Google
This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scannod by Google as pari of a projcct
to make the world's books discoverablc online.
It has survived long enough for the Copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to Copyright or whose legal Copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discover.
Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from the
publisher to a library and finally to you.
Usage guidelines
Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken Steps to
prcvcnt abuse by commcrcial parties, including placing technical restrictions on automatcd qucrying.
We also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrain from automated querying Do not send aulomated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of text is helpful, please contact us. We encouragc the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogX'S "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct andhclping them lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in Copyright varies from country to country, and we can'l offer guidance on whether any speciflc use of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search mcans it can bc used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
Äbout Google Book Search
Google's mission is to organizc the world's Information and to make it univcrsally accessible and uscful. Google Book Search hclps rcadcrs
discover the world's books while hclping authors and publishers reach new audiences. You can search through the füll icxi of ihis book on the web
at |http : //books . google . com/|
Google
IJber dieses Buch
Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Realen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im
Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfugbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde.
Das Buch hat das Urheberrecht überdauert und kann nun öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch,
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann
von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles
und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist.
Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei - eine Erin-
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.
Nu tzungsrichtlinien
Google ist stolz, mit Bibliotheken in partnerschaftlicher Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse
zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nie htsdesto trotz ist diese
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch
kommerzielle Parteien zu veihindem. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen.
Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:
+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche für Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese
Dateien nur für persönliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.
+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen
über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen
nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials für diese Zwecke und können Ihnen
unter Umständen helfen.
+ Beibehaltung von Google-MarkenelementenDas "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht.
+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein,
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA
öffentlich zugänglich ist, auch fiir Nutzer in anderen Ländern öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist
von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.
Über Google Buchsuche
Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser We lt zu entdecken, und unterstützt Au toren und Verleger dabei, neue Zielgruppcn zu erreichen.
Den gesamten Buchtext können Sie im Internet unter |http: //books . google .corül durchsuchen.
'■
® DIE
RÖMISCHE ELEGIE.
AUS WAL
AUS DEN DICHTERN DER KLASSISCHEN ZEIT.
MIT ERLÄUTERUNGEN
VON
Dr. B. VDLZ,
SIBBKTOB DES OYMNASIUHS 2U POTSDAM.
ZWEITE AUFLAGE.
LEIPZIG,
DRUCK UND VERLAG VON B. G. TEUBNER.
1876.
äl
ilarvard College Library,
22 May, 1G90,
From the Library of
PROF. B Vv. CiUicNIjr.
Aus der Vorrede zur ersten Auflage.
Die Elegie ist diejenige Dichtungsgattung, in welcher die
römische Literatur der klassischen Zeit — neben den unsterB-
lichen Werken des Vergil und Horaz — etwas absolut Gültiges
geleistet hat. Wenn es nun richtig ist, dass das Beste grade fiir
die Jugend gut genug sei, so bedarf die vorliegende Auswal römi-
scher Elegien an sich keiner Rechtfertigung. Denn dass es nicht
möglich sei, die elegischen Autoren ganz den Schulern in die
Hände zu geben, wird ieder, der sie kennt, von vornherein ein-
räumen. Es ist nun aber die Auswal so getroffen, dass aus den-
jenigen Stücken, die überhaupt nur in Frage kommen konnten,
solche ausgewält sind, die bei einem gewissen konkreten Inhalt auch
die besondere Art des Dichters zu veranschaulichen dienen konnten.
Um indessen auch von einer ich möchte sagen negativen Seite
her den Schüler zu einer recht klaren Erkenntnis des eldog des
iXsyog zu füren, schien es zweckmässig, auch einige Stücke, welche
keine Elegien sind, sondern nur das eine oder das andere Merk-
mal der Elegie an sich tragen, aufzunehmen. Denn wenn Fr. Schlegel
Recht hat zu sagen, dass die Elegie aus dem menschlichen Gemüt
hervorgegangen sei, und Böckh das Wesen der Elegie in das rjd'og
zu setzen, und wenn nach dem Beispiel der Alten das Distichon
die notwendige Form der Elegie ist: so sind z. B. manche Stücke
aus den Fasti des Ovid, obgleich in Distichen geschrieben,, keine
Elegien ; eben so wenig wie die herrliche vergilische Episode oder
mehrere (lyrische) Stücke des Gatull, wenngleich gewiss '^^og darin
ist, zu den Elegien gerechnet werden dürfen. Auch die Klage
Ariadnes von Gatull ist nicht elegisch^ denn die Klage an sich
macht keine Elegie, wenigstens nicht im strengeren Sinne der
Alten. So, denke ich, sollen grade diese Stücke durch ihre Un-
änlichkeit bei aller Änlicbkeit dazu dienen, das Wesen der Elegie
in ein noch klareres Licht zu stellen.
Am befremdlichsten mag auch so noch die vergilische Episode
manchem erscheinen, da sie nicht einmal von einem sonst elegi-
schen Dichter herrürt. Tndess ausser ihrer ganzen Färbung liegt
in dem imq)ciiirivcc, welches die gemütvolle Teilname des Dichters
an seinem Stoffe ausspricht, eine Begründung des Anspruchs in
eine elegische Sammlung, welche sich freiere Grenzen setzt, auf-
genommen zu werden. — Aber, könnte man einwenden, wird sie
nicht in der regelmässigen Vergilleclüre widerkehren? Nach Aus-
weis der Programme bewegt sich die Klassenlektüre überwiegend
innerhalb der ersten sechs Bücher der Aeneis — und mit Recht.
So ist vielmehr zu fürchten, dass Nisus und Euryala^ C<\t 'sV^V^
IV VORWORT.
Sekundaner ganz verloren gehen. Darum glaubte ich dem ge-
äusserten Wunsche nachgeben zu dürfen, jene Steile wenigstens
als Anhang der Auswal hinzuzufügen, und so dem Schuler meinet-
halben zu erhalten. —
Ich habe oft bei der Erklärung des Horaz den Wunsch ge-
habt, dass die Schüler die Elegiker kennen möchten. Denn in
manchem Betracht lässt sich dem Horaz eine hellere Beleuchtung
geben, wenn man ihn den Schülern unter den Mitstrebenden seines
Zeitalters zeigt oder auch nur bei einzelnen Stellen oder ganzen
Oden — für die Sermonen gilt es viel weniger — die Auffassung
desselben Verhältnisses oder Ereignisses oder persönlichen Momentes
bei seinen poetischen Genossen vergleichen kann: ich erinnere als
an ein recht sprechendes Beispiel an die Auffassung des Sieges
von Actium und des Todes der Cleopatra bei Horaz und Properz.
Allein Properz und die andern Zeitgenossen sind dem Primaner
leere Namen.
Wie leicht könnte da die Privatlektüre nachhelfen? — •
Damit ist der eine Zweck dieser Auswal bezeichnet und zugleich
erklärt, warum in den Anmerkungen gern und oft an Horaz
erinnert ist. Natürlich lassen sich diese Reminiscenzen leicht ver-
mehren — ja ein ordentlicher Primaner wird es selbst schon können.
Es sollen auch nur gelegentliche Aufmunterungen sein.
Noch besser wäre es freilich, wenn sich in der poetischen
Schuliektüre Platz für die Elegie gewinnen liesse. Ich denke, wenn
ich dies sage, daran, dass zwei Jare für die Metamorphosen des
Ovid überaus reichlich sind — vielleicht auch für Vergil. Zudem
ist der Sprung sehr gross, den der Tertianer von seinem Ovid zum
Vergil in Secunda bei der Versetzung machen muss. Da könnte
die Auswal wol als Brücke dienen. Die Unterbrechung der sonst
vierjärigen epischen Lektüre durch Elegisches würde von vorn-
herein das Interesse anregen. Zudem fült sich der Schüler die-
jenige Periode des römischen Altertums, mit welcher er sich am
meisten zu beschäftigen hat, menschlich näher gebracht. Denn
es liegt im Wesen der Elegie, dass sie die Teilname des Gemütes
anspricht. —
Diese zwiefache Aufgabe der Auswal hat auf die Einrichtung
der Erklärung massgebend eingewirkt. Sprachliche Erläuterungen
sind im allgemeinen nicht gegeben, ausser etwa ein seltner Wink
für das Verständnis besonders schwieriger Stellen. Dagegen sind
die litterarischen, historischen, geographischen und, wo es not tat,
antiquarischen Beziehungen teils in Einleitungen, teils in Anmer-
kungen erläutert. Was ein ordentliches Schullexicon genügend
bietet, ist selbstverständlich weggelassen. Dabei habe ich versucht,
die Anmerkungen möglichst so einzuriclUen, dass nicht gleich dem
Schüler alles mundrecht gemacht würde, sondern dass aus dem-
jenigen Autor, der das Material zur Erklärung bietet, nur die be-
treffende Stelle selbst unter den Text gesetzt ist, wenn nicht be-
VORWORT. V
stimmte Gründe dagegen sprächen. Bloss citirt sind in der Regel
nur diejenigen Schriftsteller, welche ein Schuler selber besitzen
muss. So wird dem Schüler zugemutet, sich auf die Anmerkungen
auch zu präpariren: aber ich hoffe, das nutzt ihm mehr, als wenn ihm
durch Anmerkungen Arbeit und Nachdenken gar zu sehr erspart wird.
Ein solcher Kommentar kann nicht die Absicht haben, die Er-
klärung des Lehrers überflüssig zu machen. Er will nur im Interesse
der Koncentrirung und Intensität des Unterrichts helfen, dass der
Lehrer nicht immer durch die Erklärung der Sachen aufgehalten
w^erde: denn eine rechte Erklärung, zumal eines Gedichtes,
hat besseres zu tun. —
Zur zweiten Auflage.
Die Beurteilungen, welche die erste Auflage teils in Zeitschriften,
teils brieflich erfaren hat, sprechen sich zu dem Plane der Auswal
wie zu dem Standpunkte, auf welchen die Erklärung sich stellt, alle
— bis auf eine — zustimmend aus. Hervorzuheben ist unter diesen
die freundliche Recension des Literarischen Centralblattes
von Zarncke 1871, No. 20 S. 512. -- Nur die Zeitschrift für das
Gymnasial- Wesen (1875, Februar S. 69) verlangt noch mehr Stücke
aus GatuU für Prima und wundert sich über die Auslassung von
etlichen einzelnen Versen, von denen ich besorgte, dass sie den
Schüler von der Hauptsache abziehen würden. Zu jenem Verlangen
aber kommt sie, indem sie für die Auswal einen andern Zweck
substituirt, als ich ihr bestimmt habe.
Demgemäss ist die Anlage des Buches im wesentlichen unver-
ändert geblieben. Nur ein Gedicht von Catull (No. 70) ist neu
hinzugekommen, um diesen genialsten Dichter Roms vonseiten
seiner Originalität noch heller zu beleuchten.
Dagegen ist für die schwierigeren Stücke der Sammlung —
zumal die des Properz — der Kommentar in etwas, besonders
auch nach der sprachlichen Seite hin, erweitert worden, um eine
raschere Lektüre dieser Stücke zu vermitteln.
Für die Textgestaltung der Stücke aus. Catull sind durch-
gehends die Arbeiten von Mähly, und Peiper verglichen. —
So möge 'denn von neuem dieser Versuch, der römischen
Elegie in unsern Schulen eine festere Stätte, wie sie dem Werte
der Dichter entspricht, zu gewinnen, der wolwollenden Nachsicht
der Amtsgenossen empfolen sein. Für diesen Zweck das Buch
immer geschickter zu gestalten, haben die Herren Directoren Meyer
in Parchim, Stier in Zerbst und Herr Oberlehrer Mehmel in Kiel
die Güte gehabt, durch Beiträge mich zu unterstützen: geziemen-
dermassen sage ich denselben auch an dieser Stelle dafür meinen
herzlichen Dank. —
Potsdam, den 23. Juni 1876. "^^
INHALT.
Seite
Einleitung 1
I. P. OYidius Naso 6
1. Der Dichter (Tristia 4, 10) 8
A. Fasti.
2. Ceres und Proserpina (4, 419 — 620) 12
3. Bacchus findet den Honig (3, 727—762) 17
4. Chirons Ende (6, 381—414) 18
5. Arion (2, 83 — 118) 19
6. Hercules und Cacus (1, 543 — 580) 20
7. Rettung des Romulus und Remus (2, 381—422) 21
8. Gründung der Stadt. Tod des Remus (4, 809—858) 22
9. Anfänge Roms (3, 179 — 198) 23
10. Versönung mit Cures' (3, 201—228) 24
11. Gute alte Sitten (5, 57-72) 25
12. Apotheose des Romulus (2, 491 — 512) 25
13. Tullia (6, 587 — 616) 26
14. Die Eroberung von Gabii (2, 685— 710) 27
15. Die Wette vor Ardea (2, 721 — 760) 27
16. Der Untergang der Fabier (2, 195 — 242) 28
17. Die Gallier in Rom (6, 349—394) 29
B. Ars amatoria.
18. DaedaluB und Icarus (2, 21 — 96) 31
C. Amores.
19. Meine Unsterblichkeit (1, 15) ... 33
20. Auf den Papagei der Corinna (2, 6) 35
21. Auf den Tod des Tibull (3, 9) 37
22. Der Ruhm Sulmos (3, 15) 39
INHALT. VII
D. Tristia.
Seite
23. Abschied von Rom (1, 3) 39
24. Sturm (1, 4) ....... - 42
25. Gebet (1, 2) ' 43
26. Entsclmldigung. Vorrede zu den Metamorphosen (1, 7). . . . 46
27. Am Ziel.(3, 2) 47
28. Krank und elend (3, 3) 48
29. Warnung (3, 4) 51
30. An Perilla (3, 7) 53
31. Der Winter in Tomi (3, 10) 55
32. Mein Geburtstag (3, 13) 57
33. Dein Geburtstag (5, 5) 58
34. Iphigenie (4, 4) 60
E. Epistulae ex Fonto.
35. Orestes und Pylades (3, 2) 61
36. Jugendfreundschaft (2, 3) 64
37. Wenig Hoffnung (1,3) 67
38. Die Tomiten (4, 14) 70
39. Verachte das Lied nicht (4, 8) 72
40. Dank (4, 5) 74
41. Letzte Hofl&iung (Tristia 4, 6) 76
II. Albius TibuUtts 78
42. Mein Glück (1, 1) 79
43. Bangen und Hoffen (1, 3) 81
44. Triumph des Messalla (1, 7) • 84
45. Holder Friede! (1, 10) . 86
46. Das Fest der Ambarvalia (2, 1) 87
47. Zum Ehrentag des Messalinus (2. 5) 90
(Iiygdamus).
48. Zum neuen Jar (3, 1) 94
49. Sehnsucht (3, 3) 95
50. Gedenket mein (3, 5) 96
IIL Sextus Propertius 98
61. Die Macht des Gesanges (3, 1. 2. L: 4, 1) 99
52. Noch nicht! (2, 10. L: 3, 1) 102
63. Mein Grundsatz (3. 5. L: 4, 4) VS^
VIII INHALT.
Seite
54. Klage um Paetus (3, 7. L: 4, 6) 106
56. An Maecenas (3, 9. L: 4, 8) 107
66. Cleopatra (3, 11. L: 4, 10) 110
57. Auf den Tod des Marcellus (8, 18. L: 4, 17) 113
58. Fort — nach Athen! (3, 21. L: 4, 21) 115
59. Rom (4, 1. L: 6, 1) 117
60. Hymnus auf den Sieg bei Actium (4, 6. L: 5, 6) 119
61. Jupiter Feretrius (6, 10. L: 5, 10) 122
62. Cornelia (4, 11. L: 6, 11) 124
IUI. C. Taleritts Gatalliks 129
A.
63. Der Tod des Bruders (66) 131
64. Mein Verlust (68 v. 41—160) 132
65. Am Grabe des Bruders (101) 137
B.
66. Der Tod des Sperlings (3) 138
67. Abschied von Bithynien (46) 139
68. Der heimkehrende Dichter und sein Schiff (4) 139
69. Ankunft auf Sirmio (31) 140
70. Ernst im Scherze (61) 141
C.
71. Ariadnes Leid und Trost (64 v. 62—264) 143
Anhang:
P. Vergilius Marc 160
(72). Nisus und Euryalus (Aeneis 9, 176—449) 160
Metra des Catullus 159
EINLEITUNG.
Die Alten nehmen fünf unabhängige Gattungen der
Poesie an: Ixog, Usyog, iafißög, (ibIvxtj, dQcc(ia. —
Die Wurzel aller Poesie ist das Epos; aus ihm ist unter dem
Einflüsse der weichen und klagenden lydi sehen Tonart die
Dicbtungsart der Elegie hervorgegangen. So wird denn auch
mit der fremden Sache der Name^j zu den Griechen gekommen
sein. Die Gattung heisst 6 iXsyog (Ovid personificirt sie als
Elegeta, No. 21 v. 3), ein einzelnes Gedicht i} ilsysta oder roc
iXsysta; ro ikeystov ist meist nur ein einzelnes Verspaar.
Der Vers des Epos ist der Hexameter.
Durch Einsetzung von Pausen in den Hexameter entsteht et-
was Weiches. So beruht auf dem Pentameter der sanfte Cha-
rakter der elegischen Strophe, welche zweizeilig (ßiattxog)
durch den Hexameter und Pentameter gebildet wird. Das Distichon
wird und bleibt die characteristische Strophenform der Elegie. —
Dass iksyog ursprünglich etwas Trauriges bezeichnet, ist
ausser Zweifel. Allein die Elegie erweitert allmählich ihre Grenzen
über alles , was Gegenstand einer gemütvollen Betrachtung werden
kann, d. h. über alles, worin sich '^%og zeigt. Dadurch gewinnt
sie eine grosse Mannichfaltigkeit an Stoffen, ohne ihres Characters
sich zu entäussern.
Das 'fid'og ist das materielle Princip der Elegie,
wie das Distichon ihr formales.
Innerhalb dieser Grenzen lassen sich verschiedene Unter-
arten der Elegie unterscheiden: die politische, die gnomische,
die threnetische , die erotische und die heroische oder epische,
welche oft ins Lehrhafte streift. Doch fliessen diese Arten leicht
in einander über, sodass eine Fülle von Mischarten sich bildet.
Wer der früheste Elegiker gewesen, wusste schon Horaz
(de arte poet. 77. 78) nicht anzugeben; viele halten den Kallinos
von Ephesos dafür, der um den Anfang der gezählten Olym-
1) Die Alten selbst freilich leiteten ihn von e I Xiys ab, einer in
den ersten Liedern dieser Art warscheinlich widerkehrenden Formel;
(Neuere von iUliv^ oder von aXyog u. a.).
YoLz, rOmisohe Elegie. 1
piaden lebte. Erhalten ist von ihm noch ein Fragment kriegeri-
schen Inhalts.
Der wichtigste Dichter der politischen Richtung ist ausser
Solon Tyrtaios von Athen, bekannt besonders durch seine fidXri
noXs(iL0r7JQia. Dass jedoch auch seine Elegien, in denen er den
Spartanern Gesetzlichkeit und Ordnung empfahl, von Wirkung ge-
wesen, bezeugt Pausanias IUI c. 16 § 6 (p. 319): jiaxsSai^ovtcjv
äh i%6vtmv a^^iog ^stä r^v nkriyriv xal (&Qiii^iidv(ov xara-
d'iö^ai zov TCoXs^ov^ TvQtatos iksyBta aSmv ^ezBTtSLd'ev
avxovg. Für Solon s Elegien ist der Mittelpunct seine eigne
Staatsverfassung.
Theognis von Megara in Slcilien repräsentirt die gno-
mische Elegie* Ihn bewegt der Gegensatz gegen die Demokraten
seiner Heimat, die ihn vertrieben hatten» und gegen die Entartung
der altaristokr^tischen Sitte.
Simo.nides von Keos, auch als Epigrammatiker berühmt (das
Epigramm ist eine Elegie en miniature), betrauert die Hinfällig-
keit des Lebens.
Mimnermos von Kolophon vertritt die erotische Elegie.
Er liehte^ ohne Glück; und zum Ausdruck solcher unglücklichen
Liebe passt die Elegie vorzuglich. Auch Phile tas von Kos ge-
hört hierher.
Kallimachos von Kyrene endlich galt als Muster der fünf-
ten Art. Seine AtxLa wollten die Naturerscheinungen mythisch
erklären.
In der alexandrinischen Zeit, welcher die beiden letzten Dichter
schon angehören, wurde ein Kanon der Elegie entworfen, in
welchen nur Kaliinos^ Mimnermos, Philetas und Kallimachos auf-
genommen sind. —
Von den Alexandrinern ist die Elegie nach Rom gekom-
men. Daher galten hier vor allen Kallimachos und Philetas als
die Heister. Durch geistreiche Wendungen^ gelehrtes Wissen,
witziges Spielen mit Worten überdecken sie ihre Armut an poe-
tischer Empfindung, an Kraft der Erfindung; an hoher sittlicher
Gesinnung. Sie sind es, auf welche sich die Studien der römi-
schen Dichter richten. Schon Catull hat mehrere Gedichte des
Kallimachos übersetzt, andere in originaler Weise, aber im Geiste
seiner Muster gedichtet. Doch sind das nur Ansätze, welche nicht
seinen dichterischea Charakter bestimmen.
Anders ist es mit Properz und TibuU, die sich beide aus-
schliesslich dieser neuen Gattung widmeten, f roperz hat eine
Neigung bei aller Glut der Leidenschaft die Weise der geistreichen
Alexandriner, weiche in Sprache und Darstellung das Seltene
suchten, auf sich einwirken zu lassen; so wird er ein Vermittler
zwischen der griechischen und römischen Kunst. Tibull dagegen,
durchaus subjectiv in seiner Poesie, zeigt kaum noch Reminiscenzen.
So erreicht in diesen beiden die Elegie der Römer raschen
Ganges ihre Höhe: beide voll warmen Lebens, oft von einer fast
schwärmerischen Innigkeil. Allein schon Ovid überschreitet in
seiner ungebundenen Weise vielfach die Linie der Vollendung;
selbst sein Bestreben den Gedanken mit dem Distichon abzu-
sehliessen, gibt dem Ausdruck etwas kunstlich Zugespitztes, das
zum Epigramm hinüberfürt. —
Von allen Dichtungsgattungen ; welche die Römer von den
Griechen überkommen haben, ist die Elegie die einzige, in der.
die hellenischen Meister von ihren römischen Schülern
übertroffen sind.
Zeit und Ort freilich waren wie nie günstig, um eine so
rasche und so herrliche Blüte wie der Kunstpoesie überhaupt, so
auch der römischen Elegie möglich zu machen.
Inter arma silent Mmae. Augustus hatte der Welt den
Frieden widergegeben, ein Glück, dem die frische Erinnerung
an die Unsicherheit des Lebens und Besitzes wSrend der Bürger-
kriege bereiteste Anerkennung sicherte. Aber freilich war durch
die Gründung des Principats für den Staat der Wille des Einzigen
massgebend geworden. Eine politische Laufban im Sinne der
republikanischen Zeiten gab es nicht mehr. Das Forum ver-
teilte nicht mehr unter allgemeiner Concurrenz Macht und An-
sehn. Die besten Köpfe, welche sich so die alten Bauen des
Ruhmes verschlossen sahen, wandten sich der Litteratur zu. Das
bewirkte eine geistige Spannung in Rom wie nie zuvor, um
so mehr^ als schon in den letzten Zeiten der Republik die all-
gemeine Bildung die bedeutendste Steigerung erfaren hatte.
So wurde auch das Publikum verständnissvoller und urteils-
fähiger.
Noch fi*eilich standen sich in der Litteratur gegenüber die
Verehrer der alten patriotischen und volksmässigen Poesie
eines Ennius und anderer, und die Jünger der Kunstpoesie,
welche auf der Einwirkung und dem Studium des hellenischen
Geistes beruhte. Allein rausste nicht jene bei ihrer nationalen
Einseitigkeit und formalen Härte, seitdem die Monarchie dem
Römertum einen universellen Characler aufgeprägt hatte, als
nur für vergangene Zeiten^ berechtigt erscheinen ? Und dieser
Streit war schon factisch entschieden mehr noch durch die völlige
Unproductivität der Anhänger des Alten als durch die Bestrebungen
eines Vergil und Horaz, welche von dem ewig jungen Geiste der
Griechen sich genärt hatten: die Berechtigung der Kunst-
poesie war im Urteil der Einsichtigen erwiesen.
Dazu kam, dass die lateinische Sprache vornehmlich durch
die grossen Redner der letzten Zeiten eine formale Vollendung er-
langt hatte, welche auch der Poesie zu gute kommen musste.
Endlich bewärte sich auch das ,J%onos alil artes**. Die neue
Kunstpoesie erfur durch Augustus, der sich gelegentlich selbst an
ihren Bestrebungen beteiligte, und dessen Freunde, ^\& ^tä^^s«^^
und Messalla, indem sich dem geistigen auch ein politisches Interesse
gesellte, eine Förderung und Auszeichnung, die notwendig
zu allgemeiner Anerkennung fürte, und damit sowol das starke
Selbstgefül der Dichter uns begreiflich macht, als -auch die Un-
zahl poetisirender Dilettanten, die es damals in Rom gab.
Zu diesen Umständen kamen Momente lokaler Natur,
welche die Blüte der poetischen Kunst begünstigten.
Rom — tilg otxoviiivrjg ini,toivq — damals eine Stadt Ton
etwa anderthalb Millionen Einwonern, bot alle Bildungsmittei der
alten Welt dar. Hier waren die Kunstschätze Griechenlands
aufgestellt; die öffentlichen Bibliotheken vereinigten zu durch-
aus freier Benutzung die Summe der griechischen und römischen
Litteratur; die litterarischen Cirkel, nicht selten in Gestalt
fest geschlossener dauernder Vereine (sodalitia), boten Gelegenheit,
das Urteil und den Rat der besten Geister vor der Veröffent-
lichung zu vernehmen; die Vorlesungen, entweder in geschlos-
senen Kreisen vor geladener Gesellschaft gehalten oder auch ganz
freien Zutritts, waren ein bequemer Weg sich bekannt zu machen ;
Vervielfältigung und Verbi^eitung der litterarischen Erzeugnisse
wurde durch den Buchhandel ungemein erleichtert.
Der Verkehr mit Geistesgenossen gab stets neue Erfrischung;
das tausendfach bewegte Leben in einer Stadt, wo selbst die Steine
redeten, wo die Wirklichkeit oft bot, was die Phantasie selbst als
zu kün verwerfen mochte, wo die Gegensätze des Daseins' sich
schroff neben einander stellten, konnte nicht one mannichfache
Anregung bleiben.
Freilich dauernd wol mochte sich in solchem Getreibe ein
rechtes Dichtergemüt nicht fülen. Horaz und TibuU lebten lieber
in ihren ländlichen Bergen, aber von Zeit, zu Zeit sehen wir doch
auch sie dahin zurückkehren, um in dem geistigen Wellenbade der
Weltstadt sich zu erfrischen. —
Die Gleichzeitigkeit der klassischen Dichter dieser Zeit
veranschaulicht die folgende Tabelle:
T. Chr. 90
87
80
70
63
60
50
40
30
20
19
10
Chr. Geb.
10
u
n. Chr. 20
s
1
o
OQ
<
% ?
U
s
&
e
u
o
ff » g
5
t
Im
A
O
U
o
o
n
•
_-----■-..--
■
w
» s
1 r
'
• •
•
o
90 V. Chr.
80
70
65
60
50
43
40
30
20
16
10
8
Chr.Geb.
10
17
20 n. Chr.
I.
R OVIDIUS NASO.
P. vidi US Na so, der pliantasie vollste der römischen Dichter,
ist am 20. März 43 v. Chr. geboren. Es war ein altes Ritter -
geschlecht, dem er entstammte, wol begütert zu Süimo im
Pelignerland. Mit einem nur ein Jar älteren Bruder kam
Publius nach Rom , um sich durch den Unterricht der besten
Lehrer für eine spätere Staatslau fb an vorzubereiten. Doch
war es nicht Neigung, was ihn bei diesen Studien festhielt, sondern
der Wunsch des Vaters, dem um so mehr nachzugeben war, als
ein früher Tod den älteren Bruder bald hinwegraffte.
In besonderem Rufe standen damals in Rom die Rhetoren
Arellius Fuscus und Pordus Latro. Publius hörte beide; allein
von den üblichen Redeübungen trieb er nicht die Gattung der
Streilreden (controversiae), welche eine regelrecht durcbgefurte
Behandlung erforderten; den jungen Dichter zogen nur die Sua-
soriae an, die in Rat oder Widerrat mehr Freiheit der Bewegung
gestatteten. Indess auch bei diesen, tadelt sein Mitschüler M. An-
naeus Seneca, habe es ihm an strenger Ordnung der Gedanken
gefehlt.
Zu weiterer Ausbildung, vornehmlich auch in der Philosophie,
begab sich Ovid dann auf einige Zeit nach Athen, besuchte von
hier aus die klassischen Stätten Kleinasiens und auf der Rückreise
Sizilien.
So vorgebildet trat er in den Staatsdienst. Natürlich
waren es zunächst nicht eben bedeutende Aemter^ die er bekleidete.
Er wurde triumvir capitalis — als solchem lag ihm die Beauf-
sichtigung der Gefängnisse und der Strafvollstreckung an verur-
teilten Verbrechern ob — , später centumvlr und decemvir litibus
iudicandis (etwa Bagatellcommissarius).
Gewiss hat das eine Amt so gut wie das andere ihn tiefere
Blicke in die geheimen Falten des menschlichen Herzens tun
lassen: aber die Zucht eines Amtes war ihm überhaupt unbehag-
lich. Daher zog er sich bald in die gemächliche Müsse des wol-
hahenden Privatmannes zurück — Octavians Siege hatten einen
sichern Frieden der römischen Welt widergegeben — und lebte
ganz seinem dichterischen Talente. Nur einzelne juristische Re-
miniscenzen verraten den früheren Beruf.
Auch seine häuslichen Verbältniss« gestalteten sich bald
freundlich. Nach zweimah'ger Misswal gewann er in seiner drit-
ten Frau die treffliche Gefartin seines Lebens und treue Freun*
din seines Herzens, welche sinnig waltend dem Gatten und der
jungem Stieftochter die Tage yerschönerte und später nur. seh wer
davon abstand das Unglück der Verbannung zu teilen. .
Geistreich anregenden Verkehr bot Rom in Fülle; mit dem
etwas älteren TibuU (vgl. Nr. 21), eine Zeit lang auch mit Properz
verband ihn innige Freundschaft; nicht fehlte der Beifall der
Menge. Schon seine Jugendtragödie Medea hatte viel Anerkennung
gefunden.
So strömte reichlich der Quell der Dichtung, bald lustig
hüpfend, bald zierlich sich schlängelnd, anmutig spielend, breiten
Laufes — aber nicht tief. Unterhaltungspoesie ist es, was
Ovid in dieser Zeit geschaffen. Reich an Erfindung und Witz,
leicht in Gestaltung und Ton entbehrt der Dichter des Ernstes
der Gedanken, um warhaft bedeutend zu sein.
Die eigenartigsten seiner Werke sind in diesen Jaren glück-
licher Müsse entstanden, besonders die Liebeseregien(Amores),
die etwas ironische Liebeskunst (Ars amatoria) und die Heil-
mittel gegen die' Liebe (Remedia amoris). In der Form von
hoher Vollendung geben sie ein Bild der genusssüchtigen Zeit.
Dann folgen die Metämorphosen/endlich der Festkalender^)
(Fasti), welcher nur in 6 Büchern (Januar bis Juni) vorhanden
den Ursprung römischer Festo und religiöser Gebräuche an der
Hand der Gedenktage mit astrologischen Deutungen und Anwen-
dungen behandelt.
Allein je befriedigender die Verhältnisse waren^ in denen Ovid
in Rom lebte, um so härter musste ihn im Spätberliste des Jares
9 nach Chr. der plötzliche Befehl des Augustus' treffen, der ihn
nach Tomi, einem kleinen Hafen am schwarzen Meer, an den
fernsten Grenzen römisch- griechischer Cullur (vgl Nr. 25 v. 85,
Anmerk.) verwies.
Mit einem Schlage entriss ihn diese Verweisung (relegatio) ^)
seiner Familie, seinen Freunden, seinem Rom. Die wäre. Ursache
solcher Strenge ist dunkel — das Gedicht der ars amatoria hat
nur den Vorwand ^) hergegeben — es scheinen Beziehungen zur
Familie Augusts gewesen zu sein.
Noch Unterweges dichtete Ovid das erste Buch der Klage-
lieder (Tristia) und sandte es nach Rom; aber weder dies noch
die folgenden Bücher noch die späteren Epistulae ex Ponto,
in denen er seine Freunde und Gönner namentlich 4) um ihre
1) Später hat er ihn zu überarbeiten begonnen: veröffentlicht ist das
Gedicht erst nach Ovids Tode dxurch seine Freunde.
2) d. i. Verbannung ohne Verlast des Vermögens und Bürgerrechtes.
3) Es war schon 9—10 Jare früher veröffeniScht.
4) Warum er in den Tristien keine Namen nennt, sagt er No.29, 63—72.
8
— OVIDIÜS —
Verwendung für seine Röckkehr bittet, konnten Augustus bewegen,
die erflehte Erlaubnis« zu geben. Rürend sind die Klagen, rü-
rend ist es, wie der Dichter jeden Dftmmerschein einer Hoffnung
festzuhalten sucht, manch Ton echten Gefules durchdringt das
Zagen und Hoffen: er kann es nicht ertragen: nach und nach wird
der Ausdruck blasser und die Phantasie erlamt.
Augustus stirbt. Aber auch Tiberius rerzeiht nicht. Da ist
er denn gestorben nach achtjärigem Weh, fern von allem was
er liebte. Zu Tomi hat man ihn begraben. —
I.
Der Dichter.
nie ego qui fuerim, tenerorum lusor amorum.
Quem legis, ut noris, accipe posteritas.
Sulmo mihi patria est, gelidis uberrimus undis,
Milia qui novies distat ab Urbe decem.
5 Editus hinc ego sum, nee non ut tempora noris.
Cum cecidit fato consul uterque pari:
Si quid id est, usque a proavis vetus ordinis heres,
Non modo fortunae munere factus eques.
Nee stirps prima fui. genfto sum fratre creatus,
10 Qui tribus ante quater mensibus ortus erat.
Lucifer amborum nataJibus adfuit idem:
Una celebrala est per duo liba dies.
Haec est ärmiferae festis de quinque Minervae,
Quae fieri pugna prima cruenta solet.
15 Protinus excolimur teneri, curaque parentiä
Imus ad insignes Urbis ab arte viros.
Frater ad eloquium viridi tendebat ab aevo,
Fortia verbosi natus ad arma fori.
At mihi iam puero caelestia sacra placebant.
I. V. 1. lUe eao qui] gleichlau-
tender Eingang der der Aeneis. des
Vergil vorgesetzten Verse.
T. 6. A. Hirtius und C. Pansa
fielen beide im MutinensiBcben
Kriege 43. Das war auch das 6e-
burtsjar des Lygdamus, vergl.
No. 50 V. 16.
Y. 12. libd] am Geburtstaffe war
es Sitte dem Genius einen Kuchen
aus Mehl, Milch, Honig' und Ol
darzubringen.
Y. 13. festis] Quiiiquatrus, gefeiert
fanftagig a. d. XIIII— Villi Kai.
Apriles. An den vier letzten Tagen
fanden Gladiatorenkämpfe statt.
Y. 16. dura parentis] Yergl. was
Horaz Sat. I, 6, 71—78 über seine
Erziehung sagt.
Y. 16. arte] i. e. liberali sive in-
aenf*a:^ Grammatik, Rhetorik, Phi-
losophie. Vei]gl. das trivium des
Mittelalters (Itngtut, tropus, ratio),
Y. 17. frater] Lucius, nach dem
Vater genannt.
No 1. -
9
20 Inque suum furtim Musa trahebat opus.
Saepe pater dixit ^Studium quid inutile temptas?
Maeonides nullas ipse reliquit opes.'
Motus eram dictis, totoque Helicone relicto
Scribere conabar rerba solota modis.
25 Sponte sua Carmen numeros veniebat ad aptos.
Et quod temptabam dicere, versus erat.
Interea tacito passu labentibus annis
Liberior fratri sumpta mlhique toga est,
Induiturque humeris cum lato purpura clavo,
30 Et Studium nobis quod fuit ante, manet.
lamque decem vitae frater geminarerat annos.
Cum perlt, et coepi parte carere mei.
Cepimus et tenerae primos aetatis bonores,
Deque viris quondam pars tribus una fui.
35 Curla restabat. clari mensura coacta est:
Maius erat nostris viribus illud onus.
Nee patiens corpus, nee mens fuit apta labori,
Sollicitaeque fugax ambitionis eram.
Et petere Aoniae suadebant tuta sorores
40 Otia, iudicio semper amata meo.
Temporis illius colui fovique poetas,
Quotque aderant vates, rebar adesse deos.
Saepe suas volucres legit mihi grandior aevo,
Quaeque necet serpens, quae iuvet herba. Macer.
45 Saepe suos solitus recitare Propertius ignes.
Iure sodalicio qui mihi iunctus erat.
Ponticus heroo, Bassus quoque clarus iambis
V. 22. MaeonidesVEiixa noXtig —
ZavQva X. t. X. Vergl. Horaz od.
mi, 9 V. 5.
V.29. lato] der breite Purpurstrei-
fen der Toga war durch AuguBtus
den Kindern deijenigen Ritter ge-
wärt, welche Senatoren -Gensus
(d. h. etwa } Mill. Mark Vermögen)
natten, als eine Anweisung auf die
später zu erwerbende Senatoren-
Würde.
y. 32. Ver^L den Ausdruck des
Schmerzes bei Catull Nr. 64, v. 52 bis
56, und sonst.
parte mei] vergL Nr. 26, v. 44.
Horaz od. 1, 3 v. 8.
y.36. Sinn: ich entsagte dem Ehr-
geiz Senator werden zu wollen und
nahm wider den schmalen Streifen
des Bitters an.
V. 43. 44. Aemilius Macer aus Ve-
rona (t 16 V. Chr.) ist der Verfasser
mehrerer Lehrgedichte über' Kräu-
ter, Vögel (Omithogonia) und gif-
tijge Tiere (Theriaca), die sämtüch
nicht erhalten sind.
grandior aevo^ geht nach Quin-
tihan (XII, 11 § 27) '^neque post
Lucretium ac Macrum Vergilius
(fuissety^ auf den innem Wert.
V. 46. twre sodalicio] Justin. XX,
c. 4 : cum sodalicii iure, sacramento
quodam nexi, separatam a ceteris
civibus vitam exercerent — - (civita-
tem in se converterunt), Vergl. Ci-
cero, Cato m., c. 13 §46.
T. 47. Ponticus, Dichter einer Tä€-
hais, deren Inhalt Properz andeutet
(I, 7 V. 1.2):
Ihtmtibi Cadmeae dictmtur,Pontiee,
Thehae,
Armaque fraternae tristia wt'K-
tiae — .
10
— OVIDIÜS —
Duicia convictus membra fuere mei.
Et tenuit nostras Dumerosus fioratius aures,
50 Dum ferit Ausonia carmina culta lyra.
Vergilium vidi tantum. nee amara TibuUo
Tempus amicitiae fata dedere meae.
Successor fuit hie tibi, Galle; Propertius Uli;
Quartus ab bis serie temporis ipse fui.
55 Utque ego maiores, sie i&e qoluere minores,
Notaque non tarde facta Thalia mea est.
Carmina cum primum popuio iuvenilia legi,
Barba resecta mihi bisve semelve fui.
Moverat Ingenium totam cantata per Urbem
60 Nomine non vero dicta Corinna mihi.
Multa quidem scripsi. sed quae vitiosa putavi,
Emendaturis ignibus ipse dedi.
Tunc quoque, cum fugerem, quaedam placitura cremavi,
Iratus studio carminibusque meis.
65 Molle Cupidineis nee inexpugnabile telis
Cor mihi, quodque levis causa moveret, erat.
Cum tamen hie essem, minimoque accenderer igne.
Nomine sub nostro fabula nuUa fuit.
Paene mihi puero nee digna nee utilis.uxor
70 Est data, quae tempus per breve nupta fuit.
Uli successit, qüamvis sine crimine coniunx,
Non tamen in nostro firma futura toro.
Ultima, quae mecum serös permansit in annos,
Sustinuit coniunx exulis esse riri.
75 Filia me mea bis prima fecunda iuventa,
Sed non ex uno coniuge, fecit avum.
Et iam conplerat genitor sua fata, novemque
Addiderat iustris altera lustra novem.
Non aliter flevi, quam me fieturus ademptum
80 nie fuit. Matri proxima iusta tuli.
Felices ambo tempestiveque sepulti,
Ante diem poenae quod periere meae!
Bassus war Satirendichter (^«V-
V. 60. Vergl. Horaz od. III, 30, 13.
— nil, 3, 23. — Epifit. I, 19, 32.
V. 51. Vergü brachte seine letzten
Lebensiare meist in Neapel zu;
er starb 19 v. Chr., als Ovid erst
24 Jare alt war. In dieselbe Zeit
fällt auch der Tod des Tibull.
Y. 53. Cornelius Galltts aus Forum
JuUi, Freund des Vergil, wftr einer
der frühesten Elegiker. Ein ange-
sehener Staatsmann, erster Präfeet
von Aegypten, starb er — bei Au-
gustus verdächtigt — durch Selbst-
mord (26 v.Chr.). — Vergleiche auch
Nr. 19 V. 30, Anm.
V. 57. popülo] Becitationen, zu
denen one besondere Einladung
einem jeden der Zutritt offen stana
(pttblico recitare).
V. 58. Das Ereignis des ersten Ba-
sierens, etwa im 20. Jare, wurde
festlich, durch ein Mal oder sonst-
wie begangen.
V. 62. Wie Goethe. — Vielfach
nachamenswert !
- No. 1. —
11
Me quoque felicem, quod non vivöDÜbus Ulis
Sum miser, et de nie quod doluere nihil.
85 Si tarnen extinctis aliquid nisi nomina restat,
Et gracilis structos effugit ufflbra rogos:
Fama, parentaies, si i^os mea contigit, umbrae,
Et suni in Stygio crimina nostra foro»
Seite, precor, causam . • . nee vos mihi fallere fas est
90 Errorem iussae, non scelus« esse fugae.
Manibus hoc satis est. ad .vos, studiosa, revertor,
Pectora, qui vitae quaeritis acta meae.
lam mihi canities pulsis meUoribus annis
Venerat, antiquas miscueratque comas,
95 Postque meos ortus Pisaea yinctus oliva
Abstulerat decies praemia victor equus.
Cum maris Euxini positos ad laeva Tomitas
Quaerere me laesi principis ira iubet.
Causa meae cunctis nimium quoque nota ruinae
100 Indicio non est testificanda meo.
Quid referam comitumque nefas famulosque nocentes?
Ipsa multa tuli non leviora fuga.
Indignata malis melis est succümbere, seque
Praestitit invictam viribus usa suis.
105 Oblltusque mei ductaeque per otia vitae,
Insolita cepi temporis arma manu.
Totque tuli casus pelagoqüe terraque, quot inter
Occultum stellae conspicuumque potum.
Tacta mihi tandem longis erroribus acto
110 luncta pharetratis Sarmatis ora Getis.
Hie ego finitimis quamvis cirdumsoner armis,
Tristia, quo possum, carmine fata levo.
Quod quamvis nemo est, cuius referatur ad aures,
Sic tamen absumo decipioque diem.
115 Ergo quod vivo, durisque laboribus obsto,
Nee me soUicitae taedia lucis habent,
Gratia, Musa, tibi, nam tu solacia praebes.
Tu curae requies, tu medicina venis.
Tu düx et comes es. tu nos abducis ab Histro,
V. 84. sum]. Der Dichter schreibt
in Tomi.
V. 95. Bömische Dichter rechnen
Öfter die Olympiade dem Lnstrum
ffleich. Ovid ^g übrigens damals
ms 32. Lebenqar.
Y. 101. Die Beziehnnff ist ganz
nnklar. Auch ex Pento II, 7, 61:
JRecta fides comitum poterat mala
nogtra levare:
DUata est spdliis perfida twrha meis
gibt wenig zur Erklärung, da die
Sdiuld des Dichters unbekannt ist.
VergL Nr. 23 v.87, Anm.— Teuffei
vermutet eine Indiscretion Ovids in
Betreff der jüngeren Julia.
v. 112. Gleim (i. J. 1800):
^'Hätt* ich meine Muse nicht,
Ach, so war' ich zu beklagen!
All* den Jammer dieser Zeit,
Allen hätt' ich nicht ertragen.'*
12 - OVIDIÜS -
120 In medioque mihi das Helicone locum.
Tu mihit quod rarum est, vivo soblime dedisti
Nomen, ab exequiis quod dare fama solet.
Nee qui detrectat praesentia, Lifor iniquo
Ullum de nostris dente momordit opus.
125 Nam tulerint magnos cum saecula nostra poetas
Non fuit ingenio fama maligna meo.
Cumque ego praeponam multos mihi, non minor Ulis
Dicor et in toto plurimus orbe legor.
Si quid habent igitur vatum praesagia veii,
130 Protinus ut moriar, non ero, terra, tuus.
Si?e favore tuli, sive banc ego carmine famam
Iure, tibi grates, candide lector, ago.
A. PAS TL
IL
Ceres und froserpina.
Terra tribus scopulis vastum procurrit in aequor
Trinacris, a positu nomen adepta loci:
Grata domus Cereri. multas ea possidet urbes.
In quibus est culto fertilis Henna solo.
5 Frigida caelestum matres Aretbusa vocarat:
Venerat ad sacräs et dea flava dapes*
Filia, consuetis ut erat comitata puellis,
Errabat nudo per sua prata pede«
Valie sub umbrosa locus est aspergine multa
10 Uvidus ex allo desilientis aquae.
Tot fuerunt illic, quot habet natura, colores,
Piclaque dissimili flore nitebat humus.
Quam simul aspexit, ^Comites, accedite!' dixit
^£t mecum plenos flore referte sinus!'
15 Praeda pueUares animos prolectat inanis»
Et non sentitur sedulitate labor.
Haec implet lento calathos e vimine nexos,
Haec gremlum, laxos degravat illa sinus.
Ula legit calthas. huic sunt violaria curae:
20 Illa papavereas subsecat ungue comas:
Has, Hyacinthe, tenes. illas, amarante, moraris:
Pars thyma, pars casiam, pars meliloton amant.
Plurfma lecta rosa est. sunt et sine nomine flores.
Ipsa crocos tenues liliaque alba legit.
V. 124. Vergl. Höraz od. IUI, 3 v. 128. Vergl. Horaz od. II, 20
y. 16. V. 13—20.
— No. 1. 2. —
13
25 Carpendi studio paulatim longius itur,
Et dominam casu nuila secuta comes.
Hanc videt et visam patruus velociter aufert,
Regnaque caeruleis io sua portat e(^uis.
lUa quidem clamabat ^lo, carissima mater,
30 Auferorl' ipsa suos abscideratque sinus.
Pandilur interea Diti via. namque diurnum
Lumen inadsueti vix patiuntur equi.
At chorus aequalis, cumulataq flore ministrae,
Tersephone/ clamant 'ad tua dona venil'
35 Ut clamata silet, montes ululatibus inplent.
Et feriunt maestae pectora uuda manus.
AttODita est plangore Ceres, .... modo venerat Hennam
Nee mora, 'Me miseram! filia,* dixit, 'ubi est?'
Mentis inops rapitur, quales audire solemus
40 Threlcias fusis maenadas ire comis.
Ut vitulo mugit sua mater ab ubere rapto
Et quaerit foetus per nemus omne suos:
Sic dea. nee retinet gemitus, et concita cursu
Fertur, et e campls incipit, Henna, tuis.
45 Inde puellaris nacta est vestigia plant ae.
Et pressam noto pondere v\tlit humum.
Forsitan iiia dies erroris summa fuisset,
Si non turbassent signa reperta sues.
lamque Leontinos Amenanaque flumina cursu
50 Praeterit et ripas, herbifer Aci, tuas:
Praeterit et Cyanen et fontes lenis Anapi
Et te, verticibus non adeunde Gela.
Liquerat Ortygien Megareaque Pantagienque,
Quaque Symaetheas accipit aequor aquas,
55 Antraque Cyclopum positis exusta caminis,
Quique locus curvae nomina falcis babet:
Himeraque et Didymen Acragantaque Tauromenonque,
Sacrarumque Mylan pascua laeta boum«
Hinc Camerinan adit Tbapsonque et Heloria Tempe,
60 Quaque patet zephyro semper apertus Eryx.
lamque Peloriaden Lilybaeaque, iamque Pacbynon
Lustrarat, terrae cornua trina suae.
Quacumque ingreditur> miseris loca cuncta querellis
Inplet, ut amissum cum gemit ales Ityn.
n. Y. 58. Pantagies und -giüs, ein
kleiner Flji88 an d. Ostküste Sizüiens.
Y. 66. ZuvTilrj die Sichel, alteo:
Name Yon Messana. Doch bedeutet
auch dQinavov dasselbe.
Y. 57. Eimera, ae und orum, Stadt
am üuflBe Himera, ae an derlTord-
kuste Siziliens, Colonie Yon Zankle.
Tawomenon, a&w, Tauromenion,
Stadt an der Ostküste Siziliens.
Y. 58. boum] des Helios, Yergl.
Odyssee XII, 127 flg.
Y. 63. Quacumque] ein Blick auf
die Karte Siziliens zeigt das ratlose
Kreuz- und Qnerirren der Göttin.
Y. 64. Ityn] Yergl. Nr. 63 y, ta^^3MasL,
^
14 - OVIDIUS —
65 Perque vices modo Tersephone,' modo Tilia!' clamat,
Clarnat et alternis nomen utrumque ciet.
Sed neque Persephone Cererem, nee fiUa matrem
Audit, et alterQis nomen utrumque perit.
Unaque, paslorem vidisset an ar^a colentem,
70 Vox erat *Hac gressus ecqua puella tulit?'
lam color unus inest rebus, tenebrisque teguntur
Omnia. iam vigiles conticuere caneä.
Atta iacet vasti super ora Typhoßos Aetne,
Cuius anhelatis ignibus ardet hnmus.
75 Illic accendit geminas pro lampade pinus ...
Hinc Cereris sacrts nunc quoque taeda datur • . . -
Est specus exesi structura pumicis asper,
Non homini regio, nön adeunda ferae:
Quo simul ac venit, frenatos curfibus angues
80 lungit, et aequoreas sicca pererrat aquäs.
Effugit et Syrles et te, Zanclaea Charybdis,
Et vos, Nisaei, naufraga monstra, canes,
Hadriacumqne patens iate, bimaremque Gorinthon.
Sic venit ad portus, Attica terra, tuos.
85 Hie primum sedit gelido inaestissima saxo.
Illud Cecropidae nunc quoque triste vocant.
Sub love duravit muitis inmota diebus
El iunae patiens et pluvialis aquae.
Fors sua cuique loco est Quo nunc GerlaÜs Eleusin,
90 Dieitur hoc Gelei rura fuisse senis.
nie domum glandes excussaque mora rubelis
Portat et arsuris arida ligna focis.
Filia parva duas redigebat rupe capellas.
Et teuer in eunis filius aeger erat.
95 ^Mater!' ait yirgo • . . mota est dea nomine matris . . .
'Quid faeis in solis ineomitata loeis?'
Restitit et senior, quamvis onu^ urget, et orat
Tecta suae subeat quantulacumque casae.
Illa negat. simularat anum, mitraque capillos
100 Presserat. instanti talia dieta refert:
'Sospes eas, semperque parens! mihi filia rapta est.
Heu! melior quanto sors tua sorte mea est.'
Dixit, et ut iaerimae ... neque enim lacrimare deorum est ..»
Deeidit in tepidos lueida gutta sinus.
105 Fient pariter molles animis virgoque senexque:
E quibus haee iusti verba fuere senis:
'Sie tibi, quam raptam quereris, sit filia sospes,
Surge, nee exiguae despice lecla casae,'
V. 76. Erklärung des da9ovxog v. 83. Vergl. Horaz od. I, 7 r. %
bei den eleusinischen Mysterien,
— No. 2. — 15
Cui dea *Duc!' inquit, 'scisti, qua cogere posses',
110 Seque levat saxo, subsequiturque senem.
Dux comiti narrat, quam sit sibi filius aeger,
Nee capiat somnos, inTigiletque maus.
lUa soporiferum, parvos initura penates,
CoIIigit agresti lene papaver humo.
115 Dum legit, oblito fertur gustasse palato.
Longamque inpruden$ exsoluisse famem.
Quae quia principio posuit ieiunia noctis,
Tempus habent mystae sidera visa cibi.
Limen ut inlravit, luctus videt omnia plena.
120 lam spes in puero nuila salutis erat.
Matre salutala . . . mater Metanira vocatur . . •
lungere dignata est os puerile suo.
Palior abit, subitasque vident in corpore vires.
Tantus caelesti venit ab ore vigor.
125 Iota domus laeta est: hoc est, materque paterque
Nataque. tres Uli tota fuere domus.
Mox epulas ponunt, liquefacta coagula lacte
Pomaque et in ceris aurea mella suis.
Abstinet alma Ceres, somnique papavera causas
130 Dat tibi cum tepido lacte bibenda, puer.
Noctis erat medium, placidique silentia somni:
Triptolemum gremio sustulit illa suo,
Terque manu permulsit eum, tria carmina dixit,
Carmina mortali non referenda sono,
135 Inque foco corpus pueri rivente favilla
Obruit, humanum purget ut ignis onus.
Excutitur somno stulte pia mater, et amens
'Quid facis?' exclamat, m^mbraque ab igne rapit.
Cui dea 'Dum non es,' dixit, ^scelerata fuisti:
140 Inrita materno sunt mea dona metu.
Iste quidem mortalis erit. sed primus arabit
Et seret et culta praemia tollet bumo.'
Dixit et egrediens nubem trahlt, inque dracones
Transit et alifero toHitur axe Ceres.
145 Sunion expositum Piraeaque tuta recessu
tinquit et in dextrum quae iacet ora latus.
Hinc init Aegaeum, quo Cycladas adspicit omnes,
loniumque rapax Icariumque legit:
Perque urbes Asiae longum petit Heilesponlum,
150 Diversumqne locis alta pererrat iter.
Nam modo tnrilegos Arabas, modo despicit Indos,
Y. 118. mystae] die in die kleinen die grossen, zu Ehren der Geres ^e-
Mysterien, welche zu Ehren der feierten Mysterien Eingeweihten
Proserpina gefeiert wurden, Ein- heissen.
geweihten, wärend Epoptae die in
16 — OVIDIÜS —
Hinc Libys, hinc Heroe. siccaque terra subest:
Nunc adit Hesperios, Rheoum, Rhodanumqiie, Padumque.
Teque future parens, Thybri, poteotis aquae.
155 Quo feror? inmensum est erratas dicere terras.
Praeteritus Cereri nullus in orbe locus.
Errat et in caelo, liquidique inmunia ponti
Adloquitur gelido proxüna Signa polo.
Tarrbasides stellae, . . . namque omnia nosse potestis,
160 Aequoreas numquam cum subeatis aquas . . ,
Persephonen natam miserae monstrate parenti!'
Dkerat. Huic Heiice talia verba refert:
^Crimine nox vacua est. Solem de virgine rapta
Consule, qui late facta diurna videt.
165 Soi aditus ^Quam quaeris/ ait, ^ne vana labores,
Nupta lovis fratri tertia regna tenet:'
Quaesta diu secuni sie est adfata Tonanteoi,
Maximaque in voltu signa dolentis erant:
'Si memor es, de quo mihi sit Proserpina nata,
170 Diraidium curae debet babere tuae.
Orbe pererrato solo est iniuria facti
Cognita. conmissi praemia raptor habet.
At neque Persephone digna est praedone marito.
Nee gener hoc nobis more parandus erat.
175 Quid gravius Victore Gye captiva tulissem,
Quam nunc te caeli sceptra tenente tuli?
Verum inpune ferat, nos haec patlemur inultae:
Reddat et emendet facta priora novis.'
luppiter banc lenit, factumque excusat amore,
180 *Nec gener est nobis ilie pudendus' ait.
^Non ego nobilior. posita est mihi regia caeio:
Possidet alter aquas, alter inane chaos.
Sed si forte tibi non est mutabile pectus,
Statque semel iuncti rumpere vincia tori,
185 Hoc quoque temptemus» siquidem ieiuna remansit.
Si minus ; inferni coniugis uxor erit.'
Tartara iussus adit sumptis caducifer alis,
Speque redit citius visaque certa refert.
'Rapta tribus', dixit, *solvit ieiunia granis,
190 Punica quae lento cortice poma legunt.'
Haud secus indoluit, quam si modo rapta fuisset,
Maesta parens. longa vixque refecta mora est.
Atque ita 'Nee nobis caelum est habitabile', dixit,
'Taenaria recipi me quoque valie iube.'
195 Et factura fuit. pactus nisi luppiter esset,
Ris tribus ut caelo mensibus lila foret,
V. 159. Farrh. St.] der grosse Bär. v. 164. Vergl. Odyssee Xll^ 323.
— No. 2. 3. — 17
Tum demum voltumque Ceres animumque recepit,
Inposuitque suae spicea serta comae:
Largaque provenit cessatis messis in arvis,
"200 Et vix coDgestas area cepit opes«
III.
Bacchus findet den Honig.
Ante tuos ortus arae sine honore fuerunt,
Liber, et in gelidis herba reperta focis.
Te memorant Gange totoque Oriente subacto
Primitias magno seposuisse lovi.
5 Cinnama tu primus captivaque tura dedisti^
Deque triumphato viscera tosta bove.
Nomine ab auctoris ducunt libamina nomen
Libaque, quod sacris pars datur inde focis.
Liba deo fiunt, sucis quia dulcibus idem
10 Gaudet, et a Baccho mella reperta ferunt.
Ibat arenoso satyris comitatus ab Hebro —
Non habet ingratos fabula nostra iocos —
lamque erat ad Rhodopen Pangaeaqüe florida ventum:
Aeriferae comitum concrepuere manus.
15 Ecce novae coeunt irolucres tinnitibus actae,
Quosque movent sonitus aera, sequuntur apes.
Coiligit errantes et in arbore claudit inani
Liber, et inventi praemia mellis habet.
Ut satyri levisque senex tetigere saporem»
20 Quaerebant flavos per nemus omne favos.
Audit in exesa stridorem . examinis ulmo,
Adspicit et ceras dissimulatque senex:
Utque piger pandi tergo residebat aseili,
Adplicat hunc ulmo corticibusque cavis.
