Dissertatio botanico-medica sistens rariora Norvegiae : quam ... praeside ... D.D. Carolo à Linné ...

D. A.

DhTerfcatio Botanico - Medica

Siflens

RARIORA NORVEGI/E,

te

c

Quam

Conf. Nobiliffi Experieniijf. Fac . Med Upf:

Prsefide

Vivo llluftriffimo

D- D. CAROLO LINNE,

* * * *

Equite Aurato de Stella Polari , S:je R;,®. M:is Archiatro , Med. et
Bot. Professore Reg. et Ord. Acad. Scient. Paris. Ups. Holm •
Petrop. Beroi.. Imp. Nat. Cur. Lond. Angl. Monsp. Tolos. Floren.
Edinb. Bern. Nidros. Cellens. Mfmbro,

Pro Gradu Doloris

Publice Ventilandam ofFert

Henricus Tonning , Norvego - Nidrosiensis

rl

Phitofophia B a ccalaifr eu j . .

In Auditorio Carolino Majori
Die 27 Februarii i*]6 8*

H. A. et P, M. S,

UPSALIiF,

Litteris JOHAN EDMAN, Reg. Acad. Typogr.

■fr

'r

f:

. . /

■ 1

f -

€>K .

1 \tcri

e

Oljfjefr

fuere

/s

$ / @of&er£ 03 QBen
£er£ ;c. :c. ?c.

*

O

nnfcfege

I

9

§6t> jlcon ^rintfefe tii 'Datinematf

i r /

00 9?ce0e k, jc- ic»

I

^ J0S

SpO ti«6(cg<jcr Jts
^ affenmberfcamgfi nstsftten&e Academijfe 2f$an&Hng om
Iliff ia5ei‘nelan& Norge, bet£ 0g beve$ Sftptte i Medicinen*

fKarts

«Jonse Xatfasec (><>« #ef bwrt mia til en fnaBtm §69 > StifiiS fottw
vctsf>ct>, men i (St i>en -- fo»%e 3 &ufommrfft #f JDCfCo

5fongdige #ci;(jcfo£ j&ip«©«(tae •&«« ^ong fri-

DERIGH £>en gemte , og rtu Stegiarenbc J?et 4 t prober vot
2fCern«ifbi8(te jgionge , Ston& CHRISTIAN £>en ©tuente,

jpvilfe $5egge Ijaoe oit{l bert aKetabeimobtgfte Ontfyuc fot* ^bibcnjla*
betneS, og fotnemmclig fot Katm-al - Hiftoriens $otfremroe(fe i Dau-
nemark og Norge , pan bct at be bet i S 9 ? 5 tfct fovub (iggctibc 2 fta»
tutent SDt)t*c6atefte @fattet niaatte bog cngang forame for fipf^t/
• 2 Deve 3 u s beffrireiige dlpfte i Oeconomien og. Medkinen votbe bcfiettbt?
gjorbt /' en .^bp^ongefig 3ftaabc, fom enfym 5 >an|? og 3^otfE et)
Ion anbet enb ptiifc og berfimme paa bet atlcv^6v?cfle* Jjoilfcn States
tie ftmbe fcg rei berfot bebte uboSige til cn Academijl QtfC)anb(ing
enb bcnne? og ftf f)vti£en anbcn ffulbe fcg vcf Ijcilet funbe Dedicere

ben (anime enb til g)CtC^ 1 nncvfjef&fl

tfterbi icg nn et' bcit forffe af Q^bClsJ 5?ongdtge # 5 j)f)et >3

ferrige Unberfaattete, bet fiben <£&et$ ^ongdige

Jporjft; reffignebe ^inforrip: f>ct* fit SRigct fgmt puderet reb bctte A-

sademie»

S)urg)lcuc§ffgfte , Sftaafctgfie gwnfcfefk ! jeg beber
dletunberbamgp:, ar bctte mit tinge 'Ptbve * 0ftift mnae i Sffaabe ep;
fage$, 03 berneft forSnfFev jeg paa bet aUetinnerligjfe, at ben 3 £flet«

<$U£>, fom |ibmttM 05 fcbfaget ^OttgC*

Kgc 06 t)(jet> i alb ©ubSfnjgt cg #89 * ^ongeUge 2>pbef., ogfaa
■fyxtfttv frembeleS \>it foriene @m £ftaabe ttt be famme$ ubb^etfe, famt
wfftgne eg foriange <£bei^ ^ongeltge Jpityfjcfcg £eve ; ^tb

til $an$ ^OttgCft^C ,£)0$)f)CM s^ornojclfc, ijccle Blorben§ .©ffo

&e / og 9ligct« afminbcftge 8i;ffaHgC)0, 3 bette trocfte dnfle jeg
beit Sftaabe at uat*c

E

^ •. . • .- - - : ■

ongelige |36t)(jet>s

Upfala, b* 20 Febr*
1768 *

/ ' •/--

3Iffet!Uttbevbant0|fe %\cm

Henrich Tonning»

/

f

HISTORIA LITERARIA-

5. i.

empora mutantur , nos ?nutamur in iUis .

Veriffimum illud antiquioris aevi ef¬
fatum nullus negabit; nam experien¬
tia optima rerum magiftra fatis fuper*
que docet, tempora & cum illis o-
mnia multigenas vices lubire. In u-
niverfana rerum naturam fi fugitivos tantummodo, non
dicam lynceos convertas oculos, niifirmum aut flabile
deprehendes. Montesfiubfidunt, infulas emergunt, mare in
terram & terra in mare transformantur* quin immo ho¬
mines ipfi qua mores, vitae genus & alia quotidianis
fere mutationibus funt fubjecti. Quum Carthago urbs o-

