  etiam  quum 
nobis  tricesima  nullum  lumen  ostendit  superne,  qua  Solem  spectat  pleno 
lumine  relucescit;  denique  quum  discedens  a  Sole  a  latere  cum  coeperit 
iutueri,    pro  parte    etiam    inferius   lumen    acquirit,    donec  e  regione  posita  ab 

865  hac  parte  quae  nobis  est  visibihs  collustretur.     Circuit  enim  ejus  globum  un- 

interjectionibus]   Grotlauac  inembranac  attentw-  constat  (vldc  §.  838)  Mox  in  eodem  codicc  legitur 

nibtts  j   cdlli  intentionibus.  Nostram  lectlonem  codcx  terties  ter  milcsies  el  sex  centies ,   errore   aperto. 
Ettcnbejmmiinstericnsis  pracbult.  Interjectiones  snnt  cfua  se  subjicit]   SIc  codices  Grolianus  et  Darm- 

CvixrtXiiQcoiiava,  utapud  Tlmacum  (p.96b  Steph.).  stattensls  et  excerpta  Bondami  (in  var.  lect.  p,  62)  j 

\XII  sladiorum]  Oiulssa  sunt  in  codice  Etten-  cdili  fiuae  se  subjicit  vcl  detcrlus  etiam  quae  sub- 

hcimmiinsteriensi  vcrba  «XXII  stadioruui  quingentl  jicit  apud  Grotiuin. 

quinqunginta    sex   stad.   ct  pass.  XIIIIii,    neque    in-  spectat]   Margo  Grollana  exspeclat,  moxqiie  lu- 

jurla,    quum  corruptlsslma  essc  appareat;   scd  rec-  cescit  pro  relncescit ,   male  utrumcjue. 
tam  Icctionem  Invcnirl  eo  difliellius   csi,   quia  Ipsc  {juae  nobis  cst]   Codices  Grotianus,  Ettenhclni- 

Mavtlanus    sibi   in    terrae  clicuitu  cojnputando  non  miinstcriensls ,  ct  Darmstattensis   tjua,  non  malc. 


Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  865.  675 

diqueseciis  Solis  nitor,  et  ei  parti,  quam  totam  tunc  adspicit,  lumen  indulget, 
cujus  luminis  radii  in  terras  quo([ue  luculentiores  perveniunt,  ut  si  quis  cx 
speculo  lumine  rcpcrcusso  effigiem  lucis  excipiat.  Quae  quidem  Luua,  quum 
eum  in  orientis  partibus  comprelienderit,  obscuratur,  et  quum  in  occasu  de- 
seruerit,  lucescit;  Cujus  primi  luminis  efligies  quibusdam  velut  cornibus  864 
circulata  ixr]voeidr,Q  dicitur;  quum  vero  nonaginta  partibus  a  Sole  discedens 
orbem  ejus  mediatenus  idem  radius  luminarit,  didzofiog  perhibeturj  sed  prae- 
dictis  partibus  quum  alias  quadraginta  quinque  adjecerit,  perhibetur  aiKpUvQtog, 
id  est  major  dimidia,  minor  plcna;  quum  vero  centum  octoginta  partibus 
a  Sole  discesserit  contrario  posita  totamque  partem  qua  tcrris  opponitur  illu- 
minat,  stavdeJlrjrog  perhibetur  j  ac  dehinc  dciicicns  scrvat  cum  praedictis  partibus 
nomina  meinorata.  Quae  quidem  tredecim  orbis  sui  partes  die  noctuque  trans- 
currit,  quum  pro  latitudine  circulorum,  quos  obeunt,  codem  interstitio  Sol 
iinam  iutegram,  Mars  dimidiam,  Jupiter  duodccimam  unius  partis,  Saturnus 
vicesitnam  octavam  unius  portionis  excurrat.  Verum  Luna  circuit  tolum  signife-  86» 
rum  diebus  viginti  septem  et  besse;   sed  Solem  undetriginta  diebus  et  media  diei 

Inculentiores]    Alil,     tcste    Grotio   in    uiurgiue,  lotmnnue  parte»i\   In  editis  erat:  »totani  partcm 

lucubrandiores ,    monstnini   vocabnll!  qnaiu  terris  oppoiiitu;  at  la  codice  Ettcnlicliniuiin- 

ex  5/)ecH/o]  Eailcin    coinparatioue    iititup   Plu-  stcrlcnsi:  ntotamqiie  partem  qua  ccteris  oppoultur«; 

tarchus  (de  facle  in  orbe  Luuae  17,  p.  926  sequ.),  undc  quod  lucllus  csse  vldcLatur,   assumsl. 

qucm  ^idc.  Adde  Cleoiucdein  (y.vxZ.  ■&eo}Q.  2,  4)  cwn  pi-aedictis]  Sic  codcx  EttcnLcIminuusterien- 

et  AcliIHem  Tatiuiu  (isag.  21,   p.  142).  sis.  Edltl  habent  tum,  codex  Darmstattcnsis  tnnc, 

IJ.t]VO£Ld7]g]    Sepfem  Liinae  (pa6eLg  jam  supra  male  ntrumquc. 

(§.  738)  3Iartiauus  attigit,  ubi  vide  notam  nostram.  orhis  sui\    Codex   Ettcnhcimmunstericnsis  sui 

Easdem  commemoraut  Clcoiuedes  (2,  5),  Gemlnus  circulij  sed  viilgatam   dcsererc  slne  causa  nolui. 

(elcm.  asti-on.    7,   p.  59   Petav.),    Acbillcs   Tatius  Sol  unam  integram]  Supplevi  ex  codice  Etten- 

(isag.  21,  p.  141),  Amnilanus  Marcellinus  (20,  3;  heinimuustcrlensi,    llcet  etlam  pro   additamento  li- 

p.  2i>7  Gronov.),  3IacrobIus  (lu  somn.  Scip.  1,  6),  brarli   haberi  posslt. 

Laurentius    Lydus    (de   meuslb.    p.  108   Roetheri),  vicesimata  octavam]    Vide  quae  superius    dixl 

Isidorus  (in  orlg.  3,   S5j   p.  IS^  Arev.),   aliij  rcs  (ad  §.  836). 

cnim  in  vulgus  nota  est^  acciiratlus  tamen  Aristidcs  et  besse]    Grotius  per   errorcm  bisse,  quod  ex 

Quinctilianus  (de  muslca  5,  p.  156  Meibom.)  viginti  antcrioribus    correxi;    gravlus    -videri   possit,    quod 

octo  apparitioncs  distinguit.  alios  legere  idem  iu  marglne  anuotavit,   octo  horis^ 

8li 


674  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  865. 

uoctisqiie  parte  consequitar,  quod  idco  tardius  provenit,  quia  quuni  suum 
peregerit  circuluni ,  ipse  Sol  ab  eodeni  loco,  quo  ei  lunicn  dederat,  excurrerit, 
ef  in  signo  proximo  aut  etiam  altero  reperitur.  Nam  si  in  Librae  aut  Scorpii 
aut  Sagittarii  ultima  parte  lumcn  acceperit,  non  eum  in  sequenti  signo,  sed 
in  altcro  consequctur;  liaec  enim  tria  signa  aliquando  transcurrit,  quemad- 
modum  his  contraria  plerumque  bis  invenit.  Nam  quoniam  ibi  Sol  triginta 
diebus  et  in  Geminis  triginta  duobus  moratur,  Luna,  quae  undetriginta  diebus 
866  et  dimidia  parte  eum  consequitur,  ibi  utique  potcrit  invenire.  Verum  eadem 
Luna  aliquando  quatuordecim  diebus,  aliquando  quindccim,  plerumque  sedecim 
plenum  perficit  lumen;  ita  tamen,  ut  in  eodem  deponendo  compensct.  Nam 
si  decimo  quarto  die  lumcn  implcverit,  quindecim  diebus  amittit,  ut  dierum 
ratio   integra  concludatur.     Verum   eadem   Luna  implet  annum  suum  trecentis 

nisl  eadeni   bessis  signiGcatlo   csset,    niniinini    octo  dcrat  excurrerlt"    niale;    frustra  enim   sic    apodosis 

partes    c.v    diiodecim;     nani    nc    sedecim    Loras    cx  quacritiir,    (juac   illi   qimm   respondcat. 
vininti   quatuor  indicarl   cxistimcs,   confer  Plinluin  rt/<ero]  Margo  Grotiana  i«  fer/io,  fortasse  uiellus. 

(2,    6):   iiProxInia    igitur    cardini    Ideoquc   ininiisio  conscf/ueturj     Sic    codices    Monacensis  (C)  et 

ambltu,    vlccnis    dicbiis    scptcnisquc  et    tertia   diei  Darmstattensis;  vulgo  consefpiitur,    cul  practull  fu- 

parle ,     peragit    spatia    cadein    quae    Saturni    sidiis  turum  propter   anteccdens  acceperit. 
altisslmum   triginta    aniiis."     Paritcr   Gcniluns  (1.  c.  ibi  Sol^   Godes  Darmstattcnsis  nbij  quod  tamen 

i,  p.  4):  aaTCOTSQCi)  ds  fedvreov  <pEQETai  rj    6e-  "Oh  magis  rccipiendum    erat  qnani   mox  ex  Etten- 

X^^VTj  EV  ri(xkQai.q  y,  xal  C  5<«i  TqItm  diajtOQd^-  beiminunsicricnsl    ct   Heielienauensl    Lunatjue    pro 

(isvofxivT]  Tov   C(odiay.6v  y,vy,?.ov.     PJura  dabit  Luna  quae.    De  rc  Ipsa  ^idc  superius  (§.  848)  et 

Lindcnbrogius  (ad  Censor.  de  dic  nat.  22).  Ccnsorinuin  (de   die   natali  22,   4),    inprlmis   auteni 

sed  Soleiii]   Miniis  accurate  Macrobius  (in  sonm.  Macrobiuin  (in  soinn.  Scip.  I,    6):   »Indc  ferc  nuii- 

Seip.    1,     6),    sed    ut     abundc    Hlustret    nostruni :  quam  in  eodcm  signo  bis  nascitur  nisl  in  Geminis, 

»Luna  octo   et  vigititl    prope   diebus  totius   zodiael  ubl   hoc  iioiiniinqiiain   evenit,    quia   dles  in  co   Sol 

ambitum    confieit;    nam    etsl    per  triginta    dies    ad  duos    siipra    triginta   altiludinc    signi   morantc  con^ 

Solcm  undc  profecta  est  remeat,    solos  tamen  fcre  suiuit.n 

vlgintl    octo    in    tota    zodiacl    circuitlonc    cousumit^  implet    annum]    Dc    anno    lunari   accurate  agit 

rellquis  Solem,    qul  de  loco  quo  eum  reliquit  abs-  Gcminus    (elcm.  astr.  6,    p.  51    Pelav.),   cul   adde 

cesserat,    eomprcbcndlt.a  Ccnsorinuin   (1.   J.    18   scipi.),    Maerobium   (Saturn 

ipse  Sol]  Meliorcm  Iianc  nostram  Jccdoneni  Et-  1,    13),    et  Tlicndorum    Gazam   (de  mensibus  c.  9 

tenliciinniuustcriensls    pracbuit.    Grotiiis    edidit  »ex  et  10  in  Pctavii    Uraiiol.  p.  292  sequ.),   ubl  ctjam 

quo    Sol    ipsc   ab    eodciu   loco    quo    ci    lunieu   de-  dc  intercalationibus  plura  Icgnnlur. 


'•wv» 


Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  86«.  67 

quinquaginta  quatuor  diebus;  nam  duodecim  ejus  coitus  hoc  numero  pcr- 
aguntur;  sicque  fit,  ut  annus  solaris  dicbus  undecim  major  habcatur,  quod 
intercalationum  divcrsitatibus  compensatur. 

DE  DUODECIM  PARTIBUS  LATITUDINIS  ZODIACI. 

Dc  latitudinis  partibus,  pcr  quas  Luna  commeat,  cdicamus.  Nam  in  867 
zodiaco  duodecim  esse  latitudinis  partes  superius  intimavi,  por  quas  diversis 
modis  sidcra  spatiantur.  Nam  alia  per  trcs  partcs,  alia  per  quatuor,  alia 
per  quinque,  aha  per  octo,  quaedam  pcr  omnes  duodccim  feruntur.  Soi 
cnim  in  nullam  cxccdcns  partem  in  medio  hbramcnto  fertur  absque  ipso 
Librac  confinio;  nam  ibi  se  in  austrum  aquiioncmve  'dcflectit  ad  dimidium 
fcre  momentum;  Luna  autem  pcr  omnes  duodccim  currens  nunc  in  aquilonem 
provehitur,  nunc  in  austrum  deveniens  infimatur,  utrinque  momentis  ex- 
currens,  sicut  Hipparchus  quoque  conscntit.  Deniquc  obhquitati  ejus  voca-  868 
bukim  constitutum,  ut  ferc  s?.LxosLdrjq  dicatur,  ita  tamen  ut  descendens 
adscendcnsque  ipsam  solarem  hneam,  quam  mediam  inter  scnas  utriusque 
latcris  partes  esse  monstravi,  aut  acutis  aut  spatiosis  anguhs  sccet;  nec  possit 
tamen  ad  idem,  hoc  est  ita  ut  cst  posita,  eodem  mcnse  eadcm  parte  sic  ad 
Solem    reverti   eadem   latitudiuis    portione,    nisi    meuse    ducentesimo    tricesimo 

lailUidiHis\   Vide  siipcriiis  (§.  SS^i).  apjicllanlur,  vel  nno   vocabulo  noiU,  de  quibus  agit 

alia  per  nuinaue]   E  Monaccusi  (C)  addidi  Iiaec  Ptoloinacus   (Alinagest.  4,  9). 
verba  oinissa  in  cditis.  constilutiim\  Ita  margo  Grotiana  et  codlces  Rei- 

absfjue]  Id  cst  e.vce/j/o  (Iland.  Tuiscll.  I,  p.  69).  chenaucnsis,    Ettcnbciminunstcriciisis,    Monacensis 

ibi  se]   GiotiaiM»    niargo    ubi,  perpcrani.    Prac-  (C),  et   Darmstatteusis  pro  constriictum  in  cditis. 
terca   delcvi   qiiod    in    edilis    sccjuebatur  aut,  fjuia  eXLXOELdrjg]    Antcriores   cditioncs   7]?.L0SLdrjg, 

non    itcratnr,     et    rcposui    pro    a^iuilonemque     cx  Grotitis    rjXLyiOBidrjg,    sed  corrcxit  in  notis.    Vide 

Etteubeinimiinstcricusi,     Darnistattensi,     ct   JUona-  superius  (§.  709).    \\\nc  y.sQarjV  sXLXodQOixovl^w- 

ccnsi  (C)  codicibus  aquilonemve.  nam  aj>pcllat  Maxiinus  pbilosopbus  {jtEQL  y,axaQX- 

excurrens]   Ea  loca,    ubi  nllra  zodiacum  Lunae  Cl).    Plura   de    ejus   evolutione  {E^E?.LyiXOX>)  dabit 

raeatus    excurruut,    caput  et  cauAa  ab  astrononiis  Gciniuus  (1.  I.  ll>,  p.  Gl   sc(ju.). 

8J>  * 


67G  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  868. 

quinto,    hoc   est    anno    undevicesimo.  Nam  ut    sub   eadem   die    atque   iisdem 
propinquitatibus  siderum  inerrantium  ad  idem  redeat,  faciunt  anni  quinquaginta 
quinque;   ut  vero  etiam  planetarum  iisdem  rationibus  sub  eadera  specie  contingat, 
869  amii  magni   prolixitas   spectanda.      Verum    eadem   Luna  quum  secans  solarem 

lineam   in  aquilonem   scandit,    vocatur  vipog  v-ipov[iivt];    quum    ab  aquilone  ad 

utidevicesimo]    Ita    neccssario   scribendiim   crat  vetiim  eadem]  Legcndum  puto  »vocatuP  v-^og 

Tcl  propter  antecedcntem  mcnsium  nnmerum,   licct  v\pco^h'T]  et  dcinde  vxpog  raTCEWOViJLevr]--  ct  post 

apud  Grotium   29  exstet^  est  enim  Laec  notissima  taJtSLVog  rajteLVOV(X.Svrj  et  infisLTaJtstvog  vrpco- 

illa  Metonis  pcriodus  ivveaHaLdexsTi^Qlg,  de  qua  fiir^]:  Tcl  sanc  qnod  magis  Gracce  dicctur  v\po6e 

conferendi  sunt   Gcminus  (1.  1.  G,    p.  38)  ct  Ceu-  v-ipcoi.ii^'7;,  vipoCe  TCc.t£LVOVl.iivrj,  zccjtecvcog  ra- 

sorinus  (dc  die  nat.  18);   plura  dabit  Ideler  (Iland-  jtei.vov[xiv7i ,  tajteivcog  'Vipcofj.ivrj.   Similia  sunt 

Lncli  der  Chronologie  T.  I,   p.  47.   298.  515).  illa  !n    aritLmcticis :    «c(QTLaxtg   doTia,    aQTlay.lQ 

auinqxiacjinla   (juinrpie]    Yide   ne  lcgendum   sit  jteQi66a,    JteQl66ccxig  JfeQL66ci,    JteQi66c'cxig  C(Q- 

tivinqxtaqinta    norem;    tot    enim   annorum  perlodus  TLa.«  Grot.  —    Mariiaul    Capcllae    locus    cgregins 

ab  antiquis  vcl  Pliilolao  Tcl  Oenopidi  tril)ultur,  de  dc    Iiis    Lunac    motibiis    ifa   Icgendns    cst:  nVerum 

qua  conferendi  sunt  Bocckliius   (In  PLilol.  p.  134)  eadem  Luna  qinim  sccans   solarcm  lincam  iu  aqui- 

ct  Idclcr  (Clironol.  I,  p.  302).  loncm  scandit,  y ocatnr  'ijxpog  'VipOVlJ.ivr]--  quum  ab 

iisdemiationibris]MS.hisdem  radiationihtis.  TSon  aquiloue    ad    solarcm  lincam    rcdit,     dicilur  ■yi/JOff 

inalc.  Grot.  TaJteLVOV/xix'TJ :  quum  a  solarl  linca  in  austrum  de- 

(tnni  magni]   Macrobius  (in  somn.  Scip.  2,   11):  scendii,  Tajtelvco[J.a  TaJtsivovnivTj:  qunm  dcinde 

«Mundanl  crgo  anni  finis  est,   quum  stellac  omues  rediens    ad    Solem    resurgit,    Tajteivcofia    'V\pOV- 

omuiaquc  sidcra,    quae  aplanes  Labet,  a  certo  loco  j.Livr^.    Pliulus  degrcdi   ea  dicit  quac  ab  altitudine 

ad    eundem    locum    ita     rcmeaTcrint,      ut    r.e    una  desceudunt,    pro  quo  multis  locis  digredi  pcrperam 

«niidcm   cocli  stella  in  alio  loco  sJt,    quam  in  qno  cditum    est    cap.   XVU  lib.  II.   Samias.  (ad  Solin. 

fuit,    quum   aliae    omnes  ex    eo    loco    mofae    sunt,  p.  7o4).  —  Equidem   Salmasii    leclioncm   praefcro, 

ad  quem    rcversac    anno    suo    finem    dcderunt;   ita  quia  euni  codicibns  Grotiano,  ReicLcnniicnsi,  Darm- 

ut  himina  quoquc  cum  erraticis  qtiinqtie  in  iisdem  stattcnsi,   ct  Slouaccnsi  (C)  congruit  tam  in  Tcrbis 

locis    et    partibus   sint ,    in   quibus    incipieute   mun-  qntim  secuns  pro    consecans  qiiam  in  Toce   aquilo- 

dano   anno  fuerant;   Loc  autcm,    ut  pLysici  Tolunt,  jietii   pro   acjuilone.    Quod    ad   ■vxpog,    omissnm    in 

post  annorum   quindccim   millia  peracta  confingit.n  cditis,    iil    qnoque  Blonaccnsis    (C)    pracbct,    nisi 

Alil  alios  numcros  tradunt,    quos  aficrunt  Davislus  quod   corruptum  scquatur  ivov.   Dcniquc  ubi  Gro- 

(ad  Cic.  IV.  D.  2,  20),  Lipslus  (ad  Scn.  p.  739),  et  tlus  legi  jubet   ra.ii^eLvdg,    sivc   zaJteLvcoQ,    Sal- 

J.  H.  Vossius  (ad  Virgll.  ecl.  4,|  a);   adde  Acliillem  masii  lectio  itcrr.m  cum  Monaccnsi  codicc  convcnit, 

Tatlnm   (isag.   18,  p.  137)  ct  PLotlum  (bibl.  249?  in  quo  Ta.tLVOfia  Icgitur.  Vnlgo  incptc  rajtSLvoQ 

p.  440).  v.tofiivrfv.    Vox  Tajtsivcofia  ctiam  apud  Plutar- 

si>ectanda]Lcge  e.vspectanda.Gn. — IVonnecessc.  cLuui  ct  Cleoincdem  occuirit. 


Martiani  Capcllac  lib.  VIII.  §.  869.  G77 

solarcm  liucam  redit,  dicitur  v\i:>og  rccjteLvovuevij;  quum  a  solari  in  auslrum 
dcscendit,  Tccjtetvcofia  rajtsivovnsvr];  quum  dcinde  rcdicns  ad  Solem  rcsuriiit. 
raftsivcoi^ia  v\]jov[xsvti.  Scd  idcm  adsccnsus  dcsccnsusque  faciunt  utriusquc  luminis 
obscurationcm.  Nam  quuni  Luna  scandcns  dcsccndcnsque  in  solarcm  lincam 
jncidcrit,  si  triccsima  est,  hoc  cst  omni  corpore  subjccta  Soli,  obscurationcm 
Solis  tcrris  facit;  suo  cnim  corpore  subtcr  se  positis  obscurat,  aliis  partibus 
terrae  Sole  qua  non  tegitur  rcluccnte.  Quam  obscurationcm  eadem  non 
cun<;tis  mcnsibus  facit,  quia  non  sempcr  tricesima  in  cadcm  solari  linca  re- 
pcritur,    scd  aut  sursum  aut  deorsum  posita  nc  possit  obstare  trausmittit. 

DE  DEFECTU  LUNAE. 

Item  Lunae  defectus  fit,  quum  in  contrario  Luna  posita,  hoc  est  870 
decima  quinta,  in  eadcm  linca  Solis  umbra  terrac  metalitcr  infuscatur.  Nam 
Sol  umbram  terrae  in  suam  lineam  mittit,  quam  si  Lunae  corpus  intrarit, 
quoniam  videre  lumen  Solis  tcrra  obstante  non  potcrit,  luminis  soliti  adcmtionc 
furvescit;  alias  quum  in  supcriore  aut  infcriore  latitudinis  loco  fucrit,  pleni 
luminis   effigie   reluccscit.     Dcnique    ideo    intra    sextum   mensem    dcfectus  non  871 

descendensve]    Sic    codiccs  Monaccnsis  (C)   et  non  semper  liis  diebns  ohdiicitnr,    scd  qnum  Luua 

Damstattensis  pro  descendensque    in    editis.     Mox  e  regloue   vcJut  lihramcnto    (juodam  igueo   orLl    et 

reposui   ctiaiii    e    ReicLcnauensI   tricesima  pro    tri-  adspectui  nostro  opponitur  media.x 
gesima    duoLus  locis.  Lttnae  defecfus]  Vide  PlutarcLum  (dc  plac.  pLil. 

aliis  partibtis]  Vide    snperius  (ad  §.  Si>9).  2,  29;  p.  891),  Pliuium  (2,   8  seqn.),  CJeomedem 

obscurationem  eadetn]    Alios  idem  lcgcie  Gro-  (zvx/i.  &€COQ.  2,  6),  Gcuiinum  (clem.  astr.  9,  p.  41 

tlus  in  margine   annotat,   sed  rectius  ad  Lunam  re-  Petav.),   Ptoleuiaeum  (Almagest.   1.  VI),    Ilyinnm 

ferctur.    Plinius   (2,  7):   «Statl  antcm  atque  nieu-  (poet.   astr.    4,    li;    p.  492   Muncl;.),     alios;  rcm 

strul  non  sunt  utrlque  defectus,  propter   obliquita-  Lodie  vcl  pucris  nolam   esse  constat. 
tem   signlferl   Lunacqne    multlvagos   ut  dictnm  est  metaliter]   Vlde   superius  (§.  8o9). 

flexus,  non  semper  In  scrupnlis  partlnm  congruente  ,  ifziam  si  Lunae]    Codcx;  EtteuLcimniunsfeiicnsIs 

sldcrum  motu.u    Adde  Ainmianum  (20,  5;    p.  2o6  tfuae  umbra  si,  proFccto    male,    quiim   scqucntiLus 

Gronov.):    iiAc   licet  utiinsque  sideris  conversiones  quoque  verbis  poterit   et  furvescit  non    ntnbra   sed 

et  motus    in    unum  cundcmque    finem  lunarl   cursu  corpus  Ltmae  Subjcctum    sit. 
implcto  pcrcnnl  distlnctioue  couvculant,  tamen  Sol  inlra  sextnm]  Plinlus  (2,  10):  ulatra  ducentos 


(>78  Martiani  Capcliae  lib.  MII.  §.  871. 

poluerunt  itorari,  quia  aut  decinia  quinta  aut  prlma  }in  eadem  «Solis  linca 
per  duodecim  partium  latitudinem  spatiatur,  deinde  non  poterit  inveniri.  Unde 
si  ab  aquilone  rediens  ad  Solem  in  latere  proximo  posita  non  obsistit,  jraga/,- 
/.a^a(.dyr,v  6vvodov  facere  perbibetur;  quae  si  a  latere  septentrionis  transcurrens 
coit  nec  obsistit,  JtaQaUa^afisvrj  doQEloi  6v>v6dco  memoratur;  si  ab  austro  veniens 
nec  obsistens  lumen  acceperit,  rtaQaXP.a^iv  iv  6vr6dfp  vozlcp  fecisse  dicitur;  si 
autem  ad  solarem  circulum  veniens  ab  austro  obstiterit  Soli,  avaiSLiiciCovra 
6vv8i6i-Lov  fecisse  dicitur.  Hae  species  diversitatesque  Lunae  superae  mutabilitatis 
varietate  confunduntur. 

DE   CURSU   SOLIS. 

872  Nam    Solem   gemino    diximus   meare    motu;    quippe    ab   ortu    aut  cuni 

mundo  corripitur,  aut  ipse  suum  circulum  contra  mundum  per  obbqua  distendit. 

aunos  Hipparclil   sagacltate  coinpertum  cst,   et  Lu-  flicum  meorum   auctorifas,    qnorum   Darmstattcnsis 

nae  defectum  aliquando  quinto  mense  a  priore  fieri,  et  Rclclicnauensis  ava^t.,8c^iC(OV  6vv8s6jxov  prae- 

Solis  autem  scptimo.«  bcnt,    ct  constans  loquendi  usus    apiid   astronomos, 

inveniri]  Nimirum  ab  uniLra  terrae;  espressisse  qucm   etiam    scqiiitur    Aminiantis    Marcellinus   (20, 

Vidctiir  Graecum   verbum  yMXaXa[i(iavs6^ai.  3;    p.  237    Grouov.):    «Ad  summam   tum  Sol    oc- 

jr«()a/l/la|^«jU£i'7;a']  Grolius  bie  ct  infra /r«p«A-  cultatur  splcndore  suppresso,    quuin  ipsc  et  lunaris 

Ir.Xi^OliSVr.v-    equidcm    locnm    aperte    corruptum  globus,    astrorum    omniiira  infimus,   parili  comitatu 

cincndavl    maxiinam    parteni    Salmasii    (ad    Solin.  obtinentes    circulos    nroprios    salvaquc   rationc  alti- 

i).  7o4)  aucloritatem   secutus,    ita   tanien  ut  ubi    is  tudinis  interjectae  junctim  locati,   ut  scienter  et  de- 

itagaP.P.a^LV     sv    6w68cp    scribendum    censeret,  core  Ptoleinaeus  cxponit,   ad  dimensioncs  vencrint, 

lcniore   mutalione  codicum   vestigia  scquerer,    quos  quos   cxvajSi.SciCovTcxg    et    0(aTa,6i/3dCovTag    ix- 

jtaocci.icc^ca'j-v  lcgcre   Grotius  in  margine  notavit,  /IsiftTLy.ovQ  6vv8(6i.iovg,   coaifmenta  videlicet  <le- 

pervulgata   confusione    llterarum  J\I  ct  Ayl,   quam  fectiua,    Graeco    dictitaut    scriuoneo;    ubi  vldeatur 

allo  loco  (in  palaeogr.  crit.  III,  p.  211)  mullis  exem-  Valcsius. 

plis   illustravi.    Infra  deintim  eundem    secutus   jta-  hae   spccies]   Ifa   anteriores  editloncs;    Grotius 

Qc^iX/.a^iv  sv  6vv68cp  votLco  scripsi,  qunm  Gro-  haec,  quod  apcrtum  est  erratum.  Paiilo  post  Idem 

tlus    Inepfe    jfaQaA?.rjAi.Coii£VT]V  6vvo8cp  vOTicp  In   margine    nota^it  pro   superae  mutahilitalis    alios 

fecisse  edidissct,    pariferque   antea  coit  nec   obsistit  lcgcre  sub  moriiiUtatis ,  ineptc. 

pvo  coil  ct  ohsistit ,   et  infra  ava/3i0c(CovTa  6vv-  di.vimus  meare^  Vidc  supcrius  (§.  8o2)  et  Hy- 

8s6uov,  ubl  Grotius  dv(x(ia6iv  6v>v8E6fi.ov  ncscio  gimnn  (poet.  asfr.  4,   15). 

undc,  in  niarginc  aufcm  ava/3L,8d^cov.  Accedlt  co-  con-ipitur]   Codex   Ettcnlielmmiinstcriensls  vol- 


Martiani  Capcllae  lib.  VIII.   §.  872.  679 

Verum  ex  ea  parte,  qua  cuni  mundo  voivitur,  quotidie  ortus  sui  lineani 
mutat,  ct  quoniam  omncs  ductus  pcr  quos  volvitur  circulos  appellamus, 
centum  octoginta  trcs  eosdcm  csse  dubium  non  habctur.  Nam  sivc  a  Cancro 
desccndat,  per  cosdem  usque  ad  brumalem  circulum  currit,  sive  a  bruma 
in  solstitiuni  veniat,  pcr  ipsos  denuo  rcvolvitur,  qui  quidem  sccantes  sccundo 
zodiacum  contrariis  signis  pcrpctuo  lincantur.  Nam  primus  Arietis  circulus 
primus  cst  Librac,  item  tricesimus  Arietis  triccsimus  est  Librac;  item  Tauri 
prior  Scorpionis  cst  primus.  Sic  igitur  trcccntis  sexaginta  sex  parlibus  fiunt 
centum  ocloginta  trcs  circuli,  quos  omnes  parallclos  appcllamus;  ct  cx  contrario, 
ut  dixi,  signa  iisdem  parlibus  secant.  Ergo  hos  circulos  annuos  treccntis 
scxaginta  quinque  diebus  ct  quadrante  dici  peragit,  sive  ad  solstilialem  circulum 
tcndat,  sive  cxinde  revertatur.  Illud  etiam  non  tacendum,  quod  quum  duo  875 
sint  hcmisphaeria,  unum  ab  aequinoctiali  circulo  in  septentrionem,  aliud  in 
austrum  ab  eodcm  aequinoctiali,  tamen  Sol  diversa  utrumque  ratione  discurrit, 
quum  ut  dixi  p  aria  sint  signa  partis  utriusquc;  vcrum  id  quod  ad  solstitialem 
consurgit  centum  octoginta  quinque  diebus  et  quadrante  diei  noctisque,  id 
autem  quod  ad  brumalem  deprimitur  ccntum  octoginta  diebus  peragitur;  quod 
utique  illa  res  facit,  quod.  eccentron  Solis  circulo  dixi  csse  tellurem,  ct  in 
superiore  hemisphaerio  altius  tolli,  in  inferiore  ad  terrae  confinia  appropinquare. 


viiur  id  est  corripHur ,  quo  tanicn  addltainento  non  niinum   (6,   p.  51    Pctav.),    sl    oninino    testuuoulis 

ogenius.  opus  est  in  re  lippls  et  tonsoribus  nofa. 

muUU^    Alil    tcste    Grotlo    In    uiargiue    metat ,  siiit  hemisj)h(ierin\  Codex  Etteulieiuuuuustericn- 

inepte.  sls  Interpouit  paria,    quod  tamen  ncccssarlMui   noa 

centum  octoifitiia  ires^   Vide  superlus  (§.  8ij6).  est,  quuui  iuferius  sequatur,   paria  esse  signa  partls 

in    solstiiium]     Codex    Ettenliciuimunstericnsis  utriusque ;   neque  inagis    neeesse    erat    recipl   quod 

in  solstiiialem.,  quod  tamen  uon  niagis  nccessariuui  idein  niox  pracbiilt  septentrionalem   pro   septentrio- 

cst    quam    quod    pro    veniat  alios    lcgcre    Grolius  nem,     errore    pacuc    puerili,     qiiniu    Iieiuispbaeria 

in  uiargine  notavit  eveniat.  vel  ultra  circulos  arclicos  ad  polos  usrjnc  pertineant. 

secundo]  Id  cst  his ,   nt   supra   (§.  820).  ^  diversa  utiinnfiue]   Vide  superins  (§.  8^8). 

quadranle]  Alil  teste  Grotio  lu  margiue  trienie,  appropinnuare]  Sic  codcx  Ettenlieiiiimtsnstcrien- 

malcj    vldc  Ccnsorinum   (de  die  natall   18)  et  Gc-  sis;  «vuJgo  propinfjuare. 


680  Mai-tiaui  Capellae  lib.  VIII.  §.  875. 

Dubiuin  autem  non  est  citius  transcurrere  breviorem  sinum  tardiusquc  diiTusum. 
c7i  Vcrum  Sol,  quum  ad  Cancrum  ab  aequinoctiali  parte  conscendit,  aestatem 
praestat  bominibus,  quos  intcr  solstitlalem  septentrionalemque  vivere  dubium 
non  habetur;  quum  ab  eodcm  Cancro  in  acquinoctialem  Libram  dcsccnderit, 
auctumnum  facit;  quum  vero  ad  brumalcm  lineam  rccedit,  hiems  habetur, 
proptcrca  quod  calore  dimoto  torpor  invadit.  Rursum  quum  a  Capricorno 
hicmah  in  acquinoctialem  Arietem  surgit,  vernum  tempus  arridet;  ex  Jiinc 
denuo  in  Cancro  acstas  torrida  renovatur.  Scd  e  contrario  pcrferre  omnia 
non  dubitatur  antipodas;  quorum  aestatem  Capricornus  facit,  hiemem  Cancer, 
Sol  tencns  aequinoctia  iitrique  parti  temperiem. 

DE  ACCESSU  DEFECTUQUE  DIERUM  AC  NOCTIUM. 

87o  Jam    illud    supcrfluum   puto,   noctium   accessus  defectusque   memorare, 

quum  pares  pro  rata  sint  aestivis  diebus  hiemis  noctes,  et  hiemahbus  diebus 
noctes  aestivae,  unaque  aequinoctiahs  nox,  quae  bis  anno  contingit,  par  sit 
diei  suo.  Nani  quum  ab  aequinoctio  verno  in  Cancrum  Sol  meat,  omnes 
dics  majores  sunt  noctibus  suis;  itcm  ab  auctumnah  aequinoctio  usque  ad 
brumam  minores  dies  noctibus  dilatatis. 

DE  CLIMATIBUS  OCTO. 

876  Minimus    autem    anni  dies  brumahs   est,    qui  habet  horas  novem;    ma- 

ximus  autem  solstitiahs  habct  horas  quindecim,    hcet  hoc  pro  chmatum  ratio- 

anliuodus]  Vidc   liLruni  scxtum  (§.  GOG  scqu.)  G;    p.  283  Bip,):    »SoI  pcr  sidcnim  spatia  vadens 

et  Clcomcdem  (xvxZ.    x^scoQ.  l ,  2).  dilatat   contralulqiie   dics    ct   Loras.o      Plura  dabit 

pro  rata\   Lege  })ro  rata  scil.  proportione,  quod  Cleomedcs  (1.  1.  1 ,   S  ct  6). 

milii   quidcm    miilto    aptlus    vidctur  quam  pro  rota  horas    novem]     Restitui    antcriorum   cditionum 

pro  rationc  Solis  cum  glossis  exponcrc,   quanquam  lcctioncm  cum  codicc  Etlcjilicimmujistcrieusi,   quum 

non  ucsclam  ctlam  Graecls  Solcm  dlCiy.ov  appellari.  Gi"otIus  horas  8  cdldissct;   paritcrque  ex  codem  co- 

Gkot. —    Codcx  Eftenlieimmunsterieusis  pernotae,  dlcc  horas  16,    quas  Grotius  solstldali  tribuit,  mu- 

sed   lougc    pracstat   Grotiana  lcctio.    Vitruvius  (9,  tavi  in    (jnindecini,   ut   sibi  coustarct  ratio,    quum 


Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  876.  C81 

nibus  varietur.  Nam  climata  octo  sunt:  sed  proxinunn  solslitiali  Diamcroes; 
deinde  alterum  Diasyenes;  tertium  Dialexandrias,  quod  ducitur  per  Cjrenas 
in  Africam  Carlhagini  ab  austro  adjacentem ;  quartum  et  mcdium  ex  omnibus 
Diarhodu,  quod  pcr  mcdianj  Peloponncsum  Siciliamquc  ductum  ad  ostium 
Bactis  pcrvenit;  quintum  est  Diarhomes  per  Maccdoniam  ct  altcram  partcm 
per  Gallias  et  Lusitaniara  ad  Tagum  dcsccndeus;  deinde  sextumper  Helles* 
pontum  Thraciamque  et  confincm  Gcrmaniac  Galliam;  scptimum  Diabory**  8T8 
sthcnis  per  Ponticum  mare  et  ab  altera  parte  Gcrmaniam  Britanniamque  prae- 
cidens;    ultimum  cst  ultra  Maeotis  paludes  et  infra  Riphacos  montes.hhfi   !• 

DE  AEQUINOCTIALIBUS  DIEBUS  SECUNDUM  CLIMATA. 

Ergo  sccundum  climata   dics  dicuntur.     Diameroes  maximus  dics  habet  877 
aequinoctialcs  horas  tredecim,"  minimus  dics  undccim;    Diasyenes  maximus  dies 
horas  habct  quatuordecim,    minimns    decem;     Dialexandrias    maximus    horas 
quatuordecim  et  dimidiam  cum  tricesima,  minimus   novem   et  dimidiam  dcmta       'h 

antcriorcs    cditioncs    hovas   XIIII   liabcrcnt,    qnod  (C)  [iro  Liisilaniam  ad    iarfum  tlescerulens   Iiabcnt 

ita    tantuin    cxcusari  possit,    ut    minutiorcs   partes  Lusilaniam  altingens ,    uiale.     Scd  iu  vulgata  quo- 

ncglcctas   esse    a   3Iartiano   dicauuis    (vidc   snpcrius  qne    lectione   displicct    alleram    parlem,   cui  libcns 

§.  8-iG).    Grotianac   leclioni  unus  favet  Monaccnsis  allera  parle  substituisscni,   si  codices  addixisscnt. 
(C),    scd    facilis     conjcctura  cst,    quuni   Martianus  dies  dicitnUu-\  Fortassc  dicaulut.   Ccteruni  con- 

divcrsissiuiis  in    tcrris  scliolaruiu  in  usuni  describe-  ferendus  etiain  Gciuinus  (apud  Pctavium  p.  22). 
rctur,  eos  nuincros  ubique  positos  csse,   qul  unius  dies   undecim\     Darnistattensis    codex    maximo 

CHJusqnc  regionis  climati  convenircnt.  XII,  niiuiiuo  X  horas  tribuit^   siniilique  errore  mox 

climala  octo\   De  bis  accuratc  egit  Eratostbene  lleiclicnauensis  in  cliniale  Diasyenes  miniuio    Loras 

duce  Strabo   (2,    p.  131  sequ.  Casaub.),   queni  om-  XI j   nuiueri  omuino   varie  turbati. 
uino  vidc;    plura    dabit  Ccllarius   (gcogi".  autiq.  I,  lioras  (juntuordecim  et  dimidiam]  Vulgo:    »ma- 

p.  21  sequ.).  xinius    borarum    14,    minimus    9«;     restitul   locum 

IXiarhodu]  Grotins  Diarchodon,  sed  codex  Rei-  quomodo  potui,   ad  Bondami  (var.  lect.  p.  G2.  03) 

chcnauensis  et  anteriores  cditioncs  ut  supra  (§.  8S9).  inpriniis  codiceiu ,    nisi   quod  is   et  ipse  vitiose  ha- 

Baetis\  SIc  rccte  margo  Grotiana^  vulgo  inepte  rarum  exbibet  pro  horas   et  miniiuo  diel  pcrperam 

Bethis.  decem   trlbuit    pro    novem;  sed   tales  certe  errores 

Lusitaniam]   Grotiana  margo  codlccsquc  Etten-  Martianus  committere  non  potult.    Horas  confinnat 

lieimmunsterlcusls,    Darmstattcnsis,   et  JJIonaceusis  ct  codcx  Ettcuhcinuuunstcrieiisls. 

8C 


682  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  877. 

tricesima;  Diarhodu  raaximus  lioras  quatuordecim  et  besse,  et  minimus  novem; 
Diarhomes  maximus  quindecim,  minimus  novem;  Diahellespontu  maximus 
horas  quindecim,  minimus  octo  et  besse;  Diaborysthenis  maximus  horas  quin- 
decim  et  besse,  minimus  octo  et  trientem;  Diariphaeon  maximus  horas 
sedecim,  minimus  octo.  Deinde  quum  prope  cardinem  accesseris,  longior  dies 
semper  breviorque   nox   fiet;   denique  colligitur  sub  ipso  vero    cardine  semper 

878  dieni  esse.  Interea  his  climatibus  quibus  crescunt  decrescuntque  luces,  sciendum 
a  bruma  ita  dies  accrescere,  ut  primo  mense  duodecima  ejusdem  temporis 
quod  additur  aestate  accrescat,  secundo  mense  sexta,  tertio  quarta,  et  quarto 
mense  aha  quarta,  quinto  sexta,  sexto  duodecima.  Illud  quoque  manifestum, 
quod  zodiacus  circa  Cancrum  Capricornumque  flexior  aequinoctialem  paene 
directum  secat. 

DE   STELLA   MERCURII. 

879  Hactenus  de  Sole;  nunc  planetarum  cursus  convenit  intueri,  eorumque 
praecipue  qui  circa  Solem  peragratione  mundana  volvuntur.  Nam  Stilbou 
paene  anni  circulum  ducens  per  octo  latitudinis  partes  alterna  incitus  diversitate 

et  besse]    Reliqiii    lectionem   apertc  Gorruptam  duodecima\  Ettcnlieimmnnstcriensis   septima. 

eam  tantum  ob  causam,    quia  duae  cmendandi  viae  directum]  Malim  directim.  Grot. 

patcbaut,  nt  vcl  et  hessem  scriberem  vcl  cum  besse.  circa  Solem]    Vldc  snpcrius    (§.  8S4.  857)  et 

Cetcrum  codiccs    Darmstattensis  ct  Reichenanensis  adde   Vitruvium    (9,    4;    p.  2G3  Bip. ):    nMcrcnril 

et  bessem  ct   trienlem  prorsus  ublque  negligunt.  autem  et  Vcneris  stcllac  circum  Solis  radios,  Solcm 

auindecim  aim   besse]    Sic    codex    Ettenheim-  ipsum  uti  ccntriim   itineribus  corouantes,  rcgrcssus 

munstcriensis ,   vulgo  setfecim  contra  ratlonem,   ncc  retrorsum  j:t  rctardationcs  faciunt.a 
mcllus  Darmstattcnsis  septem  pro  oeto.  paeni  anni\  Ettcnhcimmunstcrionsis  codex  anno, 

accessei-is\  Ita  omnino  legcndum  cuin  anteriorl-  male,    De  re   vide  supcrius  (ad  §.  8i)2). 
bns  editionlbus,    Bondaml  (p.  65)    codlcc  allisquc^  octo  latitudinis   partes\    PIIulus    (hlst.  naL  2, 

Grotlus  ncsclo  unde  accessa-it.  13    s.  Hi)-.    ..Ab  his  Mcrcuril   stclla  laxlssimc,    ut- 

interea\  MS.  ..Intcrea  hic  climatibus  quibustjne  tamen   e   duodenis  partlbus   (tot    cnlm  sunt  latltu- 

orcscunt  decrcscuntque  luces.   Sciendum«  cct.GnoT.  dinls)  non  amplius  octonas  pcrcrrct,  ncquc  has  ac- 

—  Locns   mntllus  vldctur   cssc,    quaproptcr  nihil  qualiter,    scd  duas  medio    cjus,   ct  supra  quatuor, 

mutarc   ausus  sum.  infra  duas.« 


MarLiani  Capellae  lib.  YIII.  §.  879.  (>83 

discurrit.  Hujus  Vcnerisque  circulos  epicyclos  esse  superius  memoravi,  icl  est 
non  intra  ambitum  proprium  rotunditatem  telluris  includere,  scd  de  latere 
quodainmodo  circumduci;  qui  ut  oriri  subinde  occidereque  videantur,  mundani 
motus  raptibus  involvuntur.  Sed  idem  Stilbon,  licet  Soloin  ex  diversis  circulis  880 
comitetur,  ab  eo  taraen  nunquam  ultra  viginti  tres  partes  poterit  aberrare,  nec 
duobus  signis  absisterc;  nunc  praeteriens,  nunc  consistens,  aut  certe  rcgredicns. 
Qui  quidcm  diversis  schematibus  variatur;  nam  licet  exiguo  parvique  tcmporis 
spatio  laciat,  tamen  et  ortus  facit  ct  occasus.  Quippe  ubi  radiis  solaribus 
conditione  partium  libcratus  aiite  emcrgcntis  splendorem  jubaris  vibrabundus 
apparct,     ultra    terrarum    horizontem     sublevatus;     nam    acronycho    ortu    hic 

superiHS  memoravij   Grotiana  margo  superiori-  conrcr  Pliiuuui  (2,  8):  »modo  antc  Solis  exortum, 

hus;    qiio    fiicilc  carcnius.    Dc  epicyclis  confcv  Pto-  modo  post   occasiint  splcndcnso,   et  Ciccroncm  (N, 

lcmacuiu   (Alinagcst.  5,    5   ct    9,    5  sciju.),    unde  D.  2,    20):    «quac    anno    fcrc    vcrtcntc    signifcruni 

vidcbis,   quod  noster  si^perius  se  de  his  cgissc  dicat,  lustrat    orbem  ,     neqiic     a    Solc     longtus    iinquam 

locum   de  eccenlricitatc  terrae  intclligi  (v.  §.  855).  unius     signi    intcrvullo    disccdit,    tum    antcvcrtcita 

comiletur]   Codiccs  Darmstattensis,   Reiclienau-  tum   suhscqucns.« 
ensis,  ctEttenhcimniunsterlensis  parllcr  atquc  margo  spalin]  Vocahuhint  a  Grotio  omissum  c\  codicl- 

Grotiaqa  hahcnt   conlineat;  scd   nostram  Icctioncm  hus  Darmstattcjist  ct  Eltcuhcluiiniinstcrlensl  inscrulj 

rcctc    tuctiir   Oudendorpius   (ad  Appul.    I,    p.  74).  scd  quod  aller  ex  liis  ntox  affcrt  eorum  autc  ortus, 

De   re  ipsa  confer  siiperiorcnt  lociim  (§.  25).  merito  sprevlsse  milil  vldcor. 

viginti  tres  partes]  Rcstltul  ex  Pliuio  (2,  8  et  14),  liberatus]  Relchcnaucnsls  codex  a  secunda  manu, 

quod   facili   errorc    apud  Grotium    In    32  ablerat.  libratus,   fortassc   ob    similltudincm    superioris   loci 

praeteriens]  Plinius  (2,   12):  «Iitferlorcs  autcm  (§.25),  scd  longe  divcrsa  utriusque  ratlo  est.  IlIIc 

Juae  —  a  lougisslinis    distantiae    suae  mctis  Solcnt  cniin  scnsus  cst,  Dlcrcuriunt  eo  quasl  lihramcuto  a 

Inscquuntiir,  adcptacque  occasu  niatutlno  conduntur  Solis  cursu  pcndcrc,   ut  nec  semper  cuin  sequl  ncc 

ct  praetereunt  5   ntox   codem   intervallo   vespere  ex-  tainen   longius   diutiiisve    uttquam  disccdcre  ab    illo 

oriuiitur  —   ah    Iiis    rctrogradiuntur    ad    Solem    ct  vclitj    hic   autem    apparct   planctam   signilicarl,    qui 

occasu  vcspertino  delitescuut.«  radils  Solis  non  amplius  tcgatur,  scd  jam  siil  jurls 

consislens]   Plinius    (2,    14):    »MercurII  rursus  factus  proprio   fulgore  resplcndescat.     IVonitunquam 

stclla  —   consecuto  Sole  ad  quindcclm  partium  In-  enini  perpctunm   signls  quatuor  cuin  Sole  essc  Mer- 

tcrvallunt   consistit  quatriduo  prope  Iniutohills^    mox  curium  aiictor  cst  Ilyginus  (poet.  astr.  4,    16).   SI- 

ab  altltudine  dcsccndit  rctroque  graditur  ab  occasu  militer  dc  Vcncre  Vilruvius  (9,  4):  nquum  cst  libc' 

vespertlno  usque  ad  cxortum  niatutinum.o  rata  ab  Intpcditionc  radloruin  Solis.o 

ref/jerfjcHs]  Grotiaua  margo  pw^/erf/en*,  lucptcj  acronycho]  Malc   Grotius  a  C/iron/co,    et  ante- 

86  * 


684  Martiani  Capellae  lib.  VIII.  §.  880. 

iiunquam  poterit  elevari.  Quippe  nisi  in  diametro  Solis  positis  non  potcst 
evenire  sideribus;  diametrum  in  signo  septimo  perhibetur;  ita  fit  ut  iste, 
qui  ultra  signum  et  alteram  exiguam  portionem  scquentis  abesse  non  poterit, 
881  non  illi  contingat  ortu  acronycbo  sublcvari.  Dcnique  nec  contrarium  eidcm 
novit  occasum,  scd  ortum  vespertinum  facit,  quum  post  occasum  Solis  luminis 
sui  libertate  clarescit.  Item  occasus  duos  habet,  unum  quum  ante  Solem 
parere  sohtus  claritate  radii  supervenientis  occuhtur,  alium  quum  itidem  re- 
trogradatione  sua  viciniae  Solis  admotus  idem  patitur  in  occasu.  Ab  eo  quippe 
Sohs  lumine  intra  viginli  momenta  abesse  non  poterit,  hcet  majoribus  partibus 
aberrarit,   qui   ultra  secundum    signum   non  poterit    inveniri.      Et   has   tamen 

rlores   a  Cronico^  melius  Darnistattcnsis'  acronico,  iste   Inde  cxsJsteret,    quiini    reliquae    constrnctloni 

unde  nullo   negotio   veraui  Icctioucm   restitiii.     ]\i-  apprime  conveniat.  Quod  autcm  mox  in  uno  Etten* 

candcr  (tlicriac.  761):  lieimmunstericnsl  legcbatur  sublimari  pro  sttblevarij 

HvcodaXa   <paXalvri    iva^iyy.t.a ,     TrjV   JtEgl  librario  illi  relinquendum  duxi. 

?.v%vovQ  sed  ojVumj  Sccutus  sum  codices  Darmstattensem 

Ay.OOVVy^OQ  deLJtvrj^zoQ    aJtrjPM^S    Jtai(pa6-  et    Ettenlielinmunstcricnsem;      viilgo     enlm    mlnus 

6ov6av ,  commode  legebatur:  »dcniqiic  nec  contrarium  eldeni 

ubl  scboliasta:  ay.QOVVX.OQ  de  rjyovv  E^JteQivbq.  novlt   occasum  vel    ortttm:  setl   ortum   itidem   vcs- 

Alil,    ut   Firmicns  (niatb.  2,  8),   acromjclas  dicnnt  pcrlinumi'    cct. 

stcllas,  quac  tunc  orluntiir  quum  Sol  occldit.  Plura  />«/-ere]   Pro  apparere ,  ut  in  rbetorica  signare 

\ide  infra  (§.  887).  pro  assiijnare,  firmare  pro  afprmare.   Sic  lih.  Geom.: 

auippe  nisi^   Rccepi  lectlonem  codlcis  Grotiaui,  ncjcctac  fragmentorum  rcllqiilac  parent.n  Virgllius: 
qiinm  vulgo   slne   scnsu   Icgerctur:    nquippe  in   dia-  nCiii  fibrae  pecitdum,   coeli  cui  sidera  parenta, 

metro   Solis   posse   posltls  cvenirc   slderlbusu;   sed  ad    qnem  locum  Servlus:  »id  est,  a   qiio  fibrae  et 

qiiod   Idem  mox   ex    codlcc   attiillt  post  perltibetur  sldcra  ccrnuntur.«    Slarlialis: 
Inscrendum:   »aut   in    quadrato  partlbns  XC   aut  In  ».^d  portum  f/ttoties  parult  He/imrtjenes.' 

triquctro    partlbus    CXX    aut    In    advcrso   parllbiis  Et  jurlsconsultoruin  frcquens   iila  iu  condlctlonlbus 

CLXXX",    llcet   in  Ettcnbcliumunstcrlcnsi   quoqne  formula:  »sl   puret  dare   oporlcrc.«    Ad  qucm  allu- 

invencrim,  textui  intrudcrc  nolui,  quum  glosscmatis  dcns  arbltcr  lcporum: 
spccicm  rcfcrre  vldcatur.  nJuriscoHStilttis  parcf,    non  paret  habeto , 

«7/i]    SIc    codlccs   Rcicbcnaucnsls,    Monacensls  Ataue  esto  quidtjuid  Servius  et  Labeo.n      Grot. 

(C),  Ettcnbclinmunsterlensis,  ct  Darmstattcnsis  pro  retrof/radalione  stta^   Sic  codcx  Rcicbcnaucnsls^ 

j7/tc  In    editls^    ncque   In  tanto   librorum   conscnsu  vulgo  5mi.    In  fine    paragrapbl   niallm    ostetidit  pro 

rcclpcrc  dubitavl,   licet  anacolutbla  cum  antcccdcntl  ojfendit. 


Martiani  Capcllae  lib.  VIII.  §.  881.  G8o 

obscurationes  ortusque  perspicuos  quarto  qiioque  nicnse  ncc  id  tanicn  scmper 
ofFcudit. 

DE   STELLA    VENERIS. 

At  Venus,  quae  ab  aliis  Phosphoros  nominatur,  a  Pylhagora  Samio  882 
cum  suis  ostcnsa  cst  tcrris  rationibus  pcrvestigata,  et  ipsa  circa  anni  conllniuin 
ambire  circulum  proprium  perdocetur.  Nam  treccntis  dicbus  ct  aliquot,  lati- 
tudinis  vcro  partibus  duodecim  Lunae  similis  pervagatur,  quinquaginta  niomentis 
a  Solis  orbe  disccdens,  licet  plus  quadraginta  sex  partibus  aberrare  non  valcat. 
Et  tamen  in  suo  posita  circulo  cum  varia  diversitate  circumdat,  quia  aliquando 
eum  transcurrit,  aliquando  subscquitur  nec  comprehendit,  aliquando  supcrfertur, 
nonnunquam  subjacct,  quippe  quae  non  annis  omnibus  revocet  cursum.  Tunc  885 
etiam  quum  retrograditur,  ultra  anni  circulum  tardior  collustrat  orbcm,  quum 

Pijthagora]  Pytliagorac    mentiim  dcclarat  Dio-  sigiiifer!   orbls  et  loiigitudinem  —  ncque  Hnqua!»  al» 

gencs  Lacrtlus  (8,  i^)-.  jrQcoTOV 'EdJtsgav  re  xal  Sole  duorum  signorum   infcrvallo  longius  disccdif, 

^co6(p6QOV    rov    avrov    aiJtuv,    ubi    Mcnaglus  tum  antccedens  tum  suljsequens.» 

laudat   Stobacuui  (ecl.  pliys.  1,    25;   p.  520  Ileer.)  (fiiadragitita  sex  pariibus]   Dclcvi  quod  iu  editis 

et  Plinium  (2,  8):  nlnfra  Soleni  ambit  ingeus  sidus,  pracmissum   crat   a    codicis    Ettenliciininuustcricnsis 

appellatum  l'eneris ,  alfcrno  uieatu   vagum  ipsisqiic  auctorifatc.     Rcm    ipsam  coutirinat  Piinius   (2,    8): 

cognominibns  acmulum  Solis  ac  Lunac;  Praevenicns  »Signil'cri  autcin  ainbituin  pcragit  Ireccntis  el  ihio- 

quippe  ct  ante  matutinum  exoricns  Luciferi  nomcn  deqtiinqiiafjenis  diebus,    ab  Sole  nunquam  absisicns 

accipit,  iit  Sol  altcr  diein  inaturans;   contra  ab  oc-  parlihus  sex  attjue  (/uatlragiiila  longius,  ut  Tiiuaeo 

casii   refiilgcns    nuncupatur    Vesper,   ut    prorogans  placet.u 

luccm  viccmque  Luuac  rcddens;  quam  naturain  cjus  quia  ah'(fuando\  Codices  Monaccnsis  (C)  ct  Ilci- 

Tijthafjoras    Samius    primus    dcprebeudit. «      Codcs  cbcuaiieusis  iutcrpununt  XLIma,   nescio  quo  scnsu. 

Hcicbcnaucnsis    post   suis   inserit   discipulis ,   quod  non    annis    omnibus]    Ilyginus    (4,   lo):  «Sed 

tamen  nt  glosscma  neglcxi   eo  magis^   quia  stiis  ad  totus  Ilcspcrus   inccrtos  cflicit  cursus,  non   codcui 

rationibus  rcfcrcndum  vidcbatur.  tcniporc  ad  practerituin  transicus  signiiui.u 

ambire]    Sic    codex   EttenlicimmiLnstcriensis  el  (juum  retrograditut-j  Parficuluiii  ^  uJgo  oiuissam 

Bondanii  (var.  lect.  p.  C3),   nec   refragatur  Mona-  supplevi  cx  codicc    Ettcnlicimmunstcriensi;    vellcm 

ccnsis  (C),    qui  exbibet  «mtiri,-  vulgo  minus  com-  ctiam  etiim  pro  eiiam  subsfifucre  licuissct. 

mode  habere.  Dc  re  confcr  Ciccronem  (N.  D.  2,  20):  ullra  aitui]    MS.   cotitra  anni  circulum.    Forte 

>Ea  cursuui  auuo  conticit,   ct  latitudincm  lustrane  eum  intra.  Grot. —  £.\  nostra  Icctiouc  saiia  oiunia. 


G80  Martiani  Capellac  lib.  Ylll.  §.  883. 

autcm  dirccto  cursu  nieat,  etiain  uudcclmo  niense  circulum  complet.  Nunc 
laciens  ante  Solis  ortum  in  Luciferum,  nunc  post  occasum  Solis  eUulgens 
^^esper  vel  Vesperugo  nominatur.  Sola  de  quinque  sideribus  umbram  reddit 
ut  Luna,  solaque  fulgori  Solis  emergentis  diu  conspecta  non  cedit.  Quae 
quidem  in  ortu  matutino  plerumque  quatuor  mensibus  immoratur,  in  vcspertiuo 
vero  nunquam  plus  viginti  dicbus.  Verum  tam  visus  ejus  quam  occultationcs 
undeviginti  mensibus  restaurantur. 

DE    STELLA   1\L\RTIS. 

884  Nam    Pyrois  sive  Martium    sidus  ultra   Solem    means   proprium   etiam 

ipse  circulum  telluris  eccentron  meat  annis  prope  duobus;  in  latitudinem 
quinque  ^  el  quatuor  partes  excurrit.  Cui  licet  cum  duobus  superpositis  ortus, 
occasus,  stationesque  ac  reditus  videantur  esse  communes,  tamcn  et  altitudinem 
propriam,    et  stationeni   primam,    et   absidem   suam    exceptam    ceteris   novil. 

anle   Solis   ortiim}   Recepi    Icctioiiem  Bondanii  gine    Grotiana   cxstant:    »circuni    tclltiris   centromt 

(var.    lect.    p.  63    f.)    et    coilicnni   Ettculieinimiin-  pi'o  eccentron.    Dc  ecccntrieitatc  ct  cpicyclis  I^Iartis 

stcricusis,     Darmstattcnsis,     ct    Monacensis     (C),  vide  Ptolcmaenm  (AJmagcst.   10,    7  scqii.). 

qunni  apud  Grotium  legcrctur  »nunc  faciens   ortnm  in    lalitndinem]    In   cdilis    crat:  «in    latiiudine 

tit  iit   Lnciferumn;     licet    probc   sciau)    pcrsanafnm  quinqne  partcs  excurritn,  cum  nota  marginali:   »al. 

locuiii   nc  nunc  quidcm  vidcri.    Scnsus   tamen   pcr-  qnatuor«  5   nostra   pctiiraus    cx   codieibus  Darmstat- 

spicuns,  (juocum  ctiam  conferri  potest  Vltrnvii  locus  tcnsi,    Ettcnlicimuuinstcricnsi,    et   Monacensi   (C). 

snpra    laudatus:    »Id    auteni  ita    essc  maximc  cog-  Prmins  (2,  15   s.  16):   »Martis   stclla  quatnor  mc- 

noscltiir   cx  Vcneris   stclla,    quod  ca  qunm   Solem  dias,    Jovis  niediam   ct  supcr    cain    duas,    Saturni 

scquatiir,  post  occasum  ejus  apparcns  in  coclo  cla-  duabus  ut  Sol.u 

rissimequc  lucens  fesperngo  vocitatur,   aliis  antcm  superitosilis]  IVcmpe  in  coelo,  non  in  boc  libro, 

tcinporibiis    ciim   antccurrcns   et  oricus  antc  luccm  Jove    nimirum   et  Satnrno,   sicut  infra  (§.  886)  in. 

Iiucifer  appcllatur.«  feriores  Saturno  sunt  Jupitcr  ct  Mars.. 

CJrCH/wm]  Grotiiis  cdidit  cjVcitmj  liac  nota  addita:  ahsidem]     'Aipldag    nemo    ignorat    planctarum 

«Quanquani  piideat  liacc  talia  annotare,    tamcn  ini-  orbcs  appcllari.    Mcminit  Plinius  lib.  II,   cap.  XVI. 

pcritioruin  causa  addo  circnm  liic  nouicn  csse,   non  Appulcjus  dc  dco  Socratis,  iibi  de  planctis  scrmo: 

ay.2LTov"-   atfamcn  practuli  codicis  Ettcnbcimmiin-  «Varia   qnippc    cnrriculi    spcclc,     scd    una   scmpcr 

stcricnsis  lectionein ,   qiium  circutn  uiilii  rcmansissc  ct    acquabili  pcrnicitate,    tum    progressus    tuin   au- 

vidcatur  cx  prava  Icctionc,    ciijus    vesfigia  in  mar-  tcm  rcgrcssus  mirabill  vicissitudinc  assimulant,  pro 


Martiani  Capellae  lib.  VIII.  $.  884.  687 

Nam  ejus  altitudo,  id  est  ubi  sc  ejus  circulus  a  terra  altius  tollit,  sub  signi 
Leonis  rcglonc  consurgit;  statio  vcro  spccialis  ejus  prinia;  nani  utpotc  Soli 
conjunctus  de  proximo  etiam  in  quadratura  ejus  positus  radios  scntit,  quippe  in 
nonagcsima  parte  ex  utro(|uc  cjus  latcre  rcmoratur.  Absidcm  etiam  habct  rcccs- 
sumquc  sublimem  in  Capricorni  confinio,  hoc  est  sub  ejus  vicesima  nona  partc. 

DE   STELLA  JOVIS. 

Stclla   vero    Jovis  salutaris    ad   omnia    utpole    superior   duodecim    annis   885 
longitudinem  propriae    circumactionis    excurrit,    pcr   latitudincm  vero  quinquc 
partium    spatiatur.     Altitudo  ejus    circuli   in   Virgine    repcritur,    absis    vcro  in 
Cancri    decima    quinta,   portione;    qui   adscensus   desccnsusque    eccentron    esse 
terram  ipsum  quoque  circulum  contestantur. 

sltu  et    flcxu,    et  abstituto  circulornm«;  legcntlum  absidas  altlssunas    Iiabeut  iu  allls  slgnls:  Saturnus 

puto    »ct     absidibus    circulornni.ii  Grot.  —    Ipsius  lu    Librac    parte   vlccsinia,    Jnpitcr    Cancrl    qninta 

Pliuii  vcrba  apposui,  quia  ea  Iiic  et  lu   sequcntibns  decinia,  Mars  Caprlcornl  vlcesinia  octava«  cct,  uiidc 

nostro  antc  oculos  fuissc   verisimillimum  est:  «Plu-  qul  volct  nuincros  apud  nostrum    corrigat. 

rlbns   dc    causis    bacc    omniu  accidunt.     Prima  cir-  salutaris^  Cicero  (sonin.  Scip.  -4  sive  ap.  Slacrob. 

culorum,  quos  Graecl  axpldag  In  stellls  vocant —  1,   17):  nDcindc  cst  Loniiuum  gcncrl  prosperus  ct 

sunt  autcm  Li  sui  cuiqnc  earum  aliique  quara  mundo;  saltilavis  ille  fulgor,  qul  dlcitur  Jo^is.u    Codex  Hel- 

quonlaui   tcrra   a   verticibns  duobus,   quos  appella-  cLcnauensis  post  voccm  sa/i(<(»i»^  addit  recfor,  quod 

runt  polos,  ceutrum  coeli  est — ergo  ab  alio  cuiqne  tamen    displicct,    qnia    planctarum   rcctor   Sol  cst, 

ccutro    absides    suae    exsnrgunt,  Idcoquc    dlversos  non   Jovis   stclla.     Scd   dc  Jovc   aya^ojtouo  Ma- 

Labent  orbcs  motusque  dissiinilcs,  quouiani  Interlo-  netlio   multls  locis,  in  priiuis    Loc  (4,   49G): 

rcs   absidas    ueccssc    cst   brcviores    esse.    Igitur   a  Zevg  d'  brtox'  av  (pae^cov  coQO^KOJtOV  onfia 

terrae    centro    absides    altissiraac    sunt    Saturuo    In  XLTalvQ, 

Scorplone,  Jovi  in  Virgine,    Marti  in  Leonc,  Jovi  Evfiog^povg   xe    Ti-&r]6t    xal   evTV;^iag    xal 

in  Gemlnis,  Vcncrl  In  Sagittarlo,  Mcrcurlo  iu  Capri-  ijto2,3ovg, 

corno,  medlis  omninm  parfibu9.«  *Ev  t'  aQ^alg  JtAeidT^^dL  JtaTQTjg  r«  Pi^aia 

in  ijuadratura]  Pllnins  (2,   12  s.   lo):  nMartls  ^QOVOVVTag. 

stclla  ut  propior  etiam  ex  quadrato  sentlt  radios  ab  Addc  Intcrprctes  Persil  (sat.  S,     SO). 
nonacjinta  partibus  —  eadem  stationalis  senis  men-  eccentron  esse    tetram]  Lege:   »ecccntron  csse 

slbus    commoratur  In  signis,   alioqul  bimcstrls.ti  ierrae.v  Grot. —  Recfc,    sl  supcriora  comparamus 

recessHtnque   suhUmem'^  Pllnins  (2,   15  s.  IG):  (§.  884):  »circulum  teUuris  ecccnfroun;   sed  quuni 

*S\^iiSA  sublimitatum  causa,  quomaia  a  suo  centro  nlLIlominns  variae  emcndandi  vlac  palcant,  codicnm 


C88  Martiani  Capellae  lib.  YIII.  §.  886. 

DE   STELLA   SATURNL 

H86  Phaenonis    aiilem,    hoc    est    Saturni    praealtius    omnibus    sidus    modico 

niinus  annis  triginta  circulum  suuni  per  longitudinem  circumcurrit,  in  latitudine 
vero  tribus  tantum  aut  etiam  duabus  partibus  pervagatur.  Altitudo  quidem 
ejus  circuli  in  Scorpionis  signo  grandescit,  verum  absis  ipsius  in  Librae  vi- 
ccsima  portione.  Ortus  tam  ei  quam  duabus  inferioribus  sunt  siniiles,  quum 
iiltra  partcs  duodecim  eas  matutini  radius  non  praecesserit  Solisj  tunc  quippe 
matutinum    ortum    facere    perhibentur;     occasum  autem    |quum    Sole  dimerso 

887  remotae  tot  partibus  poterunt  apparere.  Est  et  aUus  ortus,  qui  axQowxoi 
perhibctur,  quum  Sole  intra  horizontem  deuiergente  de  orientis  facic  clarum 
planctae  nascentis  sidus  emergit.  Occultationes  vero  eorum  fiunt,  quum  radio 
Solis  consequentc  proprii  luminis  vibratum  amittunt.  Denique  a  partibus  centum 
viginli  matutinas  stationes  efficiunt,  moxque  in  contrario  in  centum  octoginta 
partibus  exortus  faciunt  vespertinos;  itemque  in  aho  latere  in  centum  viginti 
partibus  vicinantes  stationcs  faciunt  vespertinas,  quas  etiam  secundas  dicunt, 
qui  superiores  primas  esse  dixerunt,  consecutus  autem  radius  intra  duodccim 
partes  eas  oppriniit  et  occultat.  Scd  cursus  diversilates  altitudinisquc  causas 
fonslstendi  retrogradiendique  atque  incedendi  omnibus  supradictis  iniportat  radius 
Soh's  airulgens,  qui  eas  percutiens  aut  in  subh'me  tolht  aut  in  profundum 
dcprimit  aut  in  latitudinem  dechnare  aut   retrogradare   facit. 

aiictoi-itutc   dcstitiitiis  niliil  nnilare  aiisiis   suni.    De  radioi-iim   cjiis    contactu  tegnntur,    ct   in   tri<jueti"o 

rc   ■vidc  Ptolcinacuin  (11,1    scijii.).  a   partiljus    ccntum    viginti    stationcs    matutinas  fa- 

fjmtni  vUra\   Sic  sciipsi  pro  ettm  ullra  ex  codice  ciunt,    (juac    ct    priuiae    vocantur;   mox  ia  adverso 

DarmslaUcnsi,    ucipic    alitcr    lociiin    nostrum    citat  a    parlihiis    ccntum    octoginta    exortus    vespertinos. 

Harduiniis    (ad   Pliii.  Iiist.    n.  2,     12),    nndc  ctiam  Itcrunnjiic    in    ccntum  viginti  ab  alio    latcre   appro- 

paiilo   iiifcrlus  rccepi   eas  pro    incpta  lectionc  Eois,  piiKjiiaiitcs  stationes  vespcrtinas,  quas  sccundas  vo- 

«jiiae  apud  Grolium  cxstaliat.  cant,    doncc   assceutus   in  partibus  duodeiiis   occul- 

mahdiunm   orlum]   Pliniiis:    i.Errantium    autcm  tct    illas,    qni   vcspertini  occasus  perLibcntur.n 

trc?,   ijuas  sujmi  Solem  dixiiniis  sitas,    occiiltantur  axQOVV^^og]   Sic  corrigendiiin  erat  c  superlori 

nieantes  cum  eo.  Exoriuntiir  vcro  niatulluo,    disce-  loco    (§.  880)^  viiigo    inepte   j^^QOVtxog,   nbi  jam 

dcntcs  partibiis    nunijuam  auijdiiis  undcnis^  postea  acccntus  pcrpcram  posUus  vitium  prodldit. 


M  A  R  T  I  A   N  I 

MINEI   FELICIS 

CAPELLAE, 

AFRI    CARTHAGINIEINSIS, 


D£ 


M     U     S     I     C     A 


LIBER   IX. 

am  facibus  lassos  spectans  marcentibus  ignes  888 

Instaurare  jubet  tunc  hjmenaea  Venus. 
Quis  modus,   inquit,  erit?    quonam  sollertia  fine 

Impedient  thalamos  ludere  gymnasia? 
Diriguit  comis  blandisque  assueta  Voluptas, 

Et  uoster  pallens  contrahit  ora  puer; 
Ipsa  etiam  fulcris  redimicula  nectere  sueta 

riora  decens  trina  anxia  cum  Charite  esl. 
Nec  mehcum  recinens  modulatur  tibia  carmen, 

Redimiculal^    Coninicntator  quldam   vctus  redi-  crit.  p.  83)    vltandl  hlatus  causa  slc  verba  dlsponl 

tnicula  rcfert  ad   sequenteni  vocein  trina,  ct  inter-  jussit:   ntrlna    Flora   dccens",    scd   longc    praestat 

pretatur   trina    redimicula    trla    fila    varii    coloris,  vulgata  secundum  structuram  pariter  et  rkythmicam 

rubri,  piirpurei,  byacintblni.  Sed  fallltur,  ut  alils  ratloncm,  quum  biatns  In  cacsura  usltatlsslmus  sit. 
innumerls  in  locis^   quum . rcferendum  sit  trina   ad  nie/icum]    Gl.  B    nmcllltuni  ct  dulcc.i    Lepidlor 

Charite   pro  tribus  Cbaritibus;    non   nt  Idem  com-  quam  verlor  glossa.    Melicum   carmcn  dixlt  bymc- 

nicutator,   qul  Cbarltcm  unam  deam  faclt.  Vulcaiv.  naeuni,    quod  ille   non  slniplicitcr  recltaretur,    scd 

trina]  Vide  supcrius  (§.  1).  Voncblus  (in  spce.  cancrctur  ad  tibiam,  ut  ct   supra  cx   Hesycblo  vi- 

87 


e 


690  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  888. 