25 Constitit ipse super ramoso stipite nixus
Atque avide trunco condita mella petit.
Milia crabronum coeunt et vertice nudo
Spicula defigunt, oraque sima notant.
Hie cadit praeceps et calce feritur aselli,
30 Inciamatque suos, auxiliumque rogat.
Concurrunt satyri, turgentiaque ora parentis
Rident. percusso Claudicat ilie genu.
Ridet et ipse deus, limumque inducere monstrat.
Hie paret monitis et Unit ora luto.
35 Melle pater fruitur. liboque infusa calenti
Iure repertori Candida mella damus.
in.v- 7. Die Etymologie ist schwer- leichten Übergang zur folgenden
höh recht ernstlich gemeint, ihr Bacchussage zu bflden.
Zweck scheint nur zu sein einen v. 19. levis] = cdlviM, vergl. y. 27.
YOLS, rOmiioh« Elegie. ^
18 - - OVIDIÜS —
im.
Chirons Ende.
Nocte minus quarta promet sua sidera Chiron,
Semivir et flavi corpore mixtus equi.
Pelion Haennoniae mons est obversus in austros:
Summa virent pinu, cetera quercus habet.
5 Phillyrides tenuit. saxo stant antra vetusto,
Quae iustum memorant incoluisse senem.
nie manus olim missuras Hectora leto
Creditur in lyricis detinuisse modis.
Venerat Aleides exhausta parte laborum,
10 lussaque restabant ultima paene viro.
Stare simni casu Troiae duo fata videres:
Hinc puer Aeacides, hinc love natus erat»
Excipit hospitio iuvenem Philyreius heros.
Et causam adventus hie rogat, ille docet.
15 Perspicit interea clavam spoliumque leonis,
'Vir'que ait, 'his*armis, armaque digna viroP
Nee se, quin horrens auderent tangere saetis
Vellus, Achilleae continuere manus.
Dumque senex tractat squalentia tela venenis,
20 Excidit et laevo fixa sagitta pede est.
Ingemuit Chiron, traxitque e corpore Ferrum :
Adgemit Aleides Haemoniusque puer.
Ipse tarnen lectas Pagasaeis collibus herbas
Temperat et vana volnera mulcet ope.
25 Virus edax superabat opem, penitusque recepta
Ossibus et toto corpore pestis erat
Sanguine Centauri Lernaeae sanguis echidnae
Mixtus ad auxilium tempora nuUa dahat.
Stabat, ut ante patrem, lacrimis perfusus Achilles.
30 Sic flendus Peleus, si moreretur, erat.
Saepe manus aegras manibus fingebat amicis: —
Morum, quos fecit, praemia doctor habet —
Oscula saepe dedit. dixit quoque saepe iacenti:
'Vive, precor, nee me, care, relinque, paterl*
35 Nona dies aderat, cum tu, iustissime Chirpn,
Bis Septem stellis corpora cinctus eras.
nil.v.l. Ajn 3. Mai geht das Stern- steht, von denen indess 2 in unse-
bild des Centauren auf, das nach ren Breiten nicht zu sehen sind,
Ovid (v. 36) aus 14 Sternen be- aberamMittelmeersichtbarwerden.
— No. 4. 5. —
19
V.
Arion.
•
Quod mare non novit, quae nescit Ariona tellus?
Carmine currentes ille tenebat aquas.
Saepe sequens agnam lupus est a voce retentus;
Saepe avidum fugiens restitit agna lupum.
5 Saepe canes leporesque umbra cubuere sub una»
Et stetit in saxo proxima cerva leae,
Et sine, lite loquax cum Palladis alite cornix
Sedit, et accipitri iuncta columba fuit.
Cynthia saepe ,tuis fertur, vocalis Arion,
10 Tamquam fraternis obstipuisse modis.
Nomen Arionium Siculas inpleverat urbes,
Gaptaque erat lyricis Ausonis ora sonis.
Inde domum repelens puppern conscendit Arion,
Atque ita quaesitas arte ferebat opes.
15 Forsitan, infelix, ventos undasque timebas:
At tibi nave tua tutius aequor erat.
Namque gubernator destricto constitit ense,
Geteraque armata conscia turba manu.
Quid tibi cum gladio? dubiam rege, navita, pinum.
20 Non haec sunt digitis arma tenenda tuis.
nie metu vacuus 'Mortem non deprecor', inquit,
*Sed liceat sumpta pauea referre lyra.*
Dant veniam, ridentque moram. Capit ille coronam»
Quae possit crines, Phoebe, decere tuos;
25 Induerat Tyrio bis tinctam murice pallam:
Reddidit icta suos pollice cborda sonos,
Flebilibus numeris veluti canentia dura
Traiectus pinna tempora cantat olor.
Protinus in medias ornatus desilit undas,
30 Spargitur inpulsa caerula puppis aqua.
Inde — fide maius — tergo delphina recurvo
Se memorant oneri subposuisse novo,
nie sedens citharamque tenet pretiumque vebendi
Cantat et aequoreas carmine mulcet aquas.
35 Di pia facta vident. astris delphina recepit
luppiter et Stellas iussit habere novem.
V. V. 1. Arion war eiji Zeitgenosse
des Periander von Korinth ; Herodot
I, 23 : itVQavvsvf dh 6 JlBQ^avSQög
KoqIv^ov xfS 9ri Xiyovüi KoqCvQ'ioi
(cjioXoyiovin di cqn Aifißioi) iv reo
pica d'mfia fisyicrov nocQaaz'^vai
Aqlova tov Mri^-Vfi^vaiov inl ösXipi:'
voq i^sveix^ivTcc inl Taivaqovjov-
xa Htd'aQcoSovTCov x6x8 iovtmv ovSs"
vog SsvzsQov,— Im folgendenEapitel
erzält H. die Geschiente der wun-
derbaren Bettung des Dichters aus-
fürlich. Das einzige ächte erhaltene
Gedicht des Arion ist ein Epi^amm
auf einemWeihgescheiik zuTainaron
zum Dank für seine ErrettMÄ%,
20
— OVIDIÜS -
VI.
Hercules und Gacus.
Ecce boves illuc Erytheidas adplicat heros
Emensus longi claviger orbis iter.
Dumque huic hospitium domus est Tegeaea, vagantur
Incustoditae laeta per ar^a boves.
5 Mane erat, excussus somno Tirynthius actor
De numero tauros sentit abesse duos.
NuUa videt quaerens taciti vestigia furti;
Traxerat aversos Cacus in antra feros:
Cacus, Aventinae timor atque infamia silvae,
10 Non leve finitimis hospitibusque malum.
Dira viro Facies, vires pro corpore, corpus
Grande • . • pater monstri Mulciber huius erat . . .
Proque domo longis spelunca recessibus ingens,
Abdita, vix ipsis invenienda feris.
15 Ora super postes adfixaque brachia pendent,
Squalidaque humanis ossibus albet bumus.
Servata male parte boum love natus abibas:
Mugitum rauco furta dedere sono.
^Accipio revocamen', ait, vocemque secutus
20 Inpia per Silvas victor ad antra venit.
nie aditum fracti praestruxerat obice montis:
Vix iuga movissent quinque bis illud opus.
Nititur hie humeris . . . caelum quoque sederat illis . .
Et vastum motu conlabefactat onus.
25 Quod simul eversum est, fragor aetbera terruit ipsum,
Ictaque subsedit pondere molis bumus.
Prima movet Cacus conlata proelia dextra,
Remque ferox saxis stipitibusque gerit.
Quis ubi nii agitur, patrias male fortis ad artes
30 Confugit et filammas ore sonante vomit.
Quas quotiens proflat, spirare Typhoäa credas
Et rapidum Aetnaeo fulgur ab igne iaci.
YI. Diese Sage erzälen auch Li-
vius I, 7 und Verffil VIII, 193 flg.
y. 1. üliM] nadi Latium.
Erytheiadas] FriQvovov öi^atov
V.3. Tegeaea\,EYaader(Eva99Qog\
mit seiner Mutter, der Nymphe Car-
mentis, und mehreren Gefärten aus
Tegea in Arkadien ausgewandert,
haUe sich an der Tiber auf dem pala-
tinischen Berge nach der Sage ange-
siedelt, wärend der Biese Cacus (Ku-
xog oder Kanog, wol &= xaxoff), ein
Son des Vulcan, in einer Hole am
aventinischen Berge hauste.
V.22. Anließ Odyssee Villi, 240:
avTUQ k'nsLt inid'ti'Ke ^vqsov fisyav
vipoa' ds^Qceg,
oßQLiiov' ov% av xov ys dvün xal bü-
iad'Xal TSTQci'av'iiXot, an ovSsog
oxlCanBiotv,
— No. 6. 7.
21
Occupat AIcides, adductaque clava trinodis
Ter quater adversi sedit in ore viri.
35 nie cadit, mixtosque vomit cum sanguine fumos
Et lato moriens pectore plangit humum.
Inmolat ex Ulis taurum tibi, luppiter, unum
Victor et Euandrum ruricolasque vocat.
Constituitque sibi, quae Maxima dicitur, aram,
40 Hie ubi pars Urbis de bove nomen habet.
VII.
Bettung des Bomulus und Bemus.
Silvia Vestälis caelestia semina partu
Ediderat, patruo regna teneute suo.
Is iubet auferri parvos et in amne necari.
Quid facis? ex istis Romulus alter erit!
5 lussa recusantes peragunt lacrimosa ministri,
Flent tamen et geminos in loca iussa ferunt.
Albula, quem Tiberim mersus Tiberinus in undis
Reddidit, hibernis forte tumebat aquis.
Hie, ubi nunc fora sunt. Untres errare videres,
10 Quaque iacent valles, Maxime Circo» tuae.
fiuc ubi yenerunt . . . neque enim procedere possunt
Longius ..., ex illis unus et alter ait:
^At quam sunt similesf at quam formosus uterque!
Plus tamen ex iliis iste vigoris habet.
15 Si genus arguitur voltu, nisi fallit imago,
Nescio quem vobis suspicer «sse deum' . . .
^At si quis vestrae deus esset originis auctor,
In tam praecipiti tempore ferret opem.
Ferret opem certe , si non ope mater egeret,
20 Quae facta est uno mater et orba die.
Nata simul, moritura simul, simul ite sub undas
Corpora!' desierat, deposuitque sinu.
Vagierunt ambo pariter: sensisse putares.
Hi redeunt udis in sua tecta genis. *
V. 39. oram] deijenige Altar, wel-
chen die Yolksmeinun^ mit diesem
uralten sagenhaften identificlrte,
ist erst durch den grossen Brand i. J.
64 n. Chr. vernichtet worden. Taci-
tas annal. 15, 41 : magna ara fanum-
gue, quae praesenti Herculi Areas
Evatider sacraverat — exttsta.
V. 40. pars ürUs] das forum hoa-
rium: vergl. Nr. 69 v. 69, Anm.
VII. V. 1. Silvia] Plutarch, Romul.
3 § 4: tuvtTjv ot y,hv 'lX£av, ot dh
*Piav, ot 6\ SiXovlav ovoiidiovai.
V. 7. Tiberinus] Livius 1,3: Tiberi-
nus (rexAlbae), qui in traiectu Albu-
lae amnis submersus celebre ad poste-
ros nomen flumini dedit. Diese Ety-
mologe macht das abgeleitete Wort
zur Wurzel, wie mit änlicher Ver-
kehrung des Richtigen die R(hner
von Romulus den Namen Roma ab-
leiteten.
22 — OVIDIÜS —
25 Sustinet inpositos summa cavus alveus unda.
Heu quantum fati parva tabella tulit!
Alveus in limo silvis adpulsus opacis
Paulatim fluvio deficlente sedet.
Arbor erat — remanent vestigia — , quaeque vocatur
30 Rumina nunc ficus, Romula ficus erat.
Venit ad expositos — miruml — lupa foeta gemellos.
Quis credat pueris non nocuisse feram?
Non nocuisse parum est: prodest quoque. quos lupa nutrit,
Perdere cognatae sustinuere manus;
35 Constitit et cauda teneris bianditur alumnis
Et fingit lingua corpora bina sua.
Marte satos scires. timor afuit. ubera ducunt,
Nee sibi promissi lactis aluntur ope.
vm.
Gründung der Stadt. Tod des Bemus.
lam iuerat poenas frater Numitoris, et omne
Pastorum gemino sub duce volgus erat.
Contrahere agrestes et moenia ponere utrique
Convenit. ambigitur, moenia ponat uter.
t> *M opus est*, dixit, 'certamine', Romulus, 'ullo:
Magna fides avium est. experiamur aves.'
Res placet. alter adit memorosi saxa Palati ;
Alt^r Aventinum mane cacumeninit.
Sex Remus, hie volucres bis sex videt ordine. pacto
10 Statur, et arbitrium Romulus urbis habet.
Apta dies legitur, qua moenia signet aratro.
Sacra Paus suberant. inde movetur opus.
Fossa fit ad solidum. fruges iaciuntur in ima,
Et de vicino terra petita solo.
15 Fossa repletur humo, plenaeque inponitur ara.
Et novusi accenso fungitur igne focus,
Inde premens stivam designat moenia suico —
Alba iugum niveo cum bove vacca tulit.
Vox fuit haec regis: ^Condenti, luppiter, ürbem
20 Et genitor Mavors Vestaque mater, ades!
Quosque pium est adhibere deos, advertlte cuncti!
Auspicibus vobis hoc mihi surgat opus.
Y. 30. Über den Baum vergl. Ta- hm et arescente trunco deminutam
citus annal. XIII, c. 58: eodem anno prodigii loco habitum est, donec in
(58 n. Chr.) Buminalem arbor em in novos fetus revivesceret.
comitio, quae octingmtos et quadra-
qinta ante annos Jtemi Eomulique VIII. v. 13—18. Diese Gründungs-
znfantiam texerat, mortuis ramali- brauche sind etruskischer Sitte.
— No. 7. 8. 9. — 23
Longa Sit huic aetas dominaeque potentia terrae,
Sitque sub hac oriens occiduusque dies.'
25 nie precabatur. tonitru dedit omina laevo
luppiter, et laevo fulmina missa polo.
Augurio laeti iaciunt fundamina cives.
Et novus exiguo tempore murus erat.
Hoc Celer urget opus, quem Romulus ipse vocarat,
30 'Sint'que, ^Celer, curae% dixerat, 'ista tuae.
Neve quis aut muros aut factam vomere fossam
Transeat» audentem talia dede neci.'
Quod Remus ignorans humiles contemnere muros
Coepit et *His populus' dicere Hutus erit?*
35 Nee mora, transiluit. rutro Celer occupat ausum.
nie premit duram sanguinulentus humum.
Haec ubi rex didicit, lacrimas introrsus obortas
Devorat et clausum pectore volnus habet.
Flere palam non volt, exemplaque fortia servat,
40 'Sic'que *meos muros transeat hostis% ait.
Dat tamen exequias. nee iam suspendere iletum
Sustinet, et pietas dissimulata patet.
Osculaque adplicuit posito suprema feretro
Atque ait, 4nvito frater adempte, valel'
45 Arsurosque artus unxit. fecere, quod iile,
Faustulus et maestas Acca soluta comas.
Tum iuvenem uondum facti ilevere Qulrites.
Ultima piorato subdita flamma rogo est.
Urbs oritur — quis tunc hoc uUi credere posset? —
50 Victorem terris inposilüra pedem.
vnn.
Anfänge Borns.
Parva fuit, si prima velis elementa referre,
Roma, sed in parva spes tamen huius erat.
Moenia iam stabant, populis angusta futuris,
Credita sed turbae tunc nimis ampla suae.
5 Quae fuerit nostri, si quaeris, regia nati,
Adspice de canna straminibusque domum.
In stipula placidi carpebat munera somni
Et tamen ex ilio venit in astra toro. .
lamque loco malus nomen Romanus habebat:
10 Nee coniunx Uli, nee socer ullus erat.
V. 23. 24. Vergl. Horaz od. III, 3, v. 29. Celer] Plutarch, Romulus
V. 42—48. 53—56. c. 10 § 3: rlg tmv ita^gtov KiUq.
Villi. V. 6. nostrt] Mars erzäit.
24 — OVIDIUS —
Spernebant generös inopes vicinia dives:
Et male credebar sanguinis auctor ego.
In Stabulis babitasse et oves pavisse nocebat,
lugeraque inculti pauca teuere soll.
15 Extremiß dantur connubia gentibus. at quae
Romano vellet nubere, nulla fuit.
Indolui, patriaroque dedt tibi, Romule, mentem.
'Tolle preces/ dixi, *quod petis^ arma dabunt/
X.
VersdnuBg mit Cures nach, dem Baube der
Jungfteuen.
Intumuere Cures et quos dolor attigit idem.
Tum primum generis intulit arma socer,
lamque fere raptae matrum quoque nomen habebant»
Tractaque erant longa belia propinqua mora.
5 Conveniunt nuptae dictam lunonis in aedem:
Quas inter mea sie est nurus orsa loqui:
*0 pariter raptae, quoniam boc commune tenemus,
Non ultra lente possumus esse piae.
Staut acies. sed utra di sint pro parte rogandi,
10 Eligite. hinc coniunx, hinc pater arma tenet.
Quaerendum est, viduae fleri malimus, an orbae.
Consiiium vobis forte piumque dabo.'
Consilium dederat. Parent, crinesque resolvunt,
Maestaque funerea corpora veste tegunt.
15 lam steterant acies ferro mortique paratae,
lam lituus pugnae signa daturus erat:
Cum raptae veniunt inter patresque virosque,
Inque sinu natos, pignora cara, tenent.
Ut medium campi scissls tetigere capillis,
20 In terram posito procubuere genu:
Et quasi sentirent, blande clamore nepotes
Tendebant ad avos bracchia parva suos.
Qui poterat, clamabat avum, tunc denique visum.
Et qui vix poterat, posse coactus erat.
25 Tela viris animique cadunt. gladiisque remotis
Dant soceri generis accipiuntque manus,
Laudatasque tenent natas, scutoque nepotem
Fert avus. . hie scuti dulcior usus erat.
X. V. 6. mea] Mars erzalt. — ^EgaU^av yijficci Uyovci *P<ofivlor.
Plutarch Ronml. 14 § 15: tiJv dh
— No. 9. 10. 11. 12. — 25
XL
Oute alte Sitten.
Magna fuit quondam capitis reverentia cani,
Inque suo pretio roga senilis erat.
Martis opis iuvenes animosaque bella gerebant
* Et pro dis aderant in statione suis.
5 Viribus illa minor nee habendis utilis armis
Consilio patriae saepe ferebat opem.
Nee nisi post annos patuit tunc curia serös,
Nomen et aetatis mite senatus erat.
Iura dabat populo senior, finitaque certis
10 Legibus est aetas, unde petatur honor.
Et medius iuvenum, non indignantibus ipsis,
Ibat, et interior, si comes unus erat.
Verba quis auderet coram sene digna rubore
Dicere: censuram longa senecta dabat.
15 Romulus hoc vidit seiectaqne pectora patres
Dixit. ad hos urbis summa relata novae.
xn.
Ai>oth.eose des Bomulus.
Est locus, antiqui Capreae dixere paludem:
Forte tuis iliic, Romuie, iura dabas.
Sol fugit, et removent subeuntia nubila caelum.
Et gravis effusis decidit imber aquis.
5 Hinc tonat, hinc missis abrumpitur ignibus aether.
Fit fuga. rex patriis astra petebat equis.
Luctus erat, falsaf|ue patres in crimine caedis;
Haesissetque animis forsitan iila fides:
Sed Proculus Longa veniebat lulius Alba
10 (Lunaque fulgebat, nee facis usus erat):
Cum subito motu saepes tremuere sinistrae:
(Rettulit ille gradus, horrueruntque comae)
Pulcher et humane maior trabeaque decorus
Romulus in media visus adesse via
15 Et dixisse simul Trohibe lugere Quirites,
Nee yioient- lacrimis numina nostra suis.
XI. y. 1. Vergl. Cicero, Cat. m. 18 v. 15. Bomtdusi vergl. Horaz od.
§ 63. 64. II, 15 V. 10—20.
V. 3. 4. Vergl. Horaz od. IE, 6 XII.v.l.C7aprea«]Livius(derüber-
y. 33 flg. haupt auch sonst für die Sagenreiche
y. 8. Vergl. Cicero, ibid. 6 § 19 in Urgeschichte Roms zu yergleichen
f. und 20. ist) I, 16: in campo ad Cajprae pa-
y, 12. Vergl. Horaz satir. H, 5, 17. ludern.
26 — OVIDIÜS —
Tura ferant, placentque Dovum pia turba QuiriDum,
Et patrias artes militiamque colant.'
lussit et in tenues oculis evanuit auras.
20 Convocat hie populos, iussaque verba refert.
Templa deo fiunt. collis quoque dictas ab illo est.
Et referunt certi sacra paterna dies.
XIII.
T u 1 1 i a.
Tullia coDiugio, sceleris mercede, peracto
His soiita est dictis extimulare virum:
^Quid iuvat esse pares, te nostrae caede sororis,
Meque tui fratris, si pia vita placet?
5 Vivere debuerant et vir meus et tua coniunx,
Si nulluni ausuri maius eramus opus.
Et Caput et regnum facio dotale parentis.
Si vir es, i, dictas exige dotis opes!
Regia res scelus est! socero cape regna necato,
10 Et nostras patrio sanguine tingue manus!'
Talibus instinctus solio privatus in alto
Sederat. attonitum volgus ad arma ruit:
Hinc cruor, hinc caedes, infirmaque vincitur aetas:
Sceptra gener socero rapta Superbus habet.
15 Ipse sub Esquiliis, ubi erat sua regia, caesus
Concidit in dura sanguinulentus humo.
Filia carpento patrios initura penates
Ibat per medias alta feroxque vias.
Corpus ut adspexit, lacrimis auriga profusis
20 Restitit. hunc tali corripit'iila sq0»:
Tadis, an expectas pretium «pietatis amarum?
Duc, inquam» invitas ipsa per ora rotas!'
Certa fides facti, dictus Sceleratus ab iila
Vicus, et aeterna res ea pressa nota.
25 Post tarnen hoc ausa est templum, munimenta parentis,
Tangere. mira quidem, sed tarnen acta loquar.
Signum erat in solio residens sub imagine TuUi:
Dicitur hoc oculis opposuisse manum.
Et vox audita est *Voltus abscondite nostros,
30 Ne natae videant ora nefanda meae!'
y. 22. Das Fest der QuirinaUa y. 16. Fast formelhafte Ausdrücke,
wurde am 17. Februar gefeiert. vergl. Nr. 8 y. 36.
XIII. y . 1. Vergl Livius 1, 46—48. —
unterschied der Rede der Tullia bei y. 19. Er bo^ aus dem Cyprim vi-
Livius und bei Ovid! cus in den Ürbii48 clivus ein.
No. 12. 13. 14. 16. — 27
xiin.
Die Eroberung von Gabii.
Ultima Tarquinius Romanae genlis habebat
Regna, vir iniustus, fortis ad arma tarnen.
Ceperat hie alias, alias everterat urbes»
Et Gabios turpi fecerat arte suos.
5 Namque trium minimus, proles manifesta Süperb i.
In medios hostes nocto silente venit.
Nudarant gladios: 'Occidite', dixit, Unermem!
Hoc cupiant fratres Tarquiniusque pater,
Qui mea crudeli laceravit verbere terga.'
10 Dicere ut hoc posset, verbera passus erat.
Luna fuit. spectant iuvenem, gladiosque recondunt,
Tergaque, deducta veste, notata vident.
Fient quoque et, ut secum tueatur bella, precantur.
Callidüs ignaris adnuit ilie viris.
15 lamque poteus misso genitorem appellat amico,
Perdendi Gabios quod sibi monstret iter.
Hortus odoratis suberat cultissimus herbis,
Sectus humum rivo lene sonantis aquae.
lUic Tarquinius mandata latentia nati
20 Accipit: et virga lilia summa metit.
Nuntius ut rediit, efecussaque lilia dixit,
Filius: ^Agnosco iussa parentis', ait.
Nee mora, principibus caesis ex urbe Gabina,
Traduntur ducibus moenia nuda suis.
XV.
Die Wette vor Ardea.
Cingitur interea Romanis Ardea signis
Et patitur lentas obsidione moras.
Dum vacat, et metuunt hostes conmittere pugnam,
Luditur in castris, otia miles agit.
5 Tarquinius iuTenis socius dapibusque meroque
Accipit. ex iliis rege creatus ait:
'Dum nos difficilis pigro tenet Ardea hello
Nee sinit ad patrios arma referre deos,
Ecquid in officio torus est socialis? et ecquid
10 Coniugibus nostris mutua cura sumus?'
Xnil. V. 1. Vergl. Livius 1, 53. 64. v. 20. lilia mmma] Livius: summa
y. 10. Durch änliche List des papaverum capüa,
2opyro8 wurde vom Dareios Babylon
erobert (Herodot 3, 163—158). XV. v. 1. Vergl. Livius I, 67.
28 — OVIDIÜS —
Quisque suam laudat. studiis certamina crescunt.
Et fervent multo linguaque corque mero.
Surgit cui dederat darum Collatia nomen:
'Non opus est verbis, credite rebus!' ait.
15 ^Nox superest. tollamur equis, Urbemque petamusl'
Dicta placent, frenis inpediuntur equi.
Pertulerant dominos. regalia protinus Uli
Tecta petuDt. custos in fore nullus erat.
Ecce Durum regis fusis per colla coronis
20 Inveniunt posito pervigilare mero.
Jode cito passu petitur Lucretia. nebat,
Ante torum caiathi lanaque mbllis erat.
Lumen ad exigunm famulae data pensa trahebant,
Inter quas tenui sie ait ipsa sono:
25 'Mittenda est domino — nunc» nunc properate» puellae!
Quamprimum nostra facta lacerna manu.
Quid tarnen auditis? (nam piura audire potestis)
Quantum de bello dicitur esse super?
Postmodo victa cades: melioribus» Ardea, restas,
30 Inproba, quae nostros cogis abesse viros!
Sint tantum reduces! Sed enim temerarius ille
Est meus, et stricto quolibet ense ruit.
Mens abit et morior, quotiens pugnantis imago
Me subit et gelidum pectora frigus babet.'
35 Desinit in lacrimas, intentaque fila remittit.
In gremio voltum deposuitque suum.
Hoc ipsum decuit. lacrimae decuere pudlcae,
Et facies animo dignaque parque fuit.
Tone metum, venio!' coniunx ait. lila revixit,
40 Deque vir! collo dulce pependit onus.
XVI.
Der Untergang der Fabier.
Haec fuit illa dies, in qua Veientibus arvis
Ter centum Fabii ter cecidere duo.
Una domus vires et onus susceperat urbis.
Sumunt gentiles arma professa manus:
5 Egreditur castrls miles generosus ab isdem,
E quis dux fieri quilibet aptus erat,
Ut celeri passu Cremeram tetigere rapacem
Turbidus bibernis ille fluebat aquis, —
XVI. Y. 1. Ula dies] Ovid meint (477 a. Chr.)} das Datum der Gallier-
den 13. Februar; nach Livius VI, 1 Schlacht an der Allia. Er en&Slt
war es aber a. d. XY. Ealend. Sext. den Hergang II, 48—50.
^ No. 16. 16. 17. — 29
Castra loco ponunt. destricUs ensibus ipsi **
10 Tyrrhenum valido marte per agmen eunt.
Non aliter, quam cum Libyca de rape leone»
Invadunt sparsos lata per arva greges.
Diffugiunt hostes, inhouestaque volnera tergo
Accipiunt: Tusco sanguine terra ruhet.
15 Sic iterum, sie saepe cadunt. Ubi viucere aperte
Non datur, insidias armaque tecta parant.
Campus erat; campi claudäbant ultima coUes
Silvaque moDtanas occuiere apta feras.
In medio paucos armentaque rara relinquunt,
20 Cetera virgultis abdita turba latet.
Ecce velut torrens undis plnvialibus auctus .
Aut nive, quae zephyro victa tepente fluit.
Per sata perque vias fertur, nee, ut ante solebat,
Riparum clausas margine finit aquas:
25 Sic Fabii vallem latis discursibus inplent,
Quodque vident, sternunt. nee melus alter inest.
Quo ruitis, generosa domus? male creditis faosti.
Simplex nobilitas, perfida teia cave!
Fraude perit virtus. In apertos undique campos
SO Prosiliunt hosles et latus omne tenent.
Quid faciant pauci contra tot milia fortes?
Quidve, quod in misero tempore restet, habent?
Slcut aper longo silvis Laurentibus actus ^
Fulmineo celeres dissipat ore canes,
35 Mox tarnen ipse perit: sie non moriuntur inultl,
Volneraque alterna dantque feruntque manu.
Una dies Fabios ad bellum miserat omnes:
Ad bellum missos perdidit una dies. '
Ut tamen Herculeae superessent semina gentis,
40 Credibile est ipsos consuluisse deos.
Nam puer inpubes et adhuc non utilis armis
Unus de Fabia gente relictus erat:
Scilicet ut posses olim tu, Maxime, nasci,
Cui res cunctando restltuenda foret.
XVII.
Die Gallier in Born.
Lactantius, ep. Institut, divin. c. 20: obsessi a Gallis Romani
— Pistori Jovi, quod eos monuerat in quiete, ut ex omni fruge
V. 39. Herculeae] Fabius. der Ahn- mus Cunctator, auf den sich der (dem
herr des Geschlechts, soll ein Son Ovid vorschwebende) Vers des En-
des Hercules und der Vinduna, der ^us bezieht:
Tochter des Evander, gewesen sein, tmiis homo nohis amdcmdo resti-
V. 43. Maxime] Q. Fabius Maxi- tuit rem.
30 — OVIDIUS —
panem facerent et supra liostes iacerent, quo facto desperantes
Galli posse inopia Romanos subigi ab obsidione discesserant, aram
templumque ppsuerunt.
Nomine, quam pretio, celebratior arce Tonantis,
Dicam, Pistoris quid velit ara lovis.
Cincta premebantur trucibus Capitoiia Gallis:
Fecerat obsidio iam diuturna famem.
5 luppiter, ad solium superis regale vocatis,
^Incipel' ait Marti, protinus ilie refert:
^Sciiicet ignotum est, quae sit fortuna meorum.
Et dolor hie animi voce querentis eget.
Si tarnen, ut referam breviter mala iuncta pudori»
10 Exigis: Aipino Roma sub hoste iacet.
Haec est» cui fuerat promissa potentia rerum,
luppiter? hanc terris inpositurus eras?
lamque suburbanos Etruscaque contudit arma.
Spes erat in cursu. nunc lare pulsa suo est.
15 Vidimus ornatos servata per atria picta
Veste triumphales occubuisse senes.
Vidimus Iliacae transferri pignora Yeslae
Sede. Putant aliquos scilicet esse deos.
At si respicerent, qua vos habitatis in arce,
20 Totque domos vestras obsidione premi,
Nil opis in cura scirent superesse deorum,
Et data soUicita tura perire manu.
Atque utinam pugnae pateat locus! arma capessant^
Et, si non poterunt exsuperare, cadant.
25 Nunc inopes victus, ignavaque fata timentes
Monte suo clausos Barbara turba premit.'
Tunc Venus, et lituo pulcher trabeaque Quirinus»
Vestaque pro Latio multa locuta suo est.
Tublica', respondit, ^cura est pro moenibus istis/
30 luppiter, ^el poenas Gallia victa dabit.
Tu modo quae desunt fruges, superesse putentur,
Efflce, nee sedes desere, Vesta, tuas.
Quodcumque est solidae cereris, cava machina frangat,
MoUitamque manu duret in igne focus.'
35 lusserat. et fratris virgo Saturnia iussis
Adnuit. et mediae tempora noctis erant:
XVn. V. 3. Nach der Schlacht an imperii pigntLS custodia eius tempU
der AUia (390 a. Chr.), vergl. Livius tenetur, loquar?
V, 48.
V. 16. Vergl. Livius V. 41. v. 31. superesse] Das gleiche Mo-
V. 17. pignora Vestae] bei Livius tivhatteTlurasybulderMilesierdem.
V, 52 sagt Camillus: ^uid de aeter- Ivdischen Herolde gegenüber (Hero-
nis Vestae ignibus signoque, qmd dot I, 21. 22).
— No. 17. 18. — 31
lam ducibus somnum dederat labor. Increpat illos
luppiter et sacro, quid velit, ore docet:
*Surgite et in medios de summis arcibus hostes
40 Mittite, quam minime perdere vultis^ opem!'
Somnns abit, quaeruntqne novis ambagibus acti,
Perdere quam nolint et iubeantur opem.
Esse ceres visa est. iaciunt Cerialia dona:
lacta super galeas scutaque longa sonant.
45 Posse fame vinci spes excidit. Hoste repulso
Candida Pistori ponitur ara lovi.
B. AKS AMATOKIA.
XVIIl.
Daedalus imd loarus.
Daidalos, ein Athener, hatte aus Künstlerneid seinen Neffen
Perdix getutet und i^var darum nach Kreta zum König Minos ge-
flüchtet. Hier erbaute er das Labyrinth, wurde aber dann von
Minos gegen seinen Willen zurückgehalten, bis seine Kunst ihm
und seinem Sone Ikaros das Mittel zur Flucht verschaffte. Ovid
behandelt denselben Stoff Metamorph. VHI, 183 flg.
Hospitis effugio praestruxerat omnia Minos:
Audacem pinnis repperit ille viam'.
^Sit modus exilio,' dixit, 'iustissime Minos,
Accipiat cineres terra paterna meos.
5 Et quoniam in patria, fatis agitatus iniquis,
Vivere non potui, da mihi posse mori.
Da reditum puero, senis est si gratia vilis;
Si non vis puero parcere, parce seni.'
Dixerat haec. 9ed et haec et multo plura licebat
10 Dicere. regressus non dahat ille viro.
Quod simul ut sensit, ^nunc, nunc, o Daedale/ dixit^
Materiam, qua sis ingeniosus, habes.
Possidet et terras, et possidet aequora Minos:
Nee tellus nostrae nee patet unda fugae.
15 Restat iter caeli. caelo temptabimus ire.
Da veniam coepto, lupiter alte, meo.
Non ego sidereas adfecto tangere sedes;
Qua fugiam dominum, nulla nisi isla via est.
Per Styga detur iter, Stygias transnabimus undas*
20 Sint mihi naturae iura novanda meae — *
32 — OVIDIüS —
Ingenium mala saepe movent. Quis crederet umquam
Aerias hominem carpere posse vias?
Remigium voiucrum disponit in ordine pinnas.
Et leve per lini vincula neclit opus,
25 Imaque pars ceris adslringitur igne solutis,
Finitusque novae iam labor artis erat.
Traclabat ceramque puer pinnasque renidens,
Nescius haec humeris arma parata suis.
Cui pater: *his% inquit, ^patria est adeunda carinis,
30 Hac nobis Minos effugiendus ope.
ASra non potuit MInos, alia omnia clausit.
Quem licet, inventis agra rumpe meis.
Sed tibi non virgo Tegeaea comesque Bootae
Ensiger Orion adspiciendus erit:
35 Me pinnis sectare datis. ego praevius ibo:
Sit tua cura sequi, me duce tutus eris.
Nam sive aetherias vicino sole per auras
Ibimus, inpatiens cera caloris erit:
Sive humiles propiore freto iactabimus alas,
40 Mobilis aequoreis pinna madescet aquis.
Inter utrumque vola. ventos quoque, nate, timeto,
Quaque ferent aurae, vela secunda dato.'
Dum monet, aptat opus puero, monstratque moveri,
Erudit infirmas ut sua mater aves.
45 Inde sibi factas humeris accotnmodat alas,
Perque novum timide corpora librat iter.
lamque volaturus parvo dedit oscula nato,
Nee patriae lacrimas continuere genae.
Monte minor coUis, campis erat altior aequis:
50 Hinc data sunt miserae corpora bina fugae.
Et movet ipse suas et nati respicit alas
Daedalus et cursus sustinet usque suos.
lamque novum delectat iter, positoque timore
Icarus audaci fortius arte volat.
55 Iam Samos a laeva, fuerant Naxosque relictae
Et Faros et Clario Dolos amata deo,
Dextra Lebynthos erat silvisque umbrosa Calymne
Cinctaque pisC'Osis Astypalaea vadis:
Cum puer, incautis nimium temerarius annis,
60 Altius egit iter, deseruitque patrem.
Vincla labant, et cera deo propiore liquescit.
Nee tenues ventos brachia mota tenent.
Territus a summo despexit in aequora caelo:
Nox oculis pavido venit oborta metu.
XVIII. V. 33. virgo Tegeaea] Kai- nigs Lykaon, — der grosse Bär
liste, Tochter des arkadischen Kö- (Ovid, Metam. II, 607.)
— No. 18. 19. —
33
65 Tabuerant cerae. nudos quatit ille lacertos
Et trepidat, nee quo sustineatur, habet.
Decidit, atque cadens: 'pater. o pater, auferor!' inquit.
Clauserunt virides ora loquentis aquae.
At pater infelix (nee iam pater): 'Icare!' elaniat,
70 *Icare,' elamat, *ubi es, quove sub axe volasT
'Icare/ clamabat — pinnas adspexit in undis.
Ossa tegit tellus. Aequora nomen habent.
C. AMOBES.
XVIUI.
Meine Unsterblichkeit.
Quid mihi, Livor edax, ignavos obicis annos,
Ingeniique voeas earmen inertis opus?
Non me more palrum, dum strenua sustinet aetas,
Praemla mifitiae pulverulenta sequi,
5 Nee me verbosas leges ediseere, nee me
Ingrato voeem prostituisse foro.
Mortale est, quod quaeris, opus, mihi fama perennis
Quaeritur^ in toto semper ut orbe eanar.
Vlvet Maeonides, Tenedos dum stabit et Ide,
10 Dum rapidas Simois in mare volvet aquas.
Vivet et Ascraeus, dum mustis uva tumebit.
Dum cadet incurva falce reseeta ceres.
Battiades semper toto eantabitur orbe:
Quamvis ingenio non valet, arte valet.
15 Nulla Sophocleo veniet iaetura cothurno.
Cum sole et luna semper Aratus erit.
V. 67. Vergl. Horaz od. II, 20
V. 13.
XVini. V. 1. Livor] Yergl, Horaz
od. IUI, 3 V. 13—16. tJberhaupt
bietet Horaz zalreiche Stellen,
welche änlichen Gedankens, aber
anspruchsloseren Ausdruckes sind,
verglichen mit dem Eingange (v. 1
bis 8) dieses ovidischen Gedichtes
z. B. Od. IUI. 3 V. 1—12. I, 31 1, 1.
al. — Zu y. 8. 9 im besonderen ist
zu vergleichen Hör. od. III, 30 und
II, 20. Änlich ist auch Nr. 22,
besonders v. 6 und Ovid metam,
XV, 871—879.
YOLZ, römitoh« Siegle.
V. 9. Maeonides] vergl. Nr. 1 v. 22^
Anm. —
V. 11. Ascraeus] vergl. Nr. SS
V. 32, Anm.
V. 13. Battiades] vergl. Nr. 6$
V. 16, Anm.
V. 15. Sophocleo], Sophokles von
Athen lebte 496—496 v. Chr. So-
krates urteilt über ihn (Xenophon,.
Memorabilia I, 4 § 3): inl fi^ir
xoCvvv inmv noirian "Ofirjgov iyatys
fidXiaza rsd'avfiaiiay — inl ds
TQaycod£^ Soq>o%lia.
V. \6/ Aratus} Aratos, ein Arzt
von Soloi, lebte am Hofe des Anti-
34
— OVIDIÜS -
Dum fallax servus, durns pater, inproba leoa
Vivent et meretrix blanda, Menandros erit.
Ennius arte carens animosique Actius oris
20 Casurum nullo tempore nomen babent.
Varronem primamque ratem quae nesciet aetas,
Aureaque Aesonio terga petita duci?
Carmina sublimis tunc sunt peritura Lucreti,
Exitio terras cum dabit una dies.
25 Tityrus et fruges Aenelaqiie arma iegentur,
Roma triumphati dum caput orbis erit.
Donec erunt ignes arcusque Gupidinis arma,
Discentur numeri, culte Tibulle, tui.
Gallus et hesperiis et Gallus notus eois,
30 Et sua cum Gallo nota Lycoris erit.
Ergo cum silices, cum dens patientis aratri
Depereant aevo, carmina morte carent.
Cedant carminibus reges regumque triumpbi,
Cedat et auriferi ripa benigna Tagi.
35 Vilia miretur volgus. mihi flavus Apollo
Pocula Gastalia plena ministret aqua,
Sustineamque coma metuentejm frigora myrtum:
gonos Gonnatas um 280 v. Chr.
icero, sein Übersetzer, sagt (de
oratore 1, 16) von ibm: Aratum
ornatissimis atque optimis versibus
de caelo stellisque dionsse. Yer^l.
auch Nr. 39 V; 67, Anm. Auf sem
Gedicht ^aivoasva (v. 6) verweist
Paulus Aposteigesch. 17, 28.
V. 18. Menanaros], Menandervon
Athen, geb. 342 v. Chr., ein sehr
fruchtbarer Komödiendichter,8Uchte
in seinen Stücken das Leben getreu
widerzugeben.
V. 19. Ennius], Q. Ennius aus
Kudiae in Calabrien, starb 169 v.
Chr., Tragiker und Epiker. Er ist
besonders durch seine Annalen der
eigentiiche Schöpfer der epischen
Eunstpoesie derEömer. Den spä-
teren Dichtem erschien er bei aller
Achtung, die man für ihn hegte,
doch nicht sorgfältig genug (vergl.
Horaz epist. Il, 1 v. 50. 51; d. a.
poet. 259 und den scherzhaften
Ausdruck epist. I, 19 v. 7. 8). Auch
Properz findet noch eine gewisse
Härte in ihm, wie die Mrsuta Corona
Nr. 59 V. 61 wol zu deuten ist.
Actius] L. Actius, geb. 170 v. Chr.,
ein tragischer Dichter von Frucht-
barkeit und Selbstgefül.
V. 2K Varronem] P. Terentius
Yarro Atacinus, geb. 82 v. Chr.,
war besonders durch sein Epos
'Argonautica* berühmt. Nicht ge-
lungen^ schienen dem Horaz (Sat. I,
10 T. 46) seine Satiren.
V. 2^3. LuereH] T. Lucretius Carus,
Seb. 99 V. Chr., dichtete mit tiefem
remüt, in glanzvoller Form libr.
VI de rerum natura, gewidmet
dem Memmius (vergl. CatuU, Ein-
leitung).
V. 25. Tityrus] Unter diesem Na-
men spricht Yergil in der ersten
Ecloge dem Octavian seinen Dank
für die Kückgabe des väterlichen
Landgutes aus. Ovid will in diesem
Verse auf die 3 Hauptwerke des
Vergil hindeuten. Vergl. Vergil,
Einleitung.)
V. 29. Gallus] vergl. Nr. 1 v. 63,
Anm.
V. 30. Lycoris]. Volumnia, liberta
des Volumnius Eutrapdus, unter
dem Namen Cytheris als mima be-
kannt, wurde als Lycoris von Gallus
in seinen Gedichten gefeiert.
V. 36. Castalia] vergl. Horaz od.
m, 4 V. 61.
— No. 19. 20. — 35
Atque ita soliicito multus amante legar.
Pascitur in vivis Livor. post fata quiescit,
40 Cum suus ex merito quemque tuetur bonos.
Ergo etiam cum me supremus adederit ignis,
Vivam, parsque mei millta superstes erit.
Auf den Papagei der Corinna.
Der Papagei, Tvelchen der Dichter der (sonst unbekannten,
vergl. No. 1 v. 60) Corinna zum Geschenk gemacht hatte, ist schon
nach sieben Tagen wider gestorben. In der Trauerelegie, welche
Ovid aus diesem Anlasse dichtet, ist ein ironischer Ton, wie er
sich auch sonst mitunter in seinen Gedichten findet, nicht zu ver-
kennen. Es ist interessant das änliche Gedicht des Catull (No. 66)
mit dieser etwas zerfliessenden Totenklage zu vergleichen, die
stellenweis den Character einer laudatio funebris annimmt, wärend
die Perspektive auf die Herrin und ihren Schmerz — CatuUs
Hauptthema — nur beiläufige Erwänung findet.
Psittacus, eois imitatrix ales ab Indis,
Occidit. exequias ite frequenter, aves.
Ite, piae volucres, et plangite pectora pinnis.
Et rigido teneras ungue notate genas.
5 Horrida pro maestis lanietur pluma capiilis.
Pro longa resonent carmlna vestra tuba.
Omnes» quae liquido libratis in aere cürsus.
Tu tamen ante alios, turtur amice, dole.
Plena fuit vobis omni concordia vita,
10 Et stetit ad finem longa tenaxque fides.
Quod fuit Argolico iuvenis Phoceus Orestae,
Hoc tibi, dum licuit, psittace, turtur erat.
Quid tamen ista fides, quid rari forma coloris.
Quid vox mutandis ingeniosa sonis,
15 Quid iuvat, ut dätus es, nostrae placuisse puellae?
Infelix avium gloria, nempe iaces.
Tu poteras fragiles pinnis hebetare zmaragdos»
Tincta gerens rubro Punica rostra croco.
Non fuit in terris vocum simulantior ales:
20 Reddebas' blaeso tam bene verba sono.
V. 36. post fata] vergl. Horaz od. XX. v. 11. Phoceits] vergl. Nr. 34
III, 30 V. 7. 8: V. 17.
— fisque ego postera
crescam laude recens — <o ^^r tr i • i. j- i
V. 42. Vergl. Horaz ebenda v. 6. 7 : ^-.J^ ~ ^t nl^Ä''^^ ^! ??^
non omnis %oriar, muUaque pars ernsthafte Stelle bei Horaz od. IUI,
mei * ^' -^1^^*-
vitahit Libitinam,
36
— OVIDIÜS —
Raptus es invidia. non tu fera bella movebas.
Garrulus et placidae pacis amator eras.
Ecce, coturnices inter sua proelia vivunt,
Forsitan et fiant inde frequenter anus.
25 Planus eras minimo. nee prae sermonis amore
In multos poteras ora vacare cibos.
Nux erat esca tibi causaeque papavera somni,
Pellebatque sitim simplicis bumor aquae.
Vivit edax vultur, ducensque per aßra gyros
30 Miluus et pluviae graculus auctor aquae;
Vivit et armiferae cornix inviaa Minervae,
Uia quidem saeclis Vix moritura novem.
Occidit ille loquax, humanae vocis imago,
Psittacus, extremo munus ab orbe datum.
35 Optima prima fere manibus rapiuntur avaris.
Inplentur numeris deteriora suis.
Tristia Phylacidae Tbersites funera vidit:
lamque cinis, vivis fratribus, Hector erat.
Quid referam limidae pro le pia vota puellae,
40 Vota procelloso per mare rapta noto?
Septima lux aderat, non exhibitura sequentem:
Et stabat vacuo iam tibi Parca colo.
Nee tarnen ignavo stupuerunt verba palato:
Ciamavit moriens lingua 'Corinna, valel'
45 Colle sub Elysio nigra nemus ilice frondet,
Udaque perpetuo gramine terra viret.
Siqua fides dubiis, volucrum locus ille piarum
Dicitur, obscenae quo prohibentur aves.
illic innocui late paseuntur olores
50 Et vivax pboenix, unica semper avis.
Explicat ipsa suas ales lunonia pinnas,
Oscula dat cupido blanda columba mari.
Psittacus has inter memorali sede reeeptus
Convertit volucres in sua verba pias.
V. 31. invisa] vergl. Ovid metam.
II, 634 flg.
V. 32. novem] Hesiod, fragm. 93:
ivvia zoi tcost ysvsccg Xocui^via xo-
Qmvfi
dvSqmv '^ßoavTtov,
Auch Horaz od. IUI, 13 v. 36.
V. 86. avaris] vergl. Horaz od. I,
28 V. 19. 20 und No. .66 v. 14.
V. 37. Phylacidae] Strabo Villi. 5
§ 8 (p. 433) : 7j ^vXccKTj vno ngmzS'
aiXam (vergL Nr. 64 y, 33 , Anm.)
T^ff ^d'tcaziSos iati xrjg TCQogxcaQOv
lotq MaXiBveiv.
Ther Sites] Ilias II, 216:
. . . tttaxioxog d\ oivriQ vno TfXiov
Typisches Beispiel eines ^e-
chischen Pseudo-Helden; bei SchiUer
wird er sehr änlich dem Patrokloa
gegenübergestellt (ach, P. liest l>e-
graben: und Th. kehrt zurück!).
V. 60. Phoenix] vergl, Ovid me-
tamorph. XV, 392—407:
Una est, quae reparet, segue ipsa
resffninet, ales;
Assyrii phoenica vocant, Etc.
V. 51. Jtmonia] vergl. Ovid meta-
morph. I, 720—723.
— No. 20. 21.
37
55 Ossa tegit tumulus, lumulus pro corpore magnus.
Quo lapis exiguus par sibi Carmen habet:
Xolligor ex ipso dominae placuisse sepulchro.
Ora fuere mihi plus ,,ave'' docta loqui.'
XXI.
Auf den Tod des TibulluB.
Memnona si mater, roater ploravit Achiilem,
Et tangunt magnas tristia fata deas,
Flebilis indignos, Elegela, solve capillos.
A, nimis ex vero nunc tibi nomen eritl
5 nie tui vates operis, tua fama, Tibullus
Ardet in exstructo, Corpus inane, rogo.
Ecce, puer Veneris fert eversamque pharetram
Et fractos arcus et sine iuce facem.
Adspice, demissis iit eat miserabih's aus,
10 Pectoraque infesta tundat aperta manu,
Excipiunt lacrimas sparsl per colla capilli,
Oraque singultu concutiente sonant.
Fratris in Aeneae sie illum funere dicunt
Egressum tectis, pulcher lule, tuis.
15 Nee minus est confusa Venus moriente TibuIIo,
Quam iuveni rupit cum ferus inguen aper.
At sacri vates et divum cura vocamur!
Sunt etiara, qui nos nuroen habere putent!
Scilicet omne sacrum mors inportuna profanat.
20 Omnibus obscuras inicit ilia manus.
Quid pater Ismario, quid mater profuit Orpheo?
Carmine quid victas obstipuisse feras?
Aelinon in silvis idem pater, aelinon, allis
Dicitur inyita concinuisse lyra.
XXI. V. 1. Memnona] vergL Ovid
metam. XIII, 578—580.
V. 4. nomen]. ElegeXa, Personifi-
cation des iXsyog.
V. 13. fratris] vergl. Nr. 47 v. 39.
V. 16. aper] vergl. Ovid meta-
morph. X, 715.
V. 17. cu/ra] vergl. Horaz od. 1, 17
V. 13. 14.
V. 18. nvmen] vergl. Schiller,
Kraniche des Ibykus: ''des Gottes
voU".
V. 20. omnibw] vergl. Horaz od.
n, 14 V. 9—12.
V. 21. OrpÄcoJ, Orpheus war der
Son des tmrakischen (Ismaros ist
eine Lokalität in Thrakien) Königs
Oiagros — oder auch des ApoUon —
und der Muse Kalliope. —
Orpheo] zweisilbig zu lesen per
synizesin.
, V. 22. carmme] vergl. Horaz od.
I, 12 V. 7—12. — I, 24 V. 13—18.
— d. art. poet. v. 391—393.
V. 23. aelinon] Linos war ein —
ursprüngHch phönikischer — Klage-
fesang um den entschwundenen
rühlmg ; der Refrain atXivov (semi-
tisch s» wehe uns!).
38 — OVIDIÜS —
25 Adice Maeoniden, a quo, ceu fönte perenni,
Valum Pieriis ora rigantur aquis.*
Hunc quoque summa dies nigro submersit Averno:
DifTugiunt avidos carmina sola rogos.
Dural opus vatum: Troiani fama laboris,
30 Tardaque nocturno tela retexta doio.
Sic Nemesis longum, sie Delia nomen habebunt.
Altera cura recens, altera primus amor.
Cum rapiant maia fata bonos — ignoscUe fasso —
Soliicitor nuUos esse putare deos.
35 Vive pius: moriere. pius cole sacra: colentem
Mors gravis a tcmplis in cava busta trabet.
Carminibus confide bonis. iaeet, ecce, TibuUus:
Vix manet e toto parva quod urna capit.
Tene, sacer vates, flammae rapuere rogales,
40 Fectoribus pasci nee timuere tuis?
Aurea sanctorum potuissent templa deorum
Urere, quae tantum sustinuere nefas.
Avertit voUus, Erycis quae possidet arces.
Sunt quoque, qui lacrimas continuisse negant.
45 Sed tamen hoc melius, quam si Phaeacia tellus
Ignotum vili supposuisset humo.
Hinc certe madidos fugientis pressit ocellos
Mater et in cineres ultima dona tulit;
Hinc soror in partem misera cum matre dpioris
50 Venit, inornatas dilaniata comas;
Cumque tuis sua iunxerunt Nemesisque priorque
Oscula, nee soIos destituere rogos.
Delia descendens: 'felicius', inquit, 'amata
Sum tibi, vixisti, dum tuus ignis eram.'
55 Gui Nemesis: *quid', ait, Hibi sunt mea'damna dolori?
Me tenuit moriens deOciente manu.'
Si tamen e nobis aliquid nisi nomen et umbra
Restat, in Elysia valle Tibullus erit.
Obvius huc venias, hedera iuvenalia cinctus
60 Tempora, cum Calvo, docte Catulle, tuo.
V. 25. Mctmniäm] vergl. No, 1 v. 3t. fernem. i>eZia]vergl.Tib!Ül,
V. 22, Anm. Einleitung.
V. 27. Avemo] v«i^. No. 67 t, 1, . l ^^ ^^^'^^ ^«^&1- ^^^^ ^- ^f
Anm. ^ ^' ^'*' ***•
V. 46. PJiaeacia] vergl. No. 43,
V. 30. VergLOdyss JilVnil, 149. 150 : Einleitung.
iv»a yial ^UrUtt-n p^v vwaCvBümov . ▼• 69- ^äera] vergl. Nr. 26 v. 2,
^fivytcv 'MTrof, Äum.
vvHtag 6' dXlvseycov, intl Satikeg , v. 61. Cal'od\ vergl. CatuU, Ein-
nv^%-'ßi^riv. leitung.
— No. 21. 22. 23. — 39
Tu quoque, si falsum est temerali crimen amici.
Sanguinis atque animae predige Gaiie tuae.
His comes umbra tua est. siqua est modo corporis umbra,
Auxisti numeros, culte Tibulie, pios.
65 Ossa quieta, precor, tuta requiescite in urna.
Et Sit bumus cineri non onerosa tuo !
xxn.
Der Buhm Sulmo's.
Quaere noYum vatem, tenerorum mater Amorum:
Raditur bic eiegis ultima meta meis,
Quos ego composui, Peiigni ruris alumnus:
Nee me deiiciae dedecuere meae.
5 Mantua Vergilio gaudet, Verona Calullo.
Pelignae dicar gloria gentis ego,
Quam sua Überlas ad honesta coegerat arma^
Cum timuit socias anxia Roma manus.
Atque aiiquis spectans hospes Suimonis aquosi
10 Moenia, quae campi iugera pauca tenent»
*Quae tantum', dicet, 'poluistis ferre poetam,
Quantulacumque eslis, vos ego magna voco.'
Culte puer, puerique parens Amathusia culli»
Aurea de campo veilite Signa nieo.
15 Corniger increpuit tbyrso graviore Lyaeus:
Pulsanda est magnis area maior equis.
Inbelles elegi, genhlis musa, valete,
Post mea mansurum fata superstes opus!
D. TRISTIA.
XXIII.
Abschied von Born.
Cum subit illius tristissima noctis imago.
Qua mibi supremum tempus in Urbe fuit,
V.62, öaWe] vergl.No.lv, 53, Anm. v. 9. aquosi] vergl. No. 1 v. 3:
XXII. V. 3. Peiigni. v. 9. Suimonis] gelidis uherrimus undis,
vergl. Ovid, Einleitung. v. 15. Verffl. Horaz od. III, 25. —
T. 6. Manttui. Verona] vergl. die v. 17. inbelles — valete] Ovid,
Einleitungen zu Yergil und Catull. welcher mit diesem Gediente die
y. 6. Vergleiche No. 19 v. 1, Anm. Amores abgeschlossen hat. dichtete
Y. 8. social] im Marsischen oder zunächst die Metamarphosen in
Bundesgenossen-Kriege 90— 88 v.Chr. heroischem Masse.
i
40
— OVIDIÜS —
Cum repeto noctein, qua tot mihi cara reliqui,
Labitur ex oculis nunc quoque gutta meis.
5 lam prope lux aderat, qua me discedere Caesar
Finibus extremae iusserat Ausoniae.
Nee spatium fuerat, nee mens satis apta parandi:
Torpuerant longa peclora nostra mora.
Non mihi servorum, comilis non cura legendi,
10 Non aptae profugo vestis opisve fuit.
Non aliter stupui, quam qui levis ignibus ictus
Vivit et est vitae nesclus ipse suae.
Ut tarnen hanc animi nubem dolor ipse removit,
Et tandem sensus convaluere mei,
15 Adioquor extremum maestos abiturus amicos»
Qui modo de muUis unus et alter erant.
Uxor amans flentem flens acrius ipsa tenebat,
Imbre per indignas usque cadente genas.
Nata procul Libycis aberat diversa sub oris
20 Nee poterat fall certlor esse mei.
Quocumque adspiceres, luctus gemitusque sonabant,
Formaque non taciti funeris intus erat.
Femina virque meo, pueri quoque funere maerent,
Inque domo lacrimas angulus omnis habet.
25 Si licet exemplis in parvo grandibus uti,
Haec facies Troiae, cum caperetur, erat,
lamque quiescebant voces hominumque canumque,
Lunaque nocturnos alta regebat equos:
Hanc ego suspiciens et ab hac Capitoiia cernens,
30 Quae nostro frustra iuncta fuere iari:
'Numina viclnis habitantia sedibus% inquam,
lamque oculis numquam templa videnda meis,
Dique reiinquendi, quos urbs tenet alta Quirini,
Este salutati tempus in omne mihi!
35 Et quamquam sero ciipeum post vuinera sumo,
Attamen hanc odiis exonerate fugam,
Caelestique viro, quis me deceperit error,
Dicite. pro culpa ne scelus esse putet.
Ut quod vos scitis, poenae quoque sentiat auctor:
40 Placato possum non miser esse deo.'
XXIII. V. 5. Caesar], C. JuHus
Caesar Octavianus, der Adoptiv-
son des C. Julius Caesar. Offi-
cieller Amtsnaxne wird Caesar
(für den Thronfolger-Mitregenten)
erst seit Diocletian.