A litti

$ ) 2 ( 9

lim Tunetaiva Sc ferociffima de fortitudine fua, de ar¬
tibus fcientiisque ampullas projiceret & fefquipedalia
, verba, Noflri ad extimas feptentrionis oras plane ru¬
des atque inculti omnes, quos poterant, fpoliabant Sc
piraticam exercebant. Quum Roma totius orbis Domi¬
na unicuique genti leges praderiberet, craffisfima igno¬
rantia in feptentrione regnavit ; fed longum temporis
pfatium (cenam demum mutavit, ut res Jonge aliter
nunc fefe habeant. Illi qui Tunetanas hodie inhabi¬
tant Regiones , lummi jam barbari funt & pirata?, quum
e contrario in boreali noftra plaga clarior lux afrulfe-
rit, qui radiis corufcantibus maximam fere illuminat
orbis partem. Pari modo fcientia? ‘quoque fuum cir¬
culum habent &: fuam periodum, qua & angentur &
minuuntur. Causias Illuflriffitnus Noder Suhmius in Hi-
jl ori a fua lit er ari a , qure in ABis Nidrofienjibns legitur,
tam evidenter illuftravit & tam erudite, ut fumraam
fui admirationem cuivis injecerit. Meum non eft o*
mnium heic loci fcientiarum fata percurrere,’proverbii
fatis memor: Extra oleas ne vageris , fed impirasfentia-
rum apud animum unice flatui^ mentionem quandam
facere de Medicina vel ejus Fiharum progreflu novi Ili -
mis hifce temporibus in patria mea Ngrvegia, quam ad
orientem Alpes aldffimi obtegunt, qui perpetua nive
veftiti nubes minitari videntur, & ad occidentem Ocea¬
nus feptentrionalis profundiffimo fuo abyffo alluit, ut
inter haec duo opposita inclufa quafi jaceat. Heic ubi
nulla ab antiquisfimis retro temporibus Regia fuit &
nulla unquam Academia, fcientia? multo tardius radices
fuas rigere ac propagari coeperunt, & ii interdum unus
vel itidem alter alacritatem ingenii fui in medium pro¬
tulit, radios ejusdem difpergere valde difficile fuit,
quum nullas, quas licet adire , Bibliothecas publicas
habeamus.

§. II.

/•

§. IL

Circa medium feculi proxime pneteflapfi ornatis-
fimos Artis Machaonia? Coryphaeos fimul fere & femel
Dania produxit , BartholiUos nempe , Borricbium , Wor-
mium , Stenonem & Simonem Pauli , ut KyUingium , i*V-
ferum- nec non Fuirenum Botanicorum fui a? vi in Patria
Principes, aliosque de Re Medica optime meritos o-
mnino conticeam : verum enim vero, proh dolor ! ful¬
genti ffimishifc e fideribus patrice fubdu&is, tiniverfa quo*
que ibidem Lux Medicina plane fuit exftincla, & tale
falutaris hujus Artis fatum continuavit, usque dum cun
rentis feculi Vivi longe celeberrimi zzProf'effores Buchwni¬
dus puta & Frifius y prtefentia Patris Decora, fcienriam
hancce reflaurare ac de novo propagare fummo cum
fucceffu conati funt, ne Bingium npftrum jam rebus
humanis ereptum filentio pra? terna i tam.

§, III.

Scientis plurima? ex Imperantium nutu favoreque
& oriri & crefcere (olent. Defunctum nofixum Beatis*
fima Memoria Regem FRIDERICUM QVINTUM, ut
& Clementiffimum"ac Gloriojijjimiim CHRISTIANUM SEP»
TIMUM jam jam fceptra tenentem, quibus in Dupli*
ci fuo Regno (ciendas non tantum fovere, verum etjam,
quantum poffibile, promovere cura? cordique fuit, ver¬
bis non fatis adorare valemus: Illorum liberalitas ve¬
re Regia fecit, ut Concbyliologiam Regenfufii , Infe&a Scbaf-
feri & Floram Danicam dederi orbi erudito communi¬
care poflimus, opera pr^ftantidlmis iconibus fculpta &
vivaoidimis coloribus illuminata. Pra?terea quoque ma¬
gna iUa Expeditio nonnullis abhinc annis fadla, quum
Dn, Prof von Haven , Dn. Forjkdhl Profejfor Havnienfis
& natione Svecus , it: Dn . Subcenturio Niebubr una cum
Medicina DoSt. Cramer & PiElore Dn. Pfaurenfeind Ara¬
biam mitterentur, fummum munificentia? Regia: fpeci-

A 2 mem

i ) 4 f i

meti erae * licet Deo T. O. M. neutiquam placeret pro*»
pofifum itineris fcopum attingere; nam Fon Haven ,
Forjlidhl , Cramer &C Pfaurenfeind fub itinere in Arabia
ex vita migrarunt, ac Niebuhr folus, quantum ex publi¬
cis hujus loci relationibus conjicere potui, jam vivus
Havniam rediit Immo vero, fi fermonem ulterius ha¬
bere velimus de infignioribus illis, in hoc quod jam
terimus avo enatis ingeniis, quas in plurimis Hiftoria?
Naturalis partibus ftrenue defiudarunt, vix ac ne vix
quidem ullum in toto orbe Regnum plures melioresque
fperare potefl Natura; confultos. Dn. Prof % Kratzen-
Jiein & Sprengler in Conchylio logi a , Dn. Prof. Ascanius ,
qui pu’cherrimas Jncolarum Maris icones modo exhibu¬
it, Br tinni che in ornithologia , Fabricius in Entomologia ,
Zocga in Mufcis , Konig , qui in Ifiandia ordinem Mollu-
fcorum & genus Fucorum variis novis fpeciebus auxit,
& jam Hiftoriam Naturalem ulterius amplificaturus
Tranqvebariam petiit, quin immo & Mulier , qui Flo -
tam Fridrichsdalenfem non ita pridem in lucem edidit,
ut nonnullos alios ficco pede tranfeam: verum fcopus
ifie, quem hac vtee animo concepi, patriam meam
Norn>egiam una cum adjacentibus infulis Gronlandia , ls~
idndia & Fcerdenfibus, provinciis totius Europa? maxime
disfitis, unice attingit.

$. IV.

