Full text of "De rerum natura; libri sex. Carolus Lachmannus recensuit et emendavit"

See other formats

T. LUCRETI CAm

DE RERUM NATURA

LIBRl SEX

CAROLUS LACHMANNUS

RECENSUIT ET EMENDAVIT

EDITIO QUARTA

BEROLINI

TYPIS ET IMPENSIS GEORGII REIMERl CA/A

MDCCCLXXI. y^ .

Av /.-

T. LUCRETI CARI
DE RERUM NATURA

LIBER PRIMUS.

Aeneadum genetrix , hominum divomque voluptas ,
alraa Venus , caeli subter labentia signa
qnae mare navigerura , quae terras frugiferentis
concelebras , per te quoniam genus omne animantum

5 concipitur visitque exortum Juraina solis .
te , dea , te fugiunt venti , te nubila caeli
adventumque tuura , tibi suavis daedala tellus
summittit flores , tibi rident aequora ponti
placatumque nitet diffuso lumine caelum .

10 nara simul ac Species patefactast verna diei
et reserata viget genitabilis aura favoni ,
aeriae priraum volucres te , diva , tuumque
significant initum perculsae corda tua vi.

15 inde ferae pecudes persultant pabula laeta
14 et rapidos tranant amnis : ita capta lepore

16 te sequitur cupide q|uo quamque inducere pergis .
denique per raaria ac raontis fluviosque rapacis

16 tergis .

4 I

frondiferasque domos avium camposque virentis
omnibus incutiens blandum per peetora amorem

20 efiicis ut cupide geueratim saecla propageut ,
quae quoniam rerum naturam sola giibernas,
nec sine te quicquam dias in luminis oras
exoritur neque fit laetum neque amabile quicquam ,
te sociam studeo scribendis versibus esse ,

25 quos ego de rerum natura pangere conor

Memmiadae nostro , quem tu , dea , tempore in onini
omnibus ornatimi voluisti excellere rebus .
quo magis aeternum da dictis , diva , leporem ,
effice ut interea fera moenera militiai

30 per maria ac terras omnis sopita cjuiescant :
nam tu sola potes tranquilla pace iuvare
mortalis , quoniam belli fera moenera Mavors
armipotens regit , in gremium qui saepe tuum se
reicit aeterno devictus vulnere amoris ,

35 atque ita suspiciens , tereti cervice reposta ,
pascit amore avidos , inhians in te , dea , visus ,
eque tuo pendet resupini spiritus ore .
hunc tu , diva , tuo recubantem corpore sancto
circum fusa super , suavis ex ore loquellas

40 funde petens placidam Romanis , incluta , pacem :
naDi neque nos agere hoc patriai tempore iniquo
possumus aequo animo nec Memmi clara propago
talibus in rebus communi desse saluti .

50 quod super est, vacuas auris animumque sagacem
semotum a curis adhibe veram ad rationera ;

27 oralatuin || 32 monera || 33 regium in gremiumf^iie |1 35 teriti || 43 id
esse II 44 — 49 = 11,646—651. || 50 ut vacuas |i auimumque sagacem

oinissa

ne mea doua tibi studio disposta fideli ,
intellecta prius quam sint, contempta relinquas .
nara tibi de summa caeli ratione deumque

55 disserere incipiam , et rerum primordia pandam ,
unde omnis natura creet res , auctet, alatque ,
quove eadem riirsum natura perempta resolvat ;
quae nos materiem et genitalia corpora rebus
reddunda in ratione vocare et semina rerum

60 appellare suemus et haec eadem iisurpare

corpora prima , quod ex illis sunt omnia primis .

Humana ante oculos foede cum vita iaceret
in terris oppressa gravi sub religione ,
quae caput a caeli regionibus ostendebat

65 horribili super aspectu mortalibus instans ,
primum Graius homo mortalis tendere contra
est oculos ausus primusque obsistere contra ;
quem neque fana deum nec fulmina neo minitauti
murmure compressit caehmi , sed eo magis acreni

70 inritat animi virtutem , eflfringere ut arta
naturae primus portarum claustra cupiret .
ergo vivida vis animi pervicit , et extra
processit longe flamraantia moenia mundi
atque omne immensum peragravit mente animoque ;

75 unde refert nobis victor quid possit oriri ,
quid nequeat , finita potestas denique cuique
qua nam sit ratione atque alte terminus haerens .
quare religio pedibus subiecta vicissim
opteritur , nos exaequat victoria caelo .

80 Ilhid in bis rebus vereor , ne forte rearis
inpia te ratiouis inire elementa viamque
indugredi sceleris . quod conti-a saepius illa

66 tollere || 68 fama || 70 confringere )| 71 cuperet . |1 74 omnem '\
77 Quantum

6 I

religio pepcrit scelerosa atque impia facta .
Aulide quo pacto Triviai virginis aram

85 Iphiauassai tuipamnt sanguine foede
ductores Danaum delecti , prima vironim .
cui simul infuia virgineos circum data comptus
ex utraque pari malarum parte profusast,
et mestum simul ante aras adstare parentem

90 sensit , et hunc propter ferrum celare ministros ,
aspectuque suo lacrimas eifundere civis ,
muta nietu terrara genibus summissa petebat :
nec miserae prodesse in tali tempore quibat
quod patrio princeps donarat nomine regem :

96 nam sublata virum manibus tremibundaque ad aras
deductast , non ut sollemni more sacrorum
perfecto posset claro comitari Hymenaeo ,
sed casta inceste , nubendi tempore in ipso ,
hostia concideret raactatu maesta parentis ,

100 exitus ut classi felix faustusque daretur .
tantum religio potuit suadere malorum .

Tutemet a nobis iam quovis terapore vatum
terriloquis victus dictis desciscere quaeres..
quippe etenira quam multa tibi iam fingere possunt

105 somnia , quae vitae rationes v^rtere possint
fortunasque tuas omnis turbare timore!
et merito : nauu si certara fineui esse viderent
aerumnarum homines , aliqua ratione valerent
religionibus atque minis obsistere vatum :

110 nunc ratio nttlla est restandi , nulla facultas ,
aeternas quoniam poenas in morte timendumSt .
ignoratur enim quae sit natiira animai ,
nata sit , an contra nascentibus insinuetur ,
et simul iutereat nobiscum morte dirempta ,

84 triviat |) 102 quodvis |j 104 possum . || Hl timendum

115 aa tenebras Orei A^sat vastasque lacunas ,
an pecudes alias diviuitus iusinuet se ,
EDiiiiis ut Doster cecinit , qui primus amoeno
detulit ex Helicone perenni fronde coronam ,
per gentis Italas liorainum quae clara clueret ;

120 etsi praeterea tamen esse Aclierusia templa
Ennius aeternis e-xponit versibus eidem ,
quo neque permaneant animae neque corpora nostja,
sed quaedam siwulacra modis pallentia miris ;
unde sibi exortam semper florentis Homeri

125 commemorat speciem lacrimas effundere salsas
coepisse et rerum naturam expandere dictis .
qua propter bene cum superis de rebus habenda
nobis est ratio , solis lunaeque nieatus
qua iiant ratione , et qua vi quaeque gerantur

130 in terris , tum cum primis ratione sagaci

unde anima atque animi constet natura videiidum ,
et quae res uobis vigilantibus obvia mentes
terrificet morbo adfectis soranoq^ue sepultis ,
cernere uti videaTimr eos audireque coram ,

135 morte obita quorum tellus amplectitur ossa.

Nec mc animi fallit Graiorum. obscura reperta
difficile inlustrare Latinis versibus esse ,
multa novis verbis praesertim cnm sit agendum
propter egestatem linguae et rerum novitatem :

140 sed tua me virtus tamen et sperata voluptas
suavis amicitiae quemvis sulferre laborem
suadet et inducit noctes vigilare serenas .
quaerentem dictis quibus et quo carmine demum
clara tuae possim praepandere lumina menti ,

145 res quibus occultas penitus convisere possis .

Hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest

121 edens . (j 126 Coepisset rerum || 130 tunc || 14] efferre

8 I

non radii solis neque lucida tela diei
discutiant , sed naturae species ratioque .
principium cuius hinc nobis exordia sumet ,

150 nullam rem e nilo gigni divinitus umquam .
quippe ita formido mortalis continet omnis ,
quod multa in terris fieri caeloque tuentvu-,
quorum operum causas nulla ratione videre
possunt ac fieri divino numine rentur .

156 quas ob res ubi viderimus nil posse creari
de nilo , tuni quod sequimur iam rectius inde
perspiciemus , et unde queat res quaeque creari

155 et quo quaeque modo fiant opera sine divom ,

159 Nara si de nilo fierent, ex omnibu' rebus
omne genus nasci posset , nil semine egeret .
e mare priraum homines , e terra posset oriri
squainigerum genus et vohicres erumpere caelo :
armenta atque aliae pecudes , genus ornne ferarum ,
incerto partu culta ac deserta tenerent :

i(>i nec fructus idera arboribus constare solerent ,
sed mutarentur , ferre omnes omnia possent .
quippe , ubi non essent genitalia corpora cuique ,
qui posset mater rebus consistere certa?
at nunc seminibus quia certis quaeque creantur,

170 inde enascitur atque oras in luminis exit,
raateries ubi inest cuiiisque et corpora prima :
atque hac re nequeunt ex omnibus omnia gigni ,
quod certis in rebus inest secreta facultas .
praeterea cur vere rosara , frumenta calore ,

175 vites autumno fiindi suadente videmus ,

si nou , certa suo quia tempore semina reruni
cum confluxerunt , pate fit quod cumque creatur ,
dum tempestates adsunt et vivida tellus

158 ut II 168 derta. i| 176 qui t| 177 orcatu

tuto res tenevas effert in lurainis oras?

180 quod si de nilo fierent , subito exorerentur
incerto spatio atque alienis partibus anni ;
quippe ubi nuUa forent primordia , quae genitali
concilio possent arceri tempore iniquo .
nec porro augendis rebus spatio foret usus ,

185 seminis ad coitum , si e nilo crescere possent :
nam fierent iuvenes subito ex infantibu parvis ,
e terraque exorta repente arbusta salirent.
quorum nil fieri manifestum est , omnia quando
paulatim crescunt , ut par est semine certo

190 crescere, resque genus servant ; ut noscere possis
quicque sua de materia grandescere alique .
huc accedit uti sine certis imbribus anni
laetificos nequeat fetus submittere tellus ,
nec porro secreta cibo natiu-a animantum

195 propagare genus possit vitamque tueri ;
ut potius multis communia corpora rebus
multa putes esse , ut verbis elementa videmus ,
quam sine principiis uUam rem existere posse .
denique cur homines tantos natura parare

200 non potuit, pedibus qui pontum per vada possent
transire et magnos manibus divellere montis
multaque vivendo vitalia vincere saecla ,
si non , materies quia rebus reddita certast
gignundis , e qua constat quid possit oriri ?

205 nil igitur fieri de nilo posse fatendumst ,

semine quando opus est rebus , quo quaeqtie creatae
aeris in teneras possint proferrier auras .
postremo quoniam incultis praestare videmus
culta loca et manibus melioris reddere fetus ,

210 esse videlicet in terris primordia rerum ,

190 Crescentesque || 207 possent

10 I

quae nos fecundas vertentes vonnere glebas
terraique solum subigentes cimus ad ortus :
quod si nulla forent , nostro sine quaeque labore
sponte sua multo fieri raeliora videres .

215 Huc accedit uti quicque in sua corpora rursuni
dissoluat natura neque ad nilura interemat res .
nam siquid mortale e cunctis partibus esset ,
ex oculis res quaeque repenle erepta periret :
nuUa vi foret usus enim , quae partibus eius

220 discidium parere et nexus exsolvere posset .

quod nunc , aetemo quia constant semine quaeque ,
douec vis obiit , quae res diverberet ictu
aut intus penetret per inania dissoluatque ,
nuUius exitium patitur natura videri .

225 praeterea quae cumque vetustate amovet aetas ,
si penitus peremit consumens materiera omnera ,
unde animale genus generatim in lumina vitae
redducit Venus , aut redductnm daedala tellus
unde alit atque au^et generatira pabula praebens?

230 unde mare , ingenuei fontes , extentaque longe
flumina suppeditant? unde aether sidera pascit?
omnia enim debet , mortali corpore quae suut ,
infinita aetas consumpse ante acta diesque .
quod si in eo spatio atque ante acta aetate fuere

235 e quibus haec rerum consistit summa refecta,
inmortali sunt natura praedita certe ,
haut igituT possunt ad nilum quaeque reverti .
denique res omnis eadem vis causaque volgo
conficeret, nisi materies aeterna teneret,
240 inter se nexu minus aut magis indnpedita:
tactus enim leti satis esset causa profecto ;
quippe , ubi nulla forent aeterno corpore , quonim

215 qnicquid in |( 217 e omissum . \\ 230 externaqne || 240 nexus

I 11

contexUim vis deberet dissolvere quaeque .
at nunc , inter se quia nexus principiornm

245 dissimiles constant aeternaque materies est ,
incolumi remanent res corpore , dum satis axiris
vis obeat pro textura cuiusque reperta.
haud igitur redit ad nilum res ulla , sed omnes
discidio redeunt in corpore materiai .

250 postremo pereunt imbres , ubi eos pater aether
in gremium matris terrai praecipitavit :
at nitidae surgunt fruges , raraique virescunt
arboribus , crescunt ipsae fetuque gravantur :
hinc alitur porro nostrura genus atque ferarum :

255 hinc laetas urbes pueris florere videraus ,

frondiferasque novis avibus canere undique silvas:
hinc fessae pecudes pingui per pabula laeta
corpora deponunt, , et candens lacteus umor
uberibus manat distentis : hinc nova proles

260 artubus infirmis teneras lasciva per herbas
ludit laete mero mentes perculsa novellas .
haud igitur penitus pereunt quae cunique videntur ;
quaudo alid ex alio reficit natura , nec uUam
rem gigni patitur , nisi morte adiuta aliena .

265 Nunc age , res quoniam docui non posse creari
de nilo neque item genitas ad nil revocari ,
ne qua forte tamen coeptes dii^dere dictis ,
quod nequeunt oculis reruni primordia cerni ,
accipe praeterea quae corpora tute necessest

270 confiteare esse in rebus nec posse videri .
principio venti vis verberat incita cautes
ingeutiftque niit navis et nubila differt,
inter dum rapido percurrens turbine campos
arboribus magni» sternit montisque supremos

257 pinguis || 263 ex allo || 2C4 adluta || 271 cortus .

12 I

275 silvifragis vexat flabris : ita perfurit acri

cum fremitu saevitque minaci raurmure ventus .
sunt igitur venti , ni mirum , corpora caeca ,
quae mare , quae terras , quae denique nubila caeli
verrunt ac subito vexantia turbine raptant ,

280 nec ratione fluunt alia sti-agemque propa^ant,
et cum moUis aquae fertur natura repente
flumine abundanti , quam largis inibribus auget
montibus ex altis magnus decursus aquai ,
fi-agmina coniciens silvarum arbustaque tota ,

285 nec validi possunt pontes venientis aquai

vim subitam tolerare : ita magno turbidus imbri
molibus incurrit , validis cum viribus , amnis ,
dat sonitu magno stragem , volvitque sub undis
grandia saxa , niitque ita quidquid fluctibus obstat .

290 sic igitur debent venti quoque flamina ferri ,
quae vel uti validum cum flumen procubuere
quam libet in partem , trudunt res ante ruuntque
impetibus crebris , inter dum vertice torto
corripiunt rapideque rotanti turbine portant .

295 quare etiam atque etiam sunt venti corpora caeca ,
quandoquidem factis et moribus aemula magnis
amnibus inveniuntur , aperto corpore qui sunt .
tum porro varios rerum sentimus odores ,
nec tamen ac naris venientis ceruimus umquam ,

300 nec calidos aestus tuimur , nec frigora quimus
usurpare oculis , nec voces cernere suemus ;
quae tamen omnia corporea constare necessest
natura , qnoniam sensus inpellere possunt :
tangere enim et tangi , nisi corpus , nulla potest res

305 denique fluctifrago suspensae in litore vestes

276 pontus . || 282 quem ][ 286 turbibus || 289 ruit qua quidqnid || 294 ra-
pidique

I 13

iivescunt, eadem dispansae in sole serescunt.

at neque quo pacto pevsederit umor aquai

visumst , nec rursum quo pacto fugerit aestu .

in parvas igitur partis dispergitur umor ,
310 quas oculi nulla possunt ratione videre .

quin etiam nuiltis solis redeuntibus annis

anulus in digito suhter tenuatur habende ,

stilicidi casus lapidem cavat , uncus aratri

ferreus occulte decrescit vomer in arvis ,
316 strataque iam volgi pedibus detrita viarum

saxea conspicimus : tum , portas propter , aena

signa manus dextras ostendunt adtenuaii

saepe salutantum tactu praeterque meantum .

haec igitur minui , cum sint detiita, videmus:
320 sed quae corpora decedant in tempore quoque ,

invida praeclusit spatium natura videndi .

postremo quae cumque dies uaturaque rebus

paulatim tribuit , moderatim crescere cogens ,

nulla potest oculorum acies contenta tueri ,
325 nec porro quae cumque aevo macieque senescunt :

nec , mare quae ii)pendent , veseo sale saxa peresa

quid quoque amittant in tempore cernere possis .

corporibus caecis igitur natura gerit res .
Nec tamen undique corporea stipata tenentur
330 omnia natura : uamque est in rebus inane .

quod tibi cognosse in multis erit utile rebus ,

nec sinet errantem dubitare et quaerere semper

de summa rerum et nostris diffidere dictis .
335 quod si non esset , nulla ratione moveri

res possent : namque officium quod corporis exstat ,

ofticere atque obstare , id in omni tempore adesset

321 praeclnset speciem || 334 Qua propter locus est intactus inaue va-
cansque .

14 I

omnibus : haud igitur quicquam procedere posset ,
principium quoniam cedendi nulla daret res .

340 at nunc per maria ac terras sublimaque caeli
multa modis multis varia ratione moveri
cernimus ante oculos ; quae , si non esset inane ,
non tam soUicito motu privata carerent
quam genita omnino nulla ratione fuissent,

345 undique materies quoniam stipata quiesset .
praeterea quamvis solidae res esse putentur ,
hinc tanien esse licet raro cum corpore cernas .
in saxis ac speluncis permanat aquarum
liquidus umor et uberibus flent omnia guttis .

350 dissipat in corpus sese cibus orane animantum ;
crescunt arbusta et fetus in tempore fimdunt,
quod cibus in totas usque ab radicibus imis
per truncos ac per ramos diffunditur omnis .
inter saepta meant voces et clausa domorum

355 transvolitant , rigidum permanat frigus ad ossa .
quod nisi inania sint, qua possent corpora quaeque
trausire haud uUa fieri ratione videres .
denique cur alias aliis praestare videmus
pondere res rebus nilo maiore figura?

360 nam si tantundemst in lanae glomere quantum

corporis in plumbo est , tantundem pendere par est :
corporis ofiiciumst quoniam premere omnia deorsum ,
contra autem natura manet sine pondere in.anis ,
ergo quod magnumst aeque leviusque videtur ,

SC5 ni rairura , plus esse sibi declarat inanis :
at contra gravius plus in se corporis esse
dedicat et multo vacuum minus intus habere .

347 liceret || 349 fient || 352 radicimus |( 357 nlla valerent ratione
366 Aut

est igitur , ni mirum , id quod ratione sagaci
quaerimus , admixtum rebus , quod inane vocamus .

370 lllud iu his rebus ne te deducere vero

possit, quod quidam finguut, praecurrere cogor.
cedere squamigeris latices niteutibus aiunt
et liquidas aperire vias , quia post loca pisces
linquant , quo possint cedentes coufluere undae :

375 sic alias quoque res iuter se posse moveri
et mutare locum , quamvis sint omnia plena .
scilicet , id falsa totum ratioue receptumst .
nam quo squamigeri poterunt procedere tandem ,
ni spatium dederint latices? concedere porro

380 quo poterunt undae , cum pisces ire nequibunt ?
aut igitur motu privandumst corpora quaeque ,
aut esse adraixtum dicundumst rebus inane ,
unde initum primum capiat res quaeque movendi .
postrenio duo dc concursu corpora lata

385 si cita dissiliant , nempe aer omne necessest ,
inter corpora quod fiat , posaidat inane :
is porro quamvis circum celerantibus am'is
coiifluat , liaud poterit tamen uno tempore totum
compleri spatium : uam primum quemque necessest

390 occupet ille locum , deinde omnia possideautur .
quod si forte aliq^uis , cum corpora dissiluere ,
tum putat id fieri fiuia se condenseat aer ,
errat : nara vaeuum tum fit quod non fuit aute ,
et repletur item vacuum quod constitit ante ,

395 nec tali ratione potest denserier aer ,

nec , si iam posset , sine inani posset , opinor ,
ipse in se trahere et partis conducere in unum .
Qua propter , quamvis causando multa moreris ,

372 alunt. (j 383 initiiim || 384 conctirso || 38G flat || 389 quisque ]|
395 condensericr

16 I

esse in rebus inane tamen fateare necessest .

400 multaque praeterea tibi possum coramemorando
argumenta fidem dictis conradere nostris .
verum animo satis haec vestigia parva sagaci
sunt , per quae possis cognoscere cetera tute :
namque canes ut montivagae persaepe ferai

405 naribus inveniunt intectas fronde quietes ,
cura serael institerunt vestigia cexta viai ,
sic alid ex alio per te tute ipse videre
talibus in rebus poteris caecasque latebras
insinuare omnis et verum protrahere inde .

410 quod si pigraris paulumve recesseris ab re ,
hoc tibi de plano possum proraittere , Memmi :
usque adeo largos baustus e fontibu' magnis
lingua meo suavis diti de pectore fundet ,
ut verear ne tarda prius per membra senectus

415 serpat et in nobis vitai claustra resolvat ,
quam tibi de quavis una re versibus omnis
argumentorum sit copia missa per auris .

Sed nunc ut repetam coeptum pertexere dictis ,
omnis , ut est , igitur per se natura duabus

420 constitit in rebus : nam corpora sunt , et inane ,
haec in quo sita sunt et qua diversa moventur .
corpus enim per se communis dedicat esse
sensus ; cui nisi prima fides fiindata valebit ,
haut erit occultis de rebus quo referentes

425 confirmare animi quicquam ratione queamus .

tum porro locus ac spatium , quod inane vocamus ,
si nuUum foret , haut usquam sita corpora possent
esse neque oranino quoquam diversa meare ;
id quod iam supera tibi paulo ostendimus ante .

430 praeterea nil est quod possis dicere ab omni

404 ferare . || 411 ptano || 412 magnes . j| 414 urear

corpore seiunctum secretumque esse ab inani ,

quod quasi tertia sit nuraero natura reperta .

nam quod cumque erit , esse aliquid debebit id ipsum :

435 cui si tactus erit quamvis levis exiguusque,

434 augmine vel grandi vel parvo denique , dum sit ,

436 corporis augebit numerum summamque sequetur :
?iu intactile erit , nuUa de parte quod ullam
rem prohibere queat per se transeire meantem ,
scilicet , boc id erit , vacuum quod inane vocamus .

440 praeterea per se quod cumque erit , aut faciet quid
aut aliis fungi debebit agentibus ipsum ,
aut erit ut possint in eo res esse gerique :
at facere et fungi sine corpore nulla potest res ,
nec praebere locum porro nisi inane vacansque .

445 ergo , praeter inane et corpora , tertia per se
nulla potest remm in numero uatura reliuqui ,
nec quae sub sensus cadat ullo tempore nostros ,
uec ratione animi quam quisquam possit apisei .

Nam quae cumque cluent , aut his coniuncta duabus

450 rebus ea invenies aut horum eventa videbis .
coniunctum est id quod uusquam sine perniciali
discidio potis est seiungi seque gregari ;
pondus uti saxist , calor iguis , liquor aquai .

455 servitium contra , paupertas , divitiaeque ,
libertas , belium , concordia , cetera quorum
adventu manet incolumis natura abituque ,
haec soliti sumus , ut par est , eventa vocare .
tempus item per se non est , sed rebus ab ipsis

460 consequitur sensus , transactum quid sit in aevo ,
tum quae res instet , quid porro deinde sequatur :

438 transere || 442 possunt || 449 civent || coniuncto (liiobus. i 451 per-
mitiali . || 452 greagari . || 453 saxis || aquae . || 454 Tactus cvirporibns
cunctis intactus inani . j| 455 diviaeque . |( 458 eveuto

18 I

nec per se quemquam tempus sentire fatendumst
semotum ab rerum niotu placidaque quiete .
denique Tyndaridem raptam belloque subactas

465 Troiiugenas gentis cum dicunt esse , videndumst
ne forte haec per se cogant nos esse fateri ,
quando ea saecla hominum , quorum haec eventa fuerunt ,
inrevocabilis abstulerit iam praeterita aetas :
namque aliut per sest , aliut regionibus ipsis

470 eventum dici poterit quod cumque erit actum .
denique materies si rerum nuUa fuisset,
nec locus ac spatium , res in quo quaeque geruntur ,
numquam Tyndaridis fomae confiatus amore
ignis , Alexandri Phrygio sub pectore gliscens ,

475 clara accendisset saevi certamina belli ,
nec clam durateus Troiianis Pergama partu
inflammasset equos nocturuo Graiiugenarum ;
perspicere ut possis res gestas funditus omnis
non ita uti corpus per se constare neque esse ,

480 nec ratione cluere eadem qua constet inane ,
sed magis ut merito possis eventa vocare
corporis , atque loci , res in quo quaeque gerantur .

Corpora sunt porro partim primordia rerum,
partim concilio quae constant principiorum .

485 sed quae sunt rerum priniordia , nulla potest vis
stinguere : njrm solido vincunt ea corpore demam .
etsi difficile esse videtur credere quicquam
in rebus solido reperiri corpore posse .
transit enim fulmen caelum , per saepta domorum

490 clamor it ac voces , ferrum candescit in igni ,
dissiliuntque fero ferventia saxa vapore :
tum labefactatus rigor auri solvitur aestu:

467 fuerit. || 469 aliut terris || 473 forma || 480 luere || 484 qua || 489
flumen caeli || 490 ut ad || 491 ferventi || 492 Cura

tum -glacies aeris flamma devicta liquescit ,
permanat calor argentum penetraleque frigus,

495 quando utrumque manu retiaentes pocula rite
sensimus infuso lympharum rore superue .
usque adeo in rebus solidi nil esse videtur .
sed quia vera tamen ratio naturaque rerum
cogit , ades , paucis dum versibus expediamus

500 esse ea quae solido atque aeterno corpore constent,
semina quae rerum primordiaque esse docemus ,
unde omnis rerum nunc constet summa creata .

Principio quoniam duplex natura duarum
dissimilis rerum louge constare repertast ,

505 eorporis , atque loci , res in quo quaeque geruntur ,
esse utramque sibi per se puramque necessest .
nam qua cumque vacat spatium , quod inane vocamus,
corpus ea non est : qua porro cumque tenet se
corpus , ea vacuum nequaquam constat inane .

510 sunt igitur solidj^ ac sine inani corpora prima .
praeterea quoniam genitis in rebus inanest,
materiem circum solidam constare necessest :
nec res ulla potest vera ratione probari
corpore inane suo celare atque intus habere ,

515 si non , quod cohibet , solidum constare relinquas :
id porro nil esse potest nisi materiai
conciiium , quod inane in rebu' queat cohibere .
materies igitur , solido quae corpore constat ,
esse aeterna potest , cum cetera dissoluantur .

520 tum porro si nil esset quod inane vacaret ,
omne foret solidum : nisi contra corpora certa
essent , quae loca complerent quae cumque tenerent ,
omne quod est , spatium vacuum constaret inane .
altemis igitur , ni mirum , corpus inani

500 constet || 517 inane queat reriun || 520 est || vocaret .

20 I

525 distinctum quoniam iiec plenum naviter extat
nec porro vacuum , suut ergo corpora certa ,
quae spatium pleno possint distinguere inane .
haec neque dissolui plagis extrinsecus icta
possunt , nec porro penitus penetrata retexi

530 nec ratione queunt alia temptata labare ;

id quod iam supra tibi paulo ostendimus ante .
nam neque conlidi sine inani posse videtur
quicquam nec frangi nec findi in bina seeaudo ,
nec capere umorem neque item manabile frigus

535 nec penetralem ignem , quibus omnia conficiuntur :
et quo quaeque magis cohibet res intus inane ,
tam magis his rebus penitus temptata labascit .
ergo si solida ac sine inani corpora prima
sunt ita uti docui , sint haec aeterna necessest .

540 praeterea nisi materies aetcma fuisset,

ante hac ad uilum penitus res quaeque redissent ,
de niloque renata forent quae cumque videmus .
at quoniani supra docui nil posse creari
de nilo neque quod genitum est ad nil revocari,

545 esse immortali primordia corpore debent ,

dissolui quo quaeque supremo tcrapore possint ,
materies ut subpeditet rebus reparandis .
sunt igitur solida primordia simplicitate ,
nec ratione queuut alia servata per aevom

550 ex infinito iam tempore res reparare .

Denique si nuliam finem natura parasset
frangendis rebus , iam corpora materiai
usque redacta forent aevo frangente piiore ,
ut nil ex illis a certo tempore posset

555 conceptum summa aetatis pervadere finis .

527 poena )| inani . |( 533 fimdi |1 542 ranta || 552 materiae . || 553 fo-
vent (I 555 summum

I 21

nam qiiidvis citius dissolvi posse videmus

quam rursus refici ; qua propter loiiga diei

infinita aetas ante acti temporis omnis

iuod fregisset adhuc disturbans dissoluensque ,
560 numquam relicuo reparari tempore posset .

at nunc, ni mirum , frangendi reddita finis

certa manet , quoniam refici rem quamque videmus

et finita simul generatim tempora rebus

stare , quibus possint aevi contingere florem .
565 huc accedit uti , solidissima materiai

corpora cum constant , possint tamen omnia reddi

moUia quae fiunt , aer , aqua , terra , vapores ,
669 admixtum quoniam semel est in rebus inane :

at contra si mollia sint primordia rerum ,

unde queant validi silices ferrumque creari

non poterit ratio reddi : nam funditus omnis

principio fundamenti natura carebit .

sunt igitur solida pollentia simplicitate ,
575 quorum condenso magis orania conciliatu

artari possunt validasque ostendere viris .
Porro si nullast frangendis reddita finis

corporibus , tamen ex aeterno tempore quaedam

nunc etiam superare necessest corpora rebus ,
580 quae non dum clueant ullo temptata periclo :

at quoniam fragili natura praedita constant ,

discrepat aeternura tempus potuisse manere

innumerabilibus plagis vexata per aevom .

denique iara quoniam generatim reddita finis

585 crescendi rebus constat vitamque tenendi ,
568 quo pacto fiant et qua vi quaeque gerantur ,

586 et quid quaeque queant per foedera naturai ,

562 refice t| demus . '| 569 Adinixtumque [j 578 quaeque . |[ 580 civeant ||
584 generatin l] 585 Crescendis

22 1

quid porro nequeant , sancituni quaudoquidem extat,
nec commutatur quicquam , quin omnia constent
usque adeo , variae volucres ut in ordine cunctae

590 ostendant maculas generalis corpore inesse ,
inmutabili' materiae quoque corpus habere
debent , ni mirum : nam si prlmordia rerum
commutari aliqua possent ratione revicta ,
incertum quoque iam constet quid possit oriri ,

595 quid nequeat , finita potestas denique cuique

qua nam sit ratione atque alte terminus haerens ,
nec totiens possent generatim saecla referre
naturam mores victura motusque parentum .
Tum porro quia nam est extremum quodque cacumen

600 corporis ullius , quod nostri ceruere sensus

iam nequeunt ? id , ni mirum , sine partibus extat
et minima constat natura , nec fuit umquam
per se secretum neque post hac esse valebit,
alterius quoniamst ipsum pars , primaque et una

605 inde aliae atque aliae similes ex ordine partes
agmine condenso naturani corporis explent:
quae quoniam per se nequeunt constare , necessest
haerere unde queant nulla ratione revelli .
sunt igitur solida primordia simplicitate ,

610 quae minimis stipata cohaerent partibus arte ,
non ex ullorum conventu conciliata ,
sed magis aeterna pollentia simplicitate ,
unde neque avelli quicquam neque deminui iam
concedit natura reservans semina rebus .

615 praeterea nisi erit minimum , parvissima quaeque
corpora constabunt ex partibus infinitis ;
quippe ubi diinidiae partis pars semper habebit

688 comitatur || constant. || 591 Inmutabiles || 599 quoniam |! 600 illitis
606 explet. i| 608 ulla || 611 illorum || 613 tam .

dimidiani partera , nec res praefiniet uUa .

ergo rerum inter summam miuimamque quid escit?

620 nil erit ut distet : nam quamvis funditus omnis
summa sit infinita , tamen , parvissima quae sunt ,
ex infinitis constabunt partibus aeque .
quod quoniam ratio reclamat vera negatque
credere posse animum , victus fateare necessest

625 esse ea quae nullis iam praedita partibus extent
et minima constent natura . quae quoniam sunt ,
illa quoque esse tibi solida atque aeterna fatendum .
denique ni miniraas in partis cuncta resolvi
cogere consuesset rerura natura creatrix ,

630 iam nil ex illis eadem reparare valeret

propterea quia , quae multis sunt partibus aucta ,
non possunt ea quae debet genitalis habere
materies , varios conexus , pondera , plagas ,
concursus , motus , per quae res quaeque geruntur .

635 Qua propter qui materiem rerum esse putarunt
ignem atque.ex igni sumraara consistere solo ,
magno opere a vera lapsi ratione videntur .
Heraclitus init quorum dux proelia primus ,
clarus ob obscuram linguam magis inter inanis

640 quamde gravis inter Graios , qui vera requirunt :
omnia enim stolidi magis admirantur amantque ,
inversis quae sub verbis latitantia cernunt ,
veraque constituunt quae belle tangere possunt
auris et lepido quae sunt fucata sonore .

645 Nam cur tam variae res possent esse , requiro ,
ex uno si sunt igni puroque creatae?
nil prodesset enim calidum denserier ignem
nec rare fieri , si partes ignis eandem

619 quod II 626 constant || 628. si || 631 nullis || 634 quas || 639 ob
omiasum . 1, 646 £x uro

24 I

naturam qiiam totus habet super ig-nis haberent .

650 acrior ardor enim conductis partibus esset ,
languidior porro disiectis disque supatis :
amplius hoc fieri m\ est quod posse rearis
talibus in causis , ne durn variantia rerum
tanta queat densis rarisque ex ignibus esse .

655 id quoque , si faciant admixtum rebus inane ,
denseri poterunt ignes rarique relinqui :
sed quia multa sibi cernunt contraria adesse
et fugitant in rebus inane reiinquere purum ,
ardua dum metuunt , amittunt vera viai ,

660 nec rursum cernunt exempto rebus inani
omnia denseri fierique ex omnibus unum
corpus , nil ab se quod possit mittere raptim :
aestifer ignis uti lumen iacit atque vaporem ,
ut videas non e stipatis partibus esse .

665 quod si forte alia credunt ratione potesse
ignis in coetu stingui mutareque corpus ,
scilicet , ex nulla facere id si parte reparcent ,
occidet ad nilum , ni mirum , funditus ardor
omnis et e nilo fient quae cumque creantur :

670 nam quod cumque suis mutatum finibus exit ,
continuo hoc mors est illius quod fuit ante .
proinde aliquit superare necesse est incolume ollis ,
ne tibi res redeant ad nilum funditus omues
de niloque renata vigescat copia rerum ,

675 nunc igitur quoniam certissima corpora quaedam
sunt , quae conservant naturam semper eandem ,
quorum abitu aut aditu mutatoque ordine mutant
naturam res et convertunt corpora sese ,

649 haberet . jj 651 Laugidior || 657 miise . || 659 ver aula . |j 660 inane . ||
662 raptis . || 665 mia j| 666 coetn.s jj miisareque || 668 funditur arbor . ||
669 e oniinium . \\ 670 numiatum j| 671 vivescat

I 25

scire lieet non esse haec ignea corpora rerum .
680 nil referret enim quaedam decedere , abire ,

atque alio adtiibui , mutarique ordine quaedam ,

si tamen ardoris naturam cuncta tenerent :

ignis enim foret omnimodis quod cumque crearent .

verum , ut opinor , itast : sunt quaedam corpora , quorum
685 concursus motus ordo positura figurae

efficiunt ignis , mutatoque ordine mutant

naturam , neque sunt igni simulata neque uUi

praeterea rei quae corpora mittere possit

sensibus et nostros adiectu taugere tactus .
690 Dicere porro ignem res omnis esse , neque ullam

rem veram in numero rerum constare nisi ignem ,

quod facit hic idem , perdelirum esse videtur .

nam contra sensus ab sensibus ipse repugnat ,

et labefactat eos , uude omnia credita pendent ,
695 unde hic cognitus est ipsi quem nominat ignem :

credit enim sensus iguem cognoscere vere,

cetera non credit , quae nilo clara minus sunt .

quod mihi cum vanum tum delirum esse videtiir :

quo refereraus enim ? quid nobis certius ipsis
700 sensibus esse potest, qui vera ac falsa notemus?

praeterea quare quisquam magis omnia tollat

et velit ardoris naturam linquere solam ,

quam neget esse ignis , quidvis tamen esse relinquat ?

aequa videtur euim dementia dicere uti-umque .
705 Qua propter qui mat^riem rerum esse putarunt

ignem atque ex igni sumniam consistere posse ,

et qui priucipium gignundis aera rebus

constituere , aut umorem qui cumque putarunt

fingere res ipsum per se , terramve creare

680 descendere || 683 crearet . j| 690 iquenem || 694 laebefactat || 703
qnidvis omismm . \\ 708 putantur .

26 I

710 omnia et in rerum naturas vertier omnis ,
magno opere a vero longe derrasse videntur.
adde etiam qui conduplicant primordia rferum ,
aera iungentes igni , terramque liquori ,
et qui quattuor ex rebus posse omnia rentur

715 ex igni terra atque anima procrescere et imbri .
quorum Acragantinus cum primis Empedocles est,
insula quem triquetris terrarum gessit in oris ,
quam fluitans circum magnis anfractibus aequor
lonium glaucis aspargit virus ab undis ,

720 angustoque fretu rapidum mare dividit undans
Italiae terramra oras a finibus eius .
hic est vasta Charybdis , et hic Aetnaea miuantur
murmura flammarum rursum se colligere iras ,
faucibus eruptos iterum vis ut vomat ignis

725 ad caelumque ferat flammai fulgura rursum .
quae cum magna modis multis miranda videtur
gentibus humanis regio visendaque fertur ,
rebus opima bonis , multa munita virum vi ,
nil tamen hoc habuisse viro praeclarius in se

730 nec sanctum magis et mirum carumque videtur .
carmina quin etiam divini pectoris eius
vociferantur et exponunt praeclara reperta ,
ut vix humana videatur stirpe creatus .
Hic tamen et supra quos diximus inferiores

735 partibus egregie multis multoque minores ,
quamqum multa beue ac divinitus invenientes
ex adyto tam quam cordis responsa dedere
sanctius et multo certa ratione magis quam
Pythia quae tripodi a Phoebi lauroque profatur,

740 principiis tamen in rerum fecere ruinas

710 verti || 711 longi || 716 Agragantinus || 720 undis . || 721 Haeclae
724 ut omniat || 725 flammae || 739 prosatur.

et graviter magni magno cecidere ibi casii :
primum quod motus exempto rebus inani
constituunt , et res mollis rarasque relinquont ,
aera , solem , ignem , teiTam , animalia , fruges ,

745 nec tamen admiscent in eorum coi^pus inaue;
deinde quod omnino finem non esse secandis
corporibus faciunt , neque pausam stare fragori ,
nec prorsum in rebus minimum consistere quiequam ;
cum videamus id extremum cuiusque cacumen

750 esse quod ad sensus nosti'os minimum esse videtur,
conicere ut possis ex hoe , quae cernere non quis
extremum quod habent , minimum consistere prorsura .
huc accedit utei , quoniam primordia rerum
mollia constituunt, quae nos nativa videmus

755 esse et mortali cum corpore , funditus usque
debeat ad nilum iam rerum summa reverti
de niloque renata vigescere copia rerum ;
quorum utrumque quid a vero iam distet habebis
deinde inimica modis multis sunt atque veneno

760 ipsa sibi inter se; quare aut congressa peribunt,
aut ita diffugient ut tempestate coacta
fulmina dififugere atque imbris ventosque videmus .

Denique quattuor ex rebus si cuncta creantur
atque in eas rursum res omnia dissoluuntur ,

765 qui magis illa queunt rerum primordia dici
quam contra res illorum reti'oque putari ?
alternis gignuntur enim mutantque colorem
et totam inter se naturam tempore ab omni .

770 sin ita forte putas ignis terraeque coire
corpus et aerias auras roremque liquoris,

741 causa. || 744 fmgis . || 747 facient || 748 qui . || 752 prorsum otnis-
8um . II 753 accidit item j| 755 utqui . j| 758 habes . |i 759 vene . || 767
Aternis || 769=762,

28 T

nil in concilio naturam ut mutet eorum ,

nulla tibi ex illis poterit res esse creata ,

non animans , non exanimo cum corpore , ut arbos :

775 quippe suam quicque in coetu variantis acervi
naturam ostendet , niixtusque videbitur aer
cum terra simul atque ardor cum rore manere .
at primordia gignundis in rebu' necessest
naturam clandestinam caecamque adhibere ;

780 emineat nequid , quod contra pugnet et obstet

quo minus esse quQat proprie quod cumque creatur
Quin etiam repetunt a caelo atque ignibus eius ,
et primum faciunt ignem se vertere in auras
aeris , hinc irabrem gigni , terramque creari

785 ex imbri , retroque a terra cuncta reverti ,
umorem primum , post aera , deinde calorem ,
nec Cessare haec inter se mutare , meare
a caelo ad terram , de terra ad sidera raundi .
quod facere haud ullo debent primordia pacto .

790 immutabile enim quiddam superare necessest ,
ne res ad nilum redigantur funditus omnes :
nam quod cumque suis mutatum finibus exit ,
continuo hoc mors est illius quod fuit ante .
qua propter quoniam quae paulo diximus ante

795 in commutatum veniunt , constare necessest
ex aliis ea , quae nequeant convertier usquam ,
ne tibi ves redeant ad nilum funditus omnes .
quin potius tali natura praedita quaedam
corpora constituas , ignem si forte crearint ,

800 posse eadem , demptis paucis paucisque tributis ,
ordine mutato et raotu , facere aeris auras ,

772 et II 774 animas )| 775 quisque in coetura || 776 ostendit |1 777 et
quodam cum || mauare . |1 778 oportet . |1 779 glandestinam |i 780 De-
mineat || 781 creatas . || 784 ignem || 785 igni || in teiTam |1 789 facto .

sic alias aliis rebus mutarier omnis ?

'At manifesta palam res indicat' inquis 'in auras
aeris e terra res oranis crescere alique :

805 et nisi tempestas indulget tempore fausto

807 solque sua pro parte fovet tribuitque calorem ,

806 imbribus et tabe nimborum ambusta vacillent ,

808 crescere non possint fruges arbusta animantis .'
scilicet, et nisi nos cibus aridus et tener umor

81') adiuvet , amisso iam corpore vita quoque omnis
omnibus e nervis atque ossibus exsoluatur :
adiutamur euim dubio procul atque alimur nos
certis ab rebus , cer tis aliae atque aliae res .
ni mirum , quia multa modis communia multis

815 multarum rerum in rebus primordia mixta
sunt , ideo variis variae res rebus aluntur .
atque eadem magni refert primordia saepe
cuin quibus et quali positura coutineantur
et quos inter se dent motus accipiantque :

820 namque cadem caelum mare terras flumina sosem
constituimt , eadem fruges arbusta animantis ,
verum aliis alioque modo commixta moventur .
quin etiam passim nostris in versibus ipsis
multa elementa vides multis communia verbis ,

825 cum tamen inter se versus ac verba necessest
confiteare et re et sonitu distare sonanti .
tantum elementa queunt permutato ordine solo :
at remm quae sunt primordia, plura adhibere
possunt unde queant variae res quaeque creari .

830 Nunc ut Anaxagorae scrutemiu* homoeomerian
quam Grai memorant uec nostra dicere lingua
concedit nobis patrii sermonis egestas ,
sed tamen ipsam rem facilest exponere verbis ,

80C arbusta || 814 nuiltimodi.s || 824 bellls . )| 830 ei

30 I

principio , rerum quom dicit homoeomerian ,
835 ossa , videlicet , e pauxillis atque rainutis

ossibus hic et de pauxillis atque rainutis

visceribus viscus gigni sanguenque creari

sanguinis inter se muitis coeuntibu' guttis

ex aurique putat micis consistere posse
840 aurum et de terris terram concrescere parvis ,

ignibus ex ignis , umorem umoribus esse ,

cetera consimili fingit ratione putatque .

nec tamen esse ulla idem ex parte in rebus inane

concedit , neque corporibus finera esse secandis .
845 quare in utraque mihi pariter ratione videtur

errare atque illi , supra quos diximus ante .

adde quod inbecilla nimis primordia fingit;

si primordia sunt, simili quae praedita constant

natura atque ipsae res sunt, aequeque laboraiit
850 et pereunt , neque ab exitio res ulla refrenat .

nam quid in oppressu valido durabit eorum ,

ut mortem eflfugiat , leti sub dentibus ipsis ?

ignis , an umor , an aura? quid horum? sanguen? os, aurura?

nil , ut opinor , ubi ex aequo res funditus omnis
855 tam raoitalis erit quara quae manifesta videmus

ex oculis nostris aliqua vi victa perire .

at neque reccidere ad nilum res posse neque autem

crescere de nilo testor res ante probatas .

praeterea quoniam cibus auget corpus alitque,
860 scire licet nobis venas et sanguen et ossa

sive cibos omnis commixto corpore dicent
esse et habere in se nervorum corpora parva

834 qiiara || 835 de || 837 sanguemque j| 843 iden pa.rte || 846 suira
quod II 847 inbecilia || 852 efficiat || 853 sanguis an os . || aurum omissum . ||
860 sanguin || 861 Sine || core || 862 Esset 'babere

ossaque et omnino venas partisque cruoris ,
iiet uti cibus omnis , et aridus et liquor ipse ,

865 ex alienigenis rebus constare putetur,

ossibus et nervis venisque et sanguine mixto .
praeterea quae cumque e terra coi-pora crescunt
si sunt in terris , terram coustare necessest
ex alienigenis , quae terris exoriuntur .

870 transfer item , totidem verbis utare licebit .
in lignis si flamma latet fumusque cinisque ,
ex alienigenis consistant ligna necessest .
praeterea tellus quae corpora cumque alit , auget
ex alienigenis , quae alienigenis oriuntur .

875 Linquitur hic quaedam latitaudi copia t^nvis ,
id quod Anaxagoras sibi sumit , ut oranibus omnis
res putet inmixtas rebus latitare , sed illud
apparere unum , cuius sint plurima mixta
et magis in promptu primaque in fronte locata .

880 quod tamen a vera longe ratione repulsumst .
couveniebat enim fruges quoque saepe , minaci
robore cum saxi franguntur , mittere signum
sanguinis aut aliquid , nostro quae corpore aluntur ;
cum lapidi lapidem terimus , manare cruorem .

885 consimili ratione herbas quoque saepe decebat
et laticis dulcis guttas similique sapore
mittere , lanigerae quali sunt ubere lactis ,
scilicet, et glebis terrarum saepe friatis
herbanim genera et fruges frondesque videri

890 dispertita inter ten'am latitare minute ,

postremo in lignis cinerem fumumque videri ,
cum praefracta forent , ignisque latere minutos .
quorum nil fieri quoniam manifesta docet res ,

866 sanieque || mixta . |j 874 quae lignis || 882 cum in |i 884 iw lapidem
tenemus || 885 herbis |i 886 latices jl 890 in || 893 res omissum

32 I

scire licet non esse in rebus res ita mixtas ,

895 veruin semina multimodis inmixta latere
multarum rerum in rebus connnunia debent .

*At saepe in magnis fit moutibus' inquis 'ut altis
arboribus vicina cacumina sunima terantur
inter se , validis facere id cogentibus austris ,

900 donec flammai fulserunt flore coorto /

scilicet , et non est lignis tamen insitus ignis ,
verum semina sunt ardoris multa , terendo
quae cum confluxere , creant incendia silvis :
quod si facta foret silvis abscondita flamma,

905 non possent uUum tempus celarier ignes ,
conficerent volgo silvas , arbusta creraarent .
iamne vides igitur , paulo quod diximus ante ,
permagni referre eadem primordia saepe
cum quibus et quali positura contineantur

910 et quos inter se dent motus accipiantque ,
atque eadem paulo inter se niutata creare
ignes et lignum? quo pacto verba quoque ipsa
inter se paulo mutatis sunt elementis ,
cum ligna atque ignes distincta voce uotemus .

915 denique iam qnae cumque in rebus cernis apertis
si fieri non posse putas , quin materiai
corpora consimili natura praedita fingas ,
liac ratione tibi pereunt primordia rerum :
fiet uti risu tremulo concussa cacbimient

920 et lacrimis salsis umectent ora genasque .

Nunc age , quod super est cognosce et clarius audi
nec me animi fallit quam sint obscura : sed acri
percussit thyrso laudis spes magna meum cor
et simul incussit suavem mi in pectus amorem

900 flamraae || 906 Conficeret |i 909 contingantur . i| 912 e || 918 Haec |1
919 taemulo

925 musarum , quo nunc instinctus raente vigimti
«ivia Pieridum peragro loca nullius ante
trita solo . iuvat integros accedere fon(is
atque haurire, iuvatque novos decerpere liores
insignemque meo capiti petere inde coronam ,

930 unde prius nulli velarint tempora rausae ;
primura quod magnis doceo de rebus et artis
religionum animum nodis exsolvere pergo ,
deinde quod obscura de re tam lucida pango
carmina , musaeo contingens cuncta lepore .

935 id quoque enim non ab nulla ratione videtur;
sed vel uti pueris absinthia taetra medentes
cum dare conantur , prius oras , pocula circum ,
contingunt mellis dulci flavoque liquore ,
ut puerorura aetas inprovida ludifieetur

940 labrorum tenus , iuterea perpotet amaruui
absinthi laticem , deceptaque non capiatur ,
sed potius tali paeto recreata valescat ,
sic ego nunc , quoniam haec ratio plerumque videtur
tristior esse quibus non est tractata , retroque

945 volgus abhonet ab hac , volui tibi suaviloquenti
carmine Pierio rationem exponere nostrara
et quasi musaeo dulci contingere n)elle ;
si tibi forte animuui tali ratione tenere
versibus in nostris possem , dum perspicis omuem

950 naturara rerum , qua constet compta figura .
Sed quoniara docui solidissima materiai
corpora perpetuo volitare invicta per aevom ,
nunc age . summai quaedam sit finis eorum ,
necne sit , evolvaraus : item quod inane repertunist

955 seu locus ac spatium , res in quo quaeque gerantur ,
pervideamus utrum finitum fuuditus orane

931 magis || 932 porgo . || 942 facto || 943 videt . || 954 N«c sil

o
O

34 I

constet , an immensum pateat vasteque profundum .

Omne quod est igitur nulla regione viarum
finitumst : namque extreraum debebat habere :

960 extremum porro nullius posse videtur

esse , nisi ultra sit quod finiat ; ut videatur
quo non longius haec sensus natura sequatur .
nunc extra summam quoniam nil esse fatendum ,
non habet extremum , caret ergo fine modoque .

965 nec refcrt quibus adsistas regionibus eius :

usque adeo , quem quisque locum possedit , iu omnis
tantundem partis infinitum omne relinquit .
praeterea si iam finitum constituatur
omne quod est spatiura , siquis procurrat ad oras

970 ultimus extremas iaciatque volatile telum ,
id validis utrum contortum viribus ire
quo fuerit missum mavis longeque volare,
an prohibere aliquid censes obstareque posse ?
alterutrum fatearis enim sumasque necessest .

975 quorum utrumque tibi effugium praecludit et omne
cogit ut exempta concedas fine patere .
nam sive est aliquit quod probeat efficiatque
quo minu' quo missum est vetliat finique locet se ,
sive foras fertur , non est a fine profectum .