V. 19. Nata], Seine Tochter —
warscheinlicb aus der zweiten Ehe
— war ihrem Gatten nach AMka
gefolgt.
V. 29. CapitoUa]. Ovids Haus
lag auf dem Capitolin.
•
y. 37. error] was damit gemeint
sei, bleibt dunkel, obgleich Ovid
an 27 Stellen der Ursache seiner
Verweisung mit solchen oder än-
lichen Ausdrücken gedenkt. Ver-
gleiche auch No. 1 y. 101, Anm.
— No. 23. — 41
Hac prece jadoravi superos ego. pluribus uxor,
Singultii medios inpediente sonos.
Ula etiam ante ]ares passis prostrala capillis
Contigit extinctos ore tremeiite focos,
45 Multaque in adversos effudit verba penates
Pro deplorata non valitura viro. .
lamque morae spatium nox praecipitata negabat,
Versaque ab axe suo Parrhasis arctos erat.
Quid facerem? blando patriae retinebar amore;
50 Ultima sed iussae nox erat illa fugae.
A! quotiens aliquo dixi properante ^Quid urgues?
Vel quo festines ire, vei unde, vide!'
A! quotiens certam me sum mentitus habere
Horam, propositae quae foret apta viae.
55 Ter iimen tetigi, ter sum revocatus, et ipse
Indulgens animo pes mihi tardus erat.
Saepe vaie dicto Kursus sum multa locutus.
Et quasi discedens oscula summa dedi.
Saepe eadem mandata dedi, meque ipse fefeili,
60 Respiciens oculis pignora cara nieis.
Denique *Quid propero? Scythia est, quo miltimur', inquam.
^Roma relinquenda est. utraque iusta mora est.
Uxor in aeternum vivo mihi viva negatur
Et donius et fidae dulcia membra domus,
65 Quosque ego fraterno dilexi more sodales,
mihi Tbesea pectora iuneta fide!
Dum licet, amplectar. numquam fortasse licebit
Amplius. in lucro est quae datur hora mihi.'
Nee mora, sermonis verba inperfeeta relinquo
70 Compiectens anlmo proxima quaeque meo.
Dum loquor et flemus, caelo nitidissimus alto,
Stella gravis nobis, Lueifer ortus erat.
Dividor haud aiiter, quam si mea membra relinquam.
Et pars abrumpi corpore visa suo est.
75 Sic doluit Metus tunc, cum in contraria versos
Ultores habuit proditionis equos.
Tum vero exoritur ciamor gemitusque meorum.
Et feriunt maestae pectora nuda manus.
Tum vero coniunx humeris abeuntis inhaerens
V. 44. Extinctos], Die Haiislaren Et cum Pirithoo, felix Concor dia,
(vergl. No. 71 v. 84, Anm.) stan- Theseus.
den im Lararinm neben dem Herde, Vergl. Horaz od. IIII, 7 v. 27. 28.
dessen Feuer in Zeiten der Trauer v. 68. Vergl. Horaz od. I, 9 v. 14:
nicht nnterbalten wurde. quem sors aierum cumque däbit,
lucro
V. 66, Thesea], Ovid metam. VIII, adpone,
308: V. 76. Metus] vergl. Livius I, 28.
i
42 — OVIDIÜS —
80 Miscuit haec lacrimis tristia dicta suis:
^Non potes avelli. simul, a! simul ibimus% inquit.
^Te sequar et coniunx exulls exul ero.
Et mihi facta via est. et me capit ultima tellus:
Accedam profugae sarcina parva rati.
85 Te iubet a patria dicedere Caesaris ira,
Me pietas. pietas liaec mihi Caesar erit.'
Talia temptabat, sicut temptaverat ante»
Vixque dedit victas utiiitate manus.
Egredior, . . . sive illud erat sine funere ferri»
90 Squalidus inmissis hirta per ora comis.
lila dolore amens tenebris narratur obortis
Semianimis media procubuisse domo,
Utque resurrexit foedatis pulvere turpi
Crinibus et gelida membra levavit humo,
95 Se modo, desertos modo conplorasse penates,
Nomen et erepti saepe vocasse viri,
Nee gemuisse minus, quam si nataeve meumve
Vidisset struclos corpus habere rogos/
Et voluisse mori, moriendo ponere sensus . • .
100 Respectuque tamen non voluisse mei.
Vivat! et absentem . . . quoniam sie fata tulerunt
Vivat ut auxilio sublevet usque suo.
XXIIII.
Sturm,
Tinguitur oceano custos Erymanlhidos nrsae,
Aequoreasque suo, sidere turbat aquas.
Nos tamen lonium non nostra findimus aequor
Sponte, sed audaces cogimur esse metu.
5 Me miserum! quantis nigrcscunt aequora ventis,
Erutaque ex imis fervet arena vadis.
Monte nee inferior prorae puppique recurvae
Insiiit et pictos verberat unda deos.
Pinea texta sonant, pulsi Stridore rudentes,
10 Adgemit et nostris ipsa carina malis.
Navita, confessus gelidum paliore timorem,
lam sequitur victus, non regit arte ratem,
Utque parum validus non proficientia rector
Cervicis rigidae frena remittit equo,
XXIIII. v, 1. custos] Das Stern- v. 8. deos] vergl. Horaz od. I,
bild ccQKTotpvXa^ oder Bootes seht 14 v. 10.
in Rom unter a. d. IUI. £al. Nov.
ursa^] vergl. No. 18 v. 33. v. 9. 10. Vergl, ebenda v. 6.
— No. 23. 24. 25. — 43
15 Sic quo non voluit, sed quo rapit Impetus undae,
Aurigam video vela dedisse rati.
Quod nisi mutatas emiserit Aeolus auras.
In loca iam nobis non adeunda ferar.
Nam procul Illyriis laeva de parte relictis
20 Interdicta mihi cernitur Italia.
Desinat in vetitas quaeso contendere terras
Et mecum magno pareat aura deo.
Dum loquor et cupio pariter timeoque revelli,
Increpuit quantis viribus unda latus!
25 Parcile caerulei vos sattem numina ponti,
Infestumque milii sit satis esse lovem.
Vos animam saevae fessam subducite morti,
Si modo qu) periit non periisse polest.
XXV.
Gebet.
Dl maris et caeli — quid enim nisi vota supersunt? —
Soivere quassatae parcile membra ratis^
Neve, precor, magni subscribite Caesaris irae!
Saepe premente deo fert deus alter opem.
Mulciber in Troiam, pro Troia stabat Apollo;
5 Aequa Venus Teucris, Pallas iniqua fuit.
Oderat Aenean propior Saturnia Turno,
lue tarnen Venerls numine tutus erat.
Saepe ferox cautum petiit Neptunus ülixen,
10 Eripuit patruo saepe Minerva suo.
Et nobis aliquod, quamvis distamus ab illis,
' Quis vetat irato numen adesse deo?
Verba miser fruslra non proficientia perdo.
Ipsa graves spargunt ora loquenlis aquae,
15 Terribilisque notus iactat mea dicta, precesque
Ad quos mittuntur, non sinit Ire deos.
Ergo idem venti, ne causa laedar in una,
Velaque nescio quo volaque nostra ferunt.
Me miserum, quanti montes volvuntur aquarum!
20 Iam iam tacturos sidera summa putes.
Quantae didueto subsidunt aequore valles!
Iam iam tacturas Tartara nigra putes.
V. 17. Aeolus] Odyssee X, 21. 22: welcher die Klage eines andern
%£tvov yciQ tafiirjv ävifimv noirjas durch Namensunterschriffc unter-
KQOvimv, stützen zu wollen sich verpflichtet.
iquhv Ttavifisvai, iq9' ogvvfisv ov % v. 19. montts aq}Mrum\ Odyssee
iff'iXfjaiv. III, 290:
XXV. Y. 3. Subscribite] juristi- Tivfiava rs tQO(piovTO nsXmQia laa
scher Ausdruck. Subscriptor ist der, oQtaeiv.
44 — OVIDIÜS —
Quocumque adspicio, nihil est, nisi pontus et agr,
Fluctibus hie lumidus, nubibus ille mioax.
25 Inter utrumque fremunt inmani turbine venti.
Nescit, eui domino pareat, unda maris.
Nam modo purpureo vires capit eurus ab ortu.
Nunc zephyrus sero vespere missus adest,
Nunc gelidus sicca boreas bacchatur ab Arcto,
30 Nunc notus adversa proelia fronte gerit.
Rector in incerto est» nee quid fugiatve petatve
Invenit. ambiguis ars stupet ipsa malis.
Sciiicet occidimus, nee spes est ulla salutii,
Dumque ioquor, voltus obruit unda meos.
35 Opprimet hanc animam fluctus, frustraque precanti
Ore necaturas accipiemus aquas.
At pia nil aliud quam me dolet exule coniunx:
Hoc unum nostri scitque gemitque mali.
Nescit in inmenso iactari corpora ponto,
40 Nescit agi ventis, nescit adesse necem.
bene, quod non sum mecum conscendere passus,
Ne mihi mors misero bis patienda foret!
At nunc ut peream» quoniam caret iila periclo,
Dimidia certe parte superstes ero.
45 Ei mihi, quam celeri micuerunt nubila flamma!
Quantus ab aetherio personal axe fragor!
Nee levius laterum tabuiae feriuntur ab undis,
Quam grave balistae moenia pulsat onus.
Qui venit hie fluctus, fluctus supereminet omnes:
50 Posterior nono est, undecimoque prior.
Nee letum timeo. genus est miserabile leti.
Demite naufragium, mors mihi munus erit.
Est aliquid fatove suo ferrove cadentem
In solida moriens ponere corpus humo
55 Et mandare suis aliqua aut sperare sepulchra —
Et non aequoreis piscibus esse cibum.
Fingite me dignum tali nece, non ego solus
Hie vehor. inmeritos cur mea poena trahit?
Pro superi viridesque dei» quibus aequora curae,
60 Utraque iam vestras sislite turba minas:
V. 27—30. eurua — notfM] venti bacchatur] vergl. Horaz od. I, 25
cardinäles: y. 11.
a^per ab axe ruit horeas, fugit eu/ru8 .,^ ,. , , „ j ▼
ab ortu ^- ^^' JP*'^^"^^] vergl. Horaz od. I,
austeram(U medium solem, zephyrus- ^ ^' *^'
at*c profundum. y. 44. dimidia] vergl. No. 1 v.32.
V. 29. sicca] Ovid metam. II, 528:
Juno befahl: v. 50. Vergl. Festus (v, decu-
gurgite caeruleo Septem projdbete mana ova): fluctus decimus fieri
Tnones, maximus aicitur.
— No. 25. —
45
Quamque dedit vitam mitissima Caesaris ira,
Hanc sinite infelix in loca iussa feram.
Si, quam conmerui^ poenäm me pendere vultis^
Culpa mea est ipso iudice morle minor.
65 Mittere me Stygias si iam voluisset ad undas
Caesar, in hoc vestra non eguisset ope.
Est ilii nostri non invidiosa cruoris
Copia; quodque dedit, cum volet, ipse feret.
Vos modo, quos certe nuHo, puto, crimine laesi,
70 Contenti nostris iam, precor, este malis!
Sed tamen, ut cuncti miserum servare veiitis,
Quod periit, saivura non caput esse polest.
Ut mare considat ventisque ferentibus utar^
Ut mihi parcatis, num minus exul ero?
75 Non ego divitias avidus sine fine parandi
Latum mutandis mercibus aequor aro:
Nee peto, quas quondam petii Studiosus, Athenas,
Oppida non Asiae, non mihi visa prius,
Non ut Alexandri claram delatus ad urbem
80 Deiicias videam, Nile iocose, tuas.
Quod faciies opto yentos — ► quis credere possit? —
Sarmatis est teilus, quam mea vela petunl.
Obligor, ut tangam laevi fera iitora Ponti ;
Quodque sit a patria tarn fuga tarda, queror!
85 Nescio quo videam positos ut in orbe Tomitas,
Exilem facio per mea vota viam.
Seu me diiigitis, tantos conpescite fluctus,
Pronaque sint nostrae numina vestra rati;
Seu magis odistis, iussae me advertite terrae:
90 Supplicii pars est in regione mei.
Ferte — quid hie facio? — rapidi mea carbasa venli!
Ausonios ilnes cur mea vela vident?
Noiuit hoc Caesar. Quid, quem fugat ille, tenetis?
Adspiciat voitus Pontica terra meos.
95 Et iubet et merui. nee, quae damnaverit ipse.
V. 72. periit] vergl. No. 24 v. 28.
cctput] Wortspiel voll bitterer
Ironie: was hilft mir die Milde,
dasB nur die relegatio, in welcher
eine capitis deminutio nicht ent-
halten war (wlvwn caput), über
mich verhängt ist — i^ht das
exüium — da ich doch vernichtet
bin periit caput)?
y. 77. Athenas] in Athen hatten
(wie Ovid) ihre Studien gemacht
Cicero, M. Cicero der Son (d. oflFl
I, 1), Atticus (Comel. Nep. Att. c.2
§ 2), Horaz (Epist. II, 2 v. 43) u.a.
— Vergl. auch No. 58 v. 17— -22.
V. 80. ioco8e\ vgl. Nr. 56 v. 39, Anm.
V. 85. Tomttas]. Tofioi war eine
Kolonie der Milesier am schwarzen
Meer etwas südlich von der Donau-
mündune (Provinz Moesia inferior)
in der Nähe des heutigen Küsten-
dsche gelegen. Es ist begreiflich,
wenn der Dichter sie sich schon
vollends im barbarischen Sarmaten-
lande liegend denkt. — Die Grün-
dungssage führt den Namen auf
den Tod des Absyrtos (ti{iv€a\7xsx.^<ik^^
48
— OVIDIÜS —
Quique fugax rerum securaqiie in otia natus,
10 Mollis et inpaiiens ante iaboris eram»
Ultima nunc patior. nee me mare portibus orbum
Perdere, diversae nee potuere viae;
Suffecitque maus aniraus. nam corpus ab illo
Accepit vires, vixque ferenda tulit,
15 Dum tarnen et ventis dubius iactabar et undis.
Fallebat curas aegraque corda labor;
Ut via finita est et opus requievit eundi.
Et poenae tellus est mihi tacta meae:
Nil nisi flere übet, nee tiostro parcior imber
20 Lumine, de verna quam nive manat aqua;
Roma domusque subit desideriumque locorum,
Quicquid et amissa restat in urbe mei.
Ei mihi, quod nostri totiens pulsata sepulcri
lanua, sed nullo tempore aperta fuit!
25 Cur ego tot gladios fugi totiensque minata
Obruit infeiix nulla procella caput?
Di, quos experior nimium constanter iniquos,
Participes irae quos deus unus habet,
Exstimulate, precor. cessantia fata meiquö
30 Interitus clausas esse vetate forest
XXVIII.
Krank und elend.
Haec mea, si casu miraris, epistula quare
Alterius digitis scripta sit: aeger eram
Aeger in extremis ignoti partibus orbis,
Incertusque meae paene saiutis eram.
5 Quid mihi nunc animi dira regione iacenti
Inter Sauromatos esse Getasque putes?
V. 23. pulsata] vergl. Horaz od.
I, 4 V. 13.
XXVIII. V. 6. Sauromatas]. Die
Sarmaten und Skythen sind zwei
nahe verwandte Völker arischer Ab-
kunft von der Sippe der Iranier.
Sie redeten eine nur dem Dialekte
nach verschiedene Sprache. Man
darf beide fiii die letzten Arier
halten, welche in Europa eingewan-
dert sind. Mit Unrecht hat man
angenommen, dass die Slawen von
ihnen abstammen. Aus der Sprache
hat Müllenhoff (Monatsberichte
der Egl. Akademie der Wissenschaf-
ten zu Berlin, Aug. 1866) das Rich-
tige bewiesen. Erst im Laufe des
zweiten u. ersten Jarh. v. Chr. be-
mächtigen sich die Sarmaten (27av-
QOfiäzoci) der Steppenländer nörd-
lich des Pontus. Seitdem beginnt
der Name der Skythen zu verschwin-
den. Zu Herodots Zeiten trennt noch
der Don beide Völkerschaften: Td-
va'iv dl norafiov diaßdvtt ovxi%§
27xv^i.xi7, dXX' 1] (ilv nQatnxmß
ila|^o»y Zavf^oficeTsmv icti (IHX^l).
Allein zu Ovids Zeit waren sie ni^t
bloss bis zum Ister vorgedrungen,
sondern überschritten den flnas
selbst zeitweilig, wie sich aus Str a -
bon, dem Zeitgenossen Ovidft^
ergibt: tovtovg mtxol xal netgd xov
''latQov oineCvy iq> 6%dt€Qcc noUdutg.
— No. 27. 28. — 49
Nec caelum patior, nee aquis adsuevimus istis,
Terraque nescio quo non plaeet ipsa modo.
Non domus apta satis, non hie cibus utilis aegro,
10 NuUus ApoUinea qui levet arte malum;
Non qui soletur, non qui labenlia tarde
Tempora narrando failat, amieus adest«
Lassus in extremis iaceo populisque iocisque.
Et subit adfecto nunc mihi, quiequid abest.
15 Omnia cum subeant, vincis tarnen omnia, coniunx,
Et plus in nostro pectore parte tenes.
Te ioquor absentem, te vox mea nominal unam:
Nulla venit sine te nox mihi, nulia dies.
Quin etiam sie me dicunt aliena locutum,
20 Vi foret amenti nomen in ore tuum.
Si iam deficiam, subpressaque lingua palato
Yix instillato restituenda mero,
Nuntiet huc aliquis dominam venisse, resurgam,
Spesque tui nobis causa vigoris erit.
25 Ergo ego sum dubius vitae, tu forsitan istic
lucundum nostrl nescia tempus agis?
Non agis, adfirmo. liquet hoc, carissima, nobis,
Tempus agi sine me non nisi triste tibi.
Si tamen inplevit mea sors, quos debuit, annos,
30 Et mihi vivendi tam cito finis adest:
Quantum erat, o magni, morituro parcere, divi,
Ut sallem patria contumularer humo?
Vel poena in tempus mortis dilata fuisset,
Vel praecepisset mors properata fugam.
35 Integer hanc potui nuper bene reddere lucem:
Exul ut occiderem, nunc mihi vita data est
Tam procul ignotis igitur moriemur in oris.
Et fient ipso tristia fata loco?
Nec mea consueto languescent corpora lecto?
40 Depositum nec me qui fleat, ullus erit?
Nec dominae lacrimis in nostra cadentibus ora
Accedent animae tempora parva meae?
Nec mandata dabo, nec cum clamore supremo
(VIT, 3 § 17, p. 306). Ihr kriege- Horazod.111,24 v.ll flg.) und Neue
rischer Charakter No. 31 v. 65 und sie oft mit den Goten, Germanen,
Anm. dazu. Diesen würde auch die zu identificiren gesucht haben. Mela
yermutete Ableitung des Wortes II, 2 nennt die Geten feri et ad
JSavQoaajai, von dem Zendworte mortem paratissimi, Sie waren erst
aorajOinffe, Qüra Lanze, Spiess jüngst diesseits der Donau guten
^ üllenhon S. 571) bezeugen. Teiles angesiedelt worden (Strabo
Die Getae waren nach Strabos ebenda). — Ovids Besorgnis hatte
ausdrücklicher Angabe ein thraki- also sowol in Bezug auf die Geten
schesYolk: nagcc tmv rstatVjOao- als auch auf die Sauromaten sehr
yXfoxxov xotg BqifiXv i&vovg (Vll, 3
§ 10, p. 303), wenngleich Alte (z. B.
guten Grund.
Y0L2, römische El«gi«.
50 — OVIDIUS -
Laben tes oculos condet- amica inanus?
45 Sed sine funeribus caput hoc, sine honor« sepulcri
Indeploratum barbara terra leget?
Ecquid, ut audieris, tota turbabere mente
Et feries pavida pectora fida manu?
Ecquid, in has frustra tendens tua brachia partes
50 Clamabis miseri nomen inane viri?
Parce tarnen lacerare genas, nee scinde capillos:
Non tibi nunc primum, lux mea, raptus ero.
Cum patriam amisi, tunc me periisse putato.
Et prior et gravior mors fuit illa mihi.
55 Nunc, si forte potes, — sed non potes, optima coniunx, —
Finitis gaude tot mihi morte malis.
Quod potes, extenua forti mala corde ferendo.
Ad quae iampridem non rüde pectus habes.
Atque utinam pereant animae cum corpore nostrae,
60 Effugiatque avidos pars mihi nulla rogos.
Nam si morte carens vacua Tolat altus in aura
Spiritus, et Samii sunt rata dicta senis:
Inter Sarmaticas Romana vagabitur umbras,
Perque feros manes hospita semper erit.
65 Ossa tamen facito parva referantur in urna.
Sic ego non etiam mortuus exul ero.
Non vetat hoc quisquam. Fratrem Thebana peremptum
Subposuit tumulo rege vetante soror.
Atque ea cum foliis et amomi pulvere misce,
70 Inque suburbano condita pone solo.
Quosque legat versus oculo properante viator,
Grandibus in tituli marmore caede notis:
HIC . EGO . QUI • lACEO • TENERORÜM • LUSOR • AMORUM
INGENIO . PERU • NA80 • POETA • MEO
* 75 AT . TIBI . QUI . TRANSIS • NE • SIT • GRAVE • QUISQUE • AMASTI
DICERE . NA80NIS • MOLLITER • OSSA • CUBENT
Hoc satis in titulo est. etenim maiora libelli
Et diuturna magis sunt monimenta mihi,
Quos ego confido, quam vis nocuere, daturos
80 Nomen et auctori tempora longa suo.
Tu tamen extincto feralia munera semper
Deque tuis lacrimis humida serta dato.
y. 46. Yergl. No. 65, Einleitung, an den Landstrassen z. B. der Pia
V. 61. Vergl. No. 42, v. 66. 66. Appia, Flaminia, Latma n. a.
V.62. iSam«^Por]phyr.P^ag.l9: ^ 73^ Qrabschrift des TibuU:
{Uv&ayoQtxg Safiiog) aO'avaxov -^^^ 43 ^^ 53
ßdXXovaav slg äXXa yivrj foScor. ▼• 78. Vergl. Horaz od. ÜI, dO
V. 67. Uiebanä] Antijgone. ^* ^•
y. 70. suimrhano] die Grabstätten y. 81. feralia] yergl. No. 65, Ein-
der Römer waren besonders häufig leitung.
— No. 28. 29. —
51
Quamvis in cineres corpus mutaverit ignis,
Sentiet officium maesta favilla pium.
85 Scribere plura Übet, sed vox mihi fessa loquendo
Dictandi vires siccaque lingua negat.
Accipe supremo dictum mihi forsitan ore,
Quod, tibi qui mittit, non habet ipse: valel
xxvmi.
Warnung.
mihi care quidem semper, sed tempore duro
Cognite, res postquam procubuere meae,
Usibus edocto si quicquam credis amico,
Vive tibi et longe uomina magna fuge.
5 Vive tibi, quantumque potes praeluslria vita.
Saevum praelustri fuimen ab arce venit.
Nam quamquam soli possunt prodesse potentes^
Non prosit potius, siquis obesse potest.
Effugit hJbernas demissa antemna procellas,
10 Lataque plus parvis vela timoris habent,
AdspiciSp ut summa cortex levis innatet unda.
Cum grave nexa simul retia mergat onus.
Haec ego si monitor monitus prius ipse fuissem.
In qua debebam forsitan Urbe forem.
15 Dum tecum vixi, dum me levis aura ferebat,
Haec mea per placidas cumba cucurrit aquas.
Qui cadit in piano (vix hoc tarnen evenit ipsum),
Sic cadit, ut tacta surgere possit humo.
At miser £lpenor tecto delapsus ab alto
20 Occurit regi debilis umbra suo.
Quid fuit, ut tutas agitarit Daedalus alas,
Icarus inmensas nomine signet aquas?
Nempe quod hie alte, demissius ille volabat.
Nam pennas ambo non habuere suas.
25 Crede mihi, bene qui latuit hene vixit, et intra
Fortunam debet quisque manere suam.
Non foret Eumedes orbus, si filius eins
Stultus Achilleos non adamasset equos;
XXVmi. V.9. 10. Vergl. den än-
lichen Gedanken bei Horaz od. II,
10 V. 9—12; überhaupt bietet die
ganze Ode reichliche Vergleichunjgs-
punkte mit der einseitigen Auffas-
sung Ovidfi von v. 4—32.
V. 19. Elpenor] Vergl. Odyssee X,
662--6«0. XI, 51—80.
Y. 21. DaedaliM] VergL No. 18.
V. 24. non stuis] verbindet Bentle j
(non homini datas).
y. 25. Maxime des Epicur : Xdd's
ßioiaag,
V. 27,ßlitts] Dolon. Vergl. Vergil
Aen. XII, 351 :
Blum Tydides aliopro talüma cmais
AdfecU pretio, nee equis adspirat
Achittis.
Ilias X, 314 flg.
52
— OVIDIUS —
Nee natum in flamma vidisset, in arbore natas,
30 Cepisset genitor si Pliaethonta Merops.
Tu quoqqe formida nimium sublimia semper,
Propositique, precor, contrahe vela tui.
Nam pede inoffenso spatium decurrere vitae
Dignus es et fato candidiore frui.
35 Quae pro te ut voyeam, mit! pietate mereris
Haesuraque fide tempus in omne mihi.
Vidi ego te tali voltu mea fata gementem,
Qualem credibile est ore fuisse meo.
Nostra duas vidi lacrimas super ora cadentes,
40 Tempore quas uno fidaque verba bibi.
Nunc quoque submotum studio defendis amicum.
Et mala vix ulla parte levanda levas.
Vive sine invidia, mollesque inglorius annos
Exige, amicitias et tibi iunge pares,
45 Nasonisque tui, quod adhuc non exulat unum,
Nomen ama: Scythicus cetera Pontus habet.
Proxima «ideribus tellus ErymanthiQos ursae
Me tenet, adstricto terra perusta gelu.
Bosporos et Tanais superant Scythiaeque paludes
50 Vix satis et noti nomina pauca loci.
Ulterius nihil est nisi non habitabile frigus.
Heu quam vicina est ultima terra mihi!
At longo patria est, longo carissima coniunx,
Quicquid et haec nobis post duo dulce fuit.
55 Sic tamen haec adsunt, ut quae conti ngere non est
Corpore, sint animo cuncta videnda meo.
Ante oculos errant domus, urbs et forma locorum,
Acceduntque suis singula facta locis.
Coniugis ante oculos, sicut praesentis, imago est.
60 lila meos casus ingravat, lila levat:
Ingravat hoc, quod abest; levat hoc, quod praestat amorem
Inpositumque sibi firma tuetur onus.
Vos quoque pectoribus nostris haeretis, amici,
Dicere quos cupio nomine quemque suo.
65 Sed timor officium cautus conpescit, et ipsos
In nostro poni carmine nolle puto.
Ante volebatis, gratique erat instar honoris,
Versibus in nostris nomina vestra legi.
V. 30. 'wenn M. aJs Vater dem Ph.
genügt hätte*.
Pmethontd] Vergl. Metam. II, 1 bis
366, besonders v. 311. 312 und 346
bis 349.
y. 49. päludea] paltis Maeotis.
BanoM] der Don galt den Alten für
die Grenze des bewoubaren Landes,
vergl. Horaz od. III, lOv . 1 : extremum
Tanain si biberea, — Strabo XI, 2 § 1 :
SiQiov vnoitsitai xijg EvQcinrig xal
xiis'Jaiag 6 Tävcc'Cg noTUftog. § 2;
Tov 61 Taväidog Tag (ihv iiißolag
tofisv, tov 6' vnlg rmv i%ßolS!v oXi*
yov xh yvcoQifiov iati 9iä tu ^vri^
Kai tag dnoQtagtrjg xcigag^ &g oi (ihv
— No. 29. 30. —
53
Quod quoniam est anceps, intra mea pectora quemque
70 Adloquar et nulli causa timoris ero.
Nee meus indicio lalitantes versus amicbs
Protrabit. occulte siquis amabat, amet.
Seite tarnen, quamvis longa regione remotus
Absim, vos animo semper adesse meo.
75 Et quam quisque potest, aliqua mala nostra levate,
Fidam proiecto neve negate manum.
Prospera sie maneat yobis fortuna, nee umquam
Contacti simili sorte rogetis item.
XXX.
An Perilla.
Vade salutatum, subito perarata, Perillam,
Littera, sermonis fida ministra mei!
Aut illam invenies dulci cum matre sedentem
Aut inter libros Pieridasque suas.
5 Quicquid aget, cum te scierit venisse, relinquet.
Nee mora, quid venias quidve, requiret» agam.
Viyere me dices, sed sie, ut vivere nolim,
Nee mala tam longa nostra levata mora:
Et tamen ad Musas^ quamvis nocuere, reverti,
10 Aptaque in alternos cogere verba pedes.
Tu quoque, die, studiis communibys ecquid inbaeres,
Doctaque non patrio carmina more canis?
Nam tibi cum fatis mores natura pudicos
Et raras dotes ingeniumque dedit.
15 Hoc ego Pegasidas deduxi primus ad undas,
Ne male fecundae vena periret aquae.
Primus id adspexi teneris in virginis annis,
Utque pater natae duxque comesque fui.
Ergo si remanent ignes tibi pectoris idem,
20 Sola tuum vates Lesbia vincet opus.
Sed yereor^ ne te mea nunc fortuna retardet,
Postque meos casus sit tibi pectus iners.
üulydXaiizi, tge(p6fievoi vou,otdi%<iüg,
ot o aXlos^vsCg ov% vnoalvovaiv.
XXX. y. 1. FeHllam\, Die Perilla,
Oyids Stieftochter, haUe seine dritte
Frau dem Dichter aus früherer Ehe
zugebracht. Sie lebte zur Zeit der
Verbannung noch sehr jung bei der
Mutter, wärend die rechte Tochter
Oyids, damals schon zum zweiten
Male yerheiratet, ihrem Gatten nach
Afrika gefolfft war. Perilla ver-
heiratete sich später mit Ovids
Freunde, dem fein gebildeten Suil-
lius, an den er vonTomi aus schreibt
(No. 39, v. 11.12):
JVam tibi quae coniwnx, eadem mihi
filia paene est,
Et quae te generum, me vocat illa
virum.
V. 10. alternos] vergl. allgemeine
Einleitung S. 1.
V. 16. Vena] verri. Horaz od. II,
18 y. 9. JO: ingeni benigna vena.
y. 20. Lesbia] Sappho; yergL Ho-
raz od. II, 13 y. 25.
54
- OVIDIUS -
' Dum licuit, tua saepe mihi, tibi nostra legebam:
Saepe tui iudex , saepe magister eram ;
25 Aut ego praebebam factis modo versibus aures,
Aut, ubi cessaras, causa ruboris eram,
Forsitan exemplo, quia me laesere libelli.
Tu quoque sis poenae facta ruina meae.
Pone, Perilia, metum — tantummodo femina non sit
30 Devia, nee scriptls discat amare tuis.
£rgo desidiae remove, doctissima, causas,
Inque bonas artes et tua sacra redi.
Ista decens Facies longis vitiabitur annis^
Rugaque in antiqua fronte senilis erit,
35 Inicietque manum formae damnosa senectus,
Quae strepitum passu non faciente venit;
Cumque aliquis dicet: Tuit haec formosa', dolebis.
Et speculum mendax esse querere tuum.
Sunt tibi opes modicae, cum sis dignissima magnis:
40 Finge sed inmensis censibus esse pares;
Nempe dat id cuicumque Übet fortuna rapitque:
Irus et est subito, qui modo Croesus erat.
Singula quid referam? nil non mortale tenemus
Pectoris exceptis ingeniique bonis.
45 En ego, cum patria caream vobisque domoque,
Raptaque sint, adimi quae potuere mihi,
Ingenio tamen ipse meo comitorque fruorque:
Caesar in hoc potuit iuris habere nihil.
Quilibet hanc saevo yitam mihi finiat ense,
50 Me tamen extincto fama superstes erit,
Dumque suis Septem victrix de montibus orbem
Prospiciet domitum Martia Roma, legar.
y. 30. Anspielung darauf, dass
Ovid öfter glaubt vermuten zu dür-
fen, er wäre um der ars amatoria
willen in die Verbannung geschickt
worden; vergl. Ovid, Einleitung S.7,
Anm. 3.
V. 32. Sacra] vergL No. 27 v. 4,
Anm.
V. 36. iniciet manum] juristischer
Ausdruck: Besitz ergreifen von dem,
was man für sein rechtliches
Eigentum hält.
damnosa] vergl. Horaz od. III, 6
V. 46. — (V. 46—48 gibt die Er-
klärung).
V. 40. Vergleiche den änlichen,
aber tiefer ausgefürten Gedanken
bei Horaz od. III, 16 v. 25—28,
V. 41. Vergl. Horaa od. I, 34 v.
14—16 (auch 12—14),
V. 42. Irus] Odyssee^XVIII, y. 1 :
— ntcaj^bgnavdTJfiiog og natu uatv
ntto X SV SOK ^I^'unLing -—
Croesus.] Bei Herodot I, 32. sagt
Solon zum Eroisos t
i/Liol S\ av Mal nkovrieiv pbiya fp»l-
vscci xal ßaailsvg stvect noXXmv
dvd'QfOTtatv .
V. 50—62. Vergl. Horaz od. lU, SO
V. 6—9:
Non omnis moriar, mMct^e pam
mei
vitabit lAbitinam: usque egoposUra
crescam laude recens, dum tk^pito^
lium
scandet cum tacita virffine powtife»,
— Auch od. II, 20 V. 17—20.
— No. 30. 31. —
55
Tu quoque» quam studii maneat felicior usus,
Effuge venturos, qua poles, usque rogosi
XXXI.
Der Winter in Tomi.
Siquis adhuc istic memin^t Nasonis ademptU
Et superest siue me nomen in Urbe meum,
Suppositum stellis numquam tangentibus aequor
Me sciat in media vivere barbarie.
5 Sauromatae cingunt, fera gens, Bessique Getaeque^
Quam non ingenio nomina digna meo!
Dum tarnen aura tepet, medio defendimur Histro:
Ille SUIS liquid US bella repellit aquis.
At cum tristis hiems squalentia protulit ora,
10 Terraque marmoreo Candida facta gelu est.
Dum vetat et boreas et nix habitare sub Arcto^
Tum liquet has gentes axe tremente premi.
Nix iacet, et iactam nee so) pluviaeve resolvunt,
Indurat boreas perpetuamque facit.
15 Ergo ubi delicuit nondum pri(5r, altera venit.
Et solet in mullis bima mauere iocis.
Tantaque conmoji vis est aquilonis, ut altas
Aequet humo turres tectaque rapta ferat.
Peliibus et sutis arcent mala frigora bracis,
20 Oraque de toto corpore sola patent.
Saepe sonant moti glacie pendente capilli,
Et nitet inducto Candida barba gelu,
Nudaque consistunt, formam servanda testae,
Vina, nee hausta meri, sed data frusta bibunt«
25 Quid loquar, ut vincti concrescant frigore rivi,
Deque lacu fragiles elfodiantur aquae?
Ipse, papyrifero qui non angustior amne
Miscetur vasto multa per ora freto,
Caeruleos ventis lalices durantibus, Hister
30 Cbngelat et tectis in mare serpit aquis.
XXXI. V. 3. nwnquam] vergl.No.
26 V. 29, Anm.
y. 5. B€8fi\ Strabo YII o. 5 § 13
{p. 318) : Bsaaoi vnsg to nXiov xov
Cijfivg vinovxai %ov Atnov %al vno
Tttf ifjüTsicip Aj^aral nQoaayogsvov'
%uit HccXvßLtai^ Tiveg xal Xvngoßioi,
4SvvdnxovtBq ty zb *Po96nn xal toig
UmCoci, Der Beiname aer Bessi
^il^0Tcif^'' rechtfertigt zur genüge die
Besorgnici Ovids, wenngleicn die
folgenden Verse nur die Sarmaten
im Auge haben.
V. 19. hracisl vergl. No. 41 v. 47.
— No. 61 v. 48. — : Zur medischen
Tracht, die angeblich auch auf die
Sarmaten übergegangen (Mela 3, 4),
gehörte ein Fez, ein Kaitan und
weite Hosen.
V. 27. papynfero) Strabo XVII, 1
§ 15 (p. 799): .qpv£tai 9* iv toig
AiyvntLccKoig ^Isai %otl taug Xifivcug
^ Jßißlog — fffil^ Qoißäog (oaov dixa
noSsg) iatlv in cchqc^ l;i;ot7<Ftt
Xaizriv,
56
— OVIDIÜS —
Quaque rates ierant, pedibus nunc itur, et undas
Frigore concretas ungula pulsat equi,
Perque novos pontes subter labentibus undis
Ducunt Sarmatici barbara plaustra boves.
35 Vix equidem credar. sed cum sint praemia falsi
Nulla, ratam debet testis habere fidem.
Vldimus ingentem glacie consMtere pontum,
Lubricaque inmotas testa premebat aquas.
Nee vidisse sat est. durum calcavimus aequor»
40 Undaque non udo sub pede summa fuit.
Si tibi tale fretum quondam, Leandre, fuisset,
Non foret angustae mors tua crimen aquae«
Tum neque se pandi possunt delphines in auras
Tollere, conantes dura coercet hiems.
45 Et quamvis boreas iactatis insonet alis»
Fluctus in obsesso gurgite nullus erit,
Inclusaeque gelu stabunt, ut marmore, puppes»
Nee poterit rigidas findere remus aquas.
Vidimus in glacie pisces haerere ligatos,
50 Sed pars ex Ulis tunc quoque viva fuit.
Sive igitur nimii boreae vis saeva marinas,
Sive redundatas flumine cogit aquas,
Protinus, aequato siccis aquilonibus Histro,
Inyebitur celeri barbarus hostis equo.
55 Hostis equo poUens longeque volante sagitta
Yicinam late depopuhitur humum.
Diffugiunt alii, nullisque tuentibus agros
Incustoditae dirlpiuntur opes;
Ruris opes parvae, pecus et stridenlia plaustra,
60 Et quas divitias incola pauper habet.
Pars agitur vinctis post tergum capta lacertis
Respiciens frustra rura laremque suum.
Pars cadit hamatis misere confiza sagittis;
Nam volucri ferro tinctile virus inest.
65 Quae nequeunt secum ferre aut abducere, perduut
Et cremat insontes hostica flamma casas.
Tunc quoque, cum pax est, trepidant formidine belli.
Nee quisquam presse vomere sulcat humum.
Aut videt, aut metuit locus hie, quem non videt« hostem.
V. 84. plaiMtrd]. Vergl. Horaz
von den Skythen od. III, 24 v. 10.
V. 41. Leandre] vergl. Schillers
Belade ,,Hero und Leander".
y. 66. Der Umstand, dass bei den
Sarmaten selbst die Weiber am
Kampfe teil nahmen (Hippokrates
p. 291 : xovtimv cityvvai%Bg [nnec^ov-
xctC XB xttl xo^Bvovai %cii anovxC-
xotat noXea^otai x. t, X.) hat den
Griechen Veranlassung zu den Ama-
zonen-Sagen gegeben ; zugleich ein
Beweis für den kriegerischen Natio-
nalcharakter der Sarmaten. — Der
Amazonen nationalen NamenO/oo-
naxa hatHerodot (Uli, 110) fäkchlidi
>= dv$QOHx6voi> erklärt. Vielmehr
— No. 31. 32. —
57
70 Cessat iners rigido terra relicta situ.
NoD hie pampinea dulcis latet uva sub umbra.
Nee cumulant altos fervida musta lacus.
Poma negat regio, nee baberet Acontius, in quo
Scriberet hie dominae verba legenda suae.
75 Adspiceres nudos sine fronde, sine arbore campos:
Heu loea felici non adeunda viro!
Ergo tarn täte pateat cum maximus orbis,
Haee est in poenam terra reperta meam!
XXXII.
Mein Geburtstag.
Ecce supervaeuus — quid enim fuit utile gigni? —
Ad sua Natalis tempora noster adest.
Dure, quid ad miseros veniebas exuiis annos?
Debueras Ulis inposuisse modum.
5 Si tibi eura mei, vel si pudor ullus adesset,
Non ultra patriam me sequerere meam;
Quoque loco primum tibi sum male eognitus infans,
lUo temptasses ultimus esse mihi:
lamque relpquenda, quod idem fecere sodales,
10 Tu quoque diiisses tristis in Urbe vale.
Quid tibi cum Ponto? num te quoque Caesaris ira
Eztremam gelidi misit in orbis humum?
Scilicet exspeetas soliti tibi moris honorem,
Pendeat ex humeris vestis ut alba meis,
15 Fumida cingatur florentibus ara coronis,
Hicaque sollemni turis in igne sonet,
Libaque deproperem genitale notantia tempus,
Coneipiamque bonas ore favente preces?
Non ita* sum positus, nee sunt ea tempora nobis,
20 Adventu possim laetus ut esse tuo.
bedeutet oioQ s o/^o 'Herr% pata
'Mann' ; also hiessen die Amazonen
M&nnerherrinnen , männerbeherr-
töhend, wie denn bei Skylax Sarma-
ten das Beiwort yvvcciii07iQottov(i8voi
haben (Zeuss, die Deutschen und die
Nachbarstämme S. 295, Müllenhoff
S. 555). Dadurch gewinnt auch das
homerische ai^rtaVcf^ailliasIlI, 189)
Beleuchtung.
y. 73. Akontios von Keos schrieb,
um seine Geliebte Kydippe zu ge-
winnen, auf einen schönen Apfel:
Iwro tibi sane per mystica sctcra
Dianae
Me tibi venturam comitem sponsani'
que futv/ram.
Er warf ihr dann .denselben im Dia-
nentempel zu Delos vor die Füsse.
Sie hob ihn auf, las den Schwur und
war so eidlich verpflichtet, dem
Akontios die Hand zu reichen. Frag-
ment des Kallimachos.
Littera Cydippen pomo perloita
fefeUit,
Insciaque est verhis captapuellasuis,
Ovid, ars am. 1, 457. 458.
XXXII. V. 13. soUti] auch No. 44
Y.49 flg.sind einige römischeGeburts-
tagsffe brauche angegeben. Yer-
gleicne auch No. 38, v. 7—12.
T. 17. liba] vergl. No. 1 v. 12,
Anm.
58
— OVIDIUS -
Funeris ara mihi, ferali cincta cupresso,
CoDvenit et structis flamma parata rogis.
Nee dare iura übet ml exorantia divos.
In tantis subeunt nee bona verba malis.
25 Si tarnen est aliquid nobis hac luce petendum.
In loca ne redeas aroplius ista, precor,
Dum me terrarum pars paene novissima, Pontus
Euxinus falso nomine dietus habet.
XXXIII.
Dein Geburtstag.
Annuus adsuetum domfnae natalis honorem
Eiigit. ite roanus ad pia sacra meae.
Sic quondam festum Laerlius egerat heros
Forsan in exlremo coniugis orbe diem.
5 Lingua favens adsit, nostrorum oblita malorum,
Quae, puto, dtdidicit iam bona verba loqui.
Quaeque semel toto vestis mihi sumitur anno,
Sumatur fatis discolor alba meis.
Araque gramineo viridis de cespite fiat,
10 Et velet tepidos nexa Corona focos.
Da mihi tura, puer, pingues facientia flammas,
Quodque pio fusum stridat in igne, merum.
Optime Natalis! quamvis procul absumus, opto
Candldus huc venias dissirailisque meo.
15 Si quod et instabat dominae miserabile Tulnus,
Sit perfuncta meis tempus in omne malis.
Quaeque gravi nuper plus quam quassata procella est,
Quod superest, tutum per mare na vis eat.
Illa domo nataque sua patriaque fruatur:
20 Erepta haec uni sit satis esse mihi.
Quatenus el non est in caro coniuge felix,
Pars vitae tristi cetera nube vacet.
Vivat, ametque virum, quoniam sie cogitur, Bbsens,
Consumatque annos, sed diuturna, suos.
25 Adicerem, et nostros. sed ne contagia fati
Corrumpant timeo, quos agit ipsa, mei.
y. 21. cupressö] vergl. Horaz epod.
5. V. 18» auch od.. II, 14 v. 23.
V. 28. Etixini^] ev — ^sivoq. Strabo
VII, 3 §^6 (p.^ 298 und 299): anXovv —
slvai> tOTS t'qvd'dcXaTTav xavtriv xal
%uXBiG9at "A^Bvov dioi to dvaxsifis-
Qov Hal'fnv ayQtovrjta tav nsQioi-
novvtcav id'vmv nal fiaXioroc tdov
Süvd'mv ^svod'VTOvvtoov xal aagtiO'
qtayovvrmv xal roiq tiQavioig iyinto-
flLaatXQtofiivoav ' vatSQOV $' Ev^sivov
XXXIII. y. 8. Laertitui] dioya^hg
Aasgriddrj nolvfiTjxccv 'UdvccB^,
y. 5. favem] vergl. Horaz od. m,
1 y. 2 und III, 14 y. 12.
y. 9. cespite] vergL Horaz od, I,
19 y. 13.
y. 19. Tiatd] vergl. No« 30 v. 1,
Anm.
— No. 32. 33. — 69
Nil homini certum est. Fieri qois posse putaret»
Ut facerem in mediis haec ego sacra Getis?
Adspice, ut aura tarnen fumos e ture coortos
30 In partes Italas et loca dextra ferat.
Sensus inest igitur nebulis^ quas exigit ignis:
Consilio fugiunt aethera, Ponte, tuum.
Consilio, commune sacrum cum fiat in ara
Fratribus, alterna qui periere manu,
35 Ipsa sibi discors, tamquam mandetur ab iliis,
Scinditur in partes atra favilla duas.
Hoc, memini, quondam fieri non posse loquebar.
Et me Battiades iudice falsus erat:
Omnia nunc credo, cum tu non stultus ab Arcto
40 Terga yapor dederis Ausoniamque petas.
Haec igitur lux est, quae si non orta fuisset,
Nulla fuit misero festa videnda mihi.
Edidit haec mores iJlis heroisin aequos,
Queis erat Eelion Icariusque pater.
45 Nata pudicitia est, mores probitasque fidesque;
At non sunt ista gaudia nata die,
Sed labor et curae fortunaque moribus inpar,
lustaque de viduo paeiie querella toro.
Scilicet adversis probitas exercita rebus
50 Tristi materiam tempore laudis habet.
Sl nihil infesti durus vidisset Uiixes,
Penelope felix, sed sine laude foret.
Victor Echionias si vir penetrasset in arces,
Forsitan Euadnen vix sua nosset humus.
55 Cum PeJia genitae tot sint, cur nobilis una est?
Y. 33. ältema] Sophokles Antigone v. 63. Echionias] die Qründunffs-
V. 56 — 57; Ismene erzählt: sage von Theben erzält Ovid meta-
— adBlfpo^ 9vojiücvxot9'* i^fiipav morph. III t. 1—180; Vers 126 er-
av%o%topovvx6 tt» xaXaMtmQO) fiogov klärt den Beinamen.
^otvov uatsiayäaaPT' iii dXlijloi.v y. 54. Euadnen] Enadne, Ge-
rcport». nialin des Kapaneus, eines der
V. 38. Batttades] vercl. No. 68 v. sieben vor Theben, stürzte sich, als
16, Amn. — Vers 35 und 36 ist eine dessen Leichnam verbrannt wurde,
Weiterbüdung jener thebanischen in die Platnmen des Scheiterhaufens.
T. .48. heroisin = ^ig^^Ca^v. ^^**^^*'« ^^^^ ^*«^^« «^'«*« i'^
chlietllÄLTei).^"^ occiäit^Ar^tvaefan^puäi.^^^^^^
. E^ion] Ilias VI, 395: ^' öö. und] Alkestis, Tochter des
'Jpdooiitizri -ftvyarno iisyaX'qtoQog Pelias von lolkos und Qemalin des
Hst^mvog -- Admetos, Eömgs von Pheraa in
Icarius] Odyssee XI, 446 : ^ Thessalien,
^oviffi 'Ixa^^oto, n8Q^q>Q(ov TlrivsXo' — viciorrj noaiv inXvffaa
nsttt — itvtri nQO^avBtv, UMov naig,
V. 51, dunui] noXvtXas', vergl. Euripides, Alkestis v. 36. 37.
Horaz epod. 16 v. 60 und 17 v. 16.
60 — OVIDIUS —
Nempe fuit misero nupta quod una viro.
Effice, ut Iliacas tangat prior alter arenas»
Laodamia nihil cur referatur erit.
Et tua, quod mallem, pietas ignota maueret,
60 Inplerent venti si mea vela sui.
Di tarnen et Caesar dis accessure, sed olim,
Aequarint Pylios cum tua fata dies,
Non mihi, qui poenam fateor meruisse, sed Uli
Parcite, quae nullo digna dolore dolet!
xxxnii,
Iphigenie.
Frigida me cohibent Euxini litora Ponti.
Dictus ab antiquis Axenus ille fuit.
Nam neque iactantur moderatis aequora ventis.
Nee placidos portus hospita navis habet.
5 Sunt circa gentes, quae praedam sanguine quaerunt,
Nee minus infida terra timetur aqua.
Uli, quos audis hominum gaudere cruore,
Paene sub eiusdem sideris axe lacent.
Nee procul a nobis locus est, ubi Taurica dira
10 Caede pharetrataie spargitur ara deae.
Haec prius, ut memorant, non invidiosa nefandis
Nee cupienda bonis regna Thoantis erant.
Hie pro subposita virgo Pelopeia cerva
Sacra deae coluit qualiacumque suae.
15 Quo postquam, dubium, pius an sceleratus, Orestes
Exactus furiis venerat ipse suis.
Et comes exemplum veri Phoceus amoris,
Qui duo corporibus, mentibus unus erant,
V. 58. Laodamia] yergl. No. 64 Goethejpliigenie: „Vernimm lieh
y. 32, Anm. bin aus Tantalus Geschleoht/'
v.60.sm]yergl.Horazepod.9v.80. subposita cerva] vergleiche Ovid
y. Q\,' accesswre\ vergl. Horaz od. metamorph. XII, 34.
^» ^ ^A^^'t. 7. 1 TT X «1*/. «I.« "^^ lö- dvbiump. an «.] Aischylos,
y. 62 Pj/itOÄjIlias 1,250-252: Eumeniden y. 43^. 437 :
xy (NiaxoQi) f Tiäri^Svo fiiv ysvsal 'Ogiarrig:
2 o./ ^» l^^QO^^v ccv^Qffntov ^ ^%xBivaxiivxB%ov9av,oi%aifvricoam,
iq,&iae' , oiotnooa^sv «ft« tgcctpsv dvti%t6voig noivatci. tpa%dxov «T-
ija iysvovvo ^ tooc
ivnvlipiiy^a»s%^^^^ Dalier Choephoren v. 1042. 1048:
XXXIIII. v. 2. Axenus] vergl. No. ^?^%' , . -r,^ , ^
32 y. 28, Anm. ^'^^ ^ «^ ^J?^^?^ ^^t* *^*^ ^»«^^
y. 10. pharetratae] Coxscciqu {'Jq- '^ f^^^^^ *"*"5
TSfit>g). v^* 17. Phoceus] Pylades, Son des
y. 13. Pelopeikx,] Iphigenie, Schwe- Köi^ Strophios von Phokis ; erwar
Bter des Orestes, Tochter des Aga- der Vetter des Orestes,
memnon, des Sones des Atreus, des y. 18. unt^] vergl. die Definition
Sones des Pelops. bei Aristoteles: iQmtrie'sig, %i hti
— No. 33. 34. 36. —
61
ProtiDus eviacti tristem ducuntur ad aram,
20 Quae stabat geminas ante cruenta fores.
Nee tarnen hunc sua mors, ne& mors sua terruit illum
Alter ab alterius funere maestus erat.
Et iam consliterat stricto mucrone sacerdos,
Cinxerat et Gralas barbara vitta comas,
25 Cum vice sermonis fratrem cognovit et illi
Pro nece conplexus Iphigenia dedil.
Laeta deae Signum, crudeiia sacra perosae,
Transtulit ex Ulis in meliora locis.
llaec igitur regio, magni paene ultima mundi,
30 Quam fugere homines dique, propinqua mibi est,
Atque meam terram prope sunt funebria sacra,
Si modo Nasoni barbara terra sua est.
utinam venti, quibus est ablatus Orestes,
Placato referant et mea vela deo!
E. EPISTULAE EX PONTO.
XXXV.
Orestes und Fylades.
Quam legis a nobis missam tibi, Cotta, salutem,
Missa Sit ul vere perveniatque, precor.
Namque meis sospes multum cruciatibus aufers,
Utque Sit e nobis pars bona salva, facis.
5 Cumque labent aliqui, iactataque vela relinquant,
Tu lacerae remanes anchora sola rati.
Grata tua est igitur pietas, ignoscimus illis,
Qui cum fortuna terga dedere fugae.
Cum feriant unum, non unum fulmina terrent,
10 lunctaque percusso turba pavere solet.
Cumque dedit paries venlurae signa ruinaC;
Sollicito vacuus tit locus ille melu.
ivotHovüa, Yer^l. auch Horaz od. I,
S r. S und Sallust Catil. 20: idem
veUe atque idem nolle ea demum
firma amicitia est.
V. 22. älter] vergl. Cicero, Laelius
YII, 24 und (aus der Tragödie des
Pacuvius) de finibus V, 22 § 63.
XXXV. V. 1. Cotta] Cotta Messa-
linus, Son des berühmten Redners
Jtf. ValeriuB Messalla Corvinus (vergl.
die Einleitunff zu TibuU), war durch
Adoption in die gens Aurelia über-
gegangen — daher der Beiname
otta. Er war als Kenner von Ge-
dichten bekannt und durch Interesse
an der Dichtkunst, scheint es, dem
Ovid verbunden.
V. 8. Vergl. Horaz od. I, 35 v. 28.
V. 10. Vergl. zum Gedanken Horaz
od. III, 2 V. 26-30.
62 — OVIDIUS -
Quis non e timidis aegri contagia vitat,
Vicinum metuens ne trabat iode malum?
15 Me quoqoe amicorum niioio terrore metuque,
Non odio quidam destituere mei.
Non illis pietas, non officiosa voluntas
Defuit, adversos extimuere deos.
Utque magis cauti possint timidique videri,
20 Sic appellari non meruere mali.
Aut mens excusat caros ita candor amicos,
Utque habeant de me erimina nulla, favet.
Sint hi content! venia, scierintque licebit,
Purgari factum me quoque teste suum.
25 Pars estis pauci melior, qui rebus in artis
Ferre mihi nullam turpe putastis opem.
Tunc igitur meriti morietur gratia vestri.
Cum cinis absumpto corpore factus ero.
Fallar, et ilia meae superabit tempora vitae,
30 Si tamen a memori posteritate legar.
Corpora debentur maestis exsanguia bustis:
Effugiunt structos nomen honorque rogos.
Occidit et Theseus et qui comitavit Oresten,
Sed tamen in laudes vivit uterque suas.
35 Vos etiam seri laudabunt saepe nepotes,
Claraque erit scriptis gloria vestra meis.
Bic quoque Sauromatae iam tos novere Getaeque,
Et tales animos barbara turba probat.
Cumque ego de vestra nuper probitate referrem
40 (Nam didici Getice Sarmaticeque loqui),
Forte senex quidam, coetu cum staret in illo,
Reddidit ad nostros talia verba sonos:
'Nos quoque amicitiae nomen, bone, novimus, hospes,
Quos procul a vobis ultimus orbis habet.
45 Est locus in Scythia, — Tauros dixere priores —
Qui Getica longo non ita distat humo.
Hac ego sum terra — patriae nee paenitet — ortus;
Consortem Phoebi gens colit ilia deam.
Templa manent hodie vastis innixa columnis,
50 Perque quater denos itur in ilia gradus.
Fama refert iliic signum caeleste fuisse;
Quoque minus dubites, stat basis orba dea
Araque, quae fuerat natura Candida saxi,
Decolor adfuso tincta cruore ruhet.
55 Femina sacra facit taedae non nota iugali,
Quae superat Scythicas nobilitate nurus.
V. 33. The8et48] vergl. No. 23 v. 66. v. 36. Vergl. Horaz od. im, 9
Anm. V. 30—34.
qui comitavit] vergl. No. 34 v. 17.
— No. 86. —
63
Sacrifici genus est, — sie instituere priores —
Advena virgineo caesus ut ense cadat.
Regna Thoans habuit Maeotida clarus in ora
60 Nee fuit Euxinis notior alter aquis.
Sceplra tenenle illo liquidas fecisse per auras
Nescio quam dicunt Iphigenian iter.
Quam levibus yentis sub nube per aera vectam
Creditur bis Pboebe deposuisse locis.
65 Praefuerat templo multos ea rite per annos,
Invita peragens tristia sacra manu:
Cum duo velifera iuvenes venere carina,
Presseruntque suo litora nostra pede.
Par fuit bis aetas et amor. quoram alter Orestes,
70 Alter erat Pylades. nomina fama tenet.
Protinus inmitem Triviae ducuntur ad aram,
Evincti geminas ad sua terga manus.
Spargit aqua captos lustrali Graia sacerdos,
Ambiat ut fuhas infula longa comas.
75 Dumque parat sacrum, dum velat tempora vittis.
Dum tardae causas invenit ipsa morae,
'^Non ego crudelis, iuvenes. ignoscitel'' dixit.
"Sacra suo facio barbariora loco;
Ritus is est gentis. Qua vos tamen urbe venilis?
80 Quove parum fausta puppe petistis iter?*'
Dixit. et audito patriae pia nomine virgo
Consortes urbis conperit esse suae.
^'Alteruter votis", inquit, '^cadat bostia sacris;
Ad patrias sedes nuntius alter eat.^'
85 Ire iubet Pylades carum periturus Oresten.
Hie negat. inqne vicem pugnat uterque mori.
Exstitit hoc unum, quod non convenerit Ulis,
Cetera par Concors et sine lite fuit.
Dum peragunt pulchri iuvenes certamen amoris,
90 Ad fratrem scriptas exarat illa notas.
Ad fratrem mandata dabat; cuique illa dabantur, -
Humanos casus adspice! — frater erat.
T. 68. advena] Herodot Uli, 103:
TavQOi iihv vofioiai totoiciäs xqiov-
zai' d'vovüi (ihv T^ naQd'ivqt (der
%al xovg iv Idßmai ^EXXrivdov
inBvux^ivxaq,
T. 62. Iphigenian] 'itpiyivsia (die
E[rafi;gebome) ist ursprünglich ein
Beiname der Göttin Artemis, aas
welchem die griechische Sa^e die be-
kannte Königstochter der Göttin zur
Friesterin gemacht hat. Die Identi-
ficirimg der Blut fordernden tau-
riachen Göttin mit der Artemis er-
klärt sich vielleicht aus Handelsbe-
ziehungen zu jenem Gestade des
Fontos Euxeinos (der KrymV.
