Skip to main content

Full text of "De Posidonio Rhodio M. Tulli Ciceronis in libri I."

See other formats 


Google 



This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct 

to make the world's books discoverablc onlinc. 

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct 

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr. 

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc 

publishcr to a library and fmally to you. 

Usage guidelines 

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc 
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we liave taken stcps to 
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing tcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. 
Wc also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc 
translation, optical character recognition or other areas where access to a laigc amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct andhclping thcm lind 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you arc doing is lcgal. Do not assumc that just 
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offcr guidancc on whclhcr any speciflc usc of 
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite seveie. 

About Google Book Search 

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs 
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb 

at |http : //books . qooqle . com/| 



■1. T7S o 

c 

DE P08ID0M0 RHODIO 

M. TVLLI CICERONIS IN LIBRO I. TVSC. DISP. 

] ET IN SOMNIO SCIPIONIS AVCTORE. 
i 

DISSERTATIO PHILOLOGICA 

QVAM 

AD SYMMOS IN PHILOSOPHIA HONORES 

AVCTORITATE AMPLISSIMI PHILOSOPHORVM ORDINIS 

IN 

VNIVEESITATE FRIDERICIA GVILELMIA EHENANA 

RITE OBTINENDOS 

YKA OVM SENTENTIIS CONTROVEBSIS 

DIE XVm MENSIS DE€. A. MD€€GLXXVni HOBA Xn 

PYBLIOE DEFENDET 
80BIPT0B 

PETBVS COBSSEN 

VTINENSI8. 



ADVERSARIORVM PARTES SVSCIPIENT 

HERMANNVS KLAMMER db. phil. 
lOHANNES WHEELER stvd. phil. 
CAROLVS BRANDIS stvd. phil. 



BONNAE 

TYPIS oaboli geobgi vniv. typoqb. 

1878. 



1 



FRANCISCO BVECHELER 
HERMANNO VSENER 



s. 



I 



154280 



1 



Stoicorum doctrinae si meDtio fit, fieri solet, ut scholae 
species quaedam aeque sibi constans et immutabilis atque 
sapientis quem somniabant animo nostro obversetur. Zenonem 
enim fundamenta disciplinae iecisse, Cleanthem inchoasse, 
Chrysippum perfecisse, instruxisse, ornasse aedificiura, in quo 
omnes posteriores nec moenibus nec conclavibus mutatis nec 
nisi quae temporum labe damni quid cepissent restitutis 
habitareht, nobis fingere solemus. Nam qui de doctrina 
eorum disputaverunt, plerique eam rationem secuti sunt, 
ut undeunde fragmenta et rudera coUigerent et congererent, 
quibus aedificium illud tempore obrutum mente animoque 
reficerent. Itaque in unum et iis, quae ex temporibus 
antiquissimis parva et singula et quae ex recentioribus sae- 
culis plura et ampliora servata sunt, congestis et sententiis 
Zenonis et Chrysippi et Senecae Aureliique vel commixtis 
vel conglutinatis doctrinae imaginem effigiemque efficere 
studuerunt. Tamen vereor, ne haec ratio ab historia quidem 
philosophiae conscribenda aliena sit eaque poetae illud pro- 
betur: ^Was ihr den Geist der Zeiten heisst, das ist im 
Grund der Herren eigner Geist\ 

Nam si reputemus, quot viri et ingeniis et studiis 
diversi elaboraverint, ut Stoicum dogma et conderent et 
servarent atque quae fuerint cum scholis aliis primum 
certamina et lites, deinde potius reconciliationes ct ad aliena 
accommodationes, non totum prius complecti studebimus, 

1 



quam quid singuli effecerint, intellexerimus ^). Qua in re 
etiam opus erit eorum scriptorum qualis Cicero fuit, cui non 
minimam partem philosophiae Stoicae uotitiam debemus, 
qui tamen quibus auctoribus usus sit tacere solet, libros 
accurate perscrutari et ad fontes, ex quibus fluxerint, revo- 
care. Itaque si quis disputare velit, quid Stoici de morte sen- 
serint, non praetermittendus videtur Ciceronis Tusculanarum 
disp. 1. 1 in quo inesse quae a Stoicis sumpta sint primo quisque 
obtutu perspiciet. Sed quaerendum erit, quantum Stoicorura, 
quantum aliorum, quantum Ciceronis ipsius sit. Quae ut in- 
tellegantur, quomodo Cic. disputationem instituerit et li- 
brum composuerit, videndum et quae a philosophis similia 
disputata sint cum his comparanda erunt. Qua in re re- 
centiorum et antiquiorum Stoicorum sententiis et inter se 
et cum Clcerone coUatis fortasse continget, ut et ipse 
Ciceronis auctor detegatur et quantum Stoici inter se difFe- 
rant perspiciatur. 

Quas quaestioues ut quantum vires animi concederent 
solveremus, iis quae sequuntur operam dedimus. 

Cicero cum scholas, quas singulis deinceps diebus de re- 
bus ad beate vivendum pertinentibus in Tusculano se habuisse 
fingebat, litteris mandaturus esset, primo libro de morte 
agens haec sibi probanda proposuit : I. animos post mortem 
remanere, II. etiamsi non remanerent, tamen mortem 
malum non esse (v. § 26). In duas igitur partes — ut 
quae quasi prolusio his praemittitur omittamus — dividitur 
liber, quarum altera a § 26—76, altera a § 82 ad finem 
pertinet. Quae ut vides tam longe proposito inter se distant, 
ut utramque per se spectare et tractare liceat. Et nos qui- 
dem priorem in quaestionem vocabimus. 

De totius libri fontibus scripsit 0. Heinius Weimari 



*) Quam viam in rebus theologicis ut aliorum ita Stoicorum 
primus ingressus est Krischius in libro *Forschungen auf dem Gebiete 
der alten Philosophie'. 



1863 4^: qui de hac parte ita iudicavit, ut rursus eam in 
duas divideret (26—49, 50—81) et illius argumenta Ciceronem 
ex Panaetii aliquo libro bausisse (p. 8), in hac Platonis 
sententias liberius composuisse et ex aliis libris quaedam 
etiam addidisse censeret (p. 11). Priorem partem cum ad 
Panaetium revocat, in hoc nititur, quod in § 42 sententia 
quaedam omnibus Stoicis communis (animum ex inflammata 
anima constare) tamquam Panaetii propria commemoretur. 
Quae cum aliis a Cicerone refutatis laudetur, Panaetium 
Stoicam sententiam in libro nescio quo adversariis oppo- 
suisse, Ciceronem auteminde totum hunc locum transscripsisse 
conicit. Cui ratiocinationi cum sententia eorum obstaret, 
qui Panaetium animos remJEinere omnino negasse affirmarent, 
hanc eo evertere studuit, ut fundamentum, in quo potissi- 
mum posita esset, subduceret (p. 8 sq.). Nostri enim libri 
§ 79, unde repetivissent, illos falso intellexisse censuit. 
Nam quod illi affirmaverant, negat Panaetium a ceteris 
Stoicis distinctum iisque oppositum esse. Quod si Cicero 
voluisset, nou consecutiva, sed adversativa particula usum 
eius sententiam eum adlaturum fuisse. Cum vero pergeret 
^credamus igitur Panaetio', satis apertum esse eum Panaetium 
quasi omnium Stoicorum loco positum voluisse. 

Ut recte haec Heinius disputaverit, cur Cic. postquam 
adulescens Stoicos dimittendos esse, quippe qui sibi non 
constarent, censuit eumque bene eos reprendisse respondit, 
eundem iterum interrogat, num iis credat? Sed satis appa- 
ret Cic. discrimen aliquod inter Stoicos facere. Nam postquam 
quaesivit (§ 78): 'num quid igitur est causae, quin ami- 
cos nostros Stoicos dimittamus?* quasi verba corrigens, ne 
de omnibus cogitetur, statim adicit 'eos dico, qui aiunt 
manere animos . . sed non semper\ Ad quae adulescens: 
Mstos vero' respondet. Sunt igitur Stoici, qui a ceteris in 
hac re dissentiant. Cum vero illis dimissis Panaetii sen- 
tentiae mentio fiat, sequitur ut hic a ceteris dissentiat. 
Quid autem est, cur in particula 'igitur' oflFendamur? Nam 



cum de iis agatur, qui Platonis de immortalitate animorum 
sententiam impugnent, adulescens autem eos Stoicos, qui 
semper eos manere negent, dimittendos esse censeat, restat, 
ut de iis disputetur, qui animos post mortem statim interire 
iudicent. Ciceronis igitur interrogatio sic excipit adulescentis 
responsum, ut particulam consecutivam adhibere necesse 
fuerit. Laudandus igitur Zellerus est, qui suam sententiam 
contra Heinium in altera editione libri sui defendit (v. p. 
503, 5 sq.). 

Sufficit igitur hic locus recte explanatus, ut animos 
post mortem remanere a Panaetio negatum esse intellega- 
tur. Accedunt alia. 

Traditur enim ab interpretibus quibusdam Aristotelis 
Panaetium quendam qui animum immortalem esse negaret 
Platonis Phaedonem spurium iudicasse (cf. schol. in Arist. 
p. 30^ 8, 576» 35) i), quod anthol. Pal. IX, 358 epigrammate 
quodam confirmatur, cuius auctorem Davidius (schol. in 
Ar. p. 30^ 8) Syrianum affert. Non est autem nisi clarissi- 
mus ille Stoicus, ad quem haec referantur, nec iis quae 
Zellerus aliique protulerint, certa illa testimonia infringi 
Hirzelio concedendum est. Quibus tamen contradicit sine 
dubio Cic, qui cum Panaetium in hac re a Platone dissm- 
tire dicat, eum illam sententiam ut Platonis agnovisse sta- 
tuit. Sed ipsumne Panaetii librum Cic. inspexerit, dubita- 
bimus^ immo ut negemus etiam illi auctores nobis erunt. 

Itaque denuo quaerendum est, quemnam Gic. in hoc 
libro auctorem secutus sit. 

Quas divisit Heinius huius de immortalitate animorum 
disputationis partes, earum priore potissimum ubi animi post 
mortem remaneant, altera cur remaneant explicatur. Primo 
autem eos non interire credendum esse disputatur, quia et 
antiquitas ita iudicaverit et omnibus haec opinio innata sit. 



*) Cf. de hac re Hirzelium in libro * Untersuchungen zu Ci- 
ceros philosoph. Schriften' Lips. 1877 p. 232—237. 



Quae argumenta a Gic. non satis accurate distinguuntur 
neque hic locus ab interpretibus ^ perfecte explanatus esse 
videtur. Haec est, quantum video, quam Cic. exprimere 
studet sententia: fuisse apud antiquos viros summis ingeniis 
praeditos, qui scirent homines claros post mortem in caelum 
efFerri nec ceteros non perraanere. Itaque summam curam 
et honorem illos mortuis tribuisse, qua re factum esse, ut 
vulgus homines de genere humano bene meritos mortuos 
deos putaret (cf. Cic. de d. n. 11, 60; Krische, Forschungen 
439 sqq.). Sapientes autem illi antiqui non sunt iidem at- 
que qui tantum sibi peruaserant, quantum natura admonente 
cognoverant (§ 29). Sed his verbis iam in alterum argu- 
mentum incidit. Nam etiam indoctis hominibus animos per- 
manere persuasum est — natura enim docet — sed cur 
remaneant, non docet. Est enim quaedam TtQoXrjtpig ut 
aliarunii sic huius rei, quae a Laertio VII, 54 definitur 
evvoia q)vaiyc7} t6}v yxx&oXov, qua tamen nihil aliud nisi id 
ipsum permanere animos continetur. Cur permaneaut et 
ubi, ratione discendum est (cf. § 36). Itaque antequam 
rationes physicae explicatae essent, homines animos perma- 
nere visis nocturnis confirmabant. Et ut de dis variae pra- 
vaeque hominum opiniones sunt, quarum tamen omnium id 
commune est, esse deos, sic etiam falsa opinione saepe indi- 
catur esse hominibus illam praesumptionem, qua animos 
non interire credant. Ita omnes mortem suorum lugent. 
Lugent autem, quia mortuos commodis vitae se orbatos 
esse sentire arbitrantur, itaque esse eos iudicant. Quae 
lugubris lamentatio quamquam in falsa quadam opinione 
posita est^), cum mortui miseri non sint, tamen hominum 
animis insitum esse raortuos permanere confirmat^). — 

*) Cf. Heinium in editione Tusc. disp. 

') Quod melius expressit in Lael. § 16. Cf. etiam Brut. § 4. 

*) Dignus est qui conferatur Epict. in diss. I, 22: nQoXrixpis 
7iQolri\pH 01) fittxiTai . . . TTOT* ovv rj /naxi y^vsrat ; Tiegl rriv itfttQfj.oyfjv 
T(ov 7iQokrj\lJ€(av Tttig Inl fiiQovg ovaiatg. 



6 

Quae cum explicaret Giceronis tam flexa et torta evasit 
oratio, ut nisi iterum iterumque verbis perlectis eam quae 
subest sententiam non extrices. Atque quod multo gravissi- 
mum est, quippe in quo omnis vis argumenti sit sentire 
mortuos, id sic positum est quasi levissimi momenti sit. 

Maximum tum ex naturae iudicio argumentum repeti- 
tur, quod omnibus curae sint et maximae quidem, quae 
post mortem futura sint § 31— -35. Quo explicato inde a 
§ 36 quaeritur, qui status mortuorum sit. Remotis poetarum 
vulgi errores augentium commentis ad philosophos transit. 
Sed certe miraberis haec: ^magni autem est ingenii sevocare 
mentem a sensibus . . . itaque credo equidem etiam alios 
tot saeculis, sed quod litteris exstet Pherecydes Syrius primus 
dixit animos esse hominum sempiternos^ Primum enim 
cum de iis dicturus esset, qui opinionem vulgarem correxis- 
sent, exprimendum erat Pherecydis sententiam in tatione 
positam esse. Deinde vero sic altera sententia alteri conexa 
est, quasi propterea quod magni ingenii sit mentem a sensi- 
bus sevocare, etiam ante Pherecydem fuerint, qui idem atque 
ille dicerent! Coniecerim equidem Ciceronem illius scriptoris, 
qui antiquitati altiorem quandam sapientiam tribuebat, verba 
in artum coacta reddere, hunc autem ab illis antiquissimis 
sapientibus eos, quorum sententiae literis traditae essent, 
distinguere voluisse. Deinde Cic. ad Pythagoram Pythagoreos- 
que et Platonem transit^ qui illorum sententiae rationem 
attulerit. Quae ubi apte apponeretur, hic sane locus erat. 
Contra § 53 sqq. demum explicatur, hoc loco autem rationes 
physicae aflferuntur, quibus animos in caelum ascendere probe- 
tur (§ 40—43). Immortalitas autem animorum sumitur, 
non probatur. Bationes illae in ea sententia positae sunt, 
ex qua animus igneus vel spirabilis sit. Ad quas quidem 
Cic. etiam alias sententias derigere studet, ut Xenocratis, 
qui quamquam animum a corpore separabilem esse putabat 
(cf. Trendelenb. ad Arist. de an. I, 4 p. 227 sq.), certe 
Ciceronis argumentum irrisisset. Quae autem a § 40 incipit 



argumentatio et his et iis, quac contra ceteros disputat, 
turbatur et abrumpitur; quam verbis: 'is autem animus' in 
§ 42 denuo suscipit. Cur autem illa interposuerit, apparet. 
Nulla enim ratione Stoicorum de animo sententia hoc loco 
probatur. Itaque ne quis hac impugnanda toti ratiocinationi 
fundamentum subduceret neve ipse Stoicus videretur, alias 
sententias ei accommodavit, alias quas ne isto quidem modo 
poterat, improbavit. 

Quibus peractis exponitur, quanto melius animi post 
mortem quam cum corpore coniuncti se habeant (§ 44—47). 
Qui locus concluditur irrisione Epicureorum animos morta- 
les iudicantium (§ 48, 49). Qua quidem id non satis expri- 
mitur, quod scriptor voluit. Videntur enim Epicurei ab eo 
vituperari, quod naturae cognitionem nimis admirentur. 
Elucet vero Ciceronem illos reprendere voluisse, quod animos 
morte perire vellent nec id quod Stoici physicis rationibus 
efficere studerent. 