980 hoc pacto sequar atque , oras ubi cumque locaris
extremas , quaerara quid telo denique fiat .
fiet uti uusquani possit consistere finis ,
effugiuraque fugae prolatet copia semper .
Praeterea spatium sumraai totius omne

985 undique si inctusum certis consisteret oris
finitumque foret , iara copia materiai
undique ponderibus solidis confluxet ad imum ,

957 imensum || 966 omnus . || 971 In 1| 981 fiet . || 984 scatium || 985
inclusus II 987 confluxit

nec res ulla geri sub caeli tegmine posset ,

nec foret omnino caelum neque lumina solis ;
990 quippe ubi materies omnis cumulata iaceret

ex infinito iara tempore subsidendo .

at nunc , ni mirum , requies data principiorum

corporibus nullast , quia nil est funditus imum ,

quo quasi confluere et sedes ubi ponere possint .
995 semper in adsiduo motu res quaeque geruutur

partibus e cunctis , aeternaque suppeditantur

ex infinito cita corpora materiai .
Postremo ante oculos res rem finire videtur :

aer dissaepit collis atque aera raontes ,
1000 terra raare et contra mare terras terminat omnis :

omne quidem vero nil est quod finiat extra .

est igitur natura loci spatiumque profundi ,

quod neque clara suo percurrere fulmina cursu

perpetuo possint aevi labentia tractu
1005 nec prorsum facere ut restet minus ire meando :

usque adeo passim patet ingens copia rebus ,

finibus exeraptis , in cunctas undique partis .

ipsa modum porro sibi rerum summa parare

ne possit , natura tenet , quae coi^pus inani
1010 et quod inane autem est finiri corpore cogit,

ut sic alternis infinita omnia reddat .

aut etiam alterutrum , nisi terminet alterum , eorum

simplice natura pateat tamen inraoderatum ,
nec mare nec tellus neque caeli lucida templa
1015 nec raortale genus nec divura corpora sancta
exiguuin possent horai sistere tempus :

993 nullas |1 994 possit . |1 996 e omissum . \\ infernaque 1| 1008 Ipso
1009.inane.

36 1

nam dispulsa suo de coetu materiai
copia ferretur uiagnura per inane soluta ,
sive adeo potius numquam concreta creasset

1020 ullam rem , quoniara cogi disiecta ncquisset .
nara certe neque consilio primordia rerura
ordine se suo quaeque sagaci mente locarunt
nec quos quaeque darent raotus pepigere profecto ,
sed quia multa modis multis mutata per omne

1025 ex infinito vexantur percita plagis ,

omne genus motus et coetus experiundo
tandem deveniunt in talis disposituras ,
qualibus haec rerum consistit surama creata ,
et niultos etiam magnos servata per annos

1030 ut semel in motus coniectast convenientis ,
efficit ut largis avidum mare fiumtnis undis
integrent amues et solis terra vapore
fota novet fetus suramissaque gens aniraantum
fioreat ct vivant labentes actheris ignes ;

103;") quod nullo tncerent pacto , nisi raateriai
ex infinito suboriri copia posset ,
unde amissa solent roparare in tempore quaeque .
nam vel uti privata cibo natura animantum
diffiuit araittens corpus , sic omnia debeat

1040 dissolui simul ac defecit suppeditare
materies aliqua ratione aversa viaque .
nec plagac possunt extriusetus undique summam
conservare omnem , quae cnmque cst conciliata .
cudere enim crebro possunt partemque morari ,

1045 dum veniant aliae ac suppleri summa qneatur:
inter dum rcsilire famen coguntur et una

1017 coetiun {| 1019 oieasset || 1023 quaeqne sagaci mente locavunt . ||
1028 icbiis il 1033 sunimaque |) 1034 F'oreant |i 1037 ammissa || 1040
Dissoluit II 1041 via .

I 37

principiis remm spatium tempusque fugai

largiri , ut possint a coetu libera ferri .

quare etiam atque etiam suboriri multa necessest ,
1050 et tamen ut plagae quoque possiut suppetere ipsae ,

infinita opus est vis undique materiai .

Illud in his rebus louge fuge credere , Memmi ,

in medium summae quod dicunt omuia niti ,

atque ideo mundi uaturam stare sine ullis
1055 ictibus externis neque quoquain posse resolvi

summa atque ima , quod in inedium sint omnia nixa *,

ipsum si quicquam posse in se sistere credis ,

et quae pondera sunt sub terris omnia sursum

nitier in terraque retro re^iuiescere posta .
1060 ut per aquas quae nunc rerura simulacra videmus ,

adsimili ratione animalia suppa vagari

contendunt , neque posse e terris in loca caeli

reccidere inferiora magis quam corpora nostra

sponte sua possint in caeli templa volare :
1065 illi cum videant solem , nos sidera noctis

cernere , et alternis nobiscum tempora caeli

dividere et noctes parilis agitare diebus.

sed vanus stolidis haec

araplexi quod habent perv
1070 nam raediura nil esse potest

infinita . neque omnino , si iam medium sit ,

possit ibi quicquam consistere

quara quavis alio longe ratione

oranis enini locus ac spatium , quod inane vocaraus ,
1075 per raedium , per non raedium , concedere debet

aeque ponderibus , motus qua cumque feruntur .

1047 Principium || 1061 Et simili || 1068 stollidis || 1071 denique
medium sit omissa . \\ 1073 alia || 1074 quod in . || yocAmus ovmsum .
1075 debet omiasmi . || 1076 Aequis

38 I

nec quisquam locus est , quo corpora com veneruot ,

ponderis araissa vi possint stare in inani :

nec quod inane autem est ulli subsistere debet ,

1080 quin , sua quod natura petit , concedere pergat .
haud igitur possunt tali ratione teneri
res in concilium medii cuppedine vectae.

Praeterea quoniam non omnia corpora fingunt
in medium niti , sed terrarum atque liquoris ,

1085 et quasi terreno quae corpore contineantur ,
umorem ponti magnasque e montibus uudas ,
at contra tenuis exponunt aeris auras
et calidos simul a medio dififerrier ignis ,
atque ideo totum circum tremere aethera signis

1090 et solis flammam per caeli caerula pasci ,

quod calor a raedio fugiens se ibi conligat omnis ,
iiec prorsum arboribus summos frondescere raraos
posse , nisi a terris paulatira cuique cibatum

1095

1100

ne volucri ritu flammarum moenia mundi
diffugiant subito magnum per inane soluta ,
et ne cetera consimili ratione sequantur,
1105 neve ruant caeli penetralia terapla superne
terraque se pedibus raptira subducat et orania
inter permixtas rerum caelique ruinas

1077 vener. || 1078 in omissum . ]| 1082 victae . || 1091 sibi || 1105 to-
netralia || 1106 omnis .

I 39

corpora solventes abeant per inane profimdura ,
temporis ut puncto nil extet reliquiarum ,

1110 desertum praeter spatium et primordia caeca .
nam qua cumque prius de parti corpora desse
constitues , haec rebus erit pars ianua leti :
hac se turba foras dabit omnis materiai .

Haec, scio , pernosces parva perdoctus opella .

1115 namque alid ex alio clarescet,nec tibi caeca
nox iter eripiet , quin ultima naturai
pervideas : ita res accendent lumina rebus .

1114 sic jl perductus

T. LUCRETI CARI
DE RERUM NATURA

LIBER SECUNDUS.

Duavc , mari magno turbantibus aequora ventis ,
e terra magnum alterius spectare labovem ;
non quia vexari quemquamst iucunda voluptas ,
sed quibus ipse malis careas quia cernere suave est

6 suave etiam belli certamina magna tueri

5 per campos instructa ,. tua sine parte pericli :

7 sed nil dulcius est , bene quani numita tenere
edita doctrina sapientum templa serena ,
despicere unde queas alios passimque videre

10 errare atque viam palantis quaerere vitae ,
certare ingenio , contendere nobilitate ,
noctes atque dies niti praestante labore
ad summas emergere opes rerumque potiri .
0 miseras hominum mentes , o pectora caeca !

15 qualibus in tenebris vitae quantisque periclis
degitur hoc aevi quod cumquest ! uonne videre
nil aliud sibi naturam latrare , nisi ut , cui

12 plabore . || 15 perictis . || 17 qui

II 41

corpore seiiinctus dolor absit , nienti' fruatur
iucundo sensu , cura semotu' nietuque ?

20 ergo corpoream ad naturam pauca videmus

esse opus oranino , quae deniant cumque dolorem ,
delicias quoque uti multas substernere possint .
gratius inter dum neque natura ipsa requirit ,
si non aurea sunt iuvenum simulacva per aedes

25 lampadas igniferas manibus retinentia dextris .
lumina nocturnis epulis ut suppoditentur .
nec domus argento fulgenti auroque renidet ,
nec citharae reboant laqueata aurataque tecta,
cum tamen inter se prostrati in gramine molli

30 propter aquae rivum sub ramis arboris altae
non magnis opibus iucuude corpora curant ,
praesertim cum tempestas adridet et anni
tempora conspergunt viridantis floribus herbiis ,
nec calidae citius decedunt corpore fcbres ,

35 textilibus si in i)icturis ostroque rubenti

iacteris, quam si in plebeia veste cubandum est .
qna propter quoniam nil nostro in corpore gazae
proficiunt neque nobilitas ncc gloria regni ,
quod supcr est , animo quof[ue nil prodesse putandum ;

40 si non forte tuas legiunes per loca campi
fervere cum videas , belli simulacra cientis ,
subsidiis magnisque elephantis constabilitas ,

13 ornatas armis , validas , pariterque animatas ,
fervere cum videas classem lateque vagari ,

44 his tibi tum rebus timefactae religiones
etfugiunt animo pavide , mortisque timores
tum vacuum pectus lincunt curaque solutum .
quod si ridicula haec ludibriaque esse videnms ,

18 mente || 19 semota 1| 27 fulget j| 28 iaqueata ;, templa . || 39 «uper
es jl 41 Fruere || 42 magnis epicuri || 43 itastuas tariterque |[ 46 tempus

42 II

re veraque metus hominum curaeque sequaces
nec metuunt sonitus armorum nec fera tela ,

50 audacterque inter reges rerumque potentis
versantur , neque fulgorem reverentur ab auro
nec clanim vestis splendorem purpureai ,
quid dubitas quin omni' sit haec rationi' potestas?
omnis cum in tenebris praesertim vita laboret :

55 nam vel uti pueri trepidant atque omnia caecis
in tenebris metuunt , sic nos in luce timeraus
inter dum , nilo quae sunt metuenda magis quam
quae pueri in tenebris pavitant finguntque futura .
hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest

60 non radii solis neque lucida tela diei
discutiant , sed naturae species ratioque .

Nunc age , quo raotu genitalia materiai
corpora res varias gignant genitasque resolvant ,
et qua vi facere id cogantur , quaeque sit oUis

65 reddita mobilitas magnum per inane meandi,
expediam : tu te dictis praebere meraeuto .
nam certe non inter se stipata cohaeret
materies , quouiam minui rem quamque videmus ,
et quasi longinquo fluere omnia cernimus aevo

70 ex oculisque vetustatem subducere nostris ,
cum tamen incolumis videatur summa manere
propterea quia , quae decedunt corpora cuique ,
unde abeunt rainuunt , quo venere augmine donant ,
illa senescere at haec contra florescere cogunt ,

75 nec remorantur ibi . sic rerum summa novatur
semper , et inter se mortales mutua vivunt .
augescunt aliae gentes , aliae minuuntur ,
inque brevi spatio mutantur saecla animantum
et quasi cursores vitai lampada tradunt .

62 purpura . |j 54 raboret . |] 62 materiae . 1| 68 quarriquidemus . |[ 73 agmine

n 43

80 Si cessare putas rerum primordia posse
cessaudoque novos rerum progignere motus ,
avius a vera longe ratione vagaris .
nain quoniam per inane vagantur , cuncta necessest
aut gravitate sua ferri primordia rerum ,

85 aut ictu forte alterius . nam cum cita saepe
obvia conflixere , fit ut diversa repente
dissiliant : neque enim mirum , durissima quae sint
ponderibus solidis neque quicquam a tergo ibus obstet .
et quo iactari magis omnia materiai

90 corpora pervideas , reminiscere totius imum

nil esse in summa , neque habere ubi corpora prima
consistant ; quoniam spatium sine fine modoquest ,
inmensumque patere in cunctas undique partis
pluribus ostendi et certa ratione probatumst .

95 quod quoniam constat , ni mirum , nuUa quies est
reddita corporibus primis per inane profundum ,
sed magis adsiduo varioque exercita motu
partim intervallis magnis coufulta resultant ,
pars etiam brevibus spatiis vexantur ab ictu .

100 et quae cumque magis condenso conciliatu
exiguis inteiTallis convecta resultant,
indupedita suis perplexis ipsa figuris ,
haec validas saxi radices et fera ferri
corpora constituunt , et cetera de genere horum

105 paucula quae porro magnum per inane vagantur .
cetera dissiliunt longe , longeque recursaht
in magnis intervallis : haec aera rarum
sufficiunt nobis et splendida lumina solis ,
multaque praeterea magnum per inane vagantur ,

110 conciliis rerum quae sunt reiecta nec usquam

84 terri || 85 cura omissum . || 86 conflexere jj uti || 88 tergibus |j 94
ostendft et || 95 multa |J 99 brevius Ij 104 de omUaum . || 105 Paucuia

44 n

consociare etiain raotus potuere recepta .
cuius , uti meraoro , rei siraulacrum et iraago
ante oculos seraper nobis versatur et instat .
contemplator euim , cum solis lumina curaque

115 inserti fundunt radii per opaca domorum:
multa minuta modis multis per inane videbis
corpora misceri , radiorum luraine in ipso ,
et vel ut aeterno eertamine proelia pugnas
edere turmatim certantia nec dare pausam ,

120 conciliis et discidiis exercita crebris ;

conicere ut possis ex hoc , primordia rerum
quale sit in magno iactari semper inani .
dum taxat , rerum magnarura parva potest res
exemplare dare et vestigia notitiai .

125 hoc etiara raagis haec animura te adverlere par est
corpora qtiae in solis radiis turbare videntur,
quod tales turbae raotus quoque raateriai
significant clandestinos caecosque subesse .
multa videbis enim plagis ibi percita caecis

130 corarautare viam retroque repulsa reverti ,

nunc huc nunc illuc , in cunctas undique partis .
scilicet , hic a principiis est oranibus error .
priraa moventur enim per se primordia rerum :
inde ea quae parvo siint corpora conciliatu

135 et quasi proxiraa sunt ad viris principioruni ,
ictibus illorum caecis inpulsa cientur ,
ipsaque proporro paulo maiora lacessunt .
sic a principiis ascendit motus et exit
paulatim nostros ad sensus , ut moveantur

140 illa quoque , in solis quae lumine cernere quimus

nec quibus id faciant plagis apparet aperte . •

Nunc quae mobilitas sit reddita materiai

112 memoror || simulacra |I 134 conciliata . || 136 gientur . j| 137 porro

II 45

eorporibus , paucis licet liinc cognoscere , Memmi .
primum aurora novo cum spargit lumine terras ,

145 et variae volucres nemora avia pervolitantes
aera per tenerum liquidis loca vocibus opplent,
quara subito soleat sol ortus tempore tali
convestire sua perfundens omuia luce ,
omnibus in promptu manifestumque esse videmus .

150 at vapor is quem sol mittit lumenque serenura ,
non per inane meat vacuum ; quo tardius ire
cogitur , aerias quasi dum diverberet undas :
nec singillatim corpuscula quaeque vaporis
sed coniplexa meant inter se conque globata ;

155 qua propter simul inter se retrabuntur et extra
officiuiitur , uti cogantur tardius ire .
at quae sunt solida primordia siinplicitate ,
cum per inane nieant vacuum , nec res remoratui
ulla foris , atque ipsa suis e partibus unum ,

100 unum , in quem coepere locum conixa feruntur,
debent , ni mirum , praeceliere mobilitate ,
et multo citius ferri quam lumina solis ,
multiplexque loci spatium transcurrere eodem
tempore quo solis pervolgant fulgura caclum .

165 [nec perscctari priniordia singula quaeque ,
ut vidcant qna quicque geratur cum ratione .

At quidam coutra baec , ignari materiai ,
naturam non posse , deum sine numine , rentur
tanto opere humanis rationibiis atmoderate

170 teinpora niutare annoruni , frugesque creare ,
et iam cetera , mortalis quae suadet adire

144 novor [| 147 solca |{ 152 quosi |j 155 trahuntiir || 158 remoravit . Ji
IGO conexa || 163 Multiplesque || 166 Ut deant J 168 reddi ,

46 II

ipsaque deducit dux vitae dia voluptas

et res per Veneris blanditur saecla propagent,

ne genus oecidat humanum . quorum omnia causa

175 constituisse deos cum fingunt , omnibu' rebus
magno opere a vera lapsi ratione videntur .
nam quamvis rerum ignorem primordia quae sint ,
hoc tamen ex ipsis caeli rationibus ausim
coniirmare aliisque ex rebus reddere multis ,

180 nequaquam nobis divinitus esse creatam
naturam mundi : tanta stat praedita culpa .
quae tibi posterius , Memmi , faciemus aperta :
nunc id quod super est de raotibus expediemus.]

Nunc locus est , ut opinor , in bis illud quoque rebus

185 confirmare tibi , nullam rem posse sua vi
corpoream sursum ferri sursumque raeare ;
ne tibi dent in eo flammarum corpora fraudem .
sursus enim versus gignuntur et augmina suraunt
et sursum nitidae fruges arbustaque crescunt,

190 pondera , quantum in se est , cum deorsum cuncta ferautur
nec cum subsiliuut igues ad tecta domorum
et celeri flainma degustant tigna trabesque ,
sponte sua facere id sine vi subigente putandum est.
quod geuus est , nostro com missus corpore sanguis

195 emicat exultans alte spargitque cruorem .
nonne vides etiam quanta vi tigna trabesque
respuat umor aquae ? nam quo raagis ursimus alte
deiecta et magna vi multi pressimus aegre ,
tam cupide sursum removit magis atque remittit,

200 plus ut parte foras emergant exiliantque .

nec tamen haec , quantum est in se , dubitamus , opinor ,
quin vacuum per inane deorsum cuncta ferantur .

181 qaamquam piedita || 184 qnoque illiid || 192 signa || 193 subiecta
194 e II 197 altu. || 198 Deiecta j| 199 removet || 200 exillantque .

II 47

sic igitur debent flaramae quoque posse per auras
aeris expressae sursum succedere , quamquam

205 pondera , quantum est in se , Jeorsum ducere pugnent .
nocturnasque faces caeli , sublime volantis ,
nonne vides longos flammarum ducere tractus
in quas cumque dedit partis natura meatum ?
non cadere in terram stellas et sidera cernis?

210 sol etiam summo de vertice dissipat omnis
ardorem in partis et lumiue conserit arva :
in terras igitur quoque solis vergitur ardor .
transversosque volare per imbris fulmina ceruis ,
nunc hinc nunc illinc abrupti nubibus ignes

215 concursant: cadit in terras vis flamraea volgo .

Illud in his quoque te rebus cognoscere avemus ,
coi*pora cum deorsum rectura per inane feruntur ,
ponderibus propriis ineerto tempore fenne
incertisque loci spatiis decellere paulum,

220 tantum quod momen mutatum dicere possis .
quod nisi declinare solerent , oinnia deorsum ,
imbris uti guttae , caderent per inane profundum ,
uec foret offensus natus nec plaga creata
principiis : ita nil umquam natura creasset .

225 Quod si forte aliquis credit graviora potesse
corpora , quo citius rectum per inane feruntur ,
incidere ex supero levioribus , atque ita plagas
gignere , quae possint geuitalis reddere motus ,
avius a vera longe ratione recedit .

230 nam per aquas quae cumque cadunt atque aera rarum ,
haec pro pouderibus casus celerare necessest
propterea quia corpus aquae naturaque tenvis

203 quoqne debent flamme || 205 quantum inest || 209 caderem in terra J|
210 sammo oTnissum . |j 218 firme . || 219 locis spatio depellere j| 222 Im-
bres )| 227 plag . || 229 Aulus

48 n

aeris haut possunt aeque rem quaraque raorari ,
sed citius ceduut gravioribus exsuperata :

235 at contra nulli de nulla parte neque ullo
terapore inane potest vacuum subsistere rei ,
quin , sua quod natura petit , concedere pergat :
omnia qua propter debent per inane quietum
aeque ponderibus non aequis concita ferri . .

240 haud igitur poterunt lenoribus incidere umquam
ex supero graviora , neque ictus gignere per se ,
qui varient motus , per quos natura gerat res .
quare etiara atque etiam paulum inclinare necessest
corpora ; nec plus quam minimum , ne fingere motus

245 obliquos videaraur et id res vera refutet .

namque hoc in promptu manifestumque esse videmus ,
pondera , quantum in se est , non posse obliqua meare ,
ex supero cum praecipitant , quod cernere possis :
sed nil omnino nulla regione viai

250 declinare quis est qui praestet cernere sese ?
Deuique si semper motus couectitur omnis
et vetere exacto exoritur novus ordine certo ,
nec declinando faciunt primordia motus
principium quoddam , quod fati foedera rumpat ,

255 ex infinito ne causam causa sequatur ,

libera per terras unde haec animantibus exstat .
unde est haec , inquam , fatis avolsa potestas ,
per quam progrcdimur quo ducit quemque voluntas ,
declinamus item motus nec tcmpore certo

2C0 nec regione loci certa , sed ubi ipsa tulit luens ?
nam dubio procul his rebus sua cuique voluntas
principium dat , et hinc inotus per merabra rigautur .

233 Haeraut || 234 exsujjeiate . || 240 potuerunt || 247 se omisaun
249 nulla omissuvi . \\ 250 possit |{ 251 raotu || 252 exacto omissum
257 voluptas .

n 49

nonne vides etiaip patefactis tempore puncto

carceribus non posse tamen prorumpere equorum
265 vim cupidam tam de subito quam meus avet ipsa?

omnis enim , totum per corpus , materiai

copia conciri debet , concita per artus

omnis ut studium mentis eonixa sequatur ;

ut videas initum motus a corde creari ,
270 ex animique voluntate id procedere primum ,

inde dari porro per totum corpus et artus .

nec similest ut cum impulsi procedimus ictu ,

viribus alterius magnis magnoque coactu :

nam tum materiem totius corporis omnem
275 perspicuumst nobis invitis ire rapique ,

donec eam refrenavit per membra voluntas .

iamne vides igitur , quamquam vis extera multos

pellat et invitos cogat procedere saepe

praecipitesque rapi , taraen esse in pectore nostro
280 quiddam quod contra pugnare obstareque possit?

cuius ad arbitrium quoque copia materiai

cogitur inter dum fiecti per membra per artus ,

et proiecta refrenatur retroque lesidit .

quare in seminibus quoque idem fateare necessest ,
285 esse aliam praeter plagas et pondera causam

motibus , unde baec est uobis innata potestas ;

de nilo quoniam fieri nil posse videmus .

pondus enim prohibet ne plagis omnia fiant

externa quasi vi : sed ne mens ipsa necessum
200 intestinum babeat cunctis in rebus agendis

et devicta quasi id cogatur ferre patique ,

264 quorum . || 266 mateiiae . || 268 conexa || 275 Pei-spicuum nobisst j|
278 Pallat || 279 rapit |j iectore no . || 281 cona || 283 residia . || 289 ne
res II 291 qnaei cogatur

50 n

id facit exiguum clinamen principiorura
nec regione loci certa nec tempore certo .
Nec stipata magis fuit umquam materiai

295 copia nec porro maioribus intervallis :

nam neque adaugescit quicquam neque deperit inde .
qua propter quo nunc in motu principiorum
corpora sunt > in eodem ante acta aetate fuere
et post haec semper simili ratione ferentur ,

300 et quae consuerint gigni gignentur eadem

condicione et erunt et crescent vique valebunt ,
quantum cuique datum est per foedera naturai .
nec rerum summam commutare uUa potest vis :
nam neque quo possit genus uliura materiai

305 effugere ex omni quicquam est, neque in orane seorsum
unde coorta queat nova vis inrumpere et omnem
naturam rerum mutare et vertere motus .

lllud in bis rebus non est rairabile , quare ,
omnia cum rerum primordia sint in motu ,

310 summa tamen surama videatur stare quiete,
praeter quam siquid proprio dat corpore motus .
omuis enim longe nostris ab sensibus infra
priniorum natura iacet ; qua propter, ubi ipsa
cernere iam nequeas , motus quoque surpere debent ;

315 praesertim cum , quae possimus cemere , celent
saepe tamen motus , spatio diducta locorum .
nam saepe in colli tondentes pabula laeta
lanigerae reptant pecudes quo quamque vocantes
invitant herbae gemmantes rore recenti ,

320 et satiati agni ludunt blandeque coruscant ;
omnia quae nobis longe confusa videntur
et vel ut in viridi candor consistere colli .

294 fult II 301 viquo || 305 in omnes . || 313 ipsum . || 314 aaurpere
318 quam || 320 satiat || 322 uti

n 51

praeterea raagnae legiones cuin loea cursu

camporum complent , belli simulacra cientes ,
325 fulgor ibi ad caelum se tollit , totaque circura

aere renidescit tellus , supterque virum vi

excitur pedibus sonitus , clamoreque montes

icti reicctant voce'^ ad sidera mundi ,

et circum volitaut equites mediosque repente
330 ti*amittunt valido quatientes impete campos :

et tamen est quidam locus altis montibus , unde

stare videntur et in campis consistere fulgor .
Nunc age , iam deinceps cunctarum exordia rerum

qualia siut et quara longe distantia formis
335 percipe , multigenis quam sint variata tiguris ;

non quo multa parura siraili sint praedita forraa ,

sed quia non volgo paria oranibus omnia constent .

nec mirum : nam cum sit eorum copia tanta ,

ut neque finis , uti docui , neque summa sit uUa ,
340 debent , ni rairum , non omnibus omnia prorsum

esse pari filo similique adfecta figura .

parturiunt genus humanum mutaeque natantes

squamigerum pecudes et laeta armenta feraeque ,

et variae volucres , laetantia quae loca aquarum
345 concelebrant circum ripas fontisque lacusque ,

et quae pervolgant nemora avia pervolitantes ;

quorum unura quidvis geueratim sumere perge :

invenies tamen inter se differre figuris .

nec ratione alia proles cognoscere raatrem
350 nec raater posset prolera ; quod posse videmus',

nec rainus atque bomines iuter se nota cluere .

nam saepe ante deum vitulus delubra decora

turicremas propter mactatus concidit aras ,

325 ubi II 331 unde omissum . \\ 337 constat . || 342 Piaetere || 343 ar-
bofita II 347 quodvis

52 II

sanguinis expirans ealidum de pectore flumen :

355 at mater viridis saltus orbata peragraus
noscit humi pedibus vestigia pressa bisulcis ,
omnia convisens oculis ioca , si queat usquam
conspicere amissum fetum , completque querellis
frondiferum nemus adsidueis , et crebra revisit

360 ad stabulum , desiderio perfixa iuveuci ,

nec tenerae salices atque herbae rore vigentes
flurainaque illa queunt sumrais labentia ripis
oblectare animum solitamque avertere curam ,
nec vitulorum aliae species per pabula laeta

365 derivare queunt animum curaque levare :

usque adeo quiddam propiium notumque requirit .
praeterea teneri tremulis cum vocibus haedi
cornigeras noruut matres , agnique petulci
balantum pecudes : ita , quod natura reposcit ,

370 ad sua quisque ferc decurrunt ubera lactis .
postremo quodvis frumentum non tamen omne
quique suo genere inter se simile esse videbis ,
quin intercurrat quaedam distantia formis .
concharumque genus parili ratione videmus

375 pingere telluris gremium , qua mollibus undis
litoris incurvi bibulam pavit aequor haronam .
quare etiam atque etiam simili ratione necessest ,
natura quoniam constant neque facta manu sunt
unius ad certam formam primordia rerum ,

380 dissimili inter se quaedam volitare figura .
Perfacile est tali ratione exsolvere nobis
quare fulmineus nmlto penetralior iguis
quam noster fuat e taedis terrestribus ortus :

354 callidum || 356 Nonquit || 359 adsittens et revisit crebra . || 363 su-
bitamque || 371 quodviis || 372 Quidque || 381 animi [| 382 igne . |j 38?
tiuut

II 53

dicere enim possis caelestem fulminis ignem
385 suptilem magis e parvis constare figuris ,

atque ideo ti'ansire foramina quae nequit ignis

noster hic e lignis ortu taedaque creatus .

praeterea lumen per coruum transit , at imber

respuitur . quare ? nisi luminis illa minora
390 corpora sunt quam de quibus est liquor alraus aquarum .

et quaravis subito per colura vina \ideraus

perfluere : at contra tardum cunotatur olivom ,

aut quia , ni mirum , maioribus est elementis

aut magis amatis inter se perque plicatis ,
395 atque ideo tit uti non tara diducta repente

inter se possint primordia singula quaeque

singula per cuiusque foraraina perraanare .
Huc accedit uti mellis lactisque liquores

iucundo sensu linguae tracteiitur in ore :
400 at contra taetra absinthi natura ferique

centauri foedo pertorquent ora sapore ;

ut facile agnoscas e levibus atque rutundis

esse ea quae sensus iueunde tangere possunt ,

at contra quae amara atque aspera cumque videntur ,
405 haec magis amatis inter se nexa teneri ,

proptereaque solere vias rescindere nostris

sensibus introituque suo perrumpere corpus .
Omnia postremo bona sensibus et mala tactu

dissimili inter se pugnant perfecta figura ;
410 ne tu forte putes serrae stridentis acerbum

borrorem constare elementis levibus aeque

ac musaea mele , per chordas organici quae

mobilibus digitis expergefacta figurant ;

neu simili penetrare putes primordia forma

384 fulmines j| 387 ortus || 390 alimus || 396 singulta || 403 iucundet ta-
cere 11,403 Nobilibus || 414 penetrale

54 II

415 in nares horainum , cum taetra cadavera torrent ,
et cum scena croco Cilici jjerfusa recens est
araque Panehaeos exhalat propter odores ;
neve bonos rerum simili constare colores
semine constituas , oculos qui pascere possunt ,

420 et qui conpungunt aciem lacrimareque cogunt
aut foeda specie diri turpesque videntur .
omnis enim , sensus quae mulcet cumque , figura
haut sine principali aliquo levore creatast:
at contra quae cumque molesta atque aspera constat ,

425 non aliquo sine materiae squalore repertast .
sunt etiam quae iam nec levia iure putantur
esse neque omnino flexis mucronibus unca,
sed magis angellis pauhim prostantibu', quaeque
titillare magis sensus quam laedere possunt;

430 fecula iam quo de genere est indlaeque sapores .
denique iam calidos ignis gelidamque pruinam
dissimili dentata modo conpungere sensus
corporis , indicio nobis est tactus uterque .
tactus enim , tactus , pro , divum numina sancta ,

435 corporis est sensus , vel cum res extera sese
insinuat , vel cum laedit quae in corpore natast
aut iuvat egrediens genitalis per Veneris res .
atque ex offensu cum turbant corpore in ipso
semina , confundunt inter se concita sensum ;

440 ut si forte manu quamvis iam corporis ipse
tute tibi partem ferias atque experiare .
qua propter longe formas distare necessest
principiis , varios quae possint edere sensus .
Denique quae nobis durata ac spissa videntur,

421 di II 422 \-identur . || 423 Aut || leviore || 427 uncaqne . |i 428 ange-
liis II quaeque omissum . \\ 429 Titiliare || 430 quod || inviaeque || 437
grediens |j 438 Aut

n 55

445 haec magis ainatis inter sese esse necessest
et quasi raraosis alte compacta teneri .
in quo iam genere in primis adamantina saxa
prima acie constant , ictus contemnere sueta ,
et validi silices , ac duri robora ferri ,

450 aeraque quae claustris restantia vociferantur .
illa quid6m debent e levibus atque rutundis
esse magis , fluvido quae corpore liquida constant .
naraque papaveris haustus itemst facilis quasi aquanim :
nee retinentur enira inter se glomeramina quaeque ,

455 et procursus item proclive volubilis exstat .
omnia postremo quae puncto tempore cernis
diffugere , ut fumum nebulas flammasque , necessest ,
si minus omnibu' sunt e levibus atque rutundis ,
at non esse tamen perplexis indupedita ,

460 pungere uti possint corpus penetrareque sese ,

nec tamen haerere inter se ; quod cumque venenumst
sensibu', sed rarum , facile ut cognoscere possis
non e perplexis sed acutis esse elementis .
sed quod amara vides eadem quae fluvida constant ,

465 sudor uti maris est , minirae rairabile habebis :
nam quod fluvidus est, e levibus atque rutundis
est , et levibu' sunt aliunde admixta doloris
corpora . nec tamen haec retineri haraata necessumst :
scilicet esse globosa tamen , cum squalida constent ,

470 provolvi simul ut possint et laedere sensus .
et quo mixta putes magis aspera levibus esse
principiis , unde est Neptuui corpus acerbum ,
est ratio secernendi seorsuraque videndi :

476 linquit enim supera taetri primordia viri

450 voce ferantur . || 451 ex || 452 corpora || 453 qiiod \\ 455 perculsus ||
458 omnia || 460 saxa . || 461 videmus . || 462 sedatum || 465 debet . ||
467 e levibus atque rutundi || 468 retinere hamat necessu . || 469 cons-
tet. II 471 quod |j 476 Inquit || mordia

56 II

474 umor dulcis , ubi per terras crebrius idera
percolatur , ut in foveam fluat ac mansuescat ,

477 aspera quo magis in terris haerescere possint .

Quod quoniam docui , pergam conectere rem quae
ex hoc apta fidem ducat , primordia rerum

480 finita variare figurarum ratione .

quod si non ita sit , rursum iam semina quaedam
esse infinito debebunt corporis auctu .
namque eadem unius cuiusvis in brevitate
corporis inter se multum variare figurae

485 non possunt . fac enim minimis e partibus esse
corpora prima tribus , vel paulo pluribus auge :
nempe ubi eas partis unius corporis omnis ,
summa atque ima locans , transmutans dextera laevis ,
omnimodis expertus eris , quam quisque det ordo

490 formai speciem totius corporis eius ,

quod super est , si forte voles variare figuras ,
addendum partis alias erit . inde sequetur ,
adsimili ratione alias ut postulet ordo ,
si tu forte voles etiam variare figuras .

495 ergo formarum novitatem corporis augmen
subsequitur . quare non est ut credere possis
esse infinitis distantia semina formis ,
ne quaedam cogas inmani maximitate
esse , supra quod iam docui non posse probari .

500 iara tibi barbaricae vestes Meliboeaque fulgeos
purpura Thessalico conchamm tacta colore ,
aurea , pavonum ridenti imitata lepore
saecla , novo rerum superata colore iacerent
et contemptus odor smyrnae mellisque sapores ,

483 in eadem una || 486 paula || 488 transmutas || 489 Omnimodi (| 495
augimen. j| 497 femina |j 499 probare . || 501 tecU || 502 rident imbuta Jl
503 nova |j 504 udor

II 57

505 et cycnea mele Phoebeaque daedala chordis

carmina consimili ratione oppressa silerent :

namque aliis aliud praestautius exoreretur .

cedere item retro possent in deteriores

omnia sic partis , ut dixim.us in melioris :
510 namque aliis aliud retro quoque taetrius esset

naribus auribus atque oculis orisque sapori .

quae quoniam non sunt , sed rebus reddita certa

finis utrimque tenet summam , fateare neeessest

materiem quoque finitis diiferre figuris .
515 denique ab ignibus ad gelidas iter usque pruinas

finitumst retroque pari ratione remensumst .

ambit enim calor ac frigus , mediique tepores

interutraque iacent explentes ordine suramam :

ergo finita distant ratione creata ,
520 ancipiti quoniam mucroni utrimque notantur ,

hinc flammis illinc rigidis infesta pruinis .

[Quod quoniam docui , pergam conectere rem quae

ex hoc apta fidem ducat, primordia rerum ,

inter se simili quae sunt perfecta figura ,
525 infinita cluere . etenim distantia cum sit

formarum finita , necesse est quae similes sint

esse infinitas , aut summam materiai

finitam constare , id quod non esse probavi.]
Protinus ostendam corpuscula materiai
530 ex infinito summam rerum usque tenere ,

undique protelo plagarum continuato .

nam quod rara vides magis esse animalia quaedam ,

fecundamque minus naturam cernis in illis ,

at regione locoque alio terrisque remotis

bl2 sed omitsum . |( 514 infinitis || 515 hiemisque || 517 Omnis |j 518 In-
ter utrasque |j 520 Ancipi || 521 Hin flanunps || infessa (| 529 Versibus ((
533 magis

58 n

535 multa licet genere esse in eo numerumque repleri ;
sicut quadripedurn eum primis esse videmus
in genere anguimanus elephantos, India quorum
milibus e multis vallo munitur eburno ,
ut penitus nequeat penetrari : tanta ferarum

540 vis est ; quarum nos perpauca exempla videmus .
sed tamen id quoque uti concedara , quam lubet esto
unica res quaedam nativo corpore sola ,
cui similis toto terrarum nulla sit orbi :
infinita tamen nisi erit vis materiai ,

545 unde ea progigni possit concepta, creari

non poterit , neque , quod super est , procrescere alique
quippe etenim si manticuler finita per omne
corpora iactari unius genitalia rei ,
unde ubi qua vi et quo pacto congressa coibunt

550 materiae tanto in pelago turbaque aliena ?
non , ut opinor , habent rationem conciliandi :
sed quasi naufragiis magnis multisque coortis
disiectare solet magnum mare transtra , guberna ,
antemnas , proram , malos , tonsasque natantis ,

555 per terrarum omnis oras fluitantia aplustra
ut videantur et indicium mortalibus edant ,
infidi maris insidias virisque dolumque
ut vitare velint , neve uUo tempore credant,
subdola cum ridet placidi pellacia ponti ,

560 sic tibi si finita semel primordia quaedam
constitues , aevom debebunt sparsa per onmera
disiectare aestus diversi materiai ,
numquam in concilium ut possint compulsa coire
nec reraorari iu concilio nec crescere adaucta ;

565 quorum utrumque palam fieri manifesta docet res ,

635 genera || 536 Sic uti || 541 inbet . || 543 nuUa omisaum . || 547 sumant
oculi IJ 553 caveraa . |j 554 prorem || 555 plaustra . || 560 iulinita

n 59

et res progigni et genitas procrescere posse .

esse igitur genere in qiiovis primordia rerum

infinita palam est , unde omnia suppeditantur .
Nec superare queunt motus itaque exitiales
570 pei^petuo neque in aeternum sepelire salutem ,

nec porro rerum geuitales auctificique

motus perpetuo possunt sen^are creata .

sic aequo geritur certamine principiorum

ex infinito contractum tempore bellum .
575 nunc hic nunc illic superant vitalia rerum ,

et superantur item . miscetur funere vagor ,

quem pueri toliunt visentis luminis oras :

nec nox ulla diem neque noctem aurora secutast,

quae non audierit mixtos vagitibus aegris
580 ploratus , mortis comites et funeris atri .

Illud in his obsignatum quoque rebus habere

convenit et memori mandatum mente tenere ,

nil esse , in promptu quorum natura videtur ,

quod genere ex uno consistat principiorum ,
585 nec quicquam quod non permixto semine constet :

et quod cumque magis vis multas possidet in se

atque potestates , ita plurima principiorum

in sese genera ac varias docet esse figuras .

principio tellus habet in se corpora prima ,
590 unde mare inmensura volventes frigora fontes

adsidue renovent , habet ignes unde oriantur :

nam multis succensa locis ardent sola terrae ,

eximiis vero furit ignibus impetus Aetnae :

tum porro nitidas fruges arbustaque laeta
595 gentibus humanis habet unde extollere possit,

unde etiam fluvios frondes et pabula laeta

montivago generi possit praebere ferarum .

586 Et quae |j 593 Ex imis

60 II

quare magna deuin raater materque ferarura
et nostri genetrix haec dicta est corporis una .
600 Hanc veteres Graiura docti cecinere poetae

sedibus in curru biiugos agitare leones ,
aeris in spatio raagnam pendere docentes
tellurem , neque posse in terra sistere terram .
adiunxere feras , quia quamvis effera proles

605 ofticiis debet molliri victa parentura .

muralique caput suramum cinxere corona ,
eximiis munita locis quia sustinet urbes ;
quo nunc insigni per raagnas praedita terras
horrifice fertur divinae raatris imago .

610 hanc variae gentes antiquo more sacrorura
Idaeam vocitant matrem , Phrygiasque catervas
dant coraites , quia primura ex illis finibus edunt
per terrarum orbem fruges coepisse creari .
gallos attribuunt , quia , numen qui violarint

615 matris et ingrati genitoribu' sint inventi ,
significare volunt indignos esse putandos ,
vivam progeniem qui in oras luminis edant .
tympana tenta tonant palmis et cymbala circum
concava , raucisonoque rainantur cornua cantu ,

620 et Phrygio stimulat numero cava tibia mentis ,
telaque praeportant , violeuti signa furoris ,
ingratos aniraos atque irapia pectora volgi
conterrere metu quae possint nuraiui' divae .
ergo cum primum magnas invecta per urbis

625 munificat tacita mortalis muta salute ,

aere atque argento sternunt iter orane viarum ,
largifica stipe ditantes , ninguntque rosarum

605 moliri || 607 Ex imis j| 613 orbes || 615 Matri et ingati || inventi
sint . {j 623 numine || 626 ite omnia virnm .

II 61

floribus umbrantes raatrem comitumque catervas .

hic armata manus , Curetas nomiue Grai
630 quos memorant Pbrygios , inter se forte quod armis

ludunt in numerumque exultant sanguinoleuti ,

terrificas capitum quatientes nomine cristas ,

Dictaeos referunt Curetas , qui lovis illum

vagitum in Creta quondam oecultasse femntiu' ,
635 cum pueri circum puerum peruice chorea
637 armatei in numerum pulsarent aeribus aera ,

ne Saturnus eum malis mandaret adeptus

aeternumque daret matri sub pectore volnus .
640 propterea magnam armati matrem comitantur ,

aut quia significant divam praedicere ut armis

ac virtute velint patriam defendere terram ,

praesidioque parent decorique parentibus esse .

quae bene et eximie quamvis disposta ferantur ,
645 longe sunt tamen a vera ratione repulsa .

omnis enim per se divom natura necessest

inmortali aevo summa cum pace fruatur

semota ab nostris rebus seiunctaque longe :

nam privata dolore omni , privata periclis ,
650 ipsa suis pollens opibns , nil indiga nostri ,

nec bene proraeritis capitur neque tangitur ira .

terra quidem vero caret omni tempore sensu ,

et quia multarum potitur primordia reruni ,

multa modis multis effert in lumina solis .
655 bic siquis mare Neptuuum Cereremque vocare

constituit fruges et Bacchi noraiue abuti

mavolt quani laticis pioprium proferre voeamen ,

concedamus ut hic terrarum dictitet orbem

esse deum matrem , dum vera rc tamen ipse

628 caten-a . |j 630 forte caten'as . || 631 sanguine fleti . j| 632 numine [|
636 Armat et in numerum pernice chorea . |1 637 Armat j| 656 Constituet

62 n

680 religione animuni turpi contingere parcat .

660 Saepe itaque ex uno tondentes gramina campo
lanigerae pecudes et equorum duellica proles
buceriaeque greges eodem sub tegmine caeli
ex unoque sitim sedantes flumine aquai
dissimili vivont specie , retinentque parentura

665 naturam et mores generatim quaeque imitantur .
tanta est , in quovis genere herbae , materiai
dissimilis ratio , tanta est in fluraine quoque .
hinc porro quamvis animantem ex omnibus unam
ossa cruor venae calor umor viscera nervi

670 constituunt ; quae sunt porro distantia longe ,
dissimili perfecta figura principiorura .
tum porro quae cumque igni flamraata cremantur ,
si nil praeterea , tamen haec in corpore celant ,
unde ignem iacere et luraen sumraittere possint

675 scintiilasque agere ac late differre favillam .
cetera consimili raentis ratione peragrans
invenies igitur raultarura seraina rerum
corpore celare et varias cohibere figuras .
denique multa vides , quibus et color et sapor una

681 reddita sunt cum odore , in privis pluraque dona .
haec igitur variis debent constare figuris :

nidor enim penetrat qua fucus non it in artus ,
fucus item sorsum , sorsum sapor insinuatur
685 sensibus ; ut noscas privis differre figuris .
dissimiles igitur forraae glomerauien in unura
conveniunt , et res perraixto semine constant .
quin etiam passira nostris in versibus ipsis
multa elementa vides multis comraunia verbis ,

680 parato. || 663 sedentes || 664 retinente parente . || 668 una. || 673
traduntur. || 674 igae || 681 primis pleraque || 683 sucus || 684 Sucus ||
sorsuni aemel . jj 685 primis

n 63

690 cum tamen inter se versus ac verba necesse est

confiteave alia ex aliis constare elemeutis ;

non quo multa parum coramunis littera cuiTat

aut nuUi inter se duo sint ex omnibus idem ,

sed quia non volgo paria omnibus omuia consteut .
695 sic aliis in rebus item communia multa

multarum rerum cum sint primordia , verum

dissimili tamen inter se consistere summa

possunt ; ut merito ex aliis constare feratur

humanum genus et fruges arbustaque laeta .
700 Nec tamen omnimodis conecti posse putandum est

omnia : nam volgo fieri porteuta videres ,

seraiferas bominum species existere , et altos

inter dum ramos egigni corpore vivo ,

multaque conecti terrestria membra mariuis ,
705 tum flammam taetro spirantis ore Chimaeias

pascere naturam per terras omniparentis .

quorum nil fieri manifestum est , omnia quando

seminibus certis certa genetrice creata

conservare genus cresceutia posse videmus .
710 8cilicet,id certa fieri ratione necessust .

nam sua cuique cibis ex omnibus intus in artus

corpora discedunt conexaque convenientis

efficiunt motns : at contra aliena videmus

reicere in terras naturam , multaque caecis
715 corporibus fugiunt e corpore , percita plagis ,

quae neque conecti quoquam potucre neque intus

vitalis motus consentire atque imitari .

sed ue forte putes animalia sola teueri

legibus his , quaedam ratio disterrainat omnia .
720 uam vel uti tota natura dissimiles sunt

693 nulla || 696 primordia renim . |( 706 omnia parentis . \\ 716 intc . ||
yi9 omnis .

64 II

inter se genitae re8 quaeque , ita quainque necessest
dissimili constare figura priucipiorum ;
non quo multa parum simili sint praedita forma ,
sed quia non volgo paria omnibus omnia constent :

725 semina cum porro distent , differre necessust
intervalla , vias , conexus , pondera , plagas ,
coucursus , motus ; quae non animalia solura
corpora seiungunt , sed terras ac mare totum
secernunt caelumque a terris omne retentant .

730 Nunc age dicta meo dulci quaesita labore
percipe , ne forte haec albis ex alba rearis
principiis esse , ante oculos quae candida cernis ,
aut ea quae nigrant nigro de semine nata ;
nive alium quemvis , quo sunt inbuta colore ,

735 propterea gerere hunc credas , quod materiai
corpora consimili sint eius tincta colore :
nuUus enim color est omnino materiai
corporibus , neque par rebus neque denique dispar .
in quae corpora si nuUus tibi forte videtur

740 posse animi iniectus fieri , procul avius erras .
nam cum caecigeni , solis qui lumina numquam
dispexere , tamen cognoscaut corpora tactu ,

744 scire licet nostrae quoque menti corpora posse
vorti in notitiam nullo circum lita fuco .
denique nos ipsi caecis quae cumque tenebris
tangimus , haud ulio sentimus tincta colore .
quod quoniam viuco fieri , nunc esse docebo

743 ex ineuute aevo nullo coniuncta colore .

749 omnis enim color oninino mutatur in omnis ;
quod facere haud ullo debent primordia pacto .
immutabile enim quiddam superare necessest.

721 cumque || 730 dulce || 734 que || 736 colose . 1| 741 numina || 743
Despexere 1 1 749 et omuis .

II 65

ne res ad nilum redigantur funditiis omnes :
nam quod eumque suis mutatum tinibus exit,
continuo hoc mors est illius quod fuit ante . ,

755 proinde colore cave coutingas semina rerum ,
ne tibi res redeant ad nilum fauditus omnes .

Praeterea si nulla coloris principiis est
reddita natura et variis sunt praedita fonnis ,
e quibus omne genus gignunt variantque colores

760 propterea , magni quod refert seniina quaeque
cum quibus et quali positura contineantur
et quos inter se dent motus accipiautque ,
perfacile extemplo rationem reddere possis ,
cur ea quae nigro fuerint paulo ante colore ,

'/65 marraoreo fieri possint candore repente ;

ut mare , cum magni commorunt aequora venti ,
vertitur in canos candeuti marmore fluctus :
dicere enim possis , nigrum quod saepe videmus ,
materies ubi permixta est illius et ordo

770 principiis mutatus et addita demptaque quaedam ,
continuo id fieri ut candens videatur et album .
quod si caeruleis constarent aequora ponti
seminibus , nullo possent albescere pacto :
nam quo cumque modo perturbes caerula quae sint,

775 nuraquam in marmoreum possuut migrare colorem .
sin alio atque alio sunt semina tinctu colore ,
quae maris efficiunt unum puvunique nitorera ,
ut saepe ex aliis formis variistiue figuris
efficitur quiddam quadratuni unaque figura ,

780 conveniebat , ut in quadrato cernimus esse

dissimiles formas , ita cernere in aequore ponti
aut alio in quovis uno puruque nitore

750 onmigenus || 760 Praeterea || 703 exemplo || 765 possunt |( 779
figuras . 11 780 uti |j 781 aeiiuora

66 II

dissimiles longe inter se variosque colores .
praeterea nil officiunt obstantque figurae

785 dissimiles , quo quadratum minus omne sit ex his ;
at varii ferum inpediunt prohibentque colores ,
quo minus esse uno possit res tota nitore .

Tum porro quae ducit et inlicit ut tribuamus
principiis rerum non numquam causa colores ,

790 occidit , ex albis quoniam non alba creautur ,
nec quae nigra cluent de nigris , sed variis ex .
quippe etenim multo proclivius exorientur
candida de nullo quam nigro nata colore ,
aut alio quovis , qui contra pugnet et obstet .

795 Praeterea quoniam nequeunt sine luce colores
esse , neque iu lucem existunt primordia rerum ,
scire licet quam sint nullo velata colore :
qualis enim caecis poterit color esse tenebris ?
luminc quin ipso mutatur propterea quod

800 recta aut obliqua percussus luce refulgit ;
pluma columbarum quo pacto in sole videtur,
quae sita cervices circum collumque coronat :
nanique alias fit uti claro sit rubra pyropo ,
inter dum quodam sensu fit uti videatur

805 inter curalium viridis miscere zmaragdos .
caudaque pavonis , larga cum lucc repleta est ,
consimili mutat rationc obversa colores ;
qui quoniam ((uodam gignuntur luminis ictu ,
scire Iic§t , sine eo fiei i non posse putandum est .

810 et quoniam plagae quoddam genus excipit in se
pupula , cum sentire colorem dicitur album ,
atque aliud porro , nigrum cum et cetera sentit ,

783 calores . || 785 extia . || 788 inlicitu tribuamus . || 790 creatur . |j 791 Ne
ea. II 800 et aut || refulget . || 803 rubro || 805 caeruleum || 806 largo
809 posset

II 67

nec refert ea quae tangas qiio forte colore

praedita,sint, verum quali magis apta ligura ,
815 scire licet uil principiis opus esse colores ,

sed variis formis variantes edere tactus .
Praeterea quoniam non certis certa figuris

est natura coloris et orania principiorum

formamenta queunt in quovis esse nitore ,
820 cur ea quae constant ex illis non pariter suut

omne genus perfusa coloribus in genere onini ?

conveniebat enim corvos quoque saepe volantis

ex albis album pinnis iactare colorem ,

et nigros fieri nigro de semine cycnos
825 aut alio quovis uno varioque colore .

Quin etiam quanto in partes res quaeque niinutas

distrahitur magis , hoc magis est ut cernere possis

evanescere paulatim stinguique colorem ;

ut fit ubi in parvas partis discerpitui- aurea
830 purpura , poeniceusque color clarissimu' multo ,

filatira cura distracta est , dispeigitur omnis ;

noscere ut hinc possis prius omnem efflare colorem

particulas , quam discedant ad semina rerum .
Postremo quoniam non ouinia corpora vocem
835 raittere concedis neque odorem , propterea fit

ut non omnibus adtribuas souitus et odores:

sic oculis quoniam non omnia cernere quinius ,

scire licet quaedam tam constare orba colore

quam sine odore ullo quaedam sonituque remota ,
840 nec minus baec animum cognoscere posse sagaeeni

quam quae sunt aliis rebus privata notare .
Sed ne forte putes solo spoliata colore

814 sunt II magnis ,| 815 colore . || 821 Omnigenns || 827 hoc magis magis
829 aurura. || 831 distractum est dispertiitur || 840 Ne || 841 notaque .
842 spuliita

68 n

corpora priraa raanere , etiam secreta teporis
sunt ac frigoris oinuino calidique vaporis ,

845 et sonitu sterila et suco ieiuna feruntur ,

nec iaciunt ullum proprio de corpore odorem .

sicut amaracini blandum stactaeque liquorem

et nardi florem , nectar qui naribus halat ,

cum facere instituas , cum primis quaerere par est ,

850 quo ad licet ac potis es reperire , inolentis olivi
naturam , nullam quae mittat naribus auram ,
quam minime ut possit mixtos in corpore odores
concoctosque suo contractans perdere viro ,
propter eandem rem debent primordia rerum

855 non adhibere suum gignundis rebus odorem ,
nec sonitum , quoniam nil ab se mittere possunt ,
nec simili ratione saporem denique quemquam
nec frigus neque item calidum tepidumque vaporem ,
cetera ; quae cum ita sunt tamen ut mortalia constent ,

860 moUi lenta , fragosa putin , cava corpore raro ,
omnia sint a principiis seiuncta necessest,
inmortalia si volumus subiungere rebus
fundamenta , quibus nitatur summa salutis ;
ne tibi res redeant ad nilum funditus omnes .