V.71. Triviae] Catull an dieDiana:
Tu Lucina dolentibm
Inno dicia puerperis»
Tu potens Trivia et notho es
Dida lumine Luna,
64
— OVIDIUS —
Nee mora. de templo rapiunt simulacra Dianae,
Clamque per inmensas puppe feruntur aquas.
95 Mirus amor iuvenum, quamvis abiere tot anni,
in Scythia magnum nunc quoque nomen habet.'
Fabula narrata est postquam vulgaris ab iiio,
Laudarunt omnes facta piamque fideni.
Scilicet hac etiaro, qua nuUa ferocior, ora
100 Nomen amicitiae barbara corda movet.
Quid facere Ausonia geniti debetis in Urbe,
Cum tangant diros talia facta Getas?
^dde, quod est animus semper tibi mitis, et altae
Indicium mores nobilitatis habent,
105 Quos Volesus patrii cognoscat nominis auctor,
Quos Numa maternus non neget esse suos,
Adiectique probent genetiva ad nomina Cottae,
Si tu non esses, interitura domus.
Digne vir hac serie, lapso succurrere amico
110 Conveniens istis moribus esse puta!
XXXVI.
JugendfreiLndsohaft.
Maxime, qui claris nomen virtulibus aequas, -
Nee sinis ingenium nobilitate premi,
Culte mihi — quid enim Status hie a funere differt? —
Supremum vitae tempus adusque meae,
5 Rem facis, adflictum non aversatus amicum,
Qua non est aevo rarior ulla tuo.
Turpe quidem dictu, sed — si modo vera fatemur —
Volgus amicitias uUUtate probat.
Cura, quid expediat, prius est, quam quid sit honestum,
10 Et cum fortuna statque caditque fides.
Nee facile invenias multis in miiibus unum,
Virtutem pretium qui putet esse sui.
Ipse decor, recte facti si praemia desint,
Non movet, et gratis paenitet esse probum.
V. 105. Volesus] Volesus ist die
sabinische Grundform des Namens
Valerius, welcher von Volestts ab-
geleitet zu sein scheint wie Marcius
Yon Marctis oder Sextius yorx Sextus,
eig. Sexteius, d. i. filius Sexli, Der
Ahnherr der ^ens war nach der Sage
mit dem Sabmerkönig Tatius nach
Bom gezogen.
V. 106. maternus] Cotta stammte
mütterlicherseits aus der gens Aure-
lia, die ihren Stammbaum bis auf den
alten König Numa zurückfOrte.
Durch Cottas Adoption sollte dem
Erlöschen dieser gens vorgebeugt
werden.
XXXVI. y. 1. FaUus Maüßimus
war ein sehr genauer Freund des
Octavian, one jedoch je einStats-
amt anzunehmen.
V. 9. Vergl. Horaz epist. 1, 1 v. 64.
— No. 35. 36. — 65
15 Nec nisi quod prodest, carum est; et detrahe menti
Spem fructus avidae, nemo petendus erit.
At reditus iam quisque suos aniat, et sibi quid sit
Utile, soUicitis subputat articulis.
lilud amicitiae quondam Tenerabile numen
20 Prostat et in quaestu pro meretrice sedet.
Quo magis admiror, non, ut torrentibus undis,
Communis vitii te quoque labe trahi.
Diligilur nemo, nisi cui Fortuna secunda est:
Quae simul intonuit, proxima quaeque fugat.
25 £n ego, non paucis quondam munitus amicis.
Dum flavit velis aura secunda meis,
Ut fera nimboso tumuerunt aequora vento.
In mediis lacera nave relinquor aquis.
Cumque alii nolint etiam me nosse videri,
30 Vix duo proiecto tresve tulistis opem.
Quorum tu princeps. neque enim comes esse, sed auctor,
Nec petere exemplum, sed dare dignus eras.
Te, nihil ex acto, nisi non peccasse petentem,
Sponte sua probitas officiumque iuvat.
35 iudice te mercede caret per seque petenda est
Externis virtus incomitata bonis.
Turpe putas abici, quia sit miserandus, amicum,
Quodque sit infelix, desinere esse tuum.
Mitius est lasse digitum subponere mento,
40 Mergere quam liquidis ora natantis aquis.
Gerne, quid Aeacides post mortem praestet amico:
instar et hanc vitam mortis habere puta.
Pirithoum Theseus Stygias comitavit ad undas:
A Stygia quantum sors mea distat aqua?
45 Adfuit insano iuvenis Pboceus Orestae:
Et mea non minimum culpa furoris habet.
Tu quoque magnorum laudes admitte virorum,
Utque facis, lapso quam potes, adfer opem.
Si bene te novi, si quod prius esse solebas,
50 Nunc quoque es, atque animi non cecidere tui.
Quo fortuna magis saevit, magis ipse resistis,
Utque decet, ne te vicerit illa, caves,
Et bene uti pugnes, bene pugnans efficit hostis.
Sic eadem prodest causa nocetque mihi.
55 Scilicet indignum, iuvenis rarissime, ducis
Te fieri comitem stantis in orbe deae.
Firmus es, et quoniam non sunt ea, qualia velles,
Vela regis quassae qualiacumque ratis.
V. 41. AchilleuB dem Patroklos. v. 56. deae] vergl. Horaz od. III,
V.43. Die Proserpina zu entfüren. 29 v. 49—52.
YoLZ, römiiohe Elegie. ^
66 — OVIDIÜS —
Quaeque ita concussa est ut iam casura putetur,
60 Restat adhuc humeris fuita ruina tuis.
Ira quidem primo fuerat tua iusta, nee ipso
Lenior, offensus qui mihi iure fuit.
Quique dolor pectus tetigisset Caesaris aiti,
iilum iurabas protinus esse tuum.
65 Ut tamen audita est nostrae tibi cladis origo,
Diceris erratis ingemuisse meis.
Tum tua me primum solari littera coepit
Et laesum flecti spem dare posse deum.
Movit amicitiae tum te constantia longae,
70 Ante tuos ortus quae milii coepta fuit.
Et quod eras aliis factus, mihi natus amicus,
Quodque tibi in cunis oscula prima dedi.
Quod cum vestra domus teneris mihi semper ab annis
Culta sit, esse vetus me tibi cogit onus.
75 Me tuus ille pater, Latiae facundia linguae,
Quae non inferior nobilitate fuit,
Primus, ut anderem conmittere carmina famae,
Inpulit. ingenii dux fuit ille mei.
Nee, quo sit primum nobis a tempore cultus,
80 Contendo fratrem posse referre tuum.
Te tamen ante omnis ita sum conplexus, ut unus
Quolibet in casu gratia nostra fores.
Ultima me tecum vidit maestisque cadentes
Excepit lacrimas Aethalis ilva genis:
85 Cum tibi quaerenti, num verus nuntius esset,
Attulerat culpae quem mala fama meae,
Inter confessum dubie dubieque negantem
Haerebam, pavidas dante timore notas,
Exemploque nivis, quam mollit aquaticus auster,
90 Gutta per attonitas ibat oborta genas.
Haec igitur referens et quod mea crimina primi
Erroris venia posse latere vides,
Respicis antiquum lassis in rebus amicum,
Fomentisque iuvas vulnera nostra tuis.
95 Pro quibus optandi si nobis copia fiat,
Tam bene pro merito commoda mille precor.
Sed si sola mihi dentur tua vota, precabor,
Ut tibi sit salvo Caesare salva parens.
V. 75. pater]. Freundschaft lässt de oratonhus, för dessen Verfuser
den Ovid wol die rednerische Be- Tacitus gelten darf,
deutung des Vaters übertreiben. v. 82. gratia] zum Gebrauche der
Denn weder Cicero ira Brutus tut Abstracta vergl. Horaz od I, 14 v.
desselben Erwänung, was sich aus 17. 18.
einer möglichen Differenz der Jare v. 84. Aethalis] Bva, von den
erklären Hesse, noch der Dialogus Griechen Al^aXia genannt.
— No. 36. 37. —
67
Haec ego, cum faceres altaria pinguia ture,
100 Te soiitum memini prima rogare deos.
XXX VII.
Wenig Hoflhung.
Hanc tibi Naso tuus mittit, Rufine, salutem —
Qui miser est, ulii si suus esse polest.
Reddita confusae nuper solacia menti
Auiilium nostris spemque tulere malis.
5 Utque Machaoniis Poeantius artibus heros
Lenito medicam vulnere sensit opem,
Sic ego mente iacens et acerbo saucius ictu
Admonitu coepi fortior esse tuo;
Et iam deficiens sie ad tua verba revixi,
10 Ut solet infuso vena redire mero.
Non tarnen exhibuit tantas facundia vires,
Ut mea sint dictis pectora sana tuis.
Ut multum nostrae demas de gurgite curae^
Non minus eihausto quod super abit^ erit.
15 Tempore ducetur longo fortasse cicatrix.
Horrent admotas vulnera cruda manus.
Non est in medico semper relevetur ut aeger.
Interdum docta plus valet arte malum.
Cernis, ut e moUi sanguis pulmone remissus
20 Ad Stygias certo limite ducat aquas.
Adferat ipse licet sacras Epidaurius herbas,
Sanabit nulla vulnera cordis ope.
Tollere nodosam nescit medicina podagram,
Nee formidatis auxiliatur aquis.
25 Cura quoque interdum nulla medicabilis arte,
Aut, ut Sit, longa est attenuanda mora.
Cum bene firmarunt animum praecepta iacentem,
Sumptaque sunt nobis pectoris arma tui,
Rursus amor patriae ratione valentior omni,
30 Quod tua texuerunt scripta, retexit opus.
Sive pium vis hoc, sive hoc muliebre vocari.
Confiteor misero molle cor esse mihi.
XXXVII. V. 5. Foeantius], Sopho-
kles Philoktet V. 262—267:
6 xov TloCavxoq natg ^iXoTtTijtrjgf
ov ot
9iccol CtQCCtT^ol x^ Ks(paXXijy(ov
avag (Odysseus)
i^ßi'iituv aiaxQoig co^ igi^fiov, dygCa
voatp TicctatpS'iyovTa, xrjg dvägofpd'o-
QOV
nXriyivz ixiSvrig dyglm x<xQ(xy^ccti..
Machaoniis] Ilia« II, 721:
— 'Aa-üXrimov Svo naids,
IrixiiQ dya&(6j Ilo^aX^iQtog i^dl
Maxdav.
y. 21. Epidaur%f48]. Pausanias U,
26 (p. 169): TCQlvdh ij Ttazd tocvtriv
ysvsad'ai xrjv noXiv (tmv 'EniÖav-
qC(ov) inl x6 tsQOv ccq>£^y xov 'AayiXrj-
niov.
68
— OVIDIÜS —
Non dubia est ithaci prudentia. sed tarnen optat
Fumum de patriis posse videre focis,
35 Nescio qua natale solum dulcedioe captos
Ducit, et inmemores non sink esse sui.
Quid melius Roma? Scythico quid frigore peius?
Huc tamen ex ilia barbarus urbe fugit.
Cum bene sit clausae cavea Pandione natae,
40 Nititur in silvas illa redire suas.
Adsuetos tauri saltus, adsueta leones —
Nee feritas illos inpedit — • antra petunt.
Tu tamen exilii morsus e pectore nostro
Fomentis speras cedere posse tuis.
45 Effice, vos ipsi ne tam mihi suis amandi:
Talibus et levius sit caruisse malum.
At, puto, qua fueram genitus, teilure carenti
In tamen humano conligit esse loco.
Orbis in extremi iaceo deserlus arenis,
50 Fert ubi perpetuas obruta terra nives.
Non ager bic pomum, non dulces edueat berbas,
Non salices ripa, robora monte virent
Neve fretum terra laudes magis, aequora semper
Ventorum rabie solibus orba tument.
55 Quocumque adspicias, camp'i cultore carentes
Vastaque, quae nemo vindicet, arva iaeent.
Hostis adest dextra laevaque a parte timendus,
Vicinoque metu terret utrumque latus.
Altera Bistonias pars est sensura sarissas,
60 Altera Sarmatica spicula missa manu.
I nunc et veterum nobis exempla virorum,
Qui forti casum mente tulere, refer,
Et grave magnanimi robur mirare Rutili
Non usi reditus condicione dati.
y. 33. prudentia] : Ilias II, 407 :
'OSvana dd p>7ixiv axuXavxov.
oder Ilias III, 202:
sldoiq navTO^ovg te doXovg aal ftif-
dsa nvKvd,
V. 34. fumum] Odyssee I, 67:
oivTccQ 'OSvoasvg
tifisvog xal tianvov dno^QooaiiovToc
vor^aai
fig yoLirig ^ccvistv iftBiQStcti.
V. 39. Pandione natae] Philomele,
Tochter des Köniffs Paudion von
Athen, wurde nach der Sage, die
Ovid metam. VI, 424—676 mitteilt,
in eine Nachtigall verwandelt. Vergl.
Horaz od. IUI, 12 v. 6— 8, auch
No. 63 V. 13, Anm.
V. 54. orha] vergl. Horaz od. I, 88
V. 19. 20.
y. 59. Bistoniasy Die Biatoner
waren ein thrakiscnes Volk (Hero-
dot YII. 110), südlich am Bhodope-
Gebirge wonend.
y. 63. Butili] P. Butib'uB BufoB
(Consul i. J. 105) wurde auf Betarei-
ben des Marius ungerechierweiBe
we^en Erpressungen Terazteüt
una ging nach Smyrna ins I^ü.
Atque etiam cum et reditum tn
patriam Sullana victoria prc^estturtA,
in exüiOy ne quid advwswn leges
faceret,remansit Valer. Max. VI, 4, 4.
— No. 37. —
69
65 Smyrna virum tenult, non Pontus et hostica tellus,
Paene minus nullo Smyrna petenda loco.
Non doluit patria Cynicus procul esse Sinopeus:
Legit enim sedes, Attica terra, tuas.
Arma Neoclides qui Persica contudit armis,
70 Argolica primam sensit in iirbe fugam.
Pulsus Aristides patria Lacedaemona fugit,
Inter quas dubium quae prior esset, erat.
Caede puer facta Patroclus Opunta relinquit,
Thessalicamque adiit hospes Achillis humum.
75 Eiul ab Haemonia Pirenida cessit ad undam.
Quo duce trabs Coicha sacra cucurrit aqua.
Liquit Agenorides Sidonia moenia Cadmus,
Poneret ut muros in meliore loco.
Venit ad Adrastum Tydeus Calydone fugatus,
80 Et Teucrum Veneri grata recepit humus.
Quid referam veteres Romanae gentis, apud quos
Eiulibus tellus ultima Tibur erat?
Persequar ut cunctos, nulli datus omnibus aevis
Tam procul a patria est horridiorve locus.
85 Quo magis ignoscat sapientia vestra dolenti,
Qui facit ei dictis non ita multa catis.
Nee tamen infiUor, si possint nostra coire
Vulnera, praeceptis posse coire tuis.
Sed vereor, ne me fustra servare labores,
Y. 67. Sinopeus] Diogenes floh mit
seinem Vater Hikesios, als man die-
sen derFalschmünzerei beschuldigte,
von Sinope nach Athen, revofisvog
dl 'Ad'i^vrjatv 'AvTic^ivst naQsßaXs
— diaXByoiiivtp iv xtS KvvoaaQysi
yvjuvaaCm * od^sv tivsg xal rriv xvvt-
%ijv tpccüiv ivtBvd'sv ipofiaa^rjvcct.
(tiQV tpiXoa.). — diTf^v dh iXsyev
(6^ Jioyivriq) slvai trjv a^urjaiv,
xiiy (lIv ipvxi^'jvy^ riqv dh amfiati-
%r^v — nlvai d ntsX'^ trjv ixigav
Xnglg tilg ixiqag, Diog. Laert. VI,20.
V. 69. Neodides] Plutarch, Them.
XXni, 1 : i%nB96vxog dl xrig noXsatg
xov08(iiaxo%Xiovg %a) SiccxQißovxog
iv "Agyei —
V. 72. Vergl. Horaz od. 1, 7 v.8— 10.
V. 73. eaede] Ilias XXIII, 85->90:
aixi p,8 xvxd'ov iövxcc Msvotxiog i|
^OxoBvxog
iiyayiv vfnixs^ovo^ avdQOHLxaoCrig
^vno Xvygrjg,
^ptaxi xm oxB natda TtaxiTixavov
'Afiktpidccfiixvxog
VTJniogt ovx id'iXmv, ciiiq>' daxgayd'
Xoici xo^f^^^^'
iv&a fis ds^äiisvog iv dcofiaaiv
tnnoxa IlTjXsvg
hgatpi T* ivdvTtimg,
V. 76. Pirenida} Six&ho VIII, 6
§ 21 (p. 379): vno dl x^ 7iOQyq>y
{xov AKQOTiOQivd'qv) xr^v IlHgijvriv
slvai avfißoc^vsi* HQT^vrjv, inovaiv
[ilv ovrt ixovaav, jisax'^v S del
diavyoifg xal noxliiov vdaxog,
V. 76. scuira] Odyssee XII, 72:
dXX' '*Hq7j naQinsiifIfev, insl tplXog
V. 77. Cadmus] vergL No. 33,
y. 53, Anm.
V. 79. Ilias XIIII, 119 sagt Dio-
medes: — Tttcx^g d' ifi6g "Agyslf
vda&Tj nXayx^'sig,
V. 80. Teucrum], Tenkros grün-
dete auf Kypros ein neues Salamis.
Vergl. Horaz od. I, 7 v. 21-^32.
V. 82. ultima] von Rom bis Tibur
waren etwa 3% Meilen.
70
- OVIDIÜS
90 Neu iuver admota perditus aeger ope.
Nee loquor haec, quia sit maior prudentia nobis,
Sed sim quam medico notior ipse mihi.
Ut tarnen hoc ita sit, munus tua grande voluntas
Ad me pervenit, consuliturque boni.
XXXVIII.
Die Tomiten.
Haec tibi mittuntur, quem sum modo carmine questus
Non aptum numeris nomen habere meis.
in quibus excepto quod adhuc utcumque valemus,
Nil, te praeterea quod iuvet, invenies.
5 Ipsa quoque est invisa salus. sunfque ultima vota,
Quolibet ex istis scilicet ire locis.
Nuila mihi cura est, terra quo muter ab ista,
Hac quia, quam video, gratior omnis erit.
In roedias Syrtes, mediam mea vela Cbarybdin
10 Mittite, praesenti dum careamus humo.
Styx quoque, si quid ea est, bene conmutabitur HUtro,
Siquid et inferius, quam Styga, mundus habet.
Gramina cultus ager, frigus minus odit hirundo,
Proxima Marticolis quam loca Naso Getis.
15 Talia succensent propter mihi verba Tomitae,
Iraque carminibus publica mota meis.
£rgo ego cessabo numquam per carmina laedi,
Plectar et incauto semper ab ingenio?
Ergo ego, ne scribam, digitos incidere cunctor,
20 Telaque adhuc demens, quae nocuere, sequor?
Ad veteres scopulos iterum devertor et iUas,
In quibus offendit naufraga puppis aquas?
Sed nihil admisi. nulia est mea culpa, Tomitae,
Quos ego, cum loca sim vestra perosus, amo.
25 Quilibet excutiat nostri monimenta laboris,
Littera de vobis est mea questa nihil,
V. 90. aeger] vergl. v. 19. 20. —
XXXVÜL V. 1. Tibi]. Es ist die
zweite Epistel aji Tuticanus, dessen
Namen (. ^ _ o] in keinda/Ciylisches
Mass sich einfügt. T. war durch
poetische Interessen dem Ovid ver-
bunden, hatte auch selbst eine
Phaeacis gedichtet, in welcher er
ein ideales Land zeichnet. Yer-
fleiche die Schilderung der Phaia-
en-Insel Odyssee VII, 84—132,
auch das Idealbild bei Horaz epod.
XVI, 41—62.
V. 9. SyHes] Strabo XVII,. 8 ( 20
(p. 835. 836): ^ %alenot7js iuxl ^
fAsyälrjgSvQtemg %al tijs kt»Qäg,9%i
nolXaxov tevayMfjg ictlif 6 ßv9ig
xiXT« rag dfjLnmtsig ««l Tffg srXi^fifMy-
Qi^i^ag, avfißaivsi xiffly iftnixTB&p t^
XU ßgocxv xttl xa^^eiv * andifiav d
slvai To amiofiBvov 9%dfpog, Veigl.
auch Horaz od. I, 22 y. 5.
— No. 37. 38.
71
Frigus et incursus omni de parte timendos
Et quod pulsetur murus ab hoste, queror.
In loca, non hominc^, verissima crimina dixi.
30 Culpatis vestrum vos quoque saepe solum.
Esset perpetuo sua quam vitabilis Ascra,
Ausa est agricolae Musa docere senis.
At fuerat terra genitus, qui scripsit, in illa:
Intumuit vati nee tarnen Ascra suo.
35 Quis patriam soUerte magis dilexit Ulixe?
Hoc tarnen asperitas indice nota loci est.
Non loca, sed mores scriptis vexavit amaris
Scepsius Ausonios, actaque Roma rea est.
Falsa tarnen passa est aequa convicia mente,
40 Obfuit auctori nee fera lingua suo.
At malus interpres populi mihi concitat iram,
Inque novum crimen carmina noslra vocat.
Tam felix utinam^ quam pectore candidus> essem!
Extat adhuc nemo saucius ore meo.
45 Adde, quod lUyrica si iam pice nigrior essem,
Non mordenda mihi turba fidelis erat.
Molliter a vobis mea sors excepta, Tomitae,
Tam mites Graios indicat esse viros.
Gens mea Peligni regioque domestica Suimo
50 Non potuit nostris lenior esse malis.
QueJl vix incolumi cuiquam salvoque daretis
Is datus a vobis est mihi nuper honor.
Soius adhuc ego sum vestris inmunis in oris,
Exceptis, siqui munera legis habent.
V. S2, senis]. Der Vater des Dich-
ters Hesiodos war aus dem aiolischen
Eyme nach Askra in Boiotien ge-
wandert Gefallen aber mag es dort
dem Dichter nicht haben, denn er
sagt igya nctl i^^iQui v, 639. 640:
vaoaato (d.Vater)^^' ayj^* *EUyimvog
^ 6'iivQ^ ivl %<o(iijf
ovdi not iad'X^,
Auf diese Verse spielt Ovid hier
an. —
apricokte]. Jene i, x. ij. sind ein
^ethisches Gedicht, enthalten aber
unter vielem anderen auch manches
über den Landbau. Vergl. No. 19
V. 11. 12.
y. 83. in illa]. Hesiod will nie
zu Schiffe gewesen sein.
V. 86. Ulixe] vergl. No. 87 v. 34,
Anm.; auch Odyssee V, 156. 158:
TtovTOv in' utQvysTOv dsQuiansto
däüQva iBißtov.
V. 36. asperitas] Odysseus nennt
Ithaka zgriiBia (Od. Villi, 27). u. s.
V. 39. Scepsius], Metrodoros, ein
Philosoph aas Skepsis in Mysien,
Zeitgenosse des Mithridates, bekam
von jener Schrift, auf die Ovid hier
hindeutet, den Beinamen 'fAiaoQgm-
(lociog*,
V. 45. nigrior] vergl. Horaz satir.
I, 4 V. 85. — - (Das Gegenteil ist
anima Candida, vergl. H. sat. I, 5
V. 41.)
V. 48. Ghraios] vergl. No. 26 v. 4.
V. 49. Peliant^ die Peligner wur-
den eingeteilt in Corfinienses, Su-
pereauani und Sulmonenses.
Stumö] vergl. No. 1 v. 3 und
No. 22 V. 9.
72
— OVIDIÜS -
55 Tempora sacrata mea sunt velata Corona,
Publicus invilo quam favor inposuit
Quam grata est igitur Latonae Della tellus,
Erranti tutum quae dedit una locum.
Tarn mihi cara Tomis. patria quae sede fugatis
60 Tempus ad hoc nobis hospita fida manet.
Di modo fecissent, placidae spem posset habere
Pacis, et a gelido longius axe foreU
xxxvim.
Verachte das Lied nicht.
Littera sera quidem, studiis exculte Suiili,
Huc tua pervenit, sed mihi grata tarnen.
Qua, pia si possit superos lenire rogando
Gratia, laturum te mihi dicis opem.
5 Ut iam nil praestes, animi sum factus amici
Debitor, et meritum velle iuvare voco.
Inpetus iste tuus longum modo duret in aevum^
Neve malis pietas sit tua lassa meis.
lus aliquod faciunt adfinia vincula nobis,
10 Quae semper maneant inlabefacta precor.
Nam tibi quae coniunx, eadem mihi fllia paene est»
Et quae te generum, me vocat iila virum.
Ei mihi, lectis vultum tu versibus istis
Ducis et adfinem te pudet esse meum!
15 At nihil hie dignum poteris reperire pudore
Praeter fortunani, quae mihi caeca fuit.
Seu genus excutias, equites ab origine prima
Usque per innumeros inveniemur avos,
Sive velis, qui sint, mores inquirere nostros,
20 Errorem misero detrahe, labe carent.
Tu modo si quid agi sperabis posse precando,
Quos cplis, exora supplice voce deos.
Di tibi sunt Caesar iuvenis. tua numina placa.
Hac certe nulla est notier ara tibi.
XXXVmi. V. 1. Suiüi] P. Suil-
iius, Gemal der Perilla, der Stief-
tochter Ovids, wax Qaaestor des
Caesar Germanicus gewesen. Nach
dessen Tode (19 n. Chr.) wurde er
von Tiberius verbannt, kehrte aber
später nach Rom zurück, eenoss
die enge Freundschaft des Kaisers
Claudius, wurde jedoch von Nero
auf Betrieb des Seneca wieder
ins Exil (nach den bal^ariscbeB
Inseln) geschickt.
V. 6. veUe] vergL No. 62 v- 6^:
in magms ei voluisae scei est.
V. 23. Caescir] Caesar Germani-
cus, später bekannt geworden durch
seine wenig erfolgreichen HeeroB-
züge in Germanien, Son des Bm-
sus, des Stiefsones des Augcuitas.
Vergl. V. 63.
— No. 38. 89. —
73
25 Non sinit iila sui vanas antistitis umquam
Esse preces. nostris binc pete rebus opem.
Quamlibet exigua si nos ea iuverit aura,
Obruta de mediis cumba resurget aquis.
Tunc ego tura feram rapidis solleronia flammis,
30 Et valeant quantum numina, testis ero.
Nee tibi de Pario statuam, Germanice, templum
Marmore, carpsit opes iila ruina meas.
Templa domus vobis faciant urbesque beatae.
Naso suis opibus, carmine gratus erit.
35 Parva quidem fateor pro magnis munera reddi,
Cum pro concessa verba salute damus.
Sed qui quam potuit dat maxima, gradus abunde est,
Et finem pietas contigit iila suum.
Nee , quae de parva pauper dis libat acerra,
40 Tura minus, grandi quam data lance valent.
Agnaque tam lactens, quam gramine pasta Falisco
Victima Tarpeios inficit icta focos.
Nee tamen officio vatum per carmina facto
Principibus res est gratior ulla viris.
45 Carmina vestrarum peragunt praeconia laudum,
Neve Sit actorum fama caduca, cavent.
Carmine fit vivax virtus, expersque sepulchri
Notitiam serae posteritatis habet.
Tabida consumit ferrum lapidemque vetustas,
50 NuUaque res maius tempore robur habet.
Scripta ferunt annos. scriptis Agamemnona nosti,
Et quisquis contra vel simul arma tulit.
Quis Thebas septemque duces sine carmine nosset.
Et quicquid post haec, quicquid et ante fuit?
55 Di quoque carminibus, si fas est dicere, fiunt,
Tantaque maiestas ore canentis eget.
Sic Chaos ex iila naturae mole prioris
Digestum partes scimus habere suas,
Sic adfectantes caelestia regna Gigantas
60 Ad Styga nimbifero vindicis igne datos,
Sic Victor laudem superatis Liber ab Indis,
V. 41. 42. Vergl. Horaz od. II, 17
V. 30—32.
V. 46—53. Vergl. Horaz od. IUI,
8 V. 22—28 und 9 v. 13—30; be-
sonders y. 25—28:
viipere fortes ante Agamemnona
multi: seä omnes inlacrimäbiles
urguenUtr ignotique longa
nocte, carent piia vate sacro.
T. 53. sine carmtne] Tragödien
des AischyloB und Euripides.
V. 65. carminibus] Herodotll, 63:
aavrsg d'soyev^riv EXXriat, xal Toffft
d'sotai rag hcmwiiictg dovtsg %ctl
TifißCeg X9 aal r^x^ag disldvtsg %al
füdsa avrav afjfiTJiravTeg.
V. 57. chaos] vergl. Ovid meta-
morph. I, 5 fli
V. 61. Liberi die Sace von dem
Zuge des Baccnus nach Indien ist
erst in später Zeit, auf Grund des
74
— OVIDIUS —
Aleides capta traxit ab Oechalia.
Et modo, Caesar, avum, quem virtus addidit astris,
Sacrarunt aliqua carmina parte tuum.
65 Siquid adhuc igitur vivi, Germanice, nostro
Restat in ingenio, serviet omne tibi.
Non potes officium vatis contemnere vates:
ludiclo pretium res habet ista tuo.
' Quod nisi te nomen tantum ad maiora vocasset,
70 Gloria Pieridum summa futurus eras.
Sed dare materiam nobis, quam carmina, mavis;
Nee tamen ex toto deserere illa potes.
Nam modo bella geris, numeris modo verba coerces,
Quodque aliis opus est, hoc tibi lusus erit.
75 Utque nee ad citharam, nee ad arcum segnis Apollo est,
Sed venit ad sacras nervus uterque manus:
Sie tibi nee docti, nee desunt prineipis artes,
Mixta sed est animo cum love Musa tuo.
Quae quoniam nee nos unda submovit ab illa,
80 Ungula Gorgonei quam eava fecit equi,
Prosit, opemque ferat communia sacra tuen,
Atque isdem studiis inposuisse manum,
Litora pellitis nimium subieeta Corallis
Ut tandem saevos effugiamque Getas,
85 Clausaque si misero patria est, ut ponar in illo,
Qui minus Ausonia distet ab Urbe, loeo,
Unde tuas possim laudes celebrare recentes
Magnaque quam minima facta referre mora.
Tangat ut hoc votum caelestia, care Suilli,
90 Numina, pro soeero paene precare tuo.
xxxx.
Dank.
Ite, leves elegi, doetas ad consulis aures,
Verbaque honorato ferte legenda viro.
Zuges Alexanders des Grossen, ent-
standen.
V. 64. sacrartmt]. Zu dieser Ver-
herrlichung des (am 19. August 14
n. Chr. gestorbenen) Auffustus haben
besonders Vergil und Horaz (vergl.
od. I, 2 y. 41—62 und sonst) bei-
getragen.
y. 67. vates], Germanicus hat
griechische Komödien yerfoss^i, die
rhainomena und Prognostika des
Aratos (vergl. Nr. 19 v. 16, Anm.)
bearbeitet und Epigramme ffedioh-
tet. Einiges yon ihm ist emalten.
V. 75. Vergl. Horaz od. 11 , 10
V. 18—20.
y. 76. Cardllis] Siarabo VII, 5 § 18
(p.^aiS): o£ nsQi xov Atfiov %al ot
vn avrm ol%ovvx8s (i^XQi rov Ildv-
tov KoQctXXoi Hol Bicüoi — ndifva
filv ovv tavva XißCXQi%mxaxa id'iffj,
XXXX. v.l. Consulis] Sextus Pom-
peius war im J. 14 n. Chr. Consul.
— No. 39. 40. —
75
Longa via est. nee vos pedibus proceditis aequis;
Teetaque brumali sub nive terra iatet.
5 Cum gelidam Thracen et opertuni nubibus Haemon
Et Ddaris lonii transieritis aquas,
Luce minus decima dominam venietis in Urbem,
Ut festinatum non faciatis iter,
Protinus inde domus vobis Pompeia petatur.
10 Non est Augusto iunetior uUa foro.
Siquis, ut in popiilo, qui sitis, et unde, requiret,
Nomina decepta quaelibet aure ferat,
Ut Sit enim tu tum, sicut reor esse, fateri,
Verba minus certe fieta timoris habent.
15 Copia nee vobis ullo prohibente videndi
Consulis, ut limen contigeritis, erit.
Aut reget iiie suos dicendo iura Quirites,
Conspicuum signis cum premet altus ebur;
• Aut popuU reditus positam conponet ad hastam,
20 Et minui magnae non sinet Urbis opes;
Aut, ut erunt patres in lulia templa vocati
De tanto dignis consule rebus aget;
Aut feret Augusto solitam natoque salutem,
Deque parum noto consulet officio.
25 Tempus ab bis vacuum Caesar Germanicus omne
Auferet. a magnis hunc colit ille deis.
Cum tamen a turba rerum requieverit harum.
Ad vos mansuetas porriget ille roanus.
Quidque parens ego vester agam, fortasse requiret;
30 Talia vos illi reddere verba velim:
'Vivit adhuc vitamque tibi debere fatetur.
Quam prius a miti Caesare munus habet;
Te sibi, cum fugeret, memori solet ore referre
Barbariae tutas exhibuisse vias:
35 Sanguine Bistonium quod non tepefecerit ensem,
Effectum cura pectoris esse tui;
Addita praeterea vitae quoque multa tuendae
Munera, ne proprias attenuaret opes.
Pro quibus ut meritis referatur gratia, iurat
40 • Se fore mancipio tempus in omne tuum.
V. 8. nee aeguis ped.] vergl. No.
30 V. 10, Anm.
V. 9. dotMM PompeiäL Der Palast
d^r Pompejer lag in den Carinen
beim Tempel der Tellus. Neben
dem forum BomcmiMn aber und dem
forum Caesaris hatte Augustus noch
ein drittes fomm anlegen lassen,
das von ihm den Namen trag.
y. 21. Julia templa]. Die frühere
cu^ia Hostüia war als curia Julia
von Octavian im J. 29 y. Chr. ein-
geweiht worden.
y. 23. solitm» 8(üu;tem'\ die Mor-
genaufwaxtan^ im atrium,
natu] Tibenus (uneigentlich).
y. 26. Caesar derw.J vergl. No.
39 y. 23, Anm.
y, 35. BistorUum] vergl. No. 37
y. 59, Anm.
76
— OVIDIUS —
Nam prius umbrosa carituros arbore montes»
Et freta velivolas non babitura rates,
Fluminaque in fontes cursu reditura supino,
Gratia quam meriti possit abire tui/
45 Haec ubi dixeritis, servet sua dona, rogate.
Sic fuerit vestrae causa peracta viae.
XXXXI.
Letzte HoffiaTUig.
Tempore ruricolae patiens fit taurus aratri,
Praebet et incurvo coUa premenda iugo.
Tempore paret equus lentis animosus babenis
Et placido duros accipit ore lupos.
5 Tempore Poenorum conpescitur ira leonum,
Nee feritas animo^ quae fuit ante/manet.
Quaeque sui iussis obtemperat Inda magistri
Beiua, servitium tempore victa subit.
Tempus ut eitentis tumeat facit uva racemis,
10 Vixque merum capiant grana, quod intus babent.
Tempus et in canas semen producit aristas.
Et ne sint tristi poma sapore, facit.
Hoc tenuat dentem terram findentis aratri.
Hoc rigides silices, hoc adamanta terit.
15 Hoc etiam saevas paulatim mitigat iras.
Hoc minuit luctus maestaque corda levat.
Cuncta potest igitur tacito pede lapsa vetustas
Praeterquam curas attenuare meas.
Ut patria careo, bis frugibus area trita est,
20 Dissiluit nudo pressa bis uva pede.
Nee quaesita tamen spatio patientia longo est,
Mensque mali sensum nostra recentis habet.
Scilicet et veteres fugiunt iuga saepe iuvenci.
Et domitus freno saepe repugnat equus.
Ut Sit enim sibi par, crevit et aucta mora est.
25 Tristior est etiam praesens aerumna pHore:
V. 41—43. Vergl. Horaz epod.
16 V. 25—34.
V. 46. 8ua dona] vergl. v. 31. —
XXXXI. Y. 4. lupos] vergl. Vergil
georgic. III, 206—208:
— anteMomandum
Ingentes tollent (equi) animos, pren-
sique negabunt
Verbera lenta fati et äwria parere
lupatts.
V. 6. Poenorum] vergl. Horaz od.
I, 23 V. 10; auch I, 22 v. 15. 16.
V. 13. tenuat] vergl. Ovid meta-
morph. XV, 872: edax vetustM^
auch No. 19 v. 31.
V. 15. saevas] vergl. Horaz od. I^
16 V. 9: tristes irae,
y. 19.20. Wenn auch der Zeit nach
schon früher gedichtet als die nächst
vorher^henden Gedichte, erecheint
doch dieses nach seiner ganzen
Stimmung als ein Schlossgesang.
— No. 40. 41. — 77
Nee tarn nota mihi, quam sunt, mala nostra fuerunt,
Sed magis hoc, quo sunt cogoitiora, gravant.
Est quoque non miuimum vires afferre recentes,
30 Nee praeconsumptum temporis esse malis.
Fortior in fulva novus est luetator arena.
Quam cui sunt tarda brachia fessa mora.
Integer est melior nitidis gladiator in armis.
Quam cui tela suo sanguine tincta rubent.
35 Fert bene praecipites navis modo facta procellas,
Quamlibet eiiguo solvitur imbre vetus.
Nos quoque quae ferimus, tulimus patientius ante
Quam mafa sunt longa multiplicata die.
Credite, deficio. nostroque a corpore quantum
40 Auguror, accedent tempora parva malis.
Nam neque sunt vires, nee qui color ante solebat;
Vix habeo tenuem, quae tegat ossa, cutem.
Corpore sed mens est aegra magis aegra, malique
In circumspectu stat sine fine sui.
45 Urbis abest facies, absunt, mea cura, sodales,
Et qua nuUa mihi carior, uxor abest.
Volgus adest Scythicum bracataque turba Getarum.
Sic male quae video non videoque, nocent.
Una tamen spes est, quae me soletur in istis:
50 Haec fore morte mea non diuturna mala.
V. 32. Dasselbe Gleichniss hat v. 45. cma] vergl. No. 26 v. 82,
Horaz epist. I, 1 v. 2—4; auch Anm.
XenophoA Hellenika VI, 3 § 16.
v. 39. deficio] vergl. No. 37 v. 47. hracata] vergl. No. 31 v. 19,
V. 19. 20. Anm. — No. 61 v. 43.
n.
ALBIÜS TIBÜLLUS.
Albius Tibullus, der liebenswürdigste der römischen
Elegiker» ist um das Jar 59 v. Chr. geboren. Seine Familie,
ritterlichen Standes, besass umfangreiche Güter von alters her
in der Gegend von Pedum zwischen Tibur und Praeneste. Zehn
Jare lang war er nach Ritterpfiicht Soldat. Zurückgekehrt musste
er den grössten Teil des väterlichen Erbes den Veteranen Octa-
vians zugeteilt sehen; doch blieb ihm immer noch ein reich-
liches Auskommen (Horaz epist. I, 4).
Um diese Zeit war es, dass Octavian sich zum Entscheidungs-
kampf mit Antonius rüstete. Consul war M. Valerius Messalla
Corvinus, als Feldherr und Redner^) wol angesehen und bei
Octavian in hoher Geltung. Dieser nun, ein Gönner Tibulls, lud
den jungen Dichter zur Teilnahme an dem Feldzuge ein. Allein
Tibull nach einem still friedlichen Leben verlangend lehnte die
Aufforderung ab; vielleicht auch dass ihn an Rom die Liebe zur
Plania fesselte. Plania — der Dichter nennt sie Delia, an Dianen
erinnernd — war eine Plebejerin, die von der braven Mutter in
behaglicher Zurückgezogenheit erzogen wurde.
Indessen nach siegreich beendetem Feldzug erfolgte eine neue
Einladung des Messalla an der bevorstehenden Campagne gegen
die empörten Aquitaner teilzunehmen, Ende 31. Jedoch kaum
waren diese unterworfen, so berief ein neuer Auftrag des Octavian»
der sich im Herbst und Winter des Jares 30 in Asien aufhielt,
auch den Messalla dorthin zur Beruhigung des Orients. Messalla
nahm den jungen Dichter mit. Doch erkrankte dieser unterweges
und musste schon auf Corcyra zurückgelassen werden.
Tibull überstand die Krankheit glücklich und kehrte dann
nach Rom zurück. Delia wider und danach eine Zeit lang
Nemesis^) fesselte seine Neigung, warend er teils in der Stadt
teils auf seinem nahen Landgute in ungestörter Müsse der Poesie
lebte. So vergingen die Jare. Im Jare 19 v. Chr. oder wenig
später ist er gestorben. Sein Freund Ovid hat ihm ein sinniges
poetisches Denkmal (No. 21) gesetzt.
*) Dial. de orator. c. 18: Cicerone mitior Corvinus et in verhis magi»
eläborcUus.
') Vielleicht ist hierauf Horaz od. I, 33 zu beziehen.
79
Von den Gedichten» i?velche unter Tibulls Namen gehen,
gehört kaum mehr als die erste Hälfte ihm zu. Ein Teil hat
warscheinlich den Lygdamus^ einen etwas jüngeren Zeitgenossen
Tibulls, zum Verfasser, einen zierlichen aber weniger einfachen
Dichter, an den bei Ovid sich zalreiche Reminiscenzen finden. —
Es ist die Einfachheit und Wärme der Gedichte Tibulls,
welche sie für alle Zeiten liebenswürdig macht. „Die Tibullische
Muse atmet den stilleü Frieden eines fast kindlichen
Gemüts." Sehnsucht nach dem Lande, Verehrung für Messala
und Liebe geben ihr den Stoff. In rücksicht der Form ist eine
unmittelbare Einwirkung der griechischen Muster auf seine Gedichte
nicht nachzuweisen : mit vollendeter Kunst dargestellt sind sie doch
frei von gelehrtem Prunk; ein Hauch sanfter Schwermut liegt
auf ihnen. —
xxxxn.
Mein Glück.
Veranlassung des Gedichtes ist die Aufforderung, welche
Messalla an den Dichter richtete, ihn in den Feldzug gegen M. An-
tonius zu begleiten.
Divitias alius fulvo sibi congerat auro
Et teneat culti iugera multa soli.
Quem labor adsiduus vicino terreat hoste,
Martia cui somnos classica pulsa fugent:
5 Me mea paupertäs vita traducat inerti.
Dum mens adsiduo luceat igne focus.
. Ipse seram teneras maturo tempore vites
Rusticus et facili grandia poma manu:
Plec Spes destituat, sed frugum semper acervos
10 Praebeat et pleno pinguia musta lacu.
Nam veneror, seu stipes habet desertus in agris
Seu vetus in trivio florea serta lapis;
Et quodcunque mihi donum novus educat annus,
Libatum agricolae ponitur ante deum.
15 Flava Ceres, tibi sit nostro de rure Corona
Spicea, quae templi pendeat ante fores;
Pomosisque ruber custos ponatur in hortis,
Terreat ut saeva falce Priapus aves.
XLIL V. 5. Der Dichter hatte v. 13. novus annus] die bejgin-
erst jüngst seine Bitterdienstzeit nende Erntezeit: annus wie aga ;
beendet. daher annua terra No. 46 v. 46.
Y. 6. Es hat viel für sich nach
Haases Vorschlag v. 25—34 unmit- v. 14. deum] Silvanus, der die
telbar hier auf v. 6 folgen zu lassen. Baumfrucht schützt.
80 — TIBÜLLÜS —
Vos quoque» felicis quondam nunc pauperis agri
20 Custodes, fertis munera vestra, Lares.
Tunc vitula innumeros lustrabat caesa iuvencos:
Nunc agna exigui est hostia parva soll.
Agna cadet vobis, quam circum rustica pubes
Ciamet: Mo messes et bona vina date'.
25 lam mihi, iam possim contentus vivere par?o
Nee semper longae deditus esse viae,
Sed Canis aestivos ortus ?itare sub umbra
Arboris ad rivos praetereuntis aquae.
Nee tarnen interdum pudeat tenuisse bidentes
30 Aut stimulo tardos increpuisse boves,
Non agnamve sinu pigeat fetumve capellae
Desertum oblita matre referre domum.
At TOS exiguo pecori, furesque lupique,
Parcite: de magno praeda petenda grege.
35 Hie ego pastoremque meum lustrare quotannis
Et placidam soleo spargere laete Paiem.
Adsitis, divi, nee vos de paupere mensa
Dona nee e puris spernite fictilibus.
Fietilia antiquus primum sibi fecit agrestis
40 Pocula, de faeiii conposuitque luto.
Non ego divitias patrum fructusque requiro,
Quos tulit antlquo eondita messis avo:
Parva seges satis est, satis est, requieseere leeto
Si licet et solito membra levare toro,
45 Aut, gelidas hibernus aquas cum fuderit Auster,
Securum somnos imbre iuvante sequi.
Hoc mihi contingat: sit dives iure, furorem
Qui raaris et tristes ferre potest pluvias.
quantum est auri potius pereatque smaragdi,
50 Quam fleat ob nostras ulla puella vias.
Te bellare deeet terra Messalla, marique,
Ut domus hostlies praeferat exuvias:
Me retinent vinctum formosae vinela puellae.
Et sedeo duras ianitor ante fores.
55 Non ego iaudari curo, mea Delia: teeum
Dum modo sim, quaeso mihi cum venerit hora,
Te spectem, suprema mihi cum venerit hora,
Te teneam moriens deficiente manu.
V. 19. 21. quondam, ttmc] vor v. 26. longae viae] die weiten
jener dem Tibull verhängnisvollen militärischen Märsche, vergl. Hör.
Landausteilung an die Veteranen. od. II. 6 v. 7.
V. 21. Am Pest der Ambarvalia „ o« A,*.^«rv*.^ 7«««^'^«..>i a».^,*^
(verri. auch No. 46) wurde nach ^2'Jl'JZyVJT^Z^ ^IS
feierlichem Umzug um die Feldflur Ä,f I ^« Veteranen. VergL
denländlichenSchutzgötternjenach ^^^^^^^- ^' 7»-
«Vermögen ein Opfer dargebracht. v. 48. vergl. Hör. od. I, 8 v. 12 flg.
— No. 42. 43. — 81
Flebis et arsuro positum me, Delia, lecto,
60 Tristibus et lacrimis oscula mixta dabis.
Flebis: non tua sunt diiro praecordia ferro
Vincta, neque in tenero stat tibi corde silex.
Illo non iuvenis poterit de funere quisquam
Lumina, non virgo, sicca referre domüm.
65 Tu Manes ne laede meos, sed parce solutis
Crinibus et teneris, Delia, parce genis.
Interea, dum fata sinunt^ iungamus ampres:
lam veniet teäebris Mors adoperta caput,
lam subrepet iners aetas^ neque amare decebit,
70 Dicere nee cano blanditias capiti.
Nunc levis est tractanda Venus, dum frangere postes
Non pudet et rixas conseruisse luvat.
Hie ego dux milesque bonus: vos, signa tubaeque,
Ite procul, cupidis volnera ferte viris,
75 Perle et opes: ego conposito securus acervo
Despiciam dites despiciamque famem.
XXXXIII.
Bangen und Hoffen.
Tibull hatte auf der Heerfart mit Messalla — gegen die
Antonianer in Asien — krank auf Corcyra zurückbleiben müssen
(i. J. 30 V. Chr.).
Ibitis Aegeas sine me, Messalla, per undas,
utinam memores ipse cohorsque mei;
Me tenet ignotis aegriim Phaeacia terris:
Abstineas avidas, Mors precor atra, manus.
5 Abstineas, Mors atra, precor: non hie mihi mater,
Quae legal in maestos ossa perusta sinus,
Non soror, Assyrios cineri quae dedat odores
Et fleat effusis ante sepuicra comis,
Delia non usquam; quae me quam milteret urbe,
10 Dicitur ante omnes consuluisse deos.
lila sacras pueri sortes ter sustulit: illi
Rettuli t e triviis omina certa puer.
*
V. 76. conp. — ttceroö] vergl. Ho- der Phaia.ken meinte die spätere
raz od. II, 2 v. 23. 24. Zeit in Corcyra widerzufinden.
XXXXIII. V. 2. ccihars.] Das Ge- v. 7. Assyrios] vergl. Horaz od. II,
folge des Feldherm bestand teils 11 y. 16 u. oft
aus jungen Leuten, die sich der mi- v. 11. Auf dem Forum, beim Cir-
litärischen Laufban widmen woll- cus, überhaupt an frequenten Orten
ten, teils aus Gelehrten, die zu trieben derffieichen Wars^er ihr
wissenschaftlichen Zweckenderglei- Wesen, Knaben oder alte Weiber;
chen Expeditionen mitmachten. vergl. auch Hör. sat. I, 6 v. 113 u.
V. 3. Das märchenhafte Utopia 114 u. 9 v. 30.
YOLZ, römiiohe Elegie. ^
82
— TIBÜLLÜS —
Cuncta dabant reditus: tarnen «st deterrita nunquam.
Quin fleret nostras respueretque vias.
15 Ipse ego solator, cum iam mandata dedissem,
Quaerebam tardas anxius usque moras.
Aut ego sum causatus aves aut omina dira,
Saturnive sacram me tenuisse diem.
quotiens ingressus iter mihi tristia dixi
20 Offensum in porta signa dedisse pedem!
Audeat invito ne quis discedere Amore,
Aut sciat egressum se prohibente deo.
Quid tua nunc Isis mihi, Delia, quid mihi prosunt
lila tua totiens aera repulsa manu?
25 Nunc, dea, nunc succurre mihi (nam posse raederi
Picta docet temph's multa tabeila tuis),
Ut mea votivas persolvens Delia voces
Ante sacras lino tecta fores sedeat,
Bisque die resoluta comas tibi dicere laudes
30 Insignis turba debeat in Pharia.
At mihi contingat patrios celebrare Penates
Reddereque antiquo menstrua tura Lari.
Quam bene Saturno vivebant rege, priusquam
Tellus in longas est patefacta vias!
35 Nondum caeruleas pinus contempserat undas,
Effusum ventis praebueratque sinum,
Nee vagus ignotis repetens conpendia terris
Presserat externa navita merce ratem.
Illo non validus subiit iuga tempore taurus,
40 Non domito' freiios ore momordit equus,
Non domus ulla fores habuit, non fixus in agris,
Qui regeret certis finibus arva, lapis.
Ipsae mella dabant quercus, ultroque ferebant
Obvia seouris ubera lactis oves.
45 Non acies, non ira fuit, non bella, nee ensem
Inmiti saevus duxerat arte faber.
Nunc love sub domino caedes et volnera semper,
Nunc mare, nunc ieti multa reperta via est.
y.l8. Der jüdische Sabbat wurde
selbst von manchen Körnern als Tag
der Buhe för unschicklich zu Ge-
schäften gehalten. Vergl. die An-
spielung bei Her. sat. 1, 9 v. 69. Sonst
sahen auch die Astrologen in dem
Planeten Saturn ein grave sidus.
V. 23. Der Kult der ägyptischen
Isis fand damals schon trotz mehr-
facher Verbote von Seiten des Se-
nats namentlich bei Frauen niederer
Stände Eingang. Sie galt ihnen als
Heilgöttin,
y. 24. CLera] das sistrum der Isis-
Anbeter.
y. 26. picta tctb.] Gedenkbilder
geweiht für Bettung aus Krankheit
oder Gefar.
y. 30. Pharia] die Insel Pharos
yor Alexandria, durch einen Damm
mit der Nehrung des Mareotis Sees
yerbunden, metonymisch f^ Aegy-
pten, die Heimat des Isis-Kultes.
y. 33—46. Vergl. Ovid metam. I,
89—112.
— No. 43. — 83
Parce, paler. timidum non me periuria terrent,
50 Non dicta in sanctos inpia verba deos.
Quod si fatales tarn nunc «xpievimus annos,
Fac iapis inscriptis stet super ossa notis:
'Hie iacet inmiti consumptus morte Tibullus,
Messallam terra dum sequiturque mari.'
55 Sed me, quod facilis tenero sum 9emper Amori,
Ipsa Venus caropos ducet in Elysios.
Hie choreae cantusque vigent, passimque vagantes
Dulce sonqnt tenui gutture Carmen aves,
Fert casiam non culta seges, totosque per agros
60 Floret odoratis terra benigna' rosis:
At iuvenum series teneris inmixta puellis
Ludit, et adsidue proeJia miscet Amor.
lUic est, cutcumque rapax mors venit amanti.
Et gerit insigni myrtea serta coma.
65 At scelerata iacet sedes in nocte profunda
Abdita, quam circum flumina nigra sonant:
Tisiphoneque inpexa feros pro crinibus angues
Saevit, et huc illuc inpia turba fugit;
Tunc niger in porta serpentum Cerberus ore
70 Stridet et aeratas excubat ante fores.
Illic iunonem temptare Ixionis ausi
Versantur celeri noxia membra rota,
Porrectusque no?em Tityos per iugera terrae
Adsiduas atro Tiscere pascit aves.
75 Tantalus est illic, et circum stagna: sed acrem
lam iam poturi deserit unda sitim;
Et Danai proles, Veneris quod numina laesit»
In Cava Lethaeas dolia portat aquas.
lUic sit, quicunque meos violavit amores,
80 Optavit lentas et mihi miiitias.
At tu casta precor maneas, sanclique pudoris
Adsideat custos seduia semper anus.
Haec tibi fabellas referat positaque lucerna
Deducat plena stamina longa colo,
85 At circa gravibus pensis adfixa puelia
Paulatim somno fessa remittat opus.
Tum veniam subito, nee quisquam nuntiet ante,
Sed videar caelo missus adesse tibi.
V. 68. *enif»] Sophokles Oid. CoL 14 v. 17—20 u. a. (111. 4 v. 69—80;
670: « Xlviia liivvqBxai aridtov. 11 v. 17—24). — Vergl. auch No. 53
V. 66. Vergl. Odyssee XI, Ö76— v. 42—44.
601. Die Unterwelt bei Horaz nach v. 77. Vergl. Horaz od. III, 11
Stellen wie od. II, 13 v. 19—40 oder v. 22 flg.
84
— TIBÜLLUS —
Tunc mihi, qualis eris, longos turbata capillos,
90 Obvia nudato, Delia, curre pede.
Hoc precor, hunc ilium nobls Aurora nitentem
Luciferum roseis Candida portet equis.
xxxxiin.
Triumph des Messalla.
Der Feldzug gegen das empörte Aquitanien ist ruhmvoll be-
endet, Vorderasien zur Ruhe gebracht. Nun erst (i. J. 27) kehrt
Messalla nach Rom zurück und feiert seinen Triämph; Tibull be-
nutzt den wenig späteren Geburtstag seines Gönners, ihn poetisch
zu verherrlichen. Dieser frohen Veranlassung entspricht der launige,
hie und da fast scherzende (z. B. v. 9) Character des Gedichtes.
Hunc cecinere diem Parcae fatalia nentes
Stamina non ulli dissoluenda deo;
Hunc fore, Aquitanas posset qui fundere gentes.
Quem tremeret forti milite victus Atax.
5 Evenere: novos pubes Romana triumphos
Vidit et evinctos brachia capta duces;
At te victrices lauros, Messalla, gerehtem
Portabat niveis currus eburnus equis.
Non sine me est tibi partus bonos; Tarbella Pyrene
10 Testis et Oceani litora Santonici,
Testis Arar Rhodanusque celer magnusque Garumna,
Carnuti et IIa vi caerula lympha Liger.
An te, Gydne, canam, tactls qui leniter ulvis
Caeruleus placidis per vada serpis aquis,
15 Quantus et aetherio contingens vertice nubes .
Frigidus intonsos Taurus alat Cilicas?
Quid referam, ut volitet crebras intacta per urbes
Alba Palaestino sancta columba Syro,
Utque maris vastum prospectet turribus aequor
20 Prima ratem ventis credere docta Tyros, *
Qualis et, arentes cum fiiidit Sirius agros,
Fertilis aestiva Nilus abundet aqua?
Nile pater, quanam possim te dicere causa
Aut quibus in terris occulutsse caput?
V. 10. 11. Testis— testis] komisch-
5 athetische Anapher, anklingend an
le berühmte Periode Ciceros de imp.
Cn. Pompei § 30 : testis est Italia etc.
V. 13. Cydne] StraboXIIII, 4 § 10
(p. 672) : 6 Kv9vog 6 dtccQQiav fiiarjv
xriv TccQOov rag ocgvoLg ix^^, ^^^
xov vjtBQKeiuivov nolBag Tuvqov *
Ttocl ^artv InCvBiov ri Xifivrj xijg
Tugaov. YergL auch Xenoph. anab.
I, 2 § 23.
V. 18. sancta]. Die Babjrlonier
glaubten, dass Semiramis in eine
Taube verwandelt worden wäre.
V. 24. Durch die Beise von Speke
und Grant 1860—63 ist das '^grosse
Eäi»el" des Nil der Eaup&ache
nach gelöst und so die Hoffiiung er-
— No. 44. —
85
25 Te- propter nuUos tellus tua postulat imbres,
Arida nee Pluvio suppiicat herba lovi.
Te canit atque suuni pubes miratur Osirin
Barbara, Merophiteo plangere docta bovem.
Primus aratra manu soUerii fecit Osiris
30 Et teneram ferro soilicitayit bumum,
Primus inexpertae conmisit semina terrae
Pomaque non notis legit ab arboribus.
Hie docuit teneram palis adiungere vitem.
Hie viridem dura eaedere falce eomam :
35 Uli iueundos primum matura sapores
Expressa ineultis uva dedit pedlbus.
nie liquor docuit Toces infleetere cantu,
MoTit et ad certos nescia membra modos,
Baeehus et agricolae magno eonfeeta labore
40 Peetora tristitiae dissoiuenda dedit.
Bacchus et adflietis requiem mortalibus adfert,
Crura licet dura compede pulsa sonent.
Non tibi sunt tristes curae nee luctus, Osiri,.
Sed chorus et cantus et levis aptus amor,
45 Sed varii flores et frons redimita corymbis,
Fusa sed ad teneros lutea palla pedes
Et Tyriae vestes et dulcis tibia cantu
Et levis occultis conscia cista sacris.
Huc ades ad centum ludos Geniumque choreis
50 Concelebra et multo tempora funde mero:
Illius et nitido stillent unguenta capillo.
Et capite et collo mollia serta gerat.
Sic venias hodierne: tibi dem turis honores,
Liba et Mopsopio dulcia jnelle feram.