Quum fidentia? Naturae poflremis hifce temporibus
nova quafi vita obtigerit, novusque fplendor affulfe»
rit, non tantum per Europam auftraiiorem fefe diffu¬
dit, fed &, quod valde mireris,ad gelidas noflras lep-
fentrionis oras penetrare non recufavit* Heic quoque
ejusmodi fuere ingenia, qua? eandem non modo cape¬
re valuerunt, ve^um etiam ulterius dilatare ac locup¬
letare. Omnipotens rerum opifex gratia inexhaufta
quamlibet regionem variis & quidem diftinwfcis produ-

ctis

«).*(■»

&is bonisque ditavit India, Regiones temperata? nec
non Poli fuis propriis gaudent accolis. Planta alptmz ad
polum borealem habitantes ; Balana> Aves , Pifces ac
Vermes ad nodra usque tempora, paucisfima fi excepe¬
ris, cimmeriis tenebris fuere fepulta , quae indefefla
Nodxatium Cura indudriaque in clariffimam (cientia-
rum lucem protraxit Chifius ( in Curis poderioribus )
paucas quasdam Aves , Vermes , TLoophyta , Rubum Cha -
mamorum & Cornum herbaceam , qua: omnia ex Nor-
vegia erant transmida, erudito quidem orbi commu¬
nicavit: Simon Pauli Limu&am borealem una cum non¬
nullis aliis fcptentrionalibus plantis primus hifce in lo¬
cis invenit. Petiverus Splachnum ampullaceum e Nor ve-
gia St DOlenius Saxifragam groenlandicam cum Mufcis non¬
nullis gronlandicis primi accepere, fed vix aliam de o-
ris nodxis notitiam habuerunt vetudioris aevi Botani¬
ci, Inter prima qua: nomen momenti & recenfioncm
merentur, a,nnumerari poted Frid. Martens fpitzbergi -
fche Rei [e-befcreibung. Hamburg . in pto. AttentiuI-

mus ide chirurgus multas quidem Plantas alpinas> Aves
norvegicas , Pijces & alia Animalcnla marina primus de¬
texit , fed major tunc temporis lux requirebatur,quam
qua: poterat obtineri, quum Naturae cognitio adhuc
manca plane & mutila edet Dn. Prapofitus Luc . Debes
x. in Injulis Faroenftbus , Epifcopus Ege de 2 . in Grbnlan •
dia , Jon. Ramus y & Fuirenus 4. in Norvegia ftrenuam
quidem Hidorix Naturali impenderunt operam, fed fi¬
ne pyxide & mappa nautica in alto (ciendarum pelago
navigantes fundum rimari non poterant. Curiofiffimus

A 3 Conful

1. Vid. FcerSernes Be/forivelfe.

2. Vid. GrSnlands Nye Perluftration .

3. Vid. Norges Befkrivelfe -

4. Cujas Index Plantarum Nidrofienfiwn txftat in tifia mtdka
Thom* Bartholini*

Conful Hamburgentis Anderfon j. omnia de Ijlandia & Gron>
landia ab aliis collecta in unum redegit , fed regiones
quas defcripferat nunquam ipfe videns varia attulit ,
qux veritati repugnant. Academia Noflra Procan cellarius
ac Epijcopus Summe Reverendus am ex vita migratus Zf»
ric. Pontoppidan 6 , adabditiilima creationis myfteria denu-
danda fanfto quidem zelo impulfus eft, (ed aliorum &
quidem fxpius, proh dolori falfx relationes interdum
fe irrepferunt, quum reliquas fcientias & permagna of¬
ficii munera Auefori Docliflimo ad intimos Naturas
masandros penetrare nequaquam permitterent. Non
multi effluxere anni, quibus Hiftoria naturalis in regio*
ne noftra pleno lumine claruit 5 nam nuperrime acn-
tiflima, quasdam ingenia proprio marte & fine ullo Vix
ducfore (quod in hac ut in omnibus reliquis fcientiis fum-
mam quidem laudem meretur, fed tardiores facit progres-
fus)Scientiam hancce familiarem fibi reddere occoeperunt,
qua NobiliJJi Dn, Prafes totum fere univerfum illunii*
navit, ut omnes quotquot funt, fi modo avide appetant,
& ad ora & ad fcripta Illius pene Divina facem fuam
tanquam ad lucernam accendere queant*

§. V.

Inter acutiflima ifta, qux jam dixi, Noffratium
ingenia primarium locum optimo jure meretur Summe
Reverendus ac DoSliffimus Dioecefeos Nidrotientis Epifcoous
Doti. JOHANNES ERNESTUS GUNNERUS,qui famam
per totum literarum orbem extendit, & immortale fuum
Nomen ad omnem pofleritads Jnemoriam confecravit,
non lolum variis fuis Scriptis Philojophicis a cunftis ubi¬
vis Literatis fummo in pretio flabitis , verum etiam
Scriptis Theologicis profundiffimam facri codicis eruditio¬
nem

- II I — ■■ * !■■■ * mm i ma — * ' *»■ ■■■ 11 I ——o

5. Vid. Nflchrtchteri von IJland uni GronlanL ,

6 . Vid, Norges Naturlige Hiftorie\

nem teflantibus, cujus rei exemplo infervit Theologia
Ejus Dogmatica , quse tanti seftimata-eft, ut ad nonnullas
orthodoxas Germania Academias & prasfertim a djenetr
fem in Auditoriis fumma cum laude praelegatur. Ille
Theologo haud indignum judicavit Sapient i (fimum &
omnipotentem Mundi conditorem , Naturam oblervan-
do, cognofcere, fed & rerum creatarum multiplicem
ac fumme neceflarium ufum in Oeconomia Divina hu¬
manaque nec non in Arte noftra Apollinea praevidens,
Hiftoriam Naturalem affidua fua feduiitate brevi
temporis fpatio ad faftigium latis amplum elaboravit:
quo fa£lo Regiam Societatem Scientiarum Norvegicam Ao.
1761 Nidrofia deinceps fundavit, qua: jam din ///« To¬
mos Attorum in apricum protulit, & IV\ forfan

Tomus nunc quoque prelum reliquit. Floram edam Nor¬
vegicam obfervationibus medicis & oeconomicis locu¬
pletatam Nidrofice 1766. in FoL c. fig . edidit. 6 Omnes
praeterea libi fubjeclos clericos quotidie excitat, horis
fuccifivis & a cura animarum vacuis, quavis obvia
Naturae Miracula barbaris Monachorum oculis non con¬
templari, fed admodum exaife attendere ad Sapientiffi**
ma lfla Divini Numinis Myfteria.