865 Nunc ea quae sentire videmus.cumque necessest
ex insensilibus tamen omnia confitearc
principiis constare . neque id manufesta refutant
nec contra pugnant , in promptu cognita quae sunt ,
sed magis ipsa manu ducunt et credere cogunt

870 ex insensilibus , quod dico , animalia gigni .
quippe videre licet vivos existere verraes
stercore de taetro , putorem cum sibi nacta est
intempestivis ex imbribus umida tellus ;

845 etuna || 846 proprium || 850 Quod || possis || 853 contractas || 854
rem omismm. |j 860 Mollia || 867 consistare || reputant . || 872 inacta

II 69

praeterea cuuctas itidem res vertere sese .
875 vertunt se fluvii frondes et pabula laeta

in pecudes , vertunt pecudes in corpora nostra

naturam , et nostro de corpore saepe ferarum

augescunt vires et corpora penuipotentum .

ergo omnes natura cibos in corpora viva
880 vertit et hinc seusus animantum procreat omnes ,

non alia longe ratione adque arida ligna

explicat in fiammas et in ignis omnia versat

iamne vides igitur magni primordia rerum

referre in quali sint ordine quaeque locata
885 et commixta quibus dent motus accipiantque ?

Tum porro quid id est , animum quod percutit , ipsum

quod movet et varios sensus expromere cogit ,

ex insensilibus ne credas sensile gigni ?

ni mirum , lapides et ligna et terra quod una
890 mixta tamen nequeunt vitalem reddere sensum .

illud in his igitur rebus meminisse decebit ,

non ex omnibus oninino , quae cumque creant res ,

sensile et extemplo me gigni dicere sensus ,

sed roagni referre ea prinwim quantula constent ,
895 sensile quae faciunt , et qua sint praedita forma ,

motibus ordinibus posituris denique quae sint .

quarum nil rerum in lignis glaebisque videmus :

et tamen haec , cum sunt quasi putrefacta per imbres ,

vermiculos pariuut , quia corpora materiai
900 antiquis ex ordinibus permota nova re

conciliantur ita ut debent animalia gigni .

deinde ea , seminibus qui seasile posse creari

constituunt porro ex aliis sentire suetis ,

mollia iam faciunt : nam sensus iungitur omnis

875 in frondes || 882 et ignis || 891 fedus || decedit . || 893 Sensilia
etemplo |] 902 ex sensilibus || 903 sueti . i| 904 MoUia cum

70 11

?iOb visceribus nervis venis , quae cuncta videmus
i'iollia mortali consistere corpore creta .
sed tamen esto iam posse baec aeterna mauere :
nempe tamen debent aut sensum partis habere
aut simili totis animalibus esse putari .

910 at nequeant per se paites sentire necesse est :
namque alio sensus membrorum respicit omnis ,
nec manus a nobis potis est secreta neque ulla
corporis omnino sensum pars sola tenere .
linquitur ut totis animantibus adsimulentiir ,

915 vitali ut possint consentire uudique sensu .

923 sic itidem quae sentimus sentire necessest :

916 qui poterunt igitur rerum priraordia dici
et leti vitare vias , animalia cum sint ,

adque animalia sint mortalibus una eademque?
quod tamen ut possint , at coetu concilioque
920 nil facient praeter volgum turbamque animantum ,
scilicet , ut nequeunt homines armenta feraeque
inter sese ullam rem gignere conveniundo .

924 quod si forte suum dimittunt corpore sensum

atque alium capiunt, quid opus fuit adtribui id quod
detrahitur ? tum praeterea , quod fugimus ante ,
qua tenus in pullos animalis vertier ova
cernimus alituum , vermisque effervere , terram
intempestivos quom putor cepit ob imbris ,
930 scire licet gigni posse ex non sensibu' sensus .
Quod si forte aliquis dicet , duni taxat , oriri
posse ex non sensu sensus mutabilitate ,
aut aliquo tamquam partu quod protinus extent ,
huic satis illud erit planum facere atque probare ,

905 cumque j| 909 similis |! 910 Aut || 911 alios || respuit || 918 anima-
libus mortalibus j| 919 abeoretu || 921 nequeant || 928 alitum || offervere {|
929 Intempesti^Tis quam || 932 ea |1 933 proditum extra . || 934 Iculc

II 71

935 non fieri partum nisi concilio ante coacto ,
nec quicquam commutari sine conciliatu .
principio nequeunt uliius corporis esse
sensus ante ipsam genitam naturam animantis ,
ni mirum , quia materies disiecta tenetur

940 aere , fluminibus , terris , aethraque creatis ,
nec congressa modo vitalis convenientes
contulit inter se raotus , quibus omnituentes
accensi sensus animantura concuterentur ,
Praeterea quamvis animantem grandior ictus ,

945 quam patitur natura , repente adfligit et omnis
corporis atque animi pergit confundere sensus .
dissoluuntur enira positurae principiorum ,
et penitus motus vitales inpediuntur ,
donec materies , omnis concussa per artus ,

950 vitalis animae nodos a corpore solvit

dispersamque foras per caulas eiecit omnis :
nam quid praeterea facere ictum posse reamur
oblatum , nisi discutere ac dissolvere quaeque ?
fit quoque uti soleant minus oblato acriter ictu

955 reliqlii motus vitalis vincere saepe ,

vincere , et ingentis plagae sedare tumultus ,
inque suos quicquid rursus revocare meatus ,
et quasi iam leti dominantem in corpore motum
discutere , ac paene amissos accendere sensus :

960 nam quare potius leti iam limine ab ipso
ad vitam possit conlecta mente reverti ,
quam quo decursum prope iam siet ire et abire?
propterea , quoniam dolor est , ubi materiai
corpora vi quadam per viscera viva per artus

938 lesara )j 940 teiTaque || 942 omne tuentes . |) 943 animantcm quam-
que tuentur . j| 951 cavias )| 953 a |) 954 oblata agriter j) 96J possint
coniecta )| 963 Praeterea

72 n

965 sollicitata suis trepidant in sedibus intus ,

inque locura quando lemigrant , fit blanda voluptas ,
scire licet nullo primordia posse dolore
teraptari nullamque voluptatem capere ex se ;
quandoquidera non sunt,ex ullis principiorura

970 corporibus , quorum motus novitate laboreut
aut aliquem fructura capiant dulcedinis almae :
haut igitur debent esse ullo praedita sensu .

Denique uti possint sentire animalia quaeque ,
principiis si iam est sensus tribuendus eorum ,

975 quid , genus humanum propritim de quibu' factumst?
scilicet, et risu tremulo concussa cachinnant
et lacrimis spargunt rorantibus ora genasque ,
raultaque de rerura mixtura dicere callent ,
et sibi proporro quae sint primordia quaerunt ;

980 quandoquidem totis raortalibus adsimulata

ipsa quoque ex aliis debent constare elementis ,
inde alia ex aliis , nusquam consistere ut ausis :
quippe sequar , quod cumque loqui ridereque dices
et sapere , ex aliis eadem haec facientibus ut sit .

985 quod si delira haec furiosaque cernimus esse,
et ridere potest non ex ridentibu' factus ,
et sapere et doctis rationem reddere dictis
non ex seminibus sapientibus atque disertis ,
qui minus esse queant ea quae sentire videmus

990 seminibus permixta carentibus undique sensu?
Denique caelesti sumus omnes seraine oriundi :
omnibus ille idera pater est , unde alma liquentis
umoris guttas raater cum terra recepit,
feta parit nitidas fruges arbustaque laeta

995 et genus humanum , parit omnia saecla ferarum ,

966 In quo || 975 auctumst . j( 977 pargunt jj 982 ali ex || 985 detira
986 auctus .

II 73

pabula cum praebet , quibus oiniies corpora pascunt

et dulcem ducunt vitam prolemque propagant ;

qua propter merito maternum nomen adepta est .

cedit item retro , de terra quod fuit ante ,
1000 in terras , et quod missumst ex aetheris oris ,

id rursum caeli rellatum templa receptant .

nec sic interemit mors res , ut materiai

corpora conficiat , sed coetum dissupat oliis :

inde aliis aliud coniuugitur , et fit ut omnes
1005 res ita convertant formas mutentque colores

et capiant sensus et puncto tempore reddant ,

ut noscas referre eadem primordia rerum

cum quibus et quali positura contineantur

et quos inter se dent motus accipiantque ,
1010 neve putes aeterna penes residere potcsse

corpora prima , quod iu cunctis fluitare yidemus

rebus et inter dum nasci subitoque perire .
[Quin etiam refert nostris in versibus ipsis

cum quibus et quali sint ordine quaeque locata .
1017 si non omnia sunt , at multo maxima pars est

consimilis : verum positura discrepitant res .

sic ipsis in rebus item iam materiai
1021 concursus motus ordo positura figurae

cum permutantur , mutari res quoque debent .
Nunc animum nobis adhibe veram ad rationem .

nam tibi vementer nova res molitur ad auris
1025 accidere et nova se species ostendere rerum .

sed neque tam facilis res ulla est , quin ea primum

difficilis magis ad credendum constet , itemque

998 adempta || 1000 missus || 1002 ut res || 1004 coniungit et efficit
omnes. || 1007 eanmi [j lOli sumrais || 1015 = 1,820. Ij 1016 Sig-
nificant eadem fruges arbusta animantis . j| 1017 sint || par j 1020 In-
tervalla vias conexus pondera plagaes . || 1023 adhibueram || 1024 vehe-
mentes 11 1025 Accedere

74 n

nil adeo magnuui neque tam mirabile quicquam ,
quod non paulatim mittant mirarier omnes .

1030 percipito caeli clarum purumque colorem ,

quaeque in se cohibet , palantia sidera passim ,
lunamque et solis praeclara luce nitorem ;
omnia quae nunc si primum mortalibus extent ,
ex inproviso si sint obiecta repente ,

1035 quid magis his rebus poterat mirabile dici ,

aut minus ante quod auderent fore credere gentes?
nil , ut opinor : ita haec species miranda fuisset .
quam tibi iam nemo , fessus satiate videndi ,
suspicere in caeli dignatur lucida templa !

1040 desine qua propter novitate exterritus ipsa
expuere ex animo rationem , sed magis acri
iudicio perpende , et si tibi vera videntur ,
dede manus , aut , si falsum est , accingere contra .
quaerit enim rationem animus , cum summa loci sit

1045 infinita foris haec extra moenia mundi ,

quid sit ibi porro , quo prospicere usque velit mens
atque animi iactus liber quo pervolet ipse .
Principio nobis in cunctas undique partis
et latere ex utroque supra supterque per omne

1050 nulla est tinis ; uti docui , res ipsaque per se
vociferatur , et elucet natura profundi .
nullo iam pacto veri simile esse putandumst ,
undique cum vorsum spatium vacet iufinitum
seminaque innumero numero summaque profunda

1055 multimodis volitent aeterno percita motu ,

hunc unum terrarum orbem caelumque creatum ,
nil agere illa foris tot corpora materiai ;
cum praesertim hic sit natura factus , et ipsa

1029 minuant miraliter |j 1030 Principio 1| 1031 cohibent 1| 1033 essent . |i
1047 tactus libero || 1049 supra omlssuw, . \\ superque || 1052 verist mile

n 75

sponte 8ua forte offensando ut semina rerura

1060 raultimodis temere in eassura frustraque coacta
tandera coluerunt ea quae convecta repente
magnarum rerum fierent exordia semper ,
terrai maris et caeli generisque animautura .
quare etiara atcjue etiara talis fateare necesse est

1065 esse alios alibi congressus materiai ,

qualis hic est , a\ido coraplexu quem tenet aetlier .

Praeterea cum materies est multa parata ,
cum locus est presto , nec res nec causa moratur
uUa , geri debent , ni rairum , et confieri res .

1070 nunc ex seminibus , si tanta est copia quautam
enumerare aetas animantum non queat omnis ,
quis eadem natura inanet , quae semina rerum
conicere in loca quaeque queat simili ratione
atque buc sunt coniecta , necesse est confiteare

1075 esse alios aliis terraruni in partibus orbis
et varias horainum gentis et saecla ferarum .

Huc accedit ut in surama res nulla sit una ,
unica quae gignatur et unica solaque crescat ,
quin aliquoiu' siet saecli permultaque eodem

1080 sint genere . in primis animalibus , iuclute Merarai ,
invenies sic moutivagum genus esse ferarura ,
sic hominum genitam prolem , sic denique mutas
squamigerura pecudes et corpora cuncta volantum .
qua propter caelum simili ratione fatendumst ,

1085 terramque et solera , lunam , mare , cetera quae sunt ,
non esse unica , sed numero magis innumerali ;
quandoquidera vitae depactus terminus aite

1059 m omisaum . \\ 1061 colemnt || coniecta || 1062 ex ordine || 1070 et ||
1072 Vis II 1073 quaeque at H 1078 gignantur || 1079 aliqnoivis H 1080
indice mente . || 1081 Invenisse || 1082 geminam

76 II

tam manet haec , et tam nativo corpore constant ,
quam genus omne quod est generatim rebus abundans

1090 Quae bene coguita si teneas , uatura videtur
libera continuo , dominis privata superbis ,
ipsa sua per se sponte omnia dis agere expers .
nam pro , sancta deum tranquilla pectora pace
quae placidum degunt aevom vitamque serenam ,

1095 quis regere immensi summam , quis habere profundi
indu manu validas potis est modisranter habenas ,
quis pariter caelos omnis convertere et omnis
ignibus aetheriis terras suffire feracis ,
omnibus inve locis esse omni tempore presto ,

1100 nubibus ut tenebras faciat caelique serena
concutiat sonitu , tura fulmina mittat et aedis
saepe suas disturbet et in desei-ta recedens
saeviat , exercens teium , quod saepe nocentes
praeterit exaniraatque indignos iuque merentes?]

1105 Multaque post mundi terapus genitale diemque
primigenum maris et terrae solisque coortura
addita corpora sunt extrinsecus , addita circum
semina , quae magnum iaculando contulit omne ;
unde mare et terrae possent augescere , et unde

1110 appareret spatium caeli domus altaque tecta
tolleret a terr!^ procul , et consurgeret aer .
nam sua cuique , locis ex omnibus , orania plagis
corpora distribuuntur et ad sua saecla recedunt ,
umor ad umorem , terreno corpore terra

1115 crescit, et ignem ignes procudunt aeraque aer ,
donique ad extremam crescendi perfica finem
omnia perduxit rerum natura creatrix 5

1089 qnod his || 1094 nltamque || 1097 conrerteret || 1102 in omieeum . \\
decedens . || 1110 Appariret || 1115 aetheraque . || aer omiaaum . |j 1116
extremum || 1117 cracreatrix .

n 77

ut fit ubi nilo iam plus est quod datur intra
vitalis venas quam quod fiuit adque recedit .

1120 omnibus his aetas debet consistere rebus :
hic natura suis refrenat viribus auctum .
nam quae curaque vides hilaro grandescere adauctu
paulatiraque gradus aetatis scandere adultae ,
plura sibi adsumunt quam de se corpora mittunt ,

1125 dum facile in venas cibus omnis inditur, et dum
non ita sunt late dispersa , ut multa remittant
et plus dispendi faciant quam vescitur aetas .
nam certe fluere adque recedere coi-pora rebus
raulta manus dandum est : sed plura accedere debent ,

1130 donec alescendi summum tetigere cacumen .
inde minutatim vires et robor adultura
frangit et in partem peiorem liquitur aetas .
quippe etenim quanto est res amplior . augmine adempto ,
et quo latior est , in cunctas un^ique partis

1135 plura modo dispargit et ab se corpora mittit,
nec facile in venas cibus onmis diditur ei ,
nec satis est , pro quam largos exaestuat aestus ,
unde queat tantum suboriri ae subpeditare .
iure igitur pereunt , cum rarefacta fluendo

1140 sunt et cum externis succumbunt omnia plagis ;
quandoquidem grandi cibus aevo denique defit,
nec tuditantia rem cessant extrinsecus ullam
corpora conficere et plagis infesta domare .
Sic igitur magni quoque circum raoenia mundi

1145 expugnata dabunt labem putrisque ruinas :
orania debet enim cibus integrare novando
et fulcire cibus , cibus oiunia sustentare ,
ne quiquam , quoniam nec venae perpetiuntur

1122 hilar |i 1124 cora || 1129 debet . || 1135 a se || 1136 deditur [| 1138
^ueant || 1145 putris || 1147 cibus semel . \\ 1148 Nec

78 n

quod satis est , neque quantum opus est natura ministrat

1150 iamque adeo fracta est aetas , effetaque tellus
vix animalia parva creat , quae cuncta creavit
saecla deditque ferarum ingentia corpora partu
haud , ut opinor , enira mortalia saecla superne
aurea de caelo demisit funis in arva ,

1155 nec mare nec fluctus plangentis saxa crearunt ,
sed genuit tellus eadem quae nuuc alit ex se .
praeterea nitidas fruges vinetaque laeta
sponte sua primum mortalibus ipsa creavit ,
ipsa dedit dulcis fetus et pabula laeta ;

1160 quae nunc vix nostro grandescunt aucta labore ,
conterimusque boves et viris agricolarura ,
couficimus ferrum , vix arvis suppeditati :
usque adeo parcunt fetus augentque labore .
iaraque caput quassans graudis suspirat arator

1165 crebrius , in cassum uianuum cecidisse labores ,
et cum tempora temporibus praesentia confert
praeteritis , laudat fortunas saepe parentis .
tristis item vetulae vitis sator atque vietae
temporis incusat momen , caelumque fatigat ,

1170 et crepat, auticum genus ut pietate repletura
perfacile angustis tolerarit finibus aevora ,
cum minor esset agri multo modus ante viritim :
nec tenet omnia paulatim tabescere et ire
ad capulum , spatio aetatis defessa vetusto .

1150 facta |( effectaque || 1153 opinore immortalia || 1160 Qua i| 1165
magnum || 1168 fatigat . Ij 1169 nomen saeclumque j| llTOpletate || 1172
diritim . || 1174 scopulum

T. LUCRETI CARI
DE RERUM NATURA

LIBER TERTIUS.

-Tj tenebris tautis tam clarum extollere lumen
qui primus potuisti inlustrans commoda vitae ,
te sequor , o Graiae gentis decus , inque tuis nunc
ficta pedum pono pressis vestigia signis ,

5 non ita certandi cupidus quam propter amorem
quod te imitari aveo : quid enim contendat birundo
eycnis , aut quid nam tremulis facere artubus haedi
consimile iu cursu posaint et fortis equi vis ?
tu , pater , es rerum inveutor , tu patria nobis

10 suppeditas praecepta , tuisque ex , inclute , chai-tis ,
floriferis ut apes in saltibus omnia libant ,
omnia nos itidem depascimur aurea dicta ,
aurea , perpetua semper dignissima vita .
nara simul ac ratio tua coepit vociferari

15 naturam rerum , diviua mente coorta ,
diffugiunt animi terrores , moenia raundi
discedunt , totum video per inane geri res .

1 0 jl 7 Cycniis || 11 limant . || 15 coortam.

80 III

apparet divura numen sedesque quietae ,
quas neque eoncutiunt venti nee nubila nimbis

20 aspergunt ueque nix acri concreta pruiua
cana cadens violat semperque innubilus aetber
integit , et large diiTuso lumine rident :
omnia suppeditat porro natura , neque uUa
res auimi pacem delibat tempore in ullo .

25 at contra nusquam appareilt Acherusia templa ,
nec tellus obstat quin omnia dispiciantur ,
sub pedibus quae cumque infra per inane geruntur .
his ibi me rebus quaedam divina voluptas
percipit adque horror , quod sic natura tua vi

30 tam manifesta patens ex onini parte retecta est .
Et quoniam docui , cunctarum exordia rerum
qualia sint et quam variis distantia formis
sponte sua volitent aeterno percita motu ,
quove modo possint res ex his quaeque creari ,

35 hasce secundum res animi natura videtur

atque auiraae claranda meis iam versibus esse ,
et metus ille foras praeceps Acheruntis agendus ,
funditus huraanam qui vitam turbat ab imo ,
omnia suffundens mortis nigrore , neque uUam

40 esse voluptatem liquidam puraraque relinquit .

nam quod saepe homines morbos magis esse tiraendos
infameraque ferunt vitara quara Tartara leti ,
et se scire animae naturam sanguinis esse ,

46 aut etiam venti , si fert ita forte voluntas ,

44 nec prosura quicquam nostrae rationis egere ,
hinc licet advertas aninmm raagis omnia laudis

47 iactari causa quam quod res ipsa probetur .
extorres idem patria longeque fugati

21 semper || 22 ridet. || 28 ubi || 29 signatnra |1 33 altenio || 39 sii
dans II 47 causam

m 81

conspectu ex hominum , foedati crimine turpi ,
) omnibus erumnis adfeeti denique vivunt ,

et quo cumque tamen miscri venerc parentant

et nigras mactant pecudes et iiiauibu' divis

inferias mittunt , multoque in rebus acerbis

acrius advertunt animos ad religiouem .
5 quo magis in dubiis homiuem spectare periclis

convenit adversisque in rebus noscere qui sit :

nam verae voces tum denium pectore ab imo

eiciuntur , et eripitur persona , manet res .

denique avarities et honorum caeca cupido ,
0 quae miseros homines cogunt transcendere fines

iuris et inter dum socios sceleium atque ministros

noctes atque dies niti praestante labore

ad summas emergere opes , haec vulnera vitae

non minimam partem mortis formidine aluntur .
;5 turpis enim fermc contemptus et acris egestas

seraota ab dulci vita stabilique videntur

et quasi iam leti portas cunctarier ante;

unde homines dum se falso terrore coacti

effugisse volunt longe , longeque reraosse ,
ro sanguiue civili rcm couflaut divitiasque

conduplicant avidi , caedem caede accumulantes ,

crudeles gaudent in tristi funeie fratris ,

et consanguineum mensas odere tiraentque .

consimili ratione'ab eodem saepe timore
•,5 macerat invidia . ante oculos illum esse poteutera ,

illum aspectari , claro qui incedit honore , ,

ipsi se in tenebris volvi caenoque queruntur .

intereunt partim statuarum et nominis ergo .

et saepe usque adeo , mortis formidine , vitae

53 Inferia |] 58 Eliciunttir |j et omiasum . [ manare . j| C2 tabore . || 6G vi-
detur . II 72 fratres . |! 78 statum

82 III

80 percipit humanos odium lucisque videndae ,
ut sibi consciscant maerenti pectore letuni ,
obliti fontem curarum bunc esse timorem .
hunc vexare pudorem , hunc vincula amicitiai
rumpere et in summa pietatem evertere fraude :

85 nam iam saepe homines patriam carosque parentis
prodidemnt , vitare Acherusia templa petentes .
nam vcl uti pueri trepidant atque omnia caecis
in tenebris metuunt , sic nos in luce timemus
inter dum , nilo quae sunt metuenda magis quara

90 quae pueri in tenebris pavitant finguntque futura.
hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest
non radii solis neque lucida tela diei
discutiant , sed naturae species ratioque .
Primura animum dico , raentem quam saepe vocamus ,

95 in quo consilium vitae regimenque locatum est ,
esse hominis partem nilo minus ac manus et pes
atque oculei partes animantis totius cxtant .

sensuni animi certa non esse in parte loeatum ,
verum habitum quendam vitalem corporis esse ,

100 harmoniam Grai quam dicunt , quod faciat nos
vivere cum sensu , nulla cum in parte siet mens ;
ut bona saepe valetudo cum dicitur esse
coi-poris , et non cst tamen haec pars ulla valentis .
sic animi sensum non certa parte reponunt ;

105 magno opere in quo mi diversi errare videntur .

saepe itaque , in promptu corpus quod cemitur , aegret ,
cum tamen ex ah*a laetaniur parte latenti :
et retro fit uti contra sit saepe vicissira ,
cum miser ex animo laetatur corpore toto;

81 coniclscant || 84 pietate || suadet. j}' 94 quem |{ 95 vocatum || 100 ta-
ciat II 106 aegnun. |j 108 ubi

ni 83

110 non alio pacto quarn si , pes cuiu dolet ae^i,
in nullo caput interea sit forte dolore .
praeterea molli cuin somno dedita membra
effusumque iacet sine sensu corpus houustum ,
est aliud tamen in nobis quod tempore in ullo

115 multimodis agitatur et omnis accipit in se
laetitiae motus et curas cordis iuanis .
nunc animam quoque ut in membris cognoscere possis
esse , neque harmonia corpus senteire solere ,
principio fit uti detracto corpore multo

120 saepe tamen nobis in membris vita raoretur :
atque eadem rursum , cum corpora pauca caloris
diffugere forasque per os est editus aer ,
deserit extemplo venas atque ossa relinquit;
noscere ut hinc possis nou aequas oiunia partis

125 corpora habere neque ex aequo fulcire salutem ,
sed magis haec , venti quae sunt calidiquc vaporis
semina , curare in menibris ut vita raoretur .
est igitur calor ac ventus vitalis in ipso
corpore , qui nobis moribundos deserit artus .

130 qua propter quouiam est animi natura reperta
atque animae quasi pars hominis , redde harmoniai
nomen , ad organicos alto delatum Heliconi ;
sive aliunde ipsi porro traxere et in illam
transtulerunt , proprio quae tum res nomine egebat .

135 quidquid id cst , habeaut : tu cetera percipe dicta .
Nunc animum atque animam dico coniuncta teneri
inter se atque unam naturaui conficere ex se ,
sed caput esse quasi et dominari in corpore toto
consilium , quod nos animum raentemque vocamus .

140 idque situin media regione iu pectoris haeret .
hic exultat euim pavor ac metus , haec loca cirtum

118 interirc {| 132 altu | 135 id omissum

84 III

laetitiae mulcent : hic ergo inens animusquest .
cetera pars animae per totum dissita covpus
paret et ad numen mentis moraenque movetur .

145 idque sibi solum per se sapit : id sibi gaudet ,

cum neque res aniniam neque corpus comraovet una .
et quasi , cura caput aut oculus teraptante dolore
laeditur in nobis , non omni concruciamur
corpore , sic animus nou numquam laeditur ipse

150 laetitiaque viget , eum cetera pars animai

per membra atque artus nulla novitate cietur :
verum ubi vementi magis est commota metu mens ,
consentire animam totam per membra videmus ,
sudoresque ita palloremque existere toto

155 corpore et infringi linguam vocemque aboriri ,
caligare oculos , sonere auris , succidere ar(us ,
denique concidere ex animi terrore videmus
saepe homines ; facile ut quivis hiuc nosccre possit
esse animam cum animo coniunctam , quae cum animi vi

160 percussast , exim corpus propellit et icit .

Haec eadem ratio naturam animi atque aniuiai
corpoream docet esse : ubi eiiim propellere membra ,
corripere ex somno corpus , mutareque vultum
atque hominem totum regerc ac versare videtur,

165 quorum nil fieri sine tactu posse videmus ,

nec tactum porro sine corpore , nonne fatendumst
corporea natura animum constare animamque?
praeterea pariter fungi cum corpore et una
consentire animum nobis in corpore cernis .

170 si minus oifendit vitam vis horrida teli
ossibus ac nervis disclusis intus adacta ,
at tamen insequitur languor terraeque petitus

145 id omisnum. \\ 151 iiovitatficietur . || 154 itaque pallorem H 159 vi
omissuv} . II 165 fleri || 170 ofFendis )l leti . || 172 insequetur

III. 85

suppus , et in terra mentis qui gignitur aestus ,
inter dumque quasi exurgendi iucerta voluntas .

175 ergo corpoream naturam animi esse necessest ,
curporeis quouiani telis icluque laborat .

Is tibi nuuc auimus quali s;t corpore et uude
constiterit perg-am rationem reddere dictis .
principio esse aio persuptilem atque miuutis

180 perquam corporibus factum constare . id ita esse
binc licet advertas aniraum ut pernoscere possis .
nil adeo fieri celeri ratione videtur ,
quam sibi mens fieri proponit et incboat ipsa :
ocius ergo animus quam res se perciet ulla ,

185 ante oculos quorum in promptu natura videtur :
at quod mobile tanto operest, coustare rutundis
perquam seminibus debet perquamque minutis ,
momine uti parvo possint inpulsa moveri .
namque movetur aqua et tantillo momine flutat,

190 quippe volubilibus parvisque creata figuris .
at contra mellis constantior est natura
ct pigri latices magis et cunctatior actus :
haeret enim inter se magis omnis materiai
copia , ni mirum , quia uon tam levibus extat

195 corporibus ueque tam suptilibus atque rutundis.
namque papavcris aura potest suspeusa levisque
cogere ut ab summo tibi diffluat altus acervus ,
at coutra lapidum conlectum spiritus acer
noenu potest . igitur parvissima corpora pro quam

200 et levissima sunt , ita inobilitate fruuntur :

at contra quae cumque magis cum poudere magno
asperaque iuveuiuntur , eo stabilita magis sunt .
nunc igitur quoniam est animi natura reperta

173 Suavis |j nientes || 176 Corporis |) lb'3 si |j 198 coniectum spicarum-
que.-[| 203 est omissum .

86 III

mobilis egregie , pernuam constare necessest

205 corporibus parvis et lcvibus atque rutundis .
quae tibi cognita res in multis , o bone , rebus
utilis invenietur et opportuna cluebit .
baec quoque res etiam naturam dedicat eius ,
quam tenui constet textura , quamque loco se

210 contineat parvo , si possit conglomerari ,

quod simul atque hominem leti secura quies est
indepta atque animi natura animaeque recessit ,
nil ibi libatum de toto corpore cernas
ad speciera , nil ad pondus : mors omnia praestat ,

215 vitalera praeter sensum calidumque vaporem .
ergo animam totam perparvis esse necessest
seminibus , nexam per vcnas viscera nervos ;
qua tenus , omnis ubi e toto iam corpore cessit ,
cxtima membroruin circum caesura tamen se

220 incolumem praestat nec defit ponderis hilum .

quod genus est , Bacchi cum fios evanuit , aut cum
spiritus unguentei suavis ditfugit iu auras,
aut aliquo cum iam sucus de corpore cessit :
nil oculis tamen esse minor res ipsa videtur

225 propterea neque detractum de pondere quicquam ,
ni mirum , quia multa minutaque semina sucos
efficiunt et odorera in toto corpore rei .
quare etiam atque etiam mentis naturam animaeque
scire licet perquam pauxiilis esse creatam

230 seminibus , quoniam fugiens nil ponderis aufert .

Nec tamen haec simplex nobis natura putanda est
tenvis enim quaedara moribundos deserit aura
mixta vapore , vapor porro trabit aera secum .
nec calor est quisquam , cui mixtus non siet aer :

210 8« II 222 unguente j| 227 remrn . || 232 Tenns jj 234 cui non sit
mixtns et aer .

lil 87

235 rara quod eius enim constat natura , necessest

aeris inter eura priniordia multa moY.eri .

iara triplex animi est igitur natura reperta :

nec tamen haec sat sunt ad sensum euncta creandum ;

nil horum quoniam recipit quem posse creare ,
240 sensiferos motus quaedam vis menti' volutat .

quarta quoque his igitur quacdam natura necessest

adtribuatur : east omnino nominis expers ;

qua neque mobilius quicquam ueque tenvius exstat,

nec magis et parvis et levibus ex elementis ;
245 sensiferos motus quae didit prima per artus .

prima cietur enim , parvis perfecta figuris :

inde calor motus et venti caeca potestas

accipit , inde aer : inde omnia mobilitantur ,

concutitur sanguis , tum viseera persentiscunt
250 omnia , postremis datur ossibus atque medullis

sive voluptas est sive est contrarius ardor .

nec temere huc dolor usque potest penetrare neque acre

permanare malum , quin orania perturbeutur

usque adeo ut vitae desit locus atque animai
255 diffugiant partes per caulas corporis omnis .

sed plerumque fit in summo quasi corpore finis

motibus : hanc ob rem vitara retinemu' valentes .
Nunc ea qao pacto inter sesc mixta quibusque

compta modis vigeant rationem reddere aventem
260 abstrahit invitum patrii sermonis egestas :

sed tamen , ut potero summatim attingere , tangam .

inter enira cursant primordia principiorura

motibus inter se , nil ut secernier unura

possit nec spatio fieri divisa potestas ,

236 inter eum bis . \\ mqueri . j) 239 recepit mens || 240 qne mente ||
243 tennis jj 244 e parvis || 249 tum sanguis |j pen>entisiunt . j| 254 ut
omhsum . {| 255 culvias || 257 valemus .

88 III

265 sed quasi multae vis uuius corporis extant .
quod geuus in quovis animantum viscerc volgo
est odor et quidam calor et sapor, et taraen ex Ins
omnibus est uiium perfcctum corporis augmeu .
sic calor atque aer et venti caeca potcstas

270 mixta creant unam naturam , et mobilis illa
vis , initum motus ab se quae dividit ollis ,
sensifer unde oritur primum per viscera motus .
nam penitus prorsum latet haec natura subestque ,
nec magis hac infra quicquani est in corpore nostro ,

275 atque anima est animae proporro totius ipsa.
quod genus in nostris raembris et corpore toto
mixla lateus animi vis est animaeque potestas ,
corporibus quia de parvis paucisque creatast .
sic tibi nominis haec expers vis , facta minutis

280 corporibus , latet atque animae quasi totius ipsa
proporrost anima et dominatur corpore toto .
consimili ratione necessest ventus et aer
et calor inter se vigeant commixta pcr artus ,
adque aliis aliud subsit niagis emineatque ,

285 ut quiddam fieri videatur ab omnibus unum,
ni calor ac ventus seorsum seorsumque p^testas
aeris interemant sensum diductaque solvant .
est etenim calor ille animo , quem sumit , in ira
cum fervescit et ex oculis micat acribus ardor :

290 est ea frigida multa , comes formidinis , aura ,
quae ciet horrorcm membris et concitat artus :
est etiam quoque pacati status aeris illc ,
pectore tranquillo qui fit voltuque sereuo .
sed calidi plus est illis quibus acria corda

295 iracundaque mens facile eflfeiTescit in ira ,

272 Sen.sifei-er || 288 etiam |j 289 fervescet || acrius (| 290 et || 291 in-
concitat {| 293 Pertore || fit qni

III 89

298 nec capere irarum fluctus in pectore possunt:
296 quo genere in prirais vis est violenta leonum ,

pectora qui fremitu rumpunt plerumque gementes .

299 at ventosa magis cervorum frigida mens est

300 et gelidas citius per -visccra concitat auras ,
quae tremulum faciunt membris existere motiim .
at natura boum placido magis aerc vivit ,

nec nimis irai fax umquam subdita percit

fumida , sufiimdens caecae caliginis umbra ,
305 nec gelidis torpet telis perfixa pavoris ,

interutraque secus cervos saevosque leones .

sic hominum genus est . quamvis doctrina politos

constituat pariter quosdam , tamen illa relinquit

naturae cuiusque animi vestigia prima .
310 nec radicitus evelli mala posse putandumst,

quin proclivius hic iras decurrat ad acris ,

ille metu citius paulo temptetur , at ille

tertius accipiat quaedam clementius aequo .

inque aliis rebus multis differre necessest
315 naturas hominum varias moresque sequacis ;

quorum ego nunc nequeo caecas exponere causas ,

nec reperire figurarum tot nomina quot sunt

principiis , unde haec oritur variantia rerum .

illud in his rebus videor firmare potesse ,
320 usque adeo naturarum vestigia linqui

parvola , quae nequeat ratio depellere nobis ,

ut nil inpediat dignam dis degere vitam .
Haec igitur natura tenetur corpore ab omni ,

ipsaque corporis est custos et causa salutis :
325 nam communibus inter se radicibus haerent ,

nec sine pernicie divelli posse videntur .

303 mintis [| 304 Fumidas effundens )| 305 vaporis . || 306 Inter utrasque
sitas, !| 309 Natura || 319 video formare || 321 niqueat || noctis .

90 III

quod geniis e thuris glaebis evellere odorem
haud facile est , quin intereat natura quoque eius .
aic animi atque aniraae naturam corpore toto

830 extrahere haut facile ost , quin omnia dissoluantur .
iuplexis ita principiis ab origine prima
iiiter se fiunt consorti praedita vita ,
nec sibi quaeque sine alterius vi posse videtur
corporis atque animi scorsum scntire potestas ,

335 sed comnmnibus inter eas conflatur utrimque
rootibus accensus uobis per viscera sensus .
praeterea corpus per se nec gignitur umquam
nec crescit neque post mortem durare videtur .
uon enim , ut umor aquae dimittit saepe vaporem ,

840 qui datus est , neque ea causa convellitur ipse ,
sed manet incolurais , non , inquani , sic auimai
discidium possunt artus perferre relicti ,
sed penitus percunt convulsi conq^ie putrcscunt .
ex ineunte aevo sic corporis atque animai

845 mutua vitalis discunt contagia motus ,
raaternis etiam raembris alvoque reposta ,
discidium ut nequeat fieri sine peste maloque ;
ut videas , quoniara coniunctast causa salutis ,
coniunctam quoque naturam consistere eorura .

350 [Quod super est, siquis corpus seiitire refutat,
atque animara credit permixtam corpore toto "
suscipcre hunc motum quem sensum nominitamus ,
vel manifestas res contra verasque repugnat .
quid sit enim corpus sentire quis adferet umquam ,

855 si non ipsa palam quod res dedit ac docuit nos?
at dimissa anima corpus caret undique sensu:

330 ant || 332 consorti fiant || vitae . || 335 eos || 346 reposto . || 347 ut

m 91

perdit enim quod non proprium fuit eius in aevo ,
nullaque praeterea perdit , quom expellitur aevo .
Dicere porro oculos nuUain rem cernere posse ,
360 scd per eos animum ut foribus spectare reclusis ,
desiperest , contra cum sensus dicat eorum ;

363 fulgida praesertim cum cernere saepe nequimus:
362 sensus enim Irahit atque acies detrudit ad ipsas

364 lumina , lurainibug quia nobis praepediuntur .

quod foribus non fit : ueque enim , quia cernimus ipsi ,

ostia suscipiunt ullum reclusa laborem .

praeterea si pro foribus sunt lumina nostra ,

iam magis exemptis oculis debere videtur

cerniBre rcs animus sublatis postibus ipsis .
370 Illud iu his rebus nequaquam sumere possis ,

Democriti quod sancta viri sententia ponit ,

corporis atque animi primordia , singula privis

adposita , alternis variare , ac nectere membra .

nam cum multo sunt elementa miuora animai
375 quam quibus e corpus nobis et viscera constant,

tum numero quoque concedunt et rara per artus

dissita sunt , dum taxat ; ut hoc promittere possis ,

quautula priva queant nobis iniecta ciere

corpora sensiferos motus in corpore , tanta
380 intervalla tenere exordia priva auimai .

nam neque pulveris inter dum sentimus adhaesum

corpore nec membris incussam sidere cretam ,

nec nebulam noctu neque aranei tenvia fila

obvia sentimus , quando obretimur euntes ,
385 nec supera caput eiusdem cecidisse vietam

vestem , nec plumas avium papposque volantis ,

357 Perdi || 358 Multaque I| perditum expellitur aevo quam . {j 361 DifB-
cilest II ducat || 365 qua (| 372 primis . || 374 animae elementa minora . ||
378' prima H 380 prima || 383 arani tenulla

92 III

qui nimia levitate cadunt pleruraque gravatim ,
nec repentis itum cuiusvis curaque animantis
sentiraus , nee priva peduni vestigia quaeque ,
890 corpore quae in nostro culices et cetera ponunt .
usque adeo prius est in nobis multa ciendum

393 semina corporibus nostris inmixta per artus ,
392 quam primordia sentiscant concussa animai

394 et quam in his intervallis tuditautia possint
concursare coire et dissultare vicissim . ]

Et magis est aniraus vitai claustra coercens
et dorainantior ad vitara quam vis animai .
nam sine mente animoque nequit residere per artus
temporis exiguara partera pars ulla aniraai ,

400 sed coraes insequitur facile et discedit in auras
et gelidos artus in leti frigore linquit .
at manet in vita cui mens animusque reraansit .
quaravis est circum caesis lacer undique membris
truncus , adempta anima circura membrisque reraota

405 vivit et aerias vitalis suscipit auras :

si non omnimodis , at magna parte animai
privatus , taraen in vita cunctatur et haeret ;
ut, lacerato oculo circum si pupula mansit
incoluniis , stat ceruuudi vivata potestas ,

410 duiu modo ne totura corrumpas luminis orbem ,
et cireum caedas aciem solamque relinquas :

413 at si tantula pars oculi media illa peresa est,
occidit extemplo lumen tcnebraeque secuntur .

416 hoc anima atque animus vincti sunt foedere semper
Nunc age , nativos animantibus et mortalis

391 ciendo . |j 394 Et quantis |j 399 exigiam j| 400 e || 403 cietum ||
404 remot. || 405 aetherias || 412 Id quoque enim sine peruicie non fiet
eorum . || 415 Incolumis quamvis alioqui splendidus orbis . j| 417 mor-
talibus

III 93

esse animos animasque levis ut noscere possis,
conquisita diu dulcique reperta labore

420 digna tua pergam disponere carmina cura .
tu fac utrumque uni subiungas nomen eomm,
atque animam verbi causa cum dicere pergam ,
raortalem esse docens , aninium quoque dieere credas ,
qua tenus est unum inter se coniunctaque res est .

425 principio quonian» tenuera constare minutis
corporibus docui multoque minoribus esse
principiis factam quam liquidus umor aquai
aut nebula aut fumus , iam longe mobilitate
praestat et a tenui causa magis icta movetur.

431 quod genus est , somnis sopiti ubl cernimus alte
exalare vaporem altaria ferreque fumum .

434 nunc igitur quoniam quassatis undique vasis
diffluere umorem et laticem discedere cernis,
et nebula ac fumus quoniam discedit in auras ,
crede animam quoqiie diflfundi multoquc perire
ocius et citius dissolvi in corpora prima ,
cum seniel ex bominis membiis ablata recessit :

440 quippe etenira corpus , quod vas quasi constitit eius ,
quam cohibere nequit conquassatum ex aliqua re
ac rarefactum detracto sanguiue venis ,
aere qui credas posse hanc cohiberier ullo ?
corpore qui nostro rarus niagis is cohibcssit ?

445 Praeterea gigni pariter cum corpore et una
crescere sentimus pariterquc senescere mcntera .
nam vel ut infirmo pueri teneroque vagantur
corpore , sic animi sequitur sententia tenvis :

420 dta . II 421 uuo ;| nome || 428 uara Ij 429 Prestata (j 430 Quippe
iibi imaginibns fiimi nebulaeque moventur . || 431 in somuis || alta . ||
432 vapore |{ 433 Nam procul liaec dubio nobis simulacra gcruntnr ||
437- Credeo || 438 Opius || 441 Cum || 444 in cohibescit .

94 III

inde ubi robustis adolevit viribus aetas,

450 consilium quoque maius et auctior est animi vis :
post ubi iam yalidis quassatum est viribus aevi
corpus et obtusis ceciderunt viribus artus,
claudicat ingenium , delirat lingua , labat mens ,
omnia deficiunt atque uno tempore desunt .

455 ergo dissolui quoque convenit oniuem animai
naturam , ceu fumus , in altas aeris auras ;
quandoquidem gig^ni pariter pariterque videmus
crescere et , ut docui , simul aevo fessa fatisci .
Huc accedit uti videamus , corpus ut ipsum

460 suscipere inmanis morbos durumque dolorem,
sic animum curas acris luctumque metumque ;
quare participem leti quoque convenit esse.
quin etiam morbis in corporis avius errat
saepe animus : dementit enim deliraque fatur ,

465 inter dumque gravi lethargo fertur in altum
aeternumque soporem oculis nutuque cadenti ;
unde neque exaudit voces nec noscere voltus
illorum potis est , ad vitam qui revocantes
circum stant lacrimis rorantes ora genasque .

470 quare aniraum quoque diesolui fateare necessest ,
quandoquidem penetrant in eum contagia morbi :
nam dolor ac morbus leti fabricator uterquest;
multorum exitio perdocti quod sumus ante .

476 denique cor , bominem cum vini vis penetravit
acris et in venas discessit diditus ardor ,
conscquitur gravitas membrorum , praepediuntur
crura vacillanti , tardescit lingua , madet mens ,

480 nant oculi , clamor singultus iurgia gliscunt ,

449 rubusti» j| 450 auctor || 453 labat omUaum . \\ 456 acris ]( 458 nt
omiHSum . \\ faetis . || 462 particidem || 470 fatere || 472 polor || 474 = 610 . ||
475 Et pariter mentem sanari corpus inani . |j 479 vaciliaanti

III 95

et iara cetera de genere hoc quae cumque secuntar,
cur ea sunt , nisi quod vemens violentia vini
conturbare animam consuevit corpore tn ipso ?
at quae cumque queunt conturbari inque pediri,

485 significaut , paulo si durior insiuuarit

causa , fore ut pereant aevo privata futuro .
quin etiam subito vi morbi saepe coactus
ante oculos aliquis nostros , ut fulminis ictu ,
concidit et spumas agit , ingemit et tremit artus ,

490 desipit , extentat nervos , torquetur , anhelat
inconstanter , et in iactando membra fatigat.
ni mirum , quia vis morbi distracta per artus
turbat , agens animam spumat , quasi in aequore salso
ventorum validis fervescunt viribus undae .

495 exprimitur porro gemitus , quia membra dolore
adficiuntur , et omnino quod semina vocis
eieiuntur et ore foras glomerata feruntur
qua quasi consuerunt et sunt munita viai .
desipientia fit , quia vis animi atque animai

500 conturbatur et , ut docui , divisa seorsum
disieetatur eodem illo distracta veneno .
inde ubi iam morbi reflexit causa , reditque
in latebras acer corrupti corporis umor ,
tum quasi vaccillans primum consurgit et omnis

505 paulatim redit in sensus animamque receptat .
haec igitur tantis ubi raorbis corporc iu ipso
iactentur miserisque modis distracta laborent,
cur eadem credis sine corpore in aere aperto
cum validis ventis aetatem degere posse?

510 et quoniam mentem sanari, corpus ut aegrum,
cernimus et flecti medicina posse videmus ,
id quoque praesagit mortalem vivere mentem .

482.Cuiba [| 492 qua || 493 spumans in || 497 Eliciuntur

96 TII

addere enim partis aut ordine traiecere aecumst
aut aliquid prosum de surama detraliere liilum ,
515 commutare animum qui cumque adoritur et infit
aut aliam quamvis naturam flectere quaerit .
at neque transferri sibi partis nec tribui vult
inmortale quod est quicquam neque defluere bilum :
nam quod cumque suis mutatum finibus exit,
520 continuo hoc niors est illius quod fuit ante .
ergo animus sive aegrescit , mortalia signa
mittit , uti docui , seu flectitur a medicina .
usque adeo falsae rationi vera videlur
res oecurrere et effugium praecludere eunti ,
525 ancipitique reflitatu convincere falsum .

Denique saepe hominem paulatim cernimus ire
et membratira vitalem deperdere sensum ;
in pedibus primum digitos livescere et unguis ,
inde pedes et crura mori , post inde per artus
630 ire alios tractim gelidi vestigia leti .

scinditur usque adeo hacc quoniam natura nec uno
tempore sincera existit , mortalis habendast .
quod si forte putas ipsam se posse per artus
introsura trahere et partis conducere in unum
535 atque ideo cunctis sensum deducere membris ,
at locus ille tamen , quo copia tanta aaimai
cogitur,in sensu debet maiore videri;
qui quoniam nusquarast , ni mirum , ut diximus ante ,
dilaniata foras dispargitur , interit ergo .
540 quiu etiam si iam libeat concedere falsum ,

et dare posse animam glomerari in eorpore eoi-um ,
lumina qui lincunt moribundi particulatim ,
mortalem tamen esse animam fateare necesse ,

III 97

nec refert utrum pereat dispersa per auras

545 an contracta suis e partibus obbrutescat ,

quando homiuem totum magis ac magis undique sensus
deficit et vitae minus et miuus undique restat .

Et quouiam mens est bominis pars una , loco quae
fixa manet certo , vel ut aures atque oculi sunt

550 atque alii sensus qui vitam cumque gubernant ,
et vel uti manus aut oculus naresve seorsum
secreta ab nobis nequeunt sentire neque esse ,
sed tamen in parvo lincuntur tempore tabi ,
sic auimus per se non quit sine corpore et ipso

555 esse bomiae , illius quasi quod vas esse videtur,
sive aliud quid vis potius coniunctius ei
fingere , quandoquidem conexu corpus adhaeret
denique , corporis atque animi vivata potestas
inter se coniuncta valent vitaque fruuntur :

560 nec sine corpore euim vitalis edere motus
sola potest animi per se natura uec autem
cassum anima corpus durare et sensibus uti .
scilicet, avolsus radicibus ut uequit ullam
dispicere ipse oculus rem seorsum corpore toto ,

565 sic auima atque animus per se nil posse videtur.
ui mirum , quia per veuas et viscera mixtim ,
per nervos atque ossa , tenentur corpure ab onini
nec magnis iutervallis primordia possunt
libera dissultare , ideo conelusa movcntur

570 sensiferos motus , quos extra corpus in auras
aeris haut possunt post mortem eiecta moveri
propterea quia non simili ratione tenentur :
corpus cnim atque animaus erit aer , si cobibere

544 disperse j| 545 obrutescat . || 551 atqne || 553 lingnntur || tali . |;
555 honuuem || vassc |; 5(j4 oculus ipse || 506 per omissum . jj mixti ||
571 movere . 11 573 animam serit

98 ni

in se animam atque in eos poterit concludere motus ,

575 quos ante in nervis et in ipso corpore agebat.
quare etiam atque etiam resoluto corporis omni
tegmine et eiectis extra vitalibus auris
dissolui sensus animi fateare necessest
atque animara , quoniam coniunctast causa duobus .

580 Deuique cum corpus nequeat perferre animai
discidium , quin in taetro tabescat odore ,
quid dubitas quin ex imo penitusque coorta
emanarit uti fumus diffusa animae vis ,
atque ideo tanta mutatum putre ruina

585 conciderit corpus , penitus quia mota loco sunt
fundamenta , foras manante anima usque per artus
perque viarum omnis flexus , in corpore qui sunt ,
atque foramina ? multimodis ut noscere possis
dispertitam animae naturam exisse per artus ,

590 et prius esse sibi distractam corpore in ipso ,
quam prolapsa foras enaret in aeris auras .
quin etiam finis dum vitae vertitur intra ,
saepe aliqua tamen e causa labefacta videtur
ire anima ac toto solui de corpore velle ,

595 et quasi supremo languescere tempore voltus ,
molliaque exsangui trunco cadere omnia membra .
quod genus est , animo male factum cum perhibetur
aut animam liquisse ; ubi iam trepidatur et omnes
extremum cupiunt vitae repraehendere vinclum :

600 conquassatur enim tum mens animaeque potestas
omnis , et haec ipso cum corpore conlabe fiunt ;
ut gravior paulo possit dissolvere causa .
quid dubitas tandem quin extra prodita corpus

574 Sese anima || 576 Quae || 578 fatiare j| 580 nequea |1 582 ea imo
583 anima eius . || 586 manant animaeque || 594 corpore omnia membra .
596 easangui |j tiunvjo omissum . || 597 peiibet .

III 99

inbecilla foras , in aperto , tegmine dempto ,

605 non modo non omnem possit durare per aevom ,
sed miniraum quodvis nequeat consistere tempus?
nec sibi enira quisquam moriens sentire videtur
ire foras animam iueolumem de corpore toto ,
nec prius ad iugulum et supera suceedere fauces ,

610 verum deficere in certa regione locatara ;
ut sensus alios in parti quemque sua scit
dissolui . quod si inmortalis nostra foret mens ,
non tam se morieus dissolvi conquereretur ,
sed magis ire foras vestemque rclinquere , ut anguis .

615 Denique cur anirai nuraquam mens consiliumque
gignitur in capite aut pedibus raanibusve , sed unis
sedibus et certis regionibu' pectoris haeret ,
si uon certa loca ad nascendum reddita cuique
sunt , et ubi quicquid possit durare creatum

620 atque ita multimodis perfectis artubus esse ,

membrorum ut numquam existat praeposterus ordo ?
usque adeo sequitur res rem , neque flarama creari
fluminibus solitast neque in igni gignier algor .
Praeterea si inmortalis natura animaist

625 et seutire potest secreta a corpore nostro ,

quinque , ut opinor , eara faciundum est sensibus auctam .
nec ratione alia nosmet proponere uobis
possumus infernas animas Acherunte vagari .
pictores itaque et scriptorum saecla priora

630 sic animas intro duxerunt sensibus auctas .

at neque sorsura oculi neque nares nec raanus ipsa
esse potest animae , neque sorsum lingua neque aures :
haud igitur per se possunt sentire ncque esse .