55 At tibi sucerescat proles, quae facta parentis
Augeat et circa stet, venerande, senem.
fallt, die schon nach Lncan (Pharsal.)
den Julius Caesar bewegte :
nihil est quod noscere mcüim,
Quam fwDii ccntsasper saecula tanta
latentes
Ignotumgue capfjkt: &pe8 est mihi
certavidenm
Nil ia cos fontes; bellum civüe re-
Ivnquam.
y. 28. Jlfemp7U'ten&ovem]yergl. He-
rodotin,c.28: l^;;i;et 9\ o (loaxog o^to?
6 ^Anig naXsopi^svog arjfiijta toidSs '
iav (liXag inl (ilv reo fiSTonm Xsv-
%ev t8x(fdympov ^opVai, inl oh xov
vcitov aUxov eltiucfiivovy iv^ Sh Tn
ovifi tag tQ^xug 9inX6agj vno 9s
t^ yX(6aafi ndp^'agov,
pumgere] vergl. Flin. nat. bist.
VIII, c. 46: non est fas Apim certos
vitae excedere annos, merswmque in
sacerdotum fönte enecant guaesituri
luctu cUium, pAcm stibsttttMnt et
donec invenennt, moerent deraisis
etiam capitibus. — Eine Anspielung
auf die Untat des Eambyses (^Herod.
in. 0. 29) in dem Verse finden zu
wollen, würde vielleicht dem Char-
acter des Properz entsprechen, aber
schwerHch denjenigen des TibuU.
V. 44. Vergl. was Horaz od. II, 19
V. 25. 26 vom Bacchus sagt.
hodierne] vergl. Zumpt § 492,
Anm.
V. 54. Mopsopio meJle] vergl. Hör.
od. n, 6 V. 14.
^
86 - TIBULLÜS -
Nee laceat monumenta viae, quem Tuscula telius
Candidaque antiquo delinet Alba Lare.
Namque opibus congesta tuis hie glarea dura
60 Sternitur, hie apta iungitur arte silex.
Te canit agricola, e magna cum venerit urbe
Serus Inoffensum reltuleritque pedem.
At tu, Natalis multos celebrande per annos,
Candldior semper candidiorque veni.
xxxxv.
Holder Friede!
Der junge Dichter .muss, sehr gegen seine Neigung, seiner
Dienstpflicht als Ritter genügen. Es war die Zeit der Kriege des
zweiten Triumvirats, etwa im Jahre 43. — Das Gedicht ist somit
das älteste, welches von Tibuil erhalten ist.
Quis fuit, liorrendos primus qui protulit enses?
Quam ferus et vere ferreus iile fuit!
Tum caedes hominum generi, tum pro6lia nata.
Tum brevior dirae mortis aperta via est.
5 A! niliil ille miser meruit! nos ad mala nostra
Vertimus, in saevas quod dedit ille feras.
Divitis hoc Vitium est auri. Nee bella fuerunt,
Faginus adstabat cum scyphus ante dapes,
Non arces, non vallus erat, somnumque petebat
10 Securus varias dux gregis inter oves.
Tune mihi vita foret dulcis, nee tristia nossem
Arma nee audissem corde micante tubam:
Nunc ad bella Irahor, et iam quis forsitan hostis
Haesura in nostro tela gerit latere.
15 Sed patrii servate Lares: aluistis et idem,
Cursarem vestros cum teuer ante pedes.
Neu pudeat prisco vos esse e stipite «factos:
Sie veteris sedes incoluistis avi.
Tune melius tenuere fidem, cum paupere cuitu
20 Stabat in exigua ligneus aede deus.
Hie placatus erat, seu quis libaverat uvam,
Seu dederat sanctae spieea serta comae:
Atque aliquis voti compos liba ipse ferebat
Postque comes purum filia parva favum.
25 At nobis aerata, Lares, depellite tela —
Hostiaque e plena rustica porcus hara.
y. 57 . viae] es wurde damals rüstig leitong Octavian dem Mesaalla über-
an der WiderherstelluDg der via tr^jen hatte.
latina, der alten HeersiSasse nach XXXXV. v. 4. Yergl. den Ans-
Tusculum und dem Albanergebirge, druck des anheben Gedankens bei
gearbeitet: eine Arbeit, deren Ober- Horaz od. I, 3 v. 32 und 83.
— No. 44. 45. 46. — 87
Uanc pura cum veste sequar luyrtoque canistra
Vincta gerani, myrlo vinctus et ipse caput.
Sic placeam vobis: alius sit fortis in armis,
30 Sternat et adversos Marte favenle duces,
Ut mihi potanti possit sua dicerie facta
Miles et in mensa pingere castra mero.
Quis furor est atram bellis arcessere mortem?
Inminet et tacito dam ?enit illa pede.
35 Non seges est infra, non vinea culta, sed audax
Cerberus et Stygiae navita turpis aquae:
Illic perscissisque genis ustoque capillo
Errat ad obscuros pallida turba lacus.
Quam potius laudandus hie est, quem proie parata
40 Occupat in parva pigra senecta casa!
fpse suas sectatur oves, at filius agnos.
Et calidam fesso conparat uxor aquam.
Sic ego sim, liceatque caput candescere cauis,
Temporis et prisci facta referre senem.
45 Inlerea Pax arva colat. Pax Candida primum
Duxit araturos sub iuga panda boves,
Pax aluit vites et sucos condidit uvae,
' Funderet ut nato tesla paterna merum:
Pace bidens vomerque vigent, at tristia duri
50 Militis in tenebris occupat arma situs. —
At nobis, Pax alma, veni spicamque teneto,
Perfluat et pomis candidus ante sinus.
XXXXVI.
Bas Fest der Ambarvalia.
Wenn die Bestellung der Sat. beendet ist, wird unter feier-
lichen Gebräuchen Land, Vieh und Be woner dem Schulze der
Götter (besonders Ceres und Bacchus) empfohlen. Das Opfer —
suavetaurilia, d. i. für Reiche ein Rind, für Wolhabende ein
Lamm, für Aermere ein Schwein (?ergi. v. 13 und No. 42 v. 19
bis 23) — wird dreimal um die Satfelder gefürt und dann dar-
gebracht. Ein fröhliches Mal beschliesst die Feier.
Quisquis adest, faveat: fruges lustramus et agros,
Ritus ut a prisco traditus extat avo.
Bacche, veni, dulcisque tuis e cornibus uva
Pendeat, et spicis temporai cingei Ceres.
Y. 30. ducea] vergl. No. 61, Ein- XXXXVI. v. 3. comi&u«] Athenaios
leitung. XI, 7, 51 (p. 476) : xoyq nQaxovg Xi-
T. 42. VerffL die ausgefQrtere ]^£tai xoCg^ Kigaai toiv ßomv nivuv '
Schilderung bei Hör. epod. 2, 3^ ttop'^ ov xov ^lovvaov Ksgaxotpv^
bis 48. niäxxsa^at»
88
— TIBULLUS —
5 Luce Sacra requiescat humus, requiescat arator,
Et grave suspenso vomere cesset opus.
Solvite vincla iugis: nunc ad praesepia debent
Plena coronato stare bo?es capite.
Omnia sint operata deo: non audeat ulla
10 Lanificam pensis inposuisse manum,
Casta placent superis: pura cum veste ?enile
Et manibus puris sumite fontis aquam.
Cernite, fulgentes ut eat sacer agnus ad aras
Vinctaque post olea Candida turba comas.
15 Di patrii, purgamus agros, purgamus agrestes:
Vos mala de nostris pellite limitibus,
Neu seges eludat messem fallacibus herbis.
Neu timeat celeres tardior agna lupos.
Tunc nitidus plenis confisus rusticus agris
20 Ingeret ardenti grandia ligna foco,
Turbaque vernarum, saturi bona Signa coloni^
Ludet et ex virgis extruet ante casas.
Eventura precor: viden ut felicibus extis
Significet placidos nuntia fibra deos?
25 Nunc mihi fumosos veteris proferte Falernos
Consulis et Chio solvite vincla cado.
Vina diem ceiebrent: npn festa luce madere
Est rubor, errantes et male ferre pedes.
Sed *bene Messallam' sua quisque ad pocula dicat»
30 Nomen et absentis singula verba sonent.
Gentis Aquitanae celeber Messalla triumphis
Et magna intonsis gloria victor avis,
Huc ades adspiraque mihi, dum carmine nostro
Redditur agricolis gratia caelitibus*
35 Rura cano rurisque deos. bis vita inagistris
Desueyit querna pellere glande famem:
Uli conpositis primum docuere tigillis
Exignam viridi fronde operire domum,
V. 12. puris] Dativ, proleptisch.
V. 20. saturi] yergl. Horaz epod.
2 V. 65.
V. 26. Fälenm] vergl. No. 60
V. 78, Anm.
fumosos] im Weinkeller (cella vi-
narij wurden die noch gSjrenden
Weine aufbewart. Dagejgen wur-
den die bereits a/uf Amphoren ^e-
ffUlten — zumal die edleren — Werne
nach der Apotheka gebracht, die
sich in der Keffei über dem Bade-
zimmer (fumanum) befand , sodass
der Bauch in sie emdringen konnte.
V. 29. hene M,] sc. valere iubeo:
Formel des Toaäes.
V. 31. Messalla feierte seinen
Triumph über die Aquitaner im J.
27 V. Chr.
V. 99, intonsis] den Bart zu sche-
ren kam erst seit dem Jar 300 in
Mode. Also Gegensatz der alten
einfachen Sitte zu TibuUs Zeit, in
der man gekünstelte Sor^alt auf
dasHar verwendete und die Damen
zumal grossen Luxus mit falschem
Har trieben.
— No. 46. — 89
Uli etiam tauros primi docuisse feruntur
40 Servitium et plaustro supposuisse rotam.
Tunc victus abiere feri, tunc consita pomus,
Tunc bibit inriguas fertilis hortus aquas,
Aurea tunc pressos pedibus dedit uva liquores
Mixtaque securo est sobria lympba mero.
45 Rura ferunt messes, calidi cum sideris aestu
Deponit flavas annua terra comas.
Rure levis verna flores apis ingerit alveo,
Conpleat ut dulci sedula melle favos.
Agricola adsiduo primum satiatus aratro
50 Cantavit certo rustica verba pede
Et satur arenti primum est modulatus avena
Carmen» ut ornatos diceret ante deos,
Agricola et minio suffusus, Bacche, rubenti
Primus inexperta duxit ab arte choros.
55 Rure puer verno primum de flore coronam
Fecit et antiquis inposuit Laribus.
Rure etiam tenerfs curam exhibitnra puellis
Molle gerit tergo lucida vellus ovis.
Hinc et femineus labor est, hinc pensa cohisque,
60 Fusus et adposito pollice versat opus:
Atque aliqua aasiduae textrix operata Miuervae
Cantat, et adplauso tela sonat latere.
Ipse quoque inter agros interque armenta Cupido
Natus et indomitas dicitur inter equas.
65 lUic indocto primum se exercuit arcu:
Ei mihi, quam doctas nunc habet ille manus!
Nee pecudes, velut ante, petit: fixisse puellas
Gestit et audaces perdomuisse viros.
A miseri, quos hie graviter deus urget! at ille
70 Fehl, cui placidus leniter adflat Amor.
Sancte, veni dapibus festis, sed pone sagittas
Et procul ardentes hinc precor abde faces.
Vos celebrem cantate deum pecorique vocate.
Voce palap pecori, clam sibii quisque vocet.
75 Aut etiam sibi quisque palam: nam turba iocosä
Obstrepit et Phrygio tibia curva sono.
Ludite: iam Nox iungit equos, currumque sequuntur
Matris lascivo sidera fulva choro,
y. 46. cMVifnM] vergl. No. 42 v« 13, v. 61. Yergl. operosae Minervae
Amn. studiimi bei Hör. od. III, 12 v. 5.
« KA A..A.«^ A^« -n^«»«. ««««1 V. 62. 8ona^] indem in den vertikal
Hnd'^^Ä f 9^?^ • ^' aufgezogenen Aufeug durch den
Horaz d. arte p. v. 277. WelekÄnm der EinscW sanft ein-
V 66. L<Mrtlnui] vergl. No. 71 geschlagen wird, knarrt der Webe-
V. 84, Anm. stol.
90 — TIBÜLLÜS —
Postque venit tacitus furvis circumdatus alis
80 Somnus et incerto Somnia nigra pede,
Rusticus e lucoque vehit, male sobrius ipse,
Uxorem plauslro progeniemque domum.
XXXXVII.
Zum Ehrentag des MessaUnus.
M. Valerius Messalinus, der juoge Son des Messalla, war
durch Cooptation in das Coiiegium der Quindecimvirn, denen vor-
nehmlich die Bewarung und Befragung der sibyllinischen Bücher
oblag, aufgenommen worden. Natürlich feiert der Dichter im Son
den Vater, seinen Gönner.
Das Gedicht gehört etwa in das Jar 21, nicht lange vor
TibuUs Tod. —
Unter dem Standbilde des Gottes wurden im Tempel des
Apollo Navaiis (vergl. No. 60) die sibyllinischen Bücher auf-
bewart. Daher bittet der Dichter im Eingange des Gedichts den
Apollo, die Sibylle für Messallas Son weissagen zu lassen (v. 1 — 18).
Sie habe ja dem Aeneas in seinem Unglück, als die sieben Hügel
noch Rinderweide waren, Roms Gründung und Weltherrschaft
vorausgesagt (v. 19 — 64): so möge sie jetzt auch verkündigen,
dass nach dem — im voraus angekündigten — Bürgerkriege eine
Zeit des Friedens und stillen Glückes kommen werde (v. 67 — 98).
Aus den Triumphen des Messalinus werde sie der Welt zu
teil werden: sie zu besingen möge die Liebe ihm verstatten und
Apollo ihm hold sein (v. 99 — 116). So kehrt der Schluss zu dem
Eingangsgebete zurück. —
Phoebe, fave: novus ingreditur tua templa sacerdos:
Huc age cum cithara carminibusque veni.
Nunc te vocales inpellere poilice chordas.
Nunc precor ad laudes flectere verba mea.
ö Ipse triumphal! devinctus tempora lauro,
Dum cümulant aras, ad tua sacra veni.
Sed nitidus pulcherque veni: nunc indue vestem
Sepositam, longas nunc bene pecte comas,
Uualem te memorant Saturno rege fugato
10 Victor! laudes concinuisse lovi.
Tu procul eventura v!des, tibi deditus augur
Seit bene quid fati provida cantet avis.
Tuque regis sortes, per te praesentit aruspex,
Lubrica signavit cum deus exta notis:
15 Te duce Romanos nunquam frustrata Sibylla,
Abdita quae senis fata cauit pedibus!
XXXXVII. V. 16. senia] in Hexametern.
— No. 46. 47. — 91
Phoebe sacras» Messalinum sine längere Chartas
Vatis, et ipse precor quod canat illa doce.
Uaec dedit Aeneae sortes, postquam ille parentem
20 Dicitur et raptos sustinuisse Lares;
Nee fore credebat Romam, cum maestus ab aito
llion ardentes respiceretque deos.
(Romuius aeternae nondum firmaverat urbis
Moenia, consorti non habitanda RemO;
25 Sed tunc pascebant herbosa Palatia vaccae
Et stabaot humiles in loves arce casae.
Lacte madens illic suberat Fan ilicis umbrae
Et facta agresti lignea falce Pales,
Pendebatque vagi pastoris in arbore votum,
30 Garrula silvestri fistula sacra deo,
Fistula, cui semper decrescit arundinis ordo;
Mam calamus cera iungitur usque minor.
At qua Yelabri regio patet, ire solebat
Exiguus pulsa per vada linier aqua.
35 lila saepe gregis diti placitura magistro
Ad iuvenem festa el vecta puella die,'
Cum qua fecundi redierunt munera ruris,
Caseus et ni?eae candidus agnus ovis.)
^Inpiger Aenea, volitantis fraler Amoris,
40 Troica qui profugis sacra vehis ratibus,
lam tibi Laurentes adsignat luppiter agros,
lam vocat errantes hospila terra Lares.
Illic sanctus eris, cum te, venerande, Numici
Unda deum caelo miseril Indigelem.
45 Ecce super fessas voiital Victoria puppes,
Tandem ad Troianos diva superba venit.
Ecce mihi lucent Rutulis incendia castris:
lam tibi praedico, barbare Turne, necem.
Ante oculos Laurens castrum murusque Lavini est
50 Albaque ab Ascanio condita longa duce.
Te quoque iam vIdeo, Marti placitura sacerdos
llia, Vestales deseruisse focos. —
Garpite nunc, tauri de Septem montibus herbas.
Dum licet: hie magnae iam locus urbis erit.
▼. 23. aetemcuH Japiter sagt von v.31. ^ti7a] diePapageno-Pfeife.
den Römern (Verg. Aen. I v. 278. v. 39. frater] vörgl. No. 69, Ein-
279): leitung.
Ht8 ego nee- metcis rerum nee tem- v. 42. Lares] vergl. No. 71 v. 84,
pora pano: Anm.
Ifiperium sine fine deäi, y. 44. 46. Yergl. Ovid metatu.
V. 26. vergl. No. 65 v. 49 — No. XIIII, 600—608.
69 V.. 4. V. 53. Vergl. No. 59 v. 1 flg.
92
— TIBÜLLÜS —
55 Roma, tuum nomen terris fatale regendis»
Qua sua de caelo prospicit arva Ceres,
Quaque patent ortus et qua fluitantibus undis
Solls anhelantes abluit amnis equos.
Troia quidem tunc se mirabitur et sibi dicet
60 Vos bene tarn longa consululsse via.
Vera cano: sie usque sacras innoxia laurus
Vescar, et aeternum sit mihi virginitas.'
Haec cecinit vates et te sibi, Phoebe, vocavlt,
lactavit fusas et caput ante comas.
65 Quidquid Amalthea, quidquid Marpessia dixit
Herophile, Phyto Graiaque quod monuit,
Quasque Aniena sacras Tiburs per flumina sortes
Portarit sicco pertuieritque sinu,
(Haec fore dixerunt belli mala signa cometen,
70 Mukus ut in terras deplueretque lapis:
Atque tubas atque arma ferunt strepitantia caelo
Audita et lucos praecinuisse fugam.
Et simulacra deum lacrimas fudisse tepentes
Fataque vocales praemonuisse boves,
75 Ipsum etiam Solem defectum lumine vidit
lungere pallentes nubilus annus equosj,
Haec fuerunt olim: sed tu iam mitis, Apollo»
Prodigia indomitis merge sub aequoribus.
Et succensa sacris crepitet bene laurea flammis,
80 Omine quo felix et sacer annus erit.
Lauris ubi bona signa dedit, gaudete coloni:
Distendet spicis horrea plena Ceres,
y. 55. Vergl. die berühmte Stelle
bei Vergü (Aen. VI, 862 flg.)j
Tu regere inperio po^ulos, ßomane,
memento;
Hae tibi ertmt artes: padsqm in-
ponere morem,
Parcere subiectis et debeUare super-
h08,
y. 65. LactantiuB de falsa reli-
fione I, 6 (nach Varro) in dem Si-
yllen- Verzeichnis: Septimam Cu-
manam nomine Amaltheam — eam-
aue novem Itbros attuUsse ad regem
Tarqmnium etc, — Octavam Helle'
spfmticam in agro Troumo natam,
vico Marpesso ctrea oppiäwm Gergi'
thium etc.
y. 66. Suidas in einer änlichen
Sibyllen-Liste : ^xtij 2a(i£a ^ TiVQiqt
y. 67. Lactantius 1. c: dedmam
Tiburtem nomine ATbvmeam, quae
Tibtm ecHitur ut dea itixta rip€t»
amms Anienis, cuius in gwgite si-
mulaonm eiua invenbtm eaie dicüur
tenens in manu librum, cuiu8 mcra
senatus in CapitoliUm transtulerit*
y. 69. Der Komet erschien kn
Sommer des J. 44 y.< Chr.; yergL
No. 60 y. 59, Anm.
y. 71. Von änlichen Anzeichen
des Bürgerkrieges (zwischen Pom-
neius und Caesar) ist die Bede bei
retronius c. 122, z. B. y. 184:
armorum strepitu eaelum furit et
tuba Mortem
sideribiM treme facta det, iaimgue
Aetna varatur
ignibtis insolitis et in aethera fiü-
mina mittit etc.
oder y. 127: namgue ore cruento
deformis Titan voUum caiigine tesßiL
Vergl. auch Qyid metam. XV,
783 flg. (vor Caesars Tode).. .
- No. 47. - 93
Oblitus et musto feriet pede rusticus uvas,
Dolia dum magni deflciantque lacus.
85 Ac madidus Baccho sua festa Paliiia pastor
Coiicinet: a stabulis tunc procul este lupi.
Ille levis stipulae solemnes potus acervos
Accendet, flammas transilietque sacras.
Et fetus matrona dabit, natusque parenti
90 Oscula conprensis auribus eripiet.
Nee taedebit avum parvo advigllare nepoti
Balbaque cum puero dicere verba senem.
Tunc operata deo pubes discumbet in herba,
Arboris antiquae qua levis umbra* cadit,
95 Aut e veste sua tendent umbracula sertis
Vincta, coronatus stabit et ante calix.
At sibi quisqiie dapes et festas extruet alte
Cespitibus n^ensas cespitibusque torum. —
Face tua pereant arcus pereantque sagittae,
100 Phoebe, modo in terris erret inermis Amor.
Ars bona: sed postquam sümpsit sibi tela Cupido,
Heu heu quam multis ars dedit illa malnml
Et mihi praecipue. iaceo cum saücius annum
Et faveo morbo, cum iuvat ipse dolor,
105 Usque cano Nemesim^ sine qua versus mihi nullus
Verba potest iustos aut reperire pedes.
At tu (nam divum servat tutela poetas),
Praemoneo, vati parce, puella, sacro,
Ut Messalinum celebrem, cum praemia belli
110 Ante suos currus oppida yicta feret,
Ipse gereut lauros: lauro deviuctus agresti
Miles Mo' magne voce Uriumphe^ canet.
Tum Messalla mens pia det spectacula turbae
Et plaudat curni praetereunte pater.
115 Adnue: sie tibi sint intonsi, Phoebe, capilli,
Sic tua perpetuo sit tibi casta soror.
V. 107. divum]yerg\. No. 51. v. 47. v. 110. oppida] im Bilde.
— VergL auch Hör. od. I, 17 v. 13 v. 112. Vergl. Hör. od. IUI, 2
imd 14. y. 49.
94
— TIBÜLLÜS -
(Lygdamus).
XXXXVIII.
Zum neuen Jar.
Martis Romani festae venere kalendae
(Exoriens nostris hinc fuit annus avis),
Et vaga nunc certa discurrunt undique pompa
Perque vias urbis munera perque domos:
5 Dicife, Pierides, quonam donetur honore
Seu mea, seu fallor, cara Neaera tarnen.
Carmine formosae, pretio capiuntur avarae:
Gaudeat, ut digna est, versibiis illa meis.
Lutea sed niveum involvat membrana libellum,
10 Pumex et canas tondeat ante comas
Summaque praetexat tenuis fastigia cbartae,
Indicet ut nomen littera facta meum,
Atque inter geminas pingantur cornua frontes:
Sic etenim comptum mittere opportet opus.
15 Per vos, auctores huius mibi carminis, oro
Castaliamque umbram Pieriosque lacus,
Ite domum cultumque Uli donate libellum,
Sicut erit: nullus defluat inde color.
Illa mihi referet, si nostri mutua cura est
20 An minor, an toto pectore deciderim.
Sed primum larga donate salute
Atque haec submisso dielte verba sono:
'Haec tibi vir quondam, nunc frater, casta Neaera,
Mittit et accipias munera parva rogat,
25 Teque suis iurat caram magis esse meduUis,
Sive sibi coniunx sive futura soror. -
Sed potius coniunx: huius spem nominis Uli
Auferet extincto pallida Ditis aqua.'
XXXXVIII. V. 1. Zum ersten
März — dem alten Jaresanfang
— erlaubte es die Sitte Freunden
und Gönnern, besonders auch Freun-
dinnen, Geschenke zu senden : war
es doch ein Fest der Frauen (Ma-
tronalia).
Auf gleicher Veranlassung beruht
Horaz od. III, 8.
V. 2. Seit dem Jar 153 traten die
Consuln am 1. Januar ihr Amt an.
V. 6. Neaera] unbekannt.
V. 10. pumex] vergl. No. 61 v. 8>
Anm.
Y. 18. Die Sorge um solche Kiei-
nigkeiten characterisirt die Weise
des Lygdamus gegenüber der des
Tibull.
V. 23. qtwndam] durch v. 27 spem
nominis zu erklären.
— No. 48. 49. — 95
xxxxvnii.
Sehnsuoht.
Quid prodest caelum votis inplesse, Neaera,
Multaque cum blanda Iura dedisse prece,
Non ut marmorei prodirem e limine tecti,
Insignis clara conspicuusque domo,
5 Aut ut multa mei renovarent iugera tauri
Et magnas messes terra benigna daret,
Sed tecum ut löngae sociarem gaudia vitae
Inque tuo eaderet nostra senecta sinu
Tunc cum permenso defunctus tempore lucis
10 Nudus Letbaea cogerer ire rate?
Nam grave quid prodest pondus mihi divitis auri,
Arvaque si findant pinguia mille boves?
Quidve domus prodest Phrygifs innixa columnis,
Taenare sive tuis, siye Caryste tuis,
15 Et nemora in domibus sacros imitantia lucos
Aurataeque trabes marmoreumque solum?
Quidve in Erylhraeo legilur quae litore concha
Tinctaque Sidonio murice lana iuvat.
Et quae praeterea populus miratur? in iilis
20 Invidia est; falso plurima volgus amat.
Non opibus menles hominum curaeque levantur:
Nam Fortuna sua tempora lege regit.
Sit mihi paupertas tecum iucunda, Neaera:
At sine te regum munera nulla volo.
25 niveam, quae te poterit mihi reddere, lucem!
mihi felicem terque quaterque diem!
At si, pro dulci reditu quaecunque voventur,
Audiat aversa non mens aure deus.
Nee me regna iuvant nee Lydius aurifer amnis,
30 Nee quas terrarum sustinet orbis opes.
Haec alii cupiant, liceat mihi paupere cultu
Securo cara coniuge posse frui.
XXXXVIIII. V. 13. Phryflpscher eo nXovts xal tvgavvl nal xixvri
Marmor, gebrochen bei Dokimea, tH^^i
war weiss mit purpurnen Flecken. vnBQipiQOvaa, too noXvHXtp ßi'ipj
y. 14. Marmor vonTainaron war ocog nag 'öfitv' 6 q>^ovog q>vXaC'
schwarz, wärend bei Karystos auf estat, —
Euboia meergrüner Marmor mit tt i er
welligen Adern gebrochen wurde. v- 21. Verffl. Hör. od. II, 16 v. 9
V. 15. Im Impluvium. Vergl. bis 12. — IIl, 1 v. 37-40 al.
ni^lO Ä*6!' ^^ ^' ^^ ''''^ ""^^ ^' 22. Vergl. Hör. od. I, 34 v. 12
V. 20. imidia] vergl. Sophokles ^^^ ^^•
Oidip. tyr. v. 380: v. 29. Lydiwi] vergl. No. 67 v.28.
96
— TIBULLÜS —
Adsis et timidis faveas, Saturnia, votis,
Et faveas concha, Cypria, vecta tua.
35 Aut si fata negant reditum tristesque sorores,
Stamina quae ducunt quaeque futura neunt:
Me vocet in vastos amnes nigramque paludem
Ditis ab ignava luridus Orcus aqua.
L.
Gedenket mein!
Vos tenet, Etruscis manat quae fontibus unda.
Cum se purpureo vere remittit humus;
At mihi Persephone nigram denuntiat boram:
Inmerito in?eni parce nocere, dea.
5 Non ego temptavi nulli temeranda virorum
Audax laudandae sacra docere deae,
Nee mea mortiferis infecit pocula sucis
Dextera nee cuiqnam trita venena dedit.
Nee nos saerilegi templis admovimus ignes,
10 Nee eor sollieitant faeta neranda meum,
Nee nos insanae meditantes iurgia mentis
Inpia in adversos solvimns ora deos:
Et nondum cani nigros laesere eapillos.
Nee venit tardo curva senecta pede.
15 Natalem primo nostrnm videre parentes,
Cum eecidit fato eonsul uterque pari.
Quid fraudare iuvat vitem ereseentibus uvis
Et modo nata mala vellere poma manu?
Pareite, pallentes undas quieunque tenetis
20 Duraque sortiti tertia regna dei.
Elysios olim liceat eognoseere eampos
Lethaeamque ratem Cimmeriosque laeus.
Cum mea rugosa pallebunt ora senecta
Et referam pueris tempora prisca senex.
25 Atque utinam vano nequiquam terrear aestu!
Languent ter quinos sed mea membra dies.
L. V. 1. vos] amici,
Etrmcis] Strabo V, 2 § 9 (pag.
227]: noXlfj dh nccl %mv d'SQiimv
v9axmv dcpb'ovicc Tiatd xtqv Tvqqtj'
viav (z. B. bei Caere, Clusium,
Pisa), SinsQ t^ nXrioiov stvai trig
*P<6fi,7ig ovx ijTTor svavdQSt xmv sv
Batoctg, a ^LmvofiocataL noXv ndv-
rmv lidXiatu,
5. non ego] vergl. den ein-
V.
fächeren Ausdruck bei TibuU No. 43
V. 49. 50.
V. 6. laudandae] i. e. lH>nae.
V. 16. HirtiuB und Pansa fielen
beide im Mutinensisclien Erlege
i. J. 43. Das war auch das GeburSi-
jar des Ovid, vergl. No. 1 v. 6.
V. 20. tertia] vergl. No. 2. v. 166.
V. 23. 24. verffl. den änlichen
Ausdruck in verscniedner Situation
bei Tibull No. 45 v. 43. 44.
— No. 49. 50. ~ 97
Ät vobis Tuscae celebrantur numina lymphae
Et facilis lenta pellitur unda manu.
Yivite felices, memores et vivite nostri,
30 Sive erimus seu nos fata fuisse velint.
Interea nigras pecudes promittite Diti
Et nivei lactis pocula mixta mero.
Y. 32. Blut, Milch und Wein Anders soll Odysseus das Opfer
wurde im Opfer gemischt den Göt- mischen Odyss. X, 619. 620.
tem der Unterwelt dargebracht.
\oijZ, rOmiiohe Elegie.
m.
SEXTÜS PROPERTIÜS.
S. [Aurelius] Propertius, der schwungvollste der römischeD
Elegiker, ist zu Asisium in Umbrien geboren. Die Zeit lässt sich
nur vermuten. Es mag im Jar 47 v. Chr. oder (warscheinlich)
früher geschehen sein. Seine Familie, plebejischen Standes, war
wol begütert, verlor aber den grössten Teil ihres Vermögens
durch die Landverteilungen an die Veteranen Octavians. Immer-
hin blieb dem Properz noch so viel; um später ein sorgenfreies-
Leben füren zu können.
Nach dem frühen Tode des Vaters war es die Mutter, welche
die Erziehung des Sones überwachte. Noch sehr jung an Jarei^
kam er zum Zwecke höherer Ausbildung nach Rom. Sein Studium
wraren die Dichter der Griechen^ vor allen der damals hochgef eierte
Kallimachos.
In Rom knöpfte er ein inniges Freundschaftsverhältnis mit
dem fast gleichaltrigen Ovid, das sich indessen später löste. Auch
dem Vergil ward er befreundet, und durch diesen — wie es scheint
— bei Maecenas eingeführt, in dessen Nähe er auf dem esqui-
linischen Berge wonte. Dem Horaz dagegen, wie aus der Ver-
schiedenheit der Naturen beider leicht begreiflich ist, war er nicht
sympathisch. Seiner Verehrung für Augustus geben mehrere
Gedichte beredten Ausdruck.
Hier in Rom war es, wo durch ungewönliche Bildung und
dichterisches Talent Hostia aus Tibur schon früh den Dichter
fesselte. Darum nennt er sie in seinen Gedichten Cynthia (Schwe-
ster des Apollo). Sie war etwas älter als Properz und starb scheu
nach wenig Jaren noch vor ihm.
Eip Aufenthalt in Athen trug zur inneren Läuterung de»
Dichters bei. Im ägäischen Meere litt er Schi£fbruch.
Nach Rom zurückgekehrt wandte er sich dem Gedanken
seiner Jugend wider zu: Rom durch ein grosses nationales
Gedicht im Stile der atttcc des Kallimachos zu verherrlichen ^)»
Allein erst einzelnes daraus war vollendet, als ihn — etwa 30 Jare
alt — der Tod abrief. —
1) Vielleicht hat grade Properz den Ovid zur Dichtung der Fast!
angeregt.
99
Auf seine Dichtweise sind die griechlscben Dichter der alexan-
drinischen Zeit von bedeulendeni Einfluss gewesen. Doch ist er
weit entfernt ein blosser Nachamer zu sein. Er hat kunen
Schwung der Phantasie, ein kräftiges Gemüt, drängt aber immer
wider auf innere Gedanken. Die Verbindung der Gedanken ist
oft schwierig, zumal infolge seines Strebens seltene Mythen
heranzuziehen. Doch liegt grade in solchen kleinen Episoden
eine besondere Kunst und ein eigentümlicher Reiz seiner Poesie,
indem sie die Wogen der Leidenschaft widerspiegeln und zugleich
beruhigen.
Verglichen mit seinen beiden nächsten Zeitgenossen und Ri-
valen auf dem Gebiete der Elegie „übertrifft Properz an
Schwung und Geist, Tibull an Milde und'Anmut, Ovid
an Erfindung, Glätte und Witz beide".
LI.
Die Macht des Gesanges.
Callimachi Manes et Coi sacra Philetae,
In vestrum, quaeso, me sinite ire nemus.
Primus ego ingredior puro de fönte sacerdos
Kala per Graios orgia ferro choros.
5 Dicite, quo pariter carmen tenuastis in antro?
Quove pede ingressi? quamve bibistis aquam?
A valeat, Phoebum quicumque moratur in armis!
Exactus tenui pumice versus eat.
Quo me Fama levat terra sublimis, et a me
10 Nata coronalis Musa triumphat equis.
Et mecum in curru parvi vectantur Amores,
Scriptorumque meas turba secuta rotas.
Quid frustra missis in me certalis habenis?
Non datur ad Musas currere lata via.
15 Multi, Roma, tuas laudes annaiibus addent,
Qui finem inperii Bactra futura canent
Sed, quod pace legas, opus hoc de monte sororum
Detulit intacta pagina nostra via.
LI. v. 1. Ciülimcichi] vergl. No.
63 V. 16, Anm.
V. 2. Philetae] Phileta« von Kos.
Lehrer desPtolemaiosPhiladelphos,
galt für einen auE^ezeichneten Ele-
giker; seine Elegien feierten seine
verstorbene Braut Bittis.
Sacra] die Dichter aJs Priester
aufgefasst (v. 8. Vergl. No. 47 v. 1.
Horaz od. IIT, 1 v. 3. al.).
V. 4. Vergl. Horaz od. III, 30
V. 13.
V.8. pwinice] mit Bimstein wurde
der Scnnitt der (zusammengerollten)
Bücher geglättet, vergl. Horaz epist.
I, 20 V. 2, — auch No. 48 v. 10.
V. 9. sublimis] Vergl. Horaz od. I,
1 V. 36.
V. 17. monte] Vergk No. 52 v. l.
V. 19. Vergl. No. 52 v. 26.
7*
100
— PROPERTIUS —
Mollia, Pegasides, date vestro serta poetae:
20 Non faciet capiti dura Corona meo.
At mihi quod vivo detraxerit invida turba,
Post obitum duplici fenore reddet Bonos.
Ooinia post obitum fingit maiora vetustas,
Maius ab exequiis nomen in ora venit.
25 Nam quis equo pulsas abiegno nosceret arces,
Fluminaque Haemonio cominus isse viro,
Idaeum Simoenta lovis cunabula parvi,
Hectora per campos ter maculasse rotas?
Deiphobumque Helenumque et Polydamanta et in armis
30 Qualemcumqne Parin vix sua nosset humus.
Exiguo sermone fores nunc, Uion et tu
Troia bis Oetaei numine capta dei.
Nee non ille tui casus memorator Homerus
Posteritate suum crescere sensit opus.
35 Meque inter serös laudabit Roma nepotes:
lllum post cineres auguror ipse dtem.
Ne mea contempto lapis indicet ossa sepulcro,
Provisum est Lycio vota probante deo.
Carminis interea nostri redeamus in orbem,
40 Gaudeat ut solito tacta puella sono.
V. 19. 20. Vergl. Horaz od. I, 6.
V. 20. faciet] intransitiv: sieb
schicken, passen.
V. 21. invida] Vergl. No. 19 v. 1,
Anm.
V. 25. eqtu)] Vergil Aeneis U, 14
bis 249.
V. 26. flumina]. Das XXI. Buch
der lüas erzält die (ic^xv not^ano-
rdfii^og des Achilleus.
V. 27. Idaeum] Strabo X, 3 §7
(p. 466): — nqonoXovs ^smv rovg
KovQrjtdg- tpaciv ot nccQaSovtsg td
KQTjtiiid xal Ttt ^Qvyia tsQOVQyiccig
Ttalv ifinsnlsyiLSva — xocig — nsQ^
T6 tiiv xov diog nai9oxQO(f>Cav xriv
iv fj KgijTy — xttl toig tcsqI ti^v
"idriv T^r T^wl'xijv xonoig,
Q. Wolf und nach ihm Haupt
und L. Muller lesen den Yersaus-
gang : cum prole Scamandro,
V. 28. ter weist hin auf Dias XXIIII,
16:
'^Exroptt 9 ^X'Ksad'at dtiadanBxo 81-
q>QOV onie^sv,
xglg d' igvaag n6(fi ariiioc Msvoi-
• tLa9ao ^avovxog
avxig Ivl yLXiaCiß navicHsxo,
Dagegen hat nach per campos dem
Dichter offenbar Ilias XXIf, 395 flg.
vorgeschwebt, wo AchilleuB den
eben getöteten Hektor von Ilios
zum griechischen Lager schleifL
So vermischt Properz beide Züge,
als habe Ach. den Toten dreimal,
etwa um die Stadt, geschleift.
v.^29. D. H.] Ilias XII, 94:
'^EXsvog %aUr^£q>ofog d'soetdiigy
vis dvoa ÜQtdfioio.
Polydamanta] P., Son des Pan-
thoos, wird als tapferer Held miter
den Troern in der Ilias mehr&ch
erwänt.
V. 30. Tarin] Hector safft von
ihm (lUaÄ III, 45): ^ ^
ovn icti ßiTi tpQsaivj ov9e vtg iI^XictJ.
V. 32. bis] Herakles hatte Troja
erobert, weil Laomedon ihn nm den
für die Bettung seiner Tochter He-
sione ausbedungenen Lon betrügen
wollte (vergl. Ilias V, 640—642);
zur zweiten Eroberung wirkten
seine Pfeile mit, welche er, ab er
auf dem Oite sich verbrannte, dem
Philoktetes gegeben hatte.
V. 38. Lycio]. Zu Patara in Lv-
cien hatte Apollo einen Tempel;
vergl. Horaz od. III, 4 v. 62 u. 64
— wenn Lycius Ap. nicht der
leuchtende (Itui-J bedeutet.
No. 51. —
101
Orphea delenisse feras et concita dicunt
Flumina Tbreicia sustinuisse lyra,
Saxa Cithaeronis Thebas agitata per artem
Sponte sua in muri membra coisse ferunt,
45 Quin etiam, Poiypheme, fera Gdlatea sub Aetna
Ad tua rorantes carmina flexit equos:
Uiremur, nobis et Baccbo et ApoUine dextro,
Turba pueilarum si mea verba colit?
Quod non Taenariis domus est mihi fulta coliimnis,
50 Nee Camera auratas inter eburna trabes,
Nee mea Phaeacas aequant pomaria Silvas,
Non operosa rigat Marcius antra liquor;
At Musae comites et carmina cara legenti.
Et defessa choris CalKopea meis.
55 Fortunata, meo si qua es celebrata libello!
Carmina erunt formae tot monimenta tuae.
Nam neque pyramidum sumptus ad sidera ducti,
Nee lovis Elei caelum imitata domus,
Nee Mausolei dives Fortuna sepuieri
60 Mortis ab extrema condicione vacant.
Aut illis flamma aut imber subducet honores,
Annorum ^ut ictu pondera victa ruent.
At non ingenio quaesitum nomen ab aevo
Excidet: ingenio stat sine morte decus.
V.41. Orphea] Vergl. No.21 v. 21.
22, Amn.
v.43.44. VergLHoraz od. 111,11
V. 2, besonders ars poet. v. 394:
dictu8 et AmphUm, • Thebanae con-
ditor ards,
saxa movere sono testudims et prece
. .r. ' "blanda
dticere qtto veRei,
y. 46. Galated] Vergl. Ovid met.
Xm, 735 flg.
V. 47. desaro] Yergl TibuU III,
4 Y.:48. 44, wo rhoebuB den Dich-
ter aBredet:
Saive cura deum; casto nam rite
poetae •
Phoebusque et Bacchus Pieridesque
favent,
V. 49. Taenariis] VergL No. 49
y. 14, Anm.
V. 49 - 53. Vergl. Horaz od. II,
18 V. 1—10.
V. 51. Phaeacas] VergL No. 38
V, 1, Amn.
Y. 52. Mardus]. Die Marcische
Wasserleitung, aus den Berten der
Peligner, solße Ancus Marcius be-
gonnen, der Praetor Q. Marcius Bex
vollendet haben. ,
V. 57—60. VergL Horaz od. III,
30 V. 1—5.
y. 58. caelum]. Die Kuppel des
Zeustempels zu Olympia m Elis
stellte das Himmelsgewölbe dar.
V. 59. Matisölei]. Strabo XIIII, 1
§ 16 (p. 656): hxavQ'ct (in Halikar-
nassos) 9* iatlv 6 tov Mcevaoilov
r€C(pos^ täv inxoL d'safnoctcav ^gyov,
V. 62. rumt] VergL No. 19. v. 32.
No. 41 y. 13—17.
y. 64. ingenio] VergL Horaz od.
IUI, 8 V. 28. 29.
Vergil, Georg. HI, 8. 9:
Temptanda via est, qua me quoque
possim
Tollere humo victorque virum voli-
tare per ora.
102
PROPERTIUS —
UI.
IBToGh nioht.
Sed tempus lustrare aliis Helicona choreis,
Et campum Haemonio iam dare tempus equo.
lam Übet et fortes meniorare ad proelia turmas
Et Romana mei dicere castra ducis.
5 Quod si deficiant vires, audacia certe
Laus erlt: in magnis et voluisse sat est,
Aetas prima canat Veneres, extrema tumultus.
ßella canam, quando scripta puella mea est.
Nunc volo subducto gravior procedere voltu,
10 Nunc aliam citharam me mea Musa docet.
Surge, anima, ex humili iäm carmine, sumite vires»
Pierides: magni nunc erit oris opus.
Iam negat Euphrates equitem post terga tueri
Parthorum et Crassos se tenuisse dolet;
15 India quin, Auguste, tuo dat colla triumpho.
Et domus intactae te tremit Arabiae;
Et si qua extremis tellus se subtrabit oris,
Scntiet illa tuas postmodo capta manus. ^
Haec ego castra sequar: vates tua castra canendo
20 Magnus ero: servent hunc mihi fata diem!
LH. V. 1. Sed] Satis scripta
puella mea est — sed iam hella
canam,
^ lustrare] ^umscliwärmen'.
Helicona] Gebirge in Boiotien,
Strabo Villi c. 2 § 25: povoßoXov
iatl to TS zmv Movamv tsgov Tial
ij ''innov KQijvTj, Auch PermeBSUB
(v. 26) war ein durch Trank oder
Bad begeisternder Dichterquell am
Helikon.
V. 2. Haemonio] Thessalien um-
schloss weite Ebenen, die trefflicher
Bosse Zucht begünstigten.
V. 3. Verbinde fortes ad proelia.
V. 4. mei] Vergl. v. 16.
V. 5.' Vergl. Ovid ex Ponto III,
4 V. 79:
Ut desint vires, tarnen est laudanda
voluntas.
V. 11. anima] Vergl. den Anfang
des Messias von Klopstock: 'Singe,
unsterbliche Seele'.
V. 1 3. post terga] die Kampf weise
der Parther glich 6iner verstellten
Flucht.
V. 13, 14. Augustus hatte 20 v. Chr.
des Partherkönigs Phraates Unter-
werfuns angenommen, und damit
zugleich die beiden Crassi, Vater
und Son, welche 63 v. Chr. gegen
die Parther gefallen waren, gerächt.
Über den schmählichen Ausgang des
Zuges der Crassi vergl. E^raz od.
III, 6 V. 6-^12. Damals erst gaben.
die Parther die erbeuteten rÖmi>
sehen Adler zurück.
V. 15. India]. Sueton (v. Augusti
21) gibt weniger zu: — virtutii
moderationisque fama Indos etiam
ac Scythas auditu modo cognitaa
pelleoctt (Augustus) ad amidHam
suam poptdique Momani ultro per
legatos petendam. — Vergl. Horaz
od. IUI, 14 V. 42.
V. 16. tremit]. Im J. 24 v, Chr.
sandte Augustus denAelius Gailus
gegen Arabien. — Indessen, wie
assius Dio LIII, 29 erzält,^^ tb
igvfiia xffl o rjliog za xs v 9at cc
q>vaiv xivu axonov ^%ovxct ndvv
avTovg itaXammQtjCBVf äaxe xo
nXetov xov axQccxov q>d'aQ'^vai> —
fAusfürlich erzält die Expedition
Strabo XVI, 3 §22-24 (p. 780— 782).
No. 62. 63. —
103
Ut Caput in magnis ubi non est tangere signis,
I^Ponitur hie imos ante Corona pedes,
Sic nos nunc, inopes laudis conscendere culmen,
Pauperibus sacris vilia Iura damus.
25 Nondum etenim Ascraeos norunt mea carmina Fontes,
Sed modo Permessi flumine lavit Amor,
• LIII.
Mein Grundsatz.
Pacis Amor deus est, pacem veneramur amantes:
Stant mihi cum domina proelia dura mea.
Nee tarnen inviso pectus mihi carpitur auro.
Nee bibit e gemma divite nostra sitis,
5 Nee mihi mUle iugis Campania pinguis aratur.
Nee miser aera paro clade, Corinthe, tua.
prima infelix fingenti terra Prometheo!
Hie parum cauti pectoris egit opus.
Corpora disponens mentem non vidit in arte:
10 Reeta animi primum debuit esse via.
Nunc maris in tantum vento iaetamur, et hostem
Quaerimus, atque armis nectimus arma nova.
Haud ullas portabis opes Acberontis ad undas:
Nudus ad infernas, stulte, vehere rates.
15 Victor cum victis pariter miscebitur umbris:
Consuie cum Mario, capte lugurtha, sedes.
Lydus Dulichio non distal Croesus ab Iro:
Optima mors, Parcae quae venit acta die.
' Me iuvat in prima coluisse Helicona iuventa
20 Musarumque choris inplieuisse manus:
y. 21. Ut in mag Ais signis, ubi
(quorum) non est (i^sati) tangere
capuit — ut hie Corona ponitur,
sie — .
V. 26. 26. Yergl. zum Gedanken
den Schluss von Horaz od. II, 1. .
V. 26. Ascrtteos] Vergl. No. 38 v.
32, Anm. — idso nach der Weise
des Hesiod, der für den Verfasser
mehrerer Epen, wie Gsoyovia und
^Hoi^atj galt.
Y. 26. Also doch zu keinen Hel-
den-Epen, sondern nur zu Lie-
besliedem fäle ich mich Wiig.
LIII. V. 2. stant] nach keiner
Seite noch neifft die Entscheidung :
die Schlacht steht.
V. 3—6. Vergl. Horaz od. I, 31
V. 1—8.
V. 6. miser] trotz deren Besitz
ich doch mich elend fülen würde,
da mein Herz nach anderem ver-
langt,
y. 7. infelix] missratend dem.
Prometheo] Vergl. Horaz od. 1,16
V. 13—16:
Fertur Prometheus addere principi
limo coactus pcfrticiUam undique
desectam et insani leonis
vim stomaeho adposuisse nostro,
y. 9. in arte] dum artem exereet.
V. 13. Vergl. Horaz od. H, 14
y. 21—28.
y. 17. Croesus. Iro] VergLNo.30
y. 42, Anm.
104
— PROPERTIUS —
Me iuvat et multo mentem ?incire Lyaeo
Et Caput in verna semper habere rosa.
Atque ubi lam Yenerem gravis interceperit aeta»,
Sparserit et nigras alba senecta cofnas,
25 Tum mihi naturae libeat perdiscere mores,
Quis deus hanc mundi temperet arte domum;
Qua Tenit exoriens, qua deficit, unde coactis
Cornibus in plenum menstrua luna redil,
Unde salo superant venu, quid flamfhe captet
30 Eurus, et in nubes unde perennis aqua,
Sit Ventura dies, mundi quae subruat arces
Purpureus pluvias cur bibit arcus aquas,
Aut cur Perrbaebi tremuere cacumina Pindi,
SoHs et atratis luxerit orbis equis,
35 Cur serus versare boves et plaustra Bootes,
Pleiadum spisso cur coit igne chorus,
Curve suos fines altum non exeat aequor,
Plenus et in partes quattuor annui^ eat,
Sub terris sint iura deum et tormenta nocentum,
40 Tisiphones atro si furit angue caput,
Aut Alcmaeoniae furiae aut ieiunia Phinei,
Num rota, num scopuli, num sitis inter aquas,
Num tribus infernum custodit faucibus antrum.
Cerberus, et Tityo iugera pauca novem,
45 An ficta in miseras descendit fabula gentes.
Et timor band ultra quam rogus esse potest.
Exitus hie vitae superet mihi: vos, quibus arma
Grata magis, Crassi signa referte domum.
V. 21. Lyaeo] Vergl. Horaz od.
I, 7 y. 22, und inäcksicht des
Zweckes Hora.z epod. 9 v. 37. 38:
curam metumque Caesaris rerum
iv/oai
dulci Lyaeo solvere.
V. 29. superanf] mtis supergue
aäswnL
V. 81. Sit] ^ob».
V. 33. tremuere] Erdbeben!
Perrhaehi] Strabo Villi, 5 § 22
(p.442): ot 91 ITsQQaißoi rif^fig filv
üvatalivtBg nsql xa eanigtu tov
'OXvfinov fiiiffj Kati(isvov avtod'i
ngo^X^P^'' ovtsg Maxs^oifi' ro 9h
TtoXv (iBQOg — Big vqv Wvdov i^-
inaae' vvvl 9h iimgov ^ ov9lv
ttvtmv txvog ad^Brai.
y. 34. luxerit] von lugeo: Sonnen-
finsternis!
y. 36. Bootes] Vergl. No. 24 y. 1,
Anm.
v. 39. sint] 'ob'.
y. 41. Alcmaeoniae] Alkmaion
tötete die Mntter Eriphyle, um den
Untergang seines Vaters Amphia-
raos zu rS^hen, welchen jene durch
das Halsband der Harmonia yon
Polyneikes bestochen, yeranlaMt
hatte.
y. 41. Phinei] Phineus, welcher
seine Söne erster Ehe geblendet
hatte, wurde durch die Harpyen
bestraft, die alle Speisen ihm teila
nahmen, teils beschmutzten.
y. 42. Hindeutungen auf die Stra«^
fen der Haupt&eyler in der Unter*
weit, welche Odyssee XI, 676—600
des genaueren beschrieben sind. —
Ver^ fkuch No. 43 y. 65, Anm.
y. 44. Cerberus], Beschreibung^
des C. bei Horaz od. III, 11 y. IT
bis 20; doch ist sie wol unecht.
y. 48. Crassi] Vergl. No. 62 y. 14,.
Anm.
- No. 53. 64. —
105
LIIII.
Klage um Faetus.
Ergo soUicitae tu causa, pecunia, vitae!
Per te inmäturum mortis adimus iter.
Tu vitiis hominum crudelia pabula praebes:
. Semina curarum de capite orta tuo.
5 Tu Paetum ad Pharios teudeotem lintea portus
Obruis iosano lerque quaterque mari.
Nam dum te sequitur, primo miser excidit aevo
Et nova longinquis piscibus esca natat.
Et mater non iusta piae dare debita terrae
10 Nee pote cognatos inter bumare rogos,
Sed tua nunc volucres adstant super ossa marinae.
Nunc tibi pro tumulo Carpathium omne mare est.
Infelix Aquilo, raptae timor Orithyiae,
Quae spolia ex illo tanta fuere tibi?
15 Aut quidnam fracta gaudes, Neptune, carina?
Portabat sanctos alveus ille viros.
Paete, quid aetatem numeras? quid cara natanti
Mater in ore tibi est? non habet unda deos.
Nam tibi nocturnis ad saxa ligata procellis
20 Omnia detrito vincula fune cadunt.
Reddite corpus bumo, positaque in gurgite vita
Paetum sponte tua, vilis arena, legas;
Et quotiens Paeti transibit nauta sepulcrum,
Dicat: ^et audaci tu timor esse potes.'
25 Ite, rates cur?as et leti texite cansas:
Ista. per humanas mors venit acta manus.
Terra parum fuerat fatis, adiecimus undas:
Fortunae miseras auximus arte vias.
Ancora te teneat, quem non tenuere Penates?
30 Quid meritum dicas, cui sua terra parum est?
Ventorum est, quodcumque paras; haud ulla carina
Consenuit, Fallit portus et ipse fidem.
Natura insidians ponlum subslravit avaris:
Lini. V. 1. JErffo] Vergl. Horaz
od. I, 26 V. 6.
V. 6. Pcuium] PaetuB war, wie
sich ans dem Gedichte ergibt, ein
junger Freund des Dichters, der auf
einer Reise nach Alexandrien, die
e)r in Handelsgeschäften unternom-
men, durch Schiffbruch umkam;
sonst ist er unbekannt.
PhanoaVy ergl, No.43 v.30, Anm,
V. 13. ön^m^'ae] Pausanias^I, 19
ivd'a naC^ovauv *SIqb1^viclv (die
Tochter des Erechtheus) vno avi-
fiov Bogiov (pocalv aQ7taad"nvoci xal
avvoLTisCv *SlQSL^vCqi ßoQsav ytctt
Gtpiai (den Athenern) dia xo x^do^
aiivvttvta rmf tQitigmv rcov ßagßcc-
Qi%&v a7eoX4oai zag noXXag»
T. 21 — 24. Scaliger lässt diese
Verse erst hinter v. 66 folgen.
V. 22. tegas] Vergl. Horaz od. I>
82 V. 23. 24.
106
- PROPERTIÜS —
Vi tibi succedat, vix semel esse potest.
35 Saxa triumphales fregere Capharea puppes,
Naufraga cum vasto Graecia tracta salo est.
Pauiiatim socium iacturam flevil Ulixes,
In mare cui soliti non valuere doli.
Quod si contentus patrio bove verteret agros,
40 Verbaque duxisset pondus habere mea,
Viveret ante suos dulcis conviva Penates,
Pauper, at in terra, nil ubl flare potest.
Non tulit hie Paetus stridorem audire procellae
Et duro teneras laedere fune manus,
45 Sed thyio thalamo aut Oricia terebintho
Et fultum pluma versicolore caput.
Huie fluetus vivo radicitus abstulit ungiies,
Et miser invisam traxit hiatus aquam:
Hunc parvo l'erri vidit nox inproba ligno.
50 Paetus et occideret, tot coiere mala.
Flens tarnen extremis dedit haec mandata querellis.
Cum moribunda niger clauderet ora liquor:
*Di maris Aegaei quos sunt penes aequora, Venti»
Et quaecumque meum degravat unda caput,
55 Quo rapitis miseros tenerae lanuginis annos?
Attulimus longas in freta vestra manus.
A miser aicyonum scopulis adfigar acutis:
In me caeruleo fuscina sumpta deo est.
At saltem Italiae regionibus advehat aestus:
V. 35. Capharea] 6 KacpriQBvq,
Landspitze aes Büdlichen Euboia.
V. 36. GHrfiecia] Ovid metam. XUU,
470—472 :
Spargimur et ventis inimica per ae-
piora rapti
Fulmina, noctem, tmbres, iram coe-
lique mariaque
FerpetimwrDanai, cumuh*mque Ca-
fharea cfadis,
481 : Quos communis hiems inportu-
nusque Caphareus
Mersit aquis.
V. 37. sociwfn] Genefc. plur.
V. 38. solitt]' noXvii,ri%a%og, noXv-
V. 42. flafe ist Subject, etwa «=
turbo.
V. 43—46. Gedanke: Hätte P. auf
dem Lande bleiben wollen, so
würde er nicht auf dem Meere
Mühsal und Gefar zu erdulden ge-
habt haben, sondern er hätte selbst
in ausgesuchter Eleganz und Be-
quemlichkeit leben können. — Per
zeugma ist zu sed aus dem non tth'
lit ein Begriff des Gegenteils zu
ergänzen: er hätte nicht zu ertra-
gen brauchen, sondern er hätte
geniessen können.
V. 46. thyio] %'vov ist der cypres-
senartige Lebensbaum mit wol-
riechendem Holze. — Der Schluss
des Verses ist Beminiscenz aas
Vergü Aen. X, 136.
V. 62. Vergl. No. 18 v, 68. —
Niger liquor: Tcago^viiaiQOv.
V. 63. penes qtMs] Vergl. Horaz
od. I, 3 V. 16. 16:
(notus), quo non arhiter Hculrtae
maior toUere seu ponere
volt freta.
Y. 66. miseros] mitleidswürdig: iq
yorp yff^teffTaT?? rjdn (vergl. llias
XXini V. 348),
V. 66. longcts] Vergl. v. 46: te-
neras. Das Gegenteil ist die xsIq
na%BCri homerischer Helden.
V. 68. caeruleo] v.vavo%a£txi j ^
Dativ.
— No. 54. 55. —
107
60 Hoc de me sat erit, si modo malrls erit.'
Subtrahit haec fantem torta vertigine fluctus;
Ultima quae Paeto voxque diesque Tuit.
centum acquoreae Nereo genitore puellae.
Et tu materno tacta dolore Theti,
65 yos decuit lasse subponere bracchia mento:
Non poterat vestras ille gravare manus.
At tu, saeve Aquilo, numquara mea vela videbis:
Ante fores dominae condar oportet iners.
LV.
An Maeoenas.