*$. VI.

Locum fecundum, poft Summe Reverendum Virum
Epifcopum noftrum Gunnerum , jure meritoque obtinet
Venerabilis Rador Dn. JOH STRfiM., qui Defcriptionem
PreefeStura Sondmoria 1 . in Dioeceji Bergen fi publico com¬
municavit, In hac fua defcriptione Regionis /itum , Plan¬
tas , Animalia , Aves , Pifces 9 Agriculturam , Pafl<ritiam %
Navigationem , Pifcaturam , Mores Incolarum Efc. magis

dilucide

s, Ha?c Defcriptio danico idiomate fafta pro titulo habet: Bhy*
fjk og oeconomi/k Bejkrivelfe over Fo^derict Sondmor » h elig¬
ende i Bergens Jlift udi Norge , Cum Fig* Sor6e 9 1763» vo\
Ilo in 410.0

& ) 8 c m

dilucide explicat, quam qui opus non viderit, perlva-
iisfimum (ibi haberet. Prajterea nec quoque hoc in loco
JOH. G. K6NIGIUM, de quo antea memini , filentio
praetermittere debeo, qui in ijlandia ante duos, vel
quod forfan excurrit, annos incomparabili (ludio re¬
condita terrae munera eruens rigidifilmo fubjeck exami¬
ni* Apud NobiliJ]. Dn. Prafidem ipfe vidi compluria i-
fta Mollufca , quae Ille primus in lucem protraxit , nec
non numero IiNimqs Fucos Hominibus vel Bobus, Equis
vel Suibus pro alimento infervientesj quid! quod tin-
Dorios & Venenatos, qui omnes in edit. XII. Sydema¬
tis Natura breviter enumerantur, & Cujus obfervationes
NobiliJf.Dn. Prafes tanti habuit, ut in fempiternam Illius
memoriam herbam quandam, a nullo unquam Bota¬
nico in toto globo terraqueo antea vifam, & ab Illo
in Iflandia primo detegam Konigiam appellare obftri-
£tum fefe teneret. Ad ultimum commemorare heic
quidem nolo, fed tamen omnino conticere non pos-
ium, Aves i flas ac Animalcula marina , qua: Dn. Martin
navi lvecana Spitzbergam ve£lus collegerat. Aves ejus
in Aci. Ac ad. Reg. . Scicntiar. Holmens . defcriptae haben¬
tur , & Vermes Faunam Svecicam vel Syftema Natura au¬
xerunt.

CAP. II.

VEGETABILIA.

§. VII.

Planta Norvegia plurima; vulgares in Svecia funt,
quum Norvegia & Svecia borea lis eandem poli habe¬
ant altitudinem. Alpes Lapponica Norvegiam a Svecia
ita fejungent.es, ut occidentales ad Norvegiam, orientales
vero ad Sveciam pertineant, propriis quidem magna ex
parte plantis fupefbkint a led iisdem quoque, quantum

eonje&are

conje&are licet, utrisque Regnis communibus. Mare
feptentrionale verius meridiem Bahufe quidem litora
in Svecia affluit, aft occidentem verfus Norvegiam pro-
fundiffimo Tuo abyflb inearcer^t, vel uti nubila Alpes
ad orientem.

r '/ ;§. VITf.

Inter Plantas NORFEGICAS, quae vix vel nunquam
fpontaneje in Svecia vlix funt, fe.qucnt.es ut principales
annumero.

Gallum trifidum, Oed. fi, dan. t, 4^.

Ilex aquifolium, Strbm. fondm. 99. in infulis.

Pulmonaria maritima»Oed, dan. t, 2$. Gunn . fi. norv. p, /4.
Primula integrifolia . Oed. dan* t. 188. Gunn . norv. 6/.
Gentiana purpurea > Oed* dan. t . 50. GW/zv. zzom 46,

B unium Bidbocaflanam. Oed. dan. t. 220 . Strbm. fondm. 7<f.
Tamarix germanica. Oed. dan. t, 234. Gunn. norv. *f/.

Erica cinerea . dan. t, 38*

Sedum villojim, Oed , dan. t. 241.

Sorbus hybrida, Strom. fondm, 83 . valde rara in Svecia.
Potentilla dan. t , 114.

Papaver nudicaule . 6W. dan , 4/.

Ranunculus platanifolius, Oed . dan. t. 3. Strom. fondm. n%
, fecundum figuram haec planta Ra¬

nunculus platanifolius & non Ranunc,
aconitifolius elTe videtur.

Digitalis purpurea. Qed* dan. t , 74, Gz/zz#. zzorv. 5^. Strom.

fondm. 8fi

Vicia caffubica.Qed. dan. t, 9$.

! 5- IX. : v ' -

Ptefce nonnullae 1 SLAND 1 CJE a Clnvijf. Dn. K6-
nigio Fucis exceptis, de quibus jnferius dicam, primo
detecte & rariffims.

r, >

B

e ) io c m

Konigia ijlandica . S. M. 104.

Gentiana campeftris. B* $. JV 200. Varietas tenerior.

ciliata, B> S. N» 201 , absque ciliis*

Lichen gelidus . & iV. 709.

§ X.

Planta Amvuk permultas Botanicis ob iconum ex*
a£larum defectum crearunt moleffias, quia plurima fe¬
cundum exemplaria ficca pi&x & exfculpta? fune 5 nam
omnino non bene fuccedit in lapponum tentoriis com¬
morari, ubi fumus, vis venti &: Culices quovis fere mo¬
mento Botanicum infeflanf, nec cujuslibet praeterea o-
pes, ut plurimum tenues, Purioribus fecum ducendis &
perfolvendis fufficiunt: igitur REGI Noftro CLF.M&N-
TISSIMO praeconia fatis digna tribuere nunquam va¬
lemus, qui Celei err. Dn. Profi Oedero Pictorem in iti¬
neribus Regiis Juis Impenfis adflipulatus dt, quo figuras
omnes evaderent quam accuratiffimas, & hac de caufla
fequentes jam Plantas alpinas , in Flora Danica optime
figuratas & coloribus vere nativis illuminatas, accepi¬
mus.