Quae hac parte disputantur, eorum plurima a Stoicis 
sumpta esse facile intellegitur. Qui tales quaestiones sic 
instituisse videntur, ut principio ponerent ea, quibus magis 
persuaderent legentibus quam ratione vincerent. Nam ut 
hoc loco Cicero et antiquitatis auctoritate et hominum con- 
sensione nititur, ita Quintus frater quaestionem de divi- 
natione (1, 11) sic aggreditur : 'cum antiquissimam sententiam, 
tum omnium populorum et gentium consensu comprobatam 
sequor' (cf. § 1). Eodem modo in 11. de d. n. priusquam 
physicis rationibus deos esse confirmatur, hoc omnibus quasi 
innatum esse explicatur. Et multum in his ipsis quaestioni- 
bus Stoicos praesumptioni omnium hominum dare comme- 
morat Seneca in ep. 117, 6. Deinde etiamsi de rebus sin- 
gulis opiniones variae sint, tamen summam constare pluri- 
bus locis repetitur: Tusc. I, 30 ^multi de dis prava sentiunt 
. . omnes tamen esse vim et naturam divinam arbitrantur'; 
de d. n. II, 12: ^omnibus innatum est . . esse deos, quales 
sint varium est, esse nemo negat'; de leg. I, 24: ^nuUa 



8 

gens est, quae non etiam si ignoret, qualem habere deum 
deceat, tamen habendum sciat\ 

Simillimo autem modo in § 38 remotis falsis de statu 
mortuorum sententiis ad veriores transit et de d. n. II, 45 
f restat ut qualis eorum [deorum] natura sit consideremus. 
In quo nihil est difficilius quam a consuetudine oculorum 
aciem mentis abducere^). 

Rationem autem quam adhibet, ut animos post mortem 
ad caelum ferri probet, in Stoicorum de natura animi sen- 
tentia sola positam esse intelleximus. 

Postremo animadvertas, quomodo Seneca in ep. 24, 18 
Epicureos irrideat: ^non sum tam ineptus, ut Epicuream can- 
tilenam hoc loco persequar et dicam vanos esse inferorum 
metus . . nemo tam puer est, ut Cerberum timeat^ 

Sed quoniam aliquo modo intelleximus, quumodo Cic. 
haec in suum usum verterit, librum eius non a7t6yq(xq>ov 
existimabimus. Immo si modo ei haec conscribenti aliquod 
continuum scriptum ad manus erat, argumenta inde raptim 
colligendo, in artum contrahendo, male exprimendo, suo ar- 
•bitrio conectendo, gravia neglegendo, inepta addendo id 
certe consecutus est, ut illud in his vix agnosceretur. Ita- 
que certi libri ex his restituendi spem deponemus. Sed ad 
quemnam vel ad quosnam auctores illa argumenta quae 
a Stoicis certe sumpta sunt, referenda sint, fortasse erui 
potest. 

Qua in quaestione etiam nobis a § 42, in qua Panaetius 
auctor aflfertur, proficiscendum esse videtur. Quo loco duae 
seutentiae perspicue distinguuntur: aut dissipari animos post 
mortem aut permanere. Utra vera sit, non diiudicatur. 
Id solum contenditur sive haec sive illa valeat animos post 
mortem superiora capessere. Cum vero illam Panaetii esse 
cognoverimus, hanc scriptor ipse sequatur, fortasse a vero non 
aberrabimus, si hunc locum a Stoico aliquo Panaetii aetate 
inferiore sumptum esse concludemus, quem hoc quidem 
loco id solum egisse, ut etiamsi Panaetii sententia accipere- 



tur^ quam ipse non probaret, tamen animos sursum ferri 
doceret. — Cuius num certiora vestigia indagari possint, 
videbimus. 

Qua in re viam monstravit Krischius (p. 452), qui primus 
conlato cum § 26 Sexto adv. math. IX, 23 Ciceronem eo loco 
non Platonem (Tim. p. 40 A, Phil. p. 16 C), sed Stoicos 
recentiores sequi indicavit (v. 1. c. : tcjv 5b vscoTeQov otioI'- 
y,(jov (paai tiveg tovq 7iQ(6Tot?g y.al yrffeveig Tciv avd^QCOTKOv 
ycara TtoXv tcSv vvv avveaei diacpeQovrag yeyovevai), Inter 
quos inprimis de Posidonio cogitandum esse Senecae episto- 
lam 90 docere putavit. Qua Senecam locum quendam Posidonii 
IlQOTQenTinaiv (Laert. Diog. VII, 91, 129) tractasse Bakius 
(Posidonii reliquiae p. 36) magna cum probabilitate coniecit. 
Is tamen epistolam illam non satis excussit, ex qua plura 
ad Posidonii sententiam illustrandam apta colligi pote- 
rant. Cuius epistolae summa tribus continetur partibus 
(I: 3—6. II: 7—33. 111:34—46), quarum B. mediam potis- 
simum respexit eandemque in librum suum transcripsit. Sed 
primum apparet § 5 ab antecedentibus, quas ille neglexit, 
non posse dirimi. Nam quamquam in hac demum Posidonii 
nomen commemoratur, tamen hic locus sic iis quae antece- 
dunt adiungitur, ut etiam ea ex mente eius scripta esse 
eluceat. Prima igitur parte Seneca Posidonii sententiam 
quatenus probet explicat, altera artes ad vitam pertinentes 
a philosophia inventas esse, quod ille voluit, refutat, po- 
strema ea quae in prima concesserat, reprobat. Nam cum 
illa, quae vis et auctoritas philosophiae apud primos morta- 
les fuisset, exposuerit, hac philosophiam parari virtutemque 
artem esse nec sapientem appellandum; qui natura recte 
faciat, ostendit. Itaque primos illos mortales, quamquam 
sapicntibus facienda fecisse concedit (§ 36), tamen sapientes 
fuisse negat. Cum vero statum eorum felicissimum ipse 
existimaret et copiose laudaret, fieri non potuit, quin etiam 
in hac parte si non verba, tamen sententiam Posidonii, quan- 
tum cum eo consentiebat, sequeretur (cf. §§ 3, 36, 38), Ita 



10 

sine dubio in § 44 Pos. sententiam significavit, quem locum 
ut quo ea optime illustretur apponam: ^ non tamen nega- 
verim fuisse alti spiritus viros et ut ita dicam a dis recentes 
(Gic. ^ quae [antiquitas] quo propius aberat ab ortu et divina 
progenieV) neque enim dubium est, quin meliora mundus 
nondum effetus ediderit.' 

Similia autem leguntur. etiam in prooemio libri V. Tusc, 
quod suo iure Zietzschmannus (de Tusc. disp. font. Halis 
1868 p. 33 sq.) Bakio auctore (cf. p. 36) Posidonio vindica- 
vit. Nam profecto Cic. illud Posidonii: ^est autem unus 
dies bene et ex praeceptis tuis actus peccanti immortalitati 
anteponendus* (cf. Sen. ep. 78, 28) nullo auctore nominato 
non protulisset § 5, nisi cetera eidem auctori deberet. In hoc 
igitur eodem modo et philosophiam antiquissimam et a phi- 
losophis hominum vitam primis instructam esse affirmatur 
(§ 6, 7). 

Gum his autem locis tertius coniungendus esse videtur, 
qui legitur de leg. 11,27 (^antiquitas proxime accedit ad 
deos^), qui etiam eo cum Tusc 1, 27 consentit, quod illis ex 
hominum genere consecratis dis animos immortales esse 
probetur. 

Alia Posidonii vestigia circumspicientibus nobis occurrit 
§ 44, in qua insunt quae a communi quidem Stoicorum 
doctrina valde abhorreant. Gupiditates enim animo cum 
corpore coniuncto oriri, ipsam autem mentem ab iis liberam 
esse aperte declaratur. Gontra Stoici perturbationes ab ipsa 
mente proficisci docuerunt. Quos posuisse animi dvdyvarov 
fi€Qog t6 rjyeiiiovixov zo Ttoiovv zag qxxvxaaiag nai tag cvy- 
ytata&iaeig nal aia&ijaeig xai ogiidg Plut. plac IV, 21 
tradit. Perturbationem autem appetitum vehementiorem 
esse statuerunt. Definiebat enim eam Zeno teste Laertio VII, 
110: akoyov xai Ttagd q)vaiv xivtjaiv rj oQfir^v TtXeovd'- 
^ovaav ^). Quod explanat Ghrysippus apud Galenum (Plac 

>) Cf. etiam Cic. Tusc. IV, 11. Stob. ecl. p. 166 H. Andron. 
71€qI na&ciiv. 



11 

Hipp. et Plat. p. 366 sq.) ita: ohsicog di xal oQfdrj nXeo- 
vatpvaa Xeyetcii elvai t6 nad-og . . vTtaQ^aivovaa yoQ xov 
Xoyov fj OQfxij xai naQa tovtov dd^Qooig q)€QOf,iivrj oli^eiiog 
T€ av nleovatsiv ^rjd^eirj Y.al TLara tovto naQa q>vaiv yiy- 
vea^ai xal eivai aXoyog ^). Sed cum diversas mentis facul- 
tates esse oegaret (p. 353 : iLir]di yoQ elvai Tiva ToiavTrjv 
\3vvajLiiv'] enid-viLirjTiTCijv Te Tcai d-vjiioeidrj . . to oXov yaQ 
eJvai t6 rc3v dvd^Qcinwv ^ye(,iovin6v Xoyinov cf. p. 274, 305), 
causam ipsam quae efficeret, ut appetitus rationem trans- 
grederetur, irrationalem esse noluit. Nec vitiorum semen 
in ipso hominem inesse (cf. Gal. neQi t. t. rpvxrjg rj&wv 
t. IV p. 820 Euehn : ov yaQ (ig ol 2Tmxoi tpaaiv e^ta^ev . . . 
dXXd To nXiov [sc. Trjg xayciag] e^ eavTCJv exovaiv ol novrj- 
Qoi illud Stoicorum, hoc Galeni), sed omnes natura rationem 
sequi (Chrys. ap. 6al. p. 338 t6 Xoyix6v ^(pov dxoXov&rjTi- 
%6v (fvaei iaTl T(p Aoyr^) et pulchrum bonumque appetere 
(Gal. p. 439 : o di Xq . . . (pafievog rjiiag (^xeicjad^ai nQ6g 
fxovov t6 xaXoVy oneQ elvat drjXovoTi xal dyad^6v)\ perverti 
autem et visorum persuasione et pravorum institutione (Gal. 
p. 441: dia re Trjv md-avoTrjTa twv (pavTaaitSv ruxi Trjv xa- 
Trjxriaiv cf. p. 440, 6 n. r. r. xf), 17. p. 816 K.) *). Nam ut 
animos sic corpora quadam contentione contineri (p. 378: xai 
6 iv Tfj ipvxfi XeyeTai Tovof^ evTovia xal drovia cf. p. 414), 
quae cum insipientium in animis non satis firma esset 
(p. 380: di6 navTOiv T(ji)v (favXcov ovtcj nQaTTovTOiv dnoaTa- 
Tixwg xal ivdoTixdjg), fieri ut naturae constantiam non ser- 
vantes rationemque avertentes perturbationibus moverentur 
(p. 378: ^iv detvcov^) iniyivofiev^ov d(piaTaTai, 6 di xep- 
dovg rj Krjfiiag (peQOjLievrjg i^eXvd^rj xai ivedtoyLev), His igitur 
visis illi moventur, ut sive bona mala, sive mala bona iudi- 



^) Intellegas et hic et deinceps paginas editionis Muellerianae. 

«) Cf. etiam Laert. Diog. VII, 89. 

") Sio puto scribendum esse; libri S^lfifov, Kuehni Mueller 



12 

cent*). Itaque ^qiaeiq Chrys. perturbationes esse censuit 
(L. D. VII, 111; Gal. p. 405: X, fiiv ovv ev t<^ nQWTq) TveQi 
Ttad-Mv aTtodeiKvvvai neiQaTai yLQiasig Tivag eivai tov Ao- 
yiGTiwv Ta 7iad^7] cf. p. 336, 348, 349, 383) et Cic. eum se- 
cutus omnium perturbationum causam in opinione posuit 
(Tusc. III, 23 cf. L. D. VII, 110), 

Itaque cum unum agendi principium idque in mente 
Stoici ponerent nec sensus ab animo secernerent, sed mentis 
per eos commeantis quasi instrumenta esse vellent, fieri 
non potuit, ut corpus vim mentis perturbandae habere con- 
cederent. Quam scntentiam etiam Panaetius usque eo se- 
cutus est, ut potius corpus animo quam animum corpore 
perturbari statueret. Itaque non concessit animum a corpore 
liberum et secretum morbis carere, sed cum in ipso animo 
morborum causas poneret, hanc conclusit rationem: cum 
quod doleret, interiturum esset, animi autem dolerent, ani- 
mos etiam interituros esse (v. § 79). Quae cum § 44 
conciliari non posse, qui alterum cum altero loco conferet, 
concedet. Itaque Panaetium Ciceronis auctorem non esse 
stabit et confirmatur. Quamquam iam hic Chrysippi senten- 
tiam deflexisse videtur. Nam de oflf. I, 101 Cicero duplicem 
vim animorum esse atque unam partem in appetitu, alte- 
ram in ratione positam esse statuit. 

Sed aperte contra Chrysippum Posidonius exstitit. 
Qui cum frustra ex eo quaesivisset qua causa appetitus ita 
augerentur, ut rationi non oboedirent (p. 348 nvv&av€Tac 
Tovg TtsQi X, ovK ohyaxig iv TJj nsQi na&fSv kavTov nQay- 
fjiaueiijt Tig fj r^g nleova^ovarjg OQinfjg ioTiv ahia), ipse ad 
Platonis sententiam rediit (cf. p. 396, 16 sq.) ita quidem, ut 
non partes, sed facultates tres animi discerneret AoyiaTixiJv, 
d'Vf,ioeidrj, inid-vinrjTixrjv (p. 432 to itiiv drj Tag dvvdfieig T^g 
tpvxrjg TQSig elvai tov aQid^iiov, alg inidvf.iov^iv Te xai 
&vf.iovfie&a y,ai Xoyi^ofted^a, ytai JT. ofioloyeT). Has duas ut 

^) Quamquam haec falsa iudicia Chrys. ab erroribus mentis 
distinxit cf. p. 339, 5. 



13 

communem perturbationum fontem iunctas rationi opposuit, 
ut animum rursus divideret in duo, t6 XoyiaTixdv ytal to 
nadTjrmov (ap. Gal. p. 445 avvr] yag (XQiaTri Ttaidcov Ttai' 
deia TvaQaaxevi^ tov ^vad-rjTixov Ttjg tpvxijg (og av BTiiTri- 
deioTaTtj 7] TtQog Tfjv aQxi^v tov loyiaTCKov). Itaque 
perturbationis nad7]Tixag mvrjaeig appellavit (p. 443 irag 
Ttadrjfcmag -Kivr^aeig, ovto) yaQ 6 11, ovofxat^eiv eicj&ev)^ quae 
quales essent, a corporis habitu pendere voluit (p. 442 wg 
Tttiv nad-rjTiTiwv nivrjaewv T^g ipvxrjg eTtofievcov aei Ty dia- 
d^eaet tov awixarog). 

Quacum sententia Tusc. locus bene congruit. Nam si 
animi perturbationes ad corporis habitum referantur, ut 
huius contagione mens turbetur^ animi discessu a corpore 
mens motibus illis turbidis liberatur. Quae Posidonii sen- 
tentia etiam locis quibusdam libri L de divinatione illustra- 
tur, quo in libro Ciceronem Posidonium secutum esse nuper 
docuit Schichius (de font. libr. de div. lenae 1875) ^. In 



') Quae inter I. Tusc. et I. de div. intercedit cognatio cum 
ad nostram disputationem non minimum valeat, ut intellegatur quam 
in explicanda naturali divinatione Cicero sequatur ratiocinationem 
Posidonii esse, quae argumenta mihi gravissima esse videntur quam 
possum brevissime exponam. 