C. Cilnius Maec^nas, väterlicherseits aus dem Geschlechte der
Maecenaten von Arretium in Etrurien, mütterlicherseits aus dem
^er Cilnier stammend, welches i. J. 301 v. Chr. (Livius X, 3) um
seines Reichtums willen von dort- war vertrieben worden, lebte als
Privatmann in Rom. Mancher Lucumo der Etrusker (No. 59 v. 29,
Anm.) war aus dieser hochberuhmten Familie hervorgegangen, die
in Rom zu den Rittern zälte. Sein Haus auf dem esquilinischen
Berge war ein Mittelpunkt für die hervorragendsten Geister in Rom.
Vergil und Horaz waren ihm in herzlicher Freundschaft eng ver-
bunden, wie er denn zuzeiten auch selber an den poetischen
Bestrebungen der Zeit sich beteiligte. Von den öffentlichen Ge-
schäften, die eine Standeserhöhung gebracht haben würden, hielt
er sich fern. Indess sein stiller Einfluss auf Octaviau, bei dem er
überhaupt das höchste Vertrauen genoss (Tacitus ann. VI, 11 (17):
Augustus bellis ctvtWus Cilnium Maecenatem equestris ordinis
eunctis apud Romam atque Ilaliam praeposuitj wurde oft bemerkt.
Der Schutz, den er geistigen Bestrebungen in der förderlichsten
Weise angedeihen Hess, hat seinen Namen schon früh (Martial VUI»
56 V. 5) sprüchwörtlich gemacht.
Maecenas, eques Etrusco de sanguine regum,
Intra fortunam qui cupis esse tuam.
Quid me scribendi tam vastum mittis in aequor?
Non sunt apta meae grandia vela rati.
5 Turpe est, quod nequeas, capiti conmittere pondus
Et pressum inflexo mox dare terga genu.
v. 60. Der Matter wird's genügen,
^enn sie es nur bekommt.
LV. V. 1. Vergl. die Anreden bei
Horaz od. I, 1 v. 1; III, 29 v. 1;
(Satir. I, 6 v. 1—4).
V. 2. fort%mam]förtuna equestris
ist der von der Natur zugewiesene
^tterstand, locus equester ist der
bürgerliche Bang eines Ritters, or(2o
equ^er der bürgerlich berechtigte
Stand (Philologas 1847 S. 460).
V. 4. Vergl. Horaz od. IIII, 2 v.
27—29; I, 6 v. 17-19.
v. 6. turpe]. Eine heitere Illu-
stration dazu gibt Horaz satir. I, 9
V. 20. 21.
108
— PROPERTIÜS —
Omnia non pariter rerum sunt omnibus apta,
Fama nee ex aequo ducitur ulla iugo.
Gloria Lysippo est animosa effiogere signa,
10 Exactis Calamis se mihi iactat equis,
In Veneris tabula summam sibi ponit Apelles,
Parrhasius parva vindicat arte locum.
Argumenta magis sunt Mentoris addita formae,
At Myos exiguum flectit acantbus iter,
15 Phidiacus signo se luppiter ornat eburno,
Praxitelen patria vindicat urbe lapis.
Est quibus Eleae concurrit palma quadrigae.
Est quibus in celeres gloria nata pedes;
Hie satus ad paeem, hie castrensibus utilis armis:
20 Naturae sequitur semina quisque suae.
V. 9. Lysippo] L. von Sikyon
zeigte in seinen ehernen Statuen
eine deutliche Richtung auf das
Portrait, wie es denn auch ihm al-
lein verstattet war, den Alexander
zu bilden (vergl. Horaz epist. II, 1
V. 239—241), da nur er es verstand
das Weiche in der Haltung des
Nackens und den Augen mit dem
Mannhaften und Löwenartigen, das
in Alexanders Minen lag, recht zu
verschmelzen.
V. 10. Calamis] 0. aus der ersten
Hälfte des 5. Jarhunderts v. Chr.,
der vorklassischen Periode der
Skulptur angehörend, war beson-
ders durch Tierbilder berühmt.
V. 11. Apelles] A., der aus lonien
stammte, besass vor allem xccgig,
durch welche sein GemSIde der
'AtpqoSizri avadvofiivrj — im Aescu-
lapxempel zu Kos — hochberühmt
war. Seine Portraits Alexanders
zeigten eine grossartige Auffassung;
er malte ilm z. B. als itsgawo-
q>6Qog.
V. 12. Parrhasius] P. aus Ephe-
808 malte in weichen Contüren,
brachte Lichtrefiexe und andere
Feinheiten zur Anschauung. Eins
seiner Meisterbilder in feiner psy-
chologischer Charakterisirung war
der Demos von Athen. Bei Aeno-
phon (memor. HI, 10) unterredet
sich Sokrates mit ihm über die
Malerei.
V. 18. Mentoris] Mentor, berühmt
durch getriebene Metallarbeiten,
war etwas älter als Apelles.
V. 13. 14. ^Mentor leihet der
Form durch Inhalt höhere Beize;
Zierlich im Kleinen, umschlingt
Mys mit Akanth den PokaL'(J4kob.)
V. 14. Myos] Mys, Zeitgenosse
und Gehülfe des Pheidias, war wie
Mentor in der Toreutik berühmt.
V. 15. Phidiacus] Pheidias von
Athen, der Zeitgenosse und Freund
des Perikles, *em Künstler, dessear
Genius so mächtig u. dessen Buhm
so anerkannt war, dass die Werke
der Perikleischen Zeit sämtlich von
ihm geleitet wurden.» Vergl. auch
Plutarch Perikl. c. 13 § 2: nävru
diBins xofl neivxa}v inlanonog f^v
^BiSCug. In der Plastik leistete er
das Höchste : die Darstellung der
Idee war ihm die Hauptsache. Aua
den drei Perioden semer künstle-
rischen Entwickelung ßind die
Hauptwerke: 'AQ-r^vri ngofiaxog^
'A^rjvri Tcagd'ivog, Zevg uXvfikitiog^
(o iv Wajj).
V. 16. Praocüelen] Pr. von Athen
ist der Meister der jüngeren atti-
schen Schule der Plastik, wie Phei-
dias der der älteren. Es ist bei ihm
in den zalreichen Darstellungen
der Aphrodite, des Eros und Dio~
nysos auf Anmut und höchsten
Liebreiz abgesehen.
V. 17. Vergl. Horaz od. I, 1 v^
3 flg. — Est quibus ist ein Qrae-
cismus. Sinn: der Gedanke daran
begleitet sie während des Bennens.
V. 18. nata in] geboren für. Sinn t
zu erwerben durch.
— No. 55. —
109
At tua, Maecenas, vita praecepta recepi;
Cogor et exemplis te superare tuis.
Cum tibi Romano dominas in lionore secures
Et iiceat medio ponere iura foro,
2b Vel tibi Medorum pugnaces ire per hastas
Atque onerare tuam fixa per arma domum,
Et tibi ad effectum vires det Caesar et omni
Tempore tam faciles insinuentur opes,
Parcis et in tenues humilem te colligis umbras:
30 Velorum plenos subtrahis ipse sinus.
Crede mihi, magnos aequabunt isla Camillos
ludicia et venies tu quoque in ora virum,
Caesaris et famae vestigia iuncta tenebis:
Maecenatis erunt vera tropaea fides.
35 Non ego velifera tumldum mare findo carina:
Tuta sub exiguo flumine nostra mora est.
Non.flebo in cineres arcem sedisse paternos
Ca4ini nee septem proeiia clade pari.
Nee referam Scaeas et Pergama Apollinis arces,
40 . Et Danaum decimo vere redisse rates,
Moenia cum Graio Neptunia pressit aratro
Victpr.Palladiae ligneus artis equus.
Inter Calljuuachi sat erit placuisse libellos
£^ c^pinis^e modis, C9e poeta, tuis.
45 H^^c ur^pt pueros, haec urant scripta puellas,
Meque deum clament et mihi sacra ferant.
Te duce vel lovis arma canam caeloque inihäntem
Coeum et Phlegraeis Oromedonta iugis,
Celsaque Romanis decerpta Palatia tauris
50 Ordiar et caeso moenia firma Remo,
V. 31. Camillos], Livius VI, 49:
dictatar (M. Purius Camillus) recu-
ptr<sta ex hostüms patria trium-
phans in urbem redit et — Botimlua
4K ^[jarens patriae conditorque alter
wrbis haud vanis laiidilms adpellch
iatiMT.
V. 37. Wie 68 Ponticus getan,
vergL No. 1 v. 47, Anm.
V. 39— 42. Anspielung auf Homer
<verffl. Horaz od. I, 6 v. 5—7) und
die Eykliker.
V. 39. Scaeas], JccQdaviai oder
<fKaiai nvXai das westliche Tor
von Ilios; üsgyaiiog oder -(lov die
Burg der Stadt
V. 41. Neptunia]. Sie waren von
ApoUon und Poseidon gebaut wor-
den, welche als Lon daför vom
Könige Laomedon die Mr den Ga-
nymedes vom Zeus gegebenen Bosse
ausbedungen hatten.
aratro\ Vergl. Horaz od. I, 16 v.
20. 21.
V. 42. equrn] VergL No. 51 v. 26,
Anm.
V. 43. Callimachi] Vergl. No. 63
V. 16, Anm.
V. 44. Coe] Vergl. No. 51 v. 2,
Anm.
V. 48. Oromedonta] einer der Gi-
ganten.
Phlegraeis] Phlegra, die westliche
Halbinsel von Ghalkidike, später
Pallene genannt; vergl. No. 56 y.
37, Anm.
V. 49. pdllatia] Vergl. No. 59 v.
3. 4.
V. 50. caeso] Vergl. No. 8 v. 36.
110 — PROPERTIUS —
Eductosque pares silvestri ex ubere reges,
Crescet et ingenium sub tua iussa meum»
Prosequar et currus utroque ab litore ovaotes,
Parthorum astutae tela remissa fugae,
Ö5 Castraque Pelusi Romano subruta ferro,
Antooique graves in sua fata maous.
Motlis tu coeptae fautor cape lora iuventae,
Dexteraque inmissis da mihi signa rotis.
Hoc mihi, Maeceoas, laudis concedis, et a te est,
60 Quod ferar in partes ipse fuisse tuas.
LVI.
Cleopatra.
Das Gedicht, in der Erinnerung des Sieges von Acüum und
der endlichen Vernichtung der Cleopatra verfasst, gibt besonders
dem patriotischen Zorn des Dichters darüber, dass ein Weib e»
gewagt Rom zu bedrohen, Ausdruck. Insofern ist es zu vergleichen
mit Horaz epod. 9 v. 11 — 16 und od. I, 37 v. 5 — 12. Aber
Horaz — wie denn schon in der Epode, die auf den Sieg bei
Actium geht, bald der volle Jubel durchbricht — erhebt sich auch
in der Ode, welche den Tod der Cleopatra zur Voraussetzung hat,
nachdem er in dem Gleichnis vom Habicht und der Taube von
der ersten leidenschaftlichen Bewegung sich mit Befriedigung be-
ruhigt hat, zu einer freieren Anerltennung des Grossartigen, dai»
bei aller sittlichen Versunitenheit in der aegyptischen Königin
immerhin sich offenbart hatte. —
Auch in diesem Gedicht vermag es Properz nicht die Erinne»
rung an Antonius, die doch die Römer schmerzlich berürea
musste, zu unterdrücken (v. 31). —
Quid mirare, meam si versat femina vitam
Et trahit addictum sub sua iura virum,
Criminaque ignavi capitis mihi turpia fingis,
Quod nequeam fracto rumpere vincla iugo?
5 Venturam melius praesagit navita mortem,
Volneribus didicit miles habere metum.
Ista ego praeterita iaclavi verba iuventa:
V. 51. ubere] VerdL No. 7 v. 37. v. 66. Zartfülender ist Horaz,.
V. 54. Parthorum] \ergi. No. 52 der bei aller Siegesfreude den B.Ö-
V. 13. m er Antonius und dessen traurige»
astutae] Vergl. Horaz od. I, 19 Ende nie erwänt.
Y. 60. fuisse in] ^dass ich mich
V. 11:
pJE T'^'''^ ^^'**' immer gehalten h4be zu'.
V. 55. Besiegung der Cleopatra. LVI. y. 4. iugo] das gleiche Bild
Vergl. Horaz epod. 9 y. 27. hat Horaz od. I, 33 v. 11.
— No. 56. 56. —
111
Tu nunc exemplo disce timere meo.
Colchis flagrantes adamantina sub iuga tauros
10 Egit et armigera proelia sevit humo,
Custodisque feros claudit serpentis hiatus,
Iret ut Aesonias aurea lana domos.
Ausa ferox ab equo quondam oppugnare sagittis
Maeotis Danaum Pentbesilea rates;
15 Aurea cui postquam nudavit cassida frontem,
Vicit victorem Candida forma virum.
Ompbale in tantum formae processit bonorem,
Lydia Gygaeo tincta puella lacu,
Ut, qui pacato statuisset in orbe columnas,
20 Tarn dura traheret mollia pensa manu.
Persarum statuit Babylona Semiramis urbem,
Ut solidum cocto tolleret aggere opus.
Et duo in adversum missi per moenia currus
Ne possept tacto stringere ab axe latus,
25 Duxit et Eupbratem medium, qua condidit arces,
lussit et inperio subdere Bactra caput.
Nam quid ego heroas, quid raptem in crimina divos?
luppiter infamat seque suamque domum.
Quid, modo quae nostris opprobria vexerat arrais
30 Et famulos inter femina trita suos
Coniugii obscaeni pretium Romana poposcit
Moenia et addictos in sua regna patres!
Noxia Alexandna, dolis aptissima telius.
V. 9. Colchis] VergL Oyid metam.
Vn, 1—158.
V. 14. Pent;h€8ileä\ P., Königin
der Amazonen (vergl. No. 31 y. 55,
Anm.), kam Von der paltts Maeotis
her den Trojanern zu Hülfe, wurde
jedocb YomAcbilleuB überwunden.
y. 15. cassida] seltene Form des
Nominativ.
Y. 18. Gygaeo lacu] unweit Sardes.
Y. 19. coltmnas] Strabo III, 5
(p. 170): ivioi 91 arriXag vniXaßov
tiqv KdXmjv nal r'^v 'AßvlvHoc, to
dvziHS^fisvov Sgog rijg Aißvrjg' —
ot dl tag nXriaCov iKUTSQOv vrjal-
dag* irjts£v inl tatv tivgitog
Isyofiivmv atriX(ov xovg rijg otnov-
jisvTig OQOvg ^ vqg ütgaTsiag tijg
UifauXiovg ^xbi rivd vovv ^9og
yäg naXaiov vniiQ^B x6 ti^sad'ai
toiovTOvg oQovg (auch bei den por-
tugiesischen Entdeckungsfarern).
V. 21. Fersarum], Erst 538 v. Chr.
ist Babylon von den Persem ero-
bert worden; vergl. Daniel 6, 28.
Semiramis], Strabo XIII, 1^2
(p. 737): o fihv Nivog jjv 6 ti}v
Ntvov iv ty 'Axovgic^ nxlaag ' ^ b\
xovxov yvvrj, rinsg xttl 9is9B%axo
xov aviga, ZByi^lgaitig * rig icxi
Tixiofia rj BccßvXcav,
v. 22. cocto] Strabo §5: ^£ oiexrig
nXCv%'ov xorl datpdXxov.
V. 23. moenia] Strabo §5: ndxog
9\ xov xBC%ovg no9mv 9vo Hotl xqtd^
novxa' — i} '^^ ndqo9og inl xov
xBi%ovg mg xi^qmna ivttvxio9gO'
fistv dXXi^Xoig (a9t(og' dtoitBQ xmv
inxd ^BafidxoDV Xiyexai nccl xovxo,
V. 25. medium] Strabo § b: 6
noxaftog 9 tot (liürjg (st x^g noXsoag
axa9iatog xo nXdxog, — Herodot
I, 180.
V. 26. iussit]. Durch einen klugen
Bat, wie Baküra amOxos zu nehmen
wäre, erwarb Semiramis sich des
König Niuos Gunst und Hand.
V. 31. coniugii] M. Antonius, der
Triumvir, war ihr Gemal.
112
— PROPERTIÜS —
Et totiens nostro Memphi cruenta malo,
35 Tres ubi Pompeio detraxit arena triumphos!
Tollet nulla dies hanc tibi, Roma, notam.
Issent Phlegraeo melius tibi funera campo,
Vel tua si socero colla daturus eras.
Sciiicet incesti meretriz regiAa Canopi
40 (Una Philippeo sanguine adusta nota)
Ausa lovi nostro latrantem oppoiiere Anubin,
Et Tiberim Nili cogere ferre minas,
Romanamque tubam crepitanti peliere sistro,
Baridos et contis rostra Liburna sequi,
45 Foedaque Tarpeio conopia tendere saxo.
Iura dare et statuas inter et arma Mari.
Quid nunc Tarquinii fractas iuvat esse secures.
Nomine quem simili vita superba notat,
Si mulier patienda fuit? cape, Roma, triumphum,
50 Et longum Augusto salva precare diem.
Fugisti tamen in timidi vaga flumina Nili:
Accepere tuae Romula \incla manus.
Bracchia spectavi sacris admorsa colubris.
V. 35. tres] über Sizilien^ über
Spanien, über Pontus und die See-
räuber.
detraxit'] Pompejas wurde am
28. September 48 y. Chr. auf der
Reede von Pelusium unweit der
östlichen Nilmündunc- von den Ab-
gesandten des ägyptischen Königs
ermordet.
V. 37. PMegraeö] VergL No. 55
y. 48, Anm. Hier waren nach dem
Mythos die Giganten von den Göt-
tern mit Blitzen getötet worden.
Properz vergleicht sklso mit der
Gigantenschlacht die von Pharsalus
(48 V. Chr.).
V. 38. «ocerol Pompeins war mit
der Julia, der Tochter des C. Julius
Caesar, vermalt gewesen.
V.39. incesti Canopi] Str&boXVll^
1 § 17 (p. 801): Kavcaßog ä' iati
^oXi^ iv el^Koai xal SKutov axadioig
ano AXs^avSifB^ag nsSn lovaiv —
avxl ndvtatv d' iaxlv o rmv nccvri'
yvQiatoöv ox^og, x&v Ix xiig *AXS'
\avdQBiag yiccTLOVtmv t^ ^ico^vyi*
Tcccaa yuQ jj(iiQa tluI ' naaa vv^
TiXrid'vsi töiv iv rotg nXoiuoiotg
"KccTccvXovfiivoav xorl TiatOQXovfiivmv
dviöfiv fistd tijg iaxdtrjg attoXaaiag
Ttal avdgmv %ocl ywaivirnv t£v 9'
iv ^ avtip rm Kttvcißm ^atccyayyäg
ixovtmv iniTieifiivag' rg Ömqvyi
fvtpveig nQog riqv roiavxfjv uviCiv
Tial svmxj^ccv.
V. 40. IPMlippeo], Bih Ptolemaier
leiteten sich von Philipp von Ma-
kedonien ab.
V. 41. Anuhin] der Son des Osiris
und der fNephtni ist der schakal-
köpfige Gott Anubis, der Ankläger
beim Totengericht.
V. 43. sistro] VergL No. 43 v. 24,
Anm.
V.44. &an(2oa] Herodot beschreibt
II, 96 die harts alff' eine Axt aus
Balken fest gezimmerteir Flösse.
V. 45. conopia] Herodot 11,95:
nag avrjQ avt&v (der im TieflaiMl
wonenden Aegy^terJ iiim0lij'
axQOv TLiitxrixai, x^ xrig fihv ^fiirä
ix^'vg iyQSvfi^ xr^v de vvnxa xocae
avx^ XQ&tat {iCQog rovff nmvmitagY
iv xi dvanavsxai moCxriy . ntgl tov-
xriv Züxnai t6 dpLtp^ßii^ifxQOv ^%al
^nsixsv ivdvg vn avxip HcctBvdsi.
Davon 'Kanapee'.
V. 46. Mari], Die Trophäen des
Marius wurden im Tempel des Ju-
piter Capitolinus aufbewart.
V. 53. colubris] Velleius Pateren-
lus n, 87: At ÖleopcOra firtMtraüs
custodtlms, itlata a&pide -morsM
sanie eius expers muUeMs m^ms
spiritum redäidit.
\
No. 56. 67. —
113
Et trahere occuUum membra soporis iter.
55 ^Non hoc» Roma, fui tanto tibi cive verenda',
Dixit, *et adsiduo lingua sepulta mero/
Septem urbs alta iugis, toto quae praesidet orbi,
Femineas timuit territa Marte mioas.
Hannibalis spolia et victi monimenta Syphacis
60 Et Pyrrhi ad nostros gloria fracta pedes —
Curtius expletis statuit monimenta iacunis,
At Decius misso proeiia rupit equo,
Ck>clitis abscissos testatur semita pontes,
Est cui cognomen corvus habere dedit.
65 Haec di condiderunt, haec di quoque moenia servant:
Vix timeat salvo Caesare Roma lovem.
Nunc ubi Scipiadae classes, ubi signa Camilli,
Aut modo Pampeia Bospore capta manu?
Leucadius versas acies memorabit Apollo.
70 Tantum operis belli sustulit una dies.
At tu» sive petes portus seu, navita, iinques,
Caesaris in toto sis memor lonio.
LVII.
Auf den Tod des Ilaroellus.
M. Claudius Harcellus, der Son der Octavia» der Schwester
des Augustus, und durch seine Vermälung mit Julia zugleich
Schwiegerson des Augüstus, war erst 20 Jare alt 23 y. Chr. in
Bajae^ wo er Genesung gesucht hatte, gestorben. Er hatte allge-
mein für den präsumtiven Nachfolger des Augustus gegolten.
Vergil widmet ihm einen schönen Nachruf (Aeueis VI, '860—887),
y. 56. linfftM] YergL v. 31, Amn.
Y. 69. Swphads) Syphax, König
von West-Nnmidien, wurden von
Laelins i. J. 203 v. Chr. besiegt und
ge&ngen genommen; Livius XXX,
11 und 12.
V. 60. Pyrrhi] Livins epitome 14.
V. 61. Die tiefe Erreffung des
Piditers spie^lt sich in dem Über-
springen in eme andere Konstruk-
tion wider.
Curtius] M. Curtius opferte sich
859 V. Chr. für das Gemeinwol;
Livius VII, 6.
V. 62. Deciu6] P. Decius Mus
verschaffte durch seinen Tod den
Bömern den Sieg in der Latiner-
Bchlacht am Vesuv 340 v. Chr. ; Li-
vius VIII 9.
V. 63. 'Coclitis] Livius II, 10.
YoiiZ, rOmitohe Elegie.
V. 64. cognomen] der junge M.
Valerius, triounus müitum, von dem
Beistand, den ihm in einem Zweir
kanipf mit einem GaJlier 349 v. Chr.
ein Ilabe geleistet haben soll, Cor-
vus zubenannt; Livius VII, 26.
V.67. CatniUi] Vergl. No. 55 v. 31,
Anm.
V. 68. modo] im Kriege gegen
Mithridates.
V. 69. Leuccidius] Strabo ^X, 2
§ 8 (p. 452): nitqa icxl Aevx^ xriv
XQpocv, ^ nQOKHpivfi r^s AsvnäSjog
(zTJg vijüov) sCg to nilayog ncd trjv
Kstpaliriviav, mg ^vxbv^sv xovvofia
laßsLV' ixsi dh x6 tov Asvüdxu
*An6XXatvog Ibqov»
V. 70. una dies], Cassius Dio LI,
1: xoiavxri xig i} vavfitcx^a aixcav
xjj dsvxtga xov SenxsfißQiov iyi^
vBxo (31 vi Chr.).
8
114
— PBOPBRTIÜS —
Clausus ab umbroso qua adludit ponlus Averaa
Fumida Baiarum stagna tepeotU aquae»
Qua iacet et Troiae tuBicen Misenus areaa»
Et sonat Hercnleo strueta labore via,
5 Hie» ubi, mortales dextra cuifk quaereret urbes»
Cymbala Thebaoo coocrepuere deo,
At nunc invisae magno cmn crimiiie Baiae:
Quis deus in vesira constitit hostis aquaf
HLs pressus Stygias ▼olium demisit in undae,
10 Errat et in vestro -*- spirilus -^ ille lacu.
Quid genus aut virtus aut optima profuit iili
Mater et ainplexumCaesai^is esse focos?
Aut modo tam pleno fluitanlia vela theatro
Et per materfias omnia gesta manus?
15 Occidit, et misero steterat lugesimua annus:
Tot bona tam parvo ctauait in orbe dies.
I nunc, tolle animos et teciim finge triumphos«
Stantiaque in plausum tota theatra iuvenl»
Attalicas supera Testes, alque omoia magais
20 Gemmea sunt ludis: ignibus ista dabis.
Sed tarnen huc omnes, huc primus et ultimus ordo:
Est mala, sed cunctifi ista terenda via est.
LVIL V. 1—8. Qua poniu$ ckär
luditj qua Mia&nus iacet, ubi cyrn'
bala concrepuere, (xt ubi nunc Baiae
8unt: quia äeus hie conMit?
V. 1. Aimm^ unweit der warmen
Quellen von JBfadae lag hinter dexa
sinus Baiamms der lacus Avemua.
Sirabo y. 6 §21^: nsQiiilsistai 9'
"jiOQpos 6tpQV6iv 6ifiCaig^ vntQKSi-
fi4vatg nuifttcxo^iv ^Xr^v xov sts-
nXeff , vvv usp iqp^ipmt inmnoprj»
[livmg^ npotiföov dh ümfnQimiatv
ux %atd'dei9tdtiitioif£tiv nataenUhf
inoiow xhv %6Xnov, ^-*- %al xövzo
XüHf^ovTIXovToiwidv vi wteXdußav&if *
Htti eiginXeov ys ot nQO^vaofkBP^t
Mal tXa96ii8V9i tovg nataxdw^evg
dcüfiovag, ovxmv x&v vtpmav(ii9mp
rd toidis tsgiav, ijgy^iaßrjHoxmv
v. 3. Misejms] am Vorgebirge
Misenum, süd(fetlicli von Baiae,
sollte Aeneas seinoi Qefärten Hi-
sentiB bestattet haben, gUo nan
praestantior alter Aare dere vires,
jkarternque aeeendere «aut».
V. 4. via] Stratoo V, 4 § 6 (P;246):
91 AüHQppog TidXnog nXatvwttai
(liXQt' Bcttmv x(ofnicTt' ilQyofitvog dno
xi[la ^laxfeaf xäg ßovg ixävpovzte
xccg VfiQva^ov,
y. 6. deö] Hercules ^alt aiiPatroitL
der Heiliquellen. Seui 'Kultos *i^
dem des Baochus ftnlich-^ • oft. mit
diesem verbunden«
Y. 8. hostis] feindlich — anstatt
des helfenden Hercules.
Y.9. JBispreesutß Baüsoppreseüs.
T. 11. Vergl. HoriaA öd. U, la
v. 29— A4.
T. 18. 14. Htitardi, Marcell. $^
^§ 7 : sig 9h ttiirjv tt'S'edv nicl ptPiip^ffit-
'0%xceßl[a ahv 17 iiijxriQ xn» ßtßlii'i^
&fj%tiP dvi4>7j%fy Kuteag dl ^ietzqov'
ifuygd^lwq MecgniXXov^
Y. 18. plauaum] YergL Horaa od« I,
20 T. 8-8.
V. 19. Attalicas], Die Sch&tie des
Königs Attalos Iil von Pergamos
(t 188 Y. Chr.), £u deren Erben er
das römische Volk eingesetzt hatte,,
waren sprfichwörtlich geworden;
vergl. Horaz od. I, 1 v. 12. II, 18-
V. 6.
Y. 22. Vergl. Horaz od, I, 28 v. 1^.
V. 28. tria] Vergl. No. 88 v. 44>
Anm.
— No. 67. 58# —
115
Exoranda canis tria sunt latrantia colla,
Scandenda est torvi publica cymba senis.
25 nie licet ferro cautus se condat et aere,
Mors tarnen inclusum protrahit Inde caput.
Nirea non faeies, non vis exerait AchUlen»
Croesum aut, Pactoli quas parit humor, opes.
*Hlc olim ignaros iuttus populavit Achivos,
30 Atridae magno cum steüt alter amor.
At tibi, nauta» pias bominum qui traicis umbras,
Hoc animae pörtedt corpus inane suae:
Quae Siculae viotor tellurls Claudius et qua
• Caesar, ab humana cessit in astra via.
Lvni.
Fort, nach Athen!
Magnum iter ad doetas profioisci cogor Athenas,
Ut me longa gravi solvat amore via.
Nunc agite, o socii-, propellite in aequora navem,
Remorumque pares ducite sorte vices,
5 lungiteque extremo felicia lintea malo:
lam liquidum nautis aura secundat iter.
Romanae turres et vos valeatis amici,
Qualiscumque mifai tüque puelte vale.
y. 24. smis] Enripides, Alkestis
V. «58. 264:
iXMf xiif* htl xoptä Xu^tnp *-
yergl. atich Horaz od/ II, 8 y. 28.
y. tt. JVtreal. Ilias 11, 678f 674:
Ni^fBvg 9t %9cXXi9xog ip'^Q t^wd
UnXeiCmva.
Horte (od. III, 80 v. 16) stellt ihn
mit Qfmymedw '^UBammen.
v. 28. Oroeaum] yergl. No. 80
y. 42, Anm.
Jhietoltl Herodot V, 101: ipnviicc
XQVüov itatawogittp in toy TfiüXov
— fiBi %a\ inuxBV ic xov Egitov
noraiUv ind^^oi, 6 ^1 lg d^aXuacav.
y; 29. 80. Sinn: Da Affamemnon
die eefaDgene ChryseYs, cBe Tochter
des Apoll^prieBters Chryses, ob-
gleieh doch Klytaemnestra seine
Gattin war, nicht heransffeben
wollte, sandte ApoUon die Pest (An-
fang der IHas) ms Lager der Grie-
chen. — Doch IftBst sich alter amor
im Sinne von amor dlterius anch
anf die Brisels deuten; dann läge
in dem popuUtvü eine deutliche
Beminiscenz an die (ktjvtg oi^Xofiivv
des AchiUens (Ilias I, 2), rj flvgC
*JX^*o^9 ftXye' i^^evy %. r. X.
y. 29. Hie lf*ctu8 und ignaros
ItKJtÜS,
y. 31—84. Sinn: nur die Hülle,
leer von der dir eigenÜich gebü-
renden Seele, f&llt dir (Charon) zu:
sie selber ist zu den Sternen ge-
gangen. Die gleiche Scheidung
Odyss. XI, 601:
tov db fiez' sCatvoi^ca ßCriv 'H^cc-
itXfjeiriVy
etdoaXoif' avtog 91 äd'avdroiai.
9B0161V
ti^nstai, —
y. 38. Claudius] M. Claudius
Marcellus eroberte 212 y. Chr. Sy-
racus; Livius XXY, 28—31.
y. 84. humana] Yergl. y. 22.
LVIII. y. 7. turres] Vergl. Horaz
od. III, 29 y. 10.
116
— PROPERTIüS —
Ergo ego nunc rudis Hadriaci vehar aequoris hospes,
10 Cogar et undisonos nunc prece adire deos.
Deinde per lonium vectus cum fessa Lechaeo
Sedarit placida vela phaselus aqua,
Quod superest» sufferte pedes, properate laborem,
Isthmoa qua terris arcet utrumque mare.
15 Inde ubi Pira^i capient me litora portus,
Scandam ego Theseae brachia longa viae.
lllic aut studiis animum emendare Piatonis
Incipiam aut hortis, docte Epicure, tuis,
Persequar aut Studium linguae, Demosthenis arma/
20 Libaboque tuos, docte Menandre, sales;
Aut certe tabulae capient mea lumina pictae
Sive.ebore exactae seu magis aere manus;
Aut spatia annorum aut longa intervalla profuodi
Lenibunt tacito voinera nostra sinu:
25 Seu moriar/fato, non turpi fractus amore,
Atque erit illa mihi mortis honesta dies.
V. 9. rudis] Vergl. No. 54 v. 67.
V. 10. prece] YeTgi, No. 26 v. 1 flg.
V. 11. Lechaeo] Strabo VIII, 6
§ 22 fp. 380): aQxrj $h rijs nu^a-
Xlaq Bnarigag, vrjg (i^v to Aixaiov,
trig^ S^ KByzQeal wofAfi xal Xiaiiv
dnB%mv xr^g noXtmg (Eorinth) o<sov
iß9oiii^ovta otddia' toytcft f/,lv
ovv XQmvvai ngog tovg Jx trjg Aelag*
ngog äl Tovff ix f^g 'ituXlag xtp
Aixuim. To 6h Aixaiov vnoninrmxs
t^ nolBi Htttomlav Ijj^ov ov noXlijv *
attiXti 91 %cL9'6lX%vcxai ataSltov
nsQl 9(66 BKa, iHttTiQm<^8y f^g 69ov
trjg nB(fl to Aix^eiov.
V. 16. brackta] Strabo Villi, 1
§ 15 (^. 395) : Ttt %€C^8iXKVöfiiva Ix
tov acxBog a%iX7i — ^v ftax^a
xBCxri xBxxceQd%ovxa cxadCtoif x6
(jL'^%og, cvvdnxovxa x6 £ox,v xm
JlBigaisi.
V. 17. studiis] Vergl. No. 25 v. 77,
Anm. (ah stctdtis.)
Piatonis] Piaton yon Athen, ge-
boren 429 Y. Chr., ursprünghch
Dichter, warf seine Poesien ins
Feuer, als er den Sokrates kennen
lernte. Voll Besonnenheit und Be-
geisterung zugleich yervoUkomm-
nete er die Philosophie seines
Lehrers. Was Sokrates nach der
Sraktischen Seite gewesen war,
as wurde Piaton zugleich nach
der theoretischen. Er bildete das
sittliche Selbstbewusstsein zur Idee
des Universums aus. —
Studia Platonis sind Stadien, wie
P. gemacht hat
Y. 18. Epicwre] Epikur von Athen,
342 Y. Chr. gehören, hielt seine
philosophischen Vorträge in einem
trarten zu Athen. Ol y£Xoi nvve-
ßCovv avx^ iv xa nfinqt (Dio^.
Laert. X, '9). Daher worden^ die
Epikuräer auch ot dno x£v %^nwv
ffenannt. Seine Definition der Phi-
E)s6phie als ^iviQyBw Xoyoig xal
ducXoyiaiioig xov Bv9a£p,ovu ßCow
nBgmotovaa ' charaktenairt seine
Richtung, ihm ist das Höchste : si^h
des Glückes bewusst zu sein.
Y. 19. Demosthenis] Demosthenes
Yon Athen, gestorben 322 y. Chr.,
der grösstegriechische Redner, be-
geisterter Vorkämpfer der grieöhi-
schen Freiheit, Yon ffrössartigen
Grundsätzen, bildete sioi mit jg^rSss-
ter Mühe zu einer welthistonsohen
Erscheinung^ aus.
Y. 20. Menandre] Yergl. Nfo. 19
V. 18, Anm. .
Y.22. numus] bezeichnet die Emist.-
fertiffkeit und (sehr Yiel seltener
wie nier) das durch solche Kunst-
fertigkeit GeschafPene.
Y. 23. profundi] L e. maris.
— No. 58. 59. —
117
LVIIIL
Bonu
Aeneas, der Son der Venus, welcher von Dardanos in Phry-
gien dem Priamos, seinem Verwandten — denn auch sein AJin war
Teukros von Troja — zu Hülfe gezogen war, trägt aus den
Flammen des eroberten Troja den greisen Vater Anchises heraus.
Nach mannichfacher Irrfart gelangt er an die Küste Latiums; sein
Son Julus — der mythische Stammvater der Julier (bei Sueton
y. Caes. 6 sagt Caesar: a Vener e sunt Julii, cuius gentis familia
est nostra) — gründet Albaloiiga, die Mutterstadt Roms. (Vergl.
auch No. 72, Einleitung).
Hoc quodcumque vides, hospes, qua mauma Roma est,
Ante Phrygem Aenean coilis et herba fuit:
Atque ubi Navali stant sacra Palatia Phoebo,
Euandri profugae concubuere boves.
5 Fictilibus crevere deis haec aurea templa.
Nee fuit opprobrio facta sine arte casa,
Tarpeiusque pater nuda de rupe tonabat.
Et Tiberis nostris advena bubus erat.
Qua gradibus domus ista Remi se sustulit, olim
10 Unus erat fratrum maxima regna focus.
Curia, praetexto quae nunc nitet alta Senatu,
Pellilos hahuit, rustica corda, patres.
Bucina cogebat priscos ad verba Quirites:
Centum ilii in prato saepe Senatus erat.
15 Nee sinuosa cavo pendebant vela theatro,
Pulpita soUemnes non oluere crocos.
Nulli cura fuit externos quaerere divos.
Cum tremeret patrio pendula turba sacro,
Annuaque accenso celebrare Pariiia faeno,
20 QuaUa nunc curto lustra novantur equo.
LVnn. v. 3. Navali] Vergl. No. 60,
Einleitimg.
V. 4. Ewimär%\ VergL No. 6 v. 3,
Aiun.
T. 7. nudci\ auf dem Tarpejischen
Felsen wurde später der Tempel
des Jupiter Capitolinus gebaut.
V. 8. 5ttöf*s] Vergl. No. 47 v. 26.
advenal Vergl. Ovid. Fasti V,
641. 642:
M quem nunc gentes Tiberim no-
runtque timentque
Time etiam pecori despiciendus
eram.
V. 9. gradümta] vom Palatium
zum forum ho(v)arium (v. 8: hubusf)
fürten die scatae Cai.
V. 14. centum] Verffl Livius 1, 17.
V. 16. crocos] Yergi, No. 60 v. 74,
Anm.
V. 19. Parüia], Am 21. April
wurde das Fest der ländlichen GÖtr-
tin Pales gefeiert, wobei Menschen
und Vieh durch angezündete Heu-
haufen hindurchsprangen, das Blut
des dem Oktoberpferde (welches
je Im Oktober dem Mars geopfert
wurde) abgeschnittenen Schweifes
als Rauchopfer verbrannt wurde u. a.
118
— PROPERTIÜS —
Vesta coronatis pauper gaudebat asellis,
Ducebant macrae vilia sacra boves.
Parva saginati lustrabant compita porci,
Pastor et ad calamos exta litabat ovis.
25 Verbera pellHus setosa movebat arator,
.Unde licens Fablus sacra Lupercus habet.
Nee rudls infestis miles radiabat in armis:
Miscebant usta proelia nuda sude.
Prima galerittis posuit praetoria Lygmon,
30 Magnaque pars Tatio rerum erat ioter oves.
Hinc Titiens Ramnesque viri Luceresque coloni^
Quatuor hinc albos Romulus egit equos. —
Quippe suburbanae parva minus urbe Boviiiae
Atque ibi Fidenas longa erat Ire via.
35 Et stetit Alba potens, albae suis oroine nata,
Et, qui nunc nuUi, maxima turba Gabi.
Nil patrium nisi nomen habet Romanus alumnus:
Sanguinis altricem non pudet esse lupam.
Huc melius profugos misisti, Troia, penates.
40 En quali vecta est Dardana puppis ave!
lam bene spondebant tunc omina, quod nihil illam
Laeserat abiegni venter apertus equi.
Cum pater in nati trepidus cervice pependit.
Et verita est humeros urere flamma pios.
45 Tunc animi venere Deci Brutique secures, ^
Vexit et ipsa sui Caesarls arma Venus,
Arma resurgentis portans victricia Troiae:
Felix terra tuos cepit, luie, deos;
Si modo Avernalis tremuiae cortina Sibyllae
50 Dixit Aventino rura pianda Remo,
Aut si Pergameae sero rata carmina vatis
Longaevum ad Priami vera fuere caput,
Y. 26. lAipercits]. Die Priester
des wolffcötenden Pan — ursprüng-
lich aus der aens Fdbia und Omn-
ctia — durchzogen am Feste in
Ziegenfelle gehüllt die Stadt, indem
sie mit bocksledernen Geissein die
Begegnenden sohluffen.
v. *29. Lygmon] oder Lucumo, ein
sagenhafter EbniskerkÖnig, dessen
Name später Titel der etniskischen
Fürsten wurde.
Y. 31. Die drei ältesten Tribus
von Rom.
v. 82. albos] im Triumph über
die folgenden Städte, daher quippe,
V. 35. suis] Vergl. Vergil Aeneis
VIII, 42—48.
y. 4L. ülam] puppim.
V. 42. equt] VergL No. 51 v, 26,
Anm.
V. 45. Beci] Vergl. No. 56 v. 62,
Anm.
Bruti] Valer. Max. V, 8, 1 : X^^kt^
niu8 Br¥iua fiiios suos, Tar<gtuinii
dominattonem a ae ea^pulsam ra^liw-
centea -^ seeuri percutiinssü, Eximt
patrem, ut consulem aferet* Jj5^
V. Chr.). VergL auch lüvius 11, 6.
V. 47. resurgentis] Verjg^. Horaz
od. m, 3 V. 66.
V. 49. AvemäHs] Vergl. No. 57
y. 1, Anm.
8tbylk»e] Vergl. deren WeisMigun-
gen bei Vergil Aen. VI, 9—97.
y. 51. Pergameae] Eassandray
Tochter des Priamos.
— No, 6». 60. —
119
^Vertite equum, Danai, male viadtU: Uia tellua
yivet, et liiiic cineri Iiin>iter arma dabit/
&5 Optima nutricum oostris lupa Martia rthms,
' Quaiia creTeront moenia lacte luoi "^
Munere namque pio eonor diiponere versoa:
Ei mihi, quod nostro est parvua ia ßite aonus!
Sed tarnen exiguo quodcnn^e e pectore riffi
60 Fluxerit, hoc patriae aernei emne nieae,
Ennius hirsuta cingat sna dicta oorona:
Mi folia ex faedera ponrtge, Bacehe, tna,
Ut nostris tumefacta supefbiat ümhria übriB,
Umbria Romapi patria CaUtmachi«
€5 Scandentes quisquia cemet de raUtbu» iurces»
Ingenio muros aestimet itte meo«
Roma, fave, tibi surgit opus» date Candida cms
Omina, et inceptis dextera cantet avi«.
Sacra diesque canam et cogaomina prisca locoruan:
70 Has mens ad metas aadet oportet equoa.
LX.
Hymnua aiuT den 9ie)g bei A^rtilimit
Zum Gedächtnis des grossen Land- und Seesieges bei Actium
iiess Octavian dem Apollo, seinem dem patronus, als Apollo Navalis
im J. 28 y. Chr. auf dem Palatin etOen Tempel weihen (darauf
bezieht sich Horaz od. f, 31), und Hchtete die aetischen Spiele
ein. Das liefert dem Dicliter das Motiv zu diesem Hymnus, welcher
zwischen den Jaren SS und 20 y. Chr. entstanden ist. Denn in
dem letzteren Jare erfolgte die Unterwerfung der Parther, welche
Octavian nach v. 79—84 nur erst in Absicht hat. — Vergleiche
übrigens die Schilderung der Schlacht bei Vergil Aeneis VUI, 675
bis 731 auf dem Schilde des Aeneae.
Sacra facit vates: sint ora fayentia sacris,
fit cadftt ante meos icta iuvenca focos.
Serta Philetaeis certent Romana corymbis.
V. 68. parvus] Vergl Np. 62
Y. Sd. 24 und S^ras od. IUI, 15
T. 1-4.
V. 61. Mnmus] Vergl. No. 19
V. 19» Anm.
V. 62. hedera] Vergl. No. 26 v. 8,
Bacche] Vergl. ebenda mid No. 51
V. 47, Aw.
y. 64. C(4Umachi] Vezgl. No. 63
V. 16, Anm. ^ Mamani &.] Vergl.
Properz, Einleitung.
T. 66: Der möge nach meiAem
Talente die Bedeutung der Stadt
abschätzen.
y. 69. cognomina] z. B. auf das
/brinn ho(v)anum deutet ktibUB y. 8.
Y. 70. 0gms] das Gedickt einem
Bosse yetgÜeben, wie No. 62 y. 2.
LX. Y. 1. Sacra] Vergl. No. 51
Y. 2, Anm.
fiivmUa] Veu^. Horas od. III, 1
Y. 2 und od. IIl, 14 y. 11. 12.
Y. 3. JNtilaatM] Vergl. No. 51
Y> 2, Anm.
120
— PROPERTIÜS —
Et Cyrenaeas urna mioistret aquas.
5 Costum molle date et blandi mihi Iuris honores,
Terque focum circa laneus orbis eat.
Spargtte me lymphis, carmenque receDtibus ari&
Tibia Mygdoniis übet eburna cadis.
Ite procul fraudcs, allo sint aäre noxae:
10 Pura noTum vati laurea mollit iter.
Musa, Palatini referemus Apoliinis aedem:
Res est, Caliiope, digna favore tuo.
Caesaris in nomen ducuntur carmina: Caesar
Dum canitur, quaeso, luppiter ipse vaces.
15 Est Phpebi fugiens Athamana ad litora portus.
Qua sinus loniae murmura condit aquae,
Aclia luleae pelagus monimenta carioae,
Nautarum votis non operosa via.
Huc mundi coiere manus: stetit aequore moies
20 Pinea» nee remis aequa favebat avis.
Altera classis erat Teucro damnata Quirino,
Pilaque femineae turpiter aptä manu:
Hinc Augusta ratis plenis lovis omine velis
Signaque iam patriae vincere docta suae.
25 Tandem acies geminos Nereus lunarat in arcus,
Armorum radiis picta tremebat aqua,
Cum Phoebus linquens stantem se vindice Deion
(Nam tulit iratos mobilis una Notos)
Adstitit Augusli puppim super, et nova flamma
30 Luxit in obliquam ter sinuata facem.
Non ille attulerat crines in colla solutos
V. 4. Cyrenaeas] Vergl. No. 63
V. 16, Anm.
V. 6. Ter], Es waj alter Brancb
den Opferaltax in der glückver-
heissenden Dreizal mit einer wol-
lenen Binde zu umwinden.
y. 8. Itbet M, c] spende aus ->
Mvgdoniia] an der Propontis.
Strabo XII, 3^§ 22 (p. 561): iv dh
tavTccig Toy- 'AnoXXtova riftao^ai
9iaq>BQ6vtmg.
Sacra — cadia]. Dieser Eingang
ist eine Allegorie.
y. 15. Ätmmana], Die Athoma-
nen wonten nördlich yon Aitolien
am Oberlauf des Acheloos (Strabo
X, 2 § 1 p. 450).
y. 16. sinm] Strabo^ X, 2 § 7
(p. 451): aQ^cc(iivmg ydg dno tov
*AfißQa'KiKov %6Xitov fCQoitov iarip
'Ana^uvmv %(ooCov x6 "Auxioy,
^Ofitovvfitog Sh Xsyetai x6 xs tsgov
xov 'A%xlov 'AnoXXtovog «al i} Singet
'n noiovüa xo exo^La tov %6Xnov^
i%ovaa xcrl Xifiiva inxog,
y. 19. moles] Yergl. Horaz epod. 1
y. 1. 2.
y. 21. Teucro] Vergl. No. 59, Ein-
leitung.
Qmrinö] Vergl. No. 12 y. 17.
y. 22. femineae] Vergl. No. 56.
manu] Datiy.
y. 25. Ner<^] Verjgl. Dias XVIII>
141 : yigmv SXiog — Sohn des Uov-
xog, seine Töchter No. 54 y. 63. 64.
y. 28. tulit] hat zu ertragen ge-
habt.
mobilis], Pindar bei Strabo X, 5-
§ 2 (p.485):
fjp yag x6 ndgoi^e tpogrjta
yivfiäxeoal xs J&Xog
notißxodanmv xs aviftmv
— No. 60. —
121
Ad testudioeae carmen inerme lyrae,
Sed quali adspexit Pelopeum Agamemnona voltu,
Egessitque avidis Dorica castra rogis,
35 Aut qualis flexos solvit Pythona per orbes
Scrpentem, inbelles quem timuere lyrae.
Mqx ait: ^o longa mundi servator ab Alba,
Auguste, Hectoreis cognite maior avis,
Vince mari: iam terra tua est: tibi militat arcus,
40 Et favet ex humeris boc onus omne meis.
Solve motu patriam, quae nunc te vindice freta
Inposult prorae publica vota tuae.
Quam nisi defendes, murorum Romulus augur
Ire Palatinas non bene vidit aves.
45 En nimium remis audent: pro turpe! Latinos
Principe te fluctus regia vela pati!
Nee te, quod dassis centenis remiget alis,
Terreat: invito labitur iiia mari;
Quodque vehunt prorae Centaurica saxa minantes,
50 Tigna cava et pictos experiere metus.
Frangit et attollit vires in milite causa;
Quae nisi iusta subest, excutit arma pudor.
Tempus adest, conmitte rates: ego temporis auctor
Ducam laurigera lulia rostra manu.'
55 Dixerat, et pharetrae pondus consumit in arcus:
Proxima po9t arcus XSaesaris hasta fi|it.
Vincit Roma fide Phoebi; dat femina poenas;
Sceptra per lonias fracta vehuntur aquas.
At pater Idalio miratur Caesar ab astro:
60 ^Sum deus, en nostri sanguinis ista fides.'
Prosequitur cantu Triton omnesque marinae
Plauserunt circa liberä Signa deae.
lila petit Nilum cymba male nixa fugaci,
(Hoc unum!) iusso non moritura die.
V. 33. PeJopeum] Vergl. No. 34
Y. 13, Anin. — und zur Sache No. 57
Y. 29, Anm.
Y. 34. Verri. Ilias XV, 320—322.
(Apollo Yon jBelYedere).
egessä] efferri feciU
V. 86. Pythcma] Vergl. Ovid me-
tam. I, 459. 460.
V. 44. Palatinos] Vergl. No.8 v.7.
Y. 46. vela (naves) regia (reoinae)
pati (i. e. se cotmittere) fluctus
laatinos! Ausruf der Indignation.
Y.50. cava] metonymisch »•tnam«
nichtig.
fictos metus] dass ihre Schreck-
mittel nur gemalte sind.
Y. 59. pater] Vergl. No. 23 v. 86,
Anm.
astro] Sueton y. Caes. 88: ludis
quos primos.consecrato ei her es Au'
gustus edebaJt, steUa crinita per
Septem continuos dies fvisit, — credi-
tumque est cmimam esse Caesaris in
caeliMn recepti.
Idalio] Idaüa ist zunächst Venus,
nach dem Vorgebirge Ididion auf
EyproB so genannt, wo* sie einen
Tempel ha^.
Y. 61. Triton] T., der Son des
Neptun, galt fär den Dämon des
mittelländischen Meeres.
Y. 64. Hoc unum] 'fehlte noch'.
122
PROPEETIÜS —
65 Di melius! quantufi mulier foret una triumphue,
Ductus erat per quas ante lugurtha ylas.
Actius hinc traxit Phoebus monimenta, guod eius
UDa*decem Ticit missa sagitta rates« —
Bella satis cecini: citharam iam poseit Apollo
70 Victor et ad placidos exuit arma ehoros.
Candida nunc moUi subeant convivia Inoo
Blanditiaeque, fluant per. mea colla rosae,
Vinaque fundantür praelis elisa Falemis,
Terque lavet nostras sptca Cilissa oomas.
75 Ingenium potis irritet Musa poetis:
Bacche, soles Pboebo fertiiis esse tuo.
nie paludosos memoret servire Sycambros,
Cepheam bic Meroen fuscaque regna canat.
Hie referat sero confessum foedere Parthum:
80 ^Reddat signa Remi, mox dabit ipse sua:
Sive aliquid pbaretris Aug«stus parcet Eois,
Differat In pueros ista tropaea suos.
Gaude, Crasse, nigras si quid sapis inter arenas:
Ire per Euphraten ad tna busta licet.'
85 Sic noctem patera, sie ducam carmine, donec
Iniciat radios in mea rina dies.
LXI. . •
^ . ' ' '
lupiter Feretrius.
Auf der östlicben Ecke des Gapitolin stand der T^süipel des
Jupiter Feretrius, welcbem die spolia opima geweibt würdM, naffieH,
die ein römischer Feldberr einem feindlicbeii Anflucer Migesicbts
der beiderseitigen Heere im offenen Zweikampf abgenomoieti. Nur
dreimal im Verlauf der römiscben Gescfaicbte ist das gesbheben
(Valer. Max. III, 2 § S-5). — -
V. 66. Jugurtha] J., König yon
Numidien, wurde von C. Maxias
besiegt nnd am 1. JaBuar 104 y. Gkr.
im Triumphe au%e6lirt.
V. 70. exuit] VergL Horae od. II,
10 V. 18—^0.
Y. 71 flg. Yerg]. Horaz od. I, ST
Y. 1—4.
Y. 73. Falemis] Auf dem üger
JBhlemus am Fasse des Berges
Maasicus m Gampanien wuchs ein
feuriger Wein von etwas herbem
Geschmack V der in Born sehr ge-
schätzt war. Dock gab es auch
süssen Falemer.
Y. 74. Oilissa] Vergl. Strabo XIÜI,
4 § 5 (p. 671): (unweit des Vorge-
birges Eorrkos izi.Kilikiek^. jgi;«|i«'
anagtccL Ss xal xcc iddqnf-vw.ipi-'
Qovra trjv «p^xoy.
Y. 78. Mev^ HL ieä «üe: JQaib-
insel zwiBchen ni^m JMaptmwDLd
Astahama, dea beiden .fiaöptjniell-
Aussen des Nil, als desen EQiid%
die Sage den EepbeuStdtti Tater
der imdromeda^ nennt. Strabo
XVII, 2 § 2 (p.^äl. 822) gibt aiae
BeBchreibung des Landes.
Y. 82; pwros] Vergl. N«« 26.Y4'1#4,
Anm. ?
Y. 88. Crosse] VergL No; 52 v^ %B,
14,. Anm. . . :
— No. 60. 61. —
123
Cornelius Nepos erzalt im Leben des Aiülcus (22, d): accidit,
cum aedis Jovis Feretrii in Capilolio ab Bomuio constiiuta vetu-
State atque incuria detecta firolaberetur, nt Attici admonitu Caesar
(Octavianus) eam reficiendam curaret. — Diese Widerhersteilung»
welche Properz, da Atticus 32 v. €hr. gestorben ist, frdlich noch
in sehr jungen Jaren erlebte, wird den ersten Gedanken der Elegie
in ihm erweckt haben, mag die Vollendung «uoh erst etwas später
erfolgt sein. Denn nach Art und Ton ist dies Gedicht ohne Zweifel
unter die Jugendarbeiten des Dichters zu setzen.
Nunc lovis incipiam causas aperfre Feretri
Armaque de ducibus trina recepta tribus.
Magnum iter adscendo., sed dat mihi gloria vires:
Non iuvat e facili lecta corpna iugo.
5 Inbuis exemplum primae tu, Romule, palmae
Huius et exuyio plenus ab hoste redis.
Tempore quo portas Caeninum Acronta petentem
Victor in ^v^rsiim cuspide fundis equum.
Acron Herculeus Caenina ductor ab arce,
10 Roma, tuis quondam finibus borror erat.
Hie spolia ex humeris ausus sperare Quirini
Ipse dedit, sed non sanguine sicca suo.
Hunc videt ante cavas librantem spicula turres
Romulus et votis occupat ante ratis:
15 'fuppiter, haec hodie tibi victima corruet Acron.'
Voverat, et spolium corruit Ule lovi.
ürbis Tirtutisque parens sie vincere suevit,
Qui tulit e parvo frigida castra Lare.
Idem equ^s freuis, idem fuit aptüs aratris,
20 ^ galea birsuta compta lupina iuba.
Picta neque inducto fuigebat parma pyropo:
Praebepant caesi baltea lenta boves.
Cossus at insequltur Veientis caeda Tolumni,
Vincere cum Veios posse laboris erat,
25 Necdum ultra Tiberim belli sonus, ultima praeda
Nomentum et captae iugera terna Corae.
Heu Vei veteree! et vos tum regna fuiatis.
Et yestro posita est aurea sella foro:
LXI. y. 4, faeüi\ Yergl. Horas od.
im, 2 V. 27—82.
Yv 6. MamuteS VergL die Erzä-
lung bei livias % 10.
T. 9. JETcfCMleiM] Hercules soll
ChireB, die Hauptstadt der Sabiner,
fegprflndet luben. Von ihm leitete
.cron, Eöni^ des sabinischen Cae-
nina, seinen Stammbaam ab.
y. 14. occupat] Gräcismus: ^er
spricht zuerst das Gelübde, das
znm voraus erföllt ist*.
y. 22. leMto] 'dauerhaft'.
y. 23. Cassm] A. Cornelias Cos-
sus war Consul 326 y. Chr. Den
Hergang berichtet LiviusIIII, 19. 20.
V. 26. tema\ das Gebiet der er-
obertMi Städte wurde nach den 3
römischen Tribus in je drei Teile
geteilt.
124
— PEOPERTIUS —
Nunc intra inuros pastoris 'bucina lenti
30 Cantat» et in vestris ossibus arva metunt
Forte super portae dux Veius adstitit arcem
CoUoquiumque sua fretus ab urbe dedit:
Dumque aries murum cornu pulsabat aheno,
Vinea qua ductum longa tegebat opus»
35 Cossus ait: 7orti melius concurrere campo.'
Nee mora fit, piano sistit uterque gradum.
Di Latias iuvere« manus , desecta Toluttini
Cervix Romanos sanguine lavit equos.
Claudius a Reno traiectos arcuit bestes,
40 Belgica cui vasti parma relata ducis
Virdomari. genus hie Brenno iactabat ab ipso,
Nobilis e rectis fundere gaesa rotis.
Ilii yirgatis iaculantis ab agmine bracis
Torquis ab incisa decidit unca. gula.
45 Nunc spolia in templo tria condita: causa Feretri,
Omine quod certo dux ferit ense ducem;
Seu, quia victa suis humeris haec arma ferebant,
Hinc Feretri dicta est ara superba levis.
LXII.
Cornelia.
Als Augustus sich mit Scribonia, der Tochter des Scribonius
Libo vermalte, brachte sie ihm aus ihrer ersten Ehe mit dem Con-
sularen P. Cornelius Scipio eine Tochter Cornelia zu. Diese
heiratete später den L. Aemilius PauUus, der durch seine strenge
Verwaltung der Censur bei Augustus in hohem Ansehn stand. Es
war eine sehr glückliche Ehe — mit zwei Knaben, Paullus und
Lepidus, und einer Tochter gesegnet — , die erst der Tod der
Cornelia im Jare 16 v. Chr. löste.
Die Elegie (ein inixi^SBiov) ist der Schwanengesang des
Properz — nicht lange nach der Cornelia ist er selber gestorben.
Desine, PauUe, meum lacrimis urgere sepulcrum:
Panditur ad nuUas ianua nigra preces.