612 inmortales || 617 omnibus || 618 rcdita [| 620 ta jj pertotis || 623
solita neque iusigni || 624 mortalis || animaest . || 626 auctnm . || 628
vacare . || 632 anima |{ 633 Auditum

100 ni

Et quoniam toto sentimas coi^pore inesse

635 vitalem sensum et totum esse auimale videraus ,
si subito mediura celeri praeciderit ictu
vis aliqua , ut sorsum partem secernat utramque ,
dispertita procul dubio quoque vis animai
et discissa simul cum corpore dissicictur .

G40 at quod scinditur et partis disccdit in uUas ,
scilicet , aeternara sibi naturam abnuit esse .
falciferos meraorant currus abscidere raembra
saepe ita de subito permixta cacde calentis ,
ut tremere in terra videatur jib artubus id quod

C45 dccidit abscisum , cum meiis tamcn atque hominis vis
mobilitate mali non quit sentire dolorem :
et semel in pugnae studio quod dedita raens est,
corpore reliqiio pugnam caedesque pctessit ,
nec tenct amissam laevam cum tegmine saepe

650 intcr equos abstraxe rotas falcesque rapaces ,

uec cecidisse alius dextram , cum scandit et instat .
inde alius couatur adempto surgere crure ,
cum digitos agitat propter moribundus humi pes.
et caput abscisum calido viventeque trunco

G55 servat humi voltum vitalem oculosque patentis ,
donec reliquias animai reddidit omnes .
quin etiam tibi si , lingua vibrante , micanti
serpentera cauda , e procero corpore utriraque ,
sit libitura in multas partis discidere ferro ,

660 orania iam sorsum cernes ancisa recenti
volnere tortari et terram conspargere tabo ,
ipsani seque retro partem petere ore priorem ,
volneris ardenti ut morsu premat icta dolorem .

644 ad artubus |1 645 Dicidit || 647 simnl || 650 rotc || 651 istat .
657 minanti . || 658 Serpentis caude procero || utrumque . j| 662 reretro
663 dolore.

III 101

omnibus esse igitur totas dicemus in illis

665 particulis animas ? at ea ratione sequetur

unam animantem aaimas habuisse in corpore multas .
ergo divisast ea quae fuit una simul cum
corpore ; qua propter mortale utrumque putandurast ,
in multas quouiam partis disciditur aeque .

670 Praeterea si inmortalis natura animai
constat et in corpus nascentibus insinnatur ,
cur super ante actam aetatem meminisse nequimus ,
nec vestigia gestarum rerum uUa tenemus ?
nam si tauto operest animi mutata potestas ,

675 omnis ut actarum exciderit retinentia rerum ,
non , ut opinor , id a lcto iam longiter errat ;
qua propter fatenre necessest quac fuit ante
interiisse , et quae nunc est nunc esse creatam .
Praeterea si iam perfecto corpore nobis

680 inferri solitast animi ^ivata potestas

tum cum gignimur et vitae cum limen inimus ,
haud ita conveniebat uti cum corpore et una
cum membris videatur in ipso sanguine cresse ,
sed vel ut in cavea per se sibi vivere solam

685 convenit , ut sensu corpus tamen arceat omne .
690 quod fieri totum contra manifesta docet res :

namque ita conexa est per venas viscera nervos
ossaque , uti dentes quoque seusu participentur ;
morsus ut indicat , et gelidai stringor aquai ,
et lapis expressus subiens e frugibus asper .

686 quare etiam atque etiam neque originis esse putandumst
expertis animas nec leti lege solutas :

nam neque tanto opere adnecti potuisse putandumst
corporibus nostris extrinsecus insinuatas ,

665 animas bis . \\ 674 opere animist |] 676 ab |j longius i| 680 solita
animist || 685 afluat || 691 viscera per venas V, 693 Morbus i| aque . \\
694 oJ)pressus subitis

102 III

695 nec , tam contextae cum sint , exire videntur
incoluraes posse et salvas exsolvere sese
omnibus e nervis atque ossibus articulisque .
quod si forte putas extrinsecus insinuatam
permanare animam nobis per membra solere ,

700 tanto quique magis cum corpore fusa peribit:
quod permanat enim dissolvitur , interit ergo .
dispertitus enim per caiilas corporis omnis
ut cibus , in membra atque artus cum diditur omnis ,
disperit atque aliam naturam sufficit ex se ,

705 sic anima atque animus quamvis integra recens ia
corpus eunt , tamen in manando dissoluuntur ,
dum quasi per caulas omnis diduntur in artus
particulae quibus haec animi natura creatur ,
quae nunc in nostro dominatur corpore nata

710 ex illa quae tum periit partita per artus .
qua propter neque natali privata videtur
esse die natura animae nec funeris expers .

Semina praeterea linquontur , necne , animai
corpore in exauirao ? quod si lincuntur et insunt ,

715 haiit erit iit merito inmortalis possit baberi ,
partibus amissis quouiam libata recessit :
sin ita sinceris membris ablata profugit,
ut nullas partis in corpore liquerit ex se ,
unde cadavera rancenti iam viscere vermes

720 expirant , atque unde animantum copia tanta
exos et exanguis tumidos perfluctuat artus ?
quod si forte animas extrinsecus insinuari
verraibus et privas in corpora posse venire
credis , nec reputas cur milia multa animarum

725 conveniant unde una recesserit , hoc tamen est ut

702 Dispeititur ergo |) 705 qnamvia est |{ in omissum . || 710 tunc
718 Et II 719 viceie || 723 priva si

III 103

quaerendum videaiur et in discriraen agendum ,

utrum tandem animae venentur semina quaeque

vermiculorum ipsaeque sibi fabricentur ubi sint ,

an quasi corporibiis perfectis insinuentur .
730 at neque cur faciant ipsae quareve laborent

dicere suppeditat . neque enim , siue corpore cum sunt ,

sollicitae volitant morbis alguque fameque :

corpus emm magis his vitiis adfine laborat,

et mala multa animus contagibu' fungitur eius .
735 sed tamen his esto quamvis facere utile corpus ,

cum subeaut : at qua possint via nuUa videtur .

haut igitur faeiunt animae sibi corpora et artus .

nec tamen est ut iam perfectis insinuentur

corporibus : neque enim poterunt suptiliter esse
740 conexae , neque consensus contagia fient .
Denique cur acris violentia triste leonum

seminium sequitur , volpes dolus , et fuga cervos ,
744 et iam cetera de genere hoc cm' omnia membris

ex ineunte aevo generascunt ingenioque ,

si non , certa suo quia semine seminioque

vis animi pariter crescit cum corpore toto ?

quod si inmortalis foret et mutare soleret

corpora , permixtis animantes moribus essent ,
750 effugeret canis Hyrcano de semine saepe

cornigeri ineursum cervi , tremeretque per auras

aeris aceipiter fugiens veniente columba ,

desiperent homines , saperent fera saecla ferarum .

illud enim falsa fertur ratione , quod aiunt
755 inmortalem animam mutato corpore flecti :

quod mutatur enim dissolvitur , interit ergo .

traiciuntur enim partes atque ordine migrant;

732 algoque || 734 contage || 736 que || 738 ut qtiicum || 740 consensu
743 A patribus datur et a patrius pavor incitat artus .

104 III

quare dissoliii quoque dcbent posse per artus,
denique ut intereant una cum corpore cunctae .

760 sin animas hominum dicent in coi-pora semper
ire humana , tamen quaeram cur e sapienti
stulta queat fieri , nec prudens sit puer ullus ,

764 nec tam doctus equae pullus quam fortis equi vis?
scilicet , in tenero tenerascerc corpore mentem
confugient . quod si iam fit , fateare necessest
mortalem esse animam , quoniam mutata per ai*tus
tanto opere amittit vitam sensumque priorem .
quove modo poterit pariter cum corpore quoque

770 confirmata cupitum aetatis tangere florem
vis animi , nisi erit consors in origine prima ?
quidve foras sibi vult membris exire senectis?
an metuit conclusa manere in corpore putri ,
et doraus aetatis spatio ne fessa vetusto

775 obruat?at non sunt immortali uUa pericla .

Denique conubia ad Veueris partusque ferarum
esse aniraas presto deridiculura esse videtur ,
expectare immortalis raortalia membra
innumero numero , certareque praeproperanter

780 inter se quae prinia potissimaque insinuetur ;
si non forte ita sunt animarum foedera pacta ,
ut quae priraa volans advenerit insinuetur
prima , neque inter se contendant viribus liilum .
Dcnique in aethere non arbor , non aequore salso

785 uubes esse queunt , nec pisces vivere in arvis ,
upc cruor in lignis neque saxis sucus inesse .
ccrlura ac dispositumst ubi quicquit crescat et insit.
sic animi uatura nequit sine corpore oriri
Bola neque a nervis et sanguine longiter esse .

760 Sic i corpore || 763=746 . || 764 paulus !| 775 iam mortali || 784
in alto . II 785 Nube jj 789 longius

m 105

790 quid si posset enini ? multo prius ipsa animi vis
in capite aut umeris aut imis calcibus esse
posset , et innasci quavis in parte soleret
tandem in codera homine atque in eodem vase niaucre .
quod quoniam nostro quoque constcit corpore certum ,

795 disposituraque videtur ubi esse et crescerc possit
sorsum anima atque animus , tanto magis infitiandum
totum posse extra corpus durare genique .
quare , corpus ubi interiit , periisse uecessest
confiteare auimam distractam in corpore toto .

800 quippe etenim mortale aeterno iungere et una
consentire putare et fungi mutua posse
desiperest : quid enim diversius esse putandumst
aut magis inter se disiunctum discrepitansque ,
quam mortale quod est iumortali atque perenni

805 iunctum in concilio saevas tolerare procellas?

819 quod si forte ideo magis immortalis babendast ,
quod letalibus ab rebus munita tenetur ,
aut quia nou veniunt omnino aliena salutis ,
aut quia quae veuiunt aliqua ratione recedunt
pulsa prius quam quid noceant sentire queamus ,

praeter enim quam quod morbis cum corporis aegret ,
825 advenit id quod eam de rebus saepe futuris
macerat iuque metu male habet curisquc fatigat,
praeteritisque male admissis peccata remordcnt.
adde furorem auimi propriura atque oblivia rerum ,
adde quod in nigras lethargi mergitur undas .
830 Nil igitur mors est ad nos neque perlinct hilum ,
quandoquidem natura animi mortalis habetur .

790 Quod II 798 perisse || 800 mortalem || 804 peranni . || 805 salvas ||
806 — 818 =v, 351— 363. || 820 vitalibus || 824 morbist || aegrit . || 826
Maceret || 829 Addi

106 III

et vel ut ante acto nil tempore sensimus aegri ,
ad confligendum venieDtibus undique Poenis ,
omnia cum belli trepido concussa tumultu

835 borrida contremuere sub altis aetheris oris ,
in dubioque fuere utrorura ad regna cadendum
omnibus humanis esset terraque marique ,
sic , ubi non erimus , cura corporis atque animai
discidiura fuerit , quibus e sunius uniter apti ,

840 scilicet , haud nobis quicquam , qui non erimus tum ,
accidere omnino poterit sensumque movere ,
non si terra mari miscebitur et mare caelo .
et 8i iam nostro sentit de corpore , post quam
distractast , animi nafura animaeque potestas ,

845 nil tamen est ad nos , qui comptu coniugioque
corporis atque aniraae consistimus uniter apti .
nec , si materiem nostram collegerit aetas
post obitum rursumque redegerit ut sita nunc est,
atque iterum nobis fuerint data lumina vitae ,

850 pertineat quicquam tamen ad nos id quoque factum ,
interrupta semel cum sit retinentia nostri .
et nunc nil ad nos de nobis attinet , ante
qui fuiraus , neque iam de illis nos adficit angor .
nam cum respicias inmeusi temporis omne

855 praeteritum spatium , tum motus materiai

multimodis quara sint , facile hoc adcredere possis ,
seraina saepe in eodem , ut nunc sunt , ordine posta

865 haec eadera , quihus e nunc uos sumus , ante fuisse :

858 nec memori tamen id quimus repraehendere mente :
inter enim iectast vitai pausa , vageque

860 deerrarunt passim motus ab sensibus omnes .
debet enim , misere si forte aegreque futurumst ,

835 auris. || 844 Distractas j| 851 repentia nostris . || 853 fumus || neqne
omisium. \\ adfigit |1 856 Multimodi || 861 miserest

III 107

862 ipse quoque esse in eo tum terapore , cui male possit

accidere : id quoniam mors exirait , esseque probet

illum cui possint incommoda conciliari ,
866 scire licet nobis nil esse in morte timendum ,

nec miserum fieri qui non est posse , neque hilum

differre ante ullo fuerit iam terapore natus,

mortalem vitam mors cum inmortalis ademit .
870 Proinde ubi se videas hominem indignarier ipsum,

post mortera fore ut aut putescat corpore posto

aut flammis interfiat malisve ferarum ,

scire licet non sincerum sonere , atque subesse

caecum aliquem cordi stimulum , quamvis neget ipse
875 credere se queraquara sibi sensum in morte futurum :

non , ut opinor , enim dat quod promittit et unde ,

nec radicitus e vita se tollit et eicit ,

sed facit esse sui quiddam super inscius ipse.

vivus enim sibi cum proponit quisque futurum ,
880 corpus uti volucres lacerent in morte feraeque ,

ipse sui miseret : neque enim se dividit illim

nec removet satis , a proiecto corpore , et illum

se fingit sensuque suo contaminat astans :

hinc indignatur se raortalera esse creatum ,
885 nec videt in vera nullum fore morte alium se,

qui possit vivus sibi se lugere peremptum ,

stansque iacentem se lacerari urive dolere .

nam si in morte malumst malis morsuque ferarum

tractari , non invenio qui non sit acerbum
890 ignibus inpositum calidis torrescere flammis ,

aut in melle situm suffocari atque rigere

863 mox II prohibe. || 868 anniUlo anulo || 871 pntes || 873 no || 877 ra-
dicitius Ij 880 iacerent || 886 Cui || 887 se omissim . \\ dolore . || 890 tor-
reresecere

108 111

frigore , cum sumiiio gelidi cubat aequore saxi ,
urgerive superne obtritum pondere terrae .
^lam iam non domiis accipiet te laela , neque uxor

895 optima nec dulces occurrent oscula nati

praeriperc et tacita pectus dulccdine tangcnt .
non poteris factis florentibus csse , tuisque
praesidiura . misero misere' aiunt 'omnia ademit
una dies infesta tibi tot praemia vitae .'

900 illud in his rebus non addunt , *nec tibi earum
iam desiderium rerum super insidet una .*
quod bene si videant animo dictisque sequantur,
dissoluant animi magno se angore metuque .
tu quidem ut es leto sopitus , sic eris aevi

905 quod super est cunctis privatu' doloribus aegris :
at nos horrifico cinefactum te prope busto
insatiabiliter deflevimus , aeternuraque
nuUa dies nobis memorem e pectore demet .
illud ab hoc igitur quaerendum est , quid sit amari

910 tanto opere , ad somnum si res redit atque quietem ,
cur quisquam aeterno possit tabescere luctu .
Hoe etiam faciuut ubi discubuere tenentque
pocula saepe homines et inumbrant ora coronis ,
ex animo iit dicant '^brevis hic est fructus horaullis :

915 iam fuerit, neque post umquam revocare licebit .*
tam quam iu morte mali cura primis hoc sit eorum ,
quod sitis exurat raiseros atque arida torres ,
aut aliae cuius desiderium insideat rei .
uec sibi enim quisquam tum se vitamque requirit,

920 cum p.'\riter mens et corpus sopita quiescunt :
nara licet aeternum per nos sic esse soporem ,
nec desiderium nostri nos adficit ullum ;

893 obrutum || 894 Am j] 897 facti |I 902 Quo i| 906 cinem factum ||
908 et II 910 se !| 914 fluctus jj 917 torret . |i 919requireti || 922 adigit

III 109

et tamen haud quaquam nostros tunc illa per artus
longe ab sensiferis primordia niotibus erraut ,

925 cum correptus bomo ex sorano se colligit ipse .

multo igitur mortem minus ad uos esse putandumst;
si minus esse potest quam quod nil esse videinus :
maior enim turbae disiectus materiai
consequitur leto , nec quisquam expcrgitus exstat ,

930 frigida quem scmel est vitai pausa secuta .
Denique si vocem rerum natura repente
niittat et hoc alicui nostrum sic increpet ipsa ,
^quid tibi tanto operest, mortalis, quod uimis aegris
luctibus indulges ? quid mortem congemis ac fles ?

935 nam gratis fuit haec tibi vita aute acta priorque ,
et non omnia pertusum congesta quasi in vas
commoda perfiuxere atipie iugrata iuteriere :
cur non ut plenus vitae conviva recedis ,
aequo animoque capis securam , stulte , quietem ?

940 sin ea quae fructus cumque es periere profusa ,
vitaque in oflfensust , cur amplius addere quaeris ,
rursum quod percat male et ingratum occidat omne ,
non potius vitae finem facis atque laboris ?
nam tibi praeterea quod machiner iuveniamque ,

945 quod placeat , nii cst : eadem sunt omnia seniper .
si tibi non annis corpus iam marcet et artus
confecti languent , eadem tamcn omnia restant ,
omnia si pergas vivendo vincere saecla ,
atque etiam potius , si numquam sis moriturus ,'

950 quid respondemus , nisi iustam intendere litem
naturam et veram verbis exponere causam?

955 grandior hic vero si iam seniorque queratur

952 atque obitum lamentetur miser amplius aequo ,

935 haec omissum, . || 941 offensost || 943 iacis 1| 945 placet |! 947 lan-
guente |{ vcstat . jj 948 pcrges || 950 si

110 m

953 non merito inclamet magis et voce increpet acri?
'aufer abhinc lacrimas , balatro , et compesce querellas .

956 omnia perfunctus vitai praemia marces :

sed quia semper aves quod abest , praesentia temnis ,
inperfecta tibi elapsast ingrataque vita,
et nec opinanti mors ad caput adstitit ante

960 quam satur ac plenus possis discedere rerum,
nunc aliena tua tamen aetate omnia mitte ,
aequo animoque , age dum , dignis concede : necessest '
iure , ut opinor , agat , iure increpet inciletque :
cedit enim rerum novitate extrusa vetustas

965 semper, et ex aliis aliud reparare necessest.

nec quisquam in barathrum nec Tartara deditur atra :

materies opus est , ut crescaut postera saecla :

quae tamen omnia te vita perfuncta sequentur :

nec minus ergo ante haec quam tu cecidere , cadentque .

970 sic alid ex alio numquam desistet oriri ,
vitaque mancipio nuUi datur , oranibus usu .
respice item quam nil ad nos ante acta vetustas
temporis aeterni fuerit , quam nascimur ante .
hoc igitur speculum nobis natura futuri

975 femporis exponit post mortem denique nostram .
numquid ibi horribile apparet , num triste videtur
quicquam , non omni somno securius exstat ?

Atque ea , ni mirum , quae cumque Acherunte profundo
prodita sunt esse , in vita sunt omuia nobis .

980 nec miser inpendens magnum timet aere saxum
Tantalus , ut famast , cassa formidine torpens :
sed magis in vita divom metus urget iuanis
mortalis , casumque timent quem cuique ferat fors . ,
nec Tityon volucres ineunt Acherunte iacentem ,

954 baratre || 958 Inperfecte || 960 discere 11 962 agendam magnis || 964
Cedi II 966 baratrum

ni 111

985 nec quod sub magno scrutentur pectoie quicquam
perpetuam aetatem possunt reperire profecto .
quam libet immani proiectu corporis exstet ,
qui non sola novem dispessis iugera membris
optineat , sed qui terrai totius orbem ,

990 non tamen aeternum poterit perferre dolorem
nec praebere cibum proprio de corpore semper .
sed Titjos nobis hic est, in amore iacentem
quem volucres lacerant atque exest anxius aogor
aut alia quavis scindunt cuppedine curae .

095 Sisyphus in vita quoque nobis ante oculos est,
qui petere a populo fasces saevasque secures
imbibit , et semper victus tristisque recedit .
nam petere imperium , quod inanest nec datur umquam ,
atque in eo semper durum suflferre laborem ,

1000 hoc est adverso nixantem trudere monte

saxum , quod tamen e summo iam vertice rusum
volvitur et plani raptim petit aequora campi .
deinde animi ingratara naturam pascere semper ,
atque explere bonis rebus satiareque numquam ,

1005 quod faciunt nobis annorura tempora victum ,
cum redeunt , fetusque ferunt variosque lepores ,
nec tamen explemur vitai fructibus umquam ,
hoc , ut opinor , id est , aevo florente puelias
quod memorant laticem pertusum congerere in vas ,

1010 quod tamen expleii nulla ratione potestur .
Cerberus et furiae iam vero , et lucis egenus
Tartarus horriferos eructans faucibus aestus ,
quid ? neque suut usquam nec possunt esse profecto :
sed metus in vita poenarum pro male factis

985 quid || 988 dispersis || 992 es || 994 curpedine || 997 trjsriqne |[ 999
laborem sufferrc . || 1001 e omissuvi . || 1005 circiuu . || 1009 cogere || 1010
ulla II 1011 funae || aegestas . jj 1013 Qui || 1014 paenarum

112 III

1015 est insignibus insignis, scelerisque luella,
carcer et horribilis de saxo iactu' deorsum ,
verbera , carnifices , robur , pix , lammina , taedae ;
quae tamen ctsi absunt , at mens sibi , conscia factis ,
praemetuens adliibet stimulos terretque flagellis ,

1020 uec videt interea qui terminus esse malorum
possit nec quae sit poenarum denique finis ,
atque eadem metuit magis baec ne in morte gravescant
bic Acberusia fit stultorum denique vita .
Hoc etiam tibi tute inter dum dicere possis .

i025*lumina sis oculis etiam bonus Ancu' reliquit,
qui melior multis quam tu fuit , improbe , rebus .
iode alii multi reges rerumque potentes
occiderunt, magnis qui gentibus imperitaruut .
ille quoque ipse , viam qui quondara per mare magnum

1030 stravit iterque dedit legiouibus ire per altum
[ac pedibus salsas docuit super ire lucunas]
et contemsit equis insultans murmura ponti ,
lumine adempto animam moribundo corpore fudit .
Scipiadas , belli fulmen , Carthaginis horror ,

1035 ossa dedit terrae proinde ac famul infimus esset .
adde repertores doctrinarum atque leporum ,
adde Heliconiadum comites ; quorum unus Homerus
sceptra potitus eadem aliis sopitu' quietest .
denique Demoeritum post quam matura vetustas

1040 admonuit memures motus languescere raentis,
sponte sua leto caput obvius optulit ipse .
ipse Epicurus iit decurso lumine vitae ,
qui gcnus humanum ingenio superavit et omnis
restincxit , stellas exortus ut aetherius sol .

1045 tu vero dubitabis et indignabere obire ?

1015 luela. || 1016 eorum . || 1017 iammina || 1019 tonetque || 1032 in-
suitans |] 1033 fngit . || 1038 potius || 1042 obiit || 1044 aerius

III 113

mortua cui vita est propc iam vivo atque videnti ,
qui somno partem maiorem conteris aevi ,
et vigilans stertis nec somnia cernere cessas ,
sollicitamque geris cassa formidine mentem ,

1050 nec reperire potes tibi quid sit saepe mali , cum
ebrius urgeris multis miser undique curis
atque animi incerto fluitans errore vagaris.'

Si possent homines , proinde ac sentire videnlur
pondus inesse animo , quod se gravitate fatiget ,

1055 e quibus id fiat causis quoque noscere et unde
tanta mali tam quam moles in pectore constet, •
baut ita vitam agerent , ut nunc plerumque videmus
quid sibi quisque velit ncscire , et quaerere semper
commutare locum , quasi onus deponere possit .

1060 exit saepe foras magnis ex aedibus ille ,

esse domi quem pertaesumst , subitoque revertit ,
quippe foris nilo melius qui sentiat esse .
ourrit agens mannos ad villam praecipitanter ,
auxilium tectis quasi ferre ardentibus instans:

1065 oscitat extemplo , tetigit cum limina villae ,

aut abit in somnum gravis atque oblivia quaerit ,
aut etiam properans urbem petit atque revisit .
hoc se quisque raodo fugit : at quom , scilicet , ut fit ,
effugere haut potis est , ingratis haeret et odit

1070 propterea , morbi quia causain non tenet aeger ;
quam bene si videat , iam rebus quisque relictis
naturam primum studeat cognoscere rerum ,
temporis aeterni quoniam , non unius horae ,
ambigitur status , in quo sit mortalibus omnis

1075 aetas , post mortem quae restat cumque manenda .

1050 quod II 1052 animo || 1061 per quein || revertit omissum . \\ 1063
praecipiter. |: 1064 instas . || 1068 quem || 1069 ingratius || 1073 Aeterni
temporis 1| 1075 manendo .

114 III

Denique tanto opere in dubiis trepidare periclis
quae mala nos subigit vitai tanta cupido ?
certa quidem finis vitae mortalibus adstat ,
nec devitari letum pote , quin obeamus .

1080 praeterea versamur ibidem atque insuraus usque ,
nec nova viveudo procuditur ulla voluptas :
sed dum abest quod avemus , id exsuperare videtur
cetera : post aliut , cum contigit illud , avemus ,
et sitis aequa tenet vitai semper hiantis .

1085 posteraque in dubiost fortunam quam vebat aetas ,
quidve ferat nobis casus quive exitus instet .
nec prorsum vitam ducendo demimus hilum
tempore de mortis nec delibare valemus ,
quo minus esse diu possimus forte perempti .

1090 proinde licet quot vis vivendo condere saecla :
mors aeterna tamen nilo minus illa manebit ,
nec minus ille diu iam non erit , ex hodierno
lumine qui finem vitai fecit , et ille ,
mensibus atque annis qui multis occidit ante .

1078 Certe equidem |! 1084 hientis . |i 1085 fortuna || 1088 deliberare ||
1089 possamus

T. LUCRETI CARI
DE RERUM NATURA

LIBER QUARTUS.

[Avia Pieridum peragro loca nullius ante
trita solo . iuvat integros aecedere fontis
atque haurire , iuvatque novos decerpere flores
insignemque meo capiti petere inde coronam ,

5 unde prius nuUi velarint terapora musae ;
primum quod magnis doceo de rebus et artis
religionum auimuin nodis exsolvere pergo ,
deinde quod obscura de re tam lucida pango
carmina , rausaeo contingens cuncta lepore .

10 id quoque enim non ab nulla ratione videtur :
nam vel uti pueris absinthia taetra medentes
cum dare conantur , prius oras , pocula circum ,
contingunt mellis dulci flavoque liquore ,
ut puerorum aetas inprovida ludificetur

15 labrorum tenus , iuterea perpotet amarum
absinthi laticem , deceptaque non capiatur ,
sed potius tali pacto recreata valescat , *

8 panclo. j| 14 Et || 17 atacto

116 ini

sic ego nunc , quoniam haec ratio plerumque videtur
tristior esse quibus non est tractata , retroque

20 volgus abhorret ab hac , volui tibi suaviloquenti
carmine Pierio rationem exponere nostrara
et quasi musaeo dulci contiugere melle ;
si tibi forte animum tali ratione tenere
versibus in nostris possem , dum percipis omnem

25 naturam rerura ac persentis utilitatem . ]

Atque animi quoniam docui natura quid essct
et quibus e rebus cum corpore compta vigeret
quove modo distracta rediret in ordia priraa ,
nunc agere incipiam tibi , quod vementer ad has res

30 attinet , esse ea quae rerum simulacra vocaraus ;
quae , quasi raembranae summo de corpore rerum
dereptae , volitant ultroque citroque per auras ,
atque eadem nobis vigilantibus obvia raentes
terrificant atque in somnis , cum saepe figuras

35 contuiraur miras simulacraque luce carentura ,
quae nos horrifice languentis saepe sopore
excierunt ; ne forte animas Acherunte reamur
eflPugere aut urabras inter vivos volitare ,
neve aliquid nostri post raortera posse relinqui ,

40 cum corpus siraul atque anirai natura perempta
in sua discessura dederint primordia quoique .
Dico igitur rerura effigias tenuisque figuras
mittier ab rebus , summo de corpore rerura ,

51 quae quasi merabranae vel cortex noraiuitandast ,
quod speciera ac forraam sirailem gerit eius imago ,
cuius cumque cluet de corpore fusa vagari .

44 id licet hinc quaravis hebeti cognoscere corde .

54 principio quoniam mittunt in rebus apertis

21 plerio || 41 quaeque . || 42 eftugias || 43 cortice eorum . |j 45 — 48:
iii. 31— 34. II 49 50 = 29 30. || 51 Qui |1 53 civet || 54 mittuntur

IIII 117

55 corpora res multae , partim diffusa sohite ,
robora ceu fumum mittunt ignesque vaporem ,
et partim contexta raagis condensaque , ut olim
cura teretis ponunt tunicas aestate cicadae ,
et vituli cum membranas de corpore summo

60 nascentes mittuut , ct item cum lubrica serpens
exuit in spinis vestem : uam saepe videmus
illorum spoliis vepres volitantibus auctas :
quae quoniam fiunt , tenuis quoque debet imago
ab rebus mitti , sunmio de corpore rerum .

65 nam cur illa cadant magis ab rebusque recedant
quara quae tenvia sunt , biscendist nuUa potestas ;
praesertim cum sint in summis corpora rebus
multa minuta , iaci quae possint ordine eodem
quo fuerint , et formai servare figuram ,

70 et multo citius , quanto minus indupediri

pauca queunt et quae sunt prima fronte locata .
nam certe iacere ac largiri multa videnuis ,
non solum ex alto penitusque , ut dixinuis ante ,
verum de summis ipsum quoque saepe colorem .

75 et volgo faciunt id lutea russaque vela
et ferrugina , cum , maguis intenta tlieatris ,
per malos volgata trabesque trementia fiutant :
namque ibi consessum caveai supter et omnem.
scaenai speciem. pulcram variumque decorem

80 inficiunt coguntque suo fiuitare colore :
et quanto circum mage sunt angusta tbeatri
moenia , tam magis haec intus perfusa lepore
omnia conrident correpta luce diei.
ergo lintea de summo cum corpore fucum

85 mittunt , effigias quoque debent mittere tenvis

63 debe || 68 eorum . j| 71 quae omissum . \\ 72 iergiri i| 77 fluctus . |j
79 Scaenal |1 patrum matrumque deorum . '■] 81 inclaustiii

118 im

res quaeque , ex summo quoniam iaculantur utraque .
sunt igitur iam formarum vestigia certa ,
quae volgo volitant suptili praedita iilo
nec singillatim possunt secreta videri .

90 praeterea omnis odor , funms , vapor , atque aliae res
consimiles , ideo dififusa e rebus abuudaut ,
ex alto quia dum veniunt , extrinsecu' torte
scinduntur per iter flexum , nec recta viarum
ostia suut, qua contendant exire coorta .

95 at contra tenuis summi membrana coloris

cum iacitur , nil est quod eani discerpere possit ,
in promptu quoniam est iu prima fronte locata .
postremo speculis in aqua splendoreque in omni
quae cumque apparent uobis simulacra , necessest,

100 quandoquidem siuiili specie sunt praedita rerum ,
excita imaginibus missis consistere rerum :

104 sunt igitur tenues formarum illis similesque
effigiae , singillatim quas cernere nemo
cum possit tanien , adsiduo crebroque repulsu
reiectae reddunt speculorum ex aequore visum ,
nec ratione alia servari posse videntur ,
tanto opere ut similes reddantur cuique figurae .

110 Nunc age , quam tenui natura constet iraago
percipe . et in primis , quouiam primordia tantum
sunt infra nostros sensus tantoque minora
quam quae primum oculi coeptaut non posse tueri ,
nunc tameu id quoque uti confirmem , exordia rerum

115 cunctarum quam sint suptilia percipe paucis .
primuni aniraalia sunt iam partim tantula , corum
tertia pars nulla possit ratione videri .
horum intestinum quodvis quale esse putandumst!

90 alia || 92 ortae . || 101 Ex || eorum . |i 102 103 = 65 66. || 104 dissi-
milesque. j| 116 eorum . [| 118 Hariim

IIII 119

quid cordis globus aut oculi ? quid membra ? quid artus ?
120 quantula suut ! quid praeterea primordia quaeque,

unde anima atque animi constet natura necessumst?

nonne vides quam sint subtilia quamque minuta ?

praeterea quae cumque suo de corpore odorem

expirant acrem , panaces , absinthia taetra ,
125 habrotonique gi-aves et tristia centaurea ,

quorum unum quidvis leviter si forte duobus

qui fulmine claro
omnia per sonitus arcet , terram , mare , caelum .

127 quin potius noscas rerum simulacra vagari
multa modis multis , nulla vi , cassaque sensu ?
[Sed ne forte putes ea demum sola vagari ,

130 quae cumque ab rebus rerum simulacra recedunt ,
sunt etiam quae sponte sua gignuntur et ipsa
constituuntur in hoc caelo , qui dicitur aer ,

135 quae multis formata modis sublime feruutur ,
141 nec speciem mutare suam liquentia cessant

et cuiusque modi formarum vertere in oras ;
133 ut nubes facile inter dum concrescere in alto
cernimus et mundi speciem violare serenam ,

136 aera mulcentes motu : nam saepe Gigantum
ora volare videntur et umbram ducere late ,
inter dum magni montes avolsaque saxa
montibus ante ire et solem succedere praeter ,

140 iude alios trahere atque inducere belua nimbos . ]

143 Nunc ea quam facili et celeri ratione genantur

perpetuoque fiuant ab rebus lapsaque cedant

142 horas . || 143 gerantur ,

120 nn

145 semper enim summum quicquid de rebus abundat ,
quod iaculentur . et hoc alias cum pervenit in res ,
transit , ut in primis vestem : sed ubi aspera saxa
aut in materiam ligni pervenit, ibi iam
scinditur , ut nullum simulacrum reddere possit .

150 at cum splendida quae constant opposta fuerunt

densaque , ut in primis speeulum est , nil accidit horum :
nam neque , uti vestem , potis est transire , neque autem
scindi ; quam meminit levor praestare salutem .
qua propter fit ut binc nobis simulacra redundent .

155 et quamvis subito , quovis in tempore , quamque
rem coutra speculum ponas , apparet imago ;
perpetuo fluere ut noscas e corpore summo
texturas rerum tenuis tenuisque figuras .,
ergo multa brevi spatio simulacra genuntur ,

160 ut merito celer his rebus dicatur origo .

et quasi multa brevi spatio summittere debet
lumina sol , ut perpetuo sint omnia plena ,
sic ab rebus item simili ratione necessest
temporis in puncto rerum simulacra ferantur

165 multa modis multis in cunctas undique partis;

quandoquidem speculum quo cumque obvertimus oris,
res sibi respondent simili forma atque colore .

[Praeterea modo cum fuerit liquidissima caeli
tempestas , perquam subito fit turbida foede ,

170 undique uti tenebras omnis Acherunta rearis
liquisse et magnas caeli complesse cavernas .
usque adeo taetra nimborum nocte coorta
inpendent atrae formidinis ora superne ;
quorum quantula pars sit iraago dicere nemost

150 opposita II 152 possunt || 159 geruntur

im 121

175 qui possit , neque eam rationem reddere dictis ,

179 in quem qnacque locum diverso momine tendat,]

176 Nunc age j quam celeri motu simulacra ferantur,
et quae mobilitas ollis tranantibus auras

reddita sit , \hugo spatio ut brevis hora teratur ,

180 suavidicis potius quam niultis versibus edam ;
parvus ut est cycni melior canor , ille gruum quam
clamor in aetheriis dispersus nubibus austri .
principio persaepe levis res atque minutis
corporibus factas celeris licet esse videre .

185 in quo iam genere est solis lux et vapor eius
propterea quia sunt e primis facta minutis ,
quae quasi cuduntur perque aeris intervallum
non dubitant transire sequenti concita plaga :
suppeditatur enim confestira lumine luraen ,

190 et quasi protelo stimulatur fulgere fulgur .
qua propter simulacra pari ratione necesse est
inmemorabile per spatium transcurrere posse
temporis in puncto , primum quod parvola causa
est procul a tergo quae provehat atque propellat ,

196 deinde quod usque adeo textura praedita rara
mittuntur , facile ut quasvis penetrare queant res
et quasi permanare per aeris intervallum .
praeterea si quae penitus corpuscula rerum

200 ex altoque foras mittuntur , solis uti lux
ac vapor, haec puucto cernuntur lapsa diei
per totum caeli spatium diffundere sese
perque volare mare ac terras circumque rigare .
quid quae sunt igitur iam prima fronte parata ?

205 cum iaciuntur et emissum res nuUa moratur ,

195 quod super est , ubi tam volucri levitate ferantur ,

206 quone vides citius debere et longius ire

175-ratione || 179 numine tendit . j| 178 feratur . || 203 caelumque

122 iin

multiplexque loci spatium transcurrere eodem
tempore quo solis pervolgant lumina caelum ?
hoc etiam in primis specimen verum esse videtur ,

210 quam celeri motu rerum simulacra ferantur ,
quod simul ac primum sub diu splendor aquai
ponitur , extemplo caelo stellaute serena
sidera respondent in aqua radiautia raundo .
iamne vides igitur quam puncto tempore imago

215 aetheris ex oris in teiTarum accidat oras ?

quare etiara atque etiam mitti fateare necessest
coi^pora quae feriant oculos visumque lacessant :
perpetuoque fluunt certis ab rebus odores ;
frigus ut a fluviis , calor ab sole , aestus ab undis

220 aequoris , exesor moerorum , litora circum :
nec variae cessant voces volitare per auras :
denique in os salsi venit umor saepe saporis ,
cum mare versamur propter , dilutaque contra
cum tuimur misceri absinthia , tangit amaror .

225 usque adeo omnibus ab rebus res quaeque fluenter
fertur et in cunctas dimittitur uudique partis,
nec mora nec requies inter datur ulla fluendi ,
perpetuo quoniam sentimus et omnia semper .

230 Praeterea quoniam mauibus tractata figura

in tenebris quaedam cognoscitur esse eadem quae
cernitur in luce et claro candore , necessest
consimili causa tactum visumque moveri .
nunc igitur si quadratura temptamus et id nos

235 commovet in tenebris , in luci quae poterit res
accidere ad speciem quadrata , nisi eius imago ?
esse in imaginibus qua propter causa videtur

210 motum || 213 mandi . || 216 mira || 218 fluant || 220 meororum ||
222 — 228 bis . || 229 Cerneie odorari licet et sentire sonare . |i 235 Com-
movet et iu j| 237 quia

nn 123

cernundi neque posse sine liis res ulla videri .
nunc ea quae dico rerum simulacra feruntur

240 undique et in cunctas iaciuntur didita partis :
verum nos oculis quia solis cernere quimus ,
propterea fit uti , speciem quo vertimus , omnes
res ibi eam contra feriant forma atque colore .
et quautum quaeque ab nobis res absit , imago

2-45 efficit ut videamus et internoscere cogit :

nam cum mittitur , extemplo protrudit agitque
aera qui inter se cumque est oculosque locatus ,
isque ita per nostras acies perlabitur omnis
et quasi perterget pupillas atque ita transit .

251 propterea fit uti videaraus quam procul absit
250 res quaeque . et quanto plus aeris ante agitatur

252 et nostros oculos perterget longior aura ,

tam procul esse magis res quaeque remota videtur .
scilicet , haec summe celeri ratione geruutur ,
255 quale sit ut videamus , et una quam procul absit .
illud in bis rebus miuime mirabile babendumst ,
cur , ea quae feriant oculos simulacra videri
singula cum nequeant , res ipsae perspiciantur .
veutus enim quoque paulatim cum verberat et cum

261 acre fluit frigus , non privam quamque solemus
260 particulam venti sentire et frigoris eius ,

262 sed magis unorsum , fierique perinde videmus
corpore tum plagas in nostro tam quam aliquae res
verberet atque sui det sensum corporis extra .

265 praeterea lapidem digito cum tundimus , ipsum
tangimus extremum saxi summumque colorem ,
nee sentimus eum tactu , verum magis ipsam
duritiem penitus saxi sentimus in alto .

240 dedita' || 245 curat . || 246 protiidit || 249 perteget || 253 revota ||
261 primam j| 267 ipsa .

124 nn

Nunc age , cur ultra speculum videatur imago

270 percipe : nam certe penitus semota videtur

290 illis quae reddunt speculorum ex aequore visum .

271 quod genus illa , foris quae sunt, bene transpiciuntur ,
ianua cum per se transpectura praebet apertunj ,
multa facitque foris ex aedibus ut videantur :

is quoque enira duplici geminoque fit aere visus .
275 primus enim citra postes tum cernitur aer ,

inde fores ipsae dextra laevaque secuntur ,

post extraria lux oculos perterget et aer

alter , et illa, foris quae sunt, bene transpiciuntur .

sic ubi se priraum speculi proiecit iraago ,
280 dura veuit ad nostras acies , protrudit agitque

aera qui inter se cumquest oculosque locatus ,

et facit ut prius hunc omnem sentire queamus

quam speculum : sed ubi speculum quoque sensimus ipsum ,

continuo a nobis iterura quae fertur imago
285 pervenit , et nostros oculos reiecta revisit ,

atque alium prae se propellens aera volvit ,

et facit ut prius hunc quam se videamus , eoque

distare ab speculo tantum semota videtur .

quare etiam atque etiam minime mirarier est par ,

291 aeribus binis quoniam res confit utraque .

nunc ea quae nobis membrorum dextera pars est ,

in speculis fit ut in laeva videatur eo quod

planitiem ad speculi veniens cum offendit imago ,
295 non convertitur incolumis , sed recta retrorsum

sic eliditur , ut siquis , prius arida quam sit

cretea persona , adlidat pilaeve trabive ,

atque ea continuo rectam si fronte figurara
323 servet et elisara retro sese exprimat ipsa .

270 remota || 271 que vere || 277 perteget |j 278 que vere j| 283 ins-
peculum II 284 in eum || 323 lisam

nn 125

fiet ita , ante oculus fuerit qui dexter , ut idem

325 nunc sit laevus , et e laevo sit mutua dexter .

fit quoque de speculo in speculum ut tradatur imago ,
quinque etiam aut sex ut fieri simulacra suerint .
nam quae cumque retro parte interiore latebunt ,
inde tamen , quamvis torte peuitusque remota ,

330 omnia per flexos aditus educta licebit

pluribus haec speculis videautur in aedibus esse .
usque adeo speculo in speculum translucet imago ,
et cum laeva data est , fit rusum ut dextera fiat ,
inde retro ruraum redit et convertitur eodem .

335 quin etiam quae cumque latuscula sunt speculorum
adsimili lateris flexura praedita nostri ,
dextera ea propter nobis simulacra remittunt ,
aut quia de speculo in speculum transfertur imago ,
inde ad nos elisa bis advolat, aut etiam quod

340 circum agitur , cum venit , imago propterea quod
flexa figura docet speculi convertier ad nos .
indugredi porro pariter simulacra pedemque
ponere nobiscum credas gestumque imitari
propterca quia , de speculi qua parte recedas ,

345 continuo nequeunt illinc simulacra reverti ;
omnia quandoquidem cogit natura refcrri
ac resilire ab reb,us ad aequos reddita flexus .

299 Spleudida porro oculi fugitant vitantque tueri :
sol etiam caecat , contra si t^ndere pergas ,
propterea quia vis magnast ipsius , et alte
aSra per purum graviter simulacra feruntur
et feriunt oculos , turbantia composituras .
praeterea splendor qui cumque est acer adurit

305 saepe oculos ideo quod semina possidet ignis

324 Fiet ut |j 327 aut omissu.n . \\ 328 latebit . j| 334 convertit |i 34J
Flexea || 304 tacer ardurit .

126 nn

multa , dolorem oculis quae gignunt insinuando .
lurida praeterea fiunt quae cumque tuentur
arquati , quia luroris de coi"pore eorum
semina multa fluunt simulacris obvia rerum ,

310 multaque sunt oculis in eorum denique mixta ,
quae contage sua palloribus omnia pingUnt .
e tenebris autem quae sunt in luce tuemur
propterea quia , cum propior caliginis aSr
ater init oculos prior et possedit apertos ,

315 insequitur candens confestim lucidus aer ,

qui quasi purgat eos ac nigras discutit umbras
aeris illius : nam multis partibus bic est
mobilior multisque minutior et mage pollens .
qui simui atque vias oculoium luce replevit

320 atque pate fecit , quas ante obsederat ater ,
aera continuo rerum simulacra secuntur ,
quae sita sunt in luce , lacessuntque ut videamus .

348 quod contra facere in tenebris e luce nequimus
propterca quia posterior caliginis aer

350 crassior insequitur , qui cuncta foramina complet
obsiditque vias oculorum , ne simulacra
possint uUarum rerum coniecta movere .
quadratasque prociil turris cum cernimus urbis ,
propterea fit uti videantur saepe rutundae ,

355 angulus optusus quia longe eeruitur omnis ,
sive etiam potius non ceruitur ac perit eius
plaga nec ad nostras acies perlabitur ictus ,
aera per multum quia dum simulacra feruntur,
cogit hebescere eum crebris offensibus aer .

360 hoc ubi suffugit sensum simul angulus omnis ,

309 mault || 313 proprior || 317 lallius || 321 Aera omissum . || 351 Ob-
sidit quia || 352 contecta moveri . || 855 optutus j| 357 Plagas ji atea
deriabititr

nn 127

fit quasi ut ad tornum saxonim structa tuamur :
non tamen ut coram quae sunt vereque rutunda ,
sed quasi adumbratira paulum simulata videntur .
umbra videtur item nobis in sole moveri

365 et vestigia nostra sequi gestumque imitari ;
aera si credis privatura lumine posse
indugredi , motus horainum gestumque sequentem :
nam nil esse potest aliut nisi lumine cassus
aer id quod nos umbram perhibere suemus .

370 ni mirum , quia terra locis ex ordiue certis
lumine privatur solis qua cumque meantes
officimus , repletur item quod liquimus eius ,
propterea fit uti videatur , quae fuit umbra
corporis , e regione eadem nos usque secuta .

375 semper enim nova se radiorum lumina fundunt
primaque dispereunt , quasi in ignem lana trahatur .
propterea facile et spoliatur lumine terra ,
et repletur item nigrasque sibi abluit umbras .
Nec tamen hic oculos falli concedimus hilum .

380 nani quo cumque loco sit lux atque umbra tueri
illorum est : eadera vero sint lumina necne ,
umbraque quae fuit hic eadem nunc transeat illuc ,
an potius fiat paulo quod dixiraus ante ,
hoc animi denium ratio discernere debet ,

385 nec possunt oculi naturam noscere rerum .

proinde animi vitium hoc oculis adfingere noli .
qua vehimur navi , fertur , cum stare videtur :
quae manet in statione , ea praeter creditur ire .
et fugere ad puppim colles campique videntur ,

390 quos agimus praeter navem velisque volamus .
sidera cessare aetheriis adfixa cavernis
cuncta videntur , et adsiduo sunt omnia motu ,

361 turnum || tuantur . || 368 aliui || 378 adluit

128 IIU

quandoquidem longos obitus exorta revisuut ,
cum perniensa suo sunt caelum corpore claro .

395 solque pari ratione manere et luna videntur
in statione , ea quae ferri res indicat ipsa .
exstant usque procul medio de gurgite montis ,
classibus inter quos liber patet exitus ingens :
insula coniunctis tamen ex his uua videtur .

400 atria versari et circum cursarc columnae
usque adeo fit uti pueris videantur , ubi ipsi
desierunt verti , vix ut iam credere possint
non supra sese ruere omnia tecta minari .
iamque rubrum tremulis iubar ignibus erigere alte

405 cum coeptat natura supraque extollere montes ,
quos tibi tum supra sol montis esse videtur
comminus ipse suo contingens fervidus igni ,
vix absunt nobis missus bis mille sagittae ,
vix etiam cursus quingentos saepe veruti :

410 inter eos solemque iacent immania ponti
aequora substrata aetheriis ingentibus oris ,
interiectaque sunt terrarum jnilia multa ,
quae variae retinent gentes et saecla ferarum ^
at conlectus aquae digitum non altior unum ,

415 qui lapides inter sistit per strata viarum ,
despectum praebet sub terras inpete tanto ,
a terris quantum caeli patet altus hiatus ;

419 ut prope miraclo sub terras abdita caeli
418 nubila dispicere et caelum videare videre .

420 denique ubi in medio nobis ecus acer obhaesit
flumine et in rapidas amnis despeximus undas ,
stantis equi corpus Iransversum ferre videtur
vis et in adversum flumen contrudere raptim ,

395 videtur. || 397 Exstantisque || 406 ubi ]] 414 coniectus jl 417 alius ])
419 Corpora mirande ]| caelo. || 418 despicere ]] 421 dispeximils |] 423 fulmen

nn 129

et quo cumque oeulos traieciinus omnia ferri
425 et fluere adsiraili nobis ratione videntur .

porticus aequali quamvis est denique ductu

stangque in perpetuum paribus suffulta columnis ,

longa tamen parte ab summa cum tota videtur ,

paulatim trahit augusti fastigia coni ,
430 tecta solo iungens atque omnia dextera laevis

donec in obscurum coni conduxit acumen .

iu pelago nautis ex undis ortus in undis

sol fit uti videatur obire et coudere lumen ;

quippe ubi nil aliud nisi aquam caelumque tuentur;
435 ne leviter credas labefactari undique sensus .

at maris ignaris in portu clauda videntur

navigia aplustris fractis obnitier undae .

nam quae cumque supra rorem salis edita pars est

remorum , recta est , et recta superne guberna :
440 quae demersa liquorem obeunt , refracta videntur

omnia converti sursumque supina reverti

et reflexa prope in summo fluitare liquore .

raraque per caelum cum venti nubila portant

tempore nocturno , tum splendida signa videntur
445 labier adversum nimbos atque ire superne

longe aliara in partem ac vera ratione feruutur .

at si forte oculo manu,s uni subdita supter

pressit eum , quodam sensu fit uti videantur
\ omnia , quae tuimur , fieri tum bina tuendo ,
' 450 bina lucernarum florentia lumina flammis ,

binaque per totas aedis geminare supellex ,

et dupHcis hominum facies et corpora bina .

denique cum suavi devinxit membra sopore

somnus et in summa corpus iacet omne quiete ,

429 cogni . || 436 A || 437 factas j| undas . |( 440 liquore |j 446 aque
latioue' |j 448 ut || 453 sua videt vinxit

130 Tlli

455 tuni vigilare tamen nobis et membFa movere
nostra videmur , et in uoctis caiigiue eaeea
eernere ceDsemus solem lumenqu^ diurnum ,
conclusoque loeo caelum mare flumina montis
niutare et carapos pedibus trausire videmur ,

460 et sonitus audire , severa silentia noctis

undique cum constent , et reddere dicta tacentes .
cetera de genere hoe miracli mulla videmus ,
quae violare fidem quasi scnsibus omnia quaerunt
ne quiquam , quoniam pars borum niaxima fallit

465 propter opinatus animi , quos addimus ipsi ,
pro visis ut sint qnae non sunt sensibu' visa :
nam nil aegrius est quam res secernere apertas
ab dubiis , animus quas ab se protinus addit ,
Denique nil sciri siquis putat , id quoque nescit

470 an sciri possit , quoniam nil scire fatetur .
hunc igitur contra mittam contendere causam ,
qui capite ipse sua in statuit vestigia sese .
et tamen hoc quoque uti coucedam scire , at id ipsum
quaeram , cum ui rebus veri nil viderit ante ,

475 unde sciat quid sit scire et nescire vicissim ,
notitiam veri quae res falsique crearit,
et dubium certo quae res differre probarit.
invenies primis ab sensibus esse creatam
notitiem veri , neque sensus posse refelli .

480 nam raaiore fide debet reperirier illud ,
sponte sua veris quod possit vincere falsa :
quid maiore fide porro quam sensus haberi
debet ? an ab sensu falso ratio orta valebit
dicere eos contra , quae tota ab sensibus orta est ?

486 qui nist sunt veri , ratio quoque falsa fit omnis .

456 videatur |j 460 montis . |j 462 rairaucle |j 471 mituam || 472 suo |J
475 vicissem . |j 479 sensu

mi 131

an poteruiit oculos aures reprehendere , an aures
tactus ? an hunc porro tactum sapor arguet oris ,
an confutabunt nares oculive revincent?
non , ut opinor , ita est . nam seorsum cuique potestas

490 divisast , sua vis cuiquest , ideoque necesse est
et quod molle sit et gelidum fervensve seorsum
et seorsum varios rerum sentire colores ,
et quae cumque coloribu' sint coniuncta videre :
seorsus item sapor oris habet vim , seorsus odores

495 nascuntur , sorsum sonitus . ideoque uecesse est
non possint alios alii convincere sensus .
nec porro poterunt ipsi reprehendere sese ,
aequa fides quoniam debebit semper haberi .
proinde quod in quoquest his visum tempore , verumst .