Totam de div. libri I. argumentationem a Stoicis se sumpsisse, 
exempla quaedam ipsum addidisse Cic. II, 8 indicat: 'accurate tu 
quidem Quinte, et stoice Stoicorum sententiam defendisti quodque 
me maxime delectat plurimis nostris exemplis usus es\ Itaque cum 
Cratippus Peripateticus pluribus locis (§ 70, 113) commemoretur, 
non licet sumere Ciceronem ab hoc argumenta etiam nomine non 
adiecto mutuatum esse. Recte igitur Schichius p. 24 Wachsmuthium 
(Ansichten der Stoiker iiber Mantik und Damonen) vituperat, quod 
Cratippum Cic. in § 110 sequi contendat. Nam initio cap. 49 redit 
oratio, ut Cic. ipse significat, ad cap. 89, in quo non cur fieret 
quidque sed fieret necne fieret, quaerendum esse statuerat (§ 86). 
lam vero etiam rationem divinationis se allaturum esse profitetur. 
Et recte Sohichius monet utrumque divinationis genus hoc loco pro- 
bari, cum alterum a Cratippo reiectum sit. Apparet igitur Stoicum 



14 

quo quae naturalis divinationis argumenta afferuntur, eorum 
gravissimum est corpus animo errores perturbationesque 
afferre, a quo si solvatur, eum divina sua vi futura provi- 
dere 17 § 63 : ^ cum ergo est somno sevocatus animm a 
societate et a contagione corporis, tum meminit praeterito- 
rum, praesentia cernit, futura providet; iacet enim corpus 
dormientis ut mortui, viget autem et vivit animus. Quod 



Cic. hoc loco sequi eundem quem loco priore. Deinde vero hic lo- 
cus ita consentit cum iis quorum Posidonius auctor significatur 
(quod paullo post apparebit), ut hic quoque Ciceronem Stoicam sen- 
tentiam exprimere voluisse credendum sit. 

Et quae ita Posidonio tribui possunt, ut dubitatio omnino esse 
non possit, haec sunt: 

I. § 60 — ad verba * divino instinctu concitatur* § 66. Nam 
locus Platonicus arte cum iis quae sequuntur, quibus animum a so- 
cietate corporis liberum divinare probatur, cohaeret. Liberari autem 
et somno, si modice potus et cenatus homo quieti se dederit, et 
morte, deinde etiam appropinquante morte. Tum vero huius sen- 
tentiae auctor ita affertur, ut totum hunc locum ad eum referendum 
esse eluceat: ' divinare autem morientes illo etiam exemplo confirmat 
Posidonius*. 

n. § 125 — 131. Leguntur enim in § 126 haec: 'quocirca 
primum mihi videtur ut Posidonii^ facit a deo, de quo satis dictum 
est, deinde a fato, deinde a natura vis omnis divinandi ratioque 
repetenda*. Deinde explicatur, quo modo a fato ( — 128) et a na- 
tura ( — 129) divinandi ratio repetenda sit. — Ind« a § 180 novum 
quoddam divinandi genus Posidonii introducitur (de quo v. Wachs- 
muth in 1. c. p. 27). 

III. Quae §118 continentur Posidonium quoque docuisse Cic. 
in libro II testatur. Nam ad hunc locum pertinent quae 11 § 35 
leguntur: *pudet me . . Chrysippi, Antipatri, Posidonii, qui idem 
istuc quidem dicunt, quod dictum est a te, ad hostiam eligendam 
ducem esse vim quandam sentientem atque divinam quae toto con- 
fusa mundo sit\ 

His igitur locis Posidonii doctrinam exhiberi etiam extemis 
documentis probatur. Cum his autem naturalis divinationis ratio, 
quae § 110 — 115 explicatur ita consentit, ut dubitari non possit, 
quin ad eundem ea referenda sit. Bes ipsa doceat: 



15 



multo magis faciet post mortem, cum omnino corpore exces- 
serit/ 

Ut vero omnino in his Pos. Platonica in suum usum 
vertit, sic etiam hoc Tusc. loco Phaedonis potissimum memi- 
nerimus ut p. 81 A: ovkovv ovtco fxev ex^vaa {iav na^aQa 
anaXkdrTrjTai jj tpvxi^) elg to of,ioiov amy to dsidig aTtiq-' 
X^f^cci, To d^elov TB xal q^Qovi/iiov, ol dq)iKOf,iivr] vTtaQxei avTy 
evdaifiovi elvat TiXdvrjg nai dvoiag xai (fo^cov yiai dyQiwv 
€Q(6t(ov Ttai TcSv dllwv ytaKcSv tcSv dv&QVJJtiva^v dTttjlkay' 
fiivjj, Quamquam quid intersit monere non opus est. Nam 
cum apud Platonem et animus et divinum illud sint deid^, 
Pos. animos in caelum elatos in eadem condicione atque 
sidera divina ponit. 

Etiam ea quae sequuntur a § 46 a genuina Stoicorum 
doctrina abhorrent. Quamquam quod viae quasi quaedam 
sint ad oculos, auris, naris a sede animi perforatae, nec 
sensibus ipsis, sed mente nos sentiamus, ex communi eorum 
sententia disputatur. lubet Heinius legentes Plut. plac. IV, 
21 conferre. Ipsius Chrysippi verba ex libro TteQv TJyeftovi- 
xov tradidit Gal. p. 251 sq. : ^J ^vx^ Ttvevfxa iaTi avfxqvTov 
fifuv avvexig navTi t<^ acifiari dujKov . . . TavTtjg ovv tcSv 
fieQciv htjaaT(fi diareTayfiivcjv fioQi(f ro dirjnov avTrjg elg 
Trjv TQaxelav dQTrjQiav (pojvrjv (pafxev eivai . . . eig o di avf^- 
^aivei Ttdvta Tama iv Ty KaQdi(f elvat fiiQog ov avTfjg to 
i^yefioviTLov. Idemque p. 296: oQ^Sfiev -mrd tovto to 



§ 129 animi hominum cum 
aut somno soluti vacant oorpore 
aut mente permoti per se ipsi 
liberi incitati moventur cernunt 
ea quae permixti cum corpore vi- 
dere non possunt. 

§ 63 iacet corpus dormientis 
ut mortui, viget autem et vivit 
animus. 



§ 114 ii quorum animi spre- 
tis corporibus evolant . . ardore 
aliquo inflammati atque incitati 
moventur, cernunt illa profecto 
quae vaticinantes pronuntiant. 

§ 115 viget enim animus in 
somnis liber ab sensibus omni- 
que inpeditione curarum iacente 
et mortuo paene corpore. 



16 

liigog xai avyiMnaxid-ifxed^a rovrq) ytal elg tovto avweivsi 
Tcc aia&rjiT^Qia Ttawa^ cf. Laert. VII, 52. Sed sensus im- 
pedire, quominus res acrius cognoscantur, ut tum demum 
animus, cum ab illis liber sit, quale quidque sit percipiat, 
hoc sane a Stoicis valde discrepat. Hanc vero sententiam 
Gic. sine dubio effecit. Quamquam haec, cum non verba 
auctoris latine redderet, sed magis sententiam eius adum- 
brare studeret, nec plane nec scite expressa sunt. Ut in addi- 
tamento illo inutili: ^quibus tamen sentiri nihil queatmens 
nisi id agat et adsit' Ciceronis ingenium agnoscis sudantis 
et laborantis ut rem illustret, re vera obscurantis. Deinde 
haec quoque nec perspicue nec accurate dicta sunt: *^quae 
nunquam quinque nuntiis animus cognosceret nisi ad eum 
omnia referrentur et is omnium iudex ^olus esset', cum di- 
cendum fuerit: ^quae nunquam cognoscerentur, nisi quae 
sensus perciperent ad animum referrentur'. Animo autem 
a sensibus distincto ut iudice fit kqit^qiov Xoyog. Hanc qui- 
dem sententiam Ciceronis auctor secutus esse videtur. Quae 
quantum absit aStoicis apparet; quippe qui et cognitionem 
et scientiam omnem a sensibus repetiverint ^. Nam visis 
impressis effictisque ex iis unde essent, qualia esse non pos- 
sent ex iis unde non essent (Cic. Ac. II, 18) assentiri men- 
tem, non vero iudicare censebant, utrum visa vera an falsa 
essent. Itaque KQirrjQiov statuebant q^avraaiav naTakrjTiTi' 
Ti^v. De sensibus autem Cic. Lucullum secutum Antiochum 
og Ttv aToav (,iBTryayav elg tjjv l^xadrjiieiav (Sext. Pyrrh. 
hyp. 1,235) haec iudicantem facit: ita clara eorum iudicia 
et certa esse, ut si optio naturae nostrae detur et ab ea 
deus aliqui requirat contentane sit suis integris incorrupti^- 
que sensibus an postulet melius aliquid, se non videre quid 
quaerat amplius (Ac. II, 19). 

Noster autem locus propius ad Platonis sententiam 



') Cf. Zeller III « p. 72 sqq. Laert. VII, 49 sqq. Sext. ftdv. 
math. VII, 227—260. Cic. Ac. 11, 17 sq. 



17 

accedit: cf. enim cum §47 Phaed. p. 65 C: Xoyi^erai di yi 
71 ov t6t€ xaXXiaTa {fj ipvxrj), oTav (irjdiv tovtcov avTijv na- 
galvTtfj, ^ijfCB dno^ f,irjT£ oxpig iirjTS dlyrjdoiv jLirjdi Tig 
fdovrij dXV ti f^dhoTa avr^ xa^' auTrjv ylyvrjTai. . . xal . . 
oQiyrjfcaL tov ovTog. Habes etiam illud ^quale quidque est*: 
D: Xiycj di tvbqI fcavTCJv . . o Tvyyavu ^xaoTov ov, Sed 
similia invenimus in libro I. de div. cf. locum supra allatum 
(§ 63), deinde § 115: 'viget animus in somnisliber ab sen- 
sibus omnique impeditione curarum^ § 129: 'alia ratio est, 
quae docet quanta sit an,imi vis seiuncta a corpofis sensi- 
bus\ Deinde vero illam de xQiTrjQi^if sententiam, quam huic 
loco subesse statuimus, Pos. in libro TteQi nQiTrjQiov tetigisse 
quidem Laertius tradidit VII, 54: dlloL 3i Tiveg twv aQ- 
XaioTiQcov JSTCjirLcSv tov oqS^ov Xoyov xQiTrjQiov aTiokel- 
TtovGiv wg 6 Iloaeidciviog iv T(p TteQi xQiTrjQiov q)r]ai, Quam- 
quam haec antiquiorum Stoicorum commemoratio rem potius 
turbare videtur. Sed coniungendum esse cum hoc loco Sext. 
Emp. adv. math. VII, 93 iam vidit Bakius rel. Posidon. p. 248; 
unde cum huic loco aliquid lucis adferri posse putem, rem 
paulo amplius enarrantem ambagibus me uti non visum iri 
spero. 

Sextum Emp. in I. VIL philosophorum dogmaticorum 
de KQiTriQi(p sententias diversis commentariis usum conscrip- 
sisse eo apparet, quod quaedam bis nec suo loco leguntur. 
Nam eum rerum ordinem secutus, ut a Thaletis sectatori- 
bus inciperet, deinde Pythagoricorum sententia exposita ad 
Eleatas transiret, tum Empedoclis Heracliti Democriti Pla- 
tonis aliorum sententias enarraret, Pythagoreorum seii- 
tentiam explicans versus Empedocleos commemorat, eos- 
dem post sub Empedoclis nomine repetit eodemque loco 
Democriti et Platonis sententias tangit, de quibus post dic- 
turus erat. 

Qui loci, ut quae ratio inter eos intercedat intellega- 
tur, accuratius inter se conferendi sunt. 

Duo Empedoclis interpretum genera discernuntur, 115 : 

2 



18 



^EfiTt. xara fjtiv zovg anXovare^ov doT^ovvtag avTov i^ 
yeXa^at ^^ 'KQiTrjQia r^g aXrid-eiag TtaQadidcoaiv ^ 122: 
akXot di tjoav ol Xiyovreg xara tov ^E. xQirrjQiov eivatTrjg 
dkrj^eiag ov rag aladTjoeig dlla zov oqS^ov Xoyov, Quodsi 
illorum interpretationem legimus memores eorum quae supra 
ex Posidonii commentario in Timaeum (93) allata erant, 
mirabimur, quod, cum Plato illo argumento ra ofioia rwv 
ofioicov elvai yvcoQiatiTLa in Timaeo usus esse dicatur, verba 
quaedam ex eo ut ipsius Platonis exhibentur quae frustra 
apud eum quaesiveris. Locis vero ipsis inter se collatis : 

93. wg To fiiv qpc3g, <pr]alv 199. el yaQ ^ fiiv OQaaigy 



q)7]ai (sc. 6 nkarcov iv T(^ 
Tifiai^p), qxoTog dvTtkafi^avO' 
fiivrj evdvg kaTi q)coTO€idi^g, jJ 
di dycorj deQa TtBTtXriyfjtivov 
XQivovaa [o7t€Q iaTi Trjv q^co- 
v^v] *) ev^vg deQoeidrjg d^eco- 
QeiTai (?), rj di oaq>Qr]aig , . . 
xai ij tpvx^ Tag dacjficcTOvg 
idiag Xafifidvovaa . . yiverai 
Tig dacifiarog. 
facile intellegitur Sexti auctores non ab ipsis Platonis, sed 
interpretis eius Posidonii verbis profectos esse. lam vero 
hos etiam alia protulisse, quae supra leguntur, res ipsa 
doceat 



6 IIoaeidcivLog tov nXdTCJvog 
Tifiacov e^rjyovfievog, VTto r^g 
qxaroeidovg oxpecog Y.axahxfjL' 
pdveTaiy 7] di cpcov^ vno Trjg 
deQoeidovg dno^g, ovTcog ruxi 
f] TcJov oXcov cpvaig VTto avy^ 
yevovg ocpeiket Y.araXafi^d- 
vea&at tov Xoyov. 



92. ... ol di JJvd^ayoQtxot 
Tov Xoyov fiiv cpaatv, ov not- 
vdg di^ Tov di ano tcSv fia- 
d^rjfiaTcov neQtytvofievov, xa- 
^dTteQ eXeye xat 6 OtXoXaog, 
d^ecoQr]Ttx6v Te ovca Trg twv 
oXcov q)vae(og exetv Ttvd avy^ 



120. TOtavTrjg S^oiaiqg na^ 
Qa Totg TtQoyeveaTiQOtg 
d6^r]g iotKe Y.ai 6 ^EfXTtedo- 
Y.Xr]g TavTf] avfiJteQtcpiQead-at, 
?^ Te ovawv tcov Ta itdvTa 
avveaTaxvtcov dQxciv Xiyetv 
iaaQt&fia Tavratg vnaQxetv 



^) Fortasse glossema. 



19 

ydveiav nQoq TavTrjv , BTtai" ta KQiTi^fia^ dC wv yeyQaq^e' 

7t€Q vno Tov Sfioiov t6 0- sequuntur versus iidem. 

litOLOv TiataXaf^Pavaad^ai ni- 

q)vx€v • 

yaiy fiiv yaQ yaiav ondnafiev, vdaTi d' vdo)Q, 

ald-eQi S* aid^CQa dlov, aTaQ nvQv nvQ atdr]h)v^ 

GTOQyrjv di OTOQyy, velxog di ye veineL hjyQi^. 

Apparet igitur eos quos S. inferiore loco sequatur 
auctores eodem Posidonii loco usos esse quem supra quam- 
vis coartatum attulerit. Nec vero quemquam alium signi- 
ficari nisi Posidonium puto, cuius Empedoclis interpretatio- 
nem S. § 122 iis opponit, quos Empedoclis vLQiTrjQiov sen- 
sus dixisse falso contendit. Nam hoc quidem apparet Po- 
sidonium cum rerum naturam ratione cognata percipi sta- 
tueret (§ 93), versuum illorum sententiam explicare voluisse. 
Veritatis autem iudicium hoc modo posuit in ratione. Quam 
quidem sententiam illi quibus hunc alterum locum S. debet, 
quamquam ex Posidonii commentario rerum notitiam acce- 
perant, reprobantes ipsi eam posuere, ut sex illis rerum 
principiis totidem TiQiTiJQia respondere dicerent. Dubitari 
autem non potest, quin Pos. eo loco Empedoclis versus ex 
sua ipsius sententia expediverit. Itaque cum duobus illis 
locis inter se collatis, quae fere Pos. in commentario scripse- 
rit, appareat, id quod probandum erat constat. 