V. 89. Cl(mdiu8\ M. Claudius Mar-
cellns war Consui 222 v. Chr. Den
Kampf erwänt Livius epitome 20.
Der Benus fliesst von Süden her
in den Po.
V. 40. cui] a quo.
y. 42. Totis] Yergl. Caesar de bell.
fill. Uli, 33 über die änliche
ampfesweise der Dritten.
rectis] wärend er zugleich dexk
Wagen lenkte.
y. 43. Uli] als Genetiy ana^ Blgri^
liivov bei Properz. — L. Müller ver-
mutet (nach Schrader): üli virga-
tcts mcteuUmti sanauine hrcLcaa,
hracifi] Vergl. No. 31 v. 19. —
No. 41 y. 47.
LXII. V. 2. preces] Vergl. Horaz
od. I, 24 v. 15—18:
— No. 61. 62.
125
Cum semel infernas intrariint funera leges,
NoD exorato stant adamante viae.
5 Te licet orantem fuscae deus audiat aulae:
Nempe tuas lacrimas litora surda bibent.
Vota movent superos: ubi portitor aera recepit,
Obserat herbosos lurida porta rogos.
Sic maestae cecinere tubae, cum subdita nostrutn
10 «Detraheret lecto fax inimica caput.
Quid mihi coniugium Paulli, quid currus avorum
Profuit aut famae pignora tanta meae?
Nuih minus iomites habui Cornelia Parcas?
En sum, quod digitis quinque leyatur» onus.
15 Damnatae noctes et vos vada lenta paludes»
Et quaecumque roeos inplicat unda pedes,
Inmatura licet, tamen huc non noxia veni:
Det pater hie umbrae mollia iura meae.
Aut si quis posita iudex sedet Aeacus urna,
20 Is mea sortita vindicet ossa pila:
Adsideant fratres, iuxta et Minoida sellam
Eumenidum intento turba gevera foro.
Sisyphe, mole vaces» taceant Ixionis orbes,
Fallax Tantaleo corripere ore liquor,
25 Cerberus et nullas bodie petat inprobus umbras.
Et iaceat tacita lapsa catena sera.
Ipsa loquar pro me: si falle, poena sororum
Infelix humeros urgeat uma meos.
Si cui fama fuit peravita tropaea decori.
^ttffi vomae redeat sangjuis imagini,
quam virpa sernd horrida,
non len%8 precihus fata recln-
dere^
nigra conpulent MercwritM gregi?
V. 4. stant] munitae horrent,
adamante] VergL Hias VIII» 15:
iyom Tartaroe)
ov&og.
V. 7, portitor] Vergl. No. 67 v. 24,
Anm.
aera] die iavanrij das Färgeld
der Schatten; yergl. JuTenal III,
267:
infdix, nee habet quem porrigat
ore trientem.
y. 12. tanta] die drei Kinder.
▼. 16. damnatae noctes] damna-
forum tend>rae,
V. 18. pater] Recht spricht über
die Schatten der Znvg %axa%9'6viog
(Pluto) und seine Totenrichter Mi-
nos, Aiakos und Bhadamanthys.
y. 19. aut si] oder (wenn ich
nicht ohne Schuld bin), falls über-
haupt ein.
y. 20. pila] 'Stimmkuger.
y. 21. fratres] die beiden Brüder
Minos und Bhadamanthys, welche
nicht Brüder des Aiakos waren.
sellam] Vergl. Odyssee XI, 668
bis 670: nasvop.
y. 22. Eumenidum] gewissermas-
sen als lictores neben der sdla des
Praetor.
y. 23. 24. Vergl. No. 63 y. 42,
Anm.
y. 26. Cerberus] VergL No. 68
y. 44, Anm.
y. 27. sororum] die Danaiden,
yergl Oyid. metamorph. IIII, (466)
— 461. 462 und Horaz od. III, 11
y. 26—62.
126
— PEOPEETIUS —
30 Afra Numaotinos regna loquuntur aTos;
Altera maternos exaequat turba Llbonefi,
Et domus est titulis utraque fulta suis.
Mox, ubi iam facibus cemt praetexta maoritis^
Vinxit et adspersas altera vitta comas,
35 lungor, Paulle» tuo sie discessiira cubili:
in lapide huic uni aupta fulsse legar.
Testor maiorum cinereB tibi, Roma, verendos,
Sub quorum titulis, Africa, tonsa iaces,
Te, Perseu, proavi silBQiailtem pectus Achillis,
40 Quique tuas proavo fregit Acbille domos,
Me neque censurae legem molUsse nee ulla
Labe mea nostros enibuisse focos.
Non fuit exuviis tantis Cornelia damnnm:
Quin erat et magnae pars imitanda doimoe.
45 Nee mea mutata est aetas,, sine criinlne tota eist:
Viximus insignes inter utramqae facem.
Mi natura dedit leges a sanguine dootas,
Ne possem melior iudicis esse metu.
Quaelibet austeras de me ferat ufna tabellas:
50 Turpior adsessu non erit Ulla nieo,
Vel tui, quae tardam movisti fune Cjbeben,
Claudia, turritae rara ministra deae,
Vel cui, conmissos cum Vesta reposceret ignes,
Exhibuit vivos carbasos alba focos.
55 Nee te, dulce caput, mater Scribonia, laesi:
In me mutatum quid nisi fata velis? *
Maternis laudor lacrimis urbisque querelis,
Defensa et gemitu Caesaris ossa mea.
V. SO. av08} P. Cornelias Scipio
Aemiliaaias eroberte Cartbago 149
und Numanida in Spanien 183 v. Chr.
V. 31. lAb&nes] cognamen der
Scribonü,
V. 39. Perseu] Persene, der letzte
König von Mafedonien, Son Phi-
lipps III, wurde 168 v. Chr. bei
Pyana von L. Aemilius PauUus be-
siegt.
V. 40. proavo] Die Antieoniden
von Makedonien leiteten mr Ge-
schlecht vom AchiUeus ab; daher
nennt sie Vergil Aeneis VI, 889:
genus armipotentia AeMUi,
V. 48. metu] nur aus Furcht vor.
Y. 62. Clcmdiä] Ovid erzält in
den Paeti IIII v. 806-^328, wie die
Vestalin Quinta Claudia aälein das
SchifiT, welches das Bild der Gtötter-
mutter. der städteschirmenden Kj*-
bebe (oder KybelcL aus^Phrygien
geholt hatte, die Über hinaiirff«>
zogen und durch dies Wunder den
Verdacht ihr Gelübde übertreten
zu haben herrlich widerlegt habe«
V. 53. cm}. Die Vestalki Aemilia^
welche das ewige Feuer der Yesta
im Tempel hatte erloschen, lassen,
rief durch ihr Gebet, indem si^
ihren Schleier über den heöügen
Herd warf, die Flamme wider h«r-'
vor, zum deutlichen Beweise ihrei^
Tugend.
V. 59. wxtd] Julia, welche nach
dem Tode des Marcellus (jergt
No. 57, EinL) mit dem trejQtlichen
Feldherm des Augustus M. Agrippa
im J. 21 V« Chr. vermalt wurde.
8orormi durch die Mutter.
— No. t2. —
137
lUe sua nata digHAin misee sororem
60 locr^j^al» ^t Itiqiinaa vidiiaua ire 4eov
Et tameiv emerui genero»o9' vestfe hoimves«
Nee mea de s^ertti facta rapina domo«
Tu, Lepide, et m> PaoHe^ mevm poat £ata Imameüp
Condita attnt v^tvo himuui Bostra siau.
65 Vidimus et fratrem fiellaiii- geiiiioasse eurulem;
Consul quo f actus lempore» rapta soror.
Filia, tu specialen censurae nata paternae»
Fac teueas unuui nos imitata Tirum.
Et Serie fulcite genus: mihi cymbä volenü
> 70 Sdhritur aucftuns lol mea fata ntefs.
Haec est femine! merces extrettra triomphi;
Laudat ubi emeritum libera fama rogum.
Nunc tibi commendo communia pignora natos:
Haec cura et cineri spirat inusta meo.
75 Fungere maternis vicibus, pater: iiia meorum
Omnis erit collo turba ferenda tuo.
Oscula ^um dederis tua flentibus, adice matris:
Tota domus coepit nunc onus esse tuum.
Et si quid doliturus eris, sine testibus Ulis!
80 Cum venient» siccis oscuia falle genis.
Sat tibi sint noctes» quas de me, Paulle» fatiges,
Somniaque in faciem credita saepe meam:
Atque ubi secreto nostra ad simulacra loqueris,
Ut responsurae singula yerba iace.
85 Seu tarnen adversum mutant ianua lectum,
Sederit et nostro cauta noverca toro,
Coniugium, piferi, laudate et ferte paternum:
Capta dabit yestris moribus illa manus.
Nee matrem laudate nimis: eollata priori
90 Vertet in offensas libera verba suas.
Seu memor ille mea eontentus manserit umbra
Et tanti eineres' duxerit esse meos,
Discite venturam iam nunc lenire seneetam,
Caelibis ad euras nee yaeet ulla yia.
96 Quod mihi detractum est, yestros aecedat ad annos:
Y. 61. vestis] vestem imignem inter
mtmera trium liherorwn matronis
concessam fuisse pröbaibüis admo-
dwM coniectura est, Herts^,
V. 66. tempore]. Im J. 16 v. Chr.
war der Bmaer der Cornelia P. Cor-
neUiis Scipio Consul» nachdem er
schon vorher die Aedüität bekleidet
hatte.
y. 67. censurcie] Panllus war im
Jar 22 V. Chr. Censor.
y. 75. Vergl. bei Enripides (Al-
kestis y. 377) die Worte, mit wel-
chen die sterbende Alkestis ihrem
Gemal Admet die Kinder anver-
traut:
cv vvv ysvov xoigd' dvt ifiov
liiitrjif Tsnvoig,
v. 85. Zum Zeichen der Wider-
yermälung.
128 — PE0PERTIU8 -
Prole mea Paullum sie luvet esse senem.
Et bene habet: numquam mater lugubria sumpsL;
Venit in exequias tota caterva meas.
Causa perorata est. flentes me surgite, testes,
100 Dum pretium vitae grata rependit humus.
Moribus et caelum patuit: sim digna merendo,
Cuius honoratis ossa Tehantur equis.
y. 96. esse senem] ist Subject. y. 102. ossa] Manet.
y. 100. humus] d. i. inferi, wie
oft pcUria steht für cives. eguis] auf einem Ehrengespann
y. 101. patuit] das illustrirt Ho- g^leichsam Im Trinmphziige ins Ely-
räz od. III« 3 y. 9 — 16. Verschieden sinm einziehen,
ist No. 51 y. 64. —
im.
»
C. VALERIUS CATULLUS.
C. Valerius Catullus stammte aus einer angesehenen alt-
römischen Familie. Sein Vater hatte Besitzungen am Gardasee
unweit Verona auf der Halbinsel Sirmio und in der Nähe Roms
zwischen Tibur und dem Sabinerlande. Auf jenen ist der Dichter
im Jare 87 vor Chr. oder wenig später geboren.
Seine Bildung zu vollenden kam der Dichter schon in jungen
Jaren nach Rom. Er ward hier bekannt mit M. Cicero und dem
Redner Q. Hortensius Ortalus, wie auch mit dem Historiker Cor-
nelius Nepos, verkehrte aber meist in einem Kreise jüngerer
Dichter, wie C. Licinius Calvus (vergl. 21 v. 60. — Horaz.
Sat. I. 10, 19) und Quintilius Varus (Horaz od. I, 24 al.). Bald
danach lernte er etwa im Jar 62 oder 61 Clodia, die zweite
Schwester des berufenen P. Clodius, kennen, der damals noch
der Freund Ciceros war, bald aber sein heftiger Gegner wurde.
Die feingebildete Ciodia, zwar an Lebensjaren älfer und vermalt
mit dem strengconservativen Consularen Q. Metellus Celer, machte
durch ihren Geist ^) einen tiefen und nachhaltigen Eindruck auf
das Poeten-Gemüt: eine Leidenschaft, deren Leid und Lust den Catull
zu dem ersten originalen Lyriker Roms gemacht hat.
Ein trauriges Familienereignis rief den Dichter in die Heimat
zarück. Es war die Nachricht angelangt, dass sein einziger Bruder,
den er aus ganzer Seele liebte, fern in der Landschaft Troas ge-
storben wäre. Wie tief ihn diese Todesbotschaft erschüttert, zeigen
seine Gedichte. Erst allmälich gewinnt er es über sich, durch
Beschäftigung mit den griechischen Dichtern sich abzulenken.
Er übersetzt aus dem Kallimachos.
Doch blieb ihm die Pflicht, für den Gestorbenen am Grabe
die feierlichen Totenopfer darzubringen. Er entschloss sich da-
her, zumal da auch in Rom Clodia ihre Zuneigung von ihm gewandt,
den Propraetor C. Memmius Gemellus, dem gemeinsame Neigung
^) Sie erscheint dem Catull wie eine andere Sappho; er nennt sie
darum in seinen Gedichten Lesbia.
YoLz, römische Ble^e. 9
130
zur Litteratur ihn nahe brachte, in dessen Provinz Bithynien —
zu Anfang d. J. 57 — zu begleiten. Der Aufenthalt dauerte ein
Jar. Er brachte die Grabesspenden dar, durchwanderte dann die
berühmten Städte Kieinasiens zu Fuss, und kehrte endlich wider,
one Rom zu berüren, auf das Landgut am Gardasee zurück.
Die folgenden Jare 56—54 verbrachte Catull meist hier, mit
reger Teilnahme die Gefaren beobachtend, welche die alte Ver-
fassung Roms damals bedrohten. Aber obgleich er ein (conservati-
ver) Gegner besonders des Caesar war, wusste doch sein Vater,
den alte Gastfreundschaft mit Caesar verband, Frieden zu ver-
mitteln.
Über das Jar 54 hinaus reicht keins der vorhandenen Ge-
dichte: in diesem Jare hat sie, nachdem sie früher einzeln heraus-
gegeben waren, Catull, bereits leidend und seinen baldigen Tod
anend. gesammelt veröffentlicht. Und nicht gar lange danach ist
er selbst, etwa 33 Jare alt, wie es scheint in Rom, gestorben.
Seine Gedichte sind bis auf wenige in gelehrten Kunst-
formen alle ^Gelegenheitsgedichte'. Darum ist seine Poesie
von besonderer Warheit und Klarheit, die Stimmung des Augen-
blicks bald gemütvoll, bald leidenschaftlich aufgeregt widerspiegelnd.
Auf ihre Form sind seine griechischen Studien (besonders Archl-
lochos, Sappho, Anakreon und die Alexandriner) von Einfluss ge-
wesen, unbeschadet der Freiheit des Genius. -^
Der Mittelpunkt seiner Elegien ist der Tod seines Bruders.
Sie bilden die Abteilung A. Mannichfaltiger jedoch erscheint die
poetische Art und Kunst des Catull in den lyrischen Gedichten,
von denen einige die Abteilung B bietet; das Verhältnis des
Dichters endlich zu Lesbia zeigt perspectivisch besonders der
Omphalos des grossen Gedichtes von der Hochzeit des Peleus
und der Thetis, welcher unter C gegeben ist.
— No. 63. —
131
A.
Lxni.
Der Tod des Bruders«
Q. Hortensius Ortalus, der berühmte Redner (Cicero,
Brutus c. 88), war ein Freund der Poesie und selbst Dichter.
Gegen den viel jüngeren Catuli hatte , er sich als wolwollender
Gönner gezeigt und sich von ihm eine Übersetzung kallimachischer
Gedichte versprechen lassen. Gatull, aus Schmerz unfähig, selb-
ständig poetisch zu produciren, will doch seines Versprechens sich
eingedenk beweisen.
Etsi me adsiduo confectum cura dolore
Sevocat a doctis, Ortale, virginibus.
Nee potis est dulces Musarum expromere fetus
Mens animi, tantis fluctuat ipsa malis:
5 Namque mei nuper Lethaeo gurgite fratris
Pallidulum manans adluit unda pedem,
Troia Rhoeteo quem subter litore tellus
Ereptum nostris abstulit ex oculis, ^
(Adloquar, audiero nunquam tua facta loquentem,
10 Nunquam ego te, vita frater amabilior,
Adspiciam posthac — at certe semper amabo^
Semper maesta tua carmina morte canam,
Qualia sub densis ramorum concinit umbris
Daulias absumpti fata gemens Ityli):
15 Sed tamen in tantis maeroribus, Ortale, mitto
Haec expressa tibi carmina Battiadae,
Ne tua dicta vagis nequiquam credita ventis
Effluxisse meo forte putes animo. —
LVIII. V. 1. Vers 1—4 Vordersatz
5—8 begründender Untersatz, 9—14
Parenthese, 15—18 Nachsatz.
V. 13. 14. Odyssee XVIIII, 518 bis
623.^^
mg d* ots Uavdaffiov hovqti xXmQTilg
Hoclov AsCdriciv iocQog viov icxa-
dsvögimv iv netäXoici ncc^if^ofi^ivfi
fi t8 d'ccftd rgammaa %iBi noXvrjxia
qxovTJv,
nai9* 6lo9VQOfisv7j "itvXov (piXovy
ov nots X^^'Ü?
nrsCvs di aq>Qa9lag, hovqov Zif^oto
«vaKtogf
mg xttl ifiol Slx^^ d'vfiog offciffs-
rav —
V. 16. Battiadae] Strabo XVII, 3
S 21 (p. 837): XiysTotL dh rj KvqtJvti
Titiüfia Bdxxov * nqoyovov $\ xovxov
iavxov q)ttaKSt KocXX£(ittxog. § 22
(jp,SSS):KvQ7jvtti:ogif iaxlK.^ — xett-
fiflfiivog nagoc xoig xmv Alyvnx£mv
ßacrt^tcvcr^y (Ptolemaios Philadelphos
nahm ihn ins Mnseum auf) — noiri'
xrig afta aal nsol yQafifiaxi'inqv
ianovöaiimg, Gatml hat von ihm
'das Haar der Berenice' übersetzt.
Ovid ^No. 19 V. 14J characterisirt
ihn mit den ziemlicn anmassenden
Worten :
qtMinms ingenio nan valet,airte valet,
9*
132 — CATÜLLÜS —
Lxnii.
Mein Verlust.
Bei den Wettkämpfen der Griechen wurden von den Sängern
Preisgesänge auf einen Oott vorgetragen, i/Oftot genannt. Seit
Terpander (wie Westpbal meint) wurden sie in bestimmt vorge-
scliriebener Weise gedichtet. Den Kern bildete der Preis des
Gottes auf Grund einer seiner Taten. Dieser Teil, der Ompha-
los, war also erzälend. Ihm ging eine lyrische Lobpreisung
voraus, die Archa, und ein änlicher Teil bildete den Schluss,
die Sphragis (d. i. Besiegelung).
Zum Zwecke sanfterer Vermittelung wurden dann zwischen
jenen 3 Teilen kleine Übergangsglieder eingefugt: hinter der Archa
die Katatropa, vor der Sphragis*die Metakatatropa.
Da indessen der so gefugte Nomos im musischen Wettkampf
vorgetragen wurde, so wandte sich der Sänger mit der Bitte um
Sieg in einem vorausgesandten Prologos an eine Gottheit, und
flehte dieselbe Gottheit in einem Schlusswort, Epilogos, nochmals
um Segen an.
So ergeben sich die sieben Glieder des Nomos, von denen
die homolq^en indess nicht in der Verszal uberein zu stimmen
brauchten. Was alle verband, war die Beziehung auf einen Inhalt.
Der letzte Dichter, der diese Nomos- Weise angewandt hat, ist
Catull. Durch die Erkenntnis dieser Kunstform wird das schein-
bar zusammenhangslose Gedicht „ein herrliches Denkmal antiker
Poesie" (Westphal), das in einem mildernsten Tone seine Bruder-
liebe, seine Freundestreue und seine Liebe zur Lesbia in poetischer
Verschlingung zeigt. Aber der Schmerz um den verlornen Bruder
erfüllt den Kern. Die Sage von der Liebe des Protesilaos und
der Laodamia wird benutzt den Übergang zu vermitteln: auch sie
endet unglücklich; auch ihr war Troja verhähgnissvoU.
/Prologos.... V. 1 — 10: Allius.
A/Archa v. 11— 30: Lesbia.
//vKatatropa . . . v. 31 — 44: Laodamia.
lirOmphalos. . v. 45 — 58: der Bruder.
ly'Metakatatropa v. 59 — 88: Laodamia.
\\Sphragis v. 89 — 104: Lesbia.
\Epilogos .... V. 105 — 116: Allius.
Non possum reticere, deae, qua me Allius in re
luverit aut quantis iuverit öfßciis:
LXIIII. V. 1. Allius], Allius, von dass er, zu trübe gestimmt durch
einem Unglück getroffen, hat seinen den Tod des geliebten Bruders, das
Freund Catull um scherzende Ge- Erbetene zwar ihm nicht senden
diclite zur Zerstreuung gebeten, könne, doch dafür etwas aifderes.
Darauf antwortet ihm der Dichter, was er könne: und so sendet er
— No. 64. —
133
Nee fugiens saeclis obliviscentibus aetas
lllius hoc caeca nocte tegat Studium:
5 Sed dicam vobis, vos porro dicite multis
Millibus et facite haec Charta loquatur anus
• ••••••••••• ••••••••••••
Notescatque magis mortuus atque magis.
Nee tenuem texens sublimis aranea telam
10 In deserto Alli nomine opus faciat.
Nam, mihi quam dederit duplex Amathusia curam,
Scitis, et in quo me torruerit cinere.
Cum tantum arderem quantum Trinacria rupes
Lymphaque in Oetaeis Malia Thermopylis,
15 Maesta neque adsiduo tabescere lumina äetu
Cessarent tristique imbre madere genae.
Qualis in aerii periucens vertice montis
Rivus muscoso prosilit e lapide,
Qui cum de prona praeceps est valle volutus,
20 Per medium densi transit iter populi,
Duice yiatori lasso in sudore levamen.
Cum gravis exustos aestus hiulcat agros; •
Hie, velut in nigro iactatis turbine nautis
Lenius adspirans aura secunda venit
25 lam prece Poilucis, iam Castoris inplorata,
Tale fuit nobis Allius auxilium.
Is clausum lato patefeeit limite eampum,
Quo mea se moUi Candida diva pede
Intulit et trito fulgentem in limine plantam
30 Innixa arguta constituit solea —
Coniugis ut quondam fiagrans advenit amore
Protesilaeam Laodamia domum
ihm dies tiefernste Gedicht, das den
Ruhm des bewärten Freundes vor
aller Welt preisen soll. — Wer
Allins war, ist durchaus anbekannt.
Deswegen aber den Namen zu än-
dern (wie vielfach versucht worden
ist), verbietet die zweifellose Lesa^
des cod. Oxon.
V. 11. duplex] Weise vergleicht
das Goethesche ''freudvoll xaSi leid-
voll u. 8. w.' ' Doch liegt gewiss näher
"die ränkevolle A . ", wie duplex
ülixes.
V. 13. Trinacria} Strabo VI, 2
(p. 265): ieti 9' ^ ZiTisXiay xQ(y<o-
voe tm (r^iffiaTt * aal did tovro Tgi-
vocuQia — ngogrjyoQSvd'Tj,
V. 14. Malia =» Maliaca; vergl.
Starabo Villi, 5 § 22 (p. 443) : Icrrt J^'
UVZ71 (ilv axT^ nsTQoiorig. Sie wurde
480 V. Chr. der Flotte des Xerxes
verhäognissvoU.
Thermopylü] Strabo Villi, 4 § 12
(p. 428) : z6 ogog {Ohrj) tgccxv %ocl
iftfjTlXov vtffTjXotcctov dh aoctd tag
08Qfionvl€ig ' 'KOQvq)OVtai yccQ iv*
xttvQ'CL %al xsXsvtqt n^og o^si:^ xal
dnot6(iovg (i^ixQi trjg d'aXaztrig
%Q^]fivo'vg' oXiyriv d' dnoXsiTCSt ndq^-
ooov — . Triv fkkv ovv ndgodov Hv^
Xag xaZovat xal ax^vd xal GBQfkO'
nvXctg * iazi ydg aal d^Cfffid nXrja^ov
v'9aza,
V. 32. Laodamia, des Akastos
134
- CATÜLLUS —
Inceptam frustra, nondum cum sangiüne sacro
Hostia caelestis pacificasset heros.
35 Nil mihi tam valde placeat, Rhamnusia virgo,
Quod temere invitis suscipiatur heris.
Quam ieiuna pium desideret ara cruorem,
Docta est amisso Laodamia viro,
Coniugis ante coacta novi dimittere coIlum,
40 Quam yeniens una atque altera rursus hiems
Noctibus in longis avidum saturasset amorem,
Posset ut abrupto vivere coniugio.
Quem scirant Parcae non longo tempore adesse,
Si miles muros isset ad liiacos.
45 Nam tum Helenae raptu prlmores Argivorum
Coeperaf ad sese Troia eiere viros,
Troia (nefas) commune sepulcrum Asiae Europaeque,
Troia virum et virtutum omnium acerba cinis,
Quaene etiam nostro letum miserabile fratri
50 Attulit. ei misero frater adempte mihi,
Ei misero fratri iucundum lumen ademptum,
Tecum. una tota est nostra sepulta domus,
Omnia tecum una perierunt gaudia nostra,
Quae tuus in vita dulcis alebat amor.
55 Quem nunc tam longe non inter nota sepulcra
Nee prope cognatos conpositum cineres,
Sed Troia obscaena» Troia infelice sepultum
Detinet extremo terra aliena solo.
Ad quam tum properans fertur simui undique pubes
60 Graeca penetrales deseruisse focos,
Tochter, verlor ihren jungen Ge-
nial ProtesilaoB (lolaos) Bei der
Landunff der Griechen an der Küste
Trojas (Ovid metam. XU, 68; Ilias
II, 702). Ihn noch einmal wider-
zasehn gab sie ihr Leben hin.
y. 33. inceptam frusträ] Ilias II,
700:
Tov {ÜQ,) dh xal a(iq>idQvq)^g aXo-
Xog ^vXdnjj ilsXsvnto
xcrl 96ttog TqfittsXijß.
y. 85. Bnamfmsid] Strabo VIUI,
1 § 17 (p. 396): 'Paiivovg dh (in At-
tika) {ixet) ro xrig NeiiiatoDg loccvov
— xal (isyid'st xorl hocXXbi atpoSifu
ys.oLxmif%'(OfLivov,
y. 41. nodbibus] Stille und Dun-
kel der Nacht steigern Angst und
Schmerz der Seele, w&rend die zer-
streuenden Eindrücke des Tages lin-
dernd einzuwirken scheinen. Vergl.
das Lied des Harfners bei Goethe
''Wer nie — ".
y. 43. quem\ sc. coniugem novum
y. 39.
scircmt] yon scisoo (L. Müller).
y. 44. Die Eatalaropa, welche mit
der Änlichkeit der Scene begann,
schliesst mit Hiacos, Die Orts-
bestimmung fürt zum Omphalos
hinüber. Aber tiefer yerbindet die
Gleichheit der Stimmung die Teile
unter sich und mit dem elegischen
Hauptteil: Laodamias Liebe endete
traurig, da sie nicht auf dem Segen
derGötter beruhte ; ebenso fehlt auch
Catulls Liebe, da sie des göttlichen
Segens entbehrt — war doch Lesbia
eines andern Gattin — die Gewär
des Glückes und der Dauer.
y.56— 68. Vergleiche das folgende
Gedicht.
— No. 64. —
135
Ne Paris abducta gavisus libera moecha
Otia pacato degeret in thalamo.
Quo tibi tum casu, pulcherrima Laodamia,
Ereptum est yita dulcius atque anima
65 Coniugium: tanto te absorbens vertice amoris
Aestus in abruptum detulerat baratbrum,
Quäle ferunt Grai Pbeneum prope Cylleneum
Siccare emulsa pingue palude solum,
Quod quondam caesis montis fodisse meduliis
70 Audit falsiparens Amphitryoniades,
Tempore quo certa Stymphalia monstra sagitta
Perculit inperio deterioris beri,
Pluribus ut caeii tereretur ianua divis
Hebe nee longa virginilate foret.
75 Sed tuus altus amor barathro fuit altior illo,
Qui divum domitum ferre iugum docuit:
Nam nee tarn carum confecto aetate parenti
Una Caput seri nata nepotis alit,
Qui, cum divitiis vix tandem inventus avitis
80 Nomen testatas intulit in tabulas,
Inpia derisi gentiiis gaudia tollens
Suscitat a cano volturium capiti:
Nee tantum niveo gavisa est ulia columbo
Conpar, quae multo 'dlcltur inprobius
85 Oscula mordenti semper decerpere rostro,
Quam quae praecipue multivola est mulier.
Sed tu herum magnos vicisti sola furores,
Ut semel es flavo conciliata viro.
Aut nihil aut paulo cui tum concedere digna
90 Lux mea se nostrum contulit.in gremium.
Quam circumcursans hinc illinc saepe Cupido
Fulgebat crocina candidus in tunica.
Quae tarnen etsi uno non est contenta CatuUo,
Rara verecunde furta feremus herae.
V. 61. VergL Horaz od. I, 15
V. 1. 2.
V. 67. 68. Strabo VIII, 8 § 4
(p. 389) : 'Egaroad'ivrig di (prjai negi
vevsov fihv xov 'Av£av %ctXovikBvov
noxafiov lif»>vaf^8iv ta ngb xijg no^
Xecoff, %axoLSvBc9'ai d* stg xivag
la9'^fiovg , ovg HccXBia^'ai ^igsQ-ga '
Tovzatv if ifi(pgax9'ivT(ov ic^ ots
vnsgxBCad'at x6 v&ag slg xa. nsdia *
naXiV 9* ccv€caxofiov(iiva ad^gow ix
xcov mdCtov i%nsa6v sig xov Addcova
%al glg xov 'AX(p£i6v infiaXXsiv,
V. 70. atidit] = dicäiir (Weise
und Peiper scmaffeD gaudet vor).
V. 72. Am] Eurystheug; vergl.
Odyssee XI, 6-20—622.
V. 73. Ver^l. Horaz od. III, 3 v. 9. 10.
V. 76. Weise schläft *quod divum
indomitiMn* vor; Lacnmann 'dttrum
domitam\' Cne Not, domitwm steht
proleptisch.
V. 93. Der traurige Elan^ durch-
tönt auch noch die Sphragia. Les-
bia lebt seit dem Tode ihres Gemals
dem Hause ihres Bruders, des
m
136
— CATÜLLÜS —
95 Ne nimium simus stultornm more molesti.
Saepe etiam luno, maxima caelicolum,
Coniugis in culpa flagrantem concoquit iram,
Noscens omnivoli plurima furta lovis.
At, quia nee divis homines conponier aequum est,
100 Ingratum tremuli tolle parentis onus.
Nee tarnen illa mihi dextra deducta paterna
Fragrantem Assyrlo venit odore domum.
Quare illud satis est, si nobis is datur unus,
Quem lapide illa dlem candidiore notat.
105 Hoc tibi, quod potui, confectum carmine munus
Pro multis, Alli, redditur officiis,
Ne yestrum scabra tingat rubigine nomen
Haec atque illa dies atque alia ex alia,
Huc addant divi quam plurima, quae Themls olim
110 Antiquis solita est munera ferro piis.
Et qui principio nobis terram dedit auctor,
A quo sunt primo omnia nata bona.
Sitis felices et tu simul et tua vita
Et domus, ipsi in qua lusimus et domina,
115 Et longo ante omnes mihi, quae me carior ipso est.
Lux mea, qua viva vivere dulce mihi est.
Volkstribunen P. Glodius, auf dem
Palatin sehr frei (Cicero pro Caelio).
Der Gedanke ihr entsagen zu müssen
bewegt den Dichter auf das schmerz-
lichste.
V. 99. nee — aequum est] im Grande
nicht wegen der Erhabenheit, son-
dern wegen der sittlichen Versun-
kenheit solcher Götter. Darnm
wollte schon Piaton die Dichter als
die Yerkündiger von dergleichen
einer Gottheit unwürdigen Mythen
fanz aus seinem Ideabtate ver-
annt wissen.
V. 105. potui] Scherzgedichte
konnte ich dir nicht senden. Vgl.
y. 1. Anm.
Y. 109. TJiemis] als gerechten
Lon.
v: 115. Brachylo^e: quae ante
omnes mihi cara, qmn etiam me ipso
carior est.
No. 66. - 137
LXV.
Am Grabe des Bruders.
„Nach altrömischem Glauben lebte der Hingeschiedene auch
nach seinem Tode noch unter der ZaI der seligen Manen fort^
wenn der Leichnam bei der Verbrennung feierlich consecrirt war.
Dazu gehörte die genaue Beobachtung bestimmter Riten, ins be*
sondere Totenopfer am Grabe yerbunden mit solenner Namens-
anrufung des Verstorbenen^). Und diesen heiligen Akt hatte Ca-
tulls FamiUe am Grabe des in Troas Verschiedenen nicht darbringen
können." — „Deshalb auch hat es Catull (in dem vorhergehenden
Gedichte v. 55 — ^58) so schmerzlich beklagt, dass seines Bruders
Asche im fremden Land« beigesetzt sei/' (Westphal.) —
Erst durch die bithynische Reise erhält der Dichter die Mög-
lichkeit, an der GrabstäXte des Bruders unter Anrufung des Ver-
storbenen die Totenspenden darzubringen.
Vergleiche die Situation bei Horaz in der Archytas-Ode I, 28.
Multas per gentes et multa per äequora vectus
Advenio has miseras, frater, ad inferias,
Ut te postremo donarem munere amoris
Et mutam nequidquam adloquerer cinerem,
5 Quandoquidem fortuna mihi tete abstulit ipsum,
Heu miser indigne frater adempte mihi. —
Nunc tamen interea haec prisco quae more parentum
Tradita sunt tristes munera ad inferias,
Accipe fraterno multum manantia fletu,
10 Atque in perpetuum, frater, ave atque vale!
1) VergL^OdysBee Villi, 64—66^
n^iv xiva zatv anX&v itaQtov tglg stiactov dvaai^
0^ d'ävov iv nsdioi Ki%6v(ov vno djimd'iv'ceg.
Y. 5. Qucmdoquidem] inst9'^nBQ.
V. 6. Indigne] tnmerito.
138 - CATULLÜS —
B.
LXVI.
Der Tod des Sperlings.
Das Gedicht ist früher als No. 64 gedichtet. Noch sind die
Beziehungen Catuiis zu dem Hause der Ciodier freundlich. Lesbias
Liebling ist gestorben, ihr Sperling — oder war's ein Fink? — ,
von dem der Dichter in einem andern Liede ein anmutiges
Genrebildchen entworfen :
quicum ludere, quem in sinu ienere,
quoi ^= cui) primum digitum dare adpeienii
et acres solet (Lesbia) exciere morsus.
Es ist begreiflich, dass sein Tod die Herrin betrübte; aber
sie muss in Schmerz ganz aufgelöst gewesen sein, um nicht nur
V. 18^ sondern überhaupt diesen Aufwand von Klagen und Ver-
wünschungen verständlich zu machen. DiCises Missverhältnis zwi-
schen der Ursache und der Äusserung der Wirkung gibt dem
Gedichte deutlich eine gewisse ironische Färbung; zugleich
charakterisirt es die Lesbia; Naturen, die im Eindrucke des Augen-
blicks untergehen, entbehren des inneren Haltes, der fiestiindig-
keit,' der Treue. Das gibt dem kleinen Gedichte Perspective
und damit Bedeutung für das fernere Leben des Dichters. —
(0. Ribbeck S. 33 sieht in dem Gedichte „eine Bewerbung
um den vacanten Platz".)
Lugete, Veneres Cupidinesque,
Et quantum est hominum venustiorum.
Passer mortuus est meae puellae,
Passer, deliciae meae puellae,
5 Quem plus illa oculis suis amabat:
Nam mellitus erat suamque norat
Ipsa tarn bene quam puella matrem,
Nee sese a gremio illius movebat,
Sed circumsiiiens modo huc modo illuc
10 Ad solam dominam usque pipiabat.
Qui nunc it per iter tenebricosum
Illuc, unde negant redire quemquam.
At vobis male sit, malae tenebrae
Orci, quae omnia bella devoratis:
15 Tarm bellum mihi passerem abstulistis.
factum male! io miselle passer!
Tua nunc opera meae puellae
Flendo turgiduli rubent ocelli.
LXVL V. 11. Das stSmlov hüpft v. 18. Die so schönen Augen!
hinab zum Orcus: welch' ein Bild! Man nannte Clodia in Rom ^omniq^
V. 14. Ovids Nachamung (No. 20
V. 35) fällt etwas matter aus.
— No. 67. 68.
139
LXVII.
Absohied von Bithynien.
Mit dem Frühjar des Jares 56 verlässt der Dichter Bithynien,
wie es scheint, mit Freuden; Memmius mochte nicht ganz seinen
Erwartungen entsprochen haben. In einer poetischen Zuschrift
nimmt er Abschied von seinen Genosseil.
lam ver egelidos refert tepores,
lam caeli furor aequinoctialis
lucundis zephyri silescit auris.
Linquantur Pbrygii, Catulle, campi'
5 Nicaeaeque ager über alsstuosae:
Ad ciaras Asiae volemus urbes.
lam mens praetrepidans avet vagari,
lam laeti studio pedes vigescunt.
duices comitum valete coetus,
10 Longe quos simul a domo profectos
Diversae variae viae reportant.
Lxvm.
Der heimkehrende Dichter und sein Schiff.
Pbaselus ille, quem videtis, hospites,
Ait fuisse navium celerrimus»
Neque ullius natantis inpetum trabis
Nequisse se praeire, sive palmulis
5 Opus foret volare sive linteo.
Et hoc negat minacis Adriatici
Negare litus insulasve Cycladas
Rhodumque nobilem horridamque Tbraciam
Propontida trucemve Ponticum sinum,
10 Ubi iste post pbaselus antea fuit •
LXVII. V. 4. Fhrygii camp%\ Bi-
thynien wurde damals zu Phryffia
maior gerechnet.
y. 6. Nicaeaeque] Strabo XII, 4
§ 7 (p. 565): Ntmaia iq (irjxQonoXtg
nsQl%tixai d\ %v%Xtp nsdlov (isya
xal OfppÖQa Bvdatfiov, ov ndvv dl
vyisipov tov ^igovg.
v. 6. ABiae] Asia als Provinz ist
das westliche Kleinasien.
LXYIII. Der Gharacter des Me-
trums entspricht der stäidg vorwärts
strebenden Heimfart.
v.^ 4. praeire'] cimtsu auperare,
nagsQXBad'ai,
V. 6—10. Der Dichter überschaut
rückwärts den Weg des Schiffes, das,
aus Bithynien stammend, von ihm
wol erst nach Beendigimg seiner
Fussreise per da/ras Asiae ttrbes
etwa in Rhodos bestiegen ist. Den
Gegensatz zudenmannichfEbchkreu-
140
— CATÜLLÜS —
Comata silva: nam Cytorio in iugo
Loquente saepe sibilum edidit coma.
Amastri Pontica et Cytore buxifer.
Tibi haec fuisse et esse cognitissima
15 Ait phaselus: ultima ex origine
Tuo .stetisse dicit in cacumine,
Tuo inbuisse palmulas in aequore,
Et inde tot per inpotentia freta
Herum tulisse, laeva sive dexlera
20 Vocaret aura, sive utrumque luppiter
Simul secundus incidisset in pedem;
Neque ulla vota litoralibus deis
Sibi esse facta , cum veniret a mari
Novissime hunc ad usque limpidum lacum.
25 Sed haec prius fuere: nunc recondita
Senet quiete seque dedicat tibi,
Gemelle Castor et gemelle Castoris.
LXVIIII.
Ankunft auf Sirmio.
Paeninsularum, Sirmio, insularumque
Ocelle^ quascunque in Jiquentibus stagnis
Marique vasto fort tuetque Neptunus,
Quam te libenter quamque laetus inviso,
5 Vix me ipse.credens Tliyniam atque Bithynos
Liquisse campos et videre te in tuto!
quid solutis est beatius curis.
Cum mens onus reponil, ac peregrino
zenden Farten, die das Schiff zum
teü schon vor der grossen Beise
nach dem Garda-See gemacht, bildet
V. 26 quiete. —
V. 11. Vergl. Horaz od. I, 14 v. 11
und 12.
V. 13. Amastri. Cytore] Kytoros
war ein Teil der paphlagonischen
Seestadt Amastris. Strabo XII, 3
§ 10 (p. 645): nXsiatrj dl xal agCatri
nv^og ^vcrat xara xriv 'jfiaatQtcc-
vijv Hcu y,dXiata nsgl Kvxoüqov,
V. 18. inpotentia freiia]y er ^ Horaz
•od. III, 30 V. 3: aquiloinpotens: der
sich nicht mehr in seiner Gewalt hat.
y. 24. hunc] znm Garda-See dnrch
den Mincio. Wärend Vergil (Geor.
2, 160) den Garda-See schildert /2uc^*-
hu8 et fremitu adsurgens marino,
nennt hier CatuU denselben See
limpidus: warum?
y. 26. guietif] Ablatiy.
se dedicat]. Die Victoria, das
einzige zurückkehrende Schiff der
Magellanschen Expedition, wurde
auf KÖni^ Karls Befehl ins Arsen^
yon SeyilTa gebracht. Seinem Schiff
wünscht der Dichter wol mehr ein
solches Ende in Ehren und Buhe,
als dass er es ihm yerwirklicht.
Denn im Grunde meint er doch sich
selber als den, der aus der Unruhe
der letzten Jare nach der trauten
Stille der Heimat sich sehne (yergl.
No. 69 y. 7—10).
y. 27. Vergl. Horaz od. I, 8 v. 2:
Sic (teJfratresHelenae, lucidia sidera,
— regant — navis!
LXVIIII. y. 3. Tuetque] tueo alter-
tümlich » tueor,
y. 7. solutis] Vergl. Horaz od. I,
22 y. 11.
No. 69. 70. —
141
Labore fessi venimus larem ad nostrum
10 Desideratoque adquiescimus lecto.
Hoc est, quod unum est pro laboribus tantis.
Salve, venusta Sirmio, atque hero gaude;
Gaudete vosque, o Libuae lacus undae:
Ridete, quidquid est domi cachinnorum.
LXX.
Ernst im Scherze.
Das Gedicht ist ein geistreicher Scherz, der die Originalität
zeigt, mit welcher der Dichter seinen griechischen Mustern sich
gegenüber zu steilen weiss. Es sieht ganz danach aus, als ob ein
wirklicher Vorgang, ein bestimmtes Wort Clodias das Motiv ihm
gegeben habe.
Catull gehörte zur conservativen Partei und hielt sich darum
von den democratischen Bestrebungen des P. Ciodius fern, wäreiftl
Clodia an denselben eifrig Anteil nam. Naturlich zeigte sich diese
darüber empfindlich und begegnete dem Dichter kül. Durch ein
stürmisch leidenschaftliches^) Lied der Sappho versucht er darum,
auf sie Eindruck zu machen ; er schildert ihr die Qualen seiner
feurigen Liebe, um so Rurung in ihr wachzurufen, Allein Clodia,
seine Absicht erratend — sollte sie nicht auch das Lied schon
gekannt haben? — lässt ihn gar nicht zu Ende kommen; statt
ihm sich zuzuwenden, schiebt sie mit geistvoller Pointe die Schuld
allein dem Dichter zu und deutet ihm, wenn er hochmütig (v. lö
reges) sich nicht ändere, sogar den völligen Verlust ihrer Liebe
und damit seines bisherigen Glückes (v. 15 prius beatas) an.
a. Das Iiied der Sappho.
9aivstaC fioi x'^vog üaog ^ioi0iv
ililisv' ävriQy OTTig evdvtiog toi
iöddvsL xal TcXdöiov adv (pavsC-
0ag vTCaxovBi
v. 9. larem] Vercl. No.72 v.84, Anm.
V. 13. Ltbitae] die Libui waren
ein keltischer Stamm, nördlich vom
Po ; also sind LUmae undae die des
Garda-Sees. Statt dieses etwas
Rostigen Ausdruckes schlägt Peiper
sehr ansprechend vor: 'vos quoque
inclutae\
V. 14: '^alles was zu Hause lacht
{oder lachen kann), möge jetzt sein
Lachen erschallen lassen". (West-
phal.) Der mitmiidm^idheginaende
catz ist demnacn S u oj e et zxiridete.
Doch ist es auch möglich, denselben
als eine Art attributiven Accu-
sativs zu fassen.
LXX. a. Str. 1 : %'^voq insivog —
davTiQ 6 av^Q — oxxtg oatig — la-
ddvsi fjat —%adv iiSv.
Str. 2: ytlaCaag yeXdarjg — ßQO-
ximg iv ßgcixst — inst rjxsi.
Str. 3: 7t.au> maxd — vnadeSQO"
fiayisv vnoSsoQccfiri'KSv — onndrsaai
oq>d'aXfioi!g,
Str. 4: äygBt atgsi — oXlym'ni-
Sevrjv =" oXlyov ÖBtv — &lXa i^Xsif.
^) Plutaroh er. c. 18 sagt mit Beziehung auf dies Lied von der
Sappho: dXrj^mg fisfiiyfiiva nvgi fpd'iyystat.
142
— CATÜLLUS —
5 xal ysXaiöag ifbSQoev^ x6 xoi luiv
xaqdiav iv örtjd'eötv intoaOBv •
äg 68 yaQ J^CdcOy ßQO%img ^6 q)(6vag
ovdhv ix* üxst.
äkXa xa^i, fiev ykäööa J^iays^ XsTcrdv d'
10' avtlxa xQdi nvQ vnadsdQoiiaxsv^
ÖTtTtdreööL d' o'ödhv oqi]ii\ inißgo-
fiBi0L d' axovai.
& di fi^ WQcag xaxxisraiy XQO^g dh
Ttaöav ayQSiy %kiOQOtiQa Sl noiag
15 ^^ftt, redi/dxfiv d' 6k£y(o ^mSavriv
b. Das Gedicht des Catull.
nie mi par esse deo videtur,
* ]]le, si fas est, superare divos,
qui sedens adversus identidem te
spectat et audit
5 duice ridentem, misero quod omnis
eripit sensus mihi: nam simul le,
Lesbia, adspexi, nihil est super mi
quod loquar amens;
lingua sed torpet, tenuis sub artus
10 flamroa demanat, sonitu suopte
tintinant aures geminae, teguntur
lumina nocle
Otium, CatuUe, tibi molestum est;
otio exultas nimiumque gestis:
15 otium et reges prius et beatas
perdidit urbes! —
LXX. b. V. 1 — 12: Übersetzung
der drei ersten Stroi>hen des Liedes
der Sappho: die vierte schneidet
Glodia ab.
y. 6. duZce ridentem] yergl. Horaz
od. I, 22 V. 23.
Y. 8. fehlt im Catull ^uf dem Bande
einer jüngeren Handschrift finden
sich jene drei Worte: eine nicht
eben geschickte Ergänzung.
y. 13. otium.'] Die Pointe liegt
darin, dass Glodia in v. 14 otiiwi
in dem gewönUchen weiteren Sinne
als ^nichts zu tun haben' nimmt,
in y. 13 und v. 15 aber daneben
den engeren Sinn des 'sich zurück-
ziehens von politischer Tätigkeit
opp. negotiwm^ (vergl. No. 26, 26 —
Cicero ad famil. 9, 9 init. und sonst)
mit hineinlegt: ein Scherz, den sie
durch den zweimaligen Wechsel
der Bedeutung geschickt yersteckt.
So wird y. 15 zu einer symbolischen
Warnung yor hochmütiger Sicher-
heit, und das Gedicht endigt mit
einem heiteren cLnQoq86%rixov.
molestum] 'was dir die beschwer
macht' ; etwas spöttisch bezeichnet
Clodia, was der Dichter als miseria
(y. 5) empfindet, nur als molestia,
y. 14. exultas] Oyid remed. am.
y. 137—139 und 149 fürt diesen
Gedanken weiter aus:
— No. 70. 71. — 143
c.
LXXI.
Ariadnes Iioid und Trost.
Alles mildert die Zeit. Alimählicb bat der Schmerz um Lesbias
Untreue in des Dichters Brust nachgelassen, er vermag sein Leid
objectiv sich gegenüber zu stellen: mit einer Art selbstquälerischer
Lust hält er in der bekannten Sage von der treulos verlassenen
Kreterin Ariadne sich einen Spiegel entgegen, sich selbst, sein
Leid darin zu beschauen. Denn sich meint er mit der Ariadne.
AbeV wie die verlassene Tochter des Minos getröstet wird — schon
naht der Festzug des Bacchus: so hält er fest an der Hoffnung
auf Trost und endliche Entschädigung durch die Götter, wie er
in andern Gedichten direct ausspricht.
Es ist ein Beweis für die gewonnene Fassung Catulis, dass er eine
kunstvolle Form zum Ausdruck seiner Gefule wält. Das Gedicht ist
als Nomos (No. 64, Einl.) angelegt. Aber die Hochzeit des Peleus
und der Thetis, aus v^elcher er die Archa und die Sphragis ge-
winnt, bildet doch nur einen äusserlich um die Klagen der
Ariadne gelegten Ramen: v^ie denn auch die Verknüpfung nur
von aussen her hineingetragen wird. Es geschiebt daher der
Ariadne kaum Eintrag, wenn der Omphalos des Nomos aus der
Verbindung des rein epischen Aussenwerks gelöst wird.
a. In Peleus und Thetis verbinden sich die Menschen mit
den Göttern.
b. Den Festpalast zu schauen eilen die Sterblichen der
Umgegend herbei.
c. Besonders bewundern sie den Brautteppich, in den
das Bild der verlassenen Ariadne hineingewebt ist.
d. Von diesem Bilde geht nun der Omphalos aus,
daher mit fiamque beginnend.
c\ Die verlassene Ariadne also stellte der Teppich dar.
b'. Nunmehr kehren die Sterblichen zurück.
a\ Es nahen die Götter mit Festgaben, darunter die Parzen,
welche den künftigen Buhm des Sones dieser Verbindung
(des Achilleus) singen,
e. So verkehrten sonst die Gotter mit den Sterblichen, aber
jetzt um der menschlichen Verderblheit willen nicht mehr.
haee (otia), ut ames, faciimt. haec Desidiam puer üle (Amor) sequi
quod fecere, tuentwr: solet; odit agentes.
haec mnt iucundi causa cibusque nimium] sc. me, Leshiatn,
mali. V. 15. prius] durch die Cäsur von
otia si toUas, periere Cupidinis reges geschieden, ist mit beatas zu
arcus. — verbinden.
144 — CATÜLLUS —
Die Abfassung des Gedichtes fällt etwa ins Jar 58.
Es gliedert sich in den Verrat des Theseus, die Klagen
der Verlassenen, die Bestrafung des Schuldigen und Errettung
Ariadnes. (Westphal.)
Namque fluctisono prospectans litore Diae
Tbesea cedentem celeri cum classe tuetur
Indomitos in corde gerens Ariadna furores,
Necdum etiam sese quae visit visere credit,
5 Ut pote fallaci quae tum primum excita somno
Desertam in sola miseram se cernat arena.
Inmemor at iuvenis fugiens pellit vada remis,
Inrita ventosae linquens promissa procellae.
Quem procul ex alga maestis Minois qcellis,
10 Saxea ut effigies bacchantis» prospicit, eheu,
Prospicit et magnis curarum fluctuat undis,
Non flavo retinens subtilem verlice mitram,
Non contecta levi levatum pectus amictu^
Omnia quae toto delapsa e corpore passim
15 Ipsius ante pedes fluctus salis adludebant.
Sed neque tum mitrae neque tum fluitantis amictus
lila vicem curans toto ex te pectore, Thesen,
Toto animo, tota pendebat perdita mente.
A misera, adsiduis quam luctibus externavit
20 Spinosas Erycina serens in pectore curas
lila tempestate, ferox quo ex tempore Theseus
Egressus curvis e litoribus Piraei
Attigit iniusti regis Gortynia tecta.
Nam perhibent olim crudeli peste coactam
25 Androgeneae poenas exsolvere caedis
Eiectos iuvenes simul et decus innuptarum
Cecropiani soHtam esse dapem dare Minotauro.
Quis angusta maus cum moenia vexareptur,
Ipse suum Theseus pro caris corpus Athenis
30 Proicere optavit potius quam talia Cretam
Funera Cecropiae nee funera portarentur,
Atque ita nave levi nitens ac lenibus auris
Magnanimum ad Minoa venit sedesque superbas.
Hunc simulac cupido conspexit lumine virgo
35 Regia, quam suavis exspirans castus odores
Lectulus in molli conplexu matris aiebat,
LXXI. y. 1. Odyssee XI, 321—325 Enossos (auch der alte Name voa
ist die Sage anders gewendet: filv Naxos).
"Agxtfiig iura. v. 13. levattwi] Peiper pag. 36.
y. 33. Magncmtmum] zu erläutern
Dia ist eine kleine Insel bei durch inium y. 23.
- No. 71. ~ 145
Quales Eurotae progignunt flumina myrtus
Aurave distinctos educit v«rna colores,
' Non prius ex illo flagrantia declinavit
40 Lumina, quam cuncto concepit pectore flammam
Funditus atque imis exarsit tosta meduUis.
Heu miserQ exagitans inmiti corde furores
Sancte puer, curis hominum qui gaudia misces,
Quaeque regis Golgos quaeque Idalium frondosum,
45 Qualibus incensam iactastis mente pueliam
Fluctibus in flavo saepe hospite suspirantem!
Quantos illa tuiit languenti corde timores!
Quanto saepe roagis fulgore expalluit auri!
Cum saevum cupiens contra contendere monstrum
50 Aut mortem oppcteret Theseus aut praemia laudis.
Non ingrata tarnen tura ac munuscula divis
Promittens tacito suscepit vota labello.
Nam Telut in summo squalentem bracbia Tauro
Quercum aut conigeram sudanti cortice pinum
55 Indoroitum turben contorquens flamine robur
Eruit (illa procul radicitus exturbata
Prona cadit, late conterroina et obvia frangens),
Sic tumidum saevo prostravit corpore Theseus
Nequiquam vacuis iactantem cornua ventis.
60 Inde pedem sospes multa cum laude reflexit
Errabunda regens tenui vestigia filo,
Ne labyrintheis e flexibus egredientem
Tecti frustraretur inobservabilis error.
Sed quid ego a primo digressus carmine plura
65 Conmemorem, ut linquens genitoris filia vollum,
Ut consanguineae conplexum, ut denique matris,
Quae raiseram gnatam, gemuit deperdita fletu,
Omnibus his Thesei dulcem praeoptarit amorem,
Aut ut vecta ratis spumosa ad litora Diae,
70 lamque adeo dulci devinctam lumina somno
Liquerit inroemori discedens pectore coniunx?
Saepe illam perhibent ardenti corde furentem
Clarisonas imo fudisse e pectore voces»
Ac tum praeruptos tristem conscendere montes,
75 Unde aciem in pelagi vastos protenderet aestus»
Tum trerouli salis adversas procurrere in undas,
Atque haec extremis maestam dixisse querelis,
Frigidulos udo singultus ore cientem:
^Steine me patriis avectam, perfide, ab oris,
V. 41. atqtte ist nachgestellt. Idalium] vergl. No. 60 v. 69,
V. 44. C^lffos] roXyoi (oder Fol- Anm.
yov) auf Kypem.
YOLZ, rOmiiohe Elegie. 10
146 — CATÜLLUS —
80 Perfide, deserto liquisti in lilore, Tiieseu?
Sicine discedens neglecto numine divum
Inmemor a, devota domum periuria portas?
NuUane res potuit crudelis flectere mentis
Consilium? tibi nulla fuit dementia praesto,
85 Inmite ut nostri vellet miserescere pectus?
At non baec quondam nobis promissa dedisti,
Vane: neque baec mibi me miserae sperare iubebas,
Sed conubia laeta, sed optatos bymenaeos:
Quae cuncta aerii discerpunt inrita venti.
90 lam iam nulia viro iuranti femina credat,
Nulla viri speret sermones esse fideles;
Quis dum atiquid cupiens animus praegestit apisci,
Nil metuunt iurare, nihil promittere parcunt:
Sed simulac cupidae mentis satiata libido est,
95 Dicta nihil meminere, nibil periuria curant.
Gerte ego te in medio versautem turbine leti
Eripui, et potius germanum amittere crevi,
Quam tibi fallaci supremo in tempore dessem.
Pro quo dilaceranda feris dabor alitibusque
100 Praeda, neque iniecta tumulabor roortua terra.
Quaenam te genuit sola sub rupe leaena,
Quod mare conceptum spumantibus exspuit undis,
Quae Syrtis, quae Scylla rapax, quae vasta Charybdis,
Talia qui reddis pro dulci praemia Tita?
105 Si tibi non cordi fuerant conubia nostra,
Saeva quod borrebas prisci praecepta parentis,
At tamen in vestras potuisti ducere sedes,
Quae tibi iucundo famularer serva labore,
Candida permulcens liquidis vestigia lymphis
110 Purpureave tuum consternens veste cubile. —
Sed quid ego ignaris nequiquam conquerar auris,
Externata malo, quae nullis sensibus auctae
Nee missas audire queunt nee reddere voces?
llle autem prope iam mediis versatur in undis,
115 Nee quisquam adparet vacua mortalis in alga.
Sic nimis insultans extremo tempore saeva
Fors etiam nostris invidit questibus aures.
luppiter omnipotens, utinam ne tempore primo
Gnosia Cecropiae tetigissent litora puppes,
120 Indomito nee dira ferens stipendia tauro
Perfidus in Greta religasset navita funem,
V. 86. Vergl.Horaz od. I, 15v. 32: v. 100. Vergl. Horaz od. I, 28,
•wie verschieden ist die Wirkung I v. 36; auch No. 66, Einl.
V. 103. Äj/rtts] Vgl.No.38v.9, Amn,
V. 89. Vergl. die Nachamung Scylla] Odyssee XII, 86 flg.
Vergils No. 72 v. 138. v. 121. religare] 'anlegen'.
- No. 71. — 147
Nee malus hie Celans dulci crudelia forma
CoDsilia in nostris requiesset sedibus hospes!
Nunc quo me referam? quali spe perdita nitar?
125 Idomeneosne petam montes? mea gurgite lato
Discernens ponti truculentum ubi dividit aequor?
An patris auxilium sperem? quemne ipsa reliqui
Respersum iuvenem fraterna caede secuta?
Coniugis an fido consoler memet amore,
130 Quine fugit vetitos incurvans gurgite remos?
Praeterea nudüm litus, sola insula, tecto.
Nee patet egressus pelagi cingenlibus undis:
Nulla fugae ratio, nuila spes: omnia muta,
Omnia sunt d^erta, ostentant omnia letum.