Nec  dulcis  tentat  psallere  Melpomene; 
Omnia  quae  tenero  moris  fervescere  ludo 

In  cumulum   doctae  Vocis  honore  tacent, 
Nec  Suada  illecebris  sponsalia  pectora  mulcet, 

Nec  Stimtila  incenso  allicit  aculeo; 
Quin  etiam  interulos  gaudens  dissolvere  nexus 


dimiis.  Porro  reticens  Labebat  MS.  A.  pro  recinens,  in  cumnluni\  Rcstltiii  antcrioriim  edltionum  Icc- 

sed    Incptc.   AIeibom.  (In  niiis.   script.  ant.  p.  340).  tloneni,  qiiain  Grotlus  in  marginein  rejeccrat  scrlpse- 

—    Non    adeo    Inepta    est    lcctio    reticens ,    qnain  rat({ue   in    cinnulo ,    scnsu    nullo;   in   cumiihtm  est 

Grotius  quoque  ex   alils    In  margine  notavit,  quum  insuper ,  praelerea,   simulque  ne  auid  desit,  ut  res 

id  ipsum  queratur  Veiius,    quod  tibia  retlciicrit  nec  omnibus  parlibns  absolvatur,  ironica  plcruinque  sig- 

carmcD  modulctur^   taincn  mutandae  vnlgatae  eausa  nificatlonc,  ut  apud  Glccroncm  (de  Icgc  agr.  2,  25). 

uulla  erat.  Sensns   igltiir  Iiic  cst:   »omnIa  practerca  soDcmnia 

dulcis^    In   manuscripto    libro    est:   »nec   dulce  nuptialia   taccnt   prae    reverentia  artium,  quae  hu- 

tentat.u      Quod    non   indignum   puto    Gapelia.     Ga-  cusque  locutae  erant. « 

tullus:  iSifrtdrt]  Juno,  qiiae  el  prouuba.  Vulc. —  Immo 

aDulce  rideat  ad  patrem« Vcncrls   coincs,    ut   apiid    Horatium    (cplst.   1,  6, 

estque  quod  alil  dicaut  dulciter.  Iloratius:  38).    Eadcm    iufra  (§.   90o)   Gracco  nonilne  Pitho 

uDulce  ridentem  Lalaijcn  amabo  appcllatur,    qnam   Plutarclius   (in  qiiaest.  Rom.  2, 

Dulce   lofjuentem.K  p.  246)    intcr    ipsos    Romanorum    deos    nuptialcs 

Sed  dulce  ijuiescere  dicit  Appulejus.  B.uith.  (in  ad-  nunierat. 

vers.  p.  1341).  —  At  mctruin  non  patitur,  ct  diilccs  sponsalia^    Grotlus  sponsalis,   altcra  lectione  In 

Camoenas  dixit    etiaui  Iloratius  (epist.  1 ,    19,  o).  niarginciu    rejecta;   sed    buic    codiccs    ctiam  faveut 

tental^    Temptat  senipcr    utcrquc    codex.  Et  ia  Relcbeuauensis,     Darmstattensis,    Monacensls ,     et 

alils,    quos   linbco,    antiquis  MSS.   ita  boc  verbuin  Meibomiauus  utcrque. 

cxaratum  In^ enitur.  3Ieioum. —  Monacensis  (G)  quo-  Stimula]    Dea   ( Ovld.  fast.  6 ,    S03.   ScboHasf. 

que  codex  temptat  pracbet,  scd  confcr  Mariiim  Vic-  ad  Juvcnal.  2,  5),  ut  Augustlni  (dc  civ.  dci  4,    11 

torinum  (p.  24G0  Putscb.).  ct  10)  vcrbis  utar,    »quac  ad  agcndum  ultra  modum 

7noris\   Grotiana   margo    codicesqnc  ReJcbenau-  stimulat.« 

e»isls,    Darmstattensls,    ct    Monacensls    (G)    prae-  incenso]   Godex  uterque  incensa,   pro  qno    ta- 

bent  amoris,    crrore  facIH  et  boc  iuprlmls  In  loea  mcn   melius  vldetur  incenso,-  nlsl  abstrusior  bic  la- 

cxcHsando,    sed    qui    nilillominus   nec    nietro    con-  tcat  expositio.MEiBOM. —  Darrastattcnsls  ctlam  codex 

veniat  ncc   scntcntlac;    constructlo    cnim  bacc   cst:  incensa,  scd  nictro  boc  magls  etlam  rCpugnat  quam 

«oninia,   quae    moris    (scil.  cst)    forvesecrc   tcncro  incenso.    Alil,    teste    Grotio    in  margine,    intenso. 

ludo,    faccnt.a      Lociiflonis    excnipla    quaerc    apud  Optlnium  fortasse  fucrit  incensos,  si  libri  addlccrent.  ; 

BoetticIicruiQ  (io  lexico  Tacitco  p.  211).  gauii^ns]  Ilymcu  intcUiso*  Vin.c.  —  Scd  femi-  ] 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  888.  .  691 

Blandificaque  libcns  stringcre  corda  facc 
Nictantes  oculos  repriuiit  stiipcfacta  pavore, 

Ncc  perferre  valct  Gorgouos  ora  trucis. 
Si  crudita  placent  certe  spousalia  divis, 

Saltem  docta  fcrat  carmina  Calliope; 
Nam  simul  oblectans  vocis  modulamine  mentes 

Taedia  dulcisonis  auferet  illa  tonis; 
Quippe  scruposis,    fatcor,   lassata  salcbris 

Insuetis  lacdor  moeslificata  modis. 

r 
!  I 

nam  rcquirl  niox   slupifacia    osiciulit,    ijiiare    Pro-  quippe   scruposls^    E    codiclbiis    Rciclicnnncnsi 

nubain   vel    Cinxiam   intclligo,    quae    gaudcnt    inle-  ct  Meiiiomiano  utroque  corresi  liunc  vcrsum,  quem 

ndos  nexus ,   id    est    vinciila    intcrnlarum    sivc   in-  ita  Grotius  cdidcrat:  -^  j  /    iJl.'--^'!! 

tcnorum    tunicaruin   solvcre.  »Qiiippe  cst  scruposis  fateor  lassala  pnellisa^  ^" 

pavore^  Reccpi   Icclioncni   seqiientihiis    aptlssl-  addita    taincn    nota   margiuali,     qna    vocein    est  in 

mam  ex  uiarginc  Grofiana  ct  codice  Darinstattcnsi;  vetcri  codlcc  non   Iiabcri   tcs.tarctur,  ncquc  IiabetuP 

Yulgolcgebatur  vapore,  ad  quod  3Ieibomiiis  (ji.  340):  in  Slonacensi  (C)  ct  Darmstattcnsi.   Ad  voccm  sa-u- 

»Sic    cod.  B   addita    glossa:    «fervore   artium«,    nl-  posis  glossae  codicis  B  apud  Mcibomium  adscrlbnnt 

mls    acute!    Codex   A  vapores,    at   litcra  s    dclctaj  salebrosis   et  di/ficilibus ,  Papias  aiitem  cxplicat  spi- 

in  margine    erat  pavore.«     Codcx    Monacensis  (C)  nosa   ct  aspcra  j  vidc  ctiam   -^iros   doctos  ad  Valc- 

sopore ,     quod    multiiin    Iiabet   quo    se   coinnicndet;  rium  Flaccum  (2,  ol8j   p.  214I5urm.).  Pro  puellis 

attamcn    nictari    bomiues    ctiam    prae    pavore    dici,  Oudcudorpius   (ad  Appnlcjum  T.  I,    p.  -484)   mcra 

insignis    probat   Plinii  locus   (II,    54)    dc    ocnlis:  c  conjcctura  rescripsit  duellis ,  cui   cerfc  pracstabit, 

«Plcrisque  vcro   naturale,    ut  nictari   non  cessent,  quod   nos    c   codicibus    reposuimus.     Salebrae   sunt 

quos  pavidiores  acccpimus.»  :  •!  Ipsac  Illac  exilcs  ct  Intrlcatae  quaestlones  gramma- 

Gorgonos^    Gorgouis   boc    est  Palladis   Gorgo-  ticac  ct  gcomctricae  ctim  Inveniisto  ct  borrido  ver- 

ncum    capnt   iii  pcctore   gcstantis.  Vllca.n. —   IVon  borum  strcpitu  conjnnctac,   nt  apud  Martialcm  (II, 

Goraonis  sed    Goryonos  Ilbri  omncs  babent.    Con-  90,   2): 

ferre  saperlorem  licct  locum  (§.  S72).    Trucein  au-  nCarniina  nuUa  prohas,  molli  auae  limite  cutTunl, 

tem  appcilat,    ut  Martlalls  (10,    19,   14)  tetricam.  Sed  quae  per  salcbras  altanue  saxa  cadtinl«j 

divis^  SIc  codex  Darmstattcnsis;    vnlgo    divi ,  unde  et    «salebrostis  Santra»   apuJ  eundem  (II,  2, 

quod  glossa  apud  Mcibomlum  ai  Mercurium  rcfcrt^  7),  ct  »*a/e6»-o.«rt  oratio"  apud  QuinclilianHin  (II,  2).  ^ 

scJ  pracstat  nostra  lectlo,    qua  sc  Vcnus  ad  totum  mortJA']    Grofiana    margo   codiccsque    tam  Mci-  , 

deorum  scnatum  convertcre  vidctnr.  bomianl  quam  mci  babent  ynoris ,  rectc  tamcn  egit 

tonis]    Id   est   cantibns,    qui    lu    dlvcrsls  ionis  Meibomius     vulgatam     tucns,     quae    sensul    nnicc 

scu  modls  sunt  facti.  UIsibom.  couvenlt.    Licct  enlm  Inltio  carmiuis  de  mora  Vcnus 

87* 


692  Martiaui  Capellae  lib.  IX.  §.  888. 

Pronuba  sic  volupe  est  haec  seria  carpere  Juno, 

Nec  cura  astrigeri  te  stimulat  thalanii; 
Ast  ego  succubui,  lepidisque  assueta  choreis 
Non  valeo  tristes  cernere  Cecropidas. 

889  Et  cum  dicto  resupina  pauhilum  rechnisque  pone  consistentis  sese  permisit 

amplexibus  Voluptatis.  Cujus  verbis  assertionique  ruricolae  omnes  cunctique 
fluctigenae,  quam  plures  etiani  astriluci  assensere  divij  praesertimque  Lemnius 
Mulciber  fabrihum  tantum  operum  sollers  maritus  promtiore  attestatione  col- 
laudat;  tunc  denique,  quod  decenter  innixa,  atque  ipsa  relabentem  lassitudo 
decuerat,  Mars  eminus  conspicatus  tenero  cum  admirationis  obtutu  languidiore 
fractior  voce  laudavit,  profundaque  visus  est  traxisse  suspiria,  nec  Bromius  in 
favoris  gratiam  dispar  fuit;   quin  etiam  ipsum  Atlantiadem  tara  flammatae  cu- 

^nesta   fuerlt,    niinc   tanien   Iiorrldo    potius    vcrLo-  aslHgeriJ    Rclclienanensls    qnidem    codex    cum 

rum   strepitn  insuctisque    diccndl   raodis  lassarl    se  editis  astriferi  habct,  Darnistattcnsis  vero  asb-igeri, 

laediquc    siguificat,     quum    dulcla    tantuni    carraina  qnod  ideo  praetuli,   quia  nostcr  Iiac  voce,   non  illa, 

modosque  lcpldos  ct  molles  audire  consuerit.    Lae-  sacpc  usus  cst:  astriijera  sedes  (§.  808),   astrigeri 

ilor  autem   legcndum  csse  cnm  Grotlo,   non  laetor  dii  (§.  91),    astriijertim  coelntn  (§.  195  f.  802)  cct. 

cnm  anterioribus ,  vlx  vcrbo  moncri  oportebat.  cottsislentis]  Vulgo  consistens,  sed  praetuli  auc- 

sic  volupe   est]   Locuni  turbatum  esse  apparctj  torltatcm  codicis  Darmstattcnsis  ct  Lcidcnsinm  qna- 

vlde  ne  legcndum   sit  si  vohipe  est,  quanquam  ne  tuor  autlquisslmorum  (Oudcnd.  ad  Appul.  I,  p,  8G- 

sle  qnidcm  conimode  procedet  constructio,   nisl  In-  112.  476). 

linltlvnm  carpere  Graeco  more    vcl   pro  Imperativo  fabrilittnij  Id  est  sordidarum,  Illiberallum,  quas 

usurparl   vcl  quod  malim  per   attractioncm  positum  Graeci  /3avav6i)(ag  appcllant  Ingenuisque  et  libe- 

csse  statuas,  ut  apud  Platoncm  (in  Theagc  p.  129):  ralibus,  quae  hic  proponuntur,    opponunt.     Gonfei' 

sl  ds  ^ov^e6^e  xbv  TL[iaQ;^ov   aSsZcpov  sqs6-  Wowerum  (de  polymath.  5,   p.  23). 

■d-ai.    Sensum   autcm  Iiunc   esse    non   dubium  cst:  lassitndo  dectterat^  Parltcr   supra    (§.  704)  di- 

»Tu  pronuba  Juno  carpe  haec  seria,  sl  volupc  est  xerat :  nLassa  Vcnus  ptilcIirior.« 

nee  cura  tbalaml  tc  stlmulat^   at  cgo  dcfatigata  sum  tenero]  Hoc  e  codice  Monaccnsi  (C)  rccepl  pro 

lcpldisque  assucta  cborcis  scriarum  illarum  discipli-  tenerae  in   cditls,   ut    ad    obtuttitn   spectaretj    nam 

narum   adspectum  pcrfcrre    amplius   non   possum.«  adjectivum  Innguidior  ad  vocem  pertinct. 

Carpere  cnim  idem  cst  quod  frtii,  ut  dulcia  (Pers.  Atlantiadetn]   Corruptum  in  editis  Athlantidem 

5,  151),    gatidia  (Ovid.   artc  am.  3,  G61),  oscula  corrcxi  e  codicibus  Monacensi  (C),   Darmstattcnsi 

(heroid.  H,    117)  cet.  et  RelcUcnaucnsi.  Cfr.  supcrlores  locos  (§.  38.  726). 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  $.  889.  693 

piditatis  cura  concussit,  ut  oinittere  vellet  quac  circa  sponsalem  coetuin  or- 
natiora  disposuit,  Tanti  quippc  visuni  nunquani  Veneri  displicere.  Veruni  890 
supcrum  pater,  licet  insinuatione  germanae  ut  properaret  admonitus,  tamen 
ne  quid  nuptialibus  derogaret  ornatibus,  aut  tantae  cruditionis  examen  deliciosa 
festinatione  convelleret,  qui  probandarum  numerus  supercsset,  nihil  afFcrens 
festinationis  exquirit.  Cui  Delius  Medicinam  suggerit  Architectonicamque  in  891 
praeparalis  assistere;  sed  quoniam  his  mortalium  reruni  cura  terrenorumque 
sollertia  est,  nec  cum  aethere  quidquam  habent  superisque  confine,  non 
incongrue,  quasi  fastidio  respuantur,  in  senatu  coelico  reticebunt,  ab  ipsa 
deinceps  virgine  explorandae  discussius;  una  vero,  quae  potissima  cocli 
siderumque  dilectio  est,  examinis  hujus  tam  favore  quam  voluptate  disquiritur, 
tuisque  conspectibus  non  poterit  sinc  seelere  viduari.  Sed  iliud  prae  cunctis  892 
intimatum  vehm,  quod  dotis  olTercndae  cumulandaeque  reciproco  aiias  advexit 
virginis  mater  puellas,  quas  opulcntis  collocatas  *muneribus  examine  isto  ex- 
plorare  constituit.  Hac  igitur  nec  dispares  numero  nec  disgregae  venustate, 
eruditionis  etiani  dignitate  paucis  adstantiura  conferendae,  in  penetralibus 
quoque    virginis    secretisque    sanctioribus   alumnatae,     quove   odio   quibusquo 

coehan]    Codex   3Ionacensis   (C)    ctiram^    sed  trimonu ,   qiia  ralione  Marlianus   Capella  non  male 

coelwn    sponsalem    intclligo    tiirbam    discipilaarum  dotls   offorendac    cuiniilandacqiic   rcoiprocum   divit, 

dotalium,  quas  sponsae  destiuaverat.  et  alio  loco :    utrum  rcpcnsatrix  data.«    Locns  altcr 

■Architectonicamtjue^    Glossa    B:    nprincipatum  quem  innuit  IncoinparaLilis  Juriscoustiltiis  aliquanto 

acdificiorum.u     Eccc  Graccam  glossatoris  cruditio-  iufi-a  cst.  Grot. 
neml  Meiuom.  collocatas]  Alii   tcste  Grofio  iu  margine   collo- 

qnasi  fastidio^    Reduxi   lectioncm   a  Grotio  in  catura,  scd  mutandi  causa   uulla  cst. 
marglncm  rcjcctam,   adstipulantc  codice  Monaccnsi  nec  dispares]  Sic  codex  Monaceusis  (C),  iteqne 

(C);    Tulgo    ac   5»,   sed  Meibomii    quoque   uterque  refragafur    Darmsfafteusis,    qiii    cxbibet    jjon,-    scd 

codex  ac  omittit.  vulgo   prorsus   iucpte  modo. 

dilectio]  Vulgo   dileclior,  scd  rccepl   qnod  jam  disgregae]  Dissimilcs.  Yixcan. 

Grotius   cx    codice    suo    recipiendum  suaserat,    ne  sunctioribus]  E  codice  Rcicbcnaucusl  lioc  reccni, 

adjectivo  potissima  substautivum  suuiii  dccsset.  quum  vulgo  sanctionibus  Icgerctur  miiuis  commode, 

reciproco]  Magnus  ille  Ciijacius  in  paratitlls  ad  F^    -  ocabulo    quod    sequitur   alumuatae   Aidc   Ou- 

tit  de  Jurc  dottum:  «Dos  est  pcnsatlo  oucram  ma-  dcadorpium  (ad  Appul.  C,    p.  i2;i  ct  9,  p.  G62). 


694  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  892. 

dcliciis  ac  prorsus  onervi  mollitudine  sideralis  curiae  transeantur,  Jovialis 
895  vigoris  majestate  percensae?  Hic  Tritonida:  alquin,  ait,  virgines  quas  Phronesis 
cducavit  supcriim  incessabiliter  pectorum  arcana  tenuerunt,  nec  quisquam  fuit 
vestrum,  qui  non  iHis  voluntatis  abditae  intcrpretamenta  commiserit;  denique 
ex  bis  quam  plures  antistitium  professae  divum,  ac  ni  per  illas  nefas  in  terris 
sanctis  libare  numinibus,  certe  litare  penitus  abnegatum.  Verum  transactae 
vir^^ines  eruditionis  castae  praestitere  miracula,  hae  famiharitatis  vestrae 
praeferunt  documenta;  nam  inter  divina  humanaque  dissidia  solae  semper 
894  interjunxeje  coiloquia;  has  igitur  ingressas  agnoscetis  probabitisque  divi.  Quae 
dum  Dehus  Pallasque  disscrerent,  earum  disquisita  vocabula;  tunc  Phoebus: 
Genethhace,  inquit,  prior  adstabit,  quae  rationis  aethereae  conscia  pensa  La- 
chesis  adoperte    atque   instantium    seculorum  gerenda  denunciat;    deinde  Sjni- 

Tritonida^    Sic    alibl    saopc    pro    Trilonis ,     ct  cst  qiiod   Gracec  y,aXXlEQElv,    vide  Tayloram  (ad 

vero  MS.    Trilonia  pleruiiKjue    Tritonida,   ca  niiiii-  Lysiain  p.  G2  Rcisl;.). 

rum   forma,    qiia  latiipas    htmpada ,    hehdomas  heb-  collofjvia]   Huc   pcrtinct  quod  Plato  alt  (in  po- 

domada,    Itonis    Ilonida  apiid    Fesfuin,    Ftolemais  lilico  p.  290  Steph.):  sl^l  de  oi  JtSQi  [xavz t-y.rjv 

Ptoleinaida ,  Persis  Persida ,  Chak'is  Chaleida  ipsl  e^ovTEQ   Tivog   EJtL^rrjnrjq    diuxovov   [J.6qlov, 

CapcUac,    absis    absida    Isidoro    et    Augustiuo   ad  £Qfxr]VEVTai   yaQ  JtOV  vO[J.lCovtai  jtaQa  ■&SCOV 

May.    iiLl    Milgo     ahsidiae    Icgitur:   herois    heroida  av^pa>;rotf:  et  alio  loco  (in  convi^io  p.  188):  ;^al 

Fulgcutio  dicitur.  GnoT.  —  Vide  supcrlus  (ad  §.51).  e6xlv  av  rj  (xavTiy.rj  cpiXlaq  ^ECov  %al  avd^QO)- 

a.itistiliiun]  Vulgo    antistitiam ,    ijuod   ex  ipso  rtcov  dr][LL0VQy6g  %.  r.  X. 

iiosiro   corrcxi  (§.  134).  Genethliace  prior]   In  editis  crat  pronior,    sed 

ac   ni  per   illas]    Addc    ex  3IS.    nefas;  alludit  ad   margincm   positum   prior   astabat,    uudc   rccepi 

autcin  liic  iu  diflcrcntia  vocum  litare  ct  lihare.   Est  quod    codieibus   Reiclicnaucnsi,    Darmstattensi,    et 

eniiu    libare   geiieralitcr   sacriCcarc,    vcl   spccialiter  3Ionaecnsi  (C)  Ilrmabatur.    De  GcnclLliace  vide  su- 

veniain  sacrificiis  pctcre,   lilare  vota  iuipctrare,  quo  pcriorcm    notain    (ad    §.   228)    ct    palaeograpliiam 

pcrtinct  similis  illc  Plauti  lusus:  meam  criticam  (T.  IV,  §.505). 

»Si  hcrcle   isthiic   niKfuam  faclum  est ,  tum  me  adoperte]    Fortasse    adoperta.    Ccteruin    confcr 

Jupiter  Ciccroncm  (dc  diviii.  1,   I):   «diulurna   observatione 

Faciat  ut  semper  sacripccm  nenue  unquam  litcm.»  sidcrum    scicntiam    piitantur   clTceissc,     ut   pracdici 

GnoT. —  Iiiscrui  vocem  nefas ,    qiiain  codices  ctiain  possct,  quid  cuiquc  c\ou(urum,  ct  quo  quisquc  fato 

Mouaccnsis  (C),   Darmstattcnsis,  et  P.cichcnancnsis  nattis  cssctu;  et  Vilruviuiu  (9,  i):  «quod  propria  est 

habcnt.   Scasus  est,  pcr  illas  tantuni  fas  csse  libarc,  eorum  gcncthliologiac  ratio,   iiti  possiut  antefacta  ct 

Gcrtc   lltari  nisi  pcr  eas  oinniuo  non  posse.    Litare  fulura  ex  ratioclnationibus  astroruni  cxpllcare.» 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  894.  G9S 

bolice,  qiiae  varietatibus  oininatis  ventui'a  coinponens  auspiciornni  provcntus 
pensat  viribus  futurorum.  Oeonisticc  tcrlia  cst,  pcr  quani  tripus  illa  vcntura 
denunciat,  atque  omnis  eminuit  nostra  cortina;  deniquc  in  argumcntuu!  prae- 
scientiae  miiii  corvus  alludit,  cygnus  etiam  sociatur,  ut  dici  noctisque  proventus 
nos  avibus  praesentirc  concolor  tcmporum  pluma  tcstetur;  ipsaque  tripus  trini 
cursus  praesagia  pollicctur,  hoc  est  exstantis,  instantis,  et  rapli.  Demum  SOo' 
trigarium  suppiicantis  semper  germanitatis  advcniat,  quod  nostra  vulgo  suffragia 
pollicendo  incertos  mortalium  scnsus  primum  in  spcm  opis  superae  proritavit, 

Sijmbolice]  Ilacc  cst  ijuae  ix  6vfl,86P.COV  fufura  nsnrpatur,   lieet  propiiu  pars  tantuni  ipsius  sit,  qnae 

anguratnr,   <juaiu  jaiii  Xenoplion  iutcr  quatuor  anti-  Graeeis  rj^EiOV  nuncupabatur;   ^idc  Jiullcrr.ni   (de 

quissinia   fucvTiy.tjg   gencra    refert  (meui.   Socr.  1,  tripode  Dclpliico  p.  IG  sequ.).   Scd  ita  sacpe  velcrcs 

i,    5):    6     d^ovdev    xcavotsgov    £igi<p£QS    rcov  per  synccdoclicn,   iit  Virgilius  (Aen.  5,  02): 

ciXXcov ,   bdoL  uavTLxr/V  vofxiCovTsg  OicovoTg  re  nUminaque  laurusque  dei  totusrjue  moveri 

XQCovTav  y.al  (prj^aLg  xal  6v(i[i6?.OLg  yal  ^v-  Mons  circum  et  mutjire  adijlis  cortina  reclusis.« 

CiaLg:  adde  Aescliylnni  (in  Pronictli.  r.  48o  sequ.):  Incpte  Varro  (L.  L.  G,   5;    p.  91)  a  corde  diclam 

KaxgLva  JtQCOTog  s$  OveiQCiTcov  a  XQV  vult,   quod  iude  sortes  primac  existiiiiatac! 

Y^JtaQ  ysvi(j-&aL,  xXrjdovag   T£  dvgy,oiTOvg  corvus^    Qucm  Apoiliul   sacruui  stipra  jam  vi- 

^EyvcoQcti'  avTolg,  ivodiovg  rs  6vu!i6?.Ovg,  dimns  (§.  400)5   ^^^^  Aclianum  (Iiist.  aiiim.  I,  48), 

Ta[i\pcovvxcov  TE   JtT-ij^LV  oicovcov  V,.  T.  ?..  Plutarclium  (dc  Isid.   ct  Osir.  p.  379),  et  Porpliy- 

qnanquani    cadcni    etiain    comninni    OQvi^cov   sitc  rluiu  (de  abstin.  3,  S^   p.  22G). 

Oicovcov  noniiue   comprcliensa  essc  tcsfatnr  ^Wisto-  cygnns^   Cygnos   aufjurales  alites  ItlJem  snpra 

pbanes   (in  avibus  719):  cognovimus  (§.  26).      Pliira    dablt    J.  II.  Yossius 

^riiiri  y'vixiv  OQvcg  i6Ti,  JftaQLiov  r^OQVC^a  (mytboL  Briefc  T.  II,  p.  108   sequ.). 

'KaksiTE ,  concolor  tempoinrm^    Cygnus  tlici,  coiths  noctis. 

BvfxffoZov  OQVLV,   cpoovr^v  OQviv  X.  T.  Z.  Vui-c. —   Slniill  Insu  Appulejus  (In  lloiu].  p.  110 

Erant  aufcm  quac  Latini  ostenia,  portenta ,    mon-  Oudend.):  »ntrumque    colorcm  ApolJo    suis  aiifibus 

Stra,    prodigia  diccbant  (Cicero   de    divin.  I,   42),  condonavlt,     candldum    olorl,     iiigriim    corvo«,     e6 

quac  qnl  curabanf,    T£QaTo6y6rtOL  appcllabantur.  Eustatblus   (ad  Iliad.   d.  101;  p.  ^'S^):  6   r.vy.vog 

Oeonistice]    Ilaec    cst    quae    ex    alitum  volafu  isQovTai  'AjioUcovc    cog  rj/.icp    dia  tt^v  P.svy.a- 

praesagia  capif,    qnam  velut  olovOL^Tiy.i^v  dictara  Tr]Ta,    ymI    6   'AOQa^  dLci   Tr;v  vvy.tSQivriV  fie- 

Plato  viilt  (In  Pliaedr.  p.  244  Stepli.).  Pluia  dablt  Xaviav:  quo  ufitur  Cupenis  (Ilarporr.  p.  71). 

Spaubemlus  (ad   Callim.  lavacr.  Pall.  121   scqu.)  et  trint  cursvs]  Vlde  siiperius  (ad  §.  755). 

Escbenbacblns  (de  augnrlls  Teterum  In  diss.  acail.  trigariuui]     Quuui    septcm    nnnicro    ilisefpFFnRS 

p.  SS6  sequ.),  saccrdotales  Martianus  in  nicdlum  riro  Ji:caf  (§.  882) 

eortina]     Eodcm    nunc    quo    tripns    slgnl/Icatu  totidemquc  Cicero   (de  divin.  1,  52)    cnciiierct   sli- 


696  Martiani  Capcllae  lib.  IX.  §.  895. 

praesicliique  indigani  in  cultum  fccit  procedcre  nationem.  Hanc  igitur  sive 
trigeminani  feminam  sive  tres  in  unius  nominis  vocabulum  conspirantes  quis 
in  coelum  venientes   inexaminatas  attentet  explodere,    quum  per  cas  in  terras 

896  nos  certum  sit  demeare?  Post  has  vero  adstabit  decens  illa  sidereis  fulguransque 
luminibus,  quae  epistolaris  tiia  et  dicta  est  et  probata.  Huic  semper  pater 
tuas  assereris  credidisse  manubias  ac  trisulcae  lucis  commisisse  fulgorem,  quae 
vias,  vciLigia,  adventum,  exitusque  ignivagae  denunciationis  agnoscit.  Huic 
igitur  feminae  colloquium  dencgamus,  per  quam  edictorum  tuorum  admonitus 
mortalibus  innotcscunt?     Cur  igitur  pater  optime  remoraris  et  intromittere  eas 

897  alacer  et  probare?  Postquam  haec  Latoius  dixit,  Jupiter  Harmonien  venire, 
qiiam  suggestum  est  Mercurialium  solam  superesse,  praecepit,  tuncque  alias 
in  ordinem  continuari.  Hic  Luna  jam  gemina  emcnsi  diei  portione  commonita: 
ingressuram,  inquit,  mox  feminam  possum  explorare  vobiscum;  ceterum 
propinquante  vespera  confmiisque  noctis  conscquentibus  tempora  impartire 
non  possum;  quippe  Plaustrum  mihi  Taurusque  ac  mundanae  discursionis 
itiner    subeundum,    ncc   ceterarum    me   auscultare    commentis    stelligeri   raptus 

^inalionis  gencra:  «in  cxtis,  in  avibns,  iu  fulgiiribus,  idouc  etiain  Martiaiii  Tcrbis  conscnfaiicura  ciit,  qul 

III  ostcntis,  in  stcllis,  iii  soniniantinni  visis,  in  furcn-  trcs  in    nnius  noininis,   uciupc  iepoOxortiaQ   Yoca- 

tiiiin  vocibus",  facilis  conjectura  esset,  quuni  Gcnc-  bulum  conspirarc   ait. 

tliliace  ad  stellas,  Symbolicc  ad  ostcnta,  Oconistlce  in  cnltifni\   Sic   codiccs   Rcicbcnaucnsis,  Darm- 

ad  avcs  spectet,    fulgurum  autcm  interprctatio   mox  slatteusis,    ct  Monacensis  (C);    Grotius   inciiUam, 

scqiiatur,  rcliqua  tria  boc  trigario  coinprebendl  5   scd  qua    in    lcclionc    dcsideratur    significatlo   cjus,    quo 

quura   ipso   Cicerone   auctorc    (1,    C)   ca   dlvinatlo,  natlo  processerit.    Cctcruni  jam  Vulcanius  nostram 

quac  pcr  soinnla  ct  vaticinia  fiat,  non  artis   slt   sed  lcctioncm  babult,  quam  cxplicat:  nvldcllcct  dcorum.o 

nalurac,   nnius  baruspiclnac  gcnera  tria  Intelligcuda  manuhias^   Seneca    (quacst.  nat.  2,  41):  uFuI- 

erunt,  (juae  jain  Acscbylus  (1.  1.  493  sequ.)  dlstinxit:  mina  dlcunt  a  Jovc  niittl  et  trcs  Illi  tnanubias  dant.a 

Zjr?.c(y;^vcov  rs  ZfLOTTjta  xal  XQOLav  riva  Vide  Mullerum  (Etrusc.  II,   p.  IGo). 

'E^OVT^  av  slr]   daifiodt  JfQog  rjdovijv,  conlinuari]   Salmasius  (ad  Solhi,  p.  2i9)  libros 

Xo/lijg  Xojiov   XS  Jtotxi/^.r/v  SVHOQcpiav'  coniinari    cxblbcre    alt^     scd    vidc    Oudendorplum 

I{vi66Q  Ts  xcoXa  6vyy,a?.vjtTa  zccl  [xaxgciv  (ad  CIc.  dc  invcnt.  p.  GCO  Gracv.). 

0(j(fivv   jtVQCo6ag  dv6T£y.fiaQT0V  slg  TS^vrjV  itiner^     Labcrius:     »rimatur    itiner    transitus.it 

S2dco(ja  '&VTjTOvg'  y.al  cpAoycojta  drjfiaTa  Grot. —  Vlde  Sclopplum  (in  gramm.  pbilos.  p.  6S 

'Eicoiinc'iTCo6cc  JtQoqd-ev  ovt''  sJtccQyeixai  Ilerz.)  et  Ruddimaniium  (inst.  gr.  Lat.  T.  I,  p.  65). 


Martiaui  Capellae  lib.  IX.   §.  897.  G07 

meta  permittit.  Et  fateor,  vellem,  si  quam  examinationem  virginum  prorogarct 
auctoritas,  ipsa  quoquc  tam  praecluis  eruditionis  asscrta  cognoscerc;  prae- 
scrtimque  quum  perenclinatio  rationabiliter  exspcctatur,  ne  lassata  cognoscentis 
curae  fatigatione  fastidia  omncni  doctae  intimationis  cxcursum  gravatae  laboribus 
intcntionis  excludant,  ct  illa  cxpetendac  cognitionis  approbandaeque  subtilitatis 
in  odium  noscendorum  obtusa  multiplici  prolixitate  vcrtatur.  Acquius  igitur 
duco  ampliandam  discussioncm  tantum  in  ardcnlem  sitim  aurium  vividarum. 
Quae  quum  Luna  disscreret,  omncs  ccrtatim  assensere  divi;  dcbincquc  utrum  898 
repensatrix  data  dicsque  conrercndae  dotis  prorogari  jurc  publico  possit  in- 
quiritur.  Quo  dicto  arcanus  ille  prisci  juris  asscrtor  magna  nepotum  obse- 
cratione  consulitur,  rcsponditquc  rcgulariter  eliam  matrimonio  copulato  dotem 
diccre  feminam  \iro  nullis  lcgibus  probibcri.  x^t  tunc  Jupitcr  periti  patris 
cruditionc  commotus:  habco,  inquit,  mca  pignora,  gratulandum ,  quod  fas 
asserit  quidquid  vos  vclle  cognovi.  Ncque  enim  fastuosa  rigidus  clationc 
dcfugiam  aut  vcstrum  crebrius  accclerare  consibum,  aut  doctarum  virginum 
examinarc  soUcrtiam  desidis  ignaviae  dissimulationc  pigucrit,  praeserlim  quum 

ceterartimj  Alli    teste  Grotio  in  uiargtne  e.vfe-  in  margJne  notavit,  {nvulannn  jiTO  vividavum,   nisi 

JWMHi,   male.  inuilarum  in  ca  lectionc  laterc  cs.Istiinas. 

51   (jiiam  examinationeml^   Grotiana  margo   exa-  assertor]   Saliiruns.  Vllcax. 

minatione  vir-ginem,  ineptcj  sed  nec  vulgata  an-idet,  responditque^    Rcspousum  Loc   veris  Justlniaui 

nlsi  scribatur  si  qiia.  rcsponsis    confirmatur,    cod.   de  donationibus    ante 

perendinatiai\  MS.  comperendinatio.  Comperen-  nuptias  I.  penultiiua  et  ultima  his   verbis:    i>si  con- 

dinare,  ut  nulli  non  notnm,    par  cst  ci  quod  infra  siliuin  constuntc   inatriinonio   augcndac  dotis   inicrit 

dixlt    ampliare.  Grot.  —    iXcntiquam    lubct   unlus  nxor",   et:    nquarc  euim  doteiu   quidcm   etiam  con- 

iibrl  scripti  gratla  locum  corrlgcre,  qul  mlnimc  est  stanfe  matriinonlo  mulicrl  marlto  dare  conceditiir<i 

obscnrus,    praescrtim    quum    nou   3Iartianus    solus  ctc.    IVolauda   autciu    lioc  loco   plirasis  dotem  dici, 

illa  vocc  utatur.  quac  et  jurisconsultis  usltata.  Grot. —  lucpta  lectlo 

sitbtiliiatis^  j\lsl  subtilitas  scriptum  fuerlt,  sen-  aliornin    cst  dotem  ducere,  quam  rcctc   Grotius  In 

tentla  subjecto  careblt.  marglne  rcllqult. 

in  ardentem]  Hoc    cst:   i>nt  voluptuosae  aures  commotus]  Alil  tcste   Grotlo  in  inarginc   com- 

scmpcr    ciipiditate  audiendl  teneantur.u  Vllcax —  moiiilus,   non  profccto  male. 
Rcctc,  ncque  ncccssc  esf,  quod  alios  legcre  Gi'0tiiis  accelerare]  Rcccpi  Icctloncm  aGrotio  in  marginc 

88 


698  Martiani  Capellae  lib.  IX.  $.  899. 

899  terris  indecenter  expulsas  solis  oporteat  aclhaerere  sideribus.  Nunc  igitur 
praecellentissiniam  feminarum  Harmoniam,  quae  Mercurialium  sola  supcrest, 
audiamus.  Haec  quippe  est  quae  superum  curas  prae  cunctis  poterit  per- 
mulcere,  aethera  cantibus  numerisque  laetificans,  et  nostra  tantummodo  cupit 
celebrare  palatia,  exosa  terrigenae  stoliditatis  ignaviani,  quam  melicorum 
indocilis  auget  sine  fine  mortalitas;  denique  jam  pridem  homines  dirutaque 
gymnasia  abscedens  orbe  terrisque  damnavit,  ac  vix  Cyllenidae  indagantis 
excursibus  nunc  comprehensa  post  longae  occultalionis  obUvia  de  fuga  revocatur 

900  reduciturque  latibuhs.  Hanc  igitur  repcrtam  post  secula  numerosa  et  tandem 
in  usum  mehcum  carmenque  revocatam  lam  volupe  est  quam  condecct  audire; 
ceterae  vero  eruditionis  doctissimae   sacraeque   germanae,    quum  renovata  lux 

OOi  fuerit,  intromissae  intentioris  curae  examine  probabuntur.  His  orsis  Joviahbus 
Phoebus  admonitus  virginem  sibi  prorsus  accommodam  admissurus  cgreditur. 
Vcrum  Paphia  remeantis  filiae  gratuhitione  concussa  annuit  puero  praecineret 
nuptiale  carmen.  Ilaque  Hymenaeus  alacri  tandcm  vigore  luminatus,  nec 
ipsa  jam  renuente  Tritonide,    sic  coepit: 

902  Aurea  flammigerura  quum  Luna  subegerit  orbem , 

B-Osis  jugabo  Hha; 
Virgo  deusque  sacro  sociabunt  foedera  lecto, 
Fulcris  parate  cinnama. 

notatam,   quum    vulgata   accelehrare    idoueo    seusH  fUiae]   Harnioniacj  viJc   supcriiis   (§.  757). 

carerct.  priiecincret]    Sic    codes  Leidcnsis,    testc    Ou- 

haec  quippe]  Vcrba  sequentia  est  qtiae  absunt  denJorpio  (ad  Appulej.  mct.  9,   p.  642),    interqnc 

a  codice  Reichenauensi  ct   antcrioribus  cditionibus.  mcos  Monaccnsis  (C)  ct  Darmstattcnsis,    etsi  prac- 

melicoi-utn\\A  cst  hjricornm,  ut  apud   Ciccro-  fixo  iit ;  vnlgo  praecinere. 

ncm  (dc  orat.  gen.  orator.  1)  et  Pliotium  (bibliotb.  ftilcris\  Glossa  Isidori:    »FuIcra,    cnbilia,    lccti 

cod.  230),    nam  bi   tantum    musicae   opc  indigent,  ornamenta,  quae  ct  reclinatoria  dicuntur.o    Sicalibi: 

quum  rcliqul   quanivis  poctae  assa  voce  canant.  «tardabo    fiilcra    lccli.".  Grot.  —     Vide     superiiis 

condecetli    Reccpi  lcctionem   a  Grofio   in   mar-  (§.  720). 

gine  relictam,    qiium  vulgata  condjfcji  deonun  ma-  citinaina]  Ovidius  (inet.  IK,  399): 

jcstatc  minus  digna  cssc  vidcrctur.  oQuassatjue  cittn  ftdua  suhslravii  clnnamaL  mifrrha.' 


Martiani  Capcllae  lib.  IX.  $.  802.  «99 

Hesperiis  intactam  scrvet  licct  usquc  puellam, 

Nuptam  viclebis  Phospborej 
Nec  matris  lacryniac  pressi  ncc  viribus  ungucs 

Nexus  valcbunt  rumpere.  ; 

Ne  thalamos  metaas,   eris  lioc  quod  Juno  .Tonanti  est, 

Quae  nunc  sorore  dulcior; 
Si  placuit  docti  sollcrtia  sacra  mariti, 

Magis  placcbunt  oscula. 
Aurora  exoriens  roscis  spectabit  ocellis 

Floris  resecti  praemia; 
Ipse  cgo  pallentem  speculabor  lucc  puellam 

Sese  occulentcm  visibus. 
Conscia  jani  Vencris  nova  serta  parate  Napaeac,  D05 

Crocumque  lecto  spargite, 
Inque  thorum  violas  certatim  fundite  conchis, 

Pulvinar  ahnum  comitc. 
Crinalem  spicum  pharetris  dcprome  Cupido, 

Hespertts]  Siniiliter  Gatullus  In  carminc  nuptiali  conchis^    Concliae  Venerl   sacrac   erant,    nndc 

(G2,  3i>)  cx  felicissinia   Sctiraderl  emeadatione:  Plautus  (riid.  3,   5,    45): 

«Nocte  lalenl  fures ,  quos  idem  sacpe  reverlens,  «Te  ex  concha    nalam  esse  atttnmayit,   cave  tti 

Jlcspcrc,   mutalo   comprendis  nomine  Eous.»  harum  conclias  spernas.n 

viriLus    ungues^     Ilciiisius    (ad    Ovid.   mct.  S,  crinalem  spicum]  Forsan  crinaJemmte  spiciim? 

lOSj    p.  530  Burm.)   pro  viribus  legi  jussit  crini-  Vii.can. —  Legc  crinule  spiclum.   Vocalem  brevem 

bus;   raulto  melius  Rocvcrus  (in  Biirin.  antliol.  lat.  prodacil  ob  sequentes  consonasj  sic  Prudentlus  antc 

I,    p.  747  f.)  vircjinis  j  possit  tamen  ctlam  vnlgata  candcm  vocem: 

cxplicarl    «xingues  omni  vi  Impressl.n  «fHraio  capite  spicuht  Aentium." 

pallenteui\  SIc  codices  Giotianus,  Darmstatten-  Est  autcm  crinale  spictilum  liasta  coellharls,  de  qua 

sis,    et   Monacensls   (C);    vulgo  psallentem,    quo  vldc    Fcstum    Pompejum.    IVisi   tamen    spicum   hic 

nlhll   Incptlus.  rectc  lcgatnr,   quod    me    monnlt  magnus    Scallgcr. 

coMSCirt]   Codcx  Darmstattensls  consciae,  quod  Spictim  enim  antiqnls  spica;  sic  Cicero: 

omnlno  pracferrem,    nlsl    mctrum   repugnarct.     De  „Spicttm  iUuslre  tenens  splentlenli  corpore  virgo.« 

IVapaeis  nymphis  siipcrius  dlsl  (ad  §.  423).  JSinc   ad    sipillitudinem    teliim    spicum   dictuni,   el 

88  * 


700 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  903. 

Libens  capillum  solvcre; 
Flammca,  virgineum  quae  obnubere  sucta  pudorcm 

B-cgina  deme  pronuba. 
Te  blandum  tcncri  quae  conscia  sola  doloris 

Venus  deccns  solabitur ; 
Quae  nunc  dura  novo  nescis  committere  amori, 

Parabit  illa  pectora. 
Tu  modo  quac  mando  oculos  dejecta  decoros 

Reconde  mcntis  intimo: 
Doctiloquum  caris  juvenem  complexa  lacertis 

Fccunda  rcddc  pignora. 


proindc  vitoycOQldtLKOV  spicidum.  Grot.  —  Quod 
ctiaiu  masculiuo  geucrc  usurpatuiu  docet  Fcstus 
Poiupcjus:  nSpicumn  iuquit  »iiiascul!nc  autifpil  di- 
cebant."  Spicum  vcro  pcr  translationcin  a  splcaruni 
acie  dictuni  pro  fcrro  in  cnspidcin  dcsinente,  qiialcs 
sunt  radii  sire  dcntcs  pcctinis  alicujus.  Hinc  dl- 
minutlvuni  spiculum,  mlssilc  ncmpe  tcliini,  aciituiu 
Labcns  mucronem,  quod  ct  pro  sagitta,  intcrduiu 
pro  ipsa  cuspldc  sagittac  sumltur.  Stepu.  (ad  Saxon. 
p.  60). —  Lcctlo  llbrorum  conscusn  satis  tuta  cst; 
ncc  signiflcatlo  diibia  csse  potcst,  qunm  constct, 
ut  Arnobil  (adv.  gentes  2,  p.  91)  vcrbls  iitar,  nu- 
Lcntium  crincm  coelibavi  hasla  lunlccri  solittim  csse, 
dc  qua  jam  Grotius  Fcstum  grammaticiim  laudavit. 
Eundcm  morem  tangit  Ovldlns  (fast.  2,  SGO): 
niVec  tibi  quae  cupidae  matura  videbere  matri, 
Comat  virgineas  hasta  recurva  comas^i, 
et  Plutarclms  (in  vita  Romiili  14  ct  qnacst.  Rom. 
87),  qul  dOQarlov  alxiJ-rjV  appcllat,  nnde  facllc 
apparct,  quomodo  Martianus  sagiftac  spiculum  in 
cjns  locum  siibstltucre  potucrlt. 

flammea\  De   LIs  supcrlus  dlximus  (ad  §.  114). 

blandum\    Pro  blaude ,  ct  rcfei'cnd«m  ad  so?rt- 


6j<»«'.  VuLCAN. —  Sic  nostcr  supcrlus  (§.  804):  i)l»Z«Jt- 
ditm  stcrtcns",  ct  Pctroiiuis  (127):  «delectata  Illa 
rislt  tain   blandumo   cct. 

parabit\  Sic  antcriorcs  cdltioncs  Iiabcnt  ipscqiie 
Grotlus  in  notls  rcstitucndum  vldit;  edldcrat  cnim 
paravit. 

quae  mando^  Scilicct  ecfo  ILjmenaeus,  Vui.ca>'. 
—  Rcctc;  inepta  cst  Icctio  allorum  mundo,  qnam 
mcrlto  Grotlus  in  inargiuc  rcllqult;  iiostrani  ct 
codiccs  ccnflrniaut  Monaccitsis  (C)  ct  Dariustaltcnsis. 

dejecta\  Sic  legcndum  vldit  Drakeuborchius 
(ad  Siliuni  8,  75;  p.  397)  legiquc  lu  codicibus 
Caucliiaiio  ct  Lcldcnsi  tcstatus  cst  Bnrmaunus  (ad 
antliol.  Lat.  I,  p.  181);  vulgo  delecta^  scd  totuin 
Lcmlsticblon  cst  Virgilil   (Aen.  11,  479). 

caris\  MSS.  fidi  pro  charis  Labcnt  chelis,  cnm 
luterprctatione  cnrvis.  IVumquId  igltur  dlxit  chelis 
lacertis  pro  ita  Implicitls,  ut  forficum  suut  brachia, 
scu  quae  dixit  O^idlus  (niet.  10,  127)  coHCrtva 
brachia  cancril  Placult  ccitc  Luic  actatl  chelae 
pro  bracLils.   Saxo   Graminatlcus : 

«Adde  ocubim  propitts,  nostras  etprospice  cLcIas.« 


Martlani  Capellae  lib.  IX.  $.  904.  701 

His    Ilymcnaeo   diutius    vclut  Fescennina    quadam    liccntia    pcrsonantc  OOi 

geminantcquc    crcbrius    placuissc    ratus,     muxima    circumstautium    multitudo 

Tritonidcm  Dioncnquc  comitata  digreditur,  ct  ad  uos  reductac  tandem  virginis 

studio  properantcr    concurritur.      Verum  tam   pucllarum,    quac  dcas  dominao 

consecutac   ponc    Ibrtc   constiterant,     quam   bcroum    popuhis,    qui   jussus  ad- 

venerat,    propcrabat;    illac  ut  psallendi  matcriem  discercnt,   hi  ut  sacri  vultus 

mcmoriam  reccnscrent.     Nec  mora,     ct   ecce    quaedam  suavitas  intcntata  auli-  90o 

caeque  dulcedinis  cantus  insonuit,  ac  mch:)diac  ultra  cuncta  rerum  oblectamina 

recincntcs  auditum   mirantium  complevere  diviim.     Non  cnim  simplcx  quidam 

et   unius    matcriae    tinnitibus    modulatus,     sed    omnium     organicarum    vocuni 

consociata    pcrmixtio    quandam     plcnitudinem    cuncticinae    voluptatis    admisit. 

Quo  canorc  diutius  circumstantium  pcctora    decrumque  mulccnte,   illae  egrcs- 

sorura  paulo  antc  turbac  advcntum  virginis  praceuutes  ac  tanti  comitatus  prac- 

ambulare  visuntur.     Sed  non  cassac  dulcedinis  nec  sine  aliquo  sonori  modula- 

minis  argumcnto  aut  opere  revertuntur;  nam  Eratine  Cypridis  filia,  ct  Himcros 

Cupidinis  assecutor,   itcmque  Terpsis  e  famulitio   Dionae  concinentcs  gratissime 

A])bo  (le  Ijcllis  Parisiacae  iirLis  lib.  I:  nnudis  qno-  {nteutata\   Id  est  nnnqiiam  antea  eognit.-i^  ineutc 

niam  chells  iniinicus.u     Itaqiie  possis   ct  suspicari:         alii,    teste  iit  niarginc    Grotio,   interjectata. 

—  xelielis  JHvenem  complexa  lacerti«;  anUcaeque'^  'AjTo  Tcov  avAcov,    non  ab  mtlaj, 

..1  ,.  .,  .   1  -1  •  •<.       Mt  alias.   Sic  infra  uaulica  suaritale.»  Grot. —  Co- 

ant  plane    coelis ,   y.oi/.OLg,   ut   boc  sibi  sumpserit,  ^ 

•      „.    c     •  7  ¥    .•  •  1       ilices    Monacensis  (C)   et   Darmstattensis    aulidap 

quia    et  Syrtam    coeleti   nonnunquam   Latini   appel-  "^     '  ""t.i-iio    ituinuie, 

I  ,      ,     e  j     •     i         ..•»•••  <-•  sed  praetuli  vulsratam. 

l.-iliant.   oed  vix  bacc  tanti,  nt  us  immorcmur.  Uro-  '■  " 

>ov.    (obscrr.  5,   21;  p.  G2G).  —    Codices   etiam  «'W'»^»^»]    Alii  teste  Grotio  in  marglne  aug- 

Monacensis  (C)    et   Darmstaftensis   babent   c/ie/i5,      'nento,    non   male. 

dp  I     ,  .  .    X  II.  •  revertttntia-\MS.  reverterunt,  aoyaiy.coc.  Grot. 

praelcro  vulgatam,  mutata  tameu  obsoleta  scn-  J  ^  cti/^Lit,.L!.  s.  ^..«u.. 

k„„j^  „  *•  I      •      !•        j-.  .  Eratiiie]    'Eparscvj} ,    etsi   nusquain   banc  pro 

ocndi  ratione ,   qua  cliarts  oiim  editum  erat.  J        t  i  >  i  i 

persona  legere  me  uieniini.  Leidcnsis  codes  ufcrque 

Fescennina]  Iloratlus  fepist.  2.    1,    145):  t.      .  ,  ,.  -       , 

-"  ^  *  '  Jirotime ,  quod  tamcn  nobis  non  magis  pJacet  quam 

«Fescennina  per  hnnc  invenla  Ilcentia  morem.«  Hcmsferbusio   (ad  Lucian.  T.  II,  p.  513  BIp.). 

"Mde    omnino    Bartbiiim    (ad   Claudian.   epitbalam.  Uimeros]    Meminit  luijus   dci   Lucianiis.  Grot. 

Hon.    et  Mar.  p.  763).  —  Luciano  (dcor.   dial.  20,   14)  Vcnerls  filius  est, 

deas  dominae]  Fortc  deas  ^OHiinaj.  VttCA.-y. —  Cupidinis  frater;  Cornufo  autem  (2o,  p.  201  Gal.) 

Omaino,  scd  codicum  assensum  dcsidcro,  idcm  cuui  Cupidinc  vel  potius  unus  ex  multis  Cu- 


702  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  906. 

906  intravcre  primuni;  scd  puer  nionauliter  sonabat.  Post  hos  psallcntes  Pitho, 
Voluptas,  et  Gratiae,  adniixtis  lyrae  vocibus,  atque  ipsae  harmonicis  dissul- 
tantes  niotibus  advenere;  dextra  laevaque  interea  praecedebat  numerus  heroum 
crinitorumque  sapientum,  qui  omnes  modulatione  quidem  lcni  parvaque  voce 
quahbct  dulcedine  murmurantes;  sed  ahi  laudcs  deorum  hymnosque  quam 
plurimi,  ahi  musicos  tonos  quos  niodo  compererant  retexebant;  verum  per 
medium  quidam  agrestcs  canorique  scmidei,  quorum  hircipcdem  pandura, 
Sjlvanum  arundinis  enodis  fistula  sibilatrix,  rureslris  Faunum  tibia  decuerunt. 

nidinlLiis.    qisos   ibidcm  Vcneris  assecuiores  {oTCCi-  crinitorumniie^  Id  est  Pytiiagoreorum  et  Plato- 

povi;)  facit.   De   ijiso  vocabdlo  vide  'Plafonis   iiiter-  niconim,  qui  ijvomissis  criniLiis  augiistlorcm  spccicm 

pretcs  (ad  Pliaedrum  p.  2ai   ct  2od  Ste[)b.).  captabant,    quum   Sloici   potius   ad  cutcm  tonsi  in- 

itemque  Ter])sis]  Edili  babeiit  item,  scd  nostram  cedorcnt.   Sic  Apollonius  T yaucnsis,  de  quo  Philo- 

lcctioiiem  pracbucrunt  Rcicbenauensis  ct  Darmstat-  stratus    (1,   6):    av^>;£    T£    rrjv    xOflT^V    xal    £V 

tensis  codcx.    Hic   quidem  et   Terpsicae  babet,  scd  isgco   E^t].    Quanquam  ctiam  Stoicuin  dcmissis  ca- 

uibili  ista    vox    est,    qnapropter  Grotianain  rctinui  piliis   cognoscimus   apud  Plinium  (cpist.  I,    iO,  G), 

leclionem,  praesertim  quum  per  prosopopoeiam  Ti^-  ct  nequam  boiiiinem,   qui  pbilosopbiac  uoiucn  men- 

ipiQ,    Ohlectulio  vel   Fohtiylas ,   oniulno  in  con.italu  tirclur,    crimtum  apud    GcIIiuni  (9,  2). 

Dionac    csse    possit.     Sed    Dione    mcndum    csl    in  paTidiira]  Instrumentum  musicuiu  rusticum,  quod 

editis,    quod  c    confusione    E   siniplicis    cum    dipb-  aL  invcntore  ita  vocatum  esse  Isidorus  ait,  cx  illo 

tboiigo  AE  vel  Gracco  AI  ortum  tiaxit  (§.2  nol.).  YirglHi    loco    «Faii   priinus    calamos    inslituit",    ct 

monttuliler]  Lcge  cuin  3IS.  »monauliter.<(    Quid  bodic  liispani  instrunicntum  musicum,   quo  agresfes 

i-lOvav/.SiV,   ex    HcIIade    lingua    liquct.  Grot.  —  utunlur,    vocant  pandero.  YiLr.A^.  —    Kiconiacbus 

Oiim   legebatur   monaliter ,    qnod    Vulcanius   iuter-  (in    mauual.   barm.    1 ,   p.  8  Mcib.) :    nmonocborda, 

pretabatur  "singulariter,   pcr  se«;  forsan  ad  inona-  qunc  phandiiras  [(pavdovQOVQ)yocm\t  mvACi.a  Pol- 

dcm  respiciens.    Sed   Reicbenauensis    etiam   codex  lux  tanien    (-i,  60)   »tricbor<Ium    cssco    ait    i>quod 

rectius  monauliter  praebct.   Puer  est  Iliraeros,  Assyrii    panduram    vocent,     quodque    eornm   etiam 

Pitho]  TIel^(o,    boc  est  Sttada,   de  qua  supra  invcntum  sit.o    Infra  (§.  924)  Acgvptiis  adscribitur. 

(§.888).    Yeneris  in  consortio  eam  et  apud  Pau-  Aibciiaeus  (4,  82 5    p.  185  f.)  Troglodytls  tribult: 

saniam  invcnimus  (I,  22,  5)^  adde  eundein  alio  loco  UvdayoQag  ds  6yEyQa<pcog  Jteol  Tijg  eQV&Qcig 

(I,  45,  6):  AhTc(  ds  tov  Alovv6ov  xo  Ieqov  -^a/.aC^r^gTOvgTQcoy^.oSvTag  ipr^Ol  vxa:a6y.EV- 

I6TIV  'A(pQodLTrjg  vccog  —  Uel^co  dk  %al  sTSQa  aQEtv  rr/v  jtavSovQuv  t/.  T7/?  ev  tt/  ^aXa66ri 

■&£dg,  rjv  UaQi^yoQov  6vofxcxCov6tv,  sQya  TlQa-  (pvofiivrjg  ddtpvrjg.  pRndiiristarum  idem  lucminU 

^iTEkovg,  Zy.oma    ds  'Eocog    xca  "TuEQog   y.al  supcrius   (4,    80j    p.    i82).     Adde    Casaubonum 

Tlo&og,  Alios  eam  in   Gratiarum  nwmero  babuissc  ad    Aclium    Lamprldiiim    (in   Meliogai)alo    p.  556 

cx  eodcrn  (9,  3o,    i)  patct.  sequ.),  qui  ct   ipsc  vcferis  iiiferi)ictis  lioratii  locum 


Marliani  Capellae  lib.  IX.  §.  906.  703 

Vcrum  scqucns  licroum  praeclui  enituit  adrniratione  conventus;  nam  Orplious, 
Ampliion,  Arionquc  doctissimi  aurata  omncs  testudiue  consonautes  flexanimum 
parilcr   cdidcre  conccntum. 

Nam  Thrax  quo  duri  rumpere  regua  erebi  907 

Quoque  suam  meruit  immemor  Eurydicen, 

Quo  cantu  stupidae  tigridis  ira  ruit, 

Quo  fertur  rabidas  pcrdomuissc  fcras, 

Quo  vidit  rigidas  glandibus  ire  comas 

Ismaros  et  silvas  currere  monte  suas, 

Carmine  quo  Strjmon  continuit  latices  ' 

Et  Tanais  versis  sacpe  rcflatus  aquis, 

Quo  inipune  accubuit  rictibus  agna  lupi, 

Et  lepus  imniiti  contulit  ora  cani, 

Hoc  nunc  permulsit  insonuitque  melo, 

Accumulansque  magis  carmina  sacra  Jovi. 

Amphion  rigido  in  corporc  mentis  iter  90K 

aflcrt,  nl)I  Pani  ct  fistiilae  ct  ftavdrjQiOV  (sic)  in-  nJuxtaqne  hnpavidum  pectts 

vcntio  trllmitur.  Sedit  Maiinaricus  leo, 

nam   T/irfl.v]  Orplicus,  de  quo  plura  Virgilius  JVec  damae  trepidantglupos , 

(gcorg.  4,   467   seqH.),    Oviilins  (met.   10   init. ),  lit  serpens  latebras  fugit, 

Seneca  (Ilfrcul.  fur.  J>G9  seqii.),  Ilyginus  (fab.  1G4),  Tunc   ohlila  veneni.<i 

alii,   iiani  fabula  in  vulgiis  nota  est.  riijido  in  corpore\    Id  cst:    «suscitavit  mordios 

sivpidae\    Stupcfactae,    per    prolcpsin.     ©c    vl  snavitafc  ofcvi  carniinis.«  Vxjlcaw. —  Valdc  absiinfa 

carniinis  Orpliici  in  feras  rcsque  inanimas  vidc  Quinc-  liacc    cst    intcrpretatio.     Riijidum   corpus    cniin   Jiic 

tilianum  (1,   10):  nQuod  rudes  quoquc  ct  agrcstcs  saxi   vel    rupis    est,     cui    animani   canfii    iiididisse 

aninios   admiratione    mulccret  Orpheus,    non   feras  Ampliion    fingitur.    Apollodorus  (3,   3,   o):  «ijfa- 

niodo  scd  saxa  etiam  silvasque  duxisse,  postcritatis  y.oZov^7](}C(VT0}V  rf^  A[icplovOQ  ZvQa   xcov  Pd- 

memoriae  traditum  est",  quosquc  laudant  Mitscher-  ■&cov."    Moi"atius  (od.  3,    H,    2): 
licliius  (ad  Horat.  carm.  1,   12,   7)  et  Marklandus  «Movit  ^■mpltio/i  lapides  caiiendo.» 

(ad  Max.  Tyr.  37,  6j  T.  II,  p.  2i0  Rcish.).  Seneca  (Ocdip.  612): 

iinpune  accubuit^    SiniUi  lussi  Scucca  (Ilcrcul,  »Qui  sa.va  dulci  traxit  Amphion  sono.u 

Oct.  I0o6)  dc  Oiphco:  Addc   Euripidem  (Phocniss.   116  ciim  scholiasfa), 


704  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  908. 

Quoqiie  dedit  montes  sumere  posse  animas, 
Quo  sensus  duris  cautibus  inseruit, 
Et  docuit  rupes  carmina  velle  sequi; 
Nam  muros   Thebis  dulcisonis  fidibus 
Praesidiumque  dedit  carminis  arbitrio. 
Sed  nec  Arioniam  marmora  surda  chelyn 
Tcmsere,   extremam  quum  flagitaret  opem, 
Et  licet  indomiti  dira  procella  Noti 
Spumea  Scjllaci  verreret  ima  maris, 
Delphinas  totis  sollicitavit  aquis, 
Et  mehcos  cantus  bellua  grata  tuht. 
O  vere  attestans  numina   magna  deum,' 
Quae  istorura  laudes  protuht  Harmonia,' 
Quae  domitare  erebum,    marmora,   saxa,  feras, 
Et  potuit  rupes  sensificare  tonis. 
Post  hos  honoratior  fontigenarum  virginum  chorus  Pegaseac  vocis  ncctare 

Pausaniam  (9,  B,  4  et  17,  b),  Philoslratum  (icon.  aM<ece//e«s,  dcoriim  majestati  contrarJa  ef  ab  Loc  loco 

1,  p.  74i>  sequ.  Morell.),   Clcnientcm  Alcxandrinum  alieua  essc  videretur;   multo  mclius  a<<e5/m-/ dconini 

(slrom.  1,  p. 323),  Claudianum  (laud.  Stil.  2,  170),  numina     dicctur    Harmonia,     quac    eoruni    laudcs 

qui  eum  cum  Orplico  junxit,  pariter  ut  Propertius  protulerit. 

(3,   l,  43):  domilare^   Sic    codiccs    Grotianus  et  Darmstat- 

xOrphea  dettnuisse  feras  et  concila  dicunt  tcnsis;  vulgo  domital,  quod  metro  minus  aptum  cst. 

Flumina   Threicia  sustluuisse  lyra;  et   ]wt»it\    Vulgo   hacc ,    sed    codiccs    sccutus 

S«.v«  Cilhaeronis  Thebas  a<jitata  per  artem  sum   Darmstaltcnscm,    RcicLenauensem,    et  J>Iona- 

Sponte  sua  in  vmri  memhra  coisse  ferunti,  ccuscm  (C). 

ubi  plura  Burmannus  (p.  490).  fontirfenar^im]  Alibi: 

^•ioniam]  De  Arione  orania  nota  cx  Ilerodoto  «O  saaa  doctarum  prudentia  fontigenarum.u 

(1, 24);  plures  laudat  PleLnius  (In  Lcsbiacis  p.  ICG).  Guot.  —  Malc  Vulcanius  lyi/mpharum  intcrpretalur. 

veifcret]    Dc  Lujus  verbi  usu    vidie  quac  Stc-  Vcl  quae  eis   tribuitur  re(jasea  vox  virum  doctuni 

pLanius  (ad  Saxon.  p.  47)  observavit.  doccrc  potcrat  Musas  esse  intelligendas;  vide  supra 

altestans]  Recepi  lectionem  a  Grofio  in  marginc  (ad  §.  574). 
rclictam,  quum  vulgata  antislans  id  est  superaus,  »jec/a»-e]  De  tali  vocis  iiectar  abusu  vidc  quac 


Martiani  Capellae  lib.  IX.   §.  908.  70o 

dimuebat,  qiii  Phrygii  cujasdani  bupaeclae  cicutis  geniinatis  interstinctus  omncs 
praeccdentium  suavitatum  dulccdines  anteibat.  Tandeui  iuter  Phoobum  Pal-  909 
lademque  niedia  Harmonia  subhmis  ingreditur;  cujus  sonorum  caput  auri 
coruscantis  bracteis  comebatur,  caeso  etiam  tenuatoque  metallo  rigens  vestis, 
ct  oninibus  ad  motum  gressumque  rata  congruentia  tempcratum  bh-iudis  leniter 
crepitaculis  tinniebat.  Cujus  incessuni  matcr  Paphia,  ut  eam  contigue  sequc- 
batur,  hcet  pulchris  rosea  numeris  ac  hbratis  passibus  movcretur,  vix  tamen 
poterat  imitari.  Dextra  autem  quoddam  gyris  niuUipHcibus  circulatuin  et 
miris  ductibus  intertextum  vehit  clypeum  gestitabat,  quod  quidem  suis  in- 
vicem  complexionibus  moduhUum  ex  iUis  fidibus  circuh-itis  omnium  niodoruni 
concinentiam  personabat;  laeva  autem  virginis  quam  plurcs  ex  auro  assimihitac 
parvaeque  effigies  theatrahum  vohiptatnm  rehgataeque  pcndcbant.     Vcrum  illc  910 

Barthiiis  (in  advcrs.  p.  1204)  ad  Pcrsii  lucuin  (pro-  Cicitta  in-o  calmno  apiid  Lucrctiiiin,  Viigiliuui,  alios; 

log.  14):  scd    ut    syi-ingcs    inde    conipactae    ^ideantur,    sicut 

»Cantai-e  cretlas  Verjaseiiim  nectar«  etiain  apud  Calpurnitiin  (10,   15): 
tucnduui   attiilil,     quein   ipsuin    noslcr    aulc    oculos  nlpse  canam ,    niiUi  fas  esl  injlare  cicutas, 

Jinbuissc   vidctur.    Addc  Antipatruiu    Sidoniiiin   (T.  (^uas  ei/o  Blaentdiis  ccra  conjuugo  stih  anlris* 

H,  p.  26  Bruncli)   de   Anacrconle  locjiienfeni:  possilque  aliijuis  lioc  quoquc  loco  geminalas  cicutas 

EvSst   xccl  ^iJLSQdLQ,    Xo  Jiod^cov  £CCQ ,   io   Gv  dc  cannis   in   iistulain   jiinctis   intelligcre;    pracstat 

(IeXl68cov ,  tanien   de    tibiis    accipere,     quas    hiuas    plerun;(i!:c 

BaQPtT^  dvexQOVOV   vsxzaQ  svaQixovtOV,  simnl    inllatas   csse    constat.    Appulejus    (in  florid. 

hnpaedae^   In  cditis  erat  pithidae,  cujus  in  locum  p.  341):    nPrimus  Slyagnis  —  duas  liiiias   nno  spi- 

pnhetlae    substitui    Grotius    volcbat;     scd    jnacstat  ritu   inflavit,    prinius  lacvis   ac    dcxtris  foramlnibns 

oniniuo  quod  nos  restiliiiinus,   supcrioris  loci  (§.  31)  acuto     tinnitn    gravi     bonibo     conccntuui    niiisiciim 

analogiain    sccuti,   ubi   vide  notain   noslrain.    riiry-  miscuit.» 

gium  autein  hupaetlam  hoc  est  adolcscentulum  procul  ntimeris\  Id  cst  passihns.  VtJLCAW.  — ■   Passibns 

dubio  dicit  Olympuin,    quem  Marsyae  tibiaruui  in-  proxime    sequitur;    rationes   potlns  harmonicae   lu- 

vcntorls    discipuluin    ct    amaslnui   vetcres    fcrobant.  telllgcudae  sunt,   iit  apnd  Lucrctlum   (2,  031): 
Undc  Pausanias  (10,  30,  5):  VTtsQ   XOVXOV  i6x\v  nLuthtiit    in     nnmcrnmque    exsnlifint    sanguine 

STtl  JtizQag  xad^eCoi.isvoq  Mc<Q6vag,  y,al  'O/.vix-  laeti.« 

TCog  StaQ'  avxov  kCxt  Jtatdog  coQcdov  xal  av-  complexionihtts]    Codlccs    Monaccnsis    (C)    ct 

Zslv    dtSa()XOfiivov    6xVlia  s^cov.    Adde  Plu-  Darmstattensis  complexibus. 

tarcbuin   (de   musica  7,  p.  1135).  ejjiffies    thealralitim]   Vlscontlus    (in   Mns.   Pio- 

ciaUis  geminatis]    Fistulis   gcmlnis,  VcLCAN. —  Glcin.  II,    p.  192  Mcdiol.)  Eutcrpcs  bic  Jniagineiii 

89 


706  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  910. 

orbis  non  chelys  nec  barbiton  nec  tetrachordon  apparebat,  sed  ignota  rotunditas 
omnium  melodias  transscenderat  organorum.  Denique  mox  ingressa  atque 
ejusdem  orbis  sonuere  concentus,  cuncta  illa  quae  dissona  suavitas  commendarat 
velut  mutescentia  tacucrunt;  ipseque  tunc  Jupiter  coelestesque  divi,  superioris 
melodiae  agnita  granditate,  quae  in  honorem  cujusdam  ignis  arcani  ac  flammae 
insopibilis  fundebatur,  reveriti  intimum  patrimumque  carmen  paululum  in 
911  venerationem  extramundanae  omnes  intenigenliae  surrexerunt.  Tunc  egcrsimon 
inefFabile  virgo  conckidens  ad  Jovem  reversa  ahis  modulis  numerisque,  vocc 
etiam  associata,   sic  coepit: 

Te  nunc  astrisonum  carmine,    Jupiler, 

Quo  gemuiata  poli  volvcre  sidera 

Suevit  loge  rata  sacra  recursio, 

Praefandum  veneror,    quippe  potissimus 

Nectis  sceptrifero  sub  diadcmate, 

Omuigenum  genitor  regna  movens  deum, 

cxliiberi  ccnset,   vereor  ne  teinere,   qunm  Hanno-  loquendl   nsnm    Martianns  illud    appellare   vidctnr, 

niam  se  pingere  claris  verbis  Martiauns  profitcalur.  cpiod  ad  deorum   patriani  atque  origincm  spcctaret. 

rotundltas^    Rotunditatem   vocat    ipsum  orbcm,  Rcspicit    autcin    arcaua  illa    quae    iu    Jibrl    sccnndi 

ut  alibi  animatamque  rotunditatem.   yidctiir  autem  fiuc    IVco  -  Platouicorum    placita    sccutus     tctigcrat 

hic   sistrum  innuere.  GnoT.  —    At   sislrum  nullnm  (§.203 — 206). 

rotundum^   cur  non  3Iartiaui  verbls  lusistcns   igno-  egersimon^  Excitatlvum.  "VixcA-X. —  Vidc  nos 

ttim  lustrumcntuiy  dixit?   Gctcrum   rcctc  antcriorniu  snpcrius  (ad   §.  2). 

cditionuin  Icctioncm  reconditas  respuit,   quac  a  tola  asfrwoniim ]   Forsan    astrisono.  Grot. —  Jlslri- 

constructionc   allena   est.     SI  quid  vidco,   orbis  illc  sonuin  nialc  lcgitur.HEws.  (ad  0>id.  T.  HI,  p.  177 

spliacrarum  coclestlum  conccntum  siguIGcat,  dc  quo  Buriu.)  —  Scd  Jcgitur  iii  ouinibus  tam  scriptls  quaui 

plura  snperlus  (§.  12.  27.   1C9),   slve  fusum  Ilhim  editis   libris.     Jiipllcr    saiic  c   planctis   fucrat,    qnt 

Lannonlcum,  quo  Plato  (republ.  10,    p.  51C)  ipslus  coclcstcm  slvc  astrisonam  edidcra  Larmoulam^  jurc 

illlus  conccntus  Imaglncm  cvprcsslssc  videtur.  igitnr  ipsc  astrisonits  appcllari  potciut. 

atque  cjusrfcm]  Mira    construclio;    scd  vidctnr  tjemtnata\  Radlantia  et  praclustrla  expllcat  Uar- 

mox  ut(jue    dlxisse   ut  simnl  aiqne ,   ut    scnsus  bic  tblus  (advcrs.    p.  lo55). 

slt:  Dsltnul  atquc  ingrcssa  (Illa)  cjusdcm  orbls  cou-  potissimus'^  AIII    tcstc    Grotlo    In   marglnc  ^o- 

ccntns  sonucrc<  cct.  tissimo,    scd  vulgatain  rctlnul,    uti  niox  rotat  pro 

patrimumj  Fafnmum  cannen  contra  vulgarcm  rejjil,  ct  su/pcis  pro  stibjacit  \cl  sitbjicis. 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  911.  707 

Mundum  perpetuo  dum  rotat  auibitu 

Mens,    quam  sidereo  sufficis  impetu. 

Te  nam  flamniigeri  semina  fomitis  912 

Spargcntem  referuot  astra  micantia ; 

Te  foveant  sacro  munere  lumina, 

Terris  purpureum  dum  renovant  jubar, 

Testata  ambrosium  splendiiicant  diem; 

Sic  tua  uoctis  honos  lampade  menstrua 

Auratis  crevit  praemia   cornibus, 

Sub  te  plaustrilucis  liiminut  ignibus 

Anguis  Parrhasias  disjiciens  feras. 

Sic  solidi  tencrum   corporis  ambitum 

iinpehi]  Sic  cocJices  Moiiacensis  (C)  et  Darmstat-  plaustrilucis]  Error  cx  accentu;  nisl  malis  plau- 

tcnsis;   Grotius   impele.    Totus   locus   ex  Aristotelis  striducis.  Gkot. —    Scnsus   liic  esse   videtur:   »Dra- 

stoicorumquc  doctrina  cxplicaiidiis  est,    qul  vim  ae-  concm    cuni    diiabiis  Ursis,   quibus    medius  interpo- 

tbeream,    qua    sidcra    mundusque   pcrpctuo    ainbitu  situs  cst,    luccre    ignibus    qui    plaustrl  speciem   re- 

rotentiir,    slmul  pro  mentc  babucrunt,  ut  supcrius  ferant»;    licct   constct  non  Draconem  sed  niajorem 

annotayl  (ad  8.  S67).  ex  duabiis  Ursis  slvc  Scptemtriones  plaustri  nomcn 

te  foveant]    Hcinsius    (in  Burm.    autb.   LaL  I,  gessisse;   confer  J.  H.  Vosslum   (ad  Virg.  gcorg.  5, 


p.  i37)  sic  lcgi  jubet: 

o  Te  Plioebea  saa'o  mnnere  lutnina  , 
Terris  ptirpui-eum  dum  renovant  jubar , 
Testata  ambrosium  splendificant  diem; 
Cvntliia  noctis  honos,    lampade  menstrua 
Aiiratis  rubult  pracdita  cornubus»} 
quac  llcct   In  nonnullis  justo   audacius  grassentur, 
scnsum  tamcu  locl  corrnptl  egregie   declarant.     la 
codlcibus   nisil    subsldil   IutcuI;    pro  lumina  luargo 
Grotiana  Incpte  flumina. 

auratis^  MS.  nauratis  decuit  praemla  cornibns.» 
Sanc  slc  saepe  loqultur  Capella,  personaliter  ncinpe, 
iit  ajunt  grauimatici.  Cctcrum  praemia  blc  vox 
nlbill.  Forte  praevia;  dc  Luua  enlm  scrmo,  quae 
Solls   qnodammodo  nQ6dQO[Xog.  Grot. 


581).   Sed  inutaudi  cansa  nulla  est,   nequc  egeinus 
Icctione  in  niargine   posita  plaustrilucus. 

Panhasias]  Id  est   Arcadicas.     Unde    Ovldiiis 
(berold.  18,    1S2): 

ttQuaenue  mtcat  (jelido  Parrbasis  Ursa  polo«, 
et  (trist.  1,5,  -48): 

nfersaaue  ab  a.ve  suo  Parrhasls  Arctos  erat* , 
ct  Martialls  (4,   11,   5): 

nlmpia  Parrbasia  movisti  bella  sub  Ursa." 
disjicieiis]   Aratns  (pbaen.  Ao): 
Tag  dk  dC api^por £QaQ oirj  :n:oranoio  aftoQQCO$ 
El/.slrai  [liya  ■&aviia  ^Qaxcov  rt£Ql  r'a(i(pi 
r^iaycog. 
ambitum]  Alil  tcste  Grotio  in  marglne  habitum, 
inepte.    Scnsus    blc  csse  vidctur:  »tcllurcm  axibus 

89* 


708  Martiaui  Capellae  lib.  IX.  $.  912. 

Tellus  non  prohibeus  axibus  iuditur, 
Alternisque  regit  et  regitur  polis; 
Sic  Nerea  freti  noscere  limitem, 
Sicque  ignem  superura  lambere  pabula, 
Ut  nulli  scateant  dissona  litibus, 
Atque  ita  perpes  ament  dissita  vinculum, 
Ut  semper  mctuant  focdifragum  chao^. 
Tu  rector  superum  ,    tu  patcr  optitnus, 
Complexuque  pio  sidera  colligans, 
IXatos  perpetuo  corpore  vividos, 
Salve,    nostra  cui  periicitur  chclvs, 
Bis  plenum  omnisona  cui  recinunt  mela. 

913  Jam  vos  verenda  quaeso  coeli  germina, 

laundi  inditam,  Loc   cst   in  ccntro    miindi  positam,  qne  longulc  dissita  ncqnc  proxiine  assita  possumns 

non  proliiLerc,    quoniinus  niundus  ipsius  corpus  am-  cernerc."    Totius  igitur  caruiinis  Laec  sententia  est: 

Lial.ii    Tenertan  inteiprctor  lenem  sive  moUem,  qui  «Jovis  tcginiine  ficri,  ut  oi;isi!a  in  nuindo  rite  ct  or- 

scnsiLus  vix  coniprcLendi  possit.  dine  procedant,   ct  quaimis  inter  se  diversissiuia  ta- 

jyerea]  Mcdiam  produxit  Jonicc,  JS^rjQrja.   Sie  nien  perpetuo  Tinciilo   retincantiir,  neque  in  cliaos 

Virgilins:   »Idomcnea    ducemn  7(Jo,UfV^«.  Grot. —  relaLi  possint. 

Ad  noscere  supplc  ex  anteecdcntibus  non  prohibens.  vividos\    yividare  dixit  suo  more.  Allndere  au- 

pahtila\  Hoc  cst  »Lumores  et  marinos  et  terre-  tem  Tidetiir    ad   sTVfMO/.oylav    ZfjVOQ   ccjto    Tov 

nos  longo  intcrvallo  extenuatos",   quiljus  ali  sidera  ^r^i'.  Grot.  —   Edidcrat    scilicet   vividas ,    vcrLum 

cx  stoicorum   placitis  Ciccro  (y.  D.   2,    IG)  tradit.  inauditum,    ncque    sti-ucfurae  loci  nostri   accommo- 

Idcni    allis  locis    (2,   lo):    nquom    Soi    igneus    sit  dum,  qiiae  saltcin  wj!n'(?a>i5  postularct,  nisi  mox  5o/j/5 

occauique  alatur  LumoriLus,   quia  nullus  ignis  sine  pro  salue  ex  luarginc  Grotiana  rccipiatur;   scd  longc 

nastu  possit  pcrmancrc",    ct  (2,  4G):  »sunt  autem  praestat  quod  c  Darmstatlensi   codicc  rcposui.  IVati 

atcllac  natnra  Qammeae ,  quocirca  terrae  maris  aqna-  Jovis  pcrpctuo  corporc  viviWt  ipsa  sunt  sidera,  quac 

rum  vaporiLus    aluntur»,    uLi  plura  Crcuzcrns   (p.  antcccdcnte  versu  commcmoravit,  quaeque  Martiano 

2Go).  Adde  FiscLerum  (ad  Anacrcont.  od.  19,   4;  pro    diis    essc    sacpe  jam  monui  (§.  83.  97.  12a. 

p.  80).  811.  815). 

nnlli  scatea7it~\  Vidc  ne  corrigcnJum   slt  miUis.  &«;>  pientiiH]  Jnq  Sca  jfadcov.  Gv.ot. —  Rcrtc; 

dissita^   Koc   cst   diversis    in  i>ari'ibns  sita,  ut  vide  SJuiiialdum  (ad  Tlieon.  SiujTn.  p.  2i>4)  et  Eras- 

agud   Appulcjimi  (Corid,iuiL):  nHomiucs  cuim  nc-  muiu  (adag.  cLil.  1,^,  G5). 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  $.  913.  709 

Qiiae  mulliformc  scit  cierc  barbiton, 
Aftlata  nostris  fcrtc  cortla  canlibus, 
Miscilla  sacrac  dum  fcruntur  curiac, 
Mulcere  vestrum  quae  vclim  coiisorlium. 
Jam  vos  vicissim  proquc  lcge  numiiuiiu 
Post  has  sonabit  disgrcgato  plasmatc, 
SuisquG  cunctos  allubcscentes  tonis 
Dcducit,    urgct,    atque  debebit  locis, 
Stimulosque  rursum  lene  permulcet  mclos. 