Et ut ad Laertium redeamus, non dubito illud 2Tmxdiv 
vel Laertii ipsius vel auctoris eius inscitiae tribuere. Posi- 
donius igitur cum scriberet nsQi ytQiTr^Qiov etiam antiquiorum 
sententias memoriae prodidit, hos autem intellexit Empe- 
doclem Pythagoreos Platonem *). 

His constitutis ad alteram Cic. disputationis partem 



*) Quos naXaiovg vel aQ/aiovg posteriores significare solitos 
esse exemplis confirmare opus non est. Etiam comparativum sic 
poni apparet ex Sext. adv. math. XI, 30 {ql fxkv aQXf^toxiQoi [Pla- 
tonici] opponuntur Stoicis). 



20 

transeamus, in qua Platonica potissimum argumenta ad 
immortalitatem animorum probandam proferuntur. lam in 
§ 39 iterumque in § 49 ad Pythagorae et Platonis auetori- 
tatem Cic. provocayerat, ita ut hunc illius sententiae ratio^ 
nem etiam attulisse diceret. Apparet Cic. cum Platonis 
sententiam defendat omnia quae explicet ex sua ipsius doc- 
trina haurire videri velle. Sed primum quod tota haec 
quaestio ad Pythagorae Platonisque auctoritatem revocatur, 
hoc a Posidonio non abhorret. Nam in libris quidem 71€qI 
Tia^civ quibus Chrysippum eiusque sectatores impugnabat 
suam de anima sententiam a Pythagora et Platone repetivit 
et aperte hos auctores professus est: Gal. p. 401: ov yag 
l^QiOTOTeh^g fxovov tj IlXdTcov sdo^a^ov ovTiog, dXla eTc 
TCQoad-ev aXXoi Tt Tivag yuxi 6 IJvd-ayOQag, cjg xai 6 IIoaeL- 
diiviog q)fjaiv ineivov tvqwtov ^iv eivai leycav to doy/jay 
ItkaTwva di e^SQydaaad-ai xai Y,aTaaY.evaaai TeXeia- 
teQov avTo (cf. § 39) cf. p. 459. Accedit quod in 1. I, 62 
de div. Plato similiter laudatur: cf. cum § 47 haec: 'hunc 
ergo (Epicurum) antepones Platoni et Socrati? qui ut ra- 
tionem non adderent, auctoritate tamen hos minutos philo- 
sophos vincerent'. Deinde etiara eo loco consensus Platonis 
cum Pythagora confirmatur eo, quodPythagoricis interdictum 
sit, ne faba vescerentur. Quid igitur verisimilius est quam 
etiam in hac de immortalitate animorum quaestione Posido- 
nium cum illis consentientem videri voluisse? Si vero Cic. 
rationes quas Plato attulerit laudans Posidonium sequatur, 
etiam ipsas eas quas deinceps explicet a Posidonio eum acce- 
pisse certe verisimile est. — Qua de re quid iudicandum sit, 
hac altera parte excussa et examinata viderimus. 

Cic. priusquam rationes ipsas aflfert occurrit iis, qui ani- 
mum corpore vacare posse negent. Atque propter quod 
vulgum vituperaverat, idem nunc Epicureis exprobrat eos 
animos per se ipsos viventis non posse mente complecti 
(cf. § 37). Similiter etiam de deorum natura Stoici cum 
Epicureis rixabantur cf. de d. n. 11, 45; I, 87 sq. Stoicos 



21 

autem CiceroDem in his sequi apparet eo quod conforma- 
tionem, magnitudinem, tenuitatem animo tribuit. 

Sed ut hunc locum recte intellegamus, § 51 ab ho- 
minibus doctis coniecturis vexatam neglegere non possumus. 
Legitur codicibus/onsentientibus: ^nisi enim — non possu- 
mus, certe et deum ipsum et divinum animum corpore libe- 
ratum cogitatione complecti possuraus^ Coniecerunt et in 
textum receperunt Seyflfertus: ^si enim — nm possumus, 
certe nec deum ipsum nec divinuin animum — possumus', 
Heinius : 'nisi enim — intellegere possumus, certe deum ipsum 
et divinum animum — complecti non possumus'; qui quod 
ad sententiam attinet consentiunt. Quae sententia num in 
hunc locum quadret, equidem valde dubito. 'Nunc ad re- 
fellendos Epicureos — ait Seyff. — qui qualis futurus sit 
animus corpore liberatus intellegere se negant, argumentum 
repetit Cic. a deorum opinione, quos quidem ipsos nemo 
usquam viderit, cogitatione tamen complectantur omnes\ 
Quid eo quod di sint quamquam non videantur probatur? 
Nil nisi id, opinor, etiam animos qui non videantur esse 
tamen. Non hoc negaverunt Epicurei, sed corpore libera- 
tos esse posse. Id ipsum igitur, in qua summa inest, ne 
tangitur quidem. Si vero animum corpore non egere Cic. 
docere voluit, etiam deos corporibus vacare demonstrandum 
fuit. Num vero ex eo, quod nemo deos viderit, eos omnino 
in conspectum cadere non posse consequitur? Immo etEpi- 
curei nil nisi hominum figuris constitutis de dis cogitabant 
et ita vulgus deos mente complectebantur, ut imagines eo- 
rum sibi fingerent, quamquam nec hi nec illi quos fingebant 
oculis viderant. Inepta igitur est quam hi Ciceroni subdere 
volunt ratiocinatio. Mihi autem locus sanus videtur et hoc 
modo expediendus: isti qui ncgant se intellegere posse, 
qualis animus corpore vacans sit, videntur intellegere; qualis 
in ipso corpore sit. Quod quidem multo difficilius est, cum 
corpore tamquam aliena domo tectus sit. Si vero quam- 
quam cerni non potest qualis in corpore sit, tamen intelle- 



22 

gunl, certe etiam eo quod ab eius natura alienum est libe- 
ratus cogitari potest. Verba enim 'quod nunquam vidimus' 
non dubito quin ad animum cum corpore coniunctum — non 
enim hunc vidimus — referenda sint. — Quamquam ne hanc 
quidem ratiocinationem ego meam faciam, tamen a Stoicis 
vel certe a Cicerone interprete eam alienam non esse puta- 
verim. 

Explicantur deinde argumenta immortalitatis animorum 
a c. 23—28 : primum Platonis illud (Phaedr. p. 245 C) ani- 
mum per se cieri et moveri, tum divinum esse; quorum 
utroque non solum immortales, sed etiam aeternos animos 
esse efficitur. Postremo comparatur animus cum deo, quo- 
rum utriusque divinitas ex operibus agnoscatur. Divinos 
esse animos eo probatur, quod insint in iis memoria et in- 
ventio. Qua in re cum Platonicis rationibus utatur et iis, 
quae a Stoicis plurimum abhoiTere videantur, inprimis 
quaeritur; num haec ex ipso Platone hauserit Quod cum 
quaeramus, monendum est hoc divinitatis argumentum unum 
esse nec dividi posse, ut si dicere potuerimus, unde ea quae 
de inventione exponantur sumpserit, una constet, a quo ce- 
tera acceperit. Sed etiam praeterea Cic. satis indicat, unde 
pendeat. Cur enim postquam cordis vel sanguinis vel cere- 
bri vel atomorum vim memoriam esse negavit, haec adicit: 
^animae sit ignisne nescio nec pudet ut isios fateri nescire 
quod nesciam; illud si ulla alia de re obscura affirmare 
possem, sive anima sive ignis est animus^ eum iurarem esse 
divinum* (§ 60). Deinde considera, quomodo tota argu- 
mentatio concludatur (§ 65): ^ergo animus ut ego dico di* 
vinus est, ut Euripides dicere audet deus : et quidem si deus 
aut anima aut ignis est, idem est animus hominis^ In- 
tellegis a Stoico quodam hoc divinitatis argumentum sum- 
ptum esse. Hic igitur, postquam animum divinum esse pro- 
bavit, eandem animi atque dei naturam, de qua alio loco 
egerat, esse collegit. Cuius tamen sententiam Cic. non plane 
ut suam amplectitur. Sed iudicio cohibito etiam quiutam 



23 

quandam naturam animorum esse posse concedit. Gavet 
enim, ne quid certum affirmet, et suam disputandi liberta- 
tem sibi vindicat. 

lam si quae praecedunt propius inspicimus, Posidonia- 
nae sententiae nobis occurrunt. Nam in § 62 sqq. illud, 
de quo ante egimus (p. 10) philosophos fuisse, a quibus 
primis vita hominum instructa sit, explicatur. 

I, 62 qui primus . . omni- Y, 5 tu (philosophia) dis- 

bus rebus imposuit nomina sipatos homines in societatem 
aut qui dissipatos homines vitae convocasti, tu eos . . 
congi*egavit et ad societatem litterarum et vocum commu- 
vitae convocavit aut qui sonos nione iunxisti. 
vocis . . paucis litterarum no- 
tis terminavit. cf. 64^). 

Atque omnium artium mater philosophia vocatur lau- 
dibusque efferuntur qui artes ad vitam communem perti- 
nentes invenerint, quas a sapientibus inventas esse Posido- 
nium docuisse a Seneca (ep. 90) discimus. 

I, 62 . . omnes magni ; Sen. 90, 7 illa (philos.) 

etiam superiores qui frugesj . . . docuit teda moliri . . . 
qui vestitum, qui tecta ... 20 textrini quoque artem a 
invenerunt. sapientibus dixit inventam . . 

... 21 transit ad agricolas 
. . hoc quoque opus ait esse 
sapientium. 

Fortasse ne hoc quidem transeundum est, quod cum 
poesis et eloquentia vim divinam animorum declarare di- 
cantur (§ 63), idem legitur de div. I, 80; ^atque etiam illa 
concitatio declarat vim in animis esse diviuam. negat enim 
sine furore Democritus quemquam poetam magnum esse 
posse . . quid vestra oratiol' 

Neque vero hunc locum transmittam, priusquam unum 



') Eodem loco usus erat in re p. III § 3. 



i24 

quod interpretes quidem non tetigerunt, quod mihi tamen 
neque tam simplex neque tam clarum videtur, ut per se 
intellegatur expedivero. Quid enim significat verbis his: 
^philosophia quid est aliud nisi ut Plato donum, ut ego 
inventum deorum?' Qui sunt di qui invenisse philosophiam 
dicantur? Ratio repetenda videtur a Persaei sententia qui 
eos docuit deos habitos esse, a quibus magna utilitas ad 
vitae cultum esset inventa (de d. n. I, 38 cf. II, 60—62). 
Hos autem Posidonius, ut vidimus, iudicavit philosophos. 
Itaque nec Atlantem nec Prometheum, nisi divina cognitione 
ceteris praestitissent, homines deos credituros fuisse putabat 
(Tusc. V, 8). Ab his igitur dis philosophiam primis consti- 
tutam, traditam, inventam esse voluit. 

Hoc modo via munita alteram aggrediamur argumenti 
partem, in qua tam longe a communi Stoicorum sententia 
discedit, ut Posidonio dimisso suo Marte philosophari sane 
videri possit. Tamen in his quoque eum a Stoicis non 
prorsus potuisse oculos avertere iam intelleximus (cf. § 60). 
Cuius rei plura indicia sunt. Yide enim, quomodo argu- 
mentum introducatur. Et liceat quae a Cicerone molesta 
anacoluthia conturbata et obscurata sunt, digesta et expla- 
nata referre: hominum animum si ut corpora, unde concretus 
et quomodo factus esset, videremus aut si qualis plantarum 
vel etiam bestiarum esset, etiam interire credendum esset. 
Quoniam autem animus non nascitur, non interibit. Itaque 
de Phaed. p. 78 C Ciceronem cogitasse, quod Heinius putat, ne- 
gandum est. Sed rectissime hic animadvertit eodem modo 
Cic. atque Stoicos rerum gradus describere. Cf. de d. n. 
II, 33: 'animadvertimus a natura sustineri ea quae gignun- 
tur ex terra . . . bestiis autem et sensum et motum dedit 
et cum quodam appetitu accessum ad res salutares, a pesti- 
feris recessum; hoc homini amplius, quod addidit rati(mem\ 

Deinde Cic. § 57—59 Menone Platonis commemorato 
Socraticae ratiocinationis quae est in Phaed. a p. 72E— 77 A 
summam facere studet, quibuscum haud inepte Tim. p. 44 



25 

a. f. coDiungit. Quod ita facit, ut non locos ipsos afferat, 
sed circumscribere et illustrare studeat. Qua in re quo- 
modo Stoica et Platonica confusa essent, idem Heinius indi- 
cavit. Nam evvoiag illas Cic. a Stoicis sumpsit, quas Ze- 
nonem ideis substituisse legimus apud Stob. ecl. I p. 332 H. 
Quamquam eos ille visis oriri voluit, hoc loco animus attu- 
lisse dicitur. Maxime autem mirabimur, quae in § 59 legun- 
tur. Simonidis aliorumque mirifica memoria missa Gic. com- 
munem hominum memoriam admiratur, qui tam multa 
meminerint, ut quanta eorum mens sit, difficile sit existi- 
mare. Quibus satis ostendit se ne intellexisse quidem quae 
modo exposuerat itaque ipse ex Platone collegisse putandus 
non est. 

Auctor igitur Giceronis Stoicorum sententiam ex qua me- 
moria visis impressis oritur (Plut. plac. IV, 11) improbans ut 
ex verbis §61 apparet: *an iraprimi quasi ceram animum 
putamus et esse memoriam signatarum rerum in mente vesti- 
gia^; rerum notiones in animis insitas et innatas esse itaque 
animum antequam homo nasceretur esse censuit. Summam 
autem huius argumenti hanc fecit: animos cum non nasce- 
rentur non posse interire. Gontra Panaetius statuit (§ 79) 
animos nasci itaque interire. Apparet igitur si quisStoico- 
rum post Panaetium de immortalitate scripserit, ei aut re- 
futandum hoc argumentum fuisse aut cum Panaetio facien- 
dum. lam Jegimus apdd Lactantium (div. inst. III, 18) et 
Pythagoricos et Stoicos, cum timerent argumentum illud quo 
colligeretur necesse esse ut occiderent animae cuni corpori- 
bus, quia cum corporibus nascerentur, dixisse non nasci 
animas sed insinuari potius in corpora. Fortasse igitur hoc 
non spernendum est. Nam etiamsi ab antiquioribus certe 
Stoicis alienum est, fortasse post Panaetium exstitit qui ut 
immortalitatem animorum servaret, a Pythagora et Platone 



*) of . etiam Sext Emp. adv. math. VII, 372 sqq. Laert Diog. 
Vn 46 et 50. 