Diapenfia

lapponica t. 47.

Primula

integrifolia t.

Azalea*

procumbens, t. p.

Gentiana

purpurea, e, po.

• • ^ -

nivalis, t, 27.

Sibbaldia

procumbens t, 32,

Juncus

glomeratus, t * 27 0.
trifidus, t. 107.
hiolumis, t. 120.

triglutnis. t. 15 2,
Rumex digynus. t. 74.

Androrneda cczruka. t. /7.

bypnoides. t, 10*
Arbutu» filpina, t. -jsl

Saxifraga Cotyledon. t. 244

eefgitofa, t, 74

pellaris. t, ip
nivalis , f, 2$.
oppcfitifolia. t, 34.
fiizoides, t. 72*
Hirculus. r* 200»

■ ■ cernua* t, 23.

y rivnht is. t. 11 §,
Stellaria liflora, t, 22.

.Lychnis alpma, t* 6j.

Ceraftium mpinum. t. $2.

Potentilla ^

Dryas 0 ciopetah. t. p»

Thali&rum alpinum. t. u,

Ranuneullis glacialis, t. ip,

Rartfia filpina. t. 43.

Pedicularii Sceptrum* t * if.

/-

Cardafnine

Arabis

Altragalus

Sonchus

Bieracium..

hirfuta. t, 30.
lapponica, t. 2.
alpina, t. 5$.
incana, t, 130,
hirta. t. 2^2»
bellidifolia. f* 20,
alpina. t. 62.
alpinus t , 2U*
alpinus. t. 2<?2»
nlpinmn, t* 27,

Serratula
E ii gero 11
Tuffilagq

Carex

Betula

alpina. t. 37.
uni florum, t. 29%?
frigida, t, 61.
biflora, t. 46.
atrata, t, ij$,
nana t. 91.
herbacea, t. 117,
reticulata, t. 212,
rofea. t. 183.

Rhodiola

Lycopodiuna alpinum. t. 79.

§. XI/

Hifce Plantis alpinis edam nonnullas alias 'minui
vulgares, prceprimis SEPTENTRIONALES f. frigidas ,
in eadem noftra Flora per bene delineatas fuperaddere

Cornus

herbacea, t. J,

Cochlearia

dakica, t , 100,

Seheuchzeria

alpina, t. 76,

Lobelia

Dortmanna. t. 39.

Pyrola

minor, t - £f.

Orchis

ujlulata, t, 103.

Rubus

Chamacmorus, t, 1,

Carex

filiformis, t.

Anemone

verna, t, 29,

Os munda

Struthiopteris. 169,

Thalichrum.

/implex, t, 244,

^ < j .5

Spicant, t, 99,

Ranunculus

reptans. t. 11$,

Filularia

glohulifera, t, 223^

A juga

pyramidalis, t, i%j.

I foetes»

lacuflrts. t. 199,

Melampyrum fyhaticum. t, 149,

Lycopodium

complanatum . t. 7$,

Finnsea

borealis. t. 3,

B lalla

pufilla. t, 4S,

Limofella

Subalaria

aquatica, t, 69.
aquatica, t, 3/*

Buxbaumia

aphylla, t. 44.

/ / tv - §. xil -;;

Plantas MARINAS fpatiofa noftra obtegentes lit*
jtqra, nimis prolixus forem , fi {peciatim enumerare vel*
Tem, quapropter hac vice temporis ac charta parcus in
Fucis primariis reeenfendis unicus fubfifto. Hi Fuci par¬
tim a Summe Reverendo viro Gunnero , partim a Clarijf,
Dno.Konigio & partim a me ipfo yifi funt.

Fucus ferratus. Gunn.n0rv. 2S . inflatus. S, W. 719.

veficuhfus, Gunn. norv. 4$. ceranoides, FI. fv. 114

excifus,Gunn. norv. 9$, fpkalis, MI fi» 1147.

B % C<i -

0 ) ia (

\

eanalkuhtus. S. N.jitf.
diftichus. S. N. I. c. Konig,
nodofus. Gunn. norv. 83.
filiquofus\ Gunn.norv. i. c.
loreus. S, N. yif.
fibrotdnifoiius.S. N.l. e a
fcenicutattis. 51 N. 717.
Selaginoides, S. N. L c*
concatenatus. 9 *M l c.
aculeatus.S. NJ.c. D. Giinnenif*
lycopodioides. S. N. I. €,
hrrfutus. 5 . N. L c.
diCcors. S, N. L c,

Filum. FI. fv. 115?*
lanofus. 5 . N. ji$. Konigi
f a (liciatus. Gunn. norv. 48*
furcellatus. S. N. yi$<
palmatus i S 1 N. L c.
digitatus* S. N* l. Ci
efcukmus. S. N. I. e,
facch armus. Gunn.norv.
fanguineus. S. N «, 7 1$.
ciliatus. S. N. I. Ci
crifpus. S. N, l. c*
sriftatus, S. N, l. c*
dhtus S. N. U c.

• dentatus. S. N. i. e.
rubens. S. N. L c.
•vittatus. S. N. t.

■ ramcntdceuS. S N. I. c.
phmofus. S. N. I. c.
fpernmhorus. S. N. yiy*
KSriig.

confervoides. S. N. I. e.
Konig*

•birgatus. Giinn-s norv. 4f»
£) efcription. & i co n t vi d,
in Tom. IV 1 Aci. Nidr t
iypirboreus. Gunn. norv*
84. cum. fig.

caprinus. Gunn. norv. 9$.
Icon. vfd. in Tom. IV 1
Aci. Nidr.

bifurcatus. Gunn. norv. h
c. Icon* vidi in Tom.IV,
Aci. Nidr.

ovinus. Gunn. norv. I. c4
Icon* vid. in Tom. T. Vi
Aci. Nidr.

pinnatus. Gunn. norv. L C4
Icon. vfd. in Tom. IV*
A 3 . Nidr4

Praeter fiafce jam memoratas Plantas fpontaneas nee
atnltrere podum Fruclus mnmtUos americanos , qui ad cu¬
ras noftras maritimas quovis fere atlno rejiciuntur H!
omnes a Summe Reverendo noflro Gunnero in A c h Nidr. T.
JL exquifite defcripti aut per oceanum, quo via ex
merica patet, aut & interdum, quod tamen rarius, petf
naufragia ad noftra litora transnatant.