Nunc  igitur  alma  quae  senatum  lumina  011 

Deum  verendo  cuhninatis   vcrtice,  ~i'unu«i<r'   >>  r.', 

Bis  sena  quamvis  vos   Etrusci  numina 
Ritus  frequentent  atque  opiment  victimis, 
Tamen  gcmelhs  quae  refulget  cursibus 

midiifovme]    Ob  varietatcm   sonorum.  STEpnA^f.  (§.  996)  »miscilhim  flamenn  carmliia  denofat  immlxfa 

(ad  Saxon.  p.  87) —    Mox  rcstitul   lectioncm  codi-  solutae  oiationl  (v.  Burm.syll.  cpIsfoI.T.  IV,  p.428. 

cum  Leidensium  (>Ide  Oudcndorp.   ad  Appiil.  i:ict.  452.  434). 

8,    p.  J)24  et  Burmann.  ad  atilliol.  Lat.  I,  p.  '596)  velim]     Codices  Darmsfattcnsis   cf   Monacensls 

ct  Rclclienancnsis  scil    cieie  pro  viilgata  scilis  cire,  (C)  paritcr  atquc  inargo  Groflana  c\I:ibcnt  vellent ; 

(juac    non    mcfro    minus    (]uam    scnsul  rcpiignabat.  sed    boc    mctio    repugnat  ncquc   scnsu  postulatur  j 

]\cque  enim  boc  slbi  vult  Ilarmonla,  divos  ijjsos  bai-  facile  cnim  quae  pro  accusatlvo  accipics. 

biton  clcresclrc,  scd  corda  eorum  barbilo  clcri  si>e  dist/retjalo  j   Uauuiqiicni(]ue  particulatim   cauain. 

niovcrl,  iit  (juae  pro  accusatlvo,  harbiton  pro    no-  Vulca?(. —  Recte^  vicissim  cst  Iv  Tio  ixeQeL,  suo 

minatlvo  babcndum  slt.  queinijuc  loco  ct  ordlnc,    ut  jam  a  suuimo  Jo^e   ad 

ajjlula]   Sic  codcx  Grotianusj   vulgo  ajfafo,  lan-  duodecim  dcos  orafio  transcat. 

guide.  Pcrslus  (1,   125):  flasmate\  iloc  est  fictione,  ut  Iufcrlus  (§.  807); 

—  naiidaci  mdcunnue  af&ate  Cratino.u  «discinlinas  cyclicas 

viiscilla]  Mixta  carmlna  cx  vcroctlaIso.Vui.CAiv.  Ganire  afjresii  cruda  finxit  jdasmafc", 

—  Miscilla  slve  misceUa  gcnerafim   dicltur  de  om-  et  apnd  Ausanlum  (pcriocb.  Ilomer.  praef.):  nplcrt- 

uibus  lulxtls,  ct  non  fanfuin  ad  vernm  falsumve  re-  (]ne  Ilelenani  jnxfa  Homerlcum  plasma  ad  Trojaru. 

fcrcudum,   scd  iid  omne  dlvcrsuui  vcl  varium.  Unde  deportatam  fulssc  cxistimarunt.u 

uitclligo   tam  ca,    quae   In    sacra   curia  cantanlur,  his  sena]  Vide  nos  snpcrius  (ad  §.-42)  et  Miil- 

(juam  (juac  siac  unislca  pi-onuncianlnr,  Sic  Jnfcrius  Icruiu   (Etrusc.  Uj    p.  8i), 


■'■'i 


710  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  914. 

Natura  honoro  protulit  fastigio 
Phoebca  vero  praeferens  vocabula: 
Pallas  corusca  ac  decens  Latoia 
Lunare  quippe  hac  venit  consortium, 
Phaethontos  ardens  scandet  axem  DeHus. 
Nunc  vos  pudici  nostra  fratres  cuhnina 
Precabor  ipsa,   ne  verendos   contrahant 
Vultus  jugandis  quae  ferenda  carmina, 
Hymenque  nostrum  invehat  fastidium; 
Psallente  plectro  concinenlur  nuptiae, 
Fidibusque  luxa  Fescennina  prodient. 

OltJ  Jam  nunc  blanda  nielos  carpe  Dione, 

Durus  quippe  rigor  ccdit  amori. 

Novit  nam  teuerum  probarc  carmen 
Ipsum  spumigenuc  salum  Cytheres, 
Nerinaque  chely  movet  Camoenam, 
Dum  conchis  Galatea  personante 

veyo\  Margo  Grotiana  titero,hauA  scio  anmelius.  prodiejit]  SIc  cotlex  Grotlanus,  mclius  o!>  anfc- 

Pallas]   Ilanc  pro  Luita  oliiii  acceptam  esse  su-  ccdcns  concinetilur  (jiiam  \c\  jirodetint  vcl  piodcanl, 

pciiiis  «locuimus  ad  vcrba  ntertia  Luna«    (§.  5G8).  quod  in  niarginc  Grotius  notavit. 

(jHaeferenda]MS.  (juae  fei'enda  crimitia;  fortc:  rijor]   Ita  Sencca  (in  Hippol.  683): 

«qiiae  ferenda  carminai<   aut:  njiigandis  quae  feram  ■ —  — «hoc  mens  mernit  rigor.o 

dis  carmiua«.«  Grot. —  Olim  enim  edcbatur:  Dura  igilur  austcritas   amori  opponltur. 

»T'ultns  jnijnndis   fcrcndos   carmitiau,  personante]   Fortc : 

iucptc,  quaproptcr  libcntcr  Grotio   obtempcravi.  »Dum  conchis   Galalea  pcrsonantes 

invehat]  Alii  tcstc  Grotio  in  margine  inveniat.  NatUes  fluctigenas  choitimque  Fhorvi 

luxa]    iiLnxa   copiosa«    gloss.  Grot.  —    Alias  Flagrans  cura  trahit« 

significat    luxata    y.  c.  mcnibra,    nt    apud    Fcstum  Fla(jrans  cwra  ul:  »mcus  ardor  Aiiiynta.n  GnoT. — 

CSI5   nunc  vcro  apparct  pro /ii.vurt05i5  dici,  nt  ipsum  Egregia  Lacc   emcndalio   cst;    neque  ciiiui   Galatea 

substantivuin  /m.vk5  a  luxaturac  significationc  in  po-  pro  ablativo  accipi  Kictruiu  pcrmittit,   ncquc  cotichis 

testatcm  vitae  volnptuariac  et  dclicatae  transiit.    De  Galatca    pcrsonat,    scd    Tritones ,    quos    Martianus 

Foscenuials  vidc  supcrius  (ad  §.904).  fingit  Galatcac  amorc  trahi  j  scd  codices  nihil  varjaiit. 


-     Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  91i).  7U 

Nantes  fluctigenas  chorumque  Pliorci 
Flagrans  cura  trahit,   nivalibusque 
Inrestinctus  aquis  triuniphat  ardor. 

Jam  nunc  blanda  melos  carpe  Dione,  910 

Durus  quippe  rigor  ccdit  amori. 
Carmen  Maenahae  tulcre  pinus, 
Percussaque  modis  sonat  Lycaeis 
Sollers  Arcadia  nemus  cicuta; 
Pernix  semiferi  puella   Panos 
Nara  versa  in  calamos  sonat  loquaces; 
Quam  dum  forte  deus  premit  labellis, 
Suspiral  velut  osculis  canorem. 

Jam  nunc  blanda  melos  carpe  Dione,  917 

Durus  quippe  rigor  cedit  amori. 
Puer  ipse  versiformis 
Facibus  studct  Cupido, 
Arcusque  dulcinerves 
Roseo  ligans  ramali 
Feriato  liquit  arcu, 

choriimque  P/iorci]  VirgilJns  (Aen.  5,  240)t  ne  Jta  consfrnendiim  sJt:  uct  ArcadJA  modJs  LycaeJs 

iNereidtim  Phorciqtte  c]iorus« »  percussa  soUers  ncmus  cicuta  sonat«;   cicuta    cnim 

ubi  vide  Heynlum.  (§.  906)  per  appositionem  nemus   dJcJtiir. 

inrestinctus]  Ita  codcx  ReicIienauensJs  pro  ira.  puella  Panos]    SyrJnx,    Panos   amica,  dc   qua 

terstincttts  Jn  edJtls.  Iflalc  Darmstattcnsls  inrestrine-  vidc  alviyfia  Illud  Slnimll,   quod   Inclplt: 

tuSf  pejus  Monaccnsls  (C)  inrestriettis.  ^vgiy^  OVVOfl     '^;(eLQ,  qdei  de  de  /xeTQa  6o- 

pinus]  IIoc  est:  Bcarniinis  amatorli  argumcntuin  V^ivQ. 

ex  pinu  ctlam  Arcadlca  repetl  potestnj    si  quldcra  Grot, —   Confercndus    omnlno  Ovldius  (mefam.  J, 

haec  ct  Ipsa  vlrgo    Panis  amica  fulsse  tradcbatur,  691),   praetcreaqne  AcliIIIcs  Tatius  (8,  65   p.  17t> 

uudc  Fropertlus  (1,    18,  20):  Jacobs)  et  IVIcctas  Engcnianns  (narr.  aniat.  3,  300). 

jiFagus  et  Arcadico  plnus  amata  dec,  litjuit]   SIc  pro  linqtiit  Id    cdltls  mcliiis  codiccs 

ubi  plura  dabit  Broukbuslus.  Rclcbenaucnsls,  Darmstattensis,  ct  Monaccnsis  (C), 

Arcadia]  Qrollus  lcgi  vult  /ircadiaej  sed  vide  quod  ct  oltm  leglsse  alios  in  marglnc  Grotius  nolavit. 


712  Martiaui  Capellae  lib.  IX.  §.  917. 

Calamos  parante  Musaj 
In  carminis  leporem 
Curara  negat  sagittis, 
Tenerumque  arundinetum 
Nostrum  in  melos  reliquit. 
Nunc  crgo  corda  mulcent 
Vapor  et  canor  jugati;  - 
Placet  ac  decet,    vicissim 
Cantemus  atque  amemus. 

918  Jam  nunc  blanda  mclos  carpe  Dione, 

Durus  quippe  rigor  ccdit  amori. 

Prudens  puella  pulcbrae 
Mater  fuit  Lacaenae, 
Illecta  sed  canore 
Nescit  dolum  cavere; 
Nam  candidus  nivosis 
Olor  involutus  alis  , 
Argentcis  minorem 
Plunjis  videns  decorem, 
Nec  posse  purpuratis 
Nimium  placere  ocellis, 
Teneros  ciere  cantus 
Phaethontiasque  Musas 

Coepit  repente  ficta 
Fraudcm  parans  senectaj 

Sic  admovetur  ori, 

»ia<rr  £rtcaeurte]llelcnae  mater  Lcda.   Martlalls     Confcv  ApoJIodonira  (5,  lO^  7). 
(9,  104,  2):  pmans  senecta^  Cysnl  enlni  moi'il)iindI  duhris- 

"Qiiae  capta  est  allo  nuda  Lacacna  cygno»?  simc  cantare  dlcunliir.  Vvlca.>. 


Martlani  Capcllac  lib.  IX.  §.  018.  713 

Roscunique  circuniactac 
Rapit  osculum  puellae, 
Grcinioque  coniplicatus 
Pretiuin  tulit  pudoris. 

Jam  nunc  blanda  mclos  carpe  Dione,  919 

Durus  quippe  rigor  ccdit  amori. 
Carnien  Ladmiadeum 
Lucis  diva  secundae 
Sacris  praetulit  astris; 
Antruni  quippe  secuta 
Linquens  culmina  coeli 
Pastoralibus  ardens 
Palmam  dedit  cicutis, 
Pulso  et  luminis  auro 
Pandit  septa  balantum, 
Sordentique  adoperta 
Pratis  gaudet  amictu; 
Ac  tunc  conscia  noctu 
Pascit  monte  capellas 
Spectans  sidera  raundi, 

Mage  percrepat  flagello,  *f  CfASf^i»*^*     '. 

Nec  curare  deorum 

ctfcumactae]  Circumventae,    scduetae.  Vui.CAJf.  ipsa  nota  vel  ex  Apollodoro  (1,  7,  3),   quam  variis 

—    Immo   Jjuae   se  avertcret  oseulumqne  reuueret,  ratiouibus  veteres  csplicaruntj   confcr  Davlsium  (ad. 

ut  apudPlinium  (11,  o5):  «non  conniverc  diximus,  Cic.  Tuscul.   1,   58)  et  Uarduimim  (ad  Plin.  b.  u. 

quae   non   obliquis    oculis,    scd    circnmacto    capitc  2,   9). 
ccrnercnt."  lucis  diva  secundae]    Diana  quippe  Lunae  dea. 

Latmiadeum]    Latmiadcm    vocat    Eudymionem.  pulso.  et   luminis   auro]     Expulso    radio   Solis. 

GnoT. —   Rcliqui  poetae  omncs,    Ovidius,   Martia-  Vllca>. —    Rccte;    perpcram    alii    tcste   Grotio  ia 

lis,  Valcrins  Flaccns,   Propcrtins  rectius  appellant  margine  legcrunt  eulminis  pro   luminis. 
Lutmium,   a  Latmo  niniirum  Cariae  monte.   Fabula  nec  curare]  ScJXiQCi  pohat ,  vd  cwiwe  pro  «<• 

90 


714  Martlani  Capellae  lib.  IX.  §.  919. 

Pensa  aut  ferre  siisurros 
IUex  carniinis  ainpli 
Aegram  cura  coegit. 
Temnit  noctis  honorem, 
Praefert  antra  subulci, 
Rupe  et  dura  quiescit, 
Et  post  regna  touantis 
Slramen  dulcius  hcrba  est. 

920  Tahbus  Harmoniae  carminibus  oblectati  omnes  pcrmulslque  divi,  ncc  minor 
quippe  ex  fidibus  suavitas  quam  vocis  modulamine  rcsultabat;  dcnic[ue  qua 
industria  comparatum  quibusve  assequendum  ediscendumque  opibus  vigili  cura 
repromittat,  ut  in  tam  dulcem  eblanditamque  mollitiem  intinia  mentium  li- 
quescat  affectio,  Jove  admirante  disquiritur.  Ac  tunc  virgo,  quum  artis  prae- 
cepta  a  se  expeti  examinandae  cruditionis  intcntione  conspiccret,  paulum  melicis 
temperans,    exhortante  quoquc  Delio  Palladeque,    sic  coepit: 

921  Jam  pridem  quidem  exosa  tcrrigenas  et  fastidiosa  mortalium  cocli  orbes 
stellantes    incutio,    in    quibus    artis    praecopta    edissertare    prohibitum,     quum 

rabat.\vi,CAy. —  Iiuiuo  referendum  esse   ad   coet/it  »Diu-a  et  rupe  fjHiescit.o 

vix   cst  qnod  moncani.  Gnox.—  ..Lafmia  saxa«  dicnnt  Ovldius  (beroid.  18, 

aegram]    Sic  codices   Darrastattcnsis,    Reiclic-      c5)  ct  Cal.illus  (G6,    o). 

naucnsis,  ct  Monaccnsis  (C);   Grotius  cnim  aenrtim  >     i   i   .»  i-      w.  •  i  •    .       .    ^ 

^  "^  lierba]   lloc  e  codicc  lleiclicnaucnst  ct  antc  Oro- 

edidcrat   ^erter  «more  lcgitnr  anud  Livium  (50,  il).     ,.  ,...  .  ^     .•  >     >  tv 

•^  <j  1  \      '        /       tiiim   cuitis   reposui    pro    (jrotiano    lierbac.    Uianac 

/ioii<M'eml  Hactcnus  hon-orem  cdituin.   Emeiidavi  -,,,,.         .  ,  i   •    • 

^  cnim  licrna  uulciiis   straiucn  cst,    quam   quou  Itauet 

ihonorem,   ob  versum  et  ob  scntcntiara.  iXam  sunra      .  -r     • 

/  _  ^  *  in  regno  Jovis. 

dc  Luna   dixlt: 

„.     ,             ,.    ,  oblectali]    Codes  Monaccnsis  (C)  addil  sunt , 

»iS«c  tua  noclts  nonos.»  -■      _               _                _  ^     .  _ 

d^                  r.    >         iT  I       •  •                                               ct  Darmstattcnsis    omittit   quod    in    cditis    scniiitur 

GnoT. —    Lauem  Vulcanins  jam    nionucrat,    qucm                                          _                                 _               ' 

...  .  1  ■    t        iT  .    /^N     •  omnesi  scd  niutaudi  causam  non  vidi. 

silentio  praeterjre  non  aeucbat.  lUonaccnsis  (L)  ctiam 

codex  babct  /lo/.orem.  *">■''■  """]   ^lii,  Grotio  testc  in  raarslnc,  v/(/.7,- 

rf//.e  et  dura]   E'.>rte  per  vocum  iUTi\0i6lV  ju-      ^""^  piacstat  Uarmoniam  pro  subjccto  accii.crc. 
Tandns  vcrsus:  edissertarc]   Grotiana  margo:  nal.  disscrtare.« 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  921.  71o 

niclodiam  omuisonis  convenientera  pulsibus  modiilorum  machinae  obeuntis 
ipsa  rapiditas  et  concinat  et  agnoscat;  sed  quoniam  emersa  terris  virgo  nuptura 
vanesccntia  intercapedinatae  prolixitatis  oblivia  jam  supero  debct  vigore  dis- 
cutcre,  jussa  percurram,  si  prius  ingratae  mortalitatis  commoda  repcdiata 
recenseam.  Dum  me  quippe  gormanam  gemeilamque  coelo  illa  incogitabilis  922 
eiRgientiae  genuisset  imraensitas,  sidereae  revolutionis  excursus  atque  ipsa 
totius  mob's  volumina  comitata  saperos  incitosque  fulgores  modis  associans 
numeros  non  rcliqui;  scd  quum  illa  raonas  intellcctualisque  lucis  priraa 
formalio  animas  fonlibus  emananlcs  in  terrarura  habitacula  rigaret,  raodoratiix 
earura  jussa  sura  dcmearej  denique  numeros  cogitabilium  motiouum  toliusque 
voluutatis  irapulsus  ipsa  rcruui  dispensans  congrucntiam  tempcrabara.  Quam  925 
rem  debcre  raortalibus  universis  Thcopbrastus  laboravit;  Pjthagorei  cliara 
docucrunt,   ferociani    animi   tibiis   aut  fidibus  raollientcs,     cura  corporibus    ad- 

m 

melodiam  omnlsonls^  IViinlnim  spliacrariim  con-  tionibiis  connata  fuciit  (p.  55.  5G),  eotlcm   teiiipe- 

ccntum,     de  quo   siipcrius    (§.  OOo).  raincnto   ctiam  singulas  lioininuiu  animas  distrihiitas 

repediatal^  Forte  repudiala,   ni  malis  repedata  csse  Icgimus.  De  monadc   vide  snpcrius  (§.  731). 
aiit!r|ua  voce.    Repedare  cniin  est  pedcm  retrahcre,  moderatrix^   Dc  vi  musiccs  ad  cxcolcndum  ho- 

iit  grammatici  doceiif.  Grot. —  In   margine  facilior  mincin  cx  seutcntia   Platonis   cgrcgia  cvstat  dispu- 

lcctio    cxstat    repelila,     scd    Iioc    jam    in    scqucntl  talio    Annc-dcn-Texii   (Trajecti  ad   Rhen.   1810), 

rcccnseam    continctur;    quare   malim   repudiata,   ut  quam   vide. 

supra  ctiam  (§.809)  ntcrrigenae  stoliditatis  ignaviamii  Theophrastus^    TLcopIirastl    libros    de    musica 

ct    »mclicorum    indocilcin   mortalitutcra«    cam    orbe  laudat    Diogencs    Laortius  (J>,  47);    insigne  frag- 

terrisquc  abegisse   dixit.  incnfura   exstat    apnd   Porpbyriam  (in  Harmonicain 

coelo]   Quo  nielius  scquentia  intelligas,    adl  pa-  Ptoleinaci  p.  2i!),   vi.le  Fabricium   (in  blbl.  Gr.  3, 

lacograpbiam  nicani  crltlcam   (III,   §.  470)  et  Pla-  O5    p.  2l»5),  qui  31artlanum  quoque  idcm  opus  re- 

toncin  (dc  re   piibl.  7,    p.  o31  Stepb.).  spiccrc  ccnset. 

efjijientiae]  Alii   tcstc   Grotio   in   marginc   cfji-  ferociam  animi]  Atbcnaeus  (14,  I85  p.  G23f.): 

cienliae,  quod  eodcin   rcdit,     si(|uidem  Loc  loco  de  &rjdavg6g  idvt,  Kccl  ^k^aiog  7]  /j.ov6t.x^  c(Jta6i 

sumino    dco    rcruin    oinnium    crcatorc    cx   Platonls  rolg  LUcS^ovdi  JfaLdevd^eWirs'  xai  yaQ  Ta  7/^9^ 

scntcntla  loquitiirj    scd  cam  ipsam  ob  causam  vul-  jtaidevec   ymo   Tovg   ■&VUO£LSeig  Mxi  rag  yveo- 

gatam  lectionem   quanivls  Insolcntiorciu  praetuli.  fiag  dMtpOQOvg  y.ara:tQavvei'  TiXeivlag  yovv  6 

animas\  Platonis  Timacum  respiclt  (p.  41.  42),  Hv&ayoQeiog    xai    rco    0ico     yxd    rotg   rjde6i 

ubi   postquain  ipsliis   muuJi    auiina   bai-inonicls  ra-  diacpoQCOv ,    el   rtOTS    6vve(iaive   ^cc/,ertalvei\ 

00  * 


716  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  923. 

haerere  nexum  foediis  animaruni.  Membris  quoque  latcntes  interserere  nuincros 

924  non  contemsi.     Hoc  etiam   Aristoxenus  Pythagorasque   testantur.     Denique  be- 

uiguitate   largissima   sensim   ipsam  notionem    meae   objectationis    apcrui.     Nam 

Cdes  apucl  Delphos  per  Dcliacam  Citharam  demonstravi;  tibiae  per  Tritonidam 

ccvTOV  dCoQyijV,   avaXan/3avcov  xrjv  Xvquv  izi,-  Lomine,  qna  corpoiis  paitium  firma  conjunctio  incjn- 

■daQLCs,   ^QOQ   ds    Tovg  ijrLCi/Tovr^Tag  xrjv  al-  hronniKjue  onniium  in  unum  conscntiens  ^igor  nio- 

xlav   sAeye'   JtQavvoi.iac.     Adde   Jambliclium    de  tuni  illum    sensi!)ilcm    faciat   aniniumfjiie   concinncf, 

PytLagora    ipso    (in  rita  Pytliag.    IS,    64;    p.  SO  sicnt  nervl  bcnc  intcuti  conspirantem  sonum."  Plura 

Ixast.) :  xrjV   6'Ui    p.0V()i-X7Jg    Jtaidev6iv  JtQCOXrjv  dabunt  Davisius  (ad  Cic.  Tnscul.  1,   10)  et  3!aLnius 

yMXe6X7]6aTO    duc   xe    ixekcov    Xivcov  zal    qv^-  (in  diatribe  de  Aristoxeno  jam  snperiHs  §.  212  lau- 

/JLCOV.   cnp'  cbv  XQo:rcov  xe  y.al  ^ia&cov  avS^QCo-  data),  qul  simul  et  ipsi  nionuerunt,  jam  antc  Ari- 

Jtlvcov   lcideig    eyevovTO dc     cov  Qcxdlcog  stoxcnum  idcm  placitum  ab  aiiis  inque  primis  Py- 

eig  xa  ivavxia  JteQiixQejts  '/cal  jteQc^ys  xaxrjg  tLagorcis  |)ropositum  esse,    quomm  sentcntias  jaiu 

ipvxrjq  Jta&T]  a/.oycoQ   6vvi6xciiieva  y.Cii,  vito-  Plalo  (in   PLacdone  p.  83  sequ.)  et  Aristotelcs  (Je 

(fiVOiieva enavoQ^oviievog  TlQOg  aQSXrjv  anima  1,   4)  rcprcLcnderint.    Siquidcm  PytLagoras, 

rovxcov  eya6xov  dul  xcov  JtQogrjyovxcov  (j.eP,cov  Plutarclio  tesfc  (dcplac.  pLil.  4,  2),  animam  dixit 

eog    dici   Xivcov   6coxr]Qicov    ipaQnay.cov :  ct    de  csse  a^i)9/<ov  ^«utc»!- uivouvra,  discipulus  aufem 

Pj-tLagoreis   In   univcrsum    cundcm    alio  loco  (52,  cjus  Pliilolaus  (apud  Glaudium  3Iamcrf.  2,    7)  can- 

224;    p.  \.%V):'H.v  de  Xiva   pcD.r^   Jtaq'  avxotg  dcm  docult   uindi    corpori  pcr  iitimcnim  et  immor- 

JtQog  xa  rijg  "tpvxrjg  Jta&r]  JtsJtocrjiLeva,  jtQog  talem  ef    iucorporalcra  coiiveiiieutiam";    vide  Boc- 

XE   aSv(J.iag   nal   drjyfiovg  —  yMC    jta?.iv   av  ckLium  (in  PLilolao  p.  229)   et  Riftcrum  (Gesck. 

tTSQa  JtQog  xe  xag  PQyag  xai  jtQog  xovg  -dv-  d.  pytLag.  PLilos.  p  213). 

fiovg,  di  cov  eJtiTeivavTeg  avTa  yMU  avisvxsg  ohjectationis]  Fortc  ohleclalionis'}  Grot. —  MI- 

aXQ''  '^^'^   iJceXQiOV    6viineXQa    JtQog    civdQeiccv  nus  placct  corrcctio,   quam  quod  in  libris  scriptum 

aJtecQyaCovxo.   Confcr  ct  Aristidcm  Quinctiiiansim  est.     ObjectcUiouls  meae  notionem  apenii  idcm  csf, 

(2,    p.  63.  76.   126)  ct  quac  inferins  (§.  926)  nar-  ae  si  dixisscf:   nmonstravi  quid  nfiiitatis  meo  inter- 

rantur.  ventu  proveniat.«     Ohjectatio  ct  afflictatio  pro    oh- 

./iristo.ventis]    Lactanfius    (insf.    divln.  7,    13):  jectio   ct   afflictio    sacpe    scribi  advcrtit    ^lelbomius 

BQuId  Aristoxenus ,   qui  ncgavif  oinniuo  iiilam  esse  (p-  S^o  v.  23). 

animam,    etiam  dum  vivlt  in  corporc;   scd  sicut  in  Deliacam  Cilharam^^cscio  quam  pucllam  cifLa- 

fidibns  ex  intcntione  ncrvorum  cffici  concordcm  so-  rae  invcnfriccni   fingit,    quam  plcriquc  ab  Apolline 

num  atqnc  canturo,  qucm  miisici  Larmoniam  vocant,  velMcrcurlo,  vel  qui  Lnmanos  auctorcs  quacrebaiif, 

Ifa  in    corporibus    ex  compagc  visccrum   et   vigore  ab  OrpLco,    AnipLione,    Liiio  invcntain  tradidcrunt 

memh-orum  vim   scnfiendi  cssistcrc  5   quo  nlLil  dicl  (Pausan.  S,  14,  65  Piin.  List.  nat.  7,  57).  Cctcrum 

«tcHrius   potest"5    et    aiio  loco  (de   opif.    dei   16):  cmcndavi   pravam   scribcndi  rationcin  Cytharam   ct 

•  Volunf  igitur  animtim   simlll  rationc    constarc  in  Lic  et  in  scqucntibus. 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  924.  717 

nostri  coinilcm  Marsyaniquc  Lydiam  sonucrunt;  calamos  Mariandyni  et  Aoncs 
in  laudcs  inflavcre  coelestium;  panduram  Aegyptios  altcntare  pcrmisi,  ipsisquc 
me  pastoralibus  fistulis  vel  cantus  avinm  vcl  arborum  crepitus  vel  susurros 
fluminum  imitantibus  non  negavi.     Psaltas,  cliordacistas,  sambucos ,  hydraulas 


Trilonidaui]  Slincrvam  tibias  invcuJssc,  invcntas 
aLjecisse,  abjectas  Mavsyam  sibi  viiuUcassc,  nota 
fabiila  csf.  Uiidc  Ovidius  (inet.  C,  384)  de  Marsya: 
«Qiiein  Tritoniaca  Lalotis  arundlnc  victum 
^fjecit  poena«  —  — 
Vide  Aiistolelcni  (polit.  8,  0,  8),  Ovidium  (fast. 
6,  Gf)G  scfju.),  Plutarcbum  (in  vita  Alcibiad.  2), 
qiiosqne  praelerea  laudaiit  Spanbemius  (ad  Callim. 
b.  iu  Dianam  244)  et  lioeltiu;erus  (iibcr  dic  Eriin- 
dung  der  riote  lu  Wielandi  Mus,  Att.  T.  I,  ^).  28o 
sequ.). 

Lijdiitm^  Iinmo  Pbryglum  (Plutarcb.  dc  mus. 
p.  113».  Atlicn.  14,  p.  GIG  f.),  sed  vieinae  rcglo- 
ncs  facile  conrtinduntur. 

3lariaudijni]  De  Mariandynis  Ileracleae  Pon- 
tlcac  accolls  et  tribufariis  vide  Plafonem  (dc  legibus 
6,  p.  77G  Sfepb.),  Straboncm  (12,  p.  S42  Cas.), 
ct  Afbcnacum  (6,  p.  2G3);  scd  inpriinis  buc  pcr- 
tlnct  Eustalbll  locus  (ad  Dionys,  perieg.  791),  qui 
noincn  corum  dcrlvat  a  Mariandyno  Tllyl  fillo,  qul 
Marsum  (Marsyam?)  Aulctls  (i.  e.  libiciuis)  patrcni 
tibiis  canere  dociierlf;  cujus  fabulae  vim  aciite  per- 
spexlt  W^clcberus  (In  cpbcm.  scbolast.  1830,  u. 
^3  p.  11.  12.  13). 

Aones^  IIoc  cst  Bocotl  (Strab.  7,  p.  321;  9, 
p,  401  Casaub.  Pausan.  9,  5,  I.  Viisil.  ccl.  G,  QH. 
Stcpb,  Byzant.  p.  90),  quos  omniura  inaxime  tibiis 
operara  dcdissc  consfat.  Confcr  Maximum  Tyrium 
(diss.  23,  2;  T.  I,  p.  440  Reish):  6r]/3aiOL  avXr,- 
TixTjv  e7tiT7]devov6i  otal  IOtlv  t]  dC  avAcov 
[iov6a  £jti;(ojQtog  roig  BouoTolg:  et  inscriptla- 
neni  apud  Dioneiu  Clirysosloiuum  (7,    p.  125  Mo- 


TcU.):'E/l2c<g  (xlv  07'jj3c<g  vikcxv  rtQovy.Qivev  av- 
?.oig.  Tbebanos  et  Hcracleofas  eoiijunglt  Atbenacus 
(4,  84;  p.  184). 

attentare\   Malim  cum  patrc  atlenijierare,  quan- 
qiiam  supra  di\erit: 

ntcntat  psallere  Melpomene.« 

Grot, —  Non  capio,  qiiid  paler  (iliusqiic  in  Mar- 
tiaiio  bic  rcprejieudant.  Superitis  ciiim  Marllanus 
jaiu  boc  vcrbo  iisiis  est  (§,  888  et  SDo)  ac  vitlimtis 
ab  co  Claudianum  altentc  essc  lectum;  atqiii  is 
(in  rapt.  Pros.  3,   217)  similifcr: 

—  II  difjilisnue   attentat  moUibits  arcum.v 
Cctcrum  codices  Monaccnsis  (C)  et  Daruislattcnsls 
blc  quoqne   attemptare    scribunt.    Dc   pandiira   dlxi 

superius  (ad   §.  90G). 

sitsiii-ros  flinnimm{\  Sic  Ovidius  (fast.  2,  31G) 
garrttlum  appcllat  riuuiii,  Iloratius  (od.  3,  13,  15) 
locjiiaccs  hjtnphas. 

psaltas^lEiAiUwn  fiiit  bacfcntis  spnllas,  inale,  quotl 
et  Vulcanlus  vidit;  iiain  seqiniiitur  cbordacisfac  , 
bydraulac  ct  saiiibuci.  GIoss.  Isidor! :  nsambucus 
sallator.K  Ghot.  —  Parl  errorc  in  inarmore  apiKl 
Grutcrum  (942,  14)  Terspichore  pro  Terpsichore, 
neque  raro  in  Ipsius  nostri  codicibus  Moiiaccnsibus 
invciil  Spijche  pro  Psyche.  Hic  tauien  in  ipso  Mo- 
nacciisi  (C)  rcctc  legitur  psallas. 

chortlacistas^  XoQdarAdjtcig  in  Gracco  serinonc 
non  novimus,  sed  xoQdaxcdTag,  qui  noQda^i 
saltarcnt,  dc  quo  vldc  Atbenaeum  (14,  27;  p.  629) 
ct  Luclanum  (de  saltat.  22) 3  verumtamen  quiim 
liic  dc  instrHDientis  luusicis  agatur,  M>ti'tlaui  pojius 


718                                  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  924. 

02o  por  totuai    orbem    ad    comiuodum   humanae    iitilitatis  inveni.     Per  me  quippe 

vcstrum  homines  illexere  succursum,  irasque  inferas  per  naenias  sedavere. 
Quid  quod  bclla  victoriaeque  undique  meis  cantibus  conquisitae?  Nam  Crctes 
ad  citbaram  dimicabant,  Lacedaemonii  ad  tibias,  nec  aggrediebantur  fata  proe- 
liorum,    priusquam    iUis    contigerat    litare    Musis,      Quid   Amazones    nonne    ad 

calamos  arma  tractabant?  quarum  una,  quae  concipiendi  studio  venerat,  quum 

Alexandrum  sahitarct,    donata  tibicine,  ut  magno  munere,   gratulata  discessit. 

fjiiam  librai-ioruiii  crrorem  esse  arbitror,  qui  a  chorda  crobius  (sonm.  Sc.  2,  3j  p.  4o'6  Zcun.):  xmortuos 

voccni  (lci-ivand.Tin  sihl  [icrsiiascrit.  (jiioque  ad  scpulturam  prosequi  oportere  ciim  cantu 

sambucos^   Apiid   Atlicuactiin    (S-i,    p.  655  Ca-  jilurimaruin   gcntium  vcl  rcgioniim   instituta   sanxc- 

sanlj.)  lcgimus  »sainbucain  essc  quatiior  tidilius  ten-  rnnt. «    Addc  Boctliiiim  (de  inusica  iii  op.  j).  J575). 

snm  instriimentum,  usitatuni  Partliis  et  Tioglodytis»  Cretes]    Atlienaeus  (14,   24^   p.  C27):  3i6jt£Q 

(addc    cuiidcm   4,    p.   182).     Strabo    qiioqiic   (10,  'Aal   ol   avdQEioraxoi   AaxEdaLixoviOi  fXEz''  av- 

p.  421    Casaiib.)    barbarum    csse    nomcn    affirniat.  ?.cov   (jTgaVEVOvrai,   IxQiJTEg   d'E    ixETa    kvQaq, 

IMiocniciam  ci  originein  Iribuit  Spanlicinius  (dc  usu  iXETa  dk  6vQiyycov  xal  avZcov  Avdol,  coqHqo- 

ct  pracstant.  num.  T.  I,  j».  709).  Fcstus  »*<ii»iJ>if«(m  dorOQ    iOroQti.     Addc    Clcmcntem  Alcxandrinum 

orgaui    gcnus    csscu    scribit    «a    quo    samhucislrlae  (pacdag.   2,    4;   p.   164):  ^QcovraL    yoyv    rtaQC( 

dicantiirn;  quo  iiomiuc  ct  Livius  (59,  6,  8)  utitur,  rovQ   JfoJHjXOVg  avrcov  TvqqtjvoI  [xlv  r{]  6a/.- 

casquc    pcr    Asiaticam    luxuriain    iu    Laliiiin  iiitro-  Jtiyyc,    6vQiyyc   ds  AQxadeg,   SlXE^ol  ds   .^1]'/.- 

ductas  csse  ait.  Addc  Scipionis  Acmiliaiii  orationcm  riOtv,   xal   IiQrjrEg   AvQa,  xal  Aay.EdaL/xoviot 

apnd  fllacrobium  (Saturii.  2,    10):   ndoccntur  prae-  avXco ,    yxii    y.EQan    0QaxEg,     y.ixl   AiyvJtnoi 

stigias  inboiiostas:  cum  cinacdulis  ct  samhuca  psal-  XVjiJtavco,   yccl  'AQa,3£g  y.va,8c'(Xco. 

tcrioque   ciiiit  in  luduiii  bisliioniiiiuu  cct.  Lacedaemonii]    Vide   Agcllium.  GnoT.  —    Scd 

hijdraulas\  Ilydraulam  ct  choraulam  jungil  Sae-  cur  Gcniiim  (I,   11)    laiidat,     non  qucin     is    ipsc 

tonius    (iu  Ncronc  54).     Dc  bydraiilo   cxslat   coin-  aiictoicm  liabuit  Tlaicjdidcm  (S,   70)?   I*lures  vidc 

mcntatio  Mcistcri  (in  coinm.  Gott.  nov.  T.  II,  p.  152).  apiid  Mciirsiiini  (iuisc.  Lacon.  p.  102  et  i^oO),    Addc 

ille.vere  succursutn]   Blacrobiiis  (in    somii.   Scip.  Maxiinuin     Piaiiiidcin    (scbol.    ad    Ilcrmog.    T.    V, 

2,   5):   iisonos   musicos    sacrificiis  adbibiicrniit,  qui  p.  458  Walz). 

apiid  alios    iyra  vcl    citliara,    apnd  nonuullos   tibiis  contigerat]    Ita    3Iciboin!anoruin   altcr   (p.  345 

aliisvc   mnsicis    instrunicntis  fieri  solcbaut.u     Phira  v.  1),  ISciciienaucusis,    ct  Monaccusis  (C)  j)ro  con- 

dabit  Saubertus  (dc   sacrif.   vcl.  27,    p.  624  scq:;.).  tinfjerel  in  cdilis. 

naeuias]     Sic    codiccs    noslii   llcicbciiaucnsis,  litare  Musis]    riiitarcbus  (in    Lacon.    p.  258) 

Darmstaticnsis,     Monaccusis  (C),    paritcrquc  Lci-  docct  iiLaccdacmonioriiin  rcgcm  aute  piignam  Musis 

dcnsis,    qiiem  Burinaunus   (ad   O^idiiiui  I,  p.  005)  sacra  fccissc.n 

citat.    Yiilgo   me  cliam,    »juo   uiliil  languidius.  Ma-  donala  tihieine]   llanc   historiam    aj»ud    nuliuin 


Martiani  Capellac  lib.  IX.  §.  925.  719 

Laccdacmonios  in  Graccia,  in  Italia  Sybaritns  libicines  ad  proclia  pracirc  qnis 
nesciat?  Tubas  non  solum  sonipcdcs  atque  bcUa,  scd  agonas  acucre  ccrta- 
menquc  membrorum,  nunc  quoque  comportum.  Quid  pacis  inunia  nonno  92(> 
nostris  cantibus  celcbrata?  Graccarum  quippe  iirbium  niultao  ad  lyram  lc^cs 
decretaque  publica  recitabant.  Perturbationibus  animorum  corporcisque  morbis 
medicabile   crebrius    carmen   insonui.      Nam    pbrcncticos    symphonia    rcsanavi; 

aliiini    ita   rcpcnri   piifo.    Forsan  illorum   anctoriiin     Addo  Sopliod.  El.  711 5  Poll.  4,   86 89.  IVon 

aliquis,  qui  a  Plufarclio  iii  Alcxandri  vita  nicinu-  tlccst  tiiljiccii  in  laLiiIa  picla  c\  ainpliillicalro,  in 
rantur,  lioc  pcrscripscrat,  undc  Martianus  id  de-  qiia  ajiparatus  ccrlamiiiis  ccrnitiir,  in  Guil.  GcHit 
suinscrit.  Meibom.  —  Ilisloria  ipsa  cxsfat  apiid  Poinpcjanis  tab.  "ii.  Wei-cker  (In  Sylloge  cpigr. 
Diodoruui    Sicisluni   (17,    77),      Strabonciu    (II,      p.   G6). 

p.  50o  Casaub.),   Curtium  (6,  5),  Jusfinuin  (2,  4,  atl   Itjram]    Iluc    rcfcr    illud   Aristotclis    pi-olil. 

335  12,  3,  5 5  42,  3,  7);  TbaJcstriu  sivc  Mini-  cap.  19:  Suc  tL  v6u.oi.  yM?.ovn>xaL  ovg  cidovOLV^ 
tbyain  appcliatam  fciunt.  Confcr  Pclilum  de  Ama-  ?J  ori  jiqLv  E.i;i(jva(j\}at  yQamiara  ridov  rovQ 
zonibus  (p.  364  scqn.).  v6i.WV(;  et  cet.  Ghot. —  Adde  Clcmcnlcin  Alcxan- 

Sybmitas]   Ilaiid  scio  an  Martianns  ncgligcntia      drinuin  (stroin.  1 ,  p.  508) :  fisP.og  TS  av  JtgcoTO'^ 

lapsus  sif,    aniuio    cjus  obversante  bistoria  il!a  de  jfsQii&t^xs  XoZq  JtOL7]i.ia6i,   vml  Tovg  Aaxsdai- 

Sybarifani  cxercitus  equifatu  ad  syinpboniae  cantuin  /.lovtcov    voiiovg    s[lS?.OJtolr]6s    Teo.TtuvdQog  6 

saltationc  quadain  niovcrl  solifo  (Plin.  8,  64),  qucra  'AvTL66alog.  ^cYmniMn  quoquc  (var.  b.  2,  30)  iii  par- 

taincn    ca   ipsa  rc    bcllo    niinus   idoncuin    fiiisse  in-  fes   vocarc   licet;  sed   slinul  ctiain  confercnda   sunt, 

telligiinns  cx   Athcnaeo  (12,    19;   p.  520).  quae   IVitzscbius   (melct.    de  bist.   IJonicii  I,     p.  38 

tiihas]    Boetbliis    (de  innsica     1,    1;    iii    opcr.  scqu.)  de  omni  boc  arguniento  sollcrtcr  ct  accuratc 

p.  1373):  xNoniie  illud    ctiain    manifcstuin   cst,    in  monuif. 

bclluin     pugnantium    aninios    tubarum    carmiuc    ac-  perhtrbationibtis]   Siniilis  lociis  apnd  Boelbiitm 

ceudl?"  dc  niuslca  llb.  1,   cap.  1.    Grot. —  Adde  Arisfole- 

«(/OHfw]  Vide  bunc  morem  apud  Plinuim  blst.  n.  leni   (pollt.   8,   »),   Plutaicbiim   (de    virfulc  marall 

lib.  7;  Tcrtull.    de    spect.  cap.    II;    Sidon.  Apoll-  p.  451),  ct  Atbenaeum  (H   p.  623  f.  Cas.). 

In    pan.  urb.   j\arb. ;   Ilcliod.  lib.  ult.  Grot. —    De  corporeisqiie  morhis]   Maciobius  (In  somii.  Sclp. 

tuba  signo  coniniisslonls,    uti  verae  pngnae  ita  va-  2,  3):  »Ita  denlijue  omnls   babllns  animae  cantibus 

riorum  cerfaminiim,   vidc  locos  vcfcrum  apud  Jiisf.  gubernatur,  ut  el  ad  bellnm  progressnl  ct  itein  re- 

Lips.  Saturn.  II,  19,   p.  108 5    Fabr.  Agonist.  lil,  ceptui  canatur  —   irain   suggcrlf,    clcinentlam  sua- 

16.   Aeneid.  5,    113:  dct,    corponim  quoque  morbis  medetm' ^    nam    blnc 

r>At  ttiha  co  imissos  mcilio   canit  affjerc  ludos.»  est    qiiod    aegrls     remedla    praestanfcs    praecitieye 

Stat.  silr.   III,   1,  139,    conf.  151  s  dlcuntur.«    'EjtaoLdag  slgnificat,  quibns  jain  Aes- 

»Jam  placidae  dant  signa  tubae.*  culapium  usum  auctor  esi  Pi.^darus  (Pytb.  3,  51). 


720  ■     Martiani  CapcUac  lib.  IX.  §.  926. 

qnotl  AsclepiacTcs  quoque  mcdicus  imitatus,  quum  consulcntibus  nrbium 
patribus  plebis  inconclitac  vulgus  infrcmcrct,  scditioncs  accensas  crebriore 
cantu  inhibuit.  Ebrios  juvcnes  pcrindeque  improbius  petulantes  Damon  unus 
e  sectatoribus  meis  modulorum  gravitate  perdomuit;  quippe  tibicinem  spondeum 
canere  jubcns  temulentae  pcrturbationis  dementiam  infregit.  Quid  afllictatio- 
nihns  corporcis  nonne  assidua  medicatione  succurri?  Febrem  curabant  vul- 
neraque  vctcrcs  cantione;  Asclepiadcs  itcm  tuba  surdissimis  mcdebatur.  Ad 
affectiones  animi  tibias  Thcophrastus  adhibebat.     Ischiadas  quis  nesciat  expelli 

Adde   Platoncm  (in  Cliannide   p.  loo  Slcpli.).    In-  tliag.  112).    In  nuivcrsum  confer  Atlienaeum  (14, 

priuiis    autcm  Pytbagoram  uiiMlios   ciirassc  nnisicac  p.  G27)  et  Meiljoniinm  (ad  Aristid.  p.  501). 
ope    fcrunt    (JambllcL.    vlt.    Pvtliagor.  23    ct    54 5  Drt»»iou]      Comincinorant     liunc    Plato    (Lacli. 

p.  93  et   I9G  Kustcr.  Porpliyr.   vit.  Pytliag.   p.  o7).  p.  180;   Alcib.    p.  118;    A\iocb.    p.  56i    Stepb.), 

^sclcpiades]  Rccepit  baec  ad  verbum  Cassiodorus  Plutarclius  (in  vita  Pcricl.  p.  lo3;  Aiistid.  p.  519), 

(dc  ninsica  iu   op.   2,   p.  oo7  Gar.).  Asclcpiadarum  Diogencs    Laerlius   (2,    19),   Suidas,    alii;    confcr 

bistoriam  invcnies  apud  Walcbinm  (iu  antiqn.  me-  Ilcmsterbusinm    (ad    Aristoph.  Plut.   p.  5o2),    Ja- 

dicis,  Jcnae  1772,    p.  119   sequ.),    cui  adde  An-  cobsium  (in  add.  animadv.  in  Atb.  p.  550),   ct  Sii- 

tonii    Coccbii    disputationcm   (discorso  primo   snpra  verninm  (dc  Arlstopb.  nub.   p.  GO). 
Asclepiadc,  ed.  Raiiu.  Cocclii,  Flor.  1758)  et  Fabri-  tnedicalione]    Sic   legendum    esse  jam    Grotlus 

clum  (in  bibl.  Gr.  G,  0;   T.  XIII,  p.  87  scqu.).  vldit,    quum  viilgo  meditatione   cderetur,  confirma- 

seditiones]    Confer  Terpandrnm,  rov  Tt;v  ys-  t"«"'l"c  ei"s  conjcctura  a  codice  3Icibomiano  utroque 

rouivr,v   .^ote    Jtaga   Aay.edaiLLOvloiq   6ra6iv  (p-54o,   t.  18)    ct  nostro  Rclcbcnauensi  a  prlma 

'/:ara?.v6avra,  apnd  PIutarcLum  (de  mus.  p.  1140)  «nan"- 
ct  Cbrlslodorum  (In  antliol.  Pal.    T.  I,  p.  42):  vi»/»ier«.5r»;e]  Appnlejus  (de  magla  p.491  Oud.): 

"r\  <v        I  j    1  -F-i '      '        .  r     '  i)Veferes    quidein    mcdicl    etiam    carmlna    rcmedla 

iig  Jtor^  OLvrjSvrog  EJt  EvQcorao  goacov  ^ 

,  ^  ^  ^  vulneruni   norant,    ut    omnls   vctustatis    ccrtlssiinus 

Mv6rL:ro/ico  (popuiyyi  aarsnprvisv  aslScov  ,      »,  1      »         •  r    •»  tt^  •   ,        ■ 

'    ^   *■ '    '  '  *•  '  auctor  Ilomerus    docet,    qni  lacit  Liixi  dc  vulnerc 

'Ayz^uciz^^     'Miy^orr^rag     AnvxZccicov   vccs-  sangulnem  pronuentem  sisti  cantaminc.  IVIbll  cnlm, 

Tr/QCOV.  quod  salutls   ferendae  gratla  Ct,   criminosum  cst.o 

cehiore  cantu]    Sic    codcs   Monacensls  (C);  ischiades]   Confcr  Gclllum  (4,   15):  ..Creditum 

vulgo  crebrior  cantits.  ^^^^  ^  plcrisque  cst  ct  memoriac  mandafum,  ischiaci 

e6j*j'o<;]   Idcm  Pytliagorae  trlbuunt  Quinctilianus  qnuni  maxlmc   dolcant,    tum   sl   niodulis  lcvlbus  tl- 

(1,   10,  32)    aliique,    qnos  Ibi   laudat  Spaldinglus  biccn    Incinat,     miniil    dolorcs.     Ego   niiperrlmc   in 

(p.  227);   cura  nostro  conscntit  Galenus  (de   dogm  Tbeopbrastl  libro   scriptum  Invcni,   vipcraruin  mor- 

Hippocr.  ct  Plat.  9,  iJ),  vlde  Fabricium  (ad  Sextum  slbus  tiblclnium     scitc   modulatcquc  adbibitum   mc- 

Emp.  6,   8;    p.  5o7)    et   luistcrnin  (ad  Jambl.  Py-  derl.     Rcfcrt    ctlam   idcm  Dcmocrlti  libcr,   qul   in- 


Martiani  Capcllac  lib.  IX.  $.  92G.  721 

aulica  suavitate?  Xcnocrates  organicis  moclulis  lynipliaticos  libcrabat.  Thalctcm 
Crctenscm  citharac  suavitate  compertum  est  morbos  ac  pcstilcntiam  fugavisse. 
Hcrophiius  aegrorum  venas  rhythmorum  collatione  pensabat.  AniniaHum  vcro  927 
sensus  mcis  cantibus  incunctanter  adduci  saltem  Thracius  citharista  pcrdocuit; 
in  quo  non  fabula  scd  veritas  gloriam  procreavit.  Unde  enim  cervi  hstuhs 
capiuntur,  pisccs  in  stagno  Alexandriae  crcpitu  detinentur,  cjgnos  Hjperboreos 
citharae   cantus  adducit?    elephantcs  Indicos  organica  pcrmulsos   dctiueri  voce 

sci-Ibitur  jtsgl  Xoificov,  in  quo  docet  pluriinis  Lo-  tnaiiictanterj    Grotlana    margo    5»  cnnclanlur , 

uiinuui  morbis  mcdiuinam  fiiissc  iuccntioucs  tibiarum.u  quo  nihil  languidius. 

r/ja/e<em]  Plutard.us  (d.mus.p.  iMG):  ov  ^a<?t  cer^ii  f,slnUs\  Macrobius  (in  somn.  Sclp.  2,  5): 

nara  TL  :tV-&6xQrj6zov  Aay,£daili.ovlovg  nuQU-  «Quid  minim   si   inter  bomincs  musicac   tanta   do- 

yevoixsvov  dia  fiov(jcx7Jg  id6a6^at  aJtaXXa^ai  niiuatio  cst,  quum  avcs  quoque,  ut  luscinlac,  cygnl, 

T£    TOV    yMXaGxovzog    Aoifxov    n)v  SftaQTTjV.  aliacquc  Id  genus,  cantnra  vclutl  quadam  dlsclpliua 

Plura  de  eo  vlde  apud  Strabonem  (10,  p.  481.  482)  ^^,;^  cxcrccant,    nonnullae   vero   vcl  aves  vcl   tcr- 

ct   confer   omuino  x¥..Ilcrmn   (Dor.  U,    p.  170)  et  ^^^^^  ^^^  aquatllcs  bclluac  Invitantc  cantu  In  retla 

lIoccKium   (Cret.  lU,   p.  542.  5G4).    Cave   autem  ^p^^,^  dccurrant,    et   pastoralis  fistula    ad   pastum 

cum  pbUosopLo  MUesio  confundas,   qnl  nomlnatlvo  progressis  qulctcm  Iinpcret-grcgibus?,-    Ccrvos  Ipsos 

casu  Tlmles  crat,  non    Thaletes.  Solluus  (19,   11)  .sihilos  ^^/ii/n»-.»»   miiari«   tcsta- 

Herophilus]  Praer.xl  aspiratlonls  literam,  quam  j^^^  praccuutc  Pllnio  (blst.  nat.  8,  SO),  ubl  piura 

Grotius  ad  margincm  rcjcclt.  Vide  eulm  dc  boc  mc-  ^^^  Ilardiilnus 

dico   Plutarclium    (lu   plac.    pbil.  4,    22:    p.  905.  •       i   »»     i       i-»  j  •»»  /j     w»    n 

^       *  •  7         :>    1  pisces\  Paulo  aliter  apud  Varrouem  (de  R.  R. 

y,  2:    p.  904),  Scxtuin  Empirlcum  (adv.  matbcm.     ^     ,»     «  imn  r^        w     •  j  .-i  • 

''^  ^'  *  ^  5,  17,  4:  p.  406  Gesn.)  legimus,  nd  tibiae  cantum 

p.  495),  Plinhim  (11,  57,   8  f.  26,  2,  C),  Ter-       . 

»  ''  \       1        7  7      7/7  pisccs  grcgatim  vcnissc. 

tullianum  (de  anlma  1 0),  et  Celsum  (in  praef.).  Adde 

.  crepitu\    Id    cst   ncrcpltacull    sonltu.a    Meico.m. 

iabricii  bibiiotliecam  Graccam  (lo,  p.  loo  t). 

venas]  Eadem  Plinius  (29,  1,  5)  retullt.  Adde  (P*  ^^*^'  ^'  ^^^' 

ArlsUdcm  QuincUlianum  (1,   p.  51  McU>.),   Vltru-  ekphantes]  Strabo  (15,  p.  70J>):  rtetd^uQXSlv 

vlum   (1,  l^    p.  17  BIp.),    et  Gelllum  (3,  10),  dida6y.ov6i,    Tovg  jisv   dia   Zoyov,    Tovg   <^£ 

ubl   lcgimus    ex    mcdicorum    musicorum   sentcntla  fuXL^fic^  rj  TV[Utavi6{ico  Tivl  KrjXovvTsg. 

»vcnas   vel  potlus    artcrlas   numcro   moveri   scptc-  fisttiUs  aves]  Martlalls  (14,  218): 

narlo,    quod    Ipsl    appcllent   ttjv   dlc<   Ts66aQCOV  «Non  tantuin  calamis,    sed  eanttt  faUitur  ales* 

6v(X(pcovlav ,   quae  fit  in  coUatlone  quaternaril  nu-  ct  Cato,    scu    qnlsquls   dlstlcborum    auctor  sit  (1. 

racrl.a    Vidc  ct  nostrum  iuferlus  (§.968).  Pro  col-  d.  12): 

iatione  alil  ollm,  teste  Grotlo  In  margiuc,  coUoca-  »Fistida    diilcc    canit,     vohicrcm    dnm    decipit 

tione,  Incptc.  auceps.« 

91 


722  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  927. 

compertum,  fistulis  aves  allici  comprobatum,  infantibus  crepitacula  vagitus 
f)28  abrumpere,  fides  delphinis  amicitiam  hominum  persuasere;  quid?  cantibus 
alHci  disrumpique  serpentes,  glandem  messesque  transire,  manes  cieri  Lu- 
namque  laborare,  nonne  ipsius  vetustatis  persuasione  compertum?  in  Lydia 
Nympharum  insulas  dici,  quas  etiam  recentior  assercnlium  Varro  se  vidisse 
testatur,  quae  in  medium  stagnum  a  continenti  procedentes  cantu  tibiaruni 
1)29  primo  in  circulum  motae  dehinc  ad  htora  revertuntur.  In  Actiaco  litore  mare 
citharam  sonat.  Megaris  saxum  ad  ictum  pulsus  cujuscunque  fidicinat.  Posscm 
innumera  mortahbus  a  me  collata  percurrere,  ut  non  me  terras  fugicndi  studio 

crepitacula]  Tllatayag,   dc  qiiibus  Arlstotclcs  ctiam  contis  qiio  liLcat  impulsac,   niiiltornin  civiuin 

(polit.  8,  6,    1).  MitLiidalico  hello  salus.   Sunt  ct  iii  Nijiiijyhaeo  par- 

delphinis\   Pllulus  (hist.  nat.  9,   8):   nDclpIiinus  Tac   Saltuarcs  ilictac  insulae,  quoniani  in   sympho- 

non  liomiui  tantum  amlcuin  animal,  vcruni  et  musicac  iiiac  canlu  ad  ictus  modulantium  pcduni  movcntur.» 

arli,    mulcetur  symplioniac    cantu   ct   praccipue  liy-  Scncca  ctiam  (nat.   quacst.  3,   iJoj   p.  734  Lips.): 

drauli  sono",    ubi  plura    Ilarduinus.    Scd    nota  iu-  »Sunt    luulti  pumicosi    ct   lcves,    ex    quibus   quae 

primis  Arionis   historia,    de  qua  supra  (§.  008).  constant  iiisulae   in  Lydia  natant.   Thcophrastus  cst 

scrpentes\  Manllius  (i  ,   92):  auctor.  Ipsc  ad  Cotylias  nntantcm  insulam  vidi»  cct. 

oConsullare  fibras,  et  rumpcrc  vocibus  angucs.a  Adde  Straboncm  (15,   p.  614  Cas.),   iibi  vulgo  pcr- 

Calpurnius  (ecl.  11,   70):  pcram  xaZovnivTjv  vrjOov  pro  y.a/.ccfxLi'Tjr'.    Ce- 

«Cantavit,     quod    Luna     timet,    <juo     rumpitur  tcrnm  pro  vulgato  lympharum  scripsi   jyympharum 

anguis.u  C    codicc    Rcichcnauensi    ct    iitroque     Mcihoniiano 

glandem^    Dele    ferunl   cum   MS.  et    conjunge  (p.  346,  v.  2),    quihuscum  pluriuii   alii  concinunt 

cum  pracccdenllbus.  Grot. —  Vulgo  eniin  «glaiidem  a   Scaligero    ad    Varronem   ct    Salmasio  (ad  Soliii. 

ferHnl  mcsscsqHC",    quod   tamcn    non    rectius  essc  polyh.   p.  125)  laudati. 

vidctur,     quam    quod    alios    pracmitlere   Grotius  In  Aeliaco^     SIc    niargo    Grotiana   codlcesquc    et 

marglnc  notavit  nin  Thracia  Orphco  cancnteu,  nam  Mclbomiani  (p.  340,  v.  6)  et  nostri  Rcichcnancnsis, 

lioc  loco  de  Incantationibus  et  pracstigiis  agl  manl-  Darmstattcnsis,  ctMonaccnsIs^  vulgo -'i//jc'o.  Acliuui 

festum  est^    quare   facile  Grotio  ohtcTiipcravI ,    scd  promontorlum    Apollini    sacrum   fu'sse    notiim    cst 

'ta  ut  cum  sequentlbus  potius  «vctustatls  pcrsuaslone  (Straho  10,  p.  311.  Plln.  4,  2.   Suclon.  Ocl.  18). 

compcrtuma  mutata  intcrpunctione  conjungcrcm.  3Iegaris\  Pausanlas  (1,   42,   1):  kdzl  XidoQ 

Lunamtpie^    Conferatur  palaeographia   mea  (T.  f^'  ov   yMta^ElvaL  Xeyov6LV  'Ajio/J.cova  Xrjv 

in,  §.  74),    nbl  omnino  latliis  de  Incantationibus  cgl.  xLT&agav  —  T/V  ZVj;^rj  0aXc6v  Ttg  ipr^^lSL,   xata 

in  Ltjdia]  Pllnius  (hist.  nat.  2,  9i>):  »In  Lydia,  Tavta    ovtog    T£   rjxride    aal    y.L&ciga    kqov- 

qnac  vocantur   Calaminac,    non    ventis  solnm,  scd  6dH6a, 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  929.  723 

rcliquisse  sed  ingratae  humanitalis  ignaviani  vidcrcr  jure  damnassc;    sed  jani 
ad  artis  praecepta  desiliam,  ut  nupturae  virgini  promissum  munus  impendam. 

QUID  SIT  OFFICIUM  MUSICAE. 

Et  quoniam  officium  meum  est  bene  modulandi  sollertia,    quae  rhyth-  930 
micis  et  raelicis  adstructionibus   continetur,   prius    de  nielicis  dissertabo.     Dico 
quidquid  rite  sonuerit,    aut  tonum  esse  aut  hemitonium  aut    quartam    partem 
toni  quae  dicsis  appcllatur.    Vcrum  tonus  est  spatium  cum  lcgitima  quantitate, 

tene  modulaniU]  Iiiithiin   liic  facit  tractaiidl  de  in  liis  (p.  66rt):  T»)  dk  Trjg  XLVijdecog  T(X$St  QV^- 

ipsa  artc  niusica,   ciijiis  intcrior  finis  cst  Jjcnc  mo-  uog  ovofia   slrj ,   Trj  d'av  Trjg  d)COvrjg,   TOV  T£ 

dulari.  IIuc  omnis  institutio  tciidit.  Ita  iiifclligcudl  o^iog  ciiia  y-al  jSaQsog  6vyx€Qavvvi.i£VC0V,  ctQ- 

onincs,   qul  ninsicain  bcnc  niodiilandi  sciciitiam  dc-  ^iovla  ovoica  jtQogayoQSVOLTOi  \>\\\vai  dabit  Stall- 

finiunt,    ut  Augiistinus   «juoque  libro   1  de  ])Iusica  bsuiulus  (ad  riiilcb.  p.  56). 
Meibom.  quartam  parlcm]    MS.  qttartam    tantuin.     Ego 

rhi/thmicis^   Id    cst    Harmonica   ct    Rbytbiulca.  cum  patrc  partem  tantiim  nialim  ct  alla  ri7e  sonant. 

Dlellca  ipsi    snnt   r«   aQy.OVLy.a,     INcmo    alius    Ita  Grot. —  Recte    codex:  (B);    cditus  rile.    Est  hacc 

locutus.   Cctcnim  duas  tantuni  illas  partcs  ad  bcne  locutio   Insolcntior.     IIoc    autcm   yult   (31artlanus) : 

niodulandi  artcin   faccre  dicit  cxcliisa  Mctrica:  quae  uQuodcunquc    intcrvallum    modiilauiur   (incomposl- 

tamcn    ad   pcrfectum   cantuni,    In  qno   etiam  vcrba  tum,   ct  Iiitra  quod  aliiid   cadcrc  nequcal)  dico  aut 

consldcrantnr,   vcl   maximc    cst  nccessarla;   t.  Arl-  tonum    csse,    aut   quartam   partem  toni.«  —  Quod 

stldcin  p.  28.   Meibom. —    Ncscio  qiild    offcnsionia  bic    Grotius    notat,    Id    cx  musiccs  ignorantia   cst 

Invencrit  Mcibomius  lu  vocabulo   melictis   pro   har-  natnm;   utl  ct  quod  scqucutl  nota  dicit:    iibcmiollcc 

monico  usurpato,    quuiii    [d2og   et  c(QfWl'ia    pro-  proportio  appcllatur  barmonica,  iit  scsquitcrtia  arltb- 

miscuc    eodcm   seiisii    adliibcrl    soleant.    Sic    verbi  mctica«  plane  est  crroneum.  SIeibom. —  A^ulgafa  utl- 

causa   Plato,     licet   (iu  rcpubl.   5,    p.  598  Stcpb.)  que  sana  cst.  Arlstides  Qulnctilianus  (p. '45  Meib.): 

pariter   atqne  Aristotclcs  (in  poct.  1 ,   4)  trcs  car-  TSTaQTrjfA.6QLOV,  Inquit,  TOV  Tcn'OV  'Tj  6ls6lg  s6- 

mluls  parfcs  appcllct  P.oyov ,  a^iJLOvlav,  QV^fiOV,  TLV,   paritcr  ut  nostcr  Infcrius  (§.  955).  Adde  Vi- 

tamen    alio   loco    (in  Gorg.  p.  502)':  sl  Ttg  rtSQL'  truvium  (d,  4;  p.  157  Bip.),    Plutarcbum  (de  mu- 

£?-OLTO,    Inqiilt,    r^S^    7tOL-r]6scog   7tcx6r]g   ro    TS  slca  p.  1140),  ScxtumEmpiricum  (adv.  mus.  6,  47), 

[jLsP.og  y.a\  tov  Qvd^[iov  vml  To  [ISTQOV,  aX?.0  rt  Enclidcm   (de  barm.  p.  10),  ct  quos  laudat  Creii- 

?}    ?.6yOL    ylyvovTCiL    t6    ?SLJt6[XSV0v;    Itcmque  zcrus  (in  mclctcm.  T.  III,  p.  19).  Aliis  tamcn  ge- 

(dc  lcgibus  2,  p.  669)  Intcr  se  opponlt  [xi?og  ct  ncralius  est  ro  e?.ci;^L6TOV  [isTQOV  Tcov  ivaQ[X0- 

QV&[i6v,  qiium  paulo  antea  (p.  6aS)  JtSQl  qv&IJl6v  VLCOV  dca6Tr][ic'cTC0v,  ut  Siiidac  ^crbis  ular^  confer 

y.al    ciQfi.ovlav    o^V^rjg    T^rjg    [iov6iyrjg   dlxissct,  Aristotelcm  (metapb.  15,   p.  291  Brand.),    Diony- 

Cctcrum  uiriusque  pailis  vlm  cgrcgie  dcclarat  idcm  sium    Hallcarnasscnsem   (dc   compos.    T.  V,   p.  76 

91  * 


721  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  930. 

qui  cx  duoLus  sonis  diversis  iuter  se  invicem  continetur;  licmitonium  dicitur, 
quod  toni  medium  tenet;  diesis  vero  distanliae  sunt  tres.  Nam  prima  brevior, 
quae  tetartemoria  nominatur,  ex  eo  quod  quartam  partem  toni  rccipiatj 
enarmonios  quoque  dicitur  propterea  quod  enarmonion  modulandi  genus  per 
hanc  maxime  dimetimur.  Secunda  ab  illa  major  est,  nam  tritemoria  nomi- 
natur,  quoniam  habet  partem  terliam  toni;  itemque  chromatice  appellatur, 
quod  chromaticum  mjodulandi  genus  per  ipsam  finditur.  Tertia  vcro  habet 
toni  tcrtiam  partem  ac  dimidiam  tertiac,  et  vocatur  hemioha  et  harmoniae 
divisio,    quoniam  hemiohi  modum  complet. 

Rcisfc.),   Aristulcm  (p.  14),   Baeclilum  (p.  2  Mcib.)  Jicndlt  Doetliiiis  (de   miis.   p.  1477):  i)DMilIt  culm 

ctc;  undc  factum  est  ut  ellam   pro  Lcailtonio  usnr-  touum  in  duas   partcs,   atque  id  semitoiunm  vocal^ 

paictur,    ut    in    fragnionto   Fhilolal   apud  Stobacum  di>idlt  in  trcs    partcs,     cuj^iis    fcrtiatu    iliesin   vocat 

(p.  4GG  Ileercn.),  ubi   immcrito   Iiaesit  doetisslmns  chromalis  mollis ;  dividit  in  quatuor,  cujnsjfjuartani 

cditor;    addc  Tbconcm  (dc  mus.  p.  77),  Ccnsorinum  cum    proprla   mcdlcfatc,    id   est    cum    ocfava  tollns 

(dc  dlc  uat.   10,  7),   et  BSacrobinm  (in  somn.  Sclp.  toni,     appcllat    diesin  cliromalis  hemiolii ;    rursuni 

2,    i).      Quid   «juod    postcrius    omnino   disparuissc  solam    rjuartam    cjus    vocat    diesin   enharmoniam.o 

vcl  cvanuissc  vidcbatur  mluinia  Illa  pars  tonl,  ciJtO'  Confcv  Ipsum   Arlsfoxcnum   (in  elcm.  Iiarni.  p.  46) 

/itoZsv  iz  rvg  ■^l-iCTSQag  ai6-&ii()£C0S,  ut  alt  Pbo-  ct   Claudinm    Plolcmacum  (iu  harmon.  1,  12). 
tlus  (in  bibl.  n.  242,   ji.  oGO  Ilocschcl.),    vldc   ct  chromatice]  Scribc  chromatica:  subauditiip  cniui 

Macroblum  (in  somn.  Scip.  2,  4).  diesis. Ms.iBoyi. —  At  cur  Gracca  forma  iiti  Martia- 

iomts  est]  Euclldi  (p.  2  Melb.)  est  rdrtOQ  TLQ  num  prohlbeamus? 
TiJQ    (poovijQ    de^Ly.OQ   dvdTT^ ixarog    aJtAarr/g.  terlia  vero\  Hoc  plane  falsum,  qnainvis  scripti 

Uberins   Aristidcs   Quinctilianus    (p.  22):    i)Tonum  codices    acquc    ac    cditl    hanc    lcctlonem   iugerant, 

in  muslea  trlplicltcr  appcllamus:  ant  cnlm  cst  idein  Rcstltuo   vctcrcm  ac   gcmianain,    ncque    cnim  tani 

quod    tcnsio,     aut    ccrfa    aHqna    vocls    magnifudo,  crassam  ignoranflam  Cajjcllae  impi-.tabo  :  ))  tcrtia  vcro 

uti  qua  a  diapcnte  supcratnr  diafcssaron,  aut  inodiis  habet  tonl    qiiartain  parfem   ac  dlmldlam  quarfac. " 

systematicus,    nt  Lydius   aut  Phryglus.u    Nunc  sc-  Ilcmlolia  quippc   diqjis  habct  quatuorscmls  dodcca- 

cunda  signlGcafio  valct.  tcmoria,   scu   duodcclmas  toni  partcs,   id   cst  quar- 

lejitima  quantiiate]   Pcr  Icgltlmam  quantlfatcm  tam  jiartcm    tonl    et  quarfae  dimldiain ,    idcoque  ct 

ratloncm  cpogdol  intcllige.  GIoss.  GuoT. —  Ilacc  cst  slc    idem    cnunciare    potuissct:   ))fcrtia    vcro    habct 

ratlo  supcroctava.  Glossae:  Dratlo  cpogdoi",  seriben-  tctartcmoriam  dlesin  ejusque  dimldiam.n  Meibom. 
dum  epngdoa.^lEiBon. —  Vidc  nos  sujjcrius  (§.  108)  harmoniae]   Patcr  coujiclt   ncx  harmoniac  divi- 

ct  BoccLIiium  (In  Crcuzeri  stud.  T.  Ilf,  j».  J>8).  sione.«    Forte  tamcn  «ct  harmonicc  divIsio«  lcgcn- 

dicsis   vero]    In   Lis  Aristoxcmim    na(c    oculos  duui    sit,    nain    hcmiollce  proportio   ajqiellatnr  har- 

Labuissc  vidctur,    cnjus    doctrlaam   Llsce    comprc-  luouica,   nt  scsquitcrtla  aritLiuctlca  ajuid  Rotiianos. 


Martiaui  Capcllac  lib.  IX.   §.  931.  72o 

DE  SONIS. 

Toniis   igitiir  idem   plerumquc  appcllatur   et  sonus.     Verum  soni  sunt  951 

per  singulos   quosque    ac   pcr    omnes  tropos    numero    duodeviginti.      Quorum 

Si  coiycctiii'is  patilo   aiulacioribtis,    ut  in  alils,    ita  iiiliil,    nc(jiie    qiiidqiiani    variant    codiccs,     ut  Mar- 

iu    lioc    aiictorc   locus,     Icgcudas  ct  trausponcndas  liam  putiiis  quani   librariornni  crrorcs    esse  putciu. 

't  occs  Iioc  modo  ccnsiicriin:  «jtgog^afl.Sai/OfJi.SVOg ,  (Jc  soiiis^    Ilauc  iuscriptiouciu   Alcibousio  prac- 

apud   Ronianos    vero    idcm    dicitur   acqtiisitus:  sc-  cuntc    recepi,    quoniam  ipse    scnsus  jubcbat^    vul- 

cuudus  vjt/iTi]  VJtdveov ,   boc  est  principalis  prin-  gataui  de  tropis   suo   loco    ct  oi-dinc  iiifra  (§.  93o) 

cipaliinn,    qua  cadcui  voce  utl  sumnius  Jiipltcr  sta-  posui;  licct  cuiin  Arislidcs  QaiuetillauHS  (3,  p.  156 

tult.o    Jupllcr  ciiiui  vndtog   i;7r«ra;v  appellatur,  Meib.) //-o/ios  eosdcin  foijos  vocarl  doccat,  inde  tamen 

idcoquc    £fz<paTi>iCog  Capella  smntnum  addldlt  cl-  non  scqultur,  tonos  ctlain  tropos  appcllarl  possc. 

qiic  bypate  ipsa  sacra  testc  Boctlilo  lib.  I,  cap.  XX.  tonus  iyitnr  idem]   IIoc  ccrtum  est  cx  Aristlde 

Slinill  dc  ratlouc  Jupitcr  etlam  dyafiifivcov  voca-  noslro  p.  22  v.  28,  Euelldc  p.  19  v.  G.    Inde  en- 

tus   cst,    quod  ncinpe  Agamemnon   apud  Ilomcruiu  TaToi'Og    XvQa    dlccbatur,    quae    scpfcm    divcrsos 

VStaTOQ  XQSLOVTCOV  dlcatur.  Grot.  —    Ilacc  bar-  sonos  Labebaf.    Incpfe  autem  p.  180  v.  26  (p.  310 

bara   siint,   adcoque  expungciida.   Etciilm  ratio,  cur  Gr.)   iuqult:  i>iiam  sonum   id  est    tonum  productlo- 

dlesls  Illa  Iiciulolla  vocctur,  cx  Arlstoxeno  alilsquc  ncin  vocaviu;  neque  culm  tonus  ibl  appcllarl  pofcst 

cst   clarlsslma,    quod  vldellcct  Lacc-dlcsls  slt  Lcml-  productlo  quatcnus  sonus  est,  scd  quafcniis  spaflum 

olla  dlcscos  cnarmonlacf   ut  nuuicrus  quatuorscniis  cuui   Icgitlnia   quanflfatc,    quod  duobus   sonls    con- 

cst   LeinloIIus    nuiuerl   tcriiaril.     SI  i'etiiicnda    sliit,  tliictur,   iit  supra.  SlEiiiOM. —    Rectliis  taincn  sonus 

Lanc   cxpllcatloncm    adferemus:   vocabulum    moilus  ((p&oyyog)  ci  toniis  (rovog)  Aisiiii^xnmiin;  Id  qiiod 

LIc    idcm    signlficat   quod  modnlatio ,  ut  et  p.  180  i\IcoHiacLus  (p.  1   ct  2  JJIelboin.)  docult. 

V.  21   (p.  516  Gr.)  p.  185  v.  2o  (p.  319  Gr.)^   dc-  duodeviyinli]    Accnratc    Laec    oninla   explicavlt 

indc   pro  Jiarmoniae  divisio  legendum  ab  hannoniae  BoecLblus    (In   Crcuzcrl  stud.    T.  111,  p.  62    scnii. 

divisione,   et  hemiolium  pro  inepto  heruiolis  (qiieiii-  ct  de  metr.  Pind.  p.  208  sequ.),    quaproptcr  anti- 

adiuodum     etlam     glossac    interduin    supcrocfavara  qulores  auctores  eniimeiMre  superscdco.   Onanauam 

ratloncm    imperlte    vocaut    ratloncm    epogdoi     pro  dc  numcro  discrcpantla  cst,  quum  paulatim  tanfuni 

epogdoam),    ut  Lic    scnsus   Lonus  ac  vcrus   cx   iii-  soni    ad    tantam  amplitadlncni  accrevcrint,    nt    alli 

eptls   verbis  coUIgatur:   nct  vocatur  (sc.  illa  dlcsls)  plurcs  alll  pauclorcs  numcrcnt,  qua  de  re  vlde  Cu- 

Lcmlolia,  ab  Larraoniae  dlvlsloncj   quoniani  Lemlo-  perum  (in  apofb.    Ilomer.    p.  52).     Sunt   adeo    qnl 

liam  modnlatloiicm  complectIfur.«    Quod  si  vocabu-  duodctriginta  sfatuant,   nt  auctor  tabulac  quara  spc- 

Inin     7nodi!S    pro    diaslemale   acclpiamus,    nt    idcm  ciininis  caiisa  cx  codlce  Monaccnsl  (C.  fol.  220)  cuia 

iisiirpatur  p.  186  v.  20,  ultlma  codcin  scnsu  legc-  ouinlbus  errorlbus  ortLograpLieis  Licsubjccl;   scd  LI 

mus:    i>LciniolIuin    dlastema   complccfltur.»   BIeibom.  trlum   gcncrum    cLordas  in  iiiiuni  coojungnut,   qua 

Sat  crcdo  superquc  uuuc  Labcs  conjccfuraruui,  ccrti  dc  rc  dixi  infra  (§.  040). 


726 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  931. 


primus  dicitur  apud  Graecos  :rQogXan0av6[xevog,  apud  Romanos  vero,  quia 
non  cadem  nos  vocc  uti  summus  Jupitcr  statuit,  idcm  dicitur  acquisitus; 
secundus    vjtavTj    vrtarutv,    hoc    est    principalis    principalium ;    tertius   jeaQVTtaTr] 


I^i'o1aiii1)nnoincnos  I  ai1r|iiisUus 


|[    Ypodorins    siibprincipalcs. 


Ypofrigins. 


YpoeoJins. 


Y|)oiasfin?. 


Ypolidiiis. 


Uoriiis  •!•  priniij). 


Frigitis. 


Eoli 


Jastius. 


Lidins. 


Yperdorins^rsMper  princ. 
Yperfrigius. 
Ypereoliiis. 


I|i|||||    Yperiastius. 


Yperlidiiis. 