135 Non tamen ante mihi languescent lumina morte,
Nee prius a fesso secedent corpore sensus.
Quam iustam a divis exposcam prodita mullam,
Cael^stumque fidem postrema conprecer hora.
Quare facta vlrum muitantes vindice poena,
140 Eumenides, quibus anguineo redimita capiUo
Frons exspirantis praeportat pectoris iras,
Huc huc adventate» meas audite querelas,
Quas ego vae! misera extremis proferre medullis
Cogor inops, ardens, amenti caeca furore.
145 (juae quoniam verae nascuntur pectore ab imo,
Yos noiite pati nostrum vanescere luctum,
Sed quali solam Theseus me mente reliquit,
Taii mente, deae, funestet seque suosque.'
Has poslquam maesto profudit pectore yoces,
150 Supplicium saevis exposcens anxia factis,
Adnuit invicto caelestum numine rector.
Quo motu telius atque horrida contremuerunt
Aequora concussitque micantia sidera mundus.
Ipse autem caeca mentem caligine Theseus
155 Consitus oblito dimisit pectore cuncta,
Quae mandata prius constanti mente tenebat,
Dulcia nee maesto sustollens signa parenti
Sospitem Erechthenm se ostendit visere portum.
Namque ferunt olim, castae cum moenia divae
160 Linquentem gnatum ventis concrederet Aegeus,
Talia conplexum iuveni mandata dedisse:
^Gnate mihi longa iucundior unice vita,
Gnate, ego quem in dubios cogor dimittere casus,
Reddite in extrema nuper mihi fine senectae,
165 Quandoquidem fortuna mea ac tua fervida virtus
5. mea] 'mein Heimatland'. Verse Dias I: J\ xal nvavijiatv in
L — 158. Vergl. die berühmten o^^vjt vzvc^ KQOvimv x. t. X,
V. 126.
V.161-
10'
148 — CATÜLLUS -
Eripit invilo mihi te, cui languida nondum
Lumina sunt grati cara saturata figura:
Non ego te gaudens laetanti pectore mittam.
Nee te ferre sinam fortunae signa secundae,
170 Sed primum multas expromam mente querelas,
Canitiem terra atque infuso pulvere foedans,
Inde infecta vago suspendam lintea malo,
Nostros ut luctus nostraeque incendia mentis
Carbasus obscurata decet ferrugine Hibera.
175 Quod tibi si saneti concesserit incola Itoni,
Quae nostrum genus ac sedes defendere Erechthei
Adnuit, ut tauri respergas sanguine dextram.
Tum vero facito ut memori tibi condita corde
Haec vigeant mandata, nee ulia oblitteret aetas,
180 Ut simulac nostros invisent lumina colles,
Funestam antennae deponant undique vestem,
Candidaque intorti sustollant vela rudentes.
Quam primum cernens ut laeta gaudia mente
Agnoscam, cum te reducem aetas prospera sistet.'
185 Haec mandata prius constanti mente tenentem
Tbesea ceu pulsae ventorum flamine nubes
Aerium nivei montis liquere cacumen.
At pater, ut summa prospectum ex arce petebat,
Anxia in adsiduos absumens lumina fletus,
190 Cum primum ingrati conspexit lintea veli,
Praecipitem sese scopulorum e vertice iecit,
Amissum credens inmiti Tbesea fato.
Sic funesta domus ingressus tecta paterna
Morte ferox Theseus qualem Minoidi luctum
195 ObtuJerat mente inmemori talem ipse recepit. .
Quae tamen adspectans cedentem maesta carinam
Multiplices animo volvebat saucia curas.
«
At parte ex alia florens volitabat lacchus
Cum thiaso Satyrorum et Nysigenis Silenis,
200 Te quaerens, Ariadna, tuoque incensus amore.
Quae tum alacres passim lympbata mente furebant
Euhoe bacchantes, euhoe capita inflectentes.
V. 175. Itont] Pausamas Villi, verehrt wurde: mythische Erklä-
34 § 1 (p. 778): ngip ih ig Kogm- rung des Namens Jt6w0og.
vBiav i^ 'MaUoiifvmv iwtTiiad'ai, y, 201. Es fehlt ein Vers mit
VTjg iTcoviag A^r^vag iazl xo legov. einer Erwänung der Bacchan-
V. 199. Nysigenis] 'n^Nvaa Name tinnen.
mehrerer Berge (in Indien, Thra- v. 202. lymphata mente] Vergl.
kien, Arabien u. a.), wo Bacchus Horaz od. f, 37 v. 14.
- No. 71. — 149
Harum pars tecta quatiebant cuspide thyrsos, \
205 Pars e divolso iactabant membra iuvenco,
Pars sese tortis serpentibus incingebant,
Pars obscura cavis celebrabant orgia cistis,
Orgia, quae frustra cupiunt audire profani,
Plangebant aliae proceris tympana palmis
210 Aut tereti tenues tinnitus aere ciebant,
Hulü raucisono sufflabant cornua bombo
Barbaraque horribili stridebal tibia cantu. —
y. 204 — 210: Allitteration belebt die Schüdernng des Bacchuszages.
Anhang.
R VERGILIUS MARO.
P. Vergilius Maro, geboren im J. 70 v. Oir. zu Andes
bei Mantua, war nach einer sehr sorgfältigen Erziehung in Rom
derTreund des Maecenas und Horaz, begünstigt von der hohen
Gesellschaft, bewundert vom Volk. Er starb auf der Rückkehr von
Athen im J. 19 v. Chr. zu Brundusium und wurde zu Neapel be-
graben. Von ihm sind gedichtet die Bucolica (einzelne Stücke
beissen Eclogae), die Georgica, das Beste in Art und Kunst,
was die Römer im Lehrgedicht geleistet haben, und die Aeneis.
Er dichtete sich selber die Grabschrift:
Mantua me genuit, Calabri rapuere, tenet nunc
Parthenope: cecini pascua, rura, duces.
(LXXn.)
Nisus und Euryalus.
Das folgende Gedicht ist eine Episode aus der Aeneis, nur
lose eingefugt in das grosse Epos und one Einfluss auf den Gang
der Handlung in diesem.
Aeneas^) (vergl. No. 59, Einleitung) ist mit seinen troischen
1) Sein mythischer Stammbaum:
Okeanos
SkamandrOB
I
Teukros Zeus
Batea yermäit mit Dardanos
,^
Erichtiionios
I
Tro8
^ s
lies Assarakos
Laomedon Capys
. I I
Priamos Ancnises
I
Aineias.
- No. 72. - 151
Genossen, unter denen sich der greise Aletes, der noch sehr junge
Euryalus und Nisus, ein wenig älter, befinden, nach wechselvoller
Irrfart und längerem Aufenthalte bei der carthagischen Königin,
der Sidonierin Dido, endlich nach Italien gekommen. Er läuft in
die Tiber ein, landet an deren östlichem Ufer und errichtet hier
im Gebiete des Latinus, des Königs von Latium, ein festes Lager.
Der Plan, ihn, der seine Gattin Creusa in den Flammen Trojas
verloren, jetzt mit des Latinus Tochter Lavinia zu vermalen, er-
weckt ihm in deren Freier, dem Rutulerkönig Turnus, einen er-
bitterten Feind. Aeneas macht sich daher, Beistand suchend, auf
zu dem alten Evander (vergl. No. 6 v. 6, Anm.) nach Pallanteum,
indem er das Schiffslager unter der Obhut seines Sones lulus
(Ascanius) zurücklässt. Da rücken die Feinde — dem Turnus
haben sich die benachbarten Völker angeschlossen — vor das
Lager: die Lage der zurückgelassenen Trojaner wird dadurch so ge-
färlich, dass sie um alles wünschen den Aeneas zurückzurufen.
Nisus erat portae custos, acerrimus armis^
Hyrtacides, comitem Aeneae quem miserat Ida
Yenatrix iacuio celerem levibusque sagittis;
Et iuxta comes Euryalus, quo pulchrior alter
5 Non fuit Aeneadum Troiana neque induit arma,
Ora puer prima signans intonsa iuventa.
His amor unus erat, pariterqne in bella ruebant:
Tum quoque conmuni portam statione tenebant.
Nisus alt: Dine hunc ardorem mentibus addunt,
10 Euryale, an sua cuique deus fit dira cupido?
Aut pugnam aut aliquid iam dudum invadere magnum
Mens agitat mihi nee placida contenta quiete est.
Cernis, quae Rutulos habeat fiducia rerum.
Lumina rara micant; somno vinoque soluti
15 Procubuere; silent late loca. Percipe porro.
Quid dubitem, et quae nunc animo sententia surgat.
Aenean acciri omnes, populusque patresque,
Exposcunt mittique viros, qui certa reportent.
Si tibi quae posco promittunt — nam mihi facti
20 Fama sat est — tumulo videor reperire sub illo
Posse viam ad muros et moenia Pallantea.
Obstupuit magno laudum percussus amore
Euryalus; simul his ardentem adfatur amicum:
Mene igitur socium summis adiungere rebus,
25 Nise, fugis? solum te in tanta pericula mittam?
LXXI. y.2. Ida] eine ihm gleich- y. 17. popiUusque patreaaue] das
namiffe Nymphe (Oreade) des Ber- S. P. Q. (B.) ist auf die Trojaner
ges Ma Büdhch von Troia. zurückdatirt.
V. 6. intonsa iuv.] Vergl. No. 1
V. 68, Anm.
152 — VERGILIÜS —
Non ita me genilor, bellis adsuetus Opheltes,
Argolicum lerrorem inter Troiaeque labores
Sublatum erudiit, nee tecum talia gessi,
MagDanimum Aenean et fata exlrema secutus:
30 Est hie, est animus lucis coDtemplor et istum
Qui vita bene credat emi, quo tendis, honorem.
Nisus ad haec: Equidem de te nil tale verebar
Nee fas, non, ita me referat tibi magnus ovantem^
luppiter aut quicumque ocuiis haec adspicit aequis.
35 Sed 81 quis — quae multa vides discrimine tali —
Si quis in adversum rapiat casusve deusve,
Te superesse velim; tua vita dignior aetas.
Sit qui me raptum pugna preliove redemptum
Mandet humo, solita aut si qua id Fortuna vetabit,.
40 Absenti ferat inferias decoretque sepulcro.
Neu matri miserae tanti sim causa doloris,
Quae te sola, puer, mullis e matribus ausa
Persequitur magni nee moenia curat Acestae.
nie autem: Causas nequiquam nectis inanes,
45 Nee mea iam mutata loco sententla cedit:
Adceleremus, ait. Vigiles simul excitat. Uli
Succedunt servantque vices: statione relicta
Ipse comes Niso graditur, regemque requirunt.
Cetera per terras omnes animalia somno
50 Laxabant curas et corda oblita laborum:
Ductores Teucrum primi et delecta Juventus
Consilium summis regni de rebus habebant,
Quid facerent quisve Aeneae iam nuntius esset;
Stant longis adnixi hastis, in scuta tuentes,
55 Castrorum et campi medio. Tum Nisus et una
Euryalus confesüm alacres admittier orant:
Rem magnam, pretiumque morae fore. Primus lulus
Accepit trepidos ac Nisum dicere iussit.
Tum sie Hyrtacides: Audite o mentibus aequis,
60 Aeneadae, neve haec nostris spectentur ab annis,
Quae ferimus. Rutuli somno vinoque soluti
Conticuere; locum insidiis conspeximus ipsi,
Qui patet in bivio portae, qua proxima ponto;
V. 40. inferias] "Vergl, No. 65, v. 48. regem] den lulus.
Einleitung.
äbsentt] dann wenigstens ein x«- ^- *ö- Nachbildung des Anfangs
votdfpiov, der JoXoovsta, Ilias a. v. 1. 2.:
y. 43. Acestae] in Segesta auf äXlot fihv nccgd vrivalv dQictfJBg^
Sizilien unter dem Schutze des IIava%amv
Königs Acestes waren die meisten svSov Ttawvxf'Ot uaXaK^ dedfiTi-^
Weiber der flüchtigen Trojaner (isvoi vnvto'
zurückgeblieben. aAi' ov% 'Atgsldrjv n. t. l, '
— No. 72. — 153
Interrupt! ignes, aterque ad sidera fumus
65 Erigiturrsi fortuna permittitis uti
Quaesitum Aenean et moenia Pallantea,
Mox hie cum spoliis ingenti caede peracta
Adfore cernetis. Nee nos via Fallit euutes:
Vidimus obscuris primam sub vallibus urbem
70 Yenatu adsiduo et totum cognovimus amnem.
Hie annis gravis atque animi maturus Aletes:
Di patrii, quorum semper sub numine Troia est,
Non tarnen omnino Teueres delere paratis^
Cum tales animos iuvenum et tarn certa tulistis
75 Pectora. — Sic memprans humeros dextrasque tenebat
Amborum et voltum lacrimis atque ora rigabat:
Quae vobis, quae digna, viri, pro laudibus istis
Praemia posse rear soivi? pulcberrima primum
Di moresque dabunt vestri; tum cetera reddet
80 Actutum pius Aeneas atque integer aevi
Ascanius, meriti tanti non inmemor umquam.
Immo ego vos, cui sola salus genitore reducto,
Excipit Ascanius, per magnos, Nise, Penates
Assaracique Larem et canae penetralia Vestae
85 Obtestor; quaecumque mihi fortuna fidesque est,
In vestris pouo gremiis: revocate parentem^
Reddite conspectum; nihil illo triste recepto.
JBina dabo argento perfecta atque aspera signis
Pocula, devicta genitof quae cepit Arisba,
90 Et tripodas geminos, auri duo magna talenta,
Cratera antiquum, quem dat Sidonia Dido.
Si vero capere Italiam sceptrisque potiri
Contigerit victori et praedae dicere sortem,
Vidisti quo Turnus equo, quibus ibat in armis
95 Aureus: ipsum illum» clipeum crista^que rubentes
Excipiam sorti, iam nunc tua praemia, Nise.
Praeterea bis sex genitor lectissima matrum
Corpora captivosque dabit suaque omnibus arma,
Insuper bis campi quod rex habet ipse Latinus.
100 Te vero, mea quem spatiis propioribus aetas
Insequitur, venerande puer, iam pectore toto
Accipio et comitem casus conplector in omnes.
y. 69. wrbem] Pallanteam, das deren Einheit und Bestand schüt-
anf dem palatimschen Berge lag. zend.
v. 84. Larem\ Die Laren sind Vestae] {Zsvq o(f%ioi und) Vesta
vergötterte Menschenseelen, welche wachen über den Eid.
segenbrinffend auf der Erde wei- v. 89. Arisba] Homer erwähnt
len als Schutzgeister des Hauses schon llias II y. 836 dtav 'AqCaßriv
(vergl. No. 23 v. 44, Anm.). Die unweit Abydos als zur Herrschaft
Penaten begleiten die Familie, des Priamos gehörig.
154 — VERGILIÜS —
Nulla meis sine te quaeretur gloria rebus;
Seu pacem seu bella geram, tibi maxima rerum
105 Verborumque fides. Contra quem taii fatur
Euryaius: Me nulla dies tarn forlibus ausis
Dissimilem arguerit^ tantum fortuna secunda
Aut adversa cadat. Sed te super omnia dona
Unum oro: genetrix Priami de gente vetusta
110 Est mihi, quam miseram tenuit non lUa tellus
Mecum excedentem, non moenia regis Acestae.
Hanc ego nunc ignaram huius quodcumque pericli est
Inque salutatam iinquo: Nox et tua testis
Dextera, quod nequeam lacrimas perferre parentis.
115 At tu, oro, solare inopem et succurre relictae.
Hanc sine me spem ferre tui: audentior ibo
In casus omnes. Percussa mente dedere
Dardanidae lacrimas; ante omnes pulcher lulus,
Atque animum patriae strixit pietatis imago.
120 Tum sie effatur:
Sponde digna tuis ingentibus omnia coeptis.
Namque erit ista mihi genetrix nomenque Creusae
Solum defuerit, nee partum gratia talem
Parva manet. Casus factum quicumque sequentur,
125 Per caput hoc iure, per quod pater ante solebat:
Quae tibi polliceor reduci rebusque secundis,
Haec eadem matrique tuae generique manebunt.
Sic ait inlacrimans; humero simul exuit ensem
Auratum, mira quem fecerat arte Lycaon
130 Gnosius atque habilem vagina aplarat eburna.
Dat Niso Mnestheus pellem horrentisque leonis
Exuvias; galeam fidus permutat Aletes.
Protinus armati incedunt; quos omnis euntes
Primorum manus ad portas iuvenumque senumque
135 Prosequitur votis. Nee non et pulcher lulus,
Ante annos animumque gerens curamque virilem,
Multa patri mandata dabat portanda: sed aurae
Omnia discerpunt et nubibus inrita donant.
Egressi superant fossas noctisque per umbram
140 Castra inimica petunt, multis tamen ante futuri
Exitio. Passim somno vinoque per. herbam
Corpora fusa vident, arrectos litore currus,
Inter lora rotasque vires, simul arma iacere,
Vina simul. Prior Hyrtacides sie ore locutus:
y. 113. inque salutatam] «« in- rifiLmtatcc^ ccvtois (den Kretern)
mlutatamque. slvai rä onlcc,
V. 188. Vergl. No. 71 v. 89, Anm.
y. 130. Onosiua] Strabo X, 4 § 16 y. 144. vina\. Der Dichter erw&nt
fp. 481) nach Ephoros: tmv doigmv noch einmal ausdrücklich des Wei-
— No. 72. —
155
145 Euryale, audendum dextra. Nunc ipsa vocat res.
Hac iter est. Tu, ne qua manus se attollere nobis
A tergo possit, custodi et consule longe;
Haec ego vasta dabo et lato te limite ducam.
Sic memorat vocemque premit, simul ense superbum
150 Rhamnetem adgreditur, qui forte tapetibus altis
Extructus toto proflabat pectore somnum;
Rex idem et regi Turno gratissimus augur,
Sed non augurio potuit depellere pestem.
Tres iuxta famulos temere inter tela iacentes
155 Armigerumque Remi premit aurigamque sub ipsis
Nanctus equis ferroque secat pendentia coUa;
Tum Caput ipsi aufert domino truncumque relinquit
Sanguine singultantem; atro tepefacta cruore
Terra torique madent. Nee non Lamyrumque Lamumque
160 Et iuvenem Serranum, illa qui piuriroa nocte
Luserat, insignis facie, multoque iacebal
Merobra deo victus: felix, si protinus ilium
Aequasset nocti ludum in iucemque tuiisset.
Inpastus ceu piena ieo per ovilia turbans —
nes. Gewiss mit Absiebt — denn
es gibt den Schlüssel zu dem Ver-
ständnis des folgenden Drama, auf
dessen tragischen Ausgang er
eben erst — sed awrae omnia dis-
cerpimt — zum voraus hingewie-
sen hat. In Völlerei und Trunken-
heit versunken schläft; alles bei den
Butulern, selbst die Wachen. Die
Strafe trifft sie durch die Hand
der beiden edlen Trojaner auf dem
Fusse: und wer bedauert sie darum?
Andererseits ist aber dies Morden
f(ir das Vorhaben des Nisus und
Eurvalus nicht bloss überflüssig,
sondern sogar gefärlich. Nisus
dämpft die Stimme — aber wie
leicht konnte durch das Stönen der
Getroffenen einer der Schläfer er-
wachen, der mutiger war als Bhoe-
tus oder besonnener! Dadurch aber,
dass beide von unlauterer Leiden-
schaft sich hinreissen lassen, laden
sie eine Schuld auf sich, weldhe
ihren tragischen Untergang mo-
tivirt. Ja grade dies unselige
Morden fürt die Katastrophe
herbei — denn one dies würden
beide reichlich Zeit ffehabt haben
80 tief in den bergenden Wald ein-
zudringen, dass sie von den lati-
nischen Reitern nicht mehr konnten
erblickt werden. Wie sehr eine
solche Motivirung in der Absicht
des Dichters gelegen hat , beweist
nicht nur die Kunst, mit welcher
er V. 138 in die Erzälung einschiebt,
sondern deutlicher fast noch das
Erwachen und der lautlose Tod
fies Bhoetns und besonders der Um-
stand, dass er den Helm des zu-
letzt bedrohten Messapus zum
Werkzeuge des Verrates macht.
Des M i tl e i d s bleiben die Freunde
sicher — aber ihr Untergang ist
S er echt: das ist der Eumeniden
lacht. —
Sehr änlich ist die Mordscene
Ilias X V. 482 fic: Auch dort er-
wacht trotz des Stönens (v. 483)
der zum Tode Getroffenen niemand;
auch dort ist «das Niedermetzeln
der Wehrlosen nutzlos und wenig
ehrenhaft. Gleichwol fasst es der
Dichter der Jolmvsicc — an Tiefe
dem Vergil nachstehend — nicht
als eine zu sünende Schuld und
lässt seine beiden Helden glücklich
davonkommen.
V. 162. deo] Vergl. v. 141.
V. 164. Ieo] dasselbe Gleichnis
nias X V. 486.
156 — VERGILIUS -
165 Suadet enim vesana fames — manditque trahitque
Molle pecus mutumque metu, fremit ore cruento:
Nee minor Euryali caedes. Incensus el ipse
Perfurit ac multam in medio sine nomine plebem,
Fadumque Herbesumque subit Rhoelumque Abarimque,
170 Ignaros, Rhoetum vigilantem et cuncta videntem,
Sed magnum metuens se post cratera tegebat;
Pectore in adverso totum cui comminus ensem
Condidit adsurgenti et multa morte recepit.
Purpuream vomit ille animam et cum sanguine roixta
175 Vina refert moriens; hie furto fervidus instat.
lamque ad Messapi socios tendebat; ibi ignem
Deficere extremum et religatos rite videbat
Garpere gramen equos: breviter cum talia Nlsus —
Sensit enim nimia caede atque cupidine ferri —
180 Absistamus, ait; nam lux inimica propinquat.
Poenarum exhaustum satis est, via facta per hostes«
Multa virum solido argento perfecta relinquunt
Armaque craterasque simul pulcbrosque tapetas.
Euryalus phaleras Rhamnetis et aurea bullis
185 Cingula, Tiburti Remulo ditissimus olim
Quae miltit dona hospitio cum iungeret absens
Caedicus; ille suo moriens dat habere nepoti;
[Post mortem bello Rutuli pugnaque potiti;]
Haec rapit atque humeris nequiquam fortibus aptat.
190 Tum galeam Messapi habilem cristisque decoram
Indult. Excedunt castris et tuta capessunt.
Interea praemissi equitee ex urbe Latina,
Cetera dum legio campis instructa moratur,
Ibant et Turno regis responsa ferebant,
195 Ter centum, scutati omnes, Volcente magistro.
iamque propinquabant castris murosque subibant,
Cum procul hos laevo flectentes limite cernunt
Et galea Euryalum sublustri noctis in umbra
Prodidit inmemorem radiisque adversa refulsit.
200 Haud temere est visum. Conclamat ab agmine Volcens:
State, viri. Quae causa viae? Quive estis in armis?
Quove tenetis iter? Nihil Uli tendere contra,
Sed ceierare fugam in Silvas et fidere nocti.
Obiciunt equites sese ad divortia nota
205 Hinc atque hinc omnemque abitum custode coronant.
Silva fuit late dumis atque ilice nigra
Horrida, quam densi conplerant undique sentes;
Rara per occultos lucebat semita calles.
y. 192. urbe]. Aus Laurentum Bchickte König Latinus auf das Drängen
des Turnus Hülfstruppen.
— No. 72. — 157
Euryalum tenebrae ramorum onerosaque praeda
210 Inpediunt fallitque timor regione viarum;
Nisus abit. lamque inprudens evaserat hostes
Atque locos, qui post Albae de nomine dicti
Albani ^- tum rex stabula alta Latinus habebat —
Ut stetit et frustra absentem respexit amicum:
215 Euryale infelix, qua te regione reliqui?
Quave sequar, rursus perplexum iter omne revolvens
Fallacis silvae? Simul et vestigia retro
Observata legit dumisque silentibus errat.
Audit equos, audit strepitus et Signa sequentum.
220 Nee longum in medio tempus^ cum clamor ad aures
Pervenit ac videt Euryalum, quem iam manus oranis
Fraude loci et noctis, subito turbante tumultu,
Obpressum rapit et conantem plurima frustra.
Quid faciat? Qua vi iuvenem, quibus audeat armis
225 Eripere? an sese medios moriturus in enses
Inferat et pulchram properet per volnera mortem?
Ocius adducto torquens haslile lacerto,
Subspiciens altum, Lunam sie voce precatur:
Tu, dea, tu praesens nostro subcurre labori,
230 Astrorum decus et nemorum Latonia custos.
Si qua tuis umquam pro me pater Hyrtacus aris
Dona tulit, si qua ipse meis venatibus auxi
Suspendive tholo aut sacra ad fastigia fixi:
Hunc sine me turbare globum et rege tela per auras.
235 Dixerat, et toto connixus corpore ferrum
Gonicit: hasta volans noctis diverberat umbras
Et venit aversi in tergum Sulmonis ibique
Frangitur ac fisso transit praecordia ligno.
Volvitur ille vomens caiidum de pectore flumen
240 Frigidus et iongis singultibus ilia pulsat.
Diversi circumspiciunt. Hoc acrior idem
Ecce aliud summa telum librabat ab aure.
Dum trepidant, it hasta Tago per tempus utrumque
Stridens traiectoque haesit tepefacta cerebro.
245 Saevit atrox Volcens nee teli conspicit usquam
Auctorem nee quo se ardens inmittere possit.
Tu tamen interea caiido mihi sanguine poenas
Persoives amborum, inquit; simul ense recluso
Ibat in Euryalum. Tum vero exterritus, amens
V. 211. evaserat] Nisus, überhaupt v. 249. amens]. Die verzweiflungs-
•et ventis et fidminis ocior dlis (Aen. volle Aufregung erscheint noch er-
V, 319), hatte sich nicht mit Waffen- schüttemder, wenn man bedenkt,
l)eute beschwert. dass es derselbe Nisus ist, welcher
V. 230. iMonia] Vergl. No. 35 — wie Vergil im 6. Buche erzält
V. 71, Anm. hat — dem Freunde grade durch
158 — VEEGILIUS —
250 CoDcIamat Nisus, nee se celare tenebris
Amplius aut taotum potuit perferre dolorem:
Me, me! Adsum qui feci. In me convertite ferrum,
Rutuli! Mea frans omnis; nihil iste nee ansos.
Nee potuit: eadum hoc et eonscia sidera testor.
255 Tantum infelieem nimium dileiit amieum.
Talia dicta dabat; sed viribus ensis adactus
Transabiit costas et eandida peclora rumpit.
Volvitur Euryalus leto, pulehrosque per artus
It cruor, inque humeros eerrix eonlapsa recumbit:
260 Purpureus veluti eum flos subeisus aratro
Langueseit moriens lassove papayera eollo
Demisere eaput, pluvia eum forte gravantur.
At Nisus mit in medios solumque per omnes
Yolcentem petit, in solo Voleente moratur.
265 Quem circum gioroerati hostes hinc conminus atque hinc
Proturbant. Instat non secius ae rotat ensem
Fulmineum, donee Rutuli clamantis in ore
Condidit adverso et moriens animam abstulit hosti.
Tum super exanimum sese proiecit amieum
270 Confossus plaeidaque ibi demum morte quievit.
Fortunati ambo! Si quid mea carmina possunt,
Nulla dies umquam memori vox eximet aevo.
Dum domus Aeneae Capitoli inmobile saxum
Aceolet, inperiumque pater Romanus habebit. —
seine klar entschlossene Geistes- y. 273. dttm] Vergl. Hoisz od.
gegenwort den ersten Preis des in, 30 v. 9.
Wettlanfes verschafft hat.
V. 271—274: intfpmvrjfia, v. 274. pater Bomanus] JupiUr
V. 271. earmifM] Yergl.Horaz od. CapiMinus,
im, 9 V. 80-34.
Metra des CatuUus.
No. 66. 67.
J- -) ^ww^wJLw^w (versiis Phalaecius i. e.: v. logaoedicus
w j. j aimpliciter dactylicus tripliciter trochaictts
cwm "basi).
No. 68.
wi.w..w.||j.w.wj.wi^ (versus senarius i. e.: trimeter iambicus
w2.w.|wJLw|~s^^wb^ acatalectus),
No. 69.
w J.W . o||jLw.wJLj.w (versits Hipponacteus i. e. chöliambus:
pentapodia iambica cum trochaeq),
No. 70: Stropha Sapphica.
j.w..wJL|ww2.w.b^ (versus Sapphicus minor i. e. v. logaoeä,
simpl, dactyl. duplidter trochaums
cum monometro trochaicq),
j. w w ± v^ (veratM Adonius i. e. v. logaoed. simpl, dactyl. simph
trochaiciM),
INDEX.
Abstracta 36, 82.
Absyrtos 25, 85.
Abydos 72, 89.
Acestes 72, 43.
AcbelooB 60, 15.
Acbillens 56, 14—62, 40.
Acron 61, 9.
Actiscbe Spiele 60, Einl.
Actium (Ort) 60, 16.
— (Schlachttag) 56, 70.
Actius 19, 19.
Actiua (Apollo) 60, 16.
Admetos 33, 55—62, 75.
AeHus Gallus 52, 16.
Aemilia 62, 53.
Aemilianns 62, 30.
AemiliuB Macer 1, 44.
— PauUuB d. ä. 62, 39.
d. j. 62, Einl.
Aeneas 57, 1 — 59, •Einl. — 72,
Einl.
Aeneis Verg., EinL (S. 144).
Aeolus 24, 17.
Aethalis 36, 84.
Agamemnon 34^ 13.
A^ppa 62, 59.
Aiakos 62, 19.
Akastos 64, 32.
Akontios 31, 73.
Alalkomenai 71, 175.
Alba longa 59, Einl.
Albunea 47, 67.
Aletes 72, Einl.
Alexander 39, 61—55, 9. 11.
Alexandria 54, 5—56, 39.
Alkestis 33, 55—62, 75.
Alkmaion 53, 41.
Allia 16, 1.
Allius 64, 1.
Alpheios 64, 67.
Amalthea 47, 65.
Amastris 68, 13.
Amazonen 31, 55—56, 14.
Ambarvalia 42, 21— 46, Einl.
Ambracischer äusen 60, 16.
amicitia 34, 18.
Amores Ovid, Einl. (S. 7).
Amphiaraos 53, 41.
Amphion 51, 43.
Amtsantritt der Consuln 48, 2.
Anakreon CatuU, Einl. (S. 127).
Anchises 59, Einl.— 72, mnl.
Ancus Marcius 51, 52.
Andes Vergü, Einl. (S. 144).
Andromache 33, 44.
Andromeda 60, 78.
Anias 64, 68. •
anima 38, 45.
Annaeus Seneca Ovid. Einl. '(S. 6).
— 39, 1.
Annalen des Enniua 19, 19.
annns 42, 13.
Antigone 28, 67.
Antigoniden 62, 40.
Antigonos Gonnatas 19, 16.
Antisthenes 37, 67.
Antonius 23, 5 — TibuU, Einl. (S.78).
— 42, Einl. — 55, 56—56, 81.
Anubis 56, 41.
Anzeichen des ßürgerkrieges 47, 71.
Apelles 55, 11.
Apollo Navalis 60, Einl.
— von Belvedere 60, 84.
Appia via 28, 70.
Aquitaner Tibull, Einl. (S. 78) —
46, 31.
Arabien 52, 16.
ara maxima 6, 39.
Aratos 19, 16—39, 67.
Archa 64, Einl.— 71, EinL
Archilochos Catull, Einl. (S. 127).
Arellius Fuscus Ovid, Einl. (S. 6).
Argonautica 19, 21.
Anadne 71, Einl.
Arier 28, 6.
Arion 5, 1«
INDEX.
161
Arisba 72, 89.
Arretium 56, Einl.
Ars amatoria Ovid, Einl. (S. 7).
Artemisia 51, 58.
' Ascanius 72, Einl.
Asia 67, 6.
Askanisclier See 67, 5.
Askra 38, 32.
Assarakos 72, Einl.
Aasisium Prop., Einl. (S. 98).
Astaboras 60, 78.
Astapus 60, 78.
astrum Caesaris 60, 59.
Atacinus 19, 21.
Athamanen 60, 15.
Atreus 34, 13.
Attalos 57, 19.
Atticus 25, 77—61, Einl.
Augustus 39, 64— Prop., Einl. (S. 98)
(^QT^gl auch Octavianus).
Aurelia gens 35, 1 . 106.
auster 25, 30.
Avemus 67, 1.
Babylon 56, 21.
— Mauern 56, 22. 23
Baiae 50, 1—57, i.
Baktra 56, 26.
Balearische Inseln 39, 1
baris 66, 44.
BasBus 1, 47.
Batea 72, EinL
Battos 63, 16.
Bereuike 63, 16.
Bessoi 31, 5-39, 83.
Bistoner 37, 59,
Bithynien CatuU, Einl. (8. 129) —
Bittis 51, 2. ^^' ^- ^•
Bootes 24, 1.
boreas 25, 29-64, 13
bo(v)arium forum 6, 40-59, 9. 69
Bnseis 57, 29.
bÄ"69 V''«"' ^^"1- (S- 160).
Bundesgenossen-Krieg 22, 8.
Cacus 6, 3.
Caenina 61, 9.
Caere 50, 1.
Caesar 44, 24-56, 38-Cat. Einl.
A 4. (S. 129).
— Amtsname 23, 5.
— Öermanicus 39, 1. 23. 67.
VoL£, römiiche Elegie.
Caesar Octavianus 23, 5 (vergl. auch
Augustus).
Cai scalae 59, 9.
Calvus Cat. Einl (S. 129).
Camillus 56, 31.
Capitolinus lupiter 66, 46—59, 7—
72, 274.
Capreae palus 12, 1.
Caput 25, 72.
cardinales venti 25, 27.
Carinae 40, 9.
Carmentis 6, 3.
Carthago 62, 30.
Carus 19, 23.
Catullus allg. Einl. (S. 2) — S 129
Celer 8, 29.
— Metellus Cat. Einl. (S. 129).
centumvir Ovid. Einl. (S. 6)
Chalcidice 56, 48.
chaos 39, 57.
Charon 57, 24—62, 7.
Chryseis 57, 29.
Cicero 19, 16 — 23, 6—26, 77—'
^ ^ Cat. Einl. (S. 129).
— der Son 26, 77.
Cilnius Maecenas 56, Einl.
Claudia 62, 52.
Claudius 39, 1.
— Marcellus d. ä. 57, 33—61, 39
-7 - d. j. 57, Einl.
clavus latus 1, 29.
Cleopatra 65, 66-56, Einl.— 56, 53
clivus Urbius 13, 19.
Clodia Cat Einl. (S. 129) — 66, 18
Clodius Cat. Einl. (S. 129). '
Clusium 50, 1.
Codes 56, 63.
colunmae Herculis 66, 19.
conopium 56, 45.
controversiae Ovid Einl. (S. 6).
Corcyra Tib. Einl. (S. 78)-43, 3
Corfinienses 38, 49.
Corinna 20, Einl.
Cornelia 62, Einl.
Cornelius Cossus 61, 23.
— GalluB 1, 63.
— Nepos Cat Einl. (S. 129).
— Scipio 62, Einl.— 62, 66.
Aemilianus 62, 30.
comix 20, 32.
comua Bacchi 46, 3.
Corvinus 36, 1 - Tib. Einl. (S. 78)
Corvus 56, 64.
Cossus 61, 23.
Cotta Messalinus 35, 1. 106.
Crassus 52, 13—63, 48.
Creusa 72, Einl.
crocus 60, 74.
162 INI
Canctator 18, 43.
CureB ei, S.
Cnretes 61, 37.
curia HostJlm 40, 21.
— Inlia 40, 21.
Cnrtdus B6, 81.
Cynthia Prop. fiinl. (S. 98).
CypriuB vicna 13, 10.
Cytheria 19, 3ü.
DaidaloH IB. Einl.
Dauaiden 62, ST.
DardanoB 73, EmI.
— Stadt 6B, Ei&L
DareioB 14, 10.
decamTtr litibuB iudicandlB Ovid.
Einl. (S, 6).
decimoa fluctuB 26, 60,
mm U
Delphoboa 51. 29.
Delia Tib. EinL (S. 7B).
DeloB (>(), 28.
DemoatheDeB 68, 19.
Demos vOD Athen (Gemälde) 66, 12.
Dia 71, 1.
Dido 72, Einl.
23, 5.
Diogenes 87. 67.
Distichon allg. Einl. [S. I).
Dokimea 13.
Echioniae arces 33, 63.
Eclogae Verg. Einl. (S. 160).
Eetion 33, 44.
Siegeln 21, 4.
Elegie allg. Einl. (S. 1).
— in Kom allg. Einl. (S. 2).
Elegiker frühester aUg. EIdI. (!
Elpenor 29, 19.
EaquiliBcher Berg Prop. Einl. (S. 98)
— 66, Einl.
EtrusciBche Bäder 60, 1. '
Enadne S3, 61.
Cuphratee G6, 26.
eurue 26, 27.
Enrjalus 72, Einl.
EuryatheuB 64, 72.
Eutrapelna 19, 80.
Euzeinoa Pontoa S2, 28.
Evander 6, 3—78, Einl.
Fabia gern b9, 26.
61, Einl.
7, 80.
28, 70.
fluctus decimoa 26, 60.
fortuna equestris 56, 2.
forum boiYiarium 6, 40-59,
Forum lulÜ 1, 63.
FuriUB CamilluB 66, 31.
Fuacna Orid. Einl. (S. 6).
Galatea 61, 45.
an der Allia
52, 16.
I, 53—19, 30.
129)-6»,13.
llg.Einl.{S.l).
32, 13.
Oemellua Cat. Einl. (S
Georgica Verg. EinL (1
Gergithium 47, 66.
Einl.
hylo 63, 41.
Bche Elegie allg. Einl, (8. 1. 2).
Uaimonia 62, 2.
Halikamassos 51, E
Earmonia 53, 41.
Harpvien 63, 41.
Haualaren 23. 44.
HelenoB 61, 29.
Helikon 62, I,
Heraklee 51, 32.
HennOB 67, 28.
heroische Elegie allg. Einl. (S. 1. 2).
Uerailia 10, 6.
Hesiodos 38, 32. 33-39, 56-52, 25,
Hesione 61, 32.
Hexameter Einl. (8. 1).
hirsuta Corona 19, 19.
HirtiuB 1, 6-60, 16.
Homeros 1, 22—39, 66.
Horatäua 25, 77—39, 64— Prop. Einl.
(S. 0B)-65, BinL—Terg. Eiul.
(8. 160).
Hortensins Ortalua Cat. Einl. (S 129)
— 63, lüinl.
HoBÜa Prop, Einl. (S. 98).
JarCBanfang 48, 1.
lason 37, 76.
Ida Berg 61. 27.
— Nymphe 72, 2.
Idalia VenuB 60, 69.
Idalion CO, 59—71, 44.
IkariOB 33, 44.
IkarOB 18, Einl.
llia 7, 1.
illi Genetiv 61, 43.
Hob 72, Einl.
llva 36, 84.
India 52, 15.
inferiae 72, 40.
EX. 163
Inpiter Capitolinue 66 , 46 — 69,
7-72, 274.
— FeretriuB 61, Einl.
- PiBtor 17, 46.
iuB Bodaliciam 1, 46.
Kaiamis 55, 10.
KallimaohoB allg. Einl. (S. ü) —
Prop. Einl. (8. 98)—
Cat, Einl, {8. 129) — 63, 16.
Kallinoa aUg Einl. (S. 3).
KaUiope 21, 21.
Kallisfo 18, 33.
Kalpe 66, 19.
Kanon dt allg. Einl. (S. 2).
Kapharev
EapjB 72
KarjBtoB 49, 14.
Kasaandra 59, 51,
Katatropa G4, Einl.
Kenclireai 58, II.
Kentaur (Stern) 4, 1.
Kepheaa 60. 78.
KerberoB 53, 44,
13—
., 62.
IroB 30, 42.
Isia 43, 23.
lamaroa 21, 21.
lemeneB Brüder 33, 34.
Ister 28, C.
Itbaci pradentia 37, 33.
Ithaka 38, 36.
Itonia 71. 176.
ItyloB 63, 13.
iüdiaeher Sabbat 43, 18.
lagurtha 60, 66.
luGa d. ä. 66, 38.
— d. j. 67, Einl. — 62, 59.
lulii 59, Einl.
Inlius Caeaar 44, 24.
Octavianus 23, 5.
luluB 69, Einl,— 72. Binl.
Inuius Brutus 69, 45.
lunonia avie 20, 51.
Labyrinth 18, Einl.
Ladon 64, 67.
LaeliuB 56, 59.
LaSrtioa 33, 3.
Landgut dca Vergil 19, 25.
Laodamia 64, 32.
Laomedon 61, 32 — 66, 41—72, EiaL
lararinm 23, 44.
Larea 72, 84.
Latina via 28, 70.
Latinna 7i, Eml.
Latro Ovid. Einl. (8. 6).
latoa olaTus 1, 29.
Laurentum 7-2, 192.
11*
164 IND
Lavinia 73, Einl.
Leandios 31, 41.
Lechüon 58, 11.
LepidnB 62, Eint.
Leebia C&t. Einl. (8. 129, Änm.) —
M, Einl.— 71, EinL
Lancadina Apollo 66, 69.
liba I, li.
Libei 38, 61.
läbitüia IS, 42-30, 60.
Libo 62, EidI.
Libni 69, IS.
Lidnina CalYua C»t. Einl. (S. 129).
lÄnOB 21, 23.
locDS eqnester 66, 2.
m
19, 23.
Lncriner Bucht 67, 1.
Lncumo 66, Einl. — 69, 29.
Lnna 36, 71.
La^ercQB 69, 26.
Inpi 41, 4.
luBtrum I, 9IS.
LyoeuB 63, 21.
Lycius Apollo 61, 3S.
liygmoa 69, Ü9.
Lylaon le, 33.
LyBippoB 66, 9,
Macet 1, 4i.
Machaon 37, G.
rop. Einl. (S. 98)-6ö,
Verg. Einl. (S. 150).
29, 49—66, 14.
Hagellan 68, 26.
Maionides I, 22.
Malischer Busen 64, 14.
Mftntu» Verg. Einl. [S. 163).
maniim inicere 30, 3fi.
Marcellus d. ä. 67, 33-61, 39.
— d. j. 67, Einl.— 62, 59.
Marcius Aneue 61, 68.
— Res 51, 63.
MarÜBober Krieg 22, 8.
16, 43.
Medea (Tragödie) Ovid, Einl.
(S. 7).
Memmini Qemelltu 19, 38— Cat
Einl. (8. 129) — 67, 'Einl,
Memnon 21, 1.
18.
Hentor 66, 19.
Meroö ao, 78.
HesBalinuB 36, 1—47, Einl.
36, 1 - Tib. Eiul.
(S. 78).
)1.
Einl, (8. 7)
— No. 26.
Metellufi Celer Cat. Einl. (8. 129).
ü£
39.
Ig. Einl. (8. 2).
Mincio 68, 21.
MinoB 18, Einl.— 62, 19-71, EinL
M bii^ 67. 1.
Mise DU B 67.
MitbridateB 38, 39.
montea aquärum 26, 19.
Morgen auf Wartung 4U, 23.
MuB 66, 62.
MuBeum 63, 16.
Mygdonii cadi 60, 8.
Mye 55, U.
myatoe 2, 118.
Kavalis Apollo CO, Eiiil.
NaxoB 71, 1,
Neaera 48, 6.
NemeBia Tib. Einl. (S. 78).
Neokleides 37, 69.
Nephthi 56, 41.
Neptunia moenia 56, 41.
Nereua 60, 26.
Nero 39, 1.
Neator 33, 62.
Nikaia 67, 5.
Nilquellen 44, 21.
NinoB 56, 21. 26.
Nireus 67, 27.
Niana 72, Ein]. — 72, 211. 219.
NomOB 64, Einl.— 71, Einl.
Nnma 35, 106.
Numantia 62, SO.
NyBa 71, 175.
Octavia 67, Eiul.
OctavianuB 23, G (vcrgl. auch
Ool.,m. 23. 5. *»g"t".).
Octoberpferd 69, 19.
OiagrOB 21, 21.
Oite 51, 32-64, 14.
OkeanoB 12, Einl.
i.
Perdix 18, Einl.
Petiandroa 5, 1.
)6.
i.
Perikles 66, 15.
PerUla 80, 1-39, 1.
Einl. -71, Einl.
FermeBBOB 52, 1.
1, Einl.
Perrhaiboi 53, 33.
66,2.
PeraeuB 62, 39.
16.
PhaeaciB 38, 1.
3.
PhaSton 29, 30.
, 43.
38, 1.
4S.
9, 16-89, 67.
Orpheus 21, 21.
Orialm Cat. EJnL tS. 129)
-63,
aiS'ÄßS ? .
EmI.
Pheidiaa 66, 16.
0«riB 66, 41.
PheneoB 64, 67.
o&am 26, 26 — 70, 13.
.\, 8-63, 16.
L. OvidJus 1, 17.
P. OvidwB allg. Einl. (S. a)-
Einl. (S. 2)- 6t,
2.
S. r,.
40-62, 39.
-Prop. Einl. (S.
98).
, 6-61, 32.
Ovids Frau Oy. Einl. (S. 7).
39.
— GrabBchrifl 28, 73.
Phineus 53, 41.
- Hans 23, 29.
Phlegra 55, 48-56, 37.
— Süeftochter 30, l.
Phraates 52, '13.
— Tochter 23, 19—30, I.
Phrygia minor 67, 4.
PhrygiBcher Marmor 49, 13.
Phyläe 20, 37-64, 33.
PiLetDB 54, 5.
Paktolos 57, 28.
37.
PalatinJBcher Berg 64, 93,
Palatiam 59, 9.
17, 17.
i, 33.
PaUene 65. 48.
Piraeus 68, 16.
12, 1.
PireniB nnda 37, 75.
, 49-56, 14.
Pisa 60. 1.
Pandareos 63, 13.
Pistor Inpiter 17, 46,
Plania Tib. Einl (S. 78).
Pandion 37, 39.
Panaa 1, 6-60, 16.
Piaton 68. 17—64, 99.
Panihooe 61. 29.
papyrifer amnia 31, 27.
Fanlia 69, 19.
Pariii 51. 30.
PoeanÜnB heroa 37, 6.
poUtisclie Elegie allg. Ein). (8. 1.2).
Polydamas 61, 29.
Polyneikes 63, 41.
38.
PanllaB d. ä. 62, 39.
— d. j. 62, Einl.
PanlnB 19, 16.
Pedum Tib. Einl. (S. 73\
PeirithooB 23, 6fi.
Peleus 37, 73-Tl, Eiiil
Pelias 33, 65.
Peligni 36, 49,
Pelopa 34, 13.
Pontoa Euieinoa 32, 28.
PortduB Latro Ovid. Einl, (S. 6}.
Praeneste Tib. Einl. (S. 78).
Praiitelea 66. 16.
PriamoB 69, Einl. — 72, Einl.
Frognostica 39, 67.
Prolog OB 64, Einl.
Pi-ometheua 63. 7.
(S, 8) — S.98.
33.
) 37, 83.
FtolemaiOB Philadelphofl 61, 2—63,
166
INDEX.
Pydna 62, 39.
Pylades 34, 17.
Pylii dies 33, 62.
Pyrrhos 56, 60.
Pythagoras 28, G2.
Python 60, 35.
Quinctia gens 59, 26.
Quindecimviri 47, Einl.
QuinquatruB 1, 13.
Quinta Claudia 62, 5'i.
Quintüius Varus Cat. Einl. (S. 1-29).
Quirinalia 12, '22.
Basiren erstes 1, 58.
~ Sitte 46, 32.
relegatio üvid. Einl. (S. 7, AnmA
Remedia amoris Ovid. Einl. (S. 7;.
Renus 61, 39.
Rex 51, 52.
Rhea 7, i.
Rhadamantliys 62, 19.
Rhamnus 64, 35.
Rhoetus 72, 144.
Rudiae 19, 19.
Rückkehr der Griechen 54, 36.
Rufus 37, 63.
Ruminalis arbos 7, 30.
Rutilius Rufus 37, 63.
Sabbat jüdischer 43, 18.
Sacerdos (poeta) 27, 4-— 51, 2.
Salamis 37, 80.
Samius (Pythagoras) 28, 62.
Sappho Cat. Einl. (S. 129, Anm.
S. 130).
Sarmaten 28, 6 — 31, 55.
Saturn (Stern) 43, 18.
Sauromatai 28, 6.
Scaeae arces 55, 39.
scalae Cai 59, 9.
Scipio 62, Einl.
— Aemilianus 62, 30.
Scribonia 62, Einl.
Scribonius Libo 62, Einl.
Segesta 72, 43.
Semiramis 44, 18-56, 21. 26.
Seneca Ovid. Einl. (S. 6J~39, 1.
Septem Triones 25, 29.
Sevilla 68, 26.
Sibyllen 47, 65. 66.
Sibyllinische Bücher 47, Einl.
Silvanus 42, 14.
Silvia 7, 1.
Simonides allg. Einl. (S. 2).
Sirmio Cat. Einl. (S. 129).
sistrum 43, 24.
Skamandros 72, Einl.
Skepsis 38, 39.
Skylla 71, 103.
Skythen 28, 6.
Slawen 28, 6.
sodalicium ius 1, 46.
Sokrates 19, 15—55, 12—58, 17.
Soloi 19, 16.
Solon allg. Einl. (S. 2) — 30, 42.
Sophokles 19, 15.
Speke 44, 24.
Sphragis 64, Einl.— 71, Einl.
spolia opima 61, Einl.
S. P. Q. (R.) 72, 17.
Strophe elegische: allg. Einl. (S. 1).
Strophios 34, 17.
suasoriae Ovid. Einl. (S. 6).
subscriptor 25, 3.
SuiUius 30, 1 — 39, 1.
Sulmo Ovid Einl. (S. 6).
Sulmonenses 3^, 49.
suovetaurilia 4o, Einl.
Superequani 38, 49.
Syphax 66, 59.
Syrtis 38, 9 — 71, 103.
Tainarischer Marmor 49, 14—51,49.
Tainaron 5, 1.
Tanais 29, 49.
Tantalos 34, 13.
Tarpejischer Felsen 59, 7.
Tarquinius 47, 65 — 59, 45.
Tarsos 44, 13.
Tartaros 62, 4.
Tatius 35, 105.
Taurische Opfer 35, 58.
Tauros 44, 13.
Tegea 6, 3.
Terentius Varro 19, 21.
Terpandros 64, Einl.
Teukros 59, Einl.— 72, Einl.
— der Salaminier 37, 80.
Thebais 1, 47.
Thebens Gründung 51, 38.
— Gründungssage 33, 53.
Themis 64, 109.
Themistokles 37, 69.
Theognis allg. Einl. (S. 2).
Theriaka 1, 44.
Thermopylai 64, 14.
Thersites 20, 37.
Theseus 23, 66.
Thetis 71, Einl.
Thrasybulos 17, 31.
threnetische Elegie allg. Einl. (S. 1. 2).
Tiberinus 7, 7.
Tiberius 25, 104 — 39, 1.
TibuUus allg. Einl. (S. 2)-S. 78.
TibuUs Grabschrift 43, 53.
Tibur Tib. Einl. (S.78) — 47, 67.
Tityrus 19, 25.
INDEX.
167
Tmolos 57, 28.
Toast 46, 29.
Tomoi, Gründangssage 25, 85.
Tomiten 26. 4—38. 15.
Totenoi)fer 65, Einl.
Trinakria 64, 13.
Triones 25, 29.
Tristia Ovid. Einl. (S. 7).
Triton 60, 61.
triumvir capitaüs Ovid. Einl. (S. 6).
Trivia 35,-71.
trivium 1, 16.
Troas Cat. Einl. (S. 129).
Trog 72, Einl.
Turnus 72, Einl.
Tuticanus 38, 1.
Tydeus 37, 79.
Tyrtaios allg. Einl. (S. 2).
Ulixes 33, 3 — 37, 34.
— Klugheit 37, 33.
— Liebe zur Heimat 37,34 — .38,35.
Unterarten der Elegie allg. Einl.
(S. 1).
Unterwelt 43, 65 — 53, 42 — 57, 1.
— Opfer 60, 32.
Urbius clivus 13, 19.
Valerius 35, 105.
'Aßvlv^ 56, 19.
*Ad'7]V7i nagd'svog 55, 15.
— ngofiaxog 55, 15.
Al^aUa 36, 84.
atUvov 21, 23.
attia Prop. Einl. (S. 98).
"ÄTixiov 60, 16.
'AXaXytoiiivul 71, 175.
'AXipfiog 64, 67.
*Ap.aaxqig 68, 13.
'A^t^guTiiiibg v.6Xnog 60, 16.
'AfiqfiSccfiag 37, 73.
'AvdQOfidxrj 33, 44.
'Aviag 64, 67.
avtiävetgat 31, 55.
Avriad'ivrjg 37, 67.
'A^evog 32, 28.
^Anig 44, 28.
'AQ^aßri 72, 89.
ccQKToq>vlci^ 24, 1.
'AQTSfiia^a 51, 58.
'AanavCa Xifivrj 67, 5.
'AaiiXrjTCiog 37, 5. 21.
'Axovgla 56, 21.
'AtpQodCxri avadvofiivrj 55, 11.
BaßvXoDv 56, 21.
Valerius Corvus 66, 64.
— Messalla Corvinus Tib. Einl.
(S. 78).
Varro Atacinus 19, 21.
Varus Cat. Einl. (S. 126).
venti carc^nales 25, 27.
VergiliuB 19,26 — 39, 64 — 56, Einl.
(S. 150).
Vergils Grabschrift Verg. Einl. (S.
150).
Verona Cat. Einl. (S. 129)
Vesta 72, 8*.
Vestae pignora 17, 17.
via Appia, Flaminia Latina 28, 70.
Victoria (Schiff) 68, 26.
vicus Cyprius 13, 19.
Virdomarus 61, 41.
Vinduna 16, 39.
Volesus 36, 105.
Volumnia 19, 30.
Volumnius Eutrapelus 19, 30.
Warsager 43, 11.
Xerxes 64, 14.
Zephyrus 25, 28.
Zethos 63, 13.
Zeustempel in Olympia 51, 58.
Zopyros 14, 10.
BataL 50, 1 — 57, 4.
Bditrog 63, 16.
ߣßXog 31, 27.
Bid^yv^a 67, 5.
Bogiag 64, 13.
ßomnig 66, 18.
Frigvovrjg 6, 1 — 67, 4.
FoXyol 71, 44.
daSovxog 2, 76.
JccXog 60, 28.
davavLTi 62, 7.
drjftpoßog 51, 29.
Jiovvaog 71, 199.
JoXmvsia 72, 49. 144.
dqinavov 2, 66.
*EXsYB£a allg. Einl. (S. 1).
iXeysiu allg. Einl. (8. 1).
iXsysiov allg. Einl. (S. 1).
iXeyog allg. Einl. (S. 1).
"EXevpg 51, 29.
iniTiT^dsLov 62, Einl.
iniqxDvrnta 72, 271.
igya ytat iqfisgai 38, 32.
"'Egiiog 67, 28.
^EgaiXU 10, 6.
168
INDEX.
Zev9 Tiatax^oviog 62, 19.
— 'OXvfiniog (Statue) 55, 15.
— OQHLog 72, 84.
Z^^off 63, 16.
'Hd^os allg. Einl. (S. 1).
*Hoiai 52, 25.
'Haiodog 39, 56.
Ssfiiazo^Xijg 37, 69.
Qioyovla 52, 25.
&BqiJi.onvXai 64, 14.
&VOV 54, 45.
>r *
Idri 51, 27.
'Iriamv 37, 76.
llXCa 7, 1. ^
Isriroi; %QT]vrj 52, 1.
^TvAoff 63, 13.
^Ix<ovCa 71, 175.
'Iq>tyiveia 35, 62.
KaXXifiaxog 63, 16.
KdXnri 56, 19.
Kävmßog^ 56, 39.
KatpriQSvg 54, 35.
KsyxqBal 58, 11.
iiSvOTCcq>iov 72, 40.
xfi^aTOqpvifff 46,^3.
xe^cKvvoqpopoff ('u4ile|.) 55, 11.
Xo^ooi^eta 71, 175.
ifov^^Tcg 51, 27.
x^oxog 60, 74.
Avyocra^yfg 37, 67.
KvQTJvrj 63, 16.
Xvrcopoff 68, 13.
Addaty 64, 67.
AsvitdcTag 56, 69.
Ai%aiov 58, 11.
Xyatoci 31, 5.
^oxpti'og xoilTcoff 57, 4.
Jlfof^xAAov ^carpoi/ 57, 13.
MavamXog 51, 58.
Maxäatv 37, 5.
firOf;!;?} naganoTocfiio^ 51, 26.
Mevoi^xog 37, 73.
MtaoQQOOfiaiog 38, 39.
NifJLsaig 64, 35.
NUata 67, 5.
ZV/yoff 56, 21.
iNTtVoff 56, 21.
iVt^evff 57, 27.
fOitot 64, Einl.
Nvaa 71, 199.
^OdvöOBvg 38, 3 — 37. 84.
— arjTig 37, 33.
Olognaza 31, 55.
Ofri] 64, 14.
pTixaßioc 57, 13.
"DilviLi^iOff 39, 55.
'^OftriQog 39, 55.
IIsiQatsvg 58, 16.
üeiQi^vfj 37, 76.
nigyaiiog 55, 39.
nsQQUißoi 53. 33.
lli^XetJff 37, 73.
IlTjvsXoTtsicc 33, 44.
Wvdog 53, 33.
UodaXBigiog 37, 5.
Tlovxog 60, 25.
IlqcoTBaiXaog 20, 37.
JJv^ayogag 28, 62.
JTvAof* 64, 14.
^Por/Lii/ovff 64, 35.
'Pia 7, 1.
SavQOfidtat 28, 6.
Ssuigocfiig 56, 21.
ax£X77 58, 16.
Taoaoff 44, 13.
TavQog 44, 13.
T^coXoff 57, 28.
Td^ot 25, 85.
TQiva%Q£a 64, 13.
«J^atvoVfi«'« 19, 16 — 39, 67.
^sidtag 55, 15.
^fvfcs 64, 67.
qp-O-oi/Off 49, 20.
^iXoTiXTjxTjg 37, 5.
(piTAog 34, 18.
^vAaxi? 20, 37 — 64, 33.
^üTco 47, 66.
XaQmv 57, 24.
'i^pci'd'Via 54, 13.
' ,
. /
. 1
r