"500 et si non poterit ratio dissolvere causam ,

cur ea quae fuerint iuxtim quadrata , procul sint
visa rutunda , tamen praestat rationis egentem
reddere meudose causas utriusque figurae ,
quam manibus manifesta suis emittere quoquam

505 et violare fidera primam et convellere tota
fundamenta quibus nixatm' vita salusque .
non modo enim ratio ruat omnis , vita quoque ipsa
concidat extemplo , nisi credere sensibus ausis ,
praecipitisque locos vitare et cetera quae sint

510 in genere hoc fugienda , sequi contraria quae siut .
illa tibi est igitur verborum copia cassa
omuis , quae contra sensus instructa paratast .
denique ut iu fabrica , si pravast regula prima ,
normaque si fallax rectis regionibus exit,

515 et libella aliqua si ex parti claudicat hilum ,

486 polerit || 491 Yitleri . || 493 necessest . || 495 Nascantur || 496 pos-
sunt II 498 Aeque || 500 pnteris |j 501 iustim quatlratani J| 602 egentim . ||
514 sibi

132 nn

omnia mendose fieri atque obstipa necesse est
prava cubantia prona supina atque absona tecta,
iam ruere ut quaedam videantur velle , ruantque
prodita iudiciis fallacibus omnia primis ,

520 sic igitur ratio tibi rerum prava necessest

falsaque sit , falsis quae cumque ab sensibus ortast .

Nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem

sentiat , baud quaquam ratio scruposa relicta est .

Princrpio auditur sonus et vox omnis , in auris

525 insinuata suo pepulere ubi corpore sensura .

corpoream vocem quoque enim eonstare fatendumst
et sonitum , quoniam possunt inpellere sensus .
praeterea radit vox fauces saepe , facitque
asperiora foras gradiens arteria clamor .

530 quippe , per angustum turba maiore coorta
ire foras ubi coeperunt primordia vocum ,
scilicet , expleti quoque ianua raditur oris .
haud igitur dubiumst quin voces verbaqne constent
corporeis e principiis , ut laedere possint .

536 nec te fallit item quid corporis auferat et quid
detrabat ex hominura neiTis ac viribus ipsis
pei*petuus sermo nigrai noctis ad umbram
aurorae perductus ab exoriente nitore , .
praesertira si cum suramost clamore profusus .

540 ergo corpoream vocem constare necessest ,

raulta loquens quoniam amiftit de corpore partem .

551 asperitas autem vocis lit ab asperitate
principiorum , et item levor levore creatur :

542 nec simili penetrant auris primordia forma ,
cum tuba depresso graviter sub murmure mugit
et reboat raucum regio cita barbara bombum ,

517 Parva |j 52G Corporea || vocem omlssum . || 532 expietis || 552 levo
letiore {| 543 murmura j| 544 revorat || retro

nn 133

545 et cycni tortis conyallibus ex Heliconis

cum liquidam tollunt lugubri voce querellam .
Hasee igitur penjtus voces cum corpore nostro

exprimimus rectoque foras emittimus ore ,

mobilis articulat verborum daedala lingua ,
550 formaturaque labroruni pro parte figurat .
553 hoc ubi non longura spatiumst unde una profecta

perveniat vox quaeque , neeessest verba quoque ipsa
555 plane exaudiri disceniique articulatim :

servat enim formaturam servatque figuram .

at si inter positum spatium sit longius aequo ,

aera per multum confundi verba necessest

et conturbari vocem , dum transvolat auras .
560 ergo fit , sonitum ut possis sentire , neque illam

internoscere , verborum sententia quae sit :

usque adeo confusa venit vox inque pedita .

praeterea verbum saepe unum perciet auris

omnibus in populo , raissum praeconis ab ore .
565 in multas igitur voces vox una repente

diifugit , in privas quoniam se dividit auris ,

obsiguans formam verbi clarumque sonorem .

at quae pars vocum non auris incidit ipsas ,

praeter lata perit frustra diffusa per auras :
570 pars , solidis adlisa , locis reiecta sonorem

reddit et inter dum frustratur imagine verbi .

quae bene cum videas , rationem reddere possis

tute tibi atque aliis , quo pacto per loca sola

saxa paris formas verborum ex ordine reddant ,
575 palantis comites com montis inter opacos

quaerimus et magna dispersos voce ciemus .

sex etiam aut septem loca vidi reddere voces ,

545 Et validis necti tortis ex || 548 mittimus || 549 neworum || 553 illa |{
567 verbis |j 570 lopis || 576 magnas || 577 virlere odore vocis .

134 mt

uuam curu iaceres : ita colles collibus ipsi
verba repulsantes iterabant docta referri .

580 haec loca capripedes satyros nymphasque tenere
finitimi fingunt , et faunos esse locuntur ,
quorum noctivago strepitu ludoque iocanti
adtirmant volgo taciturna silentia rumpi ,
chordarumque sonos fieri , dulcisque querellas ,

585 tibia quas fundit digitis pulsata canentum ,
et genus agricolum late sentiscere, quom Pai^
pinea semiferi capitis velamina quassans
unco saepe labro calamos percurrit hiantis ,
fistula silvestrem ne cesset fundere musam .

500 cetera de genere hoc monstra ac portenta loquontur ,
ne loca deserta ab divis quoque forte putentur
sola tenere . ideo iactant miracula dictis ,
aut aliqua ratione alia ducuntur , ut omne
humanum genus est avidum nimi' miraclorum .

595 Quod super est , non est mirandum qua ratione ,
per loca quae nequeunt oculi res cernere apertas ,
haec loca per voces veniant aurisque lacessant ,
conloquium clausis foribus quoque saepe ubi demus :
ni rairum , quia vox per flexa foramina rerum

600 incolumis trausire potest , simulacra renutant :
perscinduntur enim , nisi recta foramina tranant ,
qualia sunt vitrei , species qua travolat oninis .
praeterea partis in cunctas dividitur vox ,
ex aliis aliae quoniam gignuntur , ubi una

605 dissiluit semel in multas exorta , quasi ignis
saepe solet scintilla suos se spargere in ignis .
ergo replentur loca vocibus , abdita retro

579 dicta || 581 faunes || 582 locanti . || 587 ullamina || 590 Petere
594 auricularum . || 598 saepe videmus . || 600 renuntant . || 603 cuucta
604 ubina .

ini 135

orania quae circiim fcriunt , sonituque cientur .
at simulacra viis det-ectis omnia tenduut

610 ut sunt missa semel ; qua propter eeruerc nemo
saepem inti-a potis est , at voces accipere extra .
et tamen ipsa quoque hacc , dum transit ciausa domoruaj ,
vox optunditur atque auris confusa penetrat ,
et sonitum potius quam verba audire videmur .

615 Nec , qui sentimus sucum , lingua atque palatum
plusculum babent in se rationis plus operaeve .
principio sucum seutimus in ore , cibum cum
mandendo exprimimus , ceu plenam spongiam aquai
siquis forte manu preraere ac siccare coepit .

020 inde quod exprimimus per caulas omne paiati
diditur et rarae perplexa foraraina liuguae .
hoc ubi levia sunt manantis corpora suci ,
suaviter attingunt et suaviter omnia tractant ,
umida linguai circum sidentia templa :

o25 at contra pungunt sensum lacerantque coorta,
quanto quaeque magis suut asperitate repleta-.
deinde voluptas est e suco fine palati :
cum vero deorsum per fauces praecipitavit ,
uulla voiuptas est , dum diditur omnis in artus .

630 nec refert quicquam quo victu corpus alatur ,
dum modo quod capias concoctum didere possis
artubus et stomachi umidulura servare tenorem .

Nunc aliis alius qur sit cibus unicus aptus
expediam , quareve , aliis quod triste et amarumst ,

685 hoc tamen esse aliis possit perdulce videri ,
tantaque in his rebus distantia differitasque ,
ut quod ali cibus est aliis fuat acre venenum ;

608 fuerunt || 609 vis || 611 Saepe supm |( 612 domorura omissum ||
015 Hoc II 616 opere . || 622 manantes |1 624 Umidai lingua |j sudantia 1|
631 posses . jl 632 umidum jj 633 ut ^ideamus . jl 636 in omig$um . \\
csf . 11 637 alii.~ cibiis |1 fruat

136 im

est aliquae ut serpens , hominis quae tacta salivis
disperit ae sese mandendo conficit ipsa .

640 praeterea nobis veratrum est acre venenum ,
at capris adipes et coturnicibus auget ,
ut quibus id fiat rebus cognoscere possis ,
principio meminisse decet quae diximus ante ,
seraina multimodis in rebus mixta teneri .

645 porro oranes quae oumque cibum capiunt animantes ,
ut sunt dissimiles extrinsecus et generatim
extima membrorura circum caesura coercet ,
proinde ex seminibus constant variante figura .
semlna cum porro distent , difi^erre necessest

650 intervalla viasque , foramina quae perhibemus ,
omnibus in membris et in ore ipsoque palato :
esse minora igitur quaedam maioraque debent ,
esse triquetra aliis , aliis quadrata necessest ,
multa rutunda, modis multis multangula quaedam .

655 naraque figurarum ratio ut motusque reposcunt ,
proinde forarainibus debent diff^erre figurae ,
et variare viae proinde ac textura coercet .
hoc ubi quod suave est aliis aliis fit amarura ,
illi , cui suave est , levissima corpora debent

660 contractabiliter caulas intrare palati ,

at contra quibus est eadem res intus aeerba ,
aspera , ni mirura , penetrant hamataque fauces .

671 utraque enim sunt in mellis commixta sapore ;
id quod iam supera tibi saepe ostendimus ante .

663 nunc facile est ex his rebus cognoscere quaeque :
quippe , ubi cui febris bili superante coorta est

665 aut alia ratione aliquast vis excita raorbi ,
perturbatur ibi iam totum corpus , et omnes

638 itaque || 641 coctiirnicibus || 642 Id || ut || 648 et jj vaiiantque ||
659 eorpore || 660 caudas || 662 nimorum

mi 137

commutantur ibi positurae prineipiorum ;

ut prius ad sensum quae corpora conveniebant

nunc non conveniant , et cetera sint magis apta ,
670 quae penetrata queunt sensum progignere acerbum .
673 Nunc age , quo pacto naris adiectus odoris

tangat agam . primum res multas esse necessest
675 unde fluens volvat varius se fluctus odorum ,

et fluere et mitti volgo spargique putandumst:

verum aliis alius magis est animantibus aptus ,

dissimilis propter formas . ideoque per auras

raellis apes quamvis longe ducuntur odore ,
680 volturiique cadaveribus : tum fissa ferarum

ungula quo tulerit gressum permissa canum vis

dicit , et humanum longe praesentit odorem

Romulidarum arcis servator , caudidus anser .

sic aliis alius nidor datus ad sua queraque
685 pabula ducit e a tetro resilire veneno

cogit , eoque modo servantur saecla ferarum .
Hic odor ipse igitur , naris qui cumque lacessit ,

est alio ut possit permitti longius alter :

sed tamen haud quisquam tam longe fertur eorum
690 quam sonitus , quam vox , mitto iam dicere quam res

quae feriunt oculorum acies visumque lacessuut .

errabundus enim tarde venit , ac perit ante

paulatim facilis distractus in aeris auras ;

ex alto primum quia vix emittitur ex re :
695 nam penitus fluere atque recedere rebus odores

significat quod fracta magis redolere videntur

omnia , quod contrita , quod igni coulabefacta :

deinde videre licet maioribus esse creatum

principiis quam vox , quoniam per saxea saepta

668 Fit [I 677 alius et |j 680 Volturique || 681 proniissa |j 682 Ducit ||
696 redolore 11 698 creatam .

138 iin

700 non penetrat , qua vox volgo sonitusque fcruntur .
quare etiam quod olet non tam facile esse videbis
iuvestigare in qua slt regione locatum :
refrigescit enim cunctando plaga per auras ,
ucc calida ad sensura decurrunt nuntia rerum .

705 errant saepe canes itaque et vestigia quaerunt .

[Nec tameu hoc solis in odoribus atque saporum
in generest , scd itera species rerura atque colores
non ita conveniunt ad sensus omnibus oranes ,
ut non sint aliis quaedam raagis acria visu .

710 quin etiam gallum , noctem explaudentibus alis
auroram clara consuetum voce vocare ,
noenu queunt rabidi coatra constare leones
inque tueri : ita continuo meminere fugai ,
ni mirum , quia sunt gallorum in corpore quaedam

715 semina , quae cura sunt oculis inmissa leonum ,
pupillas inter fodiunt acremque dolorem
praebent , ut nequeant contra durare feroces ;
cimi tamen haec nostras acies nil laedere possint ,
aut quia non penetrant , aut quod penetrantibus illis

720 exitus ex oculis liber datur , in remorando
laedere ne possint ex ulla lumina parte.]

Nunc age , quae moveaut animum res accipe , et unde
quae veniunt veniaut in mentem percipe paucis .
principio hoc dico , rerum simulacra vagari

725 multa modis multis in cunctas undique partis
tenvia , quae facile inter se iunguntur in auris ,
obvia cum veniunt , ut aranea bratteaque auri .
quippe etenim nmlto magis haec sunt tenvia textu
quam quae percipiunt oculos visumque lacessunt,

730 corporis haec quoniam penetrant per rara , cientque
tenvem animi naturam intus sensumque lacessunt .

710 Qiim II exijlondentibus || 712 rapidi |1 719 ilus . || 721 villa || 730 aiu

IIII 139

Centauros itaqiie et Scyllarum meuibra videmus ,
Cerbereasque canum facies , simulacraque eorum
quorura morte obita tellus amplectitur ossa ;

735 omne genus quoniam passim simulacra feruntur ,
partim sponte sua quae fiunt aere in ipso ,
partim quae variis ab rebus cumque recedunt
et quae confiunt ex horum facta figuris .
nam certe ex vivo Centauri non fit imago ,

740 nulla fuit quoniam talis natura animalis :

verum ubi equi casu atque bominis convenit imago ,
haerescit facile extemplo , quod diximus ante ,
propter subtilem naturam et tenvia texta .
cetera de genere hoc eadem ratione creantur .

745 quae cum mobiliter summa levitate feruntur ,
ut prius ostendi , facile uno commovet ictu
quae libet una animuni nobis subtilis imago :
tenvis euim mens est et raire mobilis ipsa .
Haec fieri ut memoro , facile hinc cognoscere possis .

750 qua tenus hoc simile est illi , quod mente videmus
atque oculis , simili fieri ratione necesse est .
nunc igitur quoniam docui me forte leonem
cernere per simulacra , oculos quae curaque lacessunt ,
scire licet mentem simili ratione moveri ,

755 per simulacra leonem et cetera quae videt aeque
nec minus atque oculi , nisi quod mage tenvia cernit .
nec ratione alia , cum somnus membra profudit ,
mens animi vigilat , nisi quod simulacra lacessunt
haec eadcm nostros aninios r|uae cum vigilamus ,

760 usque adeo , certe ut videamur cernere eum quem
reddita pro vita iam mors et terra potitast .

735 Omnigenns |j 736 flunt || 740 anima . |{ 741 atque homines casu j(
743 tenua |j 752 docui quoniam || leonum . |j 755 leonura cetera Ij 756
oculj- atque || 7';0 que . jl 761 pvo oviisswn .

140 irii

hoc ideo fieri cogit natura , quod onines
corporis offecti sensus per membra quiescunt
nec possunt falsura veris convincere rebus .

765 praeterea inerainissc iacet languetque sopore ,
nec dissentit eum mortis letique potitum
iam pridem , quem mens vivom se cernere credit .
quod super est , non est rairum simulacra moveri
bracchiaque in numerum iactare et cetera membra .

770 nara fit ut in somnis facere hoc videatur imago :
quippe , ubi prima perit alioque est altera nata
inde statu , prior hic gestum mutasse videtur,
scilicet , id fieri celeri ratione putandumst :
tanta est mobilitas et rerum copia tanta ,

775 tantaque sensibili quovis est tempore in uno
copia paiiicularura , ut possit suppeditare .

[Multaque in his rebus quaeruntur, multaque nobis
clarandumst , plane si res exponere avemus .
quaeritur in primis quare , quod cuique libido

7^ venerit , exteraplo mens cogitet eius id ipsum .
anne voluntatem nostram simulacra tuentur,
et simul ac volumus nobis occurrit imago ?

795 quod sentimus id est , cum vox emittitur una ,

783 si mare , si terram cordist , si denique caelum ?
comientus hominum , pompam , convivia , pugnas ,

785 omnia sub verbone creat natura paral^que?
cum praesertim aliis eadera in regione locoque
longe dissimilis animus res cogitet omnis .
quid porro , in numerum procedere cum simulacra
cernlmus in somnis et moUia membra movere ,

790 mollia , mobiliter cum alternis bracchia mittunt
et referunt oculis gestum pede convenienti?
scilicet , arte madent simulacra et docta vagantur ,

766 lidque || 795 CoDSentimus |[ 791 repetunt

UII 141

793 Docturno facere ut possint in tempore ludos .

an magis illud erit verum ? quia tempore in uno
796 tempora multa latent , ratio quae comperit esse ,

propterea fit uti quovis in tempore quaeque

presto sint simulacra locis in quisqne parata .
802 et quia tenvia sunt , nisi se eontendit , acute

eernere non potis est animus : proinde omnia quae sunt

praeterea pereunt , nisi si quae ad se ipse paravit .
806 ipse parat sese porro , speratque futurum

ut videat quod consequitur rem quamque : fit ergo .

noune vides oculos etiam , cum tenvia quae sunt
809 eernere coeperunt , contendere se atque parare ,

nec sine eo fieri posse ut cernamus acute ?

et tamen in rebus quoque aperti» noscere possis ,

si non advertas animumj proinde esse quasi omni

terapore semotum fuerit longeque remotum .

cur igitur mirumst , animus si cetera perdit
815 praeter quam quibus est in rebus deditus ipse?

deinde adopinamur de signis maxima parvis ,

ac nos in fraudem induimus frustraminis ipsi.]
Fit quoque ut inter dum non suppeditetur imago

eiusdem generis , sed femina quae fuit ante ,
820 in manibus vir uti faotus videatur adesse ,

aut alia ex alia facies aetasque sequatur .
826 quod ne miremur sopor atque oblivia curant .
822 [Illud in his vitium vementev rebu' necessest

efifugere , errorem vitareque praemetuenter ,

lumina ne facias oculorum clara creata ,
825 prospicere ut possemus , et ut proferre queamus

798 sin |[ loco3 (| 799—801 = 774 771 772 . || 802 uisi qiie j| 804 .-i omis-
sum. 11 ex II 805 fwturam . || 808 = 804. |j 811 iiocere .|| 815 Praetevea ||
818 nos ]| 820 virtud || 822 liis rcbvis Titiiim vehementer inesse . (( S23
uJtareqae || 825 possiinus || via .

142 nu

827 proceros passus , ideo fastigia possc

surarum ac feminum pedibus fundata plicari ,
bracchia tum porro validis ex apta lacertis

830 esse mauusque datas utraque ex parte rainistras ,
ut facere ad vitam possemus quae foret usus .
cetera de genere hoc inter quae cumque pretantur ,
orania perversa praepostera sunt ratione ,
nil ideo quouiam natumst in corpore ut uti

835 possemus , sed quod natumst id procreat usum .
nec fuit aute videre oculorum lumina natum ,
nec dictis orare piius quam lingua creatast,
sed potius longe linguae praecessit origo
sermonem , multoque creatae sunt prius aurea

840 quam sonus est auditus , et omnia denique membra
ante fuere , ut opinor , eorum quam foret usus :
haud igitur potuere utendi crescere causa .
at' contra conferre manu certamina pugnae
et lacerare artus foedareque membra cruore

845 ante fiiit multo quam lucida tela volarent,
et volnus vitare prius natura coegit
quam daret obiectura parmai laeva per artem .
scilicet , et fessum corpus mandare quieti
multo antiquius est quam lecti mollia strata ,

850 et sedare sitim prius est quam pocula natum .
haec igitur possunt utendi cognita causa
credier , ex usu quae sunt vitaque reperta .
illa quidem seorsum sunt omnia , quae prius ipsa
nata dedere suae post notitiam utilitatis .

855 quo genere in primis sensus et membra videmus ;
quare etiam atque etiam procul est ut credere possis
utilitatis ob officium potuisse creari . ]

829 Bacchia i| 830 ex omissum . || 836 nata . j| 843 conserre |j 847 par-
mat II 856 pocul

IIII 143

[Illud ifem non est mirandum ^corporis ipsa
quod natura cibum quaerit cuiusque animantis .

860 quippe etenim fluere atque recedere corpora rebus
multa modis multis docui , sed plurima debent
ex animalibu' ; qiiae quia sunt exercita motu ,

8C4 multa per os exbalantur , cum languida anhelant ,

863 multaque per sudorem ex alto pressa feruntur .

865 his igitur rebus rarescit corpus et omnis

subruitur catura ; dolor quam consequitur rem .
propterea capitur cibus , ut suffulciat artus
et recreet vires inter datus , atque patentem
per membra ac venas ut amorem opturet edendi .

870 umor item discedit in omnia quae loca cumque
poscunt umorem : glomerataque multa va.poris
corpora , quae stomacho praebent incendia nostro ,
dissupat adveniens liquor ac restinguit ut ignem ,
urere ne possit calor amplius aridus artus .

875 sic igitur tibi anhela sitis de corpore nostro
abluitui*, sic expletur ieiuna cupido.]

Nunc qui fiat uti passus proferre queamus,
cura volumus , varieque datum sit membra movere ,
et quae res tantum hoc oneris protrudere nostri

880 corporis insuerit , dicam : tu percipc dicta .
dico animo nostro primum simulacra meandi
accidere atque animum pulsare , ut diximus ante .
inde voluntas tit : neque enim facere incipit ullam
rem quisquam , quam mens providit quid velit ante .

885 id quod providet , illius rei constat imago .

ergo animus cum sese ita commovet ut velit ire
inque gredi , ferit extemplo quae in corpore toto ,
per membra atque artus , animai dissita vis est ;

862 quae omissum. |) 876 iehina || 877 flat |j quemns . (| 878 vareque ||
879 Dnoris || 884 quam omisstim . \\ 885 constare || 886 Ego

144 nii

et facilest factu , quoniam coniuncta tenetur .

890 inde ea proporro corpus ferit , atque ita tota
paulatim moles protruditur atque raovetur .
praeterea tum rarcscit quoque corpus , et aer ,
scilicet, ut debet qui semper mobilis extat ,
per patefacta yenit penetratque foraraina largus,

895 et dispar^tur ad partis ita quasque minutas
corporis . hic igitur rebus fit utrimque duabus ,
corporis ut navis velis ventoque feratur .
nec tamen illud in bis rebus mirabile constat,'
tantula quod tantUm corpus eorpuscula possunt

900 contorquere et onus totum couvertere nostrum :
quippe etenim ventus suptili corpore tenvis
trudit agens magnam magno molimine navem ,
et manus una regit quanto vis impete euntem
atque gubernaclum contorquet quo libet unum ,

905 multaque , per trocleas et tympana , pondera magna
commovet atque levi sustollit macbina nisu .

Nunc quibus ille modis somnus per membra quietem
inriget atque anirai curas e pectore solvat ,
suavidicis potius quam multis versibus edam ;

9!0 parvus ut est cycni melior canor, ille gruum quam
clamor in aetheriis dispersus nubibus austri .
tu mihi da tenuis aures animumque sagacem ,
ne fieri negites quae dicara posse , retroque
vera repulsanti discedas pectore dicta ,

916 tutemet in culpa cum sis neque cernere possis .
principio somnus fit ubi est distracta per artus
vis animae partimque foras eiecta recessit
et partim contrusa magis concessit in altum :
dissoluuntur enim tum demuni membra fluuntque .

889 factum || 890 pcrit |t 897 utac H 899 Tautuia ]j 005 pondere magno
907 modi || quiete . || 909 Suautdicis || 916 Tutimet

nn 145

920 nam dubium non est , animai quin opera sit

sensus hic in nobis , quem cum sopor inpedit esse ,

tum nobis animam perturbalam esse putandumst

eiectamque foras ; non omnem : namque iaceret

aeterno corpus perfusum frigore leti .
925 quippe , ubi nuUa latens animai pars remaneret

in membris , cinere ut multa latet obrutus ignis ,

unde reconflari sensus per membra repente

posset , ut ex igni caeco consurgere flamma ?
Sed quibus haec rebus novitas conflat , et unde
930 perturbari anima et corpus languescere possit ,

expediam : tu fac ne ventis verba profundam .

principio externa corpus de parte necessum est,

aeriis quoniam vicinum tangitur auris,

tundier atque ab ibus crebro pulsarier ictu ,
035 proptereaque fere res omnes aut corio suut

aut etiam conchis aut callo aut cortice tectae .

interiorem etiam partem spirantibus aer

verberat hic idem , cum dueitur atque reflatur .

quare utrimque secus cum corpus vapulet , et cum
940 perveniant plagae per parva foramina nobis

corporis ad primas partis elementaque prima ,

fit quasi paulatim nobis per membra ruina .

conturbautur enim positurae principiorum

corporis atque animi . fit uti pars inde animai
945 eiciatur , et introrsum pars abdita cedat ,

pars etiam distracta per ai-tus non queat esse

coniuncta inter se neque motu mutua fuugi :

inter enim saepit coetus natura viasque:

ergo sensus abit mutatis motibus alte .
950 et quoniam non est quasi quod suffulciat artus ,

debile fit corpus , languescuntque omnia membra ,

928 Bossit II 929 conflat || 934 atque eius |1 936 gallo || 945 Eliciatur

146 rni

braccliia palpebraeque cadunt , poplitesque cubanti
saepe tamen summittuntur virisque resolvunt .
cleinde cibum sequitur soranus , quia , quae facit afe'r ,

955 liaec eadem cibus , in venas dum diditur omnis ,
efficit . et raulto sopor ille gravissiraus exstat .
quem satur aut lassus capias , quia plurima tum se
corpbra conturbant niagno contusa labore .
tii ratione eadem coniectus partim aniraai

960 altior , atque foras eiectus largior eius ,
et divisior inter se ac distractior actus .

Et quo quisque fere studio devinctus adhaeret,
aut quibus in rebus multum suraus ante morati
atque in ea ratione fuit contenta magis raeos ,

965 in somnis eadem plerumque videmur obire ;
causidici causas agere et componere leges ,
induperatores pugnare ac proelia obire ,
nautae contractum cum ventis degere bellum ,
nos agere hoc autem et naturam quaerere rerum

970 semper et inventam patriis exponere chartis .
cetera sic studia atque artes plerumque videntur .
in somnis animos hominum frustrata tenere .
et qui cumque dies multos ex ordine ludis
adsiduas dederunt operas, plerumque videmus,

975 cum iam destiterunt ea seusibus usurpare ,
relicuas tamen esse vias in mente patentis ,
qua possint eadem rerum simulacra venire :
per multos itaque illa dies eadem obversantur
ante oculos , etiam vigilautes ut videantur

980 cernere saitantis et mollia merabra moventis ,
et citharae liquidum carmen chordasque loquentis
auribus accipere , et consessum cernere eundem
scenaique siraul varios splendere decores .

959 parte |1 961 intus . j| 982 consensum || 983 Scenatque

ini 147

usque adeo magni refert studium atque voluptas ,
985 et quibus in rebus consuerint esse operati
non homiues solum sed vero auimalia cuncta.
quippe videbis equos fortis , cum membra iacebunt ,
in somnis sudare tameu spirareqiic semper
et quasi de palma summas contendere viris

990 aut quasi carceribus patefactis

999 venantumque canes in molli saepe quiete

991 iactant crura tamen subito vocesque repeute
mittunt et crebro redducunt naribus auras ,
ut vestigia si teneant inventa ferarum ,
expergefactique secuntur inania saepe

995 cervorum simulacra , fugae quasi dedita cernant ,
donec discussis redeant erroribus ad se .
at eonsueta domi catulorum blanda propago
discutere et corpus de terra corripere instant

1004 proinde quasi ignotas facies atque ora tuantur .
et quo quaeque magis sunt aspera semiuiorum ,
tam magis in somnis eadem saevire necessust :
at variae fugiunt volucres piuuisque repente
sollicitant divom nocturno tempore lucos ,
accipilres soumo in leni si proelia pugnas

1010 edere sunt persectantes visaeque volantes .

porro homiuum mentes , magnis qui mentibus edunt
magna , itidem saepe in somnis faciuntque geruntque »
reges expugnant , capiuutur , proelia raiscent ,
toUunt clamorem , quasi si iugulentur ibidem .

1015 multi depugnant gemitusque doloribus edunt,
et quasi pantherae morsu saevive leonis
mandantur magnis clamoribus omnia complent .

984 voluntas . i| 989 palmas || 990 saepe qiiiete . || 991 vocisque || 995
fuga II ddita |j 996 terroribus || 1000—1003 = 991 — 994. || 1011 que
montibus |j 1013 exipngnant

10*

148 IIII

multi de magnis per somnum rebu' loquuntur ,
indicioque sui facti persaepe fuere .

1020 multi mortera obeunt . multi , de montibus altis
ut qui praecipitent ad terram corpore toto ,
externantur , et ex somno quasi mentibu' capti
vix ad se redeunt , permoti corporis aestu .
flumen item sitiens aut fontem propter amoenum

1025 adsidet et totum prope faucibus occupat amnem .
puri saepe lacum propter sei ac dolia curta
somno devincti credunt se extollere vestem ,
totius umorem saccatum corpori' funduut ,
cum Babylonica magnifico splendore rigantur .

1030 tum quibus aetatis freta primitus insinuatur
semen , ubi ipsa dies membris matura creavit ,
conveniunt simulacra foris e corpore quodam ,
nuntia praeclari voltus pulchrique coloris ,
qui ciet inritans loca turgida seinine multo ,

1035 ut quasi trausactis saepe omnibu' rebu' profundant
fluminis ingentis fluctus vestemque cruentent .
SoUicitatur id e nobis , quod diximus ante ,
semen , adulta aetas cum primum roborat artus .
namque alias aliud res commovet atque lacessit:

1040 ex homine humanum semen ciet una hominis vis .
quod simul atque suis eiectum sedibus cxit,
per membra atque artus decedit corpore toto ,
in loca conveniens nervorum certa , cietque
continuo partis genitalis corporis ipsas .

1045 inritata tument loca semine , fitque voluntas
eicere id quo se contendit dira lubido ,

1048 idque petit corpus , mens unde est aaucia amore :

1022 Exterruntur 1| 1026 iacum || se |1 1032 quoque . 1| 1033 colores . ||
1034 Quae || 1035 Et 1| 1036 cruentet. |1 1037 e omissxim . \\ 1038 ad-
vita 11 1047 = 1034.

nn 149

namque omnes plermuque cadunt in vulnus , et illam
1050 emicat in partem sanguis , unde iciraur ietu ,

et s! comminus est , hostem ruber oceupat umor .

sic igitttr Veneris qui telis accipit ictus ,

sive puer membris muliebribus hunc iaculatur

seu mulier toto iactans e corpove amorem ,
1065 unde feritur , eo tendit , gestitque coire

et iacere umorem in corpus de corpore ductum :

naraque voluptatem praesagit muta cupido .
Haec Venus est nobis : hinc autemst momen amoris ,

hinc illaec . primum Veneris dulcedinis in cor
1060 stillavit gutta , et successit frigida cura :

nam si abest quod aves , presto siraulaera tamen sunt

illius et nomen dulce obversatur ad auris .

sed fugitare decet simulacra et pabula amoris

absterrere sibi atque alio convertere mentem
1065 et iacere umorem conlectum in corpora quaeque ,

nec retinere , semel conversum unius amore ,

et servare sibi curam certumque dolorem :

ulcus enim vivescit et inveterascit alendo ,

inqoe dies gliscit furor atque erumna gravescit,
1070 si non prima novis conturbes volnera plagis

volgivagaque vagus Venere ante recentia cures

aut alio possis animi traducere motus .
Nec Veneris fructu caret is qui vitat amorem ,

sed potius quae sunt sine poena commoda sumit :
1075 nam certe purast sanis magis inde voluptas

quam miseris . etenim potiundi tempore in ipso

fluctuat incertis erroribus ardor amantum ,

nec constat quid primum oculis manibusque fruantur .

quod petiere , premunt arte , faciuntque dolorem

1058 nomen |j 1059 ille || 1061 Namst || ames j| 1065 coniectum || 1068
Vicns '

150 nn

1080 corporis , et dentes inliduDt saepe lahellis ,

oscvilaque adfligunt , quia non est pura voluptas
et stimuli subsunt , qui instigant laedere id ipsum ,
quod cumque est , rabies unde illaec gennina surguut .
sed leviter poenas frangit Venus inter amorem ,

1085 blaudaque refrenat morsus admixta voluptas .
namque in eo spes est , unde est ardoris origo ,
restingiii quoque posse ab eodeni corpore flammam .
quod fieri conti-a totum natura repuguat :
uuaque res haec est , cuius quo magc plurima babemus ,

!090 tam magis ardescit dira cuppedine pectus .

nara cibus atque umor membris adsumitur intus ;
quae quoniam certas possunt obsidere partis ,
hoc facile expletur laticum frugumque cupido;
ex hominis vero facie pulchroque colore

1095 nil datur in corpus praeter simulacra fruendum
tenvia ; quae mentem spes raptat sacpe misella .
ut bibere in somnis sitiens quom quaerit , et iimor
non datur , ardorem qui meinbris stinguere possit ,
sed laticum simulacra petit frustraque laborat

1100 in medioque sitit torrenti flumine potans ,
sic iu amore Venus simulacris ludit amantis ,
nec satiare queunt spectando corpora coram ,
nec manibus quicquam tencris abradere membris
possunt errantes incerti corpore toto .

1105 denique cum membris conlatis flore fruuntur
aetatis , iam cum praesagit gaiidia corpus
atque in eost Venus ut uiuliebria conserat arva ,
adfigunt avide corpus iunguntque salivas
oris et inspirant pressantes dentibus ora ,

1110 ne quiquam , quoniam nil inde abradere possunt

1083 illae jj 1085 frenat || 1089 cuius quam plurima || 1096 vento || 1098
membri

rai 151

nec penetrare et abire in corpus corpore toto :
nam facere inter dmii velle et certare videntur .
usque adeo cupide in Veneris compagibus haerent ,
membra voluptatis dum vi labefacta liquescunt .

1115 tandem ubi se erupit nervis conlecta cupido ,
parva fit ardoris violenti pausa paruraper :
inde redit rabies eadem et furor ille revisit,
cum sibi quid cupiant ipsi contingere quaerunt,
nec reperire malum id possunt quae machina vincat .

1120 usque adeo incerti tabescunt volnere caeco .

Adde quod absumunt viris pereuntque labore ,
adde quod alterius sub nutu degitur aetas .
labitur interea res et Babylonica fiunt ,
languent officia atque aegrotat fama vacillans .

1125 argentum et pulchra in pedibus Sicyonia rident,
scilicet , et grandes viridi cum luce zmaragdi
auro includuntur , teriturque thalassina vestis
adsidue et Veneris sudorem exercita potat .
et bene parta patrum fiunt anademata , mitrae ,

1130 inter dum in pallam atque alideusia Ciaque vertunt.
eximia veste et victu convivia , lychni ,
pocula crebra , nnguenta , coronae , serta , parantur ,
ne qidquam , quoniani medio de fonte leporum
surgit amari aliquit , quod in ipsis floribus angat ,

1135 aut cum conscius ipse animus se forte remordet
desidiose agere aetatem lustrisque perire ,
aut quod in ambiguo verbum iaculata reliquit,
quod cupido adfixum cordi vivescit ut iguis ,
aut nimium iactare oculos aliumve tueri

1140 quod putat in voltuque videt vestigia risus .

1115 coniecta |! 1118 quod |; 1121 utris || 1123 babylonia || 1124 vigil-
lans. li 1125 Unguenta )| 1129 flunr j| 1130 alidensia chiaque j| 1131
Inidi .' jl 1137 ambiquo

152 IIII

Atque in araore mala haee proprio sumraeque seeundo
inveniuntur : in adverso vero atque inopi suut ,
prendere quae possis oculorum lumine operto ,
innumerabilia ; ut melius vigilare sit ante ,

1145 qua docui ratione , cavereque ne inliciaris .
nam vitare , plagas in amoris ne iaciamur ,
non ita difficile est quam captum retibus ipsis
exire et validos Veneris perrumpere nodos .
et taracn implicitus quoque possis inque peditus

1150 effugere infestum , nisi tute tibi obvius obstes
et praeter mittas anirai vitia omnia primum
aut quae corpori' sunt eius , si quam petis ac vis .
nam faciunt homines plerumque cupidine caeci
et tribuunt ea quae non sunt his coraraoda vere .

1155 raultimodis igitur pravas turpisque videmus
esse in deliciis summoque in honore vigere .
atque alios alii inrident Veneremque suadent
ut placent , quoniam foedo adflictentur amore ,
nec sua respiciunt miseri raala maxima saepe .

1160 nigra melichrus est, inmunda et fetida acosmos,
caesia Palladiura , nervosa et lignea dorcas ,
parvula , pumilio , chariton mia , tota merum sal ,
magna atque inmanis cataplexis plenaque honoris .
balba loqui non quit , traulizi , muta pudens est :

1165 at flagrans , odiosa , loquacula , Lampadium fit .
ischnon eromenion tum fit , cum vivere non quit
prae macie : rhadine verost iara raortua tussi .
at Lamia et mammosa Ceres est ipsa ab laccho ,
simula Silena ac saturast , labeosa philema .

1170 cetera de genere hoc longum est si dicere coner.
sed tamen esto iam quanto vis oris honore ,

1141 male || 1145 inligniaris . || 1152 Ut || si omismm . \\ ppetis (j 1154
is II 1156 delictis |j 1160 foetida jj 1168 iamina || 1170 esM :

nn 153

cui Veneris membris vis omnibus exoriatur :

nempe aliae quoque sunt : nempe hac sine viximus ante :

nempe eadem facit , et scimus facere , omnia turpi ,

1175 et miseram taetris se suffit odoribus ipsa,

quam famulae longe fugitant furtimque cachinnant .
at lacrimans exclusus amator limina saepe
floribus et sertis operit postisque superbos
unguit amaraciuo et foribus niiser oscula tigit ;

1180 quem si iam ammissu venientem offenderit aura
una modo , causas abeundi quaerat bonestas ,
et meditata diu cadat alte sumpta querella ,
stultitiaeque ibi se damnet , tribuisse quod illi
plus videat quam mortali concedere par est .

1185 nec Veneres nostras hoc fallit ; quo magis ipsae
omnia summo opere hos vitae poscaenia celant ,
quos retinere volunt adstrictosque esse in amore,
ne quiquam , quoniam tu anirao tamen omnia possis
protrahere in lucem atque omnis inquirere risus ,

1190 et , si bello auimost et non odiosa , vicissim
praeter mittere et humanis concedere rebus .

Nec mulier semper ficto suspirat araore ,
quae conplexa viri corpus cum coipore iungit
et tenet adsuctis umectans oscula labris :

1195 nam facit ex animo saepe, et coramunia quaerens
gaudia soUicitat spatium decurrere amoris .
nec ratione alia volucres armenta feraeque
et pecudes et equae maribus subsidere possunt ,
si non ipsa , quod illorum subat , ardet abundans

1200 natura et Venerem salientum laeta retractat .
nonne vides etiam quos mutua saepe voluptas

1174 turpis. II 1176 longi fugitan || 1180 missam || 1182 cadet |I 1183
Stultitiaque 11 1186 postcaenia || 1188 posses . 1| 1191 et amissum . i| 1198
posswit . 11 1200 sallentnm || retiactant .

154 iin

1202 vinxit , ut in vinclis communibus excrucientur ?
in triviis quam saepe canes , discedere aveutis ,

1210 divorsi cupide summis ex viribu' tendunt ,

1204 quom interea validis Veneris compagibus baerent !
quod facerent numquam , nisi mutua gaudia nossent ,
quae iacere in fraudem possent vinetosque tenere .
quare etiam atque etiam , ut dico , est communi' voluptas

Et commiscendo quora semine forti virili
femina vim vicit subita vi corripuitque ,

1211 tum sirailes raatrum materuo semine fiunt ,

ut patribus patrio sed quos utriusque tigurae
esse vides , iuxtim miscentes vulta parentum ,
corpore de patrio et materno sanguine crescunt,

1215 semina cum Veneris stimulis excita per artus
obvia conflixit conspirans mutuus ardor ,
et neque utrum superavit eorum nec superatumst.
fit quoque ut inter dum similes existere avorum
possint et referant proavomm saepe figuras

1220 propterea quia multa modis primordia multis
mixta 8U0 celant in corpore saepe parentis ,
quae patribus patres tradunt ab stirpe profecta :
inde Venus varia producit sorte figuras ,
maiorumque refert voltus vocesque comasque ;

1225 quandoquidem nilo magis haec de semiue certo
fiunt quam facies et corpora membraque nobis ,
et muliebre oritur patrio de semine saeclum,
maternoque mares existiint corpore creti .
semper enim partus duplici de semine constat,

1230 atque utri similest magis id quod cumque creatur ,
eius habet plus parte aequa ; quod cernere possis ,
8ive virum suboles sivest muliebris origo .

1202 Vixit II vinciis jl 1203 cum jj 1209 ulcit || 1212 partibus !| 1220
multimodis || 1222 a 1| 1224 lefer \\ J225 de omissum . \\ 1230 quo

nn 155

Nec divina satiim geDitalem uumiua cuiquam

absterrent , pater a gnatis ne dulcibus. umquam
1235 appelletur et ut sterili Venere exigat aevoni ;

quod plerumque putant , et multo sanguine maesti

conspergunt aras adoleutque altaria douis ,

ut gravidas reddant uxores semiue largo ,

ne quiquam , divom numeu sortisque fatigaut.
1240 nam steriles nimium crasso sunt semiue partim ,

et liquido praeter iustura tenuique vicissim .

tenve locis quia non potis est adfigere adhaesum ,

liquitur extemplo et revocatum cedit abortu .

crassius his porro quoniam concretius aequo
1245 mittitur , aut non tam prolixo provolat ictu

aut penetrare locos aeque nequit aul penetratum

aegre admiscetur muliebri semine semen .

nam multum liarmoniae Veneris diflferre videntur .

atque alias alii complent magis , ex aliisque
1250 succipiunt aliae pondus magis inque gravescunt .

et multae steriles Hymenaeis ante fuerunt

pluribus , et nactae post sunt tamen unde puellos

suscipere et partu possent diteseere dulci .

et quibus ante domi fecuudae saepe nequissent
1255 uxores parere , inveutast illis quoque compar

natura , ut possent gnatis munire seuectam .

usque adeo magni refert , ut semina possiut

seminibus commisceri geuitaliter apta ,

crassaque conveniant liquidis et liquida crassis .
12G0 atque in eo refert quo victu vita colaiur :

namque aliis rebus concrescunt seraiua membris ,

atque aliis extenvantur tabentque vicissim .

et quibus ipsa modis tractetur blanda voluptas ,

1234 praeter jj 1243 ciedit jj 1244 hic ;i 1247 mulieri [j 1252 po.>; :; 1255
Uxwris li 1259 conveniunt || 1262 alii || tabenque

156 nii

id quoque permagni refert: nara more ferarum

1265 quadrupeduraque ruagis ritu pleruraque putantur
concipere uxores , quia sic loca sumere posaunt ,
pectoribus positis , sublatis seraina lumbis .
nec molles opu' sunt motus uxoribus hilum .
nam mulier prohibet se concipere atque repugnat,

1270 clunibus ipsa viri Venerem si laeta retractat
atque exossato ciet omni pectore fiuctus:
eicit enim sulcum recta regione viaque
vomeris , atque locis avertit seminis ictum .
idque sua causa consuerunt scorta moveri,

1275 ne complerentur crebro gravidaeque iacerent,
et simul ipsa viris Venus ut concinnior esset;
coniugibus quod nil nostris opus esse videtur .

Nec divinitus inter dum Venerisque sagittis
deteriore fit ut fonna muliercula ametur:

1280 nam facit ipsa suis inter dura femina factis
morigerisque modis et munde corpore culto ,
ut facile insuescat secura nos degere vitara .
quod super est , consuetudo concinnat amorem :
nam leviter quamvis quod crebro tunditur ictu ,

1285 vincitur in longo spatio tamen atque labascit .
nonne vides etiam guttas in saxa cadentis
umoris longo in spatio pertundere saxa?

1267 lumbris. |j 1268 Ne H 1275 gravidaque . || 1281 moris || 1282 nos
omissum .

T. LUCRETI CARI
DE RERUM NATURA

LIBER QUINTUS.

iiuis potis est dignum pollenti pectore cannen
condere pro rerura maiestate hisque repertis?
quisve valet verbis tantum , qui fingere laudes
pro meritis eius possit , qui talia nobis
5 pectore parta suo quaesitaque praemia liquit?
nerao , ut opinor , erit raortali corpore cretus .
nam si , ut ipsa petit maiestas cognita rerum ,
dicendum est , deus ille fuit , deus , inclyte Merami ,
qui princeps vitae ratioiiera invenit eara quae

10 nunc appellatur sapientia , quique per artem
fluctibus e tantis vitani tantisque tenebris
in tam tranquiilo et tara clara luce locavit .
confer enim diviua aliorum autiqua reperta .
namque Ceres fertur fruges Liberque liquoris

15 vitigeni laticem mortalibus instituisse ;

cum tamen bis posset sine rebus vita manere ,
ut fama est aliquas etiam nunc vivere gentis :
at bene non poterat sine puro pectore vivi ;

2 maiestatis atqae j| 5 qnaesita j| 12 vocavit . || 14 geres

158 V

quo magis hic merito nobis deus esse videtur ,
20 ex quo nunc etiam per maguas didita geutis

dulcia permulceut animos solacia vitae .

Herculis antistare autera si facta putabis ,

longius a vera multo ratione ferere .

quid Nemeaeus enim nobis nunc maguus hiatus
25 ille leonis obesset et horiens Arcadius sus ?

denique quid Cretae taurus Lernaeaque pestis

hydra venenatis posset vallata colubris ?

quidve tripectora ter geraini vis Geryonai

et Diomedis equi spirantes naribus ignem ,

31 Thracam Bistoniasque plagas atque Ismara propter,
30 tanto opere officerent , et aves Stymphala colentes ?

32 aureaque Hesperidura servans fulgentia mala ,
asper , aeerba tuens , imraani corpore serpens
arboris araplexus stirpera quid denique obesset

35 propter Atlanteura litus pelageque sonora ,

quo neque noster adit quisquam nec barbarus audet?

cetera de genere hoc quae sunt portenta pererapta ,

sei non victa forent , quid tandera viva nocerent ?

nil , ut opinor : ita ad satiatem terra ferarum
40 nunc etiaui scatit et trepido terrore repleta est

per nemora ac montes raagnos silvasque profundas ;

quae loca vitandi plerumque est nostra potestas .

at nisi purgatumst pectus , quae proclia nobis

atque pericula turast ingratis insinuanduin !
45 quantae tum scindunt hominera cuppedinis acres

sollicitum curae , quantique perinde tiniores !

quidve superbia spurcitia ac petulantia ? quantas

efficiunt clades ! quid luxus desidiaeque ?

haec igitur qui cuncta subegeiit ex animoque

31 Thracia || 30 nobis tjinphala j| 33 acerban || 34 stiipes || 35 atianeum
pelagique severa. || 38 Sed j| vincta || 44 sunt || 45 cuppedines

159

50 expulerit dictis , non armis , noune decebit
hunc hominem numero divom dig-narier esse?
eum bene praesertim multa ac divinitus ipsis
immortalibu' de divis dare dicta suerit
atque omnem rerum naturam paudere dictis .

55 Cuius ego ingressus vestigia dum rationes
persequor ac doceo dictis , quo quaeque creata
foedere sint , iu eo quam sit durare necessum
nec validas valeant aevi rescindere leges .
quo genere in primis animi natura reperta est

60 nativo primum consistere corpore creta

nec posse incolumis magnum durare per aevom ,
sed simulacra solere in somnis fallere mentem ,
cernere cum videamur eum quem vita reliquit ,
quod super est , nunc huc rationis detulit ordo ,

65 ut mihi mortali cousistere corpore mundum
nativomque simul ratio reddunda sit esse ;
et quibus ille modis congressus materiai
fundarit terram , caelum , mare , sidera , solem ,
lunaique globum ; tum quae tellure aniraantes

70 extiterint , et quae nullo sint tenjpore natae ;
quove modo geous humanum variante loquella
coeperit inter se vesei per nomina rerum ;
et quibus ille modis divom metus insinuarit
pectora , terrarura qui in orbi sancta tuetur

75 fana lacus lucos aras simulacraque divom .
praeterea solis cursus lunaeque meatus
expediam qua vi flectat uatura gubernans ;
ne forte baec inter caelum terramque reamur
libera sponte sua cursus lustrare perennis ,

80 morigera ad fruges augendas atque animantis ,
neve aliqua divom volvi ratione putemus .

53 e ji ol incolume || 67 materiam . ]| 70 sin || 71 lequela .

160 V

nam bene qui didicere deos securum agere aevom ,
si tamen interea mirantur qua ratione
quaeque geri possint , praesertim rebus in illis
85 quae supera caput aetheriis cernuntur in oris ,
rursus in antiquas referuntur religiones ,
et dominos acris adsciscunt , omnia posse
quos miseri credunt , ignari quid queat esse ,
quid nequeat , tinita potestas denique cuique
90 qua nam sit ratione atque alte terminus haerens .

Quod super est , ne te in promissis plura raoremur ,
priucipio maria ac teiTas caelumque tuere ;
quorum naturam triplicera , tria corpora , Memmi ,
tris species tam dissimilis , tria talia texta ,
95 una dies dabit exitio , multosque per annos
sustentata ruet moles et machina mundi .
nec me animi fallit quam res nova miraque menti
accidat exitium caeli terraeque futurum ,
et quam difficile id mihi sit pervincere dictis ;

100 ut fit ubi insolitam rem adportes auribus ante ,
nec tamen hanc possis oculorum subdere visu
nec iacere indu manus , via qua munita fidei
proxima fert humanum in pectus templaque mentis .
sed tamen effabor . dictis dabit ipsa fidem res ,

105 forsitan , et graviter terrarum motibus ortis
omnia conquassari iu parvo tempore cernes.
quod procul a nobis flectat fortuna gubernans ,
et ratio potius quam res persuadeat ipsa
succidere horrisono posse omnia victa fragore .

110 [Qua prius adgrediar quam de re fundere fata
sanctius et multo certa ratione magis quam
Pythia quae tripode a Phoebi lauroque profatur ,
multa tibi expediam doctis solacia dictis:

85 aetheris || 100 insoiituni

V 161

religione refrenatus ne forte rearis
115 terras et solem et caelum, mare sidera luuam ,

eorpore divino debere aeterna manere ,

proptereaque piites ritu par esse Gigantum

pendere eos poenas inmani pro scelere omnis ,

qui ratione sua disturbeut moenia mundi
120 praeclanimque velint caeli restinguere solem ,

inmortalia mortali sermone notantes ;

quae procul usque adeo diviuo a numine distcnt ,

inque deum numero quae sint indigna videri ,

Dotitiam potius praebere ut posse putentur
125 quid sit vitali motu sensuque remotum .

quippe etenim non est, cuui quovis coi-pore ut esse

posse animi natura putetur consiliumque ;

sicut in aetliere non arbor , non aequore salso

nubes esse queunt , neque pisces vivere in arvis ,
130 nec cruor in lignis neque saxis sucus iuesse.

ccrtum ac dispositumst ubi quicquit creseat et insit .

sic animi natura nequit sine corpore oriri

sola neque a nervis et sanguiue longiter esse .

quid si posset enim ? multo prius ipsa animi vis
135 in capite aut umeris aut imis calcibus esse

posset , et inuasci quavis in parte sulerct

tandem iu eodcm homine atque in codem vase mauere .

quod quoniam nostro quoque constat corj)ore certum ,

dispositunique videtur iibi esse ct cresccre possit
140 seorsum anima atque animus , tanto magis intitiandum

totum posse extra corpus fornuimquc animalem

putribus in glebis terrarum aut s.olis in igni

aut in aqua durare aut altis aetheris oris .

114 Relligione j| IIG meare . |j 117 pais [] 121 sermoni || 122 nimin-
bistent . |j 131 crescet et incsit . |j 133 nequc arvi.s |j longius ([ 134 Quod ||
142 glebris |j in omumm .

162 V

haud igitur coustant divino pracdita sensu ,

145 quandoquidem nequeunt vitaliter esse aniuiata .
Illud item uon est ut possis credere , sedes
esse deum sanctas in mundi partibus ullis .
tenvis enim natura deum longeque reuiota
sensibus ab nostris aniuii vix mente videtur;

150 quae quoniani manuum tactum suftugit et ictum ,
tactile nil nobis quod sit contingere debet ;
tangere enini non quit quod taugi nou licet ipsum .
quare etiam scdes quoque nostris sedibus esse
dissimiles debent , tenuest si corpu' deorum ;

155 quae tibi posterius largo sermone probabo .
dicere porro bominum causa voluisse parare
praeclaram mundi naturam , proptereaque
adlaudabile opus divom laudare decere
aeternumque putare atque inmortale futurum ,

IGO nec fas esse , deum quod sit ratione vetusta
gentibus humanis fundatum perpetuo aevo ,
sollicitare suis ulla vi ex sedibus umquam ,
nec verbis vexare et ab imo evertere summa ,
cetera de genere hoc adfingere et addere , Memmi ,

165 desiperest . quid enim inmortalibus atque beatis
gratia nostra queat largirier emolumenti ,
ut nostra quicquam causa gerere adgrediantur V
qiiidve novi potuit tanto post ante quietos
inlicere ut cuperent vitam mutare prioi*em ?