Ipatc   ipatoii  *!•  principalls   priiicipalitini. 


Pari   ipale   ipatoii     1'  siibpriiir.    pi'ini'ipal. 


Ipatun  -r  pcniilt.  priiic.  in  criiioiiico  gcnere  distat  a  nctc  diiol).  tonis. 


Fciiiiltiiiia  principnl.  in    croiiinlico  gcn.   trin  eiiiitonia  dislat  a    iiele. 


I'cnii1tiiiia   principaliiini   in  diatonieo  gcn.   distat   tono   a  netc. 


Licliiios  ipaton  'I*   ultiina    princip.  et   princip.    mcdiaruin. 


Pari|)nteiiiesoii  'I^   sul)priiici|)a.    incdinruui. 


JJcson   dialonos   'I-  incdiaruin    exlciita    in    crnionico   gcn. 


Lvtciita    iDciiiariiin  iii   rroiiiatico    geiicrc. 


Exteiita    incdiarimi    in   dialoiiico    gciierc. 


illcsen  •I*    incdia  ct    cst  priiicipnlis  coniiiiiclaiiiiii. 


Tritesin  ciigiiicn'P    tertin  coujiiiictariiMi   n  fiiic. 


Sineiigincn.  ditonos  'I"  conjiinclar.  e\lcnta  iii  crinonico   gcii. 


Lxtenta   coniunctaruiii  iii   croinalico  geiiere. 


{'Xtcnta    coniunctaruni  iii   diatoiiico  genere. 


iNctc    sinciigincirl'    iiltiiiia  cuiijiiiictariii 


l*araincsos  'I'  prope   nicdiiiin. 


Tritcdia   z.cngincirl'   tertia  di>isai'uin   a  fiiic. 


Diazeiigiiicn.    diatonos  'I*  divisar.  evfcnta  iii    crinoiiieo. 


Extcnta  divisar.  in  croinalico    gcnctc. 


Extcntn   di^isar.    iii   diatonico  gcnerc. 


INctc    diazciigincii'1'  iiltinia  divisar.  ct  principalis   exccllcnf. 


Trile  Ypei'bi>leoii'I"  tcrtia  excellenlinin   a   (inc. 


Ipcrbolcon    diatonos    cxccllcnliuni   cxtcnta    in  ciinonico   gcii. 


Extentn  cxccllentiuni   iii  cronintico    gciicre. 


Extciitn   excellciiliuui  iii   dintoiiico    gciicre. 


INete  Ipcrbolcon  '!•  uUiina  cxccllcntiuiii. 


non   eadem   mos]    Sic    codices   Darmslallcnsis,  rijtatcov]  luipcrile   iii   cdito    ubiquc   vftccteov 

Kciclicnaiicnsis,  et  3Ioiinccnsis  (C);   vulgo  «quia  ea-     pro  vJtazcov,    qnanivis  graminaticoruni  canones  po- 
^cmvocc.»  Ucspicit  autcm  supcrioreni  Iocum(§.535).      slcriiis  miuus  probcnf.  .^Ieibom. 


Martiani  Capcllae  lib.  IX.  §.  931.  727 

vstareoi',  id  cst  siibprincipalis  principaliiim;  quartus  v.Tarwv  Suaovog ,  jd  est 
principalium  cxtenta;  quintus  v.tuzT}  rdgcov,  id  cst  principalis  mediarum;  sextus 
autcm  jtagvjfaTTj  fisdcov,  quod  est  subprincipalis  mediarum;  septimus  fiigcov  did- 
rovoQ ,  id  est  mcdiarum  extenta;  octavus  ^iiSrj ,  lioc  est  media;  nonus  tqItt) 
6vvrii.i!XEvoiv ,  id  est  terlia  conjunctarum;  dccimus  6vvr/utisvcov  dcciTovog,  hoc  est 
conjunctarum  extenta;  undecimus  v^/r?/  6vvr;ui.Livcov,  id  est  ultima  conjunctaPum; 
duodccimus  rtaQuni6r],  id  est  prope  media;  tertius  decinius  TQlrr]  disCevyixivcov, 
id  est  tcrtia  divisarum;  quartus  dccimus  du^Evyiiivcov  dccaovog,  quod  est  di- 
visarum  cxtcnta;    quintus  decimus  vrjTrj  dLsCsvyiiivcov ,    id  est  ultima  divisarum; 

6u'(TOVog\  Diiabiis  primis  dlCiTOVOLgyox  ^^/fc"""  scriptns,  nis!  <juod  pro  II  oninibiis  tribus  locls  male 

TOy  adjungcnda,   duabus  posterioribus  .-r«pa7'7;r7,'S'.  cst   E.  Editus    ubiquc    ^V^EVyi-iivcoVi   in   marginc 

Miruin  tamcn  cst,  si  boc  ita  sit,  uti  sane  essc  ct  rcs  tanicn   apposituni   »al.  6wru[.iivcov.''     Miror  doc- 

ipsa  ct  aliorum  muslcorum  collatio  iucillimc  dcmon-  tissimos  viros  lioc  cracudarc  non  potiiissc,   quum  ue 

strat,  qiiod  in  Latina  interpretationc  nibil  aliud  qiiam  qnidciu  Graccum  slt.   Scrlbcudum  enim  fuerat  6w- 

exlenla  addatur,   quod  dLaTOVov  dcsignaf,   iit  ipse  ECsvyfiivcov.  Meibom. 

Martianus    infra    docet.      Scd    pcrpctuus    fcrmc   bic  coHjiinc/ni-Mm  e.r/en/fi]  Ilanc  vocem  apud  Grotliini 

crror  tuin   iu  Gapcila    tura  in   ipso   etiam  Vltruvlo,  omissam   rcstitul  c    codicibus    3Icibomianis    (p.  347 

quod  (^taroi'©?  slinplicltcr  ubiqnc  ct  siuc  uila  adjcc-  v.  8),    Rcicbcnaucnsl,    Monaccnsi  (G),    Darmstat- 

tione  pouatur,    quum  tamcn  eonstet  dcccTOVOV  nou  tcnsl,  acccdcntlbus  ctiam  ante  Grotiuni   cdltis. 
tropum    ccrtuni  slgniGcarc,   sed,  iit  Ipsc  Martlanus  prope   niedia^    Codex    B    malc  prope   mediatn, 

infra    de    sonls    ait,    indlcluin   gcncrura    modulandl,  Meibom. —  Non  prorsus  Improbcm. 
utl  et  cnbarmonlon  et  cbromatlcon.  Grot.  —  Iiicpta  VJtSQ/^o^.ccicoi']  Ita  et  Euciidcs,  sive  vcrius  Cleo- 

et   erronea  est   tota    liaec   Grotil  annotatio.  Meibom.  nides,    ncquc   cnini    illa   Euclidis   sunt,    quac   fitulo 

—  Omnluni  facIlUmum  fuissct  pro  dcccTOVog  utro-  Ilarmonices    sub    cjiis     nomlnc    circumfcruiitiir,    ut 

(jue    loco    rcponcre   quod    allos    legcrc    Grotius    In  sagaclsslme  patcr  nicus  cs  acqnalifale  semifonioriim 

margine  annotavlt  Xlxavog,   quo  vocabnlo  constat  aliisque   siinilibus  argumentis    odoratus   est.     yitru- 

bos   sonos  plcrumque   appcllarl  (ride    ad    §.  OiG);  vius  tamcn   VJtEQ0o?.icov.     Et  ita  MS.  et  Veiceti- 

sed   vulgatam   rctlnul  jam  propter  Interprctatloncm  nus,    Lugduncnsis,   et  Basllccnsls.  Grot. —  "^^allae 

Latinam  e.xlenta,  quac  diciTOVOV  tantum  signlficat,  codcx  Euclidls  barmonicae  etlam  Clconidac  practiilU, 

quum   P.lp^avog    index  niincupandus  forct;    acccdlt  qiiem  ctiam  Grotii  pater  illlns  Introductionis  in  bar- 

autcm    Pilcomacbl    (p-  21    Mclb.)    tcstlmonlum,    qui  nioiilcam   (in   notis    ad   supcrlorem  Martianl    locnai) 

dlscrtis  verbls   Jii7u7  inleresse   alt,  utro   nominc  iu  auctorcm  cxlstlmavlt,    scd   futlll  argumcnto. SifnOM. 

liis  cbordis  utaraur.  (in  Muslc.  auct.  T.  I  pracf.  ad  Eucl.  inlt.).   Confcjr 

6vvr,ix(xivcov\   '^vvrjliu.ivcov  optlmc  ntcrque  IVicomacbnm  (1,  p.  20)  ct  Boclbium  (p.  G  f.  Jiclb.). 


7^28  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  931. 

sextus  dcciiiius  tqItt]  vjregPo/tuicov ,  icl  est  tertia  excellentium ;  septimus  decimus 
vft£o/3o/Micov  dmTovos,  lioc  est  excellentium  extenta;  octavus  decimus  v^rij 
vjf£Qi3oAai(ov ,  id  est  ultima  excellentium.  Hi  sunt  igitur  soni,  qui  modulationem 
932  apte  et  cum  ratione  componunt.  Constat  autem  omnis  modulatio  ex  gravitate 
soni  vel  acumine.  Gravitas  dicitur,  quae  modi  quadam  emissione  mollescit; 
acurfien  vcro,  quod  in  aciem  tcnuatam  gracilis  et  erectae  modulationis  extenditur. 

DE   SYMPHONIIS. 

Ex  supradictis  itaque  sonis,  qui  et  singulis  et  omnibus  tropis  rite  con- 
vcniunt,  syniphoniac  trcs  sunt,  quarum  est  prima  dia  Te66aQtov,  quae  Latine 
appellatur    ex   quatuor,    et  recipit  sonos    quatuor,    spatia   tria,    productiones 

septimns  decimtis^   Sic,   ct    paiilo  post   octavus  de  si/mphoniis^  Censorino  (de  die   nat.  10,  5) 

decimus,  utcrquc  Mciboinianus  pro  decimus  septimus  «syniplionia  cst   duarum  vocuin   disparium  intcr  sc 

ct  dccimus  octavus  in  edilis.  juncfaruin  dulcis   conccntuS";   Cassiodoro   (de  mus. 

CMiii  raliotic]  P^jTcog.   Vide  notas  ad  Aristidcra  Op.  II,  p.  liGli  Gar.)  iitempcramcntum  sonitus  gravis 

i>.  15  V.  29. Meiisom.  ad  aciiium,   vcl  aciiti  ad  gravcni,  modulamen  cffi- 

cmj5s/oHe]  Patcr  remissione,  ave6ei.  Grot. —  cicnsi<;  paritcrque  Bacchius  (p.  2  f.  Meib.)  cam  dc- 

Pro    emissiotie   lcgo   remissioiie ,    quod  et  Grotium  finit   y.Qa^LV  dvo  tp-&oyycov  avopLoicov  O^vTTjTL 

uotasse    dcinde    vidi.     Vocabnlum    modi   utriuscjuc  y,a.L  ^uqvtt^Tl  /MHJiavoiJLevcov. 

codicis   glossac    cxpiicant    sotii-^     minus    comiuodc.  sytnphoniae  ircs^   Totidem  ct  supcrioribus  locis 

Maliin  moduhitionis ,  quac  cxplicatio  generalior  cst,  numcrat  (§.  10i>.  753)  pariterque  Censorinus  (10, 

ct  aliis  quoquc  liiijus  anctoris  locis  applicari  potest,  6)5   alii  plurcs,  scd  ut  Las  tantum  ipsas  Inter  se  con- 

scd  ct   scqucntc  vci-sn  conGrraatur.     Cetenim   quid  jungant,  ut  Macrobius  (in  somn.  Sc.  2,  1)  quinquc: 

gravitas  sit,  quid  acutnen,  clarlus  habcmus  p.  182  dici  Ted6c(QC0V,  dLa  nevTS,  dLa  rta6cov,  dta  Jta- 

V.  peinilf.  (p.  318  Gr.).    Vcrsa   autem  illa  sunt  ex  6cov  y.cd  dLCi  jtevTe,  dlg  dia  Jta6cov:  Vltriivlus 

Aiistidc    p.  8  V.  ult.  ^Ieibom. —   ]\ihil  muto.  l\am-  antcin    (o,    4;    p.  158  Bip.)    sex,   addita   diapason 

quc  Aiistides,    qui    laudatur,    ipsc    Inquit:  ix  dri  cum  diatessaroti ,  ac  slc  etiam  Bacchlus  (p.  5  3ici- 

TOVTcov    Tci  yLVOiUva    t6  liev   /SaQVTtjTa,  t6  hom.)  et  nostcr  Inferlus  (§.  9o0).  Vlde  omnino  Boc- 

de  o^VTrjTa  JtQOQayoQevo[iev  '    yivexaL  de    i]  chliium  (in  Crcuzcrl  stud.  T.  III,  p.  Sl.  S8).   Ad- 

(lev    fiaQVTTjg    y.cxTcod^ev    avaipeQoixivov    tov  diJi  autcm  sunt  vulgo  omissiim  c\  codicc  Darm- 

TtvevuaTog,  7]  d'6^vT7]g  ejtLnoXijg  ftQoiefiivov-  staltensl. 

lJQ6ie6&UL  autcm  est  ettiilti.  productiones]     IIoc     barbarc    vcrllt    et    Incptc. 

erectae  tnodulationis]  Alil  tcste  Grotio  In  mar-  Lalliic  potuissct,  nt  p.  iSli  v.  nlt.  (p.  522  Gr.  v.  1). 

ginc  reclae.  We«>o.m. 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  935.  720 

(liias  cL  diniicliani;  nam  sonum,  id  cst  tonum,  prodiictionem  vocavi;  cst 
autcni  liemitoniorum  quinque,  qiiae  ad  productioncs  plenas  ct  intcgras  mc- 
dialcnus  valcnl;  du6£(ov  dcccm,  dicsis  vcro  intcrprctatio  est,  sicut  supra  dixi, 
quarta  pars  toni.  Sed  liaec  symphonia  cst  in  cpitriti  ratione;  cpitritus  autem 
dicitur,  qui  ct  numerum  lernarium  liabct  ct  trium  tcrtiam,  quod  cst  unus, 
ut  sunt  quatuor  ad  trcs.  Aha  symphonia  quinaria  cst,  ct  dicitur  dia  nivxs,  934 
alque  conslat  sonis  rjuinquc,  qui  intcr  sc  quatuor  spatiis  dividuntur.  Pro- 
ductioncs  habct  trcs  mediamquc  praecidit,  hoc  cst  tonos  trcs  ac  mcdium, 
hcmitonia  scptcm,  diesisquc  quatuordccim ,  atque  hcmiohi  possidet  ralioncm, 
quae  forma  ct  cundcm  numcrum  circa  collata  dctinet  ct  cjus  mcdium,  ut 
sunt  trcs  ad  duos.  Tcrtia  dia  Tca6u)v,  quae  cx  oninibus  dicitur,  octo  sonos 
recipit,  spalia  septcm,  productioncs  scx,  hcmitonia  duodccim,  diesis  viginti 
quatuor,  atquc  constat  ex  ralionc  diplasia,  lioc  est  duplici. 

f 

(DE  TROPIS.) 
Tropi    vero    sunt    quindecim,     sed    principales    quinque,     quibus    bini  95;> 

tjuaeai — va\en{\  Haec  IjarLara  sunt  cl  superio-  Arlslldes  quoquc    (p.  5o  v.  4).  Meibom.. —    3Iulla 

rum  scculorum  Inficetias  rcdolcut:  idcoque  mulc  in-  profccto  dclcuda  esscnt,  sl  talla  dlspllcerent. 
fercta  delenda  censco.  MErooM.  dieslsque^   Utcrquc,  liic  diesisaue.    Atque  in  lioc 

epitritus^  Vlde    supcrlus  (§.  107.  761)  ct  In-  vocaljulo    ferc    seuipcr    quartus   casus  pluratiy^s  is 

fcrlus  (§.9ul.  937.  978).  Gelllus  (18,  14):  >n'pi-  fii.it. illEntoM. 

tritos   cst    qui   IiaLct    totuui    allqucm    nunicrum    ct  diiplici]  SIc  bcnc    codex  Bj    rcllqui   perpcram 

cjusdcm  parlem  tcrliani,    ut  quatuor  ad  Ircs,   duo-  dupli.  Meii!0«.  —    Obtcmperaii   qula  pracccdlt   di- 

dccim  ad  novem,   quadraginta  ad  trlgluta.u    Confcr  plasia,   elsl  vulgatam  Icctlouem  minimc  falsam  di- 

omulno  Arlstotclem  (probl.  19,  23),  IVIconiacIium  xerlm;  vidc  superius  (§.  783). 

(2,  p.  50  Mclb.),  Arlstidcm  (1,  p.  49;  3,  p.ll3),  tropi  vero\  IIos  Graccl  rwou?  appellant.  GnoT. 

Ccusoriuum  (10,    8),    Scxtuni   Emplrlcum  (bvpot,  Undc  Casslodoro  (de  muslca  In  op.  II,  p.  S.^6)  foui 

Pyrrli.  3,    18,     loJ>;    p.  16o    Fabr.),    Macvobium  sunl  qiii  nostro  tropi.  Baccbius  vcro  (p.  13etl8  f. 

(in  somn.   Sti[).  2,    1;  p.  127  Zeun.),  Fulgeulium  3Ieib.)  dcCnit  tropum   jfP.oy.rjg  e(.msXovQ  6;^Jj(ia, 

(mylJioI,  3,    9;   p.  128  Munck.)  ctc,  reccnsetquc    trcs:  Lydluni    niniiriun,    Pbrygium   et 

qnod  est   nnus]   Ilaec   dclcrem.    Scribcnda  fuis-  Dorium;    ab    allls  autem    addit   slatui   septcm:MI- 

scnt:   «quac    flerfla  p.ais)   cst  uuitas,    vel   uuusi  ut  xolydlnm,    Lydlum,    Plirjgium,   Dorium,    Ilypoly- 

n2 


730  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  935. 

coliaerent,  id  est  Lydiiis,  ciii  adhaerent  viteQ/lvdcog  ct  vjto^vdcog;  secundus 
lastius,  cui  sociatur  vjtoiddtLog  ct  vjtsQca^rcogj  item  x\eolius  cuni  vjtoatoXloy  ct 
vjt£QaLo/llco  i  quartus  Plirygius  cum  duobus  vjto<pQvyUo  ct  vitsQtpQvylco  ^  quintus 
Dorius  cum  vjtodcoQup  ct  vjtsQdcoQccp.    Verum  inter  hos  tropos  est  quacdam  amica 

dium,  Ilypoplirygiuni,  ct  Ilyiiodorlnra.   Scilicct  pa-  voZvdidri   appcUatnr,    ut   a  Platonc    (de  rcpuhl. 

ritcr  ut    dc   sonis  niouitum  cst  paulatim  tantum  ad  3,   p.  598  f.).    Confcr  Boeckliium   (de  metr.  Pind. 

illum  iiumerum  crevernnt,    adjcctis  ntriusccus  com-  p.  22o). 

positis,   de  qnibus  vidc  Euclidcm  (p.  19.    20),  Ari-  secvndtis  lastius^   IIoc  plane  falsnni.   Auctorum 

stidcm  (p.  23  sequ.),  Atlicnaenm  (14,  p.  624)  cum  nullus,  vel  Graccorum  \cl  Latinorum,   primum  to- 

nota  Casauboni  (p.  898),  inprimis   antcm  Alypium,  num   disit   Lydium    et    secundum    lastium.     Itaquc 

et  doctissimas  Boeckliii  commculationcs  (iu  Creuzcrl  ordiui  suo  sie  restltucndus,    nt  primus  sit  Lydius, 

stud.  T.  III,    p.  74  sequ.  et  de  mcfris  Pind.  p.  23S  secundus  Aeolius,  tertius  Plirygius,  qnartus  lastius, 

scnu.),    qni    etiam    de    slnguloruui    troporura    vi    ct  qnlnlns  Dorius.   Boetliii  vltiosnra  diagramma  secntl 

imlolc  copiosissime  dissernit.  Snam  euim  culque  vlr-  a  gravioribus  ordlnem  arccssuat.  Meicom. 

tutem  pccullarem  fnlsse  jara  apud  Platonein  leglmus  VJteQdcOQCCp]  Ita  Aristoxenns;   plerisquc  appel- 

(de  rcpnbl.  3,   p.398.  599),  nbi  multos  alios  anc-  labatur  [a^oAvdcog;    confer  Boecldilum   (dc  metr. 

torcs    vcteres    laudat    Stallijaumliis  (T.   I,    p.  20o.  Pind.   p.  216). 

206);   adde  Lnclanum  (in  Brannon.  e.  I):  rijg  'pQV-  vennn  ititer]  Quacnaraliaec  slt  doctrlna  satis  cst 

ycov  rb  sv&eov,   rijg  Jcoqczov  ro  6ss.cv6v,  r-ijg  obscnrum.   Si  legeretur:  »ut  inter  Dorium  et  Hypo- 

Avdlov   ro  (iccx%Lx6v,    rijg  'lcovcxi^g  ro  yAa-  dorlum",  ct  «intcr  Pbryglum  ctIIypopbrygInm«,et  slc 

tpVQOV,   ct  Appulcjum    (in  flor.  p.   16.  17  Oud.):  dc  ceteris,  omnla  statim  patercnt.   Succurrit  tandcni, 

«Tibiccu  quidam    fnit  Antigcnidas,    oninis  voculac  illiul  vclle  Dlartianura,    altcrnos  modos  Mypodorium 

mellcus  modulator,  et  idem  omnibus  inodis  perltus  ct  Ilypopliryglum  co  iuter  sc  convenirc,  quod  binas 

modllicafor;     scu    tu    vellcs  ^ieo/mm   siiiiplex,   seu  diatcssaron  consonantlas  dcinceps  posltas  in  dlapason 

lasiiim  varium,    scu  Lijdium  (lueruluin,    sca  Fhrij-  communcs  babcaiit,    quac  cfiaui  iisdcm  nofis  signan- 

tjium  religlosiim ,    seu  Dorinm  hellicosum.o  *"»■  Qnippe  Ilypodoril  diatessaron  ab  Iiypate  bypaton 

id   est    Lydius]     Conjicit    Mcurslus    nosfcr:/  ad  bypaten  meson  idcm  est  quod  diatessaron  Hypo- 

Ltjdius  pro  primns  Lijdius;   putat  cnini  ex   abbre-  plirygil   ab  cjus   proslanibanoracno    et  Iiypaton  dla- 

viatlone  natmn   errorcra,   quod  si  verura,   infra  pro  tono  coraprebcnsum.     Sic  diatcssaron   Ilypodorli  ab 

iiem  AeoUus  libcns  lcgerlm :   III  Acolius,   Iioc  est  bypafe    mcson    ct    mcse    comprehensuin    idem    csf 

fertius  Aeolius.  Gr.oT. —   l\onne   hoe   abuti  cst   pa-  iisdeinque  notis  slgnatur,   qiiihus  diafessaron  Ilypo- 

ticntia  nostra?  Nescio    qua   aeerbltate   Grotius    ml-  pbn'gll,   liypaton    ac  mcson    diatonls    ejusdem  toni 

scrnin  Illud  id  est  persequiturl  contentnm.    Slmillfer  Hypolasfiuin  et   Hypolydiuni 

VJtSQ/lvdcog]    Vcrtc    ordlncm:    VJtoXvdcog  ct  diatcssaron  ct    dlapcntc   Gousonantias  non    quldcm 

VJtSQXvdLOQ^   ut  apud  Alypiura  et  In  seqnentibus.  dcinccps  posifas,    sed    tamcn   infra  dinpason  com- 

UIeido?!. —    Cctcrum  VJtEO?.vdiog  «b  aliid  6vvro-  niuncs  habcrc,   cx  iiotis  cst  raauifesfuui.    Ilaec  cx- 


Martiani  Capcllae  lib.  IX.   §.  05o.  751 

concordia,  qua  sibi  iuvicem  gcrniani  suut,  ut  inter  v.todcoQiov  ct  v:to<pov^uov, 
et  item  inter  vftouidrtov  et  vjtocdSP.tov,  item  conveniens  aptaque  responsio  inter 
vfto(pQV}'tov  ct  v:to/.vdiov,  qui  tantum  dupliccs  copulantur.  Mediac  vero  gra- 
viorum  Iroporum  his  qui  acutiores  sunt  jtQOQ?.a(i(iav6(ievat,  fiunt.  Vcrum  tropi 
singuli  quoque  tetrachorda  faciuut  quina.  Tetrachordum  autem  est  affcctio 
quacdam  sonorum  quatuor  per  ordinem  compositorum,  quorum  extremi  sibi 
debeant  convenire.  Sed  liaec  posterius.  Nunc  ad  inchoamentorum  ratum 
ordinem  redcamus.  Praedicta  enim  ideo  primo  dicta  sunt,  ut  altius 
tcnerentur. 

plicatlo    verisslma    cst    ailco,    iit    v.  18  pro   Hypo-  quldqnam  negenl;    clsl  obscnram  csse  Lanc  cloclrl- 

j}liv>j(jinm    ct   IltjpoaeoUum   Icgcndiira    ccnscam    vcl  nain  liic  ipse  noster  loctis  osteiidat.  Ccterum  rcposui 

IlypophrijgiHm  et  Ilijpohjdium  ,  vcl  Ilypoiastium  ct  vytOai62tOV  cx  codice  Monacensi  pro  VftO^.vdtOV , 

Illjpoaeolinm.    Atqiic  liacc    troporuni  «oncordia   cx  ut  inox  v.n:oAvdLOv  pro  vJtoat6Xtov. 

ipsis   nolis  dlagraniinatis  XV  modoruiu  facilc  colll-  aui  ianlm\x\   Pafcr  nqui  tanquam  dupliccsu  Ic- 

gitur.   Sed  nova  Iiic  difficultas  orltur  ex  Illis  vcrbis:  gcudum  eonjiclt.  Grot. 

iiqui  tautum  dupllces  copulantur»,    quac,    si   versu  mediae  vero^    llaec   binas  cxplicationcs  adinlt- 

antcrlorl    Icgcretur    Ilijpoaeolium    et    Ilijperhjdium,  tcre  possunt,     proiit  vocabulum    mediae  vel  de  in- 

s\c    optlmc    explicarcntur^    ncropc   IlypoacoIIum   ct  tcgrl    systeniatis    his  diapason    nicdla  cborda    accl- 

Acolium,  Itein  Ilyjwlydlum  et  Lydiuni,  dupliccs  tan-  pltur,      vel   dc    unius    diapasoti    systeiuatls   media, 

tum  eopnlarl  sccundum  Aristoxcnum,  qul  XIII  dun-  quac  cst  Lypale  meson.    Prlorl  tamen  modo   iislta- 

taxat  modos  faclt,   non  autem  tripliccs,  nt  rcliqulj  tius.    Sic   Hypodorii   mcdia   cst   proslarabanomcnos 

quod,  nt  dlxl,  llyperaeolius  ct  Ilypcrlydius  cx  Aii-  Ilyperpbryglij  et  In  binis  supcrioribus  eodem  niodo. 

stoxcni   sentcntia    non    numerentur,    scd  jnnlorum  Cclerum    v.  21    omnes    codices  lcguut  :tQogXa{X.- 

«uorundain,   de  quibus  Arlstldes  p.  25,  v.  18.  Haec  Jiavo^evai,    non    quidcm    nialc,    usltatius    tamen 

tamcn  cxpllcallo    non   adco  placct;  ncc  praeccden-  esset    Jtgo(jP.afi,8avofj[£VOl.     IXcc    buic    scripturae 

tlbus    convenirc   vldetur:    iit    siuipliciler    dicciidum  advcrsatur     vocabulum    mediae,     quod    praeccdlt. 

putcm ,  superlorein  illam  modorum  concordlam  intcr  Qulppe  lutcr  cbordas  ab  omnlbus  (i£()7j  numeratur 

binos  tantum  conslderarl,  qunm  ctiam  inter  ternos  fcminino  generc  ci  ngoQ/laiiliavopUvOQ  ra&scuYmo. 

posslt  et  qnaternos    ac  plures.  Exeuipll  gratla  con-  Solus     Bryennlus    muslcorum    scrlptorum    ultlmus 

eordla  quacdam  amica  cst   inter  Hypodorlum,  lly-  frcquenter  fcmlnino  gcnere  serlblt  JtQogXaii,8avo- 

popbryglum,    Dorlum,    Pbryglum:  qula   bl  quatuor  jU£i'7y.  McniOM. 

tonl    unam    diatessaron    consonantiain,     i-i   52    sig-  posterius\   Vldc  lufra  (§.  9J)S). 

uatam  ,   communcm  liabeant.  Meibom.  —  Addc  Boe-  primo  dicta\  Alii  tcstc  in  marglnc  Grotlo  prima, 

ckbiiim   (de   metr.  Plnd.   p'.  2d5.  2oo),    qui  recte  alll  primum;    scd    boc  In  usn  ne    vctercs   quldcm 

monct  crrarc  sl  qut  dc  Iiarmonla  innotiiissc  vetcrlbus  slbl  constlterunt 

92  * 


732  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  956. 

DE  TfllBUS  GENERIBUS  MUSICAE. 

936  Primo  quippe  qimni   Lasus   exorsus    hannoniacani    vini   mortalibus  di- 

vulgaret,  tria  tantum  mci  gcnera  putabanlur:  eiScyMv,  c<rtsQya6xiKbv,  iiayyeZrtxdv, 
quod  etiam  £Qfi7]vevtix6v  dicitur.  Et  eidi.xdv  est,  quod  ex  perseverantibus  et  si- 
iiiilibus  consonabat,  id  est  sono,  numeris,  atque  vcrbisj  sed  quae  ex  liis 
ad  melos  pertinent,  harmonica  dicuntur;  quae  ad  numeros,  rbythmica^  quac 
ad  verba,  metrica.  'AjtegyaCjTuidv  est  quidam  materiae  tractus  efficicns  exercilium 

prlmo   qiiippel   BIS.    «PrliiiO   f{iii|)[;e  Las!iis   cx      ct   mcus   Darmstattcnsis^    vulgo   ineptc  ei.    Musica 

urse  ennon  ca  vir  niorlaliLiis. «   Kx  ([iiibus  conjicio:  cnini   loquitur. 

iiPriuio  quip[)c  qunm  F-asus  cxoruiis  liarnioniac  vini  eiSiKor'^  MS.  idixvv,  VJteQ8Qya6ziy,ov,  e^ay- 

luortalibus  clli ulgarct. «    Illiistrissiinus  Scaligcr  lcgit:  TeXTiy.Ov:   sed  pro    VJteQeQyaOxov  suprascripfiiia 

uLasus  ex  nrbe  Ermionca.a    Siuh-a^:  yla6oQ  XaQ-  est   jtQaxTLXOv:   pro  e^avTeP^Tixov  vero    luf.ens 

0ivov  'EQUiOvevg  itoP^ecog  r?y?  'A;(aiag,  yeyo-  legcrein  eiccyyeZTixov,   qnoil  idcni  valct  ciim  eQ- 

vcog  y.aTci  t^/v  vtj  oZvfiJtuida ,  ots  JlccQelog  o  (^r/vevTrMO.  Grot. —   Codex  B  iiSixov,    JtQccnTi- 

'V6Tci6jtov'    Tiveg   de    tovtov  6vvaQiSuor:6i  y.ov ,    e^ayysP.Tiy.ov.  alfer  vtyiyov,  cc.^aQyccgri- 

Toig  eJtTcc  6ocpolg  ccvtI  TJeQLcivdQOV  JtQcoTog  yov,   i^avye/lTixov.  Optima  lectio  illa  codicis  B. 

de  ovTog  JteQi  i.iov6ixijg  ayQ.^l-e  /^oyov ,    yal  Per  idiyov  autcm  scu    eidiyov  intclligo  luusices 

diSvQccfiljOV    elg    ciycova    ei6r]yaye ,    yai   rovg  parfem  conlcmplativam,    nisl   pro  co  {)ecoQr)Tiybv 

ioi6Tiyovg  ei6r]yr]6aTO  Aoyovg.     Mcminit   ejiis-  lcgendum  statnanius.  Nam  et  baec  ab  Aristide  dc- 

dem  Lasl  Aristoxenns.   In  vita  Arali  invcnio:  o/iW-  siimfa    esse    arguunt   Linac    reliquac    parlcs    ct    in 

vvuog   aP.Xog   Aa6co   Tc5    ciQiuovii.     In   Clcin.  priniis  p.  182  v.  5  frcs  rov  e$ccyye/.Tiyov  partcs 

Strom.  1:  didvQcciiljOV    eJtevorj6ev  Ac'i66og    (1.  cx  Arisfidis    p.  8  v.  17.  Meibom. — •   Vu?go  enim 

Ac'i6og)  eQixiovevg.GROT. —  Yulgo   enim  Ii>/pa-  cdchaluv  eidiyov,  sQya^Tiybv,  v.rsneQya6Tiybv, 

siii',  scd  vcra  lccllo  Lasits  cst,   ut  ct  r«Ieiboiniiis  (ad  qiicd    ncquc  rcl  ipsi   ncque   scqucntibiis   respondc- 

Aristoxcuum  p.  78)  apud  nostrum  lcgit,    ct  D.irm-  batj   quaproptcr  Mcibomii  codicem  altcriim  sccutus 

stattcnsis    codcx    Iialiet,     litcra    S    tanluin    diipll-  sum,  ortbograpbia  tantiiin,    ut  par  crat,  correcla. 
cata,    quae   nulla  discrcpantia    cst.     Be  Laso   addc  id  est  sono]    Dc   triljus   his  partibus  vide  qiiac 

Albcnacum  (ii,    p.  C24  Cas.),   ct  qnos   practcrea  supcritis   (ad  §.  930)   annotaviinns. 
excilant  Duclcrus   (de  Siinonide  Cco   p.  52)  Bode  c(JteQya6Tiybv  cst]  Hic   quoque    secutus  snn» 

(dc  OrpTi.  pocta  p.  05)  ct  Boecklilus  (de  mctr.  Pind.  codicem  Meiboinianum  altcriim  (A),    nisi  quod   is 

p.  2).    Sed  «inod  Ju  vulgatis  craf /laimojiirttwiu  y/m  perpcrain  scripfum  a;r«pj'«(7ri>{0V   exbibetj    vulgo 

mutare  nolui,  etsl  codex  Monaccnisis  (C)  harmoniae  nialc  VJttQSQya6Tiyov. 

«am  pracbuit,  malcriae  tfactus^  Pro  tracCaliis.  Musica  in  Irac- 

inci  fjciirrct]    Sic    Mciboiuianus    coJcx   ulcriiue  talionc  malcriac  «Kisicae,   quac  siint  soir,:s,  rl.yfii- 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  936.  755 

ejus;  cujus  itidem  tres  partcs,  id  est  (is^lojtotta,  Aiiig,  jtXoxri.  'Eiayys^lrixdv 
autem  ad  expositiouem  pertincrc  videtur,  et  habct  partcs  trcs,  oQyavLxdv , 
o}dcx6v,  vrtoy.QirLy.6v,  quae  infcrius  rerum  ordo  dispouet.  Nunc  dc  priuia  vocc 
vclut  dc  sonitus  totius  parcnte  diccmus» 

DE   VOCE. 

Omnis   vox   in   duo  genera  dividitur:  continuum    atque  divisuni.     Con-  037 

nnis  ef  vcrl)a,  versatnr,  ut  ia  canfu  dccorc  ac  sua-  inferiiis^l     MS.  intetius.     Ulraque    sanc    lccfio 

vitcr  coroponcndo  exercltatl   evadamus.  Meuio:».  —  fcrri  potcst.  Grot. 

Paritcr  snpra    (§.  481)   tractus  pcrpcrani    scripdim  omnis  vox]    Meliiis  profccfo  illiistrnri  Iiaec  nc- 

crat  pro   traclatus}    scd   nostro    loco  coditiiiu  anc-  queunf,    quain    iis    qiiac  Vifruviiis   (i>,    4^   p.  154 

toritatcm  dcsidcro.  Bip.)  cx  Arlsfoxcni  doctrina  ailniodiiin  dllncidc  sic 

tres  partesl    Quia    liacc    corrupfa   sint   niillum  cxposuit:  »Vox   mufafionibiis  quuni    Uectitur,   a!i;i* 

dul)ium,    Lcgcndum    ccnsco    fiEP.OJtOua ,    ^vd^HO-  fit  acufa,    alias   gra^is;   duoLnsquc  modis  movctur, 

JtOtCa ,    JtolriGLq.    Mclopoeiae    autcin    parfcs  sunt  e    quibus    nuus    Iiabct   cffectns    conlinuatos ,    alter 

fres:  Af/xpLg    (pro    quo  Lic    ineptc  Aeiig),    ixl^Lg  distatUes.    Continna  vox   ncquc  in   nnitioiiibus   con- 

yxii  XQ7j6Lg.    Quarum  parfium  subdivlsioucs  rursus  sisfit    neqnc  In  loco    uUo,    eillcltquc    tcrminallonc^ 

adfcrendo  pcrvcnircmus  faudcni  ad  jtXoyfv.    Quod  noii   apparcnfcs,    infcrvalla    aufcni    incdia    pafenfia, 

eniin  inclopociam  trcs  iJlas  parfcs  liaberc  ccnsitcrif,  uti    scnnonc   qnuin    dicimus ,    sol,    Ins,    fios,    nox 

Loc  clarlssiine  patet   ex  p.  197  v.  23  (p.  33o  Gr.),  iXnnc    cuim    nec    nnde    incipif    ncc   ubi   deslnif  iu- 

Vide  Arlstidem  p.  6  v.  lo,  p.  29  v.  J.I?Ii:uion. —  tclIiaMtur,  sed  ncque  cx  acufa  facta  esf   gravis,  nc- 

Codices    nibil  variauf.  qne  cx  gravi  acuta  apparet  aurlbus.  Pcr  distcmtiant 

Eiayys?,rLy.6v\   Edltus  pcrperam   sy.xir^riy.ov.  autcm  e   confrarlo.    IVamqnc  quum  flcctlfnr  in  niu- 

Optimc  trcs    illac   partes    in  oninibus  codicibus  Ic-  talione  vox,  statuit  se  iu  alicnjus  sonifus  finitioiicni, 

gnntnr.    Vide   Arlstidcin  (p.  S,   v.  17).  Meiboji. —  dciude  in  aitcrius,   ef   Id  ulfro  cilroqnc  crcbro   fa- 

Solns    Grofius   corrupfuin    Illud    babef;     anfe    eum  e"endo  Inconstans  apparct   scnsibus,    nfi  in  tanfio- 

editi  iiuvrs^rLX^v  ino  iguyys/iriy.6v,  majnsculae  ni' us  quum  fleclentes  vores  varlefafem  fKcimns  mo- 

cnim  T  ct  I"  liicile  confunduufur.  Scd  omnino  con-  diilailouis.     Itaque   intervallis  ea  qnum  vcr.safur,  oC 

fcrendus   ille    Aristidis    locus:  rov    ds    rSy(VLy.OV  undc   inilinm   ro--!t    ct  nbl  dcsiit,    apparef  lu  sono- 

liiori  rQia,    aQiiovLy.ov ,  QV&fXLyov,  fj.STQiy.GV  nnn  p.fcnfibus  llaitionibns.  Mediana  autcni  carenfla 

ro  3e   JtQc.y.XLy.ov    slg    rs    ro    y(Qr^6rLy.6v  rcov  ■'nfcrva!lis   obscuraatur.«    Sed   confcr  Ipsnni  Aris{f>- 

JtQO£LQrji.iivcov  rsnvsraL,  xal  rovrcov  i^ayysP.-  xennm  (elcm.  barmon.  1,  p.  10  seqn.)  ef  Ai-Isliiicai 

riy.oV   y.ccl    rov    ixlv    XQr^6rLy.ov    utQr]    LieZo-  QninclIIianum  (p.  7). 

JtOLLCC,  QVx) ijlOJtOLca,  Jtoirj6Lg,  rov  dk  i^ayysP.-  conlinuum]   Salmasius  (ad  Solinn^^.  2  19)  m 

rLZOV  6oyccviy.6v,   codiy.6v,  v.i:oy.OLrix6v.  su9   Martiaui   codicc    hh   scriLi  coniinum  (esUCnr. 


754  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  957. 

liiuium  est  vclut  juge  coUoquiiim,  divisum,  quod  in  modulatione  scrvamus. 
Est  et  inediuni,  quod  inter  utrumque  permixtum  ac  neque  alterius  continuum 
modum  servat  nec  alterius  frequenti  divisione  praeciditur,  ut  pronunciandi  modo 
carmina  cuncta  recitantur.  Horum  illa,  quam  in  divisas  partes  certasque  dedu- 
cimus,  diastematica  nominatur,  et  ei  parti  quae  harmonica  vocatur  aptanda  est. 

DE  SEPTEM   PARTIBUS  HARMONIAE. 

1>58  Quac  quidem  harmouica  habet  partes  disputationis  septem,  primam  de 

sonis,  secundam  de  spatiis,  tertiam  de  sjstcmatis,  quartam  de  genere,  quintam 
de  tonis,  sextam  dc  commutationibus,  septimam  de  modulationc,  quam  uic- 
lopociara  vocamus.     Ac  prius  de  sonis,   ubi  artis  est  elementum. 

Sed   niera  ortbographlac  Iiacc    dlscrepantia  est   (v.      et  diflicilis « ,  qiianiquam  ibl  queqiie /mi-monifam  rc- 

§.  807  uoC).  stitui  3Ieiboiuius  jubct. 

inter  titriimouc]    Rcctius    boc  e  Darmstattcnsi  ^      i  irk         ^       i-  .«i.      ■  .'i 

'      J  septem]  Dc  septcni  biscc  partibus  in  scqncntibus 

codlce  rciM>s..i  pro  in  utvof,ne ,  quod  in   editis  crat.      ^^    ^,^    ^,^^    ^^^     g„.     ^g^     ^^^^    ^^^^   ^^.^ 

■ut  vronuHciandi]    Sic  pcrpcram  omncs.   Pro  ut      -n  j     *     i        j-  .  •!    .■  •,*•.•  i 

'  _  Presso  pcde  in  bac  distributionc  scquitur  Aristidcm 

lege  quo.  Atistidcs  p.  7  v.  23:  ^   r«?  rwv  TtOLTj-      QuJuetiliannm  (I,  p.  9  3Icibom.). 

fxarcov  avayvco6eLQ  jfoLOviieda.  Mbirom. —  Mu-  .    .     «r  i 

tertiam  ne  sustematisl  Sic  rectc  scrinti.    Malc 
taimi    caiisam    non    video  5     nam   w<    pariter    atque  _  ^  ■^  _ 

.,  7  '  .      /-»      1  •  edltus    in   tcxtu    diastematis ,    in   marginein   rcjecta 

Ijraecum  ri  cst  anomoao.   yuoti  aiitcm   ait  pronun- 

,.        ■  ,  .  .....  .    .       vera  lcctione,  qiiac  est  «i/«/ema</*.MEUiOM. —  Faeilc 

Ciandi    mono    carm:ua    rccitari,     iiistrioncs    potissi-  ■*  ^ 

_,  .  .     .  .        obtcmneravi,  nam  de  diastematis,    qiiae  spatia  bic 

mura    spcclat.    List   cinm  pronunciatio,    ut  auctoris  *•       ^ 

,  _.  •        /.     ^^        ..  •  I  appellat,  in  sccunda  parte  aait  (8.948). 

ad  I^crcimiiim   (1,  'z)   vcrbis  «tar,    uvocis,  vultus,        11  '  *  o     \o  / 

gestns  mrsdei-atio  cum  venuslatc. «    Adde  Quinctilia-  ^uam  melopoeYam^    SI    vcl   nullo  alio  loco  in- 

num(2,   10,  15):  »quod  facinut  actores  comlcl,  qui  scltlae  vel  ncgllgentiae  convlncl   Martlauus    possct, 

non    ila  prorsus,    ut  nos  vulgo  loqnlmiir,  pronun-  ex  Iioc  ecrtc  non  video  quomodo  non  posslt.   Vcrba 

ciunt ,    quod  essct    slnc  artc,   uec  procul  tamen  a  elariora   sunt,    quam   ut  interpolata  ca  censcamus. 

uattira  reccdunt,   qno  vitio  pcrlret  imltatio.a  Latiuo    modulatio    respondet   Graeenm    fjie^codia , 

Jiarmouiea]  SIc  opllmc  ulcrqnc  scriptus.  Insiilsc  iion  autcm  ne2oftOua.  MnmoM.  —    Accuratlus  in- 

cdltiis  //«/•{iiojija.  Mr.iBOM. —  A  Grotio  boc  factum;  fra  (§.9Go)  «modnlationls  eflcctae  bablliimu  apj>cllat; 

autcriorcs  rcctc  hurmonica  e\blliuerant.  Idcin  tamcn  Tcrnmtainen   nou   video ,    cur  ncgligcntlae   arguatur 

vel  usus  Wi.  crror  est  apud  VltruAuim  (a,  4),   ubl:  Martlanus,  qut  Latliil   scrmonis   usum  ccrte  mclius 

i>Uarmonia«f  inquit,  ucst  muslca  litcratura  obscura  3IcIbomIo  callcrc  debcbat! 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  959.  755 

DE   SOISIS. 

Souus   quippe   tanti   apud   nos  loci   est,    quauti  in    geouictricis    siguum,  959 
iu  aritlimeticis  singuluui.    Phthongos  sonos  dicimus.     Verum  phthongus  dicitur 
vocis  niodulatae  particula  una  intentione  producta.     Est  autem  intentio,    quaui 

dicimus   tasim,     in   qua    vox    pcrsistit  ac   perseverat.      Sonus    phthongus    vcl 

speciatim  vel  generatim  appellatur;  scd  generale  vocabulum  habcnt  ct  specialia, 

quae  i3i6Tr,va  Graja  vocc  perhibentur.  Ut  si  quemadmodum  nobis  scribcndum 

pluJtoviios]   IVcgligciifer   Grotiiis  qiiatcr   in    liac  nulli  ul  tribui  solcat),  (jui  (soni)  dwcijicLg  Graja 

paraginpliu  pthonrjos  cdidit,   quod  corrigcndiim  crat.  voce  perliibentur.  Sic  legcnduni  ccnsco,  sic  exnlican- 

Ceteruin  courcr  Gensoriuuui  (dc  die  nat.   10,  8):  duni;    Tocabulum   idlOTrigliic  prorsus  cst  ineptuni. 

>singiilae  tamcn  voccs  simplices  ct  utcunque  niissae  Yidcri  tamen  possit  cx  Aristidis  confurmadint  vcr- 

(p^oyyoi    Tocantur;     discrinicn    >cro,     quo    alfcr  bls,  qui  p.  9  v.  3:  r]  ds,   inqnit,   r^C  li£Xto8Ly,Ti^<i 

<p\}6yyog  acutior  est,  altcr  gravlor,  vocatur   dui-  (fx^oyyoQ  idlo>Q '/ca?.elTai.^ls.\Boyi. —  IViiuis  aciile 

6TTjiia.«  Mcibomius,  pracscrtim  quod  idi^TijTa  in  ^vvausti; 

parliciil(i\   Addit  Aristides  (p.  9)  minlr.ia  (^i/.a-  mutai-i  vult,   quum  nibil  aliud  dicere  videatur  Mar- 

%l6toq).    Aristoxcnus   (eleni.   barmon.   1,    p.  IS):  tianus,    nisi  specialia    codcm  cum  gcnerali  nomiiic 

ifcovijq  TtT(Jo6iQ   irtl   ixiav   Ta^LV  6    (pd6^'yog'  indicari;    sonas   igitur   et    unlversos  paiiter  cl  sln- 

Tore  yaQ  (paivSTai,   (p^6yyoQ    sivai.  ToiOVTog,  gnlos    dici.     Quamquam    libcnter    idi^Tr^Teq   cuni 

olog  sig  fii^.og    TaTTe6&ac  ■i^QUO^uevov,  oTav  Grotio  scripsisscm  pro  idiOTTjTa,  facili  conrusione, 

?;  ^O)!'?/  (paiii  e6TavaL  ijtl  fiiag  Ta6e(og.   Plura  si  codiccs  addiccrcnt;  nunc  nulla  varietas  enotatur, 

dablt  Fabricius   (ad    Sextum  Empir.    p.  5Cd),    qul  nisi   quod   in   margine    Grotiana    acqiic    ac    codicc 

ctiam  nostrum  locum  laudat.  Monacensl  (C)  corrupte  legitur   tdiotetra. 

persistit]  Alil  tcste  Grotio  in  marglne  (jua  vox  ul  si\   Is    punctiis    dcest    in   MS.    et   aliisj    is 

persislit,   oniissa  in,   alil  consistit,   slcut  etlam  Fa-  pnncltis  valct,  qnomodo  sequitur  scribcndum.  Grot. 

bricius,    sed  ncutro  egeinus.  —     »Ut   si    qucmadmodum«    ita    uterquc    scriptiisi 

vel  spevitttim]   Ilacc  quum  obscura  sint  ct  eor-  editus  pcrpcram  »ut  si  is  pnnctus.a     Corrupius  bic 

rupta  brcvitcr  cxplicabimus.    PLlbougos    sonos  vcl  locus    cst    et  difliciilimus,    qncm   expIicaLo:    »ut  si 

speciatim  (rr^    dwafiSC  potestate,    quomodo  octo-  (audito    vcl    lceto    vocabuio)    quemadmodum    nobis 

dcclm    In    siugulls   sunt   gencribus)  vel  generaliter  scribendum  sit   (quas    litcrarnm    potesfafes,     tcov 

(ttJ  Tcx6et,    inlentione,   quomodo  innnitl  soni  exsi-  ^TOLp^eLCOV   dv\'c'ineig ,   quos    ductus  adhiLcre  Jc- 

stunt)  appellamus.   Scd  gencrale  vocabuliim  (sonns,  bcamus  in  IIIo  cxarando)  coi/itemus.^'  Planc  cnim  vo- 

quod  InCnltls  aeque  compctit,  ut  et  ipsc  Martianus  cabnium    dvvciUSLg ,   quod   praccesscrat,    expiicare 

docct)  speclales  (Illl   oetodeciin   In  quoquc    gcnerc  voluit,  iit   etiam   ex   Iils  adjnncfis  est  evidcns:  itn 

solum)  Labcnt  (adeo  ut  cx  rellqHis  innumcrabJliLus  hae.c  virlus  phthonfji  docet  (exempli  gratla    mesc, 


736  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  940. 

slt  co2,Itemus;  ita  haec  virtiis  phtliongi  docet,  quid  vel  acuminis  exscranms 
OiO  vcl  lenius  remittamus.  Ycrum  ex  istis  alia  faciunt,  alia  patiuntur.  Faciunt 
inlcntio  vel  rcmissio;  patiuntur  acumcn  et  gravitas.  Productio  autem  cst, 
hoc  cst  e.flradig,  vocis  commotio  a  loco  graviore  ia  acutum  locum;  avedcg 
\cro  contra,  nam  ab  acuminis  cuhuine  in  grave  c]uiddam  seriumque  descendit. 
rit  autcm  soni  gravitas,  quum  ex  inlimo  quidam  spiritns  trahitur;  «cumen 
vcro  cx  superficie  oris  emittitur.  Siint  igitur  innumcrabiles  soni,  scd  spe- 
ciahter  per  singulos  tropos  dnodeviginti  tantum  poterunt  convenire,  quorum 
iHl  iiomina  supcrins  memoravi.    Ouorum  prior  est  acquisitus,  qui  ideo  tali  nomine 

iicle  difzciigRiciioii,    proslaiiiLorioinenos)   (ftiul  itcu-  iJtcTaGcg]  Arislitlcs    (p.  8):  T«(jLg    ds    i6Tt 

minis  exsei ere  ddieamus,   vel  /:i:id  kuius  remitiere.  fiovij  y,al  6Ta6LQ  Trjg  ipcoi')jg,     TuvT7jg  Se  €ldrj 

Mesbom.  (not.  p.  3o2). —    Veiha    is  puncttis ,  quae  dvo ,  c(V£6lg  Ts  xal  ijtlTa^ig'  iivadcg  filv  ovv 

apud  Grotium  post  ul  si  legiintur,    In  aiitcrioribus  i^TiV ,   7]vlxa   CiV    aitO    O^VTSQOV    TOTCOV    f.Tt 

ciIitloniLus  oiulssa  siiut,  ijuarc  ct  ipsc  rcctlus,  ar-  (iaQVTSQOV  rj  (fcovrj  j^^^coQfj,  ijtiTa6ig  iSs,  orav 

Lilror,  cxpunxl.  iy.  /iaQVTSQOv  p.STa(ialvr^  jtgog  osvreQOv.  Sed 

acuminis]    Forte   nculius    vel    acuminatius,   nl  liacc  «juoque  fcro    iisdeiu   verbis  apnd  Arlstoxcnum 

pro  lenius    legas   len imiuis.  GixoT. —    ]\on  necesse.  leguntur,    ut   diiblum   slt  uti'um  iiosler  jiolisslmuni 

c.v  islis]  Sic  codices  Mcibomianus,  Rclelicnau-  secutus  sit. 

cnsis ,  et  Darmstaltcusls  jiro   his  iii  editls.  seriumque]  To  %aT^  Tj-&og.  Gnox.  —   Vlde  In- 

faciunt]   Ilaec  male  ciiin  praeccdentibus  coliac-  ferlus  (§.  947). 

rent,  ut  locum  Lunc  mutihim  censeam.  iVequc  ctiam  <juidam]   Legc:    nquiim   cs    intlmo  nuidem  spl- 

lrans!)ositionc  juvari  potcst.    Porro  fjuuin  lioc  Arl-  rltus   traliitur,    acuracn  vcron  ct  cet.  Gnox.  —  IVoii 

stldcs    non   babcat,    ijucui    tauicn    ctiam    hoc   loco  ojius  cssc   correctione  censco. 

vertissc  dcjjrcbcnditur,   sed  Arlstoxenus,  illuni  p.  8  duodeviijinti]  In  editis  crat  XXVIII,  ct  quain- 

V.  28  luutilum  ccnseo.  Ita  autcm  Arlstoxeuns  j).  11  ■\Is  Arlstides  (p.  9)   ct  Klconiaclius  (1,   j).  9  ct  2, 

V.  iJo:  natque  ex  bis»,  iuqult,    uquae  dlxlinus,  pla-  p.  3o  JJIcU>.)   scrlbant   sonorum   «t  cliordarum  nu- 

uum   csl,    ct   rcmlssionem    cssc   dlvcrsum    quid    a  mcrnm   csse  vigintl  octo;  apud  noslrum  famcn  om- 

gravlffiic,    ut  facicns    ;ib   co  qiiod  fit;    Intcntlonem  nino    lcgenduin   duodeviijinlil,   id  qiiod   ct  quac   se- 

qnoijiic   ab  acuminc  codcin  niodo.«  3Ieuiom. —  Vcrl-  quuntur  ct  siipcrlor  locus  (§.  951)  doccnt.  Confuslo 

slmilius   dlxcrlm  vcl  Ipsum  Aristoxcnuin,  vcl  aliuni  autcm    Inde    nata    ost,     quod   in  nnoquoquc   trlum 

qui   cx  Illo    baiislsscf ,    a  Martlano  adbibltuin  csse,  gencriim  sonoruni   numcrus  quldcm  cst  XVIII  (Eu- 

qul  ctsl  omiiia  cx   aliis  congesserlt,    tamen  In  uno  clld.  In  introd.  barm.   j>.  3  et  4  iSIcib.)^   qiiuin  vcro 

fonlc   nciitlqiiam   acqulcvlt,   ciimquc  et  supcrlus  ct  nilsccntur  ex    Illis  gciicribus,    XXVIII   (id.   p.  3). 

inferius    liaud  raro    cuin    Arisfoxeiio    conscntlrc  vl-  Sunt  cnim  in  iis  phircs   communcs  et  vagantes,  dc 

deiuus.  (juibus  tiilc   infevius  fad   §.  Oio). 


Martiani  Capellac  lib.  IX.  §.  940.  737 

nuncupatur,  quoniam  corum  quae  tetrachorda  nominantur  nulli  omnino  con- 
sentit,  sed  extrinsecus  velut  acquisitus  accedit  propter  consortium  mediae, 
cui  concinere  consuevit;  qui  acquisitus  uno  tono  a  principali  principalium 
separatur;  quae  principalis  principalium,  quia  prima  in  tetrachordo  collocatur, 
quasi  cujusdam  rectoris  nomen  accepit;  subprincipahs  denique  dicitur,  quae 
principali  subjecta  conjungitur.  PrincipaHum  vero  evagiiovLOQ  ct  ;^()a)/it«Tt%o?,  942 
quam  nos  vix  forsan  recte  colorabilcm  mcmoramus;  et  ideo  hoc  nomen 
accepit,  quia  inter  principales  colores  album  tetrumque  quidquid  interjacens 
invenitur  colorabilc  Graja  significatione  perhibctur.  Ergo  cnarmonius,  chro- 
maticus,  itemque  diatonus,  quam  extentam  dicimus,  indicia  sunt  generum 
modulandi.  Multiplex  quippe  tetrachordorum  ratio  sic  firmatur.  Principahs 
autcm  mcdiarum,  quia  prima  cst  medii  tctrachordi,  ideo  id  nonien  accepit; 
cui  subncxa  subprincipahs  mcdiarum  essc  dicitur;  denique  rehquae  tres  sui 
simihbus    obediunt.      Dictum    vero    hoc    tetrachordum    mcdiarum,     quia  in 

exlrinsecus\  SIc  codlces  Melboniianl   nostriqne  generum  modulayuW^   Vitruvlus  (S,  4;   p.  136 

I\cicbenaucnsis,  Darmstattensis,  ct  Monaccnsis  (C)^  Bip.):    i)Gcnera  vero   nioilulalionuui   sunt  tria:  pri- 

vulgo   extrinseco.    Ccterum   coufer   Bocckliium  (de  mum  quod  Gracci  nominant  aQixovlav,   sccundum 

mclr.  Pind.  p.20G):  i)Acccdcnte  dcinccps  vcrsus  acu-  ;^Qcofj.a,  tertiuni  dcaTOVOV.    Est  autcm  liaruioniae 

tum  tetrachordo  VJtiQPoXalcov  totum  systcma  fac-  modulatio    ab    arte   concepta    et   ca  re  cantio    ejus 

tum   disdiapason     dcfieiente    tono,    cui    supplcndo  maximc    gravcm    ct    egregiam    Labct    auctorltatcm; 

versus  grave   adjectns    tonus,    cujus  gravior  sonus  cLroma    subtili    sollertia    et   crcbritate    moduloruni 

qui   dicitur  JTQOS/Iafi0av6[jt,svog  totius  systcmatis  suaviorem  liabet  dclectationcnij  diatoni  vcro,  quod 

disdiapason  gravissimus  est.«  naturalis  est,    facllior    cst  intervallorum  dlstautia.» 

£VaQ{i6vL0g]    Adde   ex   MS.   ))Ct   rei  verltate  Macrobius  (in  somn.  Scip.  2,  4):  »Quum  siut  mc- 

dLOTOVOg."  Grot.—  Qnod  Grotll  MS.  addit  dLa-  lodiac  musicae  tria  gcncra,  cnarraonium,  diatonum, 

rovog    ncsclo   ubi   poncre    debcam.    Longc  melius  et    cliromaticum,    primum   quldcm   propter  nimiam 

a  reliquis  id  abcst,  quia  eliam  sequitur.MEiuom.  suam  difficultatem  ab  usu  reccssit,  tertium  vero  est 

album  tet^-Mmfue]   Sextus  Enipiricus  (adv.  mus.  infame   mollitle;    unde  mcdlum,    id   cst  diatonum, 

G,   41 5  p.  5G4  Fabr.):    cogjtSQ   <paLocv  ZLva  ymI  mundanae    musicae  doctrina  Platonis    adscrU)itur.« 

li£?MLvav  yML  /l£Vm]v  (fcovrjv  ciJto   Xcov  JtQog  Plura    dablt    Boecbbius  (in  Crcuzcri  stud.  T.  III, 

xrjV   OQa^LV    aidx^rjCacov    y,£zXriYM(X£V.    ScHIcet  p,  64).  Vide  ct  nos  iuferius  (§.  9.t3). 
alteram  acutis  alteram  gravibus  sonis  comparabant.  ohediunt]  E  Dax-mstattcnsi  codice  pro  ohedient 

Plura  vide  infcrius  (§.  9o6).  in  cditis. 

93 


758  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  942. 

medio  locatum  est  inter  principalium  tetrachordura  et  tetracliordum  conjunc- 
945  tarum.  Post  supradictas  autem  quae  sequitur  media  nominatur:  quac  idco 
media  dicitur,  quia  tam  gravis  modi  finis  est,  quam  in  tropis  omnibus  futuri 
acuminis  caput,  atque  ipsius  quodammodo  vinculo  tam  gravis  modulatio  quam 
acuta  connectitur,  ut  in  Lydio  modo,  ubi  rectum  iota  mesen  notat.  Verum 
post  mediam  extendentem  hemitonium  conjunctarum  erit  tertia,  quae  in 
eodem  modo,  id  est  Lydio,  labda  supinum  pro  nota  habebit.  Post  hanc  illae 
quae  a  nobis  superius  expressae  sunt  tres  sequentur,  ivuQnoviog,  ;^Qcofiari,x6g, 
et  6u'(Tovog,  quae  et  paranete  dicitur,  quam  Latine  penultimam  perhibemus; 
post  quam  ultima  sociatur,  quae  ideo  dicta  est  conjunctarum  ultima,  quia 
in  hoc  tetrachordo  finem  tenct.     Omne  autem  tetrachordum  conjunctarura  ideo 


inter   prindpallum    ietrachordum]    Rcstitui  ex  potiiit  quod  medium  est  eorum,    quae  inter  aliqua 

anlcrioribus  cditionibus;  Grotius  enim  Lis  tetrachor-  clauduntur  extrcma.« 

dorum  cdidcrat.  Alii  tcste  eodcm  in  marginc  voccm  iota   mesen\    Confcr  Arlstidcm    Qulnctiliamim 

prorsus  omiscrant,   quod  tanien  non  probarim.  (1,   p.  28  Meibora.),  Alypium  (p.  3.  23.  44),    et 

iam  gravis  modi^   3Ioduni   vocat  qucui  ct  siipra  Boctliiumj     quamquam    Aristldcs   jacentem    potiu3 

TQOJtOV,     niore  tamcu  Graccis  non   adniodiim   usi-  litcram  significare  videatur,  ncque  Alypii  verLa  satis 

talo.  Pcr  gravcm  moduni  infclllgo  Ilypodorium  cum  clara  sint:  'lcoTd   y,ai  ?.a[x[ida  Jt?-ayi.OV. 
patre,   quem  et  Censorinus  alicuLi   gravissimum  ap-  Lydio  labda^   31 S.  lahda  supinum,  quae  lectlo 

pcllat.  Grot.  —   Vocalnilum   modus  Lic  pro  modu-  si  non  omnliio  arridet,  lcge  eodcm  sensu  sequcns 

lalio  usurpari    ccrtuni    est    cx    vcrLIs    scqucntlhus,  vulgatae  Icctionis    vcstigla:   «L    slve  yl  invcrsum.* 

tiLi  idein    dlcltur  giavis    modulatio.    Ncc  scqucutla  Grot. —  ]\on  vidco  ciir  non  arrldeat,    quum  supi- 

pcrniittunt,  ut  pcr  gravem  modum  intclllgatnr  ISy-  nnm  id  ipsum  significet  quod  Alypii  ^/.«yiov  (vid. 

podorius.   Errat   itaquc  Lic  cum  patre  suo  Grotius.  not.  ant.),  nluilrum  ita  collocatum:  <^  .   Quapropfer 

Cetcrum  mcsc  ultima  est  respectu  proslambanomcn',  sine  Laesitatione  recepi,  qnum  vulgata  lcctlo  literam 

iit    nete    rcspecta    mcscs.     Est   itaque    posl  mcscn  manifcsto  corrupta  cssct. 

liic  ordo:  iiltlina,   pcniiltlma,    tcrlla  aL  ulflnia,   su-  conjunctarum  ullimn]lSicomachus  (p.2o  Meih.): 

prcnia,  quae  mcse.  Vidc  iiofas  ad  Arisfldem  p.  2!2.  i>Tcf:-acliorda   in    univcrsum  cxslstunt    qulnqne   — 

BfEnioM. —  Spcciatini  Arlstofelos  (proLl.  19,  4o):  in   quILus   duae   suut    disjuncfloncs,    coiijunctloncs 

iiQuuni  cxfrcma  concentus  nclc  ct  Lypafe  slnt,  Lis-  Tero  Ires.  Et  quidcm  conjuncfioniim  illa,  quae  inter 

que  infcrjacent  rcliqui  soni,   quorum   nicdliis  nomi-  Iiypaton  et  mcson,  ct  ista,   quae  eorundem  mesoa 

natus  sohis  prlnclpiiim  altcrius  fctracliortll  cst,  jurc  cst  et  syncinmcnon,   et  ultima,  quac  dlczeugineuon 

mcdll   Doiucn  LaLucraf :  prlsiclplum  cnini  idcm  cssc  ct  LypcrLoIacou.ii 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  943.  739 

dictum,  quia  mediae  ipsi,  quac  perfectam  sjnjplioniam  prima  coniplevit, 
adjungitur,  ac  producente  media  sequentem  tonum  ille  qui  sequitur  sonus 
jtaQanE6og  nominatur,  quod  hunc  satis  proximum  sonus  adjunctae  modulationis 
ofFendat.  Dehinc  divisarum  tertia,  quae  plenum  systema  diapason  finitj  unde  944 
divisarum  tertia  perhibetur;  post  hanc  soni  ccteri  consequuntur.  Sonus  vero 
divisarum  ideo  hoc  nomen  acccpit,  quia  iino  et  diniidio  tono  a  mcdiae  fine 
divellitur.  Post  hoc  tetrachordum  exccllcntium  collocatur,  quod  idco  excellens 
nomen  accepit,  quia  in  singuhs  tropis  in  onme  acumcn  erigitur,  in  singuHs 
modulationibus  fastigiatur.  Horum  igitur  sonorum,  id  est  phthongon,  sunt  94J> 
ahi  quos  consistere  ct  perseverare  necesse  est,  ahi  vero  sunt  vagi;  dcniquc 
ahi  (iaQVJfvzvoi.  nominantur,  ahi  ne66rtvy.voL,  ahi  o^vrtvxvoi.  perhibeutur.    Spissum 

mediae  ipsi]  Codcx  Monacensls  (C)  mediae  et  tono   dlvelli    alt  noster,    dc    Leptacliordo  lofjultiir, 

ipsii  sed  inutandi  causa  nulla.  ubl    dcmta    TQirrj    majus   intcrvalluni    faetum    crat. 

prima   complevil]  MS.  «cum  prlraa  complcvita  Confer   Bocclililum  (dc  metr.   Plnd.  p.  20o)  et  Arl- 

vcre  et  probe.  Guox. —   Ego  t6  cum  mcllus  a  rc-  stotelem  (problem.  19,  47). 
Uquis   abcsse  ccnsco.  JIeibom.  a  jnediae]    Sie    rccte   uterque  scriptus.   Editus 

adjimgitnr]    AIII  teste  Grotio  in  marglne  pro-  perperam  merf/i.  Meibom. —  Morcm  gessl  31cibonilo, 

ducitiir,  incpte.  licct  ctlam  vnlgala  Ita  dcfendi  possit,   nt  tetrachordi 

proximtim  soniis]    SIc  probc   uterque  scrlptus.  Diedil  sive    mcdlarum   finem    intclllgaraus,     qul   In 

Edltus  sonnm.  Meibom.  ipsa  media  scll.  cboida  cernltur. 

wide  divisttruni\   Sic  codcx  A,  qula  ctlam  prae-  aUi  auos  consistere]  Vltruvius  (i>,  4):  uSonltus, 

cedlt   divisarum    tertia.    Pcrperam    cdlUis  conjunc-  qui   Gracce  (p-&6yyoL  dlcuntur,  lu  unoquoque   gc- 

tarum.  Meibom.  —   A    solo    nempc   Grotio    cditus.  ncre    sunt   dccem  ct   octoj    c   quibus  octo  sunt  in 

Namquc    ante   cum  cditi  rccte  habebant  divisarum.  tribus  generibus  perpeiui  et  slanles ,  reliqui  deccni, 

Alil,    tcste  codem  in  margine,    cunclarum ,  errore  quum  communlter  niodulantur,  sunt  vn(/aH7e«.«  Plura 

fortassc  ex  antecedcntibus  vcrbis  dLa  rta6cov  nato.  dabit  Euclides  (intr.  barm.  p.  9)  ct  Tbeo  Smyrnaeus 

Qnanquam  ipse  Martianus    Ibl    in  errore  vcrsatur,  (de  muslca  36,   p.  142). 

qnum  non  tertia  sed  ultima  dlvlsarum  plcnum  sy-  vaiji]  Ili  ab  Euclide    et  Gaudcntio  (p.  18)   ap- 

stema  Cniat.  Vlde  et  Mcibomlum  Infcrlus  (ad  §.962).  pcllantur  yAvovixsvot,   a  Baccbio  (p.9  Meib.)  ^e- 

ideo  hoc  nomen]    Safis  Incptc.  Meibom. —   In-  QOUEVOL. 
Cptlas    non   vidco.    /liaC,£Vi^Lg  cnim,    ut  Euclidis  alii  o^vrtVZVOi]  Omlssiim  in  edltls  siipplevi  e 

(Intr.  barm.  p.  17)  vcrbis  utar,   cst  dvo  TETQa^OQ-  codlcc   Grollano. 

6cov  E^rjg  [XEXcodoviiEvoiv  oixolcov  y,uTa  6xri(J.a  spissum]  IIoc  est  rtvxvov,  de  quo  vidcndusBoe- 

tovog  ava   [X£6ov.     Quod   autcm    uno  et  dimidio  ckliius  (de  uietr.  Pind.  p.  208)  ct  nostcr  infra  (§.  930). 

93  * 


740  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  945. 

vero  dicitur  trium  sonorum  compositiva  quaedam  qualitas;  /3aQvftvxvoi,  autem 
sunt,  qui  vclut  regiones  primas  spissi  retentant;  yLE66rtvy.voi  vero,  qui  niedia 
possident;    d^vavKvoi,,    qui  ultima  tenent;    drtvywoi,    qui  in    posilione  souorum 

946  trium,  qui  sunt  spissi,  nullo  genere  aut  lege  junguntur.  Stantes  autem  per- 
severantesque  dicuntur  vcl  artvnvoi,  vel  PaQvrtv%voL ,  qui  veluti  quandam  speciem 
et  formam  sibi  principalium  vindicabunt;  ideo  autem  a  quibusdam  statarii 
nominantur,  quia  diversas  extentioues  recipere  non  possunt.  Alii  autem  vagi 
et  errantes  liabentur,  quia  interdum  largiora,  interdum  minora  spatia  rece- 
perunt;  sed  hi  alii  jtaQVftatosLdetg ,  alii  /lLj;(avosLd6Lg  vocantur.  Verum  primi 
ideo  sic  dicuntur,  quod  stalim  prioribus  subnectuntur;  ZL^^avosLdetg  dicuntur 
a    digito,    qui   ministcr    artis   et   cantus    singulos    movet;    est   autem    primus  a 

947  poilice.  Hi  vero  alii  sibi  invicem  congruunt,  alii  discrcpant  et  resultant. 
Sed  illi  ofiSipcovoL,  quia  sibi  invicem  conjunguntur;  dLa<pcovoL  autem,  id  est 
dissentientes  sunt,  qui  quum  pcrcussi  fuerint  invicem  discrepant;  6ii6<pcovoi, 
qui  vocis  quidem  aliam  significationem  gerunt,  eundem  tamen  impetum 
servant.  Sunt  autem  et  aliae  sonorum  diversitates;  et  prima  quidem  per 
intentionem,    ut   aut  acumine   aut  gravitate   dissentiat;    secunda  per  spatiorum 

iit  ■positione^    Sic    codex  Grotianus   ct  Melbo-  eo  magis    serraTi,   quod  7«  Graeclsmus  cst,    quo 

miaDUS  alter  (B);  \ulgo  impositionem.  clarlus    hacc    omnla  c  Graeco   sumsissc  Slartlanum 

larqioyci\  Grotiana  margo  longiora;  non  ncccssc.  pateat. 

XLXCCVOELdslg]  Ai%av6g  nomen  crat  cliordac,  sed  illi  OfiOcpcovOL]  Lege  dvfKpcovOL,   de  Iio- 

quam    supra   (§.  951)    dcciTovov    appcllavlt,    quia  niophonls  postea    sermo.  GnoT. —    Confcr  omnmo 

diglto  indice  pulsabatur.   Confer  Niconiachum  (p.  21.  Boechhium  (in  Daub.   et  Creuz.   stud.  III,    p.  51). 

22),   qul  ^Ly(av6v  scrihit  xaZovfiEVOV  aiCo  xov  pc  intentioneni\   Uoc    quoquc    secundum   Arl- 

x6v  xrig  aQL6rEQag  x^^^Q^g  daYXvXov  x6v  TtaQa  stoxenumj  vide    Boethlum  (de    musica   p.  1472): 

t6v  avxlx^iQa   avtco  ciel  EJtLxl-&E6-&UL.  «Quoniam  vero  sonum  omncs  consentiunt  esse  aerls 

verwn  primi]   Id   est  JtaQVJtaxOELdslg'  prlorl-  percussioncm,  gravitatis  atquc  acuniinis  dliTcrcntlam 

lus,  Id  est  VftcxXaLg.MT-TBoyt.  dlvcrsa   ratlone    ponebant,    Arlstoxcuum   secutl    ct 

et  canltis]  Alll  teste  Grotlo  In  marglnc  cantor,  Pythagorlcos;  Aristoxcnus  quippe  sonorum  diircren- 

malc.  tlas   secuudum    gravitatcm   ct    acumcn  arbitrabatur 

7ii    vero\    Codiccs    quldem    Grotinuus    et  Mei-  in  qualitate  couslstcrc,  Pythagorlcl  vero  In  quan- 

bomlanus  B   horum  vero   praebcnt,    sed    vuJgatam  tltate   poncbant. «      lutcntlo    autcm    qnaliJatis   cst. 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  947.  741 

perccptioneni ,  quiim  uni  aiit  pluribus  conjungitur  spatiis;  tertia  per  conjunc- 
tionem  sjstematis,  quod  aut  unum  aut  plura  recipit;  et  quod  secuudum 
morem  dicitur,  y.az''  ^&og:  alium  quippe  raorem  acuta  significant,  alium 
graviora.     Nunc  jam  de  diastematis  disserendum. 

QUID  SIT  DIASTEMA. 

Diastema  est  vocis  spatium,  quo  acuta  et  gravior  includitur.  Sed  in  948 
diastematis  breviora  illa,  quae  sunt  in  diesi  enarmonia;  majora  vero  sunt, 
quae  per  singulos  tropos  bis  ex  omnibus  faciunt,  quo  nihil  majus  in  tropis 
possumus  invenire.  Atque  in  spatiis  alia  sunt  composita,  alia  disjuncta  atque  949 
asynthcta.  Et  composita  sunt,  quae  per  ordinem  currunt;  incomposita  autem, 
quac  ex  diversis  sibi  invicem  copulantur.  Item  aha  logica,  alia  aloga  mc- 
morantur.  Ac  rationabilia  illa  sunt,  quorum  consensus  possumus  praestare 
ralionem;    irrationabilia,    quibus   non  subest  ratio.     Item  aha  cohibentia ,    alia 

Confcr  oumino  Aristoxcnum   ipsum  (clcm.  Larmon.  acutloris  ad  graviorcm  sonum,  ct  graTioris  ad  acn- 

1,   p.  16).  tiorem  dicatur  diastcma -.  illud  autcra  tonus  cst.   Et 

conjunctioneni\  Lcgendum    commu^iionent.  RIei-  tonus   qnidem  tum  diasteraatis  magnitudo    cst,  tuni 

BOM.  (p.  354  V.  6).  systeraatura  differcntia.     Si   diastematis    magnltudo, 

secundum  movcm]    Boeckliius    (dc  mctr.  Pind.  in  hemitonia  secatur  et  in  diesis.«    Congruunt  Lacc 

p.  2S1):  «Praetcrca  duo  affcruntur  melopoeiac  dlscrl-  cum  lis,  quae  Censoriuus  (d.  d.  nat.  10,  3  scqu.)  docct. 
mlna,  altcrum  tnofis  (rj-&ovQ),    altcrum  systematis.  in  diastematis^  BIS.  diastemaiis:  elcgantcr  pro 

Morcii.tSi:rimt  diastaltica,  systahica,  ct  Iiesychaslica.'.!  diaslematibus ,  ut  lib.  2  supra  aromalis  pro  arotna- 

diastemal^   Sccunda  liic  pars  harmonicae  inclpit.  tibus. Grot. —    Vulgo  enim  diastetnate,  scd  Grotii 

Aristoscno  (1,  p.  Vo  Meib.)  est  »quod  duobus  sonis  lectioncm  amplexi  sumus,  qula  sensus  hic  cst:  ninter 

non  candem  tenslonem  (Tddcv)  habcntibus  iinltur.n  diastcuiata    brevisslraum    csse    diesiti    etiarmoniam , 

Addit  autcm:  nSed  tcnslunum  dlffercntia  cst  magls  quae  cst  quarta  pars  tonl  (§.  DoO),  maxlmura  <//s(Zm- 

aut   minus  esse  tcnsum.»    Euclidi  (p.  1  Melb.)  udia-  pason,   quod  Latlnc  vertit  bis  ex  omnibtis  (§.  950). 

stcma   cst  qnod    continetur   duobus    sonls    acurainc  IVam  comparatlvls  pro  supcrlatlvis  uti  Martlano  usi- 

et  gravitatc    dlfferentlbus."     Atque  hoc  est,    quod  tatlsslmum  est  (§.  6).  Ceterum  In  codice  Reichcnau- 

nostcr    spatium    appcllat,    alli    tonum.     Gaudcntii  cnsi  additur  alia,  quo  tauien  melius  caremus. 
(p.  4)   de  eo  vcrba  haec  sunt:   uDiastcma  cst   qiiod  rationeni^  AIII  tcstc   Grotio  in  marginc  propor- 

duobus  sonis  continetur.  At  planum  est  quod  sonos  tionem,    quod   glosscma  cssc  vldctur.    De   ratlona- 

tcDsionc  intcr  se  diffcrrc  oportcat.  Differentia  igitur  bilibus  vide  Arithmeticam  (§.  770). 