26 

auxilium peteret. lam Seneca quidem multis locis de animis 
ita disputat, tamquam cum corpore non nascerentur: e caelo 
eos descendisse eoque redituros esse: cf. in epistolis 29,9. 
65, 16. 70, 16. 92, 30. 120, 14 etc. ; in cons. ad Helv.:6, 6 etc. 
Quod etiam Zellerum non fugit, qui hos locos et a Stoica 
disciplina abhorrere negat (v. p. 188, 189), et ad Platonis 
sententiara propius accedere concedit (cf. p. 189, 634). Quod 
iudicium tam anceps et incertum nodum certe non solvit. 
Dissentire enim Senecam et priores una datur et negatur. 
Si vero res ita se habeat, ut Sen. propius ad Platonem ac- 
cesserit, antiquiores ab eo recesserint, quomodo hoc factum 
sit quaerendum est. Gerte enim Sen. ipse Platonis scriptis 
diligentiorem operam non adhibuit. Qui Lucilium suum 
docens, quid Plato de eo quod est disputaverit, non ea ex- 
ponit, quae ipse ex Platonis scriptis didicerit^ sed quae ab 
amico quodam audiverit (ep. 58, 8). Neque is est qui aut 
sua sponte in haec inciderit aut ipse in his quaestionibus, 
quae communem sensum transcendunt quicquam novare 
ausus sit (cf. ep. 102,2: 'iuvabat de aeternitate animarum 
quaerere, iramo mehercules credere. Credebam enim me 
facile opinionibus magnorum virorum rem gratissimam pro- 
mittentium magis quam probantium'). Qui quae disputabat 
aliis debebat, quamquam et hinc et illinc libata non ut Cic. 
antequam concoxisset reddebat, sed perpensis et consideratis 
sui ingenii colorem obducebat. Quam scribendi rationem 
ipse perbene descripsit in ep. 84, 5 sq. Itaque quamquam 
difficillimum est, tamen fortasse cura et diligentia adhibita 
multa ex eius scriptis erui poterunt, quibus quae priores 
docuerint illustretur. lam inter eos Stoicos, quos Sen. lec- 
titaverat, certe inprimis Posidonius fuit, quem in eorum nu- 
mero ducit, qui plurimum philosophiae contulerint (v. ep. 
90, 20) clarissimisque Stoicis in aequo ponit (ep. 33, 4. 104, 
22 ["vive cum Chrysippo, cum Posidonio"]. 108,38); cuius 
dicta singula aflfert (ep. 78,28; 92,10; 113,27); sententias 
nomine adiecto inlustrat (ep. 78, 9; 90, 7 sqq. 94, 38; 95, 65 



27 

saepe in N. Q.). Itaque yerisrmillimum est multis locis etiam 
quibus auctor non nominatus sit Posidonii sententias subesse. 
Interdum autem ubi a ceteris Stoicis discrepans ad Platonem 
propius accedit Sen. ipse Posidonium auctorem profitetur 
ut in ep. 92, in qua summo bono ex sententia Posidonii 
exposito (§3: *ad haec quomodo pervenitur? si veritas tota 
perspecta est ; si servatus est in rebus agendis ordo . . innoxia 
voluntas ac benigna, intenta rationi nec unquam ab illa re- 
cedens*. cf. Clem. Alex. Strom. p. 589 ed. Pott. [tiXog ^yeiTai] 
6 Iloaeidioviog t6 ^^v d^etJQovvra ttjv tHv oXcjv aXij' 
d-eiav %ai Ta^iv Tuxi avyxaTaoTtsva^ovTa avTov xara to 
dvvoTov xaTa ^rjdiv ayo^evov vrto tov aXoyov ^egovg Ttjg 
xpvxijg) cum iis litigatur qui honestatem cum voluptate con- 
iunctam summum bonum iudicent. Quos illa animi parti- 
tione, quam Pos< a Platone susceperat, adhibita reprendit, 
quod duarum animi partium inrationalium alteram animosam 
relinquant, alteram humilem et voluptatibus deditam beatae 
vitae necessariam putent. Qua ratione illos summum bonum 
Scyllae similc reddere. Quod in simile quis eum induxerit, 
statim adicit: ^prima pars hominis est ipsa virtus: huic 
committitur inutilis caro et fluida receptandis tantum cibis 
habilis, ut ait Posidomus^ (§ 10). — In eadem epistola le- 
guntur quae huc pertinent cf. § 30 : ' (sapientis animus) 
deos aequat; illo tendit on^mis^a^ memor; nemo improbe 
eo conatur adscendere, unde descender<xt\ 

Sed prius necesse est antiquiorum Stoicorum sententia 
eruatur et conferatur, utrum consentiat cum illis locis necne. 
Quibus potissimum nisus Lipsius in Physiol. III, 8 Stoicos 
omnes animum sub partum e caelo advenire voluisse censuit. 
Quod aperte a vero abhorret. Nam ex semine eos animum 
nasci voluisse satis multi loci testantur. Semen esse to 
oTovre yevvav Toiauta aq> oiov xai avro aTtexQi^rj (Laert. 
VII, 158); xpvxijg ^eQogxaiaTtoanaa^a (Eus. pr. ev. XV, 20; 
cf. Plut. pl. V,4); avfifiiyijia xai TceQaa^a T<av Tijg tpvxijg dvva- 
fiewv dneaTiaa^ivov (Plut. de coh. ira 15); avyyuQvaa&ai Tolg 



28 

Tfjg xl^vx^G (liQBai TcaTa ^iyitiov tvHv TtQoyoviov Xoyov (L. 1. c). 
Itaque nasci animos similitudine liberorum et parentium 
potissimum probabant, cf. Plut. rep. St. p. 1053 D: a/ro- 
dfi/^ei x^^of£ {XqvG^ tov yeyovivai t^v xpvxrjv Tuxi fieTaye" 
veaTBQav elvai piaXiGTa T(p xai tov tqotiov 'Aoi t6 tjd-og 
e^ofioiova&ai to, Tenva ToXg yovevai. Eodem argumento 
Gleanthes animum corpus esse effecit (cf. Nemes. de nat. 
hom. II, p. 32. Tert. de an. V). Idem autem Panaetius pro- 
tulit cf. Tusc 1, 79 : ' nasci animos, quod declaret eorum si- 
militudo qui procreentur, quae etiam in ingeniis, non solum 
in corporibus adpareat.' Et Chrysippus naturam in animam 
verti censuit: Plut. rep. St. p. 1052 F t6 ^Qeq^og iv xfj yaaTQi 
q>vaei TQicpeaS^at vo^itei na&aTteQ qvTov orav di rex^y 
rfn)xov(,ievov vno tov diQog nai aTo^ovfAevov to Ttvevfia jue- 
TafiaXleiv xai ylyvead^at ^(^ov ^ (cf. de primo frig. p. 946 C), 
od^ev ovn dito TQOTtov TYjv xpvxrjv iovo^aad^ai naga ttjv 
xpv^iv. Itaque cum animum nudum ct rudem, facultate 
quidem rationis adsequendae, ratione ipsa tamen non prae- 
ditum nasci voluerint, etiam dubium videtur, num hominum 
animi maiore iure ex eorum sententia divini appellari pos- 
sint quam id, quo bestiae plantae terra contineantur (cf. 
Laert. VII, 139). 

Cic de leg. I^ 24 certe non antiquiorum illorum sen- 
tentiam expressit: \ . . exstitisse quandam maturitatem se- 
rendi generis humani, quod sparsum in terras atque satum 
divino auctum sit animorum munere quomque alia quibus 
cohaererent homines e mortali genere sumpserint quae fra- 
gilfa essent et caduca, animum esse ingeneratum a deo. Ex 
quo vere vel agnatio nobis cum caelestibus vel genus vel 
stirps appellari potest.' Neque de d. u. II, 18: ^ quin et 
umorem et calorem, qui est fusus in corpore, et terrenam 
ipsam viscerum soliditatem, animum denique spirabilem si 
quis quaerat, unde habeamus apparet . . illud autem quod 
vincit haec omnia, rationem dico .. unde sustulimus?' Qui 
loci tamen consentiunt cum § 56 Tusc I. : ^ nam sanguinem, 



29 

bilem . . omnem denique . . corporis figurain videor posse 
dicere, unde concreta et quo modo facta sint: animum 
ipsum — ' omnibus his locis id dilucide enuntiatur animum 
et corpus ita diversa esse, ut non una nascantur, sed hoc 
natura gigni, illum altioris ortus esse. 

Primum locum, si accuratius inspicies, facile intelleges 
Platonicam sententiam prae se ferre cf. Tim. p. 41 C: xa^' 
(iaov fiev avrctiv dd-avaroig ofxtivvfAOv elvai nQogrpiei &elov 
"keyoiiBvov '^yefiovovv xe iv avtolg . . aneiqag Kai vnaQ^cc 
fievog iyd} naQaddaw* ro di lomov vfielg di^avarip 
■d-vrjTov nQogvq^aivovteg dneQyd^eaS-e. 

Alter autem locus tantum abhorret a Stoicis, ut id, 
quo contineamur et vivamus, ab animo separetur. Nam quid 
aliud est quam animi igneus spiritus, qui totum corpus pe- 
netrans nos conservet et sustineat? Cf. eiusdem libri § 30: 
*hic noster calor, quo haec quae nota nobis sunt retinentur 
et vigent'. Cui corporeo igni Cleanthes solis ignem similem 
et propterea solem animantem esse censuit(§41). Sedillam 
rationem a Xenophonte ortam iam Zenonem adhibuisse, ut 
mundum rationalem esse demonstraret, Sext. adv.math.IX,10l 
tradidit. Cuius tamen argumenta a Cicerone valde discre- 
pant. Nequc enim quia animus in terris nasci non potuerit, 
esse quandam divinam rationem concluditur; sed quia mun- 
dus animalia rationalia contineat, etiam ipsum rationalem 
esse: 6 de ye noafiog neQiixei aneQfiariiiovg (Bekk.) loyovg 
XoyvKiov ^({Kov Xoyix^og ixQa o ycoafiog. 

Itaque etiamsi animorum eandem naturam atque divi- 
norum astrorum eosque partes dei esse vellent {fioQia xal 
dnoandafiaTa cf. Laert. VII, 143), tamen eos non ita divinos 
habuerunt, tanquam a reliqua natura diversi et exempti 
essent. Veram eorum sententiam Epictetus expressit in 
diss. 1,9: dn* iyieivov di {d^eov) zd aneQfiaxa KaTaninto)' 
yiev ovK elg xov natiQa tov ifiov fiovov ov6' elg tov ndn" 
TtoVy dXV elg anavTa fiiv Ta ini y^g yevvdfxevd Te xai 
q>v6fievay nQoryovfiivcjg d' elg Ta Xoymd. 



80 

At inaaditum inter Stoicos est, cum Seneca corpus ho- 
spitio brevi animumque hospiti in alieno habitanti peregri- 
noque et properanti comparat (ep. 120 § 14, 15, 18) alioqae 
loco deum in corpore hospitantem vocat (ep. 31, 11). Quam 
sentententiam passim, accuratius etiam in ep. 41 exponit: 
' 1. prope est a te deus^ tecum est, intus est. . . 2. sacer 
intra nos spiritus sedet, malorum bonorumque nostrorum 
observator et custos prout a nobis tractatus est, ita nos 
ipse tractat. 5. vis istuc divina descendit. animum excel- 
lentem, moderatum . . caelestis potentia agitat . . animus 
magnus ac sacer . . . conversatur quidem nobiscum, sed haeret 
origini suae'^). In quibus paene spoponderim eum Posido- 
nium sequi: cf. Pos. apud Gal. p. 448 to JjJ tiov Ttad^wv 
aitiov TovTeuTL T^g T€ dvofioXoyiag xat tov yjax,odaifiovog 
^iov To /47] xcrra nav enea&ai t(^ iv avTolg daifiovi 
avyyevel t€ ovti Kai Trjv 6f4oiav qtvatv bxovtl t^ tov 
okov noafiov dLOixovvTif Tf^ ds xeiqovL xat ^(pwdeL noTe av- 
vexxlivovTag q)€Qea&aL. Quibus significat duas illas animi 
partes, to XoyLxov xat to nad^rjTixov, quod elucet e ver- 
bis paulo post sequentibus: ro tuxtcc fitjdev ayead^ai vno 
To" aXoyov t€ xat xanodaifiovog ytat dd^eov T^g tpvxJJg (cf. 
etiam Glem. Al. 1. supra s.). Nec dubito, quin hanc senten- 
tiam ex Timaeo repetiverit: cf. p. 90A to de neqi tov 
xvQLWTOTOv naQ* tifuv xpvx^g e^dovg ^Lavoelad^m del Trjde, 
wg aQa avTo daifiova d^eog htdaTip dedwxe. Posidonius 
igitur, cum antiquiorum Stoicorum de animo sententiam 
mitteret, etiam in eo Platonem secutus est, ut rationalem 
animi partem deo cognatam ipsamque divinam iudicaret. 
Quod confirmatur etiam Sexti E. quodam loco, quem Posi- 
donio vindicaverim. Locus enim ille supra commemoratus 
coinmentarii in Tim. tertio apud Sext. redit adv. Gramm. 
303. Nemo putabit hoc loco Sextum suam sententiam 
proferre, quod priores loci vetant. Verba de quibus agitur 



^) Non posse haec ipsius Senecae esse post elucebit cf. p. 4S. 



31 

haec sunt: ^EfiTtedoyd^g d-eov kavzov nQogrjyoQevaeVj inet 
fiovog xa&agov ano xaxiag TrjQTiaag tov vovv xai dvsmd^o^ 
XcoTov T<p €v havTip &€<p Tov iycTog yuxTeikrjqfav. 

Haec ut intellegatur^ quid Posidonius de animorum 
divinitate iudicaverit, sufficiant. Atque ut omnis dubitatio 
toUatur, quin animum etiam ante vixisse quam homo nasce- 
retur voluerit, in 1, 115 de div. leguntur: ^(animus) qui quia 
vixit ah, omni aetemitate versatusque est cum innumerabi- 
iibus animis, omnia quae in natura rerum sunt videt' cf. 131. 
Quo loco, opinor, neque animos nasci et ante in cognitione 
viguisse (§57) satis aperte statuitur. 

Itaque si omnia quae adhuc disputavi reputaveris ani- 
moque recollegeris, aliquid me habere spero te concessurum 
esse, cur Posidonium Ciceronem hoc loco secutum esse 
putem. 

Neque dubito, quin ab eodem sumpserit ea, quae in 
§ 80 contra alterum illud Panaetii similitudinis argumentum 
proferuntur. Quorum sunima haec est: hominum similitu- 
dinem magis in corporum figura exstare et quae in animis 
conspiciatur, eam facere ea, quae in corporibus gignantur; 
itaque magni referre, quali in corpore animi locati sint. 
Auctorem aflfert Aristotelem in XXX. probl., in quo ille id 
exponit, de quo Galenus peculiarem quendam libellum scrip- 
sit * oTi Ta T§g tpvx^g ijd^rj Taig tov ati^aTog KQaaeaLV &rc- 
Tai ' vol. IV, p. 767 sqq. Kuehn. lam antea eum 6al. de pl. 
H. et P. locum attulimus, quo hanc ipsam Posidonii sen- 
tentiam commemorat (cJg tc5v Tra^tjTixwv xLvtiaeojv Trjg 
'ipvxJjg eno^iviav del Ty dia&iaei tov ow^aTog p. 442). Ubi 
recte GaL etiam annotat Posidonium in eo quod sanguinis 
animalium differentias non neglegeret Aristotelem secutum 
esse, qui de part. an. II p. 651a, 12 ait: nollaiv d' ioTiv 
altia ri tov oXfiaTog q>vaig xai xcrTa to rjd-og Tolg ^(poig %ai 
xorra rijv aYadrjaiv (cf. p. 316 sqq., 547). Quem omnino in 
his physiognomicis Pos. secutus esse videtur. Rursus autem 
propter haec 6al. in illo libello p. 814 sqq. et Posidonium 



32 

iaudat etStoicos vituperat, quod eum in iis non sequantur, 
In quibus maxima laude dignus sit. Nec solum mores, sed 
etiam mentis et hebetudinem et aciem a corporis habitu pen- 
dere eum voluisse confirmat Strabo II p. 103. Quo loco id 
quod Pos. teste Gal. (p. 442) etiam in libris TteQc na&m 
posuerat corporis habitum ex a^ris temperatione mutari, 
impugnat contra gentium differentias fortuitas esse statuens. 
Qua in re Posidonium corrigens haec affert: ov yaQ cpvaei 
l/id^fjvaioL fi€V q)il6loyoiy ^axedai^ovioc <J' ov xal ol en 
iyyvzeQCD Orjfialoi, dlld ^alXov e&ei . , 6 di avyxel Tavxtx. 
Itaque certe non fortuna factum est, quod Gal. libri illius 
contra Stoicos adiutore Posidonio pugnans hunc finem fecit: 
iv 2xvd^aig fiiv yaQ eTg dvrjQ iyevezo q)iloaoq)og, l^d^tjvrjac 
di nolXoi toiovtoi' ndhv S* iv l^f^drjQOLg davveToi noilolj 
TOLovToi d' i^d-rjvrjaiv oXiyoi, Accedit quod etiam ap. Cic. 
de div. 1,79 legitur: 'sunt partes agrorum .. aliae quae 
acuta ingenia gignant, aliae quae retusa: quae omnia fiunt 
et ex caeli varietate et ex disparili adspiratione terrarum' 
(cf. etiam de d. n. II, 6, 17. 16, 42). Atque ne uUa dubi- 
tatio reliqua sit, quantum Pos. in his a ceteris Stoicis dis- 
crepet, videas quomodo Strabo locum illum concludens eum 
reprendat: ^nolv yaQ ioTi t6 aiTioXoyiii6v naQ* avT(p xai 
t6 l^QiOTOTeki^ov, oneQ ixxUvovaiv ol iQiJteTeQOi did ttjv iTii'' 