Legum, C affine Fi fluide vulgo CaffiA- Rhf* ;

Nux reniformis Anae ardii occidentalis.

Pom. Cucurbitae lagenaviee Vulgo Calabajjer. f

Legum* Mmofa Jcandeniis . Nory. Losnings-Jleeney fine-

fleetii

0 ) 13

4 »

*

fleene, Soetra-nodder. In infui, Faeroenfib*
Vette-nyrer , Luc. Debes.

Plfcidk erytbrina. Linn. Lobus peregrinus cartilagineus.

Cluf. exoU p 66. Faba indica & ameri-
eana. Worm, muj. p . 1^. Nofv. arme-
fteene*

X)mp. Com inicifera. Nory. Ege -nddder y fed alias vul¬
go Cocos ~ nodder.

CAP. TIf,

MEDICA.

■ - 5. XIV. .

Medicamenta^ quae Pharmacopttis Simplicia audi¬
unt, e terris noftris, ut vulgaria omittam , ad exte*
ros & transportantur, & magna fatis in copia trans¬
portari queunt , quorum nonnulla tantum exempla
ad feram.

Gentianx rubra (Gentiana lutea Linn.) Radix non tan¬
tum in Norvegia auftraiiore, fed &
in alpe Budalenii & in Grotten Roms-
daliae.

Angelicae [aiivd (Angelicae Arcbangelica Unnd Radix in

alpibus juxta rivulos & fontes vulga-
tifTima, nec non in infulis.
Chamaemofus (Rubus Chamamorus Linn ) in paludibus

cefpitofis freqventiffima. Rob. f. Barca coii -
dita quovis anno ut remedium fumme bu~
medians exportantur, nonfolum pro mea-
farum acetariis, verum etiam pro Phar¬
maco poliis medicis*

| .ln tiflga borealis faepe copiofiflima in fylvis acerofis anti-
quilfimis ad officinas Havnienjcs abundanter
transmittitur*

B 3 . Myr-

tt ) U C 8

Myrtus Irdbantiea (Myrica 6W<? Linn.) juxta paludes

yulgatidimap

Rhodias (Rhodiolae rofe<$ Linn.) radix in fiecis alpinis
frequens.

Mufcus islandicus (Lichen islmdicus Linn.) in fylvis ace-

rofis ficctflimis & fteriliffirais copjofus,
noviflimis hifce temporibus in Phar-
macopa*as pro Hetticis eft introdu&us.
§. XV,

MEDICA quod attingit, ilia conterraneorum me¬
orum Euporifia , omnibus extra Norvegiam haud com¬
muniter familiaria, leviter tantum percurrere volo, be¬
ne gnarus prasftantiflima, quibus Ars noftra jam no¬
bilitata fplendet 9 medicamenta ab ejusmodi gentibus
fuille detecla, quae eadem longa experientia compro¬
bante optatos fepenumero efFeSus produxiiTe obferva-
verint, igiturque inter Arcana perdiu habuerint, do¬
nec per ora volitando fenfmi fenfimque detefla Me¬
dicorum in manus pervenerint, e. gr.

Verbafei (Verbafci nigri Linn.) Radix contra Phthifin
boum a Sdndmoris adhibetur. Str6?n. fondm, 133.
Cicuta. (Cicuta virofa Linn.) Radicem contufam ruftici
& alii contra dolores Arthriticos externe appli¬
cant. G%nn, fi. norv, 27.

Alline media . Herba recens inter duos lapides vulgo
contunditur, & Furunculis imponitur, immo
etiam pb egregiam fuam vim antlphlogiflL
cam f. refrigerantem pone aures applicatur
' in morbis oculorum inflammatoriis 9 Gunn, fi,
norv . 7 0.

Tamarix germanica. Decoflum hujus fruticis contra Sca¬
biem adhibent Dalenfes, unde & ab iis¬
dem Klaavedd dicitur. D. Hendci. Gunn.
fit norv, 6h

Ros

Q ) ( 01

Ros Solis. (Drofera rotundi folia Linn.) Vifcus foliorum
Serpigini & Ophthalmico tempore verno in¬
ungitur. Strom. Jond. tfy.

Lilium Convallium. (Convallaria majalis Linn.) Flore*

Miis Salvia? plerumque admifti in
pulvere nafali contra Coryzam adhi¬
bent Nidrofienfes. Gunn.fi. norv. 6j.

Rumex crifpus . Radix contra Scabiem , non tantum ex-
terne a Tranoenfibus applicatur, fed & in
Decocto propinatur, quod etiam in Hiero
valet. Gunn flrnorv. 23.

Laureola. (Daphne Mezereum Linn.) Corticem externe
contra Spasmos applicant Dalenfes, & ex
cortice Baccisque ungventum in ulceribus
Cacoethicis parant. Gunn . fi. norv. 18 •

Pyrola unifiora » Folia mafticata aut infufa contra Ophthal -
miam imponuntur. Gunn. fi. norv. 51 '

Saxifraga Cotyledon. Decorum foliorum in Phthifi tam
hominum quam boum Dalenfes & Bu-
dalenfes propinant. Gunn. fi. norv /a.

Cucubalus Behen. Flores ruflici externe applicant con¬
tra Herpetem , St Ifchiadici Decotfco Vifco
albo permiflo utuntur Gunn. fi. norv. 9

Sedum minus.( Sedum acre Linn.) Deco&um cum IsRe
Vel Cerevifia paratum Scorbuticis infervit.
Gunn. fi, norv. 60. & O/. Borrichius in ufu
Plantar indigenar. in Medicina pa% 5Y-
ita feribit: Medicum caftrenfem P ofeu.
Lundinenfem nomine Below hujus herbae
Decocto in Cerevifia quadam millia ho¬
minum contra Scorbutum fanafle. Strom,
fondm. i2j %

Ran-

Ranunculus acris . Petala loco veficatorii in Epipho

r# & Arthritide ufurpantur, Gunn. fl B
norv .