742  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  949. 

discrcpantia;  tuncque  alia  enarmonia,  alia  cliromatica,  alia  diatonica;  item 
alia  artia,  alia  perissa;  sed  prima  aequalia,  secunda  cxcurrentia  memorabo. 
Verum  aequalia   sunt,    quae   in   aequas  partes  polerunt  separari,    iit  tonus  in 

9o0  duo  hemitonia;  perissa  autem,  quac  in  tria  hemitonia  discernuntur.  Deinde 
alia  diastcmata  spissa,  aha  rariora.  Spissa  sunt,  quae  per  diesis  coUiguntur; 
rariora,  quac  tonis;  et  in  his  aha  sibi  congruunt,  aha  discrepant.  Sed  dis- 
crepantium  nimia  multitudo.  Convenientia  vero  per  singulos  tropos  sex  sunt, 
id  est  diatessaron,  quod  de  quatuor  dicimus,  diapente,  quod  de  quinque, 
dchinc  diapason,  quod  ex  omnibus  concinit;  illud  ctianij  quod  ex  omnibus 
et  ex  quatuor  constat,  vel  ex  omnibus  et  quinque,  vel  bis  ex  omnibus,  quod 

951  bis  diapason  dicitur.  Sed  illud  quod  diatessaron,  hoc  est  ex  quatuor  dicitur, 
recipit  sonos  quatuor,  spatia  trcs,  tonos  duo  et  semis,  hemitonia  quinque,  diesis 
vero  decem,  et  cst  in  epilriti  ratione,  ut  sunt  quatuor  ad  tres.  Diapente, 
quod  ex  quinque  est,  sonos  recipit  quinque,  spatia  quatuor,  tonos  tres  ct 
semis,  hemitonia  scptcm ,  diesis  bis  septcm,  et  est  in  hemioha  ratione,  quod 
sunt  tres  ad  duo.  Diapason  autem  sonos  habet  octo,  spatia  septem,  tonos  sex,; 
hemitonia   duplicat,    diesis    quadruplicat,    atque    in  diplasia  ratione   versatur, 

alia  cohibentia]  Alii   conibentia,   sed  Icgcndum      uiidc  scqiiitur,  ut  in  diatonico  gcnere  spissum  nul- 

convenientia ;    infra    couvenientia    vero.     INisi    vox     lum  sit,  scd  in  cliromatico  ct  cnariuonio. 

latcat  antiquior.  Gloss.  Isidoii:  «Conivoli,  concordes.  ^^^  ^«jj^j  yjjc  ^03  superius  (ad   §.935). 

Coliibuli,    coucordcs,    coniiincti.     Coliibcutia,    con-  •   ..n   «         •  1  3-  -t       w-,         .  1.       • 

•*  '  concinit\  llecepi  Jioc  e  codicu>us  Uarmstattcnsi, 

clusio."   GnoT. —  Annrobat   Mcibomius    ("p.  31)4  v.      i,,  .   ,r^^        .    1.1  •!       •  l      •       :■••• 

''      ^  ^'  iJlonacensi  (C),    ct  iflcibomiaao  A5  in  editis  eral 

18),   ncfiue   alitcr  inox  (S.  930)  lc£;itur:    scd  codi- 

_         "^  '      "        '  continetur. 

cum  consensum  dcsidcro. 

..  T    ^     ,.       .        .        ,.,  ,  ,  .  dno  et  semis]  3Ieibomius  utiiusque  codicis  sui 

arttaj   Grotius  inopte  edidcrat  aria,   quod  ipso  ... 

.  ,      ,  .  .  .  .  auctoritatc    ct    bic  ct  infcrius  et  tollendum  ccnsct; 

scnsu  jubentc  correxi;  jf fpioootg  enim  opponuntur 

3,  ,  •,  ,         •       1    •  ,         .  sed  in  bis,    quae  nolis   plcrumciHC   uon  verbis  per- 

aQTta,  ae  quibus  plura  m  Antbmetica^  '  *  ^  ^  .  .   * 

T  rr         V      1         •!        •  •  .      scripta  traduntur,  vcl  ontimorum  codicum  exignum 

spissaj  llvy.va,   oe  quibus  jain  supcnus  cgerat  i  '  k 

/c  o;!"\      *  •  I  /   i         1  I  ar.\       »     moiueulum  cst^ 

(3.  940).     .iViistoxeno   (clcm.   barin.  1,    p^  24)    est 

To  ly^  dvo   di.o:dT7]fiaTcov   dvvsdTrjydi; ,   a  6vv-  aiiod  sunt\  Omissum  in  editis  vcrbum  sunt  co- 

T6x}^SvTa  sAaTTOV  du(6Ti](ia  JtSQii^ii  tov  Zsi-     diccs  Rcicbenaucnsis,  Darmstaltcnsis,  ct  Monacen- 

Jtofievov    di,a6zi]iMCTog  iv  tco   du\  xiOCuQcov,     sis  (C)  suppcdltarunt. 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  9o2.  745 

quac  est  uniis  acl  duo.  Quod  vero  cx  omnibus  et  cx  quatuor  dicitur,  so- 
norum  cst  undccim ,  ct  spatiorum  dcccm,  tonos  liabet  octo  et  semis,  hcmitonia 
duplicat,  dicsisquc  pracdicta  rationc  mulliplicat,  ct  est  in  diplasi  et  diametri 
rcgula,  ut  sunt  octo  ad  tres.  Quod  vero  ex  omnibus  ct  cx  quinquc  constat, 
rccipit  sonos  duodccim,  spatia  undccim,  tonos  novcm  et  semis,  licmitonia 
geminantur,  dicsis  tctraplantur,  et  est  in  triplasia  ratione,  ut  quatuor  ad 
duodccim.  Quod  disdiapasou  dicitur,  habct  sonos  quindccim,  spatia  bis  9o5 
septena,  tonos  decem  ac  duo,  hcniitonia  duplicata,  dicsis  quadraginta  octo; 
atquc  cst  in  tctraplasi  rationc,  ut  siint  duodccim  ad  trcs.  Est  autcm  tonus 
in  epogdoi  ratione.  Ubique  diesim  in  enarmonio  dcbcmus  accipcrc,  quac  est 
in  quarta  particulatione.     Nunc  quid  sit  sjstema  perhibendum. 

QUID  SIT  SYSTEMA. 

Sjstema  est  magnitudo  vocis  ex  multis  raodis  constans,  quac  hcct  multa  9oi 
divisionum  gcnera  recipiat,  tamcn  quia  eadcm  in  diastematis  memoravi,  prae- 
tereo.     Sunt   autem    absoluta   ct   perfecta  sjstcmata  numcro  octo.     Et  primum 
cst,    quod  ab  acquisito,    qucm  Graece  jtQogJiaiM/Savoixsvov   dicimus,    ad  mcdiam, 

m  dlplasl^  Lccllo  liaec,   si  ulla,    dcpravata  cst  in  enrtjnionico]    Dclcta    vocabula  in,  quac   cst 

ct  iusulsa.  Rescribo:  niu  diplasiefnditrHa   ratiouc. «  pvaoccdculiuiu     duarum    litcrarum    rcpelitio,    lcgo: 

Posses  quoque:  »in  diplasiepidimoiia  rationC"j   sed  «diesin  enarmonion.u    Dc  bac  distiuctioue  vide   su- 

niinus  usitatc.  Meibom.  —    Sensus  certus  est,  nam  pcrius  (§.  950). 

quura  diapason  babcat  intcrvallum  trium  ad  scx,  dia-  e.v  mullis  modis  constans^  3IS.  »cst  ningoitudo 

tessaron  autcm  sex  ad  octo,   ufrnmque  conjunctum  vocis  constans»  deletis  tribus  voculis.  Grot. —  Sy- 

habct  rationcm  trium  ad  octo,  quae  est  duplicis  nu-  sfcma  Euclidi  (infrod.  barm.  p.  1),  Aristidi  Quiucti- 

mcri  ct   duarum   paitium;   camquc  duaruni  partium  liano    (p.  13),    et  Gaudentio    (p.  5)    est  quod    ix 

notioncm  in  corrupfa  lcctione  diametri  incsse  appa-  JtZeiovcov  7j  ivog  dLadxrjLUiZcov  constet,  Baccbio 

ret,    scd  qnoraor?o  corrigendum  sit,   codicum  nielio-  autcm  (p.  2),    quod  pliires   diiobus  babcat  sonos; 

rum  indagatio  doccre  potest.  quoruni  utrum  amplcctare,  Grotiani  codicis  Icctionem 

tetiaplantur^     Grotius    tctraplatur,     scd    diesls  iiiliili  cssc  videbis. 
plurali  numcro   dictum  cst  (^.  953).  cjtiae  licet^  Mcibomius   cx  codice    suo  (B)   rc- 

tclrapldsi]    Sic    omnes.    Id   formatum  putarunt  ponendum   duxit   qnod,   sed    nccessitatem   mutandi 

baibari  bomincs,    iit   diplasi  ct  epogdoi,  M£U30>t.  non  video. 


744  Martiani   Capellae  lib.  IX.   §.  9o4. 

quani  mescn  diximus,  omne  conficitur;  secundum,  quod  a  principali  prin- 
cipalium  in  parameson  usque  distenditur;  tertium  quod  a  subprincipali  prin- 
cipalium  in  divisarum  tertium  jungitur;  quartum,  quod  ab  extenta  princi- 
palium  usque  in  divisarum  diatonum  profertur;  quintum,  quod  a  principali 
mediarum  in  ueten  divisarum  usque  progreditur;  sextum,  quod  a  subprin- 
cipali  mediarum  in  tertiam  excellentium  trahitur;  septimum,  quod  a  mediarum 
extenta  in  excellcntium  diatonon  exsurgitj  octavum  quod  a  media  excellentium 
in  ultimam  ducitur. 


DE  GENERIBUS  TETRACHORDORUM. 

935  Quibus  excursis  genera  tetrachordorum  modulandique  discurrara.    Tetra- 

chordos  est  chordarum  cum  certa  quahtate  divisio.  Genera  autem  modulandi  sunt 

omne  conficitur]  Ita   omncs  inepte.    Lego:  »ex  tuor  cliordarum  (vel  si  mavis  tetrachordi)  cum  certa 

omnibus  (Sia  7ta6cov)  conGcitur.«  JIeibom.  —  Ad  qiialitate    divisio.«      Quippe    nullum    dubium    quin 

scnsum   recte,    scd    quaeritur    annon  idem  vulgata  Arlstidis  locum  verterit  Slartianus.   TetracLordi  defi- 

coutinere  possit.   Codiccs  certe  niliil  variant.  nitionem  satis  aceuratam  jam  antc  tradiderat  (§.  93S) 

tertiuni\   Lego  ciim  patrc  »in  dlvisarum  tcrtiam."  et  dcinde  (§.  960).    Bene  vocem  TCOLog  seu  jtow- 

GnoT. —  Omncs  pcrperam   tertiunx.  Slirum  in  scri-  fjy^  interprctatas  est  certa  nrua/i7a£.  Idem  (iu  Aristid. 

ptura    adeo    manlfcsta    errari    potuisse.  BIehiom.  —  p.  250,  v.  15). —  Aristidis  verba  (p.  18)  haec  sunt: 

Kon  cLordam,  sed  fortasse  sonum  in  mente  habuit,  ykvoq   dk    i6zi    jtOLa   TSTQaxoQdov   dMLQe6ig, 

ut   supra   j.ab  acquislto,    ^item «  cet.  pariterque    Gaudentius    (p.  S)/    sed  non  video   cur 

m  ne(efi]  Sic    rectc    codex   A,    alter  male  m  non  et  tetrachordorum  genera  ipsa  tetrachordi  no- 

iertiam.  Editus /n  jje<e.MErooM. —  A  Grotio  scilicet.  niine  appellare  licuerit. 
Antcriores  recte   in  7ietem  habebant.  genera  aiitem]  Particulam  autem  vulgo  omissam 

o  rnedia    excellentitim    in   ultimam]   Distinguo:  e  codice  Monacensi  (C)  supplevi. 
uquodamedia,  excelleutiam  In  ultimam  ducitur«  vel  sunt  tria]  luprimis    hlc    comparandus  est  Ari- 

ordinc  vulgari    «quod   a  niedia  in  cxcellentium  ulti-  stidcs   Quinctilianus  (p.  18  Meibom.),    quem  ipsum 

mam«  transposita  vocula.  Gnox. —  Sic  quoque  rccte  ante    oculos   ]iabuisse    Martianus  ^idctur;    ceterum 

distinctus   erat  codex  3;   at  male  editus.MEiBOM.  in  vdgus  nota  est  hacc  distinctio,  ncque  a  musicis 

fe/rac/jor<Jos]  Omncs  perpcram  <eOac/io;fio5. Gro-  tantuui  ut  Euclide  (p.  5),  Gaudentio   (p.  3),  IVico- 

tius   legit:  xtetrachordos    cst   quatuor    chordarum."  macho  (p.  24),    sed  ab  aliis  quoque  sacpe  comme- 

IVon   vidlt    ineptum  esse  illorum  verborum  sensum.  moralur.    Confer  modo  Yitruvium  (3,  4;  p.  156), 

Meibom.  (p.  533   v.  2). —  Certe  hic  locus,   si  quis-  Plutarchum  (quaest.  syinpos.  9,  14;  p.  744),  Jam- 

quam  alius,   cst  vitlosus.  Rc*rIbo:  ngenus  cst  qua-  blicbum  (de  Aita  Pylh.  13,  64;  p.  30  Kust.),  Alci- 


Martiaui  Capcllae  lib.  IX.  §.  9o6.  7A6 

tria,  ivagiiSviov,  xgcoixa,  dLatovov.  Enarmonion  quidcni  dicitur,  quod  pluri-  056 
bus  spatiis  ct  angnstioribus  scparalur,  diatonon  vcro,  quod  tonis  copiosum; 
chroma,  quod  hcmiloniis  componitur;  sicut  enim  quod  inter  album  nigrumque 
cst,  color  dicitur,  ita  hoc  chroma,  quia  inter  utrumque  est,  nominatur.  En-  9o7 
armonion  quidcm,  quum  immutabilibus  sonis  cingilur,  modulationi  obcdiet 
in  acumcn  pcr  diesin  ct  dicsin  ct  ditonon  incompositum ;  in  gravem  vero 
sonum  e  contrario  modulatio  tota  subniiltitur.  Chroma  autcm  hoc  modo  melos 
accipit:  pcr  hcmitonium  ct  hemitonium  et  tria  hemitonia,  quae  incomposita 
provenient;  in  gravem  vcro  cx  diverso  recurret.  At  vero  diatonum  ipsis  con- 
tentum  sonis  in  acumcn  quidem  ita  accipiet  modulationem,  ut  per  hemitonium 
ct  tonum  et  tonum  modum  integrum  complcat;  at  vcro  graviorem  per  con- 
trarium  ordinem  persequetur.     Scd  nunc  maxime  diatono   utimur.   Scd  horum  9b'8 

l)lironniii  (cpist.  1,    18;  p.  G9  Bersl.),  MacroLium  ymI   6U(jtv    y.al  dU6iV ,   iffl  ds   to   6$v  ivav- 

(iii  sonm.  Scip.  2,   -i),    et  onmino  Boeckliium   (de  ricog,   xaza  dU6iv  xal  dU6w  nal  dltovov." 
mctr.  Pind.  p.  207).  subvtlltitttr^   Yulgo  sumitur;   scd    rectiorcni  le- 

phiribiis  spaliis]  Pliiribiis  valct  majoribtis.  Grot.  ctioncm  praehcnt    codices    ct   Grotianus   et  MciLo- 

—  Pcrperam  Grotius.  Rcspcxit  3Iartianus  ad  voccm  miuuus  utcrquc  ct  nostri  IicicLcnaucusis,  Darmstat- 
:fOY,v6v.  Meibom.  —  Vidc  snpcrius  (§.  9o0).  Ilar-  tensis,  Monacensis  (C).  Est  autcm  Idem  quod  paulo 
monia  cuim,    ut  Vitrnvii  verLis  ntar,    tclracLordo-  infcrius   (§.958)  deficif. 

rum  et  tonos  ct  diescs  liaLet  Linas,  quum  cLroniatl  in  (jraveni]   Lcgendum   censco  »in  gravitatcm« 

duo  Lcmitoniu  in    ordine   composita,    tertium  trium  vcl  n:n  gra\e.«3Ii;!B03!. —  Quousnuc  tandem!   Rcpcta 

Lemitoniorum   sit    iutervallam,    diatoni    aufem    duo  sontnit,   ut  paiilo  supciius.   Celerum  pro  ex  rfiiierso 

sint  continuati  toni,  tcrtium  Lcmitoniuni  fJuiat  te-  margo  Grotiana /jci'  <ii'uer5Mm^  practcr  necessitatem. 
tracLordi  magnitudincm.  ipsis]   Lcge   cum   patrc    is  ipsis.  GiiOT.  —  Num 

color  diciliir]  Vide  snpcrius  (§.  942).    Omnino  jV*  ipsis  voliiit?  Sed  niilla  mirtationc  egcinusj   scn- 

quidquid    oriiatura    ct    variatum    csset    in    musica,  sus  cst,   sonis  non  variatis   vel  fractis  scd  naturall- 

XQCO(UC   appcllaLafur,    ut    PLilocLoro    apud   AfLe-  bus  utl  diatonon,   ut  etiam  Vifruvius:  ).diatoni  vcrox 

nacum(i4,  p.  G38):  _;:^()w,aara  rs  evXQOa  jtQCO-  inquit«quod  naturalis  est,  facilior  cst  Intervallorum 

TOQ  ly,L\}^aOi6£-  quamquam  liunc  loqnendl  usum  re-  dlstanlia.o 
prcLeiidit  Plato  (de  legiLus  2,  p.  CoS).  modtim]  Modulationem  integram;    ut   Indubita- 

pcr  diesin]  Addc  et  diesin  el  ditonon.    Editus  tum  sit  vocaLulum   tnodiis  a  Martiano  usnrparl  pro 

mutilc  et  depravatc:  »per  diesln  ct  diafonon.nMEiBOM.  modtdalio ,   quod  uotcnt  quoquc  lcxicograpLi.  Malc 

—  Corrigcuda  Laec  crant  cx  Lisce  Arisfidis:  i>»^  Lic  explicaremus  modtim  iiitefjrtim  0/lov  XQOltOV 
dl  aQiwvla  iitl  [ilv  rb  ^aQv  xarci  dlrovov  tJ  rovov.  Meibom. 

94 


746  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  9S8. 

alia  modulamur  per  agogen,  alia  per  plocen.  Per  agogen  est,  quuni  per 
ordinem  sonus  sequitur;  ploce  auteni  dicitur,  quum  diversa  socianuis.  Exliinc 
in  modulando  alia  eutliia  dicitur,  quod  est  recta;  alia  anacamptos,  quod  est 
revertens*,  alia  periphcres,  hoc  est  circumstans:  euthia  est,  quae  a  gravi  in 
acumen  erigitur;  anacamptos,  quae  e  contrario  deficit;  peripheres,  quae  ad 
9S9  utramque  aut  commodatur  aut  servit,  Sed  quum  tetrachordorum,  quos  quadri- 
fidos  appellamus,  divisiones  innumerabiles  sint,  sex  sunt  notae:  enarnioniae  una; 
chromatis  tres,  quaruni  prima  quae  molhs  ac  soluta,  secunda  quae  hcmiolia 
est,  tertia  quae  est  tonia;  diatonicae  duae,  una  molHs,  altera  robusta.  Et 
modos  quidem  accipit  enarmonia  a  tetartemoria  diesi,  id  est  toni  parte  quarta  ; 

per   atfogen^    Ubci-Ius    Arlstules    Qiiiiictilianns  Tarietas.    Rel  illustrandae  inservient,    quae   ollm  a 

(p.  29  Melboin.)  cxplicat  quae  scquunfur  Lisce  vcr-  Bocckbio  cum  Hcindorfio  (ad  Plat.  sopbist.  p.  568) 

Lis:    «Idycoyiig    (ilv    ox>v    eWr]    TQUC     £V-&£ia,  communicata   intcgra    bic  apponcre    liceat:  »Etcniia 

civayMHrtX0v6cc ,  JteQKpsgt^g.    Ev&eia  jxlv  ovv  ex  sex  illis  coloribus  unus  In  cnbai-mouico,    duo  la 

i6tiv,  ri  did  Tcov  e^rjg  <p-d6yycov  TTjv  eJtlTa-  diatonica,  trcs  in  cbromatico  gencrc  sunt.  In  cbro- 

6iv  Jtoiovfiivrj.  l4vaxcjcfiJtTov6a  de,  i]  dta  tcov  mate  cst  color  rjfiioXiog,  color  Tovialog,  et  [la- 

ijtonevcov  artoTeXov6a  Trjv  /SaQVTrjTa.   JleQi-  Xaxog:    sive   i^fiioXiOv   XQ^l^^}    Tovialov  sivc 

tpeQrjg  de,   tj    v,axci   6vvi]iJinevcov  jxev  en^iTei-  6vvtovov  j;^Qcofia,  at  p^Qcopia  fia2ax6v.  In  dia- 

vov6a,  yMTa  dieCtvyfxevcov  d^aviet^a ,  rj  ivav-  tono  duo  colores  sunt  dioTovov  6vvtovov  ctdicx- 

Ticog."  xovov  fxaZaxov.    Ula    6vvTOva   sunt    inlenliora, 

ei-i<jiUn-\  MS.  »onV?«*.(i  IVon  malc,  nani  sequltur  fnaXaya  moUiora.  Euclid.  inlrod.  barnion.  p.  10.  II. 

contrarium  y>deficit.«  Grot.  —  Melius  eriijilur,  quia  Aristox.  barm.  elcm.  I,   p.  24  scqu.     Gaudcnt.  bar- 

sequilur  in  acumen.  mon.  intiod.  p.  I7.«    Plura  dabit  idcni  loco  supcrlus 

(jtiadrifidos\   A  <jnatuor  et  fides  inlnus  sclte  com-  cltato  (de  mctr.  Pind.  p.  207). 

posltunt  voeabuluni.  Meibom.  —    Usiirpafiir  quldcin  tonia^    Toniaea   ciucudavi  ntriusque  scripti  lcc- 

vox  il!a  ab  optiiuis    scrlptorlbus,  Yirgilio,  Valcrio  tioncra  tonia ,  quae  ellaui  in  margiuc  editi  babctur. 

Flacco,    Coluinella,     Glaudlano,    allls,   scd  iit  non  Pesslnie  in  tcxtnrf/afoiiia.MEiiiOM. —  Antciiurcs  quo- 

a  fidibus  sed  a  findemlo  derivanda  slt  et  nuadrifa-  quc    cdltloues   tonia   babent,    quam  Icctioncm  rcti- 

riam  fissum  slgnlficct;   nostro  loco   ab  co  quod  cst  niii,    doncc  codlces  usltatloreni  forninm  praebucrint. 

fides,    ^OQdrj,    formatam  esse  diibltari  non  potest.  modos^   SIc  utcrque  sciiptus.    Editus  pcrperain 

enarmoniae\  Codex   Meiboinlanus  allcr  (1))  en-  mo<I««.  Meibom. —    Editus   ncinpc  a  Grotioj    nam- 

armonii;  sed  divisio7iis  supplcnduin  csse  ipse  Mei-  que   ante  eum  edlti  rectc  babcbant  modos. 

bomius  iufcrlus  intcllcxit.    Sic  mox   lUutonicae ,   ct  enarmonia^  Scripti   enarmonion }    cditus  enar- 

in  finc    paragrapbi  ilcrum   enartnoniae ,    ubi  cadciu  monia,  quod  ferri  j)otcst  subaudlto   rliu/sio. Meibom. 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  (J.  9o9.  717 

illud  vero,  quod  mollius  diximus,  per  tritemoriam  diesin  copulatur;  ipsum 
vero  chroma  hemiolion  fit  ab  hemiolia  diesi  ejus  quae  sit  enarraoniae.  Sed 
nunc  de  tonis. 

DE  TONIS. 

Tonus  est  spatil  magnitudo,  qui  ideo  tonus  dictus  est,  quia  per  hoc  960 
spatium  ante  omnes  prima  vox  quae  fucrit  extenditur,  hoc  est  de  nota  quahbet 
in  notam;  ut  a  media  in  paramesen,  ut  est  in  Lydio,  si  a  iota  directo  in 
sigma  jacens  signa  coucurrant.  Verum  quia  hemitonia  diesisque  quid  vel 
quantae  qualesve  sint  docui,  Iroporum  ctiam  noraina  numerumque  monstravi; 
nunc  de  tetrachordis  cloquaniur.     Nam  siiiguH  quique  tropi  tetrachorda  quina 

iUnd  vero]  Lociis  ita  viilgo  eilcbatnr:  «in  IllnJ  tcnerenlur  (§.933  f.),  jam  suo  loco  et  orduic  cjuitl 

Tcro  —  jjcr  tritcnioriam  ^i««is  copulaliiru,   quod  cx  novl  profcrret  non  Iiabcbat. 

utroque    Mciboiniaiio  corrcxi;    diesin    eliam  Darni-  de  nota  nnalibet]    llaec  vcrba  ferme  cjicereiu. 

stuttcusis  nosfer  pracbuit.   De  tribus  dicseun  gencrl-  IVisi  cnim    larijissime   toni   vocabuluin  accipias,    cr- 

biis  vide   siipcriorein   lociim   (§.  930).  rorcm  pariunt,    quippc   ab  Iiypatc   uiesou    ad   pary- 

tonns  est]  Dubium  de  qno  tono  liaec  vcrba  sint  patcn  iii  dialono    non  toni  sed  hemitonii  intcrcedit 

acclpieada,     qulppe    de    utroque    intelligi    possunt,  Intervalluni ;    neinpe,    ;it   rcceutlorcs    loquuntur,    a 

tain    touo     superoctavo    quam    eo    qni    ct  ZQOJtOQ  mi  ad  fa.  Meibom. 

appcllatur;    potlus  tanicn    de  pi'Iore,    sl   sequenda  in  siijma]   Lege  i«  sigma  jacetis.  Literis  enini, 

vcrba    considcrentur.     Sin  traclationis    ordincm    in-  ut  cx  snpcrioribus  liquct,   oiiinia  inodulationum  ge- 

spiciamiis,   liie    agcndum  csset   dc  tonis  scu  niodis.  ncra  dislluxerat.  Grot. —   Scd   ct  Iiace  erronca.   Si 

Tanta  hlc  coufuslo,   ciijus  ipsum  Itlartiauuin  inerlto  baec    >ciba    a  lota  directo   retlncre    velimus,    scrl- 

postulamus.    Nam  sl   vel  niaxime  dicatur,    brevitcr  bcudum:  »si  a  lota  dlrclo  in  ^e/a  signa  concurrant» : 

cuui    toni    notlonein   explicando,    et   dupllcem    ejus  sln   vcrbum  jacens,   lioc  niodo:    »sl  a  lota   dlrccto 

signiricationein  osteudcndo,  ad  pracccdcntla  lectorem  et  Lauibda  jaccntc  in  Zeta  et  Pi  jaceus  slgna  con- 

rcmitlcre  voluissc;    quid  attlncbat  agcre  de   tetra-  ciirranLn  Meibom. —  Yulgo  incpte   cdcbatur  5Mmjn« 

cbordis    ct  pcutacbordis,    quae   utraquc,   quuin  sy-  jacens ,    quod  e  codicc  Darmstaltcnsl  corrcxi;   prac- 

stcuiata   sint,     ia   tractatu  de    systcmatc   pcrtractarl  terea  sl  quls  liuic  loco  error  Incst,  Martiano  potlus 

dcbulsscnt?  Meibojl  —  De    varlls    sigulficationlbus  quam  librariis  tribuatur.   Cetcrum  confcr  superlorem 

vocis    tonvs    vlde     superlorem    notam    (ad  §.931).  notani  (ad  §.943). 

Pracpostcrc  Marllanuni   eglssc   ncgarl    ncqult,    qiii  aulfrue]  Rcposui  lioc  e  Grotlano  codlcc  et  Mel- 

quum  multa  jam  antca  pracmlslsset,  sclllcct  ut  altlus  bomlano  B  pro  tjuinqxie  In  cdltls. 

94  * 


748  Martiani  Capcllae  lib.  IX.  §.  960. 

custodiunt,  sicut  superius  quoque  notavi.  Verum  horum  extremos  sibi 
aptandos  esse  non  dubium  est.  Tetrachordum  quippe  est  quatuor  sonoruni 
961  in  ordine  positorum  congruens  fidaque  concordia.  Sunt  autem  tetracLorda 
principalium,  mediarum,  conjunctarum,  separatarum,  excellentium.  Et  primum 
tetrachordum,  quod  est  gravius,  incipit  a  principali  principahum  et  dcsinit  ia 
principalem  mediarum.  Verum  principahum  et  mediarum  connexum,  quod 
conjunctarum  vocatur,  erit  tetrachordum  a  media  in  neten  conjunctarum  usque. 
Atque  ab  his  divisum  longeque  discretum,  quod  est  quartum,  divisarum  a 
submedia  in  neten  separatarum  usque  conjungitur.  Quod  autem  cx  diversis 
conjunctum  est,  in  acutiorem  sonum  et  quintum  excellentium  profertur.  Scd 
de  tetrachordis  satis  dictuui.     Nunc  de  pentachordis  videamus. 

notavl]  Alii,  Grotio  testc  in  marginc ,  no7i  tactii,  tenditur.    Vcrura  pilnciiialium  ct  nieiliarum  (sc.  tc- 

affcctate.   Cctcrum  vide   supcriorcni  locum  (§.  05a)-  tracliordis)  connexum.u  Metbom. 

sibi  aptamlos  esse]    Hoc    cst   consonanfcs   sivc  in  iieteti]   Sic  probe  utcrque  scriptus:  editus  in 

CviKpcovoVQ  inter  se  cssc  oporfere;   nisi   ifa  intcl-  ne<e.  Meicom. —   Anfe  Grotium  editi  jam   />t  tieletn 

ligcrc  praestat,    (|uinque  tetracliorda  ifa  se  excipcre  Iiabchant.    Eadcni    res  paulo    post,   ubi  Grotins   m 

Ut   alferius  primum   alfcrlus  slt  extrcinum,  quod  cx  nete  sepniatarum ,   antcriorcs  in  itetctn,   codiccs  ct 

parte  tantiiiu  vcrum  cst.  Mclbomiani  et  nostrl  Monacensls  (C)   ct  Darmstat- 

telraclioi-duiti]   De  tctracbordls  confcratup  Boe-  tensis  rcGte  m  neten. 
cbblus  (in   Crcuzerl  stud.   T.  III,   p.  Gl).  nsffue]   lloc  e  codice  Monaccnsl  (C)  addidl,  quia 

piiticiualiuin]  De   qulnque,    quae   bic  nominat,  clarlorcni  scntentiam  rcddit.  Facile  autcm  a  scquenti 

gcncribus    Vifruvius   Qi,   4;    p.  138    Bip.)    slc  dls-  alfjtie  bauriri  poterat. 

serit:  i>TctracIiorda    aufcm    sunt   quinquc,    priinum  submedia]   IVota    quod   voeabulnm  JtC(Qc'(jxe6o(; 

qravissitnum ,  quod  Gi'acce  dicitur  ■yjfttTOV:  secun-  vcrfat   submedia.   Meibom. —    Mulc   Grufius  dlvisls 

dum   medianum ,    quod    appcUafur   (xidov:    tcrfiiini  verbls  siib  tncdia    cdldit. 

conjtincttwi ,    quod  dvvr/ fifiivov  d\ciUir:  quartum  yM»j/Mm  e.vee//eH//Mm]  Parens  meus  vclIct:»Quod 

disjuticlutn ,   quod  dLa^evyilEVOV  nominatur;  quin-  autcm  cx  dlversis  conjunctuni   est  ct   qiiinfuni,    iu 

tum,  quod  est  acutissitmnn,  Graecc  VJl'eQ,86/laiOV  acutlorem  sonum  cxcellentium  profcrtur.cc    Quiiitutn 

dlcltiir.n  cnlni  aif  non  ad   sonos  scd  ad  fofracborda  rcfcrcn- 

coiinexum]   Ilic  infcgruin  tctracbordum  excidlf,  dum.    Et   sanc   exccllcntlum  niodl  non  pliircs  qua- 

quod  iieufro   codlcuin    rcsfltul  inlror.      Grofius   scu  tuor,    nt   et    alioruin  tctracbordorum.  Grot. —  Re- 

itotlus  ipslus  adjutorcs,  virl  sunimi,  Scaligcr,  Vul-  scrlbo:  «ct  qiiintum  est,    et  a  nete  separatarum  in 

canlus,  iicc  tantillum  cmcndare  potuerunt.  Rescrlbo:  netcn    excelleutlum    profertur.»      Pariim    blc    vidlt 

«Sccundum  a  mcdlaruin  principali  ad   mcdlam  ex-  parens  Grotil.  MtuJOM. 


Martiani  Capcllac  lib.  IX.  §.  962.  749 

DE  PENTACIIOIIDIS. 

Ac  similitcr  haec  quoquc  quinqiic  csse  non  dubium  est.  Prinium  igitur,  962 
quod  ct  gravius  principalium  csse  dicimus,  quod  incipit  ab  acquisito  ct  in 
principalem  mediarum  torminatur.  Seqacns  in  acumcn  cjusmodi  cst,  ct  constat 
a  principalium  cxtcnta  in  mediarum  illam,  quae  in  Lydio  iota  rectum  habet. 
Tertium  autcm  conjunctarum  cst,  quod  a  niediarum  extenta  in  ultimani 
conJLinctarum  ducitur.  Quartura  vcro,  quod  per  divisioncm  est,  a  media  in 
tcrtiam  divisarum  connccti  solet.  Quintum  in  acumen  erigitur,  atque  in  neten 
cxcellentium  tcrminatur.  Haec  quae  dixi  artis  nostrae  doctissimis  approbantur.  963 
Nam  non  sum  nescia  assercrc  quosdam,  tctrachorda  ab  hcmitoniis  initia  posse 
sortiri,    quod  est  iu  modulatione  diatonica  situm,    de  qua  supci'ius  multa  dixi- 

haec   quoffue^    Copulativaui  et,   qiiae   in   cditis  codlecs  fani   scrlptos,    quaiu   cdltos,    quJ   mendose 

scquitiir,  cxpunxi  codicuin  Monaccnsis  (C),   Danu-  lcgunt  m  tcrtiam  divisartnn.    Nequc  Loc  Aidere  po- 

stattcnsis,   ct  utriusque  Mciboniiani  auctoritate.  tuit  Grotius.  Meibom.  —  Invifis  codicibus  niliil  niuto* 

f/uod    et  graviusj    Sic    codcx  3Ieiboinianns  B;  ipslusquc  3Iartiani  erroreni  arbitror  (v.   ad   S.  944). 
vulgo    ..quod   est   graviusaj  Monaccnsis  (C)  dubiam  in  ueten]  Forte  inneten,  et  sane  ita  legcndum 

voculain  prorsus  oniisit.  docet  MS.  Grot,  —   Voculam  in  addidl  ex  utroque 

in  tiiediarum  illatn]   IIoc  Inepfum  vidcri  posslt,  codicc.   Ita  autcin  bic  lcgendum:  i.atquc  a  divisnrum 

ut  slinpllciter  sit  scrlbcnduiu  iti  tnediam.    Attanien  cxteula  iu    ncfen   excclleutlum.<i  Meidom. —    Vuleo 

coniniodam    blc     explicatloncm     adfcrrc    possumus.  cnlm   ..alquc   nete    exccllentlum    fcrmiuatnro,    quod 

Quatuor    enim  sunt   mediae    chordac;  nlmirum  su-  quatcnus  codlcum  auctorltas  jubebat,  facllc  correxi, 

prcraa  mediarum,  penesnprcinamcdlarum,  mcdiarum  licet  vulgata  quoque  derendi  posslt. 
extcnfa,    ulflma    medlarum,  quac    uno    nomlne    ct  asserere  (juosdamj^lsserere  mtaedam  nrohc  xiteV' 

V.ax'    £^0%rjV    mcdla    appcllatur,     Dlclt    itaqiie    In  qiie  scripfus.   Pro  tetrachorda  plane  Icgendum  neti- 

uicdlarum  illain  quae  in  Lydio  (cxempli  gratia)  lofa  tachorda. Meibom. —  Intcrpuncflonc  recfc  poslfa  om- 

rcctum    babct,    id    est    in    ipsam    medlam,    exfendi  nia    sana    apparcbuntj    quoriim  sensns   ex   3IartianI 

illud  fcfrachordumj  non  aufem  in  inediarum  extcn-  loquendi  ratlone  non  alius  est  quam  bic:  fclracborda 

tam  elc.  3Ieuiom.  non  ab  infcgris  sonls  sed  vcl  ab  bemltoniis,    uf  iu 

atitetn  cotijunctarutn]  Grotlaua  margo  ctmctariim  dlafonlco  gcnerc,  vel  ab  alils  sonoruiupartlbus  Initla 

iueptc.  JlvvrjiiiXEVov  cnim   signilicarl  apparef.  capcre,    quapropter  ab  ac(]uisito  ordiri  non  posse, 

per  divisiotiem]  HaTa  diaCsvilv,  melnisper  q"»   a  principali  principalium   infcgro   tono   dlsfat^ 

disjuticlionem.  Meibom.  pentacborda,    quae  secundo  demum  loco  Lcmitoniou 

j«  lertiam]  Lcgc  in  nltimam.  Ita  corrcxi  omnes  liaLerc  solcant,   possc. 


7oO  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  963. 

Sane  notum  atque  intimatuin  velim,  acquisitum  in  omnibus  quidem  aliis 
collocari,  in  his  autem,  quae  non  per  sonos  fiunt,  in  tetrachordis  fieri  uon 
posse;  in  his  enim  semper  ab  hemitoniis  principia  ducuntur;  in  aliis  autem> 
quae  pentachorda  nominantur,  nec  tamcn  modulationi  subjiciuntur,  ut  per 
sonos  constare  videantur,  apponitur.  Secundum  enim  in  his  hemitonium  pos- 
sumus  poncre.     Nunc  de  transilu  modulantium. 

DE  TRANSITU  VOCIS. 

904  Transitus   est  alienatio  vocis  in  figuram  alteram   soni.     Fit  autem  tran- 

situs  modis  quatuor:  per  genus,  ut  ab  enarmonio  genere  aut  in  chroma  aut 
in  diatonon;    vel   per  systema,    ut   a   principali    principalium    si   forte  ia  sub- 

acauisituml^   flaec    ct   qiiac    scqiiuntur    rc  vcra  nec  iameti^    Tatnen   pro    tam  iii   cditis   rcj>osul 

sunt   ohscura,     quiLus    an    lucciu    aliijuaiu    adfcri-e  auctoritatc  codicuniMouaccnsis(G)et  Darinslattcnsis. 

possiin  vidcbo.   Duhitatio  proposita  Lacc  cst :  Tctra-  apponilur]  Gl.  A  adquisilus ,  non  iiialc.  Meieom. 

cLorda  ab  Lcniitoniis  incipiiint,    cur  non  aeqnc  peii-  ttansilus^   Aristides   Quinctilianus  (p.  9  Mcib.) 

tacLorda?  Blediocritcr  in  luusicls  exercitatus  rcspon-  sextani  Lanc  liariuonicac  partem  rtsgl   [xaTajSo/icoy 

derct,     quia   illo    modo  pcutacLorduin  quidctn  crit,  Iiiscripsit.  De  lisdeni  scripslsse  vldetur  Aristoxeniis 

seu  quinque  cLordarum  systcina,  scd  Ulud  non  con-  eecuudum    Plutarchum    (non    possc    suavltcr    vivi 

ficlct    diapcntc;    uti    tctracLordum    diatcssaron.    Si  sccundum  Epicuruni   p.  109S). 

eium  pentacLordum  incipiat  ab  Lemilonio,   in  acumeu  per  genusj  Sic  optinie  codex  B5  rcliqul  pcrpcrara 

progrcdicndo,   biua  in  IIlo  Lcinitonia  poncutur.    Hoc  in  enarmonio  aul  in  chrotnate  aiit  in  diaiono.MEmoM. 

doccrc  vult  Martianus.    Vcrba  Illlus  Ita  cxplicareni:  vel  per  syslema  ut^  Elegantisslme  patcr  nieus: 

AcquisituRi    In   omuibus   quidcm    aliis   consonis    in-  »vcl  per  systeuia ,  ut  e  prluclpali  principalium"  etc. 

tervallis,  ncmpe  In  pcntacLordo,   octacLordo,  Leii-  MS.tanien:  »Per  gcnus  ab  cnarmonio,  aut  Iii  cLroma, 

dccacLordo,  dodccacLordo,  pcntccacdecacLordo,  col-  aut  iu  dlatouon,  vcl  per  neteu,  aut  a  principalln  ctc. 

locarl;  at  in  tctracLordis  collocarl  nou  posse,  quod  Grot. —    f^el  per  systema  ut,  sic  probc  codex  B^ 

soni  linjusniodi  consequcntcr    sumti   tetracLorda  (ut  reliqul  male  «m<.  Quac  sequuntur:  «a  principali  priu- 

cx  enarmonio  gcnere  ct  cliroinatico  est  cvidcns)  non  clpalium    sl    fortc    ia    subprincipalcm    aut   in    allud 

coniiciant,    quae  diatcssarou  cousoncnt.  SIeiboji.  forle     systcmatum    aut«    tanquam    incpta    expuncta 

«6  heinitoniis^  IVeinpe  in  gencrc  dlatono  et  cLro-  mallcm.  Ilarmonicomm  uullus  ita  loqiiitur.  Euclldes 

mntico  toniaco,  quac  limitatio  cst  addenda.  Meibom.  ct    Brycnnius    siniplicitcr:   "Transitus    per    systciua 

ducuntttr^    Ita   codlccs  Darmstattcusls   et  Mci-  est  quum  ex  conjunctione  Iii  disjuuclioncin  atit  vicc 

Lomianiis  B,    pro  dicuntur  Iii  cdills,   ct  sic    etlam  vcrsa  fit  mutatio.n  Meibo.h. —  L't  pro  aiit  ctiam  Mo- 

concctuin  in  RcIcbcuauciisL  naceusls  (C)  codcx  Labet. 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  964.  751         4 

princlpalem  aut  in  aliud  forte  systematum ,  aut  quum  de  conjunctis  ad  divisas 
transitum  facimus;  vcl  per  tonum,  quum  a  Lydio  vel  in  Phrygium  vel  in 
alium  tropum  cantilena  transducitur;  vel  per  modulationem,  quum  ex  alia 
spccie  modulandi  in  aliam  dcsilimus,  vel  quum  a  virili  cantilcna  transitus  ia 
feuiineos  modos  fit.     De  genere  modulandi  consequenter  edisseram. 

DE  MODULATIONE. 

Melopoeia  est  liabitus  modulationis  effectae.    Melos  autem  est  actus  acuti  065 
aut  gravioris  soni.     Modulatio   est  soni  multiplicis  melo  expressio.     Melopoeiae 
specics  sunt  tres:  hypatoides,    mcsoides,    netoides.     Hjpatoides  est,    quae  ap- 
pellatur  tragica,  quae  per  graviores  sonos  constatj  mesoidcs,  quae  dithyrambica 
nominatur,  quae  tonos  aequales  mcdiosque  custodit;    netoides,  quae  et  vofiixog 

tropum^    Sic   qiioque    rectc    utcrque    scriptus.  cniliLct  argnnicuto  charactcr   suns  tribnatur.«   Arl- 

Grotins   pcrporain  91S.  lcctioncm  landat  »111   alium  stiili  (p.  28  Meib.)  cst  ufacnltas  conficicndi  cantum.H 

hcum.M    Quanivis  euiin  tonus  vocis  locus  definlatur,  Ac  septima  et   ultima  Laec    cst  c   parliLus   Laniio- 

Ulud  tamcn  vocabuium  Iiic  planc  est  alienum.MEiBOM.  nicae  (§.958).   Courer  Burcttum  (i^Icm.  dc  Tacad. 

inodulationent^  Sic  insigni  crrore  omncs  codices,  X,  p.  304). 
qucm  famcn  non  male  ipsi  Maitiano  trlLuimus,  qnl  melos]    Dlffert,    nt   Aristidls    (p.  29   f.  Mcib.) 

Graccum   fieAoitOua  illo  Latino   vertlt,   nt  supra.  Tcrbls    ntar,    nmelopoeia  a  melodia:  quod  Laec  sit 

Legendum   per   melopoeiam,    quod   ex  sequentibus  cantus  indiclum  {EJtayyeXla  (ieAovs)>  «l'a  Labltus 

cst  certum.  Vlde  Enclidcm  p.  21  v.  IG.  Biyennium  cffcctivus  (S^Lg  JtOirjTtxJ])." 

IIL.  I,   cap.  iiltimo.  Mcibom.  —    Vide   superlus  (ad  nie/o]   Ilanc  vocem  iu  editis  omissam  auctorltate 

§.  938).  Monaccnsis  (C)  inscrui.  Melos  etiam  sccunda  dccli- 

(^e  mo(Jf7(/n<ioNe]  Partlum  Larmonlccs,  quas  p.  1 82  uationc  Latina  flexum  esse  probat  Nonius  (p.  213 

(§.  938)  proposult,    ordo   rcqulrlt,    ut  agat  dc  me-  Mcrc). 

lopoeia,  quod  vocabuluni  etlam  recte  scqiiltnr.   Sed  Injpnloides]    Qula   principaUum   inprimis    tetra- 

modulaudl  geuus  bic  vocat  quod  Gracci  ysvoq  (iS-  cLordo    utebatur,    quo    nomica  abstlnulsse   vidctur, 

Xonouag.    Sic  Arlstldcs  p.  29  v.  ult.  Modos  inc-  quia    Lujus    crat    antiquam  indolem   servare    (Pluf. 

lopoclac  gcncre  facit  trcs:  MoiujCMm,  rfi7%/«m&ui«ii,  Je   mus.   p.  1133),    pinncipalium   autcm    fctracLor- 

tragicum^  vel    etiam    illas    mclopoeiac    specics    Ita  dum   posferlus    dciuum    adjectum    cst;     qiiaproptcr 

Tocat,    quas   Arlstldcs  tradit  p.  28  T.  32,  ct  ipse  etiain  Doricam  Larmoniam  eo  abstluuisse  PlutarcLus 

LIc.  Meibom.  (Ibld.  p.  1136)  tcsfatur. 

melopoeYa]  Eiiclldl  (p.  2  3Ieib.)  cst   »usus  corum  vo/jtw^]  Alii  momicos,  ex  quo  coujiclo  comicos. 

quae  karmoaicac   tractatloni    sunt   suLjccta ,    ita  ut  Tiia  cniui  praccipua  modulationum  gencra  tragocdla, 


H         752  Martiaui  Capeilae  lib.  IX.  §.  96S. 

consucvit  vocari,  quac  plures  sonos  ex  ultimis  recipit.  Sunt  etiam  aliac  di- 
stantiac,  quae  et  tropica  niela  dicuntur,  aliac  cixoio/Loytxa:  sed  haec  aptius 
pro  rebus  subrogantur,  nec  suas  magis  poterunt  divisiones  afferre.  Hae  autem 
^GG  species  etiam  tropi  dicuntur.  Disscntiunt  autem  melopoeiae  ipsae  modis  pluribus 
inter  se  et  generc,  ut  alia  sit  enarmonios,  alia  chromatice,  alia  diatonos;  specie 
quoque,  quia  alia  est  hjpatoides,  alia  mcsoides,  alia  netoides;  tropis,  ut  Dorio, 
Lydio,  vel  ceteris.  Omnis  tamen,  qui  melos  inchoat,  prae  cunctis  sjstema  debet 
advertere,  dehinc  sonos  iniscere  atque  componcre.  Haec  de  septem  partibus 
artis  nostrae  dixisse  sufficiat.  Nnnc  rhylhmos,  hoc  est  numeros  perstriugamus, 
quoniam  ipsam  quoque  nostri  portioncm  esse  non  dubium  est. 

QUID  SIT  RHYTHMUS. 

067  Rhythmus   igitur   est   compositio  quaedam    ex   sensibihbus    collata   tem- 

poribus  ad  ahquem  habitum  ordincmque  connexa.  Rursum  sic  dcfmitur : 
numerus  est  divcrsorum  modorum  ordinata  connexio,  tempori  pro  ratione 
modulationis  inserviens,  pcr  id  quod  aut  efFcrenda  vox  fuerit  aut  premenda, 
et  qui  nos  a  hcentia  modulationis  ad  artem  disciphnamque  constringat.     Interest 

1)68  tamcQ  inter  rhytlimum  et  rhythmizomenon.  Quippc  rhythmizomcnon  est 
materia   numerorum,    numerus    autem    velut  quidam  artifex    aut  specics  mo- 

comocdia,  et  ditliyrambiis.  Grot. —  Melius  profecto  Grotius  ad  raarginem  rcjeelt.  Plurcs  variantcs  vidc 

glossa    in   Darmstattcnsi  codicc    legnlis ;  si  quidcm  apud  Meibomium   (p.  559  v.  17). 
ca  ipsa  dc    causa   vo/xovg  appellatos    essc    vcteres  rhythiinis  itfitnr  esi\  Varias  rliytlimi  dcGnitioncs 

modos    nuisicos     coustat,     quia  certis  lcgiLus   ad-  ex  vcteruni   scriptis    collcgit  doctissiraus   BoecMiius 

stricfa     cssent,    quas   non   liccret  pro    arLitrio    mi-  (dc  mctr.  Pind.  p.  6  sequ.),  quas  rcpetere  nolumus, 

grare;   confer   Platoucm  (dc    lcgibus  5,   p,  700)  ct  qnia    niillam   corum   Martianus   exprcssissc  videlur. 

Pliotium  (inbibl.  259,   p.  S25  Ilocscb.),  ubi  ctiam  Iluic,    ni    fallimur,    Aristoxenus   anlc   oculos    erat, 

diffcrenlia    eoruni  a   ditbyrauibis    exponitur.     Plura  eujus  rbytlimicorum  elcmentorum   sccundus  tautum 

dabit  Spanliemius  (ad  Caliim.  liymn.  in  Dcl.  504),  libcr    cxstat    a    Morcllio   editus    (poue   Aristidis  ct 

nnde    prorsus     alisurdam    cssc    Grotii   conjccturam  Libanii  orationcs  Vcnetiis  178»),  primas,   qno  Las 

intclligcs.  ipsas  dclinitiones  contiucri  conscntaueum  crat,   ad- 

dixotoZoyiaa]  Alteram  Icctionera  comoloijicam  Luc  latet. 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  GG8.  753 

dulalionis  apponitur.  Omnis  igitur  numcrus  triplici  rationc  discernitur,  visu 
audituque  vel  tactu.  Visu,  sicut  sunt  ea  quae  motu  corporis  colliguntur; 
auditu,  quum  ad  judicium  modulationis  intendimus;  tactu  vcro,  ut  ex  digitis 
vcnarum  exploramus  indicia.  Verum  nobis  attribuitur  maxime  in  auditu 
visuque.  Scd  rhythmice  est  ars  omnis  in  numeris,  quac  numeros  quosdam  969 
propriae  conversionis  accipiat,  flcxu.sque  legitimos  sortiatur.  Est  quoque  di- 
stantia  inter  rhythmum  metrumnue  non  parva,  sicut  postcrius  mcmorabo. 
Scd  quia  visus  auditusque  numero  dicti  sunt  acccdcrc,  hi  quoque  in  tria 
itidem  gcnera  dividentur:  in  corporis  motum,  in  sonorum  modulandique  ra- 
tioncm,  atque  in  vcrba,  quae  apta  modis  ratio  colhgarit;  quae  cuncta  sociata 
perfectam  faciunt  cantilenam.  Dividitur  sane  numcrus  in  oratione  per  syllabas, 
in  modulatione  per  ursin  ct  thcsin,  in  gcstu  figuris  determinatis  schcmatisque 
completur. 

DE  SEPTEM  GENERIBUS  NUMEROllUM. 

Verum  numeri  gcnera  suntscptem:  primum  de  tcmporibus;    sccundum   970 
de   enumeratione    verborum,    quae    in    numerum    cadcre    non   possunt,    quae 
rhjthmoides,    id    est   simiha    numeris    judicantur,    quacque    tribus    vocabuhs 

aut   sjtecles    modnlalionis]     Sk:    probe    scripti;  4,    46;     p.  SS3    Spald.):    »I\ain  rhylhmi,    id   cst 

cditns  ad.     Species   liic    idcm    quod   formn ,    qiiae  niinieri,    spatio    tcuipoiuni    constant:   metra    etiam 

foiuiam  dat  cantul,   quum   raodi  siut  niatcria.    Tidc  ordiue :  ideoque    allcrum    esse    quautitatis   videtur, 

Aristidcm    p.  43  v.  12.  ^Ieibom. —   RcicLcnaucnsis  aUcrimi  qiialitatis.a     Confer  et   grammaticos  Masi- 

ftuoquc    aiit  pracbet.  luuui  "^'ictoriuum  (p.  19oo  Putscii.),  Bcdam  (p.  2580) 

tripUci]    Confcr   Aristidcm    Quinctilianum    (1,  Marium  Victorinuin  (p.  2i84),   Atilium  Fortunatum 

p.  51   f.  Meib.):   gv&f.idg    Toivvv   xaZelzac  TQI-  (p.  2US9),    inpi-imis  autcm   Longini  fragmcntum  cx 

XCOQ-  kkyarai   yag   Sltl  rcov  axn'7]TC0V  6coim-  prolcgomenis   ad  Ilepliacstioncm  de  nietrls  (p.  160 

rcov ,  oiq  (pafisv  evgv&f^ov  m'dgidvTa ,    noctl  sequ.  Weisk.),    nbl    plura   Toupius.     Addc  Boc- 

JiavTCOV  Tcov  'aivovimevcov,    ovrcoQ  yag   <pccfj.ev  chliium  (de  luctr.  Plud.  p.  18  sequ.). 

EVQvOtjicog     TLVCi     fiadiCeiv,     y.a.1     idlcog     eJll  nvsin  et  thesin]  SIc  codiccs  3Ionaccnsis  (C)  ct 

(pcovJjg.  Darinstattensis,     male    in     cdilis    arsim    et    thesim. 

venanim]  Vide  superius  (§.  926  f.).  Explicationcm   vide  infcriori  loco    (§.  974). 

inter   rhylhmitm]    Quinctllianus  (insl.  orat,  9,  tribits  vocalidis]    Id   cst nom  inibns.    Arislidcs 

9S 


7M  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  970. 

discernuntur,  lioc  est  enrhythmon,  arrhythmon,  rhythmoides;  terliuni  do 
pedibus;  quartum  de  corum  genere;  quintum  cst  quod  agogcn  rhytlimicani 
nominanius,  id  est  quo  genere  numerus  modique  ducantur;  sextum  de  con- 
vcr^ionibus;  ultimum  rhythmopoeia,  id  est  quemadmodum  procreatio  numeri 
possit  effingi. 


QUID  SIT  TEMPUS  RHYTHMICUM. 

971  Primum  igitur  tempus   est,    quod  in  morem  atomi  nec  partes  nec  mo- 

menta  recisionis  admittit,  ut  est  in  geometricis  punctum,  in  arithmeticis  monas, 
id  cst  slngularis  quaedam  ac  se  ipsa  natura  contenta.  Scd  numcrus  in  vcrbis 
per  syllabam,  in  modulationc  pcr  sonum  aut  spatium  quod  fucrit  singularc, 
in  gestu  per  incipientem  corporis  motum,  quod  schema  diximus,  invenitur. 
Atquc  hoc  erit  brevissimum  tcmpus,  quod  insccabile  memoravi;  conipositum 
vcro,  quodpotcst  dividi,  et  quod  a  primo  aut  duplum  cst  aut  triplum  aut 
quadrupkim.  Eatcnus  cnim  tcmpus  omnc  numcri  profcrtur  atque  ci  fuiis  est, 
qui  plcnae  rationis  cst  tcrminus;  atque  ia  hoc  numerus  toni  simih"s  invcnitur; 

(I     p.  33  Mcib.):  iillornin  tcniporum  alia  rliytlimiim  mclr.  Pind.  p.  46).    Alia  famen  Lannonica,  dc  qna 

taLentia  (;^()OVOt  l'f>^V<9jttot)  cllcuntijr,  alia  ilij  llimo  supra  (§.  9i)8)j    vide    3Icibomii!m    (ad   Aristidcm 

cavenlia  (cipnv&fJ.Oc),  alia  rliytlimi  spccicui  l.abcnfia  Quinct.  p.  42). 

{QvOiweLdelg).    Et   qnideiu    rliylliuuun    habcntia,  ^^  conversionihus]    UeQl    fieTCc,3oZcov.     Sunt 

quac   in    aliqua    rationc   mutnum    intcr   se    ordincin  c„;,„  pl„i.cs,    at  vldcrc   est  apnd  Aristidcm   p.  42 

servantj    utl    m    dopla,    scscupla,    id    genus   aliis.  y.  19.  MEmoM. —    Ilic   quoque  distingucndac  sunt 

Ratio   enim  est   duarum   magnitudinum   dissimilium  ,.],ytl.micac  ab  barmonicis  (§.  938.  9G4). 

inter  se  liabitudo.   Rlivtbmo  carcntia,    quae  ncnitus  .  .  .,     i  it  .  •  t     *   •  »•  i    /i 

'     ^         '  primuni  igilur\  llacc   et  ipsa  ah  Anstide  (i.   e. 

«nnt  inordinata  ct  absniie  ralionc  conncva.   Rlivlbmi  -r»\  .    t    .    t.i         j  i  •.  t»       m*      /i  »         jf»\ 

s,uui  iuuLu  1  ^  p.32)  Labct.  Plura  dabit  Bocculnus  (de  metr.  p.  19). 

Spcciem   habentia,    quae    iiilcr    hacc    intcrjiciuntur; 


atquc   interdum    ordinis    rbylhmHm    babentium ,    in 
terduin   coufusionis    rhythmo    carentium  suut   pai'ti' 


punctum]    ninc  ct   Qninctilianus    (9,    4,    S2j 
p.  S60  Spald.)  hoc  tcmpus   appcllat  (jr^neiov. 


clpantia...    Plura  vide  infra  (§.972).  "»«««*]    ^lde   supcrius    (§.  707.  746)  et  Jam- 

ajo<jcnrhythmicam]  MS.  mltricem.  Fortc  a^-eo-  ^<='''""  ('"  ^'''="'":  ^"'''™-  P'  ^*   Tc«>"l-> 

yTjV  ueTOCxrjv,   atjogen  melricnm.  Grot.  —  Incptc.  per  incipienfenij  Pro  incipienfe  in  cditis  Loc  prac- 

Quld  sit  ciyCiX)'^/   rbytbmlca,  cxpliccl  Kocckluus  (dc  bncrunt  codiccs  Mouaccnsis  (C)  et  Meiboniianus  JI. 


•■*-  Martiani  Capcllac  lib.  IX.  §.  1)71.  7o7i 

ut  enim  illc  per  quatuor  species,    hoc  est  dicsis,  dividitur,  ita  liic  ctiam  qua- 
ternaria  temporum  modulatione  concludilur. 

DE  TRIBUS  TEMPORIBUS  NUMERORUM. 

Scd  corum  tcmporum,  quae  ad  numeros  copulantur,  alia  sunt  quae  972 
enrliythma  tempora  nominantur,  alia  quae  arrhjlhma,  tertia  quae  rhythmoides 
pcrliibcntur.  Et  cnrhythma  quidem  sunt,  quae  rationc  ccrta  ordinem  servant, 
ut  in  duphci,  vcl  hemioho,  vcl  in  ahis,  quae  aha  ratione  junguntur.  Ar- 
rhythma  sunt,  quac  sibi  nulla  onmino  lcge  conscntiunt,  ac  sinc  ccrta  rationc 
conjuncta  sunt.  Rhythmoides  vcro  in  aliis  numcrum  scrvant,  in  ahisquc 
despiciunt.  Quoruni  temporum  aha  6tQoyyvXu,  lioc  cst  rolunda  pcrhibcntur,  975 
aha  TceQi:n:kko.  Et  rotunda  sunt,  quac  proclivius  ct  lacihus,  quam  gradus  quidani 
atque  ordo  lcgilimus  expctit,  praccipitanlur;  rteniJtX.iio  vcro,  quae  amphus 
quam  decet  moras  compositae  moduhitionis  inncctunt,  seque  ipsa  tardiorc 
pronunciatione  suspcndunt. 

qnalefnarla^    Arisliiles    Quinctilianus    (p.   Ai.  evQV-Ouov  rccto  monet  Dionysiiis  Ilalicarnasscnsis 

4o):  xovX(ov   ovv   ovxcog   ij;(6vxcov    didsiTcxai  (dc  compos.  voc.  T.  V,  p.  226  Reisk.). 
Xa  iieyi-&rj  xcov  6xoi;:/eicov  xolg   dLu6xr]iia6LV  dcspicinnt^   Sic  rccte   Grotiusj    antcriores   rfj- 

i6ccgi.&iiu  xov  xovov "  x6  [ilv  yag  f /^«^j^iCrov  spicinnt. 

uvxcov  rov    fj.Eyi6xov    xexaQxrjfioQc^v    i6xLv ,  :teQiJtXico\   Ilanc  lcctionem  rcstltul  ex  p.  54 

COQ  7/  die6ig  XOV  XOVOV.   Itacjuc  nou  solum  longas  y.  2  Ailitidis.     Utcrque    scrlptus   verac   pro.tlniam 

et  hrevcs,     vcrum  etiam  brcvium    diuildias    stutiiit,  liaLct    lcgondo    IIEPlIIylEC.     Pessimc    cdltur   ct 

quarum  notltia  ex  noslra  mctrica  prorsus  disparuit.  hic    ct   pai;lo    post   fteQl.JtAe6fJ.eva,    at  In  ijiarginc 

enrhijlhma  —   arrhythma^    SIc    rectc    codlces  aliijuanto  niclius  Lahctur  .:rr'£p/,.Try^£«.MEiB0M. —  Arl- 

Helbomiaul   (p.  5u9    v.  17),    quum   apnd  Grotium  slldis  vcrba  liacc  sunt:  ot  (^f  jr£()i^yl£<y,  ol  nXiov 

corruptc  lcgatur  ennjlhmica  ct  aiijlhmata.    Pariter  -xj^^ij   r?)^  ^QudvxrjXa  dca  6vvx^ixcov  ipd^oyycov 

et  ArJstldes  In  loco  supcrlus  (ad  §.  970)  cltato  ct  jtoioviievoi.    Pcrtlncnt   autem   Laec  ad   oratorlum 

Quinctiiiaiuis  (9,   4,   JiCj  p.  t»G-4  Spalding.).   Con-  numcruni,   dc  rjuo   ouinino  confcrcndl   sunt  Arlsfo- 

fcr  lioecI;'iii!m  (dc  mctr.  p.  57).   Alias  intcr  sc  op-  leles  (rliclor.  5,    8),    Ciccro  (orat.  Cii  seqH.),  DIo- 

ponuntnr  evQV\^flOV  at  aQQV^fiOV ,  nt   apud  Pla-  nysiiis  Ilalicarnasscnsis,    Qninclilianus,    alil^  intcr 

toncm  (rcpubl.  5,    p.  -100)  ct    Arlstotclem  (rbetor.  rccentiorcs  aulcm  Inpriuiis  Baltcuslus  (In  mcm.    de 

3,   8),  scd  all(|uld    interesse    intcr  kvQV^fXOV  ct  Tacad.  T.  XXXV,  p.  ^13  serju.). 

9o* 


7o6  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  974. 

QUID  SIT   PES  IN  NUMERIS. 

974  Sed  temporum  alia  simplicia  sunt,  quae  podica  etiam  perhibentur.    Pes 

vero  cst  numcri  prima  progressio  per  legitimos  ct  necessarios  sonos  juncta, 
cujus   partes    duae  sunt,    arsis    et    tliesis.      Arsis  est  elevatio;    thesis   depositio 

97o  vocis  ac  rcmissio.  Sed  pcdum  differentiae  sunt  septem:  per  magnitudinem, 
quum  alios  simplices,  alios  multiplices  pedes  ponimus;  et  simplices  quidem, 
ut  est  pyrrhichius;  compositi  vero,  ut  sunt  paeones,  vel  eorum  parcs.  Et 
simphces  quidem  dicuntur,  qui  tcmporibus  dividuntur,  compositi  autcm,  qui 
in  pedes  etiam  resolvuntur.  Ahos  vero  alogos,  hoc  est  irrationabilcs  nomi- 
namus,    quorumque  ratlo  nulla  praestatur,    scd  incondita  quaedam  compositio 

976  profertur.  Aha  deinde  differentia  cst,  quae  per  divisionem  quaeritur,  quahs 
exsislit,  hoc  est  ^oia,  quum  varie  et  mulliphciter  ea,  quae  counexa  fuerint, 
dividuntur;  atque  iha,  qua  simphces  pedcs  csse  multiphces  nominamus.  Alia 
cst,  quae  per  divisioncm  fiori  consuevit;  septima,  quae  per  oppositionem 
fit,  id  est  quum  duobus  podibus  acceplis  unus  habet  prohxius  tempus,  quod 
praeccdit  ex  ordine,  ihud  autem  tempus,  quod  insequitur,  angustius,  vcl 
quum  per  contrarium  ordinem  tenipora  praedicta  vcrtuntur. 

podica]  IIoc  qiioqnc  ex  Aristide  (p.  oi).  Adde  Quanqtiani  incompositos  ctiam  pacones  cssc  DOstcr 

Isidorum  (orig,  i,  17,  Ij  p.25  Arc\-.).   Plura-daLit  ipse  agnoscit  (§.  0S9). 
Bocckhius  (dc  mctr.  Pind.  p.  13   scijn.).  alogos]    Aristidcs    Quinctilianus  (p.  5S  3feib.): 

elevatio]  SIc  male  liic  omnes.  Scrihcndum  elalio,  e6ti,  6e  yML  aXXci  yevrj  cuteQ  akoya  xa^elTai, 

quod   rccle   ubique  scqni(ur.    Quamvis  Latinius  sit  OV;(l  Tc3  fiTjdivu  Xoyov  ex^^^V,  aXXa  X(o  [iTidevX 

snblatio,  quod  aliis   auctoribns  pro  isto  usnrpatum.  rcov  JtQoeLQr](iEvcov  Xoycov  oly.sloj^  exeiv,  y.uTa 

DlEniOM. —  Sublaiionetn  appclla^it  Quinctilianus  (9,  aQL&fXOVQ   de    ixc(X/.ov  7]    xuTa    eldr]   QV&LUxd 

A,  48;  p.  556);   scd  Isidoms  (I,    17,   21)  eleva-  6c6CeLV   Tclg  avccXoylug.    Plura   dabit  Boeclibius 

tionem,  ut  nec  reprcbcudendi  ncc  mutandi  causam  (dc  mctr.  Pind.  p.  59).  Adde  Godofreduu)  Ilcrman- 

in  nostro  yideam.  num  (clem.  doctr.  mefr.  p.  20). 

eortim  pares^  Codices  Sionaccnsis  (C)   et  Mci-  per  opposilionem]   Sic  codiccs  ct  Meibomiani  et 

honiianus  utcrqne  addunt  epitriti ,  quod  tanicn  fcrri  nostrl  Bcicbcnanensis,    Darmstattensis,    ct   Mona- 

ncquit,  nlsl  praclcrea  el  insertun»  fucrit.   Paconism  ccnsis  (C);   vnlgo  oppositum ,  quod  jam  cs  inferiorl 

enim    non   cpltriti    sed  crctlcl  parcs    suiit  (§.  980).  loco  (§.  980)  corrigeudura  crat. 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  977»  7S7 

DE  TRIBUS  RHYTHMICIS  GENERIBUS. 

Rliytliniica  vero  genera  sunt  tria,  qnae  alias  clactylica,  iambica,  paeonica  977 
nominantur,  alias  acqualia,  [alias]  hemiolia,  duplicia.  Denique  etiam  epitritus 
sociatur.  Etcnim  unus  semper,  quum  sibi  fuerit  aptatus,  ut  acqualis  convenit; 
tria  vero  ad  duo  numerus  hemiolius  est;  duplex  vero  qui  fuerit  ad  singularem, 
geminam  rationcm  tam  syllabarum  quam  temporum  servat;  quatuor  vero 
ad  tria  epilriti  modum  faciunt.  Scd  quae  aequalia  diximus,  eadem  dactylica 
esse  dicimus;  dcnique  in  dactylico  genere  signa  aequali  sibi  jure  nectuntur; 
vcrum  ad  altcrum  vel  ad  numerum  geminum  duo  velut  fortc  aequalitas  nu- 
merosa  decurrct.  Sequitur  iambicum  gcnus,  quod  diplasium  superius  expressi; 
in  quo  pedum  signa  duplicem  ratiouem  ad  invicem  servant,  sive  unus  ad  duo, 
sive  ad  quatuor  gemini,  vel  quidquid  ad  duplum  currit.  Hemiolium  saue, 
quod  paeonicum  memoratur,   tunc  est,   quum  pedum  signa   hemiolii  rationeni 

simt  /»'i«]   Totidcm  jam  Plato  mimcrat  (de  re-  faciitnt]  hcctionem  facit,  qaam  uterque  scj-iptns 

pnbl.   5,   p.  400):  OTL  fi£V  yag   TqV  arra  s6rlv  Iiabet,    gcnuinam    ccnseo.    Graccam   ciiim  loqueudi 

tidrj  i$  coval  /Sadfi?  JtXiKOvrai.,  cogjfsg  iv  rolg  rationcm  6  de  —  ttQOS  rbv  —  cxpiessit.    E^iJas 

^pdoyyOLg  rerraQa  i$  cov  al  rtaGai  aQ[LOVLai,  modvm  faciunt;     rb   modmn   glossae    B    expJicant 

TEdeanevog  av  slTCOiiU-uhi.  vidc  intcrpretcsj  addc  pcr  »iejis»/ram.  Meiiiom.  —  At  vcro  supcrlus  (§.931) 

et  Ciceroncm  (orat.  S6).  Icgiinus:  »ut  snnt  (juatuor  ad  trcs.«    Ccterum  uostro 

alias  daclijlica\  Ita  Iiic  el  sequentibns  Linis  locis  «jUoque  loco  alii,  tcste  in  margiue  Grotio,    tres  ln- 

pro  alia    scribcndum    csse   videram.    Comprobarnnt  gcbant  pro  tria,    quod  taiucu   mutarc    nolui,     qnia 

eam  scripturam    dcindc  utcrque  scriptus.    Codex  A  ncc  ipsum  Martianuni  vel  Jibrarios  ejus,  qui  notis  na- 

TOcula  auctius  legit    alias  duplicia.MvADOM. —  Mo-  uicrorum  verba  substitucrunt,  ea  in  re  sibi  constilisse 

nacensis  (C)  qiioquc    tcr   itcrat    alias ;    scd   milii  e  Aritbmcticae  liiaer  satis  ostcndit. 
contrario  secuudum  jam  tollendum  vidcbatur,  qnaro  aequali]  Sic   scripsl   pro    aequalia  in    cditis  cx 

UDcinis  inclusi.    Minus  placct  quod  Rcuvcnsiiis  (in  utroque  codicc  3Ieibomiano. 

coll.  litt.  p.  il7)  legcndum  proposult  »a/ia  acqualia,  verum  ad  allerum]    Scnsus    csse  vldetnr,    non 

alia  bcmiolia,    nlia    dtiplicia.x  siugulorum  scmper  verum  ctlam  binorum   vcl  pluri- 

etiam  epilritus]   Coiifer  Boccbbiiiin  (dc   metrls  um  teinporiim  duas  ejus  uumcri  partcs  essc  posscj 

Plnd.  ^.24)  ct  Godofrcduin  Hermauiium  (in  opusc.  vcrba  Ipsa  tamcn  pracstarc  nollm. 
T.m,   p.  91  scqn.),  unde  vldcbis  multos  hauc  ra-  unus  ad  duo\    Pro  uniits  in  cditls,     e   codice 

tioacm  e  gcnerlbua   rbytbmlcls  cxduslssc.  ]}lclbouiiano  B. 


7o8  Martiani  Caixellae  lib.  IX.  §.  977. 

jusquc  seclantur,  ut  ad  duo  tria  sunt.  Accidit  autem  etiam  ia  cpitriti  ratione 
saepe  numerus,  quum  pes  in  eo  accipitur,  qui  sit  ad  tria  quatuor.  Sed  jam 
ad  ordinem  rccurramus. 

DE  AEQUALI,   DUPLO,  HEMIOLIO,  ET  EPITRITO  OENERE. 

978  Aequale  est  igitur  numeri  genus,  quod  a  disemo  usque  in  sedecim 
pedes  procedit;  disenius  autem  appeliatur  pes,  qui  per  arsin  et  thesin  primus 
constare  dicitur,  ut  est  leo.  Duplum  vero  incipit  a  trisemoj  decem  et  octo 
autem  syllabas  iu  finem  usque  dcducet.  Hemiolium  sane  ab  pentasemo  ducit 
exordium;  impletur  autcm  in  quindccim  numeris.  Epitritus  ab  heptaserao 
principium  facit,  quatuordecim  similibus  idem  ponens,  cujus  difficilis  est  usus. 
Atque  hos  quidem  omnes  numerorum  ordines  ideo  memoravimus,  ut  singulorum 

979  leges  per  universa  serventur.  Sed  numerorum  ahi  sunt  compositi,  ahi  incompo- 
siti,  alii  permixti.  Et  compositi  e  duobus  generibus  vel  pluribus  cohaeserunt; 
incompositi^  qui  uno  pedum  genere  consistunt,  ut  sunt  tetrasemi;  mixti  vero, 
qui  ahquando  in  pcdes,  ahquando  in  numeros  resolvuntur,  ut  in  hexasemo 
uumero  accipere  debemus.  At  vero  eorum,  qui  compositi  esse  dicuntur,  ahi 
per  copulas,  ahi  vero  per  periodum  cohigantur.  Etenim  tSvCvyia,    id  est  copula, 

in  epltriti  ratione^  Sic  recte  codiccs  D.arr.isfat-  siiam  naliiram    non    posse    pluribns  quatiior   moiis 

.tensis  ct  Monaccnsis  (C),    et  biui  Meibomianl  pro  eonstare    jani    Aristoxcnus    docucrat;    coufer   Jioc- 

7-ationeM  iii  cditis.  ckbium  (de  inclr.   Pind.  p.  22  sequ.). 

fjiii  sit  ad^  Ilic  TOcnla  addita  legcrcm  nqul  sit  niimeros  —  hexasemo^   Quinque  baec  vcrl>a,  in 

zit  ad.ii  MEreoM. —  Non  nccessarium  arbitror.  editis  omissa,   codiccs  Monaccusis  (C)  et  Dariustat- 

iii  sedecim  pedes^  Infra  (§.  983)  seplem  tantum  tensis   ct  iitcrque  Mcibomiaiius  suppcditarunt. 
numcrat.  at  vero  ]  In  M  S.  fuisse  vidctur :  Alfiuiu  eorum 

decem  cl  octo]   Vide  infcrius  (§.  987).   Sijllahae  etc.  Pbrasis  Capelliana.  Grot. 
nnnc  vidcnlur  essc  quasi  cowprehensiones ,   quo  vo-  GvCvylii]  Isidorus  (ctym.    1,   17,    20^   p.  26 

cabulo   gcnerali    et   siinpllces   pcdes   et    svzvgiarum  Arev.):  »S)jnzu(jiae    autcm   sunt  pentasyllabi  et  be- 

vel  pcriodorunl  compositioncs  sigiiificat.  xasyliabi  pcdcs,    ct  dictac   apud  Graccos  st/nzutjiae 

memoravimus]    Ita    codiccs   Rclcbenancnsis    et  qiiasi  quacdam  conjiigationcs;  sed  lil  non  sunt  pcdcs, 

utcrquc  Mcibomianus  pro  numeraoimns  in  cditis.  sed    appe!Iantur    pcntasyllabl    ct    Lexasyllabi,     qul 

tetrasemij    Slmplicem    cnini    pcdciu   sceundum  ultra  qiiinquc  ct  scx  syiiabas  non  proccdunt.a    Di- 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  979.  7o9 

duorum  pecUiin  in  nnum  cst  aclscripta  connexio,  qui  in  dissimiles  sibi  positi 
esse  vidcntur.  Periodus  sane  cst  pcdum  compositio  plurimorum,  c[uic[ue 
dissimilcs  sibi  impares  sociantur.  Dissimilitudinum  sane  diffcrentiac  tres  erunt,  980 
pcr  niagnitudincm,  per  genus,  pcr  oppositioncm.  Per  magnitudincm,  quuni 
cx  disemo  vel  tetrasemo  componitur  numerusj  per  gcnus,  quum  diplasium 
aut  hemiolium  simul  jungimas,  vel  quod  ex  pluribus  acqualiter  copulatur; 
pcr  oppositionem,  id  est  antithesin,  quura  aut  primos  diseraos  ponimus  [aut] 
insequentibus  longe  potioribus,  aut  tetrasemos  disemis  insequentibus  apphcamus. 
Verum  notum  esse  conveniet,  nnura  ctiam  pedcm  possc  suiHcere  ad  com- 
plcndam  periodon,   si  solus  ceteris  inaequahs  inseritur. 

DE   DACTYLICO    GENEPvE. 