175 at, credo , in tenebris vita ac merore iacebat,
donec diluxit rerum genitalis origo .

170 nam gauderc novis rebus dcbere videtur
cui veteres obsunt : sed cui nil accidit aegri
tempore in ante acto , cum pulchre degeret aevom ,
quid potuit novitatis amorem accendere tali?

152 4\ioil si Ij 15-1 teniiesi de corpove eonim . || 175 An

163

174 quidve mali fuerat nobis non esse creatis?

177 natus enim debet qui cumque est velle manere
in vita , douec retinebit blanda voluptas :
qui numquara vero vitae gustavit amorem

180 nec fuit in numero , quid obest non esse creatum ?
exemplum porro gignundis rebus et ipsa
notities hominum dis unde est insita primum ,
quid vellent facere ut scirent auimoque videreut .
quove raodost umquara vis cognita princi])iorum ,

185 quidque inter sese permutato ordine possent ,
si non ipsa dedit specimen natura creandi :
namque ita multa modis multis priraordia rerura
ex infinito iam tempore percita plagis
ponderibusque suis consuerunt concita ferri

190 omnimodisque coire atque omnia pertemptare ,
quae cumque inter se possent congressa creare ,
ut non sit mirura , si iu talis disposituras
deciderunt quoque et in talis venere meatus ,
qualibus haec rerum geritur nuuc summa novando .

195 Quod si iam rerum ignorem" primordia quae sint
hoc tamen ex ipsis caeli rationibus ausim
confirmare aliisque ex rebus reddere multis ,
nequaquani nobis divinitus esse paratam
naturam rerum : tanta stat praedita culpa .

200 principio quantum caeli tegit impetus ingens ,
iude alifiuam partem niontcs silvaeque feraruni
possedere , tenent rupes vastaeque paludcs
et mare , quod late terrarum distinet oras .
iude duas porro prope partis fervidus ardor

205 adsiduusque geli casus mortalibus aufert .
quod super est arvi , tamen id natura sua vi

182 di\-is II 185 se |i 18G spcciein |( 187 nniltimodis || 191 possint || l;»3
maestus . || 195 si omissiim . |! 201 iividaiu

11*

164 V

sentibus obducat , ni vis huniana resistat

vitai causa valido consueta bidenti

ingeraere et terram pressis prosciudere aratris .

210 si non fecundas vertentes voniere glebas
terraique solum subigentes cimus ad ortus ,
sponte sua nequeaut liquidas existere in auras ,
et tanien inter dum raagno quaesita labore
cum iara per terras frondeut atque omnia florent,

215 aut niraiis torret fervoribus aetherius sol

aut subiti peremunt imbris gelidaeque pruinae ,
flabraque ventorum violento turbine vexant .
praeterea genus horriferum natura ferarum
humanae genti infestum terraque marique

220 cur alit atque auget ? cur auni tempora raorbos
atportant ? quare mors inmatura vagatur?
tum porro puer , ut saevis proiectus ab undis
navita , nudus humi iacet , iufans , indigus omni
vitali auxilio , cum primum in luminis oras

225 nixibus ex alvo matris natura profudit ,

vagituque locum lugubri complet , ut aecumst
cui tantum in vita restet transire malorum .
at variae crescunt pecudes armenta feraeque ,
nec crepitacillis opus est , nec cuiquam adhibeudast

230 almae nutricis blanda atque infracta loquella ,
nee varias quaerunt vestes pro tempore caeli ,
denique non armis opus est , non moenibus altis ,
qui sua tutentur , quando onmibus omnia large
tellus ipsa parit naturaque daedala rerum.j

235 Principio quoniam terrai corpus et umor
aurarumque leves animae calidique vapores,
e quibus haec rerum consistere summa videtur,

208 dibenti. || 209 atris. || 211 Tenaeque i| 223 indignus || 227 reet
transirest || 230 Arrae )| ionuela .

165

omnia nativo ac mortali coipore coustant ,
debet eodem omnis mundi natura putari .

24.0 quippe etenim , quorum partis et raembra videmua
corpore nativo ac mortalibus esse figuris ,
baec eadem fcrme mortalia ceruimiis esse
et nativa simul . qua propter maxima mundi
cum videam membra ac partis consumpta regigni ,

245 scire licet caeli quoque item terraeque fuisse
principiale aliquod tempus clademque futuram .

Illud in his rebus ne eorripuisse rearis
me mihi , quod terram atque ignem mortalia sumpsi
esse , neque umorem dubitavi aurasque perire ,

250 atque eadem gigni rursusque augescere dixi ,
principio pars terrai noii nulla , perusta
solibus adsiduis , multa pulsata pedum vi ,
pulveris exbalat nebuiam nubesque volantis ,
quas validi toto dispergunt aere veuti .

255 pars etiam glebarum ad diluviem revocatur
imbribus , et ripas radentia flumina rodunt .
praeterea pro parte sua , quod cumque alid auget ,
redditur : et quoniam dubio procul esse videtur
omnipareus eadem rerum commune sepulcrum ,

260 ergo terra tibi libatur et aucta reerescit.

Quod super est, umore novo mare flumina fontes
semper abuudare et latices manare perennis
nil opus est verbis : maguus decursus aquarum
undique declarat . sed primum quicquid aquai

2G5 tollitur, in summaque fit ut nil umor abuudet,
partim quod validi verrentes aequora venti
diminuunt radiisque retexens aetherius sol,
partim quod supter per terras diditur omnis ;
percolatur enim virus , retroque remanat

239 eadem j| 241 uativoni j; 245 idem ]( 251 ulla || 204 fiuidquid

166 V

270 materies umoris et ad capiit aranibus omnis
convenit , inde super terras fiuit agmine dulci
qua via secta semel liquido pede detulit undas .

Aera nunc igitur dicam , qui corpore toto
innumerabiliter privas mutatur in horas .

275 semper euim , quod cumque fluit de rebus , id omne
aeris in magnum fertur mare ; qui nisi contra
corpora retribuat rebus recreetque fluentis ,
omnia iam resoluta forent et in aera versa :
haut igitur cessat gigni de rebus et in res

280 reccidere , adsidue quoniam fluere omnia constat .
Largus item liquidi fons luminis , aetherius sol ,
invigat adsidue caelum candore recenti
suppeditatque novo confestim lumine luraen .
nam primum quicquid fulgoris disperit ei ,

285 quo cumque accidit . id licet hiuc cognoscere possis ,
quod simul ac primum nubes succedere soli
coepere et radios inter quasi rumpere lucis ,
extemplo inferior pars horum disperit omnis ,
terraque inumbratur qua nimbi cumque feruntur ;

290 ut noscas splendore novo res semper egere ,
et primum iactura fulgoris quemque perire ,
nec ratione alia res posse in sole videri ,
perpetuo ni suppeditet lucis caput ipsum .
quin etiam nocturna tibi , terrestria quae sunt ,

2»5 luraina , pendentes lychni claraeque coruscis
fulguribus pingues multa caligine taedae
consimili properant ratione , ardore miuistro ,
suppeditare novom lumen , tremere ignibus iustant ,
instant , nec loca lux inter quasi rupta relinquit :

300 usque adeo properanter ab omnibus ignibus ei

272 seiuel secta semel !| 274 oras . (| 282 regenti . j| 288 disperis || 291
Ut il 293 suppedite |j 295 lyclini \\ 297 proferant

167

exitium celeii celatur origine liaiuiuae .

sic igitur solem luuara stellasque putanilumst

ey alio atque alio lucera iactare subortu

et primura quicquid flaraniarum perdere semper;
30.'> inviolabilia haec ne credas forte vigere .

Denique non lapides quoque vinci cernis ab aevo ,

non altas turris ruere et putrescere saxa ,

non delubra deura simulacraque fessa fatisci,

nec sanctum nuraen fati protollere finis
.310 posse neque adversus naturae foedera niti V

denique uon raoniraenta virura dilapsa videmus,

quae fore proporro vetituraque senescere credas ,

non ruere avolsos silices a montibus altis

nec validas aevi vires perferre patique
315 finiti ? neque enim caderent avolsa repente ,

ex infinito quae terapore pertolerassent

omnia tormenta aetatis , privata fragore .
Denique iara tuere hoc , circum supraque quod oranera

continet araple?LU terrara : si procreat ex se
320 omnia', quod quidain raeinorant , recipitque pererapta,

totum nativum mortali corpore coustat .

nam quod cumque alias ex se res auget alitque ,

deminui debet , recreari , cuiu recipit res .
Praeterea si nulla fuit geuitalis origo
325 terrarum et caeli seraperque aeterna fuere ,

cur supera bellum Thebanura et funera Troiae

nuu alias alii quoque res C€\:inere ppetae ?

qiio tot facta virum totiens cecidere neque usquara

aeternis faraae raoniraentis insita florent?
330 verum , ut opinor , habet novitatem suinraa , recensque

naturast mundi neqiie pridera exordia cepit .

301 ccleratur j| 302 putaiulum . i| 304 quitlfiuid || 310 foederant |j 312
Quaerere || sibi cunique i! 318 omne . || 326 funara ]| 327 ali || 331 Na-
tura .mundist

168 V

quare etiam quaeclam nunc artes expoliuntur ,
nunc etiani augescunt : nunc addita navigiis suut
multa , modo organici melicos peperere sonores »

335 deuiqae natura baec rerum ratioque repertast
nuper , et lianc pnmus cum priniis ii»se repertus
nunc ego sum in patrias qui possim vertere voces .
quod ei forte fuisse ante hac eadem omnia eredis ,
sed periisse hominum torrcnti saecla vapore ,

340 aut cecidisse urbis magno vexamiuc mundi ,
aut ex imbribus adsiduis exisse rapaces
per terras amnes atque oppida cooperuisse ,
tanto quique magis victus fateare necessest
exitium quoque terrarum caelique futurum :

345 nam cum res tantis moibis tautisque periclis
temptarentur , ibi si tristior iucubuisset
L*ausa , darent late cladem magnasque ruinas .
nec ratione alia mortales esse videmur ,
intcr nos nisi quod morbis aegrescimus idem

350 atque illi quos a vita natura removit .

Praeterea quae cumque manent aeterna necessust
aut , quia sunt solido cura corpore , respuere ictus
nec penetrare pati sibi quicquam quod queat artas
dissociare intus partis , ut materiai

355 corpora sunt , quorum naturam ostendimus ante ,
aut ideo durare aetatem posse per oiunem ,
plagarum quia sunt expertia , sicut inane est ,
quod mauet intactum neque ab ictu fungitiir hilum ,
aut etiam quia nuUa loci fit copia circuin ,

360 quo quasi res possint discedere dissoluique ,

sicut summarum summa est aeterna , neque extra
qui locus est quo dissiliant , neque corpora sunt quae
possint incidere et valida dissolvere plaga.

339 peiisie :| 342 at jj 3j9 sit

169

at neque , uti docui , solido cuni corporc niundi

365 naturast , quoniam adraixtumst in rebus inane ,

nec tamen est ut inane , neque autem corpora desunt ,

ex infinito quae possint forte coorta

corruere hanc rerum \iolento turbine summara

aut aliam quamvis cladem inpurtare pericli ,

370 nec porro natura loci spatiumque profundi
deficit , exspargi quo possint moenia mundi ,
aut alia quavis possunt vi pulsa perire .
baut igitur leti praeclusa est ianua caelo
uec soli terraeque neque altis aequoris undis ,

375 sed patet immani et vasto respectat hiatu .
quare etiam nativa necessumst confiteare
haec eadem : neque enim , mortali corpore quae sunt ,
ex infinito iam tempore adhuc potuissent
inmensi validas aevi coutemnere vires .

380 Denique tantopere inter se cum maxima mundi
pugnent merabra , pio nequaquam concita bello ,
nonne vides aliquam longi certamini.s ollis
posse dari finera , vel cum sol et vapor oranis
omnibus epotis umoribus exsuperarint ?

385 quod facere iutendunt , neque adliuc conata patrantur :
tantum suppeditant amues ultraque minantur
omuia diluviare ex alto gurgite ponti ,
ne quiquam , quoniam verrentes aequora venti
deminuunt radiisque retexens aetherius sol ,

390 et siccarc prius coufiduni omnia posse

quam liquor incepti possit c<jntingei e finem .
tantum spirantes aequo certamine bellum
magnis inter se de rebus ceruerc certant,
cum semel interea fuerit superantior iguis

367 coperta. |j 375 e j| 377 mortalis jj 382 olis . ii 39J inter se
omisift .

170 V

395 et semel , ut faiiia est , imior regnarit iu arvis .
ignis enim superat et lambens multa perussit ,
avia cum Phaethonta rapax vis soUs equorura
aethere raptavit toto terrasque per omnis :
at pater omnipoteus ira tum percitus acri

400 magnanimum Phaethonta repenti fulminis ictu
deturbavit equis in terram , solque cadenti
obvius aeternam succepit lampada mundi ,
disiectosque redegit equos iunxitque trementis ,
inde suum per iter recreavit cuncta gubernans,

405 scilicet , ut veteres Graium cecinere po^'tae .
quod procul a vera nimis est ratione repulsum .
ignis enini superare potest ubi materiai
ex intinito sunt corpora plura coorta ,

410 et pereunt res exustae torrentibus auris :
409 inde cadunt vires aliqua ratione revictae .

411 umor item quondam coepit superare coortus,

ut fama est , hominum multas quando obruit urbis :
inde ubi vis aliqua ratione aversa recessit,
ex intinito fuerat quae cumque coorta ,

415 constiterimt imbres et flumina vim minuerunt.
Sed quibus ille modis coniectus materiai
fundant terram et caelum pontique profunda ,
solis lunai cursus , ex ordine ponam .
nam certe neque consilio primordia rerum

420 ordine se suo quaeque sagaci raeote locarunt

nec quos quaeque darent motus pepigere profecto ,
sed quia multa modis multis primordia rerura
ex infinito iara tempore percita plagis
ponderibusque suis consuerunt concita ferri

425 omnimodisque coire atque omnia pertemptare .

396 superavit et ambens |{ 397 petontana || 399 cnm || 400 flimiinis
405 gratum || 410 Aut |j 412 undi^ . |1 425 cotre

171

quae cumque inter se possent congressa creare ,
propterea fit uti maguum volgata per aevom
omne genus coetus et motus experiundo
tandem conveniant ea quae convecta repente

430 magnarum rerum fiiunt exordia semper ,
terrai maris- et caeli generisque animantum .

Hic neque tum solis rota cerni lumine largo
altivolans poterat nec magni sidera raundi
nec mare nec caelum nec denique terra neque agr

435 nec similis nostris rebus res ulla videri ,

sed nova tempestas quaedam molesque coorta

440 omne genus de principiis, discordia quorum
intervalla vias conexus pondera plagas
coricursus motus turbabat proelia miscens ,
propter dissimilis forraas variasque figuras
quod uon omnia sic poterant coniuncta manere

445 nec motus inter sese dare convenientis .
437 diffugere inde loci partes coepere , paresque

cum paribus iungi res et discludere mundum
membraque dividere et magnas disponere partes ,

446 hoc est , a terris altum secernere caelum ,
et sorsura mare uti secreto umore pateret ,
seorsus item puri secretique aetheris ignes .

Quippe etenim primum terrai corpora quaeque ,
450 propterea quod erant gravia et pei^plexa , coibant
in medio atque imas capiebant omnia sedes ',
quae quanto magis inter se perplexa coibant ,
tam magis expressere ea quae mare sidera solera
lunanique ^efficerent et magni moenia mundi :
455 onmia enim magis haec e levibus atque rutundis

428 Omnigenus j| 429 conventa ]| 430 fluunt {| saepc . |) 431 Terrae. ||
433 Alte volans || 440 Omnigenus e | 441 na \\ 437 indue j| 439
magna (| 447 umor || 449 ten-ae

172 V

seminibus inultoque minoribu' suiit elementis
quam tellus . ideo , per lara foramina , terrae
partibus erumpens primus se sustulit aetlier
ignifer et nuiltos seeum ievis abstulit ignis ,

460 non alia longe ratione ac saepe videntur,

aurea cum priraum gemmantis rore per herbas
raatutina mbent radiati lumina solis ,
exalare lacus nebulam fluviique perennes ,
ipsaque ut inter dum tellus fumare videtur ;

465 orania quae sursum cum conciliaotur , in alto
corpore concreto subtexunt nubila caelum .
sic igitur tum se levis ac diffusilis aether
corpore concreto circum datus undique flexit
et late diffusus in omnis undique partis

470 orania sic avido complexu cetcra saepsit .
hunc exordia sunt solis lunaeque secuta ,
interutraque globi quoium vertuntur in auris ;
quae neque terra sibi adscivit nec maximus aether ,
quod ueque tam fuerunt gravia ut depressa sederent ,

475 nec levia ut possent per summas labier oras ,
et tamen interutraque ita sunt,ut covpora viva
versent et partes ut mundi totius extent ;
quod genus in nobis quacdam lieet in statione
membra nianere , tamen cuni sint ea quac inoveantur,

480 his igitur rebus retractis terra repente ,

maxuma qua nunc se ponti plaga caerula tendit,
succidit et salso suftudit gurgite fossns .
inque dies quanto circum magis aetheris aestus
et radii solis eogebant undique terrani ,

485 verberibus crebris extrema a limini' parte

458 et jj 460 videmus . [j 463 Exalantque j| 468 saepsit . |j 472 IntCT ulras
que j( 4T(i iuter utrastiue i| 481 pliigc |I 182 salsos oftudit || iS5 ro iimina
liartem .

173

in medio ut propulsa suo condensa coirct ,
tam magis expressus salsus de corpore sudor
augebat mare manando camposque natantis ,
et tanto raagis illa foras elabsa volabant

490 corpora multa vaporis et aeris , altaque caeli
densebant procul a terris fulgentia templa .
sidebant campi , crescebant montibus altis
ascensus : neque enira poterant subsidere saxa
nec pariter tantundem omnes succumbere partis .

495 Sic igitur terrae concreto coii)ore pondus

constitit , atque omnis mundi quasi limus in imum
confluxit gravis et subsedit funditus ut faex ;
inde mare , inde aer , inde aether ignifer ipse .
corporibus liquidis sunt omnia pura relicta :

500 et leviora aliis alia , et liquidissimus aether
atque levissimus aerias super influit auras ,
nec liquidum corpus turbantibus aeris auris
conimiscet . sinit hic violentis omuia verti
turbinibus , sinit incertis turbare procellis ,

505 ipse suos ignis certo fert impete labens.

nam modice fluere atque uno posse aethera nisu
significat Pontos , mare certo quod fluit acstu
unum labendi conservans usque tenorem .^
[Motibus astrorum nunc quae sit causa canamus .

510 principio magnus cacli si vortitur orbis ,
ex utraque polura parti premere aera nobis
dicendum est cxtraque teneie et claudere utrimque ;
inde alium supra fluere atque inteudere deorsum ,

515 hinc alium supter , contra qui subvehat orbem ;
ut fluvios versare rotas atque austra videmus .

514 quo volvenda micant aeterni sidera mundi .

491 Densabant j| 500 levior |l 503 Commisci |i haec | 507 ponto || 513
eodem . j| 515 Aiit |( <iuis || 51(i fluvius

174 V

517 est etiam quoque uti possit caelum omne manere
in statione , tamen eum lucida signa ferantur ;
sive quod iuclusi rapidi suut aetheris aestus ,

520 quaerentesque viam circura versautur et ignes
passim per caeli volvunt immania templa ;
sive aliunde fluens alicunde extriusecus aer
versat agens ignes ; sive ipsi serpere possuut
quo cuiusque cibus vocat atque invitat aventis ,

525 flammea per caelum pascentjs corpora passim .
nam quid in hoc raundo sit eorum ponere certum
difficiie est: sed quid possit fiatque per omne
in variis mundis varia ratione creatis ,
id doceo , plurisque sequor disponere causas ,

530 motibus astrorum quae possint esse per omne ;

e quibus una tamen siet haec quoque causa necessest ,
quae vegeat motum signis : sed quae sit earum
praecipere haut quaquamst pedetemtim progredientis . ]
Terraque ut in media raundi regione quiescat ,

535 evanescere paulatim et decrescere pondus
convenit , atque aliam naturam supter habere ,
ex ineunte aevo coniunctam atque uniter aptam
partibus aeriis mundi , quibus insita crevit .
propterea non est oneri neque deprimit auras ;

540 ut sua cuique horaini nuUo sunt pondere membra ,
nec caput est oneri collo , uec denique totum
corporis in pedibus pondus sentimus inesse :
at quae cumque foris veniunt inpostaque nobis
pondera sunt laedunt , permulto saepe minora .

545 usque adeo magui refert quid quaeque aveat res .
sic igitur tellus non est aliena repente

518 lucia II 521 summania || 524 euntis . || 528 creati . |! 530 omnem .
531 sit et II 532 vigeat || 533 pedetemti progiedientes || 536 super
537 ineunt || 538 vivit . || 545 magi || ijuaeat

175

allata atque auris aliunde obiecta alienis,
sefl pariter prima concepta ab origine mundi
certaque pars eius , quasi nobis membra , videntur .

550 praeterea grandi tonitru concussa repente

terra supra quae se sunt concutit omuia motu ;
quod facere haut ulla posset ratione , nisi esset
partibus aeriis mundi caeloque revincta :
nam communibus inter se radicibus haerent

555 ex ineunte aevo coniuncta atque unitcr apta .
nonne vides etiam quam magno pondere nobis
sustineat corpus tenuissima vis aniraai
propterea quia tam coniuncta atque uniter apta est?
denique iam saltu pernici tollere coi-pus

5iio quid potis est nisi vis auimi , quae membra gubemat ?
iamne vides quantum tenuis natura valere
possit , ubi est coniuncta gravi cum corpore , ut aer
coniuuctus terris et nobis est animi vis ?
Nec nimio solis maior rota nec minor ardor

565 esse potest , nostris quam sensibus esse videtur .
nani quibus e spatiis cumque ignes lumina possunt
adicere et calidura membris adflare vaporem ,
nil ea in his intervallis de corpore libant
flammarum , nil ad speciem est contractior ignis .

573 proinde , calor quoniam solis lumenque profusum

570 perveniunt nostros ad sensus et loca mulcent ,
forraa quoque hinc solis debet filumque videri ,
nil adeo ut possis plus aut minus addere , vere .

575 lunaque sive notho fertur loca lumine lustrans ,
sive guara proprio iactat de corpore lucem ,
quidquid id est, nilo fertur maiore figura

551 supiu II 553 aeifi |! 655 ancta . |j 558 rupta jj 559 pernice jj 560 Quis ||
animae || 5G3 Coniuncta jj 567 Aillicere || 508 Xiliil nisi intervallis || li-
braut. 11 570 fulgeut . j| .371 ilum.iue ■, 574 = 570. j] 576 sua

176 V

quam , nostris oculis qua cerniinus , esse videtur .
nani prius omnia , quae longe semota tuemur

580 aera per multum , specie confusa videntur

quam minui filum . qua propter luna necesse est ,
quandoquidem claram speciem certamque figuram
praebet , ut est oris extremis cunique notata
quantaque quantast hinc nobis videatur in alto .

585 postrerao quos cumque vides hinc aethcris ignes,

quandoquidem quos cumque in terris cernimu', flammae
dum ti'emor est clarus , dum cernitur ardor eorum ,
perparN^^om quiddam inter dum mutare videtur
alteram utrara in partem filum , quo longius absunt , .

594 scire licet perquam pauxillo posse minores
esse vel exigua maioris parte brevique .

590 Illud item non est mirandum , qua ratione
tantulus ille queat tantum sol mittere lumen ,
quod maria ac terras omnis caelumque rigando
compleat et calido perfundat cuncta vapore .

597 nam licet binc mundi patefactum totius unum
largifluum fontem scatere atque erumpere lumen ,
ex omni mundo quia sic elementa vaporis

coo undique conveniunt et sic coniectus eorum
confluit , ex uno capite hic ut profluat ardor .
nonne vides etiam quam late parvus aquai
prata riget fons inter dum campisque redundet?
est etiam quoque uti non magno solis ab igni

605 acra percipiat calidis fervoribus ardor ,
opportunus ita est si forte et idoneus aer ,
ut queat accendi parvis ardoribus ictus ;
quod genus inter dum segetes stipulamque videmus

580Aere || 581 mi j| 584 Quanta quoque quantast || 586 flammae omis-
8um. II 587 est ovilasum . \\ 589 absit . || 595 iievte || 596^^-584. j| 599
vapore. |1 605 percipitat j| C06 sitn est

177

accidere ex una sciutilla incendia passim .

610 forsitan e rosea sol alte lampade lucens
possideat multum caecis feiToribus ignera
circum se , nullo qui sit fulgore notatus ,
aestifer ut tantum radiorum exaugeat ictum .
Nec ratio solis simplex rellata patescit ,

615 quo pacto aestivis e partibus aegocerotis
brumalis adeat flexus atque inde revertens
caucri se ut vertat metas ad solstitialis ,
lunaque mensibus id spatium vidcatur obire ,
anuua sol in quo cousumit tempora cursu .

620 non , inquam , simplex bis rebus reddita causast .
nam tieri vel cum primis id posse videtur ,
Democriti quod sancta viri senteutia ponit ,
quanto quaeque magis sint terram sidera propter ,
tanto posse miuus cum caeli turbiue ferri :

625 evanescere enim rapidas illius et acris
imminui supter viris , ideoque relinqui
paulatim solem cum posterioribu' signis ,
inferior multo quod sit quam fervida signa .
et magis boc luuara : quauto demissior eius

630 cursus abest procul a caelo terrisque propinquat,
tanto posse minus cum signis tendere cursum .
flaccidiore etenira quauto iam turbine fertur
inferior quam sol , tanto magis omnia sigua
lianc adipiscuntur circum , praeterque feruntur .

635 propterea fit ut haec ad signum quodque reverti
mobilius videatur , ad hanc quia sigua revisuut .
fit quoque ut e mundi transversis partibus aer
alternis certo fluere alter tempore possit ,
qui queat aestivis solem detrudere siguis

640 brumalis usque ad flexus gelidumque rigorem ,

610 et li (113 Aestiferiu |j 614 recta || G17 Canceris ut [| C32 etiam

178 V

et qui reiciat gelidis a frigoris iimbris
aestiferas usque in partis et fervicla signa .
et ratione pari luuam stellasque putandumst,
quae volvunt raagnos in magnis orbibus annos ,

645 aeribus posse alternis e partibus ire .
noune vides etiarn diversis nubila ventis
diversas ire in partis iuferna supernis ?
qui minus illa queant per magnos aetheris orbis
aestibus inter se diversis sidera ferri ?

650 At nox obruit ingenti caligine terras ,
aut ubi de longo cursu sol ultima caeli
impulit atque suos efflavit languidus ignis
concussos itere et labefactos aere multo ,
aut quia sub terras cursum convortere cogit

'J55 vis eadeni , supra quae terras pertulit orbem .
Tempore item certo roseam Matuta per oras
aetheris auroram differt et luuiiua pandit ,
aut quia sol idem , sub terras ille revertens ,
anticipat caelum radiis accendere temptans ,

GGO aut quia conveniuut ignes et semina multa
confluere ardoris consuerunt tempore certo ,
quae faciunt solis nova semper lumina gigni ;
quod genus Idaeis faraa est e montibus altis
dispersos ignis orienti lumiue cerni ,

G65 inde coire globum quasi in unum et conficere orbem
nec tamen illud in his rebus niirabile debet
esse , quod haec ignis tam certo tempore possunt
semina confluere et solis reparare nitorem .
multa videmus enim , certo quae tempore fiunt

670 omnibus in rebus . florescunt terapore certo
arbusta et certo dimittunt tempore florem :

648 ille II 651 vetima || 654 convortore || 656 rosea matura || 657 e ||
667 possit .

179

uec miniis in certo dentes cadere imperat aetas
tempore et inpubem molli pubescere veste
et pariter mollem malis demittere barbani :

675 fulmina postremo , uix , imbres , nubila , venti ,
nou nimis incertis tiunt in partibus auni .
namque ubi sic fuerunt causarum exordia prima
atque ita res mundi cecidere ab origiue prima ,
conseque quoque iam redeunt ex ordine certo .

680 Crescere itemque dies licet et tabescere noctes ,
et miuui luces , cura sumant augmina noctes ,
aut quia sol idem sub terras atque superne
imparibus currens amfractlbus aetheris oras
partit et in partis non aequas dividit orbera ,

685 et quod ab alterutra detraxit parte , reponit
eius in adversa tanto plus parte relatus ,
donec ad id signum caeli pervcnit, ubi anni
uodus nocturnas exaequat lucibus umbras :
nam medio cursu flatus aquilonis et austri

690 distinet , aequato caelum discrimine metans ,
propter signiferi posituram totius orbis

693 obliqui , terras et caelum lumine lustrans

692 annua sol in quo concludit tempora sei^pens ,

694 ut ratio declarat eorum qui loca caeli
omnia dispositis signis ornata notarunt ,
aut quia crassior est certis in partibus aer ,
sub terris ideo tremulum iubar baesitat ignis

nec penetrare potest facile atque emergere ad ortus
propterea noctes hiberno tempore longae
700 cessant , dum veniat radiatum insigue diei .
aut etiam , quia sic alternis partibus anni
tardius et citius consuerunt confluere ignes ,

675 Flumina postromo j] 679 Conseqniac || rerum j| 684 e in || 690 me-
tas . II G93 Obliquo j| 692 contudit || 700 dici .

12*

180 V

qui faciunt solem cevta desnrgere parte
propterea tit uti videautur dicere verum .

705 Luna potest solis radiis percussa nitere ,
inque liies magis id lumen convertere nobis
ad speciem , quantum solis secedit ab orbi ,
donique eum contra pleuo bene lumine fulsit
atque oriens obitus eius super edita vidit:

710 inde minutatira retro quasi condere lumen

debet item , quanto propius iam solis ad ignem
labitur ex alia signorum parte per orbem ;
ut faciuut , lunam qui fingunt esse pilai
consimilem cursusque viam sub sole tenere .

715 est etiam quare proprio cum lumine possit
volvier et varias spleudoris reddere formas :
corpus enim licet esse aliud , quod fertur et una
labitur oranimodis occursans ofliciensque ,
nec potis est cerni , quia cassuin lumine fertur .

720 versarique potest , globus ut sit forte pilai
diraidia ex parti candenti lumine tinctus ,
versandoque globum variantis edere formas ,
donique eam partem , quae cumque est ignibus aucta ,
ad speciein vertit nobis oculosque patentis :

725 iude minutatim retro contorquet et aufert
luciferam partem glomeraminis atque pilai ;
ut B.iUylonica Chaldaeum doctrina refutans
asti*olog(Mum artem contra convincere tendit,
proinde qnasi id fieri nequeat quod pugnat uterque ,

730 aut minus hoc illo sit cur amplectier ausis .
denique cur nequeat semper nova luna creari
ordine formarum certo certisque figuris ,
inque dies privos aborisci quaeque creata

705 perculsa || 706 id omissum . || 708 beneno || 711 tam |{ 713 pilae ,
720 ii jl 727 babylonisa |j 730 ilio

181

atque alia illiiis reparari in parte locoque ,

735 difficilest ratione docere et vincere verbis ,
ordine cum possiut tani certo raulta creari .
it ver et Venus , et veris praennntius ante
pennatus graditur zepbyrus , vestigia propter
Flora quibus niater pracspargeus ante viai

740 cuncta coloribus egregiis et odoribus opplet .
inde loci sequitur calor aridus et comes una
pulverulenta Ceres et etesia flabra aquilonum .
inde autumnus adit , graditur simul Euhius Euan .
inde aliae tempestates ventique secuntur ,

745 altitonans Volturnus et auster fulniine pollens .
tandem bruma nives adfert pigrumque rigorem ,
prodit hiemps , sequitur crepitans hanc dentibus algor .
quo minus est mirum , si certo tempore luna
gignitur et certo deletur tcmpore rusus ,

750 cum fieri possint tam certo tempore multa .

Solis item quoque defectus luuaeque latebras
pluribus e causis fieri tibi posse putandumst .
nam cur luna queat terram secludere solis
lumine et a terris altum caput obstruere ei ,

755 obiciens caecum radiis ardentibus orbem :

tempore eodem aliut facere id non posse putetur
corpus , quod cassum labatur lumine semper ?
solque suos etiam dimittere languidus ignis
tempore cur certo nequeat , recreareque lumen ,

760 cum loca praeteriit flammis infesta per auras ,
quae faciunt ignis interstingui atque perire?
et cur terra queat lunam spoliare vicissim
lumine et oppressum solem super ipsa tenere ,

736 possint omissum . || 737 veneris |] 788 zephyri |( 742 Pulverunta |[
et omissum . \\ 747 Redit {| creditans |j algi . || 750 fleri \\ 753 possis . {|
756.eadem || 761 periri .

182 V

nienstrua dum rigidas coni perlabitur unibras ',

765 tempore eodem aliut nequeat succurrere lunae
corpus vel supra solis perlabier orbem ,
quod radios inter rumpat lumenque profusum ?
et tamen ipsa suo si fulgit luna uitore ,
cur nequeat certa mundi languescere parte ,

770 dura loca luminibus propriis inimica per exit?

772 Quod super est , quouiam magni per caerula mundi
qua fieri quiequid posset ratione resolvi ,
solis uti varios cursus lunaeque meatus

775 noscere possemus quae vis et causa cieret ,
qupve modo possent offecto lumine obire
et neque opinantis tenebris obducere terras ,
cum quasi conivent et aperto lumine rursum
omnia convisunt clara loca candida luce ,

780 nunc redeo ad raundi novitatem et moUia teiTae
arva , novo fetu quid primum in lurainis oras
toliere et incertis crerint committere veutis .

Principio geuus herbarum viridcmque nitorem
terra dedit circum coUis camposque per omnis ,

785 florida fulserunt viridanti prata colore ,

arboribusque datumst variis exinde per auras
crescendi magnum inmissis certamen habenis .
ut pluma atque pili primum saetaeque creantur
quadripedum membris et corpore pennipotentum ,

790 sic nova tum tellus herbas virgultaque primum
sustulit , inde loci mortalia saecla creavit
multa modis multis varia ratione coorta .
nam neque de caelo cecidisse animalia possunt ,
nec terrestria de salsis exisse lacunis :

795 linquitur ut merito materuum nomen adepta

764 periabitur || 768 fulget || 771 = 764. || 776 possent omis»Mm . || 782
Tolleret || credant || 784 campusque f| 790 vilgultaque

183

terra sit , e terra quoniam suut cuncta creata .
multaque nunc etiara existunt animalia terris ,
imbribus et calido solis concreta vapore ;
quo minus est mirum , si tum sunt plura coorta

800 et maiora , nova tellure atque aethere adulta .
principio genus alituum variaeque volucres
ova relinquebant exclusae tempore vemo ,
folliculos ut nunc teretis aestate cicadae
lincunt sponte sua victum vitamque petentes .

805 tum tibi terra dedit passim mortalia saecla .

multus enim calor atque umor superabat in arvis :
hoc ubi quaeque loci regio opportuna dabatur ,
crescebant uteri terram radicibus apti ;
quos ubi tempore maturo pate fecerat aestus

810 infantum , fugiens umorem aurasque petessens ,
convertebat ibi natura foramina terrae
et sucuni venis cogebat fundere apertis
consimilem lactis , sicut nunc femina quaeque
cum peperit , dulci repletiu- lacte , quod omnis

815, impetus in maramas convertitur ille alimenti .
terra cibum pueris , vestem vapor , herba cubile
praebebat multa et molii lanugine abundans .
at novitas mundi nec frigora dura ciebat
nec nimios aestus nec magnis viribus auras .

820 omnia enim pariter crescunt et robora sumunt .

Quare etiam atque etiam materuum nomen adepta
terra tenet raerito , quoniara genus ipsa creavit
humanum atque animal prope certo tempore fudit
omne , quod in magnis bacchatur moutibu' passim ,

825 aeriasque simul volucres variantibu' formis .
sed quia finem aliquam pariendi debet habere,

799 tus il 800 maiore jl 802 reliquebant || 805 primura || 809 acstas . |}
812 Ut II 823 auima || 824 magni || 825 Aeriaeque

184 V

destitit , ut mulier spatio defessa vetusto .
rautat enim mundi natuiam totius aetas ,
ex alioque alius status excipere omnia debet ,

830 nee manet ulla sui similis res : omnia migrant ,
omnia commutat natura et vertere cogit .
namque aliut putrescit et aevo debile languet,
porro aliut clarescit et e contemptibus exit .
sic igitur mundi naturam totius aetas

83a mutat , et ex alio terram status excipit alter ,

quod pote uti nequeat , possit quod non tulit antc .

Multaque tura tellus etiara portenta creare
conatast mira faeie membrisque coorta ,
androgynum , iiiterutraque nec utrum , utrimque remotum ,

840 orba pedum partim , manuum viduata vicissim ,
muta sine ore etiam , sine voltu caeca reperta ,
vinctaque membrorum per totum corpus adhaesu ,
nec facere ut possent quicquam nec cedere quoquam
nec vitare malum nec sumere quod foret usus .

845 cetera de genere hoc monstra ac portenta creabat ,
ne quiquam , quoniam natura absterruit auctum ,
nec potuere cupitum aetatis tangere florem
nec reperire cibum nec iungi per Veneris res .
multa videmus enim rcbus concurrere debere ,

850 ut propagando possint procudere saecla ;

pabula primum ut sint , genitalia deinde per artus
semina qua possint membris manare remissa ,
feminaque ut maribus coniungi possit avere ,
mutuaque insinuent inter se gaudia uterque .

855 Multaque tum interiisse animantum saecla necessest
nec potuisse propagando procudere prolem .

883 crescit || e omissum . [j 836 potuit || 838 facit || 839 Androgynem
inter utras nec utramque utrumque || 841 Multa || 844 volet || 846 ab-
serruit || 850 procludere || 851 primunt || 852 possis || remissis . || 853
marius i| possis habere . ([ 854 Mutua qui metuent

185

nam quae ciimque vides vesei vitalibus auris ,
aut dolus aut virtus aut denique mobilitas est
ex ineunte aevo genus id tutata reservans :

860 multaque sunt, nobis ex utilitate sua quae
commendata manent , tutelae tradita nostrae .
principio genus acre leonum saevaque saecla
tutatast virtus , volpes dolus , et fuga cervos .
at levisomna canura tido cum pectore corda ,

865 et genus orane quod est veterino semine partum ,
lanigeraeque simul pecudes et buccra saecla
omnia sunt hominum tutelae tradita , Memmi :
nam cupide fugere feras , paceraque secura
sunt et larga suo sine pabula parta labore ,

870 quae damus utilitatis eorum praemia causa .
at quis nil horum tribuit natura , nec ipsa
sponte sua possent ut vivere nec dare nobis
utilitatera aliquam , quare pateremur eorum
praesidio nostro pasci genus esseque tutum ,

875 scilicet , haec aliis praedae lucroque iacebant
indupedita suis fatalibus omnia vinclis ,
donec ad interitura genus id natura redegit .

Sed neque Centauri fuerunt , nec tempore in ullo
esse queunt duplici natura et corpore bino

880 ex alienigenis membris compacta , potestas
hinc illine partis ut si par esse potissit .
id licet hinc quamvis hebeti cognoscere corde .
principio circum tribus actis impiger annis
floret ecus , puer haut quaquam : nam saepe etiam nunc

885 ubera mammarum in somnis lactantia quaeret :
post ubi ecum validae vires aetate senecta
membraque deficiunt fugienti languida vita ,

85!) tuta !| 865 veteri non j| 866 bugera Ij 868 secutae . || 871 ni jj 873
quari II 881 parvis ut non sit pais || 884 quauKiuam || 885 laetantia

186 V

tum demuin pueris aevo florente iuventas
occipit et molli vestit lanugine malas ;

890 ne forte ex homine et veterino semine equorum
confieri eredas Centauros posse neqiie esse ,
aut rabidis canibus succinctas semimarinis
corporibus Scyllas , et cetera de genere horum ,
inter se quorum discordia membra videmus ;

895 quae neque florescunt pariter nec robora sumunt
corporibus neque proiciunt aetate senecta ,
nec simili Venere ardescunt uec moribus unis
conveniunt , neque sunt eadem iucunda per artus .
quippe videre licet pinguescere saepe cicuta

900 barbigeras pecudes , homini quae est acre veneuum
denique flamma quidem cum corpora fulva leonum
tam soleat torrere atque urere quara genus omne
visceris in terris quod cumque et sanguinis extet ,
qui fieri potuit , triplici cum corpore ut una ,

905 prima leo , postrema draco , media ipsa , Chimaera
ore foras acrem flaret de corpore flammam?
quare etiam tellure nova caeloque recenti
talia qui fingit potuisse animalia gigni ,
nixus in hoc uno novitatis nomine inani ,

910 raulta licet simili ratione efifutiat ore ,
aurea tum dicat per terras fluraina vulgo
fluxisse , et gemmis florere arbusta suesse ,
aut horainem tanto membrorum esse impete natum ,
trans maria alta pedura nisus ut ponere posset

915 et manibus totum circura se verterc caelum .
nam quod multa fuere in tems semina rerum
tempore quo primura telhis animalia fudit ,

888 puerili || florenta || 889 Officit |j 892 rapidis || 896 proficiunt || 901
Denique omissum . \\ 90-i unam . || 906 feras || flare II 913 bomine || 914
j)oiidere

187

nil tamen est signi mixtas potuisse creari

inter se pecudes compactaque membra animantum ,

920 propterea quia quae de tevris nunc quoque abundant
herbarum genera ac fruges arbustaque laeta
non tamen inter se possunt complexa creari ,
sed vis quaeque suo ritu procedit, et omues
foedere naturae certo discrimina servant .

925 At genus bumannm multo fuit illud in arvis
durius , ut decuit , tellus quod dura creasset ,
et maioribus et solidis magis ossibus intus
fundatum , validis aptum per viscera nervis ,
nec facile ex aestu nec frigore quod caperetur ,

930 nec novitate cibi nec labi corporis ulla .
multaque per caelum solis volventia lustra
volgivago vitam tractabant more ferarum .
nec robustus erat curvi moderator aratri
quisquam , nec scibat ferro molirier arva

935 nec nova defodere in terram virgulta neque altis
arboribus veteres deeidere falcibu' ramos .
quod sol atque imbres dederant , quod terra crearat
sponte sua , satis id placabat pectora donum .
glandiferas inter curabant coi*pora quercus

940 plerumque : et quae nunc hiberno tempore cernis
arbita puniceo fieri matura colore ,
plurima tum tellus etiam maiora ferebat .
multaque praeterea novitas tum florida mundi
pabula dui*a tulit , miseris mortalibus ampla .

945 at sedare sitim fluvii fontesque vocabant ,
ut nunc moutibus e magnis decursus aquai
clarigitat late sitientia saecla ferarum .
denique nota vagi silvestria templa tenebant

923 Sed si |i 925 Et || 933 arari . || 934 mollerier j| 935 virgiiita || 937
crearant . |j 944 diia jj 947 Claricitaliate |1 94« vagis

188 V

nympharutn , quibus e scibant uniori' fluenta
950 lubrica proluvie larga lavere umida saxa ,

umida saxa , super viridi stillantia musco ,

et partim plano scatere atque erumpere campo .

nec dum res igni scibant tractare neque uti

pellibus et spoliis corpus vestire ferarum ,
955 sed nemora atque cavos montis silvasque colebant,

et frutices inter condebant squalida membra ,

verbera ventorum vitare imbrisque coacti .

nec commune bonum poteraut spectare , neque ullis

moribus inter se scibant nec legibus uti .
960 quod cuique obtulerat praedae fortuna , ferebat

sponte sua sibi quisque valere et vivere doctus .

et Venus in siivis iungebat corpora amantum :

conciliabat enim vel mutua quamque cupido

vel violenta viri vis atque inpensa libido
965 vel pretium , glandes atque arbita vel pira lecta .

et manuum mira freti virtute pedumque

consectabantur silvestria saecla ferarum ,

multaque vincebant , vitabant pauca latebris ,

saetigerisque pares subus

975 missilibus saxis et magno pondere clavae .

silvestria membra ,
970 nuda dabant terrae , nocturno tempore capti ,
circum se foliis ac frondibus involventes .
nec plangore diem magno solemque per agros
quaerebant pavidi palantes noctis in umbris ,
sed taciti respectabant somnoque sepulti ,

976 dum rosea face sol inferret lumina caelo :

a parvis quod enim consuerant cernere semper
alterno tenebras et lucem tempore gigni ,
non erat ut fieri posset mirarier umquam

949 umore || 953 scribant || 959 sciebant || 962 lugebat || 970 Nudabant
973 parvidi || 976 rote"a || 977 Apervis

189

980 uec (liflidere , ne terras aeterna teneret
nox in perpetuum detracto lumiue solis .
sed magis illud erat curae , quod saecla ferarum
infestam miseris faciebant saepe quietem :
eiectique dorao fugiebaut saxea tecta

985 spumigeri suis adventu validive leonis ,
atque interapesta cedebant nocte paventes
hospitibus saevis instrata cubilia fronde .

Nec nimio tum plus quam nunc mortalia saecla
dulcia linquebant labentis lumina vitae .

990 unus euim tum quisque magis deprensus eorum
pabula viva feris praebebat . dentibus baustus ,
et nemora ac moutis gemitu silvasque replebat ,
viva videus vivo sepeliri viscera busto .
at quos effugium servarat corpore adeso ,

995 posterius tremulas super ulcera tetra tenentes
palmas borriferis accibant vocibus Orcum ,
donique eos vita privaraut vermina saeva ,
expertis opis , ignaros quid volnera velleut .
at non multa virum sub signis milia ducta

1000 una dies dabat exitio , nec turbida ponti
aequora fligebaut uavis ad saxa virosque .
hic temere in cassum frustra mare saepe coortum
saevibat leviterque minas ponebat inanis,
nec poterat qu: mquam placidi pellacia ponti

1005 subdola pellicere in fraudem rideutibus undis .

1007 tum penuria deinde cibi- languentia leto

membra dabat , contra nunc rerum copia raersat .
illi inprudentes ipsi sibi saepe venenum

1010 vergebant , nunc se nudant sollertius ipsl .

984 Electique || 985 validique |1 989 lameutis || 992 gemitus || 993 vino j|
995 vicerat || 996 accibunt ]| 997 Denique j| 1001 lidebant || 1002 Nec ||
1003 Saevidat (| potebas j| 1006 Improba navigii ratio tum caeca iacebat . ||
1008 daeaut |j 1009 prudentes |j 1010 uunc se omissa .

190 V

Inde casas post quam ac pellis ignemque pararunt ,
et mulier coniuncta viro concessit in unum
conubium , prolemque ex se videre creatam ,
tum genus humanum priraum mollescere coepit .

1015 ignis enim curavit ut alsia corpora frigus
non ita iam possent caeli sub tegmine ferre ,
et Venus inminuit viris , puerique parentum
blanditiis facile ingenium fregere superbum .
tunc et amicitiem coeperunt iungere aventes

1020 finitimi inter se nec laedere nec violari ,

et pueros commendarunt muliebreque saeclum ,
vocibus et gestu cum balbe signiticarent
imbecillorum esse aecura misererier omnis .
nec tamen omnimodis poterat concordia gigni ,

1025 sed bona magnaque pars servabat foedera caste ;

aut genus Immanum iam tum foret omne peremptum ,
nec potuisset adhuc perducere saecla propago .

At varios linguae souitus natura subegit
mittere , et utilitas expressit nomina rerum ,

1030 non alia longe ratione atque ipsa videtur

protrahere ad gestum pueros infantia linguae ,
cum facit ut digito quae sint praesentia monstrent .
sentit enim vim quisque suam quo ad possit abuti».
cornua nata prius vitulo quara frontibus extent ,

1035 illis iratus petit atque infestus inurget .
at catuli pantherarum scymnique leonum
unguibus ac pedibus iam tum morsuque repugnant,
vix etiam cum sunt dentes un^uesque creati .
alituum porro genus alis orane videmus

1040 fidere et a pinnis tremiilum petere auxiliatura .

1011 cass.as || pellus || 1013 Cognita sunt || lOlG feiri . \\ 1020 violare .
1023 omni . (| 1025 casti . || 1033 vis \\ quod || 1035 infessus || 1038 tiam
1039 propono

191

proinde putare aliquem tum nomina distribuisse
rebus , et inde homines didicisse vocabula prima ,
desiperest . nam cur hic posset cuncta notare
vocibus et varios sonitus eniittere linguae ,

1045 tempore eodem alii facere id uon quisse putentur?
praeterea si non alii quoque vocibus usi
inter se fuerant , \inde insita notities est
utilitatis et unde data est huic prima potestas ,
quid vellet , facere ut scirent animoque viderent ?

1050 cogere item pluris unus victosque domare

non poterat , rerum ut perdiscere noraina vellent .
nec ratioue docere ulla suadereque surdis ,
quid sit opus facto , facilest : neque enim paterentur .
nec ratione ulla sibi fen-ent amplius auris

1055 vocis inauditos sonitus obtundere frustra .
pestremo quid iu hac mirabile tantoperest re ,
si genus humanum , cui vox et lingua vigeret ,
pro vario sensu varia res voce notaret?
cum pecudes mutae , cum denique saecla ferarum

1060 dissimilis soleant voces variasque ciere ,

cum metus aut dolor est et cum iam gaudia gliscunt
quippe etenim lieet id rebus cognoscere apertis .
inritata canum cum primum inmane Molossum
mollia ricta fremunt duros nudantia dentes ,

1065 longe alio sonitu rabie restricta minantur ,

et eum iam latrant et vocibus oinnia complent :
et catulos blaude cum lingua lambere temptant,
aut ubi eos iactant pedibus morsuque petentes
suspensis teueros minitantur dentihus haustus ,

1070 longe alio pacto gannitu vocis adulant ,

1048 Utilitas || 1049 sciret || videret . || 1052 surdes . 1| 1053 facile si ||
1055 sonitu subtimdere || 1058 varias res |j 1062 in || 1063 magna ||
1064 premunt (| 1065 alia |j stricta minatur . || 1067 At || 1068 lactant ||
potentes . || 1069 iraitautur

192 V

et cum deserti baubantur in aedibus , aut cum
plorantis fugiunt summisso corpore plagas .
denique nou hinnitus item differre videtur ,
iuter eqiias ubi equus florenti aetate iuveucus

1075 pinnigeri saevit calcaribus ictus amoris ,

et fremitum patulis ubi naribus edit ad arma ,
et cum sic alias concussis artibus liinnit?
postremo genus alituum variaeque volucres ,
accipitres atque ossifragae mergique marinis

1080 fluctibus in salso victum vitamque petentes ,
longe alias alio iaciunt iu tempore voces ,
et quoin de victu certant praedaeque repugnant :
et partim mutant cum tempestatibus una
raucisonos cantus , cornicum ut saecla vetusta

1085 corvorumque greges ubi aquam dicuntur et imbris
poscere et inter dum ventos aurasque vocare .
ergo si varii sensus animalia cogunt ,
muta tamen cuin sint , varias eraittere voces ,
quanto mortalis magis aecumst tum potuisse

1090 dissirailis alia atque alia res voce notare !

[Illud in his rebus tacitus ne forte requivas ,
fulmen detulit iu terram mortalibus ignem
priraitus , inde omnis flammarum diditur ardor :
multa videmus enim caelestibus inlita flamrais

1095 fulgere , cum caeli donavit plaga vapore .
et ramosa tanien cum ventis pulsa vacillans
aestuat in ramos incumbens arboris arbor ,
exprimitur validis extritus viribus ignis
et raicat inter dum flammai fervidus ardor ,

1100 mutua dum iuter se rarai stirpesque teruntur .

1071 deseitibus' aubantur j| 1072 Florantis || 1076 sub || 1082 praedataqne j|
1084 et li 1085 gregis j! 1087 variis || 1088 Multa ji 1090 re || 1094 in-
sita II 1095 vaporis. ji 1096 Ut |j 1097 Aestua || ardoris |i 1099 Eniicat

193

quoruin utmniqne dedisse potest mortalibus iguem .
inde cibum quoquere ac flammae moUire vapore
sol docuit , quoniam mitescere multa videbaut
verberibus radiorum atque aestu victa per agros .

1105 Inque dies magis hi victum vitamque priorem
commutare novis monstrabant rebu' benigni ,
ingenio qui praestabant et corde vigebant ,
condere coeperunt urbis arcemque locare
praesidium reges ipsi sibi perfugiumque ,

1110 et pecus atque agros divisere atque dedere
pro facie cuiusque et viribus ingenioque :
nam facies multum valuit viresque vigorque .
posterius res inventast aurumque repertuni ,
quod facile et validis et pulcbris dempsit honorem :

1116 divitioris enim seetam plerumque secuntur
quam liibet et fortes et pulchro corpore creti .
quod siquis vera vitam ratione gubernet ,
di^itiae grandes homini sunt vivere parce
aequo animo : neque enim est umquam pcnuria parvi .