Serpyllum, (Thymus Serpyllum Linn.) Vulgus Deco¬
ctum contra ErjjfipelaSam capitis adhibet, Gunn.
<?/.

Unaria. (Antirrhjnum Unaria Linn.) Admodum diure¬
tica Hydropicis fuccurrit; externe vero ahdo^
mini applicatur in Stranguria. Gunn.fl, norv ; 89-

Linnxa borealis, Herba ut fpecificum ufurpatur in In-
fufo vel Fotu vel Fumo contra Febrem fcar -
Patinam alia Exanthemata fingulari effectu,
Gunn, fl, norv. 37, Nobiiiflf. Dn. Pr&fes duos
lingulares cafus communicavit, quibus duo
homines ultra dimidium annum lefto de¬
tenti a doloribus ifchiadicis intra triduum De¬
cocto hujus faturatiflimo (ani fadti funt, (ed
a Decocto haufto obdormivere per fedecim
vel viginti horas.

Burfa paftoris. ^Thlaspi Burfa paftoris Linn.) Succus ex¬
perimento plebis vulnera fanat. Gunn. fl
norv , 9j.

Hypericum. (Hypericum perforatum Linn.) Oleum Flo¬
rum infufum margini vulnerum illinitur. Gunn ,
fl, norv. 88.

Carduus heterophyllus . Succus foliorum expre Tus Vul¬
neribus bono cum fucceffu inftillatur. StrSm.
findm. 7 9.

Millefolium. (Achillea Millefolium Linn.) Infufum vel
Decorum contra Hamoptyfiti , Haemorrhoi¬
des & pnecipue Rheumatismum a ru(licis
propinatur. Gunn . fl . 7/.

Abies. (Pinus Linn.) Turiones affati vel contriti

Ambuftis imponuntur. Gunn. norv. 26*

Hip-

m .) i 7 ( $

Hippophae Rhamnoides. Pro Decodo lignorum dio.'

retico a ruftkis nonnullis paratur. Qunn t
fi . /zorz?. io.

Rhodia. (Rhodiola rofea Linn.) Radicis Decodo lavant
Crines , tu prolixiores fiant. Gunn, fl, norv, 49,

Lichen parietinus > Manipulym hujus vel & Lichenis
cande lar ii cum uno ladis fextario (en Pott)
per quadrantem horse fub operculo coquunt
Bedftadienfes, & cyathum murrhmurn De»
codi probe decolat! mane & vefperi com.
tra Merum hauriunt lingulari effedu. Gunn*
fi, norv. 7f.

Lichen Vulpinus . Decidit Lupos , qui eo folo aliqui¬
bus in provinciis fiint exftirpati# Strdm,
fondm. 203.

§. XVI.

Lepra vulgo Elephantidfis ed morbus per totum
orbem apud maris accolas valde frequens, hinc & in
' Norvegia. Caudam hujus morbi Medicis ad nodra
usqtte tempora furam e obfcuram Dn, Martin e Nor ve-
gia redux in AB, Reg. Ac ad, Sc . Holmenfi 2100. primus
defcripfit. Deinde Reverend. Dn . Strum in Dejcript.
Sondm. unanimi pileatorum confenfu idem aderit, nem¬
pe Lepram idam a Gordio marino (Norv. Qveife) qui
in pifeium marinorum Sc pradertim in Clupeae Harengi
vifceribus copiofiflime habitat, vere ac unice prove
nire. De hac re ronfi ult, D, D. Uddmanni Dijfert . de
Lepra p. /z. fiq. Cauda jam deteda Medicis quidem
via fanandi patet, ied nihilominus tamen fumma il¬
lorum ingenia exercentur, usque dum Vermiculum i-
dum vit£ tenacidimum, fine ulla humani corporis no¬
xa, interimere & expellere valuerint. Problematice pro¬
pono Spirit . mercuriaU Smeteni , quem patrice redditus

C pro-

s ) i§ c m

probare , &, fi optatus exinde fequetur efferus. Pub¬
lico deinceps communi cire non recufabo.

f XVII

Alius morbus Medicis quoque ratione caullae vul-

f o incognbus eft Colica Lapponum , qua: in F/. Jnpponic .

J ob. Dn . Proefidis fub nomine Hotme fi Vilem defcribi-
Cur. Hac Lapponibus, qui aquas rivulorum & Fon¬
tium ex Alpibus defluentes copiole bibunt, diriflima
creans fymptdmata oritur, uf A&or< Taurinenf. Tom . /.
teftatur ex parvula quadam Fafciola nigra, quje a Fz-
fciola hepatica aliquantisper differt, & in rivulis alpinis
paflim habitat. Tutiffirnum in hoc morbo remedium
Solutio Murice fine dubio erit, quum Sal citifilme ver¬
miculum iftum occidat.

COROLLARIUM DE GUNNERA.

Ad ultimum intaffam relinquere nec poffum nec
debeo Plantam quandam rariffimam Promontorii Capitis
Bonee Spei i quam Nob. Dn. Profles in memoriam Re*
iierendijf. Epifcopi Giinneriy qui fub polo noflro arffica
Hifloriani Naturalem in ciariflimam lucem produxit,
nomine GUNNERA perpenfa nuperrime falutavit. Haec
planta a pauciffiffiis vifa jam primum in ed. XIL S. JSf.
ob particularem fruffificationis flrruffufam ad certum
futim & determinatum genus referri potuit.