Sed   eorum,    quac   in   pcdcm   recidunt,    dactyhcum  genus  primum  esE,  98i 
in  quo  gencre  pedes  incompositi  vocabuntur,  qui  numero  sunt  quinc(ne,  id  est 
procclcusmaticus,   dactylus,    anapaestus,   spondeus  simplcx,  ct  spondeus  major. 
Ac  proccleusmaticus  quidem  est,  qui  ct  positionem  brevera  et  elationem  brevem 
retinct.     UtcEur   autem   hic  idcra    tetrasemo  frequentius.     Namque  ct  disemus, 

atlnguuut   niiulruni    mclricl   inlcr    dipodias  et  si/ii/-  clnis   Inclusl    praetercaquc   pro  piionhus    cx    codl- 

gias  Ita,  ut  Ulas  ex  duobus  dlsyllaLis,  lias  dc  duobus  cibus    Dariustattcusl    et    DIcILomlano    B   poiioribus 

Irisyllabls    vcl    disyllabo    ct    trlsyllabo    ficrl    dlcant  scripsr. 

(Hcrm.  clcm.  mctr.  p.  19'),   qnanqnam  Atillus  For-  mtmej-o  mnt   tptintpie]  Ifa  auctorltate  codlcam 

tunatianus  (p.  2G88   Putscb.)   alltert   nQuum    unus  Relelienaucnsls,    DaruistaltcHsis,    Monaeensl*  (C),, 

pcs  simplcx  bis  jiosifus   coaipositiiin  pcdein  fecerit,  ct  Grotianl  legendum,   non   nnmeri,  nt  in  ediiis. 
Graecc  6vCvyla,    Latinc   conjjigatio  diciturj  bacc  proceletismaticus]  Scquens  yocabulum  dachjlus,. 

autem  quiim  duos  pedes  slmllcs  jnngit,    tmitopodia,  Tulgo    omlssum,    ex    Groliano  codiee    supplevly    uE 

qnnm  divcrsos,  dipodia  appcllatur.«    IVoster  scqulfur  numerus  constaret;  llcet  bunc  pedein  Infia  anapae- 

Arlsfidem   (p.  56  Mcib.),  stxim  a   majore  appellet     Vidc    et  Boecldiluru  (de 

sibi  impares]  Alil,  tcste  marglne  Grotlana,  pares.  metr,  Prnd.   p.  24). 
Alulta  blc  in   slngulls  tiirbata  esse  ncgari  ncqult,  disemiis  id  esl]  Disemns  htijns.,  male  eodex  A 

aut    insefinentibns]     Lego    inseifuentibns  lonje  hnie.MEmmi. —  Scnsum  oinnino  comimpit  vos:  tam 

prioribus,  dcleta  disjuncfiva.    Ifa  etiam  paula  post  hnic ,  quam  hnjus.    E.\punxl  IgitHr  eam  ct  qiu«Ieaj 

diseniis  itisefinentibus,  Guox.  —    DisjnnetlMiin    uu-  Darmstatteusis  codicis  aucloiit*tc. 


760  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  981. 

itl  cst  qui  cluobus  tcmporibus  impletur,  proeeleusmaticus  quidem  sed  brevior 
noininatur;  ille  vero  major  est,  qui  ex  quatuor  brevibus  efficitur.  At 
vcro  brevior,  id  est  disemus,  syneches  vocatur ,  quia  ipsa  assiduitas  et 
frequentia  comprebendentis  se  inviccm  syllabae  ncc  magnitudinera  aliquam 
nec  modum  divisae  potcstatis  extendit,  ideoque  eo  raro  uti  dccet,  ne  assi- 
duilas  brevis  syllabae  carmen  ipsum,  quod  cum  dignitate  aliqua  proferri 
oportet,  incidat.  lu  pcrmixtione  vero  aliorum  pedum,  qui  longiores  ponuntur, 
dccenter  aptatur,  ut  illorum  prolixam  moram  interveniente  sua  ccleritate 
compcnset.     Quarc  proceleusmaticus,    qui  ad  numeros  aptatur,    a  quadrisemo 

<)82  exordiuin  dcbet  accipere.  Anapaestus,  qui  vocatur,  accipiet  elationem  pedis 
unius  tcmporis,  posilionem  vcro  duorum  tcmporum  facict.  Monochronon 
quippe  dicitur  tempus  eliam  quum  longa  ponitur,  quae  longa  duo  tempora 
rccipcre  consucvit;  vcl  quum  tria  tempora  simul  brevia  collocantur,  vcl  quum 
sunt  quatuor  numcro;  quae  omnia  ad  comparationem  longac  syllabae  com- 
putantur.  Igitur  major  anapaestus  clationem  quidcm  suscipiet,  quae  mono- 
chronos  esse  dicatur;  positionem  dichronon  habere  monstratur.  Quarc  utriusque 
tcmporis,  quod  in  positione  fucrit,  aequali  sibi  posito,  oportet  elationis  ge- 
minum  tempus  accipore;  ita  tamen,  ut  utroque  inscquenti  tempore  par 
priori  esse  videatur.  Quare  anapaestus  artb  (isiCo^^og  dactyhcus  a  nobis  esse 
dicitur;  at  vero  anapacstus,  qui  ajtd  eXaddovog  nominatur,  cx  duabus  brevibus, 

<)85  quae  in  clatione   sint,    et   ex    una,    quae  in    positionc  sit,   copulalur.     Simplcx 
vcro   spondcus   crit,    qui   ex  producta  tam    arsi    quam  thcsi   jungitur.     Major 

breviov]   Graecc   aif/lovg,    ut  major  SlJtZovg-  a  quadnsemo]  Oinlssam  m  cditis  pracposilionem 

Wr.ir,o>j. —  \\\]^o  pijnhichius  apjicllatur.  a  c  Darmstatteiisi  supplcvi. 

bievibus  efJiciUtr]   Groliana  margo  efjiiigilur.  minpacslus  ^ui  vocatuv]    Sic  Darmstaltcnsis  et 

co  raro]   Codex  Darinstattensis   eo  raritts,  q«0  MciLomianus  allcr  (A);   Yulgo  addcbatHr  mirtor,  sed 

tamcn  non  magis  opus  est,    quam  qnod  mox  Gro-  Luic  rcpugnat  quod   iufcrius  iisdcm  verLis  sequitur 

tius  in  marginc  posuit  oportet  pro    decet.  Sed  pio  de  majore  anapaesto. 

Grotiano  jwc    assiduitas  icscripsi  ne  ex  Rciclicnau-  coni/>ii<flM<in]DarmstaUcn3iscodcx  co»i/>OMU«/Hr. 

ensi  et  ,lScibomiano   utroqnc,  pracscrlim  quum  jam  copnlanttir]   Codcx  B  coinpouatur.mwOM. 

anlcriorcs  edilionce  illud   liabcrent.  «»"Jor  vero]    Sic  probe   scripti:  cditus  infercto 


Martiaui  Capcllac  lib.  IX.  §.  983.  761 

Vero  dicitur,  qui  quaternariam  non  solura  elationera  sed  positionera  ctiara  videtur 
adraitterc.  Per  copulara  vero  duplices  accedunt  numeri,  quoniam  alter  ex  raajoro 
erit  ionico,  alter  ex  minore;  atque  ille,  qui  ex  majore  procedit,  constabit  ex 
spondeo  simplici  vel  proccleusmatico,  quera  disemum  esse  non  dubium  est; 
qui  vero  ex  minore  est,  contrariura  facit.  Atque  hi  quidcm  in  dactjlico  ge- 
nere  poncntur  rhythmi  incompositi  ac  compositi,  qui  scptcm  numero  onmes 
crunt.  Dactylus  igitur  cst  diclus,  quia  ordinem  syllabarum  consimilem  digito  984 
hominis  informat;  anapacstus  vero,  quia  pcr  ordincm  redeat  sursum;  pyr- 
rhichius  vero,  id  est  proceleusmaticus,  quia  hic  assiduus  vcl  in  certamine  vel 
in  ludo  quodam  puerih;  spondeus,  quia  plcrumque  Crtovdulg  inservit;  ionicus 
sane  propter  numerorum  inaequalem  sonum;  habct  enim  duas  longas  duasque 
correptas,    quo  pedum  carmiuc  multi  saepe  rcpreheusi  sunt. 

DE  lAMBICIS  METRIS. 

Hacc  de  dactyhs  satis:  nunc  iambica  memoremus;  in  quo  gcncre  numcri  98J{ 
incompositi  erant  quatuor,    compositi  per  copulam  duo,   at  vero  per  periodura 
sunt   duodecira.      Qui   igitur   incompositi   crant,    isli  sunt:  iambus  cx  dimidia 

verLo  nmajor  vcro  d!c!lw.«  Meibom.  —  Ego  vulgatam  capifc  ante  ociilos  Iiabnit  noster,  voccni,  qnam  voliiit 

rctinui.   Cctcrum  confer  Godofr,  Ilcrmannuni  (clcm.  Grotlus,    inserui.    Miror  Mcibomium  mendum  pror- 

mctr.  p.  18).  sus  non  vidisse.   Ceteruin  Grotius  pcrperam  ubiijue 

toMico]  Immo  ionicns.     Parltcr  infra  legcndum  Spondaeus  cdldit,   licct  Graeca  vox  slt  6rtOvdElog. 

•  spoiideo  siinpllel  et  procelcusmatlcou  j  Incpte  viilgo  loniciis^  Aristldes    (p.  57)  o  Jcoviy.og  dia   xb 

vel.  Tov   gv&i-iox)   <pOQTix6v,    eip'  to  y.al  ol"IcovsQ 

dactijlns\     Dc    Iiiijus    nominis     ct    seqticntinm  iy.a>fiCi)S7'j^7]6c(v,« 

eiymo   vide   Arlstldem  Quinctilianum  (p.  57  ct  48  incompositi  erant]    Codices  Monaccnsls  (C)  el 

Meib.)  et  Isldorum  (In  etym.  I,  17,  2j  p.  24  sequ.  Darmstattcnsis  Lic  ct  infcrius  inepte  enant;  tamcn 

Aicv.).  ncc  vulgata  placct,   atqne  Land  scio  an  mcHus  foret 

pkrnmrine  djtovdaig]    Omlssa    a   negligentlo-  enint,    nt  supra  (§.981)  vocabnntnr. 

rlbus  librariis  vox   Gracca,  ut  saepc.    Itaque   lego:  elatione  et  positione]   Apparct  nostrnm  Lace  vo- 

tdnovdali  plcriinrjne  inservit.GROT. —   Arlstidcs  cabula  nune   contrarla  potesfate  aceijwrc,  ut  quam 

(p.  57):   "EjfOvSelog    dia  xb  SV  xaig  djtovdalg  nos  thesin,  eJationcm,  quain  nos  arsin,  positioncm 

CtVTOV  ads6d^at,.'i     Ex   eo  igitnr,  qiicm  tofo  Loc  dicatj  qua  dc  re  ita  Godofr.  Hcnnannus  (clem.  doctr. 

9G 


7G2  Martiani  Capellae  lib.  IX.  $.  98^. 

elatione,  et  positlone  qiiae  gemina  est;  trocliaeus  cx  duplici  positione,  et 
elatlone  quae  brevis  est;  orlbius,  qui  ex  tctrasonii  clatione,  id  est  arsi,  ct 
octascnil  positlonc  constabit,  ita  ut  duodecini  tempora  blc  pes  rcccpisse  vi- 
deatur,  atque  babet  propinquitateni  quandam  cum  iambico  pcde,  quatuor 
enim  prlinls  temporibus  ad  iambuni  consonat,  rellquis  octo  temporibus  ad- 
junctis;  dehinc  trocbaeus,  qui  scmanticus  dlcltur,  id  est  qul  e  contrario 
octo  primis  positionibus  constet,  rebquis  in  clallonem  quatuor  brevibus  artetur. 
986  Composlti  sane  sunt,  qui  per  copulas  colliguntur.  Sunt  autem  hi:  bacchius, 
qui  ex  trochaeo  dcducit  auspicium,  fine  auteni  iambici  terminatur.  Qui 
vero  baccblus  est,  ab  iambo  principia  sortltur,  atque  a  contrario  his  quos 
diximus  pedibus  aptabitur.  Per  periodura  vero  est,  quod  velut  per  so 
certam  viam  provenit.     In  hoc  genere  quum  slnt  duodecim  numero,    quatuor 

mctr.  p.  H):  nlllud  tempus,   in   quo   iclus  cst,    R.  baccliius  a  spondaco  incipit  et  trocliaeo  tcrniinafurj 

Bcntlcjus    arsin,    tempora   auteni   ea,    quac   carcut  an  itaquc  faciendum  aniphimacrusl  is  euim  trocLaco 

ictu,   thesin  vocavit,    ducibus  Prisciauo  p,  1289  ct  incipit  et  iambo  tcrminatur.   Sanc  hacchius  boc  loco 

Martiano  Capclla  p.  191  cd.  Mcibom.,    qui  ab   elc-  ft-rri  non  potcst,   quum  statim  de  baccbio  subjiciat. 

Tatione  et  remissione   vocis   bacc  nomina   ducta  di-  Grot. —   ]\ostcr  quum   scmpcr  fcrc   Arislidcm  se- 

cuutj  ceterl  nuisici  et  metrlci  vctcres,  a  deposltionc  quatur,  bunc  conferre  dobcbat  Grotius:  statuit  enim 

atque  clcvatione    pedis    vel  manus   ea  nomina  dcri-  illc(p.  37)  »duo  bacchios,   quorum  altcr  prlmum  ba- 

vautea,    tcrapns    ictu    notatum    thesin,    dcstitutura  bcat  iambuni  et  sccuuduni  trocbacura,   altcr  conlra»; 

ictu  arsin  vocarl  volucrunt,  quam  ratloncm  ille  ipse  ut  apparcat  non  quos  vulgo  bacchi:im  ct  antibncchium 

Marlianus   Capclla    sequitur,     qul,    ut   dictum    est,  sivc  patimbacchimn    nouilncnt  (conf.  Quinctil.  9,  4, 

deCnltionc  illa   sua  contrarium  diclt.«  80  secpi.;   p.  S88  sequ.  Spald.)  scd  choriambum  ct 

orthius]  Tam  cx  Darmstattcnsi  codice ,  quam  ex  atttispastum    iutciligeudos    essc  (Boeckb.   de  mctris 

auctore  ipso  (§.  988)  corrcxi  corruptum  orchius  ia  Piud.  p.  2^).     Ceterum  ne  sic  quldem  locua  sanus 

cdltis.  Eum  et  Plutarcbus  (d.  mus.  p.  1140)  mcmorat.  cst,    et   si    olbil   aliud  ccrte   infra  duabus    vocibus 

Addc  doctimi  bujus  lutcrpretcm  (in  Mcm.de  Tacad.X.  itcratis  scrlbcndum:  nqui  vero  baccbius  est  ab  iambo, 

p.  232.  28S.  304)  et  IIcrmannum(elcni.  p.  COO  sq.).  ab  iambo  princlpla   sorlitur.« 

octasemi\  Darmstaltcnsls  oijilosemis,  malel  Est  per  se  certam]   Ilacc   nianlfesfo   corrupta  sunt; 

enim  Gracca  tox  OKTa^Tjfiog,  quibus  tamcn  sauandls  imparcui   mc  confileor,  licct 

propinquitatem   (juan<lam\   Alil   ut    codiccs  Mo-  facilc  intclllgam  Marlinnum  vocls  jtEQlodov  etymo- 

naccnsls  (C),    Rclcbcnauensls,    Darmstatteusis,  ct  loglam  Latlno  sermonc  exprimerc  vclle. 

Meiboinianus  B  aliqtiam ,  fortasse  mcliiia.  duodecim  tiumero]    Ilorum   tabidam  BocckLinii 

svnt  aulem  hi]  Alii  antibacchius ;  scd  sanc  anti-  (I.  c.  p.  2G)  banc  proposuit: 


Marilani  CapcUac  lib.  IX.  §.  08G.  763 

quidem  per  singulas  pcriodos  accipere  docetur  unum  iambum  ac  tres  tro- 
chaeos;  ac  de  iisdcm  quatuor  prinium  quidem  quod  iambum  haberc  mon- 
stratur,  trochaeus  ab  ianibo  denominatur;  qui  vero  rhythmus  sccundum  iam- 
bum  recipiet,  a  bacchio  trochacus  vocabitur;  qui  vero  iambum  tcrtium  recipit, 
bacchius  a  trochaco  potcrit  nominari;  ille  vcro,  qui  quartum  admittit  iambum, 
appcllatur  epitritus  iambus.  Eorum  vero  qui  ex  uno  trochaeo  fit  ctiam  iambus 
a  trochaco  appcllatur;  secundus  iambus  a  bacchio  dicitur,  aut  certe  bacchius 
medius  potcrit  nominari;  qui  vero  tcrtium  rccipit,  bacchius  ab  iambo  no- 
minatur;  qui  vcro  quartum  rccipit  trochaeum,  cpitritus  trochacus  appellatur. 
Octo  vero  et  quatuor  de  his,  qjjos  duodecim  diximus  per  periodum,  ilH  987 
esse  dicuntur,  qui  binos  trochacos  atque  iambos  pcr  pyrrhichium  servant; 
atque  ille  qui  primo  trochacos  rccipit,  duplox  bacchius  a  trochaco  csse  dicitur; 
qui   vcro   secundos   iambos    habebjt,    duplex    bacchius    ab    iambo   nominatur ; 

quatiior  e\  tribus  trocliaeis  ct  uno  iambo:  bafnr   el    facile   ex    priina   seqnentis    Terbl    syllaba 

^  —  —  ^  —  ^  —  -_  trochaeus  ab  ianibo,  criri  |iotuit. 

_  ^  w . ^  trocliacus   a   baccbio,  "   baccliio   irochaeus]    Vulgo    incptc    trochaeo, 

_^__^ ^  baccl.ius  a  trocl.aco,  <I""''  >™  Grotius   corrigcnduni  esse  vidit. 

1  •,  •.  coriim  uerol    Hic   alinuid    excidissc  ccrtum  cst. 
^  ^  w  w  laiiibus  epitritusj  J  i 

Ita  fere   Slarlianus  scripscrat:  neorum    vcro  qui   cx 

qnatuor  ex  tribus  iarabis  et  nno  frocbaeo:  „no    (rocbaeo   fiunt   ct   ianibis   tribus,    qui  priinnm 

^  ^  v^  w  lambus   a  trocbaco,  trocbacum   babct,    iaiubus    a    trocbaeo    appellatnr. « 

^  _%^^  ^  iainbiis  a  bacclilo,  Ccrtc  eliam  in   vulgatis  Ineptum  est. 

^  ^_  ^_  baccbius  ab  iambo,  bacchius  medius]  Darmstattensis  quidem  melius: 

' ^  ^  ^ ^  trocliacus    cpitrltHS;  6ed    vulgatam    retlnui,    ctiam  Monacensi   (C)  adsti- 

pulantc;  neque  allter  Aristidcs:  (j.i6oQ  ,3axp(£iOQ. 
quatuor  cx  blnis  lambis  biuisque  trocl.aeis:  i   ,-     i  •  i 

*  ab  iambo  nominatur\    >  crbum   oniissum   hoc   a 

^  ^  —  ^  -^  siinp].  baccl.ius  ab  iambo,      ^       .     .  .     •  !•.•  ■•        -n   • 

'  Orotio  tam  anteriores  cuitioncs,   quam  codices  Hci- 

simpl.baccl.iusatrocbaeo,  ^enaucnsis  et  Darmstattensis  babcnt. 

-^^ ^ ^  medins  lambus,  ^^^^  ^^^.^j   Lectio  manifcsto    cornipta;  exspoc- 

^  _  >-  w  _mcdius  tiocbacus.  tamus:  «rer.qui  Tero  quatuor..  cct. 

trochaeus  ab  iamho\  SIc  rcposul  Aristldcm  se«  atque  ille  (jui]  Secutus  sum  codiccm  Darmstal- 

Cfltus    (p.  57),   ubi   est    TQO%aiog   ajto   iaixl^ov:  tcnsem;     vnlgo     inepte:    «atque    IHe    septinms    qui 

vulgo  cnim  pracpositio  dccst.    Codcs  Grotianns  qui-  trocl.acos  primos  rccipit.« 

dem  Labet  iambodcs,    scd  boc  etiam  Ineptius  Tlde-  duplex  bacchius  ab  jnm6o]  MS.  a  irochaeo,  cl 

9G* 


764  Martlani   Capellae  Ub.  IX.   §.  987. 

quiim  autcm  trocliaei  medii  collocantur,  trocliacus  motlius  jure  dicetur;  quuni 
autem  in  medio  iambi,  mcdius  iambus  vocatur.  Omncs  vel  qui  incompositi 
pcr  periodon,    vel   qui   per   copulam    colligantur,   rhythmi   deceni   ct  octo  nu- 

988  mcrati  sunt.  Scd  iambus  dictus  est  ab  eo,  quod  ian/SlCecv  Graeci  detrahere 
dixcrunt,  ct  hoc  carmine  quibusque  veteres  detrahebant.  Item  hoc  nomen 
est  ab  eo,  quod  venenum  maledicti  aut  hvoris  infnndat.  Trochaeus  vero  ab 
eo  dictus,  quod  celerem  reversionem  faciat,  veluti  rota.  Orthius  propter 
honestatem  positionis  est  nominatus.  Semanticus  sanc,  quia ,  quum  sit  tardior 
tempore,  significationcm  ipsam  productac  et  remanentis  cessationis  effingit. 
Bacchii  vero  sunt  dicli,  quod  Bacchicis  ma^mc  sonis  congruunt,  isque  Bacchi 
ludus  est,    qui  ilUs  carmiuibus  aptatur. 

DE   PAEONICO  GENERE. 

989  In  eo  vero  gcnerc,  quod  paconicum  nominatur,  incompositi  duo  rhjthmi 

subnecllt:  »qui  secundiis  \amhns  (}.  seanuJos  iambos)  ^taQci  rbv  iov  elgrjfiivog.     Unde  lambns  illc  Ar- 

duplcx  (adtle  bncchiits)   a  diainbo  cssc  dicitur.«    An  diilocliius  nialedicus  (Casaub.  ad  Sliab.  9,  p.  422 

itaque  supra  lcgcudum  diiplex  bacc]tius  a  ditrochaeo?  ct  dc  pocsi  satir.  p.  IG  Crcn.).  Scd  vide  oiunino  Ari- 

Sane  arbitror.  Gkot. —  Vulgatam  rctinui,  nisi  quod  stotelem  (in  poet.  5,  8)  et  Illgcuiuni  (de  scoliorum 

pro  esse  dicllur  rcposui  es  anterioribus  cditionibus  et  poesl  p.  CXVIII). 

codiclbus  Rcichcnauensl  et  Darmstattcnsl  jtom»Mn/Mr.  irochaeus]  Isidorus  (ctjTiioI.  1,    17,   5;    p.  2o 

Ccterum  locum  corruptum  esse  quivis  videbit,  licet  Arev.):  nab  eo  dictus  est,   quod  cclcrcni  conversio- 

sensus   ccrtus  sit;   fortasse  pro  secundos  Icgcndum  ncm   faciat   cantilcnac,  et  quasi  rota  Tclociter  cur- 

duos.      Quos    autcm     noster,    praeeunte    Aristide,  rat  in  nietrls;  XQOXOQ  enim  Graecc  rota  dicitur.* 

bacclilos    dlcat,    superlus   (ad  §.  986)  jam    iutel-  Arlstides  (p.  57.  58)  eadcm  quac  noster  docct. 
leximus.  orthius\     Ita    Latinc    nosfcr    reddidit    Aristidis 

rhylhmi  rfecem]   Codices  Dannsfattensls  et  3Io-  (p.  58)  yerba:  «o  de  OQ^iog  6ia  x6  6ehvov  T^^g 

nacensls  (C)  inepte   Insernnt  dicuntur  el;    vidctur  t3.Toxpt(?fa)?  x«i /JafJfCOff."  Ineptc  alios  forte  flrtios 

tamcn    fota    peiiodus    tiirbata    esse,    quam   Ita  pro-  lcgcre  marginl    adscripsit  Grotius. 
babiHter    restitulmus;    nomncs    vel   qul    Incoinpositt  semanticus\    Graccc    Aristides    (p.   58):    dZ"?/- 

dicnntm-  vel  (jui  per  periodon  vel  qul  per  copulam  [lavTOg  de   OTO  Pgadvg   cov  TOlg  XQOVOig  eTCir 

GoIIIgantiir  rbytlinil  dccem  et  ocfo  nnmcrati  sunt.o  Ts;(VJ]Taig  ;;(QTJTav  6r^(ia6laig,   JtaQay.oXov^Tj- 

ian.QiCecv]  Arlstldes  (p.  58):  lau/Sog  fiev  ovv  6eiog  IveyM.  dL.i:ka6LaCcov  Tcig  ■&e6£cg.i    Add« 

IkXti-&ti  anb  tov  iaa^iCeiv,  6  i6Tt  XoidoQelv,  Plutarcbum  (dc  niusica  p.  IIIO). 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  989.  765 

csse  dlcuntur:  quoruin  unus  paeon  StJtJladiog  appcllatur  ex  longa  positione  ct 
longa  elalione;  ac  altcr  paeon  cpibatis,  id  est  in  thesi  dupliri  positione  pro- 
ducta  ct  arsi  longiore  ducitur.  Hi  sunt  paeonici  generis  numeri,  quos  in- 
compositos  esse  pracdiximus.  Ncque  vero  pcr  con)unctioncm,  lioc  est  6vCvyiav, 
neque  per  periodum  in  isto  gcnerc  rhythmus  acccdet.  Inde  diftXaGcog  quidem 
dictus  est,  id  est  quasi  duplicia  mcmbra  disccrnat;  cpibatis  autcm,  quia 
membris  vcluti  utens  quatuor  et  duabus  diversitatibus  copulatur. 

DE  PERMIXTIS  GENERIBUS. 

Verum  hacc  genera  quum  pcrnnxta  fucrint  spcciebus  numerorura,  priraae  090 
species    erunt,  istae,    quae    dochiminae    nominantur,      Ex    quibus    prius    quod 
fuerit,    hac  lege   componitur,   ut  sit  ex  iambo  et  paeone,   qui  SuxroTjg  vocatur; 

quorum  uhms]  E  Darmstattcnsl  Iioc  coilicc  rc-  <foc7ijiijjrt«e]  SJc  editJ    ct  scripti  omnes   et    an- 

ccpi,  quia  cnni  scijucnti  aller  mclitis  convcnit,  t|uam  tiquum  mcntluni   esse   ctiam  glossa  qnamvis  incpta 

aliiis  ia   cditis.  in   codicc    Darmslattensi   docet,     qnae   approbativas 

epibatis]   Aristidi    (p.  98  Mcib.)   6    iJti.SaXoq.  cxplicat,    quasi  a   Gracco  doy.itioQ  dcsccndat.  Ve- 

nMovefur    magisn     inquit    »diipla    quidcni    positione  lam     ct    scribcndi    et    dcrivandi    rationcm    ostendit 

anininm  conlnihans,  clationis  vero  magnitudinc  ad  Arislides  (p.  39  Mcib.):  doxiXLOL  6e  ay.uXoihTO , 

suiuma  mcutem  cxcitans."    Constare  antem  paeoncm  dia  x6  ftoixlZov  xal    avofioiov,     xal  [iri   v.ax' 

epibatum  (p.  38)  dicit  »ex  longa  positionc  ct  longa  tvdv  x^eo30S.L6&ai  T^g  Qvd^nojfOLiag:  sed  quam- 

clationc  et  duabus  loiigis  positionibus   ac  longa   ela-  vis  ipse    supcriiis    (§.  519)    dochmium  pro    dochimo 

tlone  —  quouiam    autem    quatuor    ulatur    paitibus,  restituciiin,   Iiic  tamcn  quidqnam  mutare  nolui.    Ce- 

ileri    cum    duabus     elationibus    et    duabus    diversis  terum  de  dotbiniacis  vcrsibus  peculiaris  liber  exstat 

posilionibus.x    Ejusdcm  mcmiuit  Plutarcbus  (dc  mus.  Seidlcri  (Lips.    1811). 
p.  1141).  7'"  dLurorig   vocalm''^    MS.    »qui    diaTorjg*: 

duabtts]  Editl  male  tria:  nostram  antem  Icctlo-  forte:    tdcuTOfiog  —   bune     Avy.eLOv    posteriores 

ncm  non  solum  codices  Monacensis  (C),   Darmslat-  Graecl  noininarnnt.«  Gp.ot. —   Edidit  cnim  Ifa:  Bqul 

tcnsls,    Rclcbcnaucnsls,    ct  Grotlauus    tencnt^    scd  dLTTol  vocanttir:hunc  ^LaxofXOV  postcriores  Graeci 

Aristidcs  ctiam   (p.  59),  e  quo   sua  noster  liausit,  cognomiuarunt";     etsi   jam    antecedcntes    editlones 

couGrmat.    Quanquam  baud  scio  an  altius  menduiu  dtaTorjg  pracbcrent,    qnod  quamvis  corruptnm   re- 

latcat    ct    pcr  bomocotclcuton   fortasse  excidcrint,  tinnl,   nc  quld   teracrc  mtitasse  vidercr,   qanm  nec 

quac   ad    epitrittim   pcrtinent,    qucm  ralionc  triuin  quod  Aristldcs  babet  dtixyvog  omnino  placcrct.   Sed 

ad  qualnor  nlti  constat.  slnc    Lacsitationc    rcccpi    cs    ReicLcnancn«i   codice 


7G6  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  990. 

hiinc   posteriores    Graeci   crelicum    cognominarunt;    secunda  est  species,    quae 

991  cx  ianibo  dactylico  et  paeone  constarc  nionstratur.  Qui  autem  deducti  numeri 
nominantur,  propter  assiduum  et  compositum  sonum  appcllari  videntur.  Fiunt 
autem  numeri,  qui  et  prosodiaci  vocantur.  Quorum  alii  per  ternos  pedes 
fiunt,  pyrrhichio  iambo  et  trochaeo;  ahi  vero  quatuor,  ut  his  tribus  pedibus 
iambus  primus  aptetur;    alii  vero  ex  duabus  sjzygiis,   id  est  copuhs,    bacchio 

992  ct  ionico  ajto  {ulCovog  constare  consueverunt.  Sunt  sane,  qui  etiam  irrationa- 
bilcs  esse  dicitur,  quos  alogos  vocitamus,  quos  ctiam  chorios  appellare  con- 
suevimus.  Sunt  autem  numero  duo,  quorum  altcr  diiambi  figuram  respicit, 
et  constat  ex  eLitione,  quae  longa  est,  et  duabus  positionibus,  ct  numero 
qui  est  ad  dactylum  similis,  partibus  vero  ad  numerum  ionicum  jungitur  et 
iambicum;  alius  vero  est  numerus,  qni  trochaeides  nominatur,  id  est  qui 
figuram  quandam  speciemqne  trochaei  habere  videlur,  ex  elationibus  geminis 
et  longa  positione  consistens,   per  contrarium  prioris  effcctus. 

DE  QUINQUE   SPECIEBUS  MIXTI  GENERIS.   . 

993  Sunt   autem   mixti   generis   quinque,    id    est  dactylicus   per   iambum, 

vocaliir  pro  vocanUtr,   iit  ad  proximc  antcccdciitem  alot/os]    Viilgo  analogos   iiicpfc;     correxl  e  co- 

paeonem  sohim   pcrtiiicrct,    uiide  ctiam   explicatur,  dicibus  RcicLenauciisi,  Daruistattensi,  ctDIonaccnsI 

qnod  mox    cx  Daruislattcnsi    rcccpi  crelicum^  lios  (C).   Vide  supcrius  (§.  97i>). 

cniiu  cjusdcin  cnm  paeonilius  niensurac  fuissc  satls  chonus^    Aristides   (p.  59):  el^l  ds  xal  a/lo- 

coiistat.  Vidc  Aristidem  (1,  p.  Ki»  Mcib.).  yoi  ;(0()eiot,  dvo'  ia/Xi3o£Ld7ig ,  og  dvvs^Trjxsv 

prosodiaci]    Iloriiin    nicntio    practcr    Aristidem  i^  [xaxQag  agdscog  zal  dvo  ■&s6scov,   xai  TOV 

Quinctilianiim  (p.  59),    quem  noster   scquitur,  cx-  (ihv  Qvdjxbv  soixs  daxTvAco,  Tc(  dt  Trjg  ^s^scog 

slat  apud  Dionysiiiiu  lialicnriiasscnscm  (de  compos.  f^SQTj   xaTa  TOV  ciQiSfWV  iaix(ico  '   6  ds  TQO^O' 

Toc.  p.  29  Reish.),  Plularcliura  (de  inusica  p.  liil),  sidrjg  ix  dvo  (<q6scov  xal  (xccxQag  x^s6scog,  x«t' 

Ilcpliacstionein  (de   iiietris    p.  48),    ct  sclioliastein  avTi^TQOipTjv  Tov  JtQOTSQOV- iHicm  'iWusXtnilioe' 

Aristoplianis   (ad  nubcs  6o2).    Cavc  aiitcin  a  pro-  chliius   (de  melr.  Pind.  p,  41). 
soilia  dcrivcs,  Graccc  enini  JtQo6odiccxOL  scribnutur.  numcro  fjui  cs/]  Bocclibius  nesclo  unde  quidem 

cx  dmtbns  syzijyiis]   Sic  codiccs  Monacensls  (C)  esl ,  Iiaud  profcclo  lualc. 
et   DannslatScnsis,   viilgo   soloccc  {luobus.  iatnbicum]    SIc    codcx    Grotianus;    vnlgo   iam- 

leiiito  UJtO  [XsiCoivg]  Grot.ionio,  quodcorrcxi.  hicinum. 


Martiani  Capellae  lib.  IX.   §.  993.  767 

dactylicus  in  baccliio  incidcns  qni  vcniat  cx  trochaco,  dactjlicns  pcr  baccliinm 
qui  ex  iambo  manavcrit,  dactylicus  pcr  trochacum  qui  ex  iambi  siniilitudinc 
exordium  mutuetur,  dactyh'cus  pcr  choriuni,  qui  cx  simihludine  trochaei 
videatur  expressus.  Et  crclicus  quidcm  consonans  ex  trochaci  positione  ct 
initio  iambi  * 

*numeri  componcndi,  ct  omnium  figurarum  plcna  perceptio.  Dividitur  oO'! 
haec  in  cas  quas  ct  melopoeia  partes,  quac  sunt  istae:  i.i:iZr]ipig ,  id  est  pcr- 
ccptio,  pcr  quam  scimus,  quo  c|uantum  numcro  utcndum  sit;  ^^Qtjdi-g,  id 
est  usus,  pcr  qucm  positioncs  aut  elationes  decentcr  aptamus;  ni^ig,  id  est 
permixtio,  per  quam  quod  opportunum  fuerit  ex  arte  miscemus.  Tropi  vero, 
Ut  in  mek)poeia,  et  in  rhythmopocia  tres  sunt,  quos  sj^staUicos  dicimus,  ct 
in  harmonicis  eos  superius  mcmoravi.  Numcrum  autcm  marcm  csse,  niclos  99i> 
fcminam    novcrimus.      Etcuim    melos    matcrics   est,    quae    sine   propria   figura 

(lacfyHais^  MS.  nljique  daclijlus. Grot.  systallicos^  Alil,   Grotio  testc  !n  margine,  .11/- 

tu  ftrtcc/iio]  Codcx  Darmstattcnsis  an/j6acc/i«Km,  stalicos;   scd    rcliniii    vulgatam,     cfsi    iinns   tantiim 

male.  Vidc  supcrius  (§.  98G). '  systalticorum  tropus  sit  (vide  ad  §.  047),  ut  rcliqui 

e.vordiitm]   Codcx  Daimstattcnsis  ordinem,  for-  omissi  esse    vidcantiir.     Cetcrum    quod   snperius  in 

tasse  meliiis.    Scd   ctiam   ccrlius  esse  yidetur,  pro  Larnionicls  eos  comnieinorassc  ait,   niliil  iiiveninius, 

/j'oc/iocum  Icgeudum  esse  chorium,  quae  eo  facilior  nisi  in  loco  de  mclopocia   (§.968)  exciderint.  Sed 

erat  confusio,   quia  ipsuin  trochaeum  interdum  hoc  in  liis    quoque  Aristidem  (p.  43)  caece  exscripsisse 

vocabulo  appcllatum  esse   constat   (Quinctilian.  9,  arguitnr. 
4,   80).  melos  materies]  Matcriam  feminac  assimilat.  Sle 

e.v   irochaei   posilione]     Scculus    snm    codiccm  Aristoteles  lib.  I.  ay.QoanaTcov  ojvdcxcov.   ri  niv 

D.^rnistaltcnscin    et  antcriores   editiones,  nisi  quod  y^Q  vno,U£VOv6a  6vvairia  rij  f-iOQiprj  rcov  yi- 

hae  in  scqucnlibus  indicio  habcnt  pro  imVio  iamhi}  i'OU£VCOV  i6rlv  eo6ft£Q   firjt7]Q    etc.  quae  ibi  se- 

Grotius  auteiu  ita  cdideiat:  »ex   Irochaeo  positionc  qHuiitur.  Grot. —    Vide   injirimis   Aristidcm  (p.  43 

ct    indicio   nunicri    coinponcndI«  etc.    Ceteruin  non  et   90  Meib, ),    ciijus   haec    verba    snnt:    rcvig    ^i 

persanalnm  locum  esse  facile  apparet,  quare  lacu-  rcov    itaXaiiov   TOV     filv  QV^fiov  aQQ£v  ajfs- 

aac  signum  posui.  xdZovv,  To  Si  fii^og  ^ijP.v  ro  filv  yaQ  fdXog 

iTCikri\pig\  Ita  et  MS.  Alii  ijtidi^iog,  qnod  ciV£viQyr]r6v  ri  i6Tt  xal  a6;;(rjfic(Tc6rov,  v2r]g 

vult  ijrid£$cg   codem  sensu.  Grot. —   Kcichenaii-  i.rfij^ov  P^oyov  6ca  rrjV  Jtoog  rovvavriov  ijii- 

cnsis  epilempsis  praebcf,    Darmstattcnsis    et  Mona-  rrjdecoTtjra ,   6    dk    QV^fxog   JtP.arr^C   TS   ar!>rd 

ccnsis  (C)  epilemsis.    Arislidcs    (p.  43)   siinplicitcr  xac  xcv£c  r£rayfiivcog ,   JrocovvTOg  Xoyov  i.ti- 

Zij^pig:  vidc  supcrlus  (ad  §.930).  X^^  JtQog  rb  .tocovfi£vov. 


7G8  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  99S. 

censetur,  rhjthmus  autem  opere  quodam  virih's  actus  tam  formam  sonis, 
quam  varios  praestat  efFectus. 

996  Quae  quum  Harmonia  intentis  tam  divis  quam  heroum  popuhs  augusta 

quadani  suavitate  percurreret,  ad  cantus  carminumque  dulcedines  decenter 
regrcssa  conticuit.  Tuncque  Jove  assurgcnte  divisque  praeambuhs  xoifii]div 
inodulata  in    thalamum    quoque  virginis  magna  cunctorum  voluptate  pervenit. 

<J97  Habes  scnilem,    Martiane,    fabnlam, 

Miscillo  lusit  quam  lucernis  flamino 

populis]  Tcinerc   Baitliuis  (in  advcrs.  p.  1307)  10)  rcscribi  anilem;  vide  ipsnm  allo  loco  (ad  Ovld. 

e    lihro    suo    pracrert    pvpulis,     Qiiod  non    fecissct,  T.  I,    p.  91  Biirni.). 
si   totuin  legissct  Maitiauum.    Qui  cniin  intcnti  he-  miscillo]   Sic  siipra: 

rotim  populi   hic   dicuntur    anscultati  essc,    eosdem  »Miscilla,  snciae  dum  feruntur  ctniae.v 

siipra    (§.  904)    cuni    Ilarmonia    advenlsse    nostcr  Illustrissimus  Scr.ligcr  miscHla  lcgit.  Grot.  —  Equl- 

rctnlit.  dcm    suMala    intcrpunctione    scntcntiam    sic    cxpla- 

iCoi[U.T]6cv]   Editl  praebcbant  Cinesim;   ad  quod  nandam  essc   censco:  nfabulain,    quam  uiisclllo   fla- 

Grotius:  uLcge  cum  clariss.  Viilcanio  yj3l(xt]6iv,  de  miuc   ad   luceriEam  liisit.u     Vox   nota,    qnam  tamcn 

qua  voce  supra,   ubi   de  iyeQ(!if.iOig.«    Monaccnsis  alii,  Vano,   Cato,    Pliuius,    Suctonius  cct.  wiisceJ- 

codcx  (C)  dat  eymesim,  meliiis  ctiam  Darmstattcnsis  bim  scribunt.   Gcllius  (ab  inlt.):  «miscelhnn  et  quasl 

eymesin.    Pravam   ncmpc  in   cJilis  lectioncm   e  cor-  confusaneiim.v    Appulejus  (mctani.  2,  p.  100  Oud.) 

rnpta  ortam  esse  pronunciationc,  satis  supcrque  allbi  «fabiills   miscellis  cxplcre  pcctus»  scripscrat,  modo 

(in  palacogr.  crlt.  T.  4.  §.  8J>4)  dcmonstravisse  milil  cditioncm  principcm  ct  optimos  consulucris  codiccs, 

vidcor,  Scnsum    nullani    Iiabcrc    dubltatloncm    vcrbum    im- 

hahes]   Rcposui  boc  pro   tandem  in  cditls,  tam  miscuit  paiilo    post  (§.  998)  adliibltum   docct  (couC 

c    variante  Icctlonc   a   Grotlo    ad  marginem   rojccfa,  not,   ad  §.  9Io),     Metrum  quldcm  flagitat  miscillai 

qnam  c  codicibus  Darmstattcnsi,  9Ionaccnsi  (C),   ct  scd   sane    carmen  lioc  pluribus  locis  metro  laborat, 

ulroqiic  Mcibomlauo,      Probavit    ctlam    Burmannus  quibus  omnibus  certc  nemo   mcdlcinain    aflcrre  po- 

(ad  Suclon.  T.  I,   p.  85).    Alloqnitur  nimirum  Mar-  tcrit,  Ita  ut  Martianus  ncgligcnter  scripslssc  potlus 

tlanus  iilluni  cognomincm,  quod  cx  initlo  ctiam  opcris  ccuscndus   sit, 

appaict,  nequc   tamcn  iiitellcxisse   vldetur  Scaliger,  lusil]  Xiiffcje  significat  cannina  componeit ,  ut 

qui   Grotio    tcste  legi  voluit:  utaudem   senilis  Mar-  apud  Virgilium  (ccl.    1,    10): 
tiane  fabulam.«  nLudere  (juac  veUem  calamo  permisit  agresti." 

senilem]   Sic   Fulgentlus  noslrl  simlus  (mytbol,  luceriiis]  Idcm  quod  ad  Iiiccruas,  slve  luccrnl:* 

i,    p,  3    3Iuuch, ):     «pariiinpcr    crgo    ausculta   dum  ardcnlibus,  Iiiccm  pracbcnlibiis.   Ita  ct  Ciccro  (Atlle, 

tihi  ruefosam  sulcis  anilibus  rcfcro    fabulam«;   ncquc  8,    2   f):   «eadem  lucerna  cpistolam  scripsl.a    Vidc 

lamcn  neccsse  cst  cum  llcinsio  (ad  Pbacdr.  5,  prol.  supcrius   (ad  §.  2).     Quaproplcr   me   non  moycnl. 


Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  997.  7G9 

Satura,    Pelasgos  dum  clocere  nititur 

Artes  creagris  vix  amicas  Atticis, 

Sic  iii  novena  decidit  volumina. 

Haec  quippe  loquax  docta  indoctis  aggerans  998 

Fandis  tacenda  farcinat,    immiscuit 

Musas  deasque,  disciplinas  cjclicas 

quac  Ilclasliis,   omnla   coiTigcrc   tentans   (ad  Oviil.  Burm.  syll.    cpist.    III,    p.  4Gi    ct  aJ  OvIJ.   T.   I, 

T.  I,   p.  90   Burni.)    ad  Iiunc   locum    adnotat,    le-  p.  90  Burm.)  Meursium,   icponltquc   theatris ,  pro 

',  gcndum  vidcrl  lucernae  adflumine.     Flamiuis   figura  arhitrio  scllicct,  quauujuam  libcntcr  conccdo  rcprc- 

:  c   rc    navall  pctlta  cst,  in   qna    oninia    a  prospcro  hcudl    facilius    aliorum   liariolationcs    possc,    quam 

/  ct  sccundo   vcntorum   flauiinc  pendcnt.  ipsum   aliquid    prohaliilc    airerre.     Videnduni  tanicn 

Satiira\\\a\\cMavi\&n\\s  yMXa  rtQOQCOrtOJtoCiav  an  siibtilitatcs  potissimum  dialecticas  signlflcct,  qul- 

loqucntcm  Induxit.  Gnox. —    IVonduin   lioc  quidcm  bus  unice  Atticl  gaiidcrciit  ita,   ut  rcliquas  omncs 

locoj   scd  paiilo  inrcrius.  artes  prac  illis  speriierent.    Crcagras  cnim  non  car- 

creagris\   Artcs,    quac    aegrc  Ingenlosis  Atticls  nibus  modo  vcriiin    omnibus  rcbus  rccouditis  atquc 

intclliguntiir.  Vilca^.  —  Gonjicil  Mcnrsius  diacriis^  rcpositis  pronicndis  usltatas  fulsse  Aristopbanis  lociis 

ita  cnlm  Attlci  appcllatl  jain  ante  TIicscI  tempora.  docct  (In  ccclcs.  1047),    ubi   crcagrac  appcllantur 

Sl  glossas  sequamur,    criagris  lcgenduni  slt  ca  for-  unci  quibus  urnac  cx  puteis  tollantur.  Ncque  hamus 

ma,  qua  onagros  dicimus.    Magis   tanicn  crcdidcrlin  Ille  ncgligcndus  est,  qucm  occultuin  tcncrc  Dialecli- 

innucrc  Capcllam    artcs  has   suo    tcmpore   non  tam  cam  supra  (§.  328)  nostcr  finxcratj   ncc  quod  riato 

faiirillares    fuisse,     quam    culinarlam,     quam   lunult  (in  sopList.  p.  210)  hamatllem  piscatum   sophistas 

pcr   uomcn   Instrumcnti,    quod    Graccls   y.QeayQa,  exerccrc  dlsciat.  Scd  ut  ut  haee  sliit,  doctlor  cst  viil- 

Latlnls   ah  cxlmeudis  carnibus  exemplttm  diccbatur.  gata,  quam  quae  corrupta  haberl  possif. 

Gloss.  Isidoii:    iiCrcagrac,   fuscinae,   ad    carnes  dc  nnippe    lotjuax]    Ilcinsius    (Ibidem)    lcgl  jusslt     | 

caldaiiis    profcrcndas.«      Simills    est   illa    Ciccronls  linguax,  quia  vcrsus  vitio  laboret^   scd  melius  fuciit 

scntcntia:  nquorum  auditores  discum  audire  maluut,  Jjjsl  Martiano    lajisum   tribiicrc,    quales  hoc  ij>so  in 

quam   jjhilosojihHin. «     Sauc  de    artibus   ctlam  apud  carmine   etiam  plurcs  cominisit. 

Athciilcnses  cvilcsccntibus  conqucrl   vldetur  AritL-  Mttsas  deasque]  Amjdexus  sum  dlstlnctloncm  a 

mctica,  quae  supra  alt:  Grotlo  In  nota  proposifam.  Pro  deasqtie  alios  Icgeic 

nCetera  Cecropias  aequum  perhibere  cathedras,  deique  idcm  in  niargiuc  notavit,    ncsclo  quo  sciisu. 

'      Si  tamen  uUiis  inest  nostris  siiper  halitus  aris.o  •  cyclicas]  Ilae  sunt  Ipsae  Illae  scptem  artes,  quac 

Ilacc  quum  Ita  dc  dcspcrato  quodammodo  loco  co-  qula    orbem    quendam,    ut    Quinctiliani  (1,   10,  l^ 

gltarcm,  swcciwrit  cog  aJt 6  /^r/;^«T;y^  Julium  sidus,  p.  209  Spald.)  verbo   ufar,    liberalis   doctrinac  cfli- 

ex  quo  didicl   Capellam    [isTaipogiy.cog ,    ut  solct,  ccre  vldercntur,  iyy.vy^/itOl'  a  Graccis  vocatae  sunf. 

ipsa  Ingcnia  eo  quod  sclcntlas  ajiprehendant  y.QSa-  Quippc,  ut  ait  Vltruvlus  (1,  Ij  p.  16  Bip.),     "Cn- 

yQae   vocassc.  Grot.  —    Rcjirehcndit  Ilclnsius  (In  cyclios  discl|)lina    utl  corjnis   unum  cx  mcmbris  est 

97 


770  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  998. 

Garrirc  agresti  crucla  fiuxit  plasmate. 
999  Hac  ipsa  naiici  rupla  oouscientia, 

Turgensque  felle  ac  bile,   multa  clilamydo 
Prodire  doctis  approbanda  cultibus 
Possemque  comis  utque  e  Martis  curia; 
Felicis,  iuquit,    sed  Capcllae  flamiue, 

coinposlta.a    Undc  Tzetzes  (cliil.  11,   J>2o):  urbanitate  Attica  ornata  prodlrc,  sed  proliibeor  Ca- 

">'0  XVX/log  zal   6vp.rt£QCi6iia   rtavrcov  zcov  pellac   fortuna ,    qui    causis    orandls    optiniam  vltae 

fj.a-&riHc'(Tcov  partem  inipendlt  jamquc    senlli  aetatl  propior  curls 

rQaiJ.fiaTizrjg,  prjTOQLy.Tjg,  avTTji;  (piZoCjOcflag  atquc  cgcstate  obtorpuit.a 

liai  Tcov  Te(j6ciQC0V  TS  Texvcov  Tcov  vit'  «■«-  c/t?aHjyrfe]3Iagno  omamcnto  verborum.  Gloss.  ap. 

TTV  y.eifisvcov,  Vbican. —  Chlamys  apud  postcrlorumtemporumRo 

Trjg   aoi^llOv6rjg,  fJ.ov6LXTJg  aal   Trjg    ysco-  manos  etlam  clcgantiorum  Lominum  vestlmentum  fa 

fiSTQiag  isse  vldctur,  nt  apud  Scnecam  (de  vl(a  beata  2o),  si 

Hal  Trjg    ovQavo,3c(ixovog    avrrjg    a6TQ0V0-  lectio  certa:  »maIo  quid  mihl  animl  sit  oslcndcrc  prac 

alug.«  textatus  et  chlamydatus  quam  nudis  scapulis  aut  sc 

Addc  Slrabonem  (1,  p.  13  Casaub.),  Senecam  (ep.  mitectis«;  sed  sidBcIt  nunc  dc  Graeco  culfuintclligerc. 

88,  p.  568  LIps.),    Pllnlum  (Llst.  uat.  inil.),    Sex-  cowis]   SIc    codlces  Monaccnsis  (C)  et  RcicLe- 

tum  Empirieum  (adv.  matb.   1,  p.  21G  Fabr.),  Ma-  naucnsls  unice  rectc ;  AuJgo  Ineple  comes.   Onponlfur 

ximum  Tyrlum  (T.  H,  p.  196  Reisk.),   Sozomcnum  agrcstl  et  crudo,  ut  apnd  Iloratium  (scrm.  1,  4,  00): 

(List.  eccl.  i),  18;  p. 625  f.),  quosquc  practcrea  lau-  „///c  tibi  comis  et  inhanns  Uhercjiie  videlw-o 

dant  Salmasius  (ad  Solin.  p.  8^8),    Wowcrus  (de  el  alio  loco    (serm.  1,  10,  41): 

polym. 24),  ctReimannus  (Idca  ant.  lit.  p.526soqu.).  «comis  ijanire  libellos 

aqresti\  Erudito    opponit  Appulcjus    (Fior.  1,  JJnxis  viuorum.« — ■ 

5;  p.  12  Oud.)  ct  alio  in  loco  (ApoJ.  p.  407)  cum  Mox  pro   ntijue  margo  Grotlana  atijiie,   male. 

harharo    conjunglt.  e  Martis  curia^   Areopago,  In  quo  ollm  judicia, 

cruda^   Disputarunt  dc    liac  vocc  vlrl   docti  (ad  postea  disputationcs  sopbistlcac  faabitac^   nlsl  allam 

Appul.  apol.  p.  i>13  0ud.).   Scd  apud  nostrum  cruda  quampiam    Slartis    curiam    Cartbagiul    imaginemur. 

csse  vldentur  qnae  non  satis  polita  eoque  lucptasunt.  Gkot. —  Sopbisticas  disputationes  in  Areopago  non 

plasmate^   Fictione,  quo  de  sensu  jam  snperius  novi^  cetcrum  bunc  ipsum  significari  a  nostro  ccrtum 

(§.  913)    egimus,   nequc    crat,   <juod    Melnslus    ^d  cst,  Ucet  nibil   allud  dicerc  velle  videatur,  nlsi  ex 

Ovid.  T.  I,  p.  90)  contra    omnium  codicum  Cdcm  ipsis   penetralibus  Atbcnarum  Atticarum  profcctum. 

nos  rcponcre  pliasmate  jubcrct.  Felicis^    Felix  Capella  etiani   apnd  Fulgcutlunt 

hcic  ipsa  Jiai/ci]   Scnsus  bic  csse  vldctnr :  »Sa-  audlt  (cxpos.  aut.  serm.   p.  131  Muncl;.). 

tura  ipsa  nugas  se  egisse  sibl  conscia  caque  rc  irata:  flaminej    Grotius  c   suo  codice  mavult  famine ; 

possem,    luquit,    poctico    cultu  ct  clcgantla  atque  dubito  num  justa  de  causa.  Flamen  pro  impulsu  di- 


Martiani  Capellae  lib.- IX.  §.  999. 

Indocta  rabidum  quem  videre  secula 
Jurgis  caninos  blateratus  pendere, 
Proconsulari  vero  dantem  culmini, 
Ipsoquc  dudum  bombinatore  flosculo 
Deeerptum  falce  jam  canescenti  rota, 


771 


I  citur,  slniilUiulinc  a  ventis  rcpctita,  ut  siipcriiis 
(§.  997).  Gctcriiin  in  constructionc  anacoliitliia  est, 
quiini  flamine  uiLil  kabcat  f|HO  rcfcratur,   scd  infra 

(Icniuin  in  verbis  i>ob  boc  crcatuin«  oratio  a  I^Iartiaui 

i 

Ijfortuna   ad   rem  ipsain  rcdcat. 

rahidwn^  Quemadinodiiin  rabulas  dicimus,  et 
linjuae  rabiem  Appulejus.  Grot.  —  Vidc  quae  su- 
perlus   (ad  §.  122)  anuotavimus. 

jurgisj  Sic  scribciidum  rccte  Grolius  intcllcxit. 
Heiusius  (ad  Ovid.  Ibin  14;  T.  IV,  p.  2i  Burm.) 
incrcdibili  tcmcritate  foris  substituit,  ijuasi  non  ipsa 
jurtfia  causidicum  satis  dcclararcnt.  Paritcr  Scncca 
(Ilcrcul.  fur.  172)  nrabiosa  (ori  jurjiaa  dixit.  uCu. 
ram  districtiorem  forenscm  rabulntionis  partibus  illi- 
gatamii  jam  snpcrius  (§.  577)  Satura  Martiauo  ex- 
probravcrat. 

caninosl^  Ovidius: 
xLtttrat  et  in  toto  verba  canina  foro.« 
Grot. —  Non  absimilc  yerl  est,  totum  illum  Ovidii 
locum  (Ib.  234)  nostro  obvcrsatum  csse.  Cetcrum 
cadem  inctaphora  Sallustius  (apud  Lactant.  6,  18, 
IC)  caninam  facundiam  dixcrat  (cfr.  Cort.  ad  fragm. 
(p.  1004  ct  Ciijacium  obs.  lib.  IV,  cap.  ult.),  pro- 
inusque  ad  noslrum  Petronius  Cerberum  forensem 
causidiciim   appcllat. 

proconsulari]   Magnus  Scaligcr: 
B Proconsulari  jura  danleni  culmini.t 
Grot. —    Inepta    cmcndatio:  quinara    potest    cnim 
jura    darc  procoiisiili?    Quauquam   corruptam    esse 
lcctioncm  baud  ncgo;  sensus  tamcn  patet,  Martia- 
num  apud  Procousulcm  Afrlcae  causas  egisse.  Quod 


si  mctrum  patcrctiir,  proponercm  perorantemj  nunc 
doctiores  viderint. 

bonibinatorej  Bombinatorc  flosculo  i.  e.  claiua- 
tore  siipcrfluo.ViLCAN. —  MS.: 

«Jpso  dudum  bombinatorem  /losculum.« 
Comparat  se  api,  sic   Flaccus: 

« etjo  aj)is  Bfatinae 

More  modofiHC 
Grata  earpentis  thijma  per  laborem 
Plurimum   circa  nemus    uvidinue 
Tiburis  ripas  operosa  parvus 
Carmina  fingo.n 
Boiubinatorcm  di\it  qnia  bombus  apura  sonus  proprle; 
Liiic  illae  Graecis  dicuntur  (iopilSevEiv.   TLcocritus: 

eI-&s  yEvoifJ.av 

'A  Po^PsvCa  ixEXi.66a  xal    ig    reov  ctvtQOv 
iy.oinav. 
3falim  autem  Lic  hombilatorem  legi,  nara  et  anctpr 
Pliilomclac  canit: 

iiBombilat  ore  legens  munera  mellis  apes.n 
Et  Festus  hombilationem  apuin  strepitum  cssc  te- 
statur.  Grot.  —  Ego  vero  non  vidco  quomodo  tor- 
qucre  se  potuerint  viri  docti  in  explicando  voc.i- 
kulo,  qnod  ct  melro  et  constructloiii  prorsus  rc- 
pugnct,  atque  omniiio  niillum  essc  vidcatur.  Blilil 
nibil  ccrtius   est  quam  Martianum  scripsissc: 

njpsonue  durn  bombiuat  ore  flosculo«; 
sed   codicum  auctoritatcm  dcsidero.  I 

decerptum  falce\  Alii,  tcste  Grotlo  in  margiiic, 
decertam  falcem,  sine  scnsu.  Falcem  dicit  teraporis, 
quft  jaiu  decerptus,    boc  cst  imniinutus,   dcbilltaJus 

97  * 


772  Martiani  Capellae  lib.  IX.  §.  999. 

Beata  alumnum  urbs  Elisae  quem  videt, 
Jugariorum  murcidam  viciniam 
Parvo  obsidentem  vixque  respersum  lucro, 
Nictanti  cura  somnolentum  lucibus  — 
1000  Ob  boc  creatum  Pegaseum  gurgitem 

Decente  quando  possem  baurire  poculo? 
Testem  crgo  nostrum  quae  veternum  prodidit 
Secute  nugis  nate  ignosce  lectitans. 

sit,    quipnc    »iacrcmentis     lustralibiis    decnriatusu  sionis  babet.    Dc  verbo   niciare  vldc   nos    supcrlus 

(§.  2).    Falccni  Saturni  supcrlus  (§.  425)  jam  cog-  (ad  §.  2). 

novluius.  somnolentum  hicibusj  Intcrdiu  dormicntcm,  noctu 

canescentt  rota'^  Sencsccntc  aetate.  Vulcan.  —  vigilantcm,   qui  Afroruui  mos  cst,  ob  nimium  illlus 

Fortassc  lcgcndum:  rcgionis    acstum,    quod    ct   ipsc  3Iartianus    J.   6  dc 

«Dcccrptam  falce  jam  canescente  rosam.n  Afris  loqucns  ita  dc  uiontc  Atlantc   ait:  nPcr  dicni 

Grot. —  Mibi  quoque  vcrisimillimum  est,  temporis  sllet,   nocte   et  ignibus   micat,  tibiis,  (istnla,   cym- 

rotam  rcsplciendam  esse  cum  Vulcanio.   Si  quis  rcm  Lalis,  tympaulsquc  pcrcrcpat,   Satyrls  Acgipanlsque 

altins  rcpctcre   vellt,    caprarum  Illarum  nomen  buc  bacclianlibus«,   qucm  morcm  bodic  Ilispana  n  >biiitas 

trabcrc  possit,  quas  Lalinc  »-o/as  appellaii  apud  Var-  imitatur.    Nam  et  somnum  in  roultam  luccm   profra- 

ronem  (dc  rc  rust.  2,  1,  S;   p.  2o7   Gesn.)  legimus,  bunt,  ct  bonam  pomcridiant   partcm  qiuetl    tribuunt 

nt  iu  suo  Ipsius  nomlne  docte  lt>scrit  Gapclla;  sed  ct  iit  illi  loquuiitur  j:>a«5ait /a  siesfa^  noctcm  alca  ct 

UIo  ipso    looo  platycerolas  Icgcudum  cssc   verlsiml-  luslbus  transigunt.  Vixcan. —  Vldc  taincn  ne /uce« 

llns   cst.  paritcr  ut  alias  Itunina  nibll  nlsl   octilos  signi&cent, 

urbs  Elfsae^  Cartbagoj  nam  Dldo  aKo   nomlnc  ut  apud  Rutllium  (itin.  1,   1C6): 

Elissa  vcl  apud  Virgilium.     Confcr  Salinasium   (ad  ul\on  possiim  siccn  dicerc  lucc  vale.ii 

Selin.  27)    ct  Modium  (ad  Justiii.  18,   6;  p.  441  tcslem  erjo]    Consfruc:     «Ignoscc     ergo    nugis 

Gronov.).    Quod  sequitur  vocabulum  fjtiem ,  in  an-  Icctiians,   nafe   sccufc    tcsfem,    quac   vcternum   no- 

terloribus  edltlouibus  omissum,   jam  apud  Grotium  struin  prodidit",  boc  est  Saturam.  Pro  proditUt  Bar- 

rectc  Icgltur,   adstipulante   ctiam   codicc  Monaccusl  tbius  (in  advcrs.  p.  1.t79)  in  sno  codicc  lcgi  testatup 

(C);   ut  non  ncccssaria  slt  J.  G.  Vossii(debist. Lat.  1.  condidit ,  quod  mavult,  nescio  quo  sensu.    P^elermis 

5  In  oper.  T.  IV,  p.  221)  conjccfura,  qul  post  iirhs,  cst  niarcor  scnilis,  ut  Cclsi  (dc  incdic.  5,  20)  voca- 

iie  biet  versus,    cxcidissc  susplcafur  haec  vcl  mnic.  bulo  iifar,    qucin  Gracei  Xrjx)^UQyov   vocant;   niinc 

obsidcnleni\   Ita  codcx  Darinslattcnsls  pro  obsi-  «n  significationem  iinbccillitafis  dccrcpitac  usurpatur, 

Aem  in  cdifis,   quod  ct  mcfrum  posclt.  ut  apud  Catulluin  (17,  2^5),  Iloratium  (cp.  I,  8,  10), 

nictanti\    MS.   nictantem:   Scaligcr    ob  versum  Viigiliura  (gcorg.  1,  124),  alios;   if.  Arntzenium  (ad 

nictante.  Grot.  —  Usitatlsslma  bypallage  nibil  offcii-  Pacat.  pancg.  p.  32)  ct  Barfblum  (in  adv.  p.  2078). 


Comparatio  paginaruin.  775 

COMPARATIO  PAGINARUiM 

EDITIOIMS  GROTIANAE  CUM  PAILVGRAPIIIS   KOPPIAMS. 


E<I.  Giot. 

E(l.  Ttopp. 

Ed.  Grot. 

iig.  1           Lil..  l. 

§•1-2 

Pag.   61         Lib.   111 

"    2 

2  —      4 

62 

5 

3  -      7 

63 

4 

7  —      8 

64 

o 

9—11 

63 

C 

11  —     14 

06 

7 

14  _    16 

67 

8 

17  _    20 

68 

9 

21  —    23 

69 

10 

23  _    23 

70 

11 

2G  _    29 

71 

12 

30  —     53 

72 

15 

34  —     57 

73 

14 

57  _    /iO 

74 

i;; 

40  —    44 

73 

16 

43  —    39 

76 

17 

GO  —    GG 

77 

18 

07  _    G8 

78 

19 

G9  —    73 

79 

20 

73  —    81 

80 

21 

81  _    89 

81 

22 

89  _    02 

82 

23 

92—90 

83 

24         V<\>.  11. 

§.    97  -     09 

84 

23 

100  _  lOo 

83 

2G 

106  _  108 

86 

27 

100  —  114 

87 

28 

114  _  117 

88 

29 

118  —  119 

89 

50 

120  —  122 

90 

51 

123  —  124 

91 

32 

123  _  126 

92 

53 

126  _  150 

03 

54 

150  —  134 

94         Lib.  IV. 

Si> 

133  -  139 

93 

3G 

159  _  142 

96 

57 

143  —  149 

97 

58 

l/i9  —  132 

08 

59 

132  _  138 

09 

40 

139  —  100 

100 

41 

107  —  172 

101 

42 

172  —  182 

102 

43 

183  _  195 

105 

44 

105  _  200 

104 

43 

200  —  208 

103 

4G 

200  —  213 

106 

47 

216  _  220 

107 

48       Lil'    ni. 

§.  221  —  222 

108 

49 

222  _  224 

109 

tiO 

223  _  229 

110 

31 

229  _  251 

111 

32 

252  _  253 

112 

33 

254  _  237 

115 

34 

258  _  241 

114 

33 

242  _  243 

113 

36 

216  _  230 

116 

37 

231  _  238 

117 

38 

2-30  —  261 

118 

39 

2G2  _  263 

119 

60 

266  —  269 

120 

Etl.  Kopp. 

Ed.  «irot. 

E<l.  Kopp. 

§.  269  -•  270 

P.ig.  121         Lil). 

IV.        §.  304  —  596 

271  —  272 

122 

507  —  598 

275  —  276 

125 

508  —  400 

277  —  278 

124 

401  _  402 

279 

ISo 

402  _  404 

270  _  280 

126 

404  —  406 

280  —  282 

127 

407  _  408 

282  _  285 

128 

/iOO  _  411 

284  _  283 

129 

411  —  412 

286  —  288 

130 

412  _  415 

280  _  201 

131 

415  -  413 

201  —  202 

132 

416  -  420 

203  _  204 

133 

420  —  422 

294  _  293 

154 

422  _  423 

206  _  207 

1.-3 

423  _  424 

208 

1.36         Lil.. 

V.          §.  423  _  426 

208  —  500 

157 

42G  —  429 

500  _  .-02 

158 

420  —  /i.» 

502  —  504 

159 

453  _  457 

504  _  503 

140 

4.-;8  —  441 

503  —  307 

141 

/t/il  _  445 

507  —  509 

142 

4/,5  _  443 

509  _  511 

143 

446  _  448 

511  _  313 

144 

448  _  4oO 

515  —  314 

143 

430  —  431 

514  _  513 

146 

432  —  434 

513  _  317 

147 

4;>4   -  437 

517  —  518 

148 

438  —  460 

518  —  520 

149 

460  _  462 

521  —  322 

130 

463  —  466 

322  _  524 

131 

466  —  467 

323 

1S2 

467  —  469 

523  —  326 

133 

469  —  471 

§.  527  _  528 

134 

472  _  474 

528  _  551 

133 

474  _  476 

552  _  536 

136 

477  _  481 

536  _  542 

137 

481  _  483 

542  _  344 

138 

483  _  488 

544  —  546 

139 

488  —  492 

546  _  349 

IGO 

492  _  496 

549  _  531 

161 

496  —  300 

332  _  533 

162 

301  _  303 

534  _  536 

165 

304  ^  303 

5'i7  _  360 

164 

303  —  307 

360  —  562 

IGo 

j;08  —  310 

565  —  304 

16G 

310  _  312 

564  —  566 

1(!7 

312  _  313 

56G  —  368 

IGS 

316  _  318 

5G9  —  570 

160 

318  —  521 

570  _  572 

170 

321  —  522 

575  —  573 

171 

322  —  324 

576  _  578 

172 

324  _  327 

378  —  579 

175 

327  —  551 

579  —  585 

174 

331  _  oTJi 

584  —  583 

173 

353  —  Soo 

586 

176 

353  —  358 

586  _  388 

177 

358  —  S59 

588  —  589 

178 

340  —  S43 

589  _  501 

179 

S43_  345 

591  —  594 

180 

343  —  330 

774 


Comparatio  paginarum. 


Ed.  Grot. 

Ed.  Kopp. 

Ed.  Grot. 

Ed.  Kopp. 

Ed.  Grot. 

Ed.  Kopp. 

l'ag.iSl    Lil..  V. 

§.  ooO  —  o^>5 

Pag.255    Lai.5M. 

§.  720  —  722 

Pag.283   Lib.  Vm. 

§.  844  —  846 

182 

S55  —  oo6 

254 

722  —  724 

286 

846  —  849 

185 

S36  —  So7 

253   Lil).  VII. 

§.  723  —  726 

287 

849  _  832 

184 

5S7  —  S60 

256 

726  —  729 

288 

832  —  833 

18S 

560  —  565 

237 

729  —  751 

289 

836  —  858 

186 

565  _  563 

238 

731  —  732 

290 

839  —  860 

,  187 

S6S  —  560 

239 

755  —  753 

991 

861  —  863 

188   Llil..  \l. 

§.  567  —  5-5 

^O 

753  —  757 

292 

864  —  866 

189 

574  —  578 

241 

757  —  738 

295 

867  —  869 

190 

578  —  582 

242 

758  —  740 

294 

870  _  872 

191 

583  —  587 

243 

740  —  745 

293 

872  _  874 

192 

587  —  592 

244 

745  -  746 

296 

873  —  877 

195 

592  —  394 

24S 

746  —  749 

297 

878  _  880 

194 

594  —  398 

246 

749  —  730 

298 

881  —  883 

193 

599  —  601 

247 

730  —  735 

299 

884  _  886 

19C 

602  —  606 

248 

7S3  -  7S3 

SOO 

886  _  887 

197 

606  —  609 

249 

7S3  —  737 

501    Lil).  IX. 

§.  888 

198 

609  —  612 

250 

737  _  739 

502 

889  —  892 

199 

612  —  616 

2S1 

739  —  761 

505 

895  _  896 

200 

616  —  621 

2S2 

761  —  762 

504 

896  —  898 

201 

621  —  623 

253 

762  —  765 

503 

899  —  902 

202 

623  —  629 

254 

764  —  767 

306 

005  —  i>03 

203 

629  —  654 

2SS 

767  _  769 

507 

903  _  908 

204 

653  —  659 

236 

769  _  771 

508 

908  —  911 

20S 

659  —  641 

237 

771  _  773 

509 

911  _  914 

206 

6'i2  —  644 

258 

774  —  776 

310 

914  —  917 

207 

644  —  646 

239 

776  —  778 

311 

917  _  919 

208 

646  -  649 

260 

778  —  780 

312 

919  —  923 

209 

630  —  631 

261 

780  —  782 

515 

923  _  926 

210 

631  —  634 

262 

782  _  784 

514 

926  _  950 

211 

654  —  636 

263 

783  —  786 

313 

930  _  951 

212 

636  —  630 

264 

786  _  788 

316 

,  951  _  933 

215 

639  —  662 

263 

789  _  791 

517 

953  _  957 

214 

662  —  66S 

266 

792  —  794 

318 

957  _  940 

213 

663  —  667 

267 

793  _  797 

519 

941  _  943 

216 

668  -  670 

268 

797  —  800 

520 

945  _  947 

217 

0-0  —  673 

269 

801  —  802 

321 

947  _  S?30 

218 

074  —  676 

270   Lll>.  MIX. 

§.  803  _  804 

522 

931  _  934 

210 

676  —  679 

271 

804  —  80S 

525 

9Si  _  938 

220 

680  —  684 

272 

803  _  808 

524 

939  _  961 

221 

683  —  689 

275 

808  _  811 

523 

962  _  964 

222 

689  —  691 

274 

811  _  814 

526 

963  _  968 

225 

692  —  694 

273 

814  —  817 

527 

968  _  971 

2-2'« 

694  —  696 

270 

817  —  822 

528 

971  _  973 

2-2o 

G98  —  701 

277 

822  —  826 

529 

973  —  977 

22G 

701  _  703 

278 

826  _  8-28 

530 

978  —  980 

227 

705  —  706 

279 

829  _  851 

551 

981  —  985 

228 

706  —  709 

280 

852  _  834 

552 

985  _  986 

229 

710  —  712 

281  . 

854  _  858 

335 

986  —  988 

250 

712  —  714 

282" 

858  —  840 

554 

989  —  992 

251 

713  —  716 

283 

840  _  842 

553 

992  —  996 

232 

716  —  720 

284 

842  —  844 

336 

997—  1000 

* 


I  N   D   E   X 

VERBORUM  RERUMQUE  NOTABILIUM,    QUAE  VEL  AB  IPSO  MAR- 
TIANO  VEL  IN  COMMENTARIIS  AD  EUM  TANGUNTUR. 


-/i-  litcrac    proniinciafio   §.  261 

usus  in  fine  vocaLalorum  279  scqu.  290. 

transitus  in  alias  vocalcs  235. 

conjunctio  cum  aliis  vocalibus  254. 
abacns  |nilvcre  siiperrusus  i>7i>.  580.   72o. 

pingcudis  formis   opportunus  t>79.  oS2. 
Pytliagoriciis  729. 
Abacneria  insnla  C44. 
Al)dcra  urbs  G57. 
Abderilae  senis  alimma  110. 
abdicatio  filii  470. 

abdicativum  proloquiiim  529.  59G.  iOl. 
Abnoba  mons  G62. 
abollac  802. 
absis  884  scqn. 
absolnta  qnalilas  4S4. 

spcclcs  515  seqn. 
absque  pro  praeter  255.  280.  8C7. 
abus'0  512. 
Abydos  nrbs  GS8. 


Abyla  mons  §.  G24. 

Acarnania  651. 

acccntus  quasi  accautus  268  scqu. 

figurae  275. 
accidens  in  dialcctica  559.  547. 

in  rhetorica  480. 
Accius  in  Pelopidis  272. 
acclainatio  94  not. 

in  rbetorica  546. 
acclinatus  804. 
accommodus  901. 
accusativi  quautitas  280  scqu. 

constructio   Graeca  70  nof. 
accrra  115.  142.  168.  215. 
acervus  in  syllogismis  527. 
Acbaja  652. 
Acbcron  amnis  651. 
Acbcrusius  specus  688. 
Acbillis  insula  GG5. 
Aconc  portns  C88. 


776 


Index  verborum  rerumque. 


acoiiituui  §.  G88. 

acquisitus  tonus  931.  941.  954.  963. 
Acrocerauniuui  proinoutorlum  615.  6J>0. 
acronycluis  ortus   sideruni  880.  887. 
acta  deoruni  a  Parcis  excepta  6J>. 
Acte  nunc  Attica  053. 
Actiacuui  littus  928. 
actlo  au  admitlcnda  4o3. 

pronuncialio  dicitur  540. 
Acttuni    colonia  G51. 
activum   granimaticac  ofTicium  230. 

vcrbi  genus  309. 
acumcn  soni  932.  940.  947. 
acutus  acccutus  2G8  scqu. 

angulus  711. 
adamas  75. 
adamanliMus   7.   110. 
addictus  446. 

addnbitatio  ligura   rbctorica  525. 
Adiabcne   olim  Assyrla   678.  691. 
adjaculatus  fulgor  1G9. 
adjcctlo    connublalls  3. 

In  rbctorlca  562. 
Adlrls  mons  667. 
adniissum  451.  452. 
admonitio  562. 
Adon  Byblius  192. 
Adrastiac   urna  64. 
Adria  nrbs  657. 
Adriaticum   marc  640.  G57. 
Adrnnietus  urbs  670. 
adstruclio  oratoris  4G1.  467.  473. 
advcrbiorr.m  quantitas  284.  525. 
adultcrium  4  52. 
acet  ai  In  dalivo  266. 
Acgacum  mare  658. 
Acgcum  658. 
Acgialos  652. 


Aegillos  lusula  §.  644. 
Aegipanes  667.  674. 
651.  Acgusa  Insula  648. 

Aegyptil  fuscl  729  not. 
Acgyptlorum  literae  137. 

rnpcs  550.  • 

adyta  812. 

Instrumcuta  rausica  924. 
Aegyptus  672.  675. 

ibi  Astronomla  per  secula   occulta  812. 
ibldem  Dlalectlca  educata  550. 
aelzoon  berba  14i. 
Aemonia  654.       '^ 
Aencas  Intcr  deos  rclatus  95. 

Indlges   G57. 
aenels  tabulis  Inclsa  SCta  97  not. 
acnigma  redimicull  Plillologiac   141. 
AeoIIae  Insulae  648. 
Aeolis  685. 

Aeolliis  tropus  In  luuslca  955. 
Aeolus   648. 

acquale  nunierl  genus  978. 
aequalitas  758. 
aequlcrurlum  triangulum  712. 
acquldistautes   817. 
aequilaterum  trlangulum   712. 
acqulnoctlalis  circulus   820.    829. 

iiox  875. 
acqulvocum  529.  559.  5o5. 
Aiiv  149.  165. 

vocis  quantltas  279. 
terram  fiilcit  590. 
Juno  67   not.    74. 
acrla  Juno  149. 
Acscbincs  orator  452, 
Acsculapil  iixor  4. 
Acsopus  558. 
acstas  874. 


Index  vcrborum  rerumque. 


777 


acstimator  orationis  §.  447.  461. 
acstuarlum  667. 
actatcs  hommum   quatnor  754. 
Actemitas  Jovis  filia  7. 
actLcr  Jiipitcr  67   not.  IJiO. 

Mincrvac  attributus  59.  66.  £»68. 
aethercus  fomcs  567. 
fulgor  8i4. 
actherca  Juuo   168. 
Acthiopcs  675.  67i». 
Acthlopia  621.  702. 
Acthioplcum  mare  616.  705. 
aethra  42o. 
actlirac  circulus  567. 
Acthusa  insula  648. 
Actna  mons  647. 
Actolia  651. 
Afcr  Ilcrculls  filius   667. 
aniictlm  527. 
afnictlo  rcrum  567. 
Africa  622  sequ.  667  sequ. 

ejus  dimensio  672.  705. 

propria  669. 
Africum  mare  645. 
agalmata  567. 
Aganlppc  fons  655. 
Agathyrsl  665. 
aggarrirc  2. 
aggcrere  250. 
aggcstio  170.  810. 
agogc  musica  958. 

rhythmlca  970. 

rlictorlca  470  not. 
agoncs  925. 
Agrippa  652.  654. 