XQVlplV TWV OUTLViv^, 

His peractis redeamus eo ubi Cic. vestigia Pos. relin- 
quentem videramus (§ 65 a. f.). Reverti ad eum videtur in 
§ 66. Certe quae sequuntur et Stoicorum menti consenta- 
nea sunt nec a Pos. abhorrent. Est enim ille locus qui du- 
citur ex admiratione rerum caelestium atque terrestrium (de 
d. n. 11,75), quo deum esse demonstratur. Itaque ut alte- 
rum quod diximus intellegatur, sufficiet ut conferantur cum 
his de d. n. 91 — 153; neque ne videamur ^uofx^r/yo^eli' nunc 
singula persequemur. Quamquam, quod ad Pos. attinet, me 
non fugit esse quod fortasse quispiam eius sententiae repug- 
nare dicat. NamCic. vulgarem sententiam secutus medium 



33 



terrae ciDgulum calore uri et incultum esse dicat, Posido- 
nium hoc negasse Gleomedes tradit p. 41 Bak. ttjv . . dicnce- 
ycavad^ai keyo^ivtjv olxov^ivrjv nai evxQorov eivai OTteq^i^vaTo, 
Sed quae a Gleom. ut Posidonii refertur sententia omnino 
consentit cum ea quam Polybii fuisse Geminus docet: 
Gleom. I p. 40 sq. Gem. Uran. p. 54. 

axoXaioTBQOv , . . xov iqXiov IloXvfiiog ovv 6 IotoqiO'- 



TCQogiovTog tolg TQOTtixoig xai 
a7io%(OQovvxog xai dia tovto 
STil TtlAov TtBQi avTovg ByxQO^ 
viVpvTeg Tcai ovx ovtwv aoi- 
'KTjfCiav TfSv vTt^ avTolg ovdi 

TtSv BTl SvdoTBQO) . . . ajtO 

TovTwv 6 JIoaBidtiviog t6 bv- 
doatfiov Xaffwv xai nav to 
V7t6 Tov iari^BQivov xXi^a 
BVTCQaTov Bivat vjtBla^B. xai 
TtBVTB tdivag BivaL Trjg y^g t(Sv 
BvdonifKov qfvaixwv dTtoq^Tjva- 
f^Bvcjv avTog trjv vtt' sxBivwv 
diaxByuxvad^ai XByofiBvrjv ol- 
xovfisvrjv xai svxQaTOV sivai 
dTtBqrjvaTO, ^Onov y&Q^ q^rjaiv, 
ini nXsov tov fiXiov nsQi Tovg 
TQonmovg dioTQifiovTog om 
saTiv doinrjTa ra vn^ avzotg 

Ovds Ta iTt TOVTWV BvdoTBQO), 

7t(Sg ovx av nolv nXsov Ta 
vno T(^ larjiABQiv(^ svxQaTa 
Birij Taxiwg T(^ rdnhp TovT(p 
xai nQogiovTog tov fiXiov 
Ttai ndhv Xa(ff TaxBt dcptaTa- 
fiBvov avTov xai fu) iyxQOvi^ 
^ovTog nsQi t6 rikipia xai fiijv 
dtanavTog^ (prjaiv, Yarjg Trjg 



yQd(pog nsnQayfidTBVTat fit- 
filiovo sntyQa^prjv sxBt ^nBQi 
Tijg nsQi t6v larjiiiBQiv6v olxi^^ 
aswg \ avTrj ds botiv sv fisaji 
TTj dtanBKavf.iBvrj ^(ovg' xai 
(prjatv olxBla&at Tovg Tonovg 
xai BvxQaTOTSQav sxBtv Trjv 
oYxrjatv T(3v nsQi Ta nsQaTa* 
Trjg dtaxBxavfiivrjg ^oivrjg oi- 
xovvTwV xai a fisv tOTOQiag 

(ptQBt TcSv XaTWnTBVXOTWV 

Tag olxi^asig xai sntfiaQTv- 
QOvvTwv Tolg (patvofisvotg, a 
ds sntXoyiCfBTat ini Trjg (pv- 
atxrjg nsQi tov rjktov vnaQ- 
XOv(fr]g xtvfjaBwg. *0 yaQ fjhog 
nsQi fisv Tovg TQontxovg xv^ 
xXovg noXvv sniftsvBt XQovov 
yund Trjv ndQodov Trjv nQ6g 
avTovg xai t^v anox^oQr^aiv . . 
od^Bv intfiovfjg ytvofiivrjg nQog 
Tdg olxriastg Tdg XBifisvag 
vn6 Tovg TQontxovg avdyxrj 
sxnvQOvad^at tiqv oYxrjatv xai 
doixrjTOv yivsa&at dtd Trjv 
Tov xavfiaTog vnsQ^oXrjV. 
l^no ds Tov iarjfiSQtvov xi;- 
xXov Taxsiag avfi^aivst Tag 

3 



34 



wxfOQ Tjj fiixiQ<f ovarjQ ivzav' 
d-a Ttal dia rovro avfipietQOv 
ixovorjg nQog avaiffv^iv t6 
diaaTTj^a; 



-» j / 



Cleoin. p.41. 
Tov aiQog tovtov iv t^ 
^eoaiTaT^i) Kai ^a^vxcttffi Trjg 
Oiuag ovTog xat ofi^QOi yevTj- 
aovTai Tcal avsfiot yevrjaovTai 
nai Ttvevfia^a, 



anoxoiQTjaeig yivead^ai . . «v- 
koyov ovv Yxu Tag vno tov 
latjfieQivov xeifiivag olnijaeig 
evxQaroTiQag vnaQxeiv eTrt- 
ToXfjg fiiv yivofiivrig im tov 
xara %OQvq>iqv arjfieiov^TaxicDg 
di anox(OQOvvTog tov ^kiov. 
. . . TtXeiovag 8i XQOvovg inifii- 
vev ToXg neQC Tovg TQoni" 
xovg olxovaL xtA. 

Strabo II p. 97, 

nQogrid^tjaL <J' ovTog {Ho' 

kvfiiog) nai Siotl vtpfjkoTOTr] 

iaTiv (^ vnoninTovaa T<p larj^ 

fieQiV(fi), dioneQ xai naTOfi- 

^QeiTai T(Sv fioQeicjv veq)t3v 

xard Tovg iTtjaiag hcel Tolg 

avaaTTjfiaai nQogmnTOVToiv 

nXeiaTOJv, 

Vera autem Pos. sententia ex Strab. U p. 94, 95 appa- 

ret. Noluit enim eundem esse torridum cingulum atque qui 

tropicis contineretur : diaKeyuxvfiivrjv yaQ Xiyea&ai to aoiicr]' 

Tov did TO Yxxvfia, Tt^g 8i fieTa^v twv TQomxtSv nXiov fj t6 

fjfiiav Tov nlaTovg olxijaifiov ioTiv, Et ipse cum veterem 

discriptionem, quae quidem spectaret ad caelestia, probaret, 

quod ad res humanas attineret, duas sub tropicis addidit 

(p. 95 s. f.). 

Haec huic loco sufficiant. Neglegentius hanc rem trac- 
tavit Bakius (p. 100) discrimine quod inter Strabonem est et 
Gleomedem auctores ne intellecto quidem. 

Argumentis divinae animi naturae explicatis Cic. revolvi- 
tur in eam quaestionem (§ 70) quam iam § 67 tetigerat, quae 
animi sit sedes, iterumque affiimat non esse eam huius loci. 
Sed iterum magistrum dissimulare studet suaque libertate 
disserendi utitur, ut modo hunc modo illum sequatur, ne 



35 

quemqQam sequi videatur. Agnoscis diyinum nostrum, qui 
subtiles philosophorum controversias minime curat: ^quae 
est ei natura? propria puto et sua. Sed fac igneam, fac 
spirabilem: nihil ad id de quo agimus'. Quae deinde de 
animi natura disserit consentiunt cum iis quae modo ex 
Consol. attulerat (nihil animis admixtum esse, nihil concre- 
tum). Atque in eo quoque a Pos. dissentit quod caput 
animi sedem esse vult. Quamquam Heinius annotat Pos. 
acriter antiquiorum Stoicorum sententiam impugnasse ipsum- 
que animum in capite esse statuisse. Utinam nobis vir 
doctissimus dixisset, unde hoc scirett quod libentissime in 
nostrum usum vertissemus. Nos legimus apud Gal p. 501: 
6 de l^QiaTOT€kr]g tb nai Iloaeidcinog eldt] fiev r) fieqri xpvxrjg 
ovY, ovof,ictC,ovaiVy dvvapieig de elvctl qtaat f4iag ovaiag ix Trjg 
xagdiag oQfiw/Lievrjg. Huic autem loco Cic. annectit argu- 
mentum illud exPhaed. p. 78C repetitum: fildfTt Tvyx^m 
ov d^vd^eTov TovTip fiovifi TiQogrjneL fi^ naaxeiv TavTa {t6 
diaayLedavwa&at). Nam postquam statuit animum nihil cou- 
iunctum habere, sed simplicem quandam naturam esse, pergit: 
^quod cum ita sit, certe nec secerni . . . potest, ne interire 
quidem igitur'. Deinde plura ex eodem libro profert. Quae 
non plane cum Phaedone congruere facile intelleges. Nam 
quaedam verba quidem Platonica servata, sententias tamen 
perversas invenies; alia ad sensum quidem propius acce- 
dentia verbis tamen paulum mutatis, quibusdam novis 
etiam additis ita, ut Platonis quidem admonearis, sed alienum 
aliquid accessisse sentias, quod tamen num ex Ciceronis in- 
genio manaverit, dubites. 

Initio § 72 quod positum est non accurate dictum est. 
Nam non excedentium e corporibus animorum duas ilias 
vias esse Plato voluit, sed mortuis omnibus in Orci locum 
quendam ut iudicarentur eundum esse (Phaed. 107 D), 
unde in contrarias partes illis discedendum esse (Phaedr. 
249 A, Gorg. 524 A, Pol. 614 C; paulo aliter Phaed. 113 D). 
Et de his quidem locis cum haec scriberet Cic. cogitasse vi* 



36 

detur. Quamquam simul Phaedr. 80 E sqq., quem locum 
Hein. confert, quippe qui apud Platonem arte coniunctus sit 
cum eo argumento immortalitatis animi quod modo expli- 
cavimus, animo eius obversabatur. Atque quae eo loco 
disputantur etiam similiora sunt ei sententiae, quam Pos. 
antiquissimis illis quos putabat philosophis attribuisse vidi- 
mus: claros viros et feminas in caelum ascendere, ceteros 
humi retineri: 81 C 17 Toiavrrj ipvxrj ^aQvveTctt xe xal ?Ax£- 
Tai Jtahv b\q tov oQarov totiov. Quibus similia etiam Se- 
neca interdam profert: ep. 90, 30 ^(animus) perfertur illo 
(in caelum), si vitia non deprimant^, ad. Helv. 11, 6: ^sineerus 
animus ac naturae suae memor, levis ipse^ expers et quando- 
que emissus fuerit ad summa emicaturus^ ad Marc. 23, 1 : 
^facillimum ad superos iter est animis cito ab humana con- 
versatione dimissis. Minimum enim faecis traxerunt ... le- 
viores ad originem suam revolant'. Non autem in Phaedone 
invenio quod Cic. in haec induxerit : ' qui . . essent in cor- 
poribus humanis vitatn imitati deorum, iis ad illos a qu3)tis 
essent profecti reditum facilem patere^ Quibuscum ex 
Stoicis scriptis haec conferas : de d. n. H, 37 ' homo ortus 
est ad mundum contemplandum et imitandum% Sen. ep. 86, 1 : 
"^animum eius (Scipionis) in caelum, ex quoerat, redisse per- 
suadeo mihi^ 120, 15 ^scit quo exiturus sit qui undevenerit 
meminit'. lis quae sequuntur Cic. eam sententiam expri- 
mere studet, quam Socrates in Phaed. p. 84 E sqq. defendit: 
non lugendam mortem sed cum voluptate amplectendam 
esse. Quibuscum apparet sententia quidem arte cohaerere 
ea quae in § 74 sequantur male dirempta interiectis quae 
plane a re sunt. Quae quidem Platonicorum verborum 
sonum reddunt, sed a sententia eorum quam maxime abhor- 
rent. Quod optime docebunt loci ipsi inter se comparati. 
Tusc. 1, 73. Phaed. p. 99 D. 

nec vero de hoc quisquam edo^e fiot ^sTa Tama, iTtu- 
dubitare posset, nisi idem nobis dij dTteiQtjxa ra ovua axo- 
accideret diligenter de animo 7tc5v, delv evla^r^S^rjvai, fx^ 



37 



cogitantibus; quod iis saepe 
usu venit qui [cum] acriter 
oculis deficientem solem in- 
tuerentur, ut aspectum om- 
nino amitterent, sic mentis 
acies se ipsa intuens non- 
nunquam hebescit ob eamque 
causam contemplandi dili- 
gentiam amittimus. itaque du- 
bitans circumspectans haesi- 
tans multa adversa reverens 
tamquam in rate in mari 
immenso nostra vehitur ratio. 



nad-oifjiL 071BQ ol %ov ijXtov 
eKXeinovzfx d^etoQOvvxeg nai 
Gnonovfievoi ' diaq^d^eiQOvrai, 
yaQ nov evioi za diJL^axa . . 
. . E sdeiaa fx'^ narcanaai rrjv 
tpvx^jv Tvq)Xa)d^eir]v fiXincDv 
nQOQ Ta nQayfjtaTa To7g Ofi- 
fiaoL 

p. 85 C. 
delv yaQ neQi avTa JV yi ti 
TovTO)v dianQa^aa&aif i^ fxa- 
d^eiv onrj exec fj evQeiv t] ei 
TavTa advvaTov^ tov yovv fiik- 
TiaTov Twv dvd^Qijnivwv AeJ- 
ytjv hx^ovTa xal dvae^eley- 
xTOTarov enl tovtov oxovfie^ 
vov SaneQ inl ax^diag xiv- 
dvvevovTa dianXevaac tov 



iov. 



Sed omissis his omittendis hic est sententiarum nexus : 
omnibus bonis cum voluptate moriendum est; ut Socrates 
et Cato gaudebant causam moriendi se nactos esse; tamen 
non hcet sibi ipsum mortem consciscere nisi iussu dei. Qua 
de re Plato Phaed. p. 62 B Orphicorum sententiam explicat 
(cf. Lobeck Aglaoph. t. II p. 796); quam eandem Phi- 
lolai fuisse ipse significat (p. 61 E). Cuius sententiae Cic. 
Caton. § 73 Pythagoram auctorem facit. Similia disputat 
Epict. in diss. 1, 9, 10 et Seneca virum fortem ac sapientem 
non fugere debere e vita, sed exire dicit (cf. ep. 24, § 25). 
Eorum autem quae apud Cic. leguntur unum est, quod a 
Platone non repetivit nec certe ipse invenit: 'dominans 
ille in nobis deus\ Quis hoc legens non meminit Senecae 
dicentis sacrum intra nos spiritum sedere, prope a nobis 
nobiscum intus esse deum (ep. 41)? lam vero et hic et ille 



deus quid snnt nisi Posidonii ille iaifnav h a^olg, qnt 
est ratio huaiana cum n&turae lege consentiens?'). 

Itaque etiam hoc loco Cic. a Fosidonio qud plane 
discessisse apparet. Nec tamen eum secutus est 'interpre- 
tatus'. Sed ipse quoque legit Phaedonem; qua re factum 
est, ut insereret, quae ia mente baerebant. Qnamquam 
quam apte hoc fieret aut num recte meminisset re) in- 
telleiisset, minime curahat. Pleraque autem quae hic le- 
guntur Platonica ex Posidonii libro sibi arripuit, qui ipse 
es Phaedone multa in suum usum verterat. Quod quam 
noQ ab eo abhorreat docet Gal. p. 445: yiy^tptv {Iloau- 
ddviog) oJov ^nizofiijv iiva uuxia to frQwtov avTov neQi 
TtaQuiv avyygafifia tdiv vno nXaTWvos eiq^fteviay oig xSrj 
•tqiqiBad-at xai rtaidsvta^ai Tovt; naidag. Et in sequentihus 
insunt qaae a Cic. ingenio aliena sunt. Nam certe Don sua 
sponte laudavisset qui a re publica animum sevocarent. 
Neque illius est vitam mortem esse. Quorum utriqne rursus 
similia apud Senecam leguntur, ep. 73, 4; 'at ille vir sin- 
cerus ac purus qui reliquit et curtam et forum ct omnem 
administrationem rei publicae, ut ad altiora secedertt', ad 
Marc. 21, 7: 'mors sub ipso vitae nomine latef. Quae 
seotentia ab Heracllto orta esse videtur cf. Sext. Emp. 
Prrrh. h^p. III, 230. Atqne ut hoc loco corpus cum 
vinclis carceris et compedibus comparatur, ita saepe etiam 
a Sen. velut ad Pol. IX,3: 'animus velut ex diutino carcere 
emissus', ad Helv. XI, 7: 'corpusculum (Epict. aoficetiov) 
hcc custodia et viQcuIum animi'. Eodem autem simili Cic. * 
de div. I, 110 utitur: 'vigilantes animi a societate divioa 
mnclis eorporis impediti'. Atque Seneca hinc adeo pro- 
greditur tamque prope ad Pjthagoreos accedit, ut corpus 
animi pondus ac poenam appellet (ep. 65, 16) omnemqae 
vitam supplicium esse probet (ad Pol. IX, Q), quod quidem 



') De iis qnae interposita sunt ' leges enim veiant' pOBt vide- 
bimus p. 48. 