1120 at claros homines volueruut se atque potentes,
ut fundaraento stabili fortuua maneret
et placidam possent opulenti degere vitam ,
' ue quiquam , quoniam ad summum succedere honorem
certantes iter infestum fecere viai ,

1125 et tamen e suuimo , quasi fulmen , deicit ictos
invidia inter dum contemptim in Tartara taetra ;
ut satius multo iam sit parere quietum
quam regere imperio res velle et regna tenere .
proinde sine in cassum defessi sanguine sudent ,

1130 angustum per iter luctautes ambitionis ;

1101 igrie . )) 1102 quoq . vere || 1105 iu \\ 1106 et igni . \\ 1110 pccudes ||
diviser atque debere . || 1112 vigebaut . )| lllG certi . j| 1121 stabuli )|
1122 placida possunt )| 1124 Certantesque inter j) 112G thetra . |) 1129
side jj 1130 ambitiones .

194 V

1133 quandoquidem sapiunt alieno ex ore petuntque
res ex auditis potius quam sensibus ipsis ,
nec magis id nunc est neque erit mox quam fuit ante ,

1131 invidia quoniara , ceu fulmine , summa vaporant
plerumque et quae sunt aliis magis edita cumque .

1136 Ergo regibus occisis subversa iacebat

pristina maiestas soliorum et sceptra superba ,
et capitis summi praeclarum iusigne cruentum
8ub pedibus vulgi magnura lugebat honorem :

1140 nam cupide conculcatur nimis ante metutuni .

res itaque ad sumniam faecem turbasque redibat,
imperium sibi cum ac summatum quisque petebat .
inde magistratum partim docuere creare ,
iuraque constituere , ut vellent legibus uti .

1145 nam genus humanum , defessum vi colere aevom ,
ex inimicitiis languebat ; quo niagis ipsum
sponte sua cecidit sub leges artaque iura .
acrius ex ira quod enim se quisque parabat
ulcisci quam nuoc eoncessumst legibus aequis ,

1150 hanc ob rem est homines pertaesura vi colere aevom .
inde metus nmculat poenarum praemia vitae .
circumretit enim vis atque iniuria quemque ,
atque unde exortast , ad eum plerumque revertit ,
nec facilest placidam ac pacatam degere vitam

1155 qui violat factis communia foedera pacis :
etsi fallit enim divom genus humanumque ,
perpetuo taraen id fore clam diffidere debet ;
quippe ubi se multi per somnia saepe loquentes
aut morbo delirantes protraxe ferantur

1160 et celata mala in medium et peccata dedisse . ]

1132 altis II 1141 taque j| recidat . |[ 1142 patebat . H 1143 recreare . ||
1145 vi cere || 1147 lura . || 1150 colore || 1152 ius || iniuriam || 1159
dilirantes || 1160 mala omissum .

195

Nunc quae causa deum per magnas numina gentis
pervulgarit et ararum compleverit urbis
suscipiendaque curarit sollemnia sacra ,
quae nunc in magnis florent sacra rehu' locisque ,

1165 unde etiam nunc est mortalibus insitus horror ,
qui delubra deum nova toto suscitat orbi
terramm et festis cogit celebrare diebus ,
non ita difficilest rationem reddere verbis .
quippe etenim iam tum divom mortalia saecla

1170 egregias animo facies vigilante videbant,
et magis in somnis mirando corporis auctu .
his igitur sensum tribuebant propterea quod
membra movere videbantur vocesque supfrbas
mittere pro facie praeclara et viribus amplis .

1175 aeternamque dabant vitam , quia semper eorum
subpeditabatur facies et forma manebat ,
et tamen omnino quod tantis viribus auctos
non temere ulla vi convinci posse putabant .
fortunisque ideo longe praestare putabant ,

1180 quod mortis timor haut quemquam vexaret eorum,
et simul in somnis quia multa et mira videbant
efficere et nullum capere ipsos inde laborem .
praeterea caeli ratioues ordine certo
et varia annorum cernebant terapora verti ,

1185 nec poterant quibus id fieret cognoscere causis :
ergo perfugium sibi liabebant oumia divis
tradere et illorum nutu facerc omnia flecti .
in caeloque deum sedes et templa locarunt ,
per caelum volvi quia lux et luna videtur,

1190 luna , dies , et nox , et noctis signa serena ,

noctivagaeque faces caeli , flammaeque volantes ,

1172 proptere || 1178 illa |) 1184varias ji 1185 fierent || 1189 nox || 1190
e noctis || severa .

13*

196 V .

nubila , sol , imbres , nix , venti , fulmina , grando ,
et rapidi fremitus , et murmura magna minarum .
0 genus infelix humanum , talia divis

1196 cum tribuit facta atque ira8 adiunxit acerbas !
quantos tum gemitus ipsi sibi , quantaque nobis
volnera , quas lacrimas peperere minoribu' nostris !
nec pietas uUast velatum saepe videri
vertier ad lapidem atque omnis accedere ad aras ,

1200 nec procumbere humi prostratum et pandere pa.lnia8
ante deum delubra , nec aras sanguine multo
spargere quadrupedum , nec votis nectere vota ,
sed mage pacata posse omnia mente tueri .
nam cum suspicimus magni caelestia mundi

1205 templa , super stellisque micantibus aetbera fixum ,
et venit in mentem solis lunaeque viarura ,
tunc aliis oppressa uialis in pectora cura
iila quoque expergefactum caput erigere infit,
ne quae forte deum nobis inmensa potestas

1210 sit , vario motu quae candida sidera verset :
temptat enim dubiara mentem rationis egestas ,
ecquae nam fuerit mundi genitalis origo ,
et simul ecquae sit finis , quo ad moenia mundi
solliciti motus hunc possint ferre laborem ,

1215 an divinitus aeterna donata salute
perpetuo possint aevi labentia tractu
inmensi validas aevi contemnere viris .
praeterea cui non animus fonuidine divum
contrahitur , cui non correpunt membra pavore ,

1220 fulminis horribili cum plaga torrida tellus

contremit et magnum percurrunt murumra caelum?
non populi gentesque tremunt, regesque superbi

1192 flumina.ll 1198 iilla velatura.>t jl 1203 placata || 1208 eriger || 1214
Et taciti II 1220 Fulmini || 1221 murmure

197

corripiunt divum percussi membra timore .
nequid ob admissum foede dictumve superbe

1225 poenariim grave sit solvendi terapus adultum ?
summa etiam cum vis violenti per mare venti
induperatorem classis super aequora verrit
cum validis pariter legiouibus atque elephantis ,
non divom paceni votis adit ac prece quaesit

1230 [ ventorum pavidus paces animasque secundas],
ne quiquam , quoniam violento turbine saepe
correptus uilo fertur minus ad vada leti ?
usque adeo res huraanas vis abdita quaedam
opterit, et pulchros fascis saevasque secures

1235 proculcare ac ludibrio sibi habere videtur .

deoique sub pedibus tellus cura tota vacillat '

concussaeque cadunt urbes dubiaeque minautur ,
quid rairum , si se teranunt raortaiia saecla
atque potestatis magnas rairasque relinqunt

1240 in rebus viris divura , quae cuncta gubernent?

Quod super est , aes atque aurura ferruraque repertumst
et siraul argenti pondus plurabique potestas ,
ignis ubi ingeutis silvas ardore cremarat
montibus in magnis , seu caelo fulraine raisso ,

1245 sive quod inter se bellum silve^j^^rp gerentes
hostibus intulerant ignem formidinis ergo ,
sive quod inducti terrae bonitate volebant
pandere agros pinguis et pascua reddere rura ,
sive feras interficere et ditescere praeda :

1250 nam fovea atque igni prius est venarier ortum
quam saepire plagis saltum canibusque ciere .
quidquid id est, qua cumque e causa flammeus ardor

1224 Nequod || 1225 adauctum . )1 1226 Summe || 1229 a || 1232 aquada ])
1236 sui )j 1241 est aeque |j 1243 gentis j) 1248 pangiiis || 1252 Quic-
quid

198 V

horribili sonitu silvas exederat altis
ab radicibus et terram percoxerat igni ,

1255 manabat venis ferventibus in loca terrae
concava conveniens argenti rivus et auri ,
aeris item et plumbi . quae cum concreta videbant
posterius claro in terra splendere colore ,
tollebant nitido capti levique lepore ,

1260 et simili formata videbant esse figura
atque lacunarum fuerant vestigia cuique .
tum penetrabat eos posse haec liquefacta calore
quam libet in formam et faciem decurrcre rerura ,
et prorsum quamvis in acuta ac tenvia posse

1265 mucronum duci fastigia procudendo ,

ut sibi tela darent , silvasque ut caedere possent
materiemque domo , levare ac radere tigna
et terebrare etiam ac pertundere perque forare .
nec minus argento facere haec auroque parabant

1270 quara validi primum violentis viribus aeris ,
ne quiquara , quoniara cedebat victa potestas
nec poterat pariter durum suflferre laborem .
tum fuit in pretio magis aes , aurumque iacebat
propter inutilitatem hebeti mucrone retusum :

1275 nunc iacet aes , aurum in sumnium successit honorem
sic volveuda aetas commutat tempora rerum .
quod fuit in pretio , tit nuUo denique honore :
porro aliut succedit et e contemptibus exit,
inque dies raagis adpetitur floretque repertum

1280 laudibus et miro est mortalis inter honore .
Nunc tibi quo pacto ferri natura reperta
sit facilest ipsi per te cognoscere , Memrai .

1253 sonitus || 1254 A || 1255 venit || 1258 teiTas |j 1259 capiti || 1260
videbat j] 1266 parent || et || possint . || 1267 dolaret levare || 1272 po-
terant j| 1273 Nam fui j| aes omissum . \\ 1278 e omissuvi . || 1280 Claudibus

199

arnia antiqua nianus ungues dentesque fuerunt .
et lapides et item silvanim fragmina rami ,

1285 et flamma atque ignes , post quam sunt cognita primum .
posterius ferri vis est aerisque reperta .
et prior aeris erat quam ferri cognitus usus ,
quo facilis magis est natura et copia maior .
aere solum terrae tractabant , aereque belli

1290 miscebant fluctus et vulnera vasta serebant

et pecus atque agros adimebant : nam facile ollis
omnia cedebant armatis nuda et inerma .
inde minutatim processit ferreus ensis ,
versaque in obprobrium species est falcis ahenae ,

1295 et ferro coepere solum proscindere terrae
exaequataque sunt creperi certamiua belli .
et prius est armatum in equi couscendere costas
et moderarier hunc frenis dextraque vigere
quam biiugo eurru belli temptare pericla .

1300 et biiugos prius est quam bis coniungere binos
et quam falciferos armatum escendere currus .
inde boves lucas turrito corpore , tetras ,
anguimauus , belli docuerunt volnera Poeni
suflPerre et magnas Martis turbare catervas .

1305 sic alid ex alio peperit discordia tristis ,

horribile humanis quod gentibus esset in armis ,
inque dies belli terroribus addidit augmen .

Temptarunt etiam tauros iu moenere belli ,
expertique sues saevos sunt mittere in hostis .

1310 et validos partim prae se misere leones
cum doctoribus arraatis saevisque magistris ,
qui moderarier his possent vinclisque tenere ,
ne quiquam , quoniam permixta caede calentes

1285 flamm || 1288 maiore . jj 1294 speciest |1 athenae . |( 1300 biiugo
1302 cas II t«tros. || 1307 bellis

200 V

1314 turbabant saevi nullo discrimine turmas ,

1316 nec poternnt equites fremitu perterrita equorum
pectora mulcere et frenis convertere in hostis .
inritata leae iaciebant corpora saltu
undique , ct adversum venientibus ora petebant ,

1320 et nec opinantis a tergo deripiebant,

deplexaeque dabant in terram volnere victos ,
morsibus adlixae validis atque unguibus uncis .
iactabantque suos tauri pedibusque terebant ,
et latera ac ventres hauribant supter equorura

1325 cornibus , et terram minitanti fronte ruebaut .
et validis socios caedebant deutibus apri ,
tela infracta suo tinguentes sanguine saevi ,

1329 permixtasque dabant equitum peditumque ruinas :
nam transversa feros exibant dentis adactus •
iuraenta aut pedibus ventos erecta petebant ,
ne quiquam , quoniam ab nervis succisa videres
concidere atque gravi terram consternere casu .
si quos ante domi domitos satis esse putabant ,

1335 effervescere cernebant in rebus agundis ,
volneribus , clamore , fuga , terrore , tumultu ,
nec poterant ullara partera redducere eorum :
diffugiebat enira variura genus orane ferarum ;
ut nunc saepe boves lucae ferro male mactae

1340 diffugiunt , fera fata suis cum multa dedere ,
sic luit ut facerent . sed vix adducor ut , ante

1343 quam comraune malum iSeret fbedumque , futurum

1342 non quierint animo praesentire atque videre .

1347 sed facere id non tam vincendi spe voluerunt ,

1315 Tenificas capitum quatientes iinrtiqne cristas . || 1319 patebant . |j
1325 mente || 1328 In se tVacta suo tinguentes sanguine tela . || 1330
adauctus.. || 1331 petebat . || 1340 facta || 1341 Si || 1344 Et magis id
possis factum contendere in omni . || 1345 = 528 . || 1346 Quam certo
atque uno terrarum quo libet orbi .

201

quam dare quod gemerent hostes , ipsique perire ,
qui numeix) diffidebant arinisque vacabant.

1350 Nexilis ante fuit vestis quam textile tegmen .
textile post ferrumst , quia ferro tela paratur ,
nec ratione alia possunt tam levia gigni
insilia ac fusi , radii , scapique sonantes .
et facere ante viros lanam natura coegit

1355 quam raulicbre genus : nara longe praestat in arte
et soUertius est multo genus omne virile ;
agricolae donec vitio vertere severi ,
ut rauliebribus id manibus concedere vellent
atque ipsi pariter durum suiferre laborem ,

1360 atque opere in duro durarent membra manusque .
At specimen sationis et insitionis origo
ipsa fuit rerum priraum natura creatrix ,
arboribus quoniara bacae glandesque caducae
tempestiva dabant pullorum examina supter ;

1365 unde etiam libitumst stirpis committere ramis
et nova defodere in terram virgulta per agros .
inde aliam atque aliam culturam dulcis agelli
temptabant , fructusque feros mansuescere terrara
cernebant indulgendo blandeque colendo .

1370 inque dies magis in montem succedere silvas
cogebant infraque locum concedere cultis ,
prata lacus rivos segetes vinetaque laeta
collibus et campis ut haberent , atque olearum
caerula distinguens inter plaga currere posset

1375 per tumulos et convallis camposque profusa ;
ut nunc esse vides vario distincta lepore
omnia, quae pomis intersita dulcibus ornant
arbustisque tenent felicibus opsita circum .
[At liquidas avium voces imitarier ore

1354 ianam jj 1361 A ]| 1366 defbdiie jj ISGJ^ tena .

202 V

13S0 ante fuit nmlto quam levia carmina cantu

concelebrare homines posseut aurisque iuvare .
et zephyri , cava per calamoruni , sibiia primum
agrestis docuere cavas inflare cicutas .
inde minutatim dulcis didicere querellas ,

1385 tibia quas fundit digitis pulsata canentum ,
avia per nemora ac silvas saltusque reperta ,
per loca pastorum deserta atque otia dia .

1390 haec animos ollis mulcebant atque iuvabant
cum satiate cibi : nam tum sunt carmina cordi .
saepe itaque inter se prostrati in gramine molli
propter aquae rivom sub ramis arboris altae
non magnis opibus iucunde corpora habebant ,

1395 praesertira cum tempestas ridebat et anni
tempora pingebant viridantis floribus herbas .
tum ioca , tura serrao , tum dulces esse cachinni
consuerant . agrestis enim tum musa vigebat :
tum caput atque umeros plexis redimire coronis

1400 floribus et foliis lascivia laeta monebat ,

atque extra numerum procedere membra moventes
duriter et duro terram pede pellere matrem ;
unde oriebantur risus dulcesque cachinni ,
omnia quod nova tum magis haec et mira vigebant .

1405 et vigilantibus hinc aderant solacia somui ,
ducere multimodis voces et flectere cantus
et supera calamos unco percurrere labro ;
unde etiam vigiles nunc haec accepta tuentur ,
et numerum servare sonis didicere , neque hilo

1410 maiorem interea capiunt dulcedini' fructum
quam silvestre genus capiebat terrigenarum .

1388 1389 = 1454 1455. || 1390 iuvabat . |j 1391 omnia || 1392 gramina ||
1393 Proptere || 1397 loca || 1399 redimere || 1400 movebat . || 1404 vi-
gebat . II 1405 somno . || 1409 genus || 1410 Maiore )| dulcedine

203

nam quod adest praesto , uisi quid cognoviraus ante
suavius , in primis placet et poUere videtur ,
posteriorque fere melior res illa reperta

1415 perdit et immutat sensus ad pristina quaeque .
sic odium coepit glandis , sic illa relicta
strata cubilia sunt herbis et frondibus aucta .
pellis item cecidit vestis contempta ferinae ;
quam reor invidia tali tunc esse repertam ,

1420 ut letum insidiis qui gessit primus obiret ,
et tamen iuter eos distractani sanguiuc multo
disperiisse neque in fructum eonvertere quisse .
tunc igitur pelles , nunc aurum et purpura curis
exercent hominum vitam belloque fatigant;

1425 quo magis in nobis , ut opinor , culpa resedit .
frigus enim nudos sine pellibus excruciabat
terrigenas : at nos nil laedit veste carere
purpurea atque amo signisque ingentibus apta ,
dum plebeia tamen sit , quae defendere possit .

1430 ergo hominum genus in cassum frustraque laborat
semper et in curis consumit inanibus aevom ,
ni mirum , quia non cognovit quae sit habendi
finis et omnino quo ad crescat vera voluptas :
idque rainutatim vitam provexit in altum

1435 et belli magnos commovit funditus aestus . ]

At vigiles mundi magnum versatili' templum
sol et luna suo lustrantes lumine circum
perdocuere homines annorum tempora verti
et certa ratione geri rem atque ordine certo .

1440 lam validis saepti degebant turribus aevom ,
et divisa colebatur discretaque tellus ,

1416 sigilla || 1418 ferina . || 1419 nunc || 1425 ina |j 1429 plebela || 1431
in omissum . || 1436 versatile |i 1440 degebat || 1441 disceretaque

204 V

iam inare velivolis florebat puppibus , et res
auxilia ac socios iam pacto foedere habebant,
carminibus cum res gestas coepere poetae

■ 445 tradere : nec multo priu' sunt elementa reperta .
propterea quid sit prius actum respicere aetas
nostra uequit , nisi qua ratio vestigia monstrat .

Navigia atque agri cuituras , moenia , leges ,
arma , vias , vestes , et cetera de genere horum ,

1450 praeraia , delicias quoque vitae funditus omnis ,
carraina , picturas , et daedala signa polire ,
usus et impigrae simul experientia raentis
paulatim docuit pedetemtim progredientis .
sic unum quicquid paulatim protrahit aetas

1455 in raedium ratioque in luminis erigit oras :
namque alid ex alio clarescere conveniebat ,
artibus ad summum donec venere cacumen .

1442 Tiim Ij propt€r odores . || 1444 caepcre H 1449 et omisaum . \\ 1451
pulito . |! 1456 corde videbant .

T. LUCRETI CARI
DE KERUM NATURA

LIBER SEXTUS.

Xrimae frugiparos fetus raortalibus aegris
dididerunt quondam praeclaro uomine Athenae ,
et recreaverunt vitam legesque rogarunt ,
et primae dederunt solaeia dulcia vitae ,

5 cura genuere virum tali cum corde repertum ,
omnia veridico qui quondam ex ore profudit ;
cuius , et extincti , propter di\ ina reperta
divolgata vetus iara ad caelum gloria fertur .
uam cum vidit hic ad victum quae flagitat usus

10 omnia iam ferme mortalibus esse parata ,
et , pro quam posset , vitam consistere tutam ,
divitiis homines et honore et laude potentis
affluere atque bona gnatorum excellere fania ,
nec minus essc donii cuiquam tamen anxia corda ,

15 atque animi ingratis vitam vexare querellis
passimque infestis cogei saevire periclis ,

1 aegros . || 4 solaci || 7 extincta || 10 acortalibns || 11 posseiit || 13 ex-
collere || 14 cordi . || IG 1'ausa at«iue || coget |( querellis .

206 VI

intellegit ibi vitium vas efficere ipsum ,

omniaque illius vitio corrumpier intus ,

quae conlata foris , et commoda , cumque venirent ;

20 partim quod fluxum pertusumque esse videbat ,
ut nuUa posset ratione explerier umquara ;
partim quod taetro quasi conspurcare sapore
omnia cernebat , quae cumque receperat , intus .
veridicis igitur purgavit pectora dictis ,

25 et finem statuit cuppedinis atque timoris ,

exposuitque bonum summum , quo tendimus omnes ,
quid foret , atque viam monstravit , tramite parvo
qua possemus ad id recto contendere cursu ,
quidve mali foret in rebus niortalibu' passim ,

30 quod tieret naturali varieque volaret

seu causa seu vi , quod sic natura parasset ,
et quibus e portis occurri cuique deceret ,
et genus bumanum frustra plerumque probavit
volvere curarum tristis in pectore fluctus .

35 nam vel uti pueri trepidant atque omnia caecis
in tenebris metuunt , sic nos iu luce timemus
inter dum , nilo quae sunt metuenda magis quam
quae pueri in tenebris pavitant finguntque futura .
bunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest

40 non radii solis nec lucida tela diei
discutiant , sed naturae species ratioque .
quo magis inceptum pergam pertexere dictis .

Et quoniam docui mundi mortalia templa
esse et nativo consistere corpore caelum ,

45 et quae cumque in eo fiunt fateare necessest
pleraque dissolui , quae restant percipe porro ,

17 fas II 22 conspurgare || 28 recta || 30 fixerit jj 31 casu || signatura j|
32 E II 33 prustra |i 34 Voluere || 35 caelis . || 44 et omissum . || 45 fie-
rique

VI 207

quandoquidem semel institui conscendere currum

ventosura et certant plangeutia flamina rursum ;

quae fuerint , sine , placato conversa furore .
50 Cetera quae fieri in terris caeloque tuentur

mortales , pavidis cum pcndent meutibu' saepe ,

haec faciunt animos humilis formidine divom

depressosque premunt ad terram propterea quod

ignorantia causarum conferre deorum
r)5 cogit ad imperium res et concedere regnum .
58 nam bene qui didicere deos securuni agere aevom ,

si tamen interea mirantur qua ratione
GO quaeque geri possiut , praesertim rebus in illis

quae supera caput aetheriis cernuntur in oris ,

rursus in antiquas referuntur religionis ,

et dominos acris adsciscunt , omnia possc

quos miseri credunt , ignari quid queat esse ,
G5 quid nequeat , tinita potestas denique euique

qua nam sit rationi atque alte terminus haerens ;

quo magis errantes caeca ratione ferunlur .

quae nisi respuis ex auimo longeque remittis

dis indigna putare alienaque pacis eorum ,
70 deiibata deum per te tibi numina sancta

saope oberunt ; non quo violari summa deum vis

possit , ut ex ira poenas petere inbibat acris ,

sed quia tute tibi placida cum pace quietos

constitues magnos i-arum volvere fiuctus ,
7:. nec delubra deuni placido cum pectore adibis ,

nec de corpore quae sancto simulacra feruntur

in mentes hominum divinae nuutia formae ,

47 insignem (| 48 Ventonim exirtent placentnr omnia || 49 sint || favore . ||
51 montibiiii || 52 Et !| 56 57 = 90 91 || 03 adciscunt || 64 miseris |! 68 lon-
gi<[ue remitti . || 71 oderunt |! violaris !! 72 ire |i 73 quietus . || 74 fletus . j|
7 6 fuerunt .

208 VI

suscipere haec animi ti*aiiquilla pace valebis .
inde videre iicet qiialis iaiu vita sequatur .

80 quaiu quidem ut a nobis ratio verissima longe
reiciat , quamquara sunt a me multa profecta ,
multa tamen restant et sunt ornanda politis
versibus : est ratio fulgendi visque tonaudi ,
sunt tempestates et fulmina clara canenda ,

86 [ quid faciant et qua de causa cumque ferantur ;
ne trepides caeli divisis partibus amens ,
unde volans ignis pervenerit aut in utram se
verterit hinc partim , quo pacto per loca septa
insinuarit , et hinc dominatus ut extulerit se . ]

90 quorum operum causas nuila ratione videre
possunt ac fieri divino numine rentur .
tu mihi supremae praescribta ad candida calcis
currenti spatium praemonstra, cailida musa
Calliope , requies hominura divoraque voluptas ,

95 te duce ut insigni capiara cura laude coronam .
Principio tonitru quatiuntur caeriila caeli
propterea quia concurrunt sublime volantes
aetheriae nubes contra pugnantibu' ventis .
nec fit enira sonitus caeli de parte serena ,

100 verum ubi cumque magis denso sunt agmine nubes ,
tam magis hinc magno fremitus fit raurmure saepe .
praeterea ueqiie tam condenso corpore nubes
esse queuut quam sunt lapidos ae tigna , neque autem
tara tenues quam sunt nebulae luraiiiue volantes :

105 nam cadere ab bruto deberent pondere pressae
ut lapides , aut ut fumns constare nequirent
nec cohibere nives gelidas et graudinis imbris .

83 et rctio caelisque tenenda . || 84 fluniijia || 86 trepidas || 87 pervene-
ret Ij 91 fier j| 92 prescribita ac || callis . || 95 landi 1| 102 Pretere ||
nurc . II 103 pepides ac iigna |j 105 avi

VI 209

dant eriam sonitum patuli super aequora mundi ,
carbasus ut quondam magnis intenta tbeatris

110 dat crepitum malos inter iact<ata trabesque ,
inter dum perscissa furit petuiantibus auris
et fragilis sonitus chartarum commeditatur :
id quoque enim genus in touitru cognoscere possis ,
aut ubi suspensam vestem chartasve volantis

115 verberibus venti versaut planguntque per auras .

fit quoque enim inter dum ut non tam concurrere nubes
frontibus adversis possiut quam de latere ire
diverso motu radentes corpora tractim ,
aridus unde auris terget sonus ille diuque

120 ducitur , exierunt douec regionibus artis .

Hoc etiam pacto tonitru concussa videntur
omnia saepe gravi tremere et divolsa repente
maxima dissiluisse capacis muenia mundi ,
cum subito validi venti conlecta procella

125 nubibus intorsit sese , conclusaque ibidem

turbine versanti magis ac magis undique nubem
cogit uti fiat spisso cava corpore circum ,
post ubi conininuit vis eius et impetus acer ,
tum perterricrepo souitu dat fibsa fragorem .

130 nec mirum , cum plena animae vensicula parva
saepe det haut parvum souitum displosa repente

Est ctiam ratio , cum venti nubila perflant ,
ut sonitus faciant : etenim ramosa videmus
nubila saepe modis niultis atquo aspera ferri ;

135 scilieet , ut , ('rebram silvam cuni flamina cauri
perflant , dant sonitum frondes ramique fragorera .

110 raatOii II 111 petuiantibus jl 112 sonilus omissum . \\ chatiuuin ]| 114
chartasqne || 115 plaguentque |j llt) ut ovnssum . || 118 corporc || 120
exienuii |^ 122 teremere jj 124 concoUoina || 12C versante |( 120 missa f|
131 Saepe ita liat parvurn || 132 perfiunt . Jj 136 Perfiant

210 VI

fit quoque ut inter dum validi vis incita venti
perscindat nubera perfringens irapete recto :
nam quid possit ibi flatus raanifesta docet res ,

140 hic , ubi lenior est , in terra cum tamen alta
arbusta evolvens radicibus haurit ab irais .
sunt etiara fluctus per nubila , qui quasi murmur
dant in frangendo graviter ; quod item fit in altis
fluminibus magnoque raari , cum frangitur aestus .

145 id quoque , ubi e nubi in nubem vis incidit ardens
fulminis , haec raulto si forte umore recepit
ignera , continuo uiagno clamore trucidat ;
ut calidis candens ferrum e fornacibus olim
stridit , ubi in gelidum propere deraersiraus imbrem

150 aridior porro si nubes aecipit ignera ,
uritur ingenti sonitu succeusa repente ;
lauricomos ut si per montis flamma vagetur
turbine ventorum comburens impete magno :
nec res ulla magis quam Phoebi Delphica laurus

155 terribili sonitu flararaa crepitante creniatur .
denique saepe geli multus fragor atque ruina
grandinis in magnis sonitum dat nubibus alte :
ventus enim cum confercit , franguntur in arto
concreti raontes niraborum et grandine mixti .

160 Fulgit itera , uubes ignis cura semina multa
excussere suo concursu ; ceu lapidem si
percutiat lapis aut ferrum : nam tum quoque lumen
exilit et claras scintillas dissipat ignis,.
sed tonitrum flt uti post auribus accipiamus ,

165 fulgere quam cernant oculi , quia semper ad auris
tardius adveniunt quam visum quae moveant res .

141 volvens || 144 aest . || 145 Fit j| 149 propter |j 151 ingentis |j re-
cente. || 153 Turne || 154 vita || 155 souitiun 1| 158 artum . || 162 Per-
cnciat || 165 Fugere

VI 211

id licet hinc etiam cogooscere . caedere si quem

ancipiti videas ferro procul arboris auctum ,

ante fit ut cernas ictum quam plaga per auris
170 det sonitum : sic fulgorem quoque cernimus ante

quam tonitrum accipimus , pariter qui mittitur igni

e simili causa , concursu oatus eodem .
Hoc etiam pacto volucri loca lumiue tingunt

nubes et tremulo tempestas impete fulgit .
175 ventus ubi invasit nubera et versatus ibidem

fecit ut ante cavam docui spissescere nubem ,

mobilitate sua fervescit ; ut omnia motu

percalefacta vides ardescere , plumbea vero

glans etiam longo cursu volvenda calescit .
180 ergo fervidus hic nubem cum perscidit atram ,

dissipat ardoris quasi per vim expressa repente

semina , quae faciunt nictantia fulgura flammae :

inde sonus sequilur , qui tardius adficit auris

quam quae perveniunt oculorum ad lumina nostra .
185 scilicet, hoc densis fit nubibus et simul alte

extructis aliis alias super impete miro .
189 contempiator euim , cum montibus adsiraulata

uubila portabuut venti transversa per auras ,

aut ubi per magnos montis cumulata videbis

insuper esse aliis alia atque urguere superne

in statioue locata sepultis uodique ventis ;
187 ne tibi sit frudi quod nos iuferne videraus

quam sint lata magis quara sursum extructa quid extent.
194 tum poteris magnas moles coguoscere eorum

speluncasque vel ut saxis pendentibu' sti-uctas

cernere , quas venti cum tempestate coorta

168 Ungipiti videat || 170 fiilgurem || 178 adescere || 179quiescit. || 180
perscindit || 183 adlicit || 1S5 alti . || 191 culata i| 192 snperna . |j 193
satione |{ 188 .-it 1| extricta

14*

212 vr

conpleruut , magno indignantur munnure clausi
nubibus , in caveisque ferarum more minantur ,
nunc hinc nunc illinc fremitus per nubila mittunt ,

200 quaerentesque viam circura versantur , et ignis
semina convolvunt e nubibus atque ita cogunt
multa , rotantque cavis flammam fornac^bus intus ,
donec divolsa fulserunt nube corusci .
Hac etiam fit uti de causa mobilis ille

205 devolet in terram liquidi color aureus ignis ,
semina quod uubes ipsas permulta necessust
ignis habere : etenim cum sunt umore sine ullo ,
fiammeus est plerumque colos et splendidus ollis :
quin etiam solis de lumine multa necessest

210 concipere , ut merito rubeant ignesque profundant .
hasce igitur cura ventus agens contrusit in unum
conipressitque locura cogens , expressa profundunt
seraina , quae faciunt flammae fulgore colores .
lulgit item , cum rarescunt quoque nubila caeli .

2i:« nam cum ventus eas leviter diducit euntis
dissoluitque , cadant ingratis illa necessest
semina quae faciuut fulgorem : tura sine taetro
terrore et souitu fulgit nulloque tumultu .
Quod super est , quali natura praedita constent

220 fulmina , declarant ictu loca inusta , vaporis
signa , notaeqac gravis halantis sulpuris auras :
ignis enim sunt liaec non venti signa neque irabris
praeterea saepe accendunt quoque tecta domorum
et celeri flarama dominantur in aedibus ipsis .

225 hunc tibi subtilem cura prirais ignibus ignera

199 fremitn || 201 e omissum . \\ 205 calor |j 207 Igues || 208 Flameusq.
plerumqiie |I olis . |j 200 Qiiipvie enim (| 2)0 iubeant || 213 fulgere (| 216
ingratius Ij 218 sonis j| 219 «luali oviivsum . || 220 ictu et inusta j) 221
aurii; . '■[ 223 so

VI 213

constituit natura minutis mobilibusqiie

corporibus , cui uil omuino obsistere possit .
228 transit enim validum fulmen per saxa , per aera .
280 et liquidum puncto facit aes iu tempore ei aurum ,

curat utei yasis integris vina repente

diflugiant , quia , ni rairum , facile omuia circum

conlaxat rareque facit latcrnmina vasis

adveniens calor eius., et insiuuci.tus m ipsuiu
235 mobiliter soluens differt primordia vini .

quod solis vapor aetatem non possc videtur

efticere usque adeo pollens fervore conisco .

tauto mobilior \is et dominantior liuec cst .
Nunc ea quo pacto gignantur et impete tanto
240 fiant ut possint icta discludere turris , ,

disturbare domos , avellere tigna trabesque

et lamenta virum comitioliri atque ciere .

exanimare homines , pecudes prosTernere passim ,

cetera de geuere hoc qua vi facere omnia possint,
245 expediam , neque te in pvomissis plura morabor .
Fulmina giguior e crassis alteque putandumst

nubibus extructis : nam caelo nulla sereno

uec leviter densis mittuntur nubibus umquam .

uani dubio procul hoc fieri manifesta docet res ;
250 quod tum per lotum concrescunt aera nubes,

undique uti tenebras (tmuis Acherunta reamur

liquisse et niaguas caeli complesse cavernas .

usque adeo tetra uimborum nocte coorta

inpendent atrae formidinis ora superne ,
255 cum commoliri tempestas fulmina coeptat .

226 montibusque . j| 228 per septa domorum . ]; 229 Clamor ut ac voces
tranbit per aasca per aera . [j 231 item || 234 ut || 237 tellens fervere |I
241 igna |; 242 monimenta || 245 te omiisum . \\ 246 gigni e classis |j 250
tnnc

214 VI

praeterea persaepe niger quoque per mare nimbus ,
ut picis e caelo demissum flumen , in undas
sic cadit effertus tenebris procul et trahit atram
fulminibus gravidani tempestatem atque procellis,

260 igiiibus ac ventis cum primis ipse repletus ,

in terra quoque ut horrescant ac tecta requirant.
sic igitur supera nostrum caput esse putandumst
tempestatem altam . neque enim caliginp tanta
obruerent terras , nisi inaedificata superne

265 multa forent multis exempto nubila sole :
nec tanto possent venientes opprimere imbri ,
flumina abundare ut facerent camposque natare ,
si non extructis foret alte nubibus aether .
hic igitur ventis atque ignibus omnia plena

270 sunt : ideo passim tremitus et fulgura fiunt .
quippe etenim supra docui permulta vaporis
semina habere cavas nubes , et multa necessest
concipere ex solis radiis ardoreque eorum .
hoc ubi ventus eas idem qui cogit in unum

275 forte locum quemvis , expressit multa vaporis
semina seque simul cum eo coramiscuit igni ,
insinuatus ibi vortex versatur in arto
et calidis acuit fulmen fornacibus intus :
nam duplici ratione accenditur , ipse sua cum

280 mobilitate calescit , et e contagibus ignis .

inde ubi percaluit gravida , aut vis ignis et acer
irapetus incessit , maturum tum quasi fulmen
perscindit subito nubem , ferturque coruscis
omnia luminibus lustrans loca percitus ardor .

285 quem gravis insequitur sonitus , displosa repente

257 dimissum fulmen j| 258 et fertus |i 269 plana . || 272 haecdere || ne-
cesset . 11 277 alto . || 281 gravis venti vis igni . jj et acer omiasa . j| 285
repenati .

VI 215

exprimere ut eaeli videantur terapla supeme .
inde tremor terras graviter pertemptat , et altum
murmura percurrunt caelum : nam tota fere tum
tempestas concussa tremit fremitusque moventur.

290 quo de concussu sequitui- gravis imber et uber ,
omnis uti videatur in imbrem vertier aether
atque ita praecipitans ad diluviem revocari :
tantus discidio nubis ventique procella
mittitur , ardenti sonitus cum provolat ictu .

295 est etiam cum vis extrinsecus incita venti
incidit in gravidam maturo fulmine nubem ;
quara cum perscidit , extemplo cadit igneus ille
vertex , quera patrio vocitamus nomine fulmen .
hoc fit idem in partis alias , quo cumque tulit vis .

300 fit quoque ut inter dum venti vis missa sine igni
igniscat tamen in spatio longoque meatu ,
cum venit amittens in cursu corpora quaedam
grandia , quae nequeunt pariter penetrare per auras ,
atque alia ex ipso conradens aere portat

305 parvola , quae faciuut ignem commixta volando ;
non alia longe ratione ac plumbea saepe
fervida fit glans in cursu , cum multa rigoris
corpora dimittens ignem concepit in auris .
fit quoque ut ipsius plagae vis excitet ignem ,

310 frigida cum venti pepulit vis missa sine igni ,
ni mirum , quia , cum vementi perculit ictu ,
confluere ex ipso possunt elementa vaporis ,
et simul ex illa quae tum res excipit ictum;
ut , lapidem ferro cum caedimus , evolat ignis ,

315 nec, quod frigida vis ferrist, hoc setius illi

286 Opprimere || 288 pecurrtint || 290 concussus || 291 ut || 292 revo-
care . || 295 £s || 296 valida i| coltuine |{ 298 spatio || 302 Dom || 308
concipit II 309 ipsis || 315 iUe .

216 VI

sctnina concurrunt calidi fulgoris ad ictum .
sic igitur quoque res accendi fulmine debet ,
opportuna fuit si forte et idonea flanimis .
ncc temere omnino plane vis frigida venti

320 esse potest , ea quae tanta vi missa supernest ,
quin , prius in cursu si non accenditur igni ,
at tepefacta tamen veniat commixta calore .

Mobilitas autem fit fulminis et gravis ictus ,
et celeri ferme percurrunt Mmina lapsu ,

826 nubibus ipsa quod omnino prius incita se vis
colligit et magnum couamen suioit eundi ,
inde ubi non potuit nubes capere inpetis auctum ,
exprimitur vis atque ideo volat impete miro ,
ut validis quae de tormentis missa feruntur .

330 adde quod e parvis et levibus est elementis ,
nec facilest tali naturae opsistere quicquam :
inter enim fugit ac penetrat per rara viarum,
non igitur multis offensibus in remorando
haesitat , hanc ob rem celeri volat impete labens .

335 adde quod omnino natura pondera deorsum
omnia nituntur , cum plagast addita vero ,
mobilitas duplicatur et impetus ille gravescit ,
ut vementius et citius quae cumque morantur
obvia discutiat plagis itinerque sequatur .

340 denique quod longo venit impete , sumere debet
mobilitatem etiam atque etiam , quae crescit eundo
et validas auget viris et roborat ictum :
nam facit ut quae sint illius semina cumque
e regione locum quasi in unum cuncta ferantur,

345 omnia coniciens in eum volventia cursum .

318 indoneat |j 320 ex quae tantau || 321 cursus non i| 322 colore . ||
323 Nobilitas || 324 At i| percunt |i 335 Deinde || deorum . || 336 plaga
t>i 11 344 i-egionem

VI 217

forsitan ex ipso veniens trahat aere quaedam
corpora , quae plagis incendunt mobilitatem .
incolumisque venit per res atque integra transit
multa , foraminibus liquidus quia transvolat ignis .

350 multaque perfigit , cum corpora fulminis ipsa
corporibus rerum incideruut , qua texta tenentur .
dissoluit porro facile aes aurumque repente
couferve facit , e parvis quia facta minute
corporibus vis est et levibus ex elementis ,

355 quae facile insinuantur et insinuata repente
dissoluont uodos omnis et vincla relaxant .
autumnoque magis stellis fulg-entibus apta
coucutitur caeli domus undique totaque telius ,
et cum tempora se veris floreutia pandunt.

360 frigore enim desunt ignes , ventique calore
deficiunt neque sunt tara denso corpore nubes .
interutraque igitur cum caeli tempora coustant ,
tum variae causae concuiTunt fulminis omnes :
nam fretus ipse anui permiscet frigus et aestum ,

365 quorum utrumque opus est fabricauda ad fulmina nubi^
ut discordia sit rerum magnoque tumultu
ignibus et ventis furibundus fluctuet aer .
prima caloris enim pars est postrema rigoris ,
tempus ut est vernum ; quare pugnare necessest

370 dissimilis inter se res turbareque mixtas :
et ealor extremus primo eum frigore mixtus
volvitur , autumni quod fertur nomine tempus ,
hic quoque confligunt hiemes aestatibus acres .
propterea freta suut haec anni nominitanda ,

346 here |j 349 transviat || 356 vincia |[ 357 alta . || 359 rij || 360 calo-
res . Ij 362 Inter utrasque || 364 et ofnissum . || 365 nobis . |j 366 sit
omutuvi . II 368 ligoris . |i 369 id || 370 res omiasum . || 372 VovittLv \\
374 freta onmsum .

218 VI

375 nec mirumst , in eo si tempore plurima fiunt
fiilmina tempestasque cietur turbida caelo ,
ancipiti quoniam bello turbatur utrimque ,
binc flammis , illinc ventis , umoreque mixto .
Hoc est igniferi naturam fulminis ipsam

880 perspicere et qua vi faciat rem quamque videre ,
non Tyrrhena retro volventem carmina frustra
indicia occultae divum perquirere mentis ,
unde volans ignis pervenerit aut in utram se
verterit hinc partim , quo pacto per loca saepta

385 insinuarit , et hinc dominatus ut extulerit se ,
quidve nocere queat de caelo fulminis ictus .
quod si luppiter atque alii fulgentia divi
terrifico quatiuut sonitu caelestia templa
et iaciunt ignem quo cuiquest cumque voluptas ,

890 cur quibus incautum scelus aversabile cumquest
non faciunt icti flamraas ut fulguris halent
pectore perfixo , documen raortalibus acre ,
et potius nuUa sibi turpi conscius in re
volvitur in flamrais innoxius inque peditur

395 turbine caelesti subito correptus et igni ?

cur etiara loca sola petunt frustraque laborant ?
an tum bracchia consuescunt firmantque lacertos ?
in terraque patris cur telum perpetiuntur
optundi ? cur ipse sinit , neque parcit in hostis ?

400 denique cur numquam caelo iacit undique puro
luppiter in terras fulmeu sonitusque profundit?
an simul ac nubes successere , ipse in eas tum
descendit , prope ut hinc teli determinet ictus ?
in mare quo porro mittit ratione ? quid undas

375 eos tempore || 37G cie || 377 bellio || 382 menti . || 383 utrame ,
384 hic II 385 eatulerit i| 386 fulmines || 389 quo inquest 1| voluntas ,
398 concius || 401 luppiterras || 402 in aes

VI 219

405 arguit et liquidam molem camposque natantis?
praeterea si vult caveamus fulminis ictum ,
cur dubitat facere ut possimus cernere niissum ?
si nec opinantis autem volt opprimere igni ,
cur tonat ex illa parte , ut vitare queamus ,

410 cur tenebras ante et fremitus et murmura concit?
et simul in multas partis qui credere possis
mittere ? an hoc ausis numquam contendere factum ,
ut fierent ictus uno sub tempore plures ?
at saepest numero factum fierique necessest ,

415 ut pluere in multis regionibus et cadere imbris ,
fulmina sic uno fieri sub tempore raulta .
postremo cur sancta deura delubra suasque
discutit infesto praeclaras fulmine sedes
et bene facta deum frangit simulacra suisque

420 demit iraaginibus violento volnere honoreni ?

altaque cur plerumque petit loca, plurimaque eius
montibus in summis vestigia cernimus ignis?

Quod super est , tacilest ex his cognoscere rebus ,
presteras Graiei quos ab re nominitarunt ,

425 in mare qua missi veniant ratione superne .

nam fit ut inter dum tam quam demissa columna
in mare de caeio descendat, quam freta circum
fervescunt graviter spirantibus incita flabris ,
et quae cumque in eo tum sint deprensa tumultu

430 na^igia in summum veniant vexata periclum .
hoc fit ubi inter dum non quit vis incita venti
rumpere quam coepit nubem , sed deprimit , ut sit
in mare de caelo tam quam demissa columna ,
paulatim , quasi quid pugno bracchique superne

435 coniectu trudatur et extendatur in undas ;

406 vivit II 417 dilubra || 421 ioca || plus . || 424 grali || 426 tara cura ||
428 lacita || 430 veniunt

220 VI

quaiD cum discidit, hinc pionimpitur in mare venti
vis et fervorem mirum concinnat in undis .
versabundus enim turbo descendit et illam
deducit pariter lento cum corpore nubem ;

440 quam simul ac gravidam detrusit ad aequora ponti
ille in aquam subito totum se inmittit et omnt
exoitat ingenti sonitu mare fervere cogens .
fit quoque ut involvat venti se nubibus ipse
vertex , coniadens ex aere semina uubis ,

445 et quasi demissum caelo prestera imitetur :
hic ubi se in terras demisit dissoluitque ,
turbiuis iumanem vim provomit atque procellae.
sed quia fit raro omnino montisque necessest
officere in terris , apparet crebrius idem

450 prospectu maris in magno caeloque patenti .

Nubila concrescunt , ubi corpora multa volando
hoc supero in caeli spatio coiere repente
asperiora , moris quae possiiit indupedita
cxiguis tamen inter se comprensa teneri .

455 haec faciunt primura parvas consistere uubes :
inde haec comprendunt inter se conque gregantur
et coniuugendo crescunt ventisque feruntur
usque adeo donec tempestas saeva coortast .
fit quoque uti montis vicina cacumina caelo

460 quam sint quoque magis , tanto magis edita fument
adsidue furvae nubis caligine crassa
propterea quia , cum consistunt nubila prinmir'
aute videre oculi quam possint , tenvia , venti
portautes cogunt ad summa cacumina moutis :

465 hic demum fit uti turba maiore coorta

436 vent . |j 440 detruit |1 444 aeri |1 447 procellat . \\ 449 Officeret |1
452 super || coire H 453 modis || 454 compressa 1| 456 ea 1| 461 fulvae
nubes H 465 mmor

VI 221

et condensa queant apparere et simul ipso
vertice de montis yideantur surgere in aetiiram ;
nam loca declarat sursum ventosa patere
res ipsa et sensus . montis cum ascendimus altos .

470 praeterea permulta raari quoque tollere toto
corpora naturam declarant litore vestes
suspeusae , cum concipiunt umoris adhaesum .
quo magis ad nubis aug-endas multa videntur
posse quoque e salso consurgere momine pouti :

475 nam ratio consanguiueast umoribus oUis .
praeterea fluviis ex omnibus et simul ipsa
surgere de terra nebulas aestumque videnms ,
quae vel ut alitus hinc ita sursum expressa feruntur
suftunduntque sua caelum caligine et altas

480 sufficiunt nubis paulatim couveniuudo :

urget enim quoque signiferi super actiieris aestus
et quasi deusendo subtexit caerula ninibis .
fit quoque ut buc veniant in caelum extrinsecus illa
corpora quae faciunt nubis nimbosque volantis :

485 innumerabilem enini numeruni summamque profundi
esse infinitam docui , quantaque volarent
corpora mobilitate ostendi quamque repente
inmeniorabile per spatium transire solerent .
haut igitur mirumst , si parvo temport' saepe

490 tam magnis ninibis tempestas atque tencbrat'
coperiunt maria ac terras inpeusa superne ,
undique quandoquidem per caulas aethoris omuis
et quiisi per magni circum spiracula mundi
exitus introitusque elementis redditus extat .

46H condensatque arta parere || 467 videatur i| 468 lo || 4(59 sensuni (|
473 Quod Jl 474 mhomine || 475 consangiiinea se jj omnis . j( 476 Huvis ((
481 Urgit II supe (| 483 hunc [( illi . (( 48S per omiasuvi . \\ 490 montia
tempesta |( 491 Coperiaut j| 492 cuviaa

222 VI

495 Nunc age , quo pacto pluvius concrescat in altis
nubibus umor , et in terras demissus ut imber
decidat , expediam . primum iam semina aquai
multa simul vineam consurgere nubibus ipsis
omnibus ex rebus , pariterque ita crescere utrumque ,

500 et nubis , et aquam , quae cumque in nubibus extat ,
ut pariter nobis corpus cura sanguine crescit ,
sudor item , atque umor qui cumque est denique membris
concipiunt etiam multum quoque saepe marinum
umorem , vel uti pendentia vellera lanae ,

505 cum supera magnum mare venti nubila portant .
consimili ratione ex omnibus amnibus umor
tollitur in nubis . quo cum bene semina aquarum
multa modis multis convenere undique adaucta ,
confertae nubes umentia mittere certant

510 dupliciter : nam vis venti contrudit , et ipsa
copia nimborum turba raaiore coacta
urget , de supero premit , ac facit effluere imbris .
praeterea cum rarescunt quoque nubila ventis
aut dissolvuntur , solis super icta calore ,

515 raittunt umorem pluvium , stillantque , quasi igni
cera super calido tabescens multa liquescat .
sed vemens imber fit , ubi vementer utraque
nubila aquis cumulata premuntur et impete venti .
atque tenere diu pluviae lougumque raorari

520 consuerunt , ubi multa cientur semina aquarum ,
atque aliis aliae nubes nimbique rigantes
insuper atque omni vulgo de parte feruntur ,
terraque cum fumans umorem tota redhalat .

496 dimissus || 498 vineam || 500 Et nubibus || 502 idem || 503 Conci-
diunt II 509 viventi || 511 mmore || 512 e |j primit || 514 calorem . || 515
stillante || 516 Tela || 518 vi || 519 At retineret || 520 fientur || 521 ri-
guaute . Jl 522 aque |j 523 humorem || redi-alat .

VI 223

hic ubi sol radiis , tempestatem inter opacam ,

525 adversa fulsit nimborum aspargiue contra ,
tura color in nigris existit nubibus arqui .

Cetera quae cursu crescunt cursuque creantur ,
et quae concrescunt in nubibus , omnia , prorsum
omnia , nix , venti , grando , gelidaeque pruinae ,

530 et vis raagna geli , magnum duramen aquarum ,
et mora quae fluvios passim refrenat euutis ,
perfacilest tamen haec reperire animoque videre
omnia quo pacto fiant qua reve creentur ,
cum bene cognoris elementis reddita quae sint .

535 Nunc age , quae ratio terrai motibus extet
percipe . et in primis terram fac ut esse rearis
supter item ut supera ventosis undique plenam
speluncis , multosque lacus multasque lucunas
in gremio gerere et rupes deruptaque saxa :

540 multaque sub tergo terrai flumina tecta

volvere vi fluctus summersaque saxa putandumst :
undique enira simiiem esse sui res postulat ipsa .
his igitur rebus subiunctis suppositisque
terra superne tremit magnis concussa ruinis ,

545 subter ubi ingentis speluncas subruit aetas :
quippe cadunt toti raontes , raagnoque repente
concussu late disserpunt inde tremores .
et merito , quoniam plaustri concussa tremescunt
tecta , viam propter , non raagno pondere tota ,

550 nec minus exultant, et ubi lapi' cumque viai
ferratos utrimque rotarum succutit orbes .
fit quoque , ubi in magnas aqiiae vastasque lucunas

524 tempestate inte {| 526 existi || 527 sursum || sursumque || 531 avin-
tis . li 532 Perfacile si || 533 fluant || 53G terras |[ 537 super ventis \\
539 rupes derupes || 541 summersosca || 542 simile esse vi || 548 plaas-
tris |[ 550 es dupuis cumque vim .

224 VI

gleba vetustate e terra provolvitur ingens ,

ut iactetur aquae fluctu quoque terra vacillans ;

555 ut vas inter dum uon quit constare , nisi uraor
destitit in dubio fluctu iactarier intus .

Praeterea ventus cum per loca subcava terrae
coUectus parte ex una procurabit et urget
obnixus magnis speluncas viribus altas ,

560 incujr.bit tellus quo veuti prona premit vis :
tum suj^eia tcrram quae sunt extructa domorum
ad caelumque magis quanto sunt edita quaeque ,
inclinata meant in eandem prodita partem ,
protractaeque trabes inpendent ire paratae

565 et metuunt magni naturam credere mundi
exitiale aliquod t«mpus .clademque manere ,
cum videant tantam terrarum incumbere raolem !
quod nisi respirent venti , vis nulla refrenet
res neque ab exitio possit reprehendere euntis :

570 nunc quiu respirant alt^-rnis inque gravescunt
et quasi collecti redeunt ceduntque repulsi ,
saepius hanc ob rem niiriitatur terra ruinas
quara facit : inclinatur enim retroque recellit ,
et recipit prolapsa suas in pondera sedes .