Agrypnla  Phllologiae  ancilla  112.    145. 
Agylla  urhs  642. 
ai  pro  ac  266. 


Ajax  §.  472. 

ajentla  542.  584.  587.  591. 

al  in  fine  279. 

alac  remigia  115  not. 

Alaul  665. 

alhlcarc  2.  511. 

Alexander  Magnus    594.   621.    655.    691.    694. 

699.   925. 
Alexandria    urhs    Aegypti    595.    595.   616.   672. 

676.  705.  858.  927. 

Sogdianorum  692. 
alicna  verha  rchus  imposila  540.  559.  560. 
alimma  110. 
alipcdcs  29.   189. 
alitcs  angnralcs  26. 
allcgatlo  457. 
allcgorla  512. 

alhibescerc  25.  51.    181.  726.  915. 
aloga  spatla   In  niusica  949. 
alogac  llncac   717   sequ. 
alogi  pcdcs  975. 
nnmerl  992. 
AJpcs  615.  654  scqu. 
Alpianus  ct  Fontcjus  consules  594. 
Altarlum  845. 
altcrnare   6.   117. 
altcrnatae  literac  205. 
altitudo  numcroriim  754  scqn. 

stcllarum  884  scqu. 
altus  452  uot. 
aluclnari   509. 
alumna  87  175. 
alnmnans  815. 
alumnarc  892. 
am  in  finc  285. 
Amaxobli  665. 
Amazoncs  665.  925. 
Amazonlca  pclta  659. 

9S 


778 


Index  verborum  rerumque. 


ambagcs  §.9.  462. 
ainbirarium  nital    181. 
anibigiiitas  4G2. 
ambitior  cursiis  814. 
Ambracius  siuus  631. 
ambrosius  pudor  116. 

dics  912. 
amcntatac  bastae  441. 
amfractus  423. 
amictus  S80. 
ainital   181    not. 
Ammon  r^7.   192. 
Ammonls  oraculum  672. 
Amncs  dll  minorcs  42S. 

coclitus   deflucntes  14. 
Amor  dcorum  antiqulssimus  1. 

geminus  144. 
Amplilarans  lo9. 
ampbibolla  462. 
ampbimaccr    pcs  319. 
Ampbion  908. 
Ampsaga  fluvlus  668  seqii. 
an  in  finc  279. 
an  pro  sivc  804. 
nnacamptos  938. 
auaccpbalacosls  364. 
anadiplosis  353. 
analogia  289  sequ.  79i. 
analogicus  756. 

anapacstus  319  sequ.  981.  sequ. 
Anaxagoras   392. 
Andromcdac  signum   828.  858.   842. 

fillus  Erylbras   677. 
Andros  660  not. 
angelici   popiili   211. 
angclus  133. 
Angprona  4   not, 
angull  711    scqii. 


<    s.ii[A       anbclare  §.  441. 
,.,:,.       anbelus  29. 

Anima  Entelccbiac  (iHa  7. 
anlmac  partes  tres  733. 

slmulacrum  vcrberatum  142. 
anlmac  pnrlores  ull  mnneant  133. 
^'  bcatorum  vclcrnm  211. 

fontibiis  cmanantes  922. 
animalia  mnsica  adducuntur  907, 
anlmantlum  divlsloncs  346.  733, 

efllglc  lltcrae  137.  158. 
Anlo  292. 

anni  tcmpora  quatnor  10.   lOG.  75-5. 
annns  lunarls  866. 
solarls  872. 
magnus  868. 
anomala  36.  289,  323. 
Antacus  666.   667. 
Antaudros  638.  660. 
antarcticus  clrciilus  822.  831. 
antarctlcac  tcrrac  393, 
antccedentla  In  dialcctlca  474.   490. 
Antcnor  642. 

autczeugincnon  clocutlonls  figura  337, 
Antbropopbagl  665.  695. 
anlbypopbora  365. 
antlae  draconlbus   clrcuinflcxae   181. 
Antlannm  marc   644, 
antibaccblus  986  not. 
Antllibanus  mons  680. 
Antiocbia  678.    680. 
Antiocbus  619,   691. 
Antipater  Caclius   621. 
antipodes  603  scqn.  874, 
Antlpolis  urbs  643. 
antisagoge  324. 
antlslgma  243. 
antlstans  908. 


Iiidex  vcrboruiu  rerumquc. 


779 


autistcs  iiictans  §.  2. 

autistitium  154.  895. 

antistroplic  clocutionls  figura  554. 

autithcsis  980. 

autitlicton  551. 

Antonlus  orator  452  not. 

Aoncs  924. 

Aonidum  vcrtcx  119. 

Apamca  urbs  G85. 

Apclles  579. 

aj)cx  527. 

ratiouis   5G7. 
Apliroilisia  insula   700- 
Apis  G72. 

aplaucs    spliacra  28.  814. 
apocatastasis  742. 
apocatastaticus   755. 
apodictica  fidcs  475. 

cognitlo  iu  gcoinctrla  706. 
scliemata  715. 
Anollo  cum  Mcrcurlo  junctus  8. 

cum  Bacclio  11. 

pcstls  auctor  18. 

laurcam  gestltat  7. 

Jovls  consilloruni  consclus  25. 

aurlcomus  12. 

niusagctcs  54. 

Clarlus  686. 

Dldymacus  692. 

cjus  cognouiiua  15. 

vaticlnla  9- 

avcs  894:  •       C.::  .ggi  .  .:....,. 

ccrtamcn  cum  Mars^ia  ^S^  .hot  :'>ni- 

portiis  651.  -88    .ivt  ali. 

promontorium  6G9. 

cl  corvus  sacratus  455.  894.  ::iiiiii6a<; 

cl  copulata  Mantlce  6.       ■  '«^^  -^  ^      oifmMgp. 
ApoUonia  urbs  Cyrenaicac  672.   '  ''I.":)   rihum.^r 


ApoIIonia  Palacstinac  §.  C79. 
apologus  Acsopi  558. 
apostropLe   525. 
apotlicosis  140.  206. 
appctitus  niortis  656. 
Appius  Claudlus  261. 
appulsus  mclicus  11. 
aprugnus  197. 
Apulia  659. 

acjua  rcrum  prlncipium  215. 
in  lustrationc  142. 
cx  Aquarii  cratcrc  flucns  858. 
Aquarius  iu   zo^co  850.  858.  845. 
Aqulla  slgnum  829.  8o5.  858.  841.  845. 
AquIII    dii  164. 
aqullonla  signa   858. 
Aqultanla  666. 
ar  in  fine  279. 
Ara  signuin  coclcstc   858. 
Arabla  595.  621.  678. 
Arabici  Lalatus  215. 
Arabicus  sinus  620.  699. 
AracyntLus  651. 
arae Ilcrculis,  Llberlpatrls,  ctAlcxandrlM.  692.694. 

forma  cublca  102  uot. 
aratri  curvi  pucr  192. 
Aratus  850  not. 
arbltrarius   fictor  Jupltcr  68. 
arbor  navis  185. 
Arcadla  916. 
Arcadlca  ratlo  457. 
Arcadlcum  sapcrc  577.  , 

arcanus  prisci  jurls  asscrtor  898. 
Arcas  Mcrcurius  7.  24.  705. 
Arcesilas   215.  '  iL: 

ArcLImcdes  212.  587.  858. 

ejus  spliaera  585. 
Arcliltcctonlca  891. 

98  * 


780 


Index  verborum  rerumque. 


arcliivuni  snperum  §.  6S. 
arcikus  templa  Mincrvae  575. 
arcticus  circulus  818.  827. 
arctoa  conversio  593. 

lumina  605. 
Arctopliylax  852. 
Arcturus  595.  840. 
arcus  Dlctynnae  170. 
Ardcae  conditor  642. 
Areopagus  999  uot. 
arere,    arens   10. 
Arctliusa  fons  655. 
Argaeus  mons  690.  ^ 

Argiletum   quo  accentu  27a. 
Argiona  Jani  uxor  4. 

Argo  signum  coeleste  850.  855.  858.  845- 
argumeutatio  506.  544.  557. 
argumentum  174.  474.  550.  557 
Ai'gus  66  not. 
Argyrea  insula  695. 
Ariadnes  corona  98  not.  858 
Arles  In  zodiaco  829.  852.  845.  845. 
Arimaspi  665. 
Arinis  uxor  469. 
Arion  908. 
Ai'IpLaci  665. 

Aristotcles  515.  527.   355.  731 
Arlstoxenus  212.  924. 
arltLmetlca  proportlo  757. 
arma  eloquentiae  426. 
armata  Mlnerva  567. 
Armcniae  665.  685.   690. 

portae  C85. 
ai'mIpotcns  Mars  725. 
aroma  115.  142.  149.  215. 
Arpornni  condltor  642. 
arr^idcre  579. 
arrhjllunos  970.  972. 


arrigerc  aures  §.  518. 

Arsla  flumcn  650. 

Arsinoc    nrbs  Aegypti  676.  677. 

Cyrcnaicae  672. 
arsis  969.  974.  985  not. 
Artabrum  promontorlum  611. 
Artemldorus  geograpbus  611.  613.  616.  676. 
Artes  158. 

a  Mcrcurio  inventae  56. 

Minervae  ciirae  570. 

e   Graecla  Romaui  migi-arunt  571. 

septem  llbcrales  998  not. 
artla  949. 

arliculi  238.  249.  250.  256. 
verborum  385. 
quaestlouuui  556. 
artlficialla   argumenta  557. 


;7. 

arundinctum   Anioris  917. 

as  In  fine  279.  500. 

Asclepiades  medicus  926. 

Asia  622.  626. 

3.  845. 

proprla  684. 

cjus   capnt  Acgyptus  675. 

ejus   dlmcnslo  705. 

Aslatica  jurisdlctio  682. 

Asiatlcum  mare  (?84. 

[. 

asinus  ad  lyiam  807  not. 

asomatos  profatus  225. 

asperae  voces  vltandae  515. 

asplratio  252. 

assecutor  905. 

-uii^ibis:»  :^ 

assertlo  121.  185.  229.  550.  592 

t/ji,^ 

assertnm  454.  565.  599.  601. 

j  -     ;;i!*i   . 

assimilc  474.    585. 

<«na99f  ' 

assoclus  327. 

'  esiiOiGiih'U 

assultus  804. 

assumtlo  414  scqn. 

S<i  tiiaoloai. 

assumtiva  qualltas  454. 

Index  verbOTum  rcrunique. 


781 


Assyrla  §.  678. 

astra  dii  97    not,  123  not.  872. 

adscenderc  429. 
Astraea  174.    810. 
Astracus  817. 
astrificarc  583. 
astrlficus  pepliis  384. 
astrigcr  tlialaiuiis   888. 
astrigera  scdcs  808. 
astrigcri  dii   91. 
astrlgcrHin  coclum  193.  802. 
astriloqua  puclla  808. 
astrllucl  divi  889. 
astrisonus  811. 
astritis    gcmma    73. 
astrologl  1d. 
astrologia  803  iiot. 
astronomi  ofHelum  250. 
Asturura  convcntus  632. 
Astypalaca   lusula  612. 
asymiuctrae  Hneac  718. 
asyndcton  336. 
asynthcta  949. 
Atarantcs  673  not. 
Athanasla  134  scqu. 
Athcnac  Alticae  635. 

longa  iutcrcapedine  rcstitutac   812. 
artibus  Inslgues  223.  333.  427. 
Athos  mons  633. 
Atlantes  673. 

Atlanliades  Mcrcurlus  38.  726.  889. 
Atlantlcus  oceanus  623.  627.  620.  672. 
Atlas   mons    667. 
atomus   149.  213.  971. 
atquc  pro   statiin  21. 
atramentum  224  not.  223. 
Atropos   63. 
Attacorus  slnas  695. 


atfcmptaie,    attcntarc  §.888.893.  924. 

attcntus  rcddcndus  auditor  343. 

Attlca  223.  633. 

Atticac  creagrae  997. 

atticlssarc  387. 

Attis  192. 

au  pro  o  235  not. 

Auchctac  665. 

auctorltas   300. 

auctumncsccrc  603. 

auctumnus  73.   874. 

audaciter  323. 

auditores  340.  344.  343. 

eornui  gcncra  447. 
Angilae  674. 
angurales  alltcs  26. 
augurata  oiulna  131. 
Augustus   618.  681. 
aullca   dulccdo  903. 

suavltas  926. 
Aiilis  oppldum  639. 
Anlocrcne  683. 
aura  mentls  1. 
aurata  tox  429. 

arena  628. 
auratus  Sol  14. 
auri  flamiua   383. 
aurieomus  ApoIIo  12. 
Aorora   116.  219. 

Leucothca   113  not. 
Ausonlac  scholac   333. 
Ausonlum  mare  649. 
auspicia  93.  247.  395.  832, 
australls  clrculus  822.  831. 
anstrina  signa  838. 
Autoclus  642  not. 
aves  auguralcs  7.  26. 
axloraa  scLoilcnm   327. 


782 


axls  rocli   vcl  inundi  §.  201.    6G4.    759. 
Azoiii  dii  61. 

B  litcrac  prouiiQciatio  §.  261. 
Babitacc  uiIjs  700. 
Babjlonia  G78.  701. 
Laccliius  OSG  scqii.  993. 
Baccbus   82. 

cliori  pafer  1. 
cuni  Apollinc  Juiictus  11. 
pucr  aSIcrcufio  in  coclnm  poftatus  126  not. 
ridct  Dialccl!cr>ni  331.  424. 
Bactra  oppidum  ct  fluvius   692. 
Baetica  607.  630. 
Bactis  fluvius  876. 
Bagrada  fluvius  669. 
Balaridcs  insulac  645. 
Balcarcs  iiisulac  643. 
balteatus  426. 
karbarics  copiosa  613. 
barbarisini  326. 
barbiton  36.  910. 

multiformc  913- 
bardi  6S6. 

Bargiliis  nions  680. 

beatitas  263. 

bcatorum  aniinac  211. 

Bcbrycia  687. 

bclio  praccst  Miiierva  568. 

Bclus  astrouomiae  inventor  701- 

bcnc  corripit  nltiinam  32i>. 

Bcncvcntum   642. 

Bcrcnice  urbs  672. 

Bcrcnices  coina  593, 

bessc  805.  877. 

Bcssl  650. 

Bias  PricncHS  807  not. 

bibliotliecalls  copia  139. 


Index  verborui^  rerumque. 
815. 


bllanx  libra   §.  180. 

binarius   numcrus   732. 

bipedale  346.  363.  372, 

birrus  356. 

bis  ex  omnibus  948.  950. 

bis  plcnum  912. 

Bitbynia   687. 

bivium   mortalitatis    102. 

blandum  solari  903. 

stertcre  804. 
Blasci  643. 
blatcrare  414. 
blateratus   canini  999. 
Blcminyac  674. 
boatiis  98.  121.  213. 
Boeoti  tibiciiies  924  uot. 
Boeotia  65 J.  653.  659. 
bonibiiiator  999, 
bombus  67.   197.  427. 
Bootcs  98.  593.  808.  832.  841.  843. 
Borystbcncs  fluvius,  lacus  et  oppidum  665. 
Bospborus   661.  688. 
Bustaris   ncx    469. 
Bracarum   convcntus   652. 
Braccata  provincia  634. 
bractcae  auri  909. 
bracteatus   75. 
Bragada  fluvius  669  not. 
brevis  syllaba   274, 
Brilannia   595.  666. 
Broiniales   vcrnaculac   804. 
Bromiiis  524.  889, 

facctior  dcorum   331. 
brnmalis  circnlus  601.  82!.  830. 

dics  846, 
Brundusiiiin  613. 
Bruttium  638. 
BuUa  rcgia  oppidura  669. 


Index  verborum  rerumque. 


785 


hupacda  §.  31.   908. 
Butliiotuin   651. 
BjMius  Atlou  192. 
b-ssus  114. 
Byzaciuni   670. 
Byzantlum  60  7. 

C  lltcra  dnplcx  276. 

in  fine  vocabull  279.  283.  281. 
cjus  pronunclatlo  261. 
caballus  Gorgonns  119. 
caccnipliaton  S18. 
cacumina  I.   q.  acccntus  273. 
Cadmus   7.  dH. 
caduccus  9.   126.  838  nof. 
Cacculns  6-12. 
Caclius  Aiitipalcr   621. 
Cacsar  Catonem   accnsans  468. 

August!  fillus   681. 
Cacsarangusfauns  convcntus  632. 
Caesarea  Africae  668. 

CappaiJociae  690. 
caesum  in  oratlonc   527  scqu. 
calanil  musici  916.  924.  92». 
Calamina  Insula  927  not. 
Calarls   nrlis  612  not. 
calccl  Jovls  66. 

Jnnonis  67. 
Solis   77. 
cx  papyro  115. 
Caledonia  silva  666. 
Calcbn  portus  651. 
caligosus  67  not.    805. 
calleo  cum  ahlatlvo  228. 
Calliope  1.  119.   138.  888. 

Cyllenium  orbem  complexa  28. 
Calllrboc  fons   653.  679. 
Callodcs  lusula  645. 


Calpe   mons  §.  624. 

calnmina  67. 

calvitlum  804. 

Calydon  nrbs  651. 

Camarina  urbs  648. 

camera  582. 

Camoena  1.  915. 

Campania  594.  638.  641. 

Campbasantcs  674  not. 

Canaria  Insula  702. 

Cancer  In  zodiaco  82i.  828.  833.  841.  844.  819. 

candicarc  728. 

Candidum  proraontorlura  C69   not. 

candores   fiilgeiitcs  196. 

Canicnla   signum  98.  830.  838.  8il. 

caninl  blatcratus  999. 

cannulac  224. 

Canopicum  IMli  ostlum  672.  675.  676. 

Canopos  urbs  672. 

sldus    clarlsslmum    593,    608.  696.  808. 
838. 
canor  ef  vapor  917. 
Capella  Martlanl  cognomen  806.  999. 
caperatus  509. 

Capbarcus  promontorlum  659. 
capLIIItium  181. 

iiiiplexnm  531. 
capUlum  solvcre   903. 
Capitollnm  223  not. 
Capotcs  mons  681. 
Cappadocla  690. 
capra   l77. 

Ilcniocbi   838. 
ejus   simills   insula  658. 
Capraria  insnla  643.  644.  702. 
Capreae    644. 

Capricornns  In   zodiaco    830.  833.   843.   849. 
caprlgcnum  tergus  224. 


874 


Index  verborum  rerumque. 


capsac  §.  522. 

captcntuli  ludi  425. 

Capua  536.  659. 

capnt  ciim  dntivo  125  not. 

Caralis  nrljs  612. 

Caralitanum  promontorium    GiS. 

Carambis  promontorlnm  615.  689. 

carbasina  voliunina  156, 

Carccuna  iirbs  668. 

Caria  686. 

carians  tripus   10. 

Carmania  699. 

Carnientis  159. 

Carneades  527. 

caro  292. 

Carpatbiuui  marc  612.  684. 

Carpi  669. 

Cartliago  627.  652.  669.  672.  999  not. 

nova  6^5.  645. 
Carystus  659. 
Casius  mons  680. 
Caspiae  portae  683.  691. 
Caspium  mare  619.  665.  691.  695. 
Cassiodorus   505  not. 
Casslopea  855.  858.  842. 
cassus  (a,  um)   7.  10.  91.  100.  109.  576.  592. 

805.  905. 
Castallus  651. 
Castor  298. 
Castores  50.  85.  210. 
castra  HanuibaHs  640.  649. 
castratus  512. 
Castulo   oppidum  651.  633. 
Catabatlinios   672. 
catacbrcsls  512. 
Catamitus  544. 

categorlae  decem  539  scqu.  565  scqu. 
Catlllus  642. 


Catlna  urbs  §.  647. 
Cato  Uticensis  669. 

dellberans  448. 

a  Caesarc  accusatus  468. 
Catullus  poeta  229. 
Caucasus  685.  691.    700. 
causarum  gcnera  447  scqu.  466. 
natura  469. 
ductus  470.  472. 
causatio  458.  466. 
causativa  vis  751. 
causatlvum  litis  472. 
cavilla  425. 
Caycus  fluvius  686. 
cecaumenus  17. 
Cccropiae  catbedrac  802. 
Cccropidac  424. 

tristes  888. 
cedro  perllta  papyrus  156. 
Cclaene  urbs  685. 
Celcritas  7  not. 

filla  Solis  50. 
ccnsio  91. 

Ccntaurus  slgnum  coelestc  850.   852.  858.  845. 
ccnteslmac  fruges  81. 
Ccpbcn  296. 

Cepbeus  slgnum  cocleste  827.  838.  840. 
cera  538. 

fago  illita  225. 
Ceras  cbryscon  657. 
ceraunla   gcinma  67.  75. 
Ceraunius  mons  685. 
cerebrosus  809. 
Ceres  49.  86. 

cjus  teniplum  404. 
ccrnentla  583  se(£u. 
cernorc  fcrro    85  not. 
ccrritulus    800. 


Index  verborum  rerunique. 


78o 


cerrlf  us  §.  509. 

ccrtaiinna   galloruin  177. 

ccrva  Lunae  sacra  170. 

ccrvi  fistulis  capiuntur  927. 

cervicem  jactare  J>45. 

ceryccHS  331. 

cessator  726. 

ccssim  25.   80o. 

Cethcgus  269. 

Cctus  signum  850.  852.  858.  843. 

Chalcis  6S9. 

Clialdaca  miracnla  142. 

Cliahlaci  681.   701. 

Clialcon  portus  651  uot. 

Chaones    6.^1. 

cliaos  focdifragum  912. 

Chails  trlna  888. 

Charitcs  152.  907. 

Charon  142. 

CharjLdls  641. 

luxuriosa  512. 
Chclac  In  zodiaco  859. 

i.   q.   brachia  905  not. 
chelys  36.  910.  912. 

Arlonia  908. 

JotIs  cnncaphthoDgOS  t'6. 

Latoia  220. 

Pindarea  119. 

Cherronesns  658.  660. 

CMinaera  mons  684. 

clnrographnm  499. 

Chius  insula   616.  6oS. 

chlainys   5.   999. 

Chones  642  not 

chordacistae  924. 

choril  992. 

■ 

chorus  Parcaruni  32. 
Slusarum  117. 


chroma  modiilandl  genns  §.  955.  956.  959. 

chromaticc   diesis  950. 

chromaticus  942.  949.  955.  966. 

chronicus  planetarum  ortus  887  not. 

Chrysea  iusula  695. 

Chryslppus  527. 

Chrysoceras  promontorlum  657. 

Clcero    456. 

consiil  451. 

trabeatns  429. 

apostrophe  frcquenfer  utltur  523. 

Catoneni  laudans  468. 

artem  dissiiniilans  516. 

Tcrsiis  noii  cvilat  517. 

reprehenditur  519.  522. 

cjus  evcnipla  usurpat  Rhetonca  459. 

in  rhetoricis   599.    459.  445.    487.   508. 

S3I. 

in  academicis  517. 

in  llorlcnsio   441. 

in  Qiiinctlana  556. 

in    RoscianA    441.   444.  469.  490.    502. 

S22. 

in  divinatlone  In  Caecillum  505.  522. 

in  Vcrrinis  449.  469.  485.  487.  491.  493. 

495.  504.  507.  509.  510.  515.  517.  529. 

554.  556. 

in  Verrinarum  septlma  504. 

pro  Tullio  509.  556. 

in  Corneliaua  492.  506.  523. 

pro  Fontejo  554. 

in   Caeciniana  527. 

pro  Cluentio  507.  518.  525. 

de   lege  agraria  contra  Rulliim   554.  536. 

in  Catilinariis  496.  498.   505.  529. 

in  Alnreniana   525. 

in  Scauriana  441.   469. 

pro   domo  sua  453.  512.  528. 
99 


786 


Index  verborum  reriimque. 


Ciccro  de  rcgc  Ptolcniaco  §.  S24. 

pro  Caello  469.  SOS. 

m  Pisoncm  498.  512.  543. 

pro   Milone   441.   451.    452.   461.    469. 

505.  506.  516.  520.  524.  526.  528.  556. 

pro  Ligario  520.  523. 

pro  regc  Dcjotaro  492.  502. 

in  Philippieis  472.  486.  488.  494.    511. 

in  oratorc  519. 
Ciconcs  656.  694. 
cicuta  91G. 

gcniinata  908. 
cicre  pcctus  24.  91. 
sonuni  117. 
barbiton  913. 
cantus  918. 
cilia  132. 

Cilicia  678.  682.  690. 
Cinibricum  promontorium  618. 
Cimmerii  665. 
Cimmcrlus  lacus  662.  685. 
'cingulum   115. 

ponerc  149. 
cinnama  902. 
Cinxia  149. 
Circcja  habitatio  641. 
circi    organici   119. 
circotc  815  not. 
circularc   728.   831. 
circularcs  flexus  579. 
circulata  ordinatio  660. 
circulatrix  331.  423. 
circuli  815.  817.  827  scqn. 

planctarura  117.   856. 

eoruni  spatia  vel  iutercapcdlucs   199.   814. 

837. 
circulus   711    sccpi. 

aetbrac   138» 


circumactus  §.  429.  918. 

circumactio  885. 

circumflcxus  268.  273. 

circumscriptio  527. 

circumstantiae  scptem  557.  559. 

circumvolitabilis  584. 

cire   91. 

cirrati  326. 

Cirrba  119.  651. 

Cirrbaei  recessus   11. 

Cirta  colonia  660. 

Citbara  Dcliaca  924. 

citbarae  usus  ct  effectus  925.  926. 

clangor  566.  809. 

Clarius  Apollo  30.  54.  326.  686. 

claudere  sccula  125. 

fatibus  orsa  802. 
Claudius  imperator  275. 
(Appius)  261. 
clausula  517.  519.  521. 
Cleonv^cl  rictus   84. 
clcpsydra  847.  860. 
clicns  548. 
cllmata  859. 

octo  876. 
cocli  qaatuor  106. 
climax  556. 
Clio  122. 

amplectltur  Lunam  28. 
Clodius  445.  455.  454.  469.  512. 
Clotbo  65. 

Cluniensls  conventus  652. 
Clypca  oppidum  669. 
clypeum  909. 

SoIIs  77. 
Minervae   569. 
coactus  155.  458.  814. 
coagmentatus  515. 


Index  verborum  rerumque. 


787 


coaptarc  §.  6.  94.  141. 
cocciniiu  140. 
coccus  7. 
coelestis  Juno  S8. 

Larmonia  12.  27. 
cocli  partes  sedecim  45. 
coelicolae  3.  41.  2iS.  425. 
coelicns  senatus  891. 
coelifer  637. 

Coelulum  signum  cocleste  858. 
coelum  150  not 
Coeuc  insula  648. 
cocrcitio  645. 
cogitationum  arcana  155. 
cohibeutia  949. 
CoIcLica  fiducia  110. 
collacteus  et  coUactaneus  6.  111. 
collaterare  249. 
coUatio  469.  717.  737.  741. 
collidere  464. 
colliuiatus   729. 
colluctari  556. 
colon  520.  527.  529. 
Colophon  urbs  686. 
color  709.  956. 

orationis   471. 
colorabilis  942. 
colorare  vocem  541. 
Colubraria  insula  645. 
columbinum  collum   215. 
columcn  sectatorum  436. 
colurl  825.  832. 
comarum  fucus  696. 
comis  82.  999. 
comma  520. 
Comuiagcuc  678. 
comminucre   caput  88. 
commotio  auimorum  475.  504.  544. 


commnne  Tcrbi  genus  §.  509. 

communis  syllaba  278. 

comoedia  558. 

comparatio  454.  457.  496.  758. 

comparativa  qualitas  451. 

comparativus  pro   supcrlativo  6  et  passim. 

compcndia  intclligcutiac  815. 

compcnsare  560. 

compeusatio  457. 

competeuter  614. 

complexio  401.  551. 

complexiva  conjunctio  272. 

complicare  610. 

composita  spatia  949. 

compositi  numcri  750.   776.  778.  784. 

in  rhythmica  979. 
compositlo  514. 
conipositivus  945. 
conceptio  537. 

communis  753. 
conceptns  428. 

concessio  454.  458.  555.  562. 
conchae  905.  915. 
conciliatio  animorum  475.  502. 
conclusio  408  scqu.  506. 
concolorus  80.  659.  « 

concordare  576.  947. 
Concordia  147.  751. 
concubiae  57. 
concussus  26.  552.  901. 
coiidicere  97. 

conditionalis  syllogismus  345.  414. 
conditores  urbium  642. 
condylus  88. 
confcrrc  arbitrium  91. 
confinis   407.   716. 
confirniatio  544.   557. 
conflictns  450.  464.  467. 

99  * 


788 


Index  verborum  rerumque. 


confiindcre  numeros  §.  782. 

couglobarc  537. 

conjectura  444  seqn,  4S1   sequ. 

conjecturalis  virga  7- 

conjugata  474.  48i.  S59. 

conjugationcs  511  scqii. 

conjugia  sacra  5. 

conjuncta  489.    559. 

conjunctaruni  tctracliorda  942  scqu.  961. 

cxtcnta  931. 
conjunctioncs  28G.  510. 
conncxe  587. 
connexio   534. 

connivcrc  25.  27.  112.   184- 
connubialiter  576. 
conqueslio  565. 
consanguineus   1. 
conscius  51.  919. 

Vcneris  903. 
Consentes  dii  41.  45. 
conscqueutia  415.  421.  474.   491. 
consistorium  Jovis  64.  89. 
consonantes  literae  235.   239. 
constipare  599.  724. 
constitutioncs   causarum  413. 
conkul  485. 

consulai-es  Romulci  578. 
Consus  54. 
contamen   1 0. 
contentio  545. 
continare   897   nof. 
continua  quantllas  571- 

Yox  957. 
continus  957  not. 
contradictor  459. 
contraria  584  scqw. 
conlrariac    lcgcs   464. 
contrarium  572,  577.  -488. 


contributae  urbes  §.  652. 
contumiac  424. 
conus  721.  722. 
convcnicntia  950. 
convcntus  juridici  650.  652. 
converslo  In  dialectica  578,  597. 
in  rbctorica  525.  354. 
in  musica  970, 
copula  979.  989.  991. 

sacra  1. 
copularc    1    not. 
copulatio  509.  552. 
Cora  oppidum  642. 
Corax  455. 
Coraxicus  mons  683. 
Corcyra  658. 

Cordubensis  conventus  630. 
Coriutlius  652. 
Cornclius  iVcpos  621. 
corniciilata  Luiia  758. 
coruua  in  sylloglsmo  327. 
coroUac   119. 
corona  1. 

Solis  75. 
Jovis  66. 
Palladis  40. 

Arladnes  98.  858.  841. 
austrina  858  not.  842  not. 
corporatlo  752, 
corpiilcntus   154.  815. 
corpus  simulacrum   animae  142  not. 

cjus  partcs  759. 
corrogarc  7.  49.  52.  151.  215. 
corrugare  809. 
Corsica  659.  644. 
cortina   894. 
corusclfer  808. 
corvus  ApoUinis  ales  435.  895. 


Index  verboriini  rerumque. 


789 


Corvus  sigmim  coclcstc  §.  820.  838. 

Gosstira  insiila  C48. 

colliurnati    eantus    121. 

colliumns   800. 

crassitudo  754. 

Crassus  orator  452  not. 

Cratacis  G41. 

Cratcr  sigDuin   coclcste  829.  838.    843. 

crcagrac  Atticac  907. 

cicperuui   2.  IIG.  80S, 

crcpidac  10.  581. 

cicpitacula  7.  000.  927. 

crepitarc   11. 

Creta  GoO. 

Cretcs  92b*. 

Crcticus    990.   903. 

cricotc  sphacra  815'. 

criiialis  spicus    903. 

criniti  sapientes   812.  90G. 

crispa  inflcsuo  511. 

cristac  cum  apruguis   «Icntlbus  197. 

T.er^ennnae  568. 
critici  250. 

crocodilus  iu  navi  solari  iSd. 
crocus  7.  686.  903. 
crotalorum  tinnitus    135. 
Croton  nr!)s  650. 
crudus   098. 
cruenta  i-jtUmica  120. 
crustari  608. 
crystallus  75. 

cs  litcra  a  Claudio  inventa  245- 
Ctcsiplion  urbs  701. 
cubitalis  mcnsiira   811. 
cubus  102.  721.  740.  74G. 
culeiis  465. 
culiucn  pignoris    180. 
Cuuiaea  Sibvlla  159. 


Cunianum  antrum  §.  10. 
ciimulus  888. 
cunabula  586. 
cuncticina  voliipfas  905. 
Cunieulariae   iasulac  Gi5. 
cuniculi  fundi  470. 
Cupido  148.  804. 

Tcrsirormis  917. 

luonas  761. 

ct  Hinicros  905. 
cupitor  Jupilcr  580. 
cuprcssus  Silvani  425. 
Curetuui  rcx  Cretes  650. 
curialcs   Jovis  95. 
curiarum  facta  429. 
Curitis  Juno  149. 
cursarc  262. 
cursim  566. 
cursor  Mercurjus  25. 
cursu  velocissiml  Troglodylae  702. 
cursus  astrorum  97.  118.  186.  811. 
Curubis  oppidum  669. 
Cybele  4.  7i0. 
Cybeleia  tympana  170. 
Cycladcs  insidae  660. 
cyclicac  disciplinac   998. 
cygni  927. 

ApoUini  sacri  894. 
alites  auguralcs  ti6. 
Cygnus  signnm  cocleslc  828.  853.  858.  813. 
cylindrus  721.  722. 

gcmmans  588. 
Cyllenius  Dlcrcurius  5  ct   passini. 
cyma  815. 
cymbala  587. 
Cynos  seina  658. 
Cypsis  1.  5.  54.  905. 
Cyprus  insula  612.  682. 


700 

CyrenaJca  §.  G72.  703. 
Cvrnos  iusula  GH. 
Cytorus  mons  G89. 


D  litcrac  pronunciafio  2GI. 

Dacl  6G5. 

dactjliciis  '619.  977.  981.  993. 

(lactyliis  984. 

Daedalus  379. 

ejus  filius  Japyx  G42. 
dacinoncs   131   not.  13-i. 
Damasccne  G78. 
Dauion  muslcus  92G. 
Danac  Gi2. 
DanuLius  iluvius  GG2. 
Dardani  G33. 
Dardanus  G42. 
dare  pro  docerc  118. 
Darius  G61. 
decani  200. 
Dccapolis  679. 
decas  734.  742.  74G. 

deccns  1.  888.  903. 

dcccrc  343. 

decernprc   83. 

decipula   823. 

declarativa   pars    sentcntiac  341.   393    400.   422. 

decliualio  227.  290.  310. 

decolorare  380. 

decrcta  publica  ad  lyram  recitata  926. 

dccuriatus  2.  728. 

dccussare  208.  823. 

dccussatiin  83. 

decussatus  57. 

dcdicativa  pars  scntcntiae  396  scqu. 

dcductus  158. 

numcrus  991. 

dcfcctiva  312. 


Index  verborum  rerumque. 


dcrcctus  Solis  et  Lunae  §.  838  scqu.  869  sequ. 
definitio  339.  349.  334.  361.  363.  378.  414.  473. 

in  gcoinetria  711. 
dcfinitiva  controversia  431. 
deflexus  849. 
dcflorare  326. 
defluere  207.   732. 
dcforniatio   324. 
dcforiuiter  343. 
dejcratio  Pythagorac  107. 
dclere  taedia  704. 
Deliacum  fatum  24. 
deliberativum  genus  dicendi  447.  467. 
dclibcrator  447. 
dcliquia  Solis   394. 
Delius  Apollo    7.    12.  54.  210.  263.  320.  528. 

810.  891.  894.  914.  920. 
Delos  insula  10.  660. 
delpbini  927. 

Delpbinus  signum  coeleste  838.  841. 
Delpbos   urbs  631. 
Dclta  in  Aegypto  673.  676. 
Dcltoton  832.  838.  843. 
demcare  1.^0. 
dementire   806. 

Dcmocritus   110  not.  215.  637. 
Dcmodamas  692. 

dcmonstrativnm   genus   dicendi  447.   468. 
dcmorator  87. 
Dcniostbcnes  429  scqu. 
dcnnilclarc   807. 
dendrites  73. 
denominative  381. 
Dcnsclatac   636. 
dcntatns  386. 

dcntcs  (piando  cmcrgant  739. 
dcorum  conciliuin  scu  senatus  53.  40.  69.  97.  99. 

805.  914.  * 


Index  verborum  rerumque. 


791 


dcorum  plcbcs  scu  vnlgus  §.  io.  4!2o. 
domus  scu  mansioncs  4o  scqn. 
nomina  multa   149  not. 
rlsus  552  not. 
matcr  Arithmctica  730. 
itinera  811. 
stcmmata  157. 
depile  calvltium  804. 
deponcns  509. 
deposltio  voeis  974.' 
dcprccatio  438. 
deprccativa  qnalitas  457. 
dcpulsio    443. 
derlvatio  »11. 
dcsudatio  377. 
detractlo   337. 
dcns  unus  751. 
dcvlns  promiss!  222, 
dladema  7.   114. 

Junonls  67. 
IVcptnnl  80. 
dlametros  712.  714.  753. 
dlamctrl  regula  In  musica  932. 
Dlana  83.  919. 

ejus  templum  700. 
Dlanium  Insula  644. 
diapason  107.  954.  944.  950.  93f. 

In  coelo  199. 
diapente  107.  954.  930. 
dlaporesls  325. 
dlastema  948. 
dlastcmatica  957. 
diasyrmos  323. 
diatessaron   107.  954.  930. 
dlatonica  modulatio  939.  965- 
dlatyposls  324. 
dicabula  809. 
Dicacarclius  390. 


diclironon  in  rliythmo  §.  982. 
Dictynnacus  arcus   170. 
mons  039. 
didere  3. 

Dldo  279.  483.  999  not. 
Dldymacus  Apoilo   692. 
Dldyme  Insula  642. 

die  noctuque  quot  partcs  planctac  currant  864. 
dici  longltudo  393. 
dlcrnm  noctlumquc  Inacqnalitas  846. 

acccssns  873. 
dies  scptcm  758. 

scmcstres  664. 
dlcsls  11.  950.  9i8.  930.  933.  971. 
dlczcugmcnon  In  rlictorica  356. 

In  muslca  951. 
differcntia  539.  346.  478.  487. 
dlfferrc  animo  109. 
dlffidcns  sui  423. 
dlfHnltlo  559  not. 
Digitil  642  not. 
digltls  compntandi  ratlo  102  not.  729. 

coercetur  numcrus  740. 
digrcsslo  332.   363. 
dii    130. 

aerli   etc.  810. 

i.  q.  astra  95  not.  97  nof.  123.  812. 

azonl  61. 

duodecim  42.  914. 

fatales  810. 

hospltales  35  not. 

minorcs  167.  423.   729.  810.  906, 

novcnsilcs  46. 

publici  39. 

ruricolae  etc.  889. 

scptcm  residul  43. 

tellustres  729. 

trcs  204. 


792 

dii   niim  fato  rpgantar?  §.  52. 

«liloplios  ales  177. 

dilucre   SiS. 

diluvialis  constcrnatlo  812. 

diluviuni  GoH. 

diniiuutio  502. 

Diomcdei  cqui  6i>7. 

Diomedes  6-12. 

Dlonc  72o. 

Dlonysius  i.  q.  Baccbus   1;»8. 

Dioscuri  85. 

dlpbtliongl  977. 

dlplasia  raiio   107.  954.   051. 

dlpondius  757. 

dircctae  lincac  709. 

dircctiangulus  712. 

dircctlHncus  angulus  711. 

dlrectim  411  nof. 

dlrcctus  angulus  711. 

dlrigcsccre  888. 

Diris  667  not. 

dirltas  224. 

Dis  166.  191. 

dlscernere  vcrum  529. 

dlsciplinac  158. 

solirlac  220. 

in   faraulitio  ^^ziCK 

cycllcae  998. 

dlscolorns  67.   528. 

Dlscordla  47.  752. 

dlscrcta  qnantltas  571. 

dlscrctio   11.  52, 

discussius   cxplorare  80i. 

dlsdiapason  9o0.  9S5. 

disemus  978.  981. 

dlsgregus  S92. 

dlsjuncta  spatia  949. 

disjuactlo   417. 


Indcx  verborum  rerumque. 


>c. 


disparare    §.  10.  24.   625.    714. 

dispendlum  4S2. 

dispcnsare  806. 

dispositio  567.  442.  506.  616. 

dissillrc  806. 

dissimilltudo  487. 

dissona  sacra  191.  205. 

dlssuasor  467. 

dlssultare  5.  155.  906. 

distcrmina  714. 

districta  cura  577. 

dlsyllaba  269.  521. 

dltliyrambica  modulatio  QG'6. 

dilbyrambus  519. 

ditrocbacus  519. 

divcrsicolor   14.  15.  67.   811. 

fllvldcndl  niodus  559.  552.  55i. 

dlvinatlo  159.  167.   192.  755. 

cjus  gcnera  9.  894. 
dlvlsarum  soni  et  tetracbordum  951.  944.  054.  8G1. 
dlvisores  492. 
Dmolus  250. 
docbiminac    990. 
docbinius  519. 
doctificus  ardor  567. 
doctiloquus  905. 
doctus   In  liypallage  56. 
Dodonacl  Jovls  fanuoi  651. 
dolia  Apollinis    17. 
domiduca  Juno  149. 
domus  Dcorum  per  zodlacum  44- 
Dorlca  natio  555. 
Dorio   mclo   tiunlcns  orbis   197. 
Dorls  651.  685. 
Dorlus   sonus   197.  955.    96C. 
Dorylaum    686. 
dotalia  mancipla    115. 
dotis  rcciprocum  892.    898. 


Index  verborura  rerumquc. 


793 


draeo  vigil  §.  GG7. 

actcrnitatls   symbolutn  70. 

slgaiim  coclcstc  827.  852.  853.  858.  840. 
Drniius   fluvius  650. 
Dryopes  6al. 
ductus  causac  470.  472. 
duellum    568. 
dulcincrvis  917. 
dulcisonus  888.   908. 
dumales  sctac  529. 
duodccim   radii   Solis    188. 

convcrsioncs  Lunae   170. 
horae  76. 
numina  41.   914. 
duplicatio  750. 
duplices  litcrac  276. 
dyas  707.   732. 
Dyrrhacliium  657. 
dysproplioron  514. 

£   Uterae  pronunciatio  261. 

nsus  in  finc  vocabull  255.  279.  283.  291. 

transitus  in  alias  vocalcs  233. 
ebencns  80. 
cblanditus  920. 
cbrios   rausica   sanat   926. 
Ebusu#  insula  G^JS. 
ecccntros   tena   849.   855.  873.  879. 
ecccntros  tclluris  circulu»    884.  88S. 
pcthlipsis  267    not, 
edcntulus  386. 
cdisserere  817.  850.  921. 
Edonii  655. 
effamcn  327.  336. 
effccta  49  i. 
effigiarc  579. 
effigientia  922. 
egersimon  2.  911. 


el  pro   i  §.  277. 
el   in  finc   vocabull  279. 
elatio  982.   085. 
Elcctrides  insulac  666. 
electro  purior  14. 

pracnitcrc  66. 
elegiacus  pculamcter  521. 
elementa  narralionis  552. 
eleuicntorum  numcrus  734  seqa. 

pracsulcs  62.  211, 

concordia  1.  814. 

transfusio   738. 

fluctus   814. 
elephantes  927. 

in  Africa  668. 
in  Taprobana  696. 
elephantus  pro   eborc  223. 
Eleusina  lampas   170. 
elevatio  525.  974. 
Elisae  urbs    999. 
Elissos  colonia  667. 
cllipsis  537. 
elocutio  442.  508. 

cjus  gcncra  473. 
ejus  Pgurae  526  sequ, 
cloquentia  475.  508. 
eloqui  341.  388. 
eloquium  391. 
Eniathia  (  55. 
emissio  932. 
empyriiim  202. 
en  in  fine  vocabuli  279. 
enarmonia  diesis  930.  948.  959. 

niodulaiio  942.   949.   955.  9S9.  966. 
encliticae  272. 

Endymion  Latiuiadcs  919  not. 
Engonasis  827.  838   (v.  Msus). 
«nneaphthougos   chelys  66. 

iOO 


794 


Index  verborum  rerumque. 


eniicas  §.  741. 

Enniauum  distichon  42. 

enodis  aruudo  906. 

enrliythmos  970.    972. 

entclcclila  7.  215. 

cnumcratio   in  orationc   S6S. 

Enusis  insula  GiH. 

eo  521. 

Eous  occanus  693. 

cpaualcpsis  555. 

cpanapliora   Soi. 

Epliialta  A^H. 

cpikatis  pacon  989. 

Eplcrcnc  6o5. 

Epicurus  215. 

cplcychis  879. 

cpilogus  475.  S06.  HU.  Seii. 

Epimclia  145. 

cpimerismos  564. 

Eplrus  659.  631.  655. 

cplslolaris  Jovis  896. 

epitlicma  225. 

cpitrita  ratio  907.  955.  951. 

cpitrltus  977.  978. 

ianihus  986. 
cpogdol  ratio   108.   953. 
equarum   fetura  629. 
cqui  Solls  29. 

Diomedls  657. 
EqiiHS  signum  coelcste  828   (v.  PcgasHs). 
cr  iu  fiue   vocabuli  297. 
Eratlue  Cypridis   filla  905. 
Erato   28.   125. 

EratoslLcncs  596.  598.  813.  858. 
ergastlca  scLcmata  715. 
crgo  271. 
Eriensa  insula  6481 
Erldaiius  fluvius  640. 


Eridanus  signum  coelestc  §.838.   841. 

Erlgone   174. 

erotema  524. 

Erythraca  Slbylla  159. 

Erylhraeum  mare  677. 

Erythras  rex  677. 

es  in  fine  Tocabiill  301. 

Essenl  679. 

etesiae  694. 

etbica  fides  473. 

Etrusca  dlscipllna  142.  172.  914. 

Etrurla  142.   657.  , 

etymulogla  483. 

Euboca  659. 

Eutlldes  587.  724.  734. 

Eudoxus  621. 

Eumcnidcs   142. 

Euonyinos  insula  648. 

Eupatorla  urbs  689. 

Eupbratcs  fluvius  613.  678.  681.  690.   701. 

Europa  622   sequ.  626. 

cjus  dlmcnslo  662.  665.   705. 
Eutcrpc  28.   125.  279. 
cuthia  958. 
Evan  804. 

cvcntus  558.  <» 

cxacta  spccics  313  seqn. 
csacquatuiu  551. 
examlnatlo  461. 
exantlatus  17. 
cxardcsccre  512. 
exccllentlum  tctrachorduni  et  soni  931.  944.  934. 

961. 
cx  consule  ctc.  294. 
excrcmcnta  754. 
excublac  112. 
cxcurrentia  949. 
excnsamciitum  807. 


Index  verborum  rerumquc. 


7m 


excmpliiin  §.  S58. 
cxcrcitatio  diuturna  S08. 
cxitiuni  Saturni  17. 
cxordium  liU.  545.  S49. 
cxplctivac  conjunctioncs  272. 
Gxsecutio  55G. 

cxslstcns  c\  non  exlstcntibus  20C. 
exsulis  intcrfcctor  -465. 
oxta  iissicularc   151. 
extcnta  cliorda  951.  942.  954. 
cxtcnuarc  545. 
cxtimi  ainbitus  murus  202. 
coeli   contcxtio  810. 
cxtra  causain   505. 
extramundanus  38.  910. 
dcus  202. 
exuviae  Jovis  65. 

Pliilologiac  ili. 

F  literae  pronunciatio  261. 

usus  pro  Gracca  $  511- 
semivocalis   240. 
fabricator  dcus  733. 
fabriles  operae  889. 
fabula  550. 
face  520. 

facere  ct  pati  240.  365.  380. 
facetior  deorum  Baccbus  531. 
faciliter  525. 
Facundia   172.   173. 
falx  Baccbl  82. 

Satnrni  425.   566. 

tcmporis  999. 
Fama  11.  98. 

praeconans  65. 
famulitiuin  704.  804. 
Fantuac  ct  Fanae    167. 
farcinare  998. 


fascia  §.  602.  607. 
fastigare  syllabam  262. 

laudibus  ali(j[ucm  468. 
fastigiare  944. 

fastigium  264.  208.  275.  408. 
Fata  tria  57.  65.  89.  560.  753. 

proeliorum  925. 
fatale  tempcramentum  108. 
fatales  divi  810. 
Fatui  Fatuacquc   167. 
fatum  52.  494.  567. 

publicum  69. 
fatus  24.   124. 
Fauni   167.  425. 
Faunus  906. 
favillac  turicremac  124. 
Favouius  629. 
Favor  48.  50.  55. 
Favorcs  -45. 

fax  quibus  diis  tribuatur  77  uot. 
fcbris  cantionc  curata  926. 
Fcbrua  sivc  Fcbrualis  Juno  149. 
Februns  52  not. 
fclis  Luuae  sacra  170. 

in   navi  solarl   183. 
femnr  ferainis  244. 
fencstras  dissccare  lumiue  219. 
ferula  224, 

Fcscennina  liccntia  904.  914. 
fetura  627. 
Flcaria  Insula  645. 
fictlo  Tcrborum  510. 
fictor  arbitrarius  Jupltcr  68. 
Fides  147. 

quot   modis  fiat  473. 
fidiclnarc  928. 
figurae  In  geomctrla  708. 

clocutlonum  550  scqa. 
100  * 


796 


Index  verboruin  rerumque. 


figurae   scntentlarum  §.  S23  sequ.  S6I. 

fignratus  ductus   470. 

finis  444.  44S.  452. 

fiuitiva  quaestio  466. 

finilor  818.  827.  836. 

firmatio  474. 

Fliuiiauuiu  marc  644. 

fissicularc  cxta  ISl. 

fissiculatus  9. 

fissura  675. 

fistula  927. 

pastoralis  924. 
slbilatrix  906. 
fixa  signa  in  coelo  838. 
flabra  neniorum  susurrantia  H. 
flamen  misclllum  997. 
flammata  cupidltas  889. 
flammatrix  428, 
flamnieum  114   not.   o38.  903. 
Flora  decens  888. 
florea  rura  511. 
flos  genarnm  739. 

ignis  206. 

resectus  902. 
flncticolor  67. 
fluctigcnae  divl  889. 
fluctuantes  segctcs  359.  560. 
fluctus  814. 
Fluonia  Juno  149. 

Fluvius  signum  coeleste  843  (v.  Erldanus). 
foedus  de  conjugio  1.  23.  31.  91. 

matris  573. 
foenus  305. 
foetidus  ructus  224. 
fomes  flammiger  912. 
scnsificus  185. 
Foncs  167. 
Foas  46. 


fons  Gorgonci  caballi  §.  119. 
lucis  aetbercac  184. 
animarum  922. 
Fontana  virgo  203. 
fontigenac  vlrgines  Musae  574.  908. 
for  311.  525. 

forma  339.  5M  sequ.  554.  486. 
conclusionum  408  seqa. 
coujugalionam  512. 
in  goometria  711. 
Formlae  op|)Idum  641. 
formulae  bauiatae  528.  533. 
fortis   viri  pracmiuni  459. 
Fortitudo   130. 
Fortuna  55.  88. 
Fortunarum  populus  11.  14. 
Fortunatae   insulac  702. 
Fossae  Insula  645. 
fragor  623. 
fragosus  14. 
fragrarc  85. 
firamea  Martis  425. 
Fratres  septem  moutes  668. 
Fraus  51. 
fieni  514.  518. 
frictus  805. 

froutes  coeli  quatuor  731. 
Fronto  452. 
frumcntl  invcntio   158. 
frutccta  67  not. 
fuat  262. 

fulcra  lecti  726.  888.  902, 
fulgurum  jactus  7. 
fulmina  151.  897. 

et  fulgura  123  not. 

Junoni  qnoque  trlbunntur  67, 

eloquentlae  427. 
fumlda   caligatio  11. 


Indcx   verboriiin  rcrumque. 


797 


fnralcla  aura  §.  12^. 

fuiidus  7(ili. 

fiincratioucs  C9G. 

fungor  c.  acc.  524. 

Fura  ct  Furina  1G4. 

furor  501. 

furta  72G. 

fiirva  nox.   58[>. 

fnrTcsccrc  80. 

fiisci  Acgyptli  729. 

fuscina  G6. 

fusilis   17.  8G0. 

fustis  nnm  sit  tclum  46S  noL 

fustuarium  488. 

G  literae  proiuinciatio  261. 

Gadcs  611.  612.  614.  618.  620.  C21.  631.  638. 

Gadilanum  fietnm  622.  627.  703. 

littus  620. 

ostium  623.  658.  665. 
Gaditanus  convcntus  630. 
Galafa  insnla  645. 
Galatca  915. 
Galatia  682.  686.  689, 
galaxeus  208. 

galaxlas  97.  207.  826.  83S. 
Galilaca  679. 

gnllarura   giimincosijue  commixtio  22'>. 
Galli  687. 

Gallia  615.  618.  654.  658.  665.  666. 
Gallicnm  marc   629. 
gallinacci   pngnaccs   177. 
Gallns  flnvins  687. 
Gampliasantes   674. 
Gangcs  fluvins  612.  694. 
Garaniantes  671.  674. 
Gargaphie  fons  655. 
Gaulo3  iusula  648. 


gazae   §.  578. 

GoLcnua  nions  654. 

Gcloni  663. 

gciiiinatac   noctis  obseqniura   l.i?. 

Gcmini  in  zodiaco  50.  76.  828.  843.  914. 

gcmmae  67.  426. 

duodccim  in  eorona  Solis  75. 
in  Ili.spania  627. 
gcnimarc  vitcs  dicuntur  558.  512. 
gemniatus  116.  811.  911. 
gencra    diccndi  428  iiot. 

niodulandi  942.   955. 
mnsicae  ii-ia  936. 
nuincri  970. 
rliylliini  977. 
■vcrboruin  509. 
generalis  omuiuin  pracsul  152. 
gencsis   752. 
Gencthliace  228.  894. 
gcnicnla  845. 

gcniialia  Osiridis  reperta  126. 
gcnitrix   A^^enns  85  not. 
Genius  49.   50.  92.  152. 
et  Lar  54  uot. 
Junonis  55. 
genus  559.  344.  476.  485. 
gconictrcs  230. 
gconietria   588. 
Gcrastns  659. 

Gerinaaia  C19.  621.  663.  665. 
gcrmanitas  755.   895. 
gernlae  579. 

gcstaraina  signorura   coclestium   858. 
gestus  428.  540.  543.  969. 
Gctae  663. 

Gigantum  proclia  655. 
glt  307. 
glabcllus  152. 


798 


Index  verborum  rerumque. 


giactari   §.   116. 

glandcs  cantii   franslatac  928- 

glandifcr  511  not. 

glauca  vohicris   S71. 

glaucMiu  tcginen  70.  725. 

Glaucus   141  not. 

globosa  animataquc    rotuiiditas    140. 

globus  66.  593.  594. 

glutcn  ct  glutinuoi  296. 

gnoinon    581.  595.    597.   740   nof. 

guoinonica   suppiifatio  596. 

Gorditanuni  proinontoriuiu   645. 

Gorgades  insulac  702. 

Gorgo  Tritonia  551. 

Gorgones   702. 

Gorgoueus  caballus    119. 

Gracclil  432. 

Graccliiis  (Tibcrius)   456.  500. 

gracileiitus   37.    140. 

gracllis  modulatio  932. 

gracilitas   109. 

Gradivus    Mars  4.  82.  210.   -423, 

gradum   faccre   5C'. 

Graeca  iiouiina   £72. 

Graccia  650  seqn. 

Magna   649. 

Graccus  rcx  654. 

Craja  levitas    353. 

ciMiuniaticuni  aniiual  349. 

grandlfcr   511. 

grandiloijnus  437.  511. 

Gratia  trina  1.   888. 

Gratiae  152.  906. 

cariiin  gcrnianitas  733. 

gratulari  8i.    107.  693.  898. 

eravis   acccntus  268.   275. 

gravilas  sonl  952.   940.  947. 

greiuium  590. 


gubcrnator  Gcnius  §.  152. 
guniiuis  225.  291. 
gurgulio  509. 
gjmnasia  814.    888. 
Gymnasiae  iasulae   645. 
gyrus  709. 

II  asplrationls  nofa  252.   258. 
pronunciatio  261. 
syllabas  rcddit  communes  278. 
habitationes  deorum  44. 
habitus  540.  565.  567.  584.  386. 

ct  amissio    .558. 
hacdi  in  humero  Ileniochl  858. 
Ilacmus   nions  651.    655.  656. 
Lalatus  7.   14.  85.  215. 
halitus  802. 
hallucinari   509  not. 
hauuis  Dialecticac  522. 
Ilannibalis   casfra  640.  649. 

scpiilcrum  687. 
Ilanno  621. 

cjus  pcriplus  667  not. 
Harmonia   757.  897.  899.  909.  958  not. 

coclcstis  12.  27.  66  not. 
harmonlca  956.  958- 

proportio  757. 
barpae  bombique    197. 
Harpoeratcs  90.   729  not. 
haruspieina  895  not. 
haruspicium  151. 
Jiasta    Gradivi  425. 
Slinervae  569. 
Portuni  trifida  569. 
-  coclibaris  905   not. 
iicbdoinadis   dies  185   not. 
Ilcbrus  lluvius  656. 
Ileeate  110  not.  755. 


ludcx  verboruin  reruinque. 


799 


hccatontas   §.  734.  746. 

Ilcctor  iii  gciiitivo  nuni  projlucaliir?    280. 

IIcciiI)ac  scpiilcruin  6^8. 

Iicdcrac   arcutcs  10. 

Ilclicc   503. 

Ilclicon  nions  CSl. 

Lelioti-opios  gcmma   75. 

Ilcllas  Go2. 

Iicllcbori  rcmcdiuin   527. 

Ilellen  Go^. 

Ilcllcspontus  651.  657.  661. 

hcmicyclia  603.  638.  712. 

Lcmiolia  ratio  107.  934.  951.  959.  977.  078. 

dicsis  030.  959. 
Lcmisphaeria   602.  875. 
hemithci  156.   160. 
hcniitonia  030.  963. 
Ilcuctosa  civttas  689. 
Ilcniochus  signum  coeleste  82S.  858. 
hcptas  108.  568.  738. 
heptaseinus  978. 
Hera  terra  160. 
Hcraclca  urbs  688. 
Hcraclcopolis  676. 
Heraclitus  87.   213. 
lleias  lutra  645. 
Ilcrculaniuin  642. 
Ilerculcs  84.  157.  642.  698. 

Mcrcurio  adhaercns  210. 
cjus    arac  602. 

columnac  620.  624. 
coiuitcs  674. 
filia  695. 
filius  Afer  667. 

Sardus  645. 
insulac  645. 

luctamen  cuiQ  Antaco  667. 
hcri  et  Lere  284  not. 


Ilcrinagoras  §.  444.  453. 

Ilcnnaphroditus  34. 

Ilcriucs  (juadratiis   106. 

Ilcrinionc   655.  737  not. 

Ilcrnius   fliivius  686. 

hcrocs   160.  004. 

Lcroicus  vcrsus  517.  522. 

Ilcrophila  Sihjlla  159. 

Ilcrophilus  926. 

Ilcspcridcs  iusulae  702. 

Ilcspcridis  filia  659. 

Ilcspcridum  horti  667.  672. 

Ilcsperion  ceras  prouiontoriuoi   702. 

Ilcspcrus  883.   902. 

Ilctrusci  172.  914. 

llctruria  142.   637. 

hcxas  723.  736  scqu. 

hicins  75.  874. 

^licra  iusula  G^3  not.  648  not. 

hicroglyphica  sigua  137.   175. 
Ilicroncsos  648. 
Ilicrosolynia  679. 
hilarus  705. 
lliinantopodes   674. 
Ilinicros  905. 

Ilipparchus  813.    824.  867. 
Ilippo  diarrhytos   6G9.- 

rcgius  669. 
Ilippocrcnc  653. 
Ilippotcusis  filia  Sibvlla   l.'j9. 
hircipcs  906. 
Hirtius  494. 
Lirlus  329.  704. 

Hispania  618.  621.  627.   C52.  GGG. 
Ilispanicnsc  os  Rhodani  655. 
Ilistcr  fluvius  662. 
historia  526.  550. 
histrioncs  543. 


800 


Indcx  verborum  rerumque. 


Iiiiilcac   voccs  §.  of  5.  ol6. 
Ilomeins  212.   C86. 

caecsiticns  o, 
ejiis    sepulcnim  660. 
Lomo  nniinal  risihilc  5'iS. 
dcfinitur  349. 
absolutus  759. 
Lomocopro|)lioron  oii. 
Jiomocoptoloii   552. 
homocotclculon   532. 
horac  iluodccim  77  not. 

dici   noctisijue  757. 
cariiin  dnctus  507, 
Horatius  511. 

Lorizon  COi.   827.   856  (v.  Cnitor). 
horologia  595.  600. 
hortativus  modns  510. 
Hortensius  4il.    5i3, 
hospita  Juiio  55. 

dcorum   nHtiix(|'.ie  81. 
hospitales  dii   55   not. 
hnmanae  hostiae  C55. 
hnmens  craiuila   805. 
humida  Liinac  natnra  14. 

humilis  matcria   547. 

Lyacinthos  gemma  C7.    75. 

hyalinns  CC.   67.  575.  811. 

hydatis  geniina  75. 

hydiaiilae   117.   924. 

hydreum  gernien  729, 

hydri   marini  C99. 

Hydi-us  signiim  coclcste  829,   838.  845. 

Ilydruntiim  C50. 

Ilylas  laciis  C87. 

Ilymenaeus    1.   888.  901.  904. 

Hypaea  C45. 

Hyp«nis  lliivius  '665.  694,  699. 

Hypasius  936   not. 


hypate  §,  951. 
hypatoides  965.   966, 
hyperaeolius  etc,   tropi  93S. 
Hyperborea  Iiix  808, 
Hyperborei  664,  693. 
cygni  927, 
hypophora  5  3. 
Hyrcania  666. 
H^vrcanius  mons  683. 

I    litcrae  pronuneiatio  261. 

in  fiuc   vocabuli  279  seqn.  291. 

transitus  in  alias  vocalcs  233,  293, 

nsus  pro  diiplici  276.  295, 

geminata   256, 
jacula  radiorum    13. 

fulniinum   151, 
iambicus   nuinerus  521,  977,  985.   890. 

unde   dictus  988. 
Janicnlum  642. 
janitorcs  tcrrcstrcs  60. 
Janus  4.  45.  63.  642.  742. 
lapyx   642. 
larsonis   littiis  033. 
jaspis  gemma  75. 
lastiiis   tro|iiis  935. 
latricc  228. 
Jaxarlcs  692. 
Iberica   iiianiis  646. 
Ibcrus   fluvius  627, 
Ibis   175.  178. 
IcIiKUSa   iiisiila   645. 
Ichthyophagi  699.  702. 
Icosiiini  oppidiiin   668. 
Idaeus  mons  659, 
idea  miindi   68. 
jdcalls  706.  707,  731. 
forma  733. 


ludex  verborum  rerumque. 


801 


idcalis  prudcntia   §.  81C. 

Idiiuiaea  C7S. 

jcciir  coiicupiscenliae  scdes  7. 

Igilgili   oppiduin  CGS. 

I^^iliuin  iiisula   G44. 

ignca   aniinalia  SAG. 

ignis  iii  luslralionc   142. 

arcanus  910. 

clcinenliiui  215.  758. 

triangulus  i>G8. 

cjus  flos  20C.    '671. 
igniti  lapidcs  7S. 
ignivaga   dcnunciatio  89C. 
ignotiis  dous  18i>.  202. 
il  iii  (iiic  vocabuli  C79. 
ilicct  42i. 
Iliuin  G8C. 

illatio  5i5.  403.  408.  412. 
illcx  555.  919. 
illuvics   niortaliani   812. 
illuininalio  C5C. 
Ulyiicum  G59.  GoO.   GSS, 
iiuago   l>38.  5S8. 
Iiuarinine  C4  not. 
inibrificarc    J>84. 
iiuitus  159  not. 
imuiaturc  mori  C98. 
immortalitatis  poculum  54.   154.   lil. 
imparcs  uumeri  747  scqu.  7C8. 
impaticiitia  amoris  C. 
impcrativus   vcrbi   modus  510^  315. 
impcrfccti  numcri  7S5. 
impcrsonalia  509.  512.  590. 
iinpcrsonalis  modus    310. 
impcrtincns  45. 
impossibilis    145.   5S5. 
impotens  427  not.  Si^  not. 
impressio  S2o. 


imum  §.  399.  GOO. 

Inarime  insiila  Cii. 

inartificialia   argumcnta  474.    408  not.   5S7-  J»60. 

incautationcs  92G.  928. 

inccssabilis  59. 

inccssabiliter  895. 

iuclioativa  spccics  515  sc(ju. 

verba   512. 
iucidcntes  narrationes  5S1. 

status  4i5.  4.»0.  439.   4Go. 

propositioues  554. 
ineogitabilis  922. 
iiicomposita   rbylbmica  979. 
inconipositi  nuincri  7o0.    772.   781.    784. 
incorporca   70C  scqu.  SOo  scqu. 
lucubus  42o  not. 
indcfinitum  5i2.  59G.  599. 
ludia  C12.  G9i  scipi. 
ludica  priidcntia    1 14. 

secrcta   11. 
indicativus  modus  510. 
indigctcs  dii  C2  not.  9^. 
indignatio  in  rhetorica  56o. 
indiscrclum  G. 
individuiim  544.  5o0  scqu. 
inductio   5i>D. 
indumcnta  pcrcipcre  CC. 
Indus  iluvius  C04.   700. 
iudusiari  G5.  114. 
inerrantia  signa  858.  SC8. 
iufamis  in    feminam  471. 
infantium  crepitaciila   7.  927. 
inrelix  Gapella  806. 
infiinarc  59J».  8G7. 
infinibilis  pater  205. 
iufinita  quacstio  441. 
iufirmatio  461.  474. 
infiunt  220. 

iOl 


802 


Iridex  verborum  rerumque. 


inflcxus  accentus  §.  269  seqii. 
infiactus  130. 
ingcniuni  niundi    S67. 
ingcrerc   179.  4S2.  4S9. 
inhiarc  7. 
injunctum  557. 
innitcns  219. 
innuba  Pallas  723. 
inrcstinctus  91S. 
insccabilc  971. 
insinuatio  546.  548. 
iusolcntia  verba  vitanda  510. 
insopibilis  7.  910. 
instrucla  propositio  562. 
instrumcnta  niusica  906. 
insulac  dicuntur  quasi  in  salo   643. 
majores  666. 
natantcs  928. 
fortnnatae.702. 
755. 
34. 

inlegumenta  470. 
intcllectualis   202.  731.  923. 
intclligcnlia  extramundana  910. 
jnlcmcratlor   6. 
iutemperiae  164. 
intentio  soni  930.  940.  951. 

in  rhctorica  445.  451.  460.  474. 
intcrcalatio  866. 
intcrcapcdinatus  921. 
intercapcdo  837. 
interjcctiones  288.  861. 
intcrjcctus  837. 
intcrlitum   10. 
intcrpretes  angcli  154. 
intcrrivatio  661. 
intcrrlvalus  584.  627. 
interrogatloncs  captlosac  328. 


inlcgTarc  734 


inten'ogationes  in  rhetorica  §.  524. 

intersecare  626. 

intcrstitium  581.  600.  753.  837.  864. 

intcrula  7. 

intcrnli  nexns  888. 

intcrvalla  corpornm  eoclestium  169  sequ. 

in  musica  948   scqu. 
intervlbrare  586. 
intimare  39.  274.  326.  343.  519.  587.  610.  724. 

727.  743.  867.  892.  963. 
intiniatio   897. 
intonso  crine  bispldl  578. 
intricarc  58.  704. 
inumbratio  79. 

imcntio  rhetorica  428.  442.  451. 
inversio  562. 

investigatrix  comprclicnslo  442. 
invldia  504. 
involutl  dii  41   not. 
involntus  807. 

io  iinita  verba  317.  ^ 

Jocns  minister  Vcneris  705.  804. 
lonia  685. 

lonicum  metrum  985.  991. 
lonium  marc  651.  652. 
Jordancs  amnis  679. 
los  insula  660  not. 
iota  nota  musica  945.  960.  962. 
iotacismus  514. 
Jovialc  decretum  40. 
Jovialls  majesfas  582. 

circulus   196. 

"Vulcanns  42. 

domus  208. 
Irls  67. 

ironla  (igura  525.  550. 
irratlonabills  949.  975.  992. 
is  in  finc  vocabuli  279.  502.  30J. 


Iiidex  vcrborum  rcrumque. 


805 


ischiades  §.  926. 

Iseus  192. 

Isldorus  Cliaraccnas  Cll'  616- 

Isis  4.   1J>8. 

Ismaros  mons  907. 

isocolon  551. 

Isocrates  452. 

Issa  C59. 

Issicus  sinus  C12. 

IstLnius  Go2.  Co5. 

Istria  G59. 

Italia  G5i.  G56  scqu. 

ejus   (liuiensio  C-19. 
iteratio  555. 
Itcrduca  Juno    119. 
Ithaccsiae  insulac  C45. 
itincr  897. 
Juba  rcx  G76. 
jubar  purpurcum  912. 
jubcre  c.  dativo  125. 
Judaca  678.  C79. 
judcx  447. 
judicatio  442.  4G1  sequ. 

poctarum  ct  carminnm  558. 
judicatum  558. 

judiciale  cansarum  genus  447.  461- 
jugalis  22.   31. 
jugarius  999. 
jnge  coUoquium  937. 
JHuctura  syllabarum  2G5. 
Juno   4.  7.  30.  55.  42.  97. 

acr  58.  G7.  74.  149. 

dyas  752.  740. 

cjns  mansio  46. 

cjus  cognomina  149. 

actberea   168. 

Argiona  4. 

coclestis  58, 


Juno    jngalis  §.  22. 

pronuba  51.  705.  888. 
regina  41. 

ci  dilcctus  Mcrcurius  51. 
'unonia  insula  702. 
Junonis  ubera  17.  31.   126. 
Junonius  87. 
Jnpitcr  911. 

alias  Jovis  42. 
nominis  dcclinatio  325. 
a  juvando  dictus  149. 
cum  Junone  et  iAIiucrva  juuclus  39. 
aelber  67  not. 
arbitrator  68  not 
Belus   701. 
Dodonaeus  651. 
fatum  32. 
monas   731. 
opuientiac   47. 
rex  41. 
salutaris  885. 
sccundanus   47. 
tempcratus  17.  32.   156 
uxorius  5.  4. 
ejus  nutrix  Vesta  72. 
fllia  Aeteruilas  7. 
Genius  92. 
risns  17. 

palatium   in  galaxia  97. 
prudcutia  31incrva  567. 
jiomcn  proprium  729. 
manubiae  896. 
miiites  65. 
indumcnta  66. 
Jnpitcr  plancta   14.  28.  196.  885. 

Pbaetbon  appcllatur  850. 
Jura  mons  654. 
juridiciulis   qualitas  451. 

101  * 


804 


Index  verboruin  rerunique. 


jusjiiranduin  §.  S60. 

Pytliagoricuin  107. 
'Juslitia  128.  732. 
jiivenalis  36. 

K  nimc  nota  minc  litera  2l>3. 
supcrflua   2d$. 
pronunciatio  261. 

L  iitcrnc  pronunciatiu  261. 
tripHcitcr  sonat  241. 
lu  fine  Tocabuli  294. 
labda  supiuuin  nota  musica  943. 
labdacismus  314. 
Labor  Pliilologiac  aluninus  143. 
laborata  pervigilia  37. 
Labyrintbcus  Daedalus   o79, 
lac  270.  307. 
Lacacna  pulcbra  918. 
Lacedacmonii  ad  tibias  dimicant  92t>. 
laccrtosus  o. 
Lacbcsis  6'6.  894. 
Laciuium  promontorium  639.  6o0. 
Laconica  031. 
lact  2a6.  307. 
lactca  Luna  383. 

subseHia  209. 
lactcum  hinicn  729. 
lactcus  fluvius   14.   207. 

clrculus  826. 
Lacstrygoncs  041. 
laclac  segctes  338. 
laiupas   Elcuslna   170. 

Lewcotbcac   113. 
nienstrua  912. 
Solis   29.  77. 
lana  bcrbanun  fciiciiim  1  M. 
instar  scrici  C67. 


lauitium  vcstimentum  §.  lo7. 
lanugo  quae  scricum  creal  693. 
Lapidarii  campi  642. 
lapis  in  mctapbora  360. 
'       Lapitbae  634. 

laqucaria  cocli  808. 
laqHcatiis  199.  382. 
Lar  coclestis  48. 
cunctalis  34. 
militaris  48. 
Larcs  43.  133. 

et   Gcnii  34  not. 
domorum  urbiumquc   162, 
Larvac  162. 

lassa  Venus  pulcbrior  70  i.  889. 
Lasus  936. 
latcra  deduccrc  343. 
latex  907. 
Latialis  223. 

facultas  333. 
Latiiii  sermonis  egestas  334. 
Latium  637.  642. 
Latmiadcum  carnicn  919. 
Latola  cbelys  220. 
Dlana  914. 
Latoldes  scu  Latoius  ApoUo  17.  223.  807, 
laudativum  genus  oratiouis  448.  449. 
laurea  Clccrouis  431. 
Laurcns   assertio  336. 
laurcum  ramala   7. 
lauripotens  ApoIIo  24. 
laurus  Apol^ini  sacra  7.  10.  29. 
lectlea  133. 
Leda  918, 
Icgalis  judlcatlo  462. 
quaestio  460. 
legcs  ad  lyraui  recitatae  926. 
contrarlae  464. 


Index  verborum  rerumque. 


80S 


Lciuannus  lacns  §.  63^. 
Lcinnius  Vulcanus  7.  889. 
Lcmurcs   162. 
lcntus   amoris  72S. 
Lco  in  navi  solari   185. 

in  zodiaco  828.  Sil.  S4i. 
Leptis  670.  671. 
Lcpus  signum  coclcslc  850.  858. 
Lcsius  ct  Milcsius  462. 
Lctliaca  littora   116. 
Lctlion   fluvius  672. 
Lcucactliiopcs  675. 
Lcucas  615. 
Lcucasia  iusiila  GiH. 
Lcucopetra  659. 
Lciicosyri  615. 
Lcucotlica  aurora  115. 
insula  644. 
libaraina  755. 
Libanus  nions  680. 
Libcntia  804, 
Libcr  patcr  J>1.  210.  628.  G'6S.  C94.  69i>.  698. 

cjns   arac   692. 
Libctbrls  fons  119  not,  GM. 
Libra  in  zodiaco  829.  852.  859.  842. 
libraria  snpcriiin  6i>. 
libratus  23.  468.  849.   909. 
libronim   gcncra   156. 
Libiirnia  659. 
Libja  622.  624.  667. 
cjus  arcnac  551. 
Libypboculces  670. 
Libyssa  810. 

oppidum  687. 
licct  cuin   indicalivo    11.  424. 
Liciuius   266  not. 
Ligeris  fluvius  502. 
Liguria  642. 


Ligures   §.  657. 
Ligusticum  mare  644. 
Lilybaeuiu  612.  646. 
lima  Grainniaticac  226. 
liinbi  nlvalcs  208. 
limina  sponsi  scrtis  ornata  1. 
liniis  cerncrc  84. 
limma  11.  57. 
linea   706  sequ. 

insecabllls  752. 
jacens  et  jugata  120, 
lincalltcr  854. 
lineamenta  SoC. 
lincare  229.  557. 
linearcs  ductus  i>79. 
lini  usum  monstravit  Isls  lo8. 

dlspendia  576. 
Linus  212, 
Llpara  insula  048. 
litare  149.  895  not. 
Utcrae  animantlum  cfliglcs  157. 
jugalac  205. 
dupllces  27G. 
carum  natura  252. 
formatio  2C1. 
usns  in  inusica  Oio  not. 
litcratlo  et  lllcratiira  229. 
litcrator  et  lltcratus  229. 
Ilturgi  200. 
Livins  SSO. 

loci  argumentorum  474.  Si)7. 
commuucs  505. 
inenioriac  558. 
locus  540.  565.  582. 
Locrls  651. 
logia  pcrsonare  9. 
logica  spatia  949. 
longa  syllaba  269.  275. 


sm 


Index  verborum  rerumque. 


longacroruiu  cliori  §.  1G7. 

natio  698. 
Lopadusa  insula  C48. 
Lucauia  602. 
Lucanum  liltus  658. 
Lucauus  502. 
Luccnsis  conventus  652, 
luccrua  2.   124.  219.  997. 
Iiices  i.  q.    oculi  999. 
Lucctia  Juno   149. 
Lucianus   19    not. 
Lucifcr  8S5. 
Luciliiis  266. 
liicis  fons  in  solc  184. 

diva  secundac   919. 
Lucrctius  206.  29o.  503. 
lucporuui  potcus  Mcrcurius    ICO. 
luculcutas  6. 
lucus  a  non  luccndo  dictus  360. 

saccr  672. 
ludcrc  997. 

luiuina  orationis   426.  509. 
luminare  27.  66.   75.  729.  901. 
Luna    14.    75.  77.    161.    169.    738.    Sol. 
8o4.  897.  919. 
lactea  58o. 
iZt,y.oet(h'jg  868. 
laborat  cantu  927. 
tertia  '6G1. 

quani  cito  Solcm  conscquatur  860. 
cjus  clrculus  vel  orbls  ISl.  136.  80S 
defectus  870. 
mcatus  862  £cr[u. 
pbascs  864. 
luiiata  Italia  658. 
Lusitania  628. 
lustralia  iucrcraenta  2. 
lustrationum  gcncra  142    not. 


liix  aetbcrea  §.  184. 

libertatis  312. 
luxurialis  554. 
luxuriantur  segetes  512. 
luxus  914. 

Lyaeus   191   not,  805. 
Lycaei  niodi  916. 