39 

non tanqaam suum, sed altius verum intuentium a£fert (cf. 
etiam Lobeck Agl. n p. 796). Deinde ut Cic. in § 51 cor- 
pus tanquam alienam animi domum vocat, ita Seneca ep. 
120, 16 nos in alieno habitare nec (§ 14) domum sed breve 
hospitium corpus esse affirmat. Et animadvertas velim 
etiam horum locorum consensum : Tusc. I § 75 \ . quid tum 
agimus, nisi animum . . secum esse cogimus maximeque a 
corpore abducimus?*, de div. I, 111: 'rarum est quoddam 
genus eorum, qui se a corpore avocent et ad divinarum re- 
rura cognitionem . . rapiantur', Sen. ep. 88, 10: 'vir ma- 
gnus ac prudens animum diducit a corpore". Postremo ad 
eundem Platonis locum, qui huic Gic. loco subest, spectant 
quae apud Sen. ad Marc. XXin, 2 leguntur: 'nec unquam 
magnis ingeniis cara in corpore mora est. Exire atque 
erumpcre gestiunt, aegre has angustias ferunt, vagi per 
omne, sublimes et ex alto adsueti humana despicere: inde 
est quod Plato clamat sapientis animum totum in mortem 
prominere, hoc velle, hoc meditari, hac semper cupidine ferri 
in exteriora tendentem'. Ita inter Giceronem et Senecam 
multis locis arta quaedam sententiarum necessitudo interce- 
dit, cuius causa alia non est quam quod uterque Posidonium 
secutus est. 

Restat ut quonam libro Posidonii Gicero usus sit quae- 
ramus. Quod quidem ego, fateor, quaerere distuli. Neque 
hoc puto disceptari posse, cum ne index quidem librorum 
Posidonianorum exstet. Fortasse ex libro nsqi xf^vx^g quem 
commemorat Eustathius comm. in Hom. p. 910, 40 ed. 
Bom. quae placuissent eum hausisse propterea probabile vi- 
deatur, quod quasdam ad animum pertinentes quaestiones 
non pertractat quidem, sed ita tangit, ut plura apud aucto- 
rem suum legisse videatur, ut in § 67 : ' non videt autem 
formam suam — quamquam fortasse id quoque, sed relin- 
quamus^; in §70: Mn quo igitur Zoco est? credo equidem in 
capite et cur credam adferre possum. Sed alias ubi sit*ani- 
mus!' Tamen indoles eius libri plane ignota est: quamobrem 



40 

iudidum cohibendam et in eo acquiescendam est, quod noo 
omnia scire fas sit. Mihi quidem satis erit si PoBidoniana 
Ciceronem tractavisse concedes : formam dispatationis haius 
ipsius esse res satis superque declarat 

Aliquid autem ad Posidonli psychologiam cognoscendam 
disputationem ttostram contuhsse spero; in qua id potissi- 
mum egit, at Stoicam doctrinam ad Platonem dirigeret. 
Neque enim Stoicus esse desinere Toluit, qui in libris tisqi 
na&<av potius Chrysippum a genuioa doctrina descivisse 
insimulare, Zenonem aatem et Cleanthem cum Platone con- 
ciliare studebat (v. Gal. de pl. H. et P. p. 362 ; 456). Itaque 
Stoicorum animum corporalam retinuit et materiam eius 
spiritam calidum {sv&ee/tov nvevfta) cum ceteris Stoicis 
statuit (Laert. VII, 157). Atque etiara Platoni animum 
corporalem imputare studuit, cum Timaeum interpretatus 
animum idsav tov navzi} diaaTatov esse statueret (v. 
Flut. p. 1023 B). Quae definitio plenior in Laertii commen- 
tarios transiit ut Platonica, v. HI, 67 : t5gi^£To avf^v id^ocv 
tov n:avT7] dtEOzdiTog nvevfiaTog, 



Si rationes quas secuti sumus a vero non recedunt, 
puto plura Posidoniana ex Giceronis scriptis erui posse. Et 
maxime quidem cum I. Tasc. priore parte cognatum est 
Somnium iUud Scipionis quod ita cum illa consentit, ut 
dubitari non possit, quin Cic. si non eodem loco, certe eodem 
auctore asus sit. Atque illad ex Phaedro Platonis sumptum 
argumentum Cic. cum Tusculanas disputationes conscriberet 
se iam in Somnio posuisse meminerat (cf. § 53), ceterum 
tiiiiicn ipse animadvertisse noo videtar ex eodem fonte se 
haurLre. Ut vero res ferebat, argumenta in I. Tusc. plenius 
et amplius explicavit, alia rursus quae in Somuio leguntur 
omisit. Sed ut perspiciatur, quae ratio inter libros hos in- 
■jicedflt, locos ipsos inter se consentientes in conspectu 



41 



Somn. Scip. 

§ 13 hinc profecti huc re- 
vertuntur. 

§ 14 immo vero ii vivunt, 
qui e corporum vinculis tam- 
quam e carcere evolaverunt; 
vestra vero quae dicitur vita 
mors est. 

e corporum vinculis 
tanquam ex carcere. 

§ 15 nisi enim deus is . . . 
istis tc corporis custodiis libe- 
raverit, huc tibi aditus patere 
non potest. Homines enim 
sunt hac lege generati, qui 

tuerentur illum globum 

nec iniussu eius, a quo 

ille (animus) est vobis datus, 
ex hominum vita migrandum 
est. 

§ 16 ea vita via est in cae- 
lum. 

§ 26 nec enim tu is es, 
quem forma ista declarat^ sed 
mens cuiusque is est quisque, 
non ea figura^ quae digito 
demonstrari potest. Deum te 
igitur scito esse, si quidem 
est deus, qui viget qui sentit 
qui meminit qui providet qui 
tam regit et moderatur et 



Tusc. I. 

§ 72 ad illos a quibus es- 
sent profecti reditum facilem 
patere. 

§ 75 quo cum venerimus, 
tum denique vivemus; nam 
haec quidem vita mors est. 



§ 74 illa vincla carceris. 
§ 75 ex his vinclis | in com- 
pedibus corporis. 

§ 74 vetat enim dominans 
ille in nobis Deus iniussu 
hinc nos suo demigrare . . . 
. . nec tamen illa vincla car- 
ceris ruperit (sapiens) — leges 
enim vetant — sed tamquam 
a magistratu aut ab aliqua 
potestate legitima, sic a deo 
evocatus atque emissus ex- 
ierit. 

§ 27 vitae, quae in claris 
viris et feminis dux in cae- 
lum soleret esse. 

§ 52 neque nos corpora su- 
mus . . . cum igitur 'nosce 
tedicit, hoc dicit 'nosce ani- 
mum tuum' . . . ab animo 
tuo quidquid agitur, id agi- 
tur a te. 

§ 65 quae autem divina? 
vigere sapere invenire mefni- 
nisse. ergo animus ut ego dico 



42 



movet id corpus, cui praepo- 
situs est, quam hunc mundum 
ille princeps deus. 

§ 27 nam quod semper mo- 
vetur — 28 aeterna est. 

§ 29 idque ocius faciet, si 
iam tum cum erit inclusus in 
corpore eminebit foras et ea 
quae extra erunt contemplans 
quam maxime se a corpore 
abstrahet. 



divinusest, ut Euripides dicere 
audet deus. 

§§ 53. 54 

§ 75 disiungamus nos a cor- 
poribus id est consuescamus 
mori. Hoc et dum erimus 
in terris erit illi caelesti vi- 
tae simile et cum illuc ex 
his vinclis emissi feremur, mi- 
nus tardabitur cursus ani- 
morum. 

§ 27 quae . . in ceteris hu- 
mi retineretur. 



Namque eorum animi qui 
se corporis voluptatibus de- 
diderunt . . . corporibus elapsi 
circum terram ipsam volu- 
tantur. 

Deinde in Somnio a § 16 abunde et copiose describitur 
quibus spectaculis mortui ex orbe lacteo fruantur, et qui 
sonorum concentus orbium motu efficiantur. Haec non 
leguntur in I. Tusc. Sed animadvertas velim haec verba 
§ 47: ^quamvis copiose haec diceremus si res postularet, 
quam multA quam varia quanta spectacula animus in locis 
caelestibus esset habiturus\ Eodem autem ordine plane- 
tarum orbes in cap. 17 enumerantur, quem sequitur disci- 
pulus Posidonii Geminus Uran. p. 4 et Cleomedes I p. 21, 
qui Posidonium potissimum auctorem profitetur; cum Ghry- 
sippus supra lunam proximum solem, deinde Venerem, tum 
Mercurium posuerit cf. Stob. ecl. I p. 448, 4. itemque et 
Flato et Aristoteles lunae proximum solem esse voluerint 
(cf. de hac re Balforeum apud Bakium ad Gleom. p. 311). 
Deinde quod supra lunam omnia aeterna, infra uihil nisi 
mortale esse dicitur, notum est ex Stoicorum sententia 
aethera, in quo astra divina volvantur, a luna incipere, 



43 

lunam autem Posidonium plurimosque Stoicos doq ex igne illo 
artificiali constare sed ex aere et igne mixtam esse (cf. Stob. 
ecl. I, 554) et a sole lucem accipere (cf. Laert. YII, 145 al.) 
docuisse. Gomparari cum hoc loco potest de d. n. 11, 56: ^nulla 
igitur in caelo nec fortuna nec temeritas neb eiTatio nec vani- 
tas inest, contraque omnis ordo veritas ratio constantia. Quae- 
que his vacant, ementita et falsa plenaque erroris, ea circum 
terras infra lunam, quae omnium ultima est, in terrisque 
versantur'. Animos autem in terris morti exceptos et deo- 
rum munera esse item de leg. I, 24 (quem locum supra attu- 
limus) legitur. Eius autem quem Gic. sequitur sententiam 
assecutus esse videtur Macrobius hunc locum in commen- 
tario suo I, 21, 34 interpretatus, qua in re tam mirum in 
modum cum Seneca consentit, ut facere non possim, quin 
utrumque tibi proponam. 

Macr. Sen. ep. 41, 5. 

Quod autem ait: ^nihil — Quemadmodum radii solia 
datos' non ita accipiendum contingunt quidem terram» 
est animos hic esse ut hic sed ibi sunt unde mittuntur: 
nasci putentur: sed sicut so- sic animus magnus ac sacer 
lem in terris esse dicere sole- et in hoc demissus, ut propius 
mus, cuius radius advenit et quidem divina nossemus, con- 
recedit, ita animorum origo versatur quidem nobiscum, 
caelestis est, sed lege tempo- sed haeret origini suae. 
ralis hospitalitatis hic exulat. 

Neque omittendum est quod musicae inventores in fine 
§ 18 eodem modo laudantur atque Archimedes sphaerae 
inventor Tusc. I, 63, quod utrique deum imitati idem efife- 
cerint atque ille eoque vim mentis divinam ostenderint. 

Quae deinde a § 20—25 sequuntur eo spectant, ut 
gloriam humanam contemnendam esse ostendatur. Quem 
locum Csenerus vindicavit Aristotelis Protreptico in Mus. 
Rhen. XXVIII p. 397 sqq. Sed qui Gic. libri 11. de deor. 
nat. meminit, concedet fieri potuisse, ut non ab ipso Ari- 
^totele, sed a Posidonio hanc locum acciperet. 



44 

Sed etiam novum qniddain ex Somnio discimns, ut 
nnnc certo sciamus, quam sedem animorum beatorum Posi- 
donias esse voluerit (cf. § 16). Quo simul Tusc I, 43 illn- 
stratur. Nara non video quemquam interpetum extricasse, 
qui essent inncti illi ex anima tenui et ex ardore solis tem- 
perato ignes. Nova et mirabilia nos docent Tiscberus et 
Sorofius: 'iunctis ignibus, d. h, auf den Gestirnen. Denn 
die Seele kann sich nach der Lehre der Stoiker vermoge 
ihrer Natur nur bis zu der Grenze des Aethers und der 
reineren Luft (anima tcnuis) erheben, an welcher sich die 
Gestirne nebst dem Monde befinden, wabrend die Sonne, 
deren Natur die Gbtter theilen, noch iiber denselben scbwebt» 
wesshalb nur ein ' temperatus ardor solis' dahin gelangt*. 
Has nugaa — quas ne ipse quidem Sorofius, spero, expecta- 
bit ut refutem — omnino non commemorassem, nisi lecto- 
rem benevolum rebus tristioribus iam din vexatum hilaritate 
quadam et gaudio perfundi et excitari putarem aequum 
esse. Conferas autem velim — si operae pretium videatur 
— Heinii in hunc locum annotationem, quo facto perspicies, 
quera auctorem hi viri doctisstmi et eruditissimi exscrip- 
serint male inteltectum. Utinam semper scriptorum fon- 
tes indagantibus opera tam facilis et expedita essetl — 
Nec tamen Heinins ipse hunc locum expedivit. Nam non 
omne confinium aetheris et a€ris, sed certam quandam 
summi aSris plf^am significari apparet. Cui enim morta- 
liuni unquam universa illa regio ignea visa est? 

Verba Ciceronis si excusseris, nihil aliud significare 
I)Dsse uisi ignis quandam continuationem concedes. Seneca 
X. Q. VII, 15, 2 cometen Attalo regnante visum comparat 
cuiti plaga lactea. Qua in re contra eorum sentCDtiam, qui 
stellas cometas esse affirment, disputaus 'quot ergo' inquit 
'convenisse debent erraticae, ut tam longum caeli tractum 
occuparent igne contimoV Non autem est in rerum natura 
quod continuo igne quemcumque caeli tractum occupet niai 
Heus orbis. Quem antiqui in agre csse volebant (cf. Stob. 



45 

ecl. I p. 574) et, quod sua sponte intellcgitur, in summa 
et tenuissima eius parte. lam verba ^ex anima tenui et ex 
ardore solis temperato' diligentius consideranda sunt. ^Tem- 
perato' ne adiectivum sumatur, prohibere videtur verborum 
coUocatio. Guius quidem collocationis, quantum scio, exempla 
aut rarissima sunt aut omnino non exstant. Itaque prae- 
positio altera 'ex' delenda videtur et 'temperato* participium 
etiam ad substantivum praecedens referendum. Quomodo 
haec efficitur sententia: 'eine aus einer Mischung feiner 
Luft und Sonnengluth hervorgegangene fortlaufende feurige 
Yerbindung\ Quae sententia respondet definitionibus orbis 
lactei, quae duae Posidonii servatae sunt: Stob. ecl. I p. 576, 
Plut. pl. p. III, 1: nvQog avaraaiv olgtqov fiiv (lavoixeqav 
avyfjg di nvxvoziQav, Macrob. comm. in Somn. I, 15, 7 Mac- 
teum caloris esse siderei infusionem*. Ardore enim solis infuso 
tractus ille igneus factus est, ut quodam modo ignes ex 
anima et ardore solis iuncti dici possint. Ignes enim, quibus 
illa caeli plaga significatur, a^re cum solis ardore iuncto 
orti sunt. Nec aliter efficitur, ut animus sui similem natu- 
ram contingat. Nam agris summa pars quamquam cali- 
dissima et tenuissima est (Sen. N. Q. II, s. 2), tamen igne 
sidereo caret, lacteus autem orbis et hunc habet. Itaque 
huius natura animi similis est. 