Genus irt Maniijfa piantur . p. id, n. /272. perfeffe
defcriptum occurrit, Sc in eo a reliquis differt, quod
Calycem Vel Corollam non habeat, fed Germen ovatum
undique more Xanthii ve Ai tum fit crufla quafi calycina ,
cujus apex duobus mucronibus terminatur, inter quos
duo tenerrimi ftyli prominent: illud vero, quod fum-
mam cujuslibet Botanici meretur attentionem, in eo
canfiftitj quod flamina oppofiu in medio Crufta germi -

. ’ n ii r

:$ ) i9 ( $

vis , & non inter mucrones corticis fedeant, ut fe-
quens figura Q/JjAp oftendir* Hac in re quaedam
cum Chara in- | tercedit convenientia , quae an-
theram ad ba- fin germinis habet. Caulis aphyl-

lus panicula f. • racemo proxime accedit ad Fra¬
xini excelfioris thyrfum, & nullo modo cum familia
Bliti , nec facile cum aliquo ordine naturali comparari
poteft, quapropter & hoc genus ab omnibus reliquis
generibus cognitis ita diffin£tum evadit, ut alias quod¬
piam etiatnnum notum genus. Habitus piant# nec mi¬
nimam quoque cum ullo ordine naturali fimilitudinem
habet; nam Folia radie alia 9 cordato-orbiculata^ denticulata ,
trinervata. Caulis elongatus nudus , Ef Racemus compofitus
floribus omnino nudis f. Ef perianthio Ef Corolla de (ii tutis , g
nunquam in aliis vegetabilibus dantur. Clajfem quoque
buju^ plantae conftituere valde difficile efl, quum fi a* '
mina ad latera germinis fedeint, ut, an flos fit fupe-
rus an inferus, vere non dixeris; nihilominus tamen
ad Claflem Cynandria Diandria retulit Nob. Dn. Prcejes•

Defcriptio piant# etiam in eadem Mantiffa p. 221.
habetur cum fynonymis. Hermanni nomen eft Petafi -
tes, quia habet folium Tufftlaginis refpeclu magnitudi¬
nis & figurte , vel potius folium Caltha , nec tomen-
tofum ue in Tuffilagine, nec tam glabrum ut in Cal¬
tha, fed trinervatum ut in Lappa & Petafitide. Fi~
gura Plukenetii tab. i§ f 2. alias unica, hoc vitii ha¬
bet, quod folium nimis parvum; caulis non nudus;

& racemus difiichus fit, quum tamen racemulos fpar-
fos habeat. Radix , tefle Hermanno > crafla & fla-
vefcens. Locus in fubhumidis, An fapq-
rem et odorem habeat 5 pla¬
ne ignoramus.

X X X

aus aje

rffc j

SReto fjjctmt)! _

L3) tm 95egriff jufafgc, n>e(cf)en nemfitffttge 45cfd)6pfe non bem f<ef&jUn*
Mgcn Sefcn f)aften y tfr ntdjts in ber SEBelt o()nc «Rfttjen |erf%;
ge&mcOt, ob un$ gteid) tucgen ber cngen ©tant^en unfers 33etf«nbc§
viclet* Stnge 3*fit$ctt uet&orgen ijt; ©te, tnein $retmb, f)«ben fici) nor*
genommen nid)t nur attein bte rarejte unb nftt&(id>ffc Stnge im mettf#lf*
ihm Seben, mit me{c|en gelte6te* SSateVfonb non bem ^gdjfiett

verfeC)m tfr, vor&ufMen; fonbern and) bte ©elefjrte non 3f)ren ner*
bienteften unb prefgjpftrbigften ganbcMten, tueldte auf <£rfftnbung unb
frflkung bctr fel&en unb 3mnad)$ ber Natm-alhiftorie gear&eitet I)g6ett
nnb annod) arbetten, tn 3f)m- Goadual Diflertntion Ati&ujeigett- Stes
gicbt mtr 2Cnleitung §u gefM)en, ba|5 bjefe$ 3f)u Unterncfjmon nic^e
alletn rtd)mUd) unb 3&MK ©tnftd)ten in ber Naturalhiftorie unb #tt§nct;s
tBipcnfdjnft gemafj ift , fenbcm nud) cdfc 2§nen uerbtnbUd) maciet.

$rcunb nef)tne td) l) tenon enntmfd)ten $nt(jeil, unb be^eige effendid)
bte retnefie freube fiber ben 3 uroa$$ 3 f)W$ netbietuen SRfi&meS. Ser
«Fptmmel net*mc[)re 3 f)i 4 « ^age mtc ctnee (angen 3 tetf)e non jaffren, fca*
kt; « 6 er nollfomtnen ©cfunbjjeit, auf bajj 3 ^ geliekcS ^atetdanb
fotc^en 3}&t§en non 3 f)ren, tn ber Muter unb 2 ln§net) 3 Btfjenfd)aft,
vejfen j£inftd)ten etttkn&ten m§ge. £D 2 tr rotrb cs and) ungentem anges
ttef)m fernt, tnenn ©ie ,tmr jtet« einen JMat§ unter 3 J)ren ftreunbe»
einrdumen, benn ntetnanb fan mit mejerem ©tfinbe bet- Sancit unb
3£ufrid)tigfeit, aB id;, ftd> nennen

3 f)ten getteueffen $reunb

MATWEI APHONIN.

Upfala , b» 31 Januarii ~ fKufjifcfyer QtbeUnann

1768 -

■■ » frr' Tr W r^n m ... r» . r i i.m — - ■ — ■ r. . i i mmm I I .1 ■■■ ffnf . n i ,i nant i 1 — 1 ■ ■■ >' im mvtmmm ■ ■■■! m i "* l t

Medicina Licentiaten Hoglarde och
Vidtfovfarne.

^<2 gnck da Nordafi felis och vdrda Floras ara ,

Du trampar vdl den vdg , fom ganfka fd ha gdtt ,

^ e n fdk Gunneri Jlig och folg Limini Idra ,

Sd fdr Du vijl den lon ., fom Floras Mdn ha fdtt ;

Du pryder Norjes fidU; Du hyggtr Flora hus ;

Som i Din fddjlo hygd en ohlid Himmel kanner ;

Du dr Apollos Man ; hlif i Ditt L(ind et Ijus;

Men glom ej rdkm mig bland Dina Svdnfka Vdnner.

JOH. SALBERG.

W w