575 hao igitur ratione vacillant omnia tecta

summa magis mediis , media imis , ima perhilum .

Est haec eiusdem quoque magni causa . treraoris ,
veutus ubi atque animae subito vis maxima quaedam
aut extrinsecus aut ipsa tellure coorta

580 in loeii se cava terrai couiecit , ibique

speluucas inter magnas fremit ante tumultu
versabundaque portatur , [)ost incita cum vis
exagitata foras erumpitur et simul altam

554 racUlas . || 555 dum omissum . \] 558 urges . || 563 iuineut in eadem
.a.a.q.q. i| 568 ventis uuUa refremet . j| 582 Versabunda

VI 225

diffiudens tenam magnum concinnat hiatum .

585 in Syria Sidone quod accidit et fuit Aegi
in Peloponneso , quas exitus hic auimai
disturbat urbes et terrae motus obortus :
multaque praeterea ceciderunt moenia magnis
niotibus in terris , et multae per mare pessum

590 subsedere suis pariter cum civibus urbes .

quod nisi prorumpit , tamen impetus ipse animai
et fera vis venti per erebra foramina terrae
dispertitur ut horror et incutlt inde tremorem ;
frigus uti nostros penitus cum venit in artus ,

595 concutit invitos cogens tremere atque movere .
ancipiti trepidant igitur terrore per urbis ,
tecta superne timent , metuunt inferne cavernas
terrai ne dissoluat natura repente ,
neu distra^cta suum late dispandat hiatura

600 adque suis confusa velit complere ruinis .

proinde licet quamvis caelum terramque reantui"
incorrupta fore aeternae mandata saluti :
et tamen inter dum praesens vis ipsa pericli
subdit athuc stimulum quadam de parte timoris ,

605 ne pedibus raptim tellus subtracta feratur

in barathrum , rerumque sequatur prodita summa
funditus , et fiat mundi confusa ruina .

[Principio mare mirantur uon reddere maius
naturam , quo sit tantus decursus »quarura ,

610 omnia quo veniant ex omni fiumina parte .
adde vagos imbris tempestatesque volantes ,
orania quae maria ac terras sparguntque rigantque :
adde suos fontis : tameu ad maris orania summam

584 Diffidens || 586 qua || 58« cecideret |1 589 possum . || 594 ut in ||
600 Idque li comple j| 604 Subditaet hunc j| parti j| 605 subsUnicta ||
6U9 Natura

226 VI

guttai vix instar erunt unius adaugmen ;

616 quo minus est mirum mave non augescere magnum .
praeterea magnam sol partem detrahit aestu .
quippe videmus enim vestis umore madcntis
exsiccare suis radiis ardentibu' solem :
at pelage multa et late substrata videmus .

620 proinde licet quamvis ex uno quoque loco sol
umoris parvam delibet ab aequore partem :
largiter in tanto spatio tamen auferet undis .
tum porro venti quoque magnam tollere partem
umoris possunt verrentes aequora , ventis

625 una nocte vias quoniam persaepe videmus
siccari moilisque luti concrescere crustas .
praeterea dooui multum quoque tollere nubes
umorem magno conceptum ex aequore ponti ,
et passim toto terrarum spargere in orbi ,

630 cum pluit in terris et venti nubila portant .
postremo quoniam raro cum corpore tellus
est , et coniunctast , oras maris undique cingens ,
debet , ut iu mare de terris venit umor aquai ,
in terras itidem manare ex aequore salso :

635 percolatur enim virus , retroque remanat
materiea umoris et ad caput amnibus omnis
confluit , inde super terras redit agmine dulci
qua via secta semel liquido pede detulit undas . ]
Nunc ratio quae sit , per fauces montis ut Aetnae

640 expirent ignes inter dum turbine tanto ,

expediam : neque enim mediocri elade coorta
flammea tempestas Siculum dominata per agros
finitimis ad se convertit gentibus ora ,

616 sol magnam || 621 ad || 624 venti . |j 626 crustras . j| 629 orbis . |j
632 magis |) 638 tulit || 639 faucas (| 641 media grecia de || 642
riammae

VI 227

fumida cum caeli scintillare omnia templa

645 cernentes pavida complebant pectora cura ,
quid moliretur rerum natura novarum .

Hisce tibi in rebus latest alteque videndum
et longe cunctas in partis dispiciendum ,
ut reminiscaris summara rerum esse profundam ,

650 et videas caelum summai totius unum

quam sit parvula pars et quam multesima constet ,
nec tota pars , homo terrai quota totius unus .
quod bene propositum si plane contueare
ac videas plane , mirari multa relinquas .

655 numquis enim nostrum miratur , siquis in artus
accepit calido febrim fervore coortam
aut alium quemvis morbi per membra dolorem ?
opturgescit enim subito pes , arripit acer
saepe dolor dentes , oculos invadit in ipsos ,

660 existit sacer ignis et urit corpore serpens

quam cumque arripuit partim , repitque per artus ,
ni mirum , quia sunt multarum semina rerum ,
et satis haec tellus orbi caelumque raali fert ,
unde queat vis immensi procrescere morbi .

665 sic igitur toti caelo terraeque putandumst
ex infinito satis omnia suppeditare ,
unde repente queat tellus concussa moveri
perque mare ac terras rapidus percurrere turbo ,
ignis abundare Aetnaeus , flammescere caelum :

670 id quoque enim fit , et ardescunt caelestia templa ,
et tempestates pluviae graviore coortu
sunt , ubi forte ita se tetulerunt semina aquarum .
'at nimis est ingens incendi turbidus ardor.'
scilicet , et fluvius quivis est maximus ei

648 despiciendam . || 653 propositus || plani || 658 Obturcescit || 662 qui ||
663 morbi || 667 concusso || 674 qui visus

15*

228 VI

675 qui non ante aliqueni maioreni vidit , et ingens
arbor honioque videtur , et omnia de genere omni
maxima quae vidit quisque , haec ingentia fingit ,
cum tamen omnia cum caelo terraque marique
nil siut ad summam summai totius omnem .

680 Nunc tamen illa modis quibus inritata repente
flamma foras vastis Aetnae fornacibus efflet ,
expediam . primum totius subcava montis
est natura , fere silicum suffulta cavernis .
omnibus est porro in speluncis ventus et aer .

685 ventus enim iit , ubi est agitando percitus aer :
hic ubi percaluit cale fecitque omnia circum
saxa furens , qua contingit , terramque , et ab oUis
excussit calidum flammis velocibus ignem ,
tollit se ac rectis ita faucibus eicit alte .

690 fert itaque ardorem longe , longeque favillam
differt , et crassa volvit caligine fumum ,
extruditque simul mirando pondere saxa;
ne dubites quin haec animai turbida sit vis .
praeterea magna ex parti mare montis ad eius

695 radices frangit fluctus aestumque resorbet .
ex hoc usque mari speluncae montis ad altas
perveniunt subter fauces . hac ire fatendumst
et penetrare maris penitus peroocta in apertum
atque efflare foras , ideoque extollere flammam

700 saxaque subiectare et arenae tollere nimbos .
in summo sunt vertice enim crateres , ut ipsi
nominitant ; nos quod fauces perhibemus et ora .

Sunt aliquot quoque res quarum unam dicere causam
non satis est , verum pluris , unde una tamen sit ;

705 corpus ut exanimum siquod procul ipse iacere

676 omnis . || 683 sillicum || 687 contigit j| 690 itque || 695 resolvet .
698 raari penitus res cogit aperto . || 701 verticeni || 705 iaceret .

VI 229

conspicias hominis , fit ut omnis dicere causas

conveniat leti , dicatur ut illius una :

nam neque eura ferro nec frigore vincere possis

interiisse neque a morbo neque forte veneno ,
710 verum aliquid genere esse ex hoc quod contigit ei

scimus . item in multis hoc rebus dicere habemus .
Nilus in aestatem crescit campisque redundat ,

unicus in terris Aegypti totius amnis .

is rigat Aegyptum medium per saepe calorem ,
715 aut quia sunt aestate aquilones ostia contra ,

anni tempore eo qui etesiae esse feruntur ,

et contra fluvium flantes remorantur et undas

cogentes sursus replent coguntque manere .

nam dubio procul haec adverso flabra feruntur
720 flumine , quae gelidis ab stellis axis aguntur :

ille ex aestifera parti venit amnis ab austro ,

inter nigra virum percocto saecla colore

exoriens penitus raedia ab regione diei .

est quoque uti possit maguus congestus harenae
725 fluctibus adversis oppilare ostia contra ,

cum mare permotum ventis ruit intus harenam ;

quo fit uti pacto liber minus exitus anmi

et proclivis item fiat minus impetus undis .

fit quoque uti pluviae , forsan , magis ad caput ei
730 tempore eo fiant , quod etesia flabra aquilonum

nubila coniciunt in eas tunc omnia partis :

scilicet , ad raediam regionem eiecta diei

cum convenerunt , ibi ad altos denique inontis

contrusae nubes coguntur vique premuntur .
735 forsitan Aethiopum peuitus de montibus altis

708 Namque || 710 Utruin genere aliqnid || contioitel . || 716 etesire
719 flabro |1 723 Exorins || 726 nii i| 727 anmis . || 730 qno

230 VI

crescat , ubi in catnpos albas deseendere ningues
tabificis subigit radiis sol omuia lustrans .

Nunc age , Averna tibi quae sint loca cunique lacusque
expediam , quali natura praed[ta coustent .

740 principio , qn^ Avema vocantur nomine , id ab re
inpositumst . quia sunt avibus contraria cunctis ,
e regione ea quod loca cum venere volantes ,
remigi oblitae peunarum vela remittunt ,
praecipitesque cadunt molli cervice profusae

745 in terram , si forte ita fert natura locorum ,

aut in aquam , est si forte lacus substratus Averni .
is locus est Cumas aput , acri snlpure montes
oppleti calidis ubi fumant fontibus aucti :
est ut Athenaeis in moenibus , arcis in ipso

750 vertice , Palladis ad templum Tritonidis almae ,
quo numquam pennis appelliint corpora raucae
cornices , non cum fumant altaria donis :
usque adeo fugitant non iras Palladis acris
pervigili causa , Graium ut cecinere pogtae ,

755 sed natura loci vi ibus ofticit ipsa suapte .
in Syria quoque fertur item locus esse videri ,
quadripedes quoque quo simul ac vestigia primum ,
intulerint , graviter vis cogat concidere ipsa ,
mauibus ut si fit divis mactatu' repente .

760 omnia quae naturali ratione geruntnr ,
et quibus effiaut causis apparet origo ;
ianua ne Puteis Orci regionibus esse
credatur , post hinc animas Acheruntis in oras
ducere forte deos manis inferne reamur ,

736 albos decedere H 740 quod || 743 Remigio |] 746 est omiaaum . ||
subiiatu.s || 747 ecri Ruiper || 749 et || piso . |j 754 glaium || 755 loci opus
elficit II 759 sint || mactata || 761 e fiant || appaie |1 762 poteis |j 764
inferna

Vl 231

765 naribuB alipedes ut cervi saepe putantur
ducere de latebris serpentia saecla ferarum .
quod procul a vera quam sit ratione repulsura
percipe : nam de re nunc ipsa dioere conor ,
Principio hoc dico , quod dixi saepe quoque ante ,

770 in terra cuiusque modi rerum esse figuras ;

multa , cibo quae sunt- vitalia, nmltaque , morbos
incutere et niortem quae possint adcelerare .
et raagis esse aliis alias animantibus aptas
res ad vitai rationem ostendimus aute

775 propter dissimilera naturam dissimilisque
texturas inter sese primasque liguras .
multa raeant inimica per auris , multa per ipsas
insinuant naris infesta atque aspera adactu ,
nec sunt raulta paruni tactu vitanda neque autera

780 aspectu fugienda saporeque tristia quae sint .

Deinde videre licet quam multae sint homini res
acriter infesto sensu spurcaeque gravesque ;
arboribus primum certis gravis urobra tributa
usque adeo , eapitis faciant ut saepe dolores .

785 siquis eas supter iacuit prostratus in herbis .
est etiam magnis Heliconis niontibus arbos
floris odore hominem taetro cousueta necare .
scilicet , haec ideo terris ex omnia surgunt
multa modis multis multarum semina rerura ,

790 quod perraixta gerit tellus discretaque tradit .
noctuinumque recens extinctura lumen ubi acri
nidore offendit nares , cansopit ibidem .

794 castoreoque gravi mulier sopita recumbit,
et manibus nitidum teneris opus effluit ei ,
tempore eo si odoratast quo menstrua solvit .

767 vere || 770 culusqne || 771 eque || 777 anras i| 778 tactu . || 780
tristitia |j 787 netare . 1| 788 indeo tris || 791 acrit; .

232 VI

multaque praetevea languentia membra per artug

solvunt atque anhnam labefactant sedibus intus .

denique si calidis etiara cunctare lavabris
800 pleuior et laveris , solio ferventis aquai

quam facile in medio fit uti des saepe ruinas .
793 concidere et spumam ut qui morbo mittere suevit !
802 carbonunique gravis vis atque odor insinuatur

quam facile in cerebrum , nisi aquam praecepimus ante !

at cum membra domus percepit fervidior vis ,
805 tum fit odor viri plagae mactabilis instar .

nonne vides etiara terra quoque sulpur in ipsa

gignier et taetro concrescere odore bitumen';

denique ubi argenti venas aurique secuntur,

terrai penitus scrutantes abdita ferro ,
810 qualis expiret Scaptensula subter odores ?

quidve mali iit ut exbalent aurata metalla !

quas hominum reddunt facies qualisque colores !

nonne vides audisve perire in tempore parvo

quam soleant , et quam vitai copia desit ,
815 quos opere in tali cohibet vis magna necessis ?

hos igitur tellus omuis exaestuat aestus

expiratque foras in apertum promptaque caeli .
Sic ea Averna loca alitibus summittere debent

mortiferam vim , de terra quae surgit in auras ,
820 ut spatium caeli quadam de parte venenet :

quo simul ac primum peuDis delata sit ales,

impediatur ibi caeco correpta veneno ,

ut cadat e j-egione loci , qua derigit aestus .

quo cum conruit , hic eadem vis illius aestus

798 labefaciant || 799 cunctere |1 800 efflueris || 801 de |j 793 pumos
qui Ij 803 celebrura || aqua || 804 domnus |i fervidaser |1 805 vini 1| 806
ipso . II 808 argento || 811 metuUa . || 813 audire jj 8 1 5 necessest . || 818
et IJ locam alitbus |j 820 patium H quodam

VI 233

825 reliquias vitae membris ex omnibus aufert .

quippe etenim priroo quasi quendara conciet aestum :
posterius fit uti , cura iam cecidere veneni
in fontis ipsos , ibi sit quoque vita vomenda
propterea quod magna mali fit copia circum .

880 Fit quoque ut inter dum vis haec atque aestus Averni
aera , qui inter avis curaquest terraraque locatus ,
discutiat , prope uti locus hic linquatur inanis .
cuius ubi e regione loci venere volantes ,
claudicat extemplo pinnarum nisus inanis ,

835 et conamen utriraque alarura proditur omne .
bic ubi nixari nequeunt insistereque alis ,
scilicet , in terram delabi pondere cogit
natura , et vacuum prope iam per inane iaceutes

839 dispergunt animas per caulas corporis omnis .

non mibi si linguae centum sint oraque centura ,
aerea vox ,

mensibu' frigus
*

cameraeque caminis
*

ne obliraet

840 frigidior porro in puteis aestate flt uraor ,
rarescit quia terra calore , et semina si quae
forte vaporis habet , propere diraittit in auras .
quo magis est igitur tellus effeta calore ,

fit quoque frigidior qui in terrast abditus unior .
845 frigore cum premitur porro oranis terra coitque

825 vita || 831 teramque || 832 hinc linquitur |j 833 e bin . \\ 840 Que
frigidior || 841 Aretjcit j| semi siqua . || 842 proprie

334 VI

et quasi concrescit , fit , scilicet,, ut coiliuiiucLo
exprimat in puteos si quem gerit ipsa calorera .
Esse apud Hammonis fanum fons luce diuj"na
frigidus et calidus nocturno tempore fertur .

850 hunc homines fontem nimis admirantur et acri
sole putant supter ten-as fervescere raptim ,
nox ubi terribili tevras caligine texit,
quod nimis a verast longe ratione remotum :
quippe , ubi sol nuduni contractans corpus aquai

865 non quierit calidum supera de reddere parte ,
cum superum luraen tanto fervore fruatur,
qui queat hic supter tam crasso corpore terram
perquoquere umorem et calido satiare vapore?
praesertim cum vix possit per septa domorura

860 insinuare suum radiis ardentibus aestum

quae ratiost igitur?ni rairura , terra magis quod
rara tepet ciroum fontem quam cetera tellus ,
multaque sunt ignis prope semina corpus aquai .
hoc ubi roriferis terram nox obruit umbris ,

865 extemplo penitua frigescit terra coitque :

hac ratione fit ut , tara quam compressa manu sit ,
expriraat in fontem quae semina cumque habet ignis,
quae calidum faciunt aqttae tactum atque saporem .
inde ubi sol radiis terram dimovit obortus

870 et rare fecit calido gliscente vapore ,

rursus in antiquas redeunt primordia sedes
ignis , et in teriam cedit calor omnis aquai .
frigidus hanc ob rem fit fons in luce diurna .
praeterea solis radiis iactatur aquai

875 umor et in lucem tremulo raiescit ab aestu:

846 in II 849 Frigidas || 851 partim . 1| 857 super || 858 Perquocere ||
soclare || 860 sum || 862 Para tenet || 864 undis . || 865 sonitus |) 868 la-
ticis II vaporem . || 870 niiscente || 874 radis

VI 235

propterea fit uti quae semina cumque habet ignis
dimittat ; quasi saepe gelum , quod cnntinet in se ,
raittit et exolvit glaciem nodosque relaxat .
Frigidus est etiam fons , supra quem sita saepe

880 stuppa iacit fiammam concepto protinus igui ,
taedaque consimili ratione acceusa per undas
conlucet , quo cumque natans impellitur auris .
ni mirum , quia sunt in aqua permuUa vaporis
semina , de terraque necessest funditus ipsa

885 ignis corpora per totum consurgere fontem
et simul exspirare foras exireque in auras ,
non ita multa tamen, calidus queat ut ficri fons,
propterea dispersa foras erumpere cogit
vis per aquam subito sursumque ea conciliari .

890 quod genus endo marist Aradi fons, dulcis aquai
qui scatit et salsas circum se dimovet undas :
et multis aliis praebet regionibus aequor
utilitatem opportunam sitientibu' nautis
quod dulcis intcr salsas inter vomit undas

895 sic igitur per eum possunt erumpere fonteiu

et scatere illa foras in stuppam semina ; quo cum
conveniunt aut iu taedai corpore adhaerent ,
ardescunt facile extemplo , quia multa quoque in se
semina habent ignis stuppae taedaeque tepentis .

900 nonne vides etiam , nocturna ad lumina liuum
Duper ubi extinctum admoveas , accendier ante
quam tetigit flammam , taedamque pari ratione ?
multaque praeterea prius ipso tacta vapore
emiuus ardescunt quara comrainusi.imbuat ignis .

905 boc igitur fieri quoque in illo fonte putandumst .

877 Demittat || 878 nobosque |] 879 Frigus (| 880 lacit (| 887 muita ((
888 Preterea jj 889 conciliare . |( 890 marisparat (( 892 praeter (( 894 dul-
cit II 896 que |( 897 deda corpora || 898 qui (J 899 tenentes . \\ 900 luraine

236 VI

Quod super est , agere incipiam quo foedere fiat
naturae , lapis hic ut ferrum ducere possit ,
quem Magneta vocant patrio de nopiine Grai ,
Magnetum quia fit patriis in finibus ortu .

910 hunc homines lapidem mirantur : quippe catenam
saepe ex anellis reddit pendentibus ex se .
quinque etenira licet inter dum pluresque videre
ordine ^emissos levibus iactarier auris ,
unus ubi ex uno dependet supter adhaerens ,

915 ex alioque alius lapidis vim vinclaque noscit:
usque adeo permananter vis pervolat eius .

Hoc genus in rebus firmandumst multa prius quam
ipsius rei rationem reddere possis ,
et nimium longis ambagibus est adeundum ;

920 qiio magis attentas auris auimumque reposco .

Principio omnibus ab rebus , quas cumque videmus ,
pei-petuo fluere ac mitti spargique necessest
corpora quae feriant oculos visumque lacessant:
perpetuoque fluunt certis ab rebus odores ;

925 frigus ut a fluviis , calor ab sole , aestus ab undis
aequoris , exesor moeroruni , litora propter :
nec varii cessant sonitus manare per auras :
denique in os salsi venit umor saepe saporis ,
cum mare versamur propter , dilutaque contra

934 tum tuimur misceri absinthia , tangit amaror .

usque adeo omnibus ab rebus rcs quaeque fluenter

930 fertur et in cunctas dimittitur undique partis ,
nec mora nec requies inter datur ulla fluendi ,
perpetuo quoniam sentimus et omnia semper .

907 lapsi II 908 Quam || 909 ortus . |i 912 Qui neque [j 913 demisso ||
iactarer anras . || 915 vinciaque || 916 permanatev || pervalet || 919 am-
baginibus || 922 raiti sparcique || 923 aque || 925 a omisswn ■ || fluvis ||
a sole II 928 vent |j 931 requis || 933 =- iv , 229 .

VI 237

936 Nunc omnis repetam quani raro corpore sint res
commemorare ; quod in prirao quoquc carmine claret :
quippe etenim , quamquam raultas hoc pertinet ad res
noscere , cura primis hanc ad rem protinus ipsam ,

940 qua de disserere adg-redior , firmare necessest
nil esse in promptu nisi mixtum corpus inani .
principio fit ut in speiuncis saxa superne
sudent umore et guttis manantibu' stiilent .
manat item nobis e toto corpore sudor ,

945 crescit barba pilique per omnia membra , per artus .
diditur in venas cibus omnis , auget , alitque
corporis extremas quoque partis unguiculosque ,

955 morbida visque simul , cum extrinsecus insinuatur .
948 frigus item transire per aes , calidumque vaporem ,

sentimus , sentimus item transire per aurum
950 atque per argentum , cura pocula plena tenemus .
denique per dissepta doraorum saxea voces
pervolitant , permanat odor frigusque vaposque
ignis , qui ferri quoque vim penetrare suevit
deuique qua circum Galli lorica coercet .

956 et tempestate in terra caeloque coorta ,

in caelum terrasque remotae iura facessunt ;

quandoquidem nil est nisi raro corpori' nexu .
Huc accedit uti non omnia , quae iaciuntur
960 corpora cumque ab rebus , eodem praedita sensu

atque eodera pacto rebus sint omnibus apta .

principio terrani sol exquoquit et facit are ,

at glaciem dissolvit et altis montibus altas

extructasque nives radiis tabescere cogit :
965 denique cera lique fit in eius posta vapore .

937 clare. || 938 ardes . || 940 firmara || 941 msi corptis mixtum || 942
superna . || 954 caeli || 956 tempestatem [| 957 iurae |j 958 corpore ue-
xum . 11 962 quo || 964 Extructas

238 VI

ignis item liquidum facit aes aurumque resolvit,
at coria et carnera trahit et conducit in unum .
umor aquae porro ferrum condurat ab igni ,
at coria et carnem mollit durata calore .

970 barbigeras oleaster eo iuvat usque capellas ,
effluat ambrosiae quasi vere et nectari' littctus ;
qua nil est homini quod amariu' frondeat esca .
denique amaracinum fugitat sus et timet orane
ungeutum : nam saetigeris subus acre venenumst ;

975 quod nos inter dum tani quam recreare videtur .
at contra nobis caenum taeterrima cum sit
spurcities , eadera subus haec iucunda videtur ,
insatiabiliter toti ut volvantiir ibidem .
Hoc etiam super est , ipsa quam dicere de re

980 adgredior quod dicendum prius esse videtur .
multa foramina cum variis sint reddita rebus ,
dissimili inter se natura praedita debent
esse et habere suam naturam quaeque viasque .
quippe etenim varii sensus animantibus insunt,

985 quorum quisque suam proprie rem percipit in se :
nam penetrare alio sonitus alioque saporem
cernimus e sucis , alio nidoris udores .

991 praeterea manare aliud per saxa videtur ,
atque aliud lignis , aliud transire per aurnm ,
argentoque foras aliud viti-oque meare :
nam fluere hac species , illac calor ire videtur ,

995 atque aliis aliut citius transmittere eadem .
sciiicet , id fieri cogit natura viarum
multimodis varians , ut paulo ostendimus ante ,

990 propter dissimilem naturam textaque rerum.

969 calori . || 971 ambrosias Ij vero et nectare tinctus . || 972 marins
frondeac exscet . || 973 maracinum || 977 civnnda || 986 aloque |{ 988
989 = 996 997. || 991 Praetere manere || 992 ignis

VI 239

998 Qua propter , bene ubi haec confirmata atqne locata
omnia constiterint nobis praeposta parata ,

1000 quod super est , facile hinc ratio reddetur , et omnis
causa pate fiet , quae ferri pelliciat vim .
principio flu6re e lapide hoc perraulta necessest
semina , sive aestum , qui discutit aera plagis ,
inter qui iapidera ferrumque est cumque locatus .

1005 hoc ubi inanitur spatium multusque vace fit
in medio locus , extemplo primordia ferri
in vacuum prolapsa cadunt coniuncta , fit utque
anulus ipse sequatur eatque ita corpore toio .
nec res ulla magis primoribus ex elementis

1010 indupedita suis arte conexa cohaeret

quam validi ferri naturii et frigidus horror .
quo minus est mirum , quo ducitur ex elementis ,
corpora si nequeunt e ferro plura coorta
in vacuum ferri , quin anulus ipse sequatur :

1015 quod facit , et sequitur , donec pervenit ad ipsum
iam lapidem caecisque in eo compagibus haesit.
hoc fit idem cunctas in partis , unde vace fit
cumque locus , sive e transverso sive superne
corpora continuo in vacuum vicina feruntur :

1020 quippe agitantur enim plagis aliunde , nec ipsa
sponte sua sursum possunt consurgere in auras .
huc accedit utei , quare queat id magis esse ,
haec quoque res adiumento motuque iuvetur ;
quod , simul a fronte est anelli rarior aer

1025 factus inanitusque locus magis ac vacuatus ,

1033 continuo fit uti qui post est cumque locatus

1000 omnes . || 1001 peliceatam . || 1006 ferre . || 1007 utqui . j| 1009 ex
o7nis»um. || 1011 natnrae || 1012 quod dicitur || 1014 anullus || 1018 et ||
1020 plagit (I 1021 Sporte || 1022 item i| 1023 invatur. || 1025 magnis |j
1033 locacatus.

240 VI

1026 aer a tergo quasi provehat atque propellat .
seraper enim circum positus res verberat aer :
sed tali fit uti propellat tempore ferrum ,
parte quod ex uua spatium vacat et capit in se .

1030 hic , tibi quem memoro , per crebra foramina ferri
parvas ad paitis subtilitcr insiuuatus ,
tnidit et inpellit , quasi navem velaque ventus .

1034 denique res omnes debent in corpore habere
aera , quandoquidem raro sunt corpore et aer
omnibus est rebus circum datus adpositusque .
hic igitur , penitus qui in ferrost abditus aer ,
sollicito motu semper iactatur eoque
verberat anellum dubio procul et ciet intus ,

1040 scilicet: ille eodem fertur , quo praecipitavit

iam semel et partera in vaeuam conamina sumpsit .

Fit quoque ut a lapide hoc ferri natura recedat
int€r dum , fugere atque sequi consueta vicissim .
exultare etiam Samothracia ferrea vidi

1045 et ramenta simul ferri furere intus aheuis

in scaphiis , lapis hic Magnes cum subditus esset :
usque adeo fugere ab saxo gestire videtur.
aere inter posito discordia tanta creatur
propterea quia . ni rairum , prius aestus ubi aeris

lO.^iO praccepit ferrique vias possedit apertas ,

posterior lapidis venit aestus et omnia plena
invenit in ferro , neque habet qua tranet ut ante :
cogitur offensare igitur pulsarefjue fluctu
ferrea texta suo ; quo pacto rcspuit ab se

1056 atque per aes agitat , sine eo quod saepe resorbet
Illud in his rebus mirari mitte , quod aestus
non valet e lapide hoc alias impellere item res .

1026 Er II 1032 ventis . ; 1040 illo || 1046 scapiis [1 1047 a |! 1056
his bit .

VI 241

pondere enira fretae partim stant ; quod genus aurura :

et partim raro quia sunt cura corpore , ut aestus
1060 pervolet intactus , nequeunt inpellier usquam ;

lignea niateries in quo genere esse videtur .

interutraque igitur ferri natiira locata

aeris ubi accepit quaedam corpuscula , tum fit ,

inpellant ut eam Magnesia flumine saxa .
1065 nec tamen haec ita sunt aliarum rerum aliena ,

ut mihi multa parum geaere ex hoc suppeditentur ,

quae memorare queam inter singillariter apta .

saxa vides primum sola colescere calce .

glutine materies taurino iungitur uno ,
1070 ut vitio venae tabularum saepius hiscant

quam laxare queant compages taurea vinela .

vitigeni latices aqiiai fontibus audent

misceri , cum pix nequeat gravis et leve olivom .

purpureusque colos conchyli iungitur uno
1075 corpore cum lanae , dirimi qui non queat usquam ;

non si Neptuni fluctu renovare operam des ;

non , mare si totura velit eluere omnibus uodis .

denique non auro res aurum copulat una ,

aerique aes plumbo fit uti iungatur ab albo ?
1080 cetera iam quam multa licet reperire ! quid ergo ?

nec tibi tam longis opus est ambagibus usquam ,

nec me tam multara hic operam consumere par est ,

sed breviter paucis praestat comprendere nmlta .

quorum ita texturae ceciderunt mutua contra ,
1085 ut cava conveniant plenis haec illius illa

huiusque inter se , iunctura haec optima eonstat .

est etiam , quasi ut aaeliis hamisque plicata

1059 At II 1062 Inter utrasqne Ji loata . jj 10G4 eiim j| flumina j| 1067 se
singulariter aptam . || 1068 vide j| coolescere || 1069 una. || 1701 vincia . j,
1076 nenovara j| 1077 einere || 1078 res aiu-o |j 1079 Aeraque plumbo

242 VI

inter se quaedam possint coplata teneri ;
quod magis in lapide hoc fieri ferroque videtur , '
1090 Nunc ratio quae sit morbis , aut unde repente
mortiferam possit cladem conflare coorta
morbida vis hominum generi pecudumque catervis ,
expediam . primum multarum semina rerum
esse supra docui quae sint vitalia nobis ,

1095 et contra quae sint morbo mortique necessest
multa volare : ea cum casu sunt forte coorta
et perturbarunt caelum , fit morbidus aer .
atque ea vis omnis morborum pestilitasque
aut extrinsecus ut nubes nebulaeque superne

1100 per caelum veniunt , aut ipsa saepe coortae
de terra surgunt , ubi putorem umida nactast
intempestivis pluviisque et solibus icta .
nonne vides etiam caeli novitate et aquarum
temptari procul a patria qui cumque domoque

1105 adveniunt ideo quia longe discrepitant res?
nam quid Brittannis caelum differre putamus ,
et quod in Aegypto est , qua raundi claudicat axis .
quidve quod in Ponto est differre , et Gadibus atque
usque ad nigra virum percocto saecla colore ?

1110 quae cum quattuor inter se diversa videmus
quattuor a ventis et caeli partibus esse ,
tum color et facies hominum distare videntur
largiter et morbi generatim saecla tenere .
est elephas raorbus qui propter flumina Nili

1115 giguitur Aegypto in media, neque praeterea usquam
Atthide temptantur gressus , oculique in Achaeis
finibus . inde aliis alius locus est inimicus
partibus ac membris : varius concinnat id aer .

1089 fen-i |j 1091 cradem || 1100 coorta. || 1109 calore . || 1115 ac-
gypta

VI 243

proinde iibi se caelum quod nobis forte alienum
1120 commovet atque aer inimicus serpere coepit ,

ut nebula ac nubes paulatim repit et omne

qua graditur conturbat et immutare coactat,

fit quoque ut , in nostrum cum venit denique caeium ,

corrumpat reddatque sui simile atque alienum .
1125 haec igitur subito clades nova pestilitasque

aut in aquas cadit aut fruges persidit in ipsas

aut alios hominura pastus pecudumque cibatus ,

aut etiam suspensa nianet vis a6re in ipso ,

et , cum spirantes mixtas hinc ducimus auras ,
1130 illa quoque in corpus pariter sorbere necessest .

consimili ratione venit bubus quoque saepe

pestilitas et iam pigris balantibus aegror .

nec refert utrum nos in loca deveniamus ^

nobis adversa et caeli mutemus amictum ,
1135 an caelum nobis ultro natura coortum

deferat aut aliquid quo non consue^dmus uti ,

quod nos adventu possit temptare recenti .
Haec ratio quondam morborum et morti' ferai

finibus in Cecropis funestos reddidit agros
luo vastavitque vias , exhausit civibus urbem .

nam peuitus veniens Aegypti finibu' morbus ,

aera permensus multum camposque natantis ,

incubuit tandem popiilo Pandionis omnei .

inde catervatim morbo mortique dabantur .
1145 priucipio caput incensum fervore gerebant

et duplicis oculos difiusa luce rubentes .

sudabant etiam fauces intrinsecus atrae

1119 aelenmn . || 1121 Ve || 1122 graditus conturbas || 1124 reddetiiue ||
1125 estilitasque . \\ 1132 calantibus || 11S5 uitro j. coiaunptum . |j 1138
mortiferae . || 1139 cecropit || 1141 venies [j ortus . | 1148 omnem .

244 VI

sanguine , et ulceribus vocis via septa coibat ,
atque animi interpres manabat lingua cruore ,

1150 debilitata malis , motu gravis , aspera tactu .
inde ubi per fauces pectus complerat et ipsum
morbida vis in cor maestum confluxerat aegris,
omnia tum vero vitai claustra lababant .
spiritus ore foras taetrum volvebat odorem ,

1155 rancida quo perolent proiecta cadavera ritu .
atque animi prorsum tum vires totius , omne
languebat corpus , leti iam limine in ipso .
intolerabilibusque malis erat anxius angor
adsidue coraes et gemitu comraixta querella .

1160 singultusque frequens noctem per saepe diemque
corripere adsidue nervos et raembra coactans
dissoluebat eos , defessos ante , fatigans .
nec nimio cuiquam posses ardore tueri
corporis in summo summam fervescere partem ,

1165 sed potius tepidum manibus proponere tactum
et simul ulceribus quasi inustis omne rubere
corpus , ut est per membra sacer dum diditur iguis
intima pars homlnum vero flagrabat ad ossa ,
flagrabat stomacho flamma ut fornacibus intus .

1170 nil adeo posses cuiquam leve tenveque membris
vei-tere in utilitatem , at ventum et frigora semper .
in fluvios partim gelidos ardentia morbo
membra dabant , nudum iacientes corpus in undas .

1178 multi praecipites lymphis putealibus alte

1174 inciderunt , ipso venientes ore patente :
insedabiliter sitis arida , corpora mersans ,
aequabat multum parvis umoribus imbrem .

1148 viceribus || coibet . || 1150 tacta . || 1153 tum bis . || 1156 tuin
omisswn . \\ 1165 totius || 1166 viceribus || 1167 vi est || 1171 Verteret |i
frigore || 1178 nymphis

VI 245

nec requies erat ulla uiali : defessa iacebant
1179 corpora . mussabat tacito medicina timore ,

quippe patentia cum totiens ac nuntia mortis

lumiua versarent oculorum experlia somno .

multaque praeterea mortis tum signa dabantur ,

perturbata animi mens in merore raetuque ,

triste supercilium , furiosus voltus et acer ,
1185 sollicitae porro plenaeque sonoribus aures ,

creber spiritus aut ingens raroque coortus ,

sudorisque niadens per collum splendidus umor ,

tenvia sputa minuta , croci contacta colore

salaaque , per fauces raucas vix edita tussi .
1190 in manibus vero nervi trahere et tremere artus

a pedibusque minutatira succedere frigus

noD dubitabat : item ad supreraum denique tempus

conpressae nares , nasi primoris acumen

tenve , cavati oculi , cava tempora , frigida pellis
1195 duraque , inhorrescens rictum , frons tenta tumebat .

nec nimio rigidi post artus morte iacebant .

octavoque fere candenti lumine soiis

aut etiam nona reddebaut lampade vitam .

quorum siquis vix vitarat funera leti ,
1200 ulceribus taetris et nigra proluvie alvi

posterius tamen hunc tabes letumque manebat,

aut etiam multus capitis cum saepe dolore

corruptus sanguis expletis naribus ibat :

huc hominis totae vires corpusque fluebat .
1205 profluvium porro qui taetri sanguinis acre

exierat , tamen in nervos huic morbus et artus

1177 mari || 1180 ardentia morbis . || 1186 spiritum [] 1187 umum . j|
1189 rauca || tusse . || 1192 suremum || temps . |j 1195 inhoretiacet
rectum Ij mebat . || 1196 rigida |j 1198 Avi |j 1199 ut est || 1200 Vice-
ribus jj 1205 cul taetris

246 VI

ibat et in partis genitalis corporis ipsas .
et gra\nter partim metuentes limina leti
vivebant ferro privati parte virili ,

1210 et manibus sine uon nulli pedibusque manebaut
in vita tamen , et perdebant lumina partim :
usque adeo mortis metus his incesserat acer .
atque etiam quosdam cepere oblivia rerum
cunctarum , neque se possent coguoscere ut ipsi .

1215 multaque humi cum inhumata iacerent corpora supra
corporibus , tamen alituum genus atque ferarum
aut procul apsiiiebat , ut acrem exeiret odorem ,
aut , ubi gustarat , lauguebat morte propinqua .
nec tamen omnino temere illis solibus ulla

1220 comparebat avis , nec tristia saecla ferarum
exeibant silvis : languebant pleraque morbo
et moriebantur . cum primis fida canum vis
strata viis animani ponebat iu omnibus aegre :
extorquebat enim vitam vis morbida membris ,

1226 nec ratio remedi communis certa dabatur :
nam quod ali dederat vitalis aeris auras
volvere in ore licere et caeli templa tueri ,
hoc aliis erat exitio letumque parabat.

1230 lUud in his rebus miseraudum magnopere unum
aerumnabile erat , quod ubi se quisque videbat
implicitum morbo , morti damnatus ut esset ,
deficiens animo ujaesto cum corde iacebat ,
timera respectans animam amittebat ibidem .

1235 quippe etenira nuUo cessabant tempore apisci
ex aliis alios avidi contagia morbi ,

1245 lanigeras tam quam pecudes et bucera saecla .

1237 idque vel in primis cumulabat funere funus .

1212 iis incusserat || 1213 eiam |j 1217 exciret || 1220 tia || 1221 Exic-
baiit II 1228 turi. (j 1235 apiscit.

VI 247

nam qui cumque suos fugitabant yisere ad aegros ,
vitai nimium cupidos mortisque timentis

1240 poenibat paulo post turpi morte malaque ,
desertos , opis expeitis , iucuria mactans .
qui fuerant autem praesto , contagibus ibant
atque labore , pudor quem tum cogebat obire
blandaque lassorum vox mixta voce querellae .

124C optimus hoc leti genus ergo quisque subibat .

1225 incomitata rapi cernebant funera vasta ,

1247 inque aliis alium populum sepelire suorum
certantes : lacrimis lassi luctuque redibant :
inde bonam partem iu lectum maerore dabantur .

1250 nee poterat quisquam reperiri , quem neque morbus
nec mors nec luctus temptaret tempore talei .
Praeterea iam pastor et amientarius omnis
et robustus iten» curvi moderator aratri
languebat , penitusque casa contrusa iacebant

1255 corpora paupertate et morbo dedita morti .
exanirais pueris super exanimata parentum
corpora non numquam posses retroque videre
matribus et patribus natos super edere vitam .
nec minimam partcm ex agris araeroris in urbem

1260 confluxit labes , quem contulit agricolarum.
copia conveniens ex omni morbida parte .
omnia conplebant loca tectaque ; quo magis astu
confertos ita acervatim mors accumulabat .
multa siti protracta viam per proque voluta

1265 corpora silanos ad aquarum strata iacebant
interclusa aninia nimia ab dulcediue aquarum ,
multaque per populi passim loca prompta viasque

1238 ntsere || 1240 Poenibiis at || 1241 incnra |( 1225 certabant || 1249
iectum [j 1250 morbo . || 1251 tale . j| 1260 languens || 1261 morbide ||
1262 condiebant |J aestus . || 1264 prosti-ata || 1265 tacebant .

248 VI

languida semanimo cum corpore menibra videres
horrida paedore et pannis cooperta perire ,

1270 fcorporis inluvie , pelli super ossibus una,]
ulceribus taetris prope iam sordique sepulta .
omnia denique sancta deum delubra replerat
corporibus mors exanimis onerataque passim
cuucta cadaveribus caelestum templa tenebat,

1275 hospitibus loca quae coraplerant aedituentes .
nec iam religio divom nec numina magni
pendebantur enim : praesens dolor exsuperabat .
nec mos ille sepulturae remanebat in urbe ,
quo pius hic populus seraper consuerat humari :

1280 perturbatus enim totus trepidabat , et unus

quisque suum pro re conpostum maestus humabat
multaque res subitae et paupertas horrida suasit:
namque suos consanguineos aliena rogorum
insuper extructa ingenti clamore locabant ,

1285 subdebantque faces , multo cum sanguine saepe
rixantes potius quam corpora desererentur'.

1270 pellis II 1271 Viceribus || sordeqne || 1272 rellerat. !! 1274 manebat.
1281 conpostnm oniwawwj . || 1282 rea omisiiiivi . || Kubitaf || 1285 fauces

C A P I T U L A.

1 I, 44 TO MACARION CAE APHTARTON .
62 LAUS INVENTORIS .
84 EXEMPLUM RELIGIONIS .
107 FINIS DOLORIS .
5 112 DE ANIMA.

150 NIHIL DE NIHIL GIGNI .
215 NIHIL AD NIHILUM INTERIRE .
269 CORPORA QUAE NON VIDEANTUR .
277 DE VENTO .
10 298 DE ODORE, CALORE, FRIGORE, VOCE .

305 VESTES UVESCI ET ARESCI .
311 DE ANULO IN DIGITO ET CETERIS .
334 DE INANI .

14 370 DE PISCIBUS IN AQUA .

419 CORPUS ET INANE ESSE NATURAM RERUM .

15 430 TERTIAM NATURAM NULLAM ESSE RERUM .
498 SOLIDUM ESSE .

551 CONTRA IS APIRON TEN TOMEN .
565 DE MOLLI NATURA, AQUA, AERE, ET CETERIS .
635 CONTRA HERACLITUM .
20 705 NEQUE IGNEM NEQUE AERA NEQUE UMOREM PRINCiPIA

ESSE .
716 CONTRA EMPEDOCLEN .
830 CONTRA ANAXAGORAN.

951 TO PAN APIRON: TO GAR PEPERASMENON ACRON ECHI.
1052 IS TO MESON E PHORA .

TITI LUCRETI CARI DE REUM NATURA
LIBER I EXPLICIT,
INCIPIT LIBER SECUNDUS .
1 n, 14 SARCOS EUSTATES CATASTEMA .

62 DE MOTU PRINCIPIORUM , ET INFINITA ESSE .
89 IMUM NIHIL ESSE .
112 QUAE IN SOLIS RADHS APPAREANT .
s 142 DE CELERITATE MOTUS .

183 NIHIL SURSUM FERRI CORPUSCULORUM .

SED 1'RESSA A RADICIBUS EXURGERE CORPORA .
221 DE CLlNATiONE MOTUS .
333 DE FIGURA .\TOM0RUM.
10 388 DE LUMINE .

892 DE OLEO .
898 DE MELLE .
400 DE ABSENTHIO .
408 DE SERRAE STRIDORE .
15 447 DE ADAMANTE, FEKRO, SILICE. AERE .

464 DE SUDORE SALSO .

250 CAPITULA

471 DE AQUA MARINA .

478 FIGURAS ESSE MULTAS.

522 IV feFPA 1/'

20 589 IN TERRA SEMINA INSUNT .

598 DE MATRE ]VL\GNA .
646 TO MAKAPION KAI A<I>0APTON .

730 NON NECESSARIO ALBA EX ALBIS PRINCIPIIS FIERI .
755 COLORES NON ESSE .
25 801 DE COLORE COLUMBARUM .

806 DE CAUDA PAVONIS .
842 ATOMOS NEC COLOREM NEC ODOREM NEC SU-

CUM NEC FRIGUS NEC CALOREM HABERE .
865 DE INSENSILI SENSILE GIGNI .
30 1048 OMNE INFINITUM IN OJINIS PARTIS .

1058 APIROS MUNDOS .

1105 MUNDUM NATUM, ET MULTOS SIMILIS .
1147 lAM SENEM MUNDUM, ET OMNIA PUSILLA NASCI .
TITI LUCRETI CARI DE RERUM NATURA
LIBER n EXPLICIT . INCIPIT LIBER HI .
1 m, 41 HOMINES MORTEM MAXIME TIMERE .

94 DE ANIMI ET ANIMAE NATURA SENSUQUE .
136 ANIMUM ET ANIMAM CUNIUNCTA ESSE .
182 DE MOBILITATE ANIMI .

5 228 TERTIAM ANIMAM ESSE MENTEM .
241 QUARTAM SINE NOMINE ANIMAM .
262 CONIUNCTIO ANIMI ET ANIMARUM .
288 DE VARIETATE ANIMI .

350 DE SENSU CORPORIS ET ANIMI .
10 370 CONTRA DEMOCRITUM DE ANIMO ET ANIMA .

379 CORPUS NON SENTIRE PER SE SINE ANIMI MOTU .
♦ 417 ANIMAM NATIVAM ET MORTALEM ESSE .
445 ANIMUM ET CORPUS SIMUL NASCI ET CRESCERE
ET SIMUL INTERIRE.
16 624 DE SENSIBUS ANIMAE ET ANIMI.

673

711 DIE NATALI ANBIAM NON ESSE PRIVATAM .
978 QUAE AD INFEROS DICANTUR, ^A VITAE VITIA ESSE .
TITI LUCRETI CARI DE RERUM NATURA
LIB. m EXPLICIT,
INCIPIT LIBER QUARTUS .
1 IV, 1 SIBI lUCUNDISSIMUM ESSE QUOD CLARAM LUCEM MOR-
TALIB. OSTENDAT.
29 DE SIMULACRIS .
98 DE IMAGINIBUS .
116 QUAM PARVA SINT ANIMALIA .

6 ... ESSE ITEM MAIORA .

131 DE NUBIBUS [ET SIMULACRA GIGNI].

7 176 DE CELERITATE [ SIMULACRORUM ] .
. . . TACTU VIDERI .

8 269 ULTRA SPECULUM CUR VIDEATUR .
326 PLURES IMAGINES CUR FIANT .

10 312 EX TENEBRIS IN LUCE QUAE SINT VIDERI,

[ET RUSUM EX LUCE QUAE SUNT IN TENEBRIS VIDERI
NON POSSE .]
353 DE TURRIBUS .
364 DE UMBRA HOMINIS.

CAPITULA 251

387 DE VISU .
j5 476 DE VERO SENSU, QUARE COGNOSCATUR .

513 DE FALSO SENSU .
524 DE AUDITIS .
526 CORPOREAM ESSE VOCEM .
572 DE VOCIS IMAGINIBUS .
20 595 QUA VISUS NON TRANET, VOCEM TRANARE .

615 DE SAPORE .

633 QUARE ALIA ALUS CONTRARLA SINT .
673 DE ODORE .
722 DE ANIMI MOTU .
25 779 QUARE QUOD LIBUERIT STATIM COGITEMUS .

836 PRIUS OCULOS LINGUAM AURES ESSE NATA QUAM EORUM

USUM .
877 DE [MOTU MEMBRORUM, HOC EST DE] AMBULANDO .
907 DE SOMNO, [QUEM ADMODUM FIAT.]
962 DE SOMNUS .
30 1030 DE REBUS VENERUS .

TITI LUCRETI CARI DE RERUM NATURA
LIB. im EXPLICIT, INCIPIT LIB. V.
V, . PLUS HOMINIBUS PROFUISSE QUI SAPIENTIAM INVENERIT
QUAM CEREREM LIBERUM HERCULEM .
1 59 ANIMAM NATIVAM ESSE .

64 MUNDUM ET NATUM ET MORTALEM ESSE .
76 DE SOLIS ET LUNAE CURSU .
92 MARE CAELUM TERRAM INTERITURA .
132 ANIMUM ET ANIMAM NON POSSE SINE CORPORE ESSE.
146 MUNDUM NON ESSE AB DIS CONSTITUTUM .
200 [DIVISIO TERRAE VEL VITIUM.]
240 QUOI PARS NATIVA SIT, TOTUM NATIVUM ESSE .
251 DE TERRA .
10 261 DE AQUA .

273 DE AERE SIVE ANIMA .
281 DE IGNI ET SOLE .
294 DE LAMPADE ET LUCERNA .
306 DE AEDIFICIIS, QUEM ADMODUM INTEREANT .
15 324 QUARE NATIVA OMNIA DICAT .

351 QUARE AETERNITAS ESSE POSSIT .
376 ET NATIVA ESSE, [CUM SINT MORTALIA .]
397 DE PHETONTE SOLIS FILIO .
419 ORIGO MUNDI ET OMNIUM .
20 471 DE SOLIS ET LUNAE MAGNITUDINE [ET MOTU EORUM,

ET QUEM ADMODUM NASCUNTUR] .

22 564 DE SOLIS MAGNITUDINE .
. . . DE LUNA .

23 590 DE CALORE SOLIS .
621 DEMOCRITI DE SOLE .

25 629 DE LUNAE CURSU .

663 EX IDA VISIO SOLIS .

680 DE DIE LONGO ET NOCTE BREVI .

705 DE LUNAE LUMINE .

29 737 DE ANNI TEMPORIBUS .
. . . DE ECLIPSI .

30 774 DE SOLIS ET LUNAE OFFECTIONE.

780 DE NOVITATE MUNDI ET DISPOSITIONE RERUM QUAE IN
EO SUNT.

252 CAPITULA

878 DE CENTAURIS .
892 DE SCYLLA.
901 DE CHIMEERA.

35 916 NON POTUISSE CHIMERAM ET SCYLLAM ET SIMILIA

EORUM GIGNI.
nCl QUOMODO HOMINIBUS INNATA SIT DEORUM OPINIO .
1241 QUEM ADMODUM AURUM ARGENTUM PLUMBUM REPERTUM

SIT.
1281 QUEM ADMODUM FERRUM INVENTUM SIT .

TITI LUCRETI CARI DE RERUM NATURA
LIB. V EXPLICIT, INCIPIT LIB. VI.
VI, . QUI PROCURATIONEM DIS ATTRIBUIT MUNDI, SIBI IPSUM
DE DIS IMMORTALIBUS SOLUCITUDINES C0N8TITUEBE .
I 96 DE TONITRU.

160 DE FULGURE .

204 IN NUBIBUS SEMINA IGNITA INESSE.
219 DE FULMINE.
s 225 IGNIS EX FULMINE NATURA .

246 FULMINA IN CRASSIORIBUS NUBIBUS ET ALTE GIGNI .
285 DE TONITRIBUS ET TERRAE MOTU .
357 AUTUMNO MAGIS FULMINA ET TONITRUA FIERI .
451 DE NUBIBUS .
10 493 SPIRACULA MUNDI .

495 DE IMBRIBUS .
526 DE ARQUO .
535 DE TERRAE MOTU .
608 QUARE MARE MAIUS NON FIAT .
15 639 DE AETNA .

712 DE NILO FLUVIO.
738 DE LACU AVERNI .

749 CORNICES ATHENIS AD AEDEM MINERVAE NON ESSE .
756 IN SYRIA QUADRIPEDES .
20 840 CUR AQUA IN PUTEIS FRIGIDIOR SIT AESTATE .

848 DE FONTE AD HAMMONIS .

879 IN AQUA TAEDAM ARDERE .

23 888 DE FONTE ARADI IN MARE .
. . . DE LAPIDE MAGNETE .

24 921 FLUERE AB OMNIBUS REBUS .
. . . RARAS RES OMNIS ESSE .

25 1090 PEST LENTIA UNDE CREATUR .
1138 DE PESTILENTIA ATHENIENSIUM .

TITI LUCRETl CARI

DE RERUM NATURA

LIBER VI EXPLICIT

FELICITER .

PA Lucretius Carus, Titus
^^^ ^e rerum natura 4,. ed.

1871

PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY

A ;^(;:

'/^^

1 * it

■k'\

P>^"\ /^'S

^Vtti:

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "De rerum natura; libri sex. Carolus Lachmannus recensuit et emendavit"

See other formats