Gum his locis conferendus est Sext. Emp. adv. math. 
IX, 71 sq., qui locus et illos illustrat et ipse ab iis ali- 
quid lucis accipit. 

Sext. Emp. Tusc. I, 42. 

Tial yaQ ovdi rag xfjvxag animus . . ex inflammata 
€V€arivv7tovo^aaiv.aT(oq)eQo- anima constat .... sive 
/livag' l€7rT0fieQ€ig yccQ ovaai permanent . . necesse est fe- 
xat ovx rjtrov nvQwdeig rj rantur ad caelum. 
Ttvevfjunwdeig elg rovg avo) Achill. Tat. isag. 13 (Uran. 
(AaXlov ronovg Kov(poq)0' p. 133 e) Iloaeidciviog di 
Qovaiv. Tcai Tcad"^ avrag di dyvoelv rovg ^EnixovQelovg 
diafiivovac nal ovx (og eXeyev eq>rj, cjg ovre (Bakius ov ra) 



46 



6 'EmxovQog, dTtoXvd-elaac 
rcSv GwiiaTWV xaTcvov dixrjv 
GTiidvavzai, ovdi yaQ tcqo- 
TSQOV TO GCJiia dianQavrjTiKdv 
rjv avTcSvj alV avTai T(p gcj- 
fiaTt GVfifiovfjg 7]Gav aiTiai, 
nolv de 7iq6t€qov xai eavTatg, 
¥kgx7]vol yovv jjXiov y€v6~ 
fievat Tov iuo GeXijvrjv olxoijGi 
TOTtov, evd^ade tb dia Trjv ei- 
hxQivaiav tov deQog nXeiova 
nQog Siafxovrjv kafi^avovGi 
XQovov TQoq>f Te pf^cSvrae 
Oixei(f Tjj dno yr^g dvad-vfna" 
Gei cjg nai Ta Xoind doTQa, 



Gcufiara Tag ipvxdg Gvvix^h 
dXV a\ xpvxai ra GcifiaTa, 
digneQ nai ^ xokXa xai eavTijv 
xai Ta enTog XQaTei. 
Tusc. I, 43. 
in quo nulla re egens ale- 
tur et sustentabitur isdem re- 
bus, qnibus astra sustentantar 
et aluntur. 



Dubium, opinor, esse non potest, quin Sextus Posi- 
doniana referat. Atque locis de quibus ante egimus cum 
hoc comparatis etiam apud Sext. regionem illam sublunarem, 
quae ab eo certius non significatur, lacteam plagam intelle- 
gendam esse puto. lam vero attendas verba noXv de nQo- 
TeQov xai eavTalg. Igitur antequam animi in corpora in- 
travissent eos se per se ipsos continuisse Pos. docuit Neque 
potuit clarius antiquioribus Stoicis, qui animos cum corpore 
nasci volebant, repugnare. Deinde de sole animos sub la- 
nam demigrasse apud Sext. legimus^ unde ad homines eos 
venisse Pos. voluisse videtur. Similiter in Somnio originem 
ex sideribus animos duxisse edocemur (§ 15: 'animus datus 
est ex illis sempiternis ignibus')- Quibuscum optime con- 
sentire videtur orbem lacteum caloris siderei infusionem 
esse. 

Quod vero lacteum orbem sedem animorum esse vo- 
luit, auctores ei fuisse Pythagorici videntur (cf. Lob. Aglaoph. 
p. 935). Legimus enim apud Porphyr. de antro Nymph. 
c. 28: ^drjfiog SveiQCJV rLard IIvd-ayoQav al tpvxai, ag avvd^ 



47 

y€G&al q>rjGiv elg tov yaXa^iav. Quod referendum est ad 
Odyss. XXIV, 12: 

'^di Tcag^ ^HeXLoio nvkag xat drjfAOv OveiQwv 
^iaav altpa d* Xhovto xay' daq>odeX6v XBiiKava^ 
iv&a T€ vaiovat tpvxal eYdcjhx Tuxfiovrcjv. 
Hoc igitur pratum in lacteo orbe sibi Pythagorici fin- 
xerunt. Quibus illustratur etiam Plut. de facie in orbe lun. 
p. 943 G, qui animos proborum certum quoddam tempus 
morari iv r^ nqaoTaT^fi tov cigog, ov keifidivag ^dov' xa* 
kovGL disputat. Studuisse autem Fosidonium Pythagoricae 
doctrinae edocemur a Galeno (cf. 1. c. p. 401, 459). 

His ad finem perductis unum restat, quod non praeter- 
mittendum videtur. Eodcm anno quo libros de republica 
scripsit Cic. orationem Scaurianam hoc loco ornavit: 'at 
Graeculi quidem multa fingunt, apud quos etiam Cieombro- 
tum Ambraciotam ferunt se ex altissimo praecipitasse muro, 
non quo acerbitatis accepisset aliquid^ sed ut video scriptum 
apud Graecos, cum summi philosophi Platonis graviter et 
omate scriptum librum de morte legisset, in quo, ut opinor, 
Socrates illo ipso die quo erat ei moriundum permulta 
disputat, hanc esse mortem quam nos vitam putaremus, 
cum corpore animus tamquam carcere saeptus teneretur, 
vitam autem esse eam, cum idem animus vinclis corporis 
liberatus in eum se locum, unde esset ortus, rettulisset. num 
igitur ista tua Sarda Pythagoram aut Platonem norat aut 
legerat? qui tamen ipsi mortem ita laudant, ut fugere 
vitam vetent atque id contra foedus fieri dicant legemque 
naturae.' Quae omnia leguntur in I. Tusc. eademque in 
Somnio praeter illud de Cleombroto. Hoc a Callimacho 
epigrammate quodam quod exstat traditum esse constat 
et id ipsum in Tusc. I, 84 commemoratur. Quod tamen 
non ipsum se legisse, sed ab aliis scriptoribus Graecis sum- 
psisse ipse hoc loco indicare videtur. Nam postquam dixit 
^apud quos ferunt*, non erat quod adderet 'ut video scrip- 
tum apud Graecos'. Quod, cum etiam statim adiciat quae 



48 

in Fhaedone disputentur, inter qaae tamen sant, ut supra 
vidimus, quae in eo non legantur, ad totum hunc locum 
referendum videtur. Legerat igitur Cic. eo tempore Posi- 
doaii librum, quo in Somnio uteretur, atque hunc eum futsse, 
quem post in Tusc. adhibuit, eo maxime confirraatur, quod 
cam cetera consentiunt, tum illud de Cleombroto in Somnio 
ne^lectum, in Tusc. positum est 

Hoc loco defenditur etiam illad § 74 'leges Tetant', 
quod addubitavit Ueinius, Sorofius autem audacior delevit. 
Quorum annotationes 31 neglegentius inter se conferas, facile 
in susptcionem Jacides Sorofium exscripisse Heinium. Quod 
non ita est: potius circumscripsit, interpretatus est, lepi- 
dissime correxit vir doctissimus Heinium nimis brevem. Ut 
cetera omittamus cf. haec: 

Hein. Sorof. (in ann. crit.). 

Die Worte 'leg. e. V.' sind Selbst wena man anneh- 

wabrscheinlich unecht; denn men dUrfte, dass Cic. an die 

aucb wenn man unter leges aTioQQrjra hei Plato Fh. p. 62 

die vofioi ayf>a<fQi . . . ver- B gedacht habe, so konnte 

steht, so ist der Zusatz docb ibm doch nicbt entgeben, dass 

stSrend. durch die Elrwabnung der- 

selben der Qedanlienzusam- 

menhang ganzlich unterbro- 

cben werden musste. 

Nunc putabis Sorofium ab Heinio pendere ? qui dtligen- 

tissirae Platonia locum iu quo nitatur afferat ! Sed ipsi quo- 

que eum inspiciaraus: o fiEv ovv ev dno^^^Toig lEyofievog 

nsQi ttVT(5v ?^yog\ Igitur ex boc illud Ciceronis 'leges ve- 

tant' ortum est? Quis mortalium hoc inde sibi sumpserit? 

Sed scripsit Heinius : ' auch wenn man unter leges die vofiot 

aygaipoi versteht!' Vereor ne intellexerim, qua virga adhi- 

bita ille vaferrimus Flatonis et Ciceronis interpres recon- 

ditam illam mihique non initiato negatam sapientiam sihi 

reclaserit. Sed ut illum dimittamus, qui fortasse melius iv 

axoQQ^oig illud enuntiasset, coucedendum quidem est plu- 



49 

ralen^ numerum miuus aptum esse, tamen et Scauriana et 
Somnium obstant, ne verba illa deleamus. Illa enim clarius 
fit, quae lex intellegenda sit. Est Zenonis lex naturalis 
recta imperans prohibens contraria (de d. n. I, 36). Haec 
enim Giceronis sententia est mirum in modum Pythagorica 
et Stoica commiscentis: vita quasi supplicium est nosque in 
carcere sumus; tamen quod vivimus, lex est [quae voluit ut 
homines terram tuerentur Somn. § 15]. Itaque si quis mor- 
tem sibi ipse consciverit quem necessitas non coegerit, vincla 
quasi ruperit legemque violaverit. 



L 



Vita scriptoris. 



Natus sum Petrus Corsseu Oldenburgi anno LVI patre 
Guilelmo, matre Margaretha e gente Buschmaon. Urbis 
patriae gymnasii discipulus fui per annos septem. Aono 
LXXI postquam parentes Utinum commigraverunt gymnasii 
Utrnensis primam in classem receptus duobus annis post 
testimonio maturitatis instructus Lipsiam me contuli, ut im- 
primis philologiae operam darem. Ubi postquam tria se- 
iiicstna. uniim deinde Berolini commoratus sura, hanc sedem 
Musarum Rhenanam adii. Docuerunt me viri illustrissiini 
Lipsiae: Curtius,Drohisch,Friedberg, Hoerschelmann, Ritschl, 
Roscher, Voigt, Windelband, Zarncke; Berolini: KirchhofT, 
Vahlfn; Bonnae: Bemays, Buecheler, vom Kath, Useoer, 
Witte. Ut exercitationibus suis interessem philologicis et 
epigrapliicis Buecheler, philosophicis Windelband et Witte 
benigne concesserunt, 

Omnibus his viris gratias quam maximas habeo, im- 
primis Buedielero et Usenero, quos studiorum meorum fau- 
torei^ beuignos benevolosque fuisse fateri et futnros esse 
sperare mihi liceat 



Sententiae controversae. 



1. Platoiiis de rep. III, 19 p. 412 E verbum endav&a- 
v6fi€vot post hi^aXkovGiv delendum est. 

2. Ibidem VII, 1 p. 515 B vofii^eiv quod legitur ante 
ovofitt^eiv delendum est. 

3. Ibid. VII, 2 p. 516 C pro tov aq)e7g kcjQCJv scribendum 
videtur: cov oxiag kciQa. 

4. Galeni de plac. Hipp. et Plat. 11, p. 208, 6 (ed. 
I. Mueller) scribendum est: tfg iveQyeiag avtijg pro 
avTov (cf. p. 209, 1 et 2). 

5. Ibidem p. 276, 17 pro anavxag scribendum est 
anavTeg (cf. 1. 13). 

6. Ibid. p. 393, 3 temere Bakius (Posid. rel. p. 204) pro 
Posidonio Chrysippi nomen posuit. 

7. Ne in Horatii ep. I, 7, 30 Bentleii nitedula irrepat 
cavendum, vitiosum autem versum esse concedendum 
est. Inest vitium in verbis *cumeram frumenti*. 

8. Ciceronis de div. I, 32 *posse* post 'cotem novacula* 
delendum est. 

9. Cic. Tusc. I, 27 verba ^quae in claris viris et femi- 
nis dux in caelum soleret esse, in ceteris bumi re- 
tineretur et permaneret tamen* recte tradita sunt. 

10. ApoIIodorus Atheniensis, qui a Laertio Diog. VII, 7 
in vita Ghrysippi commemoratur, non est illustris ille 
Panaetii et Aristarchi discipulus, ut 6. I. Vossius 
*de historicis Graecis' p. 177 ed. Westerm. putavit, 
sed ApoIIodorus KrjnotvQawog Epicureus (cf. Laert. 
X, 2 et 25). 



52 

Postdonius Rhodiiis primus Stoicorum duo illa divi- 
nationis genera, artificiosum et uaturale, a Cicerone 
in libro I. de div. esplicata divisit. Ghrysippus quique 
eum sequebantur omnem divinationem artem esse 
stutuebant. 

CJorrectio ea quam Cic. de off. III, 7 Panaetio se ad- 
hibuisse gloriatur ad comparationem de duobus ho- 
nestis (I, 152 sqq.) pertinet et a Posidonio repe- 
tita est. 



r 



FKern: zu Sophokles Antigone [v. 722]. 237 

furcht wHre hiernach fUr Ar. eine stimmung wie etwa die, wobei 
wir im entaetz^ vor dem was geschehen soll dem (wissenden oder 
unwissenden) thSter in den arm fallen m5chten, um einhalt zu ge- 
bieten, ehe es zu spHt ist. eine bestKtigung dafUr scheint mir in der 
stelle rhet. 11 8, 1386^ 28 f. zu liegen. Ar. handelt dort aUerdings 
nicht von der furcht , sonderh vom mitleid ; dies aber thut er mit 
beziehung auf die scenische darstellung und in einer weise , die die 
anwendung des gesagten auch auf das fUrchten seitens des zuschauers 
von selbst nahe legt. die vorstellung auf der bUhne, so fUhrt er aus, 
bewirkt dasz auch vergangenes oder Uberhaupt solches was sonst 
unser mitleid nicht zu erregen geeignet sein wUrde , doch durch die 
darstellung (utt6kpicic) uns so nahe gebracht wird^ dasz es uns in 
diesen afPect versetzt. indem uns die schauspieler ^das unglUck vor die 
augen fUhren, bewirken sie dasz es uns nahe erscheint, sei es als be- 
vorstehend, sei es als schon geschehen' (^ 33), eine auffassung die 
auch fdr die frage nach dem object der tragischen furcht geltung hat. 
Basel. Bsbhann Siebeck. 

38. 

ZU SOPHOKLES ANTIGONE. 

722 el b' oflv, q)iX£i Yap toOto jnfi tovItij ^^ttciv, 
Ktti Tujv XeTovTUiv €fl KaXov Td |biav6dv£iv. 
Haimon sagt, d6r mensch stehe am h5ohsten, der in jeder beziehung 
einsichtsvoU sei ; wo aber dieser vorzug nicht stattfinde , sei auch 
die willige aufnabme fremder einsieht zu loben. die m5gUchkeit, 
dasz dieser yt)rzug jsicht stattfinde, auagedrilckt durch die vorsich- 
tige elliptische wendung ei b' oflv, soll begrlindet werden durch 
den satz q)iX£i Yop toOto \k^ TauTij ^^7T€IV, der mir in dieser 
schreibung nicht r^cht v^rstkndlich eraoheint* wenn er nemlich er- 
klSrt wird *6s pflegt sich nicht auf die seite zu neigen, dahin zu ent- 
scheiden', so vermisse ich die angabe der seite, auf die sich dies 
(nemlich dieser hohe vorzug stets vorfaandener einsicht) neigen soll. 
durch die leise ftnderung aber von TttUTij in TaflT^ scheint mir alles 
dunkel zerstreut zu sein. Haimon sagt dann , was er im zusammen- 
hang der rede nach meiner meinuzi^ sagen musz, dasz dieser vorzug 
steter einsicht sioh nicbt auf dieselbe seite zu neigen pflege, dasz 
nicht derselbe mensQh stets in ihrem besitze sei , folglich auch nicht 
Kreon. es ist also derselbe gedanke, den Euripides mit anwendung 
desselben pronomens im Bhesos (v. 106) durch die worte ausdrUckt : 
ou Y^p aflT6c TrdvT* dTTiCTacSai ppoTiIiv Trd(puK£V. und von einem 
andem gebiete menschlichen lebens heiszt es Soph. El. 916 : TOic 
auToTci TOi oflx auTOC del baijiidviuv TrapacTaTcT. nur bei der von 
mir vorgeschlagenen schreibung ist die erklftrung, welche Wex gibt, 
zutreffend : ^haud enim ita solet evenire , ut unus homo consiimma- 
tam habeat scientiam.' dem ^unus' entspricht dann eben TaflT^. 

Bbrlin. Franz Eern.