Lycaonia  631.  682.  C84.  G86.  690. 
lycbnis   gemma   73. 
lycbnus  pro  lucerna  309. 

Lycia  10.  C83.  684.  686. 

Lyde  803. 

Lydia  927. 

Lydius  tropns  953.  942.  960.  962. 

Lympbac    46. 

lympbascum  369. 

lympbaticus  809.  926. 

Lynsa   silvcstris  48. 

lyra  56.  926. 

signuin  coclestc  838.  840. 

Lysias  452. 

M  literae  pronunciatlo  261. 
832,  Jn  fme  vocabull  279.  284.  293. 

Macaroncsos  639. 

Macedonia  631.  633. 

Macomades   670. 

niador   82.    125. 

Maeandcr  fluvius  685. 

Maecenas  299. 
,  860.      Maedia  631. 

Maenalia  pinus  916. 

Maeonia  686. 

Maeonius  Ilomcrus  3. 

Maeotica  palus  616.  619.  026.  662.  C75.  703. 870. 

Maesia  631 

magia  38.  928. 

magls  cl  mlnus  363.  370.  377.  380.  382. 


Index  verborum  rerumquc. 


807 


Magna  Graccia  §.  049. 
Magnesia   110.  Gol.  Glii. 
Maja  a.    180. 
majcstatcni  niinucrc  ^ii. 
majos  ct  miniis  572.  575. 
Malaca  urbs  CG8. 
male  corri|)it  ultiniani  52^ 
Maleus  mons  595.  694. 
Ma]cveatiiQi   Gi2  not.^ 
Marania  dl4. 

Mana  atquc  Mannana   1G4. 
mando,   as  ct  is  525. 
Mancs  5a.  IGO.   1G2. 

clcrc  927. 
Mania  mater  1G4. 
Maniae  162. 
Mantice  6.  55.  ' 
Mantuanus  vatcs  212. 
Manuana   164. 
manuatus  578. 
manubiac  Jovis  89G. 
manus  oratoris  fusac   liio- 
marcentcs   faces  888. 
marccntia  tcrga  704. 
marccsccre  2. 
marcidulus  727. 
marcor  804. 
mare  concrctum  GGG. 

Ervtliracum  677. 

Inlcrius  625. 
Mareotis  G72.  676. 
Mai-etonium   672. 
margaritae  696. 
Margiane  691. 
Mariandyni  688.  924. 
maritarc  1. 
Marmarldcs  672. 
Marmeusi  filia  Sibylla  139. 


marmor  i.  q.  mare  §.  92.  a82.  908. 
marniorci  fluctus  6a9. 
Maronca   oppiduni  Go7. 
Mars  oO.  82.  194.  741.  889. 
Gradi^us  4. 
militaris  46. 
Mars  plancta  14.  lo.  28.  861. 

Pyrois  appellatus   851.  884. 
Marsica  nafio    551.  42i. 
Marsyas  681.  68o. 

Lydius  924. 
Martianus  577. 

filius  2.  997. 
Martis  curia  999. 
Masada  castellum  679. 
mascuius  704. 

Massalioticum  os  IlLodani  655. 
matcr  i.   q.  nutrix  54. 

Mania   164. 
matcria  ct  materics  440  uot. 
ejus  formac  547. 
in  formis  755.  758. 
matricida  465. 
Mattiana   691   not. 
Mauritania  621.  666.  6G9.  702. 
Maxula  urbs  669. 
Mazaca  nrbium  matcr  690. 
mcacula  815. 
meatus  sidcnim  7.   759. 
Media  631.  691.   700. 
mcdialis   114.  849. 
mcdiatcnns  685.  840." 
mcdica  pcnulata  228. 
medicatio  926. 

Mcdicina  carcre  dii  possnnt  891. 
mcdietas  752. 
nicdii   duo   757. 
mcdiluuia  758. 


808 


ludex  verborum  reriimque. 


Mcdioxiul  §.  iHA, 

niedium  idem  et  imum  S99. 

Mcdiisa  saxifica  S72. 

Mcdusaci  criiies  523. 

Mcgaiis  Gi4.  6i>5.  928.  - 

Mclcs  flu^ius  686. 

melica  950. 

mclicoium  iiidocilis  niorlalitas  899. 

mclicum  carincn  888.  908. 

melicns  a[>pii]sus   11. 

illcllta  insnla  648. 

uibs  690. 
melodia  90o.   968  not. 
mclopoeVa  956.  938.  96S.  966.  99i. 
niclos  966.  986.  99o. 
Mclpomenc  121.  888. 

Solcm  amplcctltur  28. 
membra  numerl  7o2.  7S7.  759. 

oratiouls  528. 

vilaHa  759. 
Mcnibriona  702  not. 
Blcuinonis  scpiilerum  686. 
mcmor  vlrga  126. 
mcnioria  7.  225.  442.  558. 
Mcmpliidc  orlunda  Grammatica  225. 
Mciiipliita  Insula  676. 

Mcinpliltlcus  i.   q.  Acgyptlus   4  not.  178. 
mcndarc  423. 
Mcnchiitcs  nomus  676. 
mcnscs  189. 
uiensorcs  508. 
mensula  575.  582. 
mcnsura  communis  750.  774. 

miniina  et  maxima   784  scqu. 
nientc  sola  deum  adire  202. 
mcntis  fons   185. 
Yox  205. 
mcnlium  cultorcs  62, 


Mcrcurlalis  circulus  §.  171, 

virga  9.  20.  126.  170. 
Mcrcurii  officia  ct  laudcs  02.  126. 
cognoniina  5. 
argumenta   179. 
nomen  Aegyptlnm  102. 
promontorlum  669. 
Mercurlus  artlum  invcntor  56. 

Junonis  ubcribus   educalus  34.   126. 
■ycris   dcus  27. 
grammatlcam  rcperlt  225. 
quadratus   106.    754. 
cum  Apolline  jnnctus  8. 
Mcrcurius  plancta  14.  25.  30.  92. 

idcin  Slilbon  dictus  851.  879. 

y 

tcrram  non   ambit  scd  Solcm  854.  857. 
merldlanus  Oceanus  620. 
Mcrinessia  Sibvlla  159  not. 
Mcroe  595.  ,595.  598.  610.  705. 
Merus  nions  695. 
mesc  951.  942.  954. 
mcsoidcs  965.  966. 
Mesopotanila  678.  681.   701. 
Mcssala  245. 
Mcsscnia  651. 
messcs  canlu   transcunt  927. 
Messua  669. 
nicta  551. 
mctaclsmus  514. 
metae  Loraruin  609. 
nietalitcr  859.  870. 
nictapbora  512. 

Mctapinum  iibodanl  ostlum  635. 
metaplasmi  328. 
Mctapontum  642. 
nietastasls  525. 
Mctaurus  iluviiss  648, 
Mclina  lusula  643. 


Indcx  vcrborum  rerumquc. 


800 


uiGto  nicssui  §.  519. 

nictoiiyiiiia  U12. 

iiictrlca  95G. 

mctriiin  969. 

mctiis  qno  iiioilo  cxcitctui'  liOli- 

mlcarc   I.    58J>. 

micatus  lingiiac   551. 

Midinum   sapcrc   577. 

migrans  Apollo    11. 

Milcsiac  dcliciae    100. 

Milcsins  ct  Lcsiiis  4C2. 

Slilctus  urbs   686. 

niilitcs  Jovis  4-4. 

Miacrva  60.  567.  725. 

actlicr  59. 

Lcptas  40.   758. 

cjus  maiisio  47. 
3Iinltl»ya  925  uot. 
nilnium  627. 
iniracnla  157. 
inlsccrc  427. 
miscilla  915.  997. 
miscratio  504.   565. 
AFitliras  191. 
Milliiidatcs   689. 
moLIIis  angnlus  717. 
modi  YCrboruin  510. 

conclusionnm  411   seqii. 
modificarc   540. 
modiilaiidi  gcnera  955. 
modulado  952.  958.  965. 
mollrl  805. 
Molossls   651. 
molossus  pes  522. 
momcnta  881,  971. 
mouas    707.  751.  746.  922. 
nuincrus  non  est  745. 
monuulltcr  906. 


munocbronoii  (cmpus  §.  982. 

moiioptota  212.  291.  505. 

inonosyllaba  269.   294.  520. 

montcs  scptcin  fratrcs  dicti  668. 

Mopsns   159. 

inorbos  pclllt  niusica   926. 

inoris  sc.  cst  888. 

luorl.ilitas  102.   108.  625.  899. 

morticiuum   115. 

mortis  appctltus  656. 

motus  diirercutlae  756. 

Miilcibcr  576. 

Lcinulus  889. 
Mulcifcr   17.  48. 
miillicolor  66. 
lunltlfidi  nuincri  227. 
mnltinodus  425. 

inultiplicatio  757.  759  scqu.  765.  767. 
iniiltlvidiis  109. 
niiindana  pcrfcctio   755. 
luundus  814. 

unus  751. 

intcUcctualls  ct  scnsibilis  202  scqu. 
el  pcntas  tribultur  755. 
jnurcldus   10.  999. 
murcx  caligans   580. 
uuirmuT  559.  542. 
Musac  27  scqu.  117  sequ. 

Junonis  fillac  54. 

fontigcnac   574. 

iis  litant  Laccdacmonil  92.5. 

incns   omnlbus  nna   574. 
Htusica  cnm   grammatica  jnncta  526. 

ratio   757. 

cjns  vis  925  scqu. 

cjus  scininarlDni  accentiis  268. 
mnssarc   729. 

mnta  cum  liquida   270.  271. 

IQ2 


810 


Index  verborum  rerumque. 


miitac  litcrac  §.  247. 
mutarc  c.   acc.   292  not. 
mutcscere  910. 
uiiituatuin  509. 
3Iygilonia  6i>i>.   68G.  687. 
3Ivriaiidrus   urhs   612. 
MjTtouin   marc   653.   660. 
Blysia  686. 

N  literae   pronuuclatlo    261. 

usus  iii  iinc  Tocabiili  284.  296. 
nac  ct   nc   2  not.  52. 
naeuiac  92o. 
IVapacae  425.  903. 
Pfarbonensls  provincia  635. 
narrallo  437.  506.  526.  HU.  550. 
IVasamoncs  672. 
uatalitia  dona   7. 
nationum   fortuna    II. 
uatura  deornm   512. 

rcruni  123. 
naturalls  orationis   ordo   506. 
nauci  conscicnlia  999. 
naurragails  643. 
naufragiuin   621. 
Naulocbl  filia  lo  642. 
navis  totlus  naturac  cursuin  modcrans    183. 

cjus  formain  imltans  scopulus  658. 
nc  ct  nac  2  not.   32. 
Ncapolls  Italiae  urbs  642. 
Mauritanla  669. 

neccssltas  52.  4.58.  501. 

ncclar  vocls  Pegascac  908» 

ncgantla  342.   587. 

ncgotialis  asscrtlo  550. 

qualltas  454.  467. 

ncgotiuin  484. 

IXcmesIs  88. 


nemiis  Apolllnls  §.  II. 
nepa  mlnltans   177. 
IVepos  (CorneHus)  621. 
Ncptunns  54.  78   setju. 

Jupiter  sceundus  47. 
Portunus  4. 
ejus  uxor  81. 
ejus  filliis   Siculus  640. 
Ncrcus  22.  912. 
Nerina  cbelys  915. 
Pferlo  IVcrina  Martls  uxor  4. 
nescio  quid  2  iiot. 
ncsclns  scnsu  passlvo   113. 
Pi^cstus  amnis  656. 
ncte  931.  954. 
nctoidcs  965.  966. 
netus  byssl    114. 
Neurac  663. 

ncutruin  verbi  gcnus   309. 
Ncvcrita  54. 
nc\i]cs  crincs  328. 
nexlo  31.  92.  220. 
INIcomcdia  687. 
^"Icopolltana  clvitas  651. 
niclare  2.  999. 

pavorc   888. 
nigellus  pulvls  224. 
^'igcr  fluvius  673. 
nigredo  67.  137. 
IVigrltae  675. 
INIlis  lacus   676. 
INiloticac  frutlcls  collema  225. 
Nilus  626.  675.  676. 

el  dcorum  geueratlones  assignautur  95. 
nimictas  602. 
ningentes  pruinae  602. 
IVipbatcs  mons  683. 
IVIsus  s.  Nixus  858.  840.  841  (v.  Engonasls). 


Iiidex  verboruin  rerumque. 


811 


nital   ainbifariiiin  §.  181. 

Nivaria  iusiila  702. 

noctivida  alcs  571. 

IVocturnus  deus   43.  60. 

IVoniadcs  GG9. 

noiucn  541.  588. 

nominuin  qiiantitas  279, 

nomi  Acgypti  676^ 

noiniiiativus  270  scqu. 

IVoniius  SH  not. 

norina  754. 

nornialis  527. 

Norlia   88. 

nosclbilis  57G. 

nota  474.  485.  712.  74G. 

notio  57G. 

notulac  GG. 

novatio  vcrborum  510. 

novellus  448.  5G6. 

novcnarla   regula  105. 

novcnarius  numcrus  105.   735.   741.  776. 

IVovcnsilcs  dii  46. 

IVox  45.   98. 

nugalcs  ineptiac  2. 

Numa   62. 

Aumcraria   802. 

numerorum  virtutcs  105. 

uumerus    706.  752.  745.  745.  968. 

nias  995. 
IVumidia  669. 
uunnuis  242. 
nuptialis  liceutia  804. 

numcrus  108  not. 
^'ursia  88  not. 
nus  126.  567. 
nutarc  21. 

nutriiL  dcoriim  81.  215. 
Jovls  72. 


nutus   §.51.  52. 
]\ynipbae  167. 
?^yrapliarum   cubilc  699. 
iusulac  077. 
IVysa  11.  695. 
Nysiaci  flores  98. 

O  litcrae  pronunciatio  261. 

transitus  in  alias  vocalcs  253. 
usus  in  finc  vocabuli  279  sequ.  283  SCqu.  292. 
Oasis  amnis  692. 
obductus   circiilus  713. 
objectatio  024. 
objectus  452. 
obllquare  67. 

obllquac  vaticiniorum  ambagcs   9. 
obliqui  casus  508. 

circuli  825.    834. 
ductus  470. 
obscocna  vitanda  518- 
obscuratioucs  860. 
obsolcta  vcrba  vitanda  509. 
obtusus   angulus    711. 
obumbrare   85i. 
obviare  855. 
occasivae  regiones  594. 
occasus   duplcx  881. 
occidiius  Oreanns  629. 
occnlcre  814  not.  002. 
Occauus  600.  617.  623.  667. 
octas  740. 
octascraus  085. 
octo  partcs  oratlonis   226  not. 
octonarius  numcrus  740- 
oculatus  66. 
oculcus  811. 
ocull  noctis  585. 

in  pcctore  674. 

102  * 


812 


Indcx  vcrborum  rerumque. 


ociiloraiu  motiis  §.  Hio. 
oculiis  inimdanus    18o. 
odor  Icgura  512. 
Odrysiae  dIvcs   6S6. 
Oeagrius  citliarista  3. 
Ocautlic   oppiduui   iial. 
Occnsis   civitas  671. 
Oenotrldcs  lasulac  Gio. 
Oconisticc  894. 
Octa  mons  6o4. 
olllcia  naturalia  756. 
Oglasa  insula  6-44. 
Oinonc  236. 
oisns  i.   q.   usiis  236. 
olas  accrra  213. 
tcuietum  82. 
Ollum  caput  223. 
olivac  mimCra   570. 
olivum  376.  S70. 
olor   918. 

Olympias  Alexandrl  matcr  6i>o. 
Olvmpus  mons  liO.  6o4, 

Plirvgius  908   not. 
Ombriona    702. 
omina    124. 

augurata    lol. 
ominatiis  894. 
omiic   pro  toto  3o0. 
omnisomis    912.  921. 
ou  in  linc  vocabuli  279. 
opcrari   124. 
Operlauci   dii   4o.   810. 

Opliluelius   signuiu   coelcslc  828.  838.   841.  843. 
Opigcna   149. 
opimi   orls  facultas  337. 
opinabilis  corporalio   732. 
opposila  ct  contrarlu  340.  583- 
Ops  4.  71  iiot. 


optatlvns  vcrbl  modus  §.  510. 

optlmltas  369. 

opulentlac  Juplter   aii  opulcntla  Jovls?    47. 

or  in  fine  vocabuli  279.  283. 

oracula  191.  oOO. 

Amnionis  672. 
Apollinls   Claril  686. 
evanuernut  9  sequ. 
orae  Jovialcs  424. 
oratlo  231.  430.  o29. 
ejus  partcs  o44. 
orator  SoO. 
orbatio  386. 
Orcbadcs   iusnlac  666. 
Orestls  6oo. 
organlca  vox  90o.  927. 

suavltas   127. 
Orlon    signum    coclcste  98.  820.  838.   Sil.  843. 
oris  cnltus   oiO. 
ornamcn    o87  not. 
ornate  loqul  3o9.  509. 
Orontcs  amnls  680. 
Orpbcus  212.  OoO.  907. 

OcagTl  filiiis  3  not. 
ortbius  98o.  988. 
ortbograpbus    6o. 
ortlvas  608. 
ortns  ct  occasus  841  scqu. 

acronycliiis  880.  887. 

Solis  872. 
es  in  fine  vocabuli  279. 
os   dccl.  303. 
oscinum  mitior   177. 
Oslrls  4.  126.  lo8.   191.  223. 
Ossa  roons  6o4. 
ostcntaiia  novitas   lol. 
Ostraclnc  679. 
Othrvs  mons  6oi. 


Iiulex  vcrborum  rerumque. 


815 


otlum   §.  441. 

Ovidiiis  Pclignus  pouCa  809  not. 

ovilia   tergora  loG. 

oviiiu    140   not. 

Oxus    fluvius  C92  not. 

Ozolcl  G51. 

P  litcrac  proiinnciatio    2G1. 

pabiila   supcriiin  012. 

Pacliynuiu  proinontoriuiu  64G.. 

Pactolus  aiunis  G8G. 

Padiis   ainnis  GiO. 

Pacdia  ^78.    728. 

pacones  519.  977.  989. 

Paeonia  G5o. 

Pacstana  rosaria  G-il. 

Pacstauuiu  proiuontoriuin  C4S. 

pacta  Venus  727. 

pagiiia  cpica  ct  lyrica  3. 

Palacstina  G78. 

palaestrac  ia  Mercurii   lulcla  100  not.   o7G. 

palaestricus   569. 

Pales  50.    425. 

sccuudauus  51. 
Palibolra  694. 
palillogia  555. 
palla  Lcrbida   71. 
oculata  66. 
Palladiuiu   114. 
Pallas   567  (v.  Mincrva). 

pro   Luna  914. 
pallcns  puclla  902. 

palliatorum  populus  215.  555.  424.    450, 
palliuin  528.  578!' 
pallor  lucubrationuiu   37.  527., 
Paliuaria  insula  644. 
palmifcr   702. 
palmularls  frlctus  80.">. 


Palinyra   §.  G81. 

palpitare  219.   805. 

palus  aiacolica  61 G.  620.   661.  705. 

Pampliylia   682.  683. 

Pan  916. 

Panda  oppidiun  692. 

pandare  524. 

Pandataria  iiisula  644. 

Pandca  gcns  695. 

pandura  instrumcntum  muslcuni  906.  924. 

Pancas  fons  C79. 

pancgjrici  448    not. 

Pancs   1C7. 
Pangacus   mons  656. 
panthcra  852.   858. 
Papliia   Venus  704.  901.   909. 
Paplilagonia  655.  689. 
Papia  Poppacafjuc  Ics  217. 
papillac  roscta  et   lilia   72G. 
papyrus  225  uot. 

tcxtilis   115. 
cedro    pcrllta   156. 
par  numcrus   748  sequ.  768. 

ct  Impar  575. 
Paradisus  fluvius  G82. 
Paractoniiim  G72. 
paragoga  511. 
paralcpsis  525. 
parallclac  llncac  712. 
parallcll  clrculi  817.  85G.  872. 
parainese  951.  9i5.  954, 
parancte    945. 
parasltl  492, 
Parcae  5.  52. 

pcr  contrarium  dlctae  560l 
ctlam  Fata  appcllautur  560. 
Jovls  scrlbac  41. 
librariac  supcrrim  custodes  65. 


814 


Indcx  verborum  rerumque. 


parerc  pro  apparcre  §.881. 
Pariedri  luontes  C90. 
parison  531.  ■     , 

Parmeuidcs  530. 
Parnassia  rupes  11. 
Paruassiis  mons  G51. 
parononiasia   532. 
Parrliasiae   ferae   912, 
parriciilii  poena  4Go  not. 
pars  539.  551.  554.  481. 
partcs  numeri  752.  757.  759. 

oratiouis  544, 

terrae  G22. 

zodiaci  GIO.  854.  839.  8C7. 
Partlicuope  G42. 
Partl.i  G81.    700. 
Partiiicue   G12. 
participiorum  quanfilas  285. 
particulac  585   not. 
particulare  542.  59G. 
particulatio  955. 
particndi  niodus  559.  555.  554. 
parlilis   552. 
parlitio  50G.  55G. 
parlus  scptimanns   108.   758. 
passiLilcs  qiialitatcs  5G8. 
passioncs  5G8. 
passivuni  verbi  gcnus  509. 
Pastor  55. 
Palara  uibs  G12. 
Patavllanus  portus  593. 
Pataviuui   ab   Anlenorc  conditum  C42. 
paler  i^uotns   deus  maximus  185.  202. 
pnthclica  faciillas  505. 

lidcs  475. 
patl  ct  facere  540.   3G3.  380. 
patriinuiii  carnicn  010. 
Patrocles  919  not. 


pavonum  peunis  oculatus  §.  C6. 

pecudale  nomcu  Capcllae  80G. 

pedeire   G8. 

Pediculi  G59. 

pedes  clausularum  519. 

pedibus  nudi  578. 

pediscquus  2G.   59.  111.  14G. 

Pegasca  vox   908. 

Pcgasens    gurges    1000. 

Pcgasus  signum  coelcste  829.  858.  843. 

Pelagonia  C55  not. 

Pelasgi  C42.  997. 

Peligui  G39. 

Pclignus  juvenis  809. 

Pelion   nions  C54. 

pellax  531.  423. 

pcllerc  coelibatum    5. 

Peloponucsus  C13.  C51.  C52. 

Pelorura   promontorium  C4G. 

pelta  Amazonica  659. 

Pclusiacuni   ostium   IVili  C77. 

Pclusium  oppidum   C78. 

Penatcs  45. 

Jovis  41. 
pcnctrabilis  5G9. 
penita  9. 
pennata    Solis  vestigla  77. 

Mcrcurii  rapiditas    101. 
pcnnalus  578.  579. 
pentacliorda   9G2. 
pentagonon  715. 
Pentapolitana   rcgio  672. 
pcntas  755.    745. 
pentasemus  978. 
pcrailatus  225. 
pcnulliina  sjllaba   269.   517. 

chorda  945. 
pcplum  42G. 


Index  vcrboruin  rcrumquc. 


81^ 


pcplum  actlicris  §.  [>S0.  o84. 

Anrorae  IIG. 

Palladis   40. 
pcr  sc  coniposili  rel  incompositi  numcrl  7J>0.  772. 
pcragralrix   ^88. 
pcrccllcre  4o6. 
pcrccptio  994. 
pcrcitiis  42o. 

pcrcnnctativus  modns  510. 
percussionis  sonus  741. 
perdia  pcrnoxquc   124. 

pcregrinns  miirura  adsccndere  vclitus  449.  4G3. 
perfccti  nunicri  105.   753.  756.  740,  7o5.  738. 
perflagrarc  576. 
pcrflatio  26. 
Pcrgamuni  686. 
periribcrc   1. 

Pcriergla  Pliilologiae  pedisequa  111.  146. 
periodus  In  oratione  527.  529. 
rhytlimlca  979.  986. 
Pcripatctici  853. 
peripliercs  958. 
perlssa  spatia  949. 
pcrlstrophe  563. 
peritae  lucemac  124. 
perlucre  576.  656. 
pcrmcnsio  tcrrac   725. 
Pcrmesslacus  gurges  809. 
pcroratio  544.  563. 
pcrpcndieularis   711. 
pcrpcndicnlatns  593. 
pcrpense  447. 
perpcs  575.  912. 
perpctuus  vcrbl  modus   310. 
pcrscrutator  2. 
Persel  fillus  Erytliras  677. 
Perscus  signum  coeleste  828.  852.    838.  845. 
Persicus  sinus  699. 


Pcrsis  §.  700. 

pcrsonae  Ires  388. 

pcrsnasor  467. 

pcrlcndcrc   690. 

pertingcrc   677. 

pcrvigilia  57. 

pes  in  iLyllimica  974. 

pcslilcntiae  auctor  Apollo   18. 

pctasns  Mcrcuril  26.   176. 

Pliacnon  planeta  Satnrnus  851.  886. 

Pliaetlion  planeta  Jnpilcr  851.  914. 

Pliactliontiae  Musae  918. 

Plialaecil  vcrsus  petnlautia  517. 

Phalarinm  promontorium  658. 

phalcrae  In  dictlone  222. 

pharmacopola  551. 

Pharusl  674. 

Phasclis  682. 

Phasl   scnis  ritns  142. 

Phcrccydcs   142   not. 

Philologiae  laudis  22.  37.  93. 

mater  Phroncsis   114. 

apotheosis   117.   141  seqw. 
Philosophia  96.  151.  576.  729. 
phllosophornm  apothcoses  62  not. 
discrepantia  215. 
habitns  extcrnus  578. 
philyrae  cortcx   156. 
Phlegcthon  166  not. 
Phlcgra  425.  655. 
Phlegrael  campl  641. 
Phocis  651. 
Phoebus   12  ct  passlm. 
Phocnicia   678. 
Phocnicusa   insula    648. 
Phorcl  chorus  915. 
Phosphorns  planefa  Vcnus  851.  882, 

ejus  sonipes  113. 


816 


Indcx  verborum  rerumque. 


Plire  iiomcn  Solis  Acgy[)tiaciini  §.  195    not. 
plircncticl  syniplionia  snnati  926. 
Plironcsis  niatcr  Pliilologiac  114.   217,   893. 
Plirygia  GI5.   G84   scqu. 
Phrygia  Sibylla  lo(?. 
Pliryglus   bupacda  908. 
Pliryglus   phlliongus  190.  93i>. 
Phthiotis   Coi. 
phthongus  939. 
physlcl  8M.  8G2. 
Plcentcs  G5S, 
piceus   hlatns    15. 
puer  729. 
Plcria  Gai». 
Picrlus  nions  634. 
pictatls  syraholum   nionas    731. 
piguora  I,  q.  libcrl  25.  31.  91.   180.  53  4.  903. 
pigiius  naniinarum  G42. 
Piliiinnus  iu8. 
plnax  cx.  cbono  174. 
Plndarca  chelys    ii9. 
Pindus   nions   Goi.   G54. 
Piiiion  insula  G4o. 
piniis  Maenaliac   9i6. 
plsces  crcpltii   ilctincntiir  927. 
Pisccs  la  zodiaco  843.  845. 
Piscis   aiistilnns  858.  841.  843, 
Plsidia  G8G. 
Pithecusa  Insula  644. 
Pitlio  90G  (v.  Suada). 
PitYUsac  insulae  643. 
plauaris  708. 
Planasla  Iiisula  644. 
planctaniin  nomlna  et  orbcs  850.    861. 

gcrmanitas   183  not. 

niotus    in  ortum  853. 

liavmonla  27. 

slngulorum  singnlae  Muiae  28. 


planl  nunicrl  §.  754.    75G. 

planontcs  850. 

plasma  913.  998. 

Plato  125.  212.  350.  555.  458.  805. 

ejus  mystcrla  205. 
plaustrilucl  Ignes  912. 
Plaustrum  slgnum  coelestc  C08.  897. 
plcbs  dcornm   43,  426, 
Pleiades  5.    180. 
plcnlludo    obtuslor  227. 

numcrorum  108. 
pleenasmos  537. 
Pliulus  orator  432. 
plocc  elocntlonis  figura  532. 

in  harmonlca  956.  958. 
plult  589. 

phimhum  Satnrno  trlbuitur  IG. 
plurall  numero  carcntia  297. 
plurlformls   729. 
plurlvocum  359,  557. 
plnsquampcrfcctl  numerl  755. 
Pluto  47.  80.  161.  166. 
poculum  imiiiortalllatls  54,  15-i.    141. 
podlcus  974. 
pocmata   H4. 

poclac  In  coclum  receptl  212. 
poctarum  licentla  297. 

judicatlo  558. 
poll  201.  608.  815.  817. 

I.  q.  coclum  52. 
polosc  57. 
Polyclelus  579. 
Polydorl  scpulcrum  657. 
polygouuiu  711. 
Polymnia  120. 

Saturnum  amplcclilur  28. 
polyptoton  555. 
polysigma   514. 


Inclcx  vcrboruni  rcrumquc. 


817 


Poiiipcji  §,  GA2. 
Poiiipejopolis  G89. 
Ponipoiiiana  iusula  Gio- 
poiidcra  in  tcrrani  dcsupcr  cadiiiit  COO. 
poiie  271. 

Pontiac  insulac  644. 
Pontus  GS6.  662.   688.  691. 
populi  Gcnius   152. 
Populona  Juiio   149. 
populoruni  Atta  11.  IS. 
populus  nngclicus  211. 
dcorum  45. 
minislroruiu   172. 
potcstatuiii  62. 
Portae  (Ciliciac)  683. 

Caspiac  691. 
portitorcs  169. 

Portunus  i.  q.   Neptunus  4.  42i>. 
positio  disci   diffusioris  S90. 

J.  q.  ^e[iu  iu  granunatica  992  not.  et  passim, 

syllabara  longain  facit  269.  27o.  286. 

in  rliytliiuo  981. 
possibilitas  139.  ooU.  623.   739. 
post  membra  corpoiea  9o. 

membrorum  nexum  li>i>. 
postcs  ungcre  149. 
postica  66.   14S. 
postidhac  807  not. 
potcntla  719. 
potestatum  populus  62.  203. 

divcrsitates  130. 
Potnla  236. 
pracaltlus  886. 
praecincre  901. 
praecipl  41. 

praecluis  5.  24.  337.  429.  36C.  897.  906. 
praeconarl  63. 
praccursio  mcnstrua  8. 


pracdiatus  §.  46. 

pracdicationcs  dccem  383. 

pracdicativus  syllogismus  343.  408. 

pracjudicia   360. 

praclibare   2. 

praclocarc   322. 

praciiictalus  811. 

Pracncstc  642. 

pracpcs   10. 

pracpositioncs  287. 

acccntiini   dcponunt  272. 

omissac  .antc  rclativa  322  not. 
praescriptlo  446  not.  433. 

lcgis  307. 
Pracstcs  Gcnius    132. 
pracsligium  36. 
pracstitcs  Maniiim  164. 
pracstrictus  262. 
pracsul  160. 

practeritio  323.  333.   SG2. 
practor  et  pracdo  332. 
Practoria  Augusta  oppldum  639. 
pracvertcrc  22.  24. 
praevia  sortis  123. 
prcces  tertio  repetuntur  733. 

tacitae  202  not. 
pretium  est   scil.  opcrac  122, 
Prlapus  723. 
Pricncia  scntentla  807. 
primi  numcri   744.  730.  772. 
primores  lauri  10. 
principalcs   quaestioncs  443.  334. 

soni  931.  941.  942.  93  i 
principium  473.  306.  346. 
prisma  722. 
prlvatio  468. 
probamcntum  732. 
proceleusmaticus  981.  984. 

103 


818 


Index  verborum  rerumque. 


proccres  §.  S09. 

Procliyfa  insula  644.' 

pro  cousiilc  294. 

proconsnlare  culmcn  999. 

prociis  576. 

Procyon  signum  coelcstc  838.  843. 

prodigia  15  J. 

prodiictio  933.  940. 

profata  24. 

profcra  803. 

proflare  somaiim  804. 

proflucrc  2. 

prolectatus   804. 

prolixltas  2.  11.   S97. 

prollxus  167.    698. 

proloqulum  342.  390.  396  seqa. 

proluere  804. 

pronilnentla  638. 

prominulus  261. 

promisslvus  verboruiu  modus  510. 

promittere  230  not. 

Pronoea  6. 

pronominum  acccntus  duplcx  270. 

quantitas  282. 
pronuLa  Juno  31.  34.  147.  705.  888.  903. 
prouMuciatio  442.  540.  937. 
proocmium   544. 
Propontis  626.  657.  661. 
proportlo  289.    290.  794. 

miracrorum  743.  758.  794. 
aritkmetica  et  harmoulca  737. 
propositio  414.  506.  544.  553. 
proprla  verlia  509. 

reruni  noinina  358. 
proprlum  539.  348.  479. 
propter  I.  q.  prope  214.  333.  C63.  705.  729. 
prorltare  895. 
proroptio  andaium  624. 


prosapodosls  §.  533. 
Proserplna  81. 

Luna  161. 
proslciac   9. 
prosodia  268.  275. 
prosodiacl  nunicrl  991. 
Protagoras  550   not.  433  not. 
protlieoremata   138. 
providcns  fumiua  213. 
Prudcntia    127. 
prurltui  suhscalpcrc  7. 
Prusias    687. 
ps  245. 

psallcrc  1.  888. 
psaltae  924. 

Psyclie  Eutclechlae  ct  Solis  filia  7. 
PsyHI  671. 

Ptolcmaeus  geographus  609.  815. 
rcx   598. 

cjus  nominc  stclla  appcllula  858. 
Ptolcniaida  iirhs  Cyrenaicae  672. 
Ptolcmais  iirbs  Phocniciae  680. 
puhcda  51  not.  908  not. 
puhens  5. 
puhlicl  dil  59. 
puhlicitus  437. 
Pudlcltla  147. 

Vcncrls  85. 
pudor  pro  colore  ruhro    116.. 
puer  aratri   192. 
piccus  729. 
pulsns   11.  27. 
pulvercus  585.  725. 
pnlvlnar  conicre  905. 
piilvls  537.  575.   722.    ' 
punctiim    707  sequ.  971. 
Punica  nomina  294. 
puniceus  fulgor  73. 


Index  vcrbonim  rerumque. 


810 


Piipptip  oppidum  §.  C70. 

piirgatlo    'io8. 

piirpuratl    ocelli  918. 

piirpureus   113.   219.   912. 

Pygniaei  G9o. 

Pylil  condltores  Mctaponti  Ci2. 

pyramls   721.  722. 

Pyrenacus  inons  655.  Goi. 

Pyriplilcsctlion  1G6.  195. 

Pyroeis   plancta  Mars   194.  8ai.  884. 

pyropiis  geinina   77. 

pyrrliicl.ius  521.  97o.   984. 

pysma  524. 

Pytliasoras  125.   213.  G09.  729.   803.  882.  924. 

Samius    102. 

cjus   dejeratio   107. 
Pvtbasrorci  925. 
Pythcas  595. 
PytLIus  Apollo  10.  20.  68. 

Q  lltera  255.   258.  311. 
cjus  pronunclatlo  261. 
quadra  823. 
quadrangiiliim  754. 
quadratura  884. 
qnadratus   deus   734. 

niercurlus   106. 

numerus   746  sequ.  798. 
quadrifida  959. 
quadrlga  clemcntorum  189. 
quadrlmcmbrls  805. 
quadriscmus  981. 
quadrupllcatio   750. 
quadrussls  757. 
qnaesitum  524. 
qnaestio  441.  443. 
quaestioncs  561. 
qualitas  340.  363.  367  seqn. 


qualitas  in  causis  §.  444  scqn.  451  sequ. 

translatum  nonien  510. 
quando   in  dlalccflca  582. 
qiiantitas  in   grammatlca  274. 

in  dialcctlca  540.  563.  371   sequ. 
quatcrnarins  numerus  106.  754. 
qnaternio  767.   778.  798.  801. 
qualuor  allpedes   189. 
que  272. 

qiil  pro   quls    118   not. 
qnld  pro   aHquId  3  not. 
qulnarla  symplionla   93  i. 
qulnarius   numcrus  735.   745. 

uuptlls  congrult  109  not. 
qulnta   substantla  814. 
Qulrlnus  46.   50. 

R  lltera  semivocalis  244.  271. 

in  finc  yocabulorum  284.  297, 

cjus   pronunclatlo  261. 
rabldus  122.  809.  909. 
rabulatlo  577. 

radii  SoIIs  duodecim  75  not.  188. 
ex  Arlthmctlca  cxeuntes  728. 
radins  ac  pulvls  557.   580. 
ramalc  7.  265.  750.   917. 
rniiae  sonltus   804. 
rapidae  arac  124. 
rapidulus  804. 
rarlora  spatla  950. 
ratloclnatio  406. 

cjiis  formac  420. 
ratlonabllla  516.  949. 
ratlonalcs  status  461.  544. 
rationcs   758.  760. 
ratns  11.  20.  41.   117.  909. 
rancitas  804. 
rancns  11.  28.  425. 

103  * 


820 

Kcalinus  agcr  §.  640. 

rcboare  121. 

rcboatiis  215. 

recislonis  monienta  971. 

rcclinis  889. 

recordativa  spccics   vcrbl  315. 

recwrslo  sacra  911. 

rccursus  So-i.  884. 

recurvus  039. 

rcdargucre  560. 

reddllio  oratiouls  533.. 

rcdimlcula  888. 

rcdliuiculi  acnigina  141. 

redintltus  pucr  90. 

rcflatus  907. 

rcformarc  68  not. 

regcs  dc  rcgc  et  rcgina  41. 

reglna  Isis  4. 

regiones   deoruni  604, 

rcglutlnare   S86. 

rcgulariter  898. 

Regulus  402. 

relatlo  crimlnis  454  sequ,  534. 

relatlva  qualitas  451. 
ratlo  474. 

relatlvuin  540.  565.  5^74  scqii. 

reniigia  pro  alis  115.  811. 

rcmisslo  940, 

rcinotlo  crlmlnls   454.  45G. 

rcmugire  425. 

renidcic  5.  17.  27.  67.  7G.  208.  S8I. 

renovarl  425. 

rciindarc  coronaui  40. 

rcpcdiatns  921. 

repensatrix  898. 

rcpcrcussus  863, 

rcpctitlo  533. 

repigrare  35,^ 


ludex  verborum  rerumque. 


replgrlor  §,  36. 
repllcarc  215. 
rcpllcatio  555.  757.  759. 
reprcbensio  557.  560.  562. 
rcpromltterc  41.  920. 
rcpngnantia  416.  421.  474.  492. 
resldul  dli  septem  45. 
resolutio  562. 
restrlcta  lumlna  334. 
resultare  2. 
retcxcrc  564. 
retrogradatio  881. 
revclare  229. 
rcvlbrarc   169.  81». 
rc^ibratus   110. 
revolutlo  922. 
rcvolvcrc  423. 
Rbcgium  639.  641- 
Rbcnus  634. 
Rbesus  amnis  688. 
Rbodanus  635. 
Rbodopc  inons  651.  G5Jf. 
Rbodus  612.  616. 
Rbocbus  cqiu  iiomcn  578. 
rbombos  712. 
rbopalicus  versus   574  nof. 
rbytbmica  930.   936.  969. 
rbytbmizomciium  968. 
rbylbmoides  970.   972, 
rbytbmopocia  970.  994.. 
727,  rbytbmus  967  sequ.^ 

rlcinium  7. 
rlctus  leonis  197. 

jocans  222. 
rigcntcs  iindac  618" 
rigor  914. 
rimatim  112. 
Ripbaci  montcs  CC5.  CG6.  C83.  87G. 


Iiidex  verborum  rerumque. 


821 


risus  Jovis  §.17. 

qiiantuni  deos  dcccat  552. 

hoiuini  pioprius  5-i8.  olii.  598.  ^7{>, 
Roma  C57. 

Romaaoruiu   yestitns  426.. 
RonHiIcac  \ircs  555. 
Romulus  intcr  deos  iclatus  C2  uot  9^ 

pro  Romano  229.  255. 
rosae  violis  niixtae  215. 
rosaria  Pacstana  C^il.  % 

rosarum  spicula   152. 
Tosis  jugare  lilia  902. 
pota  cauescens  999. 
rotunditas   terrae  C18. 

ignota  140.  910- 
rii&ellus  SGC.  80i. 
riibeus  ct  rubcr   14. 
Rubnim  marc  G77.  C99. 
Fuinores  SCO. 
rupcs  Parnassla  II. 
Aegyptia  550. 
pnrlcolac  divi  889. 
Rusarus  oppldum  668. 
Rusconiac  et  Ruscnrius  oppiila  GG8. 
Rnspae  oppidum  670. 
mtilatus  auro  76.- 
putilescere  125. 

S  an  lltera  24o. 

ejns   pronunciatio  261. 

syllabam  comniuncm  reddit  278. 

hi  finc   vocabuli  285  sequ.  299  scqu. 
Sabaeorum  vapor  124. 
Sabrata   oppidum  C70. 
sacramenta  nuptialia   117. 
sacrilegium  452. 
Sacrum  promontorlum  6H.- 
Sagaris  fluvius  687.  688. 


Sagiffa  signum  coelcsfc  §.  850.  853.  838.  845. 
Sagittarius  Apollo  15. 

in  zodiaco  8i2. 
salamandra  5iG  iiot. 
Saldac  oppidum  CG8. 
salcbrac  scruposac  888. 
Sallcntinus  populus  659. 
Sallustiiis  296.  520. 
salor  ct  salum   16  not.  ^80  not. 
saltatio  bracbiorum  74G. 
Salus  4d. 
salvator  510. 
Samaria  679. 
sambuci  924. 
Samos  insula  616. 
Samotlirace  660. 
Sancus   56. 

Sandaliotes   insula  64o> 
sanna  566.- 
sapicntia  rerum  367. 
Sai'dinia  659.  645. 
Sariualae  615.  6oG.  665>. 
Sarpedon  mons  G85. 
Satlra  sive  Satura  2.  576.  80G.  997. 
Satarnus   dcorum  scnior  mocstissinins  4. 

crcator  dcorum  rigldissiuius   197. 

grcssii  tardus  70. 

Latii  couditor  C42. 

ejus  mansio  58. 
usor  71.- 
falx  425.  3GC. 
Safnrnus  planeta  14. 

Phacuon  appellafus  85  f 

frigidus  et  aoccns   17.  197. 

ejus  circulus  855.  861. 
eursus  850.  88G, 
Satyrl  167.  667.  674. 
saxum  fidiciaans   928> 


822 


Index  vcrborum  rerumquc. 


scabrl  dentcs  §.  226. 

scalperc  7. 

scalpruoi  22  i. 

scapliia  o97. 

scaturigo  2.  720. 

Scaiiiiana  oratio  441.  4G9. 

sceptrifer  911. 

sclicniata  in  graiuiuatica  227.  52C. 

in  rlietorica  426.  ol5. 

in  gconietria  708. 

jn  iliytl.mica  969.  971. 
scliolarcs   nionitiis  456. 
seliolaria  inclioamcnta  526. 
scibilis  57o. 
Scipiones   627, 
Scironia  saxa  6o5. 
scolicuiu  axionia  527. 
scopae   812. 

Scorpio  in  zodiaco  850.  85o,  859.  842. 
scriba  Jovis  41. 
scripti  qualitas   4o0. 
scriptioualis  ijiiaestio  465. 
scripfura  449.  461.  498. 
scroLis  502. 
scruposac  salebrae  888. 
Scyllacum  oppidum  641. 
Scytliac  6oG,  695. 
Scytliica  plaga  618. 
Scytbicus   mous  685. 

oceanus  66o.  693. 
sinus  662. 
scytbis  genima  67.  7S. 
sectator  229. 

secundac  bcatitatis  nnmina  151. 
secundanus  Jiipitcr  47. 

Palcs  m. 
sccundi  nunicrl  7liO.  772, 
sccundo  pro  bis  820.  824.  825. 


scdecim  cocli  pai-tcs  §.  4o. 
Scditio  47. 

seditiones  niusica  sedantnr  926. 
segetes  laetae  5o9. 

luxuriare  dicuntnr  ol2. 
sejnnctio  562. 

Selcucia  678.  681.  691.  701. 
Scleucus  rex  619, 
sciuauticus  98o.  988. 
seincstris  dies  6€4. 
seinianuuus  595. 
scniicirculus  714. 
scmidei   lo6.  906. 
semina  rernm   1. 
scminariiim   751. 
Sciniraiuis   690, 
scniitouium   11. 
semivocales  259. 
semivuIsHS   10, 
Semones  156. 
Scnaria  insula  644. 
scnarius  numerus   109  not.  756. 
senatiisconsultum  deorum  40.  96.  57G. 
scnio  792.  # 

sensificarc  908. 
sensus  quinquc   755. 
scntcutla  scripturae  463, 
senticosae  copiae  densitas  265. 
sentis   spinescere  meinbris  704. 
separatarum  tetracliordum  et  sonl  961. 
scpia  224. 
septenarius  nnmerus  108.  758. 

Minervae  tribulus  40.  568. 
septentrionalis  circulus  827. 
Septcntriones  606.  615.  69-5.  690.  G99.  858. 
septiiuani   partus  759, 
septimo  radiatl  du  204. 
Serapis  191. 


Index   vcrborum  rerumqiie. 


825 


scrcnuin  §.  17.  74. 
Scrcnus  poeta  ol8. 
Scrcs  C93. 
scriuoclnatio    S45. 
scrnioiils  vitia  526. 
scrpcns  !n   manibus  Dialceticac  528. 
caudam  dcvorans  70. 
cantu  rumpitur  927. 
Scrpcntarius   843    (v.  Opliiuclms). 
scrpeutibus  Iiabitantur  tlcscrta  Syrtls  G71. 
item   Casplae  portac  G91. 
vcscuntur  Troglodytae  C7-4. 
Scrriiim  C57  not. 
scrta  vcrnircra  1. 
scrtatum   caput  426. 
scrtum  doininnndi   79. 
Scrvius  IVobilis   594. 
scsquialtcrl  cfc.  succcntus   II. 
Scslos  urbs  G58. 
Scthus  pro   Zetlio  237. 
setis  dumalibus  birtus  529. 
sexls  50a.  767. 
Slbyllae  10.  1S9. 
slc  in  apodosl  805. 
Slcanla  C46. 
Slcca  oppidum  G69. 
SlcIIia  659.  G46. 
Siculi  frcti  insulac  648. 
Siculus  IVeptunl  filius  646. 
sldera  scnipltcrni  igucs  lo6. 
a  considcndo  dicta  817. 
dli  67  not.   12S  not. 
corum  cursus  151. 
ortus   591. 
sidcrca  cnpidltas  94. 
siderci  cursus  118.  811. 
Siga  oppldum  668. 
Sigeum  promontorium  CiO. 


slgillatlni  §•  27  not. 

sigiua  jaccns  960. 

signifcr  S2o.  854  (v.  zodlacus). 

signlfcx  56. 

signuiu  707.  708.  746.  939. 

sll  241. 

sllcntlo  dcprccari  202. 

Silenus  804. 

slliccrninm  805. 

slluri  702. 

silva  ApoIIInis  rata  modiUationc  congriicns  12. 

Sllvanl  167. 

Silvanus  425.  566.  906. 

simile  487.  558. 

ct  dlssimile  575. 
Slmonidcs  558. 

sininlacrum  aiiimac  verLcrare   142. 
slnapis  291. 

slngularlfas  750.  774.  792, 
singulatiiu  27. 
singultus  concussi  804. 
singulus  525. 
Sinonla  insula  644. 
sinuosus  709. 
sinus  Europae  65S. 
Slpylus  mons  686. 
Slrcn  245.  642.  643. 
Sirenarura  scopnli  641. 
Sirius  98. 
sistra  IViliaca  170. 
Slthonla  gcns  656. 
sltltor  sangninis  82. 
situ  murcidus    10. 
situs  540.  565.  581. 

partlura  571. 
smaragdlncus  66. 
smaragdus  75. 
Smiutheus  242. 


824 


Index  verborum  rerumqu^?. 


Smyrna  §.  G86. 

soccus  121. 

soeialc  vlncnlum  7.. 

Socratcs  ooO. 

Sogdlanl  692. 

Sol    75  sc(]u.    183  scqu.   8i»i.  scfjn. 

tcmperat  14.   17. 

iu  centro  8o7. 

quot  dieljus  singula  slgna  pcmect  8'SB. 

el  iinprccantur  Atlantes  675. 

cjus  cursus  872. 

dcfectus  8o9.  869. 
filia  Anlma  7. 

Celcritas  oO. 
radii  15. 

nomcu  undc?   187. 
solcac  Junonls  67. 
solicanus  127. 
solida  708.  721. 
solldi  numcrl  7S2.  734. 
solldltas  754. 
SoIIs  lusula  099. 
sollvaga  virginitas  40. 
Soloe  urbs  226. 
soloecismus  526. 
solstltlalis  clrculus  819.  S2Se 

dics  846. 
somnia   lol. 
somnolcnlus  marcor  53. 
somnus  301. 

sonus  741.  951.  955.  959. 
Sopliene  678. 
Sopliia  6.  25. 
sopLIsmata  425. 

stolca  527. 
Soporcs  43. 
sorblllarc    159. 
sordu«ccre  318. 


sordida  vcrba  §.  309. 

sorita  122.  425. 

Sors   88. 

sortlbus  cxcedlt  Apollo  9. 

Sosantii  452. 

Sospita   Juao  35  not. 

soter  310. 

Sotigena  149  not. 

sp  pro  ps  924   not. 

Spania   621    not. 

Sparlinm   promontorium  636. 

spatla   signorum  948. 

spatlorum  perceptlo  947. 

spatlum  vocls  948, 

specialia  959. 

spcclaliter  578. 

species  543.  477.  483.  480. 

numerorum  quatuor  730. 
spcctativa  250. 

spccua  295. 

spceull  Instar  Luna  169. 

S2)eculum  Sopbiae  7. 

spbacra  385.  721   scqu. 
acuca  813. 
aplancs   741. 
Aicblmedis  383.   212. 
caelata  Imago  mundl  68. 
coclestls    198.  201. 
solida  380. 

spbaerarum   conecntus  12.    27.   109.  910- 

Spbcnls  promontorium  611. 

fipicae  Erigonae  174. 

splcula  rosarnm  152. 

splcus  crinalls  905. 

splnosus  528. 

splrantla  simulacra  56. 

spissum  943.  930. 

splendlGcarc  912. 


Index  vcrborum  reruniquc. 


82S 


spondcus  §.  521   scqu.  985  scqu. 
SporaJcs  iusulac  CGO  not 
spunica  proclia  569. 
spuniigcnus  91o. 
stadium  GIO. 
statarii  soni  946. 
statio  25.  854.  884.  887. 
status  445   scqu.  525. 

incidcntcs  459.  465. 
stclac  dcoruni  stcniniata  conlincutcs  157- 
stcllac  a   stando   dictac  817. 
ignc  aluntiir   912  not. 
carnm  trajcctio    207  not. 
stelliger  897. 
stcmraata   dcorum  157. 
stercoratiis  ct  slcrecratus  505. 
stcrcns  Scnatus  512. 

Stilbon  Mcrcurius  plancta  25.  851.  879. 
stilus  597. 

ad  scribendum  65. 
Stimnla  888. 
stimularc  55  not. 
Stipa  insula  644. 
Stoccliadcs  insiilac  645. 
Stoici  124.  527. 
strangulnrc   528. 
Straton  850  not. 
striugcre   1. 
Strongyle  insiila  648. 
Stropliadcs   insiilae  660. 
stropliium  7. 

Strjmon  fluvius  655.  656.   907. 

stupidare  572.  725. 

Suada  888. 

Juno  3.  51. 

gubarmalis   426. 

subdimidius  761. 

subjcctiva  pars  proloqull  341.  393.  409. 


subjcctiva  particula  §.  597. 

subjcctivus  verbi  niodus  §.  510. 

subjectum  561. 

sublatio  974   not. 

subliinari  849. 

Submancs   164. 

snbprincipalis   sonns  951.  941.  942. 

snbrigerc    729. 

subscalpcrc  pruritui  7. 

substantia  540.  544.  561. 

priina  et  sccunda  564  scqiL 
num  relativc?  578. 
suLtermcarc  849. 
snbtcrtius  numcrus  761. 
snblilis   duettis  470. 
succendcre  98. 
succcntus  12. 
siilcare  621. 

Sulcense   promontorliim  645. 
Summanus    161. 
sunituin  545.   464. 
super  pro  insuper  40. 
supcrcilia  545. 
superdimidius  761  scqu. 
supcrfcrri  882. 
snpcrficlcs  707  scqn.   746. 
supcrflnc   510. 

supcrparticularis   nnnicrns   761. 
supcrpartiens  numcrus  762. 
supcrslare   846. 
supputatio  227. 
surdls  tuba  medetur  926. 
Surrcntnm  644. 
Susa  700. 
snsnrramen  726. 
snsurratim  705. 
Sybaritae  925. 
Syene   598.  611.  705. 

104 


826 


Index  verborum  rerumqiie. 


syllabac   §.  253. 
syllahariiin  jiinctiira  2G4. 
quantltas  274. 
sylloglsnins  oio.  406.  46». 
SyniboHcc   884. 
Syoiinacliia  Sibylla    lo9. 
syinpcrasma  545.  407.  716. 
syinnLoiiiae  055.  . 

tres  lOS.  107.  733.  737. 
Symplegadcs  693. 
svniplocc  elociitionls  figura  J>34. 
synalocplic  267. 
svneclics  proceleusniatlcus  987. 
synouyinla  clocutlonls  figura  S5a. 
sypniini   157.   234. 
Syrla  678  sequ. 
Syrlnx  916  not. 
syrnia   rhetorlcum   122. 
Syrtls  670.  671. 
Syrns  qnldam   142.  172. 
systatlcus  71o.  994. 
systema  947.  9o5. 
sYzygla  311.  SS9.  979.  989.  991. 

T  lltcrae   pronunclatio  261. 

Bsus  in  fine   Tocabulorum  279.  283.  290.  370. 
Tabraca  oppldum  669. 
tabulae  498.  499. 

ccratae  22S  not. 

nuptlales  217. 
Tacape  oppldum  670. 
Taenarnm  promontorlum  612. 
Tagcs   1S7.  657. 
Tagus  fluvlus  628. 
talaria  Mercurll  9.  26. 
talcntorum    consclus  57S. 
tam  abest  ut  38. 
Tanais  fluvius   616.  626.  692.  907. 


Tanaquil  §.241.  279.  294. 
Taprobaue  696. 
Tapsus  oppldum  670. 
Tarbilc  oppldum   700. 
Tarraconcnsls   urbs   027.   653. 
Tartari  claustra  22. 
Taurlca  rcglo  664. 
Taurominium  oppldura  647. 
Taurus  lcgatus  ambiguc  462. 

mons  678.  683.  690.  700. 

in  zodlaco  829.  843.  897. 
tautologla  clocutionls  figura  53»^ 
Tclca!ea  insula  644. 
Tellurus  49. 
Telliis  49   not.   71  not. 
tellustres   divi   729. 
TelnicssHS  oppidum   684. 
teluin   466. 
fcmctuin  804. 
Tcnipcrantla   129. 
teinperatio  52. 

tcniperatisslinus    Jupller    196. 
tempcrlcin  dat   Sol   180. 
tcinpora  annl  quatuor  75. 

ortus  et  occasus   844. 
tempus  540.  563.  382.  971. 

tribus  vicibus  varlatur   lOo.   733. 
Tencdos  Insiila  616.  6o8. 
teneritiido  814. 
tenor  470. 
tenuata  aclcs  932. 
tcnuatiim   nietalliim  909. 
Tcrenflus  325.  488.  49S.  497.  518.  353. 
tcrgcinlnae  cristae  568. 
tcrminatns   722. 
termlnus  711. 

tcrnarlus  numcrus  105.  733. 
Terpslcbore  124. 


Iiidcx  verborum  rerumque. 


827 


Tcrpslcliore  Vcnercm  amplcctltur  §.  28. 
Tcrpsls  90S. 
Tcrra  Vulcani  filia  'iO. 
olim  Ilcra   ICO. 
terra  eccentros  840.  8»^.  873.  870. 
immobilis  500. 

in  medio  584.  500.  814.  815. 
ejus  positlo  500. 

circnlus  506. 

clrcuitus  COO.  858. 

(linicuslu   703. 

forraa  500. 

latitudo  CI4  scqu. 

longitudo    Cll. 

partcs   G22. 

rotuuditas  617. 
Terraclna  C41. 
tcrrca  vis    140. 
terrcus  ortus  03. 
tcsscra  755.  800. 
tcstamentum  transactlonis  409. 
tcstimonium  474.   500.   5G0. 
tcstudincs  G08. 
tcstudo  pro  lyra   177. 
tetartcmorla  dlcsis  030.  950. 
tclracliorda  187.  935.  941.  955.  959.  9C0.  9C3. 

eorum  gcnera  955. 
tetragonum  712. 
fctraplasl  ratlo  953. 
tctras  734.  738.  745. 
tetrascmos  987. 
Tcutrania   C8C. 
tcxtum  mundi  37. 
tlialamus   1. 
Thales  213. 
Thalcstrls  925  not. 
Thaletes  Cretcnsis  92G. 
Thalia  Musa  28.   126. 


Thaumantlas  Irls  §.  67. 
thcatralis  654. 

voluptas  900. 
thcatrum  427. 

undarum  C38. 
Thcbani  in  dcortim  numcrum  rchitl  05  not. 
Thcbarum  moenia  008. 
Thcnils    174. 
Thcmlsta  insiila  C43. 
Thcnae  oppidum  G70. 
Theode  insula  702. 
Theodorus  Byzantlus  rhetor  552. 
Tlicophrastus   023.   926. 
thcoremata  250.  710. 
Thcrasia  iusula  648. 
Tlicrmacldcs   765. 
thcsls  474. 

in  rliythinlca  974.  985  not. 
Thessalla  G51.   C54.  C50. 
Tlioyth  102.  17G  not.   178  not.  223  not 
Thracla  C51.  G55.  G5C.  C87. 
Thracius  citliarlsta  007.  027. 
Threicium  carmen   110. 
Thucydldcs  646. 
Thyle  505.  616.  666. 
Tibcrina  ostia   637. 
tibia  rurcstrls   006. 

cjus  invcntio  024. 

tIs  in  anlmos  026. 
tlbiclnes  in  procllls  925. 
Tibiir  642. 

Tigris  fluvlus  681.  700. 
Timaeus   Platonls  803. 
tlmoris  deus  54  not. 
tlneae  carlesquc   10. 
Tingi  oppidum  666. 
Tlngitana  provlncla  CG8. 
Tisias  orator  434. 

lOi  * 


828 


Index  verborum  rerumque. 


Tlfan  §.  58S. 

tltillarc  7. 

Tiuoliis  mons  686. 

togati  Ronianl  556.  452. 

Toli  capiit  225  not. 

tonarc  orator  (licittii'  427.  457. 

toni   108.  756.  950.  951.  953.  933.  9G0. 

in  coclo   169  seqii. 

i.  fj.  acccnlus  273, 
tonia  9a9. 
tori  laccrtosi  5. 
tormcnta  '601.    SGO. 
torquere   ora  345. 
torrldatus  602. 
tortuosl  crines  528. 
totum  ct  partcs  559.  53&. 
trabcatus  429. 
tractatus  481. 

negotil  467. 
tractus  1.  q.  tractatus  956. 
traglca  mudulatio  96i>. 
transactlo  499. 
transausti-iiius  608. 
transfcrre  510. 
transfusio  clcinentorum   758» 
Iransltus  voeis  964, 
translatlo  446.  435.  S72. 
translatuin  .309. 
transmotlo   .325. 
transversl  ortus  844. 
trepldus  21. 
tressls  305. 
triangulares  ainfractus  379. 

numci-I  735. 
triangulus  igpls  368. 
trlas  755. 

tribunos  appcllarc   uum  scrvo  liceat?   44C. 
trilida  basta  423. 


trlformis  discolorque  vcrtigo  §.  170. 

trigarium  755.  893. 

trlgoniim  712. 

trigouus  acccntus  120. 

Trinacria  insula  385.  646. 

Trlnltas  204  not. 

Triones  geminl  395.   808. 

tripedalc  572. 

triplasla  ratio  952. 

tripllcatlo  105.  730. 

triptcs  dlvorum   104. 

Trlplolemus  138. 

trlpfola  297. 

trlpudla  liymcncia  152. 

tripus  894. 

triscnius  978. 

trlsulcae  lucls   fiilgor  896. 

trisyllaba  269. 

in  clausula  522. 
trltcmorla  dlesis  950.  059. 
Triton  924. 

Trilonia  Pallas  7.   725.  738. 
Tritonida  895.  92i. 
triumfo  51  i. 
trlviatim  5. 
Troas  686. 

ti'Ocbacidcs  numerus  992. 
trocbacHS  520  scqu.  983  scqu. 

unde   dictus?    988. 
Troglodytac  665.  674.  702. 
Trojana  Sibylla  159. 
Trojanum  sccrctum  114. 
tropl  526.  360. 

in  musica  951.  933.  940.  965.  06G. 
Iroplca  mela  963. 
troplcus  colurus  853. 
tuba  425.  925.  926. 

oratorum  366. 


Index  verborum  rerumque. 


829 


Tubasuptu  oppidum  §.  CGS. 

tugurlnin  255  not. 

TuUiana  castra  liBG. 

turbidare  G7.  1G5, 

Turbo  292. 

turgor  153.  S66. 

turpis  matcria  in  orationc  S47. 

tutelator  Geuius   1S2. 

Tycbe  88. 

tympanum  Cybeleium   170. 

in  manu  Juuonis  G7. 

ejus  bombus  155> 
Typbon  191. 
typbus  oGG. 

tyranni  interfccilo  Aio.  -iCo. 
Tyrida   oppidiim   Go7. 
Tyrrbeni  marls  insulac  G45   sequ. 

V  litcrac  prouunciatlo  261. 

transitus  In  alias  Yocales  253. 

usus  In  fine  279  sequ.   284. 

In  finc  ueutioruiu  295. 
vacuum  21. 
Tagl  sonl  946. 
Valcrlus  Soranus  751   notj 
Valitudo  oo. 
Tapor  et  canor  917. 
variata  notuHs  pictura  66. 
Varro  35o.  o78.  659.  662.  817  uot.  927. 
Varus  amnis  634. 
vasa  boroscopa  59S. 
vasiim   an  vas?    293. 
vaticinia   lol. 
vatuiu  tumorcs  809. 
nbera  Junonis  17. 
ubl?  382.  440. 
vc  272. 
Vedlus  142.  166. 


Vcjovis  §.  S9.  16G. 
velamlna  deorum  66  not. 
Velia  6io. 

vcllc  i.  q.  volunfas  21.  32.  91. 
vcllerc  crura   704. 
Vclonensis  clvitas  GGG. 
Tcnarum  indicia  968. 
vcnas  pensare  926. 
Vcncria  insula  644. 
Veneti  689. 

venialls  species  437.  43S. 
Venus  8o.  181.| 
pacta  727. 

Ilarmoniac  niater  757. 
ejus  fauHilitium  804. 

oppidiim   682. 
cl  senarius  numerns  attribntus  73G. 
Vcniis  planeta  14.  834.  837.  879.  882  se.iii. 
ver  73.  874. 

ejus  dcns  Mercurius  27. 
ejus  fructus  32. 
vcrba  sua  et  alicna  367.  338. 

nova  facerc  579. 
verborum   esolctornm  usus  309. 
genera  309. 
modl  310. 
novatio  olO. 
qnautitas  285. 
vcrbnm  341.  588. 
Vergiliae  G9G. 

vvitas  cx  non  exsisteatibns  206. 
vermlculare  729. 
vernans  actbra  o31. 
verniconius  370. 
vemifer  1. 

vernnm  tempus  S74. 
verrere  ima  maris  908. 
rerslfonnis  389.  917. 


830 


Index  vcrborum  reriimque. 


vcrsilis  profiinditas  §.  ^525. 
vcrsipclle  stiidiiiin  330. 
Tcrsus  numcronim  742.  74S. 

in  orationc  S17. 
vertcx  15. 

cum  petaso  176. 
vertigo  170.  810. 
Vcspcr  sivc  Ycspenigo  883. 
Vesta  72.  168. 

dconim  nutrix  21o. 

Vesuius  em. 

vcternus  1000. 

TCtusta  vcrba  509. 

Vlbo  urbs  e-SS. 

Vihonensis  ager  640. 

vlbrarc  32.  92.  196.  201.  880. 

vibratus  60.   887. 

vlessis  quadriissis  737. 

victus  804. 

vlucla  1. 

Vuolcntia  501. 

vlolae  119.  213.  903. 

vIpcrcHS  424. 

vir  fortis  459. 

vlrago  Mliicrva  573. 

vlrecta  67. 

virga  mcmor  126. 

praciiilens    tricolor   176. 
Vlrgllius   212.   266.    276.    278.   280.   283. 
522.  525.  403.  494.  495.  509.  5U. 
■vlrgo  567. 

fontana  205. 

Vlrgo  In  zodiaco  832.  839.  84L 

vlrgiila  273. 

vlror  75. 

vlrosa  asscrtlo  332. 

Virtiis   7   scfju. 

vli-tutcs  cardinalcs  127  not. 


virus  vlrl  §.  505. 

viteni  qul  invcnerlnt  158. 

vltia  quatuor    734. 

vltiligincs  linguarum  226. 

vltreae  aurae    584. 

vlttae  10.  29. 

vlvldare  912. 

Ullssipo  629. 

uluae  582. 

ultlma  syllaba  cum  acccntu  271. 

cLorda  conjunctarum  ctc.  943. 
ultramuiidanus  patcr  185. 
Ulysses  658. 

cjus  spcciila  645. 

ncpos  Praencstcs  G42. 
uinbillcus  566. 

Italiae  640. 
umbra  Lunae  859. 
tcllurls   580. 
Vcncris  883. 
Unibraclus  mons  114. 
Umbrl  637. 

unctionis  usns  In    nuptils  149  iiot. 
undantcs   138. 

undiqucsecus  599.  601.  622.  724.  814.  865. 
undiqiievcrsiim  601. 
ungucs  prcssl  902. 
univcrsale  342. 
307.  proloqulum  396. 

592.     unlvocum  359.  556. 
*        unus  abundans  5. 
Unxia  Juno   149. 
uo  finifa  vcrba  518. 
vocalcs  255. 
v^cativus  280  scqu. 

in  I  an  ie?  504. 
volo  Iinpcratlvo  caret  325. 
Volscl  638. 


Index  vcrborura  rerumque. 


831 


Voluptas  §.  704.  72o.  727.  888.  906. 
vomitio   Pliiluloglac    15C. 
vox  MO.   'Sil. 

lu  imisica  057. 
nr  in  flnc  vocabuli  298. 
Urania  7.  28.  118.  810- 
Urcitanus  027. 
Urgo  insula  644. 
nrna  AJrastiac  64. 
urnulac  Plioelii  16. 
Ursa  major  827.  833. 
ns  In  fine  vocabuli  304. 
ut  pro  licct  22. 
Utica  669. 

utilitatis  pnblicae  cnltorcs  G2. 
Vulcaniac  insulac  64S, 
Vulcanus  87.  740.  889. 

Jovialis  42. 

Leinnius  7. 

Terrac  paler  49. 
vulgus  deorum  42o. 
vulnera  musicae  opc  curata  926> 
vulnificus  ApoIIo  13. 
vultuosus   127. 
vultus  540.  543. 
uxorlus  4. 


X  litera  duplex  §.  241.  246.  259. 

in  finc  vocabnli  308. 

ejus  prouuuciatio  261. 
Xcnocratcs  926. 
Xcrxes  655.  661. 

Y  lltera  a  nonnuIHs  rejecta  233. 

in  vocalium  numerum  congrcgata  258. 
ejus  pronunciatio   261. 
blvium  Pytbagoricum   102  not. 

Z  Iltera  a  Graccls  venlt  257. 

duplcx  246. 

dentcs  mortui  imitatur  261. 

syllabas  communcs  reddlt  278. 
Zcno  213. 
Zctbus  257  not. 
Zeugltana  rcgio  669. 
Zcugma  oppidum  678. 
Zmyrna  257. 

zodiacHs  5.  44.  75.  610.  825.  839.  849.  867. 
zonae  (|uinque  602. 

novcm  741. 
Zone  657  not. 


I  N  D  E  X 


V  E  R  B  O  R  U  M     G  R  A  E  C  O  R  U  M. 


'Jycoyri  §.  938.  970. 

aeiCcoov  141. 

alxioXoyla  S6I, 

a%e()6sy,6(iT]g   19. 

axQovvxog  880  scqii. 

aXoyog  717.  720.  949.  97b.  992. 

afi<pi/ioXla  462. 

a(A.(pwvQrog  758.  864. 

aiKpirtXevQog  712. 

ava^i^a^oiv  6vvdE6ii6g  871, 

«v«yxaia  quacstlo  JJ61. 

avayQa^pog  71S, 

avadii'}yri6ig  S62, 

ava6iJt?.(X)6ig  S33, 

«vax«//^T'o?  958. 

avaxe<paZaiCo6ig  S64. 

«v«Ao)'ta  289  scqu.  794. 

avaXoyog  717. 

«i/a/ltJ<?tff  E)62. 


civa6tQog  §.  814. 
«V£<?i?  940, 
avd^vjtocpoQa  563. 
ccvzeCevyf.ievov  537. 
avreigaycoyrj  524. 
avri^e6ig  980. 
«vrii^fTov  531. 
«vrixar?7)'0()ta  469. 
«vri^o(Jcg  60o.  874. 
avri6ra6iQ  457  not. 
avri6xQ0ipri  534, 
a,vri(pQa6ig  360, 
avrix-Qoveg  605. 
avroiy.oi  605. 
ajta&rjg  130. 

aJtai  xal  dlg  eJtlitoiva  205. 
«^«(jyatJrt^fov  936. 
«Jt/laa/?^'?  28.  814. 
«.ro^jfijcrtxo?  473.  706,  715. 

105 


834 


Indcx  verborum  graecorura. 


artodeL^LQ  §.  71G. 

(irto^£co6Lg  140.  206. 

c(.n:oy,axa6ru6LQ  742. 

arto6rQO<p7j  323. 

artorofiTJ  aZoyog  720. 

ajtrcorov  25S.  299. 

aJtVAVOQ  94S. 

aQQV^f.iog  970.  972. 

.«^ri«  949. 

«prt«xi?  aprta  et  jteQL66a  748  sequ. 

a6v(iaeTQog  719. 

«^t;a'(y£roa'  356. 

a6m'^erov  9  59. 

«(?fJ/Lui:ro?  222. 

a^OQL^i-iog  562. 

Bcf^vJtvjcvos  945- 

ryiaTxwjfi?  571. 
yQafxiiarLy.rj   229, 
yQaiifjLccrL^TiZ')]  229. 
yQaiinrj   708. 

Aaliioveg  15-5. 

6eiv6r7]g  427  noL 

deivco6Lg  565. 

tfi«  ^rfatfwv  834.  944.  950  sequ. 

:;r£vr£  934.   950.  951. 

re66c'iQcov  953.  950.  951. 
dtavoiag  figurac  561. 
dLurorjg  990. 
dLarofiog  758.  864. 
iJmrovo?  951.  942.  949.  9S5.  966. 
dLcupcovoi  947. 
tft£y£pri>c«  2. 
dLeQevyiieva  931. 
dL0QL6fi6g  716. 


dvvcxfxei  6vfifier^og  §.  719. 
SvvafJLevr]  ciAoyog  720. 
dcodexcxedQog  722. 

"EyyQatpog  715. 

lyeQ^ifiov  2.  911. 

ft^ixov  956. 

eixo6ciedQog  722. 

EifjLaQfxevrj  64. 

eiQOfievrj  Xe^Lg  526. 

£;it>{Ofi(J»;c:  709.  868. 

sfiftVQcc  124  not. 

BvaQfioviog  942.  949.  955.  959.  006. 

ev6e?JxeLa  7. 

£^a)')'£,^r/.xov  936. 

sJtaoLdai  926  not. 

£jtiXr,xl^Lg  994. 

ertifieQLOi  757. 

irtifiovog  Xe^tg  526  not 

krtirtedov  708. 

irtira6ig  940. 

ejtLTeraQrog  761. 

ijtirQLTog  7G1. 

iftLtpciveLa  708.  709. 

ijfrag  567. 

£^0;   160  not. 

iQfirjvevTiy,6v  936. 

ereQOfirjy.rjg  712.  755. 

irvfJioPvOyia  474.  483. 

evdaLfxovia  149. 

evdelcci  709. 

sv&vyQUfXfiog  7H.  712. 

^HS^og  in  musica  947. 
rjfii^eoL  156. 
rifuohog  761. 

QrjQiov  838  not. 


/ 


Index  verborum  graecorum. 


83o 


'lafAffcCeiv  §.  988. 
ifLorrjg  939. 
isQol  yafJLOi,  3. 
i&[j,sfx.aTix6g  7IS. 
idortXevQOQ  712. 
l6o6yieXrjq  712. 
i66xr]S  717. 

Ka^ero?  711. 
xat^ov  5'vwi?w  807. 
xafiJtvX6yQanfios  712.  713. 
nafinvXoQ  709. 
yaTadir]yj]6Lg  SS2. 
yMTa6xevr}  71G. 
X£()«rivog  327  not. 
XLQxcoTr]   8 1  y. 
%olfir]6iS  996. 
nofifia  527. 
KOQda^  924  not. 
3C()txftjr?^  81S  noL 
TiQivofievov  461. 
xux/^txog  709. 
nvz/io(poQr]Ti,xdv  iiV[jLa  811. 
acoXov  S27. 

^i^tff  936. 
2,i.;(avoei.Si]S  ^'^C. 
Xl%avos  931  not.  946  not 
Ao)'«7t/  9, 

MeZoTtotta  936.  938.  96J>.  994. 

^£(?)7  951.  942.  934. 

/!*£6'i7  et  £>{  «Juo  fiiduiv  aXoyog  720. 

Hs66jtvnvos  943. 

lie6o6vfiixeTQos  719. 

HSTa6Ta6is  446  not. 

[ir]vo£tdi]S  758.  864. 


/«t|tff  §.  994. 
fiVQia  745. 

JVjyrj?  951.  954. 
V0fiLx6s  965. 
v««s  126.  567. 

OlyxeiQfia  565. 
oxr«£(y()os  722. 
OfiaAcov  plenitudo   108. 
OfioLoXoyixa  963. 
6fi62oyos  717. 
ofiotfcovoL  947. 
Ofxcovvfxov  555  not. 
oVo?  ^r()a^  807. 
o^u.tvxvoc:  945. 
©(^ywvixo?  956. 
oqlCcov  603. 
opot  765  not. 
or()avi<?;{0?  838  not. 

TlaLdela  578.  728. 

Jtav6eXrjvos  758.  864. 

rtaQayQacpr]  446  not. 

JtaQadLTfjyrj^LS   552. 

JtaQCiXXu^LS  871. 

JtaQafxe6r]  951.  945.  954, 

JtaQsx/ia6is  552. 

JtccQefx[ioXL%6s  715. 

staQVitciTr]  951. 

JtaQVJtaToeLdrfS  946. 

JtSQLyQacpos  715. 

JtsQiSQyia  146  not. 

itsQiodos  527.  529.  979.  9SC. 

JtsQiJtXso)  973. 

JtsQL66<x%is  CKQTLOC  ct  jt£Qi66ol  7^8,  749. 

JtSQnpsQSia  712. 

^-io;{j/  956.  958. 


836 

^o/./MJtXaGLoq  §,  7o7. 
cfoP.v.f/.evQog  712. 

JtQOdirjyr^(jl,g    go2. 

.n^QOTjyovtj.svog  S6J. 
rtQO&sdi?  7JG. 
JtQogavQSTixoQ  71  o. 
.tQogZccuj^aTOfiivT]  95o. 
^()o g/.c<U:3ca ■cuevo g  05 1 . 
nQo6co3la  268.  273. 
JtV-&{xrjV  76o   not. 
^rxwg  94o.  950. 

'Pj^ro-  718. 

QOi.iPoeidrjQ  712. 
po.u.5o?  712. 

TvitxElov  708. 

6yM/.r^v6g  712. 

dT£Qs6v  708.  72!. 

6roi%£iov  et  yQcifxncc  252  uot. 

^rpo)')'rUa  975. 

6vCvyicu  511.  So9.  979.  989. 

6vn!xeTQog  719. 

6vfi.taQO!6,ua  716. 

6vvrjHjj.sva  951. 

6vvc6vvna  5S6  not. 

(?u(?raTi}io?  71o.  99-1 

6^0?'^  4^4 1  not. 

6iOQiT7]g  527  not. 


Tansivcoi-ia  Tansivovuivt}  et  v\poviii}'rj  Liina 


Indox  verborum  graecorura. 

T«<?i?  §.  959. 
riP.siOi  7o5. 
TfrpccOTv?  107. 
TfT()«.?r/?£r()off  712. 
THrjfiaTLy.6g  71 S  not. 
TQajtiCtcrv  712. 
T()tjr/Jeupo?  712. 

TQiTt]  951. 


'F^vo/loyfiv  2. 

r.n'«Tj;  v;r«Ta5v  etc.  951. 

VJtSQ0o?.aicov  letracbordum  951. 

tWfpxu^to?  etc.  933. 

VJfsQTiAsiog  7o3. 

vjtodi^yi;6ig  SS2. 

vjt6&s6ig  441. 

vjtoxQiTiz6g  956. 

V^Oy^yfJio?  etc.  95o. 

r.?i'o.TOy?/.a^^a(3'iOff  7S7. 

vjtoriXsiog  7o5. 

«.TorptTo?  761. 

v<pr]iii6hog  761. 

«Vo?  vxpovfiivi]  Liina  869. 


991. 


XQ7J6ig  094. 

;^()w^a  9oo.  9o6.  9o9. 

;f()w/iar/xog  950.  942.  049.  9oo.  960. 

XCOQa  720. 

Wv%rj  7. 

'£iidix6v  956. 


.f.  *9  :- 


o 


•  '«%«    ^t^^  I  . 


AU^K  6  i  \m 


6511  ^^^^i^nus  Capelia 

j^^-^  De  nuptiis  philologiae 

1836 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 


UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY